Ο Ε Ξ ΙΣ Λ Α Μ ΙΣ Μ Ο Σ Τ Η Σ

Μ ΙΚ Ρ Α Σ Α Σ ΙΑ Σ
ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ
ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΩΝ
ΚΡΙΣΕΩΝ
· ΔΡΧ. 800

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

νίΛν iiiruounu tun οο mm

2000
ΙΟΥΛΙΟΣ

0 ΤΡΟΜΟΙ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΙΚΩΝ ΑΡΜΑΤΩΝ

47 ·

Γ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
ΤΕΥΧΟ Σ

Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΠΟΥ ΕΚΡΙΝΕ

ΤΗΝ ΤΥΧΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΧΑΛΧΙΝ ΓΚΟΛ: ΕΝΑ ΣΚΛΗΡΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑ

ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΩΝ ΣΟΥΛΙΩΤΩΝ ΚΑΙ 01 ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΛΗ ΠΑΣΑ ΩΣ ΤΟ 1803
Ο ΑΓΓΛΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Κ Α Ι Η Μ ΑΧΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΟΡΛΕΑΝΗΣ (1 8 1 2 1815} ·

Η ΠΡΟΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟ ΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΟΥ Μ Ε ΤΟΝ ΠΕΡΣΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΕΥΧΟΣ 47
ΙΟΥΛΙΟΣ
2000

6 01 Α ΓΩ Ν Ε Σ Τ Ω Ν Σ Ο Υ Λ ΙΩ Τ Ω Ν
ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΚΑΙ
ΤΟΝ ΑΛΗ ΠΑΣΑ ΩΣ ΤΟ 1803

14 Ο Γ Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν ΙΚ Ο Σ Π Ο ΛΕΜ Ο Σ
Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΠΟΥ ΕΚΡΙΝΕ ΤΗΝ ΤΥΧΗ
ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

24 Ο Α ΓΓΛ Ο -Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Ο Σ Π Ο ΛΕΜ Ο Σ
ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΟΡΛΕΑΝΗΣ (1812-1815)

34 Ο Ε Ξ ΙΣ Λ Α Μ ΙΣ Μ Ο Σ Τ Η Σ Μ ΙΚ Ρ Α Σ Α Σ ΙΑ Σ
ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ
ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ

42 Η Π Ρ Ο ΤΕ Λ Ε Υ ΤΑ ΙΑ Μ Ε ΓΑ Λ Η Σ Υ Γ Κ Ρ Ο Υ ΣΗ
ΤΟ Υ Ε Λ Λ Η Ν Ο Ρ Ω Μ Α ΪΚ Ο Υ
Μ Ε ΤΟ Ν Π Ε Ρ ΣΙΚ Ο ΚΟ ΣΜ Ο
ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΗΣ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΕΙΑΣ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΟΝ 6ο ΑΙΩΝΑ π.Χ.

48 ΤΟ ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΚ Ο ΠΥΡΟ Β Ο ΛΟ Τ Ω Ν 8 8 m m
Ο ΤΡΟΜΟΣ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΙΚΩΝ ΑΡΜΑΤΩΝ

6 0 Χ Α Λ Χ ΙΝ Γ Κ Ο Λ
ΕΝΑ ΣΚΛΗΡΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑ

ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ
Ω Φ Υ Λ A 0 4 ΕΙΔ Η ΣΕΙΣ
Η δράση των γερμανικών
πυροβόλων των 88 mm κατά
74 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ
των βρετανικών αρμάτων στη
μάχη του Αρράς ("Action at 76 ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ
Arras", France, May 21st 1940,
πίν. του David Pentland, 78 WARGAMES
δημοσιεύεται με άδεια της
Cranston Fine Arts).
79 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ
8 2 Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

■ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒ0ΥΛ0Ι: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ,
Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΈΔΕΩΝ Υποστράτηγος ε.α.. τ. Καθηγητής Στρατιωτικής
Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρσπωτικής Ιστορίας ΣΣΕ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ0Λ0ΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. I
ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤ0Π0ΥΛ0Σ / ΗΛΙΑΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡ0Π0ΥΛ0Σ / ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΝ0Π0ΥΛ0Σ ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ ; ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ /
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕ0ΔΩΡΑΤ0Σ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ Ζ0ΡΖ0ΒΙΛΗΣ I ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ
ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β0ΥΡΒ0ΥΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ »ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ
ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ■ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ ι ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 3Θ.21.985 · e-mail: periscop@otenet.gr · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 9.600 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 15.000
ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 16.800 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 12.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 20.500 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ
ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · FILMS: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ
 Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΛΑΒΑΡΩΝ ακόμα πραγματοποιηθεί. Κατά

ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ
Κατά τη ν πρόσφ ατη επί­
σκεψη του πρ οέδρ ου τη ς Ελλη­
νικής Δημοκρατίας, Κω νσταντί­
νου Στεφ ανόπουλου, στη Μ ό ­
σχα, η χώρα μας παρέδω σε στη
Ρωσία τρία λάβαρα τα οποία
π ροέρχονται από ρωσικά συ­
ντάγματα τη ς επ οχής του εμ ­
φυλίου πολέμου. Τα λάβαρα αυ­
τά είχαν β ρ εθ ε ί και φ υλάσσο­
νταν στο παρεκκλήσι της ελλη­
νικής πρ εσ β εία ς στο Αλγέρι, ύ­
σ τερ α από το ν κατάπλου εκεί
ρωσικών (λευκών) πολεμικών
πλοίων το 1920. Α π εικονίζουν
Α γίους-προστάτες των μονά­
δων και πριν π α ρ α δ οθούν υπέ­
στησαν σ υντήρ ησ η από ειδι­
κούς του Μ ο υ σ είο υ Μπενάκη.
Οπως είναι προφανές, η συγκε­
κριμένη ενέργεια τη ς Ελλάδας
έχει μεγάλη ηθική αξία και σ υμ­
βολικό χαρακτήρα, δεδομένω ν
των στενώ ν σχέσεω ν των δύο
ομοδόξω ν λαών.
ΣΟΒΙΕΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ
ΔΟΛΟΦΟΝΙΑΣ
ΤΟΥ ΤΙΤΟ
Η ρήξη του Γιουγκοσλάβου
ηγέτη Τίτο με τον Στάλιν είναι
σε γενικές γ ρ αμμές γνωστή. Οι
β α θ ύ τερ ο ι λόγοι τη ς ανάγονται
στην απόπειρα τη ς Σ οβ ιετικής
Ενω σης να επιβάλει την πρω το­
καθεδρία τη ς σε όσα βαλκανι­
κά κράτη είχαν υπ α χθεί στη σο­
βιετική ζώνη επ ιρ ρ οής μετά τη
λήξη του Β ' Π αγκοσμίου Π ολέ­
μου. Ο ι εν έρ γ ειες όμως των Σ ο ­
βιετικώ ν έβρισκαν α ντίθ ετο
τον Τίτο, που επεδίω κε να είναι
π ραγματικός η γ έτη ς τη ς Γιου­
γκοσλαβίας και όχι υποχείριο
του Στάλιν. Η σύγκρουση των
δύο ανδρών κορυφώ θηκε το
1948, οπ ότε το Υπουργείο Ε θ ν ι­
κής Ασφ αλείας τη ς Ε Σ Σ Δ πραγ­
ματοποίησε έν το ν η προπαγαν­
διστική επ ίθ εσ η στον Τίτο, που
απάντησε συλλαμβάνοντας
δύο πρ ά κτορ ες των Σοβιετικώ ν
στο υπουργικό του συμβούλιο
και ακόμα π ερ ισ σ ό τερ ο υ ς (πε-
ριλαμβανομένου και ενός αντι-
στρατήγου) μεταξύ των σωμα­
τοφυλάκων του. Σύμφω να με
πρόσφ α τες αποκαλύψ εις σο­
βιετικώ ν εγγράφων οι Σ ο β ιετι­
κοί άρχισαν τό τε να εκπονούν
σχέδιο δολοφ ονίας του Γιου­
γκοσλάβου ηγέτη, που έλαβε
τη ν τελική του μορφ ή το ν Φ ε­
βρουάριο του 1953. Μ ε βάση το
Ο στρατάρχης Τίτο μ ε τη σύζυγό του Γιοβάνκα.
σχέδιο την απόπειρα δολοφ ο­
νίας θ α ανελάμβανε να φ έρει
σε π έρα ς ο πράκτορας Ιωσήφ
Γκριγκούλεβιτς, με τη ν κωδική
ονομασία ΜΑΚ, ο οπ οίος είχε
γίνει π αλαιότερα γνω στός από
τη σ υ μμ ετοχ ή του σ την πρώτη
α π οτυχημ ένη απόπειρα δολο­
φονίας του μεγάλου αντιπάλου
τού Στάλιν, Λ έο ντα Τρότσκυ,
στον πόλη του Μ εξικού το
1940. Σε αναφορά του σ οβιετι­
κού υπουργείου προς τ ο ν Σ τά ­
λιν α ναφ έρονταν μεταξύ άλλων
και τα εξής: «Ο Μ Α Κ επισκέ-
φ θηκε τη Γιουγκοσλαβία δύο
φ ορές κατά το δεύ τερ ο εξά μ η ­
νο του 1952 και έγινε δεκτός
πολύ καλά. Εχει πρόσβαση σε
κοινωνική ομάδα κοντά στο ε ­
πιτελείο του Τίτο και του έχουν
υπ ο σ χ εθεί προσωπική ακρόαση
από τον Τίτο». Ο Γκριγκούλε-
βιτς είχε δ ε χ θ ε ί να αναλάβει
προσωπικά την ευ θ ύ νη της δ ο ­
λοφ ονίας του Τίτο, προτείνο-
ντας μια απο τις παρακατω μ ε­
θ όδ ους: α) Τη διοχέτευση μι­
κροβίων βουβω νικής πανώλης
στον Τίτο με ένα αθόρυβο
σπρέυ που θ α είχε κρύψει στα
ρούχα του και αφού προηγου­
μένως ο ίδιος θ α έχει εμβολια-
σ θ εί με αντίδοτο, β) Να εκτε-
λ έσ ει με π ερίστροφ ο με σιγα­
σ τήρα το ν Τίτο κατά τη διάρ­
κεια δεξίω σης στη γιουγκοσλα­
βική πρεσ β εία του Λονδίνου (ή
εναλλακτικά σε δεξίωση στο
Βελιγράδι), σ την οποία θ α φ ρό­
ντιζε να το ν είχαν προσκαλέσει
και από τη ν οποία στη συνέχεια
θ α αποχω ρούσε ψ εκάζοντας
τη ν α ίθουσ α με δακρυγόνα ώ­
στε να προκαλέσει σύγχυση, γ)
Να προσ φ έρει ένα π ολυτελές
κουτί με κοσμήματα στον Τίτο,
το οποίο θ α περιείχε δηλ η τη ­
ριώδη αέρια που θ α εκλύονταν
μόλις το άνοιγε. Την 1η Μ α ρτί­
ου το Υπουργείο α νέφ ερ ε στον
Στάλιν ότι η απόπειρα δεν είχε
μια περίεργη συγκυρία αυτό ή ­
ταν το τελευτα ίο έγγραφο που
διάβασε ο Στάλιν την τελευταία
νύκτα τη ς ζωής του. Τις πρώ τες
ώ ρες τη ς επ ό μ ε ν η ς η μέρ α ς υ-
πέστη θανα τηφ όρα καρδιακή
προσβολή και τρ εις η μ έ ρ ες μ ε­
τά το ν θά να τό του το σχέδιο
ματαιώθηκε.
ΦΟΝΟΣ
ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ
ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΩΝ
ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ
ΑΠΟ ΤΗ RAF
Ενα αμερικανικό ντοκυμα-
νταίρ με τίτλο «Η τελευτα ία κα­
ταιγίδα του τυφώνα», το οποίο
π ρ οβλήθηκε στις Η Π Α και του
οποίου η προβολή πρόκειται να
αρχίσει σε διάφορα ευρωπαϊκά
τηλεοπτικά δίκτυα μέσ α στην
άνοιξη, ρίχνει φως σε μια ξεχα­
σ μένη πτυχή τη ς δράσης της
Βρ ετα νικ ή ς Βασιλικής Α ερ ο π ο ­
ρίας (RAF) λίγες μόλις ώρες
πριν από τη λήξη του Β ' Παγκο­
σμίου Πολέμου. Π ρόκειται για
την κατά λά θος καταβύθιση,
από βρετανικά αεροπλάνα, τ ε σ ­
σάρων γερμανικώ ν πλοίων (των
υπερωκεανίων «Cap Arcona»
και «Deutschland» και των μι­
κρότερω ν «Thielbek» και
«Athen») που μ ετέφ ερ α ν στη
Νορβηγία έγκλεισ τους (μαχη­
τ ές τη ς αντίστασης, Εβραίους
από διάφ ορες χώρες) από ένα
από τα μεγαλύτερα γερμανικά
σ τρατόπεδα συγκέντρω σης
κοντά στο Αμβούργο. Συγ κε­
κριμένα λίγες ώ ρες πριν από
τη ν κατάπαυση των εχ θρ οπ ρ α ­
ξιών, στις 3 Μ αϊου 1945, β ρ ετα ­
νικά καταδιωκτικά διατάχθη-
καν να επ ιτεθ ο ύ ν στα τέσ σ ερ α
πλοία, για τα οποία οι μυστικές
υπηρεσίες τη ς R A F είχαν την α­
ντίληψ η ότι μ ετέφ ερ α ν στη
γερμ ανοκ ρα τούμ ενη Νορβηγία
Γερμανούς στρατιώτες. Στην
πραγματικότητα τα πλοία εκτε-
λούσαν σχέδιο του αρχηγού
των SS, Χάινριχ Χίμλερ, ο οπ οί­
ος δ εν ή θ ελ ε οι Σύμμαχοι να
βρ ουν ζωντανό κανέναν κρα­
το ύ μ ενο σε σ τρατόπεδα συγκέ­
ντρωσης. Τα θ ύ μ α τα τη ς επ ιχεί­
ρησ ης υπολογίζονται σε 10.000.
Ενας από τους διασω θέντες, ο
έφ ηβος τ ό τε Μω ρίς Σοκέ, α νέ­
φερε: «Είδαμε τα αεροπλάνα
να επ ιστρέφ ουν και να βομβαρ ­
δίζουν στη θάλασσα όσ ο υ ς κα-
τάφ ερα ν να επιζήσουν των

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

πρώτων επιδρομών». Κατά τον ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ
Β ρ ετα νό πιλότο τη ς 193 Μ ο ί­
ρας καταδιωκτικών Α λαν Γουάιζ
ΓΙΑ ΤΙΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΕΣ
«μας είχαν πει ότι τα πλοία μ ε ­ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ
τέφ ερ α ν η γ έτε ς των Ναζί και
στρατιώ τες που πρ οσ π α θού­ Κατά το τελ ευ τα ίο διά στη­
σαν να εγκαταλείψ ουν τη Γερ­ μα «διαρρέουν» αρκετά συχνά
μανία... Τους κτυπήσαμε στο πληρ οφ ορίες που αφ ορούν τις
νερό. Η ταν τρομερό, αλλά είχα­ β ρετα νικές μυ στικές υπηρε­
με εν το λ ές να το κάνουμε και σίες. Σύμφωνα με μία από α υ­
το κάναμε». Ο ρισμένοι από α υ­ τ έ ς η κωδική ονομασία «Χρυσά
το ύ ς που γλίτωσαν από τα β ρ ε­ Μάτια» (Goldeneye), που αποτέ-
τανικά πυρά σκοτώ θηκαν από λεσε τον τίτλο μιας πρόσφ ατης
γ ερ μ ανικές σφ αίρες στρατιω ­ ταινίας με τον πράκτορα Τζέ-
τών των S S ή μελών τ η ς γερ μ α ­ η μ ς Μποντ, αντισ τοιχούσ ε σε
νικής νεολαίας κατά τη ν προ- μια πραγματική μυστική επιχεί­
σπάθειά το υ ς να π ροσεγγίσουν ρηση στην οποία έλαβε μέρος
τις γ ερ μ ανικές ακτές κοντά ο δημιουργός του «007», Ιαν
στην πόλη Λύμπεκ. Ο Α μερ ικ α ­ Φλέμινγκ, κατά τη διάρκεια του
νός παραγωγός του ντοκυμα- Β ' Παγκοσμίου Πολέμου. Επρό-
νταίρ, Λ ώ ρ ενς Μποντ, συνοψ ί­ κειτο για ένα σχέδιο δ ο λιοφ θο­
ζει τα απ οτελέσ ματα τη ς έρ ε υ ­ ράς του γερμανικού στόλου μ έ ­
νας με τα παρακάτω λόγια: «Α­ σω της π α ρακολούθησ ης των
ναφ ορές σε επίσημα βιβλία κά­ επαφών της χιτλερικής Γερμα­ Ο θρυλικός δημιουργός του πράκτορα Τζέημς Μποντ, Ιαν Φλέμινγκ.
νουν λόγο για τη βύθιση των νίας με τη φρανκική Ισπανία.
πλοίων, αλλά δ εν διευκρινίζουν Ενα μέρος α υ τής τη ς παρακο­
ποιοι άνθρω ποι επέβαιναν σε λο ύ θ η σ η ς είχε α ν α τεθεί στον υπήρχε εφημερίδα, περιοδικό, Μ ια άλλη ιστορία π ρ οέρ χε­
αυτά. Αξιω ματούχοι του στρα­ Φλέμινγκ, με έδρα το Γιβραλ­ ραδιόφωνο ή τηλεοπ τικός ται από τις ανα μνήσ εις τη ς
τού και πολίτες στη βόρεια Γερ­ τάρ. σ τα θ μ ό ς στον οποίο να μην εί­ Δ άφ νης Παρκ Ομπε, κατασκό­
μανία γνωρίζουν για το γεγο­ Α ρ κ ετές ά λλες αποκαλύ­ χε εισχω ρήσει κάποιος πρά κτο­ που για λογαριασμό της «αδελ­
νός, αλλά αυτό δεν είναι ευ ρ ύ ­ ψ εις π ροέρχονται από το βιβλίο ρας τη ς ΜΙ 6. Α πώ τερος στόχος φής μυστικής υπηρεσίας» τη ς
τερ α γνωστό. Είναι ένας από του Σ τήβ εν Ν τόριλ με τίτλο «ΜΙ α υ τής τη ς υπηρεσίας ήταν η Βρετανίας, τη ς ΜΙ 5. Η Παρκ έ ­
το υ ς τελ ευ τα ίο υ ς εφ ιά λτες 6: Π εν ή ν τα χρόνια μυστικώ ν ε ­ διατήρηση του status quo όπως δρασε με επιτυχία κατά την
που ξεχάστηκαν στις γ ιορ τές πιχειρήσεων» (εκδ. Fourth είχε διαμορφ ω θεί πριν από τον κρίση του Κογκό, στις αρχές
των επινικίων... Ζ ήτησ α περισ ­ Estate). Σύμφω να με α υ τές η ο ­ Β ' Παγκόσμιο Πόλεμο. Σ ε αυτά τη ς δ εκα ετίας του 1960, όπως
σ ό τερ ες πληροφορίες, αλλά η μώνυμη μυστική υπηρεσία δια­ τα πλαίσια ο Ντόριλ αφ ηγείται και κατά τη διάρκεια του π ο λέ­
R A F α ρ νή θη κ ε να μου τις δώ­ κατέχεται από άκρως σ υντηρ η­ μια ιστορία που του είχε διηγη- μου του Βιετνάμ. Ω ς γενική
σει διότι ο φ άκελος παραμένει τικές και αντιμεταρρ υθμιστι- θ ε ί ο στρατηγός Φράνσις Κου- σ ύμβ ο υλος στη βρετανική π ρ ε­
α νοικτός - 55 χρ όνια μετά. Υ ­ κές ιδ έες που είχαν, τουλάχι­ ίν, επικεφ αλής του το μ έα "Q" σβεία στο Ανόι η Παρκ
πήρχαν άνθρω ποι που είχαν πε- σ τον μέχρι την κατάρρευση της μυστικής υπηρεσίας (ο ο ­ κατόρθω νε να περνά απαρατή­
ράσει 3-4 χρόνια στα σ τρ α τόπ ε­ του Ανατολικού συνασπισμού, ποίος απ οτέλεσ ε το πρότυπο ρητη ποδηλατώ ντας ανάμεσα
δα σ υγκέντρω σης και σκοτώ­ ως κύριο στόχο την καταπολέ­ για το ν ιδιό ρρ υθ μο εφ ευρέτη στα πλήθη των Βορειοβιετνα-
θ η κα ν σε αυτά τα πλοία από μηση του κομμουνισμού και στις τα ινίες του Τ ζέη μ ς Μ π ο ­ μέζων ποδηλατώ ν και με αυτό
β ομ β αρ δ ισ μ ούς των Συμμάχω ν τη ν προάσπιση του βρετανικού ντ). Το 1956 ζητήθηκε από τον τον τρόπο να ασκεί επ ιτυ χ η μ έ­
τη ν τ ελευτα ία η μέρ α του πολέ­ μεγαλείου. Κατά τον Ντόριλ Κ ουίν να εγχύσει θα να τηφ όρο νη κατασκοπεία, παρακάμπτο­
μου». το ν τελ ευ τα ίο μισό αιώνα δεν δηλητήριο σε σοκολατάκια ν τας την απαγόρευση κινήσ ε­
μιας ιδιαίτερα δημοφ ιλούς αι­ ων στην οποία υπόκειντο όλοι
γυπτιακής μάρκας. Ο Κ ουίν α- οι Δυτικοί διπλω μάτες και την
ντιλήφ θηκε σύντομα ότι τα σ ο ­ υποχρέω ση που είχαν να συνο­
κολατάκια προορίζονταν για δεύοντα ι πάντα από κάποιον
ΘΕΛΕΤΕ ΝΑ ΓΙΝΕΤΕ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ το ν «ενοχλητικό» π ρ όεδρο της κυβερνητικό επιτηρητή. Παρά
ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΜΑΣ; Αιγύπτου Γκαμάλ Α μ π ν τέλ Νά- ταύτα η επ ιτυχημένη δράση
σερ, αλλά ανέφ ερε στον προϊ­ της απ οτελεί την εξαίρεση
Τα π εριοδ ικά “ΣΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ” και στάμενο τη ς ΜΙ 6 τη ν ανησυχία σ τους περιο ρ ισ μ ούς και στις
του μήπως κάποιο από αυτά κα- π ιέσ εις που υφ ίστανται οι γυ-
“ Α Ε Ρ Ο Π Ο Ρ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ " ζ η το ύ ν σ υ ν ερ γ ά τε ς -σ υ ν τ ά κ τ ες με
ταλήξει στο στομάχι κάποιου α­ ναίκες-υπάλληλοι α υ τής της υ­
κ α λ ές γνώ σ εις και α ρ χ είο σε θ έ μ α τ α που α φ ο ρ ο ύ ν τη ν θώου. «Τότε με καθησύχασαν πηρεσίας. Σχολιάζοντας τη
α ρ χ α ιό τη τα , το Β υ ζά ν τιο , το ν Μ εσ αίω να, το υ ς Α ’ και Β' ΠΠ, ότι δ εν υπήρχε περίπτωση να σταδιοδρομία κάποιας άλλης
τη ν εώ τερ η ισ τορία, α ερ ο π ο ρ ικές και ν α υ τικ έ ς επ ιχ ειρ ή σ εις δ ο λο φ ο ν η θ εί κατά τύχη κάποι­ Β ρ ετα ν ίδ α ς κατασκόπου μια Α ­
και ιδ ια ιτέρ ω ς θ έ μ α τ α ελ λ η ν ικ ο ύ εν δ ια φ έ ρ ο ν το ς . ος αθώος, διότι θ α υπήρχε α­ μερικανίδα σ υνάδελφ ός τ η ς ε-
κριβές σ χέδιο για το πώς και ξομολογήθηκε: «Γνωρίζω ότι
Η επ ιλογή θ α γ ίν ει μ ε βασικά κρ ιτήρ ια τη ν κ α τά ρ τισ η ,
π ότε ακριβώς θ α π ροσφ ερόταν δυσκ ολεύ τηκ ε πολύ. Επρεπε
τη ν ε υ χ έρ ε ια σ ύ ν τα ξη ς και τη ν καλή γνώση μ ια ς ξ έ ν η ς το σοκολατάκι στον Νάσερ, συνεχώ ς να μάχεται για τον ε ­
γλώσσας (κα τά π ροτίμησ η τη ς α γ γ λ ικ ή ς). ενώ θ α εκπ ονείτο και σχέδιο αυτό της, περισ σ ότερ ο απ' ότι
Για π ερ ισ σ ό τερ ες π λ η ρ ο φ ο ρ ίες οι εν δ ια φ ε ρ ό μ εν ο ι για την εξαφ άνιση του κουτιού οι άνδρες».
μπ ορούν να α π ευ θ ύ ν ο ν τα ι στη γρ α μ μ α τεία το υ π ερ ιο δ ικο ύ , με τα ενα πομείναντα σοκολα­
τάκια», είπε ο Κουίν. Προφανώς
τ η λ . 38 .2 1 .9 8 5 , 0 8 .0 0 -1 5 .0 0 κ α θ η μ ερ ιν ώ ς , ε κ τό ς
το σχέδιο δεν τέθ η κ ε σε εφ αρ­
Σ α β β ά το υ και Κ υρ ια κή ς. μογή, αφού ο Νάσερ έζησ ε μ έ­
χρι το 1970 για να π εθ ά ν ει τελ ι­
κά από καρδιακή προσβολή.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

 Κ Ο Σ Μ Α Σ ΠΑ Π Α Β ΛΑ ΣΟ Π Ο ΥΛΟ Σ
Δ ρ Ισ το ρ ία ς Π α ν επ ισ τη μ ίο υ A berdeen

ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ
ΤΩΝ ΙΟ ΥΛΙΩ I

ΚΑΝΕΝΑΣ ΔΕΝ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΑΡΝΗΘΕΙ

ΤΗ ΣΥΜ ΒΟΛΗ ΤΩΝ ΣΟΥΛΙΩΤΩΝ ΣΤΟΥΣ

ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ

ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ. ΟΙ

ΠΕΡΗΦΑΝΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ

ΣΟΥΛΙΟΥ ΑΠΕΔΕΙΞΑΝ ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ ΠΩΣ

Η ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ ΥΠΕΡΟΧΗ ΔΕΝ ΚΡΙΝΕΙ

ΠΑΝΤΑ ΤΗΝ ΕΚΒΑΣΗ ΜΙΑΣ ΜΑΧΗΣ.

ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΤΟ ΣΘΕΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ ΤΩΝ

ΕΤΟΙΜΟΠΟΛΕΜΩΝ ΣΟΥΛΙΩΤΩΝ

ΑΝΕΤΡΕΨΑΝ ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΚΑΙ

ΤΩΝ ΑΛΒΑΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΛΥΤΟ ΕΛΕΓΧΟ

ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ

ΤΥΧΑΙΟ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΠΩΣ ΟΙ ΟΘΩΜΑΝΟΙ

ΟΝΟΜΑΖΑΝ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ

ΗΠΕΙΡΟΥ «ΚΑΚΟΣΟΥΛΙΟΝ», ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΤΩΝ

ΗΤΤΩΝ ΠΟΥ ΥΠΕΣΤΗΣΑΝ ΚΑΤΑ ΚΑΙΡΟΥΣ.

ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ

ΜΕ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΚΑΙ
ΤΟΝ Α Α Η ΠΑΣΑ Ω Σ ΤΟ 1803
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
 Η S u a ia σ το Ζ ά λ ο γ γ ο (Α&ήνα, Γ εν νά δ ειο ς Β ιβ λ ιο 9 ή κ η ).

ριν α ν α φ ερ θ ο ύ μ ε σ τις σχέσ εις το ικ ο ι το υ Σουλίου έφ θ α σ α ν σ την π εριοχή θ α α ν α φ ερ θ ο ύ μ ε αμέσω ς.

Π τω ν Σουλιω τώ ν με το υ ς Τούρ­ μ ετα ξύ το υ 16ου και τω ν αρχών το υ 17ου

κο υς θ α ή τα ν χρήσ ιμο να μ ε λ ε ­ αιώνα. Α υτή η μεγά λη χρ ο νική π ερ ίο δο ς α­
φ ή ντη
τή σ ο υ μ ε ορισ μένα θ έμ α τα γύρ ω από
πρώτη εγκα τά σ τα σ η τω ν κα τοίκωπν τύστο
ειν ε λ ε ύ θ ε ρ ο κά θ ε ε ρ ε υ ν η τή να ανα­
ξει τις δ ικ ές το υ θ εω ρ ίε ς σ χετικά με
Σούλι, καθώ ς και τη ν ίδια τη ν ονομασία. τη ν πρώ τη εμφ άνισ η τω ν Σουλιωτών. Πα­
Δ υστυχώ ς δ εν υπάρχουν π ηγές που να α- ρ άλληλα π αρουσ ιάζεται και το π ρόβλημα
Οι π ρώ τοι κά το ικο ι το υ Σουλίου π ρ ο έρ ­
χοντα ι από τα γύρω χωριά τη ς Θ εσπρω τίας,
που ζη τού σ α ν απ εγνω σ μένα τρ ό π ο υ ς για
να απ οφ ύγουν τις καταπ ιέσ εις τω ν Ο θω μα­
νών. Η ταν δίγλωσσοι (α λβανοελληνόφ ω νοι)
και χρισ τιανοί ο ρ θ ό δ ο ξο ι. Η κύρια απασχό­
π ο δ εικνύ ο υ ν από πού π ρ ο ή λ θ ε το όνομα τη ς ονομασίας, για το οποίο δ ια θ έτο υ μ ε λησή το υ ς σ χ ετιζό τα ν με τη φ ύ λα ξη κοπα-
και τη ν ακριβή η μ ερ ο μ η ν ία κα τοίκησ ης μόνο σ τοιχεία τη ς ισ τορ ικής παράδοσης. διών, που π ο λλές φ ο ρ ές τα οδηγούσ αν ε ­
τη ς π ερ ιοχής. Σύμφω να με τις ε κ τιμ ή σ εις Το όνομα το υ Σουλίου σ χ ετίζετα ι με τη ν ι­ κ ε ί όπου α ρ γό τερ α εγκ α τα σ τά θ η κα ν, δ η ­
το υ Χ ρισ τόφ ορου Π ερραιβού οι π ρώ τοι κά­ στορία τω ν πρώ τω ν κατοίκω ν, σ την οποία λαδή στις ν ο τιο δ υ τικ έ ς διακλαδώ σ εις το υ

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 Ο λύτσικα τη ς Μολοσσαίας. Ε ξα ιτία ς τη ς
καταπ ίεσ ης που υ φ ίσ τα ντο από το υ ς Τουρ-
κα λθανούς και κυρίω ς από α υ το ύ ς που βρί­
σ κο ντα ν σ το Γαρδίκι, αποφάσισαν να μ ε τα ­
κιν η θ ο ύ ν μαζί με τις ο ικ ο γ έν ειες , τα κοπά­
δια και όλα τα υπάρχοντά το υ ς σ την το π ο ­
θ εσ ία το υ Ιο υ λ ίο υ . Υπ ολογίζουμε πως σι
ο ικ ο γ έν ε ιε ς που εγ κ α τα σ τά θ η κα ν σ την π ε­
ριοχή ή τα ν περίπου 100. Μ ε α υ τό το ν τρ ό ­
πο σ χημα τίσ τηκα ν σ ταδιακά τέσ σ ερ ις κοι­
ν ό τη τε ς : το Σ ο ύλι (Κακοσούλι), η Κιάφα, ο
Α βα ρ ίκος (Ν αβαρίκος) και η Σαμονίβα (Σα-
μωνίβα). Α ρ γό τερ α , στα μέσα το υ 18ου αιώ­
να, οι Σ ο υ λ ιώ τες κα τά φ ερ α ν να α π ελ ευ θ ε ­
ρώσουν α ρ κ ετά από τα γύρω χωριά. Επτά
από αυτά τα χωριά, που αγω νίσ τηκαν με
το υ ς Σ ο υ λιώ τες για τη ν απ οτίναξη το υ ζυ­
γού, μαζί με τις τέσ σ ερ ις κ ο ιν ό τη τες το υ
Ιο υ λ ίο υ α π ο τέλεσ α ν μια σ τρα τιω τική ο μ ο ­
σπονδία και οι κά το ικο ι ο νομά σ τηκα ν Σου­
λιώ τες. Οι κά το ικο ι ε ν ό ς μεγάλου α ρ ιθμού
χωριών (120) από όπου οι Σ ο υ λ ιώ τες έπαιρ­
ναν το 1/3 τη ς σ οδειάς το υ ς ο νο μά ζοντα ν
Π αρασ ουλιώ τες. Σε καιρό π ολέμου οι Πα-
ρα σ ουλιώ τες π ρο σ έφ ερ α ν 500 ά νδ ρ ες. Συ­
νολικά ο σ τρ α τό ς το υ Σουλίου δ ε ν υ π ερέ-
6αινε το υ ς 2.300 ά νδρ ες.
Οι π ρώ τοι κά το ικο ι στο Σ ούλι δ εν χ ρ ε ι­
ά σ τη κε να π ερ ιμ έν ο υ ν πολύ για να έ λ θ ο υ ν
σε σ ύγκρουση με το υ ς Τούρκους. Σύμφ ω ­
να με τη ν παράδοση κάποιος Ο θω μανός
άρ χοντα ς από τα γύρω χωριά, με το όνομα
«Σούλλης», αποφάσισε να κα τα σ τρ έψ ει τη
μικρή κο ινό τη τα αυτώ ν τω ν 6οσκώ ν που
ζούσαν ε λ ε ύ θ ερ ο ι, π ρος π αραδειγματισ μό
τω ν υπολοίπων Ελλήνων. Εχοντας λοιπόν
μια δύναμη 200 ανδρώ ν προσπάθησε να
θ έ σ ε ι σε εφ α ρ μ ο γή το σ χέδιό το υ. Κ ατά τη
συμπλοκή όμω ς διεπίστω σε πως οι αντίπ α­
λοί το υ ή τα ν απ οφασισμένοι να κρ α τήσ ουν
β τη ν ε λ ε υ θ ε ρ ία και τη ν α υ τονο μία το υ ς,
■ ενώ ο ίδιος μαζί με α ρ κ ε το ύ ς ά λλου ς Τούρ­
κο υς σκοτώ θηκαν. Οι ν ικ η τέ ς μ ετά τη μάχη
έδω σαν το όνομα Σ ο ύλι σ την π εριοχή, ό ­
που σχημάτισαν το χωριό, καθώ ς μ έχρ ι ε ­
κείνη τη σ τιγμή ζούσαν διασκορπισμένοι.
Μ ε α υ τό το π ερ ισ τα τικό, σύμφω να με τη ν
παράδοση, γ ε ν ν ή θ η κ ε και η φ ήμη τω ν
σ κληρ οτρά χη λω ν Σουλιω τώ ν ως δεινώ ν
πολεμιστών.
Σ τα τέσ σ ερ α χωριά που α να φ έρ α μ ε
ζούσαν π ολλές ο ικ ο γ έν ε ιε ς ή φ ά ρ ες. Κα-
θ εμ ία από α υ τές είχ ε ένα δ ια κ εκ ρ ιμ έν ο μ έ ­
λ ο ς τη ς ως αρχηγό. Σε θ έ μ α τα κυρίω ς σχέ­
σεων με το υ ς Τ ο ύρ κο υς αποφάσιζαν από
κοινού για τις ε ν έ ρ γ ε ιέ ς το υ ς . Γεν ικ ό τερ α
θα μπ ορούσ αμε να υ π ο σ τη ρ ίξο υ μ ε πως οι
Σ ο υ λιώ τες π ροτιμούσ αν α ρ κ ετά « δη μο ­
κρ α τικές» μ εθ ό δ ο υ ς διοίκησ ης, κά τι το ο ­
ποίο ή τα ν φυσικά α π ο τέλεσ μ α τη ς ε λ ε υ θ ε ­
ρίας που απολάμβαναν. Σ το Σούλι δ ε ν υ­
πήρχαν γραπ τοί νόμοι. Α υτό όμω ς δ εν απο-
τελ ο ύ σ ε αφ ορμή για έλλειψ η π ειθαρχίας.
Αντί για δ ικ α σ τές οι Σ ο υ λ ιώ τες είχαν ένα
σ υμβούλιο προεστώ ν, οι οποίοι σ υ γ κε­
ντρ ώ ν ο ν τα ν κά θ ε φ ορά που έπ ρ επ ε να ε ­
ξετά σ ο υ ν κάποια σοβαρή υπόθεση. Η από­
φαση τω ν π ροεσ τώ ν α π οτελού σ ε το ν νόμο
και θ α έπ ρεπ ε να ε κ τε λ ε σ θ ε ί χωρίς αντιρ-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
Π ροσω π ογραφ ία το υ Λά μπ ρ ου Κατσώ νη. Οι
Σ ο υ λ ιώ τες π ολέμησα ν ηρω ικά σ το π λευρό
το υ (Α&ήνα, Ε θνικό Ισ το ρ ικό Μ ο υ σ είο ).
ρήσεις.
Ενα από τα χ ειρ ό τερ α "εγκλή μ α τα " που
θα μπορούσε να δια π ρά ξει ένα ς Σ ο υλιώ της
ή τα ν να δειλιά σ ει τη σ τιγμή τη ς μάχης. Οι
σ υμπ ατριώ τες το υ το ν π εριφ ρονούσ αν,
ενώ π αράλληλα το υ απ αγόρευαν να φ έ ρ ει
όπλα. Η τιμ ή ενό ς Σ ουλιώ τη είχ ε άμεση
σχέση με το θ ά ρ ρ ο ς που έδ ε ιχ ν ε σ το π εδίο
τη ς μάχης. Α ς μη ξε χ ν ά μ ε πως η κύρια απα­
σχόλησή το υ ς ή τα ν η κτη νο τρ ο φ ία , καθώ ς
η γη τη ν οποία ε π έ λ ε ξα ν για να ζήσουν δ εν
επ έτρ επ ε γ εω ρ γικές κα λ λ ιέρ γειες . Ομως
δ εν α σ χολήθηκα ν ο ύ τε με το εμπ όριο. Ετσι
ή τα ν ανα γκα σ μένοι να κ α τα φ εύ γ ο υ ν σε ε ­
π ιδ ρο μές στα γ ειτο ν ικ ά χωριά για να καλύ­
π τουν τις α ν ά γ κες το υ ς . Η ύπαρξή το υ ς ο-
φ ειλό τα ν σ το κατά πόσον ή τα ν καλοί π ο λ ε­
μισ τές. Δ ε ν ή τα ν τυχα ίο το ό τι από μ ικρο ύς
το ύ ς μάθαιναν να χρησ ιμοπ οιούν όπλα και
το υ ς εκπ α ίδ ευ α ν σ τη ν τέ χ ν η το υ π ολέμου.
Δυστυχώ ς δ ε ν υπάρχουν σ τοιχεία για
τις π ρώ τες π ο λ εμ ικές ε ν έ ρ γ ε ιε ς τω ν Σ ο υ ­
λιωτών. Μ όνο μέσα από τις π αραδόσ εις
μπ ορούμε να γνω ρ ίζου με για τη δράση και
τα κα το ρ θ ώ μ α τά το υ ς , χω ρίς να είμ α σ τε σε
θέσ η να κα θ ο ρ ίσ ου με το ν ακριβή χρόνο
τω ν γεγονότω ν. Το μόνο που θ α μπορούσα­
με να υ π ο θ έσ ο υ μ ε είναι πως α υ τέ ς οι πρώ­
τ ε ς σ υγκρ ούσ εις μ ετα ξύ Σ ουλιω τώ ν και
Τούρκω ν έγινα ν κατά το πρώτο ήμισυ το υ
18ου αιώνα. Σ τη ν πρώτη α ξιό λο γη σύ­
γκρουσ η οι Σ ο υ λ ιώ τες αντιμετώ π ισ αν ένα ν
σ τρα τό 8.000 ανδρώ ν με επ ικεφ α λή ς το ν
Χατζή πασά από τα Ιωάννινα. Σύμφω να με
το ν Π. Α ρα βαντινό η εκ σ τρ α τεία α υ τή έγι-
νε το 1734. Ο Χ ατζή πασάς α π έτυ χε, όπως
και οι επ όμενοι, όπως ο Δ όσ μπ εης (Δό-
σ τμπ εης) από το Γαρδίκι (επ ικεφ α λή ς 8.000
ανδρώ ν) και ο Μ α ζο ύτ αγάς από το Μαργα-
ρ ίτι - με 6.000 Α λβανούς.
Κατά τη διάρ κεια τω ν Ορλωφικών, το
1770, οι Σ ο υ λ ιώ τες δ εν έμ ειν α ν άπρακτοι.
Ο Ε λληνας ια τρ ό ς από τα Ιωάννινα Λ ου δ ο ­
βίκος Σ ω τήρης, που ενερ γ ο ύ σ ε ως π ρά κτο ­
ρας τω ν Ρώσων, ή λ θ ε σε επαφή με το υ ς
Σ ο υ λιώ τες. Μ αζί το υ έ φ ε ρ ν ε γράμματα
από το ν Α λ έξιο Ορλώφ και π ολεμ ικά ε φ ό ­
δια. Οι κά το ικο ι το υ Σουλίου δ εν χ ρ ειά σ τη ­
κε να α κούσ ουν για μεγά λο χ ρ ο νικό διά­
σ τημα τα κη ρ ύ γμ α τα το υ Σω τήρη ώ στε να
π εισ θο ύν να λά βο υν μ έρ ο ς σ την επανά­
σταση. Ο Β εν ε τό ς π ρ ό ξενο ς τη ς Θ εσσαλο­
νίκης έγρ α φ ε σ τις 8 Μ αϊου 1770: «... Οι δρό­
μοι ολόγυρ α και μ έχ ρ ι τω ν Ιωαννίνων είναι
γ εμ ά το ι από λησ τάς» (Μ έρ τζιου , “Μ νημ εία
Μ α κ εδ ο ν ική ς Ιστορίας", Θ εσσαλονίκη.
1947, σ. 412). Αν και ο π ρ ό ξεν ο ς δ ε ν μας δί­
ν ει π ερ ισ σ ό τερ ες π λη ρ ο φ ο ρ ίες, σίγουρα α-
ν α φ έ ρ ε τα ι σ του ς Σ ο υλιώ τες. Οι Τούρκοι
π λη ρ ο φ ο ρ ή θ η κα ν τις επ α φ ές τω ν Σουλιω ­
τώ ν με το υ ς Ρώσους και φ ο β ο ύ μ εν ο ι τη ν έ ­
κρ η ξη μιας σ οβαρής επανάστασης αποφά­
σισαν να ενερ γ ή σ ο υ ν πρώτοι. Ο Σ ο υ λεϊμ ά ν
Τζαπάρης (Τσαπάρης) από το Μ αργαρίτι, ε ­
π ικεφ α λής 5.000 ανδρώ ν εκ σ τρ ά τευ σ ε το ν
Μ άρτιο το υ 1772 εν α ν τίο ν το υ Σουλίου. ό ­
που υπέστη πανω λεθρία. Οι Σ ο υ λ ιώ τες μά­
λισ τα κα τά φ ερ α ν να το ν σ υλλάβουν μαζί
με το ν γιο το υ με ένα ν α σ υνή θισ το τρόπ ο
Ο η ττη μ έ ν ο ς το υ ρ κ ικ ό ς σ τρ α τό ς διασ κορ­
π ίσ τηκε και οι α γά δες κλ είσ τη κα ν σ τον ναό
το υ Αγίου Γεω ργίου σ το Σούλι. Επειδή δ εν
μπορούσαν να χρησ ιμοπ οιήσ ουν βία μέσα
σ την εκκλη σ ία οι Σ ο υ λιώ τες ά νοιξα ν τρ ύ ­
π ες στη σ τέγη και έρ ιξα ν σμήνη από μέλισ ­
σες. Μη μπορώ ντας να υ π ο φ έρ ο υν τα τσι­
μπ ήματα οι Τούρκοι δ ια π ρ α γμ α τεύθ ηκα ν
ειρ ή ν η δ ίνο ντα ς μ εγάλα χ ρ η μ α τικά ποσά
ως λύτρα.
Το Σ ούλι δ ιεδ ρ α μ ά τισ ε πιο σ ημαντικό
ρόλο σ τον δ εύ τερ ο , επί Α ικ α τερ ίν η ς τη ς
Μ εγά λη ς, Ρω σο-τουρκικό π όλεμο. Η αυτο-
κ ρ ά τειρ α τη ς Ρωσίας, φ ιλ ό δ ο ξη όπως πά­
ντα, σ χεδίαζε μαζί με το ν πρω θυπουργό
τη ς , το ν Π ο τέμ κ ιν, το «Μ εγάλο Σχέδιο» ή
το «Ε λληνικό Σχέδιο», που π ρ ο έβ λ επ ε τη ν
επ έκτα σ η τη ς Ρωσίας προς Ν ότο με στόχο
τη ν Κ ω νσ ταντινούπολη και τη ν α π ελ ευ θ έ ­
ρωση τω ν Ελλήνων. Από α υ τό το σχέδιο
δ εν θ α μπορούσαν να λείπ ου ν οι Ε λληνες,
που είχαν π ρω ταγω νισ τικό ρόλο. Σ τα υπο­
μ νή μ α τα που υπέβαλαν, οι π ερισ σ ότεροι
Ρώσοι και Ε λλη νες π ρ ά κ το ρ ες π ρ ό τεινα ν η
επανάσταση να αρχίσει από το Σούλι, δ ιότι
ε κ ε ί θ α έβρισ κε π ερισ σ ότερο π ρόσφ ορο έ ­
δαφ ος. Τέσσερα χρό νια μ ετά τη ν προσάρ­
τηση τη ς Κριμαίας (1783) η Α ικα τερ ίν η συ-
ν α ν τή θ η κ ε με το ν α υ το κ ρ ά το ρ α τη ς Αυ­
στρίας Ιωσήφ Β' στη Χερσώνα. Οι Τούρκοι
φ ο β ο ύ μ εν ο ι σ υνεργασία τω ν δύο η γετώ ν
κή ρ υ ξα ν το ν π όλεμ ο στη Ρωσία το ν Α ύγου­
σ το το υ 1787, έχο ν τα ς τη β ο ή θ εια τω ν συμ­
μάχων το υ ς , τω ν Σουηδών. Μ έσα στα σχέ­
δια τω ν Ρώσων ή τα ν να σ τα λ εί πάλι στη Μ ε­
σ όγειο μια να υτική μοίρα υπό τις δ ια τα γές
το υ Σ κω τσ έζου ναυάρχου Γκρέιγκ. Δ υσ τυ­
χώς η εμπ λοκή το υ ρωσικού σ τόλου στη
Β αλτική, εν α ν τίο ν τω ν Σουηδώ ν, δ ε ν επ έ­
τρ εψ ε τη ν εφ α ρ μ ο γή α υ το ύ το υ σχεδίου.
Ετσι οι επ α να σ τα τη μένο ι Ε λλη νες β ρ έ θ η ­
καν α υ τή τη φορά τε λ ε ίω ς α β ο ή θ η το ι. Την
κατάσταση π ήρε τ ό τ ε στα χέρ ια το υ ο Ρώ­
σος α ξιω μ α τικός Λάμπρος Κατσώ νης, ε λ ­
λη νική ς καταγω γής. Οι Σ ο υ λ ιώ τες α π οδεί­
χ θ η κα ν οι πιο π ολύτιμοι σ ύμμαχοί του.
Ο Κ ατσ ώ νης άρχισε τη δράση το υ στις
α ρχές το υ 1788, α γορ ά ζο ντα ς σ την Τεργέ­
στη μια κ ο ρ β έτα 28 π υροβόλω ν και εξο π λ ί­
ζο ντα ς κά θ ε εμπ ορ ικό πλοίο που κα τελά μ -
βανε. Μ ε τη ν κατάληψ η το υ Κ ασ τελλόρι-
ζου κα τέσ τη σ ε π λέον αισ θητή τη ν π αρου­
σία το υ . Οι Τούρκοι ανάμεσ α σε όλα τα άλ­
λα είχαν να α ντιμετω π ίσ ου ν και τη ν α ν τα ρ ­
σία το υ Μ α χ μ ο ύ τ πασά τη ς Σκόδρας.
Ε κ μ ετα λ λ ε υ ό μ ε ν ο ι αυ τή τη ν ανώ μαλη πο-
λιτικο -σ τρ α τιω τική κατάσταση οι Ρώσοι
π ρ ά κ το ρ ες και ιδια ίτερα ο Σ ω τήρ η ς επ ιτά ­
χυναν τις ε ν έ ρ γ ε ιέ ς το υ ς και έπ εισ αν ονο­
μασ τούς Σ ο υ λ ιώ τες οπ λαρχηγούς, όπως ο
Λάμπρος Τ ζα β έλλα ς, ο Χρ. Φ ω τομάρας, ο
Γιώ ργης Μ π ότσαρης, ο Δ ή μ ο ς Δ ρ ά κο ς κ.ά.,
να δηλώ σουν ό τι είναι έ το ιμ ο ι με το υ ς άν-
δ ρ ες το υ ς να κ ιν η θ ο ύ ν εν α ν τίο ν τη ς Οθω ­
μανικής Α υ το κρ α το ρ ία ς και το υ π ερ ιβ όη ­
το υ Αλή πασά τω ν Ιωαννίνων.
Σ ε α υ τό το σ ημείο άρχισε η πιο α ιμα το ­
β α μ μ ένη αντιπ αράθεσ η σ την ιστορία το υ
Σ ουλίου. Ο Αλή πασάς έ μ α θ ε τα σχέδια τω ν
Σ ουλιω τώ ν και αποφάσισε να το υ ς προλά­
β ει πριν το υ επ ιτεθο ύν. Α ν τικειμ εν ικό ς
σκοπός το υ δ εν ή τα ν μόνο η κατάληψ η το υ
Σ ουλίου, αλλά και η εξόντω σ η τω ν κ λ ε­
φ τώ ν τη ς π ερ ιοχής. Ο σ τρ α τό ς το υ Αλή, με
επ ικεφ α λή ς το ν Γιουσ ούφ αγά, κατόρθω σ ε
να σ υντρ ίψ ει το υ ς κ λ έ φ τε ς και να ε ξο ν τώ ­
σει πολλά μ έλη τη ς ο ικ ο γ έν εια ς τω ν Κο-
ντογιανναίω ν. Ο ίδιος ο Αλή ζή τη σ ε από τις
β ε ν ε τικ έ ς α ρ χές να το υ παραδώ σουν το ν
Α νδρούτσ ο, που είχ ε κα τα φ ύ γ ει σ την Π ρέ­
βεζα. Οι Β ε ν ε το ί είχαν α ν τιλ η φ θ ε ί ό τι ο
κα ινούρ γιος α υ τό ς πασάς ή τα ν πολύ επι­
κίνδυ νος για τα σ υ μ φ έρ ο ν τά το υ ς . Ο γ ε ν ι­
κό ς π ρ ο β λεπ τή ς σε αναφ ορά το υ προς το ν
δόγη έγρ α φ ε: «Π ρ όκειτα ι για βίαιο, φ ιλό ­
δ ο ξο και ισ χυρότατο γ είτο να , ο οποίος αυ­
ξά ν ει τα ς κτή σ εις το υ , τη δύναμη και τα
π λούτη το υ και θ έ λ ε ι να π ραγματοπ οιήσ ει
τα μ εγα λεπ ήβ ολα σχέδιά του... Λ έγο υ ν ό τι
φ ο β είτα ι να χάσει τη ν εύνοια ν τη ς Υψ ηλής
Π ύλης και ό τι ευ ρ ίσ κετα ι σε σ υνεννοήσ εις
ήδη με μιαν ξέ ν η ν δύναμιν (σ.σ. εν ν ο εί τη
Γαλλία το υ Ν απ ολέοντα Α') και με το μέσ ον
α υ τό π ροσπ αθεί να υ π ονομεύσ ει τα ς βά­
σ εις τη ς ο θω μα νική ς α υ το κ ρ α το ρ ία ς και ε ­
π ιζη τεί τη ν εύνοια ν τω ν γ ειτο νικ ώ ν αρ­
χών..." (Ν. Ζιάγκου, "Τ ο υ ρ κ ο κ ρ α το ύ μ εν η Η­
π ειρος", σ. 334). Οι Β ε ν ε το ί προσπ αθού­
σαν να έχο υ ν π άντα κα λές σ χέσ εις με το υ ς
Σ ο υ λιώ τες. Α κό μη και ό τα ν οι τε λ ε υ τα ίο ι
δ ε ν σ υμμαχούσαν με το υ ς Β εν ε το ύ ς κατά
το υ ς π ο λ έμ ο υ ς αυτώ ν με το υ ς Τούρκους,
π άντα απ οτελούσ α ν απειλή για το υ ς το π ι­
κούς Τ ούρ κους δ ιο ικ η τές τη ς Ηπείρου. Ο­
πως α ν α φ έρ ει ο Απ. Βακαλόπουλος: «Ετσι
οι Σ ο υ λ ιώ τες από τα σ τενά όρια τη ς ο ρ ει­
ν ή ς π ατρίδας το υ ς π ρο ω θ ού ντα ι σε ευ ρ ύ ­
τε ρ ο ισ τορ ικόν ορίζοντα , σ την νευραλγική
π εριοχή το υ Ιονίου, όπου σ υγκρ ού οντα ν
τα σ υ μ φ έρ ο ν τα τω ν Β ενετώ ν, Ρώσων, Γάλ­
λων, Αγγλων...» ("Ιστορία το υ Ν έου Ε λληνι­
σμού", σ. 351). Γι' α υ τό ν το ν λόγο ο Αλή ή ­
θ ε λ ε να κλείσ ει το υ ς λογαριασ μούς το υ με
το υ ς ίσως πιο ισχυρούς και επ ικίνδυ νο υ ς
εχ θ ρ ο ύ ς που α ντιμετώ π ισ ε, το υ ς Σουλιώ ­
τες .
Σ τις α ρ χές Μ αρτίου το υ 1789 ο Αλή εκ-
σ τρ ά τευ σ ε με δύναμη 10.000 ανδρώ ν εν α ­
ν τίο ν τω ν Σουλιωτών. Οι επ ιχειρήσ εις κρά ­
τη σ α ν τέσ σ ερ ις μ ήνες. Κ ατά τη διάρ κειά
το υ ς οι Σ ο υ λιώ τες απ έκρουσ αν τις επ ιθ έ ­
σ εις τω ν αντιπάλω ν το υ ς π ροκαλώ ντας
το υ ς σ η μ α ν τικές απ ώ λειες. Σε αυ τή το υ ς
τη ν π ροσπάθεια οι Σ ο υ λ ιώ τες δ έχ θ η κ α ν τη
β ο ή θ εια τω ν Α λβανώ ν φ εουδα ρχώ ν τη ς
β ό ρ εια ς Η πείρου, όπως ο Μ ουσ ταφ ά μπ έ­
η ς το υ Δ έλβ ινο υ και οι μ π έη δ ες το υ Α ρ γυ ­
ρόκα σ τρου. Οι τε λ ε υ τ α ίο ι ό τα ν
π λη ρ ο φ ο ρ ή θ η κα ν τις α π οτυ χίες το υ Αλή
κιν ή θ η κ α ν εν α ν τίο ν το υ. Β λέπ ου με, λοι­
πόν, πως η αντιπ αράθεσ η το υ Αλή με το υ ς
Σ ο υ λ ιώ τες δ εν είχ ε το π ικό χαρακτήρα, α λ­
λά απ οκτούσ ε ε υ ρ ύ τε ρ η π ολιτική σημασία.
Το ενιαίο μέτω π ο που σ χημ α τιζότα ν θ α ε ­
μπόδιζε τα σχέδια το υ Αλή για πλήρη έ λ ε γ ­
χο τη ς Ηπείρου.
Πριν π ροχω ρήσ ουμε σ την εξισ τόρ ησ η
το υ π ολέμου μ ετα ξύ τω ν Σουλιω τώ ν και
το υ Αλή πασά π ρέπ ει να π ούμε λίγα λόγια
για το μυσ τικό τη ς επ ιτυ χία ς τω ν ορεσ ί­
βιων αυτώ ν ανθρώπων. Ε κτό ς από τη ν ε ν ό ­
τη τα , τη ν α νδρ ειο σ ύ νη και τη ν αγάπη για
το ν τόπ ο το υ ς οι Σ ο υ λ ιώ τες είχαν αναπ τύ­
ξ ε ι σ υ γ κεκρ ιμ ένο υ ς τρ ό π ο υ ς α ντιμ ετώ π ι­
σης τω ν αντιπάλω ν το υ ς , ε ιδ ικ ές π ολεμ ι­
κ έ ς τα κ τικ έ ς : α υ τές το υ αιφνιδιασ μού και
το υ ακροβολισ μού. Οπως π ρο α να φ έρ α μ ε ο
τρ ό π ο ς ζω ής τω ν Σουλιω τώ ν και η ανάγκη
τη ς αρπαγής για να ζήσ ουν το υ ς είχαν κα­
τα σ τή σ ει ικανούς σ τον αιφνιδιασμό. Πα-
0 Α λή πασάς μ ε τη
μ η τέ ρ α το υ Χάμκω
(Α θήνα, Γ εν νά δ ειο ς
Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

ρ άλληλα ο κ τη ν ο τρ ο φ ικ ό ς το υ ς βίος το ύ ς
δ ίδ α ξε τη ν τέ χ ν η το υ ακροβολισ μού. Η μ ε ­
γάλη σ υγκέντρω σ η το υ ρ κικώ ν δ υνά μεω ν
δ ε ν φ ό β ιζε το υ ς Σ ο υ λιώ τες, που χώριζαν
σωστά τις δ υ νά μ εις το υ ς. Ο Π ερ ρα ιβό ς έ ­
γρ α φ ε για τη ν τέ χ ν η το υ ακροβολισ μού :
«Ο ύτος ο τρ ό π ο ς το υ π ο λ εμ είν δ ίδ ει μεγά-
λ η ν ω φ έλεια ν και υ π εροχήν εις το υ ς Σου-
λιώ τα ς εν α ν τίο ν τω ν εχθρώ ν, δ ιό τι ολίγοι
ό ν τε ς α νθ ίσ τα ν τα ι και νικώσι το υ ς πολ­
λούς. (Π ερραιβός, “Ιστορία", σ.108).
Για να μ π ορέσ ει να α ντιμετω π ίσ ει τη ν
κατάσταση ο Αλή πασάς αποφάσισε να υ­
πογράψ ει ειρ ή ν η με το υ ς Σ ο υ λ ιώ τες και
να α σ χοληθ εί με το υ ς Α λβα νού ς φ ε ­
ο υδ ά ρχες. Οι ό ροι τη ς Σ υ νθ ή κ η ς
χ α ρ α κτη ρ ίζο ντα ι ως α ρ κ ετά τα π ει­
νω τικοί για το ν Αλή, επ ειδ ή θ α έπ ρεπ ε
να π ληρώ νει μ ισ θούς σ του ς αρ χηγούς
τω ν Σουλιωτών. Από τη ν άλλη π λευρά ό ­
μως και σι Σ ο υ λ ιώ τες δ έχ θ η κ α ν το υ ς
ευ ν ο ϊκο ύ ς ό ρ ο υ ς το υ Αλή λόγω τω ν μ ε ­
γάλω ν απωλειώ ν που είχαν. Π αράλληλα
το ν Απρίλιο το υ 1789 π ερ ισ σ ότερ οι από
500 Σ ο υ λ ιώ τες ενώ θ η κα ν με τις δ υ νά μ εις
το υ Κατσώνη. Μ ετά από α υ τές τις ε ξ ε λ ί­
ξε ις ο Αλή με τη β ο ή θ εια Ελλήνω ν αρ μα ­
τολώ ν, όπως το υ Π αλαιόπουλου, το υ Κα­
ναδού και το υ Μ π ουκουβάλα, κα τό ρ θ ω ­
σε να κυ ρ ιεύ σ ει τη ν Κορυτσά. Η ταν αρ­
κ ε τά δ ιο ρ α τικ ό ς και ή ξε ρ ε να ε κ μ ε τα λ ­
λ ε ύ ε τα ι το υ ς Ε λλη νες υπ ηκόους το υ ανά­
λογα με τις π ερισ τάσ εις. Α υ τό ς ή τα ν και
ένα ς βασικός λόγος για τη ν ανησ υχία τη ς
Π ύλης, που το ν υ π ο π τευό τα ν για τη στάση
Ενδυμασία Η ττειρώ τη. Οι Η π ειρ ώ τες δ ια κρίνονταν για
τη μ α χ η τικ ό τη τα το υ ς (Α θή να , Γ εν νά δ ειο ς Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).
Ο Α λή πασάς σ τη λίμνη το υ Β ου& ρω τού
(Α θήνα, Γ εν νά δ ειο ς Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).
το υ απ ένα ντι σ του ς Ε λλη νες. Ο Α ρς σ ημ ει­
ώνει: «Τα τε λ ε υ τα ία χρόνια ο Αλή πασάς
κ ο λ α κ εύ ει το υ ς Ε λλη νες εξισ ώ νοντά ς
το υ ς σε κά θ ε ευκα ιρ ία με το υ ς Τούρκους,
Τον σ τρα τό το υ , που το ν α π ο τελο ύ ν Ε λλη­
ν ες και Τούρκοι, συχνά δ ιο ικο ύ ν οι πρώ­
τοι... Ο Αλή έ χ ε ι υπό τις δ ια τα γές το υ 3.000
ά νδ ρ ες, που σ τρ α το λ ο γή θ η κα ν δ ή θ ε ν για
το ν εκφ ο β ισ μ ό τω ν α ντα ρ τώ ν, αλλά που
σ την π ρ α γ μ α τικ ό τη τα χρησ ιμοπ οιούνται
για τη ν καταπίεση τω ν Τούρκω ν, σ του ς ο ­
ποίους ο πασάς δ εν έ χ ε ι εμπ ισ τοσ ύνη»
(Αρς, "Α λβανία και Η πειρος", σ.148 - 149).
Β λέπ ου με πόσο λ επ τέ ς ισ ορροπίες είχαν
α να π τυχθ εί σ την π εριοχή όπου οι Σουλιώ ­
τ ε ς έπ ρ επ ε να επιβιώσουν.
Μ έσα σε α υ τή τη ν άναρχη κατάστασ η ο
αγώ νας τω ν Σουλιω τώ ν δ υ σ κ ό λ ευ ε λόγω
έλ λ ειψ η ς π ολεμ οφ οδ ίω ν, τρ ο φ ίμ ω ν και
(κυρίω ς) δ ιο ικη τικώ ν αδυναμιώ ν, που πή­
γαζαν από τη ν ανυπ αρξία σ υντονισ μού
τω ν ενεργειώ ν. Οι Ρώσοι π ρ ά κτο ρ ες, όπως
ο Λ ο υ δ ο β ίκ ο ς Σω τήρης, κα τη γ ο ρ ο ύ ν το για
οικονομ ικά παραπτώ ματα. Η κατάσταση ε ί­
χε ξε φ ύ γ ε ι από το ν έ λ εγ χ ο και κανένα ς δ εν
ή τα ν σε θ έσ η να γνω ρ ίζει τ ι π ραγματικά εί­
χαν επ ιτύ χ ει οι Ρώσοι π ρ ά κτο ρ ες. Οι Σ ο υ ­
λιώ τες, π άντα ανήσυχοι, έσ τειλ α ν δύο αν­
θρώ πους, το ν Πάνο Τζήρα και το ν Χ ρήσ το
Λακιώ τη σ την Π ετρ ού π ο λη το ν Αύγουσ το
1789 για να σ υναντήσ ουν τη ν Α ικα τερ ίν η Β'
και να ζη τήσ ο υν τη ν υπ οσ τήριξή τη ς, με
σκοπό τη συνέχιση το υ αγώνα κατά το υ
Αλή πασά και τω ν άλλων Α λβανώ ν μπ έη­
δων. Σ τη ν αναφορά το υ ς υποστήριζαν ό τι
ή τα ν σε θ έσ η να κινητοπ οιή σ ο υν 300.000
Ε λλη νες από ό λ ε ς τις ε λ λ η ν ικ έ ς χώ ρες ως
το ν Ν έσ το π οταμό, από όπου μαζί μ ε το υ ς
Ρώσους θα βάδιζαν προς τη ν Κω νσ ταντι­
νούπολη. Η Α ικα τερ ίν η υπ ο σ χέθη κε πως
θ α το υ ς β ο η θ ή σ ει και έτσ ι οι α π εσ τα λμ έ­
νοι έφ υ γα ν από τη ν Π ετρ ού π ο λη το ν Μάιο
το υ 1790.
Σ τη ν Ελλάδα οι π ροσ π άθειες και η επι­
μονή τω ν Σουλιω τώ ν και τω ν Ρώσων πρα­
κτόρω ν δ εν είχαν α π ο τέλεσ μ α λόγω το υ
χάους και τη ς αναρχίας από τις σ υνεχιζό­
μ εν ες επ ιδ ρ ο μ ές τω ν Αλβανώ ν και τις συ­
γ κρ ο ύ σ εις μ ετα ξύ το υ Αλή και τω ν αντιπ ά­
λων το υ. Οι Ε λλη νες α ρ μα το λοί δ εν μπ όρε­
σαν να υπερασπιστούν τις π ερ ιο χές και αρ­
γ ό τερ α κα τέφ υ γ α ν μαζί με το ν Κατσώνη
στα νησιά το υ Αιγαίου π ελάγους, σ υνεχίζο­
ν τα ς το υ ς αγώ νες το υ ς κυρίω ς από τη θ ά ­
λασσα. Η σ υνέχεια δ ε ν ή τα ν επ ιτυ χ ή ς δ ιό τι
ο σ τόλο ς το υ Κατσώ νη η τ τ ή θ η κ ε σ την Αν­
δρο. Παρά τη ν ή ττα το υ ο τε λ ε υ τ α ίο ς συ­
νέχισ ε τη δράση το υ ακόμα και μ ετά το ν
τερ μ α τισ μ ό το υ ρω σ ο-τουρκικού π ολέμου,
που σ η μ ειώ θ η κε επίσημα με τη ν υπογραφή
τη ς Σ υ ν θ ή κ η ς το υ Ιασίου σ τις 9 Ιανουαρίου
1792.
Μ ετά το τέ λ ο ς το υ π ολέμ ου οι Τούρκοι
αποφάσισαν να α ντιμετω π ίσ ου ν τις εσ τίες
αναρχίας που είχαν δ η μ ιο υ ρ γ η θ εί. Μ ε τη ν
ίδια δικα ιολογία και ο Αλή πασάς έ θ ε σ ε σε
εφ α ρ μ ο γή το σχέδιό το υ για τη ν εξόντω σ η
όλω ν τω ν σ τοιχείω ν που το ν εμπ όδιζαν να
επ ιβάλει τη ν εξου σ ία το υ σ την Ηπειρο. Α­
νάμεσα σε α υ το ύ ς που το υ δημιουρ γούσ α ν
εμπ όδια ή τα ν και οι Σ ο υ λιώ τες. Οι τ ε λ ε υ ­
τα ίο ι είχα ν β ρ ει τη ν ευκα ιρ ία ό τα ν ο Αλή α­
πούσιαζε στο μέτω π ο το υ Δ ούναβη και άρ­
χισαν, τη ν ά νοιξη το.υ 1791, επ ιδ ρ ο μ ές ενα ­
ν τίο ν τω ν χωριών το υ Μ αργα ριτίου και τη ς
Π αραμυθίας. Ο τα ν ο Αλή επ έσ τρ εψ ε προ-
σ π οιήθηκε πως θ α ε κ σ τρ ά τευ ε ενα ν τίο ν
το υ Δ έλβ ινο υ και το υ Α ρ γυ ρό κα σ τρ ου και
ζή τησ ε τη β ο ή θ εια τω ν Σουλιωτών. Ε κείνοι
το υ έσ τειλα ν ένα μικρό σώμα 70 ανδρώ ν με
επ ικεφ α λή ς το ν Λάμπρο Τ ζα β έλλα και το ν
γιο το υ Φώτο. Ο πασάς όμω ς το υ ς συνέλα-
βε με δ όλο και με τη ν απειλή πως θ α το υ ς
σ κότω νε έ σ τε ιλ ε το ν ίδιο το ν Λάμπρο πίσω
σ τους Σ ο υ λιώ τες, απ αιτώ ντας να το υ πα­
ραδώ σουν το Σούλι. Οι Σ ο υ λ ιώ τες απέρρι-
ψαν τις π ροτάσ εις το υ Αλή και ο π ό λεμ ο ς
άρχισε. Είναι χα ρα κτηρισ τική η απάντηση
που α ν α φ έρ ει ο Π ερραιβός, τη ν οποία έ ­
σ τειλ ε ο Τ ζα β έλλα ς σ τον Αλή πασά από το
Σούλι: «Αλή Πασά χαίρομαι οπού εγέλα σ α
ένα δ όλιον, ε ίμ ’ εδώ να δ ια φ εν τεύ σ ω τη ν
Π ατρίδα μου εν α ν τίο ν εις ένα κλέπτην. Ο
υιός μου θ έ λ ε ι απ οθάνει, εγώ όμω ς απελ-
πίστως θ έλ ω το ν εκδικήσ ω πριν ν ’ αποθά-
νω...».
Ε κτός από τη σ υγκέντρω σ η 10.000 αν­
δρών ο Αλή προχώ ρησε και σ την κα τα ­
σ κευή φ ρουρίω ν μακριά από τα Ιωάννινα.
Οι επ ιχειρήσ εις άρχισαν το ν Ιούλιο το υ
1792. Ο σ ιλιχτάρης το υ πασά (α νώ τα το ς α­
ξιω μα τικός, υπασπιστής) επ ικεφ α λή ς ισχυ­
ρού σώ ματος που π ερ ιελά μβ α νε και Ε λλη­
νες, ε π ιτέ θ η κ ε σε ένα χωριό κάτω από τη ν
Κιάφα, από όπου σι Σ ο υ λ ιώ τες είχαν απο­
σ υρθεί. Ταυτόχρονα ο γιο ς το ύ Αλή, ο Μ ου-
χ τά ρ πασάς, ε π ιτέ θ η κ ε σ την Κιάφα όπου οι
Σ ο υ λιώ τες έκρ ινα ν σωστό να α μ υ ν θ ο ύ ν ε ­
πειδή ή τα ν η πιο ισχυρή τοπ οθεσ ία . Ε κεί
μόνο από τη ν α να το λική π λευρ ά θ α μπο­ νο να α σ χοληθ εί πάλι με το υ ς Σ ο υλιώ τες.
ρούσαν να το υ ς επ ιτε θ ο ύ ν - σε ό λ ε ς τις ά λ­ Ο χρ ό νος λ ειτο υ ρ γ ο ύ σ ε προς ό φ ελ ο ς
λ ε ς υπήρχαν γκρ εμ ο ί. Το σχέδιο τω ν Σ ο υ ­ το υ Αλή, που μπορούσ ε να ε κ μ ε τα λ λ ε ύ ε τα ι
λιω τώ ν ή τα ν απλό. Θα άρχιζαν τη ν α μ υ ν τι­ τις π ερισ τάσ εις. Γνω ρίζοντας ό τι μαζί με
κή το υ ς π ροσπάθεια μακριά από τη ν Κιάφα το ν πασά τη ς Σ κό δρ α ς δ ιέ θ ε τα ν μια ισχυ­
και θ α σ υνέχιζαν σ υμπ τυσ σ όμενοι προς ρή σ τρα τιω τική δύναμη 60.000 ανδρώ ν,
α υ τή ν, έτσ ι ώ στε να δ ημ ιο υρ γήσ ου ν τη ν προσπάθησε να π ρ ο σ ετα ιρισ θεί οπ οιονδή-
ψ ευδαίσ θησ η τη ς ν ίκ η ς σ του ς αντιπ άλους π ο τε μπορούσ ε να το ν σ τη ρ ίξει. Οι Α γγλοι
το υ ς και σ την π λεο ν εκ τικ ή γι' α υ το ύ ς τ ο ­ φ ο β ο ύ ν το τη γα λλική διείσδυσ η σ την Ανα­
π οθεσ ία να το υ ς παγιδεύσουν. Η μάχη ε ξ ε ­ το λή και σίγουρα θ α π ρέπ ει να θ εω ρ ο ύ ν τα ι
λ ίχ θ η κ ε όπως π ρ ο έβ λεψ α ν οι Σ ο υλιώ τες, ως α ρ κ ετά π ιθ α νές οι επ α φ ές το υ Αλή με
που υποχωρούσαν αραιω μένοι και με τά ξη
μ έχρ ι τη ν Κιάφα. Ε κεί οι Τουρκαλβανοί, ε μ ­
Ενδυμασία Σ ο υ λιώ τη .
ψ υχω μένοι και κάτω από τις δ ια τα γές το υ ί­
Οι π ερή φ ανοι α υ το ί
διου το υ Αλή, ε π ιτέθ η κ α ν με ό λ ε ς το υ ς τις π ο λ εμ ισ τές
δ υ ν ά μ εις σε π υκνές γ ρ α μ μ ές και απ ρόσε­ α γω νίσ τη κα ν μόνοι
κτα κατά τω ν Σουλιω τώ ν, που κ υ ρ ιο λ εκ τι­ το υ ς εν α ν τίο ν των
κά το υ ς θ έρ ιζα ν με τα πυρά το υ ς . Οι απώ­ Αλβανώ ν για 15
λ ε ιε ς τω ν Αλβανώ ν ή τα ν μ εγ ά λ ες (600 ν ε ­ π ερίπου χρόνια
κροί και αιχμάλω τοι). Οι Σ ο υ λ ιώ τες είχαν ε ­ (Α θήνα, Γεννά δ ειο ς
πίσης α ρ κ ε τέ ς - ο ίδιος ο Λ άμπρος Τζα­ Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).
β έλ λ α ς τρ α υ μ α τίσ θ η κ ε σοβαρά,
ξιο σ η μείω τη είναι και η
σ υ μ μ ετο χ ή τω ν γυναικώ ν, που
με επ ικεφ α λ ή ς τη γυνα ίκα το υ
Λάμπρου Τζαβέλλα, Μόσχω,
βοήθησ α ν το υ ς ά ν δ ρ ες το υ ς .
Η νίκη τω ν Σ ουλιω τώ ν ή ­
τα ν σ ημ α ντική και οι όροι
που επ έβ α λα ν σκληροί. Ο
Αλή θ α έπ ρ επ ε να παραδώ-
σει τα χωριά τη ς σ τρα τιω ­
τικ ή ς ομοσπ ονδίας το υ
Σουλίου που είχ ε καταλά βει,
να πληρώ σ ει μεγά λο χ ρ η μ α τι­
κό ποσό για τη ν απ ελευ θέρω σ η
τω ν αιχμαλώ τω ν και να α φ ήσ ει ή ­
σ υχους το υ ς Σ ο υ λιώ τες. Ο έ κ τα ­
κ το ς π ρ ο νο η τή ς έγρ α φ ε σ την α­
ναφ ορά το υ προς το ν δόγη:
«Εις τα ο ρ εινά κατα φ ύγια, τα ο ­
ποία α π ο τελ ο ύ ν τη ν άμυναν
τω ν Σουλιω τώ ν, κ α τέρ ρ ευ σ εν
η φ ιλα υ τία το υ υπ ερηφ άνου
το ύ το υ δ ιο ικη το ύ . Μ έρ ο ς τω ν
σ τρ α τευ μ ά τω ν το υ η τ τ η θ έ ν υ-
π έσ τη μ εγά λα ς απώ λειας και
διεσ κορπ ίσ θη, ενώ το υπόλοι­
πον ηναγκά σ θη να επ ισ τρέψ η
κ α τη σ χ υ μ μ ένο ν εις τα Γιάννι- l
να. Οσον ε ξη υ τε λ ίσ θ η το γόη-
τρ ο ν α υτού, άλλο τό σ ο ισχυ-
ροπ οιήθη το η θ ικ ό ν το υ γ ε ν ­
ναίου και άρπαγος σουλιω τι-
κού λαού» (Μ έρ τζιου , "Α νέκ­
δ ο τα ιστορικά σ τοιχεία π ερί ; ,-
Αλή πασά Τεπ ελενλή", Ηπειρω­
τικ ή Εστία 3, 1954, σ.270 ). Ο
Αλή πασάς, βαθιά π ρ ο β λη μ α τι­
σ μένος, α ν τιλ ή φ θ η κ ε πως στο
μ έλ λ ο ν θ α έπ ρεπ ε να σχεδιάσ ει κα λύ τερ α
τις επ ιχειρήσ εις το υ κατά τω ν Σουλιωτών.
Η π ολιτική κατάσταση τη ς ε υ ρ ύ τε ρ η ς π ε­ V·
. .V
ριοχής το ν ευνοο ύσ ε, καθώ ς ο σ ουλτάνος ■ ^W m
α σ χολείτο με τη ν ανταρσία το υ Μ α χμ ού τ
πασά τη ς Σκόδρας. Ο Αλή βελτίω σ ε τη θ έ ­
ση το υ σ υνάπ τοντας δ ιπ λω μ α τικές σχέσεις
με το υ ς Γάλλους και το υ ς Ρώσους και
ρίζο ντα ς πως στο μ έλ λ ο ν θ α είχ ε το ν χρό
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 το υ ς Γάλλους. Το 1796 ο πασάς κα τά φ ερ ε
να κυ ρ ιεύ σ ει επίκαιρα σ ημεία σ την Α λβα ­
νία και κ α τέλ α β ε και τα νησάκια το υ Αμ-
βρακικού κόλπου, τα οποία χρησ ιμοπ οίησε
ως βάσ εις στολίσκων. Α υ τές οι κινήσ εις
το υ προς τα νότια παράλια ανησ ύχησ αν
το υ ς Β εν ετο ύ ς . Ομως η Σ υ νθ ή κη το υ Κα-
μποφόρμιο, το 1797, έ θ ε σ ε τέ ρ μ α σ την ύ­
π αρξη τη ς Γα λη νοτά της Δ η μο κρ α τία ς. Οι
Γάλλοι κ α τέλ α β α ν τα Επτάνησα και όλα έ ­
μοιαζαν ό τι άλλαζαν δραματικά. Οπως θ α
δ ο ύ μ ε στη σ υνέχεια η στάση τω ν Γάλλων α­
π ένα ντι σ το υ ς Ε λλη νες δ εν ή τα ν η α ν α μ ε­
νό μ ενη . Παρά τη ν π ρόθεσ ή το υ ς να διαλύ-
σουν τη ν Ο θω μανική Α υ το κρ α το ρ ία δ εν το
επ ιχείρησ αν π οτέ.
Ο ά νεμ ο ς τω ν ιδεώ ν τη ς γ α λλική ς Επα­
νάστασης π ρο κά λεσ ε αναστάτω ση σε ό­
λο υ ς το υ ς λα ο ύ ς τη ς Ευρώπης που ζούσαν
κάτω από απ ολυταρχικό καθεσ τώ ς. Το ίδιο
σ υνέβη και σ την το υ ρ κ ο κ ρ α το ύ μ εν η Ελλά­
δα. Δ εν ή τα ν λίγοι εκ είν ο ι που μ ε ε ν θ ο υ ­
σιασμό έσ π ευδαν να κα τα τα γο ύ ν σ τον Γαλ­
λικό Σ τρ α τό ο οποίος σ τά θ μ ευ ε στα Ιόνια
νησιά. Ο δ ιο ικη τή ς τω ν Επτανήσων, σ τρα­
τη γ ό ς Γκεντιλί, είχε σ αφ είς ο δ η γ ίες από
το ν ίδιο το ν Ν απ ολέοντα να δ ια τη ρ εί μέσω
υποσχέσεω ν τη γα λλική προπαγάνδα για
τη (δ ή θ εν) α π ελευ θέρω σ η τω ν ελληνικώ ν
πληθυσμών. Π αράλληλα είχ ε ο δ η γ ίες να
δ ια τη ρ εί φ ιλ ικές σ χέσ εις και μ ε το ν Αλή
πασά, κά τι που σίγουρα δ εν ευχα ρισ τούσ ε
το υ ς Ε λλη νες δ ιό τι στο πρόσωπο το υ Αλή
έβ λεπ α ν ένα ν αιμοσ ταγή τύ ρα ννο. Από τη ν
άλλη π λευρά ο Αλή ε κ μ ε τα λ λ ε υ ό τα ν σ το έ ­
πακρο τις σ χέσ εις το υ με το υ ς Γάλλους για
να ισχυροποιήσει τη θ έσ η του.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
Π ρος το τέ λ ο ς το υ 18ου αιώνα οι Σου­
λ ιώ τες άρχισαν πάλι να γ ίν ο ντα ι α π ειλη τι­
κοί για το ν Α λβανό πασά. Τον χειμώ να το υ
1797 ο Γ Μ π ότσ αρης επ ω φ ελ ή θ η κ ε από
τη ν απουσία το υ Αλή, που ε κ σ τρ ά τευ ε εν α ­
ν τίο ν το υ Πασβάνογλου, για να κα τα σ τρ έ­
ψ ει τα φ ρ ο ύρ ια που είχ ε κτίσ ει σε διάφ ορα
χωριά γύρω από τη ν π εριοχή το υ Σ ουλίου.
Τότε όμω ς σ υνέβη κά τι αναπ άντεχο. Ο ,τι ο
Αλή δ εν κ α τά φ ερ ε με το ν σ τρα τό το υ το
κ α τά φ ερ ε με τη δύναμη τω ν χρη μά τω ν
το υ. Οι επ ιθ έσ εις τω ν Σ ουλιω τώ ν σ τα μ ά τη ­
σαν ό τα ν οι γιο ί το ύ Αλή, Μ ο υχτά ρ και Βε-
λή, έδω σαν 12.000 γρόσια σ τον Μπότσαρη
για να δ ια τά ξε ι το ν τερ μ α τισ μ ό τω ν επ ιθ έ ­
σεων. Ο Μ π ότσ αρης δ έ χ θ η κ ε τα χρ ή μα τα
και αυ τή η π ράξη το υ π ρο κά λεσ ε ρήγμα
στις σ χέσ εις τω ν μ εγά λω ν ο ικο γενειώ ν τω ν
Σουλιωτών. Ο ταν ο Αλή επ έσ τρ εψ ε έκρ ιν ε
πως δ εν ή τα ν α κόμα η κα τά λλη λη ώρα για
να ε π ιτε θ ε ί ε κ νέο υ, καθώ ς οι Σ ο υ λιώ τες
είχαν φ ιλ ικ έ ς σχέσ εις με το υ ς Γάλλους που
κα τείχα ν τη ν Π ρέβεζα . Το τ ε λ ε υ τ α ίο που ή ­
θ ε λ ε ο Αλή ή τα ν άμεση ανάμιξη τω ν Γάλ­
λων σ τις εχ θ ρ ο π ρ α ξίες σ το π λευρ ό τω ν
Σουλιωτών.
Οι π ερισ τάσ εις όμω ς ά λλα ξα ν σ ύντομα
και οι Σ ο υ λ ιώ τες έ δ ε ιξα ν αδυναμία να πα­
ρ α κο λο υθ ήσ ο υν τις ε ξε λ ίξε ις . Οι α ρ χιερ είς
τω ν Ιω αννίνων Ιερ ό θ εο ς και τη ς Α ρ τα ς
Ιγνά τιο ς κα τηγορ ο ύσ α ν το υ ς Γάλλους ως
ά θ εο υ ς επ η ρ εά ζο ν τα ς το υ ς π ισ τούς και
π ρόβαλλαν ως φ υ σ ικού ς π ρ ο σ τά τες τω ν
Ελλήνω ν το υ ς Ρώσους. Ο Αλή, που παρα­
κο λο υ θ ο ύ σ ε και είναι πιθανό να βρισ κότα ν
πίσω από τις φ ω νές τω ν α ρχιερέω ν, κ α τό ρ ­
θω σ ε να δ ελ εά σ ει το ν Γεώργιο Μ πότσαρη
δ ίνο ντά ς το υ χρή μα τα . Η στάση το υ πασά
ά λ λ α ξε μ ετά τη ν κα τα σ τρο φ ή το υ γα λλι­
κού σ τόλου από το ν α γγλικό σ το Αμπου-
κίρ, το ν Α ύγουσ το το υ 1798. Η γα λλική ε ­
πιρροή σ την Α νατολή και στα Επτάνησα ε ί­
χε χ α θ εί και ο Αλή, α κο λο υ θ ώ ντα ς το πολι­
τικό ρ εύμα, π έρασ ε στο α ν τίθ ε το σ τρ α τό ­
πεδο. Για πρώ τη φ ορά το Ρωσικό Ν αυτικό
π έρασε τα Δ αρ δα νέλλια και σ υνερ γά σ τηκε
μ ε το ν το υ ρ κ ικ ό σ τόλο με σκοπό να εκδιώ ­
ξ ε ι το υ ς Γάλλους από τα Επτάνησα. Ο Ρώ­
σος ναύαρχος Ουσάκωφ σ ημείω νε ε ύ σ το ­
χα: «Δ εν π ρέπ ει να σ υμπ εράνει κα νείς ό τι ο
Αλή πασάς είναι ο λ ό τελ α αφ οσ ιω μένος
σ του ς Γάλλους. Α υ τό ς ο άνθρω πος είναι
π ονηρ ός και απ εριόρισ τα δ όλιος. Προσπα­
θ ε ί ν ’ απ αλλαγεί από κά θ ε εξά ρ τη σ η ή, να
π ούμε, να γ ίν ει απ όλυτος κυρίαρχος. Είναι
φ α νερό από τις ε ν έ ρ γ ε ιέ ς το υ ό τι είναι και
θα είναι με το μ έρ ο ς εκείν ο υ που είναι ο ι­
σ χυρ ότερο ς» (Αρς, σ. 196).
Η Αγγλία και η Ρωσία συμφώ νησ αν να
δώ σουν σ την Τουρκία ό λ ε ς τις β ε ν ε τικ έ ς
η π ειρ ω τικές κτή σ εις. Μ ε τά από α υ τή τη
συμφω νία ο Αλή δ εν έχασ ε χρόνο και κ α τέ ­
λ α β ε αιφ νιδιασ τικά τη ν Η γο υμ ενίτσ α και
το Β ουθρω τό, ενώ ο γιο ς το υ Μ α χ μ ού τ κυ­
ρίευσ ε τη ν Π ρέβ εζα το ν Ο κτώ βριο το υ
1798. Η εγ κ λ η μ α τικ ή α δρά νεια τω ν Σουλιω ­
τώ ν τη σ τιγμή που οι Α λβανοί π ολιορ κο ύ ­
σαν τη ν Π ρέβ εζα ή τα ν κα θ ο ρισ τική για το
μ έλ λο ν το υ ς. Η κατάληψ η τη ς π όλης από
το υ ς Α λβα νού ς σ ημείω νε τη ν αρχή το υ τ έ ­
λου ς για το Σούλι. Ο κλοιός γύρω από το υ ς
Σ ο υ λ ιώ τες έσ φ ιγ γ ε όλο και πιο πολύ. Είναι
χ α ρα κτη ρισ τική η επισ τολή που έ σ τε ιλ ε ο
Ιερ ό θ εο ς σ του ς κα το ίκο υ ς τη ς Π ά ρ γ α ς :«...
να τρ α β ή ξη τε χέρ ι από το υ ς Σουλιώ τας, να
μη το υ ς δ ίδ ε τ ε καμμίαν β ο ή θ εια ν, ο ύ τε εις
το ν τό π ο ν σας να το υ ς δ έχ η σ θ ε, επ ειδή ε ί­
ναι κα κού ργο ι και φ ερ μ α ν λ ίδ ες από το δε-
β λ έτι, και όποιος δ έχ ετα ι το ιο ύ το υ ς κα­
κο ύρ γου ς π ίπτει και α υ τό ς εις τη ν ιδίαν ο ρ ­
γ ή ν το υ υψηλού δ εβ λ ε τίο υ , και εις το τ έ ­
λος α φ α νίζετα ι από το πρόσωπον τη ς γης»
(Π ερραιβός, σ. 93). Οι «π ατρικές», όπως τις
χα ρ α κτή ρ ιζε ο ίδιος ο Ιερ ό θ εο ς , σ υμβου­
λ έ ς το υ εισ α κούσ θηκα ν από το υ ς Παργι-
νούς. Οι Σ ο υ λ ιώ τες θ α ή τα ν πολύ σ ύντομα
αναγκασ μένοι να α ντιμετω π ίσ ου ν τα πο­
λυά ρ ιθμ α σ τρ α τεύ μ α τα το υ Αλή, τα εσ ω τε­
ρικά π ροβλήματα ε ν ό τη τα ς και κυρίω ς τη ν
απομόνωσή το υ ς.
Ο Γ Μ π ότσ αρης α να γκά σ τη κε να φ ύ γει
μαζί με τη ν ο ικ ο γ έν ειά το υ από το Σούλι, ό ­
που το ν απ ειλούσαν πως θ α το ν ε ξο ν τώ ­
σουν, και να κα τα φ ύ γ ει σ τον Αλή. Σ υμβού-
λ ευ σ ε το ν Α λβανό πασά να π ολιορ κεί σ υνε­
χώς το Σ ο ύλι κ τίζο ν τα ς π αράλληλα φ ρ ο ύ ­
ρια σε επ ίκα ιρ ες θ έσ εις. Οι Σ ο υ λ ιώ τες ζη­
το ύσ α ν απ εγνω σ μένα β ο ή θ εια με επιστολή
προς το ν Κ ερ κυ ρα ίο κόμη Σπ. Θ εο τό κη .
Α υτή η σ τεν ή π ολιορκία α π έδ ιδ ε καρπούς,
καθώ ς λόγω έ λ λ ειψ η ς τρ ο φ ίμ ω ν και π ολε­
μοφ οδίω ν οι Σ ο υ λ ιώ τες α να γκά ζο ντα ν να
υποχω ρούν προς τις απ ρόσ ιτες ο ρ ειν ές
θ έσ εις . Οι εκκλ ή σ εις το υ ς για ενίσχυση
από τα Επτάνησα ή τα ν σ υνεχείς, χωρίς ση­
μ α ντικό απ οτέλεσ μα . Ο Αλή με ν έ ε ς δυνά ­
μ εις κυ ρ ίευσ ε το Σ ο ύλι και α ρ γό τερ α το ν
λόφ ο τη ς Μπίρας, ενώ μ ετά τη ν προδοσία
το υ Π ήλιου Γούση οι Α λβανοί κυρίευσ αν
και το ν Α βαρίκο. Οι Σ ο υ λ ιώ τες περνούσαν
δ ρ α μ α τικές σ τιγμ ές. Α να φ έρο υμ ε εδώ ένα
μ έρ ο ς ενό ς σ υ γκινη τικο ύ γρ ά μ μ α το ς που
έσ τειλα ν σ τον τσ άρο τη ν 1η Ν οεμβρίου
1803: « Μ ετα φ έρ α μ ε τα όπλα μας σ τους
βράχους μας, στα ύψη απ όκρημνω ν β ο υ ­
νών, που τη ν κορυφ ή το υ ς μόνον ο ήλιος
τη ν βλέπ ει, και σ’ α υ τά μ έν ο υ μ ε, σπάζουμε
το υ ς άγριους βράχους και τρ εφ ό μ α σ τε με
ξ ε ρ έ ς ρ ίζες τη ς ά γο νη ς γης, γ ια τί α να τρι­
χιά ζου με με τη ν ιδέα τη ς τυ ρ α ν ν ικ ή ς σκλα­
βιάς και γ ια τί σ εβ όμ α σ τε το γ έν ο ς μας και
το υ ς τά φ ο υ ς τω ν προγόνω ν μας, για το υ ς
οπ οίους π ρ ο τιμ ο ύ μ ε να π εθ ά νο υ μ ε» (Αρς .
σ. 209).
Ομως όλα ή τα ν π λέον μάταια. Ο επίλο­
γος γ ρ ά φ τη κ ε στο Κούγκι, όπου είχαν κα-
τα φ ύ γ ει περίπου 300 ο ικ ο γ έν ειες . Ο
άνθρω πος που κα θ ο δη γο ύσ ε τη ν άμυνα ή ­
τα ν ο μοναχός Σαμουήλ. Η αντίσ τασ η τω ν
Σουλιω τώ ν ή τα ν σ θεναρή. Ενα μ έρ ο ς τη ς
φ ρ ο υ ρ ά ς π ραγματοπ οίησ ε έ ξο δ ο και ανοί-
γ ο ν τα ς κ υ ρ ιο λεκτικ ά δ ρ ό μ ο με τα σπαθιά
μπ όρεσ ε να σωθεί. Οι υπόλοιποι συνέχισαν
τη ν άμυνα, αλλά σ το τέ λ ο ς ή λθ α ν σε συ­
νεννόησ η με το υ ς Α λβα νού ς και αφού πα­
ρέδω σαν τρ ό φ ιμ α και π ο λεμ ο φ ό δ ια εγκα-
τέ λ ε ιψ α ν α ν εν ό χ λ η το ι τη θ έσ η το υ ς κα.
το υ ς επ ιτρ ά π η κε η ε λ ε ύ θ ε ρ η μετάβασ η σε

όποιο μ έρ ο ς επιθυμούσαν. Μ όνο ο Σ α μ ου ­
ή λ με λ ιγο σ το ύ ς σ υ ντρ ό φ ο υ ς π α ρ έμεινε
για να παραδώ σει το Κούγκι. Ομως εκ είν ο ς
έ β α λ ε φω τιά και α ν α τινά χθ η κε μαζί με μ ε ­
ρικούς Α λβανούς, στις 13 Δ εκ εμ β ρ ίο υ
1803. Η π ράξη το υ α υ τή έ μ ε λ λ ε να σ φραγί­
σει το ν μακρόχρονο αγώνα τω ν Σουλιω τώ ν
και ο ίδιος από τ ό τ ε έ γ ιν ε μια θ ρ υ λική μ ορ ­
φή,
Ο Αλή πασάς δ εν τή ρ η σ ε το ν λόγο το υ
και ε π ιτέ θ η κ ε σ τις 100 ο ικ ο γ έν ε ιε ς που ε ί­
χαν κα τα φ ύ γ ει σ την κορυφ ή το υ Ζ αλόγ­
γου. Ελάχιστοι Σ ο υ λιώ τες σ ώ θηκαν π ο λ ε­
μώ ντας και πέρασαν σ την Κ έρκυρα. Οι υ­
πόλοιποι σ κοτώ θηκαν, ενώ σι γ υ ν α ίκ ες
π ροτίμησ αν να πέσ ουν σ τον γ κρ εμ ό , αφού
πρώτα έρ ιξα ν τα παιδιά το υ ς , για να απο­
φ ύ γου ν τη ν αιχμαλωσία.
Το Σ ο ύλι α π ο τελ εί μ έχ ρ ι σ ήμερα σ ύμ­
βολο ε λ ε υ θ ερ ία ς . Οι Σ ο υ λιώ τες συνέχισαν
το υ ς αγώ νες το υ ς κατά τω ν Ο θω μανώ ν αρ­
γό τερ α , κατά τη δ ιά ρ κεια τη ς Επανάστα­
σης το υ 1821. Η θυσία το υ ς υ π ή ρξε πηγή έ ­
μπ νευσ ης για τις ε π ό μ εν ες γ ε ν ιέ ς Ε λλή­
νων, που ακο λού θη σ α ν το π αράδειγμά
το υ ς . Οι λίγοι στίχοι που έγρ α ψ ε ο Ιάκω βος
Ρίζος μάς δ είχ νο υ ν τη σημασία το υ αγώνα
τω ν Σ ο υ λ ιω τώ ν :
«Το δ έ π ερ ίδ ο ξο ν όρο ς Σούλι,
όπου οι ά ν δ ρ ες κερ α υνοί ό ν τε ς ,
ως από σ ύννεφ α κα θ ιρ μ ώ ντες,
π ο τέ δ εν έπεσαν κάτω δούλοι...".
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ,
Εκδοτική Αθηνών.
(2) Απ. Βακαλόπουλος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ
ΕΛΛΗΝΙΣΜ Ο Υ, τόμ, Δ Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η , 1973.
(3) Χριστόφορος Π ερραιβός: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ
ΣΟΥΛΛΙΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΓΑΣ, Αθήνα, 1857.
(4) Π. Αραβαντινός: ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ
13
ΗΠΕΙΡΟΥ, τόμ. Aä, Αθήνα, 1856.
(5) Νικ. Ζιάγκος: ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ
ΗΠΕΙΡΟΣ, Αθήνα, 1974.
(6) Αστέριος Αρχοντίδης: ΜΕΤΑΞΥ ΒΕΝΕΤΩΝ
ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΩΝ. Θεσσαλονίκη, 1987.
(7) Αρς: Η ΑΛΒΑΝΙΑ ΚΑΙ Η ΗΠΕΙΡΟ Σ ΚΑΤΑ ΤΟ
ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ 18ου - ΑΡΧΕΣ 19ου ΑΙΩΝΑ, Μόσχα,
1963.
(8) Κωστής Βάρψης: ΒΕΝΕΤΟΤΟΥΡΚΙΚΟΙ ΚΑΙ
ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜ Ο Ι ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ
ΘΑΛΑΣΣΕΣ (1453-1821), Αθήνα, 1995.
(9) Λύσανδρος Παπανικολάου: ΣΚΗΝΕΣ ΑΠΟ
ΤΗΝ ΚΑΘΗΜ ΕΡΙΝΗ ΖΩ Η ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ,
Αθήνα, 1995.
(10) Γΐώ ργιος Α. Σιορόκας: ΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ
ΠΡΟΞΕΝΕΙΟ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ (1702-1789), Ιδρυμα
Μ ελετώ ν Ιονίου και Αδριατικού Χώρου,
Ιωάννινα, 1981.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
 ΑΚΕΔΟΝΙΚΟΙ
Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΠΟΥ
ΕΚΡΙΝΕ ΤΗΝ ΤΥΧΗ
ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
α ξιω μ α τικ ό ς το υ 2ου
αιώνα π.Χ. Φ έρ ει ξίφ ο ς ,
δ όρ υ, θ υ ρ ε ό και
κρά νος ελ λη νικο ύ
τύπ ου. Η κόκκινη
υφ α σ μ άτινη ζώνη είναι
δ ια κ ρ ιτικ ό το υ
α ξιώ μ α το ς το υ
(πιν. το υ Σ τέ λ ιο υ
Ν ιγδ ιόπ ο υλου
για τη " Σ Ι").
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Β ' Μ ΑΚΕΔΟ Ν ΙΚΟ Υ ΠΟΛΕΜΟΥ
(196 π.Χ.) ΚΑΙ ΕΠΕΙΤΑ 01 ΡΩ Μ ΑΙΟ Ι ΕΠ ΕΝ ΕΒΑΙΝ ΑΝ
ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΑΠΡΟΚΑΛΥΠΤΑ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΔΙΕΝΕΞΕΙΣ. 01 ΕΛΛΗΝΕΣ, Α Ν ΚΑΙ
Δ ΙΑ ΙΡ Ε Μ Ε Ν Ο Ι ΣΕ ΠΟΛΛΑ ΚΡΑΤΗ, ΕΙΧΑΝ
ΚΑΤΑΝΟΗΣΕΙ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΚΑΙ ΤΑΧΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ
ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΑ ΤΟΥΣ ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ, 0 ΟΠΟΙΟΣ
ΕΤΣΙ ΠΗΡΕ ΕΝΤΟΝΑ ΕΘ ΝΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ.
ΠΕΡΙΕΡΓΩΣ ΕΚΦΡΑΣΤΗΣ ΤΟΥ ΜΑΧΗΤΙΚΟΥ ΑΥΤΟΥ
ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΤΩΝ Λ Α ΪΚΩ Ν ΚΥΡΙΩΣ Μ ΑΖΩ Ν ΗΤΑΝ 0
ΝΕΟ Σ ΒΑΣΙΛ ΙΑ Σ ΤΗΣ Μ ΑΚΕ ΔΟ Ν ΙΑΣ ΠΕΡΣΕΑΣ. 01
:
ΚΥΡΙΑΡΧΕΣ ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΕΣ Ο Μ ΑΔΕΣ ΠΡΟ ΤΙΜ ΗΣΑΝ ■
ΤΟΥΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ. I
Κ Ω Ν ΣΤΑΝ ΤΙΝΟ Σ Π Α Π Α Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Υ
ατά το διάστημα των 25 ετώ ν (196-171 π.Χ.) που μεσολάβησαν
Κ μεταξύ του Β1και του Γ' Μ ακεδονικού Πολέμου η ρωμαϊκή πο­
λιτική είχε μετατραπ εί σε ιμπεριαλιστική και είχε επικεντρω θεί
πλέον στην Ανατολή, η οποία υποσχόταν πολλά πλούτη και δόξα. Στο
στόχαστρο των ρωμαϊκών βλέψεων β ρ έθ ηκε πρώτη η Μακεδονία, ε ­
πειδή αποτελούσε το ισχυρότερο (τόσο οικονομικο-κοινωνικά, όσο και
στρατιωτικά) κράτος όλης τη ς Ελλάδας και ένα από τα πλουσιότερα
τη ς Μεσογείου.
Στην Ελλάδα η μακροχρόνια οικονομική ύφεση κατέτρω γε τις μι­
κρ ό τερ ες π ολιτείες και έ τρ εφ ε π ολιτικές διαμάχες. Στη Μακεδονία ό­
μως χάρη στα γενναία φιλολαϊκά μέτρα του βασιλιά Περσέα (γιού και
διαδόχου του Φιλίππου Ε') είχε παρουσιαστεί νέα φάση ανάπτυξης και
ευημερίας.
Η ρωμαϊκή Σύγκλητος έχοντας τη ν αυτοπεποίθηση του ισχυρού,
με τερά σ τιες στρατιω τικές δ υ να τό τη τες στην ξηρά και στη θάλασσα,
επεδίω ξε και εξώ θησε τη ν κατάσταση στα άκρα, κηρύσσοντας τελικά
το ν πόλεμο στις αρχές του 171 π.Χ. Χαρακτηριστικό τη ς δόλιας συμπε­ I
ριφοράς τη ς ήταν το ό τι έσ τειλε εκσ τρα τευ τικό σώμα στις κτήσεις της *
ρ
t
 ΠΟΛΕΜΟΣ ·■ *>

Ε ρείπ ια τη ς Π έλ λ α ς ,
π ρ ω τεύ ο υ σ α ς το υ
μ α κ εδ ο ν ικ ο ύ κ ρ ά το υ ς .
Οι Ρ ω μα ίοι τη ν
κ α τέ λ α β α ν σ τα τέλ η
Ιο υ νίο υ 168 π.Χ.

»liSSf§

= v f iϊ & ν 1 ^
J, · ' Jtm.' · · jÄ k

*" ... ^

, .je m * jk jp ^ a g f ir ih n f f f

ΛΡ- r

>fA> "Z . M V >'

t * · lÄ J mm ;

15

l|L. ■e'Lö O ^L ww &*■«-

r ' ! w m

^'Vg* *'

ä g y * » ^ -■- i Ä
Γ ' * ■ s "amf*·. J

"-«.. Λ J .J ‘
:^5>* . -> *
* ä ? i ·· · i / ’^ w^ 4 5 f T I * » » m J. J ® " '’ -·*'■■ -Jt - "* . "Έ
^ .>» . ·>lk ^ ,·^ ^ | ' ^ J
* j© S f ,·<* * « S ®
^ : *Μ ^ >» A' V Y■■**
Η ±~·'
» * ,i» ' Ti
* '· L » " -« ^ v -r ' ( t ___ _ * » + J
g iix w m ^ %xm T^m m j r i V — > .' / ' «, *ΤΪΡΑ Τίώ ίΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
J» .. * ' :‘ ■> \
■’./V*
 στην Ιλλυρία (που συνόρευαν με τη Μ ακεδο­
νία) και πραγματοποιούσε τη στρατιωτική τη ς
κινητοποίηση ενώ ταυτόχρονα καθυσ τερού­
σε να συναντήσει το υς Μ ακεδόνες πρέσβεις
οι οποίοι είχαν πάει στη Ρώμη με φ ιλειρηνι­
κές προτάσεις.
Ο Περσέας, ο οποίος γνώριζε το ν δυσ με­
νή γι' αυτόν συσχετισμό δυνάμεων και είχε ε ­
τοιμάσει το κράτος του για το ενδεχόμενο ε ­
νός νέου πολέμου με το υς μισητούς Ρωμαί­
ους, προσπάθησε να ενισ χυθεί με συμμά­
χους διεξάγοντα ς έναν έντονο διπλωματικό
αγώνα. Το γειτονικό του κράτος τη ς Περγά­
μου, με βασιλιά το ν Ευμένη, συντάχθηκε για
άλλη μια φορά με τη Ρώμη. Ο Περσέας ζή τη ­
σε τη συμπαράταξη των άλλων σημαντικών
βασιλιάδων τη ς ανατολικής Μασογείου, του
Αντιόχου (της Συρίας) και του Πτολεμαίου
(της Αιγύπτου), ελπίζοντας ότι θα το ν βοη­
θούσαν να πολεμήσει το ν κοινό εχθρό όπως
οι προκάτοχοί το υς είχαν βοηθήσει το ν Πύρ-
ρο όταν πολέμησε υπέρ των ελληνικώ ν ελ ευ ­
θεριώ ν στην Ιταλία. Ατυχώς εκείνοι ε ίτε από
υπολογισμό, ε ίτε από καιροσκοπισμό, προτί­
μησαν να μην αναμιχθούν, εξυπ ηρετώ ντα ς έ ­
τσι τα στρατηγικά συμφέροντα τη ς Ρώμης
που ή θ ελ ε να αντιμετω πίσει τη Μ ακεδονία α­
πομονωμένη, χωρίς σοβαρούς συμμάχους.
Στην υπόλοιπη Ελλάδα οι διάφορες πολι­
τε ίε ς ήταν διατακτικές. Στις περισσότερες
περιπτώσεις οι συμπάθειες ήταν εμφανώς υ­
πέρ των Μακεδόνων. Γνωρίζοντας όμως τη
ρωμαϊκή δύναμη και σκληρότητα οι η γετικές
ομάδες επ έλεξαν τη ν ο υ δ ετερ ό τη τα ή εφό-
σον αυτό ήταν αναπόφευκτο, τη ν προσχώρη­
ση στο στρατόπεδο τη ς Ρώμης. Η γενική κα­
τάσταση πάντως ήταν ρευστή. Πολλοί η γέτες
υποστήριζαν το ν Περσέα και οι π ολιτικές δια­
μάχες εντά θηκαν για άλλη μια φορά, μεταξύ
των φιλομακεδόνω ν (κυρίως ανθρώπων των
Jß φτωχότερω ν τάξεω ν) και τω ν φιλορωμαίων
■■ (ολιγαρχικών και αριστοκρατών). Αρχικά οι Αι-
τωλοί, οι Ηπειρώτες, οι Αχαιοί και μερ ικές πό­
λεις τη ς Βοιωτίας και τη ς Θεσσαλίας συντά­
χθηκαν με το υς Ρωμαίους. Οι μόνοι υπολογί­
σιμοι σύμμαχοι των Μ ακεδόνων τη ν άνοιξη
του 171 π.Χ. ήταν οι Θράκες-Οδρύσσες (βασι­
λιάς το υ ς ήταν ο Κότυς).
Με τη ν έναρξη του πολέμου ο Περσέας
συγκέντρωσε το σύνολο των δυνάμεών του
στην πόλη Κίτιο, όπου τις επιθεώρησε και με­
τά αναχώρησε για τη ν Εορδαία. Στη συνέχεια
προχώρησε νότια και εισ ήλθε στη Θεσσαλία.
Ο στρατός του απ οτελείται από 4.000 ιππείς
(3.000 Μ ακεδόνες και 1.000 Θράκες) και
39.000 πεζούς (27.000 Μ ακεδόνες και 12.000
συμμάχους - νότιους Ελληνες, Γαλάτες και
άλλους). Α λλες 10-15.000 άνδρες έμειναν στη
Μακεδονία ως φ ρουρές των πόλεων και των
οχυρών. Οι αριθμοί αυτοί ήταν εντυπωσιακοί
για τα μέτρα τη ς εποχής, αλλά εξηγούνται
από το ότι πολλοί Μ ακεδόνες των φτωχών τά ­
ξεω ν είχαν εντα χ θ εί στο σ τράτευμα μ ετά από
τα ανοίγματα του Περσέα προς αυτούς.
Την ίδια εποχή ο Ρωμαίος ύπατος Πό-
πλιος Λικίνιος Κράσσος με το εκσ τρατευτικό
το υ σώμα (28.000 πεζούς και 1.400 ιππείς) α­
ποβιβαζόταν στην Ηπειρο, όπου βρίσκονταν
ήδη 5.000 πεζοί και 300 ιππείς, ενώ ο στόλος
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ
του (57 πολεμικά υπό το ν Γάιο Λουκρήτιο Γάλ­
λο) προσέγγιζε τη ν Κεφαλληνία. Παράλληλα
καλούσε το υς διάφορους συμμάχους των Ρω­
μαίων (Περγαμηνούς, Αιτωλούς, Βοιωτούς
κ.ά.) να σ τείλουν ενισχύσεις.
Ο Περσέας στη Θεσσαλία κατέλαβε δύο
πόλεις που του αντιστάθηκαν, εγκατέσ τησ ε
φρουρές στα Τέμπη για να εξασφαλίσει τη
δίοδο και σ τρατοπέδευσε στο Συκύριο, στρα­
τηγική θέση στους πρόποδες τη ς Οσσας.
Ο Ρωμαίος ύπατος, αφού διέσχισε τη ν
Πίνδο έφθασε και αυτός στη Θεσσαλία, κο­
ντά στη σύμμαχό του Λάρισα, όπου δ έχθη κε
τις δυνάμεις των Ελλήνων (400 Απολλωνιά-
τες , 400 Αιτωλοί, 1.500 Αχαιοί, 400 Θεσσαλοί)
και των Περγαμηνών (4.000 πεζοί και 1.000 ιπ­
πείς υπό το ν βασιλιά το υς Ευμένη) συμμάχων
του. Συγκέντρω σε έτσι συνολικά 40.100 άν­
δρες (36.600 πεζούς και 3.500 ιππείς), όσους
περίπου και οι αντίπαλοί του, ενώ δ ιέ θ ε τε και
πολλές φρουρές σε κοντινές πόλεις (2.000
Περγαμηνούς στη Χαλκίδα, 300 Ρωμαίους στη
Θήβα κ.ά.).
ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΥ
(ΜΑΪΟΣ 171 π.Χ.)
Ο Περσέας γνω ρίζοντας το καλό ηθικό
των ανδρών του αποφάσισε να αναλάβει τη ν
πρωτοβουλία των επιθετικώ ν ενεργειών. Ε­
τσι, οδήγησε ένα σημαντικό μέρος του στρα­
τού του (4.000 ιππείς και 14.000 ελαφρά οπλι­
σμένους) κατά του εχθρικού στρατοπέδου
και παρατάχθηκε πολύ κοντά σε αυτό, στον
Καλλίνικο λόφο. Ο Ρωμαίος ύπατος, αφήνο­
ντας το βαρύ πεζικό του πίσω από τη ν προ­
σ τατευτική τάφ ρο του στρατοπέδου του, α-
ντιπαρατάχθηκε με το ιππικό (3.500 άνδρες)
και τους ελαφρά οπλισμένους (17.000 άν­
δρες).
Πρώτοι επ ιτέθηκαν οι Θ ράκες σύμμαχοι
του Περσέα υπό το ν γενναίο αρχηγό το υς Κό-
τυ και ύστερα από άγρια σύγκρουση α νέτρ ε­
ψαν το υ ς απέναντι το υς Ιταλούς ιππείς και
ψιλούς (γροσφομάχους). Την ίδια ώρα και οι
δυνάμεις του ελληνικού κέντρου, όπου βρι­
σκόταν ο βασιλιάς των Μακεδόνων, έτρεψ αν
σε φυγή το υς Ρωμαίους ιππείς και γροσφομά­
χους που αντιμετώπισαν. Την κρίσιμη εκείνη
στιγμή τη ς ρωμαϊκής κατάρρευσης η επέμβα­
ση του συμμαχικού το υς θεσσαλικού ιππικού
και η ψυχραιμία των Περγαμηνών στρατιωτών
του Ευμένη έσωσαν τη ν κατάσταση. Ανέκο­
ψαν τη ν ορμητική ελληνική έφ οδο και επ έ­
τρεψ αν τη ν οπισθοχώρηση με κάποια τάξη.
Οι στρατηγοί του Περσέα, Ιππίας και Λεοννά-
τος, είχαν φ έρ ει στο μεταξύ στη γραμμή τη ς
μάχης τη φάλαγγα και το ν παρότρυναν να ε ­
πιδιώξει συνολική εμπλοκή, εξαπολύοντας
γενική έφοδο. Εκείνος όμως προτίμησε να
αρκεστεί στην πρώτη αυτή επιτυχία (απόφα­
ση που παραμένει ανεξήγητη) και να επιδιώ­
ξει τη διαπραγμάτευση.
Στη μάχη αυτή οι Ρωμαίοι είχαν απώλειες
2.500 νεκρούς ή 600 ενώ οι Μ ακεδόνες είχαν
μόνο 60 νεκρούς. Παρόλα αυτά ο Ρωμαίος ύ­
πατος απάντησε με αλαζονικό τρόπο στις μα­
κεδο νικές προτάσεις για ειρήνη. Μ ετά τη
διακοπή των διαπραγματεύσεων οι Ρωμαίοι
μ ετέφ ερ α ν το στρατόπεδό το υ ς σε π λεονε­
κτικότερ η θέση, στην απέναντι όχθη του Πη­
νειού, και δ έχτηκαν ενισχύσεις 2.000 ανδρών
(1.000 πεζών, 1.000 ιππέων) και 22 ελεφάντω ν,
του συμμάχου το υς βασιλιά Μασανάσση της
Νουμιδίας.
Η νίκη αυτή στην «ιππομαχία», όπως ονο­
μάστηκε από τους συγχρόνους της, διαδόθη­
κε γρήγορα στον ελληνικό χώρο και έγινε α­
φορμή να εκδηλω θούν ανοικτά οι έντο νες
σ υμπάθειες υπέρ του Περσέα, κυρίως από
τις λαϊκές τά ξεις. Ο Μ ακεδόνας βασιλιάς έγι-
νε ήρωας. Θ εω ρήθηκε ο κατάλληλος η γέτης
που μπορούσε να νικήσει το υς Ρωμαίους.
Φαίνεται όμως πως οι ολιγαρχικοί που είχαν
τη ν εξουσία αντέδρασαν εξίσου έντονα, με α­
ποτέλεσμα να ο ξυνθ ού ν περισσότερο οι πο­
λιτικές αντιπαραθέσεις εντό ς των διαφόρων
πόλεων τη ς νότιας Ελλάδας, όπως π.χ. στη
Ρόδο. Είναι χαρακτηριστικό το ότι οι Ρόδιοι έ­
σ τειλαν μόνο π έντε πολεμικά πλοία το υς για
να ενισχύσουν το ν ρωμαϊκό στόλο στο Αιγαίο,
αντί των 40 που είχαν υποσχεθεί.
Οι Ρωμαίοι στρατηγοί έσπευσαν να κατα­
λάβουν όσες πόλεις τη ς νότιας Ελλάδας έ­
δειχναν φ ιλομακεδονικές διαθέσεις. Ο Κόι-
ντο ς Μάρκιος Φίλιππος πολιόρκησε τη Λάρι­
σα Κρεμαστή (στη Φθιώτιδα), ενώ ο ναύαρχος
Γάιος Λ ουκρήτιος Γάλλος με όλο το ν στόλο
του έφθασε στη Χαλκίδα και από εκ εί με
10.000 άνδρες του στόλου και 2.000 Περγαμη-
νούς εκσ τράτευσ ε κατά των πόλεων τη ς Βοι­
ωτίας. Παρά τη ν ηρωική αντίσταση των ολιγά­
ριθμων κατοίκων τη ς η Αλίαρτος καταλήφ θη­
κε και καταστράφηκε συθέμελα, ενώ 2.500
κάτοικοι αιχμαλωτίσθηκαν. Μ ετά τη ν κατάλη­
ψη και τη ς Θίσβης ο Μάρκος Λουκρήτιος Γάλ­
λος επέστρεψ ε στη Χαλκίδα μ εταφ έροντας
πλούσια λάφυρα (αγάλματα, πίνακες ζωγρα­
φικής κλπ.), σε αντίθεση με το ν Κόιντο Μάρ-
κιο Φίλιππο ο οποίος δεν είχε π ετύχει τη ν κα­
τάληψη τη ς Λάρισας Κρεμαστής - τη ν οποία
υπεράσπιζε μακεδονική φρουρά.
Στο κύριο μέτωπο, στη βόρεια Θεσσαλία,
το ανώ τερο ελληνικό ιππικό παρενοχλούσε
το ν ανεφοδιασμό των Ρωμαίων, αναγκάζο-
ντάς το υς να αλλάζουν συνεχώς στρατόπεδο
αλλά χωρίς να δίνουν αποφασιστική μάχη.
Τον Ιούλιο ο Περσέας, αφού ενίσχυσε το
φρούριο των Γόννων που βρισκόταν στην εί­
σοδο τη ς κοιλάδας των Τεμπών, επανήλθε
στη Μακεδονία.
Οταν α ντιλήφ θηκε ο Ρωμαίος ύπατος, ότι
οι Μ ακεδόνες είχαν αποσυρθεί επιχείρησε να
προελάσει, αλλά απέτυχε να καταλάβει τους
Γόννους λόγω τη ς σθεναρής αντίστασης της
ισχυρής φρουράς. Τότε άλλαξε πορεία. Πήγε
προς τα δυτικά, κατέλαβε και λεηλάτησ ε με­
ρικές πόλεις. Μ ετά στράφηκε προς Νότο, κα­
τέσ τρ εψ ε το ν Π τελεό (στη Μαγνησία), δέ­
χ θ η κε τη ν παράδοση τη ς Λάρισας Κρεμα­
στής (η μακεδονική φρουρά είχε αποχωρή­
σει) και εισ ήλθε στη Βοιωτία για να διαχειμά­
σει. Εκεί κατέλαβε και λεηλάτησ ε φοβερά
τη ν Κορώνεια, όπου επικρατούσαν οι φιλομα-
κεδόνες.
Η συμπεριφορά των Ρωμαίων καλλιέργη­
σε περισσότερο τη συμπάθεια προς το ν Περ­
σέα και προκάλεσε τη ν αγανάκτηση ακόμα
και των φιλορωμαίων. Τόσο στην Ηπειρο, όσο
και στην Αιτωλία οι αντιπ ολιτευόμενοι ενι-
σχύθηκαν και δραστηριοποιήθηκαν σημαντι­
κά. Το εθνικό αυτό ρεύμα ενίσχυσε περισσό­
τερο μία απροσδόκητη επιτυχία του ισχνού
μακεδονικού στόλου, ο οποίος προσέβαλε
και κα τέσ τρεψ ε ισχυρή ρωμαϊκή νηοπομπή
κοντά στον Ωρεό, στα ανατολικά παράλια τη ς
Εύβοιας.
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΤΟΥΣ 170 π.Χ.
Την άνοιξη του νέου χρόνου ο Μ ακεδό-
νας βασιλιάς, θ έλο ντα ς να εκμ ετα λ λ ευ θ εί τα
Φιλικά αισθήματα πολλών Ηπειρωτών και να
δημιουργήσει έναν αντιπερισπασμό, κινήθη-
κε με τα χύτητα προς τη ν Ηπειρο. Εκεί, στις
παραλιακές πόλεις-συμμάχους τω ν Ρωμαίων,
είχε ήδη φθάσει ο νέος ύπατος, Αύλος Οστί-
λιος Μαγκίνος, το ν οποίο οι φιλομακεδόνες
προσπάθησαν (μάταια) να απαγάγουν καθώς
κατευθυνόταν στη Θεσσαλία. Η πορεία των
Μακεδόνων ανακόπηκε από φιλορωμαίους Η-
πειρώ τες στα στενά του Αώου, αλλά είχε ήδη
δώσει το ένα υ σ μα για το ν ξεσηκωμό κατά των
Ρωμαίων και των «ρωμαϊζόντων» τη ς περιο­
χής, οπότε το «Κοινό των Ηπειρωτών» διαλύ­
θ ηκε. Ο Περσέας, αφού άφησε φρουρά (υπό
το ν Κλεύα) στη φιλική του πόλη των Μολοσ-
σών Φανότη, επέστρεψ ε γρήγορα στη Μ ακε­
δονία επειδή έμα θ ε πως οι Ρωμαίοι ήταν έτο ι­
μοι να εισβάλουν.
Πράγματι το καλοκαίρι ο νέος ύπατος, α­
ντί να κτυπήσει τη γραμμή των Τεμπών, προ­
χώρησε με ισχυρές δυνάμεις βορειοδυτικά
και αφού διέσχισε τα Καμβούνια όρη περνώ­
ντας τα αφύλακτα Βώλου στενά (Σαραντάπο-
ρο) εισ ήλθε στη Μακεδονία, στην περιοχή
τη ς Ελιμιώτιδας. Εκεί το ν προσέβαλε ο Περ­
σέας και το ν νίκησε, προξενώ ντας του σοβα­
ρές απώλειες. Οι Ρωμαίοι εκδιώ χθηκαν προς
τα βουνά, από όπου επιχείρησαν νέα εισβο­
λή. Ομως η ττήθ η κα ν και πάλι και επέστρεψαν
στη Θεσσαλία.
Το ίδιο διάστημα ο νέος Ρωμαίος ναύαρ­
χος, Λεύκιος Ορτήσιος, δ ια θ έτοντα ς 56 πολε­
μικά επέδραμε κατά των μακεδονικώ ν κτήσ ε­
ων στις θ ρα κικές α κτές. Το μόνο όμως που
κατάφ ερε ήταν να καταλάβει (ύστερα από
προδοσία) και να λεηλα τήσ ει άγρια τα Αβδη-
ρα. Ολοι οι Ελληνες εξοργίστηκαν. Οταν αρ­
γότερα Ρωμαίοι ναύτες λεηλάτησαν και τη φι­
λική το υς Χαλκίδα, ακόμα και η Σύγκλητος
π ροβληματίστηκε και αναγκάστηκε να πάρει
μέτρα για τη ν επισκευή των ζημιών πριν χα­
θού ν οι σύμμαχοί της!
Τον Νοέμβριο, έπ ειτα από τις καλοκαιρι­
νές του επιτυχίες, ο Περσέας έσπευσε να ε κ ­
μ ετα λ λ ευ θ εί τη ν αδράνεια των Ρωμαίων. Επι­
κεφαλής ισχυρού σώματος (500 ιππείς, 10.000
πεζοί και 2.000 ψιλοί) προχώρησε προς Βορρά
και αφού κατενίκησε το υς Δάρδανους, που
Α ερ ο φ ω το γρ α φ ία τη ς π αρ α θα λά σ σ ια ς
Π ιερ ία ς, σ το έδ α φ ο ς τη ς οπ οίας δ ό θ η κ ε η
τελ ικ ή μ άχη. Η α κρ ιβ ή ς το π ο θ εσ ία όπου
π α ρ α τά χ θ η κ α ν οι δυο α ντίπ αλοι
α μ φ ισ β η τείτα ι.
κατά τη σ υνήθειά το υς διενεργούσαν ληστρι­
κές επιδρομές στις συνοριακές περιοχές,
προέλασε προς τις ρωμαϊκές κτήσεις τη ς
Ιλλυρίας, αν και ήταν ήδη χειμώνας (Δ εκέμ ­
βριος του 170 π.Χ.). Στις περιοχές α υτές (σημ.
Σκόπια) ο Ρωμαίος διοικητής Λ εύκιος Κοίλιος
είχε διαθέσ ει το υ ς άνδρες του (5.000 Ρωμαί­
ους και α ρ κετούς Ιλλυριούς) για τη φρούρη­
ση των σημαντικότερω ν πόλεων. Οι Μ ακεδό-
νες προχωρώντας κατά μήκος τη ς κοιλάδας
του Αρτάτου (παραπόταμου του Αξιού) προ­
σέβαλαν και κατέλαβαν, ύστερα από σ ύντο­
μη αντίσταση, τα Υσκανα και μερ ικές μικρότε­
ρες πόλεις. Ο Περσέας ή λθ ε σε επικοινωνία
με το ν Ιλλυριό βασιλιά Γένθιο (ή Γέντιο), ο ο­
ποίος ζήτησε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό
προκειμένου να πολεμήσει το υ ς Ρωμαίους.
Παρότι η συμμαχία δεν σ υμφω νήθηκε οι δια­
πραγματεύσεις συνεχίστηκαν, ενώ ο Περσέ­
ας, αφού άφησε φρουρά στα Υσκανα, επ έ­
στρεψε στη Μ ακεδονία μ ετα φ έρ οντα ς και
1.500 Ρωμαίους αιχμαλώτους, οι οποίοι που-
λήθηκαν ως δούλοι.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ 169π.Χ.
Τον Μάρτιο του νέου χρόνου ο Περσέας,
έχοντας το ηθικό του αναπτερωμένο και θ έ ­
λοντας να συνεχίσει να έχει τη ν πρωτοβουλία
των κινήσεων, κα τευ θ ύ νθ η κε με τα χύτητα
και μυσ τικότητα νοτιοδυτικά, επικεφαλής
10.000 πεζών και 300 ιππέων. Σε συνεννόηση
με ορισμένους η γ έτες τη ς Αιτωλικής συμπο­
λιτείας προσπάθησε να καταλάβει αιφνιδια­
στικά τη Στράτο και να στρέψ ει το υς Αιτω-
λούς υπέρ του. Αργοπόρησε όμως πάνω στα
χιονισμένα ορεινά μονοπάτια και οι φιλορω-
μαίοι πρόλαβαν και ενισχύθηκαν από τη ρω­
μαϊκή φρουρά τη ς γειτο νικής Αμβρακίας (ση­
μαντικής παραθαλάσσιας πόλης στον Αμβρα-
κικό κόλπο, συμμάχου των Ρωμαίων) και απέ-
κρουσαν το υς Μ ακεδόνες, που δεν είχαν τα
μέσα για συστηματική πολιορκία. Ο Περσέας
αναγκάστηκε έτσι να επαναφέρει το υ ς κου­
ρασμένους σ τρατιώ τες και τα ταλαιπωρημέ­
να υποζύγια στη Μακεδονία. Η είδηση, όμως,
τη ς κίνησής του πάνω στις διαβάσεις τη ς Πίν­
δου επηρέασε θ ετικά τη ν εξέλ ιξη των επιχει­
ρήσεων στην Ηπειρο. Ο Ρωμαίος διοικητής Α-
πιος Κλαύδιος Κέντω ν με δύναμη 6.000 Ρω­
μαίων και Ηπειρωτών, που πολιορκούσε τη
Φανότη, απ οθαρρύνθηκε και λύνοντας τη ν
πολιορκία έσπευσε να υποχωρήσει προς τα
παράλια. Ο Μ ακεδόνας διοικητής Κλεύας το ν
κατεδίω ξε με τη φρουρά τη ς πόλης και το ν
προσέβαλε, π ροξενώ ντας του μεγάλες απώ­
λειες (1.000 νεκρούς, 200 αιχμαλώτους). Στη
συνέχεια εισ έβαλε με τόλμη στην περιοχή
των Χαόνων (φιλορωμαίων) και επ έφ ερε μ ε­
γάλες απώλειες στη φρουρά τη ς Αντιγόνειας.
Μ ετά, με ακμαίο ηθικό, οδήγησε το νικηφόρο
σώμα του στην πεδιάδα του Μ ελεώνος, απέ­
ναντι από το σώμα του Κέντωνος, ο οποίος
καταπτοημένος αποσύρθηκε στην Ιλλυρία.
Στο μετα ξύ στη Θεσσαλία είχε φθάσει ο
νέος Ρωμαίος ύπατος, ο Κόιντος Μάρκιος Φί­
λιππος, γνώ στης τη ς χώρας και των Ελλήνων
από π ροηγούμενες αποστολές του (είτε ως
πρέσβυς, είτε ως στρατηγός). Αφού ενίσχυσε
το φρόνημα του στρατού του, που είχε φθά-
σει με τις ενισχύσεις στις 50.000 άνδρες
(40.000 Ρωμαίους και 10.000 συμμάχους), ώ­
στε να μπορεί να αναλάβει επ ιθ ετικές πρωτο­
βουλίες, σ υνεννοήθηκε με το ν νέο ναύαρχο
Γάιο Μάρκιο Φίγλο για συντονισμένη δράση
σ τρατού και στόλου προκειμένου να διασπά-
σουν τη μακεδονική γραμμή άμυνας στα ο­
ρεινά τη ς Θεσσαλίας (Τέμπη, Ολυμπος, Καμ-
βούνια, Αλιάκμονας).
Ο Περσέας είχε κατανείμει τις δυνάμεις
του στις τέσσερις βασικές διαβάσεις και ο ί­
διος με ισχυρή εφ εδρ εία (10.000 πεζοί, 4.000
ιππείς) στρατοπ έδευσε στο Δίο (την ιερή πό­
λη των Μακεδόνων), από όπου έλεγχ ε και την
παραλία. Οι Ρωμαίοι κινήθηκαν αρχικά βό­
ρεια, αλλά μετά σ τρίβοντας ανατολικά βάδι­
σαν στον Κάτω Ολυμπο και επ ιτέθηκαν στο
φρούριο του Λαπαθούντος, που προστάτευε
τη διάβαση από τη ν Ασκουρίδα λίμνη. Το μα­
κεδονικό σώμα (12.000 πεζοί υπό το ν Ιππία)
επί δύο η μ έρ ες απέκρουσε τις αλλεπάλληλες
εφ όδους των 30.000 Ρωμαίων. Τότε ο Ρωμαίος
ύπατος, προ του φάσματος του εγκλωβισμού
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ
και τη ς συντριβής στα στενά περάσματα, α­ Σ ε α υ τή ν την
κ α τά σ τα σ η
ποφάσισε τη ν παράκαμψη του φρουρίου και
βρήκαν οι
οδήγησε το ν στρατό του (πεζούς, ιππείς,
α ρ χα ιο λ ό γο ι την
σκευοφόρα και ελέφ α ντες) μέσα από τα δύ­ πόλη Δ ίο ν, την
σβατα μονοπάτια και τα πυκνά δάση που κά­ ιερ ή πόλη που
λυπταν τις απ ότομες πλαγιές τη ς Καλλιπεύ- κ α τέ σ τρ ε ψ α ν οι
κης. Μ ετά από εξα ντλη τική πορεία τεσσάρων Μ α κ εδ ό ν ε ς
ημερώ ν υπό τη ν κάλυψη τη ς οπισθοφυλακής φ εύ γ ο ν τα ς για
οι Ρωμαίοι, εκμετα λλευ όμ ενο ι και τη ν αδρά­ να μη
νεια των Ελλήνων, έφθασαν για πρώτη φορά π ερικυκλω βούν
το καλοκα ίρ ι
στη μακεδονική ακτή (Πιερία).
το υ 169 π.Χ.
Μ αθαίνοντας τα νέα στο Δίο ο Περσέας,
μη δ ια θ έτοντα ς επαρκείς δυνάμεις για να
δώσει μάχη επί ανοικτού πεδίου, δ ιέτα ξε τη ν
άμεση υποχώρηση όλων των τμημάτω ν του
και τη συγκέντρωσή το υ ς πιο βόρεια, στην ο­
χυρή Πύδνα, όπου πήγε και ο ίδιος αφού κα­
τέσ τρ εψ ε το στρατόπεδό του και τα έργα τ έ ­
χνης τη ς ιερής πόλης. Οι Ρωμαίοι προέλασαν
και κατέλαβαν το έρημο από κατοίκους Δίο
και τις Αγασσές - λίγο βορειότερα. Ομως δί­
σταζαν να δώσουν αποφασιστική μάχη. Υστε­
ρα από λίγο οι δυσκολίες ανεφοδιασμού και η
μη ενίσχυσή του από το ν στόλο ανάγκασαν
το ν Κόιντο Μάρκιο Φίλιππο να υποχωρήσει ά­
πρακτος, χάνοντας το τακτικό π λεονέκτημα
που τόσο τολμηρά είχε π ετύχει (Ιούνιος του
169 π.Χ.). Οι Μ ακεδόνες έσπευσαν να ανακα-
ταλάβουν το Δίο και να εγκαταστήσουν νέα
αμυντική γραμμή στον Ελπειό ποταμό. Τ ετρ ά δρ αχμ ο
Ο χρόνος τελείω σ ε με απ οτυχημένες μ ε π αράσταση
προσπάθειες του ρωμαϊκού στόλου να κατα­ το υ κ εφ α λιο ύ
λάβει πόλεις τη ς Χαλκιδικής (Κασσάνδρεια, το υ Π ερ σ έα ,
Τορώνη κ.ά.). Από τη ν όλη επισκόπησή του ό­ το υ ηρω ικού
τε λ ε υ τα ίο υ
μως φαίνεται πως η κατάσταση είχε αρχίσει βασιλιά το υ
να παίρνει δυσμενή τροπή για το υ ς Μ ακεδό­ μ α κ εδ ο ν ικ ο ύ
νες. Με τη ν πάροδο του χρόνου άρχισαν να κ ρ ά το υ ς
“βαραίνουν” οι απώλειες των ικανών και εκ ­ (Α θή να ,
παιδευμένων μαχητών, ενώ οι Ρωμαίοι, αντί­ Ν ο μ ισ μ α τικό
θετα , μπορούσαν πολύ εύκολα να αναπληρώ­ Μ ο υ σ είο ).
νουν τα κενά τους, (όσο μεγάλα και αν ήταν)
και να αντικαθιστούν το υς απ οτυχημένους
δ ιοικητές μέχρι να βρουν το υ ς άξιους και
κατάλληλους. Ετσι ο Περσέας το ν χειμώνα
εκείνο επ ιδόθηκε σε μια διπλωματική ε κ ­
στρατεία για να προσεγγίσει συμμάχους
ή για να π ετύχει τη ν ειρήνη μέσω διαμε-
σολάβησης.
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ 168 π.Χ.
Τον Φ εβρουάριο του νέου χρόνου ο
Γένθιος, βασιλιάς τω ν ελεύθ ερ ω ν Ιλλυ­
ριών, συμμάχησε με το ν Περσέα και σύντο­
μα προσέβαλε τις φρουρές τη ς ρωμαϊκής
κτήσης στην Ιλλυρία, ενώ με τα μικρά πλοία
του στόλου του απειλούσε τις γραμμές επι­
κοινωνίας των Ρωμαίων στην Αδριατική. Αντι-
θ έτω ς οι προσπάθειες του Περσέα για ειρή­
νευση τελικά απέτυχαν επειδή η ρωμαϊκή Σύ­ ληλα ως δ ιοικητές το ύς καλύτερους και
γκλητος, έχοντας αποφασίσει το ν ολοκληρω ­ εμπ ειρότερους αξιω ματικούς τους. Γϊ αυτήν
τικό πόλεμο και τη ν καταστροφή τη ς Μ ακε­ τη ν τελική αναμέτρηση εστάλη στη Μ ακεδο­
δονίας, απέρριψε τις προτάσεις μεσολάβη­ νία ο νεο εκ λεγ είς ύπατος Λ εύκιος Αιμίλιος
σης τόσο των Ροδίων, όσο και του ουδ έτερο υ Παύλος, λόγω τη ς αναμφισβήτητης στρατηγι­
βασιλιά τη ς Βιθυνίας Προυσσία Β'. Κλιμακώ­ κής ικανότητας, τη ς γνω στής σύνεσης, της
νοντας το ν πόλεμο οι Ρωμαίοι επιστράτευσαν μεγάλης εμπειρίας και του σεβασμού που ε ­
ν έες δυνάμεις και ενίσχυσαν τα σώματά τους νέπνεε. Και αυτός γνώριζε τη νοοτροπία και
στη Θεσσαλία έναντι του Περσέα και στην τα ζητήματα των Ελλήνων, επιπλέον όμως εί­
Ιλλυρία έναντι του Γένθιου, ορίζοντας παράλ­ χε μεγάλη ελληνική μόρφωση και μιλούσε ελ ­
ληνικά!
Ο χρόνος άρχισε με μία απροσδόκητη ελ ­
ληνική επιτυχία στη θάλασσα. Ο μακεδονικός
στολίσκος υπό το υς ναυάρχους Αντήνωρα και
Κάλλιππο εξορμώ ντας από τη ν Κασσάνδρεια
τη ς Χαλκιδικής στο βόρειο Αιγαίο συνάντησε
και κατέσ τρεψ ε μεγάλη περγαμηνή νηοπο­
μπή που μ ετέ φ ε ρ ε ενισχύσεις στη Θεσσαλία.
Χίλιοι Γαλάτες μισθοφόροι σκοτώ θηκαν ή
αιχμαλωτίστηκαν, ενώ τα μακεδονικά πλοιά­
ρια συνέχισαν ανενόχλητα αφού ο ρωμαϊκός
στόλος είχε σ υγκεντρω θεί στις θεσσαλικές
α κτές π ροκειμένου να συνδράμει στις επιχει­
ρήσεις του στρατού.
Από το μέτωπο τη ς Ιλλυρίας τα νέα ήταν
δυσάρεστα. Ο νέος Ρωμαίος διοικητής, Λ εύ­
κιος Ανίκιος, με 18 π εντήρεις και 12 λέμβους
συνέτριψε τις 80 λέμβους του Γένθιου και α­
ποβίβασε άνετα τις ν έες δυνάμεις που έ φ ε ­
ρε. Εχοντας έτσι 30.000 μαχητές βάδισε ταχύ­
τατα κατά των 15.000 Ιλλυριών. Οι τελευτα ίοι
δ εν άντεξαν. Οπισθοχώρησαν στην οχυρή
Σκόδρα, όπου το υ ς πολιόρκησε ο Ρωμαίος
στρατηγός. Υστερα από μια απ οτυχημένη έ ­
ξοδο και χωρίς ελπίδα ενισχύσεων ο Γένθιος
παραδόθηκε με όλο το ν στρατό του, σταμα­
τώ ντας το ν αντιπερισπασμό που είχε δημι­
ουργήσει εκ εί ο Περσέας, στους Ρωμαίους
(μέσα Ιουνίου).
Το κύριο μέτωπο ήταν αυτό στα σύνορα
Θεσσαλίας-Μακεδονίας. Ο Περσέας είχε πα­
ρ ατάξει το σύνολο του σ τρα τεύματος του σε
μία γραμμή άμυνας κατά μήκος του Ελπειού
ποταμού (σημ. Ενιηπέα) του οποίου τη ν όχθη
είχε οχυρώσει κατάλληλα μέχρι το ν Ολυμπο.
Στις διαβάσεις του μεγαλόπρεπου βουνού εί­
χε εγκατασ τήσ ει φρουρές. Δ ιέθ ετε συνολικά
4.000 ιππείς και 39.000 πεζούς (21.000 φαλαγ­
γίτες, 6.000 υπασπιστές, 12.000 ψιλούς).
Ο Λεύκιος Αιμίλιος Παύλος έφθασε στο
ρωμαϊκό στρατόπεδο στις 7 Ιουνίου. Εκεί ή­
τα ν συγκεντρω μένες όλες οι δυνάμεις του, οι
Ρωμαίοι, οι Ιταλοί και οι άλλοι σύμμαχοί τους,
συνολικά 4.200 ιππείς και 44.000 πεζοί (24.000
του βαρέος και 20.000 του ελαφρού πεζικού).
Στις κοντινές α κτές είχε πλησιάσει ο στόλος
(με ρωμαϊκά και περγαμηνά πλοία) υπό το ν
Γνάιο Οκτάβιο.
Ο Ρωμαίος ύπατος διαπιστώνοντας τη ν α­
δυναμία του να διασπάσει με επιθέσεις κατά
μέτωπο τις αμυντικές θέσ εις των Μ ακεδό-
νων στις απόκρημνες και οχυρω μένες όχθες
του Ελπειού, οργάνωσε συντονισμένη επιχεί­
ρηση στρατού και στόλου ώστε να το υς πα­
ραπλανήσει και οι Ρωμαίοι να μπορέσουν να
υπερφαλαγγίσουν τη ν αμυντική γραμμή. Ενώ
ο ίδιος ο Αιμίλιος από τη νότια όχθη του πο­
ταμού, όπου ήταν σ τρατοπ εδευμένος, απα­
σχολούσε με συνεχείς επιθέσεις τις απέναντι
του εχθ ρ ικές δυνάμεις, ένα σώμα 5.000 αν-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
 δρών επιβιβάστηκε στα πλοία και κατευθύν-
θ η κε προς τις α κτές τη ς Πιερίας. Ενα άλλο ε ­
π ίλεκτο σώμα 8.500 ανδρών υπό το υς Σκιπίω-
να Νασικά και Κόιντο Φάβιο Μάξιμο Αιμιλιανό
(γιό του υπάτου) κινήθηκε προς τα πίσω, δή­
θ εν για να επιβιβαστεί και αυτό στα πλοία.
Αντ1αυτού όμως σ τράφηκε δυτικά και ανέβη­
κε τα δύσβατα μονοπάτια τη ς Καλλιπεύκης
(από εκ εί που είχε περάσει ο Κόιντος Μάρ-
κιος Φίλιππος το 169 π,.Χ.). Βαδίζοντας επί
τρ εις η μ έρ ες μόνο τη νύκτα οι Ρωμαίοι κα­
τόρθωσαν να διασχίσουν το ν Κάτω Ολυμπο,
να στραφούν βόρεια και να επ ιτεθούν αιφνι­
διαστικά στη φρουρά τη ς διάβασης του Πυθί­
ου, τη ν οποία και εξουδετέρω σαν. Επειτα με
τη βοήθεια Θεσσαλών οδηγών (και προδοτών
ταυτόχρονα) παρέκαμψαν το οχυρό τη ς Πέ­
τρας και κατέβηκαν στην πεδιάδα τη ς Πιε­
ρίας πίσω από τη ν ελληνική αμυντική γραμμή
του Ελπειού.
Ο Περσέας αντιμετω πίζοντας τη μετωπι­
κή επίθεση του Αιμίλιου και συγχρόνως επί­
θεση στα νώτα του από το ν Νασικά και κίνδυ­
νο απόβασης, δ ιέτα ξε τη ν εγκατάλειψ η των
θέσεω ν και τη γρήγορη υποχώρηση του στρα­
τού του προς τη ν οχυρή Πύδνα. Στην πεδιά­
δα πίσω από το ν ποταμό Λεύκο στρατοπέ-
δευσε, αποφασισμένος να δώσει εκ εί μάχη
και να μην επ ιτρέψ ει στον εχθρό τη ν εισβολή
στα πάτρια εδάφη. Ο Αιμίλιος, μόλις αντιλή-
φ θ η κε τη ν αποχώρηση των Ελλήνων, δ ιέτα ξε
προέλαση και αφού ενώ θηκε με τις δυνάμεις
του Νασικά οδήγησε όλο το στράτευμά του
απέναντι από το υ ς αντιπάλους (μεσημέρι τη ς
21ης Ιουνίου). Εκεί υπό τη ν κάλυψη προφυ­
λακών μπροστά στο ποτάμι στρατοπέδευσε
λίγο πιο πίσω, στην πλαγιά του βουνού Ολό-
κρου.
Τη νύκτα (21/22 Ιουνίου) σημειώ θηκε έ­
κλειψη σελήνης, η οποία τρ όμ α ξε και τα δύο
20 σ τρατεύματα. Ο Αιμίλιος όμως, ο οποίος είχε
■■ και ιερατικό αξίωμα, πέτυχε να ερμηνεύσ ει
θ ετικά για το ν στρατό του το θαυμαστό φαι­
νόμενο, α ντίθετα με το υς μάντεις των Μ ακε­
δόνων που είδαν σε αυτό άσχημες εξελ ίξεις
και κατάλυση του βασιλείου.
Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΠΥΔΝΑΣ
(22 ΙΟΥΝΙΟΥ 168 π.Χ.)
Με α υτές τις διαθέσεις στις 22 Ιουνίου οι
δύο αντίπαλοι παρατάχθηκαν για τη ν αποφα­
σιστική αναμέτρηση. Το πρωί πέρασε χωρίς
κανένας στρατός να ριψοκινδυνεύσει τη διά­
βαση του ποταμού και τη ν επίθεση υπό τους
δυσμενείς όρους που αυτή συνεπαγόταν. Το
μεσημέρι όμως από ένα τυχαίο γεγονός μ ετα ­
ξύ των προφυλακών δόθηκε το έναυσμα της
μάχης. Αρχικά συγκρούστηκαν, χάρη σε ένα
άλογο που διέφ υγε (κατά το ν Πλούταρχο το
άφησαν επ ίτηδες οι Ρωμαίοι για να προκαλέ-
σουν τη ν εχθρική επίθεση), 800 Θράκες υπό
το ν Α λέξανδρο με 3.000 πεζούς (5 κοόρτεις)
και 120 ιππείς Ιταλούς. Αμέσως και άλλοι Θρά­
κες έσπευσαν σε βοήθεια τω ν δικών το υς
διαβαίνοντας το ποτάμι, ενώ ενισχύονταν και
οι Ιταλοί. Ο ενθουσιασμός των Ελλήνων για
τη συμπλοκή, που φαινόταν να εξελίσ σεται υ­
πέρ τους, οδήγησε το ν Περσέα να διατάξει
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ
γενική επίθεση. Οι δυνάμεις του περνώντας
το ν Λεύκο ήταν π αρα τεταγμένες ως εξής: Το
σύνολο του ιππικού δεξιά, δίπλα το υς οι συμ­
μαχικές μονάδες ελαφρού πεζικού και το ένα
σώμα των υπασπιστών από 3.000 άνδρες, στο
κέντρο η φάλαγγα σε δύο κέρατα, δεξιά οι
αργυράσπιδες και αριστερά οι χαλκάσπιδες,
στην αριστερή πλευρά το άλλο σώμα των υ­
πασπιστών, το «άγημα» από 3.000 άνδρες και
σώματα Θρακών και Παιάνων ψιλών.
Οι ρωμαϊκές δυνάμεις που παρατάχθη­
καν στην άλλη πλευρά του Λεύκου ποταμού
είχαν το ιππικό αριστερά και δίπλα του σώμα­
τα συμμάχων ψιλών (Ελληνες, Λ ίγυες και
Νουμίδες). Στο κέντρο βρίσκονταν μπροστά
οι γροσφομάχοι και πίσω το υς οι λεγεω νάριοι
σε τρ εις σειρές (άστατοι, πρίγκιπες, τριάριοι),
ενώ οι μονάδες των Ιταλών συμμάχων (βαρύ
πεζικό αντίστοιχο των λεγεωνάριων, που έ ­
παιρνε θέση εκα τέρω θ εν αυτών και γι' αυτό
λεγόταν «πτέρυγα») βρέθηκαν στα δεξιά
τους. Πιο πέρα τάχθηκαν, λόγω τη ς εξέλ ιξη ς
τη ς αρχικής σύγκρουσης, 120 ιππείς, 22 ε λ έ ­
φ α ντες και τα σώματα των ψιλών συμμάχων
(Περγαμηνοί κ.ά.).
Συνολικά παρατάχθηκαν 41-42.000 Ελλη­
νες έναντι λίγο περισσότερων από 42.000 Ρω­
μαίων, σε μία από τις πιο μεγάλες και καθορι­
σ τικές μάχες του αρχαίου κόσμου που έγιναν
επί ελληνικού εδάφους.
Καθώς τα πρώτα σώματα του αριστερού
κέρατος τη ς ελληνικής παράταξης (6.000 ψι­
λοί Θράκες και Παίονες, ακολουθούμενοι
από 3.000 επ ίλεκτους Μ ακεδόνες του αγήμα­
τος) και οι χαλκάσπιδες φαλαγγίτες του κέ­
ντρου διέβαιναν το ν ποταμό ο Αιμίλιος Παύ­
λος, που παρακολουθούσε από τα υψώματα
του Ολόκρου τις εξελ ίξεις, δ ιέτα ξε επίθεση
των δυνάμεών του, τις οποίες εμψύχωνε κυ­
κλοφορώ ντας ανάμεσά το υς έφιππος, χωρίς
να φορά κράνος και θώρακα.
Ηδη τα πρώτα ελληνικά τμήματα εξερχό-
μενα από το ποτάμι επ ιτίθεντο με αλαλαγ­
μούς στους επερχόμενους Ρωμαίους. Οι πρώ­
τε ς μονάδες τω ν τελευταίω ν, που δέχθηκαν
τη ν ορμητικότατη έφοδο τη ς φάλαγγας, α­
παρτίζονταν από Ιταλούς συμμάχους. Αυτοί
πολέμησαν με αυτοθυσία και μερικά τμήματά
τους έπεσαν μέχρις ενός (!), χωρίς τελικά να
καταφέρουν να σταματήσουν τη ν τρομερή
μακεδονική φάλαγγα που σε τέτο ια εδάφη ή ­
ταν ανυπέρβλητη. Ο Πλούταρχος γράφει χα­
ρακτηριστικά: «Οι Πελιγνοί προσπαθούσαν
και να αποκρούσουν τις σάρισσες με τα ξίφη
και να τις απωθήσουν με τις ασπίδες και πιά-
νοντάς τις με τα χέρια να τις π ετάξουν μα­
κριά. Οι Μ ακεδόνες πάλι κρατώ ντας γερά και
με τα δύο χέρια τις σάρισσες τις πρόβαλλαν
και τις έμπηγαν σε όσους έπ εφ ταν πάνω
τους, καθώς δεν άντεχε ο ύ τε ασπίδα, ο ύ τε
θώρακας στο κτύπημα τη ς σάρισσας, και σκό­
τωναν κτυπώντας το υς στο κεφάλι το υς Πελι-
γνούς και το υς Μ αρρουκίνους, που χωρίς να
λογαριάζουν τίπ οτα αλλά με θηριώδη μανία
ορμούσαν προς τα κτυπήματα των εχθρών
και το ν βέβαιο θάνατο».
Οι σύμμαχοι των Ρωμαίων κατάφεραν ω­
στόσο να δώσουν το ν απαιτούμενο χρόνο
στον Αιμίλιο Παύλο να αναπτύξει ό λες τις δυ­
νάμεις του και να αντιμετωπίσει με ψυχραιμία
τη ν κατάσταση.
Για να α ν τεπ εξέλ θ ει στην πίεση του ελ­
ληνικού αριστερού κέρα τος στο δικό του δε­
ξιό απ έστειλε εκ εί το υς 22 ελ έφ α ν τες που
δ ιέ θ ε τε μαζί με το μεγαλύτερο μέρος του
συμμαχικού του πεζικού (Ιταλούς βαριά και ε­
λαφρά οπλισμένους και Περγαμηνούς ψιλούς
υπό το υ ς Ατταλο και Αθήναιο). Οι δυνάμεις
α υ τές μετά από σκληρό αγώνα πέτυχαν να
σταματήσουν τη ν ελληνική προέλαση. Οι ε­
λ έφ α ν τες διεδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο
σε αυτή τη ν εξέλιξη . Φαίνεται πως οι εκπα.-
δ ευμένοι για τη ν αντιμετώπισή το υς άνδρες
του Περσέα δ εν κατάφεραν να ανταποκρι-
θ ού ν στην αποστολή το υς και αυτό επέδρα-
σε ιδιαίτερα στην έκβαση τη ς αναμέτρησης.
Ο Αιμίλιος έχοντας αντιμετωπίσει το ν κίν­
δυνο που δ ιέτρ εχ ε από τα δεξιά, ο οποίος α­
πειλούσε άμεσα το στρατόπεδό του, στράφη­
κε εναντίον τη ς κύριας δύναμης του Μακε-
δόνα βασιλιά, δηλαδή κατά τη ς φάλαγγας
που εφορμούσε στο κέντρο τη ς παράταξης
όπου είχαν τα χ θ εί οι δύο λεγεώ νες και οι υ­
πόλοιποι Ιταλοί. Η πρώτη προσπάθεια των λ ε ­
γεωνάριων να αντιμετωπίσουν κατά μέτωπο
τη ν προελαύνουσα φάλαγγα απέτυχε, προ­
φανώς έπειτα από σκληρότατη και αιματηρή
σύγκρουση, καθώς οι σάρισσες κτυπούσαν α­
π ευθείας τα πρόσωπα των Ρωμαίων στρατιω­
τών. Ο Αιμίλιος αντιμετώπισε με αποφασιστι­
κότητα το ν κίνδυνο, αντιθέτω ς με το ν Περ­
σέα και το υς στρατηγούς του οι οποίοι δεν
φαίνεται ό τι παρακολουθούσαν από κοντά
τη ν πορεία τη ς μάχης. Ο Ρωμαίος ύπατος (ο
οποίος αργότερα παραδεχόταν πως δ εν είχε
αντικρύσει στη στρατιωτική του ζωή θέαμα
φ ο βερό τερο από τη ν έφ οδο τη ς μακεδονι­
κής φάλαγγας) δ ιέτα ξε τη ν αναδίπλωση των
λεγεώνων, επιδιώκοντας τη ν απαγκίστρωσή
του από τη θανάσιμη σάρωση τη ς φάλαγγας
και τη ν προσέλκυση τη ς τελευ τα ία ς στα δύ­
σβατα εδάφη των υπωρειών του βουνού.
Η ελληνική παράταξη ανεβαίνοντας συ­
νέχισε να κτυπά τη ρωμαϊκή, η οποία οπισθο­
χωρούσε με διαδοχικές αλλαγές/αντικατα­
στάσεις των τριών γραμμών τη ς - όταν πιέζο­
νταν οι άστατοι το υς αντικαθιστούσαν οι πρί­
γκιπες και εκείνους οι τριάριοι, ενώ πίσω από
αυτούς είχαν πάρει θέση οι άστατοι ανασυ-
νταγμένοι κ.ο.κ. Επειδή το έδαφ ος ήτα ν πια
ανώμαλο και το μήκος του μετώπου μεγάλο η
φάλαγγα, αναγκαστικά, όσο προχωρούσε δια­
χωριζόταν και τελικά παρουσίασε κενά μετα­
ξύ τω ν τάξεώ ν της, που διέσπασαν τη συνοχή
και συνεπώς τη ν ισχύ της. Αυτό το αντιλή-
φ θ η κε έγκαιρα ο Αιμίλιος Παύλος (όχι όμως
και ο Περσέας) και δ ιέτα ξε τις μονάδες του.
οι οποίες λειτουργούσαν και σε μικρότερους
τα κτικο ύς σχηματισμούς (τις σπείρες), να ει­
σχωρούν στα κενά τη ς φάλαγγας και να επι­
διώκουν τις πολλές μεμονω μένες συμπλο­
κές.
Παρά τη μεγάλη ασάφεια των σχετικών
πηγών φαίνεται πως ο Ρωμαίος ύπατος, για να
διευκολύνει τη διάσπαση τη ς ελληνικής φά­
λαγγας και να αποτρέψει τη ν αποκατάσταση
τη ς συνοχής της, χρησιμοποίησε το ιππικό
τού αριστερού του πλευρού (1.200 Ρωμαίοι,
880 Ιταλοί, 1.000 Νουμίδες και 1.000 Ελληνες
σύμμαχοι των Ρωμαίων, συνολικά 4.080 ιπ­
πείς), το οποίο δ ιέτα ξε και επέλασε ορμητικά
εμπρός(;) από τη σχεδόν διασκορπισμένη φά­
λαγγα. Ταυτόχρονα αφού ανασυνέταξε τις
σειρές των κλονισμένων λεγεώ νω ν σε ενιαία
γραμμή μάχης τις εξαπέλυσε κατά του μακε­
δονικού κέντρου. Ετσι ενώ ο χιλίαρχος Λ εύ­
κιος Ποστούμιος Αλβίνος με τη ν 2η Λεγεώνα
επ ιτέθη κε εναντίον του δεξιού κέρα τος τη ς
φάλαγγας, ο ίδιος ο ύπατος επικεφαλής τη ς
1ης Λεγεώνας επέπεσε κατά του κέντρου
της, στο σημείο όπου το αριστερό κέρας της
φάλαγγας (οι χαλκάσπιδες) συνδέονταν με
τους επ ίλεκτους του αγήματος. Σε αυτό το
σημείο ιδιαίτερα είχε δημιουργηθεί, λόγω
των εδαφικών εξάρσεων και του κακού συ­
ντονισμού, ένα κενό μεταξύ των διαφ ορετι­
κών ελληνικώ ν τμημάτω ν (φαλαγγιτών και υ­
πασπιστών). Ορμώντας εκεί οι Ρωμαίοι δ ιέ­
σπασαν τις ελληνικές γραμμές. Η συνέχεια ή­
ταν όμοια παντού. Οι ευ έλ ικ τες ρωμαϊκές
σπείρες εισχωρούσαν στα κενά τη ς διασπα-
σμένης φάλαγγας, μ ετατρέπ οντας έτσι το ν
αγώνα σε άπειρες μικροσυμπλοκές μεταξύ
των πολεμιστών στις οποίες οι Ρωμαίοι είχαν
σαφές π λεονέκτημα λόγω του βαρύτερου ο­
πλισμού και τη ς καλύτερης ατομικής εκπαί­
δευσής τους. Ο Πλούταρχος σε αυτή τη φάση
είναι χαρακτηριστικός: «...μόλις διείσδυσαν
και βρέθηκαν μέσα στη φάλαγγα, άλλους
το υς κτυπούσαν από τα πλάγια στα γυμνά μέ­
ρη του σώματος και άλλους το υς περικύκλω-
ναν. Ετσι η δύναμη και η κοινή προσπάθεια
των Ρωμαίων αποδυνάμωσαν τη φάλαγγα,
που διασπάστηκε και στις μονομαχίες και
στις συμπλοκές λίγων ανδρών εκ του συστά-
δην οι Μ ακεδόνες με τα μικρά μαχαίρια τους
κτυπούσαν τις σ τερ εές και ποδήρεις ασπίδες
των Ρωμαίων και με τις ελαφ ριές ασπίδες
το υς προσπαθούσαν να αποκρούσουν τα
κτυπήματα των σπαθιών που είχαν εκείνοι και
που από το βάρος το υς και από τη ν ορμή των
κτυπημάτων διαπερνούσαν κάθε όπλο και
μπήγονταν στα σώματα των Μακεδόνων».
Υπό α υ τές τις σ υνθήκες η μάχη μεταβλή­
θ η κε γρήγορα σε ή ττα των Μακεδόνων, οι ο­
ποίοι αντί να υποχωρήσουν υπό τη ν κάλυψη
του ιππικού το υς έμειναν και πολέμησαν υπό
τις μειονεκτικές γι1 αυτούς σ υνθήκες, με α­
ποτέλεσμα να συντριβούν. Η κατάρρευση άρ­
χισε από το κέντρο, από τις διαλυμένες τά ­
ξεις των χαλκάσπιδων (του αριστερού τη ς
φάλαγγας). Εκεί εφορμούσαν οι λεγεω νάριοι
τη ς 1ης Λεγεώνας με επικεφαλής το ν ίδιο τον
Αιμίλιο Παύλο. Στο αριστερό πλευρό των Μα­
κεδόνων κατά τη φάση τη ς διάλυσης και της
φυγής οι 3.000 επ ίλεκτοι έμειναν ως το τέλο ς
και έπεσαν μαχόμενοι. Ομως και από αυτούς
που έφυγαν πολλοί λίγοι σώθηκαν πίσω από
τα τείχη τη ς πόλης, γιατί αφενός δ εν τους κά­
λυψε το ιππικό και αφ ετέρου οι Ρωμαίοι προ-
έβησαν σε άγρια καταδίωξή το υς - όπως συ­
νήθιζαν. Αλώ βητες έμειναν μόνο οι δυνάμεις
του δεξιού ελληνικού πλευρού (8-9.000 πεζοί
και οι 4.000 άνδρες του ιππικού), οι οποίες
δεν έλαβαν καθόλου μέρος στη μάχη - αφή­
νοντας πολλά ερω τηματικά γι1αυτό.
Οι ελληνικές δυνάμεις υπέστησαν πολύ
μεγάλες απώλειες. Οι νεκροί ξεπέρασαν τις
20.000, ενώ 5.000 συνελήφθησαν αιχμάλωτοι.
Αλλες 6.000 που είχαν καταφύγει στα τείχη
τη ς Πύδνας παραδόθηκαν αργότερα, αυξά­
νοντας το ν αριθμό των αιχμαλώτων (και προ-
Ερείπ ια το υ φ ρ ο υ ρ ίο υ το υ Λ α π α θ ο ύ ν το ς . Ο
μ α κ εδ ο ν ικ ό ς σ τρ α τό ς το φ ύλασ σ ε μ ε
ισ χ υ ρ ό τα τη δύναμη και α π έκ ρ ο υ σ ε το υ ς
τριπ λά σ ιους Ρ ω μα ίους που το υ επ ιτέθη κ α ν .
Οι τε λ ε υ τα ίο ι τ ό τ ε α να διπ λώ θηκαν και
π ερνώ ντας τα δύ σ β α τα μ ονο π ά τια του
γειτο ν ικ ο ύ βουνού (Κ α λλιπ εύκη) β ρ έθ η κ α ν
στη θ ά λ α σ σ α - που φ α ίν ετα ι δ εξιά .
οριζόμενων για τα σκλαβοπάζαρα) στις 11.000
συνολικά. Οι ρωμαϊκές δυνάμεις έχασαν λί­
γους (σχετικά) άνδρες, αλλά όχι μόνον αυ­
το ύς που δίνουν οι ίδιοι οι Ρωμαίοι (Νασικάς)
ή άλλοι ιστορικοί οι οποίοι έγραψαν επί Ρω­
μαιοκρατίας (Ποσειδώνιος). Συγκεκριμένα ο
αριθμός των 80 νεκρών που αναφέρει ο Νασι­
κάς είναι αστείος, ενώ οι 100 που δίνει ο Πο-
σειδώνιος είναι σ τρογγύλευση του πρώτου
προς τα πάνω με υπαινιγμό για το ό τι οι ν ε­
κροί ήταν περισσότεροι.
Ας εξετά σ ο υμ ε πιο προσεκτικά μερικά
χαρακτηριστικά σημεία. Πρώτα-πρώτα κατά
το ν ισχυρό κλονισμό που υπέστησαν οι Ρω­
μαίοι με τη ν έφοδο τη ς φάλαγγας δεν μπορεί
παρά να είχαν πολλούς νεκρούς για να ανα­
γκασ τούν να υποχωρήσουν και ο έμπειρος
αρχηγός το υς να εντυπωσιαστεί τόσο πολύ.
Οι φα λαγγίτες κτυπούσαν στο πρόσωπο, συ­
νεπώς δεν έμεναν περιθώρια για απλούς
τραυματισμούς! Στην ανάλογη μάχη των Κυ-
νός Κεφαλών κατά τη ν αντίστοιχη έφοδο τη ς
μακεδονικής φάλαγγας οι Ρωμαίοι είχαν 700
περίπου νεκρούς - οι αριθμοί που αντιπαρα-
τάχθηκαν ήταν σχεδόν το 1/3 αυτών τη ς Πύδ­
νας. Λογικά μπορεί κάποιος να συμπεράνει
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Υ σ τερος Μ α κ εδ ό ν α ς ιπ π έας το υ 2ου αιώνα Π.Χ. Φ έρ ει ελ α φ ρ ιά λόγχη,
ασπίδα, λινοδώ ρ ακα και β οιω τικό κρά νος. Το μ α κ εδ ο ν ικ ό ιππικό
επ α νεξο π λίσ & η κ ε μ ε α σ π ίδ ες σ τα μ έσ α το υ 3ου αιώνα π.Χ. (πιν. του
Σ τέ λ ιο υ Ν ιγδ ιό π ο υ λο υ για τη "ΣΙ").
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
ότι στην πολύ πιο άγρια και συνολική έφοδο
τη ς φάλαγγας στην Πύδνα αντιστοιχούσαν
πολλοί περισσότεροι Ρωμαίοι νεκροί, αφού ε ­
ξαναγκάστηκαν σε υποχώρηση. Αν στις Κυνός
Κ εφαλές ήταν 700, με υπερδιπλάσιες δυνά­
μεις στην Πύδνα (20-21.000 περίπου φαλαγγί­
τε ς με 24-26.000 Ρωμαίους, έναντι 8.000 φά­
με 9.000 περίπου Ρωμαίους) πρέπει
τουλάχιστον 1.400-1.500. Κάτι τέτο ιο
και από μία αναφορά του Πλού-
παράλληλα καταρρίπτει το υ ς α­
τών Νασικά και Ποσειδώνιου), ο ο­
ποίος λ έει πως «...σκοτώθηκαν έτσι όσοι Πε-
λιγνοί πολεμούσαν στην πρώτη γραμμή...» (80
περίπου άνδρες) και στάθηκαν και αντιμετώ ­
πισαν τη ν α κά θεκτη φάλαγγα. Προφανώς δεν
πρέπει να μιλάμε για μία μόνο γραμμή, δηλα­
δή για έναν ζυγό, αλλά για το υ ς τρ εις πρώ­
το υς ζυγούς, δηλαδή για όλη τη ν πρώτη σει­
ρά τη ς τριπλής ρωμαϊκής διάταξης, αυτή των
αστάτων (συνεπώς για 250 περίπου μαχητές).
Οι π ρ ο τετα γμ ένες σάρισσες φ έρονταν από
το υς πρώτους π έντε μακεδονικούς ζυγούς,
κάτι που σημαίνει ό τι τα πλήγματα τα δέχο­
νταν τουλάχιστον οι τρ εις πρώτες αντίπαλες
γραμμές. Και πάλι όμως από τη διασωθείσα
περιγραφή τη ς μάχης φαίνεται ότι πραγματο-
π οιήθηκε άγρια και σε βάθος σύγκρουση και
όχι μόνο αγώνας προφυλακών. Ολα αυτά συ­
νηγορούν υπέρ των μεγάλων ρωμαϊκών απω-

Ανάμεσα σ τον Ολυμπο και στον
Τίταρ ο β ρ ίσ κ ετα ι η διάβαση τη ς
Π έ τρ α ς . Οι Μ α κ εδ ό ν ε ς την
π ρ ο σ τά τευ α ν μ ε ισ χυρή δύναμη,
αλλά οι Ρ ω μαίοι την
π αρ έκαμψ α ν ο δ η γ ο ύ μ εν ο ι από
π ρ ο δ ό τες -ν τό π ιο υ ς ο δ η γ ο ύ ς.
λειών κατά τη ν πρώτη φάση τη ς σύγκρουσης.
Γι' αυτό οι Ρωμαίοι παρά το ότι πραγματοποι­
ούσαν αντεπ ιθέσ εις (κάτι που αναφέρει ρητά
ο Πλούταρχος) εξαναγκάστηκαν σε σύμπτυ­
ξη. Η μάχη όμως δεν ήταν μόνο α υ τές οι αρ­
χικές συγκρούσεις. Εγιναν και άλλες άγριες
συμπλοκές και όταν η φάλαγγα διασπάστηκε
και αλλού. Οι εμπειροπόλεμοι Μ ακεδόνες β έ­
βαια δ εν κάθονταν με σταυρωμένα χέρια. Πο­
λέμησαν σκληρά, κάτι που αποδεικνύεται
από το ότι οι άνδρες του αγήματος έπεσαν
μέχρις ενός, μάλλον σε αγώνα εκ του συστά-
δην παρά από το ξεύ μ α τα ή βολές καταπελ-
τών - τέ το ιε ς μηχανές δεν αναφέρονται, ενώ
αν το υς τό ξευ α ν είναι πιθανό να μην έμεναν
επί του πεδίου και να επεδίωκαν να διαφύ­
γουν.
Συμπερασματικά θα λέγαμε πως οι απώ­
λ ειες των ρωμαϊκών δυνάμεων δεν πρέπει να
ήταν λ ιγό τερ ες από 2.000 νεκροί, γεγονός
που δ εν μειώνει τη μεγάλη επιτυχία τους, αλ­
λά α ντίθ ετα τη ν καθιστά πιο αληθινή.
Η μάχη τη ς Πύδνας, η δ εύ τερ η μ εγαλύτε­
ρη - μετά τη μάχη των Πλαταιών - σύγκρουση
στον ελληνικό χώρο, είχε πολύ μεγάλη σημα­
σία τόσο για το υς Ελληνες, όσο και για το ν
κόσμο. Με αυτή συνετρίβησαν η ισχύς και το
κύρος του σημαντικότερου ελληνικού κρά­
τους, του μακεδονικού, και άνοιξε ο δρόμος
για τη ν πλήρη υποταγή τη ς Ελλάδας στη Ρώ­
μη μερ ικές δ εκα ετίες αργότερα. Υστερα από
τις ε ξελ ίξε ις α υ τές η Ρώμη θεω ρή θη κε ως η
αναμφισβήτητη κυρίαρχος τη ς «οικουμέ­
νης». Η ίδια όμως η διεξαγωγή τη ς μάχης δη­
μιουργεί πολλά ερω τηματικά που δεν είναι
δυνατόν να απαντηθούν από τις υπάρχουσες
πηγές. Το πιο κρίσιμο ερώ τημα αφορά τη ν α­
δράνεια του ανώτερου μακεδονικού ιππικού,
που σίγουρα είχε καθοριστικό ρόλο στην έ ­
κβαση τη ς σύγκρουσης, αφού επ έτρεψ ε στο
αντίπαλο ιππικό να κινηθεί άνετα διασκορπί­
ζοντας τη φάλαγγα. Μ ετά, όταν η μάχη ε ξ ε ­
λισσόταν άσχημα, το ιππικό δ εν επενέβη για
τη ν αποκατάσταση τη ς ισορροπίας, κάτι που
θα δικαιολογούσε ακόμα και τη θυσία του.
Μ ερικοί συγγραφείς θεω ρούν πως υπεύθυ­
νος γι1αυτό το μεγάλο σφάλμα ήταν ο Περσέ­
ας, ο οποίος σ κέφθηκε ότι έτσι θα το ν α ντι­
μετώπιζαν καλύτερα οι νικ η τές Ρωμαίοι, ό­
πως είχε γίνει με το ν πατέρα του. Δ εν συμφω­
νούμε με αυτήν την άποψη που παρουσιάζει
το ν βασιλιά τη ς Μ ακεδονίας η ττη μ ένο πριν
αρχίσει η μάχη, στην οποία είχε πολλές πιθα­
ν ό τη τες να νικήσει. Η αιτία τη ς καταστροφι­
κής ολιγωρίας του μακεδονικού ιππικού πρέ­
πει, κατά τη γνώμη μας, να αναζητηθεί σε πο­
λιτικά αίτια. Οι ιππείς ήταν γόνοι των μακεδο­
νικών αριστοκρατικών οικογενειών, οι οποίες
φαίνεται πως είχαν δυσ αρεσ τηθεί με το ν
Περσέα λόγω τη ς ακολουθούμενης από αυ­
τό ν φιλολαϊκής πολιτικής. Η συγκέντρωση
τόσο μεγάλων δυνάμεων πεζικού (περίπου
21.000 πεζέταιροι, ενώ το συνηθισμένο ήταν
12-16.000, και 6.000 υπασπιστές) αποδεικνύει
το πολιτικό άνοιγμα που πραγματοποίησε ο
Περσέας προς τις λαϊκές μάζες (κάτι που είχε
πράξει και ο Φίλιππος Ε', αργοπορημένα όμως
και αναποτελεσματικά). Η πολιτική αυτή μπο­
ρεί να ήταν σωστή προκειμένου να αντιμετω ­
πιστούν οι Ρωμαίοι, έφ ερ ε όμως το ν βασιλιά
σε σύγκρουση με τη ν ίδια του τη ν τάξη και έ ­
τσι όπως αυτός ήταν δύστροπος άνθρωπος,
οδήγησε ενδεχομένω ς σε συνομωσία, που εκ ­
δηλώ θηκε κατά τη ν κρίσιμη φάση τη ς δραμα­
τική ς σύγκρουσης.
Είναι γνωστό από όλες τις πηγές (Πολύ­
βιος, Πλούταρχος κ.ά.) ότι ο πόλεμος με τους
Ρωμαίους είχε πάρει και έντονα πολιτικό χα­
ρακτήρα, εκτό ς του εθνικού. Οι ολιγαρχικοί
των ελληνικώ ν κρατών (είτε αριστοκρατικοί,
ε ίτε απλά πλούσιοι) είχαν στραφεί προς τους
Ρωμαίους προκειμένου να σώσουν τα π λεο­
νεκτήμ α τα και τις περιουσίες τους, με χαρα­
κτηρισ τικότερο παράδειγμα το υς Αχαιούς.
Φαίνεται πως κάτι ανάλογο έπραξαν (ατυχώς)
και οι Μ ακεδόνες αριστοκράτες, προτιμώ­
ντας να διατηρήσουν τα ταξικά αντί τα εθ ν ι­
κά το υς συμφέροντα. Α ντιθέτω ς οι μάζες των
φτωχών έμειναν και πολέμησαν μέχρι το τ έ ­
λος, κάτι που απ οδεικνύεται από το ν τερ ά ­
στιο αριθμό των νεκρών και από το μίσος με
το οποίο το υς αντιμετώπισαν οι Ρωμαίοι. Η ά­
ποψη αυτή ενισχύεται και από τις εξελ ίξεις
που επακολούθησαν. Οι ιππείς εγκατέλειψ αν
το ν βασιλιά το υς και κανένας δεν το ν στήριξε
προκειμένου να ανασυντάξει τις διασωθείσες
δυνάμεις (10-11.000 άνδρες, ενώ άλλες ΙΟ­
Ι 5.000 μαχητές φρουρούσαν τη χώρα) και να
βρει νέες, ενδεχομένω ς πληρώνοντας
μισθοφόρους, αφού και χρήματα υπήρχαν ά­
φθονα (οι Ρωμαίοι τρόμαξαν από τα λάφυρα
που απέκτησαν και για πολλά χρόνια δ εν πλή­
ρωναν φόρους - κατά το ν Πλούταρχο) και χώ­
ρος για άμυνα (τειχισ μένες πόλεις και φρού­
ρια στην κεντρική Μακεδονία, βουνά προς
τη ν ανατολική Μακεδονία). Η ιστορία αυτή ε-
παναλήφθηκε 20 περίπου χρόνια αργότερα
με το ν Ανδρίσκο.
Ο Περσέας κατά τη γνώμη μας προδόθη-
κε από τη ν ιθύνουσα τά ξη του κράτους του
και αφ έθ ηκε να η ττη θ ε ί στην κρισιμότερη
μάχη, με ο λέθρ ιες επιπτώσεις για το κράτος
του, αλλά και για όλο το έθνος. Λίγο αρ γότε­
ρα, όντας χωρίς υποστήριξη, π ροδόθηκε και
συνελήφθη αιχμάλωτος από το ν νικητή του
Αιμίλιο Παύλο, το ν εξα ιρ ετικό θρίαμβο του ο­
ποίου κόσμησε μαζί με όλη του τη ν οικογέ­
νεια στη Ρώμη.
Ο Γ1Μ ακεδονικός πόλεμος ήταν η μεγά­
λη, η αποφασιστική σύγκρουση μεταξύ Ελλή­
νων και Ρωμαίων. Οι Ελληνες συνειδητοποιώ­
ντας το ν ολέθριο δρόμο που είχαν ακολου­
θήσ ει μέχρι τό τε είδαν ευνοϊκά ή σ τρατεύθη-
καν στον κοινό αγώνα, που είχε πλέον ξεκ ά ­
θαρο εθνικό χαρακτήρα. Ατύχησαν όμως.
Δ εν μπόρεσαν να πετύχουν μια ευρ ύτερη
συμμαχία δυνάμεων (ελληνικών, ελληνιζό-
ντων και βαρβαρικών ακόμα) ώστε να μπορέ­
σουν να συναγωνιστούν τη ν τεράστια ρωμαϊ­
κή ισχύ και δεν είχαν τους καταλληλότερους
γ ι1αυτή τη μεγάλη προσπάθεια η γέτες - εξαι-
ρουμένου του Περσέα, ο οποίος έχει κατηγο-
ρ ηθεί άδικα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Πλούταρχος: ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ, ΤΙΜΟΛΕΩΝ-
ΑΙΜΙΛΙΟΣ, Κάκτος, 1993.
(2) Πολύβιος: ΙΣΤΟΡΙΕΣ, Κάκτος, 1996.
(3) ΙΣΤΟΡΙΑ TOV ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΟΝΟΥΣ, Εκδοτική
Αθηνών, 1977.
(4) Ν. Hammond: ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ,
Παπαζήσης, Αθήνα, 1999.
(5) W. Tarn: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΕΣ
ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ,
Αθήνα. 1998.
(6)Δ. Τσιμπουκίδης: Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ,
Αθήνα. 1989.
(7) P. Connolly: GREECE AND ROME AT WAR,
Greenhill books.
(8) J. Hanson: THE WARS OF ANCIENT GREEKS,
Cassel.
(9) R. Bareli: ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ, εκδόσεις Ρώσση,
Αθήνα, 1994.
(10) Δ. Βελισσαρόπουλος: ΡΩΜΑΙΟΙ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ,
εκδόσεις 'Δωδώνη", Αθήνα, 1990.
(11) Π. Ροδάκης: ΚΛΕΟΜΕΝΗΣ Ο Γ' ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ,
εκδόσεις "Καστανιώτη", Αθήνα, 1994.
(12) F. Walbank: Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ,
Θεσσαλονίκη, 1999.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΟ Σ Ζ Ο Υ Ρ ΙΔ Η Σ
Ε ικ ο ν ο γ ρ ά φ η σ η : Ν ίκος Πάνος

Ο ΑΓΓΛΟ-ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ
ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ
ΟΡΛΕΑΝΗΣ (1812-1815)
ΠΟΛΕΜΟΣ
ΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ TOY 1812 ΤΟ ΚΟΓΚΡΕΣΟ ΤΩΝ

Η Ν Ω Μ ΕΝ Ω Ν ΠΟΛΙΤΕΙΩΝ ΤΗΣ Α Μ ΕΡΙΚΗ Σ ΚΗΡΥΞΕ

ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ. 01

ΑΜ ΕΡ ΙΚ Α Ν Ο Ι ΘΕΩΡΗΣΑΝ ΩΣ ΑΦΟΡΜΗ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΤΟΝ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜ Ο, ΑΠΟ ΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ,

ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ Λ ΙΜ Α Ν ΙΩ Ν ΠΟΥ ΚΑΤΕΧΟΝΤΑΝ

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΑΛΛΟΥΣ, ΔΙΟ ΤΙ ΕΒΛΑΠΤΕ ΤΑ ΕΜΠΟΡΙΚΑ

ΤΟΥΣ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ. ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ

ΠΟΛΕΜ ΟΥ ΟΜ ΩΣ ΗΤΑΝ 01 ΕΠΕΚΤΑΤΙΚΕΣ ΒΛΕΨ ΕΙΣ

ΤΟΥ ΝΕΟΣΥΣΤΑΤΟΥ ΑΜ ΕΡ ΙΚ Α Ν ΙΚ Ο Υ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΡΟΣ

ΒΟΡΡΑ ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜ ΕΝΑ Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΝΑΔΑ. Η
ΛΗΞΗ ΤΗΣ ΑΜΦ ΙΡΡΟΠΗΣ ΑΥΤΗΣ ΣΥΡΡΑΞΗΣ Ε Π ΙΒΕΒΑΙΩ ΣΕ

ΤΟ ΠΡΟΫΠΑΡΧΟΝ ΚΑΘΕΣΤΩΣ: Η Α Μ ΕΡΙΚΗ ΘΑ ΕΜ ΕΝΕ

ΣΤΟΥΣ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΟ ΥΣ ΚΑΙ 0 ΚΑΝΑΔΑΣ ΣΤΟΥΣ Ο σ τρ α τη γ ό ς Α ντριου Τζάκσον μ ε τη σ το λ ή που φ ο ρ ο ύ σ ε

κ α τά τη μάχη τη ς Ν έα ς Ο ρ λ εά νη ς . Χάρη σ τις ικ α ν ό τη τές
ΒΡΕΤΑΝΟΥΣ. ΜΕΤΑ ΤΗ ΛΗΞΗ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΑΥΤΟΥ το υ οι Α μ ερ ικα νο ί σ τρ α τιώ τε ς κ έρ δ ισ α ν μια α νέλπ ισ τη
νίκη (πίνακας σ το Π α ν επ ισ τή μ ιο Μ π ράουν, Η Π Α).
25
ΠΟΛΕΜ ΟΥ ΤΗΣ "ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ" ΟΙ

Η Ν Ω Μ ΕΝ ΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΔΙΕΘ Ν Η Κ ά τω απ ό τ η ν π ίεσ η τω ν α δ ια λ λ ά κ τω ν , όπ ω ς ο

π ρ ώ ην π ρ ό ε δ ρ ο ς τω ν Η Π Α Τόμας Τ ζ έ φ ε ρ σ ο ν
(Thom as Jefferson) και ο γ ε ρ ο υ σ ια σ τή ς Χ έν ρ υ Κ λέη
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΗΝ Η ΩΣ ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΡΥΘΜΙΣΤΕΣ ΤΩΝ
(H enry Clay), ο Α μ ε ρ ικ α ν ό ς π ρ ό ε δ ρ ο ς Τ ζ έ η μ ς Μ ά ν τι-
σ ον (Jam es M adison) ζ ή τη σ ε σ τις 4 Ιο υ ν ίο υ 1812 από
ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΗΠΕΙΡΟ.
τ ο Κ ο γ κ ρ έ σ ο να κ η ρ ύ ξ ε ι τ ο ν π ό λ ε μ ο κ α τά τ η ς Β ρ ε ­
τα ν ία ς . Σ τ ις 18 Ιο υ ν ίο υ η Γ ερ ο υ σ ία ψ ή φ ισ ε τ η ν κ ή ­
ρ υ ξη το υ π ο λ έ μ ο υ μ ε π λ ε ιο ψ η φ ία έ ξ ι μ ό ν ο ψήφων.
Ο π ό λ ε μ ο ς θ α δ ιε ξ α γ ό τ α ν σ τη ν ξη ρ ά , ε κ ε ί ό π ο υ η
Α μ ε ρ ικ ή ν ό μ ιζε ό τι π λ ε ο ν ε κ τ ο ύ σ ε έ ν α ν τ ι τω ν Β ρ ε ­
Ο θ ά ν α το ς του α τά τη δ ιά ρ κ ε ια τω ν Ν α π ο λ ε ό ν τε ιω ν Π ο ­ τανώ ν. Α ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ ό ς σ κο π ό ς τω ν Α μ ε ρ ικ α ν ώ ν ή ­
σ τρ α τη γ ο ύ
Π άκενχ αμ σ τη
μάχη τη ς Ν έα ς
Ο ρ λ εά νη ς . Ο
πίνακας π ερ ιέχ ει
ο ρ ισ μ ένες
α ν α κ ρ ίβ ε ιες . Οι
δ ια σ
Κ
π ά σ ο υ
λ έ μ ω ν τ ο π α νίσ χ υ ρ ο Β ρ ε τα ν ικ ό Ν α υ τικ ό
ε π έ θ α λ ε α π ο κ λ ε ισ μ ό ό λ ω ν τω ν λ ιμ α ν ιώ ν
π ου κ α τ έ χ ο ν τ α ν από τ ο υ ς Γά λλο υς. Οσα π λοία
τω ν χω ρώ ν σ υ λ λ α μ β ά ν ο ν τα ν να π ρ ο σ π α θΗΠΑ.
ν τ ο ν α π ο κ λ ε ισ μ ό κ α τά σ χ ο ν τα ν
π λ η ρ ώ μ α τά τ ο υ ς ε ν τά σ σ ο ν τα ν μ ε τη βία σ ε α γ γ λ ικ ά
κα ι τα
τα ν η κ α τά λ η ψ η το υ Κ αναδά, ο ο π ο ίο ς θ α π α ρ έ μ ε ν ε
σ τα χ έρ ια τ ο υ ς μ έ χ ρ ις ό το υ η β ρ ε τ α ν ικ ή κ υ β έ ρ ν η ­
ση εντδρώί­σ ε ι σ ε ό λ ο υ ς τ ο υ ς ό ρ ο υ ς π ου θ α έ θ ε τ α ν οι
ο ύ ν να

Η ΠΡΩ ΤΗ Ε ΙΣΒ Ο Λ Η ΣΤΟ Ν ΚΑΝΑΔΑ

Σ κ ω τσ έζο ι δ εν π λοία. Ο α γ γ λ ικ ό ς σ τό λ ο ς επ ίσ η ς π ρ α γ μ α το π ο ιο ύ ­
φ ορ ούσ α ν κ ιλτ, σε ν η ο ψ ία σ ε ο π ο ιο δ ή π ο τε π λο ίο θ ε ω ρ ο ύ σ ε ύ π ο ­
(ΙΟ ΥΛΙΟ Σ-ΔΕΚΕΜ ΒΡΙΟ Σ 1812)
αλλά π αντελόνια π το μ ε τ α φ ο ρ ά ς ε φ ο δ ίω ν σ το ν ε χ θ ρ ό . Τα μ έ τ ρ α α υ ­ Κ α τά τ η ν έ ν α ρ ξη το υ π ο λ έμ ο υ ο ι β ρ ε τ α ν ικ έ ς
από τα ρ τά ν και ο τά έ π λ η τ τ α ν ιδ ια ιτέ ρ ω ς τ ο ν α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ε μ π ο ρ ικ ό δ υ ν ά μ ε ις σ το ν Κ α να δ ά ή τ α ν σ χ ετικ ά μ ικ ρ έ ς , 5.600
σ τρ α τη γ ό ς σ τό λ ο και δ ε ν ή τα ν λ ίγ ε ς ο ι φ ο ρ έ ς π ου π λοία τω ν Η ­ ά ν δ ρ ε ς π ερ ίπ ο υ , από τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ο ι 1.200 β ρ ίσ κ ο ­
π ο λεμ ο ύ σ ε
ν ω μ έν ω ν Π ο λ ιτε ιώ ν α ιχ μ α λ ω τίζ ο ν τα ν σ ε α ν ο ικ τή ν τ α ν σ τη ν π ερ ιο χ ή το υ Ανω Κ α να δά . Δ ιο ικ η τή ς τω ν
έφ ιπ π ος (πίνακας
στο θ ά λα σ σ α από α γ γ λ ικ ά π ο λ ε μ ικ ά π λο ία και τα π λ η ­ δ υ ν ά μ ε ω ν το υ Κ α να δ ά ή τα ν ο α ν τισ τρ ά τ η γ ο ς Ισαάκ
Π α ν επ ισ τήμ ιο ρ ώ μ α τά τ ο υ ς υ π η ρ ε το ύ σ α ν μ ε τη βία σε π λοία το υ Μ π ροκ. Ε π ίσ ης σ τη ν π ερ ιο χ ή τ η ς Ν έα ς Σ κ ω τία ς
Μ π ράουν, ΗΠ Α). β ρ ε τ α ν ικ ο ύ σ τό λ ο υ . (N ova S cotia) οι Β ρ ε τα ν ο ί είχ α ν δ υ ν ά μ ε ις α π ο τε λ ο ύ -

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

 Η πυρπ όληση τη ς Ο υάσιγκτον. Ο
υπ οναύαρχος Κ όκμ π ερ ν σ υ σ κ έπ τετα ι μ ε τον
σ τρ α τη γ ό Ρος, ενώ οι Β ρ ε τα ν ο ί σ τρ α τιώ τες
λ ε η λ α το ύ ν τα δημ όσ ια κ τίρ ια (πίνακας σ το
Ισ το ρ ικ ό Μ ο υ σ είο τη ς Ν έα ς Ο ρ λ εά ν η ς ).

μ ε ν ε ς από 161 α ξιω μ α τικ ο ύ ς κα ι 4.220

υ π α ξιω μ α τικ ο ύ ς κα ι σ τρ α τιώ τε ς .
Ο ι δ υ ν ά μ ε ις ε ισ β ο λ ή ς τω ν Α μ ε ρ ι­
κα νώ ν σ το ν Κ α να δ ά ή τ α ν δ ια ιρ ε μ έ ­
ν ε ς σ ε τρ ία τμ ή μ α τα . Το π ρ ώ το
τ μ ή μ α υπ ό τ ο ν α ν τισ τρ ά τ η γ ο Ο υί-
λ ια μ Χ α λ θ α ε ισ έ β α λ ε σ το ν Κ α να δά
απ ό τ η ν π ερ ιο χ ή τ ο υ ο χ υ ρ ο ύ Ν τ η τ ρ ό ιτ
(Detroit). Το δ ε ύ τ ε ρ ο τ μ ή μ α υπό τ ο ν
σ τρ α τη γ ό τ η ς ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς Σ τ ή β ε ν Β α ν
Ρ έν σ ελ ε ρ θ α ε π ιτ ίθ ε τ ο απ ό τ η ν π ερ ιο χ ή
το υ Ν ια γά ρ α . Το τ ρ ίτ ο τ μ ή μ α υπ ό τ ο ν
σ τρ α τη γ ό Χ έν ρ υ Ν τή ρ μ π ο ρ ν θ α ε ξ ο ρ -
μούσε απ ό τη λ ίμ ν η Τσ άμπλαιν
(Champlain).
Ο Χ α λ κ ιν ή θ η κ ε π ρ ώ το ς. Κ α τ έ λ α β ε
τ η ν π α ρ α μ ε θ ό ρ ια π ό λη το υ Σ ά ν τ ο υ ιτ ς
κα ι σ ε α να κο ίνω σ η π ρ ο ς τ ο υ ς Κ α να ­
δ ο ύ ς το ύ ς κα λούσ ε να ενω θ ο ύ ν μ ε
τ ο ν σ τρ α τό το υ . Ο ι Κ α ν α δ ο ί τ ο ν α ν τ ι­
μ ετώ π ισ α ν μ ε α δ ια φ ο ρ ία . Ν ό τια τ η ς
π ό λ η ς Σ ά ν τ ο υ ιτ ς β ρ ισ κ ό τα ν το
β ρ ε τ α ν ικ ό ο χ υ ρ ό Μ ά λ ν τε ν (Fort
M alden). Ο Α μ ε ρ ικ α ν ό ς σ υ ν τα γ ­
μ α τά ρ χ η ς Λ ο ύ ις Κ ας (Lewis
C ass) μ ε έ ν α ν λό χ ο rangers και (Tecumseh), τ ο ν σ π ο υ δ α ιό τε ρ ο Ινδ ιά νο
π έ ν τ ε λ ό χ ο υ ς π εζικ ο ύ α π ο φ ά σ ι­ α ρ χ η γ ό τ η ς ε π ο χ ή ς . Ο σ τρ α τη γ ό ς Χαλ.
σ ε να τ ο π ρ ο σ β ά λει. Σ τη ν α ψ ιμ α ­ φ ο β ο ύ μ ε ν ο ς ό τι ο ι Ινδ ιά ν ο ι θ α π ρ ο έβ α ι-
χ ία π ου α κ ο λ ο ύ θ η σ ε μ ε τη β ρ ε ­ να ν σ ε α γ ρ ιό τ η τ ε ς σε β ά ρ ο ς το υ άμ α χου
τα ν ικ ή φ ρ ο υ ρ ά το υ ο χ υ ρ ο ύ έ π ε ­ π λ η θ υ σ μ ο ύ το υ φ ρ ο υ ρ ίο υ , π α ρ α δ ό θ η κ ε
σ αν ο ι π ρ ώ το ι π υ ρ ο β ο λ ισ μ ο ί το υ μ ε ό λ ε ς τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ . Ο ι Β ρ ε τα ν ο ί
π ο λ έμ ο υ . Ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί υ π ο χώ ρ η ­ α ιχ μ α λ ώ τισ α ν τ ο 4ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικο ύ ,
σαν. Ο ι Β ρ ε τα ν ο ί υπ ό τ ο ν λ ο χ α γ ό τ μ ή μ α τ α το υ 1ου και το υ 3ου Σ υ ν τά γ μ α ­
Τσ αρλς Ρ ό μ π ερ τς κ α τ έ λ α β α ν τ ο α ­ τ ο ς , δ ύ ο ίλ ε ς ιπ π ικού, έ ν α ν λ ό χ ο π υ ρ ο ­
μ ε ρ ικ α ν ικ ό ο χ υ ρ ό Μ ικ ιλ ιμ α κ ιν ά κ β ο λ ικ ο ύ , τα 1ο, 2ο, και 3ο Σ υ ν τά γ μ α τα Ε­
(M ichilim ackinak), τ ο υ ο π ο ίο υ η φ ρ ο υ ­ θ ν ο φ υ λ α κ ή ς το υ Ο χάϊο, κα θ ώ ς και τ ο 1ο
ρά π α ρ α δ ό θ η κ ε . Ο Α μ ε ρ ικ α ν ό ς σ τρ α τη ­ Σ ύ ν τα γ μ α Ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς τ ο υ Μ ίσιγκαν.
γ ό ς Χ αλ, μη έ χ ο ν τα ς ε ξα σ φ α λ ίσ ε ι τα Ο σ τρ α τη γ ό ς Μ π ρ ο κ α π οφ ά σ ισ ε να
ν ώ τα το υ , δ ιέ τ α ξ ε υπ οχώ ρησ η σ το ο χ υ ­ σ τρ α φ ε ί ε ν α ν τ ίο ν το υ Α μ ε ρ ικ α ν ο ύ σ τρ α ­
ρ ό Ν τη τ ρ ό ιτ . τη γ ο ύ Β α ν Ρ έν σ ελ α ρ . Οι δ υ ν ά μ ε ις τω ν
Το ο χ υ ρ ό Ν τ η τ ρ ό ιτ α π οφ ά σ ισ ε να Α μ ερ ικ α ν ώ ν , α π ο τ ε λ ο ύ μ ε ν ε ς απ ό 3.850
τ ο π ρ ο σ β ά λ ε ι ο Β ρ ε τα ν ό ς σ τρ α τιω τι­ ά ν δ ρ ε ς το υ τ α κ τ ικ ο ύ Σ τ ρ α το ύ και 3.400
κ ό ς δ ιο ικ η τ ή ς το υ Κ αναδά , σ τρ α τη ­ ε θ ν ο φ ύ λ α κ ε ς , ή τα ν δ ιε σ π α ρ μ έ ν ε ς σε
γ ό ς Μ π ρο κ. Η δ ύ ν α μ ή το υ α π ο τ ε λ ε ίτ ο ό λη τ η ν π ερ ιο χ ή τ η ς Ν έα ς Υ όρ κη ς. 0
από 365 ά ν δ ρ ε ς το υ π εζικ ο ύ κα ι το υ Β αν Ρ έν σ ελ α ρ δ ιέσ χ ισ ε τ ο ν π ο τα μ ό Ν ια­
π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ μ ε 12 α ξιω μ α τικ ο ύ ς κα ι γ ά ρ α γ ια να κ α τα λ ά β ε ι τ η ν π ό λη Κ ο υ ή ν-
π ερ ίπ ο υ 1.000 Ιν δ ιά ν ο υ ς τ η ς φ υ λ ή ς σ το ν και τα γ ύ ρ ω υ ψ ώ μ α τα . Το π ρώ το
τω ν Σ ώ νυ ς υπ ό το ν Τηκάμσε κ ύ μ α ε π ίθ ε σ η ς τω ν Α μ ε ρ ικ α ν ώ ν α π ο τε ­
λ ε ίτ ο απ ό 300 ά ν δ ρ ε ς τ ο υ 13ου Σ υ ν τά γ ­
μ α το ς Π εζικ ο ύ και ίσο α ρ ιθ μ ό ε θ ν ο φ υ ­
Α γγλος υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς , 1812. λάκω ν. Ο ι ε π ιτ ιθ έ μ ε ν ο ι μ ε τη λ ό γ χ η απώ ­
Το το ξ ο ε ιδ έ ς “τρ ίκ ο χ ο " (τρ ικ α ν τό )μ ε θ η σ α ν τ ο υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς από τα υ ψ ώ μ α ­
λ ο φ είο κα ι το σ τα υ ρ ω τό χιτώ νιο τα , μ ε σ η μ α ν τ ικ έ ς ό μ ω ς α π ώ λ ειες . 0
ε κ σ τρ α τε ία ς μ ε “ο υ ρ ά ", π αρ ουσ ιά ζοντα ι Β ρ ε τα ν ό ς σ τρ α τη γ ό ς Μ π ρ ο κ δ ιε ν ή ρ γ η -
εδώ όπως χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά τα φ ορ ούσ α ν οι σ ε α ν τε π ίθ ε σ η γ ια τ η ν α ν α κ α τά λ η ψ η
Α γ γ λ ο ι α ν ώ τα το ι α ξιω μ α τικ ο ί, το μ εν τω ν υ ψ ω μ ά τω ν κά τω από τ ο π υ κν ό πυρ
πρώ το διαγώ νια (α ρ ισ τερ ό μ ά τ ι-δ ε ξ ιό
τω ν Α μ ε ρ ικ α ν ώ ν και τρ α υ μ α τ ίσ τ η κ ε θ α ­
α υ τί), το δ ε δ ε ύ τε ρ ο α νο ικ τό σ το ν λα ιμ ό .
Το σύνολο σ υμ π ληρ ώ νετα ι από
νάσ ιμα. Η α ν τε π ίθ ε σ η α π έ τυ χ ε . Ο ι Α μ ε ­
μ εγ ά λ α α μφ ιμ α σ χ ά λια , μ ε τα ξ ω τό ζωνάρι, ρ ικ α ν ο ί α ρ γ ό τε ρ α ε ν ισ χ ύ θ η κ α ν μ ε τ ο 6ο
ξίφ ο ς , ζω στήρα μ ε πόρπη Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ , α λλά οι π ο λ ιτο φ ύ λ α ­
“λ ε ο ν το κ ε φ α λ έ ς ” και ψ η λ ές μ π ό τες . κ ε ς τ η ς Ν έα ς Υ ό ρ κη ς δ ή λ ω σ α ν ό τι δ ε ν
θ α σ υ ν εχ ίσ ο υ ν τ η ν ε π ίθ ε σ η ε π ε ιδ ή 6ά-
σ ει το υ ν ό μ ο υ δ ε ν υπ’ο χ ρ ε ο ύ ν τ ο να π ο ­
λ ε μ ή σ ο υ ν έ ξω από τα σ ύ ν ο ρ α τ η ς Π ο λ ι­
τ ε ία ς το υ ς . Οι Β ρ ε τα ν ο ί, ο ι ο π ο ίο ι επ ί­
σ ης έ λ α β α ν εν ισ χ ύ σ εις , ε π ω φ ε λ ο ύ μ ε ν ο ι
από τ η ν α ν α β λ η τ ικ ό τ η τ α σ το α μ ε ρ ικ α ν ι­
κό σ τρ α τό π ε δ ο α π οφ ά σ ισ α ν α ν τ ε π ίθ ε ­
ση. Ο α ν τ ικ α τ α σ τ ά τ η ς τ ο υ σ τρ α τη γ ο ύ
Μ π ροκ, α ν τισ τρ ά τ η γ ο ς Ρ ό τζερ Σ η φ , δ ιε -
ν ή ρ γ η σ ε π λ ε υ ρ ικ ή ε π ίθ ε σ η σ το α ρ ισ τε ­
ρό τ μ ή μ α τ η ς α μ ε ρ ικ α ν ικ ή ς π α ρ ά τα ξη ς
και σι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί, π ου υ φ ίσ τ α ν το τ ο ι­
σ χ υ ρ ό β ρ ε τ α ν ικ ό π υρ κ α θ ' ό λ η τη δ ιά ρ ­
κ εια τ η ς η μ έ ρ α ς , υποχώ ρησαν.
Τ ο ν Ο κ τώ β ρ ιο οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί π ρ ο ­
σ π ά θ ησ α ν να δ ια π ερ α ιώ σ ο υ ν σ τ ρ α τ ε ύ ­
μ α τα σ τη ν κα ν α δ ικ ή ό χ θ η μ ε β ά ρ κ ε ς ,
από τ ο υ ς κ α τ α ρ ρ ά κ τ ε ς το υ Ν ια γά ρ α . Το
σ χ έδ ιο λό γω έ λ λ ε ιψ η ς α ρ κ ε τώ ν π λω τώ ν
μ έσ ω ν και κ α κ ή ς ε κ τ έ λ ε σ η ς α π έτυ χ ε. Ο
Α μ ε ρ ικ α ν ό ς σ τρ α τη γ ό ς Ν τή μ π ο ρ ν , π ου
δ ιο ικ ο ύ σ ε τ ο τ ρ ίτ ο τ μ ή μ α τω ν α μ ε ρ ικ α ­
ν ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν εισ β ο λ ή ς , μ ε ε π τά συ­
ν τά γ μ α τ α π εζικ ο ύ , π υ ρ ο β ο λ ικ ό και δ ρα -
γ ώ ν ο υ ς β ά δ ισ ε κ α τά το υ Μ ό ν τ ρ ε α λ . Η ε ­
μ π ρ ο σ θ ο φ υ λ α κ ή το υ α π ο κ ρ ο ύ σ τη κ ε
από Κ α ν α δ ο ύ ς ε θ ν ο φ ύ λ α κ ε ς και Ιν δ ιά ­
ν ο υ ς και οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί ο π ισ θ ο χώ ρ η σ α ν
σ τη λ ίμ ν η Τσ άμπ λαιν (Champlain).
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΙΣΒΟΛΗ
ΣΤΟΝ ΚΑΝΑΔΑ (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1813)
Σ τις α ρ χ έ ς τ ο υ 1813 η κ υ β έ ρ ν η σ η
το υ Λ ο ν δ ίν ο υ έ σ τ ε ιλ ε ε ν ισ χ ύ σ εις σ το ν
σ ερ Τ ζω ρ τζ Π ρ έ β ο σ τ, κ υ β ε ρ ν ή τ η το υ
Κ α να δά . Σ τά λ θ η κ α ν τ ά γ μ α τ α το υ 41ου,
70ού, 9 8ου, 101ου κα ι 103ου π εζικ ο ύ τ η ς
γ ρ α μ μ ή ς , τ ο 19ο Σ ύ ν τα γ μ α Ε λα φ ρ ώ ν
Δ ρ α γώ νω ν, έ ν α ς λ ό χ ο ς το υ Β α σ ιλικο ύ
Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ και α π οσ π ά σ μ α τα από το
Σ ώ μα Μ η χ α ν ικ ο ύ και τ ο Σ ώ μα Μ ε τ α φ ο ­
ρών.
Τ ο ν Ια ν ο υ ά ρ ιο ο Α μ ε ρ ικ α ν ό ς α ν τ ι­
σ τρ ά τη γ ο ς Ο υ ίλ ια μ Χ ά ρ ισ ο ν μ ε ε ν το λ ή
το υ Κ ο γ κ ρ έ σ ο υ κ ιν ή θ η κ ε γ ια τ η ν α ν α κ α ­
τά λ η ψ η το υ ο χ υ ρ ο ύ Ν τ η τ ρ ό ιτ . Μ ια δ ύ ­
ν α μ η α π ο τ ε λ ο ύ μ ε ν η απ ό το 1ο και το 5ο
Σ ύ ν τα γ μ α Ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς το υ Κ ε ν τά κ υ
και τ ο 17ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ , μ ε απ ο­
σ το λ ή τ η ν κ α τά λ η ψ η τ η ς κω μ ό π ο λ η ς
Φ ρ έ ν τ σ τ α ο υ ν (Frenchtown) κ ο ν τά σ το ν
π ο τα μ ό Ρ έζιν (Resin), ν ικ ή θ η κ ε κ α τά
κ ρ ά το ς από δ ύ ν α μ η Β ρ ε τα ν ώ ν , Κ α να ­
δ ώ ν και Ινδιάνω ν. Οι υ π ο χ ω ρ ο ύ ν τε ς Α μ ε ­
ρ ικ α ν ο ί κ α τεσ φ ά γ η σ α ν από τ ο υ ς Ιν δ ιά ­
ν ο υ ς και τ ο "Θ υ μ η θ ε ίτ ε τ ο Ρ έζιν!" έ γ ιν ε
Ο εξο π λ ισ μ ό ς α υ το ύ το υ Β ρ ετα ν ο ύ οπ λίτη το υ 18ου
Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζικ ο ύ , είναι ο τυπ ικός τη ς π ερ ιόδου 1812-
1814. Φ ορ ά ει sh ako μ ε λο φ ίο που δηλώ νει τη μονά δα το υ ,
μ ο νό π ετο κ ο ντό χιτώ νιο μ ε “ο υ ρ ά ", δ ια κ ρ ιτικ ό χρώ μα
(κ ίτρ ινο ) και τρ έσ α το υ σ υ ν τά γ μ α το ς το υ . Το σ ακίδιο μ ε
όλα τα υπ άρχοντά το υ σ τη ν π λάτη το υ , ε ξα ιρ ε τικ ά άβολο,
είν α ι κ α τα σ κ ευ α σ μ έν ο από π ισαρισμένο ύφ α σ μα, δ έρ μ α
και ξύλινο πλαίσιο μ ε σ τε ρ ε ω μ έ ν ε ς τη χλαίνη και την
κ ο υ β έρ τα το υ σ ε ρ ολό. Από το ν α ρ ισ τερ ό ώμο κ ρ έμ ο ν τα ι
ο τελ α μ ώ να ς τη ς ξιφ ο λ ό γ χ η ς , η σ ιτιο δ ό χ ο ς και το ξύλινο
υ δ ρ ο δ ο χείο , ενώ απο το ν α ρ ισ τερ ό ο τελα μ ώ να ς τη ς
φ υ σ ιγ γ ιο θ ή κ η ς (60 φυσ.).
 τ ο σ ύ ν θ η μ α τω ν Α μ ερ ικα νώ ν.
Τ η ν ά ν ο ιξη ο σ τρ α τη γ ό ς Ν τή μ π ο ρ ν
δ ια τ ά χ θ η κ ε να κ α τ α λ ά β ε ι τ ο Υόρκ, π ρω ­
τ ε ύ ο υ σ α τ ο υ Ανω Κ α να δά . Λ όγω τ η ς κ α ­
κ ή ς κ α τά σ τα σ η ς το υ Ν τή μ π ο ρ ν τη δ ιο ί­
κησ η τω ν Α μ ε ρ ικ α ν ώ ν α ν έ λ α β ε ο α ν τ ι­
σ τρ ά τη γ ο ς Ζ έ μ π ο υ λ ο ν Π άικ. Οι Α μ ε ρ ικ α ­
ν ο ί ε π ιτ έ θ η κ α ν μ ε τ ο 15ο, τ ο 16ο και τ ο
21ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ και τ μ ή μ α τ α ε λ α ­
φ ρ ο ύ κα ι β α ρ έ ο ς π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Ο ι Β ρ ε ­
τα ν ο ί α ν τισ τά θ η κ α ν μ ε π είσ μα , α λ λ ά τα
π υ ρ ά το υ α μ ε ρ ικ α ν ικ ο ύ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ
και μια ε π ίθ εσ η τω ν ε π ιτ ιθ ε μ έ ν ω ν μ ε τ ις
λ ό γ χ ε ς τ ο ύ ς διασ κόρπ ισ αν. Μ ια έ κ ρ η ξ η
κ α τ έ σ τ ρ ε ψ ε τ η ν π υ ρ ιτιδ α π ο θ ή κ η τ η ς
π ό λ η ς - από α υ τή σ κ ο τώ θ η κ ε ο σ τ ρ α τ η ­
γ ό ς Π άικ. Ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί, ε ξα γ ρ ιω μ έ ν ο ι,
λ ε η λ ά τη σ α ν τ ο Υ όρκ και έ κ α ψ α ν ό λα τα
δ η μ ό σ ια κ τίρ ια .
Α ρ γ ό τε ρ α ο ι Β ρ ε τα ν ο ί υπό τ ο ν σ ερ
Τ ζω ρ τζ Π ρ έ β ο σ τ π ρ ο σ π ά θ η σ α ν να κ α τ α ­
λ ά β ο υ ν το λ ιμ ά ν ι τ ο υ Σ ά κ ε τ, σ τη ν α μ ε ρ ι­
- Ί Ω Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟΡΙΑ
κα ν ικ ή ό χ θ η τ η ς λ ίμ ν η ς το υ Ν ια γά ρ α . Η
ε π ίθ εσ η έ γ ιν ε ε ν α ν τ ίο ν ο χ υ ρ ω μ έν ω ν θ έ ­
σ εω ν τω ν Α μ ε ρ ικ α ν ώ ν , οι ο π ο ίο ι δ ιε ν ή ρ -
γ η σ α ν κα ι ε π ίθ ε σ η σ το δ ε ξ ιό π λ ε υ ρ ό
τ η ς β ρ ε τ α ν ικ ή ς π α ρ ά τα ξη ς . Οι Β ρ ε τα ν ο ί
υπ ο χώ ρ ησ α ν μ ε α π ώ λ ε ιε ς 47 ν ε κ ρ ο ύ ς
κα ι 154 τ ρ α υ μ α τ ίε ς κα ι οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί μ ε
21 ν ε κ ρ ο ύ ς και 85 τ ρ α υ μ α τ ίε ς .
Η κύ ρ ια δ ύ ν α μ η τω ν Α μ ερ ικ α ν ώ ν ,
υπό τ ο ν σ τρ α τη γ ό Ν τή μ π ο ρ ν , ε ισ έ β α λ ε
σ το ν Κ αναδά. Π ρ ώ το ς α ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ ό ς
σ κο π ό ς ή τ α ν η κ α τά λ η ψ η τ ο υ ο χ υ ρ ο ύ
Τ ζω ρ τζ (Fort G eorge), σ τις ό χ θ ε ς το υ
Ν ιαγάρα. Ο ι Β ρ ε τα ν ο ί π ρ ο σ π ά θ η σ α ν να
ε μ π ο δ ίσ ο υ ν τ η ν α π οβ ίβ α σ η τω ν Α μ ε ρ ι­
κανώ ν, α λ λ ά α ν α γ κ ά σ τη κ α ν να υπ οχω ­
ρ ή σ ο υ ν ε μ π ρ ό ς σ τις υ π έ ρ τ ε ρ ε ς δ υ ν ά ­
μ ε ις τω ν α ν τιπ ά λ ω ν , α φ ο ύ κ α τ έ σ τρ ε ψ α ν
τ α π υ ρ ο β ό λ α τ ο υ ς ώ σ τε να μη π έσ ο υ ν
σ τα χ έρ ια τ ο υ ε χ θ ρ ο ύ . Οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί τ ε ­
λ ικ ά κ α τ έ λ α β α ν τ ο ο χ υ ρ ό κα ι κ α τεδ ίω -
ξα ν τ ο υ ς υ π ο χ ω ρ ο ύ ν τε ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς ,
τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς κα ι π ρ ό λ α β α ν σ τη ν το π ο ­
θ εσ ία Σ τό ν υ Κ ρ η κ (Stoney Creek). Οι τ ε ­
λ ε υ τ α ίο ι ε π ιτ έ θ η κ α ν σ τις δ ύ ο τα ξ η μ ε ­
ρ ώ μ α τα , κ υ ρ ίε υ σ α ν τ α α μ ε ρ ικ α ν ικ ά π υ­
ρ ο β ό λ α κα ι α φ ο ύ διέσ π α σ α ν τ η ν α μ ε ρ ι­
κα ν ικ ή π α ρ ά τα ξη τ η ν π ρ ο σ έ β α λ α ν από
τα νώ τα . Ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί τρ ά π η κ α ν σ ε φ υ ­
γ ή κα ι έ φ θ α σ α ν σ το ο χ υ ρ ό Τ ζω ρ τζ.
Σ ε μια α ψ ιμ α χία σ τη λ ίμ ν η Η ρη ο
β ρ ε τ α ν ικ ό ς σ τό λ ο ς ν ικ ή θ η κ ε απ ό τ ο ν α­
μ ε ρ ικ α ν ικ ό και η λ ίμ ν η έ μ ε ιν ε σ τη κ υ ­
ρ ια ρ χ ία τω ν Α μ ερ ικ α ν ώ ν . Α υ το ί υπό το ν
σ τρ α τη γ ό Χ ά ρ ισ ο ν κ ιν ή θ η κ α ν γ ια τ η ν
κ α τά λ η ψ η το υ ο χ υ ρ ο ύ Ν τη τ ρ ό ιτ . Ο Β ρ ε ­
τα ν ό ς σ τρ α τη γ ό ς Π ρ ό κ το ρ , μ ε υ π ο δ ε έ ­
σ τ ε ρ ε ς δ υ ν ά μ ε ις , υ π ο χώ ρ ησ ε ε γ κ α τα -
λ ε ίπ ο ν τα ς τα ο χ υ ρ ά Μ ά λ ν τε ν και Ν τη ­
τ ρ ό ιτ . Ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί ε π ιτ έ θ η κ α ν σ το υ ς
κ α τά κ ο π ο υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς κα ι τ ο ιππικό
τ η ς π ο λ ιτο φ υ λ α κ ή ς το υ Κ ε ν τά κ υ δ ιέ ­
σπασε τη β ρ ε τ α ν ικ ή π α ρ ά τα ξη . Σ τη μά­
χη α υ τή σ τις ό χ θ ε ς το υ π ο τα μ ο ύ Τ έη μ ς
π ο λ έμ η σ α ν και ο ι Ινδ ιά ν ο ι υπό τ ο ν Τη-
κά μ σ ε, μ ε τ ο μ έ ρ ο ς τω ν Β ρ ετα ν ώ ν. Π ο­
λ έ μ η σ α ν γ εν ν α ία , α λλά ο Τ η κ ά μ σ ε σ κο ­
τ ώ θ η κ ε κα ι η μ ά χη έ λ η ξ ε μ ε τ η ν υποχώ ­
ρησ ή τ ο υ ς .
Οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί β ά δ ισ α ν κα ι ε ν α ν τίο ν
τ η ς π ό λ η ς το υ Μ ό ν τ ρ ε α λ . Ο ι δ υ ν ά μ ε ις
τ ο υ ς α π ο τ ε λ ο ύ ν τ ο από τ ο 5ο, τ ο 12ο και
τ ο 13ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ υπό τ ο ν σ τρ α ­
τη γ ό Μ π ό υ ν τ (Boyd), τ ο 6ο, τ ο 15ο και το
22ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ υπό τ ο ν σ τρ α τη ­
γ ό Μ π ρ ά ο υ ν (Brow n), τ ο 9ο, τ ο 16ο κα ι τ ο
25ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ υπό τ ο ν σ τρ α τη ­
γ ό Κ ό β ιγ κ το ν (C ovington) και τ ο 11ο, το
14ο κα ι τ ο 21ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ υπό
τ ο ν σ τρ α τη γ ό Σ ο υ ά ρ το υ (Sw artout). Η ε ­
π ίθ εσ η θ α δ ιε ν ε ρ γ ε ίτ ο από δ ύ ο κ α τ ε υ ­
θ ύ ν σ ε ις . Α πό τ ο Π λ ά τσ μ π ο υ ρ γ κ θ α επι-
τ ί θ ε ν τ ο ο ι δ υ ν ά μ ε ις το υ τα ξία ρ χ ο υ Γου-
έ η ν τ Χ ά μ π το ν και από τ ο λ ιμ ά ν ι το υ Σά­
κ ε τ η δ ύ ν α μ η τ ο υ α ν τισ τρ ά τ η γ ο υ Τ ζέ-
η μ ς Ο υ ίλκινσ ο ν. Π αρά τ η ν α ρ ιθ μ η τικ ή υ­
π ερ ο χ ή τω ν Α μ ε ρ ικ α ν ώ ν τα
σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ ά τ ο υ ς υ σ τε ρ ο ύ σ α ν σε π ει­
θ α ρ χ ία κα ι εκ π α ίδ ευ σ η . Μ ά λ ισ τα υ π ή ρ ­
χ ε α ν τιπ ά θ ε ια μ ε τ α ξ ύ το υ Χ ά μ π το ν και
το υ Ο υ ίλκινσ ο ν. Α υ το ί ο ι π α ρ ά γ ο ν τε ς ε ­
π η ρ έα σ α ν α ρ ν η τικ ά τ η ν ε π ιτυ χ ία το υ
ε γ χ ε ιρ ή μ α το ς .
Τη δ ύ ν α μ η το υ Χ ά μ π το ν ο ι Β ρ ε τα ν ο ί
τ η ν α ν τιμ ε τώ π ισ α ν σ το ν π ο τα μ ό Σ ά το -
γ κ ε η . Ο ι δ υ ν ά μ ε ις τ ο υ ς α π ο τε λ ο ύ ν τ ο
από 450 Κ α ν α δ ο ύ ς α κ ρ ο β ο λ ισ τέ ς , τ ο 2ο
Τάγμα τ η ς Κ α ν α δ ικ ή ς Ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς , 300
π ο λ ιτ ο φ ύ λ α κ ε ς κα ι 150 Ιν δ ιά ν ο υ ς. Η επ ί­
θ ε σ η τω ν Α μ ε ρ ικ α ν ώ ν δ ιε ν ε ρ γ ή θ η κ ε μ έ ­
σα απ ό π υ κν ά δάσ η, μ ε α π ο τέ λ ε σ μ α μ έ ­
ρ ο ς τ η ς δ ύ ν α μ ή ς τ ο υ ς (5ο, 12ο και 13ο
Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ ) να χ ά σ ει τ ο ν π ρ ο σ α ­
ν α το λ ισ μ ό το υ και να μη σ υ μ μ ε τά σ χ ε ι
σ τη μ ά χη . Ο ι α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς μ ο ν ά δ ε ς ε υ ­
ρ ισ κ ό μ ε ν ε ς σ ε σ ύγχυσ η κ α τ έ λ η ξ α ν να
Ο α ν τισ τρ ά τη γ ο ς σ ερ Ε ντο υ α ρ ν τ Π άκενχ αμ
μ ε σ το λ ή σ τρ α τη γ ο ύ το υ ε π ιτε λ ε ίο υ σ τη
μ άχη τη ς Σ α λ α μ ά νκ α (πίνακας σ το Ισ το ρ ικό
Μ ο υ σ είο τη ς Λουϊζιά να ).
π υ ρ ο β ο λ ο ύ ν τα ι μ ε τ α ξ ύ το υ ς . Οι Α μ ε ρ ι­
κα ν ο ί υπ ο χώ ρ ησ α ν μ ε π ε ν ή ν τ α τ ρ α υ μ α ­
τ ίε ς .
Ο σ τρ α τη γ ό ς Ο υ ίλ κ ιν σ ο ν ε π ιτ έ θ η κ ε
μ ε τη σ ειρ ά το υ γ ια να κ α τ α λ ά β ε ι τ ο Μ ό ­
ν τρ ε α λ . Η μ ά χη σ το Κ ρ ά ϊσ τλ ε ρ ς Φ α ρμ ή ­
τα ν μια απ ό τ ις λ ίγ ε ς π ου δ ιε ξή χ θ η σ α ν
σ ύ μ φ ω να μ ε "ευ ρ ω π α ϊκ ή " τ α κ τ ικ ή . Ο ι Α ­
μ ερ ικ α ν ο ί ε π ιτ έ θ η κ α ν μ ε τ ο 21ο Σ ύ ν τ α γ ­
μα Π εζικ ο ύ ν ο μ ίζ ο ν τα ς ό τι έ χ ο υ ν να α ­
ν τιμ ε τω π ίσ ο υ ν Κ α ν α δ ο ύ ς ε θ ν ο φ ύ λ α κ ε ς ,
α λ λ ά α π ο κ ρ ο ύ σ τη κ α ν από τα κ α τα ιγ ισ τι­
κά π υ ρ ά τ ο υ β ρ ε τ α ν ικ ο ύ 4 9ο υ Σ υ ν τ ά γ ­
μ α το ς . Ε π ειτα δ ο κ ίμ α σ α ν να π λ ε υ ρ ο κ ο ­
π ή σ ο υ ν τ ο δ ε ξ ιό τ η ς β ρ ε τ α ν ικ ή ς π α ρά ­
τ α ξ η ς , α λλά α π ο κ ρ ο ύ σ τη κ α ν και π άλι. Η
2η Ιλη τω ν Δ ρ α γώ ν ω ν τ ο υ ς π ρ α γ μ α το ­
π οίησ ε επ έλ α σ η κ α τά τω ν β ρ ε τ α ν ικ ώ ν
σ χ η μ α τισ μ ώ ν, η οπ ο ία α π έτυ χ ε. Οι Α μ ε ­
ρ ικ α ν ο ί τ ε λ ικ ά υ π ο χώ ρ ησ α ν μ ε α π ώ λ ει­
ε ς 102 ν ε κ ρ ο ύ ς , 237 τ ρ α υ μ α τ ίε ς κα ι 100
α γ ν ο ο ύ μ ε ν ο υ ς . Οι Β ρ ε τα ν ο ί ε ίχ α ν απώ ­
λ ε ιε ς 22 ν ε κ ρ ο ύ ς , 148 τ ρ α υ μ α τ ίε ς κα ι 9
α γ ν ο ο ύ μ ε ν ο υ ς . Η δ ε ύ τ ε ρ η εισ β ο λ ή σ το ν
Κ α να δ ά ε ίχ ε α π ο τύ χ ει.
Σ το μ ε τ α ξ ύ ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί κ α τ έ λ α β α ν
τ ο ο χ υ ρ ό Ν ια γά ρ α και οι Β ρ ε τα ν ο ί τ ο ο ­
χ υ ρ ό Τ ζω ρ τζ. Οι π ρ ώ το ι έ κ α ψ α ν τ ις π ό ­
λ ε ις το υ Ν ιο ύ α ρ κ (Newark) και τ ο υ Κ ου-
ή ν σ το ν (Q ueenston) και σ ε α ν τίπ ο ιν α οι
Β ρ ε τα ν ο ί έ κ α ψ α ν τ ις π ό λ ε ις το υ Μπά-
φ α λο (B uffalo) και το υ Μ π λα κ Ροκ (Black
Rock).
Π Ο ΛΕ Μ Ο Σ ΣΤΟ Ν ΝΟΤΟ
Σ τις α ρ χ έ ς τ ο υ 1813 ο Α μ ε ρ ικ α ν ό ς
σ τρ α τη γ ό ς Ο υ ίλ κ ιν σ ο ν κ α τ έ λ α β ε τη
Φ λ ό ρ ιν τα χω ρ ίς σι Ισπανοί να α ν τιδ ρ ά -
σουν. Σ τη ν π ερ ιο χ ή τ η ς Α λ α μ π ά μ α οι
Ινδ ιά ν ο ι ε ξ ε γ έ ρ θ η κ α ν κ α τά τω ν α π οίκω ν
και κ α τ έ σ φ α ξ α ν 500 ά ν δ ρ ε ς , γ υ ν α ίκ ε ς
κα ι π α ιδιά, ό τα ν κ α τ έ λ α β α ν τ ο ο χ υ ρ ό
Μ ιμς. Ο σ τρ α τη γ ό ς τ η ς Ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς
τ ο υ Τ ενεσ ή, Α ν τρ ιο υ Τ ζά κσ ο ν, γ ια α ν τ ί­
π οινα ε π ιτ έ θ η κ ε σ το ν ο χ υ ρ ω μ έν ο σ υ ν ο ι­
κισ μό τω ν Ινδ ιά ν ω ν σ το ν π ο τα μ ό Ταλα-
π ούζα, μ ε τ ο 39ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ και
μια τα ξια ρ χ ία ε θ ν ο φ υ λ ά κ ω ν τ ο υ Τ ενεσ ή.
Ο ι Ινδ ιά ν ο ι ε ξ ο ν τ ώ θ η κ α ν - ε κ τ ό ς 100 π ο ­
λ ε μ ισ τώ ν σι ο π ο ίο ι δ ιέφ υ γ α ν. Το Κ ο γ κ ρ έ ­
σο έ δ ω σ ε σ το ν Τ ζά κ σ ο ν τ ο ν β α θ μ ό το υ
α ν τισ τρ ά τη γ ο υ .
Ο β ρ ε τ α ν ικ ό ς σ τό λ ο ς υπό τ ο ν ν α ύ ­
αρ χο σ ερ Τ ζω ρ τζ Κ ό κ μ π ερ ν (π ρ α γ μ α το ­
π ο ίη σ ε ε π ίθ ε σ η ω ς μια κίν η σ η α ν τιπ ε ρ ι­
σ πασ μού σ τις α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς ε π ιθ έ σ ε ις
σ το ν Κ α να δά . Κ α τέ π λ ε υ σ ε σ το ν κό λπ ο
το υ Τ σ έζαπ ηκ κα ι α π ο β ίβ α σ ε τ μ ή μ α τ α
π εζικ ο ύ κα ι β α σ ιλικώ ν π εζ ο ν α υ τώ ν σ τη ν
ξη ρ ά , ο ι ο π ο ίο ι κ α τ έ λ α β α ν τ η ν π όλη
Χ ά μ π το ν τ η ς Β ιρ τζίν ια . Η π ό λη λ ε η λ α τ ή -
θ η κ ε κα ι κ ά η κ ε . Ο Β ρ ε τα ν ό ς σ υ ν τα γ μ α ­
τά ρ χ η ς Ν έιπ ιερ έ γ ρ α ψ ε σ το η μ ε ρ ο λ ό γ ιό
το υ : "0 β ρ ε τ α ν ικ ό ς τ α κ τ ικ ό ς σ τρ α τό ς
και ο ι π ε ζ ο ν α ύ τ ε ς δ ε ν π ή ρ α ν μ έ ρ ο ς σ τη
λ εη λ α σ ία , τ ο υ ς φ ό ν ο υ ς , τ ο υ ς β ια σ μ ο ύ ς
και τ ις β ια ιο π ρ α γ ίε ς π ου ε π α κ ο λ ο ύ θ η ­
σαν τ η ν κ α τά λ η ψ η τ η ς π ό λ η ς . Κ ύ ρ ιο ι υ ­
π ε ύ θ υ ν ο ι ή τ α ν τα τ μ ή μ α τ α τω ν Β ρ ε τ α ­
νώ ν Α κρ ο β ο λ ισ τώ ν . Τα τ μ ή μ α τ α α υ τά ε ί­
χ α ν σ τ ρ α τ ο λ ο γ η θ ε ί απ ό Γά λλο υ ς α ιχ μ α ­
λ ώ τ ο υ ς π ο λ έμ ο υ , π ο λ λ ο ί απ ό τ ο υ ς ο π ο ί­
ο υ ς ή τα ν ά το μ α κ α τ ώ τ α τ η ς υ π ο σ τά θ ­
μ η ς". Μ ε τά τη λ εη λ α σ ία το υ Χ ά μ π το ν οι
Β ρ ε τα ν ο ί Α κ ρ ο β ο λ ισ τέ ς δ ια λ ύ θ η κ α ν μ ε
δ ια τα γ ή το υ Λ ο ν δ ίν ο υ .
ΤΡΙΤΗ Ε ΙΣΒ Ο Λ Η ΣΤΟ Ν
ΚΑΝΑΔΑ (Μ ΑΡΤΙΟ Σ-
Ν Ο Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 1814)
Το ν Μ ά ρ τιο το υ 1814 ο Α μ ε ρ ικ α ν ό ς
τα ξ ία ρ χ ο ς Μ π ρ ά ο υ ν π ρ ο σ π ά θ η σ ε να κα ­
τα λ ά β ε ι τ η ν π ό λη το υ Κ ίν γ κ σ το ν
(Kingston) μ ε τ ο 9ο, τ ο 11 ο, τ ο 21 ο κα ι το
15ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ , τ ο 3ο Σ ύ ν τα γ μ α
Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ και μια π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ία τ ο υ
2ου Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Η δ ύ ν α ­
μη α υ τή ε π ιτ έ θ η κ ε ε ν α ν τ ίο ν 200 Β ρ ε τ α ­
νώ ν και Κ α ναδώ ν, α λ λ ά α ν α γ κ ά σ τη κ ε να
υ π ο χω ρ ή σ ει. Π αρά τ η ν π α τα γ ώ δ η α π ο ­
τυ χ ία σ το ν τα ξ ία ρ χ ο Μ π ρ ά ο υ ν α ν α τ έ θ η ­
κ ε και η κ α τά λ η ψ η το υ ο χ υ ρ ο ύ Τ ζω ρ τζ
και το υ ο χ υ ρ ο ύ Η ρη σ το ν π ο τα μ ό Ν ια γά ­
ρα.
Σ τις 3 Ιο υ λ ίο υ ο υ φ ισ τ ά μ ε ν ο ς το υ
Μ π ρ ά ο υ ν, τα ξ ία ρ χ ο ς Γ ο υ ίν φ η λ ν τ Σ κ ο τ,
μ ε τ ο 9ο, τ ο 11ο και τ μ ή μ α τ α το υ 22ου
και το υ 2 5ο υ Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς Π εζικ ο ύ , μια
π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ία , 500 ε θ ε λ ο ν τ έ ς τ η ς Π εν -
σ υ λ β ά ν ια και 400 Ιν δ ιά ν ο υ ς δ ιέσ χ ισ ε τ ο ν
π ο τα μ ό Ν ια γά ρ α και δ ια σ κ ο ρ π ίζο ν τα ς,
τ ις β ρ ε τ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε
π ρ ο γ ε φ ύ ρ ω μ α σ τη ν κ α ν α δ ικ ή ό χ θ η το υ
π ο τα μ ο ύ .
Σ τις 4 Ιο υ λ ίο υ ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί ή λ θ α ν
α ν τιμ έ τω π ο ι μ ε τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς σ τη ν
το π ο θ ε σ ία Τ σ ίπ εγουα (Chippewa). Οι
β ρ ε τ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις α π ο τ ε λ ο ύ ν τ ό από
τ ο 1ο και τ ο 8ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ , τ μ ή ­
μα το υ Β α σ ιλικο ύ Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ , τ ο 2ο
Σ ύ ν τα γ μ α Ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς κα ι μ ε ρ ικ ο ύ ς
Ιν δ ιά ν ο υ ς.
Οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί ε π ιτ έ θ η κ α ν κά τω από
τ ο σ φ ο δ ρ ό π υρ τω ν Β ρ ετα ν ώ ν. Σ ε απ ό­
σ τασ η 80 β η μ ά τω ν σ τά θ η κ α ν κα ι α ν τα ­
π έδ ω σ α ν τ α π υρά. Τ ό τε ο τα ξ ία ρ χ ο ς
Σ κ ο τ φ ώ ν α ξε σ το υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ : "Οι α ­
ν τίπ α λ ο ί μ α ς λ έ ν ε ό τ ι ε ίμ α σ τε κα λ ο ί ω ς
σ κ ο π ε υ τέ ς , α λ λ ά υ σ τ ε ρ ο ύ μ ε σ ε μ ά χ ες
Ο l a v Λ α φ ίτ, τον οποίο το Χ ό λυ γο υ ντ
ε κ το υ σ υσ τάδην. Θ α τ ο υ ς α π ο δ ε ίξο υ μ ε
απ εικόνισ ε ως έναν π ειρ α τή π ατρ ιώ τη ο
τ ο α ν τ ίθ ε τ ο . Ε π ίθ εσ η !". Το 11ο και το οπ οίος α π ο κ ή ρ υ ξε τη ν π αρανομία για να
22ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ η γ ή θ η κ α ν τ η ς ε ­ υ π η ρ ετή σ ει τη χώ ρα το υ (Μ ο υ σ είο τη ς
π ίθ εσ η ς , υ π ο σ τη ρ ιζ ό μ εν α απ ό τ ο 25ο Π ο λ ιτε ία ς τη ς Λουϊζιά να ).
Σ ύ ν τα γ μ α . Η β ρ ε τ α ν ικ ή π α ρ ά τα ξη κ λ ο ν ί­
σ τη κ ε και δ ια λ ύ θ η κ ε . Οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί ε ί­
χ α ν α π ώ λ ε ιε ς 61 ν ε κ ρ ο ύ ς και 255 τ ρ α υ ­ τ ο 104ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ και λ ό χ ο υ ς
μ α τίε ς , ενώ σι Β ρ ε τα ν ο ί 236 ν ε κ ρ ο ύ ς και το υ Β α σ ιλικο ύ Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ σ τη ν το π ο ­
322 τρ α υ μ α τ ίε ς . Ο Α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ς Σ τρ α ­ θ ε σ ία Κ ο υ ή ν σ το ν Ρ ό ο υ ν τ. Η μ ά χη π ου α ­
τ ό ς ε ίχ ε γ ίν ε ι π λ έ ο ν υ π ο λ ο γ ίσ ιμ ο ς α ν τί­ κ ο λ ο ύ θ η σ ε ή τ α ν η σ κ λ η ρ ό τ ε ρ η το υ π ο ­
π α λο ς γ ια τ ο υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς . λ έ μ ο υ . Ο Σ κ ο τ ε π ιτ έ θ η κ ε α ρ χ ικ ά μ ε το
Α ρ γ ό τε ρ α ο ι Β ρ ε τα ν ο ί έ λ α β α ν ε ν ι­ 9ο, τ ο 11 ο και τ ο 20ό Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ ,
σ χ ύ σ εις και ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί α ν α γ κ ά σ τη ­ ε νώ τ ο 25ο Σ ύ ν τα γ μ α δ ιε ν ε ρ γ ο ύ σ ε
κα ν να ε γ κ α τ α λ ε ίψ ο υ ν τ ο Κ ο υ ή νσ το ν. Ο π λ ε υ ρ ικ ή ε π ίθ εσ η . Η ε ν έ ρ γ ε ια α π ο κ ρ ο ύ -
τα ξ ία ρ χ ο ς Σ κ ο τ μ ε τ η ν ο π ισ θ ο φ υ λ α κ ή σ τη κ ε . Κ ύ ρ ιο σ η μ είο α ν τίσ τα σ η ς τω ν
το υ σ τρ α το ύ σ υ γ κ ρ ο ύ σ τη κ ε μ ε τ ο Ε λα ­ Β ρ ε τα ν ώ ν ή τα ν έ ν α ς λ ό φ ο ς π ου τ ο ν υ­
φ ρ ύ Π εζικ ό το υ Γ κ λ ε ν γ κ ά ρ υ , τ ο 84ο και π ερ ά σ π ιζε μια π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ία . Το 21 ο Σ ύ-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ κ α τ έ λ α β ε μ ε τ η ν λ ό γ χ η
τ ο ν λ ό φ ο και τα β ρ ε τ α ν ικ ά π υ ρ ο β ό λ α , α-
π ο σ π ώ ντα ς ε γ κ ώ μ ια από τ ο ν Β ρ ε τα ν ό
σ τρ α τη γ ό Ν τρ ά μ ο ν τ. Το 21 ο Σ ύ ν τα γ μ α ε-
ν ισ χ ύ θ η κ ε απ ό τ ο 1ο και τ ο 23ο Σ ύ ν τ α γ ­
μα και α π έκ ρ ο υ σ ε δ ύ ο β ρ ε τ α ν ικ έ ς α ν τ ε ­
π ιθ έ σ ε ις . Οι α π ώ λ ε ιε ς τω ν Α μ ε ρ ικ α ν ώ ν
ή τα ν μ ε γ ά λ ε ς . Το 11 ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ
έχα σ ε τ ο ν δ ιο ικ η τή τ ο υ και ό λ ο υ ς τ ο υ ς
δ ιο ικ η τ έ ς λ ό χ ω ν -ν ε κ ρ ο ύ ς ή τ ρ α υ μ α τ ίε ς .
Το 22ο Σ ύ ν τα γ μ α λόγω α π ω λειώ ν υπ ο­
χ ρ ε ώ θ η κ ε να σ υ γ χ ω ν ε υ θ ε ί μ ε τ ο 9ο Σ ύ ­
ν τα γ μ α . Η μ ά χη κ ρ ά τη σ ε μ έ χ ρ ι α ρ γά τη
ν ύ κ τα . Ο Α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ς Σ τ ρ α τ ό ς ε ξ α ­
ν τ λ η μ έ ν ο ς α π ο σ ύ ρ θ η κ ε . Ο Β ρ ε τ α ν ικ ό ς
Σ τ ρ α τ ό ς έ μ ε ιν ε κ ύ ρ ιο ς το υ π εδ ίο υ τ η ς
μ ά χ η ς , α λ λ ά λό γω κό π ω σ ης δ ε ν μ π ο ρ ο ύ ­
σε να κ α τ α δ ιώ ξε ι τ ο υ ς Α μ ε ρ ικ α ν ο ύ ς .
Ο ι Β ρ ε τα ν ο ί σ τρ α τη γ ο ί Ρ άιαλ και
Ν τ ρ ά μ ο ν τ ε ίχ α ν τ ρ α υ μ α τισ θ ε ί, ό ­
πω ς και οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί σ τρ α τη γ ο ί
Μ π ρ ά ο υ ν και Σ κ ο τ. Ο Σ κ ο τ μ ά λ ι­
σ τα δ ε ν σ υ μ μ ε τ ε ίχ ε σ ε κα μ ία ε ν έ ρ ­
γ ε ια γ ια τ ο υ π ό λο ιπ ο το υ π ο λ έμ ο υ .
Ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί ε ίχ α ν α π ώ λ ε ιε ς 171
ν ε κ ρ ο ύ ς , 572 τ ρ α υ μ α τ ίε ς και 110 α ­
γ ν ο ο ύ μ ε ν ο υ ς , ενώ οι Β ρ ε τα ν ο ί 84
ν ε κ ρ ο ύ ς , 559 τ ρ α υ μ α τ ίε ς κα ι 193
α γνο ο ύ μ ενο υ ς.
Οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί α π ο σ ύ ρ θ η κ α ν
σ το ο χ υ ρ ό Η ρη, τ ο ο π ο ίο π ο λ ιό ρ ­
κη σ α ν ο ι Β ρ ε τα ν ο ί σ τις α ρ χ έ ς Α υ-
γ ο ύ σ το υ . Ε π ιτυ χ η μ έ ν ε ς έ ξ ο δ ο ι
τω ν π ο λ ιο ρ κ η μ έ ν ω ν , α π ο θ ά ρ ­
ρ υ ν α ν τ ο υ ς α ν τιπ ά λ ο υ ς τ ο υ ς ,
οι ο π ο ίο ι έλ υ σ α ν τ η ν π ο λ ιο ρ κ ία
σ τις 21 Σ ε π τε μ β ρ ίο υ . Σ τις 5 Ν ο­
ε μ β ρ ίο υ ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί κ α τ έ σ τ ρ ε ­
ψ αν τ ο ο χ υ ρ ό και α π ο σ ύ ρ θ η κ α ν
σ ε α μ ε ρ ικ α ν ικ ό έ δ α φ ο ς .
ΑΠΟ ΒΑΣΗ ΣΤΟ Μ ΕΗΝ,
ΣΤΗ Ν ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ
ΚΑΙ ΣΤΗ Β Α ΛΤΙΜ Ο Ρ Η
Τ η ν 1η Σ ε π τε μ β ρ ίο υ 1814 μια β ρ ε τ α ­
ν ικ ή δ ύ ν α μ η υπό τ ο ν υ π ο σ τρ ά τη γ ο σ ερ
Τ ζω ν Σ έ ρ μ π ρ ο υ κ α π ο β ιβ ά σ τη κ ε σ τη ν
Π ο λ ιτε ία το υ Μ έ η ν , τ η ν οπ ο ία κ α τ έ λ α β ε
σ υ ν α ν τώ ν τα ς ελ ά χ ισ τη α ν τίσ τα σ η .
Σ τις 19 Α υ γ ο ύ σ το υ g α ν τισ τρ ά τ η γ ο ς
Ρ ό μ π ερ τ Ρος (R obert Ross) α π ο β ιβ ά σ τη ­
κ ε σ τη ν Ο υ ά σ ιγ κ το ν μ ε τ ο 4ο, τ ο 21 ο, το
44ο κα ι τ ο 85ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ , τ μ ή ­
μα Β α σ ιλικώ ν Π εζο ν α υ τώ ν και ά γ η μ α
ναυτώ ν. Οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί α ιφ ν ιδ ιά σ τη -
κα ν κα ι σ υ γ κ έ ν τρ ω σ α ν β ια σ τικ ά το
12ο, τ ο 36ο και τ ο 38ο Σ ύ ν τα γ μ α
Π εζικ ο ύ , μια ίλη δ ρ α γώ νω ν, δ ύ ο
π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ίε ς και α ρ ιθ μ ό ε θ ν ο -
Α μ ερ ικα νό ς σ τρ α τιώ τη ς
το υ 4ου Σ υ ν τά γ μ α το ς , 1814. Φορά
λινό κ υ ν η γ ετικ ό σακκάκι
χ ρ ώ μ α το ς π ράσινου. Λόγω
έλ λ ειψ η ς στολώ ν α υ τή ή τα ν η
σ υ ν η θ έσ τερ η ενδ υ μ α σ ία των
Α μερικανώ ν σ τρ α τιω τώ ν
π εζικού.
φ υ λ ά κ ω ν το υ Μ έ ρ υ λ α ν τ κα ι τ η ς Β ιρ τζί-
νια. Σ τη μ ά χη το υ Μ π λ ά ν τεν σ μ π ο υ ρ γ κ
ο ι Β ρ ε τα ν ο ί δ ια σ κό ρ π ισ α ν μ ε ε υ κ ο λ ία
τ ο υ ς Α μ ε ρ ικ α ν ο ύ ς και κ α τ έ λ α β α ν τ η ν α­
μ ε ρ ικ α ν ικ ή π ρ ω τεύ ο υ σ α , όπ ο υ έ κ α ψ α ν
ό λ α τα δ η μ ό σ ια κτίρ ια , σ ε α ν τίπ ο ιν α για
τ η ν π υ ρ π ό λη σ η το υ Υόρκ. Οι Β ρ ε τα ν ο ί
α ξιω μ α τικ ο ί γ ε υ μ ά τ ισ α ν σ τη ν π ρ ο εδ ρ ικ ή
κ α το ικ ία π ίν ο ν τα ς ε ξ α ιρ ε τ ικ ό κρ α σ ί και
μ ε τ ά δ ιέ τ α ξ α ν τ η ν π υ ρ π ό λη σ η τ ο υ κ τιρ ί­
ο υ, π ου μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ α β ά φ τ η κ ε μ ε
λ ε υ κ ό χ ρ ώ μ α γ ια να κ α λ υ φ θ ο ύ ν τ α σ η­
μ ά δ ια τ η ς π υ ρ κ α γ ιά ς. Μ ε τ ά από μ ε ρ ικ έ ς
η μ έ ρ ε ς η β ρ ε τ α ν ικ ή δ ύ ν α μ η επ ιβ ιβ ά ­
σ τη κ ε π ά λι σ τα π λοία μ ε σ κοπ ό τ η ν κα ­
τά λ η ψ η τ η ς Β α λ τιμ ό ρ η ς σ το Μ έ ρ υ λ α ν τ.
Ο Α μ ε ρ ικ α ν ό ς σ τρ α τη γ ό ς τ η ς ε θ ν ο ­
φ υ λ α κ ή ς το υ Μ έ ρ υ λ α ν τ, Σ ά μ ιο υ ε λ Σ μ ιθ
μ ε τ ο 5ο, τ ο 27ο, τ ο 39ο κα ι τ ο 51ο Σ ύ ­
ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ κα ι μ ε το 6ο Σ ύ ν τα γ μ α
σ ε ε φ ε δ ρ ε ία β ά δ ισ ε γ ια να σ υ ν α ν τή σ ε ι
τ ο ν Β ρ ε τα ν ικ ό Σ τ ρ α τ ό σ το Ν ο ρ θ Π ό ιν τ
Οι Β ρ ε τα ν ο ί ε π ιτ έ θ η κ α ν κ α τά μ έτω π ο
μ ε τ ο 44ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ , ενώ τ ο 4ο
Σ ύ ν τα γ μ α δ ιε ν ή ρ γ η σ ε π λ ε υ ρ ικ ή ε π ίθ ε ­
ση. Το 39ο Σ ύ ν τα γ μ α τ ο υ Μ έ ρ υ λ α ν τ κι-
ν ή θ η κ ε γ ια να α ν τιμ ε τω π ίσ ε ι τ ο ν π λ ε υ ­
ρ ικ ό ε λ ιγ μ ό τω ν Β ρ ε τα ν ώ ν , ενώ τ ο 51ο
Σ ύ ν τα γ μ α κ ιν ή θ η κ ε γ ια να σ υ μ π λη ρ ώ σ ει
τ ο κ ε ν ό . Το 51 ο και τ ο 39ο Σ ύ ν τα γ μ α το υ
Μ έ ρ υ λ α ν τ π α ν ικ ο β λ ή θ η κ α ν κα ι υποχώ ­
ρησ αν, α λ λ ά τ ο 27ο κ ρ ά τη σ ε τ ις θ έ σ ε ις
τ ο υ και ε π έ τ ρ ε ψ ε σ το υ ς Α μ ε ρ ικ α ν ο ύ ς
να υ π ο χ ω ρ ή σ ο υ ν μ ε τά ξ η . Ο Β ρ ε τα ν ό ς
σ τρ α τη γ ό ς Ρ ος σ κ ο τώ θ η κ ε σ τη μ ά χη και
ο α ν τ ικ α τ α σ τ ά τ η ς το υ , ο σ υ ν τα γ μ α τά ρ ­
χ η ς Α ρ θ ο υ ρ Μ π ρ ο υ κ τ ο υ 44ου Σ υ ν τά γ ­
μ α το ς , α π ο φ ά σ ισ ε να υπ ο χω ρ ήσ ει. Η
ν α υ τικ ή ε π ίθ ε σ η τω ν Β ρ ε τα ν ώ ν , π ου έ-
γ ιν ε τ ο α π ό γ ευ μ α ε ν α ν τ ίο ν το υ φ ρ ο υ ρ ί­
ου Μ α κ Χ έν ρ υ , α π έ τυ χ ε κα ι ο ι Β ρ ε τα ν ο ί
α π ο σ ύ ρ θ η κ α ν από τ η ν π ερ ιο χ ή .
Από τ ο κ α τά σ τρ ω μ α ε ν ό ς α μ ε ρ ικ α ν ι­
κο ύ π λο ίο υ ο ν ε α ρ ό ς δ ικ η γ ό ρ ο ς Φ ράν-
σις Σ κ ο τ Κ έη π α ρ α τη ρ ο ύ σ ε τ ο ν β ο μ β α ρ ­
δ ισ μ ό το υ ο χ υ ρ ο ύ Χ έν ρ υ απ ό τ ο ν β ρ ε τ α ­
ν ικ ό σ τό λ ο . Σ το σ ο ύ ρ ο υ π ο τ ο θ έ α μ α ε ί­
χ ε έ ν α τ ρ ο μ α κ τ ικ ό μ ε γ α λ ε ίο . "Κ ο ιτά ξτ ε ",
είπ ε ο ν ε α ρ ό ς δ ικ η γ ό ρ ο ς σ ε έ ν α ν σ υ ν ε ­
π ιβ ά τη το υ , "η σ ημ α ία το υ φ ρ ο υ ρ ίο υ κυ ­
μ α τίζ ε ι α κ ό μ η !" Ο Κ έη σ υ γ κ ιν η μ έ ν ο ς ά ρ ­
π α ξε έ ν α κ ο μ μ ά τι χ α ρ τί και έ ν α μ ο λ ύ β ι
και ά ρ χισ ε να γ ρ ά φ ε ι τ ο υ ς σ τίχ ο υ ς ε ν ό ς
π ο ιή μ α το ς : "Α υ τή π ου μ ε υ π ε ρ η φ ά ν εια
χ α ιρ ε το ύ σ α μ ε , κ α θ ώ ς έ π ε φ τ ε τ ο σ κ ο τά ­
δι...". Το π ο ίη μ α ο ν ο μ ά σ τη κ ε "Α σ τερ ό εσ -
σα" και έ γ ιν ε ο ε θ ν ικ ό ς ύ μ ν ο ς τω ν Ηνω ­
μ έν ω ν Π ο λ ιτειώ ν .
01 ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΜΑΧΕΣ
Σ τα τ έ λ η Α υ γ ο ύ σ το υ το υ 1814 ο κυ ­
β ε ρ ν ή τ η ς το υ Κ α να δ ά α π οφ ά σ ισ ε να κα ­
τ α φ έ ρ ε ι σ υ ν τρ ιπ τικ ό π λή γ μ α σ το υ ς Α μ ε ­
ρ ικ α ν ο ύ ς κ α τ α λ α μ β ά ν ο ν τα ς τ ο Πλά-
τσ μ π ο υ ρ γ κ . Η α μ ε ρ ικ α ν ικ ή φ ρ ο υ ρ ά τ η ς
π ό λ η ς ε ίχ ε α π ο δ υ ν α μ ω θ εί δ ιό τι μ έ ρ ο ς
τ η ς ε ίχ ε ε ν ισ χ ύ σ ει τ ις α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς δ υ ­
ν ά μ ε ις σ το ν Ν ιαγάρα. Ο ι δ υ ν ά μ ε ις το υ
 Χ ά ρ τ η ς τω ν ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν . j'-Vj

Β Ρ Ε Τ Α Ν Ι Κ Η Β Ο Ρ Ε Ι Α Α Μ Ε Ρ Ι Κ Κ

Ντητρόιτ
j
Οχυρό ------------- -
Ιτήρμπορν γ" \
Γ I \ Βαλτιμόρη · Βρετανικές
επιδρομές 1814
Συγκέντρωση Βρετανικών Δυνάμεων

R ü
14ο Ελαφρών Δραγώνων ρ
85ο Σύνταγμα Πυροβολικού
Χάλιφαξ

ΒαΑτιμορρ ; Εφόδια | 1 ^ 7 0 ^ 4 3 0 9 5 0 . 44ο ΣΠ ~ ’ Λ

Νέα g21«>Zn j
Ορλεάνη

1 ο και 5ο Σύνταγμα
•I Δυτικών Ινδιών Βρετανικός ναυτικός
αποκλεισμός

Ορλεάνη \> -Γ
Αγορά της Λουίζιάνα 1803
Ισπανικές αποικίες
Κύριες περιοχές επιχειρήσεων
Wm 1813-14

ΜΗ Κ Ο Λ Π Ο Σ ΤΟΥ Μ Ε Ξ ΙΚ Ο Υ ΟΜίλια 100 200 300 400 \*

Η—
-r’’~WwäM οχ*μ 200

Π ρ έ β ο σ τ ή τα ν σ η μ α ν τικ έ ς : τ ο 39ο, το κο ύ σ τό λ ο υ σ τη λ ίμ ν η Τσάμπλαιν.

76ο, τ ο 88ο και τ μ ή μ α το υ 27ου Σ υ ν τ ά γ ­
μ α το ς υπ ό τ ο ν α ν τισ τρ ά τ η γ ο Ρόμπ ιν-
σ ον, τ ο 13ο, τ ο 49ο και τ μ ή μ α το υ 2ου
Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς Π εζικ ο ύ υπ ό τ ο ν α ν τ ι­
σ τρ ά τη γ ο Μ π ρ ίσ μπ εη ν, τ ο 3ο, τ ο 5ο και
τ ο 58ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ , δ ύ ν α μ η Κ α να ­
δώ ν α κ ρ ο β ο λ ισ τώ ν κα ι κ υ ν η γ ώ ν υπό τ ο ν
α ν τισ τρ ά τ η γ ο Π ά ο υ ερ και τ ο 19ο Σ ύ ­
ν τα γ μ α Ε λ α φ ρ ώ ν Δραγώ νω ν.
Σ τις 6 Σ ε π τε μ β ρ ίο υ η δ ύ ν α μ η το υ
Π ρ έ β ο σ τ έ φ θ α σ ε σ τα π ερ ίχ ω ρ α το υ
Π λά τσ μ π ο υ ρ γ κ , π αρά τ η ν π α ρ ε ν ο χ λ η τι­
κή δ ρ ά σ η τ ο υ α μ ε ρ ικ α ν ικ ο ύ 13ου Σ υ ­
ν τ ά γ μ α τ ο ς Π εζικ ο ύ . Ο Π ρ έ β ο σ τ π ε ρ ίμ ε -
ν ε τ η ν ά φ ιξ η μ ο ίρ α ς β ρ ε τ α ν ικ ώ ν π λοίω ν
γ ια τ η ν έ ν α ρ ξ η τ η ς ε π ίθ ε σ η ς . Σ τ ις 11 Σ ε ­
π τε μ β ρ ίο υ , έ χ ο ν τ α ς ν α υ τικ ή υ π ο σ τή ρ ι­
ξη , δ ιέ τ α ξ ε ε π ίθ ε σ η από ξη ρ ά και θ ά ­
λασσα. Ο ι λ ό χ ο ι α κ ρ ο β ο λ ισ τώ ν το υ 27ου
και τ ο υ 7 6ο υ Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς Π εζικ ο ύ δ ια ­
σ κό ρπ ισ α ν τ α α μ ε ρ ικ α ν ικ ά σ υ ν τά γ μ α τα
ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς τ ο υ Ε σ εξ και το υ Κ λ ίν το ν
κα ι ή τ α ν έ τ ο ιμ ο ι να π ρ ο σ β ά λ ο υ ν τ ις α μ ε ­
ρ ικ α ν ικ έ ς τ α κ τ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις , ό τα ν έ ­
φ θ α σ ε η είδ η σ η τ η ς ή τ τ α ς το υ β ρ ε τ α ν ι­
Ο Π ρ έ β ο σ τ, β λ έ π ο ν τ α ς να α π ε ιλ ε ί­
τα ι η ο δ ό ς α ν εφ ο δ ια σ μ ο ύ το υ , δ ιέ ­
τ α ξ ε υπ οχώ ρ ησ η, π ρ ο ς μ εγ ά λ η α­
γ α ν ά κ τη σ η τω ν σ τρ α τιω τώ ν το υ ,
β ε τ ε ρ ά ν ω ν τω ν Ν α π ο λ ε ό ν τε ιω ν
Π ολέμ ω ν.
ΝΕΑ ΟΡΛΕΑΝΗ -
ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ "ΧΑΡΤΙ"
ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΩΝ
Τ ο ν Σ ε π τέ μ β ρ ιο το υ 1814 δ ι­
π λ ω μ α τικ έ ς α ν τιπ ρ ο σ ω π ε ίες τ η ς
ΗΠ Α, ο π λίτη ς, 16ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ ,
1812. Λ όγω π εριορ ισ μ ένω ν πρώτων υλών
κ α ι π ροβ λημ ά τω ν εφ ο δ ια σ μ ο ύ , το
χιτώ νιο , που κανονικά 9 α έπ ρ επ ε να
είναι από β α θ υ κύ α νο μ ά λλινο ύφ α σ μα,
εδώ είν α ι κ α τα σ κ ευ σ μ έν ο από
α ντίσ το ιχ ο μ αύ ρ ο .
Το κόκκινο μ ονό γρ α μ μ α U.S. δ ια κ ρ ίν ετα ι
σ το υ δ ρ ο δ ο χ είο , ο δ ε λοιπός
εξο π λ ισ μ ό ς είν α ι κ α τά βάση π αρόμ οιος
μ ε τω ν Αγγλων.
 α μ ε ρ ικ α ν ικ ή ς και τ η ς β ρ ε τ α ν ικ ή ς κ υ ­
β έ ρ ν η σ η ς σ υ ν α ν τή θ η κ α ν σ τις Β ρ υ ξ έ λ ­
λ ε ς γ ια να σ υ ζη τή σ ο υ ν τ η ν υ π ο γρ α φ ή
σ υ ν θ ή κ η ς ε ιρ ή ν η ς . Οι Β ρ ε τα ν ο ί α π ο φ ά ­
σισ αν να δ ιε ξα γ ά γ ο υ ν μια τ ε λ ε υ τ α ία επ ι­
χ είρ η σ η τ η ς ο π ο ία ς το ε υ ν ο ϊκ ό α π ο τ έ λ ε ­
σ μα θ α β ά ρ υ ν ε σ τις δ ια π ρ α γ μ α τε ύ σ εις .
Η λπ ιζα ν ό τι η κ α τά λ η ψ η τ η ς Ν έα ς Ο ρ λ ε ­
ά ν η ς θ α ε ίχ ε ω ς σ υ ν έπ ε ια τ η ν απ όσ χισ η
τ η ς Π ο λ ιτε ία ς τ η ς Λ ο υ ϊζιά ν α απ ό τ ις Η­
ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ιτ ε ίε ς , ε π ε ιδ ή ο π λ η θ υ ­
σ μ ό ς τ η ς δ ε ν έ τ ρ ε φ ε ιδ ια ίτε ρ α φ ιλ ο α μ ε -
ρ ικ α ν ικ ά α ισ θ ή μ α τα . Ε τσ ι απ οφ ά σ ισ α ν
να ζ η τή σ ο υ ν τη β ο ή θ ε ια τω ν Ινδ ιά νω ν
Κ ρη κ, τ η ν οπ ο ία κα ι εξα σ φ ά λ ισ α ν , κα ι τη
σ υ ν δ ρ ο μ ή το υ π ε ρ ίφ η μ ο υ π ειρ α τή Ζ α ν
Λ α φ ίτ (Jean Lafitte).
Ο Ζ αν Λ α φ ίτ και τα δ ύ ο α δ έ λ φ ια το υ
ή τα ν μ ιγ ά δ ε ς από τ ο ν Α γιο Δ ο μ ίν ικ ο .
Μ ε τ ά τ η ν κ α τά λ η ψ ή το υ από τ ο υ ς Β ρ ε ­
τ α ν ο ύ ς ε γ κ α τ α σ τ ά θ η κ α ν σ τη Ν έα Ο ρ λ ε ­
ά ν η . Σ τη ν π ό λη α υ τή μ ε τ α έ ν τ ο ν α γ α λ ­
λ ικ ά χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά οι α δ ε λ φ ο ί Λ α φ ίτ
α σ χ ο λ ή θ η κ α ν μ ε τ ο εμ π ό ρ ιο όπ λω ν, το
λ α θ ρ ε μ π ό ρ ιο καπ νού και κρασ ιώ ν, το
δ ο υ λ ε μ π ό ρ ιο και τ η ν π ε ιρ α τεία . Ο Ζ α ν
μ ε τ η ν ο μ ά δ α τω ν π ειρ α τώ ν το υ (800 ά­
το μ α π ερ ίπ ο υ ) ε ίχ ε τ ο κ ρ η σ φ ύ γ ε τ ό το υ
σε μια π α ρα θ α λά σ σ ια π ερ ιο χ ή έ ξω από
τ η Ν έα Ο ρ λ ε ά ν η , τη Μ π α ρ α τά ρ ια
(B arataria).
Το 1803 η π ερ ιο χ ή τ η ς Λ ο υ ϊζιά ν α πω-
λ ή θ η κ ε απ ό τ ο υ ς Γά λλο υ ς σ το υ ς Α μ ε ρ ι­
κ α ν ο ύ ς και η π ο λ ιτικ ή α ν ο χ ή ς τω ν α ρ ­
χώ ν α π έν α ν τι σ το ν Λ α φ ίτ ά λ λ α ξε . Ο ν έ ­
ο ς κ υ β ε ρ ν ή τ η ς τ η ς π ερ ιο χ ή ς , Ο υ ίλ ια μ
Κ λα ίμ π ο ρ ν, ε π ικ ή ρ υ ξ ε τ ο ν π ειρ α τή κα ι ο
α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ς σ τό λ ο ς ε ισ έ β α λ ε σ τη
Μ π α ρ α τά ρ ια , τ η ν ο π ο ία και λ ε η λ ά τη σ ε .
Τ η ν ίδια χ ρ ο ν ικ ή π ερ ίο δ ο οι Β ρ ε τα ν ο ί έ ­
κ α ν α ν σ το ν Λ α φ ίτ δ ε λ ε α σ τ ικ έ ς π ρ ο τά ­
σ εις γ ια να τ ο υ ς β ο η θ ή σ ε ι σ τη ν κ α τ ά λ η ­
ψη τ η ς Ν έα ς Ο ρ λ ε ά ν η ς . Ε κ ε ίν ο ς και οι
υ π α ρ χ η γ ο ί το υ θ α έπ α ιρ ν α ν μ ε γ ά λ ε ς
χ ρ η μ α τ ικ έ ς α μ ο ιβ έ ς κα ι β α θ μ ό α ξιω μ α ­
τικ ο ύ σ το Β ρ ε τα ν ικ ό Ν α υ τικ ό , ο ι δ ε ά ν ­
δ ρ ε ς το υ θ α α μ ν η σ τε ύ ο ν τα ν . Ο Λ α φ ίτ ε ­
ν η μ έ ρ ω σ ε τ ο ν κ υ β ε ρ ν ή τ η Κ λ α ίμ π ο ρ ν
γ ια τ ις β ρ ε τ α ν ικ έ ς π ρ ο τά σ εις και δ ή λ ω ­
σ ε ό τι έ θ ε τ ε τ ο ν ε α υ τ ό το υ και τ ο υ ς ά ν ­
δ ρ ε ς το υ σ τη ν υ π η ρ εσ ία τ η ς α μ ε ρ ικ α ν ι­
κ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς . Ο Κ λ α ίμ π ο ρ ν γ ν ω σ το ­
π ο ίη σ ε σ το ν δ ιο ικ η τή τω ν α μ ερ ικ α ν ικ ώ ν
δ υ ν ά μ ε ω ν , σ τρ α τη γ ό Α ν τρ ιο υ Τ ζά κσ ο ν,
τ η ν π ρ ο σ φ ο ρ ά το υ π ειρ α τή . Ο Α μ ε ρ ικ α ­
ν ό ς σ τρ α τη γ ό ς α ρ ν ή θ η κ ε τη σ υ μ μ ε το χ ή
ε ν ό ς π ειρ α τή σ τη ν ά μ υ ν α τ η ς Ν έα ς Ο ρ ­
λ ε ά ν η ς και δ έ χ θ η κ ε μ ό ν ο ν ό τα ν τ ο ν ο ­
μ ο θ ε τ ικ ό σ ώ μα τ η ς Λ ο υ ϊζιά ν α ψ ή φ ισ ε ο ­
μ ό φ ω ν α τ η ν π α ρ ο χ ή α μ ν η σ τία ς σ το ν Λ α ­
φ ίτ κα ι τ ο υ ς π ε ιρ α τ έ ς το υ ε φ ό σ ο ν α υ το ί
θ α π ο λ εμ ο ύ σ α ν σ το π λ ε υ ρ ό τω ν α μ ε ρ ι­
κα ν ικώ ν δ υ ν ά μ εω ν. Ο π ε ιρ α τ ή ς δ ιέ θ ε σ ε
σ το ν α μ ε ρ ικ α ν ικ ό σ τρ α τό μ εγ ά λ ο α ρ ιθ ­
μ ό ό π λω ν κα ι ε φ ο δ ίω ν π ου π ρ ο έ ρ χ ο ν τα ν
απ ό τ ις α π ο θ ή κ ε ς το υ .
Δ ιο ικ η τ ή ς τω ν β ρ ε τ α ν ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ­
ω ν ο ρ ίσ τη κ ε ο α ν τισ τρ ά τ η γ ο ς σ ερ Ε-
ν τ ο υ α ρ ν τ Π ά κ εν χ α μ . Ο ι δ υ ν ά μ ε ις το υ α ­
=-Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟΡΙΑ
π ο τ ε λ ο ύ ν τ ο απ ό τ α 4ο, 21ο, 44ο, 85ο,
93ο και 95ο Σ υ ν τά γ μ α τα Π εζικ ο ύ , τ ο 1ο
και τ ο 5ο Σ ύ ν τα γ μ α τω ν Δ υ τικ ώ ν Ινδ ιώ ν
και τ ο 14ο Σ ύ ν τα γ μ α Ε λ α φ ρ ώ ν Δ ρ α γώ -
νων. Ο ι β ρ ε τ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις ε ν ισ χ ύ θ η -
κα ν π ριν από τη μ ά χη τ η ς Ν έα ς Ο ρ λ ε ά ­
ν η ς απ ό τ ο 7ο, τ ο 40ό κα ι τ ο 43ο Σ ύ ν τ α γ ­
μα, τα οπ ο ία ή τ α ν ε π ίλ ε κ τ α τμ ή μ α τα , β ε ­
τ ε ρ ά ν ο ι τω ν μαχώ ν σ τη ν Ε υρώ πη. Το σ ύ­
ν ο λ ο τω ν β ρ ε τ α ν ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν α ν ε ρ χ ό ­
τα ν σ ε 7.700 ά ν δ ρ ε ς . Ο λ ο ι α υ το ί
ε π ιβ ιβ ά σ τη κ α ν σ ε π λοία το υ β ρ ε τ α ν ικ ο ύ
σ τό λ ο υ υπό τ ο ν έ μ π ε ιρ ο και ικα νό υπ ο­
ν α ύ α ρ χ ο σ ερ Α λ ε ξ ά ν τ ε ρ Κ ό χ ρ εη ν , ο
ο π ο ίο ς ή τα ν δ ιο ικ η τ ή ς τω ν ν α υ τικ ώ ν δ υ ­
ν ά μ εω ν κ α τά τ ις ε π ιχ ειρ ή σ εις το υ Κ ό λ ­
π ου τ ο υ Τ σ έζαπ ηκ κα ι τ η ς Β α λ τιμ ό ρ η ς .
Ο τα ν έ γ ιν ε γ ν ω σ τό ό τι ο ι Β ρ ε τα ν ο ί
θ α ε ισ έ β α λ α ν σ τη Ν έα Ο ρ λ ε ά ν η ο κ υ ­
β ε ρ ν ή τ η ς τ η ς Λ ο υ ϊζιά ν α β ρ έ θ η κ ε σ ε π ο ­
λύ δ ύ σ κ ο λ η θ έ σ η . Ε ίχε σ τη δ ιά θ ε σ ή το υ
μ ό νο 3.000 ά ν δ ρ ε ς , τ α κ τ ικ ο ύ ς και ε θ ν ο ­
φ ύ λ α κ ε ς . Ο σ τρ α τη γ ό ς Τ ζά κ σ ο ν έσ π ευ -
σ ε ό μ ω ς απ ό τ ο Τενεσ ή μ ε ε ν ισ χ ύ σ εις . Ε­
τσ ι τ η ν π α ρ α μ ο ν ή τ η ς μ ά χ η ς τ η ς Ν έα ς
Ο ρ λ ε ά ν η ς ο Α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ς Σ τ ρ α τ ό ς α ­
ν ε ρ χ ό τα ν σ ε 7.386 ά ν δ ρ ε ς . Ο ι δ υ ν ά μ ε ις
το υ σ τρ α τη γ ο ύ Τ ζά κ σ ο ν α π ο τε λ ο ύ ν τ ο
από τ ο 7ο κα ι τ ο 44ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικο ύ ,
τμ ή μ α Α μ ε ρ ικ α ν ώ ν π εζο ν α υ τώ ν , τ μ ή μ α ­
τ α ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς τ η ς Λ ο υ ϊζιά ν α , τ ο υ Τε­
νεσ ή , το υ Κ ε ν τά κ υ και τ ο υ Μ ισισιπή, τ η ν
1η Ιλη το υ 1ου Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς τω ν Α μ ε ρ ι­
κα νώ ν Δ ρ α γώ ν ω ν και 16 π υ ρ ο β ό λ α τα ο ­
π οία ε π ά ν δ ρ ω ν α ν π ε ιρ α τ έ ς το υ Λ α φ ίτ.
01 ΑΝΤΙΠ Α ΛΟ Ι Δ ΙΟ ΙΚ Η ΤΕ Σ
Ο α ν τισ τρ ά τ η γ ο ς σ ερ Ε ν τ ο υ α ρ ν τ
Π ά κενχ α μ , δ ιο ικ η τ ή ς τω ν β ρ ε τ α ν ικ ώ ν
δ υ ν ά μ ε ω ν , ε ίχ ε γ ε ν ν η θ ε ί σ τη ν Ιρ λ α ν δ ία
τ ο 1778. Κ α τα γ ό τα ν από α ρ ισ το κ ρ α τικ ή
ο ικ ο γ έ ν ε ια . Σ ε η λ ικ ία 16 ε τώ ν κ α τ α τ ά ­
χ θ η κ ε σ το 92ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ
(G ordon H ighlanders) μ ε τ ο ν β α θ μ ό το υ
υ π ο λο χ α γο ύ . Δ ια κ ρ ίθ η κ ε κ α τά τ η ν ε κ ­
σ τρ α τε ία κ α τά τω ν Γάλλω ν σ τη ν Ιρ λ α ν ­
δ ία τ ο 1778. Το 1805 π ρ ο ή χ θ η σ το ν β α θ ­
μό τ ο υ σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η και δ ιο ίκ η σ ε το
7ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικ ο ύ . Το 1806 ο δ ο ύ κ α ς
το υ Ο υ έ λ ιγ κ τ ο ν ν υ μ φ ε ύ θ η κ ε τ η ν α δ ε λ ­
φ ή το υ και ο Π ά κ ε ν χ α μ υ π η ρ έ τη σ ε υπό
τ ις δ ια τ α γ έ ς τ ο υ σ τη ν Κ ο π εγ χ ά γ η και
σ τη ν Ισπανία. Ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς σ υ μ μ ε τ ε ίχ ε
σ τις μ ά χ ε ς το υ Φ ο υ έ ν τ ε ς ν τ ε Ο ν ό ρ ο και
τ η ς Σ α λ α μ ά ν κ α , όπ ου η τα ξια ρ χ ία το υ
δ ιε δ ρ α μ ά τισ ε σ η μ α ν τικ ό ρ ό λ ο σ τη β ρ ε ­
τα ν ικ ή ν ίκ η . Δ ε ν ή τα ν α ξιό λ ο γ ο ς σ τρ α ­
τ η γ ικ ό ς ν ο υ ς , α λλά ή τα ν α ν α μ φ ισ β ή τη ­
τα γ ε ν ν α ίο ς .
Ο Α ν τρ ιο υ Τ ζά κ σ ο ν γ ε ν ν ή θ η κ ε το
1767 σ τη Ν ό τια Κ α ρ ολίνα , απ ό Ιρ λ α ν ­
δ ο ύ ς μ ε τα ν ά σ τε ς . Σ ε η λ ικ ία 13 ε τώ ν κα-
τ ε τ ά γ η μα ζί μ ε τ ο ν δ ε κ α ε ξ ά χ ρ ο ν ο α δ ε λ ­
φ ό τ ο υ σ ε σ ύ ν τα γ μ α Α μ ε ρ ικ α ν ώ ν δ ρ α ­
γώ νω ν, κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια τ η ς Α μ ε ρ ικ α ν ι­
κ ή ς Ε π α νά σ τα σ η ς. Τον Α π ρ ίλ ιο τ ο υ 1781
σ υ ν ε λ ή φ θ η σ α ν α ιχ μ ά λ ω το ι από τ ο υ ς
Β ρ ε τα ν ο ύ ς , α λ λ ά δ ρ α π έτευ σ α ν .
Το 1787 ο Τ ζά κ σ ο ν π ή ρ ε ά δ ε ια ά σ κη ­
σ ης δ ικ η γ ο ρ ία ς και ε γ κ α τ α σ τ ά θ η κ ε σ το
Ν ά σ β ιλ το υ Τ ενεσ ή. Το 1796 ή τ α ν μ έ λ ο ς
τ η ς σ υ ν τα κ τικ ή ς σ υ ν έ λ ε υ σ η ς γ ια τ ο σύ­
ν τα γ μ α το υ Τ ενεσ ή, π ου έ γ ιν ε η 16η Π ο­
λ ιτ ε ία τω ν ΗΠΑ. Το 1797 ε ξ ε λ έ γ η μ έλ ο ς
το υ Κ ο γ κ ρ έ σ ο υ και τ ο ν ε π ό μ ε ν ο χ ρ ό ν ο
γ ε ρ ο υ σ ια σ τή ς . Ε γ κ α τ έ λ ε ιψ ε τ η ν Ουάσι-
γ κ τ ο ν κα ι ε γ κ α τ α σ τ ά θ η κ ε σ το Τ ενεσ τ
κ α τ α λ α μ β ά ν ο ν τα ς τη θ έ σ η τ ο υ π ρ ο έ ­
δ ρ ο υ το υ Α ν ώ τα το υ Δ ικ α σ τη ρ ίο υ τ η ς
Π ο λ ιτε ία ς . Η τα ν ά το μ ο μ εγ ά λ ο υ α ν α σ τή ­
μ α το ς , π ου τ ο χ α ρ α κ τή ρ ιζ ε σ ιδ ε ρ έ ν ια
θ έ λ η σ η και α π ο φ α σ ισ τικ ό τη τα . Η τα \
δ ε ιν ό ς μ ο ν ο μ ά χ ο ς και γ ια λ ό γ ο υ ς τιμ ή ς
ε ίχ ε λ ά β ε ι μ έ ρ ο ς σ ε π ο λ λ έ ς μ ο ν ο μ α χ ίε ς
Κ α τ έ κ ρ ιν ε δ η μ ό σ ια τ ο ν π ρ ώ η ν π ρ ό εδ ρ ο
τω ν Η ΠΑ Τόμας Τ ζ έ φ ε ρ σ ο ν και δ η μ ιο ύ ρ ­
γ η σ ε ισ χ υ ρ ο ύ ς ε χ θ ρ ο ύ ς , μ ε τ α ξ ύ αυτώ '.
και τ ο ν π ρ ό ε δ ρ ο Τ ζ έ η μ ς Μ ά ντισ ον. Δ ιο­
ρ ίσ τη κ ε απ ό τ η ν ε θ ν ο σ υ ν έ λ ε υ σ η το υ Τε­
νεσ ή σ τρ α τη γ ό ς τ η ς ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς τη ς
Π ο λ ιτε ία ς . Μ ε τ ά τ η ν ε π ιτ υ χ η μ έ ν η ε κ ­
σ τρ α τε ία τ ο υ κ α τά τω ν Ινδ ιά ν ω ν Κ ρη κ
έ ν α α π ρ ό θ υ μ ο Κ ο γ κ ρ έ σ ο το ύ έ δ ω σ ε τ ο \
β α θ μ ό τ ο υ α ν τισ τρ α τ ή γ ο υ σ το ν τ α κ τ ικ ό
σ τρ α τό κα ι τ ο ν δ ιό ρ ισ ε δ ιο ικ η τή τω ν α­
μ ερ ικ α ν ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν σ το ν ό τιο μ έ τω ­
πο επ ιχ ειρ ή σ εω ν. Ο Τ ζά κ σ ο ν ή τα ν ο βα ­
σ ικ ό ς σ υ ν τ ε λ ε σ τ ή ς τ η ς ν ίκ η ς τω ν Α μ ε ρ ι­
κα νώ ν σ τη Ν έα Ο ρ λ εά ν η κα ι ε ξ ε λ έ γ η έ ­
β δ ο μ ο ς π ρ ό ε δ ρ ο ς τω ν ΗΠΑ.
Η Μ ΑΧΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ
ΟΡΛΕΑΝΗΣ
Οι Β ρ ε τα ν ο ί, α φ ο ύ διασ κόρπ ισ αν
τ ο ν α μ ε ρ ικ α ν ικ ό σ τό λ ο π ου α π οπ ειρ ά -
θ η κ ε να τ ο υ ς κ λ ε ίσ ε ι τ ο ν δ ρ ό μ ο , α π οβ ι­
β ά σ τη κ α ν σ τη ν ή σ ο Πη τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ιο
το υ 1814. Ο κ α ιρ ό ς ή τ α ν κ ρ ύ ο ς και η π ε­
ρ ιο χ ή ε λ ώ δ η ς κα ι α ν θ υ γ ιε ιν ή . Οι Β ρ ε τ α ­
ν ο ί α π ο β ίβ α σ α ν ά ν δ ρ ε ς και ε φ ό δ ια μ ε α ­
ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ ό σ κο π ό τ η ν κ α τά λ η ψ η τ η ς
π ό λ η ς τ ο υ Μ ό μπ ιλ, ω ς π ρ ώ το σ τά δ ιο για
τ η ν κ α τά λ η ψ η τ η ς Ν έα ς Ο ρ λ ε ά ν η ς . Το
ο χ υ ρ ό Μ π ά ο υ ερ (Fort Bower), σ τη ν είσ ο ­
δ ο τ ο υ Μ ό μπ ιλ, υ π ερ ά σ π ιζα ν 130 Α μ ε ρ ι­
κα ν ο ί το υ 2ου Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς Π εζικ ο ύ . Οι
ε π ιθ έ σ ε ις τω ν Β ρ ε τα ν ώ ν κ α τά το υ ο χ υ ­
ρ ού α π ο κ ρ ο ύ σ τη κ α ν κι έ τσ ι α υ τ ο ί υπ ο­
χ ρ ε ώ θ η κ α ν να π ρ ο σ ε γ γ ίσ ο υ ν τη Ν έα
Ο ρ λ ε ά ν η από τ ο ν Ν ό το .
Ο σ τρ α τη γ ό ς Τ ζά κ σ ο ν δ ιέ τ α ξ ε ό λ ο υ ς
τ ο υ ς π ο λ ίτε ς τ η ς Ν έα ς Ο ρ λ ε ά ν η ς να κα ­
τ α σ κ ε υ ά σ ο υ ν μια τά φ ρ ο β ά θ ο υ ς ενά μ ι-
συ μ έ τ ρ ο υ κα ι μ ή κ ο υ ς τεσ σ ά ρ ω ν χ ιλ ιο ­
μ έτρ ω ν , μ ε σ κα λ ο π ά τια γ ια θ έ σ ε ις σ κό ­
π ευ σ η ς . Το σ κ α μ μ έ ν ο χώ μα ε ν ισ χ υ μ έ ν ο
μ ε κ ο ρ μ ο ύ ς δ έ ν δ ρ ω ν θ α χ ρ η σ ίμ ε υ ε ως
π ρ ο σ τ α τ ε υ τ ικ ό τ ε ίχ ο ς από τ ις β ο λ έ ς το υ
π εζικ ο ύ κα ι το υ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Οι π λ ε υ ­
ρ έ ς τ η ς τά φ ρ ο υ π ρ ο σ τ α τ ε ύ ο ν τ α ν από
β ά λ το υ ς . Σ τ η ν τ ά φ ρ ο ο σ τρ α τη γ ό ς τ ο ­
π ο θ έ τ η σ ε ε θ ν ο φ ύ λ α κ ε ς το υ Τ ενεσ ή και
το υ Κ ε ν τά κ υ , τ ο 7ο κα ι τ ο 44ο Σ ύ ν τα γ μ α
Π εζικ ο ύ , σώ μα ε θ ε λ ο ν τ ώ ν τ η ς Ν έα ς Ο ρ ­
λ ε ά ν η ς κα ι δ ύ ο τ ά γ μ α τ α ε λ ε ύ θ ε ρ ω ν ν έ ­
γρων. Σ τις 23 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1814 δ ιε ν ή ρ -
01 Α Ν Τ ΙΠ Α Λ Ο Ι ΣΤΡΑΤΟΙ
Ο ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ χαν σ υ ν η θ ίσ ει να μη δ ίνο υ ν σημασία σ το υ ς κ α ν ο νισ μ ο ύς που α φ ο ­
ρού σ αν τ ις σ το λ ές. Ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς το υ Κ αναδά σερ Τζω ν Π ρ έβ ο σ τ
(sir J o h n P re v o s t) έδω σ ε α υ σ τη ρ έ ς εν το λ έ ς για τη ν πιστή τήρηση
Ο Β ρ ετα ν ικ ό ς Σ τ ρ α τ ό ς το 18 1 2 ή τα ν στο απ όγειο τ η ς ισ χύος
τω ν σ χετικώ ν κανονισμών.
το υ . Είχε ήδη νική σ ει τα σ τ ρ α τεύ μ α τα το υ Ν α π ο λέο ντα σ την Ισπα­
νία και ή τα ν καλά εκ π α ιδ ευ μ έν ο ς και π ειθ α ρ χ η μ έν ο ς . Το β ρ ετα ν ικ ό
π εζικό χρησ ιμ οπ οιούσ ε γρ α μ μ ές π υρός β ά θ ο υ ς τριώ ν ανδρώ ν. Η Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ
πρώτη σειρά π υ ρ οβολούσ ε γ ο να τισ τή και οι υπ όλοιπ ες δ ύο ό ρ θ ιε ς .
Η ισ χύς π υρός τω ν β ρ ετα νικώ ν σχηματισμώ ν ή τα ν μ ε γ α λ ύ τε ρ η α υ ­ Κ ατά τη ν έν α ρ ξη τω ν εχ θρ ο π ρ α ξιώ ν ο τα κ τικ ό ς Σ τ ρ α τ ό ς των Α ­
τή ς οπ οιουδ ήπ οτε ά λλο υ ευρω π αϊκού π εζικού. Την α ν τα λ λ α γ ή πυ­ μ ερ ικα νώ ν ή τα ν μ ικρ ό ς (π ερίπ ου 175 α ξιω μ α τικ ο ί και 2 .4 0 0 ά ν ­
ρών α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε σ χεδόν πάντα η τε λ ικ ή επ ίθεσ η μ ε ξιφ ο λ ό γχ η , η δ ρ ες ). Η σ τρ α το λο γ ία γιν ό τα ν σ ε ε θ ε λ ο ν τ ικ ή βάση, μ ε α μοιβή 16
οποία τις π ερ ισ σ ό τερ ες φ ο ρ έ ς κ α θ ό ρ ιζε και τη ν έκβ α σ η τη ς μά­ δ ολάρια τη ν η μ έρ α τη ς κ α τά τα ξη ς και μ η νιαίο μ ισ θό π έν τε δ ολά­
χης- ρια. Την επ οχή εκ είν η σ τις Η Π Α ο μ έσ ο ς μ η ν ια ίο ς μ ισ θ ό ς ή τα ν ε ν ­
Ενα τυπ ικό β ρ ετα ν ικ ό σ ύ ντα γμ α τ η ς γρ α μμής (lin e re g im e n t) νέα δ ολά ρια και έτσ ι δ ε ν υπ ήρχε μ εγά λο εν δ ια φ έ ρ ο ν για κ α τά τα ξη
α π ο τελ είτο από δ ύο τά γ μ α τα . Το πρώτο τά γμ α α π ο τελ είτο από δ έ ­ σ το ν Σ τρ α τό .
κα λό χο υς τω ν 10 0 ανδρών. Μ α ζί μ ε τ ο υ ς α ξιω μ α τικ ο ύ ς η συνολική Τον Ια νο υ ά ρ ιο το υ 18 12 , εν ό ψ ει το υ π ολέμου, το Κ ογκρέσο
δ ύν α μ η το υ τ ά γ μ α το ς έ φ θ α ν ε τ ο υ ς 1 .1 0 0 ά ν δ ρ ες . Σ τη ν π ράξη η ψ ή φ ισ ε νόμο για τη δ η μ ιο υ ρ γία σ τρ α το ύ δ ύ ν α μ η ς 3 5 .0 0 0 ανδρών.
σ υνολική δ ύ ν α μ η το υ τά γ μ α το ς κ υ μ α ιν ό τα ν από 5 0 0 ως 8 0 0 ά ν­ Ο μ η ν ια ίο ς μ ισ θ ό ς ο ρ ίσ θ η κ ε σε δ έκ α δολά ρια και η α μο ιβ ή κ α τά τα ­
δ ρ ες. Το δ ε ύ τ ε ρ ο τά γμ α ε ίχ ε δ ύν α μ η από 50 0 ως 7 0 0 ά ν δ ρ ες και ξη ς σε 124 δολά ρια . Α κό μ α α π οφ α σ ίσ τηκε η παραχώρηση 32 0 ε κ τ α ­
χ ρ η σ ιμ οπ οιείτο σ υ νή θω ς για αναπλήρω ση των κενώ ν το υ πρώ του ρίων γ η ς κ ατά τη ν α π ο σ τρ ά τευσ η . Τον Ια νο υ ά ρ ιο το υ 18 14 η π ραγ­
τά γ μ α το ς. μ α τική δ ύ ν α μ η το υ Α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ Σ τρ α το ύ ή τα ν 12 .00 0 ά ν δ ρ ες πε­
Η π ειθα ρ χ ία σ το ν Β ρ ετα ν ικ ό Σ τρ α τό ή τα ν α υ σ τη ρ ό τα τη . Σ υ ν η - ρίπου.
θ έ σ τ ε ρ η τιμω ρία ή τα ν το μαστιγω μα και ε κ τ ε λ ε ίτ ο π αρουσία το υ Ο Α μ ερ ικ α ν ικ ό ς Σ τ ρ α τ ό ς και η ηγεσ ία το υ είχ α ν ανεπ αρκή ε κ ­
δ ιο ικ η τή το υ τά γ μ α το ς , το υ σ τρ α τιω τικο ύ ια τρ ο ύ και τω ν ανδρώ ν π α ίδευσ η και μικρή σ τρ α τιω τική εμ π ειρ ία . Ε ξα ίρ εσ η απ οτελούσ α ν
π α ρατεταγμένω ν. Ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν 2 0 0 -5 0 0 ραβδισμώ ν, αναλόγω ς ο σ τρ α τη γό ς Ζ ά κα ρ υ Τέηλορ και ο α ν τισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Γουίνφιλντ
το υ π αραπ τώ ματος, ή τα ν σ υ ν η θ ισ μ έν ο φ α ινό μ ενο . Τον Μ ά ρ τιο το υ Σ κο τ.
1812 ε κ δ ό θ η κ ε νό μ ο ς που α π α γ ό ρ ευ ε να τιμ ω ρ ο ύ ντα ι οι σ τρα τιώ ­ Το Κ ογκρέσ ο χώ ρισε τη ν Ε π ικρά τεια σ ε δ έκ α σ τρ α τιω τικ ές π ε­
τ ε ς μ ε π ερ ισ σ ό τερ ο υ ς από 30 0 ρα β δισ μ ο ύ ς. ρ ιφ έ ρ ε ιε ς και α ν έ θ ε σ ε σε κ ά θ ε π ερ ιφ έρ εια τη στρα τολόγησ η συ­
Β ασ ικό όπλο το υ π εζικού ή τα ν το λ ειό κ α ν ν ο εμ π ρ ο σ θ ο γ εμ ές γ κ εκ ρ ιμ έν ω ν δυνάμεω ν.
τ υ φ έκ ιο μ ε π υ ρ ιτό λ ιθο μ ε τη ν επ ω νυμία "B ro w n B e s s ". Το δ ια μ έ­ Το α μ ερ ικ α ν ικ ό π εζικό χρησ ιμ οπ οιούσ ε τ υ φ έκ ιο εμ π ρ ο σ θο γ ε­
τρ η μ ά το υ ή τα ν 0 ,75 in και είχ ε σ υ χ ν ό τη τα π υρός τέσ σ ερ ις β ο λ ές μ έ ς , α ντίγ ρ α φ ο το υ γα λλ ικ ο ύ μ ο ν τέλ ο υ το υ 17 77 . Το τυ φ έκ ιο α υτό
το λεπ τό . Το β ρ ετα ν ικ ό τυ φ έ κ ιο ή τα ν β α ρ ύ τε ρ ο από το α μ ερ ικ α ν ι­ κ α τα σ κ ε υ α ζό τα ν στα οπλοστάσια το υ Σπ ρίνγκφ ηλντ, το υ Χάρπ ερς
κό (δ ια μ έ τρ η μ α 0 ,6 9 in) και συνεπ ώ ς υ σ τερ ο ύ σ ε α π έν α ν τι το υ . Το Φ έρυ ή ά λλα σ υ ν ερ γ α ζό μ εν α . Οι α κ ρ ο β ο λ ισ τές χρησιμοπ οιούσαν
φ ο ρ τίο τω ν Α μερ ικα νώ ν σ τρατιω τώ ν σε π υρομαχικά ή τα ν σ η μ α ντι­ τ υ φ έ κ ιο μ ικ ρ ό τερ ο υ δ ια μ ε τρ ή μ α το ς -0 ,5 4 in.
κά ελ α φ ρ ύ τ ε ρ ο από το φ ο ρ τίο τω ν Β ρετανώ ν. Το σ χέδ ιο τη ς σ το λ ή ς το υ α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ π εζικού ή τα ν πανομοι­
Η τήρησ η τω ν κανονισμώ ν που α φ ο ρ ο ύσ α ν τη σ τρ α τιω τική ε ν ­ ότυπ ο μ ε το σχέδιο τη ς β ρ ε τα ν ικ ή ς σ το λ ή ς. Το χρώ μα είχ ε κ α θ ο ρ ι-
δ υμα σ ία ή τα ν πρόβλημα σ το ν Β ρ ετα ν ικ ό Σ τρ α τό το υ Κ αναδ ά. Οι σ θ ε ί σε μπ λε σ κούρο. Λόγω έλ λ ε ιψ η ς μ ά λλ ινο υ υ φ ά σ μ α το ς χρώ μα­
Β ρ ετα ν ο ί α ξιω μ α τικ ο ί και οι σ τρ α τιώ τες που είχ α ν υπ η ρ ετή σ ει τ ο ς μπ λε π ολλές μ ο ν ά δ ες υ ιο θ έ τη σ α ν το γκρι χρώ μα.
στην Ευρώπη κάτω από τ ις δ ια τα γ έ ς το υ Ο υ έ λ ιγ κ το ν (W e llig to n ) ε ί­
........ ...........
π ου ή τα ν οι α ιτ ίε ς το υ π ο λ έμ ο υ . Α π ό τη
33
Υ ησ ε ν υ κ τ ε ρ ιν ή ε π ίθ εσ η από τρ ία σ η­ τό ρ θ ω σ α ν να φ θ ά σ ο υ ν σ τις θ έ σ ε ις τω ν
μ εία κ α τά το υ Β ρ ε τα ν ικ ο ύ σ τρ α το π έ ­ Α μ ε ρ ικ α ν ώ ν ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ θ η κ α ν . Ο Β ρ ε ­ σ ύ ρ ρ α ξη ε ξ ή χ θ η ό μ ω ς έ ν α σ υ μ π έρ α ­
δ ο υ . Η ε π ίθ ε σ η λόγω κα κ ο ύ σ υ ν το ν ι­ τα ν ό ς τα γ μ α τά ρ χ η ς Τόμας Ο υ ίλ κ ιν σ ο ν έ ­ σμα: ο ύ τ ε ο ι Β ρ ε τα ν ο ί μ π ο ρ ο ύ σ α ν να
σ μού α π έ τυ χ ε , α λλά η τ ο λ μ η ρ ή κίνη σ η φ θ α σ ε σ το α μ ε ρ ικ α ν ικ ό "τείχ ο ς ", α λλά κ α τα λ ά β ο υ ν τ η ν Α μ ε ρ ικ ή , ο ύ τ ε οι Α μ ε ρ ι­
το υ Α μ ε ρ ικ α ν ο ύ σ τρ α τη γ ο ύ εν τυ π ώ σ ια ­ δ έ χ θ η κ ε δ ώ δ εκ α β ο λ έ ς . Σ τ ο υ ς Α μ ε ρ ικ α ­ κα ν ο ί μ π ο ρ ο ύ σ α ν να κ α τ α κ τή σ ο υ ν τ ο ν
σε τ ο υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς . ν ο ύ ς π ου τ ο ν π ε ρ ισ υ ν έ λ ε ξα ν είπ ε: “Π ε ί­ Κ αναδά.
Οι Β ρ ε τα ν ο ί δ ιο ικ η τ έ ς π α ρ ό τρ υ ν α ν τ ε σ το ν δ ιο ικ η τή μ ο υ ό τι π εθ α ίν ω σ το α ­
τ ο ν Π ά κ ε ν χ α μ να π ρ α γ μ α το π ο ιή σ ε ι κ α τά μ ε ρ ικ α ν ικ ό ανάχω μα". Ε να ς Α μ ε ρ ικ α ν ό ς
μ έτω π ο ε π ίθ ε σ η κ α τά τω ν α μ ερ ικ α ν ικ ώ ν α ξιω μ α τικ ό ς α π ά ν τη σ ε: "Τ α γμ α τά ρ χα
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
οχυρώ σ εω ν. Ε κ ε ίν ο ς σ υ μ φ ώ ν η σ ε, υπό κ ο υ ρ ά γ ιο . Είσαι π ολύ γ ε ν ν α ίο ς γ ια να (1) Philip K atcher: THE A M E R IC A N WAR 1812-
τ ο ν ό ρ ο να γ ίν ε ι επ α ρ κ ή ς π ροπ αρ α- π ε θ ά ν ε ις ". Το σ ώ μα τ ο υ Β ρ ε τα ν ο ύ α ξιω ­ 1814, O sprey, 1990.
σ κ ευ ή π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Τ η ν 1η Ια ν ο υ α ρ ίο υ μ α τικ ο ύ ε τ ά φ η από τ ο υ ς Α μ ε ρ ικ α ν ο ύ ς (2) Tim P ickles: N EW O RLEANS 1815, Osprey.
1815 ά ρ χισ ε η α ν τα λ λ α γ ή β ο λ ώ ν π υ ρ ο ­ μ ε ό λ ε ς τ ις τιμ έ ς . C am paign Series, 1993.
β ο λ ικ ο ύ μ ε τ α ξ ύ τω ν α ν τίμ α χ ο μένω ν. Η Ο Π ά κ ε ν χ α μ -ε π ικ ε φ α λ ή ς το υ 95ου (3) R o b ert Taiiand: Ο ΠΕΙΡΑΤΗΣ ΛΑΦ ΙΤ ΚΑΙ Η
η μ έ ρ α ή τα ν β ρ ο χ ε ρ ή και οι β ρ ε τ α ν ικ έ ς Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς - σ τη σ υ ν έχ ε ια π ρ ο σ έ β α λ ε Μ Α Χ Η ΤΗ Σ ΝΕΑ Σ Ο ΡΛΕΑΝΗΣ, Εκδόσ εις
Π εχ λιβ α νίδ η , 1965.
ο β ίδ ε ς τω ν 18 λ ιβ ρ ώ ν δ ε ν ε π έ φ ε ρ α ν ζη ­ τ ις α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς θ έ σ ε ις από τ ις π λ ε υ ­
(4) Σ . Μ α ρ ά ν το υ : Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΔΥΣΕΩ Σ.
μ ιέ ς σ τα ο χ υ ρ ω μ α τικ ά έ ρ γ α τω ν Α μ ε ρ ι­ ρ ές , α λ λ ά τρ α υ μ α τ ίσ τ η κ ε θ α νά σ ιμ α . Το I. Σ ιδ έρ η ς , 1968.
κανών. Η β ρ ε τ α ν ικ ή ε π ίθ εσ η κ α θ υ σ τ έ ­ β ρ ε τ α ν ικ ό Σ ύ ν τα γ μ α κ α τό ρ θ ω σ ε να ε ι­ (5) Philip H a y th o rn th w aite : U N IFO RM S O F
ρ η σ ε έ ξ ι η μ έ ρ ε ς ε π ε ιδ ή ο Β ρ ε τ α ν ό ς δ ι­ σ χ ω ρ ήσ ει σ τις α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς θ έ σ ε ις , α λ ­ THE PENINSULAR WARS 1807-1814. A rm s and
ο ικ η τ ή ς δ ε ν ε ίχ ε π ε ισ θ ε ί γ ια τ η ν λά τ ε λ ικ ά α π ο σ ύ ρ θ η κ ε ε π ε ιδ ή η ε π ίθ ε ­ A rm o u r Press, 1995.
ε π ιτυ χ ία τ η ς ε π ίθ ε σ η ς . Το πρω ϊ τ η ς 8 η ς ση σ ε ό λ ο τ ο υ π ό λο ιπ ο μ έτω π ο ε ίχ ε απο- (6) M a rtin W indrow: THE FOOTSOLDIER.
Ια ν ο υ α ρ ίο υ ό μ ω ς τ ο 44ο Σ ύ ν τα γ μ α τω ν τύ χ ει. O xfo rd U niversity Press. 1982.
(7) S teven Eden: MILITARY BLUNDERS. M etro
Β ρ ε τα ν ώ ν β ά δ ισ ε σ το λα σ π ω μ έν ο έ δ α ­ Σ τις 18 Ια ν ο υ α ρ ίο υ οι Β ρ ε τα ν ο ί ε κ κ έ ­
Books, 1995.
φ ο ς κ α τά τω ν α μ ερ ικ α ν ικ ώ ν θ έσ εω ν . Οι νω σ αν τη Λ ο υ ϊζιά να , α φ ο ύ ε ν η μ ε ρ ώ θ η ­
Α μ ε ρ ικ α ν ο ί τ ο ύ ς υ π ο δ έ χ θ η κ α ν μ ε σ υ ν ε ­ κα ν ό τ ι ε ίχ ε υ π ο γ ρ ά φ ει ε ιρ ή ν η σ τις 31
χ έ ς κ α τα ιγ ισ τικ ό πυρ, μ ε γ ρ α μ μ έ ς π υ ρ ό ς Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ . Σ τη δ ια κ ή ρ υ ξ η π ου υ π έ ­
β ά θ ο υ ς τεσ σ ά ρ ω ν ανδρώ ν. Οι Β ρ ε τα ν ο ί γ ρ α ψ α ν ο ι δ ύ ο π λ ε υ ρ έ ς δ ε ν έ γ ιν ε κα μ ία
α π ο δ εκ α τίσ τη κ α ν . Οι ε λ ά χ ισ το ι π ου κ α ­ α ν α φ ο ρ ά γ ια τ η ν επ ίλυ σ η τω ν δ ια φ ο ρ ώ ν

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

 ΤΟ ΦΑΙΝΟ Μ ΕΝΟ TOY ΕΞΙΣΛΑΜ ΙΣΜ Ο Υ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ Δ Ε Ν ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ Μ ΟΝΟ
ΤΟΠΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΚΑΙ Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ Δ Ε Ν Ε ΙΝ Α Ι ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ
ΚΑΙ Μ Ο Ν Ο ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ Κ Ο ΙΝΩ ΝΙΑΣ,
ΟΠΩΣ ΑΥΤΕΣ 01 ΔΥΟ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ

Η π ολιορκία τη ς
Σ μ ύ ρ ν η ς από τον ΑΣΙΑΣ. Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΠΟ ΛΙΤΙΣΜ ΙΚΟ Υ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
Ταμερλάνο. Η πόλη
κ α τα λ ή φ θ η κ ε τον
Δ ε κ έ μ β ρ ιο το υ 1402
ΓΙΝΕΤΑΙ Α Ν ΤΙΚ Ε ΙΜ Ε Ν Ο ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ Σ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΠΟ ΟΣΟΥΣ ΕΡΕΥΝΟΥΝ ΤΙΣ
ύ σ τερ α από σ φ οδρή
επ ίθ εσ η και οι κ ά το ικ ο ί ΣΥΝΘ ΗΚΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΙΤΙΕΣ ΤΩΝ ΓΕΝΙΚΟ ΤΕΡΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΠΟ ΛΙΤΙΣΜ ΙΚΩ Ν
τη ς εσ φ ά γη σ α ν ή
εξα νδ ρ α π ο δ ίσ θ η κ α ν ΑΛΛΑΓΩΝ. Ο Ε Ξ ΙΣΛΑΜ ΙΣΜ Ο Σ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΑΣΗ Δ ΙΑ Δ Ο Χ ΙΚΩ Ν
(μ ικ ρ ο γ ρ α φ ία το υ ρ κ ικο ύ
χ ειρ ο γ ρ ά φ ο υ το υ 15ου Θ ΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩ Ν ΠΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ
αιώνα. Μ ο υ σ είο Καλών
Τεχνών. Β α λ τιμ ό ρ η ).
ΜΙΚΡΑΣ Α ΣΙΑ Σ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ Α ΙΩ Ν Ω Ν .
Ι Τ Ρ Γ Ω Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ
Ο ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΣ
ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ
ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ
ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟ-ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ
ΚΡΙΣΕΩΝ
Π Α Ν Α ΓΙΩ ΤΗ Σ Α. ΓΑΒΑΘΑΣ
D.E.A. Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ το ρ ία ς , Ε θ νικ ή ς Α μυνας
και Α σ φ ά λεια ς, Π α ν επ ισ τή μ ιο Μ ο ν π ελ λ ιέ III
ακροχρόνια ο εξισλαμισμός και ο εκτουρκι-
Μ σμός τη ς Μικράς Ασίας, παράλληλα με τον
εκχριστιανισμό τη ς Ιβηρικής χερσονήσου
που π ραγματοποιήθηκε μ ετά τη ν εκδίω ξη των Αρά­
βων, απ οτελούν τις τε λ ε υ τα ίες φάσεις τη ς ιστορίας
των πολιτισμικών αλλαγών του μεσογειακού π ληθυ­
σμού. Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να αποσα­
φηνίσουμε α υτό το ζήτημα.
Ο ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ
ΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ
Πριν από τη ν εισβολή τω ν Τούρκων η Μικρά Ασία
ήταν η πιο π υκνοκατοικημένη περιοχή το υ μεσαιωνι­
κού ελληνισμού. Ο σ ημαντικότερος παράγοντας τη ς
ζω τικότητας που το ν διέκρινε ήταν η άμεση επιρροή
που η ορθόδοξη εκκλησία, το βυζαντινό κράτος και η
λαμπρή ακτινοβολία τη ς Βυζαντινής Α υτοκρατορίας
ασκούσαν πάνω στην τοπική κοινωνία. Ο ουσιαστικός
εξελληνισ μός τη ς χερσονήσου είναι απ οτέλεσμα αυ­
τών των παραγόντων. Η παρουσία των τοπικών διαλέ­
κτων, καθώς και η ύπαρξη θρησ κευτικώ ν αιρέσεων,
αποτελούσαν στοιχεία που η βυζαντινή κοινωνία πέ­
τυχε να απορροφήσει κατά τη διάρκεια το υ εξελληνι-
σμού της. Επιπλέον, παρά τη δ ια φ ορ ετικότητα που
διέκρινε πολιτισμικά και γλωσσικά τη ν ευ ρ ύ τερ η βυ­
ζαντινή κοινωνία, ο ελληνισ μός αντισ τάθηκε τέσ σ ε­
ρις ολόκληρους αιώνες στην απειλή του εξισλαμι-
σμού. Αυτή η πολιτισμική αντίσταση, που διήρκεσε
τόσο διάστημα, κα τέχει εξα ιρ ετική θέσ η στην Ιστο­
ρία τη ς Ελλάδας σε σχέση με αυτήν τη ς Αιγύπτου,
τη ς Συρίας, τη ς βόρειας Βαλκανικής, περιοχών που
υποτάχθηκαν α ρκετά εύκολα στους Αραβες και
στους Σλάβους.
Η στρατιωτική και πολιτική πτώση τη ς Βυζαντι­
νής Α υτοκρατορίας απέκτησε τα χαρακτηριστικά τη ς
τραγωδίας μετά, κυρίως, από τη ν ή ττα το υ αυτοκρα-
τορικού στρατού στο Μ αντζικέρτ. Η πτώση αυτή εί­
ναι συνέπεια τω ν εσω τερικώ ν κρίσεων που παρέλυ­
σαν τη ν πολιτική ζωή του Βυζαντίου. Δ εν επ ρόκειτο
για εθνολογική αποδυνάμωση του μικρασιατικού ε λ ­
ληνισμού, όπως πολλοί ισχυρίζονταν. Αυτό αποδει-
κνύ ετα ι μέσα από τη λεπ τομερή ιστορική μ ελ έτη που
α π οδεικνύει ό τι η ή ττα του 1071 στο Μ α ντζικέρ τ ή ­
ταν συνέπεια των αναταραχών που ταλάνισαν για 500
χρόνια, το εσω τερικό τη ς Αυτοκρατορίας. Η παρακ­
μή α υ τής σε συνδυασμό με τη ν πίεση που ασκήθηκε
από το υς Τούρκους στην ανατολική μεθόριο του βυ­
ζαντινού κράτους κατά τη περίοδο 1042-1071 οδήγη­
σαν απευθείας στην καταστροφή το υ Μ ατζικέρτ.
Τα γεγονότα αυτά διευκόλυναν τη διείσδυση
τουρκομανικώ ν φύλων στο εσω τερικό τη ς Μικράς Α­
σίας. Ομως ο εξισλαμισμός απέκτησε σ ταθερά θ ε μ έ ­
λια μ ετά τη ν κατάκτηση τη ς περιοχής από τους
Τούρκους και τη ν υποταγή ολόκληρης τη ς χερσ ονή­
σου στην απόλυτη εξουσία τους. Η διαμάχη ανάμεσα
σε Βυζαντινούς και Τούρκους με αντικειμ ενικό σκο­
πό το ν έλεγχο τη ς Μ ικράς Ασίας πέρασε από πάρα
π ολλές φάσεις ανάμεσα στον 4ο και στον 11 ο αιώνα.
Το 1081 ο Α λέξιο ς Κομνηνός π έτυχε να επανακτήσει
ένα μέρος τω ν εδαφών αυτών. Αυτή η προσπάθεια
σ υνεχίστηκε μέχρι το 1143. Στη συνέχεια μια ταραχώ­
δης περίοδος άρχισε για τη Βυζαντινή Α υτοκρατο­
ρία, εξα ιτία ς των κινδύνων που εμφ ανίζονταν παράλ­
ληλα και από τα δυτικά.
Η ΠΤΩΣΗ
ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
ΚΑΙ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
Μ ετά τη ν κατάληψη τη ς Κωνσταντινούπολης
από το υ ς Δυτικούς, το 1204, ένα καθεστώ ς πολιτικής
και στρατιω τικής ισορροπίας επ ιχειρήθηκε να εγκα ­
τα σ τα θ εί στη Μικρά Ασία ανάμεσα στον ελληνισμό
τη ς Νίκαιας και στο κράτος των Σελτζούκω ν, που ε ί­
χε το κέντρ ο εξουσίας το υ στο Ικόνιο. Η ενδυνάμωση
 τη ς βυζαντινής παρουσίας στη βορειο-δυτι-
κή Μικρά Ασία κατά τη διάρκεια των τε λ ε υ ­
ταίων χρόνων σ υνετέλεσ ε στη διατήρηση
τη ς βυζαντινής εξουσίας σε αυτή τη ν περιο­
χή για έναν επιπλέον αιώνα. Μ ετά τη ν επανά-
κτηση τη ς Κωνσταντινούπολης, το 1261, η
Αυτοκρατορία αδιαφόρησε για το πρόβλημα
τη ς Μικράς Ασίας και απασχολήθηκε περισ­
σότερο με τη δυτική απειλή. Προσανατόλισε
λοιπόν τη ν πολιτική τη ς και τη στρατιωτική
προσπάθεια στην αντιμετώπιση του ευρω ­
παϊκού κινδύνου. Αυτή η αλλαγή τη ς πολιτι­
κής του Βυζαντίου θ α μπορούσε να σημαί­
νει, επίσης, τη ν οριστική εγκατάλειψ η τη ς
Μικράς Ασίας από το Βυζάντιο. Παρόλα αυτά
το 1282 ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος επιχεί­
ρησε να ανασυστήσει τη βυζαντινή κυριαρ­
χία στη Μικρά Ασία, χωρίς ωστόσο να επ ιτύ­
χει να πείσει το ϋς φ εουδάρχες τη ς περιοχής.
Από το 1328 ο χριστιανικός πληθυσμός τη ς
Μικράς Ασίας πέρασε υπό τουρκική κατοχή
και άρχισε να υφίσταται το ν προσηλυτισμό
στο Ισλάμ.
Μ ετά τη ν απόσυρση το υ Βυζαντίου από
τη ν περιοχή τη ς Μικράς Ασίας ο εξισλαμι-
σμός άρχισε να επιβάλλεται ολοκληρωτικά.
Διήρκεσε δύο αιώνες και σταμάτησε μετά
τη ν πολιτική και διοικητική υποταγή τη ς Μι-
κράς Ασίας στην εξουσ ία το υ Μωάμεθ. Ο εξι-
σλαμισμός διήρκεσ ε τόσο πολύ για γεω γρα­
φικούς, εθνολογικούς και σ τρατηγικούς λό­
36
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
γους :
• Η προώθηση και η εγκατάσταση τω ν τουρ-
κομανικών φύλων από το εσω τερικό τη ς Ανα-
τολίας στη Μικρά Ασία δεν ήταν εύκολη, ε-
ξαιτίας τη ς ύπαρξης πολυάριθμων εμποδίων,
φυσικών κατά κύριο λόγο, όπως η μορφολο­
γία το υ εδάφ ους τη ς ανατολικής Μικράς Α­
σίας.
• Η εθνική διαφοροποίηση και η θ ρη σ κευ τι­
κή δυσαρέσκεια, παρότι μπορούσαν να ε υ ­
νοήσουν τη ν αποδοχή των νέων κατακτητώ ν
από το υ ς τοπικούς πληθυσμούς τη ς ανατολι­
κής Μικράς Ασίας, ήταν τελικώ ς ιδιαίτερα
π εριορισμένες, εντοπ ίζονταν δε κυρίως μ ε­
τα ξύ τω ν Σύρων και τω ν Αρμενίων. Γεωργια­
νοί, Σαλτουκίδες, Εγκουβίδες, Ζεγκίδες,
Τουρκομάνοι, Αρμένιοι, Σύροι και Βυζαντινοί
σ υνετέλεσ αν ώστε η περιοχή να μετατραπ εί
σε πεδίο πρωτοφανών αναταραχών και δ ει­
νών συγκρούσεων. Α ντίθετα στην κεντρική
και στη δυτική Μικρά Ασία δ εν σ υναντούμε
κανείς τέτο ια ς μορφής επιδράσεις. Στη νό­
τια Μικρά Ασία Ελληνες, Αρμένιοι, Κούρδοι,
Λατίνοι, Τουρκομάνοι και Αραβες αποδύθη­
καν σε μία αδιάκοπη πολεμική διαμάχη.
• Επειδή η Μικρά Ασία βρισκόταν κοντά στο
κέντρ ο τη ς Β υζαντινής Α υτοκρατορίας ο αυ-
τοκρατορικός σ τρατός π ροέβαλλε πάντα μία
αμυντική απ οτελεσ ματικότητα αξιοσημείω ­
τη, εξασ φαλίζοντας τη ν προστασία τη ς συ­
γ κεκρ ιμ ένη ς επαρχίας.
Ωστόσο εξα ιτία ς των
μαχών ανάμεσα στο Βυ­
ζάντιο και στο Ισλάμ για
το ν έλεγχο τη ς Μικράς
Ασίας η τουρκική κατοχή
προκάλεσε αρχικά σοβα­
ρές συνέπειες στην τύχη
τη ς χερσονήσου. Οι
Τουρκομάνοι λεη λά τη ­
σαν και προκάλεσαν τη ν
ερήμωση πολλών π όλε­
ων και χωριών τη ς ευρ ύ ­
τερ η ς περιοχής. Σ υνέ­
πεια όλων αυτών ήταν να
αποδιοργανωθεί η κοινω­
νία τη ς Μικράς Ασίας, α­
φού οι χριστιανικοί πλη­
θυσμοί υποχρεώ θηκαν
να εγκαταλείψ ουν τις ε ­
σ τίες και τις περιουσίες
τους. Παράλληλα οι
το υ ρ κικές αρχές διαχώ­
ρισαν τη ν πολιτική από
τη θρησ κευτική διοίκη­
ση. Παρόλα αυτά η ενδ υ ­
νάμωση τη ς το υρ κική ς ε ­
ξουσίας και η ίδρυση του
κράτους των Σελτζού-
κων στο Ικόνιο σ υ ν ετέλ ε­
σαν στην ομαλοποίηση
τη ς ζωής των χριστιανι­
κών πληθυσμών στη Μι-
Ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς Μ α νο υ ή λ Β ' Π α λα ιο λό γ ο ς (13 91 -142 5)σ ε μ ικ ρ ο γρ α φ ία
χ ειρ ο γ ρ ά φ ο υ Ε π ιτα φ ίο υ " , το οποίο σ υ ν έ τα ξ ε το 14 0 7 κα ι α φ ιέρ ω σ ε σ τη
μ νήμ η το υ α δ ελ φ ο ύ το υ Θ εόδω ρο υ, δ εσ π ό τη το υ Μ ο ρ έα (Π αρίσι, Ε θνική
Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).
■φά Ασία. Στο πλαίσιο αυτό η σ ταθερότητα
-ο υ μπορεί κάποιος να παρατηρήσει και η ο­
ποία ο φ είλετα ι στην οικονομική και πολιτι­
στική ανάπτυξη τη ς π εριοχής διήρκεσε μέ­
χρι το τέλ ο ς του 13ου αιώνα. Τότε οι Μογγό-
λοι επ ιτέθηκαν στο Σουλτανάτο του Ικονίου,
το κατέσ τρεψ αν και κατέλαβαν τη ν περιοχή.
Από τη στιγμή εκείνη η Μικρά Ασία θα
ζούσε μέσα σε σ υνθήκες αναρχίας και πλή­
ρους διάλυσης. Η επέκταση τη ς μογγολικής
δύναμης στη Μικρά Ασία διατάραξε ακόμα
περισσότερο τη ν κατάσταση που επικρατού­
σε εκεί. Τα χριστιανικά κράτη τη ς περιοχής
(το βασίλειο τη ς Αρμενίας στην Κιλικία, η αυ­
τοκρατορία τη ς Τραπεζούντας και η βυζαντι­
νή αυτοκρατορία στη Νίκαια), που είχαν απο-
καταστήσει τις σχέσεις καλής γειτο νία ς με
το υ ς Σ ελτζούκους, αποκτούσαν πλέον κοινά
σύνορα με μία νέα ρωμαλέα δύναμη. Καθένα
από τα παραπάνω κράτη αναγνώριζε διαδοχι­
κά φορολογική υπ οτέλεια ένα ντι τω ν Μογγό-
λων.
Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ
ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗ
ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΣΤΙΣ
ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ
Ο λες α υ τές οι αναταραχές είχαν ως συ­
νέπεια τη θεσ μική αποσάθρωση και τη ν προ­
σάρτηση εδαφών και πληθυσμών στη Μικρά
Ασία από τις δυνάμεις το υ Ισλάμ. Ας σημειω­
θ ε ί ό τι κατά τη διάρκεια τη ς σ υγκεκριμένης
περιόδου η μικρασιατική βυζαντινή κοινωνία
υπ έφ ερε παράλληλα και τη βία τη ς τζιχάντ
(θρησ κευτικό πόλεμο) τω ν τουρκομανικώ ν
φύλων. Ετσι παρά τη ν ενοποίηση τη ς Μικράς
Ασίας με το ν υπόλοιπο χώρο τη ς Οθωμανι­
κής Αυτοκρατορίας, στα τέλη το υ 14ου - αρ­
χ ές το υ 15ου αιώνα, η τουρκομανική κατοχή
είχε σοβαρές επιπτώσεις στην τύχη και στην
πορεία του ελληνισμού τη ς Μικράς Ασίας,
κυρίως εξαιτίας, τη ς αποδιοργάνωσης τη ς
βυζαντινής π ολιτικής εξουσίας και τη ς εξα ­
σθένησ ης τη ς επιρροής τη ς ο ρ θ όδ οξης ε κ ­
κλησίας στην τοπική κοινωνία. Α υ τές οι δύο
εξουσ ίες, η πολιτική και η εκκλησιαστική,
στήριζαν και διαμόρφωναν τη ν πολιτιστική
και πολιτική ζωή τη ς μικρασιατικής κοινω­
νίας, Οι πιο δραματικές επιπτώσεις τη ς μ ε τε ­
γκατάστασης των Τούρκων στην περιοχή ή ­
ταν η π ροοδευτική εξαφάνιση τω ν βυζαντι­
νών θεσμώ ν και η αποδυνάμωση τη ς ο ρθό­
δ οξη ς εκκλησίας, που κατείχε π λέον μόνο τη
θρησ κευτική εξουσία. Η ο ρ θόδοξη εκκλησία
σ τερ ήθ η κε κά θ ε οικονομική βοήθεια από
τη ν τουρκική διοίκηση, ενώ έχασε και τα πο­
λιτικά τη ς ερείσματα.
Κατά τη διάρκεια τη ς περιόδου κατά την
οποία η Μικρά Ασία βρισκόταν διαιρεμένη α­
νάμεσα σε Τούρκους και Βυζαντινούς, η
ορθόδοξη εκκλησία τη ς π εριοχής γνώρισε
δύο σ ημαντικές εμπ ειρίες: τη ν παρακμή τη ς
περιοχής που κατείχαν οι Τούρκοι και τη ν πο­
λιτιστική άνθηση τω ν βυζαντινών περιοχών Χ ά ρ τη ς όπου α π εικ ο ν ίζο ν τα ι
τα όρια το υ ο θ ω μ α νικ ο ύ '
και του Οίκου των Κομνηνών στον Εύξεινο
κ ρ ά το υ ς γύρω σ το 1355,
Πόντο. κ α θώ ς και ο επ οικισμός
Η παρακμή τη ς ο ρθ όδ οξης εκκλησίας εί­ ε κ τε τα μ έ ν ω ν ζωνών τη ς
χε άμεση σχέση με το ν εξισλαμισμό του μι­ Μ ικρ ά ς Α σίας από το υ ς
κρασιατικού πληθυσμού. Η βυζαντινή εκκλη ­ Ο θω μ α νο ύ ς Τούρκους (Ισ το ρ ία
Ν ίσ ος r Ν ικ ό π ο λ ις ·
σία δ εν απ οτελούσε μόνο πηγή θ ρη σ κευ τι­ Μ εγάλη Π ρ εσ θλά β α ·
•Βοονα το υ Ελληνικού Ε θνους).
( Ο δη ο ο ό ς)
κής καθοδήγησης που επηρέαζε το υ ς χρι­ Τ ύρναβ ος·
• Μ ε σ η μ β ρ ία
στιανούς. Π ροσέφερε παράλληλα στο ποί­ Κοοοϋφοπίδιον Σ εΡδ ικ Π# ΒούΑγαρο.Μ σρ^ ληλ° 1·, ^ γ χ ία λ ο ς
• Λ ιπ ένιον Δ ιά μ π ο λ ις · ^ Α μ α σ τρ ις ·
μνιό τη ς και άλλες υπηρεσίες διοικητικού, ΠίΡνικο^ Σώ ζόπολις
• Διόκλεια Φιλιππούπολις . K W ·* Β ^ρόη·
εκπαιδευτικού ή φιλανθρωπικού χαρακτήρα. •Σ κ ό δ ρ α ΣκΑπίη Κ 1 πα,νΡ · Στενημ αχος ς·
A v T iß ao ic /V ι Β ε λ ε β ο ύ σ δ ιο ν · « Κ λ ο κ ο τ ιν ίτ ζ α # Β 'ίυ η
Μ ετά τη ν καταστροφή τη ς τοπικής οικονο­ •Δ έ β ο η
^ κ ο υ π ο ι) »·. Π ε τ ρ .τ ζ ό ς . Τ ζ ε ρ ν ο μ ιά ν ιίν * Αδρ,ονουπ οΑ,ς Η ρ ά κ λ εια
Ε λ ισ σ ό ς Δ ιο υ μ ό τε ιχ ο ν * Αρκαδωυπολα:
μίας από το υ ς Τούρκους η εκκλησία δ εν μπό­ Κ ρ ο α ι Β ε λΑεεσσ σ ό ς · * “β* ^
Μ ε λ έ ν .κ ο ν
-Δ ρ ά μ α ·
Τ ΙΚ ίρ ο υ Λ ο » „ ,
Χ α ρ ιο ϋ π ο λ ις · ^Π λυμβ ρι ^ K u 'v O fä v r 'v o u n q jic # Κ λαυ δ ιοϋ π ολις
Π ρ ίλα π ο ς^
ρεσε πλέον να αναλάβει ό λες τις ευ θ ύ ν ες •Δ υ ρ ρ ά χ ιοnu
Δ ίά β ο Α ις ·
» ς -Α
■·- Π ρέοπ α
■.*?
· «χ ο ίς · Ι ' * Β ο ι \ ι , Μ ο ο υ ν ό π ο Α .ς, . Ρ α ιδ εα τό £ ? - # ·Η ρύ«Αε ιο
· Πρόσακρ«? ί ί Ρ Ι Μ ι ί . . . - — Τ Μ ΐό ν ο ύ π ο λ ις * ΠΑνιον
Ν ικ ο μ ή δ είά
τη ς και να υπηρετήσ ει τις ανάγκες τω ν χρι­ Β ελέγρ α δ ο f t e A a Y o v iq ..0 o T P°ß°<: M > D r a u n o * « ‘» AΑ;»ίνoο£ς. , ς__^Νικοιο *
[Β ε ρ Ο τ ιο ν * Καστο(3ία · ...............Θ ε ο ο α λ ο ν ικ η ΚαλΑ,ποΛ ,ς.Λαμψ α ιιΜ ·Κ ο θ κ ο ς .ΠροΟαο « g " '" '
στιανών. Α ντίθετα το Ισλάμ, ενισχυμένο πλέ­ Αυλω Λβ κ6νινο "Εδεσ σ α· ’ f J0 Μ ά δ υ τ α · · Α β υ δ ο ς ·Γ 1 ο ιμ α ν η ν ό ν ,« ΣογομΤΓ? ° Ρ υ λ α ιο ν
ον με το ν πλούτο τω ν ορθόδοξω ν ιδρυμά­ * Ιε ρ ιχ ώ (Ω ρ ικ ό ν ) * Β έ ρ ρ ο ια
* * «Μ ακώ λεια ·
% *0* ' . Πμ' «3
των, εμφ ανιζόταν στους χριστιανικούς πλη­ Β ουθρω χό ς,
τ ρ ι«0 Α α . ψΛά -
ν. Λήμνος ^ Α δ ρ α μ ύ Π ,ο ν Ο Θ Ο ^ Ν ΙΚ Ο ΚΡΑΤΟΣ
Κορυφώ »
θυσ μούς ως π ολιτικός και οικονομικός αντι­ Κέρκι-ΐχτ^
Ιω άννινα
.Δ η μ π τ ρ ιό ς
· C •Π έ ρ γ α μ ο ς **·*** Α μ ό ρ ιο ν *
Φ ά ρ α α λ ο ί· ν > · ·* * * «Θ υ ά τπ ρ α
καταστάτης τη ς ο ρθ όδ οξης εκκλησίας. Υπο­ 'Α ρ τ α ■
Λέπβος
Ν ικ ό π ο λ ις * 1 Α μβ ρ α κ ία , .Λ ;ε λ , Ερμο; Μ υ ρ ιο κ έ φ α λ ο ν , • Φ ιλ ο μ ή λ ιο ν
στήριζε ό τι ήταν έτοιμ ο να ικανοποιήσει τις Ν έ α ι Π ά τοσ » -, *2. Φ ώ καια ϋ
Σ ά ρ δ ε ις * ^ Φ ιλα δ έλ φ εια « Α ν τ ιό χ ε ια
μη θ ρ η σ κευ τικές ανάγκες τω ν χριστιανών I« ( Ύ π ά τ ιϊΓ \ ; Σ μ \ιρ ν .%
Σ ^ ζό π ο λις
Ν α ύ π α κ το ς ■ ■■ . κλρζουέγαί
y -r ΔΟ ΥΚ ΑΤ* ν", ,. e -Α ν τ ιό χ ε ια Ικ ό νιο ν
Μικρασιατών. 0 βασικός οικονομικός θεσ μός Κ .* » ·. Π α τρ α ' * Κ ό ρ ,νβ ο ο - .··¥ * » ' ϊ,,μ,,ί ^ ^ Λαοϊΐ,ε,ο*
που στήριζε τη ν ουσιαστική δύναμη τη ς μου­ Α ν β ς ρ Ρ ίδ Ο ^ ρ ^ Ο Ρ i Α0ΗΝΠΝ ; Ανδ^Η’: Σαμψώ? // Ε Ξ Α Π Λ Ω Σ Η Τ Ω Ν Ο Θ Ω Μ Α Ν Ω Ν
Φ ' Λ κ ο β ο ,Α ρ γ ρ ς » . κοί,π λ,ο. '' ''• 1 ·!κ ι^ ..γ ' ^ ΙΙΑ η τ ο ς Σ Τ Ο Ν Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Χ Ω Ρ Ο
σουλμανικής πίστης ήταν ο θεσ μός του βα­ ν Ζάκυνθο;Ä X A IA 5" ΔΕ
. Δ Ε ΣΣ Π
ΠΟΟ ΤΤ Α
Α ΤΤ Ο ΠΕΕ / φ Η Σ Ο Υ ' ’
Ο Π Ο Ω Σ ΤΑ 1402.
rKÄiiA,· KapMTOiva .
κουφιού, τη ς οικονομικής ενίσχυσης θ ρ η ­ ΤΚ α Γλ α «Ψ
ά τ α ·Ϊ \
%.,
ό θ ω μ α ν ικ ό κ ρ ά το ς γ ύρ ω
σκευτικών και κοινωφελών ιδρυμάτων. Μ εθω ν^κορώ νίβ^, ,. : »«***« α τ ά 1355
κ τή σ ε ις Β υ ζ α ν τίο υ
Ετσι το χριστιανικό πνεύμα των ελλη νι­ Μ ύν% χ Χ ίο ν ε μ β α σ ια '
% Ο θω μα νο ί Τούρκοι
κών κοινοτήτω ν αποδυναμώθηκε, η πολιτι­ ^ ν Κύθηρα
στική και κοινωνική συνοχή χαλάρωνε συνε­ Κρήτη
Γ ενο υ άτες
χώς. Κάτω από αυτό το πρίσμα η αφομοίωση Χ ά νδα ξ·
ggy#
του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού ^ Τόκκοι

τη ς Μικράς Ασίας από το ν Ισλαμισμό υπήρξε Ί ω α ν ν ϊτ ε ς Ιπ π ότες

αναπόφευκτη. Ο εξισλαμισμός τω ν χριστιανι­ Σ έρ βοι

κών πληθυσμών τη ς Μικράς Ασίας πραγμα- Α λβανοί

τοπ οιήθηκε κάτω από α υ τές τις σ υνθήκες α­

νάμεσα στον 11ο και στον 15ο αιώνα.
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία χάνοντας τη
Μικρά Ασία απώλεσε σημαντικό στρατιωτικό
δυναμικό και οικονομικές πηγές, όπως π.χ. έ ­
σοδα από αγροτικούς φόρους, το εμπόριο
και τη ν κτηνοτροφία. Αυτή η κατάσταση προ­
κάλεσε τη μείωση τη ς αξίας το υ βυζαντινού
νομίσματος και κατέστησε τη ν Α υτοκρα το ­
ρία ιδιαίτερα αδύναμη απέναντι στην ισλαμι-
κή απειλή. Α ξίζει να σ ημειω θεί ό τι οι λόγιοι
τη ς εποχής εκείν η ς έβλεπ αν στην απώλεια
τη ς Μικράς Ασίας τη ν πιο σημαντική αιτία
τη ς διάλυσης τη ς Βυζαντινής Α υτοκρατο­
ρίας και τη ν ποσοτική και ποιοτική ανω τερό­
τη τα των Τούρκων. Εξέφραζαν παρόλα αυτά
τη ν ελπίδα να ανασυνταχθεί σύντομα η Βυ­
ζαντινή Αυτοκρατορία για να ανακαταλάβει
τα "αλύτρωτα εδάφη". Δηλαδή τ ό τ ε σημειώ­
θ η κε η πρώτη εμφάνιση τη ς έννοιας τη ς "Μ ε­
γάλης Ιδέας.“
Η ΕΠΙΒΙΩΣΗ
ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ
ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Ενα νέο κεφάλαιο ανοίγεται, λοιπόν,
στην ιστορία τη ς Μικράς Ασίας και δύο προ­
βλήματα τίθ εν τα ι άμεσα. Το πρώτο αφορά
τη ν εθνολογική συνέχεια το υ μικρασιατικού
ελληνισμού από το ν Μεσαίωνα μέχρι το ν 20ό τη ς υποδουλω μένης Ελλάδας και τη ς εγκα ­
αιώνα και το δ εύ τερ ο σ χετίζεται με τη μορφή τάστασής το υς στην ευ ρ ύ τερ η περιοχή τη ς
και το ν βαθμό επιβίωσης τη ς βυζαντινής πο­ Σμύρνης. Το 1840 οι Ελληνες κάτοικοι τη ς
λιτισ τικής παράδοσης μέσα στα πλαίσια τη ς Σμύρνης υπολογίζονταν σε 75.000, οι Τούρ- 37
οθω μανικής κοινωνίας. κοι σε 45.000, οι Εβραίοι σε 15.000, οι ξένοι σε «■»
0 ελληνισ μός τω ν δύο εκατομμυρίω ν κα­ 14.000 και οι Α ρμένιοι σε 6.000. Ο Γάλλος τα ­
τοίκω ν που επιβίωσε στην ευ ρ ύ τερ η περιοχή ξιδιώ της Ντεσάμπ, που επ ισ κέφ θηκε τη ν πό­
τη ς Μ ικράς Ασίας μέχρι το 1922 μπορεί να λη τη ς Σμύρνης το 1888, γ ρ ά φ ει: “Οι Ελληνες
διακριθεί σε σχέση με τη ν καταγωγή του σε τη ς Σμύρνης είναι τόσο πολλοί ώστε νομίζει
δύο κατηγορίες: α) Σ τους Ελληνες του Πό­ κανείς ό τι η πόλη αυτή απ οτελεί μέρος τη ς
ντου και τη ς Καππαδοκίας, απογόνους των ελληνική ς κυριαρχίας. Συμπ εριφ έρονται σαν
Βυζαντινών τη ς Μικράς Ασίας, που είχαν επι­ να βρίσκονται στην πατρίδα τους".
τύ χει να επιβιώσουν χάρη στη γεωγραφική Ορισμένα άρθρα τη ς Συνθήκης του Κι-
το υς απομόνωση και στην ύπαρξη ενός ανε­ ουτσούκ-Καϊναρτζή, το υ 1774, βοήθησαν
ξά ρ τη του ελληνικού κράτους μέσα στην πε­ το υ ς Ελληνες να αναπτύξουν περισσότερο
ριοχή το υ Πόντου, β) Στις ελλη νικές πόλεις τις εμπ ορικές το υ ς δρασ τηριότητες. Από το ν
τη ς δ υτικής Μ ικράς Ασίας, που γνώρισαν πε­ 15ο αιώνα η Σμύρνη απ οτελούσε ήδη το ε ­
ριόδους άνθησης χάρη στη μετανάστευση μπορικό κέντρ ο τη ς Ανατολής και οι Ελληνες
των Ελλήνων που έρχονταν από τα νησιά του ήτα ν οι πιο δραστήριοι έμποροι. Η κυριαρχία
Αιγαίου, τη ν Πελοπόννησο και τη ν υπόλοιπη το υ ς στο εμπόριο και τη ναυτιλία, παρά τις α­
Ελλάδα. ντιδράσεις των τουρκικώ ν αρχών και το ν α­
Παρόλα αυτά από το 1770 ο ελληνισμός νταγωνισμό των ξένω ν εμπορικών οίκων, ή­
τη ς Μικράς Ασίας πλήρωσε πολύ ακριβά το τα ν ένας ακόμα λόγος που σ υνετέλεσ ε στην
μίσος και τις διώ ξεις τω ν Τούρκων, που προ- ενίσχυση του ελληνισμού τη ς Μικράς Ασίας
κλήθηκαν από τη ν ή ττα το υς από το υ ς Ρώ­ και σ υνέβαλε στη δημιουργία τη ς ελληνικής
σους στη ναυμαχία το υ Τσεσμέ και τη ν κήρυ­ αριστοκρατικής τά ξης. Η τά ξη αυτή κατείχε
ξη τη ς Ελληνικής Επανάστασης. Οι Τούρκοι μια οικονομική, πολιτική και πολιτιστική δύ­
ναμη πολύ σημαντική. Η λεγχε τη ν οικονομι­
απάντησαν με τις σφαγές τω ν χριστιανών, το
1797. κή, εκδοτική, κοινωνική και πολιτιστική δρα­
Από το τέλ ο ς το υ 17ου αιώνα η παρουσία σ τηριότητα τη ς Σμύρνης, τα σχολεία, τις ε κ ­
του ελληνισμού στη Μικρά Ασία ενισχύθηκε κλησίες και τα νοσοκομεία.
από το κύμα μετανάσ τευσ ης τω ν Ελλήνων

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟ­
ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑ
ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1900-1923
Σύμφωνα με το ν Γερμανό στρατηγό Λί­
μαν φον Σάντερς, επικεφαλής τη ς γερ μα νι­
κής αποστολής στην Τουρκία για τη ν ανα­
διοργάνωση το υ Οθωμανικού Στρατού, η
Σμύρνη ήταν η πρωτεύουσα μιας "άλλης" Ελ­
λάδας, αυτής τη ς Μικράς Ασίας. Πραγματικά
ο ελληνικός χαρακτήρας αυτής τη ς πόλης
δ ιετη ρ είτο χάρη στις ανεπ τυγμένες οικονο­
μικές και π ολιτιστικές σχέσεις με τα νησιά
του ανατολικού Αιγαίου. Το 1914, στις αρχές
του Πρώτου Παγκοσμίου Π ολέμου, 2.300.000
κάτοικοι τη ς Μικράς Ασίας ήταν Ελληνες, α-
ποτελώ ντας το 20% το υ συνολικού π ληθυ­
σμού (15% Α ρμένιοι, 15% Κούρδοι, 15% Αρα­
βες). Οι Τούρκοι αντιπροσώπευαν τό τε το
35% το υ τοπικού πληθυσμού. Το ίδιο φαινό­
μενο π αρατηρείται και στην περιοχή τη ς
Σμύρνης, που είχε 450.000 κατοίκους, από
το υ ς οποίους 200.000 ήταν Ελληνες, περίπου
80.000 Αρμένιοι, 40.000 Εβραίοι και 30.000 ξ έ ­
νοι - Γάλλοι και Αγγλοι κυρίως. Οι Τούρκοι δεν
αποτελούσαν παρά τη μειοψηφία στην πε­
ριοχή. Γι* αυτούς η Σμύρνη ήταν πραγματικά
η "πόλη των απίστων" (Giaour Ysmyr).
Λίγο πριν το 1922 η Σμύρνη είχε π ληθυ­
σμό 270.000 κατοίκων. Ανάμεσά το υ ς 140.000
ήταν Ελληνες, 80.000 Τούρκοι, 12.000 Α ρμέ­
νιοι, 20.000 Εβραίοι και 15.000 Ευρωπαίοι.
Ολα αυτά τα στοιχεία μας διευκολύνουν
να εξαγάγουμε ορισμένα συμπεράσματα
σχετικά με τη θέσ η τη ς Τουρκίας και του
τουρκικού λαού απέναντι σε αυτή τη δυσά­
ρεστη γ ι’α υτούς πραγματικότητα. Ηταν σα­
φ ές ό τι οι Τούρκοι δ εν μπορούσαν σε καμία
περίπτωση να αισθανθούν ασφαλείς, Μ ετά
το υς Βαλκανικούς Π ολέμους, που οδήγησαν
στην προσάρτηση των ανατολικών νησιών
του Αιγαίου στην Ελλάδα, οι Τούρκοι θ εώ ρη ­
σαν ό τι η ύπαρξη μιας άλλης Ελλάδας μέσα
στα δικά το υς εδάφη απ οτελούσε πραγματι­
κή απειλή. Αυτή η σκέψη μάς οδηγεί απευ­
■ΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ
θ εία ς στη δήλωση το υ Γερμανού στρατηγού,
ο οποίος είχε απαιτήσει τη ν εξαφάνιση του
ελληνικού στοιχείου από τη Μικρά Ασία. κα­
θώς και στην ακολουθούμενη πολιτική τη ς
κυβέρνησης των Νεο-Τούρκων πάνω σε αυτό
το ζήτημα.
Ουσιαστικά το κόμμα των Νεο-Τούρκων,
"Ενωση και Πρόοδος", είχε αποφασίσει να ε ­
ξισλαμίσει το ν π ολυεθνικό πληθυσμό τη ς Ο­
θω μανικής Αυτοκρατορίας. Είχε ως στόχο να
απομονώσει το υς χριστιανούς, εμπ οδίζοντάς
το υς να έχουν πρόσβαση στην πολιτική ε ­
ξουσία και να διατηρήσουν διάφ ορες οικονο­
μ ικές και εμπ ορικές δ ρασ τηριότητες. Η πολι­
τική απομόνωσή το υ ς και η διαρκής δημιουρ­
γία εμποδίων στις δ ρα σ τη ριότητές το υ ς υπο­
νόμ ευ ε ουσιαστικά το μέλλον τη ς Μικράς Α­
σίας και κυρίως τη ς Ιωνίας. Το 1908 άρχισε η
περίοδος δήμευσης τω ν περιουσιών των Ελ­
λήνων, εκδίω ξής το υς ή ακόμα και μ ετα φ ο ­
ράς το υς σε στρατόπεδα συγκέντρω σης. Ε­
πιπλέον, τό τ ε ήταν η π ερίοδος κατά τη ν ο­
ποία η κυβέρνηση θ α προωθούσε τη ν ιδέα
τη ς ανταλλαγής ελληνικώ ν και τουρκικώ ν
πληθυσμών. Ουσιαστικά οι Νεό-Τουρκοι ορ­
γάνωναν κατ' αυτό το ν τρόπο τη ν εκδίω ξη ε­
θ νο τή τω ν εχθρικώ ν προς τη ν Τουρκία, αρχί­
ζοντας με το ν μικρασιατικό ελληνισμό.
Μ ετά τη ν ή ττα τη ς Οθω μανικής Α υτο­
κρατορίας κατά το ν Πρώτο Παγκόσμιο Π όλε­
μο οι σύμμαχοι προσπάθησαν να τιμωρήσουν
το υς υπ εύθυνους των βιαιοπραγιών κατά
των χριστιανών τη ς Μικράς Ασίας και από
τη ν άλλη πλευρά να εξασφαλίσουν τη ν προ­
στασία τω ν μη μουσουλμανικών πληθυσμών.
Αποφάσισαν στη Συνδιάσκεψη του Παρισιού
(Δ εκέμβριος 1918-Φεβρουάριος 1919) να
σ τείλουν το ν Ελληνικό Στρατό στη Μικρά Α­
σία, α να θέτο ντά ς του να αποκαταστήσει και
να επιβάλει τη ν τά ξη και τη ν ειρήνη στον μι­
κτό πληθυσμό τη ς περιοχής. Η συμμαχική α­
πόφαση συμβάδιζε με τους ελληνικούς δι­
πλω ματικούς σχεδιασμούς.
Στην π ραγματικότητα η παρουσία τη ς
Ελλάδας στη Σμύρνη δ εν ήταν παρά η α ντί­
δραση κατά τη ς εξολόθρ ευσ ης του ελληνι­
κού στοιχείου τη ς περιοχής από το υς Τούρ­
κους. Το γεγονός ότι ο ελληνισμός τη ς Σμύρ­
νης βρισκόταν σε μία περίοδο ανάπτυξης, ε­
λεύ θ ερ ο ς από κάθε ξέν η εξάρτησ η, εξη γ εί ί­
σως τη ν άρνηση ορισμένων ευρωπαϊκών α­
ντιπροσωπειών να συναινέσουν στην απο­
στολή το υ Ελληνικού Στρατού, διότι
διέβλεπαν ότι η Ελλάδα θα μεταβαλλόταν σε
π εριφ ερειακή δύναμη, έτοιμη να εισ έλθ ει
στον ελ εύ θ ερ ο ανταγωνισμό το υ εμπορίου
και τη ς ναυτιλίας.
Μία έρευνα σχετικά με τις σ υνθήκες κά­
τω από τις οποίες οι Σύμμαχοι έλαβαν αυτήν
τη ν απόφαση μας βοηθά να διασαφηνίσουμε
όλα όσα επακολούθησαν στο ζήτημα τη ς Μι­
κρός Ασίας. Τρεις λόγοι οδήγησαν τις ΗΠΑ να
συναινέσουν στην αποστολή του Ελληνικού
Στρατού στη Μικρά Ασία. Ο πρώτος έχει σχέ­
ση με τη ν προσωπικότητα και τη ν επιρροή
το υ Ουίλσον. Ο δ εύ τερ ο ς αφορά το γεγονός
ό τι οι ΗΠΑ ανήκαν στις δυνάμεις που είχαν
λάβει τη ν εντολή να θέσ ουν υπό το ν έλεγχό
το υ ς τουρκικά εδάφη. Ο τρ ίτο ς λόγος ήταν η
σιγουριά των Γάλλων, τω ν Αγγλων και των Α­
μερικανών ό τι η παρουσία τω ν ελληνικώ ν δυ­
νάμεων στη Μικρά Ασία θα καθιστούσε αδύ­
νατη τη ν απόβαση των Ιταλών στη Σμύρνη.
Μία τέτο ια απόπειρα από τη ν πλευρά των
Ιταλών θα προκαλούσε αυτόματα τρομερό
ρήγμα στο συμμαχικό μέτωπο. Κατά συνέ­
πεια πραγματική αιτία τη ς συμμαχικής από­
φασης ήταν η αδυναμία τω ν ιδίων των συμ­
μάχων να σ υνεννοηθούν πάνω σε ένα τόσο
σημαντικό θ έμ α που αφορούσε τη ν κατανο­
μή των ζωνών ελέγχου. Στις 2 Μαϊου 1919 ο
μικρασιατικός ελληνισ μός είδ ε ξαφ νικά το ό­
νειρο τη ς λύτρωσης να γίνετα ι πραγματικό­
τητα. Ομως τρία χρόνια αργότερα ήταν υπο­
χρεω μένος από τη ν έκβαση τω ν γεγονότω ν
να εγκα τα λείψ ει τα πάτρια εδάφη για να επι­
βιώσει από τις το υ ρ κικές διώ ξεις.
Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΤΩΝ ΔΙΩΞΕΩΝ
ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ
ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ (1900-1920)
Η εθνοκάθαρση στη Μικρά Ασία περιόρι­
σε δραματικά τη ν οικονομική και πολιτιστική
δυναμική τη ς Ελλάδας. Η μετεγκατάσ τασ η
των Μικρασιατών στην Ελλάδα προκάλεσε
σοβαρά προβλήματα εθνικής συνοχής. Το
ελληνικό κράτος αντιμετώ πιζε για δ εκα ετίες
μία βαθιά πολιτική, κοινωνική Kat οικονομική
κρίση. Από τη ν άλλη πλευρά η Μικρά Ασία υ-
Σ τ ις 24 Ιο υ λ ίο υ 1923 η ελλη νική
αντιπ ροσω π εία υπ έγρ αψ ε σ τη Λω ζάνη την
ο ρ ισ τικ ή σ υ νθ ή κ η ειρ ή ν η ς μ ε τα ξ ύ Συμμάχω ν
κ α ι Τουρκίας. Επάνω η ελληνική
α ντιπ ροσω π εία σ τη Σ υ νδ ιά σ κ εψ η τη ς
Λ ω ζάνης. Δ ια κ ρ ίν ο ν τα ι κ α & ισ το ί από τα
α ρ ισ τερ ά προς τα δ ε ξ ιά : Δ η μ ή τρ ιο ς
Κ ακλα μ άνος, Ε λ ε υ θ έ ρ ιο ς Β εν ιζ έλ ο ς ,
Α νδρ έα ς Μ ιχ αλακόπ ουλος και Α λέξα ν δ ρ ο ς
Μ α ζα ρ ά κ η ς .
Η α ν τεπ ίθ εσ η δ ια ρ κ εία ς που
εξα π έλ υ σ ε ο κ εμ α λ ικ ό ς σ τρ α τό ς
κ α τά τη δ ιά ρ κ εια το υ θ έ ρ ο υ ς το υ
1922 κ α τέ λ η ξ ε σ τη ν κ α τα σ τρ ο φ ή τη ς
π όλης τη ς Σ μ ύ ρ ν η ς κα ι σ τη σφ α γή
χιλιά δω ν Ελλήνων.
πέστη απόλυτη αλλαγή τη ς εθνολογικής τη ς
βάσης. Οι Τούρκοι ήλεγχαν πλέον ολόκληρη
τη ν περιοχή και δήλωναν έτο ιμ ο ι να απειλή­
σουν και να διεκδικήσ ουν τα ανατολικά νη ­
σιά του Αιγαίου, που βρίσκονται πολύ κοντά
στις α κ τές τη ς Μικράς Ασίας.
Ισως κάποιος θα ανέμ ενε ό τι η πολιτική
των διώ ξεω ν και τη ς εθνοκάθαρσ ης που ακο­
λούθησαν οι Τούρκοι στην περίπτωση τη ς
Μικράς Ασίας θα έπαιρνε τέλο ς με τη ν υπο­
γραφή τη ς Συνθήκης τη ς Λωζάνης. Παρόλα
αυτά η περίπτωση τη ς Κύπρου και κυρίως ο
τρόπος με το ν οποίο οι Τούρκοι προέδησαν
το 1974 στην κατάληψη τμ ήμ α το ς το υ νησιού
αποκάλυψε ένα ιδιαίτερο στοιχείο που χαρα­
κτηρίζει τη ν πολιτική τους: Η εκδίω ξη κάθε
ελληνικού στοιχείου από τουρκικό έδαφ ος
(Ιμβρος, Τένεδος, Σμύρνη, Κωνσταντινούπο­
λη), καθώς και η προσάρτηση νησιών το υ Αι­
γαίου που βρίσκονται έναντι τω ν τουρκικώ ν
ακτών. Αυτή η ερμηνεία των τουρκικώ ν θ έσ ε­
ων, που απ ορρέει από τα τραγικά παραδείγ­
ματα τη ς Σμύρνης και τη ς Κύπρου, δ εν επι­
τρ έπ ει καμία αμφισβήτηση.
Οι Τούρκοι αναζητούν πολύ καιρό τώρα
τη μορφή και το ν τρόπο με το ν οποίο θα
μπορούσαν να πραγματοποιήσουν το σχέδιό
τους. Βρήκαν τη λύση θ έτο ν τα ς στο πλαίσιο
του ΝΑΤΟ το ζήτημα του επιχειρησιακού ε ­
λέγχου του Αιγαίου. Η Τουρκία επεδίω κε και
εξα κο λου θεί να επιδιώκει τη ν ανάληψη του
επιχειρησιακού ελέγχου ολόκληρου του αι-
γαιακού χώρου ή τη συνδιαχείρισή του. Ας
σ ημειω θεί ό τι η τουρκική υπηρεσία πολιτι­ ζων ζωνών" στο Αιγαίο, ο ύ τε προκάλεσε ποτέ
κής αεροπορίας ελέγχ ει από το 1964 ένα μι­ στρατιωτικο-διπλω ματικά επεισόδια τύπου
Ιμίων, Ωστόσο είναι γεγονός ό τι αυτή η ελλ η ­
κρό μέρος το υ εναερίου χώρου τη ς βορειο­
ανατολικής ελληνικής μεθορίου. Αναλαμβά­ ν ο το υ ρ κ ικ ή διαμάχη, έχοντας πραγματικά
νοντας ή συνδιαχειριζόμενη τη ν ευθ ύνη επι­ πολύ παλαιά καταγωγή, α νέθ ρεψ ε για οκτώ
χειρησιακού ελέγχου το υ Αιγαίου θα έ θ ε τε αιώνες ελλη νικές και το υ ρ κικές γ εν ιές και
έμμ εο α υπό το ν έλεγχό τη ς νησιά του Αιγαί­ δημιούργησε μια εικόνα που παρουσιάζει
ου που βρίσκονται γεωγραφικά κοντά στις μι­ διεθνώ ς Ε λληνες και Τούρκους σε διαρκή
κρασιατικές ακτές. Μ ε αυτόν το ν τρόπο θα δ ιένεξη .
α νέσ τελλε κάθε ελληνική εμπορική και οικο­
νομική δραστηριότητα, διότι χρησιμοποιώ­
ντα ς το επιχείρημα τη ς πραγματοποίησης ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
στρατιωτικών ασκήσεων μεγάλης χρονικής
διάρκειας θα δ έσ μευε συχνά και για λόγους (1) Βρυώνης Σπ.: THE DECLINE OF MEDIEVAL
ασφαλείας ελληνικό θαλάσσιο και εναέριο HELLENISM IN ASIA MINOR AND THE PROCESS OF
χώρο το υ Αιγαίου. Υπό α υ τές τις σ υνθήκες η ISLAMIZATION FROM THE ELEVENTH THROUGH
THE FIFTEENTH CENTURY, Berkeley, Los Angeles
επικοινωνία των νησιών του Αιγαίου με την
and London, University of California Press, 1971.
ηπειρωτική Ελλάδα θα δ ιεξαγόταν με τρ ο μ ε­ (2) Γαβαθάς Π.: Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ
ρές δυσκολίες. Θα αμφισ βητούντο η ασφά­ ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΚΑΙ 0 ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ
λεια και η ομαλή και χωρίς απειλές διαβίωση ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ, 1919-1922, Presse
των κατοίκω ν τη ς νησιωτικής Ελλάδας. Η νέα Universitaire de Montpellier, 1998.
δομή του ΝΑΤΟ εμπ οδίζει καταρχήν τη ν (3) Ρόδάς M.: ΠΩΣ Η ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΚΔΙΩΞΕ ΤΟΝ
Τουρκία να πραγματοποιήσει τα σχέδιά της. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ, Αθήνα, 1995.
Ετσι σήμερα αυτή προσπαθεί μέσω του δια­ (4) Σίνα Ακσίν: Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗΣ
ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΟΒΙΒΑΣΗ
λόγου που αναπτύχθηκε μ ετά το Ελσίνκι και
ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ, Αγκυρα, 1986.
με τη ν επίκληση του όρου τη ς στρατιω τικής (5)Σαρρής Ν.: Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ,
συνεργασίας να επιτύχει συνδιαχείριση στο ένθετο περιοδικό "Επτά Ημέρες", "Καθημερινή",
αρχιπέλαγος. Η πορεία το υ διαλόγου θα κρί­ 14 Σεπτεμβρίου 1997.
νει τη ν εξέλ ιξη του σπουδαίου αυτού ζη τή ­
ματος.
Συμπερασματικά θ α λέγα μ ε ό τι η ελλη ­
ν ο το υ ρ κ ικ ή διαφορά που σ ημειώ θηκε κατά
τη ν περίοδο το υ εξισλαμισμού τω ν χριστιανι­
κών πληθυσμών τη ς Μικράς Ασίας υφίσταται
(μάλιστα έντο νη) ακόμα και σήμερα. Παρου­
σιάζεται ορισ μένες φ ο ρ ές ως ένα φαινόμενο
αναχρονιστικό, σίγουρα δε μακριά από τη ν
π ραγματικότητα του σύγχρονου κόσμου. Την
ευ θ ύ νη βέβαια γι’ αυτήν τη ν εικόνα δεν τη
φ έρ ει σε καμία περίπτωση η Ελλάδα. Εξάλ­
λου δ εν είναι εκείνη που έθ εσ ε ζήτημα "γκρί­
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
 ,, - Λ ■

ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ
ΤΗΣ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΕΙΑΣ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ
ΤΟΝ όο ΑΙΩΝΑ μ. X.

ΓΙΑ ΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΕΙ ΤΟ 0 αυτοκράτορας

Αναστάσιος Α ’
ΤΟΛΜΗΡΟ ΤΟΥ ΟΡΑΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ (491-518), του
οποίου η στιβαρι)
ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ οικονομική
πολιτική έδωσε τη
ΟΙΚΟΥΜΕΝΗΣ, 0 ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ δυνατότητα στον
Μ. Ιουστινιανό να
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ Α ’ 0 πραγματοποιήσει
τις μεγάλες του
ΜΕΓΑΣ (527-565μ.X.) ΥΠΟΧΡΕΩΘΗΚΕ υπερπόντιες
επιχειρήσεις.
ΝΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΕΙ ΣΕ ΕΝΑΝ Δίπτυχο από
ελεφαντόδοντο
ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΟ, ΑΜΥΝΤΙΚΟ ΚΑΤΑ ΒΑΣΗ, (Μουσείο
Λούβρου, Παρίσι). Ιουστινιανός Α’ ο Μέγας άφησε το πρωτοβυζαντι-
ΠΟΛΕΜΟ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ

ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΩΝ
ΣΑΣΑΝΙΔΩΝ ΠΕΡΣΩΝ, ΕΝΑΝ ΠΟΛΕΜΟ
ΠΟΥ ΕΠΩΜΙΣΤΗΚΕ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΤΡΕΙΣ
ΚΥΡΙΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ (527-532, 540-545,
549-557/561-562) 0 ΠΕΡΙΦΗΜΟΣ
42 ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΡΑΤΗΛΑΤΗΣ ΤΗΣ
ΕΠΟΧΗΣ, 0 ΒΕΛΙΣΑΡΙΟΣ. ΤΙΣ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙ ΕΓΡΑΨΕ
ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ, ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ
ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥΣ, 0
ΣΠΟΥΔΑΙΟΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΣ ΤΗΣ
ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΤΩΝ
ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ 0
ΚΑΙΣΑΡΕΥΣ.
ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ
ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΟΥ
ΜΕ ΤΟΝ ΠΕΡΣΙΚΟ ΚΟΣΜΟ
2~°Α Τ !Ω Τ ΙΚ Η Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ
0
Το 505-506 μ.X.
νό κράτος με τη μεγαλύτερη έκταση που έμελλε
υπέγραψε με τον
Σασανίδη βασιλιά ποτέ να γνωρίσει στους ενδεκάμισυ αιώνες του
Καβάδη Α' βίου της η μεσαιωνική Ελληνική Αυτοκρατορία. Ανά
συνθήκη ειρήνης, στις κτήσεις της Αυτοκρατορίας συμπεριλαμβάνονταν
η οποία κρά Ασία και τμήμα του Καυκάσου, η Κύπρος και σημαντικό
παραβιάστηκε από τμήμα της Μέσης Ανατολής, που απλώνονταν σε σημαντικές
τον τελευταίο την εκτάσεις των δύο τεράστιων ηπείρων, της ασιατικής και της
πρώτη χρονιά
αφρικανικής (Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτος, Κυρηναϊκή/ Λι­
ανόδου του
Ιουστινιανού Α ’
βύη). Η έμμονη, πάντως, προσήλωση του Ιουστινιανού στο
στον θρόνο (527). πρόγραμμα ανακατάληψης (reconquista) της δυτικής ρωμαϊ­
κής οικουμένης (που ομολογουμένως άφησε το κράτος του
σε δεινή οικονομική κατάσταση μετά το 565), είχε ως αποτέ­
λεσμα την κατά κάποιον τρόπο «χαλαρή» στάση του στο α­
νατολικό (Ευφράτης), αλλά και στο βόρειο μέτωπο (Δούνα­
βης), απέναντι αφενός στους Σασανίδες Πέρσες και αφετέ­
ρου στους Αβαροσλάβους και άλλους τουρκόφωνους επι­
δρομείς (βλ. σχετικά Α. Σαββίδης, «Η λαίλαπα των τουρκο-
φώνων Κοτριγούρων προ των πυλών της Βασιλεύουσας,
558-559 μ.Χ.», «Στρατιωτική Ιστορία», τεύχος 40, Δεκέμβριος
1999, σσ. 14-21 με τη βιβλιογραφία).
Η ΠΡΟΤΕΛΕΥΤΑΙΑ
ΑΛ Ε Ξ Η Σ Γ.Κ. Σ Α Β Β ΙΔ Η Σ ,
M.Phil., Δρ Φ. Επίκουρος καθηγητής ερευνών βυζαντινής ιστορίας
στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών
ΤΟ ΠΕΡΣΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ:
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΧΟΣΡΟΗΣ
Για να πραγματοποιήσει το τολμηρό του
όραμα για την ανασύσταση του ρωμαϊκού
Imperium, ο Ιουστινιανός έπρεπε να περιορι-
σθεί σε αμυντικού (κατά δάση) χαρακτήρα ε­
πιχειρήσεις στο ανατολικό και στο βόρειό του
σύνορο. Ο κύριος, βέβαια, αντίπαλος της Αυ­
τοκρατορίας στην Ανατολή ήταν οι Σασανίδες
Πέρσες. Η παλαιά βυζαντινο-περσική συνθή­
κη που είχαν υπογράψει το 505-506 μ.Χ. ο αυ­
τοκράτορας Αναστάσιος Α' (491-518) και ο Σα-
σανίδης βασιλιάς Καβάδης Α ’ (488-531), παρα-
βιάστηκε από τον τελευταίο την ίδια χρονιά
που ο Ιουστινιανός ανήλθε στον βυζαντινό
θρόνο (527), με περσικές επιθέσεις στις μεθο­
ριακές περιοχές της Λαζικής (αρχαίας Κολχί-
δας) και της Περσαρμενίας.
Την έκρηξη του νέου αυτού βυζαντινο-
περσικού πολέμου προκάλεσε ένα σοβαρό
σφάλμα της βυζαντινής διπλωματίας. Ο Καβά­
δης Α’, ανήσυχος για την τύχη του διαδόχου
του, πρίγκηπα Χοσρόη, λόγω των εσωτερικών
ανωμαλιών στο κράτος του, είχε στείλει επι­
στολή στον αυτοκράτορα (και θείο του Ιουστι­
νιανού) Ιουστίνο Α ’ (518-527), προτείνοντάς
του να υιοθετήσει τον νεαρό Χοσρόη και να
γίνει επίτροπός του. Τελικά όμως οι Ιουστίνος
και Ιουστινιανός πείσθηκαν από τη βυζαντινή
Σύγκλητο ότι ο Καδάδης είχε ως πραγματικό
του στόχο να διεκδικήσει τον βυζαντινό θρό­
νο μετά τον θάνατο του Ιουστίνου, που βρι­
σκόταν τότε σε προχωρημένη ηλικία. Καθώς
περιγράφει ο Προκόπιος (νεοελλην. απόδοση
Π. Ροδάκης, Α', σσ. 81-82), δασικό ρόλο στο να
αλλάξουν γνώμη οι Ιουστίνος και Ιουστινιανός
έπαιξε ο «Κοιέστωρ» Πρόκλος, «ο οποίος ή­
ταν δίκαιος και δεν δωροδοκούνταν με τίπο­
τα». Με την εξέλιξη αυτή, λοιπόν, ματαιώθηκε
το σχέδιο για μια πιθανή διαρκή ειρήνη ανά­
μεσα στο Βυζάντιο και την Περσία, όπως ε­
ξάλλου είχε ματαιωθεί 120 περίπου χρόνια
πριν, στις αρχές του 5ου αιώνα, όταν ο αυτο­
κράτορας Αρκάδιος (395-408) είχε προτείνει
κάτι παρόμοιο στον Σασανίδη ηγεμόνα, Ισδι-
γέρδη Α’ (399-περ.420), για τον Βυζαντινό διά­
δοχο, Θεοδόσιο (Β ’) (408-450) - (βλ. Συνέλλη,
σσ. 45-46,163-164).
ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΔΥΟ ΦΑΣΕΙΣ
ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΠΕΡΣΙΚΟΥ
ΠΟΛΕΜΟΥ
Ετσι ξέσπασε ο μακρόχρονος βυζαντινο-
περσικός πόλεμος των ετών 527-561/562. που
διεξήχθη σε τρεις κύριες φάσεις, αν και αρχι-
Ψηφιδωτή παράσταση στην Αγία Σοφία της
Κωνσταντινούπολης. Ο Ιουστινιανός
(αριστερά) προσφέρει στην Παναγία τον ναό
της Αγίας Σοφίας και ο Μέγας Κωνσταντίνος
(δεξιά) την πόλη της «Νέας Ρώμης»-
Κωνσταντινούπολης (10ος-11ος αιώνες).
Νομίσματα των Σασανιδών Περσών
ηγεμόνων Περόζη (459-484), Καβάδη Α ’ (488-
496, 498-531) και Χοσρόη Α ’ (531-579). Ο
Καβαδής Α ’ υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με
τον βυζαντινό αυτοκράτορα Αναστάσιο Α' το
505-506 μ.Χ., αλλά οι μετέπειτα προσπάθειες
του να πείσει τους Ιουστίνο Α' (518-527) και
Ιουστινιανό Α ' (527-565) να υιοθετήσουν τον
γιο και διάδοχό του, Χοσρόη (Α’), απέτυχαν,
με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ο μακρόχρονος
βυζαντινο-σασανιδικός πόλεμος της
περιόδου 527-561/562. Ο χοσρόης Α ’
πρόβαλε πραγματικά ως εφάμιλλος
αντίπαλος του Ιουστινιανού και του
στρατηγού του Βελισάριου.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 κά θέατρο των συγκρούσεων υπήρξαν η Λαζι-
κή και η Περσαρμενία, για μια εξαετία περί­
που. Κατά την α’ φάση βασικός στόχος των
Περσών ήταν η κυριαρχία στη Μεσόγειο και
στο Αιγαίο, αν και ποτέ δεν φημίζονταν για
τους ισχυρούς τους στόλους. Μετά τον θάνα­
το του Καβάδη Α’ ο νέος τους βασιλιάς Χοσ-
ρόης Α’, γνωστός στην ιστορία με το τιμητικό
προσωνύμιο «Ανουσιρβάν» (δηλ. ο έχων αθά­
νατη ψυχή), έμελλε να κατευθύνει τις τύχες
του σασανιδικού βασιλείου για μισό αιώνα πε­
ρίπου, από το 531 ως το 579 μ.Χ., και πρόβαλε
στο προσκήνιο ως πραγματικά ισάξιος αντίπα­
λος του Ιουστινιανού και του μεγάλου στρα­
τηγού του στο ανατολικό μέτωπο, του Βελισά-
ριου. Ο συνεχιστής του Προκόπιου Καισαρεί­
ας, ο Αγαθίας ο Σχολαστικός, στο έργο του
«Περί της Ιουστινιανού βασιλείας» (Δ’, 29, 6,
για την περίοδο 552-558 μ.Χ.), που αποτελεί
πηγή σπουδαιότατη για την ιστο­
ρία, τον βίο, τη θρησκεία, τα
0 Ιουστινιανός Α ' (527-565) και ανώτεροι στρατιωτικοί και
ήθη και τα έθιμα των Σασανι- εκκλησιαστικοί του αξιωματούχοι, μεταξύ τους και ο
δών Περσών, γράφει ότι ο Χοσ- αρχιεπίσκοπος Ραβέννας Μαξιμιανός (ψηφιδωτό αγίου Βιταλίου
ρόης Α’ υπήρξε ηγεμόνας ανώτε­ Ραβέννας, μέσα 6ου αι.).
ρος του αρχαίου Κύρου, του Δαρείου
Α' του Υστάσπου και του Ξέρξη (δηλα­
δή του ιδρυτή και των ονομαστών ηγε­
μόνων της Αχαιμενιδικής Αυτοκρατορίας
της εποχής των αρχαίων ελληνοπερσικών νίσχυρη ρωμαϊκή ^βυζα­
συγκρούσεων). Γνωρίζουμε, επίσης, ότι ο ντινή) αυτοκρατο­
Χοσρόης Α' υιοθέτησε τις φορολογικές με­ ρία και την πάν­
ταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού (284-305), σοφη περσική
ότι υποστήριξε με θέρμη την καλλιέργεια πολιτεία, με
και την ανάπτυξη των γραμμάτων και των τον έξοχο πο­
επιστημών και ακόμη ότι πιθανότατα επί λιτισμό της».
της βασιλείας του συντάχθηκε το ιερό Αναλυτικά
περιγράφει την α’ φάση των περσικών
πολέμων του Ιουστινιανού ο Προκόπιος
ο Καισαρεύς, στα δύο πρώτα βιβλία
βιβλίο της ζωροαστρικής (πυρολατρικής)
θρησκείας, η «Αβέστα». Η φήμη της σα-
44 σανιδικής Περσίας στα χρόνια του
Χοσρόη, μάλιστα, ώθησε έναν άλλο του μνημειώδους έργου του «Υπέρ
από τους συνεχιστές του Προκόπι­ των πολέμων λόγοι». Η μαρτυρία
ου, τον Θεοφύλακτο; του, μάλιστα, είναι πολλαπλά σημα­
κάττη (Βυζαντινό ντική, αφού την περίοδο εκείνη
ιστοριογράφο της (527-532) ο Προκόπιος υπήρξε αυ-
βασιλείας του αυ- τόπτης μάρτυρας των επιχειρήσε­
τοκράτορα Μαυρίκι­ ων ως επίλεκτο μέλος της γραμμα­
ου: 582-602 μ.Χ.) να πει τείας του στρατιωτικού επιτελείου
χαρακτηριστικά: «...η του Βελισάριου. Μετά από μια εξα­
Θεία Πρόνοια έχει φω­ ετία συγκρούσεων στο τέλος του Α'
τίσει τον κόσμο με περσικού πολέμου οι Ιουστινιανός
δύο επουράνιους ο­ και Χοσρόης υπέγραψαν, τον
φθαλμούς, την πα- Σεπτέμβριο του 532, τη λεγό-
μενη «απέραντη ειρήνη», με
την οποία τα σύνορα της Αρμε­
νίας επανέρχονταν στο καθε­
στώς στο οποίο βρίσκονταν πριν
από την έναρξη των εχθροπρα-

Βυζαντινός βουκελάριος του 6ου αιώνα μ.Χ.

Οι βουκελάριοι αποτελούσαν το πιο
επίλεκτο τμήμα του Βυζαντινού Στρατού
της περιόδου. Ηταν οπλισμένοι με λόγχη,
σπάθη, μικρή ασπίδα και τόξο (πιν. του
Στέλιου Νιγδιόπουλου για τη '71“).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 ΓΑΞΟΝΕΖ
ΤΟ Β Υ Ζ Α Ν Τ Ι Ν Ο ΚΡΑΤΟΣ ΤΟ 565 μ.Χ ·
(ΤΕΛΟ Γ ΤΗΙ ΒΑ Σ ΙΛ ΕΙΑ Σ TOY ΙΟ ΥΣΤΙΝ ΙΑΝ Ο Υ)
Πσριοι
Το β υ ζ α ν τ ι ν ό κράτος

^ ρ ίν Τ Ο ί

Βο υρίιγα λα M cStoXavi '■ΛΟΜΒΑΡΔΟΙ

'Ε ιρ μ ιο
Χιροώ να ’S n *'1
Ρα βέννα
Μαοοαλια Ε Τ Ξ Ε ΙΝ Ο Σ ΠΟ
, Ν Τ Ο Σ /) I ,
^ « £ ιν ω π η T p a ir t C o u v x o
Ν αϊσοος
Β Η 1 1 ί3 τ θ 0 '
ΚορΒύβη / ίντινονπτολ-ns r' \ ,Λ
θ ίο α α Χ ο ν / χ η
Γ .Α Ρ Δ Η Ν ΙΑ

μυρνη %
\ , * Α ρ |η Χ
'A v x to x c ia I ο
1Κ Ε Λ Ι Α

ΡΗ ΤΗ κτπροε

:υρηνη

ΑΙΓΥΠΤΟ!

Σασσάνης Πέροης ιππέας του 6ου αιώνα μ.Χ. Το ιππικό

ήταν το όπλο κρούσης του στρατού των Σασσανιδών.
Διέθετε τμήματα κλιβανοψόρων βαρέων ιππέων, ιππείς
γενικής χρήσης όπως ο συγκεκριμένος και τμήματα
ακροβολιστών ελαφρών ιππέων (πιν. του Στέλιου
Νιγδιόπουλου για τη "ΣΙ").

ξιών (το 527). Ο Ιουστινιανός συμφώνησε στην

ετήσια καταβολή φόρου ένδεκα χιλιάδων
χρυσών νομισμάτων στους Πέρσες για την υ­
περάσπιση των στενών του Καυκάσου από
τον κίνδυνο των επιδρομών εκ μέρους των ε-
πιγονικών των θύννων τουρκοφώνων φύλων.
Ετσι το Βυζάντιο, που είχε επίσης
κατορθώσει να «συγκροτήσει το σύνορο στον
Ευφράτη με δύο αμυντικές νίκες» (Λουγγής,
σ. 120) κράτησε τον έλεγχο της Λαζικής και
της «Τζαννικής» χώρας, δηλαδή της εκτε­
νούς, αλλά αραιοκατοικημένης, ενδοχώρας
των νοτιοανατολικών παραλίων του Ευξείνου
Πόντου (Μαύρης Θάλασσας), ανάμεσα στη
«Λαζική» και στην Αρμενία (6λ. σχετικά Α.
Σαββίδης, «Τζάννοι, ο πολεμικός λαός του
Καυκάσου ως τον εκχριστιανισμό από το Βυ­
ζάντιο κατά τον 6ο αιώνα μ.Χ.», «Στρατιωτική
Ιστορία», τεύχος 35, Ιούλιος 1999, σσ. 30-34 με
τη βιβλιογραφία). Κράτησε επίσης η Αυτοκρα­
τορία και τον έλεγχο του Πόντου, όπου τότε
κτίστηκαν νέα τείχη και εκκλησίες στην εκεί
πρωτεύουσα, την Τραπεζούντα, αν και ανα­
γκάστηκε να παραιτηθεί από την κυριαρχία
του στην Ιβηρία (Γεωργία), χάνοντας με τον
τρόπο αυτό σημαντικό μέρος των καυκασια-
νών του κτήσεων. Επίσης η Αρμενία αποτέλε-
σε από τότε χωριστή στρατιωτική διοίκηση, με
δικό της μάγιστρο (λατινικά «magister militum
per Armenian/). Οπως, πάντως, παρατηρήθηκε
πρόσφατα, η «αιώνια ειρήνη», που τέθηκε σε
ισχύ το καλοκαίρι του 533, «υποτίθεται πως ...
έπρεπε να διαρκέσει παντοτινά και ο Ιουστι-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 νιανός είχε πληρώσει γενναιόδωρα την προο­
πτική αυτή. Παρόλα αυτά διήρκεσε μόνο επτά
χρόνια» (Evans, σ. 216).
Τη 6’ φάση της σύγκρουσης προκάλεσε η
απόφαση του Χοσρόη Α ’ να ακυρώσει τη συν­
θήκη (του 532) περί το 539-540, ενώ ακόμη ή­
ταν σε εξέλιξη οι βυζαντινές επιχειρήσεις
στην Ιταλία κατά τον Α ’ οστρογοτθικό πόλεμο
(6λ. συγχρονιστικό πίνακα) και αφού είχε κα­
ταπνίγει το κίνημα των Μαυριτανών (Μαυρου-
σίων), που παλαιότερα είχαν βοηθήσει τον
Βελισάριο κατά των Βανδάλων, το 548 στη βό­
ρεια Αφρική. Τις επιχειρήσεις αυτές περιέγρα-
ψε ο Λατίνος ποιητής Κόριππος (βλ. Rubin,
Das Zeitalter Justinians, τόμος Β ’, 1995, με επι­
μέλεια του C. Capizzi). Οι σασανιδικές δυνά­
μεις εισέβαλαν στη Συρία, λεηλατώντας την
Αντιόχεια (540), ενώ ο Βελισάριος, που είχε α-
νακληθεί εσπευσμένα από το ιταλικό μέτωπο,
δεν κατόρθωσε να αποκρούσει τους εισβο­
λείς. Το 544 μια μεγάλη περσική στρατιά πο­
λιόρκησε τη σημαντική βόρεια συριακή πόλη
της Εδεσσας (σημερινή Ούρφα, στη ΝΑ Τουρ­
κία) και ο Προκόπιος (Υπέρ πολέμων Β ’, 27,33-
36) περιγράφει γλαφυρά τις ηρωικές προσπά­
θειες των αμυνομένων κατοίκων, που αντι-
στάθηκαν με παροιμιώδη γενναιότητα (νεοελ-
λην. απόδ. Α. Σαββίδης, Το οικουμενικό βυζα­
ντινό κράτος..., σσ. 48-49):«... Ολοι οι κάτοι­
κοι της πόλης - άντρες, γυναίκες και παιδιά -
ανέβηκαν πάνω στις πολεμίστρες των τειχών
και πήραν θέση, ανάλογα με την ηλικία τους,
κοντά στους στρατιώτες. Από εκεί αγωνίζο­
νταν ηρωικά εναντίον των βαρβάρων... Τα μι­
κρά παιδιά, οι γυναίκες και οι ηλικιωμένοι υπε­
ρασπιστές πρόσφεραν τη βοήθειά τους, όπου
μπορούσαν, μεταφέροντας πέτρες για τους
πολεμιστές, ενώ άλλοι ανάμεσά τους γέμιζαν
μεγάλα καζάνια με λάδι και τα ζέσταιναν πάνω
στη φωτιά σε αρκετά σημεία των τειχών. Οταν
46 το λάδι γινόταν καυτό περίμεναν να πλησιά-
■■■ σουν οι εχθροί κοντά στα τείχη και τότε τους
περιέλουζαν με το ζεματιστό λάδι, προξενώ­
ντας τους μεγάλες απώλειες...».
Ολες οι προσπάθειες των Περσών να κα­
ταλάβουν την πόλη απέτυχαν οικτρά και ο
Χοσρόης υποχρεώθηκε σε υποχώρηση κάτω
από τις κοροϊδευτικές ιαχές των πολιορκου-
μένων. Ετσι μετά από την αποτυχία του αυτή ο
Σασανίδης βασιλιάς αναγκάστηκε να συμφω­
νήσει σε πενταετή εκεχειρία, παίρνοντας ως
αντάλλαγμα ακόμη μεγαλύτερες παροχές σε
χρυσάφι από την Αυτοκρατορία.
Ο ΠΡΟ-ΙΣΛΑΜΙΚΟΣ ΑΡΑΒΙΚΟΣ
ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
ΚΑΙ Η ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΟΥ
ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΠΕΡΣΙΚΗ
ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ
Στο συριακό ιδιαίτερα μέτωπο των συ­
γκρούσεων, κατά την εκατονταετία από την
άνοδο του Ιουστινιανού Α' στον θρόνο ως την
εμφάνιση του Ισλάμ η Αυτοκρατορία και το νε-
οπερσικό κράτος είχαν εγκατεστημένες ανά­
μεσά τους τις εκχριστιανισμένες αραβικές
φυλές των Γασσανιδών και των Λαχμιδών, οι
οποίοι έμελλαν να προσφέρουν για πολλές
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
ΣΥΓΧΡΟΝΙΣΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ - ΔΥΤΙΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ
ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ
ΔΥΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ
(β. Αφρική, Ιταλία, Ιβηρική χερσόνησος) (Λαζική, Περσαρμενία, Μεσοποταμία)
Α’ Περσικός 527-532 (Βελισάριος)
Βανδαλικός 533-534 (Βελισάριος)
Α' Οστρογοτθικός 535-540 (Βελισάριος, Μούνδος)
Β ’ Περσικός 540-545 (Βελισάριος)
Β ’ Οστρογοτθικός 544-550 (Βελισάριος)
Γ’ Οστρογοτθικός 550-554 (Ναρσής) Γ Περσικός 549-557 (561/562) (Βελισάριος)
Βησιγοτθικός 552-555 (Λιβέριος)
δεκαετίες τις στρατιωτικές τους υπηρεσίες α­ κιο και του επεφύλαξε πολύ καλή υποδοχή
ντίστοιχα στο Βυζάντιο και στην Περσία, ως στην Κωνσταντινούπολη το 563. Οι διάδοχοι
«πελατικοί» μισθοφόροι τους. του Ιουστινιανού, πάντως, σταδιακά εξουδε­
Οι Γασσανίδες, σημαντική αραβική δυνα­ τέρωσαν την απειλή του μονοφυσιτισμού υ­
στεία της προϊσλαμικής εποχής, επεκτάθη- ποτάσσοντας τους Γασσανίδες (τέλη 6ου αι.),
καν, ιδιαίτερα κατά τον 6ο μ.Χ. αιώνα, σε πε­ που εξακολούθησαν να παρέχουν τις στρα­
ριοχές της Μέσης Ανατολής (Συρία - Παλαι­ τιωτικές τους υπηρεσίες, όπως για παράδειγ­
στίνη). Οι ηγεμόνες τους διακρίθηκαν ως μι­ μα στην τελευταία σχετική γνωστή αναφορά
σθοφόροι («φοιδεράτοι») του Βυζαντίου συμμετοχής τους στη νίκη του Ηράκλειου Α'
στους αγώνες του κατά των Σασανιδών Περ­ κατά των Περσών (628). Οι Γασσανίδες ενσω­
σών, αφού το κράτος τους βρισκόταν σε επί­ ματώθηκαν στις ισλαμικές κτήσεις μετά το
καιρο σημείο ανάμεσα στις κτήσεις των Βυζα­ 630. Στο κράτος τους, όπως και σε εκείνο των
ντινών, των Σασανιδών, καθώς και των πελα- Λαχμιδών, παρατηρήθηκε ακμή της προϊσλα-
τιακών συμμάχων των τελευταίων, δηλ. των μικής αραβικής ποίησης και της μνημειακής
Λαχμιδών, με τους οποίους οι Γασσανίδες συ- αρχιτεκτονικής.
γκρούστηκαν κατ’ επανάληψη. Σημαντικότε­ Οι Λαχμίδες, πάλι, επεξέτειναν τη δική
ρος ηγεμόνας τους ήταν ο αλ-Χαρίθ, ο «Αρέ- τους επικράτεια στη ΒΑ Αραβική χερσόνησο,
θας» του Προκόπιου, που βασίλευσε στα χρό­ με κέντρο τη Χίρα της νότιας Μεσοποταμίας
νια 529-569 και είχε ασπασθεί τον μονοφυσιτι­ (Ιράκ), στη δυτική όχθη του Κάτω Ευφράτη.
σμό, σε αντίθεση με τους Λαχμίδες που αργό­ Το κράτος τους γνώρισε ακμή από τα τέλη
τερα έγιναν νεστοριανοί και τους οποίους πο­ του 3ου ως τις αρχές του 7ου αι. μ.Χ., όταν υ­
λέμησε για πολλά χρόνια. Το Βυζάντιο ποτάχθηκε στους Αραβες του «Πατριαρχικού
αναγκάστηκε να ανεχθεί τον μονοφυσιτισμό Χαλιφάτου» (περ. 633). Διακρίθηκαν ως σύμ­
του Αρέθα για πολιτική σκοπιμότητα. Ο ίδιος μαχοι μισθοφόροι των Σασανιδών Περσών
ο Ιουστινιανός Α’ μάλιστα τον ονόμασε πατρί­ στο μεσανατολικό μέτωπο κατά των Βυζαντι-
ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΧΡΥΣΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΖΕΙ ΤΟΝ ΗΓΕΜΟΝΑ
Π
ΤΗΣ ΚΕΫΛΑΝΗΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΟ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΟ ΠΕΡΣΙΚΟ
"Αφ ού ο Κεϋλανέζος ηγεμόνας δ έχ θ η κ ε σε ακρόαση έναν Βυζαντινό έμπορο, που
τον έλεγαν Σώπατρο, και μερικούς Πέρσες, τους είπε να καθήσουν και άρχισε να τους
ρωτάει σε ποια κατάσταση βρίσκονταν οι χώρες τους και πως είχαν οι υποθέσεις τους. Οι
έμποροι απάντησαν "πολύ καλά" και η συζήτηση συνεχίστηκε. Μετά από λίγο ρωτάει πάλι
ο βασιλιάς: Ποιος ανάμεσα στους ηγεμόνες σας είναι ο πιο ξακουστός και ο πιο ισχυρός;
Τότε ο γεροντότερος από τους Πέρσες βιάστηκε να δώσει την απάντηση: Ο δικός μας βα­
σιλιάς (= ο Χοσρόης Α 1) είναι ο πιο ξακουστός, ο πιο ισχυρός και ο πιο πλούσιος. Χωρίς αμ­
φιβολία είναι "ηγεμόνας ηγεμόνω ν" (= Σαχ-αν-Σαχ) και διαθέτει τη δύναμη να κάνει ό,τι
επιθυμεί. Τότε ο βασιλιάς της Κεϋλάνης ρώτησε τον Σώπατρο, που είχε παραμείνει σιω­
πηλός: Εσύ Ρωμαίε, τι θα είχες να πεις σ' αυτά; Και ο Σώπατρος απάντησε: Δ ε ν έχω να πω
τίποτα, αφού αυτός (ο Π έρσης) είπε τόσα πολλά. Πάντως, αν η μεγαλειότητά σου επιθυ­
μεί να μάθει την αλήθεια, εξέτασε χωριστά και τους δύο βασιλιάδες μας, που είναι παρό-
ντες εδώ μπροστά σου. Ετσι θα καταλάβεις ποιος στ' αλήθεια είναι σπουδαιότερος και ι­
σχυρότερος. Ο ηγεμόνας (της Κεϋλάνης) πραγματικά απόρησε ακούοντας αυτά τα λόγια
και ρώτησε: Μα πως είναι δυνατόν αυτό που λες, πώς έχω δηλαδή και τους δύο βασιλιά­
δες παρόντες εδώ; Και ο Σώπατρος: Εχεις μπροστά σου τα νομίσματα και των δύο, από
εδώ το νόμισμα του ηγεμόνα μας (Ιουστινιανού) και από εκεί εκείνο του δικού τους βασι­
λιά (Χοσρόη). Εξέτασε, λοιπόν, προσεκτικά τις μορφές τους και τότε θα ανακαλύψεις όλη
την αλήθεια. Αφού ο (Κεϋλανέζος) ηγεμόνας τα εξέτασε με προσοχή, κατάλαβε πως χω­
ρίς αμφιβολία οι Ρωμαίοι (= Βυζαντινοί) θα πρέπει να ήταν ένας σπουδαίος, αποφασιστι­
κός και πανέξυπνος λαός και διέταξε να γίνουν μεγάλες τιμές στον Σώπατρο, τον οποίο
ανέβασαν πάνω σε έναν ελέφαντα και τον περιέφεραν στην πόλη τους υπό τον θριαμβευ­
τικό ήχο των τυμπάνων...".
νών, πραγματοποιώντας πολλές εισβολές κα­
τά των αυτοκρατορικών κτήσεων στη Συρία
κατά τον 5ο και ιδιαίτερα κατά το α' μισό του
6ου αι., όταν ηγεμόνας τους έγινε ο δυναμι­
κός αλ-Μουντίρ, ο «Αλαμούνδαρος» των Βυ­
ζαντινών (503-554). Οι επιχειρήσεις του τελευ­
ταίου ανάγκασαν τον Ιουστινιανό Α’ να προ-
σλάβει ως μισθοφόρους τους επίσης Αραβες
Γασσανίδες, που ήταν μονοφυσίτες, σε αντί­
θεση με τους Λαχμίδες που από τα τέλη του
6ου αι. εγκατέλειψαν την ειδωλολατρεία και
ασπάσθηκαν τον νεστοριανισμό. Οπως και
στο κράτος των Γασσανιδών, έτσι και ανάμεσα
στους Λαχμίδες γνώρισε ακμή η προϊσλαμική
αραβική στιχουργία.
Μεγάλη ώθηση στη μελέτη του ρόλου
των δύο αυτών δυναστειών κατά τα τελευταία
χρόνια έχουν δώσει οι συμβολές του Irfan
Shahid (6λ. ιδιαίτερα τη μονογραφία του
«Byzantium and the Arabs in the 6th century»,
1995).
Η ΤΡΙΤΗ ΦΑΣΗ
ΤΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ
Στην τελευταία μακρόχρονη φάση του
βυζαντινοπερσικού πολέμου, από το έτος
549, οι Σασανίδες εποφθαλμιούσαν τον Εύξει-
νο Πόντο και η σύρραξη πήρε μεγάλες δια­
στάσεις σε όλο το ανατολικό μέτωπο, από τη
Λαζική ως τη Μεσοποταμία. Ο Γουβάζης, ηγε­
μόνας των Λαζών (που μαζί με άλλους καυκα-
σιανούς λαούς, τους Τζάννους, τους Αβαζ-
γούς και τους Ζίχους, είχαν πρόσφατα εκχρι-
στιανισθεί), ζήτησε απεγνωσμένα βοήθεια
από τον Ιουστινιανό για να αποκρούσει τους
εισβολείς, όπως περιγράφει ο Προκόπιος (Υ­
πέρ πολέμων Β ’, 28, 37 - νεοελλην. απόδ. Π.
Ροδάκης, Β ’, σ. 153): «Ο Γουβάζης ανέφερε
στο βασιλιά Ιουστινιανό την κατάσταση που α­
ντιμετώπιζε η χώρα του και τον παρακάλεσε
να συγχωρήσει τους Λαζούς για ό,τι είχαν κά­
νει στο παρελθόν και να σπεύσει σε βοήθειά
τους με όλες του τις δυνάμεις, γιατί επιθυ­
μούν να απαλλαγούν από την εξουσία των
Μήδων (= Σασανιδών). Γιατί, αν οι Κόλχοι μεί­
νουν μόνοι τους, δεν θα μπορέσουν να απο-
κρούσουν τη δύναμη των Περσών».
Πράγματι ο Ιουστινιανός ανταποκρίθηκε
με μεγάλη ευχαρίστηση, στέλνοντας στον
Γουβάζη στρατό 7 χιλιάδων υπό τον Δαγι-
σθαίο, με επιπλέον χίλιους Τζάννους πολεμι­
στές. Μετά από σκληρούς αγώνες αυτοί πέτυ-
χαν σημαντικές νίκες κατά των Σασανιδών
του στρατηγού Μερμερόη, διώχνοντάς τους
από τη Λαζική. Στη συνέχεια ο Βελισάριος α-
νακλήθηκε για τελευταία φορά από την Ιταλία
(549-550), χωρίς όμως και πάλι να κατορθώσει
να πλήξει αποφασιστικά τους Πέρσες. Μετά
από νέα προσωρινή ανακωχή, το 557, οι δύο ε­
ξαντλημένες αυτοκρατορίες συμφώνησαν τε­
λικά στην υπογραφή ειρήνης για πενήντα
χρόνια, το 561-562 μ.Χ. Παρά τη βαριά ετήσια
χρηματική αποζημίωση των 30 χιλιάδων χρυ­
σών νομισμάτων στον Χοσρόη (ποσό που το
1923 ο Μπιούρυ υπολόγισε σε 18.750 λίρες
στερλίνες, βλ. Bury, σ. 121), η ειρήνη αυτή υ­
πήρξε σε γενικές γραμμές ωφέλιμη για το Βυ­
ζάντιο. Τα βυζαντινοπερσικά σύνορα επανήλ­
θαν στο καθεστώς των χρόνων του Θεοδοσί­
ου Α’, με τη Συνθήκη του 387 μ.Χ. (Συνέλλη, σ.
45). Οι Πέρσες δεσμεύτηκαν ότι δεν θα κατα­
διώκουν στο εξής τους χριστιανούς υπηκό­
ους στην επικράτειά τους. Από την άλλη
πλευρά όμως απαγόρευσαν ρητά στο Βυζά­
ντιο να διενεργεί χριστιανική προπαγάνδα σε
εδάφη που ανήκαν στην κυριότητα του «βασι­
λιά των βασιλέων» (περσ. «σαχ-αν-σαχ») των
Σασανιδών.
Και η πενηντάχρονη συνθήκη του
561/562, πάντως, παραβιάστηκε μετά από μια
δεκαετία από τον Χοσρόη, αφού ο νέος Βυζα­
ντινός αυτοκράτορας, Ιουστίνος Β' (565-578),
αρνήθηκε να ανανεώσει την επαχθή ετήσια
χορηγία. Ο νέος αυτός βυζαντινοπερσικός πό­
λεμος, που κράτησε μια εικοσαετία περίπου
(572-591), θα μπορούσε να θεωρηθεί ως συνέ­
χεια της μακράς σύγκρουσης Ιουστινιανού Α ’
- Χοσρόη Α ’, και έληξε με την ειρήνη ανάμεσα
στον αυτοκράτορα Μαυρίκιο (582-602) και τον
Πέρση βασιλιά Χοσρόη Β ’ (590-628). Ο τελευ­
ταίος δεν ήταν άλλος από τον μεγάλο αντίπα­
λο του Ηράκλειου Α' στις πρώτες δεκαετίες
του 7ου αιώνα, κατά τη διάρκεια της τελευταί­
ας μεγάλης αντιπαράθεσης του ελληνορω­
μαϊκού με τον ιρανικό κόσμο, ενώ η καυτή α­
νάσα του νεοϊδρυμένου Ισλάμ γινόταν σταδια­
κά αισθητή στη νοτιοανατολική λεκάνη της
Μεσογείου.
ΠΗΓΕΣ-ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ
(1)Α γα9ιάς Σ χολασ τικός: ΙΣΤΟΡΙΑ β α σ ιλ ε ία ς Ιουστινιανού
Α'), εκδ. R. Keydell, Βερολίνο, 1967.
(2) Προκόπιος Κ αισαρεύς: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ
Π Ο ΛΕ Μ Ω Ν/ΠΕ ΡΣΙΚΟ Σ ΠΟ ΛΕΜ Ο Σ, Τόμοι (βιβλία) Α'-Β '
(κείμενο φ ω τοτυπημένο από τις εκδόσ εις Loeb-
νεοελληνική απόδοση Π. Ροδάκης), Α 9ήνα, 1996.
(3) Ν. Adonz: ARMENIA IN THE PERIOD O F JUSTINIAN,
Λισαβόνα, 1970.
(4) Κ. Αμαντος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, A ': 395-
867, Γ Εκδοση, Α
Α&ήνα, 1963.
(5) R. Browning: «Ο αιώνας του Ιουστινιανού », ΙΣΤΟΡΙΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΟ Υ ΕΘ Ν Ο ΥΣ, Εκδοτική Α9ηνών, τόμ. Ζ \ Α9ήνα,
1978.
(6) J. Bury: HISTORY O FTH E LATER R O M AN E M P IR E ... 395-
565, Τόμ. S ’, AcwS/Vo, 1923 (ανατυπ. Ν έα Υόρκη, 1958).
(7) R. Devreese: ARABES PERSES ET ARABES ROMAINS
LAKHMIDES ET GHASSANIDES, Παρίσι, 1942.
(8) ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ
Β ΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ Σ ΚΑΙ Π Ο ΛΙΤΙΣΜ Ο Υ, Α 9ήνα, 1996
κ,εξ., λ ήμ μ ατα «Αλαμούνδαρος/άλ-Μ ουνδίρ» αρ. 2 και
«Α ρ έ9ας/αλ-Χ α ρ ί9» αρ. 2 (του Α. Σαββίδη).
(9) J. Evans: Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΙΟ ΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ, Α9ήνα, 1999.
(10) Δ. Ζακυ9ηνός: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, 324-1071, β ’
Ο Ιουστινιανός Α' προεδρεύει στην Ε ’
Οικουμενική Σύνοδο (το 553 μ.Χ.) στην
Κωνσταντινούπολη (Πίνακας του Β. Constan,
Κ. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία Γ Ί ) . Οι
εργασίες της συνόδου έγιναν ενώ
συνεχίζονταν οι επιχειρήσεις κατά των
Οστρο γότθων στην Ιταλία, των Βησιγότθων
στην Ιβηρική χερσόνησο και των Σασανιδών
Περσών στο ανατολικό μέτωπο της
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
έκδοσ η, Α 9ήνα, 1977(ανατύπ. 1989).
(11) G. Greatrex: ROME AND PERSIA AT WAR. 502-532,
Μ πέλφ αστ, 1998.
(12) K. Güterbock: BYZANZ UND PERSIEN IN IHREN
DIPLOMATISCH-VÖLKERRECHTLICHEN BEZIEHUNGEN IN
ZEITALTER JUSTINIANS, Β ερολίνο, 1906.
(13) E. Honigmann: DIE OSTGRENZE DES BYZANTINISCHEN
REICHES VON 363 BIS 1071, Β ρ υ ξέλ λ ες, 1935(ανατύπ.
1961).
(14) I. Καραγιαννόπουλος: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ,
τό μ .Α ’: 324-565, Θεσσαλονίκη, 1978, (ανατύπ. 1991).
(15) Τ. Λ ο υ γγή ς: «Το Α νατολικό χριστιανικό κράτος, 395-
518», ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ Υ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Α9ηνών,
τ ό μ .Ζ ’, 1978.
(16) Τ. Λ ου γγής: Ε Π ΙΣΚ Ο Π ΗΣΗ Β ΥΖΑΝ ΤΙΝΗ Σ ΙΣΤΟΡΙΑΣ,
τ ό μ .Α ’: 324-1204, β' έκδοση, Α 9ή να, 1998 (έκδ. 1999).
(17) J. M artindale: THE PROSOPOGRAPHY O F THE LATER
R O M AN EMPIRE, τόμοι Β ' και Γ 1-2Παν/μιο Κέϊμπριτζ,
1980-1992 (για τις περιόδους 395-527 και 527-641 μ.Χ.), τα
λ ή μ μ ατα : Β ’: Cavades I, lustinianusαρ. 7, lustinusαρ. 4, Γ :
Belisarius α ρ .1 , Chosroes I, Dagisthaeus αρ. 2, Gubazes.
(18) Μ εγάλη Γενική Εγκυκλοπαίδεια «Υδρία», Α9ήνα, 1978-
88, τα λ ήμ μ ατα «Καβάδης Α'» (του Α. Σαββίδη), «Χοσρόης
Α'» (των Κ. Μ εγαλομ μ ά τη-Π . Νιαβή).
(19) J. M oorhead: JUSTINIAN, Λονδίνο, 1994.
(20) Β. Rubin: DAS ZEITALTER JUSTINIANS, τό μ .Α :
Βερολίνο, 1960, τόμ. Β ’ (επιμ. C. Capizzi), Β ερολίνο-Νέα
Υόρκη, 1995.
(21) Α. Σαββίδης: ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΟΙΚΟ ΥΜ ΕΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ
ΚΑΙ Η ΕΜ ΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣΛ Α Μ , 518-717μ.X., β ’ έκδοση,
Α 9ή να, 1990.
(22) I. Shahid: BYZANTIUM AND THE ARABS IN THE 6th
CENTURY, 2 τόμ οι (με συνεχή σ ελιδαρί9μηση).
Ο υάσιγκτον, 1995.
(23) E. Stein: HISTOIRE DU BAS-EMPIRE, τόμ. Β ; 476-565.
Π αρ ίσ ι-Β ρ υξέλλες, 1959.
(24) Κ ατερίνα Συνέλλη: 01 ΔΙΠ ΛΩ Μ Α ΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΣΙΑ Σ ΕΩΣ ΤΟΝ 6ο ΑΙΩΝΑ. Α9ήνα. 1986.
(25) Α ικατερίνη Χριστοφιλοπούλου: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ.
τ ό μ .Α ’: 324-610, β ’ έκδοση, Θεσσαλονίκη. 1992.
(26) Κοσμάς Ινδικοπλεύστης: ΧΡΙΣΤΙΑ Ν ΙΚ Η ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ,
έκδοση - γαλλική μ ετά φ ρα σ η Wonda Wolska-Conus, 3τόμο:
Παρίσι, 1968-1973.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 Η δράση των γερμανικών
πυροβόλων των 88 mm κατά
των βρετανικών αρμάτων στη
μάχη του Αρρά ς( Action at
Arras", France, May 21st 1940,
niv. του David Pentland,
δημοσιεύεται με άδεια της
Cranston Fine Arts).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
 f£?jVJANJKO Ί Ο

Π'/ΡΟΰΟΛΟ TiTJJXJ υ ύ m m

ΠΑΡΑ TO ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ ΑΝΑ
ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΔΕΨΑΝ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΕ
ΠΛΕΙΑΔΑ ΟΠΛΩΝ, ΑΡΚΕΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΕΓΙΝΑΝ ΕΥΡΥΤΕΡΑ ΓΝΩΣΤΑ, ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΕΙΝΑΙ
ΕΚΕΙΝΑ ΠΟΥ ΚΑΤΟΡΘΩΣΑΝ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΟΥΝ ΤΗ ΦΗΜΗ ΕΝΟΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΘΡΥΛΟΥ. ΣΤΗΝ
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΑΥΤΗ ΕΜΠΙΠΤΟΥΝ ΑΝΑΜΦΙΒΟΛΑ TO FLAK 18 ΤΩΝ 88 mm ΚΑΙ 01 ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ
ΤΟΥ, ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΕΥΡΕΩΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ΠΠ.
ΑΝ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΤΗΚΕ ΕΞΑΡΧΗΣ ΩΣ ΑΝΤΙΑΕΡΟΠΟΡΙΚΟ, ΤΟ ΟΠΛΟ ΑΥΤΟ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΏ
ΜΕ ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΑΝΤΙΑΡΜΑΤΙΚΟ ΡΟΛΟ, ΑΠΟΤΕΛΩΝΤΑΣ ΤΟ ΦΟΒΗΤΡΟ
ΣΥΜΜΑΧΙΚΩΝ ΑΡΜΑΤΩΝ ΜΑΧΗΣ.

*-■ 4 Ä s #

ΚΩ Ν ΣΤΑ Ν ΤΙΝ Ο Σ Ν. ΠΑΡΑΟΥΡΑΣ


τη βόρεια Γαλλία, τον Μάιο του
1940, καθώς οι συμμαχικές δυνά­
μεις υποχωρούσαν συνεχώς κά­
τω απο την πίεση του γερμανικού «κεραυνο­
βόλου πολέμου», μία μικτή δύναμη, η οποία
περιελάμδανε άρματα μάχης, πεζικό, πυρο­
βόλα και διμοιρίες αναγνώρισης, υπό την η­
γεσία του Βρετανού υποστράτηγου Φράν-
κλυν (Η.Ε. Franklyn) πραγματοποίησε αντεπί­
θεση κατά των εχθρικών τεθωρακισμένων,
σε μια προσπάθεια να διασπάσει τις γερμανι­
κές γραμμές. Κατόρθωσε να ανακόψει την
προέλαση της 7ης Τεθωρακισμένης Μεραρ­
χίας (νότια της γαλλικής πόλης Αρράς, κοντά
στο Καμπραί), της οποίας ηγείτο ο Ερβιν
Ρόμμελ. Λόγω της ανεπάρκειας των γερμανι­
κών αντιαρματικών πυροβόλων Pak 36 των 37
mm τη λύση στο πρόβλημα έδωσε για μια α­
κόμη φορα η χρησιμοποίηση των αντιαερο­
πορικών Flak 18 στον αντιαρματικό ρόλο. Τα
βρετανικά άρματα ήταν ανεπαρκώς οπλισμέ­
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
να για να αντιμετωπίσουν επί ίσοις όροις τα
γερμανικά «88άρια», δεδομένου ότι ακόμη
και όσα από αυτά ανήκαν στην έκδοση
Matilda Mkll και έφεραν πυροβόλο των 2 pdr
δεν διέθεταν εκρηκτικά βλήματα, τα δε συ­
μπαγή διατρητικά βλήματα ήταν ελάχιστα
κατάλληλα να εξουδετερώσουν το στοιχείο
ενός αντιαρματικού πυροβόλου, τουλάχι­
στον με μία βολή. Η βρετανική δύναμη, παρά
τη μαχητικότητα και το πνεύμα ηρωισμού
που τη διέκρινε, τελικά απωθήθηκε. Η μάχη
του Αρράς ήταν μια από τις ελάχιστες αναλα­
μπές που συνοδέυσαν την άδοξη αποχώρη­
ση του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώμα­
τος (British Expeditionary Force) από το γαλλι­
κό έδαφος τον Μάιο του 1940.
Τον Ιούνιο του 1941 οι γερμανικές δυνά­
μεις της Βόρειας Αφρικής (Deutsche Afrika
Korps) υπό την ηγεσία του αντιστράτηγου
Ερβιν Ρόμμελ (Erwin Rommel) είχαν αποβιβα­
στεί στη Λιβύη ήδη από τις αρχές του ίδιου έ­
Κοντινή άποψη του ασπιδίου ενός Flak 36. Αν
και προσέφερε κάποιον βαθμό προστασίας
σε όσους βρίσκονταν πίσω του, άφηνε
ακάλυπτο το προσωπικό που μετέφερε τα
πυρομαχικά του όπλου. Το μεγάλο ύψος του
πυροβόλου είναι εμφανές.
τους, προκειμένου να ενισχύσουν τις εκεί
ευρισκόμενες ιταλικές δυνάμεις. Επειδή τα
άρματα μάχης που διέθεταν οι Ιταλοί ήταν
αμφίβολης χρησιμότητας, λόγω του ότι υστε­
ρούσαν τεχνολογικά έναντι εκείνων των
Βρετανών, ο Ρόμμελ έκρινε ότι ο μοναδικός
τρόπος για να αντιμετωπίσει την αριθμητική
υπεροχή των αντιπάλων του ήταν η χρήση α­
νώτερων τακτικών και η εκμετάλλευση της
όποιας ποιοτικής υπεροχής διέθετε. Μεταξύ
των ενεργειών που το αλάθητο τακτικό του
αισθητήριο του υπαγόρευσε ήταν και η ανά­
πτυξη όλων των πυροβόλων Flak 18 και 36
που είχε στη διάθεσή του (13 συνολικά) σε
κατάλληλα διαμορφωμένα ορύγματα στο πέ­
ρασμα Χαλφαγιά και στο ύψωμα 208, κοντά
στα σύνορα με την Αίγυπτο, προκειμένου να
αποκρούσειτην αναμενόμενη βρετανική επί­
θεση. Αυτή εκδηλώθηκε τελικά στις αρχές
Ιουνίου του 1941 και κατέληξε σε πανωλε­
θρία των Βρετανών. Από τα 238 άρματα μά­
χης που έλαβαν μέρος στην επίθεση τα 123
καταστράφηκαν, πολλά από αυτά χάρη στα
πυροβόλα των 88 mm. Η έλλειψη εδαφικών ε­
ξάρσεων, που χαρακτηρίζει το τοπίο στην έ­
ρημο, επέτρεψε στους Γερμανούς να εκμε-
ταλλευθούν στον μέγιστο δυνατό βαθμό το
μεγάλο δραστικό βεληνεκές των αντιαρματι­
κών πυροβόλων τους (τουλάχιστον όσο το ε­
πέτρεπε η ύπαρξη των θερμικών ρευμάτων
που αναπόφευκτα περιορίζουν την ορατότη­
τα κατά τις θερμές ώρες της ημέρας), βάλ­
λοντας από αποστάσεις από τις οποίες τα
βρετανικά άρματα με τον ανεπαρκή οπλισμό
αδυνατούσαν να ανταποδώσουν τα πυρά.
Το σκηνικό αυτό επρόκειτο να επαναλη-
φθεί αρκετές φορές κατά τη διάρκεια του
Β'ΠΠ, με πρωταγωνιστή πάντα το περίφημο
«88άρι». Η φήμη του όπλου αυτού άρχισε να
εξαπλώνεται ραγδαία μεταξύ των συμμαχι­
κών στρατευμάτων. Ολοι μιλούσαν για το «ό-
πλο-θαύμα», η υποψία και μόνο της ύπαρξης
του οποίου αρκούσε για να σπείρει τον πανι­
κό, όχι μόνο στις τάξεις των πληρωμάτων
των τεθωρακισμένων, αλλά και μεταξύ των
στρατιωτών. Αλλωστε δεν ήταν λίγες οι φο­
ρές που το πυροβόλο των 88 mm χρησιμοποι-
ήθηκε και σε αποστολές υποστήριξης, εκτε-
λώντας μάλιστα και έμμεσο πυρ. Δεν επρό-
κειτο δηλαδή απλώς για ένα πυροβόλο «δι­
πλού ρόλου», αλλά για «πολλαπλού ρόλου»,
με επιδόσεις αντάξιες της φήμης του, Παρά
την πρώτη εντύπωση που ίσως αποκομίσει
κάποιος, η χρήση ενός αντιαεροπορικού πυ­
ροβόλου σε ρόλο προσβολής επίγειων στό­
χων δεν πρέπει να αποτέλεσε μια έμπνευση
της στιγμής για τους Γερμανούς, αλλά μια
βαθιά ριζωμένη τακτική αντίληψη που βρήκε
Eva Flak 18 ρυμουλκείται προς τη Θέση βολής από
ημιερπυστριοφόρο Sdkfz 8 των 12 t, επί του οποίου επιβαίνει
και το πλήρωμα του όπλου.
για πρώτη φορά έκφραση κατά τον Α ’ΠΠ, ό­
ταν αντιαεροπορικά πυροδόλα χρησιμοποιή-
θηκαν - με αρκετή επιτυχία - για την προ­
σβολή των βρετανικών αρμάτων μάχης.
Οι Γερμανοί συνειδητοποίησαν την ανά­
γκη εξέλιξης πυροβόλων ικανών να αντιμε­
τωπίζουν εναέριους στόχους ήδη από το
1870, όταν κατά τη διάρκεια του πολέμου ε­
ναντίον των Γάλλων οι τελευταίοι χρησιμο­
ποίησαν αερόστατα παρατήρησης. Ο Α'ΠΠ έ­
φερε την αντικατάσταση των αεροστάτων με
αερόπλοια και στη συνέχεια με αεροσκάφη,
τα οποία αποκτούσαν ολοένα και καλύτερες
επιδόσεις στους κρίσιμους τομείς της ταχύ­
τητας, του ύψους πτήσης και της δυνατότη­
τας μεταφοράς οπλικού φορτίου, αποτελώ-
ντας έτσι δύσκολα ανασχέσιμους και ιδιαίτε­
ρα επικίνδυνους στόχους. Είχε καταστεί σα­
φές στα ανώτατα κλιμάκια της γερμανικής
στρατιωτικής ηγεσίας ότι τα υπάρχοντα α­
ντιαεροπορικά όπλα σε καμία περίπτωση δεν
θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως επαρκή για
την αντιμετώπιση της νέας απειλής. Για τον
λόγο αυτό ήδη από το 1918 δόθηκε άμεση
προτεραιότητα στην εξέλιξη ενός αντιαερο­
πορικού πυροδόλου ικανού να αντιμετωπίζει
υψηλά ιπτάμενα βαρέα βομβαρδιστικά. Το
διαμέτρημα που επιλέχθηκε αρχικά ήταν ε­
κείνο των 75 mm, δεδομένου ότι η Συνθήκη
των Βερσαλλιών του 1919 επέτρεπε στον
Γερμανικό Στρατό να διαθέτει πυροβόλα δύο
μόνο διαμετρημάτων, των 75 και των 105 mm.
Η κατασκευή των πρωτοτύπων ανατέθη­
κε στις δύο πιο φημισμένες γερμανικές εται­
ρίες κατασκευής βαρέων όπλων της εποχής
εκείνης στην Krupp και στη
Rheinmetall. Οι δοκιμές έγι-
ναν κατά την περίοδο
1929-30, χωρίς όμως να α­
ποδώσουν ικανοποιητικά
αποτελέσματα και χωρίς
να δοθούν κάποιες παραγ­
γελίες. Ο βασικότερος ίσως λό­
γος για τη μη ικανοποιητική α­
πόδοση των πρωτοτύπων θα /
πρέπει μάλλον να αναζητηθεί
στην εγγενή αδυναμία ενός
βλήματος των 75 mm να αντα-
ποκριθεί επιτυχώς στον ρόλο
της καταστροφής, με ένα πλήγ­
μα, ενός υψηλά ιπτάμενου βα­
ρέος βομβαρδιστικού. Από την
άλλη πλευρά ένα βλήμα των 105
mm, αν και αναμφίβολα αυξημένης
καταστροφικής ικανότητας, θα δημι
ουργούσε, λόγω του μεγάλου όγκου
και βάρους του προβλήματα στην
ταχεία τροφοδοσία του όπλου, γε­
γονός που με τη σειρά του θα εί­
χε δυσμενείς επιπτώσεις στην
ταχυβολία, ιδιότητα που είναι
άρρηκτα συνδεδεμένη με το
Ενας από τους (τέσσερις
κατά κανόνα) μεταφορείς
πυρομαχικων του στοιχείου
μεταφέρει ένα εκρηκτικό
βλήμα των 88 mm.
 Η Μ ΑΧΗ ΤΟ Υ ΑΡΡΑΣ
Στα τέλη Μαϊου του 1940 η Βρετανία
βρ έ θ η κ ε στο χείλος μιας άνευ προηγουμέ­
νου στρατιωτικής πανωλεθρίας, όταν το σύ­
νολο σχεδόν του Βρετανικού Εκστρατευτι-
κού Σώματος (B ritis h Ex p e d itio n a ry F o rce -
B E F ) εγκλωβίστηκε σε έναν μικρό θύλακα
γύρω από το γαλλικό λιμάνι της Δουνκέρ-
κης, στη Μάγχη. Ολα ξεκίνησαν στις 10 του
ίδιου μήνα, όταν η Γερμανία εισέβαλε δια­
δοχικά στην Ολλανδία, στο Βέλγιο, στο Λ ο υ ­
ξεμβούργο και στη Γαλλία, δίδοντας τέλος
στη μακρά αδράνεια που είχε επικρατήσει
από την έναρξη των εχθροπραξιών και το
τέλος της εκστρατείας κατά της Πολωνίας.
Η γερμανική εισβολή μέσω των (ουδέτερω ν)
Κάτω Χωρών αιφνιδίασε τους Γάλλους, οι ο­
ποίοι είχαν βασισθεί υπέρμετρα στην απο­
τρεπτική δύναμη της Γραμμής Μαζινό, μιας
σειράς ισχυρά εξοπλισμένων και πολυδαί­
δαλων οχυρώσεων οι οποίες προστάτευαν
τα βορειοανατολικά σύνορα της Γαλλίας με
τη Γερμανία, μέχρι τη βελγική μεθόριο. Η
παράκαμψη της γαλλικής οχυρωματικής
γραμμής, την οποία ανέλαβαν οι 45 μεραρ­
χίες που απάρτιζαν την Ομάδα Στρατιών
«Α » του στρατηγού Γκερντ φον Ρούντστεντ
(G e rd vo n R u n d s te d t), επιτεύχθηκε μέσω
του δάσους των Α ρδεννώ ν, στα γαλλο-βελ-
γικά σύνορα. Οι Γάλλοι πιστεύοντας ότι η
σ υγκεκριμένη περιοχή, λόγω του λοφώδους
εδάφους και της πυκνής βλάστησης, θα ή­
ταν αδιαπέραστη από τεθω ρακισμένες δ υ ­
νάμεις, τοποθέτησαν την 9η Στρατιά, η ο­
ποία ήταν και η λιγότερο ισχυρή, στο μέτω­
πο των Αρδεννώ ν. Αντιλήφθηκαν το σφάλμα
τους όταν τα γερμανικά άρματα με την υπο­
στήριξη της L u ftw a ffe τούς έδωσαν μία
γεύση της τακτικής του «κεραυνοβόλου πο­
λέμου».
Παράλληλα με τη διάσπαση των γαλλι­
κών γραμμών στις Α ρ δ έννες οι Γερμανοί ει­
52
------- ------------------------------ ---------- --------------
αντιαεροπορικό πυροβολικό. Η συνειδητο-
ποίηση, από την πλευρά των Γερμανών σχε­
διαστών, αυτών των αδυναμιών, οδήγησε την
εταιρεία Krupp να προχωρήσει στη σχεδίαση
ενός αντιαεροπορικού πυροβόλου στο δια­
μέτρημα των 88 mm και με κάννη 56 διαμε­
τρημάτων (4,9 m), το οποίο θα χρησιμοποιού­
σε τον ίδιο σταυροειδή κιλλίβαντα του προ­
γενέστερου πρωτοτύπου των 75 mm. Οπως ί­
σως θα παρατήρησαν κάποιοι προσεκτικοί α­
ναγνώστες, το διαμέτρημα των 88 mm αποτε-
λεί μια ενδιάμεση λύση, μια «χρυσή τομή» θα
λέγαμε, μεταξύ των 75 mm και των 105 mm,
προκειμένου να επιτευχθεί ο καλύτερος
συνδυασμός πλεονεκτημάτων και μειονε­
κτημάτων που παρουσίαζε καθένα από τα
διαμετρήματα αυτά.
Προκειμένου να παρακαμφθούν οι ασφυ­
κτικά περιοριστικοί όροι της Συνθήκης των
Βερσαλλιών η ανάπτυξη του όπλου έγινε
από σχεδιαστές της Krupp που είχαν αποσπα-
σθεί στην εταιρία Koch und Kienzle, μία θυγα­
τρική της γνωστής σουηδικής Bofors, η οποία
συστήθηκε με έδρα το Βερολίνο και απο­
κλειστικό σκοπό να παρέχει κάλυψη σε Γερ­
μανούς σχεδιαστές ώστε οι τελευταίοι να α-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ
σέβαλαν με την Ομάδα Στρατιών « Β » του
στρατηγού φον Μποκ στη βόρεια Γαλλία,
την οποία υπερασπιζόταν μεταξύ άλλων και
το B E F . Οταν με τις συνεχείς υποχωρήσεις
των συμμαχικών δυνάμεω ν το θέα τρο των
επιχειρήσεων μετατοπίσθηκε στα παλαιά
πεδία μαχών του Α ’ Παγκοσμίου Πολέμου
στη βόρεια Γαλλία, ένα μικρό τμήμα του B E F
επιχείρησε μια αντεπίθεση που προξένησε
αναπάντεχη ανησυχία στις προελαύνουσες
γερμανικές δυνάμεις. Αποτελούμενο από
74 άρματα μάχης και ενισχυμένο από πεζικό
και πυροβόλα που προέρχονταν από τη β ρ ε­
τανική 50ή Μεραρχία Πεζικού, διατάχθηκε
να προσβάλει τις γερμανικές τεθω ρακισμέ­
νες δυνάμεις νότια της γαλλικής πόλης Α ρ ­
ράς (A rra s), η οποία αποτελούσε την κύρια
βάση του B E F . Διοικητής αυτής της μικτής
δύναμης ήταν ο υποστράτηγος Φράνκλυν.
Και τα 74 άρματα που διέθ ετε η βρετανική
δύναμη ήταν υποστήριξης πεζικού τύπου
M atilda. Τα 58 ανήκαν στην έκδοση Mkl (με
μοναδικό οπλισμό ένα πολυβόλο V ick e rs
0,303 ή 0,50 in) και τα υπόλοιπα 16 στην έκ­
δοση Mkll (μ ε κύριο οπλισμό το πυροβόλο
των 2 pdr.). Το κοινό χαρακτηριστικό και το
μεγαλύτερο προσόν των αρμάτων αυτών ή­
ταν ότι διέθεταν και στις δύο εκδόσεις μεγί­
στη εμπρόσθια θωράκιση 80 mm, γεγονός
που τα καθιστούσε ουσιαστικά απρόσβλητα
από τα αντιαρματικά πυροβόλα P a k 36 των
37 mm, τα οποία αποτελούσαν το κύριο ό­
πλο αντιαρματικού αγώνα των Γερμανών.
Η αντεπίθεση εκδηλώ θηκε στις 21 Μαϊ-
ου 1940. Το απόγευμα της προηγούμενης η­
μέρας η 7η Τεθωρακισμένη Μεραρχία, υπό
την ηγεσία του υποστράτηγου Ερ βιν Ρό μ ­
μελ (E rw in R o m m el), είχε φθάσει στα περί­
χωρα του Αρράς, αλλά αποκρούσθηκε από
τη φρουρά της πόλης, γεγονός που έδωσε
την ευκαιρία στους Βρετα νούς να αντιδρά-
ναπτύσσουν όπλα κατά παράβαση της Συν­
θήκης των Βερσαλλιών. Τα σχέδια για το νέο
όπλο μεταφέρθηκαν στο εργοστάσιο της
Krupp στο Εσσεν το 1931 και τον επόμενο
χρόνο είχε κατασκευαστεί ένα πρωτότυπο.
Οι δοκιμές αποδείχθηκαν άκρως ικανοποιη­
τικές και διατάχθηκε η μαζική παραγωγή
του. Ενώ η παραγωγή είχε ξεκινήσει το Εθνι-
κοσοσιαλιστικό Κόμμα υπό τον Αδόλφο Χίτ-
λερ ανέλαβε τα ηνία της εξουσίας, με αποτέ­
λεσμα, μεταξύ άλλων, να καταγγελθεί η Συν1
θήκη των Βερσαλλιών από τη Γερμανία και
να πάψουν εφεξής να έχουν νόημα οι προ­
σπάθειες συστηματικής καταστρατήγησης
των όρων της.
Το νέο όπλο έλαβε την ονομασία Flak 18
(ο όρος Flak αποτελεί σύντμηση της λέξης
του Flugzeugabwehrkanone, δηλαδή αντιαερο­
πορικό πυροβόλο) και διέθετε τον ίδιο κιλλί­
βαντα με το προγενέστερο των 75 mm. Αυτός
είχε τέσσερα σκέλη διατεταγμένα - κατά την
πλήρη ανάπτυξή τους - σε σχήμα σταυρού,
καθώς και ισάριθμα πέλματα, από ένα στο ά­
κρο κάθε σκέλους, τα οποία ανελάμβαναν τη
στήριξη του όπλου στο έδαφος όταν αυτό ή­
ταν ταγμένο για βολή. Το βάρος του όπλου
σουν. Οι Βρετανοί επιτέθηκαν με δύο φά­
λαγγες σε ισάριθμα μέτωπα. Η δεξιά φάλαγ­
γα κατέλαβε το Ντυιζάν και το Βαρλύ και
προχώρησε προς το Βεϊγύ, όπου συνάντησε
τη γερμανική Μηχανοκίνητη Μεραρχία Πεζι­
κού των S S «Totenkopf», η οποία και την ε ­
ξανάγκασε σε υποχώρηση αφού πρώτα η ί­
δια υπέστη βαριές απώλειες. Η αριστερή
φάλαγγα προχώρησε πολύ περισσότερο,
προσπέρασε χωρίς πρόβλημα μια γερμανική
αντιαρματική πυροβολαρχία των 37 mm στο
Αζινκούρ και συντρίβοντας το 6ο Σύνταγμα
Τυφεκιοφόρων της 7ης Τεθωρακισμένης
Μεραρχίας του Ρόμμελ β ρ έ θ η κ ε σε απόστα­
ση αναπνοής από τους αντικειμενικούς της
σκοπούς στο Μ ερκατέλ και στο Νεβίλ Βι-
τάς.
Ε κ ε ί όμως ενέδ ρ ευ ε το πυροβολικό του
Ρόμμελ, αποτελούμενο από πυροβόλα δι­
πλού ρόλου των 88 mm και οβιδοβόλα των
105 mm. Και αν τα εκρηκτικά βλήματα των
105 mm μπορούσαν σωρευτικά να προξενή­
σουν σοβαρότατες ζημιές σε ένα άρμα μά­
χης, αρκούσε ένα και μόνο βλήμα των 88
mm για να επιτύχει την ακαριαία καταστρο­
φή του. Ανοίγοντας πυρ από απόσταση
1.000 m περίπου οι Γερμανοί πυροβολητές
κατόρθωσαν, με τις ιδιαίτερα εύστοχες βο­
λές τους, να εξουδετερώ σουν μέσα σε λίγα
λεπτά τα επιτιθέμενα βρετανικά άρματα. Η
καθυστερημένη αντίδραση του βρετανικού
πυροβολικού δ εν στάθηκε δυνατό να απο­
τρέψει την καταστροφή των αρμάτων μάχης
του 4ου Βασιλικού Συντάγματος Αρμάτων,
ενώ ακόμη και ο κύριος οπλισμός των λιγο­
στών M atilda II ( το γνωστό πυροβόλο των 2
p d r) δ εν ήταν ο ενδεδειγμένος για την ε-
ξουδετέρωση θέσεω ν ισχυρών αντιαρματι­
κών πυροβόλων, τόσο λόγω του μικρού δια­
μετρήματος και του περιορισμένου βεληνε-
κούς, όσο και λόγω της παντελούς έλλειψης
σε αυτή τη διαμόρφωση ήταν 4.985 kg. Για τη
μεταφορά τα πλευρικά σκέλη δίπλωναν προς
τα επάνω, τα δε εμπρόσθια και τα οπίσθια
στηρίζονταν επί των δύο αξόνων του ρυμού
μεταφοράς. Ταγμένο για βολή το όπλο διέθε­
τε ικανότητα πλήρους περιστροφής κατά δι­
εύθυνση (360 μοίρες), η δε ικανότητα ανύ-
ψωσης/καταβίβασης ήταν από +85 μέχρι -3
μοίρες. Η κάννη, όπως προαναφέρθηκε, είχε
μήκος 56 διαμετρημάτων (4,9 m) και διέθετε
32 δεξιόστροφες ραβδώσεις. Αρχικά κατα­
σκευαζόταν με διαμόρφωση από ένα ενιαίο
κομμάτι χάλυβα και είχε υπολογιστεί ότι η
διάρκεια ζωής της δεν θα υπερέβαινε τις 900
βολές, αριθμός που κατά την εισαγωγή του
όπλου σε υπηρεσία θεωρήθηκε επαρκής. Η
εμπειρία ήδη από τους πρώτους μήνες της ε­
πιχειρησιακής χρήσης του όπλου απέδειξε
ότι αυτή η επίδοση δεν ήταν καθόλου ικανο­
ποιητική και μεταφραζόταν σε ανάγκη για
συνεχείς αλλαγές καννών, μια χρονοβόρα
και ιδιαίτερα δαπανηρή διαδικασία. Για τον
λόγο αυτό το 1936 σχεδιάστηκε και στη συ­
νέχεια εισήλθε σε παραγωγή μία νέα σύνθε­
τη κάννη της οποίας ο εσωτερικός σωλήνας
ήταν τριών τεμαχίων (τα οποία αργότερα έγι-

εκρηκτικών θλημάτων.
Παρά τις δυσχέρειες στις επικοινω­
νίες, την περιορισμένη υποστήριξη από το
πυροβολικό και την παντελή έλλειψη αε­
ροπορικής κάλυψης, καθώς και την κακή
τελική έκβαση, η βρετανική αντεπίθεση εί­
χε αξιοσημείωτη επιτυχία. Τα σχόλια του
Ρόμμελ σχετικά με τη μάχη του Αρράς εί­
ναι χαρακτηριστικά. «Τα αντιαρματικά πυ­
ροβόλα που αναπτύξαμε εσπευσμένα απο­
δείχθηκαν πολύ ελαφρά για να είναι απο­
τελεσματικά στην αντιμετώπιση των βαριά
θωρακισμένων βρετανικών αρμάτων, τα
περισσότερα δε από αυτά τέθηκα ν εκτός
μάχης από βολές πυροβόλων όπλων, μαζί
με τα πληρώματά τους, και υπερφαλαγγί­
στηκαν από τα εχθρικά άρματα. Πολλά από
τα οχήματά μας καταστράφηκαν. Ακόμη
και μονάδες των S S αναγκάστηκαν να υπο­
χωρήσουν υπό το βάρος της επίθεσης των
αρμάτων μάχης».
Η επίσημη ιστορία της 7ης Τεθωρακι­
σμένης Μεραρχίας ανεβάζει τον αριθμό
των απωλειών εκείνης της ημέρας σε έμ­
ψυχο υλικό σε 378 (89 νεκροί, 116 τραυμα­
τίες και 173 αγνοούμενοι), περίπου τέσσε­
ρις φ ορές περισσότερες από τις απώλειες
που είχαν σημειωθεί από την έναρξη της
εισβολής στη Γαλλία. Αν και η γενναία α­
ντεπίθεση των Βρετανών νότια του Αρράς
δεν ήταν αρκετά ισχυρή ώστε να προξενή­
σει ρήγμα στη γερμανική γραμμή, κατόρ­
θωσε να καθυστερήσει την προέλαση του
Ρούντστεντ κατά δύο πολύτιμες ημέρες.
Αν οι Βρετανοί είχαν επιτύχει - όπως σκό­
πευαν - τη διάσπαση των γερμανικών
γραμμών και την ένωσή τους με τις γαλλι­
κές στρατιές που βρίσκονταν νοτιότερα, η
έκβαση της εκστρατείας των Γερμανών κα­
τά της Γαλλίας θα ήταν ίσως διαφορετική.
Ενα Flak 18 πρώιμης παραγωγής.
Οι χαρακτηριστικές γραμμές
του παρέμειναν αναλλοίωτες
καθ'όλη τη διάρκεια της
τεχνικής του εξέλιξης.
ναν δύο προς περαιτέρω απλοποίηση της κα­
τασκευής και για την αντιμετώπιση των προ­
βλημάτων εξαγωγής των καλύκων), τα οποία
συνδέονταν μεταξύ τους με δακτυλίους σύ­
σφιγξης και περιβάλλονταν εξωτερικά από
δύο επάλληλα ενιαία ενισχυτικά χιτώνια,
προκειμένου το τελικό συγκρότημα της κάν-
νης να μπορεί να αντέχει στις τεράστιες πιέ­
σεις που αναπτύσσονταν κατά τη βολή. Εχει
διαπιστωθεί ότι μια κάννη υφίσταται τη με­
γαλύτερη φθορά στο τμήμα που βρίσκεται
πλησιέστερα στη θαλάμη και περιλαμβάνει
το σημείο εκκίνησης των ραβδώσεων. Στον
νέο τύπο κάννης, ο οποίος έλαβε την ονομα­
σία RÄ9 (Rohraufbau 9, δηλ. κατασκευή κάν­
νης 9), η αντικατάσταση περιελάμβανε πλέον
μόνο το τμήμα του εσωτερικού σωλήνα που
υφίστατο τη μεγαλύτερη φθορά, καθιστώ­
ντας έτσι την όλη διαδικασία απλούστερη,
ταχύτερη και οικονομικότερη.
Η επιλογή βέβαια αυτή δεν αποδείχθηκε
τόσο επιτυχημένη όσο υποσχόταν. Η κατα­
σκευή των νέου τύπου καννών ήταν μία πολύ
επίπονη και δαπανηρή διαδικασία, δεδομέ­
νου ότι απαιτούσε τη χρήση χάλυβα πολύ υ­
ψηλής ποιότητας (αν και τελικά η χρήση του
περιορίστηκε στην κατασκευή του μεσαίου
τμήματος, που υφίστατο και τις μεγαλύτερες
καταπονήσεις) και ταυτόχρονα την επίτευξη
πολύ μικρών ανοχών, προκειμένου τα επιμέ-
ρους τμήματα (και κυρίως τα τρία τεμάχια
του εσωτερικού σωλήνα της κάννης) να ε­
φαρμόζουν τέλεια μεταξύ τους. Επιπλέον
ενώ ο νέος τύπος κάννης βρισκόταν σε πα­
ραγωγή οι βελτιώσεις που είχαν στο μεταξύ
σημειωθεί στα προωθητικά και η αντικατά­
σταση των χάλκινων ζωνών σφήνωσης των
βλημάτων από άλλες κατασκευα­
σμένες από μαλακό σίδη­
ρο παρέτειναν τη διάρκεια ζωής της κάννης
του πυροβόλου των 88 mm μέχρι τις 10.000
βολές, συνεπώς η όλη διαδικασία κατασκευ­
ής σύνθετων καννών κατέστη περιττή. Ηταν
πάντως αργά για να επιστρέφουν οι βιομηχα­
νίες στην παλαιά μέθοδο κατασκευής, διότι
αυτό θα σήμαινε σημαντικές καθυστερήσεις
στην παραγωγή, γεγονός μη αποδεκτό σε
καιρό πολέμου. Αυτό έγινε σε κάποιο βαθμό
μετά το 1944, οπότε οι εχθροπραξίες έβαι­
ναν προς το τέλος τους. Πάντως η εισαγωγή
του νέου τύπου κάννης άλλαξε και την ονο­
μασία του όπλου σε Flak 36. Τόσο οι παλαιές,
όσο και οι νέες κάννες διέθεταν τα ίδια βαλ­
λιστικά χαρακτηριστικά, αν και οι νέες έφε­
ραν κάπως πιο ρηχές ραβδώσεις και μάλιστα
διαφορετικού βήματος. Επιπλέον είχαν και
τις ίδιες διαστάσεις, γεγονός που καθιστού­
σε δυνατή την πλήρη εναλλαξιμότητα μετα­
ξύ των διαφόρων παραλλαγών.
Εκτός από τη νέα κάννη η παραλλαγή
Flak 36 χαρακτηρίζεται και από την εισαγωγή
ενός βελτιωμένου ρυμού (πλαισίου) μεταφο­
ράς, με την ονομασία Sonderhaenger 201, ο ο­
ποίος διέθετε νέα, ενισχυμένη ανάρτηση,
προκειμένου να αυξηθεί η ευκινησία και η α­
ντοχή στην επιχειρησιακή χρήση και ταυτό­
χρονα να απλοποιηθεί η διαδικασία κατα­
σκευής του. Ο ρυμός μεταφοράς είχε δύο ά­
ξονες και έξι ελαστικούς τροχούς, διέθετε
δε ανάρτηση από εγκάρσια τοποθετημένα η-
μιελλειπτικά ελατήρια (φύλλα σούστας). Για
τη ρυμούλκησή του χρησιμοποιείτο κα­
τά κανόνα το ημιερπυστριοφόρο
Sd Kfz 7 των 8 1.
Κάτω από την
κάννη του ό-

Εισαγωγή βλήματος των 88 mm στο
κλείστρο ενός Flak 36. Η χρήση του
ειδικού γαντιού στο δεξί χέρι
γίνεται για την αποφυγή
τραυματισμών.
54
πλου βρισκόταν ο μηχανισμός απόσβεσης
της οπισθοδρόμησης (recoil buffer), ο οποίος
είχε τη δυνατότητα να μειώνει ανάλογα τη
διαδρομή οπισθοδρόμησης της κάννης σε
μεγάλες γωνίες ανύψωσης, προκειμένου να
αποφεύγεται η βίαιη πρόσκρουση του πυγαί­
ου σε κάποιο από τα σκέλη του κιλλίβαντα ή
ακόμη και στο έδαφος. Επάνω από την κάννη
βρισκόταν αντίστοιχα ο κύλινδρος που φιλο­
ξενούσε τον μηχανισμό επανάταξης
(recuperator). Προς αντιστάθμιση του βάρους
της κάννης το όπλο διέθετε δύο ελατηριω-
τούς ισορροπητές (equilibrators). Στο πίσω μέ­
ρος της κάννης βρισκόταν ο μηχανισμός του
κλείστρου, το οποίο ήταν ημιαυτόματο, ορι­
ζόντιας ολίσθησης. Η πυροδότηση γινόταν
μηχανικά, με επικρουστήρα. Το ελατήριο του
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
επικρουστήρα όπλιζε αυτόματα με το άνοιγ­
μα του κλείστρου.
Τα πυρομαχικά ήταν ενιαίου τύπου, με
μήκος κάλυκα 570 mm. Η αρχική ταχύτητα
του βλήματος ήταν 820 m/sec, αρκετή για να
στείλει το βλήμα των 9,40 kg σε μέγιστο ύψος
9.900 m. Η πρακτική ταχυβολία ήταν 15 βλή­
ματα ανά λεπτό. Η δραστική οροφή ανερχό­
ταν σε 8.000 m, επίδοση απόλυτα ικανοποιη­
τική με βάση τα δεδομένα της εποχής. Το τυ­
πικό εκρηκτικό βλήμα (high explosive shell) εί­
χε την ονομασία 8.8 cm Sprgr Patr L/4.5 (από
το Sprenggranate Patrone, που σημαίνει εκρη­
κτικό βλήμα ενιαίου τύπου) και έφερε γόμω­
ση από ΤΝΤ ή Amatol βάρους 870 gr. Μία με­
λέτη που είχε δημοσιευθεί στη Γερμανία κα­
τά την εποχή του μεσοπολέμου έφθανε στο
συμπέρασμα οτι αρκουσε εκρηκτική γόμωση
βάρους 500 gr προκειμένου να καταρριφθεί
ένα τετρακινητήριο βομβαρδιστικό, επομέ­
νως η γόμωση του τυπικού εκρηκτικού βλή­
ματος πληρούσε με το παραπάνω αυτή την
απαίτηση.
Οταν εχρησιμοποιείτο εναντίον αερο­
σκαφών το βλήμα εφοδιαζόταν με χρονικό
πυροσωλήνα, ο οποίος ρυθμιζόταν κατάλλη­
λα ώστε να προκαλεί την έκρηξη του βλήμα­
τος μετά από κάποιο προκαθορισμένο χρονι­
κό διάστημα από την πυροδότησή του, όταν
αυτό θα είχε φθάσει στο ύψος πτήσης του
σχηματισμού των εχθρικών αεροσκαφών. Η
έκρηξη του βλήματος δημιουργούσε ισχυρό
ωστικό κύμα και μεγάλο αριθμό ταχύτατα κι­
νούμενων θραυσμάτων, στοιχεία που επαρ-
κούσαν για να προκαλέσουν την κατάρριψη
οποιουδήποτε αεροσκάφους είχε την ατυχία
να βρεθεί κοντά στο σημείο της έκρηξης. Ο­
πως εύκολα γίνεται κατανοητό, το βλήμα δεν
ήταν απαραίτητο να πλήξει τον στόχο (πράγ­
μα ούτως ή άλλως εξαιρετικά δύσκολο σε τό­
σο μεγάλα ύψη) προκειμένου να τον κατα-
Βομβαρδιστικό των Συμμάχων
πλήττεται από βλήμα
πυροβόλου των 88 mm και
εκρήγνυται στον αέρα.
Φλεγόμενα τμήματά του
πέφτουν προς το έδαφος.
στρέψει. Οι Γερμανοί μηχανικοί όμως είχαν
προνοήσει και για το ενδεχόμενο αυτό και εί­
χαν εφοδιάσει τον μηχανικό χρονικό πυρο­
σωλήνα Zeit S/30, που συνήθως χρησιμοποι­
ούσαν, και με ακαριαίο κρουστικό στοιχείο,
ώστε να καθίσταται δυνατή η έκρηξη του
βλήματος και σε περίπτωση άμεσου πλήγμα­
τος, οπότε τα καταστρεπτικά αποτελέσματα
ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερα. Εκρηκτικά βλή­
ματα με χρονικούς πυροσωλήνες χρησιμο­
ποιούντο ενίοτε και εναντίον μεγάλων συ­
γκεντρώσεων ακάλυπτου πεζικού, περίπτω­
ση κατά την οποία η έκρηξη του βλήματος σε
ορισμένο ύψος πάνω από τον στόχο αύξανε
κατακόρυφα τη φονικότητα της θραυσματο-
ποίησης. Η ρύθμιση των πυροσωλήνων μπο­
ρούσε να γίνει με το χέρι, χρησιμοποιείτο ό­
μως πάντα για τον σκοπό αυτό ειδική συ­
σκευή ενσωματωμένη στο πυροβόλο, η ο­
ποία διέθετε κατάλληλη υποδοχή όπου ετο-
ποθετούντο τα βλήματα με την κορυφή
προς τα κάτω, οπότε και η ρύθμιση γινόταν
αυτόματα, με ευεργετικές συνέπειες στους
τομείς της ταχύτητας και της ακρίβειας των
ρυθμίσεων. Στη συσκευή προστέθηκε αργό­
τερα και δεύτερη υποδοχή, προκειμένου να
μην υπάρχουν καθυστερήσεις κατά την ε­
κτέλεση παρατεταμένων πυρών.
Οι Γερμανοί πειραματίστηκαν και με α­
ντιαεροπορικά βλήματα απορριπτόμενου κε-
λύφους (υποδιαμετρήματος), τα οποία αν και
βάλλονταν από την κάννη των 88 mm είχαν
διάμετρο από 55 ως 70 mm και βάρος από 3,7
ως 4,9 kg. Ο σκοπός δεν ήταν βέβαια η βελ­
τίωση της διατρητικής ικανότητας μέσω της
αύξησης της ταχύτητας (όπως σε ένα τυπικό
αντιαρματικό βλήμα τύπου APDS), αλλά η αύ­
ξηση του βεληνεκούς και η μείωση του χρό­
νου πτήσης προς τον στόχο, γεγονός που α­
πλοποιούσε σημαντικά τον υπολογισμό των
παραμέτρων βολής και υποσχόταν αυξημέ­
νες πιθανότητες επιτυχούς πλήγματος. Για
λόγους που εκφεύγουν του πεδίου του πα­
ρόντος άρθρου οι προσπάθειες αυτές δεν α­
πέδωσαν αξιόλογα αποτελέσματα.
Αμιγώς ακαριαίοι κρουστικοί πυροσωλή­
νες, πάντα σε συνδυασμό με εκρηκτικά βλή­
ματα, χρησιμοποιούντο για προσβολή στό­
χων εδάφους. Τέτοιου είδους πυρομαχικά
χρησιμοποιήθηκαν και κατά τον Ισπανικό Εμ­
φύλιο Πόλεμο, οπότε σημειώθηκε η πρώτη ε­
πιχειρησιακή χρήση του Flak 18 (μάλιστα τό­
σο εναντίον αρμάτων μάχης, όσο και ενα­
ντίον οχυρωμένων θέσεων) με μεγάλη επιτυ­
χία, γεγονός που οφείλεται κυρίως στη λε­
πτή θωράκιση που διέθεταν τα άρματα μά­
χης της περιόδου εκείνης. Επειδή όμως οι
εξελίξεις που σημειώθηκαν στον τομέα αυ­
τόν ήταν ραγδαίες, αναπτύχθηκαν νέοι τύ­
ποι πυρομαχικών με αμιγή αντιαρματικό χα­
ρακτήρα. Το σημαντικότερο από αυτά ήταν
το 8.8 cm Pzgr Patr (Panzergranate Patrone, δηλ.
αντιαρματικό βλήμα ενιαίου τύπου), το οποίο
ζύγιζε 9,50 kg και έφερε γόμωση από ΡΕΤΝ
βάρους 155 gr. Το βλήμα ανήκε στην κατηγο­
ρία των βλημάτων κινητικής ενέργειας και ή­
ταν τύπου APCBC (Armour Piercing Capped
Ballistic Capped), τα οποία διέθεταν τόσο την
κλασική κεφαλή που διευκόλυνε τη διάτρη­
ση, όσο και μια αεροδυναμική ψευδοκεφαλή
που βελτίωνε κατά πολύ τα βαλλιστικά χαρα­
κτηριστικά του βλήματος. Ο πυροσωλήνας
Bd Ζ f 8.8 cm Pzgr ετοποθετείτο στη βάση του
βλήματος, ενεργοποιείτο με την πρόσκρου­
ση και ήταν τύπου επιβράδυνσης (delay fuze,
Bodenzuender), προκειμένου να προκαλεί την
έκρηξη της γόμωσης του βλήματος αφού το
τελευταίο είχε εισχωρήσει στο εσωτερικό
του άρματος, προς μεγιστοποίηση του κατα­
στρεπτικού αποτελέσματος. Ο πυροσωλήνας
διέθετε μια κοχλιωμένη κοιλότητα στη βάση
του, προκειμένου να μπορεί να δεχθεί τρο­
χιοδείκτη. Η διατρητική ικανότητα του βλή­
ματος έφθανε τα 105 mm ομοιογενούς χάλυ­
βα στα 1000 m, υπό γωνία πρόσπτωσης 30
μοιρών. Χάρη στην επίδοσή του αυτή το πυ­
ροβόλο των 88 mm ήταν ένα από τα λίγα όπλα
των Γερμανών (αρχικά δε ίσως το μοναδικό)
που είχαν τη δυνατότητα να αντιμετωπίζουν
με άνεση τα σοβιετικά άρματα μάχης Τ-34.
Οι Γερμανοί δεν αρκέστηκαν στο κλασικό
αντιαρματικό βλήμα. Ανέπτυξαν και το Pzgr
Patr 40, ένα βλήμα με πυρήνα βολφραμίου, το
οποίο στις μεσαίες αποστάσεις μάχης διέθε­
τε μεγαλύτερη διατρητική ικανότητα. Η έλ­
λειψη βολφραμίου δεν επέτρεψε στα βλήμα­
τα αυτού του τύπου να γνωρίσουν μεγάλη
διάδοση.
Η σκόπευση επί των θωρακισμένων στό­
χων (καθώς και όλων των επίγειων, εναέριων
και ναυτικών στόχων στους οποίους γινόταν
χρήση του άμεσου πυρός) γινόταν μέσω ε­
νός τηλεσκοπικού σκοπευτικού με την ονο­
μασία Zielfernrohr 20, το οποίο διέθετε μεγέ­
θυνση 4° και εύρος οπτικού πεδίου 17 μοι­
ρών. Αυτό αντικαταστάθηκε από το πιο εξε­
λιγμένο ZF 20Ε. το οποίο διέθετε επιπλέον
δυνατότητα εισαγωγής δεδομένων απόστα­
σης. Για την υποβοήθηση της σκόπευσης ε­
ναντίον ταχέως κινούμενων στόχων χρησιμο­
ποιείτο επιπλέον τηλεσκοπικό σκοπευτικό
Γερμανικός αντιαεροπορικός προβολέας
των 150 cm, τύπου Flakscheinwerfer 34, σε
ώρα δράσης. Με βεληνεκές περί τα 10.000
m, χρησιμοποιήΘηκε ευρύτατα για την
κατάδειξη στόχων για τα πυροβόλα των 88
mm. Αν και με σημαντικούς τακτικούς
περιορισμούς, η συμβολή των προβολέων
στην αντιαεροπορική άμυνα του Τρίτου Ράιχ
υπήρξε ανεκτίμητη.
πανοραμικού τύπου. Για την προστασία του
στοιχείου από πυρά ελαφρών όπλων και
θραύσματα οβίδων κατά τη χρήση εναντίον
επίγειων στόχων προστέθηκε ένα ασπίδιο.
Πάντως το μεγάλο ύψος (που καθιστούσε ι­
διαίτερα δυσχερή την απόκρυψη), και ο ό­
γκος και το βάρος (που απέβαιναν σε βάρος
της τακτικής ευκινησίας) πρόδιδαν τις κατα­
βολές ενός όπλου, που δεν είχε σχεδιαστεί
με την αντιμετώπιση των αρμάτων μάχης κα­
τά νου. Τόσο το πλήρωμα, όσο και το ίδιο το
όπλο ήταν ιδιαίτερα ευάλωτα σε επιθέσεις,
τόσο από άρματα μάχης και πυροβολικό, όσο
και από αεροσκάφη κρούσης.
Οσον αφορά τη σκόπευση κατά εναε-
ρίών στόχων, αυτή - λόγω των εξαιρετικών
δυσχερειών που παρουσίαζε - σπανίως γινό­
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
ταν μέσω των οπτικών σκοπευτικών που προ-
αναφέραμε. Πραγματοποιείτο με τελείως
διαφορετικό τρόπο. Σε αντίθεση με το ελα­
φρύ και το μέσο αντιαεροπορικό πυροβολι­
κό, στα οποία η σκόπευση συντελείται μέσω
οπτικών συσκευών προσαρμοσμένων σταθε­
ρά επάνω στο όπλο, στο βαρύ αντιαεροπορι­
κό πυροβολικό (σε πυροβόλα διαμετρήμα­
τος άνω των 5,9 cm, σύμφωνα με την από 23-
2-1943 Διαταγή Τυποποίησης του Ανώτατου
Διοικητή της Luftwaffe) χρησιμοποιούντο για
τον ρόλο αυτό ειδικές συσκευές εντοπισμού
και υπολογισμού των δεδομένων των στό­
χων, οι οποίες απαιτούσαν πλήρωμα 5 ως 13
ανδρών για τη λειτουργία τους, υπηρετού­
σαν περισσότερα του ενός όπλα και βρίσκο­
νταν εγκατεστημένες σε κάποια απόσταση
από αυτά. Στην περίπτωση του Flak 18/36/37 η
συσκευή που κυρίως εχρησιμοποιείτο ονο­
μαζόταν Kommandogeraet 36 (συσκευή διοί­
κησης 36, λόγω του γεγονότος ότι δίπλα σε
αυτή βρισκόταν και ο διοικητής της πυροβο­
λαρχίας, ή, σε πιο ελεύθερη απόδοση, σύ­
στημα ελέγχου πυρός 36) και για συντομία
KdoGr 36, η οποία φερόταν επί ρυμού μετα­
φοράς όμοιου στην κατασκευή με εκείνον
του πυροβόλου, ρυμουλκείτο δε από δικό
της όχημα. Αυτή αποτελείτο κατά βάση από
ένα στερεοσκοπικό τηλέμετρο Em 4m R(H)
μήκους 4 m, το οποίο διέθετε μια κλίμακα α­
ποστάσεων η οποία εκκινούσε από τα 500 m
και έφθανε ως τα 50.000 m. Το τηλέμετρο βρι­
Flak 18 της Luftwaffe
έτοιμο να χρησιμοποιηθεί
εναντίον αρμάτων μάχης.
Προσέξτε τα
χαρακτηριστικά κιβώτια
των πυρομαχικων.
σκόταν τοποθετημένο επάνω ακριβώς από
το κυρίως σώμα της συσκευής, όπου φιλοξε­
νείτο και ο υπολογιστής του συστήματος, και
επάνω του προσαρμόζονταν με τη σειρά
τους δύο τηλεσκόπια ιχνηλάτησης του στό­
χου.
Η συσκευή υπολόγιζε τις τιμές της ανύ­
ψωσης, του αζιμουθίου και της επιβράδυν­
σης του πυροσωλήνα μέχρι το επιθυμητό ση­
μείο έκρηξης του βλήματος, βάσει της κα­
τεύθυνσης των εχθρικών αεροσκαφών, της
ταχύτητάς τους και του χρόνου πτήσης του
βλήματος μέχρι τη συνάντησή του με τον
προς αναχαίτιση εχθρικό σχηματισμό. Προ-
κειμένου να επιτυγχάνεται ο μέγιστος δυνα­
τός βαθμός ακρίβειας στον υπολογισμό των
παραπάνω δεδομένων βολής, λαμβάνονταν
επιπλέον υπόψη ορισμένες βαλλιστικές και
μετεωρολογικές παράμετροι, όπως η φθορά
των καννών, το βάρος του βλήματος, η θερ­
μοκρασία και η υγρασία του προωθητικού, η
απόκλιση του βλήματος λόγω της κατεύθυν­
σης των ραβδώσεων, η πυκνότητα, η ταχύτη­
τα και η διεύθυνση του αέρα. Λαμβανόταν α­
κόμη υπόψη και ο χρόνος καθυστέρησης των
τριών δευτερολέπτων που απαιτείτο προκει-
μένου να εισαχθεί ένα βλήμα στη θαλάμη.
Τα δεδομένα αυτά εισάγονταν στη συ­
σκευή χειροκίνητα. Τα δεδομένα ανύψωσης,
αζιμουθίου και ρύθμισης των πυροσωλήνων
που εξάγονταν μεταδίδονταν στα όπλα της
πυροβολαρχίας ηλεκτρικά, μέσω καλωδίων,
τροφοδοτώντας τη συσκευή μετάδοσης δε­
δομένων πυρός που βρισκόταν τοποθετημέ­
νη στη δεξιά πλευρά του κάθε πυροβόλου.
Αυτή έφερε την ονομασία Uebertragung 30
και αποτελείτο από τρεις ομόκεντρους κύ­
κλους από ηλεκτρικούς λαμπτήρες και ισά­
ριθμους δείκτες, οι οποίοι ήταν μηχανικά
συνδεδεμένοι με τους μηχανισμούς κίνησης
του όπλου. Οταν τα δεδομένα του στόχου
μεταβιβάζονταν στο όπλο από την KdoGr 36,
άναβαν οι αντίστοιχοι λαμπτήρες και οι χειρι­
στές μετακινούσαν κατάλληλα το όπλο
καθ'ύψος και κατά διεύθυνση ώστε οι δεί­
κτες να καλύψουν με τις άκρες τους τούς α­
ντίστοιχους λαμπτήρες.
Το σύστημα αυτό αντικαταστάθηκε το
1939 από το βελτιωμένο Uebertragung 37 (το
οποίο καταργούσε τους λαμπτήρες) και με
αυτή τη μορφή το όπλο έλαβε την ονομασία
Flak 37. Τα δεδομένα αναφορικά με τον χρόνο
πτήσης του βλήματος εισάγονταν στη συ­
σκευή αυτόματης ρύθμισης των πυροσωλή­
νων. Η μετάδοση των δεδομένων από τη συ­
σκευή σκόπευσης KdoGr 36 στα πυροβόλα ή­
ταν συνεχής. Η ίδια η συσκευή απαιτούσε
πλήρωμα 11 ατόμων για τη λειτουργία της. Οι
τρεις άνδρες χειρίζονταν το τηλέμετρο, ενώ
οι υπόλοιποι εργάζονταν στο κυρίως συγκρό­
τημα της συσκευής. Σε αυτούς πρέπει να
προστεθούν και ο διοικητής της πυροβολαρ­
χίας και δύο υπαξιωματικοί.
Η KdoGr 36 αποτελούσε, όπως γίνεται εύ­

κολα αντιληπτό, ένα οπτικό σύστημα εντοπι-
σμού και ως τέτοιο παρουσίαζε αρκετούς και
σοβαρούς περιορισμούς στη χρήση του. Δεν
μπορούσε, συγκεκριμένα, να επιτύχει εντο-
πισμό στόχων κατά τη διάρκεια της νύκτας ή
υπό συνθήκες πυκνής νέφωσης. Αν ο ουρα­
νός τη νύκτα ήταν διαυγής, ο οπτικός εντοπι-
σμός των εχθρικών αεροσκαφών μπορούσε
να επιτευχθεί με τη βοήθεια προβολέων. Αν
επικρατούσε νέφωση ή δεν υπήρχαν προβο­
λείς διαθέσιμοι, γινόταν χρήση συσκευών η­
χητικού εντοπισμού (η πλειοψηφία των οποί­
ων ανήκε στον τύπο RRH), οι οποίες εντόπι­
ζαν την κατεύθυνση των εχθρικών βομβαρ­
διστικών από τον θόρυβο των κινητήρων
τους. Τα δεδομένα της διεύθυνσης από τις
συσκευές αυτές μεταδίδονταν στους προβο­
λείς, προκειμένου να επιτευχθεί και ο απα­
ραίτητος οπτικός εντοπισμός. Σταδιακά οι
συσκευές οπτικού και ηχητικού εντοπισμού
άρχισαν να αντικαθίστανται από ραντάρ, τα
οποία λειτουργούσαν ανεξάρτητα από τις ε­
πικρατούσες καιρικές συνθήκες, επιτυγχά­
νοντας ταυτόχρονα πολύ μεγαλύτερη ακρί­
βεια στον υπολογισμό των δεδομένων βο­
λής. Οι πρώτες διατηρήθηκαν συμπληρωμα­
τικά, σε περίπτωση που δεν υπήρχαν ραντάρ
διαθέσιμα ή όταν αυτά αδυνατούσαν να λει­
τουργήσουν λόγω παρεμβολών. Τα δεδομένα
από τα ραντάρ μεταβιβάζονταν στο κέντρο
διοίκησης της πυροβολαρχίας και από εκεί
στα όπλα.
Ανεξάρτητα, πάντως, από τον τρόπο κα­
τεύθυνσής τους το γερμανικό αντιαεροπορι­
κό πυροβολικό αποδεικνυόταν επανειλημμέ­
να εξαιρετικά αποτελεσματικό. Κατά το 1943,
για παράδειγμα, θεωρήθηκε υπεύθυνο για
το ένα τρίτο των συνολικών απωλειών των
Συμμάχων σε αεροσκάφη και για την πλειο­
ψηφία όσων υπέστησαν ζημιές. Από τον
Μάρτιο μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1944 κα-
τέρριπτε κατά μέσον όρο 460 βομβαρδιστικά
τον μήνα, ενώ κατά το ίδιο
χρονικό διάστημα προξένη­
σε ζημιές σε 4.000 από αυ­
τά. Αυτές βέβαια οι επιτυ­
χίες συνδέονταν με υψηλό­
τατη κατανάλωση πυρομα-
χικών. Δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστο κατά
την περίοδο 1940-41 ένα και μόνο όπλο να ε­
ξαπολύει μέχρι και 300 βλήματα των 88 mm
σε μία και μόνη νύκτα. Αργότερα, με την επέ­
κταση της χρήσης των ραντάρ, αυξήθηκε η
ακρίβεια των βολών, η τακτική των φραγμά­
των πυρός (barrage fire) κατέστη σε μεγάλο
βαθμό περιττή και η σπατάλη των πυρομαχι-
κών περιορίστηκε σημαντικά. Πάντως ακόμη
και το 1944 απαιτούντο κατά μέσον όρο
16.000 Θλήματα των 88 mm βαλλόμενα από
Flak 18/36/37 ή 8.500 του αυτού διαμετρήμα­
τος βαλλόμενα από το πιο εξελιγμένο Flak 41
προκειμένου να καταρριφθεί ένα βομβαρδι­
στικό.
Η οργάνωση του αντιαεροπορικού πυρο­
βολικού της Luftwaffe (τα αντιαεροπορικά
πυροβόλα ανήκαν κατά κανόνα στη Γερμανι­
κή Αεροπορία) ποίκιλλε αρκετά, υποκείμενη
σε μεταβολές και τροποποιήσεις ανάλογα με
τα διατιθέμενα μέσα και τις επικρατούσες
καταστάσεις. Ενα τυπικό αντιαεροπορικό σύ­
νταγμα (Flakregiment) συνήθως αποτελείτο
από τέσσερα αντιαεροπορικά τάγματα
(Flakabteilungen), από τα οποία τα δύο απαρτί­
ζονταν από πυροβόλα, το τρίτο ήταν τάγμα
προβολέων (Scheinwerferabteilung) και το τε­
λευταίο ήταν τάγμα εκπαίδευσης-υποστήρι-
ξης (Ersatzabteilung). Κάθε τάγμα πυροβόλων
αποτελείτο από τρεις πυροβολαρχίες
(Flakbatterien), αποτελούμενες από τρία βα­
ρέα πυροβόλα των 88 mm και δύο ελαφρά
των 20 mm, τα οποία προορίζονταν για την
προστασία των βαρέων από επιθέσεις χαμη­
λού ως πολύ χαμηλού ύψους- ρόλος για τον
οποίο τα βαρέα πυροβόλα ήταν ακατάλληλα.
Κοντινή πίσω όψη του Pak 43, με τα
σκέλη του κιλλίβαντα πλήρως
ανεπτυγμένα. Διακρίνονται ο στιβαρός
μηχανισμός του κλείστρου και το
σκοπευτικό.
To Kwk 43 απετέλεσε τον κύριο οπλισμό του
βαρέος γερμανικού άρματος King Tiger.
Προσέξτε το μήκος του όπλου και την
τμηματική κατασκευή της κάννης.
Σε περίπτωση που οι πυροβολαρχίες ήταν
στατικές, δηλαδή προορίζονταν για την α­
ντιαεροπορική άμυνα βιομηχανικών περιο­
χών, μεγάλων αστικών κέντρων και άλλων
στρατηγικών στόχων, συνήθως σε αυτές δεν
περιλαμβάνονταν ελαφρά αντιαεροπορικά
πυροβόλα, η δε σύνθεσή τους ήταν ενισχυ-
μένη κατά δύο επιπλέον πυροβόλα των 88
mm.
Η αρχική υπαγωγή όλων των αντιαεροπο­
57
ρικών μέσων στη Luftwaffe δεν ικανοποιούσε
τον Γερμανικό Στρατό, ο οποίος δεν έπαψε
να ασκεί πιέσεις για την απόκτηση δικών του
αντιαεροπορικών πυροβόλων. Οταν αυτό τε­
λικά επιτεύχθηκε, ακολουθήθηκε και στην
περίπτωση αυτή μια αρκετά ευέλικτη οργα­
νωτική δομή. Ενα τυπικό αντιαεροπορικό
τάγμα του στρατού (Heeresflakabteilung) απο­
τελείτο από τέσσερις πυροβολαρχίες. Οι
δύο ήταν εξοπλισμένες με βαρέα πυροβόλα
των 88 mm, οι δε υπόλοιπες δύο με ελαφρά
των 20 mm ή μέσα των 37 mm. Οι πυροβολαρ­
χίες των 88 mm μπορούσαν να διαταχθούν να
βάλλουν εναντίον αρμάτων ή για γενικότερη
υποστήριξη, μετέφεραν δε τα ανάλογα πυρο-
μαχικά. Η χρήση των πυροβόλων των 88 mm
σε αντιαρματικό ρόλο δεν άρεσε καθόλου
στη Luftwaffe (η οποία είχε παραχωρήσει και
τα όπλα), όχι μόνο γιατί τα ειδικά αντιαρματι­
κά πυρομαχικά έφθειραν πρόωρα τις κάννες
των όπλων, αλλά και για τον πρόσθετο λόγο
ότι από τα όπλα αυτά αφαιρούντο τα (περιτ­
τά) αντιαεροπορικά σκοπευτικά και τα ανά­
λογα εξαρτήματα και παρελκόμενα, τα οποία
σπανίως επανατοποθετούντο, για να μην α­
ναφέρουμε τις μεγάλες απώλειες σε υλικό
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 Λόγω καταστροφής ή εγκατάλειψης στο πε­
δίο της μάχης) που αναπόφευκτα συνεπαγό­
ταν η αντιαρματική τους χρήση.
Η σειρά Flak 18/36/37 δεν ήταν τα μοναδι­
κά αντιαεροπορικά πυροβόλα των 88 mm του
γερμανικού οπλοστασίου κατά τον Β ’ΠΠ.
Ενώ το Flak 36 εισερχόταν σε υπηρεσία οι ι­
θύνοντες της Luftwaffe διέβλεπαν την ανά­
γκη της εξέλιξης ενός ικανότερου αντικατα­
στάτη. Διαπίστωναν ότι οι συνεχώς βελτιού-
μενες επιδόσεις των αεροσκαφών βομβαρδι­
σμού (κυρίως η ταχύτητα και το ύψος πτή-
σης) γρήγορα θα καθιστούσαν από προβλη­
ματική ως αδύνατη την αντιμετώπισή τους
από τα υπάρχοντα αντιαεροπορικά όπλα. Η
αρχική ταχύτητα του βλήματος και η ταχυβο­
λία θα έπρεπε να αυξηθούν, ενώ ταυτόχρονα
θα έπρεπε να μειωθεί η σιλουέτα του νέου
πυροβόλου, προκειμένου αυτό - κατά την
πάγια γερμανική αντίληψη - να ανταποκρίνε-
ται καλύτερα και στον αντιαρματικό ρόλο, ο
οποίος δεν έπαψε να θεωρείται από τους
Γερμανούς άρρηκτα συνδεδεμένος με τα α­
ντιαεροπορικά πυροβόλα κάθε διαμετρήμα­
τος, κυρίως δε με τα βαρέα. Η αύξηση της
αρχικής ταχύτητας του βλήματος σε 1.000
m/sec και της δραστικής οροφής σε 10.675 m
επιτεύχθηκε τόσο χάρη στην επιμήκυνση
της κάννης (η οποία απέκτησε μήκος 74 δια­
μετρημάτων ή 6,3 m), όσο και χάρη στη χρη­
σιμοποίηση βελτιωμένων προωθητικών. Για
την επίτευξη αυξημένης ταχυβολίας χρησι-
μοποιήθηκε ένας υδροπνευματικά υποβοη-
θούμενος μηχανισμός γέμισης, ο οποίος ε­
ξασφάλιζε πρακτική ταχυβολία της τάξης
των 20 βλημάτων ανά λεπτό. Το νέο όπλο έ-
To Tiger I στην Τυνησία. Απετέλεσε το πρώτο άρμα μάχης που χρησιμοποίησε ως κύριο
οπλισμό του πυροβόλο των 88 mm, του οποίου η σχεδίαση βασίστηκε στη σειρά Flak
18 του ιδίου διαμετρήματος.
λαβε αρχικά την ονομασία Geraet 37, αλλά για
λόγους αποφυγής σύγχυσης με το ήδη υπη­
ρετούν Flak 37 μετονομάστηκε το καλοκαίρι
του 1941 σε Flak 41. Παρά τις εντυπωσιακές
του επιδόσεις η επιχειρησιακή αξία του πε­
ριορίστηκε εξαιτίας των προβλημάτων που
παρουσίαζε κατά την εξαγωγή των κενών κα­
λύκων και τα οποία αναπόφευκτα δημιουρ-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
γούσαν εμπλοκές στον μηχανισμό γέμισης.
Τα προβλήματα αυτά πρέπει κατά κύριο λόγο
να αποδοθούν στην τμηματικά κατασκευα-
ζόμενη κάννη, η οποία ξεπερνούσε σε πολυ-
πλοκότητα ακόμη και εκείνη του Flak 36, το
οποίο επίσης είχε αντιμετωπίσει παρόμοια
προβλήματα -αν και σε μικρότερη έκταση. Τα
πράγματα δυσκόλευε ακόμη περισσότερο η
χρήση χάλυβα (αντί για ορείχαλκο) ως υλικού
κατασκευής των καλύκων, για λόγους εξοι­
κονόμησης του τελευταίου. Η μεταγενέστε­
ρη χρήση ορειχάλκινων καλύκων μείωσε σε
σημαντικό βαθμό τις εμπλοκές, αλλά δεν τις
εξάλειψε πλήρως.
Οι εγνωσμένης αξίας αντιαρματικές δυ­
νατότητες του αντιαεροπορικού πυροβόλου
των 88 mm αποτέλεσαν το έναυσμα για την α­
νάπτυξη ενός πυροβόλου του αυτού διαμε­
τρήματος το οποίο θα ετοποθετείτο σε άρμα
μάχης. Φημολογείται μάλιστα ότι η πατρότη­
τα της σκέψης αυτής ανήκει στον ίδιο τον
Χίτλερ, ο οποίος τη διατύπωσε το 1938, μετά
την παρακολούθηση μιας επίδειξης ενός Flak
36. Γεννήθηκε έτσι το Kwk 36 (από το
Kampfwagenkanone, δηλ. πυροβόλο οχήμα­
τος μάχης), ένα από τα ισχυρότερα πυροβό­
λα αρμάτων του Β' ΠΠ. Προερχόταν, όπως ή­
ταν φυσικό, από το Flak 36, με τις βασικές
διαφορές να επικεντρώνονται στην ενιαία
κατασκευή της κάννης, στην προσθήκη ενός
χαλινωτηρίου στο στόμιο της τελευταίας
προκειμένου να μειωθεί η διαδρομή των οπι-
σθοδρομούντων μερών στον περιορισμένο
χώρο του πύργου, καθώς και στην αντικατά­
σταση του μηχανικού συστήματος πυροδό­
τησης από ηλεκτρικό. Επειδή την εποχή ε-
κείνη δεν υπήρχε κάποιο γερμανι­
κό άρμα μάχης με μέγεθος ε­
παρκές για να φιλοξενήσει
το νέο πυροβόλο, οι εται­
ρίες Krupp και Henschel ε™*
φορτίσθηκαν με τη σχεδία­
ση ενός νέου. Από τα πρω­
τότυπα που υποβλήθηκαν
επιλέχθηκε εκείνο της Henschel και η παρα­
γωγή ξεκίνησε τον Αύγουστο του 1942. Το
άρμα έλαβε την ονομασία Panzerkampfwagen
VI Tiger I Ausf Ε, ζύγιζε 561και έφερε θωράκι­
ση με μέγιστο πάχος 110 mm (στο ασπίδιο
του πυροβόλου). Τη χρονική στιγμή της εισα­
γωγής του σε υπηρεσία και για κάποιο διά­
στημα αργότερα ήταν το ισχυρότερο άρμα
μάχης στον κόσμο.
Λόγω του μεγάλου βάρους του όπλου,
αλλά και του πύργου στον οποίο αυτό εφιλο-
ξενείτο, η κατά διεύθυνση κίνηση (περιστρο­
φή) του τελευταίου, η οποία γινόταν υδραυ­
λικά, ήταν αναπόφευκτα αργή. Τα πράγματα
χειροτέρευαν ακόμη περισσότερο όταν ο κι­
νητήρας βρισκόταν εκτός λειτουργίας, οπό­
τε η λειτουργία αυτή, όπως και εκείνη της α­
νύψωσης, έπρεπε να εκτελεστούν χειροκίνη­
τα μέσω χειροστροφάλων. Για μια πλήρη πε­
ριστροφή του πύργου κατά 360 μοίρες απαι-
τούντο στη χειροκίνητη διαμόρφωση όχι λι-
γότερες από 720 περιστροφές του
αριστερού χειροστροφάλου, γεγονός που
αποτελούσε αναμφίβολα σημαντικό τακτικό
μειονέκτημα για το Tiger και έδωσε σε αρκε­
τές περιπτώσεις σε συμμαχικά άρματα την
ευκαιρία να το εξουδετερώσουν. Οταν το
πλήρωμα του Tiger απέφευγε την αναμέτρη­
ση εναντίον αριθμητικά υπέρτερων αντιπά­
λων σε ανοικτό πεδίο και επέλεγε την τακτι­
κή της ενέδρας, αποτελούσε τον αδιαμφι­
σβήτητο κυρίαρχο. Το ισχυρό του πυροβόλο
τού έδινε τη δυνατότητα να προσβάλλει και
να καταστρέφει τα εχθρικά άρματα μάχης
από αποστάσεις από τις οποίες τα βλήματα
των τελευταίων απλώς εποστρακίζονταν ε­
πάνω στη θωράκισή του. Αξίζει εδώ να ανα­
φέρουμε ότι το Tiger I ήταν το μόνο τεθωρα­
κισμένο όχημα των Γερμανών κατά τον Β ’ ΠΠ
που έφερε ως κύριο οπλισμό το Kwk 36.
Η σειρά Flak 18/36/37 αποτέλεσε και τη
σχεδιαστική βάση επάνω στην οποία στηρί-
χθηκε η εξέλιξη του Pak 43, το οποίο από
πολλούς θεωρείται ως το καλύτερο ρυμουλ-
κούμενο αντιαρματικό πυροβόλο του Β ’ ΠΠ.
Το ιστορικό αυτής της εξέλιξης έχει σε συ­
ντομία ως εξής: Λόγω των προαναφερθέ-
ντων τεχνικών προβλημάτων που παρουσία­
ζε το Flak 41 η Krupp επιφορτίσθηκε με το έρ-
Το Flak 41
σε 9έση βολής.
γο της εξέλιξης ενός πυροβόλου του ιδίου
διαμετρήματος και ακόμη υψηλότερων επι­
δόσεων, που δεν θα παρουσίαζε όμως αυτά
τα μειονεκτήματα. Η γερμανική εταιρία απο­
φάσισε να εξελίξει παράλληλα και ένα α­
ντιαρματικό πυροβόλο στο ίδιο διαμέτρημα
με κάννη μήκους 71 διαμετρημάτων (6,28 m),
το οποίο επιπλέον θα μπορούσε να χρησιμο­
ποιήσει τα ίδια πυρομαχικά. Επειδή όμως οι
αντιαεροπορικές επιδόσεις του Geraet 42 (ό­
πως αρχικά ονομαζόταν το νέο όπλο) κρίθη-
κε ότι υστερούσαν έναντι των απαιτουμέ-
νων, οι προσπάθειες των μηχανικών της
Krupp επικεντρώθηκαν στην εξέλιξη του α­
ντιαρματικού πυροβόλου, σε προσπάθειες
που κατέληξαν στο Pak 43 (από το
Panzerabwehrkanone, δηλ. αντιαρματικό πυ­
ροβόλο). Οι επιδόσεις αυτού ήταν εντυπω­
σιακές. Η αρχική ταχύτητα του τυπικού α­
ντιαρματικού βλήματος APCBC Pzgr Patr 39-1
βάρους 10,16 kg ξεπερνούσε τα 1.000 m/sec.
Η διατρητική ικανότητά του ανερχόταν σε
167 mm ομοιογενούς χαλύβδινης θωράκισης
σε απόσταση 1.000 m και υπό γωνία πρόσπτω­
σης 30 μοιρών, ενώ όταν βαλλόταν το βά­
ρους 7,30 kg βλήμα Pzgr Patr 40 με πυρήνα
βολφραμίου η διατρητική ικανότητα υπό τις
αυτές συνθήκες έφθανε σχεδόν τα 200 mm,
καθιστώντας την εξουδετέρωση ακόμα και
των καλύτερα προστατευμένων εχθρικών
αρμάτων, συμπεριλαμβανομένων και των βα­
ρέων σοβιετικών Klim Voroshilov και Josef
Stalin, μάλλον εύκολη υπόθεση. Εχει ανα­
φερθεί περίπτωση ενός Pak 43 που κατόρθω­
σε να καταστρέψει διαδοχικά έξι σοβιετικά
άρματα μάχης τύπου Τ-34 από απόσταση
3.500 μέτρων, γεγονός που καταδεικνύει, ε­
κτός όλων των άλλων, και την ποιότητα των
σκοπευτικών με τα οποία ήταν εφοδιασμένα
τα γερμανικά πυροβόλα.
Επιπλέον και σε αντίθεση με τη σειρά
Flak 18/36/37 το Pak 43 είχε ιδιαίτερα μικρό ύ­
ψος, το οποίο δεν υπερέβαινε το 1,35 m (μι­
κρότερο από ένα σύγχρονο επιβατικό αυτο­
κίνητο). Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με
το σχετικά μικρό του βάρος (3.700 kg σε τάξη
βολής) και το ιδιαίτερα αποτελεσματικό κε­
κλιμένο διπλό ασπίδιο προστασίας, συνέβαλ­
λε στο να καθίσταται το Pak 43 σχεδόν ιδανι­
κό για τον αντιαρματικό ρόλο. Τα μοναδικά
του, ίσως, μειονεκτήματα ήταν αφενός μεν η
ελαφριά κατασκευή της κάννης (απαραίτητη
για τη διατήρηση του βάρους σε λογικά επί­
πεδα), η οποία περιόριζε τη διάρκεια ζωής
της σε λίγο περισσότερα από 500 βλήματα, α­
φετέρου δε η απαιτητική και χρονοβόρα κα­
τασκευή του, η οποία, συνεπικουρούμενη
και από τα καταστρεπτικά αποτελέσματα
των συμμαχικών βομβαρδισμών, είχε ως απο­
τέλεσμα το 1943 να αφήσουν τις γραμμές πα­
ραγωγής μόνον έξι Pak 43, ενώ ολόκληρο το
1944 ο αριθμός αυτός μόλις που έφθασε τα
1.766. Το πυροβόλο Pak 43 τοποθετήθηκε σε
τρεις από τους γνωστότερους αυτοκινούμε­
νους καταστροφείς αρμάτων των Γερμανών
κατά τον Β ’ ΠΠ (Nashorn, Elefant και
Jagdpanther), ενώ στην παραλλαγή Kwk 43 α-
ποτέλεσε τον κύριο οπλισμό
Panzerkampfwagen VI Tiger II (Koenigstiger) των
69 t, του βαρύτερου, καλύτερα προστατευ-
μένου και ισχυρότερα οπλισμένου άρματος
μάχης που τέθηκε σε παραγωγή κατά τη
διάρκεια του Β ’ ΠΠ.
Το πλήρωμα μιας συσκευής ελέγχου πυρός
Kdo. Gr 36 επί το έργον. Στο δεξιό άκρο της
φωτογραφίας διακρίνεται ο διοικητής της
πυροβολαρχίας, ο οποίος παρακολουθεί με
τα κυάλια του την κατάσταση στον αέρα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Chris Ellis από Peter Chamberlain: THE 59
FLAK/PAK 8.8 cm, Parkgate Books, Λονδίνο, 1998.
(2) Werner Mueller: THE 88 mm FLAK, Schiffer
Military History, Φιλαδέλφεια, 1991.
(3) Terry Gander: GERMANY'S GUNS, 1939-45,
Crowwood Press, Λονδίνο, 1998.
(4) Ian V. Hogg: GERMAN ARILLERY OF WORLD
WARTWO, Greenhill Books, Λονδίνο, 1997.
(5) Werner Mueller: SOUND LOCATORS. FIRE
CONTROL SYSTEMSAND SEARCHLIGHTS OF THE
GERMAN HEAVY FLAK UNITS 1939-1945, Schiffer
Military History, Φιλαδέλφεια, 1998.
(6) Curt Johnson: Artillery, Octopus Books,
Λονδίνο, 1975.
(7) John Macdonald: GREAT BATTLES OF WORLD
WAR II, Marshall Editions, Λονδίνο, 1986.
(8) Chris Bishop: WWII -THE DIRECTORY OF
WEAPONS. Greenwich Editions.
(9) Bruce Quarrie: ENCYCLOPAEDIA OF THE
GERMAN ARMY OF THE 20th CENTURY, Patrick
Stephens, Λονδίνο, 1989.
του
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 IN ΓΚΟΛ
ΕΝΑ ΣΚΛΗΡΟ ΜΑΘΗΜΑ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑ
ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΝΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΧΟΥΝ

ΠΑΡΑΜΕΙΝΕΙ ΣΕ ΤΕΤΟΙΑ ΑΦΑΝΕΙΑ ΟΠΩΣ ΑΥΤΗ ΤΟΥ

ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΖΟΥΚΩΦ ΕΠΙ ΤΩΝ ΙΑΠΩΝΩΝ ΤΟΝ

ΑΥΓΟΥΣΤΟ ΤΟΥ 1939. ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΕΚΕΙΝΗΣ ΤΗΣ

ΜΑΧΗΣ ΗΤΑΝ ΤΟΣΟ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΟ ΩΣΤΕ ΚΑΤΑ ΠΑΣΑ

ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΕΚΡΙΝΕ ΤΗΝ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΝΙΚΗ

ΕΣΣΔ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β 1ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ.

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ
Εικονογράφ ησ η: Ν ίκος Πόνος

■sau
■ η νύκτα της 23ης Αυγούστου 1939 ο Ιωσήφ
U Στάλιν Βρισκόταν στο γραφείο του στο
■ Κρεμλίνο περιμένοντας ανυπόμονα το μή­
νυμα από τον υπουργό του επί των Εξωτερικών,
Βιάτσεσλαβ Μολότωφ, ότι είχε επιτέλους επιτευ­
χθεί η πολυπόθητη συμφωνία μη-επίθεσης με τη
ναζιστική Γερμανία. Ο Στάλιν πίστευε ότι μια τέτοι­
ου είδους συνεννόηση (αν και αλλόκοτη στη φύση
της λαμδάνοντας υπόψη τις αντιθέσεις των δύο ο­
λοκληρωτικών καθεστώτων) θα έλυνε ως διά μαγεί­
ας όλα τα γεωπολιτικά προβλήματα της ΕΣΣΔ στην
Ευρώπη και την Ασία με μια και μόνο "κίνηση ματ“
που θα έμενε στα ιστορικά χρονικά ως ο ευφυέστε­
ρος διπλωματικός ελιγμός. Το ίδιο βράδυ όμως ο η­
γέτης των Σοβιέτ διάβαζε με ακόμα μεγαλύτερη α­
γωνία τη βροχή μηνυμάτων που έφθαναν στο γρα­
φείο του προερχόμενα από τη μακρινή μεθόριο
Μογγολίας-Μαντζουρίας, όπου μονάδες του Κόκκι­
νου Στρατού διεξήγαν έναν αγώνα εκμηδένισης ε­
ναντίον τμημάτων της ιαπωνικής 6ης Στρατιάς. Η
μάχη εκείνη, που για αρκετούς εξακολουθεί να πα­
ραμένει άγνωστη ως σήμερα, πήρε το όνομά της

Σοβιετικοί στρατιώτες τοποθετούν τη σημαία

τους στο ύψωμα Ρεμίζοφ, το οποίο κατέλαβαν
από τους Ιάπωνες στις 28 Αυγούστου 1939 στην
περιοχή του Χαλχίν Γκολ.
από τον ποταμό Χαλχίν Γκολ, γύρω από τον ο­
ποίο έγινε, και δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί
ότι έμελλε να αλλάξει αποφασιστικά τη ροή
του πολέμου με τη Γερμανία και να μεταμορ­
φώσει την ιστορία του υπόλοιπου 20ού αιώνα.
Ανέδειξε επίσης για πρώτη φορά μια από τις
κορυφαίες στρατιωτικές προσωπικότητες ό­
λων των εποχών, τον στρατηγό Γκεόργκι Ζού-
κωφ, που θα διεδραμάτιζε καθοριστικό ρόλο
κατά τα επόμενα χρόνια.
Το ότι ο Χίτλερ υπέγραψε τελικά πρόθυ μα
ένα τόσο σπουδαίο σύμφωνο με την κομμου­
νιστική ΕΣΣΔ χωρίς να συμβουλευθεί το Τό­
κυο, τη στιγμή που οι δυνάμεις του τελευταί­
ου είχαν εμπλακεί σε θανάσιμη μάχη με τους
Σοβιετικούς, εξόργισε σε τέτοιο βαθμό την
Ιαπωνία ώστε αυτή αρνήθηκε να παίξει πάλι
το παιγνίδι των Γερμανών και παρέμεινε επι­
δεικτικά αμέτοχη όταν η Wehrmacht εισέβαλε
στη Ρωσία κατά την επιχείρηση "Μπαρμπα-
ρόσσα" τον Ιούνιο του 1941. Ως αποτέλεσμα
της μάχης στον Χαλχίν Γκολ οι Ιάπωνες στρα-
τοκράτες εγκατέλειψαν τα φιλόδοξα σχέδιά
τους για τη δημιουργία μιας τεράστιας αυτο­
κρατορίας στην Απω Ανατολή που θα περιε-
λάμβανε την Εσωτερική και την Εξωτερική
Μογγολία, τις σοβιετικές νησιωτικές κτήσεις,
τμήματα της Σιβηρίας και το ανατολικό τμήμα
του Υπερσιβηρικού σιδηροδρόμου. Ερχόμενο
αντιμέτωπο με τη σοβιετική στρατιωτική ισχύ
το Τόκυο αποφάσισε λίγους μήνες αργότερα
να στραφεί αντίθετα -προς Νότο - και να στο­
χεύσει τα πετρέλαια των Ανατολικών Ινδιών ε­ πριν ασχοληθεί και πάλι με τα ευρωπαϊκά
πιδιώκοντας να εντάξει αυτές τις περιοχές πράγματα. Η εξέλιξη των γεγονότων τον δι­
στην αποκαλούμενη "Ευρύτερη Σφαίρα Αμοι­ καίωσε.
βαίας Ευημερίας της Ανατολικής Ασίας”.
Λίγοι ιστορικοί έχουν αποδώσει τη δέου­ 01 ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ
σα σημασία στο γεγονός ότι η σπουδή με την
οποία ο Στάλιν επεδίωξε τη συνεννόηση με τη
ΤΟΥ ΚΒΑΝΤΟΥΝΓΚ
Γερμανία οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό και στις Η ιαπωνική επιθετικότητα στην Ασία είχε
απειλές που ένιωθε να υφίσταται η χώρα του αρχίσει να εκδηλώνεται το 1931, όταν η Στρα­
από την ασιατική κατεύθυνση. Οι Ιάπωνες έ­ τιά του Κβαντούνγκ κατέλαβε τη Μαντζουρία
τειναν να γίνονται συνεχώς πιο επιθετικοί σε με έναν πραξικοπηματικό (αλλά αριστοτεχνι­
βάρος των σοβιετικών συμφερόντων στη Σι­ κό) τρόπο, επικαλούμενη τις δήθεν κινεζικές
βηρία, ιδιαίτερα μετά την προσχώρησή τους τρομοκρατικές επιθέσεις σε βάρος των βάσε-
στο Σύμφωνο Αντι-Κομιντέρν το 1936. Η σο­ ών της στο Πορτ Αρθουρ και στο Μούκδεν. Η
βιετική Απω Ανατολή παρουσίαζε μια κρίσιμη αχανής έκταση της Μαντζουρίας, που ισοδυ-
εγγενή αδυναμία εξαιτίας του ότι βασιζόταν ναμεί με την επιφάνεια της σημερινής Γερμα­
για τον ανεφοδιασμό της σε μια και μόνη σι­ νίας και της Γαλλίας, αντιπροσώπευε εκείνη
δηροδρομική γραμμή, αυτή του περίφημου Υ­ την εποχή το πιο ανεπτυγμένο μέρος της Κί­
περσιβηρικού. Ο Στάλιν διαθέτοντας άριστη νας. Η Ιαπωνία έσπευσε να νομιμοποιήσει τα
πολιτική και στρατηγική οξυδέρκεια έκρινε τετελεσμένα του Στρατού της ιδρύοντας το
πως μια συμφωνία με τον Χίτλερ το καλοκαίρι κράτος-μαριονέτα του Μαντσουκουό, επικε­
του 1939 θα του έδινε τη δυνατότητα να "τα­ φαλής του οποίου τοποθέτησε τον Κινέζο "τε­
κτοποιήσει" το πρόβλημα με τους Ιάπωνες λευταίο αυτοκράτορα", τον αδύναμο Που Γι.
Ο Σοβιετικός στρατιώτης του 1939 είχε διανύσει πολύ δρόμο από την εποχή του 1904-5,
οπότε τον είχαν νικήσει για τελευταία φορά οι Ιάπωνες. Στο ιαπωνικό στρατιωτικό εγχειρίδιο
"Πώς να Πολεμάτε τους Σοβιετικούς" οι Ρώσοι χαρακτηρίζονταν ως "υποταγμένοι,
πειθαρχημένοι, επιρρεπείς στην τυφλή υπακοή, ευπρόσβλητοι στην απόγνωση και την
κατάθλιψη, με αδύναμη θέληση, χωρίς πρωτοβουλία και απαθείς Η καρικατούρα που
φαντάζονταν οι Ιάπωνες δεν είχε καμία σχέση με τον ψυχωμένο στρατιώτη που ενεπλάκη σε
μάχη μαζί τους στον Χαλχίν Γκολ και τους συνέτριψε με την αυτοθυσία, το θάρρος, την
ικανή διοίκηση, το ανώτερο δόγμα και το άφθονο υλικό του.
61
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τα δυτικά σύνορα της κατεχόμενης από τους Ιάπωνες Μαντζουρίας σημαδεύονταν από τη
"γκρίζα ζώνη " του ποταμού Χαλχίν Γκολ, την οποία διεκδικούσαν τόσο οι Ιάπωνες, όσο και οι
Μογγόλοι. Η κύρια βάση του Ιαπωνικού Στρατού στην περιοχή ήταν η πόλη Χαϊλάρ, ενώ για
τους Σοβιετικούς και τους Μογγόλους το Ταμσάγκ.
Δεν αρκέστηκε όμως μόνο σε αυτή την επιτυ­
χία. Αναζητώντας νέες πολεμικές δάφνες οι
στρατιωτικές της δυνάμεις συνέχισαν την ε­
πεκτατική πολιτική καταλαμβάνοντας συνε­
χώς εδάφη και φθάνοντας ως τα όρια της Ε­
ξωτερικής Μογγολίας, που αποτελούσε από
το 1912 ρωσικό προτεκτοράτο. Αντιμέτωποι
με την πίεση που άρχισε να εκδηλώνεται στα
σύνορά τους οι ηγέτες της Μογγολίας (ενός
κράτους με πληθυσμό μόλις 800.000 κατοί­
κων) "προσκάλεσαν" τον Κόκκινο Στρατό να
Γ - - Ώ Τ Ι Κ Η ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ
τους συνδράμει υπογράφοντας ένα σχετικό
πρωτόκολλο τον Μάρτιο του 1936.
Μετά τον εύκολο θριάμβό της στη Μα­
ντζουρία η Στρατιά του ΚΘαντούνγκ, που είχε
την έδρα του αρχηγείου της στην πόλη Χσιν-
κίνγκ, απέκτησε τεράστιο κύρος και ανέλαδε
τον ρόλο της αιχμής του δόρατος του Ιαπωνι­
κού Στρατού στην ηπειρωτική Ασία. Νέοι ορί­
ζοντες ανοίγονταν μπροστά της. Ο έλεγχος
της Μογγολίας σήμαινε έλεγχο του Υπερσιβη­
ρικού και η στρατηγική σημασία της περιοχής
δεν είχε διαφύγει ούτε από τους τσάρους,
που είχαν προηγηθεί των μπολσεβίκων. Ο ση­
μαντικός αυτός σιδηρόδρομος αποτελούσε
κυριολεκτικά τη βασικότερη αρτηρία για τον
ανεφοδιασμό και την οικονομική ανάπτυξη
των επαρχιών που βρίσκονταν στις ανατολι­
κές εσχατιές της ΕΣΣΔ, όπως το Βλαδιβοστόκ
και η νήσος Σαχαλίνη, τις οποίες είχε αποσπά-
σει από την Κίνα κατά το δεύτερο μισό του
19ου αιώνα. Αυτή η πολύτιμη οδός ροής υλι­
κών και ανθρώπων μπορούσε να κοπεί εύκο­
λα σε οποιοδήποτε σημείο της κατά μήκος
της σινο-σοβιετικής μεθορίου, που ήταν η με­
γαλύτερη σε μήκος μεθόριος μεταξύ κρατών
εκείνη την εποχή, και ήταν ιδιαίτερα ευάλωτη
στις αραιοκατοικημένες εκτάσεις της μογγο­
λικής στέππας. Μετά την κατάληψη της Μα­
ντζουρίας οι Ιάπωνες είχαν αποδυθεί το 1937
σε έναν καταστρεπτικό πόλεμο με την Κίνα,
τον οποίο επέμεναν να ονομάζουν "επεισό­
διο" για να υποβαθμίσουν τη σημασία του και
να κατευνάσουν τη διεθνή κοινή γνώμη για
τις βαρβαρότητες που διαπράττονταν. Κατά
συνέπεια η σκέψη των μιλιταριστών, που εί­
χαν υπό τον έλεγχό τους την εξωτερική πολι­
τική της Ιαπωνίας περιορίζοντας τον αυτο­
κράτορα Χίρο Χίτο σε διακοσμητικό ρόλο, ή­
ταν στραμμένη κυρίως προς το κινεζικό θέα­
τρο επιχειρήσεων ως την εποχή που άρχισαν
να διαρρέουν οι πρώτες πληροφορίες για τις
μαζικές εκκαθαρίσεις στις οποίες είχε προβεί
ο Στάλιν σε βάρος του σώματος των αξιωματι­
κών. Ενθαρρυμένοι από την εικόνα αδυναμίας
που έδειχνε η καρατομημένη στρατιωτική δι­
οίκηση της ΕΣΣΔ οι Ιάπωνες άρχισαν με όλο
και μεγαλύτερη τόλμη να επιχειρούν μια προ­
ώθηση προς τα δυτικά, προκαλώντας παράλ­
ληλα αρκετά μεθοριακά επεισόδια με σκοπό
να σφυγμομετρήσουν την αποφασιστικότητα
και την ετοιμότητα των Σοβιετικών. Τον χειμώ­
να του 1938 κατέλαβαν τις περιοχές Τσαχάρ
και Σουιγιουάν, φανερώνοντας την πρόθεση
του Τόκυο να διεκδικήσει ενεργά τον ρόλο
του νέου "προστάτη" της Εξωτερικής Μογγο­
λίας. Αν η ΕΣΣΔ επέτρεπε να συμβεί κάτι τέ­
τοιο θα ήταν πια θέμα χρόνου η απώλεια ό­
λων των ανατολικών επαρχιών της, με δεδο­
μένη την ακόρεστη κατακτητική διάθεση της
Στρατιάς του Κβαντούνγκ.
Η τροχιά σύγκρουσης στην οποία είχαν
τεθεί η ΕΣΣΔ και η Ιαπωνία ήταν φανερή από
τον Οκτώβριο του 1937, όταν ο διοικητής της
Στρατιάς του Κβαντούνγκ, στρατηγός Ουέ-
ντα Κενκίτσι, δεν δίστασε να δηλώσει δημό­
σια ότι οι δυνάμεις του όφειλαν να νικήσουν
τους Σοβιετικούς προκειμένου να εξαλεί­
ψουν κάθε κομμουνιστική επιρροή στην Κίνα.
Το καλοκαίρι του 1938 Ιάπωνες και Σοβιετικοί
στρατιώτες ενεπλάκησαν σε μια σύντομη, αλ­
λά σφοδρή μάχη για τον έλεγχο του υψώμα­
τος Τσανγκουφένγκπου βρισκόταν 100 km νο­
τιοδυτικά του Βλαδιβοστόκ. Κατά τη σύ­
γκρουση εκείνη η ιαπωνική Στρατιά της Κορέ­
ας που "χειρίστηκε" το ζήτημα υπέστη 1.400 α­
πώλειες και οι Σοβιετικοί 3.100. Ο Κόκκινος
Στρατός όμως είχε πολεμήσει καλά με δεδο­
μένη τη χαώδη κατάσταση που είχε προκλη-
θεί στις τάξεις του από τις εκκαθαρίσεις του
Στάλιν. Η κακοδαιμονία της κομμουνιστικής
καχυποψίας και μισαλλοδοξίας λίγο έλειψε να
προκαλέσει και μια νέα καταστροφή. Ο φημι­
σμένος στρατάρχης Βασίλυ Μπλύχερ, που ή­
ταν ανώτατος στρατιωτικός διοικητής της Σο­
βιετικής Απω Ανατολής και είχε καταστρώσει
το σχέδιο επιχειρήσεων στο Τσανγκουφένγκ,
κλήθηκε λίγο πριν από τη μάχη στη Μόσχα, ό­
που και εκτελέστηκε. Το "επεισόδιο του Τσαν-
γκουφένγκ” (για τους Σοβιετικούς “μάχη της
λίμνης Χασάν") ακολουθήθηκε από σειρά ε­
πεισοδίων μικρότερης έντασης στα σύνορα
Μογγολίας-Μαντζουρίας, γεγονός που μαρ­
τυρούσε πιθανή στροφή του ιαπωνικού εν­
διαφέροντος προς τα δυτικά.
Το καλοκαίρι του 1939 η προσοχή της διε­
θνούς κοινότητας ήταν δικαιολογημένα
στραμμένη προς την Ευρώπη και την επερχό-
μενη θύελλα και έτσι ελάχιστοι ήταν εκείνοι
που ασχολούντο με τα γεγονότα στη μογγολι­
κή μεθόριο. Τα αιματηρά συνοριακά επεισόδια
μεταξύ Ιαπώνων και Σοβιετικών αυξήθηκαν
σε αριθμό και ένταση ιδίως μετά τον Ιανουά­
ριο του 1939, φέρνοντας σε δυσχερή θέση το
επιτελείο του σοβιετικού 57ου Σώματος που
είχε την έδρα του στην Ουλάν Μπατόρ. Οι σο­
βιετικές δυνάμεις που βρίσκονταν στη Μογ­
γολία για να αποδεικνύουν έμπρακτα το εν­
διαφέρον της Μόσχας για την περιοχή αριθ­
μούσαν 30.000 άνδρες, αλλά φαίνονταν να
βρίσκονται σε μειονεκτική θέση. Πιθανώς θα
έρχονταν αντιμέτωπες με μονάδες της Στρα­
τιάς του Κβαντούνγκ, το άνθος του Ιαπωνι­
κού Στρατού, που μπορούσαν να ανεφοδιάζο-
νται εύκολα και γρήγορα από το σιδηροδρομι­
κό δίκτυο της Μαντζουρίας, τη στιγμή που οι
σοβιετικές δυνάμεις στην Εξωτερική Μογγο­
λία απείχαν τουλάχιστον 700 km από την εγγύ­
τερη βάση τους στη Μπορζίγια και δρούσαν
σε μια χώρα με ανύπαρκτο οδικό δίκτυο.
Η "ΓΚΡΙΖΑ ΖΩΝΗ"
ΤΗΣ ΜΟΓΓΟΛΙΑΣ
Στις 4 Οκτωβρίου 1938 μια 24μελής ομάδα
Ιαπώνων που εξέταζε την περιοχή ανατολικά
του Χαλχίν Γκολ δέχθηκε πυρά τυφεκίων από
έφιππους Μογγόλους. Παρόμοιες ανταλλα­
γές πυρών συνεχίστηκαν κατά τους επόμε­
νους μήνες. Η διαταγή Αρ. 1488 που εξέδωσε
η Στρατιά του Κβαντούνγκ απαιτούσε από τα
ιαπωνικά στρατεύματα “ούτε να προβαίνουν,
αλλά ούτε και να επιτρέπουν σε άλλους να
προβούν σε παραβιάσεις της μεθοριακής
γραμμής". Οπου όμως τα σύνορα δεν ήταν σα­
φώς καθορισμένα το αρχηγείο επέτρεπε
στους τοπικούς διοικητές να τα χαράξουν με
δική τους πρωτοβουλία ενημερώνοντας απλά
τους ανωτέρους τους! Το παράδοξο είναι πως
δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι είχε προηγηθεί
η παραμικρή συνεννόηση μεταξύ του Τόκυο
και της Στρατιάς του Κβαντούνγκ για την έκ­
δοση των διαταγών που αφορούσαν τη φρού­
ρηση της μεθορίου. Η κυριότερη αμφισβη­
τούμενη περιοχή ήταν ένας θύλακας που πε-
ρικλειόταν ανατολικά από τη μεθόριο την ο­
ποία αναγνώριζαν οι Σοβιετικοί (μια νοητή
γραμμή στον άξονα Αμουκουλάνγκ-Χαντα-
γκάι που περνούσε από το χωριό Νομονχάν)
και 20 km δυτικότερα από τον ποταμό Χαλχίν
Γκολ που έρρεε από Βορρά προς Νότο. Οι Ιά­
πωνες επέμεναν ότι το σύνορο θα έπρεπε να
είναι ο Χαλχίν Γκολ, διότι ήταν δύσκολο να γί­
νουν διακριτά κάποια άλλα σύνορα σε μια
στέππα όπως αυτή της Μογγολίας. Ενας μι­
κρότερος ποταμός, ο Χαϊλαστίν Γκολ, έτεμνε Ο στρατάρχης Ζούκωφ συνέδεσε το όνομά
σχεδόν κάθετα τον Χαλχίν Γκολ στο μέσο της του με τις μεγαλύτερες νίκες των
αμφισβητούμενης περιοχής που είχε μήκος Σοβιετικών Ενόπλων Δυνάμεων κατά τον Β '
15-18 km. Ο τόπος εκείνος ήταν ένας από τους Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά το άστρο του
πιο έρημους και αφιλόξενους που θα μπορού­ έλαμψε για πρώτη φορά στην Απω Ανατολή,
σε κάποιος να συναντήσει πάνω στον πλανή­ όταν έδωσε στους υπερφίαλους Ιάπωνες
ένα σκληρό μάθημα στον ποταμό Χαλχίν
τη και τα μόνα αξιοσημείωτα τοπογραφικά χα­
Γκολ.
ρακτηριστικά ήταν τα υψώματα εκατέρωθεν
του Χαϊλαστίν Γκολ και δύο περιοχές κινούμε­
νης άμμου που ήταν αδιάβατες από οχήματα.
Τον χειμώνα το κρύο ήταν ανυπόφορο και οι
θερμοκρασίες έφθαναν στους -55 βαθμούς
63
Κελσίου, ενώ τους καλοκαιρινούς μήνες η ζέ­ Σοβιετικοί στρατιώτες του πυροβολικού και
στη ήταν αποπνικτική και τα κουνούπια "κατα­ Μογγόλοι ιππείς της 6ης Μεραρχίας Ιππικού
βρόχθιζαν" οποιονδήποτε είχε εκτεθειμένο περιεργάζονται ένα εγκαταλελειμμένο
το δέρμα του. Ο Ιούνιος και ο Ιούλιος ήταν οι ιαπωνικό πυροβόλο.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
4» 'jfei {,<
 μόνοι μήνες του χρόνου που το θερμόμετρο
στα σύνορα της Μογγολίας δεν έπεφτε κάτω
από το μηδέν. Βλάστηση υπήρχε μόνο σε μια
στενή λωρίδα γης κατά μήκος του Χαλχίν
Γκολ. Η υπόλοιπη περιοχή ήταν μια ατελείωτη
θαμνώδης πεδιάδα μέχρι εκεί που μπορούσε
να φθάσει το μάτι. Δεν υπήρχε ούτε ένα δέ­
ντρο σε ακτίνα εκατοντάδων χιλιομέτρων. Α­
κόμα και η ξυλεία για τα κινητά μαγειρεία έ­
πρεπε να μεταφέρεται από τη Σιβηρία.
Επειτα από όλους αυτούς τους λανθα­
σμένους χειρισμούς και υπολογισμούς η ια­
πωνική 23η Μεραρχία Πεζικού, που έδρευε
στην πόλη Χαϊλάρ, πήρε την άτυπη έγκριση
της Στρατιάς του Κβαντούνγκ για να πραγμα­
τοποιήσει μια επιχείρηση σάρωσης των ενο­
χλητικών Μογγόλων ιππέων στον Χαλχίν
Γκολ. Στις 28 Μαϊου 1939 έστειλε 2.500 άν­
δρες να εκκαθαρίσουν την ανατολική όχθη
του ποταμού, με την εντολή να αποσπάσουν
όσο το δυνατόν περισσότερα πτώματα Μογ-
γόλων για να αποδείξουν ποια πλευρά παρα­
βιάζει πραγματικά τη μεθόριο. Η αποστολή ε­
ξελίχθηκε σε βίαιη μάχη με τον εχθρό, που
φάνηκε πολύ ισχυρότερος από όσο είχε υπο­
λογίσει ο διοικητής της 23ης Μεραρχίας, υπο­
στράτηγος Μιτσιτάρο Κοματσουμπάρα. Οι Ιά­
πωνες καθηλώθηκαν από σφοδρά πυρά πυρο­
βολικού, ενώ ένα απόσπασμα 200 ανδρών υπό
τον αντισυνταγματάρχη Γιαόζο Αζούμα εξο­
ντώθηκε ολοσχερώς. Παρόλα αυτά οι Μογγό-
λοι υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν στη δυτι­
κή όχθη του Χαλχίν Γκολ και οι Ιάπωνες επέ­
στρεψαν στο Χαϊλάρ πιστεύοντας ότι είχαν
λύσει το πρόβλημα και είχαν δώσει ένα καλό
μάθημα στον εχθρό.
Την 1η Ιουνίου ο υπουργός Αμυνας της
ΕΣΣΔ, Κλήμεντ Βοροσίλωφ, κάλεσε εσπευ­
σμένα στο γραφείο του τον υποδιοικητή της
Στρατιωτικής Περιοχής της Λευκορωσίας,
στρατηγό Γκεόργκι Ζούκωφ, και του ανακοί­
νωσε απλά: “Νομίζω ότι οι Ιάπωνες έχουν αρχί­
σει μια μεγάλη στρατιωτική περιπέτεια. Οπως
και αν είναι πρόκειται μόνο για την αρχή". Ο
Βοροσίλωφ διέταξε τον Ζούκωφ να μεταβεί ε­
πειγόντως στην Απω Ανατολή, να εκτιμήσει
επί τόπου την κατάσταση και αν το έκρινε α­
παραίτητο, να αναλάβει ο ίδιος τη διοίκηση
των σοβιετικών δυνάμεων στη Μογγολία.
Ποιος ήταν όμως ο άνθρωπος στον οποίο
ο Στάλιν εμπιστευόταν μια τόσο κρίσιμη απο­
στολή τη στιγμή που δεν είχε ακόμα κοπάσει
ο θόρυβος από τις μαζικές εκτελέσεις τόσων
εξαίρετων αξιωματικών; Ο 43χρονος Ζούκωφ
είχε αρχίσει τη στρατιωτική πορεία του το
1915 και είχε παρασημοφορηθεί δύο φορές
τον επόμενο χρόνο για την ανδρεία που επέ-
δειξε κατά τη μάχη εναντίον των Γερμανών.
Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου είχε
τραυματιστεί σοβαρά από χειροβομβίδα (το
1919) και η ακόλουθη άνοδός του στην ιεραρ­
χία του Στρατού θα μπορούσε να χαρακτηρι-
σθεί ως μέτρια. Το 1930 ανέλαβε καθήκοντα
βοηθού επιθεωρητή του ιππικού και ήλθε για
πρώτη φορά σε επαφή με τον χαρισματικό
στρατάρχη Τουχατσέφσκυ, που τον μύησε
στις θεωρίες του για τις "επιχειρήσεις σε βά­
θος". Ο Ζούκωφ σώθηκε από τις εκκαθαρίσεις
χάρη στη φτωχή και άσημη καταγωγή του (ή­
ταν γιος ενός απλού χωριάτη υποδηματοποι­
ού) και διορίστηκε διοικητής του 3ου Σώμα­
τος Ιππικού το 1937, πριν μετατεθεί στη Λευ­
κορωσία. Ετσι όταν κλήθηκε από τον Βοροσί­
λωφ ήταν ήδη ένας αξιωματικός άριστα κα­
ταρτισμένος και έμπειρος, εμποτισμένος με
νέες ιδέες και έτοιμος να εφαρμόσει τα νέα ε­
πιχειρησιακά δόγματα. Ο Ζούκωφ είχε επίσης
τη φήμη ενός εξαιρετικά αυστηρού ανθρώ­
που, που έδινε ιδιαίτερη έμφαση στην πει­
θαρχία και ήταν πολύ απαιτητικός από τους υ­
φισταμένους του, στους οποίους δεν συγχω­
ρούσε το παραμικρό σφάλμα. Από μια εύνοια
της τύχης ή ως αποτέλεσμα ρεαλιστικού και
ακριβούς υπολογισμού ο Στάλιν φρόντισε

ΠΕΖΙΚΟΥ
Με το τέλος των επιχειρήσεων στο Βουχάν και στην Καντώνα το 1938,
ο Ιαπωνικός Στρατός άρχισε να ετοιμάζεται για έναν παρατεταμένο πόλεμο
στην Κίνα έχοντας πάντα την προσοχή στραμμένη προς την ΕΣΣΔ. Οι ε­
χθροπραξίες με τους Κινέζους συνέχισαν να απορροφούν τις 27 από τις 37
μεραρχίες που διέθετε τότε και όταν τον Ιούλιο του 1938 χρειάστηκε να
μεταφερθούν νότια οι δύο ταξιαρχίες ιππικού που διατηρούσε στην πόλη
Χαϊλάρ της Μαντζουρίας, ανέκυψε ένα σοβαρό πρόβλημα σχετικά με το
ποια μονάδα θα έπρεπε να τις αντικαταστήσει σε καθήκοντα φρουράς κο­
ντά στη μογγολική μεθόριο. Η πρώτη σκέψη του Αυτοκρατορικού Γενικού
Επιτελείου ήταν να στείλει στη θέση τους την 8η Μεραρχία Πεζικού, αλλά
64 οι αυξανόμενες ανάγκες στην Κίνα επέβαλλαν τη μεταφορά της εκεί. Στο
μεταξύ βρισκόταν σε εξέλιξη ένα πρόγραμμα συγκρότησης επτά νέων με­
ραρχιών στον Ιαπωνικό Στρατό, με σκοπό να τον εφοδιάσει με αρκετές δυ­
νάμεις για μελλοντική επέκταση των επιχειρήσεων. Οι παλαιές μεραρχίες
διατηρήθηκαν οε εφεδρεία αρχικά στην Ιαπωνία και κατόπιν στη Μαντζου­
ρία, ως ασφάλεια για το υποθετικό ενδεχόμενο ενός γενικευμένου πολέ­
μου με την ΕΣΣΔ.
Η βασική διαφορά των νέων μεραρχιών από τις παλαιές ήταν ο μικρός
αριθμός μόνιμων στελεχών που διέθεταν, καθώς επανδρώνονταν κυρίως
από εφέδρους και προσωπικό μεγάλης σχετικά ηλικίας. Από τις αρχές του
1938 η δομή των ιαπωνικών μεραρχιών άλλαξε από αυτή των τεσσάρων συ­
νταγμάτων σε εκείνη των τριών. Η 23η Μεραρχία Πεζικού, που ενεργοποιή-
θηκε τον Απρίλιο του ίδιου έτους στην περιοχή Κουμαμότο του ημιτροπι-
κού νησιού Κυουσού, ανήκε σε αυτόν τον νέο τύπο "τριαδικής" μεραρχίας.
Οι άνδρες της προέρχονταν κυρίως από το Κυουσού και σε μικρότερο βαθ­
μό από το δυτικό Χονσού και πόλεις όπως η Κουρούμα, η Χιροσίμα και η
Κοκούρα. Τα τρία οργανικά της συντάγματα πεζικού ήταν το 64ο, το 71ο
και το 72ο, ενώ επιπρόσθετα διέθετε το 23ο Σύνταγμα Αναγνώρισης Ιππι­
κού, το 13ο Σύνταγμα Πεδινού Πυροβολικού με εννέα πυροβολαρχίες, το
23ο Σύνταγμα Μηχανικού και το 23ο Σύνταγμα Μεταφορών. Ολα τα “ συ­
ντάγματα", εκτός από εκείνα του πεζικού, διέθεταν ουσιαστικά από δύο
λόχους το καθένα. Η συνολική αριθμητική δύναμη της 23ης Μεραρχίας α­
νερχόταν σε 13.000 αξιωματικούς και οπλίτες. Οι τελευταίοι ήταν νεαρότα­
τοι και άπειροι, αλλά επιθετικοί, ενθουσιώδεις και καλοί μαχητές - ειδικά ε­
κείνοι που κατάγονταν από το Κυουσού είχαν τη φήμη άριστης υγείας και
μεγάλης φυσικής αντοχής. Η ποιότητα των αξιωματικών όμως ήταν μέτρια.
Οι περισσότεροι ήταν νεαροί μαθητές στρατιωτικών σχολών ή δόκιμοι που
κατατάσσονταν για έναν χρόνο και οι απόφοιτοι της στρατιωτικής ακαδη­
μίας ήταν ελάχιστοι. Πολλοί από τους κατώτερους αξιωματικούς ήταν έφε­
δροι που είχαν κληθεί και πάλι σε υπηρεσία έπειτα από τις σπουδές τους
στο πανεπιστήμιο.
Ο υποστράτηγος Κοματσουμπάρα Μιτσιτάρου ανέλαβε τη διοίκηση
της Μεραρχίας στις 7 Ιουλίου 1938 και στο τέλος του μήνα ο σχηματισμός
μετακινήθηκε στο Χαϊλάρ της Μαντζουρίας, κοντά στις λίμνες Χουλούν
Νορ και Μπουίρ Νορ, όπου υπήχθη στις διαταγές της Στρατιάς του Κβα-
ντούνγκ. Τα όπλα και το υπόλοιπο υλικό της βρίσκονταν στα προβλεπόμε-
να επίπεδα, αλλά η ποιότητά τους δεν ήταν καθόλου ικανοποιητική για επι­
χειρήσεις σε έρημο. Οι στρατιωτικές αναφορές της εποχής μάλιστα τη χα­
ρακτήριζαν από "καθόλου καλή" ως "τη χειρότερη στον Ιαπωνικό Στρατό".
Ακόμα υπήρχαν ελλείψεις σε οχήματα, η 23η Μεραρχία ήταν αναγκασμένη
να βασίζεται ακόμα στα ξεπερασμένα πυροβόλα Τύπου 38 των 75 mm, που
είχαν κατασκευαστεί το 1907 και τα οποία δεν χρησιμοποιούσε πια καμία
άλλη ιαπωνική μεραρχία. Ο αντιαρματικός οπλισμός της ήταν ανεπαρκέ­
στατος, παρά το γεγονός ότι είχε αναπτυχθεί σε μια περιοχή όπου αναμε-
νόταν να δράσει σε ανοικτό χώρο. Προφανώς η Στρατιά του Κβαντούνγκ υ­
πέθετε ότι η 23η Μεραρχία θα αντιμετώπιζε μόνο ελαφρά οπλισμένους
Μογγόλους ιππείς, διαφορετικά δεν μπορεί να εξηγηθεί το ότι την προικο­
δότησε μόνο με τέσσερα πυροβόλα των 37 mm και τέσσερα των 75 mm
(κατασκευής 1908) ανά σύνταγμα πεζικού. Το σύνολο πυροβόλων της με­
ραρχίας μόλις που έφθανε τα 60 και ο αριθμός βαρέων πολυβόλων ήταν ε­
πίσης μικρός σε σύγκριση με άλλους ιαπωνικούς σχηματισμούς παρόμοιου
μεγέθους.
Οταν ο επιτελάρχης της 23ης Μεραρχίας, συνταγματάρχης Ούτσι
Τοουτόμου, έστειλε επείγον σήμα στο αρχηγείο της Στρατιάς τού Κβα-
ντούνγκ ζητώντας να συμπληρωθεί ο εξοπλισμός, εκείνο του απάντησε
πως ο τομέας του Χαϊλάρ ερχόταν τελευταίος σε προτεραιότητα χορήγη­
σης νέου υλικού και η Μεραρχία απέμεινε μόνη και “ανεξάρτητη" στη δύση
προσπαθώντας να εκτελέσει κάποιες ασκήσεις ετοιμότητας κατά τον δρι-
μύ χειμώνα του 1938-39. Οι ειδικοί του Ιαπωνικού Στρατού κατέτασσαν την
23η Μεραρχία από άποψη μαχητικής ικανότητας “ κάτω του μέσου όρου"
και τη συνέκριναν με εκείνη που αναμενόταν να έχει μια μεραρχία φρούρη­
σης στην Κίνα. Κατά κανόνα χρειάζονταν τουλάχιστον 18 μήνες για να μορ-
φοποιηθεί μια νέα μεραρχία και να αποκτήσει τη συνοχή της και αυτό σή-
μαινε πως η 23η (αν και είχε αυξήσει τη δύναμή της σε 15.140 άτομα) είχε
ανάγκη από ένα ακόμα έτος εκπαίδευσης την εποχή της μάχης του Χαλχίν
Γκολ. Σύμφωνα με την εντύπωση ενός Ιάπωνα επιτελούς "η 23η Μεραρχία
θύμιζε ένα ζευγάρι νεονύμφων που δεν γνωρίζει ακόμα καλά ο ένας τον
άλλον και είναι υποχρεωμένο να ξεκινήσει τη ζωή του έχοντας μόνο μια κα­
τσαρόλα και ένα τηγάνι".

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
στον κατάλληλο χρόνο να επιλέξει τον κατάλ­
ληλο άνθρωπο για την κατάλληλη θέση, όπως
έπραξε αργότερα και ο Χίτλερ με τον Ρόμμελ.
Η ΕΣΣΔ χρειαζόταν σε εκείνη τη φάση στην Α­
νατολή τον καλύτερο αξιωματικό της και έλα-
6ε πραγματικά τον καλύτερο.
Ο Ζούκωφ έφθασε στο επιτελείο του
57ου Σώματος στη Μογγολία στις 5 Ιουνίου
1939 και σχεδόν αμέσως εξοργίστηκε διαπι­
στώνοντας ότι ο στρατηγός Φεκλένκο, που η­
γείτο του σχηματισμού, ειχε το αρχηγείο του
σε απόσταση 100 km από το μέτωπο. Επιπλέον
ούτε ο Φεκλένκο, ούτε κανένας από τους επι­
τελείς του δεν είχε επισκεφθεί την περιοχή ε­
πιχειρήσεων του Χαλχίν Γκολ και είχαν αμελή­
σει να διατάξουν τη στρώση τηλεφωνικών και
τηλεγραφικών καλωδίων ή τη δημιουργία δια­
δρόμου απο-προσγείωσης. Κατά συνέπεια ο
έλεγχος που είχαν επί των μάχιμων μονάδων
ήταν ελλιπέστατος. Ο Ζούκωφ απάλλαξε τον
Φεκλένκο και ανέλαδε τη διοίκηση του 57ου
Σώματος, στέλνοντας παράλληλα επείγον σή­
μα προς τη Μόσχα για την αποστολή μεγάλων
ενισχύσεων, οι οποίες όντως κατέφθασαν ως
το τέλος του μήνα. Στις ήδη
μογγολικές δυνάμεις, την 7η Ταξιαρχία Μεθο­
ριακών Φρουρών και την 6η Ταξιαρχία Ιππικού,
προστέθηκαν η 11η Τεθωρακισμένη Ταξιαρ­
χία, οι 7η, 8η και 9η Μηχανοκίνητες Ταξιαρ­
χίες, η 36η Μηχανοκίνητη Μεραρχία, ένα από-
σπασμα Θαρέος πυροβολικού και η μογγολική
8η Μεραρχία Ιππικού.
Στις αρχές Ιουλίου είχαν πια αναπτυχθεί
εκατέρωθεν του Χαλχίν Γκολ σημαντικές
στρατιωτικές δυνάμεις και από τους δύο αντι­
πάλους. Οι Ιάπωνες διέθεταν ολόκληρη την
23η Μεραρχία Πεζικού και ένα σύνταγμα της
έμπειρης 7ης Μεραρχίας Πεζικού, σε ένα σύ­
νολο που αριθμούσε 20.000 πεζούς, 4.700 ιπ­
πείς, 70 άρματα μάχης και 268 πυροβόλα. Σο­
βιετικοί και Μογγόλοι υστερούσαν ακόμα α­
ριθμητικά, παρατάσσοντας 11.000 πεζούς,
2.000 ιππείς, 186 άρματα μάχης, 266 θωρακι­
σμένα οχήματα και 109 πυροβόλα.
Η επόμενη κλιμάκωση σημειώθηκε στον
εναέριο χώρο μεταξύ Χαλχίν Γκολ και μεθορί­
ου. Μεταξύ των ενισχύσεων που ζήτησε και έ­
λαβε ο Ζούκωφ συγκαταλέγονταν 100 μαχητι­
κά αεροσκάφη (από τα οποία αρκετά ήταν των
τύπων 1-16 και 1-153), με τα οποία πετούσαν
μεταξύ άλλων και 21 χειριστές που είχαν τιμη­
θεί με το διάσημο του Ηρωα της Σοβιετικής Ε ­
νωσης για τη δράση τους κατά τον Εμφύλιο
Πόλεμο της Ισπανίας. Μεταξύ 17 και 19 Ιουνί­
ου τα σοβιετικά αεροσκάφη προσέβαλαν ια­
πωνικές θέσεις κοντά στη λίμνη Μπουίρ Νορ
και στο χωριό Καντσουερχμιάο, όπου πολυβό-
λησαν τη φρουρά από ύψος 300 m. Στις 22 Ιου­
νίου έγινε μια γιγαντιαία αερομαχία πάνω από
έδαφος της Εξωτερικής Μογγολίας, στην ο­
ποία συμμετείχαν 92 ρωσικά αεροσκάφη και
120 ιαπωνικά. Οι δύο πλευρές εξέδωσαν αντι-
κρουόμενες ανακοινώσεις ισχυριζόμενες ότι
οι πιλότοι τους επικράτησαν άνετα και κατέρ-
ριψαν 40-50 αεροσκάφη του αντιπάλου. Θορυ­
βημένη από τη συνεχή αεροπορική δραστη­
ριότητα των Σοβιετικών η Στρατιά του Κβα-
ντούνγκ πήρε την απόφαση να καταφέρει ένα
μαζικό προληπτικό πλήγμα κατά της κύριας
Τα ιαπωνικά
στρατεύματα
κινή&ηκαν πεζή από το
Χαϊλάρ ως τον Χαλχίν
Γκολ για την επίθεσή
τους τον Ιούλιο του
1939, καλύπτοντας σε
έξι ημέρες απόσταση
200 km.
μογγολικής βάσης του Ταμσάγκ στις 27 Ιουνί­
ου. Η επιχείρηση κατέληξε στην καταστροφή
τουλάχιστον 98 αεροσκαφών στο έδαφος και
στον αέρα και στην πρόκληση ζημιών σε άλλα
51.
Εκμεταλλευόμενος την ευκαιρία που πί­
στευε ότι διαγραφόταν μπροστά του από τη
σαρωτική επιτυχία του αεροπορικού κτυπή­
ματος ο Κοματσουμπάρα αποφάσισε να επιτε­
θεί εκ νέου με τη Μεραρχία του στις 2 Ιουλί­
ου, προκειμένου να εκμηδενίσει τα μογγολικά
τμήματα τα οποία είχαν περάσει πάλι στην α­
νατολική όχθη του Χαλχίν Γκολ καθηλώνο-
ντάς τα με επιθέσεις κατά μέτωπο και κυκλώ-
νοντάς τα με την αιφνιδιαστική διάβαση του
ποταμού από τον Βορρά. Το σχέδιό του προέ-
βλεπε έναν υπερκερωτικό ελιγμό προς Νότο,
ο οποίος θα απέκοπτε τις οδούς υποχώρησης
των Μογγόλων. Ομως η επιχείρηση δεν εξελί­
χθηκε όπως την είχε συλλάβει ο Κοματσου­
μπάρα. Η γεφύρωση του Χαλχίν Γκολ αποδεί­
χθηκε εξαιρετικά χρονοβόρα (ολόκληρη η
Στρατιά του Κβαντούνγκ διέθετε μόνο μια
πλωτή γέφυρα μήκους 50 m, την οποία είχε
παραχωρήσει στην 23η Μεραρχία) και η δυτι­
κή όχθη έβριθε από τεθωρακισμένα των Σο­
βιετικών, Οι τελευταίοι έριξαν στη μάχη έναν
τόσο μεγάλο αριθμό αρμάτων μάχης ώστε το
ιαπωνικό πεζικό παρά τον ηρωισμό και την αυ­
τοθυσία του ακινητοποιήθηκε χωρίς να μπο­
ρέσει να προχωρήσει ποτέ νοτιότερα από τα
υψώματα Μπαϊν Τσαγκάν. Τα ελάχιστα άρματα
του αντιστράτηγου Γιασουόκα Μασαόμι προ­
σπάθησαν με πάθος να υπερασπιστούν το πε­
ζικό, αλλά υπέστησαν σοβαρές απώλειες. Οι
Ιάπωνες αιφνιδιάστηκαν από τον αριθμό Σο­
βιετικών στρατιωτών και αρμάτων που συνά­
ντησαν, αφού υπέθεταν ότι θα αντιμετώπιζαν
κυρίως Μογγόλους μαχητές και λίγους "συμ­
βούλους" της Μόσχας.
Αυτή η πρώτη σοβαρή μάχη μεγάλης έ­
κτασης στον Χαλχίν Γκολ κατέδειξε και στους
δύο εμπολέμους τα σοβαρά προσκόμματα
που έθετε στις κάθε είδους στρατιωτικές επι­
χειρήσεις η μορφολογία της περιοχής. Η έλ­
λειψη νερού ήταν τέτοια ώστε γινόταν η μεγα­
λύτερη δυνατή οικονομία. Ο υπολοχαγός Νο-
γκούτσι παραδέχθηκε ότι είχε να πλύνει το
πρόσωπό του 20 ημέρες. Αρκετοί Ιάπωνες έ­
χασαν μέχρι και το 18% του βάρους τους από
την πείνα και τις στερήσεις, οι δε αντίπαλοί
τους υπέφεραν στον ίδιο βαθμό. Οσο για τη 65
γνώμη που είχαν οι Ιάπωνες για τις μαχητικές ■■■
αρετές των Σοβιετικών, αυτή κυμαινόταν από
μέτρια ως πολύ καλή, όπως ανέφερε και ο συ­
νταγματάρχης Ταμάντα Γιοσίο: "Σε αρκετές
περιπτώσεις, όταν πολεμούσαμε εκ του συ-
στάδην, οι Σοβιετικοί αρνούντο να υποχωρή­
σουν και μερικοί ανατινάζονταν μόνοι τους με
χειροβομβίδες για να μη συλληφθούν". Επει­
τα από μια μάχη στην ανατολική όχθη του
Χαλχίν Γκολ οι Ιάπωνες καταμέτρησαν 102
πτώματα Σοβιετικών "πεσμένα όλα στην πλά­
τη, μεγάλα σώματα που βρίσκονταν μέσα σε
μαυρισμένες κηλίδες αίματος". Το σθένος και
η αποφασιστικότητα των Σοβιετικών θα έπρε­
πε να καταστήσουν τους Ιάπωνες πιο προσε­
κτικούς, αλλά αυτοί αφέθηκαν να μεθύσουν
από τον ενθουσιασμό της προσωρινής νίκης.
Η σοβιετική τακτική προέβλεπε την εξα­
σθένηση του αντιπάλου με βολές πυροβολι­
κού και την ακόλουθη συνδυασμένη επίθεση
με πεζικό και άρματα. Συνήθως αναλογούσαν
10 πεζοί σε κάθε άρμα και τα τεθωρακισμένα
χρησιμοποιούντο κυρίως σαν κινούμενο πυ­
ροβολικό, αποφεύγοντας να πλησιάσουν πο­
λύ τις αμυντικές γραμμές των Ιαπώνων. Τα άρ­
ματα προτιμούσαν να βάλλουν από στατικές
θέσεις και οι πυροβολητές τους ήταν γενικά
εύστοχοι. Σε αντίθεση με τα αδύναμα βραχύ-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 K a w a πυροβόλα των 37 και των 57 mm που
διέθεταν τα ελαφρά ιαπωνικά άρματα, τα σο­
βιετικά τεθωρακισμένα τύπου ΒΤ και Τ-26 ή­
ταν εξοπλισμένα με ασύγκριτα καλύτερα ό­
πλα που έβαλλαν βλήματα μεγάλης αρχικής
ταχύτητας. "Τις δικές μας οβίδες μπορούσαμε
να τις βλέπουμε καθώς πετούσαν προς τον
στόχο, ενώ από τα εχθρικά πυροβόλα μόλις
που προλαβαίναμε να ακούσουμε τον κρότο
πριν δεχθούμε τα πλήγματα των βλημάτων",
έλεγε ένας Ιάπωνας αρματιστής. Τα σοβιετικά
άρματα υστερούσαν σε φινίρισμα και άνεση
του πληρώματος. Συχνά δεν ήταν ούτε καν
βαμμένα, παρουσίαζαν σκουριές και οι ραφές
των συγκολλήσεων ήταν ορατές αλλά τα πυ­
ροβόλα τους -χωρίς να είναι ιδιαίτερα ακριβή
- προκαλούσαν δέος. Ο αντιβαλλιστικός σχε-
διασμός της θωράκισής τους ήταν επίσης α­
νώτερος από εκείνον των ιαπωνικών αρμά­
των, που διέθεταν υποτυπώδη θωράκιση πά­
χους 15-17 mm. Η κίνηση των αρμάτων ΒΤ επί
παντοδαπού εδάφους ήταν καλύτερη από αυ­
τή των ιαπωνικών τύπων, που οι ερπύστριές
τους ήταν πιο θορυβώδεις και συχνά έσπαζαν
κατά τη διάβαση κωλυμάτων. Ομως και οι ε­
λεύθεροι σκοπευτές των Σοβιετικών ήταν ε­
ντυπωσιακοί, αφού μπορούσαν να βάλλουν
από τα 800 μέτρα τη στιγμή που οι Ιάπωνες
σκοπευτές περιορίζονταν στα 300 μέτρα λόγω
μέτριων διοπτρών.
Επειτα από τρεις ημέρες συνεχών σοβιε­
τικών εφόδων, κατά τις οποίες κατέστρεψαν
περίπου 300 εχθρικά άρματα εκτοξεύοντας ε­
ναντίον τους φιάλες με βενζίνη ("καενμπίν"),
οι Ιάπωνες υποχώρησαν στην ανατολική όχθη
του Χαλχίν Γκολ. Ως τις 12 Ιουλίου πέτυχαν να
καταστρέψουν πέντε από τις γέφυρες του ε­
χθρού και να καταμετρήσουν 1.700 πτώματα
Σοβιετικών, τα περισσότερα στη συμβολή του
Χαλχίν Γκολ και του Χαϊλαστίν Γκολ. Στα χέρια
ββ των Σοβιετικών απέμενε πια ένα επίμηκες
■■ προγεφύρωμα στην ανατολική όχθη του Χαλ­
χίν Γκολ, εύρους μόνο 3-5 km. Οι Ιάπωνες ήταν
αποφασισμένοι να το συντρίψουν σε μια δεύ­
τερη φάση της επιθετικής τους ενέργειας. Η
Στρατιά του Κβαντούνγκ έστειλε στο μέτωπο
την 3η Ταξιαρχία Βαρέος Πυροβολικού του υ­
ποστράτηγου Χάτα Γιουζαμπούρο εφοδια­
σμένη με 16 οβιδοβόλα των 150 mm ("το πολυ­
τιμότερο πυροβολικό που είχαμε στην Κίνα",
σύμφωνα με το σχόλιο ενός Ιάπωνα αξιωματι­
κού) και 16 οβιδοβόλα των 100 mm. Τα ξημερώ­
ματα της 23ης Ιουλίου η νέα έφοδος υποστη-
ρίχθηκε από σφοδρά πυρά πυροβολικού που
έκαναν τους Ιάπωνες στρατιώτες να χοροπη­
δούν ενθουσιασμένοι στις θέσεις εξόρμησής
τους. Τα σοβιετικά πυροβόλα απάντησαν και η
μονομαχία συνεχίστηκε για 16 ώρες! Παρά τις
απεγνωσμένες εφόδους του ο Κοματσουμπά-
ρα απέτυχε να ξεριζώσει το σοβιετικό προγε­
φύρωμα υφιστάμενος το σφυροκόπημα 2.000
οβίδων την ημέρα. Στις 25 Ιουλίου μια διαταγή
από το Χσινκίνγκ τον υποχρέωσε να αναστεί-
λει κάθε περαιτέρω δράση και να ασχοληθεί
με την οχύρωση των στρατευμάτων του και
την αποκατάσταση των απωλειών του. Κρατώ­
ντας σταθερά την ανατολική όχθη οι σοβιετι­
κές δυνάμεις είχαν διαφυλάξει το σύνορο που
διεκδικούσαν και είχαν στην κατοχή τους ένα
σπουδαίο ορμητήριο για χρήση όταν θα ερχό­
ταν η ώρα της δικής τους αντεπίθεσης.
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ
ΓΙΑ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ
Αν και είχε αποκρούσει επιτυχώς τον ε­
χθρό ο Ζούκωφ δεν ήταν καθόλου ευχαριστη­
μένος με την απόδοση των υφισταμένων του.
Ο ιαπωνικός υπερκερωτικός ελιγμός είχε ε-
μποδισθεί την τελευταία στιγμή και αφού κα­
ταβλήθηκε πολύς κόπος και βαριές θυσίες. Η
επέμβαση της 11ης Τεθωρακισμένης Ταξιαρ­
χίας είχε περισσότερο τον χαρακτήρα τού
"από μηχανής θεού" παρά της κίνησης βάσει
συγκεκριμένου αμυντικού σχεδίου. Αν τα σο­
βιετικά άρματα δεν τύχαινε να βρίσκονται στο
σωστό μέρος την κατάλληλη στιγμή πιθανό­
τατα οι Ιάπωνες θα είχαν επιτύχει τον σκοπό
τους και θα είχαν απομονώσει σε έναν μεγάλο
θύλακα τις δυνάμεις που φρουρούσαν τη με­
θόριο. Μια τέτοια τροπή αφενός θα τους έδι­
νε τον έλεγχο της μεθορίου και αφετέρου θα
σήμαινε ένα άδοξο τέλος για τον Ζούκωφ,
που θα είχε να αντιμετωπίσει το εκτελεστικό
απόσπασμα ή τη δολοφονία από κάποιον πρά­
κτορα της μισητής NKVD. Ο Ζούκωφ είχε πια
τον ολοκληρωτικό έλεγχο των επιχειρήσεων
στα σύνορα της Μογγολίας και είναι χαρακτη­
ριστικό ότι επικοινωνούσε με τη Μόσχα παρα­
κάμπτοντας επιδεικτικά τον στρατηγό Στερν,
τον στρατιωτικό διοικητή Απω Ανατολής που
είχε αντικαταστήσει τον Μπλύχερ.
Η αναμέτρηση του Ιουλίου όμως ήταν μό­
νο η πρόγευση. Ηταν πια φανερό ότι επίκειτο
μεγαλύτερη μάχη που θα αποτελούσε την κο­
ρύφωση του δράματος και θα έκρινε την τύχη
της συνοριακής γραμμής, αλλά και της Εξωτε­
ρικής Μογγολίας. Η Στρατιά του Κβαντούνγκ
ήθελε να αποκαταστήσει το γόητρό της, που
ένιωθε ότι είχε τρωθεί από τις ατυχίες στο
Τσανγκουφένγκ και από τις "αναγνωριστικές"
κρούσεις στον Χαλχίν Γκολ, αλλά έδειχνε και
μια περίεργη επιφυλακτικότητα. Ο διοικητής
της, στρατηγός Ουέντα, επισκέφθηκε το μέ­
τωπο της Μογγολίας μόνο μια φορά (29-30
Ιουλίου) και απέφυγε να δεσμευτεί για την ε­
νίσχυση της 23ης Μεραρχίας Πεζικού με τον
κύριο όγκο της επίλεκτης 7ης Μεραρχίας. Οι
λόγοι μιας τέτοιας απόφασης σχετίζονταν με
τη διοικητική μέριμνα. Τουλάχιστον 600 φορ­
τηγά αυτοκίνητα ήταν ήδη απασχολημένα
προετοιμάζοντας την 23η Μεραρχία να αντέ-
ξει τον επερχόμενο μογγολικό χειμώνα, αφή­
νοντας μόνο 400 για τις ανάγκες της υπόλοι­
πης Στρατιάς. Ετσι δεν υπήρχε η δυνατότητα
να προστεθούν νέες δυνάμεις στη μεθόριο. Ο
Ουέντα φρόντισε όμως να αποσταλούν 4.300
αντικαταστάτες στον Κοματσουμπάρα και έ­
φερε νέους αξιωματικούς από την Ιαπωνία για
να καλύψει τα κενά στους βαθμούς λοχαγού
και άνω.
Για τους Σοβιετικούς δεν υπήρχε άλλος
δρόμος από τη νίκη. Ενδεχόμενη ήττα θα σή-
μαινε την ενθάρρυνση ενός ισχυρού αντιπά­
λου που θα επιχειρούσε αργότερα τον ακρω­
τηριασμό της χώρας. Επιπλέον η επικράτηση
των Ιαπώνων στον Χαλχίν Γκολ θα δημιουρ­
γούσε την εικόνα ενός διαλυμένου Κόκκινου
Στρατού και θα έπειθε τον Χίτλερ ότι οι αριθ­
μητικά ογκώδεις δυνάμεις της ΕΣΣΔ ήταν
στην πραγματικότητα ένας "χάρτινος πύρ­
γος”. Από τη μια πλευρά ο Στάλιν αντιλαμβα­
νόταν πως αν υπέγραφε μια στρατιωτική συμ­
φωνία με τον Χίτλερ θα μπορούσε πιθανώς να

Ανδρες του σοβιετικού πεζικού

παρατηρούν τις θέσεις του εχθρού
μέσα από ένα χαράκωμα.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ


βασιστεί στη μεσολάβηση των Γερμανών για
να πάψει η Ιαπωνία να παρενοχλεί τα ανατολι­
κά του σύνορα, αλλά από την άλλη επεδίωκε
να καταστήσει σαφές στους στρατοκράτες
του Τόκυο ότι η ΕΣΣΔ ήταν σε θέση να υπερα­
σπιστεί αποτελεσματικά τα συμφέροντά της.
Για τον λόγο αυτό έδωσε εντολή στον Ζού­
κωφ να καταφέρει το πιο συντριπτικό κτύπη­
μα που θα μπορούσε να επιτευχθεί κατά των
Ιαπώνων, οι οποίοι βρίσκονταν ακόμα στο
σκοτάδι σε ό,τι αφορούσε την πρόοδο των
σοβιετο-γερμανικών συνομιλιών για το σύμ­
φωνο μη-επίθεσης.
Οι Σοβιετικοί ήταν οπαδοί της θεωρίας
που υποστηρίζει να "μη στέλνεται ποτέ ένα
παιδί να κάνει τη δουλειά ενός άντρα". Οι ενι­
σχύσεις που έλαβε ο Ζούκωφ ήταν τεράστιες
και στις 15 Ιουλίου το 57ο Σώμα ανασυγκροτή-
θηκε ως 1η Ομάδα Στρατιών - μια ονομασία
περίεργη που πιθανώς εξυπηρετούσε μόνο
σκοπούς παραπλάνησης του αντιπάλου. Οι ε­
πικοινωνίες των Σοβιετικών βελτιώθηκαν και
ο Ζούκωφ κατέβαλλε αρκετές προσπάθειες
να αποκρύψει τους επιθετικούς σκοπούς του
αναθέτοντας στα στρατεύματά του την κατα­
σκευή πληθώρας οχυρωματικών έργων. Κανέ­
νας στρατός του 20ού αιώνα δεν απέδιδε τό­
ση σημασία στην απόκρυψη των κινήσεών του
και στην εξαπάτηση του αντιπάλου όσο ο Σο­
βιετικός. Η συγκέντρωση των δυνάμεων και
των εφοδίων που κατέφθαναν σε τεράστιες
ποσότητες έπρεπε να παραμείνει μυστική.
Σχεδόν 55.0001εφοδίων συσσωρεύτηκαν στη
σοβιετική πλευρά χάρη στα 6.500 φορτηγά και
βυτιοφόρα που πραγματοποιούσαν κοπιαστι­
κά πενθήμερα ταξίδια από τα σιδηροδρομικά
τέρματα της Υπερβα'ίκάλης ως τον Χαλχίν
Γκολ και πίσω. Μερικοί Ιάπωνες ιστορικοί έ-
φθασαν στο σημείο να πιστεύουν ότι ο Ζού­
κωφ διέθετε ως και 20.000 φορτηγά για τις α­
νάγκες μεταφορών και ανεφοδιασμού του,
ενώ μέχρι σήμερα αντιμετωπίζουν με δέος
την ικανότητα των Σοβιετικών να μετακινή­
σουν τέτοιον όγκο δυνάμεων σε τόσο σύντο­
μο χρονο.
Ο αχανής επίπεδος χώρος της Μογγολίας
καθιστούσε την ανάγκη της απόκρυψης αυ­
τού του στρατού ακόμα πιο επιτακτική προ­
κειμένου να επιτευχθεί ο επιθυμητός αιφνι­
διασμός του εχθρού και ο Ζούκωφ ήταν ένας
αριστοτέχνης της εξαπάτησης. Παράλληλα
με την επιδεικτική κατασκευή οχυρώσεων
διέταξε να διανεμηθούν χειμερινές στολές
στους άνδρες, δίδοντας στον εχθρό την ε­
ντύπωση πως ο Κόκκινος Στρατός ετοιμαζό­
ταν για μακρα παραμονή στην περιοχή τηρώ­
ντας πάντα αμυντική στάση. Κάθε Σοβιετικός
στρατιώτης έλαβε ένα φυλλάδιο που ονομα­
ζόταν "Τι Πρέπει να Γνωρίζει ο Στρατιώτης για
την Αμυνα", ενώ παραπλανητικά σήματα α­
συρμάτου διοχετεύονταν συνεχώς καλυμμέ­
να με εύκολους κώδικες σε συχνότητες που
ήταν γνωστό ότι τις παρακολουθούσαν οι Ιά­
πωνες. Τα σοβιετικά φορτηγά αυτοκίνητα εκι-
νούντο χωρίς τις εξατμίσεις τους προκαλώ-
ντας φοβερό θόρυβο, ώστε οι ιαπωνι­
κοί σταθμοί ακρόασης να συνηθίσουν
το συνεχές βουητό από τη σοβιετική
πλευρά και να μη μπορέσουν να δια­
κρίνουν τη συγκέντρωση των τεθω-
Ενας από τους βασικότερους
παράγοντες για την επιτυχία των
σοβιετικών στρατευμάτων στον
Χαλχίν Γκολ ήταν η επίτευξη
αεροπορικής υπεροχής πάνω
από τον χώρο επιχειρήσεων. Στη
φωτογραφία εικονίζονται τρεις
άσσοι της Κόκκινης Αεροπορίας
που έδρασαν στη Μογγολία και
τιμήθηκαν με το διάσημο του
Ηρωα της Σοβιετικής Ενωσης.
Από αριστερά: Γιάκοβ
Σμούσκεβιτς, Αλεξάντερ
Γκούσεφ και Σεργκέι
Γκρίτσεβετς. Ο τελευταίος
σημείωσε 12 νίκες πάνω από
τον Χαλχίν Γκολ.
Η ποιότητα και ο αριθμός των σοβιετικών
αρμάτων μάχης που εμφανίσθηκαν στον
Χαλχίν Γκολ κατέπληξαν τους Ιάπωνες. Το
εικονιζόμενο Β Τ -7έφερε πυροβόλο των 45
mm, αλλά χαρακτηρίστηκε από τον Ζούκωφ
ως "εύκολα πυρπολούμενο
ρακισμένων δυνάμεων στο βόρειο και στο νό­
τιο πλευρό του θύλακα του Χαλχίν Γκολ. Ολες
οι κρίσιμες αναδιατάξεις στρατευμάτων γίνο­
νταν τη νύκτα. Ακόμα και οι αξιωματικοί που
κατόπτευαν την πρώτη γραμμή φορούσαν
στολές χωρίς διακριτικά και επέβαιναν σε α­
πλά φορτηγά. Για να επιτευχθεί η μέγιστη δυ­
νατή ασφάλεια και να αποφευχθεί κάθε πιθα­
νή διαρροή ο Ζούκωφ ειδοποίησε τη Μόσχα
για το επιθετικό εγχείρημά του στις 17 Αυγού­
στου, μόλις τρεις ημέρες πριν αυτό εκδηλω­
θεί, ενώ οι Σοβιετικοί υπαξιωματικοί το πλη-
ροφορήθηκαν τρεις ώρες πριν από την έναρ­
ξη της επιχείρησης. Οι Ιάπωνες εξαπατήθη-
καν πλήρως από τα σοβιετικά μέτρα παραπλά­
νησης και χαλάρωσαν την επιφυλακή τους σε
τέτοιο βαθμό ώστε η σοβιετική επίθεση ξέ­
σπασε πάνω τους σαν καλοκαιρινή καταιγίδα.
Από την εμπειρία που είχε αποκομίσει
από την πάλη του με τους Λευκοφρουρούς
κατά τον εμφύλιο πόλεμο, ο Κόκκινος Στρα­
τός είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το α­
παραίτητο "κλειδί" για τη νίκη ήταν η ύπαρξη
συγκεντρωμένων εφεδρειών σε κατάλληλο
σημείο, οι οποίες θα ήταν σε θέση να εμπλα-
κούν στη μάχη στην πιο κρίσιμη στιγμή και να
γείρουν την πλάστιγγα ακόμα και εναντίον ε­
νός αντιπάλου ο οποίος θα υπερτερούσε α­
ριθμητικά στο γενικότερο πλαίσιο. Τα τρία κύ­
ρια στοιχεία μαχητικής αποτελεσματικότητας
που τονίζονταν επανειλημμένα στα σοβιετικά
επιχειρησιακά εγχειρίδια ήταν η ταχύ­
τητα. η ευκινησία και ο
αποτελεσματικός
έλεγχος της διοί­
κησης. Σε αντί-
 θεση με ό,τι συνέθαινε συνήθως
στους σύγχρονους Δυτικούς στρα­
τούς, οι μονάδες υποστήριξης και δι­
οικητικής μέριμνας του Κόκκινου
Στρατού δεν υπάγονταν στους μεράρ­
χους, αλλά λάμβαναν τις διαταγές τους
σε επίπεδο σώματος ή στρατιάς - επίπε­
δο σχηματισμού που διοικούσε και ο
Ζούκωφ στον Χαλχίν Γκολ. Η νοοτροπία
αυτή μείωνε αισθητά την ευκαμψία και
την πρωτοβουλία των χαμηλότερων
κλιμακίων, αλλά έδινε τη δυνατότητα
στον διοικητή του θεάτρου να είναι ο
πραγματικός ηγέτης και να ελέγχει απόλυτα
κάθε φάση της μάχης. Επίσης η σοβιετική
φιλοσοφία περί πολέμου έδινε έμφαση
στην εμπλοκή των εφεδρειών εκεί όπου
παρουσιαζόταν “παράθυρο" επιτυχίας και
όχι εκεί όπου η κατάσταση εξελισσόταν
δυσμενώς. Εφαρμόζοντας την αρχή της οικο­
νομίας δυνάμεων οι Σοβιετικοί διοικητές κα­
τόρθωσαν τόσο στον Χαλχίν Γκολ, όσο σε άλ­
λες μεγάλες μάχες αργότερα (όπως στο Στά-
λινγκραντ) να διαφυλάξουν τις εφεδρείες
τους από την πρόωρη φθορά για να καταφέ­
ρουν με αυτές το καίριο κτύπημα, αν και ή τα­
κτική αυτή στοίχιζε ενίοτε βαριές απώλειες
σε άλλες μονάδες.
Στη φάση αυτή ο Ζούκωφ διέθετε 57.000
άνδρες που υποστηρίζονταν από 515 αερο­
σκάφη, 552 πυροβόλα, 498 άρματα μάχης, 346
λοιπά τεθωρακισμένα οχήματα και 2.255 πο­
λυβόλα. Ο στρατηγός διέκρινε το βασικό
σφάλμα ανάπτυξης στο οποίο είχε υποπέσει ο
Κοματσουμπάρα διατάσσοντας τις καλύτερες
δυνάμεις του σε στενό μέτωπο μεταξύ Χαλχίν
Γκολ και Νομονχάν και εμπιστευόμενος τη
φύλαξη των πλευρών του σε ιππείς του Μα-

Ερυθρός Στρατός, ταγματάρχης πυροβολικού, 1935-1940

Η fourashka (πηλήκιο με γείσο), η budionovka (μαλακό πηλήκιο ισχυρού ψύχους)
και η pilotka (μαλακό δίκοχο), ήταν τα πιο χαρακτηριστικά πηλήκια σε χρήση από
τον Ερ.Σ. της περιόδου αυτής. Το δοκιμασμένο και κλασικό χιτώνιο gymnastiorka
εμφανίζεται εδώ κατ’ εξαίρεση με τέσσερις τσέπες (κανονικά είχε μόνο δύο στο
στήθος). Τα διακριτικά βαθμού φέρονται στον γιακά με επισμαλτωμένα μεταλλικά
“ορθογώνια” και με σειρίδες V στα μανίκια, ενώ τα οπλόσημα είναι τα
διασταυρωμένα πυροβόλα, τα μαύρα επιρράμματα και κόκκινα
παραρράμματα. Από τον ώμο του κρέμονται τα κυάλια και από τον ζωστήρα
αξιωματικών (του Μογγολικού Στρατού) το πιστόλι ΤΤ33 Tokarev 1939.

ντσουκουό, αμφίβολης μαχητικής αξίας. Με
τον τρόπο αυτό οι Ιάπωνες προκαλούσαν ου­
σιαστικά την καταστροφή τους, όπως αργότε­
ρα η γερμανική 6η Στρατιά στο Στάλινγκραντ
και σχετικά πρόσφατα οι ιρακινές μεραρχίες
στο Κουβέιτ. Ο Ζούκωφ διαίρεσε τις δυνάμεις
του σε τρεις κύριες ομάδες: τη Βόρεια (συ­
νταγματάρχης Σεβνίκοφ), την Κεντρική (τα­
ξίαρχος Πετρώφ) και τη Νότια (συνταγματάρ­
χης Ποταπώφ). Η τελευταία θεωρείτο ως η ι­
σχυρότερη, καθώς διέθετε τα περισσότερα
άρματα και θα ανελάμβανε το κύριο βάρος
του αγώνα αρχίζοντας τη μάχη με μέτωπο
προς Βορρά. Πίσω από τις Ομάδες Κρούσης
βρισκόταν ως εφεδρεία η Ευκίνητη Ομάδα,
που αποτελείτο από την 9η Τεθωρακισμένη
Ταξιαρχία, ένα τάγμα της βης Τεθωρακισμέ­
νης Ταξιαρχίας και τη 212η Αερομεταφερόμε-
νη Ταξιαρχία που ενεργούσε σαν επίλεκτο πε­
ζικό.
Οι Ιάπωνες ήταν τελείως ανυποψίαστοι
για το μέγεθος των δυνάμεων που αντιμετώ­
πιζαν. Από τις 4 Αυγούστου ένα νέο επιτελείο
είχε αναλάβει τον συντονισμό της άμυνας στη
δυτική Μαντζουρία: ήταν η 6η Στρατιά του
55χρονου αντιστράτηγου Ογκίσου Ρυουχέι,
που έδρευε στο Χαϊλάρ. Ο τελευταίος χρεια­
ζόταν κάποια πίστωση χρόνου για να οργανώ­
σει το έργο του επιτελείου του, αλλά πίστευε
πως σε κάθε ενδεχόμενο οι 33.000 άνδρες, τα
303 αεροσκάφη, τα 120 άρματα και τα 277 πυ-
Ερυθρός Στρατός, δεκανέας πεζικού,
1935-1940 Το κράνος τύπου Adrian
του τσαρικού στρατού, άρχισε να
αντικαθίσταται σταδιακά μ ε το νέο
Μ 1936 που απεικονίζεται εδώ. Τα
διακριτικά όπλου και βαθμού,
εμφανίζονται στον γιακά της χλαίνης
(που μεταφερόταν τυλιγμένη ρολό
κρεμασμένη από τον ώμο διαγώνια).
Το τυφέκιο είναι το 7,62 mm Moisin-
Nagant Μ 1930 με ενσωματωμένη
αναδιπλούμενη ξιφολόγχη. Η
δερμάτινη ζώνη είναι τυπική
υπαξιωματικών και ανδρών ενώ η
φυσιγγιοθήκη είναι από την εποχή
του τσάρου.
ροβόλα που παρέτασσε θα
μπορούσαν να του εγγυη-
θούν τη νίκη. Τα ιαπωνικά
ορύγματα ήταν βαθιά και
τα καταφύγια μπορούσαν
να αντέξουν ακόμα και ά­
μεσα πλήγματα από οβίδες
των 152 mm. Στις 7 και στις 8
Αυγούστου Σοβιετικοί στρατιώ­
τες επιτέθηκαν κατά κύματα και
με υποστήριξη αρμάτων στην
περιοχή του Χαϊλαστίν Γκολ, ό­
που αποδεκατίστηκαν αφήνο­
ντας τουλάχιστον 500 νε­
κρούς, ενώ οι Ιάπωνες απώ-
λεσαν 60 δικούς τους. Η­
ταν άραγε αυτή η αναμενό­
μενη σοβιετική επίθεση;
Καθ' όλη τη διάρκεια του
Αυγούστου 10-15 Ρώσοι α­
συρματιστές εξέπεμπαν
και λάμβαναν περίπου 20 σή­
ματα την ήμερα, ενω οι επτα
Ιάπωνες συνάδελφοί τους
χειρίζονταν 230-250 σήματα
το 24ωρο. Στις 17 του μήνα
η ροή των σημάτων από τη
σοβιετική πλευρά σχεδόν
σταμάτησε. Η περίεργη σι­
γή ασυρμάτου έμοιαζε
σαν μια ανησυχητική έν­
δειξη αυξημένων μέτρων
ασφαλείας. Είχε έλθει η
ώρα του κτυπήματος.
ΚΕΡΑΥΝΟΣ
ΣΤΟΝ ΧΑΛΧΙΝ ΓΚΟΛ
Η επίθεση του Ζούκωφ εκ­
δηλώθηκε στις 5.45 το πρωί
της 20ής Αυγούστου 1939, όταν
250 αεροσκάφη προσέβαλαν ιαπωνι­
κές θέσεις κοντά στον Χαλχίν Γκολ
και στα μετόπισθεν, με στόχο να ε­
μποδίσουν τον εχθρό να κινητοποιή­
σει τις εφεδρείες του. Ακολούθησε
τρίωρος βομβαρδισμός πυροβολικού,
που ήταν τέτοιας σφοδρότητας ώστε
τα ιαπωνικά πυροβόλα δεν κατόρθω­
σαν να αντιδράσουν καθόλου κατά
 τα πρώτα 90 λεπτά. Ανδρες σωριάζονταν νε­
κροί, όπλα τσακίζονταν, ορύγματα κατέρρεαν
και η αμυντική τοποθεσία των Ιαπώνων γέμισε
με κρατήρες. Το σοβιετικό πεζικό, το ιππικό
και τα άρματα ξεχύθηκαν προς τα ανατολικά
σε όλο το εύρος του μετώπου, πιάνοντας κυ­
ριολεκτικά τους Ιάπωνες "στον ύπνο”. Ο Ζού­
κωφ σκόπευε να κυκλώσει το σύνολο των ια­
πωνικών δυνάμεων μεταξύ του Χαλχίν Γκολ
και της μεθορίου και έπειτα να τις συντρίψει.
Η προέλασή του συνάντησε γρήγορα αυξανό­
μενη αντίσταση, καθώς οι Ιάπωνες συνέρχο­
νταν από τον κλονισμό του αιφνιδιασμού. Οι
αμυνόμενοι θέρισαν τα πρώτα κύματα πεζι­
κού και παρά τις απώλειες που τους προκάλε-
σαν τα φλογοβόλα άρματα κράτησαν γενικά
τις θέσεις τους. Η Βόρεια Ομάδα ήταν εκείνη
που κατόρθωσε να σημειώσει την ταχύτερη
και βαθύτερη διείσδυση. Ακολουθώντας το ι-
σχύον δόγμα ο Ζούκωφ αποφάσισε να ενισχύ-
σει τη Βόρεια Ομάδα και όχι τη Νότια όπως εί­
χε σχεδιάσει αρχικά. Οι εντολές που είχαν λά­
βει οι Σοβιετικοί διοικητές αρμάτων ήταν να
προχωρούν γρήγορα σε μεγάλο βάθος απο-
φεύγοντας τον αγώνα απέναντι σε οχυρωμέ­
νες τοποθεσίες και αφήνοντας αυτά τα ερεί­
σματα να εκκαθαριστούν από το πεζικό που
θα ακολουθούσε. Ολες οι ιαπωνικές απόπει­
ρες να χρησιμοποιηθούν κάποια άρματα για
την ανάσχεση της προέλασης του εχθρού ε­
μποδίστηκαν από τη συνεχή δράση της Σοβιε­
τικής Αεροπορίας, που χρησιμοποιείτο στον
ρόλο της εγγύς υποστήριξης σαν “ιπτάμενο
πυροβολικό".
Οι Ιάπωνες όμως δεν ήταν εύκολος αντί­
Ιππικό
70 21 Αυγ. / /
Αρματα
Β όρ ειο Ομάδα
ψ Γ
Τσαγκαν ■ U
28 Αυγ.
Κεντρική Ομάδα
Εφ εδρείες
Αρχηγείο 1ης
Ομάδας Στρατιών
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ
παλος και η μάχη ήταν εξαιρετικά πεισματώ­
δης, ιδιαίτερα στην περιοχή της κινούμενης
άμμου όπου η Κεντρική Ομάδα καθηλώθηκε
ανήμπορη να κάμψει την ιαπωνική αντίσταση
και όπου σύμφωνα με τον Ζούκωφ "ο εχθρός
προέβαλε πιο σκληρή άμυνα από ό,τι τον είχα­
με ικανό να πράξει". Τη νύκτα της 21ης Αυγού­
στου ο Ζούκωφ διέταξε την Ευκίνητη Ομάδα,
που αποτελούσε τη βασική εφεδρεία του, να
εμπλακεί στον αγώνα στον τομέα της Βόρειας
Ομάδας. Επειτα από ένα 24ωρο σκληρής μά­
χης στα υψώματα Φούι (όπου καταμετρήθη-
καν αργότερα τουλάχιστον 600 πτώματα Ιαπώ­
νων) η Ευκίνητη Ομάδα πέτυχε να δημιουργή­
σει ένα ρήγμα στην ιαπωνική άμυνα, άνοιξε
δρόμο προς τα σύνορα, έστριψε προς Νότο
και συναντήθηκε με τις προφυλακές της Νό­
τιας Ομάδας, η οποία είχε επίσης κατορθώσει
να υπερφαλαγγίσει τους Ιάπωνες. Από τις 22
Αυγούστου τα στρατεύματα του Ποταπώφ εί­
χαν δημιουργήσει βαθιές "σφήνες" στις ιαπω­
νικές γραμμές, κατέστρεψαν αριθμό εφεδρι­
κών σχηματισμών και κατέλαβαν πολλά οχυρά
εξοντώνοντας τους υπερασπιστές τους με
φλογοβόλα. Τη νύκτα της 23ης Αυγούστου η
Νότια Ομάδα είχε διαρρήξει τελείως την ια­
πωνική αμυντική τοποθεσία και ολοκλήρωσε
το δικό της σκέλος του κυκλωτικού ελιγμού.
Η Ιαπωνική Αεροπορία είχε χάσει ήδη 69
χειριστές ως τις 20 Αυγούστου και οι επιτελείς
της Στρατιάς του Κβαντούνγκ αμφέβαλλαν
για το αν θα μπορούσε να αντέξει αυτή τη
φθορά ως τον χειμώνα. Οταν άρχισαν οι μαζι­
κές αερομαχίες με τους Σοβιετικούς, τον Ιού­
νιο, το 70% των Ιαπώνων χειριστών είχε στο ε­
27 Αυγ.
\ \
<
/
/
νεργητικό του τουλάχιστον 1.000 ώρες πτή­
σης και μερικοί έφθαναν τις 2.000. Η απώλεια
ακόμα και ενός τέτοιου πιλότου ισοδυναμού-
σε με καίριο πλήγμα για την Ιαπωνική Αεροπο­
ρία - οι αντικαταστάτες τους ήταν τόσο άπει­
ροι και αδέξιοι ώστε οι παλαιοί τούς αποκα-
λούσαν "σωφέρ". Ολοι οι Ιάπωνες πιλότοι, ω­
στόσο, πολέμησαν με πείσμα για να υποστηρί­
ξουν τις χερσαίες δυνάμεις πραγματοποιώ­
ντας μετά τις 20 Αυγούστου μέχρι και έξι
εξόδους την ημέρα, αλλά προοδευτικά άρχι­
σαν να χάνουν όλο και περισσότερες αερομα­
χίες απέναντι στα σοβιετικά αεροσκάφη.
Στις 24 Αυγούστου το σύνολο των ιαπωνι­
κών δυνάμεων είχε παγιδευτεί μέσα σε έναν
σιδερένιο κλοιό και ο Ζούκωφ οργάνωσε τις
δυνάμεις του αμυντικά για να μπορέσουν να
αντιμετωπίσουν τις αναμενόμενες προσπά­
θειες του εχθρού να διαφύγει από την παγίδα
ή να απελευθερωθεί από εξωτερικές ενισχύ­
σεις. Οι κυκλωμένοι Ιάπωνες πολέμησαν απε­
γνωσμένα. Κατά το διάστημα 24-26 Αυγού­
στου εκτόξευσαν μια αντεπίθεση με δύο τα­
ξιαρχίες με σκοπό να ανατρέψουν τη Νότια Ο­
μάδα και να σώσουν την κατάσταση, αλλά α-
ποκρούστηκαν. Τη νύκτα της 27ης Αυγούστου
εκτέλεσαν μια μαζική έξοδο, αλλά και πάλι α-
ποδεκατίστηκαν από το σοβιετικό πυροβολι­
κό που είχε ταχθεί στα γύρω υψώματα. Ο Σο­
βιετικός Στρατός κατάφερε να κυριεύσει τα
νότια υψώματα την ίδια μέρα και την επομένη
εξουδετέρωσε μερικά ισχυρά ιαπωνικά αμυ­
ντικά έργα βόρεια του Χαϊλαστίν Γκολ. Ενερ­
γώντας με ορμητικότητα και τη συνήθη αυ-
στηρότητά του ο Ζούκωφ αντιλήφθηκε ότι
Χαλχίν Γκολ 20-31 Αυγ. 1939
Σοβιετικές δυνάμεις
c^b Ιαπωνικές δυνάμεις
Κυκλω μένες ιαπωνικές δυνάμεις και
<8> ημερομηνίες καταστροφής τους
Αμφισβητούμενη μεθοριακή περιοχή
Στη μάχη που διεξήχθη κατά μήκος
ενός τμήματος των συνόρων
Μογγολίας-Μαντζουρίας το
καλοκαίρι του 1939, η Βόρεια Ομάδα
του Ζούκωφ σημείωσε τη
μεγαλύτερη αρχική επιτυχία και
αφού ενισχύθηκε με τις σοβιετικές
εφεδρείες, συνέχισε την προώθησή
της έως ότου ενώθηκε με τη Νότια
Ομάδα εγκλωβίζοντας τους Ιάπωνες.
πλησίαζε η ώρα να καταγάγει έναν θρίαμβο
και εξωθούσε τους υφισταμένους του να επι­
τίθενται πιο βίαια, κατά μέτωπο, στον περικυ-
κλωμένο εχθρό ώστε να μη του δώσουν την
ευκαιρία να ανασάνει. Σε μια περίπτωση μάλι­
στα που οι διαταγές του δεν εκτελέστηκαν ά­
μεσα, αφαίρεσε τη διοίκηση από έναν ταξίαρ-
χο, έπειτα από τον υποδιοικητή του και αμέ­
σως μετά από τον τρίτο στην ιεραρχία έως ό-
του βρέθηκε ο αξιωματικός που οδήγησε τη
μονάδα σε άμεση επίθεση. Στις 29 και στις 30
Αυγούστου η 1η Ομάδα Στρατιών ενεπλάκη σε
εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και την επομένη
ανακοινώθηκε επίσημα ότι στο έδαφος της
Λαϊκής Δημοκρατίας της Μογγολίας δεν υ­
πήρχε πια ούτε ένας Ιάπωνας στρατιώτης. Ο
στρατηγός Κοματσουμπάρα μόλις που κατά-
φερε να διαφύγει μαζί με 400 άνδρες του, τα
θλιβερά απομεινάρια της 23ης Μεραρχίας Πε­
ζικού.
Επειτα από την ολοκλήρωση της θεαματι­
κής νίκης του ο Ζούκωφ διέταξε τις δυνάμεις
του να λάβουν αμυντικές θέσεις κατά μήκος
των συνόρων. Η ιαπωνική 6η Στρατιά είχε ενι-
σχυθεί στο μεταξύ με τη 2η, την 4η και την 7η
Μεραρχία Πεζικού και τμήματα της 1ης και
της 8ης Μεραρχίας. Αν και η πραγματική πρό­
θεση της Στρατιάς του Κβαντούνγκ δεν ήταν
να κλιμακώσει τη σύρραξη αλλά να αποτρέψει
τους Σοβιετικούς να προχωρήσουν περισσό­
τερο και να "εμποδίσει τη στέγη να πέσει",
σύμφωνα με τον στρατηγό Ινάντα Μασαζούμι,
οι δυνάμεις αυτές χρειάζονταν τουλάχιστον
20 ημέρες για να προετοιμαστούν πριν αναλά-
βουν κάποια αντεπίθεση και ο χρόνος αυτός
σήμανε την έλευση των πρώτων χιονοπτώσε­
ων. Οποιες φιλοδοξίες και αν έτρεφαν οι επι­
τελείς της 6ης Στρατιάς για έναν νέο γύρο αυ­
τές ναυάγησαν οριστικά με την έκδοση της
Αυτοκρατορικής Διαταγής Αρ. 349 στις 6 Σε­
πτεμβρίου, που απαγόρευε την ανάληψη ο­
ποιοσδήποτε επιθετικής δράσης. Το ίδιο βρά­
δυ ο στρατηγός Ουέντα αντικαταστάθηκε
από τον στρατηγό Ουμέζου Γιοσιχίρο (στη δι­
οίκηση της Στρατιάς του Κβαντούνγκ), έναν
λαμπρό αξιωματικό που έφερε νέο αέρα σο­
βαρότητας και υπευθυνότητας στις ιαπωνι­
κές δυνάμεις της Μαντζουρίας. Οι Ιάπωνες εί­
χαν παραδεχθεί σιωπηλά την ήττα τους και
δεν έδειχναν καμία διάθεση να συνεχίσουν
την πάλη με τη “σοβιετική αρκούδα".
ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ
Μέσα σε τρεις μήνες ο Ζούκωφ είχε ση­
μειώσει μια απίστευτη επιτυχία προκαλώντας
19.714 απώλειες στον σκληροτράχηλο Ιαπωνι­
κό Στρατό, που είχε γευτεί μόνο επιτυχίες μέ­
χρι εκείνη την εποχή. Τα θύματα μεταξύ των
Σοβιετικών ανήλθαν σε 9.284 άνδρες, σύμφω­
να με τα εγκυρότερα στοιχεία της περιόδου -
ο πραγματικός αριθμός πιθανώς είναι αρκετά
μεγαλύτερος. Οι Σοβιετικοί δεν ήταν ακόμα
βέβαιοι ότι η εκστρατεία είχε λήξει, καθώς υ­
πήρχαν σημάδια πως η Ιαπωνική Ανώτατη Διοί­
κηση, επιθυμούσε διακαώς να εκδικηθεί. Η κυ­
βέρνηση του Τόκυο όμως είχε θορυβηθεί από
τις τεράστιες απώλειες του στρατού της στον
Χαλχίν Γκολ και την ταχύτητα του πλήγματος
και δίσταζε να προχωρήσει σε νέες περιπέτει­
ες κατά της Μογγολίας γνωρίζοντας ότι η Γερ­
μανία είχε ουσιαστικά συμπράξει με την ΕΣ­
ΣΔ. Η οργή των Ιαπώνων ήταν δικαιολογημέ­
νη για τον τρόπο με τον οποίο ο Χίτλερ προ­
χώρησε σε διμερή αμυντική συμφωνία με
τους κομμουνιστές χωρίς καν να τους προει­
δοποιήσει, τη στιγμή που οι ίδιοι είχαν εμπλα-
κεί σε φονικό αγώνα εναντίον των Σοβιετικών
υφιστάμενοι χιλιάδες απώλειες. Ακόμα πιο ε-
κνευριστικά ήταν τα συνεχή μηνύματα που
κατέφθαναν στο Τόκυο από το Βερολίνο με
συστάσεις για αυτοσυγκράτηση και "ειρηνική
διευθέτηση" των διαφορών. Το αίσθημα προ­
δοσίας που είχε κυριεύσει τον ιαπωνικό λαό έ­
βρισκε την έκφρασή του στο πρωτοσέλιδο
της εφημερίδας "Ασάχι Σιμπούν", που διακή­
ρυσσε: "Το πνεύμα του Συμφώνου Αντι-Κομι-
ντέρν έχει ποδοπατηθεί! Δεν είναι πια παρά
κουρελόχαρτο και η Γερμανία έχει προδώσει
έναν σύμμαχό της!". Η καιροσκοπική πολιτική
στάση της Γερμανίας σε συνδυασμό με τον
κλονισμό του Χαλχίν Γκολ έπεισαν τους Ιάπω­
νες πως δεν θα είχαν κανένα στρατηγικό όφε­
λος συνεχίζοντας την αντιπαράθεσή τους με
τον Κόκκινο Στρατό.
Από την πλευρά τους οι Ιάπωνες έπραξαν
ό,τι μπορούσαν για να υποβαθμίσουν τη ση­
μασία και την έκταση της ήττας τους στον
Χαλχίν Γκολ (που οι ίδιοι κατέγραψαν ως "μά­
χη του Νομονχάν") και ως έναν βαθμό το πέ-
τυχαν. Ελάχιστες εφημερίδες ανά τον κόσμο
αφιέρωσαν λίγα σχόλια για τη μεγάλη σύ­
0 53χρονος Ιάπωνας υποστράτηγος
γκρουση στη μακρινή Μογγολία και η επίσημη
Κοματσουμπάρα Μιτσιτάρου ήταν διοικητής
ανταλλαγή αιχμαλώτων που ξεκίνησε στις 27
της 23ης Μεραρχίας Πεζικού κατά τη
Σεπτεμβρίου είχε αποφασιστικό ρόλο στο "χα­ σύγκρουση του Χαλχίν Γκολ. Μιλούσε με
μήλωμα" των τόνων. Μια τετραμελής επιτρο­ ευχέρεια τη ρωσική γλώσσα και είχε τη
πή ορίστηκε με σκοπό να διευθετήσει το θ έ­ φήμη διανοούμενου. Ελαφρά νευρικός,
μα των συνόρων και η διαμάχη τυπικά έληξε σπάνια μπορούσε να συγκροτήσει τις
με την υπογραφή ενός σοβιετο-ιαπωνικού αντιδράσεις του, εξέφραζε ανοικτά τη
δυσαρέσκειά του για τους υφισταμένους
συμφώνου ουδετερότητας τον Απρίλιο του
του, αλλά άκουγε προσεκτικά τις 71
1941.
παρατηρήσεις τους. Οι Ιάπωνες ιστορικοί
Οι συνέπειες της σύγκρουσης στο Χαλχίν πιστεύουν ότι δεν απέσπασε ποτέ την
Γκολ για την έκβαση του Β 1Παγκοσμίου Πολέ­ αφοσίωση των ανδρών της 23ης Μεραρχίας
μου που ακολούθησε ήταν τεράστιες. Ο στρα­ Πεζικού.
τηγός Ζούκωφ "εκτοξεύθηκε" στους κορυφαί­
ους κύκλους της Ανώτατης Σοβιετικής Διοίκη­
σης και συνέβαλε τα μέγιστα στη νίκη κατά
τον "Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο". Οι ιαπωνι­ σεων στις βόρειες επαρχίες της χώρας (όπως
κές φιλοδοξίες στην Ασία άλλαξαν προσανα­ αργότερα στο Γιενάν) θα μπορούσαν να υπο­
τολισμό και ο Κόκκινος Στρατός μπορούσε λογίζουν σε μια συνεχή ροή εφοδίων από
πια να πολεμήσει στην Ευρώπη με εξασφαλι­ τους Σοβιετικούς και τους Μογγόλους συ­
σμένα τα νώτα του. Αν οι Ιάπωνες δεν είχαν ντρόφους τους. Ενα από τα ερωτηματικά που
δεχθεί το ηχηρό ράπισμα στον Χαλχίν Γκολ υπάρχουν είναι και το ακόλουθο: Ηταν άραγε
πιθανώς θα είχαν αποφασίσει να συνδράμουν η επιθυμία του Χίτλερ να απαλύνει κάπως τις
τον Χίτλερ στην επίθεσή του κατά της ΕΣΣΔ εντυπώσεις από την προδοτική στάση του τον
και τότε οι τύχες της Μόσχας και του καθε­ Αύγουστο του 1939 εκείνο που τον ώθησε να
στώτος του Στάλιν θα ήταν πολύ διαφορετι­ κηρύξει τον πόλεμο στις ΗΠΑ λίγο μετά την
κές αν οι περίφημες σιβηριανές μεραρχίες ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ;
παρέμεναν καθηλωμένες στους ποταμούς Α- Οποια και αν είναι η αλήθεια, το γεγονός
μούρ και Ουσούρι. Η ήττα των Ιαπώνων εν- παραμένει πως οι Σοβιετικοί πέτυχαν μια κα­
θάρρυνε τους Κινέζους κομμουνιστές να συ­ θαρή και "οικονομική" νίκη στην Ασία σε μια
νεχίσουν τον ανταρτοπόλεμο κατά του ιαπω­ κρίσιμη χρονική στιγμή. Η σύγκρουση στον
νικού ιμπεριαλισμού, καθώς είχε γίνει φανερό Χαλχίν Γ κολ όμως τους οδήγησε στο να πιστέ­
ότι ακόμα και η επίλεκτη Στρατιά του Κβα- ψουν ότι ο Στρατός τους είχε ξεπεράσει ορι­
ντούνγκ μπορούσε να κατατροπωθεί από έ­ στικά τις συνέπειες των εκκαθαρίσεων, αντί­
ναν κομμουνιστικό στρατό. Εδειξε επίσης ληψη που αποδείχθηκε λανθασμένη λίγο αρ­
πως αν οι κινεζικές ανταρτικές ομάδες μπο­ γότερα, στο φιάσκο της Φινλανδίας. Γιατί ό­
ρούσαν να εγκαταστήσουν μια βάση επιχειρή- μως ο Κόκκινος Στρατός απέδωσε τόσο θαυ-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ
 Ερυθρός Στρατός, ανθυπολοχαγός
τεθωρακισμένων, 1935-1940. Η
budionovka (οφείλει το όνομά της στον
διοικητή ιππικού Μπουντιένι) εμφανίζεται
εδώ με αναδιπλωμένα πτερύγια. Ο
βραχύς δερμάτινος επενδύτης
αποτελούσε πλέον - λόγω περιορισμένων
πρώτων υλών - “είδος υπό εξαφάνισιν”.
Τα διακριτικά όπλου (μεταλλικό άρμα) και
βαθμού διακρίνονται στα επιρράμματα. Ο
ζωστήρας είναι ο τυπικός και το
περίστροφο είναι το Nagant 1932.

Ιαπωνικός Αυτοκρατορικός
Στρατός, υπολοχαγός
πεζικού, 7939.
Η στολή αξιωματικών Μ90
συμπληρώνεται από
ζωστήρα, ξίφος, θήκη
χαρτών, πιστόλι σε τελαμώνα
από τον δεξιό ώμο και κυάλια
από τον αριστερό. Τα
διακριτικά βαθμού
εμφανίζονται στον γιακά και
στα μανίκια (1,2,3 σειρίδες
για κατωτέρους, ανωτέρους,
ανωτάτους αντίστοιχα και
1- 3 αστέρια).

Σ ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
μάσια στον Χαλχίν Γκολ και τόσο άσχημα στη
Φινλανδία; "Η απάντηση μπορεί να δοθεί μόνο
με δύο λέξεις", γράφουν οι Σοβιετικοί ιστορι­
κοί, "και αυτές δεν μπορεί να είναι άλλες από:
Γκεόργκι Ζούκωφ". Ενώ η συλλογή πληροφο­
ριών, η μυστικότητα, η εξαπάτηση, η ευκινη­
σία και η αριστοτεχνική χρήση συνδυασμένων
όπλων ήταν οι χαρακτηριστικότερες παράμε­
τροι στον Χαλχίν Γκολ, στην εκστρατεία κατά
της Φινλανδίας όλες σχεδόν οι αρχές του πο­
λέμου παραβιάστηκαν ή αγνοήθηκαν από
τους μεγαλόσχημους Σοβιετικούς στρατάρ­
χες που διεξήγαγαν την εκστρατεία με τον
μεγαλύτερο δυνατό ερασιτεχνισμό. Σπάνια έ­
χει καταγραφεί περίπτωση κατά την οποία έ­
νας στρατός πολέμησε τόσο έξοχα σε μια πε­
ριοχή και τόσο θλιβερά σε μια άλλη λίγους μή­
νες αργότερα. Ενας σημαντικός παράγοντας
ήταν το ότι οι Ιάπωνες στρατιώτες θεωρούντο
(και ήταν) ικανοί και ασκημένοι βετεράνοι για
τους οποίους οι Σοβιετικοί έτρεφαν μεγάλη ε­
κτίμηση, ενώ αντίθετα οι τελευταίοι έβλεπαν
με περιφρόνηση τους Φινλανδούς, που με μια
πρόχειρη ματιά φαίνονταν τελείως ανίκανοι
να ανακόψουν τον σοβιετικό οδοστρωτήρα.
Επιπλέον η ποιότητα των στρατευμάτων που
πολέμησαν τους Ιάπωνες στον Χαλχίν Γκολ ή­
ταν σαφώς ανώτερη αυτής εκείνων που πολέ­
μησαν κατά της Φινλανδίας. Δεν είναι τυχαίο
το ότι οι σιβηριανές μεραρχίες ήταν εκείνες
που έσωσαν τη Μόσχα το 1941, "πολεμώντας
τους Γερμανούς τόσο καλά ώστε οποιοσδήπο­
τε έπαινος για τους άνδρες και τη μαχητική α­
ξία τους θα ήταν λίγος", σύμφωνα με τον Ζού­
κωφ.
Με την έκρηξη του Β 1Παγκοσμίου Πολέ­
μου στην Ευρώπη, τον Σεπτέμβριο του 1939,
οι Σοβιετικοί επεδίωξαν να κερδίσουν όσο το
δυνατόν περισσότερο χρόνο πριν από την α­
ναπόφευκτη αναμέτρησή τους με τη ναζιστι-
κή Γερμανία, και όπως ήταν φυσικό η επιθυμία
τους να κρατήσουν την ειρήνη με την Ιαπωνία
τούς οδήγησε στο να ωθήσουν οι ίδιοι τη σύ­
γκρουση στον Χαλχίν Γκολ στην αφάνεια. Η ε­
πόμενη ιαπωνική κυβέρνηση συνεργάστηκε
σε αυτό το παιγνίδι ιστορικής λήθης για να α-
ποφύγει το όνειδος της ήττας και οι Σοβιετι­
κοί συνέχισαν μεταπολεμικά να υποβαθμί­
ζουν το γεγονός από φόβο για την εντύπωση
που θα μπορούσε να δημιουργήσει η τρωτό-
τητα του Υπερσιβηρικού στην αναδυόμενη κι­
νεζική δύναμη. Εκτεταμένα άρθρα πάνω στον
Χαλχίν Γκολ άρχισαν να εμφανίζονται μόλις
50 χρόνια αργότερα, όταν η νέα σχολή Σοβιε­
τικών στρατηγικών μελετητών θέλησε να επι-
καλεσθεί αυτή τη σύγκρουση, ως θαυμάσιο
παράδειγμα για την απόδειξη του καθαρά α­
μυντικού χαρακτήρα που είχε ανέκαθεν το
σοβιετικό αμυντικό δόγμα. Η αλήθεια είναι
πως οι Σοβιετικοί σταμάτησαν το καλοκαίρι
του 1939 την καταδίωξη των ηττημένων Ιαπώ­
νων στα σύνορα της Μαντζουρίας τόσο για
λόγους διοικητικής μέριμνας, όσο και γιατί
δεν είχαν να κερδίσουν κάτι σημαντικό από τη
συνέχιση του πολέμου. Την εποχή εκείνη ή­
θελαν μια γρήγορη λύση του ιαπωνικού προ­
βλήματος για να μπορέσουν να συγκεντρω­
θούν στρατιωτικά στην Ευρώπη.
Η σύγκρουση αυτή εξακολουθεί να διδά-
Ιαπωνικός Αυτοκρατορικός
Στρατός, οπλίτης Α ’, 1939.
Η στολή υπηρεσίας Μ98
εμφανίζεται εδώ με
πλήρη εξάρτυση:
Ζωστήρα, φυσιγγιοθήκες
(εμπρός δύο των 30 φυσ.
και πίσω μία των 60
φυσ.), σακίδιο
προσωπίδας, ξιφολόγχη
για το τυφέκιο 6,5 mm
Arisaka Μ38, σιτιοδόχο,
υδροδοχείο και προσωπικά
είδη στο σακίδιο.
Διακριτικά βαθμού είναι
δύο πεντάκτινα κίτρινα
αστέρια σε κόκκινο
επίρραμμα.
σκεται σε όλες σχεδόν τις
στρατιωτικές σχολές του κό­
σμου ως μια λαμπρή εφαρμογή
σωστής τακτικής. Τα διδάγματα
του Χαλχίν Γκολ έχουν μεγάλη ση­
μασία για οποιονδήποτε στρατό α­
ντιμετωπίζει μια κατάσταση αμφισβή­
τησης και παραβίασης συνόρων. Η έμ­
φαση στην ενότητα διοίκησης και
στον έλεγχο των δυνάμεων, η εξαπά­
τηση, η ταχύτητα, οι συνδυασμένες ε­
πιχειρήσεις και η προσβολή των μετόπι­
σθεν του αντιπάλου ώστε να παραλύσει
η ικανότητα του για μεταφορα ενισχύ­
σεων, είναι αρχές που πρέπει να εφαρ­
μόζονται στις επιθετικές επιχειρήσεις,
αλλά και στις αμυντικές που εξελίσσο­
νται σε αντεπιθέσεις. Ενας στρατός που
μπορεί να επιτεθεί καλά μπορεί να α­
μυνθεί θαυμάσια.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) M. Brement: KHALKHIN GOL, "Military
History Quarterly", Spring 1993.
(2) 0. Chaney: ZHUKOV, University of
Oklahoma Press, 1996.
(3) A. Coox: NOMONHAN: JAPAN
AGAINST RUSSIA, 1939. Stanford
University Press, 1990.
(4)E. Drea: NOMONHAN: JAPANESE-
SOVIET TACTICAL COMBAT, 1939,
Fort Leavenworth, 1981.
(5) R. Edgerton: WARRIORS OF THE
RISING SUN, Norton, 1997.
(6) D. Glantz: SOVIET MILITARY
DECEPTION IN THE SECOND
WORLD WAR, Frank Cass, 1989.
(7) L. Mirouze: WORLD WAR II
INFANTRY IN COLOR
PHOTOGRAPHS, The Crowood
Press, 1999.
(8)H.Shukman: STALIN'S
GENERALS, Grove Press, 1993.
(9) R. Simpkin: DEEP BATTLE:
THE BRAINCHILD OF MARSHAL
TUKHACHEVSKII, Brassey's,
1987.
(10) W. Spahr: ZHUKOV: THE RISE
AND FALL OF A GREAT CAPTAIN,
Presidio Press, 1995.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Η ΗΤΤΑ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ
Αγαπητό περιοδικό,
Θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα
παλαιότερο άρθρο σας περί της
πτώσης της ατομικής βόμβας
στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι.
Η δική μου αναφορά σχετίζεται
με την αναγκαιότητα αυτής της
χρήσης. Τελικά έπρεπε να πέσει
αυτό το καταστροφικό όπλο για
να τερματιστεί ο πόλεμος; Εχουν
ειπωθεί πολλά και λίγο-πολύ όλοι
συμφωνούν ότι η ρίψη των βομ­
βών έσωσε μάλλον τη ζωή εκατο­
ντάδων χιλιάδων στρατιωτών
που θα έπαιρναν μέρος στις τελι­
κές επιχειρήσεις κατά των ιαπω­
νικών νήσων. Οπότε το λογικό
συμπέρασμα είναι «ή αυτοί ή ε­
μείς” . Εδώ όμως θα ήθελα να πω
ότι υπήρχε ακόμα ο όρος περί
της συνθηκολόγησης άνευ όρων
και αυτό είναι το «κλειδί» της ι­
στορίας. Αν δεν υπήρχε αυτός ο
«όρος» όλα θα ήταν πιο απλά και
οι Ιάπωνες θα μπορούσαν να
κλείσουν μια έντιμη ειρήνη νωρί­
τερα. Δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν
έγινε ποτέ και χάθηκε πολύτιμος
χρόνος αναζητώντας φόρμουλες
που θα ικανοποιούσαν όλες τις
πλευρές (Στάλιν, συμμάχους, Ια­
πωνία). Αφού λοιπόν απέτυχαν να
τα θρουν διπλωματικά, ουσιαστι­
κά παγιδευμένοι στις δεσμεύσεις
τους περί «άνευ όρων», οι νικη­
τές δυτικοί σύμμαχοι ήλθαν αντι­
μέτωποι με το εξής πρόβλημα:
Πώς θα γινόταν να συνθηκολογή­
σει η Ιαπωνία μόνον με τους Αγ-
γλοαμερικανούς και όχι με τον
«περιττό σύμμαχο» Στάλιν; Οι αε­
ροπορικές επιδρομές και ο ναυ­
τικός αποκλεισμός είχαν φέρει
τους Ιάπωνες στο χείλος της κα­
ταστροφής, όμως αυτοί κρατού­
σαν ακόμα. Είχαν λίγο χρόνο πριν
λήξει η παλιά Σοβιετο-ιαπωνική
Συνθήκη περί ουδετερότητας
και πριν οι μεραρχίες του Στάλιν
νικήσουν τα ιαπωνικά στρατεύ­
ματα στην κατεχόμενη Κίνα ή
στο μητροπολιτικό έδαφος της
Ιαπωνίας, αδιαφορώντας βεβαί­
ως για τις οποιεσδήποτε απώλει­
ες. Αν αναλογιστούμε την έλλει­
ψη θέλησης των Αγγλοαμερικα-
νών για νέα αιματοχυσία και την
για πολιτικούς λόγους επιτακτική
ανάγκη άμεσης συνθηκολόγησης
των Ιαπώνων, τότε οι ατομικές
βόμβες και οι τρομερές τους συ­
νέπειες φάνηκαν σαν το «θείο
δώρο» που θα έφερνε το επιθυ­
μητό αποτέλεσμα. Αν έπρεπε να
καταλήξω σε ένα συμπέρασμα θα
έλεγα ότι ο Τρούμαν έδωσε μια
πολιτική και όχι μια ανθρωπιστι­
κή εντολή διατάζοντας την κατα­
στροφή δύο ιαπωνικών πόλεων. Η
Ιαπωνία ήταν ηττημένη και χωρίς
ι ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α
τις βόμβες. Απλά άργησε να το
φωνάξει. Με λύπη διαπιστώνω ότι
αυτό ήταν αδιαμφισβήτητα το
πιο «εκτυφλωτικό» τέλος που θα
μπορούσε να έχει η μεγαλύτερη
ανθρωποσφαγή της ιστορίας.
Μετά τιμής
Γάτος Αλέξανδρος,
Βέροια
«ΣΙ»: Οι τελειωτικές λύσεις είναι
μια συνηθισμένη πρακτική των
Δυτικών και ιδιαίτερα των Αμερι­
κανών και τις εφαρμόζουν χωρίς
ίχνος ευαισθησίας για τις χιλιά­
δες αθώων θυμάτων. Τα ίδια έ-
πραξαν στην Κορέα, στο Βιετνάμ,
στο Ιράκ και πρόσφατα στη Γιου-
γκοσλαβία.
ΠΕΡΙ ΤΑΓΜΑΤΩΝ
ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
Κύριε διευθυντά,
Με πραγματική χαρά αντίκρυσα
στο εξώφυλλο του τεύχους No 45
το θέμα για τα Τάγματα Ασφαλεί-
ας στη Νότια Ελλάδα. Στην κυ­
ριολεξία ρούφηξα το κεφάλαιο
διαβάζοντάς το και ήταν από τις
λίγες φορές που το ενδιαφέρον
μου κορυφώθηκε. Εμείς οι νέοι,
που δεν γνωρίσαμε τα γεγονότα
αυτά, έχουμε ανάγκη από τέτοιες
αντικειμενικές περιγραφές που
να καταλογίζουν τις ευθύνες ε­
κεί που πρέπει. Διότι ο Εμφύλιος
στην ουσία άρχισε με την κατο­
χή, ενώ οι κατακτητές έτριβαν τα
χέρια τους. Ο κ. Χριστοδούλου
κάνει μια πραγματικά αντικειμε­
νική αναφορά. Ελπίζω να ακολου­
θήσουν και άλλα για το ίδιο θ έ ­
μα, μακριά από συναισθηματι­
σμούς και ιδεολογικές αγκυλώ­
σεις. Συγχαρητήρια.
Με εκτίμηση
Ηλίας Ρουμελιώτης
Μύλοι Αργολίδας
WARGAMES
ΚΑΙ Α’ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ
ΠΟΛΕΜΟΣ
Κύριε διευθυντά,
Κατ’ αρχήν θα ήθελα να δώσω τα
συγχαρητήριά μου για την ποικι­
λία και την παρουσίαση των θ ε ­
μάτων και γενικότερα για την
όλη αξιέπαινη προσπάθειά σας.
Πάντως διέκρινα κάποια αδιαφο­
ρία στη στήλη που αφορά τα
Wargames. Ενώ η παρουσίαση εί­
ναι εξαιρετική, η επιλογή θεμά­
των και ορισμένα άλλα στοιχεία
είναι παραμελημένα. Επιπλέον
θέλω να κάνω κάποια διόρθωση.
Στο άρθρο «Α' Μακεδονικός Πό­
λεμος» του τεύχους 42 αναφέρε­
τε ότι η φάρος και οι άλλες πό­
λεις στις δαλματικές ακτές ήταν
πόλεις των Ιλλυριών, ενώ αυτές
(Φάρος, Τραγύριον, Ισσα, Μελαί-
να) ήταν ελληνικές αποικίες. Εν ­
δεικτικά αναφέρω ότι η τελευ­
ταία ήταν αποικία των Κερκυραί-
ων. Επίσης γράφετε στο τέλος
του ίδιου άρθρου ότι η Αχαϊκή
Συμπολιτεία μπορούσε να διαθέ­
σει μόλις 6.000-8.000 άνδρες ως
μάχιμους. Αλλά βλέπουμε τον Α-
ρατο να σπεύδει να ενισχύσει
τους Βοιωτούς εναντίον των Αι-
τωλών με σώμα 10.000 ανδρών
(«Ιστορία του Ελληνικού Ε­
θνους», τόμος Δ', σελ. 383). Αυτό
έγινε μάλιστα το 245 π.Χ., όταν η
Αχαϊκή Συμπολιτεία ήταν μικρό­
τερη απ’ ότι κατά τη διάρκεια των
Μακεδονικών Πολέμων. Μία πρό­
τασή μου είναι να δημοσιεύσετε
ένα άρθρο σχετικά με διακρατι­
κές σχέσεις - διπλωματία - ιμπε­
ριαλισμό, είτε για την εποχή μας,
είτε για παλαιότερα, π.χ. για τη
Ρώμη και τα ελληνιστικά κράτη,
την Αθήνα και τις ασθενέστερες
(αρχαίες) ελληνικές πόλεις (ό­
πως στη Σικελία), τη σύγχρονη
Ελλάδα και τα Βαλκανικά κράτη.
Θα σας ήμουν ευγνώμων αν μου
προτείνατε κάποια βιβλία σχετι­
κά με τους αρχαίους στρατούς,
οχυρώσεις πόλεων και φρου­
ρίων, πολιορκητικά μηχανήματα
και πλοία.
Με φιλική διάθεση
ΟρέστηςΜατσούκας
Αθήνα
«ΣΙ»: Η στήλη των Wargames έχει
περιορισμένο χώρο και συνεπώς
δεν είναι δυνατό να γίνει αναλυ­
τική παρουσίαση ενός θέματος.
Η θεματολογία της είναι τέτοια
ώστε να καλύπτει τα ενδιαφέρο­
ντα όσο το δυνατόν περισσοτέ­
ρων παικτών που καλώς ή κακώς
ασχολούνται με αρχαίες και να­
πολεόντειες μάχες. Οι πόλεις
που αναφέρετε (Φάρος κλπ.) ή ­
ταν πράγματι ελληνικές αποι­
κίες, αλλά εκείνη την εποχή ανή­
καν στο κράτος των Ιλλυριών και
μάλλον κατοικούντο από πολ­
λούς Ιλλυριούς. Είναι χαρακτη­
ριστικό ότι ο Πολύβιος (βιβλίο Γ
των Ιστοριών του) δεν αναφέρε-
ται καθόλου σε Ελληνες, αλλά σε
Ιλλυριούς στρατιώτες, κατοί­
κους της Φάρου που αντιμετώπι­
σαν τους Ρωμαίους υπό τον Δη-
μήτριο Φάριο. Για λόγους οικονο­
μίας της αφήγησης σε παρόμοι­
ες περιπτώσεις δεν παρατίθεται
αναλυτικά η ιδιαίτερη διαφορο­
ποίηση κάθε τόπου ή κάθε σώμα­
τος ανθρώπων. Ετσι όταν μιλάμε
για «ρωμαϊκό στρατό 30.000 αν­
δρών» δεν διευκρινίζουμε ότι οι
12.000 ήταν Ρωμαίοι, οι 14.000
Ιταλοί, οι 2.000 Γαλάτες του /Γά­
δου και οι 2.000 Ελληνες της
Μασσαλίας. Οσον αφορά τη δεύ­
τερη επισήμανσή σας, οι 6-8.000
Αχαιοί είναι όσοι αντιπροσωπεύ­
ουν τις εθνικές δυνάμεις που
μπορούσε να παρατάξει και να
διατηρήσει για ένα σεβαστό διά­
στημα η συμπολιτεία. Το ίδιο και
οι άλλες δυνάμεις (Μακεδονία,
Αιτωλική συμπολιτεία). Ο Αχαϊ­
κός στρατός λόγω του μικρού μ ε ­
γέθους του συμπληρωνόταν από
μισθοφόρους, οπότε ξεπερνού-
σε τις 8.000 (όπως στην περίπτω­
ση του 245 π.Χ.) Οταν όμως δεν
υπήρχαν χρήματα για μισθοφό­
ρους δεν ήταν ικανός να αντιμε­
τωπίσει τον στρατό του Σπαρτιά­
τη Κλεομένη (αρχικά 6.000 αν­
δρών), Στην κρισιμότερή του α­
ναμέτρηση, το 146 π.Χ. με τους
Ρωμαίους, μπόρεσε να παρατά­
ξει μόνο 23-25.000μαχητές συνο­
λικά. Οι 12.000 όμως από αυτούς
ήταν απελευθερωθέντες δούλοι
και από τους άλλους αρκετοί ή ­
ταν μισθοφόροι! Στην ελληνική
γλώσσα είναι ελάχιστα τα βιβλία
που μπορούν να σας ικανοποιή­
σ ο υ ν ^ «Πολεμική τέχνη των αρ­
χαίων Ελλήνων» του Κόνολυ (εκ­
δόσεις Σιδέρη), «Οι στρατιωτι­
κές και ναυτικές εξελίξεις κατά
την ελληνιστική εποχή» του
Ή Jan , τα «Προβλήματα πολέμου
εις την αρχαία Ελλάδα» του
Vernant (εκδόσεις ΓΕΣ), η «Πολε­
μική τέχνη επί Ξενοφώντος» (εκ­
δόσεις Γ Ε Σ ) και τα σχετικά λήμ­
ματα της Ιστορίας του Ελληνικού
Εθνους είναι μάλλον ό,τι καλύτε­
ρο υπάρχει. Πολλά από αυτά τα
βιβλία μπορείτε να τα προμη­
θευτείτε από το βιβλιοπωλείο
«Ελεύθερη Σκέφις» (Ιπποκρά-
τους 112, τηλ. 3630697).
Σας υπενθυμίζουμε ότι δεν
αναγράψατε τα πλήρη στοιχεία
σας στην επιστολή, ούτε αναφέ­
ρατε σε ποιο κουΐζ αντιστοιχούν
οι απαντήσεις που στείλατε. Για
οποιαδήποτε απορία σχετικά με
την αποστολή τευχών επικοινω­
νήστε τηλεφωνικά με τη γραμμα­
τεία του περιοδικού.
ΣΦΑΓΉ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ
ΘΑΛΑΣΣΑ
Κύριοι,
Κατ’ αρχήν θα ήθελα να σας συγ­
χαρώ για το εξαιρετικά ενδιαφέ­
ρον περιοδικό σας, του οποίου
είμαι αναγνώστης από το πρώτο
τεύχος. Αφορμή αυτού του γράμ­
ματος είναι το άρθρο σας στη
στήλη «Στρατηγικά Σφάλματα»
του τεύχους 39 (No 99). Ασφαλώς
επρόκειτο για τραγικό σφάλμα
του Αγγλικού Ναυτικού και η α­

νάλυση που κάνατε ήταν άρτια.
Πέραν όμως της ανάλυσης, εντύ­
πωση μου προκάλεσε η πλήρης
απουσία, από το κείμενο, οποιοσ­
δήποτε αναφοράς στη στάση του
κυβερνήτη του γερμανικού υπο­
βρυχίου, η οποία στην καλύτερη
περίπτωση μπορεί να χαρακτηρι-
σθεί ως απάνθρωπη. Κατά τη τα­
πεινή μου γνώμη ο τορπιλλισμός
όχι ενός, αλλά δύο πλοίων (έστω
και πολεμικών) που βρίσκονται
εν στάσει προκειμένου να περι-
συλλέξουν ναυαγούς από την
κρύα (τέλη Σεπτεμβρίου) Βόρεια
Θάλασσα αποτελεί έγκλημα πο­
λέμου και νομίζω ότι το έγκλημα
αυτό επισκιάζει το οποιοδήποτε
αγγλικό στρατηγικό σφάλμα. Θέ­
λω να τονίσω το γεγονός ότι τις
στιγμές εκείνες τα αγγλικά πλοία
αοχολούντο μόνο με την περι­
συλλογή αβοήθητων ναυαγών.
Δεν μπορώ να δεχθώ πως τα γη­
ραιό (όπως αναφέρετε) εκείνα
καταδρομικά μπορούσαν ταυτό­
χρονα να περισυλλέγουν ναυα­
γούς και να αποτελούν απειλή
για το γερμανικό υποβρύχιο. Α­
κόμα νομίζω πως η απόφαση του
κυβερνήτη του «Cressy» να επι­
στρέφει για να περισυλλέξει
τους ναυαγούς των άλλων δύο
καταδρομικών ήταν στρατηγικά
απαράδεκτη, αλλά αποτελεί μνη­
μείο ανθρωπισμού και πιθανώς
να ελήφθη υπό την πεποίθηση
ότι ο κυβερνήτης του γερμανι­
κού υποβρυχίου δεν είναι εγκλη­
ματίας, αλλά αξιωματικός που σέ­
βεται τη στολή του. Απορώ πως
αυτή η διάσταση του συγκεκρι­
μένου αυτού γεγονότος σας διέ-
ιρυγε και πέρασε αοχολίαστη. Σί­
γουρα το περιοδικό σας ασχολεί-
ται κυρίως με τη στρατηγική/τα­
κτική ανάλυση στρατιωτικών γε­
γονότων, όμως ο πόλεμος άπτε-
ται και ηθικών προβλημάτων και
η στοιχειώδης ευαισθησία επι­
βάλλει τον, έστω και βραχύ, σχο­
λιασμό τόσο προφανών περιπτώ­
σεων παραβίασης της ηθικής του
πολέμου. Τέλος δράττομαι της
ευκαιρίας να εκφράσω μία επιθυ­
μία: καλό θα ήταν οι επεξηγημα­
τικοί χάρτες να είναι περισσότε­
ροι και λεπτομερέστεροι, και όχι
απλά να γίνεται αναδημοσίευση
σχετικών χαρτών από άλλες πη­
γές. Ετσι η ανάγνωση του περιο­
δικού και η κατανόηση των παρα­
τιθέμενων γεγονότων θα είναι
ευκολότερη και πιο ευχάριστη.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή
σας. Και πάλι συγχαρητήρια.
Τζανέτος Καραντζής
Γραμματέας Α’ Οικονομ. και
Εμπορ. Υποθέσεων
Πρεσβεία της Ελλάδος, Σόφια
Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α
«ΣΙ»: Σας ευχαριστούμε για τα
καλά λόγια. Οπως σωστά αναφέ­
ρετε, η στήλη ασχολείται απο­
κλειστικά με την ανάλυση πολε­
μικών συμβάντων σε τακτικό-
στρατηγικό επίπεδο, παραβλέπο-
ντας τον παράγοντα «ηθική» που
ούτως ή άλλως πολλές φορές
βιάζεται κατά τη διάρκεια μιας
σύρραξης και από τις δύο (συνή­
θως) αντιμαχόμενες πλευρές.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο
Γερμανός κυβερνήτης θα μπο­
ρούσε ίσως να χαρακτηρισθεί
ως εγκληματίας πολέμου εφό-
σον οι Βρετανοί συνάδελφοί του
είχαν λάβει κατά τη διάρκεια της
περισυλλογής των ναυαγών όλα
τα επιβαλλόμενα μέτρα για να
γνωστοποιήσουν τις προθέσεις
τους. Κάτι τέτοιο όμως δεν φαί­
νεται ότι συνέβη.
Θεοδωρίδη Χρήστο, Ξάνθη- Οι
προτάσεις θα πραγματοποιη­
θ ούν σε μελλοντικά τεύχη του
περιοδικού. Ευχαριστούμε για
την επιστολή.
Δαραμάρα Σωτήριο, Τρίκαλα,
Στείλατε απαντήσεις για το πε-
ρυσινό quiz γνώσεων No 30, ενώ
ήδη δημοσιεύουμε τις απαντή­
σεις του τ. 42. Εκτός αυτού οι α­
παντήσεις σας ήταν λανθασμέ­
νες.
Κοτίδη Γιάννη, Σαλαμίνα. Το άρ­
θρο για την τύχη της ΕΣΣΔ, στο
τ. 41, απ' ότι φαίνεται ενόχλησε
μόνο μια συγκεκριμένη (πολιτι­
κά) μερίδα αναγνωστών. Δεν
προσδιορίζετε πού ακριβώς δια­
φωνείτε ως προς το περιεχόμενο
του άρθρου. Το θέμα της άξιας η­
γεσίας είναι αντικείμενο ευρείας
συζήτησης, ιδιαίτερα για όποιους
βρίσκονται από την πλευρά των
ηττημένων του εμφυλίου πολέ­
μου. Ο ΕΣ στάλθηκε το 1919 στη
Ρωσία από τον Ελ. Βενιζέλο, ο ο­
ποίος επιθυμούσε να δείξει ότι
είναι πιστός στη Δυτική συμμα-
χία, ώστε να λάβουμε ως αντα­
μοιβή τη Μικρά Ασία, Η διάβρωση
ενός εσωτερικού μετώπου είναι
δυνατή σε χώρες με ασθενή πο­
λιτικά συστήματα, μειωμένη πί­
στη σε πολιτιστικές και κοινωνι­
κές αξίες κλπ. Εκτός από αριστε­
ρή διάβρωση τότε υπήρχε και δ ε­
ξιά διάβρωση. Ευχαριστούμε για
την επεξήγηση της ρωσικής «πα­
ροιμίας». Πράγματι στην Ελλάδα
μελετούμε την ιστορία κάπως πε­
ρίεργα, ιδίως όταν παρεμβάλλο­
νται τα κομματικά διορθωτικά
γυαλιά,
Γιακουμάτο Στέφανο, Πειραιά.
Την περίοδο που μας αναφέρετε
θα την καλύψουμε με σχετικά άρ­
θρα. Στο βιβλιοπωλείο «Ελεύθε­
ρη Σκέψις» (Ιπποκράτους 112, Α­
θήνα) θα βρείτε αρκετά ενδιαφέ­
ροντα βιβλία.
Τίκη Κωνσταντίνο, Θεσσαλονίκη.
Σχετικό άρθρο θα δημοσιευθεί
στο μέλλον. Εκτός του Ελληνικού
δεν αναγνωρίζουμε την ύπαρξη
κανενός άλλου τιμημένου και έν­
δοξου στρατού.
Σιώχα Γεώργιο, Νίκαια, Αθήνα. Ο
αμερικανικός εμφύλιος πόλεμος
θεωρείται ο πρώτος σύγχρονος
πόλεμος, με την έννοια της εμ­
φάνισης των σιδηροδρομικών με­
ταφορών, των τηλεπικοινωνιών
και της αυξημένης βιομηχανικής
παραγωγής. Η μεγάλη πληθυ-
σμιακή και βιομηχανική ισχύς
των Βορείων έκρινε το αποτέλε­
σμα του πολέμου. Στο τ. 43 δημο-
σιεύθηκε μια σύντομη βιογραφία
του στρατηγού Ρόμπερτ Λη και
στο τ. 33 ένα γενικό άρθρο για
τον πόλεμο αυτό.
Αθανασιάδη Νικόλαο, Βάρκιζα
Αττικής. Ο νικητής του quiz γνώ­
σεων λαμβάνει δωρεάν τα τεύχη
του περιοδικού, χωρίς καμία επι­
βάρυνση.
Μανιουδάκη Κωνσταντίνα, Αθή­
να. Από την επιστολή σας φαίνε­
ται ότι έχουμε επιτύχει τον σκο­
πό μας ως προς την κατανόηση
των διαφόρων γεγονότων της ελ­
ληνικής και της παγκόσμιας ιστο­
ρίας.
Ζουμπελούλη Δημήτριο, Χάλκη
Λαρίσης. Οι τεχνικές περιγραφές
πολύ παλαιών όπλων είναι αρκε­
τά δύσκολες, κυρίως επειδή υ­
πάρχει σημαντική έλλειψη βι­
βλιογραφικών πηγών. Το «πολύ­
κροτο» ήταν η τότε ονομασία του
περιστρόφου. Κάποια από τα άρ­
θρα που προτείνετε θα δημοσι­
ευτούν.
Καβαδέλλα Γεώργιο, Αθήνα. Σε
κάθε τεύχος δημοσιεύουμε άρ­
θρα από την ελληνική ιστορία και
πολλά από όσα μας προτείνετε έ­
χουν δημοσιευτεί. Η θέση του
κάθε άρθρου μέσα στις σελίδες
του τεύχους είναι θέμα καθαρά
τεχνικό, για τη διευκόλυνση της
σελιδοποίησης.
Βασιλόπουλο Γρηγόρη, Αγ. Στέ­
φανο Αττικής. Μια φράση της ε­
πιστολής σας επιβεβαιώνει τα
γραφόμενά μας ότι ο Νέρων ήταν
παρανοϊκός. Εξάλλου υπάρχουν
και πιο πρόσφατα παραδείγματα
επίσης παρανοϊκών δικτατόρων.
οι οποίοι για μερικούς είναι διά­
νοιες. Μάλλον θα έπρεπε να γίνει
προσεκτικότερη μελέτη των αρ­
χαίων συγγραφέων και των πρά­
ξεων του συγκεκριμένου αυτο-
κράτορα. Υπάρχουν άραγε ανα­
φορές σε βιβλία ότι όντως ο Νέ­
ρων ήταν ένας εξαίρετος αυτο-
κράτορας; Ο Ιουλιανός αποτελεί
μια τελείως διαφορετική περί­
πτωση, άξια προσεκτικής μελέ­
της.
Σκίκο Δημήτριο, Αγγλία. Από διά­
φορες αναφορές προκύπτει ότι
μόνο 14.000 Ελληνες της Μικράς
Ασίας εντάχθηκαν στη δύναμη
του ΕΣ, είτε εθελοντικά, είτε υ­
ποχρεωτικά, κατά τη διάρκεια
της Μικρασιατικής εκστρατείας.
Αυτός ο μικρός αριθμός σε συν­
δυασμό με ενέργειες χαλάρωσης
της πειθαρχίας του ΕΣ κατά την
ίδια περίοδο και με την ατελή
στράτευση των ανδρών στη μη-
τροπολιτική Ελλάδα ήταν μερικοί
από τους παράγοντες που οδή­
γησαν στην καταστροφή του
1922. Τα ελληνικά στρατοδικεία
κατά περιόδους ήταν πολύ αυ­
στηρά, με αρκετές καταδίκες α­
ξιωματικών και οπλιτών σε θάνα­
το από την εποχή των Βαλκανι­
κών Πολέμων ως το τέλος του
εμφυλίου πολέμου. Ομως το
1921-22, το 1941 και το 1974 τα
μέτρα πειθαρχίας και τα έκτακτα
στρατοδικεία διακρίθηκαν από
χαλάρωση, συμβάλλοντας έτσι
στις μεγάλες εθνικές καταστρο­
φές. 75
Τσοπέλα Λάμπρο, Καλλιτεχνού-
πολη Ραφήνας. Την παραμονή
της έναρξης της επίθεσης στις
Αρδέννες (15-12-1944) ο Γερμανι­
κός Στρατός διέθετε στη Δύση
σε επιχειρησιακή κατάσταση 410
πυροβόλα εφόδου GtuG διαφό­
ρων τύπων, 391 άρματα μάχης
και καταστροφείς αρμάτων PzIV,
336 άρματα Panther και 79
Tiger/King Tiger. Ελπίζουμε ότι σε
μελλοντικά άρθρα θα αναφερ­
θούμε εκτενέστερα σε ορισμένα
κρίσιμα γεγονότα του Β'ΠΠ.
Πασχαλίδη Πασχάλη, Καβάλα.
Στο τεύχος Μαϊου, όπως έχετε
ήδη διαπιστώσει, δημοσιεύσαμε
μια ακόμα πιο άγνωστη πτυχή
του Α’ΠΠ, τη διάσπαση του Μα­
κεδονικού μετώπου από τις συμ­
μαχικές και τις ελληνικές δυνά­
μεις. Πράγματι τα θέματα του
Α !ΠΠ είναι κάπως παραμελημένα,
κάτι που ισχύει γενικότερα και
στις ξένες εκδόσεις. Ο Α ΠΠ είναι
καταδικασμένος να ζει «στη
σκιά» του Β'ΠΠ.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 Π Ο Λ Ε Μ Ι Σ Τ Ε Σ
0 ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΛΑΤΙΝΑΤΟΥ ( 1701- 12)
ΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΝΑΤΟ ΗΤΑΝ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΚΡΑΤΙΔΙΑ ΠΟΥ ΣΥΝΙΣΤΟΥΣΑΝ ΤΗΝ
ΑΓΙΑ ΡΩΜ ΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΟ Υ ΕΘΝΟΥΣ. ΠΑΡΑ ΤΙΣ
ΠΕΡΙΟ ΡΙΣΜ ΕΝΕΣ ΤΟΥ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑΓΚΑΣΤΗΚΕ, ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ,
ΝΑ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΕΙ ΙΣΧΥΡΟ - ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΟΥ - ΣΤΡΑΤΟ.
Εχοντας ήδη υποστεί τις συνέπειες
μιας τρομακτικής γαλλικής επιδρομής, το
1689, το μικρό Δουκάτο του Παλατινάτου
βρέθηκε σαφώς πιο έτοιμο με την έναρξη
του Πολέμου της Ισπανικής Διαδοχής, το
1701. Οταν ο Ιωάννης Γουλιέλμος ανέβηκε
στον δουκικό θρόνο, το 1692, το κράτος
και ο στρατός βρίσκονταν σε τραγική κα­
τάσταση. Ο στρατός αποτελείτο από τέσ­
σερα μόλις μειωμένης σύνθεσης συντάγ­
ματα πεζικού και τέσσερα συντάγματα ιπ­
πικού, με συνολική δύναμη 5.500 περίπου
ανδρών. Το 1693 ιδρύθηκαν ένα ακόμα σύ­
νταγμα πεζικού και ένα δραγώνων, ενώ
παράλληλα καταβλήθηκε προσπάθεια να
καλυφθούν τα κενά και στις υπάρχουσες
μονάδες. Το 1695 ιδρύθηκε ένα ακόμα σύ­
νταγμα βαρέος ιππικού, το περίφημο Σύ­
νταγμα Καραμπινιέρων Βένινγκεν. Τρία
χρόνια αργότερα ιδρύθηκε το Σύνταγμα
Γρεναδιέρων της Δουκικής Φρουράς.
Με την έκρηξη του πολέμου, το 1701,
ιδρύθηκαν τρία ακόμα συντάγματα πεζι­
κού και τέσσερα ιππικού. Κατά τη διάρ­
κεια του πολέμου, από το 1702 ως το 1709,
ιδρύθηκαν οκτώ νέα συντάγματα πεζικού,
τρία ιππικού και πέντε ανεξάρτητοι λόχοι
πεζικού. Οι τρεις από τους τελευταίους
συγχωνεύτηκαν αργότερα και με την προ­
σθήκη επιπλέον ανδρών σχημάτισαν δύο
ανεξάρτητα τάγματα.
Ετσι το Παλατινάτο το 1707, οπότε η
δύναμη του στρατού του βρισκόταν στο
ζενίθ, ήταν σε θέση να παρατάξει 20.000
πεζούς και 4.300 ιππείς. Οι άνδρες αυτοί ή­
ταν ενταγμένοι σε 14 συντάγματα πεζικού
γραμμής, δύο ανεξάρτητα τάγματα και
δύο ανεξάρτητους λόχους πεζικού, έξι συ-
Τυφεκιοφόρος του περίφημου
Συντάγματος Σαξ-Μάινινγκεν. Αντίθετα
με όλα τα άλλα συντάγματα που
φορούσαν μπλε στολές, οι άνδρες του
συγκεκριμένου φορούσαν
χαρακτηριστικό βαθυκόκκινο χιτώνιο.
Αυτό το Σύνταγμα έλαβε μέρος στις
κυριότερες μάχες του Πολέμου της
Ισπανικής Διαδοχής (πίν.
του Σ. Νιγδιόπουλου για
τη "ΣΙ").
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ
ντάγματα ιππικού, τέσσερα συντάγματα
δραγώνων, δύο ανεξάρτητες ίλες και δύο
ίλες ουσσάρων.
Κάθε σύνταγμα πεζικού διέθετε δύο
τάγματα των πέντε λόχων. Ο πρώτος λό­
χος του πρώτου τάγματος ήταν λόχος επί­
λεκτων (γρεναδιέρων). Τα δύο ανεξάρτητα
τάγματα (αυξήθηκαν σε πέντε αργότερα)
είχαν επίσης πέντε λόχους. Κάθε λόχος
διέθετε 128 υπαξιωματικούς και στρατιώ­
τες και τέσσερις αξιωματικούς. Κάθε τάγ­
μα διέθετε συνήθως και ένα ελαφρύ πυ­
ροβόλο. Τα συντάγματα ιππικού διέθεταν
δύο ίλες των 150 ανδρών, εκτός από το
Σύνταγμα Ιππικού της Φρουράς και το Σύ­
νταγμα Καραμπινιέρων Βένινγκεν που
διέθεταν τρεις ίλες. Τα συντάγματα των
δραγώνων διέθεταν τρεις ίλες - συνολική
δύναμη ανά σύνταγμα: 450 άνδρες. Οι ίλες
των ουσσάρων ήταν μικρότερες και καθε-
μία αριθμούσε 100 άνδρες. Δύναμη 150
ανδρών είχαν και οι δύο ανεξάρτητες ίλες
ιππικού.
Το πεζικό πολεμούσε και ελισσόταν
σε σχηματισμό γραμμής βάθους αρχικά
τεσσάρων και αργότερα τριών ζυγών. Το
πεζικό ήταν εκπαιδευμένο ώστε να είναι ι­
κανό να βάλλει δύο ομοβροντίες ανά λε­
πτό. Το ιππικό τασσόταν επίσης σε σχημα­
τισμό γραμμής βάθους τριών ζυγών. Ε-
φορμούσε κατά του αντιπάλου με τροχα­
σμό, ώστε να διατηρεί τη συνοχή του, βάλ­
λοντας εναντίον του από μικρή απόσταση
πριν εκδηλώσει την τελική έφοδο με τη
σπάθη. Οι καραμπινιέροι του Βένινγκεν ή­
ταν οι μόνοι ιππείς που έφεραν θώρακα.
Το πεζικό ήταν οπλισμένο με το κλα­
σικό μουσκέτο με πυρόλιθο, ξιφολόγχη
και κοντό σπαθί. Οι γρεναδιέροι έφεραν
και χειροβομβίδες. Ως το 1703 ο ένας
στους δέκα πεζούς ήταν οπλισμένος με
σάρισσα. Το έτος εκείνο το δύσχρηστο αυ­
τό όπλο αποσύρθηκε και σι χρήστες του ε­
ξοπλίστηκαν με μουσκέτα. Οι ιππείς ήταν
οπλισμένοι με σπάθη, κοντόκαννο μου­
σκέτο και πιστόλια. Οι ουσσάροι έφεραν
κυρτή σπάθη.
Σώμα πυροβολητών δεν υπήρχε και οι
ανάγκες του στρατού στο πεδίο της μά­
χης καλύπτονταν με αποσπάσεις μονάδων
φρουριακού πυροβολικού.
Παντελής Καρύκας
 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΕΣ

SIOUX WARRIOR, 1850 MOHAWK WARRIOR BUFFALO DANCER

EMI, MOF-29 54 mm ANDREA MINIATURES S4-F17, 54 mm ANDREA MINIATURES S4-F20, 54 mm

Η λέξη Σιού προέρχεται από τη γαλ­
λική συντομογραφία "Nadowessioux", που
σημαίνει μικρό φίδι ή εχθρός. Οι ίδιοι αυ-
τοαποκαλούντο Kakota. Η έφιππη φιγού­
ρα αποτελείται από 13 μέρη συν μια ό­
μορφη βάση. Πρόκειται για όμορφη πα­
ρουσία, που με ένα επιμελημένο βάψιμο
θα μεταμορφωθεί σε αριστούργημα.
Οι Μοϊκανοί ήταν μια από τις πέντε
φυλές των Ινδιάνων Ιρόκουα της Αμερι­
κής, οι οποίοι είχαν αναπτύξει έναν πολι­
τισμό ο οποίος άνθισε τον 17ο αιώνα και
τον 18ο αιώνα. Εζησαν στην περιοχή ό­
που βρίσκεται σήμερα η Νέα Υόρκη. Η φι­
γούρα περιλαμβάνει πέντε μέρη και προ-
σφέρεται με μια όμορφη και αρκετά εν­
διαφέρουσα βάση. Ο Rendall Patton έχει
αποδώσει θαυμάσια.
Οι Hidatsa ήταν μια ακόμη φυλή των Ινδιάνων της Αμερι­
κής, που κατοικούσε στα βόρεια των μεγάλων πεδιάδων. Εί­
χαν το προσωνύμιο "Gros Ventre", εξαιτίας της γλώσσας των
σημάτων που χρησιμοποιούσαν. Τώρα ζουν στον καταυλισμό
του Fort Berthold στη Βόρεια Ντακότα. Η φιγούρα αποτελεί-
ται από δέκα κομμάτια εξαίρετης λεπτομέρειας (συν μια βά­
ση). Το σκέπασμα του κεφαλιού - δέρμα βουβαλιού - προ-
σφέρεται χωριστά και μπορεί να μη χρησιμοποιηθεί. Τη φι­
γούρα έχει σκαλίσει ο Rendall Patton, ενώ το βάψιμό της έχει
επιμεληθεί ο L. Platon.

77

APACHE WARRIOR
AND REA MINIATURES ΝΕΖ PERCE
S4-F 18, 54 mm INDIAN WARRIOR.
1877
Οι Απάτσι ήταν ιθαγενείς
της Βόρειας Αμερικής που αρέ- EMI, TERCIO-12,90 mm
σκονταν στις αιφνίδιες επιδρο­ Ενας ακόμα Ινδιά­
μές παρά στις μάχες κατά μέ­ νος πολεμιστής Nez
τωπο. Προτιμούσαν να στήνουν Perce γύρω στο 1877,
ενέδρες, αφού δεν ήταν ιδιαί­ στην αρκετά "χορταστι­
τερα καλοί ιππείς.Υπό την ηγε­ κή“ κλίμακα των 90 mm.
σία του Τζερόνιμο ήταν η τε­ Η φιγούρα περιλαμβά­
λευταία ινδιάνικη φυλή που νει 23 μέρη εξαιρετικής
συνθηκολόγησε και από το ποιότητας και λεπτομέ­
1887 οι Απάτοι ζουν οε καταυλι­ ρειας, καθώς και μια
σμούς. Η εξαιρετική φιγούρα, πληθωρική βάση με έ­
που έχει σκαλίσει ο Rendall ναν σκοτωμένο στρα­
Patton και το βάψιμό της επιμε- τιώτη. Ισως μια από τις
λήθηκε ο D. Romero, αποτελεί- ομορφότερες παρου­
ται από πέντε μόλις μέρη και σίες Ινδιάνου πολεμι­
μια βάση. στή στα 90 mm.

Ολες οι παραπάνω φιγούρες διατίθενται από το κατάστημα Modelling Center (Ομήρου 2, Νέα
Σμύρνη, τηλ. 9323665, e-mail: modellingcentre @ hotmail.com). Επίσης εκεί διατίθενται
φιγούρες όλων των γνωστών εταιριών και βάφονται φιγούρες επί παραγγελία. Τα προϊόντα
του καταστήματος στέλνονται με αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ


Η ΜΑΧΗ ΣΤΟΝ ΠΟΤΑΜΟ ΟΥΛΑΪ
ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 7ου ΑΙΩΝΑ π.Χ. Η ΑΣΣΥΡΙΑΚΗ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΗΤΑΝ Η ΚΥΡΙΑΡΧΗ ΔΥΝΑΜΗ
ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ. ΚΑΝΕΝΑΣ ΔΕΝ
ΤΟΛΜΟΥΣΕ ΝΑ ΑΨΗΦΗΣΕΙ ΤΗΝ ΙΣΧΥ ΤΗΣ,
ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΟΑΙΩΝΙΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ
ΤΗΣ, ΤΟΥΣ ΕΛΑΜΙΤΕΣ.
Το 655 π.Χ. ο νέος βασιλιάς
του Ελάμ, Τεμπ-Ουμπάν, έκρινε
πως είχε έλθει το πλήρωμα του
χρόνου για να απαλλάξει τη χώρα
του και τις γειτονικές χώρες από
την ασσυριακή τυραννία. Αφού
συγκέντρωσε τον στρατό του,
στον οποίο ενέταξε και Αραμαί-
ους νομάδες, ο Ελαμίτης βασι­
λιάς εισέβαλε στην ασσυριακή ε­
πικράτεια. Ο Ασσύριος βασιλιάς
όμως, ο περίφημος Ασουρμπανι-
μπάλ (ο Σαρδανάπαλος των Ελλή­
νων), ήταν έτοιμος και με μια τα­
χύτατη αντεπίθεση υποχρέωσε
τους Ελαμίτες σε υποχώρηση. Τε­
λικά ο Τεμπ-Ουμπάν αποφάσισε
να δώσει την κρίσιμη μάχη στις ό­
χθες του ποταμού Ουλάι. Η πο­
λυπληθής στρατιά του όμως δεν
στάθηκε ικανή να αναχαιτίσει
τον επαγγελματικό Ασσυριακό
Στρατό. Η ήττα των Ελαμιτών ή­
ταν ολοκληρωτική. Το σύνολο
σχεδόν των ανδρών έπεσαν ή
αιχμαλωτίσθηκαν. Ο ίδιος ο Τεμπ-
Ουμπάν συνελήφθη αιχμάλωτος
και εκτελέστηκε.
Η ΑΝ ΑΠΑΡΑ ΣΤΑ ΣΗ
ΤΗ Σ Μ Α Χ Η Σ
Η μάχη του ποταμού Ουλάϊ
αποτελεί μια από τις γνωστότε­
ρες μάχες της περιόδου. Για την
αναπαράστασή της θα χρησιμο­
ποιήσουμε το γνωστό σετ κανό­
νων D.B.M. Βάσει των κανόνων
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
W A R G A
αυτών οι αντίπαλες δυνάμεις θα
είναι οργανωμένες ως εξής:
ΑΣΣΥΡΙΑΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ
• Κύριο Σώμα-διοικητής Ασουρ-
μπανιμπάλ, επί βάσης τέθριππου
βαρέος άρματος (kn superior).
■ Δύο στοιχεία δορυφόρων των
τεσσάρων superior (Βασιλική
φρουρά).
- Δύο στοιχεία δορυφόρων των
τεσσάρων superior (επίλεκτοι πε­
ζοί)
- Δύο στοιχεία πελταστών των
τεσσάρων superior (επίλεκτοι
πελταστές).
- Δύο στοιχεία δορυφόρων των
τεσσάρων ordinary (πεζοί "γραμ­
μής")·
- Δύο στοιχεία πελταστών των
τεσσάρων ordinary (πελταστές
"γραμμής").
- Δέκα στοιχεία ψιλών του τακτι­
κού στρατού ordinary (μπορούν
να υποστηρίξουν τις βαρύτερες
μονάδες).
- Εξι στοιχεία ατάκτων υποτελών
ψιλών (δεν υποστηρίζουν βαρύ­
τερο πεζικό).
- Εξι στοιχεία μεταγωγικών.
• 2ο Σώμα-διοικητής στρατη­
γός επί βάσης ιππικού των τριών
superior.
- Επτά στοιχεία ιππικού των τριών
Μ Ε
a-------
Ασσυριακά βαριά
άρματα. Στο ένα
επιβαίνει ο βασιλιάς.
Οι Ασσύριοι έτοιμοι να
επιτε&ούν στο ελαμιτικό
πεζικό, στον λόφο μπροστά
από τον ποταμό.
superior.
- Ενα στοιχείο τακτικού ελαφρού
• 2ο Σώμα-διοικητής στρατη­
ιππικού των δύο fast (πρόδρομοι).
γός, επί βάσης ελαφρού ιππικού
- Ενα στοιχείο ατάκτων ελαφρών
ιππέων των δύο (Κιμμέριοι υπο­ superior.
τελείς). - Εξι στοιχεία αρμάτων (cv
* 3ο Σώμα-διοικητής στρατηγός ordinary).
επί βάσης τέθριππου βαρέος άρ­ - Εξι στοιχεία ελαφρού ιππικού
ματος (kn superior). superior.
- Δύο στοιχεία βαρέων αρμάτων - 18 στοιχεία τοξοτών των τριών
(kn superior). inferior.
- Εξι στοιχεία ιππικού των τριών - Πέντε στοιχεία ψιλών ordinary.
superior.
- Δύο στοιχεία εφίππων πελτα­ • 3ο Σώμα (Αραμαίοι) - διοικη­
στών των τεσσάρων superior.
τής στρατηγός, επί βάσης καμη-
- Δύο στοιχεία εφίππων ψιλών
λοβατών ordinary.
ordinary,
- Ενα στοιχείο ατάκτων ψιλών - Εξι στοιχεία καμηλοβατών
ordinary. ordinary.
-Δύο στοιχεία μεταγωγικών.
ΕΛΑΜΙΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ
Οι ελαμίτες τάσσονται πρώ­
τοι και οι Ασσύριοι κινούνται
• Κύριο Σώμα - διοικητής Τεμπ-
πρώτοι. Ολος ο Ελαμιτικός Στρα­
Ουμπάν, επί βάσης ιππικού των
τός αποτελείται από μονάδες α­
τριών ordinary.
τάκτων.
■ Πέντε στοιχεία αρμάτων (cv
ordinary). Παντελής Καρύκας
- Εξι στοιχεία ελαφρού ιππικού
superior.
- Δύο στοιχεία πελταστών των
τριών ordinary (βαρύ πεζικό).
- Εξι στοιχεία ασπιδοφόρων τοξο­
τών των τριών ordinary.
- 22 στοιχεία τοξοτών των τριών
inferior.
- Επτά στοιχεία ψιλών ordinary.
- Τέσσερα στοιχεία μεταγωγικών.

ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΙΣΟΡΟΚΟΥ ΓΙΑΜΑΜΟΤΟ (1884-1943)
ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΥΣ ΝΑΥΑΡΧΟΥΣ ΤΟΥ ΙΑΠΩΝΙΚΟΥ
ΝΑΥΤΙΚΟΥ, Ο ΕΜΠΝΕΥΣΤΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΛ ΧΑΡΜΠΟΡ,
ΠΕΡΑΣΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΧΙ ΜΕ ΤΟ ΠΑΤΡΙΚΟ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑ, ΑΛΛΑ ΜΕ ΤΟ
ΟΝΟΜΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΠΟΥ ΤΟΝ ΥΙΟΘΕΤΗΣΕ ΣΤΑ 30 ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ.
Ο Ισορόκου Τακάνο ήταν το έ­
βδομο παιδί ενός φτωχού δάσκα­
λου, του Σαντακίτοι Τακάνο, που
καταγόταν από οικογένεια σαμου­
ράι. Γεννήθηκε το 1884 στην αγρο­
τική περιοχή της μικρής πόλης Να-
γκαόκα, όταν ο πατέρας του ήταν
56 χρόνων. Η ιαπωνική λέξη για τον
αριθμό 56 είναι "ισορόκου" και για
τον λόγο αυτό το παιδί ονομάστηκε
έτσι. Αργότερα ο Ισορόκου υπερη-
φανευόταν για την καταγωγή του
και αποκαλούσε τον εαυτό του "ε­
παρχιώτη που έγινε συνηθισμένος
ναυτικός". Ομως από την αρχή απέ­
δειξε ότι μόνο "συνηθισμένος" δεν
ήταν. Στις εισαγωγικές εξετάσεις
της Ναυτικής Ακαδημίας, στις ο­
ποίες έλαβε μέρος το 1900 σε ηλι­
κία 16 ετών, ήταν δεύτερος μεταξύ
300 υποψηφίων. Μετά από τέσσερα
χρόνια, το 1904, αποφοίτησε έβδο­
μος από την τάξη του. Αμέσως με­
τά πήρε το βάπτισμα του πυρός. Το
1905 στη ναυμαχία της Τσουσίμα,
κατά τη διάρκεια του Ρωσοϊαπωνι-
κού πολέμου, υπηρετούσε σε ένα
καταδρομικό που κάλυπτε τη ναυ­
αρχίδα του θρυλικού ναυάρχου Τό-
γκο. Κατά τη διάρκεια της ναυμα­
χίας τραυματίστηκε στο δεξί πόδι
και στο αριστερό χέρι και έχασε
δύο δάκτυλα.
Οταν πέθαναν σι γονείς του ο
Ισορόκου Τακάνο ήταν 30 χρόνων.
Τότε τον υιοθέτησε μια από τις πιο
διακεκριμένες οικογένειες, αυτή
των Γιαμαμότο (στα ιαπωνικά ση­
μαίνει "βάση βουνού"), και από τό­
τε πήρε το επίθετο το οποίο έφερε
μέχρι το τέλος της ζωής του. Την ε­
ποχή εκείνη και ενώ είχε ξεσπάσει
ο Α1Παγκόσμιος Πόλεμος νυμφεύ-
θηκε, αλλά πριν ακόμα ετοιμάσει
το σπίτι του η κυβέρνηση τον έ­
στειλε (το 1916) στις ΗΠΑ για να με­
τεκπαιδευτεί στο πανεπιστήμιο
του Χάρβαρντ. Εκεί ο Γιαμαμότο
σπούδασε επί δύο χρόνια οικονομι­
κά και ειδικότερα τον τομέα του
πετρελαίου, είχε δε τέτοια επίδο­
ση ώστε δέχθηκε σειρά προσφο­
ρών εργασίας από πολλές αμερικα­
νικές εταιρίες πετρελαίου. Κατά
την παραμονή του στις ΗΠΑ του
δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσει
και την πολεμική αεροπορία, που
τότε εξελισσόταν στους ουρανούς
πάνω από τη Γαλλία.
Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ
Το 1923 είχε προαχθεί σε πλοί­
αρχο και ανέλαβε διοικητής της αε­
ροπορικής βάσης εκπαίδευσης
στην Κασομιγκαούρα, όπου παρέ-
μεινε επί 18 μήνες. Στη συνέχεια
στάλθηκε στην Ουάσιγκτον ως
ναυτικός ακόλουθος για δύο χρό­
νια (1925-1927). Με την ιδιότητα
αυτή επισκέφθηκε πολλά εργοστά­
σια αεροπλάνων στις ΗΠΑ. Η μελέ­
τη του νέου όπλου τον έκανε να α­
ναγνωρίσει ότι τα αεροπλάνα θα έ­
παιρναν τα πρωτεία από τα πλοία
σε έναν μελλοντικό πόλεμο και ότι
το πιο ισχυρό όπλο θα ήταν το αε­
ροπλανοφόρο.
Το 1934 ο Γιαμαμότο ήταν υπο­
ναύαρχος και τέθηκε επικεφαλής
της ιαπωνικής αντιπροσωπείας στη
Ναυτική Διάσκεψη του Λονδίνου,
όπου τέθηκε το θέμα της ισχύου-
σας τότε αναλογίας 5:5:3 για τα θω-
ρηκτά των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βα­
σιλείου και της Ιαπωνίας, την οποία
η τελευταία θεωρούσε άδικη. Κυ­
κλοφορούσε τότε η φήμη ότι η υ-
περ-εθνικιστική "κλίκα" της Ιαπω­
νίας θα προχωρούσε στη δολοφο­
νία των μελών της αντιπροσωπείας
αν αποτύγχαναν στην προσπάθεια
ανατροπής της αναλογίας. Ομως η
αντιπροσωπεία πέτυχε στο έργο
της και ο Γιαμαμότο κατά την επι­
στροφή έγινε δεκτός με τιμές ή-
ρωα και διορίστηκε υφυπουργός
Ναυτικών. Από τη θέση αυτή αντέ-
δρασε έντονα στην κατασκευή των
δύο μεγάλων θωρηκτών "Yamato"
και “Musashi", για τα οποία είπε ότι
σε έναν σύγχρονο πόλεμο θα ήταν
τόσο χρήσιμα όσο και ένα σπαθί
σαμουράι. Ο Γιαμαμότο ήταν επί­
σης αντίθετος με την προσχώρηση
της Ιαπωνίας στον Αξονα. Οταν ρω-
τήθηκε από τον Ιάπωνα πρωθυ­
πουργό Κονόγιε τι ήταν σε θέση να
πράξει το Ιαπωνικό Ναυτικό σε πε­
ρίπτωση παγκοσμίου πολέμου, α­
πάντησε ότι για έξι μήνες ως έναν
χρόνο θα πετύχαινε μεγάλες νίκες,
αλλά μετά "δεν είχε καμιά εμπιστο­
σύνη για το τι θα επακολουθούσε”.
Οι δηλώσεις του δεν άρεσαν στους
υπερ-εθνικιστές και ο υπουργός
Ναυτικών αρχικά του διέθεσε σω­
ματοφυλακή, ενώ αργότερα, το
1939, τον επανέφερε στα ναυτικά
του καθήκοντα προάγοντάς τον σε
ναύαρχο και αναθέτοντάς του την
αρχηγία του στόλου.
Από τη νέα του θέση
ο Γιαμαμότο βελτίωσε
την τεχνολογία του
ναυτικού και καθιέ­
ρωσε σκληρό εκπαι­
δευτικό πρόγραμμα
ακόμα και κάτω από
τις πιο αντίξοες συν­
θήκες. Διατύπωσε
την άποψη ότι η εκ­
παίδευση δικαιολο­
γούσε απώλειες και
ότι ο θάνατος κατά την εκπαίδευ­
ση ισοδυναμούσε με τον ηρωικό
θάνατο στη μάχη. Ενα θέμα για το
οποίο μπορεί να κατηγορηθεί είναι
ότι δεν τοποθέτησε ραντάρ στα
πολεμικά πλοία του Ιαπωνικού
Ναυτικού, τη στιγμή που αυτά υ­
πήρχαν σε όλα τα αμερικανικά.
Ο Γιαμαμότο ήταν ο εμπνευ-
στής του σχεδίου επίθεσης κατά
του αμερικανικού στόλου στο Περλ
Χάρμπορ. Επρόκειτο για ένα από
τα μεγαλύτερα πολεμικά επιτεύγ­
ματα του πολέμου, διότι η οργάνω­
ση και η εκτέλεσή του απαιτούσαν
σχεδόν απόλυτη τελειότητα. Τον
τρόπο επίθεσης τον εμπνεύσθηκε
από την επίθεση των Βρετανών
στον ιταλικό στόλο στο λιμάνι του
Τάραντα, στις 11 Νοεμβρίου 1940.
Μετά το Περλ Χάρμπορ ακολούθη­
σαν, όπως είχε προβλέψει, έξι μη­
νών επιτυχίες των Ιαπώνων στις Φι­
λιππίνες, στις Ολλανδικές Ινδίες
και στη Μαλαισία. Μετά οι τύχες
του πολέμου άλλαξαν, έπειτα από
τη μάχη στο Μιντγουέη, που ο Για­
μαμότο ήθελε να καταλάβει και να
χρησιμοποιήσει ως προκεχωρημέ-
νη βάση. Αν και βασικός υπεύθυ­
νος της ήττας ήταν ο ναύαρχος Να-
γκούμο, ο Γιαμαμότο κατηγορήθη-
κε ότι δεν συγκέντρωσε τον όγκο
των δυνάμεών του στην κύρια προ­
σπάθεια και ότι δεν ήταν παρών
στη μάχη για να την ελέγχει. Είναι
πιθανό ο Γιαμαμότο να έπεσε θύμα
της υπερβολικής αυτοπεποίθησής
του.
Ακολούθησαν και άλλες μάχες
στις οποίες υπερίσχυσαν οι Αμερι­
κανοί. Μια επιτυχία του Γιαμαμότο
ήταν η επιχείρηση με την οποία α­
πομακρύνθηκαν 13.000 Ιάπωνες
στρατιώτες από τη νήσο Γκουα-
νταλκανάλ, κάτι που οι Αμερικανοί
ούτε καν αντιλήφθηκαν. Για να το­
νώσει το ηθικό των ανδρών του ο
Γιαμαμότο αποφάσισε να επισκε-
φθεί προκεχωρημένες βάσεις στις
18 Απριλίου 1943. Πέντε ημέρες
νωρίτερα "αυτοκτόνησε" όταν κοι­
νοποίησε με σήμα σε απλό κώδικα
του ναυτικού την απόφασή του αυ­
τή, μαζί με το δρομολόγιο που θα
ακολουθούσε και τα μέτρα ασφα-
λείας... Οι Αμερικανοί υπέκλεψαν
το σήμα και ετοίμασαν μια "ενέδρα"
για να εξοντώσουν τον μεγαλύτερο
ναύαρχο της Ιαπωνίας και τον ε-
μπνευστή της επίθεσης στο Περλ 79
Χάρμπορ. Στις 18 Απριλίου 1943 ο
Γιαμαμότο, παρά τις εκκλήσεις των
υφισταμένων του να ακυρώσει την
επίσκεψη επειδή το σήμα του απο­
τελούσε "ανοικτή πρόσκληση προς
τον εχθρό", ξεκίνησε για τη νήσο
Μπουγκαινβίλ. Αμερικανικά αερο­
πλάνα από το αεροδρόμιο Χέντερ-
σον του Γκουανταλκανάλ συναντή-
θηκαν με τα ιαπωνικά λίγο πριν αυ­
τά προσγειωθούν στο νησί και κα-
τέρριψαν το αεροπλάνο του Γιαμα­
μότο, ο οποίος είχε σκοτωθεί πριν
από την κατάρριψη από βολίδα πο­
λυβόλου.
Οι Αμερικανοί για λόγους α-
σφαλείας δεν ανακοίνωσαν αμέ­
σως την επιχείρηση, ενώ οι Ιάπωνες
ανακοίνωσαν τον θάνατο του μεγα­
λύτερου ήρωά τους μετά από έναν
μήνα. Ο Γ ιαμαμότο κηδεύτηκε δη­
μοσία δαπάνη (μόνο 12 τέτοιες κη­
δείες είχαν γίνει από το 1900 στην
Ιαπωνία) και ο Χίτλερ τού απένειμε
τον Σταυρό των Ιπποτών μετά Ξι­
φών. Ηταν ο πρώτος ξένος που τι-
μήθηκε με αυτό το παράσημο του
Γ' Ράιχ.
Δημήτρης Γεδεών
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ
 ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
John Lukacs VPHrror λ. βηττο » Θεόδωρου Μανιάτη
Κ. Α ΙΚΙΑΛΟΙΙΟΙΛΟν
Η ΜΑΧΗ
k 0 Χίτλερ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟ Υ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ

®■ Ιστορίας
ΣΤΗΝ

T115 ΚΥΠΡΟ
(Ιούλιος - Α ίγ οκττος 1974)

ΤΑ ΓΡΚΒΚΝΑ
εΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ
ΚΛΙ
Ι Τ » ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ

\ίκ*ΐπντ -!**SV=»

k ! * * iWatt
John Lukacs Ιωάννη Πανούση Κ. Σκιαδόπουλου Χρήστου Βήττου Θεοδώρου Μανιάτη
Ο ΧΙΤΛΕΡ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΑ ΓΡΕΒΕΝΑ Η ΜΑΧΗ
ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ
Αθήνα, 1999 Αθήνα, 2000 Αθήνα, 1989 ΣΤΟ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ Αθήνα, 1980
Σελίδες 410, 5.200 δρχ. Σελίδες 817,10.400 Σελίδες 141,2.500 δρχ. Θεσσαλονίκη, 2000 Σελίδες 133, 2.500 δρχ.
Ιστορικό δοκίμιο του δρχ· Η μάχη της Κύπρου Σελίδες 684, 7.280 δρχ. Ενα βιβλίο με σπάνια
γνωστού Αμερικανού συγ­ Αλφαβητικό λεξικό α­ στο διάστημα Ιουλίου-Αυ- ντοκουμέντα για την τε­
γραφέα που προσπαθεί να α­ στυνομικής και νομικής γούστου 1974. Ιστορική μελέτη για λευταία μάχη του Γ' Ράιχ.
ναλύσει τη σημαντική αυτή ορολογίας. την περιοχή των Γρεβενών
προσωπικότητα. κατά την περίοδο 1941-50.

Ο Ρόλος του 1Ιολέμου ΕΓΚ Λ Η Μ Α ΤΑ ΤΟ ΠΡΟ ΣΩΠΟ

Τ Ο Υ ΠΟΛΕΛΛΟΥ
στη Νεότερη ΠΟΛΕΜ ΟΥ Σ Τ Ο Ν 21. * Α ΙΟ Ν Α
Α γγλ ο -Ελ λ η ν ικ ό Ευρωπαϊκή Ιστορία ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ
Γ Λ Ω Σ Σ Α Ρ ΙΟ

ΠΡΑΤΗΓ1Κ0Ν & ΠΡΑΤΙΟΤΙΚΟΝ

0PQK ΤΟΗ
ΕΝΟΠΛΟΝ Ä/NAMEÖN

81
Γιώργος Βοσκόπουλος M ichael Howard M. B ardeche, Α. Αρρ. Χρηστός Ν τούνης Ν. Κυριαζής
J. Fons, F. Laroche, Στ. Σπανός
ΑΓΓΛΟ-ΕΛΛΗΝΙΚΟ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΑ ΝΑΥΑΓΙΑ
L. R ohrbacher, R. ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ
ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ R eichenberger
ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΤΗΝΕΩΤΕΡΗ ΘΑΛΑΣΣΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ (ΤΟΜΟΣ Α 1) ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ
ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΟΛΕΜΟΥ Αθήνα, 2000
Αθήνα, 2000
ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ Σελίδες 654,17.000 δρχ. Σελίδες 188, 3.740 δρχ.
Αθήνα, 2000
Αθήνα, 1987 Παρουσίαση των σύγ­
Αθήνα, 1998 Σελίδες 275, 4.680 δρχ.
Σελίδες 151,2.500 δρχ. Παρουσίαση όλων των χρονων πολεμικών πρα­
Σελίδες 223, 3.500 δρχ.
Ιστορική και κοινωνι­ ναυαγίων των ελληνικών κτικών που στηρίζονται
Γλωσσάριο στρατιωτι­ κή ανάλυση των πολέμων Ο αντίποδας της θαλασσών της περιόδου στις εφαρμογές της πλη­
κών όρων. Ενα χρήσιμο και των επιπτώσεών τους. γερμανικής αγριότητας. 1900-50. ροφορικής.
βοήθημα για όλους τους Το βιβλίο-απόδειξη της
ενδιαφερόμενους. κτηνωδίας του πολέμου.

Χρηστός Φακίνος Φ. φον Πάπεν

Χ.Ν. Χιούγκεσσεν
ΜΕΤΑΞΥ ΟΥΡΑΝΟΥ Α Π Ο Μ Ν Η Μ Ο Ν ΕΥΜ Α ΤΑ Η διάθεση των βιβλίων
ΚΑΙ ΓΗΣ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ
της σελίδας αυτής
Σελίδες 374, 4.160 δρχ.
1939-45 γίνεται από το
Λ·ή Φρβντς <|ον ΙΙαπεν J Αθήνα, 2000 βιβλιοπωλείο
Αυτοβιογραφικό βι­ Ι>·ίΗΐΤ'Η- -ιοί h'.k i ; <roj' liicfxia

βλίο στο οποίο ο συγγρα­

φέας παρουσιάζει τη δρά­
ση του ως χειριστή της πο­
λεμικής και της πολιτικής
αεροπορίας.
Σελίδες 228, 3.120 δρχ. “ Ελεύθερη Σκέψις” ,
* \ m i ΝκτιΐμτοΓλί. Χιούγχίββίν Η στάση της Τουρκίας Ιπποκράτους 112,
lit >1 ifnifliii; (Hi|* liitfxiu
κατά τον Β 1 ΠΠ, όπως ανα­ Αθήνα, Τ.Κ. 11472, τηλ.
λύεται από τον Γερμανό και 3630697, 3614736
τον Βρετανό πρεσβευτή (στέλνονται και
στην Αγκυρα. με αντικαταβολή).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ