Katalogu Final (Kosovo)

Udhëzues i
Instalimeve Elektrike
Në përputhje me Standardet ndërkombëtare IEC
Schneider Electric – Udhëzuesi i instalimeve elektrike

Ky udhëzues është shkruar për Inxhinierët elektrike të cilët kanë për
të hartuar,zgjidhur pajisje elektrike, për të instaluar këto pajisje dhe,
inspektuar osembajtur instalimet elektrike të tensionit të ulët në përputhje
me Standardet ndërkombëtare të Komisionit Elektroteknik Ndërkombëtar
(IEC).”Cila zgjidhje teknike do të garantojë që të gjitha rregullat përkatëse
të sigurisë janë përmbushur?” Kjo pyetje ka qenë një udhërrëfyes i
përhershëm për hartimin e këtij dokumenti.
Standardi ndërkombëtar si seria IEC 60364 “ Instalime elektrike të

tensionit të ulët” përcakton gjerësisht rregullat që përputhen me të për
të garantuar sigurinë dhe funksionimin korrekt operacional të të gjitha
llojeve të instalimeve elektrike. Duke qënë se standardet duhet të jenë
gjithëpërfshirëse, dhe duhet të jenë të zbatueshme për të gjitha llojet
e pajisjeve dhe zgjidhjeve teknike në përdorim në mbarë botën, teksti i
rregullave IEC është kompleks, dhe nuk është paraqitur në mënyrën gati
për tu përdorur. Për pasojë standardi nuk mund të konsiderohet si një libër
udhëzues pune, por vetëm si një dokument referues.
Qëllimi i udhëzuesit është të ofrojë një shpjegim të qartë, praktik dhe

hap pas hapi për studimin e plotë të një instalimi elektrik, sipas serisë së
standardeve IEC 60364 dhe standardet e tjera përkatëse të IEC. Kapitulli
i parë (A) paraqet metodologjinë që do të përdoret, dhe i referohet të gjithë
kapitujve të udhëzuesit sipas hapave të ndryshme të studimit.
Ne të gjithë shpresojmë që ju, lexuesve, do t’ju duket ky manual shumë i

dobishëm.
Schneider Electric S.A.
Ky udhëzim teknik është rezultat i një pune Udhëzuesi i instalimeve elektrike është një dokument i vetëm që mbulon
në grup. Përgjegjës për koordinimin e këtij teknikat dhe standardet e lidhura me instalimet elektrike të tensionit të ulët.
botimi: Udhëzuesi është menduar për profesionistë të fushës elektrike në kompani,
Laurent MISCHLER zyra projektimi, organizata inspektimi, etj
Botimi: 2016 Ky udhëzues teknik i dedikohet përdoruesve profesional dhe ka për qëllim
ti sigurojë atyre udhëzime për instalime elektrike industriale, terciare apo
Çmimi: 60 € shtëpiake. Informacioni dhe udhëzimet e përfshira në këtë udhëzim janë
dhënë nga AS IS. Schneider Electric nuk ofron asnjë garanci të ndonjë lloji,
ISBN: qoftë të shprehur apo të nënkuptuar, të tilla si, por në të njëjtën kohë nuk
kufizon garancitë e tregtimit dhe përshtatshmërisë për një qëllim të caktuar,
© Schneider Electric nuk merr asnjë detyrim ligjor apo përgjegjësi për saktësinë, plotësinë, ose
Të gjitha të drejtat e rezervuara në të dobinë e çdo informacioni, aparati, produkti, ose procesi të shpalosur në
gjitha vendet këtë udhëzues,as nuk paraqet se përdorimi i saj nuk do të shkelë të drejtat
e pronësisë private.
Qëllimi i këtij udhëzuesi është të lehtësojë zbatimin e standardeve
ndërkombëtare të instalimit për projektuesit dhe kontraktorët, por në të
gjitha rastet teksti origjinal i standardeve ndërkombëtare apo vendore në
fuqi do të mbizotërojë.
Ky botim i ri është publikuar për të konsideruar ndryshimet në teknikat,

standardet dhe rregulloret, në serinë e standardeve IEC 60364 për
instalimet e veçanta elektrike.
Falënderojmë të gjithë lexuesit e botimit të mëparshëm të këtij udhëzuesi

për komentet e tyre që kanë ndihmuar për të përmirësuar botimin aktual.
Ne gjithashtu falënderojmë shumë njerëz dhe organizata, të shumtë për të
përmendur këtu, të cilët kanë kontribuar në një mënyrë apo një tjetër për
përgatitjen e këtij udhëzuesi.

Mirënjohje
Ky udhëzues është realizuar nga një ekip ekspertësh

ndërkombëtarë me eksperiencë, bazuar serisë së
standardit IEC 60364, dhe përfshin zhvillimet e fundit
në standardizimin elektrik.
Në vijim ne do të përmendim në veçanti ekspertët dhe

fushat e tyre të ekspertizës:
Kapitulli
Christian Collombet D, G
Bernard Jover R
Jacques Schonek D, G, L, M, N
Didier Fulchiron B
Jean-Marc Biasse B
Didier Mignardot J, P
Eric Bettega E
Pascal Lepretre E
Emmanuel Genevray E, P
Eric Breuillé F
Didier Segura F
Fleur Janet K
Franck Mégret G
Geoffroy De-Labrouhe K
Jean Marc Lupin L, M
Daniel Barstz N
Hervé Lambert N, A
Jérome Lecomte H
Matthieu Guillot F, H, P
Jean-François Rey F
Thierry Corménier B
Franck Gruffaz K, S
Për realizimin e versionit Shqip të Udhëzuesit të Instalimeve Elektrike falenderojmë

Z.Arif Daka nga Ministria e Administratës Publike në Kosovë dhe Z.Lorik Gashi menaxher
i zyrës së përfaqësisë së Schneider Electric në Kosovë.

Mjete për më shumë eficiencë në
projektimin e instalimeve elektrike
Wiki e Instalimeve Elektrike

W Udhëzuesi i Instalimeve Elektrike është i disponueshëm
edhe on-line si “wiki”në 4 gjuhë:
> në Anglisht en.electrical-installation.org

en.electrical-installation.org
> në Rusisht ru.electrical-installation.org

ru.electrical-installation.org
Anglisht
> në Gjuhën Kineze cn.electrical-installation.org
cn.electrical-installation.org
> në Gjermanisht de.electrical-installation.org

de.electrical-installation.org
Rusisht
Ekspertët tanë kontribuojnë vazhdimisht në zhvillimin e tij. Profesionistë të
industrisë dhe akademik mund të bashkëpunojnë gjithashtu!
Kineze
Gjermanisht
B
Blogu për Manaxhimin e Energjisë
Në blogun e Schneider Electric, ju do të gjeni këshilla të mira në lidhje
me standardet, mjetet, programet, sigurisë dhe lajmet e fundit teknike të
ofruara nga ekspertët tanë. Ju do të gjeni edhe më shumë informacion në
lidhje me risitë dhe mundësitë e biznesit. Ky është vendi për të na lënë
komentet tuaja dhe për t’u angazhuar në diskutime mbi ekspertizën tuaj.
Nëse dëshironi mund ti ndani me ndjekësit tuaj në Twitter ose LinkedIn.
blog.schneider-electric.com/power-management-metering-monitoring-power-quality

Mjetet online të llogaritjeve elektrike
Një mori mjetesh janë projektuar për t’ju ndihmuar:
në paraqitjen e një tabele të kurbave kohë-rrymë të ndërprerësve të qarkut ose
siguresave.
në kontrollin e diskriminimit midis dy ndërprerësve të qarkut ose siguresave, ose
dy pajisjeve RCD,
llogaritjen e zonave te ndërmjetme të kabllove dhe ndërtimin e skemave të kabllove
llogaritjen e rënies së tensionit në një kabllo të caktuar dhe kontrollin e gjatësisë
maksimale
Mjete online
hto.power.schneider-electric.com/int/en
Ecodial Advanced Calculation 4

Programi i ri elektronik Ecodial Advanced Calculation 4 i dedikohet llogaritjeve të
instalimeve elektrike në përputhje me standarded ndërkombëtare IEC60364 ose
standardet kombëtare.
Kjo gjeneratë e 4-ët ofron karakteristika të reja si:

Menaxhimi i mënyrës operative (transformatorët paralele, gjeneratorë back-up ...)
Analiza diskriminimi shoqëruar nga tabela të kontrollit të kurbave dhe diskriminimit.

Udhëzuesi i instalimeve elektrike 2016
Parathënie
Etienne TISON, Kryetar i Komisionit Elektroteknik Ndërkombëtar (IEC) TC64
Detyra e Komitetit Teknik 64 IEC është që të zhvillojë dhe të mbajë të
azhornuara kërkesat
- për mbrojtjen e personave nga goditja elektrike, dhe
- për projektimin, verifikimin dhe zbatimin e instalimeve elektrike të tensionit
të ulët.Seria e standardeve të tilla si IEC 60364 e zhvilluar nga IEC TC64
konsiderohet nga komuniteti ndërkombëtar si baza e pjesës më të madhe të
rregullave kombëtare për instalimet elektrike të tensionit të ulët.
Seria IEC 60364 është fokusuar kryesisht në sigurinë për shkak të përdorimit
të energjisë elektrike nganjerëz të cilët nuk mund të jetë të vetëdijshëm për
rrezikun që rezulton nga përdorimi i energjisë elektrike.
Por instalimet moderne elektrike janë gjithnjë e më komplekse, për shkak të:
- çrregullimeve elektromagnetike
- efikasitetit të energjisë
- ...
Rrjedhimisht, projektuesit, instaluesit dhe konsumatorët kanë nevojë për
udhëzime për zgjedhjen dhe instalimin e pajisjeve elektrike.Schneider
Electric ka zhvilluar këtë udhëzues të instalimeve elektrike posacërisht për

instalimet elektrike të tensionit të ulët. Udhëzuesi është bazuar në standardet
IEC TC64 në seri të tilla si IEC 60364 dhe ofron informacione shtesë për
të ndihmuar projektuesit, kontraktorët dhe kontrolluesit për të zbatuarsaktë
instalimet elektrike të tensionit të ulët.
Si Kryetar i TC64, është kënaqësi dhe nder i madh të prezantoj këtë

udhëzues.Unë jam i sigurt se do të përdoret në mënyrë të frytshme nga të
gjithë personat e përfshirë në zbatimin e të gjitha instalimeve elektrike të
tensionit të ulët.
Etienne TISON
Etienne TISON ka punuar në

Schneider Electric që prej vitit 1978.
Ai ka qenë gjithmonë i përfshirë në aktivitete
të ndryshme në fushën e tensionit të ulet.
Në vitin 2008 Etienne TISON u caktua Kryetar
i IEC TC64 si dhe Kryetar i CENELEC TC64

Rregulla të përgjithshme të A
projektimit të instalimit elektrik
Lidhja me rrjetin e shpërndarjes B

së shërbimeve TM
Lidhja me rrjetin e shpërndarjes së C

shërbimeve me tension të ulët TU
Udhëzuesi për zgjedhjen e D

arkitekturës TM/TU
Shpërndarja TU E
Mbrojtja nga shoku elektrik F
Përmasat dhe mbrojtja e G

përcjellësve
Ndërprerësit e TU: funksionet & H

përzgjedhja
Mbrojtja nga mbitensionet J
Efikasiteti i energjisë në K
shpërndarjen elektrike
Si vlerësohet kursimi i energjisë L
Menaxhimi i harmonikut M
Karakteristikat e burimeve të N
veçanta dhe ngarkesat
Instalimet fotovoltaike P
Banesa dhe vende të tjera të Q

veçanta
Udhëzimet EMC R
Matja S

Përmbajtja e përgjithshme
A Rregulla të përgjithshme të projektimit të instalimit

elektrik
1 Metodologjia A2
2 Rregulla dhe rregulloret ligjore A3
3 Ngarkesa e fuqisë së instaluar-Karakteristikat A11
4 Fuqia e ngarkesës së një instalimi A17
B Lidhja me rrjetin e shpërndarjes së shërbimeve TM

1 Furnizimi me energji elektrike me tension të mesëm
2 Procedurat për krijimin e një nënstacioni të ri
B2
B10
3 Mbrojtja ndaj rreziqeve elektrike, defekteve dhe mos-funksionimeve
në instalimet elektrike B12
4 Nënstacioni i konsumit me matës TU B23
5 Nënstacioni i konsumit me matës TM B26
6 Zgjedhja dhe përdorimi i pajisjeve TM dhe transformatorit TM/TU B29
7 Nënstacion me gjenerator dhe operim paralel të transformatorëve B37
8 Llojet dhe përbërja e nënstacioneve shpërndares TM/TU B40
C Lidhja me rrjetin e shpërndarjes së shërbimeve me tension

të ulët TU
1 Rrjetet e shpërndarjes së shërbimeve të tensionit të ulët C2
2 Tarifat dhe matjet C16
D Udhëzuesi për zgjedhjen e arkitekturës TM/TU

1 Raste të mundshme
2 Procesi i thjeshtësuar i projektimit të arkitekturës
D3
D4
3 Karakteristikat e instalimit elektrik D7
4 Karakteristikat teknologjike D11
5 Kriteret e vlerësimit të arkitekturës D12
6 Zgjedhja e bazave të arkitekturës D14
7 Zgjedhja e detajeve të arkitekturës D18
8 Zgjedhja e pajisjeve D25
9 Udhëzime për përmirësimin e arkitekturës D26
10 Fjalor D30
11 Disa shembuj: Instalimet elektrike në fabrikë stampimi D31
E Shpërndarja TU
1 Skemat e tokëzimit
2 Sistemi i instalimit
E2
E15
3 Ndikime të jashtme E34
F Mbrojtja nga shoku elektrik

1
2
Përmbajtja
Mbrojtja nga kontakti direkt
F2
F4
3 Mbrojtja nga kontakti indirekt F6
4 Mbrojtja e pajisjeve për shkak të izolimit F17
5 Zbatimi i sistemit TT F19
6 Zbatimi i sistemit TN F23
7 Zbatimi i sistemit IT F29
8 Pajisjet me rrymë të ndryshueshme të mbetur (RCDs) F36
9 Pajisje të zbulimit të defektit të harkut (AFDD) F43
© Schneider Electric - të gjitha të drejtat e rezervuara
G Përmasat dhe mbrojtja e përcjellësve

1 Përmbajtja
2 Metoda praktike për caktimin e zonës më të vogël ndër-seksionale
G2

të lejuar në përcjellësit e qarkut G7
3 Përcaktimi i tensionit rënies G19
4 Rryma e lidhjes së shkurtër G23
5 Rastet e veçanta të rrymës me lidhje të shkurtër G29
6 Përcjellësi mbrojtës i tokëzuar (PE) G36
7 Përcjellësi neutral G41
8 Shembuj funksional për llogaritje të kabllove G45

H Ndërprerësit e TU: funksionet & përzgjedhja

1
2
Funksionet bazë të ndërprerësve TU
Ndërprerësit
H2
H5
3 Zgjedhja e ndërprerësve H10
4 Ndërprerësit e qarkut H11
5 Mirëmbajtja e ndërprerësve të tensionit të ulët H32
J Mbrojtja nga mbitensionet

1 Mbitensionet me origjinë atmosferike
2 Parimi i mbrojtjes nga rrufeja
J2
J7
3 Projektimi i sistemit mbrojtës të instalimit elektrik J13
4 Instalimi i SPD-ve J24
5 Aplikimet J28
6 Teknikat shtesë J32
K Efikasiteti i energjisë në shpërndarjen elektrike

1
2
Përmbledhje e shkurtër për efikasitetin e energjisë
Efikasiteti i energjisë dhe elektriciteti
K2
K3
3 Përcaktimi i saktë përmes matjeve elektrike K10
4 Mundësitë për kursimin e energjisë K13
5 Si vlerësohet kursimi i energjisë K29
L Si vlerësohet kursimi i energjisë

1 Faktori i fuqisë dhe fuqia reaktive
2 Pse duhet ta përmirësojmë faktorin e fuqisë?
L2
L6
3 Si përmirësohet faktori i fuqisë? L8
4 Kur duhet të instalohen kondensatorët për përmirësimin e faktorit
të fuqisë? L11
5 Si të përcaktohet niveli optimal i kompensimit? L13
6 Kompensimi në terminalet e një transformatori L16
7 Faktori korrigjues i fuqisë për motorët me induksion L19
8 Shembull i një instalimi para dhe pas korrigjimit të faktorit të fuqisë L21
9 Efektet e harmonikëve L22
10 Implementimi i vargut të kondensatorëve L26
M Menaxhimi i harmonikut
1 Problemi: Pse është e nevojshme të menaxhohen harmonikët?
2 Përkufizimi dhe origjina e harmonikëve
M2
M3
3 Treguesit kryesor të shtrembërimit të harmonikëve dhe parimet e
matjes M7
4 Matja e harmonikut të rrjeteve elektrike M10
5 Efektet kryesore të harmonikut në instalimet elektrike M13
6 Standardet M20
7 Zgjidhjet për të zbutur harmonikët M21
N Karakteristikat e burimeve të veçanta dhe ngarkesat

1
2
Mbrojtja e një gjeneratori TU dhe qarqet e rrymës
Njësitë ndërprerëse të furnizimit me energji (UPS)
N2
N11
3 Mbrojtja e transformatorëve TU/TU N24
4 Qarqet ndriçuese N27
5 Motorët asinkron N55
P Instalimet fotovoltaike
1 Përfitimet e energjisë fotovoltaike P2
2 Historiku dhe teknologjia P3
3 Sistemi PV dhe rregullat e instalimit P10
4 Arkitektura e instalimit PV P16
5 Monitorimi P29

Q Banesa dhe vende të tjera të veçanta

1 Ndërtesat për banim dhe të ngjashme
2 Banjat dhe dushet
Q2
Q8
3 Udhëzime të zbatueshme për instalime të veçanta
dhe vendndodhjet Q12
R Udhëzimet EMC
1 Shpërndarja e energjisë
2 Parimet e tokëzimit dhe strukturat
R2
R3
3 Implementimi R5
4 Mekanizmat e lidhjes dhe masat R20
5 Rekomandime për instalime elektrike R26
S Matja
1 Aplikimet e matjes
2 Përshkrimi i aplikimeve
S2
S3
3 Fokus ne standardin IEC 61557-12 S7

Kapitulli A
Rregullat e përgjithshme
A1
të projektimit të instalimit elektrik
Përmbajtja
1 Metodologjia A2
Rregullat dhe statuti ligjor A5
2 2.1 Përcaktimi i matjes së tensionit

2.2 Rregulloret
A5
A6
2.3 Standardet A6
2.4 Cilësia dhe siguria e një instalimi elektrik A7
2.5 Testimi fillestar i një instalimi A8
2.6 Eliminimi i rrezikut të instalimit ekzistues elektrik A8
2.7 Kontrolli dhe testimi periodik i një instalimi A9
2.8 Vlerësimi i konformitetit (me standardet dhe specifikimet)
të pajisjeve të përdorura në instalim A9
2.9 Mjedisi A10
3
Instalimi i ngarkesës së energjisë-Karakteristikat A11
3.1 Motorët induktiv A11
3.2 Tipi rezistues i pajisjeve ngrohëse
dhe llambat inkandeshente (konvencionale apo halogjene) A13
3.3 Llambat fluoreshente A14
3.4 Llambat e shkarkimit A15
3.5 Llambat dhe instalimet LED A16

4 Fuqia e ngarkesës së një instalimi

4.1 Fuqia e instaluar (kW)
A17
A17
4.2 Fuqia e dukshme e instaluar (kVA) A17
4.3 Vlerësimi aktual i kërkesës maksimale (kVA) A18
4.4 Shembull zbatimit i faktorëve ku dhe ks A21
4.5 Zgjedhja e transformatorit vlerësues A22
4.6 Zgjedhja e burimeve furnizuese të energjisë A23

A - Rregulla të përgjithshme
1 Metodologjia
A2
Për rezultate më të mira në zbatimin e planit të instalimit elektrik rekomandohet të përdoren të

gjithë kapitujt e këtij udhëzuesi me renditjen në të cilën prezantohen.
A - Rregulla të përgjithshme për projektin e instalimit elektrik Rregullat dhe statuti ligjorGama e tensionit të ulët shtrihet nga 0 V deri në
1000 V në a.c dhe nga 0 deri në 1500 V në d.c. Njëri nga vendimet e para është zgjedhja e
llojit të rrymës ndërmjet rrymës së ndryshueshme aktuale e cila korrespondon me llojin më të
zakonshëm të rrymës nëpër botë dhe rrymës së vazhduar. Më pas projektuesit duhet të zgjedhin
tensionin më të përshtatshëm vlerësuar në kuadër të tensioneve të përmendura. Kur është i
lidhur me një rrjet publik me TU , lloji i rrymës dhe tensioni i vlerësuar tanimë janë të zgjedhura
dhe imponohen nga Ndërmarrja.
Prioriteti i dytë i projektuesve të instalimit elektrik është përputhja me rregulloret kombëtare.

Rregullat mund të bazohen në standardet kombëtare ose ndërkombëtare të tilla si seritë IEC
60364.
Përzgjedhja e pajisjeve në përputhje me produktet e standardeve kombëtare ose ndërkombëtare
dhe verifikimit të duhur të instalimit të përfunduar është një vlerësim i plotë për të ofruar një
instalim të sigurt dhe me cilësinë e pritur. Duke u plotësuar dhe në përputhje me verifikimin dhe
testimin e instalimit elektrik në përfundimin e tij do te përftojmë një plan aq të mirë sa, për një
periudhë kohore, të garantojë sigurinë dhe kualitetin e këtij instalimi gjatë gjithë ciklit të jetës së
tij. Përputhja e pajisjeve sipas standardeve përkatëse të produktit në kuadër të instalimit është
gjithashtu e një rëndësie parësore, për nivelin e sigurisë dhe cilësinë.
Kushtet mjedisore do të bëhen gjithnjë e më të rrepta dhe do të jetë e nevojshme të merren
parasysh në fazën e projektimit të instalimit. Kjo mund të përfshijë rregullat kombëtare ose
rajonale duke marrë parasysh materialin e përdorur në pajisje si dhe çmontimin e instalimit në
përfundim të përdorimit së tij.
A§3 - Instalimi I ngarkesave të energjisë-Karakteristikat Instalimi i ngarkesave të energjisë- Karakteristikat

A§4 - Ngarkesa e fuqisë së një instalimi
Duhet të bëhet një përmbledhje e të gjitha aplikacioneve që kanë nevojë të furnizohen me
energji elektrike. Duhet të merret parasysh edhe ndonjë zgjerim apo modifikim i mundshëm
gjatë gjithë jetës së instalimit elektrik. Madje është i nevojshëm edhe një rishikim, me qëllim
vlerësimin e rrymës që kalon në çdo qark të instalimit dhe furnizimit me energji .
Kërkesa e përgjithshme e kërkuar ose energjia mund të llogaritet nga të dhënat në lidhje me
vendndodhjen dhe fuqinë e çdo ngarkese, së bashku me njohuritë dhe mënyrat e veprimit
(kërkesat e qëndrueshme të shtetit, kushtet fillestare,veprimet jo të njëkohshme, etj.)
Vlerësimi i kërkesës maksimale të energjisë mund të përdor faktor të ndryshëm në varësi të llojit
të aplikimit ; llojit të pajisjeve dhe llojit të qarqeve që përdoren në kuadër të instalimit elektrik.
Në këto të dhëna, jepet fuqia e nevojshme nga burimi i furnizimit (ku është i përshtatshëm) dhe
numri i burimeve të nevojshme për një furnizim të plotë të instalimit, që të jetë i gatshëm dhe i
lehtë.
Informacioni vendor në lidhje me strukturat tarifore është i nevojshëm edhe për të lejuar
zgjedhjen më të mirë të marrëveshjes për kyçje në rrjetin me furnizim të fuqishëm p.sh të nivelit
me tension te mesëm ose atij me tension të ulët.
B - Lidhja me rrjetin shpërndarës të shërbimeve me tension të Kyçja në rrjetin publik shpërndarës me tension të mesëm
mesëm-TM
Kur të bëhet kyçja në nivelin me Tension të Mesëm nënstacioni për konsum duhet të studiohet,
ndërtohet dhe të pajiset. Ky nënstacion mund të jetë një instalim që ndodhet në natyrë apo
shtëpi, në përputhje me standardet dhe rregullat përkatëse (e nëse është i nevojshëm mund të
studiohet veçmas seksioni i tensionit te ulët).Me këtë rast është e mundur matja e tensionit të
mesëm apo atij te ulët.
C - Lidhja me rrjetin shpërndarës të shërbimeve me tension të Lidhja me rrjetin shpërndarës të shërbimeve me TU

ulët-TU
Kur të bëhet kyçja në nivelin me Tension të Ulët instalimi do të kyçet në rrjetin e fuqishëm lokal
dhe (nëse është e nevojshme) do të matet sipas tarifave me TU.
D - Udhëzuesi zgjedhës i arkitekturës së TM & TU Udhëzuesi zgjedhës i arkitekturës TM & TU

I gjithë sistemi elektrik duhet studiuar si sistem i plotë duke përfshirë instalimin me TM dhe atë
me TU. Pritjet e konsumatorëve dhe parametrat teknike do të ndikojnë në arkitekturën e sistemit
si dhe ne karakteristikat e instalimit elektrik.
Përcaktimi i arkitekturës më të përshtatshme të shpërndarjes kryesore me TM-TU dhe nivelit të

shpërndarjes së energjisë së nivelit me TU shpeshherë është rezultat i zgjedhjes më të mirë dhe
kompromisit.
Marrëveshjet e tokëzimit Neutral janë zgjedhur sipas rregullave vendore, kufizimet që lidhen me
furnizimin e fuqishëm dhe me llojin e ngarkesave.

1 Metodologjia
A3
Pajisjet shpërndarëse (bordi i panelit, stabilimentet, lidhjet e qarkut) përcaktohen nga

plani i ndërtimit nga vendndodhja dhe grupimi i ngarkesave.
Lloji i objekteve dhe ndarja mund të ndikoj në imunitetin e tyre nga shqetësimet e
jashtme.
E - Shpërndarja e tensionit të ulët TU

Shpërndarja e tensionit të ulët TU
Sistemi i tokëzimit është një masë mbrojtëse që zakonisht përdoret për mbrojtje nga
goditjet elektrike. Këto sisteme të tokëzimit kanë ndikim të madh në arkitekturën
e instalimit elektrik me TU dhe duhet analizuar sa më shpejt që të jetë e mundur.
Përparësitë dhe pengesat duhet te analizohen për një zgjedhje sa më të saktë.
Aspekti tjetër që duhet të merret parasysh në fazën fillestare është ndikimi i jashtëm. Në
instalimin e madh elektrik mund të hasen ndikime të ndryshme nga jashtë dhe duhet të
merret parasysh si instalim i madh i pavarur elektrik. Duhet të bëhet zgjedhja e duhur e
pajisjeve sipas kodeve IP ose IK.
F - Mbrojtja nga goditja elektrike & zjarret elektrike Mbrojtja nga goditja elektrike & zjarret elektrike
Mbrojtja nga goditja elektrike ofron një sërë masash parandaluese për mbrojtjen
themelore (mbrojtje nga kontakti direkt) me të dhëna për mbrojtje nga defekti (mbrojtje
nga kontakti indirekt). Dispozitat e koordinuara që rezultojnë në masa mbrojtëse.
Njëra nga masat më të zakonshme mbrojtëse konsiston në ''shkyçjen automatike të
furnizimit '' ku parashikohet mbrojtja nga defekti që konsiston në zbatimin e sistemit
të tokëzimit. Kuptimi i thellë i secilit sistem standardizues (TT,TN dhe IT) është mëse i
nevojshëm për një zbatim të saktë.
Zjarret elektrike shkaktohen nga mbingarkesat, qarqet e shkurtra, apo harqet elektrike ne
kabllo dhe lidhje. Harqet elektrike te rrezikshme nuk zbulohen nga pajisjet e rrymes apo
nderpreresit e qarkut dhe siguresat. Teknologjia e zbulimit te harkut elektrik me difekt
ben te mundur pikasjen e harqeve te rrezikshme dhe per rrjedhoje ofron mbrojtje me te
larte te instalimeve. Ndiq kapitullin 9 per me shume informacion.
G - Përmasat dhe mbrojtja e përcjellësve Përmasat dhe mbrojtja e Përcjellësve

Përzgjedhja e fushave ndërsektoriale të kabllove apo përçuesve të izoluar për përcjellësit
e linjës që sigurisht është njëra ndër detyrat më të rëndësishme të procesit të projektuar
të një instalimi elektrik, kështu që kjo më së shumti ndikon në zgjedhjen e rrymës aktuale
mbrojtëse, rënie të tensionit përgjatë këtyre përcjellësve dhe vlerësimi i mundshëm
i qarqeve të shkurtra të rrymës: vlerat maksimale që kanë të bëjnë me mbrojtjen e
rrymës aktuale dhe vlerat minimale që kanë të bëjnë me mbrojtjen e defektit nga shkyçja
automatike e furnizimit. Kjo duhet të bëhet për çdo qark të instalimit. Detyra e njëjtë është
edhe për përcjellësin neutral dhe për mbrojtjen e përcjellësve tokë (PE)
H - Pajisjet kyçëse TU: funksionet & përzgjedhja Ndërprerësit TU: funksionet dhe përzgjedhja
Pas vlerësimit të qarkut të shkurtër të rrymës, mund të zgjidhen pajisjet mbrojtëse për
mbrojtjen nga rryma aktuale. Ndërprerësit e rrymës kanë edhe funksione të tjera si
ndaljen dhe izolimin. Është mëse i nevojshëm një kuptim i plotë i funksioneve të ofruara
nga të gjitha stabilimentet dhe pajisjet e kontrollit brenda instalimit. Vetëm atëherë
mund të bëhet përzgjedhja e saktë. Kuptimi i plotë i të gjitha funksioneve të ofruara nga
ndërprerësit është i rëndësisë së lartë sepse kjo pajisje ofron një shumëllojshmëri të
madhe të funksioneve.
J - Mbrojtja nga burimi i tensionit në TU Mbrojtja nga mbitensioni

Goditja nga rrufeja në formë direkte apo indirekte mund të dëmtojë pajisjet elektrike në
distancë prej disa kilometrash. Pasoja të njëjta mund të shkaktojë edhe operimi i burimit
të tensionit, frekuencat e rastit dhe ato industriale të tensionit të lartë. Të gjitha masat
mbrojtëse kundër tensionit të lartë duhet të vlerësohen, ajo që i përgjigjet më së shumti
është rritja e përdorimit të pajisjeve mbrojtëse (SPD). Vëmendje të veçantë kërkon
përzgjedhja e instalimit dhe mbrojtja në kuadër të instalimit elektrik.
K - Efikasiteti energjetik në shpërndarjen elektrike

Efikasiteti energjetik në shpërndarjen elektrike
Zbatimi i masave të efikasitetit të energjisë aktive në kuadër të instalimit elektrik mund

të prodhojë përfitime të larta për përdoruesin apo pronarin: duke reduktuar konsumin e
energjisë, koston e energjisë si dhe përdorimin më të mirë të pajisjeve elektrike. Këto
masa shumicën e kohës do të kërkojnë projektim specifik të instalimit siç është matja e
konsumit të energjisë për përdorim (ndriçim, ngrohje, procese të ndryshme...) apo për
hapësira (dysheme, punishte) me interes të veçantë në uljen e konsumimit të energjisë
duke mbajtur nivelin e njëjtë të shërbimit që i ofrohet përdoruesit

1 Metodologjia
A4
L - Korrigjimi i faktorit të fuqisë dhe filtrimi harmonik Energjia reaktive

Korrigjimi i faktorit fuqi brenda instalimit elektrik dhe filtrimi harmonik kryhet në varësi te vendit,
globalisht apo si një kombinim i të dyja metodave bashkë. Përmirësimi i faktorit fuqi ka një ndikim
të drejtpërdrejt në faturimin e energjisë elektrike të konsumuar dhe mund të ketë ndikim në
efikasitetin e energjisë.
M - Menaxhimi harmonik Harmonika

Rryma harmonike në rrjet ndikon në cilësinë e energjisë dhe shkaktohet nga shumë çrregullime
si mbingarkesa, vibracionet, vjetërsia e pajisjeve, defektet e pajisjeve të ndryshme, rrjeti në
zonën përreth, rrjeti telefonik. Ky kapitull merret me origjinën dhe efektet harmonike dhe
shpjegon se si të arrihet deri te zgjidhja.
N - Karakteristikat e burimeve të veçanta dhe ngarkesat Burimet e veçanta të furnizimit dhe ngarkesat
Artikujt e veçantë ose pajisjet që janë studiuar:
b Burimet specifike të tilla si inverter
b Ngarkesa specifike me karakteristika të veçanta , si motorët induktiv, ndriçimi i qarqeve apo
TU/ transformatorët me TU
b Sistemet specifike , si rrjetet e drejtpërdrejta aktuale
P - Instalimet fotovoltaike Një energji e gjelbër dhe ekonomike

Zhvillimi i energjisë diellore duhet të respektojë rregullat specifike për instalim.
Q - Banesat dhe ndërtesat e veçanta Aplikimet e përgjithshme

Disa objekte dhe lokale u nënshtrohen rregullave strikte: e sidomos shembuj më të zakonshëm
janë ndërtesat për banim.
R - Udhëzimet e EMC Udhëzimet elektromagnetike EMC

Mosrespektimi i këtyre rregullave mund të ketë pasoja serioze në funksionimin e instalimit
elektrik: çrregullimet e sistemeve të komunikimit, ndalja e gabuar e pajisjeve mbrojtëse, madje
edhe shkatërrimin e pajisjeve të ndryshme.
S - Matja
Matja
Matja është duke u bërë gjithnjë e më shumë një pjesë thelbësore e instalimeve elektrike.
Kapitulli S është një hyrje në aplikime të ndryshme tëmatjeve, të tilla si efikasiteti i energjisë,
analiza e përdorimit të energjisë, faturimit, alokim kostosh, cilësia e energjisë ... Ajo gjithashtu
ofron një panoramë të standardeve përkatëse për këto aplikime, me një fokus të veçantë në IEC
61557-12 në lidhje me Matjen e Energjisë dhe pajisjet monitoruese (PMD).
Një mjet shoqërues i udhëzuesit të instalimit elektrik

Programet Ecodial
Programet Ecodial (1) ofrojnë një paketë të plotë të projektimit për instalimet me TU në
përputhje me standardet dhe udhëzimet e IEC.
Karakteristikat e mëposhtme që janë të përfshira:
b Ndërtimi i diagrameve në një rresht
b Llogaritja e qarkut të shkurtër të rrymës sipas disa mënyrave të operimit (normale, kthesat /
back-up apo edhe reduktimet)
b Llogaritja e pikave të tensionit
b Përmirësimi i madhësive kabllore
b Përmirësimet dhe parametrat e duhura te stabilimenteve dhe siguresave
b Diskriminimi i pajisjeve mbrojtëse
b Përmirësimi i siguresave me rrjedhje /kaskad
b Verifikimi i mbrojtjes së njerëzve dhe qarqeve
b Gjithëpërfshirja e llogarive të mësipërme e të dhënave të projektuara
Ka disa mjete, të cilat ndihmojnë në shpejtësinë e procesit të projektimit.

Për shembull, për të zgjedhur kombinimin e komponenteve për mbrojtjen dhe kontrollin e një
motorri asinkron, me koordinimin e duhur (tipi 1, 2 ose total, sikurse përcaktuar në standarded
ndërkombetare IEC 60947-4-1), në vend të përdorimit të tabelave të letrës është më i shpejtë
përdorimi i mjeteve si Guida e zgjidhjes së motor starterave TU.
(1) Ecodial është një program elektronik i Schneider Electric

i disponueshëm në disa gjuhë dhe në versionin standard.

2 Rregullat dhe statutet ligjore
A5
Instalimet me tension të ulët zakonisht udhëhiqen nga një numër rregullash dhe
tekstesh, të cilat mund të klasifikohen si më poshtë:
b Rregullat statusore (dekrete, akte të fabrikës, etj.)
b Kodet praktike,rregulloret e lëshuara nga institucionet profesionale, specifikimet e punës
b Standardet kombëtare dhe ndërkombëtare për instalimet.
b Standardet kombëtare dhe ndërkombëtare për produktet.
2.1 Përkufizimi i fazave të tensionit

IEC standardet e tensionit dhe rekomandimet
Sistemi trefazor me katër dhe tre përcjellës Sistemi mono fazor me tre përcjellës
Tensioni nominal (V) Tensioni nominal (V)
50 Hz 60 Hz 60 Hz
– 120/208 120/240(d)
230(c) 240(c) –
230/400(a) 230/400(c) –
277/480(a)
480
347/600
600
400/690(b) –
1000 600 –
(a) Vlera e 230/400 V është rezultat i evolucionit të sistemeve 220/380 V dhe 240/415 V të cilat u
kompletuan në Evropë dhe në shumë vende tjera. Sidoqoftë, sistemet 220/380 V dhe 240/415 V
ekzistojnë akoma.
(b) Vlera e 400/690 V është rezultat i evolucionit të sistemeve 380/660 V të cilat u kompletuan në
Evropë dhe në shumë vende tjera. Sidoqoftë , sistemet 380/660 V ekzistojnë akoma.
(c) Vlera e 200 V or 220 V gjithashtu përdoret në disa vende.
(d) Vlerat 100/200 V gjithashtu përdoren në disa vende në sistemin e 50 Hz ose 60 Hz
Fig. A1 : Tensioni Standard ndërmjet 100 V dhe 1000 V (IEC 60038 Botimi 7.0 2009-06)
Seria I Seria II
Tensioni më i lartë Sistemi nominal Tensioni më i lartë Sistemi nominal
Për pajisje (kV) i tensionit (kV) Për pajisje (kV) i tensionit (kV)
3.6(b) 3.3(b) 3(b) 4.40(b) 4.16(b)
7.2(b) 6.6(b) 6(b) – –
12 11 10 – –
– – – 13.2(c) 12.47(c)
– – – 13.97(c) 13.2(c)
– – – 14.52(b) 13.8(b)
(17.5) – (15) – –
24 22 20 – –
– – – 26.4(c, e) 24.94(c, e)
36(d) 33(d) 30(d) – –
– – – 36.5(2) 34.5(c)
40.5(d) – 35(d) – –
Shënimi 1: Rekomandohet që në një vend raporti në mes të dy tensioneve nominale

nuk duhet të jetë më pak se dy.
Shënimi 2: Në një sistem normal të Serisë I tensioni më i lartë dhe ai më i ulët nuk
duhet të ndryshojnë më shumë se ±10 % nga sistemi nominal i tensionit. Në një sistem
normal të Serisë II tensioni më i lartë nuk ndryshon më shumë se +5% dhe tensioni
më i ulët më shumë se -10% nga sistemi nominal i tensionit.

(a) Këto sisteme në përgjithësi janë sisteme me tre përcjellës, përveç nëse
parashikohet ndryshe. Vlerat e shprehura janë tensionet në mes fazave. Vlerat e
shprehura në kllapa duhet të konsiderohen si vlera jo të preferuara. Këshillohet që këto
vlera mos të përdoren për sistemet e reja që do të ndërtohen në të ardhmen.
(b Këto vlera nuk duhet të përdoren për sistemet e reja në distribucionin publik.
(c) Në përgjithësi këto sisteme janë me katër përcjellës dhe vlerat e shprehura janë
tensionet në mes fazave. Tensioni neutral është i barabartë me vlerën e shprehur në
raport me 1.73.
(d Unifikimi i këtyre vlerave është nën shqyrtim.
(e) Vlerat 22.9 kV për tensionin nominal dhe 24.2 kV ose 25.8 kV për tensionin më të
lartë gjithashtu përdoren edhe në disa vende për pajisje.
Fig. A2 : Rrymat alternative të tensioneve Standarde trefazore mbi 1 kV dhe jo më shumë se

35 kV. (IEC 60038 Botimi 7.0 2009)(a)

A6
2.2 Rregulloret
Në shumicën e vendeve,instalimet elektrike duhet të përputhen me më shumë se
një grup rregullash, lëshuar nga Autoritetet Kombëtare ose nga organet e njohura
private. Është thelbësore që të merren parasysh këto kufizime lokale para fillimit të
projektimit.
Këto rregulla mund të bazohen në standardet kombëtare dalë nga IEC 60364:
instalime elektrike me tension të ulët.
2.3 Standardet
Ky udhëzues është i bazuar në standardet IEC, veçanërisht IEC 60364. IEC 60364
është themeluar nga ekspertët e inxhinierisë e të gjitha vendeve të botës duke
krahasuar përvojën e tyre në nivel ndërkombëtar. Aktualisht parimet e sigurisë në
IEC seritë 60364, seritë IEC 61140,60479 dhe IEC 61201janë bazat e standardeve
elektrike në botë (shih tabelën e mëposhtme dhe faqen tjetër).
IEC 60038 IEC standardi i tensionit

IEC 60076-2 Transformatorët e energjisë- Rritja e temperaturës për zhytjen e transformatorëve në lëngje
IEC 60076-3 Transformatorë e energjisë - Nivelet e izolimit, testet dielektrike dhe hapësirat e jashtme në ajër
IEC 60076-5 Transformatorët e energjisë - Aftësia për përballimin e qarkut të shkurtër
IEC 60076-10 Transformatorët e energjisë - Përcaktimi i niveleve zanore të shëndosha
IEC 60146-1-1 Konvertorët gjysmëpërçues - Kërkesat e përgjithshme dhe linja e konvertorëve komutativ - Specifikimet e kërkesave themelore
IEC 60255-1 Matja me rele dhe pajisjet mbrojtëse - Kërkesat e përbashkëta
IEC 60269-1 Siguresat me tension të ulët - Kërkesat e përgjithshme
IEC 60269-2 Siguresat me tension të ulët -Kërkesat shtesë për siguresat për përdorim nga persona të autorizuar (kryesisht siguresat për aplikime industriale) -
Shembujt e sistemeve standarde të siguresave A në J
IEC 60282-1 Siguresat me tension të lartë - Siguresat aktuale të kufizuara
IEC 60287-1-1 Kabllot elektrike Llogaritja e vlerësimit aktual- Vlerësimi aktual i ekuacioneve (faktori ngarkesë 100%) dhe llogaritja e humbjeve- Të përgjithshme
IEC 60364-1 Instalimet në tension të ulët - Parimet themelore, vlerësimi i karakteristikave të përgjithshme, përkufizime
IEC 60364-4-41 Instalimet në tension të ulët - Mbrojtja për siguri – Mbrojtja nga shoku elektrik
IEC 60364-4-42 Instalimet në tension të ulët - Mbrojtja për siguri – Mbrojtja nga efektet termike
IEC 60364-4-43 Instalimet në tension të ulët - Mbrojtja për siguri – Mbrojtja nga tensioni i lartë
IEC 60364-4-44 Instalimet në tension të ulët - Mbrojtja për siguri – Mbrojtja nga çrregullimet e tensionit dhe çrregullimet elektromagnetike
IEC 60364-5-51 Instalimet në tension të ulët - Përzgjedhja dhe montimi i pajisjeve elektrike – Rregullat e përgjithshme
IEC 60364-5-52 Instalimet në tension të ulët - Përzgjedhja dhe montimi i pajisjeve elektrike – Sistemet e instalimit elektrik
IEC 60364-5-53 Instalimet në tension të ulët - Përzgjedhja dhe montimi i pajisjeve elektrike – Izolimi, kyçje-shkyçjet dhe kontrollet
IEC 60364-5-54 Instalimet në tension të ulët - Përzgjedhja dhe montimi i pajisjeve elektrike – Rregullat e tokëzimit dhe përcjellësit mbrojtës
IEC 60364-5-55 Instalimet në tension të ulët - Përzgjedhja dhe montimi i pajisjeve elektrike – Pajisje të tjera
IEC 60364-6 Instalimet në tension të ulët - Verifikimi
IEC 60364-7-701 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Vendet që kanë banja ose dush
IEC 60364-7-702 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Pishina dhe shatërvanë.
IEC 60364-7-703 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Dhoma dhe kabina që përmbajnë kabina ngrohje
IEC 60364-7-704 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Konstruksioni dhe instalimi nga ana e ndërtuesit
IEC 60364-7-705 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Terrene bujqësore dhe të hortikulturës
IEC 60364-7-706 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Vendet që kryejnë zhvendosje kufizuese
IEC 60364-7-708 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Parqe, kampe dhe vende të ngjashme
IEC 60364-7-709 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Marina dhe vende të ngjashme
IEC 60364-7-710 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Qendra mjekësore
IEC 60364-7-711 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Ekspozita, këpucë dhe qendra
IEC 60364-7-712 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Sistemet e furnizimit me energji solare fotovoltaike (PV)
IEC 60364-7-713 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Mobilie
IEC 60364-7-714 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Instalimet ndriçuese të jashtme
IEC 60364-7-715 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Instalimet ndriçuese me tension shumë të ulët
IEC 60364-7-717 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Njësitë e lëvizshme ose transportuese
IEC 60364-7-718 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Objektet komunale dhe vende pune
IEC 60364-7-721 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Instalimet elektrike në furgon dhe motor të furgonëve
IEC 60364-7-729 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Përdorimi dhe mirëmbajtja e shkallëve të lëvizshme
IEC 60364-7-740 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Instalimet elektrike të përkohshme për strukturat, Pajisje dëfrimi
dhe banjat në tokë, parqe dëfrimi dhe të cirkut
IEC 60364-7-753 Instalimet në tension të ulët - Kërkesa për instalime dhe vendndodhje të veçanta – Sistemi i ngrohjes në dysheme dhe tavane
IEC 60446 Parimet bazë dhe të sigurta për ndërlidhjen njeri - makinë, duke shënuar dhe identifikuar – identifikimi i terminaleve të pajisjeve, fundi i përçuesve
dhe përcjellësit.
IEC 60479-1 Efektet e rrymës mbi qeniet njerëzore dhe kafshëve – Aspekte të përgjithshme
IEC 60479-2 Efektet e rrymës mbi qeniet njerëzore dhe kafshëve – Aspekte të veçanta
IEC 60479-3 Efektet e rrymës mbi qeniet njerëzore dhe kafshëve – Efektet e rrymës që kalon nëpër trupin e një qenie
IEC 60529 Shkalla e mbrojtjes e ofruar nga mbylljet (kodi IP)
IEC 60644 Specifikimet për tension të lartë lidhjet e siguresave për aplikimet e motorëve të qarkut
(Vazhdon faqen tjetër)

A7
IEC 60664 Koordinimi i sistemeve të izolimit për pajisjet me tension të ulët

IEC 60715 Përcaktimi i stabilimenteve dhe kontrolleve në tension të ulët. Monitim i standardizuar ne binare per mbeshtetje mekanike të pajisjeve elektrike në
stabilimente dhe kontrolleve të instalimeve.
IEC 60724 Kufijtë e temperaturës së lidhjes së shkurtër të kabllove elektrik me vlerë nominale të tensionit 1 kV (Um = 1.2 kV) dhe 3 kV (Um = 3.6 kV)
IEC 60755 Kërkesat e përgjithshme për pajisjet mbrojtëse me rrymën e mbetur ne pajisjet mbrojtëse
IEC 60787 Aplikimi për zgjidhjen e tensionit të lartë të lidhjes-siguresave në kufij të rrymës për qarkun e transformatorit
IEC 60831-1 Bateri të fuqisë të llojit kapacitor, vetë-riparues për sistemet a.c. që kanë vlerë nominale të tensionit deri në 1000V duke përfshirë edhe 1000V –
Pjesa 1: Në përgjithësi – ecuri, testimi dhe vlerësimi – Kërkesat e sigurisë – udhëzues për instalim dhe funksionimin
IEC 60831-2 Bateri të fuqisë të llojit kapacitor, vetë-riparues për sistemet a.c. që kanë vlerë nominale të tensionit deri në 1000V dhe duke përfshirë edhe 1000V
– Pjesa 2: Testimi i jetëgjatësisë, testimi vetë-riparues dhe testimi shkatërrues
IEC 60947-1 Stabilimentet dhe kontrollorët ne tension të ulët – Rregulla të përgjithshme
IEC 60947-2 Stabilimentet dhe kontrollorët ne tension të ulët - Ndërprerësit
IEC 60947-3 Stabilimentet dhe kontrollorët ne tension të ulët – Kyçësit, ndarësit, kyçës-ndarës dhe njësitë kombinues të siguresave
IEC 60947-4-1 Stabilimentet dhe kontrollorët ne tension të ulët – Pajisjes e mundshme për kontakt dhe starter motorik
IEC 60947-6-1 Stabilimentet dhe kontrollorët ne tension të ulët – Pajisjet me funksion të shumëfishtë – Pajisja e kyçësit transferues
IEC 61000 series Përputhshmëria elektromagnetike (EMC)
IEC 61140 Mbrojtja nga goditja elektrike – Aspekte të përbashkëta për instalim dhe pajisjet
IEC 61201 Përdorimi i kufijve të tensionit prekës – Udhëzuesi për aplikim
IEC 61439-0 Montimi i stabilimenteve dhe kontrollorëve në tension të ulët – udhëzues specifik
IEC 61439-1 Montimi i stabilimenteve dhe kontrollorëve në tension të ulët – rregullat e përgjithshme
IEC 61439-2 Montimi i stabilimenteve dhe kontrollorëve në tension të ulët – montimi i stabilimenteve dhe kontrollorëve të fuqisë
IEC 61439-3 Montimi i stabilimenteve dhe kontrollorëve në tension të ulët – Centralet shpërndarëse me qëllim të operimit nga personat përgjegjës (DBO)
IEC 61439-4 Montimi i stabilimenteve dhe kontrollorëve në tension të ulët – Kërkesa të veçanta të montimit nga ana e ndërtuesit (ACS)
IEC 61439-5 Montimi i stabilimenteve dhe kontrollorëve në tension të ulët – Montimi për shpërndarja e energjisë elektrike në rrjetet publike
IEC 61439-6 Montimi i stabilimenteve dhe kontrollorëve në tension të ulët – Sistemi i linjave kryesore (mekanizma drejtimi që punojnë me tension të ulët)
IEC 61557-1 Siguria elektrike në sistemet shpërndarëse me tension të ulët deri në 1 000 V a.c. dhe 1 500 V d.c. – Pajisjet për testim, matje dhe monitorimin e
masave mbrojtëse – Kërkesat e përgjithshme
masave mbrojtëse – Pajisjet monitoruese izoluese për sistemet IT
masave mbrojtëse – Pajisjet për vendndodhjen e prishjes së izolimit në sistemet IT
IEC 61557-12 Siguria elektrike në sistemet shpërndarëse në tension të ulët deri në 1 000 V a.c. dhe 1 500 V d.c. – Pajisjet për testim, matje dhe monitorimin e
masave mbrojtëse – Matja e ecurisë dhe montimi i pajisjes (PMD)
IEC 61558-2-6 Siguria e transformatorëve, reaktorëve, njësive furnizuese të energjisë elektrike dhe prodhimeve të ngjashme me tension deri në 1100V- Kërkesa
të veçanta dhe testimet për sigurinë e izolimit të transformatorit dhe njësitë furnizuese të energjisë të përfshira në izolimin e transformatorëve
IEC 61643-11 (2011) Pajisjet mbrojtëse nga valët në tension të ulët- Pajisjet mbrojtëse nga valët lidhur me sistemet e energjisë elektrike në tension të ulët –
kërkesat dhe metodat e testimit
IEC 61643-12 Pajisjet mbrojtëse nga valët në tension të ulët- Pajisjet mbrojtëse nga valët lidhur me sistemet shpërndarëse të energjisë elektrike në tension të
ulët – Përzgjedhja dhe parimet e zbatuara
IEC 61643-21 Pajisjet mbrojtëse nga valët në tension të ulët – Pajisjet mbrojtëse nga valët lidhur me rrjetet e telekomunikimeve dhe sinjalizimit – Kërkesat e
ecurisë dhe metodat e testimit
IEC 61643-22 Pajisjet mbrojtëse nga valët në tension të ulët - Pajisjet mbrojtëse nga valët lidhur me rrjetet e telekomunikimeve dhe sinjalizimit – Përzgjedhja
dhe parimet e aplikimit
IEC 61921 Kapacitorët e fuqisë – Grupi i faktorëve korrigjues të fuqisë në tension të ulët
IEC 62271-1 Stabilimentet dhe kontrollorët në tension të lartë – Specifikimet e përbashkëta
IEC 62271-100 Stabilimentet dhe kontrollorët në tension të lartë – Ndërprerësit me rrymë të ndryshueshme
IEC 62271-101 Stabilimentet dhe kontrollorët në tension të lartë – Testimi sintetik
IEC 62271-102 Stabilimentet dhe kontrollorët në tension të lartë – Ndarësit e rrymës alternative dhe kyçësit e tokëzimit
IEC 62271-103 Stabilimentet dhe kontrollorët në tension të lartë – Kyçësit për vlerë nominale të tensionit 1kV deri në dhe duke përfshirë 52 kV
IEC 62271-105 Stabilimentet dhe kontrollorët në tension të lartë – Kombinimi kyçës- siguria me rrymë të ndryshuar për vlerë nominale të tensionit 1kV deri në 52
kV dhe duke përfshirë 52 kV
IEC 62271-200 Stabilimentet dhe kontrollorët në tension të lartë – Çelësi dhe kontrollori me mbyllje metalike në rrymë të ndryshuar për vlerë nominale të tensionit
1kV deri në 52kV dhe duke përfshirë 52 kV
IEC 62271-202 Stabilimentet dhe kontrollorët në tension të lartë – nënstacionet në tension të lartë/ tension të ulët të parafabrikuaraI
EC 62305-1 Mbrojtja kundër rrufeja - Pjesa 1: Parimet e përgjithshme
IEC 62305-2 Mbrojtja kundër rrufeja - Pjesa 2: Menaxhimi i rrezikut
IEC 62305-3 Mbrojtja nga rrufeja - Pjesa 3: Dëmtimi fizik në struktura dhe rreziku për jetën
IEC 62305-4 Mbrojtja nga rrufeja - Pjesa 4: Sistemet elektrike dhe elektronike për struktura të brendshme
(Përfundimi
2.4 Cilësia dhe siguria e një instalimi elektrik

Nëse janë respektuar procedurat e kontrollit, cilesia dhe siguria do te garantohen
vetëm nëse:
b Plani është bërë në bazë të botimit të fundit të rregullave përkatëse të instalimeve

elektrike
b Pajisjet elektrike plotësohen me standardet përkatëse të produkteve
b Kontrolli fillestar i përputhshmërisë së instalimit elektrik me standardet dhe
rregulloret është kryer me sukses
b Respektohet kontrolli periodik i instalimit të rekomanduar.

A8
2.5 Testimi fillestar i një instalimi

Para se të lidhet një instalim me rrjetin e tij të furnizimit, është e këshillueshme që
të bëhen testet elektrike para komisionit në mënyrë të rreptë si dhe inspektimi vizual
nga autoriteti apo agjenti i caktuar prej këtij komisioni duhet të jetë i kënaqshëm.
Këto teste janë bërë sipas rregullave lokale (qeveritare dhe/ose institucionale),të cilat
mund të ndryshojnë nga njëri vend te tjetri. Parimet e rregullave të tilla megjithatë
janë të zakonshme dhe bazohen në respektimin e rregullave të rrepta të sigurisë në
hartimin dhe realizimin e instalimit.
IEC 60364-6 dhe standardet e lidhura që përfshihen në këtë udhëzues bazohen në
një konsensus, ndërkombëtar për teste të tilla, me qëllim që të mbulohen të gjitha
masat e sigurisë dhe miratimin e praktikave të instalimit zakonisht të kërkuara për
banesa, ndërtesa tregtare dhe (më shpesh) industriale. Megjithatë shumë industri
kanë rregulla të tjera në lidhje me një produkt të veçantë (naftë, qymyr, gaz natyror,
etj.). Madje kërkesat të tilla shtesë janë përtej qëllimit të këtij udhëzuesi.
Para komisioneve testet elektrike dhe kontrollet nga inspektimet vizuale për
instalimet që përfshihen në ndërtesa, në mënyrë tipike janë:
b Vazhdimësi dhe përçueshmëri e testeve elektrike të përcjellësve mbrojtës dhe
lidhjes ekuipotenciale me tokën.
b Testet e rezistencës së izolimit ndërmjet përcjellësve të gjallë dhe atyre mbrojtës
të lidhur me rregullimin e tokëzimit
b Testi për përputhshmërinë e qarqeve SELV dhe PELV ose për ndarjen elektrike
b Izolimi i rezistencës së dyshemesë dhe mureve
b Mbrojtje përmes shkëputjes automatike të furnizimit
v Për TN, nga matja e defekteve të rezistencës dhe nga verifikimi i karakteristikave
dhe/ose efikasiteti i pajisjeve mbrojtëse përkatëse (pajisje mbrojtëse nga mbi-
ngarkesa dhe RCD)
v Për TT, nga matja e rezistencës RA së elektrodës tokësore të pjesëve të
ekspozuara përcjellëse dhe nga verifikimi i karakteristikave dhe/ose efikasiteti i
pajisjeve të lidhura mbrojtëse (pajisje mbrojtëse nga mbi-ngarkesa dhe RCD)
v Për IT, me llogaritjen ose matjen e rrymës në rast të ndonjë defekti fillestar
në linjën përçuese ose në atë neutrale, dhe me testin e bërë në sistemin TN ku
kushtet janë të ngjashme me sistemin TN në rast të izolimit të dyfishtë në situata të
defekteve, me testin e bërë në sistemin TT ku kushtet janë të ngjashme me sistemin
TT në rast të izolimit të dyfishtë në situata të defekteve.
b Mbrojtje shtesë me verifikimin e efikasitetit të masave mbrojtëse verifikuese
b Testi i polarizimit ku rregullat e ndalojnë instalimin e një poli të vetëm duke kaluar
pajisjet në përçuesin neutral.
b Kontrolli i sekuencës fazore në rastin e qarkut shumë-fazor.
b Testi funksional i stabilimenteve dhe pajisjeve të kontrollit duke verifikuar instalimin
dhe përshtatjen e tyre.
b Rënia e tensionit duke matur rezistencën e qarkut ose me përdorimin e
diagrameve.
Këto teste dhe kontrolle janë themelore (por jo përfundimtare) për shumicën e
instalimeve, përderisa një numër i testeve dhe rregullave tjera janë të përfshira
në rregulloren për të mbuluar rastet e caktuara, për shembull: instalimi i bazuar
në klasën 2 të izolimit, vendndodhjet e veçanta etj.Qëllimi i këtij udhëzuesi është
të tërheq vëmendjen për pjesë të veçanta të llojeve të ndryshme të instalimeve
dhe të përcaktojë rregullat thelbësore të cilat duhet të ndiqen në mënyrë që të
arrihet një nivel i kënaqshëm i cilësisë, i cili do të sigurojë ecuri të sigurt dhe pa
probleme. Metodat e këshilluara në këtë udhëzues, te modifikuara ne rast nevoje
per përputhshmëri me ndonjë ndryshim të mundshëm të imponuar nga ndonjë
shërbim, kanë për qëllim të kalojnë të gjitha testet para-komisioneve dhe kërkesave
të inspektimit.
Pas verifikimit dhe testimit, duhet të dorëzohet një raport fillestar ku duhet të
përfshihen të dhënat për inspektimin, të dhënat për qarqet e testuara së bashku me

rezultatet e testeve dhe riparimet ose përmirësimet e mundshme të një instalimi.
2.6 Vënja jashtë rrezikut e instalimeve elektrike

ekzistuese
Kjo çështje është në progres për shkak të statistikave mbi instalimet elektrike (numri
i instalimeve elektrike të vjetra dhe të rrezikshme, instalimet ekzistuese që nuk
përputhen me nevojat e së ardhmes, etj.)

A9
2.7 Testimi kontrollues periodik i një instalimi

Në shumë vende, të gjitha instalimet e ndërtesave industriale dhe tregtare, së
bashku me instalimet në ndërtesat publike, duhet të ritestohen në mënyrë periodike
nga punonjës të autorizuar.
Duhet të kryhen testet e mëposhtme:
b Verifikimi i efektivitetit të RCD dhe përshtatshmëria
b Matjet e duhura për ofrimin e sigurisë së personave kundër defekteve të goditjeve
elektrike dhe mbrojtjen e dëmtimit të pasurisë nga zjarri dhe ngrohja
b Konfirmimin se instalimi nuk është i dëmtuar
b Identifikimin e defekteve të instalimit
Figura A3 tregon frekuencën e testimit e cila përcaktohet zakonisht në bazë të llojit
të instalimit në fjalë
Tipi i instalimit Frekuenca e testimit

Instalime që b Vendndodhjet në të cilat, ekziston Vjetore
kërkojnë rreziku nga degradimi,zjarri apo shpërthimi
mbrojtjen e b Instalimet e përkohshme në vendet e punës
punëtorëve b Lokacionet në të cilat ekziston TM i instalimit
b Lokacionet e kufizuara që kryejnë
pajisjet mobile në përdorim
Rastet tjera Çdo tre vite
Instalimet në ndërtesa Bazuar në llojin e themelimit dhe Nga një deri
për tubime publike,ku kapacitetit në tre vite
është e nevojshme mbrojtja
e tyre nga rreziqet e zjarrit
dhe panikut
Vendbanimet Sipas rregullave vendore Shembull : REBT në
Belgjikë imponon një
kontroll periodik çdo
20 vite.
Fig A3: Testimi kontrollues i frekuencave që zakonisht rekomandohen për një instalim elektrik
Përshtatshmëria e pajisjeve me standardet 2.8 Konformiteti(me standarde dhe percaktimet) te

përkatëse mund të vërtetohet në mënyra të paisjeve te perdorura ne instalim
ndryshme Vlerësimi i përshtatshmërisë së pajisjeve me standardet përkatëse mund të
vërtetohet:
b Me shenjën e përshtatshmërisë dhënë nga trupi certifikues në fjalë,ose
b me certifikatë të miratuar nga organi i certifikimit, ose
b me një deklaratë të përshtatshmërisë të dhënë nga prodhuesi.
Deklarata e përshtatshmërisë
Si biznes, deklarata e përshtatshmërisë, përfshirë dokumentacionin, në përgjithësi
është përdorë për pajisjet e tensionit të lartë ose për produkte specifike. Në Evropë,
deklarata DK është një deklaratë e detyrueshme e përshtatshmërisë
Shënim:qëllimet e DK
Në Evropë,direktivat evropiane kërkojnë që prodhuesi apo përfaqësuesi i tij i
autorizuar të vendosë me përgjegjësi shenjën DK. Kjo nënkupton se:
b Produkti i plotëson kërkesat ligjore
b Konsiderohet i shitur në Evropë
Shenja DK, nuk është as shenjë e origjinës dhe as e përshtatshmërisë, e plotëson
deklaratën e përshtatshmërisë dhe dokumentacionin teknik të pajisjeve.
Certifikata e përshtatshmërisë
Certifikata e përshtatshmërisë mund të përcaktojë deklaratën e prodhuesit dhe
besimin e konsumatorit. Kjo do të mund të kërkohet me rregulloren e vendeve, të
vendosur nga konsumatorët (detare,bërthamore,...), detyrohet të garantojë mbrojtjen
ose lidhjen ndërmjet pajisjeve.
Tipet e përshtatshmërisë
Tipet e përshtatshmërisë janë vegla të forta strategjike për të vërtetuar një
konformitet të qëndrueshëm. Forcon besimin me markën e prodhuesit.
Lloji i përshtatshmërisë merret përmes organit certifikues nëse pajisja i plotëson
kërkesat përkatëse të zbatueshme (duke përfshirë standardin) dhe pas verifikimit të
cilësisë së sistemit të administrimit të prodhuesit.

të projektimit të instalimit elektrik 2 Rregullat dhe statutet ligjore
A10
Auditimi në prodhim dhe përcjellja e pajisjeve bëhen globalisht çdo vit.
Cilësia e sigurimit
Një laborator për testime të mostrave nuk mund të vërtetojë përshtatshmërinë e

prodhimit në tërësi: këto teste quhen teste për llojet. Në disa teste për përshtatshmërinë
e standardeve, mostrat shkatërrohen (testet për siguresat për shembull).
Vetëm prodhuesi mund të vërtetojë se produktet e prodhuara kanë, në fakt,
karakteristikat e deklaruara.
Certifikata e sigurimit të cilësisë ka për qëllim të plotësojë deklaratën fillestare apo
certifikatën e përshtatshmërisë.
Si provë që janë marrë të gjitha masat e nevojshme për të siguruar cilësinë e produktit,
prodhuesi pajiset me certifikatën për cilësinë e sistemit të kontrollit i cili monitoron
fabrikimin e produkteve të caktuara. Këto certifikata lëshohen nga organizata të
specializuara në kontrollin e cilësisë, dhe bazohen në standardet ndërkombëtare ISO
9001: 2000.
Këto standarde caktojnë tri modele të sistemit të kontrollit që siguron cilësinë në varësi
të situatave të ndryshme, me nivele të ndryshme të cilësisë:
b Modeli 3 cakton sigurimin e cilësisë duke inspektuar dhe kontrolluar produktet finale.
b Model 2 përfshin, si shtesë e kontrollit të produktit final, verifikimin e procesit
të prodhimit. Për shembull, kjo metodë aplikohet, te prodhuesit e siguresave ku
karakteristikat funksionale nuk mund të kontrollohen pa u shkatërruar siguresa.
b Model 1 korrespondon me modelin 2, por me kërkesa shtesë që cilësia e procesit të
dizajnit duhet të shqyrtohet në mënyrë të rreptë; për shembull, ku nuk ka për qëllim të
prodhohet dhe të testohet një prototip (rasti i produktit të bërë me specifika të veçanta).
2.9 Mjedisi
Kontributi i një instalimi të plotë elektrik për zhvillimin e qëndrueshëm mund të
përmirësohet në mënyrë të konsiderueshme në hartimin e instalimit. Në të vërtetë,
shfaqet si një dizenjim optimal i instalimit marrë në kushtet e llogarisë operative,
nënstacionet TM / TU vendndodhjen, strukturën e shpërndarjes ( centralet, rrugët e
autobusit, kabllot), mund të reduktojë ndikime të ndjeshme mjedisore (zbrazje e lëndës
së parë, zbrazje e energjisë, përfundim i ciklit të jetës), sidomos në afat të efikasitetit të
energjisë.
Përpos arkitekturës së tij, specifikimi mjedisor i komponentit elektrik dhe pajisja është
hap kryesor për një instalim të favorshëm ekologjik. Veçanërisht për të siguruar
informacionin e duhur mjedisor dhe parashikimin e rregullimit.
Në Evropë janë publikuar disa direktiva lidhur me pajisjet elektrike,duke udhëhequr
botën mbarë drejt produkteve më të sigurta për ambientin.
a) Direktiva RoHS (Kufizimi i substancave të rrezikshme) : në fuqi prej Korrikut 2006
dhe rishikuar në 2012. Ka për qëllim eliminimin e gjashtë substancave të rrezikshme
nga produktet: Plumbi, zhiva, kadmiumi, kromi hekzavalent, bifenolet polibromatet
(PBB), ose eteret difenole polibromate (PBDE) nga shumica e përdoruesve të fundit të
pajisjeve elektrike. Edhe pse instalimet elektrike të "shkalles së lartë fikse instaluese"
nuk janë subjekt i saj, kërkesat e RoHS për përputhshmëri mund të jetë një udhëzim për
një instalim të qëndrueshëm.
b) Direktiva MPEE (Mbeturinat e Pajisjeve Elektrike dhe Elektronike): në fuqi prej
Gushtit 2005 dhe aktualisht nën rishikim. Qëllimi i saj është të përmirësojë përfundimin
e trajtimit për rikthim në përdorim të pajisjeve shtëpiake dhe jo-shtëpiake, nën
përgjegjësinë e prodhuesit. Ndërsa sa i përket RoHS, instalimet elektrike nuk janë në
fushë -veprim të kësaj direktive. Sidoqoftë, udhëzimet për Përfundimin e përdorimit të
Produkteve, rekomandojnë të përmirësohet procesi i riciklimit dhe kostoja.
c) Produktet Lidhur me Energjinë, të quajtura gjithashtu “Ecodesign”. Përveç disa
pajisjeve si ato ndriçuese apo motorët masat zbatuese për të cilët janë të detyrueshme,
nuk ka kërkesa ligjore që aplikohen direkt në instalim. Gjithsesi, është tendencë që

pajisjet elektrike të kenë Deklaratën Mjedisore të Produktit, ashtu sikur po bëhet edhe
për Produktet Ndërtimore, për të paraprirë kërkesat që po dalin nga Tregu i Ndërtimit.
d) ARVK: (Autorizimi i Regjistruar i Vlerësimit të Kimikateve). Në fuqi që nga 2009,
ka për qëllim të kontrollojë përdorimin e kimikateve dhe përfshirjen e kufizuar kur
është e nevojshme të reduktohet rreziku për njerëzit dhe ambientin. Për sa i përket
EE dhe instalimit, përfshin dhe furnizuesi duhet të (sipas kërkesës) komunikojë
me konsumatorin për t'i treguar substancat e rrezikshme që përmban produkti (i
ashtuquajtur SVHC). Pastaj, një instalues duhet të sigurojë që furnizuesi ka të dhënat e
duhura të vlefshme.
Në pjesë të tjera të botës legjislacione të reja do të përcjellin qëllime të njëjta.

3 Ngarkesat e instaluara të
energjisë- Karakteristikat
A11
Një shqyrtim i kërkesave të dukshme reale Shqyrtimi i vlerave reale të fuqisë së dukshme që kërkohet nga secila ngarkesë
mundëson krijimin e:
të ngarkesave të ndryshme të energjisë: një
hap i nevojshëm paraprak në projektimin e një b Një kërkesë të fuqisë së deklaruar e cila përcaktohet në kontratën për furnizim me
energji
instalimi me TU
b Renditja e transformatorëve te TU/TM, aty ku mund te aplikohet (të lejuar për
ngarkesën e rritur të pritshme)
b Nivelet e ngarkesës së rrymës në secilën tabelë shpërndarëse
T Fuqia e dukshme në kW (Pn) e një motori 3.1 Motorët me induksion

tregon vlerat ekuivalente në raport me
prodhimin e energjisë mekanike të saj. Ngarkesa e kërkuar
Fuqia e dukshme në kVA (Pa) furnizon motorët Ngarkesa e plotë për furnizimin e motorit jepet me formulën e mëposhtme:
dhe është funksion i prodhimit, i efikasitetit
b motori 3-fazor: Ia = Pn x 1,000 / (√3 x U x η x cos ϕ)
motorik dhe faktor i energjisë:
Pn b motori 1-fazor: Ia = Pn x 1,000 / (U x η x cos ϕ)
Pa =
η cosϕ ku
Ia: ngarkesa e kërkuar (në amps)
Pn: fuqia nominale (në kW)
U: tensioni në mes të fazave për motorët trefazor dhe tensioni në mes të terminaleve
për motorët një-fazor (në volt). Një motor një-fazor mund të lidhet fazë-nul apo fazë-
fazë.
η: efikasiteti për-njësi, p.sh. dalëse kW / hyrëse kW
cos ϕ: faktori i fuqisë, p.sh. kW hyrëse / kVA hyrëse
Përcaktimi i rrymës nënkalimtare dhe mbrojtja

b Vlera kulmore e rrymës nënkalimtare mund të jetë shumë e lartë; vlera tipike është
rreth 12 deri në15herë të rms (rrënjës katrore) vlerës Inn. Ndonjëherë kjo vlerë mund
të arrijë deri në 25 herë në Inn.
b Ndërprerësit e qarkut elektrik të Schneider-it, kontaktorët dhe relet-ë termike janë
të dizenjuara për ti bërë ballë motorit që fillon me vlerën e nënkalimin shumë të lartë
(vlera kulmore e nënkalimit mund të jetë deri në 19 herë rrënja katrore e vlerës së
vlerësuar Inn)
b Nëse fikja e papritur e mbrojtjes së mbingarkesës ndodh gjatë fillimit , kjo
nënkupton se rryma fillestare tejkalon kufijtë normal. Si rezultat, tek disa pajisje
kyçëse mund të arrihet rezistenca maksimale, jetëgjatësia mund të reduktohet
dhe madje disa pajisje edhe mund të shkatërrohen. Me qëllim të shmangies së një
situate të tillë, duhet të merret parasysh madhësia e jashtme e pajisjeve të kyçjes.
b Pajisjet elektrike Schneider, janë të dizenjuara për të siguruar mbrojtjen e rrymës
fillestare të motorëve kundër qarqeve të shkurtra. Sipas rrezikut tabelat tregojnë
kombinimin e ndërprerësve, kontaktorëve dhe rele-ve termike për të koordinuar tipin
1 ose tipin 2 (shih kapitullin N)
Rryma fillestare e motorëve

Edhe pse motorë me efikasitet të lartë mund të gjenden në treg, në praktikë rryma e
tyre fillestare është përafërsisht e njëjtë si e disa motorëve standard.
Përdorimi i delta-starter-it, si njësi statike startuese ose makina me shpejtësi të
ndryshme mundëson zvogëlimin e vlerës fillestare (Shembull: 4 Ia në vend të 7.5 Ia).
Kompensimi i fuqisë reaktive (kvar) për furnizimin e motorëve

induktiv
Është e dobishme në përgjithësi për arsye teknike dhe financiare të reduktohet
rryma për furnizim të motorëve induktiv. Kjo mund të arrihet me përdorimin e
kondensatorëve pa pasur ndikim në prodhimin e energjisë së motorëve.

Zbatimi i këtij parimi në operimin e motorëve induktiv zakonisht referohet si
“përmirësim i faktorit -fuqi” ose “korrigjim i faktorit-fuqi”.
Si u diskutua në kapitullin L, fuqia e dukshme (kva) e furnizuar me motor induktiv
në mënyrë të konsiderueshme mund të reduktohet nga përdorimi i lidhjes së
kondensatorëve drejtues. Reduktimi i dhënë me KVA do të thotë reduktim përkatës i
rrymës së dhënë (që nga tensioni mbetet konstant).
Kompensimi i fuqisë reaktive preferohet veçanërisht për motorët që veprojnë për
periudha të gjata me fuqi të reduktuar.
kW input
=
Siç u tha më lart cos kVA input reduktimi i kva hyrëse do të rrite (p.sh
përmirësojë) vlerën e cos ϕ.

A12
Rryma që furnizon motorrin, pas korrektimit të faktorit të fuqise, jepet nga:

I = Ia
cos ϕ
cos ϕ'
ku cos ϕ është faktori i fuqisë para kompensimit dhe cos ϕ' është faktori i
fuqisë pas kompensimit, Ia është rryma origjinale.
Figura A4 më poshte tregon, në funksion të fuqisë nominale të motorrit,
vlera standarte te rrymes se motorrit për disa furnizime tensioni
(IEC 60947-4-1 Aneks G)
kW hp 230 V 380 - 400 V 440 - 500 V 690 V

415 V 480 V
A A A A A A
0.18 - 1.0 - 0.6 - 0.48 0.35
0.25 - 1.5 - 0.85 - 0.68 0.49
0.37 - 1.9 - 1.1 - 0.88 0.64
- 1/2 - 1.3 - 1.1 - -
0.55 - 2.6 - 1.5 - 1.2 0.87
- 3/4 - 1.8 - 1.6 - -
- 1 - 2.3 - 2.1 - -
0.75 - 3.3 - 1.9 - 1.5 1.1
1.1 - 4.7 - 2.7 - 2.2 1.6
- 1-1/2 - 3.3 - 3.0 - -
- 2 - 4.3 - 3.4 - -
1.5 - 6.3 - 3.6 - 2.9 2.1
2.2 - 8.5 - 4.9 - 3.9 2.8
- 3 - 6.1 - 4.8 - -
3.0 - 11.3 - 6.5 - 5.2 3.8
3.7 - - - - - - -
4 - 15 9.7 8.5 7.6 6.8 4.9
5.5 - 20 - 11.5 - 9.2 6.7
- 7-1/2 - 14.0 - 11.0 - -
- 10 - 18.0 - 14.0 - -
7.5 - 27 - 15.5 - 12.4 8.9
11 - 38.0 - 22.0 - 17.6 12.8
- 15 - 27.0 - 21.0 - -
- 20 - 34.0 - 27.0 - -
15 - 51 - 29 - 23 17
18.5 - 61 - 35 - 28 21
- 25 - 44 - 34 -
22 - 72 - 41 - 33 24
- 30 - 51 - 40 - -
- 40 - 66 - 52 - -
30 - 96 - 55 - 44 32
37 - 115 - 66 - 53 39
- 50 - 83 - 65 - -
- 60 - 103 - 77 - -
45 - 140 - 80 - 64 47
55 - 169 - 97 - 78 57
- 75 - 128 - 96 - -
- 100 - 165 - 124 - -
75 - 230 - 132 - 106 77
90 - 278 - 160 - 128 93
- 125 - 208 - 156 - -
110 - 340 - 195 156 113
- 150 - 240 - 180 - -
132 - 400 - 230 - 184 134
- 200 - 320 - 240 - -
150 - - - - - - -
160 - 487 - 280 - 224 162
185 - - - - - - -
- 250 - 403 - 302 - -

200 - 609 - 350 - 280 203
220 - - - - - - -
- 300 - 482 - 361 - -
250 - 748 - 430 - 344 250
280 - - - - - - -
- 350 - 560 - 414 - -
- 400 - 636 - 474 - -
300 - - - - - - -
Fig. A4 : Fuqia operacionale dhe rryma (vazhdon në faqen tjetër)

energjisë - Karakteristikat
A13
kW hp 230 V 380 - 400 V 440 - 500 V 690 V

415 V 480 V
A A A A A A
315 - 940 - 540 - 432 313
- 540 - - - 515 - -
335 - - - - - - -
355 - 1061 - 610 - 488 354
- 500 - 786 - 590 - -
375 - - - - - - -
400 - 1200 - 690 - 552 400
425 - - - - - - -
450 - - - - - - -
475 - - - - - - -
500 - 1478 - 850 - 680 493
530 - - - - - - -
560 - 1652 - 950 - 760 551
600 - - - - - - -
630 - 1844 - 1060 - 848 615
670 - - - - - - -
710 - 2070 - 1190 - 952 690
750 - - - - - - -
800 - 2340 - 1346 - 1076 780
850 - - - - - - -
900 - 2640 - 1518 - 1214 880
950 - - - - - - -
1000 - 2910 - 1673 - 1339 970
Fig. A4 : Fuqia kur është në punë dhe rryma (përfundimtare)
3.2 Tipi i ngrohësve rezistent dhe llambat

inkandeshente (konvencionale ose halogjene)
Kërkesa e tanishme për aplikimin e një ngrohësi ose të llambës inkandeshente
merret lehtë nga fuqia nominale. Pa cituar nga prodhuesi (p.sh. cos ϕ = 1)
(shih Fig. A5).
Fuqia Kërkesa e tanishme (A)

Nominale 1-fazor 1-fazor 3- fazor 3- fazor
(kW) 127 V 230 V 230 V 400 V
0.1 0.79 0.43 0.25 0.14
0.2 1.58 0.87 0.50 0.29
0.5 3.94 2.17 1.26 0.72
1 7.9 4.35 2.51 1.44
1.5 11.8 6.52 3.77 2.17
2 15.8 8.70 5.02 2.89
2.5 19.7 10.9 6.28 3.61
3 23.6 13 7.53 4.33
3.5 27.6 15.2 8.72 5.05
4 31.5 17.4 10 5.77
4.5 35.4 19.6 11.3 6.5
5 39.4 21.7 12.6 7.22
6 47.2 26.1 15.1 8.66
7 55.1 30.4 17.6 10.1
8 63 34.8 20.1 11.5
9 71 39.1 22.6 13
10 79 43.5 25.1 14.4
Fig. A5 : Kërkesat e tanishme të ngrohësve rezistues dhe pajisjet ndriçuese inkandeshente
(konvencionale apo alogjene)

A14
B - General design - Regulations -
Installed power 3 Installed power loads - B13
Characteristics
Rrymat janë shprehur nga:
(1)
Pn
b rasti 3-fazor: I a = Pn (1)
Ia = 3 U
3U
Pn (1)
I a = Pn (1)
b rasti 1-fazor: I a = Pn
U (1)
c 1-phase case: I a = U
U
ku U është tensioni ndërmjet terminalit të pajisjeve.
where U is the voltage between the terminals of the equipment.
Në një llambë inkandeshente, përdorimi i gazit halogjen mundëson një burim më të
The current demand of a heating appliance or an incandescent lamp is easily
përqendruar të dritës. Prodhimi i dritës është rritur dhe jetëgjatësia e llambës është
obtained from the nominal power Pn quoted by the manufacturer (i.e. cos ϕ = 1).
dyfishuar.
The currents are given by:
Shënim: Në momentin e ndezjes, fija e ftohtë dhe e hollë çon në rritje kulmore
Pn (1)
rrymën e shkurtër
c 3-phase case: I a por
= intensive.
3U
Pn (1)
c 1-phase case: I a =
U
3.3 Llambat fluoreshente
where U is the voltage between the terminals of the equipment.
For an incandescent lamp, the use of halogen gas allows a more concentrated light
Shiko
source.gjithashtu kapitullin
The light output Nr 4 " Qarqet
is increased and theelifetime
Ndriçimit"
of the lamp is doubled.
Note: At the instant of switching on, the cold filament gives rise to a very brief but
intense peak of current.
Llambat fluoreshente dhe pajisjet e lidhura
Fluorescent
Fuqia Pn (watts)lamps and related
që tregohet në tubin equipment
e një llambe fluoreshente nuk e përfshin fuqinë
shpërndarëse në ballast
The power Pn (watts) (starter).
indicated on the tube of a fluorescent lamp does not include
the power dissipated in the ballast.
Rryma është dhënë me ekuacionin:
The current is given by:
Pballast + Pn
Ia =
U cos ϕ
If no power-loss value is indicated for the ballast, a figure of 25% of Pn may be used.
Standard
Ku tensioni Utubular fluorescent
= aplikohet në llambë lamps
dhe plotëson pajisjet e lidhura të saj. Në qoftë se
The power Pn (watts) indicated on the tubetregohet
nuk ka fuqi, për ballastin (starterin) of a fluorescent
humbjelamp does notme
e vlerës include the prej 25%
një shifër
power dissipated in the ballast.
eThe
Pn current
që mund të by
taken përdoret.
the complete circuit is given by:
P + Pn
Llamba
I a = ballaststandarde fluoreshente me tuba
U cos ϕ
Me (përveç
where nëse
U = the thuhet
voltage ndryshe):
applied to the lamp, complete with its related equipment.
bWith ϕ = 0.6otherwise
cos(unless pa fuqishëm (PF) korrigjim(2) kondensator
faktori i indicated):
cos ϕ
bc cos 0.86
ϕ = 0.6 menoPF
with power factor(2)(PF)
korrigjim (tuba të vetëm
correction ose dysh)
(1) capacitor
bc cos ϕ ==0.86
cos ϕ 0.96with
përPFballast (1) (single or twin tubes)
elektronik.
correction
c cos nuk
Nëse ka fuqi
ϕ = 0.96 -për ballastin
for electronic tregohet humbje e vlerës shifra prej 25% e Pn që
ballast.
If no power-loss
mund value is indicated for the ballast, a figure of 25% of Pn may be used.
të përdoret.
Figure B6 gives these values for different arrangements of ballast.
Figura A6 jep këto vlera për rregullimet e ndryshme të ballastit.
Arrangement Tube power Current (A) at 230 V Tube

Rregullimi i Energjia e Rryma (A) at 230 V Gjatësia
of lamps, starters (W) (2) (3) Magnetic ballast Electronic length
llambave,
and ballasts
tubit (W) Ballasti magnetik Ballasti
ballast (cm)
e tubit
starterë-ve dhe Without PF With PF elektronik (cm)
ballastëve Korrigjimi
correction i Korrigjimi i
correction
kondensatorit
capacitor kondensat-
capacitor
Single tube 18 pa PF
0.20 orit me PF0.10
0.14 60
Tubi i vetëm 1836 0.20
0.33 0.14
0.23 0.10
0.18 120 60
3658 0.50
0.33 0.36
0.23 0.28
0.18 150 120
Twin tubes 582 x 18 0.50 0.28
0.36 0.18
0.28 60 150
2 x 36 0.46 0.35 120
Tuba dysh 2 x 18 0.28 0.18 60
2 x 58 0.72 0.52 150
2 x 36 0.46 0.35 120
(2) Power in watts marked on tube
2 x 58 0.72 0.52 150
(3)
Fig.Energjia më edemands
B6 : Current lartë e markuar
and powernë tub
consumption of commonly-dimensioned fluorescent
lighting tubes (at 230 V-50 Hz)
Fig. A6 : Kërkesat aktuale dhe konsumi i energjisë zakonisht -dimensionet fluoreshente të
tubave ndriçues (e 230 V-50 Hz)
Compact fluorescent lamps
Compact fluorescent
Llamba lamps havekompakte
fluoreshente the same characteristics of economy and long life
(1) Ia në amp; U në volt. Pn është në Wat. Nëse Pn është në as classical tubes. They are commonly used in public places which are permanently
(1) “Power-factor correction” is often referred to as Llabat fluoreshente
illuminated (for example: kompakte
corridors,kanë të njejtat
hallways, bars, karakteristika
etc.) and can betëmounted
ekonomisëin dhe
kW, më “compensation”
pas shumëzohet ekuacioni me 1,000 terminology.
in discharge-lighting-tube
jetëgjatësisë si tubat
situations otherwise klasik. Ato
illuminated përdoren zakonisht
by incandescent lamps (seenëFig.
vënde publike
B7 next të cilat janë të
page).
Cos ϕ is approximately 0.95 (the zero values of V and I are
(2) “Korrigjimi
almostiinfaktorit-fuqi ” shpeshherë
phase) but the power factori is
referohet
0.5 due to the
ndriçuara vazhdimisht ( Psh: korridore, holle, bare, etj.) dhe mund të montohen në
impulsive
“kompensimit” nëform of the current, the
shkarkim-ndriçim- nëpeak of which occurs
terminologjinë “late”
e tubit. situata ku ndriçimi i përdorur është ai me llampa inkandeshente. ( shiko Fig.A7 faqja
in each
Cos ϕ është half cycle 0.95 (vlera zero V dhe I janë
përafërsisht tjeter).
pothuajse në fazë) por faktori i energjisë është 0.5 për shkak Schneider Electric - Electrical installation guide 2005
të formës së impulseve të rrymës, gjë e cila ndodh më “vonë”
në çdo gjysmë cikli.
A15
Tipi i llambës Fuqia e llambës Rryma në 230 V

(W) (A)
Ballast llamba 10 0.080
e ndarë 18 0.110
26 0.150
Ballast llamba 8 0.075
e integruar 11 0.095
16 0.125
21 0.170
Fig. A7 : Kërkesat reale dhe konsumi i energjisë së llambave fluoreshente kompakte (në 230 V - 50 Hz)
Fuqia e shprehur në Wat në tubin e një llambe 3.4 Llambat e shkarkimit

të shkarkuar nuk përfshin fuqinë shpërndarëse
në starter (ballast). Figura A8 jep njësinë e plotë reale, duke përfshirë të gjitha pajisjet ndihmëse të
lidhura.
Këto llamba ndryshojnë në shkarkimin e ndritshëm elektrik nëpërmjet gazit apo
avujve të përbërësit metalik, që ndodhen në një zarf të mbyllur hermetikisht
transparent me presion të paracaktuar. Këto llamba kanë një fillim të gjatë, ku gjatë
së cilës Ia aktuale është më e madhe se In nominale. Fuqia dhe kërkesat reale
janë dhënë për llojet e ndryshme të llambave (vlerat tipike reale të cilat mund të
ndryshojnë pak nga njëri prodhues tek tjetri).
Tipi i Kërkesa Fuqia në (A) Fillimi Efikasiteti i Jetëgjatësia Shfrytëzimi

llampës e fuqisë PF e PF Ia/In Periudha ndritshëm e llampës
(W) (W) në pakorrigjuar e korrigjuar (mins) (Ndriçim (h)
230 V 400 V 230 V 400 V 230 V 400 V për watt)
Llambat me avuj natriumi me presion
50 60 0.76 0.3 1.4 to 1.6 4 to 6 80 to 120 9000 b Ndriçimi i
70 80 1 0.45 sallave të mëdha
100 115 1.2 0.65 b Hapësirat e jashtme
150 168 1.8 0.85 b Ndriçimi publik
250 274 3 1.4
400 431 4.4 2.2
1000 1055 10.45 4.9
Llambat me avuj natriumi me presion të ulët
26 34.5 0.45 0.17 1.1 to 1.3 7 to 15 100 to 200 8000 b Ndriçimi i
36 46.5 0.22 to 12000 autostradave
66 80.5 0.39 b Ndriçimi i
91 105.5 0.49 stacionit të sigurisë
131 154 0.69 b Platforma, zona e
magazinimit
Avulli i zhivës + metalet alide (të quajtura edhe jonet e metalit)
70 80.5 1 0.40 1.7 3 to 5 70 to 90 6000 b Ndriçimi i hapësirave
150 172 1.80 0.88 6000 të mëdha me projektorë
250 276 2.10 1.35 6000 (për shembull:
400 425 3.40 2.15 6000 stadiumet sportive
1000 1046 8.25 5.30 6000 etj.)
2000 2092 2052 16.50 8.60 10.50 6 2000
Avulli i zhivës + substancat fluoreshente (poç fluoreshent)
50 57 0.6 0.30 1.7 to 2 3 to 6 40 to 60 8000 b Punëtoritë me tavan
80 90 0.8 0.45 to 12000 shumë të lartë
125 141 1.15 0.70 (sallat, hangarët)
250 268 2.15 1.35 b Ndriçimi i jashtëm
400 421 3.25 2.15 b Nriçimi me fuqi

700 731 5.4 3.85 të ulët(1)
1000 1046 8.25 5.30
2000 2140 2080 15 11 6.1
(1) Zëvendësuar me llambat me avull natriumi.
Shënim: këto llamba me tensionin e ulët janë të ndjeshme. Ato shuhen nëse tensioni bie në më pak se 50% të tensionit të tyre nominal
dhe nuk do të rindizen para se të ftohen për rreth 4 minuta.
Shënim: Llambat me vaj natriumi me presion të ulët kanë një efekt të ndritshëm të prodhimit që është më i larti nga të gjitha burimet.
Megjithatë, përdorimi i këtyre llambave është i kufizuar nga fakti se ngjyra e verdhë - portokalli i emeton ngjyrat e njohura praktikisht
Fig. A8 : Kërkesat reale te llambat shkarkuese

të projektimit të instalimit elektrik 3 Ngarkesat e instaluara të
A16
3.5 Llamba LED dhe instalimet
Shiko gjithashtu kapitullin Nr 4 " Qarqet e Ndriçimit"
Nje llambe ose ndricues me teknologjinë LED fuqizohet nga një drejtues energjie:
b mund të integrohet te llamba ( tub ose llambe për modifikim) : në kete rast i
referohemi fuqisë të treguar në llambë.
b Nëse e montuar veçmas: në këtë rast është e nevojshme të konsiderojmë fuqinë e
shperndarë në drejtuesin energjik dhe fuqinë e treguar për një ose disa module LED
të bashkuara.
Kjo teknologji ka kohe shume te shkurter startimi. Nga ana tjeter, rryma hyrese
eshte pergjithesisht shume me e larte se sa per llambat fluoreshente me ballaste
elektronike.
Shenim: Fuqia në Watt e treguar në modulin LED me drejtues energjie të ndarë nuk
përfshin fuqinë e shpërndarë në këtë të fundit.
Kerkesa Faktori Fillimi Efiçenca e Jetëgjatësia Shrytëzimi

e fuqisë i fuqisë ndriçimit mesatare
Rryma Koha e Koha e plotë (lumen për
(W) në
hyrëse rrymës për të filluar Watt)
230 V
Ip/In hyrëse
(mikrosek)
3 deri në > 0.9 Deri në < 250 < 0.5 deri 100 deri 20000 b Të gjitha aplikimet
400 W 250 mikrosek ne 1 sec. ne 140 deri në e ndricimit, (sallat e
50000 mëdha, ndërtesat
komerciale dhe
industriale,
inrastrukturë)
Fig. A8b: Karakteristikat kryesore të llambave dhe instalimeve LED


Installed power 4 Power loading of an installation B15
4 Ngarkesa e fuqisë
Installed power sëPower
4 një instalimi
loading of an installation B15
A17
In order to design an installation, the actual maximum load demand likely to be

imposed on the power-supply system must be assessed.
Për të projektuar një instalim, kërkesa reale e ngarkesës maksimale duhet të
To base the design simply on the arithmetic sum of all the loads existing in the
vlerësojë mundësinë e sistemit të caktojë energjinë furnizuese.
installation would be extravagantly uneconomical, and bad engineering practice.
In
Poorder to design
të bazohemi nëannjëinstallation,
projektim të thethjeshtë
actual maximum
në shumënload demandtëlikely
aritmetike të to be
The aim of this chapter is to show how some factors taking into account the diversity
imposed on the power-supply
gjitha ngarkesave ekzistuese system
në instalim mustdobetëassessed.
ishte një praktikë inxhinierike
(nonsimultaneous operation of all appliances of a given group) and utilization (e.g.
ekstravagante,
To base themotor joekonomike
design simply ondhe jo e mirë. Qëllimi
theoperated
arithmetic ofi all
këtij kapitulli është qëintëthe
an electric is not generally atsum
its full-loadthe loads existing
capability, etc.) of all
tregohen sewould
installation si disabefaktorë duke marrë parasysh shumëllojshmërinë
extravagantly (funksionimi jo
existing and projected loads can beuneconomical,
assessed. Theand bad given
values engineering
are basedpractice.
on
i plotë i të gjitha pajisjeve të një grupi të caktuar) dhe shfrytëzimin (p.sh. një motor
experience
The aimnuk andchapter
of this on recordsis totaken
show from
how actual
somenë installations.
factors takingIn addition to providing
elektrik është shfrytëzuar në përgjithësi kapacitetin einto account
plotë the diversity
të ngarkesës,etj)
basic installation-design
(nonsimultaneous dataofon
operation allindividual
appliancescircuits, the results
of a given group)will and provide a global
e të gjitha ngarkesave ekzistuese dhe ngarkesave të planifikuara qëutilization
mund të (e.g.
value
an for the
electric installation,generally
motor from which the requirements of capability,
a supply system
vlerësohen. Vleratisenot
dhëna janë të operated
bazuaraatnë itspërvojën
full-load etc.) ofeall
dhe në të dhënat marra
(distribution
existing and network,
projected HV/LV transformer, or generating set) can be arespecified.
nga instalimet aktuale. loads
Përveç can be assessed.
kësaj për të ofruar Thetëvalues
dhëna givennë bazë based
të on
projektimit
experience and on records taken from actual installations. In
të instalimit për qarqet e veçanta, rezultatet do të na sigurojnë një vlerë globale addition to providing
basic installation-design
për instalim, nga i cili mund datatëon individual circuits,
specifikohen kërkesatthe results will
e sistemit provide a(rrjeti
të furnizimit globali
value for the installation, from which ose the requirements of a supply system
4.1 Installed
(distribution network, power
shpërndarjes,transformatori (kW) or generating set) can be specified.
TM/TU,
HV/LV transformer,
gjenerimi i caktuar).
4.1 Fuqia e instaluar (kW)

Most electrical appliances and equipments are marked to indicate their nominal
The installed power is the sum of the nominal
power rating (Pn).
powers of all powerconsuming devices in the
Fuqia e instaluar është shuma e fuqive 4.1
Shumica
The Installed
e pajisjeve
installed power
power iselektrike
the sumdhe of(kW)pajisjeve
the nominal të powers
tjera janë of shënuar për të treguar
all power-consuming
installation. vlerësimin
devices e tyre
in the të energjisë
installation. Thisnominale
is not the (Pn).
power to be actually supplied in practice.
nominale e të gjitha pajisjeve që konsumojnë
This is not the power to be actually supplied in This
Fuqiaiselectrical
Most ethe caseappliances
instaluar forështë
electric motors,
and
shuma where
equipments
e fuqive the
arepower
nominale e tërating
marked refers
to indicate
gjitha to the
their
pajisjeve output
qënominal
energji
The elektrike
installed në instalim.
power is the sum of the nominal
practice. power
konsumojnëat its driving
rating (Pn). shaft.
energji elektrikeThenë input powerNë
instalim. consumption
të vërtetë kjo willnuk
evidently be greater
është energji për t’u
Në të vërtetë
powers kjo nuk është energji
of all powerconsuming për t’u
devices in the The installed
furnizuar
Fluorescent në and power
praktikë. isKy
discharge therast
sum of the
është
lamps përnominal
motorët
associated powers
with of ku
elektrik, all vlerësimi
stabilizing power-consuming
ballasts,i are
energjisë
other i
furnizuar në praktikë.
installation. devices
referohet
cases ininwhich
the installation.
prodhimit të energjisë
the nominal This
powerissënot the power
boshtit
indicated tëon to be
tij lëvizës.
the actually
lamp is lesssupplied
Konsumi theinpower
i energjisë
than practice.
së dhënë
This is not the power to be actually supplied in This
ështëisdukshëm
consumed the case
by the forlamp
më electric
i madh.and motors, where the power rating refers to the output
its ballast.
practice. power
Llambat atfluoreshente
its driving shaft. The input power consumption will evidently be greater
Methods of assessingdhe the shkarkuese
actual powertëconsumption
lidhura me ballastin
of motors stabilizues,
and lighting janë raste
Fluorescent
të tjera ku and
fuqia discharge
nominale e lamps
treguar
appliances are given in Section 3 of this Chapter. associated
në llambë with
është stabilizing
më e ballasts,
vogël se sa are othere
energjia
cases
konsumuarin which ngathe nominal
llamba dhe power
ballastiindicated
i saj. on the lamp is less than the power
The power demand (kW) is necessary to choose the rated power of a generating set
consumed
Metodat by the lamp and
e vlerësimit its ballast.
or battery, and wheretëthe konsumit të energjisë
requirements aktuale
of a prime të motorëve
mover have to be dhe pajisjeve
considered.
Methods
ndriçueseofjanë assessing
dhënë në theSeksionin
actual power 3 të consumption
këtij kapitulli. of motors and lighting
For a power supply from a LV public-supply network, or through a HV/LV transformer,
appliances
Kërkesa are givennë
e energjisë in Section 3 of this Chapter.
the significant quantity is(kW) nevojitet
the apparent që
powertë zgjedh
in kVA. fuqinë vlerësuese për një
The power të
gjenerator demand
caktuar(kW) ose is necessary
bateri dhe kuto chooseethe
kërkesat njërated
forcepower
kryesoreof alëvizëse,
generating set
or battery,
duhet and where
të merren parasysh.the requirements
Për një furnizim of ame prime mover
energji have tonga
elektrike be considered.
një rrjet publik
furnizimi
For a power me supply
TU, ose fromnëpërmjet një transformatori
a LV public-supply network, meorTM/TU,
throughsasia
a HV/LVe rëndësishme
transformer,
4.2
është
the Installed
fuqia
significant quantityapparent
e dukshme nëthe
is kVA.apparent power
power in (kVA) kVA.
4.2 Fuqia e dukshme e instaluar(kVA)
The installed apparent power is commonly assumed to be the arithmetical sum of
The installed apparent power is commonly
the kVA of individual loads. The maximum estimated kVA to be supplied however is
assumed to be the arithmetical sum of the kVA 4.2
Kërkesa Installed
etofuqisë apparent
së dukshme power(e(kVA)
e një ngarkese cila mund të jetë një aplikim i
Fuqia e instaluar e dukshme supozohet të not equal the total installed kVA.
of individual loads. The maximum estimated vetëm) është marrë nga vlerësimi nominal i energjisë ( të korrigjohet nëse është e
jetë shuma aritmetike e të gjitha ngarkesave The apparent-power demand of a load (which might be a single appliance) is
kVA to be supplied however is not equal to the nevojshme,siç
The installed u përmend më is
lartë për motorët) si dheto aplikimin e koeficienteve të
individuale
The installedkVA .Vlerësimi maksimal i kVA për obtained fromapparent
its nominal powerpower commonly assumed
rating (corrected be the arithmetical
if necessary, sum for
as noted above of
total installed apparent
kVA. power is commonly mëposhtëm:
the kVA etc.)
motors, of individual
and the loads. The maximum
application estimated
of the following kVA to be supplied however is
coefficients:
furnizim nuk
assumed është
to be the iarithmetical
barabartë mesumtotalin
of thee kVA
not
η== equal to the
efikasiteti përtotal installed
njësi kVA. kW / të dhënat kW
= prodhimi
instaluar
of të kVA.
individual loads. The maximum estimated η the per-unit efficiency = output kW / input kW
The ϕapparent-power demand of a load (which might be a single appliance) is
kVA to be supplied however is not equal to the faktori
cos ϕ = the i fuqisë
power factor= =kW /
kW kVA
/ kVA
obtained from its nominal power rating (corrected if necessary, as noted above for
total installed kVA. Fuqia
The
motors, e etc.)
dukshme
apparent-power
and thekVA e kërkesës
kVA demand
application ofsë
of ngarkesës
the
the load coefficients:
following
Pa = Pn /(η η x cos ϕ ϕ)
η = the per-unit efficiency = output kW / input kW
Ngaϕkjo
From
cos vlerë,
this
= the ngarkesa
value,
power thefactor e=plotë
full-loadkW / aktuale
current Ia (A)(1)
kVA Ia (A) marrë
(1) taken ngaload
by the ngarkesa
will be:do të jetë:
Pa x 103
The apparent-power kVA demand of the load
c
b Ia =
Pa = Pn /(ηVx cos ϕ)
for
From single
this phase-to-neutral
value, the full-load connected
current Iaload
(A)(1) taken by the load will be:
për 1-fazor në ngarkesën e lidhur neutrale
3
Pa x
Pa x 1010 3
c
b II a
c a== 3xU
3xU
for three-phase
single balanced load
phase-to-neutral where: load
connected
F për 3-fazorët e balancuar,ngarkesa do të jetë:
V = phase-to-neutral 3 voltage (volts)
Pa x 10
V = faza-në-tensionin neutral (volt)
c
U= I aphase-to-phase
= voltage (volts)
U = faza-në-tensionin
3xU e fazës (volt)
It may be noted that, strictly speaking, the total kVA of apparent power is not the
Kjothree-phase
for mund të vërehet në tëloadfolurit rigoroz, totali kVA i fuqisë së dukshme nuk është
arithmetical sumbalanced
of the calculated where:
kVA ratings of individual loads (unless all loads
shumë
V = aritmetikore evoltage
phase-to-neutral kVA të llogaritur
(volts) të ngarkesave individuale (nëse të gjitha
are at the same power factor).
ngarkesat
U = janë në tëvoltage
phase-to-phase njëjtin faktor
(volts) të energjisë).
It is common practice however, to make a simple arithmetical summation, the result
Sidoqoftë
It është that,
praktikë e përgjithshme, thepër të bërëof njëapparent
përmbledhje
powertëisthjeshtë
ofmay
which bewill
noted
give a kVA strictly
value speaking,
that exceeds total
the kVA
true value by an acceptable not“design
the
aritmetikore,sum
arithmetical rezultati
of thei së cilës do të
calculated kVAjapë një vlerë
ratings kVA që eloads
of individual tejkalon vlerën
(unless all e vërtetë
loads
margin”.
të pranueshme
are at the same "kufirin
power e projektimit".
When some or all of thefactor).
load characteristics are not known, the values shown in
Kur
It disa ose të
is common gjitha karakteristikat
practice however, e ngarkesës
to make a simple janë të njohura,
arithmetical atëherë vlerat
summation, the result
Figure B9 next page may be used to give a very approximate estimate of VA
e paraqitura
of which will në Figurën
give a kVA A9 nëthat
value faqen tjetër mund
exceeds të value
përdoren përacceptable
të dhënë një
demands (individual loads are generally toothe true
small by an
to be expressed in kVA or“design
kW).
vlerësim shumë të përafërt të kërkesave VA (ngarkesat individuale në përgjithësi
margin”.
The estimates for lighting loads are based on floor areas of 500 m2.
(1) For greater precision, account must be taken of the factor janë shumë të vogla për tu shpreh në kVA ose kW). Vlerësimet për ngarkesat e
When some or all of the load characteristics are not known, 2the values shown in
of maximum utilization as explained below in 4.3 ndriçuara janë të bazuara në sipërfaqet e kateve prej 500 m .
(1) Për Saktësi më të madhe, duhet marrë parasysh faktori i Figure B9 next page may be used to give a very approximate estimate of VA
shfrytëzimit maksimal siç shpjegohet më poshtë në 4.3 Schneider Electric - Electrical
demands installation
(individual loadsguide
are2005
generally too small to be expressed in kVA or kW).
The estimates for lighting loads are based on floor areas of 500 m2.
(1) For greater precision, account must be taken of the factor Schneider Electric – Udhëzuesi i instalimeve elektrike
of maximum utilization as explained below in 4.3
të projektimit të instalimit elektrik 4 Ngarkesa e fuqisë
së një instalimi
A18
Ndriçimi fluoreshent (korrigjuar në cos ϕ = 0.86)

Tipi i aplikacionit Llogaritja (VA/m2) Niveli i ndriçimit
tubit fluoreshent mesatar
me reflektor industrial(1) (lux = lm/m2)
Rrugët dhe zonat e qëndrimit në 7 150
autostradë,ndërmarrjet e përkohshme
Punët e rënda: fabrikimi dhe 14 300
montimi i pjesëve shumë të mëdha
Punët e përditshme:punët në zyrë 24 500
Punët e mira : Vizatimet nëpër 41 800
zyrat operative të nivelit të lartë
Qarqet e energjisë
Tipi i aplikacionit Llogaritja (VA/m2)
Ajri me pompim të ngjeshur 3 to 6
Ventilimi i mjedisit 23
Ngrohësit elektrik konvencional:
shtëpitë private 115 to 146
banesat dhe apartamentet 90
Zyrat 25
Punëtoritë kujdestare 50
Punëtoritë komunale 70
Dyqane makinerish 300
Punëtori pikturash 350
Trajtim i lartë i bimëve 700
(1) shembulli: 65 W tubi (ballast nuk përfshihet), flux 5,100 lumens
(Im), efikasiteti i ndritshëm i tubit = 78.5 / W.
Fig. A9 : Vlerësimi i fuqisë së dukshme të instaluar
4.3 Vlerësimi aktual i kërkesës maksimale kVA

Të gjitha ngarkesat e veçanta nuk janë të nevojshme të operojnë me fuqinë e plotë
nominale dhe as domosdoshmërisht në të njëjtën kohë. Faktorët ku dhe ks lejojnë
përcaktimin e fuqisë maksimale dhe kërkesave aktuale të fuqisë së dukshme,të cilat
janë të nevojshme për dimension të instalimit.
Faktori i shfrytëzimit maksimal (ku)

Në kushte normale pune konsumi i energjisë së një ngarkese nganjëherë është më i
vogël nga sa tregohet ne klasifikimin e saj nominal, një dukuri mjaft e zakonshme që
justifikon aplikimin e një faktori të shfrytëzimit (ku) në vlerësimin e vlerave reale.
Ky faktor duhet të aplikohet në secilën ngarkesë veç e veç, me vëmendje të veçantë
në motorët elektrik, të cilët operojnë shumë rrallë me ngarkesë të plotë.
Në një instalim industrial ky faktor mund të vlerësohet me një mesatare prej 0.75 për
motor.
Për ngarkesat e ndriçimit inkandeshent, faktori gjithmonë është i barabartë me 1.
Për prizat e qarqeve, faktorët varen tërësisht nga lloji i pajisjeve që furnizohen nga
prizat në fjalë.
Për automjetet elektrike faktori do të vlerësohet sistematikisht me 1,ku merr kohë të
gjatë për të ngarkuar plotësisht bateritë (disa orë) dhe qarkun e dedikuar për furnizim
të stacionit të tarifave apo kutia shpërndarëse që do të kërkohet me standarde.
Faktori simulant (ks)

Është një çështje e përvojës së përbashkët që operacioni i njekoshem i të gjitha
ngarkesave të instaluara të instalimit të dhënë nuk ndodh ne praktike, domethënë
se janë disa shkallë të ndryshueshmërisë dhe ky fakt merret parasysh për qëllime
llogaritje nga përdorimi i faktorit të njëkohshëm (ks).
Faktori ks aplikohet për secilin grup të ankesave (p.sh. duke u furnizuar nga një
shpërndarës apo nga bordi nën-shpërndarës). Përcaktimi i këtyre faktorëve është
përgjegjësi e projektuesit, pasi kërkohet një njohuri e detajuar e instalimit dhe
kushtet në të cilat qarqet e veçanta janë për shfrytëzim. Për këtë arsye,nuk është e
mundur të jepen vlera të sakta dhe të pandryshueshme për zbatim të përgjithshëm.

A19
Numri i konsumuesve Faktori

në drejtim të rrymës simulant (ks)
2 to 4 1
5 to 9 0.78
10 to 14 0.63
15 to 19 0.53
20 to 24 0.49
25 to 29 0.46
30 to 34 0.44
35 to 39 0.42
40 to 49 0.41
50 and more 0.40
Fig. A10 : Faktorët simulant në një bllok apartamenti
Faktori i njekohshmerise në një bllok apartamenti

Disa vlera tipike për këtë rast janë të dhëna ne Figurën A10 dhe janë të zbatueshme
për furnizimin e konsumatorëve vendas në 230/400 V (3-fazor 4-përcjellësish). Në
rastin e konsumatorëve që përdorin ngrohje elektrike të magazinimit për ngrohjen
e sipërfaqes, është i këshilluar një faktor prej 0.8 pavarësisht nga numri i
konsumatorëve. Shembull (shih Fig. A11):
Ndërtesa 5-katëshe e ndërtuar me 25 konsumatorë, secili nga 6 kVA të ngarkesës së
instaluar.
Ngarkesa totale e instaluar për ndërtimin është: 36 + 24 + 30 + 36 + 24 = 150 kVA
Energjia e jashtme që kërkohet për furnizimin e ndërtimit është: 150 x 0.46 = 69 kVA
Nga Figura A10, është e mundshme të caktojmë magnitudën e rrymës në seksione të
ndryshme të furnizimit të përbashkët kryesor që furnizon të gjitha katet. Furnizimi për
rrjetat vertikale gjendet në nivelin e tokës, zonat ndër-seksionale mund të reduktohen
në mure progresive duke kaluar kati më i ulët në katin më të lartë.
Këta përcjellës të madhësisë së ndryshme janë të ndarë në formë konvencionale me
intervale prej tre-katesh.
Në shembull, energjia reale e rrezikimit kryesorë në nivelin e tokës është:
150 x 0.46 x 103
= 100 A
400 3
energjia reale në katin e tretë është:
(36 + 24) x 0.63 x 103
= 55 A
400 3
Kati 6 Konsumatorët
0.78
i katërt 36 kVA
4 Konsumatorët
Kati 0.63
24 kVA
i tretë
5 Konsumatorët
Kati 0.53
30 kVA
i dytë
6 Konsumatorët
Kati 0.49
36 kVA
i parë
4 Konsumatorët
Kati 24 kVA 0.46
përdhes
Fig. A11 : Aplikimi i faktorit simulant (ks) në një bllok apartamentesh prej 5 katesh

së një instalimi
A20
Faktori i njekoheshmerise për shpërndarjen e centraleve

Figura A12 tregon vlerat hipotetike të ks për shpërndarjen e kutisë për furnizimin
e një numri të qarqeve për të cilët nuk ka asnjë shenjë të ndarjes së ngarkesës në
mes tyre.
Nëse qarqet janë kryesisht për ndriçimin e ngarkesave, është maturi qe vlerat e ks te
merren afer.
Numri i Faktori
qarqeve simulant (ks)
2 and 3 0.9
4 and 5 0.8
6 to 9 0.7
10 and more 0.6
Fig. A12 : Faktori simulant për shpërndarjen e centraleve
Faktori i njekoheshmerise sipas funksionit të qarkut

Faktori ks i cili shpesh mund të përdoret për furnizimin e ngarkesave në qarqe, është
shfaqur në Figurën A13.
Funksioni i qarkut Faktori simulant (ks)

Ndriçimi 1
Ngrohja dhe klimatizimi 1
Vrimat e prizës 0.1 to 0.2 (1)
Ashensorët dhe b Për motorët më të
motorët ngritës (2) fuqishëm 1
b Për motorët e dorës së
dytë më të fuqishëm 0.75
b Për të gjithë motorët 0.60
(1) Në raste të veçanta, sidomos në instalimet industriale,ky faktor mund të jetë më i lartë.
(2) Energjia që duhet të merret në konsideratë është energjia nominale e motorit, e rritur
me një të tretën e energjisë fillestare.
Fig. A13 : Faktori i njëkohshëm sipas funksionit të qarkut


Lifts and catering hoist (2) c For the most powerful
motor 1
c For the second most
4 Ngarkesa e fuqisë powerful motor
c For all motors
0.75
0.60
së një instalimi
(1) In certain cases, notably in industrial installations, this factor can be higher.
(2) The current to take into consideration is equal to the nominal current of the motor,
oncreased by a third of its starting current.
A21
Fig. B13 : Factor of simultaneity according to circuit function
4.4 Shembull
4.4 Example of application of
i aplikacionit të factors
faktorit ku
ku and
dhe ks
ks
An example
Një shembullinnë the estimation
vlerësimin of actual maximum
e kërkesave kVA demands
reale maksimale kVA nëattëallgjitha
levels of an e
nivelet
installation,
një instalimi,from
nga each
secilaload position
pozitë to the point
e ngarkesës of supply
tek pika (see Fig.
e furnizimit B14i dhënë
është oppositenë
page).
Fig. A14.
In this
Në këtëexample,
shembull, thefuqia
totaltotale
installed apparent
e jashtme power isështë
e instaluar 126.6126.6
kVA, kVA,
whichecorresponds
cila
to an actual (estimated)
korrespondon në një vlerëmaximum value
maksimale at the
reale (e LV terminals
vlerësuar) nëofterminalet
the HV/LV LVtransformer
të TM/TU
of 65 kVA only. prej vetëm 65 kVA .
transformatorëve
Note: in order
Shënim: to select
në mënyrë që cable sizes for
të zgjedhur the distribution
madhësinë circuits
e kabllos of an installation,
për shpërndarjen the
e qarqeve
current I (in amps) through a circuit is determined from the equation:
për një instalim, energjia I (në amps) përmes një qarku përcaktohet nga ekuacioni:
kVA x 103
I=
U 3
where
ku kVAkVA
ështëis the actual
vlera maximum
maksimale 3-phase
reale e fuqisë apparent-power value shown
së dukshme 3-fazore on thenë
që tregohet
diagram forpërkatës
diagramin the circuit concerned,
të qarkut, dhe and U is faza
U është the phaseto- phase
për tensionin voltage
e fazës (në(involt).
volts).
4.5 Diversity factor

The term diversity factor, as defined in IEC standards, is identical to the factor of
simultaneity (ks) used inNiveli
this guide,
1 as described in 4.3.
Niveli 2 In some English-speaking
Niveli 3
countries
Energjia Faktori
howeverFaktori
Kërkesa
(at the time of writing)Faktori
Kërkesa e
diversity factor is the inverse
Kërkesa e
of ks i.e.
Faktori
it is
Kërkesa e
Përdorimi always
e jashtme maksimal u 1.
maksimale simulant energjisë simulant energjisë simulant energjisë
(Pa) i
Schneider Electrical installation guidesë
e -energjisë
Electric jashtme
2005 së jashtme së jashtme
kVA përdorimit së jashtme kVA kVA kVA
kVA
Punishte A Torno nr. 1 5 0.8 4 Kutitë

shpërndarëse
nr. 2 5 0.8 4
Qarqet e
nr. 3 5 0.8 4 fuqisë
14.4 Punishte A
nr. 4 5 0.8 4 0.75 kuti
ushtrime shpërndarëse
nr. 1 2 0.8 1.6
18.9 Centrali
nr. 2 2 0.8 1.6 0.9 MGDB
5 priza- Prizat
vrima 10/16 A 18 1 18 0.2 3.6 Qarqet

ndriçuese
30 llamba 3 1 3 1 3
uoreshente
Qarqet e
fuqisë
Punishte B Kompresor 15 0.8 12 1 12 Punishte B LV / MV
Prizat kuti
3 priza- 10.6 1 10.6 0.4 4.3 shpërndarëse 15.6 65
vrima 10/16 A Qarqet 0.9
ndriçuese
10 llamba 1 1 1 1 1 0.9
uoreshente
Punishte C Ventilator nr. 1 2.5 1 2.5 Kuti Punishte C
shpërndarëse Qarqet e kuti
nr. 2 2.5 1 2.5 fuqisë shpërndarëse
1 35
Furrë nr. 1 15 1 15
0.9 37.8
nr. 2 15 1 15
5 priza- Prizat
vrima 10/16 A 18 1 18 0.28 5 Qarqet
ndriçuese
20 llamba 2 1 2 1 2
uoreshente
Fig A14 : Një shembull në vlerësimin maksimal të parashikuar për ngarkimin e një instalimi (vlerat e përdorura të faktorëve janë vetëm për qëllime demonstrimi)

së një instalimi
A22
B20 B - General design - Regulations -

Installed power 4 Power loading of an installation
4.5 Zgjedhja e vlerësimit të transformatorit
B20 B - General design - Regulations -
Installed power 4 Power loading of an installation
Kur një instalim duhet të furnizohet direkt nga një transformator MV/LV dhe
maksimumi i energjisë së jashtme gjatë instalimit është vendosur, një vlerësim i
përshtatshëm për transformatorin mund të vendoset, duke marrë parasysh si më
poshtë (shih Fig. A15):
bc Mundësia
Installationeconstraints
përmirësimit (temperature...)
të faktorit fuqi standard transformer
të instalimit ratings
(shih kapitullin L)
bThe Zgjerimet
nominalefull-load
parashikuara
currentpër
In instalimin
on the LV side of a 3-phase transformer is given by:
b Pengesat e3 instalimit (p.sh. temperatura)
Pa x 10 standarde të transformatorit
bI nVlerësimet
=
c Installation
U 3 constraints (temperature...) standard transformer ratings
Ngarkesa e plotë e energjisë nominale në anën e TU të një transformatori trefazor
where
The nominal
është dhënë nga: full-load current In on the LV side of a 3-phase transformer is given by:
c Pa P =akVA rating
x 103 of the transformer
cI nU== phase-to-phase voltage at no-load in volts (237 V or 410 V)
U 3
c In is in amperes.
ku
where
b Pa = kVA vlerësimi i transformatorit
c Pa = kVA rating of the transformer
b U = tensioni fazë-në-fazë pa ngarkesë në volt (237 V or 410 V)
bc IU
For n a= phase-to-phase
single-phase
është në amperë. voltage at no-load in volts (237 V or 410 V)
transformer:
c In is in amperes.
Për një transformator njëfazor:
Pa x 103
In =
For a single-phase
V transformer:
where
ku
bcV V= = tensioni
voltage between
ndërmjetLV terminals LV
terminaleve at no-load (in volts)
pa ngarkesë (në volt)
Pa x 103
cI nSimplified
= equation for 400 V (3-phase load)
EkuacioniVi thjeshtë për 400 V (ngarkesa 3-fazore)
c In = kVA x 1.4
In = kVA x 1.4
bwhere
The IEC standard for power transformers is IEC 60076.
Standardi
c V = voltageIEC between
për fuqinë
LVe terminals
transformatorëve është
at no-load IEC 60076.
(in volts)
c Simplified equation for 400 V (3-phase load)
c In = kVA x 1.4
4.7 Choice
The IEC ofpower
standard for power-supply sources
transformers is IEC 60076.
The study developed

Energjia in E1Ion
e jashtme the importance of maintaining a continuous supply
n (A)
raises the kVAquestion of the use 237ofV standby-power
410 V plant. The choice and characteristics
4.7
of theseChoice
alternativeof
100 power-supply
sources are described
244 sources
141 in E1.4.
For the160 main source of supply 390 the choice 225is generally between a connection to the
HV
Theorstudy250 LV
the network in
developed the609
of E1 power-supply
on 352 utility.
the importance of maintaining a continuous supply
raises
In 315 question
the
practice, connection of the 767
to ause
HVofsource 444
standby-power plant. Thewhere
may be necessary choicethe and characteristics
load exceeds
of these
(or 400alternative
is planned sources
eventually to974
are described
exceed) 563 in E1.4.
a certain level - generally of the order of
250 kVA,
For the 500 or ifsource
main the quality of1218
of supplyservice
the choice 704is generally
required is greaterbetween
than thatanormally
connection available
to the
from
HV ora the 630
LV LV network of the1535
network. power-supply 887 utility.
800 1949 1127
Moreover,
In practice,ifconnection
the installation
to a is
HVlikely
source to cause
may be disturbance
necessarytowhere
neighbouring
the load exceeds
1000 2436 1408
consumers,
(or is planned when connected
eventually to a LVanetwork,
to exceed) the supply
certain level authorities
- generally of the mayorderpropose
of
1250 3045 1760
a
250 HVkVA,
service.
or if the quality of service required is greater than that normally available
1600 3898 2253
from a LVatnetwork.
Supplies 2000 HV can have certain 4872 advantages: 2816 in fact, a HV consumer:
cMoreover,
Is not2500 if the installation
disturbed by other 6090is likely to cause
consumers, whichdisturbance
3520 could be thetocase neighbouring
at LV
consumers, when connected to a LV network, the supply authorities may propose
c Is free to choose any type7673
3150 of LV earthing 4436system
a HV service.
c Has a wider choice of economic tariffs
Supplies at HV standarde
can have certain advantages: in fact, MV/LV
a HV consumer:
c Can
Fig. A15 : Fuqitë
accept very large të dukshme
increases përload
in transformatorët dhe rrymat nominale dalëse
c ngjashme
të Is not disturbed by other consumers, which could be the case at LV
It should be noted, however, that:
c Is free to choose any type of LV earthing system
c The consumer is the proprietor of the HV/LV substation and, in some countries,
c Has
he must a wider
build and choice of economic
equip it at his own tariffs
expense. The power utility can, in certain
c Can accept very
circumstances, large increases
participate in load
in the investment, at the level of the HV line for example
cIt A
should
part of bethenoted, however,
connection that:
costs can, for instance, often be recovered if a second
c The consumer
consumer is connected to the HV of
is the proprietor linethewithin
HV/LVa certain timeand,
substation following
in some the countries,
original
consumer’s
he must build ownandconnection
equip it at his own expense. The power utility can, in certain
c
circumstances,
The consumerparticipatehas access in only
the investment,
to the LV part at the level
of the of the HVaccess
installation, line for to
example
the
c A part
HV part being
of thereserved
connection to the utility
costs can,personnel
for instance,(meter reading,
often operations,
be recovered etc.).
if a second
However,
consumer in is certain
connected countries,
to the HVthe line
HV protective circuittime
within a certain breaker (or fused
following load-break
the original
switch)
consumer’s can be own operated
connectionby the consumer
c The typeconsumerand location
has accessof theonly
substation
to the LV are agreed
part of thebetween the consumer
installation, access to the and
the
HV utility
part being reserved to the utility personnel (meter reading, operations, etc.).
However, in certain countries, the HV protective circuit breaker (or fused load-break
switch) can be operated by the consumer
c The type and location of the substation are agreed between the consumer and
the utility

4 Ngarkesa e fuqisë
së një instalimi
A23
4.6 Zgjedhja e burimeve të energjisë-furnizimit

Rëndësia e mirëmbajtjes së një furnizimi të vazhdueshëm ngre çështjen e përdorimit
të fabrikës së energjisë së qëndrueshme. Zgjedhja dhe karakteristikat e këtyre
burimeve alternative janë pjesë e përzgjedhjes së arkitekturës, siç përshkruhet në
Kapitullin D.
Për burimin kryesor të furnizimit zgjedhja është e përgjithshme ndërmjet një lidhje të
rrjetit TM ose TU të shërbimit të furnizimit me energji. Në disa raste burimi kryesor
i furnizimit mund të jetë gjenerator rrotullues në rastin e instalimeve të largëta
me qasje të vështirë në rrjetin publik të shërbimeve lokale (TM ose TU) ose ku
besueshmëria e rrjetit publik nuk ka nivel minimal të besueshmërisë së pritur.
Në praktikë, lidhja për burimin e TM mund të jetë e nevojshme kur ngarkesa e
tejkalon (ose është planifikuar në fund të tejkalojë) një nivel të caktuar – zakonisht të
rendit 250kVA, ose në qoftë se cilësia e shërbimit të kërkuar është më i madh nga ai
që normalisht vë në dispozicion një rrjet TU.
Megjithatë, nëse instalimi është si shkak i çrregullimeve për konsumatorët fqinjë ku
është i lidhur një rrjet me TU, autoritetet e furnizimit mund të propozojë një shërbim
TM.
Furnizimet në TM mund të kenë disa avantazhe; në fakt, një konsumator TM:
b Nuk ka pengesa nga ndonjë konsumator, qe mund te jete rasti në TU
b Është i lirë të zgjedh çdo lloj sistemi të tokëzimit TU
b Ka një zgjedhje të gjerë të tarifave ekonomike
b Mund të pranojnë rritje shumë të madhe në ngarkesë
Mund të vihet re se:
b Konsumatori është pronar i nënstacionit TM/TU dhe, në disa vende, ai duhet të
ndërtojë, të pajise dhe të mirëmbajë atë me shpenzime të tij. Shërbimet e energjisë
mund, në rrethana të caktuara, të marrin pjesë në investime, në nivelin e linjës TM
për shembull.
b Një pjesë e kostove të lidhjes mund, për shembull, shpesh të rikthehen në qoftë
se një konsumator i dytë është i lidhur në linjën TM brenda një kohe të caktuar pas
lidhjes së vet konsumatorit fillestar.
b Konsumatori ka qasje vetëm në pjesën e instalimit TU, qasja në pjesën e instalimit
TM rezervohet për panelin e shërbimeve (leximin e njehsorëve, veprimeve, etj).
Megjithatë, ne vende të caktuara, ndërprerësi mbrojtës TM (ose çelësi me ngarkesë-
të thyer shkrirë) mund të vihet në punë nga konsumatori.
b Lloji dhe vendndodhja e nënstacionit janë në mes të konsumit dhe furnizimit.
Gjithnjë e më shumë burime të ripërtërishme të energjisë të tilla si panelet
fotovoltaike janë përdorur për furnizimin e instalimeve elektrike të tensionit të ulët.
Në disa raste këto panele PV janë të lidhura në paralel me rrjetin e furnizimit ose
këto panele PV janë të përdorur në një mënyrë të pavarur, të palidhura në rrjetin
publik. Konvertimi nga d.c. në a.c. është atëherë e nevojshme pasi tensionet e
këtyre paneleve PV janë të larta e më të larta (disa qindra volt), dhe gjithashtu për
shkak se panelet PV prodhojnë rrymat d.c.

Kapitulli B
Lidhja me rrjetin shpërndarës të
shërbimeve TM
B1
Përmbajtja
1

Furnizimi me energji elektrike në tension të mesëm
1.1 Karakteristikat kryesore të furnizimit me energji elektrike në TM
1.2 Tensioni i mesëm dhe vlerat e rrymës sipas standardeve IEC
B2
B2
B4
1.3 Llojet e ndryshme të furnizimit me energji elektrike në TM B5
1.4 Disa çështje praktike që kanë të bëjnë me rrjetin shpërndarës TM B7
2

Procedurat për krijimin e një nënstacioni të ri
2.1 Informacion paraprak
2.2 Informacionet dhe kriteret e ofruara nga rrjeti shpërndarjes

B10
B10
B11
2.3 Komisionimi, Testimi dhe Zbatimi B11
3

Mbrojtja ndaj rreziqeve elektrike, defekteve dhe mos funksionimeve
funksionimeve në instalimet elektrike B12
3.1 Parimet e përgjithshme të mbrojtjes ndaj goditjeve elektrike në
instalimet elektrike B12
3.2 Mbrojtja e transformatorit dhe qarqeve B14
3.3 Mbrojtja e transformatorit TM/TU me automate B17
3.4 Çelësat dhe kushtet e punës B19
4

Nënstacioni i konsumit me matës TU
4.1 Përkufizimi
4.2 Funksionet e nënstacionit me matësit TU
B23
B23
B23
4.3 Zgjidhja e pajisjeve TM B24
5

Nënstacioni i konsumit me matës TM B26
5.1 Përkufizim B26
5.2 Funksionet e nënstacionit me matësit TM B26
5.3 Zgjidhja e pajisjeve TM B28
6

Zgjedhja e panelit të stabilimenteve TM për një qark të
transformatorit TU/TM
6.1 Zgjidhja e pajisjeve TM
B29
B29
6.2 Udhëzime për përdorimin e pajisjeve TM B30
6.3 Zgjedhja e transformatorit TM/TU B31
6.4 Ventilimi në nënstacionet TM B34

Nënstacionet me gjeneratorë dhe veprimtari paralele të
transformatorëve
7.1 Gjenerator në qëndrimin e operimit të vetëm
B37
B37
7.2 Gjeneratori që operon paralelisht me rrjetin furnizues të energjisë
elektrike B37
7.3 Operimi paralel i transformatoreve B39
8
Llojet dhe përbërja e nënstacioneve shpërndarës TM/TU B40
8.1 Lloje të ndryshme të nënstacioneve B40

8.2 Nënstacionet hyrëse B40
8.3 Nënstacionet dalëse B42
Schneider Electric - Udhëzuesi i Instalimeve Elektrike

B - Lidhja me rrjetin shpërndarës të
furnizimit me TM 1 Furnizimi me energji elektrike
në tension të mesëm
B2
Termi <tension i mesëm> është përdorur zakonisht për sistemet shpërndarëse me
tension mbi 1kV dhe në përgjithësi aplikohet deri në 52kV dhe duke përfshirë 52kV
(1). Për arsye teknike dhe ekonomike, tensioni nominal për rrjetet shpërndarëse me
tension të mesëm rrallë e tejkalon vlerën 35 kV.
Në këtë kapitull, rrjetet që operojnë në 1000V ose më pak janë të referuara si rrjete
me tension të ulët (TU), ndërsa rrjetet që kërkojnë një transformator me hap të
poshtëm për të furnizuar rrjetet TU janë të referuara si rrjete me tension të mesëm
TM.
Lidhja e nje instalimi elektrik me rrjetin shperndares TM realizohet gjithmone

nepermjet nje nenstacioni te dedikuar TM zakonisht i projektuar si "Nenstacioni
kryesor". Ne varesi te madhesise dhe kritereve specifike te lidhura me se shumti
me ngarkesat ( tensioni nominal, numri, enrgjia, pozicioni, etj..) instalimi mund te
perfshije nenstacione te tjera te ashtuquajtura "Nenstacione dytesore". Vendndodhja
e ketyre nenstacioneve zgjidhet me kujdes per te optimizuar buxhetin e dedikuar
kabllove per energjine TM dhe TU. Nenstacionet dytesore furnizohen nga
nenstacioni kryesor permes shperndarjes se brendshme TM.
Pergjithesisht , pjesa me e madhe e ngarkesave elektrike furnizohen ne tension
te ulet nepermjet transformatoreve zbrites TM/TU.Ngarkesa te medha si motorret
asinkron mbi rreth 1MW furnizohen ne TM.
Ne kete guide konsiderohen vetem ngarkesat TU.
Transformatoret TM/TU zbrites te energjise mund te vendosen si ne nenstacionin
kryesor ashtu edhe ne nenstacionet dytesore. Instalimet e vogla mund te perfshijne
nje transformator te vogel TM/TU te instaluar ne nenstacionin kryesor ne shumicen
e rasteve.
Nje nenstacion kryesor perfshin 5 funksione bazike:
Funksioni 1: Lidhja me rrjetin shperndares TM
Funksioni 2: Mbrojtje te pergjithshme te instalimit
Funksioni 3: Furnizim dhe mbrojtje te transformatoreve te energjise TM/TU te
vendosur ne nenstacion
Funksioni 4: Furnizim dhe mbrojtje te shperndarjes se brendshme TM
Funksioni 5: Matja
Per instalimet qe perfshijne nje transformator te energjise TM/TU mbrojtja e
pergjithshme dhe mbrojtja e transformatorit jane nje.
Matja mund te behet ose ne nivelin TM ose ne ate TU. Per cdo instalim ne TU qe
perfshin nje transformator TM/TU fuqia nominale e transformatorit duhet te jete
poshte limitit te percaktuar nga njesia lokale e rrjetit te shperndarjes qe furnizon
instalimin. Pervec kritereve funksionalendertimi i nenstacionit kryesor dhe dytesor
duhet te jete sipas standardeve lokale dhe rregullave per mbrojtjen e personave. Ne
te gjitha rastet duhet te merren ne konsiderate rekomandimet IEC.
1.1 Karakteristikat e furnizimit me energji elektrike të

rrjeteve të tensionit të mesëm
Karakteristikat e pajisjeve elektrike (Çela, transformatore, etj.) te instaluara ne
nenstacione jane te percaktuara nga vlerat nominale te tensionit dhe rrymes , te
specifikuara per rrjetin shperndares qe furnizon instalimin:
b Ur, tensioni nominal, vlera rms, kV

b Ud, tensioni nominal i frekuences se energjise, vlera rms, kV gjate 1 min
b Up, tensioni nominal i impulsit te ndricimit, vlera pik, kV
b Un, tensioni i sherbimit, vlera rms, kV
Tensioni nominal Ur tregon maksimumin e vleres se "tensionit me te larte te

sistemit"te rrjeteve per te cilat pajisja mund te perdoret, tensioni i sherbimit Un
perfshire variacionet e mundshme duhet te qendroje poshte tensionit nominal.
b Rryma nominale normale Ir, vlera rms, kV

b Rryma nominale afat shkurter Ik, vlera rms, kA

b Rryma nominale e pik-ut, vlera pik, kA
(1) Sipas IEC nuk ka kufi të qartë ndërmjet tensionit të mesëm
dhe tensionit të lartë; faktorët lokal dhe historikë të një pjese
Duke konsideruar karakteristikat e mesiperme dhe perdorimin bazik, mund te
dhe kufijtë janë zakonisht ndërmjet 30 dhe 100 kV (shih IEV percaktohen 4 arkitektura tipike per nje instalim elektrik te lidhur me rrjetin e
601-01-28).Publikimi i IEC 62271-1 "Stabilimenti dhe kontrolli shperndarjes TM:
me tension në lartë: specifikimet e përbashkëta” përfshin një Fig. B1: Transformator fuqie TM/TU me matje ne nivelin TU
shënim në fushën e tij: “Për përdorimin e këtij standardi, për Fig. B2: Transformator fuqie TM/TU me matje ne nivelin TM
tension të lartë (shih IEV 601-01-27) është tensioni me vlerë Fig. B3: Disa transformatore TM/TU te vendosur ne nenstacionin kryesor
nominale 1000V. Megjithatë, termi tension i mesëm (shih IEV
Fig. B4: Disa nenstacione dytesore qe furnizohen nga rrjeti i shperndarjes TM
601-01-
28) është përdorur zakonisht për sistemet e shpërndarjes me i brendshem. Pjesa me e madhe e transformatoreve TM/TU jane pozicionuar
tension mbi 1kV dhe në përgjithësi aplikohen deri në dhe duke ne nenstacionet dytesore. Disa prej tyre kur eshte e nevojshme instalohen ne
përfshirë 52 kV.". nenstacionin kryesor.

1 Furnizimi me energji elektrike
B3
Kriteret funksionale dhe te sigurise te pershkruara me siper do te trajtohen ne kete
kapitull ne nen ndarjet ne vijim:
b 1.2 deri 1.4: Tensioni dhe rryma sipas standardeve IEC, lloje te ndryshme te
furnizimit me energji ne TM, ceshtje praktike ne lidhje me rrjetin e shperndarjes TM.
b 2.1 deri 2.2: Procedura per krijimin e nje nenstacioni te ri
b 3.1 deri 3.4: Mbrojtja ndaj rreziqeve elektrike, defektet dhe mos funksionimet
b 4.1 deri 4.2: Nenstacioni konsumator me matje TU
b 5.1 deri 5.2: Nenstacioni konsumator me matje TM
b 6.1 deri 6.4: Zgjedhja dhe perdorimi i pajisjeve TM dhe i transformatoreve TM/TU
b 7.1 deri 7.3: nenstacioni me gjenerator dhe operim paralel te transformatoreve.
b 8.1 deri 8.3: Llojet dhe perberja e nenstacioneve te shperndarjes TM/TU.
Metodologjia e perzgjedhjes se arkitektures te nje instalimi elektrik TM/TU eshte
pasqyruar ne kapitullin D.
Nënstacioni kryesor
Funksioni 1 Funksioni 3 Funksioni 1 Funksioni 1 Funksioni 5 Funksioni 3 Funksioni 3 Funksioni 3

Lidhja me Mbrojtja e Lidhja me Lidhja me Matja ne Mbrojtja Mbrojtja Mbrojtja
rrjetin e transformatorit rrjetin e rrjetin e nivelin TM TM/TU e TM/TU e TM/TU e
shpërndarjes TM/TU shpërndarjes shpërndarjes transforma- transforma- transforma-
TM TM TM torit 1 torit 2 torit 3
Transformatori TM/TU
TM/TU Transformator 1, 2 & 3
Funksioni 5 Shpërndarja TU Shpërndarja TU Shpërndarja TU

Matja në
nivelin TU
Fig. B3 : Instalim qe perfshin disa transformatore TM/TU, te gjithe te vendosur ne nenstacionin
kryesor
Shpërndarja TU
Fig. B1 : Instalim qe perfshin transformator fuqie TM/TU me

matje ne nivelin TM Nënstacioni kryesor
Funksioni 1 Funksioni 5 Funksioni 2 Funksioni 4 Funksioni 4 Funksioni 3

Lidhja me Matja në Mbrojtja e Mbrojtja e Mbrojtja e Mbrojtja e
rrjetin e nivelin TM përgjithshme shpërndarjes shpërndarjes transforma-
shpërndarjes e instalimit së së torit
TM brendshme brendshme TM/TU
TM TM
Funksioni 1 Funksioni 5 Funksioni 3

Lidhja me Matja në Mbrojtja e Transformator
rrjetin nivelin TM transforma- Shpërndarja e brendshme TM
TM/TU
e shpër- torit TM/TU
ndarjes TM
Transformator Transformator Transformator Shpërndarja TU

TM/TU TM/TU TM/TU
Transformator
TM/TU
Shpërndarja TU Shpërndarja TU Shpërndarja TU
Nënstacioni Nënstacioni Nënstacioni

Shpërndarja TU dytësor 1 dytësor 2 dytësor 3
Fig. B2 : Instalim qe permban transformator fuqie TM/TU me Fig. B4 : Instalim qe permban disa nenstacione dytesore te ushqyera nga shperndarja e
matje ne nivelin TM brenshme TM

furnizimit me TM
B4
1.2 Tensioni i mesëm dhe vlerat e rrymës sipas
Standardeve IEC
1.2.1 Vlerat e tensionit nominal sipas IEC 60071-1 ( Koordinimi i izolimit -
Pjesa 1: Percaktimi, parimet dhe rregullat) (Shiko Fig. B5)
b Ur, tensioni nominal, vlera rms, kV: kjo është vlera rms maksimale e tensionit që
pajisja mund të përballojë vazhdimisht. Për shembull 24 kV rms.
b Ud, tensioni nominal i frekuencës së energjisë, vlera rms, kV gjatë 1 min:
përcakton nivelin e mbitensioneve rms që pajisja mund të përballojë gjatë 1 minute.
Për shembull 50 kV rms.
b Up, tensioni nominal i impulsit të ndricimit, vlera pik, kV: përcakton nivelin e
mbitensioneve të ndricimit që pajisja mund të përballojë gjatë 1 minute. për shembull
piku 125 kV.
b Un, tensioni i shërbimit, vlera rms, kV: është tensioni në të cilin rrjeti shpërndarës
TM operon. Për shembull, disa rrjete shpërndarëse operojnë në Un 20 kV. Në këtë
rast, duhet instaluar cele me tension nominal 24kV.
Tensionet e standardizuara IEC
Ud Up
0.5 Up
t
Tensioni nominal 0 1.2 µs 50 µs
Tensioni nominal i Tensioni nominal
frekuencës së energjisë i ndriçimit
50 Hz 1 mn
20 7.2 60
28 12 75
38 17.5 95
50 24 125
70 36 170
Ud Ur Up
Fig. B5 : Shembull i vlerave standarde Ur, Ud, Up (kV)
1.2.2 Vlerat e rrymes nominale sipas IEC 62271-1 ( Cela TL te nenstacioneve

dhe kabinave shperndarese - Pjesa 1 : Specifikime te perbashketa)
b Rryma nominale normale Ir, vlera rms, A: kjo eshte vlera rms e rrymes qe pajisja
mund te perballoje vazhdimisht, pa e tejkaluar rritjen e temperatures se lejuar ne
standarde. Per shembull 630 A rms.
b Rryma nominale afat shkurter Ik, vlera rms, kA: kjo eshte vlera rms e rrymes ne
qark te shkurter qe pajisja mund te mbaje gjate nje kohe te caktuar. Eshte percaktuar
ne kA ne pergjithesi per 1s, dhe ndonjehere 3s. Perdoret per te percaktuar
rezistencen termike te pajisjes, per shembull 12 kA rms 1s.
b Rryma nominale e rezistences se pik-ut, vlera pik, kA: kjo eshte vlera e pik-ut te
rrymes ne qark te shkurter qe mund te perballoje pajisja. Perdoret per te percaktuar
rezistencen elektro-dinamike te pajisjes, per shembull pik-u 30 kA.

B5
1.3 Lloje të ndryshme të furnizimit me energji
elektrike në TM
Metodat e mëposhtme mund të përdoren për lidhjen e një instalimi elektrik në një
rrjet të shpërndarjes të shërbimeve TM.
1.3.1 Lidhja me nje rrjet radial TM: Sherbimi i linjes se vetme

Nënstacioni furnizohet nga një formë të T-off nga rrjeti radial TM (ajror ose kabllor), i
njohur gjithashtu si një rrjet degëzues. Ky lloj i rrjetit mbështet një furnizim të vetëm
për ngarkesat (shih Fig. B6 , A dhe B).
Perdoret gjeresisht ne instalimet qe perfshijne nje transformator TM/TU me matje ne
TU. Mund te perdoret gjithashtu ne instalimet me matje ne TM qe perfshijne ose disa
transfomatore TM/TU ose nje rrjet te brendshem shperndares TM.
Nënstacioni zakonisht përbëhet nga një panel në hyrje dhe mbrojtja e përgjithshme
është dhënë me anë të ndërprerësit të ngarkesave ndërprerëse dhe siguresat me
ndërprerësat e tokëzimit.
Në disa vende, “nënstacioni” përbëhet nga një transformator me pole të caktuara

pa ndërprerës të ngarkesës ndërprerëse ose siguresa (instaluar në pole). Ky lloj i
shpërndarësit është shumë i zakonshëm në zonat rurale. Këto zakonisht kontrollojnë
një linjë ajrore kryesorë me të cilat linjat ajrore sekondare janë të lidhura.
1.3.2 Lidhja me një qark të mbyllur TM: Shërbimi kryesor në unazë

Furnizimi me energji elektrike për nënstacionin është i lidhur në seri për linjën e
fuqisë së rrjetit të shpërndarës me tension të mesëm për të formuar një qark të
mbyllur (Shiko Fig.B6, C). Kjo lejon që linja e tanishme të kaloje nëpër një zbarrë,
duke bërë të mundur që ngarkesat të kenë dy furnizime të ndryshme të energjisë.
Nën këtë marrëveshje, përfitimet e përdoruesit nga një furnizim i sigurt me energji
elektrike të bazuar në dy furnizime TM, të mbajtur në operim minimal në rast të
prishjes ose punën në rrjetin e furnizimit.
Mbrojtja e përgjithshme është dhënë me anë të ndërprerësit të ngarkesës
ndërprerëse, i kombinuar me ndërprerës të ngarkesës ndërprerës/të izoluar ose
ndërprerës të qarkut. Të gjitha këto lloje të stabilimenteve janë të pajisur me
ndërprerës të tokëzimit.
Kjo metodë përdoret në rrjetet shpërndarëse TM nëntokësore që gjenden në zonat
urbane.
1.3.3 Lidhja me dy kabllo paralele TM: furnizuesit paralele të shërbimit

Nëse dy kabllot paralele nëntokësore mund të përdoren për të furnizuar një
nënstacion, një central i ngjashëm MV me atë të një stacioni kryesor në rrjet mund të
përdoret (shiko Fig.B6, D).
Dallimi kryesor me stacionin kryesor të rrjetit është se të dy ndërprerësat e
ndërprerësit të ngarkesës janë të ndërlidhur. Kjo nënkupton që vetëm njëri prej tyre
mund të jetë i mbyllur në çdo kohë (nëse njëri është i mbyllur, tjetri duhet të jetë i
hapur).
Në rast të humbjes së furnizimit, në hyrje ndërprerësi i ndërprerësit i lidhur i
ngarkesës duhet të jetë i hapur dhe sistemi i ndërlidhur duhet të mundësojë
ndërprerësin i cili është i hapur ose i mbyllur. Kjo sekuencë mund të zbatohet ose
me dorë ose automatikisht. Kjo metodë është përdorur për rrjetet në disa zona
të dendura shumë të populluara ose për zgjerimin urban për furnizimin me kabllo
nëntokësore.

furnizimit me TM
B6
Furnizuesi Konsumatori Mbrojtja e përgjithshme dhe

mbrojtja e transformatorit
janë njësuar: Ndërprerës LV Metering
qarku ose çelës ndërprerës
i ngarkesës + siguresa
Shërbimi i linjës së vetme
A
Instalim me një transformator fuqie TM/TU me matje në nivelin TU
Mbrojtja e përgjithshme dhe

mbrojtja e transformatorit
Matje TM janë njësuar: Ndërprerës
qarku ose çeles ndërprerës
Shërbimi i linjës
së vetme (i pajisur i ngarkesës + siguresa
për zgjerimin e
B linjës kryesore)
Instalim me një transformator fuqie TM/TU me matje në TM
Mbrojtja e transformatorit: Transformator 1

Ndërprerës qarku ose
çelës ndërprerës
Mbrojtja e
përgjithshme:
Matja TM Ndërprerës
qarku
Mbrojtja e transformatorit: Transformator N

Furnizuesit Ndërprerës qarku ose
paralel te çelës ndërprerës
shërbimi
D
Instalim me disa transformatorë TM/TU, të gjithë të vendosur në nënstacionin kryesor.
Mbrojtja e furnizuesit:
Ndërprerës qarku Furnizues 1
Mbrojtja e
MV përgjithshme:
Metering Ndërprerës
qarku
Sherbimi
kryesor në
unazë Mbrojtja e furnizuesit:
Ndërprerës qarku Furnizues N
C
Instalim me disa nënstacione dytësore të furnizuara nga shpërndarje TM e brendshme
Fig. B6 : A: Shërbimi i linjës së vetme. B: Shërbimi i linjës së vetme, i pajisur për zgjerimin e linjës kryesore ose furnizuesit paralel të shërbimit. C: Shërbimi
kryesor në unazë. D: Furnizuesit paralel të shërbimit

B7
1.4 Disa çështje praktike në lidhje me rrjetet
shpërndarëse MV
1.4.1 Rrjetet ajrore

Kushtet e motit të tilla si era dhe acari mund të sjellin telat në kontakt dhe të
shkaktojnë lidhje të shkurta të përkohshme (në krahasim me të përhershmet).
Materialet izoluese prej qeramike ose qelqi mund të prishen me përballimin e erës
ose nga pakujdesia ose nga plasaritje. Shkurtimi i kohës së izolimit mund gjithashtu
të ndodhë kur materiali izolues rëndohet.
Shumë nga këto prishje janë në gjendje të vet- riparohen. Për shembull, materialet
izoluese të dëmtuara mund të vazhdojnë funksionin pa u vënë re në mjedis të thatë,
edhe pse shiu i madh ndoshta mund të shkaktojë lidhje të shkurtër të tokëzimit (për
shembull nëpërmjet strukturës mbështetëse metalike). Në mënyrë të ngjashme,
materialet izoluese të ndotura zakonisht shkaktojnë rrymën e lidhjes së shkurt
(tension të lartë) në tokëzim në kushtet e lagështirës. Pothuajse pa ndryshim rryma
e defektit do të marrë formën e një harku elektrik , i cili shkakton nxehje të madhe
në rrugën e rrymës dhe në një far mase, rivendos vetitë izoluese. Gjatë kësaj kohe
pajisjet mbrojtëse normalisht do të ofrojnë efikasitet ne eliminim e defektit (siguresat
do të veprojnë ose do të ndërprejnë dhe qarku do të shkyçet).
Përvoja ka treguar se, në shumicën e rasteve dërmues, furnizimi mund të rivendoset
duke zëvendësuar siguresat ose me rimbylljen e ndërprerësit të qarkut.
Si e tillë është e mundur që përmirësohet vazhdueshmëria e shërbimit të rrjeteve
ajrore në mënyrë të konsiderueshme, duke përdorur ndërprerësit e qarkut me një
strukturë me rimbyllje automatike në furnizuesit përkatës. Këto struktura automatike
mbështeten në një numër të caktuar të operimeve rimbyllëse nëse përpjekja e
parë del e pasuksesshme. Intervali ndërmjet përpjekjeve të njëpasnjëshme mund
të rregullohen (për kohën e lejuar për linjën ajrore afër prishjes) para se ndërprerësi
i qarkut në fund të mbyllet pasi të gjitha përpjekjet (zakonisht tri) kanë dështuar.
Ndërprerësit për kontroll në largësi mund të përdoren në segmente kabllore brenda
rrjeteve për të përmirësuar më tej vazhdimësinë e shërbimit. Ndërprerësi i ngarkesës
ndërprerëse mund gjithashtu të bashkohet me një ndërprerës të qarkut rimbyllës për
të izoluar seksione individuale.
1.4.2 Rrjetet nëntokësore

Prishjet e kabllove në rrjetet nëntokësore nganjëherë mund të shkaktohen nga kuti
Përdorimi i kontrollit të centralizuar në largësi kabllore me rregullim të keq ose kabllo të e përcaktuara gabim. Për pjesën më të
dhe monitorimi i bazuar në sistemet SCADA madhe, megjithatë, prishjet janë rezultat i dëmit që shkaktohet nga mjete e tilla si
(Supervisory Control And Data Acquisition) pajisjet pneumatike ose nga fabrikat me tokëzim të zhvendosur të përdorura nga
dhe zhvillimet e fundit në teknologjinë digjitale shërbimet e tjera publike.
të komunikimit janë gjithnjë me të zakonshme Prishja e izolimit nganjëherë ndodh në kutit lidhëse si pasojë e mbitensionit, sidomos
në vendet ku një rrjet TM është lidhur me një rrjet kabllor nëntokësor. Në raste të
në vendet ku fusha lidhur me rrjetet e
tilla, mbitensionet zakonisht shkaktohen nga ndikimet atmosferike, dhe efektet e
ndërlidhjes është objekt i investimeve të reflektimit të valëve elektromagnetike në kutitë tërthore (ku ndryshimet e rezistencës
konsiderueshme. së ndjeshme të qarkut) mund të gjenerojnë tendosje të mjaftueshme në izolimin e
kutisë kabllore për një prishje të mundshme.
Pajisje për mbrojtje nga mbitensionet të tilla si rrufepritësit, janë të instaluara shpesh
në të tilla vende.
Rrjetet kabllore nëntokësore pësojnë më pak prishje se sa rrjetet ajrore, por ato që
ndodhin janë pa ndryshim të përhershëm dhe zgjasin më shumë për t’u lokalizuar
dhe për t’u zgjidhur. Në një rast të prishjes që ndikon në qarkun TM të kabllos,
furnizimi mund të rivendoset shpejtë për përdoruesit kur prishja që ka ndodhur
është lokalizuar.
Pra, nëse prishja ndodh në një furnizues për furnizim radial ajo mund të marrë disa
orë për t’u lokalizuar dhe riparuar dhe të gjithë përdoruesit e lidhur në një degë të
vetme të prishur do të mbesin pa furnizim me energji.
Në rastet kur vazhdimësia e shërbimit është themelore për të gjitha pjesët ose një
pjese të instalimit në fjalë, furnizimi duhet të bëhet për një furnizim ndihmës (shiko
Fig. B10)
1.4.3 Kontrolli nga larg dhe monitorimi për rrjetet TM (Shiko Fig. B7)
Kontrolli në largësi dhe monitorimi i furnizueseve TM e bënë të mundur reduktimin

Fig. B7 : Kontrolli mbikëqyrës dhe sistemi i përvetësimit të të e humbjeve të furnizimit që rezulton prej prishjeve të kabllove nga mbështetja e
dhënave (Supervisory Control And Data Acquisition System) shpejtë dhe rikonfigurimi efektiv i qarkut. Kjo strukturë mbështetet në ndërprerësat
SCADA me kontrollorët elektrik të cilët janë të pajisur me një numër të nënstacioneve në qark
dhe të lidhura me njësitë e modifikuara për kontroll në largësi. Të gjitha stacionet që
përmbajnë këtë pajisje mund të këtë furnizimin e tyre të restauruar nga një distancë,
ndërsa stacionet e tjera do të kërkojnë veprim manual shtesë.

furnizimit me TM
B8
1.4.4 Vlerat e rrymave të prishjes së tokëzimit për furnizim me energji elektrike
TM (Shiko Fig.B8 dhe Fig. B9)
Vlerat e rrymave të prishjes së tokëzimit në rrjetet shpërndarëse varen nga

sistemi i tokëzimit të nënstacionit (ose sistemi neutral i tokëzimit ). Ato duhet të
jenë të kufizuara për të reduktuar ndikimin e tyre në rrjet dhe kufizimin e rritjes
së mundshme të potencialit në korniza përdoruese të nënstacionit të shkaktuara
nga bashkimi i ndërprerësave të tokëzuar (rrjetet ajrore), dhe reduktimi i lidhjes
së shkurtër me qarqet TU të nënstacionit që janë të afta të gjenerojnë nivele të
rrezikshme të mundshme në tensionin e ulët të instalimit.
Kur rrjetet kanë të dyja elementet ajrore dhe nëntokësore, rritja e vlerës së
kapaciteteve të kabllove të tokëzuar mund të shkaktojë rritjen e vlerës së rrymës së
prishjes së tokëzimit dhe kërkon masa për të kompensuar këtë fenomen. Rezistenca
e tokëzimit do të përfshijë në paralel edhe një induktor në përputhje me normën në
vazhdim: sistemi neutral i tokëzimit është kompensuar.
Rezistenca kompensuese bën të mundur për të dyja:
b vlerat kontrolluese të rrymës së prishur së tokëzimit, pavarësisht nga shuma e
instalimeve brenda rrjetit dhe
b eliminon prishjet natyrore e përkohshme dhe gjysmë-të përhershme njëfazore
duke lehtësuar vet- riparimin, duke shmangur shumë humbje afatshkurtër.
b Zn = ∞ neuter i izoluar,
b Zn eshte e lidhur me nje rezistence me nje vlere mjaft te larte,
b Zn eshte e lidhur me nje rezistence reaktive, me nje vlere pergjithesisht te ulet,
b Zn eshte e lidhur me nje rezistence reaktive kompensimi, e projektuar per te
kompensuar vellimin e rrjetit,
b Zn = 0: neutri eshte tokezuar plotesisht.
Metodat e tokëzimit të neutrit

I izoluar Rezistenca Rezistenca I kompensuar I plotë
Reaktive
Dëmtimet Shumë i ulët I ulët I ulët Shumë i ulët Shumë i lartë
Mbi tension i I larte Mesatar Mesatar Mesatar I ulët
përkohshëm
Mbi tension I lartë I ulët I lartë I lartë I ulët

rastësor
Tensioni Shumë i ulët I ulët I ulët I ulët I lartë
"Touch and
step"
Fig. B8 : Transformatorët e mbushur plotësisht
Zn C C C
Ik1
Fig. B9 : Transformatorët e mbushur plotësisht

B9
1.4.5 Qarqet e mbyllura TM (shiko Fig. B10)
Nje qark i mbyllur TM furnizohet pergjithesisht prej dy nenstacioneve kryesore

te ndara. Qarku furnizon me tej nenstacionet dytesore TM/TU te dedikuara per
shperndarjen ne TU drejt instalimeve elektrike private dhe publike.
Nenstacionet dytesore TM/TU dhe ato te dedikuara per lidhjet e instalimeve
elektrike private jane te lidhura ne seri nepermjet kabllove nentokesore. Ne keto
raste perdoren 2 celesa nderpreres se ngarkeses per lidhjen me secilin nenstacion
dytesor.
Qarku eshte normalisht i hapur, dhe te gjitha celesat nderpreres se ngarkeses jane
te mbylla pervec njerit prej tyre.
Ne rast defekti midis A dhe B, nderpreresi C leshohet per te cbllokuar defektin. Dy

nenstacionet S1 dhe S2 nuk kane me furnizim me energji. Rivendosja e furnizimit
drejt gjithe nenstacioneve realizohet si me poshte:
1- Izolohet kablli me defekt duke hapur celesat nderpreres A dhe B
2- Mbyllet pika D
3- Ri-mbyllet nderpreresi i qarkut C. Pika e hapur eshte tashme midis S1 dhe S2.
Procedura e mesiperme mund te kryhet ne menyre manuale prej operatoreve
mirembajtes te rrjetit shperndares ose automatikisht nepermjet disa funksioneve te
dedikuara, te cilat jane integruar ne sistemet e kontrollit dhe monitorimit ne distance
te rrjetit TM.
Menyra manuale e nderhyrjes ne pergjithesi kerkon me shume kohe, ndersa ajo

automatike ekzekutohet ne me pak se nje minute prej sistemit te kontrollit ne
distance. Ky lloj automatizimi eshte tashme prezent ne te gjitha sistemet e kontrollit,
per kete nevojitet pajisja e qarkut me instrumentet e duhura:
b Detektoret e defekteve ne te dy skajet e kabllove te nendheshem
b Celesa nderpreres te ngarkeses te motorrizuar
b Njesia e terminalit ne distance (Remote Terminal Unit - RTU) e vendosur ne secilin
prej nenstacioneve dytesore. RTU kryen:
v Monitorimin e detektoreve te defekteve dhe celesave nderpreres se ngarkeses
v Automatizimin lokal
v Komandimin e celesave nderpreres te ngarkeses
v Komunikimin me kontrollin ne distance dhe qendren e monitorimit.
b Furnizimi ndihmes DC ne secilin nenstacion
Sikurse e shpjeguar me siper, pjesa me e madhe e qarqeve jane te pajisura

me celesa nderpreres te ngarkeses dhe jane te mbrojtura ne te dy skajet prej
nderpreresve te qarkut te vendosur ne nenstacionin kryesor TL/TM. Ne rast defekti,
te gjithe klientet qe furnizohen nga fideri me defekt do jene te shkeputur, ndersa
pjesa tjeter e klienteve nuk do te kene nderprerje te energjise.
Vendosja e nderpreresve te qarkut ne pozicionet e duhura si dhe pajisja e tyre me
rele mbrojtje mund te reduktoje numrin e klienteve te shkeputur nga rrjeti ne rast
defekti.
Per shembull, nje qark me dy nderpreresa qarku shtese ndahet ne kater pjese te
pavarura. Supozojme piken e hapur te pozicionuar midis dy nderpreresve te qarkut
shtese. Ne rast defekti ne pjesen e kufizuar nga keta dy nderpreresa vetem nje pjese
e nenstacioneve dytesore te kesaj pjese do te shkeputen, pjesa tjeter do te mbetet e
pa shkeputur nga energjia.
Nënstacioni kryesor Nënstacioni kryesor
Transformatori Transformatori
TL/TM TL/TM
Pika e hapur
S1 Defekti S2
C A B D
Fig. B10 : Konfigurimi dhe operimi i qarkut të hapur

furnizimit me TM 2 Proçedura për krijimin e një
nënstacioni të ri
B10
Konsumatorët e mëdhenj të energjisë elektrike furnizohen vazhdimisht në TM.
Në sistemet TU që operojnë në 120/208V (3-fazorë me 4 tela), një ngarkesë prej
50kVA mund të konsiderohet të jetë e “madhe”, ndërsa në një sistem 240/415V
3-fazorë një konsumatorë “i madh” mund të këtë një ngarkesë më e madhe se
100kVA. Të dy sistemet e shpërndarjes TU janë të përbashkëta në shumë vende të
botës.
Si një çështje me interes, IEC rekomandon një standard “botëror” të 230/400V
për sistemet 3 fazore me 4 tela. Ky është një nivel kompromisi dhe do të lejojë
ekzistencën e sistemeve të cilat operojnë në 220/380V dhe në 240/415V, ose
në afërsi të këtyre vlerave në përputhje me standardin e ngjashëm të propozuar
duke rregulluar shkyçjen e qarkut me ndërhyrjen e ndërprerësit të standardit të
transformatorëve shpërndarës.
Distanca mbi të cilin energjia duhet të transmetohen është një faktor i mëtejshëm i
cili duhet konsideruar në shërbimin TU ose TM. Shërbimet për konsumatorët rural të
vegjël por të izoluar janë shembuj të qartë.
Vendimi për furnizim TM ose TU do të varet nga rrethanat lokale dhe konsideratat të
tilla si ato të përmendura më lartë, dhe në përgjithësi do të ngarkohet nga furnizimi
për rrethana përkatëse.
Kur është bërë një vendim për furnizim me energji elektrike në TM, ekzistojnë dy
metoda plotësisht të zbatueshme si më:
1 – Furnizuesi i fuqisë përbën një nënstacion standard afër ambienteve të
konsumatorit, por transformatori (rët) TM/TU është (janë) i vendosur në dhomën(at)
e transformatorit brenda ambienteve, afër qendrës së ngarkesës.
2 – Ndërtimet e konsumatorit dhe pajisjet e nënstacionit të tij ndodhe në ambientet e
tij, me të cilat furnizuesi i fuqisë realizon lidhjes TM.
Në metodën nr. 1 furnizuesi i fuqisë zotëron nënstacionin, kabllon (t) e
transformatorit (ëve), transformatorin (ët) dhe dhomën (at) e transformatorit(ëve),në
të cilën ai ka qasje të pakufizuar.
Dhoma (at) e transformatorit është e ndërtuar për konsumator (sipas planeve dhe
rregullave të ofruara nga furnizuesi) dhe përfshinë bazamentet, kanalet e vajit, muret
e zjarrit dhe tavanet, ventilimin, ndriçimin dhe sistemit e tokëzimit dhe të gjitha janë
të aprovuara nga autoriteti i furnizimit.
Struktura e tarifave do të mbulojë një pjesë, sipas marrëveshjes, për shpenzime të
kërkuara për të siguruar shërbimin.
Cilado procedurë që të ndiqet, të njëjtat parime zbatohen në konceptimin dhe
realizimin e projektit.
Kapitujt ne vijim i referohen vetem rastit kur ndertimi i nenstacionit kryhet nga
zoteruesi i instalimit elektrik.
2.1 Informacion fillestar

Para se ndonjë bisedim apo diskutim mund të fillohet me autoritetet e furnizimit,
duhet të përcaktohen elementet bazë si në vijim:
2.1.1 Kërkesa për fuqi maksimale të parashikuar (kVA)

Përcaktimi i këtij parametri është i përshkruar në Kapitullin A, dhe duhet të merret
parasysh mundësia e kërkesave shtesë të ngarkesës në të ardhmen. Faktorët për të
vlerësuar këtë fazë janë:
b Faktori i shfrytëzimit (ku)
b Faktori i njëkohësisë (ks)
2.1.2 Planet e shpërndarjes dhe lartësitë tregojnë vendndodhjen e

nënstacionit të propozuar
Planet duhet të tregojnë qartë qasjen kryesore për propozimin e nënstacionit, me
dimensionet e kufizimeve të mundshme, p.sh. hyrjet e korridoreve dhe lartësia e
tavanit, së bashku me ngarkesën (peshat) e mundshme në kufijtë e mbajtjes dhe

kështu me radhë duke pas parasysh se:
b Personeli për furnizim me energji duhet të ketë qasje të lirë dhe të pakufizuar në
pajisjet TM në nënstacion gjatë gjithë kohës
b Vetëm personat e kualifikuar dhe të autorizuar të konsumit kanë të lejuar qasjen
në nënstacion.
b Disa autoritete të furnizimit ose rregullore kërkojnë që një pjesë e instalimit që
përdoret nga autoritetet të jetë e vendosur në një vend në ndarë nga pjesa që
përdoret nga konsumatori.

2 Proçedura për krijimin e një
nënstacioni të ri
B11
2.1.3 Shkalla e kërkuar e furnizimit të vazhdueshëm
Konsumatori duhet të vlerësojë pasojat e prishjes së furnizimit dhe sa i përket
kohëzgjatjes së tij:
b Siguria e personave
b Impakti mjedisor
b Siguria e instalimit
b Humbja ne prodhim
2.2 Informacionet dhe kriteret e ofruara nga

autoriteti furnizues i rrjetit
Bazuar ne informacionin e dhënë nga konsumatorët, autoriteti furnizues i rrjetit
duhet të tregoje oferten dhe angazhimin e vet, si dhe kerkesat e veta mbi lidhjen e
nenstacionit:
b Niveli i tensionit
b Sistemi ajror i furnizimit me energji
b Rrjeti kabllor nëntokësor i furnizimit me energji
b Detajet kyçe të shërbimit: shërbimi i vetëm një linje, instalimi kryesor unazor, ose
furnizimet paralele, etj
b Vlerat nominale te tensionit
b Vlerat nominale te rrymes
b Detajet e tarifave (konsumi dhe prodhimi)
b Komente dhe informacione te ofruara nga konsumatori
b Kritere specifike te aplikueshme ne nenstacion
Studimet e detajuara mbi nenstacionin duhete te konsiderojne te gjitha parametrat

dhe kriteret.
2.3 Komisionimi, testimi dhe furnizimi me energji

Kur kërkohet nga autoriteti, testimet e komisionit duhet të përfundojnë me sukses
para se autoriteti të aktivizojë instalimin nga një sistem i furnizimit me energji
elektrike. Testimet dhe kontrollet e meposhtme jane te detyrueshme dhe te
aplikueshme ne te gjithe instalimin:
b Verifikimi se nenstacioni kryesor eshte konform kritereve te paracaktuara nga
autoriteti
b Matja e rezistencës së elektrodës së tokëzimit
b Vazhdimësia e të gjithë përçuesve ekuipotencial të tokëzimit dhe siguria e lidhjeve
b Inspektimi dhe testimi funksional i të gjitha komponentëve TM
b Kontrolli i izolimit të pajisjeve TM
b Testimi i forcës dielektrike të transformatorit me vaj (dhe stabilimenteve me vaj
nëse kërkohet), nëse është e zbatueshme
b Inspektimi dhe testimi i instalimit TU në nënstacion
b Kontrollet në të gjitha ndërlidhjet (çelësi mekanik dhe elektrik) dhe në të gjitha
sekuencat automatike
b Kontrollon për saktësinë e veprimit të releve mbrojtëse
b Teste dhe kontrolle te tjera mund te kerkohen
Pas leshimit te dokumentit zyrtar te konformitetit, autoriteti vepron duke furnizuar me

energji instalimin.

furnizimit me TM 3 Mbrojtja ndaj rreziqeve elektrike,
defekteve dhe mos-funksionimeve
në instalimet elektrike
B12
Qëllimi mbrojtës në industri në lidhje me energjinë elektrike është i gjerë:
ai mbulon shume aspekte:
mbrojtjen nga dëmtimi ose shkatërrimi i vetive, impianteve dhe pajisjeve.
b Mbrojtja e personelit dhe e kafshëve nga rreziqet e mbitensionit dhe goditjes
elektrike, zjarri, shpërthimet dhe gazrat toksike etj.
b Mbrojtja e impianteve, pajisjeve dhe komponentëve të sistemit të energjisë nga
ndikimet e prishjes gjatë lidhjes së shkurtër, ndikimet atmosferike (rrufeja) dhe
mosqëndrueshmëria e sistemit të energjisë (humbja e sinkronizimit) etj.
b Mbrojtja nga dëmtimi ose shkatërrimi i vetive, impianteve dhe pajisjeve.
b Mbrojtja ndaj humbjes ne prodhim
b Mbrojtja e personelit dhe e impianteve nga rreziqet e veprimeve jo korrekte në
sistemin e energjisë, nga përdorimi i ndërlidhjes elektrike dhe mekanike. Të gjitha
klasat e stabilimenteve (duke përfshirë, p.sh. përzgjedhja në pozitën-shkyçëse në
transformator, dhe kështu më radhë…) të ketë kufijtë e mirëpërcaktuar të operimit.
Kjo nënkupton rendi në të cilin llojet e ndryshme të pajisjeve ndërpresin mund të
mbyllen ose të hapen në mënyrë të sigurtë gjë që është me rendësi jetike.
Çelësat ndërlidhës dhe qarqet analoge elektrike kontrolluese janë përdorur shpesh
për të siguruar përputhje të plotë me sekuencat e sakta operuese.
Ne kete guide jane detajuar kater aspekte te mbrojtjes:
b Mbrojtja nga goditja elektrike
b Mbrojtja e transformatoreve nga kushtezimet e jashtme dhe defekteve te
brendshme
1 2 3 N b Permiresimi i mbrojtjes TM/TU se stransformatorit me nderpreres qarku te pajisur
me rele
b Mbrojtja e personelit ndaj pasojave te funksionimit jo korrekt nepermjet
zhbllokuesve te duhur.
Zbarrat
3.1 Mbrojtja nga goditjet elektrike

Ib: Rryma në Masat mbrojtëse nga goditjet elektrike janë të bazuara në të dyja rreziqet e
trupin e njeriut përbashkëta:
b Kontakti direkt: kontakti me një përçues aktiv, i cili është aktiv në lidhje me tokën
në rrethana normale. (Shiko Fig. B11).
Fig. B11 : Kontakti direkt
b Kontakti indirekt: Kontakti me një pjesë përçuese të një aparati i cili normalisht nuk
është aktiv por i cili mund të jetë aktiv për shkak të prishjes së izolimit në aparat.
(shiko Fig.B12).
1 2 3 Duke prekur pjesen percjellese me dore shkaktohet nje rryme e cila kalon nepermjet
dores ne te dyja kembet e personit te ekspozuar. Vlera e rrymes qe pershkruan
trupin e njeriut varet nga:
b Niveli i tensionit te prekjes i krijuar nga rryma e prishjes e injektuar ne elektroden e
tokezimit (shiko Fig. B12)
b Rezistenca e trupit te njeriut
Defekti If b Vlera e rezistences shtese, sic jane kepucet.
i izolimit
Ut
Rm b Tensioni i prekjes: b Rritja potenciale b Ib: Rryma në b If: Rryma e prishjes
Ut e tokëzimit: Ue trupin e njeriut së tokëzimit
b Ut y Ue b Ue = Rm x If b Ib = Ut/Rb b Rm: Rezistenca e
Gradienti Rb: Rezistenca e elektrodës së tokëzimit
Ib trupit të njeriut
potencial
b Tensioni i prekjes Ut është më i ulët se sa rritja potenciale e tokëzimit Ue. Ut varet nga gradienti i
Fig. B12 : Kontakti indirekt mundshëm në sipërfaqen e tokës.
Lloj i tretë i rrezikut nga goditja elektrike sic tregohet ne Figuren B13 ,eshte “tensioni
i hapit”: rryma e goditjes elektrike hyn në njërën këmbë dhe kalon tek tjetra. Ky lloj
rreziku mund të ekzistojë në afërsi të elektrodave të tokëzimit në TM ose TU (ose e
përzier) në të cilat kalojnë rrymat e prishjes së tokëzimit. Ky rrezik është për shkak
të gradientit të mundshëm në sipërfaqen e tokës dhe është veçanërisht i rrezikshem

për kafshët me katër këmbë. Një variant i këtij rreziku i njohur si rrezik i “tensioni
i prekjes” mund të ndodh, për rastet, kur një pjesë metalike e tokëzuar është e
vendosur në një zone në të cilën ekzistojnë gradientët e mundshëm.
Prekja e pjesës mund të shkaktojë rrymën e cila kalon nëpër dorë dhe në të dy
këmbët. Kafshët me këmbë relativisht të gjata janë veçanërisht të ndjeshme ndaj
rrezikut në tension të hapit dhe kafshët janë vrarë për shkak gradientit të mundshëm
të shkaktuar nga elektroda e neutrit të tokëzimit në tension të ulët (230/400V) të
rezistencës së pamjaftueshme të ulët.
Problemet e gradientit të mundshëm të llojit të përmendur më lartë nuk hasen
zakonisht në instalime elektrike të ndërtesave, duke siguruar se përçuesit
ekuipotencial duhet të lidhin të gjitha pjesët metalike të ekspozuara të pajisjeve dhe
të gjitha pjesët metalike të palidhura (jo pjesë të aparatit elektrik ose instalimit- p.sh,
struktura prej çeliku, etj) në përçuesin mbrojtës të tokëzuar.

3 Mbrojtja ndaj rreziqeve elektrike,
B13
Ut
Gradienti i
mundshëm
i pa kontrolluar
Ue Ut Us
Gradienti i
mundshëm i
Referenca Toke kontrolluar
E
S1
S2
1m S3
1m 1m
Pa klasikim Me klasikim
të mundshëm të mundshëm
b Ue: Rritja potenciale e tokezimit b Ut: Tensioni i mundshem i prekjes b Us: Tensioni i mundshem i hapit
b E: Elektroda e tokezimit b S1, S2, S3: Elektrodat e tokezimit
Fig. B13 : Kontrolli i mundshem i gradientit - EN50522 - Tokezimi i instalimeve te fuqise qe

kalojne 1kV a.c
3.1.1 Mbrojtja e kontaktit direkt ose mbrojtja themelore

Forma kryesore e mbrojtës nga rreziqet e kontaktit direkt është që të përmbajë
të gjitha pjesët aktive me siguri të materialit izolues ose në shtëpizën metalike të
tokëzuar, duke e vendosur jashtë hyrjes (mbrapa pengesave izoluese ose në krye të
shufrave) ose me anë të pengesave.
Ku pjesët e izoluara aktive janë vendosur në mbështjellës metalik, p.sh,
transformatorët, motorët elektrik dhe shuma e pajisje të brendshme, mbështjellësi
metalik është i lidhur për instalimin me sistemin mbrojtës të tokëzimit.
Për stabilimentet TM, Standardi IEC 62271-200 (Stabilimentet metalike të mbyllura
të parafabrikuara dhe kontrollorët për tension deri në 52 kV) specifikon një indeks
minimal të mbrojtjes (kodimi IP) të IP2X e cila siguron mbrojtjen e kontaktit direkt. Për
më tepër, mbyllja metalike duhet të tregojë një vazhdimësi elektrike, pastaj krijimin e
një izolimi të mirë ndërmjet brenda dhe jashtë të mbylljes. Tokëzimi i duhur i rrethuar
më tej merr pjesë në mbrojtjen elektrike të operatorëve në kushte normale të operimit.
Për pajisjet TU kjo arrihet përmes pinit të tretë të shkyçësit 3-pin dhe prizës. Prishja
e pjesshme ose totale e izolimit te metalit, mund të rrisë tensionin e mbështjellësit të
nivelit të rrezikshëm (në varësi të raportit të rezistencës të rrugës rrjedhëse përmes
izolimit, të rezistencës nga mbështjellësi i tokëzuar).
Zona e rrezikut
DL
Dw
Distanca minimale
nga toka Distanca minimale
nga toka
Zona rrethuese
Live parts
Dw = Distanca minimale
L
D
për të punuar
min. 2.00
Sipërfaqja
e aksesueshme
≥ 2 250
Distanca minimale e sigurisë
Sipërfaqja e aksesueshme
Fig. B15 : Mbrojtja nëpërmjet instalimit të barrierave.
Distancat e sigurisë janë përcaktuar nga IEC 61936
Fig. B14 : Mbrojtja duke i bërë të pa arritshme segmentet e rrezikshme. Distancat e sigurisë janë
përcaktuar nga IEC 61936

furnizimit me TM
B14
3.1.2 Mbrojtja e kontaktit indirekt ose mbrojtja e prishjes
Një person që prek mbështjellësin e metalit të një aparati me një izolim të prishur, siç
përshkruhet më sipër, është thënë të jetë bërë një kontakt indirekt.Një kontakt indirekt
karakterizohet nga fakti se rryma kalon nëpër kontaktin ekzistues (përmes përçuesit të
tokëzimit (PE), në paralel me rrymën goditëse nëpër personin në fjalë.
Studime te shumta kane treguar se rryma me e ulet se 30 mA mund te konsiderohet e
pa rrezikshme per trupin e njeriut. Kjo rryme i korenspondon tensionit te prekjes rreth
50 V. Ne rastin kur tensioni i prekjes eshte mbi 50 V atehere nderprerja e furnizimit me
energji eshte e domosdoshme. sa me i larte tensioni prekjes, aq me e shkurter duhet
te jete koha e nderprerjes se furnizimit me energji. Limitet e kohes se nderprerjes dhe
tensionit te prekjes percaktohen nga IEC 60364 dhe IEC 61936 respektivisht sistemet
TU dhe TL.
Rasti i prishjes në sistemin T.U.

Testimet e shumta kanë treguar se, duke ofruar potencial në mbështjellësin e metalit
që nuk është më i madh se 50V në lidhje me tokën, ose në ndonjë material përçues
brenda distancës të arritur, nuk ekziston rrezik. Dy sisteme te tjera neutri (TT dhe
TN) jane gjithmone subjekte te tensioneve te prekjes me te larta se 50 V. Ne keto
raste nderprerja e tensionit eshte e domosdoshme. Nderprerja sigurohet brenda
kohes se percaktuar ne standardin IEC 60364, nepermjet nderpreresve te qarkut ose
siguresave qe mbrojne qarqet elektrike. Me shume informacion ne lidhje me kontaktet
indirekte ne sistemet TU do te gjeni ne kapitullin F.
Rreziku nga kontakti indirekt në rastin e një prishje TM

Nëse prishja e izolimit në një aparat është në mes të një përçuesi dhe mbështjellësi
metalik, kjo nuk është në përgjithësi e mundur për të kufizuar rritjen e tensionit të
mbështjellësit në 50V ose më pak, thjesht duke ulur rezistencën e tokëzimit në një
vlerë të ulët. Zgjidhja në këtë rast është që të krijohet një situate ekuipotenciale duke
lidhur percuesit qe nderlidhin te gjitha pjeset metalike te instalimit. Kjo zgjidhje mund
te mbaje tensionin e prekjes poshte limitit te rrezikshmerise.
Standardet IEC 61936 dhe EN 50522 ofrojne nje perqasje me te sofistikuar mbi
mbrojtjen e personit ndaj kontaktit indirekt ne instalimet TM dhe TL. Metoda e ketyre
standardeve autorizon limite me te larta te tensionit te prekjes te justifikuara nga vlera
me te larta te rezistences se trupit te njeriut dhe rezistencave shtese nga kepucet dhe
shtresa e zhavorrit ne vendin e instalimit.
3.2 Mbrojtja e transformatorit dhe e qarqeve

Pajisjet elektrike dhe qarqet në nënstacion duhet të mbrohen në mënyrë që të
shmangen ose të kontrollohet dëmi për shkak të rrymave jo të zakonshme dhe/
ose tensioneve. Të gjitha pajisjet e përdorura në instalimet e sistemit të energjisë
kanë vlera përballuese të standardizuara për kohë të shkurtër për mbirrymat dhe
mbitensionet. Roli i skemës mbrojtëse është që të sigurojë që kjo e fundit të përballojë
kufijtë të cilët kurrë nuk mund të tejkalohen. Në përgjithësi, kjo do të thotë se kushtet
e prishjes duhet të riparohen sa më shpejtë të jetë e mundur pa humbur sigurimin e
koordinimit ndërmjet pajisjeve mbrojtëse të sipërme dhe të poshtme që pajisjet të jenë
të mbrojtura. Kjo do të thotë, kur ekziston një prishje në rrjet, në përgjithësi disa pajisje
mbrojtëse e zbulojnë prishjen në të njëjtën kohë por vetëm njëra duhet të veprojë.
Per shembull, nje qark i shkurter qe ndodh ne anen dytesore te nje transformatori
fuqie, duhet te uli vetem nderpreresin e qarkut ne ate ane. Ndersa nderpreresi i qarkut
i instaluar ne anen kryesore duhet te qendroje i mbyllur. Ne nje transformator te
mbrojtur me siguresa TM , siguresat nuk duhet te goditen.
Zakonisht dy lloj pajisjesh mund te ndrepresin rrymat me defekt, nderpreresit e qarkut
dhe siguresat:
b Nderpreresit e qarkut duhet te jene te pajisura me rele mbrojtese me tre funksionet
e meposhtme:
v Matjen e rrymes
v Zbulimin e defekteve
v Leshimin e nje komande per uljen e nderpreresit
b Siguresat goditen nga kushte te caktuara defektesh

B15
3.2.1 Mbrojtja e transformatorit
Ndikimi për shkak të rrjetit të furnizimit

Dy lloje mbitensionesh mund të dëmtojnë apo shkatërrojnë një transformator :
b Mbitensionet atmosferike
Mbrojtësi Informacion alarmi:
Defekte të vogla që Mbitensionet atmosferike shkaktohen nga një goditje e rrufesë e cila bie në të ose në
shkaktojnë çlirim të afërsi të një linje ajrore.
ngadaltë të gazit
ose rrjedhje gazi
b Mbitensionet e komutimit
Një ndryshim i papritur në kushtet e përcaktuara operuese në një rrjeti elektrik shkakton
paraqitjen e fenomeneve kalimtare. Kjo zakonisht është një frekuencë e lartë ose një
Rele Buchholz
Pet-cock
valë oshiluese goditëse e tensionit.
Depozita e
transformatorit Informacion i çkyçjes:
Për të dy mbitensionet, pajisja mbrojtëse e mbitensionit në përgjithësi është sensori me
Çelësi i Defekte të brendshme Oksid Zinku i lidhur ne unazen TM te transformatorit.
mërkurit që çlirojnë me shpejtësi
gaz dhe presion të
brendshëm të lartë Ndikimi për shkak të ngarkesës
për tek Nga Mbingarkesat shpesh ndodhin për shkak të kërkesës së rastësishme të një numri të
mbrojtësi transformatori ngarkesave të vogla, ose në rritjen e fuqisë së dukshme (kVA) kërkesë të instalimit, për
i vajit
shkak të zgjerimit në një fabrike, me zgjerime të njëpasnjëshme të ndërtimit dhe kështu
më radhë. Rritja e ngarkesës rrit temperaturën e instalimit elektrik dhe të materialeve
Fletë reektor
izoluese. Si rezultat, rritja e temperaturës përfshin një reduktim të jetëgjatësisë së
pajisjeve. Pajisjet mbrojtëse të mbingarkesës mund të gjendën në anën primare ose
sekondare të transformatorit.
Fig. B16a : Tranformator me mbrojtje nga relet
Mbrojtja nga mbingarkesat e transformatorit ofrohet nga një rele dixhitale e cila vepron
buchholz
në shkyçjen e ndërprerësit të qarkut në anën sekondare të transformatorit. Rele të tilla,
zakonisht quhen rele të mbingarkesës termike, artificialisht simulon temperaturën, duke
marrë parasysh kohën konstante të transformatorit. Disa prej tyre janë në gjendje
të marrin parasysh efektin e rrymave harmonike për shkak të ngarkesave jolineare
(rafinuesit, pajisjet kompjuterike, pajisjet me shpejtësi të ndryshueshme…). Ky lloj i
releve është gjithashtu në gjendje të parashikojë kohën para shkyçjes nga mbingarkesa
dhe kohën e pritjes pas shkyçjes. Kështu që, ky informacion është shumë i dobishëm
për të kontrolluar reduktimet.
Përveç kësaj, transformatorët e mëdhenj me vaj shpesh kanë të vendosur dy termostate,
njëra për qëllim të alarmit dhe tjetra për shkyçje.
Transformatorët të tipit-të thatë (pa vaj) përdorin sensorët e ngrohjes të vendosur në
pjesën më të nxehtë të izolimit të pështjellave për alarm dhe shkyçje.
Secila nga këto pajisje (rele termike, termostat, sensorët e ngrohjes) në përgjithësi
sigurojnëdy nivele të zbulimit:
b Një nivel të ulët që përdoret për të aktivizuar një alarm që lajmëron personelin e
mirëmbajtjes,
b Një nivel të lartë për të ndërprerë energjinë në transformator
Defektet e brendshme ne transformatoret me vaj

Ne transformatoret me vaj defektet e brendshme mund te klasifikohen si me poshte:
v Prej mikro harqeve të defekteve fillestare në izolimin e pështjellave
v Degradimit me kalimin e kohes te materialeve izoluese
v Lidhja e shkurter faze - tokezim
v Lidhja e shkurter faze - faze
Ne varesi te llojit te transformatorit ka dy lloje pajisjesh qe zbulojne defektet e
Fig. B16b : Transformator me mbrojtes rezerve brendshme ne nje transformator me vaj.
b Relet klasike mekanike Buchholz (shiko Fig. B16a). Këto rele mund të detektojnë një
akumulim te ngadalshëm të gazrave i cili rezulton prej harqeve të prishjeve fillestare në
izolimin e pështjellave ose nga hyrja e ajrit për shkak të një rrjedhje të vajit (shiko Fig.
B16b).
b DGPT (Zbulimi i Gazit, Presionit dhe Temperatures) per transformatoret integral (shiko
Fig. B17, Fig. B18a dhe Fig. B18b). Ky lloj transformatori prodhohet deri ne 10 MVA.
DGPT dhe Buchholz zbulojne clirimin e gazrave si dhe mbi presionet e brendshme, por
monitorojne gjithashtu edhe temperaturen e gazit.
Ne lidhje me monitorimin e gazit dhe temperatures Buchholz dhe DGPT ofrojne dy
menyra zbulimi:
b Një nivel të ulët që përdoret për të aktivizuar një alarm që lajmëron personelin e
mirëmbajtjes,
b Një nivel të lartë që ul pajisjen ckycese te instaluar ne anen kryesore te transformatorit.
Buchholz dhe DGPT jane te pershtatshme per zbulimin e rrjedhjes se vajit.
Fig. B18a : Kontaktet e reles mbrojtese Fig. B18b : Rele mbrojtese DGPT e
Fig. B17 : Transformator i mbushur plotesisht DGPT te transformatorit transformatorit

furnizimit me TM
B16
Mbi ngarkesat dhe defektet e brendshme ne transformatoret e llojit te thate (shiko
Fig. B19 dhe Fig. B20)
Transformatorët e llojit të thatë mbrohen nga mbinxehja, e cila mund të shkaktohet nga
mbingarkesat e mundshme të rrjedhës së poshtme, me anë të një releje të posaçme që
kontrollon sensorët termikë të fiksuar te pështjellat e transformatorit (shihni Fig. B20).
Defektet e brendshme, kryesisht te lidhjet e shkurtra midis spirave të pështjellave

dhe qarqet e shkurtra fazë-tokëzim brenda një transformatori të llojit të thatë,ndreqen
nga ndërprerësit e qarkut ose nga siguresat e instaluara në anën e përparme të
transformatorit. Në ato raste kur përdoret, shkyçja e ndërprerësve të qarkut aktivizohet
nga masat mbrojtëse të mbirrymave fazë-fazë dhe fazë-tokëzim.
Një vëmendje e veçantë duhet t’u kushtohet defekteve në lidhjen e shkurtër midis
spirave të pështjellave:
Fig. B19 : Transformator i llojit të thatë b Zakonisht ato prodhojnë mbirryma mesatare. Për shembull, në rastet kur 5% i një
pështjellë me TL bën qark të shkurtër, rryma elektrike e transformatorit nuk e tejkalon 2
In, ndërsa kur qarku i shkurtër prek 10% të pështjellave, rryma elektrike kufizohet deri në
3 In.
b Siguresat nuk janë të përshtatshme për të rregulluar si duhet rryma të tilla.
b Transformatorët e llojit të thatë nuk kanë pajisje mbrojtëse shtesë si DGPT
posaçërisht për detektimin e defekteve të brendshme.
Për këtë arsye, defektet e brendshme që prodhojnë mbirryma të ulëta mund të mos
bllokohen nga siguresat. Preferohet një mbrojtje me rele të mbirrymës që kanë
karakteristika dhe specifika të përshtatshme (për shembull gama e releve të Schneider
Electric VIP).
Dallimi ndërmjet pajisjeve mbrojtëse të transformatorit të rrjedhës së poshtme dhe

të sipërme
Është një praktikë e zakonshme të bëhet dallimi ndërmjet ndërprerësve të qarkut TM
ose siguresave të instaluara në anën e përparme të transformatorit dhe ndërprerësit të
qarkut TU .
Fig. B20 : Rele termike për mbrojtje transformatori të
Karakteristikat e mbrojtëseve që bëjnë shkyçjen ose ndërprerjen e qarkut të TM ose
llojit të thatë (Ziehl)
lakores operuese të siguresave duhet të jenë të ngjashme si në rastin e defekteve në
rrjedhën e poshtme kur ka shkyçje të ndërprerësit të qarkut. Ndërprerësi i qarkut TM
duhet të qëndrojë i mbyllur ose siguresa nuk duhet të shpërthejë.
Lakorja e shkyçjes së siguresave TM, mbrojtja TM dhe ndërprerësit e qarkut TU
pasqyrohen në grafikë, ku koha e operimit shfaqet si një funksion i rrymës.
Koha Koha minimale e siguresës Lakoret janë përgjithësisht të tipit me kohë të kundërt. Ndërprerësit e qarkut TU kanë një
TM para-harkut elektrik
ndërprerje të papritur e cila përcakton limitin e veprimit të menjëhershëm.
B/A u 1.35 në çdo Lakoret e zakonshme shfaqen në Fig. B21.
moment kohor
D/C u 2 për çdo
vlerë të rrymës Dallimi ndërmjet ndërprerësit të qarkut TU dhe siguresave TM (shihni Fig. B21
dhe Fig. B22)
b Të gjitha pjesët e lakores së siguresës TM duhet të jenë mbi dhe në të djathtë të
lakores së TU CB.
D
Karakteristika çkyçëse b Në mënyrë që siguresat të mbeten të paprekura (pra të padëmtuara), duhet të
e ndërprerësit plotësohen këto dy kushte:
C të qarkut v Të gjitha pjesët e lakores së siguresës para harkut minimal duhet të jenë të vendosura
në të djathtë të lakores TU CB me një faktor të barabartë ose më të madh se 1.35.
Rryma - Shembull: në kohën T, kur lakorja CB kalon nëpërmjet një pike që korrespondon
A
B me 100 A, lakorja e siguresës, në të njëjtën kohë T, duhet të kalojë nëpër një pikë që
korrespondon me 135 A ose më shumë, dhe kështu me radhë.
v Të gjitha pjesët e lakores së siguresës duhet të jenë mbi lakoren CB me një faktor të
Fig. B21 : Dallimi ndërmjet operimit të siguresës TM barabartë ose më të madh se 2.
dhe shkyçës së ndërprerësit të qarkut TU për mbrojtjen - Shembull: në një nivel të caktuar I, lakorja CB kalon nëpërmjet një pike që
e transformatorit korrespondon me 1.5 sekonda, lakorja e siguresës në të njëjtin nivel rryme duhet të
kalojë një pikë që korrespondon me 3 sekonda ose më shumë etj.
Faktorët 1.35 dhe 2 bazohen te toleranca e prodhimit maksimal të standardit për
siguresat TM dhe ndërprerësit e qarkut TU.

Për të krahasuar dy lakoret, rrymat TM duhet të konvertohen me rrymat ekuivalente TU
ose anasjelltas.
U1 TM TU U2
Dallimi ndërmjet ndërprerësit të qarkut TU dhe ndërprerësit të qarkut TM
b Të gjitha pjesët e lakores minimale të ndërprerësit të qarkut TM duhet të kalojnë në të
Fig. B22 : Konfigurimi i ndërprerësit të qarkut TU dhe djathtë të lakores TU CB me një faktor të barabartë ose më të madh se 1.35.
siguresës TM
- Shembull: në kohën T, kur lakorja TU CB kalon një pikë që korrespondon me 100 A,
lakorja TM CB, në të njëjtën kohë T, duhet të kalojë një pikë që korrespondon me 135 A
ose më shumë, dhe kështu me radhë.
b Të gjitha pjesët e lakores TU CB duhet të jenë mbi lakoren TU CB. Dallimi kohor
ndërmjet dy lakoreve duhet të jetë të paktën 0.3 s për secilën vlerë të rrymës.
Faktorët 1.35 dhe 0.3 s bazohen në nivelin maksimal të tolerancës së prodhimit të
transformatorëve të rrymës TM, reletë mbrojtëse TM dhe ndërprerësit e qarkut TU.

B17
3.3 Mbrojtja e transformatorit TM/TU
me ndërprerës qarku
Mbrojtja e transformatorit TM/TU me ndërprerës qarku përdoret zakonisht në
aplikacionet e mëdha tregtare, industriale dhe ndërtimore, sidomos kur fuqia e
transformatorit tejkalon 800 kVA. Në këto aplikime, centralet me njësi modulare ofrojnë
fleksibilitet të lartë.
Zinxhiri mbrojtës i çdo njësie mund të përfshijë rele vetushqyese (shihni Fig. B23 dhe
Fig. B24) që ofrojnë CT të optimizuara dhe një nivel të lartë sigurie (shihni Fig. B25).
Kjo zgjedhje mundëson përfitime interesante lidhur me:

b Mirëmbajtjen
b Përmirësimin e mbrojtjes së transformatorit
Fig. B23 : Rele vetushqyese Schneider Electric VIP b Përmirësimin e dallimit me instalimin TU
30 për mbrojtje minimale të transformatorit b Pandjeshmërinë ndaj rrymave vërshuese
b Detektimin e defekteve të vogla të rrymave të tokëzuara.
Fig. B24 : IDMT vetushqyes Schneider Electric VIP

300 (Koha minimale e përcaktuar) mbirryma dhe rele
për defektet e tokëzimit
Fig. B25 : Centralët Schneider Electric SM6 dhe Premset që përfshijnë mbrojtjen e
transformatorëve TM/TU me ndërprerës qarku në reletë vetushqyese

furnizimit me TM
B18
3.3.1 Mirëmbajtja
Reletë mbrojtëse moderne nuk kanë pothuajse asnjë kosto mirëmbajtjeje, pasi ato
kanë edhe disa karakteristikat vetë-testuese. Megjithatë, zinxhiri i mbrojtjes duhet të
kontrollohet gjatë kolaudimit dhe të verifikohet vazhdimisht në mënyrë periodike
(çdo 5 ose 10 vite).
3.3.2 Performanca e mbrojtjes

Ndërprerësit e qarkut të kombinuar me reletë elektronike mbrojtëse ofrojnë shumë
përfitime përzgjedhëse, si:
b koordinim me pajisjet të rrjedhës së poshtme dhe të sipërme;
b dallim i rrymave vërshuese;
b detektim i defekteve të vogla në rrymat fazë-fazë dhe fazë-tokëzim.
3.3.3 Dallimi me instalimin TU

Në rastet kur instalimi TU përfshin një ndërprerës qarku TU të ajrit hyrës, është e lehtë
të bëhet dallimi me ndërprerësin e qarkut TM, pasi mund të zgjidhet lakorja e djathtë në
relenë elektronike për të bërë dallimin ndërmjet mbrojtjes TM dhe TU.
3.3.4 Rryma vërshuese

Energjizimi i transformatorit prodhon rryma të përkohshme vërshuese shumë të larta që
mund të arrijnë vlera maksimale; deri në dhjetë herë më të larta se piku i transformatorit
aktual zbritës dhe 25 herë më të larta se ai i transformatorit ngritës. Ky është një
fenomen natyror dhe mbrojtja në këtë rast nuk duhet të jetë aktive. Ndërprerësi i qarkut
mundëson fleksibilitet të lartë në shmangien e rrymës shkyçëse, teksa ruan një nivel të
mirë mbrojtjeje prej karakteristikave të rrymave/kohës së relesë elektronike.
3.3.5 Defekt rryme në fazën me magnitudë të ulët

Zakonisht një transformator TM/TU ka një normë shumë të ulët defektesh. Pjesa
më e madhe e defekteve janë defekte fazë-tokëzim ose defekte në lidhjen ndërmjet
pështjellave. Defektet fazë-fazë mes unazave TM ndodhin rrallëherë (shihni Fig. B26).
Defekt i brendshëm i Defekt i brendshëm i Qark i shkurtër brenda

transformatorit ndërmjet transformatorit brenda zbarrës të centralit TU
unazave TM (< 1 %) pështjellave primare (60 %) (< 20 %)
Fig. B26 : Lokalizim i defektit
Pjesa më e madhe e defekteve janë qarqe të shkurtra në një nga spirat e pështjellës
TM ku niveli i defektit është i një magnitude të ulët (1 deri në 6 herë sa rryma nominale)
(shihni Fig. B26).
Në rastin e një ndërprerësi qarku, sapo defekti të prekë kuadrin, releja do ta detektojë
dhe do të aktivizojë në mënyrë të sigurt ndërprerësin e qarkut, duke shkëputur kështu
qarkun e transformatorit TM/TU .
3.3.6 Defektet e rrymës të magnitudës të lartë

Në rastet e rralla të qarqeve të shkurtra ndërmjet unazave TM , mbrojtja duhet të

aktivizohet menjëherë. Në këto raste, ndërprerësi i qarkut është më i ngadaltë se
siguresa TM që ka aftësi të kufizojë rrymën. Megjithatë, ndërprerësi i qarkut do ta
ndalojë defektin në më pak se 100 ms dhe kjo është aq efikase aq sa të shmangë një
dëmtim të rëndë.
3.3.7 Defektet e tokëzimit TM të nivelit të ulët

Në rastet e impedancës së lartë të defektit të tokëzimit te pështjellat TM ose të defekteve
të mëdha të tokëzimit në impedancën e sistemit asnjanës të tokëzimit, magnituda e
defekteve të tokëzimit është nën vlerën nominale të rrymës së transformatorit.
Reletë moderne vetushqyese integrojnë një mbrojtje që është e ndjeshme ndaj
defekteve të tokëzimit, dhe më pas ofrojnë mbulim efikas nën këto kushte.

B19
3.3.8 Rasti i shpërndarjes publike
Në aplikacionet e shpërndarjes së furnizimit publik, si konfigurimet e rrjetit unazor TM,
operatorët kërkojnë nënstacionet më të thjeshta përsëritëse TM/TU të shpërndara në
një zonë të madhe gjeografike. Përgjithësisht, fuqia e rrymës së transformatorëve TM/
TU është e barabartë ose më e vogël se 630 kVA. Ndërprerësit kompakt, dhe zakonisht
ato me shtrirje të kufizuar me tre funksione specifikohen nga operatorët. Në këto raste,
mbrojtja e transformatorëve TM/TU me siguresa TM është zgjidhja më e mirë (shihni
Fig. B27).
Fig. B27 : Ndërprerësi kompakt me tre funksione
3.4 Ndërlidhjet dhe funksionimet e kushtëzuara

Keqfunksionimet e instalimeve elektrike mund ta ekspozojnë stafin operativ ndaj
rreziqeve dhe aksidenteve elektrike.
Si masë mbrojtëse ndaj rendit jo të saktë të manovrave të kryera nga stafi operativ,
ndërlidhjet mekanike dhe elektrike përfshihen brenda qarqeve të kontrollit të aparatit
elektrik.
Ndërlidhjet mund të klasifikohen në dy kategori:
b Ndërlidhjet funksionale të inkorporuara te njësitë funksionale TM dhe të dedikuara
posaçërisht për funksionimin e aparatit që ndodhet vetëm brenda njësisë. Këto
ndërlidhje kryhen përgjithësisht me anë të mjeteve specifike teknike që lidhen tek
mekanizmat e aparatit.
b Ndërlidhjet ndërmjet njësive funksionale TM ose ndërmjet një njësie funksionale
dhe një pajisje tjetër, si p.sh. një transformator TM/TU. Pjesa më e madhe e këtyre
ndërlidhjeve realizohen me anë të kalimit të çelësave nga një pajisje te tjetra në
momentin e shkyçjes së tyre. Ato mund të përmirësohen me ndërlidhje elektrike shtesë.
3.4.1 Ndërlidhjet funksionale

Disa ndërlidhje janë të detyrueshme brenda njësive funksionale TM sipas standardit
IEC 62271-200, posaçërisht për ndërprerësit e mbyllur në rrethime metalike për të
parandaluar p.sh.:
b mbylljen e një çelësi ose ndërprerësi qarku në një çelës të mbyllur të tokëzuar;
b mbylljen e një çelësi të tokëzuar ndërkohë që funksioni përkatës i kalimit nuk është
aktiv
Ndërlidhje specifike shtesë mund të përcaktohen nga përdoruesit nëse kërkohen nga
rregullat e tyre të funksionimit, për shembull:
b Lejimi i hapjes së një ndarjeje për lidhjen e kabllos TM vetëm nëse çelësi i tokëzimit i
lidhur me pjesën fundore të kabllos TM është i mbyllur.
Për të pasur akses në një ndarje TM duhet të kryhen disa hapa sipas një rendi të para-
caktuar. Për ta rikthyer sistemin në kushtet fillestare, hapat duhet të ndiqen në rendin e
kundërt.
Procedurat dhe udhëzimet e posaçme mund të garantojnë që hapat e funksionimit të

ndiqen në rendin e duhur.
Për këtë arsye, aksesueshmëria në një ndarje TM mund të kontrollohet nga një
ndërlidhje ose të kryhet sipas procedurave. Një ndarje mund të jetë e aksesueshme
vetëm me anë të mjeteve, nëse aksesi tek ajo ndarje nuk është i nevojshëm për
funksionimin normal ose mirëmbajtjen e ndërprerësit, ose “jo e aksesueshme”, aksesi
është ose i ndaluar ose i pamundur (shihni Fig. B28).

furnizimit me TM
B20
Forma e aksesisimit Karakteristikat e aksesit Lloji i ndërtimit
në një ndarje
Kontrolluar nga një ndërlidhje Hapje për funksione të Aksesi kontrollohet nga struktura
zakonshme ose mirëmbajtjeje, e ndërprerësit p.sh. ndërlidhjet e
p.sh. zëvendësim i siguresës integruara parandalojnë hapjet e
paautorizuara.
Mbështetur mbi procedurat Hapje për funksione të Kontrolli i aksesit me anë të
zakonshme ose mirëmbajtjeje, një procedure të përshtatshme
p.sh. zëvendësim i siguresës (udhëzuesi i punës nga
operatori) e kombinuar me një
pajisje kyçëse (dry).
Mbështetur në instrumente Hapje për funksione jo të Akses vetëm me mjete për
zakonshme dhe mirëmbajtjeje, hapjen; procedurë e posaçme
p.sh. testimi i kabllove. aksesi (udhëzim i operatorit)
I paaksesueshëm Shkyçja nuk është e mundur dhe nuk lejohet për operatorin;
shkyçjet mund të shkatërrojnë ndarjen. Kjo vlen kryesisht për
ndërprerësit me izolim gazi, ndarjet e të cilëve janë të mbushura
me gaz. Për arsye se mirëmbajtja nuk është e nevojshme dhe nuk
kushtëzohet nga klima, aksesi nuk kërkohet dhe nuk lejohet.
Fig. B28 : Format e aksesimit në një ndarje
3.4.2 Ndërlidhja kryesore

Ndërlidhjet ndërmjet pajisjeve të pozicionuara në njësitë funksionale TM autonome ose
ndërmjet një njësie funksionale dhe aksesit në një transformator TM/TU realizohen me
anë të çelësave.
Parimi mbështetet te mundësia e lirimit ose bllokimit të një ose disa çelësave, nëse
përmbushen kushtet e funksionimit. Këto kushte garantojnë sigurinë e stafit duke
shmangur ndërmarrjen e hapave të pasakta në punë.
Shënim: Në lidhje me nënstacionet TM/TU, ndërlidhjet do të specifikohen gjatë fazës së

dizajnit. Për këtë arsye, aparatet që do të kenë ndërlidhje, gjatë prodhimit do të pajisen
me çelësat e duhur dhe pajisjet kyçëse.
3.4.3 Vazhdueshmëria e shërbimit

Parimi i Humbjes së Vazhdueshmërisë të Shërbimit: "LSC" (shihni Fig. B29 dhe Fig.
B30) përcakton kushtet e dhënies së aksesit në cilëndo ndarje të aksesueshme të
tensionit të lartë të një njësie funksionale të tensionit të lartë.
IEC 62271-200 përcakton katër kategoritë e Humbjes së Vazhdueshmërisë të
Shërbimit: LSC1, LSC2, LSC2A, LSC2B.
Secila kategori përcakton se cilat janë ndarjet e tjera të tensionit të lartë dhe/ose
njësitë funksionale që mund të vazhdojnë të marrin energji kur hapet një ndarje e
aksesueshme e tensionit të lartë në një njësi të caktuar funksionale.
Për arkitekturat e zbarrave autonome vlejnë përkufizimet e mëposhtme:
b Njësia funksionale LSC1
Njësi funksionale që ka një ose disa ndarje të tensionit të lartë të aksesueshme me
parametra të tillë që, nëse një nga këto ndarjet e aksesueshme të tensionit të lartë
është e shkyçur, zbarra dhe një ose disa prej njësive funksionale të ndërprerësit duhet
të deenergjizohen.
b Njësia funksionale LSC2
Njësi funksionale që ka të paktën një ndarje të aksessueshme për lidhjet e tensionit
të lartë (e quajtur ndarja e lidhjes), me parametra të tillë që, në rastet kur ndarja është
e hapur, zbarra mund të vazhdojë të mbetet e energjizuar. Të gjitha njësitë e tjera
funksionale të ndërprerësit mund të punojnë normalisht.
Shënim: Në rastet kur njësitë funksionale LSC2 kanë ndarje të aksesueshme përveç
ndarjes së lidhjes, përcaktohen edhe nënndarje të mëtejshme në LSC2A dhe LSC2B.
b Njësia funksionale LSC2A

Njësi funksionale që ka disa ndarje të tensionit të lartë të aksesueshme, me parametra
të tillë që, zbarra të vazhdojë të jetë e energjizuar kur cilado prej ndarjeve të
aksesueshme të tensionit të lartë të jetë e shkyçur. Të gjitha njësitë e tjera funksionale
të ndërprerësit mund të vazhdojnë të punojnë normalisht.
b Njësia funksionale LSC2B
Njësi funksionale me disa ndarje të aksueshme të tensionit të lartë, me parametra
të tillë që, ndarja e lidhjeve të tensionit të lartë dhe zbarra të vazhdojnë të jenë të
Fig. B29 : Shembull i arkitekturës së njësisë funksionale energjizuara edhe kur shkyçet cilado prej ndarjeve të aksesueshme të tensionit të
me ndarje që favorizojnë vazhdueshmërinë e shërbimit lartë. Të gjitha njësitë e tjera funksionale të ndërprerësit mund të vazhdojnë të punojnë
normalisht.

B21
Vlen në rastet kur
Në rastet kur një nga ndarjet e njësive Një ose disa prej ndarjeve tek njësitë
LSC1 funksionale është e shkyçur, zbarra dhe një funksionale të marra nën shqyrtim janë
ose disa prej NJF-ve të ndërprerësit duhet të të aksesueshme
de-energjizohen
Në rastet kur ndarja e kabllos ëshë e shkyçur, Vetëm ndarja e lidhjes tek njësia
zbarra mund të vazhdojë të jetë e energjizuar funksionale e marrë nën shqyrtim
LSC2 dhe të gjitha njësitë e tjera funksionale të është e aksesueshme
ndërprerësit mund të punojnë normalisht
Zbarra mund të mbetet e energjizuar në Disa ndarje të njësive funksionale

rastet kur një prej ndarjeve të aksesueshme të marra në shqyrtim janë të
të tensionit të lartë të jetë e shkyçur. Të gjitha aksesueshme
LSC2A
njësitë e tjera funksionale të ndërprerësit
mund të punojnë normalisht
Ndarja e lidhjeve të tensionit të lartë dhe Disa ndarje të njësive funksionale
LSC2B zbarra mund të mbeten të energjizuara në të marra në shqyrtim janë të
rastet kur ndarja e aksesueshme e tensionit të aksesueshme
lartë të jetë e shkyçur. Të gjitha njësitë e tjera
funksionale të ndërprerësit mund të punojnë
normalisht.
Fig. B30 : Përkufizimet e Humbjes së Vazhdueshmërisë së Shërbimit
3.4.4 Interbllokët në nënstacione

Shembuj të interbllokëve funksionalë, të fiksuar në njësitë e vetme funksionale
b Mbyllje e çelësit ndërprerës të ngarkesës: dera duhet të jetë e kyçur dhe çelësi i
tokëzimit i shkyçur
b Mbyllje e çelësit të tokëzimit: dera duhet të jetë e kyçur dhe ndërprerësi përkatës i
qarkut, çelësi dhe/ose aparati i izolimit të jenë të shkyçura
b Akses në një ndarje të aksesueshme: ndërprerësi përkatës i qarkut, çelësi dhe/ose
aparati i izolimit duhet të jenë të shkyçura dhe çelësi i tokëzimit duhet të jetë i kyçur
Shembuj të interbllokëve funksionalë që përfshijnë disa njësi funksionale ose
pajisje të veçanta (shihni Fig. B31):
Le të marrim në analizë një transformator TM/TU të furnizuar nga një njësi funksionale
TM që përfshin:
b Një çelës ndërprerës të ngarkesës
b Disa siguresa TM
b Një çelës të tokëzuar
Transformatori instalohet në një dhomë të posaçme.
Aksesi në transformatori TM/TU autorizohet kur plotësohen këto kushte:
b Çelësi ndërprerës i ngarkesës i shkyçur
b Çelësi i tokëzimit TM është i kyçur dhe i bllokuar në pozicionin ‘kyçur’
b Ndërprerësi i qarkut TU i shkyçur dhe i bllokuar në pozicionin ‘shkyçur’
Rendi që duhet të ndiqet gjatë kryerjes së procedurave për t’i përmbushur këto kushte
në siguri të plotë është:
b Hapi 1: Hapni TU CB dhe kyçeni në pozicion ‘shkyçur’ me çelësin "O". Në atë
moment, çelësi "O" është i shkyçur
b Hapi 2: Hapni çelësin ndërprerës të ngarkesës TM. Sigurohuni që treguesit e "pranisë
së tensionit" të jenë të fikur, shkyçni çelësin e tokëzimit me çelësin O, tani çelësi O
është i bllokuar
b Hapi 3: Mbyllni çelësin e tokëzimit TM dhe kyçeni në pozicion ‘kyçur’ me çelësin S.
Tani çelësi S është i lirë.
b Hapi 4: Çelësi S lejon hapjen e derës së dhomëzës së transformatorit. Kur dera është
e hapur, çelësi S është i bllokuar.

Rivendosja e furnizimit të centralit TU kryhet duke ndjekur hapat e kundërta të
funksionimit:
b Hapi 1: Mbyllje e derës së dhomëzës së transformatorit
b Hapi 2: Hapje e çelësit të tokëzimit TM
b Hapi 3: Mbyllje e çelësit ndërprerës të ngarkesës TM
b Hapi 4: Mbyllje e ndërprerësit të qarkut TU.
Për shkak të prodhimit të TU, disa rregullore kombëtare kanë nevojë për një
sistem tokëzimi si një pajisje e përkohshme ose e përhershme për funksionimin e
transformatorit në kushte të plota sigurie dhe lidhja e tokëzimit do të integrohet brenda
një procedure ndërlidhjeje.

furnizimit me TM 3 Mbrojtja ndaj rreziqeve elektrike,
B22
o o
çelësi O
o
o çelësi O
s
çelësi S s s s
çelësi S
Kushtet fillestare: Centrali TU i energjizuar. Çelësi ndërprerës Hapi 3: Çelësi ndërprerës i ngarkesës i shkyçur,
i ngarkesës TM i mbyllur. Ndërprerësi i qarkut TU i mbyllur. Ndërprerësi i qarkut TU i shkyçur dhe i bllokuar në pozicionin
Çelësi i tokëzimit i shkyçur dhe i bllokuar në pozicionin ‘shkyçur’. Çelësi i tokëzimit i kyçur dhe bllokuar, Çelësi O i
‘shkyçur’. Çelësi O i bllokuar. Çelësi S i bllokuar. bllokuar, Çelësi S i lirë.
o o
çelësi O
o
o çelësi O
s
çelësi S s s s
çelësi S
Hapi 1: Çelësi ndërprerës i ngarkesës i kyçur. Hapi 4: Çelësi ndërprerës i ngarkesës i shkyçur,
Ndërprerësi i qarkut TU i shkyçur dhe i bllokuar. Çelësi i Ndërprerësi i qarkut TU i shkyçur dhe i bllokuar në pozicionin
tokëzimit i shkyçur dhe i bllokuar në pozicionin ‘shkyçur’. ‘shkyçur’. Çelësi i tokëzimit i kyçur dhe i bllokuar, dera e
Çelësi O i lirë, Çelësi S i bllokuar. dhomëzës së transformatorit e shkyçur, Çelësi O i bllokuar,
Çelësi S i bllokuar.
o
çelësi O
Legjenda
s Pa çelës
çelësi S s Çelës i lirë
Çelës i kyçur
Panel ose derë
Hapi 2: Çelësi ndërprerës i ngarkesës i shkyçur,

ndërprerësi i qarkut TU i shkyçur dhe i bllokuar në pozicionin
‘shkyçur’.
Çelësi i tokëzimit i shkyçur, Çelësi O i bllokuar, Çelësi S i
bllokuar.
Fig. B31 : Shembull i sistemit të ndërlidhjes TM / TU

4 Nënstacioni i konsumatorëve
me matës TU
B23
4.1 Përkufizim
Një nënstacion i konsumatorit me matës TU është një instalim elektrik i lidhur me
sistemin e furnizimit të shpërndarjes në një tension nominal prej 1 kV deri në 35 kV,
dhe në përgjithësi përfshin një transformator TM/TU të vetëm, i cili nuk tejkalon 1250
kVA. Nënstacioni mund të instalohet brenda një dhome të posaçme ose në një ambient
të jashtëm në një strehë të parafabrikuar.
4.2 Funksionet e nënstacionit me matësin TU

4.2.1 Lidhja me rrjetin TM
Lidhja me rrjetin TM mund të bëhet me anë të:
b Një kablloje të vetme të shërbimit ose linje ajrore,
b Fiderave paralelë të dyfishtë nëpërmjet dy çelësave ndërprerës të ngarkesës të
ndërlidhur mekanikisht
b Një njësie kryesore unazore që ka dy çelësa ndërprerës të ngarkesës.
4.2.2 Transformatorët TM/TU
Që prej ndalimit të përdorimit të PCB-së në shumë vende, teknologjitë që mbetën për
izolimin e transformatorëve janë:
b Transformatorët e zhytur në vaj, për nënstacionet e vendosura jashtë godinave
b Transformatorët e llojit të thatë me rrëshirë për transformatorët e vendosur brenda
godinave, si p.sh. ndërtesat ku publiku ka akses.
Rregulloret lokale përcaktojnë rastet kur përdorimi i transformatorëve me rrëshirë është
i detyrueshëm.
4.2.3 Matësit
Pjesa më e madhe e parimeve të matësve dhe të faturimit llogarisin edhe humbjet e
transformatorëve TM/TU.
Karakteristikat dhe vendndodhja e VT dhe CT të dedikuara për matësit duhet të
përmbushin kriteret e përcaktuara nga operatori.
Matësit e transformatorëve të rrymës instalohen në përgjithësi në kutinë terminale TU
të fuqisë së transformatorit, ose mund të instalohen në një ndarje të dedikuar brenda
centralit kryesor TU.
Ndarjet që strehojnë matësit VT dhe CT vulosen zakonisht nga operatori i shpërndarjes
me vulë sigurie.
Matësit montohen në një panel të dedikuar që mund të aksesohet kurdoherë nga
operatori i shpërndarjes.
4.2.4 Gjeneratorët emergjent lokal
Gjeneratorët emergjent standby kanë për qëllim të mbartin furnizimin me energji
elektrike për ngarkesat themelore, në rast të dështimit të sistemit të furnizimit me energji
elektrike.
Një nënstacion me matës TU mund të përfshijë një gjenerator të vetëm për emergjencat
të lidhur në nivel të tensionit të ulët te centrali kryesor shpërndarës TU.
Gjeneratori mund të përshtatet në kapacitet për të furnizuar të gjithë instalimin ose një
pjesë të tij. Në këtë rast, gjeneratori duhet të shoqërohet nga një sistem i ndërprerjes së
planifikuar të energjisë. Ngarkesat që kërkojnë furnizim emergjence mund të grupohen
në një zbarrë të dedikuar TU (shihni Fig. B32).
Fig. B32: Gjeneratorët emergjent në nivel TU
Një bateri (UPS) mund të shtohet kur është e nevojshme në nivel TU për të shmangur
ndërprerjen e furnizimit gjatë ndezjes së gjeneratorit emergjent.
TM Furnizimi i
emergjencës
Furnizimi kryesor
G
Q2
kV LV Q3
Ngarkesa e
UPS emergjencës
Ngarkesat kritike
Fig. B32 : Gjeneratorët emergjent në nivel TU

furnizimit me TM
B24
4.2.5 Kondensatorët
Kondensatorët kanë si qëllim të ruajnë faktorin e fuqisë së instalimit në vlerën
kontraktore të përcaktuar nga operatori i shpërndarjes. Bankat e kondensatorëve janë
të lidhura me centralin kryesor TU dhe mund të rregullohen ose përshtaten me anë të
hapave të kontrolluara nga një rregullator.
Shih kapitullin L"Korrigjim i Faktorit të Fuqisë"
4.2.6 Paneli kryesor TU

Transformatori TM/TU është i lidhur me centralin kryesor të shpërndarjes TU të pajisur
me një ndërprerës të qarkut të përgjithshëm që garanton:
b Mbrojtjen e përgjithshme të instalimit TU
b Izolimin e përgjithshëm të qarqeve TU, në përputhje me rregullat për mbrojtjen e
personave që punojnë me instalimet elektrike
b Mbrojtjen e transformatorit TM/TU ndaj mbingarkesave
Për të përmbushur kriteret e ndërlidhjes të përcaktuar në pikën 3.3, ndërprerësi i qarkut
duhet të ketë diapozitiv brave bllokimi për ta kyçur në pozicionin e ‘shkyçjes’.
4.2.7 Diagrami i rrjetit të thjeshtuar elektrik

Diagrami (Fig. B33) paraqet:
b Metodat e ndryshme të lidhjes së një nënstacioni TM/TU me rrjetin shpërndarës:
v Shërbim i linjës së vetme
v Shërbim i linjës së vetme, i pajisur me elementët e duhur për të bërë lidhje të
ardhshme me një unazë ose fidera paralelë të dyfishtë
v Fidera paralelë të dyfishtë
v Qarku i mbyllur ose shërbimi kryesor unazor
b Mbrojtja e transformatorit TM/TU , me një çelës ndërprerës të ngarkesës ose me një
ndërprerës qarku
b Matësit TU
b Centrali kryesor TU.
4.3 Zgjedhja e pajisjeve TM (Referojuni seksionit 6)

Pajisja TM do t’i përmbushë standardet e zbatueshme IEC dhe rregulloret lokale. Ajo
do të përzgjidhet sipas detyrimeve elektrike dhe mjedisore ndaj të cilit do të vihet në
zbatim.

me matës TU
B25
Mbrojtja TM dhe Matja TU Shpërndarja TU
Furnitori
transformatori TM/TU
Transformatori
Terminalet TU
Shërbimi i linjës Mbrojtja

së vetme
Shërbimi me
dera paralele
Shërbimi me
dera paralele
Celës ndërprerës
i ngarkesës
Shërbimi kryesor
unazor
Mbrojtja Gjeneratori
TU
Fig. B33 : Nënstacion i konsumatorëve me matës TU

furnizimit me TM 5 Nënstacioni i konsumatorëve
me matës TM
B26
5.1 Përkufizim
Një nënstacion i konsumatorit me matës TM është një instalim elektrik i lidhur me sistemin
e furnizimit të shpërndarjes në një tension nominal prej 1 kV deri në 35 kV, i cili mund të
furnizojë:
b Një transformator të vetëm TM/TU që tejkalon zakonisht 1250 kVA
b Disa transformatorë TM/TU
b Një ose disa nënstacione sekondare TM/TU.
Diagrami i linjës së vetme dhe plani i një nënstacioni me matës TM varen nga
kompleksiteti i instalimit dhe ekzistenca e nënstacioneve sekondare.
Për shembull një nënstacion mund të:
b Përfshijë një dhomë të vetme që përmban centralin TM, panelin matës, transformatorët
dhe bordet kryesore të shpërndarjes së tensionit të ulët.
b Furnizojë një ose disa transformatorë, të instaluar secili në një dhomë të posaçme, dhe
centralin kryesor përkatës TU
b Furnizojë një ose disa nënstacione sekondare TM/TU .
5.2 Funksionet e nënstacionit me matës TM

5.2.1 Lidhja me rrjetin TM
Lidhja me rrjetin TM mund të bëhet me anë të:
b Një kablloje të vetme të shërbimit ose linje ajrore
b Fiderave paralelë të dyfishtë nëpërmjet dy çelësave ndërprerës të ngarkesës të
ndërlidhur mekanikisht
b Një njësie kryesore unazore që ka dy çelësa ndërprerës të ngarkesës
5.2.2 Transformatorët TM/TU dhe shpërndarja e brendshme TM

Siç u përmend për nënstacionin me matës TU, lejohen vetëm transformatorët e zhytur në
vaj dhe ato të llojit të thatë me rrëshirë, duke respektuar të njëjtat rregulla të instalimit.
Në rastet kur instalimi përfshin disa transformatorë TM/TU dhe/ose nënstacione
sekondare TM/TU, nevojitet një rrjet i brendshëm shpërndarës.
Sipas nivelit të kërkuar të disponueshmërisë, furnizimi TM tek transformatorët dhe
nënstacionet sekondare mund të bëhet:
b Me anë të fiderave të thjeshtë radialë të lidhur drejtpërdrejtë me transformatorët ose
nënstacionet sekondare
b Me një ose disa unaza përfshirë nënstacionet sekondare TM/TU (Fig. B10)
b Me fidera të dyfishtë që furnizojnë nënstacionet sekondare TM/TU.
Për dy zgjedhjet e fundit, centrali TM i pozicionuar në secilin nënstacion sekondar,
përfshin dy njësi funksionale të çelësave ndërprerës të ngarkesës për lidhjen
e nënstacionit me shpërndarësin e brendshëm TM dhe një njësi mbrojtëse për
transformatorin, për secilin transformator të instaluar në nënstacion.
Niveli i disponueshmërisë mund të rritet duhet përdorur dy transformatorë që funksionojnë
paralelisht ose të lidhur në konfigurim të dyfishtë me një sistem automatik të shkëmbimit.
Nuk rekomandohet përdorimi i transformatorëve TM/TU mbi 2500 kVA për shkak të:
b Nivelit të lartë të rrymës së qarkut të shkurtër të prodhuar në centralin kryesor TU.
b Numrit të kabllove TU
b Numrit të kabllove TU që nevojiten për lidhjen e transformatorit me centralin TU.
5.2.3 Matësit
Karakteristikat dhe vendndodhja e VT dhe CT të dedikuara për matësit duhet të
përmbushin kriteret e përcaktuara nga operatori.
VT dhe CT zakonisht instalohen në centralin TM. Në shumicën e rasteve duhet një njësi
funksionale e posaçme për transformatorët e tensionit, ndërkohë që transformatorët e
rrymës mund të instalohen në njësinë funksionale që strehon ndërprerësin e qarkut, duke
garantuar mbrojtje të përgjithshme të nënstacionit.
Paneli i matësve do të jetë i aksesueshëm kurdoherë nga operatori i shpërndarjes.
5.2.4 Gjeneratorët emergjent lokal

Gjeneratorët emergjent standby (në pritje) kanë për qëllim të mbartin furnizimin me
energji elektrike për ngarkesat themelore në rast defekti të rrjetit shpërndarës të furnizimit
me energji elektrike.
Në varësi të nevojave për energji elektrike, një instalim mund të ketë një ose disa
gjeneratorë emergjent.
Gjeneratorët mund të lidhen:
b Në nivel TM me nënstacionin kryesor TM (shihni Fig. B34). Gjeneratorët mund të
përshtaten për të furnizuar me energji të gjithë instalimin ose vetëm një pjesë të tij.
Në këtë rast, një sistem i ndërprerjes së planifikuar të energjisë duhet t’i caktohet
gjeneratorit(ëve).
b Në nivel TU në një ose disa centrale TU që kanë nevojë për furnizim emergjent me
energji elektrike. Në çdo vendndodhje, ngarkesat që kërkojnë furnizim emergjent mund
të grupohen në një zbarrë të dedikuar TU të furnizuar me energji nga një gjenerator lokal
(shihni Fig. B31).

me matës TM
B27
Niveli TM
TM TM TM
TM TM TM TU TU TU
TU TU TU
Rrjeti i furnizimit TM Gjeneratorët e

emergjencës
Niveli TU
Fig. B34 : Lidhja e gjeneratorëve emergjent në nivel TM
5.2.5 Kondensatorët
Kondensatorët kanë si qëllim të ruajnë faktorin e fuqisë së instalimit në vlerën
kontraktore të përcaktuar nga operatori i shpërndarjes. Bankat e kondensatorëve
mund të jenë fikse ose
të ndryshueshme duke ndjekur disa hapa. Ata mund të lidhen:
b Në nivel TM në nënstacionin kryesor TM
b Në nivel TU në centralin TU.
5.2.6 Centrali kryesor TU

Çdo transformator TM/TU është i lidhur me një central kryesor TU që i përmbush
kriteret e renditura për nënstacionet me matës TU (shihni 4.2.6).
5.2.7 Diagrami i rrjetit të thjeshtuar elektrik

Diagrami (Fig. B35) paraqet:
b Metodat e ndryshme të lidhjes së një nënstacioni TM/TU me rrjetin furnizues
shpërndarës:
v Rrjet i degëzuar ose shërbim i linjës së vetme
v Shërbim i linjës së vetme, i pajisur me elementët e duhur për të bërë lidhje të
ardhshme me një unazë ose fidera paralelë të dyfishtë
v Fidera paralelë të dyfishtë
v Qarku i mbyllur ose shërbimi kryesor unazor
b Mbrojtje e përgjithshme në nivel TM
b Funksionet matëse TM
b Mbrojtje e qarqeve TM
b Centrali shpërndarës TU
Krahas këtyre, krahasuar me një nënstacion me matës TU, një nënstacion me
matës TM përmban përveç tyre:
b Një njësi funksionale ndërprerës qarku TM për mbrojtjen e përgjithshme të
nënstacionit
b Një njësi funksionale me matës TM

b Njësitë funksionale TM të dedikuara për lidhjen dhe mbrojtjen e:
v Transformatorëve TM/TU
v Fiderat TM që furnizojnë nënstacionet sekondare
v Bankat e kondensatorëve TM
v Gjeneratorët emergjent
Mbrojtja e përgjithshme zakonisht mbulon mbrojtjen nga defektet fazë-fazë dhe
fazë-tokëzim. Parametrat duhet të koordinohen me mbrojtjet e instaluara në fiderat
e nënstacioneve primare që furnizojnë instalimin me energji elektrike.

furnizimit me TM 5 Nënstacioni i konsumatorëve
me matës TM
B28
5.3 Zgjedhja e pajisjeve TM (Referojuni kapitullit 6)
Pajisja TM duhet të jetë në përputhje me standardet IEC dhe rregulloret lokale.
Ajo do të përzgjidhet sipas detyrimeve elektrike dhe mjedisore ndaj të cilit do të
vihet në zbatim.
Furnitori Mbrojtja dhe Shpërndarja dhe mbrojtja TM Shpërndarja TU

matja TM e qarqeve dalëse
Shërbimi i linjës
së vetme
Shërbimi i linjës
së vetme
(i pajisur me zgjatues
për të formuar unazë)
Transformator i veçantë
Shërbimi me
dera paralele
Çelës
ndërprerës
i ngarkesës
Shërbimi kryesor
unazor
Gjenerator TU
Fig. B35 : Nënstacion i konsumatorit me matës TM

6 Zgjedhja dhe përdorimi i
pajisjeve TM dhe transformatorit
TM/TU
B29
6.1 Zgjedhja e pajisjeve TM
Pajisjet elektrike duhet t’i rezistojnë detyrimeve elektrike dhe mjedisore që do t’u
nënshtrohen gjatë jetëgjatësisë së tyre pa degradime mekanike dhe dielektrike që
ulin nivelin e tyre të performancës.
6.1.1 Standardet dhe specifikimet

Në varësi të pajisjeve, pjesëve përbërëse dhe produkteve të ndërprerësit TM, duhet
të merren në konsideratë disa standarde përputhshmërie, si:
b IEC 62271-1, 62271-100, 62271-102, 62271-103, 62271-105, 62271-200.
Gjithashtu, mund të jetë e nevojshme përshtatja e rregulloreve lokale sipas
standardeve kombëtare:
b ANSI/IEEE për SHBA-në
b EN për Bashkimin Europian
b GOST për Rusinë
b GB/DL për Kinën.
6.1.2 Llojet e pajisjeve TM

Nënstacionet do të projektohen dhe ndërtohen sipas standardeve dhe praktikave
lokale.
Mund të përdoren llojet e mëposhtme të pajisjeve:
b Njësi modulare ndarëse që mbështesin të gjitha llojet e diagrameve të linjës së
vetme dhe strukturave.
b Zgjidhja kompakte e mbështetur në zgjidhjen e njësisë kryesore unazore kur
furnizimi me energji ofrohet me anë të një unaze.
Një njësi kryesore unazore përfshin dy çelësa ndërprerës të ngarkesës për lidhjen
e nënstacionit me unazën dhe një njësi të mbrojtjes së transformatorit. Disa dizajne
të veçanta kompakte RMU janë posaçërisht të përshtatshme për kushte të vështira
mjedisore.
6.1.3 Ndërprerës modular me mbyllje metalike (Fig. B36)

Standardi IEC 62271-200 specifikon kriteret për "Ndërprerës AC me mbyllje
metalike dhe kontrollet për tensionin nominal mbi 1 kV deri në 52 kV, përfshirë 52
kV".
Kategori të ndryshme të mbylljeve metalike të parafabrikuara të ndërprerësve
përkufizohen në lidhje me pasojat që kanë në vazhdimësinë e shërbimit të rrjetit për
mirëmbajtjen në central.
Për klasifikimin sipas kategorive duhet të merren në konsideratë disa aspekte:
b Përkufizimi i njësisë funksionale: “një element përbërës i ndërprerësit i vendosur
brenda një strukture metalike dhe që përmban të gjithë pajisjen kryesore dhe
ndihmëse të qarkut që nevojitet për të realizuar një funksion të vetëm”, zakonisht një
njësi modulare.
b Përkufizim i një ndarjeje: “një element përbërës i ndërprerësit i vendosur brenda
një strukture të mbyllur metalike. Prodhuesi përcakton elementët përbërës (p.sh.
zbarrë, lidhjet kabllore etj.)”
Fig. B36 : SF6 njësi modulare
b Aksesi tek ndarjet individuale (shihni 3.4.1):
v Kontroll me ndërlidhje
v Sipas procedurave, për ato ndarje që mund të hapen gjatë operimit normal
v Nëpërmjet mjeteve, për ato ndarje që nuk duhet të hapen gjatë operimit normal
v Të paaksesueshme për ato ndarje që nuk duhet të hapen
b Humbja e vazhdueshmërisë së shërbimit (LSC) (shihni 3.4.3) përcakton shkallën
në të cilën ndarjet e tjera mund të mbeten të energjizuara kur një ndarje është e
hapur:
v LSC1, LSC2, LSC2 A, LSC2 B
b Përkufizimi i ndarëses: "një element përbërës i ndërprerësit brenda një strukture
metalike që ndan një ndarje nga një tjetër". Ekzistojnë dy lloje ndarësish:
v PM: ndarës metalik
v PI: ndarës izolues.
Ndërprerësit e mbyllur metalik mund të mbështeten mbi të gjitha teknologjitë

moderne të ndërprerësve, si :
b AIS (Ndërprerësi i izoluar me ajër)
b SIS (Ndërprerësi i izoluar solid)
b GIS (Ndërprerësi i izoluar me gaz)
b 2SIS (Ndërprerësi i izoluar me mburojë solide).

furnizimit me TM
B30
6.1.4 Zgjedhja e panelit të ndërprerësve TM për një qark transformatori
Tre llojet e paneleve të ndërprerësve TM që mund të përdoren:
b Çelësi ndërprerës i ngarkesës i shoqëruar nga siguresat TM, pa koordinim
ndërmjet siguresave dhe vetisë ndërprerëse të çelësit ndërprerës të ngarkesës
b Kombinimi i çelësit ndërprerës të ngarkesës/siguresat TM me një koordinim
ndërmjet siguresave dhe vetisë ndërprerëse të çelësit ndërprerës të ngarkesës
b Ndërprerës qarku
Siç u shpjegua në paragrafin 3.3, një ndërprerës qarku me rele mbrojtëse
të dedikuar siguron një mbrojtje më të mirë të transformatorit se siguresat e
koordinuara ose të pakoordinuara TM me një çelës ndërprerës të ngarkesës.
Shënim: Siguresat e përdorura në kombinimin çelës ndërprerës të ngarkesës/
siguresa kanë gjilpëra goditëse që shkaktojnë shkyçjen e çelësit tripolësh sapo
shpërthen një nga siguresat.
6.2 Udhëzime për përdorimin e pajisjeve TM

Qëllimi i këtij kapitulli është që të ofrojë udhëzime të përgjithshme sesi t’i
shmangemi ose të reduktojmë degradimin e pajisjeve TM në vendet ku ato
ekspozohen ndaj lagështisë dhe ndotjes.
6.2.1 Kushtet e shërbimit normal për pajisjet e brendshme TM

Të gjitha pajisjet TM parashikohen të përdoren në kushte normale siç specifikohen
në standardin IEC 62271-1 “Specifikimet e përbashkëta për ndërprerësit dhe
kontrollet e tensionit të lartë”.
Për shembull, në lidhje me lagështinë, standardi përmend:
b Vlera mesatare e lagështisë relative, e matur gjatë një periudhe prej 24h nuk e
kalon 95%;
b Vlera mesatare e presionit të avullit të ujit, e matur gjatë një periudhe prej 24h nuk
e kalon 2.2 kPa;
b Vlera mesatare e lagështisë relative, e matur gjatë një periudhe njëmujore nuk e
kalon 90%;
b Vlera mesatare e presionit të avullit të ujit, e matur gjatë një periudhe njëmujore
nuk e kalon 1.8 kPa.
Siç tregohet edhe në standard, kondensimi mund të ndodhë rastësisht, edhe nën
kushte normale. Secili ndërprerës i projektuar për kushte të tilla do të përdoret dhe
do të vihen në zbatim masa të posaçme lidhur me vendndodhjen e nënstacionit
për të parandaluar kondensimin, si p.sh. ventilim dhe ngrohje e përshtatshme për
stacionin.
6.2.2 Përdorimi në kushte të rënda

Në kushte të caktuara të vështira që kanë të bëjnë me lagështi dhe ndotje, përtej
kushteve normale të përdorimit të lartë përmendur, pajisjet elektrike mund të
jenë objekt i dëmtimit nga korrozioni i shpejtë i pjesëve metalike dhe degradimi i
sipërfaqes së pjesëve izoluese. Shembuj të masave të përshtatshme mbrojtëse
Fig. B37 : Njësia modulare SM6 kundër kondensimit dhe ndotjes renditen si më poshtë.
Masat përmirësuese për problemet e kondensimit

b Dizajni i kujdesshëm ose ventilim i përshtatshëm i nënstacionit
b Shmangia e ndryshimeve të temperaturës
b Eliminimi i burimeve të lagështisë në mjedisin e nënstacionit
b Instalimi i një sistemi ngrohje, ventilimi, ajri të kondicionuar
b Sigurimi i kabllove në përputhje me rregullat të aplikuara
Masat përmirësuese për problemet e ndotjes

b Pajisja e hapjeve të ventilimit të nënstacioneve me zgarë metalike filtruese për të
reduktuar hyrjen e pluhurit dhe ndotjes, në veçanti kur transformatori është instaluar
në të njëjtën dhomë me ndërprerësin ose centralin e kontrollit.
b Instalim i transformatorit në një dhomë tjetër për të përdorur me më shumë

efikasitet rrjetet e ventilimit, nëse ka.
b Mbajtja e ventilimit të nënstacionit në minimumin e kërkuar për evakuimin e
nxehtësisë së transformatorit në mënyrë që të reduktohet hyrja e ndotjes dhe
pluhurit
b Përdorimi i dhomëzave TM me një shkallë të lartë të mbrojtjes (IP)
b Përdorimi i sistemeve me ajër të kondicionuar me filtra për të kufizuar hyrjen e
ndotjes dhe pluhurit.
b Pastrim i rregullt i të gjitha pjesëve të gjurmëve të ndotjes nga metali dhe pjesët
izoluese.
b Në vend që të përdorni pajisje AIS (Fig. B37), përdorni pajisje që nuk janë të
Fig. B38 : Pajisje TM e Izoluar me shtresë të ngurtë ndjeshme ndaj mjedisit, si GIS ose tipi 2SIS (shihni Fig. B38).
PREMSET

TM/TU
B31
6.3 Zgjedhja e transformatorit TM/TU
Transformatorët duhet të përmbushin kriteret IEC 60076. Një transformator
karakterizohet nga parametrat e tij elektrik, por edhe nga teknologjia e tij dhe
kushtet e përdorimit.
6.3.1 Parametrat karakteristik të një transformatori

b Vlera nominale e fuqisë: fuqia e dukshme konvencionale në kVA mbi të cilën
bazohen vlerat e parametrave të dizajnit dhe ndërtimit të transformatorit. Testimet e
prodhimit dhe garancitë i referohen kësaj fuqie nominale.
b Frekuenca: për sistemet e shpërndarjes së energjisë të llojit të diskutuar në këtë
udhëzues, frekuenca do të jetë 50 Hz ose 60 Hz
b Vlera nominale e tensionit primar: tensioni i shërbimit të rrjetit elektrik me të
cilin lidhet transformatori
b Vlera nominale e tensionit sekondar: tensioni i matur midis terminaleve
sekondare kur transformatori nuk ka ngarkesë dhe energjizohet në vlerën nominale
të tensionit primar
b Raporti i transformatorit: vlera RMS e tensionit primar nominal pjesëtuar me
vlerën RMS të tensionit sekondar nominal
b Nivelet nominale të izolimit: përcaktohen nga vlerat e testimeve të rezistencës
të frekuencës së rrymës mbitensionit dhe testimeve të impulseve të vetëtimave të
tensionit të lartë.
Për nivelet e tensionit të diskutuara në këtë udhëzues, mbitensionet që shkaktohen
nga kalimet janë në përgjithësi më të dobëta se mbitensionet e shkaktuara
nga rrufetë, kështu që për këto tensione nuk nevojiten testimet për kalimet e
mbitensioneve.
b Çelës ndryshues kontakti pa ngarkesë: në përgjithësi lejon një zgjedhje të
nivelit të tensionit primar dhe rrjedhimisht të raportit të transformatorit deri në ±
2.5% dhe ± 5%
Transformatori duhet të de-energjizohet para se ky çelës të ndizet
b Konfigurimet e pështjellave: lidhjet e pështjellave yll, trekëndësh dhe zigzag të
tensionit të ulët dhe të lartë përcaktohen me anë të një kodi alfanumerik i cili lexohet
nga e majta në të djathtë. Shkronja e parë i referohet pështjellës së tensionit të
lartë, shkronja e dytë pështjellës së tensionit të ulët:
v Shkronjat e mëdha përdoren për pështjellat e tensionit të lartë
- D = trekëndësh (Delta)
- Y = yll
- Z = i ndërlidhur-yll (ose zigzag)
- N = lidhja e neutrit në terminalet e jashtme
v Shkronjat e vogla përdoren për pështjellat e tensionit të ulët
- d = trekëndësh
- y = yll
- z = i ndërlidhur-yll (ose zigzag)
- n = lidhja e neutrit në terminalet e jashtme
v Një numër nga 0 deri në 11 tregon që faza po kalon nga tensioni primar tek ai
dytësor.
v Një konfigurim i zakonshëm i pështjellave të përdorura për transformatorët e
shpërndarjes është Dyn 11:
- Pështjellat primare të tensionit të lartë të lidhura në trekëndësh
- Pështjellat sekondare të tensionit të ulët të lidhura në yll
- Pika neutrale e tensionit të ulët e arrirë në një terminal të dedikuar
- Kalimi i fazës ndërmjet tensionit primar dhe sekondar: 30°.

furnizimit me TM
B32
6.3.2 Teknologjia dhe përdorimi i transformatorëve
Ekzistojnë dy lloje kryesore të transformatorëve të shpërndarjes:
b Transformator i llojit të thatë (i veshur me rrëshirë)
b Transformator i mbushur me lëng (i zhytur në vaj)
Sipas IEC 60076, kushtet standarde për shfrytëzimin e transformatorëve për

instalimet e jashtme dhe të brendshme janë si më poshtë:
b Lartësia ≤ 1000 m
b Temperatura maksimale e ambientit: 40 °C
b Temperatura mesatare mujore: 30 °C gjatë muajit më të nxehtë
b Temperatura mesatare vjetore: 20 °C.
Për kushtet e tjera të shërbimit:

b Për transformatorët e zhytur në vaj, IEC 60076-2 përcakton vajin dhe rritjen e
temperaturës së pështjellave.
b Për transformatorët e llojit të thatë, IEC 60076-11 përcakton klasën termike.
Temperatura rreth transformatorit lidhet me kushtet e shërbimit të jashtëm, formës

Fig. B39 : Transformator i llojit të thatë
së ftohjes, efikasitetit kur instalohet në një dhomë dhe ngarkesës që ka. Dy
udhëzues për ngarkesat mund të ndihmojnë për të verifikuar nëse transformatori
është përkufizuar saktë sipas jetëgjatësisë së parashikuar, që janë përkatësisht IEC
60076-7 dhe IEC 60076-12.
Një shtojcë brenda standardit të nënstacionit të parafabrikuar TL/TU IEC 62271-
202 jep disa shembuj instalimi mbështetur në këto dy udhëzues.
6.3.3 Transformatorët e llojit të thatë (shihni Fig. B39)

Transformatorët e llojit të thatë duhet të përmbushin kriteret e IEC 60076-11:
Secila prej pështjellave individuale të këtyre transformatorëve derdhen në rrëshirë
me anë të një procesi të posaçëm vakuumi.
Pështjella e tensionit të lartë, pështjella e tensionit të ulët dhe kuadri janë të

distancuar nga njëra tjetra. Për mbështjelljen e pështjellave përdoren tri përbërësit e
mëposhtëm:
b Rrëshirë-epoxy bazuar në bifenol A me një viskozitet që siguron izolim të plotë të
pështjellës
b Katalizator anhidrid të modifikuar për të shtuar një shkallë të elasticitetit në
dredhje, themelore për të shmangur krijimin e çarjeve gjatë cikleve të temperaturës
që ndodhin gjatë operimit normal
b Aditiv pluhur të përbërë nga alumin Al (OH)3 dhe silic që rrit vetitë e tij mekanike
dhe termike, si dhe i jep cilësi të jashtëzakonshme të brendshme izolimit në prani të
nxehtësisë
b mit 155°C (F) me limitin e rritjes mesatare të temperaturës së pështjelljes në
rrymë nominale Δθ= 100 K, që sjell cilësi të shkëlqyer rezistence ndaj zjarrit dhe me
vetëshuarje të menjëhershme.
Detali i derdhur i pështjellave nuk përmban halogjene (klori, bromi etj.) dhe përbërës
të tjerë që mund të prodhojnë ndotës korrozivë ose toksik, duke garantuar kështu
një shkallë të lartë sigurie për stafin gjatë situatave të emergjencës, kryesisht në
raste të rënies së zjarrit.
Këta transformatorë klasifikohen si të padjegshëm. Transformatorët mund të
ekspozohen ndaj rrezikut të zjarrit me djegshmëri të ulët dhe që shuhet vetë në një
moment të caktuar.
Gjithashtu, ata janë mjaft të përshtatshëm për mjedise të pafavorshme industriale
dhe pajtohen me klasat vijuese të mjedisit.
b Klasi E3: deri në 95 % lagështie dhe/ose nivel të lartë ndotjeje
Schneider Electric - all rights reserved
b Klasi C3: përdorim, transport dhe ruajtje deri në -50 °C.

TM/TU
B33
6.3.4 Transformatorët e mbushur me lëng
Izoluesi i lëngshëm më i zakonshëm që përdoret për këto transformatorë është vaji
mineral, i cili vepron edhe si mjet për ftohjen.
Vajrat minerale janë të specifikuara në standardin IEC 60296 dhe nuk duhet të
përmbajnë PCB (bifenils të poliklorinuar).
Vaji mineral mund të zëvendësohet nga një lëng izolues alternativ si hidrokarburet
me densitet të lartë, eteret, silikatet, lëngjet halogjene.
Duke qenë se vaji është i djegshëm, masat e posaçme të sigurisë kundër zjarrit janë
të detyrueshme në shumë shtete, veçanërisht për nënstacionet e brendshme.
Lëngjet dielektrike klasifikohen në disa kategori sipas performancë së tyre të
ndezjes. Kjo e fundit vlerësohet në bazë të dy kritereve (shihni Fig. B40):
b Temperatura e pikës së ndezjes
b Fuqia minimale e ngrohjes.
Kodi Lëngjet dielektrike Pika e ndezjes Fuqia minimale e ngrohjes

(°C) (MJ/kg)
O1 Vaj mineral < 300 -
K1 Hidrokarburet me densitet të lartë > 300 48
K2 Eteret > 300 34 - 37
K3 Silikatet > 300 27 - 28
L3 Lëngje izoluese halogjene - 12
Fig. B40 : Kategoritë e lëngjeve dielektrike
Ekzistojnë dy lloje të transformatorëve të zhytur në lëng: transformatorët

hermetikisht të mbyllur plotësisht të mbushur dhe transformatorët e tipit mbrojtës me
Fig. B41 : Transformatorë hermetikisht të mbyllur të ajër “air-breathing”.
mbushur plotësisht
b Transformatorët hermetikisht të mbyllur plotësisht të mbushur deri në 10 MVA
(shihni Fig. B41)
Për këtë lloj transformatori, përhapja e lëngut izolues kompensohet nga deformimi
elastik i radiatorëve ftohës të vajit të montuar në rezervuar.
Mbrojta nga defektet e brendshme garantohet nga një pajisje DGPT që mbulon:
Detektimin e gazit, mbitensionit të brendshëm dhe mbitemperaturës së brendshme.
Teknika “plotësisht e mbushur” ka shumë avantazhe:
v Uji nuk mund të futet në rezervuar
v Oksidimi i lëngut dielektrik me oksigjen atmosferik përjashtohet tërësisht
v Nuk nevojitet një pajisje për të tharë ajrin dhe për mirëmbajtjen përkatëse
(inspektimi dhe ndryshimi i substancës ndërmjetëse të ngopur)
v Nuk ka nevojë për testim të forcës dielektrike të lëngut për të paktën 10 vite
b Transformator i tipit mbrojtës me ajër “air-breathing” (shihni Fig. B42)

Ky lloj transformator është i pajisur me një rezervuar shtesë ose konservator të
montuar mbi rezervuarin kryesor. Përhapja (zgjerimi) i lëngut izolues kompensohet
brenda nga rezervuari duke rritur nivelin e vajit. Për transformatorët me verë
nominale mbi 10 MVA, , që aktualisht është kufiri i sipërm për “transformatorët e
mbushur plotësisht”, nevojitet një konservator.
Fig. B42 : Transformatorët e tipit “air-breathing” Brenda konservatorit, shtresa e sipërme e vajit është në kontakt me ajrin, i cili duhet
të jetë i thatë për të shmangur oksidimin. Kjo arrihet duke lejuar që ajri që futet
brenda në konservator të kalojë nëpërmjet një pajisjeje tharëse që përmban kristale
të silicit-xhel.
Mbrojtja e transformatorëve me ajër ndaj defekteve të brendshme realizohet
me anë të një releje Buccholz të montuar te tubi që lidh rezervuarin kryesor me
konservatorin.
Releja Buccholz bën detektimin e emetimit të gazit dhe mbipresionet e brendshme.
Mbinxehja e vajit detektohet zakonisht nga një termostat shtesë.

furnizimit me TM
B34
6.3.5 Zgjedhja e teknologjisë
Siç u diskutua më sipër, zgjedhja e transformatorit është midis llojit të mbushur me lëng
ose të thatë. Për vlerat nominale deri në 10 MVA, njësitë plotësisht të mbushura janë në
dispozicion si një alternativë e llojit të transformatorëve mbrojtës.
Zgjedhja varet nga disa faktorë, përfshirë:
b Rregulloret dhe rekomandimet lokale. Në disa shtete, transformatorët e llojit të thatë
janë të detyrueshme për ndërtesa të caktuara si spitalet, godina tregtare etj.
b Rreziku i zjarrit
b Çmimet dhe faktorët teknikë që marrin në konsideratë avantazhin relativ të çdo
teknologjie.
6.3.6 Përcaktim i fuqisë optimale

Transformatorët me përmasa tejet të mëdha shkakton:
b Investime të tepruara
b Humbje të mëdha të panevojshme të ngarkesës
b Humbje të ngarkesë të ulët.
Një transformator me përmasa tejet të vogla shkakton:
b Një reduktim të efikasitetit kur ka ngarkesë të plotë. Efikasiteti më i lartë arrihet në 50
% - 70 % të ngarkesës së plotë.
b Mbingarkesa afatgjatë shkakton pasoja të rënda për transformatorin duke bërë një
vjetrim të parakohshëm të izolimit të pështjellave dhe në rastet më të rënda çon në
defekte të izolimit dhe humbje të transformatorit.
Përkufizim i fuqisë optimale

Në mënyrë që të përzgjidhet vlera e fuqisë optimale për një transformator, faktorët e
mëposhtëm duhet të merren parasysh:
b Renditje e konsumatorëve dhe përcaktimi i faktorit të shfrytëzimit ku dhe faktori i
diversitetit ks për çdo ngarkesë, siç është përshkruar në kapitullin A
b Përcaktimi i ciklit të ngarkesës të instalimit, duke vënë në dukje kohëzgjatjen e
ngarkesave dhe mbingarkesave.
b Të gjitha zgjatjet e mundshme të ardhshme të instalimit.
b Planifikimi i korrigjimit të faktorit të fuqisë, nëse lejohet, në mënyrë që:
v Të reduktohet kostoja e pagesës mbi bazë tarifash, pjesërisht mbi kërkesën maksimale
kVA
v Të reduktohet vlera e ngarkesës së deklaruar: P(kVA) = P (kW)/cosΦ
b Përzgjedh transformatorin, në mesin e një game të vlerave nominale standarde të
transformatorit në dispozicion.
Me qëllim shmangien e mbinxehjes dhe vjetrimit paraprak të transformatorit, është
e rëndësishme të merren masat për të siguruar që nivelet e ftohjes dhe rritjes së
temperaturave të transformatorit të jenë të duhurat.
Shënime:
b Një zgjedhje e gabuar e rritjes së temperaturës së pështjellës ose klasës termike mund
të sjellë një jetëgjatësi të shkurtuar.
b Një vlerësim i gabuar i kushteve të shërbimit lidhur me profilin e ngarkesës mund të
sjellë një jetëgjatësi të shkurtuar. P.sh Prodhimi fotovoltaik, ku ngarkesa vihet re gjatë
ditës dhe një gradient të temperaturës maksimale të mjedisit deri në 70°C siç shihet në
rastin e Rusisë midis dimrit dhe verës.
6.4 Ventilimi në nënstacionet TM

Ventilimi në nënstacion është i nevojshëm në përgjithësi për të zhdukur nxehtësinë
e prodhuar nga transformatorët dhe pajisjet e tjera, dhe për të lejuar tharjen pas
periudhave pjesërisht të lagështa ose me shi.
Megjithatë, një numër studimesh kanë treguar që ventilimi i tepruar mund të rrisë në
mënyrë drastike kondensimin.
Paragrafët vijues rendisin disa rekomandime dhe praktika të mira që sigurojnë ventilimin
e duhur për nënstacionet TM. Më shumë detaje rreth dizajnit të një ventilimi natyral të një
transformatori mund të gjenden tek Udhëzuesi Teknik dhe Ventilimi.
6.4.1 Shënime lidhur me mbinënstacionet e jashtme të parafabrikuara TL/TU në

kushte të posaçme shërbimi
b Çfarëdolloj instalimi i një transformatori në të njëjtën dhomë ose në të njëjtën mbyllje
me atë të një ndërprerësi TL dhe TU do të ndikojë tek jetëgjatësia e produkteve.
b Rrymat e ajrit që gjenerohen nga nxehtësia e transformatorit ulin ndikimin e rrezatimit.
Kjo rrymë ajri është konveksioni natyral që kërkohet sipas standardit IEC 62271-202.
b Ndarja e transformatorit me ndërprerësin TL dhe TU me anë të një muri ndarës
përmirëson kushtet e shërbimit të ndërprerësve për klima mesatare dhe shmang
ekspozimin e tyre në mjedise me kushte të rënduara si p.sh. parqet eolike pranë zonave
bregdetare.
b Për instalimet e jashtme, preferohet që ndërprerësit të instalohen në një hapësirë të
izoluar termike që e mbron nga kushtet e jashtme të shërbimit (pluhur, lagështi, rrezatim
diellor etj.) veçanërisht për klimat shumë të nxehta dhe të ftohta dhe mjediset e ashpra.
TM/TU
B35
6.4.2 Rekomandimet për ventilimin e nënstacionit TL/ TU
Kushte të përgjithshme
Ventilimi duhet të ruhet në nivelet minimale të kërkuara.
Për më tepër, ventilimi nuk duhet të gjenerojë kurrë ndryshime të papritura të
temperaturës që mund të shkaktojnë arritjen e pikës së vesës. Për këtë arsye,
ventilimi natyral duhet të përdoret kurdo që është e mundur. Ngrohja mund të
duhet kur aplikacioni të de-energjizohet për një periudhë kohore, për të ruajtur një
qarkullim minimal ajri. Nëse ventilimi i detyruar është i nevojshëm, ventilatorët duhet
Fig. B43 : Dy shembuj të ndryshëm të dizajneve të veprojnë në mënyrë të vazhdueshme për të shmangur luhatjet e temperaturës.
të nënstacioneve TL/ TU me ventilim natyral, sipas Në rastet kur ventilimi i detyruar nuk është i mjaftueshëm për të siguruar kushtet e
strukturave të përshkruara në Fig B54 shërbimit të brendshëm të ndërprerësit ose kur rrethinat e instalimit janë në një zonë
të rrezikshme, do të jetë e nevojshme njësia HVAC për të bërë ndarjen e plotë të
kushteve të shërbimit të brendshëm me kushtet e shërbimit të jashtëm.
Ventilimi natyral është metoda më e përdorur për instalimet TM (shihni Fig. B43 dhe
B44). Një udhëzues për përmasat e hapjes së murit për hyrjen dhe daljen e ajrit në
nënstacionet TL/TU propozohet tek “Udhëzuesi Teknik TM ” i Schneider Electric.
Vendet e hapjes së ventilimit
Për të lehtësuar nxjerrjen e nxehtësisë së gjeneruar nga transformatori me

konveksion natyral, hapjet e ventilimit duhet të jenë të vendosura në pjesën e
sipërme dhe të poshtme të murit afër transformatorit. Nxehtësia e shpërndarë nga
centrali TM është i papërfillshëm. Për të shmangur problemet e kondensimit, hapjet
e ventilimit të nënstacionit duhet të vendosen sa më larg të jetë e mundur nga
centralet (shih Fig. B45).
Fig. B44 : Shembull i nënstacionit të parafabrikuar TL/TU Llojet dhe hapjet e ventilimit
të testuar me transformatorët e lëngshëm 1250 kVA
Për të reduktuar hyrjen e pluhurit, ndotjes, mjegullës etj., hapja e ventilimit të
nënstacionit duhet të pajiset me zgarë metalike filtruese kur transformatori instalohet
në të njëjtën dhomë me centralin, ose në raste të tjera lejohet përdorimi i rrjeteve
të ventilimit të efikasitetit të lartë, sidomos për rastet kur humbjet totale janë mbi 15
kW.
Ndryshimet e temperaturës brenda dhomëzave

Kutia TU
Për të reduktuar ndryshimet e temperaturës, instalohet gjithmonë një ngrohës

Ventilatorët
anti-kondensator brenda dhomëzave TM nëse vlera mesatare e lagështisë mbetet
e lartë për një periudhë të gjatë kohore. Ngrohësit duhet të punojnë vazhdimisht,
24 orë në ditë, gjatë gjithë vitit. Ato nuk lidhen kurrë me sistemin e rregullimit dhe
kontrollin e temperaturës pasi kjo mund të shkaktojë ndryshime të temperaturës
Paneli TM dhe kondensimit, si dhe një jetëgjatësi të shkurtër të shërbimit të elementëve të
nxehjes. Sigurohuni që nxehësit të ofrojnë një shërbim të përshtatshëm.
Ndryshimet e temperaturës brenda nënstacionit
Masat e mëposhtme mund të merren për të reduktuar ndryshimet e temperaturës

Kutia TU
Pa hapje
brenda nënstacioni:
Pa hapje Ventilatorët b Përmirësimi i izolimit termik të nënstacionit redukton efektet e ndryshimit të
temperaturës së jashtme me temperaturën brenda nënstacionit
b Shmang nxehjen e nënstacionit nëse është e mundur. Nëse nxehja është e
nevojshme, duhet të sigurohet që sistemet e rregullimit dhe/ose termostatet të jenë
mjaft të sakta dhe të dizenjuara për të shmangur luhatjet e tepërta të temperaturës
Paneli TM
(p.sh jo më shumë se 1 °C). Nëse një sistem mjaft i saktë i rregullimit të
temperaturës nuk është i disponueshëm, lëreni ngrohjen ndezur gjatë gjithë kohës,
24 orë në ditë, gjatë gjithë vitit.
Fig. B45 : Vendet e hapjes së ventilimit b Eliminimi i rrymave të ftohta të ajrit nga trasetë kabllore nën dhomëzat ose nga
hapjet në nënstacion (nën dyer, çati të përbashkëta etj.)
Mjedisi i nënstacionit dhe lagështia
Faktorët e ndryshëm jashtë nënstacionit mund të ndikojnë në lagështinë e

brendshme.
b Bimët: shmang rritjen e tepërt të bimëve rreth nënstacionit dhe mbyll ndonjë
hapje.
b Hidroizolimi i nënstacionit: çatia e nënstacionit nuk duhet të ketë rrjedhje.
Shmangni çatitë e rrafshëta për të cilat hidroizolimi është i vështirë për tu zbatuar
dhe ruajtur.
b Lagështia nga transhetë kabllore: siguroni që transhetë kabllore të jenë të thata
gjatë gjithë kohës. Një zgjidhje e pjesshme është që të shtohet rërë në fund të
transhesë kabllore.

furnizimit me TM
B36
Mbrojtje nga ndotja dhe pastrimi
Ndotja e tepërt favorizon rrjedhjen e rrymës, defekte në sipërfaqen e izoluesit dhe

masa në të.
Për të parandaluar degradimin e pajisjeve TM nga ndotja, pajisja mund të mbrohet
nga ndotja ose të pastrohet rregullisht ndotja e pësuar.
Mbrojtja
Stabilimentet e brendshme TM mund të mbrohen nga mbylljet që sigurojnë një

shkallë të lartë të mbrojtjes (IP).
Pastrimi
Schneider Electric - all rights reserved

Nëse nuk ka mbrojtje të plotë, pajisjet TM duhet të pastrohen rregullisht për të
parandaluar degradimin nga ndotja.
Pastrimi është një proces kritik. Përdorimi i produkteve të papërshtatshme mund të
dëmtojë pajisjen në mënyrë të pakthyeshme.

7 Nënstacion që përfshin gjenera-
torët dhe funksionimin paralel të
transformatorëve
B37
Panele Panel Panel Në këtë kapitull përshkruhen vetëm gjeneratorët e lidhur në nivel TM .
shpërndarje ndërprerës kalimi i
TM automatik zbarrave
Drejt pjesës 7.1 Gjeneratorët autonomë që nuk funksionojnë
tjetër të panelit
TM paralelisht me rrjetin e furnizimit
Në rastet kur instalimi ka nevojë për nivel të lartë të energjisë së disponueshme, mund të
përdoren një ose disa prej gjeneratorëve TM në gjendje standby.
Për të gjitha aplikimet më vete, instalimi përfshin një kalim automatik që është në gjendje
të bëjë kalimin nga rrjeti shpërndarës i furnizimit tek gjeneratori(ët) në rast defekti të rrjetit
shpërndarës (shihni Fig. B51).
Gjeneratorët kanë mbrojtje të posaçme. Për gjeneratorët e një madhësie mesatare
zakonisht përdoren këto masa mbrojtëse:
b Mbirryma fazë-fazë dhe fazë-tokëzim
b Diferencial që anon nga përqindja
b Rend negativ i mbirrymës
Nga gjeneratori b Mbingarkesa
b Defekt në kuadrin stator
b Defekt në kuadrin rotor (rrotullues)
b Energjia aktive e anasjelltë
b Energjia aktive e anasjelltë ose humbja e saj
Fig. B51 : Ndryshim automatik over associated with b Humbja e sinkronizimit
stand-alone generators b Mbitension dhe nëntension
b Mbifrekuencë dhe nënfrekuencë
b Mbinxehje e kushinetave.
Duhet të theksojmë se, për shkak të rrymës shumë të ulët të qarkut të shkurtër të
gjeneratorit (ëve) në krahasim me atë të gjeneruar nga rrjeti shpërndarës i furnizimit, një
vëmendje e madhe duhet t'i kushtohet parametrave të mbrojtjes dhe dallimit mes tyre.
Rekomandohet që në çastin që porositet një gjenerator(ë), të konfirmohet nga prodhuesi
kapaciteti që ai ka në ofrimin e rrymës me qark të shkurtër, e cila garanton shërbimin e
mbrojtjes së qarkut të shkurtër fazë-fazë. Në raste më të rënda, kërkohet të rritet dhe
specifikohet eksitimi i gjeneratorit.
Kontrolli i tensionit dhe frekuencës

Tensioni dhe frekuenca kontrollohen nga rregullatorët primarë të gjeneratorit. Frekuenca
kontrollohet nga rregullatorët e shpejtësisë, ndërsa tensioni kontrollohet nga rregullatorët
e eksitimit.
Në rastet kur disa gjeneratorë punojnë paralelisht nevojitet një qark kontrolli shtesë për të
kryer ndarjen e fuqisë aktive dhe reaktive mes gjeneratorëve.
Parimi i funksionimit është si më poshtë:
b Fuqia aktive e prodhuar nga një gjenerator rritet kur makineria e ndezur përshpejtohet
dhe anasjelltas
b Fuqia reaktive e gjeneruar nga një gjenerator rritet kur rryma e tij e eksitimit rritet dhe
anasjelltas.
Module të posaçme instalohen për të bërë këtë ndarje, dhe përgjithësisht kryejnë edhe
detyra të tjera si sinkronizimi automatik dhe çiftimi i gjeneratorëve (shihni Fig. B52).
7.2 Gjeneratorët që punojnë paralelisht me rrjetin

shpërndarës të furnizimit me energji elektrike
Në rastet kur një ose disa gjeneratorë duhet të punojnë paralelisht me rrjetin e
shpërndarjes së furnizimit me energji elektrike, kërkohet zakonisht marrëveshja e
operatorit shpërndarës. Operatori shpërndarës përcakton kushtet e funksionimit të
gjeneratorëve dhe mund të bëhen edhe kërkesa më specifike. Zakonisht operatori
kërkon informacione mbi gjeneratorin, si p.sh:
b Nivelin e rrymës me qark të shkurtër të injektuar tek gjeneratorët në rast defekti të
rrjetit shpërndarës
b Fuqia maksimale aktive që do të injektohet tek rrjeti i furnizimit
b Parimi i funksionimit të kontrollit të tensionit

b Aftësia e gjeneratorëve për të kontrolluar faktorin fuqi të instalimit.
Në rast defekti në rrjetin shpërndarës të furnizimit, kërkohet në përgjithësi shkyçja e
menjëhershëm e gjeneratorëve. Kjo arrihet me anë të një mbrojtjeje të posaçme të
caktuar nga operatori. Kjo mbrojtje mund të veprojë në përputhje me një ose disa prej
kritereve të mëposhtme:
b Nëntension dhe mbitension
b Nënfrekuencë dhe mbifrekuencë
b Mbitension me sekuencë zero
Përgjithësisht, mbrojtja nxit shkyçjen e ndërprerësit kryesor të qarkut duke garantuar
lidhjen e instalimit me operatorin ndërkohë që gjeneratorët vazhdojnë të furnizojnë të
gjithë konsumatorët e brendshëm ose një pjesë të tyre, nëse ata nuk kanë kapacitet
të mjaftueshëm për kërkesat e fuqisë së plotë (shihni Fig. B34). Në këtë rast, uljet e
ngarkesës duhet të kryhen njëkohësisht me fikjen e çelësit të qarkut kryesor.

furnizimit me TM
B38
Selektuesi
Kontrolli Kontrolli
i shpejtësisë i shpejtësisë
G1 G2
Reg P P Shërndarja P P
Reg Q Q Shërndarja Q Q
Reg F
Kontrolli i Kontrolli i
eksitimit eksitimit Reg V
të rrymës të rrymës
Selektuesi
Fig. B52 : Kontroll i gjeneratorëve që funksionojnë paralelisht me rrjetin shpërndarës të

furnizimit
Kontrolli
Në rastet kur gjeneratorët te nënstacionet e konsumatorit punojnë në formë të
izoluar (shkëputur nga rrjeti shpërndarës i furnizimit), tensioni dhe frekuenca në
nivelin e nënstacionit kryesor përcaktohen fikse nga gjeneratori, dhe rrjedhimisht
sistemi i kontrollit të gjeneratorëve punon në formën Tension/Frekuencë (shihni Fig.
B52).
Në rastet kur rrjeti shpërndarës i furnizimit është i lidhur, tensioni dhe frekuenca
përcaktohen nga operatori, dhe sistemet e kontrollit të gjeneratorëve duhet të
kalojnë nga forma tension/frekuencë tek forma fuqi aktive/fuqi reaktive (forma e
kontrollit P/Q) (shihni Fig. B52).
Funksioni i formës së kontrollit P/Q kontrollon shkëmbimin e fuqisë aktive dhe
reaktive me operatorin. Parimi tipik i funksionimit të përdorur në shumicën e
aplikimeve është:
b Sasia e fuqisë aktive dhe reaktive të shkëmbyer me operatorin përcaktohen nga
operatori. Karakteristikat mund të përcaktohen nga operatori.
b Sistemi i kontrollit ruan vlerën e shkëmbimit në normat e kërkuara duke vepruar
mbi shpejtësinë e gjeneratorëve për kontrollin e fuqisë aktive dhe eksitimin e rrymës
për kontrollin e fuqisë reaktive
b Ndarja e fuqisë aktive dhe reaktive midis gjeneratorëve është në funksionim.
Forma e kontrollit P/Q lejon:
b Të kufizohet ngushtësisht vlera e fuqisë aktive e importuar nga operatori në
sasinë që nuk mund të ofrohet nga gjeneratorët kur kërkesa e instalimit tejkalon
kapacitetin e tyre.
b Ta ruajë në vlerë zero fuqinë aktive të importuar kur kërkesa e instalimit është nën
kapacitetin e gjeneratorëve
b Të ruajë faktorin fuqi të instalimit në vlera kontraktuale të specifikuara nga
operatori.
Kur tejkalohet kapaciteti i gjeneratorëve për të ofruar fuqi reaktive, fuqia e mbetur
reaktive që nevojitet për të përmbushur faktorin fuqi kontraktuale do të ofrohet nga
një bankë e posaçme kondensatori.

7 Nënstacion që përfshin gjenera-
torët dhe funksionimin paralel të
transformatorëve
B39
7.3 Operimi paralel i transformatorëve
Nevoja për operimin e dy ose më shumë transformatorëve në mënyrë paralele
shpesh nevojitet për shkak të:
b Rritjes së ngarkesës, e cila e tejkalon kapacitetin e një transformatori ekzistues
b Mungesës së hapësirës (lartësisë) për një transformator të madh
b Një mase sigurie (gjasa e dështimit e të dy transformatorëve në të njëjtën kohë
është shumë e vogël)
b Përshtatjes së një madhësie standarde të transformatorit gjatë një instalimi
7.3.1 Fuqia totale (kVA)
Fuqia totale në dispozicion kur dy ose më shumë transformatorë me vlera nominale

kVA të njëjta janë të lidhur në mënyrë paralele, është e barabartë me shumën e
vlerave nominale individuale, duke siguruar një përqindje të rezistencave që janë të
gjitha të barabarta dhe raportet e tensionit janë identike.
Transformatorët me vlera nominale (kVA) të pabarabarta do të ndajnë praktikisht
një ngarkesë (por jo saktësisht) në raport me vlerat nominale të tyre, duke siguruar
që raportet e tensionit të jenë identikë dhe përqindja e rezistencave (në vlerën
nominale të tyre kVA) të jenë identike ose shumë të afërta.
Rekomandohet që transformatorët, me vlera nominale kVA të cilat ndryshojnë më
shumë se 2:1, nuk duhet të operojnë në mënyrë të përhershme në paralel.
7.3.2 Kushtet e nevojshme për operim paralel
Për lidhjen në paralel të transformatorëve duhet të plotësohen kushtet

e mëposhtme :
Preferohet që në paralel të lidhen transormatorët me karakteristika të njëjta:
b Tension të njëjtë
b Fuqi nominale të njëjtë
b Rezistencë e njëjtë e lidhjes së shkurtër
b Simbol i njëjtë bashkimi i mbështjellave si psh. D yn 11
b Konfiguracionet e pështjellave të transformatorëve të kenë ndryshim fazor të
njëjtë ndërmjet tensioneve primare dhe sekondare.
Ndryshimet e tensionit ndërmjet fazave korresponduese nuk duhet të tejkalojnë 4%
Të gjitha informacionet e mundshme në kushtet e përdorimit, cikleve të pritura

të ngarkesës, etj duhet ti jepen prodhuesit me qëllim për të kufizuar humbjet me
ngarkesë dhe pa ngarkesë.

furnizimit me TM 8 Llojet dhe përbërja e
nënstacioneve shpërndarës
TM/TU
B40
Nënstacionet TM/TU janë ndërtuar në përputhje me madhësinë e ngarkesës dhe

llojin e sistemit elektroenergjetik në fjalë.
Nënstacionet mund të ndërtohen në vende publike, të tilla si parqet, lagjet e banimit,
etj apo në mjedise private, në të cilat furnizimi me energji elektrike i autorizuar
duhet të ketë qasje të pakufizuar. Kjo është normalisht e garantuar me vendosjen
e nënstacionit të tillë, që në njërën nga anët e tij të përmbajë një derë për qasje, në
përputhje me kufirin e lokaleve të konsumatorëve dhe rrugëve publike.
8.1 Llojet e ndryshme të nënstacioneve

Nënstacionet mund të instalohen:
b Brenda në dhomën e ndërtuar posaçërisht për këtë qëllim, brenda një ndërtese
b Në ambient të jashtëm me një mbyllje të dedikuar të parafabrikuar ose jo
b Në ambient të jashtëm të pa mbyllur
b Të montuar në shtyllë
8.2 Nënstacioni i brendshëm

8.2.1 Përgatitja e përgjithshme e një nënstacioni TU të matjes
Figura B53 dhe B54 tregonjë planifikimin e pajisjeve tipike të rekomanduara për një
nënstacion TU të matjes.
Vërejtje: përdorimi i një transformatori me rrëshirë të llojit të thatë nuk nevojitet

një rezervë e vajit për mbrojtje nga zjarri. Megjithatë, pastrimi periodik është i
nevojshëm.
Lidhjet TU
Lidhjet TM drejt transformatorit nga transformatori
Paneli TU
Paneli i
mbrojtjes
dhe
2 panele
çkyçjes TM
hyrese TM
Transfromatorë
rryme për matje
Lidhja me rrjetin Transformatori Gropa e vajit Kanali i

kabllove TU
Fig. B53 : Përgatitja e përgjithshme e një nënstacioni TU të matjes

8 Llojet dhe përbërja e
TM/TU
B41
1 Paneli TL 3 Paneli TU
2 Transformatori 4 Pajisjet elektronike
Fig. B54 : Shembuj planifikimi te nenstacionit me matesin TU
8.2.2 Lidhjet për shërbime dhe pajisjet ndërlidhëse

TM dhe TU
Lidhjet në sistemin e TM janë bërë dhe janë përgjegjësi e shërbimeve

Lidhjet mes stabilimenteve TM dhe transformatorëve mund të jenë:
b Shiriti i shkurter prej bakri ku transformatori është vendosur në pjesës e formimit
të panelit të centralit TM
b Kabllo e projektuar me një bërthamë me izolim sintetik, me përdorim të
mundshëm të tipit plug-in në terminalet e transformatorit
Lidhja ndërmjet terminaleve TU të transformatorit dhe stabilimenteve TU mund të
jenë:
b Kabllot me një bërthamë
b Kabllot të ngurtë prej bakri (seksioni rrethor dhe drejtkëndësh) me izolim nga
nxehtësia
Eshte i rekomandueshem perdorimi i zbarrave per lidhjen e transformatoreve me
me shume se 5 kabllo TU ne paralel per faze. Ne rastin kur jane me shume se pese
kabllo me nje berthame per faze nuk mund te sigurohet ndarja e barabarte e rrymes
ne cdo kabell dhe instalimi behet i veshtire.
8.2.3 Qarqet për tokëzim

Per garantimin e sigurisë së personave duhet të krijohet një sistem ekuipotencial
brenda nënstacionit sipas rekomandimeve që vijojnë:
b Një elektrodë të tokëzimit për të gjitha pjesët përçuese të ekspozuara të pajisjeve

elektrike në nënstacion dhe metalin e ekspozuar të palidhur
b Ndërlidhjen përmes përcjellësve mbrojtës të të gjitha pjesëve përcjellëse të
ekspozuara të instalimit:
v Pjesët mbyllëse të pajisjes elektrike
v Ndarjet e kabllove TM
v Struktura e transformatorit
v Dyer metalike
v Etj.
b Lidhjen e të gjithë përçuesve mbrojtës në një pikë të vetme të përbashkët
b Pika e përbashkët e përçuesve mbrojtës dhe shufrave përforcuese të pllakës së
betonit ku mbështetet nënstacioni duhet të lidhen me elektrodën tokëzuese.
8.2.4 Ndriçimi
Furnizimet për qarqet ndriçuese mund të merret nga një pikë e sipërme ose e
poshtme të ndërprerësit të qarkut TU hyrës kryesor. Në secilin rast, mbrojtja e duhur

e mbirrymave duhet të sigurohet.
Ndërprerës operativ, shtypja e butonave, etj janë normalisht të vendosur menjëherë
ngjitur me hyrjet.
Ndriçimi duhet të jetë i saktë për :
b Dorezat manovruese të çelës
b Stabilimentet operojnë me mundësi dhe pozita të shenjave treguese për ndriçim
në mënyrë adekuate
b Të gjitha alarmet e matësve dhe instruksionet e pllakave e kështu më radhë,
mund të lexohen lehtë.
Një qark (ose qarqet) automatike ndarëse është (janë ) rekomanduar për qëllim të
ndriçimit emergjent.

furnizimit me TM
B42
8.2.5 Materialet e punes dhe sigurise
Sipas rregullave lokale të sigurisë, në përgjithësi, nënstacioni është i pajisur me:

b Materiale për të siguruar shfrytëzimin e sigurt të pajisjeve, duke përfshirë:
v Vaska izoluese dhe /ose matës izolues (gome ose sintetik)
v Dysheme te izoluar
v Një palë doreza të izoluara të ruajtura, të pajisura me mbështjellës për këtë qëllim
v Një pajisje për zbulimin e tensionit për përdorim në pajisjet TM
b Pajisjet zjarrfikëse sipas rregullave lokale
b Shenjat paralajmëruese, njoftimet dhe alarmet e sigurisë:
v Në pjesën e përparme të të gjitha dyerve të hyrjes, një pllakë paralajmëruese për
RREZIK dhe njoftimi për ndalim në hyrje, së bashku me udhëzimet për kujdesin e
ndihmës së parë për viktimat në aksidentet elektrike.
8.3 Nënstacionet e jashtme

8.3.1 Nënstacionet e jashtme me mbyllje të parafabrikuara
Një nënstacion i parafabrikuar TM/ TU eshte në përputhje me standardin IEC

62271-202.
b Nje model i testuar i nenstacionit te jashtem me mbyllje te parafabrikuar i
nenshtrohet testimeve dhe verifikimeve ne lidhje me:
v Shkallen e mbrojtjes
v Klasa e temperaturës
v Materialet jo të ndezshme
v Rezistenca mekanike të mbylljes
v Niveli i sondes
v Niveli i izolimit
v Përballimi i harkut të brendshëm
v Testimi i qarkut të tokëzimit
Avantazhet kryesore :
Nenstacionet e parafabrikuara ofrojne zgjidhje interesante dhe te optimizuara ne

lidhje me:
b Kohen e levrimit
v Punet e ndertimit
b Punet e montimit
v Komisionimi
b Kosto e pergjithshme
v Ruajtja e vajit,…
v Funksionimi i nenstacionit
Përdorimi i pajisjeve Rezistenca mekanike

në përputhje e mbylljes:
me standardet IEC: b Niveli i zhurmës
b Shkalla e mbrojtjes b Niveli i izolimit
b Përputhshmëria b Përballimi i harkut
elektromagnetike të brendshëm elektrik
b Testimet funksionale TU TM
b Klasa e temperaturës
b Materialet jo të ndezshme
Testimi i qarkut të tokëzimit Ruajtja e vajit

Fig. B55 : Lloji i nenstacionit te testuar ne perputhje me standardin IEC 62271-202

walk- in Non walk-in
(ecje nëpër) (pa ecje nëpër)
Standardi IEC 62271-202 percakton karakteristikat per dy llojet e nenstacioneve te

Fig. B56 : Llojet e nenstacioneve "walk in" (ecje neper) dhe jashtme te parafabrikuara (shiko Fig. B56):
"non-walk in" (pa ecje neper) b Nenstacioni "walk in" (ecje neper)
b Nenstacioni "non-walk in" (pa ecje neper)

8 Llojet dhe përbërja e
TM/TU
B43
Nenstacionet mund te vendosen ne nivelin e tokes , gjysem te groposura ose te
groposura plotesisht ( nenstacione nentokesore), duke na ofruar tre lloje dizajnesh
(shiko fig.B57 dhe Fig. B58).
8.3.2 Nënstacionet e jashtme pa mbyllje (shih Fig. B59)
Këto lloje të nënstacioneve në natyrë janë të zakonshme në disa vende, bazuar në

praninë e pajisjeve të motit të ekspozuara ndaj elementeve.
Këto nënstacione përbëjnë një hapësirë të rrethuar në të cilën tre ose më shumë
bazamente konkrete janë instaluar për:
Niveli tokë b Dy njesi funksionale dedikuar lidhjes se nenstacionit me unazen
Gjysëm i groposur b Një njësi kryesore unazore, një ose më shumë siguresa ndërprerëse ose njësi (të)
e ndërprerësit të qarkut
b Një ose më shumë transformatorë
b Një ose më shumë panel (le) shpërndarëse TU
Nëntokësor Transformatori dhe paneli TU mund te instalohen ne ambiente te jashtme te
dedikuara.
Fig. B57 : Nënstacionet e jashtme. Tre llojet e dizajneve
8.3.3 Nënstacionet e montuar me shtyllë
Fusha e zbatimit
a- b- Këto nënstacione janë përdorur kryesisht për të furnizuar konsumatorët rural të
izoluar nga sistemet shpërndarëse të linjave ajrore TM.
Perberja
Në këtë lloj nënstacioni perfshihen (shiko Fig. B60):
b Transformator TM/TU i montuar ne shtylle, i cili sipas rregullave lokale është ose
jo i shoqeruar me:
v Celës i nën ngarkesës
v Set me 3 siguresa
v Set me 3 shkarkues
b Ndërprerës qarku TU
Fig. B58 : Nënstacionet e jashtme (a) Nënstacion në nivelin b Një elektrodë tokëzuese e vendosur në fund të shtyllës për të mbështetur pajisjen.
e tokës i tipit "walk in" (ecja nëpër të); (b) nënstacion gjysëm Siç vihet re, vendndodhja e nënstacionit duhet të lejojë qasje të lehtë, jo vetëm për
i groposur i tipit "non walk" (pa ecje nëpër të) personelin, por edhe për manovrimin e pajisjeve (rritjen e transformatorit, p.sh) dhe
manovrimin me mjetet e rënda.
Rrufepritësit
Siguresa
Fig. B59 : Nënstacion i jashtëm pa rrethim
Ndërprerësi i qarkut
TU D1
Përcjelles tokëzimi 25 mm2 bakër

Mbulimi i përçuesit mbrojtës
Pjesa për sigurimin

e tokëzimit
Fig. B60 : Lloji i nenstacionit te testuar ne perputhje me standardin IEC 62271-202

Kapitulli C
Lidhja me rrjetin e shpërndarjes
së shërbimeve me tension të ulët
TU
Përmbajtja
1 Rrjetet e shpërndarjes së shërbimeve të tensionit te ulët

1.1
1.2
Konsumuesit e tensionit të ulët
Rrjetet e shpërndarjes së tensionit të ulët
C2
C2 C1
C10
1.3 Lidhja e shërbimit të konsumuesve C11
1.4 Cilësia e tensionit të furnizimit C15
2 Tarifat dhe matjet C16

C - Lidhja me rrjetin e shpërndarjes
së shërbimeve TU 1 Rrjetet e shërbimit të
shpërndarjes të tensionit të ulët
Furnizimet më të zakonshme të TU janë në 1.1 Konsumatorët e tensionit të ultë

vargun njëfazor 120 V 3-fazor me 4-përçues.
Në Evropë, periudha e tranzicionit në tolerancën e tensionit të “230V/400V + 10% /
Ngarkesat deri në 250 kVA mund të
- 10%” është shtyrë për 5 vite të tjera më shumë se sa në vitin 2008.
C2 furnizohen me TU,por organizatat e furnizimit Konsumatorët e tensionit të ulët janë, nga vetë përcaktimi, ata konsumatorë të cilët
të energjisë propozojnë në përgjithësi shërbim mund të furnizohen në mënyrë të kënaqshme nga sistemi me tension të ulët në
me tension të mesëm ( TM ) në nivelet e vendndodhjen e tyre.
ngarkesës për të cilët rrjetat me TU janë më Tensioni i rrjetit lokal TU mund të jetë 120/208 V ose 240/415 V, d.m.th. ekstreme të
pak të përshtatshëm. ulëta apo të sipërme për përdorim më të zakonshëm të niveleve 3-fazore ose të disa
Një standard ndërkombëtar i tensionit për për niveleve të ndërmjetme, siç edhe tregohet në Figurën C1A.
sisteme 3-fazor me 4-përçues TU nga IEC Standardi Internacional i tensionit për 3-fazor 4-përçues rekomandohet sistem i TU
60038 rekomandohet të jetë 230/400 nga IEC 60038 në 230/400 V.
Ngarkesat më të larta se 250 kVA mund të furnizohen me TU, por organizatat e
furnizimit me energji propozojnë në përgjithësi shërbim me TM në nivelet e ngarkesës
për të cilat rrjetet me TU nuk janë të përshtatshme

Shteti Frekuenca & toleranca Energjia shtëpiake Tregtimi (V) Industrializimi (V)
(Hz & %) (V)
Afganistan 50 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k)
Algjeria 50 ± 1.5 220/127 (e) 380/220 (a) 10,000
220 (k) 220/127 (a) 5,500
6,600
380/220 (a)
Angola 50 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k)
Antigua and Barbuda 60 240 (k) 400/230 (a) 400/230 (a)
120 (k) 120/208 (a) 120/208 (a)
Argjentina 50 ± 2 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k) 220 (k)
Armenia 50 ± 5 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k) 220 (k)
Australia 50 ± 0.1 415/240 (a) 415/240 (a) 22,000
240 (k) 440/250 (a) 11,000
440 (m) 6,600
415/240
440/250
Austria 50 ± 0.1 230 (k) 380/230 (a) (b) 5,000
230 (k) 380/220 (a)
Azerbajxhan 50 ± 0.1 208/120 (a) 208/120 (a)
240/120 (k) 240/120 (k)
Bahrain 50 ± 0.1 415/240 (a) 415/240 (a) 11,000
240 (k) 240 (k) 415/240 (a)
240 (k)
Bangladesh 50 ± 2 410/220 (a) 410/220 (a) 11,000
220 (k) 410/220 (a)
Barbados 50 ± 6 230/115 (j) 230/115 (j) 230/400 (g)
115 (k) 200/115 (a) 230/155 (j)
220/115 (a)
Bjellorusi 50 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k) 220 (k)
220/127 (a)
127 (k)
Belgjikë 50 ± 5 230 (k) 230 (k) 6,600
230 (a) 230 (a) 10,000
3N, 400 3N, 400 11,000
15,000
Bolivi 50 ± 0.5 230 (k) 400/230 (a) 400/230 (a)
230 (k)
Botsuana 50 ± 3 220 (k) 380/220 (a) 380/220 (a)

Brazil 60 ± 3 220 (k, a) 220/380 (a) 69,000
127 (k, a) 127/220 (a) 23,200
13,800
11,200
220/380 (a)
127/220 (a)
Brunei 50 ± 2 230 230 11,000
68,000
Bullgari 50 ± 0.1 220 220/240 1,000
690
380
Fig. C1 : Tensioni i rrjetit lokal TU dhe diagramet e qarqeve të lidhura (vazhdon në faqen tjetër)

(Hz & %) (V)
Kamboxhia 50 ± 1 220 (k) 220/300 220/380 C3
Kamerun 50 ± 1 220/260 (k) 220/260 (k) 220/380 (a)
Kanada 60 ± 0.02 120/240 (j) 347/600 (a) 7,200/12,500
480 (f) 347/600 (a)
240 (f) 120/208
120/240 (j) 600 (f)
120/208 (a) 480 (f)
240 (f)
Cape Verde 220 220 380/400
Chad 50 ± 1 220 (k) 220 (k) 380/220 (a)
Kili 50 ± 1 220 (k) 380/220 (a) 380/220 (a)
Kina 50 ± 0.5 220 (k) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k) 220 (k)
Kolumbia 60 ± 1 120/240 (g) 120/240 (g) 13,200
120 (k) 120 (k) 120/240 (g)
Kongo 50 220 (k) 240/120 (j) 380/220 (a)
120 (k)
Kroacia 50 400/230 (a) 400/230 (a) 400/230 (a)
230 (k) 230 (k)
Qipro 50 ± 0.1 240 (k) 415/240 11,000
415/240
Republika Çeke 50 ± 1 230 500 400,000
230/400 220,000
110,000
35,000
22,000
10,000
6,000
3,000
Danimarka 50 ± 1 400/230 (a) 400/230 (a) 400/230 (a)
Djibouti 50 400/230 (a) 400/230 (a)
Republika Domenikane 50 230 (k) 400/230 (a) 400/230 (a)
Egjypti 50 ± 0.5 380/220 (a) 380/220 (a) 66,000
220 (k) 220 (k) 33,000
20,000
11,000
6,600
380/220 (a)
Estonia 50 ± 1 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k) 220 (k)
Etiopia 50 ± 2.5 220 (k) 380/231 (a) 15 000
380/231 (a)
Ishulli Falkland 50 ± 3 230 (k) 415/230 (a) 415/230 (a)
Ishulli Fixhi 50 ± 2 415/240 (a) 415/240 (a) 11,000
240 (k) 240 (k) 415/240 (a)
Finlanda 50 ± 0.1 230 (k) 400/230 (a) 690/400 (a)
400/230 (a)
Franca 50 ± 1 400/230 (a) 400/230 20,000
230 (a) 690/400 10,000
590/100 230/400
Gambia 50 220 (k) 220/380 380
Gjeorgjia 50 ± 0.5 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k) 220 (k)
Gjermania 50 ± 0.3 400/230 (a) 400/230 (a) 20,000
230 (k) 230 (k) 10,000
6,000
690/400
400/230
Gana 50 ± 5 220/240 220/240 415/240 (a)
Gjibraltari 50 ± 1 415/240 (a) 415/240 (a) 415/240 (a)

Greqia 50 220 (k) 6,000 22,000
230 380/220 (a) 20,000
15,000
6,600
Granada 50 230 (k) 400/230 (a) 400/230 (a)
Hong Kong 50 ± 2 220 (k) 380/220 (a) 11,000
220 (k) 386/220 (a)
Hungaria 50 ± 5 220 220 220/380
Islanda 50 ± 0.1 230 230/400 230/400

së shërbimeve TU
(Hz & %) (V)
C4 India 50 ± 1.5 440/250 (a) 440/250 (a) 11,000
230 (k) 230 (k) 400/230 (a)
440/250 (a)
Indonezia 50 ± 2 220 (k) 380/220 (a) 150,000
20,000
380/220 (a)
Irani 50 ± 5 220 (k) 380/220 (a) 20,000
11,000
400/231 (a)
380/220 (a)
Iraku 50 220 (k) 380/220 (a) 11,000
6,600
3,000
380/220 (a)
Irlanda 50 ± 2 230 (k) 400/230 (a) 20,000
10,000
400/230 (a)
Izraeli 50 ± 0.2 400/230 (a) 400/230 (a) 22,000
230 (k) 230 (k) 12,600
6,300
400/230 (a)
Italia 50 ± 0.4 400/230 (a) 400/230 (a) 20,000
230 (k) 15,000
10,000
400/230 (a)
Xhamaika 50 ± 1 220/110 (g) (j) 220/110 (g) (j) 4,000
2,300
220/110 (g)
Japonia (lindjes) + 0.1 200/100 (h) 200/100 (h) 140,000
- 0.3 (up to 50 kW) 60,000
20,000
6,000
200/100 (h)
Jordania 50 380/220 (a) 380/220 (a) 400 (a)
400/230 (k)
Kazakistani 50 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k) 220 (k)
220/127 (a)
127 (k)
Kenia 50 240 (k) 415/240 (a) 415/240 (a)
Kirkizia 50 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k) 220 (k)
220/127 (a)
127 (k)
Kore (E veriut) 60 +0, -5 220 (k) 220/380 (a) 13,600
6,800
Kore (E jugut) 60 100 (k) 100/200 (j)
Kuvajti 50 ± 3 240 (k) 415/240 (a) 415/240 (a)
Laos 50 ± 8 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
Lesotho 220 (k) 380/220 (a) 380/220 (a)
Latvia 50 ± 0.4 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k) 220 (k)
Libani 50 220 (k) 380/220 (a) 380/220 (a)
Libia 50 230 (k) 400/230 (a) 400/230 (a)
127 (k) 220/127 (a) 220/127 (a)
230 (k)
127 (k)
Lituania 50 ± 0.5 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k) 220 (k)
Luksemburgu 50 ± 0.5 380/220 (a) 380/220 (a) 20,000
15,000
5,000
Maqedonia 50 380/220 (a) 380/220 (a) 10,000
220 (k) 220 (k) 6,600
380/220 (a)
Madagaskari 50 220/110 (k) 380/220 (a) 35,000
5,000
380/220

së shërbimeve TU 1 Low-voltage utility distribution
networks
(Hz & %) (V)
Malajzia 50 ± 1 240 (k) 415/240 (a) 415/240 (a) C5
415 (a)
Malaui 50 ± 2.5 230 (k) 400 (a) 400 (a)
230 (k)
Mali 50 220 (k) 380/220 (a) 380/220 (a)
127 (k) 220/127 (a) 220/127 (a)
220 (k)
127 (k)
Malta 50 ± 2 240 (k) 415/240 (a) 415/240 (a)
Martinik 50 127 (k) 220/127 (a) 220/127 (a)
127 (k)
Mauritania 50 ± 1 230 (k) 400/230 (a) 400/230 (a)
Meksika 60 ± 0.2 127/220 (a) 127/220 (a) 13,800
220 (k) 220 (k) 13,200
120 (l) 120 (l) 277/480 (a)
127/220 (b)
Moldavia 50 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k) 220 (k)
220/127 (a)
127 (k)
Maroku 50 ± 5 380/220 (a) 380/220 (a) 225,000
220/110 (a) 150,000
60,000
22,000
20,000
Mozambiku 50 380/220 (a) 380/220 (a) 6,000
10,000
Nepali 50 ± 1 220 (k) 440/220 (a) 11,000
220 (k) 440/220 (a)
Hollanda 50 ± 0.4 230/400 (a) 230/400 (a) 25,000
230 (k) 20,000
12,000
10,000
230/400
Zelanda e Re 50 ± 1.5 400/230 (e) (a) 400/230 (e) (a) 11,000
230 (k) 230 (k) 400/230 (a)
460/230 (e)
Niger 50 ± 1 230 (k) 380/220 (a) 15,000
380/220 (a)
Nigeria 50 ± 1 230 (k) 400/230 (a) 15,000
220 (k) 380/220 (a) 11,000
400/230 (a)
380/220 (a)
Norvegjia 50 ± 2 230/400 230/400 230/400
690
Oman 50 240 (k) 415/240 (a) 415/240 (a)
240 (k)
Pakistani 50 230 (k) 400/230 (a) 400/230 (a)
230 (k)
Papua Guinea e Re 50 ± 2 240 (k) 415/240 (a) 22,000
240 (k) 11,000
415/240 (a)
Paraguai 50 ± 0.5 220 (k) 380/220 (a) 22,000
220 (k) 380/220 (a)
Filipine (Republika) 60 ± 0.16 110/220 (j) 13,800 13,800
4,160 4,160
2,400 2,400
110/220 (h) 440 (b)
110/220 (h)
Polonia 50 ± 0.1 230 (k) 400/230 (a) 1,000

690/400
400/230 (a)
Portugalia 50 ± 1 380/220 (a) 15,000 15,000
220 (k) 5,000 5,000
380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k)
Katari 50 ± 0.1 415/240 (k) 415/240 (a) 11,000
415/240 (a)

së shërbimeve TU
(Hz & %) (V)
C6 Rumania 50 ± 0.5 220 (k) 220/380 (a) 20,000
220/380 (a) 10,000
6,000
220/380 (a)
Rusia 50 ± 0.2 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k) 220 (k)
Ruanda 50 ± 1 220 (k) 380/220 (a) 15,000
6,600
380/220 (a)
Shën Lucia 50 ± 3 240 (k) 415/240 (a) 11,000
415/240 (a)
Samoa 400/230
San Marino 50 ± 1 230/220 380 15,000
380
Arabia Saudite 60 220/127 (a) 220/127 (a) 11,000
380/220 (a) 7,200
380/220 (a)
Ishujt Solomon 50 ± 2 240 415/240 415/240
Senegali 50 ± 5 220 (a) 380/220 (a) 90,000
127 (k) 220/127 (k) 30,000
6,600
Serbia dhe Mali i Zi 50 380/220 (a) 380/220 (a) 10,000
220 (k) 220 (k) 6,600
380/220 (a)
Seishele 50 ± 1 400/230 (a) 400/230 (a) 11,000
400/230 (a)
Sierra Leone 50 ± 5 230 (k) 400/230 (a) 11,000
230 (k) 400
Singapori 50 400/230 (a) 400/230 (a) 22,000
230 (k) 6,600
400/230 (a)
Sllovakia 50 ± 0.5 230 230 230/400
Sllovenia 50 ± 0.1 220 (k) 380/220 (a) 10,000
6,600
380/220 (a)
Somalia 50 230 (k) 440/220 (j) 440/220 (g)
220 (k) 220/110 (j) 220/110 (g)
110 (k) 230 (k)
Afrika e Jugut 50 ± 2.5 433/250 (a) 11,000 11,000
400/230 (a) 6,600 6,600
380/220 (a) 3,300 3,300
220 (k) 433/250 (a) 500 (b)
400/230 (a) 380/220 (a)
380/220 (a)
Spanja 50 ± 3 380/220 (a) (e) 380/220 (a) 15,000
220 (k) 220/127 (a) (e) 11,000
220/127 (a) 380/220 (a)
127 (k)
Sri Lanka 50 ± 2 230 (k) 400/230 (a) 11,000
230 (k) 400/230 (a)
Sudani 50 240 (k) 415/240 (a) 415/240 (a)
240 (k)
Suaziland 50 ± 2.5 230 (k) 400/230 (a) 11,000
230 (k) 400/230 (a)
Suedia 50 ± 0.5 400/230 (a) 400/230 (a) 6,000
230 (k) 230 (k) 400/230 (a)
Zvicra 50 ± 2 400/230 (a) 400/230 (a) 20,000
10,000
3,000
1,000
690/500
Siria 50 220 (k) 380/220 (a) 380/220 (a)
115 (k) 220 (k)
200/115 (a)
Taxhikistan 50 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k) 220 (k)
220/127 (a)
127 (k)

shpërndarjes së tensionit të ulët
(Hz & %) (V)
Tanzania 50 400/230 (a) 400/230 (a) 11,000 C7
400/230 (a)
Tajlanda 50 220 (k) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k)
Togo 50 220 (k) 380/220 (a) 20,000
5,500
380/220 (a)
Tunizia 50 ± 2 380/220 (a) 380/220 (a) 30,000
220 (k) 220 (k) 15,000
10,000
380/220 (a)
Turkmenistan 50 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k) 220 (k)
220/127 (a)
127 (k)
Turqia 50 ± 1 380/220 (a) 380/220 (a) 15,000
6,300
380/220 (a)
Uganda + 0.1 240 (k) 415/240 (a) 11,000
415/240 (a)
Ukraina + 0.2 / - 1.5 380/220 (a) 380/220 (a) 380/220 (a)
220 (k) 220 (k) 220 (k)
Emiratet e bashkuara 50 ± 1 220 (k) 415/240 (a) 6,600
380/220 (a) 415/210 (a)
220 (k) 380/220 (a)
Mbretëria e Bashkuar 50 ± 1 230 (k) 400/230 (a) 22,000
(përveç Irlandës 11,000
Veriore) 6,600
3,300
400/230 (a)
Mbretëria e Bashkuar 50 ± 0.4 230 (k) 400/230 (a) 400/230 (a)
(përfshirë Irlandën 220 (k) 380/220 (a) 380/220 (a)
Veriore)
Shtetet e Bashkuara 60 ± 0.06 120/240 (j) 265/460 (a) 14,400
të Amerikës 120/208 (a) 120/240 (j) 7,200
Sharlote 120/208 (a) 2,400
(Karolina e Veriut) 575 (f)
460 (f)
240 (f)
265/460 (a)
120/240 (j)
120/208 (a)
Shtetet e Bashkuara 60 ± 0.2 120/240 (j) 480 (f) 13,200
të Amerikës 120/208 (a) 120/240 (h) 4,800
Detroit (Miçigan) 120/208 (a) 4,160
480 (f)
120/240 (h)
120/208 (a)
Shtetet e Bashkuara 60 ± 0.2 120/240 (j) 4,800 4,800
të Amerikës 120/240 (g) 120/240 (g)
Los Anxhelos (Kaliforni)
Shtetet e Bashkuara 60 ± 0.3 120/240 (j) 120/240 (j) 13,200
të Amerikës 120/208 (a) 120/240 (h) 2,400
Majami (Florida) 120/208 (a) 480/277 (a)
120/240 (h)
Shtetet e Bashkuara 60 120/240 (j) 120/240 (j) 12,470
të Amerikës 120/208 (a) 120/208 (a) 4,160
Nju Jork (Nju Jork) 240 (f) 277/480 (a)
480 (f)
të Amerikës 120/240 (j) 11,500

Pitsburg (Pensilvania) 120/208 (a) 2,400
460 (f) 265/460 (a)
230 (f) 120/208 (a)
460 (f)
230 (f)

së shërbimeve TU
C8 Shtetet e Bashkuara 60 120/240 (j) 227/480 (a) 19,900

të Amerikës 120/240 (j) 12,000
Portland (Oregon) 120/208 (a) 7,200
480 (f) 2,400
240 (f) 277/480 (a)
120/208 (a)
480 (f)
240 (f)
të Amerikës 120/240 (j) 12,000
San Francisco 4,160
(Kaliforni) 277/480 (a)
120/240 (g)
Shtetet e Bashkuara 60 ± 0.08 120/240 (j) 277/480 (c) 12,470
të Amerikës 120/208 (a) 120/240(h) 7,200
Toledo (Ohaio) 120/208 (j) 4,800
4,160
480 (f)
277/480 (a)
120/208 (a)
Uruguai 50 ± 1 220 (b) (k) 220 (b) (k) 15,000
6,000
220 (b)
Vietnam 50 ± 0.1 220 (k) 380/220 (a) 35,000
15,000
10,000
6,000
Jemen 50 250 (k) 440/250 (a) 440/250 (a)
Zambia 50 ± 2.5 220 (k) 380/220 (a) 380 (a)
Zimbabve 50 225 (k) 390/225 (a) 11,000
390/225 (a)
Diagrami i qarkut
Circuit diagrams
(a)
(a) Yll trefazor; star;
Three-phase (b) Three-phase
(b) Yll trefazor; star: (c) Yll
(c) Three-phase
trefazor; star; (d)
(d)Yll trefazor; star; (e)
Three-phase (e)Two-phase
Yll dyfazor;star;
Katër tela:
Four-wire: Tre tela:
Three-wire tre tela:
Three-wire: Katër tela:
Four-wire: Tre tela:
Three-wire
neutër
Earthed të neutral
tokëzuar neutër
Earthed tëneutral
tokëzuar Neutër të patokëzuar
Non-earthed Neutër të
neutral Earthed tokëzuar
neutral
(f) Trekëndësh
Three-phasetrefazor:
delta: (g)
(g)Trekëndësh
Three-phasetrefazor
delta; (h)
(h) Trekëndësh
Three-phasei hapur
open delta; (i)(i)Trekëndësh i hapur
Three-phase
Three-wire
Tre tela Katër tela:
Four-wire: trefazor;
Four-wire: trefazor
open delta:
Pika e mesme
Earthed e tokëzimit
mid point of Katër tela:
Earthed mid point of one Tokëzim
Earthedi junction
kryqëzuar
në
onenjëphase
fazë Pika e mesme e i fazave
of phases
phase
tokëzimit në një fazë
V Vk
(j) Fazë e vetme; (k) Fazë e vetme; (l)(l)Fazë e vetme;

Single-phase; (m) Vetëm me tel: (n)
(n)DC:
DC:Tre tela:
(j) Single-phase; (k) Single-phase; (m) Single-wire:
Tre tela: me pik të Dy tela: Dy tela Tokëzimi i kthyer i Three-wire:
zhveshur
Three-wire: Two-wire: Two-wire Earthed return (swer)
mesme të tokëzimit I tokëzuar dhe në
Earthed mid point Earthed end of phase EUnearthed
patokëzuar Unearthed
fazë
Fig. C1 : Voltazhi i rrjetit lokal LV dhe diagramet e qarqeve të përkatëse (të përfunduara)

Konsumuesit rezident dhe tregtar

T Funksioni i shpërndarjes së rrjetit me TU është që të sigurojë lidhjet e shërbimit
(kabllot nëntokësore ose linjë ajrore) për një numër të konsumatorëve përgjatë
rrugës. C9
Kërkesa reale e shpërndarjes vlerësohet nga numri i konsumatorëve lidhur me
kërkesën mesatare për ta (për konsumatorët).
Dy parametrat kufizues të një distributori janë :
b Maksimumi real që është i aftë për realizimin e pacaktuar,dhe
b Gjatësia maksimale e kabllos, kur realizohet rryma maksimale, nuk do ta kalojë
kufirin ligjor të tensionit në rënie.
Me këtë përmbajtje nënkuptohet se madhësia e ngarkesave me të cilat janë të
lidhura shërbimet me rrjetin shpërndarës të TU është domosdoshmërish e kufizuar.
Për renditjen e sistemeve me tension të ulët në paragrafin e dytë të kësaj
nënpike:(1.1) d.m.th.:120 V në njëfazor në 240/415 V në 3-fazor,ngarkesa tipike
maksimale e lejuar e lidhur me shpërndarësin me TU, mund të jetë (1)
(shih Fig. C2):
Sistemi Vlerat maksimale tipike në kVA

shërbim të konsumatorit
120 V 1-fazor 2-përçues 60 A 7.2
120/240 V 1-fazor 3-përçues 60 A 14.4
120/208 V 3-fazor 4-përçues 60 A 22
220/380 V 3-fazor 4-përçues 120 A 80
230/400 V 3-fazor 4-përçues 120 A 83
240/415 V 3-fazor 4-përçues 120 A 86
Fig. C2 : Ngarkesat tipike maksimale të lejuara në lidhje me shpërndarësin me TU
Procedurat ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme nga njëra organizatë

furnizuese me energji elektrike te tjetra dhe nuk mund të jepen vlera standarde.
Faktorët që duhen marrë parasysh përfshijnë:
b Madhësinë e një rrjeti ekzistues shpërndarës, ku duhet të lidhet ngarkesa e re,
b Ngarkesa totale tashmë e lidhur me rrjetin e shpërndarjes
b Vendndodhja përgjatë rrjetit shpërndarës të propozuar për ngarkesë të re,
përkatësisht në afërsi të nënstacionit apo më afër përfundimit të rrjetit shpërndarës etj.
Me pak fjalë çdo rast duhet shqyrtuar më vete.
Nivelet e ngarkesave të sipërpërmendura, janë të përshtatshme për të gjithë
konsumatorët e zakonshëm rezident dhe do të jenë të mjaftueshëm për instalimin e
shumë ndërtesave administrative, tregtare dhe të tjera të ngjashme.
Konsumatorët e mesëm dhe të vegjël industrial (me linja të TU

dedikuar direkt nga nënstacioni i furnizimit të shërbimeve me
TM/TU)
M Konsumatorët e mesëm dhe të vegjël industrial po ashtu mund të jenë të kënaqur
me furnizimin me tension të ulët.
Për ngarkesat që e tejkalojnë maksimumin e lejuar kohor për shërbim nga
shpërndarësi zakonisht mund të sigurohet një kabllo nga një kalim të sigurt nga bordi
i nënstacionit energjetik ose korporatës.
Në përgjithësi, kufiri i ngarkesës së mësipërme që mund të furnizohet nga ky mjet,
do të jetë i kufizuar vetëm nga kapaciteti i transformatorit rezervë që është në
dispozicion të këtij nënstacioni.
Në praktikë, sidoqoftë:
b Ngarkesat e mëdha (p.sh. > 300 kVA) kërkojnë kabllo përkatësisht të mëdha,
përveç nëse qendra e ngarkesës është afër me nënstacionin, kjo metodë mund të
mos jetë e favorshme ekonomikisht.
b Shumë shërbime preferojnë të furnizohen me ngarkesa që e tejkalon shifrën
200kVA ( e që kjo shifër dallon nga furnizuesit e ndryshëm) të tensionit të mesëm.
Për këto arsye,linjat dedikuese të furnizimit të TU aplikohen në përgjithësi (në
220/380 V në 240/415 V) në vargun e ngarkesës prej 80 kVA deri në 250 kVA.
Konsumatorët e furnizuar normalisht me tension të ulët përfshijnë:
(1) Vlerat e treguara në Figurën C2 janë vetëm si shembuj
të bazuara (në mënyrë arbitrare ) në shërbimin maksimal b Vendbanimet
të rrymës 60 A për tri sistemet e para, që nga pikat më të b Dyqanet dhe ndërtesat tregtare
vogla të lejuara me këto tensione të vogla, për një përqindje b Fabrikat e vogla, punëtoritë dhe pikat e furnizimit
të afatizuar ligjërisht. Grupi i dytë i sistemeve është (përsëri b Restorantet
në mënyrë arbitrare) bazuar në maksimumin e lejuar nga
shërbimi real prej 120 A. b Fermat,etj

së shërbimeve TU
Në qytete dhe në qyteza të mëdha,kabllot e 1.2 Rrjetet shpërndarëse me TU

standardizuara të shpërndarjes së TU formojnë Në shtetet e Evropës standardi 3-fazor 4 përçuesish niveli i tensionit të shpërndarjes
një rrjet përmes linkut në kuti. Disa lidhje është 230/400 V. Shumë shtete aktualisht janë duke konvertuar sistemin e TU
në standardet formale më të fundit të IEC prej 230/400 V (IEC 60038).Vendet
C10 janë hequr,në mënyrë që secila (siguresë) e mesme e ato të mëdha dhe qytetet kanë sistemet nëntokësore të shpërndarjes
shpërndarje duke lënë një nënstacion, formon kabllore.
një sistem radial të pakufizuar, siç edhe Nënstacionet e shpërndarjes TM/TU, me hapësirë përafërsisht 500-600 metrash,
tregohet në Figurën C3 janë zakonisht të pajisur me:
b Centrale në 3-ose 4-rrugë TM , janë bërë shpesh nga hyrjet-daljet e ngarkesave
me ndërprerje që janë pjesë e një rruge kryesore unazë, dhe një ose dy ndërprerës
të qarkut të TM ose ndërprerësin e kombinuar me ndërprerësit e ngarkesave për
qarqet e transformatorëve.
b Një ose dy transformatorë 1,000 kVA TM/TU
b Te një ose dy (çifte) 6-ose 8-rrugësh bordet e shpërndarjes së siguresave,
3-fazorë 4-përçues ose muksi në ndërprerës, kontrolli dhe mbrojtja e kabllos
shpërndarëse 4-bërthamore zakonisht janë të referuar si shpërndarës.
Prodhimi nga një transformator është i lidhur me pengesat përcjellëse (busbars) të
TU nëpërmjet ndryshimit të ngarkesë ose thjeshtë përmes lidhjeve izoluese.
Në zonat e dendure me banorë, një madhësi standarde e shpërndarësit është
përgjegjëse për formimin e një rrjeti, me ( në përgjithësi ) një kabllo përgjatë
çdo trotuari dhe lidhjet katrore të vendosura në pusetat e këndeve të rrugëve,ku
kryqëzohen dy kabllo.
Tendencat e fundit janë drejt kabineteve të qëndrueshme ndaj kushteve atmosferike
mbi nivelin tokësor, qoftë të mbështetura në mur, ose ku është i mundur, montimi
rrafsh me murin.
Lidhjet janë futur në mënyrë që shpërndarësit të formojnë qarqet radiale nga
nënstacioni i hapur ( shih Fig.C3 ). Kur kutia e lidhjes bashkon një shpërndarës nga
një nënstacion me një tjetër nënstacion fqinj, lidhja e fazave është lënë jashtë ose
zëvendësohet me siguresa, por lidhja neutrale mbetet në vend.
4 mënyra
të lidhjes
së kutisë
TL/TU
Nënstacioni
Kabllo
shërbyese
Lidhjet fazore
të zhvendosura
Fig. C3 : Paraqitja e një ose e më shumë rrugëve ku rrjeti i shpërndarjes së TU mund të

adaptohet për operim radial të degëzuar - shpërndarës, duke hequr (fazat) lidhjet

Kjo marrëveshje siguron një sistem shumë fleksibël në të cilin një nënstacion
komplet mund të hiqet jashtë shërbimit, ndërkohë që zona furnizohet normalisht nga
kutitë e lidhura në nënstacionet përreth.
Për më tepër, gjatësitë më të shkurta të shpërndarjes ( mes dy kutive të lidhura )
mund të izolohen për defektin në lokacion dhe të riparohen.
C11
Në zonat urbane me dendësi më të vogël është Kur dendësia e ngarkesës e kërkon, nënstacionet vendosen më afër dhe nganjëherë
janë të nevojshëm transformatorët deri në 1,500 kVA.
duke u përdorur një sistem i shpërndarjes
shumë ekonomik radial ( me rreze ) në formë Format të tjera të rrjetit urban me TU, bazuar në shtyllat shpërndarëse të lira me
TU, të vendosura mbi tokë në pikat strategjike të rrjetit, përdoren më gjerë në zonat
koni, në të cilin përçuesit e madhësisë së
me dendësi më të ulët të ngarkesës. Kjo skemë eksploron parimin e shpërndarësve
reduktuar janë instaluar si distanca nga një konik radial në të cilin madhësia e kabllos shpërndarëse drejtuese reduktohet në
nënstacion në rritje. numër të konsumatorëve të rrymës me largësi të vogël nga nënstacioni.
Në këtë skemë një numër i madh pjesësh të prodhimit radial të TU nga bordi i
shpërndarjes së furnizimit në nënstacion janë shufrat e shtyllave shpërndarëse nga
ku shpërndarësit e vegjël furnizojnë dhe rrethojnë shtyllën menjëherë.
Shpërndarjet në tregje të qytetit, fshatra dhe zona rurale në përgjithësi, për shumë
vite u bazuan në përçues të zhveshur bakri të mbështetur në shtylla druri, betoni ose
çeliku që furnizohen nga shtyllat e montuara në tokë ose nga transformatorët.
Metodat e përmirësuara që përdorin përçues Në vitet e fundit, përçuesit e izoluar me TU që përdridhen për të formuar kabllot vetë-
mbështetse dy-bërthamore apo 4 bërthamore për përdorim të sipërm, u zhvilluan
të izoluar dhe të përdredhur për të formuar
dhe konsiderohen të jenë të sigurt dhe më të pranueshëm vizualisht se lidhjet e
një shtyllë montojnë kabllo ajrore e që tashmë zhveshura të bakrit.
janë praktikë standarde në shumë vende.
Kjo ndodh veçanërisht kur përçuesit janë të fiksuar në mure ( p.sh instalimet
elektrike nën strehë ) ku vështirë se dallohen.
Si çështje e interesit, u zbatuan parime të ngjashme në tensione më të larta dhe
vetë-mbështetjen e përçuesve '' paketë '' të izoluar për instalime ajrore me TM e që
tani janë në dispozicion për punë 24 kV.
Nëse një fshat furnizohet nga më shumë se një nënstacion atëherë bëhen
marrëveshje për shtyllat në të cilat linjat e TU takohen nga nënstacione të ndryshme,
si dhe ku fazat përkatëse do të ndërlidhen.
Në Evropë çdo nënstacion shpërndan
Praktikat e Amerikës Veriore dhe Qendrore ndryshojnë rrënjësisht nga ato të
furnizimin e shërbimeve me TU në zonën që
Evropës, ngaqë rrjetet me TU praktikisht nuk ekzistojnë dhe furnizimet 3-fazore në
korrespondon me një rreze prej 300 metra nga zonat e banuara janë të rralla.
nënstacioni.
Në njëfarë mënyre shpërndarja me TU është kryer në mënyrë efektive, por që
Sistemet e shpërndarjes në Amerikën Veriore përsëri ndryshon nga praktikat standarde në Evropë. Sistemi me TM faktikisht
dhe Qendrore përbëhen nga një mjet i TM 3-fazor me 4-përçues është sistem nga i cili rrjeti shpërndarës një fazor ( faza dhe
nga të cilët transformatorët e shumtë ( të përçuesi neutral furnizon transformatorë të shumtë një fazorë, mbështjellës sekondar
vegjël ) të TM/TU furnizojnë një ose disa të cilët janë në qendër për të prodhuar furnizim prej 120-240 V për një-fazor me
konsumues, me kabllo direkt nga vendndodhja 3-përçues. Përçuesit qendrorë sigurojnë TU neutral, të cilët bashkë me përçuesit
e transformatorit. neutral të TM janë tokëzuar me forcë në intervale përgjatë gjatësisë së tyre.
Çdo transformator me TM/TU normalisht furnizon një ose disa lokale direkt nga
pozicioni i transformatorit me kabllot e shërbimit radial ose linjat ajrore.
Në këto vende ekzistojnë shumë sisteme të tjera por njëri nga ta është më i
zakonshmi.
Figura C4 ( faqja tjetër ) tregon karakteristikat kryesore të të dy sistemeve.
Komponentët e shërbimit dhe pajisjet matëse

janë instaluar më parë brenda ndërtesës së 1.3 Lidhja konsumator-shërbim
konsumatorit. Tendenca moderne është që
këto objekte të lokalizohen jashtë në një Në të kaluarën, një shërbim nëntokësor kabllor ose përçues të izoluar e të
kabinet të qëndrueshëm ndaj kushteve të motit montuar në mur nga një shërbim linjash ajrore, përfundoi pa ndonjë ndryshim
brenda ambienteve të konsumatorit, ku kutia mbyllet në fund të kabllit, siguresat e
shërbimeve ( të paarritshme për konsumatorin ) dhe njehsorët ishin instaluar.
Trendi i i fundit është ( aq sa është e mundur ) që të vendosen këto komponentë të

shërbimit në një strehë të qëndrueshme ndaj motit jashtë ndërtesës.
Ndërfaqja e shërbimeve/konsumatorëve shpesh është në terminalet dalëse
të njehsorit (ve) ose në disa raste, në terminalet dalëse të instalimit kryesor
ndërprerësit ( varësisht nga praktikat vendore ), në të cilën lidhja është bërë nga stafi
i shërbimeve, pas një testi te pranueshem dhe të inspektimit të instalimit.
Një marrëveshje tipike është paraqitur në Figurën C5 (faqja tjetër)

së shërbimeve TU
Për tensionet në primar > 72.5 kV

(shih shënimin) pështjella primare
mund të jetë:
C12 13.8 kV / 2.4-4.16 kV - Trekëndësh
- Yll i tokëzuar
- Zigzag i tokëzuar
N Në varësi të vendit në fjalë
Çdo transformator TM/TU
123 i treguar përfaqëson njësi
të ngjashme
2 Trekëndëshi terciar normalisht
(jo zakonisht) të përdorur në qoftë
3 se pështjella primare nuk është delta
N
1 ph MV / 230 V
2.4 kV / 120-240 V
1 ph - 3 tela
transformatori
shpërndarës TL (1)
Transformatorët shërbyes
Për konsumatorët
e izoluar)
(furnizimet rurale)
}
Ph N
N
1 1 Rezistenca e
N TM (2) zëvendësuar nga
një bërthamë e
Petersenit në
sistemet në linjë
O/H në disa vende
N
2 2
N
3 ph
TM / 230/400 V
4-tela
transformatori
shpërndarës
N
1 2 3 N N 1 2 3
Shpërndarësi TM Rrjeti shpërndarës TU
kryesor 3fazor dhe neutri
(1) 132 kV për shembull
(2) 11 kV për shembull
Shënim: Në tensionin primar më të madh se 72.5 kV në nënstacionet pjesa më e madhe e furnizimit, është praktikë e
zakonshme në disa vende evropiane për të përdorur një pështjellë primare në yll të tokëzuar dhe një pështjell sekondare në
trekëndësh. Pika neutral në anën e sekondarit është dhënë më pas nga një reaktor zigzag i tokëzuar, pika yll e të cilës është
e lidhur me tokën përmes një rezistence.
Shpesh, reaktori i tokëzimit ka pështjellën sekondare për të siguruar furnizimin me TU 3-fazore për nënstacionin. Ajo është
më pas e referuar si një “transformator të tokëzimit”.
Fig. C4 : Përdorimi i sistemeve Amerikane dhe Evropiane të tipit të gjerë
CB
M F
Fig. C5 : Marrëveshje tipike e shërbimit për sistemet e tokëzimit TT

Konsumatorët e TU janë furnizuar normalisht Rasti i formimit të ndërprerësit të qarkut (RFNQ) i cili përfshin tiparin mbrojtës nga
në sistemet TN ose TT, siç përshkruhet në ndjeshmëria e rrymës së mbetur nga defektet e tokëzimit është i detyrueshëm në
kapitujt F dhe G. Ndërprerësit e instalimit origjinën e secilës pjesë përbërëse instaluese të një sistemi TT të tokëzimit. Arsyeja
për këtë tipar dhe nderlidhja me nivelet fikëse të rrjedhjes së rrymës janë diskutuar
kryesor për furnizimin e sistemit TT duhet të
në pikën 3 të kapitullit G.
C13
përfshijnë një pajisje mbrojtëse të rrjedhjes së
mbetur në tokë. Për shërbimin TN, nevojitet Një arsye tjetër për këtë rast (RFNQ) është se konsumatori nuk mund ta
tejkalojë (kontraktojë) shpalljen e ngarkesës maksimale pasi caktimi i udhetimit
mbrojtja e mbingarkesës me ndërprerës ose
te mbingarkes, e cila është vulosur nga autoritetet e furnizimit, do të ndërprejë
siguresa. furnizimin e vlerës së deklaruar më sipër. Mbyllja dhe fikja e RFNQ është lirisht
në dispozicion të konsumatorit në mënyrë që nëse RFNQ pengohet pa dashje në
mbingarkesë apo për shkak të ndonjë defekti, furnizimet mund të rivendosen shpejtë
pas korrigjimit të anomalisë.
Në pikepamjen e shqetesimit te dy paleve si lexuesve te njehesoreve ashtu dhe te
konsumatoreve vendndodhja e njehsorëve sot është në përgjithësi jashtë lokaleve
ose:
b Në një shtyllë të tipit të lirë në strehime të vjetra siç tregohet në figurë C6 dhe C7
b Në hapësirën brenda ndërtesës, por me përfundimin e kabllos dhe siguresat
e furnizimit të vendosura në një kabinet rezistent ndaj kushteve klimatike dhe i
montuar drejtë e i qasshëm nga rruga publike, siç tregohet ne FIG. C8 të faqes
tjetër.
b Për konsumatorët e banesave private, pajisjet e treguara ne Figurën C5 janë
instaluar në një kabinet rezistent ndaj kushteve klimatike i montuar vertikalisht në
një kornizë metalike para kopshtit, ose montim i rrafshët në murin kufitar, dhe të
qasshëm nga trotuari për personelin e autorizuar. Figura C9 ( faqja tjetër ) tregon
marrëveshje të përgjithshme në të cilën lidhjet lëvizëse të siguresave ofrojnë mënyra
F CB
Në këtë lloj instalimi shpeshherë është e nevojshme të vendoset ndërprerësi i

instalimit kryesor disa metra larg nga pika e shfrytëzimit p.sh. mullinjtë, stacionet e
furnizimit, etj.
Fig. C6 : Tipi instalimit tipik rural
CB
Instalimi kryesor CB është i vendosur në lokalet e konsumatorit në rastet kur është i

vendosur për udhëtim, nëse kërkesa e ngarkesave të shpallura kVA është tejkaluar.
Fig. C7 : Instalimi gjysmë urban (rrethinat e blerjeve, etj.)

së shërbimeve TU
C14
M
CB
Ndërprerja e shërbimit kabllor në një kabinet me mur të rrafshët i cili përmban

lidhjet e siguresave izoluese, i qasshëm me rrugën publike. Kjo metodë preferohet
për arsye estetike, kur konsumatori mund të siguroj një matje të përshtatshme dhe
vendin e kalimit kryesor.
Fig. C8 : Transferimi i qendrës së qytetit
Ndërlidhja
Furnizimi Konsumatori
Kabllo shërbimi
Instalimi
Izolimi nga
lidhjet e
siguresës
Metër
Kabineti matës Ndërprerësi
kryesor
Fig. C9 : Marrëveshja tipike e shërbimit me TU për konsumatorë rezident
të izolimit.
Në fushën e matjes elektronike, u zhvilluan teknika të cilat e bëjnë shërbimin e tyre

tërheqës ose teknika për matjen e energjisë elektrike si dhe për qëllime të faturimit,
liberalizimin e tregut të energjisë elektrike duke arritur që të kthehen nga njehsorët
më tepër të dhëna. Për shembull matjet elektronike mund të ndihmojnë gjithashtu
që të kuptohen profilet e shërbimit për konsumin e klientëve të tyre. Në të njëjtën
mënyrë, ata do të jenë të dobishëm për shumë e më shumë linja komunikuese të
energjisë, dhe gjithnjë e më shumë aplikime të radio frekuencave.
Në këtë zonë, sistemet e parapagimit kanë më shumë të punësuar kur justifikohen
ekonomikisht. Ata janë të bazuar në faktin se për shembull kanë bërë pagesën e
tyre në pikat e shitjeve, dhe si të tillë kanë arsye për kalimin e informacionit lidhur
me pagesën për njehsor. Për këto sisteme çështjet kryesore janë siguria dhe
ndërveprimi të cilat duket se kanë qenë të trajtuara me sukses. Benefiti i këtyre
sistemeve është për shkak të faktit se ata jo vetëm që zëvendësojnë njehsorët,
por edhe sistemet e faturimit, mënyrën e leximit të njehsorëve dhe administrimin e
mbledhjes së të ardhurave hyrëse.
Një nivel i mjaftueshëm i tensionit në terminalet 1.4 Cilësia e tensionit të furnizimit

e shërbimit të furnizimit të konsumatorëve
është i domosdoshëm për operimin e Cilësia e tensionit të furnizimit të rrjetit me TU më në gjerësi nënkupton:
b Pajtueshmërinë me kufijtë ligjor të madhësisë dhe frekuencës
kënaqshëm të pajisjeve apo aparateve. Vlerat b Lirimin nga luhatjet e vazhdueshme brenda këtyre kufijve C15
praktike të rrymës dhe pamja e tensionit në një b Furnizimi i pandërprerë me energji elektrike,me përjashtim të mbylljes
sistem tipik të TU tregon rëndësinë e mbajtjes së planifikuar për mirëmbajtje ose si rezultat i defekteve të sistemit ose të
së Faktorit të Lartë të Energjisë, si një mjet për emergjencave tjera
reduktimin e tensionit të rënë. b Ruajtja e formes se perafert me ate sinusoidale
Në këtë nënpikë do të diskutohet vetëm ruajtja e madhësisë së tensionit.
Në shumicën e vendeve, autoritetet e energjisë së furnizimit do të kenë një detyrim
ligjor për të mbajtur nivelin e tensionit në pozicionin e shërbimit të konsumatorëve
brenda kufijve të ± 5% ( ose në disa raste ± 6% ose më shumë, shih tabelën C1) të
vlerës së deklaruar nominale.
Përsëri, IEC dhe standardet kombëtare rekomandojnë që aparatet e TU të
projektohen dhe testohen për kryerjen e kënaqshme brenda kufijve të ± 10% të
tensionit nominal. Kjo na krijon një diferencë nën kushtet më të këqija (prej minus
5% në pozicionin e shërbimit, p,sh ) 5% rënie të tensionit të lejuar në rrjetin e
instalimit.
Rënia e tensionit në një sistem tipik shpërndarës ndodh si në vijim: tensioni në
terminalet e TM të një transformatori TM/TU është ruajtur zakonisht brenda një
grupi ± 2% nga veprimi automatik i një rubinete (tap) të ngarkesës këmbyese
të transformatorëve në nënstacionet e pjesës më të madhe të furnizimit, të cilat
ushqejnë rrjetin e TM nga një sistem më i lartë i tensionit të nëntransmetimit.
Nëse transformatori TM/TU është në një vend të afërt në një nënstacion pjesa më
e madhe e furnizimit ± 2% e grupit të tensionit është më e lartë se vlera nominale
e TM. Për shembull, tensioni mund të jetë 20.5 kV ± 2% në një sistem 20 kV. Në
këtë rast transformatori i shpërndarjes në TM/TU duhet që nderpreresin e jashtem te
qarkut te TM ta kete te vendosur ne poziten
Në anën tjetër, në vende të largëta nga nënstacionet pjesa më e madhe e furnizimit
është e mundur me një vlerë prej 19.5 kV ± 2% , ku përgjimi i qarkut të jashtëm
duhet të zgjidhet në pozitën e -5%.
Nivelet e ndryshme të tensionit në një sistem janë normale dhe varen në modelin e
rrjedhës së sistemit të energjisë. Për më tepër, këto dallime janë shkaku për termin
''nominal'' duke iu referuar sistemit të tensionit.
Aplikimi praktik
Me transformatorin e TM/TU është përzgjedhur saktë përgjimi i qarkut të jashtëm,
një transformator i shkarkuar prej prodhimit të tensionit e që do të mbahet në kuadër
të një grupi të pangarkuar prej ±2% të prodhimit të tensionit.
Për të siguruar që transformatori të mund të mbajë nivelin e nevojshëm të tensionit,
plotësisht ngarkohet tensioni i pangarkuar i prodhimit e që duhet të jetë aq i lartë
sa të mos lejojë kalimin i kufirit të sipërm +5% (i miratuar për këtë shembull).
Në praktikën e sotme, raportet gjarpëruese i japin në përgjithësi një tension
prodhimit prej rreth 104% pa ngarkesë (1) nga ana e rubinetës përgjuese, siç edhe
përshkruhet më sipër. Kjo do të rezultojë në një grup tensioni të 102% në 106% në
rastin në fjalë.
Një transformator tipik i shpërndarjes së TU ka tension reaktiv në qarkun e shkurtër
prej 5%. Nëse supozohet se tensioni i tij rezistues është një e dhjeta e kësaj vlere,
atëherë rënia e tensionit në transformator kur ngarkesa e plotë e furnizuar në 0.8,
faktori i energjisë së mbetur do të jetë:
V% drop = R% cos ϕ + X% sin ϕ
= 0.5 x 0.8 + 5 x 0.6
= 0.4 + 3 = 3.4%
Grupi i tensionit në terminalet e transformatorit të ngarkuar sakaq do të jetë (102 -
3.4) = 98.6% në (106 - 3.4) = 102.6%.
Rënia maksimale e tensionit të lejueshëm përgjatë një distributori për këtë arsye
është 98.6 - 95 = 3.6%
Në pikëpamja praktike kjo nënkupton, se kallbo shpërndarëse e një madhësie
mesatare 230/400 V 3-fazor 4-përçues dhe e përçuesve të bakrit prej 240 mm² do
të jetë në gjendje të furnizojë një peshë totale prej 292 kVA në 0.8 FF (faktori fuqi) ,
të shpërndara në mënyrë të barabartë gjatë 306 metra nga shpërndarësi. Nga ana
tjetër e njëjta ngarkesë në ambientet e një konsumatori të vetëm mund të furnizohet
në një distancë prej 153 metra nga transformatori, për të njëjtën ulje të voltit, dhe
kështu me radhë.
Si një çështje me interes, vlerësimi maksimal i kabllos, bazuar në llogaritjet që
rrjedhin nga IEC 60287 (1982) është 290 kVA, dhe kështu diferenca e tensionit
3.6% nuk është padrejtësisht e kufizuar, domethënë kabllo mund të jetë plotësisht e
ngarkuar për distanca të kërkuara normalisht në sistemet e shpërndarjes së TU.
Për më tepër, mbetja 0.8 e FF është e përshtatshme për ngarkesa industriale. Në
zonat e përziera gjysmë-industriale 0.85 është një vlerë më e zakonshme ndërsa 0.9
(1) Transformatorët e projektuar për standardin 230/400 V në përgjithësi përdoret për llogaritje në lidhje me zonat e banuara, kështu që rënia e
IEC do të ketë një dalje pa ngarkesë për 420 V, pra105% të voltit të mësipërm mund të konsiderohet si shembull i rastit "më të keq".
tensionit nominal
C - Lidhja me rrjetin shpërndarës
së shërbimeve TU 2 Tarifat dhe matësit
Në këtë udhëzues nuk do të bëhet asnjë përpjekje për të diskutuar tarifat e veçanta,
pasi paraqiten shumë struktura të ndryshme tarifore nëpër botë sipas furnizimeve të
tyre.
Disa tarifa janë shumë të komplikuara në detaje por disa elemente janë bazë për
C16 të gjitha ato dhe kanë për qëllim inkurajimin e konsumatorëve për të menaxhuar
konsumin e tyre të energjisë në një mënyrë e cila redukton koston e prodhimit,
transmisionin dhe shpërndarjen.
Dy mënyrat mbizotëruese në të cilat kostoja e furnizimit me energji për konsumatorët
mund të reduktohet, janë:
b Reduktimi i humbjeve të fuqisë në prodhim, transmision dhe shpërndarje të
energjisë elektrike. Në parim humbjet më të ulëta në sistem të energjisë janë arritur
kur të gjitha pjesët e sistemit operojnë në faktor të fuqisë të njëjtë.
b Reduktimi i kërkesës gjate pikut të energjisë, duke rritur kërkesën në periudhat
me ngarkesë të ulët, duke shfrytëzuar impiantet gjenerues më të plotë, dhe duke
minimizuar impiantet tepricë.
Reduktimi i humbjeve
Edhe pse kushtet ideale të shënuara në rastin e parë të përmendur më lart nuk
mund të realizohen në praktikë, shumë struktura tarifore janë të bazuara pjesërisht
në kërkesën kVA, si dhe në konsumin kWh. Pasi qe, për ngarkesën e dhënë kW,
vlera minimale e kVA ndodh në faktorin e fuqisë së njëjtë, konsumatori mund të
minimizojë kostot e faturimit duke ndërmarrë hapa për të përmirësuar faktorin e
fuqisë së ngarkesës (siç u diskutua në kapitullin L). Kerkesa kVA në përgjithësi
të përdoret për qëllime tarifore është kërkesa mesatare maksimale kVA që ndodh
gjatë çdo periudhe të faturimit dhe është bazuar në kërkesat mesatare kVA,
gjatë periudhave fikse (zakonisht periodat prej 10, 30 ose 60 minuta) dhe duke
perzgjedhur nga vlerat me te larta prej tyre.
Parimi është përshkruar më poshtë në “parimin e kërkesës maksimale kVA matëse”.
Reduktimi i kërkesës gjatë pikut të fuqisë

Qëllimi i dytë, pra reduktimi i kërkesave të energjisë gjatë pikut, ndërkohë që kërkesa
në rritje në periodat me ngarkesë të ulët, ka rezultuar në tarifa të cilat ofrojnë
reduktimin e kostos së energjisë në:
b Disa orë gjatë ditës 24 orëshe
b Disa periudha të vitit
Shembulli më i thjeshtë është ai i një konsumatori/banori me një lloj ngrohësi dhe
ruajtësi të ujit (ose pajisja ngrohëse në vend e tipit ruajtës, etj). Matësi ka dy regjistra
digjital, njëri prej të cilëve operon gjatë gjithë ditës dhe tjetri (i cili aktivizohet nga
një pajisje me kohe) operon gjatë natës. Një përçues, operon me të njëjtën pajisje
kohore, mbyll qarkun e ngrohësit të ujit, konsumi i të cilit është treguar më pas në
regjistër për të cilin zbatohet një normë më e lirë. Ngrohësi mund të ndizet dhe fiket
në çdo kohë gjatë ditës, nëse kërkohet, por pastaj do të matet në normën normale.
Konsumatorët e mëdhenj industrial mund të kenë 3 ose 4 norma, të cilat aplikohen
në periudha të ndryshme gjatë një intervali 24 orësh, si dhe një numër i periudhave
të ndryshme të vitit. Në skema të tilla proporcioni i kostos për kWh gjatë një periode
të kërkesës së pikut për një vit, dhe për periudhën më të ulët të ngarkesës së vitit,
mund të jetë më shumë se 10:1.
Matësit
Vlerësimi i instrumenteve me kualitet të lartë dhe pajisjet janë të nevojshme për të
zbatuar këtë lloj matje, ose përdorimi i pajisje klasike elektro-mekanike. Zhvillimet
e fundit në matësit elektronik dhe mikro-procesorët, së bashku me kontrollin në
largësi – me valë (1) nga qendra e kontrollit të shërbimeve (per te ndryshuar kohen
e periudhes se pikut pergjate gjithe vitit, etj) tani janë funksionale, dhe lehtësojnë në
mënyrë të konsiderueshme zbatimin e parimeve të diskutuara.
Në shumicën e vendeve, disa tarifa, siç u tha më lart, janë të bazuara pjesërisht në
kërkesën kVA, përveç konsumit kWh, gjatë periudhave të faturimit (shpesh intervale
3-mujore). Kërkesa maksimale e regjistruar nga matësi që të përshkruhet , është, në
fakt, një kërkesë mesatare maksimale kVA (domethënë më e lartë) e regjistruar në
periodat gjatë intervalit të faturimit.
(1) Kontrolli i valëzimit është një sistem i sinjalizimit, në të

cilën një frekuencë e sinjalit të zërit (zakonisht 175 Hz) është
injektuar në rrjetat TU në nënstacionet përkatëse. Sinjali
i injektuar në impulse koduese, dhe relet të cilat janë të
akorduara me sinjalin e frekuencës dhe i cili pranon kodin e
veçantë do të operojë për të nisur një funksion të kërkuar.
Në këtë mënyrë, deri në 960 sinjale diskrete të kontrollit janë
të dispozicion.
2 Tarifat dhe matësit
D - Connecion to the LV public
distribution network 2 Tariffs and metering
Figure
D17
Figure C10
D10 tregon
shows një lakorekVA
a typical tipike të kërkesës
demand curve kVA
over gjatë një periode
a period prej dy
of two hours orësh
divided
të ndarë
into në periudha
succeeding pasuese
periods prej 10 minuta.
of 10 minutes. Matësi
The meter mat vlerën
measures mesatarevalue
the average të kVA
of
gjatë së cilës
kVA during prejofkëtyre
each theseperiodave
10 minute10 minutëshe.
periods.
C17
kVA
kVA Vlera mesatare maksimale
gjatë intervalit prej 2 orësh
Maximum average value
Vlerat
during the mesatare
2 hour interval
për periodat 10
Average
minutëshevalues
for 10 minute
periods
0 1 2 orë t
0 1 2 hrs
Fig. C10 : Vlera mesatare maksimale e kVA në një interval prej 2 orësh
Fig. D10 : Maximum average value of kVA over an interval of 2 hours
Parimi i matjes së kërkesës maksimale kVA

Principle of kVA maximum demand metering
Matësi kVAh është i ngjashëm në të gjitha elementet kryesore të matësit kWh,
por lidhjameter
A kVAh ndërmjet rrymës
is similar dhe
in all tensionit to
essentials fazor
a kWhjanëmeter
modifikuar
but thenëcurrent
mënyrë qëvoltage
and ajo
në mënyrë
phase efektivehas
relationship të matë
been kVAhmodified (kilo-volt-amper-orë).
so that it effectively Për më tepër,
measures në vend
kVAh të
(kilo-volt-
një grupi të fushës
amphours). së njehsorëve
Furthermore, instead of dekad,
having si në rastin
a set e një matësi
of decade counter konvencional,
dials, as in the ky
instrument ka një tregues
case of a conventional kWh të meter,
radhës.this Kurinstrument
kursori kthehethas aajo ështëpointer.
rotating matur në kVAh
When the
dhe shtyp
pointer treguesin
turns e kuq para
it is measuring kVAh tij. and
Në fund
pushingtë 10aminutave treguesi
red indicator beforedoit.tëAtketë
thelëvizur
end of
në
10 pjesë
minutes të rrugës
the pointersë alarmit
will have(qëmoved
është projektuar
part way round në mënyrë
the dialqë(itkurrë nuk mund
is designed so të
that
përfundohet një cikël prej
it can never complete one10 minutash)
revolution dheminutes)
in 10 atëherë and është
is rivendosur elektrikisht
then electrically reset tonë
pozicionin zero, për
the zero position, to të filluar
start një periodë
another 10 minute tjetër 10 minutëshe.
period. Treguesiremains
The red indicator i kuq mbetet
at the
në pozicionin
position reached e arritur
by the nga treguesi pointer,
measuring matës, dhe andse kyposition,
that pozicion,corresponds
korrespondon me
to the
numrin
numbereofkVAh kVAh(kilo- volt-amper- orë) që merret
(kilo-volt-ampere-hours) taken by ngathengarkesa
load in 10çdominutes.
10 minuta. Instead of
the vend
Në dial being marked
të alarmit in kilo-Vahours
që shënohet në kVAh at that point
në atë however
moment porit ajo
canmund
be marked in units
të shënohet
of average
në kVA. The
njësit mesatare following
e kVA. figures
Figurat will clarify
në vazhdim dothe matter.
të qartësojnë çështjen.
Supposing the
Supozojmë pointnë
së pika at të
which
cilënthe red indicator
treguesi reached
i kuq i arritur correspondsme
korrespondon to 5kVAh.
5 kVAh. It is
knownethat
Është a varying
njohur se një amount of kVA of eapparent
sasi e ndryshme kVA e fuqisëpowersëhas been flowing
dukshme for për 10
ka rrjedhë
10 minutes,
minuta, i.e. 1/6 hour.
domethënë, 1/6 orë.
If now,
Në qoftë the
se5tani,
kVAh is divided
5kVAh ndahet by nëthenumrin
numbere of hours,
orëve, then the
atëherë averagekVA
mesatarja kVApërfor the
period është
period is obtained.
dhënë.
In this
Në këtëcase
rastthe averagenë
mesatarja kVAkVA forpër
theperiodë
period do willtë
be:
jetë:
1
5x = 5 x 6 = 30 kVA
1
6
Çdo
Everypikë ose
point rreth alarmues
around dobe
the dial will të similarly
shënohetmarked
në mënyrë të ngjashme,
i.e. the domethënë,
figure for average kVA
figura
will bepër mesataren
6 times greaterkVA
thandothe
të kVAh
jetë 6 value
herë më e madhe
at any sesa vlera
given point. kVAh
Similar në secilën
reasoning can
pikë të dhënë.
be applied Arsyetim
to any i ngjashëminterval.
other reset-time mund të aplikohet në çdo interval tjetër të
rishikuar
At the end nëofkohë.
the billing period, the red indicator will be at the maximum of all the
Në fund të
average periodës
values së faturimit
occurring in the treguesi i kuq do të jetë në maksimum të të gjitha
billing period.
vlerave
The redmesatare që ndodhin
indicator will be reset në periodën
to zero at thee beginning
faturimit. of each billing period. Electro-
Treguesi
mechanicali kuq do tëofresetohet
meters the kind në zero nëare
described fillim të çdobeing
rapidly periode të faturimit.
replaced Matësit
by electronic
elektromekanik
instruments. Thetëbasic
llojit të përshkruar
measuring jane shume
principles shpejtthese
on which dukeelectronic
u zevendesuar
metersnga
mjetet
dependelektronike.
however, areParimet kryesore
the same të matjes
as those në tëabove.
described cilët këta matës elektronik varen
megjithatë, janë të njëjta me ato të përshkruara më sipër.

Schneider Electric - Electrical installation guide 2005
Kapitulli D
Udhëzuesi për përzgjedhjen e
arkitekturës TM/TU
Përmbajtja
1
Raste të mundshme D3
2

Procesi i thjeshtësuar i projektimit të arkitekturës
2.1 Projektimi i arkitekturës
2.2 Procesi i plotë
D4
D4
D5
D1
3

Karakteristikat e instalimit elektrik
3.1 Aktiviteti
3.2 Tipologjia e pozitës (site)
D7
D7
D7
3.3 Planifikimi i gjerësisë D7
3.4 Besueshmëria e shërbimit D8
3.5 Mirëmbajtja D8
3.6 Fleksibiliteti i instalimit D8
3.7 Kërkesa e fuqisë D9
3.8 Shpërndarja e ngarkesës D9
3.9 Ndjeshmëria e ndërprerjes së energjisë D9
3.10 Ndjeshmëria në çrregullim D10
3.11 Aftësia e çrregullimit të qarqeve D10
3.12 Konsiderata të tjera ose pengesa D10
4
Karakteristikat teknologjike D11
4.1 Mjedisi, atmosfera D11
4.2 Indeksi i shërbimit D11
4.3 Karakteristika të tjera D11
5

Kriteret e vlerësimit të arkitekturës
5.1 Koha e punës në vendndodhje
5.2 Ndikimi i mjedisit
D12
D12
D12
5.3 Niveli parandalues i mirëmbajtjes D13
5.4 Mundësia e furnizimit me energji elektrike D13
6

Zgjedhja e bazave të arkitekturës
6.1 Lidhja me rrjetin e sipërm

6.2 Konfigurimi i qarkut TM D16

D14
D14
6.3 Numri dhe shpërndarja e nënstacioneve të transformatorit TM/TU D17

6.4 Numri i transformatorëve TM/TU D17
6.5 Gjeneratori kthyes (rezervë/ndihmës) TM D17
7

Zgjedhja e detajeve të arkitekturës
7.1 Planifikim
D18
D18
7.2 Planifikimi i centralizuar ose shpërndarës D19
7.3 Prania e gjeneratorëve back-up (rezervë/ndihmës) D21

7.4 Prania e një furnizimi të pandërprerë me energji (UPS) D22
7.5 Konfigurimi i qarqeve TU D22
8
Zgjedhja e pajisjeve D25

D - Udhëzues për përzgjedhjen e arkitekturës
TM/ TU
9
Rekomandimet për optimizimin e aritekturës D26
9.1 On-site koha e punës D26
9.2 Ndikimi në mjedis D26
9.3 Shkalla e parandalimit të mirëmbajtjes D29
9.4 Mundësia e sigurimit të energjisë elektrike D29
D2
10 Fjalor D30
11

Shembull: Instalimet elektrike në fabrikë stampimi
11.1
11.2
Përshkrim i shkurtër
Karakteristikat e instalimit
D31
D31
D31
11.3 Karakteristikat teknologjike D31
11.4 Kriteret për caktim të arkitekturës D32
11.5 Përzgjedhja e zgjidhjeve teknologjike D34

TM/ TU 1 Raste të mundshme
Zgjedhja e arkitekturës për shpërndarje

Ky kapitull i dedikohet dizajnit arkitektural elektrik për ndërtesa të mesme dhe të
mëdha. Përkundër llojeve të ndryshme të ndërtesave (zyrë, hotele, industriale, shtëpi
kolektive etj.) baza për një dizajn elektrik mbështetet në një proçes kyç, praktik të
përshkruar në këtë kapitull.
Zgjedhja e arkitekturës për shpërndarje ka një ndikim vendimtar në ecurinë e

instalimit përgjatë ciklit të jetëgjatësisë së tij: D3
b Drejt nga faza e ndërtimit, zgjedhjet mund të ndikojnë në masë të madhe në kohën
e instalimit, mundësitë e normës së punës, kompetencat e kërkuara të ekipeve të
instalimit, etj.
b Do të kenë ndikim në performancën gjatë fazës së operimit në aspektin e cilësisë
dhe vazhdueshmërisë së furnizimit me energji elektrike në ngarkesa të ndjeshme, në
humbjet e fuqisë në qarqet e furnizimit me energji,
b Dhe së fundi , do të kenë ndikim në përqindjen e instalimit që mund të riciklohet në
fazën e fundit te jetëgjatësisë.
Arkitektura e shpërndarjes elektrike të një instalimi përfshin konfigurimet
hapësinore, zgjedhjen e burimeve të energjisë, përcaktimin e niveleve të ndryshme
shpërndarëse, diagramin e linjës së vetme dhe zgjedhjen e pajisjeve.
Zgjedhja e arkitekturës më të mirë shpesh shprehet në termat e kërkuar si
kompromis ndërmjet kritereve të ndryshme të performancës që i intereson
konsumatorit, i cili do ta përdor për instalim në fazat e ndryshme të ciklit të jetës së
tij. Sa më herët të kërkohet përzgjedhja më shumë mundësi ekzistojnë për optimizim
(shih Fig. D1).
Potenciali për
optimizim
Dizenjimi
paraprak
Dizenjimi i
detajuar
Instalimi
Shfrytëzimi
Fig. D1 : Optimizimi potencial

Një kërkim i suksesshëm për një zgjidhje optimale është gjithashtu i lidhur ngushtë
me aftësitë për shkëmbim ndërmjet vepruesve të ndryshëm të përfshirë në
dizenjimin e projektit me seksione të ndryshme:
b Arkitekti i cili përcakton organizimin e ndërtimit sipas kërkesave të përdoruesit,
b Dizajnet e seksioneve të ndryshme teknike (ndriçim, ngrohje, ajër i kondicionuar,
ujëra, etj.),
b Përfaqësues të përdoruesit p.sh. përcaktimin e procesit.
Paragrafët në vijim paraqesin kriteret e përzgjedhjes si dhe procesin e projektimit
të arkitekturës për të përmbushur kriteret e performancës së projektit në kuadër të
ndërtesave industriale dhe terciare (në përjashtim të vendeve të mëdha).

TM/ TU 2 Procesi i thjeshtësuar i
projektimit të arkitekturës
2.1 Dizenjimi i arkitekturës

Dizenjimi i arkitekturës i konsideruar në këtë dokument është në fazën e Draft Dizenjimit.
Ajo përgjithësisht mbulon nivelet e shpërndarjes kryesore TM/TU shpërndarja e energjisë
TU, dhe në mënyrë të veçantë niveli i terminalit shpërndarës (shih Fig. D2).
Në ndërtesa të gjithë konsumatorët janë të kyçur në tension të ulët. Kjo do të thotë se
distribucioni TM përbehet nga:
D4 b Lidhja në shërbim,
b Distribuimi në nënstacionet TM/TU,
b Vetë nënstacionet TM/TU.
Nenstacioni kryesore TM
Lidhja ne rrjetin TM
Unaza e brendshme TM Gjeneratoret

e emergjences
Distribucioni
kryesore TU
Distribucioni
i energjise TU
Distribucioni
i fundit TU
M M
Fig. D2 : Shembull i diagramit me një linjë të vetme
Dizajnimi i një arkitekture të shpërndarjes elektrike mund të përshkruhet nga një

proces prej 3-fazash, me mundësi të përsëritjes. Ky proces është i bazuar në atë,
duke marr parasysh që karakteristikat e instalimit dhe kriteret të jenë të kënaqshme.

2 Procesi i thjeshtësuar i
2.2 Procesi i plotë

Procesi i plotë përshkruhet shkurtimisht në paragrafët vijues dhe është ilustruar në
Figurën D3.
Procesi i përshkruar në këtë dokument nuk është menduar si zgjidhja e vetme. Ky
dokument është një udhëzues që ka për qëllim përdorimin e dizajneve të instalimit
elektrik.
D5
Të dhënat Shih § 3
Karakteristikat
Hapi instaluese
rezultati
See § 66
Shih
Hapi 1
zgjedhja
e bazave
Diagrami
Skematik
Shih § 7
Hapi 2
Zgjedhja e detajeve
të arkitekturës
Diagrami
i detajuar
Shih § 4
Karakteristikat
teknologjike
Shih § 8
Hapi 3
Zgjedhja
e pajisjeve
Zgjidhja
teknologjike
Shih § 5
Kriteret e vlerësimit
Shih § 9
Optimizimi
VLERËSIMI i rekomadimeve
Zgjidhja
përfundimtare
Fig. D3 : Diagrami rrjedhës për zgjedhjen e arkitekturës së shpërndarjes elektrike

Hapi 1: Zgjedhja e arkitekturës kryesore shpërndarëse

Kjo përfshin përcaktimin e karakteristikave të përgjithshme të instalimit elektrik.
Ajo është hartuar duke marr parasysh karakteristikat makroskopike në lidhje me
instalimin dhe përdorimin e saj.
Këto karakteristika kanë një ndikim në lidhjen e rrjetit të sipërm, qarqeve TM, Numrin
e transformatorëve të nënstacioneve, etj.
Në fund të këtij hapi kemi disa zgjidhje të diagramit skematik për shpërndarje, të
cilat janë të përdorura si një pikë nisje për diagramin me linjë të vetme. Zgjedhja
përfundimtare konfirmohet në fund të hapit të dytë.

TM/ TU 2 Procesi i thjeshtësuar i
Hapi 2: Zgjedhja e detajeve të arkitekturës

Kjo përfshin përcaktimin e instalimit elektrik me më shumë detaje. Ajo është bazuar
në rezultatet e hapit të mëparshëm, si dhe kriteret e kënaqshme në krahasim me
zbatimin dhe funksionimin e instalimit.
Procesi kthehet në hapin e parë nëse nuk janë plotësuar kriteret. Një proces
përsëritës lejon që të analizohen disa kombinime të kritereve të vlerësimit.
Në fund të këtij hapi, ne kemi një diagram të detajuar me një linjë te vetme.
D6 Hapi 3: Zgjedhja e pajisjeve

Zgjedhja e pajisjeve që do të përdoren është kryer në këtë fazë, dhe rezulton prej
zgjedhjes së arkitekturës. Zgjedhjet janë bërë nga prodhuesi i katalogëve në mënyrë
që të plotësohen disa kritere.
Kjo fazë kthehet në hapin e dytë nëse nuk janë përmbushur karakteristikat.
Vlerësimi
Ky hap i vlerësimit lejon Zyrën e Inxhinierëve që të përdorin figurat si bazë për diskutime
me konsumatorin dhe pjesëmarrës të tjerë.
Sipas rezultatit të këtyre diskutimeve ajo mund të jete e mundur të kthehet në hapin 1, 2
ose 3.

TM/ TU 3 Karakteristikat e instalimit
elektrik
Këto janë karakteristikat kryesore të instalimit që mundësojnë përcaktimin e kritereve

bazë dhe detajet e arkitekturës shpërndarëse elektrike. Për secilën nga këto
karakteristika, do të përcaktojmë furnizimin dhe kategoritë e ndryshme ose vlerat e
mundshme.
3.1 Aktiviteti
D7
Përkufizim:
Aktiviteti kryesor ekonomik zbatohet në faqe të internetit.
Lista e treguesve të sektorëve të konsideruar për ndërtesat

industriale
b Prodhimi
b Ushqimi dhe pijet
b Logjistika
Lista e treguesve të sektorëve të konsideruar për ndërtesa

terciare
b Zyrat e ndërtesave
b Supermarketet
b Qendrat tregtare
3.2 Rrjeti i topologjisë

Përkufizimi:
Karakteristikat arkitektonike të ndërtesës (ndërtesave), duke marrë parasysh numrin
e ndërtesave, numrin e kateve dhe të sipërfaqeve në çdo kat.
Kategoritë e ndryshme:
b Ndërtesat një katëshe,
b Ndërtesat shumë katëshe,
b Vendndodhja e shumë ndërtesave,
b Ndërtesat shumë të larta.
3.3 Planifikimi i gjerësisë

Përkufizim:
Duke marrë parasysh karakteristikën e kufizimeve në lidhje me planifikimin e
pajisjeve elektrike në ndërtesë:
b estetike,
b e qasshme,
b prania e vendeve të dedikuara,
b përdorimi i korridoreve teknike (në dysheme),
b përdorimi i kanaleve teknike (vertikale).
b E ulët: pozicionimi i pajisjeve elektrike është praktikisht i imponuar
b Mesatar: pozicionimi i pajisjeve elektrike është pjesërisht i imponuar në dëm të
kritereve në mënyrë që të përmbushen me sukses
b E lartë: Nuk ka kufizim. Pozicionimi i pajisjeve elektrike mund të përcaktohet për të
përmbushur më mirë kriteret.

TM/ TU
3.4 Shërbimi i sigurt

Përkufizim:
Aftësia e një sistemi të energjisë për të përmbushur funksionin e vet të furnizimit në
kushtet e përcaktuara për një periudhë të caktuar kohore.
D8 b Minimumi: ky nivel i shërbimit të sigurt përfshin rrezikun e ndërprerjeve të lidhura
me kufizimet që janë gjeografike (rrjet i veçantë, zonat në largësi prej centraleve
të prodhimit të energjisë), teknike (të linjës ajrore, sistemi i dobët i rrjetit), ose
ekonomike (mirëmbajtja e pamjaftueshme, nën-dimensioni i gjenerimit).
b Standardi
b Rritja: ky nivel i sigurt i shërbimit mund të merret nga masat e veçanta speciale për
të reduktuar mundësinë e ndërprerjes (rrjeti i nën-tokëzimit, rrjet i fortë, etj.)
3.5 Mirëmbajtja
Përkufizim:
Karakteristikat e të dhënave të projektimit për të kufizuar ndikimin e veprimeve të
mirëmbajtjes për funksionimin e të gjithë ose të një pjese të instalimit.
b Minimumi: instalimi duhet të ndalet për të kryer veprimet e mirëmbajtjes.
b Standardi: veprimet e mirëmbajtjes mund të kryhen gjatë zbatimit të instalimit,
por me performancë të përkeqësuar. Këto ndërhyrje duhet të jenë të planifikuara
mundësisht gjatë periudhave të aktivitetit të ulët. Shembull: disa transformatorë me
tepricë të pjesshme dhe reduktimeve.
b Rritja: janë marrë masa të veçanta për të lejuar operimet e mirëmbajtjes pa
çrregullim të operimeve të instalimit. Shembull: konfigurimi me përfundim të dyfishtë.
3.6 Fleksibiliteti i instalimit

Përkufizimi:
Mundësia e lehtë e zhvendosjes së pikave të shpërndarjes elektrike brenda
instalimit, ose për të rritur lehtë furnizimin me energji në pika të caktuara.
Fleksibiliteti është një kriter i cili gjithashtu duhet për shkak të pasigurisë së ndërtimit
gjatë fazës përmbledhëse të para-projektimit.
b Jo fleksibilitet: pozita e ngarkesave është e fiksuar gjatë ciklit jetësor, për shkak të
kufizimit të lartë që kanë të bëjnë me konstruksionin e ndërtesës ose peshat e larta
të procesit të furnizimit. P.sh peshat e shkrirjeve.
b Fleksibiliteti i dizajnit: numri i pikave të shpërndarjes, fuqia e ngarkesave ose
pozicioni i tyre nuk dihet me saktësi.
b Implementimi i fleksibilitetit: ngarkesa mund të instalohet pas kryerjes së instalimit.
b Operimi fleksibël: pozita e ngarkesave do të luhatet sipas procesit të riorganizimit.
Shembuj të tjerë:
v Ndërtesat industriale: zgjatje, ndarja, dhe ndryshimi i përdorimit
v Zyrat e ndërtesave: ndarja

3 Karakteristikat e instalimit
elektrik
3.7 Kërkesa e fuqisë

Përkufizimi:
Shuma e fuqisë së dukshme të ngarkesës (në kVA), në të cilin është aplikuar një
koeficienti i përdorimit. Kjo përfaqëson maksimumin e energjisë, e cila mund të
konsumohet në një kohë të dhënë për instalimin, me mundësinë e mbingarkesave
të kufizuara që janë me kohëzgjatje të shkurtër.
b < 630kVA
D9
b prej 630 deri 1250kVA
b prej 1250 deri 2500kVA
b > 2500kVA
3.8 Shpërndarja e ngarkesës

Përkufizimi:
Një karakteristikë lidhur me uniformitetin e shpërndarjes së ngarkesës (në kVA/m2)
në një sipërfaqe ose në të gjithë ndërtesën.
Kategori të ndryshme:
b Shpërndarja uniforme: ngarkesat janë në përgjithësi të një fuqie të ulët ose
mesatare të njësisë dhe të përhapura në të gjithë sipërfaqen ose mbi një zonë të
madhe të ndërtesës (densitet uniform).
P.sh : ndriçimi, kompjuterët e avancuar (vendet e punës)
b Shpërndarja e ndërmjetme: ngarkesat janë në përgjithësi të fuqisë mesatare, të
vendosura në grupe mbi sipërfaqen e tërë ndërtimit.
P.sh.: makinat për paketim, kompjuterët e avancuar, “vendndodhja” e modularëve
logjistik
b Ngarkesat e lokalizuara: ngarkesat janë në përgjithësi me fuqi të lartë dhe të
lokalizuar në disa zona të ndërtesës (densiteti jo-uniform). P.sh HVAC.
3.9 Ndjeshmëria e ndërprerjes së energjisë

Përkufizim:
Aftësia e qarkut që të pranojë një ndërprerje të energjisë.
Kategori të ndryshme:
b Qarku me mundësi të shpërbërjes: është e mundur që të mbyllet në çdo kohë për
një kohëzgjatje të paracaktuar
b Ndërprerja e gjatë e pranueshme: koha e ndërprerjes > 3 minuta *
b Ndërprerja e shkurt e pranueshme : koha e ndërprerjes < 3 minuta *
b Nuk ka ndërprerje të pranueshme.
Ne mund të dallojnë nivele të ndryshme të ashpërsisë së ndërprerjeve me energji
elektrike, në përputhje me pasojat e mundshme:
b Asnjë pasojë e dukshme,
b Humbja e prodhimit,
b Përkeqësimi i pajisjeve të prodhimit ose humbja e të dhënave të ndjeshme,
b Shkaktimi i rrezikut për vdekje.
Kjo shprehet në termat e rëndësisë së furnizimit të ngarkesave apo qarqeve.
b Jo-kritike:
Ngarkesa ose qarku mund të shpërbehet në çdo kohë. P.sh. qarku për ngrohjen e
ujit.
b I rëndësisë së ulët:
Një ndërprerje e energjisë elektrike shkakton shqetësim të përkohshëm për banorët

e një ndërtese, por pa pasoja financiare. Zgjatja e ndërprerjes përtej kohës kritike
mund të shkaktojë humbje të prodhimit ose produktivitet të ulët. P.sh: ngrohja,
ventilimi dhe qarqet për ajrin e kondicionuar (HVAC).
b I rëndësisë së mesme:
një ndërprerje e energjisë elektrike shkakton një ndërprerje të shkurtër të procesit
apo pajisjes. Zgjatja e ndërprerjes përtej kohës kritike mund të shkaktojë një
përkeqësim të objekteve të prodhimit apo një kosto të nisjes për startimin e
mbështetjes (ang. back up), p.sh njësitë ftohëse, ashensorët.
b I rëndësisë së lartë
Çdo ndërprerje e energjisë elektrike shkakton rrezik vdekje ose humbje të
* vlera treguese, të furnizimit nga standardi EN50160: papranueshme financiare. P.sh. shfaqje në teatër, departamenti IT, departamenti i
“Karakteristikat e tensionit të furnizuar nga rrjetet shpërndarëse sigurisë.
publike”.

TM/ TU 3 Karakteristikat e instalimit
elektrik
3.10 Ndjeshmëria në çrregullime

Përkufizim
Aftësia e një qarku për funksion korrekt në prani të një çrregullimi të energjisë
elektrike.
Një çrregullim mund të çojë deri në shkallë të ndryshme të mosfunksionimit. P.sh
ndalimin e punës, gabime gjatë punës, plakje e përshpejtuar, rritja e humbjeve, etj.
Llojet e çrregullimeve me një ndikim në operimin e qarkut:
D10 b tensione i pastabilizuar
b mbitensionet,
b shtrembërimi i tensionit,
b luhatjet e tensionit,
b mosbalancimi i tensionit.
b ndjeshmëria e ulët: çrregullimet në furnizimin me tension kanë shumë pak efekt në
operim.
P.sh pajisja ngrohëse
b ndjeshmëria e mesme: çrregullimet e tensionit shkaktojnë një përkeqësim të
dukshëm në operim.
P.sh motorët, ndriçimi.
b ndjeshmëria e lartë: çrregullimet e tensionit mund të shkaktojnë ndalimin e operimit
apo edhe përkeqësimin e pajisjeve për furnizim.
P.sh pajisjet IT.
Ndjeshmëria e qarqeve të çrregullimeve përcakton dizenjimin e qarqeve të
përbashkëta apo të dedikuara të energjisë. Në të vërtetë është më mirë për të
ndarë ngarkesat “e ndjeshme” nga ngarkesat “të çrregullta”. P.sh qarqet ndriçuese
nga qarqet e furnizimit me motor. Kjo zgjidhje gjithashtu varet nga karakteristikat
operative. P.sh: furnizimi i veçantë me energji të qarqeve ndriçuese për të
mundësuar matjen e konsumit të energjisë.
3.11 Aftësitë e prishjes së qarqeve

Përkufizimi
Aftësia e një qarku për të prishur operimin e qarqeve përreth, për shkak të
fenomeneve të tilla si: harmonikët, rryma e nxitimit, pabalancimi, rrymat me
frekuencë të lartë, rrezatimi elektromagnetik, etj.
Kategoritë e ndryshme
b Pa çrregullime: nuk merret asnjë masë specifike paraprake
b Çrregullimet mesatare ose të rastit: furnizimi i veçantë me energji mund të jetë i
nevojshëm në prani të qarqeve me ndjeshmëri të lartë ose të mesme. P.sh qarqet e
ndriçimit gjenerojnë rrymat e harmonikëve.
b Shumë çrregulluese: qarku i dedikuar me energji ose mënyra e eliminimit të
çrregullimeve janë themelore për funksionin korrekt të izolimit. P.sh motori elektrik
me një rrymë të fortë të startimit, pajisjet për saldim me rrymë luhatëse.
3.12 Konsideratat e tjera ose pengesat

b Mjedisi
P.sh: klasifikimi i rrufesë, ekspozimi i diellit
b Rregullat specifike
P.sh. spitalet, ndërtesat e larta, etj
b Rregulla e shpërndarjes së energjisë
Shembull: kufijtë e lidhjes së fuqisë për TU, qasja në nënstacionin TM, etj
b Ngarkesat shtesë
Ngarkesat shtesë për 2 qarqe të pavarura për arsye të tepricës.
b Përvoja e dizajnerit
Përputhshmëria me planet e mëparshme ose përdorimi i pjesshëm i dizajneve të
mëparshme, standardizimi i nën-njësive, ekzistenca e një baze të një pajisje të
instaluar.
b Kufizimet e furnizimit të fuqisë me ngarkesë
Nivelet e tensionit (230V, 400V, 690V), tensioni i sistemit (një-fazor, tre-fazor, me ose
pa neutër, etj).

TM/ TU 4 Karakteristikat teknologjike
Zgjidhjet teknologjike konsiderohen si probleme për llojet e ndryshme të TM dhe

pajisjet TU, si dhe sistemet e zbarrave kryesore.
Përzgjedhja e zgjidhjeve teknologjike është bërë pas zgjedhjes së diagramit të linjës
së vetme dhe sipas karakteristikave të dhëna më poshtë.
4.1 Mjedisi, atmosfera

D11
Një nocion duke marrë parasysh të gjitha kufizimet mjedisore (temperaturën
mesatare të ambientit, lartësia, lagështia, korrozioni, pluhuri, ndikimi, etj) dhe për të
sjellë së bashku indekset mbrojtëse IP dhe IK.
b Standardi: ka kufizime të veçanta mjedisore
b Rritja: mjediset e ashpra, disa parametra mjedisore gjenerojnë kufizime të
rëndësishme për pajisjet e instaluara
b Specifikat: mjedise jo karakteristike, që kërkojnë përmirësime të veçanta
4.2 Indeksi i shërbimit

Indeksi i shërbimit (IS) është një vlerë që na lejon karakterizimin e një centrali
TU sipas kërkesave të përdoruesit në aspektin e operimit, mirëmbajtjes dhe
përshkallëzimi. Vlerat e ndryshme të indeksit tregohen në tabelën e mëposhtme
(Fig D4):
b evolucioni ne te ardhmen,
b mirembajtja,
b nevojat e operacionit.
IS eshte definuar nga komiteti standardeve francez(AFNOR/UTE) ne 2002 nen
referencen C63-429.
IS qe ka per karaktere 3 numra, prej 1 deri ne 3, respektivisht reflekton:

b nivelin e nevojave te operacionit,
b nivelin e kerkeses te mirembajtjes,
b nivelin e kerkeses te evolucionit.
Nivelet jane pershkruar ne Fig. D4
Operimi (vendosja, matjet, Mirëmbajtja (pastrimi, Përmirësimi (shtimi,

bllokimi, mbyllja me kod) kontrollimi, testimi, riparimi) modifikimi, rritja e
vendit)
Niveli 1 IS = 1 • • IS = • 1 • IS = • • 1
Operimi mund të çojë në Operimi mund të çojë në Operimi mund të çojë në
ndaljen e centralit përfundimin e ndalimit të centralit përfundimin e ndalimit të
centralit
Niveli 2 IS = 2 • • IS = • 2 • IS = • • 2
Operimi mund të çojë në Operimi mund të çojë në ndalimin Operimi mund të çojë në
ndaljen e vetëm njësisë e vetëm njësisë funksionale, me ndalimin e vetëm njësisë
funksionale funksionim të lidhjeve funksionale, me njësitë
funksionale të pajisura për
back-up
Niveli 3 IS = 3 • • IS = • 3 • IS = • • 3
Operimi mund të qoj Operimi mund të qoj në ndalimin Operimi mund të qoj në
në ndaljen e energjisë e vetëm njësisë funksionale, pa ndalimin e vetëm njësisë
të vetëm njësisë funksionim të lidhjeve funksionale, me liri të plotë
funksionale në aspektin e përmirësimit
Fig. D4 : Vlerat e ndryshme të indeksit

4.3 Konsideratat e tjera

Konsideratat e tjera kanë ndikim në zgjedhjen e zgjidhjeve teknologjike:
b Eksperienca e dizajnerit,
b Përputhja me dizajnet e fundit ose përdorimin e pjesshëm të dizajneve të fundit,
b Standardizimi i nën-njësive,
b Ekzistenca e një baze të një pajisje të instaluar,
b Kërkesat e furnizimit,
b Kriteret teknike: faktori i fuqisë objektive, mbështetja e ngarkesës fuqisë, prania e
gjenerimit të harmonikëve…
Këto konsiderata duhet të merren parasysh gjatë fazës së detajuar elektrike që
përcakton fazën vijuese të draft fazës së projektimit.

TM/ TU 5 Kriteret e vlerësimit të
arkitekturës
Disa kritere vendimtare janë vlerësuar në fund të tri fazave në përcaktimin e

arkitekturës për të vërtetuar zgjedhjen e arkitekturës. Këto kritere janë të shënuara
më poshtë në nivele të ndryshme të ndara në bazë të prioritetit.
5.1 Koha e punës në vend-punim (ang. site)

Koha për implementimin e pajisjeve elektrike në vend.
D12 Nivelet e ndryshme të prioritetit:

b I dyti: koha e punës në vend-punim mund të zgjatet nëse kjo jep një reduktim në
kostot e përgjithshme të instalimit,
b E veçantë: koha e punës në vend-punim mund të minimizohet pa gjeneruar ndonjë
kosto tepër të rëndësishme,
b Kritike: koha e punës në vend-punim mund të reduktohet sa më shumë që të
jetë e mundur, madje edhe në qoftë se kjo gjeneron një kosto totale më të lartë të
instalimit,
5.2 Ndikimi mjedisor

Duke pasur parasysh kufizimet mjedisore që përmban dizajni i instalimit. Kjo merr
parasysh: konsumin e resurseve natyrore, humbjet e Xhaul (në lidhje me emetimin e
CO2), “aftësia ricikluese” potenciale, gjatë gjithë ciklit të jetës së instalimit.
Nivelet e ndryshme të prioritetit:

b Jo e rëndësishme: kufizimeve mjedisore nuk u është dhënë asnjë konsideratë e
veçantë,
b Minimale: instalimi është projektuar në kërkesat minimale rregullatore,
b Proaktive: instalimi është dizenjuar me një qasje të veçantë për mbrojtjen e
mjedisit.
Ndikimi mjedisor i një instalimi do të përcaktohet sipas metodës që kryen një analizë
të ciklit të jetës së instalimit në të cilën dallojmë tri fazat vijuese:
b prodhimin,
b operimin,
b Fundi i jetës së instalimit (çmontimi, riciklimi).
Në aspektin e ndikimit të mjedisit tre treguesit (të paktën) mund të merren parasysh
dhe të ndikohen nga hartimi i një instalimi. Edhe pse çdo fazë e ciklit të jetës
kontribuon për të tre treguesit, secili prej këtyre treguesve është i lidhur kryesisht me
një fazë në veçanti:
b Konsumi i burimeve natyrore kryesisht ka një ndikim në fazën e prodhimit,
b Konsumi i energjisë ka një ndikim në fazën e operimit,
b “Aftësia ricikluese” potenciale ka një ndikim në fundin e jetës.
Detajet e tabelës në vijim paraqesin faktorët e tre treguesve mjedisor (Fig. D5).
Treguesit Kontribuesit
Konsumi i burimeve natyrore Sasia dhe lloji i materialeve të përdorura
Konsumi i energjisë Humbjet e Xhaulit me ngarkesë dhe pa ngarkesë
"Riciklimi" potencial Sasia dhe lloji i materialit të përdorur.
Fig. D5 : Kontributi i faktorëve për 3 treguesit e mjedisit


5 Kriteret e vlerësimit të
arkitekturës
5.3 Niveli parandalues i mirëmbajtjes

Përkufizimi:
Numri i orëve të optimizimit të mirëmbajtjes të kryera gjatë operimit në përputhje me
udhëzimet e prodhuesit për të siguruar funksionimin e sigurt të instalimit dhe ruajtjen
e niveleve të performancës (duke iu shmangur prishjeve: shkyçjet, parashikim i ulët,
etj).
Kategoritë e ndryshme: D13

b Standard: në bazë të rekomandimeve të prodhuesit.
b Rritja: sipas rekomandimeve të prodhuesit, ne një mjedis të ashpër,
b Specifik: plani i veçantë i mirëmbajtjes, duke përmbushur kërkesat e larta
për vazhdimësinë e shërbimit dhe që kërkon nivel të lartë të stafit kompetent të
mirëmbajtjes.
5.4 Mundësia e furnizimit me energji elektrike

Përkufizim:
Kjo përbën mundësinë që një instalim elektrik të jetë në gjendje për furnizim, me
cilësi, të energjisë në përputhje me specifikimet e pajisjeve që ajo furnizon. Kjo
shprehet me një nivel të disponueshmërisë:
Disponueshmëria (%) = (1 - MTTR/ MTBF) x 100
MTTR (Koha mesatare e riparimit): koha mesatare për ta bërë sistemin elektrik të
operojë përsëri pas një prishje (përfshin detektimin e arsyes për prishje, riparimin e
saj dhe rivënien në punë),
MTBF (Koha mesatare ndërmjet prishjeve): matja e kohës mesatare për të
cilën sistemi elektrik është funksional dhe për këtë arsye mundëson aplikimin e
funksionimit të duhur.
Kategoritë e ndryshme të disponueshmërisë mund të përcaktohen vetëm për një lloj
të caktuar të instalimit. P.sh spitale, qendra e të dhënave.
Shembull i klasifikimit që përdoret në qendrat e të dhënave

Niveli 1: furnizimi me energji elektrike dhe ajër të kondicionuar sigurohet nga një
kanal i vetëm, pa tepricë, i cili lejon disponueshmërinë prej 99.671%,
Niveli 4: furnizimi me energji elektrike dhe ajër të kondicionuar janë të siguruara nga
një kanal i vetëm, pa tepricë, i cili lejon disponueshmërinë prej 99.995%.
Fillim i Përsëri
riparimit në shërbim
OK
Dështimi i parë
KO
?
Detektim i
deshtimit,
Periudha e funksionimit Riparimi
diagnostikim Koha
MTBF MTTR
Fig D6: Përkufizimi i MTBF dhe MTTR

TM/ TU 6 Zgjedhja e bazave të
arkitekturës
Për instalimet e konsideruara në këtë guidë, përzgjedhja e arkitekturës elektrike

mund të ndahet në 2 faza:
b Faza e parë i dedikohet përgjithësisht :
v Përzgjedhjes së mënyrës së lidhjes së instalimit me rrjetin e shpërndarjes,
v Zgjedhjen e shpërndarjes së brendshme TM duke përfshirë:
- Përcaktimin e numrit të nënstacioneve TM/TU,
- Përcaktimin e numrit të transformatoreve TM/TU,
- Përcaktimin e gjeneratorit TM në rast nevoje.
D14 b Faza e dytë ka të bëjë me parimin e furnizimit të konsumatoreve TU
6.1 Lidhja me rrjetin e shpërndarjes

Zgjidhjet e mundshme për lidhjen e një instalimi me rrjetin e shpërndarjes janë si më
poshtë:
b Lidhja me rrjetin TU për instalime të vogla dhe të mesme që kërkojnë më pak se
400 kVA. Përcaktimi i këtij limiti është nën përgjegjësinë e njësisë së manaxhimit të
rrjetit TU shpërndarës lokal.
b Mbi limitin e sipërpërmendur, lidhja me rrjetin TM me matës TM ose TU.
Matja në TU autorizohet në përgjithësi për instalime që përmbajnë një transformator
TM/TU që nuk i kalon limitet e fuqisë të përcaktuara nga operatori, përgjithësisht
rreth 1250 kVA.
Lidhjet e mundshme me rrjetin e shpërndarjes TM janë, (Ndiq Fig. D8, D9 dhe D10):
v shërbimi i linjës së vetme TM,
v shërbimi kryesor unazor TM,
v shërbimi i furnizimit të dyfishtë TM,
v shërbimi i furnizimit te dyfishtë TM dhe zbarra e dyfishtë.
Krahasimet e 4 mënyrave të lidhjes janë përmbledhur në Fig. D7
Konfigurimi
TU TM
Karakteristika të Linja e thjeshtë Unaza kryesore Furnizim i dyfishtë Furnizim i dyfishtë me
konsideruara linja të dyfishta
Aktiviteti Cilido Cilido Cilido Hi-tek, zyra të ndjeshme, Cilido
kujdesi shëndetësor
Tipologjia e vendit Ndertese e vetme Ndertese e vetme Ndertese e vetme ose Ndertese e vetme ose Ndertese e vetme ose bllok
ose bllok ndertesash ose bllok ndertesash bllok ndertesash bllok ndertesash ndertesash
Besueshmëria e Minimal Minimal Standard E rritur Shumë e lartë

shërbimit
Kërkesa për fuqi < 630kVA ≤ 1250kVA ≤ 1250kVA < 1250kVA < 1250kVA
Kufizimet e lidhjeve Cilido Vend i izoluar Zonë urbane me Zonë urbane me Masa të dedikuara të marra
të tjera densitet të ulët densitet të lartë nga operatori i shpërndarjes
Fig. D7: Krahasimi i llojeve te lidhjeve


6 Zgjedhja e bazave të
arkitekturës
Lidhja e sherbimit
Sistemi i furnizimit Lidhja e Mbrojtja TM dhe Matja TU Sistemi i furnizimit

Lidhja e shërbimit Mbrojtaj dhe matja TM
me energji shërbimit transformimi TM/TU dhe Izolim me energji
Ndërfaqja Terminal i Ndërfaqja
Furnitor/Konsumator transformatorit TU Furnitor/Konsumator
D15
Shërbimi i linjes së thjeshtë
Shërbimi i linjes së thjeshtë Mbrojtja
Lejohet nëse vetëm Shërbimi i linjës

një transformator dhe së thjeshtë
fuqia e vlerësuar të (pajisur me zgjatim
Shërbimi i linjës së jetë mjaftueshëm për të formuar
Shperndarja Shpërndarja
thjeshtë (pajisur me e ulët për të përshatur unazën kryesore)
e fuqisë TU e brendshme TM
zgjatim për të formuar kufizimin e siguresave
unazën kryesore)
Shërbim Shërbim
i furnizimit i furnizimit
të dyfishtë të dyfishtë
Shërbimi Shërbimi
kryesor i Mbrojtja kryesor i
unazës unazës
Lejuar
Fig. D8: Lidhje TM me metër TU Fig. D9: Lidhje TM me metër TM
Lidhja me rrjetin n° 1 Lidhja me rrjetin n° 2
Zbarra n° 1 Zbarra n° 2
Lidhja e zbarrave
Shperndarja e brendshme TM
Fig. D10 : Furnizim i dyfishtë TM i lidhur me metër TM

TM/ TU
6.2 Qarqet e brendshme TM

Qarqet e brendshme TM jane te dedikuara per furnizimin e nenstacioneve
sekondare TM/TU te shperndara ne instalim. Ka tre parime tipike qe perdoren
zakonisht per kete qellim (Fig. D11):
b Furnizues i vetem
b Furnizues i dyfishte
D16 b Unaza e hapur
Nënstacioni kryesor TM Nënstacioni kryesor TM Nënstacioni kryesor TM
Unaza e brendshme MV
HTA HTA HTA HTA HTA HTA
BT BT BT BT BT BT
TM/TU nënstacioni sekondar TM/TU nënstacioni sekondar Nënstacioni TM/TU dhe shpërndarja e fuqisë TU
Fig. D11: Ushqyes tek, Ushqyes tek, Unaza e hapur
Krahasimi i tre parimeve tipike të shpërndarjes së brendshme sipas Fig D12.
Kongurimi i qarkut TM
Karakteristika
Furnizuesi i vetëm Unaza e hapur Furnizues i dyshtë
të konsideruara
Tipologjia e vendit Cilido Ndërtesa teke ose Ndërtesa teke ose

bllok ndërtesash bllok ndërtesash
Kërkesa për fuqi Cilido > 1250kVA > 2500kVA

Ngarkesa Ndërprerjet e gjata Ndërprerjet e shkurtra Ndërprerjet e shkurtra
shpërndarëse të pranueshme të pranueshme të papranueshme
Fig. D12 : Krahasimi i qarqeve tipike të brendshme

6 Zgjedhja e bazave të
arkitekturës
6.3 Numri dhe shpërndarja e nënstacioneve për

transformim TM/TU
Karakteristikat kryesore për të përcaktuar nënstacionet transformuese:
b Numri i ndertesave
b Hapesira e sipërfaqes së ndërtesës ose vendit
b Numri i kateve per ndertese D17
b Shpërndarja e ngarkesës
b Kërkesat për energji (në krahasim me fuqinë e standardizuar të
transformatorit),
b Ndjeshmeria ndaj nderprerjes, nevoja per shtese
Per te percaktuar numrin dhe vendndodhjen e nenstacioneve TM/TU, ne mund
te japim udhezimet bazike si me poshte:
b Ndertese e vogel ose mesatare: Nje nenstacion TM/TU
b Ndertesa te medha: Nje ose disa nenstacione TM/TU ne varesi te fuqise dhe
ndarjes tek konsumatori
b Ndertese me disa kate: Nje ose disa nenstacione TM/TU ne varesi te fuqise
dhe ndarjes tek konsumatori. Nje nenstacion TM/TU i dedikuar per secilin kat.
b Hapesire e madhe me disa ndertesa: Nje nenstacion TM/TU i dedikuar per
secilen ndertese.
6.4 Numri i transformatorëve TM/TU

Karakteristikat kryesore për përcaktimin e numrit të transformatorëve:
b fuqia totale e ngarkesave të instaluara
b Ndjeshmëria e qarqeve për ndërprerjet e energjisë
b Fuqia e lartë totale e instaluar (> 1250kVA): kufiri praktik i njësisë së fuqisë
(standardizimi, lehtësi në zëvendësim, kërkesë në hapësirë, etj)
b Instalimi i përshkallëzuar
b Ndjeshmëria e qarqeve për çrregullime
b Nevoja për tepricë të pjesshme (operimi nën-vlerësim i mundshëm në rast të
prishjes së transformatorit) ose teprica totale (operim normal i siguruar në rast
të prishjes së transformatorit)
Konfigurimi bazik i preferuar përfshin një transformator të vetëm të furnizimit
me fuqi totale të ngarkesave të instaluara.
b Ndarja e ngarkesave të ndjeshme dhe çrregulluese (P.sh motorët, IT).
6.5 Gjeneratori kthyes (back-up) TM

Gjeneratoret kthyes (back - up) TM jane te nevojshem ne rastet kur rrjeti ka
defekt dhe eshte e nevojshme te sigurohet furnizimi i plote me energji ose nje
nje pjese e mire e tij. Per situata te tjera gjeneratoret kthyes TU jane mese
te mjaftueshem.Karakteristikat kryesore për implementimin e një gjeneratori
kthyes TM:
b Vendi i aktivitetit
b Ndjeshmëria e qarqeve për ndërprerjet e energjisë
b Disponueshmëria e rrjetit shpërndarës publik
b Procesi me sistem bashkëprodhimi,
b Optimizimi i faturës së energjisë.

TM/ TU 7 Zgjedhja e detajeve të
arkitekturës
Kjo është faza e dytë në dizajnimin e instalimit elektrik. Gjatë kësaj faze kemi kryer
zgjedhjet si në vijim:
b Planifikimi,
b Shpërndarja e centralizuar ose e decentralizuar
b Prania e gjeneratorëve kthyes,
b Prania e furnizimit me energji të pandërprerë
b Konfigurimi i qarqeve TU
b Kombinimet e arkitekturës
D18
7.1 Planifikimi
Pozita e pajisjeve kryesore TM dhe TU në vend ose në ndërtesë. Kjo zgjedhje e
planifikimit është zbatuar në përfundimet e fazës 1.
Përzgjedhja e udhëzuesit:
b Vendosja e burimeve të energjisë sa më afër të jetë e mundur në bariqendër të
konsumatorëve të energjisë)
b Reduktimi i ndikimeve atmosferike: ndërtimi i lokaleve të dedikuara nëse
planifikimin në vendin e punës është gjithashtu kufizues (temperatura, dridhjet,
pluhuri, etj),
b Vendosja e pajisjeve të rënda (transformatorët, gjeneratorët, etj) në afërsi të
mureve ose në daljet kryesore për mirëmbajtje të lehtë.
Një shembull i planifikimit është dhënë në diagramin në vijim (Fig. D13):
Nënstacioni kryesor TM
(shih Fig. D11)
Përdoruesit
global aktual
Bariqender
paneleve
Reparti i
E përfunduar
Ngjyrosja
Zyra
Fig. D13: Pozita e konsumatorit aktual global bariqendër udhëzon pozicionimin e burimeve të energjisë

7 Choice of architecture details
7.2 Planifikimi i centralizuar ose i shpërndarë

Në planifikimin e centralizuar, konsumatorët e tanishëm janë të lidhur me burimet
e energjisë nga një lidhje në yll. Kabllot janë të përshtatshme për planifikimin e
centralizuar, me lidhjet pikë për pikë ndërmjet MLVS dhe konsumatorëve të tanishëm
ose bordet nën-shpërndarëse (shpërndarja radiale, shpërndarja në yll) (Fig. D14):
D19
Nënstacion TM/TU me panel

kryesor TU
Ngarkesa 1
Ngarkesa 2
Bordi nënshperndarjes 1
Fig. D14: Shembull i planifikimit të centralizuar me lidhjet pikë për pikë
Në planifikimin e decentralizuar, konsumatorët e tanishëm janë të lidhur me burimet

nëpërmjet një linje. Sistemet e linjave kryesore janë të përshtatshme për planifikimin
e decentralizuar, për furnizimin e shumë ngarkesave të cilat janë shpërndarë, duke
lehtësuar ndryshimin, lëvizjen ose lidhjet shtesë (Fig D15):
Nënstacion TM/TU me panel

kryesor TU
Zbarrë
Zbarrë
Ngarkesa 1 Bordi nënshperndarjes 1
Zbarrë
Bordi nënshperndarjes 1
Ngarkesa 2
Ngarkesa 3
Fig. D15: Shembull i planifikimit të decentralizuar, me lidhje në linjën kryesore
Faktorët në favor të planifikimit të centralizuar (shih tabelën përmbledhëse Fig. D15):

b Instalimi fleksibël: jo,

b Shpërndarja e ngarkesave: ngarkesat e lokalizuara (ngarkesat e fuqisë me njësi të
lartë).
Faktorët në favor të planifikimit të decentralizuar:
b Instalimi fleksibël: “implementimi” fleksibël (zhvendosja nga stacioni punues, etj…),
b Shpërndarja e ngarkesave: shpërndarja uniforme e ngarkesave të energjisë me
njësi të ulët.

TM/ TU
Ngarkesa shpërndarëse
Fleksibiliteti Ngarkesat e Shpërndarja e Shpërndarja
lokalizuara ndërmjetme uniforme
Pa fleksibilitet
Dizajnimi i fleksibilitetit Centralizuar Decentralizuar
Implementimi i fleksibilitetit
Operimi i fleksibilitetit Centralizuar Decentralizuar
D20 Fig. D16: Rekomandimet për planifikimin e centralizuar ose të decentralizuar
Furnizimi me energji elektrike nga kabllot jep siguri më të mirë të qarqeve (ndriçimi,
siguresat e fuqisë, HVAC, motorët, ndihmësit, siguria, etj), redukton zvogëlimin
pasojat e prishjes nga pikëpamja e disponueshmërisë së energjisë.
Përdorimi i sistemeve të linjave lejon qarqet e fuqisë së ngarkesës të jenë të
kombinuar dhe ruajtjen e përçuesve duke përfituar nga një koeficient grumbullues.
Zgjedhja ndërmjet kabllos dhe linjës kryesore, sipas koeficientit grumbullues, na
lejon që të gjejmë optimalen ekonomike ndërmjet kostos së investimeve, kostos së
implementimit dhe kostos së operimit.
Këto dy mënyra të shpërndarjes shpesh janë të kombinuara.
Lloji i shpërndarjes Materiali izolues Humbjet e fuqisë gjatë ciklit të jetës

E decentralizuar
ΣI xks
I1 I2 I3 I4 I 14
R R R R ..........R 23 kg 1 600 Joules
ks: faktori i ndryshimit = 0.6

I centralizuar
ΣI xks
I1 I2 I3 I4 I 14 90 kg 2 000 Joules
R R R R ..........R
ks: faktori i ndryshimit = 0.6
Fig. D17: Shembull i një seti ngarkesash 14 x 25A të shpërndara në 34 metra (për linja, Canalis KS 250A)

7.3 Prania e gjeneratorëve kthyes TU (back-up)

(shih Fig. D18)
Furnizimi me energji elektrike e cila është prodhuar nga një alternator dhe drejtohet
nga një motor termik, mundësohet nga gjeneratorët kthyes TU.
Fuqia nuk mund të prodhohet në gjeneratorët që kanë arritur vlerën nominale të
shpejtësisë. Kjo lloj pajisjeve, pra nuk është e përshtatshme për një furnizim me
energji të pandërprerë.
Sipas kapacitetit gjenerues të furnizimit me energji elektrike për të gjitha apo vetëm D21
një pjese të instalimit, ka një tepricë totale ose të pjesshme.
Funksionet e gjeneratorit kthyes në përgjithësi i shkyçur nga rrjeti. Prandaj është i
nevojshëm një sistem i burimit ndërprerës. (Ndiq Fig. D18).
Gjeneratori mund të funksionojë në mënyrë të përhershme ose të përkohshme.
Koha e tij për back-up varet nga sasia e lëndës djegëse në dispozicion.
MV Furnizimi i
emergjencave
Furnizimi kryesor
Q2
LV Q3
Ngarkesat
emergjente
UPS
Ngarkesat Kritike
Fig. D18: Lidhja e një gjeneratori kthyes back-up
Karakteristikat kryesore për implementimin e një gjeneratori kthyes TU:

b Ndjeshmëria e ngarkesave në ndërprerjen e energjisë,
b Disponueshmëria e rrjetit shpërndarës publik,
b Kufizimet e tjera (p.sh. gjeneratorët e detyrueshëm në spitale ose ndërtesat
e larta)
Gjeneratorët e tanishëm mund të vendosen për të reduktuar faturën e energjisë ose
për shkak të mundësisë për prodhim të përbashkët. Këto dy aspekte nuk janë marrë
parasysh në këtë udhëzues. Prania e gjeneratorëve kthyes është thelbësore nëse
ngarkesat nuk mund të shpërndajnë për një kohëzgjatje të pacaktuar (ndërprerjet e
gjata të pranueshme) ose nëse disponueshmëria e rrjetit të shërbimeve është e ulët.
Përcaktimi i numrit të njësive të gjeneratorëve kthyes është në përputhje me të
njëjtat kritere si përcaktimin e numrit të transformatorëve si dhe duke marrë parasysh
kostot ekonomike dhe disponueshmërinë (tepricë, startim i sigurt, mirëmbajtja e
objektit).

TM/ TU
7.4 Prania e furnizimit me energji të pandërprerë (UPS)

Fuqia elektrike nga një UPS është e furnizuar nga një njësi e ruajtur: bateri ose
pajisje me inerci. Ky sistem na lejon shmangien e ndonjë dështimi të fuqisë. Koha
kthyese e sistemit është e kufizuar: nga disa minuta deri në disa orë. Prania e
njëkohshme e një gjeneratori kthyes dhe e një njësie UPS është përdorur për
furnizim të përhershëm të ngarkesave për të cilat dështimi nuk është i pranueshëm
(Fig. D19). Koha kthyese e baterisë ose pajisjes me inerci duhet të jetë në përputhje
D22 me kohën maksimale për startimin e gjenerimit dhe të risjelljes në linjë.
Një njësi UPS është përdorur edhe për furnizimin me energji elektrike të ngarkesave
që janë të ndjeshme ndaj çrregullimeve (gjenerimi i tensioni “të pastër” që është i
pavarur nga rrjeti).
Karakteristikat kryesore për implementimin e një UPS:
b Ndjeshmëria e ngarkesave për ndërprerjet e energjisë,
b Ndjeshmëria e ngarkesave të çrregullimeve
Prania e një njësie UPS është themelore në qoftë se dhe vetëm në qoftë se dështimi
është i papranueshëm
Centrali TU
Normal By-pass
Qarku jo-kritik
MLVS
ASI
Fig. D20: Konfigurimi i furnizimit te vetem radial
Qarku kritik
Fig. D19: Shembulli i lidhjeve per nje UPS
NC NC
7.5 Konfigurimi i qarqeve TU
MLVS Konfigurimet kryesore të mundshme:
b Konfigurimi i furnizimit të vetëm radial (fig. D20): ky është një konfigurim
referent dhe më i thjeshtë. Një ngarkesë është e lidhur vetëm me një burim të vetëm.
Ky konfigurim siguron një nivel minimal të disponueshmërisë, pasi nuk ka tepricë në
rast të dështimit të burimit të energjisë.
b Konfigurimi me dy pole (fig.D21): furnizimi me energji elektrike është i siguruar
Fig. D21: Konfigurimi me 2 pole nga 2 transformatorë, të lidhur me të njëjtën linjë TM. Kur transformatorët janë afër
ata janë të lidhur në përgjithësi në mënyrë paralele në të njëjtën MLVS.
b Varianti: me dy pole dhe me dy ½ MLVS (fig. D22): në mënyrë që të rritet
disponueshmëria në rast të prishjes së zbarrave ose të mirëmbajtjes së autorizuar
në një nga transformatorët, është e mundur të ndahen MLVS në dy pjesë, me një
lidhje të hapur normalisht (NO). Ky konfigurim në përgjithësi kërkon një Ndërprerës

Transferim Automatik (ATS)
b Centralet e ndërlidhura (fig. D23): nëse transformatorët janë fizikisht larg njëri-
NC NC
tjetrit, ata mund të jenë të lidhur nga një linjë kryesore. Ngarkesa kritike mund të
MLVS furnizohet nga një ose disa transformatorë. Disponueshmëria e energjisë, pra është
përmirësuar, pasi ngarkesa gjithmonë mund të furnizohet në rast të dështimit të një
JO
prej burimeve. Teprica mund të jetë:
v Totale: njëri prej transformatorëve është në gjendje të furnizojë gjithë instalimin,
v E pjesshme: secili transformator i vetëm është në gjendje të furnizojë një
Fig. D22: Konfigurimi me dy pole dhe me ½ MLVS dhe pa pjesë të instalimit. Në këtë rast, një pjesë e ngarkesave duhet të jenë të shkyçura
lidhje (shpërndarje e ngarkesës) në rast të një prej transformatorëve të prishur.

b Konfigurimi në unazë: Ky konfigurim mund të konsiderohet si një zgjatje e

konfigurimit me ndërlidhje ndërmjet centraleve. Në mënyrë tipike, 4 transformatorë
të lidhur në të njëjtën linjë TM, furnizojnë një rrjet duke përdorur linjën kryesore.
Një ngarkesë e dhënë më pas furnizohet me energji nga disa transformatorë të
grumbulluar. Ky konfigurim është mirë i përshtatshëm për instalimet e zgjatura, me
një dendësi të lartë të ngarkesave (në kVA/m2). Nëse të gjitha ngarkesat mund të
furnizohen nga 3 transformator, ka një tepricë të përgjithshme në rastin e prishjes
së njërit prej transformatorëve. Në të vërtet, secila zbarrë mund të furnizohet me
energji nga njëra ose të dyja skajet e saj. Përndryshe, operimi i çrregulluar duhet D23
të konsiderohet (me shpërndarje të pjesshme të ngarkesës). Ky konfigurim kërkon
dizajn special të planit mbrojtjës për të siguruar dallimin në të gjitha rrethanat e
prishjes.
b Furnizimi me energji me fund të dyfishtë: Ky konfigurim është implementuar në
rastet kur është kërkuar disponueshmëria maksimale. Parimi përfshin 2 burime të
pavarura të energjisë, p.sh.:
v 2 transformator të furnizuar nga linja të ndryshme TM,
v 1 transformator, 1 gjenerator,
v 1 transformator dhe 1 UPS.
v 1 transformator dhe 1 UPS.
Një suiç për transferim automatik (ATS) është përdorur për të shmangur burimet
që janë të lidhura në paralel. Ky konfigurim lejon mirëmbajtjen përmirësuese që të
kryhen të tëparandaluese dhe përmirësuese dhe parandaluese që të kryhet në gjithë
sistemin e shpërndarjes elektrike të sipërme pa ndërprerje të furnizimit me energji.
b Kombinimet e konfigurimit: Një instalim mund të përbehet nga disa nën-
asambleistë me konfigurime të ndryshme, në bazë të kërkesave për
disponueshmërinë e llojeve të ndryshme të ngarkesës. P.sh, njësitë gjeneruese dhe
UPS, zgjedhja sipas sektorëve (disa sektorë furnizohen nga kabllot dhe të tjerët nga
NC NC linja kryesore).
MLVS MLVS
NC NC
Linja kryesore
ose G ose UPS
Fig. D23: Paneli kryesor TU i nderlidhur me nje zbarë NC NC
NC NC
MLVS MLVS
NC NC NC Fig. D25: Konfigurimi fund të dyfishtë me ndërprerës për transferim automatik

Linja kryesore
1 2 3
Linja kryesore
Linja kryesore G
Linja kryesore
NC NC
NC NC
NC NC NC NO
MLVS MLVS
NC NC Linja kryesore
Fig. D26: Shembull i një kombinimi të konfigurimit 1:furnizuesi 2:ndërlidhja e centralin,3:fundi i

Fig. D24: Konfigurimi i rrjetit dyfishtë

TM/ TU 7 Choice of architecture details
Për konfigurimet e ndryshme të mundshme, përcaktimi më i mundshëm dhe i

zakonshëm i karakteristikave është dhënë ne tabelën e mëposhtme:
Konfigurimi
Karakteristika që duhen Radial Dy pole Centrale ndërlidhëse (fig. Unaza Perfundimi i

D24 marrë në konsideratë (fig. D20) (fig.D21- D22) D24) dyfishte
Tipologjia e Vendit Cilido Cilido 1 nivel 5 deri 25000m² 1 nivel 5 deri 25000m² Cilido
Gjerësia e vendndodhjes < 2500kVA Cilido ≥ 2500kVA > 2500kVA Cilido
Gjerësia e vendndodhjes Cilido Cilido E mesme ose e larte E mesme ose e larte Cilido
Shpërndarja e ngarkesës Ngarkesat e Ngarkesat e lokalizuara Shpërndarje e Shpërndarje e ndërmjetme ose Ngarkesat e
lokalizuara ndërmjetme ose uniforme uniforme lokalizuara
Mirëmbajtshmëria Minimale Standard Standard Standard E zmadhuar
Ndjeshmëria Ndjeshmëri e ulët Ndjeshmeri e lartë Ndjeshmeri e lartë Ndjeshmeri e lartë Ndjeshmeri e
në çrregullime lartë
Fig. D27: Rekomandime për konfigurimin e qarqeve TU


D – Udhëzuesi për përzgjedhjen e arkitekturës
TM/TU 8 Zgjedhja e pajisjes
Zgjedhja e pajisjeve është hapi 3 në dizenjimin e një instalimi elektrik. Qëllimi i këtij
hapi është që të zgjidhet pajisja prej katalogëve të prodhuesit. Zgjedhja e pajisjeve
teknologjike rezulton nga zgjedhja e arkitekturës.
Lista e pajisjeve të marra në konsideratë:

b Nënstacioni TM/TU,
b Centralet TM,
b Transformatorët,
b Centralet TU, D25
b Linjat kryesore,
b Njësitë UPS,
b Faktori korrigjues i fuqisë dhe pajisja për filtrim.
Kriteret e marra në konsiderim:

b Gjendja e instalimit (prezenca e ujit, pluhurit, etj.),
b Disponueshmeria e energjise, duke perfshire indeksin e sherbimit per panelet TU,
b Ligjet vendore,
b Zona e ndikimit,
b Disponueshmeria e ofertes per shtet,
b Kerkesat per furnizim nga operatori,
b Zgjedhja e meparshme e arkitektures.

D - Udhëzuesi për përzgjedhjen e arkitekturës
TM/TU 9 Rekomandimet për
optimizimin e arkitekturës
Këto rekomandime kanë për qëllim të udhëzojnë dizajnuesit drejt përmirësimit të

arkitekturës që u lejojnë atyre të përmirësojnë kriteret vlerësuese.
9.1 Puna në vend-punim (ang. on-site)

Që të jetë në përputhje më kohën e punës në vend të “veçantë” ose “kritik”, është e
rekomanduar për të kufizuar paqartësitë duke zbatuar rekomandimet e mëposhtme:
D26 b Përdorimi i zgjidhjeve të provuara dhe pajisjeve të cilat janë vlerësuar dhe testuar
nga prodhuesit (Centrali “funksional” ose centrali “prodhues” sipas kritereve të
aplikimit),
b Preferohet implementimi i pajisjeve për të cilat ka një rrjet të sigurt të shpërndarjes
dhe për të cilat është e mundur të bëhet një furnizim lokal (furnizuesi i themeluar
mirë),
b Preferohet përdorimi i ndërtimit të fabrikës për pajisje (nënstacioni TM/TU, linjat
kryesore), duke lejuar kufizimin e vëllimit të operimeve në vend,
b Kufizon ndryshimin e pajisjeve të implementuara (p.sh fuqinë e transformatorëve),
b Shmang përzierjen e pajisjeve prej prodhuesve të ndryshëm.
9.2 Ndikimi mjedisor

Optimizimi për vlerësimin mjedisor të një instalimi do të përfshijë reduktimin e:
b Humbjes së energjisë me ngarkesë të plotë dhe nuk ka ngarkesë gjatë operimit të
instalimit,
b Në përgjithësi, një masë e materialeve të prodhuara për instalim.
Të marra veçmas dhe kur shihet vetëm një pjesë e pajisjes këto dy objektiva mund
të duken kontradiktore. Megjithatë, kur aplikohet për gjithë instalimin, është e
mundur që të dizenjohet arkitektura për të kontribuar në të dy objektivat. Instalimi
optimal për këtë arsye nuk do të jetë shuma e pajisjeve optimale të marra ndaras por
rezultati i një optimizimi të instalimit të përgjithshëm.
Figura D26 jep një shembull të kontributit për kategorinë e pajisjeve të peshës dhe
shpërndarjen e energjisë për një 3500kVA të instalimit të shpërndarë ne 10000m².
b Instalimi është operues në 50% të ngarkesës mesatarisht, me faktor të fuqisë 0.8,
b Vendi është operues 6500 orë në vit: 3 ndërrime + fundjava me aktivitet të
reduktuar gjatë natës dhe fundjavave dhe ndalesë totale për 1 muaj në vit për
mirëmbajtje të vend-punimit.
b Konsumi i energjisë është 9,1 GWh
b Fuqia reaktive është 6.7 GVARh. Kjo fuqi reaktive do të faturohet, përveç konsumit
të energjisë sipas kontratës lokale për energji.
Si shembull, figura D30 tregon impaktin e qarqeve "mbledhese" ne menyra te
ndryshme.
Humbjet për Humbjet 4% Stabilimentet Stabilimentet

shkak të dhe Centrali TU dhe Centrali TU
pajisjeve
5% 10 %
Kabllot TU Kabllot TU
Përdorimi i dhe linjat dhe linjat
energjisë
në vend 77 %
75 % 46 %
Transformatorët Transformatorët
Humbjet
për shkak
19 %
të faktorit të 20 % 44 %
fuqisë 0,8
Humbjet totale për pajisje të konsideruara: 414 MWh Masa totale e pajisjeve në përdorim: 18,900 kg
Shfrytëzimi total i fuqisë së marrë në konsideratë: 9,1 GWh
Fig. D28: Shembull i përhapjes së humbjeve dhe pesha e materialit për secilën kategori të pajisjeve

9 Rekomandimet për
Këto të dhëna ndihmojnë për të kuptuar dhe për t’i dhënë prioritet konsumit të
energjisë dhe faktorët e kostos.
b Faktori i parë i konsumit të energjisë është përdorimi i energjisë. Kjo mund të
optimizohet me matje dhe analiza të ngarkesave të konsumit aktual.
b Së dyti është energjia reaktive. Kjo çon në ngarkesën shtesë të rrjetit elektrik
dhe faturimin shtesë të energjisë. Kjo mund të optimizohet me zgjidhjet e faktorit
korrigjues të fuqisë.
b Së treti janë kabllot. Humbjet në kabllo mund të reduktohen deri në organizimin
dhe projektimin e duhur në vend dhe përdorimi i linjave kryesore. D27
b Transformatorët TM ose TU janë të katërtit me humbje përafërsisht 1%.
b Centralet TM ose TU janë të fundit me humbje përafërsisht 0.25%.
Në përgjithësi, kabllot TU dhe linjat kryesore të transformatorëve TM,TU janë

kontribuesit kryesor të humbjeve operuese dhe peshës së pajisjeve të përdorura.
Optimizimi i mjedisit të instalimit nga arkitektura do të përfshijë:

b Reduktimin e gjatësisë së qarqeve TU në instalim,
b Qarqet grumbulluese TU ku është e mundur përfitimi nga faktori i njëkohshëm
ks (shih Kapitullin A: Rregullat e përgjithshme të projektimit të instalimit elektrik,
Kapitulli-Fuqia e ngarkuar në një instalim, 4.3 “Vlerësimi i kërkesës maksimale
aktuale kVA”)
Objektivat Burimet
Reduktimin e kohëzgjatjes Vendosja e nënstacioneve TM/TU sa më afër të jetë e mundur
së qarqeve TU në qendrën e rëndesës së masës të të gjitha ngarkesave TU që
do të furnizohen
Qarqet grumbulluese TU Kur faktori i njëkohshmërisë së një grupi të ngarkesave që do të

furnizohen është më pak se 0.7, qarqet grumbulluese na lejojnë
që të kufizohet vëllimi i përçuesve që furnizohen me energji për
këto ngarkesa.
b organizimi i centraleve nën-shpërndarëse sa më afër me
qendrën e rëndesës së masës të grupeve të ngarkesave nëse
ato janë të lokalizuara,
b organizimi i sistemeve të linjave kryesore sa më afër me
qendrën e rëndesës së masës të grupeve të ngarkesave nëse
ato janë të shpërndara
Në kërkim për një zgjidhje optimale mund të duhet të marrë në
konsiderate disa skenarë grumbullues.
Në të gjitha rastet, duke zvogëluar distancën ndërmjet qendrën
e rëndesës së masës të grupit të ngarkesave dhe pajisjes që
furnizohet me energji lejohet reduktimi i ndikimit të mjedisit.
Fig. D29: Optimizimi i mjedisit: objektivat dhe burimet.
Shembulli Fig D30 tregon ndikimin e qarqeve grumbulluese në reduktimin e

distancës ndërmjet qendrën e rëndesës së masës të ngarkesave të një instalimi nga
burimet e konsideruara (MLVS pozicioni i së cilës është i imponuar). Ky shembull ka
të bëjë me fabrikën e shisheve te ujit mineral, për të cilin:
b Pozita e pajisjeve elektrike (MLVS) është e imponuar në ambientet jashtë zonës së
procesit për arsye të qasjes dhe kufizimeve atmosferike,
b Fuqia e instaluar është rreth 4 MVA.
Në zgjidhjen Nr. 1, qarqet janë të shpërndara për secilin vend të punës.
Në zgjidhjen Nr. 2, qarqet janë të shpërndara nga funksionet e procesit (linjat e

prodhimit).

TM/TU
Zgjidhja Vendosja e qendrës së rëndesës së masës

1600 kVA Vendi i punës 1 Vendi i punës 2 Vendi i punës 3 Ruajtja
N°1 1600 kVA

D28
Zona MLVS
Vendi i punës 1 Vendi i punës 2 Vendi i punës 3

qendrës së qendrës së qendrës së
rëndesës së masës rëndesës së masës rëndesës së masës
Zgjidhja 1: 1 Transformatorë për punishte, 2 x 1600 kVA, 1 x 630
Vendi i punës 1 Vendi i punës 2 Vendi i punës 3 Ruajtja
N°2
Zona MLVS
Qendra e rëndesës Qendra e rëndesës Qendra e rëndesës Qendra e rëndesës

së masës së masës së masës së masës
linja 1 linja 2 linja 3 linja 3
Zgjidhja 2: 1 transformatorë për linjë të proçesit, 4 x 1000 kVA
Fig. D30: Shembull të pozicionimit të qendrës së rendesës së masës
Pa ndryshuar planifikimin e pajisjeve elektrike, zgjidhja e dytë na lejon që të arrijmë

përfitime rreth 15% të peshës së kabllove të instaluara (të fituara në gjatësi) dhe
uniformitet më të mirë për transformatorin e fuqisë.
Për të plotësuar optimizimet e kryera në aspektin e arkitekturës, pikat vijuese

gjithashtu kontribuojnë në optimizim:
b ngritja e faktorit korrigjues të fuqisë TU për të kufizuar humbjet në transformator,
b Përdorimi i transformatorit me humbje të ulët,
b Përdorimi i linjave kryesore TU prej aluminit kur është e mundur, pasi resurset
natyrore të këtij metali janë më të mëdha.

9 Rekomandimet për
9.3 Shkalla e parandalimit të mirëmbajtjes

Rekomandimet për reduktim të masës së parandalimit të mirëmbajtjes:
b Përdorimi i të njëjtave rekomandime si për reduktimin e kohës së punës në vend,
b Fokusimi i punës së mirëmbajtjes në qarqet kritike,
b Standardizimi i zgjedhjeve të pajisjeve
b Përdorimi i projektuar i pajisjeve për ndikime atmosferike (kërkon më pak
mirëmbajtje)..
D29
9.4 Disponueshmëria e energjisë elektrike

Rekomandimet për përmirësimin e disponueshmërisë së energjisë elektrike janë:
b Redukton numrin e furnizuesve në central, në mënyrë që të kufizojë efektet e një
dështimi të mundshëm të një centrali,
b Shpërndarja e qarqeve sipas kërkesave të disponueshmërisë,
b Përdorimi i pajisjeve që është në përputhje me kërkesat
(shih Indeksin e Shërbimit, 4.2),
b Ndiqni udhëzimet e përzgjedhura të propozuara për hapat 1 & 2
(shih Fig. D3 faqe D5).
Rekomandimet për rritjen e nivelit të disponueshmërisë:
b Ndryshimi nga një konfigurim i furnizuesit të vetëm radial në një konfigurim me dy
pole,
b Ndryshimi prej konfigurimit me dy pole ne konfigurim me përfundim të dyfishtë
b Ndryshimi nga një konfigurim me përfundim të dyfishtë në një konfigurim të
pandërprerë me njësi UPS dhe një Ndërprerësi për transferim të pandryshueshëm
b Rritja e nivelit të mirëmbajtjes (duke reduktuar MTTR, rritja e MTBF)

TM/TU 10 Fjalor
Arkitektura: zgjedhja e një diagrami me një linjë të vetme dhe zgjidhjet teknologjike,
prej lidhjes në rrjetin e shërbimeve përmes qarqeve të furnizimit të ngarkesës me
energji elektrike.
Shpërndarja kryesore TM/TU: niveli i arkitekturës në rrjedhën e sipërme, prej
lidhjes të shërbimeve të rrjetit nëpërmjet pajisjes shpërndarëse TU në vend (MLVS
ose ekuivalente).
MLVS – Centrali kryesor me tension të ulët: Centrali kryesor në rrjedhje të
D30 poshtme të transformatorit TM/TU, pika startuese e qarqeve të shpërndarjes së
energjisë në instalim.
Shpërndarja e energjisë TU: niveli i ndërmjetëm në arkitekturë, në drejtimin
e poshtëm të rrymës së nivelit kryesor përmes centraleve nën-shpërndarëse
(shpërndarja hapësinore dhe funksionale e energjisë elektrike në qarqe).
Terminali shpërndarës TU: niveli i poshtëm i arkitekturës në drejtim të rrymës së
centraleve nën-shpërndarëse nëpërmjet ngarkesave. Ky nivel i shpërndarjes nuk
është trajtuar në këtë udhëzues.
Diagrami i një linje të vetme: diagrami Skematik i përgjithshëm elektrik paraqet
pajisjen kryesore elektrike dhe ndërlidhjet e tyre.
Nënstacioni TM, nënstacioni transformues: mbylljet në gropë nën nivelin e tokës
së bashku me pajisjen TM dhe transformatorët TM/TU. Këto mbyllje mund të ndahen
ose të jenë të veçanta, në përputhje me planifikimin, ose teknologjinë e pajisjeve. Në
vende të caktuara nënstacioni TM është përvetësuar me nënstacionin shpërndarës.
Zgjidhja teknologjike: rezulton nga zgjedhja e teknologjisë për nën-pajisjet e
instalimit, nga pajisjet e ndryshme dhe pajisjet e propozuara nga prodhuesi
Karakteristikat: Të dhënat teknike apo mjedisore në lidhje me instalimin, duke bërë
të mundur arkitekturën më të përshtatshme për tu zgjedhur.
Kriteret: parametrat për vlerësimin e instalimit, duke bërë të mundur përzgjedhjen e
arkitekturës që është më e përshtatshme për nevojat e konsumatorit.

TM/TU 11 Shembull: Instalimet elektrike
në një fabrikë stampimi
11.1 Përshkrim i shkurtër

Printerat e personalizuar të destinuara për shitje me porosi.
11.2 Karakteristikat e instalimit

Karakteristikat Kategoria
D31
Aktiviteti Mekanik
Tipologjia e vendit Ndërtesat njëkatëshe,
10000m² (8000m² e dedikuar për procesin, 2000m² për
zonat ndihmëse)
Toleranca e planifikimit E lartë
Besueshmëria e shërbimit Standard
Mirëmbajtja Standard
Fleksibiliteti i instalimit b Nuk ka fleksibilitet të planifikuar:
v HVAC
v Procesi i shërbimit
v Zyra për furnizim me energji
b Fleksibiliteti i mundshëm:
v Përfundimi dhe vendosja në mbështjellëse
v Makinat speciale, të instaluara në një datë të mëvonshme
v Makinat rrotulluese (paqartësia në fazën e draft
projektimit)
Kërkesa e fuqisë 3500kVA
Shpërndarja e ngarkesës Shpërndarja e ndërmjetme
Ndjeshmëria në ndërprerjet e b Qarqet shpërndarëse:
energjisë v zyrat (pavarësisht nga siguresat e fuqive të PC-ve)
v ajër i kondicionuar, ngrohja e zyrës
v ambientet e përbashkëta
v lokalet e mirëmbajtjes
b ndërprerjet e gjata të pranueshme:
v makineritë për stampim, printim
v vendi i punës HVAC (kontrolli higrometrik)
v përfundimi dhe vendosja brenda mbështjellësit
v procesi i shërbimit (kompresori, riciklimi i ujit të ftohur)
b Nuk ka ndërprerje të pranueshme:
v serverat, zyrat e PC-ve
Ndjeshmëria nga çrregullimet b Ndjeshmëria mesatare:
v motorët, rrufeja
b Ndjeshmëria e lartë:
v IT
Nuk ka masë të veçantë që do të merret për shkak të
lidhjes në rrjetin EdF (niveli i ulët i çrregullimit)
Aftësia e çrregullime Pa çrregullime
Kufizimet e tjera b Ndërtesat me klasifikimin e rrufeve: instalimi i rrufepritësit
nga goditjet
b Furnizimi me energji elektrike nga një furnizues i vetëm
me një linjë
11.3 Karakteristikat teknologjike

Kriteret Kategoria
Atmosfera, mjedisi b IP: standard (pa pluhur, pa mbrojtje të njësisë)
b IK: standard (përdorimi i gropave teknike, janë objekte të
dedikuara)
b °C: standard (rregullimi i temperaturës)
Indeksi i shërbimit 211
Disponueshmëria e ofertës nga Pa probleme (Projekti i realizuar në Evropë)
vendi
Kriteret e tjera Jo e aplikueshme

TM/TU
11.4 Kriteri i vlerësimit të arkitekturës
Kriteret Kategoria
On-site koha e punës Sekondare
Ndikimi në mjedis Minimal: në përputhshmëri me rregullat standarde të
Europës
D32 Kostot e mirëmbajtjes Standardi

parandaluese
Disponueshmëria e furnizimit Niveli I
me energji elektrike
Hapi 1: Arkitektura themelore
Zgjedhja Kriteret kryesore Zgjidhja

Lidhja e rrjetit në pjesën e Izolimi i vendit Qarku me një degë të vetme
sipërme
Qarqet TM Planifikimi + kritike Furnizuesi i vetëm
Numri i transformatorëve Fuqia > 2500kVA 2 x 2000kVA
Numri dhe shpërndarja e Hapësira e sipërfaqes dhe 2 zgjidhje të mundshme: 1
nënstacioneve fuqia shpërndarëse nënstacion ose 2 nënstacione
b nëse 1 nënstacion: pa lidhje
ndërmjet MLVS
b nëse 2 nënstacione:
centralet e ndërlidhura
Gjeneratori TM Aktiviteti i fundit Jo
Nënstacioni kryesor TM Nënstacioni kryesor TM
TM TM TM TM
TU TU TU TU
NC NC NC NC
JO
ML VS 1 ML VS 2 ML VS 1 ML VS 2
NC NC
Linja kryesore
Fig. D31: Dy diagramet e mundshme të linjës së vetme


11 Shembull: Instalimet elektrike
Hapi 2: Detajet e arkitekturës

Zgjidhja e “nënstacionit 1”

Planifikimi Planifikimi Objekte të dedikuara
Planifikimi i centralizuar ose i Ngarkesat uniforme, fuqia b Decentralizimi me linja
decentralizuar shpërndarëse, mundësitë e kryesore
shkallëzimit v përfundimi i sektorit, D33
mbështjella e materialit
mbushës
Ngarkesat jo-uniforme, lidhja b Centralizimi me kabllo
direkte nga MLVS v Makinat speciale, makinat
rrotulluese, HVAC, procesi i
shërbimeve, zyrat
(2 centrale), ajër i
kondicionuar në zyra, objektet
sociale, mirëmbajtja
Prania e gjeneratorit kritike ≤ e ulët Pa gjeneratorë mbështetës
mbështetës Disponueshmëria: standard
Prania e UPS Kritike Njësitë UPS për serverat dhe
zyra PC-ve
TM TM
TU TU
NC NC
Centrali kryesore TU 1 JO Centrali kryesore TU 2
Linjat kryesore
UPS
HV AC
Shpërndarja Zyrat Makinat
Fig. D32 : Diagrami i detajuar i linjës së vetme (nënstacioni 1)
TM TM
TU TU
NC NC
ML VS 1 MLVS 2
NC NC
Shkyçja Shkyçja
HV AC
Shpërndarja UPS
Makinat
Shpërndarja
Fig. D33 : Diagrami i detajuar i linjës së vetme (nënstacioni 2)

TM/TU 11 Shembull: Instalimet elektrike
11.5 Zgjedhja e zgjidhjes teknologjike
Nënstacioni TM/TU Atmosfera, mjedisi Të brendshme (objekte të

dedikuara)
Centrali TM Disponueshmëria e ofertës për SM6 (instalimi në Europë)
vend
D34
Transformatorët Atmosfera, mjedisi Transformimi i rrëshirës
(shmang kufizimet që lidhen
me vaj)
Centrali TU Atmosfera, IS MLVS: Prisma + P
Nën-shpërndarja: Prisma
Linjat kryesore Fuqia e caktuar për furnizim Canalis KS (fig.D32 ose D33)
Canalis KT per shperndarje
kryesore (fig D33)
Njësitë UPS Fuqia e caktuar për furnizim, Galaxy PW
koha kthyese
Faktori për korrigjimin e Fuqia e caktuar, prania e LV, standard, automatik
fuqisë harmonikëve (Q mesatare, lehtësia e
instalimit).

Kapitulli E
Shpërndarja LV
Përmbajtja

1

Skemat e tokëzimit
1.1 Lidhjet e tokëzimit
1.2 Përkufizimi i skemave të standardizuara të tokëzimit
E2
E2
E3
1.3 Karakteristikat e sistemeve TT, TN dhe IT E6
1.4 Zgjedhja e kriterit për sistemet TT, TN dhe IT E8
1.5 Zgjedhja e metodës së tokëzimit - Zbatimi E10
1.6 Instalimi dhe matjet e elektrodave të tokëzimit E11
2

Sistemi i instalimit
2.1 Centralet shpërndarëse
2.2 Linjat dhe kabllot
E15 E1
E15
E22
2.3 Rrymat harmonike në selektimin e sistemeve të linajve bartëse
(ang busways) E28
3

Ndikimi i jashtëm (IEC 60364-5-51)
3.1 Përkufizimet dhe standardet referuese
3.2 Klasifikimi
E34
E34
E34
3.3 Lista e ndikimeve të jashtme E34
3.4 Mbrojtja e ofruar për pajisjet e mbyllura: Kodet IP dhe IK E37

E – Instalimi shpërndarjes në tension të ulët
1 Skemat për tokëzim
Në një ndërtesë, lidhja e të gjitha pjesëve 1.1 Lidhjet për tokëzim

metalike të ndërtesës dhe të gjitha pjesëve
përçuese të ekspozuara të pajisjeve elektrike Përkufizimet
në një elektrodë të tokëzimit pengojnë shfaqjen Standardet kombëtare dhe ndërkombëtare (IEC 60364) përcaktojnë qartë elementet
e tensioneve të larta të rrezikshme në mes të e ndryshme në lidhjet për tokëzim. Termat e mëposhtëm përdoren shpesh në
çdo pjese metalike me qasje të menjëhershme. industri dhe në literaturë. Numrat në kllapa i referohen figurës E1.
b Elektroda për tokëzim (1). Një përçues ose grup përçuesish të lidhur njëri me
tjetrin, ofrojnë një lidhje elektrike me tokën (tokëzim).
b Toka: Masa përçuese e tokës, potenciali elektrik i të cilës në çdo moment kohor në
mënyrë konvencionale merret i barabartë me zero.
b Elektrodat e pavarura elektrike për tokëzim: Elektrodat për tokëzim vendosen në
largësi prej njëra-tjetrës, më mënyrë të tillë që maksimumi i rrymës që rrjedh në
E2
njërën prej tyre të mos ndikojë dukshëm në potencialin e tjetrit.
b Rezistenca e elektrodës për tokëzim: Rezistenca e lidhjes së elektrodës për
tokëzim me tokën.
b Përçuesi për tokëzim (2): Përçuesi mbrojtës lidhet me terminalin kryesor të
tokëzimit (6) të instalimit të një elektrode për tokëzim (1) ose mjeteve të tjera për
tokëzim (p.sh sistemet TN).
b Pjesa-përçuese e ekspozuar: Një pjesë e përçuesit të pajisjes e cila mund të
preket dhe që nuk është në kontakt me rrymën, por që mund të bie në kontakt në
rast defektesh.
b Përçuesi mbrojtës (3). Një përçues përdoret si masë mbrojtëse kundër goditjeve
elektrike dhe është i destinuar për të lidhur së bashku secilën nga pjesët në vijim.
v Pjesët përçuese të ekspozuara
v Pjesët përçuese të palidhura
v Terminalin kryesor të tokëzimit
v Elektrodat për tokëzim
v Pikën për tokëzim të burimit
Përçuesit
3 b Pjesa përçuese e pa lidhur: Pjesa e përçuesit e cila është përgjegjëse për
mbrojtës
së degëzuar
potenciale të ardhshëm, në përgjithësi për potencialin e tokëzimit, dhe nuk bëjnë
3
për konsumator pjesë në instalimin elektrik (4).
individual
Për shembull:
3
Pjesët v Dyshemetë dhe muret a pa izoluara, kornizat metalike të ndërtesave
përçuese
joaktive Përçuesi v Përçues metalike dhe gypat (jo pjesë e instalimit elektrik) për ujë, gaz, ngrohje, të
mbrojtës
kryesor
kompresuar me ajër, etj dhe materialet metalike të lidhura me to.
4
b Përçuesi lidhës (5): përçuesi mbrojtës ofrojnë lidhje ekuipotenciale b me terminalin
kryesor të tokëzimit (6): Terminali për lidhjen e përçuesve mbrojtës përfshinë
përçuesit ekuipotencial lidhës dhe përçuesit për tokëzim funksional, nëse ka, për
Ngrohje 5 mjetet e tokëzimit..
Ujë 5
Lidhjet
Sistemi kryesor i lidhjes ekuipotenciale
4
Gaz 5 Lidhjet kryhen nga përçues mbrojtës dhe qëllimi është për të siguruar që, në rast
të një përçuesi në hyrje pa lidhje (të tilla si një tub gazi, etj) duke qenë se ngrihet
potenciali për shkak të një defektit të jashtëm të ndërtesës, nuk ka ndryshim të
6 potencialit i cili mund të ndodh ndërmjet pjesëve të përçuesve pa lidhje brenda
instalimit. Lidhjet duhet të kryhen sa më afër të jetë e mundur për pikat e hyrjes në
ndërtesë dhe të jenë të lidhura me terminalin kryesor të tokëzimit (6).
7
Lidhjet shtesë (suplementare) ekuipotenciale

2 Lidhjet për tokëzim të kabllove pa veshje metalike për komunikim
1 kërkojnë pjesët e përçuesve pa lidhje njëkohësisht të arritshëm,
kur kushtet e mbrojtjes nuk janë përmbushur, domethënë që përçuesit
Fig. E1: Një shembull i një bllok apartamentesh në të cilën origjinal lidhës paraqesin një rezistencë të lartë, të papranueshme.
terminali kryesor i tokëzimit (6) siguron lidhjen kryesore
ekuipotenciale; lidhja e lëvizshme (7) lejon kontrollin tokë- Lidhja e pjesëve përçuese të ekspozuara me elektrodë për tokëzim
elektrodë-rezistencës. Lidhja realizohet nga përçues mbrojtës me objektin që siguron shtegun me
rezistencë të ulët për rrjedhjen e rrymave të prishjes në tokë.

Komponentët (shih Fig. E2)

Lidhja efektive e të gjitha instalimeve të qasshme metalike dhe të gjitha pjesëve
përçuese të ekspozuara të pjesëve dhe pajisjeve elektrike, është thelbësore për
mbrojtjen efektive kundër goditjeve elektrike.
Pjesët përbërëse që duhen marrë parasysh:

Si pjesë përçuese të ekspozuara Si pjesë përçuese të palidhura (joaktive)

Kabllore Elementet që përdoren në ndërtimin e ndërtesave
b Përçuesit b Metalike ise betonarme (RC):
b Kabllo me mbështjellje prej plumbi nga letra v Struktura çeliku të përshtatur
e ngopur, e izoluar, me mbështjellë se pa mbështjellë v Shufra përforcuese
E3
b Kabllo me mbështjellje metalike me mineral të v Panele të parafabrikuara RC
izoluar b Sipërfaqe e përfunduar:
Ndërprerës v Dysheme dhe mure në betonarme pa
b burimi i ndërprerësit me tërheqje trajtim të mëpasshëm të sipërfaqes
Pajisjet v Sipërfaqe kaluese
b Pjesët metalike të ekspozuara të b Mbulesë metalike:
pajisjeve izoluese të klasit të1 v Mbulesë metalike për mur
Elementet joelektrike Elementet e shërbimeve ndërtuese të tjera si elektrike
b Pajisjet metalike të lidhura me kabllo (transheja b Tuba metalik, përçuesit, transhet etj. Për
kabllore, shkallë kabllore, etj) b Për gaz, ujë dhe sistemet ngrohëse, etj.
b Objekte metalike: b Komponentët e ngjashëm metalik (furra,
v Afër përçuesve ajror ose zbarrave fuçi, rezervuar, radiatorë)
v Në kontakt me pajisjet elektrike. b Pajisje metalike në dhoma larëse, banja,
wc, etj.

Pjesët përbërëse që nuk duhet të merren parasysh:
Si pjesët përçuese aktive Si pjesët përçuese joaktive
Linja të ndryshme të shërbimit, kanalet, etj. b Dysheme pengesë druri
b Përçuesit e përbërë nga materiali izolues b Goma të mbuluara apo kate të mbuluara më
linoleum
b Module druri ose materiale të tjera izoluese b Ndarje me pengesa suva të thatë
b Mure me tulla
b Përçuesit dhe kabllot pa këllëf metalik b Qilimat, muret me qilima
Ndërprerësit
b Rrethime të bëra nga materiale izoluese
Pajisjet
b Të gjitha pajisjet që kanë klasin e II të
izolimit , pavarësisht nga mbështjellësit e jashtëm.
Fig. E2: Lista e pjesëve përçuese të ekspozuara dhe pjesëve përçuese të palidhura.
1.2 PËRKUFIZIMI I SKEMAVE TË STANDARDIZUARA TË

TOKËZIMIT
Zgjedhja e këtyre metodave rregullon masat e nevojshme për mbrojtjen nga rreziqet
Skemat e ndryshme të tokëzimit (shpesh indirekte të kontaktit. Sistemi i tokëzimit kualifikon tre zgjedhje fillimisht të pavarura
referohen si tipe të sistemit të energjisë të bëra nga projektuesi i një sistemi elektrik të shpërndarjes ose të instalimit:
b Llojin e lidhjes së sistemit elektrik (që është përgjithësisht përçues neutral) dhe i
ose marrëveshjet e sistemit të tokëzimit)
pjesëve të ekspozuar të elektrodës së tokëzimit.
që përshkruajnë karakteristikat e metodës
b Një përçues i ndarë mbrojtës apo përçuesi mbrojtës dhe përçuesi neutral duke
së tokëzimit në instalimin e poshtëm të qenë se ekziston një përçues i vetëm.
mbështjellave të sekondarit të transformatorit b Përdorimi i mbrojtjes përmes tokëzimit nga defektet e mbirrymave të ndërprerësve
TM/TU dhe përdorimin kryesor për tokëzimin e që detektojnë vetëm rrymat e mëdha të prishjeve ose përdorimi i pajisje shtesë që
pjesëve përçuese të ekspozuara në instalimin janë në gjendje të detektojnë rrymat e vogla të prishjes në izolim.
me furnizim TU nga ajo. Në praktikë, këto zgjedhje janë të grupuara dhe të standardizuara si shpjegohet më
poshtë: Secila nga këto zgjedhje u siguron sistemeve të standardizuara të tokëzimit
tre avantazhe dhe disavantazhe:
b Lidhja e pjesëve përçuese të ekspozuara të pajisjeve dhe të përçuesit neutral deri

te përçuesi PE rezulton në potencial të njëjtë dhe në uljen e mbitensioneve por rrit
rrymat e prishjeve në tokëzim.
b Një përçues mbrojtës i ndarë është më i kushtueshëm edhe nëse ka një
hapësirë të vogël ndër-sektoriale, por ka shumë pak gjasa të prishen harmonikët,
pikat e larta etj të tensionit, atëherë është përçues neutral. Rrymat rrjedhëse
gjithashtu shmangën nga pjesët përçuese të pa lidhura.
b Instalimi i mbrojtjes me rele për rrymat e mbetura ose instalimi i pajisjeve
monitoruese të cilat janë më të ndjeshme dhe lejojnë në shumë rrethana të
përmirësohen defektet para se të ndodh dëmtimi i rëndë (motor, zjarr etj,). Mbrojtja e
ofruar është më tepër e pavarur në lidhje me ndryshimet në një instalim ekzistues.

Sistemi TT (tokëzimi me neutër) (shih Fig. E3)

Pjesët përçuese të ekspozuara
Neutri Një pikë në burim të furnizimit është e lidhur direkt në tokë. Të gjitha pjesët përçuese
të ekspozuara dhe të pa lidhura janë të lidhura me një elektrodë të veçantë të
tokëzimit në instalim. Kjo elektrode mund ose mund të mos jetë elektrikisht e pavarur
Tokëzimi Tokëzimi nga burimi i elektrodës. Të dy zonat e ndikimit mund të mbivendosen pa ndikuar në
L1 funksionimin e pajisjeve mbrojtëse.
L2
L3
N Sistemi TN (pjesët përçuese të ekspozuara të lidhura me
PE
neutër )
Burimi është i tokëzuar si për sistemin TT (më lart). Në instalim, të gjitha pjesët
përçuese të ekspozuara dhe të pa lidhura janë të lidhura me përçues neutral. Disa
Rn
versione të sistemeve TN janë treguar më poshtë.
E4 Sistemi TN-C (shih Fig. E4)
Fig. E3: Sistemi TT Përçuesi neutral është përdorur gjithashtu edhe si përçues mbrojtës dhe është
përmendur si përçues PEN (mbrojtëse të Tokës dhe neutral). Ky sistem nuk është i
lejuar për përçues më pak se 10 mm2 ose për pajisje të transferueshme.
Sistemi TN-C kërkon mjedis efektiv ekuipotencial brenda instalimit me elektroda
Pjesët përçuese të ekspozuara
të shpërndara në hapësira në tokë që të jetë e mundur që prej përçuesit PEN së
bashku me përçuesin neutral dhe në të njëjtën kohë bartësit fazorë të rrymave të
Neutri pabalancuara si dhe për harmonikët e rëndit të tretë të rrymave (dhe shumave të
Tokëzimi
L1 tyre). Përçuesi PEN duhet të jetë i lidhur me një numër të elektrodave të tokëzimit në
L2 instalim.
L3 Kujdes: Në sistemin TN-C, funksioni “përçuesi mbrojtës” ka përparësi ndaj
PEN
“funksionit neutral”. Në veçanti një përçues PEN duhet gjithmonë të jetë i lidhur me
terminalin e tokëzimit të një ngarkese dhe ura përdoret për të lidhur këtë terminal në
terminalin neutral
Rn
Sistemi TN-S (shih Fig. E5)
Sistemi TN-S (5 tela) është i detyrueshëm për qarqeve me hapësira me seksione
Fig. E4: Sistemi TN-C
të kryqëzuara më pak se 10 mm2 për pajisje portative. Përçuesi mbrojtës dhe
përçuesi neutral janë të ndarë. Në sistemet e kabllove nëntokësore ku ekzistojnë
kabllot me mbështjellje prej plumbi (lead), përçuesi mbrojtës është në përgjithësi me
L1
mbështjellës prej plumbi. Përdorimi i përçuesve të ndarë PE dhe N (5 tela) është i
L2 detyrueshëm për qarqet me hapësira me seksione të kryqëzuara më pak se 10 mm2
L3 për pajisje portative.
N
PE Sistemi TN-C-S (shih Fig. E6 dhe Fig. E7 faqen tjetër)
Sistemet TN-C dhe TN-S mund të përdoren në të njëjtin instalim. Në sistemin TN-
C-S, sistemi TN-C (4 tela) nuk duhet të përdoret në drejtim të rrymës së sistemit
Rn tjetër TN-S (5 tela), që nga çdo ndërprerje aksidentale në neutër në pjesën e
sipërme do të çojë në një ndërprerje të përçuesin mbrojtës në pjesën e poshtme dhe
për këtë arsye paraqitet rrezik.
Fig. E5: Sistemi TN-S
5 x 50 mm2
L1
L2
L3
N
PEN PE
PE
16 mm2 6 mm2 16 mm2 16 mm2
PEN
Bad Bad
Skema TN-C nuk lejohet në

drejtim të rrymës së skemës TN-S
Fig. E6: Sistemi TN-C-S

4 x 95 mm2
L1
L2
L3
PEN
16 mm2 10 mm2 6 mm2 6 mm2

PEN PEN
N
Saktë Pasaktë Saktë Pasaktë

PEN i lidhur me terminalin S < 10 mm 2
E5
e neutrit është e ndaluar TNC i ndaluar
Neutri Pjesët përçuese të ekspozuara

Fig. E7: Lidhja e përçuesit PEN në sistemin TN-C
Rezistenca e plotë
e tokëzuar ose izoluar
L1
Sistemi IT (i izoluar ose me rezistencë të tokëzuar me neutër)
L2 Sistemi IT (me neutër të izoluar)
L3
N Lidhjet e paqëllimshme bëhen në mes të pikës së neutrit të burimit të furnizimit dhe
PE
tokëzimit (shih fig E8).
Pjesët përçuese të ekspozuara dhe të pa lidhura të instalimit janë të lidhura me
elektrodën e tokëzimit. Në praktikë të gjitha qarqet kanë një humbje të rezistencën
së tokëzimit, pasi nuk ka izolim perfekt. Paralelisht me këtë rrugë rrjedhëse të
Tokëzimi rezistencës ekziston rruga rrjedhëse kapacitive, të dyja rrugët së bashku formojnë
rrjedhën e rënies së tensionit në tokë (shih fig E9).
Fig. E8: Sistemi IT (i izoluar ose me rezistencë të tokëzuar
me neutër)
Shembull (shih Fig. E10)
Në sistemin LV 3-fazor me 3 tela, 1km kabllo do të ketë një rrjedhje të plotë të
rezistencës për shkak të C1, C2, C3 dhe R1, R2 dhe R3 ekuivalente me një
rezistencë të plotë neutri të tokëzimit Zct prej 3000-4000 Ω, pa llogaritur filtrimin
MV/LV kapacitiv të pajisjeve elektronike.
Sistemi IT (rezistenca me neutër të tokëzuar)
Rezistenca Zs (prej 1000-2000Ω) është e lidhur në mënyrë të përhershme ndërmjet
pikës së neutrit të mbështjellave të transformatorit LV dhe tokëzimit (shih fig
R1 R2 R3 E11). Të gjitha pjesët përçuese të ekspozuara dhe të palidhura janë të lidhura në
C1 C2 C3 elektrodën e tokëzimit. Arsyet për këtë formë të tokëzimit të energjisë së burimit
janë për të rregulluar potencialin e një rrjeti të vogël në lidhje me tokëzimin (Zs
është e vogël në krahasim në rrjedhën e plotë të rezistencës) dhe për të reduktuar
nivelin e mbitensioneve, të tilla si valët e transmetuara prej mbështjellave TM ndaj
ngarkesave statike, etj. në lidhje me tokëzimin. Ajo ka efektin e një rritjeje të vogël të
nivelit të parë të rrymës së prishjes.
Fig. E9: Sistemi IT (izolimi me neutër)
MV/LV
MV/LV
Zct
Zs
Fig. E10: Rezistenca ekuivalente e rrjedhës së rezistencës në

sistemin IT. Fig. E11: Sistemi IT (rezistenca me neutër të tokëzuar)

1.3 Karakteristikat e sistemit TT, TN dhe IT

Sistemi TT: Sistemi TT (shih Fig. E12)
b Teknika për mbrojtjen e personave:pjesët
përçuese të ekspozuara janë të tokëzuara
dhe pajisjet e rrymës së mbetur RCD që janë
përdorur.
b Teknika e operimit: ndërprerja për prishjen e
parë të izolimit.
E6
Fig. E12: Sistemi TT
Shënim: Nëse pjesët përçuese të ekspozuara janë të tokëzuara në një numër

të pikave, një RCD mund të instalohet për secilin varg të qarqeve të lidhur me
elektrodën e dhënë të tokëzimit.
Karakteristikat kryesore
b Zgjidhja më e thjeshtë për të projektuar dhe për të instaluar. Përdoret në instalimet
që furnizohen direkt nga rrjeti publik shpërndarës TU.
b Nuk kërkon monitorim të vazhdueshëm gjatë operacionit (një kontroll periodik mbi
RCDs mund të jetë i nevojshëm).
b Mbrojtja sigurohet nga pajisje të veçanta, pajisjet për rrymën e mbetur (RCD), e
cila gjithashtu parandalon rrezikun e zjarrit kur ata janë të vendosur në 500 mA.
b Çdo defekt në izolim rezulton në ndërprerje me furnizim me energji, megjithatë
ndërprerja është e kufizuar në qarkun me defekt duke instaluar RCDs në seri (RCDs
selektive) ose në paralele (përzgjedhja e qarkut).
b Ngarkesat ose pjesët e instalimit të cilat, gjatë operimit normal, shkaktojnë
rrjedhje të mëdha të rrymave, kërkojnë matje të veçantë për të shmangur gabimin,
domethënë furnizim me ngarkesa me një transformator ndarje ose përdorim RCDs
Sistemi TN: specifike (shih seksionin 5.1 në kapitullin F)
b Teknika për mbrojtjen e personave:
v INdërlidhja dhe tokëzimi i pjesëve përçuese të Sistemi TN (shih Fig. E13 dhe Fig. E14 )
ekspozuara dhe neutral janë të detyrueshme
v Ndërprerja për gabimin e parë duke përdorur
mbrojtjen nga mbirrymat (ndërprerësit e qarkut
ose siguresat)
PEN
b Teknikat e punës: ndërprerja për gabimin e
parë të izolimit.
Fig. E13: Sistemi TN-C

N
PE
Fig. E14: Sistemi TN-S

b Në përgjithësi flasim për sistemin TN.
v Kërkon instalimin e elektrodave të tokëzimit në intervale të rregullta gjatë instalimit.
v Kërkon që kontrolli fillestar për ndalje efektive për gabimin e pare të izolimit të
kryhet nga llogaritjet gjatë fazës së projektimit, e ndjekur nga matjet e detyrueshme
për të konfirmuar ndaljen gjatë ngarkimit.
v Kërkon që çdo modifikim apo zgjerim të jetë i dizenjuar dhe i kryer nga një
elektricist i kualifikuar
v Mund të rezultojë, në rastin e gabimeve izoluese, për dëmtimin më të rëndë të
pështjellave të makinave rrotulluese
v Në mjediset me rrezik zjarri, përfaqësojnë një rrezik më të madh për shkak të
gabimit në rryma të mëdha
b Përveç kësaj, sistemi TN-C: E7
v Në shikim të parë, duket sikur do të jetë më pak i shtrenjtë (eliminimi i polit
të pajisjes dhe të përçuesit)
v Kërkon përdorimin e përçuesve fiks dhe të ngurtë
v Është i ndaluar në raste të caktuara:
- Ambientet me rrezik zjarri
- Për pajisje kompjuterike (paraqitet prezenca e harmonikëve në neutër)
b Përveç kësaj, sistemi TN-S:
v Mund të përdoret edhe me përçues fleksibël dhe përçues të vogël
v Për shkak të ndarjes së neutrit dhe përçuesit mbrojtjes, siguron një PE të pastër
(sistemet kompjuterike dhe të vendeve me rreziqe të veçanta)
Sistemi IT (shih Fig. E15)

Sistemi IT:
b Mbrojtja teknike:
v Ndërlidhja dhe tokëzimi i pjesëve përçuese të
ekspozuara
v Treguesi i gabimit të parë nga monitorimi i
pajisjes për instalim (IMD)
v Ndërprerja për gabimin e dytë duke përdorur
mbrojtjen nga mbirrymat (ndërprerësit e qarkut
ose siguresat) Kartë IMD
b Operimi teknik:
v Monitorimi i prishjes së parë të izolimit
v Vendi i detyrueshëm dhe pastrimi nga defekti
v Ndërprerja për dy prishje të menjëhershme
në izolim
Fig. E15: Sistemi IT
b Zgjidhjet ofrojnë vazhdimësinë më të mirë të shërbimit gjatë operimit
b Treguesi për gabimin e parë të izolimit, rrjedh nga lokacioni i detyrueshëm dhe
pastërtia, sigurojnë parandalimin e ndërprerjeve të furnizimit sistematik
b Në përgjithësi duke përdorur instalimet e furnizuara nga një transformator privat
TM/TU ose LV/LV
b Kërkon personel të mirëmbajtjes për monitorimin dhe funksionimin
b Kërkon një nivel të lartë të izolimit në rrjet (nënkupton shpërbërjen e rrjetit në qoftë
se ajo është shumë e madhe dhe përdor transformatorëve me qark të ndarë për të
furnizuar ngarkesat me rryma të mëdha rrjedhëse)
b Kontrolli mbi ndaljen efektive për dy gabime të njëkohshme duhet të kryhet nga
llogaritjet gjatë fazës së projektimit, i ndjekur nga matjet e detyrueshme gjatë
ngarkimit në çdo grup të pjesëve të ndërlidhura përçuese të ekspozuara

b Mbrojtja e përçuesit të neutrit duhet të sigurohet siç tregohet në pjesën 7.2 të
Kapitulli G.

Përzgjedhja nuk varet nga kriteret e sigurisë. 1.4 Zgjedhja e karakterit për sistemet TT, TN dhe IT
Tri sistemet janë ekuivalente në aspektin e
Për sa i përket mbrojtjes së personave, tri marrëveshjet e sistemit të tokëzimit
mbrojtjes së personave nëse të gjitha rregullat e
(SEA) janë ekuivalente nëse të gjitha rregullat e instalimit dhe operimit janë ndjekur
instalimit dhe të operimit janë ndjekur në mënyrë në mënyrë korrekte. Si pasojë, zgjedhja nuk varet nga kriteret e sigurisë. Duke
korrekte. kombinuar të gjitha kërkesat në aspektin e rregulloreve, vazhdimësisë së shërbimit,
Kriteret e përzgjedhjes për sistemin më të mirë kushtet operative dhe llojet e rrjetit dhe ngarkesat e mundshme për të caktuar
varen nga kërkesat në rregullore, vazhdimësia e sistemin më të mirë (shih Fig. E16).
kërkuar e shërbimit, kushtet e operimit dhe llojet Përzgjedhja përcaktohet nga faktorët e mëposhtëm:
e rrjetit dhe ngarkesat. b Mbi të gjitha, rregulloret e zbatueshme të cilat në disa raste imponojnë lloje të
caktuara të SEA
b Së dyti, vendimi i pronarit, nëse furnizimi është nëpërmjet transformatorit privat TM /
E8 TU ose pronari ka një burim privat të energjisë (ose një transformator me pështjella të
ndara)
Nëse pronari në mënyrë efektive ka një zgjedhje, vendimi në SEA është marrë pas
diskutimeve me projektuesin e rrjetit (zyra e projektimit, kontraktori)
Diskutimet duhet të mbulojnë:
b Para së gjithash, kërkesat operative (niveli i kërkuar i vazhdimësisë së shërbimit)
dhe kushtet operative (mirëmbajtjet elektrike ose jo, sigurohen nga personeli, në shtëpi
të personelit apo mund të kontraktohen, etj)
b Së dyti, karakteristikat e veçanta të rrjetit dhe ngarkesat (shih Fig. E17)
(a) IT- kur ndodh prishja e parë.

(b) IT-kur ndodh prishja e dytë.
Fig. E16: Krahasimi i marrëveshjeve të sistemit të tokëzimit

Llojet e rrjetit E Këshilluar E Mundshme Kujdes

Rrjete shumë të mëdha me elektroda të cilësisë së TT, TN, IT (1)
lartë, për pjesët përçuese të ekspozuara (10 Ω max.) ose mix
Rrjete shumë të mëdha me elektroda të kualitetit të TN TN-S IT (1)
ulët, për pjesët përçuese të ekspozuara (> 30 Ω) TN-C
Zonat çrregulluese (stuhitë) TN TT IT (2)
(p.sh Televizioni ose radio transmetuese)
Rrjeti me rryma të mëdha rrjedhëse (> 500 mA) TN (4) IT (4)
TT (3) (4)
Rrjeti me linjat ajrore të jashtme TT (5) TN (5) (6) IT (6)
Grup i gjeneratorëve rezervë për emergjencë IT TT TN (7)

E9
Llojet e ngarkesave
Ngarkesa të ndjeshme të rrymave të mëdha të prishjeve (motorët,etj) IT TT TN (8)

Ngarkesat me një nivel të ulët të izolimit (furrat elektrike, makinat TN (9) TT (9) IT
për saldim, elementet e ngrohjes, ngrohje me zhytje, pajisjet
në kuzhinat e mëdha)
Shumë ngarkesa fazë-neutër, njëfazore TT (10) IT (10)
(celular, gjysmë të fiksuar, portative) TN-S TN-C (10)
Ngarkesat me rreziqe të konsiderueshme TN (11) TT (11) IT (11)
(ngritësit, konvertorët, etj.)
Ndihmës të shumtë (mjetet e makinës) TN-S TN-C TT (12)
IT (12 bis)
Të ndryshme
Furnizimi me energji nëpërmjet transformatorit TT IT IT (13)
të lidhur në yll-yll(13) pa neutër me neutër
Vende me rrezik nga zjarri IT (15) TN-S (15) TN-C (14)
TT (15)
Rritja në nivelin e energjisë TU të shërbimeve me abonim, LV TT (16)
MV/LV
që kërkon një nënstacion privat
Instalimet me ndryshime të shpejta TT (17) TN (18)
IT (18)
Instalimi ku vazhdueshmëria e qarqeve tokëzuese është e pasigurt TT (19) TN-S TN-C
(vendet e punës, instalimet e vjetra) IT (19)
Pajisjet elektronike (kompjuterat, PLC-të) TN-S TT TN-C
Rrjet kontrolli dhe monitorimi i makinerisë, sensor PLC dhe aktivizues IT (20) TN-S, TT
(1) Kur SEA nuk është e imponuar nga rregullorja, ajo është zgjedhur në bazë të nivelit të karakteristikave operative (vazhdueshmëria e
shërbimeve që është e detyrueshme për arsye sigurie apo të dëshiruara për të rritur produktivitetin, etj.)
Çfarëdo SEA, probabiliteti i një izolimi të prishur rritet me gjatësinë e rrjetit. Kjo mund të jetë një ide e mirë për të copëzuar rrjetin, i cili lehtëson
lokalizimin e defektit dhe bën të mundur për të zbatuar sistemin e këshilluar më lart për secilën lloj të kërkesës.
(2) Rreziku nga një qark i shkurtër në rritjen e limiteve kthen neutrin e izoluar në një neutër të tokëzuar. Këto rreziqe janë të larta për rajonet me
stuhi të shpeshta me mundësi goditje nga rrufetë ose instalime të furnizuara nga linjat ajrore. Nëse sistemi IT është zgjedhur për të siguruar një
nivel më të lartë të vazhdueshmërisë së shërbimit, projektuesi i sistemit duhet të llogarisë Saktësisht kushtet e shkyçjes për prishjen e dytë.
(3) Rreziku nga zhurma e shkyçjes së RCD.
(4) Çfarëdo SEA, zgjidhja ideale është për izolimi i seksioneve çrregulluese kur mund të identifikohet lehtë.
(5) Rreziqet e prishjes fazë-tokëzim ndikojnë në ekuipotencialitet.
(6) Izolimi është i pasigurt për shkak të lagështisë dhe ndikimeve të pluhurit.
(7) Sistemi TN nuk këshillohet për shkak të rrezikut të dëmtimit të gjeneratorit në rastin e një prishje të brendshme. Për më tepër, kur gjeneratori
vendos pajisjet mbrojtëse furnizuese, sistemi nuk duhet të shkyçet për prishjen e parë.
(8) Rryma fazë-tokëzim mund të jetë disa herë më e madhe se In, me rrezikun e dëmtimit apo të përshpejtimit të amortizimit të pështjellave të
motorit, ose për shkatërrimin e qarqeve elektromagnetike.
(9) Për të kombinuar vazhdimësinë e shërbimit dhe të sigurisë është e nevojshme dhe shumë e këshilluar, pavarësisht SEA, të ndash këto
ngarkesa nga pjesa tjetër e instalimit (Transformatorët me lidhje të neutrit lokal).
(10) Kur cilësia e ngarkesës së pajisjes nuk është përparësi e dizajnit, ekziston rreziku që rezistenca izoluese do të bjerë me shpejtësi. Sistemi
TT me RCD-të është mjeti më i mirë për të shmangur problemet.
(11) T Lëvizshmëria e kësaj ngarkese shkakton prishje të shpeshta (kontakti rrëshqitës për lidhje të pajisjeve përçuese të ekspozuar) që duhet
kundërshtuar. Çfarëdo SEA, është e këshillueshme për të furnizuar këto qarqe duke përdorur transformatorë me një lidhje lokale të neutrit.
(12) Kërkon përdorimin e transformatorëve me një sistem lokal TN për të shmangur rreziqet operative dhe ngatërresat gjatë shkyçjes në
prishjen e parë (TT) ose prishja e dyfishtë (IT). (12- herë) me një thyerje të dyfishtë në qarkun e kontrollit.
(13) Kufizimi i lartë i rrymës fazë- neutër për shkak të vlerës së lartë të rezistencës fazë – zero (të paktën 4 deri në 5 herë rezistencë e plotë
direkte). Ky sistem duhet të zëvendësohet me marrëveshje yll- trekëndësh.
(14) Rrymat e mëdha të prishjes bëhen të rrezikshme në sistemin TN. Sistemi TN-C është i ndaluar
(15) Çfarëdo sistemi, RCD duhet të jetë i vendosur në grupin n y 500 mA.
(16) Një instalim që furnizohet me energji TU duhet të përdorë sistemin TT.
(17) I mundur pa personel shumë kompetent të mirëmbajtjes.
(18) Ky lloj i instalimit kërkon vëmendje të veçantë në ruajtjen e sigurisë. Mungesa e masave parandaluese në sistemin e TN do të thotë se
është i nevojshëm personel shumë i kualifikuar për të siguruar sigurinë me kalimin e kohës.
(19) Rreziqet e ndërprerësve në përçues (furnizim, mbrojtje) mund të shkaktojë humbjen e ekuipotencialitetit për pjesët përçuese të
ekspozuara. Sistemi TT ose sistemi TN-S me RCD 30mA është i këshillueshëm dhe shpesh i detyrueshëm. Sistemi IT mund të përdoret në
raste shumë të veçanta.
(20) Kjo zgjidhje shmang shkyçje të zhurmshme për rrjedhje të papritur në tokëzim.
Fig. E17: Ndikimi i rrjeteve dhe ngarkesave në përzgjedhjen e marrëveshjeve për sistemin e tokëzimit

1.5 Zgjedhja e metodës së tokëzimit - Zbatimi

Sipas rregullores në fuqi, fig E16 dhe E17 mund të përdoren si ndihmë për ndarjen
dhe nëse është e mundur izolimin e panatyrshëm të seksioneve përkatëse të një
instalimi të propozuar.
Ndarja e burimit
Kjo teknikë ka të bëjë me përdorimin e disa transformatorëve në vend të kyçjes së
një njësie me vlerë të lartë. Në këtë mënyrë, një ngarkesë që është një burim i rrjetit
të çrregulluar (motorë të mëdha, furrat, etj) mund të furnizohen nga transformatorët
e vet. Në këtë mënyrë është përmirësuar cilësia dhe vazhdimësia e furnizimit
për gjithë instalimin. Kostoja e ndërprerjes është reduktuar (rryma e lidhjes së
E10 shkurtër është më e ulët). Kostoja efektive e transformatorëve të veçantë duhet të
përcaktohet nga rasti në rast.
Lloji i vendeve të izoluara

Krijimi i ndarjeve galvanike "vendeve të izoluara" me anë të transformatorëve LV /
LV bën të mundur zgjedhjen e metodave të tokëzimit për të përmbushur kërkesat
specifike (shih Fig. E18 dhe E19 Fig.).
TM/TU
Sistemi IT IMD
TU/TU
Sistemi TN-S
Fig. E18: TN-S vendi i izoluar brenda sistemit IT
TM/TU TN-S
TU/TU TU/TU
IMD IMD
IT IT
Sistemi TN-S
Spital Dhoma operative
Fig. E19: IT vendi i izoluar brenda sistemit TN-S
Përfundimi
Përmirësimi i performancës gjatë instalimit përcakton zgjedhjen e sistemit të

tokëzimit.
Përfshin:
b Investimet fillestare, dhe
b shpenzimet e ardhshme operative, qasje e vështirë, që mund të lindin nga siguria
e pamjaftueshme, cilësia e pajisjeve, siguria, vazhdimësia e shërbimit, etj .
Një strukturë ideale do të përbëjë burimin normal të furnizimit me energji elektrike,
burime lokale të furnizimit me energji rezervë (shih seksionin 1.4 të kapitulli E) dhe
masat e duhura të tokëzimit.

Një metodë mjaft efektive për sigurimin e një 1.6 Instalimi dhe matjet e elektrodave të tokëzimit
lidhjeje me rezistencë të ulët të tokëzimit është Kualiteti i një elektrode të tokëzimit (me rezistencë sa më të vogël të mundshme)
varet kryesisht nga dy faktorë:
vendosja e përçuesit në formën e një laku b Metoda e instalimit
të mbyllur në tokë në pjesën e poshtme të b Lloji i tokës
gërmimit për ndërtimin e themeleve.
Metodat e instalimit
Rezistenca R e elektrodës së tillë (në tokë Tri metoda kryesore të instalimit do të diskutohen në vazhdim:
homogjene) është dhënë (përafërsisht) në Unazat e vendosura në tokë (shih Fig. E20)
2ρ Vendosja e unazave në tokë duhet të bëhet patjetër sidomos në rastin e një
Ohm nga: R = ku
L ndërtese të re. Elektroda duhet të vendoset rreth perimetrit të gërmimit të themeleve.
L = gjatësia e përçuesit të vendosur në tokë Është e rëndësishme që përçuesi i zhveshur (bare) të jetë në kontakt të ngushtë E11
me tokën e lagësht (dhe jo në sipërfaqe të forta). Së paku katër (hapësirë e gjerë)
në metër përçues të vendosur vertikalisht të elektrodës duhet të sigurohen për çdo lidhje të
ρ = rezistenca e tokës në ohm/metër instalimit dhe kur është e mundshme, për çdo shufër përforcuese në rastin konkret
duhet të jetë i lidhur me elektrodën.
Përçuesi formon elektrodën e tokëzimit, veçanërisht kur ajo është vendosur në
gërmim të themeleve, duhet të jetë së paku 50 cm në tokë, poshtë bazamentit.
Elektroda dhe përçuesit vertikal në dyshemenë e tokës duhet të jenë gjithmonë
në kontakt me themelet. Për ndërtesat ekzistuese, përçuesi i elektrodës duhet të
vendoset rreth murit jashtë ambienteve në një distancë prej të paktën 1 metër. Si
rregull i përgjithshëm, të gjitha lidhjet vertikale nga një elektrodë deri në sipërfaqe të
tokës duhet të jenë të izoluara për tension nominal LV (600-1,000 V).
Përçuesit duhet të jenë:
b Bakër: kabllo e zhveshur (u 25 mm2) ose zhveshje e shumëfishtë (u 25 mm2 dhe u
2 mm i trashë)
b Alumin me veshje plumbi: kabllo (u 35 mm2)
b Kabllo prej çeliku të elektrizuar: kabllo e zhveshur (u 95mm2) ose e shumëfishtë e
zhveshur (u 100mm2 dhe e trashë 3mm)
Rezistenca e përafërt R e elektrodës në ohm është:
2ρ
R= where
L
L = lengthkuof the buried conductor in metres
ρ = soil resistivity in ohm-metres
L = gjatësia e përçuesit në metra
ρ = rezistenca e tokës në ohm-metër (shih “ndikimi i llojit të tokës”).
Shufrat për tokëzim (shih Fig. E21)
Shufrat për tokëzim të vendosura vertikalisht shpesh përdoren për ndërtesat
ekzistuese dhe për përmirësimin (duke zvogëluar rezistencën) e elektrodave
ekzistuese të tokëzimit.
ρ
Për në shufra: R = 1 Shufrat për tokëzim duhet të jenë:
n L b prej bakri ose (më shpesh) bakri të veshur me çelik. Këto të fundit në përgjithësi
janë 1 ose 2 metra të gjata dhe funde të pajisur me tehe në mënyrë që të arrihet një
thellësi e konsiderueshme, nëse është e nevojshme (p.sh niveli i ujit në hapësirat me
rezistencë të lartë të tokës).
b Gyp çeliku i elektrizuar (shih shënimin (1)) me diametër u 25mm ose shufra me
diametër u 15mm, u 2m e gjatë në secilin rast.
Shpesh është e nevojshme të përdoret më shumë se një shufër, në këtë rast

distanca midis tyre duhet të kalojë thellësinë në të cilin ato janë të vendosura, me
një faktor prej 2 deri në 3.
Shufra të lidhura në paralel

Fig. E20: Përçuesi i vendosur poshtë nivelit të themeleve. Fig. E21: Shufrat e tokëzimit

Rezistenca totale (në tokë homogjene) është e barabartë me rezistencën e një

shufre, pjesëtuar me numrin e shufrave në fjalë. Përafërsisht rezistenca R është:
1ρ
R= nëse distanca mes shufrave është > 4 L
nL
where
ku
LL =
= gjatësia
the length of the rodnë
e shufrave in metër
metres
ρρ == rezistenca
resistivity ofe the soilnëinohm-metër
tokës ohm-metres (see“ndikimin
(shih “Influence of the
e llojit të type of më
tokës” soil”poshtë)
below)
nn =
= numri
the number of rods
i shufrave .
Verticalvertikale
Pllakat plates (see Fig. E43
(shihFig. )
E22)
Rectangular
Secila anë e plates,
pllakaveeach side of which
drejtkëndëshe must
duhet tëbe u 0.50.5
jetë u metres,
metra,are commonly
zakonisht used as
përdoren si
elektroda të tokës, duke u vendosur në një plan vertikal të tillë që qendra e pllakësistë
earth electrodes, being buried in a vertical plane such that the centre of the plate
at least 1 metre below më the poshtë
surfacesipërfaqes
of the soil.së tokës.
E12 jetë të paktën 1 metër
Për elektrodën pllakë vertikale: R = 0.8 ρ The plates
Pllakat duhetmay be:
të jenë:
L
c Bakri
b Copper2mmof 2tëmmtrasha
thickness
b
c Çelik i elektrizuar
Galvanised (1) me trashësi 3mm
(1) steel of 3 mm thickness
Rezistenca R në ohm
The resistance R in ohms ështëis dhënë (përafërsisht) nga:
given (approximately), by:
0.8 ρ
R=
L
ku
L = perimetri i pllakës në metër
ρ = rezistenca e tokës në ohm-metër (shih “ndikimin e llojit të tokës” më poshtë)
Ndikimi i llojit të tokës

Matjet për elektrodat e tokëzimit në tokë të
ngjashme janë të dobishme për të përcaktuar
vlerën e rezistencës që do të zbatohet për
Measurements
projektimin e një sistemi me elektrodë tëon earth electrodes in similar
Lloji i tokës
soils are useful to determine the resistivity value Vlera e rezistencës
tokëzimit. në Ωm
to be applied for the design of an earth-
electrode system Tokë moçalore, këneta 1 - 30
Baltë aluvioni 20 - 100
Humus, myk fletë 10 - 150
Trofe 5 - 100
Balta e butë 50
Mal dhe baltë kompakte 100 - 200
Mal i hershëm 30 - 40
Rërë argjilore 50 - 500
Rërë silicore 200 - 300
Terren me gurë 1500 - 3000
Bar i mbuluar, me gurë nën tokë 300 - 500
Tokë e bardhë 100 - 300
Gur gëlqerorë 1000 - 5000
Gur gëlqeror i çarë 500 - 1000
Rreshpe, shist argjilor 50 - 300
Mica rreshpe 800
Granit dhe gur ranor 1500 - 10000
Granit dhe gur ranor të modifikuar 100 - 600
Fig. E23: Rezistenca (Ωm) për lloje të ndryshme të tokës
Lloji i tokës Vlera mesatare e

rezistencës në Ωm
2 mm trashësia (Cu) Toka pjellore, e mbushur me lagështi kompakte 50
Toka e thatë, zhavorr, e mbushur në mënyrë jokompakte jouniforme 500

Toka Gurore, e zhveshur, rërë e thatë, shkëmbinj të çarë 3000
Fig. E22: Pllakat vertikale Fig. E24: Rezistenca mesatare (Ωm) vlerat për përafrim të tokëzimit të zgjedhur
(1) Where galvanised conducting materials are used for earth

electrodes, sacrificial cathodic protection anodes may be
necessarypërdoren
(1) Kur materialet përçuese elektrizohen to avoid rapid
për corrosion of the electrodes where the
soil is aggressive. Specially prepared magnesium anodes (in a
elektroda të tokëzimit, katoda specifike te mbrojtjes së
porous sack filled with a suitable “soil”) are available for direct
anodës që mund të jenë të nevojshme për të
connection to shmangur mëIn such circumstances, a
the electrodes.
shpejtë korrozionin në elektrodat specialist
ku toka është
shouldebelagshtë.
consulted Schneider Electric - Electrical installation guide 2005
Anodat e përbëra prej magnezi janë në dispozicion për lidhje
të drejtpërdrejt me elektroda. Në kushte të tilla, duhet të
konsultohet një specialist.
2 Earthing schemes
Matja dhe qëndrueshmëria e rezistencës mes dy elektrodave

dhe tokës
Rezistenca ndërmjet elektrodë / tokë rrallëherë mbetet konstante
Ndër faktorët kryesorë që ndikojnë në këtë rezistencë janë:
b Lagështia e tokës
Ndryshimet sezonale në përbërjen e lagështisë së tokës mund të jetë
i shprehur në thellësi deri në 2metra.
Në thellësi 1 metër rezistenca mund të ndryshojë në raport 1 deri në
3 ndërmjet dimrit të lagësht dhe verës së thatë në rajone të buta
b Toka me ngrica mund të rrisë rezistencën për disa herë magnitudën.
Kjo është një arsye për të rekomanduar instalimin e elektrodave në
E13
thellësi në veçanti në klima të ftohta.
b Vjetërsia e materialeve
Materialet që përdoren për elektroda në përgjithësi do të përkeqësohen në një farë
mase për disa arsye:
Shembull:
v Reaksionet kimike (në acid ose tokë alkaline )
v Galvanike: për shkak të rrymave njëkahorë DC në tokë, për shembull nga
hekurudhat elektrike, etj, ose për shkak të metaleve të ndryshme që formojnë celula
primare. Lloje të ndryshme të tokës veprojnë në seksionet e të njëjtin përçues
gjithashtu mund të formojnë fusha në katodë dhe anodë si pasojë humbje në
sipërfaqe të metalit prej fushave të mëparshme. Fatkeqësisht, kushtet më të
favorshme për rezistencë të ulët të elektrodës së tokëzimit (domethënë rezistencës
së ulët të tokës) janë edhe ato në të cilat rrymat galvanike mund të rrjedhin lehtë.
b Oksidimi
Nyjet e ngjitura dhe lidhjet janë pikat më të ndjeshme të oksidimit. Pastrimi i plotë
i një nyje të re ose lidhjeje dhe mbështjellës me tapë të yndyrshme e cila është e
përshtatshme është një masë parandaluese që përdoret zakonisht.
Matja e rezistencës së elektrodës së tokëzimit
Gjithmonë duhet të ekzistoj një ose më tepër lidhje të lëvizshme për të izoluar
elektrodën e tokëzimit në mënyrë që ajo të mund të testohet. Gjithashtu duhet të
ekzistojnë lidhje të cilat lejojnë që elektroda e tokëzimit të izolohet prej instalimit,
kështu që testimet periodike të rezistencës së tokëzimit të mund të kryhen. Për të
bërë testime të tilla, kërkohen dy elektroda ndihmëse secila prej tyre përmban një
shufër të vendosur vertikalisht.
b Metoda Ampermetër (shih Fig. E25).
U t1
A
T
t2
Fig. E25: Matja e rezistencës së tokëzimit me anë të elektrodës së tokëzimit përmes metodës
me ampermetër
UTt1
A = RT + Rt1 =
i1
Ut1t 2
B = Rt1 + Rt 2 =
i2
Ut 2T
C = Rt 2 + RT =
i3
When the source voltage U is constant (adjusted to be the same value for each test)
Kur tensioni i burimit është konstant (i rregulluar që të jetë i njëjtë për çdo
then:
vlerë të testuar) atëherë:
U ⎛ 1 1 1⎞
RT = ⎜ + − ⎟
2 ⎝ i1 i3 i2 ⎠

Për të shmangur gabimet për shkak të rrymave njëkahore DC (galvanike DC ose

rrjedhja e rrymës prej energjisë dhe rrjeteve te komunikimit e kështu me radhë)
rryma testuese duhet të jetë AC, por në një frekuencë të ndryshme me atë të
sistemit të energjisë apo ndonjë nga harmonikët e saj. Instrumentet përdorin
gjeneratorët me dorë për të realizuar matjet që zakonisht prodhojnë një tension AC
në një frekuencë ndërmjet 85 Hz dhe 135 Hz.
Distancat ndërmjet elektrodave nuk janë kritike dhe mund të jenë në drejtime të
ndryshme prej elektrodave që testohen sipas kushteve në terren. Një numër i
testimeve në hapësira dhe drejtime të ndryshme janë bërë ne përgjithësi për të
kontrolluar rezultatet e testimit.
b Leximi i drejtpërdrejt i rezistencës së tokëzimit në ohm/metër
Këto instrumente përdorin gjeneratorët me dorë ose elektronike të tipit AC, së
E14 bashku me dy elektroda ndihmëse, distanca ndërmjet elektrodave duhet të jetë e
tillë që zona e ndikimit të elektrodës që duhet testuar nuk duhet të mbulohet nga
testimi i elektrodës (C). Testimi i elektrodës (C) më të largët prej elektrodës (X) në
provë, kalon një rrymë nëpërmjet tokëzimit dhe nëpër elektrodën e testuar, gjerësia
e testimit të dytë i elektrodës (P) tregon një tension. Ky tension i matur ndërmjet (X)
dhe (P) është për shkak të testimit të rrymës dhe është një matje e rezistencës së
kontaktit (e elektrodës që testohet) me tokën. Është e qartë se distanca e (X) deri te
(P) duhet zgjedhur me kujdes për të dhënë rezultate të sakta. Nëse distanca (X) deri
te (C) rritet, megjithatë zonat e rezistencës së elektrodave (X) dhe (P) bëhen më të
dobëta, njëra prej tjetrës dhe lakorja e potencialit (të tensionit) bëhet gjithnjë e më
horizontale rreth pikës (O).
Në testet praktike, distanca nga (X) deri (C) rritet gjerësia, leximet, merren prej
elektrodës (P) në tri pika të ndryshme, pra në (P) dhe përafërsisht 5 metra në të
dy anët e (P), japin vlera të ngjashme. Në përgjithësi distanca ndërmjet (X) deri (P)
është rreth 0.68 e distancës (X) deri (C).
G
I
V
X P C
Rëniet e tensionit
për shkak të
rezistencës së
elektrodës (X)
O
VG
Rëniet e tensionit
për shkak të
rezistencës së
elektrodës (C)
a) Parimi i matjes është bazuar në supozimin që toka është në kushte homogjene. Ku zonat
e ndikimit të elektrodave C dhe X mbivendosen, vendndodhja e elektrodës testuese P është
vështirë të përcaktohet për rezultate të kënaqshme
X P C
b) Është treguar efekti i gradientit të potencialit kur (X) dhe (C) kanë hapësirë më të gjerë
ndërmjet tyre. Vendndodhja e elektrodës testuese P nuk është kritike dhe mund të përcaktohet
lehtë.
Fig. E26: Matja e rezistencës ndaj rezistencës së elektrodës së tokëzimit (X) duke përdorur një
elektrodë testuese për tokëzim në ohm/metër

E – Instalimet shpërndarëse në tension të ulët
Centralet shpërndarëse, duke përfshirë centralin 2.1 Centralet shpërndarëse

kryesor TU (MLVS), janë kritike për sigurinë dhe
instalim elektrik. Një central shpërndarës është pika në të cilën furnizimi i fuqisë në hyrje ndahet
në qarqe të veçanta, ku secili prej tyre kontrollohet dhe mbrohet nga siguresat
Ata duhet të përputhen me standardet e
apo stabilimentet e centralit. Centrali shpërndarës ndahet në një numër njësish
mirëpërcaktuara që rregullojnë projektimin dhe funksionale, ku secili përbëhet nga të gjithë elementet elektrike dhe mekanike që
ndërtimin e centraleve TU. kontribuojnë në përmbushjen e një funksioni të caktuar. Ajo përfaqëson një nyje
kyçe në zinxhirin e sigurisë.
Rrjedhimisht, lloji i centralit shpërndarës duhet të përshtatet në mënyrë të përkryer
në zbatimin e tij. Dizenjimi dhe konstruktimi i tij duhet të përputhet me standardet e
aplikueshme dhe praktikat e punës.
Centrali shpërndarës siguron mbrojtje të dyfishtë:
b Mbrojtja e ndërprerësve, instrumentet tregues, relet, e siguresave ndërprerëse, etj E15
kundër ndikimeve mekanike vibracioneve dhe ndikimeve të tjera të mundshme të
jashtme për të ndërhyrë me integritetin e operimit (EMI, pluhur, lagështi, parazit të
tjerë, etj)
b Mbrojtja e jetës së njeriut kundër mundësisë së goditjes elektrike të drejtpërdrejtë
dhe të tërthortë (shih shkallën e mbrojtjes IP dhe indeksi IK në seksionin 3.3 të
kapitullit E).
2.1.1 Llojet e centraleve shpërndarëse

Kërkesat e ngarkesës diktojnë llojin e centralit Centralet Shpërndarëse mund të ndryshojnë sipas llojit të aplikacionit dhe të parimit
shpërndarës që do të instalohet. të projektimit (sidomos në rregullimin e zbarrave).
Centrale shpërndarjes sipas aplikacioneve specifike
Llojet kryesore të centraleve shpërndarëse janë:
b Centrali kryesor TU - MLVS - (shih Fig E27a.)
b Qendrat e kontrollit të motorit - MCC - (shih Fig. E27b)
b Centrale nën-shpërndarës (shih Fig. E28)
b Centrale përfundimtare të shpërndarjes (shih Fig. E29)
Centralet shpërndarjes për aplikacione specifike (p.sh. ngrohje, ashensor, procese
industriale) mund të gjenden:
b Ngjitur me centralin kryesor TU, ose
b Pranë aplikacionit në fjalë
Centralet nën-shpërndarëse dhe shpërndarëse përfundimtare në përgjithësi janë të
shpërndara në të gjithë vendin.
a b
Fig. E27: [a] Centrali kryesor LV-MLVS me qarqet hyrëse në formën e përcaktuar - [b] Qendra e
kontrollit të motorëve – LV-MCC.
a b c
Fig. E29: Centralet shpërndarëse përfundimtare [a] Prisma Plus G Pack; [b] Kaedra; [c] mini-
Fig. E28: Centrali nën-shpërndarës Pragma

Një dallim është bërë nga: 2.1.2 Dy teknologjitë e centraleve shpërndarëse

b Centralet shpërndarëse tradicionale në të cilat
shkyçësit dhe siguresat, etj. janë të vendosura Centralet tradicionale shpërndarëses
në një shasi në pjesën e pasme të rrethuar. Shkyçësit dhe siguresat, etj janë të vendosura zakonisht në një shasi në pjesën e
pasme të rrethuar. Indikacionet dhe pajisjet e kontrollit (matësit, llambat, butonat, etj)
b Centralet shpërndarëse funksionale për
janë vendosur mbi sipërfaqen e përparme të centralit.
aplikacionet e veçanta të bazuara në projektin e Vendosja e komponentëve brenda kërkon studim shumë të kujdesshëm, duke marrë
moduleve dhe të standardizuara. parasysh përmasat e çdo elementi, lidhjet që do të bëhen në të dhe hapësirat e
nevojshme për të siguruar funksionimin e sigurt dhe pa probleme.
Funksionimi i centralit shpërndarës

E16 Dedikuar në përgjithësi për aplikime të veçanta, këto centrale shpërndarëse janë të
përbërë nga module funksionale që përfshijnë pajisjet ndërprerëse së bashku me
pajisje të standardizuara për lidhje dhe instalim, duke siguruar një nivel të lartë të
besueshmërisë dhe një kapacitet të madh për ndryshime të ardhshme.
b Përparësitë kryesore
Përdorimi i centraleve shpërndarëse funksionale shtrihet në të gjitha nivelet e
shpërndarjes elektrike TU, prej centralit kryesor TU deri të centralet shpërndarëse
përfundimtare, për shkak të përparësive të tyre të shumta:
v Modulariteti i sistemit bën të mundur që të integrohen funksione të shumta në një
central të vetëm shpërndarës duke përfshirë mbrojtjen kontrollin menaxhimin teknik
dhe monitorimin e instalimeve ele epse thjesht shtohen modulet funksionale
Fig. E30: Grumbullimi i centralit shpërndarës përfundimtar me v Elementet e parafabrikuara mund të montohen shpejtë
njësi fikse funksionale.
v Së fundi, këto centrale shpërndarëse i nënshtrohen llojeve të testimeve që të
sigurohet një shkallë e lartë sigurie.
Prisma Plus G e re dhe P linjat të centraleve shpërndarëse funksionale nga
Schneider Elecric mbulojnë nevojat deri në 3200A dhe ofrojnë:
v Fleksibilitet dhe lehtësi në ndërtimin e centraleve shpërndarëse
v Certifikimi i centralit shpërndarës në përputhje me standardin IEC 61439 dhe
sigurimin e mirëmbajtjes në kushte të caktuara
v Kursimi i kohës në të gjitha fazat, prej dizenjimit deri te instalimi, operimi dhe
modifikimet ose përmirësimet.
v Përshtatje e lehtë, për shembull për të përmbushur shprehitë e punës specifike
dhe standardeve në vende të ndryshme
Figurat E27a, E28 dhe E29 tregojnë shembuj të centraleve shpërndarëse
funksionale për të gjitha nivelet e energjisë dhe figura E27b tregon nivel të lartë të
energjisë në industri të centralit shpërndarës funksional.
b Llojet kryesore të njësive funksionale

Tri teknologjitë themelore që përdoren në centralet shpërndarëse funksionale
v Njësi fikse funksionale (shih Fig. e30)
Këto njësi nuk mund të izolohen nga furnizimi në mënyrë që çdo ndërhyrje për
Fig. E31: DCentrali shpërndarës me njësitë e shkyçura mirëmbajtje, modifikim dhe kështu me radhë, kërkon mbylljen e gjithë centralit
funksionale. shpërndarës . Priza apo pajisjet tërheqëse megjithatë mund të përdoret për të
minimizuar kohën e mbylljes dhe për të përmirësuar funksionimin e pjesës tjetër të
instalimit.
v njësitë funksionale të shkyçjes (shih Fig. E31)
Çdo njësi funksionale është e vendosur mbi një pjesë të lëvizshme dhe është e
pajisur me një mjet të izolimit në anën e sipërme (zbarrat) dhe objekte në kahe
të rrymës (qark në largim). Për këtë arsye njësia e plotë mund të largohet për
mirëmbajtje, pa kërkuar një mbyllje të përgjithshme.
v Njësia drawer-type me kthim funksional (shih fig E32)
Shkyçësit dhe pajisjet shtesë të lidhura për funksionim të plotë janë të montuara në
një sirtar horizontal në sirtarin përkatës të llojit shasi. Funksioni në përgjithësi është i
ndërlikuar dhe shpesh bëhet kontroll motorik.
Izolimi është i mundur në të dyja anët sipërme dhe të poshtme nga tërheqja e plotë
e çelikut, duke lejuar zëvendësimin e shpejtë të një njësie me defekt pa furnizim me
energji në pjesën tjetër të centralit shpërndarës.
Fig. E32: Centrali shpërndarës me njësitë funksionale kthyese

në sirtar.

2.1.3 Standardet IEC 61439

Pajtueshmëria me standardet e aplikueshme
është thelbësore në mënyre që të sigurohet një Standartet IEC 61439 jane zhvilluar per ti ofruar perdoruesve te paneleve siguri te
shkallë e mjaftueshme e sigurisë. larte dhe disponueshmeri te energjise.
Siguria:
Tri elementet e standardeve IEC 61439-1 & 2 b Siguria e njerezve (Rreziku nga goditja e rrymes)
kontribuojnë ndjeshëm në siguri: b Rreziku nga zjarri
b Përkufizim i qartë i njësive funksionale b Rreziku nga shperthimi
b Format e ndarjes mes njësive fqinjë Disponueshmeria e energjise eshte nje problem madhor ne shume aktivitete, me
funksionale në kërkesat e përdoruesve. impakt te larte ekonomik ne rastet e nderprejeve afatgjata per shkak te defektit te E17
b Përcaktohet qartë verifikimi i testimit dhe panelit.
verifikimi rutinë. Standatret ofrojne arkitekturen dhe kerkesat e verefikimit qe nuk do te kete asnje
defekt ne rastet e problemeve ne rryme, defekteve ose operacioneve ne kushte te
veshtira mjedisore.
Perputhja me standartet siguron se paneli do te operoje ne menyre korrekte jo
vetem ne kushte normale, por edhe ne kushte te veshtira
Struktura e standarteve
Standartet IEC 61439 konsistojne ne nje standart bazik i cili tregon rregullat e
pergjithshme dhe disa standate te tjera qe i referohen llojeve te tjera asemblimi
b IEC/TR 61439-1: Rregulla te pergjithshme

b IEC 61439-2: Paneli i fuqise dhe sinjalet e grumbullimit te kontrollit
b IEC 61439-3: Bordet e shperndarjes te menduara per tu drejtuar nga njerez te
thjeshte (DBO)
b IEC 61439-4: Kerkesa te vecanta per sinjale grumbullimi per vende ndertimi(ACS)
b IEC 61439-5: Sinjale grumbullimi per distribucionin e rrymes ne rrjete publike
b IEC 61439-6: Sisteme zbarre
b IEC/TS 61439-7: Sinjale grumbullimi per aplikacione specifike si ne marine,
kampingje, sheshe tregtare, dhe stacione karikimi per makinat elektrike
Permiresime madhore me standartet IEC 61439

Krahasuar me serite e tjera IEC 60439, jane prezantuar disa permiresime mahore ne
te miren e konsumatorit.
Kerkesat bazuar ne pritshmerite e konsumatoreve

Kerkesat e ndryshme te perfshira ne standarte jane prezantuar per te perbushur
pritshmerite e konsumatoreve:
b Aftesia per te drejtuar instalimin elektrik.
b Aftesia per te perballuar problemet me tensionin.
b Aftesia mbajtese e rrymes.
b Aftesia per te perballuar qarqet e shkurtra.
b Pajtueshmeria elekromagnetike.
b Mbrojta kunder shokut elektrik.
b Aftesia ne modifikim dhe ne mirembajtje.
b Aftesia per tu instaluar ne vend.
b Mbrojtja ndaj rrezikut te zjarrit.
b Mbrojtja ndaj kushteve mjedisore.

Përshkrimi i qartë i përgjëgjesive

Roli i aktoreve te ndryshem eshte percaktuar qarte dhe mund te permblidhet sipas
Figurës E32b.
Specikues
Institucioni Centralet kualifikohen si Asemblime, duke përfshirë pajisjet shkycese,
Certikues Specikimi i Projektit kontrolluese,matese, mbrojtëse, pajisjet rregullatore, me të gjitha ndërlidhjet e
brendshme elektrike dhe mekanike dhe pjesët strukturore. Sistemet e Asemblimit
përfshijnë komponente mekanike dhe elektrike (mbylljet, zbarrat, terminalet , njësitë
funksionale, etj).
Prodhuesi Panel Builder
Sistemi i Prodhuesi origjinal: Organizata që ka kryer dizenjimin origjinal dhe verifikimin e
Kryesor Prodhuesi
asemblimit
i asemblimit sistemit montues. Ai është përgjegjës për verifikimet e dizajneve të listuara nga
IEC 61439-2, duke përfshirë shumë testime elektrike.
Pajisja e testuar
E18 Verifikimi mund te supervizohet prej nje institucioni certifikues, duke e pajisur
prodhuesin origjinal me certifikate. Keto certifikata mund ti jepen Specifikuesit ose
Klientit fundor pas kerkeses se tyre.
Pajisja
e testuar Prodhuesi i montimit: me se shumti eshte nje Panel Builder, eshte organizata
(ose jo e njëjtë me OM) përgjegjëse për montimin e kompletuar.Asemblimi duhet
te perfundoje sipas udhezimete te prodhuesit origjinal.Nese prodhuesi i montimit
Fig. E32b: Aktorët kryesorë dhe detyrat përkatëse sipas devijon nga udhezimet e prodhuesit origjinal atehere ai duhet te nxjerre perseri
standardit IEC 61439-1&2 verifikime te dizajneve te reja.
Devijime te tilla duhet ti behen me dije edhe prodhuesit origjinal per vleresim.
Ne fund te asemblimit duhet te kryhen në mënyrë sistematike verifikimet rutinë nga

ana e prodhuesit te montimit (Panel Builder).
Rezultati do te jete nje pajisje e asembluar e testuar plotesisht, per te cilen jane
kryer verifikime te dizajnit nga ana e prodhuesit origjinal , dhe verifikime rutine te
kryera nga prodhuesi i montimit.
Kjo procedure i paraqet nje panorame te plote klientit fundor, krahasuar me "Tipet e
testuara pjeserisht" propozuar sipas standardit te meparshem IEC60439.
Sqarime mbi verifikimin e dizajnit, kerkesa te reja/azhornuara per dizajnin dhe
verifikime rutine
Standardet e reja IEC61439 perfshijne gjithashtu:
b kerkesa te reja ose te azhornuara per dizajnin
b verifikime te dizajnit te sqaruara shume qarte, dhe metodat e pranueshme qe
mund te perdoren (ose jo) per te kryer verifikimet, per secilen nga kerkesat. Ndiq
Fig. E32c per me shume detaje.
b liste me te detajuar verifikimesh rutine , dhe kerkesa me te rrepta per qartesim.
Paragrafi ne vazhdim ofron detaje mbi keto zhvillime.
Kerkesat e dizajnit
Qe nje Sistem Asemblimi ose central te jete konform standardeve, aplikohen
kerkesa te ndryshme. Keto kerkesa jane 2 lloje:
b Kerkesa konstruksionale
b Kerkesa performance
Ndiq Fig.E32c ne"paragrafin "verifikimi i dizajnit"per listen e detajuar te kerkesave.
Dizajni i i sistemit te asemblimit duhet te ndjeke keto kerkesa, nen pergjegjesine e
prodhuesit origjinal.
Verifikimi i dizajnit
Verifikimii dizajnit, nen pergjegjesine e prodhuesit origjinal, ka per qellim te verifikoje
perputhshmerine e dizajnit te nje asemblimi ose sistem asemblimi me kerkesat e
standardeve per keto seri.
Verifikimi i dizajnit mund te kryhet nepermjet:

b Testimit, i cili duhet te behet me skenarin me te veshtire te mundshem
b LLogaritja, duke perfshire kufijte e duhur te sigurise
b Krahasimi me nje dizajn reference te testuar.
Standardi i ri IEC61439 ka qartesuar percaktimin e metodave te ndryshme te
verifikimit, dhe specifikon shume qarte se cila nga keto 3 metoda mund te perdoret
per secilin tip te verifikimit te dizajnit, ndiq Fig. E32c.

Nr. Karakteristika për tu verifikuar Pika ose Opsionet e verifikimit të disponueshme

nënpika Testimi Krahsimi me një Vlerësimi
dizajn reference
1 Fortesia e materialit dhe e pjeseve 10.2
Mbrojtja nga korrozioni 10.2.2 PO JO JO
Vetite e materialeve izoluese 10.2.3
Qendrueshmeria termike 10.2.3.1 PO JO JO
Mbrojtja ndaj nxehtesise jo normale dhe zjarri prej efekteve te 10.2.3.2 PO JO PO
bredshme elektrike
Mbrojtja ndaj rrezatimit ultra-violet (UV) 10.2.4 PO JO PO
Ngritja 10.2.5 PO JO JO
Impakti mekanik 10.2.6 PO JO JO
E19
Markimi 10.2.7 PO JO JO
2 Shkalla e mbrojtjes e pjeseve rrethuese 10.3 PO JO PO
3 Distanca e harkut 10.4 PO JO JO
4 Distanca e rrjedhjes 10.4 PO JO JO
5 Mbrojtja ndaj goditjes elektrike dhe paprekshmeria e qarqeve 10.5
mbrojtese:
Sekuenca efektive midis pjeseve percuese te ekspozuara te montimit 10.5.2 PO JO JO
dhe qarkut mbrojtes
Fuqia e qarqeve mbrojtese ndaj qarqeve te shkurtra 10.5.3 PO PO JO
6 Perfshirja e pajisjeve dhe elementeve nderpreres 10.6 JO JO PO
7 Qarqet e brendshme elektrike dhe lidhjet 10.7 JO JO PO
8 Terminalet per percuesit e jashtem 10.8 JO JO PO
9 Vetite jopercuese: 10.9
Tensioni i frekuences se energjise 10.9.2 PO JO JO
Tensioni i impulsit 10.9.3 PO JO PO
10 Limiti i rritjes se temperatures 10.10 PO PO PO(1)
11 Forca perballuese e qarkut te shkurter 10.11 PO PO(2) JO
12 Perputhshmeria elektromagnetike (EMC) 10.12 PO JO PO
13 Operimi mekanik 10.13 PO JO JO
(1) Verifikimi i kufijve të rritjes së temperaturës sipas vlerësimit (llogaritjes psh) ka qenë i kufizuar dhe sqaruar me standardin IEC61439. Si një sintezë:
b Për rrymën nominale > 1600 A, JO LLOGARITJE, LEJOHEN VETEM TESTET
b Për rrymën nominale <1600 A, llogaritja është e lejuar në bazë të IEC60890.
(2) Verifikimi i forcës përballuese të qarkut të shkurtër në krahasim me një dizajn të referencës është sqaruar me standardin IEC61439. Në praktikë, në
shumicën e rasteve është e detyrueshme për të bërë këtë verifikim duke testuar, dhe ne cdo rast krahasimi me një dizajn referencë është i mundur vetëm për
pajisjet mbrojtëse të qarkut të shkurtër të të njëjtit prodhues, dhe nëse janë verifikuar të gjitha elementet e tjera të një liste krahasuese.me kusht që të gjitha
elementet e tjera të një listë shumë të rreptë krahasuese janë verifikuar (Tabela 13 - "Verifikimi i qarkut të shkurtër duke u krahasuar me një dizajn reference:
listë kontrolluese" të IEC61439-1).
Fig. E32c: Lista e verifikimeve te projektit, dhe mundesite e verifikimit (tabela D.1 e Aneksit D te IEC61439-1)

Verifikimi rutinë
Verifikimi rutinë bëhet për të zbuluar defektet në materiale dhe punën e kryer dhe
për të siguruar funksionimin e saktë të pajisjes së asembluar. Kjo është përgjegjësi
e Prodhuesit të asemblimit ose Panel Builder-it.Verifikimi rutinë kryhet në cdo
asemblim ose sistem asemblimi të prodhuar.
Kontrolli që duhet të bëhet:
Inspektimi
Verikimi Rutinë pamor Testimet
Shkalla e mbrojtjes e pajisjeve Shkalla e mbrojtjes e pajisjeve

Distanca e harkut - nëse D < se distanca minimale: verikimi
E20 bëhet nga një test i rezistencës së tensionit
të impulsit
- nëse jo e dukshme nga ispektimi pamor të
jetë më madhe se distana minimale (p.sh nëse
D <1.5 herë distanca minimale), verikimi duhet
të bëhet nga matjet zike ose nga një test i
rezistencës së tensionit të impulsit
Distanca e rrjedhjes ose matje nëse inspektimi pamor nuk është i

vlefshëm në këtë rast
Mbrojtja ndaj goditjes elektrike verikim i rastësishëm i shtrëngimit të lidhjeve
dhe paprekshmeria e qarqeve të qarqeve mbrojtëse
mbrojtese
Përfshirja e pjesëve përberëse
Qarqet e brendshme elektrike

ose verikim rastesor i shtrengimeve
dhe lidhjet
Terminalet për përcjellësit
numri, lloji dhe identikimi i terminalit
e jashtëm
efektiviteti i elementeve mekanike përfshirë
Operimi mekanik
edhe ato me pjesë të çmontueshme
Vetitë jopërçuese verikimi i rezistencës izoluese (nga 250A)
Lidhjet, performanca operative verikimi i saktësisë së informacionit dhe

dhe funksionimi shenjave, inspektimi i lidhjeve dhe testi i
funksionimit
Fig. E32d: Lista e verifikimeve rutinë që duhen kryer
Nje qasje e sakte

Seria e re e standardeve IEC61439 prezanton nje qasje te sakte, me qellimin per ti
dhene paneleve nivelin e duhur te cilesise dhe performances se kerkuar nga klientet.
Kerkesat e detajuara te projektimit dhe procesi i qarte i verifikimit bejne dallimin
midis verifikimit te projektimit me verifikimin rutine.
Pergjegjesite jane percaktuar qarte midis prodhuesit fillestar, pergjegjesit per
projektimin, prodhuesit te asemblimit dhe pergjegjesit per asemblimin dhe dergimin
e pajisjes tek klienti fundor.
Njesite funksionale
I njejti standard karakterizon edhe njeiste funksionale:
b Pjese te nje asemblimi qe permban te gjitha elementet elektrike dhe mekanike qe
ndihmojne ne permbushjen e te njejtit funksion
b Paneli shperndares perfshin nje njesi funksionale hyrese ose nje apo me shume
njesi funksionale per qarqet dalese, ne varesi te kerkesave operative te instalimit.
Teknologjite e paneleve shperndarese perdorin njesi funksionale qe mund te jene te
palevizshme, me shkycje ose qe terhiqen. (shiko seksionin 4.2 te kapitullit D dhe Fig.
E30, E.31, E.32).
Format (shiko Fig.E33)

Ndarja e njesive funksionale brenda asemblimit ofrohet nga format qe percaktohen
per lloje te ndryshme funksionimi.
Format e ndryshme kane numra nga 1 deri ne 4 me variacione te etiketuara "a"dhe
"b". Cdo hap (nga 1 ne 4) eshte mbledhes, p.sh nje forme me nje numer te mdh
permban karakterisika te formave me numra me te vegjel. Standardi vecon:
b Forma 1 : Pa ndarje
b Forma 2 : Ndarja e zbarrave nga njesia funksionale
b Forma 3 Ndarja e zbarrave nga njesia funksionale dhe ndarja e te gjitha njesive
funksionale, njera nga tjetra, pervec se tek terminalet e tyre dalese
b Forma 4: Si per formen 3, por duke perfshire ndarjen e terminaleve dalese te te
gjithe njesive funksionale njera nga tjetra.

Vendimi se në cilën formë të implementohet rezultati nga një marrëveshje ndërmjet

përdoruesit dhe prodhuesit.
Gama funksionale Prisma Plus ofron zgjidhje për format 1, 2b, 3b, 4a, 4b
E21
Forma 1 Forma 2a Forma 2b Forma 3a
Zbarra
Ndarja
Forma 3b Forma 4a Forma 4b
Fig. E33: Paraqitja e formave të ndryshme të TU në centrale shpërndarës funksional.
Përtej standardit
Përpos përmirvsimeve të ofruara nga kjo seri e re standardesh, ka akoma disa
kufizime. Në vecanti, për një ndërtues panelesh (Panel Builder) apo një prodhuesi
pajisjesh me asemblim kombinimi i pajisjeve dhe pjesëve nga prodhues tv
ndryshëm, verifikimi i projektimit nuk mund të jetv i plotë. Të gjitha kombinimet e
ndryshme të pajisjeve nga prodhues të ndryshëm nuk mund të testohen në fazën e
projektimit. Sipas kësaj qasjeje, përputhja me standardin nuk mund të arrihet në tv
gjitha konfigurimet. Përputhja limitohet në një numër tv reduktuar konfigurimesh.
Në këtë situatë, klientët fundorë inkurajohen të kërkojnë certifikata testimi që i
korrespondojnë konfigurimit të tyre.
Standardi IEC 61439 vendos kufizime strikte të zëvendësimit të pajisjes me një

pajisje të një serie tjetër, për verifikimin ne vecanti të rritjes së temperaturës dhe
përballimit të qarkut të shkurtër. Vetëm zëvendësimi i pajisjes i të njëjtës markë dhe
seri, p.sh i njëjti prodhues dhe me të njëjtat karakteristika (I2t,Ipk),mund të sigurojnë
tv njëjtin nivel performance. Për pasojë, zëvendësimi me një pajisje të një prodhuesi
tjetër mund të verifikohet duke u testuar nëse është konform standardit IEC61439
dhe garanton sigurinë e asemblimit.
Përvec kërkesave sipas serive të standardit IEC 61439 Schneider Electric ofron
qasjen e një sistemi të plotë i cili garanton nivel të lartë besueshmërie. Të gjitha
pjesët e vecanta të asemblimit ofrohen nga prodhuesi origjinal. Testohen jo
vetëm kombinimet gjenerike, por të gjitha kombinimet e mundshme të lejuara nga
projektimi.
Nëpërmjet koordinimit të mbrojtjes arrihet nivel i lartë i performancës, ku veprimet

e kombinuara të pajisjeve mbrojtëse dhe shkycëse me ndërlidhjet e brëndshme
elektrike/ mekanike dhe pjesët strukturore është i garantuar. Të gjitha këto pajisje
janë dizajnuar në mënyrë të vazhdueshme me këtë objektiv në mendje.Të gjitha e
duhura të pajisjes janë testuar. Ngelet kështu më pak risk krahasuar me vlerësimet
nëpërmjet përllogaritjeve apo të bazuara vetëm në të dhënat e katalogut.(Koordinimi
i mbrojtjes shpjegohet më tej në kapitullin H të kësaj guide.).
Vetëm qasja e sistemit të plotë mund të kënaqë klientin fundor për cfarëdolloj
shqetësimi në instalimin e tij.

Qasja e plotë e informacionit elektrik dhe 2.1.4 Monitorimi dhe kontrolli i pajisjeve për instalim
centralet shpërndarëse inteligjente tashmë janë elektrik
reale.
Monitorimi dhe kontrolli i pajisjeve janë të kufizuara për instalime të mëdha.
Këto funksione janë përdorur gjithnjë e më shumë për të siguruar kursime të
konsiderueshme të kostos. Përparësitë kryesore janë:
b Reduktime në faturat e energjisë
b Reduktime në shpenzimet strukturore për të ruajtur instalimin në rrjedhën e duhur
b përdorim më të mirë të investimeve, sidomos në lidhje me përmirësimin e ciklit të
përdorimit të instalimit
b përmbushje më të madhe për përdoruesit e energjisë (në një ndërtesë ose në
proceset industriale), për shkak të disponueshmërisë së përmirësuar të energjisë
E22 dhe/ose cilësinë
Mundësitë e mësipërme jepen më shumë si opsion i rrymës së çrregullt të sektorit të
energjisë elektrike.
Modbus përdoret gjithnjë e më shumë si një standard i hapur për komunikim
brenda centralit shpërndarës dhe ndërmjet centralit shpërndarës dhe monitorimit
të energjisë për konsumatorë dhe aplikimeve të kontrollit. Modbus ekziston në dy
forma, tel i përdredhur (RS 485) dhe Ethernet-TCP / IP (IEEE 802,3).
Faqja e internetit www.modbus.org paraqet të gjitha specifikimet e linjave dhe
vazhdimisht përditëson listën e produkteve dhe kompanive duke përdorur standardin
e hapur industrial.
Përdorimi i teknologjive të internetit ka kontribuar në masë të madhe për përdorim
të gjerë, duke ulur në mënyrë drastike koston e qasjes në këto funksione nëpërmjet
përdorimit të një ndërfaqe që është tani universale (web paqes) dhe një shkalle të
sinqeritetit dhe nuk ekzistonte vetëm pak vite më pare.
Dy lloje të shpërndarjes janë të mundshme:
b instalimi me anë të telave dhe kabllo
b me anë të linjave kryesore.
2.2 Kabllot dhe linjat

Shpërndarja e kabllove dhe përçuesve të izoluar
Përkufizimet
b Përçues
Një përçues përbehet nga një bërthamë e vetme metalike me ose pa mbështjellje
izoluese.
b Kabllo
Një kabllo është i përbërë nga një numër i përçuesve, elektrikisht i ndarë, por
mekanikisht i bashkuar në përgjithësi i mbështjellë me mbrojtje fleksibël.
b Linjat kabllore
Ky term i referohet përçuesve dhe /ose kabllove së bashku me mjete mbështjellëse

dhe mbrojtëse, etj. P.sh kuti kabllore, shkalle, kanale, etj. janë të gjithë kabllor.
Përçuesit me ngjyra
Identifikimi i përçuesve gjithmonë duhet të respektojnë tri rregullat e mëposhtme:
b Rregulli 1
Ngjyra e dyfishtë e gjelbër dhe të verdhë është e rezervuar në mënyrë rigoroze për
PE dhe PEN përçuesve mbrojtjes.

b Rregulli 2
v Kur një qark përbëhet nga një përçues neutral, ai duhet të ketë dritë blu ose të
shënuar me "1" për kabllot me më shumë se pesë përçues.
v Kur një qark nuk ka një përçues neutral, përçuesi me ngjyrë të kaltër mund të
përdoret si një përçues fazor në qoftë se ajo është pjesë e një kablloje me më
shumë se një përçues
b Rregulli 3
Përçuesit fazor mund të jenë çdo ngjyrë, përveç:
v Gjelbër dhe të verdhë
v Gjelbër
v Verdhë
v Ngjyrë e kaltër (shih rregullin 2)

Përçuesit ne kabllo identifikohen ndryshe nga numrat dhe ngjyrat e tyre

(shih Fig. E34).
Numri i Qarku Kabllot fikse

përçuesve Përçuesit e izoluar Kabllot e ngurtë dhe me shumë
në qark përçues fleksibël
Ph Ph Pn N PE Ph Ph Ph N PE
1 Mbrojtja ose tokëzimi G/Y
2 Njëfazore ndërmjet fazave b b BL LB
Njëfazore ndërmjet fazës dhe neutrit b LB BL LB
Njëfazore ndërmjet fazës dhe neutrit b G/Y BL G/Y
+ përçuesi mbrojtës
E23
3 Trefazore pa neutër b b b BL B LB
2 fazore + neutri b b LB BL B LB
2 fazore + përçuesi mbrojtës b b G/Y BL LB G/Y
Njëfazore ndërmjet fazës dhe neutrit b LB G/Y BL LB G/Y
+ përçuesi mbrojtës
4 Trefazore me neutër b b b LB BL B BL LB
Trefazore me neutër + përçuesi mbrojtës b b b G/Y BL B LB G/Y
2 fazore + neutri + përçuesi mbrojtës b b LB G/Y BL B LB G/Y
Trefazore me përçues PEN b b b G/Y BL B LB G/Y
5 Trefazore + neutri + përçuesi mbrojtës b b b LB G/Y BL B BL LB G/Y
> 5 Përçuesi mbrojtës: G/Y - Përçuesi të tjerë: BL: me numërim
Numri “1” është i rezervuar për përçuesin e neutrit nëse ekziston.
G/Y: Gjelbër dhe të verdhë BL: Të zezë b: Siç tregohet në rregullin 3 LB: E kaltër e çelur B: Të kafta
Fig. E34: Identifikimi i përçuesit sipas llojit të qarkut.
Shënim: : Nëse qarku përfshin një përçues mbrojtjes dhe nëse kablloja në
dispozicion nuk ka një përçues të gjelbër dhe të verdhë, përçuesi mbrojtjes duhet të
ketë:
b Një përçues të veçantë të gjelbër dhe të verdhë
b Përçues të kaltër nëse qarku nuk ka përçues neutral
b Një përçues të zi nëse qarku ka përçues neutral
Në dy rastet e fundit, përçuesi duhet të jetë i shënuar nga shiritat e gjelbra dhe të
verdhë apo shenjat në skajet dhe në të gjithë gjatësinë e dukshme të përçuesit.
Lidhjet e pajisjeve të fuqisë janë të shënuara ngjashëm në kabllot shumë përçues
(shih Fig. E35).
Metodat e shpërndarjes dhe instalimit (shih Fig. E36)
Shpërndarja bëhet nëpërmjet linjave kabllore që bartin përçues të vetëm
të izoluar dhe kabllot, gjithashtu përfshijnë një sistem fiks dhe mbrojtje mekanike.
Centrali i
Kati i centr- fundit
alit nën shpërnda-
shpërndarës rës
N
Centrali kryesor TU
(MLVS)
Përçuesi i zi
Përçuesi i kaltër i çeltë

Ngrohja, etj.
Ndërtimi i shërbimeve të centralit nën-shpërndarës
Fig. E35: Identifikimi i përçuesit në qarkun e ndarë me një fazë
dhe neutër Fig. E36: Shpërndarësi radial duke përdorur kabllot në një hotel

Linjat, gjithashtu ju referohemi si sisteme të Linja kryesore (Busbar)

linjave kryesore, me mbështetje të jashtme Linja kryesore nënkupton shpërndarjen e fuqisë (nga 20A deri në 5000A) dhe
për instalim më të lehtë të tyre, fleksibilitet dhe ndriçimit (në këtë aplikim, linja kryesore mund të këtë rol të dyfishtë të furnizimit me
numrit të mundshëm të lidhjes energji elektrike dhe fizikisht mban dritat).
Komponentët e sistemit të linjës kryesore

Një sistem i linjës kryesore përbëhet nga një grup mbrojtës i përçuesve të mbyllur
(shih Fig E37). Përdoret për transmisionin dhe shpërndarjen e energjisë elektrike,
sistemet e linjave kryesore kanë të gjitha tiparet e nevojshme për montim: lidhje it,
pajisje etj. Pikat e shkyçura të vendosura në interval të rregullt e vënë energjinë në
dispozicion në çdo moment në instalim.
E24
Linja e drejtë Pika shkyçëse Sistemi i fiksuar për tavanet, Pika e fundit
për të shpërndarë muret ose dysheme të ngritur, etj.
rrymën
Këndi
Njësia e energjisë Gama e njësive kapëse shkyçëse
për të lidhur një ngarkesë (p.sh,
makinë) për zbarrën kryesorë
Fig. E37: Projektimi i sistemit të linjave kryesore për shpërndarjen e rrymave prej 25 deri 4000A.
Llojet e ndryshme të linjave kryesore:

Sistemet e linjave kryesore janë të pranishme në çdo nivel të shpërndarjes
elektrike: prej lidhjes ndërmjet transformatorit dhe centralit me tension të ulët
(MLVS) deri te shpërndarja e energjisë në priza dhe ndriçimet në zyre,
apo shpërndarja e energjisë në punëtori.
Fig. E38: Shpërndarja radiale duke përdorur linjat kryesore

Ekzistojnë tri kategori të mëdha të linjave kryesore.

b Transformatorë të linjës kryesore MLVS
Instalimi i linjave kryesore mund të konsiderohet si i përhershëm dhe kurrë nuk ka
gjasa të modifikohet. Nuk ka pika shkyçëse
Shpesh përdorën linjat e shkurta, ajo është përdorur pothuajse gjithmonë për
raportin mbi 1,600 /2000 A, domethënë kur përdorimi i kabllove paralele e bën të
pamundur instalimin. Linjat kryesore gjithashtu përdoren edhe në mes të MLVS dhe
centraleve të poshtme shpërndarëse.
Karakteristikat e linjave kryesore shpërndarëse autorizojnë operimin e rrymave nga
1,000 deri në 5,000 A dhe qarku me lidhje të shkurtër reziston deri në 150 kA.
b Linja kryesore nën-shpërndarëse me dendësi të ulët apo të lartë të shkyçjës
Niveli i poshtëm shpërndarës i linjës kryesore, dy lloje të aplikimeve duhet të
furnizohen:
E25
v Ambientet me përmasa të mesme (punëtori industriale dhe makina metalpunuese
apo supermarkete të mëdha me ngarkesa të tepërta). Qarku i lidhur shkurt dhe
nivelet e rrymës mund të jenë mjaft të larta (respektivisht 20 deri 70 kA dhe 100 deri
1,000 A)
v Ambientet me përmasa të vogla (punëtori me vegla- makine, fabrikat e tekstilit
me makina të vogla, supermarkete me ngarkesa të vogla). Qarku i lidhur shkurt dhe
nivelet e rrymave janë më të ulëta (respektivisht 10 në 40 kA dhe 40-400 A).
Nën-shpërndarja duke përdorur linjat kryesore përmbush nevojat e përdoruesve në
drejtim të:
v Ndryshimeve dhe përmirësimeve duke pasur parasysh numrin e madh të pikëve
shkyçëse
v Sigurimit dhe vazhdimësinë së shërbimit, sepse njësitë shkyçëse mund të jenë të
lidhura në kushte furnizimi me energji dhe në siguri të plotë
Koncepti i Nën-shpërndarjes është i vlefshëm edhe për shpërndarjen vertikale në
formën e 100 deri në 5000 Një risi për ndërtesat e larta.
b Ndriçimi përmes linjave kryesore shpërndarëse
Qarqet e ndriçimit mund të shpërndahen duke përdorur dy lloje kryesore të linjave
në varësi nëse instalimet e ndriçimit janë ndërprerë (apo larguar përkohësisht) prej
linjave kryesore ose jo.
v linjat kryesore të projektuara për ndërprerjen e instalimit të pezullimit
Këto linja kryesore furnizojnë dhe mbështesin instalimin e ndriçimit (reflektorët
industrial, shkarkimin e llambave, etj.). Ata përdoren në ndërtesat industriale,
supermarketet, departamentet për rezerva dhe depo. Linjat kryesore janë shumë të
forta dhe janë të dizenjuara për një ose dy e qarqe me 25 A ose 50 A. Ata kanë priza
shkyçëse çdo 0.5 deri 1 m.
v linjat kryesore nuk janë te dizenjuara për ndërprerjen e instalimeve të ndriçimit
Në mënyrë të ngjashme me sistemet e parafabrikuara kabllore, këto linja kryesore
përdoren për te siguruar furnizim në të gjitha llojet e ndriçimit në strukturën e
ndërtimit. Ato përdoren në ndërtesat komerciale (zyra, dyqane, restorante, hotele
etj,) veçanërisht për tavane artificiale. Linja kryesore është fleksibël dhe e dizenjuar
për qark 20 A. Ka priza shkyçëse çdo 1.2 m deri në 3 m.
Sistemi i linjave kryesore është i përshtatshëm për kërkesat e një numri të madh
ndërtesash.
b ndërtesa industriale: Garazhe, punëtori, ndërtesat e fermës, qendra logjistike, etj
b zona tregtare: dyqane, qendra tregtare, supermarkete, hotele, etj.
b ndërtesat terciare: zyra, shkolla, spitale, dhoma sportive, etj.
Standardet
Sistemet e linjave kryesore duhet të përmbushin të gjitha rregullat e paracaktuara në
IEC 61439-6.
Kjo detyron që marrëveshjet e prodhuesit të jenë në përputhje me projektimin e
sistemeve të linjave kryesore (p.sh rritja karakteristike e temperaturës, përballimi
i lidhjes së shkurtër në qark, forcat mekanike, etj.) si dhe metodat e testimit për t’i
kontrolluar ato.
Standardi i ri IEC61439-6 përshkruan në veçanti verifikimin e projektimit dhe
verifikimet rutinë të nevojshme për të siguruar besueshmërinë.

Duke montuar komponentët e sistemit në përputhje me udhëzimet e caktuara,
kontraktori përfiton një cilësi në përputhje me standardin.
Përparësitë e sistemeve të linjave kryesore

Fleksibiliteti
b Është e lehtë të ndryshohet konfiguracioni (modifikimi në vend për të ndryshuar
prodhimin e konfiguracionit të linjës ose të zgjerimit në fushën e prodhimit )
b Ripërdorimi i komponentëve (komponentët mbahen të paprekur): kur impianti i
nënshtrohet modifikimeve kryesore, linja kryesore është e lehtë të çmontohet dhe të
ripërdoret.
b Siguria e energjisë gjatë instalimit (mundësia për të pasur shkyçës çdo metër).
b Zgjedhja e njësive shkyçëse.

Natyrshmëri
b Dizajni mund të kryhet në mënyrë të pavarur nga shpërndarja dhe planifikimi i
konsumatorëve të energjisë.
b Performancat janë të pavarura nga zbatimi: përdorimi i kabllove kërkon një shumë
të koeficienteve.
b Planifikimi i sigurt i shpërndarjes
b Reduktimi i kohës së montimit: sistemi i linjave lejon reduktimin e kohës së
montimit deri në 50% në krahasim me instalimin kabllor tradicional.
b Garancia e prodhuesit.
b Koha e zbatimit të kontrollit: garancia e sistemit të linjës siguron se nuk ka
ndonjë të papritur kur montohet. Koha e montimit është e qartë në parathënie dhe
zgjidhje të shpejtë të çdo problemi në vend me këtë përshtatshmëri dhe pajisje të
E26 shkallëzuar.
b e lehtë për tu zbatuar: komponentët modulare që janë të lehtë për tu trajtuar, të
thjeshtë dhe të shpejtë për tu lidhur.
Siguria
b Besueshmëria e garantuar nga ndërtimi në fabrikë
b Njësitë testuese
b Montimi vijues i komponentëve të rregullta dhe njësive të shkyçjes duke bërë të
pamundur ndonjë gabim.
Vazhdueshmëria e shërbimeve
b Numri i madh i pikave të shkyçjes e bën më të lehtë furnizimin me energji elektrike
për çdo konsumator të ri. Kyçja edhe shkyçja janë të shpejta dhe mund të kryhen
në siguri të plotë edhe kur ka energji. Këto dy veprime (duke shtuar ose ndryshuar)
bëhen pa pasur nevojë që të ndalet puna.
b Vendndodhja e shpejtë dhe e lehtë e gabimit deri te konsumatorët e energjisë
elektrike është afër linjës.
b Mirëmbajtja nuk ekziston ose reduktohet në masë të konsiderueshme.
Kontributi kryesor në zhvillimin e qëndrueshmërisë
b Sistemet e linjave kryesore lejojnë kombinimin e qarqeve. Krahasuar me
sistemin shpërndarës kabllor tradicional, konsumi i lëndëve të para të bakrit dhe të
izolatorëve ndahet në 3 pjesë për shkak të konceptit të rrjetit shpërndarës të linjave
kryesore. (shih Fig. E39).
b Pajisjet dhe të gjithë komponentët e saj janë plotësisht të riciklueshme.
b Nuk përmban PVC dhe nuk gjeneron gazra toksike ose mbeturina.
b Zvogëlimi i rreziqeve për shkak të ekspozimit të fushave elektromagnetike.
Lloji i shpërndarjes Përçuesit Izolatorët Konsumi

Degëzimet
ΣI xks
I1 I2 I3 I4 I 14
R R R R .......... R 23 kg 1 600 J
Alumin: 128 mm²I
ks: Koecienti i grupimit = 0.6 Bakri ekuivalent: 86 mm²
Centralizuar
ΣI xks
I1 I2 I3 I4 I 14 90 kg 2 000 J
R R R R .......... R
Bakër : 250 mm²
ks: Koecienti i grupimit = 0.6
Fig. E39: Shembull: 30m Canalis KS 250A i pajisur me 10 25A, me dalje katër polare
Tiparet e reja funksionale për Canalis

Sistemet e linjave kryesore po bëhen gjithnjë e më të mira. Ndër veçoritë e tjera
mund të përmenden:
b Rritja e performancës me një indeks të mbrojtjes IP55 dhe parametra të rinj të 160
A deri 1000A (Ks).
b Ndriçimi i ri ofrohet me drita parakabllore dhe me tuba të ri për ndriçim.
b Pajisjet e reja për ndriçim. Sistem i shpejtë ndriçimi, kanale kabllore, mbështetje të
përbashkët me qarqet “VDI” (zëri, të dhënat, figura).

Sistemet e linjave kryesore janë të integruara në mënyrë perfekte me mjedisin:

b Ngjyra e bardhë për të përmirësuar mjedisin e punës është integruar natyrshëm në
një rang të produkteve shpërndarëse elektrike.
b Konformiteti me rregullat evropiane për reduktimin e materialeve të rrezikshme
(RoHS).
Shembuj të Canalis të zbarrave të sistemeve bartëse
E27
Fig. E41: Linjat kryesore fleksibël jo të afta për të mbështetur pajisjet e ndriçimit : Canalis KDP
(20 A)
Fig. E43: linja kryesore e ngurtë është në gjendje që të mbështes pajisjet e ndriçimit : Canalis
KBA or KBB (25 dhe 40 A)
Fig. E44: Kanali ndriçues: Canalis KBX (25 A)

Fig. E45: Linja kryesore për shpërndarjen e fuqisë mesatare: Canalis KN (40 up to 160 A)

2.3 Rrymat harmonike në përzgjedhjen e sistemeve

të zbarrave (busways)
2.3.1 Hyrje
Rryma harmonike gjenerohet nga ngarkesat elektronike më moderne, të cilat mund
të gjenden në të gjithë sektorët e objekteve industriale, komerciale dhe rezidenciale.
Këto ngarkesa elektronike përdorin pajisjet elektronike të energjisë të cilat janë
përgjegjëse për gjenerimin e rrymave harmonike. Ngarkesa të zakonshme jo lineare:
b Pajisje industriale (Makineri saldimi, Furrat e induksionit, ngarkuesit e baterive)
b Drejtuesit energjik me shpejtësi të ndryshueshme (Variable speed drivers) me
motorë AC ose DC
E28 b Ushqyesit me energji të pandërprerë (Uninterruptible Power Supplies -UPS)
b Pajisjet e Teknologjisë së Informacionit (kompjutera, monitorë, servera,
fotokopjues, printera, etj)
b Pajisjet shtëpiake (televizorë, furrat me mikrovalë, llambat fluoreshente, reostatet e
ndricimit,etj)..
Valë e deformuar
Thelbësore
Harmonikë
Fig. E46: Shfaqja e një vale të deformuar rryme për shkak të harmonikave
Ngarkesat elektronike të sotme kanë një element të përbashkët: ushqyesit

elektronikë.
Përfitimet prej ushqyesve elektronikë janë kostoja e tyre, efikasiteti dhe aftësia e tyre
për të kontrolluar rrymat dalëse. Për këtë arsye, ato gjenden në shumëllojshmëri
pajisjesh elektrike një fazore dhe trefazore. Harmonikat janë nënprodukt i mënyrës
në të cilën ushqyesit elektronikë nxjerrin rrymën. Për të qenë më efikase, këto pajisje
nxjerrin rrymë për vetëm një pjesë të vogël të ciklit elektrik.
Këto pajisje mund të gjenden në numër të madh në qendra kompjuterike, banka,
qendrat e të dhënave të internetit etj.
Harmonikat e krijuara nga këto ngarkesa paraqesin disa probleme:
b Shtrembërimi i tensionit përgjegjës për dështimin e disa llojeve të pajisjeve
elektrike
b Shtohen humbjet, rryma rms më e lartë se rryma e projektuar në fillim
b Rrezik rezonance kur janë të pranishëm kapacitorët e korrigjimit të faktorit të
fuqisë.
Harmonikat e treta (150/180 Hz) ose shumëfishi i 3 (harmonika triple-n) janë
përgjegjëse për rritjen e rrymave neutrale në tre faza, sistemet me katër fije.
Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme të zgjidhni dizajnin optimal të zbarrave
për ndërtesa zyrash, ku mbingarkesa e pvrcjellvsit të neutrit është një shqetësim i
madh.

(A)
400
Ir
2.3.2 Rryma neutrale në sistemet tre fazore me katër tela
200 Figura E47 përfaqëson rrymat e fazës jolineare që rezultojnë në rryma neutrale jo-
0 t lineare, në një sistem trefazor me katër tela, i cili furnizon ngarkesa të njëjta me një
-200
fazë.
-400
400
200 Is
0 t
-200
-400
400
E29
200
It
0 t
-200
-400
Furnizimi i reparteve të punës: Furnizimi i zyrave:
400
b Ngarkesat ndotëse dhe ngarkesat e pastra b Shumë ngarkesa ndotëse (pajisje
In (pajisje kompjuterike, invertore ndriçimi kompjuterike, invertorë, ndriçim fluoreshent,
200
fluoreshent dhe motorët, pompat, ngrohësit etj).
t
0
(s) etj.). - Mundësi e lartë e pranisë së harmonikës
-200 - Ka mundësi të vogël të pranisë së THD u 33 %
-400 harmonikës
0 0.02 0.04
THD < 33 %
Fig. E47: Linja dhe rrymat neutrale të absorbuara nga
ngarkesat një fazore jo lineare, të lidhura ndërmjet fazës dhe Fig. E48: Shembuj të aplikacioneve ku niveli i harmonikave (THD) është ose i papërfillshëm ose i
neutrit. lartë, në varësi të raportit të ngarkesave që gjenerojnë harmonika kundrejt ngarkesave klasike.
(A)
350 Spektri i harmonikave të fazës dhe neutrit tregohet në Figurën E49 dhe Figurën
E50. Mund të shihet se rryma e neutrit përfshin harmonika treshe ose triple-n (p.sh.
300 3, 9, 15 etj). Amplituda e këtyre rrymave është sa tre herë amplituda e rrymës së
fazës. Në matjet e rrymës së neutrit harmonikat e treta kanë vlerën më të madhe
250 ndërkohë që vlera e triple-n të tjera ulet ndjeshëmduke mos ndikuar në vlerën e rms.
Në këtë shembull, vlera e rms e rrymës së neutrit është e barabartë me 1.732 (√3)
200
herë të vlerës së rrymës së linjës. Kjo vlerë teorike arrihet vetëm me ngarkesa që
tërheqin rrymë të ngjashme me atë të paraqitur në figurën E47.
150
Kur ngarkesat përfshijnë qarqe pjesërisht lineare (siç janë motorët, pajisjet e
100 ngrohjes, llambat inkandeshente), vlera e rms e rrymës së neutrit është rreptësisht
më e vogël se √3 herë vlera e rms së rrymës së fazës.
50
0
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
Rendi i harmonikës
Fig. E49: Spektri tipik i harmonikave të fazës për ngarkesat një
fazore jo lineare
350
300
250
200
150
100
50
0
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
Rendi i harmonikës
Fig. E50: Spektri tipik i harmonikave të neutrit për ngarkesat
një fazore jo lineare

2.3.3 Faktori i ngarkesës së përcjellësit të neutrit

Janë kryer simulime për të vlerësuar ndikimin e nivelit të tretë të harmonikës në
rrymën e përcjellësit të neutrit. Figura E51 paraqet valë të linjave të ndryshme të
rrymë për sasi të ndryshme të ngarkesave jo-lineare.
100
0 Rryma e neutrit llogaritet dhe krahasohet me rrymën e linjës për nivele të ndryshme
të harmonikës së tretë. Faktori i ngarkesës së përcjellë sit të neutrit paraqitet në
Figurën E52.
Rryma të linjës
Në instalimet ku ka një numër të madh ngarkesash elektronike një-fazore jo-lineare

0 0.0 0.01 Kohë (t) të lidhura me të njëjtin neutër, mund të gjendet faktor ngarkese i lartë në atë
30% 60% 100% neutër.
E30 Në këto instalime rryma e neutrit mund të kalojë rrymën e fazës dhe vëmendje e
Fig. E51: Rryma e linjës për raporte të ndryshme të ngarkesës
jo lineare vecantë duhet t'i kushtohet madhësisë së përcjellësit të neutrit. Kjo parandalon
instalimi i një përcjellësi të reduktuar neutri, dhe rryma në të katër telat duhet të
merren parasysh.
Faktori ni ngarkesës së përcjellësit të neutrit
Fuqia e larmishme e absorbuar nga një grup i tillë i ngarkesave është në përgjithësi
2.0 i kufizuar, dhe madje edhe nëse rryma e neutrit tejkalon rrymën e linjës, atëherë
1.8 kapaciteti i përcjellësit të neutrit tejkalohet vetëm në rrethana ekstreme nëse
1.6 madhësia e tij është e barabartë me përcjellësin e linjës.
1.4
1.2 Një praktikë e zakonshme në këto kushte është përdorimi i një përcjellësi neutri
1.0 200%. Kjo nuk është pjesë e rregulloreve elektrike/ndërtuese, por inkurajohet nga
0.8 organizata të tilla si Shoqata e Zhvillimit të Bakrit.
0.6
0.4 Në instalimet me fuqi të lartë (> 100 kVA ose> 150 A), faktorë të ndryshëm
0.2 kontribuojnë në reduktimin e faktorit të ngarkesës së përcjellësit të neutrit:
0.0
b Gjithnjë e më shumë pajisje IT me cilësi të lartë (stacionet e punës, serverat,
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
routerët, PC,UPS, etj.) përfshijnë qarqet e Korrigjimit të Faktorit të Fuqisë, duke
zvogëluar ndjeshëm gjenerimin e harmonikave të treta.
Fig. E52: Faktori i ngarkesës së përcjellësit të neutrit si
funksion i nivelit të tretë të harmonikës.
Fig. E53: Instalimi dyfishtë i neutrit për zgjidhjen kabllore nuk është direkt i zbatueshëm për
zgjidhjen me zbarra, për shkak të sjelljeve të tyre të ndryshme termike.
b Pajisjet HVAC në ndërtesa të mëdha furnizohen nga një rrjet tre fazor, si i tillë ky
rrjet nuk prodhon harmonika triple-n
b Pajisjet me ndriçim fluoreshent (me ballast magnetik ose elektronik) gjenerojnë
harmonika triple-n të cilat janë zhvendosur me faza me harmonikat e gjeneruara nga
PC, duke dhënë një anulim të pjesshëm të vektorit.
Përveçse në rrethana të jashtëzakonshme, niveli i tretë i harmonikës në këto

instalime nuk kalon 33%, prandaj rryma e neutrit nuk tejkalon rrymat e linjës.
Për këtë arsye nuk është e nevojshme të përdoret një përcjellës i tepërt neutri.

2.3.4 Efektet e harmonikave në përcjellësit e rrymës

Qarkullimi i harmonikave prodhon ngrohje shtesë brenda përcjellësve për disa arsye:
b Nxehtësia prodhohet si rezultat i niveleve të larta të harmonikës triple-n, krahasuar
me rrymën relativisht minimale që rrjedh në neutër për ngarkesat normale lineare të
balancuara
b Ngrohja shtesë e të gjithë përcjellësve me rritjen e efektit të lëkurës dhe humbjeve
të rrymës për shkak të qarkullimit të të gjitha renditjeve të harmonikës.
Frekuenca bazë Frekuenca bazë E31

(50 Hz): ih1 (50 Hz): ih1
+33% harmonika e
rendit të tretë (150Hz): ih3
L1 L2 L3 N L1 L2 L3 N
Mbinxehje e pazakonshme
Mbinxehje e pazakonshme
Fig. E54: Ilustrimi i rrezikut të mbinxehjes me madhësinë standarde të zbarrave në praninë e

nivelit të lartë të harmonikave të treta
Modelimi veçmas i humbjeve të fuqisë të krijuara nga çdo rend i harmonikës zbulon
ndikimin e harmonikave në sistemet e zbarrave. Matjet e nxehtësisë të kryera në
sistemet e zbarrave me qarkullimin e harmonikave të frekuencave të ndryshme
është marrë gjithashtu në konsideratë.
E njëjta qasje është përdorur për të krahasuar dy lloje të ndryshme ndërtimi të
zbarrave të dyja me të njëjtën zonë ndërthurjeje (c.s.a.) të përcjellësve aktivë, një
neutër 200% dhe një neutër standard 100%. Kjo mund të shihet në figurën E55.
I vendosur në kushte të njëjta, një sistem zbarrash me 4 përcjellës identike do të
ketë një rritje të temperaturës më të ulët se një zbarrë 200% me të njëjtën c.s.a.
Përshtatet në mënyrë të përkryer në këtë situatë. Sigurisht, zgjedhja e madhësisë së
përcjellësve duhet të konsiderojë rrjedhën e rrymës së mundshme nëpër përcjellësin
e neutrit.
L1 L2 L3 N
L1 L2 L3 N
Ndërthurje 200% Ndërthurje 100%

e neutrit e neutrit
Fig. E55: Arkitektura e ndërthurjes së 2 sistemeve të ndryshme Fig. E56: Zgjidhja më efikase = zvogëlimi i densitetit të rrymës në përçuesit ALL, duke
zbarrash përzgjedhur vlerat e duhura të zbarrave

2.3.5 Procedura e thjeshtuar e përzgjedhjes

Hapi i parë në procedurën e përzgjedhjes për sistemin e zbarrave është vlerësimi i
rrymave të fazës dhe nivelit të tretë të rrymës së harmonikës.
Shënim: niveli i tretë i rrymës së harmonikës ka një ndikim në rrymën e neutrit, dhe
rrjedhimisht në vlerësimin e të gjithë pjesëve në instalim:
b Paneli
b Cela e mbrojtjes dhe e shpërndarjes
b Kabllot dhe sistemi i zbarrave
Në varësi të nivelit të tretë të harmonikës,3 raste janë të mundshme:
E32 A) Niveli i tretë i harmonikës nën 15% (ih3 ≤ 15%):

Përçuesi i neutrit konsiderohet si jo i ngarkuar. Madhësia e përcjellësve të fazës
varet vetëm nga rrymat e fazës. Sipas rregullave të IEC, madhësia e përcjellësit të
neutrit mund të jetë më e vogël se përcjellësit e fazës ', nëse zona e kryqëzimit është
më e lartë se 16 mm² për bakrin, ose 25 mm² për aluminin.
B) Niveli i tretë i harmonikës midis 15 dhe 33% (15 <ih3 ≤ 33%)

Përcjellësi i neutrit konsiderohet si përcjellësi që mbart rrymën.
Rryma praktike duhet të zvogëlohet me një faktor të barabartë me 84% (ose në të
kundërt, zgjidhni një zbarrë me rrymë praktike të barabartë me rrymën e fazës të
përpjestuar me 0.84.
Në përgjithësi, kjo çon në zgjedhjen e një sistemi zbarrash, në të cilin vlera e rrymës
është menjëherë më e lartë se kapaciteti i kërkuar.
Madhësia e përcjellësit të neutrit duhet të jetë e barabartë me atë të fazave
C) Niveli i tretë i harmonikës më i lartë se 33% (ih> 33%)

Përcjellësi i neutrit konsiderohet si përcjellësi që mbart rrymën
Qasja e rekomanduar është përshtatja e përcjellësve të qarkut me madhësi të
njëjtë për fazën dhe neutrin. Rryma neutrale është mbizotëruese në përzgjedhjen e
madhësisë së përcjellësit.
Në përgjithësi, kjo çon në përzgjedhjen e një sistemi zbarrash në të cilin vlera e
rrymës është ,më e lartë sesa kapaciteti i kërkuar.
Shembull për ofertën KT Schneider Electric
Vlera (A) Pa harmonik Niveli i zakonshem i Nivel shume i

harmonikes larte
1000 KTC1000 KTC1000HRB KTC1350HRB
4000 KTC4000 KTC4000HRB
5000 KTC5000

2.3.6 Përfundimet
Pa harmonikë Me harmonikë
Ndërtesat e zyrave janë shpesh subjekt i qarkullimit të niveleve të larta të
harmonikave triple-n në veçanti rryma e tretë harmonike. Këto janë përgjegjëse për
mbingarkesat e mundshme te përcjellësit të neutrit.
Performanca e ndërtimit standard të sistemit të zbarrave me qarkullimin e rrymave
harmonike është analizuar në thellësi.
Një procedurë e thjeshtëzuar është propozuar për përzgjedhjen e sistemit të
zbarrave e adaptuar tek qarkullimi i rrymave harmonike, dhe në veçanti në
Zgjidhja standarde Mbinxehja e përcjellësin e neutrit.
përcjellësve Një përcjellës neutri 200% nuk është zgjidhja optimale.
Fig. E57: Pamje krahasuese e një zbarre standarde me dhe

Sistemet e zbarrave me përmasa të barabarta për të gjithë përcjellësit adaptohen
pa harmonika më së miri ndaj shtrembërimit të harmonikës. Dizajni është i vlefshëm për aq kohë E33
merret në konsideratë dizajni për një mbingarkesë reale të neutrit dhe aplikohet në
të gjithë sistemin.
Materialet bazë dhe optimizimi i performancës për më

shumëgaranci
Figura E58 tregon krahasimin midis ndërtimit të dy zbarrave. Kushtet e testimit janë
të njëjta për të dy rastet:
b Rryma e fazës: IL = 1600 A
b Niveli i 3-të i harmonikës: ih3 = 33%
b Rryma e neutrit : IN = 1520 A
Në kushte të njëjta, një sistem zbarrash me 4 përcjellësa identike do të ketë rritje më
të ulët të temperaturës se sa një zbarrë 200% me të njëjtën c.s.a. totale.
Ai i përshtatet më së miri kësaj situate. Sigurisht, për përzgjedhjen e madhësisë
së përcjellësit duhet të merret parasysh rrjedhja e mundshme e rrymës përmes
përcjellësit të neutrit.
Zgjidhje me
dy neutre
Neutri i dyfishtë nuk

Rritja e temperaturës (°K) 200 % Neutër 100 % Neutër
merret me të gjitha rritjet
Përcjellësi i fazës (mesatarja) 63.5 41.5 shtesë të energjisë
Përcjellësi i neutrit 56 39
Shtresa e jashtme 55 39
200 % Neutër 100 % Neutër

Përcjellësi i fazës c.s.a (mm²) 960 1200
Neutri c.s.a (mm²) 1920 1200
Totali c.s.a (mm²) 4800 4800
Fig. E58: Krahasimi ndërmjet zgjidhjes me zbarrë me neuter dysh dhe asaj me një neuter
Qasja e sistemit koherent

Qasja në zbarrat e dedikuara për performancën e rrjetit të harmonikave është qasje
me zgjidhje. Zbarra optimizohet në përputhje me pajisjet elektrike të lidhura me të:
b Njësia e Tap-off
b Ndërprerësit e qarkut
Fig. E59: Qasja e sistemit koherent për të gjithë pjesët b Numri i kabllove..
përbërëse tv instalimit elektrik

E - Instalimi shpërndarës në tension të ulët
3 Ndikimet e jashtme
(IEC 60364-5-51)
Ndikimet e jashtme do të merren në konsideratë 3.1 Përkufizimi dhe standardet referente

kur zgjedh:
Çdo instalim elektrik zë një mjedis që paraqet një shkallë të ndryshueshme të
b Masat e duhura për të garantuar sigurinë e rrezikut:
njerëzve (veçanërisht në vende të veçanta ose b Për njerëzit
instalimet elektrike) b Për pajisjet që instalohen.
b Karakteristikat e pajisjeve elektrike, të tilla si Si pasojë, kushtet e mjedisit ndikojnë në përkufizimin dhe zgjedhjen e pajisjeve
shkalla e mbrojtjes (IP)së përballimit mekanik të përshtatshme për instalim dhe zgjedhjen e masave mbrojtëse për sigurinë e
(IK) etj. njerëzve.
Kushtet e mjedisit janë të referuara si ”ndikimet e jashtme”. Shumë standarde
kombëtare që merren me ndikimet e jashtme përfshijnë një skemë të klasifikimit e
cila bazohet, ose është e përafërt, me standardet ndërkombëtare IEC 60364-5-5.
E34
3.2 Klasifikimi
Nëse disa ndikime të jashtme shfaqen në Çdo kusht nga ndikimi i jashtëm është i caktuar nga një kod i përbërë nga një grup
të njëjtën kohë, ato mund të kenë efekte të prej dy shkronjave të mëdha dhe një numër si më poshtë:
pavarura ose të përbashkëta dhe shkalla e Shkronja e parë (A, B ose C)
mbrojtjes duhet të zgjidhet në përputhje me Shkronja e parë ka të bëjë me kategorinë e përgjithshme të ndikimit të jashtëm:
rrethanat b A = mjedisi
b B = përdorimi
b C = ndërtimi i ndërtesave.
Shkronja e dytë
Shkronja e dytë ka të bëjë me ndikimin e jashtëm.
Numri
Numri ka të bëjë me klasin e secilit ndikim të jashtëm.
Shtimi i shkronjave (fakultative)
Përdoret vetëm nëse mbrojtja efektive e personave është më e madhe nga ajo që
tregohet nga shifra e parë IP.
Kur duhet të specifikohet vetëm mbrojtja e personave, dy shifrat e kodit IP
zëvendësohen nga X
Shembull: IP XXB.
Shembull
Për shembull kodi AC2 shprehet:
A = mjedisi
AC = lartësia e mjedisit
AC2 = lartësia e mjedisit > 2,000 m.
3.3 Lista e ndikimeve të jashtme

Figura E60 e më poshtme është nga IEC 60364-5-51, që duhet të referohen detajet
e mëtejshme që janë të nevojshme.
Kodi Ndikimet e jashtme Karakteristikat e kërkuara për pajisjet

A - Mjedisi
AA Temperatura e ambientit (°C)
Low High Pajisjet e projektuara posaçërisht ose me marrëveshje
AA1 -60 °C +5 °C të përshtatshme
AA2 -40 °C +5 °C
AA3 -25 °C +5 °C
AA4 -5° C +40 °C Normal (masa të veçanta në raste të caktuara)
AA5 +5 °C +40 °C Normal
AA6 +5 °C +60 °C Pajisjet e projektuara posaçërisht ose me marrëveshje
AA7 -25 °C +55 °C të përshtatshme
AA8 -50 °C +40 °C
Fig. E60: Lista e ndikimeve të jashtme (marrë nga udhëzuesi A i IEC 60364-5-51) (vazhdon në faqen tjetër)
Schneider Electric - Udhëzuesi i instalimeve Elektrike

(IEC 60364-5-51)

A - Mjedisi
AB Lagështia atmosferike
Temperatura e ajrit °C Lagështia relative % Lagështia relative g/m3
E Ulët E lartë E Ulët E lartë E Ulët E lartë
AB1 -60 °C +5 °C 3 100 0.003 7 Marrëveshjet e duhura do të behën
AB2 -40 °C +5 °C 10 100 0.1 7
AB3 -25 °C +5 °C 10 100 0.5 7
AB4 -5° C +40 °C 5 95 1 29 Normal
AB5 +5 °C +40 °C 5 85 1 25 Normal
AB6 +5 °C +60 °C 10 100 1 35 Marrëveshjet e duhura do të behën
AB7 -25 °C +55 °C 10 100 0.5 29
E35
AB8 -50 °C +40 °C 15 100 0.04 36
AC Lartësia
AC1 y 2000 m Normal
AC2 > 2000 m Mund të kërkojë masë paraprake (faktorët e deratizimit)
AD Përqindja e ujit
AD1 Neglizhohet Vendet e mbrojtura natyrore ose jo natyrore IPX0
AD2 Rëniet e pikave të lira Probabiliteti i prezencës së ujit është i neglizhueshëm IPX1 or IPX2
AD3 Spërkat Probabiliteti i prezencës së ujit është
i neglizhueshëm IPX3
AD4 Spërkatje Mundësi të spërkatjes nga çdo drejtim IPX4
AD5 Rrymë Vendet ku uji është përdorur rregullisht IPX5
AD6 Valët Vendet bregdetare (valëthyese, plazhe, kalatë…) IPX6
AD7 Zhytje Uji 150mm sipër pikës më të lartë dhe pajisjeve jo
më shumë se 1m më poshtë sipërfaqes IPX7
AD8 Mbytje Pajisja është e mbuluar përherë dhe plotësisht IPX8
AE Prania e trupave të huaj të ngurtë
Dimensionet më të vogla Shembull
AE1 Neglizhohet IP0X
AE2 Objekte të vogla 2.5 mm Mjete IP3X
AE3 Objekte shumë të vogla 1 mm tel IP4X
AE4 Pluhur drite IP5X Nëse depërtimi i pluhurit nuk është i dëmshëm për
AE5 Pluhur i moderuar IP6X nëse pluhuri nuk duhet të depërtojë
AE6 Pluhur i rënd IP6X
AF Prezenca e substancave korrozive apo ndotëse
AF1 Neglizhohet Normal
AF2 Atmosferike Në përputhjen me natyrën e substancës
AF3 Të përhershme, aksidental Mbrojtja nga korrozioni
AF4 I vazhdueshëm Pajisjet e projektuara posaçërisht
AG Ndikimi i stresit mekanik
AG1 Ashpërsia e ulët Normal
AG2 Ashpërsia e mesme Standardi ku materiali është i zbatueshëm,
ose i përforcuar
AG3 Ashpërsia e lartë Mbrojtja e përforcuar
AH Dridhjet
AH1 Ashpërsia e ulët Shtëpiake ose të ngjashme Normal
AH2 Ashpërsia e mesme Kushtet e zakonshme industriale Pajisja e projektuar posaçërisht ose rregullime të veçanta
AH3 Ashpërsia e lartë Kushte të rënda industriale
AK Prania e bimëve dhe/ose rritja e mykut
AK1 Asnjë rrezik Normal
AK2 rrezik
AL Prania e faunës
AL1 Asnjë rrezik Normal
AL2 rrezik
AM Elektromagnetike, ndikimet elektrostatike ose jonizuese/ dukuria e frekuencës së ulët elektromagnetike/harmoniku
AM1 Harmonikët, harmonikët e brendshëm Referojuni standardeve të aplikueshme IEC
AM2 Tensioni sinjalizues

AM3 Ndryshime në amplitudën e tensionit
AM4 Pabalancimi i tensionit
AM5 Ndryshimet e frekuencave të energjisë
AM6 Shkaku i tensionit në frekuenca të ulëta
AM7 Rryma direkte në rrjetet a.c.
AM8 Fusha e rrezatuar magnetike
AM9 Fusha elektrike
AM21 Nxitja e tensionit ose rrymës oshiluese
Fig. E60: Lista e ndikimeve të jashtme (marrë nga udhëzuesi A i IEC 60364-5-51) (vazhdon faqen tjetër)


A - Mjedisi
AM22 Kalimtare jodirekte të shkallës kohore nanosekonda Referojuni standardeve të aplikueshme IEC
AM23 Kalimtare jodirekte të shkallës kohore prej mikrosekondave
deri në milisekonda
AM24 Kalimtare oshiluese
AM25 Fenomenet e rrezatimit në frekuencës së lartë
AM31 Shkarkimet elektrostatike
AM41 Jonizimi
AN Rrezatimi diellor
AN1 I ulët Normal
E36 AN2 I mesëm
AN3 I lartë
AP Efektet sizmike
AP1 Neglizhohet Normal
AP2 Ashpërsi e ulët
AP3 Ashpërsi e mesme
AP4 Ashpërsi e lartë
AQ Rrufeja
AQ1 Neglizhohet Normal
AQ2 Ekspozimi direkt
AQ3 Ekspozimi indirekt
AR Rrymat e ajrit
AR1 Të ulët Normal
AR2 Të mesëm
AR3 Të lartë
AS Era
AS1 Të ulët Normal
AS2 Të mesëm
AS3 Të lartë
B - Përdorimi
BA Aftësia e personave
BA1 I zakonshëm Normal
BA2 Fëmijë
BA3 Me të meta
BA4 I shoqëruar
BA5 I aftë
BB Rezistenca elektrike e trupit te njeriut
BC Kontakti i personave me potencialin e tokëzimit
BC1 Asnjë Klasi i pajisjeve sipas IEC61140
BC2 E ulët
BC3 E shpeshtë
BC4 E vazhdueshme
BD Kushti i evakuimit në rast emergjent
BD1 Dendësia e ulët/ dalja e lehtë Normal
BD2 Dendësia e ulët/ dalja e vështirë
BD3 Dendësia e lartë/ dalja e lehtë
BD4 Dendësia e lartë/ dalja e vështirë
BE Natyra e materialeve të përpunuara apo të ruajtura
BE1 Nuk ka rreziqe të mëdha Normal
BE2 Rreziqet nga zjarri
BE3 Rreziqet nga shpërthimi
BE4 Rreziqet e ndotjes
C - Ndërtimi i një ndërtese
CA Materialet ndërtuese
CA1 Jo të djegshme Normal
CA2 Të djegshme
CB Projektimi i ndërtesës
CB1 Neglizhohen rreziqet Normal
CB2 Përhapja e zjarrit
CB3 Zhvendosje
CB4 Elastik ose i paqëndrueshëm
Fig. E60: Lista e ndikimeve të jashtme (marrë nga udhëzuesi A i IEC 60364-5-51) (vazhdon)

(IEC 60364-5-51)
3.4 Mbrojtja e ofruar për pajisje të mbyllur:

kodet IP dhe IK
Përkufizimi i kodit IP (shih Fig. E61)
Shkalla e mbrojtjes së ofruar nga një pajisje e mbyllur tregohet në kodin IP,
rekomanduar në IEC 60529.
Mbrojtja kundër ndikimit të jashtëm është dhënë në vijim:
b Depërtim nga organet e ngurta
b Mbrojtja e personave kundër qasjes në pjesët aktive
b Mbrojtja kundër pluhurit
b Mbrojtja kundër depërtimit të lëngjeve.
E37
Shënim: : kodi IP zbatohet për pajisjet elektrike për tensione të larta duke përfshirë
deri në 72.5k V.
Elementet e kodit IP dhe kuptimet e tyre

Një përshkrim i shkurtër i elementeve i kodit IP është dhënë në tabelën e
mëposhtme (shih Fig. E62).
Elementi Numrat apo Kuptimet për mbrojtjen e pajisjeve Kuptim për mbrojtjen
shkronjat e personave
Kodi i shkronjave IP
Numri Kundër hyrjes nga Kundër qasjes në

karakteristik objekte të ngurtatë huaja pjesët e rrezikshme me
i parë 0 (jo i mbrojtur) (jo i mbrojtur)
1 u 50 mm diametër Mbrapa prej derës
2 u 12.5 mm diametër Gisht
3 u 2.5 mm diametër Mjet
4 u 1.0 mm diametër Tel
5 I mbrojtur nga pluhuri Tel
6 I shtrënguar nga pluhuri Tel
Kundër hyrjes së ujit

Numri
me efekte të dëmshme
karakteristik
i dytë 0 (jo i mbrojtur)
1 Rrjedhje (pika-pika) vertikale
2 Rrjedhje (me pjerrtësi 15°)
3 Spërkatje
4 Ndotje
5 i rrymës
6 Rrymim i fuqishëm
Kodi i shkronjave 7 Zhytje e përkohshme
(Mrojtja Ndërkombëtare)
8 Zhytje e vazhdueshme
Numrat e parë karakteristik
(numrat nga 0 te 6, ose gërmat X)
Numrat e dytë karakteristik Kundër qasjes në

Shkronjat
(numrat nga 0 te 6, ose gërmat X) pjesë të rrezikshme për:
shtesë
(jo i A Mbrapa dorës
Shkronjat e shtuara (opsionale) detyrueshëm)
(gërmat A,B,C,D) B Gisht
C Mjet
Shkronjat Plotësuese (opsionale) D Tel
(gërmat H,M,S,W)
Kur nuk është kërkuar të specikohet një numër karakteristike, Të dhëna specike plotësuese për:
Shkronjat
ajo mund të zëvendësohet me shkronjën "X" ("XX" nëse të dy H Aparaturat me tension të lartë
Plotësuese
numrat janë lënë jashtë). Shkronjat shtesë dhe/ ose shkronjat
(jo i M Veprimi gjatë testimit të ujit
plotësuese mund të largohen pa zëvendësim.
detyrueshëm) S Palëvizshmeria gjatë testimit të ujit
W Kushtet e motit
Fig. E61: Rregulla të kodit IP
Fig. E62: Elementet e kodit IP

(IEC 60364-5-51)
Përkufizimi i kodit IK
Standardi IEC 62262 përcakton kodin IK që karakterizon aftësinë e pajisjeve që t’iu
rezistuar ndikimeve mekanike në të gjitha anët (shih Fig. E63).
Kodi IK Ndikimi i energjisë Kodi AG

(në Joules)
00 0
01 y 0.14
02 y 0.20 AG1
03 y 0.35
E38 04 y 0.50
05 y 0.70
06 y 1
07 y2 AG2
08 y 5 AG3
09 y 10
10 y 20 AG4
Fig. E63: Elementet e kodit IK
Specifikat e kodit IP dhe IK për centralet shpërndarëse

Shkalla e mbrojtjes IP dhe IK në pajisje të mbyllura duhet të specifikohet si një
funksion I ndikimeve të ndryshme të jashtme të përcaktuara me standardin IEC
60364-5-51, në veçanti:
b Prania e trupave të ngurtë (kodi AE)
b Prania e ujit (kodi AD)
b Streset mekanike (pa kod)
b Aftësia e personave (kodi BA)
b…
Centralet Prisma Plus janë të projektuara për dizenjimin e brendshëm. Përveç nëse
rregullat, standardet dhe rregulloret e një vendi të veçantë parashihen ndryshe,
Schneider Electric rekomandon vlerat e mëposhtme për IP dhe IK (shih fig E64 dhe
E65).
Rekomandimet IP
Kodet IP sipas kushteve

Normal pa rrezikun e rënies së ujit vertikalisht Dhoma teknike 30
Normal me rrezikun e rënies së ujit vertikalisht Korridore 31
Rreziku shumë i madh për spërkatje të Punëtori 54/55
ujit nga të gjitha drejtimet
Fig. E64: Rekomandimet IP
Rekomandimet IK
Kodet IK sipas kushteve

Nuk ka rrezik të ndikimit të madh Dhoma teknike 07
Rrezik i mundshëm i ndikimit të madh që Korridore 08 (mbyllur
mund të dëmtojë pajisjet me derë)
Rreziku maksimal i ndikimit që mund të Punëtori 10
dëmtojë mbylljet
Fig. E65: Rekomandimet IK

Kapitulli F
Mbrojtja kundër goditjes elektrike
Përmbajtja
1 Në përgjithësi
1.1 Goditja elektrike
F2
F2
1.2 Mbrojtja nga goditja elektrike F3
1.3 Kontakti direkt dhe indirekt F3
2 Mbrojtja nga kontakti direkt

2.1 Masat mbrojtëse nga kontakti direkt
F4
F4
2.2 Shtimi i matjeve për mbrojtje nga kontakti direkt F5
3 Mbrojtja nga kontakti indirekt

3.1 Masa mbrojtëse: dy nivele
F6
F6
3.2 Shkyçja automatike për sistemin TT F7 F1
3.3 Shkyçja automatike për sistemin TN F8
3.4 Shkyçja automatike në defektin e dytë të sistemit IT F10
3.5 Masat mbrojtëse nga kontakti direkt ose indirekt pa shkyçje
automatike të furnizimit F13
4 Mbrojtja e ngarkesës në rast të defektit të instalimit

4.1 Masat mbrojtëse kundër rrezikut të zjarrit me RCD
F17
F17
4.2 Mbrojtja e gabimit të tokëzimit (GFP) F17
5 Implementimi i sistemit TT
5.1 Masat mbrojtëse
F19
F19
5.2 Koordinimi i mbrojtjes së pajisjeve nga rryma e mbetur F20
6 Implementimi i sistemit TN
6.1 Kushtet paraprake
F23
F23
6.2 Mbrojtja kundër kontaktit indirekt F23
6.3 Ndjeshmëria e lartë e RCD-ve F27
6.4 Mbrojtja në lokacionet me rrezik të lart nga zjarri F28
6.5 Kur rezistenca e defektit të qarkut të rrymës është veçanërisht
e lartë F28
7 Implementimi i sistemit IT
7.1 Kushtet paraprake
F29
F29
7.2 Mbrojtja kundër kontaktit indirekt F30
7.3 Ndjeshmëria e lartë e RCD-ve F34
7.4 Mbrojtja në lokacionet me rrezik të lartë nga zjarri F35
7.5 Kur rezistenca e defektit të qarkut të rrymës është veçanërisht
e lartë F35
8 Pajisjet me rrymë diferenciale të mbetur (RCDs) F36

8.1 Tipi i RCD-ve F36

8.2 Përshkrimi F36
8.3 Ndjeshmëria e RCD në çrregullime F37
9 Pajisje të zbulimit të defektit të harkut (AFDD)

9.1 Zjarret me origjine elektrike
F43
F43
9.2 Shkaqet e zjarreve me origjine elektrike F43
9.3 Zbuluesit e defekteve te harkut F45
9.4 Instalimi i zbuluesve te harqeve F45

F - Mbrojtja kundër goditjes elektrike
1 Kuptimet e përgjithshme
Kur një rrymë shumë e madhe prej 30mA kalon 1.1 Goditja elektrike
nëpër një pjesë të trupit të njeriut, personi në
fjalë është në rrezik serioz nëse rryma nuk Goditja elektrike është efekti patofiziologjik i rrymës elektrike nëpër trupin e njeriut.
ndërpritet për një kohë shumë të shkurtër. Në thelb kalimi i tij ndikon në funksionimin e muskujve, qarkullimin e gjakut dhe
Mbrojtja e personave kundër goditjes elektrike frymëmarrjen dhe nganjëherë rezulton në djegie të renda. Shkalla e rrezikut për
në instalimet TU duhet të ofrohet në përputhje viktimën është një funksion i madhësisë së rrymës, pjesëve të trupit përmes së cilit
më standardet e duhura kombëtare dhe kalon rryma dhe kohëzgjatja e rrjedhës së rrymës.
rregullat e njohura me ligj, kodet praktike, IEC 60479-1 botimi i përditësuar në vitin 2005 përcakton katër zonat e madhësisë
udhëzues zyrtarë dhe qarkorë etj. së rrymës/kohëzgjatjes dhe përshkruan efektet patofiziologjike të secilës prej tyre
(shih Fig F1). Çdo person që bie në kontakt me një metal nëpër të cilin rrjedh rrymë,
Standardet përkatëse IEC përfshirë: IEC 60364,
rrezikon të pësojë një goditje elektrike.
IEC 60479 seria, IEC 61008, IEC 61009 dhe
IEC 60947-2. Lakorja C1 tregon se kur një rrymë më e madhe se 30 mA kalon nëpër trupin e
njeriut duke filluar nga njëra anë në këmbë personi mund të vdes, përveç nëse rryma
ndërpritet në një kohë relativisht të shkurtër.
Pika 500 ms/100 mA afër lakores C1 korrespondon me një probabilitet për dridhje të
F2 zemrës të rendit 0.14%.
Mbrojtja e personave kundër goditjes elektrike në instalimet TU duhet të ofrohet në
përputhje me standardet e duhura kombëtare dhe rregullat e njohura me ligj, kodet
praktike, udhëzuesit zyrtarë dhe qarkoret, etj. Standardet përkatëse IEC përfshirë:
IEC 60364 seria, IEC 60479 seria, IEC 60755, IEC 61008 seria, IEC 61009 seria
dhe IEC 60947-2.
Kohëzgjatja
e rrymës I (ms)
A B C1 C2 C3
10,000
5,000
AC- 4.1 AC- 4.2
2,000
AC- 4.3
1,000
500
AC- 1 AC- 2 AC- 3 AC- 4
200
100
50
20
Rryma në trup
10 I s (m A)
0.1 0.2 0.5 1 2 5 10 20 50 100 200 500 2,000 10,000
1,000 5,000
AC-1 zona: E padukshme Lakorja A: Pragu i perceptimit të rrymës

AC-2 zona: E dukshme Lakorja B: Pragu i reagimit të muskujve
AC-3 zona : Efekte të mundshme; tkurrje muskulore Lakorja C1: Pragu nga 0% mundësia e dridhjeve
ventrikulare
AC-4 zona: Mundësia e efekteve të pakthyeshme
Lakorja C2: Pragu prej 5% mundësia e dridhjeve
AC-4-1 zona: Deri në 5% mundësia e dridhjes së zemrës
ventrikulare
AC-4-2 zona: Deri në 50% mundësia e dridhjes së zemrës Lakorja C3 : Pragu të 50% mundësia e dridhjeve
AC-4-3 zona: : Më shumë se 50% mundësia e dridhjes së ventrikulare
zemrës
Fig. F1 : Zonat kohë/rrymë të efekteve të rrymës AC në trupin e njeriut kur kalon prej dorës së majtë në këmbë.

1 Kuptimet e përgjithshme
1.2 Mbrojtja kundër goditjes elektrike

Rregullat themelore kundër goditjes elektrike jepen nga dokumenti IEC 61140, i cili
mbulon si instalimet elektrike ashtu edhe pajisjet elektrike.
Pjesët e rrezikshme nuk duhet të jenë të qasshme dhe pjesët përçuese të arritshme
nuk duhet te jene të rrezikshme.
Kjo kërkesë duhet të zbatohet sipas:
b Kushteve normale, dhe
b Në një gjendje të vetme të defektit
Masa të ndryshme janë miratuar për tu mbrojtur kundër këtij rreziku dhe përfshijnë:
b Shkyçjen automatike të furnizimit me energji elektrike për pajisjet e lidhura elektrike
b Rregullat e veçanta të tilla si:
v Përdorimi i klasit të dyte të materialeve izoluese ose një niveli ekuivalent të izolimit
v Vendi jopërçues, mos arritja me krahë ose vendosja e barrierave
v Lidhjet në potencial të njëjtë
v Ndarja elektrike me anë të transformatorëve izolues.
F3
1.3 Kontakti direkt dhe indirekt
Dy masat mbrojtëse kundër rreziqeve të Kontakti direkt

kontaktit direkt janë shpesh të nevojshme, pasi kontakti direkt i referohet personit, qe vie ne kontakt me nje percues, qe eshte aktiv,
në praktikë, masa e parë mbrojtëse nuk mund ne rrethana normale.
të jetë e pagabueshme.
Kontakti indirekt
Kontakti indirekt i referohet një personi i cili bie në kontakt me një pjesë përçuese
Standardet dhe rregulloret dallojnë dy lloje të të ekspozuar e cila normalisht nuk është përçuese por rastësisht bie në kontakt të
kontaktit të rrezikshëm, përçueshëm (për shkak të dështimit të izolimit ose ndonjë shkak tjetër).
b Kontakti direkt Rryma e gabuar(eng. fault current) ngre pjesën përçuese të ekspozuar në një tension
b Kontakti indirekt i cili mund të jetë i rrezikshëm, që mund të jetë si pasojë e një prekje të rrymës
nëpërmjet një personi që bie në kontakt me pjesën përçuese të ekspozuar (shih Fig.
dhe masat mbrojtëse përkatëse.
F3).
IEC 61140 Standardi ka riemëruar “mbrojtja kundër kontaktit indirekt” me shprehjen
“mbrojtja nga defekti”. Emri i mëparshëm mbetët së paku për informacion.
1 2 3 PE
1 2 3 N
Id
Linjat Prishja
e izolimit
Is Is
I d: Rryma e prishjes së izolimit

I s: Rryma e prekjes
Fig. F2 : Kontakti direkt Fig F3 : kontakti indirekt

F - Protection against electric shock
Dy masa plotësuese përdoren zakonisht si mbrojtje kundër rreziqeve të kontaktit

direkt.
b Parandalimi i kontaktit fizik më pjesët përçuese me anë të barrierave, izolimit,
pamundësisë së kontaktit etj.
b Mbrojtja shtesë në rast se kontakti direkt ndodh pavarësisht ose për shkak të
dështimit të masave të mësipërme. Kjo mbrojtje është e bazuar në pajisje operative
me rryme të mbetjes me një ndjeshmëri të lartë (IΔn y 30 mA) dhe kohë relativisht
të ulët operimi. Këto pajisje janë mjaftë efektive në shumicën e rasteve të kontaktit të
drejtpërdrejt.
IEC dhe standardet ndërkombëtare veçojnë dy 2.1 Masat mbrojtëse nga kontakti direkt
mbrojtje: Mbrojtja nga izolimi i pjesëve në kontakt
b Komplete (izolimin, rrethime) Kjo mbrojtje rezulton me një izolim i cili është në përputhje me standardet përkatëse
b Të pjesshme ose të veçantë (shih Fig. F4). Bojërat, llaqet nuk sigurojnë një mbrojtje të duhur.
F4
Fig. F4 : Mbrojtja e natyrshme nga kontakti direkt me izolimin e një kabllo 3-fazore me veshje të
jashtme.
Mbrojtja me anë të barrierave ose rrethimeve

Kjo masë mbrojtëse është në përdorim të gjerë, pasi shumë komponentë dhe
materiale janë të instaluara në kabinete, montime, panele të kontrollit dhe centrale
shpërndarëse (shih Fig. F5).
Për t’u konsideruar mbrojtje e sigurt efektive nga kontakti direkt, këto pajisje duhet
të kenë një shkallë të mbrojtjes të barabartë të paktën me IP 2X ose IP XXB (shih
kapitullin E pjesa 3.4).
Për me tepër, hapja e një rrethimi apo mbyllja (dera, para panelit, sirtari, etj) duhet të
jenë të lëvizshme, të hapura ose me tërheqje:
b Më anë të një çelësi apo mjeti të dhënë për këtë qëllim, ose
b Të mbyllen pjesët në kontakt pas izolimit të plotë, ose
b Me ndërhyrje automatike të një ndarësi tjetër të lëvizshëm vetëm me një çelës apo
një mjet. Mbyllja metalike ose të gjithë ndarësit metalikë të lëvizshëm duhet të lidhen
me një përçues mbrojtës tokëzues të instalimit.
Masa mbrojtëse e pjesshme

b Mbrojtja me anë të pengesave ose duke e vendosur në pamundësi për tu arritur
me anë të krahut.
Kjo mbrojtje rezervohet vetëm për vendet ku kanë qasje personat e kualifikuar ose të
udhëzuar. Ngritja e kësaj mase mbrojtëse është e detajuar në IEC 60364-4-41.
Masa mbrojtëse e veçantë

b Mbrojtja nga përdorimi i tensionit të shumë të ulët SELV (Siguria e tensionit ulët-
Fig. F5 : Shembull i pajisjes së izoluar. lartë) ose përmes kufizimit të energjisë së shkarkimit.
Këto masa janë përdorur vetëm në qarqet me energji të vogël dhe në rrethana të
veçanta, siç është përshkruar në seksionin 3.5.

Një masë mbrojtëse shtesë kundër rreziqeve 2.2 Masa mbrojtëse shtesë nga kontakti direkt
të kontaktit direkt është dhënë duke përdorur Të gjitha masat mbrojtëse të mëparshme janë parandaluese, por përvoja na tregon
rrymën mbetëse në pajisjet operative, të cilat se për arsye të ndryshme nuk mund të konsiderohet si i pagabueshëm. Disa prej
këtyre janë:
funksionojnë në 30 mA ose më pak dhe janë të
referuara si RDC me ndjeshmëri të lartë. b Mungesa e mirëmbajtjes së duhur
b Pakujdesia, pamaturia
b Konsumimi i izolimit normal (ose jonormal), p.sh, kthesat dhe pastrimi i drejtimit të
lidhëses
b Kontakti aksidental
b Zhytja në ujë etj, rrethanë në të cilën izolimi humb vetitë e tij.
Në mënyrë që të mbrohen përdoruesit në rrethana të tilla, pajisjet me shkyçje të
shpejtë me ndjeshmëri të lartë, të bazuara në detektimin e rrymës së mbetjes në
tokë (të cilat mund ose nuk mund të kalojnë në njerëz apo kafshë) janë përdorur
për të shkyçur automatikisht furnizimin me energji elektrike dhe me shpejtësi të
mjaftueshme për të parandaluar dëmtimin ose vdekjen e njerëzve nga rryma (shih
Fig. F6).
F5
Këto pajisje veprojnë mbi parimin e matjes diferenciale të rrymës, në të cilën çdo
ndryshim mes rrymës në hyrje të qarkut dhe asaj ne dalje (në një sistem të furnizuar
nga një burim i tokëzuar) të rrjedhë në tokë, përmes izolimit të prishur, ose përmes
kontaktit të një pjese të tokëzuar vetëm me një përçues, siç eshte njeriu, në kontakt
me rrymën.
Pajisjet me rrymë të mbetur të standardizuara, të referuara si RCD kanë ndjeshmëri
të lartë për mbrojtjen nga kontakti direkt dhe janë të rendit 30mA të rrymës
diferenciale.
Sipas IEC 60364-4-41, mbrojtja shtesë me anë të RCD-ve me ndjeshmëri të lartë
(I∆n y 30 mA) duhet të sigurohet për qarqet që furnizojnë prizat me rrymë të rendit
y 20 A në të gjitha vendet, dhe për furnizimin e qarqeve dhe pajisjeve të lëvizshme
me rrymë të rendit y 32 A që përdoren jashtë.
Kjo mbrojtje shtesë është e nevojshme në shtete të caktuara për furnizimin e
Fig. F6 : RCD me ndjeshmëri të lartë. qarqeve që furnizojnë priza të rendit deri në 32A dhe më lartë nëse vendi është me
lagështi të përkohshme (p.sh, pozita e punës).
Ajo gjithashtu është e rekomanduar për të kufizuar numrin e prizave-shkarkuese të
mbrojtura nga RCD (p.sh. 10 priza për një RCD).
Kapitulli P pjesa 3 është e detajuar për vende të ndryshme të përbashkëta në të cilët
RCD me ndjeshmëri të lartë janë të detyrueshme (në disa vende), por në çdo rast,
janë të rekomanduara si një mbrojtje efektive kundër dy rreziqeve të kontaktit direkt
dhe indirekt.

F - Mbrojtja nga goditja e rrymës
Pjesët përçuese të ekspozuara që përdoren në procesin e prodhimit të pajisjeve

elektrike ndahen nga pjesët në kontakt të pajisjeve përmes “izolimit bazë”. Dështimi
I izolimit bazë do të do të sjellë si pasojë që edhe pjesët përçuese të ekspozuara të
jenë në kontakt me rrymën.
Prekja e një pjese që normalisht nuk është në kontakt me një pajisje elektrike e cila
mund të bie në kontakt për shkak të prishjes së izolimit referohet si kontakt indirekt.
3.1 Masat mbrojtëse: dy nivele

Ekzistojnë dy nivele të masave mbrojtëse:
Mbrojtja nga rreziqet e kontaktit indirekt mund b Niveli i parë: Tokëzimi i të gjitha pjesëve përçuese të ekspozuara të pajisjes
të arrihet me shkyçjen automatike të furnizimit elektrike në instalim dhe formimi i rrjetit me lidhje ekuipotenciale (shih kapitullin
nëse pjesët përçuese të ekspozuara të pajisjes G pjesa 6).
janë të tokëzuara siç duhet. b Niveli i dytë: Shkyçja automatike e furnizimit të seksionit të instalimit në fjalë, në
mënyrë të tillë që tensioni prekës/koha të sigurojnë kërkesat përkatëse për çdo nivel
të tensionit prekës Uc (1) (shih Fig. F7).
F6
Tokëzimi
Uc
Fig. F7 : Ilustrimi i tensionit prekës të rrezikshëm Uc.
Sa më e madhe të jetë vlera e Uc, aq më e madhe do të jetë shpejtësia e shkyçës

së furnizimit i cili është i nevojshëm për të siguruar mbrojtjen (shih Fig. F8). Vlera
më e lartë e Uc që mund të tolerohet për një kohë të pacaktuar pa rrezik për njeriun
është 50 V CA.
Rikujtimi i kufizimeve teorike për shkyçje në kohë
Uo (V) 50 < Uo y 120 120 < Uo y 230 230 < Uo y 400 Uo > 400
Sistemi TN ose IT 0.8 0.4 0.2 0.1
TT 0.3 0.2 0.07 0.04
Fig. F8 : Kohëzgjatja maksimale e sigurtë e vlerave të supozuara të tensionit prekës AC (në

sekonda).
(1) Tensioni prekës Uc është tensioni ekzistues (si rezultat i

prishjes së izolimit ) ndërmjet pjesëve përçuese të ekspozuara
dhe çdo elementi përçues brenda nivelit që është në potencial
të ndryshëm (në tokë).
33 Mbrojtja
Protection against indirect
nga kontakti indirekt
contact
3.2 Shkyçja
3.2 Automatic disconnection
automatike for TT system
për sistemin TT
Automatic disconnection for TT system is Principle
Parimi
Shkyçja automatike për sistemin TT arrihet
achieved by RCD having a sensitivity
përmes RCD që kanë një ndjeshmëri prej of In this system F - Protection against electric shock
all exposed-conductive-parts
Në këtë sistem të gjitha pjesët e shfaquara perçuese dhe ato të jashtme perçuese
installation must be connected to a common earth electrode. The neutral point of the
3 Protectio
and extraneous-conductive-parts of the
50 të instalimit duhet të jenë të lidhura në një elektrodë të përbashkët. Në këtë
I ∆n i
RA
where
ku RA is rezistenca
RA është the resistance of the
e elektrodës supply system is normally earthed at a pint outside the influence area of the
mënyrë impedanca e lakut të gabimit të tokës kryesisht konsiston në dy elektroda
installation earth electrode, but need not be so. The impedance of the earth-fault
të tokëzimit. (domethënë elektrodat e burimit dhe instalimit) në seri, kështu që
contact
së tokëzimitearth
installation në instalim
electrode loop therefore consists mainly in the two earth electrodes (i.e. the source and
madhësia e rrymës së prishjes në tokë është në përgjithësi shumë e vogël për F7
installation electrodes) in series, so that the magnitude of the earth fault current is
operimin e releve mbirrymore ose siguresave pra është thelbësore përdorimi i
generally too small to operate overcurrent relay or fuses, and the use of a residual
pajisjes që operon rrymën e mbetjes.
current operated device is essential.
Ky parim i mbrojtjes është gjithashtu i vlefshëm nëse përdoret vetëm një elektrodë
This principle of protection is also valid if one common earth electrode only is used,
e përbashkët e tokëzimit, sidomos në rastin e nënstacionit të tipit të konsumit
notably in the case of a consumer-type substation within the installation
brenda zonës së instalimit ku kufizimi i hapësirës mund të ngarkojë përshtatjen 3.2
area,Automatic
where
e një di
space limitation may impose the adoption of a TN system earthing, but where all
sistemi të tokëzimit TN por ku nuk mund të përmbushen të gjitha kushtet e tjera të
other conditions required by the TN system cannot be fulfilled. Principle
nevojshme që kërkohen disconnection
Automatic nga sistemi TN. for TT system is
Protection by automatic disconnection of he supply used in TT system is by RCD of
Mbrojtja ngaachieved by RCD having
shkyçja automatike të përdorurofnë sistemin TTInnga
a sensitivity
e furnizimit thisRCD
system
me all
F7exposed-
50 installation must be connec
sensitivity: I ∆n i 50
ndjeshmëri: I iRA where RA is the resistance of the supply system is normally
∆n R
where A installation earth electrode
ku loop therefore consists ma
R is the installation
resistance of earth
the earthelectrode
electrode for the
RAA është rezistenca e elektrodës së tokëzimit për instalim installation
installation electrodes) in s
IIΔ∆nn është
is the shkalla
rated residual operating
e operimit current
të rrymës of the të
së mbetur RCDRCD generally too small to oper
For furnizime
Për temporarytësupplies (to work
përkohshme (përsites, …) eand
pozitën agricultural
punës,…) dhe and horticultural
ambientet me premises,
përdorim
current operated device is
the valuedhe
bujqësor of 50 V is replaced
ortikulturor, vlerabyprej
25 50V
V. është zëvendësuar nga 25V.
This principle of protection
Example (see
Shembull (shihFig.
Fig.F9F9)) notably in the case of a con
bc Rezistenca
The resistance of the earth
e elektrodës electrodepër
së tokëzimit of substation 10 Ωspace
neutralRnRisn është
nënstacionneutral . 10 Ωlimitation
. may impos
c The resistance of the earth electrode of the installation
b Rezistenca e elektrodës së tokëzimit për instalim RA është R A 20 Ω.
is 20 Ω . other conditions required b
bc Rryma
The earth-fault
e prishjesloop tokë Id I=d 7.7
në current = 7.7A.A. Protection by automatic dis
bc Tensioni
The faulti voltage
prishjesUU t= I x RA A= =154
f =dId x R 154VVand
dhetherefore
për këtëdangerous, but
arsye i rrezikshëm, por 50
IIΔ∆nn == 50/20
50/20 == 2.5
2.5 AA në
so mënyrë
that a standard 300 mA prej
që një standard RCD300mAwill operate
RCD in doabout 30 ms I ∆n i
sensitivity:
të operojë RA
(see 30ms
rreth Fig. F10 ) withoutkohore
pa vonesë intentional time delaydhe
të qëllimshme anddo
willtëclear the faultprishjen
përmirësojë where akur fault
një
voltage iexceeding appears on përçuese
an exposed-conductive-part. where
tension prishjes kalon pjesën të ekspozuar.
RA is the resistance of the
I∆n is the rated residual op
For temporary supplies (to
the value of 50 V is replace
Uo(1) (V) T (s)
Uo(1) (V) T (s)
50 < Uo i 120 0.3 Example (see Fig. F9 )
50 < Uo y 120 0.3
120 < Uo i 230 0.2 c The resistance of the ear
120 < Uo y 230 0.2
230 < Uo i 400
230 < Uo y 400
0.07
0.07
c The resistance of the ear
Uo > 400
Uo > 400
0.04
0.04 c The earth-fault loop curre
(1) Uo is the nominal phase to earth voltage c The fault voltage Ut = Id x
(1) Uo është tensioni nominal për tension të tokëzimit
I∆n = 50/20 = 2.5 A so that
Fig. F10 : Maximum disconnecting time for AC final circuits not exceeding 32 A (see Fig. F10 ) without inte
Fig. F10 : Koha maksimale e shkyçjes së qarkut përfundimtar AC ku nuk kalon 32A.
voltage exceeding appears
1
1 Specified
Koha maximum
maksimale disconnection
e përcaktuar time
për shkyçje
2
23 The tripping times of RCDs are generally lower than those required in the majority of
3 Koha
nationale shkyçës
standards; së RCD-ve është
this feature në përgjithësi
facilities their usemë and e ulët se the
allows ajo adoption
që kërkohet of annga
N Uo(1) (
N shumica
effective ediscriminative
standardeve protection.
kombëtare; ky tipar lehtëson përdorimin e tyre dhe e lejon
PE 50 < U
PE miratimin e një mbrojtjeje efektive.
The IEC 60364-4-41 specifies the maximum operating time of protective devices 120 <
The
usedIEC in TT60364-4-41specifikon
system for the protection kohënagainst
maksimale të operimit
indirect contact:për pajisjet mbrojtëse 230 <
që përdorin
c For sistemin
all final circuitsTT për
with a mbrojtjen nganot
rated current kontakti indirekt:
exceeding 32 A, the maximum Uo > 4
bdisconnecting
Për të gjitha qarqettime will përfundimtare
not exceed the mevalues
një rrymë e cila in
indicated nuk e kalon
Figure F10vlerën 32A, (1) Uo
koha
c Formaksimale e shkyçjes
all other circuits, nuk do të disconnecting
the maximum kalojë vlerat e timetreguara Figurën
në to
is fixed 1s. This F10limit
benables
Për të gjitha qarqet tjera
discrimination koha maksimale
between RCDs whenshkyçëseinstalled është fikse, përcircuits.
on distribution një
Fig.sekond. Ky
F10 : Maximum disconnec
Rn = 10 Ω RA = 20 Ω kufizim
Rn = 10 Ω RA = 20 Ω RCD ismundëson
a general term dallimin ndërmjet
for all devicesRCD kur instalohen
operating në qarqe shpërndarëse.
on the residual-current principle.
RCD
RCCB është një term
(Residual i përgjithshëm
Current për të gjitha
Circuit-Breaker) pajisjet
as defined in që
IECoperojnë me parimin
61008 series is a e
U
Uf f rrymës së mbetur.
Substation Installation specific class of RCD. 1 Specified maximum
Elektroda
earth Instalimi
earth RCCB
Type G(Tensioni
(general)i Mbetur
and typenëSndërprerës
(Selective) qarku)
of IEC siç është
61008 përcaktuar
have 2 a tripping nëtime/current
IEC 61008,
3 The tripping times of RCDs
e tokëzimit
electrode
i elektrodës
electrode seria është klasë speciale e RCD.
characteristics as shown in Figure F11 next page. These characteristics allow a certain
të nënstacionit së tokëzimit N national standards; this fea
Tipi G (përgjithshëm)
degree of selective trippingdhe tipibetween
S (selektiv) të IEC 61008
the several ka karakteristikat
combination e kohës/
PE of ratingseffective
and types, as
discriminative pro
Fig. F9 : Automatic disconnection of supply for TT system rrymë
showntëlater shkyçjes si në fig E11
in sub-clause në faqen
4.3. Type tjetër.RCD
industrial Këto according
karakteristika lejojnë
to IEC një
60947-2
Fig. F9 : Shkyçja automatike e furnizimit për sistemin TT. The IEC 60364-4-41 speci
shkallë
providetëmore caktuar të shkyçjes
possibilities selektive ndërmjet
of discrimination due todisatheirkombinimeve të llojeve dhe
flexibility of time-delaying.
used in TT system for the p
vlerësimeve që do të tregohet më vonë në pjesën 4.3. Lloji industrial i RCD sipas
IEC 60947-2 jep më shumë mundësi të dallimit për shkak të fleksibilitetit c For all final
të tyre për circuits with a
kohë të vonesës. disconnecting time will not
c For all other circuits, the
enables discrimination betw
Rn = 10 Ω RA = 20 Ω
RCD is a general term for a
Schneider Electric - Electrical installation guide 2005 Uf RCCB (Residual Current C
Substation Installation specific class of RCD.
F -- Protection
Mbrojtja nga goditja e rrymës
F against electric shock
F - Protection against electric shock 3 Protection
3 Protection against
Protection against indirect
against indirect
indirect
FF -- Protection
3
Protection against
against electric
electric shock
shock x I∆n 1 2 5 >5
contact
contact
Domestic Instantaneous 0.3 0.15 0.04 0.04
contact Industrial
Type S
Instantaneous
0.5
0.3
0.2
0.15
0.15
0.04
0.15
0.04
Time-delay (0.06) 0.5 0.2 0.15 0.15
Time-delay (other) According to manufacturer
F8
Fig. F11 : Maximum operating time of RCD’s
x IIΔn
x 11 22 55 >> 55
∆n
x I∆n
Shtëpiakë
Domestic E menjëhershme 0.3
Instantaneous 1
0.3 2
0.15
0.15 5
0.04
0.04 >5
0.04
0.04
x II∆∆nn
xDomestic 1
10.3 2
20.15 5
50.04 > 55
>0.04
Lloji S Instantaneous
Type0.5S 0.2
0.5 0.15
0.2 0.15
0.15 0.15
Domestic Instantaneous 0.3 0.15 0.04 0.04
3.3 Automatic disconnection for TN systems
Domestic
Industrial
Instantaneous
Type S
E menjëhershme
Instantaneous
Type
Type SS
0.3
0.5
0.3
0.5
0.5
0.15
0.2
0.15
0.2
0.2
0.04
0.15
0.04
0.15
0.15
0.04
0.15
0.04
0.04
0.15
0.15
Industrialkohore
Vonesa Instantaneous
(0.06) (0.06) 0.5
Time-delay 0.3
0.5 0.15
0.2
0.2 0.04
0.15
0.15 0.04
0.15
0.15
Industrial
Industrial Instantaneous
Instantaneous 0.3 0.15 0.04 0.04
Principle Vonesa kohore Time-delay (0.06) 0.3
(tjetër) (other) 0.15
0.5 prodhuesit
Sipas 0.2 0.04
0.15 0.04
0.15
The automatic disconnection for TN system is Time-delay
Time-delay
Time-delay (0.06)
(0.06)
According
0.5
0.5
to manufacturer
0.2
0.2 0.15
0.15 0.15
0.15
Time-delay (other) According to manufacturer
F8 achieved by overcurrent protective device or In this system all exposed and (other)
Time-delay
Time-delay extraneous-conductive-parts
(other) According
According to of the installation are
to manufacturer
manufacturer
F8 Residual Current Devices connected
Fig. F11 : Kohadirectly to theeearthed
maksimale operimit point
të RCDof(nëthesekonda)
power supply by protective conductors.
F8
F8 Fig. F11 : Maximum operating time of RCD’s
Fig.
As F11 : Maximum operating time of RCD’s
Fig.noted
Fig. F11
in Chapter
F11 :: Maximum
Maximum E Sub-clause
operating
operating time of
time
2.2, the way in which this direct connection is
of RCD’s
RCD’s
carried out depends on whether the TN-C, TN-S, or TN-C-S method of implementing
3.3
the TNShkyçja automatike
principle is used. In figure F12 thepër sistemin
method TN in which the
TN-C is shown,
neutral conductor acts as both the Protective-Earth and Neutral (PEN) conductor. In
3.3
all TN Automatic
Parimi disconnection
systems, any insulation forin TN
fault to earth results systems
a phase to neutral short-circuit.
3.3
3.3
High
Automatic
Automatic
fault
disconnection
current levels disconnection
allow to use overcurrentfor
for TN
TN
protection
systems
systems
but can give rise to touch
Në këtë sistem të gjitha pjesët përçuese të ekspozuara dhe të palidhura të instalimit
Principle
voltages exceeding 50% of the phase to neutral voltage at the fault position during
F8 The automatic
Shkyçja
The automatic
disconnection
automatike for TN
për sistemin
disconnection TN system
for TN arrihet is
system Principle
janë të lidhura direkt metime.
pikën e tokëzuar të furnizimit me energji elektrike përmes
achieved by overcurrent protective
The pajisjet
The automatic
automatic device oris
disconnection
disconnection for TN
for TN system
system is Principle
the
In short
Principle
this disconnection
system all exposed and extraneous-conductive-parts of the installation are
nga
achieved
Residual bymbrojtëse mbirrymore
overcurrent protective ose RCD
device oris In this
connected system përçuesve
directly all exposed mbrojtës.
todistribution
the earthed and extraneous-conductive-parts
point of earth the power supplyare ofnormally
by the installation
protective are
conductors.
achieved Current
achieved by Devicesprotective
by overcurrent
overcurrent protective device
device or
or InIn
Siç
practice
In this
this
connectedështë system
system for all
theksuar
directly
utility
all exposed
exposed
në
to kapitullin
the earthed
network,
and extraneous-conductive-parts
and extraneous-conductive-parts
E të
point nën-pjesës
of the
electrodes
power 1.2, mënyra
supply
of
of
bynë the
thetë
installed
installation
installation
cilën
protective kjo are
are
lidhje
conductors.
at
Residual Current Devices Asregular
connected
noted intervals
in directly
Chapter alongto E the theearthed
Sub-clause protective
earthed point
2.2, conductor
of
the the
way power(PE
in which or PEN)
supply this byofprotective
theconnection
protective
direct network, while
conductors.
is
Residual Current
Residual Current Devices
Devices connected
direkte kryhet directly
varet to nëse the është to point
përdorur of the
metoda power TN-C, supply TN-S, by oseservice
TN-C-S conductors.
metoda
As noted
the
carried consumeroutin Chapter
is often E required
Sub-clause 2.2,
install thean way
earthinelectrode
which thisatmethod
direct
the connection entrance.is
e
AsAsimplementimit
noted
noted independs
in Chapter
Chapter të parimiton
E
whether
E Sub-clause
Sub-clauseTN. Në the fig
2.2,
TN-C,
2.2, F12 theështë
the
TN-S,
way in
way in orwhich
paraqitur
which
TN-C-S this
metoda
this directTN-,
direct
of në
implementing
connection
connection të cilënis
is
carried
the
On TN
large out
principle depends
installations is used. on whether
In
additional figure theF12
earth TN-C,
the TN-S,
method
electrodes or
TN-C
dispersed TN-C-S is method
shown,
around intheof implementing
which
premisesthe are
carried out
përçuesi
carried out depends
neutral
depends vepron onon whether
whether
edhe si the TN-C,
përçues
the TN-C, TN-S, or
mbrojtës
TN-S, or
dhe TN-C-S
TN-C-Sneutral method
(PEN).
method ofNë
of implementing
të gjitha
implementing
the
neutral
often TNprovided,
principleinisacts
conductor used.
order as to Inboth
figure
reduce thenë F12
the the method
Protective-Earth
touch voltage TN-C
and
asnëmuchis shown,
Neutral as (PEN)in which
possible. the
conductor.
In high-riseIn
the TN
sistemet
the TN principle
principle
TN, çdo isgabim
is used.
used. i In
In figure
izolimit
figure F12
F12 the method
tokëzim
the method
rezulton TN-C
TN-C is
fazë
is shown,
shown,deri tein lidhja
in which
which ethe
shkurtër
the
neutral
all TN
apartment conductor
systems, blocks, any acts
all as bothfault
insulation
extraneous theconductive
Protective-Earth
to earth results
parts in
are and a Neutral
phase
connected to (PEN)
neutral
to the conductor.
short-circuit.
protective In
eneutral conductor acts as both the Protective-Earth and Neutral (PEN) conductor. In
allneutrit.
neutral
High TNfault
conductor
Niveletany
conductor
systems, current
at each
eacts
larta
levels
level.
as
insulationtëboth
allow
In
rrymës
order to
thesë
fault
use
to
prishjes
Protective-Earth
to earthadequate
overcurrent
ensure
lejojnëin
results and
protection
që të
a phase përdoret
Neutral
protection, but
(PEN)
tocan mbrojtja
neutral
the give
conductor.nga In
short-circuit.
rise
earth-fault to touch
all TN
mbirryma
all TN systems,
systems, por mund any insulation
any insulation
të rrisin fault to
tensionin
fault to earth
earth results
prekës results
duke in aa phase
tejkaluar
in phase 50% to neutral
to neutral
të fazës short-circuit.
së tensionit
short-circuit.
High
voltages faultexceeding
current levels 50%eallow of theto use overcurrent protection butfaultcan position
give riseduring to touch
current
High
të
High neutritfaultnë
fault current
pozicionin
current levels
levels allow
prishjes
allow tophase
use
gjatë tokohës
neutral
overcurrent sëvoltage
protection
shkurtër attëthebut can give
shkyçjes. give riserise to to touch
touch
voltages
the short exceeding
disconnection 50%time. of thetophase use overcurrent
to neutral protection
voltage at thebut can
fault position during
voltages
voltages
Në exceeding
exceeding 50%
50% of
of the
the phase
phase to
to neutral
neutral voltage
voltage at
at the
the fault
fault position
position during
during
the praktikë për Uo
Uo disconnection
short rrjetin shpërndarës time. të shërbimeve, elektrodat e tokëzimit normalisht
In I dpractice
the short
=short or 0.8utilityudistribution
disconnection
for Iinterval
a wheretime.të rregullt network, earth electrodes are normally
the
janë
In practicetë disconnection
Zsinstaluara for utility Zcnëdistribution time.
network, përgjatë përçuesit mbrojtës
earth electrodes areofnormally (PEinstalled
ose PEN)
installed
at
at
regular
In
të practice
rrjetit, intervals
ndërsafor utilityalong
konsumatori the
distribution protective
shpeshnetwork, conductor
është earth
I (PE ortëPEN)
electrodes
detyruar are
instalojë the
normally
një network,
installed
elektrodë while
tëat
Inc Uo practice
regular = nominal for utility
intervals along
phase distribution
theneutral
to protective network,
voltage earth electrodes
conductor (PE or PEN) areof normally
the installed
network, while at
the
tokëzimit consumer
regular intervals intervals
në is
hyrje often
along
të required
the protective
shërbimit. to install
protective conductor an
conductor (PEearth electrode
(PE or or PEN)
PEN) of at the
of the service
the network, entrance.
network, while while
regular
the consumer along
is often the
required to install an equal earth to electrode
c
the Zslarge= earth-fault
consumer ismëdha current
often required loop impedance,
to the sumat ofthe theservice
impedances entrance. ofare
the
On
the
Në consumer
On instalimet
source, large
installations
the live eis
installations
often
phase
additional
required
elektrodat
conductors
additional
to einstall
earth
install
earth totokëzimit
the
an earth
electrodes
an
fault
electrodes
earth
shtesë
position,
electrode
dispersed
electrode
dispersed shpërndahen
the
at the
around
at the
protective
around
service
the premises
service
nëpër
the
entrance.
entrance.
hapësirat
conductors
premises e
are
often
On large
dhëna, provided,
large installations
nëfault mënyrë in order
që additional
të to
additional reduce
zvogëlohet the
earth touch
electrodes
tensioni voltage
prekës as
dispersed much
sa much
më shumë as
aroundqë possible. In
thetëpremises
premises
jetë high-rise
e are
mundur.
Onfrom
often the installations
provided, position
in order back to to
reduce the earthsource
the electrodes
touch voltage dispersedas around
as the
possible. In are
high-rise
apartment
often
Në provided,
blloqet blocks,
e apartamenteve all extraneous
in order
order to reduce
reduce
të larta, conductive
thepjesët touchpërçuese parts are
voltage as tëconnected
much
palidhura to
as possible. thetëprotective
possible.
janë In high-rise
high-rise
lidhura me
often
c Zc =provided,
apartment the blocks, in
faulty-circuit all extraneous to
loop impedance the
conductive touch (see voltage
parts are
“conventional as much
connected as
method” to the In
protective
Sub-clause 6.2)
conductor
apartment at
përçuesin each level.
blocks,
mbrojtës allnë çdo In order
extraneous nivel. to
Për ensure
conductivetë adequate
siguruar parts areprotection,
mbrojtjen connected
e duhur the earth-fault
torryma
the protective
protective
e prishjes së
apartment
conductor blocks,
at each all
level. extraneous
In order conductive
to ensure parts
adequate are connected
protection, to
the the
earth-fault
current
Note:
conductor
tokëzimit The at path
at each throughlevel. earth In order
order electrodes
to ensure
ensure back to the source
adequate protection, will have (generally)
the earth-fault
earth-fault
conductor
current each level. In to adequate protection, the
much
current
current higher impedance values than those listed above, and need not be considered.
Uo Uo
cI dId= =Uo theorfault 0.8 currentUo u duhet I a where të jetë më e lartë ose e barabartë me Ia, ku:
I d = Uo Zs
Uo or 0.8 Uo Uo u I a where
Zc
cI
b UoIdI
d a
==
Uo = = Zs
= current
or
or 0.8
0.8
tensioni Zc equalZc
me uu IIto
fazë aa the
where
where value required to operate the protective device in the time
c specified Zsnominal
Zs phase
Zc tonominale
neutral voltage të neutrit
bc
cc Uo Uo
Id
Zs = = nominal
rryma e phase
prishjes to neutral voltage
c Uo===earth-fault
nominal phase
nominal current
phase loop
to neutral
to neutral impedance,
voltage equal to the sum of the impedances of the
voltage
bc IZs
Example
source, a == the(see
earth-fault
rryma live Fig.
e barabartë
phase F12conductors
current ) me
loopvlerën impedance,
toethe kërkuar equal
fault to thethe
të operimit
position, sum of the impedances
tëprotective
pajisjes mbrojtëse
conductors nëof the
c Zs Zs
csource, == earth-fault
earth-fault current
current loop impedance,
loop impedance, equal
equal to the
to the sum sum of the
of the impedances
impedances of the
kohën
from thee the live
caktuar.
fault positionphaseback conductors
230 to the source to the fault position, the protective conductorsof the
source,
source,
The fault the
the live
live
voltage phase
phase Uf = conductors
conductors = 115 V to
to and the
the isfault
fault position,
position,
hazardous; the
the protective
protective conductors
conductors
bfrom Zs = the fault
impedanca position e lakut back to the source
A B c from
from Zc the
the the fault
faultfaulty-circuit
position
position back
back 2 tëto
loop torrymës
impedance
the source
the
së prishjes
source së tokëzimitmethod”
(see “conventional e barabartë me shumën
Sub-clause 6.2)
1 c impedancave
eThe Zc = the faulty-circuit të burimit, loop impedance
përçuesit në (see “conventional
kontakt fazor në vendin method” e Sub-clause
prishjes, përçuesit 6.2)
2 c c Zc
Note: Zcfault
==Thetheloop
the path impedance
faulty-circuit
throughloop
faulty-circuit loop
earth Zs=Z AB + ZBC (see
impedance
electrodes
impedance +
(seeZDE“conventional
back + Zthe
“conventional
to EN source+ ZNA. method”
method” Sub-clause
will haveSub-clause(generally)6.2) 6.2)
mbrojtës
Note: The nga path vendi through i prishjes earth te burimi. back to the source will have (generally)
electrodes
3 much
If
Note:ZBC higher
and
The Zpath
DEimpedance
are throughpredominant, valueselectrodes
earth than
then: thoseback listedtoabove,the and need
source will havenot be considered.
(generally)
Note:
b Zc =higher The
impedancapath through e lakutvalues earth
të qarkut electrodes të prishjes back to the
(shihabove, metodën source will
andkonvencionalehave (generally)
në nën-
cmuch impedance than those listed need not be considered.
F
E
PEN much
much Id =higherthe fault
higher
L fault
current values
impedance
impedance values than than those those listed listed above,
above, and and needneed not not be be considered.
considered.
N pjesën
cZsId==2ρ 6.2
the 6.2)64 . current
3 m Ω , so that
NS160 cc IIId
c ad === the
current
the =
faultequal
fault current
current to the value required to operate the protective device in the time
c Ia = current
Shënim: SRruga equal nëpër to të thecilën value kalojnë
required elektrodat
to operate e tokëzimitthe protectivederi te device burimi do in thetë këtë
time
35 mm2 specified
c IIaa == current
current equal equal to to the the value value required required to operate operate the the protective
protective device device in in the timetime
c(në
specifiedpërgjithësi) vlera shumë më të larta tëtoimpedancës se ato të listuara më the sipër dhe
specified 230
nukI
Example
specified
d = duhet (see
=
të 3,576 Fig.AF12
merren ( ≈ ) In based on a NS 160 circuit-breaker).
22
parasysh..
A B 50 m Example 64.3 (see Fig. F12 )
351mm2 Example (see
Example (see Fig. Fig. F12 F12 230 ))
Shembull
The
The “instantaneous”
fault (shih Fig.
voltage F12)
Uf =magnetic tripVunit andadjustment of the circuit-breaker is many time
A D BC 2 230 = 115 is hazardous;
The
less fault voltage
thanprishjesthis short-circuit Uf = 2302
230 = 115 so
value, V and that is hazardous;
positive operation in the shortest possible
A B 13 The
tensioni
The fault voltage
fault voltage Uf =
Uf = 2 Zs=Z = 115
= 115 V+ and V and dhe is hazardous;
është i rrezikshëm;
A F
A BB PEN
21 The
timefault loop impedance
is assured. 22 Zs=ZAB ZBC is +Z hazardous;
DE + ZEN + ZNA.
E 11
IfThe fault
ZBCfault and loop
ZDE impedance
are predominant, AB
then:+ Z BC + Z DE + Z EN + Z NA .
N 32 Impedanca
The
The
Note: fault
Some loop
loop eauthorities
lakut
impedance
impedance të e qarkut base Zs=Z
Zs=Z të
such AB
AB prishjes
++calculations
ZZBC BC + +Z Zs=Z
ZDEDE + +ab
on ZZEN +the
EN Z++bc + .Z
ZZNA . de + Zen
assumption
NA that+ Zana .
voltage
F NSX160
2
Uf 23
PEN If
If
ZBC and
Z and
ZDE
Z
are predominant,
janë mbizotërues,
then:
atëherë:
F 35 mm 2 E 3
3PEN drop bc
If ZBC andBC of 20% de occursare
L ZDE are predominant, then:
DE predominant,
in the part of then:
the impedance loop BANE.
N FF Zs = 2ρ L = 64.3 mΩ , so that
E PEN
NS160
PEN
N E This
Zs = method,
2 ρ L = 64which
S .3 mΩis, recommended so that is explained in chapter F sub-clause 6.2
N E NS160 L
N 35 mm2 50 m
NS160
NS160
Zs == 22ρρ S == 64
Zs
“conventional ..33 m
64method” mΩ Ω,,,so sokështu
and that
thatin this që example will give an estimated fault current of
35 mm22 35 mm2 230 S
S
35 mm
35 mm2 I d = 230 = 3,576 A (≈ 22 In based on a NS 160 circuit-breaker).
Fig. F12 : Automatic disconnection D in TN system C50 m 2 I d = 64.3 230 230 = 3,576= A (≈ 22AI(n(≈≈based n).on
22Ibazuar a NS në 160 NSX160 circuit-breaker).
ndërprerësit e qarkut).
IIIdd=
50 m 230 3,576 22 IInn based 18
35 mm
50 m m 2
d == 64.3
64.3 x10 3,576
== 3,576 -3 AA ((≈≈ 22 based on aa NS
on NS 160 160 circuit-breaker).
circuit-breaker).
50
35 mm The “instantaneous”
64.3
64.3 magnetic trip unit adjustment of the circuit-breaker is many time
D C35 The than “instantaneous” magnetic trip
D C
35 mmmm22 Rregullimi
less
The “instantaneous”
i “menjëhershëm”
this
“instantaneous” short-circuit magnetic value, tripsounit
i rrjedhës thatadjustment
unit
së njësisëoperation
positive
adjustment
of the circuit-breaker
magnetike
of the in në
the circuit-breaker
circuit-breaker shortestis
thendërprerësin many
ispossible
many time
time
e qarkut
time
D C The
less
është than
shumë this herë short-circuit magnetic
më i vogël value, trip unit
so that
se vlera adjustment
positivetëoperation
e qarkut of
lidhjes sëinshkurtër, the shortest is
kështu many
possible
që operimi
D CUf time
Schneider less than is
Electric assured.
- Electrical
than this installation
this short-circuit
short-circuit value, guide 2005
value, so so that that positive
positive operation
operation in in the
the shortest
shortest possiblepossible
less
time is në
pozitiv assured.
kohën më të shkurtër të mundshme është i sigurt.
Note:
time is
time isSome
assured.
assured. authorities base such calculations on the assumption that a voltage
Uf Note:ofSome authorities base
Uf Shënim:
drop
Note: Some 20% Disa occurs
Some authorities autoritete
authorities in the base partsuch
bazojnë of the
such
calculations
llogaritjet
impedance
calculations e tyre on
on në
loop the
the
assumption
supozimin
BANE.
assumption se një thatrënie
a voltage
that aa voltage e tensionit
voltage
Uf
Note:
drop20% of 20% occurs in the base part suchof the calculations
impedance on loopthe assumption
BANE. that
U f prej
drop
This of
method,20% ndodh occurs
which në pjesën in
is the
recommended e qarkut
part of the me impedancë
impedance
is explained loop
in BANE. BANE.
chapter F sub-clause 6.2
drop of 20% occurs in the part of the impedance loop BANE.
Fig. F12 : Automatic disconnection in TN system Thismetodë
“conventional
Kjo method,e which method”
rekomanduar, is recommended
and inështë this example is explained
shpjeguar willnëgive inan
kapitullin chapter
estimated F sub-clause
F nën-pjesa fault current
6.2 6.2 6.2 of
“metoda
This method,
This method, which which is recommended
is recommended is explained
is explained in chapter
in chapter FF sub-clause
sub-clause 6.2
“conventional
konvencionale” method” and in this example will give an estimated fault current of
“conventional
“conventional 3dhe në and
method” këtëin
and inshembull
this example
example do tëwill jepet
will give rryma e përafruar
an estimated
estimated faulte prishjes
current of of
Fig. F12 : Automatic disconnection in TN system 230 x 0.8 x 10method” 3 = 2,816 A (≈ 18 In).
this give an fault current
Fig. F12 : Automatic disconnection in TN system 230 x 0.8 x 10 3
Fig. F12
F12 :: Automatic
Automatic disconnection
disconnection in
in TN
TN system
system 230 xx 0.8
230 64.3
0.8 xx 10 10 = 2,816 A ((≈≈ 18
3 18 IIn). n).
Fig. 64.3 2,816 A
== 2,816 A ((≈≈ 18 18 IIn). n).
64.3
64.3
Schneider
Schneider Electric
Electric -- Udhëzuesi i Instalimeve
Electrical installation Elektrike
guide 2005
3 Mbrojtja3nga kontakti against
Protection indirektindirect
F - Protection
F - Protection againstagainst
electricelectric
shock shock
3 Protection against indirect
contact
contact
Koha maksimale e përcaktuar për shkyçje

3 Protection against
Specified
Specified
IEC 60364-4-41 përcakton
maximum indirect
maximum
kohën maksimale
disconnection
disconnection time time
të operimit të pajisjeve mbrojtëse që
Thepër The IEC nga
IECmbrojtje 60364-4-41
60364-4-41 specifiesspecifies the maximum
the maximum operating
operating time of time of protective
protective device
contact
përdorin sistemin TN kontakti indirekt:
used
b Për të gjitha qarqet inused in TNme
TN system
përfundimtare system
forvlera for
të the
the protectionprotection
rrymës që nukagainst
against indirect
e indirect
kalojnëcontact:contact:
32A, koha
c For all final circuits with a rated current not exceeding 32 A, the maxim
maksimale e shkyçjes c Fornuk all do
final
t’i circuits with aerated
kalojë vlerat treguaracurrent not exceeding
në Figure F13 32 A, the maximum
b Për të gjitha qarqet disconnecting
disconnecting
tjera, koha time willtime
maksimale notewill not exceed
exceed
shkyçjes theështëthe
values values
deri indicated
indicated
fikse 5s.inKyFigurein Figure
F13 F13
c For c
all For
other all other
circuits, circuits,
the the
maximum maximum disconnecting
disconnecting
kufizim mundëson dallimin ndërmjet pajisjeve mbrojtëse të instaluara në qarqet time is time
fixed is
to fixed to 5s.
5s. This T
limit
shpërndarëse. enablesenables discrimination
discrimination between between protective
protective devicesdevices
installedinstalled on distributio
on distribution circu
Shënim: PërdorimiNote: i RCD-veNote:
The use The
është use
of iRCDs ofmay
nevojshëmRCDs benëmay be necessary
necessary
sistemet eon on TN-earthed
TN-earthed
tokëzuara TN.systems. systems. Use
Use of RCD
SpecifiedPërdorimi
maximum disconnection
i RCD-veTN-C-S TN-C-S
systems
në sistemet time
systems
means
TN-C-S means
that thethat
nënkupton që the protective
protective
përçuesiconductorconductor
mbrojtës dhetheand
and the neutral
neutral conductorco
përçuesi neutral musttë
duhet must
(evidently)
ndahen (evidently)
bepjesën
në beeseparated
separated upstream
sipërme upstream of
of the RCD.
(upstream) të the RCD.
This
RCD. This separation
separation
Kjo is commonis c
The IEC 60364-4-41 specifies the maximum operating time of protective devices
ndarje bëhet made atmade at
the service the service
entrance. entrance.
used in TN system for thezakonisht
protectionnë hyrje
against të qarkut.
indirect contact:
c For all final circuits with a rated current not exceeding 32 A, the maximum
disconnecting time will not exceed the values indicated in Figure F13
c For all other circuits, the maximum Uo(1)disconnecting
(V) time is fixed
T (s) to 5s. This limit
enables discrimination between protective
50 < Uo y 120 devices installed Uo
Uo(1) (V)0.8on(1)distribution
(V) circuits
T (s) T (s) F9
50 < Uo i 120
i 120
50 < Uo systems. 0.8 on0.8
120 < Uo y on
Note: The use of RCDs may be necessary 230TN-earthed 0.4 Use of RCDs F9
230 < Uo y conductor
TN-C-S systems means that the protective 400 120and
< Uo0.2
the < Uo i 230
i 230
120 neutral 0.4
conductor 0.4
Uo > 400of the RCD.230
must (evidently) be separated upstream < Uo
This i 400
230
0.1 < Uo
separation i 400 0.2
is commonly 0.2
made at the service entrance. (1) Uo është tensioni Uo > 400Uo
nominal për>tension
400 të 0.1 0.1
tokëzimit (1) Uo is(1)
theUo is the nominal
nominal phase tophase to earth voltage
earth voltage
Fig. F13 : Koha maksimale e shkyçës për qarqet përfundimtare AC që nuk e kalojnë vlerën e
rrymës 32A Fig. F13Fig. F13 : Maximum
: Maximum disconnecting
disconnecting timefinal
time for AC for AC finalnot
circuits circuits not exceeding
exceeding 32 A 32 A
Uo(1) (V) T (s)

Nëse mbrojtja sigurohet nga ndërprerësi Mbrojtja 50 <me Uo ianë
120 të ndërprerësit 0.8 të qarkut (Shih Fig. F14)
If the protection to beisprovided
to be provided byrrjedhëse
a120
circuit ProtectionProtection by by means
means of circuit-breaker
of circuit-breaker (see Fig. (see
F14 Fig.
) F14 )
i qarkut ajo ështëIf ethe protection
mjaftueshme ispër byNjësia
a circuit < Uo ei menjëhershme
230 e ndërprerësit të qarkut do të eliminojë lidhjen e
0.4
breaker,breaker,
it is
të verifikuar se rryma e prishjes do të it is
sufficient sufficient
to to
verify verify
that thethat
shkurtërthe
fault me
230fault
tokën
< Uo iThe
në
400 më The instantaneous
instantaneous
pak se 0.1
0.2 trip unit
sekondë. trip
of unit
a of
circuit a circuit
breaker breaker
will will
eliminate eliminate
a a short-circu
short-circuit to ea
current > 400 less less
than 0.1than 0.1 second.
second.
tejkalojë nivelin ecurrent
vendosjes sëwill
will always always
rrymës exceed sëexceed theSicurrent-setting
the current-setting
pasojë, Uoshkyçja automatike brenda 0.1 kohës maksimale të lejueshme gjithmonë
menjëhershme ose oflevel
levelvonesës ofsëthe
the instantaneousinstantaneous
shkurtër or short-time
or short-timedo tëdelay delay
jetë(1)e Uo Innominal
is the
garantuar, Inphase
pasi consequence,
consequence,
që to automatic
gjithaearth eautomatic
llojetvoltage disconnection
disconnection
njësive rrjedhëse, within within
the
magnetike the maximum
maximum
ose allowableallowable
time w
trippingtripping
unit
kohore të njësisë shkyçëse (Im). ( I unit
m) ( I m) elektronike, të always
menjëhershme always
be osebepak
assured, assured,
since
të since
all
vonuaratypes alloftypes
janë trip
të of trip
unit, unit, magnetic
magnetic
përshtatshme : or
Ia = Im. or electronic,
electronic, ins
instantane
Toleranca
Fig. F13 : Maximum maksimale
disconnecting or
timeefor or
ACslightly
slightly retarded,
autorizuar retarded,
nga are
final circuits notsuitable:
standardi
exceeding Ia32
are përkatës,
suitable:
=A Im.Imegjithatë,
= Im.
aThe Thegjithmonë
maximum maximum
tolerancetolerance autho
authorised b
duhet të merret nërelevant relevant
standard,
konsideratë. standard,
however, however, must always
must always be taken beintotaken into consideration.
consideration. It
It is suffic
Uo UoUo Uo
Kjo është e mjaftueshme,therefore pra thethat
rryma the
e prishjes fault current or 0.8 or 0.8 determined
përcaktohet by calculation (
If the protection is to be provided by a circuit Protection by means oftherefore that
circuit-breaker fault current
(see Fig. Zs F14 ) Zs Zc
determined
Zc
by calculation (or estim
nga llogaritja
trip unit(ose vlerësohet
of aon site)on në vend)
besite) be
greater të jetë
willgreater
than më
thethan e
a themadhe setrip-setting
instantaneous
instantaneous rryma rrjedhëse
incurrent,ecurrent,
trip-setting or than or
thethan
veryths
breaker, it is sufficient to verify that the fault The instantaneous circuit breaker eliminate short-circuit to earth
less than 0.1menjëhershme,
second. ose e nivelit
time time
trippingshumë
trippingmëthreshold
threshold tëlevel,
shkurtër
to bekohor
level, to
sure të
be
of shkyçjes,
sure of
tripping të jetë
tripping
within I sigurt
within
the the
permittedpermitted
time tim
limit
current will always exceed the current-setting për shkyçjen brenda afatit kohor të lejuar.
level of theIa mund të përcaktohet
instantaneous nga lakorja
or short-time delay e In consequence, automatic disconnection within the maximum allowable time will
Protection by ormeans of fuses
can Ibe Protection by means of fuses (see Fig. (seeF15 Fig.
) F15 )
(Im)
tripping unitperformancës sëIasiguresës.
a can beçdo
Në determined
determined from
rast, from
the
always bethe
fuse fuse sinceme
assured,
Mbrojtja all types
anë të of trip unit, magnetic
siguresave (shih electronic,
Fig. F15) instantaneous
mbrojtja nuk mund performance
performance
të arrihet curve.
nëse curve.
In any orIn
rezistenca any
case, case,
e protection
slightly protection
retarded, are suitable: The = IThe
Iavalue m. ofvalue
Thecurrentof current
maximum which assures
whichtolerance
assures the the correct
correct
authorised by the operation
operation of a fuse of can
a fuse
be can b
Vlera e rrymës e cila siguron funksionimin
ascertained from e saktë të siguresës mund
graph të përcaktohet
qarkut Zs ose Zccannot cannot be achieved
be achieved
e tejkalon vlerën if theimpedance
e ifcaktuar.
therelevant
loop loop impedance
standard, Zs
however, ascertained
Zsmust always befrom
taken into a
a current/time current/time
performance
consideration. performance
It is sufficient graph
for for the
the fuse fuse concern
concerned.
nga rryma/koha grafiku i performancës për siguresat në fjalë.
or Zc exceeds
or Zc exceeds a certaina certain
value value Uo The Uofault
Uo UoUo Uo
therefore that the fault
Rryma current The fault
e prishjes or 0.8 current siçcurrent
determined or 0.8byor
përcaktohet
Zs Zs Zc
0.8
as lart,
calculation
më as(or
determined
Zc duhet
determined
tëabove,
estimated
kaloj në above,
must
masë must
të largely
largely exceedexce
that
Zs Zc
madhethan
on site) be greater ate, the necessary
e nevojshme
instantaneous necessary
përtotë ensure to ensure
siguruar
trip-setting positive positive
operation
funksionimin
current, or than operation
of the
pozitiv
the very ofshort-
të fuse.theThe
siguresave.fuse. Thekëtë
condition
Në condition to obs
to observe
time tripping threshold level, to be sure of tripping within
Uo theUo permitted
Uo time limit.
Uo
tëtherefore
therefore
mënyrë kushti që duhet shiqohet < I aor<0.8 or 0.8
is that Iisështë
athat as si
as indicatedindicated in F15.
in Figure
në Figurën Figure
F15. F15.
Zs Zs Zc Zc
Ia can be determined from the fuse Protection by means of fuses (see Fig. F15 )
performance curve. In any case, protection The value of current which assures the correct operation of a fuse can be
cannot be achieved if the loop impedance Zs ascertained from a current/time performance graph for the fuse concerned.
t t
or Zc exceeds a certain valuet t Uo Uo t mustt largely exceed that
1: Shkyçja me kohëzgjatje The fault current or 0.8 as determined above,
të shkurtër 1: Instantaneous
1: Instantaneous trip tripZs Zc
necessary
2: delayedtodelayed
Short-time
2: Short-time
2: Shkyçja me kohëzgjatje
ensuretime
time positive operation of the fuse. The condition to observe
të menjëhershme Uo Uo
therefore is that I a < or 0.8 as indicated in Figure F15.
Zs Zc
tc = 0.4 s
1 tc = 0.4 stc = 0.4 s
t 1 t 1
2
1: Instantaneous trip 2 2
2: Short-time delayed time
I I
Im Uo/Zs I I Ia Uo/Zs I
Im Im Uo/Zs Uo/Zs Ia Uo/Zs
Ia Uo/Zs
Fig. F14 : Shkyçja e ndërprerësit të qarkut për sistemin TN. Fig. F15 : Shkyçja e siguresës për sistemin TN.
Fig. F14Fig. F14 : Disconnection
: Disconnection by circuit-breaker
by circuit-breaker for a TN for a TN system Fig. F15Fig.
system F15 : Disconnection
: Disconnection by fusesby
forfuses
a TN for a TN system
system
tc = 0.4 s
1
2
I SchneiderSchneider Electric - Electrical
Electric - Electrical installationinstallation
guide 2005 guide 2005 I
contact
otection against electric shock
F - Mbrojtja nga goditja e rrymës 3 Protection against indirect
contact
Example: The nominal phase to neutral voltage of the network is
maximum disconnection time given by the graph in Figure F15 is
The corresponding value of Ia can be read from the graph. Using
and the current Ia, the complete loop impedance or the circuit loo
Example: The nominal phase to neutral voltage of the network is 230 V and the
Shembull: Faza nominale e tensionit të neutrit të rrjetit është 230 230V dhe koha 230
maximum disconnection time given by the graph in Figure F15 is 0.4
be calculated froms. Zs = or Zc = 0.8 . This impedance va
maksimale e shkyçës është 0.4 s dhe jepet nga grafiku nëIfig
a F15. Ia
The corresponding value of Ia can be read from the graph. Using the voltage (230 V)
Vlera përkatëse Ia mund të lexohet nga grafiku. Duke përdorur tensionin (230 V) less to ensure s
and the current Ia, dhe
the complete
rrymën Ia,loop impedance
impedanca or exceeded
e tërë the circuit
Zs ose
and
loopshould
impedanca
preferably be substantially
impedance
e qarkutcan
mund të llogariten nga
F10 operation.
230 230
be calculated from Zs = or Zc = 0.8 . This impedance
Kjo vlerë value must
e rezistencës never të
nuk duhet betejkalohet dhe
Ia Ia Protection by means of Residual Current Device
preferohet të jetë në vlerë të ulët
lesspër
to të siguruar operim tëfuse
kënaqshëm të siguresave.
exceeded and should preferably be substantially ensure TN-S circuits
satisfactory
operation.
Mbrojtja me anë të pajisjeve Residual
meCurrent
rrymëDevices must bepër
të mbetjes usedqarqet
where:
TN-S of Residual Current
Protection by means c The loop impedance
Devices for cannot be determined precisely (lengths d
presence
TN-S circuits Mbrojtja me anë të pajisjeve me rrymë of metallic
të mbetjes duhetsubstances close
të përdoret kur:to the wiring)
b Impedanca
Residual Current Devices must be e lakut
used nuk mund tëc përcaktohet
where:
Where the fault current(llogaritja
saktësisht is so low ethat the disconnecting time ca
gjatësisë
vështirësohet, prania e materialitusing overcurrent
metalik protective
në afërsi të instalimitdevices
elektrik)
c The loop impedance cannot be determined precisely (lengths difficult to estimate,
The sa
reason
kohaise that the fault
nukcurrent level is always higher than the
presence of metallicb substances
Rryma e prishjes
close është
to the aq e vogël
wiring) shkyçjes mund të plotësohet nga
current which is in the order of some amps.
përdorimi i pajisjeve mbrojtëse mbirrymore.
c Where the fault current is so low that the disconnecting time cannot be met by
Rryma nominale
using overcurrent protective devicesshkyçëse të RCD-ve duke qenë
In practice, e rendit
they are oftenamps ose in
installed më pak,
the theështë
LV subnëndistribution a
F10 nivelin e rrymës së prishjes. Rrjedhimisht
countries,RCD-të janë përshtatur
the automatic mirë për
disconnection këtë circuits
of final situatë.shall be ac
The reason is that the fault current level is always higher than
Current their rated tripping
Devices.
Në order
current which is in the praktikë, instalohen
of some amps.shpesh në sistemin nën shpërndarës TU dhe në shumë vende,
shkyçja automatike e qarqeve përfundimtare duhet të arrihet nga pajisja me rrymë të
In practice, they arembetjes.
often installed in the the LV sub distribution and in many
countries, the automatic disconnection of final circuits shall be achieved by Residual
Current Devices. 3.4 Automatic disconnection on a secon
3.4 Shkyçja automatike IT system
në prishjen e dytë në një
sistem
3.4 Automatic IT
disconnection on a second In this fault in an
type of system:
Në këtë lloj sistemi: c The installation is isolated from earth, or the neutral point of its
IT system b Instalimi është i izoluar nga toka, ose pika
source neutrale e
is connected toburimit të furnizimit
earth through a highme energji
impedance
dhe është e lidhur me tokën përmes c Allnjë impedance
exposed të lartë.
and extraneous-conductive-parts are earthed via a
In this type of system:b Të gjitha pjesët përçuese të ekspozuara electrode. dhe të lidhura janë të tokëzuara përmes
c The installation isinstalimit
isolated me fromelektrodë
earth, ortëthe neutral point of its power-supply
tokëzimit.
source is connected to earth through a high impedance First fault
In IT system the first fault to earth should not
cause any disconnection Situata e prishjes
c All exposed and extraneous-conductive-parts së parë
are On
earthed via an installation
the occurrence of a trueearth fault to earth, referred to as a “first fa
electrode. current is very low, such that rule Ied parë”,
x RA irryma
Tek paraqitja e një prishje të vërtetë në tokëzim, të referuar si the
“prishja 50 V (see F3.2) is
e prishjes është shumë e ulët dangerous
ashtu që rregulli faultIdvoltages
x RA y 50can V occur.
(shih F3.2) është
system the first fault to earth should First fault
not e tokëzimit
Në sistemin IT prishja e parë nuk përmbushur dhe nuk ka tension të In prishjes
practice që themund
current të Iparaqitet
d is low, iarrezikshëm.
condition that is neither danger
e any disconnection
duhet të shkaktojë shkyçje
On the occurrence of a true fault to earth, referred tonor asharmful
a “first fault”,
to the the fault
installation.
Në praktikë rryma Id është e ulët, dhe nuk
current is very low, such that the rule Id x RA i 50 V (see F3.2) is fulfilled and no është e rrezikshme as për personelin, as e
dëmshme
dangerous fault voltages can occur. për instalimin. However, in this system:
Megjithatë nëakëtë sistem: c A permanent monitoring of the insulation to earth must be prov
In practice the current Id is low, condition that is neither dangerous to personnel,
b Një monitorim i përhershëm i izolimit an alarm signal (audio
të tokëzimit duhet and/or flashing së
të sigurohet, lights,
bashkuetc.)me
operating in the
nor harmful to the installation.
një sinjal alarmi (audio dhe/ose ndezja earth fault (see Fig.
e dritave, etj) që16 veprojnë
) në rast të prishjes së
However, in this system:
parë në tokëzim (shih Fig. F16) c The rapid location and repair of a first fault is imperative if the f
c A permanent monitoring of the insulation to earth must be provided,
IT system are tosëbe coupled
realised. with
b Vendndodhja e shpejtë dhe riparimi i prishjes parë është Continuity
e domosdoshme of service
nëseis the great ad
an alarm signal (audio and/or flashing lights, etc.) operating the system. in the event of a first
benifitet e plota të sistemit IT janë për t’u realizuar. Vazhdueshmëria e shërbimit është
earth fault (see Fig. 16 )
përparësi e madhe e ofruar nga sistemi. For a network formed from 1 km of new conductors, the leakage
c The rapid location and repair of a first fault is imperative impedance if the to fullearth
benefits
ZF isofof the
the order of 3500 Ω per phase. In no
Për rrjetin e formuar nga 1km
IT system are to be realised. Continuity of service iscapacitive të përçuesve të rinj,
the great advantage rrjedhja
afforded(kapacitive)
by e impedances
current (1) to earth is therefore:
the system. së tokëzimit Zf është e rendit 3,500 Ω për fazë. Në operimin normal, rryma e
Uo 230
For a network formed from 1 km
kapacitetit (1) of new conductors,
e tokëzimit është: the =leakage =(capacitive) 66 mA për per fazë.
phase.
impedance to earth ZF is of the order of 3500 Ω per phase. Zf 3,500 In normal operation, the
capacitive current(1)Gjatë
to earthnjë faze të prishjes së tokëzimit
is therefore: During siçatregohet
phase tonëearth fig F17 fault,
në as indicated
faqen tjetër, in Figure
rryma që F17 opposite
kalon nëpër elektrodën me rezistencë passing RnA through
është the shuma electrode resistance
e vektorëve RnA is the vector sum o
të rrymave
Uo 230
= = 66 mA kapacitive
per phase. në dy faza pa prishje. currents
Tensionet in ethe two healthy
këtyre fazave kanë phases. (përTheshkakvoltages of the healthy p
të prishjes)
Zf 3,500 rritje në tensionin 3 fazorë normal, (because
kështuofqë therrymat
fault) kapacitive
increased to e nga
rritën the normal
e njëjtaphase voltage, s
During a phase to earthshumë. fault,
Këto asrryma
indicated
janëin tëFigure F17 opposite
currents
zhvendosura increase
nga page,
njëra by the
tjetra përcurrent
same
60°, amount.
në mënyrë These
që kurcurrents
të are displa
passing through themblidhen
electrode resistance RnA
vektorialisht, is thenë
kjo shkon vector
other3 xby66sum mAofso
60°, =thethat
198 capacitive
when
mA, nëadded vectorially,
shembullin konkret.this amounts to 3 x
currents in the two healthy phases. The voltages of i.e. the in
healthy
the phases have
Tensioni i prishjes Uf është i barabartë mepresent
198 x 5example.
x 10-3 = 0.99 V, i cili është
(because of the fault) increased to e the normal phase Thevoltage, so that Ufthe capacitiveequal to 198 x 5 x 103 = 0.99 V,
padyshim i rrezikshëm. fault voltage is therefore

currents increase by the same amount. These currents are
harmless. displaced, one from the
other by 60°, so that Rryma
wheneadded lidhjesvectorially,
së shkurtër thise amounts
tokëzimit është
to 3 x 66dhënëmA =nga 198shumamA, vektoriale e rrymës
rezistive Id1 (=153 mA) dhe rrymës
i.e. in the present example. Thekapacitive
current through Id2 (198 themA).short-circuit to earth is given by the vecto
Që kur pjesët përçuese të neutral-resistor
ekspozuara të instalimit current
janë Id1tokëzuara
të (=153 mA) and impedanca
direkt, the capacitive current
The fault voltage Uf is therefore equal to 198 x 5 x 103 = 0.99 V, which is obviously
Fig. F16 harmless. neutrale Zct praktikisht
: Phases to earth insulation monitoring device nuk luan Since
rol në the exposed-conductive-parts
prodhimin e tensionit prekës tëof the installation
tokëzimit. are concer
obligatory in IT system earth, the neutral impedance Zct plays practically no part in the p
The current through the short-circuit to earth is givenvoltages by the vector
to earth. sum of the
neutral-resistor current Id1 (=153 mA) and the capacitive current Id2 (198 mA).
Since
(1) Resistive the exposed-conductive-parts of the installation are concerned directly to
6 : Phases to earth insulation
Fig. F16 : monitoring
Pajisja device për monitorimin
e detyrueshme eleakage current to earth through the insulation
izolimit për is
ry in IT systemfazat e tokëzimit. assumedearth, the neutral
to be negligibly impedance
small Zct plays practically no part in the production of touch
in the example.
voltages to earth. Schneider Electric - Electrical installation guide 2005
stive leakage current to earth through the insulation is

(1) Rrjedha e rrymës rezistive nëpër izolim është e
d to be negligibly small in the example.
papërfillshme në këtë rast.
shock
shock
33 Protection 3 Mbrojtja
Protection against
against indirect nga kontakti indirekt
indirect
contact
contact
Id1 + Id2
IId1
d1++IId2
d2 1
11
2
22 3
33
N
NN
PE
Id1 PE
PE B
IId1
d1 BB
Zf F11
F11
Zf
Zct = 1,500 ΩZf Ω
ZZct ==1,500 Ω Ω
ct 1,500 Ω Ω
RnA = 5 Ω Id2
RRnA ==55Ω
Ω IId2
nA d2 Uf
UUf
f
F11
Fig. F17 : Shtegu i rrymës së prishjes për defektin e parë në sistemin IT.
Fig.
Fig.F17
F17::Fault
Faultcurrent
currentpath
pathfor
foraafirst
firstfault
faultininIT
ITsystem
system
Situata për prishjen e dytë
Nga pikëpamja e prishjes së dytë, në një fazë tjetër, ose në një përçues neutral, një
Second
Second fault
fault situation
situation shkyçje e shpejtë bëhet e domosdoshme. Riparimi i prishjes kryhet ndryshe në secilin
On
Onthetheappearance
appearanceof ofaasecond
secondfault,fault,on onaadifferent phase,
prej rasteve
different phase,tëor më
or on aaneutral
neutralconductor,
onposhtme: conductor,
aarapid
rapiddisconnection
disconnectionbecomes becomesimperative.
imperative.Fault Fault clearance isiscarried carriedout outdifferently
Rasticlearance
parë differently
Ekzistenca eininnjëkohshme
each
eachof ofthethefollowing
e dy gabimeve
following cases:
cases:
Ka të bëjë me instalimin në të cilin të gjitha pjesët përçuese të ekspozuara janë të
të tokëzimit (nëse
11
st
stcase
case nuk janë të dyja në fazë
e of
of two
two earth
earthtëfaults
faults
njëjtë) është
lidhura me një përçues të përbashkët PE siç shihet në Figure F18.
se) isis dangerous, ccItIte rrezikshme,
concerns
concerns an dhe riparimi
aninstallation
installation in
inwhich i all
which allexposed
exposed conductive
conductive parts
parts are bonded
bondedto aa
ase) dangerous, Në këtë rast asnjë ngaare elektrodat to
e tokëzimit nuk është e përfshirë në rrugën e
ss or automatic shpejtë nga common
siguresat
commonPE PEose shkyçjaas
conductor,
conductor, automatike
as shown
shownin inFigure
FigureF18. F18.
rrymës së prishjes, kështu që një nivel i lartë i rrymës së prishjes sigurohet, dhe
or automatic e ndërprerësit varet nga
In
Inthis
thiscase
case nonolloji
earth
earthi skemës
electrodes
electrodes së arelidhjes
areincluded in
inthe
includedpërdoren thefault
fault current
pajisjet
current path,
path,so sothat
konvencionale thatambrojtëse
ahigh
high mbirrymore, domethënë ndërprerësit e
së tokëzimit,level
dheof
level nëse
of faultelektrodat
fault current e tokëzimit
currentisisassured,
assured, and
andconventional
conventionalqarkut overcurrent
dhe siguresat.
overcurrent protective
protectivedevices devicesare are
janë përdorurused, i.e.
të ndara
used, i.e.circuit
osebreakers
circuit and
andfuses.
jo, në instalimin
breakers fuses. Prishja e parë mund të ndodhë në fund të një qarku në një pjesë të largët të instalimit,
përkatës. The The first fault could occur atthe
first fault could occur at theendendof ofaacircuit in
inaaremote
ndërsa
circuit prishja part
remote epart of
dytëofthe
theinstallation,
ndoshta mund të ndodh në anën tjetër të instalimit.
installation,
while
whilethe thesecond
secondfault faultcould
couldfeasibly
feasiblybe belocated
locatedPër at the
theopposite
atkëtë opposite
arsye, përend
end of
ofthe
theinstallation.
llogaritjet installation.
e parashikuara të nivelit të vendosur të prishjes për
For
Forthis
thisreason,
reason,ititisisconventional
conventionalto todouble
doublethe pajisjet
the loop mbrojtëse
impedancembirrymor,
loopimpedance of circuit,është
ofaacircuit, whenkonvencionale të dyfishohet impedanca e plotë e
when
calculating
calculatingthe theanticipated
anticipatedfault faultsetting
settinglevellevelfor qarkut.
for its
itsovercurrent
overcurrentprotectiveprotectivedevice(s).
device(s).
nds on ccWhere
Wherethe thesystem
systemincludes
includesaaneutralneutralconductor Kur sistemi
in
inaddition përfshin
to
tothe një përçues
phase neutral si shtese e 3 përçuesve tre fazor rrymat me
33phase
ends on the
the type
type of
of conductors, the lowest short-circuit fault
conductor
vlerawill
currents
addition
mëoccur
të ulëtaififone
the
të prishjes
of the në lidhjen
(two) faults eisshkurtër do të ndodhin nëse një (dy) prishje
whether conductors, the lowest short-circuit fault currents will occur one of the (two) faultsis
whether separate
separate from the neutral conductor to earth (all four vijnë nga përçuesi
conductors are insulatedneutral from i tokëzimit
earth in (të
an katërt përçuesit janë të izoluar prej tokës në
dd or from the neutral conductor to earth (all four conductors are insulated from earth in an
or not,
not, in
in the
the IT scheme). In four-wire IT installations, skemën
therefore, the
IT scheme). In four-wire IT installations, therefore, the phase-to-neutral voltage must
IT). Në instalimet IT
phase-to-neutral me katër
voltage must tela, tensioni me fazë neutral mund të përdoret
për të llogaritur nivelet mbrojtëse të lidhjes së
Uo
Uo
0.82 Zc uuIIaa(1)
(1)
be
beused
usedto tocalculate
calculateshort-circuit
short-circuitprotective
protectivelevels shkurtër
levels i.e. 0.8
i.e. (1) where
ku
where
2
Uo = tensioni me fazë zeroZc
Uo
Uo==phasephaseto toneutral
neutralvoltage
voltage Zc = impedanca e rrymës së prishjes në qark (shih F3.3)
Zc
Zc==impedance
impedanceof ofthe
thecircuit
circuitfault-current
fault-currentloop Ia (see
loop =(see F3.3)
NiveliF3.3)
i rrymës për shkyçje
Ia
Ia==current
currentlevel levelfor fortrip
tripsetting
setting Nëse nuk ka përçues neutral të shpërndarë, atëherë tensioni i përdorur për llogaritjen
ccIfIfno
noneutral
neutralconductor
conductorisisdistributed,
distributed,then thenthe voltage
e rrymës
the voltage sëto use
usefor
toprishjes the
thefault-current
forështë vlerë fazë për fazë domethënë
fault-current
33 Uo
Uo (1)
0.8 2 Zc uuIIaa (1)
calculation (1)
calculationisisthe
thephase-to-phase
phase-to-phasevalue,
value,i.e.
i.e. 0.8
2 Zc
Maximum
Maximumtripping
trippingtimes
times b Koha maksimale e shkyçjes
Disconnecting
Disconnectingtimes timesforforITITsystem
systemdepends
dependson Koha
on howeare
how shkyçjes
are për sistemin
interconnected
interconnected theIT
the varet nga mënyrat e ndryshme të instalimit dhe
different
different
installation elektrodat e tokëzimit të nënstacionit të cilat janë të ndërlidhura.
installationand
andsubstation
substationearth earthelectrodes.
electrodes.
ccFor Për qarqet përfundimtare furnizimi i pajisjeve elektrike me një rrymë e cila nuk e
Forfinal
finalcircuits
circuitssupplying
supplyingelectrical
electricalequipment
equipmentwith withaarated
ratedcurrent
currentnot notexceeding
exceeding
32 kalon 32A dhe tëthe
cilët kanë pjesët përçuese të ekspozuara të lidhura në një elektrodë
32 A and having their exposed-conductive-parts bonded with the substationearth
A and having their exposed-conductive-parts bonded with substation earth
elektrike të tokëzimit, koha maksimale e shkyçjes është dhënë në tabelën F8. Për
electrode,
electrode,thethemaximum
maximumtripping trippingisisgiven
giveninintable
table F8.
F8. For
For the
the other
other circuits
circuits within
within the
the përçuese të ekspozuara të ndërlidhura,
same group of interconnected qarqet e tjerathe
exposed-conductive-parts, të të njëjtit grup me pjesë
maximum
same group of interconnected exposed-conductive-parts, koha maksimale the emaximum
shkyçjes ështëwithin
5s kjo është për faktin që secila situate e gabimit
disconnecting
disconnectingtime timeisis55s. s.This
Thisisisdue
dueto tothe
thefact
fact that
thatany double
anybrenda fault
doublekëtij situation
faultgrupi
situation
të dyfishtë do tëwithin
rezultojë në një rrymë të lidhjes së shkurtër në
this
thisgroup
groupwill
willresult
resultin inaashort-circuit
short-circuitcurrent
currentas as in
in TN
TN system.
system.
sistemin TN.
ccFor
Forfinal
finalcircuits
circuitssupplying
supplyingelectrical
electricalequipment
equipment with
withaarated
ratedcurrent
currentnot not exceeding
Për qarqet përfundimtare që exceeding
furnizojnë pajisjet elektrike me një rrymë qe nuk e kalon
32
32AAandandhaving
havingtheir theirexposed-conductive-parts
exposed-conductive-parts connected
connected to an independent earth
vlerën 32A dhe to me anpjesë
independent
përçueseearth të ekspozuara të lidhura me një elektrodë të
electrode
electrodeelectrically
electricallyseparated
separatedfrom fromthethesubstation
substation earth
earth electrode,
electrode, the
the maximum
maximum
pavarur të tokëzimit elektrikisht e ndarë prej elektrodës së tokëzimit të nënstacionit,
tripping
trippingisisgiven
givenin inFigure
FigureF11. F11.For
Forthetheother
othercircuits
circuits
koha within
withinthe
maksimale theesame
same
shkyçjesgroup
group of
ofnon
është non
dhënë në figurën F13. Për qarqet e tjera brenda
interconnected
interconnectedexposed-conductive-parts,
exposed-conductive-parts,the thetëmaximum
njëjtit grupdisconnecting
maximum disconnecting
të pjesëve përçuese time
timeisis1s.
1s.
të ekspozuara të cilat nuk janë të ndërlidhura,
This
Thisisisdue
duetotothe
thefact
factthat
thatanyanydouble
doublefault
faultsituation
situation resulting
resultingfrom
koha maksimale from
e one
oneinsulation
shkyçjes insulation
është 1s. Kjo është për faktin që secila situate e gabimit
fault
faultwithin
withinthis
thisgroup
groupandandanother
anotherinsulation
insulationfault
të from
fromanother
dyfishtë
fault rezultongroup
another will
prej një
group generate
willgabimi
generate aa
të izolimit brenda këtij grupi dhe gabimi tjetër i
fault
faultcurrent
currentlimited
limitedby bythethedifferent
differentearth
earthelectrode
izolimitresistances
electrode resistances as
asin
prej tjetrit grup TN
indoTNtësystem.
gjenerojë rrymën e gabimit e cila është e kufizuar nga
system.
rezistencat e elektrodës tjetër të tokëzimit në sistemin TT.
od” (1) Bazuar në "metodën konvencionale" të shënuar në
od”noted
notedininthe
the first
first
shembullin e parë të nën-pjesës 3.3.
Schneider Schneider Electric - Udhëzuesi i Instalimeve Elektrike

SchneiderElectric
Electric--Electrical
Electricalinstallation
installationguide
guide2005
2005
3 Protection against indirect
contact
Example (see Fig. 18 )

The current levels and protective measures depends on the switchgear and fuses
concerned.
Id 1
2
AId J B
K 1 3
F12 2 N
A J B PE
K 3
F E N
NSX160 PE
F E
160 A
NS160 50 m 50 m
160 Ω 35 mm2 35 mm2
Zct = 1,500 Ω Ω 50 m G H 50Dm C
35 mm2 35 mm2
G H D C
RA
RnA = 5 Ω RA
Fig. F18 : Shkyçja e ndërprerësit të qarkut në situatën me gabim të dyfishtë kur pjesët përçuese
F12 Fig. F18të ekspozuara janë
: Circuit-breaker të lidhura
tripping në tëfault
on double njëjtin përçues
situation mbrojtës.
when exposed-conductive-parts are
connected to a common protective conductor
c Circuit-breaker
b Mbrojtja nga ndërprerësi i qarkut
In the case showneinparaqitur
Në rastin Figure F18, the adjustments
në Figurën of instantaneous
F18, rregullimet and short-time
e menjëhereshme dhe me vonesa
delay overcurrent trip unit must be decided. The times recommended here above
të shkurtra kohore te njësisë shkyçese mbirrymore duhen të vendosen. Kohët e
can be readily complied with.
rekomanduara më sipër mund të përmbushën lehtësisht. Mbrojtja nga lidhja e
Example: From the
shkurtër case shown
e ofruar in Figure F18,
nga ndërprerësi selection
i qarkut and erection
NSX160 është e of the short-
përshtatshme për të
circuit protection provided
përmirësuar byethe
lidhjen NS 160prej
shkurtër circuit-breaker suitable
fazës në fazë to clear
që ndodh ngaa phase to e qarkut
ngarkesat
phase short-circuit occurring at the load ends of the circuits concerned.
përkatës.
Reminder: In an IT system, the two circuits involved in a phase to phase short-circuit
Rikujtim: Në sistemin IT dy qarqet e përfshira në lidhjen e shkurtër mes fazave janë
are assumed to be of equal length, with the same cross sectional area conductors,
supozuar që të jenë të gjatësive të njëjta, me përçues me hapësirë seksionale të
the PE conductors being the same cross sectional area as the phase conductors. In
kryqëzuar,
such a case, përçuesitofPE
the impedance thekanë zonë
circuit looptëwhen
njëjtë tërthore
using si përçuesit fazorë.
the “conventional method”Në një rast
të tillë
(sub clause rezistenca
6.2) e qarkut
will be twice kur përdoret
that calculated “metoda
for one of the konvencionale”
circuits in the TN(nën-pjesa
case, 6.2) do
shown injetë dy here
Chapter e llogaritur
F sub për njërin prej qarqeve në rastin TN, të paraqitur në kapitullin
clause 3.3.
F nën-pjesa 3.3.
L
So that Rezistenca
the resistance of circuit
e qarkut të 1plotë
loop FGHJ
FGHJ ==22R JH = 2ρ
RJH in mΩ where:
ku:
a
ρ = Rezistenca e shufrës së bakrit me gjatësi 1m dhe me hapësirë2 të prerjes
ρ = resistance in mΩ of copper rod 1 meter long of cross sectional area 1 mm
seksionale 1 mm2, në Ω
L = length of the circuit in meters
L = gjatësia e qarkut në metra
a = cross sectional area of the conductor in mm2 2
a = Hapësira e përçuesit me prerje tërthore mm
FGHJ = 2 x 22.5 x 50/35 = 64.3 mΩ
and theFGHJ = 2 x 22.5B,xC,
loop resistance 50/35
D, E,=F,64.3 mΩ
G, H, J will be 2 x 64.3 = 129 mΩ.
Dhe
The fault rezistenca
current e lakutbeB,0.8
will therefore C,xD,
eE, F, G,x H,
x 230 J will =
103/129 be2470 A. = 129 mΩ.
2 x 64.3
Rryma e prishjes do të jetë 0.8 x 3 x 230 x 103/129 = 2,470 A.
c Fuses
b Mbrojtja
The current nga siguresat
Ia for which fuse operation must be assured in a time specified
rryma
according për above
to here të cilëncan
operimi i siguresës
be found from fuseduhet të sigurohet
operating nëdescribed
curves, as një kohë in
të caktuar si më
figure F15.
lartë mund të gjendet prej lakorëve të operimit të siguresës, të përshkruar në figure
F15.indicated should be significantly lower than the fault currents calculated
The current
for the circuit
Rrymaconcerned.
e treguar duhet të jetë dukshëm më e ulët se sa rrymat e prishjes të
c RCCBs llogaritura për qarkun në fjalë.
In particular cases,me
b Mbrojtja RCCBs are necessary.
ndërprerësit In me
e qarkut this rrymë
case, protection
të mbetjesagainst
(RCCBs)indirect
contact hazards can be achieved by using one RCCB for each circuit.
Për vlerat e ulëta të rrymës së lidhjes së shkurtër, RCCB-t janë të nevojshme.
2nd caseMbrojtja nga rreziqet e kontaktit indirekt mund të arrihet duke përdorur nga një
c It concerns
RCCBexposed conductive
për secilin qark. parts which are earthed either individually (each part
having its own earth electrode) or in separate groups (one electrode for each group).
Rasti iconductive
If all exposed dytë parts are not bonded to a common electrode system, then
b Ajo for
it is possible ka the
të bëjë me earth
second pjesëtfault
përçuese tëinekspozuara
to occur të cilatorjanë
a different group in atë tokëzuara (secila
separately
earthedpjesë ka elektrodën
individual apparatus.e Additional
saj të tokëzimit) osetonëthat
protection grupe të veçanta
described above (një
forelektrodë për
case 1, secilin grup).and consists of a RCD placed at the circuit breaker controlling
is required,
each group and each individually-earthed apparatus.

Nëse të gjitha pjesët përçuese të ekspozuara nuk janë të lidhura në sistemin e njëjtë
energjetikë, atëherë është e mundur që prishja e dytë në tokëzim të ndodhë në një
grup tjetër ose në secilën veç e veç. Mbrojtja shtesë e cila është e përshkruar më
lartë për rastin 1, është e nevojshme, dhe përbehet nga një RCD e vendosur në
ndërprerësin e qarkut që kontrollon secilin grup dhe secilën elektrodë të tokëzuar
veç e veç.

Arsyeja për këtë kërkesë është se elektrodat e ndara në grup janë “të lidhura”
përmes tokëzimit kështu që rryma e lidhjes së shkurtër mes fazave në përgjithësi
do të jetë e kufizuar kur kalon nëpër lidhjet e tokëzimit nga kontakti i rezistencave
të elektrodës me tokën, duke realizuar mbrojtjen nga pajisjet mbirrymore jo të
besueshme. RCD-t më të ndjeshme janë të nevojshme por rryma e operimit të RCD
duhet dukshëm të tejkaloj atë që ndodhë në prishjen së parë (shih Fig. F19).
Kapaciteti rrjedhës Rryma gjatë prishjes së parë

(µF) (A)
1 0.07
5 0.36
30 2.17
Shënim: 1 µF është 1 km tipike e kapacitetit rrjedhës për
kabllon me 4-përçues.
F13
Fig. F19 : Pajtueshmëria mes humbjeve kapacitive të tokëzimit dhe rrymës së parë të prishjes.
Për prishjen e dytë që ndodh brenda një grupi që ka një sistem të përbashkët
elektrodë-tokëzim, mbrojtja mbirrymore vepron siç është përshkruar më sipër për
rastin 1.
Shënim 1: Shih gjithashtu kapitullin G nën-pjesa 7.2, mbrojtja e përçuesit neutral.
Shënim 2: Në instalimet 3-fazore me 4-tela, mbrojtja nga mbirrymat në përçuesin
neutral është ndonjëherë më e përshtatshme të arrihet duke përdorur tipin unazor të
transformatorit rrymor mbi përçuesin neutral (shih Fig. F20).
Rasti 1 Rasti 2
N RCD
RCD
N RCD RCD
Ω PIM Ω PIM
Grupi Grupi
tokëzues 1 tokëzues 2
Grupi
tokëzues
Rn RA Rn RA1 RA2
Fig. F20 : Aplikimi i RCD-ve kur pjesët përçuese të ekspozuara janë të tokëzuara individualisht ose nga grupi në sistemin IT.
3.5 Masat mbrojtëse nga kontakti direkt dhe indirekt

pa shkyçje automatike të furnizimit
Ekstra-voltazhi përdoret në ambiente ku Përdorimi i SELV (Siguria nga Tensioni Ekstra i Ulët)
rreziqet janë më të mëdha: pishina, elektrikë Siguria nga tensioni ekstra i ulët SELV përdoret në situata ku funksionimi i pajisjeve
që vendosen në kaskat e punëtorëve, dhe elektrike paraqet një rrezik serioz (pishina, parqe etj).
Kjo matje varet nga furnizimi me energji në tension ekstra të ulët nga izolimi
aksesorë të tjerë të përdorshëm në ambiente
i mbështjellësit të sekondarit të transformatorit veçanërisht të dizenjuar sipas
të jashtme, etj.
standardëve kombëtare dhe ndërkombëtare (IEC 60742). Niveli përballues i impulsit

të izolimit mes pështjellave primare dhe sekondare është shumë i lartë, dhe/ose një
ekran metalik i tokëzuar është përfshirë ndonjëherë në mes pështjellave. Tensioni
sekondar kurrë nuk e kalon vlerën 50 V rms.
Tri kushtet e përdorimit duhet të respektohen në mënyrë që të sigurohet një mbrojtje
e kënaqshme nga kontakti indirekt:
b Përçuesit jo në kontakt elektrik të SELV duhet të lidhen me tokëzim
b Pjesët përçuese të ekspozuara të paisjeve të furnizuara SELV nuk duhet të jetë i
lidhur në tokëzim, pjesët përçuese të ekspozuara, ose pjesët përçuese të pa lidhura.
b Të gjitha pjesët në kontakt elektrik të qarqeve SELV dhe të qarqeve të tjera të
tensionit të lartë duhet të jenë të ndara nga një distancë të barabartë të paktën me
atë të pështjellës primare dhe sekondare të transformatorit të izoluar të sigurt.

Masat mbrojtëse kërkojnë që:

b Qarqet SELV duhet të përdorin përçues të parashikuar ekskluzivisht për ta, nëse
kabllot të cilat janë izoluar për tension më të lartë të qarqeve të tjerë janë përdorur për
qarqet SELV.
b Prizat Socket për sistemin SELV nuk duhet të kenë një kontakt tokëzim-pin. Qarqet
e prizave SELV duhet të jenë speciale, kështu që lidhja e paqëllimshme në nivele të
ndryshme të tensionit nuk është e mundur.
Shënim: Në kushte normale, kur tensioni në SELV është më i vogël se 25 V atëherë
nuk ka nevojë që të sigurohet mbrojtje kundër rreziqeve të kontaktit direkt. Kërkesat e
veçanta janë treguar në kapitullin P pika 3: “vende të veçanta”.
Përdorimi i PELV (Mbrojtja nga tensioni ekstra i ulët) (shih Fig. F21)
Ky sistem është për përdorim të përgjithshëm ku kërkohet tension i ulët ose
preferohet për arsye të sigurisë përveç në vendet me rrezik të lartë siç e përmendëm
më lart. Koncepti është i ngjashëm me atë të sistemit SELV, por qarku sekondar
tokëzohet në një pikë.
F14
IEC 60364-4-41 përcakton saktësish rëndësinë e referencës PELV. Mbrojtja nga
rreziqet e kontaktit direkt në përgjithësi është e nevojshme përveç kur pajisja është
në zonën e lidhjes ekuipotenciale dhe tensionet nominale që nuk e tejkalojnë vlerën
25V rms, si dhe pajisja përdorët vetëm në vende normalisht të thata dhe në zona në
kontakt të lartë me trupin e njeriut kur nuk është e pritshme. Në të gjitha rastet e tjera,
6V rms është tensioni maksimal i lejuar, kur nuk është e ofruar mbrojtja nga kontakti
direkt.
230 V / 24 V
Fig. F21 : Furnizimi me tension të ulët prej transformatorit të izoluar në mënyrë të sigurt.
Sistemi FELV (Tensioni funksional ekstra i ulët)

Aty ku, për arsye funksionale, përdoret tensioni prej 50 V ose më pak, por nuk janë
përmbushur të gjitha kërkesat në lidhje më SELV ose PELV, duhet të merren masat
e duhura të përshkruara në IEC 60364-4-41 për të siguruar mbrojtjen nga rreziqet e
kontaktit direkt dhe indirekt, sipas vendndodhjes dhe përdorimit të këtyre qarqeve.
Shënim: Këto kushte mund, për shembull, të hasen kur qarku përmban pajisje (të
tilla si transformatorët, relet, ndërprerës për kontroll, ndërprerësit) të izoluara në
mënyrë të pamjaftueshme në lidhje me qarqe me tensione më të larta.
Ndarja elektrike e qarqeve është e Ndarja elektrike e qarqeve (shih Fig. F22)
përshtatshme për përmasa kabllore relativisht Parimi i ndarjes elektrike të qarqeve (në përgjithësi qarqeve njëfazore) për qëllime të
të shkurtra dhe nivele të larta të rezistencës sigurisë bazohet në arsyetimin në vijim.
së izolimit . Ajo preferohet të përdoret për një Të dy përçuesit nga pështjellat sekondare në faza të patokëzuara të transformatorit
aplikim individual. ndarës janë izoluar nga tokëzimi.
Nëse vie deri te kontakti direkt me perçuesin, një rrymë shumë e vogël do të kalojë
përmes personit që është në kontakt, përmes tokës dhe me pas kthehet tek përçuesi
përmes kapacitetit të pandashëm të atij përçuesi në lidhje me tokën. Prandaj
kapaciteti i përçuesit të tokëzimit është shumë i vogël, rryma është në përgjithësi
nën nivelin e perceptimit. Me rritjen e gjatësisë së kabllos në qark, rryma e kontaktit
direkt do të rritet në mënyrë progresive në pikën ku do të ndodh një goditje elektrike
230 V/230 V
e rrezikshme.
Edhe nëse gjatësia e shkurtër e kabllos përjashton ndonjë rrezik prej rrymës
kapacitive, vlera e ulët e rezistencës së izolimit në lidhje me tokëzimin mund të
rezultojë në rrezik, pasi rruga e rrymës kalon përmes personit në kontakt, nëpërmjet
tokës dhe deri tek përçuesi tjetër nëpërmjet rezistencës së ulët përçuese deri te
tokëzimi.
Për këtë arsye, gjatësia relative e kabllos së izoluar mirë është me rëndësi në
sistemet e ndarjes.
Fig. F22 : siguria e furnizimit nga një shkallë II e Transformatorët janë projektuar posaçërisht për këtë detyrë, me shkallë të lartë të
transformatorit ndarës.
izolimit mes pështjellave primare dhe sekondare, ose me mbrojtjen e pajisjes, e tillë
që një ekran metalik të tokëzohet mes pështjellave. Ndërtimi i transformatorit është i
shkallës së II të standardeve të izolimit.

Siç është treguar më parë, shfrytëzimi i suksesshëm kërkon që:

b Asnjë përçues ose pjesë përçuese e ekspozuar e qarkut sekondar nuk duhet të
jetë e lidhur në tokë,
b Gjatësia e instalimit sekondar duhet të jetë e kufizuar për të shmangur vlera të larta
të kapacitetit (1),
b Vlera e lartë e rezistencës së izolimit duhet të ruhet për instalim dhe pajisje.
Në përgjithësi këto kushte kufizojnë zbatimin e kësaj mase të sigurisë në një aplikim
individual.
Në rastin kur disa pajisje janë furnizuar prej një transformatori ndarës, është e
nevojshme që të zbatohen kërkesat e mëposhtme:
b pjesët përçuese të ekspozuara të të gjitha pajisjeve duhet të jenë të lidhura së
bashku me një përçues mbrojtës të izoluar, por jo të lidhura në tokëzim,
b Prizat duhet të pajisën me lidhjen tokë-pin. Lidhja tokë-pin që përdoret në këtë
rast vetëm për të siguruar ndërlidhjen (lidhjen) e të gjitha pjesëve përçuese të
ekspozuara.
Në rastin e një prishje të dytë mbrojtja nga mbirrymat duhet të sigurojë shkyçje
automatike në të njëjtat kushte si ato që kërkohen për sistemin IT të sistemit të F15
energjisë së tokëzimit.
Simboli i klasës së dytë të Klasa e dytë e pajisjeve

pajisjeve: Këto pajisje janë gjithashtu të referuara si pajisje që kanë “izolim të dyfishtë” pasi që
në klasën e dytë të pajisjeve një izolim plotësues është shtuar për izolim bazë (shih
Fig. F23).
Asnjë pjesë përçuese e klasës së dytë të pajisjeve nuk duhet të lidhet me përçuesin
mbrojtës:
b Shumica e pajisjeve portative ose gjysmë fikse, llambat e caktuara dhe disa lloje të
transformatorëve janë projektuar që të kenë izolim të dyfishtë. Është e rëndësishme
që të bëhet kujdes i veçantë në shfrytëzimin e pajisjeve të klasës së dytë dhe
verifikimi i rregullt dhe i shpeshtë që standardi i klasës së dytë të jetë ruajtur. Pajisjet
elektronike radio dhe televizioni kanë nivele ekuivalente të sigurisë për klasën e
dytë, por nuk janë formalisht të klasës së dytë.
b Izolimi plotësues në një instalim elektrik: IEC 60364-4-41(nën-pjesa
413-2) dhe disa standarde kombëtare si NF C 15-100 (Francë) përshkruajnë më
hollësisht masat e nevojshme për të arritur izolim shtesë gjatë punës në instalim.
Pjesa aktive
Izolimi bazë
Izolimi suplementar(plotësues)
Fig. F23 : Parimi i nivelit të izolimit në klasën e dytë.
Një shembull i thjeshtë është tërheqja e një kabllo në një kanal PVC. Metodat gjithashtu
janë përshkruar edhe për centralet shpërndarëse.
b Për ASSAMBLEIES, IEC 61439-1 përshkruan një sërë kërkesash për atë që është
përmendur “izolimi i plotë” ekuivalentë në pajisjet e klasës së dytë
b Disa kabllo janë të njohura si të barazvlefshme me klasën e dytë nga shumë standarde
kombëtare
Në parim, siguria nga vendosja e pjesëve Ndërhyrja në pengesa, ose jashtë mundësisë për tu kapur
përçuese menjëherë të qasshme, ose me Në këtë mënyrë, probabiliteti i prekjes së pjesëve përçuese të ekspozuara
në kontakt, ndërsa njëkohësisht prekja e pjesëve përçuese të ekspozuara në
ndërhyrjen e pengesave kërkon gjithashtu
potencialin e tokës është jashtëzakonisht e ulët (shih Fig. F24 në faqen tjetër).
edhe dysheme jo përçuese, kështu që zbatimi Në praktikë kjo masë mund të aplikohet në një vend të thatë dhe mund të zbatohen
i parimit nuk është i lehtë. sipas kushteve të më poshtme:

b Dyshemeja dhe muret e dhomës duhet të jenë jopërçuese, domethënë rezistenca
e tokëzimit në secilën pikë duhet të jetë:
v > 50 kΩ (tensioni i instalimit y 500 V)
v > 100 kΩ (500 V < tensioni i instalimit y 1000 V)
Rezistenca është e matur me anë të llojit të instrumenteve “MEGGER” (gjeneratori
operues me dorë ose operimi i modelit elektrik të baterisë) në mes të një elektrodë
të vendosur në dysheme ose nga muri dhe tokëzimi (domethënë përçuesi më i afërt
mbrojtës i tokëzimit). Elektroda e kontaktit në zonën me tension duhet të jetë e njëjtë
(1) Është e rekomanduar në IEC 364-4-41 se produkti i dukshëm për të gjitha testimet.
tensionit nominal I qarkut në voltë dhe gjatësia në metra e Instrumentet e ndryshme furnizuese ofrojnë elektroda të veçanta për produktin e
sistemit të instalimit elektrik nuk duhet të tejkalojë 100000,
tyre, kështu që duhet pasur kujdes që të sigurohet se elektrodat e përdorura janë ato
dhe se gjatësia e sistemit të instalimit elektrik nuk duhet të
kalojë 500m. të furnizuara në instrument.

b Vendosja e pajisjeve dhe pengesave duhet të jetë e tillë që kontakti i njëkohshëm

me dy pjesët përçuese të ekspozuara ose me një pjesë përçuese të ekspozuar dhe
me një pjesë përçuese të palidhur nga një individ nuk është e mundur.
b Asnjë përçues mbrojtës i ekspozuar nuk duhet të futet në dhomën në fjalë.
b Hyrjet në dhomë duhet të organizohen në mënyrë që personat që hyjnë aty nuk
janë në rrezik, p.sh një person që qëndron në një dysheme jashtë dhomës nuk
duhet të jetë në gjendje të arrijë nëpër porta për të prekur një pjesë të përçuesve
të ekspozuar, të tilla si një ndërprerës i ndriçimit i montuar në një kanal/kuti të
përpunuar me hekur të tipit industrial, për shembull.
Muri
i izoluar
Pengesat
F16 e izoluara
2.5 m
Aparati Aparati Aparati

elektrik elektrik elektrik
Dyshemeja e izoluar
>2m <2m
Fig. F24 : Marrëveshjet e mbrojtjes me anë të largesave që nuk lejojnë kontaktin dhe mbivendosja e pengesave jo përçuese.
Dhomat ekuipotenciale pa tokëzim janë të

Dhomat ekuipotenciale pa tokëzim
lidhura me instalime të veçanta (laboratorë etj) Në këtë skemë , të gjitha pjesët përçuese të ekspozuara duke përfshirë edhe
dyshemenë(1) janë të lidhura me përçuesit e përshtatshëm dhe me gjatësi të
që shkaktojnë një sërë vështirësish praktike në
duhur, të tilla që asnjë ndryshim i rëndësishëm i potencialit të mund të ekzistojë
instalim. në mes çdo dy pikave. Një prishje e izolimit ndërmjet një përçuesi në kontakt dhe
mbështjelljes metalike të pajisjes do të rezultojë në të gjithë “kafazin” duke e ngritur
tensionin prej fazës deri te tokëzimi, por nuk do të rrjedh rryma e prishjes. Në këto
kushte, një person që hyn në dhomë do të jetë në rrezik (që ai/ajo duhet të largohet
nga dyshemeja në kontakt). Masa të përshtatshme duhet të merren për të mbrojtur
personelin nga ky rrezik (hyrjet në dysheme jo përçuese, etj,). Pajisje të veçanta
mbrojtëse janë gjithashtu të nevojshme për të detektuar prishjen e izolimit, në
mungesë të rrymës së konsiderueshme të prishjes.
Dysheme
përçuese
Material izolues
Fig. F25 : Lidhja ekuipotenciale e të gjitha pjesëve përçuese të ekspozuara njëkohësisht të qasshme.
(1) Pjesët përçuese të palidhura që hynë (largohen) në

hapësirën ekuipotenciale (të tilla si tubacionet e ujit, etj) duhet
të mbështillen me materiale të përshtatshme izoluese dhe
duhen përjashtuar nga rrjeti ekuipotencial, pasi pjesë të tilla
kanë të ngjarë të jenë të lidhura me përçuesit mbrojtës (të
tokëzuar) diku tjetër në instalim.
F - Mbrojtja nga goditja elektrike
4 Mbrojtja e ngarkesave në
rastin e prishjes së izolimit
Standardet e konsiderojnë dëmin (kryesisht zjarrin ) e ngarkesave, për shkak të

prishjes izoluese, të jetë i lartë. Prandaj, për vendin me rrezik të lartë nga zjarri, duhet
të përdoren pajisjet me rrymë të mbetjes 300mA. Për vendet e tjera, disa standarde
mbështesin një teknikë të quajtur (Mbrojtja e defektit të tokëzimit) (GFP).
4.1 Masa mbrojtëse nga rreziku i zjarrit me

RCD
RCD-t janë pajisje shumë efektive për të siguruar mbrojtje kundër rrezikut të zjarrit
për shkak të prishjes së izolimit. Ky lloj i rrymës së prishjes në fakt është shumë i ulët
RCD-t janë pajisje shumë efektive për të për tu detektuar nga mbrojtja tjetër (mbirrymat, koha reversibël).
siguruar mbrojtje kundër rrezikut të zjarrit për Për sistemet TT, IT TN-S në të cilat mund të shfaqet rrjedha e rrymës, përdorimi i
shkak të prishjes së izolimit sepse mund të RCD-ve me ndjeshmëri 300mA siguron një mbrojtje të mirë kundër rrezikut nga zjarri
detektojnë rrjedhjen e rrymës (300 mA) të cilat për shkak të kësaj prishje.
janë shumë të ulëta për mbrojtje të tjera, por të Një hulumtim ka treguar se kostoja e zjarreve në ndërtesat industriale dhe ato
mjaftueshme për të shkaktuar një zjarr. terciare mund të jetë shumë i madh.
F17
Analiza e fenomeneve tregon se rreziku nga zjarri për shkak të energjisë elektrike
është i lidhur me tejnxehje për shkak të një koordinimi të keq ndërmjet rrymës
maksimale të kabllos (ose të përçuesit të izoluar) dhe vendosjes së mbrojtjes së
mbirrymave.
Tejnxehja mund të ndodhë gjithashtu edhe për shkak të ndryshimit të metodës
fillestare të instalimit (shtimi i kabllove me mbështjellje të njëjtë).
Kjo tejnxehje mund të jetë origjinë e harkut elektrik me mjedis të lagësht. Këto harqe
elektrike shfaqen kur rezistenca e rrymës së prishjes është më e madhe se 0.6 Ω dhe
ekzistojnë vetëm kur ndodh një prishje e izolimit. Disa testime kanë treguar që rryma
e prishjes prej 300mA mund të shkaktojë një rrezik real nga zjarri (shih Fig. F26).
4.2 Mbrojtja e prishjes së tokëzimit (GFP)

Fillimi i zjarrit
Lloje të ndryshme të mbrojtjeve të prishjes së tokëzimit (shih Fig. F27)
Tri tipe të GFP janë të mundshme në varësi të pajisjes matëse të instaluar:
b “Ndjeshmëria e mbetur”
Rryma “e prishjes së izolimit” është llogaritur duke përdorur shumën vektoriale të
rrymave sekondare të transformatorit rrymor. Transformatori rrymor në përçuesin
neutral është shpesh jashtë ndërprerësit të qarkut.
I d << 300 mA b “Burimi kthyes i tokëzimit” SGR
« Rryma e prishjes së izolimit » është matur në lidhjen neutër-tokë të transformatorit
Pluhur i lagësht
TU. Transformatori rrymor është jashtë ndërprerësit të qarkut.
Disa teste kanë treguar se një rrjedhje shumë e
ulët e rrymës (më pak se mA) mund të evoluojë
b “Sekuenca zero” ZS
dhe në 300mA duke shkaktuar zjarr në një mjedis « Prishja e izolimit» është matur direkt në sekondarin e transformatorit rrymor duke
të lagësht dhe me pluhur. përdorur shumën e rrymave në përçuesit në kontakt. Ky lloj i GFP përdoret vetëm me
Fig. F26 : Origjina e zjarreve në ndërtesa. vlera të ulëta të rrymës së prishjes.
Sistemi RS Sistemi SGR Sistemi ZS
R R
L1 L1 L1
L2 L2
L2
L3 L3
N L3 N
N
R
PE
Fig. F27 : Llojet e ndryshme të mbrojtjeve të prishjes së tokëzimit.

4 Mbrojtja e ngarkesave në
rastin e prishjes së izolimit
Pozicioni i pajisjeve GFP në instalim

Lloji/ niveli i instalimit Shpërndarësi kryesor Nën- shpërndarësi Komente
Burimi kthyes i tokëzimit v I përdorur
(SGR)
Rryma e mbetur (RS) v b Shpesh i përdorur
(SGR)
Sekuenca zero v b I përdorur rrallë
(SGR)
v E mundshme
b Rekomandimet ose kërkesat
F18

5.1 Masat mbrojtëse

Mbrojtja nga kontakti indirekt
Rasti i përgjithshëm
Mbrojtja nga kontakti indirekt sigurohet nga RCD me ndjeshmëri IΔn në përputhje
50 V (1)(1)
me kushtin I ∆n i
RA
Zgjedhja e ndjeshmërisë së pajisjes me rrymë të mbetur është një funksion i
rezistencës RA të elektrodës së tokëzimit për instalim dhe jepet në Figurën F28.
IΔn Rezistenca maksimale e elektrodës tokësore

(50 V) (25 V)
3A 16 Ω 8Ω
1A 50 Ω 25 Ω F19
500 mA 100 Ω 50 Ω
300 mA 166 Ω 83 Ω
30 mA 1666 Ω 833 Ω
Fig. F28 : Kufiri i sipërm i rezistencës, në elektrodën e tokëzimit për instalim e cila nuk duhet të
tejkalohet, për nivelet e dhëna të ndjeshmërisë së RCD-ve kufijtë e tensionit 50V dhe 25 V.
Rasti i qarqeve shpërndarëse (shih Fig. F29)

IEC 60364-4-41 dhe një numër i standardeve kombëtare miraton kohën maksimale
të shkyçjes prej 1sekondë në qarqet shpërndarëse në instalim (në krahasim me
qarqet përfundimtare). Kjo lejon që të arrihet një shkallë e diskriminimit selektiv:
b Në nivelin A: RCD vonesa kohore, p.sh, tipi “S”
b Në nivelin B: RCD të menjëhershme
Rasti kur pjesët përçuese të ekspozuara të një pajisje, ose grupi të pajisjeve
janë të lidhura me një elektrodë të veçantë tokëzimi (shih Fig. F30)
Mbrojtja kundër kontaktit indirekt nga një RCD në nivel të ndërprerësit mbron çdo
A grup ose pajisje të tokëzuar individualisht.
RCD
Në çdo rast, ndjeshmëria duhet të jetë në përputhje me rezistencën e tokëzimit në
fjalë.
RCD-të me ndjeshmëri të lart (shih Fig. F31)

B Sipas IEC 60364-4-41, RCD-të me ndjeshmëri të lartë (y 30 mA) duhet të përdoren
RCD RCD për mbrojtjen e prizave Socket me rrymë të rendit y 20 A në të gjitha vendet.
Përdorimi i RCD-ve rekomandohet në rastet e mëposhtme:
b Qarqet e prizës Socket në vendet me lagështi në të gjitha vlerat e rrymës
b Qarqet e prizës Socket në instalime të përkohshme
b Qarqet e furnizimit të dhomave, lavanderive dhe pishinave
Fig. F29 : Qarqet shpërndarëse b Qarqet me furnizim të karavanëve, anijeve, panaireve udhëtues
Shih 2.2 dhe kapitulli P, pjesa 3
RA1 RA2
Vend i largët
Fig. F30 : Elektroda e veçantë e tokëzimit Fig. F31 : Qarku furnizues i prizave
(1) 25 V instalimet për punë në internet, njësi ekonomike, bujqësore, etj.

Vendet me rrezik të lartë të zjarrit (shih Fig. F32)

Mbrojtja RCD në ndërprerësit e qarkut që kontrollon të gjitha furnizimet në zonën me
rrezik është e nevojshme në disa vende dhe e detyrueshme në shumë vende.
Ndjeshmëria e RCD duhet të jetë y 500 mA, , por rekomandohet një ndjeshmëri prej
300 mA.
Mbrojtja në rastin kur pjesët përçuese të ekspozuara nuk janë

të lidhura me tokëzimin (shih Fig. F33)
(Në rastin e instalimit ekzistues ku vendndodhja është e thatë dhe ofrimi i një
tokëzimi nuk është i mundur, ose në rastin kur një tel mbrojtës i tokëzimit është
prishur).
RCD-te me ndjeshmëri të lartë (y 30 mA) do të përballojnë sikurse mbrojtjen kundër
rreziqeve të kontaktit indirekt ashtu dhe mbrojtjen shtesë kundër rreziqeve të
kontaktit direkt.
F20
Vend me
rrezik zjarri
Fig. F32 : Vend me rrezik zjarri Fig. F33 : Pjesët përçuese të ekspozuara të patokëzuara (A)
5.2 Koordinimi i pajisjeve mbrojtëse me rrymë të

mbetur
Koordinimi i shkyçjeve të ndryshme (dalluese) arrihet me vonesë-kohore ose me
nënndarje të qarqeve, të cilat janë të mbrojtura në mënyrë individuale, në grup, ose
nga një kombinim i te dyjave.
Një dallimi (diskriminues) i tillë shmang shkyçjen e çdo RCD, përpos asaj me rrjedhje
të menjëhershme në anën e kundërt të pozicionit të prishjes:
b Me pajisjet në dispozicion, diferencimi është i mundur në tri ose katër nivele të
ndryshme të shpërndarjes:
v Në bordin kryesor të shpërndarjes
v Në bordet lokale kryesore të shpërndarjes
v Në bordet nën-shpërndarëse
v Tek prizat për mbrotje të aplikueshme individuale
b në përgjithësi, në bordet shpërndarëse (dhe bordet nën-shpërndarëse, nëse
ekzistojnë) dhe në pajisjet mbrojtëse individuale, pajisjet për shkyçje automatike në
rast të ndodhjes së ndonjë rreziku nga kontakti indirekt janë të instaluara së bashku
me mbrojtjen shtesë nga rreziqet e kontaktit direkt.
Dallimi (diferencimi) ndërmjet RCD-ve

Specifikimi i përgjithshëm për arritjen e përgjithshme të diferencimit ndërmjet dy
RCD-ve është si më poshtë:
b Raporti ndërmjet operimit të rrymave të mbetjes duhet të jetë > 2
b koha e vonesës në rrjedhën e kundërt të RCD
Diferencimi është arritur duke shfrytëzuar disa nivele të ndjeshmërisë së
standardizuar: 30mA, 100mA, 300mA dhe 1A dhe kohët korresponduese të

shkyçjes, siç tregohet në faqen tjetër në Figurën F34.

t (ms)
10,000
1,000
500
300 II
250 selektive RCDs
200
shtëpiake S F21
150
130 dhe industriale
100 I (vendosjet I dhe II)
60
40
RCD 30 mA
Shtëpiaket në përgjithësi
dhe vendosja industriale 0
10
Aktual
100
150
300
500
600
1,000
15 30 60
(mA)
1 1.51 0 100 500 1,000 (A)
Fig. F34 : Diferencimi total në dy nivele.
Diferencimi në dy nivele (shih Fig. F35)

A Mbrojtja
RCD 300 mA b Niveli A: vendosja e kohës së vonesës së RCD (pajisja industriale) ose tipi S (për
lloji S pajisje të brendshme) për mbrojtje nga kontaktet indirekte.
b Niveli B: RCD e menjëhershme, me ndjeshmëri të lartë në qarqet që furnizojnë prizat
RCD
B ose pajisjet me rrezik të lartë (lavatriçe, etj.). Shih gjithashtu kapitullin P pjesa 3.
30 mA Zgjidhjet elektrike Schneider
b Niveli A: Ndërprerësi i qarkut Acti 9 ose kompakt me modulet e përshtatura RCD
(Vigicompakt NSX 160), duke vendosur llojin I ose S
b Niveli B: Ndërprerësi i qarkut me module të integruara RCD (DPN Vigi) ose module
Fig. F35 : Diferencimi total në 2 nivele të përshtatshme RCD ( p.sh Vigi iC60) ose Vigicompact NSX
Shënim: Vendosja e RCCB në rrjedhën e kundërt duhet të jetë në përputhje me
rregullat e përzgjedhjes dhe duke marr parasysh të gjitha drejtimet e rrjedhës së
rrymës në tokë.
A Relet me toroid
të veçante CT 3 A Diferencimi në 3 ose 4 nivele (shih Fig. F36)
vonesa kohore 500 ms Mbrojtja
b Niveli A: Koha e vonuar RCD (vendosja III)
B RCCB 1 A b Niveli B: Koha e vonuar RCD (vendosja II)
Vonesa kohore 250 ms
b Niveli C: Koha e vonuar RCD (vendosja I) ose lloji S
b Niveli D: RCD menjëhershëm.
C RCCB 300 A Zgjidhjet elektrike Schneider

Vonesa kohore 50 ms b Niveli A: Ndërprerësi i qarkut i lidhur me RCD dhe i transformatorit të veçantë
ose lloji S toroidal (Vigirex RH)
b Niveli B: Vigicompact NSX ose Vigirex
D RCCB b Niveli C: Vigirex, Vigicompact NSX ose Vigi iC60
30 mA b Niveli D:
v Vigicompact NSX ose
v Vigirex ose
v Acti 9 me integrimin e modulit të përshtatshëm RCD : Vigi iC60 ose DPN Vigi
Fig. F36 : Diferencimi total në 3 ose 4 nivele Shënim: Vendosja e RCCB në rrjedhën e kundërt duhet të jetë në përputhje me
rregullat e përzgjedhjes dhe duke marrë parasysh të gjitha drejtimet e rrjedhës së
rrymës në tokë.

Mbrojtja diferenciale në tri nivele (shih Fig. F37)
Njësia Masterpact
MV/LV
Vendosje II
F22
NSX400
NSX100 MA
Ndërperës
Vigicompact
NSX100
Vendosja 1
300 mA
Vigi NG125 LMA

menjëhershëm
300 mA
Vigi NG125
300 mA
selektive
Rrjedhja e rrymës
në ltër: 20 mA
Terminali
kryesor
Reekton
iC60
diferencë
30 mA
Rrjedhja e rrymës është e barabartë me 3.5 mA

për prizat socket (Informacione për pajisje teknologjike):
max 4 priza sockets.
Fig. F37 : Instalimi tipik 3-nivelesh, duke treguar mbrojtjen e qarqeve shpërndarëse në sistemin e tokëzuar TT. Një motor është i pajisur me mbrojtje të veçantë.

F - mbrojtja nga goditja elektrike
6.1 Kushtet fillestare

Në fazën e projektimit, gjatësia e lejuar maksimale e kabllos së rrjedhes së rrymës
të ndërprerësit mbrojtës (ose një grup i siguresave) duhet të llogaritet, ndërsa gjatë
punës së instalimit disa rregulla duhet të respektohen plotësisht.
Kushtet e caktuara duhet të respektohen, të listuara si më poshtë dhe të ilustruara
në Figurën F38.
1. Përçuesi PE duhet të jetë i lidhur rregullisht me tokëzim sa më shumë që të jetë e
mundur.
2. Përçuesi PE nuk duhet të kalojë nëpër kanalin ferromagnetik, gypa, etj ose të
montohet me çelik, sepse induksioni dhe/ose efektet e përafërta mund të rrisin
impedancën efektive të përçuesit.
3. Në rastin e një përçuesi PEN (një përçues neutral i cili përdoret edhe si përçues
mbrojtës), lidhja duhet të bëhet direkt në terminalin e tokëzimit të pajisjes (shih 3 në
Figurën F38) para se të bëhet lak në terminalin neutral të pajisjes së njëjtë.
4. Ku përçuesi y 6 mm2 për bakër ose 10 mm2 për alumin, ose kur një kabllo është
F23
e lëvizshme përçuesit neutral dhe mbrojtës duhet të jenë të ndarë; (p.sh, një sistem
TN-S duhet të përshtatet brenda instalimit).
5. Gabimet e tokëzimit mund të përmirësohen nga pajisjet mbrojtëse nga mbirrymat,
p.sh siguresat dhe ndërprerësit e qarkut.
Lista e sipërme tregon kushtet që duhen respektuar në implementimin e një skeme
TN për mbrojtje nga kontaktet indirekte.
2 2
5 5
PEN PE N
4
1 3
sistemi TN-C sistemi TN-C-S
RpnA
Shënimet:
b Skema TN kërkon që TU neutral i transformatorit TM/TU, pjesët përçuese të ekspozuara
të nënstacionit dhe të instalimit dhe pjesët përçuese të palidhura në nënstacion dhe
instalim, të gjitha të tokëzuara në sistemin e njëjtë të tokëzimit.
b Për një nënstacion në të cilin matja është në tension të ulët, mënyra e izolimit është e
nevojshme në origjinën e instalimit LV dhe izolimi duhet të jetë i dukshëm qartë.
b Përçuesi PEN nuk duhet të ndërpritet në asnjë rrethanë. Kontrolli dhe mbrojtja e pajisjes
ndërpreres ang. Switchgear për disa marrëveshje TN do të jetë:
v 3-pole kur qarku përfshin një përçues PEN,
v Mundësisht 4-pole (3 fazat + neutri) kur qarku përfshin një neutër me një përçues PE të
veçantë.
Fig. F38 : Implementimi i sistemit të tokëzimit TN.
6.2 Mbrojtja nga kontakti indirekt

Janë përdorur zakonisht tri metodat Metodat e përcaktimit të niveleve të rrymës së lidhjes së
e llogaritjes: shkurtër
b Metoda e rezistencës, bazohet në mbledhjen Në sistemin e tokëzuar TN, një lidhje e shkurtër e tokëzimit, në parim, gjithmonë
trigonometrike të rezistencës së sistemit dhe ofron rrymë të mjaftueshme për të funksionalizuar paisjet mbirrymore.
reaktancës induktive Impedancat kryesore të burimit dhe furnizimit janë shumë më të ulëta nga ato të
b Metoda e përbërjes qarqeve, të instalimit, në mënyrë që çdo kufizim në madhësinë e rrymave të prishjes
b Metoda konvencionale, bazuar në një rënie të së tokëzimit do të shkaktohet kryesisht nga përçuesit e instalimit (pajisjet me gjatësi
tensionit të supozuar dhe përdorimin e tabelave të ndryshueshme e rrisin impedancën e “prishjes së qarkut” me një reduktim që i
të përgatitura. korespondon rrymës së lidhjes së shkurtër).
Rekomandimet më të fundit IEC për mbrojtjen nga kontakti indirekt në sistemet
e tokëzimit TN vetëm ndërlidhin kohën maksimale të shkyçjes së lejueshme me
sistemin e tensionit nominal ( shih Figurën F12 në nënpjesën 3.3).

6 Implementation of
the TN system
Arsyeja prapa këtyre rekomandimeve qëndron në faktin se për sistemet TN, rryma që
The reasoning
duhet të rrjedhëbehind theseqë
në mënyrë recommendations
të ngrihet potencialiis that, for TN
i pjesës systems,
përçuese tëthe current në
ekspozuar
which
50 V osemust
mëflow in order
shumë, to aq
është raise the potential
e madhe sa njëraof an
ngaexposed
këto dy conductive
mundësi dopart to 50 V
të ndodhë:
or more is so high that one of two possibilities will occur:
b ose rruga e prishjes do të shfaq vetveten, praktikisht menjëherë ose
c Either the fault path will blow itself clear, practically instantaneously, or
b përçuesi do të bashkohet brenda prishjes dhe do të sigurojë rrymë të mjaftueshme
c The conductor will weld itself into a solid fault and provide adequate current to
për operimin e pajisjeve mbirrymore
operate overcurrent devices
Për të siguruar funksionimin korrekt të pajisjeve mbirrymore në rastin e fundit, një
To ensure correct operation of overcurrent devices in the latter case, a reasonably
vlerësim i arsyeshëm dhe i saktë i niveleve të rrymës së prishjes së tokëzimit të lidhjes
accurate assessment of short-circuit earth-fault current levels must be determined at
F26 së shkurtër duhet të përcaktohet në fazën e hartimit të një projekti.
the design stage of a project.
Një analizë rigoroze kërkon përdorimin e teknikave fazë-sekuencë-komponent të
A rigorous analysis requires the use of phase-sequence-component techniques
aplikuar për çdo qark. Parimi është i thjeshtë por shuma e llogaritjes nuk konsiderohet
applied to every circuit in turn. The principle is straightforward, but the amount of
e arsyeshme veçanërisht për shkak se impedancat e sekuencës faze-zero janë
computation is not considered justifiable, especially since the zero-phase-sequence
jashtëzakonisht të vështira për tu përcaktuar me ndonjë shkallë të arsyeshme të
impedances are extremely difficult to determine with any reasonable degree of
saktësisë në një instalim TU mesatar.
accuracy in an average LV installation.
Preferohen metoda të tjera të thjeshta të saktësisë së kërkuar. Tri metoda praktike
Other simpler methods of adequate accuracy are preferred. Three practical methods
F24 janë:
are:
bc “Metoda
The “methode impedancave”,
of impedances”, bazohet në on
based shumën e të gjithaofrezistencave
the summation (vetëm të
all the impedances
sekuencave fazë-pozitive) only)
(positive-phase-sequence rreth prishjes së qarkut,
around the përfor
fault loop, secilin
eachqark.
circuit
bc “Metoda
The “methode përbërjes”, e cila është
of composition”, një is
which vlerësim i rrymësofsë
an estimation lidhjes së shkurtër
short-circuit current atnë
fundin e largët
the remote endtëofqarkut,
a loop,kur
whenniveli
thei rrymës së lidhjes
short-circuit current së level
shkurtër
at thenënear
fundin
ende of
afërt
thetë
qarkut
loop is është
knowni njohur
bc “Metoda konvencionale”
The “conventional method”e llogaritjes së niveleve
of calculating minimale
the minimum të rrymave
levels të prishjes
of earth-fault
së tokëzimit,
currents, së bashku
together meuse
with the përdorimin
of tableseof
vlerave
valuesnëfortabela për marrjen
obtaining e rezultateve
rapid results
të shpejta
These methods are only reliable for the case in which the cables that make up the
Këto metoda janë të
earth-fault-current besueshme
loop vetëm
are in close për rastin
proximity në tëother)
(to each cilin kabllot
and notqëseparated
përbëjnë bylakun
eferro-magnetic
rrymës së prishjes së tokëzimit janë në afërsi (me njëri tjetrin) dhe nuk janë të ndara
materials.
nga materialet ferromagnetike.
Për kalkulime, praktike moderne është
For calculations,
përdorimi modern
i softuerit practice
të pranuar ngaisautoritetet
to use Method of impedances
Metoda e impedancave
software agreed
nacionale, dhe tëby National
bazuar Authorities,
në metodën e and This method summates the positive-sequence impedances of each item (cable, PE
based on the siç
method Kjo metodëtransformer,
mbledh impedancat e sekuencave pozitive loop
të secilit artikull
from(kabllo,
impedancës, ështëofEcodial.
impedances, such as
Autoritetet conductor,
përçuesi PE, transformatori
etc.) included
etj) të
in the earth-fault
përfeshira në qarkun e lakut
circuit
të
which the
prishjes së tokëzimit
Ecodial 3. National Authorities generally also short-circuit earth-fault current is calculated, using the formula:
nacionale në përgjithësi publikojnë udhëzime, nga e cila rrymë e lidhjes së shkurtër të prishjes së tokëzimit kalkulohet, duke përdorur
publish Guides, which include typical values,
që përfshijnë vlera tipike, gjatësitë e përçuesit formulën: U
I = Isc
conductor lengths, etc.
etj. Uo I sc
U+ Zs.
I=
( ) ( )
2 2
where∑
R + ∑X
(Σ R) 2 = (the sum of all resistances in the loop)2 at the design stage of a project.
where
ku
Σ R)(2Σ=
ΣR)
((and 2 X)(the
2 = sum
(the e
= ((shuma oftëallgjitha
sum ofresistances
all inductive in reactances
rezistencavethe në
loop) 2 at
qark) 2 the
in design
loop)e2stage
thefazën
në of a project.
projektimit të një
and
and (
UΣ
projekti, dhe (ΣX) = (shuma e të gjitha reaktancave induktive
X)
= 2 = (the system
nominal sum
2 of all inductive
phase-to-neutralreactances
voltage. in the loop) 2
në qark) 2
and
The U
dhe Uo ==nominal ofsystem
Tensioni
application phase-to-neutral
i sistemit
the method nominal voltage.
fazë-neutër.
is not always easy, because it supposes a knowledge
Aplikimi i metodës nuk është gjithmonë i lehtëthe
of
The all parameter
application values
of the and
method characteristics
is not always of
easy,
sepseelements
because itinsupposes
ajo supozon the loop. In
njohjen many
a knowledge
e të gjitha
ofcases,
vlerave atënational
all parameter guide and
values
parametrave can characteristics
dhe supply typical values
karakteristikave oftëthe for estimation
elements
elementeve in
nëthe purposes.
loop.
qark. NëInshumë
many raste,
cases,
një udhëzuesa national guide can
kombëtar mund supply
të japtypical valuespër
vlera tipike forqëllime
estimation purposes.
të vlerësimit.
Method of composition
Method
Metoda ofpërbërjes
e
This method composition
permits the determination of the short-circuit current at the end of a loop
frommetodë
This
Kjo the known
method lejon value
permits of short-circuit
the determination
përcaktimin e rrymës atsë
thethe
of sending
së end,
short-circuit
lidhjes by means
current
shkurtër at of
the
në fundin the
eend of anga
qarkut loop
approximate
from
vlera the known
e njohur formula:
e value
lidhjesofsëshort-circuit at the esending
shkurt në fundin end,
dërguar, meby means
anë of the së përafërt:
të formulës
approximate Uoformula:
I sc = I
U+ Zs I sc
where
ku
Isc
sc == rryma
upstream short-circuit
e lidhjes së shkurtcurrent
në rrjedhjen e kundërt
I == rryma
end-of-loop
e lidhjesshort-circuit
së shkurt current
në fund të qarkut Uo
U ==nominal
Uo tensionisystem phase
i sistemit voltage
me fazë nominale
Zs == impedanca
Zs impedance eoflakut loop
Note: in this
Shënim: method
Në këtë the individual
metodë impedancatimpedances are
individuale added
janë arithmetically
shtuar
(1) as
aritmetikisht (1) në
opposed to the previous “method of impedances” procedure.
krahasim me procedurën e mëparshme të “metodës së impedancave”.
Conventional
Metoda method
konvencionale
Thismetodë
Kjo methodnë is përgjithësi
generally considered to be
konsiderohet sufficiently
të jetë mjaft e accurate
saktë përto
tëfix the upper
rregulluar limit e
kufirin
of cabletëlengths.
sipërm gjatësive të kabllos.
Principle
Parimi
The principle
Parimi e bazon bases the short-circuit
kalkulimin e rrymës së current
lidhjescalculation
së shkurtër onnë the assumption
supozimin that the
se tensioni
voltage
në at the
origjinë origin në
të qarkut of the circuitpiken
fjalë(në concerned
ku paisja(i.e.mbrojtese
at the point at which
e qarkut theecircuit
është vendosur)
protective
mbetet në device
80% ose is located)
më shumë remains
të fazësat të
80% or more
tensionit of the Vlera
neutral. nominal
80% phase to neutral
përdoret, së
(1) Kjo rezulton në llogaritjen e vlerës së rrymës e cila është
(1) This
më results
pak se in a calculated
sa rrjedh current
në të vërtet. Nëse value which
vendosja is less than
e mbirrymave voltage.me
bashku Theimpedancën
80% value is used,tëtogether
e lakut withtëthe
qarkut për circuit loop
llogaritur impedance,
rrymën to shkurtër.
e lidhjes së
that which
bazohet nëwould
vlerënactually flow.atëherë
e llogaritur If the overcurrent settings
operimi i releve oseare compute the short-circuit current.
based on this
siguresave, calculated
është value, then operation of the relay, or
e garantuar.
fuse, is assured.
Ky koeficient merr parasysh të gjitha pikat rrjedhëse të tensionit në pikën referente.

Në kabllot TU ku të gjithë përçuesit e qarkut 3 fazorë me 4 tela janë në afërsi (që
është rasti normal), reaktanca e brendshme induktive për të dhe mes përçuesve
është e papërfillshme në krahasim me rezistencën e kabllos.
Ky përafrim është konsideruar të jetë i vlefshëm për madhësitë e kabllove deri në
120 mm2. Mbi atë madhësi, vlera e rezistencës R është rritur si në vijim:
Gjatësia maksimale e qarkut në instalimin e
tokëzuar TN jepet me anë të formulës: Trashësia e përcjellësit (mm2) Vlera
0.8 Uo Sph e rezistencës
Lmax =
ρ(1+ m) I a S = 150 mm2 R+15%
S = 185 mm2 R+20%
S = 240 mm2 R+25%
Gjatësia maksimale e qarkut në instalimin e tokëzuar TN jepet me anë të formulës:

0.8 Uo Sph
Lmax =
ρ(1+ m) I a
where:
ku: F25
Lmax =
Lmax = gjatësia
maximum length in metres
maksimale në metra
Uo = faza volt = 230230
Uo = phase volts = V for
V për njëasistem
230/400230/400
V system V
ρ == rezistenca
resistivity atnënormal working normale
temperature in ohm-mm 2/metre
ρ temperaturën të punës në ohm-mm 2/metër
(= 22.5 10-3 -3 for copper; = 36 10-3 for aluminium)
(= 22.5 10 për bakër; = 36 10-3 për alumin)
IIaa =
= trip current setting for the instantaneous operation of a circuit breaker, or
vendosja e rrymës së shkyçjes për funksionimin e menjëhershëm të
Ia = the current which assures operation of the protective fuse concerned, in the
ndërprerësit të qarkut, ose
Ispecified time.
a = rryma e cila siguron funksionimin e siguresave mbrojtëse në fjalë, në kohën e
specifikuar.
Sph
m=
SPE
Sph 2
Sph = = cross-sectional area of the
Zona e prerjes tërthore phase conductors
e përçuesve of the në
fazor të qarkut circuit
fjalëconcerned
në mm2 in mm
SPE = cross-sectional area of the protective conductor concerned
2 in mm 2.
SPE = Zona e prerjes tërthore e përçuesit mbrojtës në mm .
Tabelat e mëposhtme japin gjatësinë e qarkut (shih Fig. F39)
Tables
që nuk duhet të tejkalohet në mënyrë që
personat të mbrohen nga rreziqet e kontaktit Tabelat
The following tables, applicable to TN systems, have been established according to
the “conventional method” described above.
indirekt me pajisjet mbrojtëse. Tabelat e mëposhtme të zbatueshme për sistemet, TN janë formuar në bazë të
The tableskonvencionale”
“metodës give maximum të circuit lengths,më
përshkruar beyond
lartë. which the ohmic resistance of the
conductors will limit the magnitude of the short-circuit current to a level below that
Tabelat japin gjatësinë maksimale të qarkut, përtej të cilave rezistenca omike e
required to trip the circuit breaker (or to blow the fuse) protecting the circuit, with
përçuesve do të kufizojë madhësinë e rrymës së lidhjes së shkurtër në një nivel
sufficient rapidity to ensure safety against indirect contact.
që më poshtë do kërkohet për të shkyçur ndërprerësin e qarkut (ose shkyçjen e
Correction
siguresës) që factor m
të mbrojë qarkun me shpejtësi të mjaftueshme për të ofruar siguri ndaj
kontaktitF44
Figure indirekt.
indicates the correction factor to apply to the values given in Figures F45
to F48 next
Faktori pages, according
i korrigjimit m to the ratio Sph/SPE, the type of circuit, and the
conductor materials.
Figura F40 tregon faktorin e korrigjimit për të aplikuar vlerat e dhëna në Figurat F41
The
deri tables
F44 nëtakefaqetinto account:
e tjera, sipas raportit Sph/SPE, llojit të qarkut dhe materialeve të
c
përçuesit.
The type of protection: circuit breakers or fuses
c Operating-current
Marrim settings
parasysh tabelat:
A B c
b Cross-sectional
Llojin e mbrojtjes: area of phase conductors
ndërprerësit e qarkut oseand protective conductors
siguresat
PE c
b Type of system
Vendosjen earthing
e rrymës (see Fig. F49 page F29)
së operimit
c
b Type
Hapësiraof circuit breaker
e prerjes (i.e. B,
tërthore oseC të
orpërçuesit
D) fazorë ose të përçuesit mbrojtës
Imagn
b Lloji
The i sistemit
tables may be të tokëzimit ( shih Fig.
used for 230/400 F45 faqe F27)
V systems.
b Lloji i ndërprerësit
Equivalent tables fortë ose D)(1) and Multi 9 circuit breakers (Merlin
qarkut B,byCCompact
protection
Id
L Tabelatare
Gerin) mund të përdoren
included për sistemet
in the relevant 230/400 V.
catalogues.
Tabelat ekuivalente për mbrojtje nga ndërprerësit e qarkut Compact dhe Multi 9
(Shneider Electric) janë të përfshira në katalogët përkatës.
SPE Sph
C Qarku Materiali m = Sph/SPE (or PEN)

përcjellës m=1 m=2 m=3 m=4
3P + N or P + N Bakër 1 0.67 0.50 0.40
Alumin 0.62 0.42 0.31 0.25
ax. for a TN-earthed system, using Fig. F44 : Correction factor to apply to the lengths given in tables F44 to F47 for
Fig. F39 : Llogaritja e L maksimale për sistemin e tokëzuar TN Fig. F40 : Faktori korrigjues në aplikimin e gjatësive të dhëna në tabelat F41 deri F44 për
duke përdorur metodën konvencionale. sistemet TN.
(1) Për përkufizimin e llojit të ndërprerësve të qarkut B, C, D,

shih kapitullin H, pjesa 4.2.
Qarqet e mbrojtura nga ndërprerësit (Fig. F41)
Sipërfaqja Shkyqja e rrymës me vonesë kohore të shkurt ose të menjëhershme Im (Amper)

me prerje
tërthore
nominale e
përçuesve
mm2 50 63 80 100 125 160 200 250 320 400 500 560 630 700 800 875 1000 1120 1250 1600 2000 2500 3200 4000 5000 6300 8000 10000 12500
1.5 100 79 63 50 40 31 25 20 16 13 10 9 8 7 6 6 5 4 4
2.5 167 133 104 83 67 52 42 33 26 21 17 15 13 12 10 10 8 7 7 5 4
4 267 212 167 133 107 83 67 53 42 33 27 24 21 19 17 15 13 12 11 8 7 5 4
6 400 317 250 200 160 125 100 80 63 50 40 36 32 29 25 23 20 18 16 13 10 8 6 5 4
10 417 333 267 208 167 133 104 83 67 60 53 48 42 38 33 30 27 21 17 13 10 8 7 5 4
16 427 333 267 213 167 133 107 95 85 76 67 61 53 48 43 33 27 21 17 13 11 8 7 5 4
F26 25 417 333 260 208 167 149 132 119 104 95 83 74 67 52 42 33 26 21 17 13 10 8 7
35 467 365 292 233 208 185 167 146 133 117 104 93 73 58 47 36 29 23 19 15 12 9
50 495 396 317 283 251 226 198 181 158 141 127 99 79 63 49 40 32 25 20 16 13
70 417 370 333 292 267 233 208 187 146 117 93 73 58 47 37 29 23 19
95 452 396 362 317 283 263 198 158 127 99 79 63 50 40 32 25
120 457 400 357 320 250 200 160 125 100 80 63 50 40 32
150 435 388 348 272 217 174 136 109 87 69 54 43 35
185 459 411 321 257 206 161 128 103 82 64 51 41
240 400 320 256 200 160 128 102 80 64 51
Fig. F41 : Gjatësia maksimale e qarkut (në metra) për madhësi të ndryshme të përçuesit prej bakri dhe vendosja e menjëhershme e shkyçjes së rrymës për qëllime
të përgjithshme të ndërprerësve të qarkut në sistemin TN 230/400V me m = 1.
Qarqet e mbrojtura nga ndërprerësit e qarkut Compakt ose Multi 9 për

përdorim industrial ose të brendshëm (Fig. F42 to Fig. F44)
Sph Rryma nominale (A)

mm2 1 2 3 4 6 10 16 20 25 32 40 50 63 80 100 125
1.5 1200 600 400 300 200 120 75 60 48 37 30 24 19 15 12 10
2.5 1000 666 500 333 200 125 100 80 62 50 40 32 25 20 16
4 1066 800 533 320 200 160 128 100 80 64 51 40 32 26
6 1200 800 480 300 240 192 150 120 96 76 60 48 38
10 800 500 400 320 250 200 160 127 100 80 64
16 800 640 512 400 320 256 203 160 128 102
25 800 625 500 400 317 250 200 160
35 875 700 560 444 350 280 224
50 760 603 475 380 304
Fig. F42 : Gjatësitë maksimale të qarkut (në metra) për madhësi të ndryshme të përçuesit të bakrit dhe rrymat nominale për tipin B (1) të ndërprerësve të qarkut në
230/400V të sistemit TN një fazor ose tre fazor me m = 1

mm2 1 2 3 4 6 10 16 20 25 32 40 50 63 80 100 125
1.5 600 300 200 150 100 60 37 30 24 18 15 12 9 7 6 5
2.5 500 333 250 167 100 62 50 40 31 25 20 16 12 10 8
4 533 400 267 160 100 80 64 50 40 32 25 20 16 13

6 600 400 240 150 120 96 75 60 48 38 30 24 19
10 667 400 250 200 160 125 100 80 63 50 40 32
16 640 400 320 256 200 160 128 101 80 64 51
25 625 500 400 312 250 200 159 125 100 80
35 875 700 560 437 350 280 222 175 140 112
50 760 594 475 380 301 237 190 152
Fig. F43 : Gjatësitë maksimale të qarkut (në metra) për madhësi të ndryshme të përçuesit të bakrit dhe rrymat nominale për tipin C (1) të ndërprerësve të qarkut në
(1)për përkufizimin e tipit B dhe C të ndërprerësve të qarkut

shih Kapitullin H pjesa 4.2.


mm2 1 2 3 4 6 10 16 20 25 32 40 50 63 80 100 125
1.5 429 214 143 107 71 43 27 21 17 13 11 9 7 5 4 3
2.5 714 357 238 179 119 71 45 36 29 22 18 14 11 9 7 6
4 571 381 286 190 114 71 80 46 36 29 23 18 14 11 9
6 857 571 429 286 171 107 120 69 54 43 34 27 21 17 14
10 952 714 476 286 179 200 114 89 71 57 45 36 29 23
16 762 457 286 320 183 143 114 91 73 57 46 37
25 714 446 500 286 223 179 143 113 89 71 57
35 625 700 400 313 250 200 159 125 80 100
50 848 543 424 339 271 215 170 136 109
Fig. F44 : Gjatësitë maksimale të qarkut (në metra) për madhësi të ndryshme të përçuesit të bakrit dhe rrymat nominale për tipin D (1) të ndërprerësve të qarkut në
F27
Shembull
Instalimi 3-fazor me 4-tela (230/400 V) është TN-C i tokëzuar. Një qark është i
mbrojtur nga ndërprerës me vlerë 63 A, dhe përbëhet nga një kabllo me pjesën
qendrore prej alumini me përçuesit fazor 50 mm2 dhe një përçues neutral (PEN)
prej 25 mm2.
Çka është gjatësia maksimale e qarkut, poshtë së cilës mbrojtja e personave nga
rreziqet e kontaktit indirekt sigurohet nga shkyçja e menjëhershme e një releje
magnetike e ndërprerësit të qarkut?
Figura F42 jep, për 50 mm2 dhe 63 A të tipit B të ndërprerësit të qarkut, 603 metra,
Sph
në të cilët duhet të aplikohet një faktor 0.42 (Figura F40 për m = = 2)..
SPE
Gjatësia maksimale e qarkut është :
RA1 RA2
603 x 0.42 = 253 metra.
Vend i largët Rast i veçantë kur një ose më shumë pjesë përçuese të
ekspozuara janë të tokëzuara me një elektrodë të veçantë të
Fig. F45 : Elektroda e veçantë e tokëzimit. tokëzimit
Mbrojtja duhet të sigurohet nga kontakti indirekt nga një RCD në origjinën e çdo
qarku furnizues në një pajisje ose grup pajisjesh, pjesët përçuese të ekspozuara të
së cilës janë të lidhura me një elektrodë të pavarur të tokëzimit.
Ndjeshmëria e RCD-ve duhet të adaptohet me rezistencën e elektrodës së tokëzimit
(RA2 në Figurën F45). Shih specifikimet e zbatueshme për sistemin TT.
6.3 Ndjeshmëria e lartë e RCD-ve (shih Fig. F31)

Sipas IEC 60364-4-41, ndjeshmëria e lartë RCD-ve (y 30 mA) ) duhet të përdoret
për mbrojtje të prizave me rrymë nominale y 20 A në të gjitha vendndodhjet.
Përdorimi i RCD-ve të tilla gjithashtu rekomandohet në rastet në vijim:
b Qarqet e prizave në vende të lagështa për të gjitha vlerat e rrymës
b Qarqet e prizave në instalimet e përkohshme
Fig. F46 : Qarku furnizues i prizave Socket. b Qarqet e furnizimit për lavanderi dhe pishina
b Qarqet e furnizimit për punë në internet, anije, panaire udhëtimi etj.
Shih 2.2 dhe Kapitullin P, në pjesën 3.
(1) për përkufizimin e tipit B dhe C të ndërprerësve të qarkut

shih Kapitulli H pjesa 4.2.
6 Implementimi i sistemin TN
6.4 Mbrojtja në vendet me rrezik të lartë nga zjarri

Sipas IEC 60364-422-3.10, qarqet në vendet me rrezik të lartë nga zjarri duhet të
mbrohen nga RCD-te me ndjeshmëri y 500 mA. Kjo përjashton marrëveshjen TN-C
dhe TN-S që duhet të përshtaten.
Ndjeshmëria e preferuar prej 300mA është e detyrueshme në disa vende
(see Fig. F47).
Vendi me
rrezik zjarri
6.5 Kur rezistenca e rrymës së prishjes së qarkut
është veçanërisht e lartë
Kur rryma e prishjes së tokëzimit është e kufizuar për shkak të një impedance të
Fig. F47 : Vendi me rrezik zjarri. lartë dhe të pashmangshme të prishjes së qarkut, kështu që mbrojtja mbirrymore
nuk mund të mbështetet në shkyçjen e qarkut brenda kohës së përcaktuar, duhet të
merren parasysh mundësitë e mëposhtme:
Sugjerimi 1 (shih Fig. F48)
b Instalo një ndërprerës i cili ka një nivel më të ulët të shkyçjes magnetike, për
F28 PE ose PEN shembull:
2 y I rm y 4I n 2In y Irm y 4In
Kjo siguron mbrojtje për njerëzit në qarqet të cilat janë me gjatësi të parregullt. Duhet
Gjatësi shumë e madhe e kabllos të kontrollohet megjithatë që rrymat e përkohshme të larta të tilla si rrymat e startimit
të motorëve nuk do të shkaktojnë ngatërresa jashtë shkyçjes.
b Zgjidhjet Schneider Electric
v Tipi G Compact (2Im y Irm y 4Im)
v Tipi B Acti 9 ndërprerës i qarkut
Fig. F48 : Ndërprerësi i qarkut me një shkyçje të Sugjerimi 2 (shih Fig. F49)
menjëhershme dhe të ulët magnetike.
b Instalo një RCD në qark pajisja nuk ka nevojë të jetë shumë e ndjeshme (HS) (disa
amps deri në dhjetëra amps). Kur prizat janë të përfshira, nevojiten qarqe të veçanta,
në çdo rast të jenë të mbrojtura nga HS (y 30 mA) RCDs; përgjithësisht një RCD për
Fazë një numër prizash socket në një qark të përbashkët.
Neutër
PE v RCD Vigi NG125 : IΔn = 1 ose 3 A
v Pajisja Vigicompact REH ose REM: IΔn = 3 deri 30 A
v Tipi B Acti 9 ndërprerësi i qarkut
Sugjerimi 3
Rritja e madhësisë së përçuesve PE ose PEN dhe/ose përçuesve fazorë për të
reduktuar rezistencën e qarkut.
Sugjerimi 4
Shto përçues ekuipotencial shtesë. Kjo do të këtë një efekt të ngjashëm me atë
në sugjerimin 3, domethënë një reduktim në rezistencën e gabimit të tokëzimit të
Fig. F49 : Mbrojtja në sistemet TN me rezistencë të lartë të
qarkut, ndërsa në të njëjtën kohë përmirësimin e masave ekzistuese mbrojtëse të
prishjes së tokëzimit të qarkut.
tensionit prekës. Efektiviteti i këtij përmirësimi mund të kontrollohet nga një testim
i rezistencës ndërmjet secilës pjese përçuese të ekspozuar dhe përçuesit kryesor
mbrojtës.
Për instalimet TN-C të lidhura si në Figurën F50 kjo nuk lejohet dhe sugjerimi 3
duhet të përshtatet.
Fig. F50 : Lidhja ekuipotenciale e përmirësuar.

Tipari kryesor i sistemit të tokëzimit të IT është se, në rastin e lidhjes së shkurtëer të

gabimit të tokëzimit, sistemi mund të vazhdojë të operojë pa ndërprerje. Një gabim i
tillë është referuar si një “prishje e parë”.
Në këtë sistem, të gjitha pjesët përçuese të ekspozuara të një instalimi janë të
lidhura përmes përçuesve PE në një elektrodë tokësore në instalim, ndërsa pika e
neutrit të transformatorit të furnizuar është:
b Tjetër izolim nga toka
b ose të lidhura në tokëzim përmes një rezistence të lartë (zakonisht 1000 ohms ose
më shumë).
Kjo do të thotë se rryma përmes një prishje të tokëzimit do të matet në mili-amperë,
e cila nuk do të shkaktojë dëme serioze në vendin e prishjes, një ngritje të tensionit
prekës ose rrezik zjarri. Prandaj, sistemi mund të lejojë të operojë normalisht derisa
është i përshtatshëm për të izoluar vendin e prishjes për punë riparuese. Kjo rrit
vazhdueshmërinë e shërbimeve.
Në praktikë, tokëzimi i sistemit kërkon masa të caktuara, specifike për pëdorim të
kënaqshëm:
F29
b Monitorimi i përhershëm i izolimit me tokën e cila duhet të sinjalizohet (me audio
ose vizualisht) ndodhja e prishjes së parë.
b Një pajisje për kufizimin e tensionit të cilën pika neutrale e furnizimit të
transformatorit mund të arrijë në lidhje me tokën
b Regjistrimi i vendit të “prishjes së parë” nga një staf efikas mbrojtës. Vendndodhja
e prishjes është lehtësuar në masë të madhe nga pajisjet automatike të cilat janë në
dispozicion aktualisht.
b Shkyçja me shpejtësi të lartë dhe automatike e ndërprerësve të qarkut duhet të
bëhet në vendin e “dytë të gabimit” të ndodhur pas prishjes së parë e cila është
riparuar. Prishja e dytë (sipas përkufizimit) është një prishje e tokëzimit që ndikon në
përçuesit e ndryshëm aktiv të defektit të parë (mund të jetë në një përçues fazorë
ose neutër)(1).
Prishja e dytë rezulton në një lidhje të shkurtër në tokë dhe/ose nëpër lidhjet e
përçuesve PE.
7.1 Kushtet fillestare (shih Fig. F51 dhe Fig. F52)
Funksionet minimale të nevojshme Përbërësit dhe pajisjet Shembuj

Mbrojtja nga mbitensionet në (1) Tension i kufizuar Carde C
frekuencë të energjisë
Rezistenca e tokëzimit të neutrit (2) Rezistencë Rezistence Zx
(për rezistenca të ndryshme të
tokëzimit)
Në përgjithësi monitorimi i prishjes (3) Monitorimi i përhershëm i Vigilohm TR22A
së tokëzimit me alarm për kushtet izolimit PIM me funksion alarmi ose XM 200
e prishjes së parë
Riparimi automatik i prishjes në (4) Ndërprerësit katërpolar Ndërprerësi Compact
prishjen e dytë dhe mbrojtja e (nëse neutri është i shpërndarë) ose RCD-MS
përçuesit të neutrit nga mbirrymat shkyçja e të gjitha poleve
Vendi i prishjes së parë (5) me pajisje për vendndodhjen Sistemi Vigilohm

e prishjes së parë në sistemin
aktiv, ose me hapjen e
njëpasnjëshme të qarqeve
Fig. F51 : Funksionet themelore në skemat IT dhe shembujt e produkteve Schneider Electric.
HV/LV 4
L1
L2
L3
N
4 4
2 1 3
5
Fig. F52 : Pozitat e funksioneve esenciale në sistemin IT të tokëzuar 3-fazore me 3-tela.

(1) Në sistemet ku shpërndarja është neutral, siç tregohet në
Figure F56.
7.2 Mbrojtja nga kontakti indirekt

Sistemet moderne të monitorimit në masë Kushti i prishjes së parë
të madhe lehtësojnë dhe riparojnë vendin e Rryma e prishjes së tokëzimit që rrjedh nën kushtin e prishjes së parë është matur
prishjes. në mili-amperë.
Tensioni i prishjes në lidhje me tokën është produkt i kësaj rryme dhe rezistencës
së elektrodës së tokëzimit të instaluar dhe përçuesit PE (nga komponenti i prishjes
për elektrodë). Kjo vlerë e tensionit është e parrezikshme dhe mund të arrijë deri në
disa volt vetëm në rastin më të keq (rezistori i tokëzimit 1000Ω do të kalojë 230mA(1)
dhe një istalim i dobët i elektrodës së tokëzimit të 50 ohm, do të japë 11.5V, për
shembull).
Një alarm gjenerohet nga ana e paisjes për monitorim të izolimit të përhershëm.
Parimi i monitorimit të prishjes së tokëzimit
Një gjenerator me frekuencë shumë të ulët me rrymë a.c. ose rrymë d.c., (për të
reduktuar efektet e vëllimit të kabllos në nivele të papërfillshme) aplikon një tension
F30 mes pikës neutrale të transformatorit të furnizimit dhe tokës. Ky tension shkakton një
rrjedhje të vogël të rrymës sipas rezistencës së izolimit në tokë të të gjithë instalimit,
dhe në atë të çdo pajisje të lidhur.
Instrumentet me frekuencë të ulët mund të përdoren në sistemet e a.c të cilët
gjenerojnë komponentët d.c kalimtarë nga kushtet e prishjes. Disa versione mund të
bëjnë dallimin mes komponenteve rezistues apo kapacitiv të rrjedhjes së rrymës.
Pajisjet moderne lejojnë matjen e rrjedhës së rrymës në rritje, kështu që parandalimi
i prishjes së parë mund të realizohet.
Sistemet me vend të prishjes në përputhje me Shembuj të pajisjeve

standardin IEC 61157-9 b vendi i prishjes manuale (shih Fig. F53)
Gjeneratori mund të jetë fiks (shembull: XM100) ose portativ (shembull: GR10X lejon
kontrollin e qarqeve jo aktive) dhe marrësi, së bashku me senzorin mbledhës të tipit
të pirgut magnetik, janë të lëvizshëm.
IM400
XGR
XRM
Fig. F53 : Vendi i prishjes jo automatik (manual).

b Vendi i fiksuar i prishjes automatike (shih Fig. F54 faqen tjetër)

Monitorimi i relese XM100 së bashku me detektorin e fiksuar XD1 ose XD12 secili
i lidhur me një CT toroidal duke mbërthyer percuesit e qarkut në fjalë siguron një
sistem të vendit të prishjes automatike në instalimin aktiv.
Për më tepër, niveli i izolimit është treguar për çdo qark të montuar dhe dy nivelet
janë kontrolluar: niveli i parë paralajmëron rezistencë të izolimit jashtëzakonisht të
ulët në mënyrë që të mund të merren masa parandaluese, ndërsa niveli i dytë tregon
një kusht të prishjes dhe jep një alarm.
(1) Në një sistem 3-fazorë 230/400 V.

F31
Toroidal CTs
IM400 1 to 12 circuits
XD301
F31
XD301 XD301 XD312
Fig. F54 : Vendi i prishjes automatike fiks.
b Monitorimi automatik, prerjet, dhe vendi i prishjes (shih Fig. F55)

Sistemi Vigilohm gjithashtu lejon qasje në një printer dhe/ose një PC i cili ofron
pasqyrë globale të nivelit të izolimit të një instalimi të tërë dhe regjistron zhvillimin
kronologjik të nivelit të izolimit të çdo qarku.
Monitorimi qendror XM100, së bashku me lokalizimin e detektorëve XD08 dhe
XD16, të lidhur me toroidat CT nga disa qarqe siç tregohet më poshtë.në Figurën
F55, siguron mjete për këtë shfrytëzim automatik.
XM300
XL308 XL316
Fig. F55 : Vendndodhja e prishjes automatike dhe rezistenca izoluese e mbledhjes së të dhënave.

Implementimi i monitorimit të pajisjeve izoluese të përhershme (PIM)

b Lidhja
Pajisja PIM është e lidhur normalisht midis pikës neutrale (ose neutrale artificiale) të
transformatorit me furnizim të energjisë dhe elektrodës së tij të tokëzimit.
b Furnizimi
Furnizimi me energji elektrike për pajisjen PIM duhet të merret nga një burim shumë
i besueshëm. Në praktik, kjo është përgjithësisht direkt nga instalimi i cili monitorohet
nëpërmjet pajisjeve mbrojtëse mbirrymore të vlerave të përshtatshme të rrymës së
lidhjes së shkurtër.
b Vendosja e nivelit
Standardet e caktuara kombëtare rekomandojnë një vendosje të parë në nivelin
20% poshtë nivelit të izolimit të instalimit të ri. Kjo vlerë lejon detektimin e reduktimit të
cilësisë së izolimit, e nevojshme për masat parandaluese të mirëmbajtjes në një situatë
të dështimit fillestar.
Niveli i detektimit për alarmin e dështimit të tokëzimit do të caktohet në një nivel shumë
më të ulët
F32 Nga shembulli, dy nivele duhet të jenë:
v Niveli i izolimit në instalimin e ri: 100 kΩ
v Rrjedhja e rrymës pa rrezik: 500 mA (ka rrezik zjarri > 500 mA)
v Nivelet treguese të përcaktuara nga konsumatori:
- Pragu për mirëmbajtje parandaluese: 0.8 x 100 = 80 kΩ
- Pragu për alarmin e lidhjes së shkurtër: 500 Ω
Shënime:
v Pas një periudhe të gjatë të fikjes, gjatë së cilës i tëri ose një pjesë e instalimit të mbetur
çaktivizohet, lagështia mund të zvogëlojë nivelin e përgjithshëm të rezistencës së izolimit.
Kjo situatë, e cila ndodh kryesisht për shkak të rrjedhjes së rrymës mbi sipërfaqen e
lagur të izolimit të mirë, nuk përbën ndonjë gjendje të dështimit dhe do të përmirësohet
me shpejtësi sapo rritja normale e temperaturës së përçuesve të rrymës të reduktojë
lagështirën e sipërfaqes.
v Pajisja (PIM) (XM) mund të masë ndarazi rezistencën dhe komponentët e rrymës
kapacitive të rrjedhjes së rrymës në tokë, duke nxjerrë rezistencën e plotë të izolimit
nga rrymën rrjedhëse të plotë të përhershme.
Rasti i dytë i prishjes

Një gabim i dytë i prishjes së tokëzimit në një sistem IT (nëse ndodh në të njëjtin
përçues si prishja e parë), përbën një prishje fazë-fazë dhe fazë-neutër dhe nëse
ndodh në të njëjtin qark si prishja e parë, ose në një qark të ndryshëm, pajisjet
mbrojtëse mbirrymore (siguresat ose ndërprerësit e qarkut) normalisht do të operojnë
prishjen në përmirësim automatik.
Vendosja e mbirrymave shkyçëse të reles dhe vlerat e siguresave janë parametra bazë
që vendosin gjatësinë maksimale praktike të qarkut që mund të mbrohet në mënyre të
kënaqshme siç është diskutuar në nën-pjesën 6.2.
Shënim: Në rrethana normale, rruga e rrymës së prishjes është përmes përçuesve
të përbashkët PE, që lidhin të gjitha pjesët përçuese të ekspozuara të instalimit dhe
kështu rezistenca e prishjes së qarkut është mjaft e ulët për të siguruar një nivel të
përshtatshëm të rrymës së prishjes.
Kur gjatësia e qarkut është me përmasa të pashmangshme dhe sidomos nëse pajisjet
e një qarku janë të tokëzuara ndarazi (në mënyrë që rryma e prishjes të kalojë nëpër
dy elektrodat e tokëzimit), shkyçja e besueshme në mbirrymë mund të mos jetë e
mundur.
Në këtë rast, një RCD rekomandohet në secilin qark të instalimit.
Kur një sistem IT është me rezistencë të tokëzimit, sidoqoftë, duhet të ketë kujdes
për t'u siguruar se RCD nuk është shumë sensitive ose se dështimi i parë mund të
shkaktojë një shkycje të padëshirueshme, ose dështimi i parë mund të shkaktojë
një shkyçje të padëshirueshme. Shkyçja e pajisjeve me rryma të mbetjes të cilat i
Tri metodat e llogaritjes që janë përdorur
plotësojnë standardet IEC mund të ndodhë në vlerat 0.5 ΙΔn deri ΙΔn, ku ΙΔn është
zakonisht: rryma nominale e mbetur e nivelit të vendosur.
b Metoda e rezistencave bazohet në mbledhjen
Metodat për përcaktimin e niveleve të rrymës së lidhjes së shkurtër
trigonometrike të rezistencave të sistemit dhe

Një vlerësim i arsyeshëm dhe i saktë i niveleve të rrymës së lidhjes së shkurtër duhet
reaktancave induktive. të kryhet në fazën e projektimit të një projekti.
b Metoda e përbërjes. Një analizë rigoroze nuk është e nevojshme pasi madhësia e rrymës është e
b Metoda konvencionale, bazohet në rënien e rëndësishme vetëm për pajisjet mbrojtëse në fjalë (p.sh, këndet fazore që nevojiten
supozuar të tensionit dhe përdorimin e tabelave nuk duhet të përcaktohen) në mënyrë që metodat e përafërta konservative të përdoren
të përgatitura. normalisht. Tri metoda praktike janë:
b Metoda e rezistencave , bazohet në shumën vektoriale të të gjitha rezistencave
(sekuencë me fazë pozitive) rreth rrymës së prishjes së qarkut
b Metoda e përbërjes, e cila është një vlerësim i përafërt i rrymës së lidhjes së
shkurtër në fundin e largët të qarkut, kur niveli i rrymës së lidhjes së shkurt afër fundit
të qarkut është i njohur. Rezistencat komplekse janë të kombinuara aritmetikisht me
këtë metodë.
b Metoda konvencionale në të cilën vlera minimale e tensionit në origjinën e qarkut
të prishur është supozuar të jetë 80% e tensionit nominal të qarkut, dhe tabelat janë
FF -- Protection
Protection against
against electric
electric shock
shock
7 Implementation of the ITITsystem
Implementimi i sistemit
These
These methods
methods are reliable only for
for the
the cases in
in which wiring and cables which
përdorur duke u are reliable
bazuar onlysupozim,
në këtë cases
që japin which wiring
leximet andtë
direkte cables which
gjatësive të
make
make upup the fault-current
the metoda
fault-current loop are
are in
in close proximity (to
(to each other) and are not
qarkut. Këto janë loop
të besueshme close proximity
vetëm për rasteteach
në tëother)
cilat and aredhe
kabllot not
separated by
by ferro-magnetic
separatedelektrike
ferro-magnetic materials.
materials.
instalimet që formojnë (përbëjnë) rrymën e prishjes së qarkut janë në afërsi
The Methods
(me
Methods of
of impedances
njëri-tjetrin), impedances dhe nuk janë të ndarë nga materialet ferro-magnetike.
The software
software Ecodial
Ecodial is
is based
based on
on the
the “method
“method
Softueri
of
Ecodial
of impedance”
impedance”
rezistencës”
bazohet në “metodën e F - Protection against electric shock
This
Metodat e rezistencave in
This
TN
TN
method
method
systems
systems
as
of
as described
described
earthing.
ofagainst
earthing.
in Sub-clause
Sub-clause 6.2, 6.2, is is identical
identical for7 Implementatio
for both
both the the IT IT and and
FKjo - Protection
Methods
metodë siç
Methodseof
sistemet of composition
tokëzimit
composition
electric shock
është përshkruar
IT dhe TN. 7 Implementatio
në nën-pjesën 6.2, është identike për të gjitha
This
This method
Metoda method as
as described
konvencionale described(shih in
in Sub-clause
Fig. F56) 6.2,
Sub-clause 6.2, is is identical
identical for for both
both the the IT IT and and F35
TN
TN systems
systems of of earthing.
earthing.
Parimi është i njëjtë për sistemin IT si ajo e përshkruar në nën-pjesën 6.2 për një
The Conventional
Conventional method
method (see Fig.
(see F60
F60 ))
Fig.maksimale
The maximum
maximum
Gjatësia length
lengtheof
maksimale of an
an IT
qarkut earthed
ITtë
earthed circuit
IT: is:
circuit
tokëzuar is: sistem TN: llogaritja e gjatësive të qarkut nuk duhet të tejkalohet në
The
rrjedhën e sipërme të ndërprerësit system
The principle
principle is
is the
the same
same for
for an
an IT
IT qarkutas
system
të asapothat described
described in
thatsiguresave, in
për Sub-clause
të siguruar6.2
Sub-clause 6.2 for
for aa
mbrojtje
c
c For
b For aa
Për 3-phase
3-phase
skemën 3-wire
3-wire scheme
3-fazore scheme
3-tela TN
TN system
nga pajisjet::mbirrymore.
system the
the calculation
calculation of of maximum
maximum circuit circuit lengths
lengths which which should should not not be be exceeded
exceeded
downstream
downstream of
of aa circuit
circuit breaker
breaker or fuses,
fuses, to
or gjatësia toeensure
ensure protection These by methods are
by overcurrent reliable only for the
devices.
0.8
0.8 Uo
Uo 33 Sph Sph Është e pamundur të kontrollohet qarkut protection
për çdomake kombinim overcurrent
up thetëfault-current
mundshëmdevices.
LLmax
max == Ittë
It is
isdyclearly
clearly impossible
impossible to
to check
check circuit
circuit lengths
lengths for
for every
every feasible
feasible combination
combination of
of two
two
loop are in clo
22 ρI aa(11++ m
m) gabimeve të njëkohshme. These methods
separated are reliable only
by ferro-magnetic for the
materials.
concurrent
concurrent faults.
faults.
Të gjitha rastet janë të mbrojtura, megjithatë, në qoftë se vendosja make up ethe shkyçjes
fault-currentsë loop
c
b
c For
For aa
Për 3-phase
skemën
3-phase 4-wire
4-wire scheme
3-fazore 4-tela
scheme All
All cases Methods of on impedances F33 in clo
are
The
rrymës software
cases e are
are
bazuar covered,
Ecodial
covered, however,
is based
however,
në supozimin seifif on
the
the
prishjaovercurrent
the e“method
overcurrent
parë ndodh trip
trip setting
setting
nëseparatedis
is based
fundin based the
byonferro-magnetic
e largët the
të qarkut materials.
assumption
ofassumption
në impedance”
fjalë, ndërsa that aa first
thatprishja first fault
fault
e dytë occurs
occurs
ndodh at
at nëthe remote
thefundin
remote e end
end of
largët oftëthe
the This
një circuit
circuitmethod
qarku concerned,
concerned,
identik, as described
siçwhile
while
u in Sub-claus
0.8
0.8 Uo
Uo S1 S1 Methods of of impedances
LLmax
max == The
the
the second
përmend software
second nëfault
fault Ecodial
occurs
nën-pjesënoccurs at is
at
3.4. based
the
the remote
remote
Kjo mundon end the
end “method
of
of anan identical
të rezultojë, identical TN
circuit,
circuit,
në përgjithësi, systems
as
asme alreadynjë earthing.
already shkyçje të
22 ρI aa(11++ m
m) This method as described
mentioned
of
vetme impedance”
mentioned in
(në qarkin Sub-clause
Sub-clause
me një nivel 3.4.
3.4.të This
ulëtmay
This may result,
result, in
të shkyçjes in),general,
general,
duke e lënë in
in one
one trip-out
trip-out
sistemin
Methods of composition nëonly
onlynjë situatë in Sub-claus
occurring
occurring (on
(on the
the circuit
circuit with
with the
the
të prishjes së parë, por me një qark të prishur jashtë shërbimit.lower
lower trip-setting
trip-setting level),
level), TN
thereby
thereby systems
leaving
leaving of earthing.
the
the system
system
This method as described in Sub-claus
in
in aa first-fault
first-fault situation,
situation, but but withwith one
one faulty faulty circuit
circuit switched
switched out out
Methodsof
of service.
service.
of of composition
b Për rastin e instalimit 3-fazor me 3-tela, prishja e dytë mund TN systems
të shkaktojë earthing.
(prish)
cc For
For the
vetëm the njëcase
lidhjeof
case oftëaashkurtër
3-phase 3-wire
3-wire installation
3-phasefazë/fazë", installation
në mënyrë the
the second
second
që tensioni fault
fault
Thisqë can
can
method
do only
only
përdoret cause
ascause nëaa (see
described in Sub-claus
The
phase/phasemaximum length
short-circuit, of so anthat
IT earthed
the circuit is: Conventional method Fig. F60 )
phase/phase
formulë dhe për short-circuit,
gjatësi maksimale so that thetë voltage
voltage
qarkut tëto use
tojetë
use 3in
in the
the TN
Uo. formula
formulasystems for
for maximum
maximum
of earthing.
is e The principle is the same for an IT syste
ccircuit
circuit
For a
Gjatësia
length
length
3-phase
maksimale
is e3-wireUo.
Uo. scheme
e qarkut është dhënë me: Conventional
TN system : themethod calculation (seeofFig.
maximumF60 )
The
The maximum
The maximum
maximum circuit
length
circuit length
of
length is
an IT
is given
earthed
given by: by:
circuit is:
0.8 Uo 3-wire 3 Sph scheme The
downstream principle ofis a the same
circuit for
breaker an IT
or syst
fuses
c
Lmax For a= 3-phase metra TN system : the calculation of maximum
0.8
0.8 Uo
Uo 3
3 Sph
2 ρI a(1+ m) metresSph It is clearly impossible to check circuit le
LLmax
max == 0.8 metres downstreamfaults. of a circuit breaker or fuses
22 ρI
ρI Uoaa (11 ++ 3
m
m )Sph concurrent
Lmax =
cb For a 3-phase
Për rastin 2eρI aa(14-wire
instalimit + m)3-fazor scheme me 4-tela vlera me e ulët eAll Itrrymës
iscases
clearlysëare impossible
covered,
prishjes do to të check circuit
however, if the ol
cc For
For the thenëse case
casenjë of
of ngaa 3-phase
3-phase 4-wire
4-wire installation
installation the lowest
lowest value
theneutral. value
concurrentof
of fault
fault current
current
faults. will
willfault occurs at th
ndodhë 0.8 prishjet është në përçuesin assumption
Në këtë rast that
, Uo a first
është
occur
c
Loccur
Forqë
max
vlera
ififaone
=one
3-phaseof Uo
of
përdoret
the
thepër S1
faults
faults
4-wire is on
on aa neutral
isscheme
të llogaritur neutral
gjatësinë
conductor.
conductor.
maksimale
In
In this
this case,
case,
All cases
the
të kabllos
Uo
Uo
second
dhe
is the
isare
the
fault
value
value
covered,
occurs
to
to however,
at the remoteif theeo
use
use for 2 ρI a(1+the
for computing
computing m)maximum
the maximum cable cable length,length, and and assumptioninthat
mentioned a first fault
Sub-clause 3.4.occurs
This may at th
0.8 Uo S1
Lmax = 0.8 0.8 Uo
Uo S1
S1
metra the second
occurring (on fault
theoccurs at thethe
circuit with remote
lower et
max == 2 ρI a(1+ mmetres
LLmax )
metres mentioned
in a first-fault in situation,
Sub-clause but3.4.
withThis
onemay fau
ρIaa(11++m
22 ρI m)
Domethënë vetëm 50% e gjatësisë së lejuar për skemën c For the case of a 3-phase 3-wire instat
TN
occurring
(1) (on the circuit with the lower
i.e.
i.e. 50%50% only only of of the
the length
length permitted
permitted for for aa TN scheme (1)
TN scheme (1) in a first-fault situation, but with one fau
phase/phase short-circuit, so that the vo
c For the
circuit case
length eaUo.
is of 3-phase 3-wire insta
The maximum circuit lengthsoisthat
phase/phase short-circuit, thebyv
given
circuit length is e Uo.
The 0.8 Uo circuit
3 Sph
N
N N
N Lmaxmaximum
= length is given by
metres
2 ρI a(1+ m)
0.8 Uo 3 Sph
cLmax
For the= case of a 3-phase
2 ρI a(1+ m)
metres
4-wire insta
occur if one of the faults is on a neutral
D
D
D B
B
B c For
use forthe case of athe
computing 3-phase
maximum4-wire insta
cable l
PE
PE
PE C
C
C A
A
A PE
PE
PE occur if one of the faults is on a neutral
use 0.8 Uo S1the maximum cable
for= computing
Lmax metres
2 ρI a(1+ m)
0.8 Uo S1
Lmax
i.e. 50% metres
= only of the length permitted for
2 ρI a(1+ m)
IIIddd IIIddd i.e. 50% only of the length permitted for
IIIddd IIIddd
N N
N N
D B
Neutre
Neutre non
non distribué
distribuéPa shpërndarje të neutrit Neutre
PE C distribué
Neutre distribué A
Neutri i shpërndarë PE
D B
C
PEa double-fault A PE
Fig.
Fig. F60
F60 :
: Calculation
Calculation of
of Lmax.
Lmax. for
for an
an IT-earthed
IT-earthed system,
system, showing
showing fault-current
fault-current path
path for
for a double-fault condition
condition
Fig. F56 : Llogaritja e gjatësisë maksimale për sistemin e tokëzuar IT, duke treguar rrugën e rrymës së prishjes për gjendjen e dyfishtë të prishjes.
Id Id
Id Id Id
(1)
(1) Reminder:
Reminder:
(1)Rikujtim: There
There
nuk is
is no
ekziston length
length limit
nokufizimi limit for
for earth-fault
i gjatësisëearth-fault protection
protection
për mbrojtjen e
on Id
on aa TT
TT scheme,
prishjes scheme,
së since
nëprotection
since
tokëzimit protection
skemën TT, is
is provided
provided by
by RCDs
kur mbrojtja ofrohetof
RCDs high
ofnga
high
sensitivity.
sensitivity.
RCD-të me ndjeshmëri të lartë.
Schneider Electric
Electric---Udhëzuesi
SchneiderElectric
Schneider Electrical
Electrical installation
installation guide
guide
i Instalimeve 2005
2005
Elektrike
F - Mbrojtja nga goditja elektrike 7 Implementation of the IT system
In
Nëthe preceding
formulën formulae:
e mësipërme:
Lmax
Lmax == gjatësia
longest ecircuit innë
qarkut metres
metra
Uo = tensioni
phase-to-neutral
fazë-neutërvoltage
(230 V(230 V on
në një a 230/400
230/400 V system)
V sistem)
ρ= resistivity at
= rezistenca nënormal operating
temperaturë temperature
normale (22.5 x 10(22.5 x 10-3 ohms-mm
-3 ohms-mm 2/m for copper,
2/m për bakër,
36 x 10 -3 ohms-mm22/m for aluminium)
-3
36 x 10 ohms-mm /m për alumin)
IIaa == Niveli
overcurrent trip-setting
i vendosjes level in
së shkyçjes sëamps, or Ia =nëcurrent
mbirrymave amps, in
oseamps
Ia = required
rryma në to clear
amps
the fuse in the
e nevojshme përspecified time kohën e specifikuar të siguresës.
të përmirësuar
F36 m=
Sph
SPE
SPE = Hapësira
cross-sectional area
sektoriale of PE conductor
e tërthortë PE 2në mm2
in mm
e përçuesit
S1 = S neutral
neutralnëse
if theqarku
circuitpërfshin
includesnjëa përçues
neutral conductor
neutral
S1 = Sph
Sph nëse
if theqarku
circuitnuk
does not include
e përfshin a neutralneutral
një përçues conductor
Tabelat
The e mëposhtme(1)
following tables(1) givejapin gjatësinë
the length e
of circuit Tables
Tabelat
qarkut
which i
must cili nuk
not duhet
be të tejkalohet,
exceeded, in ordernëthat
mënyrë The following
Tabelat tables have
e mëposhtme janë been
formuarestablished
në zbatim according
të “metodës tokonvencionale”
the “conventional të method”
F34 që personat të mbrohen kundër rreziqeve të
persons be protected against indirect contact përshkruarabove.
described më lart.
kontaktit
hazards byindirekt ngadevices
protective pajisjet mbrojtëse. Tabelat
The japin
tables givegjatësitë
maximum maksimale
circuit të qarqeve
lengths, përtej së
beyond cilësthe
which rezistenca omike e of the
ohmic resistance
përcuesve do
conductors willtëlimit
kufizojë madhësine of
the magnitude e rrymës të lidhjes së
the short-circuit shkurtër
current to anë një below
level nivel that
më poshtë
required toqë
tripkërkohet
the circuitpërbreaker
të shkycur(or ndërprerësin
to blow the fuse)e qarkut (ose përthe
protecting të circuit,
goditur with
siguresën)rapidity
sufficient duke mbrojtur
to ensure qarkun,
safetyme shpejtësi
against të mjaftueshme
indirect contact. The përtables
të siguruar
take into
sigurinë
account: nga kontakti indirekt. Tabelat marrin parasysh:
b The
c Llojintype
e mbrojtjes: ndërprerësin,
of protection: siguresat,
circuit breakers orvendosjen e operimit të qarkut
fuses, operating-current settings
b Cross-sectional
c Zona ndërsektoriale areatërthore e përçuesve
of phase conductors fazorë dhe e përçuesve
and protective mbrojtës
conductors
b Type
c Lloji i of
skemës
earthing së tokëzimit
scheme
c
b Correction
Faktori korrigjues: Figure F57
factor: Figura F61tregon
indicates the correction
faktorin korrigjues qëfactor to apply
duhet to për
aplikuar the lengths
gjatësitë
given e dhëna
in tables nëto
F44 tabelat
F47, F40
whenderi F43, kur konsiderohet
considering an IT system sistemi IT.
Qarku Materiali i m = Sph/SPE (ose PEN)

përçuesit m=1 m=2 m=3 m=4
3Circuit
Fazorë Conductor
Bakër m = Sph/SPE
0.86 0.57 (or PEN)
0.43 0.34
material
Alumin m = 1 0.36
0.54 m = 2 0.27m = 3 0.21m = 4
3 phases
3ph + N or 1ph + N Copper
Bakër 0.86
0.50 0.57
0.33 0.43 0.200.34
0.25
Aluminium
Alumin 0.54
0.31 0.36
0.21 0.27 0.120.21
0.16
3ph + N or 1ph + N Copper 0.50 0.33 0.25 0.20
Aluminium 0.31 0.21 0.16 0.12
Fig. F57 : Faktori korrigjues: që duhet aplikuar për gjatësitë e dhëna në tabelat F41 deri F44,
për sistemi TN
Fig. F61 : Correction factor to apply to the lengths given in tables F45 to F48 for TN systems
Shembulli
Instalimi 3-fazor me 3-tela 230/400 V është sistem i tokëzuar IT..
Example
Njëri prej qarqeve të tij mbrohet nga ndërprerësi i qarkut me vlerë 63A dhe përbehet
A 3-phase 3-wire 230/400 V installation is IT-earthed.
nga kabllo me bërthama prej alumini në përçuesit fazorë 50 mm2
One of itsPE
Përçuesi circuits
25 50ismmprotected by a circuit
2 është gjithashtu breaker
prej alumini.rated
Çfarëatështë
63 A,gjatësia
and consists of an
aluminium-cored cable withsë50 mm 2 phase conductors. The 25 mm2 PE conductor is
maksimale e qarkut poshtë cilit mbrojtja e personave nga rreziqet e kontaktit
also aluminum.
indirekt sigurohetWhat is the maximum
nga shkyçja length ofe circuit,
e menjëhershme below which
reles magnetike protectiontëof
e ndërprerësit
persons
qarkut? against indirect-contact hazards is assured by the instantaneous magnetic
tripping
Figure F42relay of the
tregon circuit
603 metra,breaker?
për të cilat duhet të zbatohet një faktor korrigjues 0.36
Figure F46kabull
(m = 2 për indicates 603 metres, to which must be applied a correction factor of 0.36
të aluminit).
(m = 2 formaksimale
Gjatësia aluminiumështëcable).
217 metra.
The maximum length is therefore 217 metres.
7.3 Ndjeshmëria e lartë e RCD-ve

Sipas IEC 60364-4-41, ndjeshmëria e lartë e RCD-ve (y 30 mA) duhet të përdoret
7.3 High-sensitivity
për mbrojtje të prizave me vlerë tëRCDs
rrymës y 20 A në të gjitha vendet. Përdorimi i
RCD-ve të tilla gjithashtu rekomandohet në rastet e mëposhtme:
IEC 60364-4-471
b Qarqet e prizavestrongly recommends
në lokacione thepër
të lagështa usetëofgjitha
a RCD of high
vlerat sensitivity (i 30 mA)
e rrymës
in the following
b Qarqet cases
e prizave (see Fig. eF62
në instalimet ):
përkohshme
c
b Socket-outlet circuits
Qarqet e furnizimit për for rated currents
lavanderi of i 32 A at any location(2)
dhe pishina
Fig. F62 : Qarku furnizues për prize. c Socket-outlet circuits in wet locations at all current (2)
b Qarqet e furnizimit për punë në internet, anije, panaireratings
udhëtimi etj.
c Shih
Socket-outlet circuits in
2.2 dhe Kapitullin P,temporary
në pjesën installations
3 (2)
Fig. F62 : Circuit supplying socket-outlets c Circuits supplying laundry rooms and swimming pools (2)
c Supply circuits to work-sites, caravans, pleasure boats, and travelling fairs (2)
(1) Tabelat e treguara në nënpjesën 6.2 (Figura F41 deri F44).
(1) Sidoqoftë
The tablestabela e faktorëve
are those shownkorrigjues (Figure
in Sub-clause 6.2F57) e cilaF45
(Figures merr This protection may be for individual circuits or for groups of circuits:
parasysh
to F48). raportin
However, Sph/SPE,
the dhe tipin e factors
table of correction qarkut (3-ph 3-tela;
(Figure F61)3-ph c Strongly recommended for circuits of socket outlets u 20 A (mandatory if they are
4-tela;
which 1-ph
takes 2-tela)
into si dhe
account thematerialin përçuesand
ratio Sph/SPE, është specifikuar
of the type of expected to supply portable equipment for outdoor use)
për sistemin IT dhe ndryshon nga ajo për sistemin TN.
circuit (3-ph 3-wire; 3-ph 4-wire; 1-ph 2-wire) as well as c In some countries, this requirement is mandatory for all socket-outlet circuits
conductor material, is specific to the IT system, and differs Schneider Electric - Udhëzuesi i Instalimeve Elektrike
rated i 32 A. It is also recommended to limit the number of socket-outlet protected
from that for TN.
7.4 Mbrojtja në vendet me rrezik të lart nga zjarri

Mbrojtja nga RCD-të me ndjeshmëri 500mA në origjinën e qarkut furnizues në
vendet me rrezik nga zjarri është e detyrueshme në disa vende (shih Fig. F59).
Ndjeshmëria e preferuar e 300mA duhet të përshtatet.
7.5 Kur impedanca e rrymës së qarkut është

veçanërisht e lartë
Kur rryma e prishjes së tokëzimit është e kufizuar për shkak të një rezistence të
lartë dhe të pashmangshme të prishjes së qarkut, kështu që mbrojtja mbirrymore
nuk mund të mbështetet në shkyçjen e qarkut brenda kohës së përcaktuar, rastet e
mëposhtme duhet të merren parasysh:
b Instalo një ndërprerës i cili ka një nivel më të ulët të menjëhershëm të shkyçjes
magnetike, për shembull:
F35
2In y Irm y 4In
Kjo siguron mbrojtje për personat, në qarqet që janë me gjatësi të parregullt. Duhet
të kontrollohet megjithatë se rrymat e përkohshme të larta të tilla si rrymat e startimit
të motorëve nuk do të shkaktojnë ngatërresa të shkycjes.
v Tipi G Kompakt (2Im y Irm y 4Im)
Vendi me v Tipi B Acti 9 ndërprerësi i qarkut.
rrezik zjarri Sugjerimi 2 (shih Fig. F61)
Instalo një RCD në qark. Pajisja nuk ka nevojë të jetë shumë e ndjeshme (HS) (disa
amps deri në dhjetëra amps). Kur prizat janë të përfshira, nevojiten qarqe të veçanta,
në çdo rast duhet të jetë i mbrojtur nga RCD-te HS (y30 mA) përgjithësisht një RCD
Fig. F59 : Vendi me rrezik zjarri.
për një numër të prizave në një qark të përbashkët.
v RCD Vigi NG125 : ΙΔn = 1 ose 3 A
v Vigicompact MH ose ME: ΙΔn = 3 deri 30 A
PE
Sugjerimi 3
2 y I rm y 4I n Rritja e madhësisë së përçuesve PE ose PEN dhe/ose përçuesve fazorë për të
Kabllo me gjatësi shumë të madhe reduktuar rezistencën e qarkut.
Shto përçues shtesë ekuipotencial. Kjo do të këtë një efekt të ngjashëm në atë
në sugjerimin 3, domethënë një reduktim në rezistencën e gabimit të tokëzimit të
qarkut, ndërsa në të njëjtën kohë përmirësimin e masave ekzistuese mbrojtëse të
tensionit prekës. Efektiviteti i këtij përmirësimi mund të kontrollohet nga një testim
Fig. F60 : Ndërprerësi me shkyçje të ulët të menjëhershme i rezistencës ndërmjet secilës pjese përçuese të ekspozuar dhe përçuesit kryesor
magnetike. mbrojtës.
Fazë
Neutër
PE
Fig. F61 : Mbrojtja RCD Fig. F62 : Përmirësimi i lidhjes ekuipotenciale.

8 Pajisjet me rrymë të mbetjes
(RCD-të)
8.1 Përshkrimi i RCD-ve

I1 I2 Parimi
Karakteristikat themelore janë paraqitur në Figurën F63 më poshtë.
Një bërthamë magnetike përfshin të gjithë përçuesit e rrymës së zhvendosjes të një
qarku elektrik dhe fluksit magnetik i gjeneruar në bërthamë do të varet në çdo rast
nga shumë aritmetike e rrymave; rrymat që kalojnë në një drejtim konsiderohen në
drejtim pozitiv (Ι1), kurse ato që kalojnë në drejtim të kundërt do të jenë negative (Ι2).
I3 Në një qark normalisht kemi Ι1 + Ι2 = 0 dhe nuk do të këtë fluks në bërthamën
magnetike dhe f.e.m në spiralen e saj është zero.
Rryma e prishjes së tokëzimit Id do të kalojë nëpër bërthamën e cila ndodhet në
prishje, por do të kthehet në burim nëpërmjet tokës, ose nëpërmjet përçuesve
mbrojtës në sistemin e tokëzuar TN.
Balanci i rrymës në përçues kalon nëpërmjet bërthamës magnetike prandaj nuk
ekziston më, dhe diferenca jep fluksin magnetik në bërthamë.
F36
Diferenca e rrymave është e njohur si rrymë “e mbetur”dhe parimi është referuar si
parimi i “rrymës së mbetur”.
Fig. F63 : Parimi i operimit të RCD-ve.
Fluksi rezultant në bërthamë indukton një f.e.m në mbështjellësin e saj, në mënyrë
që rryma Ι3 të rrjedhë në mbështjellje të operimit të pajisjes për shkyçje. Nëse rryma
e mbetur e kalon vlerën e nevojshme të operimit të pajisjes për shkyçje direkte ose
nëpërmjet relesë elektrike atëherë ndërprerësi i lidhur do të shkyçet.
8.2 Lloji i RCD-ve

Pajisjet me rrymë të mbetjes (RCD) janë të përfshira zakonisht ose të lidhura me
komponentët e mëposhtëm:
b Moduli i tipit industrial të ndërprerësve (MCCB) dhe ndërprerësit ajror
(ACB) në përputhje më IEC 60947-2 dhe udhëzuesi B dhe M
b Moduli i tipit industrial të ndërprerësve (MCB) në përputhje me IEC 60947-2 dhe
udhëzuesit B dhe M
b Ndërprerësit shtëpiak dhe të ngjashëm miniaturë (MCB) në përputhje me IEC
60898, IEC 61008, IEC 61009
b Ngarkesa e mbetur e ndërprerësit konform standardeve të veçanta kombëtare
b Reletë me toroidat e veçanta (tipi unazorë) transformatorë të rrymës, konform
IEC 60947-2 Aneksi M
RCD-të përdoren detyrimisht në origjinën e instalimeve TT të tokëzuara, ku aftësia
për të dalluar me RCD-të e tjera lejon shkyçjen selektive, duke siguruar nivelin e
vazhdueshëm të shërbimeve të kërkuara.
Ndërprerësit industrial me modul RCD të integruar ose të

përshtatshëm (shih Fig. F64)
Ndërprerësit me një RCD të integruar sipas IEC
60947-2 dhe udhëzuesit të tij B
Lloji industrial i ndërprerësit Acti 9 DIN-rail Ndërprerësi i qarkut industrial

të qarkut Vigi Compact me modul të përshtatshëm Vigi RCD
Fig. F64 : Tipi industriale CB me modulin RCD
Ndërprerësit me rrymë të mbetjes të përshtatshëm, duke përfshirë njësitë

hekurudhore të montuara DIN (p.sh, Copmpakt ose Akti9), që janë në dispozicion
dhe që mund të shoqërohet me një modul ndihmës RCD (p.sh Vigi).
Madhësia e një game të plotë ofron funksionin mbrojtës (izolim, mbrojtje nga lidhja e
shkurtër, mbingarkesa dhe prishja e tokëzimit).

(RCD-të)
Ndërprerësit shtëpiak ose të brendshëm me Ndërprerësit shtëpiak ose të ngjashëm miniature më RCD
RCD të integruar sipas IEC 60898, IEC 61008 (shih Fig. F65)
dhe IEC 61009
F37
Ndërprerësit e qarkut të furnizimit hyrës “Monobloc” Déclic Vigi ndërprerësit me rrymë të
mund të kenë gjithashtu karakteristikat mbetjes së destinuar për mbrojtjen e terminalit të
e vonesës kohore dhe të integruar një qarqeve të prizave socket në aplikimet e sektorit të
RCD (lloji S). brendshëm dhe terciar.
Fig. F65 : Ndërprerësit e brendshëm më rrymë të mbetjes (RCCBs) rrjedhëse për mbrojtje të
tokëzimit.
Ndërprerësit me rrymë të mbetjes për Ndërprerësit me rrymë të mbetjes dhe RCD-të me

ndërprerjen e ngarkesës janë të përfshira nga transformator rrymor me toroid të veçantë (shih Fig. F66)
standardet e veçanta kombëtare. RCD-të me
RCD me transformator rrymor me toroidal të veçantë (Vigirex)
transformator rrymor me toroidal të veçantë
janë të standardizuara në IEC 60947-2 në
udhëzuesin M
Fig. F66 : RCDs with separate toroidal current transformers (Vigirex)
8.3 Ndjeshmëria e çrregullimeve të RCD-ve

Në raste të caktuara, aspektet e mjedisit mund të prishin funksionimin e saktë të
RCD-ve:
b shkyçje e “zhurmshme”: Ndërprerja e furnizimit me energji elektrike jashtë
gjendjes së rrezikshme. Ky lloj i shkyçjes është shpesh i përsëritur, duke shkaktuar
shqetësim dhe dëme për cilësinë e furnizimit me energji të përdoruesit.

b mos shkyçja, në rast të një rreziku. Shkyçja e zhurmshme është pak e
dukshme, këto mosfunksionime ende duhet të shqyrtohen me kujdes pasi ato
minojnë sigurinë e përdoruesit. Kjo është arsyeja pse standardet ndërkombëtare
përcaktojnë 3 kategori të RCD-ve sipas imunitetit të tyre në këtë lloj problematike
(shih më poshtë).

Llojet kryesore të shqetësimeve (disturbulance)

I Rrjedhat e rrymave të përhershme
Çdo instalim LV ka një rrymë të rrjedhës së përhershme në tokë, që është për shkak
të:
100% b Një jo balancimi të kapacitetit të brendshëm mes përçuesve aktiv dhe tokëzimit të
90% qarqeve tre fazore ose
b Kapacitetit mes përçuesve dhe tokëzimit për qarqet një fazore
Sa më i madh instalimi aq më i madh kapaciteti i tij si pasojë një rritje të rrjedhës së
rrymës.
10 s (f = 100 kHz)
Rryma kapacitive në tokë ndonjëherë rritet ndjeshëm nga filtra kapacitivë të lidhur
me pajisje elektronike (automatizimit, IT dhe sisteme kompjuterike etj).
Në mungesë të të dhënave më të sakta, rrjedhjet e përhershme të rrymës në
10% instalimin e dhënë mund të përafrohen në vlerat e mëposhtme, të matura në 230 V
t 50 Hz:
Linja një-fazore dhe tri-fazore: 1.5 mA /100m
F38 ca.0.5 s b dysheme e ngrohtë: 1mA / kW
b Terminale faks, printer: 1 mA
b Mikrokompjuter: 2 mA
60% b Makinë kopjimi: 1.5 mA
Prandaj RCD në përputhje me standardet IEC dhe shumë standarde kombëtare
mund të veprojnë, nën kufizimin e rrjedhjes së përhershme të rrymës deri 0.25 IΔn,
Fig. F67 : Standardized 0.5 µs/100 kHz current transient wave nga nën-ndarja e qarqeve, në praktikë do të eliminojë çdo shkyçje të padëshiruar.
Për raste shumë të veçanta, të tilla si zgjerimi, ose rinovimi i pjesshëm në instalimet
IT të tokëzuara të zgjeruara, prodhuesit duhet të konsultohen.
U Komponentët me frekuencë të lartë (harmonik, transient, etj.), janë krijuar
nga pajisje kompjuterike të furnizuara me energji elektrike, konverter, motorë me
Umax rregullator të shpejtësisë, sisteme të ndriçimit fluoreshent dhe në afërsi të pajisjeve
ndërprerësish me energji të lartë dhe kompensimi i energjisë reactive.
Një pjesë e këtyre rrymave të frekuencave të larta mund të rrjedhë nëpër tokëzim ku
kalojnë kapacitete parazitare. Edhe pse jo të rrezikshme për përdoruesit, këto rryma
ende mund të shkaktojnë shkyçjen e pajisjeve diferenciale.
0.5U
Energjizimi
Energjizimi fillestar i kapaciteteve të përdorura më sipër jep rritjen e rrymave kaluese
me frekuencë të lartë me kohëzgjatje shumë të shkurtër, të ngjashme me atë të
treguar në Figurën F67.
t Dukuria e papritur e prishjes së parë në sistemin e tokëzuar IT gjithashtu shkakton
1.2 s 50 s
një rrjedhje të rrymave kaluese në tokëzim me frekuencë të lartë, për shkak të rritjes
së pa pritur të dy fazave deri tek tensioni fazë/fazë mbi tokë.
Fig. F68 : Standardized 1.2/50 µs voltage transient wave
Regjimi i përbashkët i mbitensioneve
Rrjetet elektrike u janë nënshtruar mbitensioneve për shkak të goditjes së rrufeve
I ose ndryshimeve të menjëhershme të kushteve operative të sistemit (prishjet,
funksionimi i siguresave, ndërprerësit etj,).
Këto ndryshime të papritura shpesh shkaktojnë tensione të mëdha kalimtare dhe
1 rryma në qarqet induktive dhe kapacitive. Të dhënat tregojnë se në sistemet LV,
0.9 mbitensionet mbeten përgjithësisht nën 6kV, dhe se mund të përfaqësohen në
mënyrë adekuate nga impulsi i valës konvencionale 1.2/50μs ( shih Fig. F68).
Këto mbitensione sjellin rryma të përkohshme të përfaqësuara nga një impuls i
rrymës konvencionale 8/20μs vlera e pikut në disa dhjetëra amper (shih Fig. F69).
0.5 Rrjedhja e rrymave kaluese në tokëzim nëpërmjet kapacitetit të instalimit.
Rrymat e prishjes jo sinusoidale: RCD-të tipet AC, A, B
Standardi IEC 60755 (Kërkesat e përgjithshme për operimin e pajisjeve mbrojtëse
0.1 me rrymë të mbetjes ) përkufizon tri lloje të RCDs që varen nga karakteristikat e
t rrymës së prishjes:
b Lloji AC
RCD për të cilën është siguruar shkyçja për rrymat alternative sinusoidale të
mbetura.
b Lloji A
RCD për të cilën është siguruar shkyçja:
Fig. F69 : Standardized current-impulse wave 8/20 µs
v për rryma alternative sinusoidale të mbetura,
v për rryme të mbetjes me puls direkt,
b Lloji B

8 Residual current devices (RCDs)
RCD për te cilën shkyçja është e siguruar:

v si për llojin A,
v për rrymat të thjeshta direkte të mbetjes që mund të kërkojnë riparimin e qarqeve
tri fazore.
Ftohtë: në rastet e temperaturave nën -5°C, ndjeshmëria shumë e lartë e releve
elektromekanike në RCD mund të “bashkohet” nga veprimi kondensim-ngrirje.
Lloji i pajisjeve “Si” që operojnë në temperaturat deri - 25 °C.
Atmosfera me përqendrime të larta të kimikateve dhe pluhurit: Lidhjet e veçanta
që përdoren për të bërë RCD-të mund të dëmtohen sidomos nga korrozioni, pluhuri
gjithashtu mund të bllokojë lëvizjen e pjesëve mekanike.
Shih masat që do të ndërmerren në përputhje me nivelet e ashpërsisë të
përcaktuara nga standardet në Fig. F70.
Rregulloret përcaktojnë zgjedhjen e mbrojtjes së tokëzimit dhe implementimin e saj.
Tekstet kryesore të referimit janë si vijojnë:
F39
b Standardi IEC 60364-3:
v Kjo jep një klasifikim (AFx) për ndikimet e jashtme në pranimin e substancave
korrozive ose ndotëse.
v Definon zgjedhjen e materialeve që do të përdoren në ndikime ekstreme.
Niveli i mbrojtjes për pajisje elektrike Schneider me rrymë të mbetjes
Rrjeti Super- imunizon SI k SI k SI k

shpërndarës mbrojtjen nga Super imunizon Super imunizon Super imunizon
rryma e mbetur mbrojtjen nga mbrojtjen nga mbrojtjet nga
Lloji A SI: k rryma e mbetur rryma e mbetur rryma e mbetur
Ndikimi i rrjetit + +
elektrik
Standardi për Mbrojtja e Mbrojtja e
imunitetin e përshtatshme përshtatshme
Rrjeti i pastër mbrojtjes nga plotësuese plotësuese
rryma e mbetur (vend i mbyllur (vend i mbyllur
Lloji AC ose njësi) ose njësi +
presioni i tepër)
AF1 AF2 AF3 AF4
b Ndikimet e b Ndikimet e b Ndikimet b Ndikimet

jashtme: jashtme: prania e jashtme: e jashtme:
e e korrozionit ose veprimet e veprimi i
neglizhueshme, agjentëve ndotës përhershme përhershëm
atmosferik, ose të rastit i kimikateve
të kimikateve ndotëse ose
të caktuara të korrozionit,
përbashkëta,
b Karakteristikat b Karakteristikat bKarakteristikat bKarakteristikat

e pajisjeve: e pajisjeve: p.sh e pajisjeve: e pajisjeve:
normal. Konformiteti mbrojtja nga posaçërisht
me testimet korrozioni. i studiuar
me ndotës sipas llojit të
atmosferik ose produkteve.
mjegull me krip.
Shembuj të vendeve të ekspozuara Ndikimet e jashtme

Punët me hekur dhe çelik. Prania e sulfurit, avujve të sulfurit, sulfatet
e hidrogjenit.
Marina, porte detare, anije, skajet e detit, Atmosferë e kripur, lagështi e jashtme,
ndërtimet detare. temperature e ulët.
Pishinat, spitalet, ushqim dhe pije. Komponentët e klorit.

Petrokimike. Hidrogjen, djegia e gazeve, oksidet e
azotit.
Objektet në rritje, majë. Sulfatet e hidrogjenit.
Fig. F70 : Klasifikimet e ndikimeve të jashtme sipas standardit IEC 60364-3

Vargu Schneider elektrik përbëhet nga lloje të ndryshme të RCD-ve që lejojnë

mbrojtjen e tokëzimit që të përshtatet me çdo aplikim. Tabela e mëposhtme tregon
zgjedhjet që duhen bërë në bazë të llojit të problematikave në pikën e instalimit.
Imuniteti ndaj shkycjes me ngatërresë
Lloji i Shkyçje të Pa shkyçje

pajisjes zhurmshme
Rrjedhja e Rryma e prishjes Temperatura Korrozion
rrymës në të ulëta (deri Pluhur
Korrigjues Direkt i
frekuencë të në - 25 °C)
alternativ pastër
lartë
AC b
A b b b
F40 SI b b b b b b
B b b b b b b
Fig. F71 : Niveli i imunitetit Schneider Electrik RCDs
Lloji SI i RCD-të është projektuar për të shmangur shkyçjen e padëshiruar ose mos
shkyçjen në rastin e rrjetit të ndotur, efekti i rrufesë, rrymat e frekuencave të larta,
valët RF, etj. Figura F72 më poshtë tregon nivelet e testimeve të pësuara nga ky
lloj i RCd-ve.
Lloji i çrregullimeve Testime të valëve Imuniteti

nominale
Acti 9 :
ID-RCCB, DPN Vigi, Vigi iC60,
Vigi C120, Vigi NG125
SI tipi
pengesat e vazhdueshme
Harmonikët 1 kHz Rrjedhja e rrymës së tokëzimit
= 8 x I∆n
Çrregullime kalimtare
Rrufeja përfshin mbitensionet 1.2 / 50 µs plus (IEC/ 4.5 kV ndërmjet përçuesve 5.5 kV
EN 61000-4-5) / tokëzimit
Rrufeja përfshin rrymën 8 / 20 µs plus (IEC/EN 5 kA piku
61008)
Ndërprerësit kalimtare, rrymat 0.5 µs / 100 kHz “ valë 400 A piku
e rrufesë indirekte unazore  ”
(IEC/EN 61008)
Operimi i rrufe pritësit në 10 ms plus 500 A
drejtim të rrymës, ngarkesë
kapacitive
Përputhshmëria elektromagnetike
Ngarkesat induktive Pjesë të përsëritura 5 kV / 2.5 kHz
ndërprerësit dritat (IEC 61000-4-4) 4 kV / 400 kHz
fluoreshente, motorët, etj.)

Dritat fluoreshente, qarqet e RF valët e kryera
kontrolluara nga tiristor, etj. (niveli 4 IEC 61000-4-6) 30 V (150 kHz deri 230 MHz)
(niveli 4 IEC 610004 -16) 250 mA (15 kHz deri 150 kHz)
RF valët (transmetimet TV& RF valët rrezatuese 30 V / m
radio, telekomunikimet,etj.) 80 MHz deri 1 GHz
(IEC 61000-4-3)
Fig. F72 : Imuniteti i testimeve të shkyçjes së padëshiruar të pësuar nga RCD-të Schneider
elektrik.

(RCD-të)
Rekomandimet në lidhje me instalimin e RCD-ve me

transformator rrymor me toroidal të veçantë
Detektori i rrymës së mbetjes është një qark i mbyllur magnetik (zakonisht rrethor)
me përshkushmëri shumë të lartë magnetike, në të cilën është dëmtuar mbështjellja e
telit, madhësia përbërëse e një transformatori rrymor toroidal (ose lloji unazorë).
Për shkak të përshkueshmërisë së lartë, çdo devijim i vogël nga simetria e përsosur
e përcuesve të rrethuar nga bërthama, si dhe afërsia e materialit të hekurt (mbyllje
çeliku, elementët e shasisë etj.) mund të ndikojnë mjaftë në ekuilibrin e forcave
magnetike, në kohën e rrymave me ngarkesa të mëdha (rryma startuese e motorit,
rritja e rrymës së transformatorëve energjikë, etj) duke shkaktuar shkyçje të
padëshiruar të RCD-ve.
Nëse nuk merren masa të veçanta, raporti i rrymës operuese IΔn n deri te rryma
fazore maksimale Iph (max.) në përgjithësi është më e vogël 1/1,000.
Ky kufi mund të rritet ndjeshëm, nga përshtatja e matjeve të paraqitura në Figurën
F73, dhe të përmbledhura në Figurën F74.
F41
L = sa dy herë diametri i bërthamës

magnetike unazore
Fig. F73 : Tri matjet për të reduktuar raportin IΔn/Iph (max.)
Masat Diameter Faktori i zbritjes

(mm) së ndjeshmërisë
Centralizimi i kujdesshëm përmes bërthamës unazore 3
Madhësia shtesë e bërthamës unazore ø 50 → ø 100 2
ø 80 → ø 200 2
ø 120 → ø 300 6
Përdorimi i çelikut ose hekurit të butë si mbështjellës ø 50 2
mbrojtës
b Trashësia e murit 0.5 mm ø 80 3
b Gjatësia 2 x diametri i brendshëm ø 120 3
i bërthamës unazore
b Rrethimi i plotë i përçuesve dhe mbivendosja ø 200 2
e bërthamës rrethore" në mënyrë të barabartë në
të dyja anët.
Këto masa mund të kombinohen. Duke centralizuar me kujdes kabllot në një bërthamë
unazore me diametër prej 200 mm, ku një bërthamë prej 50 mm do të jetë mjaft e gjatë,
dhe duke përdorur një mbështjellës, në raport 1/1,000 mund të bëhet 1/30,000.
Fig. F74 : Mjetet e reduktimit të raportit IΔn/Iph (max.)

(RCD-të)
Zgjedhja e karakteristikave të ndërprerësit të qarkut me rrymë

të mbetjes (RCCB - IEC 61008)
a b Rrymat nominale
Rryma nominale e një RCCB është zgjedhur sipas ngarkesës së qëndrueshme në
rrymë maksimale që mund të bartë.
In1 b Nëse RCCB është e lidhur në seri dhe rrjedhja e ndërprerësit të qarkut, rryma e
vlerësuar e të dyjave pajisjeve do të jetë e njëjtë domethënë, i.e. In u In1 (shih Fig.
In F75a)
b Nëse RCCB ndodhet në rrjedhën e kundërt të një grupi të qarqeve të mbrojtura
In nga ndërprerësit e qarkut, të treguar në Figurën F75b, atëherë RCCB rryma
nominale do të jepet nga:
In u ku x ks (In1 + In2 + In3 + In4)
In1 In2 In3 In4
Përballimi elektrodinamik i kërkesave
Mbrojtja nga lidhjet e shkurta duhet të sigurohet nga një rrjedhje e kundërt SCPD
F42 (Pajisja për mbrojtje nga lidhja e shkurtër),por konsiderohet se kur RCCB është e
Fig. F75 : Ndërprerësit me rrymë të mbetjes (RCCBs) vendosur në të njëjtën kuti shpërndarëse (në përputhje me standardet e duhura),
si në rrjedhjen e kundërt të rrymës në ndërprerësit e qarkut (ose siguresat),
mbrojtja nga lidhja e shkurtër ofrohet nga këto (qarqe dalluese) SCPD që është
një alternativë e përshtatshme. Koordinimi ndërmjet RCCB dhe SCPD është i
nevojshëm, dhe prodhuesit në përgjithësi ofrojnë tabela që shoqërojnë RCCB-të dhe
ndërprerësit e qarkut.

9 Pajisje të zbulimit të defektit të
harkut (AFDD)
9.1 Zjarret me origjinë elektrike

Akademia Evropiane e Zjarrit (http://www.europeanfireacademy.com/) e vlerëson
atë. Përfaqësojnë 2,250,000 zjarre (numri total i zjarreve) që ndodhin në Evropë
çdo vit. Më shumë se 4,000 vdekje dhe 100,000 lëndime. Ndërtesat e përfshira
janë ndërtesat rezidenciale në më shumë se 80% të rasteve. Energjia elektrike
është një shkak i evidentuar rregullisht i zjarreve shtëpiake. Varësisht nga vendi
dhe metodat e hetimit, por gjithashtu varësisht ngaMjetet e identifikimit, përmasat e
zjarreve elektrike janë:13% në Shtetet e Bashkuara (www.nfpa.org);25% në Francë
(www.developpement-durable.gouv.fr);34% në Gjermani (www.ifs-kiel.de/);40% në
Norvegji (www.sintef.no).
9.2 Shkaqet e zjarreve me origjinë elektrike
Zjarret elektrike shkaktohen nga mbingarkesat, qarqet e shkurtra dhe rrymat e

rrjedhjes së tokës, por edhe nga harqet elektrike në kabllot dhe lidhjet.
Kur një kabllo është dëmtuar në nivel lokal ose një lidhje elektrike lirohet, ka dy
F43
fenomene të cilat mund të fillojnë një zjarr për shkak të një harku:
1) Karbonizimi (shih Fig. F76):
Sa herë që një përcjellës është dëmtuar ose një lidhje nuk është e shtrënguar siç
duhet, ndodh një nxehje lokale e cila karbonizon materialet izoluese në afërsi të
përcjellësit. Karboni është një material përçues, ai mundëson rrjedhjen e rrymës që
bëhet e tepruar në pika të ndryshme.
Meqenëse karboni depozitohet në mënyrë jo homogjene, rrymat që kalojnë nëpër
të gjenerojnë harqe elektrike për të lehtësuar shtigjet e tyre. Pastaj çdo hark shton
karbonizimin e materialeve izoluese, ndodh një reaksion i cili qëndron derisa sasia e
karbonit është mjaft e lartë për një hark që ta ndezë spontanisht.
2) Qarku i shkurtër rezistues (shih Fig. F77):

Në rastet kur materialet izoluese ndërmjet dy përçuesve të drejtpërdrejtë janë
dëmtuar, një rrymë e konsiderueshme mund të vendoset mes dy përçuesve, por
është gjithashtu e dobët për tu konsideruar si një qark i shkurtër nga një ndërprerës
qarku dhe është e pakapshme nga pajisjet mbrojtëse pasi kjo rrymë nuk shkon në
tokë.
Kur kalojnë përmes materialeve izoluese, këto rryma rrjedhje optimizojnë shtigjet e
tyre duke krijuar harqe që gradualisht transformojnë materialet izoluese në karbon.
Materialet izoluese të karbonizuara rrisin rrjedhjen e rrymës mes dy përçuesve.
Kështu, ndodh një reaksion i ri zinxhir, duke amplifikuar sasinë e harkut të rrymës
dhe karbonit deri në shfaqjen e flakës së parë.
Fig. F76 : Shembull i një lidhjeje të karbonizuar Fig. F77 : Ilustrim i një qarku të shkurtër rezistent

Tipari i përbashkët i këtyre fenomeneve është ndezja e zjarrit me harqe që ndezin

karbonin: prandaj zbulimi i pranisë së harqeve është një mënyrë për t'i parandaluar
ato nga shndërrimi në një katastrofë.
Këto fenomene mund të ndodhin në situatat e mëposhtme (shih Fig. F78):
F44
Kablli i furnizimit me energji Kablli i furnizimit me enrgji

i përdorur me forcë me defekt për shkak të përdorimit
(prej mobiljeve ose pozicionit) të shumtë ose jo të saktë
Kabëll i dobët në lidhje Dëmtim aksidental i kabllit
Prizë në kushte të këqija Vjetërim i pajisjeve mbrojtëse

të kabllove
Humbje e lidhjes Kabllo që dëmtohen nga

faktorët mjedisor: UV, vibrimet,
lagështia, brejtësit
Fig. F78 : Situatë e rritjes së rrezikut të zjarrit

9.3 Zbuluesit e defekteve te harkut
Detektori i defektit të harkut (shih Fig. F79) bën të mundur zbulimin e harqeve të
rrezikshme dhe bën të mundur mbrojtjen e instalimeve.
Pajisje të tilla janë vendosur me sukses në Shtetet e Bashkuara që nga fillimi i viteve
2000, dhe instalimi i tyre kërkohet nga Kodi Kombëtar Elektrik.
Që nga viti 2013, standardi ndërkombëtar IEC 62606 përcakton pajisjet Arc Fault
Detection Devices (AFDDs) të cilat zbulojnë praninë e harkut të rrezikshëm elektrik
dhe ndvrpresin furnizimin me energji elektrike të qarkut për të parandaluar fillimin e
flakës së parë.
Detektori i defektit të harkut monitoron në kohë reale parametra të shumtë të
qarkut që mbron për të zbuluar karakteristikat e informacionit të pranisë së harqeve
elektrike të rrezikshme.
Për shembull, shtrembërimi i sinjalit aktual (sine) në kohën e kalimit zero të saj është
karakteristikë e pranisë së një harku elektrik: rryma rrjedh vetëm pas prezencës së
një harku i cili ka nevojë për një tension minimal që të krijohet (shih Fig. F80).
F45
Fig. F79 : Shembull i një zbuluesi defekti të harkut për

instalime rezidenciale në Europë Fig. F80 : Forme tipike e valës së harkut elektrik. Tensioni (i zi) dhe rryma (jeshile)
9.4 Instalimi i zbuluesve te harqeve

Pajisjet Arc Detection Fault (AFDD) janë të dizajnuara për të kufizuar rreziqet
e zjarrit të shkaktuara nga prania e rrymave të rrymës së harkut në qarqet
përfundimtare të një instalimi fiks.
Ata janë të instaluar në centralet elektrike, kryesisht në qarqet furnizuese te celësave
të dhomave të gjumit apo dhomave të ndenjes në ndërtesat rezidenciale, dhe janë
veçanërisht të rekomanduara në rastet e rinovimit.
Rekomandohet gjithashtu t'i instaloni ato në ndërtesat e mëposhtme:
b Ndërtesat me rrezik të përhapjes së zjarrit (p.sh ndërtesat me ventilim të detyruar);
b Ndërtesat me një densitet të lartë njerëzish (p.sh. teatrot kinema);
b Ndërtesat me vështirësi evakuimi;
b Ndërtesat që ruajnë materiale të ndezshme ose materiale potencialisht
shpërthyese(P.sh. ndërtesat që ruajnë dru, industrinë e letrës).
Që nga viti 2014, Standardi Ndërkombëtar IEC 60364 - Instalimet elektrike të
ndërtesave -Pjesa 4-42 rekomandon përdorimin e AFDD-ve:
Fragment nga standardi IEC 60364-4-42

"Rekomandohet që masa të veçanta të merren për tu mbrojtur kundër efekteve të

defekteve të harkut në qarqet përfundimtare:
- në mjedise me strehim gjumi;
- në vende me rreziqe zjarri për shkak të natyrës së materialeve të përpunuara ose
të ruajtura, dmth.Vendet BE2 (p.sh hambarët, dyqanet e drurit, fabrikat e letrës);
- në vende me materiale ndërtimore të djegshme, p.sh vende CA2 (P.sh ndërtesat
prej druri);
- në strukturat e përhapjes së zjarrit, p.sh në vende CB2;
- në vende ku janë të rrezikuara mallrat e pazëvendësueshme.
Në qarqet a.c. , përdorimi i pajisjeve të zbulimit të defekteve të harkut (AFDDs) në
përputhje me IEC 62606 do ti përgjigjen rekomandimit të lartpërmendur ".

Kapitulli G
Madhësia dhe mbrojtja e përçuesve
Përmbajtja
1 Kuptime të përgjithshme
1.1
1.2
Metodologjia dhe përkufizimi
Parimet mbrojtëse nga mbitensioni
G2
G2
G4
1.3 Vlerat praktike për një skeme mbrojtëse G4
1.4 Vendosja (pozicioni) e pajisjeve mbrojtëse G6
1.5 Përçuesit në paralel G6
2 Metode praktike për përcaktimin e zonës më të vogël

ndër-sektoriale të përçuesve të qarkut
2.1 Metodat të përgjithshme për kabllot
G7
G7
2.2 Qasja e thjeshtuar e cila rekomandohet për kabllot G15
2.3 Sistemet e linjave kryesore G17
3 Përcaktimi i tensionit rënës

3.1 Kufiri maksimal i tensionit rënës
3.2 Llogaritja e rënies së tensionit në kushte të qëndrueshme
G19
G19
të ngarkesës G20 G1
4 Rryma e lidhjes së shkurtër

4.1 Rryma e lidhjës së shkurtër në terminalet sekondare
të transformatorit shpërndarës TM/TU
G23
G23
4.2 Rryma 3-fazore e lidhjës së shkurtër (Isc) në secilën pikë G24

brenda instalimit LV
4.3 Isc në fundin pranues të furnizimit në termat Isc G27
në fundin e tij dërgues
4.4 Rryma e lidhjes së shkurtër e furnizuar nga një alternator G28
ose inverter
5
Rastet e veçanta të rrymës së lidhjes së shkurtër G29
5.1 Llogaritja e niveleve minimale të rrymës së lidhjës së shkurt G29
5.2 Verifikimi i aftësive përballuese të kabllove në kushtet e lidhjes së
shkurtër G34

6
Përçuesi mbrojtës i tokëzuar G36
6.1 Lidhja dhe zgjedhja G36
6.2 Madhësia e përçuesit G37
6.3 Përçuesi mbrojtës në mes të transformatorit TM/TU dhe G39
kuadrit kryesor shpërndarës KKSH - (MGDB)
6.4 Përçuesi ekuipotencial G40
7 Përçuesi neutral
7.1
7.2
Madhësia e përçuesit neutral
Mbrojtja e përçuesit neutral
G41
G41
G43
7.3 Prishja e përçuesit neutral G43
7.4 Izolimi i percuesit neutral G43
8 Shembuj pune te llogaritjes se kabllit G45


G - Madhësia dhe mbrojtja e përçuesit
1.1 Metodologjia dhe përkufizimet

Metodologjia (shih Fig. G1 )
Pjesët përbërëse të qarkut elektrik dhe mbrojtja
Pas një analize paraprake të kërkesave për instalimin e energjisë, siç përshkruhet
e tij janë të përcaktuara në mënyrë që i gjithë në Kapitullin B pjesa 4, një studim i rrjetit (1) dhe mbrojtja elektrike e tij është
operimi në kushte normale dhe jo normale të ndërmarrë, duke filluar në origjinën e instalimit, nëpërmjet fazave të ndërmjetme deri
jetë i sigurt. në fund të qarqeve.
Rrjeti dhe mbrojtja e tij në çdo nivel duhet të plotësojë disa kushte në të njëjtën kohë,
në mënyrë që të sigurohet një instalim i sigurt dhe i besueshëm, p.sh ajo duhet:
b të mbajë rrymën e përhershme me ngarkesë të plotë dhe kohën e shkurtër
normale mbirrymore.
b Të mos shkaktojë rënie të tensionit që mund të rezultojnë, në një performancë
të dobët të ngarkesave të caktuara, për shembull: kohën tepër të zgjatur të
përshpejtimit të startimit të motorëve, etj.
Për më tepër mbrojtja e pajisjeve (ndërprerësave ose siguresave) duhet të:
b Mbrojë rrjetin dhe zbarrat për të gjitha nivelet mbirrymore, përfshirë edhe rrymat e
b Mbrojtja e personave nga rreziqet e kontaktit indirekt, veçanërisht në sistemet e
tokëzimit Tn dhe IT, ku gjatësia e qarqeve mund të kufizojë madhësinë e rrymave
të lidhjes së shkurtër, duke vonuar shkyçjen automatike (kujtojmë që instalimet e
G2 tokëzimit TT janë mbrojtje e domosdoshme në origjinë nga një RCD, përgjithësisht e
rendit 300 mA).
Zonat e seksionit të përçuesve përcaktohet nga metodat e përgjithshme të
përshkruara në nën-pjesën 2 të këtij Kapitulli. Përveç kësaj metode disa standarde
kombëtare mund të përshkruajnë sipërfaqen minimale me seksion të tërthortë që
duhet të respektohet për arsye të qëndrueshmërisë mekanike. Ngarkesa të veçanta
(siç është cekur në Kapitullin N) kërkojnë që furnizimi kabllor të jenë me madhësi më
të madhe se zakonisht dhe që mbrojtja e qarkut të ndryshohet në të njëjtën mënyrë.
Kërkesa e energjisë:
- kVA i furnizuar
- ngarkesa e rrymës maksimale IB
Madhësia e përçuesit:
- Përzgjedhja e llojit të përçuesit dhe izolimit
- Përzgjedhja e metodës së instalimit
- Duke marrë parasysh faktorët korrigjues për
kushte të ndryshme mjedisore
- Përcaktimi i sipërfaqes me prerje të tërthortë
duke përdorur tabelat e dhëna për aftësitë
bartëse të rrymës.
Verifikimi i rënieve maksimale të tensionit:

- Kushtet në gjendje të qëndrueshme
- Kushtet gjatë startimit të motorit
Llogaritja e rrymave të lidhjes së shkurtër:

- Rrjedhja e fuqisë gjatë lidhjes së shkurtër
- Vlerat maksimale
- Vlerat minimale në fund të përçuesit
Përzgjedhja e pajisjeve mbrojtëse:

- Rryma nominale
- Aftësia e ndërprerjes
- Zbatimi në mënyrë kaskade
- Kontrolli i diskriminimit
Fig. G1 : Bllok - diagrami për përzgjedhjen e madhësisë së kabllove dhe të pajisjeve mbrojtëse
për një qark të caktuar.
(1) Termi “rrjetë” në këtë kapitull, mbulon të gjithë përçuesit

e izoluar, duke përfshirë kabllot shumë shtresorë dhe një
shtresorë dhe përfshin gjithashtu telat e izoluar në përçues, etj.
Përkufizimet
Rrymat me ngarkesë maksimale: IB
b Në nivelin e fundit të qarqeve, kjo rrymë korrespondon me vlerën kVA të
ngarkesës. Në rastin e startimit të motorëve, apo të ndonjë ngarkese tjetër të cilat
marrin një vlerë të lartë të rrymës së nxitimit, veçanërisht kur frekuenca e startimit
është lidhur (motorët e ashensorëve, lloji vend-bashkim i rezistencës, dhe kështu me
radhë) efektet akumulative termike mbirrymore duhet të merren parasysh. Kur janë
prekur të dy kabllot dhe reletë e tipit termik.
b Në të gjitha nivelet e qarkut me rrjedhje të sipërme kjo rrymë, korrespondon me
kVA e furnizuar, e cila merr parasysh faktorët e njëkohshmërisë (diversitetit) dhe
shfrytëzimin, respektivisht ks dhe ku të treguara në Figurën G2.
Kuadri kryesor
shpërndarës
Faktorët e kombinuar të njëkohësisë dhe shfrytëzimit

ks x ku = 0.69
IB = (80+60+100+50) x 0.69 = 200 A
Kuadri G3
shpërndarës
sekondar
80 A 60 A 100 A 50 A
Ngarkesa
M nominale e
rrymës
së motorit
50 A
Fig. G2 : Kalkulimi i rrymës maksimale të ngarkesës IB
Rryma maksimale e lejuar: Iz

Paraqet vlerat maksimale të rrymës, që mund të bartin kabllot për qarkun për një
kohë të pacaktuar, pa e ulur jetëgjatësinë normale të saj.
Rryma varet, për zonën e seksionit të përçuesve të dhënë, nga disa parametra:
b Përbërja e kabllos dhe llojet e kabllove (Përçuesit Cu ose Alu; PVC ose EPR etj.
Izolim; numri i përçuesve aktiv)
b Temperatura e ambientit
b Metoda e instalimit
b Ndikimi i qarqeve fqinje
Mbirrymat
Mbirryma ndodh çdo herë kur vlera e rrymës e tejkalon rrymën maksimale të
ngarkesës Ib për ngarkesën në fjalë.
Kjo rrymë duhet të ndërpritet me një shpejtësi që varet nga madhësia e saj, nëse,
dëmtimi i përhershëm i kabllove (dhe pajisja nëse mbirryma është shkaktuar nga një
komponent i prishur i ngarkesës) shmanget.
Megjithatë mbirrymat me kohëzgjatje shumë të shkurtër, kur ndodhin në operimin
normal; ndahen në dy lloje:
b Mbingarkesat
këto mbirryma mund të ndodhin në elementin pa prishje të qarkut, p.sh, për shkak
të numrit të ngarkesave me kohëzgjatje të shkurtër, të cilat ndodhin herë pas here
rastësisht: ngarkesat për startimin e motorit e kështu më radhë. Nëse njëri prej
këtyre kushteve vazhdon megjithatë për një periudhë të caktuar (në varësi nga
vendosja e releve mbrojtëse ose vlerat e siguresave) qarku ndërpritet automatikisht.
b Rrymat e lidhjes së shkurtër

Këto rryma rezultojnë prej një prishje të izolimit ndërmjet përçuesve aktiv dhe/ose
ndërmjet përçuesve aktiv të tokëzimit (në sistemet që kanë përçues neutral me
rezistencë të ulët të tokëzimit) domethënë në çdo kombinim:
v Lidhja e shkurtë 3 fazore (dhe neutri dhe/ose të tokëzuar ose pa të )

v Lidhja e shkurtër 2 fazore (dhe neutrit dhe/ose të tokëzuar ose pa të)
v Lidhja e shkurtër e neutrit (dhe /ose të tokëzuar).

1.2 Parimi i mbrojtjes nga mbirrymat

Një pajisje mbrojtëse është dhënë në origjinën e qarkut në fjalë ( shih Fig. G3 dhe
Fig. G4).
b Vepron në shkyçje të rrymës në një kohë më të shkurtër se ajo e dhënë në
karakteristika e qarkut të rrjetit I2t
b Por duke lejuar rryen me ngarkesë maksimale IB ttë kalojë në një kohë të
pacaktuar.
Karakteristikat e përçuesve të izoluar kur rrymat e lidhjes së shkurtër mund të
zhvendosën, për kohën 5 sekonda të fillimit të rrjedhës së lidhjes së shkurtër,
përcaktohet përafërsisht nga formula:
I2t = k2 S2 e cila tregon se ngrohja e lejueshme e gjeneruar është proporcionale me
katrorin e sipërfaqes me seksion të tërthortë të përçuesit.
ku
t: Kohëzgjatja e rrymës së lidhjes së shkurtër (sekonda)
S: Sipërfaqja me seksion e tërthortë të përçuesit të izoluar (mm2)
I: Rryma e lidhjes së shkurtër (A r.m.s.)
k: Përçuesi konstant i izoluar ( vlerat e k2 janë dhënë në Figurën G52 )
Për përçuesin e izoluar të dhënë, rryma maksimale e lejueshme ndryshon në bazë
G4 të mjedisit. Për shembull, për një temperaturë të lartë të ambientit (θa1 > θa2), Iz1
më ë vogël se Iz2 (shih Fig. G5). θ do të thotë “temperaturë”.
t
Shënim:
Ngarkesa
v ISC: rryma e lidhjes së shkurtër 3-fazore
maksimale I2t Karakteristika v ISCB: vlera 3-ph. rryma e lidhjes së shkurtër e shkyçjes së ndërprerësit
e rrymës
e kabllos v Ir (ose Irth)(1): Niveli i rrymës “nominale” të rregulluar; p.sh një rrymë nominale
50A e ndërprerësit mund të rregullohet që të ketë një varg të mbrojtjesh, p.sh, niveli i
shkyçjes së mbirrymave konvencionale ( shih Fig. G6 faqen e kundërt) të ngjashëm
me atë të ndërprerësit 30A.
1.3 Vlerat praktike për skemën mbrojtëse
Mbingarkesë Metodat në vazhdim janë në bazë të rregullave të përcaktuara në standardet IEC
e përkohshme
dhe janë përfaqësues të praktikave në shumë vende.
Lakorja Rregullat e përgjithshme
e shkyçjes së Një pajisje mbrojtëse (ndërprerësi i qarkut ose siguresa) funksionon në mënyrë
ndërprerësit të qarkut korrekte nëse:
b Rryma e tij nominale ose rryma e vendosjes In është më e madhe sesa rryma
maksimale e ngarkesës IB por më e vogël se sa rryma maksimale e lejuar Iz për
I qarku, p.sh,
IB Ir Iz ISCB ICU IB y In y Iz korrespondojnë te zona “a” në Figurën G6
b vendosja "konvencionale" e rrymës së shkyçjes I2 është më e vogël se sa 1.45 Iz
Fig. G3 : Mbrojtja e qarkut nga ndërprerësi. korrespondon në zonën “b” në Figurën G6.
Vendosja e kohës “konvencionale” për shkyçje duhet të jetë 1 ose 2 orë në bazë
të standardeve lokale dhe vlerës aktuale të zgjedhur për I2. Për siguresat, I2
është rryma (e shënuar me If) i cili do të thotë se siguresa do të operojë në kohën
t konvencionale.
I2t karakteristikat
e kabllos t
1 2
θa1 > θa2

Lakorja e siguresës
Mbingarkesë
e përkohshme 5s
I
IB Ir c Iz Iz I2t = k2S2
Fig. G4 : Mbrojtja e qarkut përmes ndërprerësve.

I
Iz1 < Iz2
Fig. G5 : I2t Karakteristika e përçuesit të izoluar në dy temperatura të ndryshme të ambientit.

(1) Dy emërtimet janë përdorur shpesh në standardet e
ndryshme.
Ngarkesat Qarku kabllor
IZ
Rr
ës
y
s
m
ke
a
ar
m
ng
ak
e
s
Iz
im
e
al
45
al
im
e
1.
s
e
ak
ng
m
ar
a
k
m
es
ry
ë
R
s
IB
1.45 I z I sc
IB Iz
0
In I2 I SCB
zona a
zona b zona c
le
g
Ir se
I2 ona
tin
ar o
ra
llu In
es ci
"
G5
cj n
gu ale
ky ve
ng
br uit
sh on
ki
rre in
nt irc
ea
e m
e ak
re -c
a no
m rym
ur r t
m a
t-c ho
rry rym
rry bir
ul s
a
fa -ph
M
R
3
IB y In y Iz zona a
Pajisja mbrojtëse I2 y 1.45 Iz zona b
ISCB u ISC zona c
Fig. G6 : Nivelet e rrymës për përcaktimin e karakteristikave të ndërprerësit të qarkut dhe siguresave.
b Vlera e rrymës së lidhjes së shkurtër 3-fazore shkyçëse më e madhe se rryma e

lidhjes së shkurtër 3-fazore ekziston në pikën e tij të instalimit. Kjo korrespondon në
zonën “c” në Figure G6.
Aplikimet
b Mbrojtja nga ndërprerësi
Duke u mbështetur në nivelin e tij të artë të saktësisë I2 është gjithmonë më ë vogël
se sa 1.45 In (ose 1.45 Ir) në mënyrë që kushti I2 y 1.45 Iz (siç është thënë në
Kriteri për ndërprerës të qarkut: rregullat e përgjithshme më sipër) do të respektohet gjithmonë.
IB y In y Iz and ISCB u ISC.
b Rast i veçantë
Nëse ndërprerësi i qarkut nuk mbrohet nga mbingarkesat, është e nevojshme të
siguroheni që në një kohë të vlerës më të ulët të rrymës së lidhjes së shkurtër,
pajisja mbrojtëse mbirrymore e qarkut të operojë në mënyrë korrekte. Ky rast i
veçantë shqyrtohet në nën-pjesën 5.1.
b Mbrojtja me anë të siguresave
Kriteri për siguresa: Kushti I2 y 1.45 Iz duhet të merret parasysh, ku I2 është rryma e siguresës (niveli
shkrirës), i barabartë me k2 x In (k2 ranges from 1.6 to 1.9) në varësi nga siguresa e
IB y In y Iz/k3 and ISCF u ISC. veçantë në fjalë.
k2
Më tej faktori F3 është futur ( k3 = ) e tillë që I2 y 1.45 Iz
1.45
do të jetë i vlefshëm nëse In y Iz/k3.
Për llojin e siguresave gG:
In < 16 A → k3 = 1.31
In u 16 A → k3 = 1.10
Për më tepër, rryma e lidhjes së shkurtër shkyçëse kapacitive e siguresës ISCF
duhet të kalojë nivelin e rrymës së lidhjes së shkurtër 3-fazore në pikën e instalimit
të siguresës.
b Lidhja e pajisjeve të ndryshme mbrojtëse
Përdorimi i pajisjeve mbrojtëse që kane vlera më të ulëta të rrymës së prishjes se sa
niveli ekzistues i prishjes në pikën e tyre të instalimit lejohen nga standardet IEC dhe
shumë standarde kombëtare të tjera në kushtet e mëposhtme:
b Ekzistojn në rrjedhën e sipërme, një tjetër pajisje mbrojtëse e cila ka vlera të
nevojshme të lidhjes së shkurtër, dhe
b Sasia e energjisë së lejuar që kalon nëpërmjet pajisjes me rrjedhje të mësipërme
është më e vogël se sa ajo që mund ta përballohet pa dëme nga pajisja e tij dhe i
gjithë rrjeti i lidhur dhe pajisjet.
Në praktikë kjo marrëveshje është shfrytëzuar në përgjithësi në:

b Lidhjen e ndërprerësve/siguresave
b Teknika e njohur si “Kaskada” ose “vlerat serike”, në të cilën performanca e fortë
e kufizimit të rrymës së disa ndërprerësve në mënyre efektive redukton ashpërsinë e
rrjedhës së poshtme të lidhjeve të shkurta.
Kombinimet e mundshme të cilat testohen në laboratorë janë treguar në katalogët e
ndryshëm të prodhuesve.
1.4 Vendi i pajisjeve mbrojtëse
Rregulla të përgjithshme (shih Fig. G7a)
Një pajisje mbrojtëse është e nevojshme në origjinën e secilit qark ku ndodh një
reduktim i nivelit të rrymës maksimale të lejuar.
Një pajisje mbrojtëse është, në përgjithësi e Vendet e mundshme alternative në rrethana të caktuara
nevojshme në origjinën e çdo qarku. (shih Fig. G7b)
Pajisja mbrojtëse mund të vendoset në një pjesë të rrugës përgjatë qarkut:
b Nëse AB nuk është në afërsi të materialeve të djegshme, dhe
b Nëse nuk ka prize apo lidhje të degës merren nga AB
Tri raste mund të jenë të dobishme në praktikë:
b Konsideroni rastin (1) në diagram
v AB y 3 metra dhe
G6 v AB është instaluar për të reduktuar në minimum rrezikun e lidhjes së shkurtër në
praktikë
b Konsiderohet rasti (2)
v Pajisja me rrjedhje të sipërme P1 mbron gjatësinë AB nga lidhje të shkurta në
përputhje me nën-pjesën e 5.1
a b Konsideroni rastin (3)
v Pajisja me mbingarkesë (S) është vendosur ngjitur me ngarkesën. Kjo marrëveshje
P
është përshtatur për qarqet motorike. Pajisja (S) përbën kontrollin (startimin/
mbarimin) dhe mbrojtjen e mbingarkesës së motorit gjersa (SC) është: ose një
ndërprerës i qarkut (i projektuar për mbrojtjen e motorit) ose tipit aM të siguresave.
vMbrojtja e lidhjes së shkurtër (SC) e vendosur në origjinën e qarkut në përputhje
më nën-pjesën e 5.1
P2 P3 P4
Qarqet pa mbrojtje (shih Fig. G7c)
50 mm2 10 mm2 25 mm2 Tjetër
b Pajisja mbrojtëse P1 është kalibruar për të mbrojtur kabllo S2 nga mbingarkesat
dhe lidhja e shkurtë.
Ose
b b Kur shkyçja e qarkut përbën rrezik, p.sh
v Mbinxehja e qarqeve të makinave rrotulluese
P1 v Qarqet e mëdha me ashensor elektromagnetik
v Qarqet sekondare të transformatorëve rrymorë
A
Pajisja Mund të tolerohet qarku pa ndërprerje dhe mbrojtja e rrjetit është e rëndësisë
<3m mbrojtëse
sc
e lidhjes dytësore.
së shkurtër
B B Pajisja
P2 B
s mbrojtëse
e mbingarkesës 1.5 Përçuesit paralel
P3
Përçuesit e së njëjtës sipërfaqe sektoriale të tërthortë, me gjatësi të njëjtë dhe të të
njëjtit material, mund të jenë të lidhur në paralel.
Rasti (1) Rasti (2) Rasti (3) Rrymat, duke marrë parasysh efektet e ngrohjes reciproke, metodën e instalimit etj.
Mbrojtja nga mbingarkesat dhe lidhjet e shkurta është identike me atë të qarkut me
një kabllo.
Masat e mëposhtme duhet të ndërmerren për të shmangur rrezikun e lidhjeve të
c shkurta në:
b Mbrojtjen shtesë nga dëmtimet mekanike dhe nga lagështia, me anë të futjes së
P1: iC60 rated 15A
mbrojtjes shtesë
2.5 mm2 b Linja kabllore duhet të zgjidhet në mënyrë që të shmangën në afërsi të materialeve
të djegshme.
S2 :
1.5 mm2
Fig. G7 : Lokacioni i pajisjeve mbrojtese

G - Sizing and protection of conductors
2 Metoda praktike për përcaktimin
e sipërfaqes më të vogël të
lejueshme me seksion të tërthortë
të përçuesve në qark
Standardi ndërkombëtar i referuar për studimin e rrjetit është IEC 60364-5-52:
“Instalimet elektrike të ndërtesave – pjesa 5-52: Përzgjedhja dhe mbledhja e
pajisjeve elektrike “Sistemi i instalimit”.
Një përmbledhje e këtij standardi është paraqitur këtu, me shembujt e përdorur më

shpesh në instalim. Rrymat kapacitive bartëse të përçuesve në të gjitha situatat
e ndryshme, janë dhënë në shtojcën A të standardit. Një metodë e thjeshtuar për
përdorimin e tabelave të aneksit A është propozuar në të dhënat e Aneksit B të
standardit.
2.1 Metoda e përgjithshme për kabllot

Metodat e mundshme të instalimit për lloje të ndryshme të
përçuesve dhe kabllove
Metodat e ndryshme të instalimit janë shënuar në Figurën G8, në lidhje me lloje të
ndryshme të përçuesve dhe kabllove.
Kabllot dhe përçuesit Metodat e instalimit

Pa Shtrëngim Kanal Transheja e kabllos Gyp Kabllo në Në Mbështe- G7
përbërës direkt (përfshirë transhetë kabllor shkallë Kabllo izolatorë tja me
në skaje, transhetë në kuti Kabllo tela
që rrjedhin në dysheme mbajtëse
Përçuesit e zhveshur – – – – – – + –
Përçuesit e izoluar – – + + + – + –
Kabllot e Shumë- + + + + + + 0 +
mbështjella bërthamor
(përfshirë të
koracuar dhe të Një 0 + + + + + 0 +
izoluar me bërthamor
minerale)
+ Lejuar.
– Nuk lejohet.
0 Nuk aplikohet, ose nuk përdoret normalisht në praktikë.
Fig. G8 : Zgjedhja e sistemeve të instalimit elektrik (tabelat 52-1 të IEC 60364-5-52)
Metodat e mundshme të instalimit për situata të ndryshme:

Metodat e ndryshme të instalimit mund të zbatohen në situata të ndryshme.
Kombinimet e mundshme janë paraqitur në Figurën G9.
Numri i dhënë në këtë tabelë ju referohet sistemeve të ndryshme të instalimit.
Rastet Metodat e instalimit

Pa Me Kanale Trasheja e kabllos Gyp Kabllo në Në Mbështe-
përbërës përbërës (përfshirë transhetë kabllor shkallë Kabllo izolatorë tja
në skaje, transhetë në kuti Kabllo me tela
që rrjedhin në dysheme mbajtës
Zbrazëti në ndërtim 40, 46, 0 15, 16, – 43 30, 31, 32, – –
15, 16 41, 42 33, 34
Kanal i kabllos 56 56 54, 55 0 44, 45 30, 31, 32, – –
33, 34
Vendosur në tokë 72, 73 0 70, 71 – 70, 71 0 –
I futur në strukturë 57, 58 3 1, 2, 50, 51, 52, 53 44, 45 0 – –
59, 60
Sipërfaqe e montuar – 20, 21 4, 5 6, 7, 8, 9, 12, 13, 14 6, 7, 30, 31, 32, 36 –
22, 23 8, 9 33, 34
Ajrorë – – 0 10, 11 – 30, 31, 32 36 35
33, 34
I zhytur 80 80 0 – 0 0 – –
Nuk lejohet.
–
0 Nuk aplikohet, ose nuk përdoret normalisht në praktikë
Fig. G9 : Mbledhja e sistemeve të instalimit elektrik (tabelat 52-2 të IEC 60364-5-52)

G – Madhësia dhe mbrojtja e përçuesit
Shembujt të sistemeve të instalimeve elektrike dhe metodat

referuese të instalimeve
Një ilustrim i disa prej sistemeve të ndryshme të sistemeve të instalimit elektrik dhe metodat e
instalimit janë dhënë në Figurën G10.
Disa metoda referente janë përcaktuar (me shkronja koduese nga A deri në G),
grupojnë metodat e instalimit që kanë të njëjta karakteristika përkatëse në lidhje me
kapacitetin e rrymës bartëse të sistemeve të instalimit elektrik.
Nr. Metodat e instalimit Përshkrimi Metoda referente e

instalimit që do të
përdoret për të marrë
kapacitetin bartës të rrymës
1 Përçuesit e izoluar ose kabllor me A1

një bërthamë kanal në një mur të izoluar
termikisht
G8
2 Kabllo me shumë- bërthama në A2
një mur të izoluar termikisht
4 Përçuesit e izoluar ose kabllo me B1

një bërthamë në kanal prej druri, apo mur
të ndërtuar ose hapësirë më pak se 0.3 x
diametri i kanalit prej tij
5 Përçuesit e izoluar ose kabllo me B2

një bërthamë në kanal prej druri, apo mur
të ndërtuar ose hapësirë më pak se 0.3 x
diametri i kanalit prej tij
20 Kabllo me një ose shumë bërthama: C

e fiksuar, ose hapësirë më pak se 0.3 x
diametri i kabllos nga një mur prej druri
30 Në kuti të pashpuar C
Fig. G10 : Shembuj të metodave të instalimit (pjesa e tabelës 52-3 së IEC 60364-5-52) (vazhdon në faqen tjetër)

Nr. Metodat e instalimit Përshkrim Metoda referente e
instalimit që do të
përdoret për të marrë
capacity kapacitetin bartës të rrymës
31 0.3 D e Në kuti të pashpuar E ose F
0.3 D e
36 Përçuesit e zhveshur ose të izoluar

në izolatorë

G9
70 Kabllo me shumë bërthama në kanal D

ose kabllo i vendosur në tokë
71 Kabllo me një bërthamë në kanal D

ose kabllo i vendosur në tokë
Fig. G10 : Shembujt të metodës së instalimit (pjesa në tabelën 52-3 të IEC 60364-5-52)
Temperatura maksimale e operimit:

Kapacitetet e rrymës bartëse të dhëna në tabelat e mëposhtme janë përcaktuar në
mënyrë që temperatura maksimale e izolimit nuk tejkalohet për periudha të gjata
kohore.
Për llojet e ndryshme të materialeve të izolimit, temperatura maksimale e
pranueshme është dhënë në Figurën G11.
Lloji i izolimit Kufiri i temperaturës °C

Polivin-kloruri (PVC) 70 në përçues
Polietileni (XLPE) i ndërlidhur me etilen 90 në përçues
propilen ruber (EPR)
Mineral (PVC i mbuluar ose i ekspozuar për të prekur) 70 në këllëf
Mineral (të zhveshur jo të ekspozuar për të 105 në këllëf
prekur dhe jo në kontakt me materiale të djegshme)
Fig. G11 : Temperaturat maksimale të operimit për lloje të izolimit (tabela 52-4 of IEC 60364-5-52)
Faktorët korrigjues:
Në mënyrë që të merren parasysh kushtet e veçanta të instalimit ose ambienti, janë
prezentuar faktorët korrigjues.
Sipërfaqja me seksion të tërthorë të kabllove është përcaktuar duke përdorur vlerat
e rrymës së ngarkesës IB të ndarë nga faktorët e korrigjimit të ndryshëm ,k1, k2, ...:
IB
I' B =
k1 ⋅ k 2 ...
I’B është rryma e ngarkesës së përmirësuar, që krahasohet me kapacitetin e rrymës

bartëse të kabllos.

(shih gjithashtu Fig. G10)

b Temperatura e ambientit
Kapacitetet e rrymës bartëse të kabllove ajrore bazohen në temperaturën mesatare
të ajrit e barabartë me 30 ͦC. Për temperaturat të tjera faktori korrigjues i dhënë në
Figurën G12 për PVC, EPR dhe XLPE material izoluese.
Vlera e faktorit korrigjues është shënuar me k1.
Temperature e ambientit °C Izolimi

PVC XLPE dhe EPR
10 1.22 1.15
15 1.17 1.12
20 1.12 1.08
25 1.06 1.04
35 0.94 0.96
40 0.87 0.91
45 0.79 0.87
50 0.71 0.82
55 0.61 0.76
60 0.50 0.71
G10
65 - 0.65
70 - 0.58
75 - 0.50
80 - 0.41
Fig. G12 : Faktorët korrigjues për temperatura në ajër me vlera të tjera nga 30 °C të aplikuara
për kapacitete të rrymës bartëse për kabllot ajrore ( prej tabelës A.52-14 të IEC 60364-5-52)
Kapacitetet e rrymës bartëse të kabllove tokësore janë të bazuara në temperaturën

mesatare të tokës e barabartë me 20 °C. Për temperaturat e tjera faktori korrigjues i
dhënë në Figurën G13 për PVC, EPR dhe XLPE materiale izoluese.
Vlera e faktorit të korrigjimit është shënuar k2.
Temperatura e tokës °C Izolimi

PVC XLPE dhe EPR
10 1.10 1.07
15 1.05 1.04
25 0.95 0.96
30 0.89 0.93
35 0.84 0.89
40 0.77 0.85
45 0.71 0.80
50 0.63 0.76
55 0.55 0.71
60 0.45 0.65
65 - 0.60
70 - 0.53
75 - 0.46
80 - 0.38
Fig. G13 : Faktorët korrigjues për temperatura në tokë me vlera të tjera përveç 20 °C për tu
aplikuar për kapacitete të rrymës bartëse për kabllot në gypat tokësor (prej tabelës A.52-15 të
IEC 60364-5-52)

lejueshme me seksion të përçuesve
në qark
b Rezistenca specifike termike e tokës
Kapacitetet e rrymës bartëse të kabllove në tokë janë të bazuara në rezistencën e
tokës që është e barabartë me 2.5 K.m/W. Për vlera të tjera, faktori korrigjues është
dhënë në Figurën G14.
Vlera e faktorit korrigjues është k3.
Rezistenca specifike termike, K.m/W 1 1.5 2 2.5 3

Faktori korrigjues 1.18 1.1 1.05 1 0.96
Fig. G14 : Faktorët e korrigjimit për kabllot në kanalet e vendosura nëntokë për rezistencën
specifike termike të tokës përveç 2.5 K.m / W që do të aplikohen për kapacitetet aktuale të
rrymës rrjedhëse duke iu referuar Metodës D (në tabelën A52.16 të IEC 60364-5-52)
Bazuar në përvojë, ekziston një marrëdhënie ndërmjet natyrës dhe rezistencës

specifike të tokës. Kështu, vlerat empirike të faktorëve korrigjues K3 janë propozuar
në Figurën G15, në varësi nga natyra e tokës.
G11
Natyra e tokës k3
Toka shumë e lagësht (e ngopur) 1.21
Toka me lagështi 1.13
Tokë e njomë 1.05
Tokë e thatë 1.00
Tokë shumë e thatë (e ngurtë) 0.86
Fig. G15 : Faktori i korrigjimit k3 në varësi nga natyra e tokës.
b Grupimi i përçuesve ose kabllove

Kapacitetet e rrymës bartëse të dhënë në tabelat e mëposhtme kanë të bëjnë me
qarqe të vetme të përbëra nga një numër i përçuesve të ngarkuar:
v Dy përçuesit e izoluar ose dy kabllot me bërthamë të vetme, ose një kabull me dy
bërthama (të aplikueshme me qarqet një fazore)
v Tre përçuesit e izoluar ose tri kabllo me një bërthamë, ose një kabllo me tri
bërthama (të aplikueshme në qarqet trefazore)
Kur më shumë përçues të izoluar ose kabllo janë të instaluar në të njëjtin grup,
faktori reduktues i grupit (që shënohet K4) do të zbatohet.
Shembujt janë treguar në Figurat G16 deri G18 për konfigurime të ndryshme
(metodat e instalimit, në ajër ose në tokë).
Figura G16 jep vlerat e faktorit korrigjues k4 për konfigurimet e ndryshme të
përçuesve ose kabllove të pa vendosura në tokë, grupimi i më shumë se një qarku
ose kabllove shumë bërthamor.
Marrëveshjet (kabllot që Numri i qarqeve ose i kabllove me shumë bërthama Metodat referente
mund të preken) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 12 16 20
Dega në ajër, në një 1.00 0.80 0.70 0.65 0.60 0.57 0.54 0.52 0.50 0.45 0.41 0.38 Metodat A to F
sipërfaqe, të ngulitur ose të mbyllur
Shtresë të vetme në mur 1.00 0.85 0.79 0.75 0.73 0.72 0.72 0.71 0.70 Pa faktor tjetër Metoda C
, dysheme ose kuti të pashpuar reduktues për më

Shtresa e vetme fikse direkte 0.95 0.81 0.72 0.68 0.66 0.64 0.63 0.62 0.61 shumë se nëntë qarqe
nën një tavan prej druri ose kabllot shumë
Shtresa e vetme në një 1.00 0.88 0.82 0.77 0.75 0.73 0.73 0.72 0.72 - bërthamore Metodat E dhe F
transhe të shpuar
horizontale ose vertikale
Shtresa e vetme në mbështetje 1.00 0.87 0.82 0.80 0.80 0.79 0.79 0.78 0.78
të shkallëve ose gozhdë.
Fig. G16 : Faktorët reduktues për grupe të më shumë se një qarku ose të më shumë se një kablloje shumë-bërthamore (table A.52-17 of IEC 60364-5-52)

Figura G17 jep vlerat e faktorit korrigjues k4 për konfigurime të ndryshme të

përçuesve ose kabllove të pavendosur në tokë për grupimin e më shumë se një
qarku me kabllo ajrore me një bërthamë.
Metodat e instalimit Numri i Numri i qarqeve Përdoret

transhesë trifazore si një
shumëzues
1 2 3 i vlerësimit për
Transhe e 31 1 0.98 0.91 0.87 Tri kabllo në

shpuar formën
0.96 0.87 0.81 horizontale
20 mm 3 0.95 0.85 0.78
Transhe 31 1 0.96 0.86 Tri kabllo në

Vertikale e formën
shpuar 2 0.95 0.84 vertikale
225 mm
G12
Mbështetëse 32 1 1.00 0.97 0.96 Tri kabllo në
të shkallëve, formën
gozhda, etj 33 2 0.98 0.93 0.89 horizontale
34 3 0.97 0.90 0.86

20 mm
Transhe e 31 De 1 1.00 0.98 0.96 Tri kabllo në

2D e
shpuar formën tërfil
2 0.97 0.93 0.89
3 0.96 0.92 0.86

20 mm
Transhe 31 De 1 1.00 0.91 0.89

vertikale
e pashpuar 2 1.00 0.90 0.86
225 mm
2D e
Mbështetëse 32 De 1 1.00 1.00 1.00

e shkallëve, 2D e
gozhda, etj... 33 2 0.97 0.95 0.93
34 3 0.96 0.94 0.90

20 mm
Fig. G17 : Faktorët reduktues për grupimin e më shumë se një qarku të kabllove me një bërthamë që aplikohet për vlera referente për një qark me kabllo ajrore me
një bërthamë – Metoda e instalimit F. ( tabela A.52.21 të IEC 60364-5-52)

Figura G18 jep vlerat e faktorit korrigjues k4 për konfigurime të ndryshme të
kabllove ose përçuesve për vendosje direkte në tokë.
Numri i Kabllo për riparim të kabllos (a)a

qarqeve Nil (kabllot Diametri i 0.125 m 0.25 m 0.5 m
prekëse) një kabllo
2 0.75 0.80 0.85 0.90 0.90
3 0.65 0.70 0.75 0.80 0.85
4 0.60 0.60 0.70 0.75 0.80
5 0.55 0.55 0.65 0.70 0.80
6 0.50 0.55 0.60 0.70 0.80
a Kabllo me shumë bërthama
a a
a Kabllo me një bërthamë G13
a a
Fig. G18 : Faktorët reduktues për më shumë se një qark, kabllot me një bërthamë ose shumë
bërthamore të vendosur direkt në tokë. Metoda e instalimit D ( Tabela 52-18 të IEC 60364-5-52)
b Harmonikët e rrymës
Kapaciteti i rrymës bartëse tre fazore të kabllos me 4-bërthama ose 5-bërthama
bazohet në supozimin se vetëm tre përçues janë të ngarkuar plotësisht.
Megjithatë, kur harmonikët e rrymave qarkullojnë, rryma neutrale mund të jetë e
rëndësishme dhe më e lartë se rrymat fazore. Kjo ndodh për shkak të faktit
se harmonikët e rendit të tretë të rrymave tri fazore nuk e anulojnë njëri - tjetrin,
dhe mblidhen në përçuesin neutral.
Kjo natyrisht ndikon në kapacitetin e rrymës bartëse të kabllos dhe faktori korrigjues, i
cili do të zbatohet, këtu shënohet me k5.
Përveç kësaj, nëse përqindja h3 e harmonikut të rendit të tretë është më e madhe se
33%, rryma neutrale është më e madhe se sa rryma fazore dhe zgjedhja e madhësisë
së kabllos bazohet në rrymën neutrale. Duhet gjithashtu të merret parasysh efekti i
ngrohjes së harmonikut të rrymave në përçuesit fazorë.
Vlerat e k5 varën nga përqindja e harmonikëve të tretë që janë dhënë në Figurën G19.
Përmbajtja e harmonikut Faktori korrigjues

të tretë të rrymës fazore % Përzgjedhja e madhësisë Përzgjedhja e
bazohet në rrymën e fazës madhësisë bazuar në
rrymën e neutrit
0 - 15 1.0
15 - 33 0.86
33 - 45 0.86
> 45 1.0 (1)
(1) Nëse rryma e neutrit është më pak se 135% e rrymës fazore dhe madhësia e kabllos është
përzgjedhur në bazë të rrymës së neutrit atëherë tre përçuesit fazorë nuk do të ngarkohen
plotësisht. Reduktimi i nxehjes së gjeneruar nga përçuesit fazorë kompenson nxehtësinë e
gjeneruar nga përçuesi i neurit në atë masë që ajo nuk është e nevojshme të aplikohet në çdo
faktor reduktues për kapacitetin bartës të rrymës për tre përçuesit e ngarkuar.
Fig. G19 : Faktorët korrigjues për rrymat harmonike në kabllot me 4 ose 5 bërthama (tabela
D.52. të 1 IEC 60364-5-52)

Rryma e pranueshme si një funksion i sipërfaqes me seksion

të tërthortë të përçuesve
IEC standardi 60364-5-52 propozon informacion të gjere në formën e tabelave,
të dhëna që japin rrymat e pranueshme si një funksion i sipërfaqes me seksion e
tërthortë të kabllove. Shumë parametra janë marrë parasysh, të tilla si metoda e
instalimit lloji i materialit izolues, lloji i materialit të përçuesit, numri i përçuesve të
ngarkuar.
Si në shembullin, Figura G20 jep kapacitetin e rrymës bartëse për metodat e
ndryshme të instalimit të izolimit PVC, tre përçues të përbërë nga bakri ose nga
alumini, në ajër ose në tokë.
Sipërfaqja me prerje Metodat e instalimit

tërthore nominale A1 A2 B1 B2 C D
e përçuesit (mm2)
1 2 3 4 5 6 7
G14 Bakër
1.5 13.5 13 15.5 15 17.5 18
2.5 18 17.5 21 20 24 24
4 24 23 28 27 32 31
6 31 29 36 34 41 39
10 42 39 50 46 57 52
16 56 52 68 62 76 67
25 73 68 89 80 96 86
35 89 83 110 99 119 103
50 108 99 134 118 144 122
70 136 125 171 149 184 151
95 164 150 207 179 223 179
120 188 172 239 206 259 203
150 216 196 - - 299 230
185 245 223 - - 341 258
240 286 261 - - 403 297
300 328 298 - - 464 336
Alumin
2.5 14 13.5 16.5 15.5 18.5 18.5
4 18.5 17.5 22 21 25 24
6 24 23 28 27 32 30
10 32 31 39 36 44 40
16 43 41 53 48 59 52
25 57 53 70 62 73 66
35 70 65 86 77 90 80
50 84 78 104 92 110 94
70 107 98 133 116 140 117
95 129 118 161 139 170 138
120 149 135 186 160 197 157
150 170 155 - - 227 178
185 194 176 - - 259 200
240 227 207 - - 305 230
300 261 237 - - 351 260
Fig. G20 : Kapacitetet e rrymës bartëse në Amper për metoda të ndryshme të instalimit, izolimi PVC, tre përçues të përbërë prej bakri ose alumini, temperatura e
përçuesit 70 °C, temperatura e ambientit: 30 °C në ajër, 20 °C në tokë (tabela A.52.4 të IEC 60364-5-52)

2.2 Qasja e thjeshtuar e rekomanduar për kabllot
Për të lehtësuar përzgjedhjen e kabllove, 2 tabela të thjeshtuara janë propozuar, për
kabllot e vendosura ose të pavendosura në tokë.
Këto tabela përmbledhin konfigurimet më të përdorura dhe që kanë qasje më të
lehtë në informacione të kabllos.
b Kabllo të pavendosura në tokë:
Metodat Numri i përçuesve të ngarkuar dhe lloji i izolimit

referente
A1 2 PVC 3 PVC 3 XLPE 2 XLPE
A2 3 PVC 2 PVC 3 XLPE 2 XLPE
B1 3 PVC 2 PVC 3 XLPE 2 XLPE
B2 3 PVC 2 PVC 3 XLPE 2 XLPE
C 3 PVC 2 PVC 3 XLPE 2 XLPE
E 3 PVC 2 PVC 3 XLPE 2 XLPE
F 3 PVC 2 PVC 3 XLPE 2 XLPE
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 G15
Gjatësia (mm2)
Baker
1.5 13 13.5 14.5 15.5 17 18.5 19.5 22 23 24 26 -
2.5 17.5 18 19.5 21 23 25 27 30 31 33 36 -
4 23 24 26 28 31 34 36 40 42 45 49 -
6 29 31 34 36 40 43 46 51 54 58 63 -
10 39 42 46 50 54 60 63 70 75 80 86 -
16 52 56 61 68 73 80 85 94 100 107 115 -
25 68 73 80 89 95 101 110 119 127 135 149 161
35 - - - 110 117 126 137 147 158 169 185 200
50 - - - 134 141 153 167 179 192 207 225 242
70 - - - 171 179 196 213 229 246 268 289 310
95 - - - 207 216 238 258 278 298 328 352 377
120 - - - 239 249 276 299 322 346 382 410 437
150 - - - - 285 318 344 371 395 441 473 504
185 - - - - 324 362 392 424 450 506 542 575
240 - - - - 380 424 461 500 538 599 641 679
Alumin
2.5 13.5 14 15 16.5 18.5 19.5 21 23 24 26 28 -
4 17.5 18.5 20 22 25 26 28 31 32 35 38 -
6 23 24 26 28 32 33 36 39 42 45 49 -
10 31 32 36 39 44 46 49 54 58 62 67 -
16 41 43 48 53 58 61 66 73 77 84 91 -
25 53 57 63 70 73 78 83 90 97 101 108 121
35 - - - 86 90 96 103 112 120 126 135 150
50 - - - 104 110 117 125 136 146 154 164 184
70 - - - 133 140 150 160 174 187 198 211 237
95 - - - 161 170 183 195 211 227 241 257 289
120 - - - 186 197 212 226 245 263 280 300 337
150 - - - - 226 245 261 283 304 324 346 389
185 - - - - 256 280 298 323 347 371 397 447
240 - - - - 300 330 352 382 409 439 470 530
Fig. G21a : Kapaciteti i rrymës bartëse në Amper ( Tabela B.52-1 të IEC 60364-5-52)

Faktorët e korrigjimit janë dhënë në tabelën në Figurën G21b për grupimin e disa
qarqeve ose kabllove shumë bërthamore:
Marrëveshje Numri i qarqeve ose kabllove me shumë bërthama

1 2 3 4 6 9 12 16 20
E mbyllur 1.00 0.80 0.70 0.70 0.55 0.50 0.45 0.40 0.40
Shtresë e vetme në mur,

dysheme ose në transhe 1.00 0.85 0.80 0.75 0.70 0.70 - - -
të pashpuar
Shtresë e vetme fikse 0.95 0.80 0.70 0.70 0.65 0.60 - - -
direkte nën një tavan
Shtresë e vetme në transhen 1.00 0.90 0.80 0.75 0.75 0.70 - - -
horizontale ose vertikale të shpuar
Shtresë e vetme në kabllo të 1.00 0.85 0.80 0.80 0.80 0.80 - - -
mbështetur në shkallë, ose
mbajtëse, gozhda etj...
Fig. G21b : Faktorët reduktues për grupimin e disa qarqeve ose të disa kabllove shumë
G16 bërthamore (Tabela B.52-3 të IEC 60364-5-52)
b Kabllot e vendosura në tokë:
Metodat e Gjatësia Numri i përçuesve të ngarkuar dhe lloji i izolimit të instalimit

instalimit mm2 PVC Dy PVC Tre PVC Dy XLPE Tre XLPE
D1/D2 Bakër
1.5 22 18 26 22
2.5 29 24 34 29
4 38 31 44 37
6 47 39 56 46
10 63 52 73 61
16 81 67 95 79
25 104 86 121 101
35 125 103 146 122
50 148 122 173 144
70 183 151 213 178
95 216 179 252 211
120 246 203 287 240
150 278 230 324 271
185 312 258 363 304
240 361 297 419 351
300 408 336 474 396
D Alumin
2.5 22 18.5 26 22
4 29 24 34 29
6 36 30 42 36
10 48 40 56 47
16 62 52 73 61
25 80 66 93 78
35 96 80 112 94
50 113 94 132 112
70 140 117 163 138
95 166 138 193 164
120 189 157 220 186
150 213 178 249 210

185 240 200 279 236
240 277 230 322 272
300 313 260 364 308
Fig. G22 : Kapaciteti i rrymës bartëse në amperë ( Tabela B.52-1 të IEC 60364-5-52)

2.3 Sistemet e zbarrave
Përzgjedhja e sistemeve të zbarrave është shumë e thjeshtë, duke përdorur të
dhënat e siguruara nga prodhuesi. Metodat e instalimit, materialet izoluese, faktorët
korrigjues për grupim nuk janë parametra përcaktues për këtë teknologji.
Sipërfaqja me seksion të tërthortë e ndonjë modeli të caktuar është përcaktuar nga

prodhuesi i bazuar në:
b Rryma nominale,
b Temperatura në ajër e barabartë me 35 °C,
b 3 përçuesit e ngarkuar.
Rryma nominale
Rryma nominale mund të llogaritet duke marrë parasysh:
b Planifikimin,
b Rryma absorbohet nga ngarkesa të ndryshme të lidhura në sistemin e zbarrave.
Temperatura e ambientit
Faktori korrigjues aplikohet për temperatura më të larta se 35 °C. Faktori korrigjues
aplikohet për mesatare dhe vlerë ta lartë të energjisë (deri 4000A) të dhënë në
Figurën G23a.
G17
°C 35 40 45 50 55
Faktori korrigjues 1 0.97 0.93 0.90 0.86
Fig. G23a : Faktori korrigjues për temperatura të ajrit më të lartë se 35 °C
Rryma e neutrit
Kur harmonikat e rendit të tretë të rrymës qarkullojnë, përçuesi neutral mund të bartë
një rrymë dhe duhet të merren parasysh humbjet shtesë përkatëse.
Figura G23b paraqet fazën maksimale të pranueshme dhe rrymat neutrale (për
njësi) në një sistem të zbarrave me fuqi të lartë, si funksion i nivelit të harmonikut të
rendit të tretë.
1.4
Rryma maksimale e lejueshme(p.u)
Përçuesi i neutrit
1.2
1
Përçuesi i fazës
0.8
0.6
0.4
0.2
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
Niveli i rrymës të harmonikut të 3të (%)
Fig. G23b : Rrymat maksimale të pranueshme (p.u) në sistemin e zbarrave si funksione të nivelit
të harmonikut të tretë.

Planifikimi i sistemit të zbarrave varet nga pozita e konsumatorëve të rrymës,

vendndodhja e burimit të energjisë dhe mundësia për monitorimin e sistemit.
v Një linjë e vetme shpërndarëse furnizon një zonë prej 4 deri 6 metra
v Pajisjet mbrojtëse për rrymën e konsumatorëve janë të vendosura në njësitë
shkyçëse, të lidhura direkt në pikat e përdorimit.
v Një furnizues i vetëm furnizon të gjithë konsumatorët e rrymës me fuqi të
ndryshme.
Pasi planifikimi i sistemit të zbarrave është vendosur, është e mundur të llogaritet
rryma e absorbuar In në linjën shpërndarëse.
In është e barabartë me shumën e rrymave të absorbuara nga konsumatorët e
rrymës: In = Σ IB.
Konsumatorët e rrymës nuk punojnë të gjithë në të njëjtën kohë dhe nuk kanë
ngarkesë të plotë përherë, kështu që duhet të përdoret koeficienti grumbullues kS : In
= Σ (IB . kS).
Aplikimet Numri i konsumatorëve të rrymës Koeficienti Ks

Ndriçim, ngrohje 1
G18 Shpërndarja (punë 2...3 0.9

inxhinierike) 4...5 0.8
6...9 0.7
10...40 0.6
40 e më shumë 0.5
Shënim : për instalimet industriale, mos harroni të merrni parasysh përmirësimin e

bazës së pajisjes makinë. Për një central, rekomandohet një diferencë prej 20%:
In ≤ IB x ks x 1.2.
Fig G24 : Koeficienti grumbullues duke u bazuar në numrin e konsumatorëve të rrymës.

Rezistenca e përçuesve të qarkut është e ulët por jo e papërfillshme: kur rryma

bartëse e ngarkesës jepet nga një rënie e tensionit ndërmjet origjinës së qarkut dhe
terminaleve të ngarkesës. Operimi korrekt i ngarkesës (një motor, qarku i ndriçimit,
etj) varet nga tensioni në terminalet e tij duke e mbajtur në një vlerë të afërt me
vlerën nominale të saj. Prandaj është e nevojshme që të përcaktohen përçuesit e
qarkut të tillë si rryma e ngarkesës së plotë, tensioni ne terminalin e ngarkesës të
mbahet brenda kufijve, i nevojshëm për performancë të saktë.
Kjo pjesë trajton metodat e përcaktimit të tensionit rënës, në mënyrë që të
kontrollohet se:
b Përputhen me standardet dhe rregulloret e veçanta në fuqi
b Mund të tolerohen nga ngarkesa
b Përmbushin kërkesat themelore operative
3.1 Tensioni rënës maksimal

Tensioni rënës maksimal i lejuar ndryshon nga njëri vend në tjetrin, vlerat tipike për
instalimet TU janë dhënë më poshtë në Figurën G25.
Lloji i instalimit Qarqet Përdorues të tjere

G19
ndriçuese (nxehje, energji)
Një tension i ulët shërbyes është lidhur në rrjetin 3% 5%
shpërndarës me energji elektrike publike në TU
Konsumatorët furnizohen nga një nënstacion 6% 8%
TM/TU nga një sistem shpërndarës publik TM
Fig. G25 : Tensioni rënës maksimal ndërmjet pikës lidhëse të shërbimit dhe pikës së përdorimit
Këto kufizime të tensionit rënës i referohen kushteve operative në gjendje të

qëndrueshme dhe nuk aplikohet në kohën e startimit të motorit, ndërprerësve të
njëkohshëm (rastësisht) të disa ngarkesave, etj siç u përmend në kapitullin A nën-
pjesa 4.3 (faktori i njëkohësisë, etj) .
Kur rëniet e tensionit i tejkalojnë vlerat e paraqitura në figurën G25 kabllot më të
gjera (telat) duhet të përdoren për të përmirësuar kushtet.
Vlera prej 8%, përderisa lejohet, mund të çojë në problem për ngarkesa të motorëve;
p.sh:
b Në përgjithësi, performanca e pranueshme e motorit kërkon një tension brenda ±
5% është vlera nominale e tij në operimin në gjendje të qëndrueshme.,
b Rryma startuese e motorit mund të jetë në kohën 5 deri në 7 herë e vlerës së
ngarkesës së plotë të saj (apo edhe më të lartë).Nëse një rënie e tensionit 8% ndodh
në rrymën me ngarkesës së plotë, atëherë një rënie prej 40% ose më shumë do të
ndodh gjatë startimit të tij. Në kushte të tilla motori:
v Ndalon (domethënë mbetet i palëvizshëm për shkak të momentit rrotullues të
pamjaftueshëm për të tejkaluar momentin rrotullues të ngarkesës) me mbingrohje
pasuese dhe eventualisht me shkyçje.
v Ose përshpejtohet shumë ngadalë, kështu që ka ngarkesë të tepruar të rrymës
(me efekte të tensionit të ulët ndoshta të padëshiruara në pajisje të tjera) do të
vazhdoj më tej kohën e startimit normal.
b Në fund rënia e tensionit 8% paraqet një humbje të energjisë, e cila për ngarkesa të
vazhdueshme do të jetë një humbje të konsiderueshme të energjisë së matur.
Për këto arsye është rekomanduar që vlera maksimale prej 8% në kushte të
qëndrueshme të operimit nuk duhet të arrihet në qarqet që janë të ndjeshme për
problemet për gjendjen nën tension (shih Fig. G26).
Konsumatorë në TM
Konsumator në TU
8% (1)
5% (1)
Ngarkesa (1) Ndërmjet pikës së furnizimit TU dhe ngarkesëst
Fig. G26 : Rëniet maksimale të tensionit
Schneider Electric - Udhëzues i Instalimeve Elektrike

G - The protection of circuits
G - Madhësia dhe mbrojtja e përçuesve
3.2 Calculation of voltage drop in steady load

conditions
3.2 Llogaritja e rënies së tensionit në kushtet e
qëndrueshme
Use of formulae të ngarkesës
Përdorimi
Figure G28 ibelow
formulës
gives formulae commonly used to calculate voltage drop in a
given circuit
Figura G27 mëperposhtë
kilometre of length.që përdoret zakonisht për të llogaritur rëniet e
jep formulën
tensionit
If: në një qark me gjatësi/kilometër.
c IB: The full load current in amps
Nëse:
bc IL:
B: Length of the
Rryma me cable intëkilometres
ngarkesë plotë në amps
bc L:R:Gjatësia
Resistance of the në
e kabllos cable conductor in Ω/km
kilometra
b R: Rezistenca
22.5 Ω mm2e/ përçuesit
km kabllor në in Ω/km
R= for copper
R= (
22.5 Ω mm
S c.s.a.
2 2
in mm / km )
përcopper
for bakër
(
S c.s.a. in2mm2
36 Ω mm / km )
R= for aluminium
G24
R= ( Ω mm
S36c.s.a.
2
/ km
in mm 2
)
për
for alumin
aluminium
Note:SR (
c.s.a.
is negligible )
in mm2 above a c.s.a. of 500 mm2
c X: inductive
Shënim: reactance
R është of a conductor
e papërfillshme in Ωe/km
mbi c.s.a 500 mm2
bNote: X is negligible for conductors 2
X: reaktanca induktive Ω/kmless than 50 mm . In the absence of any
e përçuesitofnëc.s.a.
other information,
Note: take X as being
X është e papërfillshme equal to 0.08
për përçuesit Ω/km.
e c.s.a më pak se 50 mm2. Në mungesë
G20 cϕ
të : phase
çdo angle between
informacioni, merr X voltage and current
si të barabartë me 0.08 Ω/km.
in the circuit considered, generally:
bv ϕIncandescent
: Këndi fazor lighting: cos ϕ dhe
mes tensionit = 1 rrymës në qark, përgjithësisht:
vv Ndriçimi
Motor power:
inkandeshent cos ϕ = 1
- At
v Fuqiastart-up: cos ϕNë
e motorit:- = 0.35
startimin e tij: cos ϕ = 0.35
-- Në
In normal
shërbimservice:
normal:cos cosϕϕ= =0.8
0.8
bc Un:
Un: tensioni
phase-to-phase
fazë-fazëvoltage
bc Vn:
Vn: tensioni
phase-to-neutral
fazë-neutër voltage
Parafabrikimi për tubat
For prefabricated e telave
pre-wired dhe
ducts linjës
and kryesore, resistance
bustrunking, vlerat e rezistencës dhe
and inductive
reaktancës induktive
reactance values arejepen
givennga prodhuesi..
by the manufacturer.
Qarku Rëniet e tensionit (ΔU)

Në Volt në %
Circuit Voltage drop (∆U)
= 2 I B(R cos ϕ + X sin ϕ ) L
∆Uvolts
in in % ∆U
100
Njëfazorë: fazë/ fazë Un
100 ∆U
Single phase: phase/phase ∆U = 2 I B(R cos ϕ + X sin ϕ) L
Un
∆U = 2 I B(R cos ϕ + X sin ϕ) L 100 ∆U
Single phase: phase/neutral ∆U = 2 I B(R cos ϕ + X sin ϕ) L ∆U
100 Vn
Njëfazorë: fazë/ neuter Vn
3-fazat e balancuara:
Balanced 3-fazore
3-phase: 3 phases ∆U = 3 I B(R cos ϕ + X sin ϕ) L 100 ∆U
(with or without
(me ose neutral)
pa neutër) Un
Fig. G27 : Formula për rënie të tensionit

Fig. G28 : Voltage-drop formulae
Tabela e thjeshtuar
Simplified
Llogaritjet mund table
të shmangen duke përdorur Figurën G28 në faqen tjetër, e cila jep
një përafrim adekuat,
Calculations të rëniesby
may be avoided sëusing
tensionit fazë-fazë
Figure të kabllos
G29 opposite përwhich
page, kilometër
gives,për
with
amper, në kushtet
an adequate e:
approximation, the phase-to-phase voltage drop per km of cable per
bampere,
Llojet e in terms of:të qarkut: qarqeve motorike me cos ϕ afër 0.8, ose ndriçimit me
përdorimit
cos ϕ afër
c Kinds of 1.circuit use: motor circuits with cos ϕ close to 0.8, or lighting with a cos ϕ
bclose
Lloj itokabllos:
1. një fazore dhe tri fazore
Rënia
c Typee of tensionit në një kabull or
cable; single-phase është dhënë nga:
3-phase
x IB x Ldrop in a cable is then given by:
KVoltage
K është dhënë në tabelë,
K x IB x L
IKB është
rryma e ngarkesës së plotë në amps,

is given by the table,
LIBështë
is theefull-load
kabllos në kilometër
current km.
in amps,
L is the length of cable in km. ϕ = 0.35” në Figurën G28 mund të përdoret për
Kolona e fuqisë së motorit “cos
të llogaritur rënien e tensionit që ndodh gjatë kohës së startimit të motorit (shih
The columnnumër
shembullin motor1power “cos ϕG28).
pas figurës = 0.35” of Figure G29 may be used to compute the
voltage drop occurring during the start-up period of a motor (see example no. 1 after
the Figure G29).

ChapG3.p65 24 19/12/05, 15:18
Kabull bakri Kabull alumini

c.s.a. Qarku një fazor Qarqet tre fazore të balancuara c.s.a. Qarku një fazor Qarqet tre fazore të balancuara
në mm² në mm²
Fuqia e motorrit Ndriçimi Fuqia e motorrit Ndriçimi Fuqia e motorrit Ndriçimi Fuqia e motorrit Ndriçimi
Punë Gjatë Punë Gjatë Punë Gjatë Punë Gjatë
normale startimit normale startimit normale startimit normale startimit
cos Φ cos Φ = cos Φ cos Φ = cos Φ = cos Φ cos Φ = cos Φ = cos Φ cos Φ cos Φ cos Φ
= 0.8 0.35 =1 0.8 0.35 =1 0.8 0.35 =1 = 0.8 = 0.35 =1
1.5 25.4 11.2 32 22 9.7 27
2.5 15.3 6.8 19 13.2 5.9 16
4 9.6 4.3 11.9 8.3 3.7 10.3 6 10.1 4.5 12.5 8.8 3.9 10.9
6 6.4 2.9 7.9 5.6 2.5 6.8 10 6.1 2.8 7.5 5.3 2.4 6.5
10 3.9 1.8 4.7 3.4 1.6 4.1 16 3.9 1.8 4.7 3.3 1.6 4.1
16 2.5 1.2 3 2.1 1 2.6 25 2.50 1.2 3 2.2 1 2.6
25 1.6 0.81 1.9 1.4 0.70 1.6 35 1.8 0.90 2.1 1.6 0.78 1.9
35 1.18 0.62 1.35 1 0.54 1.2 50 1.4 0.70 1.6 1.18 0.61 1.37
50 0.89 0.50 1.00 0.77 0.43 0.86 70 0.96 0.53 1.07 0.83 0.46 0.93
70 0.64 0.39 0.68 0.55 0.34 0.59 120 0.60 0.37 0.63 0.52 0.32 0.54
95 0.50 0.32 0.50 0.43 0.28 0.43 150 0.50 0.33 0.50 0.43 0.28 0.43 G21
G21
120 0.41 0.29 0.40 0.36 0.25 0.34 185 0.42 0.29 0.41 0.36 0.25 0.35
150 0.35 0.26 0.32 0.30 0.23 0.27 240 0.35 0.26 0.31 0.30 0.22 0.27
185 0.30 0.24 0.26 0.26 0.21 0.22 300 0.30 0.24 0.25 0.26 0.21 0.22
240 0.25 0.22 0.20 0.22 0.19 0.17 400 0.25 0.22 0.19 0.21 0.19 0.16
300 0.22 0.21 0.16 0.19 0.18 0.14 500 0.22 0.20 0.15 0.19 0.18 0.13
Fig. G28 : Rëniet e tensionit fazë-fazë ΔU për qarkun në volt për amperë për km
Shembuj
Shembulli 1 (shih Fig. G29)
Është marrë një motor tre-fazor, me kabllo prej bakri 35 mm2 me gjatësi 50metra,
me tension të furnizimit 400 V :
b 100 A me cos ϕ = 0.8 në ngarkesë normale të përhershme
b 500 A (5 In) me cos ϕ = 0.35 gjatë startimit
Rëniet e tensionit në origjinën e kabllos së motorit në rrethana normale (domethënë
me centralin shpërndarës të Figurës G29 shpërndan një total prej 1,000 A) është 10
V fazë-fazë.
Çka është tensioni rënës në terminalet e motorit?
b Në gjendje normale?
b Gjatë startimit?
Zgjidhje:
b Rënia e tensionit në kushte të gjendjes normale:
1,000 A
∆U
∆U% = 100
Un
400 V Tabela G28 tregon 1 V/A/km kështu që:
ΔU për kabllo = 1 x 100 x 0.05 = 5 V
ΔU totale = 10 + 5 = 15 V = i.e.
15
x 100 = 3.75%
400
Kjo vlerë është më e vogël se sa ajo e caktuar (8%) dhe është e kënaqshme
b Rëniet e tensionit gjatë startimit të motorit
ΔU kabllo = 0.52 x 500 x 0.05 = 13 V
50 m / 35 mm2 Cu
I B = 100 A Për shkak të rrymës shtesë të marrë gjatë startimit të motorit, rënia e tensionit në
(500 A gjatë startimit) centralin shpërndarës do të tejkalojë 10 V.

Supozojmë që furnizimi i centralit shpërndarës gjatë startimit të motorit është:
900 + 500 = 1,400 A atëherë tensioni rënës në centralin shpërndarës do të rritët
përafërsisht për vlera të tilla si,
10 x 1,400
= 14 V
1,000
ΔU centrali shpërndarës = 14 V
ΔU për kabllon e motorit = 13 V
ΔU total = 13 + 14 = 27 V i.e.
27
x 100 = 6.75%
400
Fig. G29 : Shembulli 1
Vlera e të cilit është e kënaqshme për startimin e motorit.

GG- -Madhësia
The protection of circuits
dhe mbrojtja e përçuesve
3 Determination
Përcaktimi i tensionit rënës
of voltage drop
Example 22(see
Shembull (shihFig.
Fig.G31 )
G30)
A 3-phase 4-wire copper 2
Në linjën prej bakri 3-fazaline of 70
4-tela 70mmmm2c.s.a.
c.s.a.and
dhe a gjatësi
length of50
50mmkalon
passes njëarrymë
current
of 150 A. The line supplies, among
150 A. Furnizimet e linjës, me ngarkesa të other loads,
tjera,3 3single-phase lighting
qarqe ndriçuese circuits, each
një-fazore, secila
of 2.5 2 c.s.a. copper 20 m long, and each passing 20 A.
mm2.5
prej bakri mm2 c.s.a. 20 m e gjatë, dhe në të cilat kalon rryma 20 A.
It is assumed
Është supozuar thatqëthe currents
rrymat in the70
në linjën 70mm2mm2 janë
line are balanced and
të balancuara dhethat theqarqet
të tri three
lighting circuits
ndriçuese janë are all connected
të lidhura to it atpikë.
në të njëjtën the same point.
What
Sa is the
është voltage
rënia drop atnë
e tensionit thefund
endtëofqarqeve
the lighting circuits?
ndriçuese?
Solution:
Zgjidhje:
c Rëniet
b Voltageedrop in thenë
tensionit 4-wire
linjënline:
me 4-tela
∆U
∆U%
∆ U%==100100∆U
Un
Un
Figura G28 tregon 0.55
Figure G29 shows 0.55 V/A/km
V/A/km
∆U
Δ U linje
line ==0.55
0.55xx150
150xx0.05
0.05==4.125
4.125VVphase-to-phase
fazë-fazë
4 . 125
e cila jepet:
which gives: fazë-neutër.
= 2.38 V phase to neutral.
3
G26
c Rëniet
b Voltageedrop in anynëone
tensionit of the
secilin lighting
qark single-phase
ndriçues një fazor:circuits:
∆U
Δ U për
for aqarkun
single-phase circuit
një fazor = 18=x1820xx20 x 0.02
0.02 = 7.2
= 7.2 V V
The total total
Tensioni voltage drop
rënës is therefore
është
7.2 +
7.2 + 2.38
2.38 == 9.6
9.6 VV
G22 9.6
9.6 VV
100==4.2%
xx100 4.2%
230
230 VV
Thisvlerë
kjo value is satisfactory,
është e kënaqshme being less than
sepse ështëthe
mëmaximum permitted
e vogël se voltage drop
rëniet maksimale of 6%.
të lejuara
të tensionit prej 6%.
50 m / 70 mm2 Cu
2
IB50= m / 70
150 A mm Cu
IB = 150 A
20 m / 2.5 mm2 Cu
IB20= m 2.5 mm2 Cu
20/ A
IB = 20 A
Fig. G31 : Example 2

Fig. G30 : Shembulli 2

ChapG3.p65 26 19/12/05, 15:18
Njohja e vlerave të rrymës së lidhjes së shkurtër Njohja e vlerave të rrymës së lidhjes së shkurtër simetrike 3-fazore (ISC) në
pikat strategjike të një instalimi është e nevojshme në mënyrë që të përcaktohen
simetrike 3-fazore (ISC) në pika të ndryshme të
stabilimentet (vlera e rrymës së prishjes), kabllot (vlera përballuese termike), pajisjet
instalimit është një tipar thelbësor i projektimit mbrojtëse (vendosjet e shkyçjeve) dhe kështu më radhë...
të tij. Në shënimet e mëposhtme lidhja e shkurtër 3-fazore e rezistencës zero (e
ashtuquajtur lidhja e shkurtë e mbyllur) që furnizohet përmes një transformatori
shpërndarës TM/TU do të kontrollohet.
Përveç se në rrethana shumë të pazakonta, ky lloj i prishjes është më i rëndë dhe
sigurisht është më i thjeshtë për tu llogaritur.
Rrymat e lidhjes së shkurt në rrjetin e furnizuar prej një gjeneratori dhe gjithashtu në
sistemet DC janë të përshkruara në kapitullin N.
Llogaritjet e thjeshta dhe rregullat praktike të cilat pasojnë, japin rezultatet e dhëna
konservative me saktësi të mjaftueshme, në shumicën e rasteve për qëllime të
projektimit të instalimit.
4.1 Rryma e lidhjes së shkurtër në terminalet

sekondare të transformatorit shpërndarës TM/TU
Rasti i një transformatori
G23
b Në një qasje të thjeshtuar, rezistence të sistemit TM është supozuar të jetë
e papërfillshme, në mënyrë që:
P = kVA parametrat e transformatorit

U20 = tensioni sekondar fazë-fazë në volt, në qarkun e hapur
In = rryma nominale në amps
Isc = rryma e prishjes së lidhjes së shkurtër amps
Usc = Tensioni në rezistencën e lidhjes së shkurtër i transformuar në %.
Vlerat tipike të Usc për transformatorët shpërndarës janë dhënë në Figurën G31.
Vlerat nominale të Usc në %

transformatorit në (kVA) Vaji i zhytur Lloji i thatë
hedh rrëshirë
50 to 750 4 6
800 to 3,200 6 6
Fig. G31 : Vlerat tipike të Usc për vlera të ndryshme kVA të transformatorëve me mbështjella TM
y 20 kV
b Shembull
Transformatori 400 kVA, 420 V pa Usc = 4%
400 x 103 550 x 100
In = = 550 A I sc = = 13.7 kA
420 x 3 4
Rasti me disa transformator me furnizim të zbarrave paralele
Vlera e rrymës së prishjes në qarkun dallues me rrjedhje të poshtme të
menjëhershme të zbarrave (shih Fig G32) mund të vlerësohet si shumë e Isc prej
secilit transformator të llogaritur veç e veç.
Është supozuar se gjithë transformatorët janë të furnizuar prej të njëjtit rrjet TM, në
të cilin vlerat e marra prej figurës G31 kur mblidhen së bashku japin një vlerë pak më
Isc1 Isc2 Isc3 të lartë të nivelit të prishjes sesa që do të ndodhte realisht.
Faktorët e tjerë të cilët nuk janë marr parasysh janë rezistenca e zbarrave dhe e
ndërprerësve të qarkut.
Isc1 + Isc2 + Isc3
Vlera konservative e rrymës së prishjes merret megjithatë mjaft e saktë për qëllimet
bazë të projektimit të instalimit. Zgjedhja e ndërprerësve të qarkut dhe pajisjet
mbrojtëse të përfshira nga rrymat e prishjes së lidhjes së shkurtër janë e përshkruar
në Kapitullin H nën-pjesa 4.4.
Fig. G32 : Rasti me disa transformatorëve paralel.

4.2 Rryma 3-fazore e lidhjes së shkurtër (Isc) në çdo

pikë brenda instalimit TU
Isc 3-fazore në instalim në çdo pikë jepet me:
U20
I sc = ku
3 ZT
U20 = tensioni fazë-fazë i mbështjellave sekondare të lidhjes së hapur i
transformatorit me furnizim të energjisë.
ZT = impedanca totale për fazën e rrjedhës së sipërme të instalimit nga pozicioni i
prishjes (in Ω)
Metoda e llogaritjes ZT
Secili komponent i një instalimi (rrjeti TM, transformatori, kabllo, ndërprerësi i qarkut,
zbarrat, e kështu me radhë …) karakterizohet me impedancën e tij Z, që përbëhet
nga një element rezistiv (R) dhe një reaktancë induktive (X). Nga kjo mund të
vërehet se reaktancat kapacitive nuk janë të rëndësishme në llogaritjen e rrymës së
Parametrat R, X dhe Z janë të shprehur në ohm janë të lidhura nga brinjët e një
Z trekëndëshi kënddrejt, siç tregohet në diagramin e rezistencës në figurën G33.
X Metoda konsiston në ndarjen e rrjetit në seksione të përshtatshme për të llogaritur
G24 vlerat e R dhe X për secilën.
Kur seksionet janë të lidhura në seri me rrjetin, të gjitha elementet rezistive në
seksion janë mbledhur aritmetikisht; gjithashtu edhe për reaktanca, për të dhënë
RT and XT. Impedanca (ZT) për seksionet e kombinuara është llogaritur nga formula:
R from
Fig. G33 : Impedance diagram
Z T = RT 2 + X T 2
Çdo dy pjesë të rrjetit të cilat janë të lidhura në paralel, nëse kryesisht të dy

seksionet janë rezistive (ose të dyja induktive), mund të kombinohen për të dhënë
një rezistencë të vetme ekuivalente (reaktancë) si më poshtë:
Le të jenë R1 dhe R2 dy rezistenca të lidhura në mënyrë paralele, atëherë
rezistenca ekuivalente R3 do të jepet nga:
R1 x R2
R3 = ose për reaktancat X 3 = X1 x X2
R1 + R2 X1 + X2
Duhet të theksohet se llogaritja e X3 lidhet vetëm me qarkun e ndarë pa induktancë

reciproke. Nëse qarqet paralele janë së bashku afër atëherë vlera X3 do të jetë
dukshëm më e lartë.
Përcaktimi i rezistencës për secilin komponent
b rrjeti në rrjedhën e sipërme të transformatorit TM/TU (shih Fig. G34)

Niveli i prishjes së lidhjes së shkurtër 3-fazore Psc , në kA ose në MVA(1) është
dhënë nga autoriteti për furnizim me energji, nga e cila mund të përcaktohet
rezistenca ekuivalente.
Psc Uo (V) Ra (mΩ) Xa (mΩ)
250 MVA 420 0.07 0.7
500 MVA 420 0.035 0.351
Fig. G34 : Rezistenca e rrjetit të referuar TM në anën TU të transformatorit TM/TU.
Formula e jep këtë zbritje dhe në të njëjtën kohë konverton rezistencën në vlerën
ekuivalente të LV si më poshtë:
U 2
Zs = 0
Psc
ku
Zs = rezistenca e tensionit të rrjetit TM, shprehet në mili-ohms

Uo = Tensioni TU pa ngarkesë fazë-fazë shprehet në volt
Psc = Niveli i prishjes së shkurtër TM 3-fazore, shprehet në kVA
Rezistenca Ra në rrjedhën e sipërme (TM) është provuar të mbetet e papërfillshme
në krahasim me Xa korresponduese, atëherë më vonë kuptohet që vlera e Za është
omike. Nëse llogaritjet e sakta janë të nevojshme, Xa duhet të merret e barabartë
me 0.995 Za dhe Ra e barabartë me 0.1 Xa.
Figura G36 jep vlerat për Ra dhe Xa që korrespondojnë me nivelet e lidhjes së
shkurtër TM(2) më unike në rrjetin e furnizimit me energji elektrike, domethënë 250
(1) Lidhja e shkurtër MVA: 3 EL Isc ku:
MVA dhe 500 MVA.
b EL = tensioni nominal fazë-fazë i sistemit të shprehur:
kV (r.m.s.)
b Isc = Rryma e lidhjes së shkurtër 3-fazore e shprehur në
(2) deri 36 kV
b Transformatorët (shih Fig. G35)

Impedanca Ztr e transformatorit shihet nga terminalet TU dhe jepet nga formula:
U 2 Usc
Ztr = 20 x
Pn 100
ku:
U20 = Tensioni fazë-fazë me qark të hapur në sekondar shprehet në volt
Pn = parametrat e transformatorit (in kVA)
Usc = tensioni i rezistencës së lidhjes së shkurtër të transformatorit të shprehur në %
Rezistenca e pështjellave të transformatorit Rtr mund të merret nga humbjet e
përgjithshme si më poshtë:
në mili-ohms
ku
Pcu = humbjet e përgjithshme në Ëat
In = rryma nominale me ngarkesë të plotë amps
Rtr = rezistenca e një faze të transformatorit ne mili-ohms (TU dhe pështjellat në TM
për TU një fazore janë të përfshira në këtë vlerë të rezistencës ).
Xtr = Ztr 2 − Rtr 2
Për një llogaritje të përafërt Rtr mund të injorohet pasi X ≈ Z në transformatorët

G25
standard të tipit shpërndarës.
Vlera Vaj i zhytur Hedhja e rrëshirës

nominale e Usc (%) Rtr (mΩ) Xtr (mΩ) Ztr (mΩ) Usc (%) Rtr (mΩ) Xtr (mΩ) Ztr (mΩ)
fuqisë (kVA)
100 4 37.9 59.5 70.6 6 37.0 99.1 105.8
160 4 16.2 41.0 44.1 6 18.6 63.5 66.2
200 4 11.9 33.2 35.3 6 14.1 51.0 52.9
250 4 9.2 26.7 28.2 6 10.7 41.0 42.3
315 4 6.2 21.5 22.4 6 8.0 32.6 33.6
400 4 5.1 16.9 17.6 6 6.1 25.8 26.5
500 4 3.8 13.6 14.1 6 4.6 20.7 21.2
630 4 2.9 10.8 11.2 6 3.5 16.4 16.8
800 6 2.9 12.9 13.2 6 2.6 13.0 13.2
1,000 6 2.3 10.3 10.6 6 1.9 10.4 10.6
1,250 6 1.8 8.3 8.5 6 1.5 8.3 8.5
1,600 6 1.4 6.5 6.6 6 1.1 6.5 6.6
2,000 6 1.1 5.2 5.3 6 0.9 5.2 5.3
Fig. G35 : Vlerat e rezistencës, reaktancës dhe impedancës për transformatorët tipik shpërndarës 400 V në pështjella TM y 20 kV
b Ndërprerësit e qarkut
Në qarqet TU, rezistenca e ndërprerësve të qarkut në rrjedhën e sipërme të vendit
të prishjes duhet të merret parasysh. Vlera e supozuar konvencionale e reaktancës
është 0.15 mΩ për CB ndërsa rezistenca është neglizhuar.
b Zbarrat
rezistenca e zbarrave në përgjithësi është e papërfillshme, në mënyrë që rezistenca
të jetë praktikisht e gjitha reaktive dhe arrin përafërsisht vlerën 0.15 mΩ/metër (1)
lgjatësia për zbarrat TU (dyfishohet hapësira ndërmjet linjave rrit reaktancën përreth
me vetëm 10% ).
b Përçuesit e qarkut
L
Rezistenca e një përçuesi jepet me formulën: Rc = ρ
ku S
ρ = rezistenca konstante e materialit përçues në temperaturë normale të operimit
mund të jetë:
v 22.5 mΩ.mm2/m për bakër
v 36 mΩ.mm2/m për alumin
L = gjatësia e përçuesit në m
S = c.s.a e përçuesit në mm2
(1) për sistemet 50 Hz , por me gjatësi 0.18 m/m në 60 Hz

Vlerat e rezistencës së kabllos mund të merren prej prodhuesit. Për c.s.a prej më
pak se 50 mm2 reaktanca mund të merret parasysh. Në mungesë të të dhënave,
një vlerë prej 0.08 mΩ/metra mund të përdoret (për sistemet 50 Hz) ose 0.096 mΩ/
metra (për sistemet 60 Hz). Për zbarrat e parafabrikuara dhe ngjashëm për sistemet
me tubat prej teli, prodhuesi duhet të konsultohet.
b Motorët
në çastin e lidhjes së shkurtër, një motor i përshpejtuar do të veprojë (për një
periudhë të shkurtër) si një gjenerator, dhe furnizues i rrymës brenda prishjes. Në
përgjithësi, kjo rrymë e prishjes ndihmëse mund të injorohet.
Megjithatë, nëse fuqia totale e motorëve të përshpejtuar në të njëjtën kohë është
shumë më e lartë se 25 % e fuqisë totale të transformatorëve, ndikimi i motorëve
duhet të merret parasysh gjatë llogaritjeve. Kontributi total i tyre mund të llogaritet
me anë të formulës:
Iscm = 3.5 In për çdo motor domethënë 3.5mIn për m në formë të ngjashme për
veprimin e motorëve që veprojnë njëkohësisht. Motorët në fjalë mund të jenë motorë
një-fazorë dhe motorë 3-fazorë.
b Rezistenca e harkut elektrik (faut-arc)
Gabimet e lidhjes së shkurtër në përgjithësi janë të formuara në një hark elektrik
që ka një vlerë të rezistencës. Rezistenca nuk është e qëndrueshme dhe vlera
mesatare e saj është e ulët, por në tension të ulët kjo rezistencë është reduktuar
G26 mjaftueshëm për disa nivele të rrymës së prishjes. Përvoja ka treguar se mund të
pritet një reduktim i rendimentit me 20%. Ky fenomen do të lehtësojë në mënyrë
selektive punën e efektit të ndërprerësit të qarkut të një CB, por nuk jep asnjë
ndihmë për rrymën e prishjes.
b Tabela përmbledhëse (shih Fig. G36)
Pjesët e sistemit të furnizimit me energji R (mΩ) X (mΩ)

Rrjeti i furnizimit Ra U202
= 0.1 Xa = 0.995 Za; Za =
Figura G34 Xa Psc
Transformatori Pcu x 103
Figura G35 Rtr = Ztr 2 − Rtr 2
3 I n2
U202 Usc
Rtr shpesh është e papërfillshme në with Ztr = x
krahasim me Xtr për transformatorët > Pn 100
Ndërprerësi i qarkut E papërfillshme XD = 0.15 mΩ/pole
Linjat E papërfillshme për S > 200 mm2 në formulë: XB = 0.15 mΩ/m

L (1)
R=ρ
S
Përçuesit e qarkut(2) L (1) Kabllo: Xc = 0.08 mΩ/m
R=ρ
S
M Motorët Shih nën-pjesën 4.2 motorët (shpesh
neglizhohet në TU)
Rryma e lidhjes së U20
shkurtër trefazore në kA I sc =
3 RT 2 + XT 2
U20: Tensioni sekondar pa- ngarkesë fazë- fazë i transformatorit TM/TU (në volt).
Psc: Fuqia e lidhjes së shkurtër 3-fazore në terminalet TM të transformatorëve TM/TU (në kVA).
Pcu: Humbjet totale 3-fazore të transformatorit TM/TU (në Wat).
Pn: Vlera nominale e fuqisë për transformatorin TM/TU (në kVA).
Usc: Tensioni me rezistencë të lidhjes së shkurtër të transformatorit TM/TU (në %).
RT : Rezistenca totale. XT: Reaktanca totale
(1) ρ = Rezistenca normale e përçuesve në shërbim
b ρ = 22.5 mΩ x mm2/m për bakër
b ρ = 36 mΩ x mm2/m për alumin
(2) Nëse ka disa përçues në paralel për fazë, atëherë ndaj rezistencën e një përçuesi nga numri i përçuesve. Reaktanca e
mbetur praktikisht është e pandryshuar.
Fig. G36 : Tabela përmbledhëse e rezistencave për pjesë të ndryshme të sistemit të furnizimit me energji.

b Shembuj të llogaritjeve të lidhjes së shkurtër (shih Fig. G37)
420
Instalimi në TU R (mΩ) X (mΩ) RT (mΩ) XT (mΩ) I sc =
3 RT 2 + XT 2
Rrjeti TM 0.035 0.351
Psc = 500 MVA
Transformatori 2.24 8.10
20 kV/420 V
Pn = 1000 kVA
Usc = 5%
Pcu = 13.3 x 103 wat
Kabllo me një bërthamë
22.5 5
5 m baker Rc = x = 0.12 Xc = 0.08 x 5 = 0.40 2.41 8.85 Isc1 = 26 kA
4 x 240 mm2/fazë 4 240
Ndërprerësit RD = 0 XD = 0.15
kryesor
Zbarrat RB = 0 XB = 1.5 2.41 10.5 Isc2 = 22 kA
10 m
Kabllo me tri
100
bërthama 100 m Rc = 22.5 x = 23.68 Xc = 100 x 0.08 = 8 26.1 18.5 Isc3 = 7.4 kA G27
95 mm2 baker 95
Kabllo me tri bërthama
20 m 20 Xc = 20 x 0.08 = 1.6 71.1 20.1 Isc4 = 3.2 kA
Rc = 22.5 x = 45
10 mm2 bakër 10
qarku final
Fig. G37 : Shembull i llogaritjeve të rrymës së lidhjes së shkurtër për instalimin TU të furnizuar në 400 V (nominale) prej një transformatori 1000 kVA TM/TU.
4.3 Isc në fundin marrës të një furnizimi si një

funksion i Isc në fundin e saj
Rrjeti i treguar në Figurën G38 përfaqëson një rast për aplikimin e Figurës G39
në faqen tjetër, e nxjerrë nga «metoda e përbërjes» (e përmendur në Kapitullin F
Sub-
nën-pika 6.2). Këto tabela japin një vlerë të shpejtë dhe mjaft të saktë të rrymës së
lidhjes së shkurtër në një pikë të rrjetit, duke ditur që:
b Vlera e rrymës së lidhjes së shkurtër në rrjedhën e sipërme të pikës në konsiderim
b Gjatësinë dhe përbërjen e qarkut ndërmjet pikës në të cilën është njohur niveli i
rrymës së lidhjes së shkurtër dhe pikës në të cilën niveli, do të përcaktohet.
Pastaj është e mjaftueshme që të zgjidhet një ndërprerës me një vlerësim të
duhur të prishjes së lidhjes së shkurt të treguar në tabelat më lart.
Nëse janë të nevojshme vlerat më të sakta, është e mundur një llogaritje më e
hollësishme (shih nën-pjesën 4.2) ose për të përdorur një paketë softuerike,
të tilla si Ecodial. Në një rast të tillë, mundësia e përdorimit të teknikës kaskadë
duhet të konsiderohet, kur përdorimi i një ndërprerësi të qarkut për
kufizimin e rrymës në pozicionin e rrjedhës së sipërme do të lejojë të gjithë
ndërprerësit e qarkut në rrjedhën e poshtme të kufizuar të ketë vlerën e rrymës së
lidhjes së shkurtër shumë më të ulët se sa do të ishte e nevojshme.
400 V Metoda
Zgjidhja c.s.a. e përçuesit në kolonën për përçuesit e bakrit (në këtë shembull
Isc = 28 kA c.s.a. është 47.5 mm2).
Kërko përgjatë rreshtit korrespondues me 47.5 mm2 për gjatësinë e përçuesit të
barabartë me atë të qarkut në fjalë (ose më i afërt i mundshëm në anën e ulët).
Zbret vertikalisht kolonën në të cilën gjatësia është e vendosur dhe ndalon në
rreshtin në pjesën e mesme (të 3 seksioneve të figurës) korrespondon me nivelin e
njohur të rrymës së prishjes (ose të afërt me atë në anën e lartë)
Në këtë rast 30kA është afër 28kA në anën e lartë. Vlera e lidhjes së shkurtër
në kolonën vertikale në të cilën është vendosur gjatësia, dhe në rresht vertikal
47,5 mm2, Cu
korrespondon me rrjedhje të poshtme Isc (ose më e afërt në anën e lartë të saj).
20 m
Isc = ? Kjo vlerë në shembull është parë të jetë 14.7 kA.

Procedura për përçues të aluminit është e ngjashme, por kolona vertikale duhet të
jetë e ngjitur në pjesën e mesme të tabelës.
Si pasojë, një hekurudhë e montuar DIN e ndërprerësit me vlerë 63 A dhe Isc të 25
IB = 55 A IB = 160 A kA (e tillë si njësia NG 125N) mund të përdoret për qarqet 55A në Figure G38.
Vlera kompakte 160 A me një Isc kapacitive të 25 kA (e tillë si njësia NS160) mund
Fig. G38 : Niveli i përcaktimit në rrjedhën e poshtme të rrymës të përdoret për të mbrojtur qarkun 160A.
së lidhjes së shkurtër Isc përdorim Figure G39

Bakër 230 V / 400 V

c.s.a. të përçuesve Gjatësia e qarkut (në metra)
fazorë (mm2)
1.5 1.3 1.8 2.6 3.6 5.2 7.3 10.3 14.6 21
2.5 1.1 1.5 2.1 3.0 4.3 6.1 8.6 12.1 17.2 24 34
4 1.2 1.7 2.4 3.4 4.9 6.9 9.7 13.7 19.4 27 39 55
6 1.8 2.6 3.6 5.2 7.3 10.3 14.6 21 29 41 58 82
10 2.2 3.0 4.3 6.1 8.6 12.2 17.2 24 34 49 69 97 137
16 1.7 2.4 3.4 4.9 6.9 9.7 13.8 19.4 27 39 55 78 110 155 220
25 1.3 1.9 2.7 3.8 5.4 7.6 10.8 15.2 21 30 43 61 86 121 172 243 343
35 1.9 2.7 3.8 5.3 7.5 10.6 15.1 21 30 43 60 85 120 170 240 340 480
47.5 1.8 2.6 3.6 5.1 7.2 10.2 14.4 20 29 41 58 82 115 163 231 326 461
70 2.7 3.8 5.3 7.5 10.7 15.1 21 30 43 60 85 120 170 240 340
95 2.6 3.6 5.1 7.2 10.2 14.5 20 29 41 58 82 115 163 231 326 461
120 1.6 2.3 3.2 4.6 6.5 9.1 12.9 18.3 26 37 52 73 103 146 206 291 412
150 1.2 1.8 2.5 3.5 5.0 7.0 9.9 14.0 19.8 28 40 56 79 112 159 224 317 448
185 1.5 2.1 2.9 4.2 5.9 8.3 11.7 16.6 23 33 47 66 94 133 187 265 374 529
240 1.8 2.6 3.7 5.2 7.3 10.3 14.6 21 29 41 58 83 117 165 233 330 466 659
300 2.2 3.1 4.4 6.2 8.8 12.4 17.6 25 35 50 70 99 140 198 280 396 561
2x120 2.3 3.2 4.6 6.5 9.1 12.9 18.3 26 37 52 73 103 146 206 292 412 583
2x150 2.5 3.5 5.0 7.0 9.9 14.0 20 28 40 56 79 112 159 224 317 448 634
2x185 2.9 4.2 5.9 8.3 11.7 16.6 23 33 47 66 94 133 187 265 375 530 749
553x120 3.4 4.9 6.9 9.7 13.7 19.4 27 39 55 77 110 155 219 309 438 619
3x150 3.7 5.3 7.5 10.5 14.9 21 30 42 60 84 119 168 238 336 476 672
G28 3x185 4.4 6.2 8.8 12.5 17.6 25 35 50 70 100 141 199 281 398 562
Isc rrjedhja e sipërme Isc rrjedhja e poshtme
(në kA) (in kA)
100 93 90 87 82 77 70 62 54 45 37 29 22 17.0 12.6 9.3 6.7 4.9 3.5 2.5 1.8 1.3 0.9
90 84 82 79 75 71 65 58 51 43 35 28 22 16.7 12.5 9.2 6.7 4.8 3.5 2.5 1.8 1.3 0.9
80 75 74 71 68 64 59 54 47 40 34 27 21 16.3 12.2 9.1 6.6 4.8 3.5 2.5 1.8 1.3 0.9
70 66 65 63 61 58 54 49 44 38 32 26 20 15.8 12.0 8.9 6.6 4.8 3.4 2.5 1.8 1.3 0.9
60 57 56 55 53 51 48 44 39 35 29 24 20 15.2 11.6 8.7 6.5 4.7 3.4 2.5 1.8 1.3 0.9
50 48 47 46 45 43 41 38 35 31 27 22 18.3 14.5 11.2 8.5 6.3 4.6 3.4 2.4 1.7 1.2 0.9
40 39 38 38 37 36 34 32 30 27 24 20 16.8 13.5 10.6 8.1 6.1 4.5 3.3 2.4 1.7 1.2 0.9
35 34 34 33 33 32 30 29 27 24 22 18.8 15.8 12.9 10.2 7.9 6.0 4.5 3.3 2.4 1.7 1.2 0.9
30 29 29 29 28 27 27 25 24 22 20 17.3 14.7 12.2 9.8 7.6 5.8 4.4 3.2 2.4 1.7 1.2 0.9
25 25 24 24 24 23 23 22 21 19.1 17.4 15.5 13.4 11.2 9.2 7.3 5.6 4.2 3.2 2.3 1.7 1.2 0.9
20 20 20 19.4 19.2 18.8 18.4 17.8 17.0 16.1 14.9 13.4 11.8 10.1 8.4 6.8 5.3 4.1 3.1 2.3 1.7 1.2 0.9
15 14.8 14.8 14.7 14.5 14.3 14.1 13.7 13.3 12.7 11.9 11.0 9.9 8.7 7.4 6.1 4.9 3.8 2.9 2.2 1.6 1.2 0.9
10 9.9 9.9 9.8 9.8 9.7 9.6 9.4 9.2 8.9 8.5 8.0 7.4 6.7 5.9 5.1 4.2 3.4 2.7 2.0 1.5 1.1 0.8
7 7.0 6.9 6.9 6.9 6.9 6.8 6.7 6.6 6.4 6.2 6.0 5.6 5.2 4.7 4.2 3.6 3.0 2.4 1.9 1.4 1.1 0.8
5 5.0 5.0 5.0 4.9 4.9 4.9 4.9 4.8 4.7 4.6 4.5 4.3 4.0 3.7 3.4 3.0 2.5 2.1 1.7 1.3 1.0 0.8
4 4.0 4.0 4.0 4.0 4.0 3.9 3.9 3.9 3.8 3.7 3.6 3.5 3.3 3.1 2.9 2.6 2.2 1.9 1.6 1.2 1.0 0.7
3 3.0 3.0 3.0 3.0 3.0 3.0 2.9 2.9 2.9 2.9 2.8 2.7 2.6 2.5 2.3 2.1 1.9 1.6 1.4 1.1 0.9 0.7
2 2.0 2.0 2.0 2.0 2.0 2.0 2.0 2.0 2.0 1.9 1.9 1.9 1.8 1.8 1.7 1.6 1.4 1.3 1.1 1.0 0.8 0.6
1 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 0.9 0.9 0.9 0.8 0.8 0.7 0.6 0.6 0.5
Alumin 230 V / 400 V
të përçuesve Gjatësia e qarkut (në metra)
fazorë (mm2)
2.5 1.4 1.9 2.7 3.8 5.4 7.6 10.8 15.3 22
4 1.1 1.5 2.2 3.1 4.3 6.1 8.6 12.2 17.3 24 35
6 1.6 2.3 3.2 4.6 6.5 9.2 13.0 18.3 26 37 52
10 1.9 2.7 3.8 5.4 7.7 10.8 15.3 22 31 43 61 86
16 2.2 3.1 4.3 6.1 8.7 12.2 17.3 24 35 49 69 98 138
25 1.7 2.4 3.4 4.8 6.8 9.6 13.5 19.1 27 38 54 76 108 153 216
35 1.7 2.4 3.4 4.7 6.7 9.5 13.4 18.9 27 38 54 76 107 151 214 302
47.5 1.6 2.3 3.2 4.6 6.4 9.1 12.9 18.2 26 36 51 73 103 145 205 290 410
70 2.4 3.4 4.7 6.7 9.5 13.4 19.0 27 38 54 76 107 151 214 303 428
95 2.3 3.2 4.6 6.4 9.1 12.9 18.2 26 36 51 73 103 145 205 290 411
120 2.9 4.1 5.8 8.1 11.5 16.3 23 32 46 65 92 130 184 259 367
150 3.1 4.4 6.3 8.8 12.5 17.7 25 35 50 71 100 141 199 282 399
185 2.6 3.7 5.2 7.4 10.4 14.8 21 30 42 59 83 118 167 236 333 471
240 1.2 1.6 2.3 3.3 4.6 6.5 9.2 13.0 18.4 26 37 52 73 104 147 208 294 415
300 1.4 2.0 2.8 3.9 5.5 7.8 11.1 15.6 22 31 44 62 88 125 177 250 353 499
2x120 1.4 2.0 2.9 4.1 5.8 8.1 11.5 16.3 23 33 46 65 92 130 184 260 367 519
2x150 1.6 2.2 3.1 4.4 6.3 8.8 12.5 17.7 25 35 50 71 100 141 200 282 399
2x185 1.9 2.6 3.7 5.2 7.4 10.5 14.8 21 30 42 59 83 118 167 236 334 472
2x240 2.3 3.3 4.6 6.5 9.2 13.0 18.4 26 37 52 74 104 147 208 294 415 587
3x120 2.2 3.1 4.3 6.1 8.6 12.2 17.3 24 34 49 69 97 138 195 275 389 551
3x150 2.3 3.3 4.7 6.6 9.4 13.3 18.8 27 37 53 75 106 150 212 299 423 598
3x185 2.8 3.9 5.5 7.8 11.1 15.7 22 31 44 63 89 125 177 250 354 500 707
3x240 3.5 4.9 6.9 9.8 13.8 19.5 28 39 55 78 110 156 220 312 441 623
Note: Për sistemin 3-fazor të sistemit me 230 V ndërmjet fazave, pjesëtoni vlerat e dhëna me 3
Fig. G39 : Isc në një pikë të poshtme, si funksion i një vlere të njohur në rrjedhën e sipërme të rrymës së prishjes si dhe gjatësia dhe c.s.a të përçuesve intervenues,
në sistemin 3-fazorë 230/400V.
4.4 Rryma e lidhjes së shkurtër e furnizuar nga një

gjenerator ose inverter: Ju lutem referojuni Kapitullit N

5 Raste të veçanta të rrymës së
lidhjes së shkurtër
5.1 Llogaritja e niveleve minimale të lidhjes së

shkurtër
Nëse një pajisje mbrojtëse në një qark ka për Në përgjithësi, në qarqet TU, një pajisje e vetme mbrojtëse mbron nga të gjitha
nivelet e rrymës, prej pragut të mbingarkesës nëpër një vlerë maksimale të rrymës
qëllim vetëm mbrojtjen nga prishjet e lidhjes së së lidhjes së shkurtër - pajisja ka aftësi t’ua ndërpres.
shkurtër, është thelbësore që ajo të operojë me
Në disa raste, megjithatë, pajisjet mbrojtëse nga mbingarkesat dhe pajisje të veçanta
sigurinë në nivelin më të ultë të mundshëm të mbrojtëse të lidhjes së shkurtër janë përdorur.
rrymës së lidhjes së shkurtër që mund të ndodh
në qark. Shembuj të marrëveshjeve të tilla
Figurat G40 deri G42 tregojnë disa marrëveshje të përbashkëta ku mbingarkesat
dhe mbrojtjet nga lidhja e shkurtër janë arritur nga pajisje të veçanta
G29
Fig. G40 : Mbrojtja e qarkut nga siguresa aM
Siç tregohet në Figurat G40 dhe G41, qarqet më të shpeshta duke përdorur pajisjet
për kontroll të veçantë dhe mbrojtja e motorëve.
Figura G42a përben një shmangie të rregullave bazë të mbrojtjes dhe përgjithësisht
përdoret në qarqet e zbarrave të parafabrikuara, releve ndriçuese, etj.
Makinat me shpejtësi të ndryshueshme

Figura G42b tregon funksionet e sigurta të pajisjeve me shpejtësi të ndryshueshme
dhe nëse është e nevojshme disa funksione shtesë nga pajisje të tjera si
Fig. G41 : Mbrojtja e qarkut me anë të ndërprerësit pa rele ndërprerës, rele termike, RCD.
termike me mbingarkesë
Mbrojtja që do të ofrohet Mbrojtja e dhënë në përgjithësi Mbrojtja shtesë nëse
nga makina me shpejtësi të nuk sigurohet nga
ndryshueshme makina me ndryshim
të shpejtësisë
Mbingarkesë në kabllo Po CB / rele termike
Mbingarkesë në motor Po CB / rele termike
Lidhja e shkurtër në rrjedhën e Nderpreresi i qarkut
poshtme të rrymës Po
Mbingarkesa në makina me Nderpreresi i qarkut
shpejtësi të ndryshueshme Po
Mbitensionet Po
Rëniet e tensionit Po
Humbjet në fazë Po
Lidhja e shkurtër në rrjedhën e Ndërprerësi i qarkut

sipërme të rrymës (shkyçja e lidhjes së shkurt)
Prishja e brendshme Ndërprerësi (shkyçja e
lidhjes së shkurtër dhe
mbingarkesave)
Prishja në rrjedhën e sipërme të (vetë-mbrojtës) RCD u 300 mA
tokëzimit
Prishja nga kontakti direkt RCD y 30 mA
Fig. G42a : Ndërprerësi D ofron mbrojtje nga dështimet e
lidhjes së shkurtër duke përfshirë ngarkesën. Figure G42b : Mbrojtja që do të ofrohet për aplikimet e makinave me shpejtësi të ndryshueshme.

G – Madhësia dhe mbrojtja e përçuesve
Pajisja mbrojtëse duhet të plotësojë: Kushtet që duhet të përmbushen

bVendosja për shkyçje të menjëhershme Pajisja mbrojtëse duhet të plotësojë dy kushtet e mëposhtme:
Im < Iscmin për ndërprerësin b Vlera e ndërprerjes së rrymës së prishjes duhet të jetë më e madhe se sa Isc,
rryma e lidhjes së shkurtër 3-fazore në pikën e saj të instalimit.
b Rryma e siguresës Ia < Iscmin
b Eliminimi i rrymës minimale të mundshme të lidhjes së shkurtër në qark, në kohën
për siguresën. tc që është në përputhje me kufizimet termike të përçuesve të qarkut, ku:
K 2S 2 (e vlefshme për tc < 5 sekonda)
tc i
I scmin2
Krahasimi i shkyçjes ose i lakores së performancës së siguresës së pajisjeve
mbrojtëse, me lakoret e kufizuara të përmbajtjes termike për përçues tregon që ky
kusht plotësohet nëse:
b Isc (min) > Im (Niveli i rrymës së shkycjes për ndërprerësin e qarkut të
menjëhershëm apo me vonesë të shkurtër kohore), (shih Fig. G43)
b Isc (min) > Ia për mbrojtje me anë të siguresave. Vlera e rrymës Ia korrespondon
me pikën e kryqëzimit të lakores së siguresës dhe lakores së qëndrueshmërisë
termike të kabllos (shih Fig. G44 dhe G45)
G30 t
k2 S2
t=
I2
I
Im
Fig. G43 : Mbrojtja me anë të ndërprerësit
k2 S2
t=
I2
I
Ia
Fig. G44 : Mbrojtja me anë të siguresës së tipit aM
t
© Schneider Electric - të gjitha të drejtat të rezervuara
k2 S2
t=
I2
I
Ia
Fig. G45 : Mbrojtja nga siguresat e tipit gG

5 Raste të veçanta të rrymës së
Në praktik kjo do të thotë që gjatësia e qarkut Metodat praktike për llogaritjen Lmax
në rrjedhën e mëposhtme të pajisjes mbrojtëse Efekti i kufizuar i rezistencës së përçuesve të gjatë të gjithë qarkut mbi vlerën e
nuk duhet të tejkalojë gjatësinë maksimale të rrymave të lidhjes së shkurtër duhet të kontrollohet dhe gjatësia e qarkut duhet të
llogaritur : jetë e kufizuar në përputhje me rrethanat.
Metoda e llogaritjes së gjatësisë maksimale të lejuar tashmë është demonstruar në
0.8 U Sph
Lmax = skemat e tokëzimit TN dhe IT për një ose dy prishje të tokëzimit, respektivisht (shih
2ρI m Kapitullin F nën-pjesa 6.2 dhe 7.2). Të dy rastet janë paraqitur më poshtë:
1 - Llogaritja e Lmax për qarkun 3-fazorë me 3-tela
Rryma minimale e lidhjes së shkurtër do të ndodhë kur dy fazat e telave janë në
lidhje të shkurtër në fundin e largët të qarkut ( shih Fig. G46).
P
Ngarkesa
0.8 U L
Fig G46 : Përkufizimi i L për qarkun 3-fazorë me 3-tela G31
Duke përdorur metodën “konvencionale”, tensioni në pikën e mbrojtjes P supozohet

të jetë 80% e tensionit nominal gjatë prishjes së lidhjes së shkurtër, kështu që 0.8 U
= Isc Zd, ku:
Zd = impedanca e prishjes së qarkut
Isc = rryma e lidhjes së shkurtër (ph/ph)
U = tensioni nominal fazë-fazë
Për kabllot y 120 mm2, reaktanca mund të neglizhohet në mënyrë që,
2L
Zd = ρ (1)
Sph
ku:
ρ = rezistenca e materialit përçues në temperaturën mesatare gjatë lidhjes së
shkurtër
Sph = c.s.a. e përçuesit në fazë në mm2
L = gjatësia në metra
Kushti për mbrojtjen e kabllos është Im y Isc me Im = me vendosjen e shkyçjes së
rrymës magnetikë të CB.
Prej nga Im y 0.8 U që jep L y= 0.8 U Sph

Lmax
Zd
2ρI m
me U = 400 V
ρ = 1.25 x 0.018 = 0.023 Ω.mm2/m(2) (Cu)
Lmax = gjatësia maksimale e qarkut në metra
k Sph
Lmax =
Im
2 - Llogaritja e Lmax për qarkun 3-fazorë me 4-tela 230/400 V

Isc minimale do të ndodhë kur lidhja e shkurtër është ndërmjet përçuesit fazorë dhe
atij neutral.
Një llogaritje e ngjashme me atë të shembullit 1 y y 120 mm2 (1)).
b ku Sn për përçuesin neutral = Sph për përçuesin fazorë
3,333 Sph
Lmax =
Im
b Nëse Sn për përçuesin neutral < Sph, atëherë
(1) Për c.s.a më të mëdha, rezistenca e llogaritur e përçuesit

duhet të rritet në llogari për densitetin jo uniform të rrymës në Për c.s.a më të mëdha se ato të listuara vlerat e reaktancës duhet të kombinohen
përçues (për shkak të efekteve “skin” dhe “afërsisë”). me ato të rezistencës për të dhënë një shumë rezistence. Reaktanca mund të merret
Vlerat e përshtatshme janë si më poshtë: si 0.08 mΩ/m për kabllot (në 50 Hz). në 60 Hz vlera është 0.096 mΩ/m.
150 mm2: R + 15%
185 mm2: R + 20%
240 mm2: R + 25%
300 mm2: R + 30%
(2) Faktori 1.25 i aplikuar për rezistencën e bakrit për shkak
të temperaturës së lartë të përçuesit kur kalon rryma e lidhjes
së shkurtër. Vlera prej 1.25 korrespondon me temperaturën
maksimale të kabllove EPR ose XLPE.

Tabelat për vlerat Lmax

Figura G47 më poshtë jep gjatësinë maksimale të qarkut (Lmax) në metra, për:
b Qarqet 3-fazore me 4-tela 400V (domethënë me neutër) dhe
b Qarqet një fazore me 2-tela 230 V
mbron me anë të ndërprerësve me qëllim të përgjithshëm.
Në raste të tjera, aplikohen faktorët korrigjues (të dhënë në Fig G53) në gjatësitë e
marra. Llogaritjet janë bazuar në metodat e mësipërme dhe një nivel i shkyçjes së
lidhjes së shkurtër brenda ± 20% vlerës së rregulluar Im.
Për 50 mm2 c.s.a., llogaritja bazohet në c.s.a reale 47.5 mm2 real c.s.a.
Nivelet e rrymës c.s.a. (Sipërfaqja me prerje tërthore nominale) të përçuesve (in mm2)
Im gjatë operimit
të elementit magnetik
për shkyçje të
menjëhershme (në A) 1.5 2.5 4 6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240
50 100 167 267 400
63 79 133 212 317
80 63 104 167 250 417
G32 100 50 83 133 200 333
125 40 67 107 160 267 427
160 31 52 83 125 208 333
200 25 42 67 100 167 267 417
250 20 33 53 80 133 213 333 467
320 16 26 42 63 104 167 260 365 495
400 13 21 33 50 83 133 208 292 396
500 10 17 27 40 67 107 167 233 317
560 9 15 24 36 60 95 149 208 283 417
630 8 13 21 32 63 85 132 185 251 370
700 7 12 19 29 48 76 119 167 226 333 452
800 6 10 17 25 42 67 104 146 198 292 396
875 6 10 15 23 38 61 95 133 181 267 362 457
1000 5 8 13 20 33 53 83 117 158 233 317 400 435
1120 4 7 12 18 30 48 74 104 141 208 283 357 388 459
1250 4 7 11 16 27 43 67 93 127 187 253 320 348 411
1600 5 8 13 21 33 52 73 99 146 198 250 272 321 400
2000 4 7 10 17 27 42 58 79 117 158 200 217 257 320
2500 5 8 13 21 33 47 63 93 127 160 174 206 256
3200 4 6 10 17 26 36 49 73 99 125 136 161 200
4000 5 8 13 21 29 40 58 79 100 109 128 160
5000 4 7 11 17 23 32 47 63 80 87 103 128
6300 5 8 13 19 25 37 50 63 69 82 102
8000 4 7 10 15 20 29 40 50 54 64 80
10000 5 8 12 16 23 32 40 43 51 64
12500 4 7 9 13 19 25 32 35 41 51
Fig. G47 : Gjatësitë maksimale të qarkut në metra për përçuesit e bakrit (për aluminin gjatësitë duhet të shumëzohen me 0.62)
Figurat G48 deri G50 në faqen tjetër japin gjatësinë maksimale të qarkut (Lmax)
në metra për:
b Qarqet 3-fazore me 4-tela 400V (domethënë me neutër) dhe
b Qarqet një fazore me 2-tela 230 V
mbron në dy rastet me anë të ndërprerësve të qarkut të tipit të brendshëm ose
ndërprerësit e qarkut që kanë karakteristika të ngjashme të shkyçjes/rrymës.

Në raste të tjera zbatohen faktorët korrigjues për gjatësi të treguara. Këta faktorë
janë dhënë në Figurën G51 në faqen tjetër.

5 Rastet e veçanta të rrymës së
Vlera nominale e
rrymës së ndërprerësve (Sipërfaqja me prerje tërthore nominale) të përçuesve (in mm2)
të qarkut (në A) 1.5 2.5 4 6 10 16 25 35 50
6 200 333 533 800
10 120 200 320 480 800
16 75 125 200 300 500 800
20 60 100 160 240 400 640
25 48 80 128 192 320 512 800
32 37 62 100 150 250 400 625 875
40 30 50 80 120 200 320 500 700
50 24 40 64 96 160 256 400 560 760
63 19 32 51 76 127 203 317 444 603
80 15 25 40 60 100 160 250 350 475
100 12 20 32 48 80 128 200 280 380
125 10 16 26 38 64 102 160 224 304
Fig. G48 : Gjatësia maksimale e qarqeve me përçues të bakrit në metra që mbrohen me anë të ndërprerësve të tipit B
Vlera nominale e
rrymës së ndërprerësve c.s.a. (Sipërfaqja me prerje tërthore nominale) të përçuesve (në mm2)
të qarkut (në A) 1.5 2.5 4 6 10 16 25 35 50
6 100 167 267 400 667 G33
10 60 100 160 240 400 640
16 37 62 100 150 250 400 625 875
20 30 50 80 120 200 320 500 700
25 24 40 64 96 160 256 400 560 760
32 18.0 31 50 75 125 200 313 438 594
40 15.0 25 40 60 100 160 250 350 475
50 12.0 20 32 48 80 128 200 280 380
63 9.5 16.0 26 38 64 102 159 222 302
80 7.5 12.5 20 30 50 80 125 175 238
100 6.0 10.0 16.0 24 40 64 100 140 190
125 5.0 8.0 13.0 19.0 32 51 80 112 152
Fig. G49 : Gjatësia maksimale e qarqeve me përçues të bakrit në metra që mbrohen me anë të ndërprerësve të tipit C
Vlera nominale e
rrymës së ndërprerësve c.s.a. (Sipërfaqja me prerje tërthore nominale) të përçuesve (në mm2)
të qarkut (në A) 1.5 2.5 4 6 10 16 25 35 50
1 429 714
2 214 357 571 857
3 143 238 381 571 952
4 107 179 286 429 714
6 71 119 190 286 476 762
10 43 71 114 171 286 457 714
16 27 45 71 107 179 286 446 625 848
20 21 36 57 86 143 229 357 500 679
25 17.0 29 46 69 114 183 286 400 543
32 13.0 22 36 54 89 143 223 313 424
40 11.0 18.0 29 43 71 114 179 250 339
50 9.0 14.0 23 34 57 91 143 200 271
63 7.0 11.0 18.0 27 45 73 113 159 215
80 5.0 9.0 14.0 21 36 57 89 125 170
100 4.0 7.0 11.0 17.0 29 46 71 100 136
125 3.0 6.0 9.0 14.0 23 37 57 80 109
Fig. G50 : Gjatësia maksimale e qarqeve me përçues të bakrit në metra që mbrohen me anë të ndërprerësve të tipit D
Detaje të qarkut
Qarku 3-fazor me 3-tela 400 V ose qarku 1-fazor me 2-tela 400 V (pa neutër) 1.73
Qarku 1-fazor me 2-tela (fazë dhe neutër) 230 V 1
Qarku 3-fazor me 4-tela 230/400 V ose qarku 2-fazor me 3-tela 230/400 V Sph / S neutral = 1 1
(domethënë me neutër) Sph / S neutral = 2 0.67
Fig. G51 : Faktori korrigjues për të aplikuar gjatësitë e marra nga Figurat G47 deri G50
Shënim: IEC 60898 pranon një shkyçje të rrymës së lidhjes së shkurtër të rangut më të lartë
prej 10-50 In për ndërprerësit e tipit D. Standardet evropiane dhe Figura G50 sidoqoftë, janë të
bazuara në rangun prej 10-20 In një varg që mbulon shumicën e instalimeve të brendshme dhe
të ngjashme.

Shembuj
Shembulli 1
Në instalimin një fazor me 2-tela mbrojtja ofrohet me anë të ndërprerësit 50A të
tipit NSX80HMA, shkyçja e menjëhershme e rrymës së lidhjes së shkurtër, është
vendosur në 500A (me saktësi prej ± 20%), pra në rastin më të keq do të kërkohet
500 x 1,2 = 600 A të shkyçet. Kabllo c.s.a. = 10 mm2 dhe materiali i përçuesit është
bakri.
në Figurën G47, rreshti Im = 500 A që kalon në kolona c.s.a. = 10 mm2 në vlerë për
Lmax prej 67 m. Ndërprerësi mbron kabllon nga prishjet e lidhjes së shkurtër, me
kusht që gjatësia e tij të mos i kalojë 67 metra.
Shembulli 2
Në qarkun 3-fazor me 3- tela 400V (pa neutër), mbrojtja ofrohet nga ndërprerësi 220
A i tipit NSX250N me njësi të shkyçjes së menjëhershme të rrymës së lidhjes së
shkurtër të tipit MA në 2,000 A (± 20%), pra rasti më i keq i 2400A për të siguruar
shkyçje. Kabllo c.s.a. = 120 mm2 dhe materiali i përçuesit është bakri.
Në Figurën G47 rreshti Im = 2,000 A që kalon kolonën c.s.a. = 120 mm2 në vlerën
për Lmax prej 200 m. Duke qenë një qark 3-fazor me 3-tela me 400V (pa neutër),
faktori korrigjues duhet të zbatohet nga Figura G51. Ky faktor është parë të jetë
1.73. Ndërprerësi do të mbrojë sidoqoftë kabllon nga rryma e lidhjes së shkurtër, me
kusht që gjatësia e tij të mos i kalojë 200 x 1.73= 346 metra.
G34
5.2 Verifikimi i aftësive përballuese të kabllove nën
kushtet e lidhjes së shkurtër
Kufizimet termike
Kur kohëzgjatja e rrymës së lidhjes së shkurtër është e vogël (disa të dhjetat e
Në përgjithësi, verifikimi i qëndrueshmërisë sekondës deri pesë sekonda maksimalisht) të gjitha prodhimet e ngrohjes janë
termike të kabllos nuk është i nevojshëm, supozuar të mbeten në adiabatik[, një supozim që thjeshton llogaritjen dhe jep një
rezultat pesimist, domethënë një temperaturë më të lartë në përçuesit, se sa mund
përpos në rastet kur kabllot me c.s.a të vogël
të ndodhë, pasi në praktikë, disa ngrohje do të largohen nga përçuesi dhe do të
janë të instaluar afër, apo furnizohen direkt nga kalojnë brenda në izolim.
qendra e përgjithshme, kryesore e distribucionit.
Për një periudhë prej 5 sekondash ose më pak, lidhja I2t = k2S2 karakterizon kohën
në sekonda gjatë se cilës një përçues i c.s.a S(in mm2) mund të lejohet të bartë
rrymën I, para se temperatura e tij të arrij nivelin i cili do të dëmtojë izolimin përreth.
Faktori k2 është dhënë në Figurën G52 më poshtë.
Izolimi i përcjellësit
Gomë
Temperatura llestare
Temperatura përfundimtare
Materiali përcjellës:
Bakër
Alumin
Fig. G52 : Vlera e konstantës k2


5 Rastet e veçanta të rrymës së
Metoda e verifikimit konsiston në kontrollimin që energjia termike I2t për ohm të

materialit përçues që lejohet të kalojë nga mbrojtja e ndërprerësit të qarkut (prej
katalogëve të prodhuesve) është më e vogël se sa ajo që lejohet për përçuesin e
veçantë (siç jepet ne Figurën G53 më poshtë).
S (mm2) PVC XLPE

Bakër Alumin Bakër Alumin
1.5 0.0297 0.0130 0.0460 0.0199
2.5 0.0826 0.0361 0.1278 0.0552
4 0.2116 0.0924 0.3272 0.1414
6 0.4761 0.2079 0.7362 0.3181
10 1.3225 0.5776 2.0450 0.8836
16 3.3856 1.4786 5.2350 2.2620
25 8.2656 3.6100 12.7806 5.5225
35 16.2006 7.0756 25.0500 10.8241
50 29.839 13.032 46.133 19.936
Fig. G53 : Streset termike maksimale të lejueshme për kabllot I2t (të shprehura në amper2 x
sekondë x 106)
G35
Shembull
Kabllo me bërthamë prej bakri XLPE të 4 mm2 c.s.a. a mbrohet në mënyrë
adekuate iC60N me anë të ndërprerësit?
Figura G53 tregon që I2t vlera për kabllo është 0.3272 x 106, ndërsa vlera
maksimale që “kalon me anë” të ndërprerësit, siç jepet në katalogun e prodhuesit,
është dukshëm më e vogël (< 0.1.106 A2s).
Prandaj kabllo është e mbrojtur në mënyrë adekuate nga ana e ndërprerësit të
qarkut deri në aftësi nominale ndërprerëse.
Kufizimet elektrodinamike
Për të gjitha llojet e qarkut (përçuesve apo zbarrave), është e nevojshme të marren
parasysh efektet elektrodinamike.
Për ti përballuar kufizimet elektrodinamike përçuesit duhet të jenë të ngurtë dhe të
fiksuar dhe lidhja duhet të forcohet mjaftueshëm.
Për zbarrat, relet, etj është gjithashtu e nevojshme që të verifikohet se performanca
përballuese elektrodinamike është e kënaqshme kur bart rrymën e lidhjes së
shkurtër. Vlera e pikut të rrymës kufizohet nga ndërprerësi ose siguresa, vlera e
saj duhet të jetë më e vogël se e sistemit të zbarrave. Tabelat e koordinimit duke
siguruar mbrojtje adekuate të produkteve të tyre janë në përgjithësi të botuara nga
prodhuesit dhe sigurojnë një avantazh të madh për këto sisteme.
Energjia e limituar (A2s)
Rryma mbrojtëse (kA eff.)

6 Përçuesi mbrojtës i tokëzimit
(PE)
6.1 Lidhja dhe zgjidhja

Përçuesit mbrojtës (PE) sigurojnë lidhjen ndërmjet të gjitha pjesëve përçuese
të ekspozuara dhe pa lidhje në instalim, për të krijuar sistemin kryesor të lidhjes
ekuipotenciale. Këta përçues përçojnë rrymën e prishjes për shkak të dështimit të
izolimit (në mes të përçuesit fazor dhe pjesës përçuese të ekspozuar) me neutër të
tokëzuar të burimit.
Terminali kryesor i tokëzimit është lidhur me elektrodën e tokëzuar (shih Kapitullin E)
nga përçuesi tokëzues.
Përçuesit PE duhet të jenë:
b Të izoluar dhe me ngjyrë të verdhë e të gjelbër (shirita)
b Të mbrojtur nga dëmtimet mekanike dhe kimike
Në skemat e tokëzimit TN dhe IT rekomandohet fuqishëm që përçuesit PE duhet të
instalohen në afërsi (domethënë në të njëjtit përçues, në të njëjtat linja kabllore etj,)
si kabllot aktive të lidhura në qark. Kjo marrëveshje siguron reaktancë induktive të
mundshme minimale në qarqet bartëse të rrymës së prishjes së tokëzimit. Duhet të
theksohet se kjo marrëveshje është dhënë fillimisht nga zbarrat.
Lidhja
Përçuesit PE duhet:
G36
b Nuk duhet të përfshihen në ndonjë ndërprerje të vazhdueshme të qarkut (të tilla si
ndërprerës, lidhjet e lëvizshme etj)
b Lidhja e pjesëve përçuese të ekspozuara individualisht për përçuesit kryesor PE
domethënë në paralele, jo në seri, siç tregohet në Figurën G54.
b Ka një terminal individual në linjat e përbashkëta të tokëzimit në centralet
shpërndarëse
Skema TT
E saktë Përçuesi PE nuk është e nevojshme të instalohet në afërsi të përçueseve aktiv të
qarkut korrespondues, prandaj vlerat e larta të rrymës së prishjes së tokëzimit nuk
PE janë të nevojshme në operimin e mbrojtjes së tipit RCD që përdoret në instalimet
TT.
Skemat IT dhe TN
Përçuesi PE ose Pn, siç përmendëm më parë, duhet të instalohet sa më afër të jetë
e mundur përçuesve aktiv korrespondues të qarkut dhe jo materialit ferromagnetik,
pra duhet të kenë distancë ndërmjet tyre. Përçuesi PEN duhet gjithashtu të lidhet
direkt në terminalet e tokëzimit të një pajisje me një lidhje të mbyllur nga terminal i
Gabim tokëzimit deri tek terminali neutral i pajisjes (shih Fig. G55).
b Skema TN-C (neutri dhe përçuesi PE janë një dhe të njëjtë të referuar si përçuesi
Fig. G54 : Një lidhje e dobët në seri do të largohet nga të gjitha PEN)
pajisjet e pambrojtura Funksioni mbrojtës i një përçuesi PEN ka prioritet në mënyrë që të gjitha rregullat
kryesore të përçuesve PE të zbatohen te përçuesit PEN
b Kalimi TN-C në TN-S
Përçuesi PE për instalimin është i lidhur me terminalin PEN ose linjën (shih Fig.
PEN G56) në përgjithësi në origjinën e instalimit. Rrjedhja e poshtme në pikën ndarëse,
pa përçues PE mund të jetë e lidhur me përçuesin neutral.
PEN PE
Fig. G55 : Lidhja direkte e përçuesit PEN në terminalet e

tokëzimit të një pajisje Fig. G56 : Skema TN-C-S

6 Përçuesi mbrojtës i tokëzimit
6(PE)
Protective earthing conductor
(PE)
Llojet e materialeve
Materialet e llojeve të përmendura më poshtë ne Figurën G57 mund të përdoren për
përçuesitofPE,
Types me kusht që kushtet e përmendura në kolonën e fundit të jenë plotësuar.
materials
Materials of the kinds mentioned below in Figure G59 can be used for PE conductors,
provided that the conditions mentioned in the last column are satisfied.
Lloji i përçuesit mbrojtës të tokëzimit (PE) Skema IT Skema TN Skema TT

Kushtet që duhet të
respektohen
Përçuesi Në disa kabllo Shumë e Shumë e rekomanduar E saktë Përçuesi PE duhet të
Plotësues
Type of protective earthing fazorë ose në
conductor (PE) rekomanduar
IT scheme TN scheme jetë në tëtonjejtin
TT scheme Conditions nivel me
be respected
Supplementary të
In njëjtin
the samedrejtim
cablekabllor Strongly Strongly recommended Correct Thefazat
PE conductor must
conductor Ias the phases,
pavarur nga or in recommended
E mundshme (1) E mundshme (1) (2) E saktë be insulated
b Përçuesi to PE
the mund
same të jetë
the same fazorë
përçuesit cable run level as the phases
i zhveshur ose i izoluar (2)
Rrethim metalik të zbarrës Independent
kryesore of osethe Possible (1)
E mundshme (3)Possible (1) (2)
PE e mundshme (3) Correct
E saktë c The PE conductorelektrike
b Vazhdimësia may duhet
phasetëconductors be bare or insulated (2)
kanal tjetër të instalimit elektrik parafabrikuar (5) PEN e mundshme (8) të sigurohet me mbrojtje
Metallic housing
Mbështjellje of bus-trunking
e jashtme e përçuesit or të
of dalë
othertë Possible
E mundshme (3) PE
(3)
PEpossible
(3)
e mundshme (3) Correct c The
E mundshme electrical
kundër continuity
prishjes nga ana e
prefabricated
izoluar me mineral prewired ducting (5) lloji i sistemit)
(p.sh «pirotenax» PEN (8)
PEN jo e rekomanduar (2)(3) must be assured
rreziqeve by protection
mekanike, kimike
against deterioration by
E mundshme dhe elektrokimike
External sheath (3) (3)
Disa elemente tëof extruded, joaktiv
përçuesve mineral- (6)insulated E mundshme (4)PE
Possible PEpossible
e mundshme (4) (2)(3) Possible
mechanical, chemical and
tëconductors
tilla si: (e.g. «pyrotenax» type systems) PEN
PEN noti ndaluar
recommended b Zbatueshmëria e tyre
bCertain
Ndërtimin extraneous conductive
e strukturave elements (6)
të çelikut Possible (4) PE possible (4) Possible electrochemical hazards
duhet të jetë e përshtatshme G41
such as: PEN forbidden c Their conductance
b Korniza e makinave
c Steel building structures must be adequate
b Tubat e ujit (7)
c Machine frames
Bartes i kabllove G37
c Water pipes (7)metalike, si përçuesve, E mundshme (4) PE e mundshme (4) E mundshme
tubave, kutive të kabllove, shkallëve e më tutje ... Possible (4)
Metallic cable ways, such as, conduits (9),
PEN jo e rekomanduar (2)(4)Possible
PE possible (4)

ducts, trunking, trays, ladders, and so on… PEN not recommended (2)(4)
Ndalimi i përdorimit (9) (9) ose telat (9)
Forbidden for use tëaspërçuesit PE janë:are:
PE conductors, përçuesit
metal metalik
conduits ,(9)tuba gazi,
, gas tubahot-water
pipes, të nxehtëpipes,
me ujë, kabllo me rrip tëtapes
cable-armouring mbuluar mewires
(9) or koracë
(9)
(1)Në
(1) In Skemat
TN and IT TNschemes, fault clearance
dhe IT, riparimi is generally
i prishjeve është e achieved
arritur në by overcurrent
përgjithësi ngadevices
pajisjet(fuses or circuit
mbirrymore breakers)ose
(siguresat so ndërprerësit
that the impedance
e qarkut)of
the fault-current
kështu që rezistenca loop emust be sufficiently
qarkut me rrymë të low to assure
prishjes positive
duhet protective
të jetë device
mjaft e ulët përoperation.
të siguruar The surest means
operimin of achieving
e suksesshëm a low loop
të pajisjes mbrojtëse.
impedance
Një mjet i sigurtis topër
usearritjen
a supplementary core intëthe
e një rezistence same
ulët cable as
të qarkut the circuit
të mbyllur conductors
është (or taking
që të përdoret njëthe same route
bërthamë as the
shtesë në circuit conductors).
përçuesit e qarkut (ose
This marrë
duke solution të minimizes
njëjtën rrugëthe si
inductive
përçuesit reactance andKjo
e qarkut). therefore
zgjidhjethe impedance
zvogëlon of the loop.
rezistencën induktive si dhe rezistencën e qarkut të mbyllur.
(2)Përçuesi
(2) The PENPEN conductor
është is a neutral
përçues conductor
neutral that is also
që gjithashtu used assiapërçues
përdoret protective earth conductor.
mbrojtës i tokëzimit.This
Kjomeans that ase
do të thotë current may be
një rrymë flowing
mund të rrjedhë
throughsaj
përmes it atnëany
çdotime (in the(në
moment absence
mungesë of antëearth fault). For
një prishje this reasonPër
të tokëzimit). an insulated
këtë arsye conductor is recommended
këshillohet for PENpër
një përçues i izoluar operation.
funksionimin e PEN.
(3) The manufacturer provides the necessary values of R and X components of the impedances (phase/PE,
(2) The PEN conductor is a neutral conductor that is also used as a protective earth conductor. This means that a current may be flowing phase/PEN) to include in the
calculation
through it at ofanythetime
earth-fault
(in the loop impedance.
absence of an earth fault). For this reason an insulated conductor is recommended for PEN operation.
(4)Prodhuesi
(3) Possible, but not recomended,
siguron since the
vlerat e nevojshme tëimpedance
komponentëve of thetëearth-fault
rezistencësloop
R cannot be known
dhe X (fazë/ PE,at the design
fazë/ PEN) tëstage. Measurements
përfshirë on the
në llogaritjen e
completed installation
rezistencës së prishjesare së the only practical means of assuring adequate protection for persons.
tokëzimit.
(5) It must allow the connection of other PE conductors. Note: these elements must carry an indivual green/yellow striped visual indication,
(4) E mundshme, por nuk rekomandohet, pasi rezistenca e qarkut të mbyllur të prishjes së tokëzimit nuk mund të jetë e njohur në fazën e
15 to 100 mm long (or the letters PE at less than 15 cm from each extremity).
projektimit. Matjet në instalimin e përfunduar janë mjeti i vetëm praktik për të siguruar mbrojtjen e duhur për personat.
(6) These elements must be demountable only if other means have been provided to ensure uninterrupted continuity of protection.
(5) Duhet të lejojë lidhjen e përçuesve PE të tjerë. Shënim: Këto elemente duhet të mbajnë një shirit vezullues tregues individual me ngjyrë
të(7) With the
gjelbër/ agreement
verdhë, 15 deriof 100mm
the appropriate
të gjatëwater authorities.PE në më pak se 15cm nga njëri skaj).
(ose shkronjat
(8) In the prefabricated pre-wired trunking and similar elements, the metallic housing may be used as a PEN conductor, in parallel with the
(6) Këto elemente duhet të jenë të çmontuara vetëm nëse mjetet e tjera janë të siguruar për të mundësuar ecurinë e pandërprerë të mbrojtjes
corresponding bar, or other PE conductor in the housing.
(7) Me miratimin e autoriteteve përkatëse të ujit.
(9) Forbidden in some countries only. Universally allowed to be used for supplementary equipotential conductors.
(8) Në transhenë e parafabrikuar të instalimit elektrik dhe elementeve të ngjashme të parafabrikuara, rrethime metalike mund të përdoren si
një përçues PEN, në paralel me zbarrën përkatëse, ose përçues të tjerë PE në rrethim.
Fig. G59 : Choice of protective
(9) Ndalohet vetëmconductors (PE) Universalisht i lejuar që të përdoret për përçuesit shtesë ekuipotencial.
në disa vende.
Fig. G57 : Zgjedhja e mbrojtjes së përçuesve PE
6.2 Conductor
6.2 Madhësia esizing
përçuesit
Figura G58 më poshtë është bazuar në IEC 60364-5-54. Kjo tabelë ofron dy
Figure G60 below is based on IEC 60364-5-54. This table provides two methods of
metodat të the
determining përcaktimit të përshtatshëm
appropriate c.s.a. for both c.s.a
PE orpër
PENtë conductors.
dy përçuesit PE ose PEN.
c.s.a. of
c.s.a. e përçuesve
phase c.s.a. minimale
Minimum c.s.a. ofe c.s.a. minimale
Minimum c.s.a. of e
fazorë Sph Sph 2) 2
(mm(mm përçuesit (mm2)2)
PE(mm përçuesit PEN 2 ) 2)
(mm
conductors ) PE conductor PEN conductor (mm
CuCu Al Al
Metoda e
Simplified ph i
Sph y 16
16 SS (2)(2)
phph SphS(3)
ph
(3)
SphS(3)
ph
(3)
thjeshtuar
method (1) (1) Sphi y2525
16 < <Sph 16
16 1616
25 <<SS i y3535
phph 25 25
Sphi y5050
35 < <Sph SS /2/2
phph SphS/2
ph /2
ph >
Sph > 50
50 SphS/2
ph /2
Adiabatic method Any (3)(4)
(4)
Metoda adiabatike Çdo size
madhësi I2 ⋅ t
(3)
SPE/PEN =
k
(1)Të
(1) Data valideifvlefshme
dhënat the prospective conductori ardhshëm
nëse përçuesi is of the same
ështëmaterial
me të as the line
njëjtin conductor.
material sikurseOtherwise,
përçuesi a correction factor must be applied.
i linjës.
(2)Kur
(2) When the PEPE
përçuesi conductor
është i is separated
ndarë nga from the
përçues circuit
fazor i phaseduhet
qarkut, conductors,
të the following
respektohen minimum
vlerat values
minimale must be respected:
të mëposhtme:
c 2.5 mm2 if the PE is mechanically protected
b 2.5 mm22 nëse PE është i mbrojtur mekanikisht
c 4 mm if the PE is not mechanically protected
b 4 mm2 nëse PE nuk është i mbrojtur mekanikisht
(3) For mechanical reasons, a PEN conductor, shall have a cross-sectional area not less than 10 mm2 in copper or 16 mm2 in aluminium.
(3) Për arsye mekanike, një përçues PEN, duhet të ketë një sipërfaqe me prerje tërthore jo më pak se 10 mm2 në bakër ose 16 mm2 në alumin.
(4) Refer to table G55 for the application of this formula.
(4) Referojuni tabelës G53 për zbatimin e kësaj formule.
Fig. G60 : Minimum cross section area of protective conductors
Fig. G58 : Mbrojtja e sipërfaqes me seksion të tërthortë minimale e përçuesve

6 Protective earthing conductor
(PE)
Dy
Themetodat janë: are:
two methods
bc Adiabatik (që korrespondon
Adiabatic (which correspondsme withatë të described
that përshkruarinnëIEC IEC 60724)
60724)
Kjo metodë duke qenë ekonomike dhe duke siguruar mbrojtjen e përçuesit nga
This method, while being economical and assuring protection of the conductor
mbinxehja, c.s.a më të
against overheating, vogël
leads në krahasim
to small c.s.a.’s me ato të përçuesve
compared to those of fazor të qarkut
the corresponding
korrespondues. Rezultati The
circuit phase conductors. nganjëherë
result is është i papajtueshëm
sometimes incompatibledhe nevojiten
with skemat
the necessity in
në
IT IT
and dhe
TNTN për të minimizuar
schemes to minimize rezistencën
the impedance e prishjes së qarkut
of the circuit të tokëzimit,
earth-fault loop, to për të
siguruar një operim
ensure positive pozitivbynga
operation pajisjet shkyçëse
instantaneous të menjëhershme
overcurrent mbirrymore.
tripping devices. This Kjo
metodë
method është
is used përdorur në praktikë,
in practice, therefore,praforpër
TT instalimet TTand
installations, dhefor
për ridimensionimin
dimensioning an e
një përçuesi të tokëzimit (1).
earthing conductor (1).
bcI Simplified
thjeshtësuar
Kjo
Thismetodë
methodbazohet
is basednë onmadhësinë e përçuesit
PE conductor PE related
sizes being duke utolidhur
thoseme atë të
of the
përçuesve fazorcircuit
corresponding të qarkut
phasekorrespondues, duke supozuar
conductors, assuming se i njëjti
that the same material
conductor i
material
përçuesit
is used inështë
each përdorur
case. në çdo rast
Thus, innë
Kështu, Figure G60G58
Figurën for: për:
Sphyi16
Sph 16 mm
mm22 S SPE
PE = Sph
G42 16 < Sph i 35 mm2 SPE = 16 mm2

16 < Sph y 35 mm2 SPE = 16 mm2
Sph
Sph>>35
Sph mm22 SPE =
35 mm
2
Note: when, in a TT scheme, the installation earth electrode is beyond the zone of
Note: kur, në një skemë TT, elektroda e tokëzimit të një instalimi është përtej zonës
influence of the source earthing electrode, the c.s.a. of the PE conductor can be
G38 së ndikimit të elektrodës së burimit të tokëzimit, c.s.a të përçuesit PE mund të
limited to 25 mm2 (for copper) or 35 mm2 (for aluminium).
limitohet deri në 25 mm2 (për bakër) ose 35 mm2 (për alumin).
The neutral cannot be used as a PEN conductor unless its c.s.a. is equal to or larger
Neutri
than 10nukmm mund të përdoret
2 (copper) si një
or 16 mm përçues PEN, përveç nëse c.s.a e tij është e
2 (aluminium).
barabartë ose më i madh se 10 mm2 (bakër) ose 16 mm2 (alumin).
Moreover, a PEN conductor is not allowed in a flexible cable. Since a PEN conductor
Për më tepër,
functions also një
as apërçues
neutral PEN nuk lejohet
conductor, në cannot,
its c.s.a. një kabllo fleksibil.
in any case,Prandaj një that
be less than
përçues
necessary PENforfunksionon
the neutral, edhe si një përçues
as discussed neutral,7.1
in Subclause c.s.a e tijChapter.
of this nuk mund të jetë,
në çdo rast, më e vogël sesa është e nevojshme për neutrin, siç është diskutuar në
This c.s.a. cannot be less than that of the phase conductors unless:
nën-pjesën 7.1 të këtij Kapitulli.
c The kVA rating of single-phase loads is less than 10% of the total kVA load, and
Kjo c.s.alikely
c Imax nuk mund
to passtëthrough
jetë mëthe
e vogël seinainormal
neutral i përçuesve fazor përveç
circumstances, nëse:
is less than the
bcurrent
Vlera në kVA e ngarkesave
permitted njëfazore
for the selected është më e vogël se 10% e ngarkesës totale
cable size.
kVA, dhe
Furthermore, protection of the neutral conductor must be assured by the protective
bdevices
Imax kaprovided
gjasa tëfor
kalojë nëpër neutërprotection
phase-conductor në rrethana normale,
(described in është më e 7.2
Sub-clause vogël
of se
this
rryma e lejuar për madhësinë e zgjedhur të kabllos.
Chapter).
Values of factor k to be used in the formulae
Për më tepër, mbrojtja e përçuesit neutral duhet të sigurohet nga pajisjet mbrojtëse
tëThese values
ofruara are identical
për mbrojtjen in severalfazor
e përçuesit national
(siçstandards, and the në
është përshkruar temperature
nën-pjesënrise
7.2 të
ranges, together
këtij Kapitulli) with factor k values and the upper temperature limits for the
different classes of insulation, correspond with those published in IEC 60724 (1984).
Vlerat e faktorit
The data k për
presented tu përdorur
in Figure G61 arenë formula
those most commonly needed for LV installation
design.
Këto vlera janë identike në disa standarde kombëtare dhe vlerat e rritjes së
temperaturës, së bashku me vlerat e faktorit k dhe kufijtë e sipërm të temperaturës
për klasa të ndryshme të izolimit, korrespondojnë me ato të publikuara në IEC 60724
(1984).
Të dhënat e paraqitura në Figurën G59 janë ato që më së shpeshti nevojiten për
k values Nature of insulation
projektimin e instalimit LV.
Polyvinylchloride (PVC)
Cross-linked-polyethylene
(XLPE)
Ethylene-propylene-rubber
(EPR)
Final temperature (°C) 160 250
Vlerat ek
Initial temperature (°C) Natyra e izolimit
30 30
Insulated conductors Copper Polivinkloruri (PVC)
143 Ndërlidhja polietilen
176
not incoporated in Aluminium 95 (XLPE)
116
cables or bare Steel 52 64Etilen-propilen-gome
conductors in contact (EPR)
with cable jackets
Temperatura finale (°C) 160 250
Temperatura
Conductors offillestare
a (°C)
Copper 30
115 30
143
multi-core-cable
Përçuesit e izoluar Bakër
Aluminium 143
76 94176
nuk përfshihen në Alumin 95 116
kabllo ose perçues Çelik 52 64

teFig. G61 : knë
zhveshur factor values for LV PE conductors, commonly used in national standards and
kontakt
mecomplying with IEC
mbështjellën 60724
e kabllos
Përçuesit e Bakër 115 143
kabllos shumë bërthamore Alumin 76 94
Fig. G59 : vlerat e faktorit k për përçuesit PE TU, që zakonisht përdoren në standardet
kombëtare dhe në përputhje me IEC 60724
(1) Grounding electrode conductor

(1) Grounding electrode conductor

6 Protective earthing conductor
(PE)
6.3 Mbrojtja e përçuesit ndërmjet transformatorit TM/

TU dhe centralit shpërndarës kryesor (MGDB)
Të gjithë përçuesit fazor dhe të neutrit në rrjedhën e sipërme të hyrjes kryesore të
Këta perçues duhet të maten në bazë të kontrollit të ndërprerësit dhe mbrojtjes MGDB janë të mbrojtura me anë të pajisjes
praktikave nacionale në anën e transformatorit TM. Përçuesit në fjalë, së bashku me përçuesit PE duhet
të ridimensionohen në përputhje me rrethanat. Ridimensionimi i përçuesve fazor
dhe neutrit nga transformatori është ilustruar në nën-pjesën 7.5 të këtij kapitulli (për
qarkun C1 të sistemit të ilustruar në Fig. G65).
Rekomandohet madhësia e përçuesit për linja dhe përçuesit e izoluar PE nga pika
neutrale e transformatorit siç tregohet në figurën G60, janë dhënë më poshtë në
figurën G61. Vlera kVA konsiderohet të jetë shuma e të gjithë transformatorëve
(nëse ka më shumë se një) të lidhur në MGDB
G39
MGDB
Fig. G60 : Përçuesi PE në linjën kryesore të tokëzuar në MGDB
Tabela tregon c.s.a e përçuesve në mm2 sipas:

b Parametrat nominal të transformatorit (ve) TM/TU në kVA
b Koha e përmirësimit të rrymës së prishjes me anë të pajisjes mbrojtëse TM
ne sek
b Llojet e instalimit dhe materialet e përçuesit
Nëse mbrojtja TM me anë të siguresave, atëherë përdorim kolonat 0.2 sek..
Në skemat IT, nëse një pajisje mbrojtëse e mbitensionit është instaluar (ndërmjet
pikës neutrale të transformatorit dhe tokëzimit) në përçues për lidhjen e pajisjes
duhet të ridimensionohen në të njëjtën mënyrë siç është përshkruar më sipër për
përçuesit PE.
Vlerat Materiali i Përçuesit e Përçuesit e Përçuesit e

nominale të përçuesve zhveshur izoluar me PVC izoluar me XLPE
transformatorit
në kVA (230/400
Bakër t(s) 0.2 0.5 - 0.2 0.5 - 0.2 0.5 -
V daljet)
Alumin t(s) - 0.2 0.5 - 0.2 0.5 - 0.2 0.5
y100 c.s.a. të 25 25 25 25 25 25 25 25 25
160 përçuesve 25 25 35 25 25 50 25 25 35
200 PE SPE (mm2) 25 35 50 25 35 50 25 25 50
250 25 35 70 35 50 70 25 35 50
315 35 50 70 35 50 95 35 50 70
400 50 70 95 50 70 95 35 50 95
500 50 70 120 70 95 120 50 70 95
630 70 95 150 70 95 150 70 95 120
800 70 120 150 95 120 185 70 95 150

1,000 95 120 185 95 120 185 70 120 150
1,250 95 150 185 120 150 240 95 120 185
Fig. G61 : Rekomandohet c.s.a e përçuesit PE ndërmjet transformatorit TM/TU dhe MGDB, si
një funksion i parametrave të transformatorit dhe kohës së përmirësimit të prishjes.

6 Mbrojtja e përçuesit të tokëzimit
(PE)
6.4 Përçuesi ekuipotencial

Përçuesi ekuipotencial kryesor
Ky përçues duhet, në përgjithësi të ketë, një c.s.a të paktën të barabartë me gjysmën
e përçuesit PE, por në asnjë rast nuk duhet të tejkalohet 25 mm2 (bakër) ose 35
mm2 (alumin) ndërsa c.s.a e saj minimale është 6 mm2 (bakër) ose 10 mm2 (alumin).
Përçuesi plotësues ekuipotencial

Ky përçues lejon një pjesë të përçuesve të ekspozuar te cilët janë larguar nga pika
më e afërt e përçuesit kryesor ekuipotencial (përçuesi PE) për tu lidhur me një
përçues mbrojtës. c.s.a e tij duhet të jetë të paktën sa gjysma e përçuesit mbrojtës
për të cilin ai është lidhur.
Nëse lidh dy pjesët përçuese të ekspozuara (M1 dhe M2 në figurën G62) c.s.a. e tij
duhet të jetë të paktën e barabartë me atë të dy përçuesve PE më të vegjël (për M1
dhe M2). Përçuesit ekuipotencial të cilët nuk janë të përfshirë në një kabllo, sa herë
është e mundur duhet të mbrohen mekanikisht nga përçues, tuba, etj.
Përdorime të tjera të rëndësishme për përçuesit ekuoipotencial plotësues kanë të
bëjnë me reduktimin e rezistencës së prishjes së tokëzimit, veçanërisht për skemat
mbrojtëse për kontaktin indirekt në instalimet TN ose IT të tokëzuara, dhe në vendet
G40 e veçanta me rritjen e rrezikut elektrik (referojuni IEC 60364-4-41)
Ndërmjet dy pjesëve përçuese

të ekspozuara nëse Ndërmjet një pjese përçues të ekspozuar
if SPE1 y SPE2 dhe një strukture metalike
atëherë S LS = SPE1 SPE
SLS =
2
SPE1 SPE2 SPE1
SLS SLS
Strukturat metalike
(përçues, trarë…
M1 M2 M1
Fig. G62 : Përçuesit ekuiptencial plotësues


c.s.a dhe mbrojtja e përçuesit neutral, pavarësisht nga kërkesat e tij për bartje të
rrymës, varen nga disa faktorë, domethënë:
b Lloji i sistemit të tokëzimit, TT, TN, etj.
b Harmoniku i rrymave
b Metoda e mbrojtjes nga kontakti indirekt sipas metodave të përshkruara më
poshtë:
Ngjyra e përçuesit neutral e caktuar me ligj është e kaltër. Përçuesi PEN kur
izolohet, do të shënohet në një nga metodat e mëposhtme :
b E gjelbër dhe e verdhë përgjatë gjithë gjatësisë së tij, përveç kësaj, me ngjyrën e
kaltër të çelur në terminalet, ose
b E kaltër e çelët përgjatë gjithë gjatësisë së tij, përveç, e gjelbër dhe e verdhë që
shënohet në terminale.
7.1 Madhësia e përçuesit neutral

Ndikimi i llojit të sistemit të tokëzimit
Skemat TT dhe TN-S
b Qarqet njëfazore ose këto të c.s.a. y 16 mm2 (bakër) 25 mm2 (alumin): the c.s.a. të
përçuesit neutral duhet të jenë të barabartë me atë të fazave G41
b Qarqet tre-fazore të c.s.a c.s.a. > 16 mm2 bakër ose 25 mm2 aalumin: c.s.a. të
neutrit mund të zgjidhen të jenë:
v E barabartë me atë të përçuesve fazor, ose
v Më e vogël me kusht që:
- Rryma që mund të rrjedh përmes neutrit në kushte normale është më pak e
lejueshme se vlera e Iz. Ndikimit të harmonikëve të tretë duhet t’u kushtohet
vëmendje të veçantë ose
- Përçuesi neutral është i mbrojtur nga lidhja e shkurtër, në përputhje me nën-pjesën
G7.2
- Madhësia e përçuesit neutral është e barabartë të paktën me 16mm2 në bakër ose
25 mm2 në alumin
Skema TN-C
Disa kushte zbatohen në teori si ato të përmendura më lartë, por në praktikë,
përçuesi neutral nuk duhet të jetë një qark i hapur në asnjë rrethanë që përbën një
PE si dhe një përçues neutral (shih Figurën G58 kolona “c.s.a. e përçuesit PEN” )
Skema IT
Në përgjithësi, kjo nuk është e rekomanduar për të shpërndarë përçuesin neutral,
domethënë është e parapëlqyer skema tre-fazore me tre tela. Kur një instalim
3-fazor me 4-tela është i nevojshëm, megjithatë kushtet e përshkruara më sipër për
skemat TT dhe TN-S janë të zbatueshme.
Ndikimi i harmonikut të rrymave

Efektet e harmonikëve të tretë
Harmoniket gjenerohen nga ngarkesat jo-lineare te instalimit(kompjuter, drita
fluoreshente, rafinues, sharat elektronike me rryme) dhe mund te prodhojne rryma
te larta ne neuter. Me saktesisht, harmoniket e trete te 3 fazave kane nje tendece te
akumulimit ne neuter si:
b Rrymat themelore janë jashtë fazës për 2π/3 kështu që shuma e tyre është zero
b Në anën tjetër, harmonikët e rendit të tretë 3-fazor janë gjithmonë të pozicionuar
në të njëjtën mënyrë dhe janë në fazë me njëri-tjetrin (shih Fig. G63a).
(1) Harmonikët e rendit të tretë dhe më shumë se tre
I1 H1 + I1 H3
I2 H1 + I2 H3
I3 H1 + I3 H3
3 3
IN = Ik H1 + Ik H3
1 1
0 + 3 IH3
Fig. G63a : Harmonikët e rendit të tretë janë në fazë dhe akumulohen në neutër

Figura G63 b tregon faktorin e ngarkesës së përçuesit neutral si funksion i % së

harmonikut të rendit të tretë.
Në praktikë, ky faktor i ngarkesës maksimale nuk mund të kalojë 3.
I Neutrit
Ifazorë
2.0
1.8
1.6
1.4
1.2
1.0
0.8
0.6
0.4
0.2
G42 0 i 3 (%)
0 20 40 60 80 100
Fig. G63b : Faktori i ngarkesës së përçuesit neutral vs harmoniku në % i rendit të tretë
Faktorët e reduktimit për harmonikun e rrymave në kabllot me katër dhe pesë

bërthama me katër bërthama bartëse të rrymës
Llogaritja bazike e kabllos në fjalë vetëm kabllot me tre përçuesit e ngarkuar
domethënë nuk ka rrymë në përçuesin e neutrit. Për shkak se harmoniku i rendit të
tretë të rrymës këtu është një rrymë në neutër, si pasojë, kjo rrymë e neutrit krijon
një mjedis të nxehtë për tre përçuesit fazor dhe për këtë arsye është i nevojshëm një
faktor reduktues për përçuesit fazor (shih Fig. G63).
Faktorët reduktues të zbatuar në kapacitetin bartës të rrymës me tre përçues të
ngarkuar të kabllos me tre përçues të ngarkuar jep kapacitetin bartës të rrymës me
një kabllo me katër përçues të ngarkuar ku rryma në përçuesin e katërt ekziston
për shkak të harmonikëve. Faktorët reduktues merren gjithashtu në konsideratë për
shkak të efektit të ngrohjes së harmonikut të rrymës në përçuesit fazor.
b Kur rryma e neutrit pritet të jetë më e lartë se rryma fazore, atëherë madhësia e
kabllos duhet të zgjidhet në bazë të rrymës së neutrit
b Kur zgjidhet madhësia e kabllos e cila bazohet në rrymën e neutrit dhe nuk është
më e lartë se rryma fazore, është e nevojshme të reduktohet kapaciteti bartës i
rrymës për përçuesit e ngarkuar tre-fazor.
b Nëse rryma e neutrit është më e madhe se 135% e rrymës fazore dhe madhësia
e kabllos është zgjedhur në bazë të rrymës së neutrit atëherë përçuesi tre-fazor nuk
do të jetë i ngarkuar plotësisht. Reduktimi i ngrohjes së gjeneruar nga përçuesit fazor
kompenson nxehtësinë e gjeneruar nga përçuesi neutral në atë masë që nuk është
e nevojshme për tu zbatuar ndonjë faktor reduktues i kapacitetit bartës të rrymës për
tre përçues të ngarkuar.
b Për të mbrojtur kabllot, siguresa ose ndërprerësit duhet të jenë me madhësi më të
madhe duke marrë parasysh vlerat e rrymave të linjës (fazë ose neutër). Megjithatë,
ekzistojnë pajisje speciale (për shembull ndërprerësi Compact NSX i pajisur me
njësinë shkyçëse), e cila lejon përdorimin e një c.s.a më të vogël të përçuesve fazor
Ndërprerësi Compact NSX100 sesa c.s.a e përçuesit neutral. Në këtë mënyrë mund të arrihet një përfitim i madh
ekonomik.
Përmbajtja e harmonikut Faktori korrigjues

të tretë të rrymës fazore Përzgjedhja e Përzgjedhja e
(%) madhësisë e bazuar në madhësisë e bazuar
© Schneider Electric - all rights reserved
0 - 15 1.0 -
15 - 33 0.86 -
33 - 45 - 0.86
> 45 - 1.0 (1)
(1) Nëse rryma e neutrit është më pak se 135% e rrymës fazore dhe madhësia e kabllos është
përzgjedhur në bazë të rrymës së neutrit atëherë tre përçuesit fazorë nuk do të ngarkohen
plotësisht. Reduktimi i nxehjes së gjeneruar nga përçuesit fazor kompensojnë nxehtësinë e
gjeneruar nga përçuesi i neurit në një masë të tillë që nuk është e nevojshme të aplikohet ndonjë
faktor reduktues për kapacitetin bartës të rrymës për tre përçuesit e ngarkuar.
Fig. G63 : Faktorët e reduktimit për harmonikun e rrymave në kabllot me 4 dhe 5 bërthama
(sipas IEC 60364-5-52)
Shembuj
Konsideroni qarkun tre-fazor me një ngarkesë të projektuar prej 37 A që do të
instalohet duke përdorur kabllon izoluese me PVC me katër-bërthama të vendosura
në mur, metoda e instalimit C. Nga figura G24, një kabull 6 mm2 me përçues prej
bakri ka një kapacitet bartës të rrymës 40 A, kështu që nëse është e përshtatshme
harmonikët nuk janë të pranishme në qark.
b Nëse harmoniku i tretë është prezent me 20%, atëherë faktori reduktues prej 0.86
që është aplikuar dhe ngarkesa projektohet të bëhet: 37/0.86 = 43 A.
Për këtë ngarkesë të kabllos është e përshtatshme një kabllo 10 mm2.
Në këtë rast përdorimi i pajisjes mbrojtëse të veçantë (Compact NSX të pajisur me
njësi në shkyçje OSN) do të lejojë përdorimin e një kabllo 6mm2 për fazat dhe 10
mm2 për neutër.
b Nëse harmoniku i tretë është prezent me 40%, madhësia e kabllos zgjidhet duke u
bazuar në rrymën e neutrit, e cila është: 37 x 0,4 x 3 = 44,4 A dhe faktori reduktues
prej 0.86 është aplikuar duke e çuar projektimin në një ngarkesë prej: 44.4/0.86 =
51.6 A.
Për këtë ngarkesë të kabllos është e përshtatshme një kabllo 10 mm2.
b Nëse 50 % e harmonikut të tretë është i pranishëm, madhësia e kabllos është
zgjedhur përsëri në bazë të rrymës së neutrit, i cili është: 37 x 0,5 x 3 = 55,5 A. Në
këtë rast vlera e faktorit është 1 dhe është e nevojshme një kabllo 16 mm2 G43
Në këtë rast përdoret pajisja e veçantë mbrojtëse (Compact NSX e pajisur me
kërkesën për shkyçje OSN) do të lejonte përdorimin e një kablloje 6 mm2 për fazë
dhe 10 mm2 për neutër.
7.2 Mbrojtja e përçuesit neutral 

(shih Fig. G64 në faqen tjetër)
Mbrojtja nga mbingarkesat
Nëse një përçues neutral është me madhësi të rregullt (përfshirë harmonikët), nuk
ka nevojë për mbrojtje të veçantë të përçuesit neutral për shkak se ajo është e
mbrojtur me mbrojtje të fazës.
Megjithatë në praktikë, nëse c.s.a e përçuesit neutral është më e ulët se faza c.s.a,
duhet të instalohet një mbrojtje neutrale e mbingarkesës.
Mbrojtja nga lidhja e shkurtër 

Nëse c.s.a e përçuesit neutral është më e ulët se c.s.a e përçuesit fazor, atëherë
përçuesi neutral duhet të mbrohet nga lidhja e shkurtër.
Nëse c.s.a e përçuesit neutral është e barabartë ose më e madhe se c.s.a e
përçuesit fazor, atëherë nuk kërkohet mbrojtje e veçantë për përçuesin neutral, për
shkak se ajo është e mbrojtur me mbrojtje të fazës.
7.3 Ndërprerja e përçuesit neutral 

Nevoja për ndërprerjen apo shkëputjen e përçuesit neutral është e lidhur me
mbrojtjen nga kontakti indirekt.
Skema TN-C
Përçuesi neutral nuk duhet të jetë në lidhje të hapur në asnjë rrethanë që përbën një
PE si dhe një përçues neutral.
Skemat TT, TN-S dhe IT
Në rast të një prishje, ndërprerësi i qarkut do i hap të gjitha polet, duke përfshirë
edhe polin neutral, domethënë ndërprerësi i qarkut është omnipolar.
Veprimi mund të arrihet vetëm me siguresa në mënyrë indirekte, në të cilat operimi i
një ose më shumë siguresave shkakton një shkëputje mekanike nga të gjitha polet
të lidhura bashkë në seri dhe që janë të lidhura me ndërprerësin e qarkut.
7.4 Izolimi i përçuesit neutral 

Ajo konsiderohet të jetë praktikë e mirë në çdo qark të pajiset me mjete për izolimin
e tij.

TT TN-C TN-S IT
Njëfazore
(Fazë-Neutër)
N N N N (B)
or or
N N
Njëfazore
(Fazë-Fazë)
(A) (A)
or or
Trifazore me
katër tela
Sn u Sph
G44
N N N N (B)
or
Trifazore me
katër tela
Sn < Sph
N N N (B)
or
(A) Sistemet e autorizuara TT ose TN-S nëse një RCD është instaluar në origjinën e qarkut ose në rrjedhën e sipërme të tij
dhe nëse nuk ka neutër artificial është shpërndarës në rrjedhën e poshtme të vendndodhjes së tij.
(B) Mbrojtja nga mbirrymat në neutër nuk është e nevojshme:
b Nëse përçuesi i neutrit është i mbrojtur për lidhjet e shkurta nga pajisje të vendosura në rrjedhën e sipërme ose,
b Nëse qarku është i mbrojtur nga një RCD e cila është më pak e ndjeshme se 15% e rrymës së lejuar të neutrit.
Fig. G64 : Situata të ndryshme në të cilat mund të shfaqet përçuesi neutral

© Schneider Electric - all rights reserved

8 Shembuj pune për llogaritjen
e kabllos
Shembuj pune për llogaritjen e kabllos (shih Fig. G65)

Instalimi furnizohet përmes një transformatori 630 kVA. Procesi kërkon një shkallë
të lartë të furnizimit të vazhdueshëm dhe pjesa e instalimit mund të furnizohet
me një gjenerator rezerve 250kVA. Sistemi global i tokëzimit është TN-S, me
përjashtim ngarkesat më kritike të furnizuara me një transformator të izoluar me një
konfiguracion në drejtim të rrymës IT.
Diagrami me një linjë të vetme tregohet në Figurën G65 më poshtë. Rezultatet e
një studimi kompjuterik për qarkun prej transformatorit T1 poshtë kabllos C7 është
riprodhuar si në figurën G66. Ky studim u krye me softuerin Ecodial (një produkt
Schneider Electric)
Kjo pasohet nga të njëjtat llogaritje të kryera nga metoda e thjeshtuar e përshkruar
në këtë udhëzues..
630 kVA 400V 50 Hz

T1
C1
G45
Q1
G5 G
B2 250 kVA 400V 50 Hz
Q16 Q3 Q4
C5
Q5
C16 C4
R16
Q10
Q11
180 kvar
C11
20 m C10
L10 T11
P = 125 kVA
ku = 1.0 U = 400 V
IB = 169,81 A
P = 100 kË Q12
C12
C3
B6 B13
Q7 Q8 Q14 Q15
C7 C8 C14 C15
L7 L8 L14 L15
ku = 1.0 ku = 1.0
IB = 84,90 A IB = 84,90 A
ku = 1.0 ku = 1.0 P = 50 kË P = 50 kË
IB = 254.71 A IB = 254.71 A
P = 150 kË P = 150 kË
Fig. G65 : Shembull i linjës së vetme

Llogaritjet me anë të softuerit Ecodial
Karakteristikat e përgjithshme të rrjetit Numri i poleve dhe polet e mbrojtura 4P4d

Sistemi i tokëzimit TN-S Njësia shkyçëse Mikrologjik 2.3
Neutri i shpërndarë No Rryma dhe shkyçja e mbingarkesës Ir (A) 510
Tensioni (V) 400 Koha e shkyçjes Im / Isd (A) 5100
Frekuenca (Hz) 50 Kabllo C3
Niveli i prishjes në rrjedhën e sipërme (MVA) 500 Gjatësia 20
Rezistenca e rrjetit në TM (mΩ) 0.0351 Rryma maksimale e ngarkesës (A) 509
Rezistenca e rrjetit në TM (mΩ) 0.351 Lloji i izolimit PVC
Transformatori T1 Temperatura e ambientit (°C) 30
Vlera nominale (kVA) 630 Materiali i përçuesit Bakër
Tensioni me rezistencë të lidhjes së shkurtër (%) 4 Kabllo me një ose shumë bërthama Një (të vetme)
Rezistenca e transformatorit RT (mΩ) 3.472 Metoda e instalimit F
Reaktanca e transformatorit XT (mΩ) 10.64 csa (mm2) e përzgjedhur e përçuesit fazor 2 x 95
Rryma e lidhjes së shkurtër 3-fazore Ik3 (kA) 21.54 csa (mm2) e përzgjedhur e përçuesit të neutrit 2 x 95
Kabllo C1 csa (mm2) e përzgjedhur e përçuesit PE 1 x 95
Gjatësia (m) 5 Rëniet e tensionit në kabllo ΔU (%) 0.53
Rryma maksimale e ngarkesës (A) 860 Rëniet totale të tensionit ΔU (%) 0.65
G46 Lloji i izolimit PVC Rryma e lidhjes së shkurtër 3-fazore Ik3 (kA) 19.1
Temperatura e ambientit (°C) 30 Rryma e prishjes 1-fazë-tokëzim Id (kA) 11.5
Materiali i përçuesit Bakër Centrali B6
Kabllo me një ose shumë bërthama Një (të vetme) Referenca Linergy 800
Metoda e instalimit F Rryma nominale (A) 750
Numri i shtresave 1
Ndërprerësi i qarkut Q7
csa (mm2) e përzgjedhur e përçuesit fazorë 2 x 240
Rryma e ngarkesës (A) 255
csa (mm2) e përzgjedhur e përçuesit të neutrit 2 x 240
Lloji Compact
csa (mm2) e përzgjedhur e përçuesit PE 1 x 120
Referenca NSX400F
Rëniet e tensionit ΔU (%) 0.122
Rryma nominale (A) 400
Rryma e lidhjes së shkurtër 3-fazore Ik3 (kA) 21.5
Numri i poleve dhe polet e mbrojtura 3P3d
Rryma e prishjes 1-fazë-tokëzim Id (kA) 15.9
Njësia shkyçëse Micrologic 2.3
Ndërprerësi i qarkut Q1
Rryma dhe shkyçja e mbingarkesës Ir (A) 258
Rryma e ngarkesës (A) 860
Koha e shkyçjes Im / Isd (A) 2576
Lloji Compact
Kabllo C7
Referenca NS1000N
Gjatësia 5
Rryma nominale (A) 1000
Numri i poleve dhe polet e mbrojtura 4P4d Rryma maksimale e ngarkesës (A) 255
Njësia shkyçëse Mikrologjik 5.0 Lloji i izolimit PVC
Rryma e shkyçja e mbingarkesës (A) 900 Temperatura e ambientit (°C) 30
Shkyçja me vonesë të shkurtër kohore Im / Isd (A) 9000 Materiali i përçuesit Copper
Koha e shkyçjes tm (ms) 50 Kabllo me një ose shumë bërthama Single
Centrali B2 Metoda e instalimit F
Referenca Linergy 1250 csa (mm2) e përzgjedhur e përçuesit fazor 1 x 95
Rryma nominale (A) 1050 csa (mm2) e përzgjedhur e përçuesit të neutrit -
Ndërprerësi i qarkut Q3 csa (mm2) e përzgjedhur e përçuesit PE 1 x 50
Rryma e ngarkesës (A) 509 Rëniet e tensionit në kabull ΔU (%) 0.14
Lloji Compact Rëniet totale të tensionit ΔU (%) 0.79
Referenca NSX630F Rryma e lidhjes së shkurtrë 3-fazore Ik3 (kA) 18.0
Rryma nominale (A) 630 Rryma e prishjes 1-fazë-tokëzim Id (kA) 10.0
Fig. G66 : Rezultatet e pjesshme të llogaritjes të kryera me softuerë Ecodial (Schneider Electric)
Llogaritjet e njëjta duke përdorur metodën e

thjeshtuar të rekomanduar në këtë udhëzues
b Dimensionet e qarkut C1
Transformatori TM/TU 630 kVA ka një tension pa ngarkesë prej 420 V. Qarku C1
duhet të jetë i përshtatshëm për një rrymë të:
630 x 103
I B == 866 A për fazë
3 x 420

e kabllos
1 General
1 General
Për secilën fazë do të përdoren dy kabllo të vetme izoluese me PVC të bakrit në
mënyrë paralele. Këto kabllo do të jenë vendosur në linja kabllore sipas metodës F.
Çdo përçues, pra, do bartë 433A. Figura G21a tregon se për 3 përçuesit e ngarkuar
me izolim PVC, c.s.a e kërkuar është 240mm².
Rezistenca dhe induktanca reaktive, për të dy përçuesit në paralel dhe për gjatësi në
The resistances
5 metra, janë: and the inductive reactances for the six conductors in parallel are,
for and
The resistances a length of 5 metres:
the inductive reactances for the six conductors in parallel are,
for a length of 5 metres:
22.5 x 5
R= = 0.23 mΩ (cable
(rezistenca në kabllo:
resistance: 22.5 m22.5 mΩ
Ω .mm .mm2/m)
2/m)
22.5 x 5 240 x 2
R= = 0.20 mΩ (cable resistance: 22.5 mΩ .mm /m) 2
95 x 6 XX ==0.08
0,08xx55==0.40 mΩ
0,4 m Ω (cable reactance: 0.08 mΩ /m)
(rezistenca në kabllo: 0.08 mΩ/m)
0.40 mΩ (cable
X = 0.08 x 5 =Dimensioning C6 0.08 mΩ /m)
reactance:
circuit
b Dimensioni i qarkut C3
Dimensioning Circuit
circuit C6C6supplies a 400 kVA 3-phase 400/400 V isolating transformer
Qarku C3 i ridimensionuar me dy ngarkesat 150 kW me cos φ = 0.85, kështu që
Circuit C6 supplies
totali ai rrymës
400 kVAsë3-phase
400.10400/400
ngarkesës3 V isolating transformer
është:
Primary current = 3 = 550 A
300 x 10420. 3
IB = = 509 A
A single-core cable
3 x 400 laid on a cable tray (without any other cable) in an ambient air
x 0.85
A single-core temperature
cable laid onofa 30 °C tray
cable is proposed. The other
(without any circuitcable)
breaker is set
in an at 560airA
ambient
temperature of Çdo
30 përçues,
°C is pra, do
proposed. bartë
The 255A.
circuit Figura
breaker is G21a
set at tregon
560 A se për 3 përçuesit e ngarkuar
The method of installation is characterized by the reference letter F, and the “k”
The method of correcting
installation
Rezistenca factors
dhe are all equalby
is characterized
induktanca tothe
1. reference
reaktive, letter
për të dy F, and the
përçuesit në “k”
paralel dhe për gjatësi në
correcting factors 20aremetra,
all equal to2 1.
janë:
A c.s.a. of 240 mm is appropriate. G9 G47
A c.s.a. of 240The
mm22.52 is appropriate.
x 20
R = resistance =and 2.37inductive reactance are respectively:
mΩ (rezistenca e kabllos: 22.5 m Ω .mm 2/m) G9
The resistance and 95 xx 215 reactance are respectively:
inductive
22.5
R= = 1.4 mΩ
22.5 x 15 X = 0.08 240x 20 = 1.6 mΩ (rezistenca e kabllos : 0.08 mΩ/m)
R= = 1.4 mΩ
240 X = 0.08 x 15 = 1.2 mΩ
X = 0.08 x 15 b mΩ
Dimensionimi
= 1.2 i qarkut C7
Calculation of short-circuit currents for the selection of circuit breakers
Qarku C7 i furnizuar me ngarkesë 150A me cos φ = 0.85, rryma totale e ngarkesës
Calculation of Q short-circuit
1 and Q 6 (see Fig. G10
currents for) the selection of circuit breakers
është:
Q 1 and Q 6 (see Fig. G10 )
The protective 150 conductor
x 103
The protective I Bconductor
= requirements: Figures
Thermal = 255 G60 A and G61 show that, when using the adiabatic
3 x 400 x 0.85
method the
Thermal requirements: c.s.a. for
Figures G60the protective
and G61 show earth (PE)
that, whenconductor foradiabatic
using the circuit C1 will be:
Një for
method the c.s.a. kabllo e izoluar PVC
the protective earthme(PE)njëconductor
bërthamë forprej bakri
circuit C1do
willtëbe:
përdoret ne secilën fazë.
34,800 x 0.2 2
Kabllot do të vendosen= 108 mmnë linjën kabllore sipas metodës F.
34,800 x 0.2 143 2
Çdo= 108 mm pra, do bartë 255A. Figura G21a tregon se për 3 përçuesit e ngarkuar
përçues,
143
Rezistenca dhe induktanca reaktive, për të dy përçuesit në paralel dhe për gjatësi në
20 metra, janë:
R=
22.5 x 5 components(rezistenca
Circuits = 1.18 mΩ R (mΩ )e kabllos:
X (mΩ22.5
) mZΩ(m Ω ) 2/m) Ikmax (kA)
.mm
parts
95
Circuits components R (mΩ ) X (mΩ ) Z (mΩ ) Ikmax (kA)
X = 0.08 x 5 = 0.4 mΩ (rezistenca e kabllos: 0.08 mΩ/m)
parts 500 MVA at 0.04 0.36
500 MVA at the HV source0.04
network 0.36
1 MVA transformer
the HV source network 2.2 9.8 10.0 23
Cable C1
1 MVA transformer 2.2 0.20
9.8 0.4
10.0 23
Cable C1 Sub-total for 0.20
Q1 2.44
0.4 10.6 10.9 23
b Llogaritja e rrymës së lidhjes së shkurtër sipas përzgjedhjes së qarkut Q1,
Sub-total for Q1
Busbar B2 2.44 10.6
3.6 10.9
7.2 23
Q3, Q7 (shih Fig. G67)
Busbar B2 Cable C6 3.6 1.4
7.2 1.2
Cable C6 Sub-total for 1.4
Q6 4.0
1.2 8.4 9.3 20
Sub-total for Q6 4.0 8.4 9.3 20
Fig. G10 Komponentët e qarkut current

: Example of short-circuit R (m Ω)
evaluation X (mΩ) Z (mΩ) Ikmax (kA)
Rrjeti TM me
Fig. G10 : Example of short-circuit rrjedhje
current të,
evaluation 0,035 0,351
sipërme, 500MVA niveli i
A singleprishjes
120 mm (shih Fig. G34)dimensioned for other reasons mentioned later is
2 conductor
A single 120 mm Transformatori

2 conductor
therefore 630kVA,
largelydimensioned
sufficient, 4%other
provided
for 2.9that 10.8
it alsomentioned
reasons satisfies the requirements
later is for
therefore largely (shih Fig.
sufficient,
indirect-contact G35) that(i.e.
provided
protection it also
thatsatisfies the requirements
its impedance for low).
is sufficiently
indirect-contact the Kabllo
Forprotection C1 that its impedance
circuit(i.e.
C6, the c.s.a. of its PE 0.23
isconductor 0.4low).
sufficientlyshould be:
For the circuit C6, theNën-totali
c.s.a. of its PE conductor should 3.16 be: 11.55 11.97 20.2
29,300Kabllo
x 0.2C3 2.37 1.6
= 92 mm2
29,300 x 0.2
= 92143
mm 2
Nën-totali 5.53 13.15 14.26 17
143 In this case
Kabllo 95 mm2 conductor may
a C7 1.18be adequate 0.4 if the indirect-contact protection
95 mm2Nën-totali
In this case a conditions conductor
are also may be adequate
satisfied. 6.71if the indirect-contact
13.55 protection
15.12 16
conditions are also satisfied.
Fig. G67 : Shembuj të vlerësimit të rrymës së lidhjës së shkurtër

e kabllos
Përçuesi mbrojtës
Kur përdoret metoda adiabatic, c.s.a minimale për mbrojtjen e përçuesit (PE) të
tokëzuar mund të llogaritet nga formula e dhënë në Figurën G58:
2
SPE = I .t
k
Për qarkun C1, I = 20.2kA and k = 143.
Koha maksimale e operimit të mbrojtjes p.sh është 0.5s
kjo jep:
I 2.t 20200 × 0.5
SPE = = = 100 mm 2
k 143
Prandaj përçuesi i vetëm 120 mm2 është kryesisht i mjaftueshëm, me kusht që të
plotësojë gjithashtu kërkesat për mbrojtjen nga kontakti indirekt (p.sh, që rezistenca
e plotë e tij të jetë më e ulët).
Në përgjithësi, në qarqet me përçues fazorë c.s.a. Sph ≥ 50 mm2, përçuesi PE me
minimum c.s.a. do të jetë Sph / 2. Atëherë, për qarkun C3, përçuesi PE do të jetë
95mm2, dhe për qarkun C7, përçuesi PE do të jetë 50mm2.
b Mbrojtja nga kontakti indirekt i rrezikshëm
Për qarqet C3 të Figurës G65, Figurës F41 dhe F40, ose formulës që jep F25 mund
G48 të përdoret me 3-faza dhe 4-tela.
Gjatësia maksimale e lejuar e qarkut të dhënë është nga:
0.8 x U0 x S ph
L max =
ρ x (1 + m) x I a
0.8 x 230 2 x 95
L max = -3
= 75 m
22.5 x 10 x (1+2) x 630 x 11
(Vlera në emërues 630 x 11 është niveli maksimal i rrymës në shkyçjen magnetike
të menjëhershme 630 A vepron ndërprerësi).
Gjatësia 20 metra, pra, është e mbrojtur plotësisht nga ndërprerës “të
menjëhershëm” të pajisjes mbirrymore.
b Tensioni rënës
Tensioni rënës është llogaritur duke përdorur të dhënat në Figurën G28, për qarqet e
balancuara tre fazore, shërbimi normal i fuqisë motorike (cos φ = 0.8).
Rezultatet janë përmbledhur në figurën G68:
C1 C3 C7
c.s.a. 2 x 240mm² 2 x 95mm² 1 x 95mm²
∆U për përçues 0.21 0.42 0.42
(V/A/km) shih
Fig. G28
Ngarkesa e rrymës 866 509 255
(A)
Gjatësia (m) 5 20 5
Rëniet e tensionit (V) 0.45 2.1 0.53
Rëniet e tensionit (%) 0.11 0.53 0.13
Fig. G68 : Rëniet e tensionit të kabllove të ndryshme
Tensioni rënës në fund të kabllos C7 është atëherë: 0.77%.


Kapitulli H
Ndërprerësit e TU: funksionet &
përzgjedhja
Përmbajtja
1 Funksionet bazë të ndërprerësve TU

1.1 Mbrojtja elektrike
H2
H2
1.2 Izolimi H3
1.3 Kontrollimi i ndërprerësve H4
2 Ndërprerësi
2.1 Pajisjet ndezëse elementare
H5
H5
2.2 Elementet kombinuese të ndërprerësit H9
3 Zgjedhja e ndërprerësve
3.1 Zgjedhja e ndërprerësve
H10
H10
3.2 Aftësitë funksionale të tabelave të ndërprerësve TU H10
4 Ndërprerësit e qarkut
4.1 Standardet dhe përshkrimi
H11
H11
4.2 Karakteristikat themelore të një ndërprerësi të qarkut H13
4.3 Karakteristikat tjera të një ndërprerësi të qarkut H15
4.4 Seleksionimi i ndërprerësit të qarkut H18
4.5 Koordinimi ndërmjet ndërprerësve të qarkut H22
4.6 Dallimi TM/TU në nënstacionet e konsumatorëve H28 H1
4.7 Ndërprerësit e qarkut të përshtatshëm për sistemet e IT H29
4.8 Ndërprerësit e qarkut ultra të shpejtë H29
5 Mirëmbajtja e ndërprerësve të tensionit të ulët H32
Schneider Electric - Udhezuesi i Instalimeve Elektrike

H - Ndërprerësit TU: funksionet & përzgjedhja
1 Funksionet bazë të
mekanizmit ndërprerës TU
Roli i mekanizmit ndërprerës është: Standardet kombëtare dhe ndërkombëtare përcaktojnë mënyrën se si qarqet
elektrike të pajisjeve me tension të ulët duhet të realizohen, dhe mundësitë e kufizimit
b Mbrojtja elektrike
të llojeve të ndryshme të pajisjeve ndërprerëse të cilat në përgjithësi njihen si
b Izolimi i sigurtë nga pajisjet aktuale ndërprerës.
b Kontrollimi nga afër dhe larg
Funksionet kryesore të mekanizmit ndërprerës janë:
b Mbrojtja elektrike
b Izolimi elektrik i sektorëve të një izolimi
b Kontrollimi nga afër dhe larg
Këto funksione janë përshkruar më poshtë në Figurën H1.
Mbrojtja elektrike në tension të ulët është (përveç nga siguresat) zakonisht e përfshirë
në çelësat elektrikë, në formën e pajisjeve termalo-magnetike, dhe/ose pajisje të
mbetura së fundmi, por që veprojnë lehtë (pajisje operuese më pak të zakonshme për
tensionin e mbetur- të pranueshme, por jo të rekomanduara nga IEC).
Përveç këtyre funksioneve të shfaqura në Figurën H1, funksionet tjera, janë:
b Mbrojtja nga tensioni i lartë
b Mbrojtje nga tensioni i ulët
që bëhen nga pajisje të veçanta (rrufepritës dhe lloje tjera të ndryshme të mbrojtësve
nga tensioni i lartë, përforcues të lidhur me kontaktorët, ndërprerës qarku të
kontrolluar nga larg, dhe me kombinime ndërprerës qarku/izolator… e kështu me
radhë)
Mbrojtje elektrike Izolimi Kontrolli

H2 kunder
b Rrymave të mbingarkesës b Izolimi që shfaqet qartë nga b Ndërprerës funksionalë
b Qarqet e shkurtra të rrymës një tregues mekanik i sigurtë b Fikje emergjente
b Prishjet në izolime b Ndërprerës emergjentë b Fikje për mirëmbajtje
b Një hapësirë apo pengesë mekanike
izoluese ndërmjet lidhjeve të
hapura, që shihet qartë
Fig. H1 : Funksionet bazë të ndërprerësve TU
Mbrojtja elektrike siguron: 1.1 Mbrojtja elektrike

b Mbrojtje të elementeve të qarkut kundër
Qëllimi është që të shmangen ose të kufizohen pasojat shkatërruese ose të
tensionit termik dhe mekanik të rrymës me lidhje
rrezikshme të rrymës së tepërt (qarku i shkurtër), ose ato që vijnë si pasojë e
të shkurtë mbingarkesës dhe prishjes në instalim, dhe ta ndajë qarkun e prishur nga pjesa
b Mbrojtje të njerëzve në rast të dështimit të tjetër e instalimit.
instalimit Një ndarje është bërë ndërmjet mbrojtjes së:
b Mbrojtje të pajisjeve dhe aparateve që janë b Elementeve të instalimit (kabllove, telave, mekanizmit ndërprerës…)
duke u furnizuar (p.sh. motorët, etj.) b Njerëzve dhe kafshëve
b Pajisjeve dhe paisjeve të furnizuara nga instalimi.
Mbrojtja e qarqeve
v Kundër mbingarkesës; gjendja e rrymës së tepërt tërhiqet nga një instalim i sigurtë
(pa gabime)
v Kundër rrymës në lidhje të shkurtër për shkak të dështimit total të instalimit
ndërmjet përcjellësve të fazave të ndryshme ,ose (në sistemet TN), ndërmjet një
faze dhe të përcjellësit neutral (PE)
Mbrojtja në këto raste sigurohet nga siguresat apo ndërprerësit e qarkut, në tabelën
e shpërndarjes në burimin e qarkut të fundit (p.sh. qarkut ku është lidhur ngarkesa
elektrike). Disa ndryshime të këtij rregulli janë bërë në disa standarde kombëtare, siç
u përmend në kapitullin H1 nën-pjesa 1.4.
Mbrojtja e njerëzve
Sipas IEC61364 – 41, shkëputja automatike në rast defekti është një masë
mbrojtëse e lejuar për siguri.
v Ndërprerësit e qarkut apo siguresat mund të përdoren si pajisje mbrojtëse që
”në mënyrë automatike” ndërpresin furnizimin tek linjat e përcjellësve të qarkut apo
pajisjes në rast të ndonjë shkarje të një impedance të neglizhueshme ndërmjet
përcjellësve të linjës dhe ndonjë pjese të ekspozuar përcjellëse ose një përcjellës
mbrojtës në qark apo pajisje me kohën e caktuar për shkyçje" (IEC 60364-411)
v Kundër dëmeve të izolimit. Sipas sistemit të tokëzimit për instalimet (TN,TT ose
IT) mbrojtja do të sigurohet nga siguresat apo ndërprerësit e qarkut, pajisjet aktuale,
dhe/apo mbikëqyrja e përhershme e rezistencës së izolimit në tokë.

Mbrojtja e motorëve elektrikë

v Kundër nxehjes së tepruar, për shkak të p.sh, mbingarkesës për një kohë të gjatë,
ngecjes së rotorit, një-fazorit, etj., përdoren përforcuesit termalë, të dizenjuar në
veçanti t’u përshtaten karakteristikave të motorit.
Këta përforcues munden, nëse u kërkohet, gjithashtu të mbrojnë kabllon motor-qark
nga mbingarkesa. Mbrojtja në lidhje të shkurtër bëhet ose nga lloji i siguresave
aM ose nga ndërprerësit e qarkut nga të cilët elementet mbrojtëse termale janë
larguar,apo me fjalë tjera janë bërë jofunksionalë.
Gjendja e izolimit tregohet qartë nga një tregues 1.2 Izolimi

i verifikuar, ose ndarja e dukshme e lidhjeve,
Qëllimi i izolimit është që të ndajë një qark apo aparat (sikurse motori,etj.) nga pjesa
të dyja përdoren për të përmbushur standardet tjetër e sistemit e cila ka energji, në mënyrë që personeli që punon aty të ketë një
kombëtare. siguri të përsosur.
Në parim,të gjitha qarqet e instalimit të TU duhet të jenë të izoluara.
Në praktikë, në mënyrë që të mbahet një vazhdimësi e duhur e shërbimit, preferohet
të sigurohet një mjet izolues në burimin e çdo qarku.
Një pajisje izoluese duhet t’i plotësojë këto kërkesa:
b Të gjitha polet e qarkut, duke përfshirë edhe atë neutrale (përveç kur neutri është
një përcjellës PEN) duhet të hapen(1)
b Duhet të sigurohen me një sistem mbyllës në pozicione që të hapen me një qelës
(p.sh. një dry) në mënyrë që të shmangen rimbyllje të pautorizuara nga pakujdesia.
b Duhet të përputhen me një standard kombëtar apo ndërkombëtar H3
(p.sh. IEC 60947-3) në lidhje me hapësirën mes kontakteve, distancat e shkurtra,
aftësi për përballimin e mbingarkesës
Kërkesa të tjera mund të jenë:
v Verifikimi që të gjitha lidhjet e pajisjes izoluese janë të hapura.
Verifikimi mund të jetë
- Qoftë vizual, ku pajisja është e dizenjuar përshtatshëm që lejon lidhjet të shihen
(disa standarde kombëtare ua imponojnë këto kushte për pajisjet izoluese të
vendosura në burimin e instalimit të TU, të pajisur drejtpërdrejtë nga transformatori
TM / TU.)
- Ose mekanike, në kuptimin e një treguesi solid të ngjitur për boshtin operues të
pajisjes. Në këtë rast ndërtimi i pajisjes duhet të jetë i tillë që në rast se lidhjet ngjiten
mes tyre në pozicione të mbyllura, treguesi nuk mund të tregojë se është në pozicion
të hapur.
v Humbja e rrymës. Me pajisjen izoluese të hapur, humbja e rrymës ndërmjet
lidhjeve të hapura të secilës fazë nuk duhet të tejkalojë:
- 0.5 mA për pajisje të re
- 6.0 mA në fund të pajisjes.
v Aftësia për të përballuar rritjen e tensionit, rreth lidhjeve të hapura. Pajisja izoluese,
kur është e hapur duhet të përballojë impulsin 1.2/50 μs me vlerat kulmore prej 6, 8
ose 12 kV sipas shërbimit të tyre të tensionit siç shihet në Figurën H2. Pajisja duhet
t’i plotësojë këto kushte për lartësinë deri në 2000 metra. Elementet korrigjuese për
lartësitë mbi 2000 metra janë dhënë në IEC 60664-1.
Si pasojë, nëse testet janë bërë në nivelin detar, vlera e tyre duhet të ngrihet për
23%, duke marrë parasysh efektin e lartësisë. Shikoni standardin IEC 60947.
Shërbimi (tensioni Impulsi që përballon

nominal pikën kulmore të
(V) tensionit
(për 2,000 Metra) (kV)
III IV
230/400 4 6
400/690 6 8
690/1,000 8 12
Fig. H2 : Vlerat kulmore të impulsit të tensionit sipas mostrave normale të shërbimit të tensionit.
Shkallët III dha IV janë shkallët e ndotjes të përcaktuara në IEC 60664-1
(1) hapja e njëkohshme e të gjithë përcjellësve aktivë,

ndërkohë që jo gjithmonë e detyrueshme, është megjithatë, e
rekomanduar (për arsye të sigurisë më të madhe dhe lehtësisë
në operim). Kontakti neutral hapet pas kontakteve të fazës,
dhe mbyllet para tyre (IEC 60947-1).
Funksionet për kontrollimin e mekanizmit 1.3 Kontrolli i ndërprerësve

ndërprerës e lejojnë personelin e sistemit
Në terma më të gjerë “kontrolli” nënkupton çdo lehtësi për sigurinë duke modifikuar
operativ të modifikojë një sistem të ngarkuar në
sistemin e energjisë që bart ngarkesat në të gjitha llojet e instalimeve. Operimi i
çdo moment sipas kërkesave, dhe përfshijnë: ndërprerësve është një pjesë e rëndësishme e sistemit të kontrollimit të energjisë.
b Kontroll funksional (ndërprerje rutinore, etj.)
b Ndërprerje emergjente Kontrolli funksional
b Operim e mirëmbajtjeje në sistemin e Ky kontroll lidhet me të gjitha operacionet ndërprerëse në kushte normale të
energjisë shërbimit, furnizimin ose jo-furnizimin me energji të një pjese të sistemit ose
instalimit, ose një pajisje, impianti, etj.
Ndërprerësit e caktuar për këtë detyrë duhet të instalohen së paku:
b Në burimin e çdo instalimi
b Ne qarkun ose qarqet finale të ngarkesës (një ndërprerës mund të kontrollojë disa
ngarkesa). Shenjëzimi (i qarqeve që janë duke u kontrolluar) duhet të jetë i pastër
dhe i qartë.
Në mënyrë që të sigurojnë saktësi maksimale dhe vazhdimësi të operimit,
veçanërisht ku pajisja ndërprerëse gjithashtu realizon mbrojtjen (p.sh. ndërprerësi
i qarkut ose siguresa ndërprerëse) është e preferueshme që të vendoset nga një
ndërprerës në çdo nivel të shpërndarjes; në çdo pike shpërndarëse të të gjithë
distribucioneve dhe nën-distribucioneve
Manovrimet mund të jenë:
b Qoftë manuale (që nënkupton ndonjë levë operuese në ndërprerës) ose
b Elektrike, me butonin në ndërprerës ose në ndonjë vendndodhje më të largët
(p.sh. zbrazje e ngarkesës dhe rilidhje)
H4 Këta ndërprerës operojnë menjëherë (pa ndonjë vonesë të qëllimshme), dhe ato që
prodhojnë mbrojtje janë pa ndryshim omni-polar(1).
Ndërprerësi kryesor i qarkut për të gjithë, sikurse çdo ndërprerës qarku i përdorur
për ndërrim (nga një burim në tjetrin) duhet të jenë njësi omni-polare.
Ndërprerja emergjente – ndalja emergjente

Një ndalje emergjente supozohet të bëjë ndërprerjen e menjëhershme të energjisë
në një qark, i cili është, ose mund të bëhet i rrezikshëm si shok elektrik apo zjarr).
Një ndërprerje emergjente supozohet të ndalë lëvizjen që është e rrezikshme.
Në të dyja rastet:
b Pajisja kontrolluese e emergjencave ose ato që kryejnë atë funksion (të vendosura
aty ose nga larg) me formë sikurse koka e kërpudhave të kuqe, butoni për ndërprerje
emergjente duhet të jetë i dallueshëm dhe lehtë i arritshëm nga çdo pozitë ku mund
të ketë rrezik.
b Një veprim i vetëm duhet të bëjë ndaljen e të gjithë përcjellësve (2) (3)
b Një "thyej xhamin" pajisje emergjente që inicon ndërprerjen autorizohet, por në
rastet e rifillimit me furnizim me energji, mund të bëhet vetëm me çelësin që mbahet
nga një person i autorizuar.
Duhet përmendur se në raste të veçanta, një sistem emergjent i frenimit, mund
të kërkojë që pajisjet ndihmëse të sistemit frenues në qark të ruhen deri te ndalja
përfundimtare e makinerisë.
Fikja për punët e mirëmbajtjes mekanike

Ky operacion siguron ndaljen e makinës dhe pamundësinë që të rindizet pa dashje,
përderisa punët për mirëmbajtje mekanike po bëhen në makinerinë e dhënë.
Fikja zakonisht bëhet në ndërprerësin funksional të pajisjes, me anë të një mbyllësi
të përshtatshëm dhe me një njoftim paralajmërues në mekanizmin e ndërprerësit.
(1) Një ndërprerje në çdo faze dhe (ku është e nevojshme)

një ndërprerje në pjesën neutrale.
(2)Marrë parasysh motorët e ngecur.
(3) Në një skemë TN, përcjellësi PEN nuk duhet
hapur kurrë, pasi funksionon edhe si tel i
tokëzimit,njësoj si përcjellësi neutral.
2 Mekanizmi ndërprerës
2.1 Pajisjet ndërprerëse elementare

Ndarësi (apo izolatori) (shih Fig. H5)
Ky ndërprerës është një pajisje manualisht i operueshëm, që mund të mbyllet,
është pajisje me dy pozicionimet (hapur/mbyllur) që jep izolim të sigurtë të qarkut
kur është në pozicion të hapur. Karakteristikat e tij janë të përcaktuara në IEC
60947-3. Ndarësi nuk është i dizenjuar të ndalë rrymën(1) dhe nuk ka vlera të
matura për këto funksione në standarde. Sidoqoftë, ata duhet të jenë të aftë të
përballojnë kalimin e rrymës në qarqe të shkurtra dhe caktohet një kohë e shkurtër
për të vlerësuar kapacitetin e përballimit, zakonisht për 1 sekondë, përveç nëse ka
ndonjë marrëveshje tjetër ndërmjet përdoruesit dhe prodhuesit. Ky kapacitet është
normalisht më shumë se i përshtatshëm për periudha të gjata të rrymës së tepërt,
sikurse ajo kur ndizet motori. Rezistenca mekanike standarde, mbitensioni, dhe
testimet e rrjedhjes së rrymës duhet të jenë të kënaqshme.
Ndërprerësi për ndarjen e ngarkesës (shih Fig. H6)

Ky kontroll i ndërprerësit zakonisht bëhet manualisht (por ndonjëherë bëhet me fikje
elektrike për lehtësim të operatorit) dhe është pajisje jo-automatike me dy pozicionet
(hapur/mbyllur).
Përdoret për të mbyllur dhe hapur qarqet e ngarkuara nën kushtet e qarqeve jo-
defektoze. Ai nuk ka si pasojë sigurimin e ndonjë mbrojtjeje për kontrollin e qarkut.
Standardi IEC 60947-3 definon:
b Frekuenca e operimit për ndërprerës (maksimumi 600 cikle hapur/mbyllur për orë)
b Rezistencë mekanike dhe elektrike (zakonisht më pak se ajo e përcjellësit)
b Klasifikimi i krijimit dhe ndërprerjes së rrymës në situata normale dhe të rralla, H5
kur të mbyllet një qark për të furnizuar me energji një qark, gjithmonë ekziston
mundësia që një lidhje të shkurtër të ekziston në qark. Për këtë arsye ndërprerësit
të ngarkesave i caktohet një vlerë e gabimeve të rrymës p.sh. mbyllja e suksesshme
kundër forcave elektrodinamike të qarkut të shkurtër. Këta ndërprerës shpesh njihen
si ndërprerës “që bëjnë gabime”. Pajisjet mbrojtëse ndaj rrymës janë të mbështetura
në gabimet në lidhjet e shkurtra.
Fig. H5 : Simboli për ndarësit (ose izolator) Kategoria AC-23 përfshin ndërprerjen e herë pas hershme të motorëve individualë.
Ndërprerja e kondensatorëve ose llambave me fije volframi duhet të jetë subjekt i
marrëveshjes mes prodhuesit dhe përdoruesit.
Kategoritë e përdorimit të referuara në Figurën H7 nuk aplikohen te pajisjet që
zakonisht përdoren për nisjen, shpejtimin apo ndalimin e motorëve individualë.
Shembull
Një ndërprerësi i ngarkuar me 100A i kategorisë AC-23 (ngarkesë induktive) duhet të
jetë në gjendje të:
b Të ekzekutojë rrymën prej 10 In (= 1,000 A) në faktor fuqie prej 0.35 materiali izolues
b Të ndalë rrymën prej 8 In (= 800 A) me faktor fuqie prej 0.45 materiali izolues
b Të përballojë rrymën për kohë të shkurtër kur qarku është i mbyllur.
Fig. H6 : Simboli për ndërprerësit e ngarkesës
Kategoritë e përdorimit Aplikacionet tipike Cos ϕ Bërja e Ndërprerja e

Operacionet e Operacionet rrymës x In rrymës x In
shpeshta jo të shpeshta
AC-20A AC-20B Lidhja dhe shkëputja - - -
në kushtet pa ngarkesë
AC-21A AC-21B Ndërprerja e ngarkesave rezistente 0.95 1.5 1.5
përfshirë mbingarkesat mesatare
AC-22A AC-22B Ndërprerja e ngarkesave të 0.65 3 3
përziera, rezistente dhe induktive
përfshirë mbingarkesat mesatare
AC-23A AC-23B Ndërprerja e ngarkesave të motorit 0.45 for I y 100 A 10 8

apo ngarkesave tjera induktive 0.35 for I > 100 A
Fig. H7 : Kategoritë e përdorimit të ndërprerësve TUAC sipas IEC 60947-3
(1) d.m.th. një ndarës i TU në thelb është një sistem jo aktiv

i pajisjes ndërprerëse që operohet pa tension në asnjërën
anë të tij, pjesërisht kur mbyllet, për shkak të ndonjë qarku
të shkurtër të pahetuar në anën e poshtme. Bashkimi me një
ndërprerës të kundërt përdoret shpesh.
Relet impulsive (shih Fig. H8)

Kjo pajisje në masë të madhe përdoret në kontrollimin e qarqeve të ndriçimit ku rënia
e sustës (në pozicion kontrolli nga larg) do të hapë një ndërprerës tashmë të mbyllur
ose do të mbyllë në një qark të hapur në një rend dyqarkor.
Aplikime tipike janë:
b Ndërprerësit e dyanshëm në shkallët e ndërtesave të mëdha
b Skema për ndriçimin e fazës
b Ndriçimi i fabrikave, etj.
Fig. H8 : Simboli për ndërprerësin e dyanshëm nga larg Pajisjet ndihmëse janë gati për të mundësuar:
b Tregimin e gjendjes nga larg në çdo moment
b Funksionet për vonesën e kohës
b Karakteristikat për mirëmbajtjen e lidhjeve
Kontaktorët (Kyçësit) (shih Fig. H9)

Kontaktori është një pajisje ndërprerëse operuese me federë, i cili zakonisht mbahet
mbyllur nga rryma nëpër federët e mbyllur (edhe pse lloje të ndryshme mekanike
përdoren për gjëra të ndryshme). Kontaktorët janë të dizenjuar që të kujdesen për një
Qarku i Qarku i numër të madh të cikleve mbyll/hap, e që zakonisht kontrollohen nga larg me sustën
kontrollit rrymës shtytëse fik / ndiz.
Numri i lartë i cikleve operative përsëritëse është i standardizuar në tabelën VIII të
Fig. H9 : Simbol për kontaktorët IEC 60947-4-1 nga:
b Zgjatja e operimit:8 orë; pandërprerë; me ndërprerje; kalimtare në 3, 10, 30,
60 dhe 90 minuta
b Kategoritë e përdorimit: p.sh. një kontaktor i kategorisë AC3 mund të përdoret për
H6 fillimin dhe ndalimin e një ashensori të minierës
b Ciklet fillo-mbaro (1 deri 1,200 cikle për orë)
b Rezistencë mekanike (numri i manovrave pa ngarkesa elektrike)
b Rezistencë elektrike (numri i manovrave me ngarkesa elektrike)
b Një klasifikim i performancës së krijimit dhe ndaljes së rrymës sipas kategorisë së
përdorimit
Shembull:
Kontaktori 150 A i kategorisë AC3 duhet të këtë një kapacitet të ndaljes së rrymës
prej minimum 8 In (= 1,200 A) dhe një klasifikim të bërjes së rrymës minimal prej 10
In (= 1,500 A) në faktor fuqie prej 0.35 materiali izolues
Shkyçësit(1)
Kontaktorët e pajisur me përforcues të llojit termal për mbrojtje kundër mbingarkesave
njihen sikurse “shkyçës”. Shkyçësit përdoren shumë për kontrollin nga larg me
sustë shtytëse të qarqeve ndriçuese,etj, dhe gjithashtu mund të konsiderohen si një
element thelbësor në një kontrollues motori, siç është përmendur në nën-kapitullin
2.2, “elementet e kombinuara të ndërprerësit”.
Shkyçësit nuk janë të njëjtë si ndërprerësit e qarkut, pasi kapaciteti i qarkut të
shkurtër të rrymës është i limituar në 8 ose 10 In. Rrjedhimisht, për mbrojtje nga
lidhja e shkurtër, është e nevojshme të përfshihet ose ndonjë përcjellës, ose ndonjë
ndërprerës qarku në seri, dhe kah të kundërt, të kontakteve të shkyçësit.
Dy klasat e bobinave të përcjellësve të TU që
janë shumë të përdorura:
Siguresat (shih Fig. H10)
b Për instalimet e brendshme dhe të ngjashme Shkronja e pare tregon shtrirjen e ndërprerjes
b “g” lidhja e siguresave (shtrirje e plotë e kapacitetit ndërprerës në lidhjen e
të tipit gG
siguresave)
b Për instalimet industrial të tipit gG, gM ose aM b “a” lidhja e siguresave (shtrirje e pjesshme e kapacitetit ndërprerës në lidhjen e
siguresave)
Shkronja e dytë tregon kategorinë e përdorimit; kjo shkronjë përcakton saktë
karakteristikat e rrymës me kohë, kohërat tradicionale dhe rrymën, portat.
Për shembull
b “gG” tregon lidhjen e siguresave me shtrirje të plotë të kapacitetit ndërprerës për
aplikime të përgjithshme
b “gM” tregon lidhjen e siguresave me shtrirje të plotë të kapacitetit ndërprerës për
mbrojtjen e qarqeve të motorit
b “aM” tregon lidhjen e siguresave me shtrirje të pjesshme të kapacitetit ndërprerës
për mbrojtjen e qarqeve të motorit
Siguresat janë me dhe pa treguesit mekanikë të mbingarkesës së siguresës.
Siguresat ndërpresin një qark me shkrirjen e kontrolluar të elementit të siguresës
kur një rrjedhje e rrymës tejkalon një vlerë të dhënë për një periudhë përkatëse
kohore; lidhja rrymë / kohë që shfaqet në formën e një lakoreje për çdo lloj sigurese.
Standardet përcaktojnë dy lloje siguresash:
b Ato të menduara për instalime të zakonshme, të prodhuara në formë të një bobine
për rrymë deri në 100 A dhe lloj të dizajnit gG në IEC 60269-1 dhe 3
(1) Ky term nuk është i përcaktuar në publikimet e IEC, por
b Ato për përdorim industrial, me lloje të bobinës të dizajnit gG (përdorim i
është mjaft i përdorur në disa vende. përgjithshëm); dhe gM dhe aM (për qarqe motori) në IEC 60269-1 dhe 2.
Dallimet kryesore ndërmjet siguresave shtëpiake dhe industriale janë tensioni

i brendshëm dhe nivelet e rrymës (që kërkojnë dimensione fizike shumë më të
mëdha) dhe aftësitë e ndërprerjes së gabimeve të rrymës. Lloji gG i lidhjes së
siguresave shpesh përdoren për mbrojtjen e qarqeve të motorit, që mundësohet kur
karakteristikat e tyre mund ta përballojnë rrymën në ndezjen e motorit pa ndonjë
dëmtim.
Një zhvillim më i fundit është marrë nga IEC i llojit të siguresave gM për mbrojtje
Fig. H10 : Simboli për siguresat
të motorit, e dizenjuar që ta mbrojnë nisjen e motorit, dhe kushtet e qarqeve të
shkurtra. Ky lloj i siguresave është më i popullarizuar në disa vende, por në ditët e
sotme siguresat aM të kombinuara me një përforcues termal të mbingarkesës janë
shumë të përhapura.
Një lidhje e siguresave gM ,që ka klasifikim të dyfishtë karakterizohet nga dy vlera të
rrymës. Vlera e parë In tregon të dyja, rrymën e vlerësuar të lidhjes së siguresës dhe
rrymën e vlerësuar të mbajtësit të siguresave; vlera e dytë Ich tregon karakteristikat
kohore të rrymës së lidhjes së siguresave, siç është përcaktuar te portat në tabelat
II, III dhe VI të IEC 60269-1.
Këto dy vlerësime janë të ndara nga një shkronjë që i përcakton kërkesat.
Për shembull:Në M Ich tregon një siguresë që është e përcaktuar të përdoret
për mbrojtjen e qarqeve të motorit duke pasur karakteristikën G. Vlera e parë In
korrespondon me rrymën e vazhdueshme maksimale për të gjithë siguresën, dhe
vlera e dytë Ich korrespondon me karakteristikën G për lidhjen e siguresës. Për
detaje tjera shih shënimin në fund të pikës 2.1.
Një lidhje e siguresës aM karakterizohet nga një vlerë e rrymës In dhe karakteristika
kohore të rrymës siç shihet në figurën H14 në faqen tjetër.
E rëndësishme: Disa standarde kombëtare përdorin siguresat e llojit gI (industriale), H7
Siguresat gM kërkojnë një përforcues të veçantë të ngjashme në të gjitha elementet thelbësorë me siguresat gG.
mbingarkese, siç është përshkruar në shënimin Megjithatë, lloji i siguresave gl kurrë nuk duhet përdorur në instalimet shtëpiake dhe
në fund të pikës 2.1. të ngjashme.
Zonat e siguresave - rrymat konvencionale

Kushtet e ngjitjes (shkrirjes) së një sigurese janë të përcaktuara nga standardet,
sipas klasit të tyre.
Klasi gG i siguresave
Këto siguresa mundësojnë mbrojtje nga mbingarkesat dhe qarqet e shkurtra.
Rrjedhjet e rrymës konvencionale deri tek ngjitja apo mosngjitja e siguresave janë të
standardizuara, siç shihet në Figurën H12 dhe në Figurën H13.
b Rrjedhja e rrymës konvencionale jo-ngjitëse Inf është vlera e rrymës të cilën
elementet e siguresës mund ta bartin për kohë të caktuar, pa e lënë të shkrihet.
Shembull: Një siguresë 32 A që përçon rrymë prej 1.25 In (p.sh. 40 A) nuk duhet të
shkrihet në më pak se një orë (tabela H13)
b Rrjedhja e rrymës konvencionale ngjitëse If (=I2 në Fig. H12) është vlera e rrymës
e cila do ta shkaktojë shkrirjen e elementeve të siguresës para kohës së caktuar.
Shembull: Një siguresë 32 A që përçon rrymë prej 1.6 In (p.sh. 52.1 A) duhet të
shkrihet në një orë apo më pak.
Testimet standarde IEC 60269-1 kërkojnë që karakteristikat e siguresës operuese
të jenë ndërmjet dy lakoreve (kurbave) kufizuese (të shfaqura në Figurën H12) për
siguresën e veçantë që është duke u testuar. Kjo nënkupton që dy siguresat të cilat
përmbushin testimin mund të kenë kohë të ndryshme operimi gjatë niveleve të ulëta
të mbingarkesës.
Harku
1 orë minimal Rryma e matur(1) Rrjedhja e rrymës Humbja e rrymës Koha
i kurbës
In (A) konvencionale konvencionale konvencionale
kohore
jo-shkrirëse Inf I2 (h)
In y 4 A 1.5 In 2.1 In 1
Kurba 4 < In < 16 A 1.5 In 1.9 In 1

e humbjes 16 < In y 63 A 1.25 In 1.6 In 1
së
63 < In y 160 A 1.25 In 1.6 In 2
siguresës
160 < In y 400 A 1.25 In 1.6 In 3
I
I nf I 2 400 < In 1.25 In 1.6 In 4
Fig. H12 : Zonat e shkrirjes dhe jo-shkrirjes për siguresat Fig. H13 : Zonat e shkrirjes dhe jo-shkrirjes për siguresat e klasit TU, llojet gG dhe gM
Gg dhe gM (IEC 60269-1 dhe 60269-2-1)
(1) Ich për siguresat gM

b Të dy shembujt e dhënë më sipër për një siguresë 32 A, së bashku me shënimet

e mëparshme për kërkesat e testimeve standarde shpjegojnë se pse këto siguresa
kanë një performance të dobët në serinë e ulët të mbingarkesave.
b Megjithatë është e nevojshme të instalohet një kabllo përcjellëse e rrymës më
e madhe nga sa kërkohet për një qark, në mënyrë që të shmangen pasojat e
mbingarkesave për kohë më të gjatë (60% mbingarkesë deri në një orë kohë, në
rastin më të keq)
Nga mënyra e krahasimit, një ndërprerës qarku i vlerësimit të ngjashëm të rrymës:
b I cili i kalon 1.05 In nuk duhet të pengohet në më pak se një orë, dhe;
b Kur e kalon 1.25 In duhet të pengohet në një orë, apo më pak (25% mbingarkesë
për deri në një orë, në rastin më të keq)
Siguresat e klasit aM mbrojnë vetëm nga
rrjedhjet e rrymës në lidhjet e shkurtra, dhe Siguresat e klasit aM (të motorit)
duhet gjithmonë të lidhen me një pajisje tjetër e Këto siguresa përballojnë mbrojtjen nga rrjedhjet e rrymës vetëm në lidhje të shkurtër
cila mbron nga mbingarkesa dhe duhet detyrimisht të lidhen me një tjetër ndërprerës (siç janë shkyçësit apo
ndërprerësit e qarkut ) në mënyrë që të sigurojnë mbrojtje nga mbingarkesa < 4
In. Duke qenë se siguresat aM nuk kanë për detyrë të mbrojnë nga vlerat e ulëta
të rrjedhjes së ngarkesave së rrymës, nuk ka nivele të rregulluara të shkrirjes dhe
jo-shkrirjes. Trajektoret karakteristike për testimin e këtyre siguresave janë dhënë
për vlerat e gabimeve në rrjedhjen e rrymës që kalojnë përafërsisht 4 In (shih Fig.
H14), dhe siguresat e testuara sipas IEC 60269 duhet të japin trajektoret operuese që
kalojnë përbrenda zonave të hijezuara.
Rrjedhjet e rrymës së matur në ndërprerësin gjatë lidhjes së

H8 shkurtër
Një karakteristikë moderne e bobinave të siguresave është se, për shkak të
shpejtësisë së shkrirjes në rast të rrjedhjes së madhe të rrymës në lidhjet të shkurtër
A (1), ndërprerja e rrjedhjes fillon para përhapjes së vlerës së parë më të madhe,
kështu që gabimi në rrjedhje kurrë nuk e arrin vlerën më të lartë kulmore
(shih Fig. H15).
t
Harku Këto kufizime të rrjedhjes së rrymës reduktojnë dukshëm tensionet termale dhe
minimal dinamike, që përndryshe do të ndodhnin, e në këtë mënyrë minimizojnë rrezikun dhe
i kurbës dëmet në vendin e defektit. Sidoqoftë, rrjedhja e rrymës në ndërprerësin gjatë lidhjes
kohore
së shkurtër bazohet në vlerën e rms të komponentit AC të defektit të mundshëm.
Kurba e
humbjes Mbani mend
së siguresës
Rrjedhja e rrymës në lidhje të shkurtër fillimisht përmban komponentë DC, magnitudë
dhe kohëzgjatje e cila varet nga raporti XL/R i lakut të defektit të rrymës.
Afër burimit (transformatorit TM / TU) lidhja Ipeak / Irms (e komponentit AC)
që menjëherë ndjekin çastin e gabimit, mund të jenë të larta deri në 2.5 (të
4I n xI standardizuara nga IEC, dhe të shfaqura në Figurën H16 në faqen tjetër).
Fig. H14 : Zonat e standardizuara të shkrirjes për llojin aM të Në nivele më të ulëta të shpërndarjes në një instalim, siç e pamë më herët, XL është
siguresave ( të gjitha vlerësimet e rrjedhjes) e vogël krahasuar me R, e kështu edhe me qarqet përfundimtare Ipeak / Irms kusht
që korrespondon me Figurën H15.
Efekti i kufizimit të pikës kulmore të rrjedhjes ndodh vetëm kur rms AC komponenti i
I
mundshëm i gabimit të rrjedhjes arrin një nivel të caktuar. Për shembull, në Figurën
H16 të grafikut, siguresa 100 A do të fillojë ta ndërpresë arritjen e kulmit të rrjedhjes
Gabimi i mundshëm nga
rrjedhjet kulmore së mundshme të rrymës (rms) prej 2 kA (a). I njëjti ndërprerës për kushtet prej 20 kA
vlera e rms të komponentit
rms ndërpret arritjen e kulmit të rrjedhjes së mundshme të rrymës deri në 10 kA (b).
AC të gabimit nga rrjedhja Pa një siguresë kufizuese të rrjedhjes, kulmi i rrjedhjes mund të arrijë deri në 50 kA (c)
Kulmi i rrjedhjes, në raste të veçanta. Siç u tha më herët, në nivele më të ulëta të shpërndarjes në një
limituar nga siguresa instalim, R mbizotëron XL në masë të madhe, dhe nivelet e gabimeve janë zakonisht
të vogla.
0.01 s t
Tf Ta 0.005 s Shënim: Në renditjen e siguresave gM
Ttc
Një siguresë e llojit gM është në thelb një siguresë gG, elementet shkrirëse të së cilës
korrespondojnë me vlerën e rrjedhjes së rrymës Ich (ch = karakteristikë) që mund të
jetë, për shembull, 63A. Kjo është vlera testuese e IEC, kështu që karakteristika e saj
0.02 s kohë/rrjedhje e rrymës është e njëjtë me atë të një sigurese 63 A gG.
Kjo vlerë (63 A) është përzgjedhur që t’i rezistojë rrymës së lartë gjatë ndezjes së
motorit, gjendjes së qëndrueshme të rrymës operuese (In) e cila mund të jetë në
Tf: Siguresa para shkrirje
Ta: Koha e lakimit vlerat 10-20 .
Ttc: Koha për përmirësimin e defekteve Kjo nënkupton se një cilindër më i vogël fizikisht i siguresës dhe pjesët metalike mund
të përdoren, pasi shpërndarja e nxehtësisë që kërkohet në kushte normale është e
Fig. H15 : Kufizimet e rrjedhjes nga një siguresë lidhur me shifra më të vogla.(10-20 A).Një siguresë standarde gM,e përshtatshme
për këtë situate do të ishte e dizenjuar 32M63 (i.e.In M Ic )
(1) Për rrjedhjet që e kalojnë një nivel të caktuar, që varen

në klasifikimin e siguresave, siç shihet në figurën H16.
2.2 Elementet e kombinuara të ndërprerësit

Piku i rrymës së Karakteristikat maksimale Në përgjithësi, njësitë e vetme të ndërprerësit nuk i përmbushin të gjitha kërkesat e
prishjes të pikut të rrymës tri funksioneve bazë: mbrojtje, kontroll dhe izolim.
së mundshme (kA) p.sh. 2.5 Irms (IEC)
Aty ku instalimi i ndërprerësit të qarkut nuk është i duhuri (sidomos ku raporti i
100
ndërprerjes është i lartë, në periudha të zgjatura) kombinimi i njësive të dizenjuara
50
(c) hyn në punë veçanërisht për këto. Kombinimet më të përdorura janë përshkruar më
poshtë.
160A
20 Vlerësimi
100A formal
Kombinimet ndërprerës dhe siguresë
10 (b) 50A i siguresave Dallohen dy raste:
(a) b Lloji në të cilin veprimet e një apo më shumë siguresave bën që ndërprerësi të
5 Lakorja e hapet. Kjo arrihet me përdorimin e siguresave me gjilpërë goditëse, dhe një sistem
karakteristikës ndërprerës për fikjen e sustës dhe mekanizëm me kunj (shih Fig. H17)
së pikëprerjes
2 së rrymës
b Lloji në të cilin një ndërprerës automatik është i lidhur me një mori siguresash në
mbyllje të zakonshme.
1 Në disa vende, dhe në IEC 60947-3, termat “ndërprerës sigurese”dhe “siguresë
1 2 5 10 20 50 100
Komponenti ACi rrymës së
ndërprerës” kanë kuptime të ndryshme:
prishjes i mundshëm(kA)rms v Një ndërprerës siguresash përmban një ndërprerës (zakonisht 2 ndërprerje për
pole) për në pjesën e lartë të bazës së rregulluar për tri siguresa, në të cilën bartësit
e siguresave janë të futura (shih Fig. H18)
Fig. H16 : Rryma e pikut e kufizuar kundrejt vlerave të v Një siguresë ndërprerëse përbëhet nga tre pjesë të ndërprerësit, secili prej
ardhshme të RMS të komponentit AC të rrymës së defektit për
të cilëve ka një ndërprerës të veçantë për faze.
siguresat TU.
Këto pjesë nuk vazhdojnë në të gjithë gjatësinë, por secila ka një hapësirë qendër, e
cila lidhet me bobinën e siguresës. Disa dizajne kanë vetëm një ndërprerje për fazë H9
siç shihet në Figurën H19.
Shtrirja e rrymës për këto pajisje është e kufizuar 100 A maksimumi në 400V 3-fazë,
përderisa përdorimi kryesor i tyre është në instalime shtëpiake dhe të ngjashme.
Për ta shmangur ngatërrimin mes grupit të parë ( p.sh. fikja automatike) dhe grupi
i dytë, termi “ndërprerës sigurese” duhet të cilësohet me mbiemrat “automatik” ose
“jo-automatik”.
Fig. H17 : Simboli për një ndërprerës me fikje automatike
Fig. H18 : Simboli për ndërprerës jo-automatik
Fig. H19 : Simboli për një ndërprerës sigurese jo-automatik
Siguresa – ndarësit + shkyçësit

Siguresa - ndërprerësi-ndarësit + shkyçësit
Siç thamë më herët, një shkyçës nuk siguron mbrojtje nga defektet e qarqeve të
shkurtra. Është e nevojshme që të shtohen siguresa (zakonisht të llojit aM) për ta
kryer këtë funksion. Kombinimi përdoret kryesisht për kontrollim të qarqeve të motorit,
ku ndarësit apo ndërprerësit i lejojnë operacionet si:
b Ndryshimin e lidhjes së siguresës (me qarkun e izoluar)
b Punën në qark në drejtim të rrymës së shkyçësit (rreziku i mbylljes nga larg i
Fig. H20 : Simboli për siguresën shkyçës + ndarës shkyçësit)
Ndarësi i siguresës duhet të jetë i kombinuar me në mënyrë që mos të ketë
manovrime të hapjes ose mbylljes të siguresës derisa shkyçësi të hapet(Figura
H20), pasi shkyçësi i siguresës nuk ka aftësi të ndërprerjes së ngarkesës.

Një ndarës siguresë-ndërprerës nuk kërkon kombinim (Figura H21).
Ndërprerësi duhet të jetë i klasit AC22 ose AC23 nëse qarku mbështet këtë
motor.
Ndërprerës qarku + kontaktor
Ndërprerës qarku + shkyçës
Këto kombinime përdoren në sistemet shpërndarëse të kontrolluara nga larg në të
cilat raporti i ndërprerjes është i lartë, apo për kontrollin dhe mbrojtjen e qarkut që
përkrah motorët.
Fig. H21 : Simboli për siguresën ndërprerës-shkyçës + ndarës

3 Zgjedhja e ndërprerësve
3.1 Përzgjedhja e mekanizmit ndërprerës

Software është duke u përdorur gjithnjë e më shumë në fushën e përzgjedhjes së
duhur të ndërprerësve. Çdo qark është konsideruar si një në kohë, dhe hartohet një
listë nga funksionet mbrojtëse të kërkuara dhe për përdorimin e instalimit, në mesin
e atyre të përmendura në Figurën H22 dhe përmbledhur në Figurën H1.
Një sërë kombinimesh të ndërprerësve janë studiuar dhe krahasuar me njëri-tjetrin
kundrejt kritereve përkatëse, më qëllim të arritjes së:
b Performancës së kënaqshme
b Kompatibilitetit ndërmjet elementeve të veçanta; nga rryma nominale In të vlerës
së nivelit të prishjes Icu
b Kompatibilitetit me ndërprerës në rrjedhën e kundërt ose duke marrë parasysh
kontributin e saj
b Kompatibilitetit me të gjitha rregullat dhe specifikimet në lidhje me performancën e
sigurtë dhe të besueshme të qarkut
Për të përcaktuar numrin e poleve për një element të ndërprerësit, i referohemi
kapitullit G, pjesa 7 Fig. G64. Ndërprerësi shumë funksionësh, fillimisht më të
kushtueshme, redukton kostot e instalimit dhe problemet e instalimit apo përdorimit.
Shpesh kemi hasur në ndërprerës të tillë që ofrojnë zgjidhjen më të mirë.
3.2 Aftësitë funksionale të mekanizmit ndërprerës

TU në formë tabele
H10 Pas studimeve të bëra të funksioneve bazë të ndërprerësve TU (pjesa 1, Fig H1)
dhe komponentëve të ndryshëm të ndërprerësve (pjesa 2), Fig H22 përmbledh
aftësitë e komponentëve të ndryshëm për të kryer funksionet themelore.
Izolimi Kontroller Mbrojtja elektrike

Stabiliment Funksional Ndërprerës Ndalimi Ndërprerësi për Mbingarkesat Lidhja Goditja
i emergjent emergjent mirëmbajtje e shkurtër elektrike
(mekanik) mekanike
Izolatori (ose b
ndarësi)(4)
Ndërprerës(5) b b b (1) b (1) (2) b
Pajisja e b b b (1) b (1) (2) b b
mbetjes
(RCCB)(5)
Ndërprerësi- b b b (1) b (1) (2) b
ndarësi
Kontaktor b b (1) b (1) (2) b b (3)
Ndërprerësi me b b (1) b
telekomandë
Siguresa b b b
Ndërprerësi b b (1) b (1) (2) b b b
i qarkut
Ndërprerësi i b b b (1) b (1) (2) b b b
qarkut-ndarësi(5)
Ndërprerësi i b b b (1) b (1) (2) b b b b
qarkut mbirrymor
dhe i mbetur
(RCBO)(5)
Pika e Origjina e çdo Të gjitha pikat Në përgjithësi Në pikat e Në pikat e Origjina e çdo Origjina e çdo Origjina e
instalimit qarku ku, për arsye në qarkun hyrës furnizimit të çdo furnizimit për qarku qarku qarqeve,
(parimi i operimi mund të në çdo central makine dhe/ ose çdo makinë ku sistemi i
përgjithshëm) jetë e nevojshme shpërndarës në makinën në tokëzimit është
për të ndalur fjalë i përshtatshëm

procesin TN-S, IT,TT
(1) Ku shkyçja e të gjitha pjesëve aktive është dhënë.

(2) Duhet të jetë e nevojshme për të mbajtur furnizimin në sistemin e frenimit.
(3) Nëse është e lidhur me një rele termike (kombinimi është zakonisht i referuar si një “ndarës”)
(4) Në disa vende një ndarës me kontakte të dukshme është i detyrueshëm në origjinën e një instalimi TU i furnizuar direkt nga një transformator TM/TU.
(5) të caktuara të stabilimentit janë të përshtatshme për funksionimin e izolimit (p.sh. RCCB-të sipas IEC 61008) pa u shënuar në mënyrë të qartë si të tilla.
Fig. H22 : Funksionet e përmbushura nga elemente të ndryshme të ndërprerësve

H - Ndërprerësit TU: funksionet dhe përzgjedhja
Ndërprerësi i qarkut/ndarësi i plotëson të gjitha Siç tregohet në Figurën H23 ndërprerësi i qarkut/ndarësit është i vetmi element i
ndërprerësit i aftë që në të njëjtën kohë të përmbushë të gjitha funksionet themelore
funksionet themelore të ndërprerësit, ndërsa,
të nevojshme në një instalim elektrik.
me anë të aksesorëve, ekzistojnë mundësi të
Për më tepër, mund, me anë të njësive ndihmëse, të ofrojë një larmi të gjerë të
tjera të shumta
funksioneve të tjera, për shembull: treguesi (on-off-shkyçja e prishjes): shkyçësi
nëntension: telekomandë… etj. këto karakteristika e bëjnë një ndërprerës të qarkut/
ndarësin njësinë themelore të ndërprerësit për çdo instalim elektrik.
Funksionet Kushtet e mundshme

Izolimi b
Kontrolli Funksionimi b
Ndërprerësit emergjent b (me mundësin e shkyçjes me
spirale për telekomandë)
Shkyçësit për mirëmbajtje b
mekanike
Mbrojtja Mbingarkesat b
Lidhja e shkurtër b
Prishja e instalimit b (me relet diferenciale rrymore)
Rëniet e tensionit b (me shkyçjen e rënieve të
tensionit me spirale)
Telekomanda b Shtimi ose përfshirja
Treguesit dhe matjet b (në përgjithësi opsionet me
pajisje shkyçëse elektronike)
H11
Fig. H23 : Funksionet e kryera nga një ndërprerës i qarkut/ ndarës
Ndërprerësit e qarkut industrial duhet të 4.1 Standardet dhe përshkrimi

përputhen me IEC 60947-1 dhe 60947-2 ose
standarde të tjera ekuivalente. Standardet
Ndërprerësit e qarkut të tipit të brendshëm Për instalimet industriale TU, standarded përkatëse IEC janë, do të jenë:
duhet të përputhen me standardin IEC 60898, b 60947-1: Rregullat e përgjithshme
ose një standard ekuivalent kombëtar. b 60947-2: Pjesa 2: Ndërprerësi i qarkut
b 60947-3: Pjesa 3: Ndërprerës, ndarësit, Ndarësit me ndërprerës dhe njësit
kombinuese të siguresave
b 60947-4: Pjesa 4: Kontraktorët dhe motorët startues
b 60947-5: Pjesa 5: Pajisjet kontrolluese të qarkut dhe elementet e ndërprerësit
b 60947-6: Pjesa 6: Pajisjet e ndërprerësve më shumë funksione
b 60947-7: Pjesa 7: Pajisjet ndihmëse
Terminalet e qarkut të fuqisë b 60947-8: Pjesa 8: Njësitë e kontrollit për të ndërtuar mbrojtjen termike (PTC) për
makinat elektrike rrotulluese.
Për instalimet e brendshme dhe të ngjashme, standardi i duhur është IEC 60898,
ose një standard ekuivalent kombëtar.
Kontaktet dhe ndarja
e anës-së zhytjes
Përshkrimi
Figura H24 Tregon në mënyrë skematike pjesët kryesore të një ndërprerësi të
qarkut TU dhe katër funksionet themelore te tij:
Treguesi mekanik b Komponentët e ndërprerësit të qarkut, përfshirë këtu kontaktet fikse dhe kontakte
i pagabueshëm lëvizëse si dhe dhomën e ndarësit të harkut elektrik
b Mekanizmin e kapjes që bëhet me hap nga pajisja shkyçëse mbi zbulimin e rrymës
Mekanizmi i kapjes jonormale
Ky mekanizëm është i lidhur edhe me dorezën për operim të ndërprerësit
b Një mekanizëm shkyçës që vë në veprim pajisjen:

v Ose: një pajisje termike-magnetike, në të cilin një rrip bimetal me operim termik
Mekanizmi shkyçës
dhe pajisja mbrojtëse
zbulon një mbingarkesë, ndërsa një pin elektromagnetik sulmues vepron në nivelet e
rrymës të arritura në kushte të lidhjes së shkurtër, ose
v Një rele elektronike operon nga transformatorët rrymorë, një nga të cilët është i
instaluar në çdo fazë
b Një hapësirë e ndarë në disa lloje të terminalit që përdoren aktualisht për
përcjellësit e qarkut kryesor me fuqi
Ndërprerësit e qarkut të brendshëm (shih Fig H25 faqen tjetër) në përputhje me IEC
Fig. H24 : Pjesët kryesore të ndërprerësit të qarkut
60898 dhe standardet kombëtare të ngjashme kryejnë funksione bazë të:
b Izolimit
b Mbrojtjen nga mbirrymat

Disa modele mund të përshtaten për të siguruar zbulimin e ndjeshëm (30mA) të

rrjedhës së rrymës në tokë me shkyçje CB, me shtimin e një blloku modular, ndërsa
modelet e tjera (RCBO-të në përputhje me IEC 61009 dhe CBR-të në përputhje me
IEC 60947-2 Aneksi B) kanë këtë veçori të rrymës së mbetjes të inkorporuar siç
tregohet në Fig H26 .
Përveç funksioneve të mësipërme karakteristika të tjera mund të jenë të lidhura me
ndërprerësin e qarkut themelor përmes moduleve shtesë siç tregohet në Figurën
H27, sidomos telekomanda dhe treguesi (on-off-fault).
2
3
4
5
Fig. H25 : Ndërprerësi i qarkut të tipit të brendshëm për O--OFF

O--OFF
sigurimin e mbrojtjes nga mbirrymat dhe veçoritë e izolimit të O-OFF
qarkut
H12
Fig. H27 : “Akti 9”sistemi i komponentëve modularë të ndërprerësit në TU
Rasti i ekzekutimit të ndërprerësit të qarkut përputhen me IEC 60947-2 janë në

dispozicion nga 100 deri 630A dhe ofrojnë një gamë të ngjashme të funksioneve
ndihmëse me ato të përshkruara më sipër ( shih Figurën H28).
Ndërprerësit e qarkut në ajër me vlera të mëdha të rrymës, në përputhje me IEC
60947-2, në përgjithësi janë përdorur në çelësin kryesor të bordit dhe sigurojnë
mbrojtje për rrymat nga 630 A deri 6300 A, në mënyrë tipike (shih Figurën H29).
Përveç funksioneve të mbrojtjes, njësia Micrologic ofron funksionet e përshtatura
të tilla si matja (përfshirë funksione të cilësisë së energjisë), diagnostifikimi,
komunikimi, kontrolli dhe monitorimi.
Fig. H26 : Ndërprerësit e qarkut të tipit të brendshëm si më
sipër (Fig H25) me mbrojtje nga goditja elektrike e inkorporuar
Fig. H28 : Shembull i një lloji të ndërprerësi të qarkut të tipit Fig. H29 : Shembull i ndërprerësit të qarkut në ajër. Masterpact ofron shumë karakteristika të
industrial Compact NSX i aftë për funksione të shumta ndihmëse kontrollit në njësinë shkyçëse të tij “Micrologic”

4 Ndërprerësi i qarkut
4.2 Karakteristikat themelore të një ndërprerësi

të qarkut
Karakteristikat themelore të një ndërprerësi të qarkut janë:
b Tensioni nominal Ue
b Rryma nominale In
b Niveli i rrymës shkyçëse në përputhje më vlerat për mbingarkesë (Ir(1) ose Irth(1))
dhe për mbrojtjen nga lidhja e shkurtër (Im)(1)
b Vlera e ndërprerjes së rrymës së lidhjes së shkurt (Icu për industri CBs; Icn për
tipin e brendshëm CBs).
Tensioni nominal i operimit (Ue)

Ky është tensioni në të cilin ndërprerësi i qarkut është projektuar për të vepruar, në
kushte normale (jo të çrregullta).
Vlerat e tjera të tensionit janë caktua edhe për ndërprerës të qarkut, që
korrespondon në kushtet e jonormale, siç është përmendur në nënpjesën 4.3.
Rryma nominale (In)

Kjo është vlera maksimale e rrymës që ndërprerësi i qarkut, i pajisur me një rele
shkyçëse të mbirrymës së caktuar, mund të kryejë për një kohë të pacaktuar në një
temperaturë të ambientit të caktuar nga prodhuesi, pa kaluar kufijtë e temperaturës
të specifikuara të pjesëve bartëse të rrymës.
Shembull
Një ndërprerës i qarkut me vlerë të rrymës In=125A për temperaturë të ambientit
prej 40 °C do të jetë i pajisur në mënyrë të përshtatshme me rele shkyçëse të H13
mbirrymave të caktuar (të vendosur në 125A). I njëjti ndërprerës i qarkut mund
të përdoret në vlera më të larta të temperaturës së ambientit, nëse në mënyrë të
përshtatshme "redukton vlerën e fuqisë". Kështu, ndërprerësi i qarkut në ambientin
me temperaturë prej 90 °C mund të bartë rrymë prej vetëm 117A në kohë të
pacaktuar, ose përsëri, vetëm 109A në 60 °C, përderisa është në përputhje me
limitin e temperaturës së specifikuar.
Duke reduktuar ndërprerësin e qarkut është arritur, pra, duke reduktuar vendosjen
e shkyçjes së rrymës së reles së mbingarkesave të tij, dhe duke shënuar CB
në përputhje me rrethanat. Përdorimi i një lloji elektronik të njësisë shkyçëse,
i projektuar për të duruar temperatura të larta, lejon ndërprerësin e qarkut (siç
përshkruhet reduktimi) të operojë në 60 °C (ose edhe në 70 °C) të ambientit.
Shënim: In për ndërprerësit e qarkut (në IEC 60947-2) është e barabartë me Iu për
ndërprerësit në përgjithësi,Iu për vlerat e pandërprera të rrymës.
Vlera e madhësisë së kornizës (formës)

Një ndërprerës i qarkut i cili mund të jetë i pajisur me njësi shkyçëse të mbirrymave
të vlerave të vendosura të nivelit të rrymës diferenciale, i është caktuar një vlerë e
cila korrespondon me njësinë shkyçëse më të lartë të vendosjes së nivelit të rrymës
që mund të jetë i pajisur.
Shembull
Një ndërprerës i qarkut Compact NSX630N mund të jetë i pajisur me 11 njësi
elektronike shkyçëse nga 150 A deri 630 A. Madhësia e ndërprerësit të qarkut është
630 A.
Rele me mbingarkesë duke vendosur rrymën shkyçëse (Irth
ose Ir)
Për dallim prej ndërprerësve të vogël të qarkut të cilët janë zëvendësuar shumë
lehtë, ndërprerësit e qarkut industrial janë të pajisur me pjesë të lëvizshme, pra,
Rryma nominale
e njësisë shkyçëse rele për shkyçje mbirrymore të shkëmbyeshme. Për më tepër, në mënyrë që të
0.4 I n In përshtatet një ndërprerës i qarkut për kërkesat e qarkut që ai kontrollon, dhe për të
Vlerat nominale shmangur nevojën për të instaluar kabllot me madhësi të madhe, në përgjithësi janë
rregulluese relet për shkyçje ato që përshtaten..
Vendosja e rrymës
Ndërprerësi i qarkut vlera Vendosja e rrymës Ir dhe Irth (dy emërtimet janë në përdorim të përbashkët) është
shkyçëse për mbingarkesa

nominale e madhësisë-kornizës
rryma mbi të cilën ndërprerësi i qarkut do të shkyçet. Ajo gjithashtu përfaqëson
Ir rrymën maksimale që ndërprerësi i qarkut mund të bartë pa shkyçje. Kjo vlerë mund
të jetë më e madhe se rryma maksimale e ngarkesës IB, por më e vogël se rryma
maksimale e lejuar në qark Iz (shih kapitullin G, nën -pjesa 1.3).
160 A 360 A 400 A 630 A Relet me shkyçje termike janë në përgjithësi të përshtatshme nga 0.7 deri 1.0 herë
In, por kur pajisjet elektronike përdoren për këtë funksion, vargu rregullues është më
Fig. H30 : Shembull të një ndërprerësi NSX630N i pajisur me
i madh; zakonisht 0.4 deri 1 here In.
një Micrologic 6.3 E njësi shkyçëse e përshtatshme për 0.9, që Shembull (shih Fig. H30)
jep Ir=360A Një ndërprerës i qarkut NSX630N i pajisur me një rele me shkyçje mbirrymore 400 A
Micrologic 6.3E, i vendosur në 0.9 do të ketë një shkyçje të rrymës së vendosur :
Ir = 400 x 0.9 = 360 A
(1) Vlerat që përcaktojnë nivelin e rrymës që i referohet
pajisjeve me shkyçje magnetike me operim termal dhe të Shënim: Per nderpreresit e qarkut te pajisur me rele te rregullueshme te shkycjes se
"menjëhershëm " për mbrotje nga mbi-ngarkesa dhe lidhja e mbirrymes,
shkurtër. Ir = In. Shembull:për ndërprerësin e qarkut iC60N 20 A, Ir = In = 20 A.
Vendosja e reles për shkyçje të rrymës gjatë lidhjes së shkurt (Im)

Reletë shkyçëse të lidhjeve të shkurtra (të menjëhershme ose me vonesë kohore
të shkurtër) janë të destinuara për shkyçje të shpejtë të ndërprerjes së qarkut në
paraqitjen e vlerave të larta të rrymës së prishjes. Pragu i këtyre shkyçjeve Im është:
b Ose i caktuar nga standardet për tipin e brendshëm CBs, p.sh..IEC 60898, ose,
b I përcaktuar nga prodhuesi nga llojet industriale CB sipas standardeve të lidhura
kryesisht IEC 60947-2.
Për ndërprerësit e qarkut te fundit ekziston një shumëllojshmëri e gjerë e pajisjeve
shkyçëse të cilat lejojnë një përdorues që të përshtatë performancën e mbrojtjes
të ndërprerësit të qarkut të kërkesave të veçanta të një ngarkese (shih Fig. H31,
Fig. H32 dhe Fig. H33).
Lloji i Mbrojtja nga Mbrojtja nga lidhjet e shkurtra

relesë mbirrymat
mbrojtëse
Ndërprerësit Termik- Ir = In Vendosje e Vendosje standarde Vendosje e lartë e
e brendshëm magnetik ulët lloji B lloji C qarkut lloji D
IEC 60898 3 In y Im y 5 In 5 In y Im y 10 In 10 In y Im y 20 In(1)
Moduli industrial(2) Termik- Ir = In Vendosje e ulët Vendosje standarde Vendosje e lartë
Ndërprerësit magnetik fiks lloji B ose Z lloji C lloji D or K
e qarkut 3.2 In y fixed y 4.8 In 7 In y fixed y 10 In 10 In y fixed y 14 In
Industrial(2) Termik- Ir = In fiks Fiks: Im = 7 to 10 In
circuit-breakers magnetik I rregullueshëm: I rregullueshëm:
H14 IEC 60947-2 0.7 In y Ir y In - Vendosje e ulët : 2 to 5 In
- Vendosje standarde: 5 to 10 In
Elektronik Vonesë e gjatë Vonesë e shkurtër, i rregullueshëm
0.4 In y Ir y In 1.5 Ir y Im y 10 Ir
I menjehershëm (I) fiks
I = 12 to 15 In
(1) 50In në IEC60898, e cila është konsideruar të jetë jorealiste nga prodhuesit Evropian(SchneiderElectric=10deri14In).
(2) Për përdorim industrial, standardi IEC nuk specifikon vlera. Vlerat e mësipërme janë dhënë vetëm që janë në përdorim të përbashkët.
Fig. H31 : Vlerat e shkyçjes së rrymës të pajisjeve mbrojtëse nga mbingarkesat dhe lidhja e shkurtër për ndërprerësit e qarkut TU
t (s )
t (s )
I(A
Ir Im Ii Icu
Ir: Vendosja e relesë me rrymë shkyçëse për
mbingarkesa (termike ose me vonesë të gjatë)

Im: Vendosja e relesë me rrymë shkyçëse për lidhje
të shkurtër (termike ose me vonesë të shkurtë)
I(A
Ir Ii: Vendosja e relesë me rrymë shkyçëse për lidhje të
Im Icu
shkurtër të menjëhershme.
Icu: Kapaciteti hyrës.
Fig. H32 : Lakorja e performancës të skemës mbrojtëse të
ndërprerësit të qarkut termik-magnetik Fig. H33 : Lakorja e performancës të skemës mbrojtëse të ndërprerësit të qarkut elektronik

Veçoritë e izolimit
Një ndërprerës i qarkut është i përshtatshëm për izolimin e qarkut nëse plotëson
të gjitha kushtet e përshkruara për një ndarës (në tension nominal) në standardet
përkatëse (shih nën-pjesën 1.2). Në një rast të tillë është referuar si një ndërprerës i
qarkut-ndarës dhe shënohet në anën e përparme të tij
All Acti 9, Compact NSX dhe ndërprerësi Masterpact LV të vlerave Schneider
Electric në këtë kategori.
Performanca e ndërprerjes së rrymës gjatë Vlerat e kapacitetit të thyer gjatë lidhjes së shkurtër (Icu ose
lidhjes së shkurtër të një ndërprerësi të qarkut Icn)
TU është i lidhur (përafërsisht) me cos ϕ e Vlera e ndërprerjes së rrymës gjatë lidhjes së shkurtër të një CB është vlera më e
qarkut të rrymës së prishjes. Vlerat standarde lartë e rrymës që CB është i aftë për të ndërprerë pa u dëmtuar. Vlera e rrymës e
për këtë lidhje janë vendosur në disa standarde. përmendur në standarde është vlera rms e komponentit AC të rrymës së prishjes,
d.m.th komponenti kalimtar DC (i cili është gjithmonë i pranishëm në rastin më të keq
të mundshëm të lidhjes së shkurtër) supozohet të jetë zero për llogaritjen e vlerave
të standardizuara. Kjo vlerë nominale (Icu) për CB-të industrial dhe (Icn) për CB-të e
llojit të brendshëm jepet zakonisht në rms kA.
Icu (vlerat e fundit s.c. të kapacitetit të thyer) dhe Isc (vlerat shërbyese s.c. të
kapacitetit të thyer) janë përcaktuar në IEC 60947-2 së bashku me një vlerë tabelare
Ics me Icu për kategori të ndryshme të shfrytëzimit A (shkyçjet e menjëhershme) dhe
B (shkyçje me vonesë kohore) siç është diskutuar në nën-pjesën 4.3.
Testimet për të provuar vlerat e kapacitetit të thyer s.c. të CB-të janë dhënë nga
standardet, dhe përfshijnë:
b Sekuencat e operimit, të përbërë nga një varg i operimeve, d.m.th. mbyllje dhe
hapje në lidhje të shkurt H15
b Zhvendosja fazore e rrymës dhe tensionit. Kur rryma është në fazë me tensionin
e burimit (cos ϕ për qarkun = 1), ndërprerja e rrymës është më e lehtë sesa në çdo
faktor tjetër të fuqisë. Ndërprerja e rrymës në vlerat e ulëta të pandërprera të cos ϕ
është në mënyrë të konsiderueshme më e vështirë për t’u arritur, një qark me faktor
të fuqisë zero është (teorikisht) rasti më i rëndë.
Në praktikë të gjitha rrymat e prishjes gjatë lidhjes së shkurtër të sistemit të fuqisë
janë (pak a shumë) me faktor të fuqisë së mbetur, dhe standardet janë të bazuara
në vlerat që zakonisht konsiderohen të jenë të përfaqësuara nga shumica e fuqisë
në sisteme. Në përgjithësi, sa më i madh niveli i rrymës së prishjes (në tensionin
e dhënë), faktori i fuqisë më i ulët i qarkut të rrymës së prishjes, për shembull, në
afërsi të gjeneratorëve ose transformatorëve të mëdhenj.
Figure H34 më poshtë merret nga IEC 60947-2 dhe lidh vlerat e standardizuara të
cos ϕ për ndërprerësit industrial sipas Icu-së nominale të tyre.
b Pas një vonese kohore të hapur sekuenca mbyllur/hapur për testimin Icu të
kapaciteteve të një CB, testime të menjëhershme janë bërë për të siguruar:
v Aftësinë e përballimit dielektrik
v Performancën e shkyçjes (izolimit) dhe
v Funksionimin e duhur të mbrojtjes nga mbingarkesa nuk dëmtohen gjatë testimit.
Icu cos ϕ
6 kA < Icu y 10 kA 0.5
10 kA < Icu y 20 kA 0.3
20 kA < Icu y 50 kA 0.25
50 kA < Icu 0.2
Fig. H34 : Icu nominale për faktorë të fuqisë (cos ϕ) të qarkut të rrymës së prishjes (IEC 60947-
2)
Njohja me karakteristikat e mëposhtme të 4.3 Karakteristikat tjera të ndërprerësit të qarkut

ndërprerësve të qarkut TU shpesh është e Tensioni nominal i izolimit (Ui)
nevojshme kur bëjmë një zgjidhje Kjo është vlera e tensionit në të cilën testimet e tensionit në dielektrik (në përgjithësi
përfundimtare më të madhe se 2 Ui) dhe distancat e deformimit përmenden.
Vlera maksimale e tensionit nominal të operimit kurrë nuk duhet ta kalojë atë të
tensionit nominal të izolimit d.m.th. Ue y Ui.

Impulsi i tensionit nominal përballues (Uimp)

Kjo karakteristikë shpreh, pikun në kV (të një forme të caktuar dhe polaritet) vlera e
tensionit që pajisja është e aftë të përballojë pa dështim, nën kushtet e testimit.
Në përgjithësi, për ndërprerësit e qarkut industrial Uimp = 8 kV dhe për tipet e
brendshme Uimp = 6 kV.
t (s)
Kategoria (A ose B) dhe rryma nominale përballuese gjatë
lidhjes së shkurtë (Icw)
Siç është përmendur më parë (nën-pjesa 4.2) ka dy kategori të ndërprerësve
industrialë TU, A dhe B, sipas IEC 60947-2:
b Ato të kategorisë A, për të cilat nuk ka vonesë të qëllimshme në operim të pajisjes
shkyçës magnetike të qarkut të shkurtër, janë në përgjithësi ndërprerës elektrik të
qarkut të tipit MCB
b Ato të kategorisë B për të cilat, në mënyrë që të caktohen me ndërprerës të qarkut
të tjerë në baza kohore, është e mundur për shkyçje me vonesë kohore të CB, ku
niveli i rrymës së prishjes është më i ulët se vlera e rrymës përballuese gjatë lidhjes
së shkurt (Icw) të CB (shih Figurën H36). Kjo është në përgjithësi e aplikueshme
për ndërprerësit e mëdhenj të qarkut të tipit të hapur dhe tipet e caktuara të MCB.
Icw është rryma maksimale që kategoria B e CB mund ta përballojë, termike
I(A) dhe elektrodinamike, jo të qëndrueshme në dëmtim për një periudhë kohore të
Im
përcaktuar nga prodhuesi.
Fig. H35 : Ndërprerësi i qarkut i kategorisë A Vlera maksimale e kapacitetit (Icm)

Icm është vlera më e lartë e menjëhershme e rrymës që ndërprerësi i qarkut mund të
H16 krijojë tension në kushte të caktuara. Në sistemet AC kjo vlerë e menjëhershme e pikut
është vlera e Icu (d.m.th. për vlerë të rrymës së thyer) nga faktori K, e cila varet nga
t (s ) faktori i fuqisë (cos ϕ) të rrymës në qarkun e lidhjes së shkurt (si në Figurën H37).
Icu cos ϕ Icm = kIcu

6 kA < Icu y 10 kA 0.5 1.7 x Icu
10 kA < Icu y 20 kA 0.3 2 x Icu
20 kA < Icu y 50 kA 0.25 2.1 x Icu
50 kA y Icu 0.2 2.2 x Icu
Fig. H37 : Raporti ndërmjet vlerë së thyer të kapacitetit Icu dhe vlerës maksimale të kapacitetit
Icm në vlerat e faktorit të fuqisë të ndryshme të rrymës të lidhjes së shkurtër, të standardizuara
në IEC 60947-2
I(A )
Im I Icw Icu
Shembull: Ndërprerësi i qarkut Masterpact NW08H2 ka vlerën e thyerjes të
Fig. H36 : Ndërprerësi i qarkut të kategorisë B kapacitetit Icu prej 100 kA. Vlera e pikut e vlerës maksimale të kapacitetit Icm do të
jetë 100 x 2.2 = 220 kA.
Një instalim i projektuar saktë, një ndërprerës Vlera shërbyese e kapacitetit të thyer gjatë lidhjes së shkurtër
i qarkut nuk është i nevojshëm për të operuar (Ics)
në maksimumin e rrymës së thyer Icu. Për këtë Vlera e thyer e kapacitetit (Icu ose Icm) është maksimumi i rrymës së prishjes së
arsye karakteristika e re Ics është futur. ndërprerësit të qarkut që mund të ndërpresë me sukses pa u dëmtuar. Mundësia e
paraqitjes së rrymës së tillë është shumë e ulët, dhe në rrethana normale rrymat e
Ajo është e shprehur në IEC 60947-2 si
prishjes janë dukshëm më të vogla se vlera thyese e kapacitetit (Icu ) të CB. Nga
përqindje e Icu (25, 50, 75, 100%) ana tjetër, është e rëndësishme që rrymat e mëdha (me gjasë të ulët) të ndërpriten
nën kushte të mira, kështu që CB është menjëherë në dispozicion për rimbyllje, pasi
qarku i prishur është riparuar. Kjo është për arsye që një karakteristikë e re (Ics)
është krijuar, e shprehur si përqindje e Icu, d.m.th: 25, 50, 75, 100% për ndërprerësit
e qarkut industrial. Sekuencat standarde të testimit janë si më poshtë:
b O - CO - CO(1) (në Ics)

b Testimet e kryera pas këtij rendi kanë për qëllim për të verifikuar se CB është në
gjendje të mirë dhe në dispozicion për shërbim normal.
Për CB-të e brendshme, Ics = k Icn. Vlerat e faktorit k janë dhënë në IEC 60898
tabela XIV. Në Evropë kjo është praktikë industriale që të përdoret faktori prej 100%
në mënyrë që Ics = Icu.
(1) O përfaqëson një operim gjatë hapjes.

CO përfaqëson një operim gjatë mbylljes pas një operimi
gjatë mbylljes.
Shumë dizajne të ndërprerësve të qarkut LV Kufizimi i rrymës së prishjes

paraqesin aftësinë e kufizimit të rrymës së Kufizimi i rrymës së prishjes së kapacitetit të një CB ka të bëjë me aftësinë e
lidhjes së shkurtër, ku rryma reduktohet dhe tij, shumë ose pak efektive, në parandalimin e kalimit të rrymës maksimale të
pengohet prej vlerës së arritur të tij (përndryshe) mundshme të prishjes, duke lejuar vetëm një sasi të kufizuar të rrjedhjes së rrymës,
siç tregohet në Figurën H38.
maksimale të pikut (shih Fig. H38).Performanca
Performanca e kufizimit të rrymës është dhënë nga prodhuesi i CB në formën e
e kufizimit të rrymës të këtyre CB-ve është lakores (shih Fig. H39).
paraqitur në formën e grafikut, e treguar si në b Diagrami (a) tregon kufirin e vlerave të pikut të rrymës të paraqitur në varësi të
Figurën H39, diagrami (a) vlerën rms të komponentit AC të rrymës së mundshme të prishjes (“të mundshme”
referohet rryma e prishjes për rrymë të prishjes që do të rrjedhë nëse CB nuk ka
aftësi në kufizim të rrymës).
b Kufizimi i rrymës në masë të madhe redukton ndikimet termike (proporcional me
I2t), që është treguar me anë të lakores në diagramin (b) të Figurës H 39, përsëri në
varësi të vlerës së rms të komponentit AC të rrymës së mundshme të prishjes.
Ndërprerësi i qarkut TU për instalimet e brendshme dhe të ngjashme janë klasifikuar
në standarde të caktuara (sidomos standardi evropian EN 60 898). CB-të i përkasin
një klase (kufizimit të rrymës) kanë kufizim standard I2t me karakteristikat e
përcaktuara me anë të kësaj klase.
Në këto raste, prodhuesit zakonisht nuk japin lakoret e karakteristikave të
performancës.
a) b)
Piku Piku i rrymës
i rrymës së kuzuar
së kuzuar e (A2 x s) H17
m
(kA) ish
an
t
e
at
t ik ara
is u
er z
kt u
a ra të k 4,5.105
K -
jo
22
2.105
Komponenti AC
Komponenti AC i mundshëm (rms)
i mundshëm (rms)
150 kA 150 kA
Fig. H39 : Lakoret e performancës të tipit të ndërprerësit të qarkut TU kufizimi i rrymës
Përparësitë e kufizimit të rrymës

Kufizimi i rrymës redukton ndikimin termik dhe Përdorimi i kufizimit të rrymës të CB-së ofron përparësi të shumta:
elektrodinamik për të gjitha elementet e qarkut b Ruajtje më e mirë e rrjeteve të instalimit: kufizimi i rrymës të CB-së i zbut në masë
të madhe të gjitha efektet e dëmshme që lidhen me rrymat e lidhjes së shkurtër
nëpër të cilat kalon rryma, duke zgjatur jetën
b Redukton efektet termike: nxemja e përcjellësve (për këtë arsye edhe izolimi) është
e përdorimit të këtyre elementeve. Për më
reduktuar ndjeshëm, në mënyrë që të rritet përkatësisht jetëgjatësia e kabllove.
tepër, karakteristikat e kufizimit lejojnë teknikat
b Redukton efektet mekanike: Forcat për shkak të ndikimit elektromagnetik janë më
“kaskadë” që do të përdoren (shih 4.5) duke të ulëta, me më pak rrezik të deformimit dhe këputjes së mundshme, djegia e tepruar
reduktuar ndjeshëm kostot e projektimit dhe e kontakteve, etj.
instalimit. b Redukton efektet e interferencës elektromagnetike:
v Ndikim më të vogël të instrumenteve matëse dhe qarqeve të lidhura, sistemet e
telekomunikimit, etj.
Prandaj, këta ndërprerës të qarkut kontribuojnë drejt një përdorimi të përmirësuar të:
b Kabllove dhe telave
b Sistemeve e kabllove kryesore të parafabrikuara
b Ndërprerësit, duke reduktuar jetëgjatësinë e instalimit
I cc
Piku i rrymës
së prishjes i mundshëm Shembull
Në një sistem që ka një rrymë të mundshme të lidhjes së shkurtër prej150 kA
rms, një ndërprerës i qarkut Compact L kufizon pikun e rrymës më pak se 10 % të
llogaritura për vlerat e mundshme të pikut, dhe efektet termike në më pak se 1% të
Rryma e prishjes atyre të llogaritura. Kaskadimi i niveleve të ndryshme të shpërndarjes në një instalim,
e mundshme
Piku i rrymës kufizimi i drejtimit të rrymës të një CB, do të rezultojë në kursime të rëndësishme.
i kuzuar Teknika e kaskadimit e përshkruar në nën-pjesën 4.5 lejon, në fakt, lejon kursime
të konsiderueshme në stabilimente (performancë më të ulët të lejueshme në drejtim
Rryma e
kuzuar të rrymës të kufizuar në CB-të) rrethime, projektet e studiuara deri në 20% (në
t përgjithësi)
tc
Skemat e përcaktuara mbrojtëse dhe kaskadë janë në përputhje në vlerën e Compact
Fig. H38 : Rrymat e mundshme dhe aktuale NSX, deri te kapaciteti i plotë i thyerjes gjatë lidhjes së shkurtër të stabilimenteve.

Zgjedhja e një vargu të ndërprerësve të qarkut 4.4 Përzgjedhja e ndërprerësit të qarkut

është përcaktuar nga: karakteristikat elektrike
të instalimit, mjedisit, ngarkesave dhe nevoja Zgjedhja e ndërprerësit të qarkut
për kontrollin nga larg, së bashku me llojin e Zgjedhja e një CB është bërë në kushtet e:
sistemit të paraparë të telekomunikimeve. b Karakteristikave elektrike të instalimit për të cilat CB është destinuar
b Mjedisit të tij të mundshëm: temperaturës së ambientit, në një kabinë ose central
të mbyllur, kushtet klimatike, etj
b Rrymës së thyer gjatë lidhjes së shkurtër dhe bërja e kërkesave
b Specifikimet e operimit: shkyçjet e caktuara, kërkesat (ose jo) për kontroll nga larg
Temperatura Temperatura e ajrit Temperatura dhe treguesi dhe kontaktet e lidhura ndihmëse, mbështjelljet ndihmëse për shkyçje
e ambientit që rrethon e ambientit dhe lidhja
ndërprerësit
e qarkut b Rregulloret e instalimit: në veçanti mbrojtja e personave
b Karakteristikat e ngarkesës, të tilla si motorët, ndriçimi fluoreshent , transformatorët
TU/TU
Shënimet e mëposhtme kanë të bëjnë me zgjedhjen e ndërprerësit të qarkut TU për
përdorim në sistemet shpërndarëse.
Zgjedhja e rrymës nominale në kushtet e temperaturës së

CB tek Ndërprerësit e qarkut
ambientit
në ajër të instaluar në panel Rryma nominale e ndërprerësit të qarkut është përcaktuar për operim në
temperaturën e ambientit të dhënë, në përgjithësi:
Fig. H40 : Temperatura e ambientit b 30 °C për tipin e brendshëm të CB-ve
b 40 °C për tipin industrial të CB-ve
H18
Ndërprerësit e qarkut me njësitë e Performanca e këtyre CB-ve në temperaturë të ambientit të ndryshëm varet
kryesisht nga teknologjia prej njësive shkyçëse të tyre (shih Fig. H40).
pakompensuara shkyçëse termike kanë
një nivel të rrymës shkyçëse që varet nga Njësitë shkyçëse magnetike termike të pakompensuara
temperatura përreth.
Ndërprerësit e qarkut me elementet shkyçëse termike të pakompensuara kanë në
një nivel të rrymës shkyçëse që varet nga temperatura përreth. Nëse CB është
instaluar në një mbyllje ose në një vend të nxehtë (bojler, etj.) rryma e nevojshme
për shkyçje të CB-ve në mbingarkesë do të reduktohet ndjeshëm. Kur temperatura
në të cilën CB ndodhet tejkalon temperaturën e saj referente, ajo do të “reduktohet”.
Për këtë arsye prodhuesi i CB ofron tabelat që tregojnë faktorët për të aplikuar në
temperature të ndryshme nga temperatura referente e CB-ve. Kjo mund të vërehet
nga shembujt tipik të tabelave të tilla (shih Fig. H41) që një temperaturë më e ulët se
vlera referente prodhon një mbivlerë të CB. Për më shumë, tipet modulare të vogla
të CB-ve të montuara siç tregohet në mënyrë tipike në Figurën H27, janë montuar
zakonisht në një rast me mbyllje metalike të vogël. Në këtë rast, ngrohja reciproke,
kur kalojnë rrymat me ngarkesë nominale, në përgjithësi kërkon që të reduktohen
nga një faktor prej 0.8.
Shembull
Çfarë rrymë nominale (In) duhet të përzgjidhet për një iC60N?
b Mbrojtja e qarkut, rryma me ngarkesë maksimale e cila vlerësohet të jetë 34 A
b Instalimi anë-për-anë me CB tjera në një kuti të mbyllur shpërndarëse
b Në një temperaturë të ambientit prej 50 °C
Një ndërprerës i qarkut iC60N me rrymë nominale 40 A do të reduktohet për 35.6
A në ajër në 50 °C (shih Fig. H41).Për të lejuar ngrohjen e ndërsjelltë në hapësirë
të mbyllur, megjithatë, faktori 0.8 i përmendur më lartë duhet të jetë i përfshirë , në
mënyrë që 35.6 x 0.8 = 28.5 A, që nuk është i përshtatshëm për ngarkesë 34 A.
Prandaj do të përzgjidhet një ndërprerës i qarkut me 50 A, duke i dhënë një
(reduktim) rrymë nominale prej 44 x 0.8 = 35.2 A.
Njësitë shkyçëse magnetike termike të kompensuara

Këto njësi shkyçëse përfshijnë një shirit bimetal të kompensuar që lejon vendosjen e
rrymave shkyçëse të mbingarkesës (Ir ose Irth), që të rregullohen brenda vlerave të
caktuara, pavarësisht nga temperatura e ambientit.
Për shembull:
b në disa vende, sistemi TT është standard në sistemet shpërndarëse LV dhe
instalimet e brendshme (dhe të ngjashme) janë të mbrojtura në pozicionin e
shërbimit me anë të një ndërprerësi të qarkut të dhënë nga furnizimi. Ky CB, përveç
mbrojtjes së dhënë nga rreziku i kontaktit indirekt, do të shkyçë mbingarkesën në
këtë rast, nëse konsumatori tejkalon nivelin e rrymës së deklaruar në kontratën
e tij për furnizim me energji. Ndërprerësi i qarkut (y 60 A) kompensohet për një
temperaturë të vargut prej - 5 °C to + 40 °C.
b Ndërprerësit e qarkut në vlerat y 630 A janë zakonisht të pajisura me njësitë
shkyçëse të kompensuara për këtë varg (- 5 °C deri + 40 °C)
iC60a, iC60H: kurba C. iC60N: kurbat B and C (referencë temperatura 30 °C)

Vlera 20 °C 25 °C 30 °C 35 °C 40 °C 45 °C 50 °C 55 °C 60 °C
Nominale (A)
1 1.05 1.02 1.00 0.98 0.95 0.93 0.90 0.88 0.85
2 2.08 2.04 2.00 1.96 1.92 1.88 1.84 1.80 1.74
3 3.18 3.09 3.00 2.91 2.82 2.70 2.61 2.49 2.37
4 4.24 4.12 4.00 3.88 3.76 3.64 3.52 3.36 3.24
6 6.24 6.12 6.00 5.88 5.76 5.64 5.52 5.40 5.30
10 10.6 10.3 10.0 9.70 9.30 9.00 8.60 8.20 7.80
16 16.8 16.5 16.0 15.5 15.2 14.7 14.2 13.8 13.5
20 21.0 20.6 20.0 19.4 19.0 18.4 17.8 17.4 16.8
25 26.2 25.7 25.0 24.2 23.7 23.0 22.2 21.5 20.7
32 33.5 32.9 32.0 31.4 30.4 29.8 28.4 28.2 27.5
40 42.0 41.2 40.0 38.8 38.0 36.8 35.6 34.4 33.2
50 52.5 51.5 50.0 48.5 47.4 45.5 44.0 42.5 40.5
63 66.2 64.9 63.0 61.1 58.0 56.7 54.2 51.7 49.2
Compact NSX100-250 pajisja me njësit shkyçëse TM-D ose TM-G
Vlera Temperatura (°C)
Nominale (A) 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70
16 18.4 18.7 18 18 17 16.6 16 15.6 15.2 14.8 14.5 14 13.8
25 28.8 28 27.5 25 26.3 25.6 25 24.5 24 23.5 23 22 21
32 36.8 36 35.2 34.4 33.6 32.8 32 31.3 30.5 30 29.5 29 28.5
40 46 45 44 43 42 41 40 39 38 37 36 35 34
50 57.5 56 55 54 52.5 51 50 49 48 47 46 45 44
63 72 71 69 68 66 65 63 61.5 60 58 57 55 54 H19
80 92 90 88 86 84 82 80 78 76 74 72 70 68
100 115 113 110 108 105 103 100 97.5 95 92.5 90 87.5 85
125 144 141 138 134 131 128 125 122 119 116 113 109 106
160 184 180 176 172 168 164 160 156 152 148 144 140 136
200 230 225 220 215 210 205 200 195 190 185 180 175 170
250 288 281 277 269 263 256 250 244 238 231 225 219 213
Fig. H41 : Shembuj të tabelave për përcaktimin e faktorëve reduktues/ngritës të aplikuar për CB-
të me njësitë shkyçëse termike të pakompensuara, sipas temperaturës
Njësitë shkyçëse elektronike janë shumë Njësitë shkyçëse elektronike

të qëndrueshme në ndryshimin e nivelit të Një avantazh i rëndësishëm me njësitë shkyçëse elektronike është performanca e
temperaturës tyre në qëndrueshmërinë në ndryshimin e kushteve të temperaturës. Megjithatë,
stabilimentet shpesh ua imponojnë vetes kufizimet gjatë operimit në temperatura të
larta, kështu që prodhuesit në përgjithësi ofrojnë një tabelë operative në lidhje me
vlerat maksimale të niveleve të rrymës shkyçëse për temperaturë të ambientit
(shih Fig. H42).
Për më tepër, njësitë shkyçëse elektronike mund të ofrojnë informacione që mund
të përdoren për menaxhim më të mirë të shpërndarjes elektrike, duke përfshirë
efikasitetin dhe cilësinë e energjisë.
Masterpact NW20 verzioni 40°C 45°C 50°C 55°C 60°C

H1/H2/H3 I tërhequr me In (A) 2,000 2,000 2,000 1,980 1,890
prizë horizontale Rregullimi 1 1 1 0.99 0.95
maksimal Ir
L1 I tërhequr me In (A) 2,000 200 1,900 1,850 1,800
prizë në kub Rregullimi 1 1 0.95 0.93 0.90
maksimal Ir
Koef. I n (A)
1 2,000
Nw20 i tërhequr
me prizë horizontale
0.95 1,890
NW20L1 i tërhequr
me prizë në kub
0.90 1,800
θ°C
20 25 30 35 40 45 50 55 60
Fig. H42 : Reduktimi i ndërprerësit të qarkut Masterpact NW20 sipas temperaturës

Përzgjedhja e pragut të shkyçjes së menjëhershme ose me

vonesë kohore të shkurt
Figura H43 më poshtë përmbledh karakteristikat kryesore të njësive të
menjëhershme ose me vonesë të shkurtër kohore.
Lloji Njësitë shkyçëse Aplikimet

Vendosja e b Burimet e prodhimit të niveleve të
t
ulët lloji B ulëta të rrymës së lidhjës së shkurtër
(gjeneratorë rezervë)
b gjatësitë e mëdha të linjës ose kabllit
I
t Vendosja b Mbrojtja e qarqeve: rasti i përgjithshëm
standarte lloji C
I
Vendosja e lartë b Mbrojtja e qarqeve që kanë nivele të
t
lloji D ose K larta të rrymës në rastin fillestar (psh.
Motorët, transformatorët, ngarkesat
rezistive )
H20
I
t
12 In b Mbrojtja e transformatorëve në
lloji MA bashkëpunim me ndarësit (kontraktorët
me mbrojtje kundër mbingarkesave)
Fig. H43 : Njësitë e ndryshme shkyçëse, të menjëhershme apo me vonesë të shkurtër kohore
Instalimi i një ndërprerësi të qarkut kërkon që Përzgjedhja e një ndërprerësi të qarkut sipas kërkesave të
kapaciteti i tij i thyerjes së lidhjes së shkurtër kapaciteti të thyerjes së lidhjes së shkurtër
(ose ajo e CB së bashku me një pajisje të lidhur) Instalimi i një ndërprerësi të qarkut në një instalim TU duhet të përmbushë njërin nga
të jetë e barabartë ose e tejkalon rrymën e dy kushtet e mëposhtme:
llogaritur të mundshme të lidhjes së shkurtër në b Secili ka një rrymë me kapacitet të thyerjes së lidhjes së shkurtër Icu (ose Icn) e
cila është e barabartë ose e tejkalon rrymën e mundshme të llogaritur të lidhjes së
pikën e saj të instalimit
shkurtër për pikën e saj të instalimit, ose
b Nëse ky nuk është rasti, të jetë i lidhur më një tjetër pajisje e cila ndodhet në
rrjedhën e kundërt, dhe e cila ka kapacitet të kërkuar të thyerjes gjatë lidhjes së
shkurt.
Në rastin e dytë, karakteristikat e të dy pajisjeve duhet të koordinohen të tilla që
energjia e lejuar për të kaluar përmes pajisjes së sipërme nuk duhet të tejkalojë atë që
pajisja e poshtme dhe të gjitha kabllot e lidhura, telat dhe komponentët e tjerë mund të
përballojnë, pa u dëmtuar në ndonjë mënyrë. Kjo teknikë është fitimprurëse në:
b Lidhjet e siguresave dhe ndërprerësve të qarkut
b Lidhjet e ndërprerësve të qarkut me kufizim të rrymës dhe ndërprerësit e qarkut
standard. Teknika është e njohur si “kaskadim”(shih nën-pjesa 4.5 në këtë kapitull)
Ndërprerësi i qarkut në dalje të transformatorit
të vogël duhet të ketë një kapacitet të lidhjes së Përzgjedhja e ndërprerësve të qarkut kryesor
shkurtër të mjaftueshme për rrymën e prishjes, Transformatori i vetëm

e cila është më e madhe se ajo e cila kalon në Nëse transformatori ndodhet në nënstacionin e konsumatorëve, standardet e
çdo ndërprerës të qarkut TU të transformatorit caktuara kombëtare kërkojnë një ndërprerës të qarkut TU në të cilën kontaktet e
tjetër. hapura janë qartësisht të dukshme të tilla si ndërprerësi i qarkut Compact NSX.
Shembull (shih Fig. H44 në faqen tjetër)
Çfarë lloji i ndërprerësit të qarkut është i përshtatshëm për ndërprerësin e qarkut
kryesor të një instalimi të furnizuar përmes një 250 kVA TM/TU (400V) transformator
3-fazor në nënstacionin e konsumatorit?
In e transformatorit = 360 A
Isc (3-fazore) = 8.9 kA
Një Compact NSX400N me një njësi shkyçëse të përshtatshme me vlera prej160 A -
400 A dhe një kapacitet i thyer gjatë lidhjes së shkurtër (Icu) prej 50 kA duhet të jetë
një zgjidhje e përshtatshme për këtë funksion.

Disa transformatorë ne lidhje paralele (shih Fig. H45)

b Ndërprerësit e qarkut CBP në dalje nga centrali shpërndarës LV duhet që secili të
jetë në gjendje të ndërpresë rrymën totale të prishjes prej të gjithë transformatorëve
të lidhur në zbarra, d.m.th: Isc1 + Isc2 + Isc3
b Ndërprerësit e qarkut CBM, secili kontrollon daljen e një transformatori, duhet
të jenë në gjendje të shpërndajnë rrymën maksimale gjatë lidhjes së shkurtër të
(për shembull) Isc2 + Isc3 vetëm, për një lidhje të shkurtët të vendosur në anën e
sipërme të CBM1.
Nga këto konsiderata do të shihet se ndërprerësi i qarkut të transformatorit të vogël
do ti nënshtrohet nivelit më të lartë të rrymës së prishjes në këto rrethana, ndërsa në
ndërprerësin e qarkut të transformatorit më të madh do të kalojë rryma e lidhjes së
shkurt për nivel më të ulët.
b Vlerat e CBM-ve duhet të zgjidhen sipas vlerave të kVA të transformatorëve të
lidhur
Shënim: Kushtet themelore për funksionimin e suksesshëm të transformatorëve
3-fazorë paralelë mund të përmblidhen si më poshtë:
1. Ndryshimi fazor i tensioneve, primar dhe sekondar, duhet të jetë i njëjtë në të
gjitha njësitë që duhet të jenë paralel
2. Raportet e tensionit kur qarku është i hapur, primari dhe sekondari, duhet të jenë
të njëjta në të gjitha njësitë.
3. Impedanca e tensionit gjatë lidhjes së shkurt (Zsc%) duhet të jetë i njëjtë për të
gjitha njësitë.
Për shembull, një transformator 750 kVA me Zsc = 6% do të ndajë ngarkesën e
saktë me 1,000 kVA. Transformatori ka një Zsc prej 6%, d.m.th transformatori do të
ngarkohet automatikisht në proporcion me vlerat e tyre në kVA. Për transformatorët
që kanë një raport të vlerave në kVA tejkalojnë 2, operimi paralel nuk është i
250 kVA rekomanduar. H21
20 kV/400 V Figura H46 H46 tregon për rregullimin më të zakonshëm (2 ose 3 transformatorët
me vlera të barabartë kVA) të rrymave maksimale gjatë lidhjes së shkurtër deri
Compact te CB-të kryesore (CBM dhe CBP përkatësisht, në Figurën H45) që janë të
NSX400N nënshtruara. Ajo është e bazuar në hipotezat e mëposhtme:
b Lidhja e shkurtër 3-fazore në anën e transformatorit me fuqi 500 MVA
b Transformatorët standardë 20/0.4 kV me vlerat e njësive tipi-shpërndarës janë të
Fig. H44 : Shembull të transformatorit në një nënstacion të listuara
konsumatorit b Kabllot nga secili transformator deri te ndërprerësit e qarkut TU të tij përbëjnë
përcjellës me një bërthamë të vetme prej 5 metrave
b Mes çdo qarku hyrës të CBM dhe çdo qarku dalës të CBP është një linjë 1 metër.
b Stabilimentet janë të instaluara në një central të mbyllur të montuar në dysheme,
TM TM TM në një temperaturë të ambient ajri prej 30 °C
Tr1 Tr2 Tr3 Për më tepër, kjo tabelë tregon ndërprerësit e qarkut të përzgjedhur të prodhuesit
M-G të rekomanduar për ndërprerësit e qarkut kryesor në çdo rast.
TU TU TU Shembull (shih Fig. H47 faqen tjetër)
A1 A2 A3
CBM CBM CBM b Përzgjedhja e ndërprerësve të qarkut për detyrë CBM:
Për një transformator prej 800 kVA, In = 1.126 A;Icu (minimum) = 38 kA (nga
B1 B2 B3 Figura H46), CBM e treguar në tabelë është një Compact NS1250N (Icu = 50 kA)
b Përzgjedhja e ndërprerësve të qarkut për detyrën CBP:
CBP CBP
S.c e kapacitetit hyrës (Icu) të nevojshëm për këta ndërprerës të qarkut jepet në
Figurën H64 si 56 kA.
E
Një zgjidhje e rekomanduar për tri qarqet dalëse 1, 2 dhe 3 duhet të kenë kufizim
Fig. H45 : Transformatorët në paralel të rrymës të ndërprerësve të qarkut për llojet NSX400 L, NSX250 L dhe NSX100 L.
Vlera Icu në çdo rast = 150 kA.
Numri dhe vlerat nominale S.C minimale e Ndërprerësit kryesorë (CBM) S.C minimal me kapacitet Vlera nominale e rrymës
kVA të transformatorëve kapacitetit të thyer të me diskriminim total pa të thyer të CB-të të ndërprerësit kryesorë
20/0.4 kV CB-të kryesore (Icu) kA ndërprerësit e qarkut dalës (CBP) kryesore (Icu) kA (CPB) 250A
2 x 400 14 NW08N1/NS800N 27 NSX250F
3 x 400 28 NW08N1/NS800N 42 NSX250N
2 x 630 22 NW10N1/NS1000N 42 NSX250N
3 x 630 44 NW10N1/NS1000N 67 NSX250S

2 x 800 19 NW12N1/NS1250N 38 NSX250N
3 x 800 38 NW12N1/NS1250N 56 NSX250H
2 x 1,000 23 NW16N1/NS1600N 47 NSX250N
3 x 1,000 47 NW16N1/NS1600N 70 NSX250H
2 x 1,250 29 NW20N1/NS2000N 59 NSX250H
3 x 1,250 59 NW20N1/NS2000N 88 NSX250S
2 x 1,600 38 NW25N1/NS2500N 75 NSX250S
3 x 1,600 75 NW25N1/NS2500N 113 NSX250L
2 x 2,000 47 NW32N1/NS3200N 94 NSX250S
3 x 2,000 94 NW32N1/NS3200N 141 NSX250L
Fig. H46 : Vlerat maksimale të lidhjes së shkurtër që ndërpriten me anë të ndërprerësve të qarkut kryesor (CBM dhe CBP përkatësisht), për disa transformatorë në
paralel

Këta ndërprerës të qarkut ofrojnë avantazhet për:

v Caktimin absolut me ndërprerës të sipërm (CBM)
v Shfrytëzimi i teknikës “kaskadë”, me ruajtjen që lidhet me të gjithë komponentët
e rrymës.
Nivelet e rrymës së prishjes gjatë lidhjes së Zgjedhja e qarkut dalës të CB-ve dhe atyre përfundimtare të
shkurtër në çdo pikë të një instalimi mund të CB-ve
merren nga tabelat Përdorimi i tabelës G40
Nga kjo tabelë, vlera e rrymës së lidhjes së shkurtër 3-fazore mund të përcaktohet
shpejt për çdo pikë në instalim duke e ditur se:
b Vlera e rrymës së lidhjes së shkurtër në një pikë të rrjedhjes së sipërme që janë të
destinuara për CB-të në fjalë
b Gjatësia e c.s.a, si dhe përbërja e përcjellësve ndërmjet dy pikave
Vlera e ndërprerësit të qarkut për kapacitetin e thyer gjatë lidhjes së shkurtër
tejkalon vlerën tabelare që mund të përzgjidhet.
Llogaritja e detajuar e nivelit të rrymës gjatë lidhjes së shkurtër
Në mënyrë që të llogaritet më saktësisht rryma e lidhjes së shkurtër, sidomos
kur rryma kapacitive e thyer gjatë lidhjes së shkurtër të një CB është pak më pak
sesa rrjedh nga tabela, është e nevojshme për të përdorur metodën e treguar në
Kapitullin G në pikën 4.
Dy polet e ndërprerësit të qarkut (për fazë dhe neutro) me vetëm një pol
mbrojtës
Këta CB janë në përgjithësi me një pajisje mbrojtëse nga mbirrymat në vetëm një
pol fazë, dhe mund të përdoret në Skemat TT, TN-S dhe IT. Në një skemë IT, duhet
H22 të respektohen kushtet e mëposhtme:
b Kushti (B) në tabelën G67 për mbrojtjen e përcjellësit neutral nga mbirrymat në
rast të një prishje të dyfishtë
b Vlera e rrymës kapacitive e thyer gjatë lidhjes së shkurtër: Një CB me 2-pole
fazë-neutër duhet, nga konventa, të jetë në gjendje të thyer në një pole) në tension
fazë-fazë), rryma e prishjes së dyfishtë e barabartë me 15% të rrymës së lidhjes së
shkurtër në pikën e instalimit të saj, nëse rryma është y 10 kA; ose 25% të rrymës
së lidhjes së shkurtër 3-fazore nëse e kalon 10kA.
b Mbrojtja nga kontakti indirekt: kjo mbrojtje është dhënë në përputhje me rregullat
për Skemat IT.
Pamjaftueshmëria e vlerës së rrymës së thyer të lidhjes së shkurtër
Në sistemet e shpërndarjes në tension të ulët ndonjëherë ndodh, sidomos në rrjetet
e ngarkuara, që Isc e llogaritur të tejkalojë vlerën e Icu të CB-së në dispozicion për
3 Tr
800 kVA instalim, ose ndryshimet e sistemit të rrjedhes së kundërt rezultojnë në nivel më të
20 kV/400 V ulët të vlerës së CB që po tejkalohet.
b Zgjidhja 1:Kontrollon nëse janë apo jo të përshtatshme CB-të në rrjedhën e
kundërt të CB-ve të prekur nga lloji i kufizimit të rrymës, duke lejuar parimin e
CBM kaskadave (përshkruar në nën-pjesën 4.5) që të aplikohet.
b Zgjidhja 2: Instalimi i një larmie të CB-ve që kanë vlerë më të lartë. Kjo zgjidhje
është me interes ekonomik vetëm kur një ose dy CB janë të prekura.
CBP1 CBP2 CBP3 b Zgjidhja 3: Siguresat e lidhura me kufizim të rrymës (gG ose aM) me CB-të në
fjalë, në anën e kundërt. Kjo marrëveshje duhet, megjithatë, të respektojë rregullat e
mëposhtme :
400 A 100 A 200 A
v Vlera e siguresës duhet të jetë e përshtatshme
v Asnjë siguresë në përcjellësin neutral, përveç në disa instalime IT ku një prishje e
Fig. H47 : Transformatorët në paralel
dyfishtë prodhon një rrymë në neutër që tejkalon vlerën e thyer të lidhjes së shkurtër
të CB. Në këtë rast, defekti i siguresës të neutrit duhet të shkaktojë shkyçjen e CB
në të gjitha fazat.
Teknika e “kaskadave” përdor vetitë e 4.5 Koordinimi ndërmjet ndërprerësve të qarkut

kufizimit të rrymës të qarkut të thyer për të
lejuar instalimin e të gjitha stabilimenteve në
Kaskadimi ose mbrojtja e Back-up
drejtim të rrymës, kabllot dhe komponentët e Përkufizimi i teknikës së kaskadimit
tjerë të qarkut me performancë më të ulët të Duke kufizuar vlerën e pikut të rrymës së lidhjes së shkurtër që kalon nëpërmjet
kosiderueshme sesa do të jetë e nevojshme, saj, kufizimi i rrymës së CB lejon përdorimin, në të gjitha qarqet e mëposhtme të
duke thjeshtuar dhe reduktuar koston e vendndodhjes, në stabilimentet dhe komponentët e qarqeve që kanë kapacitet të
thyerjes shumë më të ulët gjatë lidhjes së shkurtër, dhe aftësi të përballojë ndikimet
instalimit
termike dhe elektromekanike të cilat janë të nevojshme. Reduktimi i madhësisë
fizike dhe kërkesat e performancës më të ulët të ngarkesës të konsiderueshme në
ekonomi dhe për thjeshtimin e punës së instalimit. Kjo mund të vërehet se kur një
kufizim i rrymës te qarkut të thyer ka efekt në qarqet e poshtme (siç duket), duke
rritur rezistencën e burimit gjatë kushteve të lidhjes së shkurtër, nuk ka efekte të
tilla në ndonjë kusht tjetër; për shembull gjatë startimit të një motori të madh (kur
rezistenca e ulët e burimit është shumë e dëshirueshme). Vargu i ndërprerësve të
qarkut Compact NSX me kufizim të rrymës me performancë të fuqishme të kufizimit
janë veçanërisht interesante.

Në përgjithësi, testimet laboratorike janë të Kushtet e implementimit

nevojshme për të siguruar që kushtet e zbatimit Shumica e standardeve kombëtare pranojnë teknikën e kaskadave, me kusht që
të kërkuara nga standardet kombëtare janë shuma e energjisë “që lidhet” duke kufizuar CB është më e vogël se energjia e të
përmbushur dhe kombinimet e stabilimentit në gjitha CB-ve dhe komponentët janë në gjendje të përballojnë pa dëmtime.
përputhje duhet të sigurohen nga prodhuesi Në praktikë kjo mund të vërtetohet vetëm për CB nga testimet e kryera në laborator.
Testimet e tilla janë kryer nga prodhuesit të cilët ofrojnë informacione në formë
tabelare, në mënyrë që përdoruesit mund të projektojnë një skemë të kaskadave
bazuar në kombinimin e rekomanduar të llojeve të ndërprerësve të qarkut. Si një
shembull, Figura H48 tregon mundësitë e kaskadave për llojet e ndërprerësve të
qarkut iC60, C120 dhe NG125 kur instalohet në rrjedhën e poshtme të kufizimit të
rrymës të CB Compact NSX 250 N, H ose L për një instalim 3-fazorë 230/400V ose
240/415V.
kA rms
Lidhja e shkurtër me 150 NSX250L
kapacitet të thyer të 70 NSX250H
rrjedhës së sipërme të
rrymës së (kufizuar) 50 NSX250N
CB-ve
Lidhja e shkurtër 150 NG125L

e mundshme me 70 NG125L
kapacitet të thyer të 36 NG125N NG125N
rrjedhës së poshtme
të rrymës së CB-ve 30 iC60N/H<=32A iC60N/H<=32 A iC60N/H<=32A
(të përfituar nga 30 iC60L<=25A iC60L<=25A iC60L<=25A H23
teknika e kaskadave) 25 iC60H>=40A iC60H>=40A iC60H>=40A
iC120N/H iC120N/H iC120N/H
20 iC60N>=40A iC60N>=40A iC60N>=40A
Fig. H48 : Shembull i mundësive të kaskadave në një instalim 3-fazorë 230/400V ose 240/415V
Avantazhet e kaskadimit
Kufizimi i rrymës sjell përfitim për të gjitha qarqet që janë të kontrolluara me anë të
CB-së me kufizim të rrymës në fjalë.
Parimi nuk është kufizues, d.m.th CB me kufizim të rrymës mund të instalohet në
çdo pikë të instalimit ku qarqet në rrjedhën e poshtme nuk kanë vlerë të duhur.
Rezultati është:
b Llogaritje e thjeshtuar e rrymës së lidhjes së shkurtër
b Thjeshtimi, d.m.th, në zgjedhjen më të gjerë të stabilimenteve dhe pajisjeve
b Përdorimi i stabilimenteve të lehta dhe pajisjeve, me kosto më të ulët
b Kërkesat në hapësirën ekonomike, pasi pajisjet e lehta kanë në përgjithësi një
vëllim më të vogël.
Ndarja mund të jetë e plotë ose e pjesshme, Parimi i shkyçjes së caktuar (përzgjedhje)
dhe bazohet në parimet e niveleve të rrymës, Ndarja (përzgjedhëse) arrihet nga pajisjet automatike mbrojtëse nëse një prishje ndodh
ose vonesat-kohore, apo një kombinim i të në çdo moment në instalim, riparohet nga pajisja mbrojtëse e vendosur menjëherë
në pjesën e sipërme të prishjes, ndërsa të gjitha pajisjet e tjera mbrojtëse mbeten të
dyjave. Zhvillimi më i fundit është bazuar në
paprekura (shih Fig. H49).
teknikat logjike.
Sistemi Schneider Electric merr përparësitë
e të dyjave, atë të kufizimit të rrymës dhe
diferencimit
A
I sc
0 Diskriminimi total
I sc
Ir B I sc B
Diskriminimi i pjesshëm
0
B vetëm i hapur A dhe B të hapura
I sc
Ir B Is I sc B
I s = Kuri i diskriminimit
Fig. H49 : Ndarja e pjesshme dhe e përgjithshme

Ndarja ndërmjet ndërprerësve të qarkut A dhe B është e përgjithshme nëse vlera

maksimale e rrymës së lidhjes së shkurtër në qarkun B (Isc B) nuk e tejkalon
shkyçjen e vendosur për lidhjen e shkurtër të ndërprerësit të qarkut A (Im A). Për
këtë kusht, B vetëm do të shkyçet (shih Fig. H50). Ndarja është e pjesshme nëse
rryma maksimale e mundshme e lidhjes së shkurtër në qarkun B tejkalon vendosjen
e rrymës shkyçëse gjatë lidhjes së shkurtër në ndërprerësin e qarkut A. Për këtë
gjendje maksimale, të dyja A dhe B do të shkyçen (shih Fig. H51).
Mbrojtja nga mbingarkesa: ndarja e bazuar në nivelet e rrymës (shih Fig. H52a)
Kjo metodë realizohet duke vendosur pragje (kufi) të njëpasnjëshme të shkyçjes
në nivele, nga reletë e poshtme (vendosjet e poshtme) drejt burimit (vendosjet e
sipërme).
Ndarja është e përgjithshme apo e pjesshme, varësisht nga kushtet e veçanta, siç u
t përmendën më lart. Si rregull i pranuar, shkyçja arrihet kur:
b IrA/IrB > 2:
Mbrojtja nga niveli i ulët i rrymave të lidhjes së shkurtër: ndarja e bazuar në
vonesat kohore të njëpasnjëshme (shih Fig. H52b)
Kjo metodë zbatohet duke përshtatur njësitë e shkyçjes me vonesa kohore, siç janë
reletë e poshtme që kanë kohë më të shkurtër të operimit, me vonesa më të mëdha
në drejtim të burimit.
B A Në dy nivelet e treguara, ndërprerësi i qarkut të epërm A është vonuar mjaft për të
siguruar edhe ndarjen e B (për shembull: Masterpact më njësi shkyçëse elektronike).
Ndarja e bazuar në kombinimin e dy metodave të mësipërme (shih Fig. H52c)
Një vonesë kohore e shtuar në një skemë për nivelin e rrymës mund të përmirësojë
H24 I performancën e përgjithshme të ndarjes.
Ir B Ir A Isc B Im A CB e sipërme ka dy pragje të shkyçjes me shpejtësi të lartë magnetike:
Fig. H50 : Ndarja totale në mes CB-ve A dhe B b Im A: shkyçja magnetike e vonuar ose shkyçja elektronike me vonesë kohore të
shkurtër
b Ii: shkyçja e menjëhershme
t Ndarja është totale nëse Isc B < Ii (e menjëhershme).
Mbrojtja nga niveli i lartë i rrymave të lidhjes së shkurtër: ndarja e bazuar në
nivelet e harkut elektrik
Kjo teknologji që zbatohet në vargun Compact NSX (ndërprerësit e qarkut me
kufizim të rrymës) është jashtëzakonisht efektive për arritjen e ndarjes totale.
Parimi: kur një nivel shumë i lartë i rrymës së lidhjes së shkurtër është zbuluar nga
B A të dy ndërprerësit e qarkut A dhe B, kontaktet e tyre hapen në të njëjtën kohë. Si
rezultat, rryma është shumë e kufizuar.
b Harku elektrik shumë i lartë në nivelin B shkakton shkyçje në ndërprerësin e qarkut B
b Atëherë, harku elektrik është kufizuar në nivelin A dhe nuk është i mjaftueshëm
I për të shkaktuar shkyçje të nivelit A
Ir B Ir A I m A I sc B I sc A
Si rregull i pranuar, ndarja mes Compact NSX është totale nëse raporti i madhësisë
B vetëm e hapur A dhe B hapur ndërmjet A dhe B është më i madh 2.5
Fig. H51 : Ndarja e pjesëshme ndërmjet CB-ve A and B
a) t b) c) t
A
t
B A
B A B
I sc B
A
∆t
I B I I
Ir B Ir A Isc B Im A Ii A
Të vonuara Të menjëhershme
Fig. H52 : Ndarja

Ndarja e nivelit të rrymës

Kjo teknikë është e lidhur direkt me startimin e kohës së gjatë (LT) të lakores së
shkyçjes të dy ndërprerësve të qarkut të lidhur në seri.
t D2 D1
D1
D2
Ir2 Ir1 Isd 2 Isd1

Fig. H53 : Ndarja e rrymës
Ndarja e rrymës ls e kufizuar është:

b Is = Isd2 nëse pragu i lsd1 dhe lsd2 janë gjithashtu të mbyllur ose të bashkuar, H25
b Is = Isd1 nëse pragu i lsd1 dhe lsd2 janë mjaftueshëm larg njëri-tjetrit
Si rregull, ndarja e rrymës është arritur kur:
b Ir1 / Ir2 < 2,
b Isd1 / Isd2 > 2.
Ndarja e kufirit është:
b Is = Isd1.
Cilësia e ndarjes
Ndarja është totale nëse Is > Isc(D2), d.m.th. Isd1 > Isc(D2).
Kjo normalisht nënkupton:
b një nivel relativisht të ulët Isc(D2),
b një ndryshim të madhe mes vlerave të ndërprerësit të qarkut D1 and D2.
Ndarja e rrymës normalisht përdoret në shpërndarje përfundimtare.
Ndarja bazohet në shkyçjen me vonesë kohore Koha e ndarjes

duke përdorur CB të referuara si “selektive” (në Kjo është zgjerimi i ndarjes së rrymës dhe është marrë duke paraqitur lakoret e
disa vende). shkyçjes gjatë kohës. Kjo teknikë konsiston në vënien e një vonese kohore prej
Zbatimi i këtyre CB-ve është relativisht i thjeshtë shkyçjes me kohë të shkurtër (ST) të D1.
dhe konsiston në vonesën e shkyçjes së
menjëhershme të disa ndërprerësve të qarkut të
lidhur në seri në një rend kohor D2 D1
t
D1
D2
∆t
Ir2 Ir1 Isd 2 Isd1 Ii1
Fig. H54 : Koha e ndarjes

Pragjet (Ir1, Isd1) të D1 dhe (Ir2, Isd2) në përputhje me rregullat e skemës së

ndarjes së rrymës.
Kufizimi i ndarjes Is të lidhur është të paktën i barabartë me Ii1, të pragut të
menjëhershëm të D1.
Cilësia e ndarjes
Janë të mundshme dy aplikime:
b furnizimet përfundimtare dhe/ose të ndërmjetme
Kategoria e ndërprerësve të qarkut mund të përdoret me ndërprerës
të qarkut të sipërm me shkyçje me vonesë kohore. Kjo lejon zgjerimin e
ndarjes së rrymës deri në pragun e menjëhershëm Ii1 të ndërprerësit të
qarkut të sipërm: Is = li1.
Nëse Isc(D2) nuk është nuk është rast shumë i lartë i furnizimit
final-ndarja mund të merret
b mbi hyrjet dhe daljet të MSB
Në këtë nivel, si vazhdimësi parësore e furnizimit merren karakteristikat e
instalimit që lejojnë përdorimin e ndërprerësit të qarkut të kategorisë B
të dizenjuara për shkyçjen me vonesë kohore. Këta ndërprerës të qarkut
mund të përballojnë ndikimet e larta termike (Icw u 50% Icn for t = 1s): Is
Masterpact NT06
= Icw1.
630 A Edhe për lsc (D2) të lartë, ndarja kohore normalisht parashikon
ndarjen totale: Icw1 > Icc(D2).
H26
Compact NSX Shënim: përdorimi i ndërprerësve të qarkut të kategorisë B do të thotë që instalimi
250 A duhet të përballojë ndikimet e larta elektrodinamike dhe termike.
Rrjedhimisht, këta ndërprerës të qarkut kanë një prag të lartë të menjëhershëm Ii
që mund të rregullohet dhe të paaftësohet nëse është e nevojshme për të mbrojtur
Compact NSX zbarrat.
100 A Shembull praktik i ndarjes në disa nivele me ndërprerësit e qarkut të Schneider
Electric (me njësitë e shkyçjes elektronike)
"Masterpact NT është krejtësisht i përzgjedhshëm në ndonjë rast të modulimit të
ndërprerësit të qarkut Compact NSX , d.m.th, ndërprerësi i qarkut të poshtëm do të
Acti 9
iC60 shkyçet në çdo vlerë të lidhjes së shkurtër deri në kapacitetin e tij të thyer. Më tej, të
gjithë CB-të Compact NSX janë krejtësisht të përzgjedhshëm, për aq kohë sa raporti
ndërmjet madhësive është më i madh se 1.6 dhe raporti ndërmjet vlerave është më i
madh se 2.5. Të njëjtat rregulla aplikohen për përzgjedhje të plotë me ndërprerësit e
qarkut të vegjël Acti 9 (shih Fig. H55).
A
B pa kohë te shkyçjes
për A
Rryma-e thyer
koha për B
vetëm B e hapur
I
Ir B I cc B I cc
Fig. H55 : 4 nivelet e ndarjes me ndërprerës të qarkut Schneider Electric :Masterpact NT

Compact NSX dhe Acti 9

Diferencimi i energjisë me anë të limitimit të rrymës

Kaskadimi ndërmjet pajisjeve është arritur duke përdorur zakonisht shkyçjen e
ndërprerësit të qarkut të sipërm A, për të ndihmuar ndërprerësin e qarkut B për të
ndërprerë rrymën. Kufiri i ndarjes Is është si pasojë e barazimit të rrymës së thyerjes
përfundimtare Icu B të ndërprerësit të qarkut B duke vepruar vetëm; kaskadimi
kërkon shkyçjen e të dy pajisjeve.
Teknologjia e ndarjes së energjisë që zbatohet në ndërprerësit e qarkut Compact
NSX lejon për të përmirësuar kufirin ndarës të një vlere më të lartë sesa rryma e
thyer përfundimtare Icu B e ndërprerësit të qarkut të poshtëm. Parimi është si vijon:
b Kufizimi i poshtëm i ndërprerësit të qarkut B tregon një vlerë të lartë të rrymës
së lidhjes së shkurtër. Shkyçja është shumë e shpejtë (<1 ms) pastaj, rryma është
kufizuar
b Ndërprerësit e qarkut të sipërm A tregojnë një kufizim të rrymës së lidhjes së
shkurtër në krahasim me aftësinë ë tij të thyer, por kjo rrymë shkakton një repulsion
(shtytje) të kontakteve. Si rezultat, rritja e tensionit të harkut kufizon rrymën.
Megjithatë harku elektrik nuk është i mjaftueshëm për të shkaktuar shkyçjen e
ndërprerësit të qarkut. Kështu që ndërprerësi i qarkut A ndihmon ndërprerësin e
qarkut për shkyçje, pa u shkyçur vetë. Kufiri i ndarjes mund të jetë më i lartë se Icu B
dhe ndarja bëhet totale me një reduktim të kostos së pajisjeve.
Ndarja totale natyrale me Compact NSX

Përparësia kryesore e rangut Compact NSX është që të sigurojë një ndarje totale
natyrale ndërmjet dy pajisjeve të lidhura në seri nëse:
b Raporti i vlerave të rrymës të dy njësive shkyçëse është > 1.6
b Raporti i vlerës së rrymave të dy ndërprerësve të qarkut është > 2.5 H27
Ndarja e skemave bazohet në teknikat logjike
që janë të mundshme, duke përdorur CB- Ndarja logjike ose “Zona e sekuencave ndërprerëse – ZSI”
të e pajisur me njësitë shkyçëse elektronike Ky lloj i ndarjes mund të arrihet me ndërprerësit e qarkut të pajisur me njësi
të projektuara për këtë qëllim (Compact, shkyçëse elektronike me dizenjim të posaçëm (Compact, Masterpact): vetëm
mbrojtja me kohë të shkurtër (STP) dhe mbrojtja nga prishja e tokëzimit (GFB)
Masterpact) dhe të ndërlidhur me modelin e
funksionet e pajisjeve të kontrollit menaxhohen nga Ndarja logjike. Në veçanti,
telave funksioni mbrojtës i menjëhershëm-funksioni mbrojtës i pandarë-që nuk është në
fjalë.
Vendosja e ndërprerësve të qarkut të kontrolluar
b vonesa kohore: nuk ka rregulla, por duke organizuar (nëse ka) vonesë kohore të
kohës së ndarjes duhet të aplikohet (ΔtD1 u ΔtD2 u ΔtD3),
b pragjet: nuk ka rregulla të pragut që do të aplikohen por në skenë vlerat natyrale
të pajisjes mbrojtëse duhet të përmbushen me (IcrD1 u IcrD2 u IcrD3).
Shënim: kjo teknikë siguron ndarjen edhe me ndërprerësit e qarkut me vlera të
ngjashme.
Parimet
Aktivizimi i funksionit të ndarjes logjike është nëpërmjet transmetimit të informacionit
në modelin me tela:
D1 Model i telit b Hyrja ZSI:
v niveli i ulët (nuk ka prishje në rrjedhën e poshtme): Funksioni mbrojtës është në
pritje me një reduktim të vonesës kohore (y 0,1 s),
v niveli i lartë (prania e prishjeve në rrjedhën e poshtme): funksioni mbrojtës
mënyrë
D2 përkatës zhvendoset për vonesën kohore të caktuar në pajisje.
ndërlidhëse
b Dalja ZSI:
v niveli i ulët: njësia e shkyçjes nuk zbulon prishje dhe nuk dërgon asnjë porosi
mënyrë
D3 v niveli i lartë: pajisja shkyçëse zbulon një prishje dhe dërgon një porosi
ndërlidhëse
Operimi
Një model i lidhjeve të telave në kaskadë formon pajisjet mbrojtëse të një instalimi
(shih Fig. H56). Kur një prishje ndodh, secili ndërprerës i qarkut të sipërm të
Fig. H56 : Ndarja logjike prishjes (zbulon një prishje) dërgon një porosi (dalje me nivel të lartë) dhe zhvendos
ndërprerësin e qarkut të sipërm për vonesën kohore natyrale të tij (hyrjet me nivel
të lartë). Ndërprerësit e qarkut të vendosur vetëm mbi prishje nuk kanë marrë asnjë
porosi (hyrjet me nivel të ulët) dhe kështu shkyçjet janë pothuajse të menjëhershme.

Cilësia e ndarjes
Kjo teknikë mundëson:
b arritjen e lehtë të standardit të ndarjes në tri ose më shumë nivele,
b eliminimin e ndikimit të rëndësishëm në instalim në lidhje me shkyçjen
me vonesë kohore të pajisjes mbrojtëse, në rast të prishjes direkte në
zbarrat e sipërme.
Të gjitha pajisjet mbrojtëse janë pra, praktikisht të menjëhershme,
b arritjen e lehtë e ndarjes së poshtme me ndërprerësit e qarkut të
pakontrolluar.
4.6 Ndarja TM/TU në një nënstacion të konsumatorit

63 A
Në përgjithësi, transformatori në nënstacion të konsumatorit është i mbrojtur me

Rryma me
ngarkesë 1,250 kVA anë të siguresave TM, me vlera të përshtatshme për mbrojtjen e transformatorit,
të plotë 20 kV / 400 V do të operojë për prishjet që ndodhin poshtë LV të ndërprerësit të qarkut të
1,760 A transformatorit TU, kështu që lakorja karakteristike e shkyçjes e kësaj të fundit
3-fazore
lidhje e shkurtër Kompakt duhet të jetë në të majtë të lakores së harkut të siguresave TM.
Niveli i rrymës NS2000 Kjo kërkesë zakonisht fikson vendosjen maksimale për mbrojtjen e ndërprerësit
31.4 kA vendosur në 1,800 A
H28 të qarkut TU:
Fig. H57 : Shembull Vonesa kohore maksimale e lejuar për rrymën e lidhjes së shkurtër të elementeve të
shkyçjes
b Niveli maksimal i rrymës së lidhjes së shkurtër i vendosur në elementin e shkyçjes
magnetike
(s) b Vonesa kohore maksimale e lejuar për rrymën e lidhjes së shkurtër të elementit
shkyçës (shih Fig. H57)
NS 2000 Shembull:
vendosur në
1,000
1,800 A b Niveli i lidhjes së shkurtër në terminalet e transformatorit TM:250 MVA
b Transformatori TM/TU:1,250 kVA 20/0.4 kV
200 Lakorja minimale b Siguresat TM:63 A
100 e harkut për siguresat
në TL 63 A (rryma e referuar b Rrjeti, transformatori TU-ndërprerësi i qarkut: kabllo me një bërthamë 10 metra
për anën e sekondarit b Ndërprerësi i qarkut TU:Compact NSX 2000 në 1,800 A (Ir)
të transformatorit)
10 Çfarë është rryma maksimale e shkyçjes së lidhjes së shkurtër e vendosur dhe
1 4 6 vonesa maksimale e lejuar e tij?
8 Lakoret e Figurën H58 tregojnë që ndarja është e sigurtë nëse vonesa kohore e
shkurtër e njësisë shkyçëse e CB është vendosur në:
Hapi 4 b Në nivel y 6 Ir = 10.8 kA
0.2 Hapi 3 b Vonesa kohore e vendosur në hapin 1 or 2
0.1 Hapi 2
0.50 Hapi 1
0.01 I
1,800 A 10 kA I sc maxi
Ir 31.4 kA
Fig. H58 : Lakoret e siguresave TM dhe ndërprerësi i qarkut TU


4.7 Skemat e përshtatshme të ndërprerësit të qarkut

për sistemet IT
Në sistemin e IT, ndërprerësit e qarkut mund të përballen me një situatë të
pazakontë të quajtur prishja e dyfishtë e tokëzimit kur një prishje e dytë ndodhë në
tokë në prani të prishjes së parë në anën e kundërt të ndërprerësit (shih Fig : H59).
Në këtë rast ndërprerësi i qarkut duhet të fshijë prishjen fazë me fazë të tensionit
nëpër një pol të vetëm në vend të fazës së tensionit neutral. Kapaciteti i thyerjes së
ndërprerësit mund të ndryshohet në një situatë të tillë.
Aneksi H i IEC60947-2 merret me këtë situatë dhe ndërprerësit e qarkut të përdorur
Sistemi i tokëzimit: IT në sistemin e IT-së do të jenë testuar sipas këtij aneksi. Kur një ndërprerës i qarkut
nuk është testuar sipas këtij aneksi, shënohet
IT
me simbolin që do të përdoret si etiketim
Fig. H59 : Situata e defektit dyfish të tokëzimit Rregullorja në disa vende mund të shtohet me kërkesa shtesë.
4.8 Ndërprerësit e qarkut shumë të shpejtë

Me rritjen e fuqisë ne instalim, shpërndarja elektrike duhet të zhvendoset nga një
projektim TU në një projektim TL. Në të vërtet, një nivel i lartë i lidhjes së shkurtër
mund të jetë kërcenim për instalim dhe mund të jetë e pamundur përzgjedhja e
pajisjeve të tensionit të ulët (Centrali dhe zbarrat, ndërprerësit e qarkut…)
Këto situata mund të plotësohen në aplikimet e mëposhtme: bashkimi i zbarrave në H29
centralin e anijeve tregtare, platformë mbështetëse jashtë bregut, rrjeti i qarkut të
mbyllur (në industri), ku rryma dhe energjia janë të rëndësishme për shkak të fuqisë
së instaluar (disa transformatorë ose gjeneratorë në paralel) dhe projektimi jo i lehtë
HV.
Dy zgjidhje mund të përdoren:
b Pajisja ndërprerëse për ndërhyrje piroteknike
b Zgjidhja e ndërprerësit të qarkut bazuar në fuqi
Disa ndërprerës të qarkut të fuqisë me funksion shtesë (bazuar në efektin teknologjik

të Thomsonit për rastin) siguron një sistem të hapjes shumë të shpejtë në nivelin
shumë të lartë të lidhjes së shkurtër (shih Fig. H59). Performanca e thyer bënë
të mundur kufizimin e rrymës lidhjes së shkurtër dhe energjinë e mundshme, dhe
rrjedhimisht mbron instalimin elektrik nga efektet termike dhe elektrodinamike gjatë
Fig. H60 : Shembull i ndërprerësit të qarkut të fuqisë shumë të shpejtë: Masterpact UR

(Schneider Electric)

Shembull i kufizimit të ofruar me anë të Masterpact UR në ndarjen e zbarrave

në rastin e lidhjes së shkurtër (shih Fig. H61):
Kur një lidhje e shkurtër ndodh në pjesën e poshtme të instalimit (A) pa ndërprerës
të kyçjes, niveli i lidhjes së shkurtër do të jetë sa shuma totale e fuqisë së gjithë
gjeneratorëve (ilustruar nga lakorja 1).
pikut
Pa kuzuar
Pa kuzuar
Lakorja 1
H30 Fig. H61 : Diagrami i rrjetit
Duke futur një ndërprerës të kyçjes (shih Fig. H62) - Masterpact UR – për të ndarë
burimin nga kushtet e prishjes, lidhja e shkurtër në (A) do të konsistojë në:
b Kufizimin e lidhjes së shkurtër që vjen nga gjeneratori G1 dhe G2 i ndërprerë nga
Masterpact UR (shih lakoren 2)
pikut pikut
pa kuzuar pa kuzuar
kuzuar nga
Lakorja 2 Lakorja 3
kuzuar
Fig. H62 : Diagrami i rrjetit


b Lidhjen e shkurtër të pakufizuar nga gjeneratorët G3 dhe G4 (shih lakoren 3).

Kjo rezulton në nivelin e lidhjes së shkurtër që është ilustruar nga lakorja 4
(shih Fig. H63):
I piku
I 3 = I 1 kuzuar +I 2
0
(ms)
Lakorja 4
Fig. H63 : Diagrami i rrjetit
Pasojat e kufizimit të fortë të rrymës së lidhjes së shkurtër dhe energjisë së

mundshme lejon projektimin e një rrjeti TU në vend të projektimit TM. Kjo gjithashtu H31
parandalon rrjetin nga ai tërësisht i ndalur (jashtë operimit) në rastin e lidhjes së
shkurtër në centralin kryesor.
Tabela e mëposhtme (Fig. H64) jep shembuj të kufizimit me Masterpact UR si

ndërprerës kravatë mes burimit 1 & 2.
Burimi 2 Burimi 1
50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 110
50 169 207 183 229 193 240 203 251 213 262 224 273 234 284 244 295 254 306 264 317 274 327 295 349
55 176 229 189 240 199 251 210 262 220 273 230 284 240 295 250 306 260 317 270 327 281 338 301 360
60 178 240 191 251 201 262 211 273 220 284 230 295 240 306 249 317 259 327 269 338 278 349 298 371
65 181 251 194 262 204 273 214 284 223 295 233 306 242 317 252 327 262 338 272 349 281 360 301 382
70 185 262 198 273 207 284 217 295 226 306 236 317 246 327 255 338 265 349 275 360 284 371 304 393
75 189 273 201 284 211 295 220 306 230 317 240 327 249 338 259 349 268 360 278 371 288 382 307 404
80 192 284 205 295 214 306 224 317 233 327 243 338 252 349 262 360 272 371 281 382 291 393 310 415
85 196 295 208 306 218 317 227 327 237 338 246 349 256 360 265 371 275 382 284 393 294 404 313 426
90 199 306 212 317 221 327 231 338 240 349 249 360 259 371 268 382 278 393 288 404 297 415 316 437
95 204 317 216 327 225 338 235 349 244 360 253 371 263 382 272 393 282 404 291 415 301 426 320 448
100 209 327 221 338 230 349 239 360 249 371 258 382 268 393 277 404 287 415 296 426 306 437 325 458
110 218 349 230 360 239 371 248 382 258 393 267 404 276 415 286 426 295 437 305 448 314 458 333 480
Kufizuar
Jo i kufizuar
xxx Shembull
Fig. H64 : Shembull të kufizimit me anë të Masterpact UR për rrjetin 690V - 60 hz.(IEC 947-2)

5 Mirëmbajtja e stabilimenteve në
tension të ulët
IEC60364-6 kërkon verifikime fillestare dhe periodike të instalimeve elektrike.

Centrali elektrik dhe të gjitha pajisjet e tij të vazhdojnë jetëgjatësinë nëse ato janë
në operim ose jo. Ky proces i amortizimit është për shkak të ndikimeve mjedisore
dhe kushteve gjatë operimit. Për të siguruar që stabilimentet në tension të ulët dhe
veçanërisht ndërprerësit e qarkut ruajnë karakteristikat gjatë operimit dhe sigurisë të
specifikuara në katalogun për gjithë jetëgjatësinë e saj të shërbimit, rekomandohet
që:
b Pajisja është instaluar në kushte optimale të mjedisit dhe të operimit
b Inspektimet rutinore dhe mirëmbajtja e rregullt kryhet nga personeli i kualifikuar.
Jetëgjatësia e centralit dhe e stabilimenteve, nëse ata janë në operim ose jo.
Vjetërsimi është kryesisht për shkak të ndikimit të mjedisit dhe kushteve gjatë
operimit.
Ndikimi i mjedisit
Një pajisje vendoset në mjedisin e dhënë i cili i është nënshtruar efekteve të tij.
Faktorët kryesorë që përshpejtojnë amortizimin e pajisjes janë:
- temperatura
- dridhja
- lagështia relative
- mjedisi me krip
- pluhuri
- atmosfera korrozive
- përqindja e ngarkesës
- harmonikët e rrymës
H32
Mirëmbajtja parandaluese
Mirëmbajtja parandaluese konsiston në mbartjen në intervale të paracaktuara ose
sipas kritereve të përshkruara, kontrolle të destinuara për të reduktuar probabilitetin
e prishjes apo përkeqësimit në funksionimin e një sistemi.
Ka dy lloje të mirëmbajtjes parandaluese:
Mirëmbajtja periodike
Për çdo lloj të produktit, rekomandimet e mirëmbajtjes janë paraqitura nga
departamenti teknik. Këto procedura të verifikimit, të destinuara për të ruajtur
sistemet ose njësitë prodhuese të tyre në gjendje të duhur në kushtet e operimit
korrekt përgjatë jetëgjatësisë së shërbimit duhet të kryhen në përputhje me intervalet
kohore të përcaktuara në këtë dokument.
Mirëmbajtja e kushtëzuar
Në një masë të caktuar, operimet e mirëmbajtjes së kushtëzuar janë mjete për të
reduktuar (por jo për të eliminuar); rekomandohen operimet e mirëmbajtjes periodike
(duke kufizuar në minimum të rreptë) që kërkon një mbyllje vjetore të instalimit. Këto
operime fillojnë kur alarmet e programuara tregojnë që një prag i paracaktuar është
arritur. (Numri i operimit > qëndrueshmëria, plakja e treguesve…).
Njësitë shkyçësë elektronike në ndërprerësit e qarkut të fuqisë mund të propozojnë
funksione të tilla. Mirëmbajtja e kushtëzuar është një mënyrë për të zgjedhur
mirëmbajtjen e instalimit.
Nivelet e instalimit
Ekzistojnë tri nivele të rekomanduara të mirëmbajtjes..
Tabela më poshtë tregon operimet e mirëmbajtjes dhe intervalet e tyre sipas nivelit:
Nivelet e Intervali Operimet e mirëmbajtjes

mirëmbajtjes
Niveli II 1 vit Inspektimi vizual dhe testimi funksional, zëvendësimi i
aksesorëve të prishur
Niveli III 2 vjet Sikurse për nivelin e II plus operimi i shërbimit shtesë
dhe testimet e montimeve shtesë
Niveli IV 5 vjet Sikurse për nivelin e III plus diagnostifikimi shtesë dhe
riparimet (nga prodhuesi)
Fig. H65 : Niveli i mirëmbajtjes

5 Mirëmbajtja e tensionit të ulët në
stabilimente
Intervalet e deklaruara janë për kushtet normale të mjedisit dhe

për kushtet e operimit.
Sigurimi i të gjitha kushteve të mjedisit është më i favorshëm, intervalet e
mirëmbajtjes mund të jenë më të gjata (për shembull, Niveli III i mirëmbajtjes mund
të kryhet çdo 3 vjet)
Nëse vetëm një prej kushteve është më i ulët, mirëmbajtja duhet të kryhet më
shpesh.
Funksionet janë të lidhura në mënyrë specifike për sigurinë e kërkuar në intervale të

caktuara
Shënim:
Është e këshillueshme për të testuar komandat e sigurisë së ndaljes nga larg dhe
mbrojtjen nga rrjedhja e rrymës në tokë (moduli Vigi) që punojnë në intervale të
rregullta (çdo 6 muaj).
Shembull i rekomandimeve të mirëmbajtjes së ndërprerësit të qarkut të fuqisë

(>630A)
Rasti
Rasti është një element themelor në ndërprerës të qarkut.
H33
Para së gjithash, siguron një numër të funksioneve të sigurisë:
- Izolimi funksional ndërmjet vet fazave dhe ndërmjet fazave dhe pjesëve përçuese
të ekspozuara në mënyrë që të rezistojë mbitensionet kalimtare të shkaktuara nga
sistemi shpërndarës
- një pengesë që shmang kontaktin direkt me përdoruesit e pjesëve aktive
- mbrojtja nga efektet e harkut elektrik dhe mbipresionet e shkaktuara nga lidhja e
shkurtër
Së dyti, shërben për të mbështetur të gjithë mekanizmat operative si dhe pajisjet
mekanike dhe elektrike të ndërprerësit të qarkut.
Në rast, duhet të ketë:
- pa ndotje të trasesë, pluhur të tepruar apo ngarkesë shtesë të cilët të gjithë
reduktojnë izolimin
- pa shenja të djegies ose të çarjes të cilat do të reduktojnë qëndrueshmërinë
mekanike të rastit dhe kështu kapacitetin e tij për t’i bërë ballë lidhjeve të shkurtra.
Mirëmbajtja parandaluese për rastet konsiston në kontrollin vizual të gjendjes së
tij dhe pastrimin me leckë të thatë ose me fshesë elektrike. Të gjitha produktet e
pastrimit me tretës janë rreptësisht të ndaluara. Këshillohet që të matet izolimi në
çdo 5 vjet dhe shkyçjet në vijim për shkak të lidhjes së shkurtër. Produkti duhet të
zëvendësohet nëse ka shenja të djegies ose të çara.
Shuarësit e harkut (për ndërprerësit e qarkut në ajër)
Gjatë një lidhje të shkurtër, shuarësi i harkut shërben për të shuar harkun dhe për
të përthithur nivelin e lartë të energjisë përgjatë gjithë rrugës së lidhjes së shkurtër.
Gjithashtu kontribuon në zhdukjen e harkut nën vlerat e kushteve të rrymës. Një
shuarës i harkut që nuk është në gjendje të mirë nuk mund të jetë në gjendje të
hapur plotësisht të lidhjes së shkurtër dhe përfundimisht rezulton në shkatërrimin
e ndërprerësit të qarkut. Shuarës i harkut për ndërprerësin e qarkut në ajër duhet
të kontrollohet rregullisht. Krahu i shuarës i harkut mund të nxihet por nuk mund
të dëmtohet në mënyrë të konsiderueshme. Çfarë ka më shumë rëndësi, filtrat nuk
duhet të jenë të bllokuar për të shmangur mbipresionet e brendshme. Është e
këshillueshme që të përdoret një fshesë elektrike më tepër se një leckë për të hequr
pluhurin nga jashtë të shuarësit të harkut.
Fig. H66 : Shembull i rekomanduar për ndërprerësit e qarkut të fuqisë (>630A)

Kontaktet kryesore (për ndërprerësin e qarkut në ajër)

Kontaktet bëhen dhe thyhen nga rryma nën kushtet normale (vlera e rrymës për
instalim) dhe nën kushtet e jashtëzakonëshme (mbingarkesat dhe lidhjet e shkurtra).
Kontaktet shkatërrohen nga hapja dhe mbyllja e shumë cikleve dhe mund të jenë
përkeqësuar veqanërisht nga rrymat e lidhjes së shkurtër.
Kontaktet e izoluara mund të rezultojnë në rritje jo normale të temeraturës dhe të
përshpejtojnë jetëgjatësinë e pajisjes. Është e domosdoshme për të larguar shuarësit
e harkut dhe kontrollin vizual të kontaktit të izoluar të paktën një herë në vit dhe pas
çdo lidhje të shkurtër.
Kontakti i izoluar tregon përbërjen e një vlere minimale absolute që nuk duhet ta
tejkalojë atë.
Mekanizmi i pajisjes dhe shasisë

Operimi mekanik i ndërprerësit të qarkut mund të pengohet nga pluhuri, goditjet,
ndikimet atmosferike, pa lubrifikim ose lubrifikim i tepruar. Operimi i sigurtë sigurohet
nga fshirja e pluhurit dhe pastrimit në përgjithësi, lubrifikimi i duhur dhe hapjet dhe
mbylljet e rregullta të ndërprerësit e qarkut.
H34
Ciklet e operimit
Nevoja e domosdoshme për të siguruar vazhdimësinë e shërbimit në një instalim në
përgjithësi nënkupton që ndërprerësit e qarkut të fuqisë rrallë kanë operuar. Nëse,
nga njëra anë, një numër i tepruar i cikleve të operimit përshpejtojnë amortizimin e
pajisjeve, ajo është gjithashtu e vërtetë se mungesa e operimit gjatë një periudhe
të gjatë mund të rezultojë në mosfunksionimin mekanik. Operimi i rregullt është i
nevojshëm për të ruajtur nivelin e performanës normale të çdo pjese të përfshirë në
hapjen dhe mbylljen e cikleve.
Në instalimet ku ndërprerësit e qarkut të fuqisë janë përdorur në sistemet e ndryshimit
të burimit, është e këshillueshme për të operuar në mënyrë periodike ndërprerësi i
qarkut për burime alternative.
Fig. H66 : Shembull i rekomanduar për ndërprerësit e qarkut të fuqisë (>630A) (vazhdon)

5 Mirëmbajtja e stabilimenteve në
tension të ulët
Njësitë shkyçëse elektronike

Në qoftë se ndodh një prishje elektrike në instalim, njësia shkyçëse elektronike zbulon
prishjen dhe urdhëron ndërprerësin e qarkut të hapet dhe kështu mbron vetitë dhe
jetëgjatësinë. Komponentët elektronikë dhe bordet e qarkut janë të ndjeshëm ndaj
mjedisit (temperatura e ambientit, lagështia dhe ndikimet atmosferike) dhe kushteve
të rënda gjatë operimit (fusha magnetike, vibracionet etj.). Për të siguruar operimin e
duhur është e nevojshme për të kontrolluar periodikisht:
- zinxhirin e veprimit që rezulton në shkyçje
- kohën e reagimit si një funksion i nivelit të rrymës së prishjes
Në varësi të kushteve të operimit dhe mjedisit është e këshillueshme për të vlerësuar
jetëgjatësinë e shërbimit të tyre dhe për të zëvendësuar ato nëse është e nevojshme,
për të shmangur çdo rrezik të mosfunksionimit kur është e nevojshme.
Qarqet ndihmëse
Kontrolli ndihmës
MX dhe XF janë pajisje që mekanikisht e nxisin ndëprerësin e që respektivisht
përdoren për të hapur dhe mbyllur ndërprerësit e qarkut me anë të një urdhëri
elektrik ose përmes të një mbikqyrësi me anë të një rrjeti të komunikimit. Shkarkimi
i nëntensioneve MN është përdorur për të ndërprerë fuqinë e qarkut nëse sistemi
shpërndarës është me tension rënës ose dështon në mënyrë që të mbrojë
jetëgjatësinë (ndërprerje emergjente) ose vetitë.
H35
Mirëmbajtja parandaluese konsiston në kontrollin periodik të vlerave minimale gjatë
operimit. Në varësi të kushteve të operimit dhe mjedisit është e këshillueshme për
të vlerësuar jetëgjatësinë e shërbimit dhe për të zëvendësuar atë nëse është e
nevojshme për të shmangur çdo rrezik të mosfunkionimit kur janë të nevojshme.
Instalimet elektrike ndihmëse
Instalimet elektrike ndihmëse përdoren për të transmetuar urdhërat në pajisjet
e ndryshme të kontrollit dhe për të transmetuar informacionin për status-kusht.
Lidhjet e pasakta ose izolimi i dëmtuar mund të rezultojë në tjetër mosfunksionim të
ndërprerësit ose shkyçje të telave. Instalimet elektrike ndihmëse duhet të kontrollohen
rregullisht dhe të zevendësohen sipas nevojës, veçanërisht nëse ka dridhje,
temperatura të larta të ambientit dhe ndikime atmosferike.
Kontaktet treguese
Kontaktet që tregojnë statusin e ndërprerësit të qarkut (on/off), të shashisë (CE, CD,
CT), një shkyçje për shkak të një defekti elektrik (SDE) ose që ndërprerësi i qarkut
është i gatshëm të mbyllet (PF) e furnizojnë një operator me informacion të statusit
të kërkuar për të kërkuar për të reaguar përkatësisht. Çdo tregues i pasaktë mund të
rezultojë në veprim të gabuar të pajisjes që mund të rrezikojë jetëgjatësinë dhe vetitë.
Dështimi i kontaktit (izolimi, lidhjet e lira) mund të rezultojë nga dridhjet, korrozioni ose
rritja jonormale e temperaturës dhe mirëmbajtja parandaluese duhet të sigurojë që
kontaktet e sakta përçuese ose të izoluara në përputhje me pozicionet e tyre.
Pajisjet motorike
Pajisjet motorike (MCH) automatikisht rimbush burimet me mekanizmin e operimit
sa më të shpejtë ndërkohë që ndërprerësi i qarkut është i mbyllur. Pajisja motorike
(ang. motor gear) bën të mundur që menjëherë të rimbyllet pajisja pas një hapje. Ky
funksion mund të jetë i domosdoshëm për arsye sigurie. Leva karrikuese shërben
thjeshtë si një rezervë do të thotë nëse tensioni ndihmës dështon. Duke pasur
parasysh forcat mekanike të ushtruara për të ngarkuar mekanizmin, paisja motorike
e përballon shpejtë. Kontrollet periodike mbi operimin e paisjes motorike dhe koha e
ngarkimit janë të nevojshme për të siguruar funksionin e mbylljes së pajisjes.
Fig. H66 : Shembull i rekomanduar për ndërprerësit e qarkut të fuqisë (>630A) (vazhdon)

Kapitulli J
Mbrojtja nga mbitensionet
Përmbajtja
1 Mbitensionet me origjinë atmosferike

1.1 Përkufizimi i mbitensioneve
J2
J2
1.2 Karakteristikat e mbitensioneve me origjinë atmosferike J3
1.3 Efektet në instalimet elektrike J3
1.4 Karakterizimi i goditjes së rrufesë J6

2.1 Rregullat e përgjithshme
J7
J7
2.2 Ndërtimi i sistemit mbrojtës J7
2.3 Sistemi mbrojtës i instalimit elektrik J9
2.4 Pajisja mbrojtëse e valës (SPD) J10
3 Projektimi i sistemit mbrojtës të instalimit elektrik

3.1 Rregullat e projektimit
J13
J13
3.2 Elementet e sistemit mbrojtës J14
3.3 Karakteristikat e përbashkëta të SPD-ve sipas karakteristikave të
instalimit J16
3.4 Përzgjedhja e tipit 1 SPD J19
3.5 Përzgjedhja e tipit 2 SPD J19
3.6 Përzgjedhja e pajisjes mbrojtëse të jashtme gjatë lidhjes
së shkurtër (SCPD) J20 J1
3.7 SPD dhe tabela e koordinimit të pajisjes mbrojtëse J22
4 Instalimi i SPD-ve
4.1 Lidhjet
J24
J24
4.2 Rregullat e rrjetit J26
5 Aplikimet
5.1 Shembuj të instalimeve
J28
J28
5.2 SPD për aplikimet fotovoltaike J29 J29
6 Teknikat shtesë
6.1 Standardet për mbrojtjen nga rrufeja
J32
J32
6.2 Komponentët e SPD J32
6.3 Treguesit e jetëgjatësisë J34
6.4 Karakteristikat e jashtme të detajuara SCPD J34
6.5 Përhapja e valës së rrufesë J36
6.6 Shembull i rrymës së rrufesë në sistemin TT J37

J – Mbrojtja nga mbitensionet
1 Mbitensionet me origjinë
atmosferike
1.1 Përkufizimi i mbitensioneve
1.1.1 Lloje të ndryshme të mbitensioneve

Një mbitension është një impuls i tensionit apo vala e cila është e mbivendosur në
vlerën e tensionit të rrjetit (shih Fig. J1).
Tensioni
Lloji i impulsit të rrufesë
(kohëzgjatja = 100
"Operimi i impulsit"
lloji i valës unazore
të hedhur
(F = 100 kHz deri 1 MHz)
Fig. J1 : Shembull të mbitensionit
Ky lloj i mbitensionit karakterizohet nga (shih Fig. J2):

J2 b koha e rritjes tf (në μs);
b gradienti S (në kV/μs).
Një mbitension çrregullon pajisjen dhe prodhon rrezatim elektromagnetik. Për
më tepër, kohëzgjatja e mbitensionit (T) shkakton një pikë të energjisë në qarqet
elektrike që mund të shkatërrojnë pajisjen.
Tensioni (V ose kV)
U max
50 %
t
Koha e rritjes (tf)
Kohëzgjatja e rritjes së tensionit (T)
Fig. J2 : Karakteristikat kryesore të një mbitensioni
Katër lloje të mbitensionit mund të prishin instalimin elektrik dhe ngarkesat:

b Ndërprerësi i rrjedhes:
Mbitensionet me frekuencë të lartë ose çrregullim plasaritje (shih Fig J1) shkaktohet
nga një ndryshim në gjendjen e qëndrueshmërisë në një rrjet elektrik (gjatë operimit
të stabilimenteve).
b Mbitensionet frekuencë-fuqi:
Mbitensionet me frekuencë të njëjtë, si rrjeti (50, 60 ose 400 Hz) të shkaktuara nga
një ndryshim i përhershëm i gjendjes në rrjet (pas një prishje: prishja e izolimit,
shkatërrim i përcjellësit neutral, etj .).
b Mbitensionet e shkaktuara nga shkarkimet elektrostatike:
mbitensionet shumë të shkurtra (disa nanosekonda) me frekuencë shumë të lartë
të shkaktuar nga shkarkimi i ngarkimeve të akumuluara elektrike (për shembull,
një person duke ecur në një qilim me pjesë shtesë me thembra të izoluara është i
ngarkuar me energji elektrike me tension të disa kilovoltëve).
b Mbitensionet me origjinë atmosferike.

1 Mbitensionet me origjinë atmos-
ferike
1.2 Karakteristikat e mbitensioneve me origjinë

atmosferike
Ndërmjet 2000 dhe 5000 stuhi krijohen vazhdimisht në të gjithë botën. Këto stuhi
Rrufeja godet në disa pika: janë të shoqëruara me goditje të rrufesë të cilat paraqesin një rrezik serioz për
Vetëtima prodhon një sasi jashtëzakonisht të personat dhe pajisjet. Vetëtima godet terrene me një mesatare prej 30 deri 100
madhe të pulsit të energjisë elektrike goditje për sekondë, d.m.th 3 miliardë rrufe goditje çdo vit.
Tabela në Figurën J3 tregon karakteristikat e vlerave të goditjes së rrufesë. Siç
(shih Fig. J4)
mund të shihet, 50% e goditjes së rrufesë kanë një rrymë që tejkalon 33kA dhe 5%
b i disa mijërave amper (dhe disa mijëra volt), të rrymës që e tejkalon 65kA. Prandaj, përcjellja e energjisë nga goditja e rrufesë
b të frekuencës së lartë (rreth 1megahertz), është shumë e lartë.
b me kohëzgjatje të shkurtër (nga një
mikrosekondë në një milisekondë).
Probabiliteti kumulativ Rryma në pikë Gradienti
(%) (kA) (kA/µs)
95 7 9.1
50 33 24
5 65 65
1 140 95
0 270
Fig. J3 : Vlerat e shkarkimit të rrufesë të dhëna nga standardi IEC 62305
Rryma
e rrufesë
Lideri kryesor
l liderët pasues
J3
l /2
t1 t2 t3 Kohë
Fig. J4 : Shembull i rrymës së rrufesë
Rrufeja gjithashtu shkakton një numër të madh zjarresh, kryesisht në zonat

bujqësore (duke shkatërruar shtëpi ose bëhen të papërshtatshme për përdorim).
Ndërtesat shumë të larta janë veçanërisht të prirura për goditjet e rrufesë.
1.3 Efektet në instalimet elektrike

Dëmet nga goditja e rrufesë në sistemet elektrike dhe elektronike në veçanti:
transformatorët, njehsorët e energjisë elektrike dhe pajisjet elektrike në të dy
ambientet e banimit dhe industrial.
Kostoja e riparimit të dëmeve të shkaktuara nga rrufeja është shumë e lartë. Por kjo
është shumë e vështirë për të vlerësuar pasojat e:
b çrregullimeve të shkaktuara në kompjutera dhe rrjete të telekomunikimit;
b prishjet e gjeneruara në drejtimin e programeve kontrolluese logjike të
programueshme dhe sistemet e kontrollit.
Për më tepër, kostoja e humbjeve gjatë operimit mund të jetë shumë më e lartë se
vlera e pajisjeve të shkatërruara.

Rrufeja është një fenomen elektrik me 1.3.1 Ndikimet nga goditja e rrufesë
frekuencë të lartë e cila shkakton mbitensione
Goditja e rrufesë mund të ndikojë në sistemet elektrike (dhe/ose elektronike) të
në të gjitha elementet e përçueshme, sidomos
ndërtimit në dy mënyra:
në kabllo dhe pajisje elektrike. b nga ndikimi direkt i goditjes së rrufesë mbi ndërtesë (shih Fig. J5 a);
b nga ndikimi indirekt i goditjes së rrufesë mbi ndërtesë:
v një goditje e rrufesë mund të bjerë në një linjë ajrore të energjisë elektrike që
furnizon një ndërtesë (shih Fig. J5 b). Mbirryma dhe mbitensioni mund të përhapen
në disa kilometra nga pika e ndikimit.
v Një goditje e rrufesë mund të bjerë pranë një linje të energjisë elektrike (shih Fig.
J5 c). Ky është një rrezatim elektromagnetik i rrymës së rrufesë që prodhon një
rrymë të lartë dhe një mbitension në rrjetin e furnizimit me energji elektrike.
Në të dy rastet e fundit, rrymat dhe tensionet e rrezikshme transmetohen me anë të
rrjetit të furnizimit me energji.
v Një goditje e rrufesë mund të bjerë pranë një ndërtese (shih Fig. J5 d). Potenciali i
tokës me pikën e ndikimit rritet në mënyrë të rrezikshme.
Instalimi
c elektrik
d
J4
Instalimi i
tokëzimit
Fig. J5 : Llojet e ndryshme të ndikimit të goditjes së rrufesë
Në të gjitha rastet, pasojat për instalimet elektrike dhe ngarkesat mund të jenë
dramatike.
Rrufeja bie në një ndërtesë të pambrojtur. Rrufeja bie pranë linjës ajrore. Rrufeja bie në afërsi të një ndërtese.
Instalimi Instalimi Instalimi

elektrik elektrik elektrik
Instalimi i Instalimi i Instalimi i

tokëzimit tokëzimit tokëzimit
Rryma e rrufesë rrjedh në tokë nëpërmjet Rryma e rrufesë e gjeneron mbitensionet Goditja e rrufesë gjeneron të njëjtat lloje të
strukturave pak a shumë përcjellëse të ndërtesës nëpërmjet induksionit elektromagnetik në sistemin mbitensione si ato të përshkruara.
me efekte shumë shkatërruese: shpërndarës. Përveç kësaj, rryma e rrufesë rritet përsëri nga toka
b Efektet termike: temperatura shumë të larta në Këto mbitensione janë përhapur përgjatë linjës deri deri te instalimet elektrike, duke shkaktuar kështu
materiale, duke shkaktuar zjarr, të pajisjet elektrike brenda ndërtesës. avari në pajisje.
b Efektet mekanike: deformim strukturor,
b Mbindezje termike: fenomene jashtëzakonisht të
rrezikshme në prani të materialeve të ndezshme
ose eksplozive (hidrokarbure, pluhur, etj.).
Ndërtesa dhe Instalimet elektrike brenda Instalimet elektrike brenda ndërtesës janë të shkatërruara në përgjithësi.
ndërtesës janë të shkatërruara në përgjithësi.
Fig. J6 : Pasojat e ndikimit të goditjes së rrufesë

atmosferike
1.3.2 Modelet e ndryshme të përhapjes

b Modeli i përbashkët
Modeli i përbashkët i mbitensioneve paraqitet ndërmjet përcjellësve aktivë dhe
tokëzimit: fazë-tokëzim ose neutër-tokëzim (shih Fig. J7). Ato janë të rrezikshme
sidomos për pajisjet në të cilat korniza është e lidhur për tokëzim për shkak të
rrezikut të shkatërrimit dielektrik.
Ph
Pajisja
N
I mc
Rritja e tensionit në
modelin e përbashkët
I mc
Fig. J7 : Modeli i përbashkët
b Modeli diferencial
Modeli diferencial i mbitensioneve paraqitet ndërmjet përcjellësve aktivë: fazë-
fazë ose fazë-neutër (shih Fig. J8). Ata janë veçanërisht të rrezikshëm për pajisje
elektronike, hardware të ndjeshëm të tillë si sistemet elektronike etj.
J5
Ph md
U Rritja e tnsionit
pajisja
në modin diferencial
N
I md
Fig. J8 : Modeli diferencial

atmosferike
1.4 Karakterizimi i valës së rrufesë

Analiza e fenomeneve lejon përcaktimin e llojeve të rrymës së rrufesë dhe valëve të
tensionit.
b 2 llojet e valës së rrymës janë konsideruar nga standardet IEC:
v vala 10/350 µs karakterizon valët e rrymës nga goditja direkte e rrufesë
(shih Fig. J9);
I
Max.
100 %
50 %
t
10 (µs)
350
Fig. J9 : Vala e rrymës 10/350 µs
v vala 8/20 µs karakterizon valën e rrymës nga goditja indirekte e rrufesë

(shih Fig. J10).
I
J6
Max.
100 %
50 %
t
8 (µs)
20
Fig. J10 : Vala e rrymës 8/20 µs
Këto dy lloje të valës së rrymës së rrufesë janë përdorur për të përcaktuar testimet
për SPD-të (IEC standardi 61643-11) dhe qëndrueshmërinë e pajisjes për rrymat
e rrufesë. Vlera e pikut të valës së rrymës karakterizon intensitetin e goditjes së
rrufesë.
b Mbitensionet e krijuara nga goditja e rrufesë karakterizohen nga një valë e
tensionit 1.2/50 µs (shih Fig. J11).
Ky lloj i valës së tensionit është përdorur për të verifikuar përballimin e pajisjeve nga
mbitensionet me origjinë atmosferike (tensioni impulsiv sipas IEC 61000-4-5).
Max.
100 %
50 %
t
1.2 (µs)
50
Fig. J11 : vlera e rrymës 1.2/50 µs

J – Mbrojtja e mbitensionit
2.1 Rregullat e përgjithshme
Sistemi për mbrojtjen e një ndërtese nga 2.1.1 Procedura për të parandaluar rreziqet e goditjes nga
efektet e rrufesë duhet të përfshijë: rrufeja
b mbrojtjen e strukturave nga goditjet direkte të
rrufesë; Parimi themelor për mbrojtjen e një instalimi nga rreziqet e goditjeve të rrufesë është
b mbrojtjen e instalimit elektrik nga goditja për të parandaluar çrregullimet e energjisë që arrihen nga pajisjet e ndjeshme. Për
direkte dhe indirekte e rrufesë. të arritur këtë, është e nevojshme që:
b rryma e rrufesë kryesore edhe kanali i saj nëpër tokëzim nëpërmjet rrugës
kryesore (duke iu shmangur aftësisë së pajisjeve të ndjeshme);
b duke lidhur pajisjet e instalimit të kryer;
Kjo lidhje ekuipotenciale aplikohet nga përcjellësit e lidhur, plotësohen nga pajisja
mbrojtëse të valës (SPD-ve) ose hapja e elektrodave (p.sh. hapja e elektrodave
direkt në antena).
b përfshirja minimale dhe efektet indirekte me anë të instalimit SPD-ve ose/dhe
filtrat.
Dy sistemet mbrojtëse janë përdorur për të eliminuar ose kufizuar mbitensionet: janë
të njohur si sistemet mbrojtëse të ndërtesës (për pjesët e jashtme të ndërtesave) dhe
sistemi mbrojtës të instalimit elektrik (për brendinë e ndërtesës).
2.2 Sistemi mbrojtës i ndërtesave

Roli i sistemit mbrojtës të ndërtesave është për ta mbrojtur atë nga goditjet direkte të
rrufesë.
Sistemi përbehet nga:
b Pajisja kryesore: sistemi mbrojtës nga goditja e rrufesë; J7
b Përcjellësit e poshtëm të projektuar për të përcjellë rrymën e rrufesë deri në tokë;
b "tensioni i hapit” ngarkesat e tokëzimit të lidhura së bashku;
b Lidhjet ndërmjet të gjithave kornizave metalike (lidhjet ekuipotenciale) dhe
ngarkesat e tokëzimit.
Kur rryma e rrufesë rrjedh në një përcjellës, nëse ndryshimi i potencialit shfaqet
ndërmjet tij dhe kornizave të lidhura me tokëzim të cilat janë të vendosura në afërsi,
ky i fundit mund të shkaktojë shkatërrimin e mbindezjes.
2.2.1 Tri llojet e sistemit mbrojtës nga rrufeja

Tri llojet e mbrojtjes në ndërtesë janë përdorur:
b Rrufepritësi (shufra e thjeshtë ose me sistem të nxitjes)
Rrufepritësi është një material kryesisht metalik i vendosur në krye të ndërtesës.
Ai është i tokëzuar nga një ose më shumë përcjellës (shpesh me shirita prej bakri)
(shih Fig. J12).
Rrufepritësi
Përcjellësi
i tokëzimit
(rrip bakri)
Kontroll
i terminalit
“këmbë-degë”
deri tek
tokëzimi
Fig. J12 : Rrufepritësi (shufra e thjesht ose me sistem të nxitjes)

Bakër me kallaj
të nikeluar 25 mm2
Shtyllë metalike
d > 0.1 h
Kornizë rripi i tokëzuar
Fig. J13 : Telat e tendosur
b Rrufepritësi me tela të tendosur

Këta tela janë të shtrirë sipër strukturës që mbrohet. Ata janë përdorur për t’u
mbrojtur me strukturë të posaçme: hapësirat për startimin e raketave, aplikimet
ushtarake dhe mbrojtja e linjave të larta me tension të lartë (shih Fig. J13).
b Rrufepritësi me kafaz të rrjetëzuar (kafazi i Faradejit)
Kjo mbrojtje përfshinë vendosjen e përcjellësve të shumtë poshtë/të lidhur me shirit
në mënyrë simetrike rreth të gjithë ndërtesës (shih Fig. J14).
Ky lloj i sistemit mbrojtës nga rrufeja është përdorur për ndërtesat shtëpiake shumë
të ekspozuara me instalime shumë të ndjeshme të tilla si dhomat kompjuterike.
J8
2.2.2 Pasojat e mbrojtjes së ndërtimit për pajisjet e instalimit
elektrik
50% e rrymës së rrufesë që shkarkohet nga sistemi mbrojtës i ndërtesës

Fig. J14 : Kafazi i rrjetëzuar (Kafazi i Faradejit) ngrihet përsëri në rrjetat e tokëzimit të instalimit elektrik (shih Figurën J15):
rritja e potencialit të kornizave me frekuencë shumë të lartë e tejkalon aftësinë
e qëndrueshmërisë së izolimit të përcjellësve në rrjetet e ndryshme (TU,
telekomunikimet, videokabllorë, etj). Për më tepër, rrjedhja e rrymës nëpërmjet
përcjellësve të poshtëm gjeneron mbitensione të përfshira në instalimin elektrik.
Si pasojë, sistemi mbrojtës i ndërtesave nuk

mbron instalimin elektrik: prandaj është e
detyrueshme për të siguruar një sistem elektrik
mbrojtës të instalimit.
Instalimi
elektrik
I
i
Instalimi
i tokëzimit
Fig. J15 : Rryma direkte kthyese e rrufesë

2.3 Sistemi mbrojtës i instalimit elektrik

Objektivi kryesor i sistemit mbrojtës të instalimit elektrik është për të kufizuar vlerën
e mbitensioneve që janë të pranueshme për pajisjet.
Sistemi mbrojtës i instalimit elektrik konsiston në:
b një ose më shumë SPD në varësi të konfigurimit të ndërtesës;
b lidhjen ekuipotenciale: rrjeta metalike të pjesëve përcjellëse të ekspozuara.
2.3.1 Zbatimi
Procedura për mbrojtjen e sistemeve elektrike dhe elektronike të ndërtesës është si
vijon.
Kërkimi për informacion
b Identifikimi i të gjitha ngarkesave të ndjeshme dhe vendndodhja e tyre në
ndërtesë.
b Identifikimi i sistemeve elektrike dhe elektronike dhe pikat e tyre përkatëse të
hyrjes në ndërtesë.
b Kontrolli nëse sistemi mbrojtës nga rrufeja është i pranishëm në ndërtesë ose në
afërsi.
b Njohja me rregulloret në fuqi të vendndodhjes së ndërtesës.
b Vlerësimi i rrezikut të goditjes së rrufesë sipas vendndodhjes gjeografike, lloji i
furnizimit me energji, densiteti i goditjes së rrufesë, etj.
Zbatimi i zgjidhjes
b Instalimi i lidhjes së përcjellësve në korniza nga një rrjetë.
b Instalimi i një SPD në centralin hyrës TU
b Instalimi i një SPD shtesë në çdo central nënshpërndarës të vendosur në afërsi të
pajisjeve të ndjeshme (shih Fig. J16).
J9
SPD
Furnizimi TM
SPD
SPD
SPD
Furnizimi
nëntokësor TM If L*>30m SPD
Furnizimi TM
SPD
SPD
Furnizimi
nëntokësor TM If L*>30m
* Fenomeni i valës së reflektuar është në rritje nga L=10m
Fig. J16 : Shembull i mbrojtjes të një shkalle të gjerë të instalimit elektrik

Pajisjet mbrojtëse të valës valës (SPD) janë 2.4 Pajisja mbrojtëse e valës (SPD)
përdorur për rrjetat e furnizimit me energji
Pajisja mbrojtëse e valës (SPD) është një komponent i sistemit mbrojtës të instalimit
elektrike, rrjetet telefonike dhe komunikimin dhe
elektrik.
linjat automatike të kontrollit. Kjo pajisje është e lidhur në mënyrë paralele me qarkun furnizues me energji
elektrike të ngarkesave që janë në mbrojtje (shih Fig. J17). Gjithashtu mund të
përdoret në të gjitha nivelet e rrjetit të furnizimit me energji.
Ky lloj i mbrojtjes nga mbitensioni është më i përdoruri dhe më efikasi.
Ndërprerësit
hyrës
Rryma
e rrufesë SPD
Ngarkesa të ndjeshme
Fig. J17 : Parimi i mbrojtjes të sistemit në paralel
J10 Parimi
SPD është projektuar për të kufizuar mbitensionet kalimtare me origjinë atmosferike
dhe valët e rrymës së devijuar në tokëzim, në mënyrë që të kufizojë vlerën e
amplitudës së këtij tensioni që nuk është i rrezikshëm për instalimin elektrik dhe për
stabilimente elektrike dhe për kontrolle.
SPD eliminon mbitensionet:
b në modelin e përbashkët, ndërmjet fazës dhe neutrit apo tokëzimit;
b në modelin diferencial, ndërmjet fazës dhe neurit.
Në rast të një mbitensioni që tejkalon pragun e operimit , SPD
b përçojnë energjinë në tokë, në modelin e përbashkët;
b shpërndajnë energjinë në të gjithë përcjellësit aktivë në modelin diferencial.
Tri llojet e SPD:
b Lloji 1 SPD
Lloji 1 SPD rekomandohet në rastin specifik të sektorit të shërbimit dhe ndërtesave
industriale, të mbrojtura nga një sistem mbrojtës nga rrufeja ose një kafazi të
rrjetëzuar. Ai mbron instalimet elektrike nga goditjet direkte të rrufesë. Ai mund të
shkaktojë rrymën kthyese nga rrufeja e përhapur nga përcjellësi i tokëzimit deri te
përcjellësit e rrjetit.
Lloji 1 SPD karakterizohet nga vala e rrymës 10/350 µs.
b Lloji 2 SPD
Lloji 2 SPD është sistemi kryesor mbrojtës për të gjitha instalimet elektrike në
tension të ulët. Instalohen në çdo central elektrik, ajo parandalon përhapjen e
mbitensioneve në instalimet elektrike dhe mbron ngarkesat.
Lloji 2 SPD karakterizohet nga vala e rrymës 8/20 µs.
b Lloji 3 SPD
Këto SPD kanë një kapacitet të ulët të shkarkimit. Ato duhet detyrimisht të instalohen
si një shtojcë e tipit 2 SPD dhe në afërsi të ngarkesave të ndjeshme. Lloji 3 SPD
karakterizohet me kombinim të valëve të tensionit (1.2/50 μs) dhe valëve të rrymës
(8/20 μs).

b SPD përkufizimi normativ
Goditja direkte e Goditja indirekte e rrufesë

rrufesë
IEC 61643-1 Testimi i klasës I Testimi i klasës II Testimi i klasës III
IEC 61643-11/2007 Lloji 1 : T1 Lloji 2 : T2 Lloji 3 : T3
EN/IEC 61643-11 Lloji 1 Lloji 2 Lloji 3

Former VDE 0675v B C D
Lloji i testimeve të 10/350 8/20 1.2/50 + 8/20
valës
Note 1: Ekzistojnë T1 + T2 SPD (ose Lloji 1 + 2 SPD) të kombinuar për mbrojtjen e ngarkesës kundër goditjes direkte dhe
indirekte të rrufesë.
Note 2: disa T2 SPD gjithashtu mund të deklarohet si T3 .
Fig. J18 : SPD përkufizimi standard
2.4.1 Karakteristikat e SPD

Standardi ndërkombëtar IEC 61643-11 Botimi 1.0 (03/2011) përcakton karakteristikat
dhe testimet për SPD lidhur me sistemet e shpërndarjes së tensionit të ulët
(shih Fig. J19).
b Karakteristikat e përbashkëta
v Uc: tensioni maksimal gjatë operimit të vazhdueshëm
Ky është tension i lartë A.C. ose D.C. në të cilët SPD bëhet aktiv. Kjo vlerë është
zgjedhur sipas vlerës së tensionit dhe marrëveshjes së sistemit të tokëzimit.
v Up: Niveli i tensionit të mbrojtjes (në In)
J11
Ky është tensioni maksimal nëpër terminalet e SPD kur është aktiv. Ky tension është
arritur kur rryma rrjedh në SPD është e barabartë me In. Niveli i tensionit mbrojtës
të zgjedhur duhet të jetë nën aftësinë e përballimit të mbitensionit të ngarkesave
(shih pjesën 3.2) . Në këtë rast goditja e rrufesë, tensioni nëpër terminalet e SPD në
përgjithësi mbetet më pak se Up.
v In: Rryma nominale e shkarkimit
Kjo është vlera e pikut të rrymës prej 8/20 µs forma e valës së SPD që është i aftë të
shkarkojë 15 herë.
Në të gjelbër, vargu i garantuar

operues i SPD.
Up
Uc
I
< 1 mA In Imax
Fig. J19 : Karakteristikat kohë/ rrymë të SPD me varistor
b Tipi 1 SPD
v Iimp: Impulsi i rrymës
Kjo vlerë e pikut të rrymës prej 10/350 µs forma e valës së SPD që është i aftë të
shkarkojë 5 herë.
v Ifi: Rryma rrjedhëse vetëshuarëse
Aplikimi vetëm për teknologjinë e hapjes së elektrodave
Kjo është rryma (50 Hz) që SPD është në gjendje të ndërpresë me anë të vetvetes
pas mbinxehjes. Kjo rrymë duhet të jetë më e madhe se rryma e mundshme e lidhjes
së shkurt në pikën e instalimit.
b Tipi 2 SPD
v Imax: Rryma maksimale e shkarkimit
Kjo vlerë e pikut të rrymës prej 8/20 µs forma e valës së SPD që është i aftë të
shkarkojë një herë.
b Tipi 3 SPD
v Uoc: Tensioni i aplikuar gjatë qarkut të hapur të klasës III-të (Tipi 3) testimi.

2.4.2 Aplikimet kryesore

b Tensioni i ulët i SPD
Pajisjet shumë të ndryshme, nga të dyja pikëpamjet teknologjike dhe të përdorimit,
janë të përcaktuara me këtë term. Ky tension i ulët i SPD-ve është modular që të
instalohet me lehtësi brenda centralit TU.
Ka edhe SPD-të të përshtatura për prizat e fuqisë, por këto pajisje kanë një kapacitet
të ulët të shkarkimit.
b SPD për rrjetet e komunikimit
Këto pajisje mbrojnë rrjetet telefonike, rrjetet ndërprerëse dhe rrjetet e kontrollit
automatike (bus) nga mbitensionet që vijnë nga jashtë (rrufeja) dhe ato të
brendshme në rrjetin e furnizimit me energji elektrike (ndotja e pajisjeve,
stabilimentet, operimi, etj)
SPD-të e tilla janë gjithashtu të instaluara në RJ11, RJ45, ...lidhësit ose të integruara
brenda ngarkesave.
J12

3 Projektimi i sistemit
mbrojtës të instalimit elektrik
Për të mbrojtur një instalim elektrik në një 3.1 Rregullat e projektimit

ndërtesë, rregulla të thjeshta aplikohen për
Për një sistem shpërndarës të energjisë, karakteristikat kryesore të përdorura për të
zgjidhjen e
përcaktuar sistemin mbrojtës nga rrufeja dhe përzgjedhja e një SPD për të mbrojtur
b SPD(s);
një instalim elektrik në një ndërtesë janë:
b Sistemin mbrojtës të tij. b SPD
v cilësia e SPD;
v tipi;
v niveli i ekspozimit për të përcaktuar rrymën maksimale të shkarkimit Imax të SPD-ve.
b Mbrojtja e pajisjes nga lidhja e shkurtër
v Rryma maksimale e shkarkimit Imax;
v Rryma e lidhjes së shkurtë Isc në pikën e instalimit.
Diagrami logjik në Figurën J20 më poshtë ilustron këtë rregull të projektimit.
Pajisja mbrojtëse
nga goditjet (SPD)
Jo A ka një rrufepritës në Po
ndërtesë ose brenda 50m
të ndërtesës ?
Lloji 1 + Lloji 2
Lloji 2 ose
SPD Lloji 1 + 2
SPD
J13
Niveli i rrezikut? Niveli i rrezikut?
I ulët I mesëm I lartë 12,5 kA 25 kA

20 kA 40 kA 65 kA mini.
I max I imp
Isc
në pikën e instalimit ?
Pajisja mbrojtëse Isc
në pikën e instalimit ? nga lidhjet e shkurta(SCPD)
Fig. J20 : Diagrami logjik për përzgjedhjen e sistemit mbrojtës
Karakteristikat e tjera për përzgjedhjen e një SPD janë të paracaktuara për një
instalim elektrik.
b numri i poleve në SPD;
b niveli i tensionit mbrojtës Up;
b tensioni gjatë operimit Uc.
Ky nën-seksion J3 përshkruan ne hollësi kriteret për përzgjedhjen e një sistemi

mbrojtës ne përputhje me karakteristikat e instalimit për mbrojtjen e pajisjes dhe
mjedisit.

Një SPD duhet të jetë i instaluar gjithmonë në 3.2 Elementet e sistemit mbrojtës
origjinën e një instalimi elektrik.
3.2.1 Vendndodhja dhe tipi i SPD
Lloji i SDP që të instalohet në origjinën e instalimit varet nëse ose sistemi mbrojtës i
rrufesë nuk është i pranishëm. Nëse ndërtesa nuk është e pajisur me një sistem të
mbrojtjes nga rrufeja (sipas IEC 62305), tipi 1 SPD duhet të jetë i instaluar.
Për SPD e instaluar në hyrjen e fundit të instalimit, standardet e instalimit IEC 60364
shpërndajnë vlerat minimale më poshtë për dy karakteristikat e më poshtme:
b Rryma nominale e shkarkimit In = 5 kA (8/20) µs;
b Niveli i tensionit mbrojtës Up (at In) < 2.5 kV.
Numri i SPD-ve shtesë që duhet të jetë i instaluar përcaktohet nga:
b Madhësia e anës dhe vështirësitë e instalimit të lidhjeve të përcjellësve. Në anët e
mëdha, është themelore për të instaluar një SPD në hyrjen e fundit të çdo mbyllje të
nën-shpërndarjes.
b Distancë që ndan ngarkesat e ndjeshme për t’u mbrojtur nga pajisja mbrojtëse në
hyrjen e fundit. Kur ngarkesat janë të vendosura më shumë se 30 metra larg nga
pajisja mbrojtëse në hyrjen e fundit, është e nevojshme për të siguruar një mbrojtje
përfundimtare shtesë sa më afër që është e mundur për ngarkesat e ndjeshme.
Fenomeni i reflektimit të valës është duke u rritur nga 10 metra (shih Kapitullin 6.5).
b Rreziku i ekspozimit. Në rast të një vendi shumë të ekspozuar, SPD-të me hyrje
të fundit nuk mund të sigurojnë edhe një rrjedhje të rrymës së lartë të rrufesë dhe
një nivel mjaft të ulët të tensionit mbrojtës. Në veçanti, tipi 1 SPD është zakonisht i
shoqëruar me një tip 2 SPD.
Tabela në Figurën J21 më poshtë tregon cilësinë dhe tipin e SPD-së të ngritur mbi
bazat e dy faktorëve të përcaktuar më sipër.
J14
Jo A ka një rrufepritës në ndërtesë Po

ose brenda 50m të ndërtesës?
Një Lloj 2 SPD në centralin kryesor Një Lloj 1 dhe një Lloj 2 SPD (ose Lloji 1+2 SPD)
Në centralin kryesor
D < 10 m Një Lloj 2 SPD në centralin kryesor
Ndërprerësi Ndërprerësi
hyrës hyrës
Lloji 1
e ndjeshme
+
Lloji 2
nga sistemi i mbrojtjës nga rrufeja
Lloji 2
pajisjet equipme
i instaluar në centralin kryesor
SPD
SPD
D D
sensitive
(D) ndan
(D) separating
Një Lloj 2 SPD në centralin kryesor Një Lloj 1 dhe një Lloj 2 SPD (ose Lloji 1+2 SPD)
Një Lloj 2/Lloj 3 SPD në mbyllje afër pajisjeve të ndjeshme Në centralin kryesor
Një Lloj 2/Lloj 3 SPD në mbyllje afër pajisjeve të ndjeshme
DistanceLargësia
Ndërprerësi Ndërprerësi
hyrës hyrës
Lloji 1
Lloji 2 +
SPD Lloji 2
Lloji 3 Lloji 3
D >10m SPD
SPD SPD
D D
Fig. J21 : 4 rastet e implementimit të SPD

Shënim: Tipi 1 SPD është instaluar në centralin elektrik të lidhur me tokëzues të sistemit mbrojtës të rrufesë.

3 Projektimi i sistemit të
mbrojtjes të instalimit elektrik
3.2.2 Nivelet shpërndarëse mbrojtëse

Disa nivele të mbrojtjes të SPD lejojnë që energjia të shpërndahet nëpërmjet disa
SPD-ve siç tregohet në figurën J22 në të cilin tri tipe të SPD-ve jepen për:
b Tipi 1: kur ndërtesa është e pajisur me një sistem mbrojtës nga rrufeja dhe i
vendosur në hyrjen e fundit të instalimit, përthith një sasi të madhe të energjisë;
b Tipi 2: përthith mbitensionet e mbetura;
b Tipi 3: siguron mbrojtje "të mirë" nëse është e nevojshme për pajisje më të
ndjeshme të vendosura shumë afër ngarkesave.
Centrali kryesor Centrali nën- Mbrojtja shtesë

TU shpërndarës e mirë
(mbrojtja hyrëse)
90 % 9% 1%
Pajisjet e
ndjeshme
Lloji 1 Lloji 2 Lloji 3

SPD SPD SPD
J15
Kapaciteti shkarkues (%)
Fig. J22 : Arkitektura për mbrojtje të mirë

Shënim:Tipi 1 dhe 2 SPD mund të kombinohen në një SPD të vetme

3.3 Karakteristikat e përbashkëta të SPD-ve sipas

karakteristikave të instalimit
3.3.1 Tensioni i operimit Uc
Në varësi të marrëveshjes së sistemit të tokëzimit, maksimumi i tensionit të

vazhdueshëm të operimit Uc të SPD duhet të jetë i barabartë me ose më i madh se
vlerat e treguara në tabelë në Figurën J23.
SPD-të të lidhur Konfigurimi i sistemit të rrjetit shpërndarës

ndërmjet
TT TN-C TN-S IT me IT me
neutër neutër
shpërndarës shpërndarës
Përcjellësit linjor dhe 1.1 Uo NA 1.1 Uo 1.1 Uo NA

përcjellësit të neutrit
Secili përcjellës linjor dhe 1.1 Uo NA 1.1 Uo 3Uo Vo
përcjellësit PE
Përcjellësit e neutrit dhe Uo NA Uo Uo NA

përcjellësit PE
Secilit përcjellës linjor dhe NA 1.1 Uo NA NA NA
përcjellësit PEN
NA: Nuk aplikohet
SHËNIM 1: Uo është tensioni linjë-neuter, Vo është tensioni linjë-linjë ië tensionit më të ulët të
sistemit.
J16 SHËNIM 2: Kjo tabelë është e bazuar në IEC 61643-1 amendamenti 1.
Fig. J23 : Përcaktimi i vlerës minimale të Uc për SPD-të në varësi të marrëveshjes së sistemit të
tokëzimit (bazuar në Tabelën 53C të standardit IEC 60364-5-53)
Vlerat më të zakonshme të Uc që zgjidhen sipas marrëveshjes së sistemit të

tokëzimit.
TT, TN: 260, 320, 340, 350 V
IT: 440, 460 V
3.3.2 Niveli i tensionit mbrojtës Up (në In)
Seksioni 443-4 i standardit IEC 60364, “Përzgjedhja e pajisjeve në instalim”,

ndihmon në zgjedhjen e nivelit të tensionit mbrojtës Up për SPD në funksion
të ngarkesave që mbrohen. Tabela në Figurën J24 tregon impulsin me aftësi
përballuese të çdo lloji të pajisjeve.
Tensioni nominal i Kërkesa e impulsit të tensionit përballues për kV

instalimit(1) V
Sistemi Sistemet Pajisja në Pajisjet e Pajisja Pajisjet
trefazor(2) njëfazore me origjinën e shpërndarjes mbrojtëse
pikë të instalimit dhe qarqet posaçërisht
mesme (impuls përfundimtare (impuls (impuls
përballues i (impuls përballues i përballues i
kategorisë IV) përballues i kategorisë II) kategorisë I)
kategorisë III)
120-240 4 2.5 1.5 0.8
230/400(2) - 6 4 2.5 1.5

277/480(2)
400/690 - 8 6 4 2.5
1,000 - Vlerat e varura të inxhinierëve të sistemit
(1) Si për IEC 60038.

(2) ) Në Kanada dhe Shtete e Bashkuara, për tensionet që e tejkalon 300V në raport me tokën,
impulse i tensionit përballues korrespondon me tensionin më të lartë të menjëhershëm në kolonë
është i aplikueshëm .
(3) Ky impuls i tensionit përballues është i aplikueshëm ndërmjet përcjellësve aktivë dhe
përcjellësit PE
Fig. J24 : Kategoria e pajisjes me impuls përballues për një instalim në përputhje me IEC 60364
(Tabela 44B).

b Pajisjet e mbitensionit të kategorisë I janë

të përshtatshme për përdorim në instalimet
fikse të ndërtesave ku masat mbrojtëse
janë aplikuar jashtë pajisjes - për kufizim të
mbitensioneve kalimtare me nivel të caktuar.
Shembuj të pajisjeve të tilla janë ato që
përmbajnë qarqe elektronike si kompjuterët,
pajisje me programe elektronike, etj.
b Pajisjet e mbitensionit kategoria II janë të

përshtatshme për lidhje me instalime elektrike
fikse, duke siguruar një shkallë normale të
disponueshmërisë normalisht të kërkuar për
rrymë të perdorur në pajisje. Shembull të
pajisjeve të tilla janë pajisjet shtepiake dhe
ngarkesa të ngjashme.
b Pajisjet e mbitensionit kategoria III janë

për perdorim në instalime fikse në drejtim të
rrymës dhe duke përfshirë centralin kryesor
shpërndarës, duke siguruar një shkallë të
lartë në dispozicion.
Shembuj të pajisjeve të tilla janë centralet
shpërndarëse, ndërprerësit, sistemet e
instalimeve elektrike duke përfshirë kabllot,
zbarrat, kuti kryqëzimi, çelësat, prizat në
instalimet fikse dhe pajisja për përdorim
industrial dhe disa pajisje të tjera, p.sh.
Motorët stacionarë me lidhje të përhershme
me instalim fiks.
b Pajisjet e mbitensionit kategoria IV janë të

përshtatshme për përdorim në ose në afërsi
të origjinës së instalimit, p.sh., në rrjedhën e J17
sipërme të centralit shpërndarës kryesor.
Shembuj të pajisjeve të tilla janë matësit e
energjisë elektrike, pajisjet primare mbrojtëse
mbirrymore dhe njësitë kontrolluese të
valëve.
Fig. J25 : Pajisjet me kategori të mbitensionit
Performanca e “instalimit” Up duhet të krahasohet me aftësinë përballuese të

impulsit të ngarkesave.
SPD ka një nivel të tensionit mbrojtës Up që është i brendshëm, d.m.th i përcaktuar
dhe testuar në mënyrë të pavarur të instalimit të tij. Në praktikë, për zgjidhjen e
performancës Up të një SPD, një diferencë e sigurisë duhet të merret për të lejuar
praninë e mbitensioneve në instalimin e një SPD (shih Fig. J26).
U1
Ngarkesat e instaluar
Up për t`u Up = U p + U1 + U 2
mbrojtur
U2
Fig. J26 : Up e "Instaluar"
Shënim: Niveli i tensionit mbrojtjes Up të “instaluar” në përgjithësi miratohet për mbrojtjen e

Nëse niveli i përcaktuar i tensionit mbrojtës nuk mund të arrihet pajisjeve të ndjeshme në 230/400 V për instalimet elektrike është 2.5 kV (kategoria II
nga SPD me hyrjen e fundit ose nëse elementet e pajisjeve e mbitensionit, shih Fig. J27).
të ndjeshme janë në distancë (shih pjesën 3.2.1), SPD shtesë
e koordinuar duhet të instalohet për të arritur nivelin e kërkuar
mbrojtës.

3.3.3 Numri i poleve
b Në varësi të marrëveshjes së sistemit të tokëzimit, është e nevojshme për të

siguruar një arkitekturë të SPD që siguron mbrojtjen në modelin të përbashkët (CM)
dhe në modelin diferencial (DM).
TT TN-C TN-S IT
Fazë-neuter (DM) Rekomanduar1 - Rekomanduar Jo e dobishme
Fazë-tokëzim (PE ose PEN) (CM) Po Po Po Po
Neuter-tokëzim (PE) (CM) Po - Po Po2
1 Mbrojtja ndërmjet fazës dhe neutrit mund të përfshihen në SPD të vendosur në origjinën e instalimit, ose të jetë e
zhvendosur në afërsi të pajisjes për t’u mbrojtur.
2 Nëse neutri është i shpërndarë.
Fig. J27 : Mbrojtja e nevojshme sipas marrëveshjes së sistemit të tokëzimit
Shënim:
b Modeli i përbashkët për mbitensione
Një formë themelore e mbrojtjes është që të instalohet një SPD në model të
përbashkët ndërmjet fazave dhe përcjellësit PE (ose PEN), pavarësisht nga lloji i
marrëveshjes e sistemit të tokëzimit të përdorur.
b Modeli diferencial për mbitension
Në sistemet TT dhe TN-S rezultatet e tokëzimit të neutrit në një asimetri për shkak të
rezistencave të tokëzimit e cila çon në shfaqjen e tensioneve në modelin diferencial,
edhe pse mbitensioni i shkaktuar nga një goditje e rrufesë është një model i
përbashkët.
2P, 3P dhe 4P SPDs (shih Fig. J28)
J18
b Këto janë të përshtatshme për sistemet TT dhe TN-S.
b Ato ofrojnë mbrojtjen vetëm kundër mbitensioneve në modelin e përbashkët.
Fig. J28 : 2P, 3P, 4P SPDs
1P + N, 3P + N SPDs (shih Fig. J29)

b Këto janë të përshtatshme për sistemet TT dhe TN-S.
b Ato ofrojnë mbrojtjen vetëm kundër mbitensioneve në modelin e përbashkët dhe
në modelin diferencial.
Fig. J29 : 1P + N, 3P + N SPDs

3.4 Përzgjedhja e Tipit 1 SPD
3.4.1 Impulsi i rrymës Iimp
b Kur nuk ekzistojnë rregullat kombëtare ose rregullat specifike për llojin e ndërtesës
që mbrohet:
Impulsi i rrymës Iimp duhet të jetë të paktën 12.5 kA (vala 10/350 µs) për degën në
Instalimet përputhje me IEC 60364-5-534.
elektrike b Kur rregullat ekzistojnë:
Iph=
I/2 I Standardi 62305-2 përcakton 4 nivele:I, II, III dhe IV
4 Tabela në Figurën J31 tregon nivele të ndryshme të Iimp në rastin rregullatorit
.
Nivelet e mbrojtjes si për Sistemi i jashtëm mbrojtës Kërkesat minimale limp për
I/2 I/2 EN 62305-2 i rrufesë i projektuar për të

reaguar në goditjen direkte
Llojin 1 SPD për rrjet me
linjë neutrale
të:
I 200 kA 25 kA/pole
Fig. J30 : Shembull i thjeshtë i shpërndarjes së balancuar të
rrymës Iimp në sistemin 3 fazor II 150 kA 18.75 kA/pole
III / IV 100 kA 12.5 kA/pole
Fig. J31 : Tabela e vlerave të Iimp sipas nivelit të tensionit mbrojtës të ndërtesës (bazuar në
IEC/EN 62305-2)
3.4.2 Rryma rrjedhëse vete-shuares Ifi

J19
Kjo karakteristikë është e zbatueshme vetëm për SPD-të me teknologjinë e hapjes
së elektrodave. Rryma rrjedhëse shuarëse Ifi duhet gjithmonë të jetë më e madhe se
rryma e mundshme e lidhjes së shkurtër Isc në pikat e instalimit.
3.5 Përzgjedhja e Tipit 2 SPD
3.5.1 Rryma maksimale shkarkuese Imax
Rryma maksimale shkarkuese Imax përcaktohet sipas nivelit të vlerësimit të

ekspozimit të afërm për vendndodhjen e ndërtesës.
Vlera e rrymës maksimale të shkarkimit (Imax) përcaktohet nga një analiza e
rrezikut (shih tabelën në Figurën J32).
Niveli i ekspozimit
E ulët E mesëm E lartë
Mjedisi ndërtues Ndërtimi i vendosur në një Ndërtimi i vendosur në një Ndërtesa ku ka një rrezik
zonë urbane ose periferike të fushë specifik: urë këmbësore,
grupeve të banesave pemë, rajon malor, zona me
lagështi ose pellg, etj.
Vlera Imax e rekomanduar 20 40 65
(kÂ)
Fig. J32 : Rryma maksimale e shkarkimit e rekomanduar Imax sipas nivelit të ekspozimit

Pajisjet mbrojtëse (termike dhe të lidhjes së

3.6 Përzgjedhja e pajisjes së jashtme për mbrojtje
shkurtër) duhet të koordinohen me SPD për të nga lidhja e shkurtër (SCPD)
siguruar operim të besueshëm, d.m.th.
b siguria e vazhdueshme e shërbimit:
v përballimi i valëve të rrymës së rrufesë; 3.6.1 Rreziqet që shmangen në fund të jetës së SPD-ve
v nuk gjenerohet tension i tepruar i mbetur.
b Shkaku i jetëgjatësisë
b sigurohet mbrojtje efektive nga të gjitha llojet
e mbirrymave: Në rast te amortizimit për shkak të fundit të jetës natyrale, mbrojtja është e llojit
v mbingarkesa pas ndikimit termik të varistorit; termike. SPD me varistor duhet të këtë një shkyçës të brendshëm i cili pamundëson
SPD.
v lidhja e shkurtër me intensitet të ulët;
v lidhja e shkurtër me intensitet të lartë. Shënim: Fundi i jetës nëpërmjet ndikimit termik nuk ka të bëjë me SPD me tub
shkarkues të gazit apo ndërprerjen e elektrodave të hapura.
b Për shkak të një prishjeje
Pasojat e jetëgjatësisë për shkak të një prishjeje të lidhjes së shkurtër janë:
v Kapaciteti maksimal i shkarkimit të tejkaluar.
Kjo prishje rezulton në prishje të fortë.
v Një prishje për shkak të sistemit shpërndarës (ndërprerësve neutër/fazë, shkyçja e
neutrit).
v Përkeqësimi gradual të varistorit.
Dy prishjet e fundit rezultojnë në rezistencë të lidhjes së shkurtër.
Instalimet duhet të mbrohen nga dëmtimet që rezultojnë nga këto lloje të prishjeve:
shkyçësit e brendshëm (termik) të përcaktuar më sipër, nuk kanë kohë të nxehjes
për të operuar.
Një pajisje e veçantë e quajtur “Pajisja për mbrojtje të jashtme nga lidhja e shkurtër
(SCPD e jashtme)”, e aftë për të eliminuar lidhjen e shkurtër, duhet të jetë e
instaluar. Ajo mund të zbatohet me anë të një ndërprerësi të qarkut ose pajisje të
J20 siguresave.
3.6.2 Karakteristikat e jashtme të SCPD
SCPD e jashtme duhet të koordinohet me SPD. Është projektuar për të përmbushur

dy kufizimet e mëposhtme:
Përballimi i rrymës së rrufesë
Përballimi i rrymës së rrufesë është një karakteristikë themelore e SPD-vë të
jashtme.
Përballimi i rrymës së lidhjes së shkurtër
b Kapaciteti i thyer përcaktohet me anë të rregullave të instalimit (IEC 60364
standardi):
SCPD e jashtme duhet të ketë një kapacitet të thyerjes të barabartë ose më të
madhe se rryma e mundshme e lidhjes së shkurtër në pikat e instalimit (në përputhje
me standardin IEC 60364).
b Mbrojtja e instalimit nga lidhjet e shkurtra
Në veçanti, rezistenca e lidhjes së shkurtër humb shumë energji dhe duhet të
eliminohet shumë shpejt për të parandaluar dëmtimin e instalimit dhe të SPD-ve.
Lidhja e saktë ndërmjet SPD dhe SCPD të jashtme duhet të jepet nga prodhuesi.

3.6.3 Modi i instalimit për SCPD e jashtme
b Pajisja "në seri"

SCPD është përshkruar si “në seri” (shih Figurën J33) kur mbrojtja është kryer me
anë të pajisjes mbrojtëse në përgjithësi të rrjetit të mbrojtur (për shembull lidhja e
ndërprerësit të qarkut të sipërm të një instalimi)
Fig. J33 : SCPD "në seri"
b Pajisja "në paralel"

SCPD është përshkruar “në paralel” (shih Figurën J34) kur mbrojtja është kryer në
mënyrë specifike nga një pajisje mbrojtëse e lidhur me një SPD.
b SCPD e jashtme është quajtur një “ndërprerës i qarkut shkyçës” nëse funksioni J21
është kryer nga një ndërprerës i qarkut.
b Ndërprerësi i qarkut të shkyçur mund ose nuk mund të integrohet në SPD.
Fig. J34 : SCPD "në paralel"
Shënim:
Në rast të një SPD me tub të shkarkimit të gazit ose me mbyllje të elektrodave të

hapura, SCPD lejon rrymën të ndërpritet menjëherë pas përdorimit.

3.6.4 Garantimi i mbrojtjes

SCPD e jashtme duhet të koordinohet me SPD dhe testimet dhe garantimi nga
prodhuesi i SPD në përputhje me rekomandimet e standardit IEC61643-11(NF EN
61643-1) Kapitulli. 7.7.3. Ajo duhet gjithashtu të jetë e instaluar në përputhje me
rekomandimet e prodhuesit.
Kur kjo pajisje është e integruar, në përputhje me produktin e standardit IEC 61643-
11 natyrisht siguron mbrojtje.
+
Fig. J35 : SPD-të me SCPD të jashtme, të paintegruara (iC60N + iPRD 40r) dhe të integruara
(PRD 40r e shpejtë).
3.6.5 Përmbledhja e karakteristikave të SCPD-ve të jashtme

Një analizë e detajuar e karakteristikave është dhënë në pjesën 6.4.
Tabela në Figurën J36 tregon, në një shembull, shumën e karakteristikave sipas

llojeve të ndryshme të SCPD-ve të jashtme.
J22
Mënyra e instalimit për Në seri Në paralel
SCPD e jashtme
Mbrojtja e siguresave i Mbrojtja e ndërprerësve të Mbrojtja e ndërprerësve të
është bashkuar qarkut i është bashkuar qarkut është integruar
Mbrojtja e pajisjeve = = = =
nga valët Mbrojtja SPD e pajisjeve në mënyrë të kënaqshme për çfarëdo shoqërues të SCPD së jashtme
Mbrojtja e instalimit në - = + ++
fund të jetës
Nuk ka garanci për mbrojtjen e Garancia e prodhuesit Garanci e plotë
mundshme
Mbrojtja nga rezistenca Mbrojtja nga lidhja e shkurtër e siguruar në mënyrë të përsosur
e lidhjes së shkurtër nuk
sigurohet
Vazhdueshmëria e -- + + +
shërbimit në fund të
Instalimi i plotë është i mbyllur Vetëm qarku SPD është mbyllur
jetës
Mirëmbajtja në fund të -- = + +
jetës
Mbyllja e instalimit të kërkuar Ndërrimi i ngarkesave Rivendosja e menjëhershme
Fig. J36 : Karakteristikat e mbrojtjes së jetëgjatësisë së tipit 2 SPD sipas SCPD-ve të jashtme
3.7 SPD dhe tabela për koordinimin e pajisjes

mbrojtëse
Tabela në figurën J37 më poshtë tregon koordinimin e ndërprerësve të qarkut
shkyçës (SCPD e jashtme) për tipin 1 dhe 2 të SPD-ve të markës Schneider Elektrik
për të gjitha nivelet e rrymave të lidhjes së shkurt.
Koordinimi ndërmjet SPD dhe ndërprerësit të qarkut shkyçës, tregohet dhe
garantohet me anë të Schneider Elektrik, siguron mbrojtje të besueshme (përballimi
i valës së rrufesë, mbrojtja përforcuese e rrymave të rezistencës së rrymës së
shkurtër etj)
50
NG125L
C80A/ Compact Compact
NG125L NG125L NG125L
C63A C63A C63A Compact NSX 100N NSX 160N
NSX*100N 100A 160A
100A
36
NG125H
NG125H C80A/ Compact Compact
NG125H NG125H
C63A C63A C63A Compact NSX 100F NSX 160F
NSX*100F 100A 160A
100A
25
NG125N
iC60L NG125N NG125N C80A/
iC60L
Compact
Ndërprerësi
C10A C20A C40A C50A

NSX*100B
100A
15
C120H
C80A/
iC60H iC60H iC60H iC60H
C10A C20A C50A C50A Compact
NSX*100B
100A Compact Compact Compact
10 NSX 100B NSX 100B NSX 160B
iQui ck iQui ck iQui ck 100A 100A 160A
PRD 8r PRD 20r PRD 40r
C120N
C80A/
6 iC60N iC60N iC60N iC60N
Compact
C10A C20A C40A C50A
NSX*100B
100A
iK60N iK60N iK60N
C20A C40A C50A
iQui ck
PF 10
J23
J23
iPRD 8r iPF K 20 iPRD 20r iPF K 40 iPRD 40r iPF K 65 iPRD 65r iPRF1 12.5r PRD1 25r PRD1 Master PRF1 Master
Pajisje mbrojtëse
Imax
8 kA 10kA 20kA 40kA 65kA 12.5 kA 25kA 35 kA Iimp
2.5kA 5 kA 5 kA 15kA 20kA 25kA 25kA 50kA In
Lloji 3 Lloji 2 Lloji 1

Rrezik i ulët Rrezik mesatar Rrezik i lartë Rrezik maksimal
Njësia e
shpëndarjes
përfundimtare Njësi të shpëndarjes dytësore Njësi kryesore të shpëndarjes
që ushqen Njësi të shpëndarjes përfundimtare Qendra të kontrollit të fuqisë
pajisje të Panele të kontrollit elektrik Qendra të kontrollit të motorrit
ndjeshme Panele të kontrollit të ndriçimit Njësi shpërndarje të jashtme
mbrojtur
nga lloji 2
Të gjithë ndërpresit e qarkut janë kurba C

(*) Në këtë rast Compact NSX është për qëndrueshmërinë e impulsit të rrymës së ndriçimit
Fig. J37 : Tabela e koordinimit ndërmjet SPD-ve dhe ndërprerësit të qarkut shkyçës të tyre janë të markës Schneider Electric
3.7.1 Koordinimi me pajisjet mbrojtëse të sipërme

Koordinimi me pajisjet mbrojtëse nga mbirrymat
Në një instalim elektrik, SCPD e jashtme është një aparat identik me aparatin e
mbrojtjes: kjo mundëson për të aplikuar përcaktimin dhe teknikat e kaskadimit për
optimizim teknik dhe ekonomik të planit të mbrojtjes.
Koordinimi me pajisjet me rrymë të mbetjes
Nëse SPD është e instaluar në drejtim të pajisjeve mbrojtëse të tokës në të cilën
rrjedh rryma, pajisja duhet të jetë “si” ose tipi përzgjedhës me një imunitet të rrymave
pulsante me të paktën 3 kA (8/20 µs vala e rrymës).
Shënim: pajisjet me rrymë të mbetur të tipit S në përputhje me

standardet IEC61008 ose IEC 61009-1 në përputhje me këtë
kërkesë.
4.1 Lidhja
Lidhjet e një SPD me ngarkesa duhet të jenë Një nga karakteristikat themelore për mbrojtjen e pajisjeve është niveli maksimal i
sa më të shkurtra që është e mundur për të tensionit mbrojtës (i instaluar Up) që pajisja mund të përballojë në terminalet e saj.
Prandaj një SPD duhet të zgjidhet me një nivel të tensionit mbrojtës Up të përshtatur
reduktuar vlerën e nivelit e tensionit mbrojtës (të
për mbrojtjen e pajisjeve (shih Figurën J38). Gjatësia totale e lidhjes së përcjellësve
instaluar Up) në terminalet e pajisjes mbrojtëse. është L = L1+L2+L3.
Gjatësia totale e lidhjeve të SPD në rrjet dhe Për rrymat me frekuencë të lartë, impedanca për njësi të gjatësisë së kësaj lidhjeje
blloku i terminalit të tokëzimit nuk duhet të është rreth 1 µH/m.
tejkaloj 50 cm. Për këtë arsye, duke aplikuar ligjin e Lencit kemi: ΔU = L di/dt
Vala e rrymës së normalizuar 8/20 µs, me një amplitudë të rrymës prej 8 kA, në
përputhje me rrethanat krijon një rritje të tensionit prej 1000V për metër të kabllos.
ΔU =1 x 10-6 x 8 x 103 /8 x 10-6 = 1000 V
U e pajisjes
L1
Ndërprerësi i U1
qarkut i shkyçur
L2
L = L1 + L2 + L3 < 50 cm
Ngarkesa që
SPD Up do të mbrohet
L3 U2
J24
Fig. J38 : Lidhjet e një SPD L < 50 cm
Si rezultat i tensionit nëpër terminalet e pajisjeve, të instaluara Up, është:

E instaluar Up = Up + U1 + U2
Nëse L1+L2+L3 = 50 cm, dhe vala është 8/20μs me një amplitudë prej 8 kA,
tensioni nëpër terminalet e pajisjeve do të jetë Up+500V.
4.1.1 Lidhjet në mbyllje plastike

Figura J39a më poshtë tregon se si të lidhet një SPD në mbyllje plastike.
L2 L1
Çelësi elektrik
L3
SPD
Blloku i tokëzimit
ndihmës
Blloku i distribuimit
/shpërndarjes së tokës
të ngarkesës
Fig. J39a : Shembull i lidhjes në mbyllje plastike

4.1.2 Lidhja në mbyllje metalike

Në rastin e një mbledhësi të stabilimenteve në një mbyllje metalike, mënyra e
duhur do të mund të ishte lidhja direkte e SPD me mbyllje metalike, ku mbyllja do të
përdorej si një përcjellës mbrojtës (shih Fig. J39b).
Kjo marrëveshje është në përputhje me standardin IEC 61439-2 dhe fabrikuesi i
montimit duhet të sigurojnë që karakteristikat e një mbylljeje të bëjnë këtë përdorim
të mundshëm.
L1
L2 Ndërprerësit e qarkut
L3 SPD
Blloku i distribuimit
/shpërndarjes së tokës
të ngarkesës
J25
Fig. J39b : Shembull i një lidhje me mbyllje metalike
4.1.3 Prerja tërthore e përçuesit

Prerja tërthore minimale e rekomanduar e përcjellësit merret parasysh:
b Shërbimin normal që do të ofrohet: Fluksi i valës së rrymës së rrufesë në një
tension rënës maksimal (50 cm rregull).
Shënim: Ndryshe nga aplikimet në 50Hz, fenomeni i rrufesë me frekuencë të lartë,
rritja e prerjes së tërthortë të përcjellësit nuk do te zvogëlojë në masë të madhe
impedancën e plotë të tij në frekuencë të lartë.
b Përballimi i përcjellësit gjatë rrymave të lidhjes së shkurtër: përcjellësi duhet t’i
rezistojë një rryme të lidhjes së shkurtër gjatë kohës së ndërprerjes maksimale të
sistemit mbrojtës.
IEC 60364 rekomandon në hyrjen e fundit të instalimit një seksion të tërthortë
minimal prej:
v 4 mm² (Cu) për lidhjen e tipit 2 SPD;
v 16 mm² (Cu) për lidhjen e tipit 1 SPD (prania e sistemit mbrojtës të rrufesë).
4.1.4 Shembuj të instalimeve të SPD të sakta dhe të gabuara

MCB
SPD
MCB
SPD
SPD
> 50 cm
< 50 cm
> 50 cm
< 50 cm
Shembulli 1: Shembulli 2:
Projektimi i instalimit të pajisjes Pozicionimi i pajisjeve duhet të jetë në
duhet të bëhet në përputhje me përputhje me rregullat e instalimit: Zvogëlimi
rregullat e instalimit: gjatësia e i gjatësisë së kabullit dhe reduktim i impaktit
kabllove duhet të jetë më pak se të fushës magnetike e krijuar nga rryma e
50 cm. vetëtimave.
Fig. J39c : Shembuj të instalimeve të SPD të sakta dhe të gabuara

4.2 Rregullat e kabllimit

b Rregulli 1:
Rregulli i parë është në përputhje me atë që gjatësia e lidhjeve të SPD ndërmjet
rrjetit (përmes SCPD të jashtëm) dhe bllokut të terminalit të tokëzimit nuk duhet të
kalojë 50 cm.
Figura J40 tregon dy mundësitë për lidhjen e një SPD.
d1 d1
D
k PR
QuicPD
D S
SCP
d2 d3
(8/20)
65kA(8/20)
SPD
Imax:
In: 20kA
1,5kV
Up: 340Va
Uc:
d3
0 cm 35 cm
3 <5 d3
d 2+d d1 +
d1 +
J26
Fig. 40 : SPD me ndarje ose me integrim të SCPD të jashtme
b Rregulli 2:
Përcjellësit e furnizuesve të mbrojtur dalës:
b duhet të jenë të lidhur me terminalet e SCPD të jashtme ose SPD;
b duhet të ndahen fizikisht nga përcjellësit e ndotur hyrës.
Ato janë të vendosura në të djathtë të terminaleve të SPD dhe SCPD (shih
Fig. J41).
Furnizimi me Mbrojtja
energji elektrike e furnizimit
iQuick PRDxx
Fig. 41 : Lidhjet e furnizuesve të mbrojtur dalës janë në të djathtën e terminaleve SPD

b Rregulli 3:
Faza e furnizuesit hyrës, përcjellësit neutralë dhe mbrojtës (PE) duhet të veprojnë
afër njëri tjetrit për të zvogëluar sipërfaqen e loop (lakut) (shih Fig. J42).
b Rregulli 4:
Përcjellësit hyrës të SPD duhet të jenë në distancë prej përcjellësve të mbrojtur
dalës për të shmangur ndotjen e tyre nga lidhja (bashkimi) (shih Fig. J42).
b Rregulli 5:
Kabllot duhet të vendosen pas pjesëve metalike të mbylljes (nëse ka) për të
minimizuar sipërfaqen e kornizës së loop-ës dhe kështu përfitojnë prej një efekti
mbrojtës nga çrregullimet EM.
Në të gjitha rastet, duhet të kontrollohet se korniza e centraleve dhe mbylljeve janë
të tokëzuara nëpërmjet lidhjeve të shkurtra.
Përfundimisht, nëse kabllot e izoluara janë përdorur, gjatësitë e mëdha duhet të
shmangen sepse ata reduktojnë efikasitetin e izolimit (shih Fig. J42).
Kabllot e pastra ndoten Kanalet e kabllove të pastra

nga kabllot e tjera janë të ndara nga ato
të ndotura të kobllove të ndotura
Furnizuesit
e jashtëm
të mbrojtur
J27
Sipërfaqe e Sipërfaqe e
madhe e qarkut vogël e qarkut
Terminal tokëzimi
intermediat
Terminal tokëzimi
kryesor
Fig. 42 : Shembull i përmirësimit të EMC nga një reduktim në sipërfaqen e qarkut të mbyllur dhe
impedanca e përbashkët në një mbyllje elektrike

5 Aplikimi
5.1 Shembujt e instalimit
Transformatori TM/TU
160 kVA
Centrali
kryesor
iC60
40 A
PRD
40 kA
Centrali 1 Centrali 2
iC60 iC60
20 A ID ID 20 A
"si" "si"
PRD PRD
J28 8 kA 8 kA
Nxehja Ndriçimi Ftohja Frigorifer Sistem kundër zjarrit Alarm

Depo ndriçuese Prizat e fuqisë sistemi IT Koha e
largimit
Fig. J43 : Shembulli i aplikimit L supermarket
Zgjidhjet dhe Skemat e diagramit

b Përzgjedhja e valës së rrufesë në një udhëzues ka bërë të mundur përcaktimin e
vlerës së saktë të një vale të rrufesë në hyrjen e fundit të instalimit dhe atë të lidhur
me ndërprerësin e qarkut shkyçës.
b Si pajisje të ndjeshme (Uimp < 1.5 kV) janë të vendosura në më shumë se 30
metra nga pajisja mbrojtëse në hyrje, mbrojtja përfundimtare e valës së rrufesë
duhet të instalohet sa më afër të jetë e mundur për ngarkesat.
b Për të siguruar vazhdimësinë më të mirë të shërbimit për zonat e ftohta:
v"si" lloji i ndërprerësit të qarkut me rrymë të mbetur do të përdoret për të shmangur
shkyçjen e shkaktuar nga rritja e potencialit të tokëzimit si vala e rrufesë e cila kalon.
b Për mbrojtje nga mbitensionet atmosferike:
v Instalimi i një rrufepritësi në centralin kryesor
v Instalimi i një rrufepritësi për mbrojtje të mirë për një central (1 dhe 2) furnizimin e
pajisjeve të ndjeshme që ndodhen më shumë se 30 metra nga rrufepritësi hyrës
v Instalimi i një rrufepritësi në rrjetet e telekomunikimit për të mbrojtur pajisjet e

furnizuara, p.sh. alarme të zjarrit, modemët, telefonat, fakset, etj.
Rekomandimet e rrjetit
b Sigurohet ekuipotencialiteti në terminalet e tokëzimit të një ndërtese.
b Reduktohet furnizimi me energji të qarkut në hapësirën me kabllo.
Rekomandimet e instalimit
b Instalimi i një rrufepritësi, Imax = 40 kA (8/20 µs)dhe ndërprerësit të qarkut
shkyçës iC60 me vlerë 40 A.
Fig. J44 : Rrjetet e telekomunikimit b Instalimi i një rrufepritësi për mbrojtje të mirë, Imax = 8 kA (8/20 µs) dhe i lidhur me
ndërprerësin e qarkut shkyçës iC60 me vlerë 10 A

5 Aplikimi
5.2 SPD për aplikime fotovoltaike

Mbitensioni mund të ndodhë në instalimet elektrike për arsye të ndryshme. Ajo mund
të shkaktohet nga:
b Rrjeti shpërndarës si rezultat i rrufesë ose ndonjë veprimi tjetër.
b Goditjet e rrufesë (afër ose në ndërtesa dhe instalime PV, ose në përcjellësit e
rrufesë).
b Ndryshimet në fushën elektrike për shkak të rrufesë.
Ashtu sikur të gjitha strukturat e jashtme, instalimet PV janë të ekspozuara ndaj
rrezikut i cili ndryshon nga një vend në një tjetër. Sistemet parandaluese dhe
penguese, si dhe pajisjet duhet të jenë në vend.
5.2.1. Mbrojtja me lidhje ekuipotenciale

Mbrojtja e parë është që të vihet në vend një mjet (përcjellës) që siguron lidhje
ekuipotenciale ndërmjet të gjitha pjesëve përcjellëse të instalimit PV.
Qëllimi është që të lidhen të gjithë përcjellësit e tokëzuar dhe pjesët metalike dhe
kështu të krijojë potencial të njëjtë në të gjitha pikat e sistemit të instaluar.
5.2.2. Mbrojtja me pajisjet mbrojtëse nga vala (SPD-

ve)
SPD-të janë veçanërisht të rëndësishme për mbrojtjen e pajisjeve të ndjeshme
elektrike si konvertuesi AC/DC, monitorimi i pajisjeve dhe modulet PV, por gjithashtu
edhe pajisjet e tjera të ndjeshme të rrjetit shpërndarës elektrik 230 V. Metoda e
mëposhtme e vlerësimit të rrezikut bazohet në vlerësimin e gjatësisë kritike Lcrit dhe
krahasimit të saj me gjatësinë kumulative L të linjave d.c.
J29
Mbrojtja SPD kërkohet nëse L ≥ Lcrit.

Lcrit Lcritvaret nga lloji i instalimit PV dhe llogaritet nga tabela e mëposhtme
Lloji i instalimit Ambientet individuale Prodhimi bimor Shërbimi/industrial/

të banimit tokësor bujqësor/ndërtesat
Lcrit (in m) 115/Ng 200/Ng 450/Ng
L ≥ Lcrit Pajisja (et) mbrojtëse të valës së detyrueshme në anën e DC
L < Lcrit Pajisja (et) mbrojtëse të valës jo të detyrueshme në anën e DC
Fig. J45 : Zgjedhja e SPD DC
(Fig. J45) përcakton:

L është shuma e:
b shuma e distancave ndërmjet konvertuesit (ëve) dhe kutisë kryqëzuese (të), duke
marrë parasysh se gjatësitë e kabllos të vendosur në të njëjtin kanal llogariten vetëm
një herë dhe
b shuma e distancave ndërmjet kutisë kryqëzuese dhe pikave lidhëse të moduleve
fotovoltaike formojnë vargun, duke marrë parasysh se gjatësitë e kabllove të
vendosura në të njëjtin kanal llogariten vetëm një herë.
Ng është densiteti i harkut elektrik të rrufesë (numri i sulmeve km²/vit).

Kutia Kutia e Çelësi i centralit

shpërndarëse gjeneratorëve Kutia AC kryesor TU
SPD LDC SPD SPD LAC SPD

1 2 3 4
Mbrojtja SPD
Vendi Modulet PV Invertorët Invertorët në Centrali kryesor
dhe kutit në anën anën e AC
shpërndarëse DC
LDC LAC Rrufepritësi
Kriteri < 10 m > 10 < 10 m > 10 m Po Jo
m
Lloji i E pa- "SPD "SPD 2" E pa- "SPD 3" "SPD 4" "SPD 4"
SPD nevoj- 1" Lloji 2* nevoj- Lloji 2* Lloji 1* Lloji 2 nëse
shme Lloji 2* shme Ng > 2,5 &
Linja ajrore
* Lloji 1 ndarja në distancë sipas EN 62305 nuk është vërejtur.
Fig. J46 : Zgjedhja e SPD
J30
Instalimi i SPD
Numri dhe vendndodhja e SPD-ve në anën e DC varet nga gjatësia e kabllove
ndërmjet moduleve solare dhe konvertuesit. SPD duhet të instalohet në afërsi të
konvertuesit nëse gjatësia është më e vogël së 10 metra. Nëse është më e madhe
se 10 metra, SPD është e nevojshme dhe duhet të vendoset në kuti afër modulit
solar, i pari është i vendosur në hapësirën e konvertuesit.
Për të qenë efikas, kabllot e lidhjes së SPD në rrjetin L+ / L- dhe ndërmjet bllokut të
terminalit dhe linjës së tokëzuar duhet të jetë sa më e shkurtër të jetë e mundur - më
pak se 2.5 metra (d1+d2<50 cm).

5 Aplikimi
Gjenerimi i energjisë fotovoltaike i sigurtë dhe i besueshëm.
Në varësi të distancës ndërmjet pjesës “gjeneruese” dhe pjesës “konvertuese”, mund të jetë e nevojshme për të instaluar dy ose më shumë rrufepritës, për të
siguruar mbrojtjen e secilës prej të dy pjesëve.
-+ -+ -+
d1 N
- -
+ + L
d3
d2
IPRD-DC
d y 10 m 1
-+ -+ -+
d1 + d2 < 50 cm
d1 > 4 mm2 d1 + d3 < 50 cm
-
+ d2 + d3 < 50 cm
d3
d2
IPRD-DC J31
2
d >10 m
d1 N
-
+ L
d3
d2
IPRD-DC
1
Fig. J47 : Vendosja (lokacioni) e SPD

J – Mbrojtja nga mbitensioni
6 Pajisjet teknike shtesë
6.1 Standardet për mbrojtje nga rrufeja

Pjesët e standardeve IEC 62305 prej 1 deri 4 (NF EN 62305 pjesët 1 deri 4)
riorganizojnë dhe përditësojnë publikimet standarde IEC 61024 (seri), IEC 61312
(seri) dhe IEC
61663 (seritë) në sistemet mbrojtëse nga rrufeja..
b Pjesa 1 – Parimet e përgjithshme
Kjo pjesë paraqet informacion të përgjithshëm mbi rrufetë dhe karakteristikat e tij
dhe të dhënat e përgjithshme, dhe paraqet dokumente të tjera.
b Pjesa 2 – Menaxhimi i rrezikut
Kjo pjesë paraqet analizën e bërë që mundëson llogaritjen e rrezikut për një
strukturë dhe përcakton plane të ndryshme të mbrojtjes në mënyrë që të lejojë
optimizimin teknik dhe ekonomik.
b Pjesa 3 – Dëmtimi fizik i strukturave dhe rreziku për jetën:
Kjo pjesë përshkruan mbrojtjen nga goditjet direkte të rrufesë, duke përfshirë
sistemin mbrojtës nga rrufeja, përcjellësit e poshtëm, tokëzimin, ekuipotencialitetin,
si dhe SPD me lidhje ekuipotenciale (Tipi 1 SPD).
b Pjesa 4 – Sistemet elektrike dhe elektronike brenda strukturave:
Kjo pjesë përshkruan mbrojtjen prej efekteve të rrufesë, duke përfshirë edhe
sistemin mbrojtës nga SPD (Tipi 2 dhe 3), kabllo e izoluar, rregullat e instalimit të
SPD, etj.
Kjo seri (varg) e standardeve plotësohet nga:

b Seria IEC 61643 e standardeve për përcaktimin e produkteve mbrojtëse të valës
(ang. surge)(shih nën-pjesën 2);
b Seria 4 dhe 5 e standardeve IEC 60364-4 dhe -5 për aplikimin e produkteve në
sistemet elektrike LV (shih nën-pjesën 3).
J32 6.2 Komponentët e një SPD

SPD kryesisht përbëhet nga (shih Fig. J48):
1) një ose më shumë komponentë jolinearë: pjesët përcjellëse (varistor, tubi për
shkarkimin e gazit, etj);
2) pajisje mbrojtëse termike (ndarësit e brendshëm), e cila e mbron atë prej kanaleve
termike në fund të jetës (SPD me varistor);
3) një tregues që tregon fundin e jetës së SPD; Disa SPD lejojnë raportimin e largët
të këtij treguesi;
4) një SCPD i jashtëm i cili siguron mbrojtje nga lidhjet e shkurtra (kjo pajisje mund
të integrohet brenda SPD).
3
2
1
Fig. J48 : Diagrami i një SPD

6.2.1 Teknologjia e pjesëve përcjellëse

Disa teknologji janë në dispozicion për të zbatuar pjesët përcjellëse. Ato kanë
përparësi dhe disavantazhe:
b Diodat e Zenerit;
b Tubi për shkarkimin e gazit (i kontrolluar ose i pakontrolluar);
b Varistori (varistor me oksid zinku).
Tabela e mëposhtme tregon karakteristikat dhe marrëveshjet e 3 teknologjive më të
përdorura.
Komponentët Shkarkimi i tubit me Hapësira e mbyllur për Varistori me oksid GDT dhe varistori në Hapësira e mbyllur
gaz (GDT) shkëndijat zinku seri për shkëndijat dhe
varistori në paralel
Karakteristikat
Modeli operues Tensioni kyçës Tensioni kyçës Tensioni i kufizuar Tensioni kyçës dhe i Tensioni kyçës dhe i
kufizuar në seri kufizuar në paralel
Lakoret e operimit u u
I I
Aplikimet Rrjeti TU Rrjeti TU Rrjeti TU Rrjeti TU

J33
b Rrjeti i telekomit
b Rrjeti TU (të lidhur me
varistor)
Lloji Lloji 2 Lloji 1 Lloji 1 ose Lloji 2 Lloji 1+ Lloji 2 Lloji 1+ Lloji 2
Fig. J49 : Tabela përmbledhëse e performancës
Shënim: Dy teknologjitë mund të instalohen në të njëjtin SPD (shih Fig. J50)
N L1 L2 L3
Fig. J50 : Lloji Schneider Electric PRD SPD përfshin një tub të për shkarkimin e gazit ndërmjet
neutrit dhe tokës dhe varistorët ndërmjet fazës dhe neutrit.

6.3 Treguesi për fundin e jetëgjatësisë

Treguesit për fundin e jetëgjatësisë janë të lidhur me ndarësit e brendshëm dhe me
SCPD e jashtme të SPD për të informuar përdoruesit se pajisja nuk është e mbrojtur
nga mbitensionet me origjinë atmosferike.
Treguesit lokal
Ky funksion është në përgjithësi i nevojshëm për kodet instaluese.
Tregimi për fundin e jetëgjatësisë jepet nga një tregues (ndriçues ose mekanik) ndaj
ndarësit të brendshëm dhe/ose SCPD të jashtme.
Kur SCPD e jashtme aplikohet nga një pajisje e siguresës, është e nevojshme që të
sigurohet për një siguresë me goditës dhe një pajisje themelore me sistem shkyçës
për të siguruar këtë funksion.
Shkyçja e ndërprerësit të qarkut të integruar
Treguesi mekanik dhe pozicioni i kontrollit manual lejon tregimin natyral për fundin e
Fig. J51 : iQuick PRD 3P +N SPD të llojit Schneider jetës.
Electric
6.3.1 Të dhënat vendore dhe raportimi i largët
iQuick PRD SPD e llojit Schneider Electric është tip “gati për lidhje” me ndërprerësin
e qarkut të integruar të shkyçur.
Të dhënat lokale
iQuick PRD SPD (shih Fig. J51) është i pajisur me treguesit mekanikë lokal:
b treguesi mekanik (i kuq) dhe pozita e shkyçjes së ndërprerësit të qarkut manual
tregon mbylljen e SPD;
b treguesi mekanik (i kuq) në secilin pajisje tregon fundin e jetëgjatësisë së saj.
Raportimi në distancë (shih Fig. J52a)

iQuick PRD SPD është e pajisur me një kontakt tregues që lejon raportimin në
distancë të:
J34 b fundit të jetës së bobinës;
b mungesës së bobinës; dhe kur ajo vendoset përsëri në vend;
b një prishjeje të rrjetit (lidhja e shkurtër, shkyçja e neutrit, ndryshimi fazë/neutër);
b ndërprerjes vendore manuale.
Si rezultat, monitorimi në distancë i gjendjes operuese të SPD-ve të instaluara e bën
Fig. J52 a: Instalimi i një treguesi të dritës me një iQuick atë të mundur që të sigurohen pajisjet mbrojtëse që të jenë gjithmonë të gatshme
PRD SPD për të vepruar.
6.3.2 Mirëmbajtja në fundin e jetëgjatësisë

Acti 9 Smartlink Kur treguesi për fundin e jetëgjatësisë tregon mbylljen, SPD duhet të zëvendësohet.
Në rastin e iQuick PRD SPD, mirëmbajtja është lehtësuar:
b Bobina në fundin e jetëgjatësisë (të zëvendësohet) është lehtësisht e
identifikueshme me anë të mirëmbajtjes.
b Bobina në fund të jetëgjatësisë së saj mund për t'u zëvendësuar në mënyrë të
sigurtë, sepse një pajisje e sigurisë ndalon mbylljen e ndërprerësit të qarkut të
14 shkyçur nëse bobina mungon.
11
6.4 Karakteristikat e detajuara të një SCPD të
1 jashtme
N L
6.4.1 Vala e rrymës përballuese

iSD
Testet e përballimit të valës së rrymës për SCPD-të e jashtme tregojnë si më poshtë:
b Për të dhëna të caktuar dhe teknologji (NH ose siguresat cilindrike), aftësia
përballuese e valës së rrymës është më e mirë me siguresën e tipit M (mbrojtja e
91
motorit), sesa me një siguresë të tipit gG (përdorim të përgjithshëm).
94
b Për një vlerësim të caktuar, aftësia përballuese e valës së rrymës është më e mirë
me ndërprerësin e qarkut sesa me pajisje të siguresës.
iQuick PRD
iPRD Figura J53 më poshtë tregon rezultatet e testimeve të valës së tensionit:
b për të mbrojtur një SPD të përcaktuar për Imax = 20 kA, zgjedhja e një SCPD e
jashtme është një MCCB 16 A ose një siguresë aM 63 A,
Shënim: në këtë rast, siguresa gG 63 A nuk është e përshtatshme
b për të mbrojtur një SPD të përcaktuar për Imax = 40 kA, zgjedhja e një SCPD të
14 jashtme është një MCCB 63 A ose një siguresë aM 125 A,
11
Fig. J52 b Treguesi në distancë i gjendjes së SPD, duke

përdorur Smartlink

Siguresë gG 125 A
MCB 63 A
MCB 40 A
Siguresë aM 63 A
Siguresë gG 63 A
MCB 16 A
10 30 50 I kA
20 40 (8/20) µs
Përballohet Shkrihet ose shkyçet
Fig. J53 : Krahasimi i aftësive përballuese të valës së tensionit të SCPD-ve për Imax = 20 kA dhe Imax = 40 kA
6.4.2 Niveli i tensionit mbrojtës Up të instaluar

Në përgjithësi:
b Rënia e tensionit nëpër terminalet e ndërprerësit të qarkut është më e lartë se
sa nëpër terminalet e pajisjes së siguresës. Kjo është për shkak se impedanca e
komponentëve të ndërprerësit të qarkut (pajisjet shkyçëse termike dhe magnetike)
është më e lartë se ajo e siguresës.
Megjithatë:
b Dallimi ndërmjet pikave të tensionit mbetet i vogël për valët e rrymës që nuk
tejkalon 10 kA (95% të rasteve); J35
b Niveli i tensionit mbrojtës Up të instaluar gjithashtu merr parasysh rezistencën
e plotë të kabllove. Kjo mund të jetë shumë e lartë në rastin e teknologjisë së
siguresës (pajisje mbrojtëse në largësi prej SPD) dhe e ulët në rastin e teknologjisë
së ndërprerësit të qarkut (ndërprerësi i qarkut afër, dhe madje e integruar edhe në
SPD).
Shënim:Niveli mbrojtës i tensionit Up të instaluar është shuma e tensionit rënës:
v në SPD;
v në SCPD e jashtme SCPD;
v në pajisjet e instalimit.
6.4.3 Mbrojtja nga rezistenca e lidhjeve të shkurtra

Impedanca e lidhjes së shkurtër zhduk shumë energji dhe duhet të eliminohet
shumë shpejt për të parandaluar dëmtimin në instalim dhe të SPD.
Figura J54 krahason përgjigjen kohore dhe kufizimin e energjisë të një sistemi
mbrojtës nga një siguresë 63 A aM dhe ndërprerësi të qarkut 25 A.
Këto dy sisteme të mbrojtjes kanë të njëjtat valë të rrymës 8/20 µs me aftësi
përballuese (27 kA dhe 30 kA respektivisht).
s A²s
me ngjyrë të gjelbër
rezistencë në zonën
e lidhjes së shkurtër
104
0,01
350 2000 A 350 2000 A

MCB 25 A Siguresa aM 63A
Fig. J54 : Krahasimi i lakoreve të kufizimit kohë/rrymë dhe energjisë për ndërprerësin
e qarkut dhe një sigurese që kanë të njëjtën aftësi përballuese të valës së rrymës
8/20 µs

6.5 Përhapja e një vale të rrufesë

Rrjetet elektrike janë në frekuencë të ulët, dhe si rezultat, përhapja e valës së
tensionit është e menjëhershme relative me frekuencë të fenomenit: në secilën pikë të
përcjellësit, tensioni i menjëhershëm është i njëjtë.
Vala e rrufesë është një fenomen me frekuencë të lartë (disa qindra kHz deri në
MHz):
b Vala e rrufesë përhapet përgjatë një përcjellësi me një shpejtësi të caktuar relative
me frekuencën e fenomenit. Si rezultat, në çdo kohë, tensioni nuk ka vlerë të njëjtë në
të gjitha pikat e përcjellësit (shih Fig. J55).
Impulsi valor i tensionit
Kabllo
Fig. J55 : Përhapja e një vale të rrufesë në një përcjellës
b Një ndryshim i përcjellësit krijon fenomenin e përhapjes dhe/ose reflektimin e valës

në varësi të:
v diferencës së rezistencës ndërmjet dy përcjellësve;
v frekuencës së valës e cila përhapet;
v gjatësia e përcjellësit
në rastin e reflektimit total në veçanti, vlera e tensionit mund të dyfishohet.
J36 Shembull: rasti i mbrojtjes nga një SPD
Modelimi i fenomenit të aplikuar për një valë të rrufesë dhe testimet në laborator
treguan se një ngarkesë e mundësuar nga një kabllo 30 metra e mbrojtur sipër
nga një SPD në tensionin Up të mbështet, për shkak të fenomenit të reflektimit,
një tension maksimal prej 2 x Up (shih Fig. J56). Kjo valë e tensionit nuk është
energjetike.
Kabllo
Ui Uo
V
Uo
2000
Ui
0
2 3 4 5 6 7 8 9 10
Ui = Tensioni në nivel SPD µs

Uo = Tensioni në fund të kabllos
Fig. J56 : Reflektimi i një vale të rrufesë në terminalet e një kablloje
Veprimi korrigjues
Nga të tre faktorët (ndryshimi i impedances, frekuenca, distanca), i vetmi që me të
vërtetë mund të kontrollohet është gjatësia e kabllos ndërmjet SPD dhe ngarkesës
mbrojtëse. Sa më e madhe është kjo gjatësi aq më i madh është reflektimi.
Në përgjithësi për frontet e mbitensioneve që hasen në një ndërtesë, fenomeni i
reflektimit është i rëndësishëm prej 10 metra dhe mund të dyfishojë tensionin prej
30m (shih Fig. J57).
Është e nevojshme që të instalohet një SPD sekondare për mbrojtje të mirë nëse
gjatësia e kabllos tejkalon 10 metra ndërmjet hyrjes së fundit të SPD dhe pajisjeve
që mbrohen.

Up
0
0 10 m 20 m 30 m 40 m 50 m
Fig. J57 : Tensioni maksimal në skajet e kabllos në bazë të gjatësisë së saj përballë
tensionit të rastit =4kV/us
6.6 Shembull i rrymës së rrufesë në sistemin TT

Modeli i përbashkët SPD ndërmjet fazës dhe PE ose fazës dhe PEN është instaluar
në çdo lloj marrëveshjeje të sistemit të tokëzimit (shih Fig. J58).
Rezistori me neutër të tokëzuar R1 përdoret për shtylla me tension të lartë që kanë
rezistencë më të ulët se sa rezistori i tokëzuar R2 që përdoret për instalim.
Rryma e rrufesë do të rrjedhë nëpër qarkun ABCD të tokëzuar përmes rrugës më të
lehtë. Ajo do të kalojë nëpër varistorët V1 dhe V2 në seri, duke shkaktuar një tension
të ndryshëm por të barabartë me dyfishin e tensionit Up të SPD (Up1 + Up2) të
paraqitura në terminalet e A dhe C në hyrje të instalimit në rastet ekstreme.
J37
Stacioni TM/TU
Furnizimi TM I
Furnizimi TU
I
I
SPD
I i Ulët R1 i Lartë R2
i shumë i ulët
Fig. J58 : Vetëm mbrojtja e përbashkët
Për të mbrojtur ngarkesat ndërmjet Ph dhe N, në mënyrë efektive, tensioni në

modelin diferencial (ndërmjet A dhe C) duhet të reduktohet.
Një tjetër arkitekturë e SPD është përdorur për këtë arsye (shih Fig. J59)
Rrjedhja e rrymës së rrufesë nëpër qarkun ABH, i cili ka një rezistencë më të ulët se
sa qarku ABSD, si rezistencë e komponentit të përdorur ndërmjet B dhe H është i
pavlefshëm (boshllëku i mbushur me gaz). Në këtë rast, tensioni i ndryshëm është i
barabartë me tensionin e mbetur të SPD (Up2).
Stacioni TM/TU
Furnizimi TM I
Furnizimi TU
I
SPD
I i Ulët R1 i Lartë R2
i shumë i ulët
Fig. J59 : Mbrojtja e përbashkët dhe diferenciale

Kapitulli K
Efikasiteti i energjisë në
Përmbajtja
1 Përmbledhje e shkurtër për efikasitetin e energjisë K2
2 Efiçienca e Energjisë dhe elektriciteti

2.1 Një mundësi ndërkombëtare për rregullim
K3
K3
2.2 Standardet e Efiçiencës së Energjisë K4
2.3 Standardi IEC 60364-8-1 K7
2.4 Vlerësime praktike K9
3 Përcaktimi i saktë përmes matjeve elektrike

3.1 Matjet elektrike
K10
K10
3.2 IInstrumentet matëse të përshtatshme K10
4 Mundësitë për kursimin e energjisë

4.1 Mundesite e kursimit
K13
K13
4.2 Ndriçimi K16
4.3 Faktori korrigjues i fuqisë dhe filtrimi harmonik K18
4.4 Menaxhimi i ngarkesës K19
4.5 Sistemet e komunikimit dhe informacionit K21
4.6 Panelet "smart" K23
5 Si vlerësohet kursimi i energjisë

5.1 Procedurat IPMVP dhe EVO
K29
K29
5.2 Arritja e rezultateve të qëndrueshme K31
K1

K – Efikasiteti i energjisë në
shpërndarjen elektrike 1 Përmbledhje e shkurtër mbi
Efiçencën e Energjisë
Konsumi i energjisë botërore vazhdon të rritet pa perspektivë për tu ngadalësuar në

të ardhmen e afërt. Ky trend është i shtyrë nga faktorë të ndryshëm, si ekonomike
ashtu edhe sociologjike:
b Rritja e popullsisë botërore, veçanërisht në vendet ku përdorimi i energjisë për
person pritet të rritet në të ardhmen. Për shembull, sot, mbi një miliardë njerëz nuk
kanë qasje në energji elektrike, dhe rreth 40% e popullsisë së botës jeton nën stresin
e mungesës së ujit. Kjo do të thotë se nevojat e energjisë do të rritet në të ardhmen,
për të lejuar njerëzit të përfitojnë standard më të mirë jetese. Kjo nevojë shtesë për
energjinë nuk kompensohet në nivel global nga një rënie e konsumit të energjisë në
vendet e zhvilluara. Sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë,përdorimi mesatar
i energjisë për person është rritur me 10% nga viti 1990 deri në 2008.
b Urbanizimi dhe industrializimi, veçanërisht në vendet në zhvillim. Kjo do të
thotë se më shumë energji do të jetë e nevojshme për ndërtimin, prodhimin dhe
transportin e njerëzve dhe mallrave.
Pjesa më e madhe e energjisë sot merret nga djegia e lëndëve djegëse fosile (rreth
82% në vitin 2012).Pasojë e kësaj është emetimi i sasive të mëdha të CO2 (32
miliard ton në vitin 2014),i cili ka një ndikim të pranuar në ndryshimin e klimës nga
efekti serë.
Përveç kësaj, lëndët djegëse fosile janë subjekt i luhatjes së çmimeve, për shkak të
cështjeve gjeopolitike dhe konkurrencës midis vendeve.
Për këto arsye, ka një angazhim global të vendeve për të ulur përdorimin e lëndëve
djegëse fosile. Protokolli i Kiotos është marrëveshja e parë ndërkombëtare me
të cilat vendet e industrializuara vendosën objektiva për të reduktuar emetimin e
gazit me efekt serë. Ky angazhim u konfirmua gjatë Konferencës së Palëve (COP
21) në vitin 2015, me objektivin për të kufizuar ngrohjen globale brenda kufijve të
pranueshëm (maksimumi 2 °, dhe ndoshta 1.5 ° C).
Për të arritur këto objektiva, rregulla të ndryshme tashmë janë vendosur në shumë
K2 vende, për shembull efikasiteti i energjisë në ndërtim.
Një nga zgjidhjet e propozuara për të zgjidhur dilemën midis zhvillimit ekonomik dhe
emetimit CO2 është që të rrisë pjesën e energjisë elektrike në miksin e energjisë.
Prodhimi i energjisë elektrike përbën rreth 30% të lëndëve djegëse fosile të
konsumuara në mbarë botën, dhe 68% e energjisë elektrike prodhohet nga djegia e
lëndëve djegëse fosile (qymyr, naftë dhe gaz natyror).
Pra, veprimet që duhet të ndërmerren duhet të përfshijnë:

b Zhvillimin e përdorimit të energjive të rinovueshme (kryesisht diellore dhe të erës).
Për fat të keq, kostoja është ende problem, sidomos gjatë periudhave kur çmimi
ilëndët djegëse fosile është i ulët. Çështje tjetër e madhe është natyra e luhatshme
e gjenerimit diellor dhe të erës. Ruajtja e energjisë është e nevojshme, gjë që sërish
rrit ndjeshëm koston.
b Efiçenca e Energjisë. Objektivi është që të sigurojë të njëjtin nivel të shërbimit
duke konsumuar më pak energji. Me zbatimin efikas të pajisjeve të energjisë
elektrike është e mundur që të kursehet deri në 30% e energjisë. Kjo është mënyra
më efikase për kufizimin e lëshimit të CO2, dhe uljes së konsumit të energjisë dhe
kostove.
Këto janë pikat kryesore të paraqitura në këtë kapitull:
b Përmbledhje e standardizimit në mbarë botën dhe teknikat e vlerësimit të
Efiçencës së Energjisë
b Prezantimi i matjes elektrike si mjet kryesor i diagnostifikimit.
b Përmbledhje e mundësive të kursimit të energjisë në instalimet elektrike.

K - Efiçenca e Energjisë në
shpërndarjen elektrike 2 Efiçenca e Energjisë
dhe elektriciteti
2.1 Një mundësi ndërkombëtare për rregullim

Efikasiteti i Energjisë Elektrike në Ndërtesa
Siç tregohet në Figurën K1A, efikasiteti energjetik në ndërtesa mund të jetë rezultat i:
b Masave rregullatore, me evoluimin e rregulloreve, direktivave dhe standardeve,të
cilat mund të jenë te vlefshme në nivel kombëtar apo ndërkombëtar
Masat Rregullatore Vullnetare b ose qasjeve vullnetare, me sistemet e certifikimit "Green Building" si
LEED,Breeam, etj ... promovuesit, pronarët e ndërtesave, etj mund të vendosin
Rregullimi të kenë ndërtesat e tyre të certifikuara për të ndihmuar miratojnë zgjidhje të
Direktivat
Standartet
qëndrueshme, dhe për të marrë tregun enjohja e arritjeve të tyre.
2.1.1 Rregulloret e Efiçiencës së Energjisë në

Fig. K1a : Qasja rregullatore ndaj asaj vullnetare në
Efikasitetin e Energjisë Elektrike në Ndërtesa
Evropë
Evropa ka nxjerrë 2 direktiva që theksojnë nevojën për përmirësim e Efiçiencës së
Energjisë
Direktiva për Efiçiencën e Energjisë (EED)
Direktiva e Efiçiencës së Energjisë 2012 përcakton një sërë masash detyruese për
të ndihmuar BE-në të arrijë objektivin e saj të efiçiencës së energjisë prej 20% deri
në vitin 2020. Sipas Direktivës, të gjitha vendeve të BE-së u kërkohet të përdorin
energjinë në mënyrë më efikase në të gjitha fazat e zinxhirit energjetik nga prodhimi
i saj deri në konsumin final.
Në veçanti, çdo kompani me më shumë se 250 punonjës duhet të kryejë rregullisht
ose një auditim të energjisë, ose duhet të vendosë një sistem Menaxhimi të
Energjisë të instaluar në mënyrë të përhershme, siç përshkruhet në Figurën K1b.
Kërkesat e direktivës janë kërkesa minimale dhe nuk ndalojnë asnjë shtet anëtar të
BE-së të aplikojë masa edhe më të rrepta.
Direktiva e Performancës së Energjisë në Ndërtesa (EPBD)

Kjo direktivë hyri në fuqi më 4 janar 2006, dhe përcakton kërkesat e performancës
së Energjisë si:
b Të gjitha ndërtesat e reja duhet të jenë tek koncepti i energjisë "Afër Zero" deri më
31 dhjetor 2020
b Certifikatat e performancës së energjisë duhet të përfshihen në të gjitha reklamat K3
për shitjen ose marrjen me qira të ndërtesave
b Vendet e BE-së duhet të krijojnë skema inspektimi për sistemet e ngrohjes dhe
kondicionimit ose të vendosin masa me efekt të njëjtë
b Vendet e BE-së duhet të përcaktojnë kërkesat minimale të performancës së
energjisë për ndërtesat e reja, për rinovimet e mëdha të ndërtesave dhe për
zëvendësimin ose shtimin e elementëve të ndërtimit (sistemet e ngrohjes dhe
ftohjes, çatitë, muret, etj.).
Standardi EN 15232 vlen për Sistemet e Menaxhimit të Ndërtesave (BMS) dhe

Sistemet e Automatizimit dhe Kontrollit të Ndërtesave (BACS)vlerësimet e objekteve,
si tregohet në Figurën K1d:
Direktiva e Performancës
Direktiva për Efiçiencën e Energjisë (EED)
së Energjisë në Ndërtesa (EPBD)
2012/27/EU 2010/31/EU
Detyrimi për të kryer Perjashtimi i Sistemeve Promovimi i Shërbimeve Udhërrefyes i Rinovimit

Audit të Energjisë të Manaxhimit të Energjisë të Efiçiencës së Energjisë të Ndërtesave
EN 15232
EN 16247 ISO 50001 EN 15900
Impakti i Sistemit të
(ISO 50002) Sistemet e Manaxhimit Shërbimet e Efiçiencës
Manaxhimit të Ndërtesave
Auditi i energjisë të Energjisë së Energjisë
në Performancën e Energjisë
Fig. K1b : Përputhja midis rregulloreve (me jeshile) dhe standardeve (me gri) Evropiane

2.1.2 Shembuj të sistemeve të çertifikimit të

ndërtesës së gjelbër
Shumë vende kanë lëshuar sisteme çertifikimi të ndërtesës së gjelbër, disa prej të
cilave janë të listuara si shembuj në Figurën K1c:
Çertifikimi i ndërtesës së gjelbër Influenca Data e emëtimit

të versionit të parë
LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) USA 2009

BREEAM (Building Research Establishment Environmental UK 2008
Assessment Methodology)
NF HQE (Haute Qualité Environnementale) FRANCE 2009
CASBEE (Comprehensive Assessment System for Built JAPAN 2004
DNGB (Deutsche Gesellschaft für Nachhaltiges Bauen) GERMANY 2011
Fig. K1c : Shembuj të sistemeve të çertifikimit të ndërtesave
2.2 Standardet e Efiçencës së Energjisë
K4 2.2.1 Fushëveprimi i zbatimit të standardeve

Është e rëndësishme të dallohen standardet të cilat zbatohen për vlerësim të plotë
të një objekti, nga standardet që zbatohen për pajisjet matëse të përdorura për
vlerësimet e objekteve, si tregohet në Figurën K1d:
Vlerësimi i një objekti Mjetet e vlerësimit Pajisje që përdoren për

të plotë vlerësimin e fabrikave
ISO 50001 ISO 50006 IEC 61557-12
Sistemet e Manaxhimit të Baza e energjisë (EnBs) Pajisje të monitorimit dhe

Energjisë - Kërkesa me dhe Indikatorët e matjes së energjisë
udhëzime për përdorim Performancës së Energjisë
IEC 60364-8-1
Instalimet në tension të ulët -

Pjesa 8-1: Efiçenca e Energjisë
Fig. K1d: Qëllimi i aplikimit të disa standardeve të lidhura me Efiçencën e Energjisë


2 Efiçenca e Energjisë
dhe elektriciteti
2.2.2 ISO 50001

ISO 50001 "Sistemet e menaxhimit të energjisë - Kërkesat me udhëzim për
përdorim" është standardi kryesor ndërkombëtar që ofron kërkesat mbi sistemet
e menaxhimin të energjisë (EnMS). Ai siguron një kornizë të kërkesave për
organizatat që të:
b Zhvillojnë një politikë për përdorimin më efikas të energjisë
b Përcaktojnë objektiva dhe synime për të përmbushur politikën
b Përdorin të dhëna për të kuptuar më mirë dhe për të marrë vendime në lidhje me
përdorimin e energjisë
b Matur rezultatet
b Shqyrtojnë nëse politika funksionon mirë, dhe
b Përmirësojnë në mënyrë të vazhdueshme menaxhimin e energjisë.
Modeli i sistemit të menaxhimit të energjisë i kërkuar në ISO 50001 është

përshkruar në Figuën K2:
Përmirësim i
vazhdueshëm
Politika e energjisë
Planifikimi i energjisë
Rishikimi i
Menaxhimit
Implementimi
dhe funksionimi
K5
Monitorimi,
matja dhe
analiza
K5
Kontrolli
Jo konformitetet,
Auditi i brëndshëm korrektimi, veprimi
i EnMS parandalues dhe rregullues
Fig. K2 : Modeli i sistemit të menaxhimit të energjisë për ISO 50001


2.2.3 ISO 50006

ISO 50006 është standard shoqërues i ISO 50001, që ofron udhëzime praktike se
si të monitorohet efiçenca e energjisë me ndihmën e treguesve të performancës
së energjisë(EnPI) të matur në periudha. Krahasimi i EnPI midis periudhës bazë
dhe periudhës së raportimit do të thotë të matësh përmirësimet në efiçiencën e
energjisë, shiko Figurën K3.
EnPI = vlerë ose masë që tregon rezultatet e lidhura me efiçencën e energjisë,

përdorimin dhe konsumin në objekte, sisteme, procese dhe pajisje në tërësi ose në
pjesë.
EnB = vlerëson performancën e energjisë gjatë një periudhe kohore të caktuar që do

të përdoret si referencë bazë për krahasimin e performancës së energjisë.
Organizata duhet të marrë parasysh objektivat specifike të performancës së
energjisë gjatë kohës që identifikohen dhe projektohen EnPI-te dhe EnB-te.
Një element i theksuar në ISO 50006 është rëndësia e përcaktimit dhe vlerësimit
të faktorëve ose variablave të cilët mund të kenë ndikim në konsumin e energjisë
(si p.sh.temperatura e jashtme, shfrytëzimi i ambientit ...) për të krahasuar
performancën e energjisë në kushte ekuivalente.
EnB
Përmirësimi
Konsumi i energjisë
Objektivi
Current EnPI
Baseline
K6
EnPI
Konsumi i energjisë
Konsumi total i enrgjisë për çdo periudhë
Periudha e bazës Periudha e raportimit koha
Fig. K3 : Koncepti i periudhës së bazës dhe periudhës së raportimit për EnPI


dhe elektriciteti
2.3 Standardi IEC 60364-8-1

Në kontekstin e rregullores ndërkombëtare për Efiçencën e Energjisë, standardi IEC
60364-8-1 ("Instalimet elektrike të tensionit të ulët - Efiçienca e energjisë") është
zhvilluar posaçërisht për instalimet elektrike.
Standardi paraqet kërkesa dhe rekomandime për projektimin e një instalimi elektrik
me qasje ndaj efiçencës së energjisë. Kjo thekson rëndësinë e Efiçiencës së
Energjisë në projektimin e instalimeve elektrike, në të njëjtën kohë edhe si rregulla
sigurie dhe zbatimi.
1. Minimizimi i humbjes së
energjisë në instalimet elektrike Në industrinë e prodhimit, Efiçienca e Energjisë mund të përcaktohet lehtësisht nga
sasia e energjisë (kWh) së nevojshme për prodhimin e një produkti. Për një instalim
elektrik veçanërisht në një ndërtesë , Efiçienca e Energjisë është përcaktuar si një
qasje e sistemit, objektivi i të cilës është optimizimi i përdorimit të energjisë elektrike.
2. Përdorimi i energjisë: Kjo perfshin:
Instalime ekzistuese
-Në kohën e duhur b Minimizimin e humbjes së energjisë,

- Kur ka kërkesë
Instalime të reja
b Përdorimi i energjisë elektrike në kohën e duhur dhe me kosto më të ulët,

- Me kosto më të ulët b Ruajtja e performancës gjatë gjithë ciklit të jetës së instalimit.
Këtu janë pikat kryesore që duhen të konsiderohen gjatë zbatimit të Efiçiencës së

3. Ruajtja e ndërtesës Energjisë në një instalim elektrik:
performanca b Nuk duhet të ketë konflikte me kërkesat në lidhje me sigurinë e njerëzve dhe
pronës,
b Nuk duhet të ketë përkeqësim të disponueshmërisë së energjisë elektrike,
Fig. K4a : Shembull i matjes në dispozicion nëpërmjet b Mund të aplikohet për instalime të reja dhe ekzistuese,
Modbus, RS485 ose Ethernet b Ajo mund të zbatohet në çdo kohë, e vetmja pikë për t'u konsideruar është ritmi i
investimeve,
b Kjo është një qasje përsëritëse dhe përmirësimet mund të jenë në rritje. Kthimi i
investimit është faktori vendimtar për implementimin e pajisjeve të reja të dedikuara
për Efiçencën e Energjisë .
Udhëzimi teknik ofrohet mbi parimet e projektimit, duke marrë parasysh aspektet e K7
mëposhtme:
b Vendndodhja optimale e nënstacionit TL/TU dhe centralit duke përdorur metodën
"barycenter" (Shih gjithashtu kapitullin D të këtij udhëzuesi, paragrafi 7),
b Reduktimi i humbjeve të instalimeve elektrike, duke rritur c.s.a. e kabllove dhe nga
zbatimi i Korrigjimit të Faktorit të Fuqisë dhe zbutjen e Harmonikave,
b Përcaktimi i rrjeteve ose zonave me pajisje që kanë kërkesa të ngjashme të
energjisë,
b Teknikat e menaxhimit të ngarkesave,
b Instalimi i pajisjeve të kontrollit dhe monitorimit
Një shembull i metodës së vlerësimit është dhënë me 5 nivele të performancës,

duke marrë parasysh aspekte të ndryshme si:
- Monitorimi i profilit të ngarkesës,
- Vendndodhja dhe efikasiteti ose nënstacioni i transformatorit,
- Optimizimi i motorrit, ndriçimit dhe efikasitetit të pajisjeve të HVAC.
Për shembull, Figura K4b jep nivelet e rekomanduara të vlerësimit për përcaktimin
e profilit të ngarkesës në kWh (EM: Masat e Efikasitetit). Nivele të tjera vlerësimi
janë përcaktuar (për nivelet e harmonikave ...), dhe janë specifikuar sipas llojit të
aktivitetit: rezidenciale (banesa), komerciale, industriale ose infrastrukturore
EM0 EM1 EM2 EM3 EM4

Nuk konsiderohet konsumi i Konsumi i Konsumi i Të dhënat e
instalimit për instalimit për instalimit për vazhdueshme të
një ditë cdo ditë të një cdo ditë të një konsumit të
jave viti instalimit
Fig. K4b : Përcaktimi i profilit të ngarkesësnë kWh
Është e rëndësishme të theksohet se objektivi i Efiçiencës së Energjisë nuk është

vetëm kursimi i energjisë. Zbatimi i Efiçiencës së Energjisë duhet të mbajë të njëjtin
nivel shërbimi dhe sigurie, të ruajë performancën, duke kursyer energji dhe para, në
të tashmen dhe në të ardhmen.

Figura K5 nga standardi IEC 60364-8-1 ilustron mënyrën e zbatimit të sistemit të

menaxhimit të energjisë elektrike brenda instalimit:
b Hapi 1: të dhënat nga përdoruesi duhet të merren parasysh, si p.sh temperatura
e ndërtesës,
b Hapi 2: janë konsideruar të gjitha burimet e energjisë, bazuar në
disponueshmërinë dhe çmimin në kohë reale,
b Hapi 3: të dhënat mjedisore duhet të merren parasysh për të shmangur vendime
të papërshtatshme, si përdorimi i ndricimit gjatë ditës,
b Hapi 4: tv dhënat nga ngarkesa janë nxjerrë pasi ato janë çelësi për të verifikuar
saktësinë e profilit të ngarkesës,
b Hapi 5: Informacioni i detajuar mbi konsumin e energjisë i ofrohet përdoruesit,
b Hapi 6: Merren vendime në lidhje me ngarkesat si derdhja e ngarkesës,
b Hapi 7: Merren vendime në lidhje me burimet e energjisë në mënyrë që të
përdoruesit ti dorëzohet shërbim me kosto më të ulët.
Përdoruesi merr vendime,

përcakton parametra dhe merr
informacione
Burimet Përdorimi
e energjisë 1) Inputs from user i energjisë
Rrjeti Ngarkesa
5) Informacioni
për përdoruesin
7) Vendimet për
përdorimin e 6) Vendimet Ngarkesa
Prodhimi lokal energjisë së për ngarkesat
disponueshme
K8
Menaxhimi i Efiçiencës
së Energjisë
Magazinimi (Hardware dhe/ose software) Ngarkesa
lokal
2) Të dhëna nga dispo- 4) të dhënat

nueshmëria e energjisë për ngarkesat
dhe cmimet (Matja) (Matjet)
3) Të dhëna mjedisore (p.sh. sensorët

japin informacion mbi temperaturën,
ditë/natën, lagështia, etj)
Fig. K5 : Efiçenca e Energjisë dhe sistemi i menaxhimit të ngarkesave


dhe elektriciteti
2.4 Vlerësime praktike

Përderisa është e mundur për të kursyer energjinë deri në 30%, ky reduktim i
potencialit mund të kuptohet në aspektin e dallimeve që ekzistojnë ndërmjet
formave
të efikasitetit të energjisë aktive dhe pasive.
Efikasiteti i energjisë aktive dhe pasive
Efikasiteti i energjisë pasive është arritur përmes masave të tilla si reduktimi i

humbjeve të nxehtësisë dhe duke përdorur pajisje të cilat kërkojnë pak energji.
Efikasiteti i energjisë aktive është arritur përmes vendosjes në vend të
infrastrukturës në matje, monitorimin dhe kontrollin e përdorimit të energjisë me
qëllim të arritjes së ndryshimeve të qëndrueshme. (shiko Fig.K6).
Auditimi i energjisë
dhe matjet
Proceset industriale
dhe ndërtimore
Masat themelore Optimizimi nëpërmjet Monitorimi,

të pranuara përshtatjes dhe mbështetja, Kontrolli,
Pajisjet me automatizimit përmirësimi përmirësimi
konsum të ulët,
izolim termik, faktorë
korrigjues të fuqisë, etj
Makina me shpejtësi Instalimi i njehsorëve,
të ndryshueshme monitorimi i pajisjeve,
(kur është e përshtatshme) software për analizë
kontrolli i kondicionimit të ruajtjes së energjisë
te ajrit etj ..,
Energjia me Efikasiteti i energjisë aktive
efikasitet pasiv K9
Fig. K6 : Zgjidhjet e eficiencës së energjisë bazuar në ciklin e jetës
Është e mundur për të ndërtuar mbi kursimet e arritura me realizimin e analizave

dhe përfshirjen e shumë masave më të përshtatshme korrigjuese. P.sh,
megjithëse kursimet ndërmjet 5% dhe 15% mund të merren duke përmirësuar
se si janë përdorur instalimet ose duke optimizuar vetë pajisjen (mbylljen e
sistemeve të tepërta, përshtatjen e motorëve dhe ngrohjet), më shumë kursime të
konsiderueshme mund të arrihen.
b Deri në 40% të energjisë për motorët, duke përdorur mekanizmat e kontrollit
automatik për të menaxhuar sistemet motorike.
b Deri në 30% në ndriçim, duke futur një mekanizëm të automatizuar të menaxhimit
të bazuar në shfrytëzimin optimal.
Efikasiteti i energjisë aktive nuk kërkon pajisje me efikasitet të energjisë së lartë dhe
pajisjet e instaluara tashmë, si qasje mund të zbatohet për të gjitha llojet e pajisjeve.
Menaxhimi i mirë është themelor për efikasitet maksimal-nuk ka kuptim që llambat
e konsumit të ulet në momentin që ju jeni duke dalë të lihen të ndezura në dhomat
boshe, duke humbur energji!
Megjithatë është e rëndësishme të mbahet në mend se kursimet mund të humbasin

përmes:
b Kohës joproduktive, të paplanifikuar/pa menaxhuar që afekton pajisjet dhe
proçeset.
b Mungesës së mekanizmave të automatizimit/rregullimit (motorë, ngrohje)
b Gjithmonë adaptohen masat e duhura për rastin e dështimit të ruajtjes së
energjisë.
Përveç kësaj, kur rrjeti elektrik i operatorit pritet të pësojë të ndryshime të shpeshta
për shkak të aktiviteteve në të cilat është përfshirë, këto ndryshime kërkojnë të
merren masa të menjëhershme dhe të konsiderueshme optimizimi.Qasjet për
efikasitetin e energjisë gjithashtu duhet të marrin parametra të tjerë në konsideratë
(temperatura, drita, presioni, etj) duke supozuar që energjia transformohet
pa ndonjë humbje, energjia e konsumuar nga një pjesë e pajisjes mund të
tejkalojëenergjisë që prodhon. Një shembull i kësaj është një motor, i cili konverton
një pjesë të energjisë që konsumon në nxehtësi përveç energjisë mekanike.

shpërndarjen elektrike 3 Përcaktimi i saktë përmes
matjeve elektrike
3.1 Matjet elektrike

Hapi i parë në qasjen e Efiçiencës së Energjisë është të krijojë një diagnozë dhe
kryesisht synon të krijojë një ide më të mirë se ku dhe si po konsumohet energjia.
Kjo kërkon marrjen e masave fillestare dhe një proces krahasues të vlerësimit
me qëllim të vlerësimit të performancës, duke përcaktuar fushat kryesore për
përmirësim dhe vlerësimin e niveleve të arritshme të kursimit të energjisë. Logjika e
kësaj qasjeje është e bazuar në konceptin se "ju vetëm mund të përmirësoni atë që
mund të matni".
Me një shtrirje të madhe dhe një listë të detajuar të kërkesave, standardi IEC
61557-12 është i zbatueshëm për pajisjet matëse që adresojnë shumicën e
aplikacioneve në panele dhe centrale. Në kapitullin S ka më shumë të dhëna në
lidhje me këtë standard.
Pajisjet e pavarura të matjes së energjisë janë zgjidhja për marrjen e të dhënave

përkatëse në pikat më të rëndësishme të instalimit elektrik. Një pjesë e madhe e
pajisjesh është në dispozicion nga prodhuesit, duke mbuluar diapazonin e plotë të
tensionit dhe rrymës dhe siguruar të dhëna të shumta (Tension, rrymë, fuqi, energji,
etj.), nëpërmjet paraqitjes lokale ose komunikimit në distancë.
Megjithatë, shumë përparësi mund të arrihen duke kombinuar funksionet e matjes

dhe mbrojtjes në një pajisje të vetme.
Së pari, kjo qasje çon në uljen e kostove të instalimit të pajisjeve: instalimi i një
pajisje të vetme kushton më pak se instalimi i dy pajisjeve. Dhe kombinimi i këtyre
dy funksioneve në të njëjtën njësi siguron përmasat e duhura të sensorëve të
rrymës duke eliminuar rreziqet e gabimeve të kyçjes dhe garanton funksionimin e
duhur, me të gjithë njësinë e testuar në fabrikë.
Shembuj të arkitekturave që përfshijnë të dyja llojet e pajisjeve paraqiten në § 4.6:
Panelet të "smart".
3.2 Si të përzgjidhni instrumente e duhura matëse

K10
Standardi francez AFNOR "FD X30-147 Plani i matjes - projektimi dhe zbatimi" i
botuar në nëntor 2015 dhe i përshkruar më poshtë është aktualisht dokumenti më i
avancuar rreth rrugëve konkrete për të ndërtuar një plan të matjes.
Ky dokument propozon 3 nivele të arritjeve:
b Niveli bazë
b Niveli i mesëm
b Niveli i avancuar
Tabelat në Shtojcën F të këtij standardi përcaktojnë masat e duhura të kërkuara

për të arritur çdo nivel të sistemit të matjes. Disa prej ekstrakteve tregohen në
paragrafët vijues.
3.2.1 Matjet sipas zones ose rrjetit

Matjet e energjisë aktive duhet të arrihen zonë pas zone, ose rrjet pas rrjeti:
Matjet që duhen Matjet e përshtatshme

kryer
Bazë I Mesëm I avancuar
(i shtohet (i shtohet
bazikes mesatares)
Për çdo zonë Energji aktive Energji reaktive ---

ose rrjet Energji e dukshme
Fuqia
Fig. K8 : Matjet e duhura për energjinë elektrike

3 Përcaktimi i saktë përmes
matjeve elektrike
3.2.2 Matjet sipas perdorimit

Kujdes duhet të bëhet në matje nga përdorimi që mund të jetë i dobishëm në
përcaktimin e burimeve të mundshme të përmirësimit të efiçencës së energjisë:
Matjet që Matje të përshtatshme

duhen bërë
Bazike Mesatare Të avancuara
(i shtohet bazikes) (i shtohet
mesatares)
HVAC Energjia aktive Temperatura e brendshme ---
Lagështia
Koeficienti i performancës
(COP)
Ndriçimi Energjia aktive --- ---
Pajisje Energjia aktive --- ---
Motorret Energjia aktive Energjia reaktive THDi
Unb (Disbalanca)
Fig. K9 : Matje të përshtatshme sipas përdorimit
3.2.3 Matjet e variableve te pershtatshme

ISO 50006 jep udhëzime mbi "linjën bazë të energjisë" dhe në "Treguesit e
Performancës së Energjisë ". Kjo është përzierja e matjes së energjisë me
parametra të tjerë të përshtatshëm, p.sh. matja e konsumit të energjisë e ndërlidhur
me temperaturën e ditës, ose konsumi i energjisë në lidhje me numrin e personave
të pranishëm në një fabrikë, ose parametra të tjerë influencues.
Të gjithë këta parametra të përshtatshëm duhet të maten, vlerësohen ose K11

transferohen nga një bazë tjetër të dhënash.
Matjet që Variabla të përshtatshme

duhen bërë Bazike Medium (i shtohet bazikes) Të avancuara
(i shtohet
mesatares)
HVAC Temperatura e Temperatura e brendshme Koeficienti i
jashtme Lageshtia e brendshme performances
(ose grada) HVAC (COP)
Numri i personave prezent ose tregues i ngjashem Energjia e
HVAC
Ndriçim Stina Ndriçim natyral ---
Numri i personave prezent ose tregues i ngjashem
Paisje --- Numri i personave prezent ose tregues i ngjashem ---
Motorrë --- Temperatura rrethuese ---
Gjeneratorë --- Temperatura rrethuese ---
Fig. K10 : Matjet e duhura të faktorëve ndikues sipas përdorimit

3.2.4 Monitorimi i instalimeve elektrike

Është gjithashtu e rëndësishme të monitorohet sistemi i shpërndarjes elektrike, për
shkak se disa matje mund të zbulojnë probleme me efikasitetin e energjisë, dhe
gjithashtu disa rreziqe që lidhen me asetet.
Matjet që duhen bërë Matjet e përshtatshme

Bazike Mesatare Të avancuara
Tek pika shpërndarëse Energji aktive Tensioni, Rryma, Faktori i Fuqisë, Harmonikat individuale
shpërnda-
energjia dhe fuqia aktive/reaktive,

frekuenca THDu dhe THDi
Pika
rëse
- për secilin fider 100kVA Energji aktive Tensioni, Rryma, Faktori i Fuqisë, Harmonikat individuale
(p.sh.: 160A, 400V tri) energjia dhe fuqia aktive/reaktive,
frekuenca THDu dhe THDi
Paneli shpërndarës
- për secilin fider 40kVA --- Tensioni, Rryma, Faktori i Fuqisë, THDu dhe THDi
(p.sh.: 63A, 400V tri) energjia dhe fuqia aktive/reaktive,
- për secilin fider 3.5kVA --- --- Energji aktive

(p.sh.: 16A, 230V )
Transformatorët --- Efiçenca e transformatorit Disekuilibri i tensionit

Transformatorët
K12
Fig. K11 : Matjet e përshtatshme sipas llojit të linjës dalëse, hyrëse, gjeneratorit ose ndryshuesit të energjisë

4 Mundësitë për kursimin e
energjisë
Një sërë matjesh të ndryshme mund të miratohen për të kursyer energji

(shih Fig. K12)
b Reduktimi i përdorimit të energjisë
Me anë të këtyre matjeve përpiqemi për të arritur rezultate të njëjta duke konsumuar
më pak (p.sh. Instalimi i dritave me efikasitet të lartë të energjisë të cilat ofrojnë
të njëjtën cilësi të dritës por konsumojnë më pak energji) ose për të reduktuar
konsumin e energjisë duke u kujdesur për të përdorur jo më shumë energji se sa
është e nevojshme (p.sh. një tjetër metodë do të ishte që të këtë më pak drita në një
dhomë që ndizen me ndriçim më të madh).
b Kursimi i energjisë
Këto masa më parë reduktojnë koston për njësi sesa që reduktojnë sasinë totale të
energjisë së përdorur. P.sh., aktivitetet ditore mund të kryhen gjatë natës në mënyrë
që të përfitojnë nga normat më të lira. Në mënyrë të ngjashme, puna mund të
planifikohet për të shmangur orët e pikut dhe programet përgjegjës të kërkesave.
b Siguria e energjisë
Kontributi në eficiencë të operimit duke shmangur prodhimin e humbur; këto masa
shmangin humbjet e energjisë të lidhura me ristartimet e shpeshta dhe punën shtesë
të gjeneruar kur grumbullimi i produkteve shkon në humbje.
Strategjia e përgjithshme
për menaxhimin e energjisë
Reduktimi i
konsumit
Përmirësimi i Përmirësimi i
besueshmërisë
kostove dhe disponue-
të energjisë shmërisë
K13
Fig. K12 : Një strategji e përgjithshme për menaxhimin e energjisë
Të gjithë menjëherë mendojnë për pajisjet për transformimin e energjisë (motor,

ndriçim/pajisje ngrohëse) kur konsiderohen zonat ku mund të bëhen kursimet.
Më pak të dukshme janë ndoshta kursimet e mundshme të ofruara nga pajisjet e
ndryshme të kontrollit dhe programeve lidhur me këtë lloj të pajisjeve.
Motorët përfaqësojnë 80% të konsumit të

energjisë elektrike në segmentin e industrisë.
4.1 Mundësitë e kursimit
Sistemet e motorizuara janë një nga fushat potenciale ku mund të bëhen kursime të
energjisë.
Ekzistojnë shumë zgjidhje për të përmirësuar efiçencën e energjisë të këtyre

sistemeve të motorizuara, sikurse përshkruhet më poshtë.
95 Ju mund ti referoheni gjithashtu dokumentit " Efiçenca e energjisë e makinerive:
zgjedhja e motorizimit"
90 www.schneider-electric.com/ww/en/download/document/998-2095-02-04-12AR0_EN
Ekasiteti (%)
85
Zgjedhja/zëvendësimi i motorit
IE1 4 pole
80 IE2 4 pole Ata që dëshirojnë të përmirësojnë efikasitetin e energjisë pasive shpesh
IE3 4 pole konsiderojnë zëvendësimin e motorëve në rend të parë, veçanërisht nëse motorët
75
ekzistues janë të vjetër dhe kërkojnë zëvendësim.
Kjo tendencë është përforcuar me përcaktimin e vendeve të mëdha për të ndaluar
70 shitjen e motorëve me efikasitet të ulët në të ardhmen.
1 10 100 Bazuar në standardet IEC60034-30 që përcaktojnë të tria klasat e efikasitetit (IE1,
Vlera nominale (kW) IE2, IE3), shumë vende kanë përcaktuar një plan për të detyruar gradualisht IE1 dhe
IE2 shitjet me motor për të përmbushur kërkesat IE3.
Fig. K13 : Përkufizimi i klasave të efikasitetit të energjisë për Në BE, për shembull, motorët me më pak se 375kW duhet të jenë në përputhje më
motorët TU, në përputhje me standardin IEC60034-30 IE3 nga janari 2015 (EC 640/2009).

Ekzistojnë dy arsye për zëvendësimin e një motori të vjetër

IE2 1.1kW IE3 1.1 kW
IE2 11 kW IE3 11 kW b Për të përfituar nga avantazhet e ofruara nga motorët e rinj me performancë të
10% lartë (shih Fig. K13)
Reduktimi i kostos në ciklin e jetës sipas IE1(%)
Në varësi të fuqisë nominale të tyre, motorët me performancë të lartë mund të

8% përmirësojnë efikasitetin e operimit deri në 10% në krahasim me motorët standardë.
Për krahasim, te motorët që kanë pësuar zëvendësim shohim efikasitetin e tyre që
6% reduktohet prej 3% deri në 4% në krahasim me motorët origjinalë.
b Për të shmangur mbimadhësinë
4%
Në të kaluarën, projektuesit e prirur për të instaluar motorët me mbimadhësi në
2% mënyrë që të sigurojnë një diferencë të mjaftueshme të sigurisë dhe për të eliminuar
rrezikun e dështimit, edhe në kushte të cilat kanë shumë pak gjasë të ndodhin.
0% Studimet tregojnë se të paktën një e treta e motorëve janë dukshëm me mbimadhësi
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000
dhe veprojnë në nën 50% të ngarkesave të tyre nominale.
-2%
Megjithatë:
-4%
v Motorët me mbimadhësi janë të shtrenjtë.
Orët operuese për vit v Motorët me mbimadhësi janë ndonjëherë më pak efikasë se motorët me madhësi
korrekte: motorët janë në pikën më të efektshme të tyre të punës, kur veprojnë
Fig. K14 : Reduktimi i kostos për jetëgjatësi për motorët IE2
ndërmjet 30% dhe 100% të vlerave nominale të ngarkesave dhe janë të ndërtuar për
dhe IE3 në krahasim me motorët IE1, varet nga numri i orëve
të operimit në vit
të mbështetur periudha të shkurtra kohore me 120% të ngarkesës së tyre nominale.
Efikasiteti bie shpejt kur ngarkesat janë në 30%.
v Rëniet e faktorit të fuqisë janë në mënyrë drastike kur motori nuk punon me
ngarkesë të plotë, që mund të çojë në ngarkimin për fuqinë reaktive të mbledhur
Duke ditur se kostot e energjisë përbëjnë mbi 97% të shpenzimeve të jetëgjatësisë
së motorit, duke investuar në një motor më të shtrenjtë, por më efikasitet më të
shpejtë mund të jetë fitimprurëse. Megjithatë, përpara se të vendoset nëse do të
zëvendësohet një motor, është thelbësore.
b Për të marrë në konsideratë ciklin e jetës së mbetur të motorit.
Kursimet mund të përbëhen nga: b Për të kujtuar se shpenzimet për zëvendësimin e një motori, edhe nëse ai
dukshëm ka mbimadhësi, nuk mund të justifikohet nëse ngarkesa e tij është shumë
b Zëvendësimi i një motori me mbimadhësi
e vogël, ose nëse është përdorur rrallëherë (shih Fig. K14).
të vjetër me një motor të përshtatshëm me b Për të siguruar që karakteristikat kritike të performancës së motorit të ri (të tilla si
efikasitet të lartë shpejtësia) janë ekuivalente me atë të motorit ekzistues.
b Operimi i motorit të mençur
K14 b Zgjedhja e një starteri të motorit/kontroller të Operimi i motorit
përshtatshëm. Qasjet e tjera janë gjithashtu të mundshme për të përmirësuar efikasitetin e
energjisë së motorëve:
b Përmirësimi i efikasitetit të energjisë aktive nga motorët me ndalim të thjeshtë
kur ata nuk kanë më nevojë që të funksionojnë. Kjo metodë mund të kërkojë
përmirësime të bëra në drejtim të automatizimit, trajnimit apo monitorimit, dhe duhet
të ofrohet nxitja e operatorit.
Nëse një operator nuk është përgjegjës për konsumin e energjisë, ai/ajo mund të
harrojnë të ndalë një motor në kohën kur ai nuk është i nevojshëm.
b Monitorimi dhe korrigjimi i të gjithë komponentëve në makinën me zinxhirë, duke
filluar me ata me motorët e mëdhenj, të cilët mund të ndikojnë në efikasitetin e
përgjithshëm. Kjo mund të përfshijë p.sh, përafrimin e boshteve ose lidhësve siç
kërkohet. Një kënd i vendosur prej 0.6mm në një lidhje që mund të rezultojë në një
humbje të fuqisë më shumë se 8%.
Kontrolli i motorit
Për të siguruar efikasitet më të mirë të përgjithshëm të energjisë, sistemi i kontrollit
duhet të zgjidhet me kujdes, në varësi të aplikimit të motorit
b Për një aplikim me shpejtësi të vazhdueshëm, startuesit e motorit ofrojnë zgjidhje

me çmim më të mirë dhe harxhime më të vogla. Tri llojet e startimit mund të
përdoren, në varësi të kufizimeve të sistemit:
v Drejtpërdrejt në starterin e linjës (kontaktorit)
v Starteri Yll Trekëndësh: për të kufizuar rrymën e nxitimit me kusht që ngarkesa të
lejojë çiftin rrotullues të startimit prej 1/3 së qiftit rrotullues nominal

energjisë
Metoda për startimin/kontrollin e një motori

duhet të bazohet gjithmonë në një analizë
të nivelit të sistemit, duke pasur parasysh
disa faktorë siç janë kërkesat me shpejtësi të
ndryshme, efikasitetin e ndryshëm dhe kostot,
kufizimet mekanike, besueshmërinë, etj.
LC1 D65A•• LC3 D32A•• ATS48••
Fig. K15 : Shembull i starterit të motorit: TeSys D direkt në linjën e kontraktorëve, starteri Star
Delta, starteri i lehtë Altistart (Schneider Electric)
b Kur aplikimi kërkon shpejtësi të ndryshme, një pajisje me shpejtësi të

ndryshueshme (VSD) kërkon një zgjidhje shumë efikase aktive si kufizim i motorit
me shpejtësi për të kufizuar konsumin e energjisë.
Ajo konkurron në mënyrë të favorshme me zgjidhjet mekanike konvencionale
(valvulat, damperat (për ndalje të zhurmës), kontrolluesin etj) përdoren veçanërisht
në pompat dhe ventilatorët ku parimi i tyre operativ shkakton humbje të energjisë për
shkak të bllokimit të kanaleve ndërsa motorët operojnë me shpejtësi të plotë.
VSD-të gjithashtu ofrojnë kontroll të përmirësuar, si dhe redukton zhurmat, efektet
kalimtare dhe dridhjet. Përparësitë e mëtejshme mund të merren duke përdorur këto
VSD në lidhje me pajisjet e përshtatshme për kontroll për të përmbushur kërkesat
individuale.
Si VSD, ato janë pajisje të shtrenjta që gjenerojnë humbje shtesë të energjisë dhe
mund të jenë burim i ndotjes elektrike, përdorimi i tyre mund të kufizohet në aplikimet
që në thelb të kërkojnë shpejtësi të ndryshueshme.
Shembull i aplikimeve për VSD-të: te pajisjet ngritëse, pozicionimi në veglat e

makinës, kontrolli i qarkut të mbyllur: pompimi rrethor ose ventilim (pa valvul) ose K15
pompat përforcuese, kontrolli kompleks elektronik etj.
4 pompat
e jashtme
Altivar 12 (< 4 kW ) Altivar 21 (< 75 kW) Altivar 71 (< 630 kW)
Fig. K16 : Pajisja Ativar për vlerat e ndryshme të fuqisë
b Për të përballuar ngarkesa që ndryshojnë në varësi të kërkesave të aplikimit,

Pompa me starterët, VSD ose një kombinim i të dyjave në një strategji të përshtatshme të
shpejtësi të
ndryshueshme kontrollit (shih shembullin e pompave kaskadë Fig K 17) duhet të konsiderohet në
(lloji i pompës) mënyrë që të sigurojë zgjidhje më të përgjithshme me efikasitet dhe fitimprurës.
ATV61
Shembulli i aplikimeve: HVAC për ndërtesat, transportet e mira, sistemet e furnizimit

me ujë, etj.
Sensor
me presion
Metoda për startimin/kontrollin e një motori duhet gjithmonë të bazohet në një
analiza të nivelit sistematik duke marrë parasysh disa faktorë të tillë si kërkesat
me shpejtësi të ndryshueshme, efikasitetin e përgjithshëm dhe kosto, kufizimet
mekanike, besueshmërinë, etj.
Fig. K17 : Shembull i pompave në kaskadë, të cilat kombinojnë
shkathtësitë e starterëve dhe një makinë me shpejtësi të
ndryshueshme për të ofruar një zgjidhje fleksible por jo shumë
të shtrenjtë.

4.2 Ndriçimi
Ndriçimi mund të përbëjë mbi 35% të konsumit të energjisë në ndërtesa, në bazë të
llojeve të aktiviteteve të kryera në to. Kontrolli i ndriçimit është një nga mënyrat
më të lehta për të bërë kursime të konsiderueshme të energjisë për shumë pak
investime dhe është një nga masat e zakonshme për kursimin e energjisë.
Sistemet e ndriçimit për ndërtesat tregtare janë rregulluar nga standardet, rregullat
dhe kodet e ndërtimit. Ndriçimi jo vetëm që nevojitet të jetë funksional, por
gjithashtu duhet të plotësojë kërkesat e sigurisë dhe mbrojtjes në punë dhe të jetë i
përshtatshëm për këtë qëllim.
Në shumë raste zyra e ndriçimit është e tepruar dhe nuk ka hapësirë të
konsiderueshme për të bërë kursime të energjisë pasive. Këto mund të arrihen duke
zëvendësuar dritat e vjetërsuara me performancë më të lartë/alternativë të konsumit
më të ulët dhe duke instaluar ballaste elektronike(për të limituar sasinë e rrymës në
një pajisje elektrike).
Këto qasje janë veçanërisht të përshtatshme në hapësirat ku ndriçimi është i
nevojshëm vazhdimisht apo për periudha të gjata dhe kursimet nuk mund të arrihen
thjeshtë me ndërprerjen/ndaljen e dritave. Koha e marrë për investimet e mbledhura
ndryshon nga rasti në rast, por shumë projekte kërkojnë një periudhë prej rreth dy
vitesh.
Dritat dhe ballastet elektronike ose teknologjia LED

Më shumë drita efikase mund të jenë një mundësi, në varësi të nevojave, llojit dhe
jetëgjatësisë të të ndriçimit. Për shembull, dritat e reja fluoreshente janë tani në
dispozicion, edhe pse ballastët gjithashtu duhet të zëvendësohen kur dritat janë
ndryshuar. Llojet e reja të ballastëve janë gjithashtu në dispozicion, duke ofruar
kursime të konsiderueshme të energjisë në krahasim me ballastët e mëhershëm
elektromagnetikë. Për shembull, dritat T8 me ballastët elektronikë përdorin ndërmjet
32% dhe 40% më pak energji elektrike sesa dritat T12 të pajisur me ballastët
elektromagnetikë.
Duke thënë këtë, ballastët elektronikë kanë një sërë disavantazhesh në krahasim
me ballastët magnetikë. Frekuenca e tyre operative (ndërmjet 20 000 dhe 60 000
Hz) mund të përfshijë zhurma harmonike ose shtrembërimi në rrjetin elektrik dhe
K16 paraqet rrezikun e mbinxehjes ose redukton jetën e shërbimit të transformatorëve,
motorëve dhe linjave neutrale. Ka edhe rreziqe të çaktivizimit të shkyçjes së
mbitensionit dhe dëmtimit të komponentëve elektronik. Megjithatë, këto probleme
janë kufizuar kryesisht në objektet me ngarkesa më të fuqishme të ndriçimit dhe një
numër të madh të ballastëve elektronikë. Shumica e llojeve të tanishëm të ballasteve
elektronike paraqesin filtrimin pasiv në mënyrë që të mbahet shtrembërimi harmonik
në më pak se 20% të rrymës themelore, apo edhe 5% për objektet më të ndjeshme
(spitalet, mjediset e ndjeshme të prodhimit dhe kështu me radhë ). Llojet e tjera të
ndriçimit mund të jenë më të përshtatshme, në varësi të kushteve të përfshira. Një
vlerësim i nevojës per ndriçim do të përqendrohet në vlerësimin e aktiviteteve të
kryera dhe nivelet e kërkuara të ndriçimit dhe përhapjes së ngjyrës. Shumë sisteme
ekzistuese të ndriçimit janë projektuar për të siguruar më shumë ndriçim sesa
+ + kërkohet. Projektimi i një sistemi të ri për të përshtatur nga afër nevojat e ndriçimit e
bënë më të lehtë për të llogaritur dhe në fund të fundit për të arritur kursimin.
Përveç çështjes së kursimeve, dhe paharruar rëndësinë e përputhshmërisë me
standardet dhe rregulloret përkatëse, ka avantazhe të tjera që lidhen me ripërtërirjen
e sistemit te ndriçimit. Këto përfshijnë kosto më të ulëta të mirëmbajtjes, mundësi për
të bërë ndryshime bazuar ne nevojat (hapësira në zyrë “kalimet përmes” hapësira,
Mbi: Rreth 70% e dritës së një tubi fluoreshent
është drejtuar anash dhe lart.
etj.), rehati më e madhe vizuale (duke larguar frekuencat dhe dridhjet zakonisht të
lidhura me migrenën dhe lodhjën e syve) dhe përmirësimin e përhapjes së ngjyrave.
Më poshtë: Sipërfaqet e reja nga argjendi j
anë të dizenjuara për të reflektuar shumën maksimale t
ë dritës poshtë. Reflektorët
Një masë më pak e zakonshme e efikasitetit të energjisë pasive, por vlerë e cila
është konsideruar në varg me përdorimin e dritave të pajisur me ballast, është që
+ të zëvendësohen reflektorët që largojnë dritën në hapësirat ku është e nevojshme.

Përparësitë në materialet dhe dizajne kanë rezultuar në kualitet më të mirë të
reflektorëve të cilët janë të pajisur për dritat ekzistuese. Këta reflektorë identifikojnë
dritën e dobishme, në mënyrë që më pak dritë mund të kërkohet në disa raste.
Energjia mund të kursehet pa pasur nevojë për kompromis në cilësinë e energjisë.
Reflektoret e rinjë me performancë të lartë ofrojnë një efikasitet spektral prej mbi
Fig. K18 : Illustration of the general operating principle for 90% (shih Fig K18). Kjo nenkupton:
high-performance reflectors b Dy drita mund të zëvendësohen më një dritë të vetme, me kursim potencial prej
50% ose më shumë në aspektin e kostove të energjisë të lidhur me ndriçimin
b Shkëlqimi ekzistues mund të ripërtërirjes duke instaluar reflektor të llojit pasqyrë pa
pasur nevojë që të rregullojë distancën ndërmjet tyre. Kjo ka përparësi të thjeshtimit
të procesit të rikthyes dhe reduktimin e punës së përfshirë, me ndryshime minimale
të bëra në dizajnin ekzistues të tavanit.

energjisë
Kontrolli i ndriçimit
Masat për kursimin e energjisë pasive të përshkruara më sipër lenë hapësirë të
metutjeshme për ruatje. Qëllimi i programeve për kontrollin e ndriçimit është që
t’i japë përdoruesve nivelet e kërkuara të komoditetit dhe fleksibilitetit, përderisa
mbështet kursimet e energjisë aktive dhe reduktimin e kostos me ndërprerjen e
ndriçimit sa herë që nuk është e nevojshme. Ekzistojnë një sërë teknologjish në
dispozicion me shkallë të ndryshme të sofistikimit, edhe pse koha që nevojitet që
të mblidhen investimet e përgjithshme është të paktën 6 deri 12 muaj. Grumbulli i
pajisjeve të ndryshme është aktualisht në dispozicion (shihFig. K19).
K17
Fig. K19 : Një përzgjedhje e pajisjeve për kontroll të ndriçimit: kohëmatësit, sensorët e ndriçimit
dhe sensorët e lëvizshëm
b Kohëmatësit për të fikur dritat, pas një periudhe të caktuar të kaluar. Këto më se
miri përdoren në hapësirat ku shpenzimi tipik i kohës ose periudha e aktivitetit është
e përcaktuar qartë (të tilla si korridoret).
b Sensorët lëvizës për të fikur dritat kur nuk ka lëvizje të detektuar për një periudhë
të caktuar. Këto janë veçanërisht të përshtatshme për zonat ku koha e kaluar ose
perioda e aktivitetit nuk mund të parashikohet me saktësi (magazine, pjesët me
shkallë, etj.).
b celulat fotoelektrike/ sensorët e ditës që kontrollojnë dritat pranë dritareve.
Kur drita e diellit në dispozicion është e mjaftueshme, dritat fiken ose kalojnë në
modalitetin natë-dritë.
b Orët e programueshme për të ndërprerë dritat në kohë të përcaktuara (në dyqane,
dritat në zyra gjatë natës dhe fundjavave).
b Dritat me mundësi të zbehjes që sigurojnë një nivel të ulët të ndriçimit (dritat e
natës) në periudhat jashtë pikut (p.sh në vendparkimet e makinave që kërkjonë
ndriçim të plotë deri në mesnatë, por që nivelet e ulëta janë të mjaftueshme ndërmjet
mesnatës dhe agimit)
b Rregullatorët e tensionit, ballastët ose pajisjet speciale elektronike për të
optimizuar konsumin e energjisë për dritat (tubat fluoreshent, presioni i lartë në dritat
e natriumit, etj).
b Pajisjet pa tela për kontroll në largësi për plotësim të thjeshtë dhe ekonomik të
aplikimeve ekzistuese.
Këto teknologji të ndryshme mund të kombinohen dhe gjithashtu mund të përdoren
për të krijuar një efekt specifik ose atmosferik. P.sh modelet e programueshme të
ndriçimit në hapësirat e takimeve (për takime të bordit, prezantime, konferenca, etj),
kanë një numër të vendosjes së dritave të ndryshme të cilat mund të ndryshohen
nga lëvizjet e lehta të ndërprerësit.

Menaxhimi i centralizimit të dritave

Disa prej sistemeve të kontrollit të ndriçimit aktualisht në dispozicion, të tilla si ato të
bazuara në protokollin KNX, kanë avantazh që mbështeten në integrimin e ndërtimit
të sistemeve të menaxhimit (shih Fig K20).
Ato ofrojnë fleksibilitet më të madh të menaxhimit dhe monitorimit të centralizuar,
dhe ofrojnë më shumë mundësi për kursimin e energjisë duke mundësuar që
kontrollet e ndriçimit të integrohen në sistemet e tjera (p.sh ajër i kondicionuar). Disa
sisteme mundësojnë kursimin e energjisë prej 30%, edhe pse nivelet e efikasitetit do
të varen nga aplikimet e përfshira dhe duhet të zgjidhen më shumë kujdes.
Sensor lëvizje
Buton me shtypje i brendshëm
Panel me prekje
KNX bus
K18
Moduli me
binar hyrës Sensor me lëvizje
Vend kontrolli të jashtme
Fig. K20 : Një shembull i lidhjeve të krijuara duke përdorur sistemin Schneider Electric KNX
Nëse ky lloj i sistemit prodhon rezultate faza e projektimit dhe e implementimit

duhet të fillojë me një kontroll të konsumit të energjisë dhe një studim të sistemit
të ndriçimit me qëllim hartimin e zgjidhjes më të mirë të ndriçimit dhe reduktimet
potenciale në aspektin e të dy kostove dhe konsumit të energjisë. Për sa i përket
këtij lloji të teknologjisë në fjalë, Schneider Electric ka gjithashtu zgjidhjen për zyrat
si dhe ndriçimet e jashtme, mjediset e parkimit të makinave, parqet dhe kopshtet e
zbukuruara.
4.3 Përmirësimi i faktorit të fuqisë dhe flitrimi i

harmonikës
b Nëse kompania e shpërndarjes së energjisë vendos gjoba për kursimin e energjisë
reaktive, përmirësimi i faktorit të korrigjimit të fuqisë, është një masë tipike për
kursimin e energjisë pasive. Ajo hyn në fuqi menjëherë pas implementimit dhe nuk
kërkon ndonjë ndryshim në procedurat apo sjelljen e stafit. Investimi i përfshirë mund
të kompensohet në më pak se një vit.
Shih Kapitullin L për detaje të mëtejshme.

b Shumë lloje të pajisjeve (pajisjet me shpejtësi të ndryshueshme, ballastet
elektronik, etj) dhe kompjuterët që gjenerojnë harmonika brenda linjës së tyre
të furnizimit. Efektet e prodhuara nganjëherë mund të jenë të rëndësishme (
mbitensionet kalimtare shkaktojnë shkyçjen e releve mbrojtëse ose nxehjen dhe
dridhjet e mundshme reduktojnë efikasitetin dhe jetën e shërbimit të këtyre pajisjeve
të tilla si vargu i kondensatorëve që përdorën për korrigjimin e faktorit të fuqisë).
Filtrimi i harmonikëve është një tjetër masë tipike për kursimin e energjisë pasive.
Shih Kapitullin M për hollësi të mëtejshme.

energjisë
4.4 Menaxhimi i ngarkesës

Si pjesë e pajisjeve drejt sinkronizimit të konsumit dhe prodhimit të energjisë
elektrike për afate të gjata kohorë, kompanitë për shpërndarjen e energjisë
rregullojnë normat e tyre për të inkurajuar konsumatorët që të reduktojnë kërkesat e
tyre gjatë periudhave të pikut.
Një numër i strategjive është i mundshëm, në varësi të nivelit të konsumit dhe
kërkesave operative: kufizim i kërkesës (shih Fig K21), duke shmangur periudhat e
pikut, planifikimin e ngarkesës ose gjenerimin e energjisë shtesë në vend.
kW Piku i kërkesës
Riorganizimi i pikut të
kërkesës për të mbajtur
poshtë pragut
Piku i kërkesës
i reduktuar
Koha
Fig. K21 : Një shembull i planifikimit të menaxhimit të ngarkesës
b Kufizimi i kërkesës
Kompanitë e shpërndarjes së energjisë mund të përdorin këtë zgjidhje në kontratat
e furnizimit që përfshijnë klauzola kufizuese opsionale ose emergjente (përfshirë
kufizimet e detyrueshme) e cila është përcaktuar nga konsumatori (bazuar në
norma të veçanta). Kjo politikë e menaxhimit është përdorur zakonisht gjatë
muajve të nxehtë apo të ftohtë të vitit kur kompanitë dhe konsumatorët privatë K19
kanë kërkesa shumë të larta për ventilim, ajër të kondicionuar dhe ngrohje, dhe
kur konsumi i energjisë elektrike e tejkalon kërkesën nominale në mënyrë të
konsiderueshme. Reduktimi i konsumit në këtë mënyrë mund të jetë problematik
në ambientet e banimit dhe sektorin e shërbimeve, pasi ato mund të konsiderohen
të papërshtatshme për banoret e ndërtesave. Konsumatorët nga industria mund të
tregojnë më shumë interes në këtë lloj skeme dhe mund të përfitojnë nga kontratat
për reduktimin e kostove për njësi deri në 30%, nëse ato kanë një numër të lartë të
ngarkesave.
b Shmangia e kërkesës së pikut

Kjo metodë përfshin lëvizjen e konsumit gjatë pikut në përputhje me normat e
ndryshme në dispozicion. Ideja është që të reduktohen faktorët madje edhe nëse
konsumi i përgjithshëm mbetet i njëjtë.
b Caktimi i ngarkesës
Kjo strategji e menaxhimit është një zgjedhje për kompanitë që janë në gjendja të
përfitojnë nga normat e ulëta nga caktimi i konsumit për të gjitha proceset e tyre ku
orari i ditës nuk është as i rëndësishëm e as kritik...
b Gjenerimi i energjisë shtesë në vend

Përdorimi i gjenerimit vendos për furnizimin me energji që përmirëson fleksibilitetin
e operimit, duke siguruar energjinë e nevojshme për të vazhduar operimin normal
gjatë periudhave të pikut ose kërkesës së kufizuar. Një sistem i automatizuar i
kontrollit mund të konfigurohet për të menaxhuar këtë prodhim të energjisë në

përputhje me nevojat dhe normat në çdo kohë të dhënë. Kur energjia e furnizuar nga
jashtë bëhet më e shtrenjtë se sa energjia e gjeneruar nga brenda, sistemi i kontrollit
i ndërpren automatikisht të dyja.

4.5 Komunikimi me sistemet e informimit

Sistemet e informimit
Nëse kjo lidhet me matjet, statusin e operimit ose bazat e vlerësimit, të dhënat
e përpunuara mund të jenë të dobishme vetëm kur konvertohen në informata të
përdorshme dhe shpërndahen mbi një bazë me nevojë për të njohur të gjithë ata që
janë të përfshirë në efikasitetin e energjisë me qëllim përmirësimin e ekspertizës së
të gjithë pjesëmarrësve në procesin e menaxhimit të energjisë. Të dhënat gjithashtu
duhet të shpjegohen, pasi njerëzit mund të zhvillojnë aftësitë e menaxhimit dhe të
ndërhyrjes së integrimit për çdo rregull efektiv për kursimin e energjisë nëse ata e
kuptojnë plotësisht çështjet e përfshira. Shpërndarja e të dhënave duhet të prodhojë
veprime dhe këto veprime do të duhet të vazhdojnë nëse efikasiteti i energjisë është
i qëndrueshëm (shih Fig. K24).
Sidoqoftë, ky cikël i veprimeve kërkon një rrjet efektiv të komunikimit në vend
Komunikim
(informacion që ndihmon
mirëkuptimin)
Analiza e të dhënave
(të dhënat e vrazhda të Veprim
konvertuara në informacion (kuptimi i rezultateve
të përdorshëm të ndihmës
Data gathering
Mbledhja e të dhënave
K20 Fig. K22: Cikli i operimit për të dhënat themelore të efikasitetit të energjisë
Sistemi i informacionit pastaj mund të përdoret në baza ditore nga operatorët në

vende të ndryshme ku energjia elektrike konsumohet (për procese industriale,
ndriçim, ajër i kondicionuar, etj) për të arritur objektivat e efikasitetit të energjisë të
specifikuara nga menaxhimi i kompanisë ajo gjithashtu mund të sigurojë këto vende
të njëjta që kontribuojnë pozitivisht në veprimtarinë e kompanisë (në drejtim të
vëllimit të produktit, kushteve për blerësit e supermarketeve, temperaturat në dhoma
të ftohta, etj.)
Sistemet e monitorimit
b Inkurajimi i azhornuar me të dhënat dhe shpërndarjen mund të ndihmojë të mbajë
çdo gjë deri në një periudhë kohore, por rrjetet elektrike të zhvilluara me shpejtësi
dhe në mënyrë të vazhdueshme parashtrojnë pyetje në lidhje me aftësinë e tyre për
t’i përballuar këto zhvillime të reja.
Duke pasur parasysh sië cekëm më lart, një sistem për monitorimin transferimit
dhe konsumin e energjisë është në gjendje të sigurojë të gjithë informacionin e
nevojshëm për të kryer një auditim të plotë të faqes. Si dhe të energjisë elektrike, ky
auditim do të mbulojë ujin, ajrin, gazin dhe avullin.
Matjet, analizat krahasuese dhe të dhënat e standardizuara për konsumin e
energjisë mund të përdoren për të përcaktuar efikasitetin e proceseve dhe
instalimeve industriale.
b Për vendimmarrje të shpejtë të informimit
planet e veprimeve të përshtatshme mund të zbatohen. Këto përfshijnë kontrollin

dhe automatizimin e sistemeve për ndriçim dhe ndërtesa, pajisjet me shpejtësi të
ndryshueshme, automatizimi i proceseve, etj. Regjistrimi i informacionit në pajisjen
efektive bën të mundur përcaktimin me saktësi të kapacitetit në dispozicion në rrjet
ose në transformator dhe për të vendosur se si dhe kur duhet të kryhet mirëmbajtja
(nuk merren masa siguruese as shumë herët as shumë vonë).
Rrjetet e komunikimit
Sistemet e monitorimit dhe informacionit janë sinonime me të dy rrjetet intranet dhe
rrjetet e komunikimit në internet, me shkëmbime që zhvillohen brenda arkitekturave
kompjuterike të projektuara mbi një bazë përdoruesish specifik.

energjisë
b Intraneti
Për pjesën më të madhe, shkëmbimi i të dhënave në sektorin industrial përdor
teknologjitë e përhershme ueb të instaluara në rrjetin e komunikimit të kompanisë,
në mënyrë tipike një rrjet intranet për përdorim vetëm të operatorit.
Sa i përket këmbimit industrial të të dhënave ndërmjet sistemeve të lidhura
nëpërmjet linjave transmetuese fizike siç është RS485 dhe modemi (GSM, radio,
etj), në fjalë, protokolli Modbus ka përdorim të gjerë me matësin dhe pajisjet
mbrojtëse për rrjetet elektrike. Fillimisht e krijuar nga Schneider Electric, ky është
tani një protokoll standard.
Në praktikë të dhënat elektrike regjistrohen në ueb serverat industrial të instaluar në
mbyllje. Protokolli standard popullor TCP / IP përdoret për transmetimin e këtyre të
dhënave në mënyrë që të zvogëlojë shpenzimet e vazhdueshme të mirëmbajtjes që
lidhen me ndonjë rrjet kompjuterik. Parimi i njëjtë përdoret nga Schneider Elektrik
për të komunikuar me të dhëna që lidhen me vërtetim të efikasitetit të energjisë. Nuk
ka softuer shtesë që nevojitet- një PC me një Browser të internetit është gjithçka
që nevojitet. Fakti që këto mbyllje janë të pavarura eliminon domosdoshmërinë e
sistemit kompjuterik shtesë. Si i tillë, të gjitha të dhënat për efikasitetin e energjisë
janë të regjistruara dhe mund të komunikohen në mënyrë të zakonshme nëpërmjet
rrjeteve intranet, GSM, telefoni fikse etj
b Interneti
Monitorimi në largësi dhe kontrolli për të përmirësuar disponueshmërinë e të
dhënave dhe qasjen, ndërsa duke ofruar fleksibilitet më të madh në drejtim të
shërbimit. Fig K23 tregon një diagramë të këtij lloji të instalimit. Lidhja me një server
dhe një ueb browser standard e bën atë shumë më të lehtë për të përdorur të dhënat
dhe për t’i eksportuar ata në Microsoft Excel me qëllim planifikimin e lakoreve të
fuqisë në kohë reale.
Internet
http://
K21
Kompania
Intranet
Web server
http://
Modbus
serial link
Pm8000
matës
energjie
Pm5000
matës
energjie
Fig. K23 : Shembull i nje rrjeti te informacionit intranet te mbrojtur nga nje server (EGX300 -
Schneider Electric) dhe te monitoruar nga rrjeti i internetit
b Arkitektura
Historikisht dhe për shumë vite sistemet e monitorimit dhe kontrollit janë të
centralizuara dhe të bazuara në sistemet e automatizuara SCADA (Supervisory
Control And Data Acquisition). Këto ditë, bëhet një dallim ndërmjet tri niveleve të
arkitekturës (shih Fig 19 në faqen tjetër)
v Niveli 1 i arkitekturës
Në saj të aftësive të reja që lidhën me teknologji në ueb, kohët e fundit kanë
dëshmuar zhvillimin e një koncepti të ri për pajisjet inteligjente. Kjo pajisje mund
të përdoret në një nivel bazë brenda një rangu të sistemeve të monitorimit, duke
ofruar qasje në informacione për energji elektrike në gjithë vendin. Qasja në internet
gjithashtu mund të organizohet për të gjitha shërbimet jashtë faqes.

ky sistem është projektuar posaçërisht për inxhinieret elektrik dhe është përshtatur
për të përmbushur kërkesat e rrjeteve elektrike. Kjo arkitekturë bazohet në
një sistem të centralizuar të monitorimit i dizenjuar për të përmbushur të gjitha
kërkesat e monitorimit për rrjetin elektrik. Siç mund të pritej puna e instalimit dhe
e mirëmbajtjes kërkon një ekspertizë më të vogël se për nivelin 3, pasi të gjitha
pajisjet elektrike shpërndarëse janë të përfshira në një bibliotekë të specializuar.
Përveç kësaj kostot e blerjes mund të mbahen në minimum pasi ka disa kërkesa në
drejtim të integrimit të sistemit.
Investimi në këtë lloj sistemi është zakonisht i kufizuar në rangun më të lartë
të objekteve të konsumit në sasi të madhe të energjisë, ose duke përdorur një
pajisje e cila është shumë e ndjeshme ndaj ndryshimeve në cilësinë e energjisë
elektrike. Për të siguruar këto kërkesa të larta për disponueshmërinë që janë
plotësuar, sistemi shpesh kërkon përgjegjësi që duhet të merren për komponentët
e instalimit sa më shpejt që të ndodhë prishja e parë. Kjo duhet të bëhet në mënyrë
transparente (ndonjë ndikim duhet të jetë i qartë). Në pikëpamje të shpenzimeve
të konsiderueshme përballë-qëllimit, ekspertiza e kërkuar për të implementuar
sistemin saktë dhe shpenzimet e përditësuara të gjeneruara nga zhvillimet e rrjetit,
investitorët e mundshëm mund të hasin vështirësi dhe ata mund të kërkojnë analiza
shumë të detajuara që duhet të kryhen.
Niveli 2 dhe Niveli 3 mund të përdoret krah për krah në vende të caktuara
Nivelet e
funksionit
Monitorimi i
përgjithshëm
i sistemit
Monitorimi i
përgjithshëm
3
i vendit
K22
Pajisje Shërbime Procesi
portative të tjera
Pajisjet për
menaxhimin
e energjisë
Sistemi i
specializuar
i monitorimit
Monitorimi të fuqisë
special i 2
rrjetit
Pajisje
portative
Pajisje për
menaxhimin e
energjisë
Shfletues
standard i
Web-it
1
Monitorimi
themelor Pajisjet e
serverit
Pajisjet Shërbime
inteligjente të tjera
për menaxhimin
e energjisë
Sistemi
Rrjeti standard Rrjetet e cenueshme elektrike Vendet-et në krye të vargut kompleks
Fig. K24 : Paraqitja e një sistemi të monitorimit

energjisë
4.6 Panelet "Smart"

Panelet "smart" janë panele shpërndarëse të cilat përfshijnë 3 funksione kyçe:
b Matje, me aftësi të matjes dhe kontrollit të pavarura,
b Lidhje, me lidhje të integruara të komunikimit, të gatshme për të lidhur sistemin
elektrik të shpërndarjes me platformat e menaxhimit të energjisë,
b Kursim, dmth. ofron përfitime prej Efiçiencës së Energjisë, përmes monitorimit dhe
kontrollit në kohë reale dhe qasjen në shërbimet on-line.
Me pajisjet matëse të përfshira, panelet "smart" janë burim i të dhënave brenda
instalimit elektrik. Informacioni mund të vihet në dispozicion në ekranin lokal, ose
dërgohen nëpërmjet rrjetit të komunikimit.
Në panel janë implementuar pajisje të ndërfaqes për të ofruar komunikim më të

thjeshtë dhe lehtësisht të instalueshëm si dhe janë përdorur teknologjitë më të
avancuara dhe më efikase:
b Modbus: për transmetimin e informacionit brenda centraleve, ndërmjet
komponentëve,
b Kabllo Ethernet ose wifi: brënda ndërtesave, për të lidhur centralet me
kompjuterat.
b Ethernet në DSL / GPRS: për të lidhur sistemin e shpërndarjes elektrike me
shërbimet on-line.për bus digjital).
K23
Fig. K25 : Shembull i një pajisjeje komunikimi e projektuar për panele "smart" (Com'X 200
rregjistrues i të dhënave të energjisë, Schneider Electric)
Si ndihmojnë panelet "smart" në eficencën e energjisë?
Panelet "smart" janë të projektuara për të monitoruar energjinë elektrike në instalim

që prej burimit. Kjo është mënyra më e mirë për të ditur se si përdoret energjia. Ata
përshtaten në sfera të ndryshme të energjisë: nga shpërndarja përfundimtare, deri
në bordin kryesor të shpërndarjes. Panelet ofrojnë mundësi të mëdha vizualizimi,
nga ato lokale, deri në zgjidhjet e integruara të bazuara në "cloud".
Panelet sigurojnë monitorim dhe kontroll në kohë reale. Informacioni më thelbësor

mund të shfaqet në nivel lokal: energjia, konsumi i energjisë, gjendja e pajisjeve,
alarmet ...
Kontrolli i pajisjeve është gjithashtu i mundur: hapja, mbyllja, rivendosja e pajisjeve
mbrojtëse ...
Të dhënat dhe funksionet kryesore shfaqen në ekranin lokal, në kompjuterin fiks,
dhomën e kontrollit në distancë ose platformën e pozicionuar në "cloud":
b Zbulon rritjen e kërkesës ose përdorimin jo normal të energjisë,
b Planifikon përdorimin afatgjatë të energjisë,
b Pasqyron tendencat e konsumit të energjisë, duke bërë të mundur kursimin,

b Siguron informacion për korrigjimin, parandalimin ose parashikimin e mirëmbajtjes.
Informacioni vihet në dispozicion në PC për menaxherin e aktivitetit duke përdorur

faqe të internetit të arritshme me motorë kërkimi të zakonshëm. Akses i jepet edhe
ekspertëve të jashtëm për të analizuar dhe optimizuar punën.

Shembuj të arkitektures me Panelet Smart

Në praktikë, sistemet për monitorimin dhe kontrollin e energjisë, fizikisht janë shumë
të ngjashme dhe përputhen me arkitekturën elektrike shpërndarëse për paraqitjen
e të cilës shpesh ata janë kopjuar. Rregullimet tregohen në Figurën K26 deri te
Figura K29 ku paraqesin shembuj të mundshëm dhe reflektojnë kërkesat e lidhura
në mënyrë tipike me shpërndarjen e përfshirë (në aspektin e numrit të furnizuesve,
sasia dhe cilësia e energjisë së kërkuar, rrjetet digjitale, mënyra e menaxhimit, etj.).
Ato ndihmojnë që të kujtohen dhe të shpjegohen të gjitha shërbimet e ndryshme që
mund të përdoren për të promovuar efikasitetin e energjisë
Përveç kësaj, këto diagrame e bëjnë të qartë se zgjedhja e komponentëve
përcaktohet nga zgjedhja e arkitekturës (p.sh, sensorët duhet të jenë në rregullt .
Monitorimi i instalimit
(softuer PowerView në PC)
Fuqia
hyrëse
Modbus - Ethernet TCP/IP
Intranet
Centrali shpërndarës kryesor TU
Compact NSX Web server

63 deri në 630 A EGX300 ose
me Micrologic E COM’ X 510
Modbus - RS485
K24 Kontaktori i
iEM3000 rrjedhjes së
matësi i ngarkesës
energjisë
Marrësi i Furnizuesi i ngrohjes/ Furnizuesi Furnizimet e Furnizuesi i

furnizimit ajër i kondicionuar i ndriçimit pamonitoruara dytë i cili ka të bëjë
(prizat, etj.) me shpërndarjen
Fig. K26 : Monitorimi i arkitekturës për një ndërtesë të vogël


Monitorimi opsional i centralizuar
(StruxureWare Power Monitoring Expert,
ose StruxureWare Energy Operations ne disa raste)
Monitorimi dhe kontrolli Monitorimi dhe kontrolli

i vendit të punës A dhe B i vendit të punës A dhe B
(PC browser) (PC browser)
Fuqia Fuqia
hyrëse Ethernet TCP/IP hyrëse
Internet
Çentrali shpërndarës TU Çentrali shpërndarës TU

për vendin e punës A për vendin e punës B
Web server
Compact NSX EGX300 ose Compact NSX
63 deri në 630 A COM’ X 510 63 deri në 630 A
me Micrologic E me Micrologic E
iEM3000 iEM3000
matës i energjisë Kontaktori i rrjedhjes matës i energjisë Kontaktori i rrjedhjes
së ngarkesës së ngarkesës
Marrësi i Furnizuesi i ngrohjes/ Furnizuesi Furnizimet e Furnizuesi i Marrësi i Furnizuesi i ngrohjes/ Furnizuesi Furnizimet e Furnizuesi i
furnizimit ajër i kondicionuar i ndriçimit pamonitoruara dytë i cili ka të bëjë furnizimit ajër i kondicionuar i ndriçimit pamonitoruara dytë i cili ka të bëjë
(prizat, etj.) me shpërndarjen (prizat, etj.) me shpërndarjen
Fig. K27 : Arkitektura e monitorimit dhe kontrollit për një kompani me disa vende pune të vogla
Sistemi i menaxhimit
të energjisë së kompanisë
K25
Monitorimi
dhe kontrolli
Ndërtesat dhe Burimet e të Sistemet (PC browser)
Burime të tjera
sistemi i të të dhenave dhënave menaxhuese
automatizimit të energjisë shpërndarëse (EAM, ERP)
Intranet
Sistemi i menaxhimit Sistemi i menaxhimit

të energjisë: të energjisë:
StruxureWare Power StruxureWare Power
Monitoring Expert Monitoring Expert
Monitorimi dhe Monitorimi dhe

kontrolli (PC browser) kontrolli (PC browser)
Intranet Intranet
Vend pune i madh industrial 1 Vend pune i madh industrial 2
Fig. K28 : Arkitektura për ndërtesave të mëdha

shpërndarjen elektrike 4 Mundësitë për kursimin e
energjisë
Monitorim i çentralizuar
+ Web server Monitorimi
StruxureWare Power Monitoring Expert
dhe kontrolli
Power (PC browser)
incomer
Intranet
GE
Ethernet
Çentrali
shperndares
Matësit kryesor TU
ION 7850
Ujë matësi i
Masterpact energjisë
Modbus
Gaz
Automatizimi
Komandimi ne distance
Compact NS Compact NSX PM3200 i sistemit Compact NSX
630-3200A 63-630A me matësi i
me Micrologic E energjisë
~
Micrologic P image
?? =
Inverter
dhe bypass
=
Shpërndarja e Shpërndarja e
ngarkesës ngarkesës ~
në kontaktor në kontaktor
Furnizimet e shpërndara
Ethernet
Çentrali shpërndares kryesor Ethernet
Gateway + Modbus Çentrali shpërndares i dytë
Ethernet Modbus
K26 interface IFE slave Modbus
slave Gateway +
IFM Modbus
IFM interface IFE
Modbus
Smartlink
ULP ULP ULP
ULP
Compact NSX
63-630A me
Micrologic E
Compact NSX PM3200

me Matësi i
Micrologic E Energjisë
Shpërndarja e iEM3000 iEM2010
ngarkesës matës matës
në kontaktor kilowatt / orë kilowatt / orë
Fidera të mëdhenj për Fider dytësor Nën matje Vetëm Fidera të vegjël
kontrollin e konsumatorëve i cili është dhe monitorim nën matje pa nën matje
të mëdhenj shpërndarë
Fidera pa mirëmbajtje
parandaluese, ose nën 63A,

Shpërndarje e ngarkesës por për tu përfshirë në nën matje
për pikë të konsumit
me nën matje dhe monitorim
Fig. K29 : Arkitektura për monitorimin dhe kontrollin e ndërtesave të mëdha dhe të ndjeshme industriale

Programi StruxureWare Building Operation
● WorkStation
● Entreprisen Server
● Power Manager Programi StruxureWare Building Operation
● WebStation
Fuqia
Monitorimi dhe kontrolli nëpërmjet
hyrëse
një motorri kërkimi standard
Ethernet
Çentrali shpërndarës kryesor TU
Serveri i
automatizimit
LON, BACnet
Kontrolli i HVAC dhe BMS
Matësat
PM8000
Ujë Matësi i energjisë
Masterpact Smartlink
Modbus
Gaz
Compact NSX PM3200

63-630A PM3200
Matësi i Matësi i
me
energjisë energjisë
Micrologic E
iEM3000 iEM2010
matës matës
Shpërndarja e kilowatt / orë kilowatt / orë
ngarkesës
Shpërndarja e në kontaktor
ngarkesës
në kontaktor K27
K27
Nën matje dhe Vetëm nën matje
Fidera të cilet
monitorim
janë shpërndarë
Paneli i shpërndarjes dytësor Serveri i Paneli i shpërndarjes dytësor

automatizimit
PM3200 Serveri i
Matësi i automatizimit
energjisë Modbus
Smartlink LON, Modbus
BACnet
Kontrolli
HVAC dhe BMS
PM3200 PM3200
Matësi i energjisë Matësi i energjisë
iEM3000 iEM2010
matës matës Fideri i Fideri HVAC Fider i pa
kilowatt / orë kilowatt / orë ndriçimit monitoruar
(priza, etj.)
Fider CVC Fideri i Fider i pa

ndriçimit monitoruar
(priza, etj.)
Vetëm nën matje
Fig. K30 : Arkitektura për ndërtesa të mëdha industriale/shërbime

shpërndarjen elektrike 4 Mundësitë për kursimin e
energjisë
Përveç kësaj, këto diagrame e bëjnë të qartë se zgjedhja e komponentëve

përcaktohet nga zgjedhja e arkitekturës (p.sh, sensorët duhet të jenë në rregullt
për bus digjital). E kundërta vlen gjithashtu, megjithatë që nga zgjedhja fillestare
e arkitekturës mund të prek llogaritjen teknologjike/ ekonomike të instalimit të
komponentit dhe rezultatet e kërkimit. Në fakt, kosto (në aspektin e blerjes dhe
instalimin) e këtyre komponentëve të cilat nganjëherë kanë të njëjtin emër por
karakteristika të ndryshme, mund të ndryshojë gjerësisht dhe të prodhojë rezultate të
ndryshueshme:
b Një pajisje matëse mund të masë një ose më shumë parametra pa përdorur
llogaritje (energji, fuqi, cos ϕ).
b Zëvendësimi i një ndërprerësi të qarkut standard me një ndërprerës të qarkut që
përmban një njësi të kontrollit elektronik mund të sigurojë një marrëveshje të madhe
të informacionit mbi një bus digjital (matjet efektive dhe të menjëhershme të rrymave,
tensionet fazë-neutër dhe fazë-fazë, mos balancimi i rrymave fazorë dhe tensioneve
fazë-fazë, frekuenca, fuqia aktive dhe reaktive, etj).
Kur projektohen këto sisteme, është shumë e rëndësishme që të përcaktohen
objektivat për efikasitetin e energjisë dhe të jenë të njohura me të gjitha zgjidhjet
teknologjike duke përfshirë përparësitë e tyre përkatëse disavantazhet dhe çdo
kufizim që ndikon në zbatimin e tyre (shih Fig. K31).
Për të mbuluar të gjithë skenarët e ndryshëm, mund të jetë e nevojshme që të
kërkohet përmes katalogëve të ndryshëm hardware ose konsultimi i thjeshtë me
një prodhues ofron një rang të gjerë pajisjesh elektrike shpërndarëse në sistemet e
informacionit. Disa prodhues, duke përfshirë Schneider Electric ofrojnë këshilla dhe
shërbime kërkimore për të ndihmuar ata që kërkojnë zgjedhjen dhe implementimin e
të gjitha këtyre pjesëve të ndryshme të pajisjeve.
Kursim i energjisë Optimizim i kostos Disponueshmëri

dhe besueshmëri
Makinat me shpejtësi të
ndryshueshme p p p p p
Motorët dhe
transformatorët me p p p
performanca të larta
K28 Furnizimi për motorët TM p p p
Faktori korrigjues i
fuqisë p p p p
Menaxhimi i harmonikut p p p p
Konfigurimi i qarkut p p p
Gjeneratorët ndihmës p p p p p
Pajisjet me furnizim të
pandërprerë (shih faqen p p p
N11)
Startim i lehtë p p p p p
iMCC p p p p
Arkitektura e bazuar
në pajisjet inteligjente p p p
Niveli 1
Arkitektura e
specializuar, e
centralizuar për inxhinier p p p p p p
elektrik Niveli 2
Në përgjithësi/
konvencionale,
arkitektura e centralizuar p p p p p p
Niveli 3
Fig. K31 : Zgjidhjet e tabelës

5 Si të vlerësohet kursimi i
energjisë
Një nga pengesat kryesore me të cilat përballen ata që janë të interesuar në

hartimin dhe implementimin e projekteve të efikasitetit të energjisë është mungesa
e të dhënave të besueshme financiare për të siguruar një rast bindës të biznesit.
Sa më i lartë investimi aq më e madhe nevoja për dëshmi të besueshme të
avantazheve të propozuara. Si e tillë, është shumë e rëndësishme që të këtë metoda
të besueshme për përcaktimin sasior të rezultateve kur investohet në efikasitetin e
energjisë.
Informacioni i ofruar në këtë kapitull është 5.1 Procedurat IPMVP dhe EVO
marrë nga Vellimi 1 i udhëzimit IPMVP të Për t’u kujdesur për këtë nevojë, EVO (Organizata për Vlerësimin e Efikasitetit),
publikuar nga EVO(shiqo www.evo-world.org) organi përgjegjës për vlerësimin e performancës, ka publikuar IPMVP (Matjet
Ndërkombëtare të performancës dhe Protokollin i Verifikimit). Ky udhëzues
përshkruan procedurat e përdorura gjatë matjes duke llogaritur dhe dokumentimin e
kursimeve të arritura, si rezultat i projekteve të ndryshme të efikasitetit të energjisë.
Deri tani, EVO ka botuar tri vëllime të IPMVP i pari është “Koncepte dhe mundësi
për përcaktimin e energjisë dhe kursimin e ujit”, përshkruan metodat e ndryshimit
të kostos dhe saktësinë për vendosjen e kursimeve totale të bëra ose ato të bëra
vetëm në drejtim të efikasitetit të energjisë. Schneider Electric përdor këtë dokument
kur duhet vendosur për projektet e efikasitetit të energjisë.
Parimet dhe karakteristikat e IPMVP
Para implementimit të zgjidhjes për efikasitetin e energjisë, një studim i bazuar
në parimet e IPMVP duhet të kryhen gjatë një periudhe të caktuar në mënyrë që
të përcaktojnë marrëdhënien e cila ekziston ndërmjet përdorimit të energjisë dhe
kushteve operative. Gjatë kësaj kohe vlerat referente janë përcaktuar dukë bërë
matje të drejtpërdrejta ose thjeshtë duke studiuar faturat e energjisë për vendin
përkatës.
Pas implementimit, këto të dhëna referente janë përdorur për të vlerësuar sasinë e
energjisë referuar si “energjia themelore e rregulluar”, e cila do të ishte konsumuar
dhe nuk do të kishte zgjidhje për t’u zbatuar. Energjia e kursyer është dallimi
ndërmjet “energjisë së rregulluar themelore” dhe energjia e cila është matur
aktualisht. Nëse plani i matjes dhe verifikimit është venë së bashku si pjesë e në
programi të IPMVP, nevojitet të jetë:
b I saktë
Raportet e matjes dhe verifikimit duhet të jenë të sakta sa më shumë të jetë e K29
mundur për buxhetin në dispozicion. Kostoja e përfshirë në verifikimin dhe matjen
normalisht duhet të jetë relativisht e ulët në aspektin e kursimeve të parashikuara.
b I kompletuar
Studimi i kursimit të energjisë duhet të reflektojë në ndikimin e plotë të projektit.
b I matur
ku ekzistojnë dyshime në aspektin e rezultateve, verifikimi dhe procedura e matjes
duhet të nënvlerësojnë kursimet që janë konsideruar.
b I qëndrueshëm
Raporti i efikasitetit të energjisë duhet të mbulojë faktorët e mëposhtëm në një
mënyrë të qëndrueshme:
v Llojet e ndryshme të projektit për efikasitetin e energjisë
v Ekspertët e ndryshëm të përfshirë në çdo projekt
v Periudhat të ndryshme të përfshira në çdo projekt
v Projektet për efikasitetin e energjisë dhe projektet e reja për furnizim të energjisë
b I përshtatshëm
IIdentifikimi i kursimeve duhet të përfshijë matjen e parametrave të performancës
të cilat janë të rëndësishme ose më pak të njohura, me vlerësimet që bëhen për
parametra më kritike më shumë të parashikueshëm.
b Transparent
Të gjitha matjet e përfshira në planin e verifikimit dhe të matjes duhet të paraqiten në
mënyrë të qartë dhe të detajuar.

K - Efikasiteti i energjisë në
Zgjedhjet e IPMVP
Katër nivelet e studimit ose “zgjidhjet” janë të përcaktuara në përputhje me objektivat e
përcaktuara në këtë qasje të efikasitetit të energjisë:
b Ripërtëritja e sistemet e izolimit me matjen e të gjithë parametrave kryesorë= zgjidhja A
b Ripërtëritja sistemet e izolimit me matjen e të gjithë parametrave = zgjidhja B
b Aftësia e tërë = zgjidhja
b Shkalla e simulimit = zgjidhja D
Fig. K32 përcakton këto zgjidhje në një tabelë. Algoritmi në Fig K33 tregon procesin e
përzgjedhjes së zgjidhjeve për një projekt.
Opsioni A Opsioni B Opsioni Opsioni D
Objektivat financiare Sistemet e izolimit retrofit: Sistemet e izolimit retifikues: I gjithë objekti Simulim i kalibruar
matje e parametrit kryesor. maten të gjithë parametrat
Përshkrim Kursimet janë llogaritur Kursimet janë llogaritur duke Kursimet janë kryer duke Kursimet janë kryer nga
duke përdorur të dhënat përdorur të dhënat aktuale përdorur të dhëna aktuale simulimi i konsumit të energjisë
nga parametrat kryesor të të konsumit të energjisë të konsumit të energjisë për për objektin apo një pjese të
performancës që përcakton për sistemin përfshirës në objektin ose një pjesë të tij. tij. Nuk duhet të jetë dëshmi
konsumin e energjisë për zgjidhjen e efiçencës së Të dhënat për përdorimin e se procedurat e simulimit janë
sistemin e përfshirë në energjisë. energjisë brenda objektit si duke ofruar një model adekuat
zgjidhjen e efiçencës së një tërësi është mbledhur në të performancës së energjisë
energjisë. Vlerësimet janë mënyrë të vazhdueshme gjatë së objektit.
përdorur për parametrat jo për gjithë periudhës së raportit.
zgjidhjen e matjeve aktuale.
Savings calculation Një llogaritje inxhinierike Matjet e vazhdueshme ose Një analizë e të dhënave të Përdorimi i energjisë
është kryer për energjinë e afatshkurtra të energjisë së energjisë së konsumuar gjatë simuluese, kalibrohet me të
konsumuar gjatë periudhës konsumuar gjatë periudhës periudhës bazë dhe periudhës dhëna për orë ose mujore të
bazë dhe periudhës bazë të periudhës raportuese. së raportit për gjithë objektin. faturimit të shërbimit.
raportuese në bazë të: Përshtatjet rutinë janë të
b Matjeve të vazhdueshme nevojshme, duke përdorur
ose afatshkurtër të teknika të tilla si krahasim
i thjeshtë apo analiza të
K30 parametrave kryesor të
regresionit.
performancës,
b dhe vlerat e vlerësimeve.
When to use option Nga njëra anë, rezultatet e Opsioni B është më i shtrenjtë Për programe të menaxhimit Opsioni D përdoret vetëm
arritura duke përdorur këtë se opsioni A, pasi janë matur të energjisë komplekse që kur nuk ka të dhena bazë në
opsion janë mjaft të dyshimta të gjithë parametrat. Ky ndikojnë shumë sisteme dispozicion. Ky mund të jetë
duke pasur parasysh se disa opsion është më i mirë, për brenda një objekti, Opsioni G rasti ku një sajt(ang. site) nuk
parametra janë vlerësuar. konsumatorët që kërkojnë një suporton ruajtjen dhe ndihmon ka pasur matje para se të
Megjithatë, kjo është një nivel të lartë të saktësisë. ne thjeshtimin e proçesit të implementohet zgjidhja ose ku
metodë shumë më pak e përfshirë. marrja e të dhënave bazë do
shtrenjtë se opsioni B. të involvonte shumë kohë ose
shpenzime.
Fig. K32 : Shuma e zgjidhjeve të IPMVP


5 HSi të vlerësohet kursimi i
energjisë
Fillimi
Matja e faktorëve
Performanca ECM Performanca e objektit
në një vend apo
performanca ECM
Gjendja izoluese Jo
ECM me matës (at)? Kursimet e Jo
pritshme >10%?
Po
Po
A nevojiten
për prova të Jo A nevojitet të
performancës së plotë? Analiza e Jo
dhënave të vlerësohet çdo
matësit kryesor EMC veç e veç?
Yes
Po
Instalimi i matësve Inst. i matësve të izoluar

të izoluar për të për parametra kryesorë, Simulimi i
gjitha parametrat efektet e vlerësimit interaktiv sistemit ose
i objektit
dhe për efektet e dhe vlerësimi i parametrave
vlerësimit interaktiv të njohur mirë Të dhënat e
marra
nga kalibrimi
Simulimi i
kalibruar.
Mungesë e të dhënave Po
bazë ose i raportit periodik
të të dhënave? Simulimi me
ECM(s).
Mungojnë të dhënat Po Jo
për periudhën e
dokumentuar ?
Jo
Opsioni B Opsioni A Opsioni C Opsioni D

Izolimi retrofit: izolimi retrofit: I gjithë objekti Simulimi i K31
matja e të gjithë matja e kalibruar
parametrave parametrave
kryesorë
Fig. K33 : Procesi për përzgjedhjen e një zgjidhje IPMVP për një projekt
5.2. Arritja e rezultateve të qëndrueshme

Pasi kanë përfunduar auditimet e energjisë, masat e kursimit të energjisë janë
zbatuar dhe kursimet janë përcaktuar në mënyrë sasiore, është thelbësore që të
ndiqen procedurat e mëposhtme për të siguruar performancën e cila mund të jetë e
qëndrueshme me kalimin e kohës. Performanca ka tendencë të përkeqësohet nëse
nuk ka cikël të vazhdueshëm të përmirësimit në vend (shih Fig. K28)
Lakorja e performancës së energjisë
Kursime në shërbime të
vazhdueshme
Kursime pa mirëmbajtjen e duhur
Auditimi i Masat e ruajtjes Kontaktet me

energjisë dhe shërbimet
konsultimi së energjisë
mbështetëse
Fig. K34 : Sigurimi i performancës është i qëndrueshëm me kalimin e kohës

K - Efikasiteti i energjisë në
shpërndarjen elektrike 5 Si të vlerësohet kursimi i
energjisë
Një cikël i vazhdueshëm i përmirësimit do të funksionojë vetëm nëse ka një sistem

të monitorimit të energjisë në vend dhe ky sistem është përdorur dhe mirëmbajtur
në mënyrë efektive. Sistemi mbështet një analizë të vazhdueshme dhe proaktive të
përdorimit të energjisë në vend dhe jep rekomandime për përmirësimin e sistemit
elektrik shpërndarës.
Shërbimet mbështetëse në vend ose në një vend të largët (nëpërmjet telefonit,
email-it, VPN (rrjeti privat virtual), ose ndonjë lloj tjetër i lidhjes në distancë të gjatë),
kërkohet shpesh për të siguruar performancën optimale për këtë lloj të sistemit
dhe përdorimit më të mirë të të dhënave të mbledhura. Falë kontributit të tyre në
aspektin e përvojës dhe disponueshmërinë këto shërbime gjithashtu plotësojnë edhe
shërbime të operatorit në shtëpi. Shërbimet e disponueshme mund të përfshijnë:
b Monitorimin e performancës së pajisjeve matëse
b Përditësimi dhe përshtatja e softuerit
b Menaxhimi i bazës së të dhënave (p.sh, arkivat)
b Përshtatja e vazhdueshme e sistemit të monitorimit në përputhje me kërkesat e
ndryshimit të kontrollit.
K32

Kapitulli L
Korrigjimi i faktorit të fuqisë
Përmbajtja
1 Faktori i fuqisë dhe fuqia reaktive

1.1 Përkufizimi i faktorit të fuqisë
L2
L2
1.2 Përkufizimi i fuqisë reaktive L2
1.3 Natyra e fuqisë reaktive L4
1.4 Fuqia reaktive e kondensatorëve L4
1.5 Pajisjet dhe aplikimi i energjisë së kërkuar reaktive L4
1.6 Vlerat praktike dhe faktori i fuqisë L5
2 Pse duhet ta përmirësojmë faktorin e fuqisë?

2.1 Reduktimi në koston e energjisë elektrike
L6
L6
2.2 Optimizimi teknik/elektrik L6
3 Si të përmirësohet faktori i fuqisë?

3.1 Parimet teorike
L8
L8
3.2 Çfarë pajisje do të përdoren? L8
3.3 Zgjedhja ndërmjet vargut të kondensatorëve të rregulluar L10
automatikisht ose të fiksuar (të palëvizshëm)
4 Kur duhet të instalohen kondensatorët për përmirësimin L11

e faktorit të fuqisë?
4.1 Kompensimi global L11
4.2 Kompensimi nga sektori L11
4.3 Kompensimi individual L12
5 Si të përcaktohet niveli optimal i kompensimit?

5.1 Metoda e përgjithshme
5.2 Metoda e thjeshtuar
L13
L13
L13
5.3 Metoda e bazuar në shmangien e barrave tarifore L15
5.4 Metoda e bazuar në uljen e deklaruar të fuqisë maksimale të
6 dukshme (kVA)
Kompensimi në terminalet e një transformatori
L15
L16
L1
6.1 Kompensimi në rritjen e prodhimit të energjisë aktive në dispozicion L16
7 6.2 Kompensimi i energjisë reaktive që absorbohet nga transformatori

Faktori korrigjues i fuqisë për motorët me induksion
L17
L19
7.1 Lidhja e një vargu të kondensatorëve dhe parametrat e mbrojtjes L19
8 7.2 Si mund të evitohet ngacmimi-vetjak i një motori me induksion

Shembull i një instalimi para dhe pas korrigjimit
të faktorit të fuqisë
L20
L21
9 Efektet e harmonikëve
9.1 Problemet që dalin nga harmonikët e sistemit të fuqisë
L22
L22
9.2 Rreziku nga rezonanca L23
9.3 Zgjidhjet e mundshme L23
10 Implementimi i vargut të kondensatorëve

10.1 Elementet e kondensatorit
L26
L26
10.2 Zgjedhja e mbrojtjes, pajisjeve të kontrollit dhe lidhja e kabllove L27

L – Faktori korrigjues i fuqisë
1 Faktori i fuqisë dhe fuqia
reaktive
1.1 Përkufizimi i faktorit të fuqisë

Faktori i fuqisë është një tregues i cilësisë së projektimit dhe menaxhimit të një
instalimi elektrik. Ajo mbështetet në dy nocione shumë themelore: fuqia aktive dhe
fuqia e dukshme.
Fuqia aktive P(kW) është fuqia e vërtetë që transmetohet deri te ngarkesa, të tilla
si motorët, llambat, ngrohjet, dhe kompjuterat. Fuqia elektrike aktive shndërrohet në
energji elektrike mekanike, të nxehtësisë apo dritës.
Në një qark ku aplikohet r.m.s. tensioni është Vrms dhe rryma qarkulluese r.m.s.
është Irms, ndërsa fuqia e dukshme S (kVA) është produkt i Vrms x Irms.
Fuqia e dukshme është baza për vlerësim e pajisjeve elektrike.
Faktori i fuqisë λ është raport i fuqisë aktive P (kW) dhe fuqisë së dukshme S (kVA)
P(kW)
λ=
S(kVA)
Ngarkesa mund të jetë një element i vetëm fuqi-konsumim ose një numër i
elementeve (për shembull një instalim i tërë).
Vlera e faktorit të fuqisë ndryshon nga 0 deri 1.
1.2 Përkufizimi i fuqisë reaktive

Për shumicën e ngarkesave elektrike si motorët, rryma mbetet mbrapa tensionit V
për këndin ϕ.
Ia V
Nëse rrymat dhe tensionet janë sinjale sinusoidale të përkryera, një diagram i
vektorit mund të përdoret për paraqitje apo për përfaqësim.
Në këtë diagram, vektori i rrymës mund të ndahet në dy komponentë: njëri në fazë
ϕ me vektorin e tensionit (komponenti Ia), dhe tjetri në kuadraturë (i mbetur mbrapa
për 90 degrees) me vektorin e tensionit (komponenti Ir). Shih Figurën L1
Ir Ia quhet komponenti “aktiv" i rrymës
I Ir quhet komponenti "reaktiv" i rrymës
Diagrami i mësipërm i hartuar për rryma vlen gjithashtu edhe për fuqinë, duke
shumëzuar secilën rrymë me tensionin e përbashkët V.
L2 Fig. L1 : Diagrami i vektorit te rrymes Kështu përcaktojmë:
Fuqia e dukshme: S = V x I (kVA)
Fuqia aktive: P = V x Ia (kW)
P
Fuqia reaktive: Q = V x Ir (kvar)
Në këtë diagram mund të shihet se:
ϕ b Faktori i fuqisë : P/S = cos ϕ
Kjo formulë është e zbatueshme për tensionin sinusoidal dhe rrymën. Kjo është
arsyeja pse faktori i fuqisë është emëruar si "Zhvendosja e faktorit të fuqisë".
b Q/S = sinϕ
b Q/P = tanϕ
Q Është marrë një formulë e thjeshtë, që lidh fuqinë e dukshme, aktive dhe reaktive:
S S² = P² + Q²
Faktori i fuqisë afër vlerës njësi (1) do të thotë se fuqia e dukshme S është minimale.
Fig. L2 : Diagrami i vektorit te fuqisë
Kjo nënkupton se vlerësimi i pajisjeve elektrike është minimale për transmetimin e
fuqisë aktive të dhënë P deri te ngarkesa. Fuqia reaktive atëherë është e vogël në
krahasim me fuqinë aktive.
Një vlerë e ulët e faktorit të fuqisë tregon gjendjen e kundërt.

Formula (për ngarkesa të balancuara dhe afër-balancimit në sistemet me 4-tela):
b Fuqia aktive P (in kW)
v Një-fazore (1 fazë dhe 1 neutër): P = V.I.cos ϕ
v Një-fazore (fazë për fazë): P = U.I.cos ϕ
v Tri fazore (3 tela ose 3 tela + neutër): P = √3.U.I.cos ϕ
b Fuqia reaktive Q (në kvar)
v Një-fazore (1 fazë dhe 1 neutër): Q = V.I.sin ϕ
v Një-fazore (fazë për fazë): Q = U.I.sin ϕ
v Tri-fazore (3 tela ose 3 tela + neutër): Q = √3.U.I.sin ϕ

reaktive
b Fuqia e dukshme S (in kVA)

v Një-fazore (1 fazë dhe neutër): S = V.I
v Një-fazore (fazë për fazë): S = U.I
v Tre-fazore (3 tela ose 3 tela+ neutër): S = √3.U.I
ku:
V = Tensioni në mes fazës dhe neutrit
U = Tensioni ndërmjet fazave
I = Rryma e linjës
ϕ = Këndi fazor ndërmjet vektorëve V dhe I.
Një shembull për llogaritjen e fuqisë (shih Fig. L3)
Lloji i Fuqia e dukshme Fuqia aktive Fuqia reaktive

qarkut S (kVA) P (kW) Q (kvar)
Një fazore (faze dhe neutër) S = VI P = VI cos ϕ Q = VI sin ϕ
Një fazore (fazë-fazë) S = UI P = UI cos ϕ Q = UI sin ϕ
Shembull 5 kW e ngarkesës 10 kVA 5 kW 8.7 kvar
cos ϕ = 0.5
Tri fazore 3-tela ose 3-tela + netër S = 3 UI P = 3 UI cos ϕ Q = 3 UI sin ϕ
Shembull Motor Pn = 51 kW 65 kVA 56 kW 33 kvar
cos ϕ = 0.86
ρ = 0.91 (efikasiteti i motorit)
Fig. L3 : Shembull për llogaritjen e fuqisë aktive dhe reaktive
Llogaritjet për shembullin tre-fazor të përmendur më lart janë si më poshtë: Pn =

fuqia kthyese e boshtit (shaft) = 51 kW
P = fuqia aktive e konsumuar
Pn 51
P= = = 56 kW
ρ 0.91
S = fuqia e dukshme
L3
P 56
S= = = 65 kVA
cos ϕ 0.86
Kështu që, duke iu referuar Figurës L15 ose duke përdorur një makinë llogaritëse,
vlera e tan ϕ korrespondon me cos ϕ te 0.86 g është 0.59
Q = P tan ϕ = 56 x 0.59 = 33 kvar (shih Figurën L2b).
P = 56 kW
ϕ Q = S2 - P2 = 652 - 562 = 33 kvar
Ose në mënyrë alternative
Q = 33 kvar
S=
65
kV
A
Fig. L2b : Llogaritja e diagramit të fuqisë


S
(kVA)
1.3 Natyra e fuqisë reaktive
Të gjitha makinat induktive (domethënë elektromagnetike) dhe pajisjet që operojnë
në sistemet AC konvertojnë energjinë elektrike prej gjeneratorëve të sistemit të
energjisë në punë mekanike.
Q P
(kvar) (kW) Për të kryer këtë konvertim, fushat magnetike duhet të krijohen në makina. Fushat
magnetike të krijuara nga qarkullimi i rrymës në spirale, të cilat janë kryesisht
induktive. Rryma në këto dredha mbetet mbrapa për 90° në lidhje me tensionin dhe
përfaqëson rrymën reaktive të përdorur nga makina.
Duhet theksuar se gjerësia apo rryma reaktive nuk e tërheq fuqinë prej sistemit,
Fig. L4 : Nje motori elektrik i nevojitet fuqia aktive P dhe fuqia ajo do të shkaktojë humbje në sistemet e transmetimit dhe të shpërndarjes duke i
reaktive Q prej sistemit te fuqise. nxehur përcjellësit.
Në sistemet praktike të energjisë, rrymat e ngarkesës janë pa ndryshim induktive,
dhe rezistencat e sistemeve të transmetimit dhe të shpërndarjes kryesisht janë
induktive. Kombinimi i rrymës induktive që kalon përmes rezistencës induktive
prodhon kushte më të këqija të mundshme të rënies së tensionit (domethënë në
kundërshtim direkt me fazën dhe sistemin e tensionit )
Për këto dy arsye (humbje të fuqisë në transmetim dhe rënies së tensionit),
operatorët e rrjetit punojnë për zvogëlimin e rrymës reaktive (induktive) sa më shumë
të jetë e mundur
1.4 Fuqia reaktive e kondensatorëve

Rryma e cila rrjedh nëpër kondensator është përpara tensionit për 90°. Vektori
korrespondues i rrymës është në anën e kundërt me vektorin e ngarkesave
induktive. Kjo për arsye se kondensatorët përdoren shpesh në sistemet elektrike për
të kompensuar fuqinë reaktive, e cila absorbohet nga ngarkesa induktive siç janë
motorët.
Fuqia induktive-reaktive është e vendosur me marrëveshje si pozitive (absorbohet
nga ngarkesa induktive), ndërsa fuqia kapacitive-reaktive është negative (furnizohet
nga ngarkesa kapacitive)
Ngarkesat reaktive-induktive dhe reaktanca e linjës janë përgjegjëse për rënie të
tensionit, rrymat reaktive-kapacitive kanë efekt të kundërt në nivelet e tensionit dhe
prodhojnë tensione të larta në sistemet e energjisë.
L4
1.5 Pajisjet dhe aplikimi i energjisë reaktive të

kërkuar
Të gjitha pajisjet AC dhe pajisjet që përfshijnë pajisjet elektromagnetike ose që
varen nga pështjellat e lidhura në mënyrë magnetike, kërkojnë një shkallë të rrymës
reaktive për të krijuar një fluks magnetik.
Elementet më të zakonshëm të kësaj klase janë transformatorët, reaktorët, motorët
dhe shkarkimi i llambave me ballast magnetik (shih Figurën L5).
Raporti i fuqisë reaktive (kvar) në lidhje me fuqinë aktive (kË) kur një pjesë e
pajisjeve është plotësisht e ngarkuar dhe ndryshon në bazë të elementit përkatës:
b 65-75% për motorët asinkron (korrespondon me faktorin e fuqisë prej 0.8 – 0.85)
b 5-10% për transformatorët (korrespondon me faktorin e fuqisë afër 0.995)
Fig. L5 : Elementet për konsumimin e fuqisë kërkojnë

gjithashtu edhe energji reaktive

reaktive
1.6 Vlerat praktike dhe faktori i fuqisë

1.Vlerat mesatare për faktorin e fuqisë për pajisjet më të përdorura
(shih Fig. L6)
Pajisjet dhe aplikimet cos ϕ tan ϕ

b Ngarkesa e përgjithshme në 0% 0.17 5.80
motorin me induksion 25% 0.55 1.52
50% 0.73 0.94
75% 0.80 0.75
100% 0.85 0.62
b Llambat inkadeshente 1.0 0
b Llambat fluoreshente (të pakompensuara) 0.5 1.73
b Llambat fluoreshente(te kompensuara) 0.93 0.39
b Llambat shkarkuese 0.4 to 0.6 2.29 to 1.33
b Furrat që përdorin elementet rezistiv 1.0 0
b Furrat me sistem ngrohjeje me induksion
(të kompensuar) 0.85 0.62
b Llojet e furrave ngrohëse me dielektrik 0.85 0.62
b Makinat salduese të llojit rezistiv 0.8 to 0.9 0.75 to 0.48
b Struktura salduese me hark 1-fazor e fiksuar 0.5 1.73
b Struktura salduese me hark me motor gjenerues 0.7 to 0.9 1.02 to 0.48
b Struktura salduese me hark me 0.7 to 0.8 1.02 to 0.75

transformator rafinues
b Kaldaja me hark 0.8 0.75
Fig. L6 : Vlerat për cos ϕ dhe tan ϕ për pajisjet më të përdorura
L5

L – Korrigjimi i faktorit të fuqisë
2 Pse të përmirësohet faktori i
fuqisë?
2.1 Reduktimi i kostos elektrike

Përmirësimi i faktorit të fuqisë së një instalimi
paraqet disa avantazhe teknike dhe ekonomike, Menaxhimi i mirë në konsumin e energjisë elektrike reaktive sjell avantazhe
sidomos në uljen e faturave të energjisë ekonomike.
elektrike Këto shënime bazohen në një strukturë aktuale tarifore, që zakonisht aplikohet në
Evropë, të projektuar për të inkurajuar konsumatorët për të minimizuar konsumin e
tyre të energjisë reaktive.
Instalimi i një pajisje për korrigjimin e faktorit të fuqisë në instalime i mundëson
konsumatorit reduktimin e faturës së energjisë elektrike duke ruajtur nivelin e
konsumit të energjisë reaktive poshtë një vlere kontraktuese në përputhje me
autoritetin e furnizimit me energji.
Në këtë tarifë të veçantë, energjia reaktive faturohet në bazë të kriterit tan ϕ.
Siç u pa më parë:
Q (kvar)
tan ϕ =
P (kW)

I njëjti raport aplikohet edhe te energjia:
Q (kvarh)
tan ϕ =
P (kWh)

Autoriteti i furnizimit me energji jep energji reaktive falas:
b Nëse energjia reaktive është më pak se 40% e energjisë aktive (tan ϕ < 0.4)
për një periudhë maksimale prej 16 orësh në ditë (prej 06-00 h deri 22-00 h) gjatë
periudhës më të ngarkuar (shpesh në dimër).
b Pa kufizim gjatë periudhave ditore të ngarkuara në dimër dhe në pranverë dhe
verë. Gjatë periudhave të kufizuara, nëse konsumimi i energjisë reaktive tejkalon
40% të energjisë aktive (domethënë tan ϕ > 0.4) faturohet në muaj në norma
aktuale. Kështu, sasia e energjisë reaktive e faturuar në këto periudha do të jetë:
kvarh (per t'u faturuar) = kWh (tan ϕ - 0.4) ku:
v kWh është energjia aktive e konsumuar gjatë periudhave të kufizuara
v kWh tan ϕ është energjia reaktive e përgjithshme gjatë një periudhe të kufizuar
v 0.4 kWh është sasia e energjisë reaktive e pranuar falas gjatë një periudhe të
kufizuar
tan ϕ = 0.4 korrespondon me një faktor të fuqisë prej 0.93 kështu që, nëse janë
ndërmarrë hapa për të siguruar që gjatë periudhave të kufizuara faktori i fuqisë
L6 kurrë të mos bie më poshtë nga 0.93, konsumatori nuk do të paguajë asgjë për
konsumimin e energjisë reaktive.
Përkundër avantazheve financiare të faturës së reduktuar, konsumatori duhet
të balancojë edhe koston e blerjes, instalimit dhe mirëmbajtjen e pajisjeve për
korrigjimin e faktorit të fuqisë dhe kontrollimit të pajisjes nderprerese, pajisjet për
kontroll automatik (kur nivelet hap-pas-hapi të kompensimit janë të nevojshme) së
bashku me humbjet në kWh nga pajisjet, etj. Mund të rezultojë që ajo është më
ekonomike për të siguruar vetëm kompensim të pjesshëm dhe se ajo që paguajnë
për energjinë reaktive të konsumuar është më pak e shtrenjtë sesa kompensimi i
siguruar 100%.
Çështja e korrigjimit të faktorit të fuqisë është një çështje e optimizimit, përveç në
Përmirësimi i faktorit të fuqisë lejon përdorimin raste shumë të thjeshta.
e transformatorëve më të vegjël, pajisjeve
nderprerese dhe kabllove, etj si dhe zvogëlimin
e humbjeve të energjisë dhe rëniet e tensionit 2.2 Optimizimi teknik/ekonomik
në instalim. Një faktor më i lartë i fuqisë lejon optimizimin e komponentëve të instalimit. Ngarkimi
i tepërt i pajisjeve mund të shmanget, por për të arritur rezultate më të mira,
korrigjimi duhet të ndikohet sa më afër elementeve induktive individuale që të jetë e
mundur.
Zvogëlimi i madhësisë së kabllos

Figura L7 tregon një rritje të kërkuar në madhësinë e kabllove dhe faktori i fuqisë
Faktori i shumëzuar për 1 1.25 1.67 2.5

zonën e prerjes tërthore
të bërthamës së kabllos (ve)
cos ϕ 1 0.8 0.6 0.4
Fig. L7 : Shumëzimi i faktorit për madhësinë e kabllos si funksion cos ϕ

2 Pse të përmirësohet faktori i
fuqisë?
është reduktuar nga 1 në 0.4, për të njëjtën fuqi aktive të transmetuar.

Reduktimi i humbjeve (PkW) në kabllo
Humbjet në kabllo janë proporcionale me katrorin e rrymës dhe janë të matura nga
matesi kWh e instalimit. Reduktimi i rrymës totale në përcjellës për shembull me
10%, do të reduktojë humbjet pothuajse me 20%.
Reduktimi i rënieve të tensionit
Pajisja për korrigjimin e fuqisë zvogëlon ose nganjëherë anulon plotësisht rrymën
reaktive (induktive) në përcjellësit me rrjedhje të sipërme, duke zvogëluar apo
eliminuar rëniet e tensionit
Shënim: Kompensimi i tepërt do të prodhojë një rritje të tensionit në nivel të
pajisjeve.
Rritja e fuqisë në dispozicion
Duke përmirësuar faktorin e fuqisë së një ngarkese të furnizuar nga një
transformator, rryma që rrjedh nëpër transformator do të reduktohet, duke
mundësuar shtimin e më shumë ngarkesave. Në praktikë, kjo mund të jetë më
pak e shtrenjtë për të përmirësuar faktorin e fuqisë (1), se sa për ta zëvendësuar
transformatorin me një njësi më të madhe.
Kjo çështje është trajtuar më tej në pikën 6.
L7
(1) Përfitime të tjera janë marrë nga një vlerë e lartë e faktorit
të fuqisë, të shënuara si më parë
L -– Power
Korrigjimi
Factor
i faktorit
Correction
korrigjues
3 Si të përmirësohet faktori i
fuqisë?
Përmirësimi i faktorit të fuqisë së një instalimi 3.1 Parimet teorike

kërkon një varg kondensatorësh që veprojnë si
një burim i energjisë reaktive. Kjo marrëveshje Që një ngarkesë induktive të ketë faktor të ulët të fuqisë kërkon gjeneratorë dhe
është bërë për të siguruar kompensimin e sisteme transmetuese/shpërndarëse për të kaluar rrymën reaktive (që është mbrapa
energjisë reaktive tensionit të sistemit për 90°) së bashku me humbjet e fuqisë dhe rëniet ekstreme të
tensionit, siç është përmendur në nën-pjesën 1.3. Nëse vendosja e kondensatorëve
paralel shton ngarkesën, rryma reaktive e tij (kapacitive) do të përshkoj të njëjtën
rrugë nëpër sistemin e energjisë si rryma reaktive e ngarkesës. Siç u pa në nën-
pjesën 1.3, kjo rrymë kapacitive Ic (e cila e kryeson tensionin e sistemit për 90°) në
kontrast direkt të fazës ndaj rrymës reaktive të ngarkesës (IL). Të dy komponentët
që rrjedhin nëpër të njëjtën rrugë do të anulojnë njëri-tjetrin, të tillë që nëse vargu
i kondensatorëve është mjaft i madh dhe Ic=IL, nuk do te kete rrjedhje te rrymes
reaktive ne sistem e rrjedhjes se kundert te percjellesve.
Kjo është treguar në figurën L8 (a) dhe (b), të cilat tregojnë rrjedhën e
komponentëve të vetëm reaktiv të rrymës.
Në këtë figurë:
a) Komponentët e rrymës reaktive vetëm me një model të R paraqet elementet e fuqisë-aktive të ngarkesës
rrjedhjes
L paraqet elementet e fuqisë-reaktive (induktive) të ngarkesës
C paraqet elementet e fuqisë-reaktive (kapacitive) të pajisjeve për korrigjimin e
IL - IC IC IL IL faktorit të fuqisë (domethënë kondensatorët)
R
C L
Kjo që shihet nga diagrami (b) në figurën L9, se kondensatori C arrin të furnizojë
të gjitha rrymat reaktive të ngarkesës. Për këtë arsye, kondensatorët nganjëherë
Ngarkesa referohen edhe si “gjeneratorë kryesor var”
b) Kur IC = IL, , e gjithë fuqia reaktive furnizohet prej Në diagramin (c) të figurës L9, shtohet komponenti i fuqisë-aktive të rrymës dhe
kondensatorit tregohet se (plotësisht e kompensuar) ngarkesa e sistemit të energjisë ka faktorin e
fuqisë 1.
IL - IC = 0 IC IL IL Në përgjithësi nuk është ekonomike kompensimi i plotë i instalimit
R
C L
Figura L9 përdor diagramin e fuqisë së diskutuar në nën-pjesën 1.2 (shih fig. L2)
për të ilustruar parimin e kompensimit duke reduktuar një fuqi të madhe reaktive
Ngarkesa Q në një vlerë më të vogël Q’ me anë të një vargu të kondensatorëve që kanë
fuqinë reaktive Qc. Duke vepruar kështu, madhësia e fuqisë së dukshme S shihet
c) Kur rryma e ngarkesës i shtohet rastit (b) të reduktohet në S’. Qc mund të llogaritet me formulën e mëposhtme të nxjerrë nga
figura L9: Qc=P.(tan(ϕ)-tan(ϕ)')
IR IC IR + IL IL IR Shembull:
C L
R Një motor konsumon 100 kW me faktor të fuqisë prej 0.75 (domethënë tan ϕ= 0.88).
Për të përmirësuar faktorin e fuqisë deri 0.93 (siç është tan ϕ= 0.4), fuqia reaktive e
kondensatorit duhet të jetë: Qc = 100 (0.88 - 0.4) = 48 kvar
L8 Ngarkesa
Niveli i zgjedhur i kompensimit dhe llogaritja e parametrave të kondensatorit varet
nga instalimi i veçantë. Faktorët që kërkojnë vëmendje janë shpjeguar në mënyrë
Fig. L8 : Tiparet thelbësore të korrigjimit të faktorit të fuqisë të përgjithshme në pjesën 5 dhe në pjesën 6 dhe 7 për transformatorët dhe motor.
Shënim: Para fillimit të projektit të kompensimit, një numër i masave duhet të
respektohen. Në veçanti, mbi-ngarkimi i motorëve duhet të shmanget, si dhe drejtimi
i motorëve pa ngarkesë. Në këtë gjendje, energjia reaktive e konsumuar nga një
motor rezulton në një faktor shumë më të ulët të fuqisë (≈ 0.17); kjo ndodh për shkak
P
se kW e marra nga motori (kur ai është i shkarkuar) janë shumë të vogla
ϕ' ϕ
Q'
S'
3.2 Çfarë pajisje do të përdoret?
Q
Kompensimi në LV
S Në tension të ulët, kompensimi sigurohet nga:
Qc b Kondensatori me vlerë fikse
b Pajisjet që ofrojnë rregullim automatik, ose vargjet e kondensatorëve të cilët
lejojnë përshtatje të vazhdueshme në përputhje me kërkesat si dhe ngarkimi i
ndryshimeve në instalim.
Fig. L9 : Diagrami tregon parimin e kompensimit: Shënim: kur fuqia reaktive e komponentit të instaluar tejkalon 800 kvar dhe
Qc = P (tan ϕ - tan ϕ’) ngarkesa është e vazhdueshme dhe e qëndrueshme është vënë re se ekonomikisht
është më e dobishme që të instalohet vargu i kondensatorëve nën nivelin e tensionit
mesatar.

fuqisë?
Kompensimi mund të kryhet nga një vlerë Kondensatorët fiks (shih Fig. L10)
e caktuar e kondensatorit në rrethana të Kjo marrëveshje përdor një ose më shumë kondensatorë për të formuar një nivel
konstant të kompensimit. Kontrolli mund të jetë:
favorshme
b Manual: nga ndërprerësi i qarkut ose switch-i ndërprerjes së ngarkesës
b Gjysmë-automatik: nga përcjellësi
b Lidhja direkte në pajisje dhe switch
Këta kondensatorë janë aplikuar:
b Në terminalet e pajisjeve induktive (motorët dhe transformatorët)
b Zbarrat furnizojnë motorë shumë të vegjël dhe pajisje induktive, për të cilat
kompensimi individual do të jetë shumë i kushtueshëm
b Në rastet kur niveli i ngarkesës është konstant në një nivel të arsyeshëm
Fig. L10 : Shembull i kondensatorëve me vlerë të caktuar të kompensimit
Vargu i kondensatorëve automatik (shih Fig. L11)

Kompensimi është më shumë efektiv me anë Ky lloj i pajisjeve siguron kontroll automatik të kompensimit, duke ruajtur faktorin
të grumbullit të kondensatorëve me kontroll e fuqisë brenda kufijve të ngushtë rreth një niveli të caktuar. Pajisjet e tilla janë
automatik përfshirë në një instalim ku ndryshimet e fuqisë aktive dhe/ose reaktive janë shumë
të mëdha, për shembull:
b Në zbarrat e një centrali shpërndarës të energjisë të përgjithshme
b Në terminalet e një kablloje të ngarkuar rëndë
L9
Fig. L11 : Shembull i pajisjeve me rregullim automatik të kompensimit

L – Korrigjimi i faktorit korrigjues
fuqisë?
Nje varg i kondensatoreve te rregulluar Parimet dhe arsyet, për përdorimin e kompensimit automatik
automatikisht, lejojne nje adaptim te Një varg apo grumbull i kondensatorëve është i ndarë në një numër të seksioneve,
menjhershem te kompensimit te pershtatet me secili prej të cilëve kontrollohet nga një ndërprerës. Mbyllja e ndërprerësit e kalon
pjesën e tij në funksionim paralel me seksionet e tjera tashmë në shërbim. Madhësia
nivelin e ngarkeses
e vargut për këtë arsye mund të rritet apo të ulet në varësi të hapjes ose mbylljes së
ndërprerësve kontrollues.
Relet e kontrollit monitorojnë faktorin e fuqisë së qarqeve të kontrolluara dhe
aranzhohet për të mbyllur dhe për të hapur ndërprerësit e duhur për të mbajtur
konstant , në një formë të arsyeshme, faktorin e fuqisë të sistemit (në kuadër
të tolerancës së imponuar nga madhësia e çdo hapi të kompensimit). Rryma e
transformatorit për relet monitoruese duhet të vendoset në mënyrë evidente në një
fazë të kabllos hyrëse e cila furnizon qarkun që kontrollohet, si në figurën L12.
Pajisjet për korrigjimin e faktorit të fuqisë përfshijnë kontaktorët statik në vend të
kontaktorëve të zakonshëm dhe jane te përshtatshëm për një numër të caktuar të
instalimeve duke përdorur pajisje me cikël të shpejtë dhe/ose të ndjeshëm ndaj
dallgëve të përkohshme.
Përparësitë e kontaktorëve statik janë :
b Përgjigjet menjëherë për të gjitha lëvizjet apo lëkundjet e faktorit të fuqisë
(përgjigjet në kohën më të vogël se 40 ms sipas opsionit rregullues)
b Numër i pakufizuar i operacioneve
b Eliminimi i dukurive kalimtare në rrjet për shkyçje të kondensatorëve
b Operacioni plotësisht i heshtur
Kompensimi që kërkohet nga ngarkesa, mundësia e prodhimit të mbitensioneve
në kohën e ngarkesës së dobët do të shmanget, duke parandaluar gjendjen e
mbitensionit dhe dëmit të mundshëm për pajisjet.
Mbitensionet për shkak të kompensimit reaktiv të tepruar varen pjesërisht nga vlera
e rezistencës së burimit.
L10
Fig. L12 : Parimi i kontrollit të kompensimit-automatik
3.3 Zgjedhja ndërmjet kondensatorëve fiks ose me

rregullim automatik
Rregullat e zbatuara zakonisht
Kur vlera kvar e kondensatorëve është më e vogël se, ose e barabartë me 15%
të vlerës së furnizimit të transformatorit, atëherë vlera fikse e kompensimit mbi
15%, është e këshillueshme që të instalohet vargu i kondensatorëve me kontroll
automatik. Vendndodhja e kondensatorëve me tension të ulët në instalim përbën
mënyrën e kompensimit, e cila mund të jetë globale (në të njëjtin vend për të gjithë
instalimin), e pjesshme (pjesë pas pjese), lokale (ne secilën pajisje individuale), ose
një kombinim i dy të fundit. Në parim, kompensimi ideal është që të aplikohet në një
pikë të konsumit dhe në nivelin e kërkuar në çdo çast.
Në praktikë, faktorët teknik dhe ekonomik drejtojnë apo përcaktojnë zgjedhjen

4 Kur duhet të instalohet faktori i
fuqisë së kapacitorëve korrigjues?
Kur një ngarkesë është e vazhdueshme dhe 4.1 Kompensimi global (shih Fig. L13)
e qëndrueshme, kompensimi global mund të
Parimi
aplikohet.
Kapaciteti grumbullues është i lidhur me zbarrat kryesore për instalimin e centralit
shpërndarës TU, dhe mbetet në shërbim gjatë periudhës së ngarkesës nominale.
Avantazhet
Lloji i kompensimit global:
b Redukton barrën tarifore për konsum të tepërt në kVAR.
b Redukton dukshëm nevojën për fuqi kVAR, në të cilin janë bazuar zakonisht në
ngarkim të qëndrueshëm.
b Largojmë transformatorin e furnizimit, i cili është në gjendje më pas të pranojë më
shumë ngarkesa nëse është e nevojshme
Komentet
b Rryma reaktive ende rrjedh në të gjithë përcjellësit e kabllove në largim (p.sh në
rrjedhën e poshtme) në centralin shpërndarës kryesor TU.
b Për arsyet e mësipërme, madhësia e këtyre kabllove dhe humbjet e energjisë në
to, nuk janë përmirësuar nga ana e kompensimit global.
no.1
M M M M
L11
Fig. L13 : Kompensimi global
Kompensimi me sektore rekomandohet kur 4.2 Kompensimi sektorial (shih Fig. L14)
instalimi eshte i zgjeruar, dhe ku modelet
Parimi
ngarkese/kohe dallojne nga nje pjese e
instalimit te tjetra. Kondensatorët grumbullues janë të lidhur me zbarra të çdo centrali shpërndarës, siç
tregohet në Figurën L14.
Një pjesë e rëndësishme e përfitimit të instalimit nga kjo marrëveshje, kryesisht
kabllot furnizuese nga centrali shpërndarës kryesor në secilin nga centralet
shpërndarëse lokale në të cilin janë aplikuar masat e kompensimit.
Avantazhet
Kompensimi sektorial:
b Redukton barrat tarifore për konsum të tepërt në kVAR
b Redukton dukshëm nevojën për fuqi kVAR, në të cilin janë bazuar zakonisht në
no. 1 ngarkim të qëndrueshëm

b Largojmë transformatorin e furnizimit, i cili është në gjendje më pas të pranojë më
shumë ngarkesa nëse është e nevojshme
no. 2 no. 2
b Madhësia e kabllove që furnizojnë centralet shpërndarëse lokale mund të
reduktohet ose do të kenë kapacitet shtesë për rritjen e ngarkesës
Komentet
M M M M
b Rryma reaktive ende rrjedh në të gjithë përcjellësit e kabllove në rrjedhën e
poshtme në centralin shpërndarës lokal
Fig. L14 : Compensation by sector b Për arsyet e mësipërme, madhësia e këtyre kabllove dhe humbjet e fuqisë në to
nuk janë përmirësuar nga ana e kompensimit sektorial
b Kur ndryshime të mëdha ndodhin në ngarkesë, eshte gjithmone rreziku i
mbikompensimit dhe problemeve pausese te mbitensionit.

4 Kur duhet instaluar faktori i
fuqisë së kapacitorëve korrigjues?
Kompensimi individual duhet të merret parasysh 4.3 Kompensimi individual

kur fuqia e motorit është e rëndësishme në Parimi
lidhje me fuqinë e instaluar. Kapacitorët janë të lidhur direkt me terminalet e qarkut induktiv (konkretisht motorët,
shih më tej në pikën 7). Kompensimi individual duhet të merret parasysh kur fuqia
e motorit është e rëndësishëm në lidhje me kërkesën e dhënë të energjisë (kVA) të
instalimit.
Vlerësimi kVAR i kondensatorit grumbullues është i rëndit 25% të vlerësimit kW të
motorit. Kompensimi plotësues në origjinën e instalimit (në transformator) gjithashtu
mund të jetë i dobishëm
Avantazhet
Kompensatori individual:
b Redukton barrat tarifore për konsum të tepërt në kVAR
b Redukton dukshëm nevojën për fuqi kVAR
b Redukton madhësinë e të gjitha kabllove si dhe humbjet kabllore
Komentet
b Rrymat reaktive të ndjeshme ekzistojnë në instalim.
L12

L - Faktori korrigjues i fuqise
5 Si të përcaktojmë nivelin optimal
të kompensimit?
5.1 Metoda e përgjithshme

Shënimi i fuqisë reaktive nevojitet në fazën e projektimit
Ky shënim mund të bëhet në të njëjtën mënyrë (dhe në të njëjtën kohë), për
ngarkimin e energjisë siç përshkruhet në Kapitullin A. Nivelet e fuqisë aktive dhe
reaktive të ngarkuar, në çdo nivel të instalimit (përgjithësisht në pikat shpërndarëse
dhe nën-shpërndarëse të qarqeve), atëherë mund të përcaktohen.
Përmirësimi tekniko ekonomik për një instalim ekzistues
Vlerësimi optimal i kompensimit të kapacitorëve për një instalim ekzistues mund të
përcaktohet nga parimi kryesor në vijim:
b Faturat e energjisë elektrike para instalimit të kapacitoreve
b Faturat e ardhshme të energjisë elektrike të parashikuara pas instalimit të
kapacitorëve
b Kosto:
v Çmimi i kapacitorëve dhe pajisjet e kontrollit (ndërprerësit, transmetimin, etj.)
v Kostoja e instalimit dhe e mirëmbajtjes
v Kostoja e humbjeve dielektrike të ngrohjes së kapacitorëve, kundrejt humbjeve të
reduktuara ne kabllo, transformator, etj pas instalimit të kapacitorëve.
Disa metoda të thjeshtuara që aplikohen për tarifa tipike (të zakonshme në Evropë)
janë përshkruar në nën-pjesën 5.3 dhe 5.4.
5.2 Metoda e thjeshtuar

Parimi përgjithshëm
Një llogaritje e përafërt është në përgjithësi e përshtatshme për raste të veçanta
praktike dhe mund të bazohet në supozimin e një faktori të fuqisë prej 0.8 (duke
mbetur) para kompensimit. Për të përmirësuar faktorin e fuqisë në një vlerë të
mjaftueshme për të shmangur gjobat e tarifave (kjo varet nga struktura e tarifave
vendore, por supozohet të jetë 0.93), dhe për të zvogëluar humbjet, renie te volt-it,
etj në instalim, referenca mund të bëhet në Figure L15 faqen tjetër.
Nga figura, mund të shihet se, për të rritur faktorin e fuqisë së instalimit nga 0.8
deri 0.93 do të kërkojë 0.355 kVAR për kW të ngarkesës. Vlerësimi i grumbullimit të
kapacitorëve në zbarrat e centralit shpërndarës kryesor të instalimit do të jetë:
Q (kvar) = 0.355 x P (kW).
Kjo qasje e thjeshtë e lejon një përcaktim të shpejtë të kompensimit të kapacitorëve L13
të kërkuar, megjithëse në mënyrë globale, të pjesshme ose të pavarur.
Shumbull
Ajo është e nevojshme për të përmirësuar faktorin e fuqisë në një instalim 666 kVA
nga 0.75 në 0.928. Fuqia aktive është 666 x 0.75 = 500 kW.
Në Figurën L15 ndërlidhja e rreshtave cos ϕ = 0.75 (para korrigjimit) me kolona
cos = 0.93 (pas korrigjimit) përfshin një vlerë prej 0.487 kvar të kompensimit të
ngarkesës për kw.
Për ngarkesën prej 500 kW, për këtë arsye, 500 x 0.487 = 244 kvar e kompensimit
të kapacitorëve që është kërkuar.
Shënim: kjo metodë është e vlefshme për çdo nivel të tensionit, domethënë është i
pavarur nga tensioni.

Para Vlerat në kvar të vargut të kondensatorëve për instalim në kW të ngarkesës, për të përmirësuar cos ϕ,
kompensimit (faktorin e fuqisë) ose tan ϕ, për një vlerë të dhënë
tan ϕ 0.75 0.59 0.48 0.46 0.43 0.40 0.36 0.33 0.29 0.25 0.20 0.14 0.0
tan ϕ cos ϕ cos ϕ 0.80 0.86 0.90 0.91 0.92 0.93 0.94 0.95 0.96 0.97 0.98 0.99 1
2.29 0.40 1.557 1.691 1.805 1.832 1.861 1.895 1.924 1.959 1.998 2.037 2.085 2.146 2.288
2.22 0.41 1.474 1.625 1.742 1.769 1.798 1.831 1.840 1.896 1.935 1.973 2.021 2.082 2.225
2.16 0.42 1.413 1.561 1.681 1.709 1.738 1.771 1.800 1.836 1.874 1.913 1.961 2.022 2.164
2.10 0.43 1.356 1.499 1.624 1.651 1.680 1.713 1.742 1.778 1.816 1.855 1.903 1.964 2.107
2.04 0.44 1.290 1.441 1.558 1.585 1.614 1.647 1.677 1.712 1.751 1.790 1.837 1.899 2.041
1.98 0.45 1.230 1.384 1.501 1.532 1.561 1.592 1.628 1.659 1.695 1.737 1.784 1.846 1.988
1.93 0.46 1.179 1.330 1.446 1.473 1.502 1.533 1.567 1.600 1.636 1.677 1.725 1.786 1.929
1.88 0.47 1.130 1.278 1.397 1.425 1.454 1.485 1.519 1.532 1.588 1.629 1.677 1.758 1.881
1.83 0.48 1.076 1.228 1.343 1.370 1.400 1.430 1.464 1.497 1.534 1.575 1.623 1.684 1.826
1.78 0.49 1.030 1.179 1.297 1.326 1.355 1.386 1.420 1.453 1.489 1.530 1.578 1.639 1.782
1.73 0.50 0.982 1.232 1.248 1.276 1.303 1.337 1.369 1.403 1.441 1.481 1.529 1.590 1.732
1.69 0.51 0.936 1.087 1.202 1.230 1.257 1.291 1.323 1.357 1.395 1.435 1.483 1.544 1.686
1.64 0.52 0.894 1.043 1.160 1.188 1.215 1.249 1.281 1.315 1.353 1.393 1.441 1.502 1.644
1.60 0.53 0.850 1.000 1.116 1.144 1.171 1.205 1.237 1.271 1.309 1.349 1.397 1.458 1.600
1.56 0.54 0.809 0.959 1.075 1.103 1.130 1.164 1.196 1.230 1.268 1.308 1.356 1.417 1.559
1.52 0.55 0.769 0.918 1.035 1.063 1.090 1.124 1.156 1.190 1.228 1.268 1.316 1.377 1.519
1.48 0.56 0.730 0.879 0.996 1.024 1.051 1.085 1.117 1.151 1.189 1.229 1.277 1.338 1.480
1.44 0.57 0.692 0.841 0.958 0.986 1.013 1.047 1.079 1.113 1.151 1.191 1.239 1.300 1.442
1.40 0.58 0.665 0.805 0.921 0.949 0.976 1.010 1.042 1.076 1.114 1.154 1.202 1.263 1.405
1.37 0.59 0.618 0.768 0.884 0.912 0.939 0.973 1.005 1.039 1.077 1.117 1.165 1.226 1.368
1.33 0.60 0.584 0.733 0.849 0.878 0.905 0.939 0.971 1.005 1.043 1.083 1.131 1.192 1.334
1.30 0.61 0.549 0.699 0.815 0.843 0.870 0.904 0.936 0.970 1.008 1.048 1.096 1.157 1.299
1.27 0.62 0.515 0.665 0.781 0.809 0.836 0.870 0.902 0.936 0.974 1.014 1.062 1.123 1.265
1.23 0.63 0.483 0.633 0.749 0.777 0.804 0.838 0.870 0.904 0.942 0.982 1.030 1.091 1.233
1.20 0.64 0.450 0.601 0.716 0.744 0.771 0.805 0.837 0.871 0.909 0.949 0.997 1.058 1.200
1.17 0.65 0.419 0.569 0.685 0.713 0.740 0.774 0.806 0.840 0.878 0.918 0.966 1.007 1.169
1.14 0.66 0.388 0.538 0.654 0.682 0.709 0.743 0.775 0.809 0.847 0.887 0.935 0.996 1.138
1.11 0.67 0.358 0.508 0.624 0.652 0.679 0.713 0.745 0.779 0.817 0.857 0.905 0.966 1.108
1.08 0.68 0.329 0.478 0.595 0.623 0.650 0.684 0.716 0.750 0.788 0.828 0.876 0.937 1.079
1.05 0.69 0.299 0.449 0.565 0.593 0.620 0.654 0.686 0.720 0.758 0.798 0.840 0.907 1.049
1.02 0.70 0.270 0.420 0.536 0.564 0.591 0.625 0.657 0.691 0.729 0.769 0.811 0.878 1.020
0.99 0.71 0.242 0.392 0.508 0.536 0.563 0.597 0.629 0.663 0.701 0.741 0.783 0.850 0.992
L14 0.96 0.72 0.213 0.364 0.479 0.507 0.534 0.568 0.600 0.634 0.672 0.712 0.754 0.821 0.963
0.94 0.73 0.186 0.336 0.452 0.480 0.507 0.541 0.573 0.607 0.645 0.685 0.727 0.794 0.936
0.91 0.74 0.159 0.309 0.425 0.453 0.480 0.514 0.546 0.580 0.618 0.658 0.700 0.767 0.909
0.88 0.75 0.132 0.82 0.398 0.426 0.453 0.487 0.519 0.553 0.591 0.631 0.673 0.740 0.882
0.86 0.76 0.105 0.255 0.371 0.399 0.426 0.460 0.492 0.526 0.564 0.604 0.652 0.713 0.855
0.83 0.77 0.079 0.229 0.345 0.373 0.400 0.434 0.466 0.500 0.538 0.578 0.620 0.687 0.829
0.80 0.78 0.053 0.202 0.319 0.347 0.374 0.408 0.440 0.474 0.512 0.552 0.594 0.661 0.803
0.78 0.79 0.026 0.176 0.292 0.320 0.347 0.381 0.413 0.447 0.485 0.525 0.567 0.634 0.776
0.75 0.80 0.150 0.266 0.294 0.321 0.355 0.387 0.421 0.459 0.499 0.541 0.608 0.750
0.72 0.81 0.124 0.240 0.268 0.295 0.329 0.361 0.395 0.433 0.473 0.515 0.582 0.724
0.70 0.82 0.098 0.214 0.242 0.269 0.303 0.335 0.369 0.407 0.447 0.489 0.556 0.698
0.67 0.83 0.072 0.188 0.216 0.243 0.277 0.309 0.343 0.381 0.421 0.463 0.530 0.672
0.65 0.84 0.046 0.162 0.190 0.217 0.251 0.283 0.317 0.355 0.395 0.437 0.504 0.645
0.62 0.85 0.020 0.136 0.164 0.191 0.225 0.257 0.291 0.329 0.369 0.417 0.478 0.620
0.59 0.86 0.109 0.140 0.167 0.198 0.230 0.264 0.301 0.343 0.390 0.450 0.593
0.57 0.87 0.083 0.114 0.141 0.172 0.204 0.238 0.275 0.317 0.364 0.424 0.567
0.54 0.88 0.054 0.085 0.112 0.143 0.175 0.209 0.246 0.288 0.335 0.395 0.538
0.51 0.89 0.028 0.059 0.086 0.117 0.149 0.183 0.230 0.262 0.309 0.369 0.512
0.48 0.90 0.031 0.058 0.089 0.121 0.155 0.192 0.234 0.281 0.341 0.484
Vlera e zgjedhur si në shembullin në pjesën 5.2
Vlera e zgjedhur si në shembullin në pjesën 5.4
Fig. L15 : kVAR duhet të jetë i instaluar për kW të ngarkesës, për të përmirësuar faktorin e fuqisë së një instalimi.

5 Si të përcaktojmë nivelin optimal
të kompensimit?
Në rastin e disa llojeve (të zakonshme) të 5.3 Metoda e bazuar në shmangien e barrave
tarifës, shqyrtimi i disa faturave për periudhën tarifore
më të ngarkuar të vitit lejon përcaktimin e Metoda e mëposhtme lejon llogaritjen e vlerave të propozuara të kondensatorit
nivelit kVAR të kompensimit për të shmangur grumbullues, bazuar në detajet e faturimit, ku struktura e tarifës korrespondon me
ngarkimet kVARh (energjinë reaktive). Periudha (ose është e ngjashme me) ate qe është përshkruar në nën-pjesën 2.1 të këtij
paguese/kthyese e kapacitorëve grumbullues Kapitulli.
të faktorit korrigjues të fuqisë dhe pajisjeve të Metoda përcakton kompensimin minimal të kërkuar për të shmangur këto ngarkesa
të cilat janë të bazuara në konsum në kVARh.
lidhura në përgjithësi është rreth 18 muaj.
Procedura është si vijon:
b Referojuni faturave që mbulojnë konsumin për 5 muajt e dimrit (në Francë këta
muaj shkojnë nga Nëntori deri në Mars).
Shënim: Klima tropikale e muajve te verës mund të përbejë periudhën e ngarkimit të
rëndë dhe atë ku piku është më i lartë (për shkak të ngarkesave nga pajisjet e ajrit të
kondicionuar), në mënyrë që një ndryshim konsekuent i periudhave me tarifa të larta
është i nevojshëm në këtë rast. Pjesa tjetër e këtij shembulli do të marrë kushtet e
dimrit në Francë.
b Identifikimi mbi fatura vjen duke ju referuar “energjisë së konsumuar reaktive”
dhe “kVARh per t'u ngarkuar”. Zgjidhni faturën e cila tregon ngarkim më të lartë për
kVARh (pas kontrollit që kjo nuk ishte për shkak të një situate të jashtëzakonshme).
Për shembull: 15.966 kVARh në janar
b Përcaktoni periudhën e përgjithshme të operimit të ngarkesave në instalim për atë
muaj, për shembull: 220 orë (22 ditë X10orë). Orët të cilat duhet të numërohen janë
ato që ndodhen gjatë ngarkesave më të larta dhe ngarkesat me pikun më të lartë
që ndodhin në sistemin elektroenergjetik. Këto janë dhënë në dokumentat tarifore
dhe janë (zakonisht) gjatë një periudhe ditore, nga ora 06.00 deri në orën 22.00 ose
nga ora 07.00 deri në orën 23.00 sipas rajonit. Jashtë këtyre periudhave, konsumi
kVARh nuk tarifohet.
b është e nevojshme vlera e kompensimit në kVAR=kVARh faturuar/ numrin e orëve
të operimit(1) = Qc
Vlera e kondensatorit grumbullues të instaluar është zgjedhur të jetë në përgjithësi
pak më e madhe sesa ajo e llogaritur.
Disa prodhues mund të ofrojnë rregulla “slide rules” veçanërisht të projektuara për
të lehtësuar këto lloje të llogaritjeve, sipas tarifave të caktuara. Këto pajisje dhe
informacione shoqëruese të dokumentit mbi skemat e përshtatshme të pajisjes dhe
kontrollit, si edhe vëmendja e vizatimit të ngarkuar detyrimisht nga harmonikët e
tensioneve në sistemin e energjisë. Tensione të tilla kërkojnë një tjetër kondensator
të mbidimensionuar (në aspektin e vlerave të tensionit dhe rrymës, shpërndarjen e L15
nxehtësisë ).
për 2-pjesët e tarifave të bazuara pjesërisht në 5.4 Metoda bazohet në reduktimin e deklaruar të
një vlerë të deklaruar prej kVA, Figura L17 lejon fuqisë maksimale të dukshme (kVA)
përcaktimin e kVAR të kompensimit të kërkuar
për të reduktuar vlerën e deklaruar të kVA, dhe Tarifat për konsumatorë të cilët bazohen në një pagesë fikse për kVA, dhe një
ngarkim për kWh të konsumuar, është e qartë se një reduktim i deklaruar kVA do të
për të shmangur atë që tejkalohet.
jetë i dobishëm. Diagrami në Figurën L16 tregon se si faktori i fuqisë përmirësohet,
kur vlera kVA zvogëlohet për një vlerë të caktuar të kW(P).
Përmirësimi i faktorit të fuqisë ka për qëllim (përveç avantazheve të përmendura
më parë ) të reduktojë nivelin e deklaruar dhe mos tejkalimin tij, duke shmangur
P = 85.4 kW pagesën e një çmimi të tepruar për kVA gjatë periudhave të çrregullimit, dhe /ose
ϕ' ϕ shkyçjet e ndërprerësit kryesor.
Figura L15 (në faqen e mëparshme) tregon vlerën e kVAR e kompensimit për kW të
Q' ngarkesës së nevojshme për të përmirësuar nga një vlerë e faktorit të fuqisë në
S' tjetrën
Cos ϕ = 0.7
Cos ϕ'= 0.95 Q

Shembull:
S = 122 kVA
Një supermaket ka një ngarkesë të deklaruar prej 122kVA në një faktor fuqie prej
S' = 90 kVA S
Q = 87.1 kvar Qc 0.7 të materialit izolues, domethënë fuqia aktive me ngarkesë 85.4 kË. Kontrata e
Qc = 59 kvar veçantë për këtë konsum u bazua mbi vlerat e deklaruara kVA (në hapat e 6kVA
Q' = 28.1 kvar deri te 108kVA, dhe 12 kVA hapave rreth kësaj vlere, kjo është një karakteristikë
e zakonshme në shumë lloje të tarifës me dy pjesë). Në këtë rast duke shqyrtuar,
konsumatori është faturuar në bazë të 132 kVA. Duke ju referuar Figurës L15, ajo
Fig. L16 : Reduktimi maksimal i deklaruar kVA faktor i
përmirësuar i fuqisë.
mund të shihet që 60kVAR të kondensatorit grumbullues do të përmirësojnë faktorin
e fuqisë së ngarkesës nga 0.7 deri 0.95 (0.691 X85.4=59 kVAR)
85.4
= 90 kVA , i.e. an
(1) Në periudhën e faturimit, gjatë orëve për të cilat 0.95
energjia reaktive është ngarkuar për rastin më sipër: Të përmirësuar prej 30%.
15,996 kvarh
Qc = = 73 kvar
220 h

6 Kompensimi në terminalet e
transformatorit
Instalimi i një kondensatori grumbullues mund 6.1 Kompensimi për rritjen e prodhimit të energjisë
të nevojitet për të shmangur ngarkimin e një aktive në dispozicion
transformatori në rast të rritjes së ngarkesës.
Hapat e ngjashme me ato të marra për të reduktuar kVA maksimale të deklaruar,
pra përmirësimin e faktorit të fuqisë së ngarkesës, siç është diskutuar në nën-pjesën
5.5, do të fuqizojnë kapacitetin e transformatorit në dispozicion, domethënë për më
shumë furnizim me energji elektrike aktive.
Rastet mund të lindin kur kemi zëvendësimin e një transformatori nga një njësi më
e madhe, për të tejkaluar rritjen e ngarkesës, që mund të shmanget nga kjo. Figura
L17 tregon direkt fuqinë (kW) aftësinë e transformatorëve të ngarkuar plotësisht në
faktorë të ndryshëm të fuqisë së ngarkesës, pasi rritja e prodhimit të fuqisë aktive,
mund të merret si vlerë e rritjes së faktorit të fuqisë.
tan ϕ cos ϕ Vlerat nominale të transformatorëve (in kVA)

100 160 250 315 400 500 630 800 1000 1250 1600 2000
0.00 1 100 160 250 315 400 500 630 800 1000 1250 1600 2000
0.20 0.98 98 157 245 309 392 490 617 784 980 1225 1568 1960
0.29 0.96 96 154 240 302 384 480 605 768 960 1200 1536 1920
0.36 0.94 94 150 235 296 376 470 592 752 940 1175 1504 1880
0.43 0.92 92 147 230 290 368 460 580 736 920 1150 1472 1840
0.48 0.90 90 144 225 284 360 450 567 720 900 1125 1440 1800
0.54 0.88 88 141 220 277 352 440 554 704 880 1100 1408 1760
0.59 0.86 86 138 215 271 344 430 541 688 860 1075 1376 1720
0.65 0.84 84 134 210 265 336 420 529 672 840 1050 1344 1680
0.70 0.82 82 131 205 258 328 410 517 656 820 1025 1312 1640
0.75 0.80 80 128 200 252 320 400 504 640 800 1000 1280 1600
0.80 0.78 78 125 195 246 312 390 491 624 780 975 1248 1560
0.86 0.76 76 122 190 239 304 380 479 608 760 950 1216 1520
0.91 0.74 74 118 185 233 296 370 466 592 740 925 1184 1480
0.96 0.72 72 115 180 227 288 360 454 576 720 900 1152 1440
1.02 0.70 70 112 175 220 280 350 441 560 700 875 1120 1400
Fig. L17 : Aftësia e fuqisë aktive të transformatorëve të ngarkuar plotësisht, kur furnizohet me ngarkesa në vlera të ndryshme të faktorit të fuqisë.
L16 Shembull: (see Fig. L18 )

Një instalim është furnizuar 630kVA nga një transformator i ngarkuar në 450kW (P1)
450
me një faktor të fuqisë mesatare 0.8. Fuqia e dukshme S1 = = 562 kVA
0.8
Fuqia reaktive përkatëse
Q1 = S12 − P12 = 337 kvar
Rritja e parashikuar e ngarkesës P2 = 100 kW në faktor të fuqisë prej 0.7.
Fuqia e dukshme S2 = 100 = 143 kVA
0.7
Fuqia reaktive përkatëse
Q2 = S22 − P22 = 102 kvar

Cila vlerë minimale kapacitive kVAR duhet të jetë e instaluar, për të shmangur një
ndryshim të transformatorit?
Fuqia totale e furnizuar:
Q P = P1 + P2 = 550 kW
550 kWmaksimale
Aftësia is: e fuqisë reaktive 630 kVA të transformatorit kur furnizon 550 kW
Qm = S2 − P2 Qm = 6302 − 5502 = 307 kvar

S2 Q2
Q Kështu që madhësia minimale e kondensatorit grumbullues për të instaluar:
P2
Qkvar = 439 - 307 = 132 kvar
S1 Duhet të theksohet se kjo llogaritje nuk merr parasysh ngarkesat e pikut dhe
S kohëzgjatjen e tyre.
Q1 Q m
Përmirësimi më i mirë i mundshëm, pra korrigjimi i cili arrin një faktor të fuqisë prej
P1 P 1 do të lejonte një rezervë të fuqisë për transformatorin prej 630 - 550 = 80 kW.
Kondensatori grumbullues, do duhej të jetë i rendit në 439 kvar.
Fig. L18 : Kompensimi Q lejon instalimin shtesë të ngarkuar
S2, pa nevojë për zëvendësim të transformatorit ekzistues,
prodhimi i të cilëve është i kufizuar për S

transformatorit
Kur matja kryhet në anën e TM të një 6.2 Kompensimi i energjisë reaktive të absorbuar
transformatori, humbjet e energjisë reaktive me anë të transformatorit
në transformator mund të kenë nevojë të
kompensohen (në varësi të tarifave). Natyra e reaktancës induktive të transformatorit
Të gjitha referencat e mëparshme, kanë qenë në devijim nga pajisjet e lidhura
të tilla si ato të përdorura në ngarkesat nominale dhe faktori korrigjues i fuqisë
kondensatorët e grumbullimit etj. Arsyeja për këtë është se devijimi i pajisjes së
lidhur kërkon (deri tani), sasi më të mëdha të energjisë reaktive në sistemin e
energjisë; megjithatë, reaktancat e lidhura në seri, të tilla si reaktancat induktive të
linjave të energjisë dhe reaktancat rrjedhëse në mbështjelljen e transformatorit, etj
gjithashtu absorbojnë energji reaktive.
Ku matja bëhet me anën e TM të një transformatori, humbjet e energjisë reaktive në
transformator mund (në varësi të tarifave) të kompensohen. Sa i përket humbjeve
të energjisë reaktive të lidhur në transformator mund të përfaqësohet nga diagrami
i elementeve në Figurën L19. Të gjitha vlerat e reaktancës janë referuar në anën
sekondare të transformatorit, ku dega devijuese përfaqëson rrugën e rrymës së
magnetizimit. Rryma e magnetizimit praktikisht mbetet konstante (në rreth 1.8%
Fig. L19 : Reaktancat e transformatorit per fazë.
të rrymës me ngarkesë të plotë) nga pa ngarkesë deri në ngarkesë të plotë, në
rrethana normale, domethënë me tension primar të vazhdueshëm, në mënyrë që një
Fuqia reaktive e absorbuar nga transformatori kondensator që devijon nga vlera fikse mund të jetë instaluar në anën e TM ose TU,
për të kompensuar energjinë reaktive të absorbuar.
nuk mund të neglizhohet dhe mund të
arrijë (rreth) 5% të vlerës së transformatorit Absorbimi i fuqisë reaktive në lidhje serike me (fluksi rrjedhës)
kur furnizohet me ngarkesë të plotë të reaktancën XL
tij. Kompensimi mund të ofrohet nga një
kondensator grumbullues. Në transformatorë, Një ilustrim i këtij fenomeni është dhënë nga diagrami vektorial në Figurën L20.
fuqia reaktive është absorbuar nga të dy Komponenta e rrymes reaktive gjatësore e ngarkesës = I sin ϕ kështu që QL = VI sin
devijimet (magnetizuese) dhe reaktancat në ϕ.
seri (fluksi rrjedhës). Kompensimi i plotë mund Komponenta e rrymes reaktive nga burimi = I sin ϕ’ kështu që QE = EI sin ϕ’.
të sigurohet nga kondensatorët grumbullues të Mund të shihet se E > V dhe sin ϕ’ > sin ϕ.
devijuar të lidhur në LV. Diferenca mes EIsin ϕ’ and VI sin ϕ jep kvar për fase absorbohet nga XL.
Mund të tregohet se kjo vlerë kVAR është e barabartë me I2XL e cila është analoge
me fuqinë aktive I2R (kW) humbjet për shkak të rezistencës në seri të linjave të
energjisë, etj).
Nga formula a I2XL është shumë e thjeshtë për të nxjerrë një përfundim kVAR
I XL
absorbon në çdo vlerë të ngarkesës për transformator të caktuar, si më poshtë
Nëse vlerat për njësi janë përdorur (në vend të vlerave në përqindje) shumëzimi i
L17
drejtpërdrejt të I dhe të XL mund të kryhet.
E V
Burimi Ngarkesa Shembull:
Një transformator 630 kVA me një reaktancë të lidhjes së shkurtë me tension prej
4% është plotësisht i ngarkuar.
E Cilat janë humbjet e fuqisë reaktive (kVAR)
XL = 0.04 pu dhe I = 1 pu
V humbjet = I2XL = 12 x 0.04 = 0.04 pu kvar
IXL
' ku 1 pu = 630 kVA
humbjet 3-fazore në kVAR janë 630 x 0.04 = 25.2 kvar (ose thjesht, 4% të 630 kVA).
Në gjysmën e ngarkesës domethënë I = 0.5 pu humbjet do të jenë
I sin I 0.52 x 0.04 = 0.01 pu = 630 x 0.01 = 6.3 dhe kështu më radhë...
Ky shembull dhe diagram vektorial në Figurën L20 tregon se:
I sin ' b Faktori i fuqisë në anën e primarit të një transformatori të ngarkuar është i
ndryshëm (zakonisht më i ulët), se sa në anën e sekondarit (për shkak të absorbimit
të kVAR)
Fig. L20 : Absorbimi i fuqisë reaktive nga induktanca në seri.
b Humbjet e ngarkesës së plotë kVAR për shkak të rrjedhjes së reaktancës janë të
barabarta me reaktancën në përqindje të transformatorit (4% të reaktancës do të

thotë një humbje kVAR e barabartë me 4%të vlerës në kVA të transformatorit)
b Humbjet kVAR për shkak të rrjedhës së reaktancës ndryshojnë sipas katrorit të
rrymës (ose ngarkimit kVA).

transformatorit
Për të përcaktuar humbjet totale kVAR të një transformatori humbjet e rrymës

së magnetizimit konstant të qarkut (përafërsisht 1.8% të vlerave të kVA të
transformatorit) duhet të shtohen humbjet “në seri” të mëparshme. Figura L21
tregon humbjet pa ngarkesë dhe me ngarkesë të plotë për transformatorin e
llojit shpërndarës. Në parim, induktancat në seri mund të kompensohen nga
kondensatorët fiks në seri (siç është zakonisht rasti për linjat e gjata të përcjelljes
MV). Kjo marrëveshje është operativisht e vështirë megjithate, nivelet e tensionit në
fjalë sipas këtij udhëzuesi zbatohet gjithmonë devijimi i kompensimit.
Në rastin e matjes të TM, ajo është e mjaftueshme për të rritur faktorin e fuqisë
në një pikë ku transformatori plus konsumi i fuqise reaktive te ngarkeses është në
nivelin në të cilën një faturë e ngarkuar është gjeneruar. Ky nivel varet nga tarifa, por
shpesh korrespondon me një vlerë të tan ϕ të 0.31 (cos ϕ of 0.955).
Fuqia nominale
(kVA Fuqia reaktive (kvar) që kompensohet
Pa ngarkesë Me ngarkesë të plotë
100 2.5 6.1
160 3.7 9.6
250 5.3 14.7
315 6.3 18.4
400 7.6 22.9
500 9.5 28.7
630 11.3 35.7
800 20 54.5
1000 23.9 72.4
1250 27.4 94.5
1600 31.9 126
2000 37.8 176
Fig. L21 : Konsumi i energjisë reaktive të transformatorëve shpërndarës me pështjellat primare

20kV.
Si një çështje me interes, humbjet kVAR në një transformator mund të kompensohen

plotësisht duke rregulluar kondensatorët grumbullues për t’i dhënë ngarkesës (pak)
faktor kryesor të fuqisë. Në një rast të tillë, të gjithë kVAR të transformatorit janë
duke u furnizuar nga kondensatorët e grumbullimit, ndërsa të dhënat në anën MV të
transformatorit janë në faktorin njësi të fuqisë, siç shihet në Figurën L22.
L18
E (Tensioni hyrës)
IXL
I
ϕ
V (Tensioni i ngarkesës)
Rryma
I0 Rryma e kompensimit
e ngarkesës
Fig. L22 : Mbikompensimi krejtësisht i ngarkesave të kompensuara humbjet e fuqisë reaktive të

transformatorit.
Praktikisht, pra, kompensimi për absorbimin kVAR për transformator është

përfshirë në kondensatorët kryesisht të dedikuar për faktorin e fuqisë korrigjuese
të ngarkesës, qoftë në nivel global, pjesërisht ose në mënyrë individuale. Ndryshe
nga shumica e elementeve të tjera kVAR për absorbim, absorbimi i transformatorit

(domethënë pjesërisht për shkak të rrjedhës së reaktancës) ndryshon në mënyrë
të konsiderueshme me variacionet e nivelit të ngarkesës, në mënyrë që, nëse
kompensimi individual është aplikuar në transformator, atëherë do të duhej të
supozohej një nivel mesatar i ngarkimit.
Për fat të mirë, ky konsum kVAR përgjithësisht formon vetëm një pjesë relativisht
të vogël të fuqisë totale reaktive të një instalimi dhe kështu mopërputhjet e
kompensimit në kohë të ndryshimeve të ngarkesës nuk do të paraqesin problem.
Figura L21 tregon vlerat tipike të humbjeve kVAR për shkak të qarkut të magnetizimit
(kolona “pangarkesë kVAR”), si dhe për humbjet totale në ngarkesë të plotë, për një
gamë të standardeve të transformatorëve shpërndarës të furnizuar në 20kV (të cilat
përfshijnë humbjet për shkak të rrjedhës së reaktancës).

L - Power Factor Correction
7 Faktori korrigjues i fuqisë së
motorëve me induksion
7.1 Lidhja e një kondensatori grumbullues dhe

Kompensimi individual i motorëve rekomandohet
kur fuqia e motorit (kVA) është më e madhe në
parametrat e mbrojtjes
lidhje me fuqinë e deklaruar në instalim. Masat e përgjithshme
Për shkak të konsumit të vogël kW, faktori i fuqisë së motorit është shumë i vogël
në gjendjen pa ngarkesë ose në ngarkesa të lehta. Rryma reaktive e motorit mbetet
praktikisht konstante në të gjitha ngarkesat, në mënyrë që numri i motorëve që
shkarkohen të përbëjnë një konsum të fuqisë reaktive e cila në përgjithësi është e
dëmshme për një instalim, për arsyet e shpjeguara në pjesët paraprake.
Prandaj dy rregulla të mira përgjithësisht janë se motorët kur shkarkohen duhet
të jenë të shkyçur, dhe motorët nuk duhet të ngarkohen me mbimadhësi (pasi ata
atëherë do të ngarkohen lehtë).
Lidhja
Kondensatorët grumbullues duhet të jenë të lidhur direkt me terminalet e motorit.
Motorët e veçantë
Rekomandohet që motorët special (shtypjes, mbyllje, afrim, motoret revers) nuk
duhet të kompensohen.
Efektet mbi parametrat mbrojtës
Pas aplikimit të konsumit në një motor, rryma e kombinimit motor-kondensator do të
jetë më e ulët se më parë, duke supozuar në kushte të njëjta të ngarkesës së motorit
të lëvizshëm. Kjo për arsye se një pjesë e rëndesishme e komponentit të rrymës
reaktive të motorit është duke u furnizuar nga kondensatori, siç tregohet në Figurën
L23.
Ku pajisjet mbrojtëse mbirrymore të motorit janë të vendosura në rrjedhën e
sipërme të lidhjes kondensatori motor (dhe ky do të jetë gjithmonë rasti për të lidhur
kondensatorët me terminale), parametrat e reles mbirrymore duhet të reduktohen në
raport:
cos Ø para kompensimit / cos Ø pas kompensimit
për motorët e kompensuar në përputhje me vlerat kVAR e treguara në Figurën
L24 (vlerat maksimale të rekomanduara për shmangien e vetë-ndezjes te motorët
standard me induksion, siç është diskutuar në nën-pjesën 7.2), raporti i përmendur
do të këtë një vlerë të ngjashme më atë të treguar për motorët e përshpejtuar
korrespondues në Figurën L25.
3-phase motors 230/400 V

Nominal power kvar to be installed L19
Speed of rotation (rpm)
kW hp 3000 1500 1000 750
22 30 6 8 9 10
30 40 7.5 10 11 12.5
37 50 9 11 12.5 16
45 60 11 13 14 17
55 75 13 17 18 21
75 100 17 22 25 28
90 125 20 25 27 30
Para 110 150 24 29 33 37
kompensimit 132 180 31 36 38 43
Pas 160 218 35 41 44 52
Transformatori kompensimit
200 274 43 47 53 61
250 340 52 57 63 71
Fuqi në 280 380 57 63 70 79
dispozicion
355 482 67 76 86 98
400 544 78 82 97 106
Fuqia 450 610 87 93 107 117
aktive
Figure L24 : Maksimumi kVAR i faktorit korrigjues i fuqisë së zbatueshme për terminalet
motorike pa rrezik të vet-eksitimit.
C
Shpejtësia në rpm Faktori reduktues

750 0.88
Motori Fuqia
M M 1000 0.90
reaktive
e furnizuar nga 1500 0.91
kondensatori
Fig. L23 : Para kompensimit, transformatori furnizon të gjitha 3000 0.93
fuqitë reaktive, pas kompensimit, kondensatori furnizon një
pjesë të madhe të fuqisë reaktive. Fig. L25 : Faktori reduktues për mbrojtje e mbirrymave pas kompensimit

7 Faktori korrigjues i fuqisë te
motorët me induksion
Kur një kondensator grumbullues është i lidhur 7.2 Si mund të shmanget vet-eksitimi i një motori
me terminalet e një motori me induksion, është me induksion?
e rëndësishme që të kontrollohet madhësia e Kur një motor është i lëvizshëm në masë të madhe të inercisë, motori do të vazhdojë
grumbulluesit se mos është më pak se ajo me të rrotullohet (derisa nuk ndërpritet qëllimisht), pas furnizimit motori shkyçet. “Inercia
të cilën mund të ndodhë vet-eksitimi. magnetike” e qarkut të rotorit do të thotë që një ventilator do të gjenerohet në
pështjellën e starterit për një periudhë të shkurtër pas shkyçjes, dhe normalisht do ta
reduktojë në 0 pas 1 ose 2 cilkeve, në rastin e një motori të pakompensuar.
Kondensatorët e përbërë nga ngarkesa 3-fazore reaktive për këtë rënie të ventilimit,
e cila shakton rrjedhen e rrymave kapacitive nëpër pështjellat e starterit. Këto rryma
në starter do të prodhojnë një fushë magnetikë në motor i cili vepron pikërisht
përgjatë të njëjtit aks dhe të njëjtit drejtim me atë të fushës magnetike.
Fluksi i motorit rrjedhimisht rritet; rrymat në starter rriten; dhe tensionet në terminalet
e motorit rriten; nivelet nganjëherë me rrezikshmëri të lartë. Ky fenomen është i
njohur si vet-eksitim dhe është arsyeja pse gjeneratorët AC nuk operojnë normalisht
me faktor kryesor të fuqisë, pra tendenca spontane (dhe e pakontrolluar) për vet-
eksitim.
Shënim:
1. Karakteristikat e nje motori te shtyre nga inercia e ngarkesës nuk janë ne menyre
rigoroze identike me karakteristikat e saj pa ngarkesë. Ky supozim, megjithatë, është
mjaft i saktë për qëllime praktike.
2. Me një motor që është duke vepruar si gjenerator, rrymat qarkulluese janë
kryesisht reaktive, në mënyrë që efekti i frenimit (i vonuar) në motor është kryesisht
për shkak të ngarkesës së përfaqësuar me anë të ventilatorit ftohës në motor.
3.(Pothuajse 90° e mbetur) e rrymës së marrë nga furnizimi në rrethana normale
nga motorët e shkarkuar, dhe (pothuajse 90° e mbetur) e rrymës që furnizon
kondensatoret me anë të veprimit të motorit si një gjenerator, të dy së bashku kanë
të njëjtën fazë të ndërlidhjes në tensionin terminal.
Kjo është për arsye se të dy karakteristikat mund të mbivendosen në grafik.
e menyre qe te shmanget vet-eksitimi siç përshkruhet më sipër, vlera në kVAR i
kondensatorit grumbullues duhet të kufizohet në vlerën maksimale në vijim:
Qc y 0.9 x Io x Un x 3 ku Io = rryma pa ngarkesë e motorit dhe Un = tensioni
nominal fazë-fazë i motorit në kV. Figura L24 në faqen vijuese jep vlerat e duhura të
Qc korrespoduese të këtij kriteri.
Shembull
L20 Një motor 3-fazorë, 75 kW, 3,000 rpm, 400 V, mund të ketë një kondensator
grumbullues jo më të madh se 17 kVAR sipas Figurës L24. Vlerat e tabelës janë
në përgjithësi, shumë të vogla për të kompensuar në mënyrë adekuate motorin
në nivelin e cos xnormalisht të kërkuar. Kompensimi shtesë mugu të aplikohet
për sistemin, për shembull, në një instalim të kompensimit global të një numri të
pajisjeve më të vogla.
Motori dhe/ose ngarkesat e larta të inercisë

Në çdo instalim ku ekzistojnë ngarkesa te shtyra nga motoret me inercion te larte,
ndërprerësit ose kontraktorët qe kontrollojne motoret e tille duhet që në rast të
humbjes totale të furnizimit me energji elektrike, të shkyçen shpejt.
Nëse kjo masë paraprake nuk është marrë, atëherë vet-eksitimi për tensione të larta
mund të ndodhë, pasi të gjithë kondensatorët grumbullues në instalim do të jjene
efektivisht paralele me ato të motorëve me inerci të lartë.
Prandaj skema e mbrojtjes per keta motore duhet të perfshije nje rele shkyçëse të
mbitensionit, së bashku me kontraktorët kontrollues me fuqi kthyese (motori do të
furnizojë me fuqi një pjesë tjetër të instalimit, derisa energjia e ruajtur inerciale të jetë
shpërndarë). Nëse kondensatori grumbullues lidhet me një motor me inerci të lartë
më të madhe se ajo e rekomanduar në Figurën L24, atëherë duhet të kontrollohet
veçmas nga një ndërprerës ose kontraktor, i cili shkyçet menjëherë me ndërprerësin
ose kontraktorin kryesor kontrollues të motorit siç tregohet në Figurën L26

Fig. L26 : Lidhja e kondensatorit grumbullues dhe motorit
Mbyllja e kontraktorit kryesor është zakonisht subjekt i

kontraktorit kapacitiv që mbyllet më parë.

L - Faktori korrigjues i fuqisë
Shembull i një instalimi para dhe
pas korrigjimit të faktorit të fuqisë
Instalimi para korrigjimit P.F Instalimi pas korrigjimit P.F

(1)
b kvarh që janë faturuar mbi nivelin e b Konsumi i kvarh është
kVA=kW+kvar deklaruar kVA=kW+kvar v Eliminuar,ose
b Fuqia e dukshme kVA eshte ne menyre v Reduktuar, ne baze te cos ϕ te nevojshme
kVA te konsiderueshme me e madhe se kerkesa kW kVA b Kamata tarifore
b Rryma e tepert koresponduese shkakton v Për të gjithë faturën në disa raste janë eliminuar
kW kvar kW
humbje (kWh) qe faturohen v Per faturen e plote ne disa raste eleminohet
b Instalimi duhet të jetë i mbi-dimensionuar b Pagesa fikse e bazuar në kërkesën
kVA është e përshtatur të jetë afër
kërkesës së fuqisë aktive kW
Karakteristikat e instalimit Karakteristikat e instalimit

500 kW cos ϕ = 0.75 500 kW cos ϕ = 0.928
630 kVA 630 kVA
b Transformatori i mbingarkuar b Transformatori jo i mbingarkuar
b Kërkesa për fuqi është b Kërkesa për fuqi është 539 kVA
P 500 b Ka14%kapacitetit rezervë të
S= = = 665 kVA
cos ϕ 0.75 transformatorit në dispozicion
S=fuqia e dukshme Ka14%kapacitetit rezervë të
400 V 400 V
transformatorit në dispozicion
b Rrjedhja e rrymës në rrjedhën e poshtme b Rrjedhja e rrymës në instalim nëpër

në instalimin dhe ndërprerësit e qarkut është ndërprerësin e qarkut është 778A
I= P = 960 A
3U cos ϕ
b Humbjet në kabllo janë llogaritur si funksion i b Humbjet në kabllo janë reduktuar

rrymës në katror 960 7782
deri = 65% e vlerës së
2
P=I R 9602
mëparshme, duke ekonomizuar L21
konsumin në kWh
cos ϕ = 0.75 cos ϕ = 0.928

b Energjia reaktive furnizohet përmes b Energjia reaktive furnizohet përmes
transformatorit dhe nëpërmjet instalimit vargut të kondensatorëve
elektrik,
250 kvar
b Tranformatori, ndërprerësi i qarkut,
dhe kabllot duhet të mbi-dimensionohen Vlera nominale e vargut të kondensatorëve është
250kvarnë 5 hapa të kontrolluara automatikisht
.
nga 50kvar
cos ϕ = 0.75 cos ϕ = 0.75

vendi i punës vendi i punes
Shënim: Në fakt, cos ϕ në vendin e punës mbetet në 0.75 por cos ϕ

për të gjithë instalimin në rrjedhën e sipërme të vargut të kondensatorëve të terminaleve
TU të transformatorit është 0.928
Siç është përmendur në nën-pjesën 6.2, cos ϕ në anën HV të transformatorit do të jetë

pak më e ulët (2), për shkak të humbjeve të fuqisë reaktive në transformator.
Fig. L27 : Krahasimi tekniko-ekonomik i një instalimi para dhe pas korrigjimit të faktorit të fuqisë
(1) Shigjetat tregojnë madhësitë vektoriale

(2) Veçanërisht në rastin e para-korrigjimit
9.1 Problemet që dalin nga harmonikët e sistemit të

energjisë
Prania e harmonikëve në sistemet e energjisë do të thotë që rryma dhe tensioni janë
të shtrembëruara dhe devijojnë nga forma sinusoidale.
Nga projektuesit është kërkuar të paguajnë më shumë dhe ti kushtojnë më
shumë vëmendje kursimit të energjisë dhe përmirësimin e disponueshmërisë së
energjisë elektrike. Kjo është arsyeja pse harmonikët janë një shqetësim në rritje në
menaxhimin e sistemeve elektrike sot.
Harmonikët kanë ekzistuar që nga ditët më të hershme të industrisë dhe ishin
(dhe akoma janë) të shkaktuara nga rezistencat jolineare të magnetizimit të
transformatorëve, reaktorëve, llambat fluoreshente, etj… Përveç kësaj, pajisjet e
energjisë elektronike janë të përhapura mjaft sot për shkak të aftësive të tyre për
kontrollin e saktë të procesit dhe përfitimeve në ruajtjen e energjisë.
Rrymat e harmonikëve të shkaktuara nga ngarkesat jolineare të lidhura në
sistemin shpërndarës rrjedhin përmes rezistencave të sistemit dhe nga ana tjetër
shtrembërojnë tensionin e furnizimit.
Ngarkesa të tilla janë gjithnjë e më të pranishme në të gjitha instalimet industriale,
tregtare, të banimit dhe përqindja e tyre në ngarkesë totale është në rritje në mënyrë
të vazhdueshme
Shembujt përfshijnë:
b Pajisje industriale (aparate saldimi, furra me induksion, mbushësit me bateri,
furnizimi me energji DC)
b Motorët AC dhe DC me shpejtësi të ndryshueshme
b Furnizimi me energji të pandërprerë (UPS)
b Pajisjet e zyrës (PC, printerët, serverët, etj.)
b Pajisjet shtëpiake (TV, furrat me mikrovalë, ndriçimi fluoreshent, makinat larëse
dhe tharëse, ndriçimi dimmer)
Rrymat e harmonikëve rrisin rrymën e r.m.s në sistemet elektrike dhe përkeqësojnë
cilësinë e tensionit të furnizimit. Ato theksojnë rrjetin elektrik dhe dëmet e mundshme
të pajisjeve. Ato mund të prishin funksionimin normal të pajisjeve dhe rrisin
shpenzimet operative.
Simptomat e niveleve problematike të harmonikëve përfshijnë: tejnxehjen e
transformatorëve, motorët dhe kabllot, fikja termike e pajisjeve mbrojtëse dhe
gabimet logjike në pajisjet digjitale. Përveç kësaj, jetëgjatësia e shumë pajisjeve
është reduktuar me temperaturat e larta operative.
L22
Kondensatorët janë veçanërisht të ndjeshëm ndaj komponentëve të harmonikut
të tensionit të furnizimit për shkak të faktit se reaktanca kapacitive ulet me rritjen e
frekuencës. Në praktikë, kjo do të thotë se një përqindje relativisht e vogël e tensionit
të harmonikut mund të shkaktojë një rrymë e cila rrjedh në qarkun e kondensatorëve.
Një numër i karakteristikave mund të përdoren në mënyra të ndryshme për të
zvogëluar pasojat e harmonikëve. Në këtë pjesë, mjetet praktike për zvogëlimin e
ndikimit të harmonikëve janë të rekomanduara, me referencë të veçantë për vargun
e kondensatorëve. Një vështrim më i detajuar është paraqitur në kapitullin M:

9.2 Rreziku nga rezonanca

Uh
Rrjeti i furnizimit Duke marrë parasysh qarkun e thjeshtuar të paraqitur në figurën L28 ( nuk ka
kondensatorë PFC të lidhur):
Shtrembërimi i tensionit Vh në nivelet e linjave kryesore rezulton prej dy faktorëve të
Ih ndryshëm:
v Lidhja e ngarkesave jolineare gjeneron rryma të harmonikëve Ih,
v V shtrembërimi i tensionit Uh Uh i pranishëm në rrjetin e furnizimit për shkak të
ngarkesave jo lineare jashtë qarkut të menduar (tensioni i harmonikëve).
Vh Një tregues i rëndësishëm i një harmoniku është përqindja e ngarkesave jo-lineare
NLL, llogaritur me formulën:
Fuqia e ngarkesave jolineare
NLL(%) =
Fuqia e furnizimit me transformator
Ngarkesa Ngarkesat
lineare Lidhja e kondensatorëve PFC (pa reaktorë) rezulton në amplifikimin e rrymave
jolineare
të harmonikëve në nivel të zbarrave dhe një rritje të tensionit të shtrembëruar.
Kondensatorët janë pajisje lineare reaktive dhe rrjedhimisht nuk gjenerojnë
Fig. L28 : Diagrami i qarkut të thjeshtuar
harmonikë. Instalimi i kondensatorëve në një sistem të energjisë (në të cilën
rezistencat janë kryesisht induktive) mund të rezultojë në rezonancë të plotë apo të
pjesshme që ndodh në njërin nga frekuencat e harmonikut.
Uh Për shkak të harmonikëve, rryma IC që qarkullon nëpër kondensatorët është më e
Rrjeti i furnizimit lartë në krahasim me situatën ku vetëm rryma themelore është e pranishme.
Nëse frekuenca natyrore e vargut të kondensatorëve/reaktancës në sistemin e
energjisë kombinohen në afërsi të harmonikut të veçantë, atëherë një rezonancë
Ih
e pjesshme do të ndodh, me vlera të amplifikuara të tensionit dhe rrymës në
frekuencën e harmonikut në fjalë. Në këtë rast të veçante, rryma e rritur do të
shkaktoje tej-nxehje te kondesatorit, duke degraduar dielektrikun qe mund te
rezultojë në dështimin eventual të tij.
Vh Rend h0 frekuencës natyrore i rezonancës ndërmjet sistemit induktiv dhe atij
kapacitiv (bank) jepet me:
Vargu i SSC
kondensatorrëve h0 =
Ngarkesa
Q
Ngarkesat
lineare jolineare Ku:
SSC =niveli i sistemit të energjisë me lidhje të shkurt (kVA) në pikën e lidhjes së
kondensatorëve
Fig. L29 : Diagrami i qarkut të thjeshtuar
Q = vlera e vargut të kondensatorëve në kvar L23
h0 = rendi i frekuencës natyrale f0 , i.e. f0/50 for a 50 Hz 50 për sistemin 50 Hz, ose
f0/60për një sistem
Për shembull:
Vlera e fuqisë së transformatorit: S = 630kVA
Tensioni i lidhjes së shkurt: uSC = 6%
Fuqia e lidhjes së shkurt në nivelin e linjave kryesore: SSC ~ 10 MVA
Fuqia reaktive MVA e vargut të kondensatorëve: Q = 350 kvar
Atëherë:
S 10.103
h 0 = SC = = 5.5
Q 350
Frekuenca natyrale e kombinimit të sistemit induktiv/kapacitiv është afër harmonikut

të rendit të 5 të frekuencës së sistemit
Për një sistem 50Hz frekuenca natyrale f0 është e barabartë me f0 = 50 x h0 = 50 x
5.5 = 275 Hz
9.3 Zgjidhjet e mundshme
Kondensatorët standard
Prania e harmonikëve në tensionin e furnizimit rezulton në nivele të larta dhe të
parregullta të rrymës nëpër kondensatorë. Një kompensim është bërë për këtë duke
dizajnuar kondensatorët për vlerën e rrymës të r.m.s. të barabartë me 1.3 herë e
vlerës së rrymës nominale. Të gjitha elementet në seri, siç janë lidhjet, siguresat,
nderpreresit, etj në lidhje me kondensatorët janë me madhësi të ngjashme, ndërmjet
1.3 deri 1.5 herë të vlerave nominale. Kondensatorët standard mund të përdoren
nëse përqindja e ngarkesave jo-lineare është më e vogël se sa10% (NLL ≤ 10%).

Kondensatorët me rritje të vlerës se rrymës

Uh
Rrjeti i furnizimit
Kondensatorët me aftësi për të përmirësuar rrymën (“punë e rëndë”) mund të
përdoren për të rritur marxhin e sigurisë. Teknologjia e këtyre kondensatorëve
lejon mbirryma të larta në krahasim me atë që kërkohet në mënyrë rigoroze sipas
Ih standardeve.
Një tjetër mundësi është që të përdoren kondensatorët me vlerë të rritur të tensionit
dhe rrymës.
Pasi e njëjta fuqi reaktive duhet të gjenerohet, kondensatorët duhet të kenë kapacitet
Vh të njëjtë.
Me një tension nominal UN më i lartë se tensioni i sistemit U), vlera e rrymës IN
Vargu i INdhe vlera e fuqisë
kondensatorrëve
+ QN do të përcaktohen përmes formulave:
Ngarkesa Ngarkesat reaktori cakorduar
( )
2
lineare jolineare IN UN dhe QN UN
= =
I U Q U
Kondensatorët me aftësi të përmirësimit të vlerës së rrymës mund të përdoren nëse

ngarkesat jo-lineare janë më të ulëta se 20% (NLL ≤ 20%).
Fig. L30 : Diagrami i qarkut të thjeshtë
Lidhja e kondensatorëve për përmirësimin e faktorit të fuqisë me
reaktorin e çakorduar
Në mënyrë që të zbuten efektet e harmonikëve (rritja e ndjeshme e rrymës së
kondensatorit si dhe shtremberimi i larte i rrymes dhe tensionet), reaktorët duhet të
jenë të lidhur me kondensatorët. Reaktorët dhe kondensatorët janë të konfiguruar
në seri të qarkut rezonant, në mënyrë që frekuenca rezonante seriale të jetë nën
frekuencën aktuale të harmonikut më të ulët në sistem.
Përdorimi i reaktorëve te çakorduar parandalon problemet e harmonikut rezonancë,
shmang rrezikun e mbingarkesave të kondensatorëve dhe ndihmon në zvogëlimin e
shtrembërimit të tensionit të harmonikut në rrjet/
Frekuenca e rregulluar mund të shprehet me rezistencën e reaktorit (në % në
krahasim me rezistencën e kondensatorit), ose direkt në Hz.
Vlerat më të zakonshme të rezistencës relative janë 5.7, 7 dhe 14 % (14 % është
përdorur me nivel të lartë të tensionit të rendit të tretë).
Rezistenca reaktive Mënyra e rregullimit Rregullimi i Rregullimi i

L24 (%) frekuencës @50Hz frekuencës @60Hz
(Hz) (Hz)
5.7 4.2 210 250
7 3.8 190 230
14 2.7 135 160
Fig. L31 : Korrespondenca ndërmjet rezistencës relative,rregullimit të rendit dhe rregullimit të

frekuencës
Në këtë marrëveshje, prania e reaktorit rrit tensionin themelor të frekuencave (50

ose 60 Hz) nëpër kondensatorë.
Ky tipar është marrë në konsideratë duke përdorur kondensatorë, të cilët janë të
projektuar me një tension nominal UN më të lartë se tensioni i shërbimit të rrjetit Us,
siç tregohet në tabelën e mëposhtme.
Tensioni nominal i kondensatorit Rrjeti për shërbim të tensionit US (V)

UN (V)
50 Hz 60 Hz
400 690 400 480 600
Rezistenca relative 5,7 480 830 480 575 690
(%)
7
14 480 480
Fig. L32 : Vlerat tipike të tensionit nominal të kondensatorit

Përmbledhje
Rregullat praktike janë dhënë në tabelën e mëposhtme, për zgjedhjen e konfigurimit
të përshtatshëm, në varësi të parametrave të sistemit"
b SSC = fuqia e lidhjes së shkurt 3-fazore në kVA në nivel të zbarrave
b Sn = shuma e vlerave në kVA e të gjithë transformatorëve furnizues (p.sh. të lidhur
direk) të zbarrave
b Gh = shuma e vlerave në kVA e të gjitha pajisjeve që gjenerojnë harmonikë
(konvertuesit statik, inverterët, pajisjet me shpejtësi të ndryshueshme, etj.) të lidhura
me zbarrat. Nëse vlerat e disa prej këtyre pajisjeve janë cituara vetëm në kW, duhet
të marrin një faktor mesatar të fuqisë prej 0.7 derisa të përftohen vlerat në kVA.
Rregulla e përgjithshme (për çdo madhësi të transformatorit):
Gh ≤ SSC/120 SSC/120 < Gh ≤ SSC/70 SSC/70 < Gh ≤ Gh > SSC/30

SSC/30
Kondensatorët Kondensatorët e Kondensatorët e Filtrimi i harmonikëve
standard punëve të rënda ose punëve të rënda ose është i nevojshëm.
kondensatorët me kondensatorët me Shih Kapitullin
tension nominal të tension nominal të M " Menaxhimi i
rritur nga 10% rritur nga 20% harmonikëve "
+ reaktori i çakorduar
Rregulla e thjeshtuar (nëse vlerat e transformatorit ≤ 2MVA):
Gh ≤ 0.1 x Sn 0.1 x Sn < Gh ≤ 0.2 x Sn 0.2 x Sn < Gh ≤ 0.5 x Sn Gh > 0.5 x Sn

Kondensatorët Kondensatorët e Kondensatorët e Filtrimi i harmonikëve
standard punëve të rënda ose punëve të rënda ose është i nevojshëm.
kondensatorët me kondensatorët me Shih Kapitullin
tension nominal të tension nominal të M " Menaxhimi i
rritur nga 10% rritur nga 20% harmonikëve "
+ reaktori di
cakorduar
Fig. L33 : Rregullat e thjeshtuara

L25

10 Implementimi i vargut të
kondensatorëve
10.1 Elementet e kondensatorit

Teknologjia
Kondensatorët në tension të ulët janë njësi të tipit të thatë (që nuk janë të ngopur
me dielektrik të lëngshëm) përmbajnë shtesa polipropileni të metalizuar vetë-
mëkëmbëse në formën e dy-shtresave.
Vetë-mëkëmbja është një proces me të cilin kondensatori e rikthen veten në rast
të një defekti në dielektrik, që mund të ndodh gjatë mbingarkesave të larta, në
tensionet e përkohshme etj.
Kur izolimi prishet, formohet një hark me kohëzgjatje të shkurtër (Figura L34-lart).
Nxehtësia e madhe e gjeneruar nga ky hark shkakton metalizimin në afërsi të harkut
(Fig. L34 - poshtë)
(a)
(b)
Figura 1 - (a) Shtresa metalike - (b) Film polipropileni
Figure 2
Figure 3
L26
Fig. L34 : Ilustrimi i fenomenit vetë-mëkëmbës
Skema mbrojtëse
Kondensatorët duhet të lidhen me pajisjet mbrojtëse nga mbingarkesat (siguresat,
ose ndërprerësi, releja nga mbingarkesa+kontraktori), për të kufizuar pasojat e
mbirrymave. Kjo mund të ndodhë në rast të mbitensionit ose shtrembërimit të lartë
nga harmoniku.
Përveç pajisjeve të jashtme mbrojtëse, kondensatorët janë të mbrojtur nga një
sistem me cilësi të lartë, i cili fik kondensatorët nëse ndodh ndonjë dështim i
brendshëm. Kjo mundëson shkyçje të sigurt dhe izolim elektrik në fund të jetës së
kondensatorit.
Sistemi i mbrojtjes vepron si më poshtë:
b Në nivelet e rrymës më të mëdha se normalja, por të pamjaftueshme për të
shkaktuar mbirryma, mbrojtja ndonjëherë ndodh, p.sh. për shkak të rrjedhjes
mikroskopike në shiritin dielektrik. ”Gabimet” e tilla shpesh paraqiten për shkak të
ngrohjes lokale, e cila shkaktohet nga rrjedhja e rrymës
b Nëse rrjedhja e rrymës vazhdon, prishja mund të prodhojë gaz nga avullimi i
metalizuar në vendin e prishjes. Kjo gradualisht do të krijojë një presion brenda

kutisë. Presioni mund të çojë vetëm në zgjerimin vertikal nga lakimi i kapakut jashtë.
Telat lidhës ndërprejnë pikat e caktuara. Kondensatori shkëputet në mënyrë të
pakthyeshme.

kondensatorëve
Pamja e prerjes se terthorte te kondensatorit tre fazor

pas operimit te pajisjes me shtypje sensitive:
kapaku i perkulur dhe kabllot e shkeputur.
Fig. L35 : Pamja e prerjes se terthorte te kondensatorit tre fazor pas operimit te pajisjes me
shtypje sensitive: kapaku i perkulur dhe kabllot e shkeputur.
Karakteristikat kryesore elektrike, në përputhje me standardin IEC 60831-1/2:

“Kondensatorët paralel të fuqisë së tipit vetë-mëkëmbës për sistemet a.c që kanë një
tension nominal deri 1000 V duke përfshirë edhe vlerën 1000 V".
Karakteristikat Elektrike
Toleranca kapacitive –5 % deri +10 % për njësitë dhe vargjet deri në 100 kvar
–5 % deri +5 % për njësitë dhe vargjet deri në 100 kvar
Rangu i temperaturës Min:prej -50 to +5°C
Max:prej +40 to +55°C
Rryma e lejueshme e 1.3 x IN
mbingarkesës
Rryma e lejueshme e 1.1 x UN, 8 h çdo 24 h L27
mbingarkesës 1.15 x UN, 30 min çdo 24 h
1.2 x UN, 5min
1.3 x UN, 1min
2.15 x UN for 10 s (type test)
Njësia shkarkuese to 75 V in 3 min or less
Fig. L36 : Karakteristikat kryesore të kondensatorëve në bazë të IEC 60831-1/2
10.2 Zgjedhja e mbrojtjes, pajisjet dhe kabllot

lidhëse
Zgjedhja e kabllove në rrjedhën e sipërme, mbrojtja dhe pajisjet e kontrollit varen
nga ngarkimi i rrymës.
Për kondensatorët, rryma është funksion i:
b Tensionit të sistemit (themelor ose harmonikët),

b Vlerës së fuqisë
Rryma nominale IN e një kondensatori tre-fazor (bank) është e barabartë me:
Q
IN = me:
3.U
b Q: vlera e fuqisë (kvar)

b U: tensioni fazë-fazë (kV)
Pajisjet mbrojtëse të mbirrymave duhet të implementohen dhe të vendosen në
përputhje me shtrembërimin e pritur harmonik. Tabela në vijim përmbledh tensionet
harmonike që merren parasysh në konfigurime të ndryshme dhe që korrespondojnë
me faktorin maksimal të mbingarkesës IMP/IN. (IMP = rryma maksimale e lejuar).

Konfigurimi Rendi i harmonikëve THDu IMP/IN

3 5 7 11 13 max (%)
Kondensatorët standard 5 1.5

Kondensatorët Heavy Duty 7 1.8
Kondensatorë + 5.7% 0.5 5 4 3.5 3 10 1.31
reactor
Kondensatorë + 7% 0.5 6 4 3.5 3 8 1.19
reactor
Kondensatorë + 14% 3 8 7 3.5 3 6 1.12
reactor
Fig. L37 : Rrymat tipike të lejueshme të mbingarkesës
Vendosja e ndërprerësve të qarkut me kohë të shkurtër të vonesës (mbrojta nga

lidhja e shkurtër) duhet të jetë vendosur në rendin 10 x IN në mënyrë që të jetë e
ndjeshme ndaj vërshimit (in rush/me vrull) të rrymës.
Shembulli 1:
50 kvar – 400V – 50 Hz – Kondensatorët standard
50
IN = = 72A
3 × 0.4
Vendosja e kohës më të gjatë të vonesës: 1.5 x 72 = 108 A

Vendosja e kohës më të shkurtër të vonesës: 10 x 72 = 720 A
Shembulli 2
50 kvar – 400V – 50 Hz – Kondensatorët + 5.7% reaktori detuned
I N = 72A
Vendosja e kohës më të gjatë të vonesës: 1.31 x 72 = 94 A
Vendosja e kohës më të shkurt të vonesës: 10 x IN = 720 A
Kabllot me rrjedhje të sipërme
Figura L38 në faqen tjetër jep vlerat minimale të rekomanduara për sipërfaqen me
seksion të tërthortë të kabllos me rrjedhje të sipërme për vargun e kondensatorëve.
Kabllot për kontroll
Vlera minimale e sipërfaqes me seksion të tërthortë e këtyre kabllove është 1.5
L28 mm2 për 230 V. Për anën sekondare të transformatorit të rrymës, sipërfaqja e
rekomanduar është ≥ 2.5 mm2.

kondensatorëve
Fuqia e vargut Prerja tërthore Prerja tërthore

(kvar) e bakrit e aluminit
230 V 400 V (mm2) (mm2)
5 10 2.5 16
10 20 4 16
15 30 6 16
20 40 10 16
25 50 16 25
30 60 25 35
40 80 35 50
50 100 50 70
60 120 70 95
70 140 95 120
90-100 180 120 185
200 150 240
120 240 185 2 x 95
150 250 240 2 x 120
300 2 x 95 2 x 150
180-210 360 2 x 120 2 x 185
245 420 2 x 150 2 x 240
280 480 2 x 185 2 x 300
315 540 2 x 240 3 x 185
350 600 2 x 300 3 x 240
385 660 3 x 150 3 x 240
420 720 3 x 185 3 x 300
Fig L38 : Seksioni i tërthortë i kabllove lidhëse dhe vargu i kondensatorëve me fuqi të mesme
dhe të lartë (1)
Tensioni i rastit (i përkohshëm)

Tensioni në frekuencë të lartë dhe rryma e rastit ndodhin kur një kondensator
(bank) kalon në shërbim. Piku maksimal i tensionit nuk e kalon (në mungesë të
harmonikëve) dyfishin e vlerës së pikut të tensionit nominal kur kondensatorët nuk
janë të ngarkuar.
Në rastin e një kondensatori tashmë të ngarkuar në momentin e mbylljes, tensioni i L29
rastit mund të arrijë një vlerë maksimale i afrohet 3 herë vlerës nominale normale të
pikut.
Kjo gjendje maksimale ndodh vetëm nëse:
b Tensioni ekzistues i kondensatorit është i barabartë me vlerën e pikut të tensionit
nominal, dhe
b Kontaktet kalimtare në rastin e tensionit të pikut të furnizimit, dhe
b Polariteti i tensionit me furnizim të energjisë është i kundërt me atë të
kondensatorit të ngarkuar
Në një situatë të tillë, rryma e rastit do të jetë rryma maksimale e mundshme e
saj, d.m.th: Ekzistojnë dy vlera maksimale kur mbyllet kondensatori fillimisht i
pangarkuar, siç u përmend më parë.
Për çdo vlerë tjetër të tensionit dhe polaritetit të kondensatorit të para-ngarkuar, piku
kalimtar i tensionit dhe rrymës do të jetë më i vogël se sa që u përmend më lartë.
Në rastin e veçantë të pikut të tensionit nominal të kondensatorit, që ka të njëjtin
polaritet si ajo e tensionit të furnizimit, mbyllja e kalon në momentin e pikut me
tensionin e furnizimit dhe nuk do të kishte tension ose rrymë të rastit.
Kur konsiderohet nderimi automatik i vargut te kondensatoreve duhet të tregohet
kujdes për të siguruar se një pjesë e kondensatorëve që do të energjizohen të
shkarkohen plotësisht.
Vonesa e kohës së shkarkimit mund të shkurtohet, nëse është e nevojshme, duke
përdorur rezistorët e shkarkimit me një vlerë më të ulët të rezistencës.
(1) Sipërfaqja minimale e tërthortë nuk lejon ndonjë korrigjim të

faktorit (mënyra e instalimit, temperatura, etj). Llogaritjet janë
bërë për kabllot me një pol që shpërndahen në ajër në 30 °C.
Kapitulli M
Menaxhimi i harmonikave
Përmbajtja
1 Problem: Pse është e nevojshme të menaxhohen

harmonikat?

M2
2
Përkufizimi dhe origjina e harmonikave M3
2.1 Përkufizim M3
2.2 Origjina e harmonikave M5
3
Treguesit kryesor të shtrembërimit të harmonikave M7
dhe parimet e matjes
3.1 Faktori i fuqisë M7
3.2 Faktori Crest M8
3.3 Spektri i harmonikave M9
3.4 Vlerat e r.m.s M9
3.5 Dobia e treguesve të ndryshëm M9
4
Matja e harmonikave të rrjetëve elektrike M10
4.1 Procedurat për matjen e harmonikave M10
4.2 Pajisjet matëse të harmonikave M11
4.3 Cilat rende të harmonikave duhet të monitorohen dhe të zbuten? M12
5
Efektet kryesore të harmonikave në instalimet elektrike M13
5.1 Rezonanca M13
5.2 Rritja e humbjeve M13
5.3 Pajisja me mbingarkesë M15
5.4 Çrregullimet që ndikojnë në ndjeshmërinë e ngarkesave M19
5.5 Ndikimi ekonomik M19
6
Standardet M20
7
Zgjidhjet për të zbutur harmonikat M21
7.1 Zgjidhja bazë M21
7.2 Filtrimi i harmonikave M22
7.3 Metoda M24
M1

M – Menaxhimi i harmonikave
1 Problem: Pse është e nevojshme
të menaxhohen harmonikat?
Çrregullimet e harmonikave
Harmonikët që rrjedhin në rrjetën shpërndarëse paraqesin çrregullime në rrjedhën
e energjisë elektrike. Cilësia e energjisë elektrike është e përcaktuar dhe efekti i
sistemit është zvogëluar.
Këtu janë rreziqet kryesore lidhur me harmonikët:
b Mbingarkesat në rrjetin shpërndarës për shkak të rritjes së rrymave të r.m.s,
b Mbingarkesat e përcjellësve neutral, në të cilët rryma mund të tejkalojë rrymat e
fazës,
b Mbingarkesat, dridhjet dhe plakjen e parakohshme të gjeneratorëve,
transformatorëve dhe motorëve, si dhe rritjen e zhurmës së transformatorit,
b Mbingarkesat dhe plakja e parakohshme e Faktorit Korrigjues të Fuqisë së
kondensatorëve,
b Shtrembërimi i tensionit të furnizimit që mund të shtrembërojë ndjeshmërinë e
ngarkesave,
b Shtrembërimi në rrjetet e telekomunikimeve dhe të linjave telefonike.
Ndikimi ekonomik i çrregullimeve

Të gjitha këto çrregullime kanë një ndikim ekonomik:
b Plakja e parakohshme e pajisjes do të thotë se duhet të zëvendësohet më shpejt
nëse nuk kemi mbimadhësi nga ana e djathtë prej fillimit,
b mbingarkesa në rrjetin shpërndarës do të thotë se pajisja me vlerë të nivelit të
lartë, të rritjes së nivelit të energjisë së regjistruar për konsumator industrial dhe rritja
e humbjeve të energjisë,
b Shtrembërimi i papritur i rrymës mund të çojë në një shkyçje të bezdisshme dhe
ndalim të prodhimit.
Ç’rregullimet e nevojshme për projektimin dhe menaxhimin e

instalimeve elektrike
Harmonikat janë rezultat gjithmonë i zgjerimit të numrit të pajisjeve të energjisë
elektrike. Ata kanë punuar mjaftë deri sot për shkak të aftësive të tyre për kontrollin
e sigurt të procesit dhe përfitimet e kursimit të energjisë. Shembuj tipik janë makina
me shpejtësi të ndryshueshme në industri, llambat kompakte fluoreshente në zonat
tregtare dhe banesat.
Standardet ndërkombëtare janë publikuar për të ndihmuar projektimin e pajisjeve
dhe instalimeve. Kufijtë e emetimit të harmonikëve janë krijuar, në mënyrë që nuk
duhet hasur asnjë ndikim negativ i papritur i harmonikave. Paralelisht me një kuptim
të mirë të efekteve, janë zhvilluar zgjidhjet nga ana e industrisë.
Konsiderimi i harmonikave tani është pjesë e plotë e projektit të instalimeve elektrike.
M2

2 Përkufizimi dhe origjina
e harmonikave
2.1 Përkufizim
Prania e harmonikave në sistemet elektrike do të thotë se rryma dhe tensioni janë
shtrembëruar dhe se devijojnë nga forma e valës sinusoidale. Rrymat e harmonikave
janë shkaktuar nga ngarkesat jolineare të lidhura në sistemin shpërndarës. Një
ngarkesë është e thënë jolineare kur rryma tërheqëse nuk ka të njëjtën formë të
valës sikur se tensioni i burimit. Rrymat harmonike rrjedhin përmes rezistencës
së sistemit nga ana tjetër krijohen harmonikat e tensionit, të cilët shtrembërojnë
tensionin e burimit.
Në Figurën M1 janë paraqitur rrymat tipike të formës valore për një fazë (të lartë)
dhe ngarkesat jolineare tre fazore (poshtë)..
Fig. M1 : Shembuj të shtrembërimit të formës valore të rrymës
Teorema Fourier thekson se të gjitha funksionet periodike josinusoidale mund të

përfaqësohen si shumë e termave (domethënë një seri) të përbërë nga:
b Termi sinusoidal me frekuencë themelore,
b Termat sinusoidal (harmonikave) frekuencat e të cilëve janë
shumëfishë të frekuencës themelore M3, M3
b Komponenti DC, ku aplikohet.
Harmonika i rendit h (zakonisht të referuara si harmonikat e thjeshtë hth ) në një
sinjal është komponenti sinusoidal me një frekuencë që është h herë frekuenca
themelore.
Ekuacioni për zgjerimin e harmonikave të një funksioni periodik y(t) është paraqitur
më poshtë:
h=∞
y (t ) = Y0 + ∑ Yh 2sin(hωt - ϕh )
h =1
ku:
b Y0: vlera e komponentit DC, përgjithësisht është zero dhe do të konsiderohet i tillë
edhe në tekstin në vazhdim,
b Yh: vlera r.m.s e harmonikë të rendit h,
b ω: frekuenca këndore e frekuencës themelore,
b ϕh: zhvendosja e komponentit harmonik në t = 0.

Figura M2 tregon një shembull të një vlere të valës së rrymës së prekur nga
shtrembërimi harmonik në një sistem 50Hz shpërndarës elektrik. Sinjali i
shtrembërimit është shuma e një numri të harmonikave të mbivendosur:
b Vlera e frekuencës themelore (ose harmoniku i rendit të parë) është 50 Hz,
b Harmoniku i rendit të tretë ka frekuencë 150 Hz,
b Harmoniku i rendit të pestë ka frekuencë 250 Hz,
b Etj…
I kulmore
(I c )
Totale I rms (I )
G
Themelore I h1
50 Hz
Harmoniku I h3
3 (150 Hz)
Harmoniku I h5
5 (250 Hz)
Harmoniku I h7
7 (350 Hz)
Harmoniku I h8
9 (450 Hz)
Fig. M2 : Shembuj të një rryme që përmban harmonika dhe zgjerimin e rrymës së përgjithshme
në rendet e harmonikave 1(themelore), 3, 5, 7 dhe 9.
Komponentët individuale të harmonikës (ose komponentët e

rendit h)
Komponentët individuale të harmonikës janë përcaktuar si përqindje e harmonikave
M4 të rendit h në lidhje me themelorët. Veçanërisht:
Uh
uh (% ) = 100 për harmonikat e tensionit
U1

Ih
ih (% ) = 100 për harmonikat e rrymës
I1

Devijimi total i harmonikave (THD)

Devijimi total i harmonikave (THD) është një tregues i devijimit të një sinjali.
Ajo është përdorur në inxhinierinë elektrike dhe në menaxhimin e veçantë të
harmonikës.
Për një sinjal y, THD është përcaktuar si:
2
h=H  Y  Y22 + Y32 + ... + YH2
THD = ∑  h  =

h=2  Y1  Y1
THD është raporti i vlerës r.m.s i të gjitha komponentëve të harmonikës të sinjalit y,

ndaj atij themelor Y1.
H është marrë në përgjithësi e barabartë me 50, por mund të jetë e kufizuar në
shumë raste në 25.
Vini re se THD mund të kalojë 1 dhe shprehet zakonisht si një përqindje.

e harmonikave
THD e rrymës ose tensionit

Për harmonikat e rrymës është ekuacioni:
2
h=H  I 
THDi = h
∑  
h=2  I1 
h=H
Duke përfshirë vlerën totale të r.m.s rryma: Irms = ∑ Ih2 ne marrim
rrjedh që: h=1
2
I  2
THDi =  rms  −1
 barabartë me: Irms = I1 1 + THDi
 I1 

Shembull: for THDi = 40%, kemi:
Irms = I1 1 + (0.4 )2 = I1 1 + 0.16 ≈ I1 × 1.08
Për harmonikat e tensionit ekuacioni është:
2
h=H  U 
THDu =  h
∑  
U
h=2  1 
2.2 Origjina e harmonikës
Harmonikat e rrymës
Qarqet e pajisjes që përmbajnë aparaturat elektronike me fuqi janë me ngarkesa
tipike jolineare dhe gjenerojnë harmonikat e rrymës. Ngarkesat e tilla janë gjithnjë
e më te shpeshta në të gjitha instalimet industriale, tregtare dhe rezidenciale dhe
përqindja e tyre në konsumin e energjisë elektrike është një rritje e qëndrueshme.
Shembujt përfshirës:
b Pajisje industriale (makinat për saldim, furrat me hark dhe induksion, ngarkuesit e
baterive), M5
b Makinat me shpejtësi të ndryshueshme për motorët AC ose DC,
b Vazhdueshmëria e furnizimit me energji,
b Pajisjet e zyrës (PC, printer, server, etj.),
b Pajisjet shtëpiake (televizorë, furrat me mikrovalë, ndriçimi fluoreshent,).
Harmonikat e tensionit
Për të kuptuar origjinën e harmonikave të tensionit, le të konsiderojmë diagramin e
thjeshtësuar në Fig. M3.
Zh
A B Ngarkesa
jo lineare
Ih
Fig. M3 : Tregon diagramin e një linjë të vetme me impedancë të plotë të qarkut të furnizuar me
ngarkesën jolineare

e harmonikave
Rritja e rezistencës së një përcjellësi si një funksion i frekuencës së rrymës rrjedhëse

përmes përcjellësit. Për çdo harmonika të rrymës (të rendit h), si pasojë është një
impedancë Zh në qarkun e furnizimit.
Sistemi i tërë mund të ndahet në qarqe të ndryshme:
b Një sistem përfaqëson rrjedhën e rrymës në frekuencë themelore,
b Një qark përfaqëson rrjedhën e harmonikës të rrymave.
l
Ngarkesa
jolineare
I 50 Hz
Zh Ih
Ngarkesa
jolineare
Vh
Vh = Tensioni harmonikut
= Zh x I h
Fig. M4 : Ndarja e qarkut në qarqe themelore dhe në harmonikë
Kur harmonikat e rrymës të rendit h rrjedhin nëpër impedancen e plotë Zh, krijohet
një harmonikë i tensionit Uh, ku Uh = Zh x Ih (nga ligji i Ohmit).
Tensioni në pikën B, pra është shtrembëruar. Të gjitha pajisjet e furnizuara
nëpërmjet pikës B marrin një tension të shtrembëruar.
Për harmonikën e rrymës së dhënë devijimi i tensionit është proporcional me
rezistencën e plotë të rrjetit shpërndarës.
Rrjedhja e harmonikës së rrymave në rrjetet e shpërndarjes

Ngarkesat jolineare mund të konsiderohen për të injektuar harmonikat e rrymave
në rrjedhën e sipërme në rrjetin shpërndarës, në drejtim të burimit. Rrymat e
harmonikave të gjeneruar nga ngarkesa të ndryshme përmbledhjet në nivele të
krijuara nga devijimi harmonik i zbarrave. Për shkak të teknologjive të ndryshme të
ngarkesave, harmonika e rrymave të rendeve të njëjta në përgjithësi nuk janë në
fazë. Rezultatet e këtij efekti të diversitetit në një mbledhje të pjesshme.
Furnizimi me I ha Ranues
energji rezervë Kaldaja me hark
M6 Makina salduese
G
I hb Makinat me shpejtësi
të ndryshueshme
Faktori korrigjues
i fuqisë
I hd Llambat
uoreshente ose
shkarkuese
MV/LV
A
Pajisjet që tërheqin
I he rrymën korrigjuese-ranuese
(televizionet, harduerët
kompjuterik, etj.)
Ç'rregullimet
e harmonikëve në
rrjetin e shpërndarjes Ngarkesat lineare
dhe përdoruesit e tjerë (nuk krijojnë
harmoni)
Fig. M5 : Rrjedhja e harmonikës së rrymave ne rrjetin shpërndarës

3 Treguesit kryesorë të shtrem-
bërimit të harmonikave dhe
parimet e matjes
Një numër indikatorësh janë përdorur për të matur dhe vlerësuar shtrembërimin e
harmonikës së formës valore të rrymës dhe tensionit, përkatësisht:
b Faktori i fuqisë
b Faktori Crest
b Spektri i harmonikut
b Vlera e r.m.s
Këta tregues janë të domosdoshëm në përcaktimin e çdo veprimi të nevojshëm
korrigjues.
3.1 Faktori i fuqisë

Faktori i fuqisë λ është raporti i fuqisë aktive P (kW) dhe fuqisë së dukshme S
(kVA).Shih Kapitullin L.
λë= P(kW
kW )
S(kVA )
Faktori i fuqisë nuk duhet të jetë i përzier me faktorin e zhvendosjes së fuqisë

(cosϕ), në krahasim vetëm me sinjalet themelore.
Fuqia e dukshme është llogaritur nga vlerat r.m.s, faktori i fuqisë bashkon tensionin
dhe rrymën e shtrembëruar.
Kur tensioni është sinusoidal ose praktikisht sinusoidal (THDu ~ 0), mund të thuhet
se fuqia aktive është vetëm një funksion i rrymës themelore.Atëherë:
P ≈ P1 = U1I1cosϕ
P U1I1cosϕ
Si pasoje: λë = =
S U1Irms
I1 1 cosϕ
As: = (shih 2.1), prandaj: λë ≈
Irms 1 + THDi2 1 + THDi2
Figura M6 tregon grafikun λ/cosϕ si funksion i THDi, për THDu ~ 0.
λ/cos ϕ
1.2
M7
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
0 20 40 60 80 100 120 140
THDi (%)
Fig. M6 : Ndryshimi i λ/cosϕ si funksion i THDi, për THDu ~ 0

3.2 Faktori Crest

Faktori crest është raporti midis vlerës së pikut të rrymës dhe tensionit
(IM or UM) dhe vlerës së tij r.m.s.
b Për sinjalin sinusoidal, Faktori crest është i barabartë me2 2.
b Për sinjalin josinusoidal, faktori crest mund të jetë më i madh ose më i vogël se2 2.
Faktori crest për rrymën e tërhequr nga ngarkesa jolineare është zakonisht më i lartë
se √2. Ajo është në përgjithësi në mes 1.5 dhe 2 dhe madje mund të arrijë vlerën 5
në raste kritike.
Faktori crest i lartë i sinjaleve të larta të pikut të rrymës, kur të dedektohet nga
mbrojtja e pajisjeve, mund të shkaktojnë shkyçje të bezdisshme.
Examples:
Figure M7 përfaqëson rrymën e absorbuar nga një llambë kompakte fluoreshente.
Ir.m.s. : 0.16A
IM : 0.6A
THDi : 145%
Faktori Crest: 3.75
A
0.8
0.6
0.4
0.2
0
-0.2
-0.4
-0.6
-0.8
0
0 0.0s 0.01s 0.02s 0.03s
Fig. M7 : Forma valore tipike e rrymës së një llambë fluoreshente kompakte
Figura M8 përfaqëson tensionin e furnizimit të ngarkesës jolineare përmes një

linjë me rezistencë të lartë, me një formë valore tipike “të lartë, të sheshtë” të
shtrembërimit.
M8 Vr.m.s. : 500V
VM : 670V
THDu : 6.2%
Faktori Crest: 1.34
600
400
200
-200
-400
-600
0.0s 0.02s 0.04s

Fig. M8 : Forma valore tipike e tensionit në rastin e një linjë më rezistencë të lartë të furnizuar
me ngarkesë jolineare

3 Treguesit kryesorë të
shtrembërimit të harmonikave dhe
parimet e matjes
U(t)
3.3 Spektri i harmonikës
1 Spektri harmonik është përfaqësuar me një amplitudë të çdo rendi të harmonikës me
lidhje me frekuencën e saj
Figura M9 tregon një shembull të spektrit të harmonikës për një sinjal drejtkëndësh.
t Çdo lloj i pajisjes së shkaktuar nga harmonikat e tërheq një formë të veçantë të
rrymës, me një përmbajtje të veçantë të harmonikës. Kjo karakteristikë mund të
shfaqet duke përdorur spektrin e harmonikës.
3.4 Vlera r.m.s

H%
Vlera r.m.s e tensionit dhe rrymës mund të llogaritet si funksion i vlerës r.m.s së
komponentëve të ndryshëm të harmonikës:
100
H
Irms = ∑ Ih2 = I12 + I22 + ... + IH2
h =1
33
H
20
h Vrms = ∑ Vh2 = V12 + V22 + ... + VH2
0 1 2 3 4 5 6 h=1
Fig. M9 : Spektri i harmonikut të një sinjali drejtkëndësh U(t)

3.5 Dobia e treguesve të ndryshëm
THDu është një tregues i shtrembërimeve të valës së tensionit. Me poshtë janë
dhënë vlerat treguese të THDu dhe pasojat përkatëse në një instalim:
b ≤ 5%: situate normale, nuk ka rrezik për mosfunksionim,
b 5 deri në 8%: shtrembërim të rëndësishëm të harmonikës, mosfunksionimet janë
të mundshme,
b ≥ 8%: shtrembërimi i madh i harmonikës, mosfunksionimet janë të mundshme. Në
thellësi analiza dhe instalimi i pajisjeve zbutëse janë të nevojshme.
THDi është një tregues i shtrembërimit të valës së rrymës. Shtrembërimi i
rrymës mund të jetë i ndryshëm nga pjesë të ndryshme të një instalimi. Origjina
e çrregullimeve të mundshme mund të zbulohet duke matur THDi e qarqeve të
ndryshme.
Më poshtë janë dhënë vlerat treguese të THDi dhe të fenomeneve përkatëse për një
instalim të tërë:
b ≤ 10%: situate normale, nuk ka rrezik të mosfunksionimit,
M9
b 10 deri në 50%: Shtrembërimi i rëndësishëm i harmonikës, me një rrezik të rritjes
së temperaturës dhe rezulton nevoja për mbimadhësi të kabllove dhe burimit,
b ≥ 50%: shtrembërim i madh i harmonikës, mosfunksionimet janë të mundshme.
Në thellësi analiza dhe instalimi i pajisjeve zbutëse janë të nevojshme.
Faktori i fuqisë λ është përdorur për të përcaktuar vlerësimin për pajisjet të
ndryshme të instalimit.
Faktori crest është përdorur për të karakterizuar amplitudën e gjeneruar (ose USP)
për furnizim të menjëhershëm me rryma të larta. Për shembull, pajisjet kompjuterike
tërheqin shtrembërim të lartë të rrymës për të cilin faktori crest mund të arrij 3 deri 5.
Spektri i harmonikës siguron një përfaqësim të ndryshëm të sinjaleve elektrike dhe
mund të përdoret për të vlerësuar shtrembërimin e tyre.

M - Menaxhimi i harmonikave
4 Matja e harmonikave në rrjetet
elektrike
4.1 Matjet e harmonikës kryhen në vende

komerciale ose industriale
Harmonic measurements are carried out on industrial or commercial sites:
b Parandaluese, për të marrë një ide të përgjithshme mbi statusin e rrjetit
shpërndarës (hartues të rrjetit),
b Në funksion të veprimeve korrigjuese, për të përcaktuar origjinën e një çrregullimi
dhe për të përcaktuar zgjidhjet e nevojshme për të eliminuar atë,
b Për të kontrolluar vlefshmërinë e një zgjidhjeje (përcjellur me modifikimet në rrjetin
shpërndarës për të kontrolluar reduktimin e çrregullimeve harmonike)
Treguesit harmonikë mund të maten:
b Nga një ekspert i pranishëm në vend për një periudhë të kufizuar kohe (një ditë),
duke dhënë një perceptik të saktë, por të kufizuar,
b Duke instaluar pajisjet e ose instrumentet matëse dhe operimin për një periudhë të
konsiderueshme kohore (së paku një javë) duke dhënë një pasqyrë të besueshme të
situatës,
b Ose nga pajisje të instaluara në mënyrë të përhershme në rrjetin shpërndarës,
duke lejuar një rrjedhje të cilësisë së fuqisë.
Një sekuencë apo veprimet korrigjuese

Ky lloj i veprimit kryhet në rast të çrregullimeve të vëzhguara, për të cilat harmonikët
janë dyfishuar. Për të përcaktuar origjinën e çrregullimeve, matjet e rrymës dhe
tensionit kryhen:
b Në nivelin e burimit të furnizimit,
b Në zbarrat e centralit kryesor shpërndarës (ose në zbarrat TM),
b Në secilin qark të larguar në centralin kryesor të shpërndarjes (ose në zbarrat TM).
Për rezultatet më të sakta, është e nevojshme të dimë kushtet e sakta të operimit të
instalimit dhe sidomos statusin e kondensatorëve grumbullues (operimin ose jo dhe
numrin e hapave të lidhur):
b Përcaktimin e ndonjë kohëzgjatje të nevojshme të pajisjes në instalim, ose
b Përcaktimin e sasisë së sistemeve të nevojshme për mbrojtje dhe filtrim të
harmonikës të jetë i instaluar në rrjetin shpërndarës, ose
b Kontrollin dhe përputhshmërinë e instalimit elektrik me standardet e aplikueshme
ose rregullatorët e dobishëm (emetimin maksimal të lejueshëm të harmonikës).
Veprimet parandaluese ose afatgjata

Për një sërë arsyesh, instalimin e përhershëm të pajisjeve të matjes në rrjetin
shpërndarës është shumë e vlefshme.
M10 b Prania e një eksperti në vend është e kufizuar në kohë dhe kjo nuk është
gjithmonë e mundur për të vëzhguar të gjitha situatat e mundshme. Vetëm një
numër i matjeve në pika të ndryshme të instalimit dhe për një periudhë mjaft të gjatë
(një javë deri një muaj) ofrojnë një pamje të përgjithshme të operimit dhe duke marrë
parasysh të gjitha situatat që mund të ndodhin në vijim:
v Luhatjet në burimin e furnizimit,
v Ndryshimet në operimin e instalimit,
v Shtimi i pajisjeve të reja në një instalim.
b Pajisjet matëse të instaluara në rrjetin shpërndarës të përgatitura lehtësojnë
përcaktimin e saktë të ekspertëve, duke reduktuar numrin dhe kohëzgjatjen e këtyre
vizitave.
b Pajisjet për matje të përhershme zbulojnë ndonjë çrregullim të ri që rrjedh nëpër
instalim të pajisjeve, zbatimin e mënyrave të reja operative apo luhatjeve në rrjetin e
furnizimit.
b Për një vlerësim të përgjithshëm të gjendjes së rrjetit (analiza parandaluese), kjo
shmang:
v Marrjen e pajisjeve të matjes,
v Thirrjen e ekspertëve,
v Duke pasur të kyçur dhe të shkyçur pajisjen matëse. Për vlerësimin e
përgjithshme të gjendjes së rrjetit analizat mbi centralin kryesor shpërndarës me
tension të ulët (MLVS) shpesh mund të mbarten nga pajisjet hyrëse dhe /ose pajisjet
matëse për çdo qark që po largohet,
b Për veprimet korrigjuese, është e mundur që të:
v Përcaktojnë kushtet e operimit në kohën e incidentit,
v Vizatimin e hartës së rrjetit të shpërndarjes dhe zbatimi i zgjidhjes së vlerësuar.
Përcaktimi i saktë mund të përmirësohet nga përdorimi i pajisjeve shtesë të
përkushtuara në rast të problemit specifik.

elektrike
4.2 Pajisjet për matjen e harmonikave

Mjetet matëse sigurojnë informacion mesatar në lidhje me harmonikat. Vlerat e çastit
janë përdorur për analizën e çrregullimeve të lidhur me harmonikat.
Pajisjet matëse më të fundit janë projektuar duke iu referuar standardit IEC61000-
4-7: “Përputhshmëria elektromagnetike (EMC) – Pjesa 4-7:Teknikat e matjes dhe
testimit-Udhëzues i përgjithshëm për harmonikët dhe matjet e interharmonikave dhe
përdorimi i instrumenteve për sistemet e furnizimit me energji elektrike dhe pajisjet e
lidhura me to”.
Vlerat e furnizuara përfshijnë:
b Spektrin harmonik të rrymave dhe tensioneve,
b THD për rrymën dhe tensionin,
b Për analizën e veçantë: këndi fazor ndërmjet harmonikës të tensionit dhe
të rrymës të të njëjtit rend dhe faza e harmonikave në lidhje me referencën e
përbashkët (p.sh. tensioni themelor)
Vlerat maksimale janë tregues afatgjatë të cilësisë së energjisë. Të dhënat
statistikore tipike dhe përkatëse janë matjet mesatare nga periudhat 10 minutëshe,
gjatë periudhave të vëzhgimit të 1 jave.
Me qëllim të përmbushjes së objektivave të kualitetit të Energjisë, 95% e vlerave të
matura duhet të jenë më të vogla se vlerat e përcaktuara.
Fig. M10 jep tensionin maksimal të harmonikës në mënyrë që të plotësojë kërkesat
e standardit EN 50160: “Karakteristikat e tensionit të energjisë elektrike të furnizuar
nga rrjetet e shpërndarjes publike” për tension të mesëm dhe të ulët.
Harmonikat tek, Harmonikat tek, Harmonika çift

jo shumëfish të 3-shit shumëfish të 3-shit
Rendi h Amplituda relative Rendi h Amplituda relative Rendi h Amplituda relative
Uh : % Uh : % Uh : %
5 6 3 5 2 2
7 5 9 1.5 4 1
11 3.5 15 0.5 6...24 0.5
13 3 21 0.5
17 2
19 1.5
23 1.5
25 1.5
M11
Fig. M10 : Vlerat e tensioneve të harmonikave individualë në terminalet e furnizimit për rendin deri në 25 të dhënë në përqindje të tensionit themelor U1
Instrumentet portative
Metodat tradicionale të vëzhgimit dhe matjes përfshijnë:
b Osciloskopët
Një tregues fillestarë në ndikimin e një shtrembërimi të një sinjali mund të merret me
shikimin e rrymës dhe tensionit në një osciloskop.
Forma e valës, kur ajo devijon nga forma sinusoidale, tregon qartë praninë e
harmonikave. Kulmet (vlerat ekstreme të sinjalit) e rrymës dhe tensionit mund të
vërehen.
Megjithatë, kjo metodë nuk ofron kuantifikimin e saktë të komponentëve të

harmonikës.
b Analizuesi dixhital
Vetëm analizuesi i fundit digjital mund të përcaktojë vlerat e të gjithë treguesve të
përmendur me saktësi të mjaftueshme.
Ata përdorin teknologjinë dixhitale, në veçanti një algoritëm me performancë të
lartë të quajtur Transformimi i Shpejtë Furie (FFT). Sinjalet e rrymës ose tensionit
dixhitalizohen dhe algoritmi aplikohet në të dhënat relative të dritareve kohore prej
10 (sistemet 50 Hz) ose 12 perioda (për sistemet 60 Hz) të frekuencës së energjisë.
Amplituda dhe faza e harmonikave. Amplituda dhe faza e harmonikave deri në

rendin e 40 ose 50 llogariten, varësisht nga klasa e matjes.

M - Menaxhimi i harmonikave
elektrike
Përpunimi i vlerave të njëpasnjëshme të llogaritura duke përdorur FFT (zbutja,

klasifikimi, statistikat) mund të kryhet nga pajisja matëse ose nga softuer të jashtëm.
Funksionet e analizuesit dixhital
b Llogarit vlerat e treguesve të harmonikës (faktori i fuqisë, amplituda e harmonikut,
THD)
b Në analizuesit shumë-kanalësh, furnizohen praktikisht në kohë reale dekompozimi
i njëkohshëm i spektrit të rrymave dhe tensioneve
b Kryen funksione të ndryshme plotësuese (korrigjimet, zbulimin e
statistikave,menaxhimin e matjes, shfaqja, komunikimi, etj)
b Ruajtja e të dhënave
Instrumentet fikse
Paneli për përdorimin e instrumenteve ofron informacion të vazhdueshëm për
Menaxherin e instalimit elektrik. Të dhënat mund të jenë të qasshme përmes
pajisjeve të dedikuara për monitorimin e fuqisë (power) ose përmes njësive digjitale
Fig. M11 : Zbatimi i një regjistruesi dixhital për cilësinë e shkyçëse të ndërprerësve të qarkut.
energjisë në një kabinet
Fig. M12 : Shembulli i Fuqisë dhe matësit të Energjisë
4.3 Harmonikat e cilave rende mund të monitorohen

dhe zbuten?
Rendet më të rëndësishme të harmonikës në rrjetet shpërndarëse tre-fazore janë (3,
M12 5, 7, 9, 11, 13 ….)
Harmonikat e tretë (rendi i shumëzuar me tre) janë të pranishëm vetëm në tre faza,
sistemet me katër tela, kur ngarkesat një-fazore janë të lidhura ndërmjet fazës dhe
neutrit.
Shërbimet kryesisht janë të përqendruara në harmoniken e rendeve më të ulëta (5,
7, 11, dhe 13). Në përgjithësi, gjendja e harmonikat të rendeve më të ulëta (deri 13)
është e mjaftueshme. Gjendja më e hollësishme merr parasysh rendet e harmonikat
deri në 25.
Amplitudat e harmonikat zakonisht ulen me rritjen e frekuencave. Matje mjaftueshëm
të sakta fitohen duke matur harmonikat e rendit deri në 30.
Fig. M13 : Shembull i njësive elektronike shkyçëse të

ndërprerësve që ofrojnë informacion lidhur me harmonikat

5 Efektet kryesore të harmonikave
L - Detection and filtering of harmonics
4 Main effects of harmonics in
installations
5.1 Rezonanca
Përdorimi i njëkohshëm i pajisjeve kapacitive dhe induktive në rrjetet shpërndarëse
mund të rezultojnë në rezonancë paralele ose serike.
Origjina e rezonancës është mjaft e lartë ose vlerat e rezistencës janë shumë të
ulëta në nivel të zbarrave, në frekuenca të ndryshme. Variacionet në rezistencë
4.1 Resonance
modifikojnë rrymën dhe tensionin në rrjetin shpërndarës.
Këtu do të diskutohet vetëm fenomeni i rezonancës paralele, më i zakonshëm.
Konsiderojmë
The simultaneousdiagramin
use of ecapacitive
thjeshtuarand
në inductive
vijim (shih Fig. M14)
devices që përfaqëson
in distribution një
networks
instalimintëparallel
results përbërëornga:
series resonance manifested by very high or very low
impedance values respectively.
b Një transformator i furnizimit, The variations in impedance modify the current and
voltage in thelineare
b Ngarkesat distribution network. Here, only parallel resonance phenomena, the
most common, will be discussed.
b Ngarkesat jolineare për rrymat e harmonikës
Consider the following
b Kondensatorët simplifiedediagram
për korrigjimin (see
faktorit të Fig. L6 ) representing an installation
fuqisë
made up of:
Për analizën e harmonikës, diagrami ekuivalent i paraqitur në figurën M15 ku:
c A supply transformer
LSLinear
c = Induktiviteti
loads i furnizimit (rrjeti me rrjedhje të sipërme + transformatori + linja)
C Non-linear
c = Kapaciteti i kondensatorëve
loads drawing harmonicpër korrigjimin
currents e faktorit të fuqisë
R = Rezistenca e ngarkesave lineare
c Power factor correction capacitors
Ih = Rryma e harmonikut
For harmonic analysis, the equivalent diagram (see Fig. L7 ) is shown below.
Duke neglizhuar
Impedance R, impedanca
Z is calculated by: Z llogaritet me anë të një formule të thjeshtuar:
jLsω
Z =
1-LsCω 2
Ih neglecting R and where:
me: ω = impulsi i rrymave të harmonikës
Ls = Supply inductance (upstream network + transformer + line)
CRezonanca ndodh
= Capacitance of kur
the emëruesi (1-Lcorrection
power factor SCω²) tenton drejt zeros. Frekuenca përkatëse
capacitors
quhet frekuencë rezonante e qarkut. Në atë frekuencë, rezistenca është në maksimumin
R = Resistance of the linear loads
e saj dhe paraqitet sasi e lartë e tensionit të harmonikut për shkak të qarkullimit të
Irrymave
h = Harmonic current Kjo rezulton në deformimin e madh të tensionit. Shtrembërimi
të harmonikëve.
i tensionit është
Resonance occursi përcjellë, në qark LS+C
when the denominator ngaω 2rrjedha
1-LsC e rrymave
tends toward zero.harmonike
The më
C në figurën
të mëdha sesafrequency
corresponding ato të varura nga
is called thengarkesat,
resonancesiç është ilustruar
frequency of the circuit. At that M16
Rrjeti shpërndarës
frequency, impedancedhe kondensatorët
is at its maximum për korrigjimin e faktoritof
and high amounts tëharmonic
fuqisë i janë nënshtruar
voltages
rrymavewith
appear të larta
the harmonike dhe rezultojnë
resulting major distortion në rrezik
in the nga mbingarkesat.
voltage. Për të shmangur
The voltage distortion is
Ngarkesa Vargu Ngarkesa
jolineare kondensatorëve lineare
rezonancën, reaktorët
accompanied, anti-harmonikë
in the Ls+C circuit, by themund
flow të
of instalohen në seri me
harmonic currents kondensatorët.
greater than
those drawn by the loads.
Fig. M14 : Diagrami i një instalimi The distribution network and the power factor correction capacitors are subjected to
high harmonic currents and the resulting risk of overloads. To avoid resonance, anti-
L6 5.2 Humbjet
harmonic coils can benë përcjellës
installed in series with the capacitors.
Humbjet në përçues M13

Ls C R Ih 4.2 Increased
Fuqia aktive losses
e transmetuar në një ngarkesë është një funksion i komponentit
themelor I1 të rrymës.
Ih Losses
Kur rryma in conductors
e tërhequr nga ngarkesa që përmban harmonikë, vlera e r.m.s. e rrymës,
Ir.m.s., është më e madhe se sa ajo themelore I1.
The active power transmitted to a load is a function of the fundamental component I1
Z of the current.
Fig. M15 : Diagrami ekuivalent i instalimit të treguar në figurën When the current drawn by the load contains harmonics, the rms value of the
M14 o current, Irms, is greater than the fundamental I1.
C The definition of THD

Uh being: Rrjeti i furnizimit
2
 Irms 
Uh Rrjeti i furnizimit THD =   −1
Non-linear Capacitor Linear
 I1  Ih
load bank load
Ih it may be deduced that: Irms = I1 1+ THD2
Fig. L6 : Diagram of an installation

Vh C
Figure L8 (next page) shows, as a function of the harmonic distortion:
Vh
c The increase in the rms current Irms for a load drawing a given fundamental
C current Ngarkesa Ngarkesat Vargu i
c The increase in Joule losses,
lineare not taking into account
jolineare the skin effect
kondensatorëve
+
Ls
Ngarkesa C Ngarkesat
R Ih Vargu i (The reference point in the graph is 1 for Irms and Joules losses, the case when
Detuned
lineare jolineare kondensatorëve there are no harmonics) reactor
The harmonic currents provoke an increase in the Joule losses in all conductors in
which they flow and additional temperature rise in transformers, devices, cables, etc.
Fig. M16 : Ilustrimi i rezonancës paralele Fig. M17 : Reduktimi i qarkullimit të rrymave harmonike me reaktorët e ç'akorduar
Z Losses in asynchronous machines
Fig. L7 : Equivalent diagram of the installation shown in The harmonic voltages (order h) supplied to asynchronous machines provoke in the
Figure L6 rotor the flow of currents with frequencies higher than 50 Hz that are the cause of
additional losses.
Përkufizimi i THDi është:

2
I 
THDi =  r.m.s. − 1
I
 1 
2
mund të konkludohet se: Ir.m.s. = I1. 1 + THDi
Figura M18 tregon, si një funksion i shtrembërimit harmonik:

b Rritja e r.m.s. e rrymës Ir.m.s. për një ngarkesë me rrymën e caktuar themelore
b Rritja e humbjeve të Xhaulit, duke mos marrë parasysh efektin e Skinit.(Pika
e referimit në grafik është 1 për Ir.m.s. dhe humbjet e Xhaulit, rasti kur nuk ka
harmonikë)
Rrymat harmonike shkaktojnë një rritje të humbjeve të Xhaulit në të gjithë përcjellësit
në të cilët ata rrjedhin dhe rritje shtesë të temperaturës në transformatorë, pajisje,
kabllo, etj
2.2
1.8
1.6
1.4
1.2
0.8 THD
0 20 40 60 80 100 120 (%)
Humbjet e Xhaulit
I rm s
Fig. M18 : Rritja e rrymës rms dhe humbjet e rrymës në funksion të THD
M14
Humbjet në makinat asinkrone

Harmonikat e tensionit të rendit (h) të furnizuara nga makinat asinkrone shkaktojnë
rrjedhjen e rrymave në rotor me frekuenca më të larta se 50 Hz, që janë origjinë e
humbjeve të tjera.
Rendet e madhësisë
b Një tension praktikisht drejtkëndësh i furnizimit shkakton një rritje të humbjeve prej
20%
b Një tension i furnizimit me harmonikë u5 = 8% (e U1, tensioni themelore),
u7 = 5%, u11 = 3%, u13 = 1%, d.m.th shtrembërimi i përgjithshëm harmonik THDu
është i barabartë me 10%, rezulton në humbje shtesë prej 6%.
Humbjet në transformatorë
Rrymat harmonike që rrjedhin në transformatorë shkaktojnë një rritje të humbjeve “të

bakrit” për shkak të efektit të Xhaulit dhe rritjen e humbjeve të “hekurit” për shkak të
rrymave dallgë (eddy). Tensionet harmonike janë përgjegjëse për humbjet e “hekurit”
për shkak të histerezës.
Në përgjithësi konsiderohet se humbjet në pështjella e rrisin katrorin e THDi dhe
humbjet kryesore rriten në mënyrë lineare me THDu.
INë transformatorët shpërndarës, ku nivelet e shtrembërimit janë të kufizuara,
humbjet rriten ndërmjet 10 dhe 15% .
Humbjet në kondensatorë
Tensionet harmonike të aplikuara te kondensatorët shkaktojnë rrjedhjen e rrymave,
të cilat janë proporcionale me frekuencën e harmonikave. Këto rryma shkaktojnë
humbje shtesë.

në instalime elektrike
Shembull
Një tension i furnizimit ka harmonikat në vijim:
b Tensioni themelor U1,
b Tensionet harmonike u5 = 8% (of U1),
b u7 = 5%,
b u11 = 3%,
b u13 = 1%,
d.m.th shtrembërimi total i harmonikës THDu THDuështë i barabartë me 10%.
Rryma në amper është shumëzuar me 1.19/ Humbjet e Xhulit janë shumëzuar me
(1.19)², d.m.th. 1.4.
5.3 Mbingarkesat e pajisjeve

Gjeneratorët
Gjeneratorët që furnizojnë ngarkesat jolineare duhet të reduktojnë vlerën e fuqisë (te
zhvlerësohen) për shkak të humbjeve shtesë të shkaktuara nga rrymat harmonike.
Niveli i deratimit është përafërsisht 10% për një gjenerator ku ngarkesa e
përgjithshme është e përbërë nga 30% e ngarkesave jolineare. Prandaj është e
nevojshme rritja e gjeneratorit, me qëllim të furnizimit të njëjtë me fuqi aktive për
ngarkesa.
L - Detection and filtering of harmonics Sistemet me furnizim të pandërprerë të energjisë elektrike (UPS)
Rryma e lëshuar nga një sistem kompjuterik e ka shumë të lartë faktorin
crest(kreshtë)/. Një UPS duke marr parasysh r.m.s. e rrymës nuk mund të jetë në
gjendje të furnizojë pikun e rrymës e cila është e nevojshme dhe mund të jetë e
mbingarkuar.
Transformatorët
bTransformers
Kurba e paraqitur më poshtë (shih figurën M19) tregon zhvlerësimin tipik të
kërkuar për një transformator për furnizimin e ngarkesave elektronike.
c The curve presented below (see Fig. L9 ) shows the typical derating required for a
transformer supplying electronic loads
kVA
(%)
kVA
(%)
100
90
100
80
90
70
80 M15
60
70
50
60
40
50
40
30
30
20
20 %
10
10 % Ngarkesa
0 Electronic elektronike
0 load
0 20 40 60 80 100
0 20 40 60 80 100
Fig. M19
Fig. L9 : Zhvlerësimi
: Derating requiredi for
kërkuar për njësupplying
a transformer transformator për
electronic furnizimin e ngarkesave elektronike
loads
Example
Shembull: Nëse transformatori furnizon një ngarkesë të përgjithshme që përfshinë
If the të
40% transformer
ngarkesëssupplies an overallajo
elektronike, load comprising
duhet 40% of electronic
të zhvlerësohet loads, it
me 40%.
must be derated by 40%.
bc Standardi
Standard UTEUTE C15-112
C15-112 siguron
provides një faktor
a derating factor zhvlerësohet
for transformerspër
as atransformatorët
function of si
funksion i rrymave
the harmonic currents.harmonike.
L8
1
k=
 40 
1+ 0.1  ∑ h1.6 Th2 
 h= 2 
Ih
Th =
I1
Typical values:
Vlerat tipike:
c Current with a rectangular waveform (1/h spectrum (1)): k = 0.86
bc Rryma
Frequency-converter (THD ≈ 50%): k =(1/h
currentdrejtkëndëshe
me formë valore 0.80spectrum):k = 0.86
bAsynchronous
Rryma frekuencë-konverter
machines (THD ≈ 50%): k = 0.80
Standard IEC 60892 defines a weighted harmonic factor (Harmonic voltage factor)
Schneider for which
Electric the equation
- Udhëzuesi and maximum
i Instalimeve Elektrikevalue are provided below.
13 U
must be derated by 40%.
c Standard UTE C15-112 provides a derating factor for transformers as a function of
M – Menaxhimi i harmonikave the harmonic currents.
L8
1
k=
 40 
1+ 0.1  ∑ h1.6 Th2 
 h= 2 
Ih
Th =
I1
Typical values:
c Current with a rectangular waveform (1/h spectrum (1)): k = 0.86
Makinat asinkrone
c Frequency-converter current (THD ≈ 50%): k = 0.80
Standardi IEC60034-1 ("Makinat rrotulluese elektrike – Vlerësimi dhe performanca")
Asynchronous machines
përcakton një faktor të ponderuar (ang. weighted) harmonik (faktori i tensionit
Standard IEC 60892 defines a weighted harmonic factor (Harmonic voltage factor)
harmonik), për të cilat ekuacioni dhe vlera maksimale janë dhënë më poshtë.
for which the equation and maximum value are provided below.
13 Uh
HVF = ∑ i 0.02
h= 2 h2
Example
Shembull
A supply voltage has a fundamental voltage U1 and harmonic voltages u3 = 2% of
Një tension furnizues ka tensionin themelor U dhe tensionet harmonike u3 = 2%
U1, u5 = 3%, u7 = 1%. The THDu is 3.7% and the HVF1 is 0.018. The HVF value is
të U1close
very , u5 =to 3%, u7 = 1%.value
the maximum THDabove
u është 3.7%
which the dhe HVFmust
machine është 0.018. Vlera HVF është
be derated.
shumë afër
Practically me vlerën
speaking, maksimale
for supply mbi të cilën
to the machine, makina
a THDu of 10%duhet të be
must not zhvlerësohet.
Praktikisht,
exceeded. makina asinkrone duhet të furnizohet me një tension që ka THDu që nuk
e kalon 10%
Capacitors
According to IEC 60831-1 standard, the rms current flowing in the capacitors must
not exceed 1.3 times the rated current.
Kondensatorët
Using the example mentioned above, the fundamental voltage U1, harmonic
Sipas
voltages IECu5 =60831-1 standardit
8% (of U1), u7 = 5%, ("Kondensatorët
u11 = 3%, u13 = 1%, paralel tëharmonic
i.e. total fuqisë të tipit vetë-
mëkëmbës për sistemet e rrymës alternative Irms që kanë një tension nominal që
distortion THDu equal to 10%, the result is = 1.19 , at the rated voltage. For a
përfshinë 1 000V – Pjesa 1:Të përgjithshme I1 – Performanca, testimi dhe vlerësimi-
Irms
Kërkesat
voltage equal e sigurisë - Udhëzues
to 1.1 times për instalime),
the rated voltage, the currentr.m.s = 1.3 is reached
limit e rrjedhjes së rrymës në
I1
(1) In fact, the current waveform is similar to a rectangular kondensatorë nuk duhet të kaloj 1.3 e shumëzuar me rrymën nominale.
and it is necessary to resize the capacitors.
waveform. This is the case for all current rectifiers (three-phase Duke përdorur shembullin paraprak, U1, tensionet harmonike u5 = 8% (of U1),
rectifiers, induction furnaces). u7 = 5%, u11 = 3%, u13 = 1%, d.m.th. shtrembërimi total harmonikut THDu është i
Schneiderbarabartë meinstallation
10%, rezultati
guide 2005 është I
r.m.s./I1 = 1.19, në tensionin nominal. Për një
Electric - Electrical
tension të barabartë me 1.1 e shumëzuar me tensionin nominal, kufiri i rrymës

ChapL04.p65 8 Ir.m.s./I1 = 1.3 është arritur dhe është
19/12/05, e nevojshme për madhësi të re të
16:35
kondensatorëve.
Përcjellësit neutral
Konsidero një sistem të përbërë nga një burim i balancuar tre-fazor dhe tri ngarkesa
identike një-fazore të lidhura ndërmjet fazës dhe neutrit. (shih. Figurën M20). Figura
M21 tregon një shembull të rrymave që rrjedhin në tri faza dhe rrymën rezultuese në
përcjellësin neutral.
Në këtë shembull, rryma e përcjellësit neutral ka një vlerë të r.m.s. e cila është më
e lartë se r.m.s. e rrymës në fazë nga një faktor i barabartë me rrënjën katrore të 3.
Përcjellësi neutral duhet të jetë me madhësi në përputhje me rrethanat.
Pra, rryma në neutër mund ta kalojë rrymën në secilën fazë të instalimit, të tilla si ato
me një numër më të madh të pajisjeve njëfazore (pajisje IT, ndriçimi fluoreshent). Ky
është rasti në ndërtesat e zyrave, qendra kompjuterike, qendrat e internetit, qendrat
e thirrjeve, banka, qendra tregtare,etj
M16
r
Ngarkesa
Is
Ngarkesa
It
Ngarkesa
In
Fig. M20 : Fluksi i rrymave në përcjellës të ndryshëm të lidhur me një burim tre-fazor

në instalime elektrike
(A)
Ir
Is
It
In
t (ms)
0 20 40
Fig. M21 : Shembull i rrymave që rrjedhin në përcjellës të ndryshëm të lidhur në një ngarkesë
tre-fazore (In = Ir + Is + It)
M17
Kjo nuk është një situatë e përgjithshme, për shkak të faktit se furnizimi i
energjisë po bëhet në të njëjtën kohë me ngarkesa lineare dhe/ose tre-fazore
(ngrohja, ventilimi, ndriçimi etj), të cilat nuk gjenerojnë rryma harmonike të rendit
te tretë. Megjithatë, kujdes i veçantë duhet të merret në rastin e ridimensionimit
të sipërfaqeve me seksion të tërthortë të përcjellësve neutralë në projektimin
e instalimeve të reja ose në modifikimin e tyre në rast të ndonjë ndryshimi në
ngarkesat që furnizohen me energji,
Një qasje e thjeshtuar mund të përdoret për të vlerësuar ngarkimin e përcjellësit
neutral. Për ngarkesat e balancuara, rryma në neutër INështë shumë afër 3 e
shumëzuar me rrymën harmonike të rendit të tretë të fazës së rrymës d.m.th:
IN ≈ 3.I3
Kjo mund të shprehet si: IN ≈ 3. i3 . I1
Për vlera të ulëta të faktorit të shtrembërimit, vlera e rrymës r.m.s. është e ngjashme
me vlerën themelore r.m.s. sidoqoftë: IN ≈ 3 . i3 IL
Dhe: IN /IL ≈ 3 . i3 (%)

Ky ekuacion thjesht lidh mbingarkimin e neutrit (IN /IL) me raportin e rrymës
harmonike të rendit të tretë.
Në veçanti ai tregon se kur ky raport arrin 33%, rryma në përcjellësin neutral është e
barabartë me rrymën fazore. Cilado qoftë vlera e shtrembërimit, ka qenë e mundur
të përdoren simulime për të marrë një ligj më të saktë, i cili është ilustruar në figurën
M22 në faqen tjetër.
Raporti i harmonikës të tretë ka një ka një ndikim ne rrymën e neutrit rrjedhimisht në
kapacitetin e të gjithë komponentëve të një instalimi:
b Panelet shpërndarëse
b Pajisjet mbrojtëse dhe shpërndarëse
b Kabllot dhe sistemet e linjave kryesore

IN / I L
2.0
1.8
1.6
1.4
1.2
1.0
0.8
0.6
0.4
0.2 I3(%)
0
0 20 40 60 80 100
15 33
Fig. M22 : Ngarkimi i përcjellësit neutral i bazuar në raportin e harmonikës të rendit te tretë
Sipas raportit të vlerësuar të harmonikës të rendit të tretë, ekzistojnë tre skenarë të

mundshëm: 15% ndërmjet 15 dhe 33% ose më lartë 33%.
Raporti i harmonikës të rendit të tretë nën 15% (i3 ≤ 15%):

Përcjellësi neutral konsiderohet të mos bartë rrymë. Sipërfaqja me seksion të
tërthortë të përcjellësve fazorë përcaktohet vetëm nga rrymat fazore. Sipërfaqja me
seksion të tërthortë e përcjellësit neutral mund të jetë më e vogël se sipërfaqja me
seksion të tërthortë e fazave nëse sipërfaqja me seksion të tërthortë është më e
madhe se 16 mm2 (bakër) ose 25 mm2 (alumin).
Mbrojtja e neutrit është e detyrueshme, nëse sipërfaqja e seksionit të tërthortë është
më e vogël së ajo e fazave.
Raporti i harmonikës të rendit të tretë ndërmjet 33% (15 < i3 ≤ 33%), ose në
mungesë të ndonjë informacioni rreth raporteve të harmonikëve:
Përcjellësi neutral konsiderohet që bartë rrymë.
Rryma operuese në linjat kryesore me shumë-pole duhet të reduktohet nga faktori
prej 0.84 (ose anasjelltas, zgjedhja e linjave kryesore me rrymën operuese është e
barabartë me rrymën e llogaritur, të ndarë nga 0.84).
Sipërfaqja me seksion të tërthortë e neutrit DUHET të jetë ë barabartë me sipërfaqen
M18 me seksion të tërthortë të fazave.
Mbrojtja e neutrit nuk është e nevojshme.
Raporti i harmonikës të tretë më i madh se 33% (i3 > 33%)

Ky rast i rrallë paraqet një raport të veçantë të harmonikës të lartë, duke gjeneruar
rrymën në neutër, e cila është më e madhe se rryma fazore. Prandaj, masa duhet të
merren kur ridimensionohet përcjellësi neutral.
Në përgjithësi, rryma operuese e përcjellësve fazorë duhet të reduktohet nga
faktori 0.84 (ose, anasjelltas zgjedhja e lidhjes kryesore me rrymën operuese të
barabartë me rrymën e llogaritur të ndarë me 0.84). Përveç kësaj, rryma operuese
në përcjellësin neutral duhet të jetë e barabartë me 1.45 shumëzuar me rrymën
operuese të përcjellësit fazor (d.m.th 1.45/0.84 shumëzuar me rrymën fazore të
llogaritur, pra rreth 1.73 shumëzuar me rrymën fazore të llogaritur).
Metoda e rekomanduar është për t’u përdorur linjat kryesore shumë-polëshe, në të

cilën sipërfaqja me seksion të tërthortë e neutrit është e barabartë me sipërfaqen me
seksion të tërthortë të fazave. Rryma në përcjellësin neutral është sidoqoftë faktor

kyçës në përcaktimin e sipërfaqes me seksion të tërthortë të përcjellësve. Mbrojtja e
neutrit nuk është e nevojshme, edhe pse duhet të mbrohen nëse ka ndonjë dyshim
në lidhje me ngarkimin e përcjellësit neutral. Me sistemin e zbarrave dhe linjave
kryesore, njohuria e saktë rreth rritjes së temperaturës e shkaktuar nga rrymat
harmonike mundëson një qasje më pak konservatore për t’u miratuar. Vlerësimi i
një sistemi të linjave kryesore mund të përzgjidhet direkt si një funksion i rrymës
neutrale të llogaritur.
Për më shumë detaje shih Kapitullin E dhe "Teknika Cahier ECT212:Neutral:

Një përcjellës në kontakt dhe unik".

5.4 Çrregullimet që ndikojnë (godasin) ngarkesat e

ndjeshme
Efektet e shtrembërimit në tensionet e furnizimit
Shtrembërimi në tensionin e furnizimit mund të prishë funksionimin e pajisjeve të
ndjeshme:
b Pajisjet rregulluese (temperatura)
b Harduer-in e kompjuterit
b Pajisjet e kontrollit dhe monitorimit (reletë mbrojtëse)
Shtrembërimi i sinjaleve telefonike

Harmonikat shkaktojnë çrregullime në qarqet e kontrollit (nivelet e ulëta të rrymës).
Niveli i shtrembërimit varet nga distanca e kabllove te fuqisë dhe të kontrollit që
veprojnë në mënyrë paralele, distancës ndërmjet kabllove dhe frekuencës së
harmonikëve.
5.5 Ndikimi ekonomik
Humbjet e energjisë
Harmonikat shkaktojnë humbje shtesë (efekti i Xhulit) në përcjellës dhe pajisje.
Kostoja më e lartë e regjistrimit (abonimit)

Prania e rrymave harmonike mund të kërkojë një nivel më të lartë të energjisë
të regjistruar dhe kosto rrjedhimisht më të larta. Çfarë është më e rëndësishme,
shërbimet do të jenë gjithnjë e më shumë të gatshme për të ngarkuar konsumatorët
për burimet kryesore të harmonikave.
Mbi-madhësia e pajisjeve
b Deratimi i burimeve të fuqisë (gjeneratorët, transformatorët dhe UPS) do të thotë
se ata duhet të kenë madhësi më të madhe
b Përcjellësit duhet të kenë madhësi të caktuar duke marrë parasysh rrjedhën e
rrymave harmonike. Përveç kësaj, për shkak të efektit të Skinit, rezistenca e këtyre
përcjellësve rritet me frekuencë. Për të shmangur humbjet e tepërta për shkak të
efektit të Xhulit, është e nevojshme që përcjellësit të kenë madhësi më të madhe
b Rrjedhja e harmonikave në përcjellësit neutralë do të thotë se ajo duhet të ketë
madhësi më të madhe
Jetëgjatësia e reduktuar e shërbimeve të pajisjeve
Kur niveli i shtrembërimit THDu i tensionit furnizues arrin 10%, jetëgjatësia e
shërbimit të pajisjes është ulur ndjeshëm. Reduktimi është vlerësuar në:
b 32.5% për makinat një-fazore
b 18% për makinat tre-fazore M19
b 5% për transformatorët
Për të ruajtur jetëgjatësinë e shërbimeve përkatëse të ngarkesës, pajisjet duhet të
kenë madhësi më të madhe.
Shkyçja nga çrregullimet dhe mbyllja e instalimit
Ndërprerësit e qarkut në instalim i nënshtrohen pikut të rrymës të shkaktuar nga
harmonikat. Piku i rrymës mund të shkaktojë çrregullime dhe shkyçje të njësive të
teknologjisë së vjetër, me humbje që rezultojnë në prodhim, si dhe kostot përkatëse
për kohën e nevojshme për të filluar instalimin përsëri.
Shembuj
Duke pasur parasysh pasojat ekonomike për instalimet e përmendura më poshtë,
ishte e nevojshme për të instaluar filtrat harmonikë.
Qendra kompjuterike për një kompani të sigurimit
Në këtë qendër, shkyçjet për shkak të çrregullimeve nga ndërprerësit llogaritet të
kenë kosto 100k€ për orë të kohës.

Laboratorët farmaceutikë
Harmonikët shkaktojnë dështimin e një gjeneratori dhe ndërprerjen e një testimi me
kohë të gjatë për një mjekim të ri. Pasojat janë llogaritur të jenë në humbje prej 17
M€.
Fabrika metalurgjike
Një grup i furrave me induksion shkakton mbingarkesë dhe shkatërrimin e tre
transformatorëve duke filluar nga 1500 deri 2500 kVA gjatë një viti të vetëm. Kostoja
e ndërprerjeve në prodhim është vlerësuar të jetë 20 k€për orë.
Fabrika për prodhimin e pajisjeve të kopshtit
Dështimi i pajisjeve me shpejtësi të ndryshueshme rezulton në mbylljen e prodhimit
që vlerësohet të jetë10 k€për orë.

6 Standardet
Emetimi i harmonikave i nënshtrohet standardeve dhe rregulloreve të ndryshme:

b Standardet e pajtueshmërisë për rrjetet shpërndarëse
b Standardet e emetimit për pajisjet që shkaktojnë harmonikët
b Rekomandimet e nxjerra për shërbimet dhe zbatueshmëria në instalime
Në pikëpamjen e zbutjes apo zvogëlimin e shpejtë të efekteve të harmonikave, një
sistem i trefishtë i standardeve dhe rregulloreve është aktualisht në fuqi në bazë të
dokumenteve të renditura më poshtë.
Standardet që udhëheqin pajtueshmërinë ndërmjet rrjeteve shpërndarëse dhe
produkteve
Këto standard përcaktojnë pajtueshmërinë e nevojshme ndërmjet rrjetave
shpërndarëse dhe produkteve:
b Harmonikët e shkaktuar nga një pajisje nuk duhet të çrregullojë rrjetin shpërndarës
përtej kufijve të caktuar
b Secila pajisje duhet të jetë në gjendje të operojë normalisht në prani të
çrregullimeve deri në nivelet specifike
b Standardi IEC 61000-2-2 është i zbatueshëm për sistemet publike me tension të
ulët të furnizimit me energji
b Standardi IEC 61000-2-4 është i zbatueshëm për instalimet industrial TU dhe TM
Standardet që rregullojnë cilësinë e rrjeteve shpërndarëse
b Standardi EN 50160 përcakton karakteristikat e energjisë elektrike për furnizim
publik
b Standardi IEEE 519 paraqet një qasje të përbashkët ndërmjet shërbimeve dhe
konsumatorëve për të kufizuar ndikimin e ngarkesave jolineare. Çfarë është më
e rëndësishme, shërbimet nxitin masa parandaluese në funksion të reduktimit të
përkeqësimit të cilësisë së energjisë, rritjen e temperaturës dhe zvogëlimin e faktorit
të fuqisë. Ato do të jenë të prirur gjithnjë e më shumë për pengesë të konsumatorëve
për burimet kryesore të harmonikëve
Standardet që rregullojnë pajisjet
b Standardi IEC 61000-3-2 për pajisjet e tensionit të ulët me rrymë nominale nën 16 A
b Standardi IEC 61000-3-12 për pajisjet e tensionit të ulët me rrymë nominale më të
lartë se 16 A dhe më të ulët se 75 A
Nivelet maksimale të lejueshme të harmonikave
Studimet ndërkombëtare kanë mbledhur të dhëna që rezultojnë në një vlerësim të
përmbajtjeve tipike harmonike që shpesh hasen në rrjetet shpërndarëse elektrike.
Figura M23 paraqet nivelet që, sipas mendimit të shumë shërbimeve nuk duhet të
tejkalohen.
M20
Harmonikat tek, Harmonikat tek, Harmonikat çift THDu

jo shumëfish të 3-shit shumëfish të 3-shit
Rendi h TU TM TL Rendi h TU TM TL Rendi h TU TM TL TU TM TL
5 6 5 2 3 5 4 2 2 2 1.8 1.4 8 6.5 3
7 5 4 2 9 1.5 1.2 1 4 1 1 0.8
11 3.5 3 1.5 15 0.4 0.3 0.3 6 0.5 0.5 0.4
13 3 2.5 1.5 21 0.3 0.2 0.2 8 0.5 0.5 0.4
17≤h≤49 2.27x17/h-0.27 1.9x17/h-0.2 1.2x17/h 21<h≤45 0.2 0.2 0.2 10≤h≤50 0.25x10/h+0.25 0.25x10/h+0.22 0.19x10/h+0.16
Fig. M23 : Tensionet maksimale të pranueshme harmonika dhe shtrembërimi në (%)


7 Zgjidhjet për të zbutur
harmonikave
Ekzistojnë tri lloje të ndryshme të zgjidhjeve për të zbutur harmonikat:

b Ndryshimet në instalim
b Pajisjet e veçanta në sistemin e furnizimit
b Filtrimi
7.1 Zgjidhjet bazike

Për të kufizuar përhapjen e harmonikave në rrjetin shpërndarës, zgjidhje të
ndryshme janë në dispozicion dhe duhet të merren parasysh veçanërisht kur
hartohet një instalim i ri.
Pozicioni i ngarkesës jolineare në rrjedhën e sipërme të

sistemit
Çrregullimet e përgjithshme harmonike rriten si rezultat i uljes së fuqisë së lidhjes
së shkurtër.Duke lënë anash konisderimet ekonomike, është e preferueshme lidhja
jolineare në rrjedhën e sipërme sa më shumë të jetë e mundur (shih Fig. M24).
Z2
Ngarkesat
e ndjeshme
Z1
Ngarkesat Ku impedanca
jolineare Z1 < Z 2
Fig. M24 : Ngarkesat jolineare të pozicionuara në rrjedhën e sipërme sa më shumë të jetë e

mundur (planifikim i rekomanduar)
Grupi i ngarkesave jolineare

Gjatë përgatitjes së diagramit të vetëm një linje, pajisjet jolineare duhet të jenë të
ndara nga të tjerat (shih Fig M25). Të dy grupet e pajisjeve duhet të furnizohen nga
grupe të ndryshme të zbarrave.
Ngarkesat
e ndjeshme M21
Po Impedancat e linjës Jo
Ngarkesa
jolineare 1
Ngarkesa
jolineare 2
Fig. M25 : Grupimi i ngarkesave jolineare dhe lidhja në rrjedhën e sipërme sa më shumë të jetë
e mundur (planifikim i rekomanduar)
Krijo burime të veçanta

Në përpjekje për të kufizuar harmonikat, një përmirësim shtesë mund të merret duke
krijuar një burim nëpërmjet një transformatori të veçantë siç tregohet në Fig M26.
Disavantazhi është rritja në koston e instalimit.
Ngarkesat
jolineare
Rrjeti TM
Ngarkesat
jolineare
Fig. M26 : Furnizimi me ngarkesë jolineare nëpërmjet një transformatorit të veçantë

Transformatorët me lidhje të veçantë

Lidhjet e ndryshme të transformatorit mund të eliminojnë disa rende të
harmonikave, siç tregohet në shembujt më poshtë:
b Një lidhje Dyd mund të shuajë harmonikat 5th dhe 7th (shih Fig. M27)
b Një lidhje Dy mund të shuajë harmonikën 3th
b Një lidhje DZ5 mund të shuajë harmonikën 5th.
h5, h7, h11, h13

h11, h13
h5, h7, h11, h13
Fig. M27 : Një transformator Dyd bllokon përhapjen e harmonikave të 5th dhe 7th në rrjedhën e
sipërme të rrjetit
Instalo reaktorët
Kur makinat me shpejtësi të ndryshueshme janë të furnizuara, është e mundur që të
"zbutet" rryma duke instaluar reaktor në linjë. Duke rritur rezistencën e furnizimit të
qarkut, harmonika i rrymës është kufizuar.
Instalimi i reaktorëve për shuarje të harmonikat në kondensatorë grumbullues rritë
rezistencën e kombinimit reaktorë/kondensatorë për harmonikat e rendit të lartë.
Kjo shmang rezistencën dhe mbron kapacitorët.
Zgjidhni rregullat e përshtatshme të sistemit të tokëzimit

Sistemi TNC
Në sistemin TNC, një përcjellës i vetëm (PEN) siguron mbrojtje në rast të prishjes së
tokëzimit dhe rrjedhjes së rrymave të pabalancuara. Nën kushte të qëndrueshme,
rrymat e harmonikave rrjedhin në PEN. Për shkak të rezistencës së PEN, kjo
rezulton në dallime të vogla të potencialit (në disa volt) midis pajisjeve elektronike
jofunksionale.
Prandaj sistemi TNC duhet të jetë i rezervuar për furnizimin e qarqeve me fuqi në
krye të instalimit dhe nuk duhet të përdoret për furnizimin e ngarkesave të ndjeshme.
Sistemi TNS
Ky sistem është rekomanduar në qoftë se harmonikat janë të pranishëm.
Përcjellësi neutral dhe mbrojtja e përcjellësit PE janë krejtësisht të ndarë dhe
potenciali në të gjithë rrjetin shpërndarës për këtë arsye është uniform.
M22
7.2 Filtrimi i harmonikës

Në rastet kur veprimi parandalues i paraqitur më lartë është i pamjaftueshëm, është
e nevojshme për të pajisur instalimin me sistem të filtrimit.
Ekzistojnë tri lloje të filtrimit:
b Pasivë
b Aktivë
b Hibridë
Filtrat pasivë
Aplikimet tipike
b Instalimet industriale me një grup të ngarkesave jolineare që përfaqëson më

shumë se500 kVA (Makinat me shpejtësi të ndryshueshme, UPSs, Ndreqëse, etj.)
b Instalimet që kërkojnë faktorin korrigjues të fuqisë
b Instalimet kur shtrembërimi i tensionit duhet të reduktohet për të shmangur
ngarkesat e ndjeshme
b Instalimet ku shtrembërimi i rrymës duhet të reduktohet për të shmangur
mbingarkesat
Parimi i operimit
Një qark LC, që akordohet për çdo rend të harmonikeve të filtruar, është instaluar
në paralel me ngarkesë jolineare (shih Fig M28). Ky qark shmang absorbimin, duke
shmangur kështu rrjedhën e tyre në rrjetin shpërndarës.

7 Zgjidhjet për zbutjen e
harmonikave
Në përgjithësi filtri pasiv është i akorduar për harmonikët e rendit të afërt në menyrë
që të eliminohen. Disa degë të filtrave të lidhur në paralel mund të përdorën nëse
një reduktim i ndjeshëm në shtrembërimin e numrit të rendit të harmonikave është i
nevojshëm.
Filtrat aktiv (kondicioner i harmonikës aktiv)

Aplikacionet tipike
b Instalimet tregtare me një grup të ngarkesave jolineare që përfaqëson më pak se
500kVA (makina me shpejtësi të ndryshueshme, UPSs, pajisje zyre, etj, etj)
b Instalimet kur shtrembërimi i rrymës duhet të reduktohet për të shmangur
mbingarkesat.
Parimi i operimit
Këto sisteme, që përmbajnë komponentë elektronikë të energjisë dhe të instaluara
në seri ose paralel me një ngarkesë jolineare, kompensojnë harmonikun e rrymës
ose të tensionit nga ngarkesa. Figura M29 tregon kondicionierin aktiv të harmonikut
(AHC) të lidhur në paralel për të bërë kompensimin e harmonikës së rrymës (Ihar =
-Iact).
AHC injekton në fazë të kundërt harmonikat e tërhequr nga ngarkesa jolineare, të
tillë si rryma sinusoidale e mbetjes IS në linjë.
Filtrat hibrid
Aplikacionet tipike
b Instalimet industriale me një grup të ngarkesave jolineare që përfaqëson më
I har
shumë se 500kVA (makina me shpejtësi të ndryshueshme, UPSs, rafinues, etj.)
b Instalimet qe kërkojnë faktorin korrigjues të fuqisë
b Instalimet kur shtrembërimi i tensionit duhu të reduktohet për të shmangur
shtrembërimin e ngarkesave të ndjeshme
b Instalimet ku shtrembërimet e rrymës duhet të reduktohen për shkak të
shtrembërimit të ngarkesave me ndjeshmëri
b Instalimet ku duhet të përmbushen kufizime të rrepta mbi emetimin e harmonikave
Parimi i operimit
Filtrat pasivë dhe aktivë janë të kombinuara në një sistem të vetëm të përbërë të
Ngarkesa Filtri filtrit hibrid (shih Fig. M30). Kjo zgjidhje e re e filtrimit ofron avantazhet e të dy llojeve
jolineare
të filtrimit dhe mbulon një gamë të gjerë të energjisë dhe nivelet e performancës.
Fig. M28 : Parimi i operimit të filtrave pasivë
M23
Is Is
I har I har
I act I act
AHC AHC
Ngarkesa Ngarkesa Ngarkesa Ngarkesa

jolineare lineare jolineare Filtri hibrid lineare
Fig. M30 : Parimi i operimit të filtrave hibrid

Fig. M29 : Parimi i operimit të filtrave aktivë

7 Zgjidhjet për zbutjen e
harmonikave
Kriteret e përzgjedhjes
Filtri pasiv
Ofron dhe korrigjon faktorin e fuqisë dhe ofron kapacitet të filtrimit të rrymave të larta.
Filtri pasiv gjithashtu redukton harmonikun e tensioneve në instalimet ku tensioni i
furnizimit është i shpërndarë. Nëse nivelet e furnizimit të fuqisë reaktive janë të larta,
është e këshilluar që të ndalet filtri pasiv në kohën kur përqindja e ngarkesës është
e ulët.
Në studimet paraprake për filtër duhet të merret parasysh prania e mundshme e një
faktori korrigjues të fuqisë me kondensatorë grumbullues që duhet të jenë eliminuar.
Kondicionerët aktivë të harmonikës
Ata filtrojnë harmonikët mbi një gamë të gjerë të frekuencave dhe mund të
përshtaten për çdo lloj të ngarkesës. Nga ana tjetër, vlerat e fuqisë janë të kufizuara.
Filtrat hibrid
Ata kombinojnë performancat e të dy filtrave pasivë dhe aktivë.
Fig. M31 : Shembull i pajisjes TM me filtër pasiv
7.3 Metoda
Zgjidhja më e mirë, si në aspektin teknik dhe financiar, bazohet në rezultatet e një
studimi të thellë.
Auditimi i harmonikut të rrjetit TM dhe TU

Duke bërë thirrje për një ekspert, ju jeni i garantuar se zgjidhja e propozuar do të
këtë rezultate efektive (p.sh, një garantim maksimal i THDu).
Një auditim i harmonikës kryhet nga një inxhinier i specializuar në çrregullimet që
ndikojnë në rrjetet shpërndarëse dhe të pajisur me analizat e fuqishme dhe pajisjet
për stimulim dhe softuer.
Hapat e një auditimi janë si në vijim:
b Matjet e çrregullimeve që ndikojnë në rrymë dhe tensionet fazë-fazë dhe fazë
neutër në burim të furnizimit, qarqet shpërndarëse dalëse dhe ngarkesat jolineare
b Modelimi kompjuterik i fenomeneve për të marrë një shpjegim të saktë dhe për të
përcaktuar zgjidhjet më të mira
b Një raport i plotë prezantues i auditimit:
v Vlerat e rrymës së çrregullimeve
Fig. M32 : Kondicioneri aktiv i harmonikës (AccuSine range) v Nivelet maksimale të lejuara të çrregullimeve (sipas IEC 61000, IEEE 519, etj.)
b Një propozim që përmban zgjidhjet me nivelet e garantuara të performancës
b Së fundi, zbatimi i zgjidhjes së zgjedhur, duke përdorur mjetet dhe burimet e
nevojshme.
M24 I gjithë procesi i auditimit duhet të jetë i certifikuar nga ISO 9002.
Fig. M33 : Shembull i pajisjes me filtër hibrid


Kapitulli N
Karakteristikat e burimeve të
veçanta dhe ngarkesat
Përmbajtja
1

Mbrojtja e një gjeneratori LV N2 dhe qarqet e rrymës
1.1 Mbrojtja e gjeneratorit
1.2 Mbrojtja e rrjedhës së poshtme LV në rrjet
N2
N2
N5
1.3 Funksionet e monitorimit N5
1.4 Grupi i gjeneratorëve të lidhur paralel N10
2

Njësitë ndërprerëse të furnizimit me energji (UPS)
2.1 Disponueshmëria dhe cilësia e energjisë elektrike
2.2 Llojet statike të UPS-së
N11
N11
N12
2.3 Bateritë N15
2.4 Marrëveshjet e sistemit të tokëzimit për instalimin e përfshirë UPS-së N16
2.5 Zgjedhja e skemës mbrojtëse N18
2.6 Instalimi, lidhjet dhe madhësia e kabllove N20
2.7 UPS-të dhe mjedisi i tyre N22
2.8 Pajisjet plotësuese N22
3

Mbrojtja e transformatorëve TU/TU N24
3.1 Transformatorët-energjikë me nxitim të rrymës
3.2 Mbrojtja për qarkun e furnizimit të një transformatori TU/TU
N24
N24
3.3 Karakteristikat tipike elektrike të transformatorit TU/TU 50Hz N25
3.4 Mbrojtja e transformatorit TU/TU duke përdorur ndërprerësin
Schneider Elektrik N25
4
Qarqet ndriçuese N27
4.1 Teknologjitë e ndryshme të llambave N27
4.2 Karakteristikat elektrike të llambave N30
4.3 Pengesat në lidhje me pajisjet e ndriçimit dhe rekomandimet N38
4.4 Pengesa të veçanta për teknologjinë e ndriçimit LED N41
4.5 Zgjedhja e Rele-së sipas llojit të llambes N44
4.6 Zgjedhja e ndërprerësit të qarkut në varesi të llojit te llambës N48
4.7 Ndriçimi i vendeve publike N52
5
Motorët asinkron N55
5.1 Sistemet kontrolluese të motorëve N55
5.2 Funksionet mbrojtëse të motorëve N56
N1
5.3 Monitorimi i motorit N59
5.4 Konfiguracionet në startimin e motorit N60
5.5 Koordinimi i mbrojtjes N61
5.6 Skema e mbrojtjes themelore: ndërprerësit e qarkut+ kontaktor+ rele
termike N61
5.7 Kontrolli dhe mbrojtja e pajisjes shkyçëse (CPS) N62
5.8 Fuqia inteligjente dhe qendra e kontrollit të motorëve (iPMCC) N64
5.9 Komunikimi N66

N – Karakteristikat e burimeve të veçanta
dhe ngarkesave 1 Mbrojtja e një gjeneratori LV
dhe qarqet e rrymës
Shumica e instalimeve elektrike industrial dhe të mëdha tregtare përfshijnë ngarkesa

të caktuara të rëndësishme, për të cilat furnizimi me energji elektrike duhet të ruhet,
në rast se furnizimi elektrik dështon:
b ose, për shkak se sistemet e sigurisë janë të përfshirë ( ndriçimet emergjente,
pajisjet mbrojtëse automatike të zjarrit, ventilatorët shpërndarës të tymit, alarmet dhe
sinjalizimet, dhe kështu më radhë...) ose
b Sepse kjo ka të bëjë me qarqet prioritare, të tilla si pajisje të caktuara, ndalimi i së
cilës do të sjellë një humbje të prodhimit, ose shkatërrim të një mjeti makine, etj.
Një nga mjetet mbajtëse të rrymës së furnizimit me të ashtuquajturën “prioritare” të
ngarkesave, në rast se burimet e tjera dështojnë,duhet të instalohet një gjeneratorë
dizel të lidhur, nëpërmjet një mbindryshuesi switch, te një centrali emergjent të
gatshëm të energjisë , nga të cilët shërbimet prioritare janë furnizimi (shih Fig. N1).
HV G
LV
Ndryshim i switch-it
Qarqet jo-prioritare Qarqet prioritare
Fig N1 : Shembull i qarqeve të furnizuara nga një transformator ose nga një gjenerator
1.1 Mbrojtja e gjeneratorit

Figura N2 më poshtë tregon parametrat e madhësisë elektrike të një gjeneratori.
Pn, Un dhe In janë, përkatësisht, fuqia e motorit termik, tensioni nominal dhe rryma
minimale e gjeneratorit.
Un, n
Pn
R
Motori
S
N2 termik
T
N
t (s)
Fig N2 : Bllok diagram i një gjeneratori
1,000
Mbrojtja nga mbingarkesat
Lakorja e mbrojtjes së gjeneratorit duhet të analizohet (shih Fig N3).
100 Standardet dhe kërkesat e aplikacioneve gjithashtu mund të përcaktojnë
mbingarkesat. Për shembull:

12
I/In t
10
7 1.1 >1h
1.5 30 s
3
2 Vendosja e mundshme të pajisjeve mbrojtëse të mbingarkesave (ose me vonesë
1 kohore të gjatë) do të ndjekë afër këto kërkesa.
Shënim mbi mbingarkesat
b Për arsye ekonomike, motori termik zëvendësohet me një grup ndoshta të një
I
0 madhësie të saktë
In
0 1.1 1.21 .5 2 345
Mbingarkesat
Balancat i fuqisë reaktive të ngarkesave prioritare duhet të marrin këtë parasysh:
b Një grup i prodhimit duhet të jetë në gjendje të përballoj mbingarkesat gjatë operimit:
Fig N3 : Shembull lakorja e një mbingarkese t = f(I/In) v Një orë mbingarkesë
v Një orë 10% të mbingarkesës çdo 12 orë (fuqia kryesore)

1 Mbrojtja e një gjeneratori LV
Mbrojtja nga rryma e lidhjes së shkurtër

Krijimi i rrymës së lidhjes të shkurtër
Rryma e lidhjes së shkurtër është shuma e:
b një rryme jo periodike
b Rrymës periodike sinusoidale
Ekuacioni i rrymës së lidhjes së shkurtër tregon se është e përbërë nga tri faza të
njëpasnjëshme (shih Fig. N4).
rms
1- Kushtet e jo të përkohshme
2- Kushtet e përkohshme
1 2 3
3- Kushtet në gjendje të
qëndrueshme
≈ 3 In Gjeneratori me ndezje të
përbërë ose me mbi-ndezje
In
≈ 0.3 I n Gjeneratori me ndezje
seriale
0 t (s)
0 10 to 20 ms 0.1 to 0.3 s
Shfaqjet e prishjes
Fig N4 : Nivelet e rrymës së lidhjes së shkurtër gjatë tri fazave
b Fazat nënkalimtare
Kur lidhja e shkurtër shfaqet në terminalet e gjeneratorit, rryma është bërë së pari në
një vlerë relativisht të lartë prej rreth 6 deri 12 In gjatë një cikli të parë (0 deri 20 ms):
Amplituda e rrymës së lidhjes së shkurtër të prodhimit përcaktohet nga tre
parametra:
v Reaktanca nënkalimtare e gjeneratorit
v Niveli i funksionimit para kohës së prishjes dhe
v Rezistenca e dëmtimit të qarkut.
Rezistenca e lidhjes së shkurtër të gjeneratorit mund të konsiderohet si reaktancë
nënkalimtare x’’d e shprehur në % nga prodhuesi. Vlera tipike është 10 deri 15%.
Ne përcaktojmë rezistencën nënkalimtare të lidhjes së shkurtër të gjeneratorit:
U2 x ′′d
X ′′d(ohms) = n ku S = 3 Un I n
where N3
100 S
b Faza kalimtare
Faza kalimtare vendoset në 100 deri në 500 ms pas kohës së prishjes. Duke filluar
nga vlera e rrymës së prishjes të periudhave nënkalimtare, rëniet e rrymës deri 1.5
deri në 2 herë të rrymës In
Rezistenca e lidhjes së shkurtër mund të konsiderohet për këtë periudhë kalimtare
reaktanca x’d e shprehur në % nga prodhuesi. Vlera tipike është 20 deri 30%.
b Faza në gjendje të qëndrueshme
TGjendja e qëndrueshme ndodh pas 500ms.
Kur defekti vazhdon, tensioni në dalje bie në kolaps dhe rregullorja e ndezjes
kërkon të ngrihet ky tension në dalje. Rezultati është rryma e lidhjes së shkurtër të
stabilizuar e të pandërprerë:
v Nëse stimulohet gjeneratori nuk rritet gjatë lidhjes së shkurtër (jo në fushën e mbi-
ndezjes) por mbahet në nivelin që paraprinë dëmtimit, rryma stabilizohet në vlerën
që është dhënë nga reaktanca sinkrone Xd e gjeneratorit. Vlera tipike e Xd është
më e madhe se 200%. Rrjedhimisht, rryma e fundit do të jetë më pak se rryma me
ngarkesë të plotë të gjeneratorit, zakonisht rreth 0.5 In.
v Nëse gjeneratori është pajisur me fushë të ndezjes maksimale (fushë thelbësore)
ose me ndezje të përbërë, ndezje “rritje” të tensionit do të shkaktojë rritjen e rrymës
së dëmtimit për 10 sekonda, zakonisht për 2 deri 3 herë me rrymën me ngarkesë të
plotë të gjeneratorit.

dhe ngarkesave
Llogaritja e rrymës së lidhjes së shkurtër

Prodhuesit zakonisht specifikojnë vlerën e rezistencës dhe konstanten kohore të
nevojshme për analizën e operimin në kushte kalimtare ose gjendje të qëndrueshme
(shih Fig. N5).
(kVA) 75 200 400 800 1,600 2,500

x”d 10.5 10.4 12.9 10.5 18.8 19.1
x’d 21 15.6 19.4 18 33.8 30.2
xd 280 291 358 280 404 292
Fig N5 : Shembull të rezistencës në tabelë (në %)
Rezistencat janë gjithmonë të papërfillshme në krahasim me reaktancat. Parametrat

për studim të rrymën e lidhjes së shkurtër janë:
b Vlera e rrymës së lidhjes së shkurtër në terminalet e gjeneratorit
Amplituda e rrymës së lidhjes së shkurtër në kushte kalimtare janë:
I sc3 = Un
1
X’d 3 (X’d në ohms)
ose
In
I sc3 = 100 (X’d
(x’d në %)
in%)
x ′d
Un është tensioni dalës fazë-fazë i gjeneratorit.
Shënim: kjo vlerë mund të krahasohet me rrymën e lidhjes së shkurtër në terminalet
e transformatorit. Kështu, për të njëjtën fuqi, rrymat në këtë rast të lidhjes së shkurtër
në afërsi të një gjeneratori do të jetë 5 deri 6 herë më të dobëta se sa ato që mund
të ndodhen në një transformator (bum kryesor).
Ky dallim është theksuar akoma më tej nga fakti që fuqia e një grupi te gjeneratorëve
është zakonisht më pak se ajo e transformatorit (shih Fig. N6).
Burimi 1
MV
2,000 kVA
LV GS 500 kVA
42 kA 2.5 kA
NC
N4 NC NO
D1 D2
Kryesore/rezervë

NC:Normalisht e mbyllur
NO:Normalisht e hapur
Fig N6 : Shembull i një centrali shërbyes prioritar furnizues (në rast emergjent), nga një
gjenerator
Kur rrjeti LV furnizohet nga burimi kryesor 1 prej 2000kVA, rryma e lidhjes së
shkurtër është 42kA në grupin e zbarrave LV. Kur rrjeti LV furnizohet nga burimi i
zëvendësuar 2 prej 500kVA me reaktancë kalimtare prej 30 %, rryma e lidhjes së
shkurtër është bërë përafërsisht 2.5 kA, pra në një vlerë 16 herë më të dobët se sa
burimi kryesor.

1.2 Mbrojtja e rrjetit LV me rrjedhje të poshtme

Priority circuit protection
Mbrojtja e qarkut prioritar
Kjo duhet të kontrollohet në mënyrë sistematike me karakteristikat e burimit kryesor
(Transformator MV/LV).
Vendosja e vonesës së shkurtër kohore (STD) për shkyçje të rrymës
b Bordet nënshpërndarëse
Vlerësimi i pajisjeve mbrojtëse për qarqet nënshpërndarëse dhe qarqet
përfundimtare shpërndarëse janë gjithmonë më të ulëta se sa vlera e rrymës së
gjeneratorit.
b Centrali kryesor shpërndarës
v Madhësia e pajisjeve kryesore mbrojtëse furnizuese zakonisht janë të ngjashme
me atë të grupit të gjeneratorëve. Vendosja e STD duhet të lejojë për karakteristika
të lidhjes së shkurtë të grupit të gjeneratorëve ( shih “Mbrojtja e rrymës së lidhjës së
shkurtë” para)
v Përjashtimi i pajisjeve të mbrojtjes mbi furnizuesit prioritarë duhet të sigurohen në
operimin e caktuar të gjeneratorit (mund të jetë edhe i detyrueshëm për prodhim të
sigurt). Është e nevojshme për të kontrolluar lëkundjet e duhura të STD, vendosja
e pajisjeve mbrojtëse të furnizuesve kryesor me atë të pajisjeve mbrojtëse
nënshpërndarëse me rrjedhje të poshtme (zakonisht të vendosura për qarqet
shpërndarëse në 10 In).
Shënim:kur operon në grup gjeneratorësh, përdorimi i një ndjeshmërie të ulët të
rrymës së mbetjes të pajisjes mundëson menaxhimin e izolimit të dëmtimit dhe
siguron një veçim të thjeshtë.
Siguria e njerëzve
Në sistemet e tokëzimit IT dhe TN (defekti i dytë), mbrojtja e njerëzve nga kontakti
direkt është dhënë nga mbrojtja e ndërprerësve STD. Operimi i tyre në një
dëmtim duhet të sigurohet, nëse instalimi është furnizuar nga një burim kryesor
(Transformator) ose nga burim zëvendësues (grup gjeneratorësh).
Llogaritja e rrymës së dëmtimit të izolimit
Reaktanca e rendit zero formulohet si % e Uo nga prodhuesi x’o. Vlera tipike është
8%.
Rryma e lidhjes së shkurtër njëfazore fazë-neutro është dhënë nga:
Un 3
If =
2 X ′d + X ′o
Rryma e dëmtimit së izolimit në sistemin TN është pak më e madhe se rryma e
dëmtimit tri fazor. Për shembull, në rast se një dëmtim i izolimit në sistemin në
shembullin e mëparshëm, rryma e dëmtimit të izolimit është e barabartë me 3 kA.
1.3 Funksionet e monitorimit

Për shkak të karakteristikave specifike të gjeneratorit dhe rregullatorit të tij, operimi i
parametrave të duhura të grupit të gjeneratorit duhet të monitorohet kur ngarkesat e
N5
veçanta janë zbatuar.
Sjellja e gjeneratorit është ndryshe nga ajo e transformatorit:
b Fuqia aktive furnizon dhe është e përshtatur për një faktor fuqie = 0.8
b Në më pak se faktori i fuqisë 0.8, gjeneratori mund, nga rritja e ndezjes, furnizon
pjesë të fuqisë reaktive
Kondensatorët grumbullues
Një gjenerator pa ngarkesë të lidhur me kondensatorin grumbullues mund të vet-
stimulohet, rrjedhimisht duke rritur mbitensionin e tij.
Prandaj kondensatorët grumbullues që mund të përdoren për rregullimin e faktorit të

fuqisë duhet të jenë të shkyçur. Ky operim mund të kryhet duke dërguar pika për të
ndaluar rregullatorin.
(Nëse është e lidhur me sistemin e menaxhimit të burimit të switch-it) ose duke
hapur ndërprerësin për furnizim të kondensatorëve.
Nëse është e nevojshme që kondensatorët të vazhdojnë nuk duhet të përdoret
rregullimi i faktorit të fuqisë së relesë në këtë rast (përcaktimit të pasaktë dhe shumë
të ngadalshëm).
Ristartimi i motorit dhe ripërshpejtimi

Një gjenerator mund të furnizojë më së shumti ne periudhën kalimtare një rrymë në
mes 3 deri 5 herë të rrymës nominale të saj.
Një motor absorbon afërsisht 6 In për 2 deri 20 s gjatë startimit.

If the sum of the motor power is high, simultaneous start-up of loads generates a
M - Particular sources and loads
high pick-up current that can be damaging: large voltage drop, due to the high value
NM– Karakteristikat e burimeve
- Particular sources të veçanta
and loads of the generator set transient and subtransient reactances (20% to 30%), with a risk
dhe ngarkesave
of:
c Non-starting of motors
ular sources and loads
c Temperature rise linked to the prolonged starting time due to the voltage drop
c Tripping of the thermal protection devices
ular sources and loads
Moreover, the network and the actuators are disturbed by the voltage drop.
Application (see Fig. M7 )
If
A the sum ofsupplies
generator the motor a power is high, simultaneous start-up of loads generates a
set of motors.
NëseIf theshuma
high
Generator pick-up ofecurrent
sumshort-circuitfuqisë
the motor motorik
that can është
power
characteristics: e lartë,
beisdamaging:
high, Pn =startimi
large
simultaneous
130 kVA i menjëhershëm
voltage
at adrop,
start-up
powerofdue
loads nga ofngarkesat
to generates
factor the ae
high value
0.8,
gjeneruara
ofn the
Ihigh = 150 Ame current
generator
pick-up rrymë tëthat
set transient pikut
cantëandbelartë që mundlarge
subtransient
damaging: tëreactances
jetë të dëmshme:
voltage (20%due
drop, to 30%),
to thewith
highavalue
risk
bof:
x’dMotorët
of the
= 20% pa(for
generatorstartim set transient
example) henceand Isc subtransient
= 750 A. reactances (20% to 30%), with a risk
If the sum of the motorbpower c Non-starting
of:
Rritja is
e
c The Σ Pmotors high,
temperaturës of motors
simultaneous
is 45 së kWlidhur
(45%start-up
me of loads
kohën
of generator generates
fillestare
power) a
të zgjatur për shkak të rënies së
high pick-up current that cccan
tensionit be damaging:
Temperature
Non-starting rise
of large voltage
linked
motors drop, duestarting
to the prolonged to the hightimevalue
due to the voltage drop
Calculating voltage drop at start-up:
of thesum
generator
of the set transient
c Shkyçjet and subtransient reactances (20% to 30%), with aarisk
If the motor bpower
Sc Tripping
Motors =eof45
is high,
Temperature pajisjeve
the kW, thermal
simultaneous
rise Im termike
linked
= 81 to
A, të
protection
the mbrojtjes
start-up devices
of
prolonged
hence loads
a starting generates
starting
currenttimeId due
= 480 to Atheforvoltage
2 to 20drop
s.
of:
high pick-up current that Për can
më be damaging:
tepër, të gjitha large voltage
rrjetet dhe drop, due
aktivizuesit to the
janë high value
çrregulluar
c Tripping
Voltage
Moreover, drop of
theon the thermal
the busbar
network protection
and the devices
for simultaneous motor starting:
actuators are disturbed by thenga rënietdrop.
voltage e tensionit.
c Non-starting
of the generatorofset motors
transient and subtransient reactances (20% to 30%), with a risk
Aplikimi
Moreover,
∆ Uto the
Application  I(shih
d −the nFig.
I(see network
 Fig. N7) M7 and the actuators are disturbed by the voltage drop.
c Temperature rise linked
of: =  prolonged  in % starting) time due to the voltage drop
Një gjenerator furnizon
 I sc −supplies
Uprotection n  Fig.
I(see një
M7grup të motorëve.
c Tripping
Non-starting
of the motorsAApplication
of thermal generator devices a set of
) motors.
Karakteristikat
∆AUgenerator
Generator
= the e gjeneratorit:Pn
short-circuit
55%prolonged supplies =
characteristics:
a set of 130 kVA
motors. Pn në faktor
= 130 kVA të at
fuqisë
a powerprej factor
0.8, of 0.8,
c Temperature
Moreover, rise linked
the network Inand ==tothe
150 actuators
A are starting
disturbed time bydue
thetovoltage
the voltage
drop.drop
Iwhich
n 150
Generator is A short-circuit
not tolerable for characteristics:
motors (failure Pn
to = 130
start). kVA at a power factor of 0.8,
c Tripping of the thermal protection devices
Application (see Fig. x’d M7x’d
I n=)=
=20%
20%
150 (për
A(for shembull)
example) hence prandajIsc Isc==750750A.A.
Moreover, c thethe Σ Pmotors isare20 disturbed
kW (20% by of generator power)
A generatorthe networkaband
supplies ΣThe
cx’d
set Σactuators
Pof=shuma
motors.
20% e motorëve
(for
Pmotors example)
is 45 kW është
hence
(45% 45Iof
scthe
kW voltage
= (45%
750
generator
drop.
A.fuqia
power)e gjeneratorit) Llogaritjet e rënies
sëCalculating
tensionit nëvoltage
startim: drop at start-up:
Generator short-circuit
Application (see Fig. M7 characteristics:
c )
Calculating
The Σ voltage
Pmotors Pn =
is 130
drop
45 kW kVA
at at
start-up:
(45% a power
of factor
generator of 0.8,
power)
= 150 A supplies aΣset ΣPmotorëve
Motors = 20 = 45 kW,kË, ImIm = 35= 81 A,A, hence
prandaja starting
rryma ecurrent
startimitId Id
= 210
= 480 A for 2 to2 20
A për deris.
IAngenerator SCalculating
Motors
Voltageof motors. = 45
drop kW,
voltage
on the Im drop= 81
busbar: at A, hence
start-up: a starting current Id = 480 A for 2 to 20 s.20 s.
x’d = 20% (for example) Rëniet
hence
Voltage e tensionit
I sc
drop = 750
onPn në A. zbarra
the=Ibusbar për startimin e menjëhershëm të motorit:
Generator short-circuit characteristics:
S Motors = 45 kW, 130
m = kVA 81for A,atsimultaneous
a power
hence factor
a starting motor
of starting:
0.8,
current Id = 480 A for 2 to 20 s.
c
InThe Σ Pmotors
= 150 A is 45 kW ∆U(45%  I dof−generator
I n  ⋅100 në% power)for simultaneous motor starting:
∆ U =  I drop
Voltage d − I non the%busbar
 in
x’d = 20% (for
Calculating example)
voltage U
drop hence =  IIsc −=I750
at start-up: n  inA.%
U∆U= 10% I sc
I d−− IInn
cS The
Motors = 45 kW,isI45
Σ Pmotors mΔ ∆U81
=kW U=(45%
55%
A,= hence  in %power)
a starting
of generator current Id = 480 A for 2 to 20 s.
Voltage drop on the busbar∆ UU
which
= 55%
foris
 I sc − I n 
simultaneous
high but tolerable motor starting:
(depending on the type ofnë loads).
E cila
Calculating voltage drop at start-up: nuk është e tolerueshme për motorët (dështim startim).
I ∆81
which
U = is 55% not tolerable for motors (failure to start).
I
S∆Motors
U  I d=−45 I nkW,
 m b= Σ A, hence
Pmotorëve a starting
është 20 current
kW (20% d = 480
fuqia e A for 2 to
gjeneratorit) 20 s.
=
Voltage  in % cwhich thefor ΣisPmotors
not tolerable is 20 motor for motors
kW (20% of(failure
generatorto start).
power)
U  Idropsc − Ion
n  the busbar
Llogaritja simultaneous
e rënieve të tensionit starting:
në startim:
c
Calculating
the Σ voltage
Pmotors is drop
Σ P Motorëve = 20 kË, Im = 35 A, prandaj rrymapower)
20 kW at start-up:
(20% of generator e startimit është Id = 210 A për 2
∆∆UU==55%
 I d − In 
ΣCalculating
Motors = 20 kW, Im = 35 hence a starting current Id = 210 A for 2 to 20 s.


 in % deri
 20 s. (failure voltage drop at A, start-up:
U isI not
which sc −tolerable
In forVoltage
motors drop on to start).
the busbar: G
ΣPLC
Rëniet Motors = 20 kW,
e tensionit në Izbarra:
m = 35 A, hence a starting current Id = 210 A for 2 to 20 s.
M6 ∆
cU the=Σ
55%Pmotors is 20 kW (20%
Voltage of
dropgenerator
on the power)
busbar:
∆U  I d − I n 
which is notvoltage
Calculating tolerable for at
drop =  (failure to
motors
start-up: ⋅100 % në%
in start).
U∆U I sc I d−− IInn
Σ
c the Σ Pmotors
Motors = 20 kW, Im kW
is 20 = 35(20% A,= hence  in %power)
a starting
of generator current Id = 210 A for 2 to 20 s.
Voltage dropvoltage
on thedrop Δ∆UUU==10%
busbar: 10% I sc − I n 
Calculating at start-up:
Σ∆Motors ∆Uështë
I which
cili = is
10% high
i lartë butpor tolerable
i tolerueshëm(depending on the
( varësi typetëofngarkesave).
të llojit loads).
U  I d=−20  Im = 35 A, hence a starting current Id = 210 A for 2 to 20 s.
I nkW,
=
Voltage   in % which is high but tolerable (depending on the type of loads).
U  Idropsc − Ion
n  the busbar:
∆∆UU==10%
 I d − In  N F
  in %
U isI high
which n  tolerable (depending on the type of loads).
sc − Ibut
∆U = 10% G
PLC F F F
M6 which is high but tolerable PLC
Remote control 1
(depending on the type of loads).
G G
PLC
M6
Remote control 2
G
PLC
G
PLC Motors Resistive loads
N F
N F
N (ΣP > 1/3 Pn)
Fig M7 : Restarting of priority motors F
F F F
N6 Remote control 1 F F F
Telekomanda 1 F F F
N
Restarting F
tips Remote control 1
Remote control 2 1
c If the
N
Pmax of Telekomanda
the largestFmotor
2 > Pn , a progressive starter must be
Remote control 2 3F F F
installed
Remote control 1on this motor
1
c If Σ Pmotors > Pn , motor cascadeF restartingF must MotorsF
be managed by a PLCloads
Resistive
Remote
Remote control
control 1
2 3 Motorët Ngarkesat rezistente
1 Motors Resistive loads
Fig Σ Pmotors
c If M7 < of Pn
: Restarting , there
priority are (no
motors ΣP restarting
> 1/3 Pn) problems
Remote control 2 3
Fig N7 :
Fig M7Ristartimi
: Restarting of priority(Σmotors
i motorëve P > 1/3(Σ
Pn)
P > 1/3 Pn)
Motors Resistive loads
Restarting tips
Llojet e ristartimit
Restarting
Fig M7 : Restarting of priority motors (ΣPtips
> 1/3 Pn) Motors 1 Resistive loads
c If the Pmax of the largest motor > Pn , a progressive starter must be
31
c
binstalled
Nëse Pmax
If the Pmax e motorit
on this ofmotor më të madh
the largest motor > Pn , një
a startim i butë
progressive duhet
starter të jetë
must be
Fig M7 : Restarting of priority motors (ΣP > 1/3 Pn) 3
Restarting tips Schneider instaluar
Electric - në këtë
Electrical
installed on this motor motor
installation
1 guide 2005
c If Σ Pmotors > Pn , motor cascade restarting must be managed by a PLC
1 31
c If the Pmax of the largest
b Nëse ΣΣ
c If motor P>> Pn
Pmotors > 1,, amotor
progressive
Pn në kaskad,
, motor starter
cascade must be
ristartimi duhet
restarting të menaxhohet
must be managed nga
by anjë PLC
PLC
Restarting tips 3 3
installed on this motor c If Σ Pmotors < 31Pn , there are no restarting problems
ChapM1.p65 6 19/12/05, 16:41
c If the Pmax of the b Nëse

1 largest ΣΣ
c If motor P>< 1 Pn
Pmotors < ,, akëtu
Pn , nuk
therekaare
progressive problem në ristartim
no restarting
starter must beproblems
c If Σ Pmotors > Pn , motor cascade 3
3 restarting must be managed by a PLC
installed on this motor
3
1
c If Σ Pmotors > < Pn , motor
there are no restarting
cascade restarting problems
must be managed by a PLC
3
1
c If Σ Pmotors < Pn , there are no restarting problems
3
Schneider Electric
Schneider - Udhëzuesi
Electric - Electricali Instalimeve Elektrike
installation guide 2005
Ngarkesat jo-lineare – Shembull i një UPS

Ngarkesat jo-lineare
Këto janë kryesisht:
b Qarqet magnetike të ngopura
b Llambat shkarkuese, dritat fluoreshente
b Konvertorët elektronik
b Pajisjet për teknologji informative:PC, kompjuterat, etj
Këto ngarkesa gjenerojnë rrymat harmonike: të furnizuara nga një gjenerator, kjo
mund të krijoj shtrembërim të tensionit për shkak të fuqisë së ulët të lidhjes së
shkurtër të gjeneratorit.
Furnizimi i pandërprerë me energji elektrike (UPS) (shih Fig. N8)
Kombinimi i një UPS dhe gjeneratorit është zgjidhja më e mirë për të siguruar
furnizimin me energji elektrike të cilësisë së lartë me autonomi të gjatë për
furnizimin e ngarkesave të ndjeshme.
Gjithashtu është një ngarkesë jo lineare për shkak të rafinuesit në hyrje. Në burim,
autonomia e UPS në bateri duhet të lejojë fillimin e lidhjes së gjeneratorit.
Shërbimet elektrike
HV hyrëse
NC JO
Linja kryesore 2
e furnizuesit
By-pass
Linja kryesore 1
e furnizuesit
Furnizimi me
energji të
pandërprerë
Ngarkesat
jo të ndjeshme Furnizuesit
e ndjeshëm
N7
Fig N8 : Vendosja e vargut të gjeneratorëve kombinimi UPS për cilësi të energjisë
Fuqia e UPS
Dyndja (inrush) e fuqisë UPS duhet të lejojë:
b Fuqia nominale e ngarkesave në rrjedhën e poshtme. Kjo është shuma e fuqive të
dukshme, e cila nuk absorbohet nga ndonjë aplikim. Për më tepër, në mënyrë qe të
mos rriten përmasat e instalimit, kapacitetet e mbingarkesës në nivelin UPS duhet
të konsiderohen (për shembull:1.5 In për1 minutë dhe 1.25 In për 10 minuta)
b Fuqia që kërkohet për mbushje të baterisë:Kjo rrymë është proporcionale me

autonominë e kërkuar për fuqinë e dhënë. Madhësia Sr e UPS jepet me:
Sr = 1.17 x Pn
Figura N9 në faqen tjetër përcaktohen rrymat përmbledhëse (pick-up) dhe pajisjet
mbrojtëse për furnizimin e ratifikueseve dhe gatishmëria e linjave kryesore (mains).

MM
N –- Particular
- Particularsources
Karakteristikat and
andloads
e burimeve
sources të veçanta
loads
dhe ngarkesave
Nominal
Fuqia power
nominale Current
Vlera value (A)
e rrymës
Nominal power Current value(A)(A)
Pn (kVA)
Pn (kVA) Mainskryesore
Linja 1 with 3Ph battery Mainskryesore
2 or 3Ph2application
Pn (kVA) Mains 1 with 13Ph me bateri
battery Linja
Mains 2 or 3Ph ose 3Ph
application
- I1 400 V - Iu400 V - Iu
400 V - IV1 - I1
400 V400
3Ph aplikimi
400 V - Iu
40
40 86 86 60.5
60.5
40 86 60.5
60
60 123 123 91
91
60 123 91
80
80 158 158 121
121
80 158 121
100
100 198 198 151
151
100 198 151
120
120 240 240 182
182
120 240 182
160
160 317 317 243
243
160 317 243
200
200 395 395 304
304
200 395 304
250
250 493 493 360
360
250 493 360
300
300 590 590 456
456
300 590 456
400
400 793 793 608
608
400 793 608
500
500 990 990 760
760
500 990 760
600
600 1,180 1,180 912
912
600 1,180 912
800
800 1,648 1,648 1,215
1,215
800 1,648 1,215
Fig N9
Fig M9 :: Rryma
Pick-uppërmbledhëse
current for supplying the
(pick-up) rectifier
për and e
furnizimin standby mains dhe gatishmëria e linjave
Fig M9 : Pick-up current for supplying the rectifier and ratifikueseve
standby mains
kryesore (mains)
Generator
GeneratorSet/UPS combination
Kombinimi i Set/UPS
gjeneratoritcombination
të fiksuar/UPS
c cRestarting
Restarting the
theRectifier
Rectifier onona aGenerator
Generator Set
Set (set)
b Ristartimi i ratifikuesit në gjeneratorin e fiksuar
The UPS rectifier can bebeequipped with a aprogressive starting ofofthe
thecharger to
Ratifikuesi UPS mund të pajiset me një fillimprogressive
The UPS rectifier can equipped with starting
progresiv nga mbushësi charger
për të to
prevent harmful
prevent harmful pick-up currents when installation supply switches to the Generator
parandaluar rrymatpick-up currents të
përmbledhëse when installation
dëmshme supply switches
kur instalimi furnizohet to prej
the Generator
Set (seeFig.
Set(see
switchave tëFig.
M10
M10). ).
gjeneratorëve të fiksuar (shih Fig. N10)
Mainskryesore
Linja 1
Mains 1
M8
M8 GS starting
GS starting
Fillimi GS
tt (s)
(s)
t (s)
UPS
UPS charger
UPS charger
ngarkuesit
starting
starting
startues
N8
20 ms
20 ms
20 ms
55 to
to 10
10 ss
5 to 10 s
Fig N10
Fig M10 :: Startimi
Progressive starting
progresiv of 2
i tipit a type 2tëUPS rectifier
Fig M10 : Progressive starting of UPS
a type 2ratifikuesit
UPS rectifier
cc
b Harmonics
Harmonicsand
Harmonikët andvoltage
dhe voltagedistortion
shtrembërimi i tensionit
distortion
Total voltage
Shtrembërimi distortion
total i τ τisisdefined
tensionit
Total voltage distortion τ është
defined by:
i përcaktuar me:
by:
2
ΣUh 2
ΣU
τ(%)
τ(%)= = h
U1U
1
ku Uh tensioni
where
where UhUhisistheharmonik
the harmonic
harmonic i rendit
voltage të of
voltage h.oforder
orderh.h.
Kjo
This vlerë
This valuevaret
value nga: on:
depends
depends on:
vv Rrymat
vThe harmonike
Theharmonic
harmonic currentstë krijuara
currents nga ratifikuesi
generated
generated bybythe (proporcional
therectifier
rectifier në fuqinë
(proportional
(proportionaltotothe Sr
the të SrSrofof
power
power
ratifikuesit)
the
therectifier)
rectifier)
vv Reaktanca
vThe gjatësore
Thelongitudinal
longitudinal e rastit X”d
subtransient
subtransient të gjeneratorit
reactance
reactance X”d
X”dofofthe
thegenerator
generator
v vThe power SgSgofofthe generator
v Fuqia Sg e gjeneratorit
The power the generator
Sr
We defineU′URcc
Wedefine
Përcaktohet ′ Rcc(%)(%) = =X ′′Xd′′d Srthe generator
tensioni relative
relativ i linjësshort-circuit
së shkurtërvoltage,
të brought
broughttoto
gjeneratorit,
SgSg the generator relative short-circuit voltage,
rectifier
sjell power,
fuqinë
rectifier i.e.
i.e.t =t =f(U’Rcc).
e ratifikuesit,
power, pra t = f(U’Rcc).
f(U’Rcc).
SchneiderElectric
Schneider Electric--Udhëzuesi
Electrical installation guide 2005
Schneider Electric - Electricali Instalimeve Elektrike
installation guide 2005
1 Protection
dhe of a LV generator set
qarqet e rrymës
and the downstream circuits
Shënim 1: Një reaktancë e rastit është e madhe, shtrembërimi harmonik

është zakonisht shumë i lartë në krahasim me vlerën e toleruar (7 deri 8 %)
Note
Note 1: As
1: As subtransient
për madhësinë subtransient
ekonomike reactance
reactance
të arsyeshmeis great,
is great, harmonic
të harmonic distortion
distortion
gjeneratorit: is normally
is
përdorimi normally too high
too
i një filtri të high
compared
compared with
with the
the tolerated
tolerated value
value (7
(7 to
to 8%)
8%) for
for reasonable
reasonable
përshtatshëm është zgjidhja e përshtatshme dhe me kosto efektive. economic
economic sizing
sizing of
of the
the
generator:
generator:
Shënim 2: use use of a
of a suitable
suitable
Shtrembërimi filter is
filter
harmonik is anan appropriate
nukappropriate and cost-effective
and
është i dëmshëm cost-effective solution.
solution.
për ratifikuesin, por mund
Note
Note 2:i dëmshëm
të jetë2: Harmonic distortion
Harmonic distortion is not
is
për ngarkesat noteharmful
harmful for the
for the rectifier
tjera të furnizuararectifier but may
but may
paralelisht beratifikuesin.
mebe harmful for
harmful for the
the
other loads
other loads supplied
supplied inin parallel
parallel on
on the
the rectifier.
rectifier.
Aplikimi
Application
Application
Një diagram është përdorur për të gjetur shtrembërimin τ si një funksion i
A
A chart (shih
chart
U’Rcc is used
is used toN11).
to
Fig. find the
find distortion ττ as
the distortion as a
a function
function ofof U’Rcc
U’Rcc (see Fig. M11
(see Fig. M11 ). ).
τττ (%)
(%) (Voltage
(%) (Voltage harmonic
harmonic
(Shtrembërimi distortion)të tensionit)
distortion)
i harmonikut
18
18
18 Without filter
Without filter
Pa ltër
17
17
17
16
16
16
15
15
15
14
14
14
13
13
13
12
12
12
11
11
11
10
10
10
9
9
9
8
8
8
7
7
7
6
6
6
5
5
5 With
With filter
filter
Me ltër
4 (incorporated)
(incorporated)
(përfshirë)
4
4
3
3
3
2
2
2
1
1
1
0
0 U'Rcc = X''d Sr
Sr
Sr
0 U'Rcc
U'Rcc =
= X''d
X''dSg
0
0 1
1 2
2 3
3 4
4 5
5 6
6 7
7 8
8 9
9 10
10 11
11 12
12 Sg
Sg
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Fig M11
M11 : Chart
Chart for
for calculating
calculating type
type 3
3 harmonic
harmonic distorsion
distorsion
Fig
Fig N11 :: Diagrami për llogaritjen e shtrembërimit harmonik M9
The chart
The chart gives:
gives:
Diagrami jep:
c Either ττ as
c Either as a function
function of of U’Rcc
U’Rcc
b Ose τ si njëafunksion i U’Rcc
c Or
c Or U’Rcc
U’Rcc as as a a function
function of of ττ
b Ose U’Rcc si një funksion i τ
From which
From which generator
generator set set sizing,
sizing, Sg, isis determined.
determined.
Prej të cilit përcaktohet madhësiaSg, e gjeneratorit të fiksuar, Sg.
Example: Generator
Generator sizing sizing
N9
Example:
Shembull: Madhësia e gjeneratorit
c 300
c 300 kVA UPS UPS without filter,filter, subtransient
subtransient reactance
reactance of 15%
b b300kVA kVA UPSwithoutpa filtër, reaktanca e rastit prej15% of 15%
The power
The power Sr Sr ofof the
the rectifier
rectifier is is Sr
Sr =
= 1.17
1.17 xx 300
300 kVA
kVA = = 351
351 kVA
kVA
Fuqia Sr e ratifikuesit është Sr = 1.17 x 300 kVA = 351 kVA
For a
For a ττ <
< 7%,
7%, thethe chart
chart gives
gives U’RccU’Rcc = 4%,4%, power
power Sg is: is:
Për një τ < 7%, diagrami jep U’Rcc == 4%, për Sg Sgështë:
15
Sg =
Sg 351 xx 15 ≈
= 351 ≈ 1,400
1,400 kVAkVA
4
4
c
c 300
b 300 kVA
300 kVA
kVA UPSUPS
UPS me with filter,
withfiltër, subtransient
filter,reaktanca
subtransient reactance
reactance
e rastit 15% of of 15%
15%
For τ =
Për τ == 5%,
For 5%, the
5%, the calculation
calculation
llogaritja jep U’Rcc gives U’Rcc
gives= U’Rcc = 12%,
= 12%,
12%, fuqia power
Sgpower
është:Sg Sg is:
is:
15
Sg =
Sg 351 xx 15 ≈
= 351 ≈ 500
500 kVA
kVA
12
12
Note:
Shënim:
Note: With
WithMe annjë
an upstream transformer
transformator
upstream transformer of 630
me rrjedhën
of 630 e kVA on the
sipërme
kVA on the630300kVA
300 kVAnëUPS
kVA UPS without
300without
kVA UPS filter,
pa
filter,
the
the 5%
filtër,5% ratio 5%
raporti
ratio would
would be
do be obtained.
të merret
obtained.
Rezultati
The
The resultështë
result is thatqëoperation
is that operimi në
operation on vargun
on e gjeneratorëve
generator
generator set must
set must be duhet të monitorohet
be continually
continually monitored for
monitored for
vazhdimisht
harmonic
harmonic për rrymat harmonike.
currents.
currents.
Nëse
If voltageshtrembërimi
harmonic idistortion
tensionit is
distortion harmonik
too great,është
great, use shumë
of a
a filteri madh,
filter thepërdorimi
on the network isi një
is thefiltri
most në
If voltage harmonic is too use of on network the most
rrjet ështësolution
effective zgjidhjatomë efektive
bring backpër
to ta sjell atë
thatpërsëri benë vlera qëbymund të tolerohen
effective solution to bring itit back to values
values that can be
can tolerated
tolerated sensitive
by sensitive loads.
loads.
nga ngarkesa të ndjeshme.

dhe ngarkesave 1 Mbrojtja e një gjeneratori LV
1.4 Vargu i gjeneratorëve me lidhje paralele

Lidhja paralele e gjeneratorit, pavarësisht nga lloji i aplikimit-burimi i sigurt,
zëvendësimi i burimit ose burimi prodhues-kërkon menaxhimin e mirë të lidhjes,
domethënë funksione shtesë monitoruese.
Operimi paralele
Sikurse gjeneratori përcakton energjinë e gjeneruar paralelisht në të njëjtën
ngarkesë, ato duhet të sinkronizohen siç duhet (tension, frekuenca), shpërndarja
e ngarkesës duhet të jetë e balancuar siç duhet. Ky funksion kryhet nga ana e
një rregullatori të çdo gjeneratori (Rregullatori termik dhe i ndezjes ). Parametrat
(frekuenca, tensioni) monitorohen para lidhjes: nëse vlerat e këtyre parametrave
janë të sakta, lidhja mund të bëhet.
Defektet në izolim (shih Fig. N12)
Një dëmtim i izolimit brenda shtresës së jashtme metalike të një gjeneratori
mund të dëmtoj seriozisht gjeneratorin e këtij seti, nëse kjo e fundit e lidhjes
së shkurtër fazë-neutro. Dëmtimi duhet të detektohet dhe të eliminohet shpejt,
përndryshe gjeneratorët e tjerë do të gjenerojnë energji në dëmtime dhe shkyçje në
mbingarkesë:Vazhdimësia e furnizimit të instalimit nuk do të jetë e garantuar. GFP
(Mbrojtja nga Defektet e Tokëzimit) e ndërtuar në qarkun e gjeneratorit përdoret për:
TM hyrës b Shkyçja e shpejt e gjeneratorit të dëmtuar dhe ruajtja e vazhdimësisë së furnizimit
b Veprimi i kontrollit të qarqeve të gjeneratorit me defekte për ta ndaluar atë dhe për
të zvogëluar rrezikun e dështimit
GFP është lloj i “Detektim i mbetur” dhe duhet të instalohet sa më afër të jetë e
mundur në mbrojtjen e pajisjeve sipas sistemit TN-C/TN-S(1)në secilin gjenerator
me strukturë të vendosur në tokë me PE të veçantë. Kjo lloj mbrojtje zakonisht quhet
F F
HV Linja G “Dëmtimi i kufizuar në tokë” called “Restricted Earth Fault”.
kryesore
Gjeneratori nr. 1 Gjeneratori nr. 2
Zona e
mbrojtur
RS RS
LV PE
Zona e
Fig N13 : Transferimi direkt i energjisë-Vargu i gjeneratorëve si pambrojtur
një gjenerator PE PEN PE PEN
Fazat
TM hyrëse N
N10
PE
Fig N12 : Prishja e izolimit brenda gjeneratorit
HV linja F F
G
kryesore Vargu i gjeneratorëve që operojnë si ngarkesë (shih Fig. N13 dhe Fig. N14)
Një nga vargjet e gjeneratorëve të lidhur në mënyrë paralele nuk mund të operojë
gjatë si një gjenerator, por si një motor (nga humbja e stimulimit të tij për shembull).
Kjo mund të gjenerojë mbingarkesa të vargut (eve) të gjeneratorëve të tjerë dhe në
këtë mënyrë të nxjerrë vendin e instalimit elektrik jashtë funksionit.
Për të parë se vargu i gjeneratorëve në të vërtetë është i furnizuar me energji,

instalimi (operon si një gjenerator), drejtimi i duhur i rrjedhjes së energjisë, zbarrat
bashkuese duhet të kontrollohen duke përdorur një kontroll të veçantë ”fuqia e
kundërt”. Duhet të ndodh një dëmtim, domethënë dhe vargu operon si një motor, ky
funksion do të eliminoj dëmtimin e vargut.
LV Tokëzimi i vargjeve të gjeneratorëve të lidhur paralelisht

Tokëzimi i gjeneratorëve të lidhur paralelisht mund të çojë në qarkullimin e rrymave
Fig N14 : Transferimi direkt i energjisë – Vargu i gjeneratorëve
si një ngarkesë të dëmtimit në tokë (harmonikët e trefishtë) nga lidhja e neutrosë me tokëzim të
njëjtë. (sistemet e tipit TN ose TT). Si rrjedhojë, për të parandaluar këto rryma që
rrjedhin ndërmjet gjeneratorëve, rekomandohet instalimi i një rezistence ndarëse në
qarkun e tokëzuar.
(1)Sistemi është në TN-C për vargun që shihen si “gjeneratorë”
dhe në TN-S për vargun që shihen si “ngarkesa”
N – Karakteristikat e burimeve të veçanta dhe
ngarkesave 2 Njësitë për furnizim të
pandërprerë të energjisë (UPS)
2.1 Disponueshmëria dhe cilësia e energjisë

elektrike
Çrregullimet e paraqitura më lartë mund të ndikojnë në:
b Sigurinë e jetës së njeriut
b Sigurinë e pronës
b Qëndrueshmërinë ekonomike të një kompanie ose procesi të prodhimit
Prandaj çrregullimet duhet të eliminohen.
Një numër zgjidhjesh teknike kontribuon për këtë qëllim, në shkallë të ndryshme
efektiviteti. Këto zgjidhje mund të krahasohen në bazë të dy kritereve:
b Disponueshmërinë e fuqisë së furnizuar
b Cilësinë i fuqisë së furnizuar
Disponuesmëria e energjisë elektrike mund të mendohet si koha në vit ku fuqia
është e pranishme ne terminalet e ngarkesës. Disponueshmëria ndikohet kryesisht
nga ndërprerjet e energjisë për shkak të ndërprerjeve të shërbimeve ose dështimeve
elektrike.
Ekziston një numër zgjidhjesh për të kufizuar rrezikun:
b Ndarja e instalimit në mënyrë që të përdoret një numër burimesh të ndryshme dhe
jo vetëm një
b Nënndarja e instalimit në prioritete dhe qarqe jo-prioritare, ku furnizimi i energjisë
të qarqeve prioritare mund të merret nëse është e nevojshme nga një burim tjetër në
dispozicion
b Ndërprerjet siç kërkohen, në mënyrë që vlera e reduktuar e energjisë në
dispozicion mund të përdoret për të furnizuar me energji elektrike standby
b Përzgjedhja e një marrëveshje të përshtatshme të sistemit të tokëzimit për qëllime
të vazhdimësisë së shërbimeve, p.sh. sistemi IT
b Diferencimi i pajisjeve mbrojtëse (shkyçje selektive) të kufizojë pasojat e një
defekti në një pjesë të instalimit.
Vihet re se mënyra e vetme për të siguruar disponueshmërinë e energjisë në lidhje
me ndërprerjet e shërbimeve është që të sigurojë krahas masave të mësipërme, një
burim alternativ autonomy, të paktën për ngarkesat prioritare (shih figurën N15).
2.5 kA G Burim alternativ
N11
Fig. N15 : Disponueshmëria e energjisë elektrike

Ky burim merr nga shërbimet, në rast të një problem, por dy faktorë duhet të merren
parasysh
b Kohën e transferimit (koha e nevojshme për të marr përsipër), e cila duhet të jetë i
pranueshme për ngarkesën
b Kohën operuese gjatë së cilës ajo mund të furnizojë ngarkesën
Cilësia e energjisë elektrike përcaktohet nga eliminimi i çrregullimeve në terminalet
e ngarkesës. Një burim alternative është një mjet për të siguruar disponueshmërinë
e energjisë në terminalet e ngarkesës, sidoqoftë, kjo nuk garanton, në shumë raste,
cilësinë e energjisë elektrike të furnizuar në lidhje me çrregullimet e mësipërme.

ngarkesave
Sot shumë aplikime të ndjeshme elektronike kërkojnë një furnizim me energji

elektrike, e cila është praktikisht e lirë prej këtyre çrregullimeve, ose asnjë
ndërprerje, me tolerancë që janë strikte për ato shërbime.
Ky është rasti, për shembull, për qendrat kompjuterike, shkëmbime telefonike dhe
shumë kontrolle të procesit industrial dhe sistemet e monitorimit.
Këto aplikacione kërkojnë zgjidhje që sigurojnë edhe disponueshmërinë dhe cilësinë
e energjisë elektrike.
Zgjidhja UPS
Zgjidhja për aplikacionet e ndjeshme është sigurimi i ndërfaqeve ndërmjet
shërbimeve dhe ngarkesave të ndjeshme, duke siguruar tension që është:
b I lirë nga prania e çrregullimeve në dhe në përputhje me tolerancat strikte dhe të
kërkuara nga ngarkesat
b Disponueshmëria në rast të ndërprerjeve të shërbimeve, brenda tolerancave të
specifikuara UPSs (Furnizimi i pandërprerë me energji) plotëson këto kërkesa:
b Furnizimin e ngarkesave me tension që është në përputhje me tolerancat strikte,
nëpërmjet përdorimit të një invertori
b Sigurimin i një burimi alternative autonomy, nëpërmjet përdorimit të një baterie
b Pa ndërprerjen e energjisë elektrike në ngarkesë nëpërmjet përdorimit të një
switch statik
Këto karakteristika e bëjnë UPSs për furnizimin me energjinë ideale për të gjitha
aplikacionet e ndjeshme për shkak të sigurimit të disponueshmërisë dhe cilësisë të
energjisë, pavarësisht nga gjendja e shërbimeve.
Një UPS përfshin komponentët kryesorë të mëposhtëm:
b Ratifikues/mbushës, i cili prodhon fuqi DC për të mbushur baterinë dhe për të
furnizuar invertorin
b Invertori, i cili prodhon energji elektrike me cilësi, domethënë.
v I lirë nga të gjitha çrregullimet e shërbimeve, kryesisht mikro-biologjike
v Brenda tolerancave të lejueshme në përputhje me kërkesat e pajisjeve të
ndryshme elektronike ( p.sh. për Galaxy, tolerancat në amplitudë ±0.5% dhe
frekuencë ±1%, krahasuar me ±10% dhe ±5% në shërbimet e sistemeve të
energjisë, e cila korrespondon me përmirësimin e faktorit të 20 dhe 5, respektivisht)
b Bateria, e cila ofron kohë të mjaftueshme rezervë (8 minuta deri në 1 orë ose më
shumë) për të garantuar sigurinë e jetës dhe pronës duke zëvendësuar shërbimet e
kërkuara
b Switchi statik, një pajisje e bazuar në gjysme-përçues, e cila transferon ngarkesën
nga invertori në shërbime dhe anasjelltas.
2.2 Llojet e UPS-ve statike

Llojet e UPS-ve statike janë të përkufizuara me standardin IEC 62040. Standardi
dallon tre mënyra operative:
b Gjendja pasive (e quajtur gjithashtu off-line)
b Linja interaktive
N12 b Konvertim i dyfishtë (i quajtur gjithashtu on-line)
Këto përkufizime kanë të bëjnë me operimin UPS në lidhje me burimin e energjisë
duke përfshirë sistemin shpërndarës në rrjedhën e sipërme të UPS
Standardi IEC 62040 përkufizon termat e mëposhtëm:
b Fuqia primare: fuqia normalisht e vazhdueshme në dispozicion e cila furnizohet
zakonisht nga një kompani elektrike për shërbime,ose nganjëherë nga vet prodhimi i
përdorueseve
b Fuqia në pritje:fuqia me qëllim zëvendësimin e fuqisë primare në rast të dështimit
të saj
b Fuqia bypass: fuqia e furnizuar nëpërmjet unazës
Praktikisht, një UPS e pajisur me dy hyrje AC,të cilat normalisht quhen hyrja normale
AC dhe hyrja bypass AC në këtë udhëzues.
b Hyrja normale AC, e shënuar si hyrja 1, furnizohet nga fuqia parësore, domethënë
nga kablloja e lidhur me furnizimin e sistemit privat shpërndarës
b Hyrja bypass AC, e shënuar si hyrja 2, është e furnizuar në përgjithësi nga fuqia në
pritje, domethënë me një kabllo të lidhur me furnizimin në rrjedhën e sipërme, përveç
atij të furnizimit normal AC, mbështetet në një burim alternativ (p.sh. nga një motor-
gjenerator apo UPS tjetër, etj)
Kur fuqia në pritje (standby) nuk është në dispozicion, hyrja AC bypass furnizohet
nga fuqia primare (kablloja e dytë e lidhur paralelisht me hyrjen normale AC).
Hyrja AC bypass përdoret për të furnizuar linjën (at) e UPS, nëse ato ekzistojnë.
Rrjedhimisht, linja (at) bypass e UPS, furnizohen me energji primare ose në pritje,
varësisht nga disponueshmëria e një burimi të gatishmërisë së energjisë.
2 Njësitë për furnizim të
Operimi i UPS në gjendje pasive standby (off-line) në regjimin

e punës
The inverter is connected in parallel with the AC input in a standby (see Fig. N16).
b Gjendja normal
Ngarkesa furnizohet nga fuqia e dobishme nëpërmjet një filtri, i cili eliminon
çrregullimet e caktuara dhe siguron një shkallë të rregullimit të tensionit (standardi
shprehet për “pajisjet shtesë … qe sigurojnë fuqi të caktuar”). Invertori operon në
gjendjen pasin standby.
b Bateria rezervë
Kur tensioni në hyrje AC është jashtë tolerancës së caktuar për UPS, ose fuqia e
dobishme dështon, invertori dhe bateria sigurojnë furnizim të vazhdueshëm të
ngarkesës me energji për një kohë të shkurt (<10 ms) në kohën e transferimit.
UPS vazhdon të operojë në bazë të baterisë deri në mbarimin e saj, ose deri në
kthim të fuqisë së dobishme në gjendje normale, e cila stimulon transferimin e
ngarkesës përsëri në lidhjen AC (gjendja normale).
Përdorimi
Ky konfigurim është në fakt një kompromis ndërmjet një niveli të pranueshëm të
mbrojtjes nga çrregullimet dhe kostoja. Ajo mund të përdoret vetëm për vlera të
ulëta të fuqisë (< 2 kVA). Ajo operon pa një switch të vërtetë statik, kështu që në
AC hyrëse një kohë të caktuar është e nevojshme transferimi i ngarkesës te invertori. Kjo kohë
është e pranueshme për aplikime të caktuara individuale, por i papajtueshëm me
performancën e kërkuar nga më të sofistikuarit, sistemet e ndjeshme (qendrat e
Ngarkuesi mëdha kompjuterike, shkëmbimeve telefonike, etj).
Për më tepër, frekuenca nuk është e rregulluar dhe nuk ka asnjë bypass.
Shënim: Në gjendjen normale, fuqia e furnizuar në ngarkesë nuk rrjedh përmes
invertorit, gjë që shpjegon pse ky lloj i UPS nganjëherë quhet “off-line”. Ky term
është mashtrues, për shkak se ajo sugjeron se “nuk furnizohet me fuqinë e
Bateria dobishme”, megjithatë, kur në fakt ngarkesa furnizohet nga hyrja AC gjatë operimit
Invertori
normal. Kjo është arsyeja pse standardi IEC 62040 rekomandon termin “gjendje
standby”.
Operimi i UPS në gjendjen e linjës interaktive

Filtri/ Parimi i operimit
condicioneri
Invertori është i lidhur paralelisht me hyrjen AC në një konfiguracion standby, por
gjithashtu e mbush edhe baterinë. Ajo pra ndërvepron (operim i kthyeshëm) me
hyrjen AC të burimit (shih figurën N17).
b Gjendja normale
Ngarkesa furnizohet me energji të kushtëzuar nëpërmjet një lidhjeje paralele të
hyrjes AC dhe të invertorit. Invertori operon për të siguruar tensionin-dalës të
Gjendja normale
kushtëzuar (conditioning) dhe/ose mbushja e baterisë/ Frekuenca e prodhimit varet
Ngarkesa
Gjendje rezervë i baterisë nga frekuenca hyrëse AC.
b Gjendja backup i baterisë (bateria rezervë)
Fig. N16 : Operimi i UPS në gjendjen pasive standby
Kur tensioni hyrës AC është jashtë tolerancave të caktuara për UPS, ose kur fuqia e
dobishme dështon, invertori dhe bateria sigurojnë furnizim të vazhdueshëm të
energjisë së ngarkesës pas një transferimi pa ndërprerje duke përdorur një switch N13
Hyrja Hyrja
normale AC rezervë AC statik, i cili gjithashtu ndërpret hyrjen AC për të parandaluar energjinë nga invertori
në rrjedhën e sipërme. UPS vazhdon të operojë me fuqi të baterisë deri në fund
të baterisë ose, deri në kthim të fuqisë së dobishme në furnizim normal, e cila nxit
Nëse vetëm një hyrje AC
transferimin e ngarkesës përsëri në hyrjen AC (në mënyrë normale)
b Gjendja bypass
Switchi Ky lloj i UPS mund të jetë i pajisur me një bypass. Nëse një nga funksionet e UPS
Statik
Rezervë dështon, ngarkesa mund të transferohet në hyrjen bypass AC (furnizuar me fuqi
rezervë, varësisht nga instalimi).
Inverter Përdorimi
Ky konfigurim nuk është i përshtatshëm për rregullimin e ngarkesave të ndjeshme në
Bateria mjedis në rangun me fuqi të lartë sepse rregullimi i frekuencës nuk është i mundur.
UPS që operon në gjendjen e konvertimit të dyfishtë (on-line)

Parimi i operimit
Invertori është i lidhur në seri ndërmjet hyrjes AC dhe aplikimit
b Gjendja normal
Gjatë funksionimit normal, gjithë fuqia e dhënë e ngarkesës kalon nëpër ratifikuesin/
Gjendja normale mbushësin dhe invertorin që së bashku kryejnë një konvertim të dyfishtë (AC-DC-
Gjendje rezervë e baterisë AC).
Ngarkesa b Bateria rezervë (gjendja standby)
Gjendje rezervë
Kur tensioni hyrës AC është jashtë tolerancave të specifikuara për UPS ose. fuqia
Fig. N17 : Operimi i UPS në gjendjen e linjës interaktive
e shërbimeve dështon, invertori dhe bateria sigurojnë furnizim të vazhdueshëm të
ngarkesës me energji pas transferimit pa ndërprerje duke përdorur një switch statik.

ngarkesave
UPS vazhdon të veproj deri në fund të baterisë apo kthimit të shërbimeve në gjendje
normale, e cila nxit transferimin e ngarkesës përsëri në hyrjen normale AC (gjendja
normal).
b Gjendja bypass
TKy lloj UPS është i pajisur zakonisht me një bypass statik, nganjëherë i referohet si
një switch statik (shih Fig. N18).
Ngarkesa mund të transferohet pa ndërprerje për hyrjen bypass AC (e furnizuar me
fuqi standby, në varësi të instalimit), në rast si vijon:
v Dështimi i UPS
v Rryma e përkohshme e ngarkesës (rrymat e dëmtimit)
v Piku i ngarkesës
Megjithatë, prania e një bypass supozon që frekuencat hyrëse dhe dalëse janë
identike dhe nëse nivelet e tensionit nuk janë të njëjta, kërkohet një transformator
bypass.
Për ngarkesa të caktuara, UPS duhet të sinkronizohet me fuqinë bypass për të
siguruar vazhdimësinë e furnizimit të ngarkesës. Për më tepër, kur UPS është
në gjendjen bypass një çrregullim në hyrje të burimit AC mund të transmetohet
drejtpërdrejt në ngarkesë.
Hyrja Hyrja
normale AC rezervë AC
Vetëm një hyrje AC
Bateria
Invertori Switchi Mirëmbajtja

statik manuale
(rezervë rezervë
statike)
Ngarkesa
Gjendja normale
Gjendja rezervë e baterisë
Gjendja rezervë
N14 Fig. N18 : Operimi i UPS në gjendjen e konvertimit të dyfishtë (on-line)
Shënim: Një tjetër linjë bypass,shpesh quhet mirëmbajtja bypass, është në

dispozicion për qëllime mirëmbajtjeje. Ajo është e mbyllur me një switch manual.
Përdorimi
Në këtë konfigurim, koha e nevojshme për të transferuar ngarkesën te invertori
është e papërfillshme për shkak të switch-it statik.
Gjithashtu, tensioni dalës dhe frekuenca nuk varen nga kushtet e tensionit ose të
frekuencës. Kjo do të thotë së UPS, kur projektohet për këtë qëllim, mund të operojë
si një konvertues frekuencash.

Praktikisht, kjo është një konfigurim kryesor i përdorur për mjedise dhe vlera të
larta të energjisë (prej 10kVA dhe lart). Te pjesa tjetër e këtij kapitulli do të merret
parasysh vetëm ky konfigurim.
Shënim: Ky lloj i UPS quhet shpesh “on-line”, që do të thotë se ngarkesa është
e furnizuar vazhdimisht nga invertori, pavarësisht nga kushtet në burimin AC.
Ky term është mashtrues, sepse për shkak se ajo sugjeron “furnizim nga fuqia e
dobishme”, kur në fakt ngarkesa furnizohet me fuqi, e cila riformohet nga sistemi i
dyfishtë i konvertimit. Kjo është arsyeja pse standardi IEC 62040 rekomandon termin
“konvertim i dyfishtë”.

2.3 Bateritë
Zgjedhja e tipit të baterive
Një bateri është e përbërë nga elemente të ndërlidhura, të cilat mund të hapen ose
mund të rekomandohet lloji i tyre.
Ka dy lloje baterish kryesore:
b Bateritë nikel-kadmium
b Bateritë me plumb-acid
b Elementet e hapura (plumb-antimon): Ato janë të pajisura me portet për:
v Lirimin në atmosferë të oksigjenit dhe hidrogjenit të prodhuar gjatë reaksioneve të
ndryshme kimike
v Pajisja me elektrolite duke shtuar ujë të distiluar ose të demineralizuar
b Rikombinimi i elementeve (plumb, plumb i pastër, bateritë nga kallaji). Shkalla e
rekomandimit të gazit është së paku 95% dhe për këtë arsye nuk kërkojnë ujë që të
shtohet gjatë shërbimit
Në vazhdim, referenca do të bëhet për bateritë e hapura apo të kombinuara (Bateritë
e rekomanduara gjithashtu quhen shpesh bateri “të mbyllura”).
Llojet kryesore të baterive të përdorura në lidhje me UPS-të janë:
b Bateritë e mbyllura me plumb-acid, përdoren 95% të rasteve, sepse ato janë të
lehta për t’u ruajtur dhe nuk kërkojnë një vend të veçantë
b Bateritë e hapura me plumb-acid
b Bateritë e hapura me nikel-kadmium
Tri llojet e baterive që u përmendën më lart mund të rekomandohen, në varësi të
faktorëve ekonomikë dhe kërkesat e operimit dhe të instalimit, me të gjitha shërbimet
në dispozicion.
Nivelet e kapaciteteve dhe koha e backup mund të përshtatet për ti akomoduar
nevojat e përdorueseve. Bateritë e propozuara janë gjithashtu në mënyrë të përkryer
të përshtatshme për aplikime UPS nëse ato janë rezultat i bashkëpunimit me
prodhuesit kryesorë të baterive.
Përzgjedhja e kohës backup

Përzgjedhja varet nga:
b Kohëzgjatja mesatare e dëmtimeve në sistemin e energjisë
b Çdo fuqi standby gjatë qëndrueshmërisë (set motorësh-gjeneratorësh, etj) në
dispozicion
b Lloji i aplikacionit
Vargu tipik i propozuar në përgjithësi është:
b Kohët standarde të backup nga 10, 15 ose 30 minuta
b Kohët e backup për klientë
Rregullat e mëposhtme që aplikohen në përgjithësi:
b Aplikacionet kompjuterike
Bateritë backup duhet të jenë të mjaftueshme për të mbuluar ruajtjen e skedarëve
dhe procedurat për fikjen e kompjuterit që kërkohen për të siguruar një mbyllje
të kontrolluar të sistemit kompjuterik. Në përgjithësi, departamenti kompjuterik N15
përcakton kohën e nevojshme rezervë, në varësi të kërkesave të tyre specifike.
b Proceset industriale
Llogaritja e kohës së backup duhet të marrë parasysh koston ekonomike të
shkaktuar nga një ndërprerje në proces dhe kohën e nevojshme për ristartim.
Përzgjedhja e tabelës
Figura N19 në faqen tjetër përmbledh karakteristikat kryesore të llojeve të ndryshme
të baterive.
Gjithnjë e më shumë, rekomandimi i baterive do të duket si zgjedhja e tregut për
arsyet e mëposhtme:
b Pa mirëmbajtje
b Implementim i lehtë
b Instalimi në të gjitha llojet e dhomave (dhoma kompjuterike, dhoma teknike dhe të
destinuara posaçërisht për bateri, etj)
Megjithatë, në disa raste, bateritë e hapura janë të preferuara, veçanërisht për:
b Jetën e gjatë të shërbimit
b Kohën e gjatë të backup
b Vlerat e larta të fuqisë
Bateritë e hapura duhet të instalohen në dhoma të veçanta në përputhje me
rregulloret e sakta dhe kërkojnë mirëmbajtje të posaçme.

ngarkesave
Koha e Kompakt Tolerancat në Frekuenca e Dhomë të Kostoja

shërbimit temperaturë mirëmbajtjes veçantë
operuese
Plumb-acid i mbyllur 5 ose 10 vite + + E ulët Jo Mesatare, e ulët
Plumb-acid me hapje 5 ose 10 vite + ++ Mesatar Po E ulët
Nikel-kadmium 5 ose 10 vite ++ +++ E lartë jo E lartë
Fig. N19 : Karakteristikat kryesore të llojeve të ndryshme të baterive
Metodat e instalimit
Në Varësi të rangut të UPS, kapacitetit të baterisë dhe kohës backup, bateria është:
b Lloj i mbyllur dhe i vendosur në kabinetin UPS
b Lloj i mbyllur dhe i vendosur në një deri në tri kabinete
b Lloj i hapur ose i mbyllur dhe i montuar në rafte. Në këtë rast metoda e instalimit
mund të jetë:
v Në rafte (shih Fig. N20)
Ky lloj instalimi është i mundur për bateri të mbyllura ose bateri të hapura pa
mirëmbajtje, të cilat nuk kërkojnë klasë të parë të elektroliteve të tyre
v Montimi shtresor (shih Fig. N21)
Kjo metodë e instalimit është e përshtatshme për të gjitha llojet e baterive dhe për
bateritë e hapura në veçanti, si kontrollimi i nivelit dhe mbushja janë bërë më të
Fig. N20 : Montimi në rafte
lehtë.
v Kabinetet (shih Fig. N22)
Kjo metodë e instalimit është e përshtatshme për bateritë e mbyllura. Është e lehtë
për ta implementuar dhe ofron siguri maksimale.
2.4 Marrëveshjet e sistemit të tokëzimit për

instalimet që përbëjnë UPS
Aplikimi i sistemeve mbrojtëse, të përcaktuara nga standardet, në instalimet që
përbën një UPS, kërkon një numër të masave për arsyet vijuese:
Fig. N21 : Montimi shtresor b UPS luan dy role
v Një ngarkesë për sistemin në rrjedhjen e sipërme
v Një burim i energjisë për sistemin në rrjedhjen e poshtme
b Kur bateria nuk është e instaluar në një kabinet, dëmtimi i izolimit në sistemin DC
mund të çojë rrjedhën e një komponenti të mbetur DC
Ky komponent mund të çrregulloj operimin e pajisjeve të caktuara të mbrojtjes,
sidomos përdorimi i RCD për mbrojtjen e personave.
Mbrojtja nga kontakti direkt (shih Fig. N23)

Të gjitha instalimet përmbushin kërkesat e aplikueshme, sepse pajisja është
vendosur në kabinetet që sigurojnë një shkallë të mbrojtjes IP 20. Kjo është e vërtetë
N16 edhe për baterinë kur ajo është e vendosur në kabinet.
Kur bateritë nuk janë të instaluara në një kabinet, pra në përgjithësi në një dhomë të
veçantë, duhet të zbatohen masat e paraqitura në fund të këtij kapitulli
Shënim: Sistemi TN (versioni TN-S ose TN-C) është sistemi më i zakonshëm që
Fig. N22 : Montimi i kabinetit rekomandohet për furnizimin e sistemeve kompjuterike.
Lloji i marrëveshjes Sistemi IT Sistemi TT Sistemi TN

Operimi b Sinjalizimi për dëmtimin e pare të izolimit b Shkyçja për shkak të dëmtimit të b Shkyçja për shkak të dëmtimit të
b Vendndodhja dhe eliminimi i dëmtimit të parë parë të izolimit parë të izolimit
b Shkyçja për shkak të dëmtimit të dytë të
izolimit
Teknikat për mbrojtjen b Ndërlidhja dhe tokëzimi i pjesëve përçuese b Tokëzimi i pjesëve përçuese të kom- b Ndërlidhja dhe tokëzimi i pjesëve përçuese
e personave b Mbikëqyrja e dëmtimit të parë duke përdorur binuara me përdorimin e RCD-ve dhe imperativë neutralë
pajisje monitoruese (IMD) b Dëmtimi i parë i izolimit rezulton në b Dëmtimi i parë i izolimit rezulton në
b Dëmtimi i dytë rezulton në ndërprerje të ndërprerje nga detektimi i rrjedhjes ndërprerje nga detektimi i mbirrymave (ndër-
qarkut (ndërprerësi i qarkut ose siguresa) së rrymave prerësi i qarkut ose siguresa)
Përparësitë dhe mangësitë b Zgjidhja ofron vazhdimësinë më të mire të b Zgjidhja më e mirë në aspektin e b Zgjidhja me kosto të ulët në aspektin e
shërbimit (dëmtimi i parë është sinjalizuar) dizanjimit dhe instalimit instalimit
b Kërkohet mbikëqyrje nga personeli kompetent b Nuk ka pajisje monitoruese të izolimit b Dizanjim i vështirë (llogaritja e rezistencave
(vendndodhja e dëmtimit të parë) b Megjithatë, secili dëmtim rezulton në të qarkut)
ndërprerjen e qarkut në fjalë b Kërkohet operimi i personelit të kualifikuar
b Rrjedhja e rrymave të larta të dëmtimit
Fig. N23 : Karakteristikat kryesore të marrëveshjeve të sistemit të tokëzimit

Pikat esenciale të jenë të kontrolluara për UPS-të

Figura N24 N24 tregon të gjitha pikat esenciale që duhet të jenë të ndërlidhura
si edhe pajisjet që do të instalohen (transformatorët, RCD-të, etj.) për të siguruar
përputhshmërinë e instalimit me standardet e sigurisë.
T0
T0 neutral
IMD 1
CB0
Tokëzimi 1
CB1 CB2
T1
T2
T1 neutral
T2 neutral
Bypass
neutral Q1 Q4S Q3BP
Pjesët
përçuese N
të ekspozuara
UPS
Q5N
Dalja UPS
IMD 2
N17
Rrjedhja e
poshtme e
rrymës neutrale
Tokëzimi 2 CB3
Tokëzimi 3
Pjesët përçuese
të ekspozuara
të ngarkesës
Fig. N24 : Pikat kryesore që duhet të lidhen në sistemin e tokëzimit

ngarkesave
2.5 Zgjedhja e skemave mbrojtëse

Ndërprerësit kanë një rol të madh në një instalim, por rëndësia e tyre shpesh shfaqet
në kohën e rasteve aksidentale të cilat nuk janë të shpeshta. Madhësia më e mirë
e UPS dhe zgjidhja më e mirë e konfigurimit mund të rrezikohen nga një zgjedhje e
gabuar e vetëm një ndërprerësi.
Përzgjedhja e ndërprerësve
Figura N25 tregon se si të përzgjidhen ndërprerësit.
Ir Rrjedhja Ir Rrjedhja
e poshtme e sipërme Zgjedhja e kapaciteteve thyerëse të
e rrymës e rrymës CB1 dhe CB2 për rrymën e lidhjes së GE
shkurtër të burimit më të fuqishëm
100 (në përgjithësi transformatori)
Lakorja CB2
Lakorja CB3
10
Megjithatë, CB1 dhe CB2 duhet
Im Rrjedha të shkyçen në një lidhje të shkurtër
e poshtme të furnizuar nga burimi
Im Rrjedha më pak i fuqishëm
Koha e shkyçjes (në sekonda)
e sipërme (në përgjithësi gjeneratori)

1
Gjeneratori i
Cb2 duhet të mbrojë switchin
statik UPS nëse një lidhje e
shkurtër ndodh në rrjedhën
e poshtme të switchit CB1 CB2
0.1 Kuri termik
i fuqisë statike
Kapaciteti i mbingarkesës i
switchit statik është 10 deri 12 In
për 20 ms, ku In është rryma e cila
rrjedh përmes UPS në vlerën e plotë
0.01 të ngarkesës
CB2
CB3
0.001
0.1 1 10 100
Aktivizimi i një Aktivizimi i të I/In të ndërprerësit
transformatori gjitha ngarkesave të qarkut në rrjedhën
në rrjedhën e e sipërme
N18 poshtme të UPS
Rryma Im e CB2 duhet të llogaritet për aktivizim të njëkohshëm

të të gjitha ngarkesave në rrjedhën e poshtme të UPS
Njësia shkyçëse e CB3 duhet të vendoset për të mos ndodhur shkyçja për shkak të CB3
mbirrymës kur ngarkesa aktivizohet
Nëse energjia bypass nuk përdoret për të trajtuar mbingarkesa, rryma e UPS duhet të
shkyçë ndërprerësin e qarkut CB3 me vlerë më të lartë
Ir rrjedhën
e poshtme
Uc
Për lidhje të shkurta në largësi, vendosja e njësisë CB3 nuk duhet të rezultojë në një
tension prekës të rrezikshëm. Nëse është e nevojshme, instalohet një RCD
Fig. N25 : Ndërprerësit janë paraqitur në një sërë situatash

Vlerësimi
Vlerësimi i zgjedhur (vlerësimi aktual) për ndërprerësin duhet të jetë vetëm një rreth
rrymës nominale të kabllos me rrjedhje të poshtme të mbrojtur.
Kapaciteti thyerës
Kapaciteti thyerës duhet të zgjidhet vetëm mbi rrymat e lidhjes së shkurtër që mund
të ndodhë në pikat e instalimit.
Vlerat e pragut të rrymave Ir dhe Im

Tabela e mëposhtme tregon se si të përcaktohet Ir (mbingarkesë termike, ose kohë
të gjatë) dhe Im (lidhja e shkurtër; magnetike, ose kohë e shkurtër) vlerat e pragut
për të dalluar, siguruar njësit shkyçëse në rrjedhën e poshtme dhe të sipërme.
Vërejtje (shih Fig. N26)
b Dallimi kohor duhet të zbatohet nga personeli i kualifikuar sepse vonesat kohore
para shkyçjes rritë stresin termik (I2t) në rrjedhën e poshtme (kabllot, gjysmë-
përçuesit, etj). Kujdesi është i nevojshëm nëse shkyçjet e CB2 vonohen duke
përdorur vlerën e pragut Im për kohë të vonesës.
b Dallimi i energjisë nuk varet nga njësit shkyçëse, vetëm në ndërprerës
Lloji i qarkut me Raporti Raporti Raporti

rrjedhje të poshtme Ir rrjedhën e sipërme / Ir rrjedhën e sipërme / Ir rrjedhën e sipërme /
Ir rrjedhën e poshtme Ir rrjedhën e poshtme Ir rrjedhën e poshtme
Njësia shkyçëse në Të gjitha llojet Magnetik Elektronik

rrjedhën e poshtme
Shpërndarja > 1.6 >2 >1.5
Motori asinkron >3 >2 >1.5
Fig. N26 : Vlerat e pragut Ir dhe Im në varësi të njësive shkyçëse në rrjedhën e poshtme dhe të
sipërme.
Rasti speciale i lidhjeve të shkurta në gjenerator

Figura N27 tregon reaksionin e lidhjes së shkurtër në gjenerator. Për të shmangur
çdo paqartësi në lidhje me llojin e stimulimit, shkyçet piku i parë (3 deri 5 In sipas
X’’d) duke përdorur vendosjen e mbrojtjes Im pa vonesë kohore.
rms
N19
3 In
Gjeneratori me
mbi-stimulim
In
Gjeneratori me
0.3 I n stimulim serik

t
Nën-kushtet e Kushtet e rastit

rastit 10 deri 20 ms (të përkohshme)100 deri 300 ms
Fig. N27 : Gjeneratori gjatë lidhjes së shkurtër

ngarkesave
2.6 Instalimi, lidhja dhe madhësia e kabllove

Njësia UPS gati për t’u përdorur
Fuqia e vogël e UPS-së, për sistemet mikro-kompjuterike, për shembull, janë të
gatshëm dhe kompakt për të përdorur pajisjen. Instalimet elektrike të brendshme të
ndërtuara në fabrikë, përshtaten me karakteristikat e pajisjeve.
Njësia UPS nuk është e gatshme për t’u përdorur
Për UPS-të të tjera, lidhjet me tela me sistemin e furnizimit me energji elektrike, me
bateri dhe me ngarkesa që nuk janë të përfshira.
Lidhjet e instalimeve elektrike varen nga niveli i rrymës siç tregohet në Fig N28 më
poshtë.
u
SW
Switchi statik
Linja kryesore 1
Iu
Ranues/ Ngarkesa
I1 Mbushësi Inverteri
Linja kryesore 2
Ib
Kapaciteti
i baterisë C10
Fig.N28 : Rryma që duhet të merret parasysh për zgjidhjen e lidhjeve me tela
Llogaritjet e rrymave I1, Iu

b Rryma hyrëse Iu nga rrjetet e energjisë është rryma e ngarkesës
b Rryma hyrëse I1 të ngarkuesit/ndreqësin varet nga:
v Kapaciteti i baterisë (C10) dhe mënyra e ngarkimit (Ib)
v Karakteristikat e ngarkimit
v Efikasiteti i invertorit
b Rryma Ib është rryma në lidhjen e baterisë
Këto rryma janë dhënë nga prodhuesit.
Rritja e temperaturës në kabull dhe rëniet e tensionit

Seksioni i tërthortë në kabull varet nga:
b Rritja e temperaturës së lejueshme
b Rëniet e tensionit të lejueshme
N20 Për një ngarkesë të caktuar, secili prej këtyre parametrave rezulton në një seksion të
tërthortë minimal të lejueshëm. Sa më e madhe e të dyve, duhet të përdoret.
Kur linjat e kabllove, kujdes duhet të merren për të ruajtur distancat mes qarqeve të
kontrollit dhe qarqeve të energjisë, për të shmangur çdo çrregullim të shkaktuar nga
rrymat HF.
Rritja e temperaturës
Rritja e lejueshme e temperaturës në kabllot është e kufizuar nga kapaciteti
përballues i izolimit kabllor.
Rritja e temperaturës në kabllo varet nga :
b Lloji i bërthamës (Cu ose Al)

b Metoda e instalimit
b Numri i kabllove prekëse
Standardet përcaktojnë, për secilin lloj të kabllot, rrymat maksimale të lejueshme.
Rëniet e tensionit
Rëniet e tensionit maksimale të lejueshme janë:
b 3% për qarqet AC (50 ose 60 Hz)
b 1% për qarqet DC

Përzgjedhja e tabelave
Figura N29 tregon rëniet e tensionit në përqindje për një qark të përbërë nga kabllo
100 metrosh. Për të llogaritur rëniet e tensionit në qarkun me një gjatësi L, shumohet
vlera në tabelë me L/100.
b p.sh:përçuesitë me seksion të tërthortë
b In: Vlera nominale e rrymës së pajisjes mbrojtëse në qark
Qarku tre fazorë
Nëse rëniet e tensionit e tejkalojnë 3% (50-60 Hz), të rrisë seksionin e tërthortë të
përçueseve.
Qarku DC
Nëse rëniet e tensionit e tejkalojnë 1%, të rrisë seksionin e tërthortë të përçuesve.
a - Qarqet tri-fazore (përçuesit e bakrit)

50-60 Hz - 380 V / 400 V / 415 V tre-fazor, cos ϕ = 0.8, sistem i balancuar tre-fazor + N
In Sph (mN2)
(A) 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240 300
10 0.9
15 1.2
20 1.6 1.1
25 2.0 1.3 0.9
32 2.6 1.7 1.1
40 3.3 2.1 1.4 1.0
50 4.1 2.6 1.7 1.3 1.0
63 5.1 3.3 2.2 1.6 1.2 0.9
70 5.7 3.7 2.4 1.7 1.3 1.0 0.8
80 6.5 4.2 2.7 2.1 1.5 1.2 0.9 0.7
100 8.2 5.3 3.4 2.6 2.0 2.0 1.1 0.9 0.8
125 6.6 4.3 3.2 2.4 2.4 1.4 1.1 1.0 0.8
160 5.5 4.3 3.2 3.2 1.8 1.5 1.2 1.1 0.9
200 5.3 3.9 3.9 2.2 1.8 1.6 1.3 1.2 0.9
250 4.9 4.9 2.8 2.3 1.9 1.7 1.4 1.2
320 3.5 2.9 2.5 2.1 1.9 1.5
400 4.4 3.6 3.1 2.7 2.3 1.9
500 4.5 3.9 3.4 2.9 2.4
600 4.9 4.2 3.6 3.0
800 5.3 4.4 3.8
1,000 6.5 4.7
Për një qark tre-fazor 230V, duke shumëzuar rezultatin me
Për një qark një-fazor 208/230V, duke shumëzuar rezultatin me 2
b - Qarqet DC (përçuesit e bakrit)

In Sph (mN2)
(A) - - 25 35 50 70 95 120 150 185 240 300
100 5.1 3.6 2.6 1.9 1.3 1.0 0.8 0.7 0.5 0.4
125 4.5 3.2 2.3 1.6 1.3 1.0 0.8 0.6 0.5 N21
160 4.0 2.9 2.2 1.6 1.2 1.1 0.6 0.7
200 3.6 2.7 2.2 1.6 1.3 1.0 0.8
250 3.3 2.7 2.2 1.7 1.3 1.0
320 3.4 2.7 2.1 1.6 1.3
400 3.4 2.8 2.1 1.6
500 3.4 2.6 2.1
600 4.3 3.3 2.7
800 4.2 3.4
1,000 5.3 4.2
1,250 5.3
Fig. N29 : Rëniet e tensionit në përqindje për [a] qarqet tre fazore dhe [b] qarqet DC
Rasti speciale për përçuesit e neutrosë

Në sistemet tri fazore, harmoniku i rëndit të tretë (dhe shumëfishat e tyre)
të ngarkesave një fazore përputhet ne përçuesin e neutrosë
(shuma e rrymave në tri faza):
Seksioni i tërthortë i neutrosë = 1.5 x seksionin e tërthortë fazor

ngarkesave
Shembull
Konsideroni një qark trefazor 400V, me një përçues të bakrit 70 metra dhe rrymë
nominale prej 600 A.
Standardi IEC 60364 tregon, në varësi të metodës së instalimit dhe seksionit minimal
të tërthortë të ngarkesës.
Ne do të supozojmë që seksioni minimal i tërthortë është 95 mm2.
Është e nevojshme së pari që të kontrollojmë që rëniet e tensionit nuk e tejkalojnë 3%.
Tabela për qarqet trefazore të dhënë në faqen e mëparshme tregon, për një rrymë
600A që rrjedhë në kabull 300 mm2, rëniet e tensionit prej 3% për 100 metra të
kabllos, përkatësisht 70 metra.
70 metra:
3 x 70 = 2.1 %
100
Prandaj më pak se 3%
Një llogaritje identike mund të bëhet për një rrymë DC prej 1000A në një kabllo dhjetë
metrosh, rëniet e tensionit për 100 metra të 240mN2 kabllo është 5.3%, përkatësisht
për dhjetë metra:
5.3 x 10 = 0.53 %
100
Prandaj më pak se 3%
2.7 UPS-të dhe mjedisi i tyre

UPS-të mund të komunikojnë me mjediset elektrike dhe kompjuterike. Ata mund të
marrin disa të dhëna dhe të japin informacion mbi funksionimin e tyre në mënyrë që:
b Të zgjedhin mbrojtjen
Për shembull, UPS jep informacion thelbësor për gjendjen e operimit të sistemit
kompjuterik (ngarkesat në invertor, ngarkesat në shunt statik, ngarkesat në bateri,
paralajmërim për rënie të baterisë)
b Për kontroll në distancë
UPS ofron matje dhe informacione në gjendje të operimit për të informuar dhe lejon
operatorët që të ndërmarrin veprime specifike
b Për të menaxhuar instalimin
Operatori ka një sistem ndërtimi dhe një sistem menaxhimi të energjisë, të cilët lejojnë
për të marrë dhe për të shpëtuar informacione nga UPS-të, për të siguruar alarmet
dhe rastet dhe për të ndërmarrë veprime.
Ky zhvillim drejt kompatibilitetit mes pajisjeve kompjuterike dhe UPS-ve ka efekt për të
përfshirë ndërtimin e funksioneve të reja të UPS.
N22
2.8 Pajisjet plotësuese
Transformatorët
Një transformator me dy pështjella të përfshira në anën e sipërme të kontraktorit të
qarkut 2 lejon:
b Një ndryshim i nivelit të tensionit, kur tensioni i rrjetit të energjisë është ndryshuar
me atë të ngarkesës
b Një ndryshim i sistemit të tokëzimit në mes rrjeteve
Për më tepër, një transformator i tillë:
b Zvogëlon nivelin e rrymës së lidhjes së shkurtër në anën e sekondarit,
(d.m.th .ngarkesa) në krahasim me atë në anën e rrjetit të energjisë
b Parandalon rrymat e harmonikëve të rendit të tretë të cilat mund të jenë të

pranishme në anën e sekondarit nga kalimi në sistemin e rrjetit të energjisë, duke
siguruar se pështjellat në primar janë të lidhura në delta.
Filtri anti-harmonikë
Sistemi UPS përfshin një ngarkues të baterisë e cila është e kontrolluar nga tiristorët
ose tranzistorët. Rezultatet sjellin rryma qarkulluese “krijojnë” komponentët e
harmonikëve në rrjetin e furnizimit me energji.
Këto komponentë janë filtruar në hyrje të pastruesit dhe për shumicën e rasteve kjo
redukton nivelin e rrymës së harmonikut të mjaftueshëm për të gjitha qëllimet praktike.

Megjithatë, në disa raste të veçanta, sidomos në instalime të mëdha, një filtër shtesë
i qarkut mund të jetë e nevojshme.
Për shembull kur :
b Vlera e fuqisë së sistemit të UPS të transformatorit MV/LV që e furnizon atë është
relativisht e madhe
b Ngarkesat e zbarrave LV të furnizimit të cilat janë veçanërisht të ndjeshme, në
harmoni
b Një alternator dizel (ose turbinë –gazi etj) është dhënë si një furnizim me energji të
gatshëm
Në raste të tilla, prodhuesi i sistemit UPS duhet të konsultohet.
Pajisjet e komunikimit
Komunikimi me pajisjet që lidhen me sistemin kompjuterik mund të sjell nevojën për
objekte të përshtatshme brenda sistemit UPS. Objektet e tilla mund të përfshihen në
një dizajn origjinal (shih Fig N30a), ose shtimi i sistemit ekzistues në kërkesë (shih
Fig N30b).
Fig. N30a : Njësia UPS e gatshme për t’u përdorur (me Fig. N30b : Njësia UPS arrin disponueshmërinë dhe cilësinë e sistemit kompjuterik të furnizimit
modulin DIN) me energji elektrike.
N23

ngarkesave 3 Mbrojtja e transformatorëve
LV/LV
Këta transformatorë janë përgjithësisht në rangun e disa qindra VA deri në disa

qindra kVA dhe janë përdorur shpesh për:
b Ndryshimi të nivelit të tensionit të ulët për:
v Furnizimet ndihmëse për të kontrolluar dhe për qarqet e dhëna
v Qarqet ndriçuese (230V krijuar kur sistemi I primar është 400V 3-faza 3-tela)
b Ndryshimi i metodës për tokëzim për ngarkesa të caktuara që kanë një rrymë
kapacitive relativisht të lartë në tokëzim (pajisjet kompjuterike) ose rrymë rezistente
rrjedhëse (furrat elektrike, proceset industrial të ngrohjes, instalimet masive-për
gatim, etj)
Transformatorët LV/LV furnizohen në përgjithësi me sisteme mbrojtëse të
inkorporuara, dhe prodhuesit duhet të konsultohen për detajet. Mbrojtja nga
mbirrymat duhet në çdo rast të ofrohet nga ana primare. Shfrytëzimi i këtyre
transformatorëve kërkon njohuri të funksionimit të veçantë të tyre, së bashku me një
numër të pikave të përshkruara më poshtë.
Shënim:Në raste të veçanta të transformatorëve LV/LV të sigurt të izoluar në
tensione ekstra të ulëta, një ekran metalik të tokëzuar mes pështjellave primare
dhe sekondare shpesh është e nevojshme, sipas rrethanave, siç rekomandohet në
standardin Evropian EN 60742.
3.1 Transformatorët-energjik me nxitim të rrymës

Në momentin e energjizimit të një transformatori, vlerat e rrymës kalimtare janë
shumë të larta (e cila përfshin komponentin e rëndësishëm CD) ndodhin, dhe duhet
të merren parasysh kur merren parasysh Skemat mbrojtëse (shih Fig. N31).
I 1st peak
10 to 25 In
5s
In
20 t
ms
I
Ir Im Ii
Vlera RMS Fig N31 : Transformatorët energjetikë me nxitim të rrymës
e pik-ut të 1-rë
Fig N32 : Karakteristikat e shkyçjes së një lloji STR Compact Madhësia e pikut të rrymës varet nga:
N24 NS N24 (elektronik) b Vlera e tensionit në momentin e energjizimit
b Madhësia dhe polariteti i fluksit të mbetur ekzistues në bërthamën e një
transformatori
t
b Karakteristika e ngarkesës së lidhur me transformator
Rryma e parë e pikut mund të arrijë një vlerë të barabartë me 10 deri 15 herë të
rrymës me ngarkesë të plotë të r.m.s, por për transformatorë të vegjël (<50kVA)
mund të arrijë vlerat deri 20 -25 herë rrymën nominale me ngarkesë të plotë. Kjo
rrymë kalimtare zvogëlohet me shpejtësi, me një konstante kohore θ të rendit disa
ms deri në disa dhjetëra ms.
3.2 Mbrojtja e qarkut të furnizimit të një

transformatori TU/TU
I Pajisja mbrojtëse në qarkun e furnizimit për një transformator TU/TU duhet të
In 10I n 14I n
shmangë mundësinë e operimit të pasaktë për shkak të rritjes së nxitimit të rrymës
Vlera RMS së magnetizimit, vuri në dukje rreth kësaj. Është e nevojshme për t’u përdorur për
e pik-ut të 1-rë këtë arsye :
b Zgjedhjen (d.m.th, vonesa kohore e ngadalshme) e ndërprerësve të llojit STR
Fig N32b : Karakteristikat e shkyçjes të një lakore D Acti 9 Compact NS (shih Fig N 32) ose
b Ndërprerësit kanë një vendosje të shkyçjes magnetike të lartë, të llojeve Compact
NS

3 Mbrojtja e transformatorëve
LV/LV
Shembull:
Qarku trefazorë A 400V është furnizuar nga një transformator 125 kVA 400/230V/V
(In = 180 A) për të cilin piku i parë i nxitimit të rrymës mund të arrijë 12 In,
përkatësisht12 x 180 = 2,160 A.
Ky pik i rrymës korrespondon një vlerë të r.m.s prej 1,530 A.
Një ndërprerës NS Compact 250N me Ir vendosjes 200A dhe Im vendosjes 8x Ir
prandaj do të jetë një pajisje mbrojtëse e përshtatshme.
NSX250N
me Micrologic Një rast i veçantë: Mbrojtja nga mbingarkesat e instaluara në anën sekondare
njësia shkyçëse 2.2 të transformatorit (shih Fig. N33)
Një avantazh i mbrojtjes së mbingarkesave të lokalizuar në anën e sekondarit është
3 x 70 m m 2 që mbrojtja nga lidhja e shkurtër në anën e primarit mund të vendoset në një vlerë
të lartë, ose ndryshe një ndërprerës të llojit MA (vetëm magnetik) mund të përdoret.
Vendosja e mbrojtjes në anën e primarit nga lidhja e shkurt duhet , megjithatë, të jetë
400/230 V mjaftë e ndjeshme për të siguruar operimin e tij në rast të ndonjë lidhje të shkurt që
125 k VA
ndodhë në anën e sekondarit të transformatorit.
Shënim: Mbrojtja primare është e dhënë ndonjëherë nga siguresat, lloji aM. Kjo
Fig N33 : Shembull praktikë ka dy disavantazhe:
b Siguresat duhet të kenë kryesisht mbi madhësi (të paktën 4 herë vlera e rrymës
nominale me ngarkesë të plotë të transformatorit)
b Në mënyrë që të sigurojë izolimin e objekteve në anën e primarit, ose një
ndërprerje e ngarkesës ose një kontraktori duhet të shoqërohet me siguresat.
3.3 Karakteristikat tipike elektrike të

transformatorëve TU/TU 50Hz
3-fa zo re
Vlerat kVA 5 6.3 8 10 12.5 16 20 25 31.5 40 50 63 80 100 125 160 200 250 315 400 500 630 800
Humbjet pa 100 110 130 150 160 170 270 310 350 350 410 460 520 570 680 680 790 950 1160 1240 1485 1855 2160
ngarkesë (W)
Humbjet me 250 320 390 500 600 840 800 1180 1240 1530 1650 2150 2540 3700 3700 5900 5900 6500 7400 9300 9400 11400 13400
ngarkesë të
plotë (W)
Tensioni i 4.5 4.5 4.5 5.5 5.5 5.5 5.5 5.5 5 5 4.5 5 5 5.5 4.5 5.5 5 5 4.5 6 6 5.5 5.5
lidhjes së
shkurtër (%)
1-fa zo re
Vlera kVA 8 10 12.5 16 20 25 31.5 40 50 63 80 100 125 160
Humbjet pa ngarkesë 105 115 120 140 150 175 200 215 265 305 450 450 525 635
(W)
Humbjet me ngarkesë të 400 530 635 730 865 1065 1200 1400 1900 2000 2450 3950 3950 4335
plotë (W)
Tensioni i lidhjes së 5 5 5 4.5 4.5 4.5 4 4 5 5 4.5 5.5 5 5
shkurt (%)
3.4 Mbrojtja e transformatorëve TU/TU, duke N25

përdorur ndërprerësit Schneider Elektrik
Ndërprerësi Acti 9
Vlerat e fuqisë së transformatorit (kVA) Lakorja e ndërprerësit të Madhësia

230/240 V 1-ph 230/240 V 3-ph 400/415 V 3-ph qarkut D ose K (A)
400/415 V 1-ph
0.05 0.09 0.16 iC60, NG125 0.5
0.11 0.18 0.32 iC60, NG125 1
0.21 0.36 0.63 iC60, NG125 2
0.33 0.58 1.0 iC60, NG125 3

0.67 1.2 2.0 iC60, NG125 6
1.1 1.8 3.2 iC60, C120, NG125 10
1.7 2.9 5.0 iC60, C120, NG125 16
2.1 3.6 6.3 iC60, C120, NG125 20
2.7 4.6 8.0 iC60, C120, NG125 25
3.3 5.8 10 iC60, C120, NG125 32
4.2 7.2 13 iC60, C120, NG125 40
5.3 9.2 16 iC60, C120, NG125 50
6.7 12 20 iC60, C120, NG125 63
8.3 14 25 C120, NG125 80
11 18 32 C120, NG125 100
13 23 40 C120, NG125 125

ngarkesave
Ndërprerësit Compact NSX100…NSX250 me njësinë shkyçëse TM-D
Vlerat e fuqisë së transformatorit (kVA) Pajisje mbrojtëse

230/240 V 1-phase 230/240 V 3-phases 400/415 V 3-phases Ndërprerës qarku Njësia shkyçëse Vendosja e Ir max
400/415 V 1-phase
3 5 to 6 9 to 12 NSX100B/F/N/H/S/L TM16D 1
5 8 to 9 14 to 16 NSX100B/F/N/H/S/L TM25D 1
7 to 9 13 to 16 22 to 28 NSX100B/F/N/H/S/L/R TM40D 1
18 to 23 32 to 40 55 to 69 NSX160B/F/N/H/S/L TM100D 1
23 to 29 40 to 50 69 to 87 NSX160B/F/N/H/S/L TM125D 1
Ndërprerësit Compact NSX100…NS1600

Masterpact i pajisur me njësinë shkyçëse Micrologic
Vlerat e fuqisë së transformatorit Pajisje mbrojtëse
(kVA)
230/240 V 1-phase 230/240 V 3-phases 400/415 V 3-phases Ndërprerësi i qarkut Njësia shkyçëse Vendosja e
400/415 V 1-phase Ir max
4 to 7 6 to 13 11 to 22 NSX100B/F/N/H/S/L/R Micrologic 2.2 or 6.2 40 0.8

15 to 30 05 to 50 44 to 90 NSX160B/F/N/H/S/L Micrologic 2.2 or 6.2 160 0.8
37 to 65 64 to 112 111 to 195 NSX400F/N/H/S/L/R Micrologic 2.3 or 6.3 400 0.7
58 to 83 100 to 144 175 to 250 NSX630F/N/H/S/L/R Micrologic 2.3 or 6.3 630 0.6
58 to 150 100 to 250 175 to 436 NS630bN/bH-NT06H1 Micrologic 5.0/6.0/7.0 1
74 to 184 107 to 319 222 to 554 NS800N/H-NT08H1-NW08N1/H1 Micrologic 5.0/6.0/7.0 1
184 to 460 320 to 800 554 to 1385 NW20N1/H1 Micrologic 5.0/6.0/7.0 1
230 to 575 400 to 1000 690 to 1730 NW25H2/H3 Micrologic 5.0/6.0/7.0 1
294 to 736 510 to 1280 886 to 2217 NW32H2/H3 Micrologic 5.0/6.0/7.0 1
N26

ngarkesat 4 Qarqet e ndriçimit
Një burim i rehatisë dhe produktivitetit, ndriçimi përfaqëson 15% të sasisë së energjisë
elektrike të konsumuar në industri dhe 40% në ndërtesa. Cilësia e ndriçimit (stabiliteti
i dritës dhe vazhdueshmëria e shërbimeve) varet nga cilësia e energjisë elektrike të
konsumuar. Furnizon me energji elektrike rrjetat e ndriçimit, prandaj ka një rëndësi të
madhe.
Për të ndihmuar me dizajnimin e tyre dhe thjeshtë për zgjedhjen e pajisjeve të duhura
mbrojtëse, një analizë e teknologjive të llambave të ndryshme është paraqitur. Janë
diskutuar tiparet dalluese të qarqeve të ndriçimit dhe ndikimi i tyre në kontrollin dhe
mbrojtjen e pajisjeve. Janë dhënë disa rekomandime në lidhje me vështirësitë e
implementimit të qarkut të ndriçimit.
4.1 Teknologjitë e ndryshme të llambave

Rrezatimi artificial që shkëlqen mund të prodhohet nga energjia elektrike në bazë të
dy parimeve: Inkadeshencë dhe elektrolumineshencë.
Inkadeshenca është prodhim i dritës ndërmjet rritjes së temperaturës. Shembulli më
i zakonshëm është një fije e hollë e nxehtë në gjendje të bardhë me qarkullimin e një
rryme elektrike. Energjia e furnizuar shndërrohet në nxehtësi nga efekti i Xhaulit dhe
në fluks qe shkëlqen.
Lumineshenca është një fenomen i emetimit nga një material i rrezatimit ose
pothuajse rrezatim i dukshëm ndriçues. Gazi (ose avujt) i nënshtrohen një shkarkimi
elektrik që emeton rrezatim ndriçues. (elektolumineshenca e gazrave).
Që kur gazi nuk përçon në një temperaturë normale dhe presion, shkarkimi
prodhohet nga gjenerimi i grimcave të ngarkuara, të cilat lejojnë jonizimin e gazit.
Natyra, presioni dhe temperature e gazit e përcaktojnë spektrin e dritës.
Fotolumineshenca është lumineshenca e një materiali të ekspozuar të rrezatimit të
dukshëm ose pothuajse të dukshme.
Kur një substancë absorbon rrezatimin ultravjollcë dhe emeton rrezatimin e
dukshëm, e cila ndalon një kohë të shkurtër pas energjiizimit, ky është ndriçim
fluoreshent.
Teknologjitë
e ndriçimit
Inkandeshente Inkandeshente N27
llamba me Me shkarkim Me shkarkim Fluoreshence Elektrolumineshence

lament presion i ulët presion i lartë
Standarde Halogjene Me LP Mërkuri Metal Halide Me HP me LED

Sodium Sodium Fluoreshente
induksion
Fig N34 : Teknologjitë e ndriçimit

ngarkesat
Llambat inkadeshente
Llambat inkadeshente janë historikisht më të vjetrat dhe gjenden më shpesh në
përdorim të zakonshëm.
Ato janë të bazuara në parimin e një fije të hollë riprodhuese inkadeshente në vakum
apo atmosferë neutrale, e cila parandalon djegien.
Një dallim është bërë ndërmjet:
b Llambave standarde
Ato përmbajnë një fije të hollë tungsten dhe janë të mbushura me një gaz inert (azot
dhe argon ose kripton)
b Llambave halogjene
Ato gjithashtu përmbajnë një fije të hollë tungsten, por janë të mbushura me një
përbërës halogjen dhe një gaz inert (kripton ose ksenon). Ky përbërës halogjen
është përgjegjës për fenomenin e rigjenerimit të fijes së hollë, e cila e rrit
a- jetëgjatësinë e shërbimit të llambave dhe shmang nxirjet. Ato gjithashtu mundësojnë
një temperaturë më të lartë në atë fije dhe shkëlqim drite më të madhe se në llambat
me madhësi më të vogël.
Disavantazhi kryesor i llambave inkadeshente është shpërndarja e nxehtësisë së
tyre duke rezultuar në ndriçim më të dobët.
Llambat fluoreshente
Kjo familje mbulon tubat fluoreshent dhe llambat kompakte fluoreshente. Teknologjia
e tyre zakonisht quhet “Merkuri në presion të ulët”. Në tubat fluoreshente, një
shkarkim elektrik shkakton përplasjen e elektroneve me jonet dhe avujt e merkurit,
duke rezultuar në rrezatim ultravjollcë për shkak të energjizimit të atomeve të
b- merkurit. Materiali fluoreshent, i cili mbulon brendësinë e tubave, transformon këtë
rrezatim në dritën e dukshme.
Tubat fluoreshent e humbasin më pak nxehtësinë dhe kanë jetë më të gjatë të
shërbimit se llambat inkadeshente, por ata kanë nevojë për një pajisje të quajtur
“starter” dhe një pajisje për të kufizuar rrymën në hark elektrik pas ndezjes. Kjo
pajisje e quajtur “balast” është zakonisht një asfiksim i vendosur në seri me harkun
elektrik.
Llambat fluoreshente kompakte janë të bazuara në të njëjtin parim si një tub
fluoreshent. Funksionet e starterit dhe balastit janë të siguruara nga një qark
elektronik (integruar në llambë), i cili mundëson përdorimin e tubave të vogla të
Fig. N35 : Llambat kompakte fluoreshente [a] standarde[b]
palosura në veten e tyre.
induktive Llambat fluoreshente (shih figurën N35) janë zhvilluar për të zëvendësuar llambat
inkadeshente: Ato ofrojnë kursime të konsiderueshme të energjisë (15 W nga 75
W për të njëjtin nivel të shkëlqimit) dhe rrisin jetëgjatësinë e shërbimit. Llambat e
njohura si lloj i “”induksionit” ose “”pa elektroda” operon në parimin e jonizimit të
gazit prezent në një tub me një fushë elektromagnetike të frekuencave shumë të
larta (deri në 1 GHz). Jeta e tyre e shërbimit mund të jetë 100,000 orë.
Llambat shkarkuese (shih Fig. N35b)

Drita është e prodhuar nga një shkarkim elektrik i krijuar mes dy elektrodave brenda
gazit në një llambë të kuarcit. Prandaj, të gjitha këto llamba kërkojnë një balast për të
kufizuar rrymën në hark elektrik. Një numër i teknologjive janë zhvilluar për aplikime
N28 të ndryshme. Llambat në presion të ulët në avuj natriumit kanë ndriçim më të mirë,
megjithatë pasqyrimi i ngjyrës është shumë më i dobët, pasi që ata kanë një rrezatim
Fig. N35b : Llambat shkarkuese ngjyre portokalli. Presioni i lartë në llambat me avuj natriumi është shumë i dobët dhe
prodhon një dritë të bardhë me një nuancë portokalli. Në presion të lartë llambat me
avull prej merkuri, shkarkimi shkaktohet në një kuarc apo llambë qeramike në presion
të lartë. Këto llamba quhen ”llambat fluoreshente me shkarkim merkuri”. Ato prodhojnë
një dritë karakteristike të kaltër të qiellit.
Llambat halide metalike janë të fundit të teknologjisë. Ato prodhojnë një ngjyrë me një
spektër të gjerë ngjyrash. Përdorimi i një tubi prej qeramike ofron ndriçim më të mirë
dhe stabilitet më të mirë të ngjyrës.
Diodat për emetimin e dritës (LED) (shih Fig. N36)
Parimi i diodës për emetimin e dritës është emetimi i dritës nga një gjysmë-përçues
si një rrymë elektrike që kalon nëpër të. LED gjenden zakonisht në aplikime të
shumta, por zhvillimi në kohët e fundit i diodave të bardha apo të kaltërta me
një prodhim të lartë të dritës hap perspektiva të reja, veçanërisht për sinjalizimin
(semaforët, shenjat e daljes apo ndriçimi urgjent).
Fig. N36 : Llambat LED LED pajisje me rryme dhe tension të ulët, pra i përshtatshëm për mbushje të
baterisë. Një konvertues është i nevojshëm për furnizimin e energjisë së linjës.
Avantazhi i LED është konsumimi i ulët i energjisë. Si rezultat, ata veprojnë në një
temperaturë shumë të ulët, duke u dhënë atyre një jetë shumë të gjatë të shërbimit.
Në anën tjetër, një diodë e thjeshtë ka një intensitet të dobët të dritës. Prandaj, një
instalim me ndriçim me fuqi të lartë kërkon lidhjen e një numri të madh të njësive
paralele dhe seri .

4 Qarqet e ndriçimit
Teknologjia Përdorimi Përparësitë Mangësitë

Inkadeshent - Për përdorim shtëpiak - Lidhja e drejtpërdrejt pa - Efikasitet i ulët i shkëlqimit
standard - Ndriçim dekorativ i stabilimente ndërmjetësuese dhe konsum i lartë i energjisë
lokalizuar - Çmim i arsyeshëm i blerjes - Shpërndarje e madhe e ngrohjes
- Madhësi kompakte - Jetë e shkurtër e shërbimit
- Ndriçim i menjëhershëm
- Pasqyrim i mirë me ngjyra
Inkadeshent - Ndriçim lokal - Lidhja e drejtpërdrejt - Efikasitet mesatar i shkëlqimit
halogjen - Ndriçim i fortë (intensiv) - Efikasitet i menjëhershëm
- Pasqyrim i shkëlqyer me ngjyra
Tub fluoreshent - Dyqane, zyra, punishte - Efikasitet i lartë i shkëlqimit - Intensitet i ulët i dritës së një njësie
- Të jashtme - Pasqyrimi mesatar me ngjyra - Ndjeshmëri ndaj temperaturave
ekstreme
Llambë - Për përdorim shtëpiak - Efikasitet i mirë i shkëlqimit - Investim fillestar i lartë në
kompakte - Zyra - Pasqyrim i mire me ngjyra krahasim me llambat inkadeshente
fluoreshente - Zëvendësimi i llambave
inkadeshente
Avull i merkurit HP -Punishte, salla, hangarët - Efikasitet i pranueshëm i - Ndriçimi dhe koha e rindezjes
- Katet e fabrikave ngjyrave disa minuta
- Pasqyrim i pranueshëm i ngjyrave
- Madhësi kompakte
Natriumi me - Të jashtme -Efikasitet shumë i mire - Ndriçimi dhe koha e rindezjes
presion të lartë - Salla të mëdha i shkëlqimit disa minuta
Natriumi me - Të jashtme - Shikueshmëri e mire në mot me mjegull - Kohë e gjatë e ndriçimit (5 min.)
presion të ulët - Ndriçim emergjent - Ekonomike për tu përdorur - Pasqyrim mesatar i ngjyrave
Metal halide - Hapësira të mëdha - Efikasitet i mire i shkëlqimit - Ndriçimi dhe koha e
- Salla me tavane të mëdha - Pasqyrim i mire i ngjyrave rindezjes disa minuta
- Jetë e gjatë e shërbimit
LED - Sinjalizimi (semaforët - Pandjeshmëria në numrin e, - Numër i kufizuar i ngjyrave,
3-ngjyrëshe,shenjat operimeve që kryhen - Shkëlqim i ulët i një njësie,
“dalje” dhe ndriçimi, - Konsum i ulët i energjisë
emergjent) - Temperaturë e ulët
Teknologjia Fuqia (watt) Efikasiteti (lumen/watt) Jetëgjatësia e shërbimit

Inkadeshent standard 3 – 1,000 10 – 15 1,000 – 2,000
Inkadeshent halogjen 5 – 500 15 – 25 2,000 – 4,000
Tub fluoreshent 4 – 56 50 – 100 7,500 – 24,000
Llambë kompakte fluoreshente 5 – 40 50 – 80 10,000 – 20,000
Avull i merkurit HP 40 – 1,000 25 – 55 16,000 – 24,000
Natriumi me presion të lartë 35 – 1,000 40 – 140 16,000 – 24,000
Natriumi me presion të ulët 35 – 180 100 – 185 14,000 – 18,000
Metal halide 30 – 2,000 50 – 115 6,000 – 20,000
LED 1 – 400 >100 (continuous increase) 20,000 – 50,000
Fig. N37 : Përdorimi dhe karakteristikat teknike të pajisjeve të ndriçimit

N29
Mënyra të ndryshme të furnizimit me energji (Shiko Fig. N37b)
Teknologjia Mënyra e furnizimit me energji Pajisje të tjera

Inkadeshent standard Direkte Çeles dimer
Inkadeshent halogjen
Inkadeshent halogjen ELV Me transformator ferro-magnetik Ndryshues elektronik
Tub fluoreshent Me balaste magnetike dhe starter Balaste elektronike +
Dimer elektronik +
Balaste
Llambë kompakte fluoreshente Balste elektronike te perfshire
Avull i merkurit HP Balaste magnetike Balaste elektronike
Natriumi me presion të lartë
Natriumi me presion të ulet
Halide Metali
LED Drejtues energjik Drejtues me kontroll
dimeri
Fig. N37b : Menyra të ndryshme të furnizimit me energji

ngarkesat
4.2 Karakteristikat elektrike të llambave

Llambat inkadeshente me furnizimin e energjisë elektrike të
drejtpërdrejtë
Për shkak të temperaturës shumë të lartë të fijes së hollë (deri 2,500 °C), rezistenca
e saj ndryshon shumë në varësi të faktit nëse llamba është e kyçur ose jo. Meqë
rezistenca e ftohtë është e ulët, piku i rrymës ndodh në ndezjen që mund të arrijë 10
deri në 15 herë të rrymës nominal për disa milisekonda.
Ky kufizim ndikon në të dy llambat e zakonshme dhe llambat halogjene: ai imponon
një reduktim të numrit maksimal të llambave, që mundësohen nga pajisjet e tilla si
switchat për montim-kontroll, kontaktorët modular dhe relet për zbarra.
Llambat halogjene me tension ekstra të ulët (ELV)
b Disa llamba halogjene me fuqi të ulët furnizohen me ELV 12 ose 24 V, nëpërmjet
një transformatori ose një konvertuesi elektronik. Me një transformator,fenomeni i
magnetizimit kombinohet me fenomenin e rezistencës së ndryshme të fijes së hollë
në switch. Dyndja e rrymës mund të arrijë 50 deri 75 herë të rrymës nominale për
disa milisekonda. Përdorimi i switchave dimmer të vendosura në rrjedhën e sipërme
në mënyrë të konsiderueshme redukton këtë përmbajtje.
b Konvertorët elektronikë, me të njëjtin vlerësim të energjisë, janë më të shtrenjtë
se zgjidhjet e një transformatori. Kjo pengesë tregtare kompensohet me një lehtësi
më të madhe të instalimit që shpërndarja e tyre e ulët e ngrohjes nënkupton që ata
mund të jenë të vendosur në një mbajtëse të ndezshme. Për më tepër, ata zakonisht
kanë ndërtuar një mbrojtje termike.
Llambat halogjene ELV janë tani në dispozicion me një transformator të integruar
në bazën e tyre. Ato mund të furnizohen direkt nga furnizimi i linjës LV dhe mund të
zëvendësojnë llambat normal pa ndonjë përshtatje të veçantë.
Dimming për llambat inkadeshente
Kjo mund të fitohet me ndryshimin e tensionit të aplikuar për lampere. Ky ndryshim
i tensionit kryhet zakonisht nga një pajisje, të tilla si Switch Dimmer Triac, duke
ndryshuar këndin e lëshimit në periudhën e tensionit të linjës. Forma e valëve të
tensionit të aplikuar në llambë është ilustruar në figurën N38a.
Kjo teknikë e njohur si “cut-on control” është e përshtatshme për furnizimin
me energji elektrike të qarqeve rezistente apo induktive. Një tjetër teknikë e
përshtatshme për furnizimin me energjitë qarqeve kapacitive është zhvilluar me
komponentët elektronike MOS ose IGBT. Kjo teknikë ndryshon tensionin duke
bllokuar rrymën para përfundimit të gjysmës së periodës (shih figurën N38b) dhe
është e njohur si “cut-off control”.
Ndezja e llambës gradualisht mund të zvogëlojë apo edhe eliminojë pikun e rrymës
a]
në ndezje.
300 Kur rryma e llambës shtrembërohet nga kalimi elektronik, prodhohen rrymat
harmonike. Harmoniku i rendit të tretë është dominues, dhe përqindja e rrymës
200
harmonike të rendit të tretë në lidhje me rrymën maksimale themelore (në fuqi
100 maksimale) është paraqitur në figurën N39.
N30 0 t (s) Në praktikë, fuqia e aplikuar në llambë me një switch dimmer mund të ndryshojë
vetëm në rangun ndërmjet 15 dhe 85% të maksimumit të fuqisë në lampere
-100
-200
-300 i3 (%)
0 0.01 0.02
50.0
b] 45.0
300 40.0
200 35.0
100 30.0
0 25.0
t (s)
20.0
-100
15.0
-200
10.0
-300
0 0.01 0.02 5.0
0
Fuqia (%)
Fig. N38 : Forma e tensionit të furnizuar nga një dritë dimmer 0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0 80.0 90.0 100.0
në 50% të tensionit maksimal me teknikat vijuese:
a] “cut-on control” Fig. N39 : Përqindja e rrymës harmonike të rendit të tretë, si një funksion i fuqisë së aplikuar në
b] “cut-off control” llambën inkadeshnete duke përdorur një switch dimer elektirik

Sipas standardit IEC 61000-3-2 vendosja e kufizimeve të emetimit të harmonikëve

për sistemet elektrike apo elektronike me rrymë 16 A, zbatohen marrëveshjet e
mëposhtme:
b të pavarura për llambat inkadeshente me fuqi nominale më pak ose e barabartë
me 1 KW nuk kanë kufizime në aplikim
b Përndryshe, për pajisjet e ndriçimit inkadeshent me ndërtimin dimmer në një mur,
rryma harmonike maksimale e lejueshme e rendit të tretë është e barabartë me 2.3 A
4.2.2 Llambat fluoreshente me balast magnetik

Tubat fluoreshent dhe llambat shkarkuese kërkojnë që instalimi i harkut të jetë i
kufizuar, dhe ky funksion përmbushet nga një balast magnetik të vendosur në seri
me llambën (shih Fig. N40).
Kjo marrëveshje është më e përdorur në aplikime të brendshme me një numër të
tubave të kufizuar. Nuk ka përmbajtje të veçantë që aplikohet të switchat.
Switchat dimmer nuk janë në përputhje me balastin magnetik: anulimi i tensionit për
një pjesë të periodës ndërpret shkarkimin dhe fikjen totale lampere
Starter ka një funksion të dyfishtë: nxeh tubat e elektrodave, dhe pastaj gjeneron
një mbitension për të ndezur tubin. Ky mbitension është gjeneruar nga hapja e një
kontakti (e kontrolluar nga një switch termik), e cila e ndërpret qarkullimin e rrymës
në balast magnetik.
Gjatë operacionit të starterit (përafërsisht 1s), rryma e tërhequr nga ndriqimi është
përafërsisht dy herë sa rryma nominale.
Që kur rryma e tërhequr nga tubi dhe sinjali grumbullues në balast është induktive,
faktori i fuqisë është shumë i vogël (mesatarisht ndërmjet 0.4 dhe 0.5). Në instalimet
e përbëra nga një numër i madh i tubave, është e nevojshme që të sigurohet
kompensim për të përmirësuar faktorin e fuqisë.
Për instalime të mëdha të ndriçimit, kompensimi i centralizuar me vargun e
kondensatorëve është një zgjidhje e mundshme, por më shpesh ky kompensim
përfshin çdo nivel të ndriçimit dhe është shumëllojshmëri e planifikimeve të
ndryshme (shih Fig. N41).
a] Balast b] C Balast c] Balast Llambë
C Balast
Llambë
a C Llambë a Llambë
a
Paraqitja e kompensimit Përdorimi Komentet

Pa kompensim I brendshëm Lidhje e vetme
Paralel [a] Zyrat, punëtoritë, Rreziku i mbirrymave për pajisjet e
magazinat kontrollit
Seria [b] Zgjedhja e kondensatorëve me N31
tension të lartë operimi (450 deri 480 V)
Të dyja [c] Shmang dridhjet
Fig. N41 : Komponentët e ndryshme në plane të ndryshme:a] paralel;b] seri;c] seri e dyfishtë e

quajtur “duo” dhe fushat e tyre të aplikimit
Kondensatorët e kompensuar kanë madhësi të caktuar, në mënyrë që faktori i

fuqisë globale është më i madh se 0.85. Në rastin më të zakonshëm të kompensimit
paralel, kapaciteti i tij është 1 µF për 10Ë të fuqisë aktive, për çdo lloj lampere.
Sidoqoftë, ky kompensim nuk është në përputhje me switchat dimmer. 
Kufizimet që ndikojnë kompensimin

Paraqitja për kompensim paralel krijon kufizime për ndezjen lampere.
Që kur kondensatori është shkarkuar fillimisht, switchi prodhon një mbirrymë.
Një mbitension, gjithashtu shfaqet, për shkak të oscilimeve në qarkun e përbërë nga
kondensatori dhe induktiviteti i energjisë së furnizuar.
Fig. N40 : Balaste magnetike
Shembulli i mëposhtëm mund të përdoret për të përcaktuar rendet e magnitudës
(orders of magnitude).

ngarkesat
4 Lighting circuits
Assuming
Duke an assembly
supozuar of 50prej
një grumbull fluorescent
50 tubavetubes of 36 W each:
fluoreshente me 36W secila:
c Total active power: 1,800 W
b Fuqia e përgjithshme aktive:1,800W
bc Fuqia
Apparent power: 2 kVA
e dukshme:2 kVA
bc Rryma
Total rms current: 9 A rms:9 A
e përgjithshme
bc Piku
Peaki current:
rrymës:13 13AA
With:
me:
bc Kapaciteti
A total capacity: C = 175 µF= 175 µF
i përgjithshëm:C
c
b Induktiviteti i linjës(corresponding
A line inductance (korrespondon tomea rrymën
short-circuit current
e lidhjes of 5 kA):prej
së shkurtër L = 5150 µH
kA):L
The µH
150 maximum peak current
Piku maksimal at switch-on
i rrymës equals:
në switch-on e barabartë me:
C 175 x 10-6
I c = Vmax = 230 2 = 350 A
L 150 x 10-6
Teoria e pikut tëpeak
The theoretical rrymës në switch
current mund të
at switch-on arrijë
can 27 herën
therefore pikun
reach 27 etimes
rrymës
thegjatë
peak
operimit normal.
current during normal operation.
Forma e tensionit
The shape dhe rrymës
of the voltage and për ndezje
current është dhënë
at ignition nëinfigurën
is given FigureN42
M42për
formbylljen
switch e
switchit nëthe
closing at linjën
lineme furnizim
supply të pikut
voltage peak.të tensionit.
Prandaj, ekziston një
There is therefore i bashkimit
a risk të welding
of contact kontaktitinnë pajisjet e kontrollitcontrol
electromechanical elektromagnetike
devices
(switchat me telekomandë,
(remote-control kontaktorët,ndërprerësit
switch, contactor, circuit-breaker) oredestruction
qarkut) oseofshkatërrimi
solid state i
switchave të ngurtë
switches with me gjysmë-përçues.
semi-conductors.
(V)
(V)
600
600
400
400
200
200
00 tt (s)
(s)
-200
-200
-400
-400
-600
-600
00 0.02
0.02 0.04
0.04 0.06
0.06
M31
(A)
(A)
300
300
200
200
100
100
00 tt (s)
(s)
N32 -100
-100
-200
-200
-300
-300
00 0.02
0.02 0.04
0.04 0.06
0.06
Fig. M42 : Furnizimi
Fig. N42 : Power supply voltage
i energjisë at switch-on
elektrike and inrush
të tensionit currentdhe dyndja e rrymës
në switcha
In reality,
Në realitet,the constraints
kufizime are usually
zakonisht janë mëless severe,
pak duepër
të rënda, to the impedance
shkak of the cables.
të rezistencës së
kabllove.
Ignition ofNdezja e tubave
fluorescent tubesfluoreshent
in groups në grupeone
implies nënkupton
specific një detyrim When
constraint. të veçantë.
a group
Kur një grup

of tubes i tubave
is already tashmëon,
switched është
thendezur, kompensimi
compensation i kondensatorëve
capacitors in these tubesnë which
këta
tuba të cilët tashmë
are already energized janë aktivizuarinpërdorin
participate the inrushrrymën vërshuese,
current në momentin
at the moment e of a
of ignition
ndezjes së një of
second group grupi të dytë
tubes: theytë“amplify”
tubave: the
ata current
“plotësojnë”
peakpikun
in theecontrol
rrymësswitch
në switchin
at the e
kontrollit
moment në momentin
of ignition e ndezjes
of the secondsë grupit të dytë.
group.

Në tabelën në Figurën N43, që rezulton nga matjet, specifikon madhësinë e pikut të

parë të rrymës, për vlera të ndryshme të mundshme të rrymës së lidhjes së shkurtër
Isc. Ajo është parë se piku i rrymës mund të shumëzohet me 2 ose 3, varësisht
nga numri i tubave tashmë në përdorim në momentin e lidhjes së grupit të fundit të
tubave.
Numri i tubave Numri i tubave të Piku i dyndjes së rrymës (in rush) (A)
tashmë në lidhura Isc = 1,500 A Isc = 3,000 A Isc = 6,000 A
përdorim
0 14 233 250 320
14 14 558 556 575
28 14 608 607 624
42 14 618 616 632
Fig. N43 : Madhësia e pikut të rrymës në switchat e kontrollit në momentin e ndezjes së grupit të

dytë të tubave
Megjithatë, vazhdimi i ndezjes për secilin grup të tubave është rekomanduar në

mënyrë që të zvogëlojë pikun e rrymës në switchin kryesor. Balastet më të fundit
magnetikë janë të njohur si “humbje e vogël”. Qarku magnetik është optimizuar, por
parimi i operimit mbetet i njëjtë.
Gjenerata e re e balastave po vjen në përdorim të gjerë, nën ndikimin e rregullave
të reja (Direktiva Evropiane, Rregullat e energjisë-USA). Në këto kushte, përdorimi i
balastave elektronike ka gjasa të rritet, në dëm të balastave magnetik.
4.2.3 Llambat fluoreshente me balast elektronik

Balastet elektronikë janë përdorur si zëvendësim i balasteve magnetike të furnizimit
të tubave fluoreshente (duke përfshirë llambat fluoreshente kompakte) me energji
elektrike dhe llambat shkarkuese.
Ato gjithashtu ofrojnë funksionin e “starterit” dhe nuk ka nevojë për ndonjë
kompensim të kapacitetit. Parimi i balastit elektronik (shih Fig. N44) konsiston në
furnizimin e harkut elektrik të llambës nëpërmjet një pajisje elektronike që gjeneron
një formë drejtkëndëshe të tensionit AC me frekuencë ndërmjet 20 dhe 60 kHz.
Furnizimi i harkut elektrik me tension në frekuencë të lartë mund të eliminojë
krejtësisht fenomenin e dridhjes dhe efektet strobe. Balasti elektronik është
krejtësisht i qetë.
Gjatë periudhës së ngrohjes paraprake të llambës shkarkuese, ky balast furnizon
llambën me tension rritës, të ngarkuar me një rrymë pothuajse konstante. Në
gjendjen e qëndrueshme, ajo rregullon tensionin e aplikuar në llambë në mënyrë të
pavarur nga ndonjë luhatje të tensionit në linjë.
Që kur harku elektrik furnizohet në kushte optimale të tensionit, kjo rezulton në
ruajtje të energjisë prej 5 deri 10 % dhe rritjen e jetës së shërbimit të llambës. Për
më tepër, efikasitet i balastit elektronik mund të kalojë 93 %, ndërsa efikasiteti
mesatar i një pajisje magnetike është vetëm 85%.
Faktori i fuqisë është i lartë (> 0.9). N33
Balasti elektronik është përdorur gjithashtu për të siguruar funksionin e dritës
dimming. Ndryshimi i frekuencës në fakt ndryshon madhësinë e rrymës në hark
elektrik dhe kështu në intensitet në shkëlqimit.
Dyndja e rrymës
Përmbajtja kryesore që balast elektronik sjell furnizime, është dyndja e lartë e
rrymës në switchat e lidhur me ngarkesën fillestare të kondensatorëve të lëmuar
(shih Figurën N45).
Teknologjia Dyndja max e rrymës Kohëzgjatja

Refinues me PFC 30 deri 100 In y 1 ms
Rafinues me asfiksim 10 deri 30 In y 5 ms
Balast magnetik y 13 In 5 deri 10 ms
Fig. N45 : Rendet e magnitudës së vlerave maksimale të dyndjes së rrymës, në varësi të

Fig. N44 : Balaste elektronike teknologjive të përdorura

ngarkesat
Në realitet, për shkak të rezistencave në instalimin elektrik, dyndja e rrymës për një
grumbull llambash është më e ulët se këto vlera, në mënyrë që 5 deri 10 në më pak
se 5 ms.
Rrymat harmonike
Për balast të lidhur me llambat shkarkuese me fuqi të lartë, rryma e tërhequr prej
furnizimit të linjës e cila ka një shtrembërim total të ulët të harmonikut (<20% në
përgjithësi dhe <10% për pajisjet më të sofistikuara). Në anën tjetër, pajisjet e lidhura
me llambat me fuqi të ulët, në veçanti llambat fluoreshente kompakte, paraqitet një
rrymë shumë e shtrembëruar (shih Figurën N46). Shtrembërimi i përgjithshëm i
harmonikut mund të jetë mjaft i lartë 150%. Në këto kushte, rryma rms e paraqitur
prej linjës furnizuese të barabartë më 1.8 herë që korrespondon me fuqinë aktive të
llambës, e cila korrespondon me faktorin e fuqisë prej 0.55.
(A)
0.6
0.4
0.2
0 t (s)
-0.2
-0.4
-0.6
0 0.02
Fig. N46 : Forma e rrymës së paraqitur nga një llambë fluoreshente kompakte
Në mënyrë të balancimit të ngarkesës ndërmjet fazave, qarqet e ndriçimit janë

zakonisht të lidhura ndërmjet fazave dhe neutrosë në mënyrë të balancuar. Në
këto kushte, niveli i lartë i harmonikut të tretë, janë harmonikë që janë shumëzuar
me tre, mund të shkaktojnë mbingarkesa në përçuesin neutral. Situata më pak e
favorshme çon në një rrymë neutrale, e cila mund të arrijë 3 herë rrymën e secilës
fazë. Kufizimet e emetimit të harmonikut për sistemet elektrike ose elektronike
përcaktohen nga standardi IEC 61000-3-2. Për thjeshtësim, limitet për pajisjet
ndriçuese janë dhënë këtu vetëm për harmonikun e rendit të 3 dhe 5, të cilat janë
më të rëndësishme (shih Fig. N47).
Rendi Fuqia aktive Fuqia aktive hyrëse y 25W

N34 harmonikut hyrëse > 25W një nga 2 grupet e zbatimit të kufijve:
% e rrymës % e rrymës Rryma relative e
themelore themelore harmonikut e fuqise
aktive
3 30 86 3.4 mA/W
5 10 61 1.9 mA/W
Fig. N47 : Rryma harmonike maksimale e lejuar
Rrjedhja e rrymave
Balastet elektronike zakonisht kanë kondensatorë të vendosur ndërmjet përçueseve

të furnizuar me energji elektrike dhe tokëzimit. Këto ndërhyrje-shtypje të
kondensatorëve janë përgjegjës për qarkullimin e një rryme të përhershme të rendit
0.5 deri 1 mA për balast. Kjo, pra rezulton në një kufizim të vendosjes së numrit të
balasteve që mund të furnizohen nga një RCD. Në switch, rendi fillestar i këtyre
kondensatorëve mund gjithashtu të shkaktoj qarkullimin e pikut të rrymës , madhësia
e të cilit mund të arrij disa amps për 10 µs. Ky pik i rrymës mund të shkaktoj shkyçje
të padëshiruara të pajisjeve të papërshtatshme.

Emetimet në frekuenca të larta

Balastet elektronike janë përgjegjëse për transmetimet dhe emetimet në frekuenca
të larta.
Skajet shumë të pjerrëta të aplikuara në përçuesin dalës të balastit shkaktojnë
impulse të rrymës në kapacitete pa drejtim në tokë. Si rezultat, rrymat pa
drejtim qarkullojnë në përçuesin e tokës dhe përçueseve të furnizuar me energji
elektrike. Për shkak të frekuencave të larta të këtyre rrymave, ka edhe rrezatim
elektromagnetik. Për të kufizuar këto emetim HF, llamba duhet të vendoset në
afërsi të drejtpërdrejt të balastit duke reduktuar gjatësinë e përçueseve më të fort
rrezatues.
Gjendjet e ndryshme të furnizimit me energji (shih Fig. N48).
4.2.4 Llambat dhe aksesorët LED

Teknologjia e ndriçimit LED, ndryshe nga teknologjitë e mëparshme, paraqet
veçantinë e të qenit teknologjia e parë që lejon zhvillimin e zgjidhjeve të
përshtatshme dhe efektive për të gjitha aplikimet e ndriçimit funksional.Për të
kuptuar më mirë pse përdorimi i ndriçimit LED mund të rezultojë në këtë përfitim
të efikasitetit, duhet së pari të shpjegohet terminologjia bazë. Më poshtë renditen
përkufizimet e termave kryesore:
b LED (Light Emitting Diode) - Një diodë gjysmëpërçuese që lëshon dritë kur rryma
kalon në të. Materialet gjysmëpërçuese LED konvertojnë energjinë elektrike në
rrezatim të dukshëm elektromagnetik (p.sh. në dritë).
b Elementi LED - Nënshtresa dhe njësia optike primare e montimit të dritës.Qëllimi
i elementit LED është të mbrojë gjysmëpërçuesin dhe të përcjellë nxehtësinë e
gjeneruar nga LED në sistemet e shpërndarjes.
b Moduli LED - Bashkimi i një ose më shumë pjesëve LED me elementë optike,
mekanike dhe termike.
b Ndriçuesi LED - Një sistem i plotë i përbërë nga një modul LED, struktura
mbajtëse, një reflektor optik, telat, lidhësit, nyjet, sistemi i shpërndarjes së nxehtësisë
dhe në shumicën e rasteve edhe drejtuesi energjik.
b Drejtuesi Energjik - Një pajisje elektronike që mund të konvertojë fuqinë elektrike
të tensionit të ulët të rrjetit elektrik AC në energji elektrike të përshtatshme për
ndriçues LED (tension dhe rrymë direkte). Drejtuesi energjik mund të jetë i jashtëm
ose i brendshëm në ndriçues dhe mund të fuqizojë një ose më shumë llamba.
Funksioni i dimerimit mund të shtohet në këtë pajisje (kontrolli 1-10 V, kontrolli
DALI, ...)
N35
Ndriçues industrial LED

LED module
Njesia
primare
opke
LED
Nyje
Drejtuesi Energjik Lidhja
(mund te jete brenda ose jashte ndricuesit) Nenshtresa elektrike
Elemen LED
Fig. N48a: Një LED është një element i vogël brenda një strukture më të madhe, e cila shitet si
llambë ose ndriçues i asembluar

ngarkesat
Rrjedhjet dhe rrymat e qëndrueshme

Kur një ndriçues LED furnizohet me energji për herë të parë, një rrymë e
ndryshueshme kërkohet nga ndriçuesi gjatë intervalit të parë, pastaj rryma
stabilizohet sapo arrihen kushtet operative të duhura. Gjatë fazës fillestare ndodh:
furnizimi me energji i ndriçuesit, ndizet drejtuesi energjik, dhe ndezja e modulit LED
(drita është e ndezur). Më pas ndriçuesi kalon në gjëndjen e qëndrueshme të punës.
Në momentet fillestare pasi ndriçuesi është furnizuar me energji, shfaqet një rrymë
kalimtare (mund të jetë deri në 250 herë më e madhe se rryma nominale në varësi të
karakteristikave të produkteve) për shkak të kondensatorëve të përdorur për të kryer
korrigjimin e faktorit të fuqisë (faktori i fuqisë së ndriçuesve LED është përgjithësisht
më i madh se 90%). Kohëzgjatja e kësaj rryme të përkohshme është më pak se 1
milisekondë (ms). Kur ndriçiuesi është ndezur, rryma do të jetë në nivelin më të lartë
kur këndi i tensionit është 90 ° (në këtë rast, tension është në vlerën e tij të pik-ut
325 V për një rrjet AC 230 Volt).
Sapo kalon rryma hyrëse, kalon një interval kohor midis 100 ms dhe 1.5 sekonda.
Gjatë kësaj kohe ndizet drejtuesi energjik (aktivizohet furnizimi me energji elektrike
për qarqet e kontrollit elektronik). Rryma e konsumuar gjatë kësaj faze është më pak
se rryma nominale.
Sapo drejtuesi enegjik ndizet, moduli LED furnizohet me energji dhe shpërndan
dritën. Gjatë fazës fillestare të furnizimit me energji të modulit që përmban LED-in
ndodh një mbingarkesë e rreth dyfishit të rrymës nominale. Fig. N48b ilustron fazat
e ndryshme të përfshira në furnizimin e ndriçuesit me energji. Vini re se gjendja 4 në
Fig. N48b përfaqëson gjendjen e qëndrueshme të punës.
Rryma kundrejt kohës - Ndezja e ndriçuesit

1.5
2
1 4
0.5
Rryma (A)
-0.5
N36
-1
1 3
-1.5
-0.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5
Koha (s)
Fig. N48b: Ilustrimi 4 gjendjeve te furnizimit me energji te LED-it: Gjendja 1: Furnizimi fillestar
me energji, Gjendja 2: Ndizet drejtuesi energjik, Gjendja 3: Furnizimi me energji i modulit LED,
Gjendja 4: Gjendja e qendrueshme e punes
Në gjendjen e qëndrueshme, rryma e konsumuar nga ndriçuesit LED nuk është

krejtësisht sinusoidale. Shtrembërimi total harmonik i rrymës (THDI) varion midis10%
dhe 20%. Duke pasur parasysh se rrymat nominale të ndriçuesve LED janë të
ulëta, ndikimi i këtyre rrymave në tensionin e rrjetit është i vogël. Matjet në fabrika të
ndryshme të cilat furnizohen nga sistemi i furnizimit me energji elektrike të tensionit
të ulët (në të cilin impedanca e qarkut të shkurtër është e ulët) tregojnë se diferenca
totale harmonike e tensionit (THDV) është përgjithësisht më pak se 3%. Sipas
standardit IEC 61000-2-41 në lidhje me nivelet e përputhshmërisë së tolerancave të
tensionit, nëse THDV është më pak se 5% (mjedisi elektromagnetik klasa 1), rrjeti
1: Standardi IEC 61000-2-4: Përputhshmëria elektromagnetike
konsiderohet i shëndoshë dhe i pajtueshëm.
(EMC) -Pjesa 2: Mjedisi - Seksioni 4: Nivelet e pajtueshmërisë në
industri për çrregullime të frekuencave të ulëta
Rrymat e zakonshme
Përkufizimi: kur rrymat rrjedhin pa praninë e rrymave të tjera penguese ato
konsiderohen si rryma te zakonshme.Rrymat e zakonshme mund të kenë si pasojë
rrezatimin i cili pastaj mund të rezultojë në ndërhyrje ose shtrembërim.
Si merret teknologjia LED me këtë sfidë? Në shembullin e mëposhtëm, matjet u
kryen nga energjizimi i parë i 20 ndriçuesve që ishin të izoluara nga toka. Duke pasur
parasysh konfigurimin, rryma e rrjedhjes mund të lidhet vetëm nëpërmjet përcjellësit
tokësor mbrojtës (PE) të kabllos së energjisë. Rryma që rrjedh në këtë përcjellës në
fazën e energjizimit është paraqitur më poshtë (shih figurën N48c)
Rryma e rrjedhjes së tokës (faza e tensionit e barabartë me 0 ° dhe 90 ° në ndezje)

3
0°
90°
2
0
I (A)
-1
-2
-3
-4
0.0132 0.0132 0.0132 0.0132 0.0132 0.0133 0.0133
Koha (s)
Fig. N48c: Shfaqja e rezultateve aktuale të rrjedhjes së tokës
Për kalimin në tension zero, rryma e rrjedhjes është praktikisht zero.
Frekuenca e rrymës së përkohshme është e lartë (rreth 100 kHz).Në fazën e

gjendjes së qëndrueshme, për 20 llampat e izoluara nga toka, vlera aktuale e
rrjedhjes e matur në 50 Hz ishte rreth 2 mA.
N37

ngarkesat
4.3 Pengesat në lidhje me pajisjet ndriçuese dhe

rekomandimet
4.3.1 Rryma aktuale e paraqitur nga luminaire (njësi e dritës

elektrike)
Rreziku
Kjo karakteristikë është e para që duhet të përcaktohet kur krijohet një instalim,
përndryshe ka shumë gjasa që pajisjet mbrojtëse të mbingarkesës do të shkyçen
dhe përdoruesit mund ta gjejnë veten në errësirë. Është e qartë se përcaktimi i tyre
duhet të marr parasysh konsumin e të gjithë komponentëve, sidomos për instalime
ndriçuese fluoreshente, që nga fuqia e konsumuar nga balasti duhet të shtohet
tubave dhe llambave.
Zgjidhja
Për ndriçimin inkadeshent, duhet të mbahet mend se tensioni i linjës mund të jetë
më shume se 10% i vlerës së tij nominale, e cila më pas do të shkaktojë një rritje të
rrymës. Për ndriçimin fluoreshent, nëse nuk specifikohet ndryshe, fuqia e balastit
magnetik mund të vlerësohet me 25% nga llamba. Për balastin magnetik, kjo fuqi
është më e ulët, e rendit 5 deri 10%, prandaj kufijtë për pajisjet mbrojtëse nga
mbirrymat duhet të llogariten si një funksion i fuqisë totale dhe faktorit të fuqisë, te
llogaritura për çdo qark.
4.3.2 Mbirrymat në switcha

Rreziku
Pajisjet që përdoren për kontrollin dhe mbrojtjen e qarqeve ndriçuese janë të tilla si
relet, Triac, switchat me telekomandë, kontaktorët ose ndërprerësit e qarkut.
Pengesa kryesore në aplikimin e këtyre pajisjeve është piku i rrymës së energjizimit.
Ky pik i rrymës varet nga teknologjia e llambave që përdoren, por gjithashtu nga
karakteristikat e instalimit (furnizimi me energji elektrike në transformator, gjatësia e
kabllove, numri i llambave) dhe momenti i energjizimit në periudhën e tensionit në
linjë. Një pik i lartë i rrymës, sidoqoftë nga rrufeja, mund të shkaktoj kontakt në një
pajisje elektromagnetike të kontrollit që bashkon me kujdes pajisjet, ose shkatërrimin
e një pajisje në gjendje të fortë me gjysmë-përçuesit.
Dy zgjidhje
Për shkak të dyndjes së rrymës, shumica e releve të zakonshme janë të
papajtueshme me pajisjet ndriçuese të furnizuara me energji elektrike.
Rekomandimet e mëposhtme që janë bërë zakonisht për këtë arsye:
b Numri i kufizuar i llambave është i lidhur me një pajisje të vetme në mënyrë që
fuqia totale e tyre të jetë më e vogël se fuqia maksimale e lejueshme për pajisjen
b Kontrollimin me prodhuesit se çfarë kufizimesh sugjerojnë ata për pajisjet. Kjo
masë paraprake është veçanërisht e rëndësishme kur duhet zëvendësuar llambat
inkadeshente me llambat fluoreshente kompakte
N38 Për shembull, tabela në Figurën N49 tregon numrin maksimal të tubave fluoreshent
të kompensuar të cilët mund të kontrollohen nga pajisje të ndryshme me vlerë 16A.
Vini re se numri i tubave të kontrolluar është nën numrin që korrespondon me fuqinë
maksimale për pajisjet.
Kërkesa për fuqi Numri i tubave që Numri maksimal i tubave që mund të

e njësisë së korrespondon me kontrollohen nga
tubit (W) fuqinë Kontaktori Switchat me Ndërprerësit
16 A x 230 V GC16 A kontroll nga e qarkut
CT16 A larg TL16 A C60-16 A

18 204 15 50 112
36 102 15 25 56
58 63 10 16 34
Fig. N49 : Numri i tubave të kontrolluara është nën numrin që korrespondon me fuqinë

maksimale për pajisjet

Por, ekziston një teknikë për të kufizuar pikun e rrymës në energjizimin e qarqeve
me sjellje kapacitive (balasti magnetik me kompensim paralel dhe balasti elektronik).
Ai siguron që aktivizimi të ndodh në momentin kur tensioni i linjës kalon në zero.
Vetëm switchat në gjendje me gjysmë-përçues ofrojnë këtë mundësi (shih Figurën
N50a). Kjo teknikë është veçanërisht e dobishme në dizajnin e qarqeve të reja
ndriçuese.
Kohët e fundit, pajisjet e teknologjisë hibride janë zhvilluar që të kombinojnë një
switch me gjendje të ngurtë (aktivizimi në kalimin e tensionit përmes zeros) dhe
një switch në gjendje të ngurtë me përçues elektromekanik të lidhjes së shkurtër
(reduktimi i humbjeve në gjysmë-përçuesit )(shih Figurën N50a)
a b c d
Fig. N50a : Përçuesi “standard” CT+ [a] përçuesi me shtypje manuale CT+, buton shtypës për
zgjedhjen e mënyrës operative dhe llamba treguese tregon gjendjen aktive të operimit [b] switch
me telekomandë TL+ [c] Lloji Electic Schneider
4.3.3 Mbingarkesa e përcjellësit të neutrit

Rreziku
Llambat LED dhe tubat fluoreshente me ballaste elektronike karakterizohen si
ngarkesa jolineare që gjenerojnë rryma harmonike. Kur një numër i tillë ndricuesish
janë të furnizuara mes fazës dhe neutrit në një qark 3-fazor, harmonikat e treta(dhe
shumefisha të 3) në çdo fazë janë duke shtuar së bashku në neutër, të cilat mund
të shkaktojnë mbingarkesë të përcjellësit të neutrit . Figura N50b më poshtë jep një
pasqyrë të nivelit tipik H3 i krijuar nga ndriçimi.
Lloji i llambës Energjia tipike Mënyra e vendosjes Niveli tipik H3
Llambë inkandeshente 100 W Reostat i dritës 5 to 45 %

me reosta
Llambe halogjene ELV 25 W Transformator elektronik ELV 5%
100 W Ballaste magnetike 10 % N39
Tub fluoreshent < 25 W Ballaste elektronike 85 %
> 25 W + PFC 30 %
100 W Ballaste magnetike 10 %
Llamba shkarkuese Ballaste elektrike 30 %
Llamba LED 10 to 200 W Drejtues energjik 10 to 20 %
Fig. N50b : Përmbledhje e nivelit tipik H3e krijuar nga ndriçimi

Zgjidhja
Së pari, nuk duhet të lejohet të përdoret një përcjellës neutral me prerje të tërthortë
të vogël, sikurse kërkohet nga standardi i instalimit IEC 60364, seksioni 523-5-3.
Efektet kanë të bëjnë me pasojat termike në panele dhe pajisje kontrolli, kabllo dhe
pajisje. Ato janë për shkak të niveleve të harmonikës të mbajtura për kohëzgjatje të
barabartë ose më të madhe se 10 minuta.
Për sa kohë përfshihen pajisjet mbrojtëse të mbirrymës, është e nevojshme të
sigurohen ndërprerës 4-polësh me neutër mbrojtës.
Kjo lloj pajisje mund të përdoret gjithashtu për ckycjen e të gjithë poleve të
nevojshme për furnizimin e ndricuesve në fazën e tensionit fazë-fazë në rast të një
defekti.Një pajisje ckycese duhet të ndërpresë fazën dhe neutrin njëkohësisht.

ngarkesat
4.3.4 Rrjedhat e rrymave në tokëzim

Rreziku
Gjate kycjes (switch-on), kapacitetet e balastit elektronik janë përgjegjës për pikun
e rrymave të mbetjes që mund të ndodhë shkyçje e padëshirueshme e pajisjeve të
mbrojtjes.
Dy zgjidhjet
Përdorimi i pajisjeve me rrymë të mbetjes ofrojnë imunitet kundër kësaj lloj rryme
impulsive, që është e rekomanduar, madje edhe e domosdoshme, kur ekziston një
pajisje instalimi (shih Fig. N60).
Për një instalim të ri, është e nevojshme të sigurohen pajisje me gjendje të
pandërprerë, ose pajisje me kontroll hibrid (kontraktorët dhe telekomanda e
switches) që reduktojnë këto impulse të rrymave (aktivizimin në tensionin që kalon
nëpër zero).
4.3.5 Mbitensionet
Rreziku
Siç ilustrohet në pjesën e mëparshme, kalimi në qarqet ndriçuese shkakton një
gjendje kalimtare, e cila manifestohet nga një mbirrymë e konsiderueshme. Kjo
mbirrymë është e shoqëruar me një luhatje të fortë të tensionit e aplikuar në
terminalet e ngarkesës të lidhura me të njëjtin qark. Këto luhatje të tensionit mund të
jenë të dëmshme për operimin korrekt të ngarkesave të ndjeshme (mikro-kompjuter,
kontrolluesit e temperaturës, etj.)
Zgjidhja
Është e këshillueshme të ndahet furnizimin me energji elektrike për këto ngarkesa
Fig. N50c : s.i. pajisjet me rrymë te mbetjes me imunitet ndaj të ndjeshme nga furnizimin me energji elektrike të ndriçimit elektrik.
mpulsit të rrymave (marka Schneider Elektric)
4.3.6 Ndjeshmëria e pajisjeve të ndriçimit të linjës me tension
të çrregulluar
Ndërprerje të shkurta
b Rreziku
Shkarkimi i llambave kërkon një kohë rindriçuese disa minutëshe, pasi furnizimi i tyre
me energji elektrike ka qenë i shkyçur.
b Zgjidhja
Duhet të sigurohet ndriçimi i pjesshëm me rindriçim të menjëhershëm (llambat
inkadeshente ose tubat fluoreshente, ose llambat e shkarkimit) nëse kërkesat e
sigurisë e diktojnë kështu.
Luhatjet e tensionit
b Rreziku
Shumica e pajisjeve të ndriçimit (me përjashtim të llambave të furnizuara nga
balastet elektronikë) janë të ndjeshme ndaj luhatjeve të shpejta të tensionit në
furnizim. Këto luhatje shkaktojnë një fenomen dridhjeje, i cili është i pakëndshëm për
përdoruesit dhe madje mund të shkaktojë probleme të mëdha. Këto probleme varen
si nga frekuencat e ndryshme ashtu dhe nga madhësia e tyre.
N40
Standardi IEC 61000-2-2 (“Nivelet e përputhshmërisë për çrregullime në frekuencë
të ulët të sjellë”) specifikon madhësinë maksimale të lejueshme të tensioneve të
ndryshme si funksion i numrit të ndryshueshëm për sekondë ose për minutë.
Këto luhatje të tensionit janë shkaktuar kryesisht nga ngarkesat me luhatje të lartë te
fuqisë (Furrat me hark, makina salduese, motorët startues).
b Zgjidhja
Metodat e veçanta mund të përdoren për të reduktuar luhatjet e tensionit. Megjithatë,
është e këshillueshme, kudo që të jetë e mundur, qarqet ndriçuese tv furnizohen
nëpërmjet një furnizimi të veçantë të linjës. Përdorimi i balastit elektronik është
rekomanduar për aplikimet e kërkuara (spitale, dhoma, dhoma inspektimi, dhoma
kompjuterike, etj.)
4.3.7 Zhvillimet në kontrollin dhe mbrojtjen e pajisjeve

Përdorimi i pajisjeve për ndryshim të ndriçimit është gjithnjë e më i zakonshëm.
Kufizimet në ndezje janë reduktuar dhe kohëzgjatja e kontrollit dhe mbrojtja e pajisjes
është më pak e rëndësishme. Tashmë përdoren pajisje të reja mbrojtëse të
përshtatshme ndaj kufizimeve në qarqet për ndriçim , si për shembull lloji i
ndërprerësve të Schneider
Electric dhe moduleve të ndërprerësve me rrymë te mbetjes si celësat ID dhe
ndërprerësit Vigi. Me zhvillimin e kontrollit dhe mbrojtjes së pajisjeve, tani ofrohet edhe
kontrolli në distancë, menaxhimi 24 orë, kontrolli i ndriçimit, konsumi i reduktuar, etj.
.

4.4 Kufizime të veçanta për teknologjinë e ndriçimit

LED
Për të kuptuar ndikimin që teknologjitë LED do të kenë në rrjetet ekzistuese
elektrike, është e rëndësishme të analizohet sjellja e të gjitha elementeve kryesore
në rrjet. Më poshtë është një listë e rreziqeve të mundshme për t'u marrë parasysh
dhe gjithashtu disa rekomandime për zbutjen e këtyre rreziqeve.
4.4.1 Rreziku i ndërlidhur me përzgjedhjen e ndërprerësit të

qarkut.
Zgjedhja e karakteristikave të ndërprerësve varet nga natyra e ngarkesës së
mundshme. Vlerësimi varet nga trashësia e kabllove që duhet të mbrohen dhe
zgjedhja e kurbave sipas ngarkesës së rrymës.
Kur përdoret ndriçimi LED, për një kohë shumë të shkurtër ndodhin vërshime
rryme shumë të rëndësishme deri në 250 herë të rrymës nominale në varësi të llojit
të drejtuesit energjik (<1 msec). Sipas "standardit" kurbat normative (kurbat siç
përcaktohet në NF EN 60898 1 dhe NF EN 60947-2 2) që përdoren për çertifikimet
e ndërprerësve (të cilat karakterizojnë rrymat e defekteve me kohëzgjatje që tejkalon
10 ms) i japin ndërprerësve prag ckycjeje për rrymat e mbajtura për 10 ms ose
më shumë. Për rrymat e përkohshme që zgjasin më pak se 10 ms, nuk ekziston
një kurbë e normalizuar. Vlera më e lartë e rrymës gjatë ndezjes varet nga koha
e energjizimit, numri i ndriçuesve që formojnë qarkun e ndriçimit, fuqia e qarkut të
shkurtër dhe arkitektura e rrjetit.
Rekomandime:
Për të adresuar këtë rrezik, një zgjedhje e përshtatshme e ndërprerësit
(vlerësimi,Kurba) duhet të bëhet gjatë fazës së projektimit të instalimit, sipas
rekomandimeve të dhëna nga prodhuesi.
Një tjetër mundësi, shumë e dobishme në rastin e zëvendësimit të ndriçimit

të zakonshëm me ndriçim LED në instalime ekzistuese të mëdha, është të
implementojë një telekomandë në vend të pajisjes standarde. Kjo do të kufizojë
totalin e ryymave hyrëse në renditje prej 4 deri 5.
4.4.2. Rreziku në lidhje me pajisjen për mbrojtjen e rrjedhjes

së tokës
Rryma e rrjedhjes është në maksimum për kalimin në pikun e tensionit. Frekuenca
e kësaj rryme të përkohshme është e lartë (rreth 100 kHz). Për kalimin në tension
zero, rryma e rrjedhjes është praktikisht zero.
Rekomandime:
Rryma e përhershme e rrjedhjes së tokës në 50 Hz është përgjithësisht më pak se
1 mA për një ndriçues. Duke pasur parasysh se qarqet e ndriçimit mbrohen nga
pajisjet e mbrojtjes së rrjedhjes së tokës me vlerë 300 mA në aplikime tregtare,
një numër i madh ndriçuesish mund të instalohet në drejtim të rrymës së pajisjes N41
mbrojtëse. Për një frekuencë prej 100 kHz, rryma nuk zbulohet nga pajisjet
mbrojtëse të rrjedhjes së tokës.
1: Standardi NF EN 60898 : Aksesorë elektrike - Ndërprerës

qarku për mbrojtjen ndaj mbirrymave të instalimeve
rezidenciale dhe instalime të ngjashme
2: Standardi NF EN 60947-2: Çelës kontrolli dhe shkyçje të
tensionit të ulët - Pjesa 2: Ndërprerës qarku

ngarkesat
4.4.3 Rreziku për pajisjen me komandim në distancë

Kategoritë e standardizuara të përdorimit (sipas NF EN 60947-4-1 1 dhe IEC 61095 2)
përcaktojnë vlerat aktuale që duhet të krijojë ose të ndërpresë kontaktori. Këto varet
nga natyra e ngarkesës së kontrolluar dhe kushtet nën të cilat operon qarku(mbyllja
dhe rënia). Vetëm ngarkesa të ndriçimit që përdorin teknologji konvencionale
mbulohen nga ky standard, dhe nuk kërkohet testim për të çertifikuar kontaktorët që
kontrollojnë ndriçuesit me teknologji LED.
Rekomandime me reletë standarde

Të dhënat e kontaktorëve dhe releve të impulsit të ofruara nga prodhuesit duhet
të merren në konsideratë gjatë fazës së projektimit për të arritur nivelin e duhur
të koordinimit me ndriçimin LED. Kjo performancë do të përcaktojë ruajtjen e
qëndrueshmërisë elektrike dhe jetëgjatësinë e dhënë nga prodhuesit.
N42
1: NF EN 60947-4-1: Pajisjet e tensionit të ulët dhe

kontrollorët- Pjesa 4-1: Kontaktorët dhe motorët -
Elektromekanik Kontaktorët dhe motorët
2: IEC 61095: Kontaktorë elektromekanikë për amvisëri
dheQëllime të ngjashme

Zgjidhja me reletë "smart"- kontaktorët "smart" duke përdorur parimin

e kalimit zero
Ekziston një teknikë për të kufizuar pikun e rrymës në energjizimin e qarqeve me
sjellje kapacitive (ballaste magnetike me kompensim paralel, ballaste elektronike,
drejtues energjetik). Kjo teknikë siguron që fuqizimi i ndriçimit të ndodhë në
momentin kur linja e tensionit kalon nëpër zero (i quajtur "funksioni i kalimit zero").
Përdorimi i pajisjes së kontrollit në distancë duke përfshirë funksionin e kalimit
zero do të reduktojë në mënyrë dramatike rrymën hyrëse që gjenerohet në ndezje
(në rendin e 4-5 herë). Deri tani, vetëm kalimet me gjendje të qëndrueshme me
gjysmëpërçues e ofrojnë këtë mundësi.
Parimi operativ i relesë statike përbëhet nga sa vijon: kur tensioni i kontrollit
aplikohet tek hyrja e relesë, një komponent i brendshëm statik kryen funksionin e
kalimit në zero të valës së tensionit. Saktësia gjatë kalimin(lidhja me rrjetin) është
shumë e lartë. Rryma hyrëse zvogëlohet më pas (shiko Figurën N51). Si rezultat,
është e mundur të përdoren ndërprerësit e qarkut pa ulje. Numri i ndriçuesve që
mund të fuqizohen nga një qark i vetëm kufizohet vetëm nga rezistenca termike e
relesë.
200
0°
90°
150
100
50
-50
-1 0 1 2 3 4 5
Koha (s) x 10-3
Fig. N51 : Rryma në ndezje sipas këndit të tensionit (kalimi zero dhe 90 °)
Kohët e fundit, pajisjet e teknologjisë hibride janë zhvilluar të kombinojnë një kalim
me gjendje të qëndrueshme (aktivizimi në kalimin e tensionit përmes zeros) dhe një N43
kontaktor elektromekanik që krijon qarkun e shkurtër për kalimin e qëndrueshëm
(reduktimi i humbjeve në gjysmëpërcjellësa) (shih Figurën N50a).
Për qarqet me tre faza (furnizimi me energji të ndriçuesve ndermjet nje përcjellësi
fazë dhe neutrit), komanduesit ose ndërprerësit tre-polare preferohen për pajisje
komanduese katër polare. Poli neutral i shkyçur do të ndihmojë në parandalimin e
ngarkesave të dëmshme të tensionit, nga kalimi i mundshëm i tyre nëpër terminalet
e ndriçuesit nëse përcjellësi i neutrit nuk mbyllet.

ngarkesave
Përçuesit modular dhe impulse releje nuk 4.5 Zgjedhja e vlerave të reles sipas llojit të llambës
përdoren në teknologji të njëjta. Vlerat e b Figure 51 më poshtë tregon numrin maksimal të pajisjeve ndriçuese sipas
tyre janë të përcaktuara sipas standardeve llojit, fuqisë dhe konfigurimit e një llambe të caktuar. Si një tregues, fuqia totale e
të ndryshme. Për shembull, për një vlerë të pranueshme është përmendur gjithashtu.
b Këto vlera janë dhënë për një qark 230 V me dy përçues aktivë (një fazore-fazë/
caktuar, një rele impuls është më efikase se neutro ose dy-fazore-fazë/fazë). Për qarqet 110 V, ndani vlerat në tabelë për 2
një përçues modular për kontrollin e pajisjeve b Për të marrë vlerat ekuivalente për të gjithë qarkun 230 V tre-fazore, shumëzohet
ndriçuese me dyndje të fortë të rrymës, ose me me numrin e llambave dhe fuqia totale e pranueshme
faktor të ulët të fuqisë (qark jo me kompensim v nga3(1.73) për qarqet pa neutro
induktiv). v nga 3 për qarqet me neutro
Shënim: Vlerat e fuqisë së llambave më të përdorura janë paraqitura me shkronja të
theksuar me të zezë
Tabela e zgjedhjes
Produktet Kontaktor iCT iCT+ kontaktorë
Lloji i llambës Numri maksimal i pajisjeve të ndriçimit për një qark një-fazor dhe fuqia maksimale në dalje të qarkut
16 A 25 A 40 A 63 A 20 A
Llambat halogjene LV Zëvendësimi i llambave me avull të merkurit (pa balast)

40 W 38 1550 W 57 2300 W 115 4600 W 172 6900 W
60 W 30 deri 45 deri 85 deri 125 deri
75 W 25 2000 W 38 2850 W 70 5250 W 100 7500 W 4660 W x
100 W 19 28 50 73 Cos phi
ELV12ose24V llamba halogjene
Me 20 W 15 300 W 23 450 W 42 850 W 63 1250 W
transformator 50 W 10 deri 15 deri 27 deri 42 deri
ferromagnetik 600 W 900 W 1950 W 2850 W
75 W 8 12 23 35
100 W 6 8 18 27
Me 20 W 62 1250 W 90 1850 W 182 3650 W 275 5500 W
transformator 50 W 25 deri 39 deri 76 deri 114 deri
elektronik 1600 W 2250 W 4200 W 6000 W
75 W 20 28 53 78
100 W 16 22 42 60
Tubat fluoroshent me startues dhe balast ferromagnetik
1 tub pa 15 W 22 330 W 30 450 W 70 1050 W 100 1500 W
kompensim (1) 18 W 22 deri 30 deri 70 to 100 deri
20 W 22 850 W 30 1200 W 70 2400 W 100 3850 W
36 W 20 28 60 90
40 W 20 28 60 90
58 W 13 17 35 56
65 W 13 17 35 56
80 W 10 15 30 48
115 W 7 10 20 32
N44 1 tub 15 W 5 µF 15 200 W 20 300 W 40 600 W 60 900 W
me kompensim 18 W 5 µF 15 deri 20 deri 40 deri 60 deri
paralel (2) 800 W 1200 W 2400 W 3500 W
20 W 5 µF 15 20 40 60
36 W 5 µF 15 20 40 60
40 W 5 µF 15 20 40 60
58 W 7 µF 10 15 30 43
65 W 7 µF 10 15 30 43
80 W 7 µF 10 15 30 43
115 W 16 µF 5 7 14 20
2 ose 4 tuba 2 x 18 W 30 1100 W 46 1650 W 80 2900 W 123 4450 W
me kompensim 4 x 18 W 16 deri 24 deri 44 deri 68 deri
serik 1500 W 2400 W 3800 W 5900 W

2 x 36 W 16 24 44 68
2 x 58 W 10 16 27 42
2 x 65 W 10 16 27 42
2 x 80 W 9 13 22 34
2 x 115 W 6 10 16 25
Tubat fluoreshent me balast elektronik
1 ose 2 tuba 18 W 74 1300 W 111 2000 W 222 4000 W 333 6000 W
36 W 38 deri 58 deri 117 deri 176 deri
58 W 25 1400 W 37 2200 W 74 4400 W 111 6600 W
2 x 18 W 36 55 111 166
2 x 36 W 20 30 60 90
2 x 58 W 12 19 38 57
Fig. N51 : Numri maksimal i pajisjeve të lehta për çdo rele, sipas llojit, fuqisë dhe konfigurimit të një llambe të dhënë (vazhdon në faqen tjetër)

4 Qarqet ndriçuese
Rele Impulsi iTL iTL+ rele impulsi Reflex iC60 (kurba C)

Numri maksimal i pajisjeve të ndriçimit për një qark një-fazor dhe fuqia maksimale në dalje të qarkut
16 A 32 A 16 A 10 A 16 A 25 A 40 A 63 A
40 1500 W 106 4000 W 28 1120 W 46 1840 W 70 2800 W 140 5600 W 207 8280 W
25 deri 66 deri 23 deri 36 deri 55 deri 103 deri 152 deri
20 1600 W 53 4200 W 3680 W x 29 2175 W 31 2600 W 46 3600 W 80 6800 W 121 9800 W
16 42 Cos phi 15 23 33 60 88
70 1350 W 180 3600 W 11 220 W 19 380 W 27 540 W 50 1000 W 75 1500 W

19 1450 W 50 3750 W 7 500 W 10 800 W 14 1050 W 27 2200 W 43 3300 W
14 37 5 8 10 22 33
60 1200 W 160 3200 W 47 940 W 74 1480 W 108 2160 W 220 4400 W 333 6660 W
18 1400 W 44 3350 W 15 1200 W 24 2000 W 34 2600 W 64 5100 W 94 7300 W
14 33 12 20 26 51 73
83 1250 W 213 3200 W 16 244 W 26 390 W 37 555 W 85 1275 W 121 1815 W

62 1300 W 160 3350 W 16 647 W 26 1035 W 37 1520 W 85 2880 W 121 4640 W
35 93 15 24 34 72 108
31 81 15 24 34 72 108
21 55 9 15 21 43 68
20 50 9 15 21 43 68
16 41 8 12 19 36 58
11 29 6 9 12 24 38
60 900 W 160 2400 W 11 165 W 19 285 W 24 360 W 48 720 W 72 1080 W N45
50 133 11 deri 19 deri 24 deri 48 deri 72 deri
45 120 11 640 W 19 960 W 24 1520 W 48 2880 W 72 4080 W
25 66 11 19 24 48 72
22 60 11 19 24 48 72
16 42 8 12 19 36 51
13 37 8 12 19 36 51
11 30 8 12 19 36 51
7 20 4 7 9 17 24
56 2000 W 148 5300 W 23 828 W 36 1296 W 56 2016 W 96 3456 W 148 5328 W
28 74 12 deri 20 deri 29 deri 52 deri 82 deri
28 74 12 1150 W 20 1840 W 29 2760 W 52 4600 W 82 7130 W

17 45 8 12 20 33 51
15 40 8 12 20 33 51
12 33 7 11 15 26 41
8 23 5 8 12 20 31
80 1450 W 212 3800 W 56 1008 W 90 1620 W 134 2412 W 268 4824 W 402 7236 W
40 to 106 to 28 deri 46 deri 70 deri 142 deri 213 deri
26 1550 W 69 4000 W 19 1152 W 31 1798 W 45 2668 W 90 5336 W 134 8120 W
40 106 27 44 67 134 201
20 53 16 24 37 72 108
13 34 9 15 23 46 70

ngarkesave
Tabela e zgjedhjes
Produktet Kontaktor iCT iCT+ kontaktorë
Lloji i llambës Numri maksimal i pajisjeve të ndriçimit për një qark një-fazor dhe fuqia maksimale në dalje të qarkut
16 A 25 A 40 A 63 A 20 A
Llambat kompakte fluoreshente

Me balast të 5W 210 330 670
jashtëm 7W 150 222 478
elektronik 1050 W 1650 W 3350 W 4660 W x
9W 122 194 383
to to to Non testé Cos phi
11 W 104 1300 W 163 2000 W 327 4000 W
18 W 66 105 216
26 W 50 76 153
Me balast integral 5 W 160 230 470 710
elektronik 7W 114 164 335 514
(zëvendësim për 800 W 1150 W 2350 W
9W 94 133 266 411 3550 W
llambat to to to to
inkadeshente) 11 W 78 900 W 109 1300 W 222 2600 W 340 3950 W
18 W 48 69 138 213
26 W 34 50 100 151
Llamba LED
With driver 10 W 48 69 98 200
30 W 38 54 77 157
50 W 27 500 W 39 700 W 56 1000 W 114 2000 W
to to to to
75 W 17 1400 W 25 1950 W 36 3000 W 73 6200 W
150 W 9 12 18 37
200 W 7 9 15 31
Low-pressure sodium vapour lamps with ferromagnetic ballast with external ignitor
Pa kompensim (1) 35 W 5 9 14 24
55 W 5 270 W 9 320 W 14 500 W 24 850 W
90 W 3 to 6 to 9 to 19 to
135 W 2 360 W 4 720 W 6 1100 W 10 1800 W
180 W 2 4 6 10
Me kompensim 35 W 20 µF 3 5 10 15
paralel (2) 55 W 20 µF 3 5 10 15
100 W 175 W 350 W 550 W
90 W 26 µF 2 to 4 to 8 to 11 to
135 W 40 µF 1 180 W 2 360 W 5 720 W 7 1100 W
180 W 45 µF 1 2 4 6
Llambat me avull të natriumit në presion të lartë
Llambat Metal-iodide
Me balast 35 W 16 24 42 64
ferromagnetik 70 W 8 12 20 32
me 150 W 4 7 850 W 13 1450 W 18 2250 W
buton ndezës 600 W to to to
të jashtëm, pa250 W 2 4 1200 W 8 2000 W 11 3200 W
kompensim (1) 400 W 1 3 5 8
N46 1000 W 0 1 2 3
Me balast 35 W 6 µF 12 18 31 50
ferromagnetik 70 W 12 µF 6 9 16 25
me Ignitor të 150 W 20 µF 4 6 10 15
jashtëm dhe 450 W 650 W 1100 W 1750 W
kompensim 250 W 32 µF 3 to 4 to 7 to 10 to
paralel (2) 400 W 45 µF 2 1000 W 3 2000 W 5 4000 W 7 6000 W
1000 W 60 µF 1 2 3 5
2000 W 85 µF 0 1 2 3
Me balast 35 W 24 38 68 102 3600 W
850 W 1350 W 2400 W
elektronik
70 W 18 to 29 to 51 to 76 to
1350 W 2200 W 4000 W 40 600 W
150 W 9 14 26
(1) Qarqet me balast pa kompensim ferromagnetik konsumojnë dy herë më shumë rrymë për prodhimin e energjisë për një llambë të dhënë. Kjo shpjegon numrin e
vogël të llambave në këtë konfigurim.
(2) Kapaciteti total i faktorit korrigjues të fuqisë së kondensatorëve paralel në një qark kufizon numrin e llambave që mund të kontrollohen nga një kontaktor
(ndërprerës). Kapaciteti total në rrjedhën e poshtme të një kontakori modular të vlerave16,25,40 ose 63A nuk duhet të tejkalojë 75,100,200or300µF respektivisht.
Lejon që për këto kufizime të llogarisë numrin maksimal të pranueshëm të llambave, nëse vlerat e kapacitetit janë të ndryshme nga ato në tabelë.

4 Qarqet ndriçuese
Rele Impulsi iTL iTL+ rele impulsi Reflex iC60 (kurba C)

Numri maksimal i pajisjeve të ndriçimit për një qark një-fazor dhe fuqia maksimale në dalje të qarkut
16 A 32 A 16 A 10 A 16 A 25 A 40 A 63 A
240 1200 W 630 3150 W 158 790 W 251 1255 W 399 1995 W 810 4050 W Usage peu
171 to 457 to 113 to 181 to 268 to 578 to fréquent
138 1450 W 366 3800 W 3680 W x 92 962 W 147 1560 W 234 2392 W 463 4706 W
118 318 Cos phi 79 125 196 396
77 202 49 80 127 261
55 146 37 60 92 181
170 850 W 390 1950 W 121 605 W 193 959 W 278 1390 W 568 2840 W 859 4295 W
121 to 285 to 85 to 137 to 198 to 405 to 621 to
100 1050 W 233 2400 W 71 650 W 113 1044 W 160 1560 W 322 3146 W 497 4732 W
86 200 59 94 132 268 411
55 127 36 58 83 167 257
40 92 25 40 60 121 182
69 700 W 98 1000 W 30 300 W 44 450 W 71 700 W 108 1050 W 146 1450 W

54 to 77 to 24 to 34 to 55 to 83 to 113 to
39 1950 W 56 3000 W 17 850 W 25 1250 W 40 2000 W 61 3050 W 83 4150 W
25 36 11 15 24 37 50
12 18 5 7 11 17 23
9 15 - 6 10 15 20
Non testé, utilisation peu fréquente 4 153 W 7 245 W 11 385 W 17 595 W 29 1015 W
4 to 7 to 11 to 17 to 29 to
3 253 W 4 405 W 8 792 W 11 1198 W 23 2070 W
2 3 5 8 12
1 2 4 7 10
38 1350 W 102 3600 W 3 88 W 4 140 W 7 245 W 12 420 W 19 665 W
24 63 3 to 4 to 7 to 12 to 19 to
15 40 2 169 W 3 270 W 5 450 W 8 720 W 13 1440 W
10 26 1 2 3 5 9
7 18 0 1 2 4 8
Non testé, utilisation peu fréquente 12 416 W 19 400 W 28 980 W 50 1750 W 77 2695 W
7 to 11 to 15 to 24 to 38 to
3 481 W 5 750 W 9 1350 W 15 2500 W 22 4000 W
2 3 5 10 13
0 1 3 6 10
0 0 1 2 3
N47
34 1200 W 88 3100 W 14 490 W 17 595 W 26 910 W 43 1505 W 70 2450 W
17 to 45 to 8 to 9 to 13 to 23 to 35 to
8 1350 W 22 3400 W 5 800 W 6 1200 W 9 2200 W 14 4400 W 21 7000 W
5 13 3 4 5 10 14
3 8 2 3 4 7 9
1 3 0 1 2 4 7
0 1 0 0 1 2 3
38 1350 W 87 3100 W 15 525 W 24 840 W 38 1330 W 82 2870 W 123 4305 W
29 to 77 to 11 to 18 to 29 to 61 to 92 to
2200 W 5000 W 844 W 1350 W 2100 W 4650 W 7200 W
14 33 6 9 14 31 48
Shënim: Reflex iC60Llamba avulli me presion të lartë me çakëll

elektronikPër vlerat 10 A dhe 16 A B-curve, numri i llambave
duhet të reduktohet me 10% për të kufizuarGoditja magnetike e
padëshiruar.Llambë LEDVlerësimet B-kurbë, numri i llambave
duhet të reduktohet me 50%.Vlerësimet D-kurbë, numri i
llambave duhet të rritet me 50%.

ngarkesave
4.6 Zgjedhja e automatit sipas llojit të llambës

4.6.1 Zgjedhja e automatit për shkarkim dhe llamba
fluoreshente
Numri maksimal i llambave dhe lloji i kundërt i vlerës MCB, njësia e fuqisë dhe
lakorja e shkyçjes MCB
Gjatë startimit të shkarkimit të llambave (me balast e tyre), rryma e nxitimit që tërheq
çdo llambë mund të jetë në rendin e:
b 25 x rryma e startimit të qarkut për 3 ms e parë
b 7 x rryma e startimit të qarkut për 2 s vijues
Për llambat fluoreshente me frekuencë të lartë të kontrollit elektronik të balastit,
pajisja mbrojtëse duhet të përballojë vlerat me 25 x nxitimi për 250 deri 350 ms.
Megjithatë për shkak të rezistencës së qarkut rryma me nxitim total që shihet
nga MCB është më e ulët se mbledhja e të gjitha rrymave me nxitim të llambave
individuale nëse lidhen direkt me MCB. Tabela më poshtë (shih Fig N52 për NXX)
merr parasysh:
b Qarqet kabllore kanë gjatësi prej 20 metrash nga centrali shpërndarës deri të
llamba e parë dhe 7 metra ndërmjet çdo pajisjeje shtesë.
b Vlera e MCB është dhënë për të mbrojtur llambat në qark në përputhje me
seksionin e tërthortë të kabllos, dhe pa shkyçje të padëshiruar mbi llambën aktive.
b Lakorja e shkyçjes MCB (C= vendosja e shkyçjes së menjëhershme 5 deri 10 In
D= vendosja e shkyçjes së menjëhershme 10 deri 14 In.
Fuqia e Numri i llambave për qark

llambës
(W) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
MCB vlerat e lakores së shkyçjes C & D
14/18 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
14 x2 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
14 x3 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10
14 x4 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10
18 x2 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
18 x4 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10
21/24 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
21/24 x2 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
28 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
28 x2 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10
35/36/39 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
35/36 x2 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10
38/39 x2 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10 10
40/42 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
40/42 x2 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10 10 16
49/50 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
49/50 x2 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 16 16 16 16
N48 54/55 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10
54/55 x2 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 16 16 16 16 16 16
60 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10
Fig. N53 : Tubat fluoreshentë me balast elektronik -Vac = 230V

llambës
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
(W)
14/18 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
9 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
11 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
13 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
14 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
15 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
16 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
17 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
18 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
20 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
21 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
23 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
25 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10
Fig. N54 : Llambat fluoreshente kompakte -Vac = 230V

4 Qarqet ndriçuese

llambës
(W) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
14/18 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
18 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
26 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
35/36 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
55 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10
91 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10 16 16 16 16
131 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10 10 10 16 16 16 16 16 16 16 20
135 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10 10 16 16 16 16 16 16 20 20 20
180 6 6 10 10 10 10 10 10 16 16 16 16 20 20 20 20 25 25 25 25
Balast elektronik
36 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
55 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
66 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10
91 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 16 16 16 16
Balast ferromagnetic
18 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
26 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
35/36 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
55 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10
91 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 16 16 16 16
131 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 16 16 16 16 16 16 16 20
135 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 16 16 16 16 16 16 20 20 20
180 6 6 6 6 10 10 10 10 16 16 16 16 20 20 20 20 25 25 25 25
Balast elektronik
36 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
55 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
66 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10
91 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10 16 16 16 16
Fig. N55 : Presion i ulët natriumi (me korrigjim PF) -Vac = 230V

llambës
(W) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Balast ferromagnetik
50 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10
70 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10 16 16 16
100 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 16 16 16 16 16 16 16
150 6 6 10 10 10 10 10 10 6 16 16 16 16 16 16 20 20 20 25 25 N49
250 6 10 16 16 16 20 20 20 20 20 20 25 25 25 32 32 32 32 40 40
400 10 16 20 25 32 32 32 32 32 32 32 40 40 40 50 50 50 50 63 63
1000 16 32 40 50 50 50 50 63 63 - - - - - - - - - - -
Balast elektronik
35 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
50 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10
100 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 16 16 16 16 16 16
50 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10
70 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10 16 16 16
100 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 16 16 16 16 16 16 16
150 6 6 6 6 6 10 10 10 10 16 16 16 16 16 16 20 20 20 25 25
250 6 6 10 10 16 16 16 16 16 20 20 25 25 25 32 32 32 32 40 40
400 6 10 16 16 20 20 25 25 25 32 32 40 40 40 50 50 50 50 63 63
1000 10 20 32 32 40 40 50 63 63 - - - - - - - - - - -
Balast elektronik
35 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
50 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10
100 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 16 16 16 16 16 16
Fig. N56 : Presion i lartë natriumi (me korrigjim PF) -Vac = 230V

ngarkesave

llambës
(W) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
35 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
70 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10 16 16 16
150 6 6 10 10 10 10 10 10 10 16 16 16 16 16 16 20 20 20 25 25
250 6 10 16 16 16 20 20 20 20 20 20 25 25 25 32 32 32 32 40 40
400 6 16 20 25 25 32 32 32 32 32 32 40 40 40 50 50 50 50 63 63
1000 16 32 40 50 50 50 50 63 63 63 63 63 63 63 63 63 63 63 63 63
1800/2000 25 50 63 63 63 - - - - - - - - - - - - - - -
Balast elektronik
35 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
70 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10 10
150 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10 16 16 16 16 16 16 16 20 20 20
35 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
70 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 16 16 16
150 6 6 6 6 6 10 10 10 10 16 16 16 16 16 16 20 20 20 25 25
250 6 6 10 10 16 16 16 16 16 20 20 25 25 25 32 32 32 32 40 40
400 6 10 16 16 20 20 25 25 25 32 32 40 40 40 50 50 50 50 63 63
1000 16 20 32 32 40 50 50 63 63 - - - - - - - - - - -
1800 16 32 40 50 63 63 - - - - - - - - - - - - - -
2000 20 32 40 50 63 - - - - - - - - - - - - - - -
Balast elektronik
35 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
70 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 10 10 10 10 10
150 6 6 6 6 6 6 6 10 10 10 16 16 16 16 16 16 16 20 20 20
Fig. N57 : Metal halide (me korrigjim PF) -Vac = 230V

llambës
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
(W)
1800 16 32 40 50 50 50 50 63 63 - - - - - - - - - - -
2000 16 32 40 50 50 50 50 63 63 - - - - - - - - - - -
1800 16 20 32 32 32 32 50 63 63 - - - - - - - - - - -
2000 16 25 32 32 32 32 50 63 - - - - - - - - - - - -
Fig. N58 : Metal halide (me balast ferromagnetik dhe korrigjim PF) -Vac = 400V
N50

4 Qarqet ndriçuese
4.6.2 Zgjedhja e ndërprerësit të qarkut për llambat dhe

aksesorët LED
Përdorimi i ndërprerësve të qarkut

Teknologjitë e reja të ndriçimit me ndërfaqe elektronike (ballaste, drejtues
energjik)shkaktojnë një rrymë të lartë kalimtare gjatë energjizimit që mund të kyçë
ndërprerësin. Këto fenomene janë shtuar veçanërisht me ndriçimin LED.
Koordinimi i kurbave midis numrit të ndriçuesve LED dhe vlerës së ndërprerësit:
Vlera 10 A Vlera 16 A Vlera 20 A

60 10 0 120
90
50 10 0
80
Numri maksimal i ndriçuesve
70 80
40
60
30 50 60
40
20 40
30
10 20
20
10
0 0 0
10 30 50 75 150 10 30 50 75 150 10 30 50 75 15 0
Fuqia e ndriçuesit (W) Fuqia e ndriçuesit (W) Fuqia e ndriçuesit (W)
Kurba B
Kurba C
Kurba D
Kurba B, C, D me iCT+ (ose iTL+ deri në 16 A)
Fig. N59 : Koordinimi midis ndërprerësve të qarkut dhe ndriçuesve LED
Numri maksimal i ndriçuesve në varësi të vlerës dhe kurbës së ndërprerësit të qarkut

Vlera e nderpreresit 10 A 16 A 20 A
te qarkut
Fuqia e njësisë Kurba B C D B, C, D B C D B, C, D B C D B, C, D

së ndriçuesit me me me
(W) iCT+ ose iCT+ ose iCT+
iTL+ iTL+
10 15 30 48 - 22 44 69 - 32 63 98 - N51
30 11 24 38 57 17 34 54 90 25 49 77 110
50 8 17 27 41 12 25 39 66 18 35 56 83
75 4 11 17 28 7 15 25 44 11 21 36 55
150 - 5 9 13 2 7 12 22 4 9 18 28
Fig. N60 : Koordinimi midis ndërprerësve të qarkut dhe ndriçuesve LED
Sipas pajisjes së kontrollit të përdorur, vala e rrymës kalimtare mund të:

b kërkojë që vlera e ndërprerësit të ulet sipas numrit të ndriçuesve /koordinimi i
vlerave të kurbave të ndërprerësit, kur përdoren pajisje standarde të kontrollit: CT,

TL (pajisje kontrolli elektromekanike),
b të reduktohet duke përdorur teknologjitë e mëposhtme:
v softStart: duke përdorur një komandë të integruar në drejtuesin energjik ose një
reostat,
v Kontaktor i kontrolluar (iTL +, iCT +) (mbyllet kur tensioni kalon përmes "0",
norma është e lidhur me Cos phi të qarkut të ndriçimit).

ngarkesave
4.7 Ndriçimi i hapësirave publike
Ndriçimi normal
Rregulloret, që përcaktojnë kërkesat minimale për ndërtesat dhe që marrin ndriçimin
publik në shumicën e vendeve evropiane, janë si më poshtë:
b Instalimet që ndriçojnë hapësirat publike duhet të kontrollohen dhe mbrohen në
mënyrë të pavarur nga instalimet e siguruara për ndriçim në fusha të tjera
b Humbja e ndriçimit në një qark përfundimtar ndriçues (d.m.th, siguresave pa
ndërprerje ose shkyçje CB) nuk duhet të rezultojë në humbje totale të ndriçimit në
një zonë e cila është e aftë për ndriçimin e më shumë së 50 personave
b Mbrojtja me anë të pajisjeve me rrymë të mbetjes (RCD) duhet të ndahet mes disa
pjesëve (d.m.th, duhet të përdoret më shumë se një pajisje)
Ndriçimi emergjent dhe disa sisteme të tjera
Kur ne i referohemi ndriçimit emergjent, do të thotë ndriçimit ndihmës që është
shkaktar kur ndriçimi standard dështon.
Ndriçimi emergjent është i ndarë si më poshtë (EN-1838):
Ndriçimi i sigurisë
Ajo e ka origjinën te ndriçimi emergjent dhe ka për qëllim të sigurojë ndriçim për njerëzit që
të evakuojnë një zonë në mënyrë të sigurt ose për ata që përpiqen të përfundojnë një operim
potencialisht të rrezikshëm para zonave tejet aktive.
Ajo ka për qëllim të ndriçojë mjetet e evakuimit dhe për të siguruar dukshmëri të
vazhdueshme dhe përdorimi të gatshëm e të sigurt kur ndriçimi standard ose emergjent është
i nevojshëm. Ndriçimi i sigurisë mund të ndahet më tej si vijon:
Ndriçimi i sigurisë në rrugë Ndriçimi anti-panik në zona të zgjeruara

Ajo ka origjinën te ndriçimi i sigurisë, Ajo e ka origjinën te ndriçimi i sigurisë,
dhe ka për qëllim të sigurojë që mjetet dhe ka për qëllim të shmangë panikun dhe
e shpëtimit të identifikohen qartë dhe të për të siguruar ndriçimin e nevojshëm për
përdoren në mënyrë të sigurt kur zona të lejuar njerëzit të arrijnë një zonë rrugë
është e zënë. shpëtimi të mundshme.
Ndriçimi emergjent dhe shenjat e sigurisë në rrugë

Ndriçimi emergjent dhe shenjat e sigurisë për rrugë janë shumë të rëndësishme
për të gjithë ata që projektojnë sistemin emergjent. Zgjedhja e tyre e përshtatshme
ndihmon në përmirësimin e niveleve të sigurisë dhe lejon situatat emergjente të
N52 trajtohen më mirë.

4 Qarqet ndriçuese
Standard EN 1838 ("Aplikacionet e ndriçimit emergjent") jep disa koncepte

themelore me atë që nënkupton me ndriçim emergjent në rrugë:
“Qëllimi prapa ndriçimit rrugor është për të lejuar daljen e sigurt të banorëve, duke ju
ofruar atyre dukshmëri të mjaftueshme dhe drejtim në rrugë…”
Shenjat e sigurisë dhe ndriçimi rrugor duhet të jenë dy gjera të ndara.
Funksionet dhe operimi i ndriçuesve
Prodhuesi specifikon llojin siç përshkruhet në standardin EN 60598-2-22, “Kërkesat
e veçanta- ndriçuesit për ndriçim rrugor”, të cilët duhet të lexohen në EN 60598-1,
"Ndriçuesit – Pjesa 1: Kërkesat në përgjithësi dhe testimet".
Kohëzgjatja
Një kërkesë themelore është të përcaktohet kohëzgjatja e nevojshme për ndriçim
emergjent. Në përgjithësi ajo është 1 orë, por disa vende mund të kenë kërkesa të
ndryshme të kohëzgjatjes sipas standardeve statutore teknike.
Operimi
Duhet të qartësojmë llojet e ndryshme të ndriçimit:
b Ndriçues pa mirëmbajtje
v Llamba do të ndizet me switch vetëm nëse ka defekt në ndriçimin standard
v Llamba do të jetë e furnizuar me anë të baterisë gjatë defektit
v Bateria do të karikohet automatikisht, kur furnizimi kryesor me energji elektrike
është kthyer
b Mirëmbajtja e ndriçimit
v Llamba mund të jetë ndezur në mënyrë të vazhdueshme
v Një njësi e furnizimit me energji elektrike është e nevojshme në rrjetë, veçanërisht
për furnizimin e llambës, e cila mund të jetë shkyçur kur zona nuk është e zënë
v Llamba do të jetë e furnizuar me anë të baterisë gjatë mosfunksionimit.
Dizajni
Integrimi i ndriçimit emergjent me ndriçimin standard duhet me saktësi t’i përmbahet
sistemit të standardeve elektrike në dizajnin e një ndërtese, ose vendi të caktuar.
Të gjitha rregulloret dhe ligjet duhet të respektohen, për të dizajnuar një sistem, i cili
është standard (shih Fig. N61).
Funksionet kryesore të një sistemi emergjent të b të tregohet qartë rruga

ndriçimi,t kur ndriçimi standard dështon janë si më duke përdorur shenja të
poshtë: qarta.
b Të sigurojë ndriçim të
mjaftueshëm emergjent
përgjatë rrugëve dalëse që
njerëzit në mënyrë të sigurt të
gjejnë rrugët e tyre deri te dalja.
N53
b Të sigurojë alarmet dhe

pajisjet e sigurisë nga zjarri
i pranishëm gjatë rrugës
jashtë janë lehtësisht të
identifikueshme.
Fig. N61 : Funksionet kryesore të sistemit të ndriçimit emergjent
Standardet evropiane
Dizajnimi i sistemeve të ndriçimit emergjent është i rregulluar nga një numër
dispozitash ligjore që janë të përditësuara dhe të zbatuara nga koha në kohë me
dokumentacion të ri të botuar me kërkesë të autoriteteve që kanë të bëjnë me
standardet dhe rregulloret teknike evropiane dhe ndërkombëtare.

ngarkesave
Çdo vend ka ligjet e veta dhe rregulloret, përveç standardeve teknike që udhëheqin
sektorë të ndryshëm. Në thelb ata përshkruajnë vendet që duhet të pajisen me
ndriçim emergjent, si dhe llojin specifik teknik të tij. Puna e dizajnimit është të
sigurojë që dizajnimi e projektimit të jetë në përputhje me këto standarde.
EN 1838
Një dokument shumë i rëndësishëm, në nivel evropian, në lidhje me ndriçimin
emergjent është Standardi EN 1838, "Aplikimi i ndriçimit emergjent".
Ky standard paraqet kërkesat specifike dhe kufizimet në lidhje me operimin dhe
funksionimin e sistemeve të ndriçimit emergjent.
Standardet CEN dhe CENELEC
Me CEN (Comité Européen de Normalisation) dhe CENELEC standardet

(Comité Européen de Normalisation Electrotechnique), jemi në një mjedis
të standardizuar me interes të veçantë të teknikës dhe dizajnit. Një numër
seksionesh merren me emergjencat. Si fillim, duhet të bëhet një dallim
ndërmjet standardeve ndriçuese dhe standardeve të instalimit.
EN 60598-2-22 dhe EN-60598-1

Ndriçuesit me ndriçim emergjent janë subjekt i standardeve evropiane EN 60598-2-
22, "Kërkesa të veçanta- Ndriçuesit për ndriçim emergjent”, që është një tekst
integrues (i llojeve të veçanta dhe analizave) të standardit EN-60598-1, Ndriçuesit-
“Pjesa 1: Kërkesa të përgjithshme dhe testime".
N54

5 Motorët asinkronë
Motorët asinkronë janë përdorur në shumëllojshmëri të gjerë aplikimesh. Këtu janë

disa shembuj të operimit të makinës:
v Pompat centrifugale,
Motori asinkron (d.m.th, i induktuar) është i v Ventilatorët e ndryshëm,
fuqishëm dhe i besueshëm, dhe i përdorur v Kompresorët,
gjerësisht. 95% e motorëve të instaluar në v crushers,
mbarë boten janë asinkronë. Mbrojtja e këtyre v Konvertorët,
motorëve është si pasojë e një çështje me v Ashensorët dhe vinçat,
v…
rëndësi të madhe në aplikime të shumta.
Pasojat e dëmtimit të motorit, për shkak të mbrojtjes së pasaktë, ose të paaftë për të
kontrolluar qarkun gjatë operimit, mund të përfshijë si në vijim:
b Për personat:
v Asfiksimi për shkak të bllokimit të ventilimit motorik
v Korrenti për shkak të prishjes së izolimit në motor
v Aksidenti për shkak të mos ndalimit të motorit pas një defekti të kontrollit të qarkut
b Për shkak të operimit dhe procesit të makinës:,
v Bashkimi i boshteve, akseve, operimit të transmisionit, … të dëmtuar për shkak të
bllokimit të motorit
t v Humbja e prodhimit
v Prodhimi i vonuar
b për vetë-motorin:
I" = 8 to 12 In v Djegia e pështjellave për shkak të bllokimit të motorit
Is = 5 to 8 In v Kostoja e riparimit
In = rryma nominale e motorit
v Kostoja e zëvendësimit
Prandaj, siguria e personave dhe mallrave, si dhe nivelet e besueshmërisë dhe

disponueshmërisë, janë shumë të varura nga zgjedhja e pajisjeve mbrojtëse. Në
td
1 to 10s aspektin ekonomik, kostoja e përgjithshme e dëmtimeve duhet të merret parasysh.
Kjo kosto rritet me rritjen e madhësisë së motorit dhe më vështirësitë e qasjes
dhe zëvendësimit. Humbja e prodhimit është një faktor i mëtejmë dhe dukshëm
i rëndësishëm. Veçoritë specifike të performancës motorike ndikojnë në qarqet e
furnizimit me energji elektrike të nevojshme për operim të kënaqshëm.
Një qark i furnizimit me energji elektrike të motorit paraqet kufizime të caktuara
që normalisht nuk hasen në qarqet e tjera shpërndarëse. Këto janë për shkak të
20 to karakteristikave të veçanta të motorëve të lidhur direkt me linjën, të tilla si:
30 ms b Rryma e startimit të lartë (shih Fig N26), e cila është kryesisht reaktive, dhe për
I këtë arsye mund të jetë shkak i rënies së tensionit
In Is I" b Numri dhe frekuenca e startimit gjatë operimit janë në përgjithësi të larta
b Rryma e lartë e startimit do të thotë që pajisja mbrojtëse nga mbingarkesat në
Fig. N62 : Karakteristikat e rrymës së startimit direkt në linjë të motor duhet të kenë karakteristikat e operimit të cilat shmangin shkyçjen gjatë
një motori me induksion periudhës së startimt të motorit.
5.1 Sistemet e kontrollit të motorit

Lloje të ndryshme zgjidhjesh të kontrollit motorik janë krahasuar në tabelat me
poshtë..
Kontrolli i
N55
Kontrolli i
Is / In Ts / Tn momentit
shpejtësisë
rrotullues
Linja direkte 5-10 5-10 No No
Yll – Trekëndësh 2-3 1-2 No No
Auto-transformator 2-3 1-2 No No
Starter i lehtë 3-5 1.5-2.5 No Yes
Makinë me shpejtësi
1.5 1.5-2 Yes Yes
të ndryshueshme
Pro Kundër
Linja direkte Reduced cost high starting High in-rush current
torque
Yll-Trekëndësh Reduced in-rush current Reduced starting torque
Auto-transformator Reduced in-rush current High weight
Starter i lehtë Reduced in-rush current Reduced starting torque
controlled start and stop
Makinë me shpejtësi të Controlled speed Energy saving Higher cost
ndryshueshme at reduced speed
Fig. N63 : KKrkrahasimi i zgjidhjeve të ndryshme të kontrollit të motorit

ngarkesat
5.2 Funksionet për mbrojtjen e motorit

Këto marrëveshje janë zbatuar në mënyrë që të shmangin operimin e motorëve në
kushte jo normale e cila mund të rezultojë në raste negative të tilla si: mbinxehja,
amortizimi i parakohshëm, shkatërrimi i pështjellave elektrike, dëmtimi i bashkimit
apo veshjes së kutisë, …
Katër nivelet e skemave mbrojtëse që propozohen zakonisht janë: “konvencionale”,

“Avancuar”, “Përparim shtesë”, dhe “Performancë e lartë”, i cili mund të miratohet në
varësi të sofistikimit dhe fuqisë së operimit të makinës.
v Funksionet për mbrojtjen “konvencionale” aplikohen ose zbatohen për çdo lloj
motori,
v Funksionet për mbrojtjen “e avancuar” zbatohet për makinat më të sofistikuara që
kërkon vëmendje të veçantë,
v "Funksionet për mbrojtjen “përparim shtesë ” dhe “ me performancë të lartë” janë
të sofistikuara për motorët me fuqi të lartë, kërkesa të larta të aplikacioneve, ose
motorët në proceset kritike apo kurdo herë që rryma e tokëzimit duhet të matet me
saktësi të lartë (~ 0,01A).
Mbrojtja E avancuar Performancë e

Konvencionale E avancuar
Plus lartë
Lidhje e shkurtër / mbirryma e menjëhershme

Mbingarkesa termike
Mosbalancimi i rrymës fazore
Humbja e rrymës fazore
Mbi-rryma (menjëhershme dhe të mëvonshme)
Rryma e tokëzimit / prishja e menjëhershme e tokëzimit
Fillim i gjatë (stall) / sekuencë e paplotësuar
Bllokim (motor i mbyllur)
Nën-rryma
Rryma fazore e ndryshme
Temperatura e motorit (nga sensorët)
Cikël i shpejtë i mbylljes / Bllokim nga jashtë
Ndërprerjet
Ndërprerja ose Përshpejtimi/ Numri i startimeve
Mosbalancimi i tensionit fazor
Humbja e tensionit fazor
N56 Ndryshim i tensionit fazor

Nën-tensioni
Mbi-tensionit
Nën-fuqia
Mbi-fuqia
Faktori i nën-fuqisë
Faktori i mbi-fuqisë
Rimbyllja e motorit
Fig. N64 : Klasifikimi i funksioneve të mbrojtjes

Ekziston një listë e funksioneve mbrojtëse të motorit dhe rezultati i aktivizimit.

Lidhja e shkurt: shkyçja në rast të lidhjes së shkurtër në terminalet e motorit ose
brenda pështjellave motorike.
Mbingarkesa termike: shkyçja e motorit në rast të operimit të vazhdueshëm me torus
(moment rrotullues) që kalon vlerën nominale. Mbingarkesa është detektuar nga matja
e rrymës së tepruar në startim ose duke përdorur sondat PTC.
Rezistenca e rrymës fazore:shkyç motorin në rast të mosbalancimit të rrymës së
lartë, përgjegjës për rritjen e humbjeve të fuqisë dhe tejnxehjen
Rryma fazore me humbje:shkyç motorin nëse faza e rrymës është zero, pas zbulimit
të kabllos ose ndërprerjes së lidhjes.
Mbirrymat: alarmi apo shkyçja e motorit në rast të rrymës fazore të lartë, duke zbuluar
boshtin mbi çiftin rrotullues.
Dëmtimi i tokëzimit:shkyçet në rast të ndonjë dëmtimi në mes të terminalit të motorit
dhe tokëzimit. Edhe nëse rryma e prishjes është e kufizuar, një veprimi i shpejtë mund
të shmangë një shkatërrim të plotë të motorit. Ajo mund të matet me shumën e tri
fazave nëse saktësia e kërkuar nuk është me e lartë së (~ 30%). Nëse saktësia e lartë
është e nevojshme, atëherë ajo duhet të matet me një CT (saktësisht 0.01 A).
Startimi i gjatë (stall):shkyçet në rast se koha e startimit është më e gjatë se koha
normale (për shkak të problemit mekanik) për të shmangur tejnxehjen e motorit.
Bllokimi:shkyçja për të shmangur mbinxehjen dhe ngarkimin e motorit, nëse motori
është bllokuar për shkak të mbingarkesës.
Nënrrymat: alarmi apo shkyçja e motorit në rastin kur detektohet vlera e ulët e
rrymës, zbulohet gjendja pa ngarkesë (p.sh. pompim i thatë, caviation, bosht i thyer,
…).
Rryma fazore e ndryshme:shkyçet në rast të detektimit të një sekuence të gabuar në
rrymën fazore
Temperatura e motorit (nga sensorët):alarmi ose shkyçja në rast të temperaturës së
lartë të detektuar gjatë hetimeve
Cikli i shpejtë i mbylljes:parandalon lidhjet dhe shmang tejnxehjen për shkak të
shumë startimeve të shpeshta.
Ndërprerjet:shkyçja e motorit kur një rënie e tensionit detektohet, për të zvogëluar
ngarkesën e furnizimit dhe të kthehet në gjendje normale.
Mosbalancimi i tensionit fazor:shkyçja e motorit në rast të çekuilibrit të tensionit të
lartë, përgjegjës për rritjen e humbjeve të fuqisë dhe tejnxehjen.
Humbja e tensionit fazor:shkyçja e motorit nëse një fazë e furnizimit mungon. Kjo
është e nevojshme në mënyrë që të shmanget drejtimi një-fazor i motorit tre-fazor, e
cila rezulton në reduktimin e momentit rrotullues, në rritjen e rrymës së starterit, dhe
paaftësia për të filluar.
Tensioni fazor i ndryshëm:shkyçja e motorit nëse një fazë e tensionit të furnizimit
mungon. Kjo është e nevojshme në mënyrë që të shmanget rotacioni i kundërt i
motorit në rast të një kablloje të gabuar të fazave në terminalet motorike që mund të
ndodhin gjatë mirëmbajtjes.
Nën-tensioni: parandalon lidhjen e motorit ose shkyçjen e motorit, si një tension i N57
reduktuar nuk mund të sigurojë një operim korrekt të motorit.
Mbi-tensioni: parandalon lidhjen e motorit ose shkyçjen e tij, si një tension i rritur nuk
mund të sigurojë një operim korrekt të motorit
Nën-fuqia: alarmi ose shkyçja e motorit në rast të fuqisë më të ulët së normalja, pasi
kjo situatë zbulohet pas dëmtimit në pompë (rreziku i shkatërrimit të saj) ose bosht i
thyer.
Mbi-fuqia: alarmi ose shkyçja e motorit në rastin e fuqisë më të lartë se ajo normale,
pasi kjo situatë zbulohet nga një mbingarkesë në makinë.
Faktori i nën-fuqisë:mund të përdoret për detektimin e fuqisë më të ulët te motorët,
të cilët kanë rrymë të lartë pa ngarkesë.
Faktori i mbi-fuqisë:mund të përdoret për detektimin e fundit të fazës startuese.

ngarkesat
Jeta e shërbimit
100%
50%
25%
12,5%
Mbi-nxehja
0 = 25°C 10 K 20 K 30 K
= = = =
In 1,05 In 1,09 In 1,14 In
Fig. N65 : Jetëgjatësia e reduktuar e motorit si pasojë e mbi-nxehjes
Relet e mbingarkesave (termike ose elektronike) mbrojnë motorët nga

mbingarkesat, por ato duhet të lejojnë mbingarkesa të përkohshme që shkaktohen
nga startimi, dhe nuk duhet të shkyçen përveç, kur koha e startimit është shumë e
gjatë.
Varësisht nga aplikimi, koha e startimit të motorit mund të ndryshojë nga disa
sekonda (duke filluar pa ngarkesë, rezistenca e ulët e momentit rrotullues, etj) në
disa dhjetëra sekonda (për rezistencë të lartë të momentit rrotullues, inercia e lartë e
ngarkesës së drejtuar, etj). Prandaj është e nevojshme të përshtaten relet e duhura
në kohën e startimit.
Për të përmbushur këtë kërkesë, Standardi IEC 60947-4-1 përkufizon disa klasa të
releve të mbingarkesës, secila prej tyre karakterizohet nga lakorja e shkyçjes (shih
Figurën N65a).
Vlera e releve zgjidhet sipas rrymës nominale motorike dhe kohës shartuese të
llogaritur.
N58
t (S)
Klasa 30
30
Klasa 20
20
Klasa 10
10
I/Ir
1,05 1,50 7,2
1,20
Fig. N65a : Lakoret e shkyçjes për relet e mbingarkesës

5.3 Monitorimi i Motorit

Objektivi i implementimit të pajisjeve matëse është për të siguruar një mbikëqyrje
të vazhdueshme të kushteve operuese të motorëve. Të dhënat e mbledhura
janë shumë të dobishme për përmirësimin e efikasitetit të energjisë, duke zgjatur
jetëgjatësinë e motorëve, ose për operacionet e mirëmbajtjes së programeve.
Katër nivelet e sofistikimit të skemave monitoruese zakonisht janë të propozuara:
“Konvencionale”, “E avancuar”, “Plus e avancuar” dhe “Performancë e lartë”, e cila
mund të bëhet e qasshme, në varësi të sofistikimit dhe së operimit të makinës dhe
E avancuara Performancë e
Matjet Konvencionale E avancuara
Plus lartë
Rrymat e linjës
Rryma e tokëzimit
Rryma mesatare
Rryma fazore e pabalancuar
Niveli i kapacitetit termik
Temperatura e motorit (me sensorë)
Frekuenca
Tensioni fazë-fazë
Mosbalancimi i tensionit fazor
Tensioni mesatar
Fuqia aktive
Fuqia reaktive
Faktori i fuqisë
Energjia mesatare
Energjia reaktive
Fig. N65b : Klasifikimi i funksioneve monitoruese
rëndësisë së procesit.
Këtu është një listë e variabëlve më të dobishme që do të monitorohen, dhe ndihma
e dhënë nga matjet.
Rrymat: ato janë përgjegjëset kryesor për nxehjen e përçueseve dhe kështu për një
ulje të mundshme të jetëgjatësisë tyre. Këto janë variablat më të rëndësishme për t’u
monitoruar. Matja e rrymës gjithashtu jep një tregues të drejtpërdrejt mbi ngarkesën
e motorit dhe presionit të aplikuar në operimin e makinës.
Rryma mesatare: dihet ngarkesa mesatare e motorit, nëse motori është i përshtatur N59
mirë në operimin e pajisjes apo jo.
Rryma fazore e pabalancuar: mosbalancimi është përgjegjës për humbjet shtesë
në motor, rryma fazore e pabalancuar është një variabël e rëndësishme për tu
monitoruar.
Niveli i kapacitetit termik: njohja e aftësive të mbingarkesës dhe kufiri i sigurisë.
Temperatura e motorit (nga sensorët): njohja e kushteve reale termike operative
duke marrë parasysh ngarkesën e motorit, temperaturën e ambientit dhe efikasitetin
Fig. N65c : Shembull i sistemit inteligjent të menaxhimit të e ventilimit.
motorëve me mbrojtje "Advanced Plus" dhe "Performancë Tensioni fazë-fazë: tensionet fazore shumë të ulëta ose shumë të larta janë
të lartë" dhe funksionet e monitorimit (TeSys T Schneider përgjegjës për rritjen e rrymës motorike për një ngarkesë të caktuar. Monitorimi i
Electric) tensionit tregon nëse një motor është duke operuar në kushte normale apo jo.
Tensioni fazor i pabalancuar: mosbalancimi është përgjegjës për humbjet shtesë
në motor, tensioni fazor i pabalancuar është një variabël e rëndësishme për t’u
monitoruar.
Fuqia aktive: tregues i nivelit të ngarkesës së aplikuar te motori
Fuqia reaktive: tregues i fuqisë reaktive që mund të jetë e nevojshme për të
kompensuar implementimin e kondensatorëve
Faktori i fuqisë: tregues i nivelit të ngarkesës së motorit. Nëse Faktori i fuqisë është
>1: paraqit kandidaturën tuaj për Çmimin Nobel për Fizikë.
Energjia aktive: mundësia për të treguar energjinë e konsumuar në kohën e
operimit ose sasia e prodhuar nga operimi i makinës.
Energjia reaktive: mundësia për të përcaktuar domosdoshmërinë e implementimit
të kondensatorëve për të shmangur pagesën e gjobave për shërbimet.

ngarkesat
5.4 Konfigurimet e motorit startues

Zakonisht rekomandohen konfigurime të ndryshme të switchgear dhe controlgear.
Disa shembuj janë paraqitur në Figurën N66.
Ndërprerësi i qarkut magnetik:

b izolimi për mirëmbajtje,
Izolator-siguresa: Ndërprerësi i qarkut termik- b mbrojtja nga lidhja e shkurtër.
b mbrojtja nga lidhja e shkurtër, magnetik:
b izolimi për mirëmbajtje. b b izolimi për mirëmbajtje, Ndërprerësi i qarkut :
b mbrojtja nga lidhja e shkurtër, b kalimi on-off,
b mbrojtja nga mbingarkesa. b ndërprerja për shkak të
dëmtimit
Ndërprerësi: Ndërprerësi:: Makina me shpejtësi te:

b kalimi on-off. b kalimi on-off b startimi progresiv,
Releja nga mbingarkesa: b kontrolli i shpejtësisë së
b mbrojtja nga ndryshueshme,
mbingarkesa. b mbrojtja e motorit,
b mbrojtja nga mbingarkesa.
M MotoriM M
M M MotoriMM M M Motori
Fig. N66: Funksionet e ndryshme dhe kombinimet e tyre në formimin e një motor startues
Standardet e ndryshme të aplikuara paraqiten në Figurën N67.
Standardi Titulli
IEC 60947-1 Tensioni u ulët e switchgear dhe controlgear - Rregullat e përgjithshme

IEC 60947-4-1 Ndërprerësit dhe startuesit e motorit-Ndërprerësit elektromagnetik dhe
startuesit e motorit
IEC 60947-4-2 Ndërprerësit dhe startuesit e motorit - Kontrollerët dhe startuesit e motorit
gjysmë-përçues AC
IEC 60947-6-2 Pajisja me funksion të shumëfishtë - Pajisjet për kontroll dhe mbrojtje
(ose pajisje) (CPS)
IEC 61800 Sistemet për transmetimin e energjisë elektrike me shpejtësi të rregullueshme
N60 Fig. N67 : Standardet e aplikuara
Kategoritë e ndryshme të shfrytëzimit janë përcaktuar për përçuesit në IEC 60947-4-

1. Zgjedhja relative e kontrollit të motorit asinkron është dhënë në Figurën N68. ma
Kategoria Aplikimet tipike
AC-1 Ngarkesat jo induktive ose më pak induktive, kaldaja rezistente

AC-2 Motorët slip-ring: startimi, switching off (ndërprerja)
AC-3 Motorët squirrel-cage: startimi, ndërprerja e motorëve gjatë funksionimit

AC-4 Motorët squirrel-cage: startimi, plugging(1), inching(2)
1) Me plugging kuptohet ndalimi ose përmbysja (reversing) e motorit me shpejtësi duke përmbysur lidhjet primare
motorike, ndërsa motori është i aktivizuar.
2) Me inching (jogging) kuptohet aktivizimi i motorit njëherë ose disa here për perioda të shkurta për të fituar
lëvizje të vogla në drejtim të mekanizmit
Fig. N68 : Kategoritë e ndryshme për përçuesit AC që përdoren për kontrolli ne makinës
asinkrone

5.5 Koordinimi i mbrojtjes

Kordinimi i tipit 1 dhe tipit 2 jane sipas standardit IEC 6094741
Kordinimi total ofrohet nga disa prodhues
Konfigurimi Pasoja e një lidhje të shkurtër Fusha e aplikimit
Tipi 1 Ndërprerësi ose startuesi nuk përbën asnjë rrezik Aplikimi me qëllim të përgjithshëm. Makinat
për personat dhe instalimin dhe mund të mos jetë i themelore.
përshtatshëm për shërbim të mëtejshëm pa riparimin
dhe zëvendësimin e pjesëve.
Tipi 2 Ndërprerësi ose startuesi nuk përbën asnjë rrezik për

persona dhe instalimin dhe do të jetë i përshtatshëm
për përdorim të mëtejshëm. Rreziku i kontaktit të
saldimit është i njohur, dhe në këtë rast prodhuesi Procesi me kufizimet e disponueshmërisë, p.sh:
duhet të tregojë masat që duhet të ndërmerren në proces i vazhdueshëm, makinat industriale kritike.
lidhje me mirëmbajtjen e pajisjeve.
Vazhdueshmëria e No damage or maladjustment is permissible.
shërbimit (koordinimi total) Must be able to restart immediately after fault is
corrected No special precaution is required.
Fig. N69 : Niveli i pranueshëm i dëmtimit sipas llojeve të koordinimit
Ndërmjet shumë metodave të mundshme 5.6 Skema bazë e mbrojtjes: ndërprerësi i qarkut +
për të mbrojtur një motor, të shoqëruar me kontaktori + releja termike
ndërprerësin e qarkut + kontaktorin+relenë
termike (1) ofrojnë përparësi të shumta Kombinimi i këtyre pajisjeve lehtëson punën e instalimit, operimit si dhe
mirëmbajtjes, nga:
b Reduktimi i punës së mirëmbajtjes së ngarkesës së punës: ndërprerësi i qarkut
shmang nevojën për të zëvendësuar siguresat aktive dhe nevojën për mbajtjen e
rezervës (të madhësive dhe llojeve të ndryshme)
b Performanca më e mirë e vazhdimësisë: instalimi mund të rienergjizohet
menjëherë pas eliminimit të një defekti dhe pas kontrollimit të startuesit
b Pajisjet shtesë plotësuese nganjëherë kërkohen në një qark motorik që të
akomodohen lehtë
b Shkyçja e të gjitha fazave është e siguruar
b Kalimi i mundshëm i rrymës së plotë të ngarkesës (nga ndërprerësi i qarkut) në
rast të dështimit të përçuesit, p.sh kontakti i bashkimit
b Ndërprerësit
b Treguesit e ndryshëm të largët
b Mbrojtja më e mirë për startuesin në rast mbi-rrymash dhe në veçanti për N61
rezistencat e lidhjes së shkurtër (2) korrespondon me rrymat deri rreth 30 herë In të
motorit (shih Figurën N 67)
b Mundësia e shtimit RCD:
v Parandalimi i rrezikut të zjarrit (me ndjeshmëri 500 mA)
v Mbrojtja nga shkatërrimi i motorit nëpërmjet detektimit të hershëm të rrymave të
(1)Kombinimi i një përçuesi me rele termike zakonisht

referohet si <<mospërçues>>
(2) Në shumicën e rasteve, dëmtimet e lidhjes së shkurtër
ndodhin në motor, kështu që rryma është e kufizuar nga
kablloja dhe instalimet elektrike të starterit dhe quhen
rezistencë e lidhjes së shkurtër

ngarkesat
t
Ndërprerësi
i qarkut 1.05 deri 1.20 In
Fundi i
Releja Lakorja e operimit
periudhës
magnetike të reles termike
së fillimit
Ndërprerësi
Kufiri i përballimit të kabllos termike
1 deri
10 s
Releja
termike
Kufiri i kufizimit të reles termike
Kablloja Short circuit current breaking capacity
of the association (CB + contactor)
Motori Rryma e lidhjes së shkurtër ndërpret
20 deri kapacitetin e (CB + ndërprerës)
30 ms I Lakorja operuese e ndërprerësit të qarkut të tipit MA
In Is I" magn.
Rryma e lidhjes së shkurtër ndërpret
kapacitetin e CB
Fig. N70 : Karakteristikat e shkyçjes së ndërprerësit të qarkut+kontaktorit+releja termike
b Kombinimi i një ndërprerësi të qarkut+kontaktorit+relesë termike për kontroll dhe

mbrojtje të qarqeve motorike është jashtëzakonisht i përshtatshëm kur:
b Shërbimi i mirëmbajtjes për një instalim është reduktuar, e cila është zakonisht
rasti në vendet terciare dhe të vogla dhe të mesme industriale
b Specifikimi i punës së celulës për funksionet plotësuese
Nuk është një kërkesë operative për një ndërprerje më të lehtë të ngarkesës në rast
të nevojës për mirëmbajtje
5.7 Kontrolli dhe mbrojtja e switching gear (CPS)

CPS ose “starterat-kontrolluesit” janë të projektuar për të përmbushjen e kontrollit
dhe njëkohësisht të mbrojtjes funksionale (mbingarkesa dhe lidhja e shkurtër).
Përveç kësaj, ato janë të dizajnuara për të kryer operacione të kontrollit në rast të
Ato gjithashtu mund të sigurojnë funksione të tjera të tilla si izolimi, duke e
përmbushur krejtësisht funksionin e “njësisë të motorit startues”. Ato janë në
përputhje me standardin IEC 60947-6-2, i cili veçanërisht përcakton vlerat e caktuara
dhe kategoritë e përdorimit të CPS, ashtu si standardet IEC 60947-1 dhe 60947-
4-1. Funksionet e kryera nga një CPS janë të kombinuara dhe të koordinuara në
mënyrë të tillë që të lejojnë që gjatë operimit të gjitha rrymat deri rryma punuese Ics
e kapacitetit të ndërprerjes të lidhjes së shkurtër të CPS. CPS mund ose mund të
N62
mos përbëhet nga një pajisje, por karakteristikat e tij janë të përcaktuara si për një
pajisje të vetme. Për më tepër, garantimi i koordinimit “total” e të gjitha funksioneve
siguron që përdoruesi ka një zgjidhje të thjeshtë me mbrojtje optimale, e cila është e
lehtë për t’u zbatuar.
Edhe pse prezantohet si një njësi e vetme, një CPS mund të ofrojë modularitet
identik ose më të madh se sa zgjidhja e njësisë së starterit të motorit “tri produkte”.

Fig. N71 : Shembull i një modaliteti të CPS (TeSys U starter kontrollues nga Schneider Electric)
Ky është rasti me Schneider Electric“TeSys U”starter-kontrollues (shih Figurën N71).

Funksionalitete të tjera gjithashtu mund të instalohen në lidhje me:
b Fuqinë:blloku i përmbysur, kufizues i rrymës
b Kontrollin:
v Modulet funksionale, alarmet, monitorimi i ngarkesës së motorit, rivendosja
automatike etj
v Mundësitë e komunikimit të tilla si Modbus-RTU (a.k.a.SL),, Profibus- DP,
DeviceNet, CAN-Open, AS-I, etc,
Funksionet e disponueshme Standard I avancuar Shumë-funksional

Gjendja e startuesit (gati, aktivizuar, me dëmtim)
Kontrollet Fillo dhe Ndalo
Alarmi termik
Rivendosja në largësi nga linja kryesore
Treguesi i ngarkesës së motorit
Diferencimi i prishjeve (defaults) N63
Alarmet (mbirrymat…)
Vendosja e parametrave dhe adresimi i funksionit të mbrojtjes
Funksioni “Log file”
Funksioni “Monitorimi”
Informacioni transmetohet përmes linjës kryesore dhe funksionet përmbushen
Fig. N72 : Funksionet e komunikimit te Sistemi U


ngarkesat
5.8 Fuqia inteligjente dhe qendra për kontroll të

motorit(iPMCC)
iPMCC është një sistem i integruar inteligjent i releve mbrojtëse të motorit (IMPR) në
një fuqi të lartë . Lidhja me sistemin e mbikëqyrjes dhe kontrollit ofrohet përmes një
rrjeti të komunikimeve industrial.
Kjo zgjidhje është përdorur veçanërisht në vendet e mëdha industrial dhe
infrastrukturore, me proces të vazhdueshëm ose hibrid, dhe sa herë që
vazhdueshmëria e shërbimit është prioritet.
Relet mbrojtëse inteligjente të motorit (IMPR)
IMPR është një komponent kyç i një iPMCC. Ajo është një pajisje mikropërpunuese
e kontrolluar. Monitorimi dhe mbrojtja janë kryer në bazë të matjeve nga sensorët,
të tilla si rryma e transformatorëve, tensioni i transformatorëve, sensorët termikë,
detektori për rrjedhje në tokë, ... Prej këtyre matjeve përcaktohen kushtet e prishjes
ose rreziku potencial për motorët dhe operatorët. Sipas modelit të mbrojtjes së
motorit, një IMPR ka aftësinë për të detektuar shumë lloje të prishjeve. Kjo është
një përmirësim i madh në krahasim me mbrojtjen rele termike. Për më tepër, shumë
funksione plotësuese mund të zbatohen nga një IMPR: monitorimi, alarmimi,
regjistrimi i dëmtimit, statistikat, komunikimet, etj.
6
2 1
7 4
1: TesysT releja mbrojtëse e motorit me aftësi të komunikimit lokal. Mbrojtjet janë të

bazuara në rrymë dhe temperaturë.
2: TesysT modul i zgjeruar integron matjen e tensionit dhe mbrojtjet.
4: TesysT’s emdedded CT mund të mat rrjedhjen e rrymës së tokëzimit prej 20%-
500% të FLC (rryma e ngarkesës së plotë). CT e jashtme mund të përdoret për të
fituar saktësi më të mire (0.02-10A).
N64 5, 6, 7:Llojet e ndryshme të ndërfaqeve të makinave për njerëzit –kompjuterat (1-
deri-1, 1-deri-8, dhe 1-deri -Shumë).
5, 6, 7: Different kinds of Human Machine Interfaces (1-to-1, 1-to-8, and 1-to-Many).
Fig. N73: Shembull i arkitekturës për mbrojtje dhe kontroll të motorit
Motor Control Centre

Qendra e kontrollit të motorit
Qendra e kontrollit të motorit (MCC) është një central elektrik i cili grupon të gjithë
motorët startues të një procesi, në mënyrë që të ndërtoj një instalim të centralizuar.
Centralizimi i menaxhimit të motorit startues është kërkuar në shumë industri dhe
infrastrukturë, për të lehtësuar funksionimin dhe mirëmbajtjen. Njësitë funksionale
që tërhiqen, ose ndryshe si “sirtar”, përdoren në aplikime kritike, pasi ato janë më të
përshtatshme për të menaxhuar në rast dëmtimi. Motori startues me dëmtim mund
të zëvendësohet shpejt, pa mbylljen e gjithë centralit.
FU-të fikse ose të palidhura mund të përdoren në aplikimet më pak kritike.
Montimi (assembly) i llojit MCC duhet të jetë në përputhje të plotë me standardet
IEC 61439-1 dhe 61439-2 për të garantuar disponueshmërinë, sigurinë dhe
besueshmërinë e aplikimit. Në konfigurimin iPMP, verifikimi i dizajnit, sidomos
temperatura e rritur e testimit, është e domosdoshme për shkak të IMPR (pajisje
elektronike) është e ndjeshme ndaj nxehtësisë. Për më tepër, MCC duhet të sigurojë
një lidhje të besueshme dhe të sigurt të linjave.
MCC është i ndryshëm nga një kabinet i përgjithshëm, në mënyrë të tillë që një
kabinet i tillë mund të përdoret vetëm për të akomoduar një grup të disa motorëve
startues. Ai ka kërkesa më të ulëta karakteristike elektrike, dhe nuk siguron ndarjen
ndërmjet motorëve startues në njësitë funksionale të ndryshme. Prandaj, në një
LTMR
3M drawer LTMR
6M drawer
Fig. N74 : Shembull i iPMCC:Centrali Okken dhe “sirtarët” e Schneider Electric
kabinet të tillë fikja do të jetë e nevojshme para çdo operimi të mirëmbajtjes ose
Krahasuar me zgjidhjet tradicionale, një iPMCC ofron avantazhe të mëdha për
Vlerën e propozuar për përçuesit gjatë fazës së planifikimit:

b Ajo përmirëson efikasitetin e projektit,
v Reduktimin e punës inxhinierike, si p.sh startuesit janë më shumë të standardizuar,
mbi një rang më të gjerë të vlerave,
v Reduktimin e kohës së instalimit elektrik në vend në saje të përdorimit linjave
fushore,
v Reduktimin e kohës së vendosjes dhe parametrizimit të largët të pajisjeve për
kontroll të motorit,
b Ajo redukton kohën e komisioneve duke
v lejuar kuptimin më të mirë të reaksioneve të procesit, në saje të diagnostikimit dhe
statistikave të detajuara,
v Lejuar gjetjen më të shpejtë të gabimit dhe zbarrave,
v Ndihmuar për të rregulluar problemet e procesit “fillo”,
v Lejuar reduktimin e kohës në saje të zgjidhjeve të para-vlefshmërisë (arkitektura e
referencës)
Vlerën e propozuar për përdoruesit fundor: gjatë fazës së operimit:

b Përmirësimi i vazhdueshmërisë së shërbimeve
v Rritja e disponueshmërisë së procesit duke mbrojtur më mirë motorët dhe
ngarkesat,
- Duke përdorur sensorë më të saktë,
- Duke përdorur modele më të sakta për mbrojtjen e motorit, N65
b Reduktimi i parakohshëm
v Alarmet shpesh japin kohë për të zgjidhur problemin para se të ndodhë fikja
v Kushtet e shkyçjes janë të detajuara për të ndihmuar operimet korrigjuese,
v Statistikat mund të përdoren për përmirësim të vazhdueshëm,
v Regjistrimi i të gjitha ndryshimeve të parametrave mbrojtës,
b Reduktimi i shpenzimeve operative
v Reduktimi i shpenzimeve të energjisë
- Reduktimi i konsumit të energjisë,
- Optimizmi i konsumit të energjisë, krahasimit, alokimi i shpenzimeve.

b Reduktimi i kostos së mirëmbajtjes
v Më pak kohë joproduktive,
v Riparim i shpejtë i problemit,
v Më pak pjesë për këmbim të aksioneve,
v Strategjia e mirëmbajtjes parandaluese
b Reduktimi i kostove të evoluimit dhe kohës,
v Inxhinieri e thjeshtuar
v Pa instalime elektrike të nevojshme,
v Proces më i lehtë i akordimit dhe komisioneve

ngarkesat
Një iPMCC e plotë përqendrohet te njohuritë dhe eksperienca e shpërndarjes

elektrike, mbrojtjen dhe kontrollin e motorit, automatizimin dhe instalimin. Kjo
është arsyeja pse vetëm disa kompani kryesore të shpërndarjes elektrike dhe
automatizimit mund të propozojnë këtë lloj zgjidhje.
5.9 Komunikimi
Shumë të dhëna menaxhohen në një aplikacion iPMCC. Një aplikacion iPMCC është
bërë zakonisht nga 50 deri në 1000 motor startues. Në mënyrë për të mbikëqyrur
sistemin, është e nevojshme për të dërguar informacionin e motorëve të tilla si:
gjendja e motorit, vlera e rrymës, alarmi etj. Lidhja tradicionale tel-tel nuk është
efeciente dhe me kosto efektive, kur ka shumë të dhëna për të transmetuar. Sot,
komunikimi përmes rrjetave është rruga e preferuar.
Komunikimet nevojiten për mbështetjen e një gjuhe të përbashkët, e cila është
protokolli i komunikimit. Tabela në vijim tregon protokollet e përdorura më së
shpeshti në nivelet të ndryshme të rrjetave të komunikimit industrial. Në këtë
moment , protokollet më të përdorura për pajisjet për transmetim janë Ethernet TCP/
IP, Modbus-RTU, Profitbus-DP dhe DecideNet.
Rrjeti i informacionit
Ethernet
Rrjeti i kontrollit
Profibus-DP
DeviceNet
CANopen
Linja kryesore
Modbus-RTU
e pajisjes
Profibus-PA
Linja kryesore
ASI
e sensorit
Fig. N75 : Protokollet e ndryshme për komunikim
Modbus
Modbus është një strukturë trajtimi e prezantuar nga Modicon në 1979. Modbus
është një protokoll i nivelit të aplikacionit në modelin OSI. Nuk varet nga shtresat
fizike.
SHTRESA E APLIKACIONIT MODBUS

N66
Modbus nëTCP
TCP
IP
Modbus+ / HDLC
Të tjera
Fig. N76 : Arkitektura e Modbus

Modbus-RTU (a.k.a SL – Linja në seri)

Modbus mund të zbatohet në RS232, RS442 ose RS485 linqet, si dhe mjetet e
komunikimit e tjera si Ethernet. Modbus RS485 ka qenë protokolli më i zakonshëm
në botë. Ai mbështet komunikimin me shpejtësi deri në 115kbps, por shumica e
pajisjeve mbështet komunikimin vetëm deri në 19.2 kbps.
Modbus RS485 është një implementim i komunikimit me kosto të ulët, dhe ka bazë
instalimi shumë të gjatë dhe furnizues të rrjetit. Pika e dobët e Modbus-it është
shpejtësia e transmetimit (pasi ajo është e kufizuar nga një linjë serike e furnizimit)
dhe numri relativisht të vogël i pajisjeve që mund të lidhën në një rrjetë. Megjithatë,
Modbus-RTU është ende një zgjedhje ekonomike dhe e arsyeshme për shumicën e
sistemeve mbrojtëse të motorit.
Modbus është i bazuar në një koncept Master/Slave. Një pajisje është master dhe
dërgon kërkesat për të lexuar ose të shkruajnë të dhënat për çdo slave nga ana e tij.
Slaves përgjigjen kërkesave nga Master. Edhe pse ju mund të keni shumë pajisje të
lidhura në një linjë serike vetëm me një pajisje mund të flasim në një kohë.
Komunikimi mund të
iniciohet vetëm nga Master
Master
Kërkesa
Përgjigja
1 deri 247 slaves
Fig. N77 : Arkitektura e Modbus-RTU
Modbus/TCP
Modbus/TCP është një zgjidhje e shkëlqyeshme për aplikacione të mëdha, sites.
Modbus/TCP përdor standardin 100Mbps, komunikimin Ethernet në shtresa fizike
për të kryer mesazh Modbus, trajtimin e strukturës. Ai shpesh ofron shpejtësi dhe
numër të madh të pajisjeve në një rrjet; është e lehtë për t’u integruar MCC në rrjetin
lokal të një kompanie (LAN), kështu që është zgjidhje e shumë konsumatorëve.
Ndryshe nga Modbus-RTU, Modbus/TCP punojnë në një koncept Client/Server:
b Një klient inicion kërkesat dhe një server iu përgjigjet,
b Çdo pajisje mund të jetë një klient ose një server,
b Në shumë pajisje janë të dy klient dhe server në të njëjtën kohë,
b Një rrjet mund të përbëhet nga shumë klientë.
N67
Klienti Serveri
Funksionimi i kodit
Kërkesa fillestare
Kërkesa për të dhënat
Kryerja e veprimeve që iniciojnë përgjigjen

Funksionimi i kodit
Pranimi i përgjigjes
Përgjigja e të dhënave
Fig. N77a : Arkitektura e Modbus/TCP

ngarkesat
Shumë klient mund të dërgojnë kërkesa në të njëjtën kohë dhe shumë server mund
të përgjigjen në të njëjtën kohë:
b Një klient mund të bisedojë me shumë servera në të njëjtën kohë,
b Një server mund të përgjigjet për shumë klientëve në të njëjtën kohë,
b Ethernet switches përkujdeset për të gjithë dërgimin e një pajisje në të njëjtën
kohë.
Fig. N78 : Arkitektura tipike e komunikimit
Dallimi ndërmjet Modbus/TCP dhe Modbus-RTU:

b Pajisjet mund të jenë një klient dhe një server në të njëjtën kohë.
b Çdo kush mund të flasë në të njëjtën kohë: pajisje të shumta dhe jo vetëm një
mund të fillojnë komunikimet. Rritja e kohës së përgjigjes me anë të komunikimeve
paralele.
b Kërkesat e shumta mund të dërgohen nga një pajisje në një tjetër, pa pritur
N68 për kërkesën e parë për t’u përgjigjur. Një pjesë e re e të dhënave është shtuar
në kuadër të Modbus e quajtur Transation Modbus, identifikues për të lejuar një
përgjigje të krahasuar me një kërkesë të veçantë.
b Shpejtësia e transmetimit është rritur shumë:10Mb, 100Mb, 1Gb etj.
b Mjetet e komunikimit dhe transmetimit janë shumë më fleksible dhe kostot janë më
të ulëta: fibër, radio , etj.
b Numri i nyejve në një rrjet të vetëm është pothuajse e pakufizuar: e rekomanduar
maksimalisht rreth 200 për ruterat, mund të përdoret për t’u bashkuar me disa rrjete.
b Gateways/Proxies lejojnë komunikimet transparente midis Ethernet Modbus/
TCPdhe pajisjeve Modbus-RTU.
Modbus I/O Scanning
Modbus I/O Scanning është një tipar në Schneider Electric Programmable Logic
Controllers (PLC) që lejon transaksione të thjeshta Modbus me një ekran të thjeshtë
setub. Kërkohet vetëm vendosja e adresës, kohës së sondazhit dhe të dhënat për të
lexuar dhe /ose shkruar.
Pas konfigurimit sistemi i komunikimit menaxhon automatikisht të gjitha shkëmbimet
Modbus me pajisjet e skanuara.

I/O skanimi Pajisjet e skanuara

Lexo dhe shkruaj MODBUS
I/O menaxheri skaner
Portat
IN
Dërgimi
i kërkesës
Aplikimi i pajisjeve
Të dhënat I/O
Dërgimi i përgjigjes
Fig. N79 : Arkitektura I/O Scanning
Profibus
Profibus (PROcess Filed BUS është një protokoll i prezantuar nga një grup punues
në vitin 1987. Është mbështetur nga PI (Profibus & Profinet International).
Profibus-DP është version I Profibus i përdorur në nivel të pajisjes. Ka qenë protokoll
i suksesshëm në dekadat e fundit, sidomos në Evropë. Profibus-DP mbështet
komunikimin deri në 12 Mbps, por aktualisht 1.5 Mbps është vlera maksimale më
praktike në të gjitha kërkesat. Në mënyrë që të arrihet një shpejtësi e transmetimit
deri në 12 Mbps, ajo kërkon kufizime të tilla si përmbajtjen e degëzimeve të Bus-it.
Rrjeti topologjik është një bus. Numri i pajisjeve në një bus është i kufizuar.
Përdorimi i përsëritjeve të veçanta mund të kërkohet për të arritur numrin teorik
maksimal.
DeviceNet
DeviceNet është protokoll i bazuar në CAN i cili është një protokoll i përdorur
gjerësisht në industrinë automobilistike. ODVA (Open DeviceNetVendor Association) N69
merr tani përgjegjësinë për të promovuar dhe siguruar mbështetje teknike për
specifikime të DeviceNet.
ODVA është një shoqatë ndërkombëtare e përbërë nga anëtarë nga kompanitë
e automatizimit kryesore të botës. Bashkërisht, ODVA dhe anëtarët e saj janë të
mbështetur në teknologjitë e rrjetit duke përdorur protokollin e përbashkët industrial-
Common Industrial Protocol (CIP™). Këto aktualisht përfshijnë DeviceNet™,
EtherNet/IP™, CompoNet™ dhe shtrirje të madhe për CIP — CIP Safety™, CIP
Sync™, dhe CIP Motion™. ODVA menaxhon zhvillimin e këtyre teknologjive të
hapura dhe ndihmon prodhuesit dhe përdoruesit e CIP Networks përmes mjeteve,
trajnimeve dhe aktiviteteve të marketingut.
Rrjeti topologjik është një bus. Numri i pajisjeve në një bus është i kufizuar.
DeviceNet ofron komunikim me 3 shpejtësi të mundshme: 125, 250 ose 500 kbps,
që varet nga gjatësia e busave dhe kabllove, si dhe nga konsumi i produktit. Numri
maksimal i pajisjeve është 64, duke përfshirë pajisjet Master. Gjatësia e busave
është e kufizuar në 100m në 500 kbps.

ngarkesat 5 Motorët asinkronë
Pamja sintetike
Tabela e mëposhtme tregon një krahasim të shkurtër (jo të plotë) të këtyre
protokolleve:
Modbus RTU Profibus-DP DeviceNet Ethernet Modbus TCP/IP

Shpejtësia deri 115 Kbps 9.6 Kbps deri 12 Mbps 125, 250 ose 500 kbps 10 / 100 Mbps / 1 Gbps
Distanca maksimale pa 1300 m 100 m në 12 Mbps 100 m në 500 kbps Dy-telashe:100 m
përsëritës 1.2 km në 10 kbps 500 m në 125 kbps Fibra optike:
.2000 m (shumë-gjendje)
.>2 km (një-gjendje)
Numri maksimal i pajisjeve 32 pa përsëritës. 126:një ose shumë masters, 64:1 master dhe 63 slaves 128 me I/O scanning: nuk ka
1 master dhe 247 slaves max 122 slaves me 3 përsëritës kufizime me tjerat
Distanca maksimale Varet nga lloji i përsëritësve 400 deri 4800 m në varësi të Varet nga lloji i përsëritësve fibra optike 10 km
me përseritës shpejtësisë
Fig. N80 : Krahasimi i protokolleve të komunikimit
N70

Kapitulli P
Instalimet fotovoltaike
Përmbajtja
1 Përfitimet e energjisë fotovoltaike

1.1 Përfitimet praktike
P2
P2
1.2 Përfitimet mjedisore P2
2 Historiku dhe teknologjia

2.1 Efektet fotovoltaike
P3
P3
2.2 Panelet fotovoltaike P4
2.3 Invertorët P6
2.4 Lidhjet P7
2.5 Ngarkuesit e baterisë P7
2.6 Shkyçja e rrjetit elektrik ose lidhja e rrjetit elektrik P8
3 Sistemi PV dhe rregullat e instalimit

3.1 Si garantohet siguria gjatë operimit normal?
3.2 Mbrojtja nga mbitensionet. Mbrojtja nga vala e madhe
P10
P10
P13
3.3 Si sigurohet mirëmbajtja ose emergjenca P14
3.4 Si sigurohet cikli i jetës gjatë gjithë instalimit? P15
4 Arkitektura e instalimit PV
4.1 Karakteristikat e përbashkëta të arkitekturave PV
4.2 Arkitekturat për instalimet të lidhura me rrjetin
P16
P16
P17
4.3 Madhësia P19
4.4 Lloji i instalimit P20
4.5 Përzgjedhja e pajisjeve elektrike P21
5 Monitorimi
5.1 Llojet e sistemit të monitorimit
P29
P29
5.2 Sistemet e monitorimit P30
5.3 Sensorët P31
5.4 Siguria e instalimit P31
P1

P – Instalimet fotovoltaike
1 Përfitimet e energjisë
fotovoltaike
1.1 Përfitimet praktike

Kjo teknologji mundëson prodhimin e energjisë elektrike direkt nga rrezet e diellit, i
cili është një burim i energjisë së rinovueshme. Ka dy mënyra për këtë:
b Energjia diellore termike është tërhequr përmes një shkëmbimi në mes të një
lëngu qarkullues të ekspozuar në diell dhe një qarku me ngarkesa (akumulim i
rezervuar ose pompë ngrohje).
b Energjia diellore fotovoltaike është prodhuar duke përdorur parimin e qelizës
fotovoltaike e zbuluar nga Edmond Becquerel në 1839.
Kjo është veçanërisht e dobishme për të përdorur rrezatimin diellor në tokë prandaj:
b Ky rrezatim mbetet i qëndrueshëm (deri 10%), mesatarisht nga një vit deri në
tjetrin;
b Në nivelin e tokës, ajo furnizon një mesatare prej 1000Wh/m² në ditë edhe pse kjo
varet nga kriteret kryesore si më poshte:
v Gjerësia
v Këndi i sipërfaqes dhe drejtimi
v Shkalla e ndotjes
v Koha e vitit
v Dendësia e shtresës
v Koha e ditës
v Nuancat
Rrezatimi global horizontal, që është sasia e energjisë së marrë çdo vit në një plan
ndryshon në 700 kWh/m² në vit në veri të Evropës, në 2500 kWh/m² në vit në zonat
shkretëtirë të Afrikës.
1.2 Përfitimet mjedisore

Përdorimi i energjisë diellore lejon për të reduktuar konsumin e “mbetur” të
karburanteve të cilat janë shkak i mundshëm i ngrohjes globale dhe ndotjes
atmosferike:
Ajo kontribuon te zhvillimi i qëndrueshëm dhe është gjithashtu në përputhje me
politikat e Bashkimit Evropian, e cila pati një dekret në mars të vitit 2007 përcaktimin
e objektivave në rrjedhshmërinë e përmbushjes deri në vitin 2020:
b Reduktimi i rrezatimit të serrës me 20%
b Reduktimi i konsumit të energjisë me 20%
b 20% e energjisë së rinovueshme si një përqindje e konsumit total të energjisë
P2

2.1 Efektet fotovoltaike

Kjo është aftësia për të transformuar energjinë diellore në energji elektrike dhe
arrihet duke përdorur celula fotovoltaike (PV).
Një celulë PV (shih Fig P1) është në gjendje të gjenerojë tension midis 0.5V dhe
2V në varësi të materialeve që përdoren dhe rrymës së drejtpërdrejt të varur në
sipërfaqen (5 ose 6 inç celula).
Karakteristikat e saj janë paraqitur në një grafik rrymë/tension siç tregohet në
Figure 2.
Amper
0
Fig. P1 : Celulat fotovoltaike të prodhuara në një pjate silikoni 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 Volt
(burimi: Photo Watt)
Fig. P2 : Karakteristikattipike të një celule fotovoltaike
Efekti fotovoltaik është i varur në dy vlera fizike (shih Fig P3)- fluksi i energjisë së
rrezatuar për njësi të sipërfaqes dhe temperaturës:
b Fluksi i rrezatimit E (Wm²) rritet, kështu që rryma dhe fuqia prodhohen me anë të
celulave
b Temperatura (T°) e celulës rritet, tensioni në dalje zvogëlohet në mënyrë të
konsiderueshme, rryma rritet vetëm pak, kështu që në përgjithësi fuqia në dalje rritet.
Për të krahasuar performancën e celulave të ndryshme, standardi ka përcaktuar
Kushtet e Testimit Standard (STC) për rrezatim prej 1000 W/m² at 25°C.
Rryma Rryma
1000 Wm2 MPP
800 Wm2
75 °C
600 Wm2 MPP
50 °C
400 Wm2
25 °C
200 Wm2
0 °C
Tensioni Tensioni P3
Një rritje e rrezatimit të energjisë së diellit Një rritje e temperaturës
Rritja e fuqisë së gjeneruar me anë të celulave Zvogëlimi i fuqisë më anë të celulave
MPP : Pika e fuqisë maksimale

Fig. P3 : Ndikimi i ﬂuksit të rrezatimit dhe temperaturës në efektin fotovoltaik
Për ta bërë më të lehtë përdorimin e energjisë së prodhuar nga celulat fotovoltaike,

prodhuesit ofrojnë kombinime serike dhe /ose paralele të grupuara në panele ose
module.
SSchneider Electric - Udhëzuesi i Instalimeve Elektrike

2.2 Panelet fotovoltaike

Këto kombinime të celulave (shih Fig P4) mundësojnë tensionin dhe rrymën të rritet.
Per te optimizuar karakteristikat e moduleve, këto janë të përbëra nga celulat me
karakteristika te ngjajshme elektrike.
Secili panel duke siguruar një tension prej dhjetëra volt është klasifikuar nga niveli
i fuqisë së matur në pikë Watt (Wp). Kjo ka të bëjë me fuqinë prodhuar nga një
sipërfaqe prej 1 m2 të ekspozuar në rrezatim të 1000 W/m² në 25°C. Megjithatë,
panelet identike mund të prodhojnë nivele të ndryshme të fuqisë. Aktualisht,
standardi IEC specifikon një ndryshim të fuqisë që është ±3% (shih tabelën në Fig
P5). Panelet me fuqi tipike të 160 Wp përfshijnë të gjitha panelet me fuqinë në mes
të 155Wp (160 -3%) dhe 165Wp(160 +3%).
Prandaj është i nevojshme krahasimi i efikasitetit të tyre e cila është llogaritur duke
pjesëtuar fuqinë e tyre (W/m²) në 1000 W/m².
Për shembull, për panelin prej 160Wp me sipërfaqe prej 1.338m² (*), piku i fuqisë
është 160/1.338 që jep 120 Wp/m².
Prandaj efikasiteti i këtij paneli është:120/1000 = 12%.
Fig. P4 : PW1400 Dimensionet e paneleve fotovoltaike:1237 x
1082 x 45 mm (burimi:Photowatt) Shënim: Prodhuesit duhet të kenë kufizime të ndryshme të tolerancës së
prodhimit sipas standardeve ose shprehive lokale (shembull:JISC8918 specifikon
Mbështjellja Qelq/Tedlar
Madhësia e celulës 125.50 x 125.5 mm
Numri i celulave 72
Tensioni 24 V
Numri i diodave bypass 4 bypass diodes
Fuqia tipike 150 Wp 160 Wp 170 Wp
Fuqia minimale 145 Wp 155 Wp 165 Wp
Tensioni i fuqisë tipike 33.8 V 34.1 V 34.7 V
Rryma e fuqisë tipike 4.45 A 4.7 A 4.9 A
Rryma e lidhjes së shkurtër 4.65 A 4.8 A 5.0 A
Tensioni i lidhjes së hapur 43 V 43.2 V 43.4 V
Tensioni maksimal i qarkut 1 000 V CC
Koeficienti i temperaturës α = (dl/l)/dt # + 0.032 %/°C
β = dV/dt # - 158 mV/°C
ς P/P = - 0.43 %/°C
Specifikimet e fuqisë në 1000 W/m²: 25°C: AM 1.5
Fig. P5 : Karakteristikat elektrike të modulit PW1400 (burimi:Photowatt)
±10%),kështu që është rekomanduar për të kontrolluar gjithmonë katalogë të

produkteve për vlerat e tolerancës aktuale.
Megjithatë kur celulat fotovoltaike janë të lidhura në seri, fenomeni shkatërrues
i njohur si “zona e nxehtë” mund të ndodhë në qoftë se një prej celulave është
hijezuar pjesërisht. Kjo celulë do të operojë si një marrës dhe rryma do të kalojë
nëpërmjet asaj që mund ta shkatërrojë atë. Për të shmangur këtë rrezik, prodhuesit
kanë përfshirë shmangien e diodave që shmangin celulat e dëmtuara. Shmangia e
P4 diodave janë zakonisht të pajisura në kuti të tërthortë pas panelit dhe mundesojnë
Një panel i gabuar brenda një vargu duhet të 18 deri në 22 celula të devijohen varësisht nga prodhuesi.
zëvendësohet nga një panel i njëjtë dhe për Këto panele janë të lidhura në seri për të arritur nivelin e tensionit të kërkuar, duke
këtë arsye është e rëndësishme për të zgjidhur formuar zinxhirët e paneleve ose “vargun”. Pastaj vargjet janë të rregulluara në
një furnizues i cili ka gjasa të jetë biznes mënyrë paralele për të arritur nivelin e kërkuar të fuqisë, duke formuar kështu një
afatgjatë. rrjet të PV.
Kemi rritje të numrit të paneleve PV të prodhuesve në mbarë botën, dhe prandaj
është e rëndësishme të marrim në konsideratë me kujdes opsionet e ndryshme kur

zgjedhim pajisje. Instaluesit duhet gjithashtu të:
b Sigurojnë përputhshmërinë e karakteristikave elektrike me pjesën tjetër të
instalimit (invertor të tensionit hyrës).
b Sigurohen që janë në përputhje me standardet.
b Zgjedhin furnizues të ngjashëm me ata të biznesit në afat të gjatë për të siguruar
që panelet me defekt që mund të zëvendësohen, duhet të jenë identike më ato të
cilat tashme janë të instaluara.
Kjo pikë e fundit është shumë e rëndësishme sepse instaluesit janë përgjegjës për
garancinë e dhënë për klientët e tyre.
(*) Dimensionet e moduleve (L xË x D) në mm janë:

1237 x 1082 x 38.
Teknologji të ndryshme po përdoren në prodhimin e gjeneratorëve fotovoltaikë. Këto

janë të ndarë në dy kategori- panele të kristaltë dhe panele film të hollë.
Panelet kristalor me silic

Ka dy kategori kryesore të paneleve kristalor me silic – panelet mono-kristalore dhe
panelet shumë-kristalore.
Panelet mono-kristalore janë aktualisht më të mirat në drejtim të performancës, me
efikasitet prej 16-18%. Janë gjithashtu më të shtrenjtat.
Efikasiteti i paneleve shumë-kristalore është midis 12 dhe 14%. Përdorën më
shpesh, veçanërisht në sektorë të banimit dhe të shërbimeve.
Këto panele kanë një jetëgjatësi shërbimi prej më shumë se 20 vjet. Humbasin
vetëm disa prej fuqisë së tyre me kalimin e kohës (<1% në vit), por vazhdojnë
të prodhojnë energji elektrike. Në varësi të kërkesës, panelet bi-glass janë në
dispozicion më dy pllaka prej qelqi të cilat e bëjnë panelin gjysmë transparent, ose
qelqi Tedlar ose Teflon të cilat janë më pak të shtrenjta, por krejtësisht të errëta.
Panelet film të hollë

Hulumtime të shumta janë aktualisht duke u kryer mbi panelet film të hollë dhe
nivelet e rrymës me efikasitet prej 6 deri 8% duhet të rriten në vitet e ardhshme.
Ata janë të lirë dhe të përshtatshëm për zonat e mëdha me kusht që sipërfaqja nuk
është pjesë e vlefshme e objektit. Kjo kategori e paneleve film të hollë përfshin një
numër të teknologjive prej te cilave 3 llojet kryesore janë:
b a-Si – Film i hollë ose silic amorf
b CdTe (kadmium telluride)
b CIS (bakër indium selenide)
Duhet të theksohet se, për momentin, ne ende nuk kemi përvojë 20 vjeçare të kësaj
lloj teknologjie dhe në këtë mënyrë ende nuk e dimë se sa kohë mund të qëndrojnë
këto panele. Në specifikimet e teknikave të tyre, prodhuesit e njohur tregojnë vlerat
fillestare dhe të stabilizuara.
Tabela në Figurën P6 ofron një pasqyrë krahasuese të të gjitha këtyre teknologjive.
Teknologjitë sc-Si mc-Si a-Si CdTe CIS

një-kristalor shumë-kristalor Shtresë e dobët Shtresë e dobët Shtresë e dobët
Eficienca e modulit STC
Maksimum 20.4 % 16 % 10 % 14.4 % 15.5 %
Mesatar 16 % 15 % 6% 11 % 11 %
Kosto relative ($/Wp) 0.8 to 1 0.8 to 1 0.75 0.65 0.85
Koeficienti i temperaturës -0.3 / -0.5 -0.3 / -0.5 -0.2 -0.2 -0.3
në pikun e energjisë (%/°C)
Fig. P6 : Krahasimi i teknologjive të përdorura në gjeneratorë fotovoltaikë
P5

2.3 Invertorët
Këto pajisje që konvertojnë rrymën njëkahore në rrymë alternative janë invertorët e
veçantë për furnizimin me energji fotovoltaike (shih Fig P7a). Lloje të ndryshme të
invertorëve fotovoltaikë apo “Invertorët PV” janë në dispozicion. Ata përmbushin tri
funksione kryesore:
b Funksioni invertor. Konverton rrymën njëkahore në rrymë alternative në formën e
kërkuar (sinusoidale, katrore, etj.)
b Funksioni MPPT: Llogarit pikën e operimit në sipërfaqe fotovoltaike apo grup që
prodhon më shumë energji në termat e tensionit dhe rrymës- i njohur si ndjekësi i
pikës maksimale të fuqisë (shih Fig. P7b).
b Shkyçja automatike nga funksioni i rrjetit: Automatikisht urdhëron invertorin për
të ndalur dhe sistemi shkyçet nga rrjeti në mungesë të tensionit në rrjet elektrik. Kjo
mbron invertorin dhe çdo personel të mirëmbajtjes që mund të punojë në rrjet.
Prandaj, në rast të një dështimi të rrjetit, invertori nuk furnizon për gjatë me energji
rrjetin dhe energjia e prodhuar nga panelet fotovoltaike shpërdorohet (humbet).
Sistemet e “Rrjetave interaktive” janë megjithatë në dispozicion, të cilat funksionojnë
në modin back-up, të ruajtjes. Bateritë duhet të jenë të instaluara për këto sisteme,
Fig. P7a : Conext Core XC invertor të projektuar posaçërisht për si edhe një panel shtesë të kontrollit për të siguruar që rrjeti është shkyçur para
furnizimin me energji fotovoltaike: (burimi:Schneider Electric) furnizimit me energjinë e tyre.
b Modele të ndryshme
Disa“multi-MPPT” invertorë kanë një funksion të dyfishtë (ose trefishtë, katërfishtë,
etj) MPPT. Ky funksion mundëson që furnizimi PV të jetë i optimizuar, kur grupi
permban stringje që tregojnë në drejtime të ndryshme. Megjithatë, nuk ka një rrezik
të humbjes totale të furnizimit, nëse një invertor është i prishur.
Sidoqoftë, është i mundur instalimi i një invertor më pak të fuqishëm në varg, që
është më i shtrenjtë por rrit besueshmërinë e përgjithshme të sistemit.
“Invertorët më shumë vargje” janë gjithashtu në dispozicion. Këta invertorë nuk janë
domosdoshmërisht multi-MPPT siç përshkruhet më lartë. Emri thjesht tregon se
disa vargje mund të jenë të lidhura me invertorin dhe se ato brenda janë paralel me
invertorin.
6,00 180,00
160,00
Isc 5,00
Impp 140,00
4,00 120,00
100,00
3,00
80,00
Pika
2,00 maksimale 60,00
e fuqisë
40,00
1,00
20,00
0,00 0,00
P6 0 3 6 9 12 15 18 21 24 27 30 33 36 39 42 45
Vmpp Voc
Isc : Rryma e lidhjes së shkurtër të modulit P (V)
Voc : Tensioni i lidhjes së hapur të modulit I (A)
Fig. P7b : Pika e operimit të një grupi fotovoltaik që prodhon më shumë energji, i njohur
gjithashtu si përcjellësi i pikës maksimale të fuqisë.
Efikasiteti Evropian
Me qëllim krahasimin e pajisjeve të ndryshme, niveli i efikasitetit është përcaktuar në
bazë të ndryshme të operimit, simulon performancën mesatare ditore të një invertori.
Ky “efikasitet Evropian” është llogaritur duke përdorur formulën më poshtë:
0.03 x (η 5%) + 0.06 x (η 10%) + 0.13 x (η 20%) + 0.1 x (η 30%) + 0.48 x (η 50%) +
0.2 x (η 100%)

Ne këshillojmë fuqishëm që të mos instalohet IP dhe temperatura e operimit

një invertor në vend të ekspozuar me diell Mbrojtja në hyrje dhe parametrat e temperaturës janë të rëndësishëm kur zgjidhet
sepse kjo do të reduktoj në mënyrë të një invertor.
Pothuajse të gjithë prodhuesit e invertorëve ofrojnë invertor IP65 , të cilët mund të
konsiderueshme jetëgjatësinë e tij të shërbimit
instalohen jashtë. Megjithatë, kjo nuk do të thotë se ata duhet të jenë të instaluar në
rreze të plota të diellit, si shumica e invertorëve që punojnë në modin e degraduar në
temperature më të larta se 40°C (50°C për invertorët Xantrex që janë prodhuar nga
Schneider Electric) dhe kështu prodhimi i energjisë elektrike reduktohet.
Instalimi i invertorëve jashtë rrezeve të plota të diellit, gjithashtu krijon rrezikun e
amortizimit te parakohshëm të disa prej komponentëve të invertorit të tilla si aparatet
e kondensimit kimik. Kjo në mënyrë të konsiderueshme zvogëlon jetën e shërbimit të
invertorëve prej 10 vitesh në më pak se 5 vite!
2.4 Lidhjet
Instalimet fotovoltaike kërkojnë kabllo dhe lidhje të veçanta. Që kur panelet
instalohen jashtë ato i nënshtrohen kufizimeve klimatike që lidhen me tensione të
larta të shkaktuara nga instalimi i paneleve në seri.
Përveç mbrojtjes në hyrje , pajisjet e përdorura duhet të jenë rezistente ndaj rrezeve
UV dhe ozonit. Për më tepër, duhet të shfaqin një nivel të lartë të rezistencës
mekanike dhe një nivel më të lartë të rezistencës ndaj ndryshimeve ekstreme të
temperaturës.
Kabllot
Tensioni rënës ndërmjet grupit PV dhe një invertori duhet të llogaritet dhe kjo nuk
duhet të kaloj 3% të rrymës nominale (rekomandimi UTE: 1%).
Kabllot DC duhet të jenë kabllo me një tel të vetëm dhe me mbështjellje të dyfishtë
dhe duke qenë se këto nuk janë të standardizuara, duhet të përdoren kabllot e
treguara nga prodhuesi në mënyrë specifike për PV.
Lidhësit
Në përgjithësi, panelet fotovoltaike janë të furnizuara me dy kabllo të pajisura me
një lidhës pozitiv dhe negative. Përdorimi i këtyre kabllove është i mundur për të
lidhur dy panele të instaluara krah për krah, duke krijuar kështu një seri pa ndonjë
vështirësi. Lidhësi pozitiv lidhet me lidhësin negative të panelit në vijim dhe kështu
me radhë derisa niveli i kërkuar i rrymës njëkahore të jetë arritur.
Këta lidhës të veçantë duke përfshirë multi-contact MC3 ose MC4 me një sistem të
mbylljes ofrojnë mbrojtje, nëse preken, perderisa janë të shkycur. Kjo mbrojtje është
e nevojshme që sa më shpejt një panel fotovoltaik është i ekspozuar ndaj rrezatimit
të furnizohet me tension. Nëse kabllot që lidhin panelet trajtohen (për të ndryshuar
apo per të zgjatur) ata duhet, që së pari të jenë të shkyçur ose izolatori DC për
qarkun DC, duhet të aktivizohet në hyrje të kutisë lidhëse.
Është gjithashtu e mundur që të përdoren lidhës të ndryshëm në dispozicion në
treg. Këto duhet të jenë të zgjedhura me kujdes për cilësinë e tyre, kontaktit dhe
përshtatjes pozitiv-negativ, për të shmangur çdo kontakt të dobet, i cili mund të çojë
në mbinxehje dhe në shkatërrim.
P7

2.5 Ngarkuesit e baterisë

Në vende të largëta, bateritë nevojiten të jenë të ngarkuara për furnizimin me energji
pas perëndimit të diellit. Ekzistojnë dy lloje ngarkuesish:
b Ngarkuesit e tensionit – tensioni i grupit PV duhet të jetë i njëjtë me tensionin e
ngarkuar të baterisë dhe i rregulluar në drejtim të rrymës.
b Ngarkuesit MPPT– këta mbushës operojnë në pikën maksimale të fuqisë. Ata
menaxhojnë me ngarkimin e baterisë, kufizojnë rrymën dhe tensionin, dhe kontrollin
qarkullues.
Ky tip i ngarkueseve është më i shtrenjtë se sa lloji i përmendur më lartë, por
lejon që një numër optimal i paneleve PV të jetë i instaluar dhe redukton koston e
përgjithshme të instalimit.
2.6 Rrjeti elektrik i shkyçur apo i lidhur
2.6.1 Instalimi i rrjetit të shkyçur

Historikisht, këto ishin vendet e para në të cilat janë përdorur sistemet fotovoltaike,
furnizimi i stacioneve rele të telekomunikimeve ose vendbanimet e largëta, të cilat
ishin të vështira t'u arritur, dhe nuk mund të lidheshin me rrjetin.
Ato mbeten një nga mjetet e vetme për furnizimin e energjisë elektrike për 2 miliardë
njerëz, të cilët aktualisht nuk kanë qasje në të.
Në mënyrë që të kenë madhësi të saktë, për këto instalime është parë e nevojshme
identifikimi i lakores së kërkuar të ngarkesës dhe numri i ditëve, kur instalimi nuk
do të jetë i ekspozuar ndaj diellit për të identifikuar se sa energji duhet të ruhet
në bateri. Ky informacion është përdorur për të përcaktuar madhësinë dhe llojin e
baterive të kërkuara.
Pastaj, hapësira e sipërfaqes së sensorëve fotovoltaikë duhet të llogaritet për të
siguruar se bateritë mund të mbushen në rastin më të keq (dita më e shkurtër e vitit).
Çështje të veçanta
Kjo metodë përfshin sistemin me madhësi më të madhe se madhësia normale për
të siguruar vazhdimësinë një ose dy herë në vit. Kështu që, ky lloj instalimi është
shumë i shtrenjtë!
Duhet të theksohet se në bazë të EPIA (Eurpean Photovoltaic Industry Association)
ky lloj instalimi do të përbëjë 20% të tregut fotovoltaik në vitin 2012 dhe 40% në
vitin2030.
Ruajtja
Ruajtja është kritike për këtë lloj instalimi. Disa lloje të baterive që janë në
dispozicion:
b Bateritë prej plumbi (lead)
Këto operojnë në cikle (mbushje/shkarkim). Bateritë e hapura janë të rekomanduara
për të parandaluar rritjen që mund të ndodhë për shkak të ngarkimit tepër të shpejtë
dhe emetimeve të mëdha të hidrogjenit.
Çmimi i tyre i blerjes është sigurisht avantazhi kryesor i tyre edhe pse ata kanë
jetë të shkurtër shërbimi. Kjo është e ndikuar nga intensiteti i shkarkimit, por ato
zgjasin jo më shumë se 2 ose 3 vjet me një shkallë shkarkimi prej 50% dhe më lartë.
P8 Prandaj, kur veprojnë pajisje të tilla në një vend të largët, bateritë duhet të ndërrohen
në mënyrë të rregullt për të mbajtur performancën e tyre të ngarkimit
b Bateritë Ni-Cd ose me Nikel Kadmium
Këto bateri kanë avantazhin kryesor e të qenit shumë më pak të ndjeshme ndaj
kushteve ekstreme të temperaturës dhe intensiteti i ngarkimit apo shkarkimit. Ata
kanë jetë më të gjatë shërbimi (5 deri në 8 vjet), por janë më të shtrenjtë për t’u
blerë. Megjithatë, kostoja e e ruajtjes mbi jetën e shërbimit të instalimit është më e
ulët se ajo e baterive prej plumbi.

b Bateritë Li-ion
Këto janë bateritë e së ardhmes për këto lloje operimesh. Ato janë të pandjeshëm
ndaj shkarkimit të thellë dhe kanë një jetë shërbimi deri në 20 vjet. Aktualisht ata
janë shumë të shtrenjtë, por çmimet janë vendosur të ulen deri në vitin 2012 me
fillimin e prodhimit në masë. Pra, ata do të bëhen tipi më ekonomik për këtë lloj
përdorimi.

2.6.2 Instalimi i rrjetit elektrik të lidhur

Pronarët e sistemeve të prodhimit të energjisë elektrike të lidhura me rrjetin elektrik
kanë 2 opsione:
b përveç lidhjes për konsum. Kjo gjithashtu kërkon një deklaratë administrative:
b Shesin të gjithë energjinë që ata prodhojnë (opsioni i njohur si “shitje e
përgjithshme”). Për këtë opsion, një lidhje e veçantë duhet të vendoset në rrjet.
b Përdorin në vend energjinë që ata prodhojnë siq kërkohet dhe shesin vetëm
energjinë e tepërt (opsioni i njohur si “shitja e tepërt”), e cila ka dy përfitime:
v Diferencën në normat e paguara nga prodhuesi (blerja) dhe të konsumit (shitja)
v Nuk është e nevojshme për të krijuar një lidhje të re që mund të jetë e shtrenjtë
dhe kërkon një deklaratë administrative.
Duke qenë se janë kërkuar norma të ndryshme, një analizë e përfitimeve duhet të
kryhet për të zgjedhur opsionin më të mirë.
Instalimet e rrjetit elektrik të lidhur – 3 pikat e rëndësishme

Pikat e mëposhtme janë të rëndësishme të theksohen në lidhje me instalimet e
lidhura me rrjetin:
b Në ndryshim me instalimet e pavarura, nuk ka korrelacion mes konsumit për
ndërtim dhe prodhimit
Për opsionin “shitje e përgjithshme” dy elemente janë plotësisht të pavarura
Për opsionin “shitje e tepërt” rrjeti do të kompensojë kur prodhimi nuk e mbulon
konsumin.
b Rrjeti duhet të jetë i pranishëm (prezent) në mënyrë që të furnizojë dhe të shesë
energji. Për më tepër, shpërndarësit e energjisë kërkojnë sisteme automatike të
shkyçjes në vend, në rast të incidenteve në rrjet. Kur aktivizohen, këto ndalojnë
furnizimin dhe si pasojë e shesin. Rilidhja ndodh automatikisht kur rrjeti kthehet në
kushtet e tij operative nominale.
b Si rregull i përgjithshëm, nuk ka dispozitë për ruajtje duke përdorur bateritë
vendore ose mjete të tjera. Kjo është e vërtetë për Francën, e cila ka një rrjet me
cilësi të lartë, me kapacitet për të absorbuar të gjithë energjinë e prodhuar.
Sidoqoftë, sistemi nuk ka dëmtime. Nëse rrjeti dështon, pronarët e instalimeve
të cilët gjithashtu janë në përgjithësi konsumatorë, janë lënë me një strukturë të
prodhimit të energjisë që ata nuk mund ta përdorin (shih pikën e mëparshme). Në
vendet apo qytetet me incidente të shpeshta të rrjetit, sistemet janë duke u zhvilluar
që të përfshijnë bateri.
P9

3 Sistemi PV dhe rregullat e
instalimit
Standardi IEC 60364 Pjesa 712 përcakton rregullat për të siguruar që sistemet e
energjisë fotovoltaike diellore janë të sigurta dhe furnizojnë një numër të rasteve të
përdorura në këtë faqe
3.1 Si të sigurohet parrezikshmëria gjatë operimit

normal?
Dy karakteristikat e veçanta të gjeneratorëve PV janë nivelet e tensionit DC dhe fakti
që ata nuk mund të mbyllen (fiken), për aq kohë sa modulet PV janë të ekspozuara
ndaj diellit. Rryma e lidhjes së shkurtër që prodhohet nga moduli PV është shumë i
ulët për të shkaktuar shkëputje automatike të furnizimit me energji elektrike. Masat
mbrojtëse të përdorura më shpesh nuk zbatohen për sistemet PV. Megjithatë, pasi
që panelet PV janë të instaluara jashtë, ato janë të ekspozuara ndaj elementëve.
Dhe duke qenë se ato nuk mund të instalohen në çati, vëmendje kritike duhet t’i
kushtohet rrezikut ndaj zjarrit dhe mbrojtjes së zjarrfikësve dhe stafit të shërbimeve
emergjente.
Paragrafi 412.1.1 i IEC 60364 konstaton:
Izolimi i përforcuar apo i dyfishtë është një 3.1.1 Mbrojtja e njerëzve nga goditja elektrike
masë mbrojtëse, në të cilën:
IEC 60364-712 përcakton se sistemet PV maksimalja e te cilit UOC MAX është më
b Mbrojtja bazike ofrohet nga izolimi bazik, e lartë se 120V DC duhet të përdorë <<izolimin e dyfishtë apo të përforcuar>> si një
dhe mbrojtja nga dëmtimi ofrohet nga izolimi mbrojtje nga goditja elektrike.
suplementar, ose Pajisjet ndërprerëse, të tilla si siguresat apo ndërprerësit e qarkut në anën e DC,
b Mbrojtja nga dëmtimet dhe ajo themelore nuk mund të përballojnë mbrojtjen nga goditja elektrike pasi nuk ka shkëputje
ofrohet nga izolimi i përforcuar mes pjesëve në automatike të furnizimit me energji elektrike. Mbrojtja nga mbirrymat, kur përdoren,
kontakt dhe atyre të qasshme mbron celulat PV kundër rrymës kthyese dhe kabllot nga mbingarkesat.
NB:Kjo masë mbrojtëse ka për qëllim që të
parandaloj shfaqjen e tensionit të rrezikshëm
3.1.2 Rreziku nga zjarri: Mbrojtja nga efektet termike
në pjesët e arritshme të pajisjeve elektrike Në përgjithësi ka tre situata që mund të çojnë në temperatura të larta jonormale dhe
në rrezik nga zjarri në një sistem PV: dëmtimi i izolimit, rryma kthyese në panelet
përmes një dëmtim themelor në izolim.
PV, dhe kabllot e mbingarkesave ose pajisjet.
Detektimi i dëmtimit të izolimit

Izolim i dyfishtë apo i përforcuar është një masë mbrojtëse nga goditjet elektrike,
por kjo nuk përjashton të gjitha rreziqet e dëmtimit të izolimit. (Supozimi këtu është
se mundësia e një dëmtimi të izolimit dhe e dikujt që prek një pjesë në kontakt të
instalimit në të njëjtën kohë është shumë ë ulët. Megjithatë, dëmtimet e izolimit në
vetvete do të ndodhin shpesh). Dëmtimi i izolimit DC mund të jetë më i rrezikshëm si
Kur një dëmtim i izolimit detektohet, cilado hark elektrik, që ka më pak mundësi për t’u shuar në vetvete si ajo në AC.
qoftë zgjidhja, invertori është ndalur dhe
Gjeneratori PV duhet të kontrollohet për të siguruar se është i izoluar nga toka.
shkëputur nga ana e AC, por dëmtimi është
ende i pranishëm në anën DC dhe tensioni në b Kur nuk ka izolim galvanik midis AC dhe DC:
mes poleve është tension i lidhjes së hapur të v Është e pamundur të tokëzohet një pol.
gjeneratorit PV, për sa kohë që dielli është i v Mbrojtja AC mund të përdoret për të zbuluar dëmtimet e izolimit.
ndritshëm. b Kur anët AC dhe DC janë të ndara
Kjo situatë nuk mund të tolerohet për më v Një pajisje mbrojtëse nga mbirrymat (e cila gjithashtu detekton dëmtimet e izolimit)
shumë se një periudhë të gjatë dhe dëmtimi duhet të përdoret për të shkyçur përçuesin e tokëzuar në rast të një defekti, nëse
duhet të gjendet dhe të riparohet. Nëse jo, teknologjia e celulës PV kërkon që një nga përçuesit të jetë direkt i tokëzuar
v Një pajisje për monitorimin e izolimit duhet të përdoret nëse teknologjia e celulave
P10 një dëmtim i dytë mund të paraqitet në polin PV kërkon që një nga përçuesit të jetë rezistent-i tokëzuar
tjetër, duke shkaktuar qarkullimin e rrymës në
v Një pajisje për monitorimin e izolimit gjithashtu përdoret kur teknologjia e celulave
përçuesit ë tokëzimit dhe pjesëve metalike PV nuk kërkon asnjë përçues të tokëzuar.
të instalimit PV, me asnjë garanci që pajisjet
mbrojtëse do të operojnë si duhet. Shih Pajisja për monitorimin e izolimit duhet të zgjidhet duke marrë parasysh të dy UOC
dhe kapacitetin ndërmjet poleve dhe tokës që shkakton rrjedhjen e rrymës. Në
“Mbrojtja nga mbirrymat” MAX
kabllot shtesë, duhet gjithashtu të konsiderohet kapaciteti i invertorit. Një pajisje
për monitorimin e izolimit duhet të jetë në gjendje për të trajtuar kapacitetin deri në
500µF që është i përshtatshëm për sistemin PV.
Schneider Electric – Udhëzuesi i Instalimeve Elektrike

instalimit
Literatura e siguruar nga prodhuesit e paneleve fotovoltaike tregohet në figurat

vijuese:
Fuqia maksimale zakonisht Sipërfaqja e nevojshme për Kapaciteti i zakonshëm Kapaciteti i zakonshëm
zhvillohet me një invertor të krijuar një fuqi të tillë për m2 ndërmjet linjave dhe
të vetëm tokëzimit për një sistem të
vetëm IT
Paneli pa kornizë qelq-qelq 1 MW 8000 m2 1 nF / m2 8 µF
me kornizë të aluminit
mbështetet në një vend
montues (vend i hapur)
Paneli qelq-qelq në çati me 100 kW 800 m2 5 nF / m2 4 µF
kornizë alumini
Shtresa e hollë e modulit PV 100 kW 800 m2 50 nF / m2 40 µF
në një shtresë fleksibil
Disa matje të bëra nga impiantet Evropiane janë dhënë në figurat vijuese:
Fuqia maksimale Sipërfaqja e Matja e kapacitetit Matja e kapacitetit Kapaciteti maksimal i
e zhvilluar me një nevojshme për të të ulët të lartë matur për m²
invertor të vetëm krijuar një fuqi të tillë
Paneli pa kornizë Plant 1: 1 MW 8000 m² Pasdite me diell: Mëngjesi me shi: 1,25 nF / m²
qelq-qelq me 5 µF 10 µF
kornizë të aluminit
Plant 2: 750 kW 5000 m² Pasdite me diell: Mëngjesi me shi: 0,8 nF / m²
mbështetet në një
2 µF 4 µF
vend montues (vend
i hapur)
Plant 1: 100 kW 800 m² Pasdite me diell: Mëngjesi me shi: 5 nF / m²
Paneli qelq-qelq 2 µF 4 µF
në çati me kornizë
alumini
0,5 µF 1 µF
Shtresa e hollë e Plant 1: 100 kW 800 m² Pasdite me diell: Mëngjesi me shi: 62,5 nF / m²
modulit PV në një 30 µF 50 µF
shtresë fleksibil
15 µF 25 µF
Fig. P8 : Shembull i rrjedhjes së kapacitetit në sistemet e ndryshme PV
3.1.3 Mbrojtja nga panelet PV nga rryma kthyese

Lidhja e shkurt në panelin PV, lidhja e gabuar, ose një dëmtim i ngjashëm mund të
Invertori shkaktojë rrymë kthyese në vargun PV. Kjo ndodh nëse tensioni i lidhjes së hapur
në një varg është shumë i ndryshëm nga tensionit i hapur në vargjet paralele të
= lidhura te i njëjti invertor. Rrjedhja e rrymës shkon prej vargjeve pa dëmtime në ato
me dëmtim, në vend të rrjedhjes për në invertor dhe furnizimit të fuqisë në rrjetin AC.
~ Rryma kthyese mund të çojë në rritjen e temperaturave të rrezikshme dhe zjarret
ne panelet PV. Aftësitë përballuese të panelit PV duhet të testohen në përputhje
me standardin IEC 61730-2 dhe prodhuesi i panelit PV duhet të sigurojë vlerat P11
maksimale të rrymës kthyese (IRM).
Rryma kthyese në vargun me dëmtim = rryma e përgjithshme e

Fig. P9 : Rryma kthyese
vargjeve të mbetura
Mbrojtja e vargut nga mbirrymat përdoret kur numri i përgjithshëm që mund të
furnizojë një varg me dëmtim është mjaft i lartë për të furnizuar një rrymë kthyese të
Nuk ka rrezik nga rrymat kthyese kur ka vetëm rrezikshme:

një varg. Kur ka dy ose tri vargje me të njëjtin 1.35 IRM < (Ns -1) ISC MAX
numër panelesh PV të lidhura paralelisht, ku:
rryma kthyese do të jetë gjithmonë më e ulët b IRM IRMështë rryma kthyese maksimale karakteristike e celulave PV, e përcaktuar
në IEC 61730
se rryma kthyese maksimale. Kështu që,
b Ns është numri total i vargjeve
kur gjeneratori PV përbëhet nga dy vargje të
vetme nuk ka nevojë për mbrojtje nga rryma
kthyese.

IEC 60364-7- 712: 3.1.4 Mbrojtja nga mbirrymat

712.433.1 Mbrojtja nga mbingarkesa mund Si në çdo instalim,duhet të ketë mbrojtje nga efekti termik i mbirrymave që mund të
të anashkalohet në vargun PV dhe në grupin shkaktojnë ndonjë rrezik.
e kabllove, kur kapaciteti i rrymës bartëse të Rryma e lidhjes së shkurtër varet nga rrezatimi diellor, por ajo mund të jetë më e ulët
vazhdueshme të kabllos është i barabartë ose se vlera e shkyçjes së mbrojtjes nga mbirrymat. Edhe pse kjo nuk është një çështje
më i madh se 1,25 herë ISC STC në çdo vend. për kabllot që rryma është brenda kapacitetit të rrymës bartëse, invertori do të
712.433.2 Mbrojtja nga mbingarkesa mund të detektojë një rënie të tensionit dhe ndalim të prodhimit të energjisë elektrike. Prandaj
rekomandohet që maksimumi i rrymës shkyçëse të jetë dukshëm më i ulët sesa
anashkalohet në kabllon kryesore PV, nëse
ISTC MAX.
kapaciteti i rrymës bartëse të vazhdueshme
është i barabartë ose më i madh se1,25 herë Mbrojtja e vargut
ISC STC të gjeneratorit PV Kur kërkohet mbrojtja e vargut nga mbirrymat, çdo varg PV duhet të mbrohet me një
pajisje mbrojtëse nga mbirrymat.
Vlera e mbrojtjes nominale të mbirrymave (siguresa apo ndërprerësi i qarkut) të
pajisjes mbrojtëse nga mbirrymat për vargun do të jetë më e madhe se 1.25 herë e
rrymës së lidhjes së shkurtër të vargut Isc stc_string.
Mbrojtja e grupit (array)

Rryma nominale e shkyçjes (ITRIP) së pajisjeve mbrojtëse nga mbirrymat për grupet
PV (Siguresat apo ndërprerësit e qarkut) do të jetë më e madhe se 1.25 herë e
rrymës së lidhjes së shkurtër të grupit Isc stc_aray
Zgjedhja e vlerës mbrojtëse nga mbirrymat duhet të bëhet në mënyrë që të
shmangen shkyçje të papritura në operimin normal duke llogaritur temperaturën.
Zakonisht rekomandohet mbrojtja me vlera më të larta se 1.4 herë e rrymës së
lidhjes së shkurtër ose vargut mbrojtës Isc_stc.
3.1.5 Siguresat apo ndërprerësit e qarkut

Siguresat apo ndërprerësit e qarkut mund të përdoren për të siguruar mbrojtjen nga
mbirrymat. Siguresat, zakonisht në mbajtëse të siguresave apo direkt të lidhura
me zbara apo kabllo, nuk japin një funksion të ndërprerjes së ngarkesës. Pra, kur
përdoren siguresat, ndërprerësit për ndërprerjen e ngarkesës gjithashtu përdoren
për të shkëputur siguresat nga invertori në mënyrë që të lejojnë zëvendësimin me
atë rezervë. Pra, për shembull një kuti me siguresa mbi mbajtësen e siguresave si
mbrojtja e vargut, duhet të përfshijë një ndërprerës kryesor.
Ndërprerësit e qarkut ofrojnë rregullim dhe saktësi më të madhe se siguresat në
mënyrë që të lejojnë përdorimin e kabllove, posaçërisht për kabllot nën-grupore, të
cilat janë më të vogla se siguresat.
Dëmtimet e dyfishta në tokëzim

Sistemet PV janë të izoluara nga toka, ose një pol i tokëzuar përmes një mbrojtje
nga mbirrymat. Në të dy organizimet, mund të jetë një dëmtim i tokëzimit në të cilin
rrjedh rryma në tokë. Nëse ky dëmtim nuk riparohet,ajo mund të përhapet në polet
pa dëmtime dhe të shkaktoj një situatë të rrezikshme, ku madje mund të shpërthejë
një zjarr. Edhe pse izolimi i dyfishtë e bën që kjo mos të ndodhë, ai meriton
vëmendje të plotë.
OCP
P12 Invertori
OCP
=
Switch
~
OCP
OCP
Fig. P10 : Mbrojtja e vargut nga mbirrymat "OCP"
Për dy rastet e mëposhtme situata me dëmtime të dyfishta duhet të shmanget

plotësisht: pajisjet monitoruese të izolimit ose mbrojtja nga mbirrymat në
sistemin e tokëzuar do të zbulojë dëmtimin e parë
b Niveli i dëmtimit mund të jetë i ulët (p.sh dy dëmtime të izolimit, ose aftësia e ulët
e lidhjes së shkurtër të gjeneratorit në rrezet e dobëta të diellit) dhe nën vlerën e
shkyçjes së mbrojtjes nga mbirrymat (ndërprerësi i qarkut apo siguresa). Sidoqoftë,
një prishje e harkut DC nuk e kalon vetveten, madje edhe kur rryma është e ulët. Kjo
mund të jetë rrezik serioz, sidomos për panelet PV mbi ndërtesat.

instalimit
b Ndërprerësit e qarkut dhe switchat përdoren në sistemet PV dhe janë të dizajnuara

për ndërprerjen e rrymës nominale, ose rrymës së dëmtimit në të gjitha polet në
tensionin maksimal të lidhjes së hapur (UOC MAX). Ndërprerja e rrymës kur UOC
MAX është e barabartë me 1000V, për shembull, katër polet në seri (dy pole në seri
për çdo polarizim) janë të detyrueshme. Në raste dëmtimesh të dyfishta të tokëzimit,
ndërprerësi i qarkut apo switch duhet të ndërpres rrymën në tensionin e plotë me
vetëm dy pole në seri. Pajisja ndërprerëse e i tillë nuk është e dizajnuar për këtë
qëllim dhe mund të pësojë dëme të pandreqshme nëse përdoret për të ndërprerë
rrymën në një situatë me dëmtime të dyfishta të tokëzimit.
Zgjidhja ideale është të parandalojë dëmtimet e dyfishta që dalin nga toka. Pajisjet e
monitorimit të izolimit ose mbrojtja nga mbirrymat në sistemet e tokëzuara zbulojnë
dëmtimin e parë. Megjithatë, edhe pse sistemi i monitorimit për dëmtimin e izolimit
zakonisht ndalon invertorin, prishja është ende e pranishme. Stafi duhet të lokalizojë
dhe ta riparojë atë pa vonesë. Në gjeneratorët e mëdhenj me mbrojtje të nën-
vargjeve nga ndërprerësit, është shumë e këshillueshme shkëputja, kur zbulohet
dëmtimi i parë, por nuk riparohet brenda disa orëve.
3.1.6 Pajisjet ndërprerëses dhe përzgjedhja e rrethimit
Izolimi i dyfishtë
Rrethimet në anën e DC do të sigurojnë izolim te dyfishtë
Çështjet termike
Sjellja termike e pajisjes ndërprerëse dhe rrethimeve garanton monitorim te
kujdesshem. Kutitë e gjeneratorit PV dhe kutitë e grupit janë zakonisht të instaluara
jashtë dhe të ekspozuara ndaj elementeve. Në rast temperaturash të larta të
ambientit, nivelet e larta IP mund të zvogëlojnë rrjedhjen e ajrit dhe shpërndarjen e
energjisë termike. Përveç kësaj, pajisjet switchgear arrijnë operimin në tension të
lartë-d.m.th. përmes përdorimit të poleve në seri-rrisin temperaturën e tyre. Prandaj,
vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet temperaturës së switchgear brenda rrethimit
që ndodhet jashtë në anën e DC.
Mbrojtja e kabllos duhet të jetë në përputhje me kërkesat e IEC 60364. Pjesa 712
e standardit përcakton se të gjitha rrethimet në anën e DC duhet të plotësojnë
kërkesat e IEC 61439. Ky standard mbulon tensionin e ulët në switchgear dhe
pajisjet e kontrollit si dhe përcakton kërkesat që sigurojnë rrezikun e rritjes së
temperaturës, që ka qenë faktor në dizajnimin e sigurt të kutive DC (Gjeneratorët
dhe kutit e grupit)
Shkalla e ndotjes nga switchgear dhe përzgjedhja e rrethimeve

(encloser)
Përveç kritereve standarde për përzgjedhjen e rrethimeve në sistemet PV me UOC
MAX prej 1000V, disa pajisje mund të tregojnë IEC 606947 - 1 Shkallën e ndotjes
2 më pare sesa shkallën e ndotjes 3.Nëse switchgear është në Shkallën e
Ndotjes 2, niveli IP i rrethimit sipas IEC 60529 duhet të jetë të paktën IP5x.
3.2 Mbrojtja nga mbitensionet: mbrojtja nga rritja (surge)
Shiko kapitullin J paragrafi 5.2
P13

Shënim: Ndërprerësit përdoren në sistemet PV 3.3 Si të garantohet siguria gjatë mirëmbajtjes apo
dhe janë të dizajnuar për të ndërprerë rrymën emergjencës
nominale të të gjitha poleve Uocmax.
Për të ndërprerë rrymën kur Uocmac Për të garantuar sigurinë e stafit gjatë mirëmbajtjes dhe emergjencave, pajisjet e
shkëputura duhet të jenë të vendosura në mënyrë të përshtatshme dhe instalimi i
është e barabartë me 1000V, për shembull,
rrethimit duhet të jetë i sigurt nga dëmtimi.
katër polet në seri (dy pole në seri për çdo
polarizim) janë të detyrueshme. 3.3.1 Izolimi switching dhe kontrolli
Në situate me dëmtim të dyfishtë të tokëzimit,
b Ndarësit e switch në anën e AC dhe DC të invertorit do të instalohen për shërbimin
ndërprerësi ose switch duhet të ndërpresë e invertorit dhe mirëmbajtjes.
rrymën në tension të plotë me vetëm dy pole
b Si shumica e ndarësve të switchave duhet të instalohen si nevojitet për të lejuar
në seri. Switchgear i tillë nuk është dizajnuar operimin në gjeneratorin PV, veçanërisht për të zëvendësuar siguresat në kutitë e
për këtë qëllim dhe mund të pësojë dëme grupit dhe kutitë e gjeneratorit.
të pariparueshme, nëse përdoret për të b Për sistemet PV brenda ndërtesave, një ndarës switch për kontrollim në largësi
ndërprerë një rrymë në rast dëmtimi të dyfishtë duhet të jetë i ngritur sa më afër paneleve PV, ose deri në pikën hyrëse të kabllove
të tokëzimit. Për këtë arsye dëmtimet e DC në rast të një emergjence.
dyfishta të tokëzimit duhet të shmangen në të
gjitha shpenzimet. Stafi duhet të lokalizojë atë
dhe ta riparojë atë pa u vonuar.
Kutia e grupimit Kutia e Kutia AC Centrali
gjeneratorit kryesor TU
Fig. P15 : Vendosja e ndarësit switch
Fig. P14 : Ndarësi switch Compact NSX 200A me një barrierë

interfazore
3.3.2 Përzgjedhja dhe instalimi i rrethimeve
Rrethimet për kuti të ndryshme të gjeneratorit PV dhe switch boards në anën DC

nevojiten që të sigurohet izolim i dyfishtë, mbrojtja e pajisjeve kundër rreziqeve të tilla
si temperatura, shiu, vandalizmi dhe goditja.Rrethimi dhe pajisjet e tyre ndihmëse
duhet të sigurojnë kontroll ndaj temperaturës dhe lagështisë për të lejuar pajisje që
operojnë pa probleme. Megjithatë, propozimi i një zgjidhje të përgjithshme për këtë
është i vështirë. Çdo instalim duhet të analizohet me qëllim optimizmin e madhësisë
P14 së rrethimeve të tij dhe pajisjeve ndihmëse.

Sistemi PV dhe rregullat e
instalimit
I ftohti I ngrohti
Termostati O
VentilatorIP55
Rezistenca e ngrohjes
Termostati F
Lagështia
Hygrostat
rezistenca e ngrohjes
Rreziqet termike dhe zgjidhja e ngrohjes/ftohjes duhet të studiohen
Fig. P16 : Kontrolli i temperaturës dhe lagështisë
3.4 Si të garantohet siguria gjatë gjithë ciklit të jetës

P15
së instalimit?
IEC60364-6 kërkon verifikime fillestare dhe periodike të instalimeve elektrike.
Specifikat e instalimeve fotovoltaike (tension i lartë kahor, instalimet pa mbikëqyrje)
e bëjnë kontrollimin periodik shumë të rëndësishëm.
Nëse efikasiteti i gjithë sistemit është kontrolluar rregullisht për të siguruar prodhimin
maksimal, rekomandojmë kryerjen e mirëmbajtjes periodike të pajisjeve.

Kushtet e operimit të sistemit PV përfshijnë strese të ndryshme mjedisore: ndryshim
të madh në temperature, lagështi dhe strese elektrike. Në mënyrë që të sigurohet
performanca e pajisjeve gjatë gjithë ciklit të jetës së instalimit vëmendje e veçantë
do t’i kushtohet më poshtë:
b Integritetit të mbyllur ( izolim i dyfishtë niveli IP)
b Kushtit të operimit të pajisjeve dhe integritetit
v Për të vlerësuar nëse ndonjë mbinxehje ka ndodhur
v Për të shqyrtuar pajisjen shpërndarëse për prani pluhuri, lagështie…
b Kontrollit vizual të lidhjeve elektrike
b Testimit funksional të pajisjeve dhe ndihmës
b Monitorimit të testimit të pajisjes së izoluar
b Testimit të rezistencës së izolimit.

P - Instalimet fotovoltaike
4 Arkitekturat e instalimit PV
4.1 Karakteristikat e përbashkëta të arkitekturave

PV
Një grup PV është i përbërë nga një numër panelesh serikë ose paralelë, që
korrespondon me karakteristikat hyrëse të invertorit. Megjithatë, duke qenë se
panelet janë të ndërlidhura, grupi është shumë i ndjeshëm ndaj hijeve apo dallimeve
në aspektin e drejtimit përballues.
Duke ndjekur disa rregulla të thjeshta të kabllove, furnizimi mund të jetë i optimizuar
dhe mund të shmanget ndonjë problem gjatë operimit
Pozicioni e paneleve
Në rastin e instalimit i një grupi të PV në një çati, panelet duhet të përballen në
drejtime të ndryshme, është e nevojshme që të mblidhen të paktën një varg për
drejtim dhe për të siguruar se çdo varg është në vetëm një drejtim për të siguruar
furnizimin e optimizuar. Çdo varg duhet të jetë i lidhur me një invertor të veçantë (ose
hyrjet e një invertori multi-MPPT- shih pjesën 3).
Nëse ky udhëzim nuk ndiqet, grupi nuk do të jetë i dëmtuar, por furnizimi do të
reduktohet, duke rritur kohën e nevojshme për një kthim të investimit.
Hija
Përveç rrezikut të shkatërrimit të paneleve të hijezuara brenda një rrjete të PV për
shkak të “fenomenit njollë e nxehtë”, siç përshkruhet në paragrafin 2.2 për të cilin
prodhuesit kanë hartuar zgjidhje, studime të kryera nga Instituti Kombëtar për Energji
Diellore (INES- Instituti Kombëtar i Francës për Energji Solare-diellore) sugjerojnë se
mbrojtja nga hija prej 10% të sipërfaqes së një vargu mund të shkaktojë më shumë
se 30% reduktim të prodhimit!
Prandaj është e rëndësishme për të eliminuar hijen direkte. Megjithatë, në shumë
raste kjo është e vështir (pemë, mur fqinjë, urë, etj)
Nëse një grup PV përfshin disa vargje:
b Nëse është e mundur, hija në panele duhet të përfshihet në nja varg të vetëm
b Përndryshe, duhet zgjedhur një teknologji që t’i përgjigjet më mirë përhapjes së
dritës nga drita direkte.
Eliminimi i qarqeve
Kur lidhen komponentët, kujdesi i parë që duhet bërë është shmangja e qarqeve në
një rrjetë brenda vargjeve.
Edhe pse sulmet e shpeshta të rrufesë në grupe janë relativisht të rralla, rrymat
induktive nga rrufeja janë shumë më të zakonshme dhe këto rryma janë veçanërisht
shkatërruese ku ka zona të mëdha të qarqeve. Fig P17 tregon se si të përmirësohet
një grup, duke përfshirë një qark të madh.
P16
= =
~ Ngarkimi ~ Ngarkimi
Fig. P17 : Shmangja e qarkut në vargjet e rrjetës

4.2 Arkitektura për instalimet e lidhura me rrjetin
Rregullat e përgjithshme
Kur instalimet fotovoltaike të lidhura me rrjetin e energjisë janë shitur, është e
nevojshme optimizimi i efikasitetit dhe pakësimi i kostos së instalimit. Duke pasur
këtë në mendje, një tension relativisht i lartë DC i operimit ndërmjet 200 dhe 500V
përdoret shpesh për kërkesat e banesave, deri në 1000V përdoret në aplikimet që
kërkojnë nivel më të lartë fuqie.
Të gjitha panelet në një grup PV duhet të jenë identike (të njëjtë në shenjë dhe të
njëjtë në lloj) dhe të zgjidhen për të furnizuar të njëjtin nivel fuqie. Për shembull,
panelet duhet të jetë 180W edhe pse ekzistojnë nivele të tjera të fuqisë në të njëjtën
gamë të paneleve të produktit PV (170W, 180W dhe 190W).
Në praktikë, njësitë e mbrojtës (njësitë DC dhe AC) duhet të jenë të pozicionuara në
afërsi të invertorëve për të lehtësuar mirëmbajtjen.
Grupi PV me një varg të vetëm të paneleve

Ky është konfigurim i thjeshtë (shih Fig P18). Ajo përdoret për grupet e vogla PV
me fuqi në pikë deri në 3kWp në varësi të paneleve të vendosura. Në shumicën e
rasteve, ajo përdoret për operim PV të banimit.
PV Njësia DC Invertori Njësia Metrat
=
kWh kWh
~
Fig. P18 : Diagrami tregon një grup me vetëm një varg fotovoltaik
Panelet janë të lidhura në seri, furnizohen me rrymë njëkahore DC në këtë rast

ndërmjet 200 dhe 500 V. Efikasiteti optimal është marrë nga invertori në këtë varg të
tensionit.
Një linjë e vetme DC është furnizuar deri te invertori. Grupi PV mund të izolohet nga
invertori me anë të një nderpreresi të ngarkesës pranë invertorit
Grupi PV me disa panele në paralel
Ky konfiguracion është i vendosur (shih Fig P19) kryesisht në ndërtesa ose në
fabrika të vogla të energjisë PV në terren, përdoret për instalimet PV deri në tridhjetë
vargje paralelisht me fuqinë në dalje e disa 100kWp. Ky kufizim është i imponuar
për arsye teknologjike dhe financiare. Nëse tejkalohet gjerësia e kërkuar e kabllos
kryesore DC, ajo do të jetë praktike. Rryma njëkahore mund të përcaktohet në bazë
të paneleve në seri për vargun dhe në këtë rast është ndërmjet 300 dhe 600 VDC.
Me anë të vargjeve identike paralele, fuqia e kërkuar për instalim mund të arrihet.
Vargjet janë paralel në një kuti për grupin PV. Kjo kuti përfshin pajisjet e sigurisë së
nevojshme për vargjet paralele dhe pajisjet përdoren për të matur rrymën e vargjeve.
Një kabllo e vetme DC lidh këto kuti për te invertori. Grupi PV mund të izolohet nga
invertori me anë të ndërprerësve të ngarkesës pranë invertorit.
Si një ndryshim në këtë diagram, disa invertorë njëfazorë mund të instalohen ne një P17
Kutia
PV grumbulluese PV Invertori Njehsori
Mbyllja Mbyllja Pika e
DC furnizimit
AC Rrjeti
=
kWh kWh
~
Fig. P19 : Diagrami tregon një grup të multi –vargut fotovoltaik me një invertor

lidhje trefazore (shih Fig. P20).
PV Kutia grumbulluese PV
Mbyllja DC Mbyllja AC
Invertori
=
Fig. P20 : Diagrami tregon një grup multi-vargu fotovoltaik me disa invertorë njëfazorë lidhur me
një lidhje trefazore
Grupi PV me disa vargje ndahet në disa grupe

Kur nivelet e fuqisë kalojnë 50 ose 100kW, grupet fotovoltaike janë ndarë në
nëngrupe (shih Fig P21), për të bërë më të lehtë lidhjen me komponentë të
ndryshme. Vargjet janë paralel në dy nivele.
b Vargjet në çdo nëngrup janë paralel në kuti me nëngrupin e grupit PV. Këto kuti
janë të pajisura me pajisje të sigurisë, të nevojshme për pajisjen matëse dhe pajisjet
monitoruese.
b Daljet e këtyre kutive janë paralel në një kuti të grupit PV afër invertorit. Kjo kuti
është e pajisur edhe me pajisje të kërkuar të sigurisë, si edhe me pajisjen matëse
dhe monitoruese të nevojshme për nëngrupe paralele.
Grupi mund të izolohet nga invertori duke përdorur një ndërprëres bllok te ngarkesës
që mund ose mund të mos jetë i pajisur në kutinë e grupit PV. Rryma njëkahore e
grupit është përafërsisht 1000VDC.
PV Kutia grumbulluese PV
Mbyllja DC Mbyllja AC
P18
Invertori
~
Fig. P20 : Diagrami tregon një grup të shume stringjeve fotovoltaike me disa invertor 1-fazore te
lidhur ne organizimin 3-fazore.

4.3 Madhësia
Llogaritja e një grupi fotovoltaik

Marrja parasysh e vendit (vendndodhja gjeografike, gjerësia, lartësia, kënde, etj) dhe
faktorit të instalimit (drejtimi, këndi, etj) janë absolutisht thelbësore.
Së pari prodhimi i përafërt i energjisë mund të llogaritet në bazë të sipërfaqes në
dispozicion:
10 m² = 1 kWp
7140 m² (=teren futbolli) = 700 kWp
Grupi PV duhet gjithmonë të organizohet rreth invertorit. Llogaritjet e përfshira duhet
të krahasojnë karakteristikat e paneleve dhe atyre të invertorit me qëllim identifikimin
e konfigurimeve optimale.
b Përbërja e vargut:
NB: Numri i paneleve x VOC (në t° min) < invertor Vmax
Tensioni pa ngarkesë i vargut (Voc x numri i paneleve në seri) në temperaturë
minimale të vendit të instalimit duhet të jetë më i ulët se maksimumi i tensionit hyrës
në invertor.
=> Kjo duhet të respektohet në mënyrë rigoroze. Përndryshe invertori mund të
shkatërrohet. Përveç rregullit të lartë përmendur për parandalimin e shkatërrimit
të invertori, Numri i paneleve x Voc (në t° min) < < invertori Vmax –duhet të
respektohen dy kufijtë e tjerë:
v Numri i paneleve xVmpp (at t° max) > invertorVmin
Operimi i tensionit (VM x numri i paneleve në seri në të gjitha temperaturat në vendin
e instalimit) duhet të bien në një gamë të tensionit MPPT të invertorit. Përndryshe,
invertori do të ngecë dhe furnizimi me energji do të ndërpritet.
v IIsc vargjet < invertori I max
Rryma totale Isc për vargjet në paralel duhet të jetë më e ulët se rryma hyrëse
maksimale për invertor. Përndryshe, invertori kufizon furnizimin me energjinë e
përçuar në rrjet.
Specifikimet e invertorit
b Në Evropë, niveli i fuqisë së invertorit duhet të jetë mes 0.8 dhe 1 herë fuqinë e
grupit :
0.8 < P invertorit / P grupit < 1
v Nën këtë (nën 0.8 P grupit), invertori kufizon fuqine në mënyre të
konsiderueshme. Në këtë mënyrë energjia e shitur në rrjet do të jetë inferiore ndaj
asaj që panelet janë të aftë për të furnizuar dhe për këtë arsye do të zgjasë më
shumë duke siguruar një kthim të investimit.
v Mbi këtë (mbi P grup), invertori është shumë më i madh për nivelin e fuqisë së
grupit. Përsëri, do të zgjasë më shumë duke siguruar një kthim të investimit.
b Një fazore ose trefazore
Nje vendim duhet te merret për këto dy opsione në konsultim me shpërndarësin
vendor të energjisë bazuar në pajisjet në dispozicion në rangun e produkteve të
prodhuesit, shpesh brenda kufijve të më poshtëm:
v Inverter Pn < 10 kW => invertor njëfazore
v 10 kW < Pn < 100 kW => ose invertorë trefazorë ose invertorët njëfazore të ndarë
mes trefazorëve dhe neutrosë. Menaxhimi i mosbalancimit ndërmjet fazave nevojitet
të kontrollohet në këtë rast
v Pn > 100 kW => invertori(ët) trefazore
b Konfigurimi i softuer-it. P19
Prodhuesit e invertorëve ndihmojnë zyrat e projektimit dhe instalimit të madhësisë
së vargjeve për instalimet banesore dhe sektorit shërbyes të bazuar në pajisjet në
dispozicion duke furnizuar softuer-it.

4.4 Llojet e instalimit

Lloji i instalimit është një faktor që nuk duhet të neglizhohet sepse, në vendet,
përfshirë Francën, çmimi i blerjes për fuqinë e furnizuar varet nga kjo, e cila duhet të
merret parasysh së bashku me mbrojtjen nga hija në zgjedhjen e një paneli.
Ekzistojnë tri lloje instalimesh- ndërtesa të integruara, pjesërisht i integruar dhe tokë
me themele:
b Ndërtesa të Integruar PhotoVoltaic (BIPV)
Ky lloj instalimi realizon një rol të dyfishtë (furnizimin me energji dhe hidroizolimin e
çatisë, mbrojtjen nga hija, etj.).
b Pjesërisht i integruar
Ky është një mbledhje më e thjeshtë për t’u instaluar dhe, më e rëndësishmja, nuk
ndryshon rezistenca e ujit të një çatie. Megjithatë, pengesa e saj e madhe është
se, në Francë, operatorët nuk mund të ngarkojnë shkallë më të lartë për të. Ky lloj
instalimi përdoret zakonisht në Gjermani dhe në Zvicër
b Toka me themel
ky lloj instalimi përdoret për vendet me furnizim me energji elektrike që mbulojnë një
zonë të madhe (ferma fotovoltaike). Përsëri, në Francë nuk ka të drejt për çmim më
të lartë të blerjes.
P20

4.5 Përzgjedhja e pajisjeve elektrike
4.5.1 Sistemi PV i lidhur në rrjet <= 10kW (banim
Një invertor një fazore

Në mënyrë tipike, një rrjet 5kw lidhet me një invertor një fazor UOC MAX 600V.
Një ose dy vargje – Isctc < 25A, IAC < 32A. Në këtë dizajn nuk ka mbrojtje të
vargut. Një switch PV kryesor është i nevojshëm. Kur një invertor është në ambient
të mbyllur, një switch shtesë që kontrollon pikën e hyrjes së kabllos DC është i
rekomandueshëm për shërbimet emergjente.
Invertori me ose pa
E1 E2 izolim galvanik E3
Për lidhje në rrjet

=
Q1 Q2 Q3
SPD
2
~ SPD
3
E jashtme E brendshme
Nevojat Kutia grumbulluese Ndërprerësi kryesor PV Invertori Kutia AC (230V P/N)

Pajisje dhe kontroll
Izolimi • • (d) (a) • (d)
Ndërprerja • • (d) (a) • (d)
(Prodhimi & ndërprerja e DC21B DC21B
rrymës nominal
Kontrolli • (b) • (d) (e) • (d)
Mbrojtja nga mbirryma (c) • (f)
Mbrojtja nga dëmtimet e (h) (h)
izolimit RCD type B or A SI
Mbrojtja nga surge (rritja e • type 2 • type 1 or 2
vales)
Mbyllja E jashtme E brendshme Kërkesa standard AC +
Izolim i dyfishtë Izolimi i dyfishtë Kërkesa për kod të rrjetit
Matjet Parametrat e përshtatshme të Energjia
invertorit
b Ndërprerësi kryesor PV grumbullues mund të përfshihet në invertor. Kjo zgjidhje e bën invertorin shërbyes ose më të vështirë për ta zëvendësuar.
b b Ndërprerja (switching) në largësi për shërbime emergjente të vendosura sa më afër të jetë e mundur me panelet PV, ose deri në pikën e hyrjes së kabllove DC
në ndërtesë P21
b c Nuk ka mbrojtje e cila është e nevojshme kur numri i vargut nuk tejkalon 2.
b d Shërbime dhe kalime emergjente
b e Invertori do të përfshijë një mbrojtje për anti-izolim (në përputhje me VDE 0126 për shembull)
b f Rekomandohet lakorja B e mbrojtjes nga mbingarkesa dhe lidhja e shkurtër.
b g Ky SPD mund të jetë i panevojshëm nëse ka një tjetër SPD në instalimin AC në një distance më pak se 10 metra
b h Nëse invertori nuk ofron ndarje galvanike, një mbrojtje RCD është e nevojshme në anën AC. IEC 60364-712 specifikon RCD e tipit B. Disa rregullore vendore
kërkojnë RCD e tipin A SI
Fig. P22 : Rrjeti e lidhur <= 10kW

4.5.2 Rrjeti i lidhur në sistemin PV 10 deri 100kW (në fabrika të

vogla)
Një invertor trefazor me shumë hyrje pa kuti të grupit

Në mënyrë tipikë, rrjeti i lidhur 10kW deri 36kW në invertorët UOC MAX ndoshta
më të lartë se 600V (p.sh 800V or 1000V), Isctc < 125A, Iac < 63A. këtë rangë të
fuqisë, invertorët zakonisht kanë largimin maksimal të fuqisë tracking MPPT në
hyrje ndërmjet 2 dhe 4, kështu që numri i vargjeve në të njëjtin nën-rrjet DC është i
barabartë me një ose dy. Nuk ka nevojë për mbrojtje të vargut. Një ndërpreres PV
kryesor për secilën hyrje MPPT është i nevojshëm. Kur një invertor është në ambient
të mbyllur, një ndërpreres shtesë që kontrollon pikën e hyrjes së kabllos DC është i
rekomandueshëm për shërbimet emergjente.
Invertori me ose
E1 SPD
E2 SPD pa izolim galvanik
11 21
E3
=

Q11 Q21
Q12 Q22 Q3
SPD SPD ~ SPD

12 22 3
E brendshme
E brendshme / E jashtme
Nevojat Kutia grumbulluese Ndërprerësi kryesor Invertori Kutia AC (400V)

grumbullues PV
Pajisje dhe kontroll
Ndërprerja • • (d) (a) • (d)
izolimit)
Mbrojtja nga mbirryma (c) • (f)
Mbrojtja nga prishjet e (h) (h)
Mbrojtja nga surge (rritja • type 2 • type 1 or 2
e vales
Mbyllja E jashtme IP5x E brendshme IP5x Kërkesa standard AC +
Izolim i dyfishtë Izolim i dyfishtë Kërkesa për kod të rrjetit
Matjet Energjia
b a PV Switchi kryesor grumbullues do të mund të përfshihet në invertor. Kjo zgjidhje e bën invertorin shërbyes ose zëvendësimin e tij të vështirë.
P22 b b Kalimi në largësi për shërbime emergjente të vendosura sa më afër me panelet PV, ose në pikën e hyrjes së kabllove DC në ndërtesë.
b c Nuk kërkohet mbrojtje nëse numri i vargut nuk e tejkalon 2.
b d Shërbimi dhe kalimi emergjent
b e Invertori do të përfshijë një mbrojtje për anti-izolim (vend i izoluar) (në përputhje me VDE 0126 për shembull)
b f Mbrojtja nga lidhja e shkurtër dhe mbingarkesa (rekomandohet lakorja B)..
b g Nëse nuk ka SPD në invertor ose nëse distance ndërmjet kutisë DC dhe invertorit tejkalon 10m, një SPD është e nevojshme në këtë kuti.
v Nëse invertori nuk ofron ndarje galvanike është e nevojshme një mbrojtje RCD në anën AC. IEC 60364-712 specifikon RCD e tipit B. Disa rregullore vendore
kërkojnë RCD e tipit A SI.

v Nëse invertori ofron së paku një ndarje të thjeshtë
- Pa tokëzim funksional: monitorimi i izolimit është i nevojshëm, është bërë zakonisht nga invertori në këtë rang fuqie.
- Me tokëzim funksional: tokëzimi duhet të bëhet me një ndërprerës DC MCB (C60PV 4P seri 2 – 10A) ose një siguresë.
Fig. P23 : Invertori i vetëm 10-100kW shumë MPPT

Një invertor trefazor me kuti në grup

Në mënyrë tipike, rrjeti i lidhur 30kW deri 60kW në invertor, UOC max është
përgjithësisht më i lartë se 600V (e lartë deri 1000V), Isctc nuk e tejkalon 200A, I
AC nuk e tejkalon 100A. Ky dizajnë ka më shumë se dy vargje. Mbrojtja e rrymës
rezervë është e nevojshme. Një ndërprerës PV kryesor është i nevojshëm. Kur një
invertor është në ambient të mbyllur, një ndërprerës shtesë që kontrollon pikën e
hyrjes së kabllos DC është e rekomandueshëm për shërbimet emergjente.
E1 Invertori me ose pa
Q0 izolim galvanik
E2 E3

Q0 =
Q1 Q2 Q3
Q0
SPD
1
SPD
2
~ SPD
3
Q0
E brendshme
E jashtme
Nevojat Kutia grumbulluese e PV switchi kryesor Invertori Kutia AC (400V)

nyjeve/vargjeve grumbullues
Pajisje dhe kontrolli
Switching • • (d) (a) • (d)
izolimit)
Mbrojtja nga mbirryma • (c) • (f)
Mbrojtja nga surge ("rritja • type 2 • type 1 or 2
e vales)
Mbyllja E jashtme IP5x E brendshme IP5x Kërkesa standarde AC+
Izolim i dyfishtë Izolim i dyfishtë kërkesa për kod të rrjetit
Matjet P,Q, PF, Energji
b a PV Ndërprerësi kryesor grumbullues do të mund të përfshihet në invertor. Kjo zgjidhje e bën invertorin shërbyes ose zëvendësimin e tij të vështirë.
b b Kalimi në largësi për shërbime emergjente të vendosura sa më afër me panelet PV ose në pikën e hyrjes së kabllove DC në ndërtesë. Switchi kryesor në kutinë
grumbulluese mund të pajiset me shkyçje përdredhëse (tripping coil) dhe mekanizëm motorik për rimbyllje në largësi për këtë qëllim.
b e Invertori do të përfshijë një mbrojtje për anti-izolim (vend i izoluar) (në përputhje me VDE 0126 për shembull) P23
b f Mbrojtja nga lidhja e shkurtër dhe mbingarkesa (rekomandohet lakorja B).
b g Nëse nuk ka SPD në invertor ose nëse distance në mes të kutisë DC dhe invertorit tejkalon 10m, një SPD është e nevojshme në këtë kuti
v Nëse invertori nuk ofron ndarje galvanike është e nevojshme një mbrojtje RCD në anën AC. IEC 60364-712 specifikon RCD e tipit B. Disa rregullore vendore
- Pa tokëzim funksional:monitorimi i izolimit është i nevojshëm.
- Me tokëzim funksional:tokëzimi duhet të bëhet me një ndërprerës DC MCB (C60PV 4P seri 2 – 10A) ose një siguresë.
Fig. P24 : Invertori i vetëm 10-100kW multi MPPT

E1 E brendshme
= E3
Q1
SPD ~ Q3
1
E jashtme
E1 =
Q1
SPD ~ Q3
1
E1 =
Q1
Q4
SPD ~ Q3
1
E1 =
Q1
SPD
3
SPD ~ Q3
1
E1 =
Q1
SPD ~ Q3
1
E1 =
Q1
SPD ~ Q3
1
Nevojat PV switchi kryesor Invertori Kutia AC (400V)

grumbullues PV switchi
kryesor grumbullues
Pajisjet dhe kontrolli Shiko dizajnin 5kW (h) • (d)
Mbrojtja nga surge (dallgë) • type 2 • tipi 1 ose 2
P24
Mbyllja Izolim i dyfishte i Kërkesa standard AC +
jashtem IP5x kërkesa për kod të rrjetit
Metering Energji P,Q, PF, Energji, disbalance

b h Nëse invertori nuk ofron ndarje galvanike është e nevojshme një mbrojtje RCD në anën AC. IEC 60364-712 specifikon RCD e tipit B. Disa rregullore vendore
Fig. P25 : Invertori i vetëm 10-100kW shumë- MPPT

Multi single phase inverters design

Typically, 6x5 to 20x5kW grid-connected inverters. The design used for residential
building can be duplicated as often as necessary. In that case, the DC system is
very simple and the AC system is very similar to usual AC systems.
E1
Q0
E2
Q1 Invertori me ose
pa izolim galvanik
E3
SPD
Q0
1 =
connection
To grid
Q2 Q3
Outdoor
E1
Q0 SPD
2
~ SPD
3
Q1
SPD Brënda
Q0
1
Brënda
Nevojat Kutia grumbulluese e PV ndërprerësi kryesor Invertori Kutia AC (400V)

nyjeve/vargjeve grumbullues
Pajisjet dhe kontrolli
Switching • • (d) (a) • (d)
izolimit)
Mbrojtja nga mbirryma • (c) • (f)
izolimit RCD tipi B ose A SI
Mbrojtja nga surge (dallgë) • type 2 • tipi 1 ose 2
Mbyllja E jashtme IP5x IE brendshme IP5x Kërkesa standard AC +

Matjet P,Q, PF, Energjia
b a PV Ndërprerësi kryesor grumbullues do të mund të përfshihet në invertor. Kjo zgjidhje e bën invertorin shërbyes ose zëvendësimin e tij të vështirë.
b b Kërkohet kalimi në largësi për shërbime emergjente, switchi kryesor në kutinë grumbulluese mund të pajiset për këtë qëllim me shkyçje përdredhëse (tripping
P25
coil) dhe mekanizëm motorik për rimbyllje në largësi
b c Nuk kërkohet mbrojtje kur numri i grupeve është <= 3. (Nuk ka përfitim nga madhësia e kabllos)
b e Invertori do të përfshijë një mbrojtje për anti-izolim (vend i izoluar) (në përputhje meVDE 0126 për shembull)
b f Mbrojtja nga lidhja e shkurtër dhe mbingarkesa
b g Nëse nuk ka SPD në invertor ose nëse distance ndërmjet kutisë DC dhe invertorit tejkalon 10m një SPD është e nevojshme në këtë kuti
v h Nëse invertori nuk ofron ndarje galvanike është e nevojshme një mbrojtje RCD në anën AC. IEC 60364-712 specifikon RCD e tipit B. Disa rregullore vendore
kërkojnë RCD e tipit A SI
- Pa tokëzim funksional:monitorimi i izolimit është i nevojshëm
- Me tokëzim funksional:tokëzimi duhet të bëhet me një ndërprerës DC MCB (C60PV 4P seri 2 – 10A) ose një siguresë.
Fig. P26 : 10-100kW MPPT invertori vetëm me 2 grupe

Invertori trefazor me dy kuti të grupeve (Na <=2)

Në mënyrë tipike, 60kW deri në 100kW invertorët e lidhur në rrjet me 2 grupe.
Mbrojtja e kabllos nuk është e nevojshme për 2 ose 3 grupe.
Rryma Isctc e grupit ≤ δ 200A, Isctc ≤ δ 400A, dhe Imax AC ≤ δ 200A. A PV Switch
kryesor PV
kërkohet në afërsi të invertorit. Switchat operojnë në distanca në kuti të grupeve dhe
lejojnë shkëputjen të jetë e vendosur afër paneleve PV në rast emergjencash.
E1
Q0
IInvertori me ose
E2 pa izolim galvanik
Q1 Q2
E3
Q0
SPD
=
Lidhja në rrjet
0
Q2 Q21 Q3
E jashtme
E1
Q0 SPD
1
~ SPD
3
Q1 Q2
SPD E brendshme
Q0
0
Nevojat Vargu Kutia grumbulluese Kutia grumbulluese e Invertori Kutia AC 400V

gjeneratorit ose tjetër tensioni
(Transfolessinveter)
Izolimi • • • • (a) • (d)
Switching • • • (a) • (d)
(Prodhimi & ndërprerja DC22A DC22A
e izolimit)
Kontrolli • (b) • (a) • (d)

Mbrojtja nga mbirryma • • (c ) • (f)
Mbrojtja nga prishjet e • (h) • (h)
izolimit
Mbrojtja nga surge (g) • tipi 2 • type 1 or 2
(dallgë)
Mbyllja E jashtme IP5x E brendshme IP5x Kërkesa standard AC +
Matjet Energjia P,Q, PF, Energji, Alarm,THD,
harmonikët individual
P26
b a PV Switchi kryesor grumbullues do të mund të përfshihet në invertor. Kjo zgjidhje e bën invertorin shërbyes ose zëvendësimin e tij shumë të vështirë.
b b Nëse kërkohet kalimi për shërbime emergjente, switchi kryesor në kutinë grumbulluese mund të pajiset me shkyçje përdredhëse (tripping coil) dhe mekanizëm
motorik për rimbyllje.
b c Mbrojtja nga kabllot grumbulluese është e rekomandueshme për të parandaluar mbimadhësinë e kabllos. Për të siguruar shkyçje të shpejtë grupet 6 deri 8 të
mbrojtjeve janë të rekomandueshme
b e Invertori do të përfshijë një mbrojtje për anti-islanding(vend i izoluar) (në përputhje me VDE 0126 për shembull)
b f Mbrojtja nga lidhja e shkurtër dhe mbingarkesa.

b g INëse nuk ka SPD në invertor ose nëse distance në mes të kutisë DC dhe invertori tejkalon 10m, një SPD është e nevojshme në këtë kuti.
b h Izolimi galvanik ofrohet nga transformatori TU/TM,
v Sistemi PV pa tokëzim funksional:monitorimi i izolimit është i nevojshëm: IMD-IM20 dhe pajisja shtesë IMD-IM20-1700
v Sistemi PV me tokëzim funksional:tokëzimi duhet të bëhet me një ndërprerës DC MCB (C60PV 4P seri 2 – 10A) ose një siguresë.
Fig. P27 : 150-500kW invertoti i vetëm MPPT me N grupe > 2

Invertorët me më shumë së tri faza të dizajnuar pa kuti të grupit
Në mënyrë tipike 10x20 deri 20x30kW invertorët e lidhur për rrjetë elektrike Uoc max
<=1000V një ose dy vargje të invertorit. IAC max 50A për një invertor. Istc <= 400A,
E1 SPD
11 Indoor
= E3
Q11
Q12 Q5
SPD = ~
12
Q5
= ~
Q5
= ~
Q6
Q5
= ~
Q5 SPD
= ~ 3
Q5
= ~
E1 SPD Q5
11
= ~
Q11
Q12 Q5
SPD ~
12
Nevojat Kutia për grumbullimin e Kutia e kombinuar AC

vargjeve
Shih dizajnin10 deri 36kW
Mbrojtja nga surge (dallgë) • tipi 2 • tipi 1 or 2
Mbyllja E jashtme IP5x Kërkesa standard AC +
Izolim i dyfishtë kërkesa për kod të rrjetit P27
Matjet Energy P,Q, PF, Energji, Alarm,
Fig. P28 : 150-500kW invertorët me më shumë se tri faza


4 PV installation architectures
Sistemi PV i lidhur me rrjetin Shumë-MW (Ndërtimet e mëdha

dhe fermat)
Në mënyrë tipike 500kW -630kW invertorët me transformatorë TU/TM dhe një
nënstacion TM
Q0
E1
E5
E2
Q1 Q2
E3 E4
SPD
Q0
0 =
Q3 Q4 Q5
Outdoor b
E1
Q0 SPD
1
SPD
2
~ SPD
3
Q1 Q2
SPD
Q0 Skema e dytë e ngjashme e invertorit E brendshme
0
Nevojat Vargu Kutia grumbulluese Kutia grumbulluese e Invertori Kutia AC 400V ose tension
gjeneratorit tjetër (Invertoret pa
transformator)
Izolimi • • • (a) Shih faqen tjetër •
Switching • • (a) Shih faqen tjetër •
(Prodhimi & ndërprerja DC22A
e izolimit)
Kontrolli • (b) Shih faqen tjetër •

Mbrojtja nga mbirryma • • (c ) Shih faqen tjetër • (f)
Mbrojtja nga prishjet e Shih faqen tjetër
izolimit
Mbrojtja nga surge (g) • tipi 2 (g) • tipi1 or 2
(dallgë)
Mbyllja E jashtme IP5x E brendshme
Izolim i dyfishtë Izolim i dyfishtë (i)
Matjet Energjia P,Q, PF, Energjia, Alarm,
Kualiteti i energjisë
P28 b a PV Ndërprerësi kryesor grumbullues zakonisht përfshihet në panelin e invertorit

b b Nëse kërkohet kalimi për shërbime emergjente, switchi kryesor në kutinë grumbulluese mund të pajiset me shkyçje përdredhëse (Pshtjella e fikjes) dhe
mekanizëm motorik për rimbyllje
b c Mbrojtja nga kabllot grumbulluese është e rekomandueshme për të parandaluar mbimadhësinë e kabllos. Për të siguruar shkyçje të shpejtë grupet 6 deri 8 të
mbrojtjeve janë të rekomandueshëm
b f Mbrojtja nga lidhja e shkurtër dhe mbingarkesa
b g Nëse nuk ka SPD në invertor ose nëse distance në mes të kutisë DC dhe invertorit > 10m një SPD është e nevojshme në këtë kuti
b h Izolimi galvanik ofrohet nga transformatori TU/TM,

v Sistemi PV pa tokëzim funksional:monitorimi i izolimit është i nevojshëm: IMD-IM20 dhe pajisja shtesë IMD-IM20-1700
v Sistemi PV me tokëzim funksional:tokëzimi duhet të bëhet me një ndërprerës DC MCB (C60PV 4P seri 2 – 10A) ose një siguresë
Fig. P29 : 500-630kW invertorët me transformatorët TU/TM

5 Monitorimi
Përderisa përfitimet e instalimeve fotovoltaike varen kryesisht nga gjatësia e kohës

operative, është thelbësore për t’u siguruar se ato janë të përhershme dhe të
rrjedhshëm. Mënyra më e mirë për të siguruar këtë është që të instalohet një sistem
monitorimi që mbulon pajisjet kryesore të instalimit. Ky sistem duhet të njoftojë të
gjitha dëmtimet menjëherë, të jetë i aftë të zbulojë dridhjet në prodhim, dhe ndoshta
të kontrollojë pajisjet në distancë.
5.1 Llojet e sistemeve monitoruese

Disa lloje të sistemeve të monitorimit janë në dispozicion për instalime, kryesisht në
varësi të madhësisë së instalimit.
Sistemet për banim deri te ato komerciale 1 deri 1000 kWp, janë në gjendje të
monitorojnë gjendjen, matjet dhe alarmet e invertoreve si dhe vlerat kyçe elektrike
që kanë të bëjnë me përfundimin e instalimit. Këto sisteme të bazuara në mbajtës
të të dhënave, e pajisur kryesisht RS232/485 me një port serik të komunikimit me
invertorët, duke përdorur Modbus ose një protokoll të pronarit.
Të dhënat e përvetësuara janë të bazuara në shpejtësi të ulët mesatarisht çdo 10
minuta. Të dhënat mund të ruhen lokalisht në mbajtës të të dhënave falas, por për
një kohë të shkurtër kohore, ose dërgohen te një server të jashtëm për të ruajtur
të dhënat gjatë viteve dhe në fund të shpërndahen, duke siguruar një tarifë vjetore
shërbimi. Në këtë rast, komunikimi me serverin e largët mund të bëhet përmes
GPRS, ose përmes Ethernetit. Të dhënat e loguara mund gjithashtu të jenë të
pajisura me vlera hyrëse, të tilla si hyrja analoge për të monitoruar temperaturën ose
rrezatimin e sensorëve, të dhënat digjitale për të monitoruar statusin e pajisjeve dhe/
ose impulsive të të dhënave për t’u lidhur me një njehsor të energjisë të pajisur me
prodhim digjital.
Sistemet për industri të gjerë deri te shkalla e dobishme e një centrali elektrik, prej
500 kWp dhe lartë, janë në gjendje për të monitoruar instalimin e plotë, nga një varg
hyrës deri në pikën e lidhjes me rrjetin.
Këto sisteme janë të bazuara në një sistem SCADA (Supervision Control And Data
Acquisition) , të cilat mundësojnë monitorimin e faqeve, matjeve DC &AC, kontrollin
e largët e pajisjeve të motorizuara, alarmet e zgjuara, gjenerimin e raporteve,
treguesin e performancës dhe aftësitë e tjera të tilla si analiza e thellësisë.
Këto sisteme përfshijnë edhe pajisjet e tjera për të drejtuar faqen në mënyrë më
efikase, të tilla si stacioni për parashikimin e motit (temperature, era, shi), sensorët
e rrezatimit, nje kontrollues te fabrikes/impiantit e cila komunikon me operatorin e
rrjetit, për të përshtatur prodhimin e vendit në një rrjet të ndryshëm (Tensioni, Faktori
i fuqisë ) – dhe njehesore të veçantë, të tilla si njehsorët për shkallën e të ardhurave,
mbyllin piken e lidhjes.
Këto sisteme SCADA mund të jenë lokale dhe/ose të largëta, me aftësi shtesë dhe
performancë të lartë për përpunimin e të dhënave. Ky lloj instalimi më së shumti
shërben për një kontratë shërbimi për Operime dhe Mirëmbajtje në shumë raste,
me objektivat e performancës, të cilat mund të jenë të prodhimit, të raporti të
performancës ose disponueshmërisë..
5.2 Sistemet e monitorimit

P31
P29
Këto sisteme mund të jenë autonome ose të përfshijnë monitorimin e largët, të
qasshme prej “cloud (retë)”.

5 Monitoring
SMS @mail Files
Ekran i
madh GSM
SMTP FTP
GPRS
Logimi i të
dhënave
= = =
Sensorët
~ ~ ~
Invertori 1 Invertori 2 Invertori 3
Fig. P30 : Shembull i një sistemi autonom të monitorimit që përdoret kryesisht në instalimet
shtëpiake apo komerciale PV
Pasi të dhënat mblidhen në nivel vendor, sistemi i dërgon të dhënat dalëse dhe
alarmet sa më shpejtë që ata gjenerohen në një sistem të largët monitorimi të aftë
për të menaxhuar periudhat në pritje për mirëmbajtjen e punës. Kjo mundëson që
instalimi të monitorohet nga afër, e cila është esenciale, kur operatorët e instalimeve
fotovoltaike nuk janë të nevojshëm për qiramarrësit.
Site 2 Në distancë
Site 1
Ekrani i madh
dhe kontrolli në Ruteri
dhomën e
Server në vend kontrollit
Rrjeti TCP/IP Ethernet
SCADA
RS485 - TCP/IP Rrjeti EthernetTCP/IP
= = =
Sensorët
~ ~ ~
Statusi i Operimi&Mirëmbajtja
Invertori 1 Invertori 2 Invertori 3
pajisjeve Sistemi për monitorim në
P30P32 distancë
Fig. P31 : Shembull i sistemit për monitorimin e largët që përdoret kryesisht në termocentralet me një shkallë shërbimesh

5 Monitorimi
5.3 Sensorët
Sensorët sigurojnë të dhënat e sistemeve të monitorimit dhe përfshijnë:
b Një sensor për matjen e fluksit të shkëlqimit të menjëhershëm si piranometër
(sensori me rrjedhje të nxehtësisë përdoret për të matur sasinë e energjisë diellore
në dritë natyrore (W/m², shih Fig. P32). Kjo është referencë standarde për instalim.
Ajo mund të përdoret për të identifikuar ndryshimet me kalimin e kohës dhe është e
rekomanduar për të gjithë furnizuesit që dëshirojnë të kryejnë analiza krahasuese
dhe mbledhin të dhëna për instalimet e tyre.
Fig. P32 : Piranometër – Kipp & Zonen b Një sensor i temperaturës-ky është një faktor i rëndësishëm për furnizimin me
energji fotovoltaike (shih Paragrafin 2.1). Ky sensor shërben ose si një sondë e
jashtme ose është e bashkangjitur në pjesën e prapme të një paneli.
b Njehsori kilowatt për orë
Kur shitet energjia, vetëm njehsori kilowatt për orë operohet nga shpërndarësit e
energjisë dhe blerja e energjisë elektrike mund të përdoret si referencë.
Njehsorët e tjerë ndodhen brenda instalimit (në invertor apo afër njehsorit formal)
dhe janë vetëm tregues me nivelet e tyre specifike të saktësisë. Ndryshimet më të
mëdha se 10% mund të ndodhin ndërmjet vlerave të dhëna nga pajisjet e instalimit
dhe që jepen nga një njehsor formal (official). Megjithatë këto ndryshime nuk janë
vetëm për shkak të niveleve të ndryshme të saktësisë. Ato janë të shkaktuara edhe
nga energjia e humbur në kabllot dhe pajisjet e sigurisë me rrjedhje të poshtme prej
invertorit.
Prandaj është e rëndësishme që të përdoren kabllot me gjatësi minimale, që në
mënyrë të qartë identifikon:
v Vendin ku instalimi do të jetë i lidhur me rrjetin
v Vendet ku njehsorët e shpërndarësit të energjisë do të jenë të lidhur
5.4 Siguria e instalimit

Duke qenë së panelet janë të shtrenjta dhe në disa raste me qasje të hapur, vendet
duhet të monitorohen nga kamerat e sigurisë.
NB – edhe pse ky lloj i mbikëqyrjes është i autorizuar për vendet private, xhirimet e
autostradave publike janë të ndaluara.
P33
P31

Kapitulli Q
Banesat dhe vende të tjera
të veçanta
Përmbajtja
Vendet e banimit dhe ato të ngjashme me to Q2
1 1.1
1.2
Në përgjithësi
Komponentët e centralit shpërndarës Q2
Q2
Q2
1.3 Mbrojtja e njerëzve Q4
1.4 Qarqet Q6
1.5 Mbrojtja nga mbitensionit dhe Q7
2 Banjat dhe dushet

2.1 Klasifikimi i zonës
2.2 Lidhja ekuipotenciale
Q8
Q8
Q11
2.3 Kërkesat e përcaktuara për secilën zonë Q11
3 Rekomandime të zbatueshme për instalime të veçanta

dhe vendosjet
Q12
Q1
© Schneider Electric - të gjitha të drejtat
e rezervuara

Q – Banesa dhe ndërtesa të tjera të veçanta
1 Vendet e banimit dhe të
ngjashme me to
Instalimet elektrike për vendet e banimit 1.1 Në përgjithësi

duhet kenë një standard të lartë sigurie dhe
besueshmërie Standardet ndërlidhëse
Shumica e vendeve kanë rregullore kombëtare dhe/ ose standardet rregullojnë
rregullat që duhet të respektohen në mënyrë rigoroze në hartimin dhe realizimin
e instalimeve elektrike për vendet e banimit dhe të ngjashme me to. Standardi
ndërkombëtar përkatës i publikuar është IEC 60364.
Shërbimet shpërndarëse të energjisë të lidhura
Fuqia e rrjetit
në pikën e neutrosë TUpër transformatorin
shpërndarës TM/TU në tokëzim. Pjesa më e madhe e shërbimeve shpërndarëse të energjisë lidhen në pika të ulëta
Të gjitha instalimet TU duhet të mbrohen me te tensionit së neutrosë të transformatorëve TM/TU të tyre shpërndarës në tokëzim.
anë të RCD-ve. Pjesët përçuese të ekspozuara Mbrojtja e personave nga goditja elektrike varet, në raste të tilla, në parimin e
duhet të jenë të lidhura së bashku dhe të lidhura diskutuar në Kapitullin F. Masat e kërkuara varën nga fakti nëse skemat e tokëzimit
në tokëzim. TT, TN ose IT janë pranuar.
RCD-të janë esenciale për instalimet e tokëzimit TT dhe IT. Për instalimet TN,
pajisjet me shpejtësi të lartë të mbirrymave, ose RCD-të mund të ofrojnë mbrojtje
nga kontakti direkt i qarqeve elektrike. Për të zgjeruar mbrojtjen drejt fleksibilitetit
të prizave socket të fiksuara dhe për të siguruar mbrojtje nga zjarret me origjinë
elektrike RCD-të do të duhet të jenë të instaluara.
Cilësia e pajisjeve elektrike të përdorura në

vende banimet, zakonisht sigurohet me anë të 1.2 Komponentët e centraleve shpërndarëse (shih Fig.
konformitetit të shënuar në pjesën e pasme të Q1)
secilit komponent. Centralet shpërndarëse (zakonisht vetëm në vendet e banimit) përfshijnë njehsor(ët)
dhe në disa raste (veçanërisht kur furnizimet e dobishme ngarkojnë sistemin e
tokëzimit TT dhe/ose kushtet tarifore që kufizojnë rrymën maksimale të lejueshme të
konsumit) në një furnizim të ndryshëm hyrës të ndërprerësit që përfshinë një shkyçje
të mbirrymës. Ky ndërprerës është në dispozicion të konsumatorit.
Mbyllja
Lidhja e shërbimit
Bordi shpërndarës
Ndërprerësi i qarkut
për furnizimin hyrës
Mbrojtja nga rrufeja
Mbrojtës nga mbitensioni
Combi
Mbrojtja nga
mbirrymat dhe izolimi
MCB faza dhe neutro
Mbrojtja nga kontakti

direkt dhe indirekt,
dhe mbrojtja
nga zjarri
MCB Ndërprerësi për ngarkesën
Diferencial diferenciale
Q2 Kontrolli në largësi
Ndërprerësi për kontroll në largësi
TL 16 A
Menaxhimi i energjisë
Termostat i programueshëm Ndërprerësi për reduktime

THP CDSt
Ndërprerësi me kohë të Ndërprerësit,

programueshme jashtë-pikut ose
IHP kontroll manual CT
e rezervuara
Fig. Q1 : Prezantimi i funksioneve të realizueshme në njësi të konsumit

11 Vendet e banimit
1 Residential
Residential
Residential dhe
andtë
similar
and similar
similar premises
premises

1
1
Residential and and similar premises
premises
ngjashme me to
Në instalimet, në të cilat sistemi i tokëzimit është TN, shërbimet e furnizimit

On installations
installations
zakonisht On
mbrojnë
On installations
which are TN
instalimet,
installations which are
TN earthed,
earthed,
thjeshtë
which arethe
më TN
TN
the earthed,
supply
anë the usually
utilities
të siguresës
earthed,
supply the
utilities supply
usually utilities
protect
së mbyllur
supply utilities
protect usually
the
nëusually protect
pjesënprotect
the e the
the
On which are
installation
jashtme
installation installation
simply
të simply by means
menjëhershme
by means
installation simply
nëof
simply by means
sealed
by means
ofrrjedhën
sealed fuse of sealed
sealed
cut-outs
e sipërme
fuse of fuse cut-outs
cut-outs
immediately
të immediately
cut-outs njehsorit
fuse (ëve) immediately
upstream
(shih FigofQ2).
immediately
upstream of the
theupstream of
upstream of the
the
meter(s) (see
Konsumatori meter(s)
Fig.
(seenuk N2
kaP2).
meter(s)qasje(see
).The
The
në
(see Fig. N2
consumer
këtoP2).
consumer
Fig. ).The
The
siguresa.
N2 ).has
The consumer
hasconsumer
noaccess
no accesshas
consumer tohas
has noaccess
tothese
these
no
no access
fuses.
fuses.
access tothese
toto thesefuses.
these fuses.
fuses.
meter(s) Fig. N2 ). The consumer has no access to these fuses.
Njehsori
Meter
Meter Meter
Meter
Meter Meter
Siguresa…
ose … Ndërprerësi i qarkut
Fuse …
or …… Fuse
… Fuse …varësi
nëCircuit
… orbreaker
or …sistemit
të
… Circuit Pika
Circuit breaker
breaker
Fuse
or
Fuse
or … Fuse
… Circuit
…
tëCircuit breaker
or …
breaker Circuit breaker
shpërndarëse
tokëzimit
depending depending
on depending
depending on
Distribution
on Distribution
Distribution
depending on Distribution
on Distribution
earthing system earthing system
system earthing board board
earthing board
system board
Fig. Q2 : Komponentët e një centrali kontrollues shpërndarës
Fig. P2 Fig. P2
N2 : Components
Fig. N2
of :aComponents
Components of a controlboard
control and distribution
distribution and distribution board
board board
Fig.
Fig. N2 :: Components
Fig.
Components of::aaComponents
of
N2 control
control and of
of aa control and
and distribution
controlboard
and distribution distribution board
Furnizimi hyrës i ndërprerësit (shih Fig. Q3)

Fig. Q3 : Furnizimi hyrës i ndërprerësit The incoming
incomingThesupply
incoming
supply supply
circuit circuit
breaker breaker
Fig. N3 Fig. N3
(see Fig.
N3 )) (see
(seebreaker N3 ))
Fig. P3 Fig. P3
N3 : circuit-breaker
N3 : Incoming-supply
Fig. Incoming-supply circuit breaker
circuit breaker circuit
N3 :: Incoming-supply
The
Konsumatori The
është incoming
i lejuar supply
circuit
të vepruar nëcircuit-breaker
circuit
përcircuit-breaker
breaker
këtë (see Fig.
ndërprerësP3)
qarku nëse P3)
është e
Fig.
Fig. N3 :: Incoming-supply
Fig.
Incoming-supply circuit breaker circuit-breaker
Incoming-supply breaker The consumer is allowed
allowed to operate this CB CB
The consumer
nevojshme
The consumer (p.sh, is allowed
The
is allowed
consumer to operate
to operate
is this to
this CBoperate
CB ifif necessary
necessary this (e.g
(e.gifif necessary
necessary
to reclose
to reclose (e.g (e.g
itit ifif the
theto reclose
to reclose itit ifif the
the
current
Për ta consumption
rimbyllur current
atë
current nëse hasconsumption
exceeded
konsumi
consumption i has authorized
the
rrymës
has exceeded
ka
exceeded tejkaluar the
limit;
the authorized
to
limitin
authorized open e it limit;
in
autorizuar,
limit; case to open
to open
of për tëit in
it in case
case of of
current consumption has exceeded the authorized limit; to open it in case of
emergency
hapur atë nëor orrastemergency
for isolation or
emergjence,
emergency or for
purposes).ose
for isolation
për arsye
isolation purposes).
purposes).izolimi).
emergency for isolation purposes).
The
Vlera rated
e rrymës residual The
The rated residual
current
së mbetjes
rated residual
ofnëthe the
hyrje current
incoming ofcircuit
të ndërprerësit
current of the incoming
the incoming
breaker
në mbrojtje circuit
in the thetë
circuit-breaker
circuit breaker
earthrrjedhës
breaker leakage in së
in the earth
the earth leakageleakage
The rated residual current of incoming circuit-breaker
circuit breaker in earth leakage
protection
tokëzimit shall protection
be 300 mA. shall be 300 mA.
protectiondo të protection
shall jetë
be 300 300mA. mA. shall be 300 mA.
If the
Nëse the installation
installation
instalimi If the
është
If the
is TT,
TT,installation
TT, the earthis
rezistenca
installation iselectrode
TT,
TT,
TT, the earth
e elektrodave
the
the earth
resistance
earth electrode shall
të tokëzimit
electrode
electrode resistance
be less
resistance
resistance less
do than
tëthan shall
jetë
shall
shall më bepak
be
be lesssethan
less
less than
than
If is TT, the
the earth
earth electrode
electrode resistance
resistance shall
shall be
be less than
50 V 50 V
R == 50 V == 166 R = Ω50
166 InVpractice,== 166166 Ω Ω ... In
In practice, the earth
earth electrode aresistance of a a new installatio
installatio
R 300 mA mA R = Ω 300 ... In
në mA
InmA
practice,
praktikë,
practice,
the
the earth
rezistenca
the In practice,
earth
practice,
earth
electrode
electrode the
e elektrodës
electrode the earth
resistance
resistance
resistance electrode
së tokëzimit
electrode
of a new installation
of aresistance
of new
new të një
resistance
installation
installation of
of a new new installati
300 300
R R
shall be be lessless thanshall be
80jetë ΩΩless
lessR than 80 Ω Ω (( R ).)..
Ω
instalimi
shall të duhetthanshall të80 be Ω ((më2
).than
).pak
. 80
80 2
2 2
Centralet
The control shpërndarëse
The and control
distribution anddhe kontrolluese
distribution
board board (Njësia (consumer konsumit) unit)
board (consumer unit) Fig. P4) (see Fig. P4)
The control
The controlThe Theand control
andcontrol distribution
distribution and distribution
and distribution
board (consumer
(consumer board
board unit) (see
(consumer
(consumer
unit) (see Fig.
(see Fig. unit)
unit)N4 )) (see
N4
Fig. N4
(see Fig. N4
(shih Fig. Q4)
This board comprises: This board comprises:
This boardboard comprises: This board
comprises:
This board comprises:comprises:
This
Ky
b Acentral
controlpërbëhetpanel b Afor nga:
control
mounting panel(where for mounting appropriate) (where theappropriate)
incoming supply the incoming circuitsupply circuit-
cA A control
control panel panel ccA Afor control
mounting panel(where for mounting
mounting
appropriate) (where theappropriate)
incoming supply the incoming
supply incoming
circuit supply supply circuit
circuit
c
bbreaker
Një panel andkontrollibreaker
other forcontrol
mounting
përand
control and panel
other
monitorimin
auxiliaries, for
(where
control (aty
as appropriate)
auxiliaries,
ku duhet)
required (where ethe
asappropriate)
incoming
required
furnizimit hyrës the circuit
të ndërprerësit
breaker and otherbreaker
breaker control and other
auxiliaries,
other control
control as auxiliaries,
required
auxiliaries, as
as required
required
breaker
dhe
b A distribution and other
për kontrolle Atëcontrol
bpanel tjera auxiliaries,
for ndihmëse,
distribution housing panel 1, sipas as
2for required
3kërkesave
orhousingrows (of 1, 224ormulti 3 rows (of 24ormulti
9 units) similar 9 units) MCBs or similar MCB
cA A distribution
distributionc cpanel
A distribution
distribution
for housing
housing panel 1, 2 for
2for housing
orhousing
3 rows
rows (of 1, 2
(of 224or
ormulti
3 rowsrows (of 24
9 units)
units) 24ormulti
multi
similar 9 units)
units)
MCBs or similar
similar MCB MCB
bc
orNjëfuse panel
units,shpërndarës
etc.
or
A
orpanelfuse for
fuse
units,
units,për etc. panel
shtëpitë
etc.
1, or
1, 3
2, 3 rreshta 1, 24
(nga 3
multi 24 9 njësi(of Acti9)or similar ose 9 MCBs or
or fuse units, etc.
or fuse
or fuse units,
ngjashëm
b Installation MCB-të etc.
accessories ose units,
b Installation njësit etc.
efixing
siguresës,
foraccessories conductors, etj.fixing
for and conductors,
rails for mounting and railsMCBs, for mounting fuses MCBs, fuses
c Installation
Installation accessories c Installation
Installation
accessories
c accessories
foraccessories
fixing conductors,
conductors, for fixing
fixing and conductors,
rails for for mounting and rails
mounting railsMCBs, for mounting
mounting
fuses MCBs, MCBs, fuses fuses
bc Pajisjet
bases, etc, e neutral bases,
instalimit
bases, busbarpër etc,
for
etc,përçuesit
neutral
and
neutral
fixing busbar
earthing e
busbar fiksuar,for
andand
bar,
and dhe and
earthing conductors,
rails
rrethimet
so
earthing on bar, për
bar,
andand
and
so on MCBs,
montimin
so on
fore MCB, fuses
bases,
bases, etc,
etc,cableneutral
bases,
neutral busbar
busbar etc, and
neutral
and ducts earthing
busbar
earthing bar,
and
bar, and so
earthing on bar, and so on
siguresave
b Service bazë, b ductslinjat
Service e neutrosë
or cable
conduits, dhe orlinjat
surface conduits,eand
mounted so
tokëzimit, on
surface
or in dhe mounted
cable kështuchases or më radhë
inembedded
cable chases in embedded
c Service
Service cable cablec c ducts
Service cable ducts
or conduits,
conduits, ducts or conduits,
surface conduits,
mounted surface
or inin cablemounted
cable chases or in inembedded
cable chases chases embedded
in embedded
bc
the Shërbimi
wall the
i tubave Service
ducts
the wall
wall
kabllor
wall
or cable
ose përçuesve, or
surface mounted
e montuar surface
or në mounted
sipërfaqe chases or
ose nëcable
embedded shasinë in
e
the wall
the wall the
vendosur
Note: to facilitatenë mur.Note: future to facilitate
modifications futuretomodifications
the installation, to the it isinstallation,
recommended it is recommended
to keep to keep
Note: to to facilitate
facilitate Note: future to facilitate
facilitate
modifications futuretomodifications
modifications
the installation,
installation, to thethe installation, itit etc.)
is recommended
recommended to keep
keep
Note:
Shënim:
all relevant Për tëNote:
documents future
alllehtësuar
relevant to modifications
documents
modifikimet
(photos, future
diagrams, toardhshme
the
(photos,
e diagrams,
characteristics, të to ititcharacteristics,
instalimit,
isinstallation,
is
etc.)
recommended
recommended
rekomandohet
in a suitable is to keep
to keep
in
të
location a suitable to locatio
all relevant all
documents
all relevant
relevant documents
(photos,
documents diagrams, (photos,
(photos, diagrams,
characteristics,
diagrams, characteristics,
etc.)
characteristics,in a suitable etc.)
etc.) in
location
in në a suitable
a suitable locatio locatio
all
mbahen
closerelevant
to the documents
të gjitha close to the
dokumentet
distribution (photos,
board. distributiondiagrams,
përkatëse board. characteristics,
(fotografi, diagrame, etc.) in a suitable
karakteristikat, location
etj)
close to
close
një
Thevend
to the
board të should
close
the distribution
distribution
close
Thebe
përshtatshëm
to the
to
board
the
board.
board.
installed
distribution
distribution
should
në at abe
afërsi
board.
board.
tëinstalled
height centralit
such atshpërndarës.
a height
that such thathandles,
the operating the operating handles, N3
P3
N3
The board should The
The beboard
board installedshould
should at abe
be installed
height
installed such at
at a
that
a height
the
height such
operating
such that
that the
handles,
the operating
operating indicating handles,
handles, indicatin
The board
indicating
Centrali should
dials
duhet të be
indicating
(ofjetëmeters)iinstalled
dials
instaluar etc.,(of atnë ameters)
are height
between
një such
etc.,1
lartësi that
tëare
metre
tillë the
between
qëand operating
të 1.80
operojë1 metremetreshandles,
and
lirshëm, from 1.80 indicating
duke themetres floor fromindicatin
the floo
Fig. Q4 : Centrali kontrollues dhe shpërndarës dials (of meters) dials
etc., (of aremeters)
between etc., 1 are
metre betweenand 1.801 metre
metres and from 1.80 the metres
floor from the floor
dials
(1.30 (of
treguar metresmeters)
fushën indials
(1.30
(e etc.,
situations
(1.30
(of
njehsorit) are
metres
metres
meters)
between
where
etj,
in
etc.,
in situations 1në are
metre
handicapped
janë
situations
between
meswhere
where
and
të or
11.801 metre
elderly
metër metres
handicapped
handicapped dhepeopleand
1.80 or1.80
from
or arethemetres
elderly
metra
elderly
floorpeople
concerned).
nga
people
fromare
are
theconcerned).
floor
concerned).
Fig. P4 Fig.
N4 : ControlFig. N4 : Control
and distribution
distribution and
boarddistribution board (1.30 metres in situations where handicapped or elderly people are concerned).
Fig.
Fig. Control Fig.
N4 :: Control and P4
and N4 :: Control
distribution and
and distribution
Controlboard
boarddistribution board
board (1.30 metres
dyshemeja in(1.30
(1.30 situations metres in situations
metra nëwhere rastet handicapped
where handicapped
ku njerëzit meoraftësi elderly të people
kufizuara
or are elderly
ose
people are concerned).
concerned).
të moshuar
Lightning Lightning
arresters
Lightning arresters arresters
arresters
Lightning
janë
Lightning
të pranishëm). arresters
Lightning
arresters
The installationThe The
installation
of lightning
installation
of lightning
arresters
of lightning
lightning at thearresters
service position
arresters
at the service
at the
the service of a LVposition
service installation of a is LV installation is
The installation of lightning arresters at the
thearresters
service position position of a a LV LVposition
installation of a a LV LV installation
is installation is
Mbrojtësi
The
strongly
strongly
installation i
recommended
recommended
rrufesë
The
strongly
strongly
installation
of lightning of
arresters
recommended
for installations
recommended
for installations
at for
which
for
which
service
installations
include
installations
include
at which
sensitive
which
sensitive
of (e.gposition
include
include
(e.g
installation
sensitive
electronic)
sensitive
electronic)
of is
(e.g
(e.g
electronic) is
electronic)
strongly
equipment. recommended strongly
equipment. recommended for installations
for installations which include sensitive (e.g electronic) which include sensitive (e.g electronic)
equipment.
Instalimet e equipment.
mbrojtjes
equipment. nga rrufeja në pozicionin e shërbimit të një instalimi TU
equipment.
These
jane devices These
domosdoshmerisht These
devices
must automatically mustdisconnect
të rekomandueshme
devices
automatically
mustdisconnect
automatically për disconnect
themselves
instalimefrom
disconnect qëthemselves
the installation
përfshijnë
themselves
from the
pajisje
from the intëinstallation
the installation in
in
These devicesThese must automatically
automatically
devices must automatically themselves from the installation
installation in installation
These
case
ndjeshme of devices
failure
(p.sh, ormust
case be of failure or
protected
elektronike). bybe adisconnect
protected
MCB. In the by adisconnect
themselves
case MCB. Infrom
of residentialthethemselves
the
case of residential
installations, from in the installations,inthe
case of failure or case
or be
case be of of failure
protected or be
bybea protected
a protected
MCB. In In the
the by a
case MCB. In
of residentialthe
residential case of residential
installations, the installations, the
case
use ofofafailure 300 mA use differentialafailure
ofprotected 300 mA orby
incoming MCB.
differential supply by case
incoming a MCB.
circuit-breaker of
supply In the case
circuit-breaker
type of slightly
S breaker
(i.e residential
installations, typetime- Sthe installations,
(i.e slightly time the
use
Këto of a
pajisje300 mA
duhet use
use of
differential
të jenëa
of effective
a 300300 me mA
mAincomingdifferential
shkyçje
differential supply
automatike incoming
circuit
incoming nga supply
breaker
instalimi
supply circuit
type
circuitnë S (i.e
rast slightly
të type
dëmtimve S
time- (i.e slightly time
use
delayed)of a 300 mA
will provide differential
delayed) incoming
will provide earth supply
effective
leakage circuitleakage
earth
protection, breakerwhile, type
protection,
at the Sbreaker
(i.e
same slightly
while, type
time, attime-S
the
will(i.e
same slightly
Q3time, time
wil
delayed)
ose të jenë delayed)
willtëprovide
provide
mbrojtura will
effective provide
me provide
anë earth
të MCB. effective
leakage earthdëmtimi
protection, leakage while, protection,
at thethe same same while, time, at the the same
willsame time, wi wi
delayed) will
not trip unnecessarily delayed)
not tripeffective will
unnecessarily
each time earth
a eachNë
effective
leakage
lightning time rast
earth
protection,
arrester leakage
a lightning while,
discharges
të instalimit
protection,
arrester at the
tëwhile,
discharges
current
banimit,time,
(of at the
an will current time,
(of an
not trip
përdorimi unnecessarily
i një not
300mA
not trip
trip unnecessarily
each
të time
ndryshëm
unnecessarily a nga each
lightning time
arrester
furnizimi
each time a lightning
hyrës discharges
a lightning i arrester
ndërprerësit
arrester the discharges
current
të llojit (of
S the
an current (of an
Nëse, në një sistem TT, vlera e 80 Ω për not trip unnecessarily
overvoltage-surge) overvoltage-surge) each
to earth. time a to lightning
earth. arrester discharges thedischarges
current (of an the current (of an
overvoltage-surge)
(d.m.th, overvoltage-surge)
to earth. to do earth.
If, in
in aa TT
rezistencën If,
TT scheme,
scheme,
eIf, in aathe
in TT value
the
TT
elektrodës scheme,
value
scheme, of 80
of 80theΩ
the
së tokëzimit value
Ωvalue
for
for of 80
the
nukthe
value of
of
mund 80 Ω for
80 Ω
Ω for
for the me vonesë
overvoltage-surge)
the
the
të earth.
overvoltage-surge)
to paktë kohore) to të sigurojë mbrojtje efektive në rrjedhjen e
earth.
If, value of 80 Ω for the tokëzimit,
resistance resistance
of resistance
the electrode ofRCD
of the electrode
canelectrode
the not be canthen,
be duhet
metcan not be
not be met
met then,ndërsa,
Resistance
then, value në të njëjtënvalue
Resistance
Resistance of the kohë, nuk
earth
value of
of
dothe
electrode
the
të earth
këtë shkyçje
earth electrodeelectrode
electrode
të panevojshme sa herë
të plotësohet,
resistance of atëherë
the electrodenjë can 30mA
not met të
then, Resistance
që një
Resistance rrufe shkarkohet value në
Resistance
value of tokëzim
of thevalue
the earth
earth (nëof electrode
rritjethe
electrode earth
të mbitensionit).
30 mA
30 mA RCDs
instalohet RCDs
për3030 mA
must
must
të mA
marrë RCDs
be
be must
installed
installed
RCDs to
mustto
përsipër be
betakeinstalled
take overethe
installed
funksionin over to
the take over
to take over
In thethe the
case where In the thecase where to
resistance theearth resistance
exceeds to earth
80 Ω, exceeds one or several 80 Ω, one 30 mA or several
RCDs 30 mA RCD
In the In thethe case where the theearth resistance to earth
earth exceeds
Ω, exceeds 80 Ω, Ω, one one or several
several 30 mAmA RC RC
function of ofsëthe
thefunction of the
earth leakage the
leakage earth leakage
protection protectionVlera
of the
the Inofthe case where
thecase where
usedIn should
thecase
the resistance
where
resistance
be ofused
to
to
in place earth exceeds
resistance
of exceeds
thesë earthto 80 Ω,
80leakage
one or
ofone
or several
protection
several
80 of30
30 mA mA
theorincoming
RCDs 30
RCDs supply
mbrojtjes
function function
rrjedhës
earth of
në earth
tokëzim leakage
të
protection protection
furnizimit
of should
of the be
e rezistencës in place
should be theelektrodës
së
used earth
in place leakage
of the protection
earth tokëzimit
leakage the incoming
protection of supply
the incoming supply circ
should
should be
be used
used in
should
in place
place be of
used
of the
the earth
in
earth place leakage
of
leakage the protection
earth
protection leakage of
of the
the incoming
protection
incoming of supply
the
supply circuit
incoming
circuit supply circ
incoming
hyrës incoming
supply
incoming
të ndërprerësit. supply
circuitsupply
breaker
circuit-breaker circuit breaker
breaker
circuit-breaker
circuit circuit-breaker.circuit-breaker.
breaker. e tokëzimit e tejkalon 80 Ω, një ose disa RCD 30mA duhet
incoming supply circuit breaker breaker.
Në rastin kur rezistenca
breaker. breaker.
të përdoren për mbrojtjen e rrjedhës në tokëzimin e furnizimit hyrës së ndërprerësit.
e rezervuara

Schneider
Schneider Electric --Schneider Electric - Electrical
Electrical installation
installation
Electric guide 2007installation guide
2005 guide 2007
2005
Schneider
Schneider Electric Electrical
Electric -Schneider Electric -- Electrical
Electrical installation guide
Electrical
guide installation
installation
2005 guide 2005
Aty ku sistemet e furnizimit me energji elektrike 1.3 Mbrojtja e njerëzve

të shërbimeve dhe instalimet e konsumatorëve
Në sistemet TT të tokëzuara, mbrojtja e personave sigurohet nga masat e
formojnë një sistem të tokëzimit TT, standardet
mëposhtme:
e rregulluara imponojnë përdorimin e RCD-ve b Mbrojtja nga kontakti i rrezikshëm direkt me RCD (shih Fig Q5) me ndjesi
për të siguruar mbrojtjen e njerëzve të mesme (300mA) në origjinën e instalimit (inkorporuar në furnizimin hyrës të
ndërprerësit, ose në furnizimin hyrës të centralit shpërndarës). Kjo masë ndërlidhet
me një elektrodë të tokëzimit të instaluar nga konsumatori që lidhet në tokëzimin me
përçuesin mbrojtës (PE), nga pjesët përçuese të ekspozuara të të gjitha pajisjeve
instaluese të klasës I, si dhe ato nga majat e tokëzimit në të gjitha degët e prizave.
b Kur CB në origjinën e një instalimi nuk ka mbrojtje RCD, mbrojtja e personave do
të sigurohet nga klasa e II niveli i izolimit në të gjitha qarqet në rrjedhën e sipërme të
`RCD-ve. Në rastin kur centrali shpërndarës është metalike, duhet të ketë kujdes që
të gjitha pjesët aktive që janë dyfish të izoluara (hapësirat plotësuese ose izoluese,
përdorimi i mbulojës etj) dhe kabllimin e rregulluar në mënyrë të besueshme.
b Mbrojtja e detyrueshme nga RCD të ndjeshme 30mA të qarqeve të prizave socket,
dhe qarqeve furnizuese të banjave, dhomave të lavanderisë, dhe kështu më radhë
(për detaje të këtij detyrimi të fundit, i referoheni pjesës 3 të këtij Kapitulli)
300 mA
30 mA 30 mA
Qarqe të Qarku i prizës Tualeti dhe/ose

ndryshme dalëse dhoma e dushit
Fig. Q5 : Instalimi me furnizim hyrës në ndërprerësin që ka mbrojtje diferenciale të

menjëhershme
Furnizimi në hyrje të ndërprerësit me rele diferenciale të

menjëhershme
Në këtë rast:
b Një dëmtim i izolimit të tokëzimit mund të rezultojë në një mbyllje të gjithë instalimit
b kur një mbrojtje e rrufesë është instaluar, operimi i tij (d.m.th, shkarkimi i tensionit
rritës në tokëzim), në RCD do të mund të shfaqë dëmtimin e izolimit të tokëzimit, me
një mbyllje konsekuentë të instalimit.
Rekomandimet e komponentëve të përshtatshme SCHNEIDER ELECTRIC
b Furnizimi hyrës në ndërprerës me diferencial 300mA dhe
b RCD me ndjeshmëri të lartë 30mA (për shembull diferenciali i ndërprerësit të
Q4 llojit 1P+N declic Vigi) në qarqet e furnizimit të prizave socket
b RCD me ndjeshmëri 30mA (për shembull diferenciali i ngarkesës lloji ID'clic) në
qarqet deri në banjë, dush, lavanderi, etj (ndriçim, ngrohje, prize socket)
Furnizimi hyrës i ndërprerësit me rele të llojit S me vonesë

kohore të ndryshueshme
Ky lloj i CB siguron mbrojtje nga prishja e tokëzimit, por në sajë të vonesës kohore
të shkurtër, siguron një masë mbrojtëse të dallimit me RCD-të me rrjedhje të

menjëhershme. Shkyçja e furnizimit hyrës CB dhe pasojat e tij (për shembull, në
ngrirës të thellë) është duke u bërë më pak i mundshëm në rast të goditjeve të
rrufës, apo shkaktarëve të tjerë të ngritjes tensionit. Shkarkimi i valës së tensionit të
rrymës në tokëzim, nëpërmjet mbrojtjes, do të largohet me llojin S të ndërprerësit të
paprekur.
e rezervuara

ngjashme me to
Rekomandimi i komponentëve të përshtatshme Schneider Electric (shih Fig.

Q6)
b Furnizimi hyrës në ndërprerës me diferencial 300mA të llojit S dhe
b RCD me ndjeshmëri të lartë 30mA (për shembull diferenciali i ndërprerësit të llojit
1P+N declic Vigi) në qarqet e furnizimit të lavatriçes dhe pjatalarëses
b RCD me ndjeshmëri 30mA (për shembull diferenciali i ngarkesës lloji ID'clic) në
qarqet deri në banjë, dush, lavanderi, etj (ndriçim, ngrohje, prize socket)
300 mA - tipi S
30 mA 30 mA 30 mA
1
Qarqe të Vend me rrezik Qarklu Tualeti dhe/ose
ndryshme të lartë i prizës dhoma e dushit
(Lavanderi) dalëse
2
Fig. Q6 : Instalimi me hyrje të ndërprerësit që ka vonesë diferenciale të shkurtë kohore, lloji
mbrojtjes S
Furnizimi hyrës i ndërprerësit pa mbrojtje diferenciale

Në këtë rast mbrojtja e personave duhet të sigurohet nga:
5 3 4 b Klasa II niveli i izolimit deri në terminalet e poshtme të RCDs
b Të gjitha qarqet dalëse nga centrali shpërndarës duhet të mbrohen me një
RCD 30mA ose 300mA sipas llojit të qarkut në fjalë siç u diskutua në Kapitullin
F. Kur mbrohemi nga mbitensioni duhet që rrjedha e sipërme e centralit të jetë e
300 mA 30 mA 30 mA 30 mA
instaluar (për të mbrojtur pajisjet e ndjeshme elektronike të tilla si mikroprocesorët,
regjistruesit, video-kasetë, TV, regjistrat elektronik, etj) është e domosdoshme
që pajisja të shkyçet automatikisht nga instalimi nëse ndodhë ndonjë defekt (që
gjithmonë është e mundshme). Disa pajisje punojnë në vend të elementeve të
siguresave; metoda e rekomanduar, siç tregohet në Fig Q7, është një ndërprerës.
Tualeti dhe/ose
dhoma e dushit Rekomandimi i komponentëve të përshtatshme Schneider Electric
Figura P7 i referohet:
1. Furnizimi hyrës i ndërprerësit pa mbrojtje diferenciale
Qarku i
2. Shkyçja automatike e pajisjes (nëse mbrojtësi nga rrufeja është instaluar)
prizës dalëse
3. RCD 30mA (për shembull ndërprerësi diferencial 1P+N lloji Declic Vigi) në çdo
Qarku me qark të furnizuar me një, ose më shumë priza socket
Qarqe të rrezik të lartë
ndryshme (pjatalarësja) 4. RCD 30mA (për shembull për ngarkesë diferenciale më llojin ID'clic) në qarqet për
banja dhe dushe (ndriçim, ngrohje dhe priza socket) ose një 30mA
Fig. Q7 : Instalimi me furnizim hyrës me ndërprerës pa 5. RCD 30mA (për shembull për ndërprerësit me ngarkesë diferenciale) për të gjitha
mbrojtje diferenciale qarqet e tjera.
Q5
e rezervuara

Shpërndarja dhe ndarja e qarqeve ofron rehati 1.4 Qarqet

dhe lehtëson lokalizimin e shpejtë të defektit
Nënndarja
Standardet kombëtare zakonisht rekomandojnë nënndarjen e qarqeve në bazë të
numrit të kategorive të shfrytëzimit përkatës (shih Fig. Q8):
b Të paktën 1 qark për ndriçim; çdo qark furnizon maksimumi 8 pika ndriçuese
b Të paktën 1 qark për prizë me vlerë 10/16 A, secili qark furnizimi me një
maksimum prej 8 prizave. Këto priza mund të jenë njësi të vetme apo të dyfishta
(një njësi e dyfishtë është e përbërë prej dy 10/16A prizave të montuara mbi një
bazë të përbashkët në një kuti të vendosur, identike me atë të një njësie të vetme).
b 1 qark për çdo aplikim të tilla si bojleri, lavatriçja, pjatalarësja, furnela, frigoriferi,
etj. Numrat e rekomanduar 10/16A(ose ngjajshëm) për prizat dhe pikat e ndriçimit
fiks, sipas përdorimit, për të cilat dhomat e ndryshme të një banese të jenë të
destinuara, paraqiten në Figurën Q9
Funksioni i dhomës Numri minimal i Numri minimal i

pikave fikse të ndriçimit prizave dalëse 10/16 A
Dhoma e ndenjës 1 5
Dhoma e fjetjes, dhoma e 1 3
pritjes, zyrat, dhoma e ngrënies
Kuzhina 2 4 (1)
Tualeti, dhoma e dushit 2 1 or 2
Salla e hyrjes, dhoma katrore 1 1
WC, hapësirat ruajtëse 1 -
Lavanderi - 1
(1) Prej të cilave 2 përmbi sipëfaqen punuese dhe 1 për një qark të specializuar:
Prizat Ndriçimi Ngrohja Lavatriçja Aparatet për Për më tepër, një prize-dalëse të pavarur 16 A ose 20 A për një enë gatimi dhe
dalëse përgatitje një kuti grumbullimi ose priza-dalëse për një qark të specializuar 32 A
Fig. Q8 : Ndarja e qarqeve sipas shfrytëzimit Fig Q9 : Rekomandohet numri minimal i ndriçimit dhe i pikave të energjisë në mjedise të banuara
Përfshirja e një përçuesi mbrojtës në të gjitha Përçuesit mbrojtës

qarqet kërkohet nga IEC dhe standardet më IEC dhe standardet kombëtare kërkojnë që çdo qark të përfshijë një përçues
të mëdha kombëtare mbrojtës. Kjo praktikë është rekomanduar fuqimisht, ku pajisjet izoluese të klasës I
dhe pajisjet tjera janë të instaluara, që është rasti i përgjithshëm. Përçuesit mbrojtës
duhet të lidhën në kontakt me majën e tokëzimit në çdo prizë, dhe terminalet e
tokëzuara në pajisje të klasës I, në terminalin kryesor të tokëzimit ne origjinën e
instalimit.
Për më tepër, prizat 10/16A(ose me madhësi të ngjajshme) duhet të pajisen me dalje
të kontaktit
Prerja e sipëfaqes së terthortë të përçuesve (c.s.a)( (shih Fig. Q10)

Përçuesit me c.s.a dhe rryma nominale të lidhur me pajisjen mbrojtëse varen nga
madhësia e rrymës në qark, temperatura e ambientit, lloji i instalimit, si dhe nga
ndikimi i qarqeve fqinje (referojuni Kapitullit G).
Për më tepër, përçuesit për telat fazorë, neutro dhe përçuesit mbrojtës të qarkut të
dhënë duhet të jetë e barabartë c.s.a (duke supozuar të njëjtin material për përçuesit
Q6
e rezervuara
Fig. Q10 : Ndërprerësi 1 fazë + N - 2 x 9 mm hapësira

ngjashme me to
në fjalë d.m.th për të gjithë bakrin ose për të gjithë aluminin).

Figura Q11 tregon c.s.a e nevojshme për pajisje të përdorura zakonisht për pajisje
mbrojtëse 1faze+N në 2 x9 mm hapësirë në përputhje me kërkesat për izolim, dhe
për shënimin e rrymës nominale të qarkut dhe madhësinë e përçuesit.
Tipi i qarkut c. s. a. e Fuqia maksimale Pajisja mbrojtëse

një-fazor 230 V përçueseve
1 ph + N or 1 ph + N + PE
Ndriçim i fiksuar 1.5 mm2 2,300 W Ndërprerësi i qarkut 16 A
(2.5 mm2) Siguresa 10 A
10/16 A 2.5 mm2 4,600 W Ndërprerësi i qarkut 25 A

(4 mm2) Siguresa 20 A
Qarqet individuale të ngarkesës

Bojler 2.5 mm2 4,600 W Ndërprerësi i qarkut 25 A
Pjatalarëse 2.5 mm2 4,600 W Ndërprerësi i qarkut 25 A

Lavatriçe 2.5 mm2 4,600 W Ndërprerësi i qarkut 25 A

Furnelë elektrike(1) 6 mm2 7,300 W Ndërprerësi i qarkut 40 A

Ngrohës elektrik në hapësirë 1.5 mm2 2,300 W Ndërprerësi i qarkut 16 A

(2.5 mm2) Siguresa 10 A
(1) Në një qark 3-fazor 230/400V , c.s.a. është 4 mm2 për bakrin ose 6 mm2 për aluminin, dhe mbrojtja ofrohet nga një
ndërprerës i qarkut 32 A nga siguresat 25 A.
Fig. Q11 : C.s.a. e përçuesit dhe rryma nominale e pajisjeve mbrojtëse në instalimet banesore (c.s.a e përçuesve te aluminit janë treguar në kllapa)
1.5 Mbrojtja nga mbitensionet dhe rrufeja

Zgjidhja e shkarkuesve të mbitensionit është përshkruar në Kapitullin J
Rregullat e instalimit
Tri rregulla kryesore duhet të respektohen:
1 - Është e domosdoshme që tri gjatësi të kabllos të përdoren për instalim të çdo
shkarkuesi të mbitensionit, e cila të jetë më pak se 50cm, d.m.th,:
b Përçuesit aktivë të lidhur me ndërprerës të izoluar
b nga izolimi i ndërprerësit deri të mbrojtësi i mbitensionit
b nga mbrojtësi i mbitensionit deri të centrali shpërndarës kryesor (MDB)
shufra e tokëzimit (nuk duhet të ngatërrohet me përçuesin mbrojtës kryesor të Q7
tokëzimit (PE) ose terminali kryesor i tokëzimit për instalim. Shufra e tokëzimit
e MDB duhet dukshëm të jetë e vendosur në të njëjtin vend kabinë si mbrojtësi i
mbitensionit.
2 - Është e nevojshme të përdoret një ndërprerës i izoluar të një lloji të rekomanduar
nga prodhuesi i shkarkuesit të mbitensionit.
3 - Në interes të furnizimit të vazhdueshëm rekomandohet që ndërprerësi të jetë i

llojit me vonesë kohore ose selektive.
e rezervuara

2 Banjat dhe dushet
Banjat dhe dushet janë zona me rrezik të lartë, për shkak të rezistencës shumë të
ulët të trupit të njeriut, kur trupi laget ose zhytet në ujë.
Masa paraprake që duhet të merren për këtë arsye janë shumë rigoroze, dhe
rregullat më të rrepta nga shumica e vendeve të tjera..
Standardi përkatës është IEC 60364-7-701.
Masat për vëzhgim janë të bazuara në tri aspekte:

b Përcaktimi i zonave, me numër 0, 1, 2, 3, në të cilën vendosja (ose përjashtim)
e ndonjë pajisje elektrike është rreptësishtë e kufizuar ose e ndaluar dhe, aty ku
lejohet, mbrojtja elektrike dhe mekanike është bërë e detyrueshme.
b Krijimi i një lidhje ekuipotenciale mes të gjitha pjesëve metalike të ekspozuara dhe
të pa lidhura në zonat në fjalë.
b Respektimi rigoroz i kërkesave të përcaktuara për çdo zonë të veçantë, siç është
paraqitur në pjesën 3.
2.1 Klasifikimi i zonave

Nënklasa 701.32 e IEC 60364-7-701 përcakton zonat 0, 1, 2, 3 siç tregohet në
diagramin e mëposhtëm *shih Fig Q12 më poshtë deri të Fig.Q 18 faqen tjetër):
Zona 1* Zona 1*
Zona 2 Zona 3
Zona 2 Zona 3
Zona 0 Zona 0
0.60 m 2.40 m
2.40 m
0.60 m
Zona 1 Zona 2 Zona 3
2.25 m
Zona 1
Zona 0
0.60 m 2.40 m
(*) Zona 1 është mbi banjë siç tregohet në pjesën e tërthortë vertikale
Fig. Q12 : Zonat 0,1,2 dhe 3 në afërsi të një banjë me vaskë
Q8
e rezervuara

2 Banjat dhe dushet
Zona 0 Zona 0
Zona 1 Zona 2 Zona 3 Zona 1 Zona 2 Zona 3
0.60 m 2.40 m 2.40 m

0.60 m
Zona 1 Zona 2 Zona 3
2.25 m
Zona 1
Zona 0
0.60 m 2.40 m
Fig. Q13 : Zonat 0,1,2 dhe 3 në afërsi të një dushit me lavaman
Pjesa e ksuar Pjesa e ksuar

e dushit(1) e dushit(1)
0.60 m 0.60 m
Zona 1 Zona 1
0.60 m
0.60 m Zona 2
Zona 2
2.40 m 2.40 m
Zona 3 Zona 3
Zona 1 Zona Zona 3

2
2.25 m
(1) Kur pjesa apo koka e dushit është në fund të një tubi eksibël, boshti vertikal qendror
i zonës kalon nëpërmjet fundit të ksuar të tubit eksibël.
Fig. Q14 : Zonat 0, 1, 2, dhe 3 në afërsi të dushit pa lavaman
0.60 m Q9
Dush kabina
e parafabrikuar
0.60 m
Fig. Q15 : Asnjë ndërprerës ose prize nuk lejohet në 60cm nga hapja e derës të kabinës së
dushit
e rezervuara

Klasat e Klasat e
ndikimit ndikimit
të jashtëm të jashtëm
AD 3 AD 3
BB 2 Zona 3 BB 2
BC 3 BC 3
Dhomat e veshjes (zon a 2)
AD 3 AD 3
BB 3 BB 2
WC
BC 3 BC 3
AD 7
BB 3
BC 3
Dush-kabinat (zona1)
Fig. QP16 : Dushe individuale me dhoma të veshjes
Klasat Klasat
e ndikimit e ndikimit
h < 1.10m Dhomat e veshjes h < 1.10m

AD 5 AD 5
1.10m < h < 2.25m Zon a 2 1.10m < h < 2.25m
AD 3 AD 3
BB 3 BB 3
BC 3 BC 3
AD 7 Zon a 1 AD 3
BB 3 WC BB 2
BC 3 BC 3
Fig. Q17 : Dushe individuale me dhoma të veçanta individuale të veshjes
Klasat Klasat
e ndikimit e ndikimit
h < 1.10m
AD 3 Dhoma e veshjes AD 5
BB 2 1.10m < h < 2.25m
BC 3 Zona 2
AD 3
BB 3
BC 3
h < 1.10m
AD 5 AD 7
1.10m < h < 2.25m BB 3
AD 3 Zona 2 Zona 1 BC 3
BB 3
BC 3
Fig. Q18 : Dushe të përbashkëta dhe dhoma të veshjes të përbashkëta
Shënim:Klasat e ndikimit të jashtëm (shih Fig.Q46).

Q10
e rezervuara

2 Banjat dhe dushet
2.2 Lidhja ekuipotenciale (shih Fig. Q19)
Te përçuesi
i tokëzimit Tuba metalikë
hi 2m
Tubacion për
kullimin e ujit
Gazi
Priza dalëse
Radiatori
Ndriçimi
Korniza
Dush metalik Përçuesit ekuipotencial metalike e
për banjë derës
Fig. Q19 : Lidhja ekuipotenciale plotësuese në banjë
2.3 Kërkesat e përcaktuara për çdo zonë

Tabela e pjesës 3 në tekstin e mësipërm përshkruan zbatimin e parimeve dhe raste
të tjera të ngjashme ose të lidhura.
Q11
e rezervuara

Q - Banesa dhe ndërtesa të tjera të veçanta
3 Rekomandimet e zbatueshme
për instalimet dhe zonat e veçanta
Figura Q20 më poshtë përmbledh kërkesat kryesore të përcaktuara në shumë

standard kombëtare dhe ndërkombëtare
Shënim:Pjesa në kllapa i referohet pjesëve të IEC 60364-7
Ndërtesat Parimet e mbrojtjes Niveli Telat dhe Switchgear Prizat-dalëse Materialet e instalimit
IP kabllot
Vendbanimi i brends- b Sistemet TT ose TN-S 20 Ndërprerësi operues Mbrojtja nga
hëm dhe vendbanime b Mbrojtja diferenciale me dorë dhe pajisjet e RCD-të 30 mA
të tjera v 300 mA ,nëse rezistenca e elektrodës ngjashme në panelet
së tokëzimit është y80 ohms e me- shpërndarëse, për të
njëhershme, ose me vonesë të shkurtër kaluar ndërmjet 1m
kohore (tipi S) dhe 1.80 metra mbi
v 30 mA, nëse rezistenca e elektrodës dysheme
së tokëzimit është u500 ohms
b surge arrester në origjinën e instalimit
nëse:
v furnizimi prej linjës ajrore me përçues
të zhveshur, dhe nëse
v niveli keraunic > 25
b mbrojtja e përçuesit të tokëzimit (PE)
në të gjitha qarqet
Tualetet apo dhomat e Lidhja plotësuese ekuipotenciale në
dushit (pjesa 701) zonat 0, 1, 2 dhe 3
Zona 0 Vetëm SELV 12V 27 Klasa II Pajisje të veçanta
e kufizuar në
minimumin strikt
Zona 1 SELV 12V 25 Klasa II Pajisje të veçanta
e kufizuar në Water heater
minimumin strikt
Zona 2 SELV 12V ose RCD 30 mA 24 Klasa II Pajisje të veçanta
e kufizuar në Ngrohës i ujit
minimumin strikt Klasa II luminaires
Zona 3 21 Vetëm prizat dalëse mbrohen nga:
b 30 mA RCD ose
b Ndarje elektrike ose
b SELV 50V
Pishinat Lidhja plotësuese ekuipotenciale në
(pjesa 702) zonat 0, 1, dhe 2
Zona 0 SELV 12V 28 Klasa II Pajisje të veçanta
e kufizuar në
minimumin strikt
Zona 1 25 Klasa II Pajisje të veçanta
e kufizuar në
minimumin strikt
Zona 2 22 Vetëm prizat dalëse mbrohen nga:
(in- b 30 mA RCD ose
door) b Ndarje elektrike ose
24 b SELV 50V
Saunat 24 Klasa II Përshtatja në
(pjesa 703) temperaturë
Vendet e punës Kufiri i tensionit konvencional UL 44 E mbrojtur Mbrojtja nga
(pjesa 704) Reduktohet deri 25V mekanikisht RCD-të 30 mA
Njësitë bujqësore Kufiri i tensionit konvencional UL 35 Mbrojtja nga
dhe kopshtare Reduktohet deri 25V Mbrojtja nga RCD-të 30 mA
(pjesa 705) rreziqet nga zjarri nga RCD-të
500 mA
Vendet me 2x Mbrojtja e :
përçueshmëri të b Mjeteve portabile nga:
Q12 kufizuar (pjesa 706) v SELV ose
v Ndarje elektrike
b Llambat e mbajtura
me dorë
v NgaSELV
b Pajisjet e fiksuara nga
v SELV
v Ndarja elektrike
v 30 mA RCD-të
v Lidhje speciale, plotë-
suese ekuipotenciale
Fig. Q20 : Kërkesat kryesore të përshkruara në shumë standarde kombëtare dhe ndërkombëtare (vazhdimi në faqen tjetër)
e rezervuara

3 Rekomandimet e zbatueshme
për instalimet dhe zonat e veçanta
Lokalitete Parimet e mbrojtjes Niveli Telat dhe Switchgear Prizat-dalëse Materialet e

IP kabllot instalimit
Burimet Mbrojtja nga RCD-të 30 mA dhe lidhja
(pjesa 702) ekuipotenciale e të gjitha pjesëve për-
çuese të ekspozuara dhe pa lidhje l
Përpunimi i të Rekomandohen sistemet TN-S
dhënave Sistemi TT, nëse rrjedhja e rrymës
(pjesa 707) është e kufizuar. Përçuesi mbrojtës
është 10 mm2 minimale në alumin.
Madhësitë më të vogla (në bakër)
duhet të dyfishohen.
Park për vendosjen 55 Kabllot fleksibël Prizat-dalëse do të
e rulove me gjatësi prej vendosen në një
(pjesa 708) 25 metra lartësi prej 0.80 m deri
1.50 m prej tokës
Mbrojtja e qarqeve
nga RCD-të30 mA
(një për 6 priza-
dalëse)
Marina dhe varkat Gjatësia e kabllosë për lidhje me Mbrojtja e qarqeve

(pjesa 709) pleasure craft nuk duhet të tejkaloj nga RCD-të30 mA
25 m (një për 6 priza-
dalëse)
Ndërtesat mjekësore Sistemi mjekësor IT me tokëzim Vetëm mbrojtje magne- Mbrojtja e qarqeve
Grupi 2 :Sallat ekuipotencial, i kufizuar në një tike për primarin e vetëm nga mbrojtja
operuese dhe sallë operuese nuk duhet të tejkaloj transformatorit TU/TU. termike-magnetike.
të ngjashme me 10 kVA Monitorimi i ngarkesave Një deri tri qarqe.
këto(pjesa 710) sekondare
dhe temperatura e
transformatorit.
Ndërtesat mjekësore TT ose TNS Mbrojtja nga
Grupi 1 : për shtrim në RCD-të30 mA
spital dhe të ngjashme
me të (pjesa 710)
Ekspozitat, shfaqjet Sistemet TT ose TN-S 4x Mbrojtja nga
dhe qëndrimet (pjesa RCD-të30 mA
Banja-terapia Individual:shih pjesën
(banjat kuruese) 701 (volumet 0 dhe 1)
Kolektive:shih pjesën
702 (volume 0 dhe 1)
Stacionet për mbus- Rreziqet e shpërthimit Kufizimi në
hjen e motorit me në zonat e sigurisë minimumin e
karburant nevojshëm
Automjetet motorike Mbrojtja nga RCD-të ose
nga ndarja elektrike
Instalimet e ndriçimit 23 Mbrojtja nga
të jashtëm (pjesa 714) RCD-të30 mA
Njësitë lëvizëse ose Përdorimi i sistemit RCD-të 30 mA duhet
të transportueshme TN-C nuk lejohet të përdoren për të
(pjesa 717) brenda çdo njësi. gjitha prizat-dalëse
që furnizojnë pajisjet
jashtë njësisë.
Fig. Q20 : Kërkesat kryesore të përshkruara në shumë standarde kombëtare dhe ndërkombëtare (vazhdon)
Q13
e rezervuara

Kapitulli R
Udhëzimet EMC
Përmbajtja
1 Shpërndarja e energjisë R2
2 Parimet e tokëzimit dhe strukturat R3
3 Implementimi
3.1 Lidhjet ekuipotenciale brenda dhe jashtë ndërtesave
3.2 Përmirësimi i kushteve ekuipotenciale
R5
R5
R5
3.3 Ndarja e kabllove R7
3.4 Ngritja e kateve R7
3.5 Vendosja e kabllosë R8
3.6 Zbarrat R11
3.7 Implementimi i kabllove me mbështjellëse R11
3.8 Rrjetet komunikuese R13
3.9 Implementimi i mbrojtesve te mbitensionit R15
3.10 Pajisja e kabinetit me kabllo R15
3.11 Standardet R18
4 3.12 Mbrojtja ndaj shkarkesës elektrostatike

Mekanizmat e lidhjes dhe kundër-masat
R18
R20
4.1 Kuptime të përgjithshme R20
4.2 Lidhja e rezistencës në gjendjen e përbashkët R21
4.3 Lidhja kapacitive R22
4.4 Lidhja induktive R23
5 4.5 Lidhja rrezatuese

Rekomandimet për instalime elektrike
R24
R26
5.1 Klasat e sinjalit R26
5.2 Rekomandimet për instalimet elektrike R26
R1
© Schneider Electric - të gjitha të drejtat e
rezervuara

R – Udhëzuesit EMC
1 Shpërndarja elektrike
Sistemi i tokëzimit duhet të rregullohet në atë mënyrë që të garantojë sigurinë e jetës

dhe pronës. Sjellja e sistemeve të ndryshme në lidhje me udhëzimet EMC duhet të
merret parasysh. Figura R1 m
Standardet evropiane (shih EN 50174-2, EN 50310 dhe HD 60364-4-444)
rekomandojnë sistemin e tokëzimit TN-S, e cila shkakton më pak problem EMC për
instalimet e përbëra nga pajisjet e informacionit dhe teknologjisë (përfshirë pajisjet e
telekomit).
TT TN-S IT TN-C
Siguria e personave E saktë E saktë
Përdorimi i pajisjeve me Vazhdimësia e përçuesit PE duhet të sigurohet gjatë instalimit.
rrymë të mbetur (ndërprerësi
i qarkut) është i detyrueshëm
Siguria e pronës E saktë E dobët I E saktë E dobët
Rryma mesatare e dëmtimit Rryma e lartë e Rryma e ulët e dëmtimit të Rryma e lartë e
të tokëzimit dëmtimit të tokëzimit për dëmtimin e dëmtimit të tokëzimit
(<rreth10amps) tokëzimit pare(< rreth 10 mA), (rreth 1 kA)
(rreth 1 kA) por e lartë për dëmtimin
e dytë
Disponueshmëria e E saktë E saktë E shkëlqyer E saktë
energjisë
Siguria e personave E saktë E shkëlqyer E dobët (që të evitohet) E dobët (nuk
- Situatë e mire - Rreziku nga mbiten- rekomandohet)
- Rreziku nga mbitensionet ekuipotenciale sionet - Neutro dhe PE janë
- Problemet ekuipotenciale - Nevoja për të - Filtrat me gjendje të kombinuar
- Nevoja për të menaxhuar menaxhuar pajisjet njëjtë dhe me shkarkues - 50/60 Hz dhe
pajisjet me rryma të larta me rryma të larta të mbitensionit duhet traj- rrymat e harmonikëve
rrjedhëse. rrjedhëse tuar me tensione fazë-fazë qarkullojnë në struktu-
- Rrymat e larta për - RCD-të i ekspozohen rat e tokëzimit
shkak të dëmtimit shkyçjeve nga telat nëse - Rrymat e larta të
të tokëzimit (çrre- janë prezent kondensa- dëmtimit të tokëzimit
gullime kalimtare) torët në gjendjen e njëjtë (çrregullime
- Ekuivalent me sistemin kalimtare)
TN për dëmtimin e dytë
Fig. R1 : Karakteristikat kryesore të sistemeve të ndryshme të tokëzimit
Kur një instalim përfshin pajisje të energjisë së lartë (motorët, kondicioneri,

ashensorët, pajisjet e energjisë,etj), është këshilluar të instalojë një ose më shumë
transformatorë në mënyrë specifike për këto sisteme. Shpërndarja elektrike duhet të
organizohet në një sistem yll dhe të gjitha qarqet dalëse duhet të ndalin centralin me
tension kryesor të ulët (MLVS).
Sistemet elektronike (kontrolli/monitorimi, rregullimi, instrumentet matëse, etj.) duhet
të furnizohen nga një transformator të dedikuar për sistemin TN-S.
Figura R2 më poshtë ilustron këto rekomandime.
Transformatori
R2
Kondicioneri
Ndriçimi
© Schneider Electric - të gjitha të drejtat e
Pajisjet Pajisjet e Pajisjet Pajisjet e Pajisjet Pajisjet e

shpërndarëse ndjeshme shpërndarëse ndjeshme shpërndarëse ndjeshme
Nuk rekomandohet E preferuar E shkëlqyer
Fig. R2 : Rekomandimet për shpërndarjet e ndara

rezervuara

R - EMC guidelines
2 Parimet e tokëzimit
dhe strukturat
Ky seksion merret me tokëzimin e pajisjeve me lidhje ekuipotenciale të pajisjeve të

teknologjisë-informative dhe pajisjeve të tjera të ngjashme që kërkojnë ndërlidhje për
qëllime të sinjalizimit.
Rrjetat e tokëzimit janë të dizajnuara për të përmbushur një numër të funksioneve. Ata
mund të jenë të pavarur, ose të operojnë së bashku për të siguruar një ose më shumë,
si më poshtë:
b Siguria e personave në lidhje me rreziqet elektrike
b Mbrojtja e pajisjeve në lidhje me rreziqet elektrike
b Vlera referente e besueshme, sinjalet me cilësi të lartë
b Performancë ë kënaqshme EMC
Sistemi i tokëzimit në përgjithësi është dizajnuar dhe instaluar në funksion të marrjes
së një rezistence të ulët e cila është e aftë të shmang rrymat e dëmtimit dhe rrymat
e frekuencave të larta (HF) larg prej pajisjeve dhe sistemeve elektronike. Ka lloje
të ndryshme të marrëveshjeve për tokëzimin e sistemit dhe disa kërkojnë që të
plotësohen kushtet specifike. Këto kushte nuk përmbushen gjithmonë në instalimet
tipike. Rekomandimet e paraqitura në seksion janë të përcaktuara për instalime të
tilla.
Për instalimet profesionale dhe industriale, një rrjet me lidhje të përbashkët (CBN)
mund të jetë i dobishëm për të siguruar performancë më të mirë EMC në lidhje me
pikat e mëposhtme:
b Sistemet digjitale dhe teknologjitë e reja
b Pajtueshmëria me kërkesat thelbësore EMC të Direktivës 2004/108/EC (emetimi
dhe imuniteti)
b Numër i gjerë i aplikacioneve elektrike
b Niveli i lartë i sigurisë së sistemit dhe siguri, si dhe besueshmëria dhe/ose
disponueshmëria
Megjithatë, për vendet e banimit, ku përdorimi i pajisjeve elektrike është i kufizuar,
një rrjet me lidhje të izoluar (IBN), ose, më mirë, rrjeta IBN mund të jetë një zgjidhje.
Ajo është tani e njohur dhe e pavarur, elektrodat e dedikuara për tokëzim, secila
duke shërbyer një rrjet të dedikuar të tokëzimit, janë një zgjidhje që nuk është e
pranueshme në aspektin e EMC, por gjithashtu paraqesin një rrezik serioz për
sigurinë. Në disa vende, kodet e ndërtimit kombëtar ndalojnë sisteme të tilla.
Përdorimi i një rrjeti të veçantë “të pastër” të tokëzimit për elektronikë dhe rrjetet e
tokëzimit “të ndyta” për energji nuk janë të rekomandueshme në funksion të marrjes
së saktë të EMC, edhe kur një elektrodë e vetme është përdorur (shih Figurën R3
dhe R4). Në rast të një rrufeje, një rrymë e dëmtimit ose çrregullimet HF si dhe
rrymat e përkohshme do të rrjedhin në instalim. Nëse instalimi dhe mirëmbajtja janë
kryer siç duhet, kjo qasje mund të jetë e besueshme (në frekuenca të fuqisë), por ajo
në përgjithësi nuk është e përshtatshme për qëllime EMC dhe nuk rekomandohet
për përdorim të përgjithshëm.
Rrufepritësit
Rrjeti i “pastër” Rrjeti elektrik

i tokëzimit i tokëzimit
Elektrodat e ndara të tokëzimit
Fig. R3 : Elektrodat e pavarura të tokëzimit, në përgjithësi zgjidhje jo e pranueshme për sigurinë

dhe arsyet EMC
R3
Rrufepritësit
Rrjeti i “pastër” Rrjeti elektrik

i tokëzimit i tokëzimit
e rezervuara
Elektroda e vetme e tokëzimit
Fig. R4 : Instalimi me një elektrodë të vetme të tokëzimit

2 Parimet e tokëzimit
dhe strukturat
Konfiguracioni i rekomanduar për rrjetin e tokëzimit dhe elektrodat është dy apo

tri dimensionale (shih Figurën R5). Kjo qasje është këshilluar për përdorim të
përgjithshëm, të dyja në aspektin e sigurisë EMC. Ky rekomandim nuk përjashton
konfigurimet e tjera të veçanta që, nëse ndiqen si duhet, janë gjithashtu të
përshtatshme.
Kërkohet lidhje ekuipotenciale

për ndërtesat me shumë nivele
Rrufepritësi
Tokëzimi “Elektrik” dhe
“Komunikimi” janë të nevojshme
Ndërlidhja e shumështë e elektrodave të tokëzimit
Fig. R5 : Instalimi me shumë elektroda të tokëzimit
Në një instalim tipik për një ndërtesë me shumë nivele, çdo nivel duhet të ketë
rrjetin e vet të tokëzimit (zakonisht në rrjetë) dhe të gjitha rrjetat duhet të jenë të
dyja të ndërlidhura dhe gjithashtu të lidhura me elektrodën e tokëzimit. Të paktën dy
lidhje kërkohen për të siguruar që, në qoftë se prishet një përçues, pjesa e rrjetit të
tokëzuar të mos izolohet.
Praktikisht, më shumë se dy përçues janë marrë për simetri më të mirë në rrjedhjen
e rrymës, duke reduktuar dallimet në tension dhe rezistencën e plotë të përgjithshme
ndërmjet niveleve të ndryshme në ndërtesë.
Shumë rrugë paralele kanë frekuenca rezonante të ndryshme. Nëse një rrugë ka
rezistencën të lartë, ajo me siguri është e devijuar nga një rrugë tjetër me frekuencë
rezonante të ndryshme. Në tërësi, mbi një spektër të gjerë frekuencash (dhjetëra Hz
ose MHz), një numër i madh i rrugëve rezultojnë në një sistem me rezistencë të ulët.
Secila dhomë e ndërtesës duhet të ketë përçues të tokëzimit të rrjetit për pajisjet
Fig. R6 : Secili nivel ka një rrjet dhe rrjetat janë të ndërlidhura dhe sistemet me lidhje ekuipotenciale, ashensorët, sistemet e linjave kryesore dhe
në disa pika ndërmjet niveleve. Disa rrjeta për tokëzimin e katit strukturat. Ky sistem mund të përforcohet me lidhjen e tubave metalikë, mbajtëset,
(dyshemesë) janë të përforcuara për të përmbushur nevojat e kornizat etj. Në disa raste të veçanta, të tilla si dhomat e kontrollit ose kompjuterët e
zonave të caktuara. instaluar në kate të pavërteta (fallco), plani referent i tokëzimit, ose pjesët e tokëzimit
në zonat për sistemet elektronike mund të përdoren për të përmirësuar tokëzimin e
pajisjeve të ndjeshme dhe mbrojtjen e kabllove ndërlidhëse.
R4
e rezervuara

R - EMC guidelines
3 Implementimi
3.1 Lidhjet ekuipotenciale brenda dhe jashtë

ndërtesave
Objektivat kryesore të tokëzimit dhe lidhjes janë:
b Siguria
Duke kufizuar tensionin prekës dhe rrugën kthyese të rrymave të prishjes
b EMC
Duke shmangur dallimet në potencial dhe duke siguruar shqyrtimin e efekteve
Rrymat e rastit (kalimtare) janë përhapur në mënyrë të pashmangshme në një rrjet
tokëzimi. Është i pamundur eliminimi i të gjitha burimeve të çrregullimeve për një
vend. Lakoret e tokëzimit janë të pashmangshme. Kur një fushë magnetike ndikon
te një vend, p.sh. fusha e krijuar nga rrufeja, dallimet në potencial krijohen në lakorët
e formuara nga përçues të ndryshëm dhe rrymat rrjedhëse ne sistemin e tokëzimit.
Si pasojë, rrjeti i tokëzimit është direkt i prekur nga ndonjë kundër - masë e marrë
jashtë ndërtesës.
Për sa kohë që rrymat rrjedhin në sistemin e tokëzimit dhe jo në qarqet elektronike,
ato nuk bëjnë asnjë dëm. Megjithatë, kur rrjetet e tokëzimit nuk janë ekuipotenciale,
p.sh. kur ata janë të lidhur në yll me elektrodën e tokëzimit, rrymat kalimtare
të frekuencave të larta(HF) do të rrjedhin kudo që ato munden, duke përfshirë
edhe telat e kontrollit. Pajisja mund të dëmtohet, ose nganjëherë edhe mund të
shkatërrohet.
Mënyra më e lirë për të ndarë rrjedhën në një sistem tokëzimi dhe për të ruajtur
karakteristikat ekuipotenciale të pranueshme është ndërlidhja e rrjetave të tokëzimit.
Kjo kontribuon në një lidhje ekuipotenciale me sistemin e tokëzimit, por nuk
mënjanon nevojën për përçues mbrojtës. Në përmbushjen e kushteve ligjore në
lidhje me sigurinë e peronave, përçues mbrojtës të identifikuar dhe me madhësi të
pranueshme duhet të jenë të vendosur ndërmjet çdo pjese të pajisjes dhe terminalit
të tokëzimit. Për më tepër,me përjashtim të mundshëm të ndërtesave me strukturë
çeliku, me një numër të madh të përçuesve për shufrat e ndriçimit ose rrjetin e
mbrojtjes së ndriçimit duhet të jetë e lidhur drejtpërdrejtë me elektrodën e tokëzuar.
Dallimi themelor ndërmjet një përçuesi mbrojtës (PE) dhe një rrufepritësi të lidhur me
përçues është se i pari përçon rrymat e brendshme në neutrin e transformatorit TM/
TU ndërsa i dyti bart rrymën e jashtme (prej instalimit) në elektrodën e tokëzuar.
Në një ndërtesë, është e këshillueshme që rrjeti i tokëzimit të lidhet për të gjitha
strukturat e qasshme përçuese, përkatësish të trarëve metalik, kornizat e dyerve,
tubat, etj. Në përgjithësi, mjafton që të lidhen lidhjet kryesore metalike, kutitë kabllore
dhe qemeret, tubat, kanalet ë ventilimit, etj në sa më shumë pika të jetë e mundur.
Në vendet ku ka sasi të madhe të pajisjeve dhe madhësia e rrjetit është më e madhe
se katër metra, duhet të shtohet një përçues ekuipotencial. Madhësia dhe lloji i
përçuesit nuk kanë rëndësie të madhe.
Është e domosdoshme për të ndërlidhur rrjetet e tokëzimit të ndërtesave që kanë
ndarë lidhjet kabllore. Ndërlidhja e rrjeteve të tokëzimit duhet të bëhet nëpërmjet një
numri përçuesish dhe të gjitha strukturave të brendshme metalike të ndërtesave ose
lidhjet e ndërtesave (me kusht që ato nuk janë të ndërprera).
Në një ndërtesë, rrjetet e ndryshme të tokëzimit (elektronikë, informatikë, telekom,
etj.) duhet të jenë të ndërlidhura për të formuar një rrjet të vetëm me lidhje
ekuipotenciale.
Ky rrjet i tokëzimit duhet të ndërlidhet sa më shumë të jetë e mundur. Nëse rrjeti i
tokëzimit është ekuipotencial, dallimet në potencial ndërmjet pajisjeve komunikuese
do të jenë të vogla dhe një numër i madh problemesh EMC do të zhduken. Dallimet
në potencial janë reduktuar gjithashtu në rast dëmtimesh të izolimit ose rrufesë.
Nëse kushtet ekuipotenciale ndërmjet ndërtesave nuk mund të arrihen ose nëse
distanca ndërmjet të ndërtesave është më e madhe se dhjetëra metra, është R5
shumë e rekomandueshme përdorimi i fibrave optike për lidhjet e komunikimit dhe
izolatorëve galvanikë për matjen dhe sistemet e komunikimit.
Këto matje janë të detyrueshme në qoftë se sistemi elektrik i furnizimit përdor
sistemin IT ose TN-C.
3.2 Përmirësimi i kushteve ekuipotenciale

Rrjetet e lidhura
Edhe pse rrjeti ideal lidhës do të jetë bërë prej shtresave të metalit ose nga një rrjet i
përsosur, përvoja ka treguar se për shumicën e çrregullimeve, një rrjet me madhësi
prej tre metrave është i mjaftueshme për të krijuar një rrjet lidhës.
Shembujt e rrjetave të ndryshme të lidhura janë paraqitur në figurën R7 në faqen
e rezervuara
tjetër. Struktura minimale e rekomanduar përfshin një përçues (p.sh kabllo bakri)
përreth dhomës.

IBN
Rrjeta BN
PE
Rrjeta IBN Rrjeta BN
Rrjeta lokale Rrjeta lokale

IBN
Linja
Struktura pemë
IBN
Yll (IBN)
CBN
BN:Rrjeti i lidhjeve
CBN:Rrjeti i lidhjes së përbashkët
IBN:Rrjeti i lidhjes së izoluar
Fig. R7 : Shembuj të rrjetave të lidhura
Gjatësia e lidhjeve midis një elementi struktural dhe një rrjeti lidhës nuk kalon 50
centimetra dhe një lidhje shtesë duhet të jetë e instaluar paralelisht në një distancë
të caktuar nga i pari. Induktiviteti i lidhjes ndërmjet një shufre për tokëzim i një
rrethimi elektrik për një grup të pajisjeve të rrjetit lidhës (shih poshtë) duhet të jetë
më pak se një µHenry(0.5 µH,nëse është e mundur).
Për shembull, është e mundur që të përdoret një përçues 50 cm ose dy përçues
paralel nga një metër të gjatë, të instaluar në një distancë minimale prej njëri-tjetrit
(të paktën 50 cm) për të reduktuar induktancën ndërmjet dy përçuesve.
Atëherë kur është e mundur, lidhja me rrjetin lidhës duhet të jetë në një ndërprerje
për ndarje të rrymave HF katër pa zgjatjen e lidhjes. Profili i përçuesve lidhës nuk
është i rëndësishëm, por profili i drejt është i preferueshëm. Përçuesi duhet të jetë
sa më i shkurtër.
Përçuesi paralel i tokëzuar (PEC)

Qëllimi i një përçuesi paralel i tokëzuar është që të reduktojë rrymën në gjendjen
e përbashkët që rrjedh në përçuesit, që gjithashtu bartin sinjalin në mënyra të
ndryshme (rezistencë e gjendjes së përbashkët dhe sipërfaqja e hapësirës së lakut
(loop) është reduktuar)
Përçuesi paralel i tokëzuar duhet të jetë i dizajnuar për të trajtuar rrymat e larta,
kur ajo përdoret për mbrojtjen e kundër rrufeve apo për kthimin e rrymave të larta
të dëmtimit. Kur kablloja mbrojtëse përdoret si një përçues paralel i tokëzimit, ajo
nuk mund të trajtoj rryma të tilla të larta dhe zgjidhja është drejtimi i kabllos përgjatë
elementeve metalike strukturore, ose kabllorët, të cilët më pas veprojnë si përçues të
tjerë paralel të tokëzimit për të gjithë kabllot. Një tjetër mundësi është që të drejtohet
R6 kablloja mbrojtëse pranë një përçuesi të madh paralel të tokëzimit me dy kabllo
mbrojtëse dhe një përçues paralel të tokëzuar të lidhur në çdo fund të terminalit lokal
të tokëzimit të dëmtimit.
Për distance shumë të gjata, lidhjet shtesë të rrjetit janë këshilluar për përçuesin
paralel të tokëzuar, në distance të parregullta ndërmjet pajisjeve. Këto lidhje shtesë
formojnë një rrugë më të shkurtër për rrymat e rregulluara që rrjedhin përgjatë
përçuesit paralel të tokëzuar. Për kutitë (trays) në formën U, mbrojtësit dhe tubat,
lidhjet shtesë duhet të jenë të jashtme për të ruajtur ndarjen me brendësinë. (efekti i
“shqyrtimit ”).
Përçuesit e lidhur
Përçuesit e lidhur mund të jenë shirita metalike, me shirit të drejt ose përçues të
rrumbullakët. Për sistemet me frekuenca të larta, shiritat metalikë dhe me shirit të
e rezervuara
drejt janë të preferueshme (efekti i Skinit) për shkak se një përçuesi rrumbullakët
ka një rezistencë më të lartë se sa përçuesi i drejt me të njëjtin seksion kryqëzimi.
Atëherë kur është e mundur, gjatësia në raport me gjerësinë nuk duhet të kalojë 5.

3 Implementimi
3.3 Ndarja e kabllove

Ndarja fizike e kabllove të rrymës së ulët dhe të lartë është mjaft e rëndësishme
për EMC, veçanërisht për kabllot me rrymë të ulët të cilat nuk janë të mbrojtura
apo mbrojtja nuk është e lidhur për pjesët përçuese të ekspozuara (ECP-të).
Ndjeshmëria e pajisjeve elektronike është në pjesën më të madhe e përcaktuar nga
sistemi kabllor shoqërues.
Nëse nuk ka ndarje (lloje të ndryshme të kabllove në teleferikët e veçantë, distanca
minimale ndërmjet kabllove me rrymë të ulët, llojet e teleferikëve, etj), lidhja
elektromagnetike është në maksimumin e saj. Në këto kushte, pajisja elektronike
është e ndjeshme ndaj çrregullimeve EMC që rrjedhin në kabllot e prekura.
Përdorimi i sistemeve të zbarrave siç janë Canalis për vlera të larta të fuqisë është
shumë këshillueshëm. Nivelet e fushave magnetike të rrezatuara që përdorin këto
lloje të sistemeve të zbarrave janë 10 deri në 20 herë më të ulët se kabllot ose
përçuesit standard.
Seksionet me “rekomandimet e drejtimit të kabllove” dhe “rekomandimet për
instalime elektrike” duhet të merren parasysh.
3.4 Dyshemeja teknike

Përfshirja e dyshemesë teknike kontribuon në potencialin e barabartë të zonës dhe
si pasojë edhe në shpërndarjen dhe dobësimin e rrymave çrregulluese me frekuencë
të ulët(LF).
Efekti i dyshemesë teknike është drejtpërdrejt i lidhur me ekuipotencialitetin e saj.
Nëse kontakti ndërmjet pllakave të dyshemesë është i dobët (nyje gome antistatike,
për shembull), ose nëse kontakti ndërmjet mbajtësve mbështetëse është i gabuar
(ndotja, korrozioni, pluhuri, ose nëse nuk ka mbajtëse mbështetëse), është e
nevojshme që të shtohet një rrjetë ekuipotenciale. Në këtë rast, është e mjaftueshme
që të sigurohen lidhjet efektive elektrike ndërmjet bazamentit metalik. Pajisjet e vogla
elastike (në formë te spirales) janë të dispozicion në treg për të lidhur bazamentin
metalik në rrjetin ekuipotencial. Teorikisht, çdo bazament metalik duhet të jetë i
lidhur, por shpesh është e mjaftueshme lidhja e çdo bazament tjetër në çdo drejtim.
Një rrjet me madhësi prej 1 deri në 2 metra është i pranueshëm në shumicën e
rasteve. Zona e rekomanduar me seksion të kryqëzuar për bakër është 10mm2, ose
më shumë. Në përgjithësi, një shirit i drejt (rrafshët) është përdorur. Për të reduktuar
efektet e korrozionit, është i këshillueshëm përdorimi i bakrit me kallaj të kromuar
(shih Figurën R8).
Pllakat e shpuara të dyshemesë veprojnë si pllaka normale të dyshemesë kur ato
kanë strukturën e celulës prej çeliku.
Mirëmbajtja parandaluese është e nevojshme për pllakat e dyshemesë përafërsisht
çdo 5 vjet (në varësi nga lloji i pllakës dhe mjedisit, duke përfshirë edhe lagështinë,
pluhurin dhe korrozionin).Nyjet antistatike prej gome, apo polimeriti duhet të ruhen,
si dhe sipërfaqet duke mirëmbajtur pllakat e dyshemesë (pastrimi me një produkt të
përshtatshëm).
Kati i ngritur
R7
Kapëset e sustës
Bazamenti metalik
u 10 mm2
e rezervuara
Fig. R8 : Implementimi i ngritjes së katit

3.5 Vendosja e kabllos

Përzgjedhja e materialeve dhe formave të tyre varet nga kriteret e mëposhtme:
b Ashpërsia e mjedisit Elektro-magnetik (EM) përgjatë teleferikëve (afërsia e
burimeve të çrregullimeve EM të përçuara, apo të rrezatuara).
b Niveli i autorizuar i emetimeve të përçuara apo të rrezatuara
b Llojet e kabllove (i mbrojtur?, i përdredhur?, fibër optik?)
b EMI përballon kapacitetin e pajisjeve të lidhura me sistemin e instalimeve elektrike
b Kufizimet e tjera mjedisore (kimike, mekanike, klimatike, zjarri, etj)
b Zgjerimet e ardhshme të planifikuara për sistemin e instalimeve elektrike
Kabllorët jo metalike janë të përshtatshme për rastet e mëposhtme:
b E vazhdueshme, niveli i ulët EM i mjedisit
b Sistemi i instalimit elektrik me një nivel të ulët të emetimit
b Situatat ku duhet të shmangen kabllorët (mjedise kimike)
b Sistemet që përdorin fibra optik
Për kabllorët metalikë, kjo është forma ( e banesave, në formën U, formë tubi, etj),
në vend që zona ndër-sektoriale të përcaktoj rezistencën karakteristike. Format e
mbyllura janë më të mira se format e hapura për shkak se ato reduktojnë bashkimin
e gjendjes së përbashkët. Kabllorët shpesh kanë vrima për shiritat kabllorë. Sa më të
vogla, aq më të mira. Llojet e vrimave shkaktojnë probleme të vogla siç është prerja
paralele dhe në një distancë nga kablloja. Vrimat e prera në mënyrë perpendikulare
me kabllot nuk janë të rekomandueshme (shih Figurën R9).
Më e ulët Mirë Më e mirë
Fig. R9 : Performanca CEM e llojeve të ndryshme të kabllorëve metalikë
Në disa raste, një teleferik me shina të dobëta në aspektin e EMI mund të jetë i
përshtatshëm në qoftë se mjedisi EM është i ulët, nëse kabllot e mbrojtura apo
kabllot optikë janë të përdorshme, ose kabllorët e ndryshëm përdoren për lloje të
ndryshme të kabllove (fuqia, përpunimi i te dhënave, etj).
Kjo është një ide e mirë për të rezervuar hapësirën brenda kabllorëve për një sasi
të caktuar të kabllove shtesë. Lartësia e kabllove duhet të jetë më e ulët se sa
ndarësja e teleferikut siç tregohet më poshtë. Ajo mbulon gjithashtu përmirësimin e
performancës EMC të teleferikut.
Në teleferikët me formën U, fusha magnetike zvogëlohet në te dy skajet. Kjo
shpjegon pse kabllorët janë më të preferuarit (shih Figurën R10).
R8
JO! PO!
Zona e mbrojtur nga fusha e jashtme EM
Fig. R10 : Instalimi i llojeve të ndryshme të kabllove
Llojet e ndryshme të kabllove (fuqia dhe kabllot me nivel të ulët) nuk duhet të jenë të
e rezervuara
instaluar në të njëjtën pako, ose në të njëjtin teleferik (kabllor). Kabllorët nuk duhet të
mbushen më shumë se gjysma e kapacitetit.

3 Implementimi
Rekomandohet që grupet të jenë të ndara elektromagnetikisht nga njëri-tjetri, ose

të përdorin mbrojtjen apo instalimin e kabllove në kabllorë të ndryshëm. Cilësia e
mbrojtjes përcakton distancën ndërmjet grupeve. Nëse nuk ka mbrojtje,distancat e
mjaftueshme duhet të mbahen (shih Figurën R11)
Distanca ndërmjet energjisë dhe kontrollit të kabllove duhet të jetë të paktën 5 herë
rrezja e kabllos më të madhe të energjisë.
E ndaluar E saktë Ideale
E saktë
Kabllot e fuqisë
Qarqet ndihmëse (rele kontakti)
Kontroll (digjital)
Matjet (analoge)
Shënim: Të gjitha pjesët metalike duhet të jenë elektrikisht të ndërlidhura

Fig. R11 : Rekomandimi për instalimin e grupeve të kabllove në kabllorët metalikë
Ndërtimi i komponentëve metalike mund të përdoret për qëllime EMC. Çeliku i

trarëve (në formën L, H, U ose T) shpesh formon një strukturë të pandërprerë të
tokëzuar me seksione të mëdha të tërthorta dhe sipërfaqe me lidhje të shumta të
ndërmjetme të tokëzimit. Nëse është e mundur, kabllot duhet të vendosen përgjatë
trarëve të tillë. Skajet e brendshme janë më të mira se sipërfaqet e jashtme (shih
Figurën R12).
E rekomandueshme
E pranueshme
Nuk rekomandohet
Fig. R12 : Rekomandimi për instalimin e kabllove në trarët e çelikut
Të dy skajet e kabllorëve metalikë duhet të jenë gjithmonë të lidhur me rrjetin lokal

të tokëzimit. Për kabllorë shumë të gjatë, lidhjet shtesë për sistemin e tokëzimit janë
të rekomandueshme ndërmjet pajisjeve të lidhura. Kur është e mundur, distanca
ndërmjet këtyre lidhjeve të tokëzimit duhet të jetë e parregullt (për sistemet simetrike
të instalimeve elektrike), për të shmangur rezonancën në frekuencat e njëjta. Të
gjitha lidhjet me sistemin e tokëzimit duhet të jenë të shkurta.
Kabllorët metalikë dhe jo-metalikë janë në dispozicion. Zgjidhjet e metalit ofrojnë
karakteristika më të mira EMC. Një kabllor me shina (kuti kabllore, përçuesit, R9
mbajtëset e kabllove,etj) duhet ë ofrojë një vazhdueshmëri, dhe përçim të strukturës
metalike prej fillimit deri në fund.
Një kabllor me shina alumini ka një rezistencë të ulët DC nga një kabllor çeliku me
të njëjtën madhësi, por impedanca e transferimit (Zt) prej çeliku bie në një frekuencë
më të ulët, veçanërisht kur çeliku ka një depërtueshmëri të lartë relativ µr. Duhet
pasur kujdes kur përdoren lloje të ndryshme metali, sepse lidhja elektrike direkte nuk
është e autorizuar në raste të caktuara për të shmangur korrozionin. Kjo mund të
jetë disavantazh për sa i përket EMC. Kur pajisjet e lidhura me sistemin e instalimit
elektrik përdorin kabllot e pambrojtura, që nuk janë të prekura nga çrregullimet në
frekuenca të ulëta, kabllorët jo-metalikë EMC mund të përmirësohen duke shtuar
një përçues paralel të tokëzimit (PEC) brenda kabllorit. Të dy skajet duhet të jenë
të lidhur me sistemin lokal të tokëzimit. Lidhjet duhet të bëhen në një pjesë metalike
me impedancë të vogël (p.sh. një panel i madh metalik në rastin e pajisjes). PEC
e rezervuara
duhet të jenë të dizajnuar për të rikuperuar dëmtimin e lartë dhe rrymat në gjendje të
përbashkëta.

Implementimi
Kur një kabllor me shina metalike përbëhet nga një numër seksionesh të shkurta,
është i nevojshëm kujdesi për të siguruar vazhdimësinë e lidhjes së saktë të
pjesëve të ndryshme. Pjesët preferohen të ngjiten së bashku në të gjitha skajet.
Lidhjet e shtrënguara me bulona apo me vidhë janë të autorizuara për aq kohë
sa rryma përçuese ne sipërfaqet kontaktuese (pa ngjyrë apo veshje izoluese) dhe
janë të mbrojtura nga korrozioni. Tendosjet e torusit (moment rrotullues) duhet të
respektohen për të siguruar presionin e duhur për kontaktin elektrik ndërmjet dy
pjesëve.
Kur përzgjidhet një formë e veçantë e kabllorit, ajo duhet të përdoret gjatë gjithë
gjatësisë. Të gjitha ndërlidhjet duhet të kenë një impedancë të ulët. Një lidhje e
vetme ndërmjet dy pjesëve të kabllorëve prodhon një impedancë të lartë lokale e cila
anulon performancën e EMC.
Duke filluar nga disa MHz, një lidhje dhjetëra centimetrash ndërmjet dy pjesëve të
kabllorëve redukton faktorin e amortizimit në më shumë se një e dhjeta e faktorit
(shih Fig. R13).
JO!
NUK REKOMANDOHET
PO!
Fig. R13 : Vendosja e kabllorëve metalikë
Çdo herë që bëhen modifikime apo zgjerime, është shumë e rëndësishme të

sigurohet se ato janë kryer sipas rregullave EMC (p.sh. Kurrë nuk zëvendësohet një
kabllor me shina me një kabllor prej plastiku!)
Mbulimi i kabllorëve metalikë duhet të plotësojë të njëjtat kërkesa si ato që zbatohen
për vet kabllorët. Një mbulesë duhet të ketë një numër të madh kontaktesh përgjatë
gjatësisë. Në qoftë se kjo nuk është e mundur, atëherë duhet të lidhet me kabllorin
të paktën në dy skajet, duke përdorur lidhjet e shkurta (p.sh. lidhjet e rrjetëzuara,
apo të pa rrjetëzuara).
Kur linjat kabllore duhet të ndërpriten, kalojnë nëpër një mur (p.sh muret e zjarrit),
R10 lidhjet me impedancë të ulët duhet të përdoren ndërmjet dy pjesëve (shih Fig. R14).
Mesatar Mirë Më mirë

e rezervuara
Fig. R14 : Rekomandimi për vendosjen e kabllorëve që kalojnë përmes murit

3 Implementimi
3.6 Zbarrat
Zbarrat zvogëlojnë rrezikun e ekspozimit ndaj fushave elektromagnetike.
Sipas OBSH (Organizata Botërore e Shëndetësisë), ekspozimi ndaj fushave
elektromagnetike mund të jetë një rrezik për shëndetin duke filluar në nivelet e ulëta
si 0.2 mikro-Tesla dhe mund të paraqesë një rrezik afatgjatë për kancerin. Disa
vende kanë krijuar standarde që përcaktojnë kufijtë (p.sh. 0.2 µT në 1 metër në
Suedi).
Të gjithë përçuesit elektrik gjenerojnë fusha magnetike proporcionale me distancë
ndërmjet tyre. Dizajni i zbarrave me përçues të shtrënguara fortë ne mbylljen
metalike ndihmojnë në mënyrë të konsiderueshme fushat elektromagnetike
të rrezatuara. Karakteristikat e fushës elektromagnetike të zbarrave janë të
mirëpërcaktuara dhe matjet tregojnë se ato janë larg niveleve që ka mundësi të jenë
të rrezikshme (shih Figurën R14).
Në raste të veçanta, kur nevojiten vlerat shumë të ulëta (dhomat kompjuterike,
dhomat mjekësore, disa zyra), është i rëndësishme minimizimi i induksionit magnetik
të gjeneruar nga kabllot e energjisë.
Fig. R14a : Kabllot e energjisë dhe zbarrat metalike me
Induksioni magnetik është:
rrezatim të fushës magnetike b proporcional me rrymën
b proporcional me distancën ndërmjet përçuesve
b përpjesëtim me katrorin e distancës në lidhje me zbarrat.
Zbarrat me një shtresë të jashtme çeliku japin një efekt të mire shqyrtimi në krahasim
me kabllot e energjisë. Fusha magnetike reduktohet nga 2 deri në 30 herë, në varësi
nga modeli Canalis. Kjo është shumë e ulët për shkak të distancës së shkurtër
ndërmjet shufrave dhe për me tepër amortizimi nga shtresa e jashtëm e çelikut.
1000
100
10
B (µT)
1.0
0.1
100 1000 10000
Distanca nga qendra e zbarrave (mm)
KTA10 (1000 A)
KTA16 (1600 A)
KTA20 (2000 A)
KTA40 (4000 A)
Fig. R14b : Sistemi i të dhënave me zbarrat Canalis R11
3.7 Implementimi i kabllove të mbështjella

Kur vendoset përdorimi i kabllove me mbështjellës, është gjithashtu e nevojshme
përcaktimi se si të lidhet mbështjellësi (lloji i tokëzimit, konektori, hyrja kabllore,

etj.), përndryshe përfitimet ulen ndjeshëm. Për të qenë efektiv, mbështjellësi duhet
të lidhet mbi 360°. Figura R15 poshtë tregon mënyra të ndryshme të tokëzimit në
kabllon me mbështjellës.
Për pajisje kompjuterike dhe lidhjet digjitale, mbështjellësi duhet të lidhet në secilin
fund të kabllos.
Lidhja me mbështjellës është shumë e rëndësishme për EMC dhe duhet të
e rezervuara
theksohen pikat e mëposhtme.

Nëse kablloja me mbështjellës lidh pajisjet e vendosura në të njëjtën zonë të lidhjes

ekuipotenciale, mbështjellësi duhet të lidhet me pjesët përçuese të ekspozuar
(ECP) në të dyja anët. Nëse pajisja e lidhur nuk është në të njëjtën zonë të lidhjes
ekuipotenciale, ka një numër të madh mundësish.
b Lidhja e vetme në fundin e ECP-ve është e rrezikshme. Nëse ndodh një dëmtim
i izolimit, tensioni në mbështjellës mund të jetë fatal për një operator, apo të
shkatërrojë pajisjet. Përveç kësaj, në frekuenca të larta, mbështjellësi nuk është
efektiv.
b Lidhja në të dy skajet e ECP-ve mund të jetë e rrezikshme nëse ndodh një dëmtim
i izolimit. Një rrymë e lartë rrjedh në mbështjellës dhe mund ta dëmtojë atë. Për të
kufizuar këtë, një përçues paralel i tokëzuar (PEC) duhet të vendoset pranë kabllos
së mbështjellë. Madhësia e PEC varet nga rryma e lidhjes së shkurtër në pjesën
e dhënë të instalimit. Është e qartë se nëse instalimi ka një rrjet të tokëzimit, këto
probleme nuk shfaqen.
Të gjitha lidhjet e lidhjeve duhet të bëhen në metalin e zhveshur
E papranueshme E pranueshme
qafa,pirgu,etj.
Shufrat
Tel i lidhjes lidhëse
("pigtail”) në shasi
Mbrojtja dobët e lidhur = efektiviteti i reduktuar
E saktë Ideale
qafa,pirgu,etj.
Paneli metalik ekuipotencial Lidhësi i kabllos=kontakti periferik

në panelin metalik ekuipotencial
Fig. R15 : Implementimi i kabllove me mbështjellës
Figura e mëposhtme tregon se si të përgatitet ekrani kur përdoren mbajtëset e

shtrënguara (clamp)EMC.
Ekrani
Kablloja e
izoluar me
mbështjellës
Ekrani
Kablloja e
izoluar me
mbështjellës
R12
Ekrani
Kablloja e
izoluar me
mbështjellës
Shtimi i
mbështjellësit Gjerësia e
të izoluar mbajtëses EMC
Fig. R16 : Përgatitja e rekomanduar e projektimit

e rezervuara

3 Implementimi
3.8 Rrjetet e komunikimit

Është shumë e rekomandueshme ndjekja e Standardeve Evropiane EN 50173 për të
kryer vendosjen e kabllove për teknologji informative.
Për të siguruar një transmetim të besueshëm të të dhënave, cilësia e të gjitha linjave
duhet të jetë homogjene. Kjo do të thotë së kategoria e kabllove të ndryshme do të
jetë e njëjtë, ndërfaqet lidhëse duhet të përshtaten me kabllot.
Kabllot dhe lidhjet e kategorive të ndryshme mund të jenë të përziera në një kanal,
megjithatë performanca rezultuese do të përcaktohet nga kategoria e komponentit
më të ulët të performimit.
Vazhdimi i mbështjellësit (mbrojtjes) gjatë gjithë lidhjes (terminalet e prizave, kabllot
horizontale, etj) do të sigurohet dhe kontrollohet nga testet.
Terminalet dalëse (TO) mund të përdoren për të tokëzuar terminalet ndarëse në
kabinet. Zgjedhja e këtyre TO është shumë e rëndësishme.
Rrjetat e komunikimit janë kryesisht të gjera. Ato ndërlidhin pajisjet e vendosura
në zona te ndryshme ku furnizimet me energji elektrike mund të kenë sisteme të
ndryshme të tokëzimit.
Pajisja 1 Pajisja 2
TO Linja kryesore TO
Patch cord Patch cord
Aparatura
Aparatura
Rrymat
shpërndarëse
Pajisja 1 Pajisja 2
Linja kryesore
TO TO
Patch cord Patch cord
Aparatura
Aparatura
Rrymat
shpërndarëse
R13
Fig. R17 : Si të zvogëlohen rrymat shpërndarëse të qarkut
Nëse këto fusha të ndryshme nuk janë ekuipotenciale, rrymat e rastit mund të
shfaqen (rrufe, prishja kryesore e energjisë, etj) duke shkaktuar ndryshime ne

tensionin e lartë ndërmjet pajisjeve të ndërlidhura.
Ndërfaqet komunikuese (panelet, etj) mund të prishen, ose dëmtohen nga
mbitensionet e rrymave.
Përdorimi i sistemit të tokëzimit TN-S dhe instalimi i ekuipotencialit minimizon këtë

Katalogu Final (Kosovo)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Katalogu Final (Kosovo)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Udhëzues i

Schneider Electric – Udhëzuesi i instalimeve elektrike

Standardi ndërkombëtar si seria IEC 60364 “ Instalime elektrike të

Qëllimi i udhëzuesit është të ofrojë një shpjegim të qartë, praktik dhe

Ne të gjithë shpresojmë që ju, lexuesve, do t’ju duket ky manual shumë i

Schneider Electric S.A.

Ky botim i ri është publikuar për të konsideruar ndryshimet në teknikat,

Falënderojmë të gjithë lexuesit e botimit të mëparshëm të këtij udhëzuesi

Schneider Electric – Udhëzuesi i instalimeve elektrike

Ky udhëzues është realizuar nga një ekip ekspertësh

Në vijim ne do të përmendim në veçanti ekspertët dhe

Për realizimin e versionit Shqip të Udhëzuesit të Instalimeve Elektrike falenderojmë

Schneider Electric – Udhëzuesi i instalimeve elektrike

Wiki e Instalimeve Elektrike

> në Anglisht en.electrical-installation.org

> në Rusisht ru.electrical-installation.org

> në Gjermanisht de.electrical-installation.org

Schneider Electric – Udhëzuesi i instalimeve elektrike

Ecodial Advanced Calculation 4

Kjo gjeneratë e 4-ët ofron karakteristika të reja si:

Schneider Electric – Udhëzuesi i instalimeve elektrike

Electric ka zhvilluar këtë udhëzues të instalimeve elektrike posacërisht për

Si Kryetar i TC64, është kënaqësi dhe nder i madh të prezantoj këtë

Etienne TISON ka punuar në

Schneider Electric – Udhëzuesi i instalimeve elektrike

Lidhja me rrjetin e shpërndarjes B

Lidhja me rrjetin e shpërndarjes së C

Udhëzuesi për zgjedhjen e D

Mbrojtja nga shoku elektrik F

Përmasat dhe mbrojtja e G

Ndërprerësit e TU: funksionet & H

Mbrojtja nga mbitensionet J

Si vlerësohet kursimi i energjisë L

Banesa dhe vende të tjera të Q

Schneider Electric – Udhëzuesi i instalimeve elektrike

A Rregulla të përgjithshme të projektimit të instalimit

B Lidhja me rrjetin e shpërndarjes së shërbimeve TM

C Lidhja me rrjetin e shpërndarjes së shërbimeve me tension

D Udhëzuesi për zgjedhjen e arkitekturës TM/TU

F Mbrojtja nga shoku elektrik

G Përmasat dhe mbrojtja e përcjellësve

Schneider Electric – Udhëzuesi i instalimeve elektrike

H Ndërprerësit e TU: funksionet & përzgjedhja

J Mbrojtja nga mbitensionet

K Efikasiteti i energjisë në shpërndarjen elektrike

L Si vlerësohet kursimi i energjisë

N Karakteristikat e burimeve të veçanta dhe ngarkesat

5 Motorët asinkron N55

Schneider Electric – Udhëzuesi i instalimeve elektrike

Q Banesa dhe vende të tjera të veçanta

© Schneider Electric - të gjitha të drejtat e rezervuara

Schneider Electric – Udhëzuesi i instalimeve elektrike

Rregullat dhe statuti ligjor A5

2 2.1 Përcaktimi i matjes së tensionit

4 Fuqia e ngarkesës së një instalimi

© Schneider Electric - të gjitha të drejtat e rezervuara

Schneider Electric – Udhëzuesi i instalimeve elektrike

Për rezultate më të mira në zbatimin e planit të instalimit elektrik rekomandohet të përdoren të

Prioriteti i dytë i projektuesve të instalimit elektrik është përputhja me rregulloret kombëtare.

A§3 - Instalimi I ngarkesave të energjisë-Karakteristikat Instalimi i ngarkesave të energjisë- Karakteristikat

C - Lidhja me rrjetin shpërndarës të shërbimeve me tension të Lidhja me rrjetin shpërndarës të shërbimeve me TU

D - Udhëzuesi zgjedhës i arkitekturës së TM & TU Udhëzuesi zgjedhës i arkitekturës TM & TU

Përcaktimi i arkitekturës më të përshtatshme të shpërndarjes kryesore me TM-TU dhe nivelit të

Schneider Electric – Udhëzuesi i instalimeve elektrike

kW hp 230 V 380 - 400 V 440 - 500 V 690 V

kW hp 230 V 380 - 400 V 440 - 500 V 690 V