Dikiş işlemi, dikiş ipliği yardımıyla kumaş parçalarının birleştirme işlemidir.

Böylece
2 boyutlu kumaş formu 3 boyutlu giysi formuna dönüştürülür. Dikişlerin yapısal
özelliklerinin ve davranışının incelenmesi, dikiş performansı için çok önemlidir.

Dikişlerin performans parametreleri arasında mukavemet, esneklik, aşınma

güvenlik ve görünüm bulunur. Bununla birlikte, özelliklerden herhangi birine verilen
öncelik, dikilen ürünün son kullanımına bağlı olarak değişecektir. Örneğin, dokuma
kumaştan yapılmış bir gömlek için dikiş görünümüne daha büyük öncelik verilirken,
emniyet kemerleri veya paraşütlerdeki dikişler gibi işlevselliğin ön planda olduğu
ürünlerde görünüm ön planda olmayabilir. Ancak görünümdeki bir değişiklik
performansın kötüleşmesi ile ilişkili olduğunda görünüm ön plana çıkacaktır.
1. Dikiş Mukavemeti

Dikiş mukavemeti, dikiş hattında dikiş ipliğini koparmak için gereken kuvvettir. Dikiş
mukavemeti dikiş hattı boyunca veya dikiş hattına dik yönde kuvvetlerin etkisi
altında test edilir. Nispeten uzayamaz kumaşlar ve dengeli çözgü örgü yapıları,
enine dikiş mukavemetleri için test edilirken; örme, elastik ve oldukça esnek
kumaşlar gibi uzayabilir yapılar, uzunlamasına dikiş mukavemetleri için test edilir

Boyuna yönde
Enine yönde
Dikişlerin maruz kaldığı gerilim miktarı, giysi uygulamasına ve dikişin giysideki
konumuna bağlıdır. Örneğin askeri giysiler gibi zorlu koşullara maruz kalan giysilerde
çok yüksek dikiş mukavemeti gereklidir. Bununla birlikte kumaş mukavemeti dikiş
mukavemetinden düşükse, tamir edilemez kumaş hasarlarına yol açabilir. Bu
nedenle, gerekli dikişleri tutabilecek doğru kumaşın seçilmesi önemlidir.

Bir malzemenin bir dikişi taşıma kapasitesi, dikiş verimliliği olarak adlandırılır. Yüzde
olarak ifade edilen dikiş verimliliği; dikişli kumaş mukavemetinin dikişsiz kumaş
mukavemetinin oranıdır.

Amerika Birleşik Devletleri askeri pamuklu kumaşlar için % 80 dikiş verimliliği

önermektedir. % 60-80'lik dikiş verimleri yaygındır ve kolayca elde edilebilirken, %
80-90'lık verimlilik elde etmek daha zordur.
Genel olarak, boyuna veya enine yüklemenin bir sonucu olarak bir dikiş başarısız
olabilir. Enine kuvvet etkisi altındaki dikiş mukavemeti, dokuma kumaşların
birleştirme dikişlerinde önem taşır. Bununla birlikte, gerçek yaşam koşullarında, bir
dikiş her iki yönde de yüklenebilir ve bu da çok eksenli veya çift eksenli uygulanan
gerilmelere neden olabilir. Örneğin dirseği tamamen bükmek, dizleri zorla bükmek,
kolları önde çaprazlamak, maksimum omurga eğriliği için eğilmek ve dizler
yukarıda oturmak gibi eylemler sırasındaki yüklemeler giysinin bozulmasına
neden olabilir. Dikişte meydana gelen kopma mekanizmaları:

Tip 1: Dikişin daralması ve ardından kumaşa zarar vermeden dikiş ipliğinin

kopması.

Tip 2: Dikiş kayması meydana gelir ve dikiş sağlam kalır ancak kumaştaki iplikler
kenardan dikiş yerinden dışarı çıkar.

Tip 3: Dikiş ipliği kopar ve iplik kayması nedeniyle kumaşta delikler bırakır.

Tip 4: Kumaş dikiş hattı boyunca hasar görür.

•
(a) Kumaşta ihmal edilebilir hasarla dikiş ipliğinin kopması; (b) numune
kenarından çekilen kumaş iplikleri; (c) dikiş hattında kumaşa zarar vererek dikiş
ipliğinin kopması; (d) sağlam dikiş, kumaş kopması.
(a) Kumaş ipliği kopması (b) Dikiş ipliğinin kopması

(c) Kumaş ipliklerinin kayması

Bir birleştirme dikişinde meydana gelen kopmanın türü, kumaş mukavemeti, iplik
mukavemeti, dikiş sıklığı ve dikiş payı gibi faktörlere bağlıdır. Pratikte, ticari
giysilerde başarısız olan dikişlerin çoğu tip 1 kopması (dikiş ipliğinin kopması)
gösterir. Dikişlerin tip 2 kopma göstererek başarısız olduğu durumlarda, güçlü bir
iplik nispeten zayıf bir kumaşla birleştirilmiştir. Dikiş ipliğinin kopması ve iplik
kayması nedeniyle kumaşta hasarın oluştuğu Tip 3 ; bazı dokuma kumaş
yapılarında ve yetersiz dikiş payının olduğu durumlarda görülür.

Dikiş hattı boyunca (uzunlamasına) kuvvet etkisi altında, dikiş ipliğindeki ilk kopma
önemlidir. Dikiş ipliğinde kopma oluştuğunda dikiş ipliğinin devamlılığı bozulur ve
dikiş çözülmesi meydana gelir. Oluşan dikiş çözülmesinin seviyesi; dikiş ipliği ve
kumaş ipliklerinin sürtünme özelliklerine, dikiş sıklığına ve dikiş tipine bağlıdır.
 Dikiş Mukavemetini Etkileyen Faktörler:

Dikiş mukavemeti, dikiş ipliği mukavemeti, dikiş tipi, dikim tipi, dikiş sıklığı, makine
parametreleri ve dikilen kumaşın ağırlığı ve yapısından etkilenir.

-Dikiş İpliği Özelliklerinin Etkisi:

Bir kumaşa uygun dikiş ipliğinin seçilmesi, daha iyi dikiş performansı ve görünümü
için önemlidir. Önemli iplik parametreleri:

• elyaf türü

• iplik yapısı (ştapel eğirme, corespun, tekstüre veya multifilament)

• iplik numarası

• iplik bitim işlemi (yumuşak, merserize, glaced veya yapıştırılmış).

Lif tipi: Daha yüksek ilmek mukavemetine sahip daha güçlü liflerin kullanılması,
daha yüksek dikiş mukavemetine katkıda bulunur. Örneğin,% 100 eğrilmiş bir
polyester iplik, aynı numaradaki % 100 pamuk ipliğe göre daha fazla dikiş
mukavemeti sağlar. Polyester ve naylon gibi sentetik lifler, selülozik liflere göre
aşınmaya ve kimyasal bozulmaya (ağartıcı gibi) çok daha dirençlidir. Selülozik
lifler ise daha yüksek ısı direncine sahiptir. Yüksek performanslı veya fonksiyonel
liflerden yapılmış iplikler, giysilerin performansını iyileştirmek için özel uygulamalar
için kullanılabilir. PPTA (poli p-fenilen tereftalamid) dikiş iplikleri (Dupont tarafından
Kevlar ve Teijin'den Twaron) yüksek sıcaklıklara direnir ve yüksek sıcaklıklara
maruz kaldıktan sonra mukavemetlerini korur. Bu nedenle aleve dayanıklı giysiler
için uygundur.
Dikiş iplik yapısı: Aynı etiket numarasına sahip multiflament, corespun ve kesikli
bükülmüş polyester iplikler arasında, multiflament iplikler en güçlü dikişleri
üretirken, en zayıf dikişler ştapel bükülmüş iplikler kullanılarak elde edilir. Daha
yüksek dikiş mukavemetinin talep edildiği durumlarda genellikle corespun ipliği
tercih edilir.

İki katlı ve üç katlı iplikler arasında, üç katlı iplikler, iki katlı ipliklerden daha yüksek
dikiş mukavemeti değeri gösterir. Katlı yapıdaki bükümün artmasıyla dikiş ipliğinin
mukavemeti ve dolayısıyla dikiş mukavemeti de iyileşecektir. Ayrıca, iğne iplikleri
için, yüksek bir büküm değeri; ipliğin kesitinin yuvarlaklaşmasına ve iplik ile iğne
arasındaki temas alanının küçülmesine neden olmaktadır, bu da dikiş sırasında
daha düşük iplik mukavemeti kaybına yol açar. Yüksek mukavemetli iğne ipliği,
daha yüksek dikiş mukavemeti sağlar.
Dikiş ipliği numarası: Belirli bir elyaf tipi ve iplik yapısı verildiğinde, dikiş
mukavemeti büyük ölçüde ipliğin numarasına bağlıdır. Daha kalın iplikle dikilen
kumaşın dikiş mukavemeti ve dikiş verimliliği, kalın ipliğin ince ipliğe göre daha
yüksek kopma mukavemeti nedeniyle daha yüksektir.

Kumaş özellikleri: Kumaş özelliklerinin dikiş mukavemeti üzerindeki etkisi ile ilgili
olarak, aşağıdaki parametreler önemlidir:

• kumaş ağırlığı ve kalınlığı

• lif içeriği

• kumaş yapısı

• örgü yapısı ve dikiş yönü

• dikiş yerindeki ipliklerin dikiş yerinden kayma veya çıkma eğilimi.

Daha önceki çalışmalar, daha güçlü kumaşların daha güçlü dikişler ürettiğini
göstermiştir. Dokuma kumaşların çözgü ve atkı yönlerinin, dikiş mukavemeti
üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu bilinmektedir. Bezayağı dokuma kumaşlar,
her iki yönde de en yüksek dikiş mukavemetini sergiler ve ardından dimi kumaş
gelir. Bezayağı dokuma, birim alan başına en yüksek sayıda bağlantıya sahip
olduğundan, bir dikiş yüklemeye maruz kaldığında ipliklerin kolay hareketine izin
vermez. Aksine, dimi dokuma, iplik hareketi için daha fazla boş alan sağlayan daha
uzun yüzmeye sahiptir.
Dikiş yönü (çözgü veya atkı yönünde); dikiş mukavemeti üzerinde önemli bir
etkiye sahiptir. Bezayağı ve dimi dokuma kumaşlar üzerinde yapılan bir deneyde,
çözgü yönü boyunca dikişlerde dikiş mukavemetinin atkı yönü boyunca olanlara
göre daha yüksek olduğu görülmüştür.

Dokuma kumaşta dikiş ipliğinin kopması nedeniyle oluşan dikiş kusurunun, kumaş
kusuru nedeniyle oluşandan daha küçük bir problem olduğu söylenebilir. Çünkü,
her ne kadar müşteri memnuniyetsizliğine yol açsa da en azından düzeltilebilir.

Örme kumaşlar normal olarak dokuma kumaşlardan daha fazla uzayabilir. Bu

nedenle dikiş tipi seçiminde dikkatli olunmalıdır. Örme kumaştaki bir dikiş,
uzunluğu boyunca uzatıldığında, dikiş ipliğinin uzama sınırına ulaşılmaz; çünkü
dikiş dayanamaz. Bu nedenle dokuma kumaşa kıyasla örme kumaşlarda,
dikişlerin boyuna yönde kuvvet altındaki davranışı, enine yönde kuvvet altındaki
davranışından çok daha önemlidir.
Dikiş Özellikleri: Dikiş özellikleri, dikiş tipinden ve dikiş yapısından da etkilenir.
Dikişin işlevine ve giysideki konumuna bağlı olarak dikiş tipinin seçimi yapılır.
Dokuma kumaşlardan yapılan giysilerde çoğunlukla kilit dikişi ve zincir dikiş
kullanılırken, örme giysilerde overlok dikişi yaygındır.

Genellikle dikişte iplik sarfiyatı arttıkça dikiş mukavemeti artar. Düz dikiş hacimli
değildir, çok rahattır, daha az iplik tüketir ve güçlü dikiş sağlar; kolay yıpranmaz,
çözülmez veya sırıtmaz, ancak büzülme eğilimi gösterir ve karakteristik olarak çok
elastik değildir.

Zincir dikiş güçlü, daha hacimli, biraz daha az rahat, daha fazla dikiş ipliği tüketir,
dayanıklı ve elastiktir; dikişler sırıtabilir ancak büzülme olasılığı daha düşüktür.
Kilit dikiş yapısında iğne ve masura iplikleri kilit bağlantı dolayısıyla birbirini kesme
eğilimindedir. Zincir dikişte ise ilmek bağlantı dolayısıyla ipliklerde kesme eğilimi
azdır. Bu durum overlok dikiş yapısı içinde geçerlidir. Bu nedenle zincir dikiş 401 ve
overlok dikiş 504, kilit dikiş 301’den biraz daha mukavimdir.

Birçok dikiş yapısı diğer yapılara göre hem gerilmeye hem de aşınmaya karşı daha
dayanıklıdır. Örneğin beş iplikli emniyet dikişi (516= 504 +401) yüksek dikiş
mukavemeti sağlar. Bu dikişler, giysinin daha yüksek gerilimlere maruz kalan
bölgeleri için önerilir.

Dikiş sırasında iğne ipliği mukavemetindeki kayıp, dikiş mukavemetinin azalmasına

neden olur. Örneğin zincir dikişte iğne ipliği daha zayıf bir iplikle değiştirildiğinde,
dikiş mukavemeti % 12,8 azalırken, alt iplikte bir değişikliğin, dikiş mukavemeti
üzerinde önemli bir etkisi yoktur. Bunun nedeni, zincir dikişte alt ipliğin, iğne ipliğine
kıyasla ilmek oluşumu sırasında daha az sürtünme hasarı görmesidir.
Bazı dikim yapıları diğerlerine göre gerilme ve
aşınmaya karşı daha dirençlidirler. Örneğin
katlamalı dikim, tüm dikim tiplerinin en
mukavemetlisidir. Bu dikim tipinde dikiş üzerine
gelen gerilme, kumaş ve iplik tarafından
karşılanmaktadır.

Giysilerin teknik şartnameleri yazılırken dikilecek ürünlerde kullanılması gereken

uygun dikiş sıklığı değerini belirtmeyi ihmal etmemelidir. Çünkü; dikiş sıklığı (1
inçteki dikiş sayısı); (1) dikiş mukavemeti, (2) dikiş görünümü ve (3) streç
kumaşlarda dikiş esnekliği üzerinde doğrudan etkilidir.
Birim uzunluk başına daha yüksek dikiş sayısı, dikiş yerinde daha fazla iplik
sağlayarak daha yüksek dikiş mukavemetine yol açar. Üstelik, daha yüksek dikiş
sıklığında, kumaş beslemesi azaltılır ve bu nedenle dikiş yerleştirme sırasında
kumaş güvenli bir şekilde tutulur ve kontrol edilir. Daha düşük dikiş sıklığı ile
yapılan birleştirmede, kumaş ile dikiş arasında daha düşük birleşme ve çekme
kuvveti etkisinde Tip 1 hatasına neden olur.

Dikişteki daha yüksek dikiş sıklıkları, kumaş ve dikiş arasında güçlü bir yapışma ile
sonuçlanır, böylece dikiş hattı kumaşın atkı ipliklerini üst üste yığar ve çözgü
iplikleri kenarlardan kayar. Kenardan iplik kayması, kumaşın yırtılmasına neden
olarak tip 2 veya tip 3 hatalarına neden olur
Belirli bir sınırın ötesindeki daha yüksek dikiş sıklıkları, iğnenin kumaşı daha fazla
delmesine neden olabilir. İpliklerin kesilmesi ve yapının zarar görmesi nedeniyle
kumaş dikiş mukavemeti azalır. Kilit dikişinde iğne ipliği mukavemeti dikişe dahil
edilmeden önce makine içinde daha fazla yükleme döngüsüne maruz kaldığından
dikiş sırasında önemli ölçüde mukavemetinde azalma meydana gelir. Bu nedenle,
çok yüksek dikiş sıklıkları hem kumaş hem de iğne ipliğini zayıflatır ve bu da dikiş
mukavemetinde azalmaya neden olur.
1 inçteki dikiş sayısının artması 1 inç dikişteki iplik sarfiyatını artıracaktır.
Dolayısıyla, dikiş sıklığındaki artış daha yüksek mukavemet ve daha elastik dikişler
sağlarken giysiyi dikmek için ihtiyaç duyulan iplik miktarını da artıracaktır.
Düşük dikiş sıklığında çalışılırken daha kuvvetli iplik kullanılmalıdır. Bu da, iğne
hasarlarına yol açma olasılığı bulunan daha kalın iğne kullanımını gerektirir.
İğne ipliği tüketim oranını ayarlayarak uygun dikiş dengesi ile daha güçlü dikişler
elde etmek mümkündür. Düz dikişte iğne ipliği ile masura ipliğinin gerginlikleri
ayarlanarak bağlantı yaklaşık olarak iki kumaşın ortasına konumlandırılmalıdır.
Uygun olmayan gerilimler, dikişi dengesiz hale getirmenin yanı sıra büzülmüş
dikişler ve iplik kopması gib çeşitli sorunlara neden olabilir.

(a) Kilit dikiş için iplik dengesi;

(b) İğne ipliği gerginliği çok yüksek veya

masura ipliği gerginliği çok düşük
(bağlantı üstte),

(c) İğne ipliği gerginliği çok düşük veya

masura ipliği gerginliği çok yüksek
(bağlantı altta)
Makine parametreleri: Dikiş ipliği özelliklerini ve nihayetinde dikiş özelliklerini
etkileyebilecek çok sayıda makine parametresi vardır. Kilit dikişi sırasında gergi
disklerinin baskı kuvveti, gergi yayının kuvveti ve germe kolunun hareketi ipliğin
gerilmesine neden olur. İp, çeşitli kılavuzlarda sürtünmeye ek olarak hem ileri hem
de geri yönde hızlı ivmelenme nedeniyle atalet kuvvetlerine de maruz kalır.

Dikiş işlemi sırasında yukarıda belirtilen faktörlerden dolayı, iplik mukavemetinde

önemli bir kayıp (% 30'a kadar) meydana gelir. Bu nedenle, dikişe dahil edildikten
sonra iplik beklenenden daha zayıftır ve bu, dikiş mukavemetini etkiler.
 Dokuma kumaşlarda dikiş mukavemetinin tahminlenmesi
Dokuma kumaşlarda dikiş mukavemetinin tahmini için geliştirilmiş olan iki formül vardır.
Hesaplamayı yapabilmek için: (1) dikiş tipini (301 veya 401), (2) iplik mukavemetini(libre)
ve (3) dikiş sıklığını (1 inçteki dikiş sayısı) bilmek gerekir.

301 düz dikiş için Tahmini dikiş mukavemeti = Dikiş sıklığı x İplik mukavemeti x 1.5*
Örnek: 6x10 lbx1,5 = 90 lb
*1.5 faktörü; kullanılan ipliğin ortalama ilmek mukavemet oranıdır. İğne ve masurada
aynı numarada iplik kullanımına dayalıdır.

401 zincir dikiş için Tahmini dikiş mukavemeti = Dikiş sıklığı x İplik mukavemeti x 1.7*
Örnek: 6x10 lbx1,7 = 102 lb
*1.7. faktörü; zincir dikişte kullanılan ipliğin ortalama ilmek mukavemet oranıdır. Zincir
dikişte daha fazla iplik kullanıldığı için bu değer düz dikişe göre daha yüksektir. İğne ve
lüperde aynı numarada iplik kullanımına dayalıdır.

Bu formüllerden; dikiş sıklığının, iplik mukavemetinin ve dikiş tipi seçiminin dikiş

mukavemeti üzerindeki etkisi açıkça görülmektedir.
Dikiş Tipi: 301 Kilit dikiş
Dikim Tipi: Sınıf 1 Birleştirme dikim
Üst ve alt iplik: T-24 Perma Core – Mukavemet: 2.6 lb

Dikiş sıklığı (SPI) 6 8 10 12

Tahmini dikiş mukavemeti 23.4 lb 31.2 lb 39 lb 46.8 lb

Tabloda görüldüğü gibi; kumaş iplikten önce kopmadıkça, dikiş sıklığının dikim
mukavemeti üzerinde çok büyük etkisi vardır. Aynı dikişler, daha düşük dayanımlı
eğirilmiş polyester iplikle dikilirse bu da nihai dikiş mukavemetini etkileyecektir.

Dikiş Tipi: 301 Kilit dikiş

Dikim Tipi: Sınıf 1 Birleştirme dikim
Üst ve alt iplik: T-27 Spun Poly– Mukavemet: 2.2 lb

Dikiş sıklığı (SPI) 6 8 10 12

Tahmini dikiş mukavemeti 20 lb 26 lb 33 lb 40 lb
American&Efird, Inc.
2. Dikiş Aşınması
Son zamanlarda giysi üretimindeki ön yıkama işlemleri ve giysinin kullanımı sırasında
uygulanan işlemler dolayısıyla aşınma direnci önemli hale gelmiştir.

Bir giysinin dikiş ömrü, giysiyi oluşturan diğer

materyaller kadar uzun olmalıdır. Daha erken
bir zamanda iplik veya kumaşta bir bozulma
olursa dayanıklılık anlamında dikişin başarısız
olduğu söylenebilir. Kot pantolon, iş giysileri, iç
giyim, okul giysileri gibi kullanımları sırasında
önemli düzeyde aşınmaya maruz kalan
giysilerdeki dikişler, mümkün olan en iyi direnci Taş yıkama işlemi sırasında
aşınma sonucu kopan lüper ipliği
gösterecek şekilde tasarlanmalıdır.

Dikiş ipliğinin aşınma direncine etki eden faktörler:

-Lif tipi (naylon, polyester, pamuk vb. ), lif inceliği ve şekli
-İplik yapısı ve numarası (monocord, corespun, eğirilmiş, hava jetli vb. )
- Dikiş ve dikim yapısı
 (Dikiş aşınmasını belirleyen faktörler)
-Lif tipi, iplik yapısı ve numarası:
Sentetik iplikler, eğirilmiş polyester kaplanmış pamuk iplikler ve polyester kaplanmış
corespun iplikler daha iyi dikiş performansı verir. Kalın ipliklerdeki aşınmaya maruz lif
sayısı fazla olacağından aşınma dayanımı artacaktır. İnce ve fazla bükümlü ipliklerde
aşınma daha az olacaktır. İpliklerin ve dolayısıyla dikişin aşınmaya karşı direncini
arttırmak için; dikim esnasında iplikleri yağlamak, iplik üretiminde uzun elyaf ve yüksek
dirençli hammadde kullanmak ve ipliğe gaze işlemi uygulamak yararlı olacaktır.
Bazı iplik tiplerinin aşınma direnci (AMEFIRD)

İplik tipi İplik numarası Aşınma oranı

(tex)
% 100 yumuşak pamuk 50 2
Glace pamuk 60 4
Tekstüre polyester 35 4
Eğirilmiş polyester 60 5
Pamuk kaplı corespun 60 6
Polyester kaplı corespun 60 7
Hava jetli polyester 60 8
Multifilament katlı polyester 45 9
Multifilament katlı naylon 45 10
Burada aşınma oranı değerleri 1-10 arasında değişmektedir. En iyi değer 10’dur.
 (Dikiş aşınmasını belirleyen faktörler)
- Dikiş ve dikim yapısı:
Üstesinden gelinmesi gereken ilk aşındırıcı etki, dikiş işleminin kendisidir. Dikiş
formundaki bir ipliğin dayanımı; dikiş tipi, dikiş dengesi, dikiş gerginliği, dikim tipi, iplik tipi
ve dikilecek materyalin tabiatı başta olmak üzere bir çok faktöre bağlıdır.
İplik üreticileri tarafından yapılan çalışmalarda dengelenmiş bir kilit dikişin dış
yüzeyindeki ipliklerin, zincir dikişin alt tarafında açıkta kalmış ipliklerden daha iyi aşınma
direncine sahip oldukları görülmüştür.
Yüksek gerilim altında dikilen dikişler, düşük gerilim altında dikilenlere göre daha az
hassastırlar. Ayrıca zincir dikişlerdeki ilmek ipliklerinin ömrü, dikiş dengesi sağlandıkça
artış gösterir. Dolayısıyla iğne ipliği ile ilmek ipliği arasındaki oran 1:1 olmalıdır. Böylece
dikiş ilmekleri dikiş deliğinde yoğunlaşmayıp aralıklı olarak oluşturulur. İplik malzeme
içinde daha iyi yataklanarak korunmuş olur. Sık dokunmuş veya kaplanmış
malzemelerde yataklama olamayacağından, bu tip kumaşlarda dikişler yumuşak
malzemelerdekine göre daha çabuk aşınır. Örneğin kot pantolonlarda bacak iç dikişleri
çabuk aşınır. Çift sıra 401 zincir dikiş ve katlamalı dikim tipi ile dikilen geleneksel kot
dikişleri, bu pozisyonları nedeniyle fazla aşınmaya maruz kalır.
3. Dikiş Esnekliği (Dikiş Uzayabilirliği)

Kumaş üzerindeki dikiş, giyinme sırasında meydana gelebilecek tüm zorlanma ve

gerilmelere karşı bozulmayacak kadar esnek yapıya sahip olmalıdır (örnek olarak
boğazlı kazağın giyilişini gözünüzün önüne getiriniz).

Vücut hareketine uyum sağlamak için, normal rahat giysilerde % 25–30 ve spor
giyimde % 40–60 uzama gereklidir. Külotlu çorap gibi özel uygulamalar için
tasarlanmış kumaşlar dışında yaklaşık % 60'tan fazla uzayabilirlik normalde gerekli
değildir. Bir dikişin uzayabilirliği, kumaşın uzayabilirliğiyle eşleşmelidir, aksi takdirde
dikiş ipliği kopması meydana gelebilir. Dokuma kumaş yapıları (elastomerik iplikler
kullanılmadıkça) yaklaşık olarak %10 dan daha az uzama özelliği gösterirken atkı
örme yapılar % 80-100 oranında uzar.

Dikiş esnekliğini belirleyen başlıca faktörler:

- Kumaşın özellikleri - Kullanılan dikiş türü
- Dikiş ilmeği uzunluğu - Kullanılan iplik türü
 (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler)
1. Kumaş Özellikleri:
Bir kumaşa uygulanacak dikişin, kumaşın esnekliğini karşılayacak ölçüde esnek
olması gerekir. Esnek kumaşlarda, esneyecek ve sonra serbest haline geri dönecek
dikişler oluşturmak gerekir. Böyle dikişler hem uzatıldıklarında kopmayacak hem de
giysinin esnekliğini sınırlanmayacaktır.

Dokuma kumaşlar verev dikilmedikçe veya özel esnek iplik kullanılmadıkça fazla
esnemezler. Örme kumaşlar ise yapıları gereği belirli bir esneme yeteneğine
sahiptirler. Daha çok esneklik gerektiren uygulamalarda, özellikle tekstüre iplikle
üretilmiş kumaşlar, esnedikten sonra tekrar eski boyutlarını almasından dolayı tercih
edilirler.
 (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler)
2. Dikiş Türü

Dikiş ve dikim tipinin seçimi çok önemlidir. Çeşitli dikiş türleri,

yapılışlarına göre kopma noktasına gelinceye kadar farklı
derecelerde esneme payı gösterirler. Örneğin kesilip dikilen
triko giysi yapımında (çocuk giysileri, iç çamaşırları) dikiş
esnekliği oldukça önemli bir özelliktir. Bu nedenle bu
kumaşlarda standart bir yöntem olarak Reçme dikişi kullanılır. Dikiş 406 reçme dikişi

Elbiselerde genellikle dikişlerin görünmesi istenmediğinden reçme dikişi ve zig zag dikiş
kullanılmaz. İstenmeyen görüntüsünün yanında reçme dikişi sağlam bir dikiş değildir.
Palto, manto vb. giysilerde sorun; düz veya zincir dikiş kullanıldığında meydana gelen
olağan gerilmeler karşısında dikiş kopmalarını önlemek için yeterli düzeyde esneklik
verebilmektir. Bu durumda düz dikiş mi yoksa zincir dikiş mi kullanılmalı sorusuyla karşı
karşıya kalınır.
 (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler)
Hem düz dikiş 301 hem de zincir dikiş 401, dikkatlice ayarlanırsa,
birleştirilmiş ve katlı dikimlerde kullanıldıklarında konfor amaçlı
streç kumaşların dikilmesi için yeterli esnekliği verir. Kilit dikişte,
esnekliği artırmak ve aynı zamanda tatminkar dikiş
Düz dikiş 301
formasyonunu sağlamak için dikiş gerginliği belirli bir limite kadar
azaltılabilir. Zincir dikiş 401’de, dikişi daha gevşek ayarlamak
mümkündür, fakat dikiş açılması riski artar. Küçük miktarda
açılma normal olarak kabul edilebilir ve 401 dikiş biraz daha
esnekliğin gerektiği yerlerde kullanılabilir. Zincir dikiş 401

Çok esnek dikiş aynı zamanda çok gevşek görünümde olduğu için tercih edilmez. Düşük
gerilim ayarıyla zincir dikiş makinesinde dikiş dikmek, düz dikiş makinesinde dikmekten
daha kolaydır ve buna bağlı olarak normal bir zincir dikiş düz dikişe göre daha esnek
olmaktadır. Ancak gevşeklik nedeniyle iki kumaş katı arasında bıraktığı boşluk daha
fazladır. Bu durum düzeltilmeye çalışıldığında düz dikişe olan esneklik üstünlüğü
kaybolmaktadır. Doğru ayarda dengeli bir düz dikiş, zincir dikişe yakın veya daha fazla
bir esnekliğe sahip olabilmektedir.
 (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler)
Hareket amaçlı streç kumaşlar için 301 veya 401 dikiş
tiplerini kullanarak yeterince yüksek dikiş esnekliğine ulaşmak
mümkün değildir. Çoğu giysilerde hacimli dikiş oluşturmasına
rağmen 500 sınıfı overlok dikiş kullanılmaktadır. 504 üç iplik
overlok dikiş maksimum uzatılabilirliği sağlamaktadır. 500 sınıfı
dikişlerdeki lüper ipliğinin uzunluğu, çevrilmiş kumaş 504 üç iplik overlok
kenarlarının sıkıştırılabilirliği ile birlikte, %100 civarına
uzamayı mümkün kılar. Korse ve yüzme giysilerinde, yüksek
esnemenin yanı sıra yüksek dikiş emniyeti de vermek için zig
zag kilit dikiş kullanılmaktadır; fakat sınırlı dikim
konstrüksiyonlarında uygulanabilmektedir. 304 zig zag kilit dikiş

Uygun kumaşlarda, yüksek esneme ve düşük hacimli düz

dikişler elde etmek için sınıf 600 örtme dikişleri de kullanılabilir.
Dikiş giysinin yüzeyinde göründüğünden bu genellikle iç
giyimde veya dikişin dekoratif amaçlı kullanıldığı yerlerde
Örtme dikişi 602
uygulanır.
 (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler)
3. Dikiş Sıklığı
Dikiş ilmeklerinin sayısı arttıkça esneklik de artar. Ancak bu durum gevşek ayar dikkate
alındığında değişebilmektedir. Dikiş makinesindeki iplik gerginlik sistemini iyi ayarlamak
suretiyle dikiş ilmeklerinin sayısı ile dikiş esnekliği arasında bir denge kurulabilir.
Böylece ilmek sayısı arttırılarak dikişte %70 ‘in üzerinde bir esneklik sağlanabilir.
Bunun üzerine yapılan deneysel bir çalışmada aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir.

2.54 cm’deki ilmek sayısı

10 15 20
(düz dikiş)
Dikiş gerilimi 280 gr 140 gr 90 gr
Dikiş esnekliği %50 %59 %73

Overlok dikişi gibi bollaşma sorunu olmayan dikiş türlerinde fazla iplik esnekliği
arttırdığından, gerilim ayarına gerek kalmadan dikiş ilmeği sayısı ile dikiş esnekliği
arasındaki orantı beklenilen seviyede olmaktadır. Yapılan deneyler sonucunda dikiş
ilmeği sayısı uygun bir biçimde arttırıldığı zaman pamuk iplikleriyle dikilen triko
giysilerdeki overlok dikişin esnekliği %100’ün üzerine çıkmaktadır.
 (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler)

Teknik açıdan dikiş ilmeği sayısının sınırsız arttırılması dikişin toplanmasına yol açar,
kumaşı zedeler ve esneklik tam anlamıyla sağlanamaz. Aslında giysiler dikiş sırasında
değil, giyilirken zorlanmaya maruz kalır. Esnek kumaşlarda yırtılmadan önce esneme
payı %30 civarındadır. Bu durumda %70 esneklik verebilen ve yüksek ilmek sayısı olan
bir dikiş uygulamaya gerek yoktur.

Rahatlık için kullanılan esnek kumaşlara ilmek sayısı yüksek dikişler uygulandığında,
kullanım sırasında, dikiş ipliklerinin kopmasından önce kumaşın yırtıldığı görülür. Böyle
bir durum gereksinimden fazla iplik tüketimi demektir. Dikilen kumaşın kendi esneme
sınırı ve emniyet payı ile yapılan bir hesaplama iplik tüketimini azaltabilir ve üretimi
arttırabilir.

Kumaşın türü ve gramajı, iplik türü, gerilmeler gibi faktörleri göz önüne almadan belirli
herhangi bir dikişte, santimetredeki ilmek sayısını kesin olarak belirlemek olanaksızdır.
Kabaca rahatlık için kullanılan esnek kumaşlarda, bir inçte ortalama 12-14 dikiş ilmeği,
hareket için kullanılan esnek kumaşlarda 16-18 dikiş ilmeğinin kullanılabileceği
söylenebilir.
 (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler)
4. İplik Özellikleri:
Az gerilimlerde fazla uzama gösteren iplikler dikiş için uygun değildir. Üst ipliğin
elastikiyet payı, dikişin dengesini ve dikişteki büzüşmeyi etkiler. Ancak bu tür iplikler,
elastikiyet dengeleri yüksek olduğundan, düz ve zincir dikiş sırasında sadece alt iplik
olarak kullanılmalıdır.
Sentetik ve karışım iplikler pamuk ipliklerinden daha esnek olduklarından, esnek
kumaşların dikimine daha uygundurlar. %30-%100 esneme payına sahip, hareket
esnekliği sağlayan kumaşlar ile doğal ve sentetik elyaf karışımı kumaşlarda, saf sentetik
veya karışık katlı stapel iplikler kullanılmalıdır.

Dengeli bir zincir dikişte gerilme meydana geldiğinde, önce üst iplik kopar. Bu sorunu
gidermek amacıyla üst iplik yerine yüksek esneme yeteneğine sahip başka bir ipliğin
kullanılması durumunda ortaya kötü bir dikiş çıkmaktadır. Bunun yerine lüperde
yüksek esnekliğe sahip naylon bağlantı ipliği veya dolgu ipliği kullanılacak olursa,
ilmeklerin büyümesine ve bozulmasına neden olan gerilmeler azaltılabilir. Üst iplik
olarak da standart katlı polyester veya core-spun iplik kullanılması durumunda iyi bir
dikiş yeteneği, düzgün bir dikiş ve azami dikiş esnekliği sağlanabilir.
 (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler)

Dikiş ilmeğinin dengeli olması şartıyla aynı iplik türleriyle düz dikişlerin de esnekliğini
arttırmak mümkündür. Alt iplik olarak yüksek esneme yeteneğine sahip ipliklerden
birinin kullanılması durumunda, üst ipliğin ilmeği kumaşın altına gelecek şekilde
ayarlanmalıdır. Ayrıca alt ipliğin makaradan rahat şekilde sağılabilmesi için çok sıkı
sarılmaması gerekir. Böylelikle dikişin tam esneme potansiyeli gerçekleştirilebilmekte
ve gerilmiş ipliğin eski uzunluğuna dönerek dikişi büzmesi önlenmektedir.
COATS araştırma laboratuvarlarında 250gr/m2’lik dokuma kumaş üzerinde yapılan
testler sonucunda aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir.
•Düz ve zincir dikişlerde pamuk iplikleri kullanarak %50’ye kadar esneme sağlanabilir.
Rahatlık için dikilen kumaşlarda bu oran yeterli olmaktadır.
•Standart bir sentetik iplik kullanıldığı zaman esneme miktarı %60’a kadar çıkabilir.
Böylece dikiş geriliminde de bollaşma olmaz.
•Hareket sağlayan giysilerde %60 esneme oranı yetersiz kaldığında lüperdekinden
daha esnek olan katlı naylon bağlantı ipliği kullanılabilir.
•Düz dikişte bile alt iplik olarak katlı naylon bağlantı ipliği kullanıldığında, dikiş üzerinde
%20 daha fazla bir esneklik sağlamak mümkündür.
4. Dikiş Güvenliği

Dikiş güvenliği; iplik veya kumaş kopması veya dikiş atlaması sonucu dikişlerin
bozulmaması şeklinde düşünülebilir.

En az güvenli dikiş sınıfı tek iplikli zincir dikişlerdir. Çünkü bu

dikişler, bir iplik ilmeğinin aynı ipliğin oluşturduğu başka bir
ilmeğin içinden geçirilmesiyle oluşturulmuşlardır. Bu nedenle
son dikiş emniyete alınmazsa, bir iplik kopuşu ve dikiş kayması
tek iplikli zincir dikiş 101
ile dikişin çözülmesi çok kolaydır. Dikkatli iplik seçimi ile, her bir
dikişin iç sürtünmesini arttırarak geri kaçma eğilimi azaltılabilir.

Kilit dikişte bir iplik kopması meydana gelirse; dikim sırasında

uygulanan gerilme, kumaş elastikiyeti ve kullanılan ipliğin
yüzey yapısına bağlı olarak kısa bir mesafe geri çekilir. Bu
dikim boyunca devam etmeyip sadece birkaç dikiş adımında
Kilit dikiş 301
gerçekleşir.
İnterlooping tekniği (iğne ipliklerinin, bir veya daha fazla başka iplik üzerinde bir veya
daha fazla ilmek oluşturması suretiyle bağlantı yapması) ile oluşan dikiş tiplerinde (400,
500 ve 600 sınıfı dikişler) geri kaçma eğilimi vardır. Bunlar arasında en çok 401 dikiş
tipinde iplik kaçması görülmektedir. İplik dikiş sonundan, ipliğin koptuğu bir noktadan
veya dikiş hattında kayan bir dikiş nedeniyle kaçabilir. Bunun için dikiş sonlarının
güvence altına alınması gerekir. Bu durumda ileri-geri dikiş, punteriz dikişi veya iplik
sonlarının dikiş hattına alınması işlemleri uygulanır.

Interlooping (Dikiş 401)

5. Dikiş Rahatlığı

Dikişler bölgesel olarak vücutla çok yakın temasta olabilir. Uygun olmayan dikiş, dikim
veya iplik seçimi nedeniyle vücuda sertlik veya pürüzlülük hissi verebilir. İplik uçları veya
etiket köşeleri gibi şeyler nedeniyle de lokal rahatsızlık oluşabilir. Bir dikiş bedene karşı
bağlanmışsa dikiş ipliği kopuşu yüksek bir olasılıktır. Dikiş rahatsız edici bir engebe
formundaysa, bunun nedeni, dikiş hattının bir açık dikişe göre daha hacimli olan kapalı
bir overlok veya emniyet dikişi ile oluşturulmasıdır. Sert bir tutum gösteren overlok ve
reçme dikişinde ilmek ipliği olarak tekstüre iplik kullanılarak belirli bir yumuşaklık
sağlanabilir.
The Technology of Clothing Manufacture

http://www.coatssewingsolutions.com/sewingsolutions/download/stitchtypeclassification.pdf

http://www.knitepedia.co.uk/browse/knit_tech/Clothing_tech/default.htm

http://www.amefird.com/technical-tools/tech-bulletins/apparel/