m.

NI

ES
VE
 lan
us

Dogm .1880

3
F. MELCHIORIS

C A NI
Ordinis Prædicatorum

Sacræ Theologiæ profeſſoris , t.

Cabedre primarie Salamanticenfis

præfecti,
RELECTIONES DY AE ,

* V N'A
De Sac ramentis in genere ,

ALTERA

De Sacramiento poenitentiæ .
I
B
M

MEDIOLANI,

Apud Pacificum Ponsium .

372.00 .,
M. D. LXX

Systsoo
 THEMA HVIVS RELECTIONIS .

Samaritanus approprians alligauit uul

nera eius, infundens oleumet uinum . Lu
cx capite decimo .

PRIMA CONCLVSIO .

Sacramenta omni tempore fuiſſe ad fa

lutem hominibus neceffaria, quemadmo
dum et fidem in unum faluatorem domi
num Ieſum Chriſtum , quam eandem di
uerſis licet facramentis,et olim ueteres,et

nunc etiam nos exterius profitemur.

SECVNDA CONCLUSIO .

Sacramenta uero nulla , aut naturalis ,

aut fcriptæ legis fanare hominem potuif
ſe,cum ſola ,quæ in noua lege ſunt à Chri
ſto faluatore inſtituta , uerè proprieque
gratiam et ſalutem efficiant.

Bayerische
Staatsbibliothek
München
 PROEMIVM .

OLLE M equidem ,uiri grauiſſimi,nouasà

me res aliquas de rebus antiquiſſimis di
ſputaturo, hodierna die expe &taretis. Nam
et ubiq; gentium fugienda Theologo do
& ring nouitas, quæ cum ſemper periculola est, tum
ferè ut uetuftati,ita quoq; ueritati contraria , ei quam
nunc difputationem de facramentis inſtituimus,maio
și ex parte ueterum traditione conſistit, et in hoc cele
berrimo toto terrarum orbe gymnaſio ilud magnope
re conandum eſt , ne nouitijs opinionibus , aut Theolo
giæ dignitas , aut maiorum noftrorum autoritas mi
nuatur. Quocirca ſi in earum rerum aſſertione, quas
hodie fum explicaturus, quorundam fortè iuniorum
placita refellero , idų, ſuppreſſis etiam tacitis ,nomi
nibus,quafone arrogantiæ tribuatis: quin potius exi
flimate ſedulò me in id incumbere , ut ne Scholaſtica
dogmata noua eſſe uideantur , ſed antiqua et noſtre
religionis autorum ingenio, atque eruditione commen
data. Quòd fiintellexerimus primam hanc rele £ tio
nem laudari à nobis laudatis uiris ,aut certè conſilium
noftrum conatumg; probari, maiora et grauiora dein
ceps,Chriſto iuuante proferemus ,
Locum igitur hodierna diſputatione repetendum
magifter ex decimoeuangelij. Luc.c. deſumpſit. prin
cipium aptiſſimum.4 . ſuo ſententiarum libro inde da
turus : unde et nos ad ueſtram hanc academiam ac
cedentes noftrarum quoque le &tionum principium de
dimus. Locus autem huiuſcemodiuerbus continetur .
A 2 Sama
Samaritanus approprians alligauit uxlnera ejus in
fundens oleum et uinum .
AC Samaritani parabola quidem iuxta germa
num litera ( enfum in id est à dominocompoſita , ut
proximus quem perinde , atque nos ipfos diligere iube
mur , non cognationis , aut ſanguinis propinquitate :
ſed humanitatis , et beneuolentiæ coniunktione defini
retur . Homini quippe ſauciato , qui deſcendens ab
Hierufalem in latrones inciderat, non aut Leuita, aut
Sacerdos ciuilitatis generis , ratione coniun &tus tulit
opem : ſed Samaritanus alienus à Iudæorum commer
tio quidem , fed non ab humanitate tamen alienus ,
Verùm tam accuratè confiéta enarrataſ ſimilitudo
uniuerſis San &tis expoſitoribus viſa eſt myſticum a
lium ſenſum inferre , iuxta quem deſcendens homo in
ciuitatem Hierico , humanum genus inielligitur : cui
uulnerato , ſpoliato , iacenti , ſemineci poſt peccatum ,
Christus Ieſus re uera Samaritanus , hoc eſt , custos
unicus ipfe nofter , nature etiam communione propin
quus effectus , medicinas adhibuerit fpiritales , qui
bus peccatorum omnium uulneribus me deretur. Has
nos medicinas Sacramenta uocamus , deg, his difpu
tationem in genere jufcepimus, quinque præcipuè par
tibus continendam .

PRI
 3
PRIMA PARS.
RIM v M enim definiemus ſacramenti
nomen , ut intelligant omnes quid fie
id , de quo differitur,mox oftendemus
I line fide unius mediatoris Iesv Chrt
listi , quam ſacramenta deſignant, nemi
nem fuiffe falutem conſecutum . Dein
de monftrabimus facramenta fuiſſe ſem
per poſtpeccatum hominis ad ſalutem neceffaria . Quar
to loco explicabimus quæ nam ſacramenta hanc falutem
effecerint :
Poftremò colligemus id , quod'explicatu difficilimum
eft, quo propriè diſcrimine ſacramenta noua à ueteribus
ſeparentur. 'Principio itaque , ut uiam reliquis quæſtio
nibus faciamus, facramentum à pleriſque definitur effe fa
crę rei fignum . Cui quidem finitioni multipliciter obii
citur: fic enim obie&ionibus expofitis facilior erit rei defi
nitz intelligentia
Primò , coniugium in ftatu innocentiæ ', erat ſignum rei
facræ, id eft , coniun & ionisinter Chriftum , et ecclefiam ,
quemadmodum Apoſtolus docet , ettamen non erat lain
cramentum , ut nunc quidem de facramentis loquimur ,
cùm in illo ſtatü,nec morbus effet niec proinde medicina .
Deinde facrilegium Abel non fuit facramentum , non
plus certè quàm oblatio Caim : fuit tamen lignú rei ſacræ ,
eius uidelicet facrificij quod et Chriſtus in ara crucis ob
tulit,etnos offerimus in altari , ut in uniuerſum de uere
ribus hoftijs Auguft.tradit,igitur definitiomala. Prætea
reaſerpens aeneus à Moyfe in deferto fuſpenſus, Manna
item eodem loco ludæis exhibitum, figna fuere rerum ſa
facram,enuttaloan
crarum , Euangelium docet . Atcertè non fuere
.
Præterea agnus pafchalis, autore Paulo ' rei facræ fias
gnum erat ,nec magis uidetur fuiffe facramentum , quàm
aliz figuræ, quæ in ueteri lege præceflerunt.
Ad hæc uerba Chriſti apud Lucam , remittuntur tibi pec
catatua . Sacramenta minimè fuerunt , cùm tamen tuc
A 3

4
 PARS I. RELECT.
rint fignum rei facræ , id eft remiffionis peccatorum ,quam
etiam effecere . Et confirmatür :illa uerba , ego te bapti.
zo , &c. ſunt ſacræ rei ſignum ablutionis, ſcilicet interio
ris: cuius etiam ſunt caula . Sed ſacramenta non ſunt, nifi
ita deſipiamus,ut ſacramentorum formas, ſacramenta nun .
cupemus . !
Præterea aqua luſtralis, quam uulgus benedi& am appel
lat, fignum eft rei facræ ,et fignum quoque fan & ificatiuum :
atcertum eft tamen non eſſe ſacramentum .Definitio igis .
zur eft inepta . Major enim propofitio fatis probatur Ale
xand. Papæ teftimonio in decretis ſuis , ubi afferit aquam
fale conſperſam , et diuinis precibus conſecratam popu
lum fan & ificare , inquinatos mundare , infidiasdiaboli
auertere, ſanitatem corporis et animæ præftarc ...
Corpus denique Chrifti in Euchariſtia contentum non
eſt ſignum . Signum eft enim Auguft. finiente, quod præ
ter ſpeciem , quam ingerit fenfibus, aliud à fe cognoſcere
facit, Corpusautem Chrifti, licet inuiſibiliter fub fpecie ,
panis contineatur , fine dubio facramentum eft, non ergo
Lacramentum aptè finitur, quòd fit facræ rei fignum .
His atque alijs argumentis definitionem hanc à magi
Atro ſententiarum approbatam , iuniores quidã facilè reii
ciunt , quibusnostamen facilius reſpondebimus , fi tria
prius principia ponamus . Quæ ficuiquam non bene pro ,
uiſa , et diligenter explorata uideantur .
Huic illud reſpondere poflumus : non id nos quærere,
utomnibus probentur, quæ afferimus . Nam id fierinon ..
poteft, ſed ut eis, qui iuxta reinaturam de qua diſeritur ,
argumenta requirunt .
Primum itaque fundamétum eft , facramenta effe facras
quaſdam cæremonias ad Dei cultum uidelicet pertinen
tes.Nam ante omnia id facramenti nomen præſefert ,quod ,
à ſacro deriuatum, Varro de lingua Latina autor eſt . Sa
crorum autem adminiftratio ad religionem ,qua Deum co
limus pertinet , Quare et facramentum opus eft reli
gionis
Rurſum in facramentis profitemur nos ſalutem à Deo
ſaluatore quærere , id uerò ad pietatem , qua Deo cultum ,
exhibe
 DE SACRAMENTIS .
exhibemus ſpectare manifeftum eft .
Peccata inluper, quæ in facramentorum uel adminiſtra
tione, uelſuſceptione fiunt, uirtuti religionis , aduerſan
tur,funt enim , uel fuperftitiones,uel facrilegia ,ergo reda
ipſa facramentorum fiue ſuſceptio , ſeu adminiſtratio a
& useft religionis. Auguft. demum definit non quodli
bet fignum effe facramentum , ſed quod fit facrum fignum .
Secundum fundamentum eſt, non quodcunque ſacra
mentum effe: fed quod habeat occultam , et reconditam
ſignificationem . Nam uulgari fermone , tunc ſiue uerbis
ſeu rebus inefle dicimus facramentum , cum eft fignificatio
quædam abfcondita . Mox etiam Greg. l. quæftione i .
ca. multi, ob id ait facramenta dici , quia ſub tegunsento
corporalium rerum diuina uirtus ſecretius operatur ſa
lutem. Vnde à fecretis facris ſacramenta afferit appellata.
Præterea interpres noui teſtamenti ubi apud Græcos
habetur justiprou ferè traducit facramentum . At myſte
rium abſconditam et occultam habet infinuationem , ut
eodem capit. Gregorius affirmat . Non igitur eft facra
mentum niſi ſit occulta, et condita fignificatio. Hinc illa
vulgata do &rina, facramenta rebus fenfibilibusconſtare ,
quarum figura ,fcilicet occultius adumbrentur res inſenſi.
biles. Sola nanque uerborum expreffa ſignificatio facra
mentum non efficeret . Sacramenta quippe fine uerbis fue
re quædam in lege tum naturali , tum lcripta:ſine rebus
autem nulla fuere facramenta.Rerum itaque ſignificatio
nem ratio facramenti requirit. Atque eo fortafle Samari
tanus hic nofter oleum, er uinum res materiales, ac uiſibi.
les exhibuiffe legitur, uerbaexhibuiſſe non legitur.
Hiacetiam illud eft, quod Auguftinus tradidit, oporte
Te res , quibus facramenta conſtant,imaginem , et fimilitu
dinem gerere earum rerum , quarum ſigna et ſacramenta
elledicuntur, uerbigratia baptiſmus lauat, ideo comple
turinaqua , Euchariſtia reficit,ob idque paniset uini fpce
ciem accipit: un & io fouet , idcirco miniſtracur in oleo: in
pænitentia demum ſub aperta forma iudicij , ubi et teftis,
et reus ,et iudex , et accuſator inducitur, iudicium illud
interius licet agnoſcere , quo ab inuifibili iudice reus,uel
A4 ablul
 .PARS II RELECT .
abfoluitur ,uel ligatur . Ita in cæteris facramentis inue .
niemusmyfticam facramentorum fignificationem , qua
dam imaginis et figuræ proportione conſiſtere.
Tertium fundamentum eft, facramenta eſſe figna fan
& ificationis pra & ica, quæ ſcilicet, ipſouſu adhibentur ad
fan & ificandum . Nain cùm fit duplex fignum fan & itatis ,
alterum ſpeculatiuum ,ut nomen fan & um ,uel fan & ificans :
alterum pra & ticum, quod non folùm fignificat fan &tifica
rionem ;uerùm et exhibet, ut baptiſmus exterior, lacra-?
mentum non ſignum ſpeculatiuum , ſed practicum eſt .
Id uerò ex eodem cap. multi cum primis habetur ubi :
Grego : ait, facramenta dici, quòd fub regumento corpo- ,
ralium rerum diuina uirtutis ſecretius falutem operetur ..
Item nifi ita effet , plura in noua lege eſſent quàm fez ?
ptem facramenta : quandoquidem ſacrarum rerum figna:
ſpeculatiua plura ſunt " :
Præterea in fenfu , quo ſcholaſtici difputant de ſacra
mentis , ſpirituales et facras medicinas intelligere cogi
mur, qux nifi figna pra & ica,et ſan & ificatiua lingintelligi
nulla ratione poffunt:
Eft igitur facramentum ,ut hæc tria fimul principia có
ple&amur , facrum et occultum fignum ad ſan Aificandum
inftitutum . In quem ſenſum illa definitio eft optima, ſa
cramentum eft facræ rei fignum .
Quare ad primum agumontum facillimè refpondetur ,
matrimonium nec in ftatu innocentiæ , nec in alio un
quam ante euangelium tempore fuifle fan & ificatiuum ,un
RE
de nec fuit facramentum , niſi latiſſimè quodlibet myſte
rium , ſacramentum ,uocare uelis, quod ut modo diximus,
interpres noui,ac ueteris teftamenti ſæpius facit. Quo fi
gnificatu nuncde facramentis minimè diſputamus, fed
cum concilio Floren . à ſacris aliis ſacramenta diftingui- .
mus, ut peculiariter ad fan & ificandum homines inftituta.
Reſponderi quoque poteft , matrimonium nec in ftatu
innocentiæ , nec in lege naturæ , aut ſcripturæ fignum :
fuiffe facrum et religiolum , quippe cum non effet opus di
uini cultus ,ſed magis ciuilis humanusque contra & us in
naturæ folùm uelpropagationem , uel remcdium inftitu
tus: at
 DE SACRAMENTIS .
tus: at in legenoua fimul,et fan & ificatiuum ,et facrum eft
ut cæterareligionis Chriftianæ ſacramenta. Nec in prae
ſentia uertere in quæftionem uolumus, an matrimonium ,
quod ued'per procuratores , uel etiam ab ipſis coniugibus
fine ecclefiæ miniftro , fineque aliqua religionis cæremo
wia profanè contrahitur,facramentum ſit . Tarnetfi uocari
in dubium iure fortaſſe poteft. Nam eiufmodicontra & usz
quòd iam infinuauimus , purè ciuilis cft ,nec aliqua ex par
teopus religionis ſacium : quare nonett facramentum . i
Deinde quia cum ſine facerdote;uet per procuratores,uel
per literas , uelaliter quocunq ; modo fideles contrahunt,
aon fe exiftimant eſſe lacrilegos, fi non fint in gratia, quo
tempore contrahunt. At fi facramentum conficeretur,pro
cul dubio facrilegi efſent . Præterea quia recipere facra
mentum unus pro alio nó poteft ,ergo quod per alios con
trahitur, non eft facramentum . Præterea ut concilium
Floren. definit, omnia facramenta tribus conitant , mate
ria,forma; miniftro , quorum fi aliquod delit , non perfici.
turfacramentum . Atcum matrimonium fine facerdote ,
aut miniftro ecclefiaftico contrahitur,unum reuera derit,
non igitur conficitur ſácramentum ,ſed de huiuſmodi que
ftione alio loco fufius et copiofius differemus..."
Ad ſecundum reſpondeo facrificium fuifle duplex in le
ge, tam naturali , quam fcripta . Alterum ad proteftan .
dum Deum rerum effe au & orem ac dominum ,et huiuſmo
di non erat facramentum . Tametfi illius facrificij fignum
erat, quo religio noftra Deum unicè colit. Alterum ue
rò in id fa & um eſt,ut Deus mortalium culpis infenſus pla
caretur, quod erat utique ſacramentum . Videtur autem
facrificium Abel prioris generis fuiffe, quoniam munusſo
lììm fuiffe perhibetur , ficurer oblatio Cain . Quare non
fuere facramenta , quæ à generalibusſacrificijs concilium
Floren . difcernit .
- Ad tertium ,ſerpens æneus et manna,ligna facra non fue
Tunt,licet rerum facrarum fuerint ſignificatiua. Nec enim
aut eredio ſerpentis , aut mannæ uſus in id fuit, ut Deo re
ligionis cultusexhiberetur .
Vtriuſq; præterca rei uſus erat in effe & um aliquem cor
poralım .
 PARS 1. RELECT .
poralem . Serpensnamque non fuit erectus ad fan & ifican
dum animum ,ſed ad fanandum corpus . Nec manna præ
fticum Iudæis eft ad fan & itatem ipfius , ſed ad facietatem
carnis . Non igitur fuere figna pra & ica fan & ificationis ,
ac proinde nec facramenta .Quanquam intelligentes hu
iuſmodi rerum futurarum myſtica figna per fidem rerum,
quas credebant,iuftificabantur: omnes enim eadem eſcam
ſpiritualem manducauerunt, et eundem potum fpiritalem
biberunt . Bibebant autem de fpiritali conſequente eos :
petra, ut Apoft. in priore ad Corin .epiftola teftatur .
Ad quartum ,quibuſdam agnus pafchalis non uidetur:
fuiſſe legis ueteris ſacramentum , quòd in illius eſu nullus
uſus fan & ificationis apparet . At D.Tho.multò aliter in
tellexit. Quemadmodum in lege noua alia funt facramen
ta dire& è parata , et ioftituta ad mundandum ; ac fan & ifi.
candum homines, ut baptiſmus, et poenitentia . Alia uerò
ſupponuntiam effe mundos , danturque in ufum fan &tifi
catorum . Sic in ueteri lege agnus paſchalisſacramentum
mundorum fuit, nempe quem niſi ſan &tis,et mundis edere
non licebat . Atque id circo non fuit opus, ut immundos
fan & ificaret,ſed fat fuit adhiberi ad conſummationem le.
galis fan & itatis , quam quidem habere nemini continge .
bat,niſiagnus paſchalis ederetur:quòd fi cui ratio hæc lub
tilior uideatur, quàm ut communi ſenſui poflit accommo
dari , credat agnum pafchalem non in memoriam folùm
Aegyptianæ redemptionisimmolari, fed etiam pro pec
catis Ifraelitici populi,ficut euchariſtiæ ſacramentum , cc
fignum commemoratiuum eft præteritæ redemptionis, et
pro peccatis fidelium immolatur . At ſacrificium pro cul
pis oblatum, quod retro iam diximus, facramentum erat .
Ad quintum , patet uerba Chrifti non pertinuiffe ad ri
tum aliquem religionis , fed tantùm explicaſe diuinam
poteftatem . Nam eadem loquendi forma Dominus dixit ,
Surge et ambula, fides tua te faluum fecit,et alia eiuſmo
di , quæ paffim reperies apud euangeliftas . Imò uerò nog
exiftimauerim uerba illa fuiffe quaſi inſtrumentum , quo *
Dominus ad fan & ificationem uteretur, quod tamen effet
Whit
neceſſarium , ut ibi eflet facramentum . Rurſum etmani . :
feftam
 DE SACRAMENTIS . 6
feftam etiam habent fignificationem , nec geſtum ibi fuit
quidquam , quod fub rerum corporalium imagine occul
tum myfterium inſinuaret, quapropter nullum fuit co lo
co facramentum .
* Acque inde confirmatio addita facilè folueretur. Si
cnim pouæ legis ſacramento ſola uerborum expreſſa ſigni
ficatio effet,non eflet propria ratio ſacramenti. Tametfi
dicere quoque poffumus fignum partiale fan & tificationis
effequidem partem facramenti, non autem effe facramen
tum , hoceft fignum integrum ſanctitatis, quod uidelicet
in noua lege materia formaque constat rebus, et uerbis .
Quo ft , ut cum artificiofum compoſitum elle facramen
tum uideatur , non pro forma uerborum accipiendum fit ,
fedpro materia potius rerum fenfibilium : quemadmo
dumualis, aut ftatuæ uocabulum non pro forma artis acci
pimus; ſed pro materia habente formam .
Ad ſextum ,aliorum folutionibus prætermiſſis, quæ nifi
me opinio fallit , non funt idonez , reſpondeo , cùm . D.
Thom .aquam benedi& am non effe fignum fan & ificatiuü,
etiam fi non pænas culparum modò: ſed , id quod mihi
probabilius eft , culpas quoque ueniales remittat.
quemadmodum illæ cæremoniæ ſacræ , quæ præparant
quidem ad baptiſmi fan & ificationem , at non lacrant ta
men ſuſcipientem ut exorciſmus , facramenta dici non por
funt: poffunt autem uocari facramentalia quaſi facramen
torum ipforum ſan & ificantium præparationes, fic aqua be
nedicta et cætera eiuſmodi , quæ peccata folùm uenialia
delent: quoniam fan & itatem præſtare nequeunt , facra
mentalia ſunt, non facramenta .
Sed obijcis, ergo confirmatio non eft facramentum , ut
quæ baptiſmo adiun & a ipfius efie & um perficit. Nego con
fequentiam , quia effe & us proprius confirmationis line col
latione gratiæ , per qua eſtuera fan & ificatio,præftarinon
potelt, et idem omnino eftin reliquis eccleſiz ſacramen
tis, remiſlio autem uenialium , qui eft effe Aus aquæ benedi
dæ finc collatione gratiæ, et ſan & itatis confertur . Effe
& us
præterea aquæ benedi&tæ in ſacramento pænitentiæ
cl, unde facramentale ,quod additur ,annexum ſacramen
to på
 PARS I. RELECT
to pænitentię eft,quòd uidelicet integrum ſuum effe& um
non habuit . Ateffe & us confirmationis proprius in ſacra
mento baptiſminon eft , fiue in alio quidem facramento :
Quare non eft facramentale, quaſi alicui ſacraméto ſecuna
dariò coniun &tuin ;ſed eft per ſe uerum perfe & umg; ſacra
mentum . Qya uel maximè ratione eorum error fitma
nifeftus , qui facramento unctionis extremæ remiffionem
uenialium , tanquam effe &tum proprium aflignauerunt ,
quod fi ellet , certè untio non effet ſacramentum , fed fa
cramentale quidúam .
Quod autem Alexander aſſerit aquam confecratam po
pulum fan & ificare , purgare , fanare , forfan intelligen
dum eft non ſolum de aqua ilta uulgari ; qua in remiilio
nem uenialium aſpergimur : fed de aqua etiam ad baptif
mum populi paranda , quæ prius etiam fale confpergitur,et
diuinis precibus conſecratur: confert enim fummus ponti
fex elementa, quæ Chriſti religio in ſuum ufum uendicare
folet cum iis, quorum fuit olim uſus in ueteri teftamento,
docetque maiorem noftris ineffe uim fan & ificandi, pura
gandi, fanandi, quam ueteribus . Quòd fi cui hæc noftra
intelligentia difplicet, quæ tamen ut linum lino, ita facilè
antecedentibus confequentia ne & it, is tate habeat reſpon
ſum , a quam ſacram , et benedi &tam fan & ificare , et purga
re fecundum quid.cò quòd peccatorum pænas ſoluit, cul
pas item ueniales. Nunquam uerò ſimpliciter, et abſolu
tè fan & ificat , quod ratio facramenti requirit. At fi hinc
colligas legis ueterisnulla fuiffe facramenta , quæ uideli
cet neminem fan & ificabant, huic nos argumento ſuo po
ftea loco reſpondebimus .
Ad poftremum fuerò nuncdicitur , aliud eſſe ſacramen
tum tantùm , aliud effe fimul, et rem ſacramenti, et facrae
mentum , ut cap , cum Matthe. de celebratione miilarum
Innocentius tradir : hic igitur nos definimus facramen
tum tantum , quod oportet efle fenfibile . At quod ſimul
eſt res, et facrainentum fatis habet, fi fit fignum intelligi
bile : ur character fignum eft fpirituale, quo fumus inte
rius conſignati, et corpus Chrifti fignum eft intelle & ua
le corporis myitici,hoc eft eccleſiaſticæ únicatis, qua ligni
hacat10
 DE SACRAMENTIS : 7
fi catione etcorpus Chrifti,et character appellantur facra
menta . Diuus tamen Auguſtinus dicit elle figuratum ſer
monem, cum corpus Chriſti uocat facramentum : nam re
rum ſimilitudines nonunquá rerum ipfarum, quarum funt
figna uocabula accipiunt, ut in Apoca. Agnus , qui occi
ſus eft ab origine mundi, id eft, agnus figoatus ab origine
mundi, ut etAugufti fiue quis alius fuerit eius operis au
tor. Homi. 10: in Apoc. legit et ad Rom.6 Conſepultic
nim fumuscum illo per baptiſmum ,et primo ad Corinth.
Jo. Petra autem erat Chriſtus: eodem , inquit,modo facra
mentum corporis Chrifti, corpus Chriſtiett : et ſacramen
tum fanguinis,languis eft. Ac de prima parte ſatis nobis
fuerit diſputatum .

SECVNDA PARS .

ELYIT YR altera, ubidiſſerendum eft,an fi .

5 des Chrifti faluatoris noftri fuerit in omni le
ge ad falutem neceffaria. Et pro parte quidem
s negatiua illud eft præcipuum argumentum ,
quod in lege naturæ fatis erat credere Deum effe, et effe
remuneratorem inquirentium ſe , ut Apoftolus ad He
bræos., II . uideturaftruere , fides igitur unius mediato.
ris, qui, fcilicet , Deum placaret, laluaret homines , non
erat neceſſaria
Præterea, non in lege naturæ modò , uerumetiam fcrie
pturæ fatis ad ſalutem erat ſeruaremandata,iuxta id, quod
Dominus ait :Siuis ad uitam ingredi ſerua mandata . At
decem mandata legis, de quibus fermo erat;naturali ratio
ne continebantur,non ergo ad ſalutem erat fides unius me
diatoris neceffaria ,
Pro parte uerò affirmatiua illud Apoftoli teftimoniunt
eft, unus Deus, unus mediatorDei , et hominum homo
Chriſtus lefus.i. ad. Tit. 2.
Volumus hâc nos , quafi Troianum bellum gemino ab
Quo, huius argumenti materiam exordiri ,indeque difpu
tationem inchoare, an uidelicet homines in ftatuinnocen
51x , uel ctiam angelos uiatores contingere potuerit fine
Chrifti
 PARS II . RELECT !
Chrifti fide falutem habere . Nam alienum eft , hoc
præſenti diſputatione, et ab inftituto huius diei prorſus
remotum , non enim hoc fanè loco in fidei quæftionem
incurreremus, niſi facramentorum ratio poftularet .Ete
nim cùm fint ſacrata omnia , quædam fidci in Chriſtuin
proteftationes:: non aliter commodè potuimus facramen
torum neceffitatem definire , nifi prius ſtatuiffemusquo
uſque Chrifti fides ſit , fueritque mortalibus neceffaria .
Nam facramenta mortalium ſunt medicinæ .
Itaque, ut ad huius quæftionis caput recurrat oratio ,
dupliciter poteft intelligi fides Chrifti, et implicita et ex
plicita . Nempe Chriſtianiexplicitè in Chriftum Deum ,
et hominem credimus . At qui credidic olim deum huma
nuæ ſalutis procuratorem per aliqua media mortales in
uiram eternam reparaturum , is Chrifti fidem habuit im
plicitam .
Prima igitur conclufio fit,non fuit fides Chriſti expli
cita ſemper ad ſalutem in omni lege hominibus necef
faria .
Hanc et magifter.3.diftin & ionc.25. et communis tenet
theologorum conſenſus. Eandem habet Diuus Augufti
nus contra Fauftum ,libr. 19. cap . 14. Imo et Apoftolus ad
Galat. 3. eandem ,niſi ego cæcutio , uidetur confirmare
cùm ait, conclufit fcriptura omnia fub peccato ,ut promif
fio ex fide Ieſu Chrifti daretur credentibus. Prius autem
quam ueniret fides, fcilicet ,euangelica, ſub lege cuſtodie
bamur concluſi in eam fidem , quæ reuelanda erat. Satis
ergo erat fides implicita Ieſu Chrifti ad illius ueteris po
puli falutem , populi inquam in eam fidem conclufi, quæ
tempore gratiæ erat manifeftius explicanda :multò igitur
minus fides Chrifti explicita in lege naturæ ad falutem
requirebatur .
Secunda conclufio , fides Chrifti redemptoris ſaltem im
plicita fuit femper poft lapfum , hominibus neceffaria ,
Hanc citra fidei periculum negare non licets quam utiq;
auctores imprimis grauiffimi confirmant,quorum teftimo
nia infirmare nulla ratione poffumus. Hieronymus in z.c.
epiftolæ , ad Gala.fuper ea uerba, fcientes quòd non iufti
ficatur
 DE SACRAMENTIS :
ficatur homo ex operibus legis, niſi per fidem Iefu Chris
fti,admonere, inquit, debemus fanctos,quiantiquitus fue
runt, ex fide Chrifti iuftificatos . Siquidem Abraham ui
die diem Chrifti,etlætatus eft . Et Moyſes maiores diui
tias extimauit,thefauro Aegyptiorum ,improperium Chri
fti , afpiciebat enim in remunerationem . Et Efaias uidit
gloriam Chriſto , ut loan. Euang. commemorat . Et Iu
das de omnibus generaliter. Item in c 4.eiuſdem epiſto
læ :Hæres ifte paruulus, qui nihil difert à feruo , fed fub
tutoribus eft , uſque ad præfinicum tempus à patre totum
humanum genus, inquit ,uſque ad aduentum Chrifti figni
ficat. Quomodo enim omnes in protoplaſto Adam nec
dum nati moriuntur , ita et omnes , et hi, qui in aduentu
Chriſti nati ſunt, in ſecundo Adam uiuificantur. Iſte in
telle& useccleſiæ catholicæ conuenit,quæ et ueteris,er no
ui teftamenti unam aſſerit prouidentiam , nec diftinguit
in tempore ,quos conditione ſociauit. Omnes ædificati fu
-musfuper fundamentum Apoftolorum , et prophetarum
continente nos angulari lapide Iefu Chrifto, omnes unus
panis fumus,et duo confenſimus ſuper terram . Et quomo
do nos ſuper prophetas fundati fumus, ita et patriarchæ
in Apoftolorum fundamine conftiterunt , hactenus Hic
ronymus .
Præclara certe, et tali uiro digna interpretatio. Quem
admodum enim paruulus hæres idem eft et adultus,fic po
pulus ille antiquus,et hic nouuseadem fide, et religione
contentus,eadem quoque ecclefia eſt . Ac ficut in paruulo
implicitè continetur , quod poftea explicatur in adulto ,
ita fides illa antiquorum paruula fuit, et uiſua contine
bat implicitè quod deinde creſcens habuit explicitè .
Diuus item Auguftinus hanc ſententiam frequentiſli.
mè reperit,li.primo contra duas epiftolas Pelagianorum .
C.21.etſuper loan . tra & a.45. et epiſto.157.quæ fcribitur
ad Optatum , ut multa alia loca prætermittam . Illa fit fi
desfalua,inquit, quacredimusnullunhominem fiuema
et s
joris, fiue paruulæ quamlib , et recenti ætatis liberari à
contagione mortis antiquæ , et obligatione peccati , quod
prima natiuitate contraxit ,nifi per unum mediatoré Dei
et homi
 PARS II . RELECT :
et hominum Chrifun ielum . Cuius hominis eiufdemos
Dei faluberrima fide , etiam illi iufti falui facti ſunt ,qui
priuſquam ueniret in carne, in carne crediderunt effe uen
tutum . Eadem namque fides ett et noftra, et illorum .
Quoniam hoc credideruntilli futurum , quod nos credi.
mus fa & um , ec facramenta quidem potuerunt effe pro tem
porum diuerſitate diuerſa ,ſed ad unitatem tamen eiuſdem
fidei concordiflimè recurrentia . Proinde cùm omnes iu
fti,fiue ante incarnationem , liue poft incarnationem Chri
ſti, nec uixerint, nec uiuat, niſi ex fide incarnationis. Chri
fti; profe ò quod ſcriptum eit, non effe aliud nomen ſub
cælo in quo nos oporteat ſaluos fieri: ex illo tempore ua .
let ad faluandum genus humanum, ex quo in Adam uitia .
tum eft :ha & enus Auguft.
Grego. quoque Homi. 16. in Ezechielem in huiusrei
figuram etiam afferit, turbas , quæ præcedebant, et feque .
bantur, utraſque pariter acclamaíſo filio Dauid ,ofanna in
excelſis. Poſſem equidem teftimonia proferre in huius
rei confirmationem fan & orum aliorum , fed ne ntulta ,pro
ferre latius eſt ſacrarum teftimonia literarum , in quibus
illud primum eft quod habetur 2. ad Corinth quarto ha
bentes eunden fpiritum fidei , ſicut ſcriptum eſt: Credidi
propter quod locutus fum , et nos credimus propter quod
et loquimur.
Secundum uerò habetur. I. ad Corint. 1 o. Patresnoftri
omnes fub nube fuerunt, et omnes mare tranfierunt, et o
mnes in Moyſe baptizati ſunt in nube et in mari,et omnes
eandem eſcam fpiritalem manducauerunt, et omnes eun
dem potum biberunt. Bibebant autem de ſpirituali conſe
quente eos petra : Petra autem erat Chriſtus .
Tertium ad Rom . s . ficut per unius deli &um in omnes
homines in condemnationem , fic et per unius iuftitiam ia
omnes hominesiuſtificationem .
Poſtremum idemque grauiffimum , ad Ro. 3. quo cete
sa,et explicantur , et confirmantur . Omnes peccauerunt,
et egent gloria Dei,iuftificati gratis per gratiam ipfius ,
per redemptionem , quæ eft in Chrifto leíu, quem propo
fuit Deus propitiatorem per fidem ad oftenfionemiuftitiç
fuæ ,
 DE SACRAMENTIS . 9
fuæ , propter remiffionem præcedentium deli& orum ,ut
fit ipſe iuftus et iuftificans eum , qui eft ex fide leſu Chri
fi:unuseft enim Deus, qui iuftificat circuncifionem ex
fide,et præputium per fidem . Et caufa eft in promptu ,
non enim poffent peccatores,abie &to peccato, deo reconci
liari,nifi credcrent fe peccatorum ueniam gratia diuina
poffe confequi. Nec ſciret homo juftitiam ,et falutem quç
rere, niſi unde petenda eflet agnofceret . Semper ergo ne
ceffarium fuit credere Deum efle hominum juftificato
rem ac faluatorem , quo uidelicet prouidente falutis re
media erant humano generi comparanda : hac uerò fide
implicitè credebatur in Chriſtum, per quem Deus erat iu
ftificaturus,ſeruaturusqueuniuerfás nationes.
Tertia conclufio , fides Chriſti explicita poft euange
Jij diuulgationem , eft ad falutem cuiuſque hominis necer
faria, in cuius confirmationem teftimonia fan & orum re
tro citata,non tam idonea ſunt, quàm ego deſidero . In.
diſcriminatim enim afferit neminem , nec pufillum , nec
magnumi, autin noua,aut in antiqua lege fine Chriftifide
potuifle faluari. Cùm igitur ueteres line fide explicita
Chrifti falutem fuerint affecuti ex fan & orum teftimonijs,
utuidetur,confirmare non poffumus fidem explicitam el
fe nunc temporis neceffariam . Atque hoc argumentum
nonnullos omnino commovit , ut tertiam conclufionem
inficiarentur. Illud etiam, quod præceprum de fide Chri
kipoteft inuincibiliter ignorari , Ioan . 15. Sinon ueniſ
ſem , et locutuseis non fuiffem , peccatum non haberent .
ciendoetali
Ergo ter quisfaluari fine explicita fide Chrifti, fa
poteft
quæcunque lex naturæ præfcribit,et confir
matur :quia poteft quis in nemoribus, uel in fyluis educa
ri; quo nullus prædicator accedat,nec tamen fidem Chri
dihabere poteft fine prædicante ,ad Rom . io. Ergo per
fidem implicitam Chrifti,ficutin legenaturæ faluabitur.
Confirmatur deinde,quia ftatim à Chriſti paffione,illi
ad quoseuangeliumnon peruenerat,feruabantur, uel in
lege Moyfi,uel in lege nacurz . Ergo et nuncii , ad quos
pondum peruenit euangelij prædicatio , uerbi gratia, In
diznam codem penitusmodo , ficut illis non tecratChri
B kus
 .PARS II . RELECT .:
ftus annunciatus, ita et apud hos non eſt inuulgatum
euagelium .
His tamen non obftantibus; tertia illa conclufio uſque
adeò certa eſt, ut eam negare non periculofum modò, ue
rumetiam erroneum fit, hæreticum dicerem , niſi mode
Itius effet ecclefiæ definitioni huius uocabuli notam dere
linquere . Id ego ftatim oftendam , fi priustamen difcri
men inter fidem ueteris , et noui teftamenri , ui uidelicet
illa fueritimplicita ,hæc autem explicita certis documen
tis declarauero. Primum igitur Diuus Auguftinus lib 19.
contra Fauft..capite. 14. Antiqui iufti , ait , ſacramentis
fuis intelligebant uenturam prænunciari reuelationem
fidei, ex qualibct adhuc operta , et abſcondita etiam ipfi
uiuebant . Etinfra,tunc ergo occulta erat fides . Nam ea
dem credebant,eademque Iperabant omnes iufti,et fandi,
etiam temporum illorum . Nunc autem reuelata eft fides, f
22
in quam conclufus erat populus, quando fub lege cuſtodie
batur , Ecce Auguſtinusteftimonio Pauli ad Galat.3 . Id
19
probat, quod affumpfimus diſcrimen effe ueteris, et nouæ
fidei .
Præterea , idem Apoft. ut antè iam uidimus ad Galat.
4. comparans fidem illius ueteris populi fidei, populi no
ui illam paruuli uocat, hanc grandioris iam uiri,et ne lan
gumfaciam capit. 1.epiftolæ ad Coloff circa finem.cap 3 .
epiſtolæ ad Ephefios circa medium ,foto deniq; cap.z.ep.io
ftolæ pofterioris ad Corin. hoc diſcrimen infinuat .
Illud itaq; iam quod inftat agamus , probemusque .
dem Chrifti explicitam poft euangelium promulgatum
eſſe ad falutem neceſſaria . Id uerò primùm oftenditurex
Marc. cap.ulti.Prædicate ,ait,euangelium omni creaturæ ,
qui crediderit , et baptizatus fuerit , faluus erit , qui uerò
non crediderit condemnabitur. Vbi Bernardus ad Hugo.
epift. 77. diligenter aduertit, non efle diAum , qui non ba
ptizatus fuerit condemnabitur, fed qui non crediderit & c.
Vt maior quædam neceflitas fidei in euangelium , quàm ba
ptiſmi præſcriberetur: fit enim , ut fine baptiſino qui ſal
uetur,cum ſcilicet baptiſmi ſuſcipiendi non eft facultas: ac
credendi euangelio tanta neceſſitas eft, ut omni euentu ,
qui
 DE SACRAMENTIS IO
1 quinon crediderit condemnetar :
. Item Ioan.3.Sicut Moyfes exaltauit ferpentem in de fer
le "to, ita exaltarıoportet filium hominis ,ut omnis ,qui cres
ditin ipfo,non pereat, fed habeat uitam æternam . Qui
eredir in eum non iudicatur :qui autem non credit,iam iu
e dicatus eft,quia non credit in nomine unigeniti filij Dei ,
Fic
etinfra. Qui credit in filium ,habet uitam æternam , qui
ct autem incredulus eft filio , non uidebit uitam . Et tamen
1 fi'non eft medium ad falutem neceffarium , cum cum poflit'ın
lincibiliter ignorari , ut nunc ex do & rina communi fup
ponimus, poteft quis effe incredulus filro ,hoc eſt credere
filium non effe Deum , et in hoc errore faluari . Et.c.6.0 .
fi mnis,qui audiuit à patre,et didicit uenit ad me. Si autem
ca
quis feruatur ,audiuit à patre et didicit ', ergo uenit ad
i,
Chriſtum . Et.c 10. Ego ſum oftium ,per me ſi quis intro
ES
1e ierit paſcha inueniet. Et c.14 . Vado parare uobis locum ,
et quò ego uado {citis, et uiam ſcitis: dicit ei Tho . Domia
Id
ne nefcimus quo uadis,etquomodo poflumus uiam ſcire :
'dicit ei leſus. Ego fum uia,et ueritas,et uita nemouenit
ad patrem niſi per me . Et capit. 17. Hæc eft uita æterna ,
ut cognoſcant te folum uerum Deum , et quem mififti les
fum Chriftum : utrunq; igitur medium elt nanc ad falus
tem neceffarium , et cognofcere Deum , et cognoſcere
3. quem mifit Deus Iefum Chriftum ,ut fcitè diuus Chryſo
1
itomus interpretatur .
Præterea , referente Luca A&.10.c.Angelus Cornelio
.. "uiro iuſto, ac timenti Deum , ait, mitte, et accerſe Simo
-X nem,illedicet tibiquid te oporteat facere. Quæ uerba tra
dans Aug lib . de prædett.San & o.c.7. non finefide Corne
2,
rò dius orabat. Nam quomodo inuocabat in quem non cre
0. diderat, ſed lipoffet fine fide Chrifti effe faluus , nonad
a eum ædificandum mitteretur architectus Apo Petrus, qui
uidelicet illi diceret,quæ oporteret audire , ille inquit,
ba dicet tibi quid te oporteatfacere . Etcuftos carcerisquo
al. queapud eundem Lucam A&. ca. 16. Quid , ait , oportet
at me faccre, ut faluus fiam ?Atilli Paulus et Silas dixerunt,
credein Dominum Ieſum .
Præterea,Apo.ad Ro.c.10. eandem fententiam docet
B 2 in hæc
 PARS II. RELECT .
in hæc uerba, fi confitearis in ore tuo dominum Ieſum; et
in corde tuo credideris, quòd Deus illum ſuſcitauit à mor
tuis,faluus eris. Corde enim creditur ad iuftitiam , ore au
tem confeffio fit ad falutem : dicit enim fcriptura : Qui
cunque inuocauerit nomen domini , faluus erit. Quo
modo ergo inuocabunt eum , in quem non crediderunt ?
aut quomodo credent ei, quem non audierunt? quomo
do autem audient fine prædicante ? et infra . Ergo fides
ex auditu , auditus autem per uerbum Chrifti . Sed duo
nunquid non audierunt? Et quidem in omnem terram exi 02
uit fonus eorum & c.uides quemadmodum inuocationem
Domini, quæ fuit lemper in omni lege neceffaria,ad inuo 02
cationem nominis Chrifti deflexit Apo. Quæ uidelicet
nunc opus eft , cùm iam in omnem terram exiuit apofto
lica prædicatio.
Quòd fi cui teftimonia hæc uidentur infirma , huic nos
illud obijciemus . quod Philoſophus quidam magni noo'
minis ſapienter Icripfit , ineptum eſſe exactam ubique de
monſtrationem efflagitare . Nam fi ſacrarum literarum
teftimonia in hanc rein effent manifefta ,qui negaffet,eum
nos non temeritatis et erroris , fed hæreſis nota inure
remus .
Habemuspræterea fymbolum Athanafij, cui nemo far
nè catholicus refragabitur . Neceſſarium eft, ait , ad æter
nam ſalutem , ut incarnationem domini noftri lelu Chri
fti fideliter credat. Et tandem hæc eft fides catholica ,
quamniſi quis fideliter crediderit, faluus effe non poterit.
Præterea.c firmiter de ſumma Tri.et fi. catho. una eft
fidelium uniuerſalis ecclefia,extra quam nullus omnino
faluatur , fed ille, quiuiuit, aut in lege Moyfi , aut in lege
naturæ ,ignorans fidem Chrifti,non elt pars unius ecclefiæ
catholicæ, ergo non faluatur . In concilio quoq; Florent,
ſub Eug. 4. idem explicatius habes , Sacrofan & a Romana
ecclefia firmiter credit , nullos extra catholicam eccle
fiam exeuntes, nec Paganos, nec ludæos , nec hæreticos ,
nec ſchiſmaticos æternæ uitæ fieri pofle participes , ſed in
ignem æternum ituros, niſi ante finem uitæ eidem fuerint
aggregati, tantumque ualere ecclefiaftici corporis unita
tem ,
 DE SACRAMENTIS: IT
tem , ut nemo,quantaſcunque eleemoſynas facerit, potit
faluari, nifi in catholicæ ecclefiæ gremio et unitate per-
manferit. Idem ferè habes extra de hæretic. cap : 3. et in
extraua. unam ſan & am de maioritate er obe. Huc etiam
pertinet Hieronymi teftimonium . 24. q . 1.c. quoniam ut
cus,erCyprianicap.loquitur er.c.alienus , etAuguft.c.firl
miſlimè.15.9.1. et multa alia , quæ retert Cardinalis Tura'
recrem . lib.i.ecclefiafticæ ſummæ.c.2 1. Erránt igitur, qui
noua iam diuulgata lege falutem ecernam cuiquam fine
explicita fide permittunt . Atque hic error quam longe
ſerpat, non uident . Concedant enim pariter neceffe eft ,
fine baptiſmo in re uel in uoto ſuſcepto introitum in re
gnum cælorum Conci. Trid. feff.6. repugnante in decret:
de iuftifi, impij.c.4. Imo repugnante euangelio , cùm ait,
nifi quis renatus fuerit &c. Quòd fi adultis ea media nunc
fatis funt, quæ erantante legem Chrifti,non equidem'ui
deo qua conſequentia paruulis remedia legis naturz , ct
ſcripturæ fuerint reuocata: aut fateantur igitur paruulos ,
cum -non adeft facultas baptiſmi faluari, quod ecclefia
Chrifti non admittit, aut, quod nos facimus negentadul
tis fine euangelij fide falutem .***
Dicant etiam mihi , quibus contraria fententia placet,
ao ludæijad quos euangelium non peruenit, feruantes les
gem Moyli faluentur,an non? Si nonhabetur id quod uo
lumus: fi etiam , quid ergo præſcripta concilij Florentini
definitio præſtat ? quid et illa rurfus , 'in quam catholici
conuenimus, legalia poft euangelij diuulgationem , fine
interitu feruarinon poffe , et omnes eiuſmodi obſeruato
res à Chriſto alienos, et æterneuitze minime fieripoſle
participes, nifi aliquando ab his erroribus refipifcant.
Ad primum uerò argumentum , quo terria hæc cunclu
fio ueriebatur in dubium , nego equidem conſequentiam .
Aliud enim eft quòd excuſetur quis à peccato non creden
di in Chriſtum , aliud quòd fine fide Chrifti uitæ ecerne
beneficium conſequatur , ut D. Thoi'22 .q.to. diſertè nos
docuit . Condemnabuntur igitur illi,non quia non credi
derunt in Chriftum , cum non fit illis euangelium annun
ciatum , fed propteralia contra legem naturæ peccata .
B 3 Quòd
 PARS IL . RELECT
Quòd fi fingas ciuſmodi legem naturæ feruare , reſpons
det Diu. Thom .3. diftin & i 25.9 2.artic 1 quæftione, i.i .
et 2. et artic.2.q, la.2 . quòd fi quis faciat quod in fe eft ,
huic Deus prouidebit,uel per hominem ,uelper angelum ,
ſi opus fuerit, et fi quæras unde hæctam extraordinaria
prouidentia, certè : præterquam quòd ratione conftat ,
nec enim Deus deficit in neceſſarijs: facris etiam literis
traditur, A &. 8. Angelus rapuit Philippum ad Eunuchum
uirum religiofum.Etcuso. Angelus apparuit Cornelio ,ui
ro tinienti Deum , facienti eleemoſynas,et oranti Ecc.16 .
habes extraMacedonum . Et Ioan. Euangelij, c. 1. Cum
dixiffet,erat lux uera,quæ illuminat omnem hominem ue
nientem in hunc mundum ,dedit,inquit, eispoteftatem fic
lios Dei fieri iis, qui credunt in nomine eius. Et cap.12.
Cùm dixiſſet Dominus egofi exaltatus fuero à terrasom .
nia traham ad me ipſum , reſpondiffetq; ei turba, quomo-
do dicis oportere exaltari filium hominis quiselt ifte fi
lius hominis ? dixit eis Ielus, Ambulate dum lucem habe
tis,ut non uos tenebræ compræhendant:dum lucem habe- ,
tis,credite in lucem , ut filij lucis ſitis :ego lux in mundum
ueni,utomnis,qui credit in me,in tenebris non maneat ....
Sicut in lege naturæ , facienti quod in fe erat , et feruanti
naturæ legem ,Deus. præfto erat ad reuelandum ſaperna - 2
turalia ,fine quorum fidei faluari non poterat . Sic in no
ua lege præftanti, quod in ſe eft ,lux euangelij refulgebit ,
quam quinon habet,manet in tenebris,an uidelicet iufti .
tiæ folChriftus dominus non illuxit. Et hinc patet reſpon
fio ad priorem confirmationem .
Nam ad pofteriorem refpondetur aliam effe rationem
poft euangelij plenam inuulgationem , atque antea erat O
Siquidem dum adhuc euangelium uulgaretur , licituin
erat Paulo Timotheum circuncidere , purificareque fefe
iụxta legis antiquæ præſcriptum cum cæteris ludæis, quæ
tamen eadem nunc facere,ſuperſtitio proculdubio eſſet.
Item adhuc euangelij prædicatione currente pueri eo
rum , ad quos euangelium ,non peruenerat,faluabantur in
legis naturæ ſacramentis,at nunc temporis nihil catholici
recipimus , Abftinere à ſanguine, et ſuffocato , principio
euan
 DE SACRAMENTIS : 12
cuangelicæ prædicationis non licuit modo , uerumetiam
neceflarium fuit, A &.15 dicitur. At nunc qui ea feruaret,
Iudaicæ ſuperſtitionis mcritò condcmnaretur. Sic ergo et
fine fide cxplicita à principio ftatim apoftolicæ prædica
tionis homines ſeruari poterant, nuncſeruari nő poffunt .
Quòd A & 8 10. et 16. lam cæpit explicari,dum peculiar
ris illa , et noua falutis procuratio per infolita media de
ſcribitur. Nec tamen ego is fum ,qui definire ualeam quan '
do primum inccpit dlud tempus, quo euangelij plenaria
prædicatio abſoluta eft , cùm uidelicet remedijs antiquis.
penitus abolitis fola euangelicæ legis remedia pro utril
que , et adultis et paruulis remanſerunt . Sed id tamen
flatacre fine dubitatione poffum neminem , cui fides Chri
fti explicata defit poffe nunc temporis falutem adipiſci . ' ;
Atenim cùm dupliciter intelligatur falus alcera æter
na , ad quam iufti poft hanc uitam uenient : altera qua in's
præſenti fanantur homines à peccato ,uel originali, uel a
& uali,facilènobis tribuent uiri dofi,fine fide Chrifti nul
li unquam mortalium æternam conceffam effe falutem ,
illud tamen etiam num à dois hominibgsin dubium re :
uocatur , an fine Chrifti fide poflit homo à culpafanari.
Afferunt autem ad noui dogmatis confirmationem , D.
Tho.primùm au & oritatem 129 89 arti 6. ubi tenet eſſe
non poffe ueniale peccatum cum ſolo originali. Quòd
idem Innocentiusſuperiùs fupponit in cap.maiores extra
de bap 9. ſed adhuc quæritur . Etconcil. Florent in de
creto de unione Græcorum inquiens. Illorum autem ani
mas, qui in peccato mortali; uel ſolo a & uali decedunt ,
mox in infernum defcendere .
Huius uerò conclufionis caufam Diu. Thom .eam redo
dit,quòd cùm ufum rationis habere puer coeperit ,primùm
quod illi cogitandum occurit , ett deliberare de fe ipfo .
Et fiquidem fe ordinauerit ad debitum finem ,pergratiam
conſequetur remiflioncm originalis peccati . Siuerò non
ordinet ſeipſum ad debitum finem , ſecundum quod in il
la ætate eft capax diſcretionis, peccabit mortaliter non fa
ciens quod in ſe eſt , ha&enus ille ,
Ex his D. Tho. uerbis ratiocinantes , fieri poteft , in
B 4 quiunt ,
 PARS : II: RELECT ;
quiunt , ut primo tempore uſus rationis puer non modo
Chriftum , fed de Deum quidem agnofcat, ut pote apud
barbaros fiue ulla religione notitiaue diumi nominis eo
ducatus. Is ergo, ut faciat quod in ſe eft, fatis erit, fi fe con
uertat in honeitum finem naturæ ratione comprehenſum .
Sed tunc ille mortaliter non peccat , cùm benefaciat pro
ætate , et inftitutione , quam habet , nec eft in folo origi
nali, ut D. Thoma.auctore nos habemus , ergo con ſeque
tur gratiam fine cognitione Dei , ac proinde fine fide
Chrifti .
Præterea , quoniam hæcurgere anguftius uolumus, ut
D. Tho.22.9.1. art.1 .docet, infidelitas nullum peccatum
eft in iis, quide rebus fidei nihil penitus audierunt . Co
gnoſcar itaq;puer prima deliberatione aliquid effe hone
Itum , aliquid contra turpe , ftatuatque ſeſe honettam ui
uendi rationem fe & aturum , inhoneitam repudiaturum ,
quemadmodum de Hercule in fomnio , ferunt fabulæ .
lam quæro dum ille peccet ? Minimèuerò gentium , non
enim peccatum infidelitatis , ut ex illa q.10.patct,nec pec
catum omiſſionis cùm conuertat ſe in honeftum finem
quantum ei per ſcientiam , et ætatem licet . Eft igitur in
gratia, fi Diu . Tho. autorem fequimur.
Præterea , ut urgentius idem inftantiusque premamus ,
fides ex auditu eft ,auditus autem non eft fine prædicāte ,
quod Apoftol. ad Roma.cap. 10. tradit .Non ergo po
teſt puer ftatim à principio ufus rationis fidem habere fi
ne prædicatore , at non eft praſto, ut fupponimus prædi .
cator , qui in ipfo uidelicet temporis articulo credenda
propor.at, ergo iuxta D Th ſententiam , puer illecitra fi
dei a & um iuftificabitur ? Faciamus inſuper , utprimus a
Aus pueri utentis ratione fit uelle accipere baptiſmum ..;
quia ,fcilicet , uidit puéros alios a facerdote baptizari ,
cuius rei exemplum bibes. 10.hifto. eccle.lıb.cap.14. rc .
ferturque à gratia. I q. 1. cap.fpiritus fan & us de pueris ban
ptizatis ab Athanafio puero. Tunc ergo cùm baptizatus
non ponat obicem , recipit gratiam , recipit autem fine
fide . Nihil ergo uetat , ut homo citra fidem iuftificetur ..
Præterea , in quocunque temporis pun & o atque mo
mento
 DE SACRAMENTIS . 13
mento poteft homo iuſtificari, fed non in quocunque po
teft cognoſcere Deum fecundum ordinariam et moralem
poteftatem . Igitur fineDei , er Chrifti fide poffumus à
peccato fanari, ac remiffionem peccatorum confequi.
Adde huc quòd ut Apofto . ad Roma.z. dicit: Gentes ,
quæ legem non habent, naturaliter ea, quæ legis funt fa
ciunt: quioftendunt opus legis ſcriptum in cordibus ſuis .
Sed factoreslegis iuftificabuntur, ut eodem cap. Apo ait ,
ergo fola cognitione naturali poteft homini obuenire iu
fificatio :unde et D. Tho. in commentarijs fuper hunc
iplum locum ,naturaliter,inquit,id eft, per legem natura
Jem ofendentem eis quid fit agendum , et tamen non ex
cluditur gratia ad mouendum ,affe & um . Ha &enus D.Th.
Non ergo exigitur gratia ad mouendum intelle tum , ut
homo iuftificetur , fed per ſolam naturæ rationem poteft
iuftificari.
Præterea, non eft neceffaria alia cognitio ut quis acce
derepolfit ad Deum ,nifi qua intelligitur Deuseile,et effe
remunerator inquirentium ſe. At utraque habetur ex lu
mine naturali , ergo fi quis habens demonftrationem di
ainz erga hominem prouidentiæ ,atque iuftitiæ , ad Deum
accefferit,fine fide gratiam poterit confequi,non enim cre
dit, ſed ſcit Deum effe , & c .
In huiusrei explicationem fit prima conclufio . Erro
neum eft, atque adeò forſitan hæreticum , aſſerere quem .
quam adultum fine a&u fidei per folam naturæ cognitio
nem iuftificari . Nam et facri do ores unanimi conſenſu
scclamant, et arcanæ literæ contra pugnant .
Ambro. in primis-in illud. 1. ad Timo.2.Quiuult om
des homines faluos fieri, conditio, inquit,later fi accedant
ad eum : fides eft enim, quæ dat falutem , quam niſi mens to
ta fuſceperit uoluntate, non folùm nil proderit,ſed et obe
sit. Fidei enim grat ia hanc habet poteftatem ,ut deuotis
fibi diuinam infundat medelam , indeuotis uerò conferat
morbum per quem totus homo intereat, et. 1.li. off. c.29.
fidem ,ait effeiuftitiæ fundamentum , Et ad Demetriadem
epift. decimi fi.84. quòd ſcientia naturali ingenio et indu
firia comparata non fufficiat ad animi falutem , oftendit ex
illo ,
 PARS II . RELECT .
illo, ubi fapiens ? ubi ſcriba ? nonne ftultam fecit Deas fase
pientiam huius feculi.r . Corin.2.et ex illo ad Rom. 1. qui
cùm cognouiſſent Deum , & c.Quòd autem ſcientia , quæ
ad falutem animi fatis eft à Deigratia , et munere proues
riat , oftendit ; ibidem ex Prou. 2. Dominus dat ſapien
tiam , et ex ore eius prudentia ,et ſcientia , tunc intelliges
iufticiam , et iudiciun ), æquitatem et omnem ſemitam bo
nam . Et.i.ad Cor.12 .Nemo poteft dicere dominus Iefus:
nili in ſpiritu fan & o , et diuiſiones gratiarum ſunt, & c. et
z . Corint. 3. Non ſumus ſufficientes cogitare aliquid ex
nobis quafiex nobis, ſed ſufficientia noftra ex Deo eft, et
Hiere. 9 . Non glorietur fapiens , & c. Et Pfal.88.Dominei
in lumine uultus tui ambulabunt,et in nomine tuo exultas,
bunt tota die , quoniam glo. & c. Et ne quis poffit refra-'.
gari ,legat librum primum de uocationegentium , ubi hæc
fententia maniteftiflimè comprobatur . Fides, inquit. cap.
penulti. Qux bonæ uoluntatis, et iuftæ a & ionis eft geni.
trix , quò ipſa fonte nafcatur Apoft. Paulus exponat , & C .
Probat autem multis ex locis fidem elle donum Dei , & c .
er cap. ulti. Abundè, ait , demonftratum eft fidem ,qua iu
ftificatur impius,niſi ex Dei munere non haberi,etad hoc
donari.ucprincipium poſſit effe meritorum . Subdit dein .
de illud ex Pfal.42. Emitte lucem tuam , ctueritaté tuam ::
jpſa me deduxerunt , &c. Er Prouerb. 8. Meum eft confi
lium , et æquitas, mea eft prudentia, mea eſt fortitudo , et
Hiere . 10.Scio Domine ,quia non eft hominis uia eius
nec uiri cft,ut dirigatgreflusſuos . Dirigere autem grefo
Tus ad intelle & um deliberantem pertinet, uel , ut uerbis:
Ambroſij utar,ad rectam fapientiam , et Hiere. 24. Dabo
siscor ut fciantme . Er loan. 6. Erunt omnes docibiles
Dei ,omnis , qui audiuit a patreger didicit, uenir ad me,. & c .
libro deoique. 2.de uoca .Gen.cap.1. Dubitandum , inquit
non eft ad ipfam cognitionem ueritatis , et perceptionem
falutis neminem nifi ope diuinę gratiæ peruenire,et cap.z.
Cum nemo niligratia Dei justificatus fuerit per fpiritum
fidei Quis ambigat eos, qui de quibuſcunque nationis
bus quibuſliber temporibus Deo placere potuerunt,fpiris ,
tu gratiæ Dei fuiffe diſcretos, & c.
*Chri
 DE SACRAMENTIS . 14
Chriſoſto: Homi.de fide et lege naturæ ,ante opera pri
mum , ait, fides inducendaeft.Eum enim ,qui operatur iu
Ite,finefide non pofium probare uiuum fuifle . Nullus fi
nefde uitam habuit,& c. Et Homi . 32.in loan. Vbique fi
denobis opus eft , bonorum mater , falutis medicina, fine
qua nullammagnarum rerum do & rinam percipere quiſ
quam poteft . Id ipſum in commentarijs quidem fuper
epiftolam ad Ro, fæpe tradit ,fed Homi.2.uel maximè Die
uus Auguft.diſertiffimè eandem ſententiam profitetur li...
87.quzſtionum.q.67.li.de corr.et gratia cap.1.et 7.degra
tia Et libe.arb.cap.7 .de ſpiritu, et lite. capit. 19.30.31.et,
litsetra&. ca.2 3.et ſuper loan.tra & 25.et 26 in illud ,ni
fimanducaueritis , &c. et ſuper Pſal 13.31 iet 67..ne epi- :
folæ ad Optatum uerba etiam atque etiam refumamus.
Hiero .ad Ephe. 3. in illud , habitare.Chriſtum per fi..
dem in cordibus ueftris: babitatio , inquit , ifta per exor
dium fidei fabricatur . Et ad Gala : 3.in illud,itaq; lex pe
dagogus nofter fuitin Chrifto , & c. omnes enim filij Dei
eltisperfidem, Deonosgenerat ait,non lex abolita, fed
mater fides . Præter teſtimonia uerò , ea quæ rețulit Am
broſiusex ſacris literis multa .
Primùm , conclufio hæc demonftratur ex tota epiſtola :
ad Roma. Cuius precipuum argumentum , atque adeò ſco
pus, et fuis eft oitendere , nec naturæ , nec ſcripturæ le
gem iuftitiam Dei præſtitiſſe,ſed folam fidem . Vnde et
I. cap. adducitur illud Habacuc ſecundo . Iuftus ex fide
uiuet, que fi ſubſtraxerit ſe , non placebit animæ meæ , Ab
hiquis fine fide iuftificaretur , iam iuftus aliquisnon ex fi .
deuiueret , ſed ex naturali ratione . Quod cum Apofto
lo Prophetaq; pugnat, et cap. 3. Iuftitia Dei ſecundum fiu
dem in omnes , ec ſuper omnes . Vt retro citauimus , et
capit. 4.Credidit Abraham Deo, et reputatum eft illiad
iuftitiam .. Ac protinus-ſubdens illud: beatus; uir,cui non
imputauit dominus peccatum , docet Apoſtolus beatitu
dinem hanc, fiue in circunciſione, fiue in præpúcio per fia,
dem hominibus obuenire. Inde uerò caps colligit:iufti
ficati ergo ex fide pacem habeamus , &c. et capit. 8. Quos .
prædeftinauit, hos uocauit,et quos uocauit, hos etiam iu
ftificauit ,
 PARS II . RELEC T.
ftificauit ,et quos iuftificauit,hos et glorificauit.Primus er
go prædeftinationis effe & us uocatio eft, quæ uidelicet iu
itificationem antecedit , ut glorificationem iuftificatio , -
Acuocario'ad aures refertur, quibus fides percipitur.Cer :
tè Paulusput in ſummadicam , nullos in epiftolis fuis Dei 1
filios nifi per fidem agnoſcit , nullosnifi ex fide femen A.
brahæ, et ſecundum promiffionem hæredes admittit .
Non aliam quàm iuftitiam fidei concedit, fiquidem iufti- ; i
tia apud Deum fit,non apud homines :nam per naturalem ,
aut fcriptam legem apud homines iaftificari homines pof
funt, apud Deum ,fi Paulo credimus , non poffunr. :
Deinde hæc conclufio probatur ex eodem Apoftolo 1
ad Heb.1 r . Vbi fides definitur effe fubftantia ,id eft, funda .
mentum rerum fperandarum . Quòd fi naturalis ad iufti.
26
ficationem ſatis eit , iam profe & ò aliud fundamentum po .
nirur præter id quod pofitum eſt. Et præterea cùm Apo .
ftolus eo capite docere uellet omnes inftos antiquosper
fidem operatos effe iuftitiam , fide ,inquitEnoch tranſla
12
tuseſt : teftimonium enim habuit placuiffe Deo , fine fide
autem impoſſibile eft placere Deo . Accedentem enim ad
1
Deum oportet credere . Quo ex loco certiffimum ſumi-,
fidem ha
argumentum : Nam Enoch in ſacra ſcriptura
tur
buiffe non legitur, fed folùm placuiffe Deo . Monftrauit
igicur Apoftolus Enoch etiam fidem habuiffe , quia pła .
cuit Deo, cui fine fide placere eft impoffibile : Quòd ue
sò fermo de actu fidei fit , uel manifeftum eft , cùm evetti
gio cauſam Apoftolus reddat . Accedentem enim ad Deu
oportet credere . Quamobrem parum apta eorum expofi
tio cft , qui tradunt Apoftolum hic loqui regulariter , er
in communi, quafi plzrunque ita contingat:uerba namque
aliena nobis fæpe permitimus , ne in fcholaftica difputa
tione eloquentiæ laudem affe & are uideamur puerile quip
pe eft res theologicas ornatè dicere uelle . Eorum itaq ;
interpretatio parum concinna eft , fi argumentum Pauli
cohæret . Etenim fiuel rarò id accidere poteft ,ut quis fi
ne fide placeat Deo (cùm interim per folam naturæ ſcien
tiam poffit ) dicetur Enoch ex illis effe ,qui naturali inge
nio du&i iuftificati ſunt: ita uel Apoftoli ratiocinatio nul
lius pe
 DE SACRAMENTIS .
lias penitus ett momenti: uel aſſertio, quæ fingit aliquem
fine fide placere Deo,eft erronea .
Præterea,Sapientię.9. Da mihi, inquit, ſediam tuarum
afliltricem fapientiam ,et noli me reprobare à pueris tuis .
Quoniam homo infirmus ſum , et exigui temporis , etnii
nor ad intellectum iudicij et legum . Et fi quis erit con
fummatus inter filioshominum , ſi ab illo abfuerit ſapien
tia tua,in nihilum computabitur. Mitte illam de cælis ſan
đis tuis,ut mecum fit,et mecum laborer . Et fciam quid ac
ceplum for apud te omni tempore, er deducet me in operi
busmeis fobriè , et erunt accepta opera mea . Quis enim
hominum poterit ſcire confilium Dei ? aut quis poterit co
gicare quid uelit Deus ? Cogitationes enim mortalium
timidz,et incertæ prouidentiæ noftræ.Corpus enim, quod
cortonpitur,aggrauat animam, et deprimit fenfum , multa
cogitantem terrena inhabitatio . Et difficile æftimamus,
quæ in terra ſunt,et quæ in proſpe & u ſunt inuenimuscun
labore, quæ in cælis iunt autem quis inueftigabit , niſi tu
dederis•fapientiam , et miſeris fpiritum fan & um tuum de
akiffimis ? Nam per ſapientiam ſanatifunt, quicunq , pla
cuerunt tibi domine à principio ? Eft ne igitur, qui poft
adeò clarum irrefragabileque ueritatis teltimonium au .
deat ueritati refragari? ecce ſapiens, quod nos afferuimus
manifeftiffimè, docet, non fateile mortalium cogitata hu
manaque conſilia ad animi ſalutem , niſi ſpiritus Tan Aido
oo cæleftis, Homini ſcientiam conferat , ſcientia uideli
cet illa ſalutis plebi Dei data in remiffionem peccatorum
iphus.
Quid fi illud adiiciam , quod à conci . Mileuit. cap.4 .re
fertur in hæc uerba ? quicunq; dixerit gratiam Dei in qua
iults&camur', ob hoc nos iuuare ad non peccandum , quia
per ipfam nobis datur, ut ſciamus quid appetere , quid fu
gere debcamus, non autem per illam nobis preſtantior ,
ut quod faciendum cognouerimus, etiam diligere,et face
re ualeamus, anathema fit, cùm fitutrunque donum Dei,
et fcire quid facere debeamus , et diligere ut faciamus.
Non ergo iuxta conclu. definitionem gratia Dei ſolùm re
quiritur ad mouendum affectum , ſed ad mouendum etiam
intelle
 PARS II . RELECT . ES
intelle & um . Quod ex Pal 93.concilium probat, quide
cet hominem ſcientiam , Dominus fcit cogirationes homi 100
num : quoniam uanæ funt . Beatus homo, quem tu erudie
2009
ris Domine, et de lege rua docueris eum .
Concilium uero Carthagi. in epifto. ad Innocentium adi
refert in huius rei confirmationem illud ex. 2. ad Cor 8 .
Non fumus fufficientes cogitare aliquid ex nobis, quaſi ex
mer
nobis , ſed ſufficientia noftra ex Deo eft .
Item Cæleftinus Papa in epiſto, ad omnes Galliarum
epiſcopos.c.9. ubi de fide contra Pelagianos decernit . Ita
Deus in cordibus hominum atque in ipſo libero, inquit , die
operatur arbitrio ,ut fancta cogitatio, pium confilium om
nisq; motus bonæ uoluntatis ex Deo fic . Ad hanc enim
profeffionem Papa Zofimus nos inftituit inquiens. Quod
egeamus auxilio , in oninis muus
tempus interuenit quo Dei no
bus igitur a & ibus ,caufis, cogi tionibus, motibus ,adiu
ta ker,
tor , et protector orandus eit. Superbum elt enim ut quic angel
Lonis
quamſibi humana natura preſumat, et. c.12. Ecclefiafticis
ex diuina fumptis autoritate documentis oninium bono Rius
rum affe & uum , et omnium ftudiorum , quibus ab initio fi e Cur
dei ad Deum tenditur, Deum fatemur autorem et non du.
bitamus ab ipſius gratia omnia hoininis merita pręueniri.
Quo utique auxilio non aufertur liberum arbitrium ,fed
liberatur , ut de tenebroſo lucidum , de prauo re & um , de
languido fanum ,de imprudente fit prouidum . Igitur ca
tholicum non eft, ut. c. 13.eiuſdem epiftolæ concluditur,>
quod præfixis ſententijs apparuerit effe contrarium et ra ter
tio , niſi me conie & ura decipit,palmaria eſt. Nam uel ho ale
mo cumprimùm ad uſum rationis peruenit , de fine natu licert
rali deliberat, uel defupernaturali: fide naturali , certè ut
eft uerum proportionatum intelle & ui, ita eft quoque bo
num uoluntati proportionatum . Quare uoluntas natu
ræ bonum appetere poteft naturaliter , quemadmodum quon
intelle & us naturale uerum poteft naturaliter intelligere,
cum igitur puer ille re &tè de fine naturæ deliberans:nan
que ducem fequensuelit quod natura præſcribit, non pec
cat,ſed facit quod in fe eft. quare iuxta aduerſariorum opi
nionem iuftificabitur,primamque gratiam ex puris natú.
ralibus
 DE SACRAMENTIS ; 16
ralibus confequetur , quod fine dubio erroneum eft . Sin
uerò deliberatio de fine fupernaturali ſie cognitio ,erit ſu
pernaturalis, quam nos fidem appellamus .
Præterea, ficognitio naturalis poffet efle primum iufti
bicationis exordium , iam ex nobis effet primum naturæ
iuftificationis initium , quod Pelagianidocuerunt. Quòd
fi hzc antiqua prælidia non haberemus aduerfum nouam
commenticiam ſentenria,ſynodustamen Tridentina abun
de nobis et auxilium et præſidium ferret ſeffione ſexta,ca
pite quinto, fexto, feptimo et o & auo decreto de iuftifica
tione impij. Nam cap. ſeptimo exprefſè definit fine fide
nulli unquam iuftificationem contigiffe . Et cap. o &auo
addit hæc uerba: eum uerò Apoftolus dicit iuftificari ho
minem per fidem , ea uerba in eo ſenſu ſunt intelligenda ,
quem perpetuus ecclefiæ catholicæ confenfus tenuit ex
prefiro ,fcilicet,ut per fidem iuftificari dicamur, quia fi
des eft humanæ ſalutis initium ,fundamentum ,etradix om
nisiuftificationis fine qua impoffibile eft placere Deo, et
ad aliorum eius conſortium peruenire. Ha& enus fyno
dus Trinden.Cum Chriſtiana igitur fidepugnat.qui falu
tem uitamqueanimi cuiquam fine fide tribuit . Omnibus
enim Apo, intonat , gratia eftis faluati per fidem , ethoc
non exuobis , Dei nanque donum ad Eph.2 .
Secunda concluſio ,ad peccati fiue originalis ſiue mor
palisremiſſionem fides in Chriſtum explicita uel implici
taeſt,ac fuit neceſſaria .
Nonelt autem hæc fecunda tam certa , et explorata
quam prima,fed eam negare non uideo qua ratione poflit
efecutum , certè ne quid amplius dicam , periculolum et
temerarium eft .
Primùm enim Auguft. ita definit,cùm tamen alijs locis
plurimis, tum maxinsè epiftola illa:157ad Optatum , cu
208uerbaquoniam retro poſuimus non funt hoc nobis lo
co scſumenda . Diuusetiam Thomas ad Hebr.n1. le .2 .
Poft
peccatum primi parentis nemo potuit, inquit,lalua
sià reatu culpæ originalis,nifi per fidemmediatorisexpli
citam uel implicitam . Diuus quoque Chriſoft. Homil.il
la de fide,et lege naturæ idem
tenet .
Id
 PARS II . RELECT
Id etiam teftimonijs facrarum literarum corroborari
poteft , Ad Coloſen.1. Dignos nos fecit in partem fortis
ſandorum in lumine, et eripuit nos de poteftate tenebra
rum,et tranftulit in regnum filij dile &tionis fui, in quo ha
bemus redemptionem ,et remifsionem peccatorum. Et in
fra, placuit per eum reconciliare omnia pacificans per ſan
guinem crucis eius fiue quæ in cælis & c. At fanguis Chri
fti non communicatur hominibus niſi perfidem uel facra
menta fidei. ergo & c.
Præterea, ad Galat.3 .Omnes filij Dei eſtispor fidem ,
quæ eft in Chrifto Iefu : et capit. ſecundo. Scientes quòd
non iuftificatur homo ex operibus legis , fed per fidem le
ſu Chrifti, et nos in Chrifto Ieſu credimus , ut iuftifice
murex fide Chrifti . Item ad Rom. 5. Iuftificati ergo ex
fide pacem habeamus ad Deum per dominum noftrum le
ſum Chriftum , per quem habemus acceſſum per fidem in 14
gratiam iftam in qua itamus , et capit. quarto . Credidit
Abraham Deo , et reputatum eft illiad iuftitiam :non eft 即
autem ſcriptum tantùm propter ipſum ,ſedetpropternos ,
quibus reputabitur credentibus in eum , qui fufcitauit le
ſum Chriſtum dominum noftrum à mortuis qui traditus
eft & c. Ec capit. 3. Manifeſtiùs , Iuſtitiam Dei per fidem ,
inquit, Iefu Chrifti in omnes et ſuper omnes , qui credunt
jn eum ,non enim eft diftin & io .Omnesenim peccauerunt ,
et egent gloria Dei , iuftificati gratis per gratiam ipfius ,
per redemptionem , quæ eft in Chrifto Iefu quem propo
ſuit Deus propitiatorem per fidem in fanguine ipfius pro
pter remiſſionem præcedentium deli & orum . Et ratio eft
in promptu : ficut enim eft mediator Dei et hominü Deus
W
et homo ChriſtusIeſus ad glorificationem ,ita quoque me
diator eft ad iuftificationem . Quare ficut per fidem in
Chriſtum glorificamur, ita per eandem oportet iuſtificari.
Verum exinde magna quæftio nobis oritur ,an cuan
gelio promulgato fides explicita Chriftifit ad iuftifica
tionem hominis neceffaria : Nam fi teftimonia, quæ nunc
retulimus, exponi de fide explicita, uel implicita poffunt,
æqua ratione cum afferuntur eadem aliaque fimilia , ut
probetur Chrifti fides poft euangelij diuulgationem ad
æternam
 DE SACRAMENTIS 17
Eternam ſalutem neceffaria de fide explicita, uel implici.
ta poterunt explicari . Quo fiet ut argumenta , quæ retro
fecimus,ad eam conclufionem corroborandam per hanc
expolitionem eludantur . Augetur uerò quæftionis huius
difficultas,ex eo quod habetur loan . o tauo . Sinon cre
dideritis
quia ego ſum, in peccato ueftro moriemini :nee
moigiturà peccato iuftificabitur,nifi credat Chriftum er.
fe Deum .
Item ut filij Ifrael à ferpentum morfibus fanarentur ,
oportebat cos in ftatuam ſerpentinam afpicere . Ergo ut
à peccatorum uulnere quis fanetur, opus eft credere in le
fum Chriſtuni, ut habetur loan. 3 .
Præterea. 1. Ioan.s. qui habet filium Dei habet uitam ,
qui non habet filium Dei uitam non habet , Habere au
tem filium eft credere in filium , ut in eo.c. dicitur :Nemo
itaquc fine fide Chriſti in euang. uiuificatur.
Præ :crea, Bonifa 8. in extra , unam fan & am , unam ins
quit, ſandam ecclefiam catholicam & apoftolicam firmi.
ter credimus,extra quam nec falus eft, nec remiffio pecca
torum , in qua unus eft dominus;una fides,unum baptiſma.
Nonesgo
line fide explicita Chrifti homini extra eccle
ham contituto ,fcilicet, Iudæo,uelPagano peccata remit
ti pofíunt .
Adde huc illud. I.Cor.3 .Fundamentum aliud ,nemo po
telt ponere præter id , quod pofitum eft, quod eft Chris
Huslelus,id efl, Chrifti fides , per quam leſus habitat in
eurdibus , ut glofia ibidem expoluit. Et Greg.i.q.1.cùm
Paulus dicat fundamentum aliud & c. confequenter pro
batur, quòd ubi Chriftus non eft fundamentum ,nullius bo
al operis poteft effe fuperædificatio . 3
Adde rurſum & Chriſoſt. Homi.de fide, et lege naturæ
hiſce uerbis differentem . Sicut hominibus opus eft pri
mùm,ut præcedat uita,deinde ſequatur alimentum , ita ne
ceflarium , ut præcedat uitam noitram fpes in Chriftum ,
quæ poftea palcenda bonis operibus . Et uis.planè uide
ft, quòd opera ſine fide non uiuificant? Teſtimonium be .
num habuit.Cornelius de eleemoſyna & precibus , ied
Chriftum ignorabat ,Deum quidem credensifed quia bo
C na qulo
 PARS II . RELECT.
na quidem erant opera , led mortua eò quòd fidem , fcilicet
Chriſti non habebant,mittitur angelus & c.
In concilio tandem hoc Tridenti. fed.ſexta decreti de
juftificatione impij cap. quarto uidetur effe definitum
in hæcuerba . Tranſlatio à ftatu in quo homo naſciturfi
lius primi Adæ in ftatum gratiæ , & adoptionis filiorum
Dei poft euangelium promulgatum , fine lauacro regene
rationis,aut eius uoto fieri non poteft . Quod etiani cap .
ſexto declaratur apertius. In primo etiam decreto.4.tefl.
eiufdcm concilij ita dicitur . Vt fides noftra catholica, fi ..
ne qua impoſſibile eft placere Deo , &c. Fides autem no
ftra catholica fine controuerfia Chrifti fides explicita eft.
Et inferius: Si quis originale peccatum , uel per humanæ
naturæ uires , uel per aliud remedium afferit tolliq ; per
meritum unius mediatoris domini noftri Iefu Chrifti ,aut God
negat ipfum Chrifti Iefu meritum per baptiſmi facramen
tum tam adultis quàm paruulis applicari, anathema fit . BOLU
Quia non eft aliud nomen fub coelo datum hominibus in
quo oporteat nos ſaluos fieri. Vnde illa uox : Ecce agnus
Dei , ecce qui tollit peccata mundi . Er illa , quicunque
baptizati eſtis Chriſtum induiſtis. Ha& enus fynodus . : '
Quòd fi poft adeò firma teſtimonia ratio quicquam
confirmare ualet,illa certè non eft omnino peſſima , quòd 4
ficut paruulis poft euangelij promulgationem protefta
tio fideiin Chriſtum implicita nil eft ad falutem , & re
miffionem peccati originalis, fed fideiChriftianę expli kre
cita profeffio requiritur, qualem baptiſmus continet: fic
ad remiffionem peccati in adultisiam euangelio promul...
gato non ſat erit Chrifti fides implicita Explic
. atiora
funt fiquidem remedia ſalutis in euangelica lege,quàm e
OL
rant in legeaut oaturæ,aut etiam ſcripturæ . tod
His tamen non obftantibus ( falua ſemper eccleſiæ Ro
manæ autoritate, cuius cenſura noftra omnia fcripta & di
&a uoiumuseffe ſubiecta) fit tertia conclufio :
Ad remiffionem peccati uel originalis, uel a & ualis an
te baptiſmum non requiritur etiam nunc fides euangelij
explicita . Corneliusnamque iuftificatus erat antequam
Chrifti fidem acceperit : Id autem quoniamà quibuſdam
protera
 DE SACRAMENTIS . 18
proteruè negatur, oftenditur imprimis D. Tho. teftimo
nio 22.9.10. art. 4. ad.3 . deinde ſacra ſcriptura teftatur
eum ante fidem Chrifti fuiſſe uirum religioſum , ac timen
tem Deum , quæ uerba de inimicis Dei nullo modo dice .
sentur. Petrus quoque ait : in ueritate comperio quòd
non eft perſonarum acceptor Deus,ſed in omni gente qui
timer Deum & operatur iuftitiam acceptus eft illi . Ap
pellatus uerò Cornelius ante fuerat uir iuftus , ac timens
Deum. Ergo acceptus erat gratusq; Deo priuſquam in
Chriftum explicitè crederet . Atque idem ferè argumen
tum eft de Eunucho A &.8. & Lidia purpu. C. 16. Idem er .
gonunc etiam euenire poterit, ut per ſolam fidem in DeŰ
homoiuftificetur, & quærat mox à Deo falutem , quæ eft
per Chriſtum Ieſum .
Przterea , fidem explicitam Chrifti Deus in noua lege
non communicat fine prędicante, ut patet ex Apo. ad Ro.
10. fed inquolibet momento homo, qui credit in Deum
poreltjuhificari,non autem in quolibet poteft habere pre
dicatorem ,qui de fide Chriſti inftruat eum, ergo & c.
: Præterea,D.Tho.id tenet.3.p. 469.ar.4. ad.2 in hæc
uerba. Remiffionem peccatorum aliquis conſequitur an
te baptiſmum , fecundum quòd habet baptifmum in uoto ,
uelexplicitè ,uel implicite . Ita ante baptiſmum Corne
lius & alijfimiles conſequuntur gratiam , & uirtutes per
fidem Chrifti, et de fiderium baptiſmi explicitè, uel impli
citè &c. Ac re uera inter autores nullum equidem legi ,
qui huic concluſioni refragaretur, nedum illam tanquam
aut hæreticam , aut erroneam , autſcandaloſam explode
ret
Cer.ereEgo uerò etopto redargui me, et ea , quæ diſputo dif
malo
quam iudicare . Cumq; nec ſtudio certandi ,
nec oftentandi ingenij gratia ,fed cauſa ueri reperiendidi
fputationem hanc , aliasque fufcipiam , fi quis meliùs ſen
tiæ, huic ergolibenter et auresetanimum accommoda
uero .
Ad argumenta igitur , quæ in hanc tertiam concluſion
nemfa & a funt, ordine ſuo refpondemus .
Ad primum , non effe eandem rationem etiam euange
lio promulgato de remiſsione peccatorü, et æterna finali
C 2 que
 PARS II . RELECT .
que falute. Non enim omnia, quæ ad hanc conſequendam
exiguntur, ad illam alteram ſunt neceffaria . Eò quòdila
la , utmodò dicebamus, in temporis pun & o cuiq; adeft fa
ciendi quod in ſe ett , hæc uerò fecundum diuinæ procu
rationis ordinem per media quædam temporaria , et fuce,
ceffiua adminiftratur ? Quocirca nil mirum eft fi eadem
etiam teſtimonia ad iuftificationem huius uitæ momen
taneam , relata de fide in Chriſtum implicita intelligan
tur, relata uerò ad futuræ æternæ uitæ falutem , intelligan
tur defide explicita .
Ad ſecundum , pofteaquam euangelium Chrifti fuerit
annunciatum , utillis erat, quibus Dominus loquebatur ,
fatemur prorſusfine euangelij fide nec peccata quidem
poſſe remitti . Secus tamen priuſquam homini Chriſtus
Dominus fuerit predicatus .
00
Ad tertium ,perfe & a ſanatio uulnerunr, quæ à ferpente QUE
accepimus tunc erit, cùm alligauerit Dominus uulnus po
puli ſui et percuſſuram plagæ eius fanauerit, ut Efai.3o.die
citur , hoc eft in rcſurre & ione. Huius autem refurre &tio .
nis gloriam , et falutem nemo fine Chrifti fide explicita
conſequitur. RO
Quòd autem de hac conſummata perfe& aq; ſalute Do
minus loquæretur patet Ioan.3 . SicutMoyſes & c. Ut om
nis , qui credit in eum non percat: fed habeat uitam æter
nam . Et eadem penitus intelligentia quartum argumen
tum facilè diluitur. uitam æternam , inquit, dedit nobis
Deus , et hæc uita in filio eius eft & c.
- Ad quintum , priùs dico quòd extra fan & am ecclefiam
tradit Bonifacius non eflc remiffionem peccatorum : quia oba
nullum eft facramentum aut naturalis,aut ſcriptæ legis, fi
uc pro paruulis, fiue pro adultis in quo peccata remittan
tur : conftat fiquidem hæreticos, ludæos atque Paganos ,
qui in forma ecclefiæ baptizant paruulos ſuos ,peccatum
originale remittere falutemq; conferre: ſed quoniam hoc
per ſacramentum eccleſiæ fit, licet illi fint extra eccle .
ham , non proinde extra ecclefiam faluseft remiffioue pec Hoe
catorum .
Pofterius refpondetur quòd Bonifacius loquitur de re
miffios
 DE SACRAMENTIS : 19
millione' peccatorum , quæ per eccleſiæ facerdotes auton
ritate clauium exhibetur. Nulla eft enim extra ecclefiam
jurifdi io, nulla facultas remitendi peccata, fed ubi pri
mùm quis ab ecclefia egreditur hanc poteftatem amittit:
D.Aug.in enchiri.c.6s.ubi et iam aliam expofitionem in
finuar ,utuidelicet extra ecclefiam non fit remiffio pecca
tofum perfc & a per quam uitam æternam conſequamur ,
fedpriores refponfiones præftabiliores funt .
Ad.6.qui implicitè credit in Chriftum , Chriſtum habet
fundamentum ; quale habuerunt Corneliuset Eunuchus,
habitabat enim leſus per fidem in cordibus eorum priuſ.
quam inChriftum explicitè crederent .
Septimum argumentum , ſententiam noftram non moa
dò non refellit,uerumetiam confirmat, nam Chriftus de
uitaeternaexpreſsè loquitur , ideoq;mortua Cornelij 0
pera uocat,quia fine fide Chriſtiexplicita æternam uitam
præfarenon poterant ; alioqui uiua opera erant , quæ , ut
idem ait,placebant Deo .
Adođauum ,uel ex eo liquet concilium de æternauita ,
tralationeq; in filios Deiperfe & a,fermonem facere , quod
adducit in propriæ ſententiæ confirmationem , illud exea
uangelio, nifi quis renatus fuerit ex aqua et fpiritu fan & o
non poteft intrare in regnum Dei , eehinc patet quid ad
aliaeiuſdem concilij teftimonia refpondendum fit .
Ad rationem ultimo loco adic & am refpondeo,adulto
sum, acparuulorum non per omnia currere fimilitudi
nem. Quæ in eo quidem par eft , quòd ficut paruuli fine
facramento baptiſminon faluantur, ita nec adulti fine ba
ptiſmiſaltem defiderio : at iuftificatio , fiue remillio peca
catorum, non æquè obuenit paruulis atque adultis , ut fc
pe iam diximus ,
Nunc uerò ea ſunt argumenta refutanda , quæ contra
primam ,et fecundam conclufionem conformauimus, ſci
licet , ut oftenderemus fine fide Chriſti , imò fine fide Dei
poffe hominem iuftificari . Et quidem cùm D. Tho: pri
mim au & oritas nobis opponitur id nos fatuimus. D.Thor
macommentum hoc nouum affignari,nec debere,nec pól
Ses Sententiam , quippe contrariarn multis locis apertifſi
с 3 mè
 PARS II . RELECT
mae docuit, ut: 12. queſtione.I 13. artic.4.22 :queft.ro.art.
4. ad.z.ad Rom.1o leg.z. ad Heb .10 le&: 4.et 11. le & .z .
quo peftremo loco Caietanus nobiſcum fentit et in com
mentariis fuper epiftola ad Romanos cap. 3. Nequis eum
exiftimet in hac re aut à Diuo Thoma aut à ueritate po .
tius catholica diffidere ...
Igitur illa opinio Diui Thomę quam . 12. queſtione 89.
tenet , probabilis quidem eft,adultum enim cum folo póſ
fe originali decedere , communi fidelium fenfui uidetur
aduerſum , limbum nanque puerorum admittimus , non
adultorum . Sed non eft tamen uſque adeò certa , ut non
fit in procliui eam infirmare , cùm aduerſum certam fir
mamq; ueritatem adducitur .
Deinde argumentum quo Diuus Thomas utitur illa 6
pinjone ſuadenda conſentaneum , et congruum eft , non
demonſtratium , congruentia verò argumenta, fi ad uiuum
reſecentur : fæpe reperiuntur infirma. Quare nec Diuus
Tho.accipit illud antecedens tanquam firmum ,fcilicet , fa
çienti quod in ſe eft pro naturæ uiribus , Deum in eodem
illico momento conferre gratiam gratum facientem , per
quam homo iuftificatur . Poffet enim cùm Duran . uerifié
militer dici . 4. dinſtintione 4. queſtione 7. non oportere
ftarim : ut puer rationis naturalis di& amen fequitur per
gratiam Dei iuftificari , ſed fat effe fi proximè, uel etiam
poft aliquam moram temporis fecundum diuinæ proui
dentiæ moderationem iuftificetur, quo quidem interual .
lo egregiè poterit de rebus ſupernaturalibus erudiri
casq ; tenereperfidem . Ad hæc, quodpaulò ante diceba
prus ,nec reſumere modò piget . Sicutadiuftificationem
uoluntas boni naturalis non fufficit , ob id namq; auxilio
fpeciali indiget, ita quoque cognitio ueri naturalis non
eft idonea
Nempe inter a & us uoluntatis, et intelle tus proportio 10
eſt, quoniam enim uoluntas non fertur in incognitum , ut lite
cliciat a & um naturalem cognitio naturalis antecedit ut
autem a & ionem habeat fupernaturalem , requiritur ante
notitia fupernaturalis, quod D.Tho.3 . contra gen.ca. 152 .
difertiffimè tradit. Nonigitur Diuus Thomas ſecum ip
fe pu
 DE SACRAMENTIS . 20
fe pugnans gratiam folum requirit ad mouendum affe
& um in iuftificatione impij , uerumentiam ad mouendum
iuxelle& um : quare in hunc ſenſum facienti quod inſe eft ,
per naturæ duntaxat uires, Deus non denegat gratia, quia
prælto adeſt gratuitum Dei auxilium mouentis homi
nem, et ad cognofcendum ,et ad amandum finem fupernae
turalem .
Hisita conftitutis ad primum argumentum dupliciter
reſponderi poteft. Prius quòd Deus puero deliberandi
etiam circauitam honeftam accurret non iſolùm mouen
do affe & um ,uerùm illuftrando quoque intellectum . Nam
quemadmodum naturalis ratio in illo principio, Deus eft
remunerator inquirentium ſe,eam.certitudinem non præ
Atat,quę uidelicet opus eft ad ftatuendum continendumiq;
in officio hominis : animum . cogitationes enim morta
lium, timidæ , et incertæ prouidentiæ noftræ , ita profe
& ò,ut puer re & è firmiterq; deliberet dehoneſta uita dua
cenda, pueriles illæ naturæ cogitationes non fufficiunt .
Sedconfirmatur,et illuſtratur puer maioriquodam lumi
nc ab eo, qui illuminat omnem hominern uenientem in
hunc mundum . Atque id eft,quod Paulusait,non fumus
fufficientes cogitare aliquid ex nobis , quafi ex nobis & c.
Ve diuus Auguft.de gratia,et lib. arb.capi7.docet: Id de
mum eft quod Prophetadixit, qui docet hominem fcien
tiam , Dominus fcit cogitationes hominum quoniam ua
næ ſunt
Vnde et G D. Thomas intelligatur de ordinatione ad
debitú finem naturalem , ut de ueritate q.14.art:11.ad prii
mum.ſentire uidetur : intelligendus tamen eft non de or
dinationc ,quæ per naturam fit ,fed quæ fit per gratiam , ut
loco citato : 12.dicitur, fi ordinauerit ſe, inquit , ad debie
tum finem per gratiam . Etenim licet fidei lumen per fe .
loquendo detur propter fupernaturalia, quæ non uiden
tur, tamen etiam eft neceffarium propter quædam natu.
talilumine cognoſcibilia, ut ea,fcilicet, firmitate tenean
tur,quæ ad re &tanu uitam confirmandam exigitur. Obid
quippe ſcriptum eſt: da mihi intelle & um ,ut diſcam mana ,
datatua. Iuxta hanc uerò priorem folutionem puer ille
C 4 iuftifi
 P.ARS , II . RELECT .
juftificaretur fine fide explicita Dei, non tamen fine fide .
At nos mulcò ſanius credimus,ad iuftificationem fidem
Dei explicitam effe neceffariam . D. Tho.12.q.113 . art.4 **
Auguft. in illud Pfal. Dixit inſipiens in corde fuo non eft
Deus. Ex libro de uera innocentia. Concilium Trid.feff.
6 in decreto de iuftificatione impij.c.6.adducit in hoc A
poftolum ad Heb. 2. Sine fide impoſſibile eſt placere Deo
Cuius rei cauſam reddens: Accedente enim ad Deum , in
quit , oportet credere quoniam eft , é quòd remunerator :
eft inquirentium fe. In ſecunda item conclufionenos 0
ftendimus.fidem faltem implicitam Chrifti ad iuftificatio
nem effe neceffariam , quæ intelliginoo poteft ,nificreda
tur Deus pergratiam fuam hominum iuftificator.
Item peccatum mortale fine contritione nulliremittis
tur : contritio autem hoc eſt dolor de peccatis propter VO
Deum , fine Dei cognitione nulla eft : remiffio igitur mor
talis faltem peccati, Dei notitiam prærequirit.
Commodior eft itaq; folutio pofterior ,qua dicimus
eiuſmodi puero deliberanti fidei lumen protinus affulge
re , ficut autem lumine naturæ nil priusoftenditur quàm
primum naturæ principium , fcilicet, quodlibet eft,uel no
eft : ita fidei lümen ftatim omnino demoſtratDeum effe ,
quod primum fidei principium eft . Nec talis illuminatio
miraeulofa eft,imò regularis eft diuinæ prouidentię.cum ,
ſcilicet , mouet homines ad finem fupernaturalem .3. fen .
D.Tho.d.25.9.2.art.1.q.1.ad.1.et z Sapientia per natio
nes uniuerfas in animum ſe transfert , et amicos Dei , ac
Prophetas conftituit, attingit enim à fine uſquead finem
MC
fortiter, et diſponit omnia fuauiter. Quòd fi obijciasco
gnitionem Deinon aduenire hominibus, nifi magno et
longo tempore, atque diſcurſu ,refpondeo uerum efle fi de
notitia dei naturali ſermo fit:nam ad fupernaturalem tem
pus non exigitur, certè non illud aded longum quod argu
mentum fingit; nam ut exDuran, ſententia retro diximus,
puer ille , qui natura duce ſe conuertit ad debitum natura
finem , conſequetur quidem peccati remiffionem non in
eodem è ueſtegio pun& o , fed breui tamen iuxta diuinae
prouidentiæ difpofitionem . Et fi arguas,ergo interea po.
terit
 DE SACRAMENTIS ,
rerit peccare uenialiter.quod D. Tho.reijcit, refpondeo,
nihilquidem repugnare fi ad normam diale & icorum diſ
feramus, At fi ,quod theologos decer, diuinæ et legiset
prouidentiæ in homines rationem habemus, ficut diuinæ
curæett prouidere ne interim excedat , ut non detur con
tra communem legem homo adultis in limbo, ſic ad pro .
curationem Dei fpe & at ne peccatum ueniale peccet an.
témortale . Queniadmodum Adam non poterar ante pec
care uenialiter quàm peccaffet mortaliter , idq; Deo ſpee
cialiter procurante , ne contra communem legem in itaa
tu innocentiæ cum culpis admittamus et pænas .
Ad tertium argumentum , quoniam fecundum ex iis ,
quz iam diximus, facilè foluitur reſponded Paulum Apo
folum de fide explicita in Chriſtum habere fermonem ;
hancenim ftatuit Deus per homines adminiſtros hominis
busimpartiri,unde et ſubdit Apoftolus . Nunquid non au
dierunt, etquidem in omnem terram , &G- Ex his itaque
colligit, ergo fides ex auditu , auditus autem per uerbum
Chrilti. Cæterùm fides ,quæin lege naturæ erat, cui
cúnque ætati adiuſtitiam neceflaria homine extrinfecus
docentenon egebat,ſed interius, uel inuifibiliter ; uel uili*
biliter per angelos adminiftrabatur .
Ad quartum , Adrianusde baptifmo.q. 1. arti. 3. tenet
eiuſmodi puerum non recipere gratiam ,nec ſatiseffe non
poñere obitem , ſed requiri conuenientem diſpoſitionem
fidei'in adultis . Vnde A & .8.Cùm Eunuchus Philippo di
aiffet, quid prohibet me baptizari ? Philippus ait, fi credis
ex toto corde , & c. juxta quam ſententiam datur acceffus
neuter ad baptiſmifacramentum : puer enim ille , nec re
tipit gratiam ,nec peccat mortaliter,dum fic baptizatur ,
fed cùm huiufcemodi euentus non fine frequentes , imò
adeò difputationis gratia fingantur ſatius fuerit ad Det
prouidentiamreferre , quæ non deficit in neceffarijs quae
leeft illuminarehominem , quem fit per Chrifti facramen
tum intificaturus .
Ad quintum ', negatur propofitio minor fi de cognitio
ne Dei gratuita,et ſupernaturali fermoeft,nam de natura
lipos concedimus, ac libenter quidem
Adrex
 PARSIIRELECTA DE
Ad fextum , Diuus Auguſt.de fpiritu et litera capit.26
et 27. exponit naturaliter, quæ legis funt faciunt , & c. id
elt, per naturam gratia tamen perfe & am : quia enim pecca mit
tum contra naturam eft , gratiaquæ naturam perficit, fe DA IDOLE
cundum naturam effe dicitur, loquebatur autem Apofto
lus de gentibus conuerſis ad Chriftum , quæ fine lege ſcri
pta, qualem fudæi habebant, legis præcepta feruabant, Et
hanc refponfionem fequitur D. Tho.12,9 109.ar.4 . ad. 1..
Reſpondere quoque poffumus præcepta legis naturaliter,
cognoſci à gentibus,et fingula naturaliter criam fieri, lis
cetomnia ſine auxilio Dei fpeciali impleri non ualeant
Ob quam cauſam D.Tho. dixitopus effe gratia admouen
dum affe & um , nec enim uoluntasperficere naturalia om
nia præcepta poteft,, quæ naturæ lumine ingellectusango
cognouerit .
Quæ quidem expoſitio cum apud noftros maximè fit
aperra ,miror ego uiros do & os hoc teftimonio moueri
potuiffe ad nouam commentitiamq; fententiam inferens
dam , dico etiam Thoma referente .
Ad poftremum argumentum ,Cajetanus in commenta ,
rijs ſuper illum locum Apoftoli , accedentem enim ad
Deum , & c.. reſpondet quòd do & rina Pauli in commu eternic
ni datur , ac proinde in communi dicitur,oportere credea
re , quia eft Deus,longèautem melius effet, inquit, fi non
crederet, ſed ſciret Deum eſſe. Addit rurſum quòd Deum
eſſe remuneratorem inquirentium ſe, oportet fide teneri
quoniam nulla fpeculatiua ſcientia hoc attingere poteft
Quòd utique fi uerum eft argumentum illud facilè dilui
tur, non enim utraq; cognitio habetur ex lumine naturali ,
quod altera parte antecedentis affumitur. Deun
$ At qui diuum Chryſo. Homil.4. de prouidentia ,uel fa.c. homi
to legere uoluerit, fanè intelliget Philofophos,qui fuppli teles
cia peccatorum negant præmiaque iuftorum poft hanc ui-,
tam , in media luce penitusaberrare. Nam fi iufti , qui
Deum ritè colunt migrant affe & i iniuriis ex hoc mundo ,
peſſimi contra, immerita felicitate poriti,omni certè ra
tione concluditur Deum ne iuftum effe nec curam habere
rerum humanarum , quòd Gi Dco prouidentiam tollis, at
que
 DE SACRAMENTI'S ? 23
que iuftitiam , Tsás uocabulum ingane fit, qui circa coelt
cardines ambulet, nec noftra confideret. Qui igitur ne
gat alterum,utrunque tollat necefle eft, nam finon eft re
munerator inquirentium ſe ,ne Deus quidem eſt , unde et
barbaræ omnes gentes pænas improborum præmiaque iu
forum admiſerunt. Crediderim igitur opus effe,ut fides
concurrat ad affentionem utriuſq: principij, quo tam firmi
ter,ac conftanti teneantur, quàm neceffum eft ,ut hominis
uita in honeſto , et officio confirmetur . Nam alterius mo
di cognitionem ad Roma. I. oftendit Apoftolus idoneam
minimè fuiffe ad iuftè beateque uiuendum .
Adde hunc Deum dupliciter cognofci poffe , et ut finis
naturæ eft,cauſaq; rerum naturalium , et ut finis eft homis
nis fupernaturalis, cuius etiam gratuito beneficio homo
ſupernaturalem illum finem conſequatur . Ad placens
dum uerò Deo non fat eft cognoſcere ipfum effe princi
pium autoremq;naturæ, ſed oportet in Deum férriquate
nus finiselt naturæ uires excedens , fic autem Deum efle ,
et eſſe remuneratorem fola fide creditur. Quo circa fim
pliciter, atque in uniuerfum cùin Apoftolo fateamur, ac
cedentem ad Deum , finem utique fupernaturalem oporte
recredere quia eſt . Nam ſcire quod naturalis ratio docet
ad hunc fupernaturalem acceffum non fufficit. Quippe
habemus acceflum ad Deum per fidem ad Rom. 5. Qua
de reuide D.Tho.22 . q.1.art.8.ad. 1. et q.2. art.4.
-.Hinc uerò iam primum argumentum foluitur eorum
que à principio ftatim huius controuerſiæ proponebamus .
Prius enim falſum eft non alterius rei fidem neceſſariam .
cfe tunc temporis ad falutem , oportebat nanque etiam
credere Deum effe iuftificatorem , cuius uidelicer gratia
peccata hominibus remitterentur : oportebat item credea
remortales à coelefti regno peregrinos , et alienos effe
dos patriamillam ,quam ſperabant, nonaliter adepturos
quàm
ratum per aliquod diuinæ prouidentiæ remedium præpa
.
Pofterius quoque, ut nihil aliud credere opus eſſet , fed
ibi tamen fides Chrifti implicitè continebatur, ut fæpe
idem diximus ,per quem Deus iuftificauit omnes morta
les ,
 1 PARS II : RELECT ?
les, quos prædeftinauit in regnum . Hic eft enim Samaria
tanus ille, qui homini uulnerato curationem acculit , iaa
centem erexit, ſuperque ſuum ipſe iumentum impofuit, ut
iuxta Eſa. Vaticinium portaret in corpore fuo, nos et ini
quitates noftras. Hicille eft, qui in ftabulum , id eft, fide
lium conſortium nos induxit: qui etiam curam ftabulario 1
dedit, hoc eft miniſtro fidei, facramentorumq; ſuorum .
Hic denique ſumptus fuppeditauit , ut per omnia falutem
noftram illi ferremusacceptam , qui faluaror eft omnium
hominum maximè fidelium . 1
is
In ſecundo uerò argumento , quod additur non eft mia tana
hi confilium differere , an præcepta decalogi naturali ra.
rione contineantur . Sed tenendo quod D. Tho. fæpe tra
dit et dominus Caietanus diſertè in commen:fuper Matt :
explicar legis decem mandata moralia , et naturalia effe ,
reſpondetur prius quòd quemadmodum decem generibus
quæ prædicamenta Philoſophi uocant, res omnes contia
nentur non formaliter ſemper, fed reductiuè, pun & us eu
nim principium quantitatis, materia principium fubftan by cù
tiæ ad prædicamenta ea reducuntur , quorum principium
funt: ficad decalogi mandata referuntur uniuerfa,quae à
Deo præcipiuntur, ea uel maximè, quæ principia funt cæ
terorum . Ita præceptum , de honoratione parentum ob
feruantiam principum ac maiorum continet , ita in præce
pto mechię omnem fornicationem abufumque nature per
luxuriam intemperantis comprehendimus . Ita denique
fidei præceptum ad illud de cultu unius dei referendum .
eft, nec enim finere&a fide Deus re&è colitur : qui ergo
uoluerit ad uitam ingredi, mandata feruet, non ea folùm ,
quæ explicitè in decalogo præſcribuntur, fed etiam quæ
continentur implicitè. Quale eft de fide in Deum homis
nis conditorem , iuftificatorem ,glorificatorem , & c
Pofterius dicere quoquepoffumus,feruantem præcepta
naturalia ,uitam habiturum : qui enim fecerit ea ,uiuet in
eis , at non ex eis ſed ex fide iuxta fententiam Apoftoli ad :
Gala. c. 3.nam quod iam rétro docuimus feruanti naturæ
præcepta, Deus non denegat gratiam per quam ca etiam
ſeruet , quæ naturæ lumen excedunt. Excefimus autem
modum
 DE SACRAMENTIS : 23
modum fortafle nos hac fecunda rele & ionis parte diſſe
senda, fed eo tamen uenia digni , quòd abſque huius rei
copiolatraditionereliquæ partes, aut uix aut certè nullo
modo intelligerentur .

TERTIA PARS ,

N quibus tertia , ac difficilis illa quidem quæ

ftio erat, an poft primum adæ peccatum facra
menta fuerint in omni lege ad falutem neceffa
ria . Pars enim negatiua ſuadetur imprimis di
uiGregorij teftimonio.4.lib.Mora ca.2 . referturq; à Gra
tiano deconfecra.dift. 4. cap. Quod autem apud nosua
letaqua baptiſmi, hoc egit apud uereres ,uel pro paruulis
fola fides, uel pro maioribus uirtus facrificij, nel pro his ,
qui deAbrahæ Airpe prodierunt{myfterium circuncifio
nisubiGregorius folam fidem in lege naturæ docet fuif
fe: fatis ad falutem paruulorum . At fola fides non eft faa
cramentum , cùm non fit fenfibile fignum , non ergo fue
suntomni tempore neceſſaria ſacramenta.
Præterea, iuxta communem do & orum ſententiam lege
naturæ durante paruuli faluabantur in fide parentum , at
fides parentum non erat facramentum ,
.
·Præterea, de facramentis nibil ratione naturali ftatue
seualemus,fed id folum quòd diuina reuelatione tradi
tumelt: Atante Abraham utrum aliquo uiſibili ſacra
mento iufti, uel eorum faluarentur infantes fcriptura non
exprimit. Sacramenta igitur tunc temporis fuiffe, non ni
fi temerè definiemus .
Poftremò facramentum nullum eft,nifi quod à Deo fue
rit inftitutum , fed in lege naturæ nullum fignum inftituit
Deus ad remiffionem peccati uel originalis , uel actualis,
nonergo fuic ullum in lege naturæ facramentum .
Partem uerò affirmatiuam D. Auguft. uidetur aftruere.
19:lib. contra Fauftum . cap.in in hæc uerba . In nullum
Domen religionisſeu uerum , feu falſum coadunari homi
Despoflunt,nifi aliquo fignaculorum ,feu facramentorum
wifibilium conſortio colligantur.
In hac
 PARS : III . RELECT .
SACR
In hac ego controuerfia non exiſtimo nobis adeò elſe .
laborardum , minimo enim negocio probare poffumus fa.
Un
cramenta fuiffe poft Adæ lapſum omni tempore ad falu .
tem neceffaria . Corde fiquidem creditur ad iuftitiam ,ore Orale
autem confeffio fit ad ſalutem :omnis enim ,quicunq; inuo
cauerit nomen domini, faluus erit . Vbi ſub infigni oris durdum
profeſſione, quæcunque profeffio etiam operis intelligi
brelogio, l
tur, cùm non ore folùm inuocemus dominum ſaluatorem
qu
uerumetiam opere . Quemadmodum igitur credere opor : la tuolpqu
Renus u
tet Deum iuftificatorem atque ab eo interius iuftitiam fa : akan exor
lutarem quærere, ita exteriùs hanc fidem profiteri.Quod
fit fanè per ſacramenta : quæ ut antè deſcripfimus cæremo ,02Inc
quamui
niæ ſunt facræ, quibus Deo exteriùs nos fubijcimus , ut in
nobis ſalutem interius.operetur . aquamer
terem ſol
Præterea, cum animo corporeq; conftemus,non fat eft Diamundo
Deum interiore fidecolere, niſi corporeo etiam cultu in
teriorem proteftemur . Etenim debet utrunq ; tributum byquam
BLEDDIS (
humana natura Deo pendere , unde utranque partem fuæ
hinon la
conftitutionis accepit , et cum ambarum partium ſpiritus ur ne
z c
fan & i,et carnispeccatum commune fit,conſentaneum erat, Radult
is
ut eſſet remedium quoque commune totuſque homo inte waftrat
riùs et exteriùs fere ſubiiceret ſaluatori .
feripto
Addit huc Chriſoft. antequè eum Dionyfius eam effe
hominis conditionem atque naturam , ut ad fpiritualia alege u
capeffenda non niſi corporeis rebus poflit aptari. Salu : sbat,co amento
tem igitur, qua Dcus in humano fpiritu fecretius opera
tur , neceffe fuit rerum fenfibilium imaginibus defignari .
Quo beneficium curationis ad ſuum homo modum non
7
folùm perciperet , uerumetiam intelligeret gratiam debi melple
tam fuo benefa & ori relaturus . e
Præterea,gentium omnium confenfu firmatum eft,non creme
acum
aliter quim oblatis Deo facrificijs diuinam iram mitiga
ri . Atque haud ſecusetiam Barbari facinoraexpiariarbi masin
trabantur . At ſacrificium in id paratum ,ut Deus placare
tur uerè erat facramentum ,ſacramenta igitur femper fue
re apud omnes neceſſaria . Sidem
Lexet religio tandem nulla eft fine facerdotij munere , mid
atque fun & ione, hæc enim triaita funt fuereq; coniun &tas tides
ul ne esp
 DE SACRAMENTIS . 24
nequeant a fe aliquando feparari. Cùm ablato uno re
la liqua fimul auferri neceſſum eft ,ut Apoſt. ad Heb ſcribit :
‫بلال‬
Atfacerdos fine facramentis , quæ adminiftret eſſe nullo
re
0 modo poteft. Omnis enimpontifex pro hominibuscon
kruicur in his,quæ funt ad Deum , ut facrificia offerat pro
is
peecatis,quemadmodum ad eoſdem idem Apoftolus, ait ,
Ergoficut lex, religio, facerdotium fuerunt omnitempo
ro neceffaria , ita quoque facramenta , quod erat nobis in
tertia parte huius diſputationis breuiter abſoluendum ,fed
priustamen quàm exordiamur quartam , ea debemus argu
menta
. diluere, quæ in contrarium obiiciebamus .
0 Adprimum ,quamuis D.Tho utrumlibet probabile exi
kimauerit, nunquam ego tamen eam potui opinionem in
duere, ut crederem fola interiore fide parentű infantium
eft filiorum peccata mundari. Videmus cnim facramenta mi
Buseſeadultis,quam paruulis neceflaria , cum fine facra
mentis aluſuſceptis ſólo facramentorum uoto adulti ſal
12 uendur,paruuli non ſaluentur . Quare fi paruulis non ef
US
fentinlege naturæ neceſſaria facramenta,non uideo equi
‫وا‬ dem curellent adultisneceffaria, cùm tamen eiſe retrò no
ate bisfueritdemonſtratum . Id quòd diuus etiam Greg.aper
tillimè in præſcripto teftimonio fatetur
file
ltemcùm in lege ueteripro fæminislegis naturalis re
dia modia durauerint,confequens fieret , apudIudæos puellas
fententiæ facramento faluari, pueros non faluari niſi ſu
Septofacramento . Quod non uideo qua ratione cohe.
.
OD
Præterea, cùm peccatum originale carnis propagatio
ne contra tum effet , non erat conſentaneum , nifi ur cor
porali quoque remedio ,acmedicina ſanaretur .
Præterea , cum paruuli in lege gratiæ , et ſcriptaræ fi
ve facramentorum ope falutem minimè conſequantur,
i
e
por luemus. in legenaturæ fine ſacramentorum auxi
lio faeftcureos
Igitur ad argumentum reſpondeo , Gregorium non ibi
dikinguere fidem interiorem abexterioreprofeſſione fi
-, dei, nec enim id afferuit adultisnon remitti peccata fine
exteriore fide , paruulis uerò remitti : ſed diftinguit po
tuis
 PARS III . REL ECT .
eius fidem à facrificio afferens , facrificium pro adultorum
peccatis fuiffe necefl.rium , ut uidelicet actualis culpa pe
culiari ſacramento aboleretur , ſed propter generale pec
catum , erat etiam generale remedium , nempe fidei quæ-.
cunq, profeffio . Quam fidem interim appellari,Aug. au
&or eft, facramentum inquit, fides eſt. Ac pro hoc cùm re
fpondetur paruulum credere, qui fidei nondum habet affe
dum , reſpondetur fidem habere propter fidei ſacramen
tum , ha & enus Auguft .
Eadem loquendi forma eft, de fpon.ca. enm apud ,et ca.
tuæ fraternitati,et.27.q.z.fufficiat ad matrimonium ſolus
conſenſus , ſcilicet, quibuflibet fignis expreſſus diſtingui
tur ergo ibi conſenſus non interior contra exteriorem , 50
fed generaliter expreßus contra expreffum per uerba .
Ad ſecundum eodem modo reſpondetur,fidem ,hoceft ,
profefionem et facramentum fidei faluare filios in lege
naturæ : nunc autem cùm certa et definita fint facramen ,
ta,nec arbitratu parentum per fidem pueri iuftificentur ,
non admittimus in fide parentum Chriſtianorum pueros
ſeruari, fed in facramento baptiſmi à Deo peculiariter in
tituto . Quamuis alia etiam fit huius ratio diſcriminis
quemadmodum in fine huiusdiſputationis explicabimus ,
In tertiò uerò argumento, grauiserror eorum eft, qui
de facramentis nil diſcerni polle credunt, niſi quòd facris
literis tiaditur : Multa enim uerbo tenus et in noua et in
1
antiqua lege tradita funt , quæ ſcripto, nonfuere manda
ta , ut uberius alia forſitan rele & ione fi uita ſuppeter de .
clarabitur ,
Quòd fi in lege Moſaica et euangelica,quæ literis exa
ratæ fuerunt,non eft opus ad expreſiam omnia fcripturam
expendere, multò minus oportebit cùm de facramentis le
gis naturæ difputatur , ubi traditiones diuinæ ſcriptæ non
ſunt, dogmata noftra in facris haberi literis expreffa , fed
Sati erit, fi.clariflimorum uirorum teftimonijsconfirme.
tur , aut certè magnis alioqui perſuadcantur argumentis .
Acreuera nulla ratio patitur,ut diuina prouidentia ul
lo unquam tempore de fuerit hominibusin neceffariis ad
lalutem . Non poffent autem filiisparuulis remcdia paren
tes ap
 DE SACRAMENTIS 25
les applicare, nifi per Dei reuelationem cognoniffent , et
paruulos originali peccato teneri, et aliquod remedium
ad eos feruandos idoneum effe , quod licet ſcriptum non
fit, non eft tamen minus exploratum , quam fi fuiffet fcri
ptum . Et cùm ſcriptura exprimat ante Abraham fuiſſe re
ligionem ac facerdotium ,ex confequenti tradit fuiffe fa
cramenta, fine quibus nec religio',nec facerdotium eft .
Cumq; etiam in legenaturæ facrificia pro peccatis fierét,
ut lob.i.c.dicitur, profe & ò negari non poteft,quin in le
ge naturæ fuerint aliqua facramenta .
Ad poftremum poterat facilè dici non pertinere ad ge
neralem rationem facramenti ut ſit fignum inſtitutum à
Deo. Nec quiid affirmant, idoneo probant argumenco .
At dico etiam antiqua omnia facramenta ex Dei inftitu
tione fuiffe fignacula ,atq; figuras futuræ redemptionis per
Chriftum . Neq; enim humano ingenio,ſeddiuino placi
to , tàm oppofitè omnia in figura contingebant illis, neq;
homo uſquam uitulos, et arietes cruenta manu in Deicul
tum , et obſequium iugularet , nec Deum tentaret hirco
tum placare fanguine, nifi Deo reuelante cognouiffet , c
juſmodi animantium irrationalium facrificia myfterium
aliquod facrum portendere , cuius ratio remittendis pecca
tis haberetur . Fateor tamen non fuiffe facramentum fub
definitis rebus uerbisq ; præfcriptis in lege naturæ à Deo
traditum . Sed rerum ſacramentalium definicio ,ac deter
minatio certa in veteri lege incoepta, in euangelica perfe
& a, et conſummata eft ,nifi fortè quis fentiat oblationem
Melchiſedech in pane,et uino ex diuina et reuelatione et
inftitutionefuiffe.Qua peculiariter ex cauſa facerdos Dei
aktiflimi fuerit inter reliquos appellatus. Cui equidem
opinationi non admod um refraga rer , fi Anaclet us Papa
non fuiflet aduerſus in epiftola de ordinationeepiſcopo
rum :ubi initiữ, inquit,facerdotij Aaron fuit,licetMelchi
fedech prior obtulerit facrificium , et poft hunc Abraham
llaac, etIacob,ſed ij ſpõtanea uoluntate ,nő ſacerdotali au
toritate ifta fecerunt: cæterů Aaron primus iubente Dño
vi& imas obtulit:ha & enus Anacletus.Huic igit finé tertię
sele& ionis parti cum dederimus ia pergamus ad reliquas.
QVAR .
 PARS IIII . RELECT .

QVARTA PARS.

1992V ART o itaq; loco uertebatur in quæftionem ,

an ſacramenta uetera fucrint cauſæ gratiæ ats
que falutis ,an potiùs ea ſola, quæ in noua lege
ſunt à Chrifto faluatore inſtituta , et quidem ,
ſuadetur in primis , nulla ſacramenta poffe falutem ſpiri
tualem efficere. Quia res corporea non poteft effe cauta,
efficiens charitatis et gratiæ ,cùm fint qualitates ſuperna
turales à folo Deo infulæ atq; crearę,et conſequenter quia
nullum corpus poteft in animum hominis agere,nifi priùs
agat in eiuſdem hominis corpus,ſed facramenta non opor
tet quicquam in humanum corpus operentur , ut patet de 3
abfolutione facramentali furdo collata, talis igitur abſolu
tio nil producit in anima, .
Confirmatur rurſum quoniam aliqua ſacramenta eo
rum, etiam quæ uel maximè cauſa gratiæ dicerentur , non
immediatè contingunt hominem , quem iuftificant : ergo
uel immediatè producunt gratiam ubi non ſunt ſcilicet, in
anima,uel aliquam qualitatem efficiunt aere medio , quo
rum utrumq; uidetur effe abſurdiflimum .
Præterea, fi aliqua facramenta gratiam efficerent, mini
ftri quoq; talium ſacramentorum gratiæ cauſa eſſent , ac
uerè peccata remitterent . Quod tamen Hieronymus in
quartum caput Efaiæ refellit V . bi adducens illud Matth.
3. Ego baptizo uos aqua, & c. Ex quo,inquit ,difcimus quod
homo tantùm aquam tribuat, Deus autem fpiritum lan
&um , quo et ſordes abluuntur, et ſanguinis peccata pur
gantur : et ſuperMatth. c. 16. comparans ſacerdotes nouæ
legis facerdotibus ueteris fubiicit . Quomodo ibi lepro
fum facerdos mundum , uel immundum facit : fic et hic al
ligat, uel foluit epiſcopus aut presbyter , at facerdos uetus
non erat cauſa leproſum efficienter emundans : ergo neq ;
facerdos legis nouæ uerè peccata remittit.
Item Aug.15. de Trinitate.c. 26. Nullus diſcipulorum
Chrifti,ait,dat ſpiritum ſan um , orabant quippe utueni
ret in eos , quibus manus imponebant.Etlib.83.quæftio .
num ,
 DE SACRAMENTIS . "
num, quæft.53 . aſſerit quædam Deum facere per fe ipfum
fine media caufa , ut illuminare animas. Atli ininiſter eſ
ſer cauſa gratiæ , per eum Dominusanimas illuminaret:
et Ambrofiuslib.10.epiſtolarum , epiſt.84.ad Demetria
dem ,&c.Aliud eft, inquit, quod inuifibiliter agitur, aliud
quod uilibiliter celebratur . Nec idem eft in facramento
forma quod uirtus . Nam forma cùm humani miniſterij
adhibetur obſequio ,uirtus autem per diuinioperis præſta
tur effe& um . Ad cuiusutiq; potentiam referendum eft ,
quòd dum homo exterior abluitur , mutatur interior ..
Eandem fententiam apertioribus etiam uerbis expreffit
Cyprianus in fermone de baptifmo Chrifti, et manitelta
tio. Trini.
Atverò contra fuadetur, omnia cuiufq; legis facramen
ta caufasfuifle gratiæ atq; falutis. Primum quia omnia ſa
cramenta funt figna fan & ificationis pra & ica , et effe &tiua
n quemadmodum & principio conftituimus, & c.
Przterea , Iob. 1. San & ificabat lob flios fuos,offerens
holocauſta per fingulos. Et Leui.16.Dicitur facerdotem
afperfione ſanguinis expiare præuaricationes , et peccata
filiorum Ifrael:
Præterea Aug.fuper Pſal.77. adducens illud 1.Cor.10.
Sed non in pluribus corambenè placitum eft Deo , fic ait,
et cùm effent communia omnia facramenta , non commu
nis erae omnibus gratia , quæ facramentorum uirtus eft ,
licetnunc omnibus baptizatis commune lauacrum rege
nerationis, fed ipſa gracia non communis eft omnibus: et
glo.ordi.in illud eiuſdem capitis decimi : Omnes in Moy
ſebaptizati ſunt in nube , et in mari,id eft, per uifa illafi
gnapurgati,uel fignum baptiſmi acceperunt, quod creden
tibus idem ualuit . In nube baptizati ſunt , quia per eam
mandati ab ignorantia Dei , et præparati ad accipiendam
legem .
j
Præterea Greg. 4. lib.mora: C. 2. refertq; de confecr.d .
4.C. quod apud nos ualet aqua baptifmi, & c. utfupra .
Tùm etiam fic argumentor, paruulis ſinè merito cuiuſ
0. quam operantis conferebatur gratia,facramento ſuſcepto ,
ergo, & c. Conſequentia uidetur effe nota quoniam iduo
D Cuinus
 PARS III . RELECT :
camus cauſam , qua applicata fequitur effeAus, cùm ergo wire,
puer,uel citcunciſus in lege Moyfi, uel ſuſcipiens aliquod ZA DOL
ſacramentum in lege naturç eo ipfo à peccatis iuftificaren nafer
tur , confequens fit eiuſmodi facramenta caufas fuiſſe iu
ftificationis , et gratiæ . At de circuncifione quidem aper Done
tum eft teftimonium Bedæ fuper Lucæ ſecundum caput ; 2 001
idem falutiferæ curationis auxilium circuncifio in lege ,
contra originalis peccati uulnus agebat , quod baptiſmus zoperis
agere renelatæ gratiæ tempore confueuit. Aug.etiam ci omte
tari ſolet in hoc li.z. dc nuptijs et concupiſcentia. c. II.et
habetur de conſec.d.4.c.cx quo inftituta eft circuncifio in
populo Dei, ad purgationem ualebat magnis et paruu lis, autas,
originalis ueterisq; peccati,ficut baptifmus ex illo valere deatur
cæpit ad inuocationem hominis,ex quo inftitutus eft. Eto C,et ce
4.)i.contra Donatift. c. 24. Cur inquit, Abraham præce wonitat
ptum eft , ut omnem deinceps infantem maſculum octauo is diui
die circuncideret, qui non poterat corde credere,ut ei de , et
putaretur ad iuſtitiam , nifi quia et ipſum per fe ipfum fa kimon
cramentum multum ualebat.
Denique in cap Maiores,extra de baptiſmo,diftinguens
Innoc. à circuncifione baptiſmum , quòd aperit ianuam re kerdot
gni celorum , quam circuncifio non aperiebat,afferit,quòd idend
ficut per baptiſmum ,ita per circuncifionem originale pec Belem
catum remittebatur . At præpofitio per cauſam ſignificat,
qua mediante res efficitur, ut ubi ſáluos nos fecitper 12 semipir
uacrum regenerationis. In contrarium eft Aug.fuper Pfal. L'agn
tra & .73. ubi ait : facramenta nouæ legis dare falutem , ue
"Qorit
teris autein promittere ſaluatorem . Sed et Samaritanus
nofter oleo uinoque, ac denarijs duobus ſuperadditis ſa anob
nauit uulneratum , quem nec facerdos Aaron nec Leuita
Moyſes , fiue per facramenta , fiue per legem ſanare po is in
tuerunt .
In hac explicanda quæftione, quæ inter omnes difficil . ball
lima eft , omnes ego neruos intendere debeo , ut magna orius
cum breuitate, tum ueritate in abſolutas quaſdam conclus eigen
fiones totius rei fumma redigatur. Qua propter uos oro ,
ut differenti mihi diligenter animosaduertatis. Wiatria
Prima igitur conclufio eft,quam à catholicis non arbi
tror
 DE SACRAMENTIS .
tror autdebere , aut poffe negari .
Sacramenta nouæ legis funt cauſa gratiæ , et uerè ſalu
tem animæ conferunt .
Cyprianus hanc habet in fermone de baptiſmo Chriſti
etmanifeftatione Trinitatis inquiens. Veniebat Chriſtus
ad baptiſmum non egens lauachro in quo peccatum non
erat, ſed ur ſacramento perennis daretur autoritas,et tan
ti uirtutem operis nulla perfonarum acceptio commenda
ret. Quoniam remiffio peccatorum fiue per baptiſmum ,
fiue peralia facramenta donetur, propriè fpiritus fan & i
eft, etips foli huius efficientiæ priuilegium manet . Ver
borum ſolennitas,et facri inuocatio nominis uiſibile cele
brantlacramentum ,rem uerò ipfam fpiritus fan & us for ,
matet efficit, et conſecrationis uiſibilibus inuifibiliter ma
num totius bonitatis autor apponit, et plenitudinemgra
tia uađionis diuinæ pinguedo fan & ificationibusofficia
libus infundit , et rem ſacramenticonſumit et perficit .
Itemin fermone de undione chriſmatis . Hodie , in.
quit, in eccleſia ad populum acquiſitionis fan & ificandum
facrum chriſma conficitur, in quo mixtum oleo balſamum
regia,et facerdotalis gloriæ exprimit unitatem . Etinfra.
Non hæc medendis corporibus eſt un &io inftituta , quia
fan&ificatis elementis iam non propria natura præbetef
fe& um, ſed uirtus diuinapotentiùs operatur, fed adeft ue
ritas figno ,et ſpiritus facramento ,utet ipſis rerum efficien
tysgratiæ dignitas pateat, et interiori homini quanta et
bis aletur autoritas deiformiconuerſatione, et coeleftibus
moribus innotefcat,et infra . Ex huius undionis beneficio
et fapientia nobis et intelle & us diuinitus datur,confilium
celitus illabitur , ſcientia et pietas et timor inſpirationi
bus fupernis infunditur . Hocoleo unati cum ſpirituali .
bus nequitijscollucamur, nec faetoribus fpurijs imbuipof
lumus quibalſami ſpiritalis odore fragramus .
lauaGregorius
crum ,genequoq
; Nazianzenus oratione. 3.in fan & um .
ratio ex baptiſmate paiſionum eſt ſolutiua ,
omnes fordes abfcindens atq; ad fupernam uitam perdu
cens, et infra dicit quòd in baptiſmate tanquam in unda
peccata pariter ſepeliantur. Et poltea ipſa baptiſmatis,
D.3 inquit,
 PARS TI11 . RELÉCT.
inquit, gratia , ac uis uniuscuiuſque peccati continet pur
gationem , et omnimodam fæditatum , et inquinationuen
reie & ionem , quæ prauitate ingrellæ funt . Proinde cùni
duplices fimus, ex anima dico et corpore,et ita duplex eft
purgatio per aquam ,inquam ,et fpiritum ,ethæc quidem ui
fibiliter , ac corporaliter ſuſcipitur , at illa incorporaliter 7
er inuifibiliter concomitatur .
Chryſoft.præterea Homi.25 . in Toann.Ex quo autem , .
inquit , " Iordanis alueum ingreſſus eſt Chriſtus non an
plius reptilia animarum uiuentium ,led animas rationales,
et ſpirituales aqua producit. Et Homil. 35. in eundem .
Futurum erat baptiſma plenum maximæ poteftatis,et gra
tiæ, purgaturum peccata ,pro mortuo uiuum affe &turum ,
et infra ở In nobisnon fimplex aqua operatur , fed cùm
fpiritus gratiam accidit,omnia abluit peccata,etinfra .Per
aquam piſcinæ ,ait, morbos corporis fanari,ut faciliùs hos
mines crederent per aquam animæ morbos curari poffe :
et Homil de reſurre & ione circa finem ,cum multis exem :
plis refurre & ionem per uim ſupernaturalem futuram effe
demonſtraffet, fubdit , uerum nectu gratiæ fpiritus fa & us
es expers . Et num multa ſunt donationisillius fymbola ,
atque his , quæ cnumerata multò maiora , et magis admi
randa. Non enim æquale eft corpus mortuum ,et animam
à peccatis occiſam ab interitu liberare , quod per baptif RE
mum fit , et ftatim corpus etiam et ſanguis myfticas non
fuit abfque fpiritus gratia , nec ſacerdotes habuiffemus
nec has ordinationes fine tali uiſitatione fieri poffibi
le , &c.
Cyrillus li.z.in loann . C.24 Spiritum , qui ex Deo pro
cedit, per baptiſmum acquirimus , quo in priſtinam pul
chritudinem reformati , et ad nouam uitam renaci à Deo
in filios adoptamur , et in fine . Quemadmodum enim
uiribus ignis intenſilisaqua calefa & a,nó aliter quàm ignis
úrit, fic fpiritus fan & i operatione ad diuinam aquæ refor.
mantur uirtutem , qua baptizati corpusabftergunt .
Ambroſius item lib. 1. de facramentis.c.5.de baptiſmo
loquens, de conſec.d.4.c.per aquam . Non aqua omnis las
nat, inquit, fed aqua fanat, quæ habet gratiam Chrifti . Et
li.4 . 1
 DE SACR AMENTIS : 28
1.4. cap.2.de euchariſtiæ facramento . Depofuifti pecca
torum fene& utem ,fumpfifti gratiæ iuuentutem : hoc præ
ftiteruarcibi facramenta cæleftia . Et li.6.c.1.In fimilitu
dinem quidem accipis facramentum , fed ueræ naturæ gra
tiam uirtutemq; conſequeris. Et infra. Tu quia accipis
panem diuinæ eius fubftantiæ in illo participaris alimen
to. Er in lib.de ijsqui myſte. initiantur.c.9 .His igitur ſa
cramentis palcit ecclefiam ſuam Chriftus , quibus animæ
firmatur fubftantia .
Auguſtinus infuper.19.lib contra Fauftum.c.16.de uiſi
bili facramentorum adminiſtracione loquens: Hæc om
nia, inquit, fiuntet tranſeunt , ſanant et tranſeunt , uirtus
tamen què per ifta operatur,iugiter manet,et donum ſpi
rituale,quod per ifta infinuatur, æternum eſt .
Et tra & atu. 80.in Ioannem ,unde ifta tanta uirtus aquæ ;
ut corpus tangat, et cor abluat. 1.q.i.c.detrahe .
Beda etiam ait, quòd Dominus ta&u fuæ mundiffimæ
carnis uim regeneratiuam contulit aquis . Quam eandem
fententiá Gratianus Chryſoſtomo tribuit de conſecrat.di
n.quarta capit. nunquam . Eandem habes apud Auguft.
fermone primo de Epiphania .
Sed inConcilio Florentino , fub Eugen . quarto inde
creto fuper unione armenorum manifeftè definitur in hęc
uerba. Nouæ legis ſeptem ſunt facramenta ; quæ et con
tinent gratiam ,ex cam dignè fufcipientibus conferunt.
Hanc eandem fententiam Concilium Tridentinum mo
dò probauit ſeſſione ſeptima de ſacramentis in communi,
cánone.6.Cuius uerba eiuſmodiſunt . Si quis dixerit fa
cramenta nouæ legis non continere gratiam , quam fignifi
cant, aut gratiain ipfam non ponentibus obicem non con
ferre, quafi figna tantùm externa fint acceptæ per fidem
gratiæ,ueliuftitiæ , anathema fit.
Ex facris literis Aug.adducit illud Ioan.tertio ,nifi quis
renatus fuerit ex aqua ,et ſpiritu fan & o , &c. Non , ait , ex
parentum fide, aut offerentium ,uelminiſtrantium , ſed ex
aqua et fpiritu fan&o. Aqua igitur regenerat hominem :
in Chrifto ex uno Adam gencratum . Ha & enus Augu
ftinus ,
D 4 Secun
 PARS IIII . RELECT :
Secundum teftimonium citat idem ex quinto capitu .
Epiftolæ ad Epheſi. Chriſtusdilexit ecclefiam ,et ſeipſum
tradidit pro ea, uc illani-fan & ificaret mundans eam laua
cro aquæ in uerbo . Quidquid ergo infert Auguftinus )
ab hominibus quaruncunque culparum contrahitur, pro
pter ipſum lauacrum dimittitur .
Tertium refert idem Auguft. ex prima epiftola Petri
capit. tertio . Saluosuos facit bapriſma nun carnis depo.«
fitio fordić , ſed conſcientiæ bonæ interrogatio in Deum ,
Quartum , quo triumphat Ambrofius,habetur Ioannis
ſexto . Caro mea uerè eſt cibus , et ſanguis meus uerè eft.
potus : qui manducat meam carnem , et bibit meum ſan
guinem ,in me manet , etego in illo . Sicut miſit me ui .
uens pater , et ego uiuo propter patrem et quimanducat ,
me, et ipſe uiuet propterme.Ego ſum panis uiuus . Vn
de concilium Epheſinum colligit , quòdin ſacramento ac
cipimus non communem carnem , ſed uerè uiuificatricem
qua et fan & ificamur participes fan & i corporis et preciofi
fanguinis effe & i .
Quintum de eodem cuchariftiæ facramento habet prio
ris ad Corinth .decimo . Vnus panis, unum corpus multi
ſumus . Omnes quidem de uno paneparticipamus . Vbi
particula , quidem , locoGræcæ particulæ , yp , caufam
fine dubio reddit fententiæ antecedentis . Quare parti
cipario ſacramenti euchariftiæ eccleſiaſticæ unitaris caufa
elt ,atque adeò charitatis et gratiæ , fine qua unitas eccle De
fiæ non conftat .
Sextum teftimonium de pænitentiæ facramento Domi
ni eft apud Ioan.c.20. Quorum remiſeritis peccata,remis
tentur eis. Quòd fi remiſlio peccatorum per gratiam eft ,
etfacerdotes poſſunt peccata remittere, gratiam quoque
fubminiſtrare queunt adminiftratis ſacramentis.
Huc addeMartini quinti definitionem in Concilio Có
ftanti.feff.45.pronunciantis quòd facerdos uerè abſoluit.
Miniſtri ergo facramentorum nouæ legis uerè conferung
gratiam fine qua nulluspeccator effe poteft abſolutus . Et
confirmatur, quia uel qui baptizat abluit propriè,ac uerè
maculam animæ,uel non abluit. Si abluit,conficitur quod
moli .
 DE SACRAMENTIS . 29
molimur', fin autem non abluit, forma igitur baptiſmi fal
faeft, qua fignificatur non ablutio corporis modò ,ucrum
etiam animæ, ut facilè ex Concilio Mileuitano ca, ſecun
do colligitur . Inde enim patres argumentantur, paruu
los originale peccatum atqueanimimaculam habere,quo
niam aliâs forma baptiſmi falfa efficeretur ,cum paruuliba
ptizantur, fcilicet, in ablutionem fpiricalem , ac proinde
in remiſſionem peccatorum . Sacramenta igitur nouæ le
gis gratiam et iufticiam animæ conferre his profe & ò argu
mentis adeò irrefragabiliter oftenditur , ut negare id uel
hæreſis, uel proximum hæreſi fit . Quamobrem in con
clufionem hancprimam ſcholaſtici autores uniuerſi con
ueniunt. Sed enim quem in modum facramenta nouæ le
gis fintcauſa gratiæ , id tantùm abeft , ut explicent, ut e
tiam opinionum uarietate confundant . Res quippe nul
laclt;de qua tantopere non folùm indo & i, fed etiam do & i
diffentiant .
Nam quidam afferunt, ſacramenta eſſe cauſas diſpoſiti,
uas gratiæ ex eo quòd producunt characterem , uel orna ,
tum neſcio quem ,uidelicet qualitates interius diſponen
tes.Nam facramenta gratiam ipfam efficere, iudicant im
poflibile
Alij affirmant facramenta effe quidem cauſas diſpoſitio
nis, fed extrinfecus appoſitas, ut anulum , aut figillum re
gium, quibus oftenfis, atque exhibitis, id nobis præſtatur
quod ex regis beneficio quærimus.
Opinantur alij facramenta non effe caufas per ſe gra
s et
tiæ, fed per acciden ,fiue quibus uidelic affe & us non ſe
quitur, quæ tamen nihil uerè agant atque producant.
Sunt contra, qui exiftiment ſacramenta uirtute ſuperna
turalirecepta , ipſam etiam qualitatem , quæ gratia eft, at
fingere, inſtrumentalique a & ione facere.
Ac demum alij , qui propiùs accedunt ad ueram rei ha
ius intelligentiam , ſacramenta cenſent cauſas eſſe gratiæ
ueluti motiuas diuinæ uoluntatis . Sunt enim ratio pro
pter quam Deus gratiam confert. ut quia puer baptizatus
ek ,Deus illum faluat. Quia eft confirmatus,datur ciſpi
rituale robur . Quorum opiniones cum tam uariæ fint ,
tamquc
 PARS IIIT . RELECT
tamque inter ſe diſſidentes, alterum profe & ò fieri poteft ,
ut earum nulla, alterum certè non poteft,ut plus una uera
fit . Quòd fi pace ueftra dicere mihi licet, licebit autem
quod modeftiffimum eft ,aut fallor ego , aut nulla earum V
opinationum uera eft, qua quidem cauſa, ac controuerfia
non alijs iudicibus opus eft, quàm auditoribus uiris clarif
ſimis , atque do & iffimis , quorum grauiſlimo iudicio fi
noftra hæc fentétia fuerit explora,nihilerit pofthac quòd
nos illi adhæreſcamus, ſin fuerit approbata , non uereor
quin fit do & is omnibus placitura .
Sit igitur ſecunda in hac difputatione conclufio . Sa 2.
cramentum nouæ legis non ideò gratiæ cauſa definitur ,
quòd difponat intrinfecus ad gratiam , producens chara
& erem uel ornatum, gratiæ uidelicet ipfius diſpoſitione a
Primùm quia ornatus ille in ſacramentis, non impri
mentibus characterem , fi& icius eft, et qua facilitate poni
tur,eadem quoque reijcitur. Deinde quia ficut gratia eft 2
, t orna
qualitas ſpiritualis ſupernaturalis , ita character e
tus ille ſupernaturalis, qualitas eft , omnem que naturæ
uim excedit . 06
0
Præterea, producens diſpoſitiones ad animam rationa
lem , non eft cauſa animæ rationalis, ſecundo Mach. ſepti
mo . Nec enim ego fpiritum etanimam donaui uobis , ſed .
mundi creator , et tamen conftitutum nobis eft certis ſan :
&orum , conciliorum , et ſcripturæ facræ teftimonijs, no
uæ legis ſacramenta gratiam continere , conferre , cffi
cere , & c.
Præterea , chara&er nec eft ultima difpofitio ad gra .
tiam introdu&iua , nec conſeruatiua , quominus et fine, C
gratia imprimitur , et fine gratia in fubie & o perſeuerat .
Gratia itidem ipfa à chara &tere non pendet , quare etiam
fi ſacramenta chara & erem efficiant, non proinde funt gra
tiæ cauſa diſpoſiciua . Chara & er etiam in intelle & u eſt .
Gratia uerò in eflentia animæ, iuxta diui Thomæ opinio .
nem , cuius hi fe diſcipulos profitentur. Non eft igitur cha
ra & erpropria gratiæ diſpofilio .
Tertia conclufio , facramentum non propterea gratiæ
cauſa dicitur , quod extrinfecus diſponat ad efficiendam
gratiam .
 DE SACRAMENTIS : 30
gratiam . Probaturprimò , quoniam aliàs folùm effer G
gnum certum non cauſa , quemadmodum annulus mihi
datus, in fignum regiæ uoluntatis , quod alterius opinio
nisfe&tatores concedunt , uel inuiti:explicant enim ſacra
mentum nouæ legis gratiæ caufam exiltere, id eft, fignum
certum er infallibile. Atoftendimus retrò ſacramenta no
uz legis,eſſe non folùm figna, fed caufas .
Deinde, quia nihil plus facramentis Chriſti hæc opina
tio tribuit,quàm facramentis maleficorum , qui adhibent
ipfiquædam uerba,ſed dæmon operatur adhibitis fignis.
Przterea, quoniam nec iuxta hanc quidem expofitio
nem di& a landorum , aut conciliorum , aut ſacræ ctiam
feripturæ
conferamunon faluantur , ut facilè uidere licet fi loca ipſa
s.
Poftremò, quoniam ad eundem fenſum circuncifio gra
tiamconferret, eiufq; eſſer caufa , non aliter ac nouæ le
gisſacramenta
fi llimum . . Quod quamprimum oftendemus effe fal

Quarta concluſio,facramentum nouæ legis non eft cau

lafinequa non , fiue per accidens. Tum quia
fine ſacra
mento gratia fæpe producitur , tum quia non lauaret a
guamaculasanimæ; ficut nec albedo infrigidat , cùm nix
infrigidat, eò quòd album illius affectus per accidens cau
fa eft. Neque id concilia diffinirent, facramenta effe cau
fasper accidens,quod præter ártem et diffinitionem eft .
Tum quia uerè non eflent niſi ſigna , omnia enim ſigna
certa effe & us cuiusque talia ſunt , fine quibuseffe & us non
fequitur . Cum , quia facramentum circunciſionis ad ean
dem normam gratiæ cauſa fuiffet, tum denique, quoniam
tekimonia in confirmationem primæ conclufionis,citara
laneinterpretari
è non queunt, fi facramenta folùm effe cau
las per accidensafferamus .
Quinta concluſio, facramentum nouæ legis non attin
git ni ſua inftrumentali er ſupernaturali, qualitatem , quæ
ekgratia ,uelfidem , autcharitatem aut alios habitus in
falos, ut ſerra attingit figuram rei artificiofæ a &tione rea
li. Volo dicere, quòd non eft imaginandus hic modus a
gendi, qui interuenit in caufis naturalibus,quo pa& o, ſci
licet,
 PARS III . RELECT :
licet , aqua infrigidat per frigus inexiftens, lauat per hu
morem innatum , acuta etiam dolabra per aciem diuidig
lignum .
ON
Probatur primùm quia ridiculum eft, concilium uelle
diffinire , aut etiam fan &tos id afferere , quòd facramenta
attingant fua a&ione illam qualitatem , fi enim circunci
fio et reliqua ſacramcnta uetera , non efficiebant quidem 20
gratiam , ſed Deus dabat eandem in illis , illis tamen non
concurrentibus: non admodum refert quòd hæc noua rea
lis a &io fit addita nouis facramentis. Et cùm ad ſalutem 00
noftram nihil omnino fpe & et, quòd facramenta conta cu LIN
reali fuæ uirtutis qualitates ſupernaturales efficiant, certè
Superuacaneum eft iftam uim agendi in ſacramentis ad.
mittere . Eoque magis quòd gratiam cffe qualitatem ,non
eft in ecclefia certum ,quare nec fides,nec concilium docet, 40
eo modo , facramenta gratiam efficere .
Deinde, quia codem modo creatura poffet concurrere ing
ad produ & ionem animæ rationalis, ſcilicet , agendo pro . !
pria a&ione in corpus , ct ui ſupernaturali in animam ,
.quod tamen non conceditur abijs , qui eam opinionem
defendunt .
Tertiò quia uel producitur noua qualitas in facramen
to ad attingendum hunc effe& um ,uel non ,primum eft ricka
diculum , ſecundum eft abſurdum fine noua uirtute addie
ta , facramenta id efficere, quod ante non poterant :
1 Ea etiam argumenta,quæ inter dubitandum à principio
fecimus, probant hujus quintæ conclufionis ueritatem .
Sexta conclufio . Sacramenta nouæ legis non folùm
ſunt cauſa uel ratio motiua falutis et gratiæ . Quo pacto
dicimus matrem diligere filium ,quia genuit eum :me tibi
benefacere, quia ftudiofus, uel pulcher es . Quen eriam
in modum cauſalis illa eft, quia uidiſti me Thoma,credidi
faciam !
fti loann.20 . et illa rurſum , quia fecifti hanc sem ,
te creſcere . Gene.22.
Imprimis enim pari ratione concederetur hominem er
ſe cauſam animæ rationalis. Hæc enim noftra eft anima .
ta anima rationali: quia habebat tales diſpoſitiones ,ab ho
mine generante producas .
Item
 DE SACRAMENTIS : 31
Tem fides in lege antiqua erat in hunc modum caula
faftificationis, quia enim credidit Abraham Deo, deputa
tum eftci adiuftitiam : et quia ex fide parentum paruulus
lle
oferebatur Deo , iuftificabatur: iuſtus nanque ex fide ui
ditetiam nunc et tamen fides non eft cauſa gratiæ ,et ſacra
em menta nouæ legis efſe gratiæ cauſas definiuntur .
on Præterea, caufa motiua non eft inftruinentum quo me
me diate effe & us producitur. Baptiſmus autem eft inftru
m mentum, quo Deus lauat animam , ad Ephe. 5. et confira
tätur, nam aqua lauans corpusnon eft caufa motiua ,ſed
te gerèefficiens inkrumentalis , at aqua baptiſmi cor abluit.
d Item facramentum euchariftiæ cibus eft animæ , ergo
non folùm eft caufa motiua : eller enim ridiculum fi defi- ,
0
niremus,cibum corporalem effe caufam augmenti, quòd
etz
hac caufalis uera fit,ergo augeor , quia comedi quum po
ere tius,cum particula caulàlis importet cauſam , iam de rebus ,
TO ipfis oportet inquirere cuius generis fit illa cauſa , quam
importar, finalis an efficiens,an formalis , an materialis . ,
eng Namad hæc quatuor caufarum genera reduc&tur omnes.
Cùm igitur.Sacramenta non fine gratiæ caufa finalis, aut .
En materialis,aut colligimuseffe caufas efficientes. Quo ue
Ti to modo efficiant, id eft, quod quærimus,id profe &to hee
die opinio non explicat. Quam equidem eodem confilio,ut
cæteras refelli,
non ut ueritaté tollerem ( quid enim theo
logominusconueniens
con eft :) ſed ut alios nihil de hac re ex ;
Dio plícare uin cerem .

faCùm igiturcertò credendum ſit , facramenta noua cau

sefiegratiæ atquefalutis
FO ,
saliquem ſanum ſenſum et mo
bi dumoportetaffignare, quo caufæ fint , dignum fcilicet,
deinitione concilij,dignumfan & orum omnium autori
di lite,radignum
cate tandem fide noftra , et facrarum teftimonijs
rum .
Pro cius itaque rei explicatione , quæ adeò magnum ,
etuobis , et mihinegotium fecit, intelligatis primum ,cau
el lasefe in duplicidifferentia,alterasnaturales, alteras mo
1
pales. Morales autem appellamus caufas liberas, qu« ,ſci
170 lice, liberè mouent, ut quiconſulit,qui imperat,eiusres
carla eft,quæ per eius, aut imperium , aut confilium , ef
ficitur
 PARS IIII . RELECT .
ficitur, iuxta quam diſtinctionem cum a&io peccati dupli
citer conſideretur, et in ordine effe & uum naturalium ,eć
in ordine effe& uum moralium . Deus quidem cauſa natu
ralis dicitur, a&ionis quæ peccatum eft, concurrit: fiqui Suu
dem ad brachij motionem , qua hominem interficio, quem
admodum et cælum,motorq; angelus, fimul etiam concur
rit . At concurfus hic naturalis eft,non tamen illius adio
STO
nis Deus eft caufa moralis, neque enim aut confulit , aut
præcipit , quin potius prohibet . WURUT
Inter has autem cauſas diſcrimen eft . Nam naturales
luos effe & us attingunt per uim à natura inditam ; ut ignis YNTH
calefacit per -calorem . Morales uerò non accingunta
aione Phyfica effe & us fuos , nec influunt ,aut producunt
qualitates aliquas . Neque enim oportet ,utqui conſulit
homicidium ,a & ione aliqua Phyfica,et naturali quicquam et
efficiat, quemadmodum natura efficere conſueuit .
Eadem quoqueforma diftinguendum eft de mouente , 1 Com
DINIS
et uirtute motoris . Nam mouere dupliciter contingit, 2012
et moraliter , et naturaliter , ut qui homicidium confulit
(ne ab exemplo propofito diſcedamus) moraliter quidem "ment
et liberè mouet: at amens , qui apprehenfam manum ca eine
iuſquam per uim applicat ad uulnera ,mouetnaturaliter :
Virtus itidem duplex,altera ,qua mouens moraliter mo
uet , altera qua naturale agens mouer naturaliter, ur in
priori exemplo . Virtus motiua eft autoritas conſulentis , 1,De
um
uel ratio , qua perſuaſit ; atinpoſteriori; uirtus ſunt ipfa
uires corporales .
Ad eundem quoque modum de effe & ibus fupernatura- tope
libus philofophandum eft, de gratia,de charitate,de fide; a es
de uita æterna , qui à duplici caufa proficiſcipoffunt, uel aple
ab ea,quæ habet modum agendi fimilemnaturali, influen
do attingendoq; ui, et efficacia adiuz potentiæ effe& us 1,9
eiuſmodi, quo fenfu fine controuerfia Deus eftcaufa uirtu roba
tum infularum , uelàcauſa morali , qualis oratio fuit, et Grad
meritum Chrifti, cùm orauit pro Petro,nedeficeret fi
des eius ,
Vtrunque autem caufæ genus diſtribuitur in principa
lem et initrumentalem , ut qui daret pecuniam capdi tiuis 10
re
 DE SACRAMENTIS .
32
redimendis, caufa eflet principalis redemptionis , mora
lis tamen .Pecuniæ uerò , uel etiam miniſter deftinatus
ad redimendum ,caufæ funt redemptionis inſtrumentales,
j. Deinde magnopere conſiderandum , omnia quæ de fac
71 cramentis nouæ legis afferuntur , eadem er de ſanguine
Chrifti in facris literis affirmari. 1. Ioan. 1. Sanguis leſu
Fo Chriſti emundat nos ab omni peccato Apo. I. Lauit nos à
ut peccatis noftrisin ſanguine ſuo, et. c. 12. Vicerunt eum
propter fanguinem agni , et ad Rom . 3. Quem propoſuit
$ Deus propitiatorem in fanguine. Eodem ergo fenfu fa
TS cramenta dici poterunt lauare,mundare, cauſas effe noſtre
uidoria, ac remiflionispeccatorum ,quo fanguis Chrifti
it lauat,mundat, peccataq; remittit.
t Poftremò et illud aduertendum ,Chriftum quidem le
m Lum ſua nobis,etmerita et iuſtitiam contulifle. Nam fa
& us eft nobis iuftitia,fantificatio, et redemptio , ut Apo
E, ftolus pr.ad Cor.c. 1. docuit . Sed iultitiam ſuam ta
ut, men, et ſanguinis effu fi precium potiſfimam nobis com
lit municat per lacramenta . Virtus enim et ualor ſanguinis
Chrifti facramentis ſuſceptis applicatur, quæ fi Chriftus
uoluiffetap
pollent , plfine medio aliquo facramento,etcommunicari
icari.
0 04 His documentis acceptis, quæ negare non nifi impuden
10 tiflimus poterit, fidesſana, atque catholicadocet duo.
Alterum eft ,Deum per Chriftihumanitatem redemiſfe
genus hnmanum , remififfe peccata , contulifle gratiam et
gloriam . Item humanitatem Chriftiinftrumentum fuif
, quo Deus operatusettmirabiliahæc, inmedioterræ .
10am
Wan.I, gratia
aseum pletueritas per
enum gratiæ de plChrift
, etleſum um faciu
enitudin e
eft,
&as no soet
en maesaccepimus,et ecce agnus Dei qui tollit peccata mun
15 di,et hic eſt , qui baptizat in ſpiritu fan & o , quo teftimo ..

malam.3.C.4 Ephe.s.
clegam ſuam5.ad,atqu emundDicitur Chriftu fan & ifficalfe
aſſe . Alterum m (quod fidesquoec
ſan
que a doc et ſa
) cramenta nouæ legis inftrumenta effe .
Chriſti ad hancredempti onem , gratiam , gloriamq; com
plendam . Quemadmodu ergo effet crrone afferere
uis m um
ſangui
 PARS II11 . RELECT ." VES
ſanguinem Chrifti, uel pafſionem , uel humanitatem non
effe ueras cauſas noftræ iuftificationis etgratiæ ( inde enim 2220
ſequeretur Chriftum hominem non fuiffe cauſam per quã a in
hominum redemptio fa & a eft,quod eft hçreticum ) ita quo
que error cft manifeftus negare facramenta effe cauſasef
ficientes inſtrumentales noftræ falutis, gratiæ etiuftitiæ, aque
loquendo de caufa morali: id enim perinde eft, ac fi quis
ite
neget , ſuſcipientes facramenta Chrifti non conſequi re
miſlionem peccatorum ex uirtuteſanguinis eiufdé Chri
fti , cuius precium eis facramentis fufcipiendiscommuni guito
catur , quod fine grandi errore negari non queat : Quem
admodum fi ego effem apudTurcas captiuus , et eum , qui beleid
daret pecunias redemptionis , uidelicet precium et ma
gnum , qua pecunias porrigeret, et pecunias etiam ipſas
cauſas, quæ funt inſtrumenta ad redimendum, redemptio
nis effe non naturales quidem , fedmorales, nemoranz
mentis ibit inficias .
Atque hæc omnia ne uideamur è fenfu noftro collige 20
re , facilè uos inuenietis apud D.Tho.3.p.948.art.6.et.9. mua
49. arti 2. et.56. art.1 . et 62. art.s. Miliu
Quibus expofitis, facile ( ut opinor) intelligi poteft
quàmlonge àueritate abfint, uel quidicunt facramenta hor
qualitatesinfufasefficere:nam pernominisambiguitatem Card
elapfi, à morali cauſa ad naturalem , uel quaſi naturalem
declinauere: uel qui dicunt facramenta effe cauſas per ac
cidens,uel diſpoſitiuas,uel figna etiam certa ,qui fi ad can
demnormam , fanguinem Chrifti effe caufam noftræ iu
ftificationisexponerent,rifu dignieffentCatoniano :
Nos uerò theologica grauitate et dignitate feruata ,
cum concilio Floren. pronunciamus, noftrafacramenta , QIS
et continere gratiam ,et eam luſcipientibusdignè confer.
re. Continere (inquam )non utcaufa naturalis continet
ſuum effe & um , ſed ut caufamoralis . Crumena fiquidem
continere dicitur captiui redemptionem , quoniam pecu
niam continet : et ſacramenta , quæ continentſanguinem
Chrifti, continere dicuntur gratiam , et remiffionem peć
catorum , et ficut crumena pecuniam adminiftrans, redem
ptionem confert , ica facramentum confert gratiam , pre
cium
 DE SACRAMENTIS : 33
dium fanguinis applicans , et hæc eft illa facramentorum
wirtus, quæ adeò multorum ingenia torſit . Virtus enim
sedemptionis in marſupio eft , in quo precium redem
00 ptionis feruatur,et uirtus facramentorum ſanguis Chrifti
eft,qui in facramentis adhibetur .
12, Hine denique , poftrema huius diſputationis concluſio
manifeftiffima conficitur . Sacramenta uerera,nulla pror
fus , caufasfuiſſe gratiæ atque falutis. Quæ quidem pri
mùm definita eft in concilio Flo. per hæc uerba .
Nouæ legis feptem ſunt facramenta, quæ multum diffc
runt àfacramentis antiquæ legis : illa enim non cauſabant
sui gratiam, fed eam folùm per paffionem Chrifti , dandam
efle figurabant.
28 Tum etiam Apoſto. ad Gala: quarto, ſacramenta uete
0 tis legis informa uocat , et egena elementa. Si autem con
12 tinerent precium fanguinis Chrifti, gratiamq; præftarent
bominibus,egena utique et infirmaminimè dicerentur .
ge Nec poteft ab hoc Pauli teftimonio excipi circuncifio ,
de quapræcipuaerat cum Galatis controuerſia , cuiuſque
cauda, totaillius epiftola diſputatio texitur .
elt Præterea, in epiftolaad Romanos, Apoftolus apertèdo
cet,circuncifionem acceptam , non in iufticiæ caulam , ſed
cm infignum , etaccepit Abraham ( inquit Apoftolus) fignacu
dua circuncifi
ftola ad onis , fignum iuftitiæ fidei.Vnde Ambro
fius epi Conf tantium.77 eft libri noet
ni poftre
.quæ
10 ma, id ipſum ex eo probat, quòd Geneſeos. 17. legitur .
Circuncide
fæderis intetur in uobis omne maſculinum , ut fitin fignü
r
me etuos, in fignum , ait,non in cauſam .
1, fdemlegis,non fuer totum
eiuPræterea,facerdotium ueteris legis,aut miniſtri
unt caufa remiffionis peccatorum ,
T
ut Apoftolus ad Heb. 9.cap.monftrat. Ad facerdotium
cuncifion
autem veteris legis
niftfpe& omnia facramenta
ergo ueteetiamcir
is admi rare .abat
Sacr amenta ris legis
nonPrerantcaufa
æterea,utAu gratiæ ac remiflionis peccatorum :
It g. epift . 19. ad Hieron ait : fi lex
C non iuſtificabat ,quanto magis illa , quæ ſiygm n
um
i f gra
i c
em tia præcepta ſunt , circunc , et cætcra quæ reauteiolnais
ifio tione
gratiæ lacius innote
seo ſcente, neceffe fuerac aboleri,iuftifica
E rene
 PARS V. RELECT.
seneminem poterant . Adde huc Hiero. in commenta.
rijs ſuper epiſtolam ad Galat. in illud capitis. Si nec cir
cuncifio aliquid ualet,necpræputium , fed fides . Circun
ciſio inquit ,idcirco utilis fuit ijs qui lege uixerunt, non
quia circunciſi erant , ſed quia credita funt illis eloquia
Dei,quæ in opera uertentes,à ſalute extranei non fuerunt.
Circunciſio uerò , tunc, ut cetera quoque legis, ualuit ,
quando et benedi & iones carnales,legem ſeruantibus ſpop 준
debantur . Hec Hieronymus .
Præterea ut D. Thomas. 3. parte.q.62.articu.6.irrefra-:
gabiliter argumentatur. Si ſacramenta ueteris legis erant
cauſa gratiæ , aut id erat ratione fui, ccluſo merito Chri..
ſti, ethoc non nifi Chriftus gratis mortuus eſſet, quod A
poftolusad Galat.z.collegit, uel erant cauſæ uirtute pal
fionis Chrifti futuræ , quod affirmari non poteft . Nam
caufa efficiens fiue inftrumentalis, feu principalis ſemper
præcedit effe& um . Quare humanitas Chrifti ,eiufque
ſanguis , priuſquam in rerum natura effent, cauſæ finales
eſſepoterant,caufæ efficientes eſſe non poterant. Quam
obrem ſacramenta ueteris legis, ſalutem et gratiam in uir
tute paffionis Chriſti efficere non ualebant .

QVINTA PARS .

Dergo ( utad poftremam rele & ionis partem

noſtra decurrat oratio primum eft idemque
præcipuum diſcrimen inter noua et uetera faa
I cramenta : quod Concilium Florent, apertè
lucideq; definit , in hæc uerba .
Nouæ legis feptem facramenta , multùm à facramentis
differunt antiquæ legis:illa enim non caufabant gratiam ,
fed eam per paffionem Chrifti dandam effe figurabant :
hæcuerò noſtra , et continent gratiam , et eam dignè fu
ſcipientibus conferunt . Et concil.Trident.ſeſsione ſepti
må de ſacramentis in communi , can. ſecundo .
Si quis dixerit, nouæ legis facramenta, à facramentis
antiquæ legis non differre,nifi quia cæremoniæ ſunt aliæ ,
et alij ritus externi, anathema fit . Quòd autem fitinter :
utraque
 DE SACRAMENTIS : 34
utraque facramenta diſcrimcn,declarat Trident.conci.ca
10.6.7. et 8 .
Alterum eft , quòd noua conferunt gratiam aliquam
adultis, fine meritò operantium , fed ueteribus ſuſceptis
citraoperantiú meritü ,nulla adultis gratia conferebatur .
Prior pars patet ex Cócil. Triden.ſeſſione feptima can.
oftauo . Si quis dixerit , nouæ legis ſacramenta ope
re operato non conferre gratiam , anathema fit. Vlus
etiam ſacramentorum ueteris legis erat gratiæ merito
rias, fi àcharitate proficiſceretur: fi ergo facramenta no
uz legis non conferrent gratiam , niſi ratione uſus meri
torij,certè non plus effent cauſa gratiæ , quam legis anti
quæ facramenta .
Item fi ſolus uſus ſacramentorum nouæ legis eſſet gra
tiæ meritorius , tunc per facramenta eadem ,non plus ap
plicaretur nobis fanguis Chrifti , quàm per reliqua ope
ra charitatis: quod eft erroneum . Nec in concilio Flo
rentino,definirentur ſacramenta nouæ legis gratiam con
ferre, ficut alia operacharitatis. Effet enimridicula de.
fnitio, nec inhoc differret à facramentis ueteribus : effet
enim definitio falſa .
Pofteriorem uerò partem ., uel ex eo tenere conuinci
mur, quòd fi circuncifio uel alia facramenta uçterislegis
conferrent aliquam gratiam citra meritum ſuſcipiétium >
illauerè,caufæ gratiæ et iuftificationisexifterent: quod
paulò ante argumentis certiffimisrefellebamus. Ratio
autem huiusdifferentiæ eft : quia meritum Chriſti nobis
communicatur per ſacramenta noua . Vnde , præter id ,
quod nos meremur ſuſcipiendis ſacrainentis , aliquano
bis gratiadatur ex meritò Chriſti. At cum pallio domini
caula eflet finalis ſacramentorum ueteris legis,non opera
batur quicquam , niſi per a & ionem intendentisillam : finis
cnim non habet alium effe & um præter effe & um agentis
qui mouetur adfinem . Inde ergo fi adultus circuncide
batur, non maiorem gratiam accipiebat ex circuncifio
De, quàm pera&um fidei in Chriftum merebatur : ad Ro,
sium Deus
jounus qui iuftificat circuncifum ex fide ,et præpu .
perfidem .
E 2 Tertium
 PARS V. RELECT . MISA
Tertium difcrimen eſt , quòd facramenta novæ legis . zaoqa
conferunt gratiam atritis : facramenta uerò legisantiquę, topere
fi à non contritis accipiebantur , uihil efficiebant . Prior wem
pars fuadetur: tum quia conferre, id infinuat,dare fcilicet
quod non habebas: oftenfum eft auteni nobis gratiam con 4110
ferri per nouæ legis facramenta. Tum etiam ,quia aliàs
facramenta nouanon eflent gratiæ caufæ , ſed augmentie
iufdem gratia
Præterea Ioan.3 . Niſi quis renatus fuerit ex aqua, prisen i
ftat ergo 'baptifmus uitam fpiritualem etiam illi qui an- tion
tea non habebat. Etad Ephe. quinto . Murdans eain la
uacro aquæ ,et ad Titu. 3. Saluos nos fecit per lauacrurn re
generationis , non ex operibus iuftitiæ quæ fecimus nos ,
Item Leo Papa, epiftola. 56. adfeptimum, decernit, para
uulis per baptiſmum remitti originale, adultis et origina
"Te er actuale . Et loan . 20. Quorum remiſeritis peccata
remittuntur eis: ergo per facramentum abſolutionis po
teft remittimortale peccatum , etiam quod aliàs non erat 00
remiflum . Nam fi effe &tus baptiſmi'et abſolutionisnon
eft remittere culpam' mortalem ſedpænam ;ergo non con
ferunt hæc facramenta gratiam , fi quidem effe &uspròs
prius eorum , hoc eft , remiffio pænæ , fine gratia confer
fi poteft, et ratio huius eft, quam fæpe refumpfircus,quod
'meritum Chrifti applicatur nobisper facramenta noua ,
Quare fine noftro proprio merito , per meritum Chrifti
applicatum iuftificabimur. Hinc uerò pofterior pars con
firmatur. Quia enim in ſacramentis ueteris legis non erat
aliud meritum nifi fidei , ex fide quippe erat tota iuftitia ,
idcircò ſicut non dabatur plus gratiæ , quàm fidesmerere
tur: ita nec gratia conferebatur nifi habenti diſpofitionem .
Quæ alioqui ipfa per fe effet idonea ad remillionem pec.
catorum : quam difpofitionem , contritionem appellamus.
Quartum diſcrimen , quòd per facramentom baptiſmi
remittitur tota pæna, et per alia ſacramenta nouæ legis
aliqua faltem parspænæ , fine merito proprio , 'ratione
ipfius facramenti, fed per facramenta vereris legis , pæna
peccatis debita non remittebatur ,nifi pro quantitate fidei,
et meriti accipiemus illa facramenta . Huius uerò diffc .
rentiæ
 DE SACRAMENTIS . 35
tentie cadem quoque ratio eft , applicatur enim nobis fa
antique tisfa&ioChrifti per baptiſmum ad pænæ remiffionem :ſed
. Prior per circuncifionem , non applicabatur nifi propria circun
fcilicet ciliſatisfa &io ,et meritum . Er hinc etiam ſunuitur argu
an.com mentum pro tertio diſcrimine, Nam quemadmodum ex
ia aliàs co quod applicatur nobis ſatisfa & io Chrifti per baptiſmu,
mentie . remittitur pæna citra noftrum opus : ita ex eò quòd appli
catur nobis meritum Chriſti, remittitur culpa non ponen
cibus obicem .
qui 17 Quintum diſcrimen , facramentum nouæ legis à quo
can la. cunque etiam infideli conficiatur et adminiftretur, iufti
cru . Ye ficat:Lacramentum uerò antiquum , fiuenaturæ ; lue fcri-.
osnos pturæ non iultificabaç paruulos, niſi à fideli adminiſtrare .
it, para tur,uerbi gratia ,Filij Iſmael non iuftificabantur quamuis
origina. parentes circunciderent eos ad imitationem Abraham , et,
peccata ideo paruuli dicebantur faluari in fide parentum niſi enim
Fonispo exterius ſacramentum , ſed proteftatio fidei interioris in ,
non erat faluatorem,non sernittebaturpeccarum paruulo . Cuius
100ISNON
Il argumentum eft : quia uetera facramenta remittebant.
non con paruul is originale
ex pacto miſericordiæ diuinæ , non ex
eluspro iulizia, Pa& um autem et conuentio erat,utfacramentis
aconfer. proteſtantibus fidem faluatoris,hominesfaluarentur . Si
Tusqvod goum enim accepit Abraham circuncifionis , fignaculum
ca noua dulliriz fidei,ad Roma.4 . et Gen.17.Circuncidetur in uo,
busomnemaſculinumut fit in fignum foederis interme
parscon af os. At facramenta nouæ legis conferunt gratiam ex
non erat jullitia etmerito Chrifti. Vnde etiam fi paganus ſit, qui
baptizat, dummodo appl
njultitia; icet meritum Chriſti, conficiens
merere erum facramentum ,fiue credat, fiuenon credat, iuftificat.
itionem .
ue tera ,infi,rmaetete
bacipientem propterea
ge el uocat :Apoftolus
qu ra facramentani
Tiem per efficiebant,fed folum rna emefinta ue piaro tion e ſui hil
pellamus. atione dei l priæ ,uel alienæ
aptifani aqua proficiſcebantur . Necid uacat'in preſentia diſcu
uæ legis este,an parentes miniſtrantesfacramenta paruulis,opor
ratione
bestellte in gratia ,ut pueri iuftificarentur . An fatis effet
is,pana proteftatio
fuos habet afdei ferquamli betmortuz. Vtraque enim pars
are fidei, tores . Sed illatamen , utpia magis , ita
quoque probabili eft , quæ tenet in fideparen ſ ,
ro dites or tum al-
rentia
E 3 uari
 PARS V. RELECT . JE SACRA
uari paruulos, fiue illa fides uiua effet , feu effet mortua Baines volent
Sextum diſcrimen , quod ſacramentorum nouæ legis talesprovobiso
Chriſtus dominus fuit autor proximus et immediatus, at teftis:
facramenta uctera per angelos et Moyſen mediatores à mri ad Corin.
Deo funt condita. Atque illud quidein m Conci. Triden. betdileslator
verbis . Si quis dixerit facramenta nouæ legisnon fuiffe D Ambro.lib
omnia à Iefu Chrifto domino noftro inftituta, anathemate ai, quise.
fit . Et uidetur fuaderi ex eo quod Ioan.1 . dicitur.Lex wavenerunt
per Moyſen data eft , gratia et ueritas per Iefum Chri
arciam,fermo
ftum fa & a eft . Sacramenta igitur antiquæ legis umbræ , wel
ligold
fcilicet , et figuræ gratiæ , et ueritatis per Chriſtum effi rhum(uorum
ciendæ à Moyſe funt inftituta : at facramenta gratiæ et uc
ritatis ab eo ſunt condita , per quem gratia et ueritas fa maalia p
& a eft . “ s c

Item prima adCorin. primo. Nunquid Paulus prouocanda

bis crucifixuseft ? Aut in nomine Pauli baptizati eftis ? merter at
e
Vbi beatus Apoftolus ex eo cogit non alterius, quàm hzreticus
Chrifti nomine, et autoritate baptiſmum conferri poffe, pa Ro
m w
quòd fola mors Chrifti,quæ per facramentum applicatur, madehære
idonea efle potuit ad remiſsionem peccatorum . At qui
ex conſequenti folius Chrifti erat baptiſmum condere , kola uer
cui uim ſui fanguinisapplica-et . Sic enim explicatur lo madnos
cus à Cypriano fermone, quem paulo antè citauimus.Pro bete
priè omnipotentia Dei fibi retinet hunc effe & um , fcilicet, nuit
, non ni
remiffionis peccatorum . Nec enim Paulus pro nobis cru a reue
cifixus eft, aut nos gloriamur in Paulo , fed in cruce domi fa
it ?
ni,cuius uirtus omnia peragit facramenta : finèquo figno
nulla conſecratio meretur effe & um . ' a ſacra
Idem quoque Aguft. tra & a.s . in Ioannem . Potuit au- floria
tem Dominusnofter Ieſus Chriftus ,fi uellet , darepote iepredlciul
acs
ftatem alicui ſeruo fuo,ut daret baptiſmum ſuum tanquam
uice fua,et transferret å ſe baptizandi poteftatem ,et cotti- womine
tueret in aliquo feruo fuo , et tantam uim daret baptiſmo endira mte
tranſlato in ſeruum ,quantam uim haberet baptiſmus datus
u
à Domino . Hoc noluit ,ideo ut in illo fpeseffet baptiza nd
torum , à quo fe baptizatos agnofcerent . Noluit ergo ſerade
uum ponere ſpem in feruo. Ideoque clamabat Apoftolus, **
cum
 DE SACRAMENTIS :
mortua cum uideret homines uolentes ponere ſpem in ſe ipſo.
muxlegis Nunquid Paulus pro uobis crucifixus eft , aut in nomine
atus, at Paulibaptizati eftis ?
atores a Item,priori ad Corin. 4. Sic nos exiftimet homo, ut
Triden. minitrosDei,etdiſpenſatores myſteriorum eius:non con
gitur his ditores, inquit, ſed difpenfatores ."
onfuille Præterea, D.Ambro.lib.4.de facramentis cap.4. Autor
athema ait, quiseſ nifi Dominus Ieſus? de cælo
facramentorum,uenerunt
iltă facramenta :
Chri Cyprianus etiam , fermone de ablutione pedum , quan
umbre , tum equidem intelligo,idem tradit ,ſummum ipfum facer
tum efli dotem Chriſtum ſuorum ſacramentorum fuiffe inftituto
rixetuc rem , etautorcm .
ritasfa Præterea quia aliàs poffet ecclefia facramenta , quæ in
diuifer abolere,aliaque rurſum inducere. Atque ex con
prouo fequenti Chriftianam religionem , quæ facramentis maxi
ati eftis? mèconftat,inuertere atque innouare .
as, quan Præerea, hæreticus eſt, qui de facramentis nouæ legis
pripofle, aliterſentit, quàm Romanatenerecclefia , ut cap. ad abo
plicatur, lendam , extra dehæreticis dicitur,fed niſi effent ex reue
.Atqui latione tradita à Chriſto non eſſethæreſis ea negare. Cum
condere, fides circaeafola uerſetur,quæ ex Chrifti traditione Apo
icatur 1o.
kolis accepta,adnos ufque peruenerunt. At re uera quod
mus.Pro
univerfa tenettenuitque femper ecclefia , nec concilijsin
,fcilicet fitatumeft, non nifi ad eas traditiones pertinere poteft ,
nobiseru quasexdiuina reuelatione uerbo tenus ab Apoftolis ac
cedomi
cepimus, ita ait Aguftinus. 4. lib . de baptiſmo cap. 24.
uoligno
maximècum facramenta nouæ legis gratiam conferane,
quam ficut gloriam conferre , folius Domini eſt, et Chri
tuit au
han ai,quiprecium ſui ſanguinquibu
is, s maluit fignis ap
are połe. plicuit. Sed facramenta uetera , quoniam ſigna uacua co
tanguim tant, per homines medios inftitui commodè potuere :
ercolti
ptiliano riVtim
utjanuumam diſc
regnrime n eft, quòd facramenta noftra ape
i cælorum : quam aperire uetera nequi
usdatus
berunt. Quod eleganter tradit Innocentius capit ma
baptiza
ergo fer foris
nondumextra erade bapt
t propais.Nam ſ ut Apoftolusdocet ad Heb.g.
lata anctorum'u , quouſq ; ſacerdos
polfoley Chriſtusin
greffus eft uiam nouam ,ieat introiu femel in
it
E 4 ſancta
 PARSV: RELECT,
fan & a æterna redemptione inuenta . bouten0
: Quia igitur agnus occiſusdignus eſt habitus,qui aperi
ret librumet ſolueret ſeptem fignacula eius:quoniam re ..
demit nos Deo in fanguine fuo,fecitq ;nos Deo noftro re
gnum et ſacerdotes . Apocal., Sanguis autem communi
catur nobis per ſacramenta noua,non item peruetera con 10
facitur utique, facramenta hæc noftra ( quod illa minimè
faciebant) regnum nobis aperire cælorum .
Argunienta uerò , quibus priori loco ſuadere nitebao
mur eiuſmodi effe& a,quæ ſacramentis nouæ legis tribuun
tur, a nulla re corporea proficiſci , oftendimus retrò eſc
uaniſlima: intereft enim , nihil ad præſentem diſputatio
nem , an ſacramenta illam qualitatem efficiant.Quod fi, WA
intereſſet id à theologo diſputari, facillimèfoluitur.Nam
ſolus Deus producit illam qualitatem , fide produ& ione
loquamur,ad modum agentis naturalis . Sedſi de eadem
qualitate, quatenus gratos nos reddit Deo,fermonem fa
cimus ( ſic enim ad mores,et morales cauſas comparantur) 14
habet præter Deum caufas inſtrumentales, humanitatem
Chriſti,fanguinem , facramenta, facramentorumque mini
ftrum Nam quod ſan & inegant,facerdotes dare lpiritum
fan & um , habet intelligi per autoritatem ,nonper miniſte .
rium , de confecrat.dift.4 aliud eft,et.cap. commodo. Il
lud uerò Hieronymi Matth . 16. contraillos facerdotes di
citur, qui pro ſuo arbitratu , poteftatem foluendi , ligan
dique fibi arrogabant, Cùm tamen clauis ſcientiæ , cla
uem potentiæ debeat antecedere . Ambroſiusuerò afferie
nullam caufam mediam effe & um iuftificationis attinge
re: quoniam gratia à folo Deo producipoteft, qui folus
dat gratiam et gloriam .
Ad primum autem eorum, quæ obijciebantur,ut omnia
ſacramenta fan & ificationis et gratiæ efle cauſæ probaren
Reſpondeo , non opus effe facramentum quodcunq;
tar :
fic effe pra & icum ſignuni, utuerè efficiatfan & itatem ; ſed
fat eft , ut pra& ica a nobis nuncupentur, quòdDeus in il
lorum fignorum applicatione , uluq; fan & ificet , id enim
commune eſt omnibus facramentis . Vel diftinguenda
eft duplex ſan & itas,altera legalis,altera ſpiritualis utrius
que
 DE SACRAMENTIS . 37
queenim Apofto. ad Hebr.9. meminit . Omnia igitur fa
cramenta efíciunt aliquam fan & itatem ,et munditiam ,
uèllegalem , ut uetera :uel ſpiritualem , ut noua . Vt. 12 .
9.103.art 2.et eadem facilitate reliqua dilues, præter Au
guftini reftimonium ex libro fecundo , de nupti et concu .
Quod fine dubio pro nobis facit, fi fide, qua oportet,refs
satur. Legit autem Eraſmus, nec aliter commodè poteft,
in huncmodum , cx quo inftituta eft circuncifio in popu
1
lo Dei, quæ erat tunc fignaculum iuftitiæ fidei, ad figni
Acationem purgationis, ualebat magnis,et paruulis origi
nalisueterisq; peccati. Quòd fi Beda,aut quiſquam etiam
aliusdixerit, circuncifionem ,eandem peccati curationem
przfitiffe,quam baptiſmus, id fanè interpretandum eft ,
fenfusque potiùs fequendusquàm uerba quæ nos plura
guam eratin uoro fecimus : ſed non plura fortaſſis quim
opus erat, ad argumenti uarij , atque perplexi expofitio
nem. Quo quidem explicando, non ufque adeò fumus ar
rogantes,utneuereamur ex his, quæ cam multa diximus,
i quædam ut falſa reprehendi forfitan iure poffe . Alia ue
Talicet, pro rei tamen ipfius,ueftraque omnium dignita
te tra&aripotuiffe ,tumaccuratiùs , tum elegantius. Ac
concedendum nonnihil occupationibus erratisq; noftris
interim conuiuendum , utueftra humanitate ſtudia noftra
fubleuata recreentur . Quæ uidelicet omnia ueftris obſe
quijs addiximus, diſcipulorum noftrorum commodita
çibus adiudicauimus : feruatoris Ieſu Chriftigloriæ , atq;
honori confecrauimusin fecula fempiterna Dixi .

Deo gratias .
3
Der
RELE CTI O.

Depænitentia .

.
 WA

ISIP
HA
PRIOR CONCLVSIO .

nesp
Poenitentiam infufæ uirtutis actum ,
ijs qui mortaliter peccauerunt ,
ſemper fuiſſe neceffariam , non ad
falutem modò , fed ex præcepto

quoque peculiari .

fundo
POSTERIOR CONCLVSIO .
Lucat
midem
Pænitentiæ uerò facramentum , pec eur,
Nar
catoribus poſt baptiſmum ad ui ter uit
tam æternam confequendam , ne nen
ta uc
ceſſarium effe . Quo fieri, ut et
mortalia peccata omnia facerdo parti
tibus confiteri, & ad eorum arbi 72
UT,u
OC
trium ſatisfacere , diuino iure te hone
neamur . nipr
a
maui
dius

amofet

plec
borc
 THEMA RELECTIONIS

NISI POE
NIT
H A ENT ,
B V ERITISI AM

omnes peribitis . Luc. 13. C.

OCVM hodierna mihi difputatione

tra & andum ,uiri grauiflimi, qui de fum
ma facie ( quod aiunt ) ſpe & auerit,aper
2 tiorem fortaile exiſtimabit , quàm ut
noftram explicando diligentiam defi
deret , aut laborem . Qui uerò intro
fpicere curiofius uelit, comperiet fanè ,
multas in profundo ueritates deliteſcere, pluſque habere
0. in recefiu, quàm in fronte promittit . Nili pænitentiam
(inquit apud Lucam dominus) habueritis , omnes peribi
tis. Quiquidem locus , quæftionem licet fimplicem con
20 tinere uideatur,multiplicem tamen differendi materiam
fubminiftrat. Nam cùm duplex in pænitentiæ nomine fi
gnificațio fit,et uirtutis et facramenti ,mox animaduerti
rdiſputationem meam in duas eſſe partes diuidendam ;
et quarum altera uerſetur circa pænitentiæ uirtutem ,altera
circapænitentiæ facramentum . Hæcenim tra & andi for
ma,atque partitio , à magiſtro fententiarum dift. 14. pri
mùm accepta , uniuerfis deinde theologis uſurpata eft .
Cumq; de utroq; partitionis membro infinitas propemo
dan qaz tiones authores ſcholaftici perſequantur : at e
80,fexmihi præcipuas ex intimis hujusloci uiſceribus e
fuendas putaui: quibus omnino expofitis,nihileffe uideo ,
quòd amplius ad thematis intelligentiam , deſideretur.
Acprincipiò ftatim , controuerſiailla uenietin medium ,
qua fundamentum eft cæterarum . An pænitentia fit do
Eu eftipeccatis,quaration
lorde e contra Deum
t ne pænitenfuereuirtcomnifl
gio ſequet altera :Si
ur tia us . Sucä.
ceder fuo ordine , tertia . An fine pæniten tiæ uirtute ſa
lus pece
 PARS 1. RELECT . BSACR
las peccantibus effe poflit. Quarto loco id quæremus,
an fit de poenitentiæ uirtute peculiare præceptum . Quin t. In ill
to in dubium uocabitur , Num etiam pænitentiæ facra.
mentum ſit ad ſalutem neceſſarium . Poftremò, an hoc Heniten
idem ſacramentum , euangelico iure præceptum fit. Has
controuerſias, tantiſper dum definire contendo , uos ui enas el
ros ornatiſſimos,noftræ huius conſultationis et auditores
et iudices , quæſo diligenter attendite .
PRIMA PARS .
mifitp

R INCEP s igitur quæftio ea erat :an peni eſe,

tentia ſit dolor de peccatis,quia contra Deum
fuere coinmilla. Vbi inueftigare compelli
mur , quidnam pænitentia fit, quidq;ſua de
finitione et natura contineat: id quod in hac materia dif matige
ficillimum eſt, egetq; diſquiſitione non parua . Et quan eface
uis controuerfix omnes fine diſcrimine apud fcholaſticos
trofe
ſoleant in utranque partem diſceptari : ego tamen hanc sten
primam ( quoad per aduerfarios licebit) line argumentis plus
ultrò citroq; ia & atis, exponere cupio. Quòd (nili me mca
fallit opinio ) res alioqui explicatu difficilis, hoc feruato
tenore facilius explanabitur .
Pænitentiam ergo definituris,ut à facillimis ordiamur,
tenenda primùm eft ipfius uocis origo. Nam finc huiuſmo
di notione , rem dequadifferimus, probè tenere non pof
Acar
ſumus. Penitentiam itaq; à pæna deriuari,nemo eft qui then
poflit ambigere . Pæna autem ,uindi & a quædam eft præ
teritæ culpæ . Vnde et priſci authores, uerbum ponio,
pro eo quod punio, uſurpauere . Sed , et cùm rerum male
geftarum ,quali uindicante natura , ipſi intra nos de nobis,
fupplicium fumimus,tum ,pænitere propriè dicimur . Pe
nitentiæ autem uocabulum tametfi latius pateat , uſu ta
men do & iffimorum , in bonam partem defieâifolet : ut
non , nifi quæ iuftè pro culpis affumitur, Pænitentia nun
cupetur .
Iultæ autem uindi&x dyo ſunt genera : alterum publi
cum, in quoalius eſt reusa alius iudex, accuſator, et teftis:
alterum
 DE SACRAMENTIS POEN . 3
mus,
alterui priuatum , in quo et reus,'et uindicationisadmini
Quin deridem eſt. In illo, aliena culpauindicatur: in hoc pro
porsa. Mauindi&ta inuoluntaria patientieſt : hæc contra ,
ahoc
418 voluntaria. Pænitentiæ igitur nomen,non quamlibet cul
gaundiâam , fed illam uoluntariam defignat, qua reus
01
ipfefpontepænas eligit , ut in proprias culpas animaduer
JOS
2. Auguſtinus ( fiue quis alius eius operis fuit author )
inlibrodeuera etfalla pænitentia capite. 19. Pænitere
finquit) eft pænam tenere,ut ſemper puniat in ſe ulciſcen
do,quod commifit peccando , et capite. 8. Pænitentia eſt
quadam dolentis uindi&a , uoluntariè punientis in ſe ,
quod commififle fe ,dolet. Quò et Ambrofius uidetur al
luffe, ſuper Pfalmum .27. concione. 1.dicens . Plenaeft
definitio pænitentiæ , commemoratio deli &orum , ut u
nafquifque peccata fua, uelutquodam quotidiani ſermo
of
nis flagello caftiget,et commiffa fibifagitia condemnet.
Literæ quoquefacræ paſsimadmonent pænitentiam age
COS
200 se,ad quam profe & ò non exhortarentur, niſi ſpontanea
tis efet :necpoenitentiam ab alio inta& am ,agendam eſſe mo
helene:fed potius patiendam .Quod noftro in theniate
210 etiam intelligitur fi uerbadiligentius expendantur . Nifi
poenitentiamhabueritis, ait. Id autem habere dicimur,
quodin noftrapoteſtate eft: utDiuusThom . annotauit.
1.p.938. arti.i.
10
Atverò , cùm nemo in malum aſpiciens operetur ut
of Di onyfus.4 . capi. de diui. nom , ſcitè tradit , qui uole, ns
i
rii
prudenfque pænam eligit, cum alicuius bonigratia ,tan
Finifinem
quam m præftituat, hoc facere neceſſum eft .
s auteſibi
primus iuftæ uindi&tæ , is habetur ut qui læ
Sus percalpam eft, eiperpænamfatisfiat. Eatenus quip
pe iudexnocentem pleait , quatenus opus effe cenfet, ut
iniuria , etpriuatæ et publicæ faciat fatis . Sic igituret
pænitens, ob eam caufam uindicatculpam'quam admiſit ,
utSeDeo,quem offendit,debitam fatisfa & ionem impend
d enim , per offenf culpæ ,non folùm iuftitia leat. gi
Datoris , ſed etamicit amuiolatur , quap
ia ropter , alter finis
penitentis eft placare Deum quem offenderit, eumq ; fibi
conciliare . Inde enim uindi& am ,compenſationemq;de
lici
 PARS I. RELECT * ? RSACE
li&i , oportuit in pænitente ultroneam eſſe, quoniam 2009
portebat amicam effe. Nam neque apud homines, redin turz(0=
tegratur amor , per coa&am ſatisfactionem offendentis .
Cùm autem amicus,pænis amici non dele & etur;et alio
qui etiam ( Ariftotele authore ) pænæ medicamenta fint,
quæ uelut per contrarium dolorem , morbum pellunt è uo
luptate progenitum.tertius pænitentiæ fiuis eft falus ani Wolor
mi . Dolet nanquepænitens , lachrymatur et gemit, ut muter
per huiuſmodi quafi antidotum ,morbo ſpirituali medea endum
tur, ut Diuus Thomas tertia parte, quæftione. 90. arti.3.
docuit, et Auguſtinus traca. in Pfal. 37. Sed et Hierony 121
mus in Eccleſiaſtis caput feptimum , inquiens . Nouit hi Ambro
rundo pullos de ſucco oculare chelidoniæ,ex di&amnum ana
capræ appetunt uuloeratæ , cur nos ignoremus medicinam
pænitentiæ propofitam effe peccantibus : Eandem quoq;
ſententiam eifdem ferè uerbis , Tertulianus dixit in libro Domie
de pænitentia . Et Chryfoft. homil. 7. ad populum An bitr
tioch. Iudices ( inquit cùm latrones ceperint,ac facrile. bord
gos , non quomodo ipfos mcliores reddant,confiderant:
ttia,
ſed quomodo ab ipſis peccatorum pænas exigant : Deus sura
autem contrà : quum aliquem ceperit peccatorem ,non
conſiderat quomodo ſupplicium fumat , ſed quomodo ip alen
fum corrigat . Itaque et iudex, pariter et medicus , & c. linu
Paulus denique 2. ad Corinth . 7. triftitia ( ait ) quæ fc kodun
cundum Deum eft , penitentiam in ſalutem operatur •
Quamobrem , penitentiæ iudicium ut amicum, ita quoq; uril
ſalutare eft, pluſquam uindicatiuum: cuius, ſcilicet, finis, Viden
non tam uindi&ta , quàm uindi & a falutaris eſt .
Igitur (ut quæ tam multis diximus,in breuem ſnmmam
redigamus ) penitentia dolor de peccatis eft, aliàs et in lords
Et dolor pport
bearis eflet, nec efſet iuxta nomen ſuum , pena .
eft fponte pro peccatis affumptus, ut fit ,uindi& a culpa- stena
rum uolütaria,nec uindi&a folum fatisfa & oria,ſed etiam
amica et falutaris. Ac poterant hæc apud omnes, incon- Turma
det
uulla ratione conſiſtere: nifi ab ijs , qui linguarum erudi :
tione , proprioque ſenſu ia & antur (uana licèt fiducia ) Wilati
enconi
quaterentur .
Obijcit tamen nobis Lutherus apud Rofenf. art.5.m Imd
et Eraf .
 DE SACRAMENTO POEN . 4
eEraſm.in annotationibus ſuper tertium Matth. caput;
quòd apud Græcos MET_VOLE non pæna aur dolor eſt, ſed
refipifcentia : et nettvev.refipifcere . At ubiinterpres
0 noui teftamenti ufurpat pænitentiæ uocabulum ,græco in
3 fonte qetevoid eft : ubi poenitentiam agite , Græca le
dio habet JETEVOGTE , non ergo in uſu icripturæ facrz
pænitentia dolor aut pæna eft , ſed mutatio confilij.et
1
meatisjet pænitere ſapere poft erratum , inftituereq;ani
mym ad uiuendum re & è . Scilicet hoc irrefragabili argu
mento, in illam hæreſim incidere Germani,ut crederent,
geram pænitentiam nihilaliud effe, quàm nouam uitam .
Juxta quod Ambrofius apud Magiftrum . 14. dift. ait, ue
sam pænitentiam efle,ceffare à peccato . Hinc uerò nosy
11
paucis extricare poffemus, fi ueteris interpretis , et Chri
73 Kianorum omnium latinè loquentium authoritate con
0 tenti, latini nominis notionem et originem ſequeremur:
qua ſatis (ut arbitror ) ante nobis explicata eft . Quin e
tiam, & rerum ordo fúerit diligenter infpectus, reſipiſcen
tiaatque triftitia, uſque adeò fibiuiciſſim hærent, ut,fi al
on Ceram tollas, utranque necefle fit effe fublatam . Etenim ,
Slapis ,protinus incipit diſplicere quod placuit. Imò, fi
erratum tuum ſemel intelligistu ipſe incipis, tibi illico di
fplicere. Cùm uerò ,quicquam difplicet quod placebat :
idquemadmodum ,quo tempore placuit,dele & abarita ne
cefleek, contriftare dum difplicet. An ne hunc quidem
refpifcentiæ triftitiæque nexum ,arcanæ literçtacuerunt.
Geneli.6.Videns Deus quòd multa malitia hominum ela
fetinterra,pænituit eum , quòdhominem feciſſet , et tao
đusdolorecordis intrinfecus. En poſt pænitentiam do
r lorcordis apponitur , etHiere.31.Poftquam conuertiti
meegi poenitentiam ; etpoftquàm oftendıſtimihi,percuf
Sfemurmeum : in quæ uerbaHieronym. Dolentis(inquit)
et plangentisetfupererrore priſtino plorantis indicium
eft, utfemurmanupercutiat, ct itultum ſe antefuiffefä:
teatur. Dolor itaque,comes indiuiduus eft reſipįſcentiæ ,
3 Quòd fi latinæuocis nullam rationem haberemus, fi re
fum item confequentiam et ordinem negligeremus ,etiam
aum ,Luthero,Eraſmoq; oftenderemus Græcáustavoids
А uocem

1
 PARS I. RELECT .
nocem ,pęnam quoquead uindi& arn deſignare . Cujus rei
teſtimonia fi quis à nobis requireret, nihil eflet profe & ò ,
quod tam facilè expedire poffemus, nifi ad alia propera
set oratio . Certè Paulum.z. ad Corinth 7.pro.peniten
tia uetávota ufurpaffe, uel proteruus inficiari non pote
Tit. Habent enim græca in hunc modum aydpxelTa'TELY
λύπη , μετάνοιαν ώς σoτηρίαν αμεταμέλητονκατεργά
Leta : hoc eft, quæ enim fecundum Deum triſtrja ett,
penitentiam in falutem non peniten dam operatur . Quo
loco ſi reſipiſcentiam uerras, fententiam in Apoſtolo fal
Sam efficies, non enim triftitia refipifcentiam operatur :
fede diuerfo reſipiſcentia triftitiam : at triftitia quæ ſecun
dum Deum eft, penitentiam ,hoc eft uoluntariam pęnam ,
uindidamque culparum . Nofter item Auſonius loquen
tem pçnitentiam inducens: ſum (inquit ) dea , quæ faci ,
non fađique exigo pęnas , nempe ut peniteat,fic metanea
uocor . Non igitur fiue latinèpenitentia , fiue græcè me
tança , nouam folummodo , uitam : fed et ueteris odium
uindi& amq; ſignificat. Sed ais : fi uerbum uerbo reddas ,
petavoid mutatio cogitationis et mentis eft, tranſmenta 4
tio , fi in hunc modum loquilatina conſuetudo permitte
ret. Fateor equidem .Armentis mutatio elſe non poteft ,
niſi mens diuertat à malo , contraque accedat ad bonum ,
quod quia non fit greſſibus corporis , fed affe & ibus ani
mi , ueterem uitam animus aucrfetur oportet , cùm elegit
nouam : fic enim animi mutationem re&ta philoſophia in
terpretatur: quam fi haberent Lutherani, nihilab illis
prætereà exigeremus, fi modò haberent eam , non quam
fibi fingunt ipfi,fed quam et uerè et graphicè defcribit
Ambroſius z .lib .de pænitentia cap.to.inquiens. Faciliùs
inueni qui innocentiam feruauerint, quam qui congruè
egerint pænitentiam . An quiſquam illam pænitentiam
putat , ubirequirendæ ambitio dignitatis, ubi uini effu
lio, ubi copulæ coniugalis ulus? Renuntiandum feculo eft,
fomno ipli minus indulgendum , quàm naturapoftulat ,
interrumpendus eft gemitibus,interpellandus eft fufpiriis:
fequeftrandus orationibus: uiuendum ita ,ut uitali huic
moriamur ului. Se ipſum Gibi homo abneget , et totus
mutetur
 DE SACRAMENTO POEN . S.
mutetur : ficut quendam adoleſcentem fabulæ ferunt,poft
t
amoressmeretricios peregrè profe & um , etamore aboli.
to regreffum , ueteri poftca occurriffe dile &tæ , quæ ubi
non interpellatam mirata,putauerit non recognitam , di
xerit ego fum : refponderit ille , fed ego non fum ego .
Hanc mihi cogitationem atque animitransformationem ,
fi præftiteris, iam ego de nomine nihil moror . Illa re ue
Ta penitentia ,eſt,de qua nos in præfentia diſputamus •
Sed illud tamen catholici quidam , contrario penitus
ſenſu atque ratione, in dubium uocant:an ad ueram pęni
tentiam præter dolorem de peccato præterito , propofin
tum exigatur, deinceps furuta uitandi: ita ut quemadmo
dum poenitentem ,uitam ueterem deteftari,fic et nouam a
nimo concipere , ac proponere neceffum Gr. Et quidem iu
niores nonnulli exiftimant, hocpropofitum non effe in
penitentia neceſſariam . Tum quoniam , ut uox ipfa præ
ſe fert,penitentia, culpas præteritas reſpicit , non proſpi
cit futuras quòd et diuus Thom . animaduertit.4.dift. 17.
g.art.z.q.4.ubi afferit, penitentiæ proprium obie & um etle
peccatum commiflum : quare ait, ſecundum ſuam ſpeciem
teſpicit tantùm peccatum præteritum . Tum etiam , quo
niam ucntura mala cauere, prudentiæ a & us eft,non penis
tentiæ . Non igicuranimus futura uitandi ad ueram pce
nitentiam neceffarius eft .:
Nos uerò, recentem hanc theologiam pauliſper faceflac
rogemus, et difputationis noftræ perturbatricem exore
mus ut fileat: ueterumq: authorum ſententiam amplecten
tes, intelligamus mutationem mentis, quam nomen græ
cum defignare certum eft, in penitentia quoque latina uo
2 cecomprehendi. Nifi enim mutetur totus ( utpaulò an
tè referebamus ex Ambrof. Sucrè penitens effe non po
tel : athæcpenitentis mutatio, in eo fita eſt, finon uitam
modò priorem refpuat , fed etnouam animo comple & ain
tur, ſeleqz informet, atq; animer ad re&è iufteque uiuen
dum, fit ergo ( ut à more fcholaftico non diſcedamus )pri
ma concluſio .
In penitente ſemper hæc duo couiun & a funt, deteftario
uitæ ueteris, et propofitum uitæ nouæ : hanc Magifter
A dut.
 PARS I RELECT . 20
dift. 14.et Isi tenct; et Albertus. 14.dift.art: 11.et Durant.
dift. 17.q.2 . art.2, et Alexan . quarta parte.969.membro 2.
et Adrianus quolib ,5.art.3 .Caietanus in additionibus
partis, q.1, art.1 et D. Thom 3. parte.c9.85 . arri.3. et 86 .
art.2.et 3 contra gentes cap.15 8.et:4.contra gentes.ca.7.20
Quæquidem probatur , ex Apoftolo ad Epheſios.4. depo
nite , inquit , uos ueterem hominem , qui corrumpitur ſe
cundum defideria erroris : renouamini autem ſpiritu meo
tisueftræ , et indujte nouum hominem , & c.non ergo fa
lis eft ueterem exuere , niſi nouus homo inguatur, quod
dertè uoluntate fie;non maribus corporis,
- ? Hoc prætereà infinuatur Gen 6.pęnituit eum quòd ho
minem feciffet,præcauensin futurum et tactus dolore cor
dis intrinfecuss & c. Ambo igitur illa in eos quem uerè
penitet,reperiuntur ; crimine pia nr.1
** Ezechielitem , 18. cap. fi autem (inquit) impius egerit
penitentiam ab omnibuspeccatis fuis, et cuftodierit om :
nia præcepta mea , omnium iniquitatum eiusnon recor .
dabor. Cuftodire autem omnia præcepta, ad animipropo
fitum fine dubio referendum eft : quoniam non omnia fi
mul præcepta cuftodienda occurrunt,cùm homo peniten .
tiam agit,utrunqueigitur pçnitens fimul præftat:et quòd
.dolet de omnibus peccatis fuis , et quòd omnia præcepta
cuftodire proponit , et infra eodem capite . Conuertimi
ni, ait, et agite pçnitentiam , proijcite à uobis omnes præ
uaricationes ueftras ,et facite uobis cor nouum et fpiritum
nouum : quod eft ,nouam uitam animo et concipere et
uelle .
2. Prætereà (ut re & è DiuusAugut. lib. de vera et falſa pe
nitentia , cap. 17. ratiocinatur )non folùm petitur à pec
catore ut gemat, ſed etiam ut conuertatur. Conuertimi.
ni(inquit) et agite penitentiam , & ciet loel.z. Conuerti.
mini ad me in coto cordeueftro , in ieiunio et fletu, &c: 1
Conuerfio autem ad bonum eft : non ergofatis eft;malam
uitam antecedentem auerſari,nifiad bonam penitens ani
mo cunuertatur .
Id inſuper annotauit Ambroſ in illudiz . ad Corinth 7 .
Ecce enim hoc ipſum , ſecundum Deum contriftari uos ,
quan
 DE SACRAMENTO POEN.
quantam operatur in uobis ſolicitudinem et defiderium
defideratenim ( inquit ) reformari, qui por peccatum fcic
fe fa& um effe deformem .
i Dauid quoque in Pfalm.56 . poftquam ueniam petiuit
inquiens, quoniam iniquitatem meam ego cognoſco, &c.
cormundum ait, crea in me Deus et ſpiritum re & um inno
ua in uiſceribus meis . "
Præterea, primum quod ab eo qui fecit iniuriam ,poftu
lamus, eft huiufmodi propofitum . Cum ergo finis pro
prius penitentiæ fit , emendare Deo iniuriani, certè ues
rèpęnitens omnia ea exhibet, per quæ iniuria compenfans
tur. Inter hæc autem ( ut diximus) illud unum eft, ut hoe
mohabeat animum , alias deinceps iniurias non faciendi.
Ad hæc,quemadmodum parentes cùm liberos puniunt;
emendationem , propoficumque melioris vitæ in futu
rum , ab illis per periasextorquent: ita er hoc à nobis nei
maximè Deus exigit in hac uindi &ta uoluntaria , ur uelio
nousinmelius corrigere , quæ peccauimus .
Præterea in omnimotu non eft receffus à terminó alia
quo, fine acceffu ad oppofitum : ergo,nec auerfio à pecca
to erit fine conuerfione ad iuftitiam . Quare ficut pæni
tens deteftatur uitam iniuftam antecedentem , ita uolunta
te comple& itur futuram iuftam confequentem .
Præterea uera penitentia non eft fine a&u charitatis, ut
mox definiemus : fed per actum charitatis , uolumus Deo
in omnibus placere er in nullis diſplicere : Igitur, animus :
in futurum beneuiuendi, uerè penitcnti qui ad Deum
conuertitur, deeffe non poteft. Quod et nunc in concis ,
lio Trident ſeilione.6.cap s. et 6 definitur :et in concilio
Florentino fuerat ante declaratum , uidelicet ad contris
tionem quæ penitentiæ primus a & us eft) pertinere, ut do
leatde peccato commitlo , cum. propofito non peccandi
decætero. Nec poteft dici, concilium loqui, de propofia
to implicito . Pari enim ratione ftatueret, ad contritio
dem cordis fpe& are propofitum ieiunandi tempore qua
dragefimæ . Præterquàm quod uana effet talis determina
to, et explicatio contritionis , fi de implicito propoſito
intelligeretur. Et fimili quoque ratione interpretaremur,
A 3 ad con
 PARS 1. RELECT. D.
ad contritionem cordis pertinere, implicitè dolere de pec
cato commiffo , 10
Secunda concluſio: huiufmodi propofitum eſt de rario
ne pænitentiæ . Hanc tenet Diuus Thom.exprefſè,et eam
perſuadere nititur.3.par.q.90.ar.4.et 4.contra gentes.cap.
27. quia actus mortales ex fine recipiunt ſpeciem . At, fie.
nis pænitentiæ et doloris de peccato , eft noua uita: ergo
illum finem intendere,eft de ratione pænitentiæ: quemad
modum enim , expulfio difpofitionis contrariæ , ſuapte
natura paratur ad conuenientem formam inducendam : et
propullatio humoris corruptijab arte naturaq; inftituitur,
ut noua ſanitatis forma proueniat : ita ec peccata antece
dencia deftruere , atque auerfari, ad uitam nouam infti 1
tuendam ordinatur . 07
Præterea ad poenitentiam id potiffimùm pertinet , ut tu
Deo ueteris uitæ compenſatio fiat . Id autem , uel maxi
mè à nobis Deus exigit , pro compenſando deli&o ueteri,
ut ei deinceps placere uelimus , iuftè recteq; uiuendo : id
igitur eſt de ratione pænitentiæ
Hoc item probat Magifter fententiarum , dift. 14. ex dif
finitione pænitentiæ, quam nobis Ambroſ et Gregorius ,
tradidère in hanc formam . Poenitentia eft, præterita ma
la plangere , et plangenda iterum non committere, de pce
nitentia.d.3.cap pænitentia et cap .pænitentiam . 2
Necego aliud intelligo Florentinum Concilium india's
care uoluiffe , cùm aftruit , ad contritionem cordis perti
nere , ut doleat de peccato commillo, cum propoſito non
peccandi de cætero .
Ad argumentum uerò in contrarium , reſpondet D.
Thom.diſt 14.q.1.arti.1.96 ad 4.quòd quanuis ad poeni
tentiam iuxta primam nominis originem , non pertineat :
refpe & us ad futuram , at , quatenushabet pro fine præci
puo , emendare Deo culpam commiſſam , et illi pro ea ſa
tisfacere , huiuſmodi propofitum eft de ratione pæniten
tiæ , ncc fine illo Deus aut placatur aut conciliatur ; cùm 4
id ( quod fæpè iam diximus ) à nobis maximè requirat .
Hæcde priore diffinitionis particula fatis ſuntdi& a .
Nunc circa pofteriorem ea quæſtio eft à nobis pertra & an
da, an
 DE SACRAMENTO POEN . 7
diyan dolor deteftatioque peccati,quia eft contra Deum ,
fie de ratione pænitentiæ. Cui breuiter quæftionicodem
omnes ore reſpondent', de ratione pænitentiæ ede Diuus
Thomas tertia parte quæſt.86 . articul.tert.
Quippe fi quem peccata contriftant, uel quòd turpia
ſunt,uelquod infamiæ notam inuſerunt, aut aliud da
mnum dedère peccanti , hujus dolor idoneus non eft nec
deli&o aduerfus Deum commiffo penſando , nec infenſo
Deo placando et conciliando. Nam ne homo quidem iu
itus placaretur , cùm is qui læfit nullam ipfius haberet in
dolore rationem :nec redintegraretur amicitia,dum qui
eam uiolauit,ia & uram propriam ſentit, non amiciof
fenfionem. 2. ad Corint. 7. gaudeo non quia contriftari
eltis,fed quia contriftati eftis ad pænitentiam . Contri
Hatienim eftis ſecundum Deum , quæ enim ſecundum Dell
trikitia eft ,& c. Triftatur , inquit Ambrofius, fecundum
Deum, quia doletquòd fecit quod odit Deus:Idem Chry
Softomus homilia. 15.in hanc fecundam epiftolam : ſed ex
preſliùs homilia in eandem .
Item niſi hac ratione et fine , peccator pænitentiam a- >
geret,ad Deum minimèperfuam pænitentiam conuerte )
retur: cùm tamen Chriſtiani pænitentem , et conuerſum
ad deum,eundem prorſusintelligamus. Quoniam et ar
cana literæ pænitentiam fine peccatoris ad Deum con
uerfione penitusignorant. Ioel.2. Conuertimini ad mein
toto cordeueftro ,& c. Ezec. 18. Conuertimini et agite pe
nicentiam . Era 35. Derelinquat impiusuiam fuam ,et re
yercatur ad dominum , et Plalm. 118. Exitus aquarum de.
duxerunt oculi mei, quia non cuftodierunt legem tuam .
fcribiturigitur ratio finiſque pænitentiæ Deus ipſe de
Vrique

Sedexiſtit hoc loco quæftio non paruagán illa ratio for

malis etmotiua pænitentiæ fine dile& ione poffit haberi
Quod in hanc formam alij quærunt, an in pænitentiä fin
nitione oporteat contineri, quòd fit dolor de peccatis, quia
fuae contra Deum fuper omnia dile& um :
Et fuadetur non oportere ,quia dile &tio eft a & us fuffi
citas ad remiffionem peccatorum : qu are fi ſemper cum
peni
 PARS I RELECT . "
pænitentia interueniret , aut neutra efſer idonea , aut al
tera fuperflueret .
Deinde,fi a & us charitacis neceffariò in peccatoris con
uerſione inueniretur ; tunc charitas diceretur ſecunda ra
bula poft naufragium , potius quàm pænitentia: quod ta
men inauditum eft : " ? "
• Præterea , puer fugit ignem tanquàm malum, etiam fi
oppofitum bonum a & u non uelit : ergo et homo poteft fu
gere peccata ,quanuis Deum a & u non amet .
Quartò , quia fi dile&io effet pænitentiæ coniun & a :
dilectio penitentiam antecederet , quoniam attigit finem
rationemque formatem pęnitentiæ : at confequens eft fal
ſum ,ut uidetur . spero
Primò, quia contritio præcedit gratiam habitualem s
cum fit eius difpofitio : ergo et charitatem : quia gratia
prior eſt charitate , ad quam ſe habet gratia , ut anima ad
potentias fuas. Nam dat gratia effe et uiuere, charitas o
perationem .
Item fecundò conſequens probatur effe falfum , quia fi
dile & io contritionem præcederet , iam prima pænitentis
*contritio effet meritoria, cùm à charitate proficiſceretur:
referreturque ab eadem charitate in deum ſuper omnia di
le&um : " At contritio prima , meritoria effe non poteft ,
quia uel meretur gratiam uel gloriam : non gratiam ,quia
prima gratia ſub merito non cadit : gratiam uerò finiul
fieri et augeri impoffibile eft . Quare ,prima contritio ,
nec primam " gratiam , nec augmentum eius promeretur :
fed ne gloriam quidem : quia uel meretur gloriam quæ
refpondet primæ gratiæ : puta ut quatuor , fi gratia prima
erat ut quatuor : uelmereturaugmentum illius gloriæ : fi
primum, iam gloria quæ reſponder primæ gratiæ ,non da
retur gratis , contra Apoftolum ad Rom . 6. inquientem ,
gratia deiuita æterna. Et contrarationem , quæ di&tat ,
gratiam nihil aliud effe.quam acceptationem ad gloriam :
unde fi quis accepit gratiam primam fine meritis , ergo et
accepratus eft ad gloriam correſpondentem fine meritis
Augmentü uerò gloriæ ,fi prima contritio mereretur : pa
riter quoq; et augmentú gratiæ : quod iam reprobatú eit .
Lien Denigi
 DE SACRAMENTO POEN .
Denique conſequens falfitas oftenditur ex Diuo Tho
ma, quarto, diftin &tione decimaquarta , quæftione prima ,
articulo fecundo , quæſtione ſecunda cuius uerba ſunt .
Quandoque aliquis fugit malum propter defiderium bo
pi, quandoque autem è diuerſo , et hic motus eft frequen
tior in reuerfione peccatoris ad Deum per penitentiam .
Vnde penitentia eſt prior charitate ,et cum motus amoris
pęnitentiam præcedit , non eft amor charitatis, quia chari
tas amiffa ,non recuperatur nifi per a &um penitentiæ uir
tutis : hađenus ille. In contrarium eft, quòd omnis do
lor in’amore fundatur , cò enim quod aliquid amamus, de
eius amiffione dolemus .
Hic fitprima propofitio : Primus aétus penitentiæ nun
quamelt line actu charitatis . Magift. d. 15. ca. 4. idem ,
Grat depe dig . ca.ulti, et ca.fugerat ,et dift.2. ca.chari
täs eſt,et D. Thói 12.9.113.artic.4.ad.l.et arti.5.cc 8.et de
ueritáte. q.28.arci.4. Duran. d.17.4.9.1 er.4 . Capreo. di
Itin, 14.9.2 . er Gabri ea dift.et.q.contra Palud d . 14 9 3 .
Primùm probatur hæc conclufio teftimonio D. Au
guft.14.de ciui.dei.cap'ultimo ,ubi afferit , neminem per
tinere ad ciuitatem Dei nifi per amorem Dei , uſque ad
contemptum ſui : fed omnem uerè pięnitentem ad Deici
uitatem pertinere nemini dubium elt, ergo . Et lib.de ue
Ja et fal.peniten.capit . pro abfurdo habet , quòd fine amo
re dei,quiſquam conſequatur indulgentiam , fine quo nul
lus inuenit gratiam , et capite decimoſeptimo idem ait,
et lib.contra Creſcon , 2. capite duodecimo cùm dixillet:
et eleemoſynis et uerbo ueritatis , etcontritione remitti
peccata , ſubdit , mundantur etiam ipfa , quæ fupereminet
omnibus ,charitate ; quæ una fi adfit,omnia illa re &tè fiunt:
li autem deſit, illa omnia fruftra fiunt . Præterea . 1. Ioan.
3. qui non diligitsmanet in morte .
Præterea conuerfio ad Deum requiritur ad habendam
gratiam Dei Zac. fi conuertimini ad me et ego conuertar
ad uos . Ezec,18 et.3 3. ſed conuerfio ad Deum non fit ni
li per a& um charitatis : nam fi aliter conuerſio fiat uana
eft ad iuftificationem cum in Chrifto Ielu fola fides 42
leat quæ per dile & ionem operatur ad Galat.s . hoc autem
notauit
 PARS I. RELECT.
gocauit Auguft. de uera et falſa penitentia. cap. 17. non
conuerti, led qui habet attritionem et timet Deum iudi
ccm, niſi amet iuftum .
Præterea ſalus animæ in conuerſione ad Deum confirm HO
ftit Hiere. 3.conuertimini filij, reuertentes et ſanabo ayeri
fiones ueftras. Efai.ſexto et conuertatur et ſanem eum.etos
quadragefimoquinto conuertimini ad me, et ſalui eritis :
at penitentia eſt medicina ſalutis .
Icem omne agens , agit propter finem , anima ergo can
mouet fe , ad finem ſe mouet . Atuelle efficaciter finen
pertinet ad charitatem . Namque li per fpem folam finem
appeterem , nec ſpes mortua ad iuftificationem fufficeret ,
nec de peccato doleremus,qua ratione offenſa Deieft, fed
quamalum noſtrum eft .
Id tandem modo in conci.Triden.ſelf.6.c.6.et.7.definis ;
tum eſt . Acreuera, id enim Dominus,Lucæ.7.infinuaffe
uidetur , inquiens . Remittuntar ei peccata multa , quo
niam dilexit multum . Quæ fignificat dolorem et lachry
mas nullas eſſe, piſi cum charitate effent .
Seconda propofitio , prior natura eft a&us charitatis ,
quam actus penitentiæ . Imò radix unde penitentia ha
bet remittere peccata , dile & tio eft : juxta domini ſenten
tiam Luc.7 .Quoniam dilezitmultum ,ait D.Tho.z.p.quz
ftione.85. articu.6.
Probatur item hæc concluſio. Quia penitens, derefta
tur peccatum ,ut offenfam Dei , ergo prius natura amat
Deum .Nam niſi quem amore proſequimur, eius mala ex
horreſcere non ſolemus .
Primus quoqueuoluntatis a & us , circa proprium obic
&um eft, ſcilicet, circa bonum . Deinde fequitur odium
oppoſitimali. Prior ergo actus eſt,quo Deo uolumus bo
num , quàm a&us quo eius malum abhorremus.
Præterea, uelle mihi conciliare Deum, eft prius, quam
uelle emendare iniuriam commiflam ,cùm illud fit finis hu
ius . At illud ad charitatem pertinet,hocad pgnitentiam ,
ut di&um eft .
Præterea , ut D.Tho argumentatur loco citato ad fe
cundum , in a & ibusanimæ primus motus eft circa finem
Vnde
 DE SACRAMENTO POEN.
Vade prior eſt natura intentio finis , quàm ele & io medio
rum . Ac dolere de peccatis, et illa deftruere, medium eft
ad placandum et conciliandum Deum , etad re&am ele .
Gionem pertinet, ergo . Sed et Hier.31.huius reiteftimo
nium habemus : Poitquam conuertiftime (inquit) egi pe
nitentiam , prior eft igitur conuerfio ad Deum quàm pe
nitentia deteftatioquepeccati .
Id poftremò Concilij Tridentini. ſeſs. ſexta capite ſex
18 definiuit, his uerbis . Peccatores ad iuftificationem ſe
difponunt, incipientes diligere deum tanquam omnis iu
fticiæ fontem : ac propterea mouentur aduerſus peccata
per odium aliquod et deteſtationem , hoc eft per peni
céntiam .
Tertia propofitio ,de ratione ueræ penitentiæ eft, quòd
diſpliceat peccatum , quia eft contra Deum ſuper omnia
dile& um , ' D.Tho.expreflè.3.p.9.86 . artic. 3. patetque ex
prioribus concluſionibus .
'Ad primum autem eorum , quæ in contrariam partem
adduximus, refpondet D. Tho . 3.p.9 84. arri.s. ad 2.et q.
86.arti.6. ad.2. et de uerita.q.28 . arti.s. in corpore . et ad
primùm negando conſequentiam . Aliud eft enim , quod
requiritur ad iuftificationem abſolutè , aliud ad iuftifica
tionem eius qui mortaliter peccauit : in quo requiritur et
auerfio à malo, et conuerſio io bonum , ut iniuria ,quam fe
cit, compenfetur per æquam fatisfa & ionem .
Ad fecundum refpondetur, quod penitentia dicitur fe
cunda tabula poft naufragium , etnon charitas Primo ,
quia charitas neceffaria eft in omni iuftificatione, commu
niſq; et integra naui foluentibus, et naufragis. Penitentia
autem ,proprium eft remedium naufragorum .
Item etiam in penitentia charitas intelligitur , non au
tem ediuerſo , in charitate penitentia . Quanquam et his
duobus argumentis breuiùs reſponderetur , multos aâus
hominis in juſtificatione fimul coniungi , quibus tamen
fingulis iuftificationem ipfam facræ literæ tribuunt . Fides
cnim purificat corda noftra . A &o.Is . Spe quoque falui fa
Aifumusad Ro.8 . Vniuerſa etiam deliða operit charitas.
Prouerb. 1o.et fcriptum quoque eft, fine timore neminem
poſle
 PARS 1. RELECT .
poſſe iuftificari. Eccle. 1. Et , cùm peccator ingemuerit 4
ac pçnitentiam egerit,peccata ipfius obliuioni tradentur . le
Ezec. 18. et 33. Erraret autem uehementer, qui uel remifa
dionem peccati, unicuilibet ex illis a&ibus denegaret,uel ir
unum ex eis quemlibet , fuperfluere arbitraretut.
Ad tertiam , nibiluetat , cùm quis femel habuit a&um
amoris , odio habere malum fine amore præſenti,ex ui ta
men præcedentis , ut poft primum aflenfum conclufionis ,
quem fine afſenſu antecedenti principiorum habere ncqui
uimus , nihil prohibeteidem concluſioni iterum atq; iten
sum aflentiri fine principiorum affenſus. Sic et primam
poenitentiam fine dile & ione habere impoſsibile fuit. Se
C
cundam uerò uel tertiam habere poterimus ex , efficacia
folùm prioris dile &tionis. Ita quoque puer ui etpotentia
1
amoris naturalis , quem dubio procul aliquando primum
, habuit, poftea malum fugit naturæ contrarium , etiam fi
amor ille a &u non perduret. Quin etiam non oportet
duas ſemper operationes differentes habere amoris et pe
nitentiæ : ſed poteft unus et idem a&us à charitate et pæni
tentia proficiſci, ut interim media et finem unico a & u
compleđimur, et principijs et concluſioni unico a & u af .
ſentimur . 4
Ad quartum , conceſſo conſequenti quod infertur ad
primam confutationem , nego conſequentiam . Non enim
ualet,a ,elt prius,b, et b, prius,c, ergoya, eft prius,c, przſer
tim cum in diuerſo genere cauſarum ille ordo conſidera
tur . Quemadmodum , et hæc colle & io inutilis eſt, a, eft
cauſa, b, et,b, eft caufa ,c, ergoga,eft cauſa,e.Quod ut exem
plo manifeftum effciam ,ponamusillud quod Philoſophi
negarenon poffunt, primas qualitates et ſecundas, utraq ;
eſſe diſpofitiones ad eandem formam fubftantialem , lir
calor et color , humiditas et mollities ad animam rationa
lem, ubi certum eft, fecundas qualitates priores efle anima
in genere cauſæ diſponentis ,et materialis :animam rurſum .
priorem efle primis qualitatibus in genere caufæ forma
lis . Prior eft eniam forma, quæ dat effe fimpliciter, quàm
forma quædat efle tale. Ex quo tamen, fi quis colligeret ,
ſecundas qualitates efle priores primis , certè à Philoſoa
pho
 DE SACRAMENTO POEN. lo
pho non toleraretur , fed ne à diale & ico quidem : cùm in
nullo genere caufæ primas qualitates, fecundæ præcedant.
Item, contritio prior eft habituali gratia ingenere di
fpofitionis , gratia etiam prior eft habitu poenitentiæ in
fulæ in genere caufæ formalis . Sed contritio pullo pacto
prioreit habitu poenitentiæ . Quoniam actus ille ab ha
bitu producitur in genere cauſæ efficientis.Efe& a autem
cauſarum efficientium , ſuis caufis efficientibus priora eſſe
nonpoffunt,nifi fortè in generecauſæ finalis, de quo ge
nere in præſentia non diſſeritur.
Circa id uerò , quod in eodem argumento additur,gra
tiam fehaberead charitatem et pænitentiam ;utanimaad
potentias fuas, non in omnibus fimilitudo eft . Quoniam
potentiæ animæ,intellectus et uoluntas,nulla ratione præ
cedunt animam : habitus uerò charitatis et pænitentiæ ,
quoniam in genere caufæ efficientis producunt a&us , qui
funt difpofitiones ad gratiam , ex confequenti ipfam gra
tiam antecedunt . Charitas igitur et pænitentia habent
ſe ad gratiam ,ut calor ad formam ignis .Idem enim ca
lor fi conaderetur , ut difponens materiam ad recipien
danı formam ,prior formaeft: fi autem ut potentia calefa
diua ,eadem formapofterior eft ,
Ad ſecundam uerò confutationem , in qua difficultas
eft maxima,funt qui negant primam contritionem merito
riamenle , quam ego ſententiam olim iuuenis tenere ſole
bam,nec enim poteram eam perſuaſionem induere, ur gra
tia habitualis quaiuftificamur , prima contritione prior
cheequod tamen erat neceffarium , ut illa contritio eflet
totius me
meritoria: quippe,cùm gratia et amicitia dei,
rniradix et origo at,atque id etiam D. Tho. mihi ſenti
re uidebatur,1.p.q:62.arti.z.ad 3 in hæcuerba. Triplex
eft conuerfio in Deum , una quidem per dile&ionem per
fe& am, quæ eft creaturæ iam deo fuentis . Et ad hanc con
uerfionem , requiriturgratia conſummata, Alja conuerſio
eft, quæ eft meritum beatitudinis , etad hanc requiritur
habitualis gratia , quæ eft merendi principium . Tertia
conuerfio elt,per quam aliquis præparat fe ad gratia :n ha
bendam , et ad hancnonexigitur aliqua habitualis gratia,
fed
 PARS I. RELECT .
fed operatio Dei ad fe animam conuertentis : ſecundum il
lud , conuerte nos domine , et conuertemur.et.3.p.2.89.
arti. 1.ad.2. A & us,inquit, primus pænitentisſe habet ut ul
tima diſpoſitio ad gratiam confequendam :fcilicet, con
tritio . Alij uerò fequentes a & uspoenitentiæ , procedunt
jam ex gratia ér uirtutibus . Sed quoniam .D. Thomas.
quem ego authorem libentiſfimè fequor.1.2.9.112.arti.z;
ad.1.contrariam fententiam tenet:concedo contritionem
primam effe meritoriam gloriæ . Primò , quia eft opera Co
tio amici Dei ordinata in finem fupernaturalem . Imo, ut
oſtenſum eſt, in finem charitatis, ab ipfa charitate ordina2
ta, ergo eſt meritoria .
Præterea ultima diſpoſitio ad formam , in genere caurę
formalis, pofterior ipfa formaeft . Igitur fecundum or
dinem caufæ formalis, contritio à gratia procedit,erit er
go meritoria .
Prætere ifingamus hominem poft primam illam con
tritionem è uita diſcedere: Tum quæro an iſti dabitur ali 1
qua gloria ? Quod quia negari non poteft, quæro rurfum :
an illam gloriam talis homo meruerit ? Si meruit; habetur
4
intentum : fi non meruit ,ergo adulto ſecluſis ſacramentis 92
datur gloria abſque merito proprio :reclamante Paulo
prima ad Corinthios tertio . Vnuſquiſque propriam mer
cedem accipiet , ſecundúm ſuum laborem , et Marth.uige
fimo . Nemo diuturnum accepit denarium ,nifi qui in ui
nea laborauit ;
Præterca , primus a&us charitatis eft meritorius , cùin
fine dubio, fit opus amici Dei , maximè placensDeo ,loan.
decimoquarto . Qui diligit me ,ego manifeftabo ei me
ipſum . Sed a & us primus pænitentiæ fequitur primum
actum charitatis à quo proficiſcitur , ergo eſt meritorius :
Quod Auguft. affirmat, de ue et fal.pæniten.capite deci
mofeptimo . ubide ijs qui in fine pænitentiam agunt , fic
loquitur. Cùm fruáifera penitentia opus fit non homi
nis ſedDci , inſpirare eam poteft, quoniam uult ſua miſe
ricordia : et ex miſericordia remunerare, quos damnare
poteft ex iuftitia . et capit. ultimo ait, pænitentiam non
rolulm indulgentiam promittere, fed certa præmia . Gra
tianus
 DE SACRAMENTO POEN .
1 tianusetiam id habet de pænit. dift.1. c.conuertimini.
Igitur ad argumentum , concedo libenter primam gra
tiamgratis dari .Nego tamen exinde primam gloriam da
si fine merito . Eadem enim contricio ut quatuor, et di
(poltio eft ad gratiam , ut quatuor , et meritoria gloriæ ,
utquaruor qua ratione ordine naturæ gratiam ſequitur ,
etadimpugaationem : quia gratia eft acceptatio ad uitam
eternam . Id, fcilicet, ego nego fi formo formalis ſit; ſed
ed forna per quam aliquis elt amicus deo , per quam ho
minigrato et accepto ,admiſloque in diuinæ naturæ con
fortium, facultas datur ad ætérna bona , per operationem
virtutum promerenda . Nec oportet formaliter loqueu
do, ut quis ſit amicus Deo , quòd Deus per talem amici
tam,fecluſaquacunque operatione, uelit illi vitam æter
nam. Sed fatis eit, quòd uelit illum admittere ad partici
pationem bonorum fupernaturalium , quæ fimpliciter fa
ciunt hominesbonos, qualis eſt charitas,etcæteræ uirtu
W des infuſe , per quas admiffus homo ad Dei amicitiam et
3: gratiam , æternam gloriam proprijsa & ibus demeretur.
[ Deadultisloquimur, nam paruulis gratia datur per ope
$ rationem alienam , fimiliter et gloria .
Cuius rei exemplum habes in anima,quæ quoniam a
& us primus eft , dat effeet uiuere . Hanc conſequuntur
potentiæ naturales , hoc elt , intelle & us et uoluntas , per
qúasoperaturad confecutionem finis . Sic etgratia, uita
quædam animæ eft, quæ illi er uiuere,et eſſe diuinum præ
fat, quam charitas et reliquæ uirtutes conſequuntur:qua
nam operationibus finem ſuum homo conſequetur . Nec
deerit præter naturale ,morale quoque exemplum , in hu
3 busrei expofitione . Cùm enim homo quis,gratus incipit*
efleprincipi ,
non eft opus , ut per talem primam gratiam
acceptus fit adultima præmia , atque præcipua,quæ uide
licèt princeps,fideliter ſeruientibus præparauit .Sed per
talem primam gratiam intelligitur admitti in domum ,
Conſortiumque eiuſdem principis : dariq; facultasintelli
gitur, ad præmia quæcunque fidelium amicorum prome
renda. Cùm autem Apoftolus ait, gratia Dei uitam æter
bam donari : certè ſentit, quod Auguft. difertiffimè do
cet. 3 •
 PARS II: RELECT . SACRAN
cet. 3.Hypognofticon , et de gratia et libero arbitrio capi Helicos ſempe
te quarto ,quinto, feptimo,et decimoquinto ,per auxilium
cam apud Hic
Dei gratuitum , eam homines conſequi, cùm tamen fimul depeccatus c
dicatur corona iuftitiæ , quia nobis cooperantibus gratia
* ,crediture
Dei reſpondet, tanquàm præmium merceſq; operis non
ſtri, Atq; de prima controuerſia , ſatis ſuperq; fuerit di Retrot
kaures ueft
ſputatum . Vbi conſtituțum nobis eſt , poenitentiam effe bis literiste
uoluntariam pænam pro peccatis , allumptám ,propter
Deum , ex charitate dile & um . imagnitudi
frientes ,
mino.2.ad
S , E C VND A PARS .
batietis,ſe
SOVN ſecundauerò, id uertebatur,in quæſtionem , itam ſecun
gemitu me
an penitentia fit uirtus. Cuius quidem que
la
ftionis parsnegatiua ex eo fuaderetur. lo pri handucshery
Le
e
mis quòd nulla uirtus,uitium in eodem fubie.
& o neceffariò fupponit: at oportet hominem fuifle uitio quantur
fum , priuſquam in homine pænitentia fit: non igituretiam,fcilis
pænitentia uirtus . Nam et abfurdum eft , uirtutes te ha z totius I
hram cla
bere non poſſe nifi ante peccaueris : er Chrifto dominó.
ace meri
aliquam denegare, in quo omnium uirtutum plenitudo
eft . mit reda
dolorer
Deinde Philoſophi nullam de penitentia fecere men laudabile
tionem , non Ariſtoteles , non Cicero , non Seneca , non
denique Macrobius,qui tamen copiofflimèdeuirtutibusa Widque tancatu ,15
differuere : non ergo eft pænitentia uirtus : r
Prætereà , cuiulque uirtutis primus actus eſt ele & io both los cuiu
ni,ſecundus uerò,fuga mali ? Eft enim uirtus, habitus ele saatura: P
diyus , in mediocritate confiftens . Acpænitere,detefta- laeft :
tionem , fugamq ; peccati notat : non ergo poteft effe præ alion
cipuuscuiufque uírtutis a& us,cum tamen primusa &tus pe craque
nitentiæ fit. Quare, non eft pænitentia uirtus.
In contrarium eſt : quòd compenſare iniurias aduerfus m , home
homines factas , uirtus eit : ergo , et diuinas offenſas uindi deo e
care uirtus fine dubio eft . quid
Ad huius controuerſię pleniorem explicationem ſit pri Na
Benit
ma propofitio . e
Penitentia eft uirtus : quæ quidem conclufio indubitatu
mzia igi
 DE SACRAMENTO POEN 12
taapud Catholicosfemper fuit. Nifi, quòd noftra hac tem
peltare, quidam apud Hiſpanos hæretici, irridere cepe
Tunteosqui de peccatis commiffis triftarentur. Cuius er
roris author , creditur eſſe Lutherus , qui nouam ſolum
modò uitam à penitentibus exigit , pęnas non exigit . At
hicerror (ne aures ueſtras fan & orum teftimonijs obtun
dam )ex facris literis reuincetur,Baruch. 2. Anima quæ tri
ftis eftfuper magnitudice mali,et incedit curua et infirma,
etoculi deficientes, et anima efuriens, dat tibi gloriam et
iuftitiam domino.z.ad Corinthios ſeptimo. Gaudeo ,non
quia contriftati eftis,fed quia contriſtati eftis ad peniten
tiam, quæ enim ſecundum Deum , & c . Et Pſalm .ſexto .
Laboraui in gemita meo , lauabo per fingulas noces le
dum meum,et lachrymis meis ftratum meum rigabo . Ec
ce Propheta fan & us et rex laborat, gemit, lachrymarur .
0 Void inletto :quantum ? rigat: quandiu ? per fingulas no
ees. Obunam , fcilicet, noctem , quam in iniquitate con
traxerat, uitæ totius laborem ,gemitum lachrymaſq ; deſi
gnat: et polt tam clarum et illuſtre Dauidis exemplum ,
0 funt quiin luce meridiana cæcutiant: Quorum ftultitiam
facilè ſanèerit redarguere , uel naturaliratiocinatione:
que oftendit dolorem de peccatis moderatum ob debitum
bnem effelaudabilem . Nam , quem errati piget: qui caſti
garfeipfum : idque maximè cauet, ne rurſus in eoidem la
queos inducátur , is laude digniſsimus eft.
Przterea, fi cuius rei profecutio turpis eft,fuga bona e
rithonfuapte natura:pænitentia ergo , cùm fuga peccati fit ,
eftiffima eft .
Prætereà, aliorum punire peccata iurenaturæ , ſtudio
fumet
iuftum : quemquc igitur ſua uindicare facinora,æquum et
eft .
Tandem , hominem in quem iniuftè peccaris , placare ,
birtus eft: deo ergo,quemoffenderis, fatisfacere , uirtus
et. Sed quid nos audaces de bono diuini præcepti di
(pucamus ? (Nam Tertullianiuerbis libenter urimur ) bo.
Ho eft poenitere, an non ? quid reuoluis : Deus præcepit,
Deus hortatur, Deus inuitat:penitentiam ( inquit) agite :
Pgnitentia igitur a&us uircutiselt.
B Secun
 PARS IT : RELECT .
1 Secunda conclufio . Pænitentia elt uirtus ſpecialis. Có
trarium huius tenuerunt quidam ante.D.Thomam , ut ipfe
Thomas authoreft, dift.14 9 1.arti.1.9.3.hos Scotus ſe
cutus uidetur diſt 14 : 9.2 et Maior.etiam.q 2 Sęd hac con
clufione explicanda primum intelligamus dolere de pec
catis, eo quòd contra rationem re & am fa & a funt,non per
itinere ad aliquam ſpeciaļem uirtutem . Cùm enim omnis
uirtus fit conformis re &tæ rationi,eademCufficit,et ut pla
ceat quicquid rationi conſentaneum eft , etur diſpliceac
quod à re &ta ratione diſcordat. Vnde temperantia ſatis 90
eft, ut deteftemur a & us intemperantiz, et iuſtitia,ut iniu
ftitiam abominemur .
Illud etiam compertum habemus, triſtitiam de pecca
to , quatenus offenſa Dei eft ,non requirerc ſpecialem uir
tutem præter charitatem.D.Tho.q 85.arc.2.ad.n.et art.3 .
et ratio eft in promptu . Nam pereandem amicitiam bo
num amicis uolumus,et mala amicorum auertimus .
Prætereà , ecid accipiamus, quod exploratum quoq'e
eft , dolere de peccato ; ut languenti animo medeamur ,
non indigere alia uirtute præter charitatem . Nam ficut
ex amore naturali,medicinam appono morbis corporis ,
ita ex charitatc, quame ipſum diligo propter Deum ,ale .
dicinam affero ægritudinibus animi. Atque ab eadem om
nino charitate eft , triſtari de culpa: ut mihi conciliem
Deum . Etenim , quæcunque humana a &tio , ob id para
ta , ut comparem amicitiam hominis , nullam exigitfpe
cialem uirtutem humanam ,ſed ex quodanı deſiderio ami
citiæ confequendæ proficiſcitur , quod inchoatio quædam
eft, et ueluti amicitiæ ſemen . Triſtari ergo de peccato , ut
in gratiam Dei redeamus, inchoatio quædam eft diuinæ
amicitiæ : nec ad aliam uirtutem pertinere poteft . Imò
adeò uirtutis nomen non meretur, cum in genere amici
tiæ a&us ille imperfe& iffimus fit, uirtus autem ft difpo ..
ſitio perfe & i ad optimum , ut ex Ariftotel. 7, phyf . lib ,
.colligitur .
Triftari crgo de culpa, eo fine ut compenfetur offenſa ,
quæ aduerſum Deum commiffa eft , id nos afferimus exi
gere propriam ſpecialemqi, uirtutem . Nam , ut dare Pe
trope
 DE SACRAMENTO POEN . 13
tro pecunias,fi in ſe quidem abſolutè confideretur ,nub
lam habet laudem : fed fi do , ut releuem miferiam eius , a
duseltmiſericordix , fi ut beneilii faciam , ſcilicet quia
bonum ipfius ett , ad beneaolentiam et amicitiam perti
ner. Sin uerò , tanquam donum gratuitum pecunias con
8 fero, nempe ut luo loco et tempore ,quibusdecet, diftri
buantur ,ad uirtutem liberalitatis fpe &tat. Ita triſtitiam
cafumere,quia iniuriæ deo fa &tæ compenſatio fiat,à uirtu
steſpecialioriatur necefſeeft , cùm finis ille tam ſpecialis
fit,utpertinere ad duas uirtutes nequeat , nedum adplu
Tes. Diueria quippe formalia motiua uoluntatis , diuer
fæ funt formales rationes obie ti: atque conſequenter, di
uerfos habitus et uirtutes efficiunt .
-
Præterea, fi quem hærefis ſuæ peniteat, ut emendetur
offenla Deo facta,adus uirtutis fine dubio eft.Nec tamen
poteftelici à fide, quæ eft in intellectu, fed ne ab alijs qui
dem uirtutibus generaliter . Dabitur ergo aliqua ſpecia
lis uirtus, unde ille actus exiftat : quam nospenitentiam
appellamus.
T
Poftremò,uelle compenſare iniuriam fa & am proximo,
Tequirit ſpecialem uirtutem , ergo, et uelle compenſare , ac
uindicare iniuriam fa & am Deo..
Sed ex his oritur dubium , fi penitentia uirtus fpecialis
ef, anincidatin uirtutem aliquam particularem earum ,
quas Philofophi poſuerunt? uidetur enim effe eadem cum
iuftitia. Quod Duran . di.14.4 2. afferuit: quia per ean
dem uirtutem reddimus unicuique debitum ,et illi ſatisfa
cimus, fi intulimus iniuriam . Sed per iuftitiam unicuiq ;
reddimus debita,ergo . Et confirmatur,quia iniuriam fa
cam,ad ius, æqualitatemque redducere , a&tus iuftitiæ
elt.
Prætereà, uindicatio ſpecies iuftitiæ eft: ergo , et peni
tentia . Quod et D. Tho. affirmat:3 - p - 9.85. artic.z. ad.4.
et art. 4.
Falluntur tamen qui hoc ſentiunt. Primò quia inter
Deum er homines , non eft iuftum fimpliciter, fed fecun
dum quid,ut D. Tho. art.3. iam citato ex Aritto.8. Ethi,
manifeftat: ergo ,cùm penitentia fit uirtus inter hominem
B 2 et Deum
 PARS II . RELECT .
etDeum , non reddit iuſtum niſi fecundum quid . Non
eft igitur uirtus iuftitiæ , quæ uidelicet æquale reddit.
Deinde , religio debitum Deo reddit ,et tamen non eft iu
ftitia . Non ergo ,quæcunq; uirtus debitum Deo reddit ,
uirtus iuftitiæ eft .
Quibus argumentis , Caietanuscommotus,tenuit pęni
tentiam eiſe uirtutem religionis, et quia eiuſdem præte
reà uirtutis eft, reddere debitum Deo benefattori et offen
fo , fed per religionem reddimus debitum Deo benefacto
ri . Maior probatur, quia ratio debiti non uariatur ex eo
quòd fit pro beneficijs,ueloffenfis, ut debitum ex accepto
mutuo , uel ex furto , eiuſdem rationis eft . Cum ergo ro
la religio reddat debitum Deo , ratione accepti beneficij,
fola debitum Deo reddit ratione factæ offenfæ .
Item Baruch. 2. Animaquæ triftis eft fuper magnitu
dine malı, dat tibigloriam er iuſtitiam domino, Primùm
gloriam , deinde iuftitiam ;et confirmatur hoc ex Plal so.
Sacrificium Deo fpirituscontribularus, cor contrituni et
humiliatum Deusnon defpicies . Primus ergo a & us pue
nitentiæ , hoc eft, contritio , facrificium opufque religio .
nis eft .
Sed hæc quoque opinio primúm D. Tho. aduerfatur .
4.dift.14.9.1 art 9 s.et dift.15 9.4 art.7.q.1.ad.2.
Prætereà et falla eft:quia religio non reddit Deo quod
cunque debitum , fed honorem u , t paenitentia per le qui
dem intenditcompenſare iniuriam Dei . Affumit tamen
ad hunc finem , ea per quæ compenfatur iniuria quæcunq;
jlla fint. Vnde primùm affumit triftitiam deuita ueterii,
deinde propofitum uitæ nouæ , mox exteriorem poenam
et ſatisfa & ionem : denique in his omnibus fubie & ionem ,
et humilitatem erga Deum . His enim homines humanas
iniurias folemus compenſare. Cùm igitur finis peniten
-tiæ proximus atque præcipuus non fit,honorem Deo red
dere , certè religio cfle non poteft , cuius proximus finis
eft , reddere Deo cultum .
Præterea non eft eiufdem uirtutis reddere debitum ho
norem principi,et ipfius offenfam cópenſare . Illud enim
ad obſeruantiam pertinet , hoc ad iuftitiam , ergo non eft
eiuſdem
 DE SACRAMENTO POEN .
eiuſdem uirtutis Deum colere, et eius offenfis ſatisfacerc .
Dicendum ergo , penitentiam effe fpecialem à cæteris
uirtutibus diftin &tam , quas philoſophi cognouerunt, cu-'
jus proprius a& us eft , compenſare offenfam Dei . Quz
quidem uirtus ,iuftitia quædam eft, qualis inter homines
ad Deum effe poteft. Ezech. 18. Si autem impius egerit
penitentiam , et fecerit iudicium et iuftitiam . Pfal.118.
Feci judicium et iuſticiam . ad Rom.6: Sicut exhibuiftis
membra ueſtra ſeruire iniquitati , ita nunc cxhibecc ferui
Te iuftitiæ .
Ad primum uerò argumentum , quo fuadebatur effe iu
ftitia, iam uidetur effe reſponſum . Nam iuftitia quæ pro
priè et fimpliciter iuftitia uocatür à Philoſophis, non nifi
inter cos eſt, inter quos æquale reddi poteft,
Quarë, in definitione iuftitiæ , ficut ius pro ijs æquali
iuftoque ſumitur , ita particuli unicuique pro ijs ſolis di
Aribuit, inter quos iuftum et æquale eſt: et per hoc patet
ad confirmationem , quæ de iniuria fa & a homini procedie
Nam pro iniuria facta Deo , æquale reddere impoſſibile
eſt.
Ad fecundum ; uindicatio non ponitur propriè ſpecies
iuftitiæ à D. Tho. fed pars quædam adiun & a, et uirtus il
li propinqua: Has D. Thom pártes poreftatiuas appellar
uirtutum : ut religionem partem iuftitiæ , modeſtiam tem
perantiæ . Cùm uerò afferit , pçnitentiam effe \ſpeciein
iuftitiæ , latiùsufurpat ſpeciei uocabulum , pro inferiori ,
quod ſe habet permodum fpeciei. Dixerat enim . arti. 3 .
iufum diuidi in iuftum fimpliciter , et juftum ſecundum
quid . Quæ non eft diuifio generis in fpecies .
Adprimum autem eorüm , quæ faciebamus pro Caie
tanifententia ,reſpondetur : quod religio non reddit de
bitum Deo pro beneficijs acceptis , fi formaliter et per
loquimur.fed gratitudo eft , quæ refert Deo debitam gra
tiam pro acceptisbeneficijs . Reddit autem religio debi
tum cultum , in fignum dominij uniuerfalis , ratione cus
nus,latriam cultumque debemus peculiariffimę ſeruitutis,
Ad quam uirtutem nullo modo pertinere poteft , debi
tum compenſare , quod oritur ex deli&o commiffo .
в 3 Fateor
 PARS II. RÉLECT ?
Fateor tamen , quod fi quæ uirtus eſitt inter Deum et
homines commutatiua : qua redderemus debitum ratio
necuiuſquam commutationis, ad eandem quoque ſpecta
ret compenſare iniuriam fa & am Deo , quemadnodum in
ter hominesaccidit ,
Sed obijcis : fi primus actus uirtutis huius cft fatisface
reprodelido commiffo , ad ſatisfa & ionem uerò iniuriæ
fadæ , per accidens dolor interuenit : ergo , potiſſimu, hu
ius uirtutis a & us , non eft pænitere : quocirca pænitentia
ex accidenti uocabitur .
Ad hoc dubium facilè eft reſpondere , ſi teneamus ,pę
nitentiam efſe acum publicæ iuftitiæ : cuius, fcilicèt, Deus
iudex eft , pænitens, miniſter : fed fi teneamus effe priua
tam iuſtitiam , atque uindi am (ut antea diximus ) diffi
cile eft. Nam cùm hæc uindicatio et inflictio penæ acciden ?
taria fit , ſatisfactioni uoluntariæ quam proximo facimus,
profe & ò et accidentaria uidetur eſſe coin péfationi, quam
facimusDeo ini :
Hoc tamen mouere nos nulla ratione debet :eft enim
infigne diſcrimen inter homines offenſos et Deum : quòd
offenſus homo, ab offendente id primum exigit, non ut ſe
torqueat perpænas, ſed ut reddat honorem ablatum per
iniuriam : tamet , et illud quoque in partem compenſa
tionis accipiat , fi is qui offendit , de offenfa præterita con
triſtetur . At uerò Deus yè contrario ad primum exigit ,
ut cum uolumus peccatum admiſſum compenſare, triſte
mur luamuſque pęnas deli & i commiſſi : id uerò fecunda
riò requirit , ut honorem et reuerentiam , quæ peccan
do detraximus , pænitendo rependamus. Çurita?Nem ,
pe non ſuam , fed noftram quærit utilitatem : quæ aideli
cèr in penis voluntariè pro peccatis affumptis , maxima
eft . Nam (ut Chriſoſto . homil.s 6. et 7. ad populum ,ele .
gantiſſimètradit ) nulla medicina appofițior ,nullum reó
medium præſentius aduerſus peccata eft, quàm triſtitia do
lorque pro peccatis : et quemadmodum uermis lignum
tinea ueftem è quibus prodière confumụnt , ita pęna ma .
trem è qua nata eft ,hoc eft culpam , intermit .Meritò igi
tur , ea uirtus perquam offenſas Dei compenſamus , peniz
tencia
 DE SACRAMENTO POEN .
tentia nuncůpatur :quæ uidelicèt poenas uoluntarias infli
git : quibus utique Deus uel maximè placatur , quoniami
ijsuelmaximè homio fanatur .
Ad primum argumentum eorum , quæ à principio op
ponebamus , ad ſuadendum pęnitentiam non effe uirtu
tem ,reſpondeo facillimè ( nili ego cæcutio ) unicuique
Atatui et conditioni luas uirtutes elle tribúendas. Re & orji
bus iuftitiam , pauperibus patientiam , peccatoribus peni
tentiam . Certè,uirtus medicæ arcis morbum ſupponit in
fubic & o , cui debet applicari. Quod fi per hanc artem
quiſque Gbi folum mederetur , idque optimè pollet, laus?
huius artis non exinde minueretur :':in
Eadem quoque ratione,funt quædam uirtutes ad tuen
dam bonam ualetudinem animi . Et uirtus quoqueeft ad
reparandam ;fi qliando fuerit amilla unde nego anteceu
dens .Nam licètablolute wirrus hominis non exigat prius:
hominem uitioſum , fed ex fuppofitione: tamen, fi incidae
in peccatum , nihilúerat , ut fit uirtus ad medendum illi.
Nam, et hominis natura integra non exigebatuindicatio
nem : at fi'malizfintet præuaricatoresj uirtus neceffaria
eft: non enim uindicamuspili malefa & a, Itaque ficutuin
dicatio ſceleris alieni fupponit uitium in alio , ſic uindi
catio ſceleris proprij; fupponit uscium proprium . Atque
ob id hæc uirtus in Chrifto non fuit : ficut nec fides aut
{pes :quoniam imperfe ionem in ſubie &to norant: cui adu
hærent. 2150 uvien 111.5 tdi&.818.9
Ad fecundum dicitur, nonnullos, ex philoſophis peni- y
tentiam commendaffe . Senecam in tragedijs. Quem pe
nitet peccaffe , penè eft innocens : "Periandrum Corina
thium , cùm peccaueris fubeat te penitentía! Ariſtotelein .
7. Ethi. ubi aſſerit , intemperantem ab incontinente hoc
diftare: quòd intempérans non penitet, ideoque eft incu
rabilis : at incontinens prenitet, obidque morbus eiusme
dicabilis eſt . Sed et Ouid . Sæpe (ait ) leuant pertas.ére.
ptaque lumina reddunt, Cum bene peccati pænituille
uident .
At uerò non pofuerunt fpecialem uirtutem poeniten
tiz : uel quia non confiderauerunt uirtutem ; niſi in ordi
B 4 ne ad
 PARS II . REIECT .
ne ad bonum humanum , pænitentia autem non eft uir
tus fpecialis niſi in ordine ad diuinam prouidentiam : quæ
ett reſponſo. D. Tho.diſt 14.4.1.art.1 . 3. ad quartum ,
uel quòd finis huius uirtutis ſuperat omnem hominis ra
tionem . Quod enim deus concilietur , eiuſque offenſa ad
compenſetur per pænas uoluntariè affumptas , ratio natu
ralisnon affequitur . Ccrtè Tullius id fieri poffe non pu
tauit . Cuius 3. acad.lib. uerba hæc ſunt . Quòd fi liceret
ijs, qui in itinere deerraſſent, fi uitam deuiam ſecutos, cor
rigere errorem pænitendo, facilior effet emendatio teme
ricatis. Quòd fi liceret ,inquit, licct planè:apud quos ,nem
pe apud fideles, qui lumine fideifolùm , intelligunt cleme
tiam Dei patris pænitendo pofſe placaris indulgentiam
peccatorum pænitendo poffe comparari:compenſationem
iniuriæ deo factæ pænitendo pofíe "fieri: morbos omnes
animi pænitendo poſſe aboleri . Ea ratio naturalis non
tenet : tenet fides :
Vnde poftremam huius - controuerfiæ conclufioncm
conftituimus.
Pænitentia eft virtus infuſa . Pro cuiusconfirmatione,
quædammihi ſunt iacienda fundamenta .
Primùm ,dupliciter aliquam uirtutem effe infufam ,aut ,
ex genere et natura ſua , quia uidelicet per a & us noftros
acquiri et generari non poteft . Vnde neceſſe eſt, à Deo
nobis fupernaturaliter infundatur, quales à Thcologis ar
feruntur uirtutes theologicæ ,fides,Ipes,charitas. Autuira
tus dicitur infuſa per accidens,quia licet per a & us noftros
naturales acquiri poffit , miraculoſè tamen alicuiinfun ,
ditur , ut ſcientia rerum naturalium Adæ collata : et ufus
linguarum collatus apoftolis . Hic igitur de uirtute infu .
ſa loquimur, iuxta priorem modum ,
Secundum fundamentum ex. 1.2.9.51.art.4 non eft alia
cauſa neceffaria ponendi habitus infuſos à Deo : nifi ut
homo ſe habcat ad producendos actus ſupernaturales. Pro
batur manifeftè, quoniam ad a& us naturales, quospoten
tia cum auxilio Dei generali producere poteft, non eft o
pus habitu infufo fupernaturali, ( cùm per a & us noftros
poſlit habitus acquiri quo bene potentia fe habeat ad G
miles
 DE SACRAMENTO POE N. 16
miles a &tus: Quare tunc , uel uirtus facquiGta fuperflue
ret, uel (ut dicamus uerius) ſuperflueret ipfa uirtus infula,
quæ nihil aliud præftaret quàm quod præftet acquiſita .
Etprætereà, talis uirtus infuſa,non eflet primigeneris,
de qua nos loquimur: fed effet potius per accidens infuſa .
Tertium fundamentum , acus poenitentiæ , qui fufficit
ad iuftificationem (quem Theologi contritionem appel ,
lant) non poteft effe in homine, fine a & u fidei fuperna
turalis, quod primum oftenditurex Augu. in lib . de ue.ct
fal. pen.cap.2 . ubi,Si fides ( inquit ) fundamentum eft poe .
nitentiæ, conftat, poenitentiam ,quæ ex fide non procedit,
inutilem efe .
Nemo item poteſt bene agere pænitentiam , niſi qui fpe
rauerit indulgentiam de poenitentia dift.6.cap , nemo po .
teft.ex Ambr. Sperare autem indulgentiam ,non poteft fi
ne a& u fidei, ergo &c.
Eft quoqué teftimonium Hiere. præclarum . cap.31.
Poftquam conuertiſti me , egi.pænitentiam : et poftquàm
oftendifti mihi percuffi femur meum : Nota , poftquam
okendifti mihi .
Idem apertè oftenditur , ex eo quòd ad juftificationem
impij, requiritur fides , utanno fuperiori copiofi fimè de
monftrauimus multis teftimonijs irrefragabilibus, è qui
bus illud eft præſtantiſſimum , líne fide impoſſibile eft pla
cere Deo , ad Hebræ . II . et sapien . 9. per ſapientiam
(quam ſcilicet, donum Dei de coelo delaplum antedixe
rat) fanati funt quicunque placuerunt tibi domine à prin
cipio. Ex hoc uos colligite omnes confiderationescirca
peccatum , quas ex naturalibus habere poffumus, efle pæni
tus inſufficientes ad pgnitentiam qua homo iuftificatur .
Contra Scotum . dift. 14.9 2 .
Quartum fundamentum , a & us pænitentiæ qui eft fuf
ficiens ad remiffionem peccatorum , non producitur à uo .
luntate cum folo concurſu Dei, generali: ſed eget auxilio
fupernaturali Dei , quo ipfe moueat uoluntatem noftram
ad ueram pænitentiam . Id quod et certa ratio,docet , et
confirmat authoritas( utait Bernard. ſer. 1. in feftum Pet. )
Diuus quoq; Aug. de fide ad Petrum , cap.3.1. Firmiſſime
( ir.quit )
 .PARS II. RELECT. 33
(inquit)tene , neminem hic pofle pænitentiam agere , nifi
quem Deus illuminauerit,et gratuita fua miſeratione con R
uerterit: et lib.c.contra Iulia Pelagianum, cap.3.et mul COD
tis alijs locis id probatex Apoftol,ad Roma.2 ubi aie. Bo
nitas Dei ad penitentiam te adducit . Er ex illo fecundam
ad Timo.fecundo Ne fortè Deus der illis pænitentiam ,
et refipifcauit à diaboli loqueis.
: Præterea, hoc fuit determinatum contra Pelagium , ut! be
patet in epiftola Aurelij Carthaginenfis epiſcopi de erro 3
ribus er condemnatione felagij -sistir
: Decimò, inquiunt Catholici, poftulandusfcilicet Pelaa
gius ut fateatur, fecundum gratiam et miſericordiam Dei;
ueniam poenitentibus dari: non fecundum meritum ena
rum , quandoquidem ipfam pænitentiam donum Dei dixit
Apoftolus, ubi ait de quibuſdam , Ne fortè det illis Deus
penitentiam
Idem definit Leo Pap. Epift 69:ad Theodorum epiſco
pum . Ipfam pænitentiam ex Dei credimus inſpiratione
conceptam , dicente Apoftolo, ne fonè det illisDeus pe
ming
nitentiam , &c.
Eft quoque definitum à Cæleftino Papa in epiftola ad Sit
omnes Galliarum epifcopos , cap. 4. Neminem de ruina
peccati per liberum arbitrium poffe confurgere , nifi eum
gratia Dei miferentis erexerit. etc.8. ac.9.Præparatur uo bet
Juntas à domnino , et at aliquid agant,paternis inſpiration
nibus fuorum ipfe tangitcorda fidelium . Qui enim fpirin
tu Dei aguntur , ij funt filij Dei. Quod et Conci.Trid . 140
feff.etc 5.9.7.definitum eft,etcano.3.Si quis dixerit,fine
præueniente fpiritus fancti inſpiratione atque eius adiuto
apra
sio hominem pænitere pofle, ficut oportet,ut ei iuftifica ..
tionis gratia conferatur, anathema ft .
Cuius rei manifeftum teftimonium habes apud Hiero. que
den
cap.31. Conuerte me domine , et conuertar , quia tu do .
mine, Deus meus . Poftquam enim conuertifti me, egi
tas
pænitentiam . In quæ uerba Hierony. Vide (inquit) quan
tum fit auxilium Dei , et quàm fragilis huniana conditio ,
ut hocipfum quod pænitentiam agimus , nifi nos domis
nus antc conuertit , et nifi Dei gitamur auxilio ,nequan
quam
 DE SACRAMENTO POEN . 17
quam implere ualeamus '.
Ratione quoque id probat . D. Thom 4. contra gent.
cap. 72. quiamensdebitè ad Deum conuerti non poteft fi
ne auxilio ſpeciali . Quod licèt Gabri . neget 3 .
q.unica.ar,3.et 4. dift. 14 9.1.et2. ſed apud fideles certum
elle debet Hierem . 31. Pſal. 79. Domine Deus uirtutum
conuerte nos . Vide Augu . in illud pfal.8 4. Deus tu con
uerſus uiuificabis nos. et lib . 2. de peccato. meri. et rem.
cap.18.malè igitur et periculoſè Caietanus. q . 1. de con
tritione dicit. quòd poteft quis diligere Deum fuper om
nia,etiam ut eſt beatitudo fan & orum fine charitate infu
fa,et hoc fine etiam poffe effe dolorem acquifitum de pec
cató , quatenuseft offenſa Dei ,
Quibus ia & ls fundamentis, tertia conclufio firma perſi
Ait,ad a&um pænitentiæ neceffarium elle habitum uirtu
tis infuſum . Quoniam hac fola ratione ponimus uirtutes
theologicas infulas, quòd a& us earum excedunt naturæ fa
cultatem . Sed actus pænitentiæ eft huiuſmodi,ergo.
Confirmatur, pænitentia difponit animam hominis,ut
bene fe habeat in ordine ad finem ſupernaturalem , ergo,
eft habitus ſupernaturalis . Conſequentia patent: quia
bitus eft difpofitio animiin ordine ad operationem : ergo,
fi operatio eſt naturalis , habitus erit naturalis :et ſi ope
ratio eft fupernaturalis, habitus erit fupernaturalis .
Confirmatur. z . quia Deus fuauiter diſponit omvia: er
go cum a & um perfe & um uirtutis naturalis non producat
fine habitu naturali , neque a & um etiam fupernaturalem
perfe&tæ uirtutis producet,fine habitu ſupernaturali.
Et præterea cum agens naturale con ſe extendat ultra
finem naturz , nqo poterit producere habitum poeniten
tiz, quæ uidelicek perficit hominem in ordine ad finem
excedentem natura facultatem . Eft ergo pænitentia ha
bitus infufus à Deo , per quam pænas eligimus ad diuinas
iniurias in nobis ipfis uindicandas .

Atq;
 PARS III . RELECT .

Atq ; hactenus de ſecunda controuerſia

di&tum fit .

TERT LA PARS .

a SERTIO loco id quærebatur , an pænitentiæ

uirtus fit ad falutem , et iuftificationem necef
ſaria ? Nam pars negatiua , uera effeuidetur ei
Origine homil. z . in Leuit. ubi feptem media
enumerar idonea ad conſequendam remiffionem peca
catorum ,
Primum eft baptifmus, ad Titum.3. Saluos nos fecit per
lauacrum regenerationis . Secundum eit charitas, Luc.7 .
remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multùm.i .
Petri.4. Charitas operit multitudinem peccatorum . Ter
tium eit martyrium. Ioan. 15. maiorem charitatem nemo
habet , quam utanimam fuam ponat pro amicis fuis . Et
Matth. ro Omnis qui confitetur me coram hominibus ,
confitebor et-ego eum coram patre meo,et qui perdiderit
animam ſuantipropter me, inueniet eam Quartum eft, elec
moſyna, iuxta illud Lucæ . nr. Date eleemofynam ,et ecce
omnia munda ſunt uobis . Et Thobiæ . 4. Eleemofyna ab
omni peccato et à morte liberat Quintum eft,remittere
iniuriam . Matth . 6. Si dimiſeritis hominibus peccata eo .
sum,et pater uefter cæleftis dimittet uobis deliga ueftra .
Sextum eft, conuericre peccatorem ab errore uiæ ſuæ . Ia
cobi. s. Qui conuerti fecerit peccatorem ab errore uita
fuæ , operit multitudinem peccatorum . Septimum tan
dem eit pænitentia , cum lauat peccator in lachrymis ftra
tum ſuum Ezech. 18. Si impius egerit Zenitentiam ab om
nibus peccatis fuis ,omnium iniquitatum eiusnon recorda
bor . Eadem ferè Augu.lib.z.contra Creſconium gram.
maticum , ca. 12. Eadem quoque Chryſo. in epiſtolam ad
Corin. 2. homil . 4. Cùm ergo pænitentiam diftinguant
Origines et Auguft.à cæteris remedijs quæ ad remiffio .
nem peccarorum fingula ſunt idonea , fit conſequens ad
semiffionem peccatorum pænitentiam non requiri. Et
contra
 DE SACRAMENTO POEN . 18
confirmatur ex eodem Chryfofto. homil s . ad Antioche.
ubi docet: et triſtitian, et mortem,de peccato utranq; na
tam elſe ,peccatum utranq; deftruere: ut in pænitentibus
et martyribus: et homil.23 ad eoſdem , Cùm dixiffet, com
punctione atq ; eleemofynis regnum cælorum emi:fubdit ,
non habes pecunias? non conpun & ionem Ecce clamat
Propheta dicens : Quis eft homo qui uult uitam prohibe
linguam tuam àmalo, labia tua ne loquantur dolum: et in
falutem tibi fufficiet .
: Secundò principaliter pro eadem parte argumentor.
Sicuinon occurant memoriæ peccata, occurrat autem di
uina bonitas,poterit ex eiuſmodi conſideratione in a&um
dilectionis exire: quem ſihabeat, proculdubio iuftifica
bitur. Per ſolam igitur dile & ionem ,cùm peccata in men
tem non ueniunt , poteft homo iuftificari : quocirca non
cft pænitentia , ad iuftificationen neceffaria .
Confirmat autem hoc uel maximè , quòd peccata com
miſla nonnunquam èmemoria penitus excidunt, ita ut re
uocari non poffint, idq. uel per morbum , uel etiam per
anguftiam temporis , quemadmodum fi ofcitantem Chri.
fianum de improuilo tyrannus opprimat, nec fpatium fit
ad cogitanda er deflenda peccata . Quare non oportet in
omni euentu pænitere , ſed in huiuſmodi poterit homo li
ne pænitentia feruari,
Vltimò contingit aliquem efle multis criminibus per
plexum , atque inuolutum : Si ergo pænitentia effet ad re
millionem peccatorum neceffaria, opus effet fingulorum
pænitere, cum par fit ratio de fingulis: quo fieret ,ut non
puſſer huiuſmodi in momento juſtificari.
Pro parte uerò affirmatiua thema noftrum apertiffimè
facit : nifi poenitentiam habueritis . Neceffaria eft igitur
pænitentia , ne pereamus .
Huic quæftioni priuſquain ego refpondeam , illud fup
pono . Cùm duplex pæna fic, altera interior , hoceft ,do
lor animi, altera exterior , hoceft, affli& io corporis: du
plicem ex conſequenti pænitentiain efſè, alteram interio
sem, de qua.2.ad Timot. 2. Nequando detillis Deuspe
nitentiam : et A & orum.2.pænitentiam agite, et baptize
tur unur.
 PARS III , RELECT .. !?
tur unufquifque ueftrum . Alteram uerò exteriorem , de
qua 2.Corinthio.7.quæ ſecundum deum triſtitia eft,pee
nitentiam in ſalutem ftabilem operatur,er Matt.11 . Olim
in cicilio et cinere pænitentiam egiffent .
Tunc ſit prima concluſio . Pænitentia interior eft ne
ceſſarium remedium ad remiffionem mortalium peccato
sum . A & orum 3.Pænitemini et conuertimini, ut delean
tur peccata ueftra Ezechiel. 18.Si impius egerit pæniten
tiam ab omnibus peccatis ſuis : uita uiuet, et non morietur.
Nullum enim aliud proponitur pænitentibus medium ,un
de et cap. firmiter de fum . trini.definitur, quòd fi quis poft
baptiſmum prolapſus fuerit in peccatum , per ueram ſem
per poteft pænitentiam reparari.
Item Apocal. 2. Memor efto unde excideris, et age pee
nitentiam , et prima opera fac: Sin autem, ueniam tibi ci
tò , etmouebo candelabrum tuum de loco ſuo, nifi pæni
tentiam egeris .
Præterea,ad Fphef.4.et ad Coloff 3. Vos non ira didici
ftis Chriftum , fed ficut eft ueritas in leſu ,exuite vos uete
rem hominem et induite nouum . At,induitur nouus per
amorem boni, exuitur ergo uetus,per odium uitæ prioris.
Præterea, Eccl . 21. Fili peccafti, non adiicias iterum ,
ſed de priftinis deprecare , uttibi dimittantur. Quæ uer
ba tradans Auguſt lib 1.de nup.et concup.cap.26.inquit,
Si à peccando defiftere , hoc effet non babere peccatum ,
ſufficeret ut hoc nos fcriptura moneret, filipeccafti , non
adijcias iterum . Non autem fufficit , fed addidit , et de
priſtinis deprecare, ut tibi diinittantur. D. Tho.de ueri.g.
2. S. art.s. et 12.9.013, 2. 3 .
Præterea, qui nouam uitam , ceffationemque à peccato
folummodò ad iuftificationem remiffionemque præfi
niunt, hi dorninicam præcationem de medio tollunt, qua
dicimus ,dimitte nobis debita noftra, &c. Imo memoriam
peccatorum antecedentium conantur abolere, qua nihil
peccatori falubriuseft . Pfal.iso. Quuoniam iniquitatem
meam . &c. Vide Chryfofto.homil.9.in epift.ad Hebræ .
Præterea , Lncæ.5.Non egent qui ſani ſunt medico, fed
qui malè habent. Non enim ueni uocare iuftos, ſed pec
catores
 DE SACRAMENTO POEN .
catores ad pænitentiam , et cap. 15. Gaudium eritia cee .
do, ſuper uno peccatore pænitentiamagente, quàm fuper
nonagiota nouem juftis s. , qui non indigent penitentia .
Quod , er in concilio hoc Trid fell 6.cap . 14.modò defini
cum eit. Nam ſanctorum teftimonia hocloco congerere,
fuerit in re non dubia,teftibus uti non neceifarijs.Si quis
tamen ea noffe cupit ,multa colligit Gratianus, depeni .
tentia dit i et Rophenl.artis .
Neque poft tam firma ſacrarum literarum argumenta,
rationibus hanc conclufionem confirmare neceffarium
eft. Nam , rationes fermè quæ à theologis in fidei catho
licæ confirmatione referuntur,ex conie&ura pendent,nul
lam uim afferunt in docendo . Nos uerò cùm aduerſushig
reticos diſputamus, arguinenta quærimus , quæ non per
fuadeant modò, fed cogant, et tamen in hacparte fi quis
theologus afferat rationem , non aſperger : fi non habeat,
non admodum flagitem . Noscertè congruentiflimam in
dinuauimus: quòd poenæ arcdicioæ funtaduerfus peccata
appofitiffimæ : eoq:præſertun : quod triftitia atq; dolor
humilitatem inducunt , fuperbiam excludunt, quæ morbo
fum humani generis prima caufa eft: Coptritam magum ,
uel brachium leuare non poffumus: ficmoror in corde ui
s humiliabit illum . Prouerb 13.uide Chryfoft.homil .
3. in Mart.et It :ad populum Antiochen..s i och and
Pæterea nihil eft quod ita animum humanum conti
neat et frænet, quàm pena . Veigiturhomines peccata
uitarent diligentius , in quæ femel decidiflent , pænis ac
timore cohiberi debuerunt . Atque (ut Auguft.ait) er ha
betur de poenitentia dift.i.ca.nullus ita impartitur Deus
mifericordiæ largitatem , ut non relinquatur iuftitiæ di
Iciplina: fi quidem naturalis ratio poftulat: ut legum præ
uaricatores , iufta uindi&ta puniantur .
Secunda conclufio . Exterior pænitentia eft quoque
ad falutem neceffaria . Hancmox equidem demonſtrabo,
fi priusunum illud admoneam ,a &us exteriores ad ſalu
tem necelarios eſſe , in hunc ſenſum . Vt fi faculcas adfit
habeantur in re ,si non adfit habcantur in uoto , Verbi
caufa . Baptiſmus dicitur effe ad falutem neceflarius, quo
niam
 PARS III . RELECT .
niam fi haberipoffit , fine illo nemo faluatur: Si haberi
non poifit , fine uoto illius , falus conftare non ualet . In A2X
hunc igitur ſenſum nos afferimus pænitentiam exterio
rem ,'effe ad ſalurem neceffariam.quoniam nemo unquam
qui eam agere potuit , fine ea ſalutem conſecutus eft : Nec
quiagere non potuit , fine illiusuoto er deſiderio .
Primum ergo argumentum pro hac conclufione eft re
ftimonium Concilij Triden.ſeſli 6.cap.14. Docendum eft U
( inquiunt patres) Chriſtiani hominis pænitentiam ( quam ,
ſecundam poft naufragium tabulam fan & i patres aptè nun
cupauerunt ) multò aliam efle à baptiſmali, eaque conti
neri, non modò cellationem à peccatis, et eorum derefta
tionem , aut cor contritum et humiliatum , uerum etiam
corumdem facramentalem confefſionem , ſaltem in uoto.
Itemq; fatisfa & ionem per ieiunia , eleemofynas, oratio
nes , et alia pia ſpiritualis uitæ exercitia . De quapæni.
centia fcriptum eſt : Memor eſto unde excideris, age pee
*nitentiam etprima opera fac .et iterum . Quæ fecundum
Deum triſtitia eft, pænitentiam in ſalutem itabılem ope
ratur . et rurfus. Pænitentiam agite, et facite fru & us di
gnospænitentiær Hafenus Concilium " 15166,do is
Atque hæc ferè ſacrarum literam teftimonia magna ex
parte conclufionis huius ueritatem oftendunt. Nam et
illud Apoft.2. ad Corinth 7. Triftitia quæ ſecundum Deu
eſt pænitentiam , &c. de exceriore intelligendum effe, ſu
perius admanuimus , Triftitia enim interior, quæ ſecun
dum Deum eft, pænitentiam (uidelicet exteriorem in fa
lutem ftabilem operatur . Vera enim pænitentia interior
intelligi non poteft , quam non exterior confequitur. Ba
ru ' ... Anima quæ trilis eft,et incedit curua, et infirma, et
Dauid pfalmo quinto, Laboraui in gemitu meo,lauabo per
ſingulas no & es le & um meum , etlachrymis meis ftratum
meum rigabo : et Lucæ feptimo, Mulier illa peccatrix la
chrymis rigauit pedes domini, illud quoqueMatthæiter
tio , Facite fru & um dignum pænitentiæ : iam enim ſecu .
ris ad radicem arboris pofita eft . Omnis ergo arbor ,
quæ non facit fru & um bonum , excidetur, et in ignem mit
tcrur: de exteriori ſatisfa & ione accipiendum effe , et com
munis
 DE SACRAMENTO POEN . 20
munis fenfus Catholicorum manifeftat , qui hunc locum
maximè referunt aduerſus Lutherum , ad afferendam fam
tisfa & ionem exteriorem pænitentiæ : Tum et Chryfofto
mus docet; homil.10. in Matth his uerbis . Maximè indi .
gemus compun & ione pænitentiæ , multarumq; lachryma
sum : Pænitentiam uerò dico,non folùin ur à malis priori
bus deſiltamus, uerumetiam , utbonorum operum fru & is
busimpleamur : Facite , inquit , fru & us dignos pæniten
tiæ : quo autem modo fructificare poterimus ? fi utique
peccatis aduerſa faciamus. Aliena rapuifti :incipe dona
se iam propria. Longo es temporę fornicatus : à legiti
mo quoque ufu fufpendere coniugij. Iniuriam fecifti:
refer benedi& ionis uerba conuiciis : neque enim uulnera +
to ſufficit ad falutem , tantum modò fpicula de corpore e
uellere,fed etiam remedia adhibere uulneribus . Delicijs
ante et temulentia diffluebas : ieiunio et aquæ potu utrun
que compenſa. Hactenus Chryfoft. Deniq; fic illum locü
effe interpretandum , cuangelicus ftylus iple declarat:ubi
fru &us arboris,opera exteriora ,quæ à bona uoluntate tan
quàm radice , procedunt , afferantur.Matth.7 . A fruđi
bus eorum cognoſcetis eos .
Præterea et Apoft. ad Rom . 6. hanc conclufionem do
cet, inquiens :Humanum dico propter infirmitatem car
ais ueltræ : ficut exhibuiftis membra ueftra feruire iniz
guitati, ita nunc exhibete membra ueftra feruire iuftitiæ.
Nec id folum procedit in legeeuangelica , fed in omni
que naturæ , fiue fcripturæ : hoc enim peculiare habuit
lex noua , (ut D.Tho.author eft) quòd determinat in par
ticulari, ea quæ in lege naturæ erant indeterminata,de lu
re(inquit) naturalieſt ,ut aliquis pæniteat de malis quæ fe
cit, quantum bocquòd doleat fe feciffe , et doloris reme
dium quærat ,per aliquem modum , et aliqua etiam figna
doloris often dat,ficut Niniuitæ fecerunt.Sed ea pæniten
tia, determinationem accepit,ex inftitutione diuinæ legis,
Sicut ergoin noua lege, neceffaria eft ad ſalatem utraque
pænitencia, et interior ,et exterior, ita etiam in lege na
træ atque ſoripturx, neceffaria erat .
Præterea ichel. 2. Conuertimini ad mein toto corde
С ueftro
 PARS II. RELECT .
aeſtro , in iciunio , et fletu , et planetu . Quo teftimonio
ad hoc corroborandum , utitur Ambroſ. ad uirginem la th
pſam , cap.8 .Pænitudo (inquit )neceſaria eſt, ficut uulne
ratis ſunt acceflaria medicamina: fed quanta putas , et
qualis neceflaria pænitentia ? Secundum confcientlæ mo
lem , exhibenda eft pænitentiæ magnitudo: non enim uer
bis agenda eſt, ſed et a & u . Hæc autem fic agitur, fi tibi an
te oculos ponas,non aliud remedium poft baptifmum ,con
ftitutum efle, quàm pænitentiæ folatium . Tum imprimis
proprij fa & i tu ipſe iudex efto crudelior, et quali mor
tuum te exiſtimans, quomodo poffis reuiuiſcere cogita :
deinde ,mens, ac membra fingula, digna castigatione pu
nienda itotum corpus crucietur, dicit enim Dominus: con
uertimini in toto corde ueftro, in ieiunio, et fletu , et plan
& u, &c. Et infra, qui futuras pænas in hoc paruo uitæ (pa
cio compenſauerit , ſeipſum ab æterno iudicio liberat :
grandi plagæ'alta et prolixa opus eft medicina, grande ſce
lus , grandehabernecellariam fatisfa & ionem .
Idem etiam elegantiffimè docet Chryſoft in epiftolam
ad Hebræ, homil.9.ubi nec ueretur dicere ,medicamen
cum fortius ,quod maximè operetur in penitentia , exte ,
riorem ſatisfa tionem'efle . Quemadmodum in medica
mentis compoſitis, una herba elt dominantiſsima: et ho .
mil . de penitentia dicit , eam effe mortuam fine elee
mofyna .
Idem quoque docet Cypria. ſermone. s . de lapfis circa
finem . Orare oportet impenfius et rogare , diem ludu
tranſigere, uigilijs noces ducere, & c.'
Præterea ( ut in rele & ioneannifuperioris uobis mon
ftratum eft ) cum ambarum partium , etſpiritus et carnis
peccatum commune ſit, neccffarium erat,ut effet remediú .
quoque commune , totuſque homo interior et exterior ,
pęnas lueret peccatorum . Præterea ,cum ex mifericordia
Dei,pęna æterna, penitenti in temporalem commutetur ,
(æterna autem futura erat , non folum animæ , ſed etiam
corporis ) conſequens fit , ut peccatorpenæ temporali ,
non ſolum animæ, uerumetiam corporis, relinquatur obo.
noxius . Sic enim Deus impartitur miſericordiæ largi
tatem ,
 DE SACRAMENTO POEN . 21
tatem , ut non relinquatur iuftitiæ diſciplina de peniten.
dift.1. ca.nullus , ex Augu .
Ad primum argumentum , iam ante ex D. Tho.reſpon
ſum eſt, omnia illa remedia poft peccatum mortale,nulla
effe fi penitentia deſit: quemadmodum et Augufti.libro fe
cundo,contra Creſconium dixit, fine charitate, quæcunq;
alia remedia , quæ multa enumerat, non prodeflè. v.g. fic
dei,remiffio peccatorum tribuitur. Item et elccmolyna :
at apoftolusinquit , Si charitatem non habuero , & c. Sed
quoniam hæc generalis refponfio non uidetur idonea ,fpe
ciatim reſpondetur ad fingula .
Etquidem , baptiſmus an fine pænitentia peccata re
micrat,ſcholaſticiauthores in duas fa & iones , extremas ,
atque aduerfiffimas diftrahuntur . Nam quidem conten
dunt omnesneruos, ut ſuadeant, baptifmum , niſi contri:
to adminiftretur , prodeffe nihil. Cui opinioni adhærent
Gabriel. dift. 14. 9.2.et Adrianus.q. I. de pænitentia et
quodlibeto.s.ar.3.Quibus et D. Thom. fauere uidetur.3.
P:9.68.art 2.et 3.et 4 :68.art.6. ad tertium.ubi afferit, quod
ad effe&tum baptifmi percipiendum , licet non requiratur
pænitentia exterior,requiritur tamen interioris pçniten
tiæ uirtus : wirtus autem pænitentiæ contritio ett,cùmfic
ne a& u charitatis non reperiatur, ergo, &c.
Item fuper epift.ad Rom.ca.1.led.4.dicit, quòd contri
tiocordis requiritur ante baptiſmum : alioquin fide adba
ptiſmum acceditur
Atque habent qui fic opinantur , ea pro ſe argumenta
maximè, quæ nos retrofecimus , ut oftenderemus iuftifi
cationem peccatoris fine a & u charitatis effe non poffe :
quæftihic repetere ( ne longum fit ) ſuperuacaneum exi
niaui.
Habent et illud ex Auguft. fi Auguſtino tamen hoc
opuſculum tribuendum eft ,is ergo , feu quifquam alius
eius libri fuerit author ad fratres in heremoſermone. 11 .
Ocompun & io(inquit) fine quainfru & uofa eft omniscon
kelio, omnis fatisfa& io inanis, fine qua adultis non ualet
baptiſmus
Sed expreſsè tamen lib.7.contra Donatift. cap.penul,
C'2 timo ,
 PARS III . RELECT . DOS
timo, et habetur de confec.dift.4.cap.folet.baptiſmum af
ferit,non prodeffe iis, qui non habent charitatem ,probat
que ex illo Apoftoli prioris ad Corinth.13 . Si tradidero
corpusmeum : ita utardcam &c. Præterea , A&.3 . Pçni.
temini et conuertemini ut deleantur peccata ueftra, ergo ,
conuerfio requiritur , quæ non cft finecharitate , ut ante
oftenfum eit . Loquebatur autem , antequam baptiza.
rentur .
Hæc'et multa alia dicuntur ab iis theologis , qui prio
rem opinionem de baptiſmo tuentur . Sed exoriuntur ex
alia parte aduerfarij qui attuere uidentur, non requiri aut patu
contritionem , aut attritionem , fed fatis efle penitentiam
uirtualem , hoc eft , uelle ſuſcipere baptifmum inftitutum
ad remittenda peccata ,et id fine complacentia in pecca
tum . Quem inmodum loquitur Ambro. lib. 3. de ſacra
mentis cap. ulti. Quòd etiam fi non confiteatur peccatum 011
qui uenit ad baptiſmum ; tamen hoc ipſo impletconfeffio .
nem omnium peccatorum , quo baptizari petit ut iuftifice 140
tur , et ita facramentum baptiſmi, iuxta communem expo bus
fitionem , uocatur penitentia ,ad Hebræ :6.Impoffibile eft,
renouari ad pęnitentiam . et Luc.ulrimo. Oportebat præ .
dicari in nomineeius penitentiam et remiſſionem pecca
torum in omnes gentes . Vbi, quæ Matth de baptiſmo di
xit , Lucas refert de penitentia. Idem uidetur nonnullis
Scotus ſentire.dift. 14.9.4.et Caiet.3 p.9.86.art 2.et pro hodu
batur ex Ambr.in illud epiſtolæ ad Roma.Sine peniten del
tia ſunt dona Dei . Gratia Dei in baptiſmate non quærit
gemitum aut plan & um ,fed folam excorde profeffionem .
Et quia, quæ grauiter peccantur ,non nifiHetu et gemitu or
ad ueniam pertinent, ideo illos iam non accipereueniam
putarent, quia dolore illos non uidebant, oftendit hoc in
pan
ter primordia fidei non requiri . ent
At uerò. D.Thom . et communis theologorum ſenten
tia, inter has extremas media eft,in cuius expofitionem , fit
prima conclufio ,de qua ego non dubito .
Ante baptiſmum requiritur in eo qui peccauit morta .
liter,aliqua penitentia interior, ſcilicet,difplicentia for
malis deteſtatioque peccatiD.Tho.3.par.quæft.86.artic .
fecun
 DE SACRAMENTO POEN . 22
fecundo ad.1 .Gloffa ordinaria in illud Matth.3.Pæniten
tiam agite . Aug. deuera et fal.pcn.cap.8.er de fi:ad Petr.
cap 30.expreſsè et lib.de fid. et operi.cap.6.et 8. et lib.5o .
hom.27. Cuius uerba habentur dc con . diftin. 4. cap .on
nis. Nemo poteft nouam uitam inchoare , nifi eum ue
terispænituerit. Probat autem Augu : id , duobus tefti.
moniisfacrarum literarum . Primum eft ad Colof.3 . Exui
te uos ueterem hominem , et induite nouum , qui fecun
dum Deum creatus eft , in baptiſmo enim , propriè nouus
homo induitur ,ergo prius debet exui uetus homo, quàm
nonus induatur . Sed nouum induit homo , per hoc quòd
eligit nouam uitam , ergo et ueterem exuit, per hoc quòd
deteftatur antiquam
Secundum teftimonium habetur AA . 2. Penitentiam
agite et baptizetur unuſquiſque ueftrùm , et dominus e
tiam nonbaprizatis loquebatur, inquiens. Niſipęniten
tiam egeritis, omnes fimul peribitis .
D. Chryſoſto. homi. Iv. in Macth . hoc colligit ex eo
quodbaptiſmus Ioannis fuit præparatorius Baptiſmi Chri
Hi, etuocacur baptiſmus penitentiæ . Lucæ . 3. ergo in
semiffionem peccatorum erat baptiſmus Ioannis , non
quòd peccata remitteret, fed quòd per penitentiam quam
prædicabat, diſponebat ad baptiſmum Chrifti .
Hoceriam definitum eft nunc in Conci. Trident. ſeſs.6 .
cap.6. quòd uidelicet ante baptiſmum , oportet efle peni
tentiam, id eft, odium et dereitationem peccatorum , ex eo
quod Aco. z . dicitur , Pçnitentiam agite , et baptizetur
unuſquiſque ueftrum in nomine Iefu Chriſti in remiſſio
nem peccatorum :
Nec hanc ( conclufionem aut Scotus , aut Caietanus nem
garent(quantum ego fentio, ) nufquam enim aſserunt,om
ni difplicentia etiam imperfe & aremota, baptiſmum re & è
à peccatorefuſcipi. Nec Ambrofiusetiam unquam fom
niauit, (ut patet legenti caput illud ultimum lib.3. de fa
cramentis )peccata
Jore interi ori . in baptiſmo remitti ſine quocunque do

niSecunda propofitio. Non requiritur a & usperfe & us pę

tentiæ uirt utis , ut peccator fic diſpoſit ad ſuſcipie
us n
C 3 dum
 PARS III . RELECT.
dum effe & um baptiſmi : fed fatis erit imperfe & us dolor ,
quem theologi attritionem appellant. D. Tho.4 . diftin.6 .
9.1.artic.3.q.1. ad.s. et ſuper cap . 1 1. Ioannis le&ione. 9 :
Hæc uerò propofitio non aliter à me probatur,quàm in 19
rele & ione anni fuperioris probatú cft, omnia quidé nouæ
legis ſacramenta, gratiã uitamq, conferre, fed potiffimum
baptiſma, quod niſi uitam peccatoribus conferat, non ui
deo cur facramentum regenerationis appelletur . Ar fi
contritio femper præcederet tanquam difpofitio , nun
quam baptiſmus culpam mortalem remitteret , fed folùm
pænam : Quaregratiam in eo conferri adultis, non o
porteret , quæ uidelicet ad remiffionem pænæ non re
quiritur .
Ex oritur tamen hoc loco quæſtio ualde difficilis, et ad
hanc propofitionem explicandam neceffaria , qua quæri
tur diſcrimen inter attritionem et contritionem ,unde li.
queat quidnam attritio fit, quæq; fit illa , per quam uirtu
te ſacramenti fiat homo ex attrito contritus.Nam.Tho.4 .
dift. 17.9 2.art 1.9 2.ad tertium , ſolùm afferit attritionem
effe difplicentiam imperfe & am : contritionem uerò effe
diſplicentiam perfe tam . At hinc re uera non habetur
quid attritio fit, quæ ue ſit illa imperfe& io, qua à contri
tione diftinguitur. Variis ergo aliorum de hac re opinio
pibus prætermiffis, fupponendum imprimis eft, diſplicen
tiam ideo perfe & am dici, quia nihil illi deeft eorum , quæ
ad finem diſplicentiæ conſequendum ſunt neceffaria . Est
autem finis diſplicentiæ ,ſeu doloris de peccato,multiplex :
ut à principio huius diſputationis conſtituimus.
Primus , uindicare iniuriam fa & am Deo . Alter, eiuf
dem Dei amorem conciliare . Tertius , peccatum , ut ma
lum et inimicum animæ ,deftruere,atque abolere . Erit igi
tur ea perfe & a pænitentia , etdiſplicencia de peccato quæ
habebit hos tres fines et effe & us. Qui quidem omnes mu
tuo hærent,nec quiſquàm illorum fine reliquis inuenitur .
Qui enim dolor iniuriam Dei emendat,idem et conciliat
nobis Deum et peccatum comiffum delet.
Quibus ia&is fundamentis, patetmanifeftè, diſplicen
imperfe & ameam effe,quæ nec fufficiens eft ad eman
tiam
dandam
 DE SACRAMENTO POEN . 23
dandam Deiioiuriam , nec ad gratiam ipfius farciendam ,
nec ad peccatum deftruendum . Vnde colligitur,hanc im
perfe& am diſplicentiam , multipliciter homini contin
gere:multisenim modis contingit à perfe & o declinari ...
-Primum itaque genus imperfe &tæ diſplicentiæ eft , cùm
quisdolet de peccato propter humana naturaliaque mo-,
tiua: ut, quia turpe eſt et contra rationem : uel quia indu
xit infamiam , uel etiam quia contrarium Deo eft, quate
nus finiseft et principium naturæ . Hoc autem diſplicen
tiæ genus ,quod uidelicet fola ratione naturali nititur ,
an theologiappellauerint attritionem me profecto latet .
Sed quumfit quidam imperfe &us dolor, qui interim fran
gere et atterere animum poteſt, licet non perfectè,nos at
tritionem eam nuncupemus. Vide Augut.de uera et fal
ſa pænitentia . capit. 2. et 9 .
Secundum genus imperfe tæ difplicentiæ eft, quæ ori.
tur àtimore pænarum . Pænas uerò intelligo ſpirituales
uel zternas, qux lumine fidei cognoſcuntur :et hanc do .
&ores ſcholaſtici omnes , attritionem uocant atque de ea
Auguft. de uera et falſa penitentia . cap. decimoſeptimo
loquitur, tra &tans illa uerba Ezech quacunq; hora pecca
tor ingemuerit er conuerſus fuerit, uita uiuet. Conuer
ſumait non tantum uerſum uita uiuere : uertitur à pecca
to, quiiam uult dimittere peccatum : Conuertitur qui iam
totus et omnino uertitur . Qui iam non ſolum pænas ti
met , ſed ad bonum domini contendere feftinat . Dixerat
autem pænitentiam quæ impetrat uitam ,non à folo timo .
se, ſed acharitate proficiſci. Hanc etiam attritionem tan
quam infufficientem reiicit Ambr. libro ſecundo de pæ
Ditentia , capite nono .
Tertium imperfectæ difplicentiæ genus inuenitur,cum
quis doler quidem de peccato ,qua ratione offenſa Dei eft:
Sed ex uelleicate , non ex uolitione abſoluta , et efficaci:
habet enim defiderium imperfe &tum placendi Deo, dimit
tendi peccatum , & c. ficut er diledio Dei imperfe &a , po
teft appellariuolitio qua Deo uellem bonum et gloriam ,
ipfiq; placere in omnibus , deſiderio tamen imperfe & o ,
lic et nolle Dei offenſam , eft imperfe & a difplicentia: nam
C 4 perfe
 PARS III . RELECT .
perfe & a, efficax et abſoluta eſt: quæ ex dile & ione Dei ef
ficaci et abfoluta naſcitur'. Hunc uerò imperfectum dolor
rem Caietanus.q 1.de contritione , ( ac iure ille quidem )
attritionem uocat .
Sic hæc nobis fuerint diligenter infpe & a , facile conii
ciemus diſcrimen inter attritionem , er contritionem .
Primum ab affe & u : quia contritio , peccati remiffio
nem facit : attritio non facit .
Alterum à principio , quòd contritio ab amore infuſa .
charitatis procedit : atrritio uerò non ;ſed uel à timore pce
narum ,uel ab amore proprto et naturali,ucl, à dile tone
imperfe & a condicionata et inefficaci, qui non funt adus
charitatis , cùm poffinr eſe in peccatore:
Inde rurſum diſcrimen tertium fequitur , quòd contri
tio elicitur ab habitu pænitentiæ infuſo : attritio uerò, ab
habitu eodem pon elicitur :
Poftremum difcrimen eft, quod ad contritionem requi
ritur auxilium Dei ſpeciale , cùm fit actus ſupernaturalis .
Attritio uerò folis naturæ uiribus haberi poteft : niſi attri
tio ſecundi generis, quæ tamen ex parte intelle us: quam
ex parte uoluntatis, auxilio ſpeciali opus habet: timor fi
quidem feruilis, ( ut modo pro comperto ſupponimus )do
num Dei eft. Et quemadmodum ad credendas pænas fu ..
pernaturales , neceffarium eft auxilium Dei , quo mouea
tur intelle&us , ficad timendum eiuſnrodipænasneceffa
sium eft ut exciterur affe & us, 'er eonfequenterad dolédum
de peccato propter hunc finem ſupernaturalem . Credis
mus enim nullam poenitentiam efficaciter attingere affe
& tum ſupernaturalem , cum folo auxilio Dei generali . Ad
alias uerò attriones ex parte uoluntatis , nullum auxilium
ſpiciale requiritur . Nam illa primi generis, cum natura
le obie&um habet , folis naturæ uiribus nititur . Illa au
tem poftremi generis fuppofita fide beatitudinisfuperna
turalis , haberipoteft fine auxilio Dei ſpeciali, ficut et de
fiderium inefficax et imperfectum beatitudinis.
Sed enim hæc nobis di &ta fuerint de contritione et at
tritione , ſecundum uocabulorum et ufum , et ſignifica Flor
tionem : Nam quod D.Thom . de ueritate quæft.28.art.8 .
dixit
 DE SACRAMENTO POEN . 24
dixit omnem doiorem de peccato in habente gratiam elle
contritionem :improprium eft. Nec abufusuocabulitra
dendus eftin hanc noftram diſputationem , ubi de contri
tionc et attritione propriè loquimur .
Quo fignificatu manifeftum eft , nullam attritionem ,
contritionem , aliquando fieri poffe. Contra Scotum in 4.
diftin.14.9. 2. et Caietanum quæſt.de contritione , ai
ferentes, contritionem acquiſicam informem quæ ab aliis
theologisappellaturattritio, contritionem fieri pofſe for
matam . Exiftimat uerò Caietanus , hanc efle opinionem
D. Tho.3. P.9 89.arti... ad.2.Vbi afferit, quòd primus pe
nitentis a & us haber fe ,ut ultima diſpofitio ad gratiam con
ſequendam , fcilicet ,contritio . Alij uerò fequentesa & us
pænitentiæ, procedunt iam ex gratia'etuirtutibus.
At re uera , hæc opinio , primum Diuo Tho repugnat
in.4.d.17.q2 q.3.ubi. etmanifeftè afferit, contritionem
eflc a& um elicitum ab habitu pænitentiæ infulæ . Eft au
tem certum , quòd a& us elicitus ab habitu ir.fuſo , diſtin
guitur omnino à quocunque alio , qui ex puris naturali
bus haberi poteft , uta & us elicitus à charitate infuſa , a
quocunque alio amore , qui citra charitatem elicitur , er
ratio eft in promptu quia a& us, qui habetur ex puris na
turalibus, non attingit niſi obie&um naturalc, talis eſt
enim quale obie & um , ut ante docuimus . Cùm ergo om
nis atricio acquiſita naturalis fit, naturale quoque obie.
& um habet ficut et dile &io acquiſita. Quare impoſſibile
cft talem attritionem fieri contritionem , ficut nec dile
tio quidem acquiſita , dile & io charitatis infufæ fieri po
teft, cuius uidelicet obie &um , ſupernaturale fit oportet.
Quòd fi a & us noftri acquiſiti, ſupernaturalia obie &ta et
ficacirer attingerent, certe,habitus uirtutum infuſarum ,
( quod retro docebamus) eſſent ſuperuacanei.
Preterea , a &us contritionis , ( utmanifeſtis argumen
tisſuperius oftendebamus ) auxilio eget ſpeciali . A &us
autem attritionis , ( de quo Scotus et Caietanusloquun
tur, ) ſunt ex puris naturalibus , ut enim ipſi fatentur, er
go impoſſibile eſt, effe idem . quia principia funt prorſus
diuerſa , nec fieri poteft ut a & us qui ſolo auxilio Dei ge
nerali ,
 PARS III . RELECT:
nerali , à potentia producitur , idem numero , à potentia
cum auxilio ſpeciali producatur . Et quod de hoc gene :
rc attritionis dictum eſt, patet etiam,ac multò etiam in re
liquis. Hoc uero idem nobiſcum tener Paluda , diſtin .
ione decima ſeptima quæſtione prima , et Gabri , diſtin .
16. q.1 .
Sed quæri tamen à pleriſque folet, an ad pænitentiæ
a&um , quem contritionem appellamus,totus animicona
tus neceflarius ſit , ita uidelicet , ut a&us habeat omnen
intenſionem , quam eo tempore uoluntas poteft illi præ
ftare , &c.
Et quidem Adrianus quæſtione prima de pænitentia .
articulo fecundo , et quodlibeto.s.articulo tertio , exifti.
mat ad contritionem exigi, ut homo omnem conatum ad
hibeat . Probatque imprimis ex Deuteronomij quarto .
Vbi , fi quæfieris , Moyfes ait Dominum Deum tuum , in
uenies illum , fi tamen toto corde quæſieris , et tota tribu .
latione animæ tuæ .
Secundo-id ſuadet ex eo quod Elayæ ultimo dominus
ait . Ad quem aſpiciam , niſi ad pauperculum et contri
tum ſpiritu , et trementem ſermones meos ? Nota , contri
tum fpiritu . Dolor enim remiffus fpiritum non conterit,
Nota rurſum , trementem , tremor enim eft magnus etma
nifeftus timor :ut dicit gloffa ſuper illud ad Philip.2.Cum
tiniore, et tremore, &c.
Tertio argumentatur ex illo loelis.2. Conuertimini ad.
me in toto cordeueſtro , in ieiunio et fletu, et planctu , et
ſcindite corda ueſtra , At,dolor remiflus,nec ex toto cor
de eſt, nec fletum et plan &um efficit,nec icindit corda, & c.
Quartò, fan & orum teftimonijs id confirmat . Auguft.
ou
enim lib .de uera et fal.pæniten.cap.17. Conuertitur ( in
quit) qui iam totus er omnino uertitur,et ſermo. 1 1.ad fra
tres in eremo . Grauia peccata , ait,grauiſſimis lamentis
indigent. Item Ambr.li.2.de pæn cap. 1o. Facilius inue- .
ni qui innocentiam feruauerint, &c. quæ ante ſunt à nobis .
recitata . Et ad uirginem lapſam ,ca. 8.Poiteaquam inter
rogauerat , quanta effet et qualispænitentia neceflaria , et
deſcripſerat, exteriorem quidem ingentem ,ſubiicit. Cor
uerò
 DE SACRAMENTO POEN . 25
entia Beròfit liqueſcens ficut cera , et totum corpusmaceretur.
gene. Talis uita talis a &tio poenitentiæ fi fuerit perſeuerans au
10 SC debit ſperare , etfi non gloriam , certè pænæ evacuatio
nem . Infifte ergo miſera fortiter , inhzre, tanquam pau
iltia. fragustabule , nam grandi plagæ alta et prolixa opus eft
medicina. Onod oftendit Ambroſius et teſtinsonio loe
entia lis iam citato , et quia omnes qui in facris literis ueniam
002 prænitendo referuntur conſequuti, huiuſmodi cordis com
den pundionem habuere , non leuem et remitſam ,non paruam
fed maximam , ut Niniuitæ , et Dauid , qui explicans pure
nitentiam ſuam , ait. Laboraui in gemitu meo, lauabo per
tia. fingulasnođes le& um meum , &c . atque iterum , Quo .
niam lumbimei impleri ſunt illuſionibus, et non eft lani.
ad Cas in carne mea , ami&us et humiliacus fum nimis , rugie
10 .
,in bam agemitu cordis mei .
Cyprianus demum ferm 5.da lapfis, quàm magna (in
tribu quit)deliquimus, tam granditer defeamus.alto uulneridi
ligensetlonga medic na'non deſit,pænitentiacrimine
inus minor nonfit,putalnedominum citò poffe placari ,cuius
templum facrilega contagione uiolaiti ? Orare oportet
otri impenfius, diem lu &um tranfigere, uigilijs noces ac fle
erit, tibus duccre, tempus omnelachrymolis lamentationibus
occupare, Itratos folo, adhærere cineri, in cilitio uoluta
UM rietfordibus & c. etpaulo poft, fi precem toto corde quis
faciat,i aeris poenitentiæ lamentationibus et lachrymis
ad ingemiſcat, fi ad ueniam deli i fuidominum iuſtisetcon
FC
cinuis operibus infle & at,miſereri talium poteft.
Eft etiam ratio pro hacfententia , 'quòd non habemus
hos,deum conferre gratiam , niſi facienti totum quod in
feelt , fed quinon conuertitur toto conatu,non facitto
tam quod in ſe eft . Contritus igitur , cui ſcilicet infalli.
biliter Deus gratiam confert,totaui animiconuertitur.
Altera quoque ratio eft ,quòd non eſt contritio niſi ex
amore charitatis proficiſcatur,fedamor charitatis non ha
betur, nifi toto nixuDeusdiligatur, Deu.6.diliges domi
num Deum tuum ex tota fortitudine tua, quod Marcus die
sit ex tota uirtute tua , etLucas, ex omnibus uiribus tuis.
Quibus et teftimonijs et rationibus addu non us, dubitat
omni
 PARS III . RELECT .
omni affeueratione confirmare , contritionem nullam ero
ſe niſi ex toto conatu uoluntatis doleatur. Atqui, duo hic
ate
extrema fugienda ſunt, alterum eorum qui facile quibufli .
bet pçnitentibus ueniam et ſecuritatem pollicentur, ad
uerſum quos Ifidorus.2.lib.de fummo bono. cap . 13.illud
Hicremiæ teftimonium inducit, curabant contritionem fi
liæ populi mei, cum ignominia dicentes, pax, pax, et non
erat pax . Alterum extremum , hoc elt, quod tenet Adria
nus. Contra cuius opinionem Chryf in libcllo de repa
ratione lapſi ,talis , inquit, mihi crede, talis efterga ho- ,
mines pietas Dei, nunquam fpernit pænitentiani ſi ei fia
cere et fimpliciter offeratur,etiam fi non potuerit quis ex
plere in præfenti ſatisfaciendi ordinem , quantulancunque
tamen , et quàmlibet breui tempore geftain poenitentiam ,
ſuſcipit etiam ipſam , nec patitur, quanuis exiguæ, conuer
fionis perire mercedem .
Deinde, AAus charitatis etiam fi non habeat totam in
tenfionem quam poteft, nec ex toto copatu procedat, ſuf
ficit ad remiſsionem peccatorum , ergo et coutritio , An
tecedens patet quia ad talem actum , cùm fit ſupernatura
lis,requiritur habitus charitatis infuſæ , cum qua nullum
mortale peccatum eſt . Nifi huic argumento reſpondere
uelis, habitum charitatis nunquàm in a&um exire: nifi uo
luntas omnem uim ad operandum intendat,quod abfurdif .
fimum eft .
Præterea , præceptum de a&u fidei , et de actu fpei ho
mo implet,etiam fi non agat ex toto conatu : ergo', et præ
ceptum de charitate et contritione . Non ergo contritio
totum animiconatum exigit .
Referri etiam folent in hoc , ſacrarum literarum tefti .
monia, ut illud Ioannis. 14 Qui diligit me diligetur à par
te meo , et Iacobi.4. Appropinquate Deo , et appropinqua
bit uobis . Quod fi dicas effe limitanda eiuſmodi teſtimo
nia ut ſubintelligatur ex toto conatu,eodem ratione limi
tabimus et quæ loquuntur de fide, fpe,atque iuſtitia.Quod bate
quoniam probabile non eft , nec illud quidem probare de
bemus , unde hoc proficiſcitur ,
mappiu
Quibus eiſdem argumentis ,Scoti opinio refellenda eft ,
JUic
qui
 DE SACRAMENTO 'POEN . 26
quiin quarto,diftin &tione decima quarta, quæſtione fecun
da tener adcontritionem requiri certum intenfionis gra
dum . Qul quidem error fallo nititur fundamento . Cre
dit enimScotus attritionem acquiſitam ex puris naturali
bus,diſpofitionem effe ad gratiam . Et quoniam uidit non
quamlibet naturæ difplicentiam , puta remiffam , idoneam
effe adiuftificationem , coa & us fuit aſſerere, contritionem
exigere certam intenfionem magnam ,ſoli Deo cognitam .
Verùm imaginatio hæc ( fiue Scoti fuerit, fiue non fue
rit, nam fi quis eum uoluerit hoc errore liberare,cum hoc
ego nonmagnopere pugnabo ) imaginario hæc ( inquam)
non modo falfa eft ſed etiam periculoſa et erronea , ne
quodverbum atrocius dicam .Vltima nanque adgratian
diſpoſitio( ut nobis demonftratum eft ) auxilio Dei indi
getſpeciali. Quo auxilio pofito , fiue Deus moueatad ma
gnum dolorem ,ſiue ad paruum intenſiue,talis dolor con
tritio erit,ficut ad amorem charitatis , ſiue Deus auxilio
gratuito intenſe moueat uoluntatem fiue remiſſe , ſiue ut
duo,fiue utdecem , adus charitatis erit. Iuftus fi quidem
habenscharitatem infufam ut decem , poteft a &tum amo.
ris habere ut quatuor. Et cum de tali gradu requiſito nul
la poſſit eſſe. Probabilitas,an fcilicet habeamus illum nec
ne:certède contritione nullum præceptum effet . Quod
ne ipſe idem Scotus non admittit, elfet enim ftultum præ
ceptum , quod ſemper inuincibiliter ignoratur. Quini
mo, teneretur homo ex toto conatn pænitentiam agere ,
ne exponeret fe periculo talem gradum omittendi .
Exeodem quoquefonte eiuſdem Scoti alter error ena
nauit: Certum tempus neceffarium elle ut a&us nofter
contritio fit . Cui fententiæ aduerfatur manifeftè Chryſ.
in orat.B.Philogonij, et in libello de reparatione lapfi.cu
ius ante uerba retulimus . Aduerſatur etiam Leo papa in
epift. 69. ad Theodorum , inquiens : Si periculum urgeat
cuique petenti,ſtatim eft abfolutio danda : quia miſericor
diz Dei non poflumus tempora definire, nec menfuras po
mere, apud quem nullas patitur ueniæ moras conuerfio :
dicente fpiritu Dei per prophetam , cum conuerſus inge
mueris, tunc faluus eris, Eft autem propheta Ezechiel.
cap . 18.
 PARS III . RELECT .
.cap. 18.inquiens,cum auerterit ſe impius ab impietate fua,
animam ſuam uiuificabit , et. c. 33. luftitia iufti non libe
sabit eum in quacunq; die peccauerit: et impietas impij
non nocebit ei in quacunque die conuerfus fuerit . Nam ,
utroque loco in quacunque die, pro quacunque hora, uel
momento accipiendum eft : fi enim iuitus auertit fe à iufti
tia ſua uelin hora , ueletiam in momento , iuftitias anti
quas amittat. Impiusergo , in quacunque hora uel momen
io fuerit conuerſus , iuſtitiam conſequetur: ut qui in moe
mento potuit perdere gratiam poflit et comparare .
Præterea , fac ut illud tempus neceffarium , exempli cau
Sa fit media hora ,etin prima illius temporis particula fa
ciat homo quicquid fibi poflibile eft : tunc fequitur pri
mum Deum facienti quod in fe eft gratiam denegare: fa
cientem quoque hominem quicquid et poteft et debet,con 1
demnari . Nihil enim præterea deber homo, quàm pro
tempore poteft . Sequitur deinde , in illa etiam temporis
particula hominem aliàs liberum extra ſalutis ftatutum
effe conftitutum . Quæ omnia Chriſtiana pieras exhorret.
Præterea, fequitur inde aliquem hominem Deum ſum
mè diligere. et decommiſſis propter Deum dolere,et ta
men a Deo condemnari, contra illud, qui diligit me , dili
getur à patre meo . Quin etiam fequeretur, martyrem
qui pro Chrifto mortem oppeteret , condemnari :ut fi
martyrium in prima parte illius temporis neceffarij pa
teretur . Quòd fi dicas ſuppleri defe & um continuationis
per martyrium ,certè cùm uoluntas pro fa & o cedat , unlun
tas quoque efficax martyrij erit fufficiens ad gratiam di
ſpolītio . Quæ quoniam in momento haberi poteft, fatea
mur neceffe eft contritionem quoque poffe haberi in mo
mento .
Nihil, ſcilicet, noui dicimus , ſed ea tantùm , quæ com
njuni ſcholæ conſenſu ſermoneque feruntur . Sed ,ne hæe
quidem quamlibet obuia et omnium diſputatione trita
erant nobis prætereunda. Conſtituendum enim erat, quid
et quale ſit id de quo differimus: non quo ignorare uos
arbitraremur,ſed ut amplioriratione et uia noftra proce . ht
derct diſputatio .
Igitur
 DE SACRAMENTO POEN : 27
Igitur ad primum Adriani argumentum protinus re
fpondebo: fiillud prius expoſuero , amorem Dei ſuper
omnia dupliciter poffe dici maximum . Vno modo inten
fiuè ,gradualiquadam intenfione , quo pa&o iuniores de
inteafione loquuntur . In quem modum non oportet amo
Yem Deieffe maximum . Aliter intelligitur effe maximus
appreciaciuè. Concedenda funt enim nobis in ſcholaft.ca
concertatione huiufmodi uocabula , quod alias ſæpe de
precati fumus . Aciure obtinere debemus, quoniam theo
Jogicas res ornatè dicere uelle, puerile eft. Certè a theo
logo,fiafferat eloquentiam , non eft aſpernanda , fi non
habeat,non ad modum flagitanda, tantum complectatur
uerbis quod uult , et dicat planè quod intelligas .
Vtergo eo redeamus unde digreſſi ſámus, et propoſi
A
tam diftin & ionem apertiori exemplo demonftreinus .
TO Femina interim uehementius er inteofius catellum amat,
quàm aurum ,et tamen fi alterutrum oporteret amittere ,
aurum catello præponeret : ita quoniam pluris facit au
L
rum quàm catellunr,plus diliget aurum non intenfiuè qui
dem, ſed appreciatiuè, quo modo contritio dolor eft ma
ximus,quia fi daretur optio ,mallem amififfe pecunias,mal
lemmortuum fuifle ,quàm peccaſſe .
Ad primum itaque argumentum relpondctur , quòd in
toto corde dominum exquirit , qui non partem Deo dat ,
etpartem negat : ut illi faciunt qui uel amant aliquam
unam creaturam prohibitain , uel reſeruant fibi unnm ali
quod peccatum , quod non diſplicet. Quemadmodum uer
bicaufà ,ille totam domum hofpiti exibere dicitur , qui
neminem admittit intra domum fine hofpitis uoluntate .
Sed qui cum illo etiam inimicum exciperet, non totam
domum exiberét . Similiter in tota tribulatione animæ
Deutn quærit, cuiomnia peccata diſplicent. Nam , qui ex
parte quidem triftaretur de peccatis , ex parte uerò unum
quodlibet fibi reſeruaret in quo dele &taretur, isDeum in
tota tribulatione animæ non exquireret. Non eft ergo ibi
ſermo ( ut fcholafticè loquamur) de totalitate gradualis
intenfionis, fed de totalitate integritaris et perfe& ionis ;
Atque hinc reliquis facrarum literarum tettimoniis faci
lèse
 PARS III. RELECT . ?
lè reſpondetur. Primò , etiam Augufti teftimonio. Al
teri uerò quod ex eodem Auguft. præfertur ( ut omitta
mus illud opuſculum non effe ab Augustino conditum ) re
fpondemus, ad fatisfactionem integram pro grauiflunis
peccatis exhibendam , grauiffimis lamentis opuseffe , fine
quibus eiuſmodi peccatorum plena remiflio non eſt . Cæ
terùm ad fimplicem remiſſionem culpæ ,prolixa illa et gra
vis pænitentia tum interior rum exterior non requiritur ,
et per hocpatet quid" Ambroſio et Cypriano reſponden
dum ſit .
Ad primam uerò rationem reſpondetur ,facienti quod
in ſe eft ex puris naturalibus,non oportere Deum gratiani
conferre , nec tunc poftea', niſi totum faciat quod poteft,
ſed facienti quod in fe eft poft auxilium Dei mouentis ,
Deus gratiam juſtificationis dat , etiam fi ex toto conaty
non taciar . Ego ( inquit Apocaly.3 .) fto ad oftium et pul
ſo , ſi quis aperuerit mihi ianuam &c. Chriftus ergo in,
gredietur ad animam fiue ex toto conatu ', fue ex medie ,
tate conatus , ianua aperiatur .
Ad fecundam rationem prius dicitur , quòd illis uerbis
non præcipiturintenſio ſumma gradualis in a& u , ſed ſo
lùm ut omnes uires intendantur , quantum neceſſe eſt ad
diligendum Deum ſuper omnia apreciatiuè: ita ut in præ
paratione animi , uidelicet cùm opus fuerit, totum cor
mentem , animam , uires , conatuin Deo præitemus . Po
fterius reípondetur, quod illiuſinodi'uerbis folùm oftendi
tur nullam effe diligendo Deo menfuram præfcribendam .
Quia enim di& urus erat: diliges proximum tuum ficut te
ipſum , docet ante , nullum exemplum , nullumque mo .
dum in amore Dei eſſe quærendum ,qui utique dignus eft ,
ut fine modo arqueexemplo diligatur. Eccle.43 .Benedi ,
centes dominum , exaltate illuin quantum poteftis, maior
eft enim omni laude.
Verùm illud dubium protinus exiftit, an facramentnm
baptiſmi, cuique attrito adminiftratum , conferat gratiam ,
an potius unum aliquod fit attritionis genus , quod folùm
diſponat ad gratiam ſacramenti.
Sed huic ego quæſtioni commmodius pofiea reſponde
bo :
 DE SACRAMENTO POE N. 28
bo: cùm de facranvento abſolutionis diſputauero . Eadem
enim ibidem quæftio eft . Et quòd ad mores Chriftiano:
rum attinet, hic forſitan curioſè . Illic uerò neceſſario
S tranfigetur.
lamuerò ad argumenta prioris opinionis , quæ nitea
batur oſtendcre , baptiſmum niſi contrito adminiftretur ,
prodeffe nihil , dnpliciter refpondetur . Prius , quòd fi
loquamur de a &tu charitatis , femper requiritur ad iuftifi
cationem : fclufis tamen facramentis, ficut et contritio ,
Sacramentum autem in non ponente obicem , eundem ef
5 faum habet, quem haberet charitas et contritio fine ſa
11 cramento . Vnde ficut paruulus, per ſolain habitualem
charitatem et gratiam iuftificatur , eo quòd non ponit obi
1 cem facramento ad remiſſioncm peccati originalis , ita et:
u adultus quia non ponit obicem ad remiflionem peccati
mortalis cum eft attritus , per infufionem charitatis habis
tualis iuftificatur . Pofterius reſponderi quoque poteft ,
omnia illa teſtimonia de charitare habituali effe intelli.
genda. Aliàs qui dormiret , quoniam non diligit, mane
is retin morte. Sed prior (olutio præftabilior eft . Argu
menta ueró opinionis alterius, poft ea, quæ diferuimus ,
faciliora funt , quàm ut ſoluere debeamus .
De charitate uerò an ſine pænitentia ualeat mortales
> culpas remittere; nonnulla controuerfia eft. Gabri. enim
ait, fed D. Tho.negat . Credit autem ille ,ſolo a&u chari
tatis fine pænitentia peccata donari, cum memoriæ non
occurrunt: Vt, fi peccator, quo fcilicet tempore Deum die
ligere tenetur Dei confiderans bonitatem, elicit a & um di
lectionisDeifuperomnia, conſequitur (inquit) remiſlio
Bem peccatorum , licet nullum habeat pænitentiæ acum :
quia nullam habet cogitationem de peccato quam occupa
tus (ut ait ) circa Dei dile &tionem , habere non poteft: non
enim poffumus plura fimul cogitate . Hæc ille. Omnia uc
sò ſcripturæ facræ teftimonia, quæ probant pænitentiam
ele neceffariam , exponit de pænitentia formali, aut uir
tuali, ut pater in tertia eiufdem queſtionis concluſione .
Atque etiam Scotus in illa ipfa diftin & ioue,et quæftionea
paucioribus uerbis, cadem ferè peccare uidetur.
D Sed
 PARS III . R ELECT.
Sed hi , primum in eo falluntur, quòd non uident inter
effe plurimum , inter ea quæ ſolum neceffaria funt,ut præ
cepta, ct quæ neceffaria ſunt etiam , ut media, fine quibus:
ſalus haberi non poteft . Aiunt nanq;,excuſari hominem , G
à poenitentia,et memoria peccatorum ,cùm habet de pecca
to comiſſo uel ignorantiam inuincibilem , uel etiam diftra
aionem neceffariam à peccatis cogitandis , quaſi penit;
tentia folum effet neceffaria , quia præcepta eſt : et non
item , quia medium ad ſalutem neceſſarium . Atqui in hu- ,
juſmodi medijs licet admittatur excuſatio: ne homo peca:
cet, quando ex ignorantia deſunt, non tamen admittitur,
ut fine illis homo ſaluetur exempli gratia , Fides Chrifti
eft ad ſalutem neceffaria : quòd fi cui euangelium non an.
nuncietur , excufabitur quidem à præcepto credendi , id
eft, non peccabit ex eo quod non credit in Chriftum : ſed :
uitam æternam minimè conſequetur: ad quam conſequen
dam , Chrifti fidem habere neceffe eft . Atque idem de ba .
priſmo dicere licet ; fine quo nemo ſaluus efficitur : fiue
occupatus circa res alias,ſiue oblitus baptiſmi fiogatur. In
telligimus ergo ad diuinam prouidentiam pertinere , ut
quo uoluit uel fidem uel baptiſmum , medium ad ſalutem
przftituere, facientiquod in fe eft, aunquàm deneget tale
medium . Sic igitur , cùm pænitentia fit , ad ſalutem me
dium neceffarium ( quod abunde facrarum etiam litera
rum teftimoniis oftenfum eft ) diuinæ procurationis eſſe
conuincitur, ut facienti quod poteft ea ſuggerat, quæ fue
rint huic remedio adhibendo neceffaria .
Errant deinde uehementer , quòd teſtimonia illa ſcri
pturæ ſacræ de pænitentia formali uel uirtuali interpre
tantur : idq . ut opinionem ſuam pugnaciſfime defen
dant . At fi ſemel hanc nobis licentiam interpretandi per
mittimus, facilè quoque cætera media ad ſalutem præfi
nita ,per eandem expofitionem eludemus . Fides quippe
Chriſti explicabitur ad ſalutem neceffaria formaliter uel
uirtualiter: Votum etiam baptiſmi dicetur neclarium
formale, uel uirtuale .
Præterea , cûm ſandi omnes de pænitentia formali et
explicita , prædi&a teſtimonia interpretentur, temere.et
inconfi .
 DE SACRAMENTO POEN. 29
inconfiderate in cótrariam intelligentiam peruertuntur :
- Prætercatalem interpretationem admittentes,in nullo
euentu probare poterunt, formalem pænitentiam effe ne
cellariam . Dicemus enim illis, etiam cum peccata memo
rix occurrunt non oportere formaliter expliciteq; dole.
re :nequeid refelli aliquo teftimonio poteft: quoniam
charitas eft pænitentia uirtualis : quæ fufficere dicetur ,
quoniam locis præſcriptis formalis pænitentia non præ
ſcribitur . Ita , li huic expofitioni dabitur locus, faris erit:
ad falutem noua uita , fine deteftatione ueteris , quæ cft
hæreſis Luterana ..
Quædam infuper teſtimonia ex illis, de pænitentia uir
tualiexponere, impudentiæ manifeftiffimæ fuerit: util
lud loel. 2. Conuerrimini ad me in toto corde ueftro , in
ieiunio et fletu ,et plan & u,et ſcindite corda ueftra . Illud
item pænitentiam agite , et baptizetur unuſquiſque ue
ftrum in remiffionem peccatorum . Quod quidem tefti
monium, fi de pænitentia, uel formali ,ueluirtuali uolu
mus exponere , in eum errorem incidimus, quem paulo an
te reprobauimus: hoc eft , baptiſmum fine pænitentia for
mali peccata remittere . Verum , hæc miffa facio ;(quæ ta
men decernere controuerfiam poffunt) illud quæro, fi cui
peccatori diuina bonitas occurrat ,eo etiam tempore, quo .
nec diligere Deum , nec pænitentiam agere tenetur , non
occurrant autem peccata ,uidelicet ocupatiffimo in diui
na bonitatis contemplatione . Quæro tum ( inquam ) an
ilti habenti a&um dile & ionis,peccata fine pænitentia con4
donentur ? Nam fi condonantur, ergo etiam quando non
tenebatur ille, aut Deum diligere , aut in Dei contempla
tione uerſari, remiffionem peccatorum conſequetur ſine
pænitentia . Quod , uel iſti concedere uerentur: fin au
tem non condonantur, nec ille peccator poteft in a & um
dile& ionis fine pænitentiæ a & u prodire : ergo pæniten
tia formalis ( quod modò contendimus ) eft ad remiſſio
nem peccatorum neceffaria . Atque(ut fæpe iam diximus )
ad diuinam procurationem fpe &tat, ut nullus peccator in
a & um dilectionis prodeat, cùm primum ad Deum conuer
titur , quin Simul, quemadmodum bonum per amoreni
D 22 amyle
 PARSIII. RELECT :
ample & itur, ita etiam odio malum profequatur. Ponite
mini , inquit , et conuertimini, ut deleantur peccata ue
Ara . AR
Accedit illa quoque cauſa : quòd cùm facramentum pee
nitentiæ baptizatistam ficneceffarium ad falutem , quàm
baptiſmus non baptizatis , ( quod fuo poftea lóco demon
ttrabitur ) certe ſicut fine baptiſmo in re uelin uoto , neino :
adultus falutem confequipoteft, ita fine pænitentiæ ſacra
mento in re uelin uoco faluatur nemo . Votum autem fa
cramenti pænitentiæ nullus habet,fine peccatorum et me
moria et diſplicentia : uerius eit igitur nimirum illud
quod nos allerimus,fine pænitentiæ a & u per folam chari
tatem , neminem poffe faluari .
Sed de martyrio quæftio difficilior eft.Nam ,fine peeni. NE
tentia peccata etiam mortalia remittere, iuniores ferè tra $ 45
dunt. Scotus.4.diftin. 14.9.2 . Gabriel eadem diftin.et:q.
Imò.et D. Tho . uidetur in hanc fententiam ire 3.p.q.87.
artic. 1.Nam ſecundum argumentum erat huiuſmodi. Po
nitentia non eft fine a & uali diſplcentia peccarorum: fed he
peccata uenialia poflunt dimitti fine diſplicencia eorum ,
ſicut patet in eo qui dormiens occideretur propter Chri 2011
ftum :ergo peccata uenialia poffunt remitti fine pæniten
tia . Cui argumento.D .Tho.refpondet. Quòd paffio pro
Chriſto ſuſcepta obtinet uim baptiſmi, et ideò purgat ab
omni culpa, et ueniali ; et mortali : nifi a & ualiter uolun
tatem peccato inuenerit inhærentem . Hactenus.D . Tho . COM
At, etiam fihomo non doleat , aut culpas in memoria
habeat, ( modò tamen uelit placere Deo in omnibus , et
uitam pro illo fundere ) non habet uoluntatem peccato 2
a & ualiter inhærentem : ergo , iuxta. D. Thomæ placitum )
paffio pro Chrifto fuſcepta, fine pænitentia, mortalia peco
cata remittit .
Verùm , ſententia contraria mihi ex animo exuri non
poteft . Nam perſuaſa eſt et aurhoritate maiorum ,et gra
ui conftantique ratione, ac fieri poteſt urerrem , fed ita
prorſus exiftimo. Primùm enim pafsio pro Chrifto fu
Icepta , G à charitate non exiſtit, nihil ualer ad culpæ mor
talis remiffionem , ut. D.Tho.author eft.22.4.124. art.z.
ad.2 .
 DE SACRAMENTO POEN . 30
ad.2.et 3.p.9.66.art. 12 ad.2.Item ,et Auguft. contra Cre
fcon.lib 2 capit.12. Imò,adeo Paulus. I. ad Corin.13. in
quiens . Sicorpusmeum tradidero ita ut ardeam , chari
tatem autem non habuero nihil mibiprodeft . Charitas
autem in eo qui peccauic mortaliter , non remittit pecca
tum fine pænitentia ( ut idem. D.Tho.ſeribit.3 p.984.art.
5.ad 2.)ergo nec martyrium . Erconfirmatur . Quia uo
luntas efficax martyrij et martyrium a&u fufceptuin, quan
tum ad eflentialia ( ut hicſupponimus ) nihil differunt. Si
ergomartyrium fine pænitentia peccatum mortale remit
tit, ac proinde gloriam meretur æternam ,et uoluntas quo
que cfficax martyrij, idem fine penitentia , dubio procul
efficeret.
Præterea , pafsio pro Chrifto fufcepta , in eo qui fuit
aut ſchiſmaticus uel hæreticus non remittit peccatum hæ .
refis uel fchifmatis , niſi prius homo eccleſiæ catholicæ
fueritaggregatus :ergo, nec remittit eiufmodi peccáta ni
fi homo pæniteat . Nam uerbis ſch la ufitatis quandoq;
uimur, nec ullum aut uerborum fucum , aut eloquentiæ
ornatum adhibere uolumus : fed tantùm confirmandæue .
ritati curam operamque nauare . Antecedens igitur noe
ftræ huius argumentationis , præterquam quòd habetur
ex Cypriano lib. 3. epiſtolarum , epiſt.2.ad Antonianum .
atque ex Auguft. tum ſæpe aliàs , tum libro primo de ba
ptiſmo contra Donatiftas capite undecimo,et libro tertio
capite decimoſexto , et libro quarto capite decimo fepti
modifinitur etiam in concilio Florentino ſub Eugenio 4 •
Conſequentia uerò probatur. Quia ficut fides, et ecclefiæ
catholicæ unitas, ſunt media ad ſalutem neceffaria, ita et
penitencia .
Præterea, fi quis ante baptiſmum mortem pro Deo op
petat,non conſequetur falutem fine uoto baptiſmi, fire
ipſa baptizari non poteft: ergo , nec poft baptiſmum , fi pec
cauit mortaliter conſequetur falutem fine poenitentiæ fa
cramento aut in re aut in uoto ſuſcepto. Antecedens quod
affumpfimus, Thomas Vualdenfis lib.dc facramentis capi,
97. et 105. Diui præſertim Auguftini teftimonio confire
Biar, li.4.de bapt.contra Donati. cap.21.et 22. Non enim
D3 mors
 1 PARS III. RELEOT.
mors pro Deo fufcepta , iam euangelio promulgato , fine
fide Chrifti et ecclefiæ lalutem præftare poteft . At con : Nu
fequentia uel ex eo liquet, quòd ficutbaptifmi lacramena
tum eft ad ſalutem neceffarium his qui ante peccauerunt ',
ita et poenitentia, his qui peccauerunt poft baptiſmum .
• Adde,illi quoque, quòd fi martyri peccata in mentem
ueniant etiam in ipſo martyrij agone conftituto, non -tate
uabitur fi non doleat, ergo martyrioetiam inftante poeni
tentia neceffaria eft . Antecedens patet , quia fi confeffor
occurrat ,citra ſacramentum falus illinon ueniet,eò quòd
divinum preceptum de confeſſione eft . Cùm igitur de
contritione etiam interiori diuinum præceptum fit , quod
iam iammanifeftum erit, fit conſequens,ut fi homo marry
rio expofitus , de peccatis memoriæ occurrentibus poénis
tentiam non agit ,diuini præcepti ujolator exiſtit .
Ridiculum uerò eft quod fingunt ifti; martyrium homi
ni oblatum memoriam peccatorum abolere: Cum è dia
uerſo, pænæ , inopinato etiam incidentes, foleant culpa
rum memoriam uel dormientem excitare . In cuius rei e
xemplum adducit Chrifoftomus homi. 4.de diuite et La
zaro, fratres Ioſeph, quibus cum peccati iam penè oblitea
Tati veniffet in mentem , merito ( inquiunt )hæc patimut
quia peccauimus in fratrem noftrum . Tres item pueri ini
camino ignis ardentis , in ueritate ec in iudicio ,aiunt,in
duxiſti hæc omnia propter peccata noftra , peccauimus
enim & c. Et propheta,in die, inquit, tribulationis Deum
exquiſiui manibus meis . Et paulo pott. Etmeditatus fum
no te cum corde meo , et exercicabar, et ſcopebam ſpiri
tum meum & c. Martyrium itaque occurrens,non -memo
riam peccatorum aut tollit aut impedit,fed potiusexcitat .
Quare nihil caufæ uideo , cur poenitentia ad ſalutem ne
ceffaria martyri deſit : quin in ipfo fanguine culpas maxi
mè abluet, quas ante comuniſir. Equidem ita fentio, et ( ut
reor ipſe ) fentiet unuſquiſque ueftrum fi rem non ex au
thoritate aduerfariorum ,fed ex ratione penſeris :nec enim
minoré uim habet baptiſmus in remittendis culpis, quàm
martyrium : quod ueluti baptiſmi uicarium eft (uc Auguft .
tradidit lib.4. de baptiſmo contsa Donatift. cap.22. et ſe
quenti
 DE SACRAMENTO POEN . 31
quentibus) referturque de confecra.dift.4.cap.baptiſmi ui
cem :ſed baptifmus, alias efficaciſſimum contra omnia pec
cara remedium , fine pænitentia tamen aliqua præuia,pée
catorum mortalium non efficit remiffionem , ergo nec
martyrium : nifi .nouis oraculis iuniores à medijs ad falu
tem neceffarijs , martyres adultos uelint excipere , quod
qua ratione faciant, haud ſatis intelligo .
Nec. D. Thomas unquam afferuitdormienti in peccato
mortali per paſſionem pro Chrifto illatam , remitti peco
catuin ſine aliquo præcedenti dolore : non enim fine chao
ritate paſſio ualet : utlocis citatis . D. Tho. aftruxit. Et ,
'cum eo loco , martyrium baptiſmo comparauerit, idem
profe & o afferuit ,baptiſmum omnia peccata remittere cam
mortalia quam uenialia , dummodo uoluntatem pecca
to non inuenerit inhærentem . Nec proinde licet colliges
re, baptiſmum ueldormienti uel uigilanti fine poeniten
tia mortalia abolere peccata . Quare nec de martyrio id
ex mente D. Thom. colligi poteft nifi fuo ipfius teſtimo .
nio uirum alioqui do & iſſimum uelis urgere, ut concedat
dormienti in peccato mortali , qui nec contritionem , nec
attritionem habuit unquam ,per mortem pro Chrifto uio .
lenter illatam ,æternam conferri falutem . Quod tam ab
ſurdum eſt, quàm quod abfurdiffimum .
Pænarum igitur remiffio , folec dici remiffio peccato
rum : ut pater in indulgentijs , quæ paffim hoc nomine
conceduntur. Credit itaque. D. Tho. per baptiſmum et
martyrium ,omnem pænam fiue peccati uenialis, fiue mor
talis aboleri, ſuppoſita tamen remiſſione mortalis culpæ ,
quæ adulto fine difpofitione uoluntatis præuia ,continge
re non poteft. Culpæ etiam ueniales per baptiſmum adul
to dormienti remittuntur: non enim adultus dormiens bà
ptiſmum ſuſcipit, nifi prius uigilans uolueritbaptizari .
Cùm autem baptifmus fic poenitentia uirtualis omnium
peccatorum , eo ipfo quòd quis baptiſmum uoluit , pæni
tenciam habuit omnium uirtualem ; quam ad uenialium
remiffionem fatis effe , D. Thomas illo loco manifeftilli
mè docuit . Et confirmatur , Quia fi quis uigilans cum
attritione peccatorum mortalium , nullam habens memo
D riam
 PARS III RELECT.
riam uenialinm , accederet ad baptiſmum , conſequeretur
plenariany remiffionem omnium peccatorum ergo et dor
miens fi habuit contritionem mortalium , uenialium re HE
miffionem confequetur. Conhrmatur rurſum , quia fi ba
ptiſmus non remitteretuenialia, quibus mens inhæret ha
bitualiter, profe & o uix ullus reperiretur , qui per baptif.
mum conſequeretur innocentiam , ac totius pænæ remifs :
fionem . Nec mefugit Caietanus aliter iudicaffe: fed ita
res humanæ habent,nosnon probamus aliena, alij repros.
babunt noftra . Intelligo.ergo . D. Thomam , ut illi ſecun .
do argumento reſponderet,id fenfiffe quòd tam baptiſmus
quam pafsio pro Chrifto fufcepta , fine aliqua poenitentia
formali, remittunt omnia uenialia, quantum ad culpam
et quantum ad pænam ,nifi uoluntas analiter committat
ueniale peccatum : quod in baptifmo facile eft : in marty ,
rio non item . Nam ferè dum quis patitur pro Chrifto ,
nuertit animùm ab omni peccato etiamlueniali . Sed five.
baptizatus, fiuepro Chrifto moriensi, a &ualem obicem
opponeret, fiue baptiſmo, ſeu martyrio, iam effectusremif
fionis illius culpæ impediretur. Ita cum dormiens nihil
a & u obijciat uirtuti uel baptiſmi uel martyrij , omnium
uenialium ueniam fine formali diſplicentia conſequetur .
Quam ob rem illa exceptio niſi actualiter uoluntatem pec
cato inuenerit, & c, non eft referenda ad remiflionem inor
talium , fed ad remiffionem uenialium . Affeuerat enim .
D. Thomas , pænitentiam explicitam effe neceffariam ad
mortalium remiffionem : quare non ftatim afferuiffet, dor
mienti in peccato mortali ſine aliquo a & u et diſpoſitione.
præuia, aut per baptiſmum : aut per mortem extrinfecus il
latam , mortalia peccata condonari. De eleemofyna uerò
facilior quæftio eft : nam , dupliciter intelligi poflunt ex
teſtimonia quæ illi tribuant remiſſionem peccatorum .
Prius, ut ad pænas pro peccatis debitas omnia referantur :
iuxta illud Daniel. 4. Peccata tua eleemoſynis redime • re
dimuntur enim pænæ pro peccatis debitæ non alio precio.
magis, quam eleemofynis : Pofterius etiam in hunc ſen
intelligi poffunt, ut pollicitatio diuinæ mifericordiæ
ſum
fignificetur iis,qui fuerint mifericordes:ut etiam fi in pec
catis
 DE SACRAMENTO POEN . 32
catis fino per eleemofynas, tamen , id conſequantur,utex
dei gratia eti beneficio conuerfio cordis illis aliquando
præftetur, fic enim fcriptum'eit , frange elurienti panem
tuum, egends pagosque iuduc in domum tuam : cùm uide
ris nudum operi eum ,et carnem tuam de deſpexeris: tunc
erumpetqual mane lumen tuum , et ſanitas tua citius orie
tur : orietur in tenebris tax tua,etcenebræ tuæ crunt ficut
meridies :" Er iterum . Beati miſericordes , quoniam ipfi
mifericordiam confequentur . Ex quibus liquido patet ,
quid ad reliqua dicendum fit, nolo enim effe longus in fin
gulis explicandis . Sed et ſecundum argumentum princi
pale cum fua confirmatione,ex his quæ diximus facilè ſol
uitur.
Vleimum uerò , quoniam peculiarem habet difficulta
tem ,peculiariter quoq; diluendum eft. Quæritur,enim an
{ pecialispænitentia de fingulis mortalibus, fit ad falutem
neceffaria: an potius fatis fit pænitentia de omnibus con
fuſa et generalis. Et quamuis fciam ,multa à multis de hac
quæftione fuiffe difputata, id ego tamen ex D.Thoniæ ten
tentia, femper er intellexi et credidi, in omni lege,fiue na
turæ , ſiue ſcripturæl, fiue gratiæ , non fatis fuiffe adpecca
torum mortalium remiffionem ,in genere confuſeque:do
lere: fed fpecialem , diftin & amque de fingulis pæniten
tiam requiri
Cuius rei explicandæ gratia, dupliciter de contritione
loqui poflumus. Vno modo ,fecundum fe, quatenus eft
agus uirtutis : alio modo , in ordine ad confeffionem ,qua
tenus eft pars ſacramentis
Deinde notandum , dupliciter poffe intelligi , contri
cionem fpecialem de fingulis elle neceffariam . Primum ,
deceffitate præcepti , deinde neceſſitate finis.."
Præterea, contritionem de ſingulis mortalibus effene
ceſariam , duobusmodis accipi poteſt . Prius ficut ad fin
gula peccata mortalia requirantur fingulæ contritiones,
uel fecundum numerum , uel fecundum fpeciem . Poftes
rius fic: ut una contritio fic diftin&a de ſingulis , quemad
modum , fi fingulis peccatis in memoriam reuocatis, de il
lis uno codemq;doloredoleam .
Tunc
 PARS II: RELECT
Tunc fit prima concluſio . Non requiruntur fingulæ
contritiones ad fingula mortalia fecúdum nunierum . imò
nec fecundum fpeciem quidem ut uidelicet quot fuat peç
cata uel numero uel fpecie , tot exigantur dolores'. Vne SD
enim a & u et confiteri et conteri demultis fpeciebus pec :
catorum poffumus: ergo , necabfolutè, nec in ordine ad
confeffionem , in illum fenfum requiritur ſpecialis diftin .
& aq; contritio,
Secunda conclufio . In ordine ad confeffionem , requi
ritur contritio de ſingulis diftin & a, non folum ſecundum
fpeciem ,fed etiam ſecundum numerum . Quia contritio
includit fimul propofitum confitendi fingula mortaliasné
ſecundum fpeciem modò uerum etiam ſecundum numeh
rum . Ac preterea , cum homo confitetur , deteftatur ca
peccata quæ confitetur , niß fit fi & a confeſſio .Quare a
& us interior pænitentiæ ,à quo exterior confeflio profici
ſcitur, fingula mortalia quæ ſub confeffione cadunt , rc
fpicit. Ideo enim confiteturea ,ut deftruat illa : et pro iis
Deo fatisfaciat . Quapropter , ut confeſſio de fingulis
mortalibu's eſt ad ſalutem neceffaria , etiam neceſſitate fi
nis , ita et contritio de fingulis , in noualege eft necef
faria .
Tertia conclufio . Contritio de fingulis mortalibus
ſpecialis et diſtincta, neceffaria eft ad falutem : non ſolum
neceffitate præcepti , uerum etiam neceffitate finis.Fuitg ;
femper in omni lege neceffaria , fine ordine ad confeffios
nem . Itaque non fufficit contritio generalis, qua doleo
me fuiffe peccatorem , ſed requiritur fpecialis quæ diftin
&è feratur in fingula , ut fi peccatis præteritis in memo
riam reuocatis , uoluntas unica contritione uniuerfa illa
dereftetur , velitq; pro uniuerfis Deo ſatisfacere . Hæc
quippe fat erit, hancque nos pænitentiam fpecialem ,ac di
ftin & am appellamus. Nam ſi unico uerbo facerdoti figni
ficare poffem diuerfa peccata mea , illa effet ſpecialis die
ftin & aq; confeffio . Quo circa ,cum poenitentia confeflio
que interior peccatorum hominis , ad Deum fit, unicus ila
le a &tus qui fertur in peccata , diftin & a et ſpecialiter co
gnita , ſpecialis pçnitentia etuocatur, et ett. Afferimus
autem
 DE SACRAMENTO POEN . 33
autem , hancnon aliter requiri , ac rationem dati et acce
pti à diſpenſatore. Quamquidem confeffionem et genera
dem nemo arbitraretur idoneam , diftin & am er ſpecialem
omnes exiſtimarent neceffariam .
Sic uerò explicata: D. Thoniæ fententia, haud fanè in
telligo , cur uiris doctis probari non debeat . Eò uel m2
xime, qaòd pænitentiam hanc fpecialem atque diftin
&am , lic intelligi uolumus ad falutem neceffariam ,ut re
liqua media , quæ niſi in tempore adhiberi non queunt .
Nempe hoc pa& o , ut fi diftin & è de omnibus doleri por
fit ,de omnibus ſpecialiter doleatur . Sin autem , uel per
Inguſtiam temporis,uelper aliam caulam ,id fieri non pora
fit,habeatur quidem animus,uotumque fi facultas adeſſet,
fpecialiter etdiſtribute de fingulis penitendi.
Hanc concluſionem D. Thomas habet . 12.9 113.arts.
ad. 3. inquiens. In tempore præcedenti iuftificationem
oportet, ut homo ſingula peccata quæ commiſis, dereftés
tur, quorum memoriam habet. Ei ex tali confideracione
præcedenti ſubſequitur in anima quidam motus deteftan
tis uniuerſaliter omnia peccata commiffa , inter quæ etiã
includuntur peccata obliuioni tradita,quia homo in Itatu
illo eſt fic difpofitus , ut etiam de his quæ non meminit
contereretur, fi memoriæ adeffent. Ecce quemadmodum
intelligit D. Thomas ſpecialem contritionem eſſe necera
fariam , et ad falutem , et ad remiffionem peccatorum . '
Et deueritate.q.28 . artic.s, ad :4 . Ad iuftificationem ( ino
quit) non requiritur, quòd in ipfo iuftificationis momen
to , aliquis de peccatis ſingulis cogitet . Recogitatio'au
tem fingulorum peccatorum ,debet u - l præcedere, uel fal
tem ſequi iuſtificationem . Et. 3. p q 87. artic. 1. Ad re
miſlionem peccatimortalis(ait) requiriturut homo a &ua
liter peccatum mortale commiſlum deteftetur: ut, ſcilicet,
quantum in ipfo eft, diligentiam adhibeat ad rememoran
dum fingula peccata mortalia , ut fingula dereftetur. Idem
in 4. diſtinctione decima ſeptima . quæſtione 3. articulo
fecundo ad fecundum .
Eandem ſententiam tenet Durandus ,diftin & ione deci
wa feptima quæftione fecunda articulo fecundo ad prie
mum .
 .PARS HI. RELECT..
mum . Et Adrianus quæſtione tertia de baptiſmo circa
finem . Et Ricardus diftin & ione decima ſexta articulo
quarto quæftione ſecunda . Certè neceffariam effe falem
neceſſitate præcepti huiuſmodi contritionem Paludanus
afferit,dift 17.q 1.art.z.conclufiones ,et Alcxander Alen
fis.4.pa.q.69. membro.8. arti.2 .
Idem quoque mihi uidetur fentire Auguſt. de uera et
fal pæniten c.9. 14. et 17. Cuius uerba referuntur de pe .
niten . dift.3.cap.funt plures et diftin.s.ca 1. Verſum (in
quit) puto qui dolet de crimine , conuer fum , qui dolet de
omni eius quam expofuimus varietatem . Expofuerat au
tem eam uarietacem capit.14.ſecundum circunftantias fpe
ciales peccatorum : quas docuerat ,eſſe ſpecialiter et con
fiderandas , et deplorandas.
Et Chryfoftomus in fine primi libri de contritione cor
dis . Hoc eft quod expofcitur à nobis, utſemper recor
demur mala noftra ,et ad animum reuocemus, et conſcien
tiam geftorum noftrorum habeamus ante oculos , ut pro N
jis ſupplicemus Deo . Sed apertius in. 2. lib. etiam circa
finem . Oportebat nos ſemper non folùm ícire exomola
gefim et confiteri, quia in nobis multa deli& a ſunt: uerum
et unumquodque peccatum , et maius et minus, quafi in
libro ita in corde noftro habere deſcriptum , idque frco
quentius recognoſcere , atque ante oculos ponere , et tan
quam hæc nuper admiffa lugere, & c. Nec te moueat, quòd TE
confeffionis Chriſoſtomus meminit, loquitur enim de 106
confeſsione quæ fit Deo , non de ea quæ fit facerdotibus :
ut pofterius oftendemus . Etadhuc manifeftius. homi, 4 de V
Lazaro circa finem , Singulis horis et diebus renouemus
apud nos hoc iudicium : ſententiam aduerſus nos ipfos fe .
ramus, omniq; modo conemur confiteri Deo. Nam fi nol . ub
metipſos iudicaremus(ut Paulus ait non utique iudicare
mur à Domino; ut igitur nec puniamur,nec pęnas demus,
in fuam quiſque conſcientiam ingrediatur, uitamque ex
plicet , cun & isque commiſsis diligenter excuſsis, conden
net animam quæ hæc patrauit, puniatque cogitationem af 01
fligat,cruciet que fuam ipfius mentem ,fupplicium à feipfo
exigat pro peccatis . Ha & enus Chriſostomus, Et Grego
rius .
 DE SACRAMENTO POEN . 34
rius.4 morali cap .17. et 8. libro capi. 16 iu illud ,confabà
labor cum amaritudine animæ meæ : enumerando ſcilicet
fingu la mala quæ feci. Ita enim. D.Gregorius interprera
tur. Cuius uerba non grauaret equi em recitare,niſi aliò
feftinaret oratio .
Præterea. in huius rei confirmationem , ne facrarum
quidem literarum deeffe nobispoterunr'teſtimonia:ut il
lad, Recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine
animæ meæ : non autem effet opus ante a&i temporis ui.
tamexpendere in amariiudine animæ , fi penitentia gene
ralis et confufa fufficeret.
Illud quoque , fi impius egerit penitentiam ab omnia
bus peccatis fuis , et fecerit iudicium, hoc eft ; examen et
inquifitionem , de qua Apoftolus, probet feipfum homo .
Erillud Dauid : cogitaui dies antiquos, et meditatus
fum no & e cum corde meo , et exercitabar', et ſcopebam
fpiritum meum. Legit autem Auguft ſcrutabar fpiritum
meum : ct ait . Seiplum interrogabat , feipfum examina
bar ,in le iudex erat :)
Præterea, fi generalis poenitentia fatis eflet, quorfum
illa tam anxia cura perendi : Ab occultis meis mundame
Domine, et ab alienis parce ſerưó tuo ? Nimirum , luce
clarius propheta fignificat, deli & a fua fe folitum fcruta
ri, et pro occultis , quæ uel adhibita diligentia intellige
re non potuit ; deprecari,cum ait ,deli & a quis intelligit, ab
occultismeis & c. ) 1
Præterea, fi cui, duny conuertitur, tria mortalia quæ fe
cit, diftin & è in mektem ueniunt hoc eft, adulterium , la
crilegium , homicidium : Quæro , an fatis fuerit, reie&a
illorum ſpeciali memoria, uerè de omnibus quæ fecit, con
fule dolere. Nam , fi fatiš non eft; id nos aſſerimus: fin fa- '
tis eft : femperq;in omni lege fuit certè examen illud tam
exquiſirum in peccatis mortalibus et commemorandis et
deplorandis, quod in omni retro tempore parentes noftrl
fecerunt , docetur non fuiſſe neceffarium .
Præterea , penitentia exterior propter interiorem eft :
at exterior tam in lege noua quam in ueteri , diftin &ta et
ſpecialis fuerit oportuit . Nam in ueteri lege , pro uariis
peccatis
 PARS III. REIECT . "
peccatis uaria fucrunt ſacrificia definita : In noua quoque, ter
pænitenciæ facramentum fpecialem diftin & amq; de fingu
lis exigit confeſſionem . Acreuera : lex euangelica, quan:
tum animi inei conie &ura colligere poflum , non aftringit
nos , ut fpecialius de peccatis doleremus,quam in lege na
turæ uel fcripturæ homines tenebantur . Sed id conceſſit,
ut quam pænitentiam olim in deli &i compenſationeni ac
que uindi&am coram Deo agere oportebat , candem age .
remus apud facerdotem , quilocum Dei teneret in terris
Nec ego video , cur Chriftus in Euangelio præccperit
de fingulis exteriorem pænitentiam , niſi quia requireba-.:
tur interior de ſingulis ,ut exterius , fignum uifibile inte
riori rei ſignatæ inuifibili reſponderet . Non igitur ( quod
quidam arbitrantur ) contritio fpecialis propter confer
lionem exigitur : ſed è diuerlo, confeflio ſpecialis propter
contritionem : utraque autem propter iudicij naturam .
Omnis quippe iudex, cui iudicandi eft authoritas deman- '
data , reorun deli a inquirere atque examinare debet
( preciatim : ut iuxta culparum menſuram , fic et pænarum
moderatio . Sic in euangelica lege , iudicium de peccatis
Sacerdotibus delegatum eft : qui, utfideliter fuum munus
exequantur , non habent effe contenti li peccata folum
in genere cognoſcant : fed habent interrogare etiam ipe
cialia deli& a, ac deli&orum adiacentes circunftantias , at
in lege naturæ hoc iudicium erat ipli peccatori commif
ſum :utipſe ideni, et eſſet teſtis et accuſator.et iudex. Vn
de ait . Si impius egerit poenitentiam ab omnibus pecca
tis fuis , et fecerit iudicium . Et iterum . Feci judicium et
iuftitiam : non-tradasmecalumniantibus me . Quamob
rem , peccator in propria cauſa iudex effe & us, niſi expen
dat deli&ta propria, nifi diligenter ſeipſum interroger et
examinet, ut ex qualitate et quantitate culpatum , imponat
fibi pænitentiæ modum certè infidelis iudicij, imò iniqui
pænas daturus eft, apud æ quiſſimum iudicem.Hæc natu
ræ ratio eft: quis negat? huic facræ literæ conſentiunt,hác
ſancti doctores infinuant: huius uim . D. Thomas intui.
tus, tertiam illam conclufionem aferuit . Qua etiam af
ferenda, nosmulta diximus non pænitus abiona,aut con
temnen
 DE SACRAMENTO POEN . 35
temnenda . Sed fi quid melius quifquàm affcrc poterit ,
nobis uolentibus et gratulantibus fa & urus eft . De tertia
igitur controuerGa laris .

2.VARTA PAR S.

ART A iam ſequitur . An de poenitentiæ uir

tute fit peculiare præceptum .Suntenim Theo
logi et fuerunt : quorum opinione, de a &tu pce
nitentiæ ſpeciale præceptum nullum eft.Hanc
uerò ſententiam imprimis fuadent , teſtimonio. D. Tho
mne allerentis , quòd permanere in peccato uſq, ad mor
d tem non eltſpeciale peccatum : fed quædam peccati cir
cunftantia . Et tamen fi effet de poenitentia ſpeciale præ
et ceptum , omiſlio illius , ſpecialis culpa fine dubio eſſet.
. Præterea, fi depænitentiamandatum ſpeciale eſſet,id
ea eßetratione maximè quòd pænitentia eft medium ne
ceſarium ad falutem . Hoc uerò argumentum infirmum
1 eft: quoniam gratia Dei eft ad ſalutem homini neceffaria:
18 de qua tamen habenda nullum eft peculiare præceptum ,
Et confirmatur. Nam huiuſmodi præceptum non alio te
. kimonio magisaſſereretur,quàm eo Lucæ capite decimo
tertio. Niſi pænitentiam habueritis,omnes fimiliter peri
3 bitis At exinde, nihil tale colligi re& è poteft . Pari ſi
quidem loquendi forma fanè dicitur, nifigratiam habue
ritis omnes peribitis. Vnde tamen non fit, ut ex præce
pro peculiari gratiam habere teneamur . Cumque pæni
tentia fupponat peccatum antecedens , niſi quis pæniten
tiam egerit, peribit: non ex impoenitentiæ culpa, ſed ex
antecedenti
peccato , quod fine pænitentia deleri non po
terat. Pro parte uerò contraria illud eft , quòd eodem
tenore in euangelio proponitur lex baptiſmi et pæniten
fucr.itNam
tiæ quemadmodum di&um eft , Nifi quis renatus
ex
aqua, non poteft intrare in regnum Dei: ita quo
quc fcriptum eſt, niſi poenitentiam habueritis, omnes pe
ribitis . Colligunt autem catholici , legem illam baptif
mifpeciale continere præceptum . Quare et pænitentiæ
lex,preceptum ſpeciale continet .
In hac
 PARS IIII. RELECT . ' ' ,
In hac controuerſia, przceptor meus olim , frater Fran
cifcus Vi& oria , uir noitra ætate literis , ingenio religio .
neq; clariſſimus , partem tenuit 'negatiuam ,addidit uerò
in huius rei confirmationem præter ea quæ fecimus , alia
quædam argumenta , quæ quoniam homo ingenioſus et
do&us effe uidebar infirma,, afferuit tandem in hanc opi
nionem le uenire,ea potiffimum caufa atque ratione,quòd
nulla in contrarium effet :cui non pofler facilèfatisfieri ,
ur colligere inde in promptu liceat hominis eruditiffimi
modeftiam pariter, et ingenium . Nihil enim pugnaciter
pertinacique contentione defendere folebar: fed luam in
terim propriam priuatamque ſententiam liberè rueri: ean
dem poſtea fimili libertate retra&aturus , fi melior for .
ſitan opinionis aduerfæ ratio fuccurriffet. Hac uerò inge
nij ſui mira er beata facilitate ſcholæ noftræ , hocett , D.
Thom prudentiſſimus habebatur interpres . Et quidem
æquus libero iv dicio , nulla eiuſmodi aftri& us neceffita
te , ut uellernollet certa fibi efſet tuenda fententia .
Huius nos clariſſimiuiri ueftigijs inhærentes , in nul
lius uerba iurauimus : nec apud nos tantùm opinio præiu .
dicata poteft , ut etiam fine ratione ualeat authoritas .
Sed noftrum judicium adhibentes , alienum non nifi cauſa
cognita ſequimur . Nam , Ciceronis quotieſcunque inci
dunt, non fententiis modò, ſed et uerbis utimur , furtum .
que libenter agnofcimus. Igitur (ut eò unde huc digreffi
fumus, reuertamur. ) Argumenta quidem tametſi do & i
hominis, etcopiofi, et nihil prætereuntis eorum quæ pro
ea cauſa dici poffent, nunquam tamen ita me mouerunt,ut
eis reſponderi poffe diffiderem . Authoritas autem tanta
planè me mouebat, niſi ego opponerem non minorem ,
Diui Thomæ rationes, etiam quomodo mihi uidetur, fira
mioresmum.
Pri itaque non ambigo . D. Thomam cum cæteris
omnibus fcholafticis authoribus in hanc fententiam effe ,
quæ partem huius controuerfiæ affirmatiue ample & itur .
Imò illud eft princeps argumentum , quo hæc opinio re
fellitur , quòd nouicia fit, etin re quæad mores pertineat
fine idonea ratione, cominuni theologorum ſenſui refra
getur
 DE SACRAMENTO POEN . 36
getur. D. itaque Thomas pro comperto fumit , de peeni
tentia diuinæ legis eſſc præceptum, nec id femel dicit , ſed
fæpius. 4. diftin & ione decima feptima quæftione ſecunda
articulo fecundo quzſtione.z.ad 3.et quæftione.3. articu
1.quæftione.4.et 3.pa.quæftione. 84. art.7.ad. I et 2.et que
fione. 85. arti. ſecundo in argumento in contrarium . Et
22.9.62.artic.ulcimo. Imò adeo quæ. D. Thomas. art.il
lo.2.quæftionis.14.dixit, non modò hæc refellunt, uerùng
etiam confirmant. Nam li propofitum nonpænitendi ipe
ciale peccatum eft, utibidem dicitur : qui fieri poteft, ut
de pænitentia non fit fpeciale præceptum ? Nempe fico
medere præceptum non eſſet, propoficum non comeden
diſpecialis culpa non effet , Si ieiunandi præceptum per
culiare non effet, ne peculiaris quidem culpa effet, pro
pofitum non ieiunandi . Er hunt in modum cetera, quæ fin
gulatim perſequi longum eft . Deinde, pæniterc eft a & us
ſpecialis uirtutis ad ſalutem necefTarius:ergo eft in præce
pro. Confequentia patet ex D. Thom. ſecunda fecundæ
quæſtione tertia articulo fecundo et tertia parte queft :68.
articulo primo ubi alierit, ea quæ ſunt neceſaria ad ſalu
tem ,cadere fub præceptisdiuinæ legis; et re uera id often
dit ( nifi me animus fallit) ratio manifefta, non enim ali
ter melius poffumus iudicare an præceptum fit legis de
quarumcumque uirtutum a&ibus , niſi ex eo quòd ad fi
nem legis ſunt neceffarij.Porrò, fi finis primus legis idem
que præcipuus fine a & u cuiuſquàm uirtutis conftare non
poteft, conuicimur fanè, de huiuſmodi a & u præceptum le
giflatoris effe , nifi infipientem atque inprouidum in legi
bus neceffarijs uolumus defuiffe . Atque hæc certa regu .
laet forma eſt de præceptis legis , fiue naturæ , ſiue ſcri .
pturæ , lue gratiæ , fiue humanæ feu diuinæ , philoſo
phandi
Præterea , de compenfanda injuria fa & a proximo, (pe
ciale præceptumeft : ergo et de compenfanda iniuria fa
AaDeo: fic enim . D. Thom.3 p.q.84. art.s. ad fecundum
argumentum
Huc accedit, quòd fi cuius amicitiam uiolauimus,tene.
mur ſpeciali præcepto dare operam ut farciamus: quem
E admo
 PARS III . RELECT .
admoduni Matth.s . ſcriptum eſt: ergo Dei amicitiam per
peccatum mortale uiolatam , ſpeciali præcepto farcire te W
nemur : ac proinde pænitentiam agere . 1+
Illud prætcreo , ( quod mihimaximoargumento pote
rat effead huius rei confirmationem ( quòd ægroto cor
pori quiſque tenetur medicinam ncceflariam adhibere :
idq . ex ſpeciali præcepto , quo habet diligere corpus , ex
quo efficitur , cum non minus debeat amare animum , ut
medicinam neceſſariam ægro animo adhibere tenetur. Vi
delicet quemadınodum inftigante naturæ lege (Vt Tertul
lianus ait,et illum æmulatus Hieronymus hirundo pullos
fuos de ſucco occulat chelidoniæ , et dicamum cerui appe
tuot uulnerati , et cætera animantia bruta , medicinas libi
diuinitus attributas inftigantur ut quærant: ita proculdu
bio incitat diuina lex ,homines rationales,ut penitentiam
remedium unicum et neceſſarium ad ſalutem animæ pro
fequantur.
Præterea, præcepto charitatis obligamur, media necer
ſaria ad falutem fratris apponere ( inde enim eft fraternæ
correptionis obligatio ) ergo , et media neceſſaria ad ſalu ,
tem noftram . Et confirmatur,tenemur proximum à mor
te tum corporis tum animæ liberare : (mortem enim lan
guentibus probatur infligere, quihanc cum poteft non ex
cludit) 83 diftin.cap.primo . Igitur,et nofmetipfos à cor
porali et ſpirituali morte tenemur eripere. Nec hic (quod
ad mores attinet) magnopere contendere debemus an uio
latur præceptum charitatis ,an præceptum pænitentiæ: il
lud modo concedamus ſpecialem nouainque culpam effe
non poenitere : tametfi quemadmodum cum quis non co
medit cibum neceffarium ad ſalutem , immediatè quidem
contra uirtutem temperantiæ peccat, ex cöſequenti etiam
contra charitatem , ita qui non pænitet cum uidet ad ſalu
tem effe neceffarium , dire &tè quidem præceptum pæniten
tiæ uiolat : conſequenter autem uiolat charitatem .
Præterea, de penitentia exteriore præceptum eſt : ergo
et de interiore c : onſequentia patet, quiafi fatisfa& ionem
cxteriorem Deus exigit, interiorem ac multo etiam ma
gis requiret: quæ uidelicet præcipua eft in compenſatione
deliai .
 DE SACRAMENTO POEN . 37
deli&i . Antecedens uerò certiffimum eft, fi ea quæ ſupe
riore controuerſia diximus teneantur: effe ( inquam ) ex
teriorem pęnitentiam neceſſariam ad ſalutem . A & usquip
pe omnis uirtutis exterior ad falutem neceſſarius , citra
controuerfiam in præcepto eft.
Sed quid opus eft multis ? fi homini peccatori occur .
sat præceptum de diligendo Deo , fimulque peccatum me
moriæ occurrat, illud quærotandem , an teneatur conte
ri,an non , ſi non,ergo exiens in a&um dile & ionis fine pę
nitentia iuftificabitur, quod fanæ mentis nullus admittit ,
fi etiam , iam habetur quod uolumus , de penitentia efle
ſpeciale præceptum , quod Tertullianus lib.de pçnitentia
difertè docet, inquiens : Cùm iudex Deus iuftitiæ charil
fimæ fibi exigendæ tuendæque præfideat, et in eam om
nem fummam diſciplinæ fanciat, dubitandum eft, ficut in
uniuerfis a & ibus noftris, ita in penitentiæ quoque cauſa
iuftitiam Deo præftandam efle ? Et paulo inferius: auda
ciam (inquit) exiftimo, de bono divini præcepti diſputare.
Nec enim quia bonum eft, ideo auſcultare debemus, fed
quia Deus præcepit. Ad exhibitionem obfequij prior eft
maieftas diuinæ poteftatis , prior eft authoritas imperan
tis quàm utilitas feruientis . Bonum eft penitere an non?
quid reuoluis ? Deus præcipit : quod igitur Deus tantope
te commendat, quod etiam humano more ſub deieratione
teftatur , fumma utique grauitate et aggredi et cultudire
debemus, hactenus Tertullianus .
Et certè cum lex affirmatiuè præcipiat, pænitentiam
agite, rurſumque fub mortis interminationc fubiungat, ni
fi pænitentiam habueritis, omnes finul peribitis : intelligi
non poteft , quibus alijs uerbis legiflator huiuſmodi præ
ceptum , fi uellet poffet inducere. Omnus fiquidem uirtu
tis operatio , quæ uerbo imperandi à lege præſcribitur,
aur in conglio eft, aut in præcepto . De opere uerò quod
folum in confilio effet, dici nulla ratione poffet , nifi hoc
feceritis, peribitis. De pænitentiæ igitur a & u præce
ptum eft , quòd eo magis mihi perſuadeo , quòd loannes
Baptiſta ftatim à principio populo proponit : pæniten
tiam agite , appropinquauit enim regnum cælorum . Ean
E 2 deiro
 PARS IIII. RELECT.
dem quoque legem, eiſdemque uerbis Chriftus primitus
inuulgauit, apoftoliſque inuulgandam iuſſit . Nullo au
tem pa&o uerifimile ſit, confilia legis ftatim in initio à
copulis exigi . Quinimo , illud ucriſimilius eft à turba
præcepta , et ea quidem maximè neceſſaria cum primis re
quiri: unde et Mar. primio ,pænitemini, inquit, et credite
euangelio: ut utrunque tanquam neceffarium præceptum
proponat , pænitere , et euangelio credere .
Nec illud leue teftimonium eft, quod habetur Apoca..
t 2.Age pænitentiam : fin autem , ueniam tibi citò , et mo .
uebo candelabrum tuum de loco fuo , niſi pænitentiam
egeris .
Huc illud adde prouer.1. Quia uocaui et renuiftis,ego
quoque in interitu ueftro ridebo . Vocanti ergo ad pee .
nitentiam renuere, ſpeciale peccatum eft, cui ſpecialis pee
na reſpondet, riſus et ſubfannario diuinæ poteitatis . Huic
et aliud fimile eſt leremiæ. 7. Quia uocaui et non reſpon
diftis, faciam domui huic; &c. Et Efaiæ.65. Omnes in cæ
de corrueris, pro eo quòd uocaui et non refpondittis :Cer
tè fi ad pænitentiam uocanti, reſpondere confilium effet ,
non Præceptum , nuſquam Dominus pro huius omiflione,
tam grauem , pænam minaretur : Item Ieremiæ . & . Deus
conqueritur , quòd peccatores pænitentiam non agunt .
Res eft igitur debita ac proinde præcepta , liquidem Deus
expoftulat, fi non reddamus .
Ad argumentum uerò primum , quod ex D. Thom.au
thoritate fumitur,facilè refpondetur, impænitentiam ibi
accipi pro quocunque peccato, de quo pænitentia non fit.
lo qua ſignificatione generale peccatum eft, cùm fornica
tio durans uſque ad mortem , homicidij quoque reatus,et
quodlibet aliud fimile malum , de quo homo pæniten
tiam non agit , impænitentia fit : etiam fi nulla culpa fpe
cialis interuenerit . u . g. Si fornicator aut auarus ſubitò
interirer , correptus aliquo fulmine, quo euentu à præce
pto pænitentiæ excuſari potuit: nec enim habuit fpacium
cogitandi ut de peccatis pæniteret : tunc iuxtaſententiam
Aug. et D. Thom . eiuſmodi homo habuit finalem impe
nitentiam peccatum , ſcilicet , quod non remittitur necia
hoc
 DE SACRAMENTO POEN. 38
hoc fæculo nec in futuro : generale quidem non ſpeciale
peccarum .
Ad fecundum , fateor eam eſſe caufam , unde ucl maxi
meliqueat penitentiæ peculiare præceptum . Sed ut obie
& ionem repellamus,aduertendum eft, medium ad ſalutem
neceſſarium , eſſe in duplici differentia . Alterum , quod
non eft a &tus uirtutis , fed uel pænitentia ,uel habitus,quos
Deusin nobis fine nobis operatur , uel etiam gratia et au
xillum Dei , quod non noftrum , fed diuinum opuseft :
et de huiuſmodi medijs , legis præcepta non ſunt. Alte
sum medium a&us uirtus eft, atque in noftra pofitum po
teſtate: ut credere in Chriftum , confiteri fidem ,ſuſcipere
baptiſmum , diligere Deum . Et de huiuſmodi, præcepta
legiſlatoria ſunt Quæ quoniam non de fine, fed de me
dijs feruntur ad finem legis neceffarijs, re &tè colligimus ,
in omni lege fiue naturali, fiue ſcripta , tum humana , tum
diuina, ea media uirtutis , quæ nullo modo ſunt ad finem
legis neceſſaria , in conſilio effe : quæ uerò omnino nea
cellaria, ea eſſe in præcepto . Vnde patet quid ad tertium
argumentum reſpondendum fit .
Sed illud camen urget uehementer, quòd eiſdem argu
mentis quibus oftendimus effe præceptum , oftendi æquè
poteft, homines obligari ad confeftim pænitentiam agen
dum ,ut peccatum mortale commiſerint. Primùm enim
Diuus Thomas.2 z quæſtione.62 articulo último, utrum
que pariter affirmat: et teneri honiines ex præcepto pec
catum deferere , et ftatim id quidem : ut qui rem alienam
furto ſuſcepit, reftituere protinus fine mora aliqua debet.
In
quarto etiam diftin & ione. 17.9. et articulis retròcita .
tis , expreflè tradit , hominem obligari ad pænitendum ,
cum peccata nemoriæ occurrerint: quod eft dicere , præ
ceptum pænitendi , nullas moras in peccatore permittere,
qui peccati memoriam, et conſcientiam habet, et ratio id
uidetur fuadere . Nam cum peccatum memoriæ occurrit,
fi homo non dereitarur , ex confequenti conſentit .
· Deinde homo tenetur, illicò medicinam corporalem
corpori neceffariam adhibere . Ergo ,et quamprimum de
bet animo neceflariam medicinam apponere .
E 3 Præte .
 PARS IIII . RELECT.: ,
Præterea, proximi offenfi iniuriam tencor ubi primum
commodè poffum compenſare: ergo et Dei. Antecedens
notiſſimum eft . Non enim celeriùs, qui damnum in pecu
nia dedic tenetur ſatisfacere , quàm qui dedit in fama, uel
honore . Sed qui in pecunia dedit reftituere, penſare que
damnum è ueftigio debet , ergo et qui aliter quoquomo
do proximum læfit . Et confirmatur. Nam fi frater meus
habet aliquid aduerſum me,teneor, illi extemplo recon-'
ciliari: utpatet Matth.5 . igitur et teneor reconciliare me
Deo , ftatim , quàm , ciusamicitiam per iniuriam uiolaui .
Præterea, fimul atq; commoditer poffumus ,fratrem no
ftrum à morte animi liberare , id facere fine dubio tene
mur , ergo et uoſmetipſos à peccato mortali illicò tene .
mur eripere . Idq . cò magis quòd peccatum quod mox
per pænitentiam non deletur,luo pondere ad aliud trahit
ut Gregorius docuit hom. Ir . in Ezech . 3. At qui pericu
lo ſe exponit peribit in eo: ut in Eccleſiaſtico legitur.Con
firmat autem hoc uel maximè , Leo Papa , epift. 69. ad
Theodorum epiſcopum , inquiens. Oportet ununquena
que Chriſtianum conſcientiæ ſuæ habere iudicium ,ne con
uerti ad Dominum de die in diem differat, nec ſatisfa & io
nis ſibi tempus in finem uitæ fuæ conftituat, quem pericu
loſe ignorantia humana concludit: ut ad paucarum hora
rum fe reſeruet incertum . Periculofum igitur eft, peni
centiam in aliud tempusreferuare . Nam et hoc Ecclefia .
fticus cap quinto prohibet inquiens, non tardes conuerti
ad dominum , nec differas de die in diem , fubitò enim ue.
nit ira eius . Peccatum igitur eft, de die in diem pæniten
tiam protrahere, nempe cui diuinam iram Ecclefiafticus
interminatur .
Item, fi in aliud tempus pænitentiam differre liceret ,
ergo et uelle differre licituin eft . Quod enim facere ,
idem et uelle quoq; licet : at qui exiftensin peccato mor
tali , interiorem pænitentiam in aliud tempus reſeruare
uult , eo ipfo interpretatiuè et implicitè uulc effe in pec .
cato mortali, in quo quandiu non pænitet, perdurare ne
ceffum eft . Non licet igitur conuerfionem pænitentiam
que differre .
Præterea ,
 DE SACRAMENTO POEN . 39
Præterea , negatiuo præcepto aftingimur ne fimus, Dei
inimici: nam eife Deo inimicum , uſque adeo intrinfecè
malum eft, utnullo euentu , id uelle ſine graui culpaua
leamus: ergo , quandiu homo eft in peccato mortali, cùm
fit Deiinimicus ,tandiu præcepto negatiuo aduerſatur,
quamlibet parum in ftatu peccati mortalis perſeueret .
Aut igitur hoc monſtrum probandum eft,uidelicet, homi
nem obligariad pænitentiam ftatim agendam : aut pri
mum illud tollendum, hoc eft, hominem ad pænitentiam
agendam obligari :illuc enim ſerpit hoc præceptum , fi ſe
mel admittitur .
Denique fuadetur, quòd faltem finguli diebus feſtis ,
teneatur peccator pænitentiam habere : quia finis legis
eft, ut requieſcamus in Deo , ad hanc enim requiem ,corpo
ralis feſtorum quies ordinatur. At in legem facit,qui uer
ba legis amplexus , contra legis nititur uoluntatem , lege
non dubium , C. de legibus , ct regula,certum eft, de re
gulis iuris ,in 6. Et confirmatur ; Leuitici. 16. Sabbatum
requietionis eft, affligetis animas ueſtras, ab omnibus pec
caris ueſtris mundabimini, et cap.23 affligetis animas ue
ftras, omne opus ſeruile non facietis in die hac,omnisania
ma quæ affli & a non fuerit in die hac , peribit de populo
fuo:er cauſa ſubditur: ut propitietur uobis Dominus.
In huius argumenti explicatione ,adcò multæ ſunt dow
& orum fententiæ , ut eas enumerare ;nedum expendere ,
moleftiflimum fuerit : et cùm tam uariæ fint , tamque in .
ter fe dillidentes, ueniam mihi dabitis , uiri humaniffimi;
fi aliorum opinionibus prætermiflis, meam ego ( utinam
tam uerè quàm breuiter) explicuero .
Primum ergo ( ut mea fert, et communis opinio ) non
protinus teneturhomo pænitentiam agere . Atque hæc
quidem affertio , non alia ratione potiore oftendipoteft,
quàm quòd fidelium omnium confenfus facilè , admittit ,
non effe peccatum mortale nouum, fi quis non ftatim atq;
in peccatum incidit , pænitentiam agat : nec aur pæniten
tes in confeffione huius criminis ſe accuſant, aut facerdo .
tes idcurant , quando pænitentes examinant : cùm tamen
aullus peccator ferè fic , qui huiuspræcepti reus non habe
tur .
 PARS IIII . RELECT .
tur . Imò , qui diem unum in peccato mortali duraret ,
non modo multa , ſed innumera peccata mortalia hoc præ
cepto tranſgrediendo committeret ,
Præterea, cùm præceptum de poenitentia affirmatiuum
fit , in quo uirtutis a &us pofitiuus præcipitur,non uidetur
obligare, nifi pro tempore neceffitatis: quemadmodum et
reliqua præcepta affirmatiua .
Item , cùm cætera media ad ſalutem neceffaria,fcilicet,
fidem , baptiſmum , confeffionem illico præftare minimè
teneamur :non eft, cur unicam pænitentiam mox debea
mus exhibere .
Præterea , cùm uera pænitentia ut ante iam diximus
a dile & ionc Dei proficiſcatur , fi homo fimulatq; pecca
uit , ueram poenitentiam habere tenetur , quæ uidelicet ,,
neceffaria eft ut Deo concilietur, fieret conſequens,ut ho
mo poſt peccatum , ftatim ad diligendum Deum obli
garetur . 1
Præterea , cum nulla ratio idonea fit : nulla ue autho
ritas , qua præceptum adeò durum afferatur: certè , qua
facilitate induceretur ab aliquo , eadem quoque ab alijs
rcijceretur .
Secunda propofitio . Non tenetur homo poenitentiam
agere, quoties peccata memoriæ occurrerint, fiue fpecu
latiue , feu pra & icè occurrant . Et cnim nullum aliud nos
præceptum obligat ex eo quòd in mentem ueniat . Nec
peccatmortaliter , qui non diligit Deum , quantuncunq ;
diuina bonitas proponatur , omni dile & ione digniſſima :
nifi neceffitatis articulus intercedat . Idem de præcepto
fidei, et ſpei, uidere licet .
Quare , nec fi peccata fefe offerant peccatori, digna
quæ homodeteftetur , protinus obligatur in a & um con
tritionis exire: poterit enim liberè nullum habere a & um ,
G nullus inſtat neceffitatis articulus ..
Et confirmatur : quia obligatio reliquorum præcepto
sum , ex neceffitatc rei fumitur, non exmemoria, aut in .
telligentia noftra : quippe, non quia nos intelligimus auc
memoria tenemus , obligant, fed quia obligant, debemus
nos dare operam , ut memoria teneamus.. down
Illud
 DE SACRAMENTO POEN . 40
Illud eriam , quàm inconfideratè dicitur memoriam ·
praticam obligare , ſpeculatiuam , non obligare :quafi
memoria conſcientia fic , cuius iudicio homo erneatur
obnoxius .
Premam enim anguſtius et urgebo , quodnam fic illud
iudicium pra & icum ,uel quæmemoria, quę poſt fimplicem
peccati commemorationem ,nouam præcepti obligatio .
nem inducit . Cumque nihil conſtanter, re &tè ue dici pof
fit, nimirum non eft cur amplius in opinione contraria re
fellendamoremur : nulla enim ratione nititur : ſed ſolo
aferentium arbitratu ,
& Atque eiſdem omnino argumentis perſuaderi poteſt
tertia propoſiçio : hoc eſt, In diebus feltis non obligari .
homincs ad agendum poenitentiam , aut diuino precepto ,
aut humano . Præceptum enim de colendo Deo quo fe
ftis diebus aftringimur, opera religionis præfcribit. At ,
pænitentia (quod ante docuimus) religionisopus non elt,
fed uindicationis . 17
Item ius humanum nullum eft aut cuangelicum , quo
hocpræceptum afferatur , proferant et taeebimus, lex au
tem antiqua ceffauit ,lege uero naturæ nihileiuſmodi præ
cipi, notius eft quàm ut probandum fic e Er profe & o er
sores alienosrepræhendere, non perinde difficile eft, fa
cilius namque, ut Cicerotradit,in mentem cuiufque ueni
refolet, quid falſum , quàm quid uerum fit . Sed ueram et
conſentaneam opinionem ingerere,eamque idoneis argu
mentis confirmare, hoc opus,hic labor eft .
Sitigitur quarta propoſitio : præceptum de pænitentia
obligatin articulo neceffitatis , ut reliqua omnia præce
pta affirmatiua ,ac primus quidem néceſfilatis articulus fa
cilè ab omnibus admittitur periculum mortis .Cùm enim
præceptum pro aliquo tempore obliget , fi in periculo
mortis præteritur , nullum iam reftac tempus quo poffit
impleri. Sed notandum eft , quòd cùm Baptiſmus et Sa
cramentum abſolutionis attrito conferant gratiam, inſti.
kutaque fuerint dire&e hæc duo facramenta in remillio
- nem omnium peccatorum , qui ſuſcipit alterum ex his , ſi .
ue contritus fiue attritus uerè , implet præceptum de poe
nitencia :
 PARS IIII . RELECT .
nitentia : quoniam Deus nihil amplius exigit , in com
penſationis iniuriam et deliai commifli, quàm uel contri
tionem fine ſacramento , uel attritionem cum facramento
per ſe inſtituto in remiſſionem peccatorum : atque hinc
colliges præceptum diuinum de pænitentia per fe loquen
do , obligare folùm in duobus . Prius cùm obligat diui
num præceptum de baptifmo uel confeſſione, et tuncſatis
eft pænitentia interior imperfe & a , fi exterius facramen
tum re ipfa fuſcipiarur. Pofterius, cùm deeft miniſter u
triuſque ſacramenti . Vbi ficut homo tenetur habere uo
tum ſuſcipiendi uel baptiſmum , uel abſolutionem , fi faa
cultas adeffet : ita etiam tenetur habere perfe & am pæni
tentiam et contritionem , ut quæ neceffaria tunc fit,ad res
miſſionem peccatorum .
At uerò articulus alius qui addi ſolet , Cúm uidelicet
quis adminiſtrare uoluerit aliquod ſacramentam , uel
quemcunq; alium a & um exercere , qui requisar hominem
exiſtentem in gratia , accidentariam obligationem habet
nec à præcepto pænitentiæ oritur: fed å præceptoalio de
digna facramentorum uel fufceptione , uel adminiſtratio
ne. Vnde peccatur quidem peccato facrilegij, fi ab impe
nitentie ſacramentum aut miniftretur autſuſcipiatur: non
autem peccato omiſlionis aduerfuspænitentiæ præceptá :
unum excipio euchariſtiæ fácramentum ,quod qui in mor
tali fumit , duplex peccatum peccat: Alterum facrilegij in
euchariſtiam , alterum omiffionis in præceptum peculiare
diuinum de præmitenda poenitentia euchariftiæ facramen
to : de quo in fine huius relectionis differemus .
Ad primum itaque argumentum refpondetur,illam Di
wi Thomæ fimilitudinem inter præceptum reftituendi, et 10
præceptum deferendipeccatum ,non per omnia quadrare.
Qua in re Caietanus uidetur fuiffe deceptus: primú enim
rei alienæ reftitutio, re uera fundatur in præcepto negati
uo , quo uetamur rem alienam inuito domino retinere ,
neq; enim minus rei alienæ detra & atoret, qui eam apud N
fe inuentam inuito domino detra&tat ac detinet , quàm fi 101
furto fufcepiſſet . Quo fit, ut ad obligationem reftituen
di iniufta a :ceptio impertinens fit : fiue enim acceperim
iniuftè
 DE SACRAMENTO POEN . 41
iniuftè per furtum , fine iuftè per commodatum : fimulatq;
inuito domino rem alienam uſurpo,furti reus habeor,atq;
ex conſequenti uiolator præcepti negatiui .
Rurſus etiam , quotieſcunque adeit commoditas , rem
alienam Domino fuo reftituendi, toties denuo pecco non
reſtituendo : etiam fi nullum a&um pofitiuum habeam ,
quo rem alienam iniuftè uelim apud me tenere . Satis e .
nim eft ad peccatum nouum uſurpatio ipfa libera exterior
rei alienæ , eo tempore quo oportebat eam domino red
dere .
At,præceptum pænitentiæ, per quam homo peccatum
fugit et deſerit , ficut et charitas, quæ radix et fundamen
tum pænitentiæ eft, re uera, quicquid Caietanus intelli .
gat, præceptum eft affirmatiuum :nec includit negatiuum ,
nifi quemadmodum omnia affirmatiua dicuntur include
re dea& u contrario , ut præceptum charitatis ſecum habet
annexum præceptum odij negatiuum : præceptum tempe
rantiæ, negationem intemperantiæ : fpes quoque defpe
rationem , fides infidelitatem negat et prohibet , fic præce
ptum pænitentiæ ex confequenti uetat , nequis impeni
tens fit impænitentia pofitiuè contraria . Quò fit, ut non
poenitere propriè contra præceptum affirmatiuum fit,non
negatiuum , Quocirca, tunc ſolum peccatum erit cum præ
cepto affirmatiuo fuerit aduerſum : aduerſatur autem,cùm
quis eo tempore penitentiam non agit , quo ex præcepto
agere tenebatur: hoc eft in articulo neceſitatis:quemad
modum ſuperius explicatum eft .
Sed ett camen fimilitudo utriuſque præcepti , et reftia
tuendi et pænicendi proportionalis duplex . Priusquòd
quemadmodum non dimittitur peccatum ,niſi reſtituatur
ablatum ,ita quoque non dimittitur,niſi agatur pæniten
tia : Pofterius etiam, hæc duo præcepta in hoc aſſimilan
tur, quod ficut non tettituere rem alienam iniuftè deten
tam , habec malum ftatum peccatoris annexum ,ita et non
penicere de peccato commiffo . Quo fit , ut fiue hic fiue
ille, hoc eſt, uel qui non reftituit, uel qui non prenitet,in
a &um pofitiuum exeat . Alter , quo uult non reftituere :
alter , quo uult non penitere ſemper peccet nouo pecca
to: et
 PARS IIII . RELECT .
to : et quidem frequenter loquendo , ( ut Theologos de
cer ) in promptu patet , idquod diximus. Auaros enim : leo
prauè affe & us aliena re detinenda, cùm in mentem illi ue- :
nit aliena res : fi in a&um uoluntatis pofitiuum prodeat ,
quo uidelicet uult non reddere, ex conſequenti, ut expe- .
rimento conftat, ftatum illum probat, et elegit in quo eft:
et qui non prenitet fimili ratione fi peccata quæ fecit illi :
occurrant , habeatque a&um uoluntatis poſitioum plerun
que nihil aliud quàm conſentit: et probat itatum peccati,
quod ante commifit.
Quòd fi uolumus etiam rem hanc magis premere, fine
dubio peccator cni peccata memoriæ occurrunt, nec peni
ret , fi quem a&um eliciar etiani pro tempore quo non res:
netur pænitentiam agere, femper peceat peccatum nouũ .
Illad liquidem obie& um uolitionis, qua uolo non pæni-,
tere,etiam dum non teneor , nulla ratione honeftari po
teft : cum a&us oppofitus,hoc eft pænitentia et contritio ,
omni tempore uſque adco bona cthonefta ſit , ut contra
rius a &us , quo penitere nolo, nullo unquam tempore ho
nefti rationem habeat . Non aſſero tamen, effe peccatum
mortale , delle non pænirere , tempore quo non teneor
peccatum ( inquam ) mortale ex genere ſuo : eft tamen ue
niale, quia non habet obie & um honeftum : actus uerò in
differentes ſchola noftra penitus reijcit. Hunc igitur in
ſenſum Diuus Thomas intelligenduseft: ut fcilicet, homo
ftatim teneatur, imò ſemper ,pænitere de peccato come ,
miſſo : non pofitiuè dolendo : ſed negatiuè, non compla .
cendo : quo eciam fenfu ipfe idem loquimur tertia parte
quæſtione 84. articulo ocauo, ubi fecurus Auguftinum li
bro , de pænitentia , capite decimonono, et habetur, De
pæniten . diftin & ione tertia capite : Poenitentia eft , et
Hugonem de S. Vi& .dicentem , quòd Deus abloluens ho
minem & uinculo culpæ et pænæ æternæ ,ligat eum uincu
lo perpetuæ deteftationis peccati , afferit, penitentiam
etiam poft remiflum peccatum debere durare uſque ad fin
nem uitæ . Quod egregiè annotauit Caietanus in coma
mentarijs fupra eundem articulo :ñam , quòd poft impetra
tam ueniam per primam contritionem ,homo iterum at .
quc
 DE SACRAMENTO POEN : 4%
que iterum dolere teneatur,nulla ratione nititur nifi cùm
homo dubitat, an uerè fuerit contritus : tum etiam locum
habet quod Ifidor. tradit. ſecundo libro . De ſummo bo .
Propitiatio Dei occulta eft : fine intermiffione flere ne
ceffe eft .
Quem etiam inmodum poffemus explicare , quod in 4.
ſentent. diftin. 17. dixit : hominem præcepto pænitentiæ
obligari, cùm peccata memoriæ occurrunt: tenctur enim
non libi ipfi placere in peccato commiffo , quod occurrit ,
Quare, nifi a & um fuſpeo datiquod tamen rarum et diffi
cileet) fi non pçniteat , femper peccabit . Scio Caieta
nium huicipfi loco ex 4. ſententiarum aliter occurrere ,
legat quiuolet , nec enim eius intelligentia omnino pef
limaelt .
Pro ſecundi uerò argumenti folutione notandum eft,
diſcrimen elle inter bona corporis , ſcilicet falutem etui
cam corporalem ,etbona, animæ, hoc eft, falutem er uitam
{piritualem : quòd illorum nó magis fumus domini, quàm
uitæ et falutis proximorum noftrorum :nam uitæ et mor
tis ſolus Deus fibi dominum referuauit: pofteriorem uerò
bonorum unuſquiſq; dominus eft , habetq; eandem libe
tam poteltatem , quam pecuniæ et reliquæ rei familiaris .
Hoc autem diſcrimen , primum , ratione conftat: ſumus
enim Domini eorum bonoram , quæ noftra diligentia, la
bore atque induſtria comparauimus: cùm ergo bona ſpiri
tualia , hoc eſt, uirtutes quibus falus et uita animæ conti
netur, noftra libertate et induſtria interueniente nobis
obueniat : noftro ea nobis iure uendicamus : nam et hoc
titulo opifex quiſque fui operis dominus eft: uita autem
corporis, naturæ donum eſt, non ingenio.noftro , aut in
duftria partum . Quocirca nihilmirum , finaturæ auior ,
huius rei dominium fibi aſſumpfit .
Quòd etiam bonorum ſpiritualium domini fimus, tefti
monium illud Ecclefiæ confirmat, Deus ab initio conſti
tuithominem , et reliquit illum in manu confilij ſui : po
fuit ante illum uitam et mortem , & c.
Signo quoque manifeſto hoc diſcrimen innoteſcit.Nam
mortem mihi conſciſco,non aliter contra præceptum il
jus ,
 PARS INTI . RELECT .
lud , Non occides , pecco : quàm fi proximum interfice
rem . Item , fi ex gula cibum aliquem ſumo uitæ corpora
li noxium , duplex peccatum pecco : alterum contra tem
perantiæ legem , alterum contra illud, quo teneor uitam
corporalem feruare et meam et alienam ,non tanquàm do
minus , ſed tanquam diſpenſator et cuftos. At uerò , fi
2
mortis ſpiritualis mihi cauſa ſum , ea ia&ura mihi non im
putatur . Quin fi per fornicationem , gratiam , uirtutem ,
falutem , uitamque animi perdam , unicum fornicationis 100
peccatum agnolcitur. Quo uno argumento ſatis liquet
bonorum fpiritualium nos eſſe uerè dominos, non diſpen
ſatores: quando horum diſsipatio nobis non imputatur ad
ſpecialem culpam .
Ex hoc etiam diſcrimine ratio patet , cur uolenti ſe oc
cidere corporaliter quiſque priuatus uim poſſit inferre
cogereque uel inuitum , ne ſe occidat , quam tamen uim
uolenti fe fpiritualiter interficere non licet in ferre: niſi
is , qui infert , ſuperior autoritate et poteftate fit . Cuius
differentiæ ( ut reor ego) non alia cauſa eſt niſi quòd uitæ
fuæ corporalis nemo eft dominus . Vnde , ficut uolenti
alium occidere, uim inferre quilibet poteft, ut impediat ;
ita et ſeipſum interimere uolenti . At , cììm uitæ ſpiritua
lis unuſquiſque fit dominus: iniuriam illi feceris,fiuim at
tuleris non aliter ac fi Domino pecuniarum pecunias fuas
etiam prodigè conſumenti manus ad impediendum inij
cias uiolentas .
Hiſce agitur explicatis , facilè patet, conſequentiam il
lam non ualere : non enim , fi ftatim uitæ corporali, fiue
proxinji, fiue meæ teneor ſuccurere ; ftatim quoq; teneor
uitæ fpirituali mederi , præfertim meæ , cuius ſum Domi
nus . Certè , fi falutis corporalis liberum dominum habe
remus, qui quartanam febrim , quum protinus ſanare pof
ſet , ad duos ufqueannos differret, mortaliter non pecca
set . Nunc autem ,fiquis, uel in ſe, uel in alio gravem ali
quem morbum , quem pellere illico poflet, ad longum
tempus protraheret, neſcirem equidem excuſare à pecca
to mortali .
Ad tertium negatur item conſequentia:nec enim ego
antece
 DE SACRAMENTO POEN .
antecedens ( quod nonnulli faciunt negare poffum . Scio
quidem , latitudinem quandam efle in ea temporis celeri
tate ; quam homini ad compenſandam iniuriam proximo
illatam præftituimus . Sed, qui proximum læſit in hono
re , uelfama, li habens opportuniffimam opportunitatem
iniuriam compenfandi negligit ,et ad finem uicæ releruat;
non exiſtımotam temerarium et inconſultum theologum
elſe futurum , ut illum per quinque etiam annos ceffantem
et torpentem excuſer; certè Chriftus non excuſaret; an
theologi debeant, ipfi uiderint . Conſequentiam igitur
ego nego , quia compenſationem iniuriæ fa & x proximo,
non folum propter noftras utilitates, uerum ( ac multo e
tiam magis propter utilitatem eius , cui iniuria fa & a eft,
legislator exegit. At,compenſatio iniuriz, quæ Deo per
peccatum fit,non propter Dei commoditates, ſed propter
noftras exigitur ; quippy, cùm compenſationis noltræ
Deus non indigeat, nosegeamus. Quo fit , ut bona fua
Deus in hac parte pro notris habeat. Vade ad eandem
legem poftulat, quæ illi debemus , et quæ debemus,nobis
ipſis; nec ar&iore uinculo fatisfa & ionem efflagitat inju
riæ ſuæ , quàm remedium ſalutis noftræ . Tuin ergo,tene
bimur Dei compenſare iniuriam , cum bona noftra fpiri
tualia
curarediligere renemur , inque neceſſitatis articulo pro
,
Ad quartum , ( qunniam præcedentis argumenti confir
matio ex di& is facilæ foluitur) non defunt , qui antece
dens inficicatur ; eo quòd apud Auguft. lib.i. de Ciuitat.
Dei, cap.9. curre & ionem fraternam in aliud tempus com
modius referuare licet. At hi (bona uenia me audieris) D.
Auguftini intelligentiam non affequuntur ; nuſquã enim
Auguftinus credidit, ubi ſe offertmagna commoditas cor
ripiendifratrem , hoc eft , cùm id fieri poteft nulla mea ia
dura, multa fratris commoditate , licitum eſſe pro meo
arbitratu , correctionem fraternam in alium annum remit
tere , ubi expe & etur uel æqua commoditas , uel eciam
maior. Sed id ſentit prudentiffimus autor ; Cum corre
& io fine ia & ura mea fieri non poteft , difterri non poteft,
diderri nonnunquam pofle in tempus, ubi commodius lia
ne
 PARS IIII. RELECT . 01
ne ia & ura mea fiat . Cum igitur interior pænitentia ubi
que gentium , et omnitempore fieri commodiflimè pof
lit , fi non licet liberationem proximi differri commodif
ſimè poteft, ergo nec noftram . Sed nego tamen conſe Naouin
quentiam ; quia bonorum ſpiritualium proximi mei cu.
ftos fum ,non dominus; idcirco illum mox eripere teneor ,
et uiuificare, fi poffum ; meipſum non mox teneor etiam fi
poflim . Commoditas præterea ad corripiendum fra .
trem , non ſemper, et ubique parata eft;idcirco, quando ſe 20
ſe offert lex , præcipit ut arripiatur . Commoditas autem
eripiendi nos , omni tempore et loco eft in promptu .
Quare,noluit nos ſuauiffimus legislator ſemper obligare,
quotieſcunq; opportunitas adeffet; ne nos innumeris pec
caris inuolueret . Ac re uera (utcunque opinemur) negare
non poffumus , inter bona proximi et noftra, longum effe 9900
interuallum . Nam bouem proximi, aut ouem -jacentem
leuare teneor, et feruare : fi poflum , bouem meum, aut o.
uem non item; nifi res efſer ad uitam meam conferuandam
neceffaria, tunc enim , ficut nec uitæ, ita ncc illius rei, ſine
qua uita non degitur , liberam habeo facultatem . Sic er
go et bona fpirituali proximi mei , etiam extra mortis æ
ternæ periculum curare teneor ? mea non perinde ;nifi
cum articulus neceſſitatis propriæ fpiritualis occurrit,hoc
eft periculum mortis æternæ .
Ad teftimonium uerò Gregorij , quod ibi fubiungitur,
fateor equidem, quòd , fi quis periculum proximum et cer
tum in ſe uideret incidendilin nouum peccatum mortale ,
niſi antiquum aboleret ,teneretur tunc temporis peniten
tiam agere. Quemadmodum enim , qui ex aſlidua con
fuetudine iurandi intelligit , ſe in eo periculo conftitu .
tum , ut facilè exeat in periurium , obligatur conſuetudi .
nem illam retra & are,per quã in periculo deierandi confti
tuitur; fic qui ex afluetudine peccandi cognoſcit , fe ad a
liud , atque aliudpeccatum trahi, nec tentationibus quo.
tidianis ſine ingenti periculo pofle refiftere, uidetur pro
culdubio teneri ad illum ftatum deferendum . Et hinc pa
tet quid ad Leonis Papæ uerba diceudum fit . Id uerò ,
quod ex Ecclefiaftico additur, confilium faluberrimum
eft ,
 DE SACRAMENTO POEN ...
ek , non præceptum . Confilij autem rario redditur : ne
fortè fubitò præoccupati horamortis, quæramus ſpatium
pæniteudi, et inucnirenon poffimus .
Nam quinti argumenti concedo primum conſequens ,
fi nihil aliud ibi fignificetur , quàm non eſſe peccatum po
nitentiam differre : fic enim interim ſolemus appellare li
citum, quod peccatum non eft. Sed cùm rurſumcolligis:
crgo uelle differrelicitum eft : nego conſequentiam : nam
talis uolitio non habet bonum obie & um , ut ante diximus,
non enim ij fumus, qui admittamus , aliquem a&tum eſſe
licitum , qui meritorius eſſe nequeat: imò ne bonusqui
dem moraliter :quod nonnulli libera fronte-concedunt.
Ergo, cùm tandem obijcit. Quod licet facere, licer uel
Jey bene dicis , fi quod dicis , attendis . At poenitentiam
differre, non eſt facere,fed ,non facere : non autem Itatim
licet,uelle non facere, quæ non facere licitum eft , id eft,
quæ fi non feceris, non peccas uerbigratia , non leuare fe
kucam, illicitum non eft: ac uelle non leuare, fi nullum fi
nem honeftum apponas,ocioſum ,ac proinde illicitum eft .
Item ,non facere bonum ,interdum licet,uidelicet, cùm nó
teneor,at,uelle non facere,quod retrò etiam diximus, nul
la ratione honeftari poteft .
Ad ſextum argumentum . Licet præceptum negatiuum
generale fit , ne famusinimiciDei per adum, quo inimi
citia contrahatur.ar, ne fimus inimici Dei ſecundum rea
tum, nullo negativo præcepto fumus aftri& i . Sicutenim
de amicitia habituali Dei , nullum præceptum affirmati
uum eft: fic de inimicitia, quæ ſecundum rcatum eft ,qua
habitualis, nullum eft negatiuum , omnes fiquidem le .
ges, a& us, uel præcipiunt, uel prohibent,non habitus . Ee
cum obijcitur: Velle effe Dei inimicum fecundum rea
tum etiam ,eſt intrinfecè malum , fateorid quidem , quia ,
ut uolitio maia Gt , fatis eft obie & uni effe malum , fiue fem
cundum a&um, fiuè ſecundum reatum , nam quipofitiuè
uult habituin babere uitij , uel etiam efle reatu malus, con
ſentit in rem , quæ re &tæ rationi aduerſatur , imò adeò im
plicitè conſentit in culpam fine qua nec habitum uicij ha
bere , nec reatu malusefſe poteft , non tamen proinde ſe
F quitur ,
 PARS III . RZELCT .
quitur, quòd fit præceptum de non perfeuerando in pesos
caro :fed folùm ,neuelimus malum : quod cum re &ta rasa 21
tione pugnat. Atque ( ut unp uerbo dicamus uelle Deia
inimicitiaa ,dire & è charitati aduerſatur,at,non uelle: ami
citiam co , ſcilicet, tempore, quo non tcncos uelle charita
ti non repugnat. Quare, negatur conſequencia sy
Adultimum . Quanuis (ciam cgo,Scotum et Gabr. iq .
zidi 39. Angelum inuerbo . Feriz ,Nider. in fuo præss =
pto . Florentinum parte, 2.cit.9, aferuiffe, in diebus feſtis ,
maximè dominicis teneri homines ad diligendum Deum
ſuper omnia , ac proinde , fi in peccato fint, ad habendam ,
contritionem : ſed, quoniam ignoro, unde ad hancopiz
nioncm do & ores illi uenerint, liberè poffum ,quod non
fatis cxploratè perceptum fit etcognitú, fine ulla dubita
tione negare . Nam ,ficut, effe plures mundos naturalis ra .
rio negat , quoniam plures effe ratio nulla naturalis pror ,
bat: fic peccati mortaiis obligationem rationabiliflimè
ubiquè negabimus,quoties idoneis argumentis non afferi
tur .Nam illud imbecillum eft, quod fubiungitur: cum e
D. Thomæ et grauiorum autorum ſententia ad finem le
giſatoris minimè teneamur, fed ad media , quæ lex , finis ;
gratia conſequendi, præſcribit. Non enim ,& finis præce
pti charitas eft , tenemur protinusomnia præcepta legis
implere ex charitate,nec, fi lex iubet..Quadragefimæ ice
junium , ut mens eleuetur in Deum ,altrigimur proinde ex
cius præcepti digore , mentem in Deum eleuare . Quod
uerò dicitur , tenendam effe mentem legis non uerba : fic ,
ita fanè,ſenſum enim legis amplectimur,non ſonum uerbo
rum , credimus nanq; , legem in co ſenſu accipiendam ,
quem per uerba legiſlator efficere uoluit .
lam , illud ,quod ex Leuitico affertur, nullius eft mo ,
menti . Primùr , quoniam Lex uetus abolita eft : nec nos
obligat, nifi ea parte, qua legis naturæ præcepta contine
bat. Deinde, quoniam lex de certo quodam dieloqueba
rur ,quod feftum Propitiationis erat• ubi ſacerdos ſemel
in anno peculialiter pro peccatis populi orationem funde
bat ad Deum , atque hoftiasofferebat: ut quod nunc Eccle
fia faci, femel in anno obligans adpænitentiæ facramen
tum :
 DE SACRAMENTO "POEN .
tum: tunc in uetere illo populo præfignaretur . Non eras
autem lex , quæ fingulis feltis et ſabbatishanc animi afflic .
& ionem præſcriberet . Ac mihi uideor fatis de pæniten
em uirtute differuifle , Proximum cſt , ut de pænitentiæ
ſacramento diferamus : uideamuſq; iam ea, quae fequun
tur. Primam , an pænitenciæ facramentum fit ad ſalutem
nételfartum: deinde,an de pænitentiæ facramento præce.
péum lit : Hæc enim ex mea partitione reſtant duo de qui
bus accuratius differendum puto :quoniam utraq; diſputa
tioget ad agnitionem facrarum literarum pulcherrima eft,
et ad compoheņdas mültas ſcholaſticas .concertationes
netelaria .

QVINTA PARS .

QVod igitur pænitentiæ ſacramentum non fit

fidelibus ad falutem neceffarium , primum fuam
detur ex co, quòd poft baptiſmum quiin pecca
tum inciderit, non poteft per pænitentiaá irepa
fari, ut Apoftolusad Hæbr. 6 uidetur affirmarc,cùm ait :
Impoffibilc eft eos, qui femel funt illuminati, et participes
fadi ſunt Spiritus fan & i et prolapfi funt,rurſum renoua
riad pænitentiam : et cap. 1o. Voluntarie peccantibus no .
bispoftacceptam notitiam ueritatis iam non relinquitur
pro peccatishoftia : terribilis autem quædam expe & atio
iudicij, et ignis æmulatio , quæ confumptura eft aduer
farios ,
Prætercà , à præciſo facerdote non poflumus etiam in
mortis articulo hoc facramentum ſumere, ut D. Thom.au
tor eft.Ličeret autem fi effet ad ſalutem neceffarium cum
ob id ab hæretico, et ſchiſmatico ſacramentum baptiſmi
licite ſuſcipiamus .
Præterea, Deus non deficit in ſupernaturalibus necel
larijs ; ficut nec natura in neceffàrijs.; deficit , fi ergo fa .
cramentum hoc ex diuina inftitutione eſſet medium adla
lutem neceffarium , certè prouidiffet Deus de miniſtro in
articulo mortis . Quare iute diuino quilibet ſacerdos qué
libet tunc temporis polſet abſoluere ; ſicut et baptizare
F 2 tulic
 PARS V. RELECT...
tunc quilibet quemlibet poteft. Quocirca talem Eccle
H
ſia poteftatem facerdotibusfimplicibus adimere non uale
ret , quod abſurdum eft,
Præterea . Si fine hocfacramento non conftaret ſalus;
ergo ſummo pontifici uia falutis non pateret; cùm nullum
habeat in terra fuperiorem et iudicem . Atminilter huius 1
facramenti iudex et fuperioreſt ; pænitens inferior , ac
judicatus, noa igiturelt hocſacramentum de neceffitate
falutis .
Præterea , Si hocfacramentum neceffarium eſſet, id ma
ximè ex uerbis thematis. Niſi pænitentiam habueritis,&c.
Sed inde non probatur: pari enim ratione ottenderetur ,
ſacramentum Euchariftiæ effe ad falutem neceffarium ;
cùm in eundem modum dicat Dominus, Nifi manducauc
ritis carnem filij hominis , & c.
Præterea. D. Chryfoftomushomilia in Pfal.so. fecun
da, Peccata tua (inquit) dicico, ut deleas illa , fi confunde
ris alicui dicere , quia peccafti; dicito ea quotidie in ani.
ma tua,non dico, ut confi ris conferuo tuo: dicito Dco ,
qui curat ea . Et in oratione de beato. Philogonio , Ego
tettificor, (ait ) ut, fi quiſque noftrum recedens à priſtinis
malis ex animo uereq; promittat Deo, ſe poftea nunquam :
ad illa redditurum ; nihil aliud Deus requirat ad fatisfa
Aionem ulteriorem . Idem in ſermone De pænitentia et
confeffione; et homil. 20.in Geneſim ; et ſuper epiftolam
ad Heb. homil. 31. referturq; à Gratiano de pænitentia .
di.s.cap. Quis aliquando; et à Magiſtro in.4 .dift.27. Igi.
tur facramentum confeffionis , et abſolutionis ſacerdota .
lis non eft ad falutem neceffarium .
• Er confirmatur ; quia Ne & arius epiſcopus Conftanti.
nopolitanus, Chryfoftomi antecefforjabrogauit confeffio
nem , quæ ſacerdotibus fit ,ut libro. 9. hiftoriæ tripartiz
cap 35: Sozomenus refere;non autem uir fan & us abroga
ret, fi ſacramentum confenionis eflet ad falutem neceiia .
rium . Et confirmatur rarfum ; quia apud Græcos poft il
la tempora confeflio , quæ facerdoti fit, ‘reie & a eft atque
abolita,non erat ergo medium neceßarium ad ſalutem ,a .
liàs , exinde , nullus Græcorum falutem fuiflet conſecu .
tus ,
 DE SACRAMENTO PON . 46
tus, quippe (ut ante docuimus ) in medijs ad falutem nc
ceffarijs neminiignorantia patrocinatur: ut fine illis æter
ham ſalutem poffitadipiſci : quæ eft ratio glofſæ de poeni
tentia,diftçi ftatim à principio : ubi tenet , confeffionem
effe infticutam ex Ecclefiæ traditione, potius quàm ex.no
ui teftamenti authoritate . Idem tenet Panor. ſuper ca
put. Omnis utriuſque fexus, de poenitentijs et remiflio
nibus. D quoque Bonauentura dift.17.quarri ſententia
rum , quæft 3.art.3 aſſerit , confeffionem non effe inftitu
tam à Chriſto ſed ab Apoftolis; non ergo ila grauis eft er
ror, negare confeſſionem ſacramentalem apud lacerdotes
elle ex diuino iure ad falutem neceſſarium .
In contrarium eft. Di.Thomas 3. p. 9. 84. art. 5.ubiex
uerbis Thematis colligit , pænitentiæ facramentum effe
ad ſalutem neceffarium . Quemadmodum enim de baptif
mo inftituendo dominus loquitur,cum ait, niſi quis rena
tus fuerit ex aqua et ſpiritu fan & o , & c. ita et de pæniten
tiæ facramento , quod erat inftituturus , uidetur loquii,
cùm dicit . Nifi poenitentiam habueritis, & c.
In huius controuerfiæ explicatione ponenda mihi funt
fundamenta
neceffaria . quædam ad futuram fabricam conftituendam
Primum eft , Prenitentiam exteriorcm , in qua facer
dos pænitentem à peccatis abfoluit, effe facramentum .
Hoc fundamentum primi Nouaciani euertere uoluerunt,
negarunt enim ſacerdotes per abſolutionem peccata remit
tere : atque ex confequenti negarunt pænitentiæ facra
mentum: quod utiq;nullum eft, fi remiſſio peccatorum in
co non eft . Aduerſus quos diſputatAmbrof.lib.1. De poe
nitentia , cap. 2. et 6 et 7. Hos Vuiclephiltæ poftea ſecuri
funt ut autor eft Thomas Vualdenfis lib. De ſacramen
tis, cap. 135. ) negauerunt enim etiam ipſi, ſacerdotes ue .
rè abſoluere pænitentes . Quæ tamen eſt aperta hære
lis. Primùm , ex cap. Ad abolendam , cxtra . Dehæreti
cis :ubi Lucius ' terrius , Vniuerſos ( inquit) qui de facrä
mento corporis et ſanguinis domini noftri , uel de baptifa
mare , feu depeccatorum confeffione, uel reliquis cccle
fiafticis facramentis , aliter ſentire , aut docere non mc .
F 3 tuunt ,
 PARS - V . RELECT .
tuunt , quàm facrofan & a Romana Ecclefia prædicas et oh
ſeruat, uinculo perpetui anathematisinnodamus .
Deinde , ex Concilio Florent. ſub Eugenio 4. in decre
to ſuper unione Armenorum gubi pænitentia numeratur 0:30
inter reliqua nouæ legis ſacramema. Item ex Concilio
Tridentino feſs.7 . Can.s. De ſacramentis in generc :a 35
Præterea , ex capit. Firmiter:ubi definitur, quòd leſus
Chriftus claues Ecclefiæ commiſit Apoftolis, eorumque
fuccefforibus , clauis autem a catholico intelligitur pote
Atas aperiendi regnum cælorum, ac proinde abſoluendi à
peccatis : per quæ regnum cælorum peccatoribus claudi,
tur. Nec huiuſmodi intelligentiam aliunde qua à Chri
Ito Domino accepimus: qui Mactha . 16. cùm claues per
tro pollicitus eflet, explicaas cueſtigio; quidnam ipfi pol,
ticeretur. Quodcunq; ( inquit) Coluerisſuper terram ,eric
folutum et in cælis.
- Communis quoq; Ecclefiæ conſenſus id confirmat,quæ
.eft columna et firmamentum ueritatis : ( ut dicitur, 1. ad
Timoth 3 ..) Creduntautem omnes fideles , cum peccata
ſua facerdotibus confitentur, et ab eis percipiunt abſolu .
tionis formam , remiffionem quoque peccatorum fimul
percipere. Meritò igitur Cócilio Conftantienfi præſidens
Martinus quintus in bulla condemnationis loannis Vui.
cleph definit, quòd facerdos poteft peccatorem confeffum
à peccatis abſoluere : et quòd facerdos, etiam malus ,
cum intentione faciendi, quod facit Ecclefia , uerè abſol
uit , &c
Suppetunt eciam ſacrarum literarum teftimonia ad hu.
jus rei confirmationem : ut illud ( quod Ambrofius addu
cir ) Marth. 16. Tibi dabo clayes regni cælorum ; et quod
cumq; ſolueris ſuper terram erit folutum et in cælis.Item
illud.2.ad Corint.z.Si quod donaftis, etego:nam et quod
ego donaui propter uos in perfona Chriſti . Etcùm fa
cerdotes in baptiſmo abluant à peccatis, eo quòd baptiſmi
miniſterium illis commiffum eft , pari ratione et in peni .
tentia . Quid enim intereſt ( Ambroſ.ait) utrum per Pæ
nitentiam , an per lauacrum hoc ius fibi darum uendicent
Jacerdotes ? Nempe uaum in utroq;miniſterium eſt. Nam
uc illis
 DE SACRAMENTO POEN .
ueillis di& um eft Matth . ultimo , Baptizate,omnes gen
tes, & c. Ita loannis. zo . Dominus ait ,Sicut mifit me pam
ter,etego mitto-uos : accipite fpiritum fan & um : quorum
Femiferitis: premittuntur eis: et quorum retinueritis, re .
tenta funt. Si ergo acceperunt ſacerdotes poteftatem re
mittendi peccata , eteam exercent abſoluendo conficen
tešpeceata ſua , finc dubio figna illa fenfibilia ſuntlacrzo
mentum .
2.Secundum -fundamentum . Hærefis eft negare facra
énétum pænitentiæ cfle iudicium quoddam ex Chriſti in
Hitutione , hoc eft, facerdotes remittentes peccata,elle ue
rös judices à Chrifto domino conftitutos . Decipiuntur
chim nonnulli exiftimantes confeffores effe iudices arbi
tros, habentes, uidelicet, poteftatem ex electione iudi .
candorum . Quod profe & ò errant in media luce . Nam
poteftas remittendi peccati ſacerdoti à peccatoribus con
ferri non potuit , fed à folo Chrifto , cuius funt iudices
delegati.
Præterea. Claues non conferunt facerdotibus ipfi pec
catores : ſed ipſe Dominus. Ieſus Chriftus contulic cas
apoftolis, eorumquefuccefforibus: ut in ca.Firmiter, De
fumma trinitate definitur. Poteftas ergo foluendi atque
ligandi peccatores à Chrifto domino facerdotibus cola
tata eft .
+ Præterea . Manifeftiffimè hæc res oftenditur ex illis
uerbis iam citatis. Sicut miſit me pacer ,ec egomittouos,
quorum remiſeritis peccata, remittunrur eis, & c.
Sunt ergo iudices à Chrifto, conftituti, a quo accepe
runt poteſtatem peccatores iudicandi .Quod fiprinceps ,
quihaberet à Cæfare poteftatem delegandi, diceret cui
piam . Sicut mifit me pater, er ego mitto te : quorum re
miſeris deli & a , & c. Non dubitaremus eiufmodihominem
efle à principe filio Cæfaris iudicem delegatum . Cum
igitur filiusDei, homo Chriftus leſus , cui omne iudi
cium datumeft , omniſque poteftas in coelo er in terra, di
xerit Apoftolis, ficut mifit me pater & c. ambigi nulla ra
tione poteft, eos effe iudices peccatorum à Chrifto Domi
do conftitutos .
F4 Præterea .
 SPARS V. RELECT. 0
Præterea . Ecclefiæ conſuetudo apertiffimè indicat, pe
nitentiæ facramentum exerceriiudicialiter: eft enim ibi Antond
ther
.
reus et accufacor ; eft fententia , eft pæna iniun & a . Sed
hæc poteftas, quam exercent facerdotes, in facramento eft When
à Chrifto (ut probatum eft ) ergo ab eodem inftituti funt
judices soft
Ad hæc, in Concilio Florentino definitur, quòd mini
fter huius ſacramenti eft facerdos habens autoritatem ab
foluendi; uel ordinariam , uel ex commiffione fuperioris .
Ergo,fiiuriſdi & ionis poteftas in miniſtro huius ſacramen HT
ti requiritur: iam palam fit , facramentum hoc effe iudicia w
le ex inftitutione Chrifti. Nam ficut paſtores ouium Chri
fti non funt paftores ab 'ouibus, fed à Chrifto , Ioan.21.
Palce oues meas: ad Ephef.4. Ipfe dedit quofdam quidem
Apoftolos, alios paſtores, & c. Itanon funt iudices ouium
ob ouibus, fed à Chrifto , nam quibus commifit , ut oues
paſcerent, commifitfimul, ut de ouibus judicarent . -3?
Tertium fundamentum . Non poffunt iudites conftitu
tià Chrifto iudicare de peccatis ,nifi ca cognoſcant. Hoc
lumine naturali manifeftum eft,niſi enim innotefcant de
li& a iudicanti , ignorare neceife eft , utrum ſoluere 'de
beat, an ligare ; remittere,an retinere. Quare, fiue abfol
uat, ſiue retineat :utraque ſententia erit imprudens.
Item , quia,uel iudex delegatusaliquam poenam iniun
git pro deli& o ,uel nullam , li nüllam ,iniquuseft mini
Her juſtitiæ ,fi aliquam , imprudentiffimus eft, quamlibet
iniungendo finecognitione deliai.vn
Nam et æquali pæna inæqualiacrimina uindicabit et
æqualia inæquali: Cùm igitur Chriftus non inftituerit
iudicium abſurdum , et imprudentia plenum : certe , infti
tuendo iudices , pariter inftituit, utdeli & orum haberent
cognitionem aneturpiter in iudicijs aberrarent . 21
Quartum fundamentum . Omnium peccatorum tam
publicorumquàm occulcorum , tam exteriorum, quàm in
teriorum , ſacerdotes conſtituti ſunt iudices. Patet ex uni
uerfali ſermone . Quorum remiferitis peccata remittun .
tur cis &c. Ioannis.20. Et Matth . 16.Tibidabo claues re .
gai cælorum , et , Quodcunquc folueris,& c. Alioquito
ta Ecclce
 DE SACRAMENTO POEN. 48
ta Eccleßa feduceretur , quæ putat ſe accipere etiam re .
miffionem deli & orum occulcorum , quæ facerdotibus con
fitetur. Seduceretur (inquam , fi non accepiflent potefta
tem remittendi cum publicis etiam occulta peccata .
Præterea . Si Chriftus de ſolis exterioribus loquere
tur :ergo per abſolutionem facerdos remitteret folùm ex
teriora peccara , er non interiora , quare dimidiatam ue
niam præftaret , ( ait enim Quorum remiſeritis remitſa
lune, et Quorum retinueritis retenca ſunt .
Quintum fundamentum ,Pænitentiæ facramentum tre's
parteshabere, contritionem cordisconfeffionem oris, ſa
risfa& ionem operis . Quæ uidelicet quaſi materia funt
huius facramenti . Nam uerba abfolutionis ſacerdotalis ,
forma ſunt , qua hoc facramentum perficitur.
Necmeclám eft; Scorum in 4.diftin.14 quæft.4. st di
fin.16. quæft.Kid'negarc; quod nos tanquàm fundamen
tum iacimus; credit enim folam abfolutionem facerdo .
tis, effe integrum pænitentiæ facramentum ,quia fola (in
quit) ea fignificat gratiam : ſolaque proinde gratiam præ
ftat. Durand.etiam in eadem erroris naui uerfatur. Quas
tuor de cauſis dixit , contritionem et ſatisfa & ionem non
efle huius facramenti partes . Primam poſuit q , uòd for.
maidett, abfolutio , non applicatur nifi confeffioni: ergo
ſola cófeſſio eft materia, -ui, ſcilicet,ſoliforma tota adiun
gitur,nam et rei artificialis materiaea eft integra;cui for
ma integra artis admouetur. Alteram ; quod contritio
non eft fignum ſenſibile , res autem fenfibiles facramento
sum materiæſunt. Tertiam, quòd artritioneſola uerum,
atque integrum conficitur facramentum ,quod fi contri
tio eſſet huius Sacramenti pars, non pofler alia loco illius
fubrogari. Quartam cauſam effe , camq; uelnaximam
quod latisfa &tio fic pofteriortempore, quim abſolutiò faa
cramentalis : ergonon eft de integritate ſacramenti ,nec
cnim eft totumfuoceffiuum , fed permaneas : quod ſua's o.
mnes partesfimul habere neceffe eft:cuique iam exiften
ti,fipofterius tempore quicquam contingat , non eft parst
fed accidens rei, et confirmatur,quia tanta poteft effe con
tritio, ut tota pæna remittatur:erit ergo tunc fatisfa & io
ſuper
 PARS VRELECT
fuperflua, quare non eft pars , punquam cnim pars fuo cori
ſuperuacanea eft . At uerò omnia hæc commentitia faon, 1
nec poffunt fundamentum quod iecimus infirmare ; hafie
tur enim ex Concilio Florentino ,cuius autoritacom . Theo
logi ſanè tenere debemus : in ConciliofiquidemFloren
tino definitur : omne facramentum materia formaq; coni
ftare: et poftea . Quartum ( inquit ) facramentum eft pd
nitentia, cuius quafimateria funt aĉas paaicentis : qucin
tres diftinguntur:partes , cordis contritionem ,oris confer
fioncm , operis fatisfa & ionem ; forma aucem , ſunt uçrba
abfolutionis: hactenus Concilium Florenti. Es Concilium
Trident. feffione. 6. cap.t4i docendum cf (inquit) Chata
ftianihominispænitentiam ,quam fecundam cabulá pok
naufragium fan & i partes aptè nuncupauerunt,) non folùm
continere ceffationem à peccatis , et corú deteftacionem ,
uerumetiam eorundem facramentalem confeffionem :
itemque fatisfa & ionem . Hæc Synodus Tridentina . Ra
tio quoque in promptu eft . Quiacum pænitentiæ facri
mentum , quoddam iudicium fit: cius integritas ex his om
nibus conftat, fine quibus integrum iudicium non eft . Sie
cut et proceſſus iudicialis multis a & ionibus continetur ,
uidelicet , accuſatione, teftimonijs, confeffione ipfius sci,
fententia iudicis, &c. Omnia hæc enim ad integrum iudi
cium requifita ſunt .
: Contritio itaquc pars huius facramenti eft , quatenus
eft ratio exterioris confeffionis : ut uidelicet confeffio
non fi & a fit , fed uerus pænitentiæ a&us . Et indicere mul
Aam , atq; eam executioni tradere , ad integritatem iudi
cij pertinet. Siquidem non eft perfectum iudicium ,quo
abſoluiturreus à culpa: nifi pæna, per ſententiam indida,
exccutioni tradatur . Quapropter, ſatisfa & ionem à facer
dore iniun am , facramenti iudicialis partem elle, negare
pullo modo debemus .
Ad argumentum uerd Scoti , non eft difficilè inficiari
folam abſolutionem gratiam conferre. Nam , ficut in iu.
dicio fori exterioris , fi quis per legitima teſtimonia cc
fuam confeffionem abſoluatur, omnia hæc funt uerè cauſa
illius abſolutionis , licet indicis fententiamutpræcipuam
caufamas
 DE SACRAMENTO POEN .
egulam fpe &temus: ita quoque in foro confcientiæ interio
princeps quidem cauſa abfolutionis,facerdotis ſententia
eft, fedratio tamen et caufa concurrens, ut ritè pænitens
abfoluatur, teftimoniumilladeriam fuit, quod aduerſum
fopænitens dixit ( fiue accuſationem uocare malis ) qua ſe
aecufauit. Vnde patet error gloffx , de poenitentia diftin
&tione prima cap primp. dicentis, nec cordis contritione ,
decoris confeffione peccata dimitti , fed tantùm gratia
Dei. Nam in omnibus alijs facramentis , non ſolum for
ma,fed etiam materia eft caufa inftrumentalis , qua Deus
utitur ad remittendum peccatum :aqua enim baptiſmi,ne
dam formauerborum corpus tangit, et cor abluit,ut Aug.
älterüit. Quod idem in cæteris facramentis inducere por
fumus. Cùm ergo tam contritio , quam confeffio partes
forex huius facramenti:confequens fit,utgratiæ caufa etiam
cxiftant .
* Ad primum uerò argumentum Durandi reſpondetur .
Non omnes partes integraleseiuſdem rationis eſſe , ete
nim , (ut modo dicebamus) in iudicio prophano , aliter eſt
pars confeffio rei , aliter teftimonium teftium , et aliter
mulata à iudice infli&ta pro culpa commiffa . Et licet per
ſententiam quis abfoluatur à morte , et abſolutio deli & o
applicetur, quod morte non erat dignum: fi tamen iudica
tur àiudice pecuniaria mul&a , illius executio fpe & ar ad
iudicij integritatem : licet abſolutio non adiunga cur , et
ideo Diuus Thom.3.par. quæftione.go.articulo fecundo ,
docuit, has tres partes materiam appellari facramenti:
quia partes ,ex quibus integratur totum , habent ſc, ut ma
teria. Ec Concil. Florentinum , non dixit huius facra
menti materiam effe a &tus pænitentis : ſed , quaſi mate.
riam .
Ad fecundum refpondet D.Thomas, ( eft enim primum
argumentum illius ſecundi articuli ) quòd contritio uir
tualiter pertiner ad exteriorem pænitentiam , inquantum
implicatpropofitum confitendi et fatisfaciendi. Contri
tio fiquidem ( ut re & è Caietanus admonuit ) non quomo
docunque eſtpars huius ſacramenti: ſed quatenus refercus
ad claues Eccleſiz ; habet enim pars, in co quòd pars , or
dinem
 PARS V. RELECT .
dinem ad totum , et ad reliquaspartes . Sic ergo contria
tio accepta, includit uoluntatem compenfandi deli& um
ad arbitrium ſacerdotis: quaconfideratione initium cít et
ratio exterioris pænitentiæ . Conftat autem , interiores
a & us hocmodo ad exterius judicium pertinere , aliter
enim iudicatur offendens ex odio , aliter offendentes ex
ira . Compenſatio item pænitentiæ, nifi fponte fiat à teo,
non eft reconciliatiua . Quare uelle compenſare deli& om ,
quod in contritione clauditur , eft prima huius iudicij
pars,quod eft non folum uindicatiuum ,fed conciliatiuum .
Non igitur oportet , quamlibet partem huius facramenti
elle ſenſibilem ; fed fatis eft , li fit ratio , quare aliæ partes
ſenſibiles ad hoc facramentum et iudicium pertineant :
Itq; eò magis , quòd hoc forum interius eft, quo nihil'uc.
tat, a&us etiam interiores referri.
Ad tertium , primò dicitur: quòd nomine contritionis
in præfentia comple&imur attritionem ;fignificamus cnim
dolorem de peccato cum propoſito cauendiin futurum .
Necid nos fomniamus , fed ipfum Concilium Florenti
num ita nomen contritionis explicuit. Deinde reſponde
tur, quòd contritio ponitur pars facramenti, quia eft cer
ta et indubitata materia . Onod autem attritio fufficiat ,
quanuis uerum ſit, non eft tamen adeò certum et indubita
tum , et ideo Concilium Florentinum communifque fen
tentia , tenens certum , reliquens incertum, ponit contri
tionem , partem eife huius facramenti .
| Ad quartum . Nego conſequentiam capillienim et un
gues partes hominis ſunt: nec tamen fimul cum homine
naſcuntur. acculátio quoque , teftimonium , fententia iu
dicis, ſolutio pænæ cùm non fint fimul: funt tamen de in
tegritate iudicij. Breuiter In omnibus,cuiuspartes quen
dam fucceffionis ordinem habent, non oportet partes inte
grantes fimuleffe. Ad confirmationem uero facil : dici
tur : quòd cum ſacramenta per homines adminiſtrentur ,
quibus illa grandis contritio conftarenequit , an idonea
fit ad integram pæna remiffionem , femper opus eft fatis
fa & ionem iniungi : fine qua ſacramentum quidem effe po
teft , fed finc qua tamen 'mancum , et imperfe & um eft .
Quem
 DE SACRAMENTO.POEN . so
Cremadmodu in et quodcunque aliud iudicium , in quo
probatus reus fine mul &a abſoluctur . Nam et homo line
digico porecic elle.ſed crit tamen incommodè fine digito.
Nec nos aderimus , quamlıbet ſatisfa & ionem effe partem
hujus facramenti . Satisfactio quippe, quæ ex arbitrio pee
nitentis proficiſcitur , neceft pars iudicij facramentalis ,
nechabet ordinem ad Eccleſiæ claues . Vnde Concilium
Florentinum , Tertia (inquit) pars eſt ſatisfa& io pro pec
catis ſecundum arbitrium lacerdotis . Quintum igitur fun
damentum (utcxtcra omnia quæ poluimus ) cùm firmum
fit,nihil aliud ſupereft,niſi ut quæftioni propofitæ refpon
deamus .
Prima igitur conclufio fit . Non eft neceffarium ad fa
luten, facramentum pænitentiæ in re fufceptum , hoc elt ,
tpotet aliquis faluari, etiam fi re ipfa non ſuſcipiat hocfa
cramentum , ubi non eft facultas ſuſcipiendi • Acloquor
etian de eo qui peccauit mortaliterpoſt baptiſmum . Id
deknit imprimis Leo Papa in epiftola ad Theodorum Epi
ſcopum , num . 69 Si autem aliquis (ait) quocunque inter
ceptus obftaculo ,à munere indulgentie præfentis excide
rit, et priuſquam ad conftituta remedia peruenerit ,tempo
ralem uilam humana conditione finierit :non necefle eft
nobis eorum ,qui fic obierint , merita diſcutere , cùm Do
minus Deus , quod facerdotale minifterium imolere non
pocuit, fuæ iuititiæ reſeruauerit, loquitur autem de pæni
tentiæ facramento .
Item . Baptiſmus non eſt neceſſarius in re fuſcepcus: ſed
ſatis elt in uoto , li haberi aliter nequit : ergo nec pæni.
tentia . Antecedens..probatur ex Auguft. lib.4. de Baptiſ.
contraDonaciſtas ca. 22. ex Ambrofio de obitu Valenti.
niani ad Theodoſium , ex Bernardo epiftola ſeptuageſi
ma ſeprima ad Hugonem , ubi id eruditiffimè common
krat ex Innocentio de Baptiſmo, capite debitum et De
presbitero non baptizato.cap.2 .Sed et de pænitentia dift.
prima cap. Pæniter et di.6.ca.Quiuult, refertur teftimo
nium Auguftini, ex lib. De uera et falſa penitentia , cap.
10. et 12. et 26. quæſti. 6. capite. Si aliquis: atfertur in
idem teftimonium Concilij Ephanenfis . Nonnulla ucrò
capita
 PARS V. RÉLECT.
capita eiuſdem caulæ et quæftionis , quæ in contrarium
obijci ſolent, faciliora ſunt , quàm quibus à nobis fit re
ſpondendum . Illud uerò , quod dominus ait , Quorum
retinueritis , retenta funt, loan. 20. eandem intelligen .
tiam habet,quam et illad. Nifi quis renatus fuerit ex aqua
& c fcilicet , quum adeft facultas,nam , cùm deeft,cüfficie
uotum ſuſcipiendi huiufmodi facramenta , quæcunq; diz
cuntur adultis ad falutem neceßaria :
Secunda conclufio Sacramentum pænitentiæ eft mes
dium ad ſalutem neceſſarium peccatoribusbaptizatis in
hunc ſenſum , ut fit neceffarium in re ,fi facultas adeft : ft
non adeft fit neceſſarium in uoto : Hanc conclufionem
probat DiuusThom . 3. par.quæft.6s articulo.4.et quæft.
84. articulo s.Quia peccator non faluatur nifi applicetor
ei paſſio Chrifti , uelin re , uel in uoto . Non eft enim a
liud nomen fub cælo , in quo nos oporteat ſaluos fieri A.
& orum.4. Paffio autem Chrifti applicatur in facramentis.
In baptiſmo quidem , his qui anté baptiſmum péccauc .
runt , in pænitentia uerò , his , qui peccauerunt poft bao
priſmum .
Deinde probat . Quia ægroti, niſiper aliquod reme->
dium ſaluris, ſavari non poffunt .Matth.9.Non eft opus
ualentibus medico , fed malè habentibus. At pæniten. '
tiæ facramentum eft medicina falutis: ut ante nobis de
monttratum eft .
Tertiò probat Diui. Hieronymi teſtimonio in commen
tariis ſuper.3.caput Efaiæ ,et in epiftola ad Demetriad. De
uirginitate feruanda dicentis, fecundam tabulam poft rau
flagium eſſe pænitentiam :nam primam tabulam baptira
mum uocat : paret facilè legenti. Idem afferit Ambrof .
ad uirginem lapſ. cap. 8. et Tertulianns in libro. Depo
nitentia . Confirmatq; Tridentinum Concilium , redio
ne. 6.cap. 14. inquiens, pænitentiam , fecundam tabulam
poft naufragium fan & os patres aprè nuncupauiffe:Ne quis
autem hanc eſſe Diui Thomæ mentem poſſit ambigere
legat libri quarti aduerſum gentes capitulum ſeptuagefi .
mum ſecundum.
Eandem quoq; conclufionem tenuit Thomas Vualdea .
libro
 DE SACRAMENTO POEN .
libro de facramentalibus titulo.8.cap 78. citatque Origi
nem in eandem :qui homilia to ſuper numeros, Laicus,&
peecet ( inquit )ipſe ſuum non poteft auferre peccatum :
fed indiget facerdote ,ut peccatorum remillionem pollic
accipere: et cap. 69. docet Vualdenf. Ioannem Vuicleph
oproFium buius concluſionis tenuiflc: quem ſecuti Luthe
rang negpor,ad falutem ,effe hocfacrämerum neceſſarium .
Quamobrem firmiora (fi poffumus) argumenta debemus
afferre, ut hærefis contraria manifestius reuincatur .
Hæc itaq; conclufio primùm certa eft per definitionem
Leonis Papz in epiftola ad Theodorum epiſcopum . 69.et
seksitur Depænitem , d 1.cap. Multiplex (inquit)miferi
cordia Dei ita lapſibus ſubuenit humanis , ut non folùm
per baptiſmigratiam , fed etiam per pænitentiæ medici
nam ſpes uitæ reparetur æternæ . Et qui regenerationis
donym uiolaffent ,proprio ſe iudicio condemnantes, ad
remiffionem criminum peruenirent : ſic diuinæ bonitatis
przGdiis ordinatis, ut indulgentia Dei, niß fupplicatione
faççedotum nequeat obtincri,mediator enim Deietho
minum hanc præpofitis Ecclefiæ tradit poteftatem , ut et
pænitentibus actionem pænitentiæ darent : et ſalubri fa
įsfađione purgatos ad communionem facramentorum
per ianuam reconciliationis admitterent . Ec.concludit
tandem in hæc uerba '. Neceffarium eft , ut peccatorum
scatusante ultimum diem facerdotali fupplicatione ſolo
uatur ,
Præterea, Matth.16 . Tibi ( inquit dominus) dabo cla
ues regni coelorum : et quodcunque ſolueris, & c. Ergo ,
cum per peccatum mortale à baptiſmo commiffum , coe
lum pcccatori obſeretur, neceffe eft, ut per claues Petri,et
fucceflorum aperiatur, quod non aliterprofe & ò fit, quàm
per ſacramentuin abſolutionis , nec enim ſoluta erunt in
cælo, quæ non folucrit Petrus in terra .
Przierea, loannis. 20. Quorum remiferitis peccata, re
mittuntur eis : et quorum retinueritis ,retenta ſunt, ergo
quæ non abfoluunt ſacerdotes, retenta erunt : Qua pro
pier, neceffe eft , fi retineri non uolumus , ut à facerdoti
bus abfoluantur ,
Tertia
 PARS VRELECT.
Tertia conclufio . Non fatis eft ad æternam falutem
conſequendam peccatoribus baptizatis, uotum implicitum
huius facramenti fed explicitum , et formale requiritur .
Quòd ad eundem modum pænitentiæ facramentum eft ne
ceffarium peccatoribus baptizatis : ad quem baptiſmus non
baptizatis, eo quòd per utrumque uirtus paflionis et ſane
guinis Chrifti in peccatorum remiffionem applicatur , fi
ne qua quidem applicatione ne unum quidem mortale pec
catum remitti poteft. At fine uoto explicito baptiſminul
lus faluatur, Marci ultimo , Prædicate Euangelium omni
creaturæ , qui crediderit., et baptizatus fuerit faluus erit :
qui uerò non crediderit, condemnabitur. Vnde primum
colligitur , baptiſmum in uoto ſatis effe,cum reipfa fufci
pi non poteft . Idcirco enim non dixit . Qui non fuerit
baptizatus condemnabitur: ſed . Qui non crediderit.Col
ligitur deinde, fidem huiusſacramenti, hoc eft, baptiſmi,
etle ad falutem neceffariam , id eft, quòd per baptiſmum in
nomine Chrifti præftatur remiffio peccatorum omnibus
gentibus . Id enim eft euangelium ,quòd,qui non credide
rit, condemnabitur, ut Lucæ ultimo declaratur.Nec banc
huius loci nos intelligentiam comminiſcimur: fed etiam
nobis ſapáti patres tradidere . Vualden . in libro . Dela
cramentis, capire 130 Hugo de fando Vi&ore lib fecun
do de ſacramentis,parte ſexta capite feptimo . Bernardus
epiftola , ſeptuageſima feptima.ad Hugonem. Auguft.lib .
primo, de Baptiſm.contra Donatift.cap.8.et libro quarto
capite 2 1. et ſecundo libro . contra Creſcon. capi. 13. Si
igitur citra baptiſmi uotum explicitum nullus omnino fal
uari poteft , cùm non adeft facultas baptiſmum reipſa ſu .
fcipiendi: nec fine uoto quidem pænitentiæ explicito fal
uabitur , qui peccatum mortale poft baptiſmum perpetra
uit . Noluit enim Deus fine Chrifto , et ecclefia fua cui
quàm patere ſalutem , ac remiſſionem peccatorum ..Cùm
igitur peccatorespoffunt Chrifto et eccleſiæ ſuæ uniri, et
reconciliari, exteriùs etiam , fufceptis facramentis , id
Deus requiſiuit. At , cùm non adeft facultas exterioris
unionis et conciliationis ,uoluntas pro fa & o cedit: ſupple .
turque per interiorem exterior unio . Confirmat etiam
hanc
 DE SACRAMENTO . POEN .
hane conclufionem ,id quoduſa uenire uidemus: ut quan
tuncunque naors fubito occurrat,pænitentiæ remedia fide
les efflagitent, nec fanè tentiunt de ſalute eiųsi, qui mo
riens , nec re, nee in uoto hoc facramentum accepie .
- Ex his colligere licet , quæ funt ad falutem neceffaria ,
cá effe in duplici differensia . Nam quædam funt necefla
ria , ſolùm quia præcepta, ut eruere innocentem à morte ;
uóta reoderëziuramenta feruare, quorum neceſsicas uide
tur effe przfripa, ibi, Sruisad uitam ingredi, ferua man
dara . Alia uerò lunt ad ſalutem neceſaria ; utmedia:et
inde in præcepto quia medra neceffaria : ut credere in Chri
ftum , lulcopere baptiſmum , poenitentiam agere Inter hæc
autem haud mediocre diſcrimen eft . Nam , quæ funt tan ,
tum , quia præcepta , ad ſalutem necetlaria , non eft opus
in uoto habeantur explicito ad ſalutem conſequendam :
fed fatis eft implicité,et in genere propoſitum habituale
tenere implendi diuina mandatari At, quæ funt ad finem
falutis media neceflaria , fi in re haberi nequeunt , oportet
teneantur in uoto : W ſacramentum baptiſmi, et pæniten
tiz, quod paulo ante docebamus .
* Sed eft tamen quæftio non parua , an exigatur uotum
explicitum huius facramenti ad remiffionem peccatorum ,
quæ poft baptiſmum admifa unt . Nam ad æternam ſalu
tem conſequendam , jam diximus, huiuſmodi uotum exa
plicitum efle neceffarium . Er quidem de hac re inter ui
rós do &tos magna diffenfio cft . Sunt enim qui credant ,
üotum explicitum huius facramenti , non effe opus ad rea
miffionem peccatorum : ut fi quis commiſit adulterium
poft baptiſmuin , per folam contritionem ( aiunt) quæ eft
agus uirtutis, confequi poterit ueniam ſine propofico ex
plicito fufcipiendi hoc facramentum . Id tenet Adrianus,
q . 1. De confeffione ad fecundum principale . Eft autem
argumentum huius, quòd baptifmus non eft neceffarius in
re, uel in uoto explicito ad iuftificationem , uc.3.parte. q
69 arti 4. ad fecundum Diuus Thomas afferuit . Corne
lius fiquidem et Eunuchus ante fidem explicicam euange
lij iuſtificationem quidem conſequi potuerunt, licet æter
sam ſalutem non poruerint adipiſci ,s!
G Item ,
 PARS IVRE LECT.
Itemig quilibet fe poteft conuertere ad Deum in mo . 04
mento :et tamen notitiam baptiſmi habere in quolibet mo
mento non poteft , quomodo enim audiet fine prædican 450
te ? aut quomodo credet;nifi audieriti Igitur,nec facramen
ti pænitentiæuotum explicitum ad peccatorum remiflio
nem neceffarium eft . Nec ab hac fententia abhorret D. Gris
Thomas. 3. par.q 86 articulo fecundo aius 2
Si quis tamen contrariam ſententiam tenere uoluerit ,
habebit profe quantum conie & ura colligere licet, Magi
Hrum ſententiarum.4.d.17.cap.i.et D.Thomam . eadem
dift 9 3. art 5 q.1.et apertius,art. 1.q...et d 18.9.1 art.3
q.i.et lib.4. contra gentes. capit. 72 ct tertia parte .q.84.
articul. $ . D :? " !!
2 Sunt quoque argumenta non leuia ad hanc opinionem
confirmandam . Primùm ex Concilio Complutenſi ſub sa
Alphonſo Carsilo archiepiſcopo Toletano: quod proba
tam eft à Sixdo quarto, in bullasquacondemnauit Petrum
Oxomenfem ,cuius prima conclufo ibi damnata eft in
hanc formam . Peccata mortalia quantum ad culpam et
pænam alterius ſæculi , delenturper Colam cordis contri
fionem fine ordinead claues . At fi per pænitentiam , quæ
eft a&us uirtutis , peccata remittuntur fine explicito uoto
huius facramenti : re uera delentur peccata fine ordine ad
claues. Rurfum in concilio Tridentino , ſeſſione.6.cap .14.
definitur , quòd pæna æterna cum culpa, uel ſacramento ,
uel ſacramenti' uoto remittitur . Item , Ioannis ultimo ,
Quorum retinueritis retenta ſunt , ergo quando quis nec,
re,nec uoto accepit hoc facramentum , cùm ſacerdotes e
jufmodi peccata retineant , retenta ſunt.
- Præterea, nulli hærctico uel fchifmatico remittitur cul
pa , nifi formaliter et explicitè proponat ecclefiæ uniris
atque ab ea ueniam peccati implorare , ergo fola contri
tio , quæ eft a&us uirtutis , 'non fatis eft ad remiſſionem
peccatorum fine ordine ad claues ecclefiæ . Antecedens
afferit Auguft. libro de uera et falſa pænitentia cap. 12 .
Sacramentum igitur pænitentiæ elle ad falutem neceſ .
farium , hunc in modum fit difinitum .
Sed enim , Cùm hoc facramentum quatuor habet par
tes :
 DE SACRAMENTO POEN . 53
tes : neque omnes fintæquè neceHariz ad huius faeramen
ticonftitutionem : meritò poterit in :quæftionem reuocaw
ri, an fingulæ huius facramenti partes fint ad ſalutem ne
cellariæ . Et quoniamde abfolutione etcontritione, poft
ca, quæ diximus , aut parua , aut nulla controuerfia eft :
de confeffione primum quæritur': An fit ad ſalutem zrer:
nam neceffaria Nam Vuicleph imprudentiffimedoceit;
eam efle ſuperfluam et inutilem ? Ur Thomas Vualden ſis
refert lib. De facramentis, cap. 13.et in Concilio Cona
ftantienfi feffione 8. inter illius'errores ſeptimus ponitut
m hanc formam , Si homo 'debitè fuerit contritus ,omnis
confeſſio exterior eft ei ſuperflua, et inutilis .
" Marliliani'eriam negauerunt neceffitatem confeffionis:
at ducor eft Damafcenus libro Dehærefibus. Deinde la
cobitæ referente Guidone Cármelita. in lib ,etiam hære .
1 fum . Hos'fequuntur noftro tempore Lutherani: atque
deð Eraſmus in libro de rationeueræ Theologiæ circa fia
et nem : et in colloquio cui index , Pietas puerilis in ſum maz
omnes'qui'tenuerunt confeffionem nouitiam efle, et inſti:
tutionisecclefia . In quibus fuie B Rhenanus in alleren
da confeffione parum beatus et pius. Aduerſum quos don
clufionem ftatuimus.. qu'un cet.'9931 olbal
Confeffionem exteriorem , que facerdoti fit, effe ad ſa
Jutem neceffariam ex Chrifti inftitutione , confeffionem
( inquam ) omnium mortaliu ř ,tam publicorum ,quantoe
cultorum . Probatur efficaciter. Quia peccata occulta non
remittuntur, nifi remittentibus facerdotibus vt patet exte
Atimonio Ioannis citato . Quorum retinueritis, id eft,non
remiſeritis , rérenta funt. Ex eo enim quòd dixit : Quo's
tum remiſeritis , remiſſa érünr : fatis oftenditur, uerbum é
regione additum, ſcilicet , Retinueritis , perinde effe, ac
fi dixiffet Chriftus. Non reiniferiiis . Sed remittere laa
cerdotes non poffunt, nifi cognoſcant: ( ut oftenfum cft )
cognoſcere autem nequeünt,nifi peccatores confiteantur:
ergo cofeffio etiam occultarum culparum ex diuina inſti:
tutione eft ad falutem neceffaria .Qui enim inititunti.
nem neceffarium , media 'etiam inttituit, quæ effent ad eun
dem finem neceflaria . niſi legiNacoremueliojus nunscèl
lar )
 PARSV. RELECT .
farijs defuifle , Nam eandem rationem eiſdem quoque
uerbis relunere non piget . JU
Præterea, in Concilio Conftantienfi Martinus quintus
in bulla condemnationis articulorum contra Vuicleph ,
loannis hus, et Hierony. Pragenfis : condemnans errores
Vuicleph , ac reliquorum diſcipulorum ait, Vcrum credat
quòd Chriſtianus ultra contritionem cordis, habitu.co
pia facerdotis idonei , foli ſacerdoti de neceffitate falutis
confiteri teneantur, ubi licètnon explicetur ,an ex inftara
tione diuina, an ex humana fit illa neceſſitas:fine dubio ta
men eftintelligenda ex diuino iure : id enim Vuiclephine
gabat.
Prætcrea , hoc manifeftè determinatum eft in concilio
illo Complutenfi ,et in illa extrauaganti Sixci quarti con
tra Petrum Oxomenſem . Nam , poft illam primam da .
mnatam conclufionem , quam ante retulimus: hoc eft, pec
cata mortalia delęri per folam cordis, contritionem fine
pndine ad claues , damnatur fecunda in hanc formam : con
feffio de peccatisin ſpecie fuit ex aliquo ftatuto, uniuerſa .
lis ecclefiæ ,non de jure diuino . Deinde damgatur tercia
in hæcuerba : Prayz cogitationes confiteri non debent ,
ſed ſola diſplicentia delentur fine ordine ad claues..,
. Præterea, in Concilio Florentino definitum eft, idque
adeà firmiter conftituimus, materiam huius ſacramenti
præcipuam effe confeffionem . Si igitur facramentum pe
nitentiæ eft ad ſalutem neceffarium : certè non forma lo
lùm et abſolutio facerdotis : ſed et materia , hoc eft con
fellio peccatorum ad ſalutem neceffaria eft,nec enim ſacra
mentum fola forma ſubfiftit . Cuius etiam rei definitio
habetur in Concilio Tridentino, feffione fexta ,capite de .
cimo quarto,ubi cùm Concilium docuiſſet , hoc facramen
tum eſſe ſecundam tabulam poft naufragium , per quam fie
ret lapſi hominis poft baptiſmum reparatio , ſubdit :Do
cendum eft,Chriſtianihominis pænitentiam multòaliam
cffe à baptiſmali: caque contineri, non modò ceffationem
à peccatis, et eorum deteftationem , uerum etiam eorun
dem facramentalem confeffionem : ſaltem in uoto , et ſuo
tempore faciendam ; et facerdotalem abſolutionem . ,
Quibus
 DE SACRAMENT OFPOEN .
Quibus ita conftitutis , manifeftifimè colligitur, hanc
fecretam confeffionem de peccatis ſecretis (quamquidem
alij auricularem uocant , alij clancalariam inftitutionis
diuinæ effe,non humanæ , hoc eft , Chriftum inſtituiſſe ,
peccata fecreta fecreto effe confitenda 'Nam publicorum ,
publicè fieri confeffio poteft . Necid Caietanus inficia
tur,nam licet in commentarijs fuperta foannis 20.aduer
fari uideatur : at ipfe tamer mentém ſuari explicuit , re
{pondens ad cenfuras Parifienfesſedeciñ articulorumar
ticulo. 5 .
: Probatur hoc corollarium imprimis, quia confeffio de
peccatis occultis eft neceffaria , ut ex fundamentis ia & is
conftare facilè poteft. Conftituit enim facerdotes domi
nus iudices, non folùm publicorüm :uerum etiam occulto
rum : Sed rationis naturalis eft,ut occulta peccata occul
ta corre& ione purgentur: ergo cum Chriſtus inftituerit
hoc iudicium fierifecundum re &tam rationem : inſtituit ex
conſequenti, occulta peccataoccultè efle iudicanda i
Præterea, fi modus confitendiad aurem de peccatis OC
cultis ex ecclefiæ inftitutione effet , in arbitrio ecclefix
etiam eflet , oppofitum conftituere : quemadmodum pos
teft deimmerfione,uel afperfione, uel infufione in bapril
mo, legem pro fuo arbitratu, et ferre, er tollere . At non
eft in facultate ecclefiæ præfcribere, ut cordis occulta pec
Cata' peccatores publice confitcantur . !!!
Præterea, Leo Papa epiftola ad uniuerſos epiſcopos
Campaniæ : numero.57. et refertur De pænitentia dift 1 .
tap. Quamuis plenitudo: Illam ( inquit ) contra Apoftoli
cam regulam præſumptionem , quam nuper agnoui à quia
bufdam illicita uſurpatione committi, modis omnibus
conftituo fubmoueri: de pænitentia uidelicet , quæ à fide
dibus poftulatur , ut fcripta profeffio publice recitetur :
cum reatus conſcientiarum fufficiat folis facerdotibus in
dicarc'confeffione ſecreta : ét infra, Remoueatur ergo im
probabilis confuetudo , ne multi à poenitentiæ remedijs
arceantur, ha & enus Leo.Id ergo quod aduerſacur reme
dio à Chrifto inſtituto ad remiffionem peccatorum , nimi
rum contra diuinam inftitutionem eft : cùm contra Apo .
G 3 ſtolicam
 PARS V. RELEGT :.
ftolicam regulam id fieri lummus pontifex afferat, Ex apo WE
ftolorum certè traditione ſecreta peccata in aurem ſung
WWli
confitenda: quod uel ex eo liquet, quod in ecclefia non
habetur memoria , unde inceperit ſecreca confeffio .Nam
et Qrigines cius meminit homilia prima, et ſecunda in WAANI
Plalm . 37. et homila 10. luper numeros : Bafilius item in
libello Deinſtitutione monachorum , capitulo 2 1. et 98 ,
DionyGus etiam in epiftola ad Demophilum 8 et Sozome St.
dus lib.9 hiftoriæ triparticæ cap.35 :Quoniam ij (inquit) tos
qui confiteri se fugiunt,malus peccatorum onus acqui:
220
runt: propterea uifum eft antiquis pontificibus , ut uelut
in theatro fub teftinonio ecclefiaftici populi , delica pan
dantur : et ad hanc cauſam presbiterum bonæ conuerfatio.
pis, feruantemq; fecretum ,acſapientem uirum facuerunt,
ad quem accedentes ij qui deliquerunt, deli&ta propria fa
4
teantur. Nota ſeruaptein ſecretum , nam fi non eflent oce
cultèconfitenda peccata,non oporteret leruare ſecretum .
Poftremò. Sigillum confefionis non ett ex, humana
inſtitutione, fed ex diuina,ergo ex diuina eft,quòd aliqua
peccata , fcilicet, occulta, iudicentur ocultè, et.confirma
tur . Quia magifter Oxomenſis in Concilio illo Complu
tengi damnatuseft , quod allereret, confellionem non de.
bere etſe ſecretam , età Sixto quarto in illa extrauaganti
cuius initium , Ad perpetuam rei memoriam, definitur
contra eundem , neçe Barıò exigi, utconfeflio ſecreta ſir .
Quam ob rem ex reuelatione et inſtitutioneDei eft,quòd
confeffio fit ſecreta, alioqui non eſſec hæreſis, ab euange
lica ueritate penitus aliena , affertio contraria . Cum ta
men aliena effe ibidem decernatur
Sed oritur circa ca quæ diximus dubium . Si enim pec
cata oportet confiteri, ut innoteſcantſacerdoti : ergo pec
cata publica , quæ alias funt illi manifeſta, non erit necel
farium confiteri : quippe ob hanc caufam ,fi circundantia
manifefta eft, non eft opus eam explicare confeſſori : ut fi
quis ſacerdos , uel marıtatus : idq; confelſori liqueat , non
elt neceſe: ut, cum confitetur fornicationem , exponat ſe
effe , uel ſacerdotem , uclmaritatum .
At, crroneum eft credere, line confeſsione publicorun
etiam
 DE SACRAMENTO POEN .
etiam peccatorum cuiquam patere ſalutem . Primùm , quia
deli & um iudicandum in aliquo foro ,debet effe notum in
illo foro : fed , etiam fi peccata fint publica ,non ſunt con
feffori nota in foro ſacramenti : ergo opus eſt ut peccator
illa facerdoti confiteatur . Et hoc eft quod Diuus Thomas
diſtin. 17. q.3 . artic.z.p. 1.ad primum , docet , inquiens .
Quanuis facerdos aliquando fciat peccatum , ut homo ;
non tamen fcit ut Chrifti uicarius ; ficut etiam iudex ali
quando ſcit peccatum , ut homo, quod neſcit , ut iudex .
Præterea , confeffio eft materia przcipua huius facra
menti ; ergo etiam ad abſolutionem publicorum pecca
torum eſtneceſſaria, tam ſacramentumfinepræcipua ma
teria efle non poteft . Deniq ;, fi peccator publicum.pec
catum non confitetur,non poteft innotefcere iudici,an pe
niteat necne; an proponat emendationem , an non . Quat
te non ualet diſcernere , an loluere debeat , an ligare. Ne
ceffarium eft igitur , ut non modò fecreta etiam peccata
1 uerum etiam publica peccator ſe facerdotifubijciens con :
fiteatur . '
: Iam uerò pofterior illa quæſtio relinquitur. An ſatis
fadio, ad facerdotis arbitrium, fit ad falutem neceſſaria .
Sùnt enim autores ,qui negant , in quibus Diuus Tho
diftin 17 9:33 articu.i.q.1.ad primum argumentum uide
tur effe . Dicendum (inquit) quòd poft remiffam culpam ,
adhuc eft peccator debitor pænæ temporalis: ſed gratiæ
tamen infufio fufficit ad culpæ reiniſfionem ,ad gratiæ ue
rò infufionem conſequendam ordinara ſunt gratiæ facra
menta : ante quorum ſuſceptionem ;uel a & u ,uel propofi
to peccatorgratiam non conſequitur. Sed tamen, ex hoc
quòd operatur confeffio ad poenæ remiffionem , non ha
bet, quòd fit de neceffitate falutis : quia pæna ifta eft rem
poralis , ad quam poft culpæ remiffionem remanethomo
ligatus. Vnde fine hoc, quòd in preſenti uita expiaretur,
eſſet uia ſalutis , habet igitur confeſſio, quòd fit de necef
fitate falutis, ex hoc quòd ad remiffionem culpæ ordina
tur , hactenus D. Tho. At, uel fallor ego, uel contrarium
probabilius eſt . Nam, ficut antc docuimus , exterior pee
nitentia eft ad falutem ncceffaria , ergo quemadmodum
contri
 PARS V. RELECT :
contritio in lege naturæ et ſcripturæ habebat annexúma
propofitum confitendiet fatisfaciendi Deo , iuxta illud , dari
Dixi, Confitebor iniuſtitia n meam domino . &c. ita et
in lege noaa habet annexum propoficum confitendifacec 12:
dori, et fatisfaciendi ad arbitrium etus , boc ett enim ſub
ijcere fe clauibus, et iudicio ecclefiaftico , quòd eit ad la
lurem Gine dubio neceffarium , 1
Præterea. Concilium Tridentinum Teffione. 6. cap. 14.
pofteaquam diffiniuit , facramentąm poenitenciæ ad lapſi
reparationem , uelutfecundam poft naufragium tabulam ,
neceffarium effe , decernit protinus', hoc ſacramenco con
tineri , non modo ceffationem peccatorum , ct eorundem
facramentalem contefſionem , et ſacerdotalem abſolurio
nem , uerumetiam fatisfa & ionem ,per ieiunia , eleemofy .
nas , orationes , et alia pia ſpiritualis uitæ exercitia , noa . le
quidem pro pæna æterna ,ſed pro poena temporali , et de
hac ( inquit) pænitentia ſcriptum eft . Memor eito ,unde
excideris , et age poenitentiam , etprimaopera fac , et ite ,
rum . Quæ ſecundum Deum eriftitia eft, pænitentiam ig .
falutem ftabilem operatur, et rurſus, Pænitentiam agite ,
et facite fru & us dignospænitencia . Quæ ornnia loca de
poenitentla exteriori elle intelligenda , per quam fcilicet
exterior ſatisfaAio pro peccatis fit , fuperius certisargu
mentis commoftrauimus.
Præterea .Leo Papa ,epi. 69. ad Theo, epi. Mediator
( inquit ) Dei et hominum hancpræpofiiis ecclefiæ tradi..
dit poteftatem : ut et pænitentibus a&ionem pænitentiæ
darent et ſalubri ſatisfa & ione purgatos ad communionem
ſacramentorum per ianuam reconciliationis admitterent,
Igitur : nifi proponant pænitentes , re ecclefiæ poteftati
fubijcere, ut iuxta eius arbitrium peccata compenſent, fer
uari non poſſunt . lam enim docuerat ſummus Pontifex ,
hanc ſacerdotalem autoritatem , et iudicium , efle ad lalu
tem neceffaria .
Denique , cùm de ſatisfa & ione ad arbitrium ſacerdotis
præceptum fit, ( ut nos proximè definiemus ) certè Catifa
fa & io eftad falutem neceffaria , nam fi non eſſet, non ef
ſet in præcepto . Ac re uera fruftra fuiſſentfacerdotes iu
diccs
 DE SACRAMENTO POEN . 56
dices conſtituei , sieorum fententiæ parere non effet ne
ceffarium . Ioanisenim eft autoritas iudicandi, quæ im
punè reijci poteft : idq; eò magis,quòd iudicium hoc non
eft ad dirimendas lites, ſed ad vindicanda fcelera . Et
quod iudictbus neceffarium eft , fcilicet,pænam indicere
reis,ne fint iudices iniqui : id nos exequi neceffariò debe
mus, ne falli poenitentes et inobedientes tumuidcamur, tú
etiam fimus . Nec argumentum quod in contrarium infi
nuabimus operæ pretium eft nunc eludere àpartim , quòd
facile eft: pártim , quòdpoftea eluere debemus . Qua pro
pter eadem argumenta confutanda funt , quæ à principio
huiuscontrouerfiæ fecimus .
Ac primum quidem argumentum à pleriſque fancto
rum facilè diluitur , nam utrunq;apoſtoli Pauli locum in
terpretantur, non de poenitentia , quæ poft baptiſmum
fit: fed de pænitentia , quæ fit in baptiſmo Qui uidelicet
ſemel dumtaxat percipi poteft : nam pænitenciam baptiſ
mum appellari, habes apud Lucam capi, ultimo, Oporte
bat (inquit) prædicari in nomine cius pænitentiam et re
miffionem peccatorum in omnes gentes .. Vbi, quæ Mat
thæus de baptiſmo dixit , Lucas nomine pænitentiæ ac re
miffionis peccatorum tradidit . Hanc expofitionem Chry
foftomus, et Theophila & us fequuntur in eadem loca
Item Ambroſius lib.2.Depoenitentia cap 2.et Auguft.lib :
De uera et falſa pænitentia cap 3. Colligunt autem ex mul
tis conie& uris,hanc effe eorum teftimoniorum intelligen
tiam . Quas ego conie & uras referrem , niſi ad metam hu ,
ius diſputationis feftinaret orario ..
Poteft tamen uterq ; locus intelligi etiam de poeniten
tiæ facramento : ut, uidelicet, intelligamus, impoffibile ef
ſe perpoenitentiæ facramentum rurſum renouari : id eft ,
priorem nouitatem , quam per baptiſmum accepimus, ite
xum accipere. Vnde Gregorius Nazianzenus oratione
tercia in landum lauacrum . Non ſupereft ( inquit ) regc
neratio fecunda , nec reformatio ſeu in priftinum itatum
reftitutio : eciam fi perquàm uehementer illam lachrymis,
et multis quæramus ſuſpirijs; ex quibus uix quidem cica
wicum obdu & io cuenit .
Nec
 PARSV.RELECT ?
Nec te moucat quòd apoftolus ait, effe impoffibile: namn
per exceffum loquitur: atque hyperbolicèingentem rei
difficultatem impofſibile uocat : non, ut defperent audien
tes : ſed , ut terreantur: Idcirco enim ſubdit: apoftolus:
Confidimus tamen de uobis dile Aiffimismeliora , et uici
niora faluti : tametfi ita loquimur . Loquutus fum ( inquit PL
1
apoftolus ) ita utuos à peccatis retraherem e , tdeſperatio
nis metu facerem cautiores , Cæterum.confido deuobis ,
et reliqua, quæ fequuntury Quæ quidem huius loci inter 24
pretatio , mea non eft, fed Hieronymilib. aduerſus Ioui
'pianum . referturq; à Gratiano De poenitentia;diſtinctio
ne ſecunda, capite . Sienim . Nec modus hic loquendià
facris literis alienus eft. Nam Matth. 19. quod aoce do
minus dixerat,difficile effe diuitem intrare in regnumce
lorum , euiftigid dixit , effe impoffibile, quemadmodum
expoſuit Hieronymus fuper caput Elaię.60 Sed et Arif . t.
lib. De cælo capit. 1 1.inter reliquas fignificatiories thuius
uocabuli,impoffibilis, eam annumerauit ,ut ( quodnon fa
cilè,neq; citò , nec bene fieri poteft impoffibile dicatur :
Et ad eandem formam per hyperbolem cap.io.eiuſdem er
piftolæ Apoftolus locutus eft: ut oftenderet,qua'animad
uerfione peccata noftra digna fint , poft acceptam noti
riam ueritatis, fi'ad iuftitiæ rigorem examinentur. Sed
aliud tamen eft quod iuftitia poftulat: aliud quod clemen
tia, et miſericordia fuggerit .
4
Ad ſecundum argumentum certè poffemus reſpondere ,
negando maiorem , fentiunt enim plures uiri dođi, licitum
effe , ab hæretico recipere pænitentiam in articulomor.
tis : ut Petrus Palud.4 . d.25 9.1.Syluefter in uerbo Con
feffor primo. S. ulti. et Majoris. d.17 er gloffa extra . De
fponf.cap. Non eft uobis. Quia licet recipere baptifmum
ab eiuſmodi præciſis, cùm extrema neceſſitas cogit: ut Au
guſt. tradit c , apit Si quem forte.24. d :1.Ergo et pæniten
tiæ facramentum licèt ab exciſo fufcipere. Huicverò loco
ſolent occurrere , negando conſequentiam . Quia mini.
fter baptiſmieſt inftitutus quilibet de iure diuino: quam
ob rem ecclefia id tollere non poteft. At poenitentiæ mi
piſter, non eft quilibet facerdos diuino iure: ſed cui eccle
Gia de
 DE SACRAMENTO POEN .
fa demandauerit. Quo circa ficut poteft committere , cui
voluerit ita et poteft auferre . Sed hæcrefponfio non fa
cit fatis argumentum . Primum ,quia probabiliffimum eft,
quemlibet ſacerdotem in mortis articulo habere autorita
tem abſoluendi jure diuino . Idq ; afferuit Palu. doſt 20 .
q.1.art.2. Dur.dift. 19.9.2 . Capreoluseadem diftin. arti.3 :
ad quartum . Id quoque D. Thomas ſentire uidetur. diót.
19.9.1. art.3.4.1.et dift.29 arti. I q.2. Atque eft præterea ,
racioni conſentaneum : quia Deus non deficit in necetla
tijs, nullus enim prouidus gubernator jo neceffarijs defi .
cit, ergo quemadmodum prouidit, ut in articulo mortis ,
guicunque poflet licite baptizare , non obftante quacunq;
ecclefialtica cenſura et prohibitione,ita etiam cauit, ut in
codem articulo quilibet facerdos licitè abfolucret . Cùm
utrunque Gtfacramentum neceſſitatis: utrunq; iure diui,
do przceptum . Eſt inſuper alia ratio, qua id confirmari
pollit . Quòd, autore Auguftino quarto libro De baptil
mo contraDonatift. capitu 24 quod uniuerfa teneteccle .
fia , femperq; retentum eft nec à Pontificibus, aut Conci
lijs tempore aliquo poft apoftolos diffinitum : traditione
Chriſti et apoftolorum re & iffimè creditur conftitutum .
At, quòd, quilibet facerdos in mortis articulo quemlibet
poffit abſoluere , femper in eccleſia obſeruatum eſt: nec
noua aliqua hominum conftitutione fancitum , à Chrifto
igitur,et apoftolis eft inftitutum . Præterea eccleſia non
poreft hoc reſcindere et abrogare , ferendo, ſcilicet, con
frariam legem : ergo eft de iure diuino . Antecedens ſua
detur . Quia, feclufa quacunq; ecclefiæ lege, talis abroga
cio eſſer contra re&am rationem, fi (ut uerum eft )pæniten
tia eft facramentum ad falutem neceſſarium . Sic igitur ra
tioni maximè conſentaneum eſt, quemcunque facerdotem
in articulo mortis pænitentiæ miniftrum diuino iure eſſe
conftitutum . Quio fieri, per ecclefiæ cenſuram talem au
toritatem abrogarinon poffe .,
Quòd fi Chriftus dominus non confuluiffet in mortis
articulo periclitantibus; miniftrum abfolutionis neceffa
rium exhibendo : ecclefia tamen , cuius prudentiæ dicitur
elſe commillum , cum piamater fit,non eft credenda filijs
Luis in
 .. PARS V. RELECT .
fuis in articulo mortis deeffe uoluiffe : idq; eo magis , quò
exempfo Chrifti fponfi lui facere , et potuit et debuit: qué
conftar in ſacramento baptiſmi ( quod necelárium effe ad
falutem uoluit) nulli in articulo mortis defuifle . Præte
rea. Neceffitas non habet legem , ut habesin capit. quod
non eft , de regulis iuris , non ergo exiſtimanda eft eccle
fia; legem , qua præciſum amouer à facramentorum mini
ſterio, ad extremum neceflitatis articulum extendereuo
luiffe . Præter ea, odia reftringi, fauores conuenit amplia
ri : ut etiam iuris regula tradit. Quòd autem quilibet fa
cerdos in articulo mortis quemliber poffit abfoluere,gra
tia eft er fauor populi Chriſtiani. Quocirca ;'ampliare
potiùs, quàm ftringere debemus.
Quòd autem præcili ſacramentorum minifterio priuan
tur, in odium eft; reftringendum itaque effe uidetur ;nam
pienæ ,'legum interpretatione , molliendæ funt,non exa
fperandæ , De poenitentia diftin & ione primacap. Pana
Probabile igitur eft , à præciſo facerdote fideles poffe fa
cramcntum abſolutioois in mortis articulo recipere: uide
licet , fi abſque periculo fidei recipi poteft Acprofe & ò
non ambigo, quin à catholico excommunicato, etiani noc
minatim , in mortis articulo pænitentiæ poffimus ſuſcipe
se facramentum ; fi alius defit. Quippe,non uideo caufam ,
quare fideles in articulo mortis, preſente ſacerdote catho
lico , priuentur facramento ex diuinainftitutione ad falur
tem neceſſario . '
Quod utique eflet minus tolerabile, quàm in mortis at
ticulo caſus reſeruare ; præfertim cum homines ferè, non
contritionem ; ſed attritionem habeant, 'qua propter dui
rum effet, hominibus maiori ex parte imbecillis,in tali pe
riculo uelle de effe . Quòd fi hæc exceptio miniftri catho
lici , etiam per excommunicationem præcifi, iure optimo
defenditur : non eft abfurdum , et alios præciſos excipere ,
tantùm in mortis articulo . Quoniam extremanecefsio
tas, fiuecorporalis, feu fpiritualis fit , ab omni ecclefiæ le
ge uideturexcepta .
Id uerò, quod obijci in contrarium foler ex.249 1.cap .
Audiuimus, per hæc facilè diluitur, cui fimile eft, quod
Ambroſius
 DE SACRAMENTO POEN .
Ambroſius ait , De.pænitentia, d .I capi. Verbum.et cap .
Poteft fieri; obidque fimili ratione foluitur . Illud autem ,
quod opponitur ex cap.ultimo eiuſdem cauſæ et quæftio .
nis, aduerſushanc fententiam nihil penitus facit. Primú ,
quod ibi fermo eit de Euchariftiæ facramento ; quod non
eft facramentum neceſsitatis . Deinde, quòd id fecit Hera
mogildus , ne Arriaro epiſcopo faueret;quem rex ob,eum
faem diftinauerat, in quo euentu ne facramentum quis
dem baptifmi ab hæretico recipiendum effet Nam ,quod
in extrauaganți., Vnam fan & am de maioritate et obedien
cia Bonifacius docet , extra eccleſiam non elle remiſsioa
nem peccatorum ; et ex di &is modò, explicari facilèpo
teſt, et quemadmodum intelligendum effet , in fuperioris
anni relectione docuimuseo
At, fi quis communein , opinionem ſequi uelit , cuius
etiam D.Tho.fuiffe videtur. 4 d . 19. artic.2. quæftione.2x
ad tertium ; et diftin 17. quæftione.3. articu . 3. quæft. 1 .
ad fecundum , et.3 p.quæft 82.artic 7 ad lecundum reſpon
dere aliter poteft , negando minorem . Neceft fimile de
baptiſmo et pæņitentia, quoniam baptiſmus multò magis
eftneceffarius, quàm pænitentiæ facramentum ; cò quòd
non folum opus eft, quatenus remedium peccati, fed qua
tenus profeſsio eft.Chriftianæ fidei, et in Chriftum incor
poratio .
Vnde ad tertium argumentum, iuxta duas has differen
tes opiniones dupliciter item refponderi poteft. Nam ,
difficilè eft de do diſsimorum uirorum iudicare fenten
tijs ; et in medio ſenjorum , iuuenes ſedere arbitros . Ita
que ex his duabus utra ſit opinio deligenda , prudentio
rum ego et doftiorum arbitrio derelinquo .,
Ad quartum , ubi difficultas eft, à quonam habeat iurif
di& ionem , qui Summum Pontificem abſoluit ,communis
opinio reſpondet , quod Summus Pontifex eligendo con
fefforem , ccnfertei poteftatem ,quam tamen ipie exerce
re non poteft,ut diaconus, ele & us epiſcopus,poteft deman
dare abſolutionem à peccatis : cùm ipfe tamenpeccatores
abſoluere non queat ; quæ eft folutio Cardinalis Turre
cremata , lib.i, lummæ eccleſiaſticæ , cap.98 , et D, Bona
uenturæ .
 PARS V. RE LECT.
uenturæ .4. d.19. et D. Thomæ,d .19.9 1.arti.3 9.3 At,Pa
ludanus cadem dift.q.2. et Capreolus eadem di.q . unica,
artic 3. melius ſentire uidentur ; iuriſdiâionem , qua facer
dos elc & us a Pontifice eum abſoluit, à Chrifto eſſe, er non
ab ipſo Pontifice, quia Deus nó deficit in neceffarijs. Qua
re Summo Pontifici de ministro ſacramenti ad falutem ne
ceffarij prouidit : Item Summus Pontifex poft peccatum
mortale fa & us eft ſubditus in foro interiore ; nam obliga
tar confiteri ſacerdoti,licut et quilibet alius , qui mortali
ter peccauit, iudicio huius fori facramentalis obnoxius
fit ; ergo line coinmiſsione ipſius eft in ecclefia iudex , cui
fcilicet confiteri teneatur .
Préterea Lie t epifcopus diaconuscommittere alteri
abſolutionem poſșt; ſed non tanien , nifi eorum , quorum
eft paltor committere poteft,hoc eft, fuoran fubditorum .
At . Summus Pontifex non eft paſtor lui ipfius nec judex,
quamobrem fui ipfius abſolutionem committere alteri
non poteft , Nec me fugiunt , qux Cardinalis Caietanus,
+ uir alioqui do &tiſsimus , fcripfit quæitione unica de mini
ftro huius facramenti; quæ mihi non placent omnia ſed
( humanorum ingeniorum ea , uel fors, uel conditio eft
alijs non placebunt noftra . Equidem , quamdiu ratio me
lior non ſuccurrit , non auderem afferere, confefforem
Summi Pontificis nullam habere iuriſdi& ionis potefta
tem fuper ipſum , nec à Chrifto, néc ab ecclefia ,ncc ab ipfo
Summo Pontifice, quod Caietanus uidetur admittere. An
admittenduin ſit uiderintalij,namego, principium abſo ."
lutionis facramentalis exiftimo , non ſolam eſſe potefta
tém ordinis , uerum etiam iuriſdi ionis. Quippe , cùm
miniſter hujus facramenti ( iuxta Concilium Florenti
num ) lit facerdos habensautoritatem , uel ordinariam ,
uel ex commiſſione ſuperioris : cumque etiam facrameno
tum hoc iudiciale fit, miniftrum eius, niſi iudicem intelli
gere non ualeo . iudicem autem fine iuriſdi& ione', ne co
gitatione quidem informare poffum , co uel maximè, quòd
miniſter huius facramenti foluit , et ligat: ac proinde , iu .
riſdictionis poteftatem habet. Igitur, ficutSummus Pon
tifex propter crimen hærefis fubditus fit eccleſiæ in foro
exterio
 DE SACRAMENTO POEN . 59
exteriore, idque ex diuina inftitutione : fic per quodlibet
mortale peccațum Ecclefiæ fubijcitur in foro interiori,
Chrifto inftituente et obligante Pontificem Summum , ut:
coram ſacerdote compareat: tametſi hancilli dederit fa
cultatem , ut eligat ,quem maluerit . Quam traditionem
ficut et cæteras Chriiti ,licet fcriptas non habeamus , ab
apoftolis accepimus .
Itaque lacerdos fimplex , cum initiatur ; non ordinis
modò poteſtatem , fed iuriſdi & ionis etiam accipit , non
fimpliciter et quantum ad omnes fed primum , quantum ad
uenialia peccata . D.Tho.d.18.art.3.9.1.ad tertium ,et eſt
communis opinio . Deinde , quantum ad mortalia : qui.
buseftiam peccator à proprio ſacerdote ſolutus:quoniam
illud iudicium eft pænitus arbitrarium , cùm pulli tenear
meſubders, neque apparet unde proprius facerdos habeat
folus poteftatem in illa peccata,cùm non fit materia ſubie
&a proprio ſacerdoti . Præterea, quantum ad omnia in
articulo mortis : denique ad fummum Pontificem abſol
uendum . Atque horum omnium radix eadem eft:etenim ,
(ut Capreolus et Durandus.d. 19. 4.diligenter annotaue
runt ) in uniuerfum apoftolis di& um eft . Accipite ſpiri
tụm fan& um : quorum remiſeritis peccata & c. Reftri& io
autem fa&ta ex ſpeciali commiilione fa & a Petro : cui, quo
niam claues tanquàm primo clauigero collatæ funt , id
conſequenter eft demandatum , ut eius autoritatc , quicun
que aliusaperit ,aperiat & c. nam illa commiſlio de alijs
à Petro fa& a eft :Ideoque Petrus , et eius fucceffores non
ſubiacent illi reftri & ioni, quin poffint abſolui à quolibet ,
facerdote .
Ad quintum uerò argumentum , nonnulli refpondent ,
illuduerbum domini , non de corporali, ſeu facramentali
manducatione corporis Domini , ſed de ſpirituali effe in
telligendum. Qui autem per fidem Chriftuin habet in ſe
manentem , is fpiritualiter manducat corpus, et bibit ſana
guinem : quia Chriſtimembrum efficitur : ac proinde par
ticeps ipfius , et carnis , et ſanguinis . Id autem neceſſa
rium eſt ad ſalutem , non folùm adultis , uerumetiam par
uulis . Atque huius ſententiæ uidetur effe D. Thomas. 3 .
p . 965.
 PARS VRELECT .
p.9.65. arti.4.ad fecundum , et 9 80 arti.g. ad tertium . Et
Bo
Hieronymus in primum cap.epiftolæ ad Ephel.Deconf.d.
2. cap. Dupliciter.io Imò Origines homil . 7 in Leui . et
Auguſt. lib. 3 : De do & rina Chriſt.cap.16. manifeftè doo
cent, hunclocum figurat elle accipiendum , ut per meta
phoram , qui credit in Chriftum , eique incorporatur,Chri be
Itum dicatur manducare. Eandemq; expofitionem ubi
que locorum Auguftinus probat: uc tra & atu in 'lôañnem .
26. et 27. Et lib.c.contra duas epift Pelag cap.2 2.et lib .
1. cap 4. De confecratione.d. 4 cap. In ceclefia: et capite
ſequenti : ubi et refert , Innocentium huius fententiæ fuif
ſe ac re uera fuit : ut patet in epiftola eiuſdem Innocentij
ad Concilium Cartaginenſe . Et ratio quoque illis fuf
fragatur quia, fi de ſacramentali' manducatione dominus
loqueretur, falſum eſſet illud . Qui manducat meam car
nem , et bibit meum languinem in me maner , et ego inil.
lo, conftat enim multos carnem Chrifti ; atque eius fan
guinem in facramento accipere,et non eoſdem in Chrifto
manere . Item eriam , cùm ſermo uniuerſalis fit : fi de ra
cramentali manducatione intelligeretur, iam paruulis ef
ſer euchariſtianeceffaria ,ut uitam haberent in femetipfis,
quod eft erroneum . Ac Laicis præterea ſumptio huius fa
cramenti ſub utraque ſpecie effet ad uitam neceffaria; quz
eft hæreſis Lutherana .
Atuero , licet Dominus ibi de fpirituali manducatio
ne ſermonem faciat : non tamen excluditur ſacramenta .
lis: ut pater ex D Auguft. in loannem ,'tra & atu. 26 atque
ex. Thoma 3.p.2.80 art 1 Vnde et eiuldem partis. q.65 .
art.4. ad fecundum , ait, Illud uerbum Domini intelligen
dum eſſe de ſpirituali manducatione, et non de ſola ſacra .
mentali. Non dixit . Etnon de facramentali . Quòd'au
tem de ſumiprione etiam ſacramentali uerbafiant, mihi fa
cile perfuadeo . Primùm , quia de futuro loquítur Domi
nus dicens: Panis quem ego dabo , caro mea eft nondum .
enim inſtituerat euchariftiæ facramentum . Deinde , quia
diſcernit manducationem ct potationem , inquiens , Nifi
manducaueritis carnem , et biberitis,& c. ubi integrum ſa
cramentuni carnis et fanguinis , quod in cibum et potum
daturus
 DE SACRAMENTO - PON . 60
daturus crat, apertè diftinxit. Accedit ad hoc, quòd loan
nes Euangelifta , fi eo capite de Euchariftræ facramento
non feciffet meutionem , omnino nulla altiſſimi ſacamen
tirationem habuifſet : cùm in reliquis lui Euangelij parti
bus, ne uerbum quidem ullum de euchariſtia fecerit . Ad
de, quod plerique fan & i de euchariftiæ facramento illum
locum interpretantur:ut Chryfoftomus in loannem hom.
45. et lib. 3.De dignitate ſacerdotali capi. 4. et Augufti.
lab.l.deBaptık paruu. capi.20. Ambrof. lib. 4 . De ſacra
mentis. Bernardus in ſermone De refurre & ione , cuius
initium , Vieit Leo: Cyrillus quoque , ac Theophyla & us
in commentarijs fuper loannem : atque alij , quos refert
Gratianus De confecratione.d . 2. Certè eccleſia, cùm ad
uerſus hæreticos de euchariftiæ facramento diſputat,ex eo
capite, uelmaximè teſtimonia ſumit . In Concilio
præ
terea Conſtantienfi ,feffionc. 13. cùm hæreticorum argu
mesto obiter reſponderetur , qui ex hoc teftimonio fume
bant; Laicis ſub utraque ſpecie hoc facramentum elle con
ferendum : non confugerunt patres ad fpiritualem mandų
cationem , fed crediderunt, id quod dominus dicit, Nig
manducaueritis &c. eciam à Laicis fub fpecie panis ſerua ,
ri : cùm firmiffime ( inquiunt) credendum fit, lub utraque
fpecie integrum Chrifticorpus et ſanguinem contineri .
Et ne longumfaciam ) Con ilium Ephelipum in Epiftola
ad Neftorium ,hunc ipſum locum , de quo differimus, de
fumptione facramenti corporis et ſanguiois domini inter
pretatur . Atque id nos latè perſecuti fumus: ut uim ar
gumenti conferuaremus ; ſcilicet, quod difficilius eft, quá
1 ut perillan priorem intelligentiam eludi poffit .
. Igitur , (ut ex locis citatis apud D. Thomam colligere
licet ,teltimonium illud , licet diffimiliter , utraque ta
men expositione complectitur, et fpiritualis et facramen
talis manducationis, Non enim qui corporaliter denti
bus terit euchariftiæ ſacramentum , habet uitam æternam :
nifi et fpiritualiter manducet , hoc eft, credat in Chri
Atum uiua fide: et Ecclefiaftici corporis , cuius Chriſtus
caput eft , membrum fiat . Ergo ſpiruualis manducatio
per fidem , medium eft nccellarium ad falutein er adultis ,
er para
 POPARS V RELEGT .
et paruulis. Suſcipiturq;hoc medium ,cum baptiſmusfua
Icipitur: ut Diuus Auguftinus exponit, libro primo, De
baptiſmo.paruulorum , capite uigeflimo, et locis quoque
paulo ante citatis : ac , Diuus Thomas tertia parte , quæ
Rione, ſeptuageflima tercia; articulo tertio . Sacramentas
Jis autemmanducatio non hoc modo eft deneceffitate laia
Jutis, ficut baptiſmus: videlicet, quia Baptiſmus eft necef
fárius, non ſolum neceffitate præcepti , uerum etiam , ut
medium , fine quo falus non conftat. At facramentalis eu
chariftiæ manducatio folùm eft neceffaria , ut præceptum
ac proinde folis adultis : quibus duntaxatpræceptum im .
ponitur . Quòd autem hæc fit mens Diui Thomæ , collie
gere poflumusex tertia parte, quæft.6 $.articu lo quarto ,
et quæftione.80 art. 11. Quid autem in cauſa fits quam.ob
reni fimilibus'uerbis non fimilisneceſſitas præfcribatur,
non facilè dicitur: nifi ad ecciefiæ fenfum noftras intelli
gentias referamus : quæ facramentalem euchariſtiæ fum
ptionem nunquam intellexit efle medium ad falutem ncu
ceffarium poenitentiam effe intellexit , ucl utrumque las
cramentum neceffarium eft in re uel in uoto , fed aliter
tamen utrumlibct: nam üotum euchariſtia in baptiſmo
continetur : votum autem pænitentiæ in nullo alio facras
mento . Quo fit ; ut uotum euchariftiæ fatis fit implicis
eum , uotum pænitentiæ requiratur explicicum . Atq; id
forfitam eft ad. D. Thomæ ſenſum accomodatius.
- Ad ſextum argumentum refpondetur , quòd Ne & arius
anteceffor Chryfoftomi confeffionem fecreram de medio
fuftulerat,ur illo capite Sozomenus tradit. Quamobrem ,
Chryſoſtomus Nedario ſuccedens , de confeflione hac au
riculari, populo uerba facere noluit, quia enim nondum
ſcandalum fedatuny erat,quod in ecclefia Conftantinopos
litana per occafionem ſecretæ confeffionis fuerat exortűz
fcilicet , uir probas
non eft auſus, eam reftitucre : quam ,
tæ fidei apud Conftantinopolicanos abiecerat . Nec apud
quæ ſacerdotibus in aurem fit , tam eft
Græcos confeffio
recepta , quàm apud Latinos , unde Sozomenus loco illo
eitato ,apud occidentales ecclefias ritum confeflionis affe
rit maximè et traditum et retentum .Sed et depæniten
tua
 DE SACRAMENT OFPOEN . 61
Suo tia, diftin & ione prima capitu . fimali Thcodorus dicit ,
Græcos exiftimare rolum veo elle confitenda peccata .
Quemadmodum itaque baptiſmus non ftatim d . paflione
Chriſti cæpit effe mediuni omnibus neceffarium ad lalua
tem ,fed poft fufficientem euangelij et baptiſmieuulgatio ,
nem : ita et confeffionis ſacramentum ex eo tempore cæ .
pit omnibus hominibus effe neceſſarium , criam de pecca .
tis fecretis ,quo ſufficienter promulgatum eft . Quo fit ,
ut Græciante plenam inuulgationem ſine peccatorum có
feflione occultorum -ſaluari potuerint. Iuriſconſultisue
tò, ac nonnullis etiam Theologis fanè parcendum eft ,
quòd in quæftione perobſcura , et quæ eo tempore nona
dum erat ſatis explicata ac definica , ignoranter erraue
rint ,
Sed quoniam plus nimio longa fa & a eft difputatio, iam
ad partem reledionis poftremain pergamus. In qua ile
lud quærebatur , An de pænitentiæ facramento diuinum
præceptum fit . et quoniam primam huius facramenti par
tem , hoceft contritionem cordis,quemadmodum in præ
cepto diuino effet , oftendimus. Reliquæ funt duæ , ( de
quibus nobis inftituenda eft diſputatio ) confeflio uidelis
cetpris,et fatisfa & io operis: nam alterius præceptum hæ .
reticinegant ,alterius etiam catholici .
Ad illud igitur explicandum prius aggrediamur , An
confeſſio , quæ facerdotibus in aurem fit ; euangelico iu.
refepræcepta. Suadetur enim non effe . Primùm , quia
tale præceptum diuini iuris nullo facrarum literarum lo
co.teperitur. Quod fi ita eft, ut certè uidetureffe,non eft
" eur diuini iuris præceptum effe fingamus. Deinde : Si
confeffio diuinæ inftitutionis effet , eius quoque integris
tas ab euangelico iure proficiſceretur: unde fieret ut et
pænitens omnium peccatorum et ſpecies et numeros dice
re, et confeflor ſolicitè utrumque interrogare deberet ,
quod effet re uera moleftiſfimum . Ac præterea non lice
tetecclefiz ulla ex caufa confeflionem partiri. At parti
tur ut, cum ſuntcaſus reſeruati , abſoluit Romanus Pon
tifex ab illis : pro alijs uerò non reſeruatis remittuntur pe
nitentes ad proprios facerdotes. Non igitur diuinæ in
H itirutions
 PARS VRELECT.
Hitutionis eft omnia fimul peccata facerdoci confiteri .
Præterea . Si hoc præceprum Euangelicum fuitfet,tunc B
non obftante damno , uel proprio , uel alieno , connteri
teneremur , ficut et baptizari. At alleruntdo & ores , ia
& uram , aut meam aut alterius idoneam efle caulam , cur
ego non debeam confiteri: non eft ergo diuini iuris obli.
gatio .
Præterea . Si Chriſtus dominus confeflionem iufli:
certè cam iuffit quæ medium eft neceffarium ad falutem ,
fcilicet , formatam . Quamobrem ,qui prættaret confef
fionem informen ) , eam iterum facere teneretur , quod ef
fer profe & o duriſſimum .
Præterea. Si præceptum dc confeſſionediuinum eſſet,
mutus hac etiam lege conftringeretur . Id uerò tamelt
abfurdum , quàm effet abſurda confeífio, quæ àmuto pro
ficifceretur. Item et abfens per epiftolam conficeri debe
ret abſenti ſacerdoti, atque adeò peccator ignotæ linguæ
præſenti per interpretem .
Ad hæc. Eadem rationeDei præceptum effet, folis pro
prijs facerdotibus confiteri : cum ſoli fint, à Deo judices
conftituti, unde etin capit. Firmiter , De ſumma trinita
te , claues folis apoftolis, et eorum fuccefforibus dicuntur
efle collatæ .
Poftremò . Si mandatum hoc ex euangelio pofíet ha
beri: id uel maximè ex illo Ioannis . 20 .capite . Quo
rum remiſeritis peccata, remittuntur eis : et quorum reti
nueritis retenta ſunt . At inde non habetur, pari enim ra
tione oportet, uenialia confiteri : cùm desllis etiam ibi.
dem ſermo fit, alias confeſſio uenialium ad hoc facramen
tumnon pertineret, et fi de utriſque loquitur Chriftus ,
cùm - ait , Quorum remiferitis peccata , ad utraque etiam
pertinet , quod dicit , Quorum retinueritis , & c. Com
pertum igitur uidetur efle , aut utrorumque , aut neutro
rum confeſſionem in præcepto diuino cle.
In contrarium eft , quòd facramentum pænitentiæ ad
falutem neceffarium eft, ut ante docuimus . Quod utiq;
facramentum citra confeflionem conftare non poteft : Tin
quæ , uidelicet , eft præcipua huius facramenti materia .
Cùm
 DE SACRAMENTO POEN . 62
Camitaq; peccata mortalia confiteri, opus fit ad falutems
efficitur manifeftè , de confeſſione diuinum effe præce
ptum .
In hac controuerfia , poftea , quæ in ſuperiore definita
funt, uix quicquam fupereft, quòd adijcere debeamus .
Quippe certum : etperſuaſum nobis effe debet , omnem
exteriorem uirtutis a & um ad falutem ex diuina inftitu .
tiche neceſſarium : ex cadem quoque infticurione in pre
cepto effe. - fáciamus enim hominem peccatorem contri
tionem habere peceatifui: Tunc quæritur, an hic tenean,
tur confiteti ex diuino jure,nec ne . Si tcnetur, id fides can
tholica docet: id nosin præſentia conficere uolumus .
Sin non tenetur, fine peccaro mortali poterit confeffiom
nem omittere . Quare per ſolam contritionem faluabi
tur ac proinde confefſionis facramentum non eft ad fala .
tem neceflarium .
Præterea , ( ut reliqua argumenta prætereamus , quæ
modò
repetere moleſtum negotium eflet ) definitioilla
ConcilijComplutenfis fub Reuerendiflimo Archiepifco
po Tolletano Alfonſo Carrillo , manifeftè conuincit;non
folùm confeflionem diuina lege iuffam efle , uerum etiam
idnegare, hæreticum effe .
Prima igitur conclufio Petri Oxomenfis ibidem damna
ta, li: habet; Peccata mortalia, quantum ad culpam ,et pce
nam alterius fæculi delentur per folam cordis contritio
nem ſine ordine ad claues .
Secunda conclufio . Quòd confeffio de peccatis in fpe
cie fuerit ex aliquo ftaruto uniuertalisecclefiæ, non de su
re diuino .
Tertia conclufio . Quòd praux cogitationes confiteri
non debent , ſed ſola diſplicentia delentur fine ordine ad
claues.
Quarta conclufio . Quòd confeflio non debet effe les
creta. Has omnes et fingulas hæreticas elſe ſynodus defi.
niuit. Eft autem congregata autoritate Sixti quarti: et
confirmara poftea ab eodem Sixto in Extravaganti , cuius
retro mentionem fecimus : ubi denuo condemnantur tan.
quam hæreticæ illæ propofiriones. Quo fit , ut qui affe
H 3 runt
 PARS VARELEOT 4 0
runt hunc errorem efſe temerarium ; aut hæreſim faperez
hanc Sixti definitionem minimè uiderint: quam non pia.
guit femel atque iterum fumere, ut frequentiùs ob oculo
poſita perennimemòria tencatur .
Ad primum argumentum . [am oftendimựs locum in
cuangelio loannis, unde confeffionis præceptum ducitur :
Nam quod Caietanusin commentarijs ſuper hunc locum
alferit : inftitutionem facramenti pænitentiæ inde haberti
non præceptum : certiffimè faluabitur. Habetur enim ne ?
ccfficas comparendi coram iudicibusà Chrifto conttituà "
tis , atque ex conſequenti præccptum confeffionis : fine
qua peccata noftra à facerdotibus iuftè acprudenter difeer
ni , iudicariqi non poffunt . Iam , quodhæretici'tradunt,
Janocentium tertium fuiffe confeffionis auricularis au UN
torem , imprudenter errant. Leo fi quidem Papa mula
tis annis ante Innocentium præcepit confefſionem ; non
publicè fieri ; fed occultè . Quin etiam afferuit contra
apoftolicam regulam publicam confeffionem poftafarı :
ut patet epiftola :57 ad epifcopos Campaniæ : et. 69. ad
Theodorum epiſcopum . Huius etiam iudicij facramená
talis apud facerdotes meminit Innocentius primus in'epis
ftola ad Decentiuni capi . 7. Sed et Clemensin ri ëpittoli
ad Iacobuin frairert domini , Petrum apoftolum tradi
diffc refert , cogitationes etiam malas oportere Chriftiaa:
nos mox ad Chriſtum illidere, et ſacerdotibus domini ma
nifeftare . Eius etiam eſt mentio apud Hieronymum in
illud Ecclefiaft. 1o Si mordeat ſerpens in filentio , & c.
Nam quod fuper Pſal 84.referri ſolet, forfitan reijcietur,
quòd commentaria illa, an D. Hieronymi fint , incertum
eft: quemadmodum lib.fecundus. De'tifitatione infirmo
tum : et libellus Ad comitem, et liber De uera er falſa poe
nicentia, D. Auguftini effe negantur . Sed eft tamen in
Auguftino focus, queni euertere ne Eraſmus quidem pofa
fit in lib 3. De baptiſmo contra Donatift. capir. 17 et 18 .
abi nititur iudiciam hoc facerdotale eodem hoc ipfo Ioan
nis aſſerere teſtimonio : uide etia, tra &tatu . .in Pral Toro
fuper illud, Vt audiret gemituscompeditorum : Cypria
pus quoq; fermone.s .Delapſis, etiam eos , qui corde tan
tum
 DE SACRAMENTO PONI
tumlapfi funt, docet, hoc ipſum , apud facerdotes Dei do
lençer debere confiteri . Pænitentiæ huius inſuper , quæ
apud facerdotes fit , mentionem fecit Tertulianus in lin ,
bro , De pænitentia . Ambrofius autem lib.r. De pænie ,
tentia cap.. hanc fententiam eodem , quo et nos Ioannis
teſtimonio confirmati. Nam alia , quæ ſolentafferri, ut ;
eftillud ( aco,s . Confiteminialterutrum , &c. Et illud Lu .
CE ,97. leem oitendice yos ſacerdotibus &c , non adeò fire
ma uidentur aduerfus hæreticos teſtimonia, tametfi dici ,
etiam facilè poterat , quòd licet ex facra ſcriptura huius
modi præceptum non haberetur: habetur tamen ex tradis ,
tione Chrifti et apoftolorum : quemadmodum et alia ple,
taquenaturæ kdei documenta , Quòd fi rara apud anting
quos ſecretæ confeffionis mentio eſt frequensuerò publi,
cz, ur in Concilio Niceno ca. 9 et alijs item plưrimis , idi
Canènihil noſtræ huic definitioni aduerſatur. Oftenſum
et fiquidem , non folum ex tradicione maiorum , uerùm
etiam ex euangelicoteftimonio : confeffionem peccators
rum facerdoti fieri debere :quod quidem eft de neceſita-,
te facramenti. Secretam uerò , aut publicam confeflio- ,
nem fieri, prudentiæ ek naturali reli& um , quæ dicat , ut
acculta peccata occultè ,publica , publicè iudicentur .
Ad ſecundum argumentum ,non poffumus breuiter res,
fpondcre: quoniam reigrauitas et utilitasmulta nosdice ,
recompellunt, quæ præteriri nulla ratione debent.
Primùm igitur , confeflionem integrasi effe debere ,
apud Theologos exploratiſſimum eft : ut patet in 4. dift.
16.0t 17. ubi ea de re abfcholafticis Theologis diſſeritur .
Habetur autem manifeftè huius affertionis definitio ia .
Concilio lorentino: ubi, pofteaquàm decretum eft, con
felionem effe laujas facramentimateriam : ad confeſſioné
id pertinere, definitur , ut quis on:nia peccata fua , quo-,
rum memoriam habec, integrè confiteatur : et concilium
Lateranenfeia capi . Omnisutriufq; fexus , De pæniten
tijs et remiſſionibus :Omnia ( inquit) peccata ſúa proprio
facerdoti confiteatur. Quod etiam ufu totiusecclefiz de .
clarari facilè poteft: nam,qui tacet aliquod peccatum mor
talc, cum communi conſenſu fideles damnant .
H 4 Diuus
 PARS V. REL'ECT ?
Diuus quoque Tho.4.d.17.9 3. art. q.2 . rationibus beige
hoc fuadere conatur. Prima, quòd corfelio mutila ,non
eft confeffio , ſed confeſſionis fimulatio : non enim uerè
uult fanari ab illis morbis, quos explicat medico , qui alios
tacet : cùm medicina fit eadem omnibus fanandis inftitus
ta : quæ ratio fumitur ex Auguft.De uera et falſa peniten .
cap .15. Quidam (ait) uni cælant , quæ alij manifefta con E
ſeruant . Quod eftad hypocbryfim tendere et ſemper ca
rere uenia , ad quam totam perfruftra putantperuenire ; 3
Secunda, quòd confeffio fit facerdoti wice Der cum fpes
ueniæ confequendæ : ſed impium eft, à Deo dimidiatam
ſperare ueniam, De uera et falſa poenitentia capi. 9. Ergo
et à confeffore impium eft dimidiacam peccatorum remif
fionem expe & are. Quæ eadem eft ratio Auguftini in il
lo capit. 15 .
Tertia , quòd facramentum hoc ordinatur ad medici
nam omnium peccatorum mortalium, quibus facerdos
curationem adhibiturus eft . Quòd niſi cognofcat medi
cus ægri totam habitudinem , non poteft prudenter media
cinam apponere . Nam , quæ uni morbo competit, alteri
affert quandoque perniciem . Quæ ratio fumitur ex cap .
Omnis utriuſque ſexus : ubi . Sacerdos more periti media
ci Innocentius ait ) diligenter inquirat peccatorum cir
cunftantias et peccati: quibus prudenter intelligat, quale
debeat ei præbere confilium , et cuiuſmodi remedium ada
hibere , diuerfis experimentis utendo ad faluandum 2
grorum .
>
Durandus tamen.d.17.q.15.hanc quidem rationem ca
lumniatur , fed eam tuetur Paludanus.q .5. eiuſdem die
ftin & ionis : ac multo etiam magis Adrianus.q 4. De con TE
feffione . Nos uerò fatemur , concluſionem mathematical
demonftratione planè exploratam haberi non poffe f : ed
fide pofita , afferuntur argumenta, quæ probant, conſen
taneum eiſe, ita fieri oportere . Ac re uera, cum huius fae
cramenti finis , non tam uindicare fit , quàm fanare ( non
enim uenit filius hominis in mundum , ut iudicetmundo ,
ſed ut ſaluetur mundus per ipfum , Ioannis 3. ) notitia, ne
ceffaria iudici ad hoc falutare iudicium , ex tali fine ſama
lutis
 DE SACRAMENTO POEN .
lutis depromenda eft. Tantum itaque crimineen pænitenis
confeffori debet manifeftare , quantum opus erit ad falu
bre pænitentis iudicium , atque uindiAtam . Ei quemada
modum leges conſiderant, quod plerumque necefic eft:
saros autem euentus negligere folent: fic et rationes le .
gis in ea fpe & ant , quæ plurimum accidere folene: quæ uc
rò rarenter incidunt , nec legem , nec rationem legis in
formant. Compertum fit igitur , confeffionem peccato
rum integram effe oportere . Sed , an id fit de iure diui.
no, in dubium uertitur . Cuitanren (ne longas moras tra
hamus) breuiter refpondetur , confeffionis integritatem
ex diuina in ftitutione fuiffe . Qui enim confeſſionem in
Kituit, oon mancam et mutilam ,fed integram inftituit .
Dei quippe perfc & a funtopera
Deinde,materia ſacramenti ex diuina inftitutione fuit.
Ar confeflio integra eft materia huius facrameti, ut Con
cilio Florentino definitur . Imò adeò , perſpicum eft,cum
forma abfolutionis confeſſio mutila et dimidiara repus
gnet. Non enim abſoluit ligatum multis funibus , qui ua
num præſcindityalijs non præciſis .
Denique Ioannis.zo. Sacerdotes iudices conſtiruuntur
à domino ad remittenda peccata loco Dei . Si ergo facer
dos partem peccatorum remitteret ; partem non remittee
ret,( quod paulo ante ratiocioabamur,) et Deus quoque
partim abſolueret , partim non ablolueret , quod impium
eft . Cumq; omnium peccatorum mortalium fint iudi
ces : fi quibuſdam cognitis, alijs negle & is , reusabfolues
retur: proculdubio iudicium , non folùm imprudens effet,
uerum etiam iniquum :
Porrò, fi omnia hæc argumenta defuiffent: uſus Eccle.
fiæ ufque ab apoftolis receptus id fatis oftendit : femper
enim intellexit ecclefia confeffionem , quam à Chrifto ac
cepit , integram effe debere .
Veruntamen adhuc dubium eft , An fatis fir confiteri,
omnia peccata ,quorum quis forte memoriam habet : an
oporteat etiam adhibere diligentiam , ut peccata in me.
moriam reuocentur . Nam uidetur , illud prius ſatis effe ::
quoniam in concilio Florentino dicitur, ad confeflionem
perti
 PARS V RELECT . ? 0
pertinere , ut omnia peccata , quorum homo memoriam
habet , integrè confiteatur. In contrarium eft communis
Sentertia.Theologorum : atque adeò comniunis ulus:po .
puli Chriftiani non ha p
Pro buius rei explicatione , cumprimis aduertendum
eft, unum , idemq: præceptum effe de confeffione , de eius
integritate ,de examine confcientiæ , ac peccatorum in .
quifitione . Nam , ob id tenetur homo integrè oonfiteri ,
qu:a tenetur confiteri , et idcirco examinare conſcien
tiam , et peccata quæ fecit inquirere ; quia debet integria
tatem in confeffione feruare ..
Ulud deinde commemorandum eft, quod aliàs ſæpè dis
ximus ) huius iudicij facramentalis finem , nonatam punia
tionem , et uindicationem iuftitiæ efe, quàm uindicatio...
nem ſalutarem . Ex quo fio : ut , licet in iudicio.purè uin
dicatiuo exa & a culparum cognitio tequiratur , ut uideli
cec tantafit pæna,quantaquisper culpas.meritus eft: at in
judicio hoc facramentali non exigitur exacta cognitio pec
catorum :ſed qualisy et quanta neceffaria cft ad coracion
nem , et ſalutem pænitentis, hæc enim huius iudicij finis
eft . Quæ quidem do & rina habeturex cap.Omnis, de pe
nitentijs , etremiffionibus . Ibi ,More peritimedici fa .
cerdos diligenter inquirat peccatoris circunftantias et :
peccati & c. Idem traditur ab eodem lonocentio ,in capoi
Deus qui : eodem titulo: Cum pænitentia ( inquit ) non
tam ſecundum quantitatem exceflus,quàm pænitentis con
fritionem per diſcreti facerdotis arbitriun ſio moderan
da, penlata, qualitate perfonarum , et con Gideratisçircun
ftantijs omnibus , pro ut faluti eorum uiderit expedire
His animaduerfis, prima conclufio fit. Non tenetur
quisomnem operam ,quam poteit, dare : ut omnia pecca
ra , quæ fecerit , in memoria conſeruet': uidelicet, utpos!
ſtea tempore confeffionis nullum intermittaturi Hanc
conclufionem ,ueleo ſolo argumento ample &tr debere
mus. ne Chrifijugum inſuaue, imo adeò imporcabile hos
minibus redderetur: neGermani merito poffint obijce
re ( quod quidam illorum impudenter ) doctores fchola
ficos , homines nimium argucos , confeffionem hodie.ca
lem
 DE SACRAMENTO POEN .
Hem reddidiffe, ut iuxta illorum ætherofin impoffibile fic
19 confiteri.
Du
*Præterea . Pauci admodum eorum , qui ſemelin anno,
confiteacur , memoria tenent uniuerfa peccata mortalia ,
ditintes circunftantias , omnesq ; cogitationes : et tamen ,
A peccátor fimul atque peccat , ſcriberet peccarum, obli
dionicertè frequentiutimz medererur.'Non igitur quan
cunque potelt curam impendere homo tenetur, ut omnia
peccata meinoria teneat , niſi uelimus ad hanc ſcribendi
ferupulofam ditigentiam homines obligare's
Item . Quidnam is faciet, qui literas neſcit Num los
tis et fignispeccáta denorabit : ut eo pacto memoriæ im
bechticati fuccurrat? Minimè gentium . Age uerò , quid
Pe cum rufticis agemus, fi hæc ſententia uera non eft ? Nem .
ie pe nihil aliud, quàm eos obligare , ut non femel modò ,
uerumetiam centies in anno confiteantur, fi quicquid uas
léne preſtare tenentur , ne ullius peccati'obliuifcantur .'
Ee, cum ex duobus ia &is fundamentis hæc conclufio man
Ximè conftet, non eft cur nos in ea probanda amplius im
moremur
Secunda conclufio . Tempore, quò quis tenetur confi
teri, aliquam diligentiam adhibere debe peccatis omnia
bus;que cornmifit, inquirendis. Tedetur enim integran
confeßionem facere : quod nulla adhibita diligentia , eft
moraliter impoſſibile. Idem etiam pater ex fine confefs
honis , fiue quatenus iudicium uoluntarium eft, fiue in
quantum elt iudicium medicinale :
Tertia propofitio . Qui adhibet humanam uel medios
trem diligentiain (qualein uidelicet præftare ſolentuiri,
mediocriter timentes Deum , quiſque iuxta conditionem
gradas et ordinis fui ) uere implet legem de confeſſionë
Integrè facienda . Verbi gratia fiego adhibuialiquam
diligentiam ; et per paruam ulteriorem , probabiliter exia
fimo aliqua mortalia fore in memoriam reuocanda, te:
neor tilrerius inquirere. Quòd fi puto nullum aliud pec
earum uenturum in mentem ; nifi forfitam iugenti quadam
difcufione , et magni temporis inquiſitione , non oportet
éſe ſolicitum , ſatis nempe eft illa mediocris et huma
na di.
 PARS V. RELECT .
na diligentia .
Quarta propofitio . Si quis adhibuir diligentiam et ett
sam in examinanda conſcientia, quam credit effe fufficien
tem , etiam fi fallatur, excuſaritalis negligentia & pecca
to mortali, et poteft , et debet. Non in omnibus id quie
dem fed in hominibus pijs : qui tinsent Deum , atq, habent
mediocrem curam animæ fuæ . Cæterum impios, quosui
delicet nulla animæ ſuæ cura tangit , ego nulla ratione à
peccato mortali excularem : etiam fi exiftiment , fe dili
gentiam idoneam adhibuiſſe: cùm , uidelicet, omittunt ,
uel ignorantes aliqua peccata ,ex infufficienti diſcuſſione,
Nam , cùm huiufcemodi hominibus minima diligentia
effe uideatur naxima, cunque fint foliti adhiberemedio
crem , timere ſibi neceffariò debent. Quòd fi non timent
nullam exçulationem habent peccati ſui . Contra uiri con
ſcientiæ fobriæ et cimoratæ, cùm adhibere diligentiam et
curam ſoleant: ſi quando ex ignorantia etinconſideratio
ne prætermittanc: iure optimno , à mortali culpa faltem ,
excuſantur .
Quòd fi obijcias, eam diligentiam mediocrem non fof
ficere , ex eo quod Auguftinus aitDe uera et falla pænio ;
tentia capit. 15. Ponac ſe omnino pænitens in iudicio fam )
cerdotis, nihil fibi reſeruansſui, paratus facere pro repa..
randa animæ uits, quæcunque faceret pro uitanda corpo
ris morte .
Item do & ores afferunt, eam diligentiam fa & urospe
nitentes, quam facerent in inquirenda precioſa margari
ta . Probacıſlımum id eſt,quis negat. At, quoniam infir
mis etiam oportet conſulere , non præſcribimus quid fa
ciant optimi, ſed quid ad ſalutem neceffariò facere dem
beant , uel imbecilles .
Ex his manifeftè colligitur , numerum peccatorum mor:
talium ad confeffionis integritatem pertinere . Nam , qui
commiſlit decen er ſolùm exprimit nouem , cælat unum .
Quare ,non confitetur omnia peccata , quæ in memoria
habet : fic deinde , non oportere , eos qui tæpe peccant ,
ad mathematicos numeros peccatorum multitudinem exa
te redigere . Difficilis ſans propoſitio,ſed uera: quia uix
poflibile
 DESACRAMENTO POEN . 66
poſſibile eſt iis, qui ſemel in anno confitentur, certum
peccatorum numerum recenfere . Sar igitur erit , medio
cri diligentia adhibita , paulo plus uel minus, numerum
explicare :uerbi caufa eft, qui conſuetudinem haber for
nicandi, fi maximam ſolicitudinem haberet , forfan cer .
tum poffet exprimere: fed non tenetur , inquam : quin ſa
tisfierit ita disere . Habeo conſuetudinem femel, uelbis
ia hebdomada foroicandi: uel ferè quinquaginta , aut cir
citercentum &c. Hec enim notitia fufficit confefiori : ut
foen confeflionis præſter, fiue confilium , fiue remedium ,
ſeu uindi& am ſalutarem : quemadmodum exemplo medio .
ci facilè declarari poteft .
-Colligo tandem , interim non opus eſſe hanc medio
Ig crem diligentiam , ad numerum peccatorum exprimena )
21 dum , etiam pingui craffaq; Minerua. Sit prottibulum ,
6
( exempli cauſa ) decem annos ia lupanari,hanc ( inquam )
0 non eftopus ſolicitam reddere , ut explicet , an cearum
millia peccatorum commiſſerit, plus minus ưe :fed faterit
isa dicere ; Ego decem annos in hoc uitio fui , quoslibet
bomines admiffi,qualibet hora parata fui,& c. Probatur,
quiaex eo tantam accipit confeffor notitiam, quanta opus
ettad quemcumque finem confeffionis confequendum .
Imò , quamtam poteft pænitenseidare , etiam fi expri
mat,fextiesmilies peccauiffe. Non ergo debetconfeſſor
uexare pænitentes, pun&um interrogando de numero ,
per anxiam et puerilem ſuperſtitionem faciens eos uel
mentiri ,uelceriè falſum dicere .
Huic et aliud corollarium adiun & am eft : uidelicet ,
non neceſſe eſſe ,ut pænitens omnes actus explicet,mortaa
les etiam , fingulatim . cum in uno a &u intelliguntur : ut,
fiuolo inimicum occidere , quæro arma , equum , & c
Item, qui furatur , ſcalasſutpendit, aperit feras, & c Quia
licetomnes allia&us fint peccata, omnes tamen ordinan
tur ad perficiendum a &um unum , quem confiteor, licet
enim in
genere entis fint una entia , led in mortalibus pro
uno adu
computantur . Hæc tamen ratio calumniam has
bet: quiaa & us interior et exterior, in genere mortis una
,
culpa cenſentur : et cainen non fatis erit actum interiorem
conti .
 DARS VRELECT . : ?
confiteri, nifi fimul aperias aâum exteriorem . Nam illo
a &tus exterior eft peccatum mortale.: er.omne mortale
confiteri, neceflum eft . Ratio igitur uera hujus conclus)
fionis corollariæ fuerit . Quòd facerdos in a & u præcie :
puo explicato per meam confeflionem , fufficienter intelor
ligit a& iones comitantes. Quemadmodum , qui confitea
tur exteriorem a&um, ftultus erit, fi uele interiorem ex
plicare . At , cùm in interiore non intelligatur exterior
explicetur oportet: unde fit,ut fi ad perfectionem peccato
principalis , a & usalius adiun & us interuenirenon ſoleat ,
explicandus fit : ut fi per internuncium ſolicitauipuellas:
uel f ad occidendum , focium accerfiui.
· Sed iam quæftio ualde difficilis urget: an teneamurpee :
catorum circunftantias confiteri , ut integraconfeffio fits
Qua explicanda , primum intelligatis , circunftantias eft
ſe in duplici differentia . Aliàs minuentes, aliasuerò ago
grauantes. Aggrauantes rurſum , bifariam partiri necette
eft , quædam enim mutant ſpeciem , ut furtum in loco ſaus
cro : aliæ non mutant, ut furtum centum aureorum ,quod
eadem (pecie continetur, ac furtum aureorum decem .
Tunc fit. prima propoſitio . Circunftantia quæ ita minuit
ut ex mortali faciat ueniale , omnino debet explicari: ut
communicare in diuinis cum excommunicato ueniale
fit : fi ex in conſideratione procedat . Quòd fi confitear
me cum excommunicato in diuinis communicafle,& facer
dos ſeducitur in regraui ad iudicium pertinet. Nam intel
ligit ,mepeccaffe mortaliter .
Secunda propofitio , fi circunftantiæ minuunt peccati
malitiam , intra latitudinem mortalis culpæ : tamen non
eft neceffarium , illas confiteri, nifi forfitau rarus euen
tus contingeret , ubitanta eſſet , ex circuoſtantia adiacen
te, culpe diminutio , ut dupla , uel tripla á facerdote intet
ligeretur , tuncenim iudex in re graui decipitur. Inunis
uerſum tamen, fi quis animo pure et fimpliciter conficen
di , et non ut quærat excur cionesin peccatis , ciuſmodi:
circunftantias expheet , confilium faluberrimum eft : nos
reprobare non pottumus. Nee in hoc fenfu reprobarent
aut Petrus Paluded: 16 quæki 3. aut Syluelter in uerbo
Conform
 DE SACRAMENTO POEN. 67
Confeffio . 1. 9. 9. '
e Tertia propofitio . Circunftantiæ 'mutantes fpeciem ,
et ex noua ſpecie nouam peccato mortalem malitiam adij
cientes, funt omnino explicandæ : ut ftrüprum cum uirgi
ne Dco ſacra , inceftus cum confanguinea', quia ucraibi
continentur plura peccata contra plura præceptá: et con:
tra "plures uirtutes. Item , quia alias maior parsmalitiæ
facerdoti, cetaretur . Quamobrem , meritò præcipitur ſa
cerdoti, in c. Omnis, de pænitentijsjutdiligenter inqai
rat , et peccatorum circunftantias , etpeccati, & c . Quod
etiam præfinitum eft in decreto quodam Vuormitienfis
Concilij : quod referturà Rhenano circa finem Tertulia.
di: oportere, ſcilicet ,facerdotes rei ucritatem ad liqui
dum interrogando difcutere er ftudiofè përfcrutari diuer
fo fos poenitentis errores . Idem eleganter præfcriptum eft,
in 6. Synodo generali apud Trullum congregata , canone
ultimo. Eft quoque diligenter animaduerlum ab Augu.
in libro De uera et falſa penitentia. cap. ultimo: et habe
tur de pænitentia diftin & .6.c. 1 .
Sed argumentantur quidam contra hoc : qui etiam fi
confeffor non inquirar eiuſmodi circunftantias omnes ,
fiunt omnia quæ fufficiunt , ut pænitens gratiam conſe .
quatur: ergo eiuſmodiconfefforis ſcrutinium non eft ne
ceffarium .
Deinde '. Pænitens non tenetur maiorem diligentiam
adhibere in inquirendis peccatorum circonftantijs, quàm
adhibuit , ergo nec confeffor :
Præterea : quia confeßio ex multis huiuſmodi interro
1 gationibus, fietmoleſta nimis,tum pænitentibus, tum ac
multò etiam magis confefforibus.
Demum Plurimæ peccatorum fpccies,atq; earum dif
ferentiæ ignorantur , non ab indo &is modò, uerumetiam
à doctis .
"His argumentis priuſquam ego refpondeam , dico necer
farium elle confeſſori, interrogare pænitentem ; quando
probabile elt , quòd pænitens ex negligentia prætermittit
aliquañ eiuſmodi circunftantiam , quam diximus expli
1 candam eſſe ; tun, quia aliàs peccarct abſoluendo ponen
tem
 PARS: V. RELECT:
tem obicem abſolutioni; tum quia iudex non ſeruaret des
bitam fidem officio fuo; tum quia medicus etnegligens ,
et malus haberetur , fi ab ægroto morbi circunftantiam ,
et qualitatem non exquireret .
Secundò dico , quòd fi confeffori probabile eft, peni
tentem diligentiam idoneam adhibuiffe in inquirendis et
peccatis , etpeccatorum circunſtancijs , adhuc tenetur in
terrogare , atque difquirere , cùm probabiliter credit ali
quam peccati circunftantiam neccflariam , fe per huiuf
modi inquiſitionen inuenturum . Verbi gratia ,fit ruſti
cus , qui pro ruditate fua, mediocriter fuit diligens in per
catorum circunftantiis commemorandis; fi confeffor pro,
babili conieäura tenet , alicuius circunftantiæ pæniten ,
tem obliuiſci, tenetur fine dubio interrogare . Primò ,
quia medicus etiam fi cognoſceret ex obliuione inculpa,
biliægrotum tacere aliquas circunftantias morbipeftilen
tes ,re uera teneretur inquirere. Secundò, quia iudex in ,
fideliter ageret,fi fciens teftes obliuiici alicuius criminis ,
de quo jus haber interrogandi, omitteret tamen, ac dilsi
mularet . Tertiò, quia confeffor inſtitutus eſt loco Dei ad
compenſandas iniurias contra Deum fa &tas , et taxandas
pænas pro offenſis debicas ; ergo hac etiam ex parte infi
delis ſequefter ac mediator eft; quemadmodum is cuius
fidelitati ego committerem , ut rationem dati et accepti
ab aconomo meo acciperet , &c. Quartò , de illa peccati
omiila circunſtantia non potlet confetor præbere, nec
confilium , nec remedium ; ut pænitens in futurum caue.
set iliam , & c. unde in ca. Omnis, de pænitentijs,diligen
ter ( Innocentius ait.) Inquirat peccatoris circunſtancias
(tpcccati ; quibus prudenter intelligat,quale debeat præ
tere conſilium , et cuiufmodi remedium adhibere .
Ad primum igitur reſpondetur, quòd hoc facramen
tum , non ſolùm ordinatur ad reconciliationem pæniten
tis cum Deo , et eccleſia ,fedetiam ad compenlandas iniu
ria, Deo fadas, impofira pæna iuxta quanticacem ,et qua
litarem culparum . Alioqui , fuperfua efíet tertia pæni
tentiæ pars, ſcilicet, fatisfa & io . 'Ordinatur etiam hoc la
cramcntum ad medendum uulneribus uniuerſis, et reme.
diuin
 DE SACRAMENTO POEN .
dium adhibendum ægroto ,debitumq; confilium præftaar
dom : ne cadem uulnera iterum accipiantur .
1 Ad fecundum negatur conſequentia: alia eft enim dili .
gentia adhibenda à tefte et reo in judicio : alia à iudice :
caiex proprio munere comperit inquifitio .
Ad tertium , Nolo ego confeffores importunos eſſe,et
intolerabile negociam faceffere poenitentibus . Quemado
modum ne reos quidem probo , qui imprudenter interró
gando pænitentibus fcandalum inijciunt, atque adeò eos
peccare docent. Qua in re confidenter etiam reprobo ſum
mas iftas confeffionum interrogationibus plenas,quæ idio
mate uulgari non folùm edútur ut in publicum prodeant,
fed paffim etiam mulierculis et idiotis conferuntur, utina
de diſcant, non confitendi , fed ( ut ego fentio ) peccandi
rationem , et normam . Sed id nos modo afferimus , cùm
3
moraliter conftat confeffori ,aliqua uel peccata, uel pec
catorum circunftantias ex obliuione præteriri oportere ,
>
uel commonefacere, uel interrogare, ut res in iudicio pa
lam fiat. Quod fi mediocrem probabilitatem facerdos ha
bet, qua fibi perfuadet pænitentem omnia peccata , et eo
tum circunftantias confiteri,non oportet confefforem effe
folicitū et ſcrupulofum ,fed fanè intelligere, quod Sylucfta
in uerbo, Confeffor. 3.5 14.et 25 tradit.
Hinc uerò facilè patet quid in ea quæſtione tenendum
fit, quæ, Adrianumpoft quintam quæftionem de confels
fione, dubio.7 malè habuit , An , cùm pænitens ignorat ,
aliquam circunftantiam non effe peccatum , et propterea
non confitetur, oporteat confefforem interrogare,et com
monere . Et quidem ,cùm ignorantia eft uincibilis, nulla
controuerfia eft : fed poenitentem etiam invincibiliter je
gnorantem confeſſor admonere tenetur illius peccati aut
circunftantiæ , quæ ex ignorantia præteritur, fiue præce
prum diuinum fit , fiue humanum : quia moraliter loquen
do, ut theologos decet, confeſſor tacens et abſoluens pe
bitentem errantem circa materiam peccatimortalis , fuo
opere probat.confirmatg; pænitentis errorem Mox etiam
quia confeffor doctor eft, ad quem accedit pænitens, tan
quàm ad uicarium Dei, ut inftruatur: unde in deliter age
1 It
 PARS V : "RELEOTC is
tet contra magifterium Gibi commiffum , nifi doceret et
rantem , liquer enimpoenitentes:accedere ad confeffores ,
non ſolum ar abſoluantur , ſed ut inftruantur. Nam etfi
confeffor , quatenus confeffor eft, non fit nifi autiudex ; G
aut medicus ,ab , quia proprius facerdos et paftor , et dos
& or eft,( ad Ephelios.4.)fit inde,ut omnes leges tam diui
-nas , quam humanas, quærſpic & ant ad pænitentem , eum
docere teneatur : ande in Concilio Vuomartienfi iam ci
tato , interrogationes etiam proponuntur, quæ ad pæni .
tentis eruditionem neceffariam pertinent. Quia uerò pro
prij facerdotes uicarios conftitunt ſuimuneris et officij
delegatos , fentiant qui uices ſuſcipiunt propriorum las
cerdotum , id fibi negotij dari, utnon modo pænitentes
et audiant , et abſoluant , uerumetiam erroribus amotis
inftituantisone
- Atque id ego intelligi uolo , cùm exiſtimo me poeni.
tenti profuturum . Nam fruſtra nitij.et nihil aliud quàm
laborando odinm quærere ( utSaluftius ait )extremæ de
mentiæ eft , et AuguftinusDepoenitentia diftin & .7.capi.
Si quis : Ideo (inquit ) do tibipænitentiam , quia nefcio ,
namfi ſcirem nihiltibi prodefle,no tibidarem , nonte ad
monerem Ratio quoque perſpicua eft's quiapulla lex
obligat ad a&us inutiles et ociofos . Leem , ſicut corredio
ad bonum illius, quicorripiturzita conféffio ad bonum pee
nitentis ordinatur , fed , quando ſcio nihil me mea admo
pitione profuturum , non teneor fratrem corripere, aut de
linquentem , aut ignorantem , ergo , & c. Nam , ex fine
ratio mediorum est. Hinc facilè diſcernetur , quid in
multis euentis confeffor habeat facere, fi prudens effe ue
lit : ut, fi mulier nupfit Petro occultè non confumato ma .
trimonio : deinde contraxit cum Ioanne publice , et con ,
fummauit, cum quo manet bona fide. Item ,fi mulier cone
traxit cum fratre ſuo, aut afine qué inuincibiliter ignorac
effe fratrem : &c. Nam in his omnibus fi credo meum con
filium profuturum , teneor admonere: fin uerò minus ,
teneor non admouere, fiue id fit in detrimentum proximi,
fiuenon fit, fiue contra ius diuinum, fiue humanum .
Teſtimonia uerò , quæ Adrianus ia contrarium refere
ex Am.
 DE SACRAMENTO POEN . 69
*** Ambroſio ſermone. 82.83vet 84. ex Paulo Apoftolo
res ałorum 20.ex Grego.41.d cap Ephefijs :ex Innocen: 83
ech diftin. cap. Error, de do & ore publico intelligenda funt .
eX; Cuiusdoctrina licet alijs fic odor-mortis in mortem , de
Ho. bet tamen populo tradi ; ut alijs fivodor uitæ . Nam ( ut
idem Ambroſius ait ſermone. 83. ) Prædicatio facerdotis
in plebe,faluandis, corredio eſt: conteſtacio iudicandis .
Do& rina ergo, quæ ad bonum publicum ordinatur,pro
ptermalum priuarum non eft intermittenda . At, doctri
na, quæ bonum priuatum pro fine habet : ceffante fine , id
eft, priuato bono, cefare debet:
Iduerò intelligendum eft , fi necſtarim ,nec poftea fru
tes
tus admonitionis fperatur . Deinde , cùm uerifimilicer
tis
credo ,hanc ignorantiam effe duraturam . Nam fi aliun
decontaret , fubinouendam effe ab alio ,uidelicet , con
fefore, quiimprudentius medebitur illi malo , certè con
fultius ignorantem admonebo , præterquam fi remedium
eft intolerabile : ut fi, exemplis propofitis addas fufceptos
filiosex exiftimato matrimonio , diutinam cohabitation
dem ſcandalum publicum , &c. Quo euentu , nullus tan
imprudens erit, qui nonpericulum præſens horreat, nuk
dustam temerarius-qai fibi fidati 1970's
Ad quartum argumentum refpondetur ex Caietano in.
9.3.de confeffione, quod,cum circunftantiæ fpecificè difa
foremesa-pullam differentianiin iudicio ſacerdotati faa
ciunt, non oportet explicentur:ur diuinare per altra , uel
perterram , fpecie forfitan diftinguntur. Item , accedere
ad beftiam ,uniusuel alterius generis, &c. At,circunftan
tiz fecundum fpeçiem rifferentes , quæ in iudicio falutari
diuerſum remedium exigant,ac medicinam , hæ mediocri
ter doctisnotæ funt: eas nosafferimus effe explicandas .
Sed enim zgrauiflimum dubium eft , An circunftantiæ
aggrauantes intra eandem fpeciem , fint neceffariò confia
tendæ : Suadent enim nonnulli; huiuſmodi circunſtan
tias explicarinon oportere: quia aliàs cogeremur, intens
fionem , et continuationem aäus explicare ? quas quidem
circunftantias, nec confiteri populus folet , nec prudens
confeffor exigere . Et confirmatur . Quis circunstantia
non
 PARSV." RELECT .
Honmatans fpeciem nunquàm aggrauat in infinitum , cro
go non eft neceffariò declaranda . Antecedens probatur:
quia intendit penam ,non extendit; extenfio erimett in to
finita fine circunſtancia , et per nullam circunftantiam ,
crefcit . Intenſio uerò finita eft : et per nullam circunftan
tiam fit infinita .
Quibus atgumentis D. Tho.4 . d . 16.q.3.artic 2.q.5.exe
preßè tenet , folas circunftantias , quæ ſpeciem mutant, ef
fe confitendas . Item D. Bonauentura in eadem di. et
Palud.q.3:ac Durandus 9.4. eiuſdem diftin & ionis: et Syl
ucfter in uerbo, Confeſſor.1. 9.9. Quamuis in fine co quæ
dixerat , intertubare uideatur . Adrianus tandem q 4. Dc
confeilione , id.ſequitur; licet poftea contrariam opinio
nem probabiliorem , et ſecuriorem uideatur afferere .
Ar contra uiri quoq ; graues et nobiles ſentiunt : Ale
xander.4. parte.q. - 7 .membro:3. artics.Gabriel d. 17.9.1.
a Maior. d.17.9.4. Qui etiam Alciſiodorenſem in hanc
fententiam referunt: ut omnes circunftantiæ fint explican
dæ : quæ etiam in cadem ſpecie mortaliter aggrauant, Atq;
hæc opinio fuadetur ante omnia ex Auguftino lib. Deus
ra et falla pænitentia , cap. 14. et habetur De pænitentia .
d.s. cap . Conſideret qualitatem ( inquit ) criminis confi
deret in loco , in tem pore , in perfeuerantia , in varietate
perſonæ , et quali tentatione fecerit , et inferius, Omnis
ifta uariecas (ait) confitenda eft ,et defienda,et cap.17. Ver
fum quidem puto , qui date de crimine.conuerſum , quido
let de omni eius quam expofuimus varietate : et cap.ulti
mo , Diligens inquifitor , cognito crimine,varietates eius
non dubitat inueftigare,etlocum ,ettempus,et cætera ,que
fupra diximus in exponendo eorum qualitates. LS
Deinde, circoſtantia quæ non uariat fpeciem , maior
sem malitiam nonnunquam addit, quàm ,quæ uariat: esgo
fi hæc confitenda eft , etiam illa . Nam malitiæ quantitas
facit ad mores : ſpecies facit ad metaphiſicam . Metaphi
Scum itaque commentum uidetur effe, compellere peni.
tcntem ; ut rerum ſpecies differentes facerdotimanifeftet ,
propter malitiam additam : non item cogere ut explices
ciscunftantiam non differentem , cùm grauior ex ea ini.
quitas
 DE SA CR AM ENTO POEN .
quitas adiungatur.
T! Præterea, li decem horis quis odiſſet proximum , fic ta
mengut in fine cuiuſque horæ'odium interrumperet , illa
1 peccata effent neceffariò confitenda: ergo fi nulla facacit
interruprio ,cum odium illud æquè graue fit, ac decem in
tcrrapta peccata .
• Præterea, qui uult fornicari bis , eadem uolitione,id ex
plicare tenetur ,ergo etiam li quisunico ađu uelit occi
dere Petromet Paulum . Acproinde , et , li uoluit furari
ducentos aureos .
Præterea, fi adderetur fpecies noua , et non malitia mor
talis, non tenemur cxplicare. Tora igitur cauſa necella
ria explicarionis,non eft fpecies differens , fed adie & a ma
litia,ergo ubi additur malitia dupla , fiue fit eiufdem fpe
ciei ; fiue alterius oportebit exprimere :
I quidem in re uehementer ambigua non mihi ſatisfac
eerem , fi folas circunftantias , quæ mutant fpeciem expli
carem . Nec cuiquam conſulerem , uc in eum modum con
fireretur :omnes quippe inceftus (ut in.22.Caietanus pro
babiliter altruit) funt eiufdem fpeciei,et tamen fi quis cum
matre cojiſlet, ne fibi quidem faceretfatis , folùm expri
mendo , fe inceftum commififfe . Item, et peccata contra
daturam non uidentur fpecie diſcriminari , quod Caieta
nus etiam confirmat. At, non far effer confireri,etudi ſe
men contra naturam , circunftantias uerò illius peccati ce
lare, aut etiam negare , Iftæ (pecieruni differentiæ (mi
bicreditæ ) ad ſubriliores diſputationes potius referuo
lus, quam ad Chriſtianas confeffiones . Itaq; omnes eas
at folas circunſtancias oportebit exprimere , quæ addunt
malitiam mortalem , dum tamen ilta noua malitia circun
ftantiæ notabilis fit ; nec intelligatur à confeſſore in ex
preffione culpæ principalis ,
'Et per hocad primum argumentum facilè reſponderi
poteft. Intenfio enim a&us ,uel non addit notabilem ma
litiam ,uelfere intelligitur & confeffore iuxta deli &i quan
titatem . Eteodem modo de continuatione reſpondeo .
Nam , fi continuatio parua fuit,non eft opus eam explican
te; fin ucrò diu , mulcumqz duranit , opuserit . Simili
I 3 ter
 ** PARSVK RELECT ? KT
ter dicendum eft de interruptionibus. Nam fi interius
ptio fa & a eft per actum contrarium , neceffe erit confiteri,
quoties eiufmodi culpam renouauit . At, fi interruptio CHE
fuit naturalis , qualis pleruoque fit, non oportebit expri
mere , fed fatis eritin hunc modum confiteri Tota die 30
amaui Mariam , &c. ſufficiensnanque notitia confedori
datur, et ad medendum , et ad iudicandums 1935 9
Sed , fimaior pars ipfius culpæ iudici celaretur; quod
iuxta contrariam opinionem fieret , tacendo , utdelicet ,
circunſtancias intra eandem ( peciem aggrauantes y pri
mùm quidem fententia indicens pænam , efiet uehemen
ter abfurda ,neceffet iuxta nomen , fatisfactio . Deinde ,
etiam fi pæna non esſet fatisfactoria, ſed medicinalis : ma
jori tamen morbo eiufdem quoque fpeciei, maior eft ada
hibendamedicina onitsiekte
Ad confirmationem , quæ Paludenfem mouere potuit ,
tam facilis reſponſio eft ,itpoft ea quæ diximusnon , fit
opus quicquam ſuper addere. Nam D. Thomas ( ur mea
fert opinio ) ſententiam retra & afſet :fi tertiæ partiextre
mam manum impoluiffet. Atque olim iuuenis opiaiones: JE
fæpe communes fui leculi lecabatur. ;
Multa hic de peccatorum circunftantijs ad confeffio
nem pertinentibus Theologi folent addijcere: quæ nos
filentio uolumus præterite : iuftum atq ; integrum uolu
RE
men unius diei diſputatione conficiamus. Sed illud tas adi
men paucis admonendum eft , circunftantiam loci effene
ceffariò confitendam : primò , quando quis furatur à loco
facro : ſecundo, cùm in loco facro femen effundit , etiam ethi
cum uxore propria: tertiò , cùm ſanguis humanus ibi tantí
dem etiam funditur : ct in genere , quando a& us peccati imia
commillus dire & èaduerſacúr fan & itati loci , id eft , ei ad terus
quod locus eft ſan& ificatus; ut ad immunitatem confu frq ;
gientium , et rerum , quæ ibi funt ,uel depofitæ , uelcollo selfie
catæ , & c. At qui exiftensin.eccleſia uult,aut furarsaut fe
quæfte
minare, aut occidere extra ecelefiam ,non tenetur expli
care , fe in temploid uoluifle . Nec enim talis uolitio eft Adr
facrilegium : imò nec aſpe & um , aut etiam fermonem tur . do cos
pem in templo fa& um exprimereoportet . Tametfi Syls quor
uetter
 DE SACRAMENTO POEN . 71
uciterin uerbo confeffio. 1. S. To repugnare uideatur.
De circunftantia uerò temporis facri ,ut cum quis.in
diefefto fornicatur,non eft neceffe plebemáſolicitari;quos
niam huius circunftantiæ malitia non eft mortalis . Nec
Augilib. De uera et falla pænitentia , cap. 14. lolas necesa,
farias circunſtancias docet effe yer deflendas, et confiten
das ut patet de circunſtantia peccati in die ieiunij com
mili:etcum dehac quæftione Sylveſterin Roſa aurea.
963.et Caietanus in opufculo: 27.q. quæft. to. copioſe,
dođeq;diſferuerinthoneft nobis animus deeare in præ >
fentiarum plöra uerbafacere . Nec uerò ſumiuscam , aut
sneruditi,aut antiquitatis expertes,atignoremus,quæ in
rige.homil. 18. fuper Nume: et Ambrolizin tercium deci
mum Lucæ caputg et Hierony. in Efaiæ cap: 156. ac: 58 et
Augufti epiftola. i19. ad Ianuarium de obferuatione Sabs
bat iazta ſpiritualem intelligentiam tradidere. Quæ ui
delicet noftræ huic ſententiæ non funtaduerfa, fvfenſum
fan & orum non verba in ſedemur .
Derecidiuo etiam ,minimè neceffarium eſt pæniten :
tesmaçeçare . Nec D.Thom .(ut quidam illi imponit) Co
moiauit oppofitum : fed folùm , cùm ingratitudo reciden
tis in peccatum fpecialis culpa eft Nam ,cum eft genera
kis ingratitudo ,etiam fi non explicetur,intelligitur à con
fefore. Quamquam optimum confilium eft , recidiuum
et peccandi confuetudinem explicare facerdori,non ob ue
recundiam folum , cuius fru & us in confeſlicnc maximus
ef: gerumetiam ob remedium aliter enimfimplici febri,
alicer ethicæ medemur . An uerò teneamur explicare !
circunftantiam ,qua explicata intelligit confefforcompli-z
sem criminis, paulo poft oportunius definiemas 7... ?
Cæterum ex definitis fecun dum illud argumentum ,fa
tis fuperqpconfutatum eft : niſi ca parte , qua departitio
neconfeſſionis per caſus reſéruatos ambigitur : In qua ſci
licetquæftione totfunt fententiæ , quot capita ; uide Dua
rand.in
4:d . 17.9.15. et Palud. quæſtione s . et Gabriel
q.Let Adria.De confeffione:94.et Caieranam in ſumma
uerbo Confeffio , condicione. 1o Poft quorum tra & atios
pem , quoniam adhuc Sub iudice diseft, operæ prorium fue
I 4 rit , $
 - PARS V. RELECT *
fit, quædam fundamenta ſupponere
Primùm , fuperiores prælatos licitè poffe aliqua pecca
ta reſeruare , à ſe folùm abſoluenda . Hoc ponit contra
Vuicleph Thomas Vualdenfis in libro deSacramentis ,
cap . 149 probatque teftimonio Innocentij afercntis ,
quædam peccata effe, quorum abfolutio cft Perrores
feruata .
Item . 33: 9. z . Latorum , refertur Ratholdus Argento .
satenfis ecclefix epifcopus , quendam parricidam ad Ni
colaum Papam mififfe , utab illo abſolueretur. Nec mis
hi, quæſo , obijcias alia nomina haberi apud Gratianum :
quoniam inumera ſupt in eo libro menda, aec omnia Gra
tiani culpa, fed typographorum .
Habes præterea Origenem Homi. 10. fuper Numeros:
ubi docet,laicumpeccantem indigere quandoque,non ſo
lum ſacerdote, ſed et pontifice .
Cyprianus quoque lib.z.epiftol.16 et 17. tradit, non ef
fe lapſos reconciliandos nifi ab epiſcopo p , ræterquam
cum mortis periculum urget . Vide etiam Gratianum de
penitentia d. 1.cap. in actione. et 26.quæftione.6.per to
tam ; ſed maximè, Cap. ultim .... 2003
Præterea , Bencdi& us undecimus in extrauaganti,cua
ius initium eft, inter cun & as , enumerat quatuor crimina co
piſcopis reſeruata , Et denique extrauagans Sixti quarti:
Et fi dominici: ubi excommunicantur , qui abſoluunt à ca
fibus referuatis Romano pontifici.
Secundum fundamentum . Non ſolum cenfuræ ipfæ re .
ſeruantur à fuperioribus prælatis, ſed etiam culpæ , et came
sum abfolutio : hoc uidetureffe contra Durand loco ci .
taco : et probaturex cap. 2 De Pænirencijs in 6. ubi dici.
tur ,quòd fi epiſcopus concefferit ſubdito ,ut fibi pofsit ido
neum eligere confefforem , ele&us , in cafibus quieidem
cpiſcopo ſpecialiter reſeruanturznullam habet penitus po
teftatem : quòd fi nullam habet: nec in pænas , nec in cul
pashabct
Et confirmatur hoc. Quoniam aliquorum criminum
abſolutio refertur epiſcopis , quæ non habent excommu .
nicationem adiundam ut homicidium uoluntarium : et
alia
 DE SACRAMENTO PON ? 73
alia pro quibus eſt imponenda poenitentia publica . Nec
usterdicere ,homicidium habere irregularitatem anne
sam . Tum , quia irregularitas impedit, non pænitentiæ ,
led ordinis facramentum : tum quia epiſcopus a culpa ho
micidij uoluntarij abfoluere poteft : irregularitatem tol.
lerc non poteft .Non ergo reſeruantur culpæ propter an
pexascenfuras : fed abſolute propter ipfas culpas .
2.Præterea , idem oftenditur ex extrauaganti , Inter cun
das : ubi Benedi& us ait , fratres priuilegiatos non debe
se recipere confeffiones criminum , pro quibus folemnis
eft pænitentia indicenda: quòd inconucniens fit, ut à pec
gato abſoluat , quipoenitentiam debitam imponere non
poteſt. i
Id poftremò manifeftatur ex ufu ecclefiaftico . Nam
przlati religioſi reſeruant fibi aliqua peccata , nulli cen
ſuræ fubiecta , ut uotorum tranfgreffionem Necului ra
tio deeft, Nam in omni iudicio et foro , ſuperior poteft.
fibireferuare aliquas cauſas , præfertim grauiffimas , idą
priucipesin repub. facere folentergo et Summus Ponti
fex, cùm habeat fupremam iuriſdiâionem : non ſolum in
exteriori foro quantum ad pænas, uerumetiam in interio
ri, quantum ad culpas .
Tertium fundamentum , Non poteft quis abfolui à iu .
dice inferiori de crimine referuato fine facultate ſuperio
ris . Quòd fi tentet inferior ab eiuſmodi abſoluere , ni .
hil facit. Quia non habet iuriſdi & ionem circa illa pec
cacaexcepta fuperiore, qui non commiſt abfolutionem
eiuſmodi peccatorum .
His iadis fundamentis , fit prima conclufio . Si iudex
fuperior etinferior fint præſentes, non poteft inferior ab
Solucre à non referuatisnifi prius petatur facultas abfol
uendi à referuatis .
Probatur,quia integritas cófeffionis eftde iure diuino,
ergo , cum ille pænitens habeat copiam confefforis , cui
poteft integrè confiteri, non poteft inferiordiuidere abe
folutionem , antecedens probatur : quia uel ſuperior po
teft integram abfolutionem præſtare, cum præfto fit : uel
inferior ,habica facultate ſuperioris. Probatur etiam hæc
propon
 OPIARS W RELECT.
propofitio exufa probatiffimo religioforuin , qui nuns,
quam abfoluunt,à non referuatis, nifi prius petita faculta
.te , ut etiam abfoluant à referuatis. Et idem eft li paro
chus et epiſcopus (int præſentes : 'ercùmpatet facilis adia

5
.
tusad fuperiorem
Sed quid fi ſuperiornolit dare facultatem fed aelitips
ſc audircconfesioncm ? Reſpondeo , quòd inferior inon
debet abſoluere ab aliquibus peccatis fed remittere ad
fuperiorem ; et pænitens tenetur id patis, quia quande
poteft integram confefsionem facere conferiori idoneos
uiolat ius diuinum de integritate confefsionis accipiende
abfolutionem ab eo , quidimidiatamablolutione præbet :
Secunda conclufio , Si ſuperior audiat confeffionem
priufquam inferior tenetur totam confeffionem audire ,
et non folùm peccatorum referuatorum ,ifi uefit facramen
talem abfolutionem impendere . Hæcoft-Adriani et Du
randi contra Caietanum , et fuadetur : quia integritas
confeffionis, eft de iure diuino, ergo epiſcopus, uelpræ
Jatus alius fuperior, illicite diuidit confeffionem ,etabſo .
lutionem , cum poffit facilè integritatem ſeruare; et con
forniatur , quia materia facramenti eft confeflio integra ,
ergo illa dimidiata confeſfio non eſt materia facramenti
poteft enim commodo, (ut diximus) peccátor , omnia ſu
periori confiteri.
Deinde, fi Romani pænitentiarij partiriabſolutionem
poflunt, parochus, nedum epiſcopus ,etiam pofletſuos pa
sachianas abuno peccato folum abſoluere: procæteris
uerò dare facultatem eligendi confefforem » Abbas quoq ;
uel Prioi abfoluere monachum ab una culpa reſeruata
et pro reliquis poenitentem ad alios. confeffores mittere :*
et ficpro ſuo arbitratu , confeffionem ,atq; abfolutionem ,
tum etiam partiri,cum commodiflime fieri integra poteft .
Præterea ; cum facerdes ille fuperiori foluatuicé Dei :
et poflit omnia foluere fi dimidiatam præftaretiteniam ,
quædamſoluendo , alia non foluendo, cùm öryniaitames
poffet, certè fignificaret, Deum etiam ,cuiusminifter eft;
dimidiatams præftare néniam : et prebiteng quoque ad
talem fuperiorcmaccedens, dimidiamà Deoueniam fpe
raret :
 DE SACRAMENTO PON . 73
raret : quod impium eft . T .:
-- Sed arguit tamen Caietanus ex Romanæ Ecclefiæ ulu :
nam pænitenciarij Summi Pontificis non audiunt, niſi à
referuatis, &c. et tamen illa abſolutio eft facramentalis :
aliàs cfuderentur pænitentes : nec pænitentiarij teneren
tur confeſsionis leruare ſigillum . Adhoc cum Durando
etAdriano , nego equidem talem abfolutionem effe facra
mentalem . Sed pænitens accedens ad Romanos confeſſo
res, à cenfuris excommunicationis abſoluitur:
Nullum enim crimem etPontifici Summo reſeruatum
quod non habeat excommunicationein annexam . Vnde
ex confequenti fit ei copia, ut inferiori ompia peccata fua
fateatur quo eo ipfo , referuatio tollitur , et facultas in
feriori datur , ut poffit ab omnibus abfolueres Quòd fi
pcenitentiarij intendant abſolutionem facramentalem im
partiri, errant, inquit Adrianus. Necis Ecclefiæ Roina :
de vfuserit, fed impietas facerdotum ,qui exiftimant, quæ
ftum eſſe pictatem . " .159
. Cùm uerò obijcitur , quòd pænitentes deluderentur :
nego id certè : quia iudex ſuperior,cùrn ab eo cafus refers
uatus petitur, tenetur ſigillum confeffionis feruare . Ver
bi gratia. Si confeffor accedat ad Abbatem, uel priorem ,
petiturus facultatem abfoluendi , debet feruare fecrétum ,
eodemuinculo, acfi facramentaliter ipſe abſolueret .
At fi rurſum obijcias , neminem obligari ad aperien
dum peccatum ſuum fecretum extra confeflionem facra
mentalem , ergo male ,faceret Summus Pontifex fi pceni
tentes cogeret, ut extra confeßionem facramentalem pec
cata Romanis penitenciarijs aperirent . Ad hocprimò
reſponderi poteft, ex cap.Ea noſcitur, de ſententia excom
municationis: et ca. Eos qui.libc6 codem titulo . Quòd fi
quis in articulo mortis abſoluatur ab excommunicatione
Summo Pontifici referuata : tenetur :Geuadat , Gitere ſe
Romano Pontifici , atq; confequenter aperire peccatum ,
pro quo in excommunicationem inciderat.Et tamen cer
tum eſt iam eſſe ab illo percato abſolutum .
Secundò etiam refpondetur, illam confefionem quod
ammodo effe facramentalem , quemadmoduna y cùm peto
faculta .
 PARS V. RELECT 3
facultatem à ſuperiore,ut abfolui poffim à culpis referum
tis, cenfetur effe confeſſio facramentalis: quoniam id to
tum ordinatur ad facramentalem abſolutionem . Ideoque
tenetur fuperior ſeruare figillum ·
Secunda conclufio Contra Durandum et Adrianum
Si non pateat aditusad ſuperiorem : uidelicet , quia cpi.
Scopus eft abfens , et inftat neceffitas celebrandi : uel li
quis religiofus iter agat fine facultate recipiendi abfolua
tionem à caſibus referuaris : tunc inferior poteft abſolue
se à non referuaris : et pro reliquis peccator expe & are ab
folutionem ſuperioris,In quo euentu D Tho.loquitur in .'
4.d 17.9.3 ar.4 q z.ad quartum . Hæc conclufio proba .
tur , quia, et confefsio integra eft, et abſolutio : cùm ille
facerdos abfoluat ab omnibus, à quibus poteft : et , quan
tum ad referuata , pænitens non habeat copiam confefs
foris . Quemadmodum , li pænitens tacet aliquod pecca.
tum, ex cauſa rationabilitacendum: quamuis facerdos id
cognofcat, debet abfoluere, er eft cum confeffio , tum ab
ſolutio integra :hoc eft de omnibus quæ ad illud iudicium
{pe&tabant.
Hanc propofitionem intelligo , nifi excommunicatio
pcccato fit adiun & a : ut funt omnia, quæ reſeruantur Sum
mo Pontifici in bulla cænæ Domini . Tunc enim malè fa
ceret inferior abſoluendo à non reſeruatis : cum pænitens
fit excommunicatus :et prius habeat colli uinculum ex
communicationis, quam abfolutio facramentalisimpendi.
Acuerò circa hanc tertiam conclufionem graue du..
bium exoritur , an pænitens tencatur omnia peccata , e
tiam referuara , inferiori iudici confiteri , quando non ad
eft facilis aditus ad ſuperiorem . Et ſuadetur pars negati
ua . Quia in calieuentu non requiritur unitas abſolution
nis : cùm inferior å non referuatis , fuperior poftca å re
feruatis abfoluat: ergo nec requiritur unitas confeffionis.
Ideo enim confeflio debet effe integra:'utabfolutio fit in . 2
tegra . Quocirca fi diuifionem ſacramenti forma recipit ,
materiam quoq; recipere necefecit :
Deinde , fi facerdos nullam haberet poteftatem abfol
uendi ; nullam culpam tenereturpæniteos confiteri : cro .
go non
 DE SACRAMENTO POEN . 74
go non poteft à releruatis abſoluere,ea paritens inferio
Du ri iudiciconfiteri non debet. Confirmat autem hoc uel
U maximè, quòd fuperius oftendebatur neceffitas confeflio .
nis: quia neceffarium erat , peccata à facerdote remiti ,
crgo & peccatum aliquod facerdos nullo modo remittere
poteft,non tenetur pænitens illud facerdoti confiteri.
Oltenſum est autem ,iudicem inferiorem referuatam cula
pam remitiere non poſſe. Itaque non tenerrur culpam
eiulmodi ,illi ſacerdoti confiteri. NiG ( quod abfurdum
ek)ecclclia cogat,ut idem peccatum bis confiteaniur: ( e
melinferioris à quo non abſoluimur : iterum fuperiori, ut
ab illo abfoluamur .
C Pro parte uerò affirmatiua,primùm eft Innocentius in
cap.Omnis utriuſq; fexus , De pænitentijs , inquiens ,
Omnia fua peccata femel in anno facerdotiſuo confitea
tur: non dixit,Sacerdotibus.
Deinde, Diuinum præceptum eft, ut homo omnia pec
cata iuo facerdoti conficcatur , ut deinceps oftendemus:
ergo prælati , referuando culpas, hanc obligationem tol
lere non queunt .
In hac quæftione D. Tho . loco citato afferit, omnia
peccata efle inferiori referanda . Quem fequuntur ferè
do & ores Theologi . Imò Durandus ait, affertionem op
policam , quippe quæ contra communemdo & rinam fit ,
periculofam effe : quoniam iuxta eam diuiditur licitè,tam
confeſsio quam abfolutio . Quod uidetur erroncum ,
inquit.
At Gerfoni non uidetur erroneam ; nam (ut proximè
nobisconfirmandum eft) nihil uetat ex caufa rationabili
confeſsionem partiri, id eft,quædam peccata tacere ,alteri
confrenda :
: quæ eft diuifio confeſsionis mathematica ,
cùm pænitens integram moraliter faciat , expe &tans om
nia , quæ uidelicet explicare tenetur . Nondum autem
oftendit Durandus , obligari peccatorem ad ea peccata
confitendum ,quæ facerdos remittere non poteft. Et , fi-,
cut prælati reſeruando culpas , licitè faciunt ut quandoq
abfolutio diuidatur : ita non eft pænitus abſurdum , a
proinde fiat, ut pænitentes diuidant confeſsionem : cuius
tt ne
 ý: P A RS v . RELECT *
et neceſsitas etintegritas ex abſolutione , tanquam ex fi
ne , fumitur .
- Nec mihi facit fatis, quod nonnulli affeuerant , confef
fionem integram effe iniun& am peccatoribus : abſolution
nem integram ſacerdotibus non item . Nam , ( uc fæpe re
fumpfimus) conteſsio integra , materia facramentalis eft :
quoniam confeſsio mutila , cùm forma facramentali pu
gnat . Non igitur minus iniun&a eft abfolutionis integri
tas facerdotibus quam confeflionis integritas pænitenti
bus . Alioqui liceret fine facrilegio confefforisà quibuſ
dam pænitentem abſoluere : et quorundam peccatorum
abfolutionem in alium diem reſeruare .
1. Sed quoniam Theologis non licet, fine graui caufa , no
ua placita cudere, communem fentcntiam nos ſequamur :
ea potiffimum ratione, quòd lex non in id fpe & at, quod
saro paucis euenire poteſt , ſed quod plerunq; hominibus
ufuuenit. Eft autem neceffarium fere populo , ut omnia
crimina facerdoti proprio confiteatur, uel referuata is
Tum, quia ferè populusignorat ,quæ peccata fint reſerua
ta, quæ contra non fint . Qua de re à ſacerdote proprio
inftituantur oportet. Tum etiam , quia medicus ad cos
morbos curandos , quorum ad fe pertinet medicatio , ut
plurimum neceffeeft reliquos graucismorbosintelligat:
ut et confilium apertum , et remedium opportunum im
pendat ægroto . Quòd fiquis obijciat, poſſe do & um effe
peccatorem , atque inſtru & um : peccataque uſque adeò .
ſeiun & a , atq; diuerfa , ut uel conſilium , uel medicina unii
applicata , alteri nec obfint , nec profint. Iam nos huic
obie & ioni reſpondimus , eiuſmodi priuatos euentus lea :
gibus non obliftere , quo minus in uniuerſum obligent :
quæ uidelicet:id conſiderant, quod maiori ex parte popu
lo neceſſarium eft .
Verùm adhuc Adrianus inftat aduerlus hanc tertiam :
concluſionem . Quia forma ſacramentalis, cùm ex ui ſa
cramenti conferatgratiam ,uel nulla mortalia ,uel omnia .
peccata remittit , & c.;
Et confirmat hoc : quia, ficut facramenta, quæ pluribus:
formis conficiuntur, unica forma confici nequeunt: ita la
cramen
 DE SACRAMENTO POEN : 75
tramentum , quod una forma conficitur, pluribus confici
non ualet ::
A
- Confirmat deinde : quia abfolutio ; jurediuino debet
effe integra . Superiores ergo prælati eam partiri non por
funt: ut uidelicet inferiores abſoluant à non referuatis ſu
periores à reſeruatis .
Ad primùm ,idem argumentum fieret,cum ex cauſa ra
tionabili tacetur aliquod peccatum idem etiam de pecca
tis oblitis s.cui tamen nos eueftigiò refpondimus .
Ad ſecundum : Nos minimè alferimus ; unicam effe fa
1
cramentum , fi quis abſolutus à non referuatis , poftea con
fiteatur fuperiori reſeruata . Quemadmodum , fi peccata
0
oblita memoriæ occurrant poft priorem abſolucionem ,
illorum confeffio et abſolutio eit ueriffimum facramen
tum: haber que integram materiam et formam , et illud
prius, in quo homo confeffus eft omnia peccata , quorum
recordabatur. Atque idem omnino fentio fi quis ex iufta
caufa peccatum aliquod in priori confeflione celauerit,
teciperet quidem uerum ſacramentum eo gratiam . Cuniq
rurſum illud, quod tacuit , alteripoftmodum confitetur ,
uerum quoque ſacramentum ſuſcipere ;nouumque prðin
de et graciæ et uirtutis augmentum . Quod fi unum effet,
idemque facramentum et collatio gratiæad pofteriorem
reſeruaretur abſolutionem ( quod nonnulli perperam ima
ginantur ) tunccertè , fa pænitens effetattritus , per pri
mam abſolutionem non iuftificaretur . Necillud fignum
exterius adhibitum , eller fan & ificatiuum , quandoquidem ,
non ponienti obicem , gratiam minimè largiretur ; .
Adtertium . Nihil uetat , ut ablolutio
quæ iure diui.
no, per fe quidem integra effe debet, per accidens tamen
mutiletur ut propter obliuioné alicuius peccati , uel pro
pter periculum , quod urget , fi exprimatur . Quare,fi ex
Teferuatione quorundam peccatorum quæ legitimèin Ec
clefia fit ,et fimul ex abfentia prælati fuperioris per acci
dens eueniat ,ut confeffor præſens foluere omnia nequeat,
non exinde integritas abſolutionis tollitur , jure diuino
inftituta . Quæ tunc , ſcilicet, tallereturi, cum confeſſor
habens autoritatem abſoluendi ab omnibus , partim 10
mitte
 PARS V. RELECT
mitteret, partim retineret .
Id uerò ( quod fæpe in huius argumenti explicationem
diximus) inferiorem à réſeruatis abfoluere non poffe, in
telle & um cupimus , donec ſuperior ab eis non abſoluerit.
Quod fi iam foluit, ratio reſeruationisceffauit Quæ cum
quodammodo pænalis fit et odiofa , reftringi non debet ,
fed ampliari. Imò afferit Adrianus et benè, qudd fi prz
miſſa ſufficienti diſcuſſione, confeflus eftquishabenti fa
cultatem abſoluendi àculpis reſeruatis , et oblitus eft for
tè unam ex illis ,afferit (inquam ) quòd non tenetur adire
fuperiorem . Cum aucem memoriæ occurrerir , poterit
confiteri cuicunque, qui ſeniel habuit facultatem : Adria
nus dicit, cuicunque fimplici ſacerdoti, quod equidem nul
la ratione probarim : quoniam ( ut fupponimus ) abfolu
tio requirit iuriſdi ionem in abfoluendo . Simplex au
tem facerdos iurifdi& ionem nunquam habuit ;-& c. Quem
admodum , fi ego oblitus fum confiteri aliquod peccatum
mortale proprio mco ſacerdoti, non poffum deinde, cum
in mentem uenerit,confiteri cuilibet facerdotijfed folùm
habenti facultatem , ac iuriſdictionem .
In tertio principali argumento , inter do & ores fchola
ſticos magna diffenfio eft , an cum ja &tura fequitur , uel
propria , uel aliena à præcepto confeffionis , et ipfius in
tegritate liberemur. Et,ne in opinionibus aut recenfen
dis, aut confutandis, longa texatur oratio , fit prima pro
pofitio . 1,
Si ex confeffionc alicuius peccati ſequitur fcandalum ,
uel meum , uel confefforis , ego poſſum tacere tale peeca
tum , reliqua confitendo, et ratio eft . Quia, quantum ad
illud, non habeo copiam confefforis: cui uidelicet re & è ,
atque honeftè confiteri poffim eiuſmodipeccatum .
Item ( iuxta Bernardum , libro de præcepto, & præce .
pri diſpenſatione.) Quod pro charitate inftitutum eft ,con
tra charitatem non debetmilitare . Confeflio autem in
ftituta ett in remedium poenitentis . Quocirca, fi fcanda .
lum ipfi ex confeflione alicuius peccati accidit , poterit
idem licite reticere . De uitando autem ſcandalo coufer
oris , iuris naturalis præceptum eft . Præceptum ergo di
uina
 DE SACRAMENTO POEN . 76
rinæ legis pofitiuum , illius obligationem non abolet :
lex enim gratiæ , legem naturæ non deftruxit , led perfe
cit . Loquimur autem de ſcandalo confefforis infirmi:
dam fi ex malitia paratus fit ad ruinam, utilius ſcandalum
naſci permittitur, quàm Dei præcepta relinqui. Exem
pla uerò hujus conclufionis non adhibemus, quoniam cui
que erunt in promptu.
Secunda propofitio , quæ communis etiam theologo
"rum eſt . Si ex confeffione mea ſequatur aut mors, aut in
famia uel mea , uel aliena ,excuſatur ab obligatione confi .
tendi tale peccatum : et ratio eft , quia diuina præcepta
pofitiua non obligant cum ia & ura uitæ , aut publicæ fa
al me. Verbi gratia , fi confeſſor crederetur reuelaturus
confeffionem , & c .
Item , przceptum deuitandamorte , uel infamia proxi
mijeft naturale :ergo præceptum pofitiuum adueniens,
deconfeffionis integritate ,non abrogatur. Quòd fi excu
for à confeffione peccati , ex qua ſequiturmors , uel infa
miapublica proximi; excuſabor etiam , fi inde fequatur ,
fiuemors, feu infamia mea publica .
Sed obijcies tamen , quia illa argumenta probant qui
dem effe ceffandum à confeffione , non autem confeffio
nem eſſe diuidendam . Nanı,diuidere confeffionem , la .
crilegium eft . Tum , quia impium fucrit, à Deo dimidiam
expeâare ueniam ; tum , quia talis diuiſa confeffio formz
facramentali repugnat .
r. Et augetur difficultas , fi capiamus pænitentem attri
rum , qui habeat duo peccata mortalia ; quorum alterum
nosafilerimus poſſe reticeri ex caufa probabili, tunc con
Fefor abſoluit ab uno peccato , ab altero non abfoluit ,
ergo et Deus abſolutionem ipſam partitur , quod abſur
dum eſt .
Pro quorum argumentorum ſolutione, commemoran
dum eft, confeffionis integritatem ,non oportere mathe
maticam effe , fed moralem : unde non neceffe eft, omnia
peccata contineat,fed quæ in memoria ſint, adhibita hu
inana diligentia . Inde etiam fit , ut fi pænitens cæperit
peccata dicere : et ex morbo , uel alia caufa linguæ uſum
к amiſe
 PARS V. RELECT : 7
amiſerit : confeffionem quidem faciat integram , non oin
nium abfolutè peccatorum , fed eorum tamen , quæet de
bet , ct poteft confiteri: Ex quaetiam radice, illud colli C
gimus , non effe neceffarium , hominem confiteri omnia
peccata, quæ memoria tenet : ſed illa quæ confeffori ra
tionabiliter exprimentur . Lex enim Chrifti de moribus
ad moralem integritatem obligat, id eſt, rationi conſenta
-neam . Nam ; quod à ratione diflonat , non præcipit. Pec
catum : itaque quod rationabilitertacetur,irrationabiliter
explicatur , non eft materia confeffionis à Chriſto inſtitu
tæ . Dimidiare igitur confeffionem à Chrifto Domino
præceptam , hoceft aliquod mortale peocacuns tacere ,
quod Chriftus inftituit effe in illa confeffione aperien
dum :id ſacrilegium eft, &c. Nec facerdos dimidiatam ab
ſolutionem præber vam abſolutio limitatur etiam ad con
.feffionem inftitutam à Chrifto, ficut forma permaterian
limitatur. Ab omnibus ergo abfoluit facerdos , quæ ad
ſuum iudicium fpe & ant ex Chriſti inftitutione . Mud ue
rò peccatum , quod cauſa urgente tacetur , non pertinet
tur.c ad illius facerdotis iuriſdi & ionem , reliqua uerò per
tinent, unde pænitens alia confiteri tenetur,ficut qui non
poteft ieiunare uno die quadragefimæ ,à reliquorum ieive
nio non abfoluitur .
Adid uerò , quod tandem obiiciebatur; refpondeo: fan
cerdotem quidem , immediatè et dire & è remittere , quæ
audiuit in confeſſione peccata : ſed ex confequenti, et in
dire & è, remittere omnia , etiam quæ non audiuit. Quia
enim effe& us ſacramentorum , gracia eft, quæ omnia pec
cata tollit : inde fit,ut omnia facramenta ſuos effe & us im
mediatos producendo , conſequenter omnes mortaleis
culpas remittant . Ac per hunc modum peccata oblita per
abſolutionem remittuntur: non dire & è , ex uiq; abſolo
tionis , fed fecundariò , et conſequenter .
Sed enim , quoniam leue detrimentum efe uidetur ,
quòd confeffor fciat peccatum proximi mei : hinc grauis ot
autoruin concertatio eft , an teneamur explicare circuné
ftantiam :qua explicata confeffor intelligit complicem cri
minis : ut exempli caufa, & conhteor;mecommififfe ince
ftum
 DE SACRAMENTO POEN . 77
Aum tum forore: nec habeo plures , &c . Quo quidcin lo
co , nec eft quæftio , cùm ego habeo copiam confeſſoris,
cui poflum confiteri ſine reuelatione alieni peccati, tunc
enim iniquum erit, illi confiteri , qui ex mea confeffione
crinien alienum intelligit .Sed eft quæftio ,cùm confetlor
$ non adeft, niſi parochus , qui et meetſororein cognoſcit,
3 ut in pagis et oppidulis frequenter folet accidere . Igitur
communis fententia tenet, non effe defiftendum ab illius
peccati confeffione propter paruum illud proximi nocu
mentum . Quemadmodum ex paruaiadura famæ meæ
quam facio ex eo , quòd confeffor meum peccatum intelli
-) git, confitendiobligatio non ceffat. Hanc fententiam D.
Thom , ample & itur.4.d.16.9.3 . artic.2.q.5 . ad quintum .
Duran.eadem.d.q 4.D.Bonauen dift.2 1. in ſecunda parte
diftin &. articu 1. Petrus Palud . diſt 17.9.2 .artic. I.et Ga
bri.q.i.concluſione quinta:et Adria q.1.de Confefſione,
ad quartum argumentum et Syluefter; uerbo Confeffor .
1.9.24. Cauſa uerò horum eft , quòd potius debet pæni.
tens prouidere conſcientiæ ſuæ , quàm alienæ famæ. Item,
quòd præceptum de integritate confeſſionis diuinum ett,
nec debet omitti , ut bona opinio alterius apud confeflo
rcm feruetur .
At Caietanus in Summa, in uerbo Confeflio , condicio
ne. 3. ubi multa adhibuit remedia , quibus peccatum alie
num in confeſſione celaretur ; tandem ſubijcit , quòd li
nullum remedium eft,et diferri non poteft confeffio , quia
oportet, aut celebrare, aut euchariftiam fumere debet il
lam circunftantiam tacere pænitens : quia confeſſio non
debet eſſe cum aliena ia&ura. Damnum fiquidem propriæ
fame, confeffionis et abſolutionis utilitatis penſatur. Da
mnum uerò famæ alienæ , non penſatur aliqua commodi
tate ipfius, qui patitur in commodum :et ideo non uiden
tur noftra commoda proximorum noftrorum incommo
dis comparanda .
Præterea . Si ego non poffum confiteri, nifi per inter
pretem : confiteri non teneor : ergo fi cum ia&ura aliqua
famæ meæ præceptum confeffionis non obligat , nec cum
iadura quidem alienæ famæ obligauit . .
K 2 Præte.
 PARS V RELECT . ' '
: Præterea . Si ego cognoſcerem , confefforem reuela
turum effe locium criminis cuiquam alteri , non deberem
explicare : ergo nec ipfi debeo focijcrimen aperire.Quia
etiam apud ipfum confeflorem bona opinio proximimei ,
vel infirmatur ,uel penitus interit : eò uel maximè quòd
illius pænitentiam non uidet : meam uidet. Nec naturæ
lex folùm obligat , ne graue damnum proximo demus,ue
som etiam ne medio credemus .
Vt igitur hoc diſſidium componamus , fit tertia propo
ftio : Ši habita ratione confefforis et complicis, uir pru
dens iudicauerit effe ia & uram , licet non grauem ,medio
qem tamen : tunc eiufmodi peccatum ,aut circunftantia ta
ceri poteft . Atq; hancmihi uidentur probare argumen
ta , quæ fecimus pro Caietano .
Quarta propoſitio . Si habita ratione utriuſq;, et con
fefforis et complicis, uel nulla ia & ura fit, uel minima, ex
co quod facerdos intelligat focium criminis: uidetur effe
neceffarium circunftantiam explicare.
Vltima propofitio . Io articulo mortis ,non obftante
illa famæ ia& ura , quæ plerunq; apud confefforem fit ,te
netur pænitens circunftantiam explicare: quia et ipſefo
cius criminis debet fubire tale diſpendium pro falute, pe
nitentis . Secus: ubi ia &tura effet grauis et magna : ut fi
mors , uel infamia publica ſequeretur.
In quarto argumento principali multa uariè à dođori
bus fcholafticis differuntur.in.4.d.37.Sed ego, quanta ma
xima breuitate potero , ea in hac diſputatione tractabo ,
quæ et neceffaria ſunt, etdigna quæ à uobismagnopere a
nimaduertantur . . modela
Dupliciter itaque confeſſio informis eft:aut ex parte
confitentis , aut ex parte abfolucntis. Ex parte quidem
pænitentis, quia non erat in gratia quando eam fecit: fiue
quia carebat contritione , fiue quia eius confeſsio non e
rat integra, uel ex uerecundia ,uel ex negligentia, & c. Ex
parte uerò abfoluentis , quia uelnon impendit abſolutio
nem , quæ eft forma huius facramenti:uel,fi impendit ,non
crat facerdos habens juriſdictionem ad abfoluendum : er
go li confeſsioni deeft charitas , quæ eft forma uirtutum ,
uel
 DE SACRAMENTO POEN. 78
belabfolutio uera, quæ eft forma facramentalis confeſsio
niy talis confefsio apellatur informis .
Et fur certa ab incertis ſeparemus) Primum , in quo con' '
veniunt uiri do & i , eft: confeſsionem informem ex defe
Au abfolutionis effe à pænitente repetendam . Nam ut
2 Tetro docuimusex Ioannis teftimonio , neceffe eft ut pec
tata àfacerdotibus remittantur . Igitur , qui non perce
pit abfolutionem à peccatis , quamlibet millies ea fuerit
confeffus, co ufque teneturpeccata fateri, quoufq; ueram
abſolurionem accipiat .
: Aliud quoque in hac materia certum eſt, aliquam cona .
feffionem ex parte pænitentis eſſe repetendam . Nam,qui
dedita
opera , non faciuntintegram confeffionem morta .
lium, fed ex uerecundia unum aliquod mortale tacent: ij
finedubio iuxtà omnium do & orum communem ſenten
tiam tenenturiterum confiteri: quia confeffio; non intezi
gra facramenti pænitentiæ materia non eft : cùm ex pro
pria ratione formæ ſacramentirepugnat: unde in Concil.
Floren.definitur , ad confeffionem , quæ eft huius facram
menti materia,pertinere,ut omnia peccata mortalia, quo
sum homo memoriam habet , fuo facerdoti integre con
fiteatur.
Tertium , me quidem iudice , certum eſt, non omnes
confeſſiones informes,effe reſumendas. Nam ( ut.D.Tho
masargumentatur.d.17.art.4 9.1.) fi opus eller omnem ta
lem confeffionem repetere, nullus tranquilitatis locus ret
linqueretur ,cùm enim uiri pij de propiciato peccato non
debeant effe fine metu; Ecclefs.omnis confeſſio de qua ue
rentur , an fuerit informis , an legitima , effet illis identi
dem repetenda . Quod omnino alienuin eft à prudentilli
morum hominum conſuetudine'.
Præterea , cum ſacramentum extremæ un & ionis,atque
matrimonij , et item in uniuerſum reliqua , ex informita
te non fic inualidentur, ut iterum fumenda fint:cur unum
hoc ex fola informitate quaffabitur: eo uel maximè,quòd
etiam fine contritione , neceſſariam et materia et formam
huius ſacramenti conftare poffe , certis argumentis aftru
aimus, Non igitur ex informitate,ſed aliunde fumendum
K 3 eit ,
 PARS V. RELECT : ..
eft , quando fitconfeflio repetenda.
mlud denique compertum et exploratum eſt, confeffio
nem facramentalem , hoc eft, ex qua cùm abſolutione ue
rum pænitentiæ facramentum confiftit, eam non cffe fa
ciendam . Sed fi fit aliqua confeffio , ex qua non eſt con
ftitutum uerum pænitentiæ ſacramentum: ea uidelicet re
fumenda eft .
· Prior huius fundamenti pars,uel ex eo conftat , quòd fi
ſeniel accepimus ueram aliquarum culparum abſolutio
nem , ueram ( inquam ) et ualidam :non oportet peccata
à quibus fumus uerè abſoluti, iterum confiteri. Quippe
( utBenedi& usundecimus, in extrauaganti, inter cun & as,
cleganter docet) abfurdum eft, ut liberatusdebitor adhuc
ad foluendum maneat obligatus .
Atque inde pofterior pars eiufdem fundamenti confta
bilitur : fi enim mea.confeflio fuit talis , ut ex ea cum ab
folutione ſacramentuni pænitentiæ non eftconfe & um : il
la nimirum peccata , quæ confeſſus fum , non ſunt per facer
dotem remiffa . Qua propter debeo iterum confiteri , ut
clauium autoritate ſoluantur .
Ex quo quidem quarto fundamento , manifeftè colligi
tur confeſsionem , quæ fine culpa pænitentis non eſt inte
gra, iterum facere non oportere: ut fi propter ſcandalum ,
aut proprium , aut ipfius confefforis euitandum , aliquod
peccatum tacerem ; uel fi diligentiam adhibui fufficien
tem , et tamen adhuc alicuius peccati ſum oblitus . Nam
in moralibus ex fine uoluntario res denominatur . Qui
igitur uoluit omnia ſua peccata confiteri :et idoneam ad_ ?
hibere diligentiam : eius confeffio , fi moraliter loqua
mur, ett integra. Quod et ex Concil.Florent. et ex alijs
multis capitibus, et caufis antè nos liquidò comproba
uinus , * 1
Colligitur deinde, quòd fi peccator negligentiam affe
&atam, aut omnino craflam in facienda integra confefsio
ne habuit , ita ut ex eiuſmodi negligentia peccatum ali NET
quod mortale prætermiſerit : talis debet confeſsionem re
petere, ac ſi data opera mutilaretur. Verbi gratia; qui fi
ne aliquo examine conſcientiæ fuæ poft tranſacum 10
num
 DE SA CR AMENTO POEN. 79
num' accedit ad confeſsionem ; ſemper enim in peccato ".
rum obliuionem neceffe eft incidere. Quare non aliter
nale confeſsionemmutilare , atque,qui uenenum homini
porrigit, uulc occiderezet qui ignem fubiicit, domum com ,
burere . Qui igitur ad eum modum imparatus accedit ;
teuera uulc confeſsionem mutilam facere, qui uolens pru :
denfq;ita ſegerit, ac fi facere ex profeſſo mutilam uelit ,
Colligitur tertiò ,quòd , fi peccator nullum dolorem
habeat, nec contritionem ,nec attritionem ,càlis confeſsio
eft repetenda . Non enim eft confeſsio , quæ ſit materia ſa i
csamenti poenitentiæ ,cum à nulla poenitentia profifcatur.
Imduerò , cùm nec confeſsio quidem fic, féd pura confef-;
honis fimulatio'; ut Capreolus. dift.17.q.2 .et Durandus
eadem diftin & ione. q.13.et Caietanus. 9. s .additionum ;
er in fumma fua : er ferèautores (cholaftici tradiderunt .
Colligitur poftremò ( id quod etiam paulò ante inſinua
uimus) quòd , fi quis habeat attricionem ; ex qua uirtute
facramenti attritus, fiatcontritus, gratiam , fcilicet, con- ;
ſequendo; eius confefsio noneft reſumenda ſuſcipit enim :
ucrum pænitentiæ facramentum , geariamque , ac remif.
fonem peccatorum per abfolutionem facramentalem .
Hac omnia, (nifi ego cæcus fum ) in controuerfiam uerte
re-non debemus ,
Sed illud primùm jo hac materia , tanquam incertum
indubium uocarimeritò poteft. An confefsio ex negli
gentia mutila et manča,non quidem penituscrafla et ſupi
ni, fed culpabili tamen , fit à pænitente iterum facienda;
ut, fi quis peccata præterita quærat , et diligentiam non
nullam adhibeat, quam effe idoneam arbitratur'; cùm ta
men non fit.
Huic uerò quæftioni, reſpondetur ex ſententia Caieta
pi, talem confeſsionem non effe repetendam ; ſed ſi poftea
in memoriam peccatum illud negligenter omiffum uene
rit; fat erit illud confiteri, et negligentiam in conſcientia
examinanda, ac proinde lacrilegium illud , quod in fulci
piendo ſacramento commillum eft . sont pas
Hæc uerò ſententia non poteſt ( fateor) perſpicuè ac lu :
cidè demonftrari. Sed in rebus quæ ad mores pertinents
K 4 non
 PARS V. RELECT
non funt ( mihi credite ) ſcientiæ moralis dogmata ad ui. IL
Qum reſecanda . Suadetur itaque primùm : quia morali
ter loquendo talis confeſſio eſt integra : cùm intendatper
nitensomnia confiteri, quorum memoriam habet.
Item , quia aliàs, nimium anxios redderemus ſcrupulo ..
ſos : imò piorum etiam animos turbaremus perpetua ite :
randæ confeffionis ſolicitudine:uerentur enim plurimum
non ſcrupulofi modo , uerum etiam mediocriter liberi , 03
atq ; cordati, ſeſe in examincconſcientiæ negligentes ex
titiffe . ESP
Sed obijcet fortaffe quifquam ,quod talis confeffio ex
parte pænitentis non elt integra :peccat enim non adhia
bendo diligentiam debitam , acque ex conſoquenti pænie
teps , confeffionem , uolens, mutilam facit..
Ad hoc primum dico , omiffionem illam diligentiæ de
bitæ , aliquando effe folum uenialem, fcilicet, ex inconfi .
deratione, culpabili quidem proficifcens , ſed non mor
tali ramen . Quoniam pænitens is eſt , qui aliàsdiligen
tiam debitam adhibere folet. Atque in hoceuentu , non
ſacramentum modo , fed etiam fru & us facramentirecipi..
tur . Nechoc loco (utreor ipſe)Theologusquiſquam no
bis erit aduerſus : nifi planèuelit ,et confeſſionis iugum
importabile facere: et ſineidonea ratione, mortaliscul
pæ reatum inducere, niſi confeffio uenialiter tantum cul
pabilis reſumatur .
Dico ſecundò , quòd, etiam fi negligentia mortalis fit, V
(non fit modo adeò fupinaer crafía,ut perinde babeatur ,
atque ex induftria res fieret) quia confeffio tanien ex in *O
tentione formali pænitentis eſt integra:non eftcogen .
dus eiuſmodi confeffionem iterare . Nam , quando falua
pietate id facere poffumus , confeffionis iugum mollefa
ciendum eft,neciniiciendilaquei, eo præſertim loco, qui
in id paratus eft , ut ab omnibuslaqueis liberemur .
Acforſitan , qui in concertatione ſcholaſtica nobis co
nantur obſiftere : fi ad rem ipfam conferantur, non aliter
facient, quàm nos in præfentia conſulimus : uerbi caufa ;
fi quis ex ignorantia uincibili exiftimet periurium pro
ſeruanda uita hominis effe licitum ; unde non confitetur
illud
 DE SACRAMENTO POEN . 80
illud peccatum , quia non putat fe peccaffe . Item , fi quis
mercator aliquem contra &tum licere credebat ,uel mulier
cula aliquam fuperftitionem cenſebateſle religionem ex
culpabili quadam iguorantia; non arbitror equidem tam
criticos ac feueros iudices effe futuros , ut omnes horum
ante ađasconfeſfiones, iubeant iterari . Intrepide igitur
cum Caietano tenere poſſumus, eiuſmodi confeffiones ree
pecinon oportere .
Alterum quoque uerti in quæftionem poteſt ; an cum
quis attritionem habuit tam imperfe & am ,ut uirtute ſacra
nsenti non fiat ex attrito contritus, quin potius ſacrilegus
fitineo, quòd irreuerenter ſuſcipit pænitentiæ facrament
tum ,an huius ( inquam ) confertio fit iteranda . Et qui
dem D. Thomas loco ante citato manifeftè docet , quòd,
ficut fi& usfine debita difpofitione et dolore potelt ue
rum ſacramentum baptiſmi ſuſcipere ; ita etiam et confera
honem facramentalem facere , ac'ueram abfolutionem
percipere ,
Contrariam fententiam tenet Maior. d . 17. quæ.g. et
Adrianus. quæ . 4.de Confeſſione ad tertium argumenes
tum ; er dubio. si eorum quæ de confeſſione proponit .
Eft autem primum argumentum contra D. Thomam ,
Quòd fi ibi efſer uesum facramentum , peccaror ille fi
&us eſſet uerè à ſacerdote abſolutus'. Confequens eft fala
fum ,ergo et antecedens. Maior probatur, quia fi quis ue
Fum ſacramentum baptiſmi, uel confirmationis accepit;ue
tè manetbaptizatus, et confirmatus ; confequentis uerd
falfitas oftenditur, quia tunc uere etiam efíet abſolutus à
deo quæcunque foluunt facerdotes in terra , foluuntur in
calojet tamen non eft ille abſolutus in cælocum mancat
eiſdem peccatis obligatus , et nouam inſuper addiderit ſa
crilegij culpam ,
Et confirmatur . Quia illi non ſunt à Deo remiſſa pec- '
cata : ergo non eſt abſolutus à facerdote, pater conſequen
tia ex illo , Quorum remiſeritis peccata
cis. ( , remittuntur
Confirmatur deinde : quia facramenta gratiæ , ſacra
menta ueritatis ſunt, non fallitatis : formaautem illa,qua
confeſſor
 PARS V. RELECT. "
confeffor utitur,cùm fi & um abfoluit, falfa eft , ſcilicet .
Ego te abſoluo à peccatis tuis . Necualet dicere , forma
ſenſum effe . Ego te abſoluo , quantum in me eft: quia li
cet ex parte ſuaconfeffor uerè conetur abſoluere: non tam
men ideo uerè foluit: cum pænitensimpedimentum obije
ciat abſolutioni. Quamlibet enim quis ianuam nitatur
aperire : non tamen uerè aperit , fi qui intus est, obicem
ponat .
Præterea', uel ille qui non contritusconfitetur,et acci
pit ablolutionem , habetaliquam difplicentiam de pecca
to , uel nullam : fi nullam : ergo non eft uera confeflio ,
fed fimulata enuntiatio peccati, fin habet aliquam , illa e
rit attritio . Quare, adueniente abſolutione , confertur
gratia iuxta D. Thomam , qui tenet facramentum pæniten
tiæ attrito conferre gratiam , ficut et ſacramentum -ba
ptiſmi.
Præterea uel ille talis cognofcit fe habere dolorem ſuf
ficientem : uel credit potius ex ignorantia, ſe fatis dolere,
cùm tamen non doleåt ſatis. Siprimum , eft illi abſolu
tio deneganda: fi illam fi & ionem confitetur,fin uerò non
confitetur, confeffio de compoſito non eft integra :ac
proinde irrita eft , ac nullius prorſusmomenti cenlenda .
Si ſecundum , iam uirtute facramenti conferetur gratia ,
cum ille non ponat obftaculum in
Hæc tamen argumenta mouere non debent, ut D. Tho
mæ fententiam relinquamus , quæmulto quidem proba ,
bilior eft . Primum quoniam nulluscertò cognoſcit , ſe
ſufficientem dolorem habere cùm confitetur. Quo circa .
ſemper oporteret, homines efle ſolicitos de eadem con ,
feffione iterum atque iterum repetenda: probabiliter e
nim timemus ;noftras confeſſiones non fuiffe formatas .
Præterea (ut etiam paulò ante argumentabamur) cæte
ra ſacramenta recipiuntur à fiais : ergoet hoc ſacramen
tum à fi & o recipi poteft. Negabis forte conlequentiam ,
quia contritio eft pars huius facramenti: ( ut Conci. Flo .
rent. definitur ) non eſt autem pars aliorum : et ideo alia
ſacramenta non contritis etiain conferuntur, hoc uerò la
cramentum non nifi àcontrito recipicur . Contra , quia
contri
 DE SACRAMENTO POEN . 81
contritio non eft pars efſentialis huius facramenti,ſed in
tegralis : non aatem quælibet integralis pars adeſſe totius
neceſſaria eft : ut patet de ſatisfactione , finc qua uerum
facramentum confiftit. Deinde,quia licet contritio eflec
prima huius ſacramenti pars , non eft tamen ordo neceſ
ſarius, ut oporteat effe priorem confeffionem Nam fi
poft confeflionem hominis atriti iam completam : ſequa
tur contritio tempore quo quis abſoluitur : fine dubio ſu
fcipitur uerum facramentum . Et tamen confeſſio tota fuit
informis. Rurſum etiam nos ante conftituimus, attritio
dem effe idoneam huius facramenti materiam . Quòd fi
non efiet: nec claues ecclefiæ culpam remitterent, nec pe
nitentiæ facramentum gratiam conferret. Denique, ſido
lor interior aſſignatur pars huius facramenti ; ideo eſt, ut
confeflio uocalis ad iudicium facerdotale neceffaria , lit
confefio, et non fimulatio: aut figura confeſſionis: fed ſo
la'attritio fatis eft,ut homo uerè conficeatur, et accuſer fe
coram facerdote quemadmodum . D. Thomas ad tertium
argumentum illius articuli docet: ergo , & c. Non enim hu
juſmodiappellamus fi& am , fidione contraria facramen
to:led fi& ione contraria effectui ſacramenti; adhibet quip
pemateriam neceffariam facramento , diſpoſitionem ue
rò neceffariam effe & ui facramenti non adhibet .
Quòd fi ita eft ,ut certè uidetur effe , confeffionem in
formem effe ueram materiam ſacramentalis abſolutionis; '
impertinens fuerit per illam dari gratiam , uel non dari po
nenei obicem . Nam , fi extrema un & io ueram materiam
etformam habet , uerumq; miniftrum , fi fufcipiens impe.
dimentum apponit effe & ui facramenti, nou inde ſacra
mentum irritum eft ; idem in matrimonio uidere licct,at
que in reliquis facramentis.
Et cùm in ſuperiori dubitatione docuerimus confeflio .:
nem ex culpabili negligentia mutilam , fi tamen formali.
ter et ex intentione fuiffet integra , non eſſe repetendam ;
tenere compellimur ,fuiffe uerunı ſacramentum quanuis
àfi& o fuſciperetur fine præſenti fru & u ſacramenti.
Ad primum argumentum , concedo pænitentem illum
effe uera ſacramentali folutioneabfolutum ,et cum obijci- '
tur ,
 PARS V. RELECT .
tur, illum fore abſolutum à Deo, concedo item . Sed cum
surſum inftatur illum manere eiſdem peccatis obligatum ,
diſtinguo. Nam ex parte lacerdoris, et Dei abloluen
tis, abiolutus quidem manet : fed ex parte pænitentis po
nentis obftaculum , abfolutio ſacerdotis præſentem non
habet effectum . Quemadmodum , qui in peccato :mer
tali ſuſcepit baptiſmum ; uerè baptizatus eft à rioiftcor
ſed baptiſmi non recepit effectum propter obicem ,qiem .
oppoſuit. Er per hoc ad priorem conformationem re
fpondetur, quòd renuiffio peccatorum dupliciter intele
ligitur. Altera , quæ habet annexam iuftificationem , ata
que effe & um remiffionis peccatorum ; et fic qui peccatası
remittit , femper gratiam confert , per quam remiffio pec :
catorum efficitur. Altera peccatorum remiſsio , iudicia
lis eft ; qua nihil aliud continctur , quàm ſententia , cu
jus uirtute quis foluitur à peccatis in tali iudicio pecca
torum rcmiſsiuo . In quem fenſum facerdos femper pecal
cata remittit .
Ad pofteriorem confirmationem refpondetur ; quòd :
idem argumentum fieri poffet de facramento baptiſmiz :
cum recipitur à fido. Nam uerbum, Baptizo,in forma ba ;
ptiſmi, non ſolùm ablutionem corporis, ſed ablutionem
quoque mentis fignificat : facerdos ergo non abluit inteet
riùs lacrilegum , qui fide baptizatur: nihilominus uerum
ſacramentum baptiſmiconfèrt , quia ueram materiam , uc
sarnq; formam ſubminiftrat : ex quibus , niſi ponatur obor
ex, ablutio interior conſequatur . Idem in confirmatione:
uidere eft . Qui enim in peccato mortali confirmatur ,
cordis firmitatem , quæ fignificatur in forma non reci
pit, & c. Sic ergo facerdos abfoluen's fi & um , uerum abfo
Jutionis ſacramentum impendit : et quantum in ſe eftue
ram formam apponit: cuius effe & us tunc quidem impedi
tur per indifpofitionem recipientis. Nec fenfus formæ far:
cramentalis eft. Ego te abſoluo, id eft,do abſolutionem , 3
quæ nunc effe & um fuum habeat remiffionis peccatorum ::
fed fenſuseſt: ego iudicialem abſolutionem impendo :quæ
ui ſua potens fic te abſoiuere, fi tu uclis fru & um eius obtj .
nere . Quemadmodum ,fiabfolutionis fententiam profer :
ret iu .
 DE SACRAMENTO POEN. 82
set iudex, qua liberareris à carcere , in quo poftea tu uo
luntate tua manere uis : et ſi ego extrinfecus claqe ianuæ
feram aperirem,et tu uolens intus obicem opponeres,ego
uerè ianuam aperui..
Ad fecundum principale reſpondetur , illum de quo lo
quimur in concluſione, difplicentiam aliquam habere de
peccatis, hoc eft artritionem . At non quælibet attritio
fufficit, ut accedeos ad facramentum pænitentiæ , gratiam
conſequatur, poteft enim dolor effe tam imperfe & us , qui
faris fit ad conteflionem faciendam : non item, ut ex ui il
lius diſpoſitionis homo eriam per ſacramentum iuftifice
tur . Nam primò,cùm quishabet attritionem conditions
tam , id eft,quæ oritur ex uelleitate,qua homo uellet pla
cere Deo , et ipſi reconciliari : tunc non fit ex attrito con
tritus facramento ſuſcepto,recipit tamen uerum ſacramen
tum , fi triftatur , quia caret dolore in efficaci : et accuſat
feetiam huius indiſpoſicionis. Hæc eit autem cómunis at
tritio merctricum , uſurariorum , concubinariorum , & c.
quos omnes fi iterare confeffiones cogeremus , immenfi
effet operis et laboris.. Nec tamen quisquain erit adeo re
miffus in rigore diſciplinæ Chriftianæ, qui eiuſmodi ho
mines excuſet à ſacrilegio . Altera quoq; attritio eft ,ex
qua cum facramento pænitens non iuftificatur. v. g. quæ
ex timoreinfamiæ proficiſcitur, uel cuiuſque malicempo,
ralis: ut qui detettatur peccatum , et proponit confiteri ,
ne eiiciatur ab eccleſia, uel ne mul& etur pecunia, & c. fiue
enim diſcutiat conſcicntiam fuam , et imperfectionem do
loris, fiue ex negligentia omittat examen neceflirium,ho
mo fic attritus , non fit etiam uirtute ſacramenti , contri
tus, id eft, non accipit gratiam . Sic enim hoc loco intel
ligi uolumus ex attrito fieri contritum ,ideft gratiam et iu
kificationem conſequi uirtute ſacramenti, perinde ac fi
uerè fuiſſet contritus. Et , fi quæras, quando ex attrito fiat
contritus uirtute facramenti. Refpondeo , id primùm e
uenire , quocunque attritionis gencre homo fit attritus ,
fi cxiftimat fefe preftitiflc quod neceſariam erat : igno
ratq ; inuincibiliter, fe non habere fufficientem difpofitio
nem , quia is non ponit obicem : fed bonafideaccedit ad
lacra .
 PARS V. R ELECT .
facramentum ,ſacramentum autem in non ponente obi
cem ,fuum ſemperhabet effe & um . Quo fit , ut omnia fa
cramenta ex hujuſmodi actrito , contritum faciant. Quod
D. Tho.lucidè tradit.3.p.9.79 . ar.3.et in comommentarijs fu Idalis
per loannem.cap . 11. in illud , foluite eum .
Deinde etiam ,attritio efficax ex timore pænarum fuper
naturalium idonea diſpoſitio eſt ad ſacramentorum ba
ptifmi et pænitentiæ gratiam percipiendam : ut, cum quis
dereftatur omnia peccata mortalia, et propterea confite ar
tur , ne per peccatum excludatur à gloria , uelne in infer .
num ignem conijciatur . Qui etiam , fi cognoſcat, ſe non
habere contritionem ,fed folam attritionem :licitè accedit
ad baptiſmi er pænitentiæ facramenta fufcipienda. Quod
(nifi me coniectura fallit) ſentit D.Tho 3. p.9.79. ar.z.ad
ſecundum et.q. 80. ar. 4. ad fecundum et 4 :fenten . d.24.
9.1.artic 3 9.1 ad tertium .Ratio uerò D. Thomæ non eſt
contemnenda: quia facramentum baptiſmi et pænitentiæ
per ſe ordinantur ad præftandam uitam mortuis. Quare
licitè ſumi poflunt ab his,qui habent conſcientiam peccati
mortalis , modò habeant attritionem , qua rollitur obexi
et complacentia in peccatum commiffum . Eft quoq; al.
tera eiuſdem ratio, quia cùm hæc duo facramenta fint me
dicinæ dire& : paratæ contra morbos animæ : abfurdum
eft, ut nullus quife ægrum effe cognoſcit, poffit iuftè hæc
ſumere ſacramenta . Quemadmodum res effet penitus ab
furda, quòd medicinas corporales,à natura potiffimum in
ftitutasad fanandos corporis morbos , non potſer ſumere
piſi ſanus: aut qui ſe iam effe fanum exiſtimaret , unde et
Innocentius. 1.9.1.capi.Ventum eſt, ubi uulnus ( inquit) in
fixum eft ,medicina eft adhibenda , qua poffit recipere fa
nitatem,atque ubi pænitentiæ remedium neceffarium eft,
ordinationis honorem locum habere non pofe decerni..
mus , &c. quæ inferius adijciuntur ,
Tertiò etiam . Attritio , quæ procedit ab amore natus
rali Dei fuper omnia , forfitan diſpoſitio eft idonea, ut uir
cute ſacramenti baptiſmi et pænitentiæ gratia conferatur:
quia talis etiam attritio collereuidetur complacenciam in
peccato , et obicem facramentis et per hoc patet tertium
-S10 argu
 DE SACRAMENTO POEN . 83
.
argumentum .
Sed quæftio parua le offertcirca ea, quæ di&a funt .
Nam ,fi peccator intelligit imperfe & ionem doloris,qui ui
delicet non eft fufficiens ut uirtute ſacramenti gratia con
feratur, fed committit facrilegium ſacramento irreueren
ter ſuſcipiendo : tunc aut conficetur talem indiſpoſicio
-nem et fidionem , autnon : fi confitetur, facerdos non ab
foluet ,ne fic facrilegus impendendo abſolutionem , ficut
peccator iple petendo facrilegus eft. Confeffio igitur erit
irrita , et abſolurio per nouam confeſſionem denuo quæ
renda . Sin uerò non -confitetur illam indifpofitionem ,
confeffio non erit integra: itaque erat repeten :a .
Ad hoc reſpondetur , quòd fine dubio facrilegus erit
ſacerdos ; fi certò cognoſcens pænitentem effe indiſpoſt
tum , illum abfoluit . Cuius rei exemplum habes , de pe
nitentijs, capit. Quòd quidam . Nec te moueat, quòd ibi
Alexander præcipit ,talem confeffionem recipere: eorum
uidelicet, qui,quamuis confiteri uelint :fe tamen afferunt,
abftinerenon poffe. Recipienda enim eft talis confefſio,
3 quòd ad ecclefiæ præceptum pertinent , quod uerè implet
qui io illum modum conficetur ut: alio loco forſan , ube
rius oftendetur. Sed non eft tamen recipienda, ut abſolu
tionem facerdos impartiatur : cùm ibidem Alexander af ,
ſerat , huiufmodi pænitentiam non effe ueram : fi &tè au
tem pænitentem abſoluere , ſacrilegium eft .
“ Nec te rurſum moueat,quòd talis confeſſio uidetur elle
facrilega, cùm fit facramentalis, et fi & è fađa in peccato
mortali. Quoniam tunc confeſſio fi & a facrilegium eſt ,
cum à pænitente fit, animo recipiendi abſolutionem . At,
cùm quis confitetur , ut præcepto ecclefiæ pareat,et con
filium ſalutare à ſacerdote recipiat : ut fi fortè , uel inter
confitendum ,uel confeffione fa & a , animus permutetur ,
abfolutionem à facerdote recipiat, eiufmodi confeflio li
cita eft : licet quodam modo pars ſacramenti fit ,non a & u ,
fed potentia : quòd fatis eft ,ut facerdos ad figillum fecres
ti teneatur .
Illud uerò quod ibidem dicitur , eiuſmodi hominibus
penitentiam eſſe indicendam , non de ſatisfactione facra
mentaliter
 PARS V. RELECT *
mentaliter iniungenda intelligendum eft,fed de pæniten
tia , quæ fit in peccatoris remedium &c. Non eft igitur il MY
le talis abſoluendus: fed fi abſoluatur tamen uel ex igno
rantia , uel ex effe & u et paſſione ſacerdotis , abfolutio ua
slida erit :fi tamen illam fi& ionem peccator confiteatur ,
quam habuit, antequam ſuſciperetabſolutionem , uideli
cet negligentiam et indiſpofitionem præcedentem , ani
munq;recipiendi facramentum , & c. Nam fi& io illa ex .
terior , hoc eft, facrilegium , quod peccator commifit re
cipiendo exteriùsabſolutionem , poft confitenda eft : ut
D. Thom. illo articulo tradit: nam ante explicari non
poterat .
Sequitur quæſtio alia perdifficilis, an facramentum pce
nitentiæ recedente fi& ione, ſuum effe & um ſortiatur . Et
quidem Adrianus de confeffione . Dubio . s . et Gabriel.
4.d.17.q.1 . artic.z . dubio 2.atque alij nonnulli negati
uam fententiam ienent. Primò , quia fi quis in peccato
mortali euchariftiam recipit,non recipit effc & um receden
te fi & ione : cùm iuxta apoftolum prioris ad Corinth. un
decimo,qui indignèmanducat corpus dominis non ad uti
· litatem , ſed ad iudicium manducat . Igitur , ne pæniten
tiæ quidem ſacramentum ſuum , recedente fi & ione , habet
effe & um .
... Deinde . Cauſa quæ non eft ,nihil agit : effe & us enim
ſupponit exiftentiam caufæ , fed recedente fi & ione iam tră
fijt abſolutio,nec quicquam illius manet : ergo, & c. Nec
poteft dici , quòd licet non maneat abſolutio ,manet ta
men ornatus quidam, ueluti gratiæ futuræ femen . Quo
niam fuperiori releáione ,multis eiſdemq; firmis argu
mentis , hunc ornatum è medio fuftulimus :
Sed enim opinio D. Thomæ articulo illo iam fæpe cita
to contraria eft: atq; ea quidem multo magis rationi con
ſentanea , fi id teneamus, quod iam oftendimus , ſacramen
tum receptum à fi &to , cife ueriffimum ſacramentum . Pro
batur fic. Ille talis non tenetur rurſum confiteri peccata ,
quæ femel confeflus eft, ergo recedente fi & ione confequi
tur effe& um facramenti. Antecedens patet, quia fi ſenten
tia in aliquo foro ſemel fuit ualida , non eft opus eam ikg
rum
 DE SACRAMENTO POEN . 84
Ada
UNICO sum ferri: nec qui ſemel abſolutus eft facramentaliter, te
netur confeflionem repetere . Iam uerò conſequentia
gno probatur . Quia illi hóminieſt apertum regnum cælo
U2 rum , quod erat claufum per eiuſmodi peccata . Ergo uir
tur, tute clauium eſt illi apertum : nam lacerdotibus claues
eli regni cælorum datæ funt : nec aliter peccatoribus , nifi
per claues regnum clauſum aperiri poteft . Confirmatur
ex illo loannis. 20. Quorum retinuer itis peccata, reten
ta ſunt, ergo fi illa peccata non ſunt remilla uirtute abſo
ME lutionis, ſemper erunt retenta . Quare oportebit eadem
non iterum confiteri . Nec alia ratio D. Auguſtinum mouit ,
ut affereret baptiſmum , recedente fi & ione, effe& um ſuum
pa conſequi, niſ hæc. Nam , fi poftea peccator fi & è baptiza
Ei tus conteratur: et alſeras gratiam illiconferri ex contri
tione, non ex ui baptiſmi ante ſuſcepti; tunc eiuſmodi
SO non eſſet renatus ex aqua et ſpiritu fan & o . Quare ( iux
ta dominifententiam ) non intraret in regnum cælorum .
Cùm igiturpçnitentiæ facramentum fit neceffarium ad fa
lutem peccatoribus baptizatis,fi cui ex ui ſolius contritio
allo Dispeccata remitterentur , illi tali fine remiſſione ſacra
mentalipeccata condonarentur ,cum tamen ſcriptum fit ;
quorum retinueritis retenta ſunt .
Ad primum argumentum , mulci negant antecedens, in
uniuerſum exiftimances facramenta omnia , recedente fi
& ione ,ſuum effe & um habere : Cuius ſententiæ eft Caie
tanusin additionibus tertiæ partis. q: s . De confeſſione;
fuadetq; id peculiariter de extrema un & ione. Nam fiquis
ungatur in peccato mortali , non iterabitur extrema un
Gio in codem morbo , ut ecclefia ftatuit, ergo fille con
teratur poft un & ionem , recipiet fru & um illius:aliàs eccle
fra non negaret illiundionem ,repetitam , & c .
Et. D.Thomas huius uidetur effe fententiæ , cùm ait , et
fic etiam eft in alijs facramentis', unde iuxta hanc opinio.
nem refpondetur, quòd idem potuit dicere Paulus de eo ,
I qui fi&tè baptizatur: ſed iudicium et condemnationem ac
cepiffe ex ſacrilego baptiſmo. Nec tamen inde licet in fer
1
re, baptiſmum illum etiam, recedente fi& ione, nullius fo
se utilitaris .
L Ego
 PARS V. RELECT.
Ego tamen non inuenio cauſam , quæ me cogat, ut i &
quod tribuimus baptiſmo et pænitentiæ , cæteris quoqué
ſacranientis tribuamus , funt enim hæc duo ſacramenta ne
.
ceffaria ad falutem , quorum proprius'effectus eft , aperire
januam regni cælorum peccatoribus occluſam . Vnde, ft
quis ſemel acceperit uerè hæc duo facramentai confequés
fit, ut uirtute horum facramentorum regnum coelorum
conſequatur. Aliàs (utarguebamus) finehis facramentis,
er ui illorum effet apertio ianuæ regni cæleftis , qund fa BE
cris, literis aduerſatur .
Hoc autem argumentum pro reliquis facramentis non
militat : ignoramus enim an fructum euchariſtiæ perce
ptæ, fi quis per ſacrilegium impedierir , poftea , receden
te tali ſacrilegio , conſequatur . Nec habemus rationem
conſentaneam , qua id confirmare poſſimus. Equidem fa .
ciliùs id admitterem in facramento confirmationis et or
dinis : non quòd imprimant chara & erem , uel non impri
mant (non enim me hæc ratio mouet) ſed quod cùnt repe
ti non poffint , et fructus illorum ſacramentorum confira
matis er ordinatis fit perneceßarius : uero fimile eſt, diui:
nam materiam , fru & um horum ſacramentorum , a&ione
abſcendente , conferre :ne perpetuo eiuſmodifructu pri
uentur : et hoc fatis eft feruandam litcram D.Thomæ ini :
quientis . Et fic etiam eſt in alijs facramentis. non enim
dixit in omnibus : licet referri poffit ad hoc , quòd alia la
cramenta recipiuntur à fi & is .
Ad fecundum argumentum , facilè dicitur, caufam qui
dem naturalem , quæque agit admodum naturæ ,oportere
fimul effe cum effe & u uel aliquid rclinquere loco fui
quod fimul re effe&ta fit: at morales caulas non eft opus
cum effe & is eſſe: fed fatis eftfuiffe ,miles enim Atrenuus ,
per rem præclarè ac fortiter in bello geftam , caufa eft fu
curi honoris,atque coronæ apud Cæſarem :nec tamen ali. '
quid relinquit,etiam opere tranſacto, quod fit , ueluti les
men futuræ mercedis , fic etiam cum facramentum pæni.
rentiæ cauſa moralis fit remiſſionis peccatorum per appli
cationem fanguinis Chrifti, et meriti ipſius: non eft ne
celle , ut comittetur effe & um : led far eft , ut præceflerit ,
maneat .
 DE SACRAMENTO POEN. 85
ganeatq; uis eius in diuina acceptatione : quæ non acce
00 ptauit opus meum facrilegum et fi& um , ſed opus Chrifti
etmeritum , mihi per facramentum applicatum .
se His ita conftitutis, nihil aliud fupereft, quàm ut quar
f to argumento principali explicatiùs refpondeamus. Namn
Es Adrianus poft quintam quæftionem de confeſſione du
bio. 4. in uniuerſum tenei , nullum hominem per a & um
culpabilem præcepto siue Dei , fiue eccleſiæ ſatisfacere :
quia præceptum eft de a &tu ſaltem moraliter bono , ergo
per peccatum præceptum impleri non poteft.
Jtem , de regulis iuris, ca 8. Qui ex timore facit præce .
prum, aliter quàm debeat facit : et ideo iam non facit,un
degloſ. colligit, quòd non dicitur fa & um , quod legitimè
01 non fir .
Præterea.Deus non præcipit confeſſionem ſacrilegam ,
fedidontam , ad abfolutionem percipiendam . Ergo qui
fidè conficetur ,Dei præcepto non facit fatis . Et cùm ec
clefia non percipiat immediatè confeffionem , ſed præce
ptum àDeo limiter ad certum tempus : certè qui confef
Gonem iure diuino debitam non facit , eccleſiæ manda
tym de confitendo ſemel in anno non implet,unde in cap :
Omnis utriuſque fexus , omnia fua peccata ( Innocentius
inquit) fideliter confiteatur proprio facerdoti, et iniun
dam fibi pænitentiam propriis uiribus ftudeat adimple.
re: fuſcipiens reuerenter in paſcha Euchariſtiæ facra
mentum .
Inde colligit Adrianus, fumentem cuchariſtiam in pec
cato mortali, non fatisfacere præcepto , nec Dei, nec eca
clefie. Item et illud , largientem pauperi eleemofynam
iq extrema neceſſitate ob uanam gloriam , præceptum de
cleemofyna non implere .
Sed quoniam alterius loci eft, accuratiùsid expendere:
nos cum cummuni opinione in præſentia teneamus, non
elle tranſgreſſorem præcepti , qui a & ui bono ex genere
fuo, quem lex præcipiebat, apponit aliquam malam circun
5 Hantiam , et per hoc patet ad primum argumentum Adria .
PH ai . Lex enim eft de a u moraliter bono ſecundum ſe :
1 Ad fecundum . Quædam præcepta funt , quæ tine cha
‫ܐ‬ ‫ܐ‬ ritate
 PARS V. RELECT .
ritate non implentur : ut de contritione , de a & u charic Cit
:tatis : huiuſmodi autem per timorem ſatisfieri non poteft.
At, præcepta de a & ibus exterioribus,cùm ex timore ſer
uili fiant , inutiliter quidem fiunt : et propterea cenſentur 9
non fieri, ſed non inde per nouam culpam uiolantur .
Ad tertium , iam patet ,confeffionem faam , aliquam 4
effe idoneain ad percipiendam ueram abfolutionem , per
quam ,ſcilicet præceptum impletur , cum Dei,tum ece
cleſiæ , cum pænitens ſacramentaliter abſoluitur , Imò cre
diderim ego , quòd cùm peccator ſe Giftit facer.oti , iuxta
præſcriptum illius capituli, quòd quidam ,de pænitentiis,
etiam fi non recipiat abfolutionem ,implet præceptum ece
cleſiæ , ex quadam eiusdem ecclefiæ pia et clementi difpen
ſatione. Nec aliud intelligo , cum pontifex ait , talem
confeffionem effe recipiendam . Quare cenſuræ , fi quæ
fulminentur aduerſus eos, qui eo anno non ſunt confeſſi,
huiuſmodi peccatores impænitentes non tangunt . Per
nullam tamen confeffionem impletur diuinum præceptú,
nifi abfolutio facramentalis ſuperaddatur , fine qua facra
mentum pænitentiæ non eft .
In quinto principali argumento , id primum quæritur,
an mutus confiteri diuino præcepto teneatur : ubi ego
non dubito: mutum ad confeſſionem obligari , ſiue per
nutus , fi habeat copiam ſacerdotis qui nutus intelligat ,
fiue per ſcriptum , fi ſcribere didicerit D. Tho.d.17. 9.3 .
artic.4 9.3 .ad ſecundum . Scotus eadem dift.in ſolution
ne argumentorum , Gabri.et Majoris eadem dift.q.r.lmò
tandem Caietanus in ſumma. Probatur uerò ex illo loan .
20. Quorum remiſeritispeccata, remittuntur eis, et quo
rum retinueritis, retenta ſunt. Si ergo mutus peccata ali
qua exprimere poteft facerdotibus, illa non remittentur,
niſi ſacerdotes remittant . Nec etiam uideo cauſam ,cur à
præcepto illius cap. Omnis utriufq; fexus excipiantur ,
Nam ſi nutibus confefſio fieri poffit , et forum ſecretifi .
mum erit, et decentiflimum ,G feruetur forma, quam Caie
tanus tradit in ſumma. Sin autem ſcribere mytus ſciat ,
commodi ſlime fiet, per ſcriptum confeffio: nam ſcriptum
many tenere poteft ; et lancinare : nam dicere fcripturam
ſuapte
 DE SACRAMENTO POEN . 86
fuaprè natura publicam effe , ac proinde non conuenire
pænitentiæ , metaphyſicum commentum uidetureffe : fic
enim poffes aſſerere , et nutus ſuaptè natura publicos eſſe, i
arq; adeò uerba. Aut ergo afferamus, mutos confiteri non
porte, aut fi poffunt , eos teneri fateamur .
Sed oritur dubium , an , li mutus non poſſit quidem ex
plicare ſpecies peccatorum et circunftantias, ſed nutibus
duntaxat oftendere , fe offendiffe Deum , an(inquam )por
fit abfolai:eadem quæftio eft fiægrotus linguæ uſum ami
ſerit, adueniente ſacerdote :
Et ſuadetur pars affirmatiua :quia , fi quis confiteretur
generaliter uenialia , ſcilicet, faciendo confeſſionem ge
neralem , poffer abfolui facramentaliter , cùm non tenea
tur ſpecies et circunftantias uenialium explicare , ergo fix
quisnon poffit ſpecies mortalium exprimeres ſatiserit, ge
neraliter confiteri .
Deinde Ioannis. 20. data eft poteftas Apoftolis remit
tendi
peccata quorumcunque ,'ergo fi mutus nefciat exs
primere peccatorum ſpecies, ecclefia habebit poteftatem
remittendi illi peccata . Nec enim credendum eft eiufe
modi hominibus, legislatorem in neceffariis defuiffe .
Præterea , cùm non poffum commodè explicare ſpe
ciem peccati , ut fi fequatur inde periculum , tunc fatis eft
confiteri peccati genus ,ergo ſátis erit generaliter confia
teri, ad confeffionem facramentalem . Si enim genus pec
cariſubalternum ad facramentum ſufficit , non eft, cur ge
neraliſſimum non fufficiat .
Præterea' , Arauficanum Concilium , ca. 12. Subito in
quit )obmuteſcens , et baptizari et pænitentiam accipere
poreſt, fi uoluntatis præteritæ teftimonium aliorum uera'
bis habet,uel præſentis in ſuo nutu, et tertium Concilium
Carthaginenfe. ca 34. Siægrotantes ( ait ) pro fe refpon
dere nequeunt, cum uoluntatis eorum teftimonium fui di
xerint, baptizantur , et manus etiam pænitentibus impo
natur, referturq; de confecratio . diftin.4.capit. Aegrotan
tes . Item'apertius Concilium Carthaginen ſe quartum ;
ca. 77. et habetur.26 q6 ca.is qui hunc in modum fcribit.
Is qui in infirmitate pænitentiam perit , fi caſu , dum ad
L 3 eum
 PARS V. RELECT .
cum ſacerdos uenit, oppreffus infirmitate obmutuerit ,
dent teftimonium , qui eum audierunt, et accipiat peni
tentiam : et fi continuo creditur moriturus, reconciliecus
per manus impofitionem , et fundatur ori eius euchari
Aia . Idem habes in epiftola. 69. Leonis Papæ ad Theo
dorum , in hæc uerba: His qui in periculi urgentis inftan
tia præfidium pænitentiæ , et mox reconciliationis implo
ránt: nec actio illis pænitentiæ , nec communionis gratia
denegetur, fi eam , etiam amiffo uocis officio,per iudicium
integri ſenſus quærere comprobentur : quòd fi aliqua x
gritudine ita fueriot aggrauati, ut quod paulò antè pofce
bant, ſub præfentia lacerdotis fignificare non ualeant, te
ftimonia eis fidelium circunſtantium prodeffe debebunt ,
ut fimul et pænitentiæ , et reconciliationis beneficium
conſequantur .
In hac quæftionc Abulenfis fup . 16.ca.Matth .quæftio
ne. 79. tenet, quòd , fi quis in articulo neceffitatis uore
confiteri non poteft, quanuis figna contritionis oftendat,
abſolui non debet . Elt enim (inquit) contra formam ab
lolutionis, in qua dicitur abſoluo te de peccatis confeffis
et oblitis , ille autem nulla peccata confitetur. Quæ qui
dem ratio nihilme mouet : tum quia illa forma oon mihi
magnopere probatur, (ne atrocius uerbum dicam )poffem
enim , cùm Concilium.Florent. aliam, hac negleđa, præ
fcripſerit, hoc eſt, ego te abſoluo . Deinde , quoniam ile
le , de quo differimus , outibus confitetur , licet ore non
poffit. Sed dicet forſan , non confitetur peccatorum fpe
cies,fatcor id quidem , ad id nunc in controuerfia eft , an
confeffio generalis fufficiat,cùm ſpecialis fieri non poteft:
ubi magnopere uellem audire potiùs quàm docere . Nam
D. Tho. nihil explicitè tradidit, unde hanc quæftionem
definire poflimus. Diftin & ione liquidem.21. quarti ſen-"
tentiarum. 9.2 . art. I. ad primum dicit : quòd quandoque 2
confeffio generalis cft facramentalis, et quandoque non ,
Sacramentalis quidem eft,quando quis in fecreto facer
doti confitetur, quædam quæ meminit, et alia uenialia
in generali , et ad ſecundum . Erat quippe argumentum
huiuſmodi . Poft confeſſionem generalem , ita remanent
occul
 DE SACRAMENTO POEN . 87
occulta peccata pænitentis confeffori , ſicut et prius quia
in his quæ generaliter dicuntur , non eft aliquis qui non
peccet , &c.
Huic igitur argumento reſpondet , quòd procedit do
conteffione facramentali, quæ iudicium facerdotale expe
dat, et ideo requiritur aliqualis peccatorun manifefta
to. Ha& enus D.Tho. At art.z.alferit, confeſſionem ge
peralem facramentalem operari ad remiffionem pænæ
debitæ,propter peccatum oblitum , idq;ex uiclauium .
Atque idem ſequitur Petrus Palud. d.21. q.2. art.2 . ubie
tiam docet , materiam abſolutionis effe peccata confeſſa,
uelin particulari uel in generali, alias fruftra adderemus
inconfeſſionede his et de alijs quorum non fum memory
& c. Quod fi peccata oblita , generaliter often ſa facerdo
ti, uera ſunt materia abſolutionis: non cft cur definiamus,
generalem confeffionem , cùm ſpecialis fieri nequit ,fan
cramentiſhuius idoneam materiam non eſſe. Quamobo
rem ut antea dixi, quæſtio multò obſcurior eft , quàm uc
a meualeatilluftraria
Atinhærendo ecclefiaftico ufui , quo huiuſmodipecca
tores in genere pænitentes abſolui facramentaliter non
folent iteneamusinterim(idquod tutius eft) confeffio
nem , in qua nullum peccatum explicatur, non effe facra
mentalem . Nam, præter eccleſiæ conſuetudinem , quæ in
huiuſmodi rebus magnum momentum habere debet, rang
tiones illæ duæ , quas D. Thom . inſinuauit aon funt on
nino lcues . Altera , quòd hoc facramentum eft iudiciaa
le:iudicijs autem fententia apta effe non poteft, nifi iu
dex crimen aliquod in ſpecie cognofcat. Altera, quòd
non plus innotefcit mihiconſcientia illius peccatoris per 1
talem confefſionem, quàm ante illam :cùm uiretiam fana
fifimus poffet ita generaliter confiteri .
. Ad primum , nego antecedens . Nam licet non tenea ,
tur explicare ſpecies uenialium, ficut nec uenialia confice
si, fi tamen uult abſolutionem facramentalem recipere ,
confeflio ſpecialis opus eft, ut iuxta qualitatem et quanti
tatem deliai fententia ipfa feratur ,
Ad fecundum , eodem modo refpondetur , quod apo ..
ftoli
 PARSV . ŘELECT ..
foli acceperunt poteftatem , tanquam judices: iudicium
uerò ineptum eft, nifi deli& a à iudice cognofcantur .Nec CC
opus eft , legislatorem priuatis et accidentarijs euentis
prouidiffe , ut in baptiſmo paruulorum manifeftum eft.
Sunt enim paruuli , quibaptizari interdum non poffunt .
Ad tertium reſpondeo , quod , cùm explicatur genus
peccati ſubalternum , ut luxuria autinceftus: iam cogno .
ſcitur et ſubſtantia ,et aliqua dcli & i qualitasiudicãdi, & c.
Ad quartum dupliciter reſponderi poteft . Priùs, quòd
illi publicè pænitentes, olim habebantur excommunica
ti : unde manuum impofitio , ſeu reconciliatio , quæ iu
bebatur impendi , non erant facramentalis,fed quafi quæ
danı abſolutio ab excommunicatione, tali enim figno ſo
lebat olim ecclefia in communionem admittere , quos
communione priuarat , et ideo eiuſmodi manuum impofi
tio non folùm presbytero ; ſed diacono etiam permitte
batur: quemadmodum uidere licet apud Cyprianum . 3 .
epift. lib. epiftola decima feptima.pofteriùs refpondetur,
quòd , cùm omnibus illis locis fermo fit de publicè pee N
nitentibus, intelligere debemus , quòd illorum peccata ,
iam per confeſſionem publicam facramentalem , in die ci .
nerum innotuerant facerdoti. Sed quoniam abſolutio ad
diem cænæ dominicæ iuxta antiquum morem profereba
tur , id etiamà maioribus cautum eft , ut & interim peri
culum mortis urgeret, impenderetur abſolutio, fiue nuti
bus eam pererent iftiuſmodi pænitentes, fiueconftaret
petiiffe . Eftautem imprudentia non mediocris, ea quæ
more maiorum in pænitentia publicapræfcripta funt , ad
hanc noftram ſecretam penitus accommodare .
Quòd fi quis eiuſmodiægrotis generaliter confitenti.
bus ſacramentalem abfolutionen impendere uoluerit ,
non equidem ualde repugno : ſed , me autore ,non faciet :
expectabit autem in re noua uir prudens et modeftus , aut
epiſcoporum , aut Summi Pontificis autoritatem , quam
ego hoc fanèloco deſidero . Tametfi. Augufti. eiuſmo
9
di hominibus abſolutionem fortè præftaret. Cuius in lib .
1.de Adulterinis coniugiis capitu.ultimo,hęc ſunt uerba.
Ego non folum alios catechumenos , uerumetiam ipſos
qui
 DE SACRAMENTO POEN . 88
qui uiuentium coniugijs copulari retinent adulterina
conſortia , cùni faluos corpore in his permanentes non
admitramus ad baptifmum , tamen fi defperari et intra ſe
penitétes iacuerint nec pro ſe reſpondere potuerint,bapti
zandos puto , ut etiam hoc peccatum cum cæteris lauacro
regenerationis abluetur . Quis enim nouit utrum fortaf
fis adulterinæ carnis illecebra uſque ad baptiſmum ſtatue
sant detineri ? Si autem ab illa deſperationc recreati po
ruerint uiuere, aut facient quod ſtatuerant : aut edo& i ob
temperabunt, aut de contemptoribus fiet , quod fierie
tiam de baptizatis talibus debet. Quæ autem baptiſmatis,
hæc reconciliationis eſt cauſa , fi fortè pænitentem finien
dæ uitæ periculum præoccupauerit. Nec ipſos enim ex
hac uita ſine arra fuæ pacis exire uelle debet mater eccle
fia.hæc Auguſtinus .
Alterum , quòd in eodem quinto argumento quæftio
bem habet , eft , an confeffio facramentalis , uel per nuna
cium ,uel per epiſtolam abſenti cófeſſori fieri poſſit.Nam ,
poffe fieri fuadetur ex cap. Qualis. 30. quæftione quinta
ubi Leo Papa tradit, pænitentiam per ſcripturam , effe re
cipiendam . Deinde, fuadetur ex Cypriano, lib.3.epifto
ladecima reprima'ubi dicitur, quòd lapſi per literaspetie
runt à Cypriano reconciliationem et pacem ..
Tertiò item ex eo , quòd matrimonium , quia materia
eius a & ibus noſtris conſtat, per epiſtolam ,uel paranim
phum fieri poteft , ergo et pænitentia .
In contrarium eft, quod Augufti.libro de uera pæni
ten.capit. 10. tradit , ethabetur de pænitentia.di i.cap.
Quem pænitet , in hæc uerba . Præcepit dominus niun .
datis , ut oftenderent ſe facerdotibus , docens , corporali
præſentia confitenda peccata , non per nuncium , non per
ſcriptum manifeftanda.
In hoc dubio Petrus Paluden . quarto , diftin & ione de:
cima feptima , quæſtione fecunda, uideturtenere,confeſ
fionem et abfolutionem fa & am literis per abſentes, eſſe ſa
cramentalem : idem tenet expreſius Adrianus quæftione
prima De confeffione , ad tertium . Eftque argumentum
præcipuum : quia abſolutio fententia quædam eft in foro
judicia
 PARS V. RELECT .
iudiciali: de ratione autem fententiæ , non eft quodpoca
lis fit, aut præſente reo feratur .
Mihiautem hæc opinio probari nunquam potuit:quam
uis argumenta, quibus confutari ſolet, non fint magnope IU
se uehementia. Certè, quæ Caietanus in Summa luano 2014
bis tradis, nulliusuidentur effe momenti: præterillud u .
num ,quod re uera graue eft , uidelicet confeffionem et ab
folutionem a & iones facramentales effe, ac proinde perſon
nales , ideoq; per interpuncios aut ficeras adminiftrari
non poffe .
Argumentor itaque primum in hunc modum . Abſolu
cio, et quælibet forma facramentalis, confertgrațiam : er
go non operatur in abſentem : alioqui, fi abſens dormi.
ser tempore abſolutionis , ab ignorante facerdote iuftifi
caretur ,
Præterea, abfens non confitetur internuncio, nec inter
nuncius facerdoti ; ergo nulla eft ibi confeffio facramen
talis... ,
Item , facerdos abſens , ignorat an pænitenspoft lite
sas mutauerit uoluntatem recipiendi abſolutionem : igno
sat etiam , anpænitens tempore quo abfolutioimpendio
tur , fit difpofitus: rurfum quoque : an commiſerit ali
quod peccatum mortale poit literas miflas : quocirca
ſemper ſe exponit manifeſto periculo facrilegij:
2
Et denique illud grauiflimum argumentum ,quòd non
infolitum modo, uerum etiam inauditum eft in ecclefia ,
iudicium ſacramentale inter abſentes extcriori; aut abſo .
lutionem peccatorum à confeſſione abfente , per literas ,
uel internuncium dari.:
Ad primum argumentum , refpondet primum gloffa ;
quod permittitur mulieri fimplici et uerecunda , dum ta
men præſens ſit , peccata ſcripta confeffori offerre: erat co
pim olim ufus, ut de peccatis publicis à pænitente libel
lus offerretur,in quo eiuſmodi peccata continerentur ſcri
pta: ut patet ex epiftola Leonis. 57. ad epiſcopos Campa
niæ . Atque adeò ex epiſtola Cypriani iam citata . Res
fpondet quoque Gabriel, ibidem efle ſermonem de con
fillione adulteræ in foro exterioris recipiebatur enim ſori
pto ,
 DE SACRAMENTO POEN . 89
pio , ut conftaret ecclefiæ , eam effe legitimè à uiro fuo re
pudiatam .
Ad ſecundum argumentum facilè dicitur, noftram ſen
tentiam , potiùs ex Cypriano confirmari: ait enim . Qui
libellos à martyribus acceperunt, fi infirmatis periculo oc
cupatifuerint,'non cxpe & ent præſentiam noftram : quin,
apud presbyterum quemcunque præſentem exomologe
fim deli & ifui facere, poffint, ut manu eis in penitentiam
impofita, ad dominum ueniant cum pace,quam dari lite
ris ad nos fa & is , defiderauerunt.
Ad tertium reſpondetur, quòd fententia facerdotis et
iudicialis, nec alterum ab altero poteft feparari: matrimo
nium autem ,et contra & us eft naturalis et ſacramentalis :
led aliquando alterum fine altero eft:matrimonium enim
quod per procuratores contrahitur,non eft facramentum :
ut Caietanus eruditè confirmauit .
Ad poftremum de ratione fententiæ , fateor ,non eſſe
iudicis, reiq;præfentiam :ſed eft tamen de ratione fen
tentiæ facramentalis: quæ gratiam confert. Niſi enim ſa
cramentum præſenti fubie & o applicetur, ut per inductio
nem patet , iuftificare nulla ratione poteft : quærerem
Danque libenter ab huiuſcemodi autoribus, an epiſcopus
porſic abſenti ſacramentum ordinis conferre: et cum nega
Berint, propter uſum ecclefiæ perpetuò repugnantem , eo
dem ego argumento probabo, ſacramentumabfolutionis
conferri abienti non pofle .
At exiftit hinc paruum illud dubium an pænitensco
sam ſacerdote per ſcripturam confiteri poffit, utmutus ,
uel puella uerecunda . Ad hoc refpondet D. Thomas
quodlibeto. 1. arti . Iv. quòd, cùm de eſſentia confeffionis
Sacramentalis non fit uocalis confeffio ,iis qui uerbo con
fiteri nequeunt,fat eft fcripta confeffio. Atque hæc qui
dem propofitio communis eft omnium do & orum , quos c
quidem legerim . Sed addit D. Tho huic alteram , quæ
non perinde certa eft: nempe, ex inftitutione ecclefiæ te
neri hominem , qui poteft, uoce confiteri: qnoniam in o
mnibus ſacramentis accipit id ecclefia , cuius eft commu
nior ulus: uerborum autem uſum , et communem efle , et
ad con
 PARS V. RELECT.
ad confeffionem accommodatum , negari non poteft . Et
quamuis hoc præceptum non inueniatur expreſſum , fatis
eft tamen conſuetudo ,quæ uidelicet habenda pro lege eft ,
Nullus enim facerdos confeffionem admittit , nil pæpi ..
tens peccata uoce proferat. Ac certè , fi & usuidetur effe ,
qui ore tacet, cum oreaccuſare le poſſit: tutiffima rectif
ſimaque uia hæc eft : quis negat ? Sed , fi quando contin
gat, ( quod tamen rarum erit) ut puella uerecundiæ plena
uoces ædere non queat, cùm hæc facerdotis prudentia di
fpenfabit. Item etiam , fi ægrotus per gutturis angorem
confiteri quidem uoce poflit , ſed uix tamen et ægrè poſ
fit : non erit eiuſmodi compellendus.ſcribere facilè pecca
ta ualet, ut uocalem confeffionem exhibeat .
In eodem quinto principali argumento.id poftremum
quæritur, an cùm pænitens ignorat idiomafacerdotis, at
que è diuerſo pænitentis idioma facerdos, oporteat con 4
feffionem fieri per interpretem, et quidem communis ſen
tentia tenet, huiufmodi pænitentem . non obligari ad eam
confeffionem : quia nemo tenetur rcuelare ſecreta pecca
ta, niſi ſacerdotibus : hic autem reuelaret etiam interpre .
ci , qui non cft facerdos . Alumpta uerò priore loco pro
pofitio patet ex Leoneepifto.57.ubiait: Reatus conſcien
tiarum fufficere folis facerdotibus indicare confeſſione ſe
creta: et Auguft. De uera pænitentia ,cap. 11.Sipeccatum
(inquit) occultum eft, fufficiat referre in notitiam facer ..
dotis . Sed et Innocentius in cap. omnis utriofque fexus
de pænitentijs , prudenter limitauit præceptum : inquiens ,
Omnia ſua ſoluspeccata confiteatur proprio facerdotis ui
delicet, infinuans, quòd fi folus confiteri nequit, confite
ri non tenetur .
Hanc ego communem doctorum fententiam , quoad
præceptum eccleſiæ de quotanni confeffione pertinet, li . h
bentiſſimè recipio . Sed in articulo mortis non auderem
mittere confeſſionem , fi haberem interpretem : ia&ura e 3
nim illa parua eft, ut prætermittam facramentum , quod
eft neceffatium ad ſalutem : quemadmodum retrò diceba .
mus, in articulo mortis hominem obligari ad explican:
dum peccatum, etiam cum aliquo fama alienæ detrimen
to, et hu
 DE SACRAMENTO POEN . 90
to , et in hoc euentu intelligitur Diuus Thomas.4.diſtin
dione. 17.9.3.årt 4.9.3 . ad ſecundum , cùm'utitur illis uer
.bis, Exigitur, Debemus: quæ quidem uerba obligationem
præ ſe ferunt: in reliquis uerò euentis , etiam quum iure
diuino confeſſio eft in præcepto , credere ſine periculo
poffumus neminem obligari ad confeffionem peccatorum
per interpretem . Quæ autem ſint hæc euenta, fiue tem
ipora , in quibus præceptum diuinum , etiain præter mor
tis articulum , ad confeffionem obligat , paulò poftex
pediemus .
Ad ſextum principale argumentum priuſquam reſpon .
deamus, et necciſe eſt explicare ,quiſnam proprius facer
dos appelletur Nam Petrus Palud.4 . dift.17.4 3.et Syl
ueſter in uerbo confeffor primo, docent , nomen proprij
facerdotis dupliciter accipi : uno modo , pro quocunque
habente poteftatem abſoluendi, fiue ordinariam ,fiue de
legatam , et fic capitur ( aiunt ) in cap . Omnis utriuſq; ſe
xus, ab Innocentio ibi , Omnia ſua peccata ſemel conti
teatur in anno proprio ſacerdoti. Aliàs non impleret il
lud præceptum , quiconfiteretur fratribus mendicantibus:
non enim ſunt proprij facerdotes niſi in hac fignificatio
de'. Alio modo ( ir.quiunt )capitur, ſacerdos proprius ,
pro ſacerdote habente iuriſdi & ionem ordinariam abfol.
uendi, qualis eft, uel parochus,uel epifcopus,uel Summus
Pontifex . Quem in modum accipitur in eodem capite ,
Omnis, cum fubiungitur , Si quis autem alieno facerdoti
uoluerit iuſta de caufa ſua confiteri peccara , licenciam
priuspoftulet, et obtineat à proprio ſacerdote .
Sed re uera fine cauſa admittitur æquiuocatio in ea.
dem oratione apud Innocentium . Nam illud ſuum præce
peum ipſe idem explicuit, exceptionem addens, n : fi delis
centia proprij facerdotis . Et quòd in illo capite, Proprius
facerdos, parochus intelligatur, manifeftè liquet ex qua
dam extrauaganti Martını Quinti , quam refert Adria
nus.q 5. De confeffione , Sic etiam accipit nomen proprij
facerdotis Diuus Thomas. diſt. 17.9. tertia , artic. 3. quæ
fione quinta .
Itaque facerdos proprius , uel intelligendus eft paro
chiafis
 PARS .V . RELECT .:
chiaſis ſacerdos , ut Marcinus Quintus intellexit , et utre .
ucra Innocentius accepiffe uidetur iuxta planam illius de..
cretalis intelligentiam , uel intelligendus eft facerdos ha
bens ordinariam poteftatem et iuriſdi& ionem . Et in prio
ri quidem ſignificatione, facerdos proprius uocatur, er ut
diftinguitur contra alienum , et ut diftinguitur contra
communem . Contra alienum quidem , ut quilibetparos
chianus intelligat, fuo proprio parocho, non alterius pa
rochiæ facerdoti debere confiteri.. Contra communem
autem , quia fupponebat Innocentius, epiſcopos et Sum .. 2
mum Pontificem , qui ſacerdotes communes dici poffunt,
non habere conſuetudinem audiendi confeffiones. Qua
rc fpe tans in communem ufum ( quod leges facere ſolent)
præcepit, ut parochiani ſuis parochis confiterentur . Nec
obie & io illa mouere nos debet, quòd ,liin illo capite proo ,
prius facerdos fic acciperetur , qui confeffionem faceret
uel epiſcopo, uel Summo Pontifici ,præceptum illius ca
pitisnon impleret. Nam , cum parochus iuriſdi & ionem
habeat ab epiſcopo , epiſcopus à SummoPonti, pro com
perto relinquitur , ut pænitens, qui priuatis fuis ſacerdo
tibus confiteri ſolet, fi ad epiſcopum , uelSummum Pont,
securrat , eisq; confiteatur, multò etiam magis præcepto
confeflionis fatis faciat .
At, fi quis contendere uelit , et epiſcopum et Summum
Pontificem appellari proprios facerdotes, dicant , ideo
proprios appellari, quia propriam habent iuriſdi& ionem
abfoluendii quam , ſcilicet, fibi propriè vendicant ex offi. ME
cio ordinario paſcendi oues.
In hunc igitur pofteriorem fenfum dubium eft, an ex
diuino iure fit neceffarium confiteri proprio ſacerdoti.
Nam Armacanus lib.11.Dequæftionibus Armenorum.c ,
4.ex ſolo iure humano id exiltimat neceffarium : cùm qui
libet facerdos in ordinatione ſua acceperit poteftatem re
mittendi peccata quorumcunque . Idem quoque uidetur
inſinuare D. Tho. d.17.9.4. ad quintum : Gi literæ tantum
fuperficies fpe & etur. Duran. etiam.4. d.19.4.2. hanc Ar
macanit opinionem afferit efle probabilem : hoceft feclu
fa eccleſiæ lege, quemlibet facerdotem quemcunque pec
cato.
 DE SACRAMENTO POEN. 91
atorem abſoluere pofſe : hanctenuit Vuicleph , hancde
mu nunc temporis Lutherani.
At; hæc fententia defendi nulla ratione poteft : quin
exploratum haberi debet, præceptum de confitendo pro
prio ſacerdoti, diuinum cíle . Primùm ,ex Concilio Flo .
rentino , ubi miniſter huius ſacramenti definitur ſacerdos
habens autoritatem abſoluendi, uel ordinariam , uel ex
commiſſione ſuperioris. Quapropter, ſinc huiuſmodi con
millione facerdos alienus non eft huius ſacramenti mini.
fter: atque proinde iure diuino tenemur proprio ſacerdo
ti confiteri. Nam ,confeffio, quæ fic alteriex facultate pro
prijſacerdotis, proprio ſacerdoti fieri cenfetur .
Præterea, capite,Siepiſcopus de prenitentijs et remifa
fionibus lib. 6. Bonifacius tradidit nulla conſuetudine in
troduci poffe, ut aliquis ', præter fui fuperioris licenciam ,
confeflorem fibi eligere ualeat, qui eum poffit ſoluere,uel
ligare. Et tamen , li effer ſolum de iure pofitiuo ,aliqua
confuetudo poſſet præualere :ut pater in decimis Coluen
dis : in comedendisjouis tempore quadrageſimæ , et alijs
eiuſmodi ecclefiafticis legibus, quæ per conſuetudinem
còntrariam abrogari poifunt .
Præterea, hoc uidetur etiam definiri, in illo cap . Om
nis, depoenitentiis ubi Innocentius, Licentiam ( inquit )
prius poftuletet obtineat à proprio ſacerdote: quum ali
ter illum alienus non poffet abloluere , uel ligare .
Racioq; id manifeftè docet . Nam poteftas iuriſdi io .
nis non habetur , niſi ab his quàm ſubdicos habent . At ,
non quilibet ſacerdos ex iure diuino ſubditos habet, ſed ſo
lem paftures eccleſiæ , quibus oues Chriſti commiſfe funt:
ergo Tolus ille , cui ex officio eft annexa cura animarum
ex diuina inſtitutione, iudex, atq; ex conſequenti ad eum
folum iudicialis ſacramenti adminiſtratio pertinet . Er
roneum igitur eft hac tempeftate, afferere , ſacerdotem
fimplicem iuriſdi& ionem habere poteſtatemque foluendi
unde et Martinus Quintus in concilio Conſtantienſi cir .
a finem inter reliquas interrogationes ponit hanc ; utrá
credat , autoritatem iuriſdi& ionis Papæ et epiſcopi efle
maiorem ia foluendo ligandoq; autoritate fimplicis fa
cerdo
 PARS V. RELECT .
cerdotis,etiam habentis curam animarum . Vide Caietani N
num in additionibus. 3. partis, quæftione unica,de mini BE
ftro facramenti pænitentiæ : Turrecrematam libro pri. - ME
mo capite. nonagefimo fexto et nonagefimo feptimo et A
nonagefimo o & auo . Nam in hanc fententiam conueniūt
omnes ſcholaſtici autores: atque adeò Diuus Thomas di
ftin & . decima nona quæſtioneprima, artic.tertio. quæft. 19
1. et diftin & .17.4.3.artic.3.9.4 .
Argumentum uerò illud potiſſimum , quod opponitur
ex ordinatione facerdotum , quibus dicitur , accipite fpi
ritum fan & um , &c . Quoniam eiſdem uerbis dominus apo
ftolis dedit poteftatem iuriſdi& ionis Ioannis. 20. cûm ibi
fecerit eos iudices,et inftituerit facramétum confeffionis ,
cuius eos quoque miniſtros effecit: refpondetur, quòd eif
dem quidem uerbis ecclefia nunc poffet tradere potefta
tem iuriſdi& ionis omnibus initiatis:at re uera non tradit ,
fed folam poteftatem ordinis neceffariam ad abſolutio
nem ſacramentalem . Nam ille a & usfacramentalis dupli
cem poteftatem exigit: alteram ordinis, alteram iurifdi
& ionis: neutraque line altera ſatis eſt. Nam epiſcopus
diaconus ſubditos quidem habet : ſed ſi tentet abſoluere,
nihil facit . Simplex quoque facerdos ordinis potefta
tem habet : fed, quia caret iuriſdi& ione, nihil facit abſol
uendo . Accipit itaquefacerdos quiſq;,cùm initiatur, per
illa uerba . Quorum remiſeritis, & c. poteftatem ordinis,
quæ neceſſaria eft , ad remittenda peccaca tametli ( ut re
tro diximus) iuriſdi& ionem quoque accipiat ad remitten
da uenialia, & c. Quòd fi quæras, unde conftare poffit,ec
clefiam ordinatis folam poteftatem ordinis conferre uel
le : certè ecclefiæ ufu conftat, intentioneque prælatorum
ordinantium . Non enim intendunt epiſcopi tradere iu
riſdi& ionis poteftatem . Nam, et epiſcopus titularis cum
ordinat, eiſdem uerbis id facit; cùm tamen nullos habeat
ſubditos , & c .
At uerò , circa ea quæ di &ta funt, oriuntur aliqua dubia 4
indigna prorfus, quæ à nobis prætereantur ,
Primum eft; an , quando non eft cutum confiteripecca
ta proprio ſacerdoti, quia timetur , ſcilicet , uel ſcanda
lum ,
3
 DE SACRAMENTO POEN. 92
-lum , uel reuelatio confeffionis, poffit homo confiteri cui
uoluerit facerdoti , fi proprius negat facultatem alteri
confitendi .
Ad hoc do & ores graues afferuunt, quòd fi , nec facer
dos proprius, nec epifcopus uolunt dare facultatem , tunc
poteſt peccator confiteri cui maluerit . Id tenet Hoften
fis in cap Omnis utriuſq; ſexus, id uidetur ſentire magi
fter diſtinctione 2 I.cap. poftremo: et Gratianus de pæni
tentia diftin & . 6. circa finem ; id Syluefter in uerbo con
feffor primo. $.6.et Ricardus diſtinct.17.art.3 .quæft. 7.et
Palud.eadem diſtinct. quæſt. 3.articulo . 3. et Adrianus
quæft.s.de confeff dubio. 3. Id uerò probant ex cap. ulti
mo, de pænitentia diftin &. 6. ubi Vrbanus Papa , placuit
(inquit )ur deinceps nulli facerdotum liceat , quemlibet
committam alteri ſacerdoti, ad pænitentiam fuſcipere ,
nifi pro ignorantia illius cuipænitens prius'confeffus eft.
Et igiturargumentum , pro ignorantia proprij ſacerdo .
tis, licet adire ad alium facerdotcm , etiam fine proprij
conſenſu; ut hic textus manifeftè dicit , et gloffa item coo
dem loco ; ergo muito magis pro malitia, et cæt:
Deinde confirmant hoc autoritate Auguſtini,lib.de ue
sa pænitentia, cap. 1o . et refertur de pænitentia: diftin & .
6.cap.1. ubi Auguftinus, et qui'uult inquit confiteri pec
cata ſua quærat ſacerdotem , qui fciat ligare et ſoluere, ne
ambo in foueam cadant, quam ftultus euitare.noluit ,
Præterea , facerdos proprius in tali cucntu tenetur da,
re facultatem : ergo fi neget, fatis fuerit petitſe ; argumen
to capit. Licet, extra de regularibus. Nam (ut ibidem di
citur) prælatus indiſcretè negans facultatem iuftè peti
tam, priuilegium meretur amittere, qui concellá ſibi abu
titur poteftate .
Præterea , legiſlator non defecit in neceffarijs. Sed
quando ſacerdos proprius eft ineptus ad audiendam con
feffionem , uel ex ignorantia , uel ex malitia ; confeſſio .
nis neceffitas inftat, ficut et communionis; ergo in tali e
uentü iam legiſlator de confeſſione prouidit, utctiam in
articulo mortis quilibet facerdos poſſet abſoluere .
His tamen argumentis præcepcor meus bonæ memo
riæ, commouerinon potuli, quin crederet, hanc opinio
M nem
 [ PARS V. RELECT .
nem effe,et minus tutam et irrationabilem .'' Idem tenuit
Caietanus in Summa in uerbo Abſolutio ex parte abfoto
uentis . Atque D. Tho. idem ſentire uidetur.dift." :17.9:3 .
artic.3.9 4. ad tertium ; ubi dicit, quòd ele& io diſcreti fa
cerdotisnon eft nobis comiſſa', utnoftro arbitrio facien .
da , fed de licentia fuperioris , fi fortè proprius facerdos
effet minus idoneus ad apponendum peccato falutare te
medium . Er ad quintum argumentum , expreffè docet,
quòd in quibus euentis probabiliter timet poenitens peri .lt
culum fibi, uel ſacerdoti ex confeffione ; debet recurrere po
ad ſuperiorem , uel ab eodem petere licentiam alteri con
firendi; quòd fi licentiam'ait) habere non poſsit, idem eft ha
judicium ac de illo, qui non habet copiam facerdotis. Nec 012
d. 21. in expofitione literæ huic ſententiæ aduerfatur.;
Nam , prius ex fententia propria aſſeruerat, quòd cum
pænitens habet facerdotem ignorantem , ex faculcate ip 1
fius facerdotis, uel fuperioris, debet aliuin petere pruden
tiorem . Cum autem pofterius ſubdit per coniundionem
-aduerſatiuam , quinque tamen cafus ponuntur , quibus linn
cei confiteri alij, quàm proprio facerdoti, fine cius licen
tia, & c. refert quidem aliorum opinionem ; quam tamca
ipſe non'probavit :
Et certè eam nos reprobare debemus . Primùm ex cap. Vi
Omnis utriuſque fexus , ubi dicitur , quòd fi quis alicno
ſacerdoci uoluerit iufta de cauſa ſua confiteri peccata , lië
centiam prius poftulet, et obtineatà proprio facerdote ,
cùm aliter illum non poſsit ſoluere uel ligare. Ad hoc
reſpondet Adrianus , quòd cum Innocentius dicit ,licens
tiam poftulet et obtineat à proprio ſacerdote , ſubintelli
gendum eft , uel à iure. In caſu autem de quo loquimur,
Poenitens habet à iure facultatem obtentam ,fcilicet,exilo
lo cap . ultimo de pænitentia diftin . 6. At , hæc folutio
non eft idonea, tum , quia ius illius capituli antiquius erat
Concilio Lateranenfi , cùm Vrbanus ſecundus fub quo il.
lud decretum eft mulcis annis præcefferit Innocentium
tertium , qui illius capitis , Omnis utriuſque fexus fuit nie
autor : tum , quia cùm fupponit Innocentius iuftam cau CC
fam in petendo , et addat , licentiam petat, et obtineat :
conſequenter infinuat , licentiam petitani et negatam in
cauſa
 DE SACRAMENTO POEN . 93
caufa iufta, non fat effe, ut alius poffit abſoluere, quamuis
iuftè petita malè ncgatur . Tum , quia hæc faculcas, per
quam fit exceptio à decreto Concilij generalis, nuſquam
habetur in iure : ut ex argumentorum ſolutione patebit's
Tum demum , quia per hanc exceptionem aperitur ianua
multis incommodis, ciſdemq; abſurdiffimis . Nam , etu
nuſquiſque facilè fibi perſuaderet, fuum parochum eſſe
ignorantem , indeq, eligeret facultate iuris confefforem :
et idem quoque in caſibus reſeruatis fieri eadem ratione
pofl'et , ut uidelicet , quando nollet prælatus uel ex igno
rantia , uel malitia ,iuſte petitam concedere facultatem ,
hanc fibi ex conceſſione iuris pænitens afumeret . Qui.
bus profe & ò qui non mouetur , hunc nihil horum repu
tauille certò ſcio .
Præterea, mortuo proprio facerdote,non poteft ille de
quo loquimur, cui maluerit confiteri: ergo nec uiuente , er
facultatem negante .
Præterea , li proprius faccrdos nominatim excommu
nicaretur , uel effet percuſſor clerici manifeftus, non lice
Tet parochianis cuilibet confiteri, fed folùm illi, quem e
piſcopus ,uel Papa prouiderit .
Fac denique id quod uſu uenire poteft) ut proprius fa
cerdos ex malitia , uel animi perturbatione , nolit confef
fionem cuiufquam audire : tunc quæro , an parochianus
poffit alieno facerdoti pro fuo arbitratu confiteri. Ac por
fe quidem ,nullus, niſi indo & us et temerarius admittet .
Quòd fi non poteſt, certe nec poterit , propter ignoran
tiam uel ſcandalum proprij ſacerdotis,alieno fine ſupe
rioris facultate confiteri .
Ad primum argumentum , quòd Vrbanus loquitur de
pænitentia publica iniun & a à ſacerdote, cui poenitens
priusconfeffus eft , ut ipſe etiam textus expreſſit . Docet
autem Summus Pontifex , pænitentiam publicam iniun
& am à parocho, in propria ecclefia efle faciendam ,non in
aliena parochia . Ac præterea docet , aliud facerdotem
pænitentiam iniun & am à priore confeſſore , non debere
aut commutare, aut relaxare , niſi prior facerdos adeò fuc
Fitimprudens et ignarus , ut pænitentiam indiſcretamin
dixerit : cum enim fi imprudentia fueritmanifetta , facer.
M 2 das
 PARS V. RELECT .
dos fecundus poterit pænitentiam ſuo confilio moderari
Imò , in ecclefia olim , ubi erant plures facerdotes, qui
æquè poterant populi confeffiones audire , fi quis pæni
tens uni illorum facerdotum ſe commififfet, crediderim
æquidem iure optimo cautum ele, ut pofteaquàm illi pec
cata fua fuerat confeſſus, atque illius confilio pæniten
tiam ſalutarem acceperat, ab alio ſacerdotenon ſuſcipere
tur ad pænitentiam , nifi forfitan prior fuiffet ineptus , &
imprudens. Erat autem ea lex iufta : primùm, ne identi
cem mutatis animorum medicis falus ipſa ſpiritualis pa
nitentium præpediretur : deinde , ne pænitens ſeuerita
tens iuftam prioris iudicis , cui ſe commiſerat , ueritus a
pud iudicem alium , remiſſionem quæreret : qucd noftra
hac tempeftate quidam facientes, dum præ pudore facer
dotes graues et probos , quibus ſe permiſerant , fugiunt,
nouoſque quærunt , uel incognitos, experimento iyo di
ſcere poffunt, quàm parùm in ſalute ſpirituali prouehan
tur . Reliqua omnia faciliora ſunt quàm quæ nos morari 0
debeant , qui ad alia grauiora properamus ..
Aliud quoque dubium eft, idque grauiflimum .an ha
bens facultatem à proprio facerdote eligendi confeffo
rem , poflit eligere quemlibet facerdotem , etiam aliàs
non probatum , nec expoſitum . Ad hoc Gabriel diftin .
& ione.17.quæftione 2. artic.z.tenet partem affirmatiua:
idem tenet Syluefter,in uerbo confeffor.1:S s.Idem quo
que Adrianus poft quiotam quæftionem de confelione ,
dub. 1. Referuntque in hoc Hoftienſem de.pænitentijs, ali
cap. Omnis , et Panormit. Clement. I. De priuilegijs : 10
breuiter, hæc eft communis opinio iuniorum : quam tua
po!
dent imprimis ex capi. finali de pænitentijs , ubi dicitur :
el
Perniittimus epiſcopis,et alijs ſuperioribus,nec non mino
ribus prælatis exemptis, ut etiam præter ſui ſuperioris li
centiam , prouidum et diſcretum fibi poffint eligere con que
00
fefforem . At ex ui huius priuilegij non oportet eum , qui
aliàs eſt probatusconfeſſor eligere;ergo nec qui à Summo aa
Ponti.uel epiſcopo facultatem habet eligendi confeſſo :
rem , tenetur eligerealiàs.probatum et examinatum . hal
Præterea , fimplex facerdos ab ordinatione ſua habet
poteltatem abſoluendi ; ſed quia deeft illi materia , circa
quam
 DE SACRAMENTO POEN . 94
quam poffet illam exercere, idcirco non abſoluit. At, pos ?
nirens qui habet facultatem à proprio facerdote , præſtat
fe fubditum confeffori, quem eligic . Talis igitur abſolu
tio , cùm habeat materiam , erit ualida .
*: Terrið . Summus Pontifex , per hoc ſolum quòd uolun
tariè fubijcit fe fimplici ſacerdoti, eo ipfo dat materiam
conuenientem abrolucioni facramentali : ergo et quilibet
Chriftianus ; quihabet facultatem à proprio ſacerdote ,
ubi primum fe'uoluntarièſubdit facerdoti fimplici, & c.
Quartò . Quia aliàs diploma Pontificium nihil daret:
ham eligere confeffores iam expofitos , uidelicet fratres
præfentatos epiſcopis, et ab ipfis probatos fine diplomate
fideles poterant:ergo per tale priuilegium conceditur eis
facultas eligendi aliàs non probatos !
Contrariam fententiam tenet glofla fuper illud caput,
Omnis utriuſq; fexus: et ſuper Clementinam primam De
priuilegijs. Et certè hæc opinio' gloffæ ; non eſt conte
mnenda . Namutin cap. fécundo . De pænitentijs i'a
ſexto dicitur, in generali conceſſione illa non ueniunt,
quæ non effet quis uerifimiliter in fpecie conceffurus: fed
inter ſacerdotes fimplices , non examinatos, funt multi
ignorantiffimi et perditiſlimi, qaibus ſi exprimerentur in
ſpecie : non fit uerifimile , fuperiorem talem facultatem
conceffurum : ergo , & c .
Etconfirmatur : nam , fi Summus Pontifex inftituerer
iudices in foro interiori omnes facerdotes fimplices fine
aliquo examine er probatione , peccaret mortaliter, quod
non eft exiftimandum de Summo Pontif in generali et
publica conceffione :et tamen re uera, fi daret fxcultatem
eligendi quemlibet ſacerdotem , eo ipſo facit uniuerſos ſa
cerdotes , eriam ſtultiſfimos,iudices in foro interiori :
quod , nifi prælatis peftilentiflimis tribuere , indignilli
mum eft .
Confirmatur ultimo. Quia Summus Pontifex in diplo
mate ſemper notat , ſe concedere facultatem eligendi con
feflorem idoneam Idoneus autem in iure appellatur qui
habet publicam iuris fufficientiam . Verbi gratia . Relia
gioſus præfentatus epiſcopo iiixtanormam Clementinæ ,
Dudum, de ſepulturis . Item clericus examinátus,et pro
M 3 batus
 PARS V. RELECT .
batus ab epiſcopo, licet aliàs non habeat iuriſdi& ionem
per probationem tamen factus elt idoneus, & c.
Propter hæc argamenta , quæ uidelicet mihimagnam
faciunt fidem , cgo tenui ſemper, teocoq ;, quod fi facerdos
aliàs eft probatus, ab epiſcopo , uel eius uicario, iuxta mo
rem, quem epilcopi feruant bene inftituti, tum , per facul,
tatem eligendi confefforem fiue à parocho , fue ab epiſco
po, fue à Ponti. Summo conceſium , poteft eligi, etiam fi
aliàs nullos ſubditos haberet, nullam ue penitusiuriſdi,
& ionem . At, fi quis fit reprobatus ab epiſcopo, uel à uifi
tatore reie & us, tanquam ftultus et ineptus: eiuſmodi non
poteft eligi per clauſulam eligendi confefforem . Atque.
idem omnino de illo ſemtio , qui non eft examinatus , et
probatus à prælato , iuxta formam præfcriptam uel lege ,
uel conſuetudine. Quia ſententia contraria, ut minimum,
ianuam facit potentiflimam ad perniciem populi Chriftia
ni, dum indiſcriminarimeliguntur ab ignoranteplebe ſa
cerdotes ignorantiſſimi : atque utinam , qui illam opinio
nem inuexerunt, prudentiore confilio incommoda, et la
crilegia quæ exinde conſequuta ſunt, conſideraffent...
Præterea, ridiculus effet, imò nefarius Summus Pona
rifex , fi examen et probationem idonei confefloris , relin
queret arbitrio cuiuslibet popularis , non minus quam ,
fi examen iudicis eccleſiaſtici in foro exteriori , aut furos
ribus, aut fortoribus committeret . At, per illam opinio
nem , quam refellere conamur,quilibet idiota, et uulgaris
homuncio pro ſuo arbitratu poteft ut eligere confeſſo
rem , ita quoque expendere ac probare. Atqui, quanto
ſarius eit, ratione Chriftiana duce, credere, duo effe præ
cepta neceffaria : alterum ,ne quis alieno facerdoti confi.
teatur : alterum ne quis facerdos non examinatus cona
feſfiones audiat. Nempe, fi hæcpræcepta duo , ut necel.
ſum eft , admittimus , per facultatem eligendi confeſſo
rem, foluitur pænitens ab obligatione confitendi proprio
ſacerdoti: quod primopræcepto iubebatur . At, non ſolo
uitur facerdos à præcepto , quo uidelicet aftringitur ne
confefliones audiat non examinatus. Quare , femper pec
cabit mortaliter contra illud ſecundum præceptum , au
djerit confeffiones non probatus . Non eft autem ueriſi
mile ,

1
 DE SACRAMENTO POEN .
mile,eiuſmodi ſacerdotibus iuriſdi& ionem effe collatam ,
qui, quoniam iure optimo , audire confeffiones inhiben
tur, fi audiant , mortalis peccati rei efficiuntur.
Præterea , fi Summus Pontifex, omnes tales conſtituit
judices : non poflet epiſcopus condere legem , ut illi non
audiant confeffiones , niſi prius examinati. Atque adeò
ne poffet quidem ftulto iacerdoti confefforis officiuin
prohibere: ellet cnim perinde ac fi prætor iuberet, ne de
legatus à principe iudicaret . Etitem , prælati religios
num , qua autoritate poffent punire religioſos non expofi
tos et cxamioatos, cùm per hæc diplomata cliguntur in
confeflores. Nam , G generalis ordinis, aut prouincialis
faceret me iudicem alterius religiofi , non intelligo quo
pato inferior poffit prohibere . Quemadmodum , li da
ret mihi prouincialis facultatem cænandi aut conſtitue
ret me uicarium monafterij: ignora prorſus qua autori
tate prior illud impediret . Et tamen fatentur omnes
eiuſmodi leges ab epifcopis uel prælatis monafteriorum
ferri optimèpofle quippe, ut neceffarias ad re & am et pa.
puli Chriſtiani, et monachorum inftitutionem .
Denique ( ut femel finiam ) rogo eos , qui oppoſitam o
pinionem defendere uolunt , an facerdosdepoſitus, auto-,
ritate publica,ac de gradatus , poflit eligi per generalem .
concellionem eligendi quemlibet facerdotem . Quod G
neges (ne theologus infanus habeare) iam quæro rurſum ,
quis poflic eligi, cum detur in diplomate facultas eligen
di quenslibet facerdotem ? Dices forſan , excipitur depo
ftus et de gradatus ? quemadmodum et excommunicatus
nominatim , ct percuſſor clerici manifeftus , quoniam e .
iuſmodi facerdotes legibuseccleſiæ peculiaribus, à ſacra-,
mentorum adminiftratione reie & i funt: benè uolo : hoc,
enim tuo te gladio iugulare poflum :nam , et ſacerdotes
non probati, ſeu reprobati ab epiſcopis, atque corum uifi .
tatoribus legibus certis arcentur à ſacramenti huiusadmi
giſtratione .
Ad argumentum itaque primum, concedo antecedens?
ſupponitur enim epiſcopos et prælatos ele & uros eſſe con .
feffores peritos : nam ad illos iure pertinet examen ,et pro
batio confefforum . Nego tanien conſequentiam :quoniam
M 4 ad :
 PARS V. RELECT .
ad populares non fpe &tat,ſua ele&ione idoneos facere con mod
feffores et iudices , fed exiam probatis unum quemlibet cont
eligere . Imò ex illo cap. poteft fieri argumentum pro no inua
ftra fententia :Prouidum ( inquit) et diſcretum fibi poffint nere
eligere confefforem . Quòd fi epiſcopi ex illo priuilegio , tere,
improuidum et indiſcretum deligere nequeunt , cur con 201
cedamus hominibus uulgi, ut fi elegerint ineptiſsimum et
improuidiflimum ſacerdotem , quod abſurdiflimum eft,id 91)
ex priuilegio Summi Pontificis conſequatur. 10912
Ad ſecundum ,iam reſpondimus,facerdotem non habe
re poteftatem iuriſdi& ionis ab ordinatione fua . Nec ad 300€
hanc poteſtatem fatis eft ,quòd peccator ſe præbeat mate
riam , et fubditum facerdoti:hoc enim uerum eflet ſi auto comD
ritas abfoluendieffet iudicis arbitri, qui fcilicet, per uolü
tariam ſubie & ionem reorum iudica : diacciperet potefta
rem . At retrò nos oftendimus,ſacerdotes autoritatem iu .
dicandi non à populo , fed à Deo accepiſſe nec hanc ex iu
se diuino quoslibet facerdotes habere :fed folos paftores:
uel eos qui à paftoribus fuerint delegati .
Ad tertium ,nego antecedens:ſed,ſicut antc diximus,la
cerdos ele & us à Papa , à Chrifto immediatè accipit iurif tot
di& ionem , & c.
Ad quartum :nego confequentiam :nam , non omnis exa
minatus etprobatus,iudex meus erat conftitutus. Sunt e
nim in ciuitate et alij parochi præter meum , et alijquoq;
probati ab epiſcopo , qui per probationem fa &i funt ido
nei , ut eligipoffint in iudices . Datur ergo facultas eli WIE
gendi ex examinatis quemcunq; ego uoluero: id enim ra
tionabiliter concedi poterat:fed ed amplius, non niſi irra Sell
tionabiliter. Quod autem additur,etiam de ordine men
dicantium , mirum eft, fi nos torqueat, uelimuſque in apim une
cibus diplomatum effe myfteria, pari argumento credere
mus irregularitatem eflementalem .Magis nos terrer có .
ſuetudo recepta, quæ cum tot autorum grauiffimorum ſen
tentia confirmetur, probabili ignorantia excuſari poteft ..
Sed, an hæc conſuetudo jus abſoluendi conferat,incertum No
eft . Sola nanque ea ius hoc præftat, quam prælati uident, hoe
at tacent : ut epiſcopi uidentes facerdotes fimplices mutuo
fc abſoluere:interpretatiuè et implicitè concedunt huiulo :
modi
 DE SACRAMENTO POEN . 96
modi iuriſdi& ionem . Sed , quòd'Summus Pontifex hanc
confuetudinem ſciat, quæ uidelicet apud Hiſpanos maximè
inualuit,me profecto fugit. Quambrem , in ſacramento adeò
neceſſario ,non exiſtimo tutum , huic nospericulo commit
tere ,ut eligamus facerdotem , cui forfitan Summus Pontifex
autoritatem abſoluendi minimè conceflerit .
Iam , fi hinc colligere uelis ,ne uiros quidem periſſimos
eligi poffe, fi pón fuerint ab epiſcopo probati,etiam fi theo .
logiæ fint profeſſores: huic ego reſpõdeo, eiuſmodi uiros in
theologia magiftros, autoritate publica haberi probatos:
non enim folent ab epiſcopis examinari . Si quis uerò fit
quanlibet do&us ; nec autoritate publica gradus theologici
comprobatus, nec ab epiſcopo , implicitè ſaltem permiffus
confeflionės audire: hunc non probatum , nec examinatum
eligere equidem non auderem.Satago enim per certa media
certam facere,et uocationem, et ſalutem meam . Atq; in ſex
ti principalis argumenti explicationem hæc fatis dicta ſint.
Septimum uerò id quærit,an uenialia peccata teneamur con
fiteri. At,certiſſimum eſt minimè teneri . Primum ex com
muniomnium theologorum confenſn : deinde,ex communi
ecclefiæ conſuetudine:: qua poft confeſſionem mortalium ,
nullus Chriſtianus folicitus eſt de confitendis uenialibus .
Item ,ex D. Auguſtini teftimonio in Enchirid. cap.71.et re
fertur de poenitentia.dift.3. cap . de quotidianis , habeturq;
idem in lib . de ecclefiafticis dogmatibus cap : 53 . Præterea,
qua ratione iure diuino teneremur aliqua uenialia confite
ri,pariter et omnia : quod non modo grauiffimum effet,ue
rum eciam impoſſibile. Et,cùm dolor deuenialibus non fit
neceſſarius: ne confeſsio quidem uenialium neceffaria eft.
Ad'argumentum igitur reſpondet Adrianus, 9.4 .de confera
fione, art.1.ad quartam confirmationem: quòd teftimonium
illud Ioannis , folùm procedit de peccatis mortalibus . Et
quantum egoſentio: de his dire&è et primario dominus lo
quitur, quæ uidelicet ficut facerdotes abſoluendo remit .
tunt, ita non abfoluendo retinent .
Non eft enim ueroſimile ,æquiuocè accipi peccati nomen
itlo eodem contextu ,ut uidelicer in ordine ad uerbom . Re
miſeritis , capiatur pro mortalibus et uenialibus: in ordine
uerò ad uerbum retinueritis pro ſolis mortalibus . Et cùm
potem
 PARS VRELECT .
poteltas remittendi , et retinendi huic conceffa fit , poteſtas
clauium ad apariendum , et claudendum regnum cælorum,
non comprchendit dire &tè uenialia per quæ regnum cælo
rum non clauditur .
Sed cùm obijcitur , peccata uenialia non elle materiam
buius facramenti :quia Chriſtus hic non loquitur de uenia,
libus , ubi tamen inſtituit huius ſacramenti materiam , ita
fieri uc confeſſio uenialium non effet ſacramentalis contra ,
Magiſtrum , atq; omnes doctores ſcholaſticos, Imò contra
ecclefiæ fenfum , credunt enim fideles accipere abſolutioné.
facramentalem , cum uenialia facerdotibus confitentur : nes
facerdotes ufurparent fibi poteftatem iudicandi de uenialis
bus, niſi eam à Chrifto domino accepiffent. Ad hanc (ins
quam ) obic & ionem , refpondetur, quod quiconceditmaius,
ex conſequenti concediret minus. Nam , fi princeps com ,
mittit mihi remiſsionein grauiſſimorum ſcclerum , fine du
bio intelligitur concefile remiſsionem leuiorum . Neceft
eadem ratio de poteftate remittendi : quoniam fi maio
ra peccata retineri dicuntur , non exindc cenfentur seci,
neri minora: quæ uidelicet multis alijs.modis remitti pola
ſunt .
Sed oritur tamen dubium ,an ſaltem ex præcepto ecclefiæ
tencantur homines uenialia confiteri . Nam in cap.Omnis
utriuſque ſexus , De pænstentijs, confiteatur ( inquit Ionos
centius) omnia peccata fua femel in anno: omnia inquit , et
cùni conftitutio obligetomnes, nullo excepto , ſequeretur,
eccleſiam in hac lege fupponere omnes fideles fingulis ant
nis peccaremortaliter , fi ſola mortalia præcepit confiten :
da. Et confirmatur ex eo enim quod dicit Decretalis,Om
nis utriuſque ſexus, &c. uniuerfi obligantur ad præceptum ,
communionis in paſchate, fiue mortaliter peccauerint, fiuc
non : ergo,et ad præceptum confeffionis :unde, in Clemen 1
tina.1 . De ftatu monachorum , confeffio uenialium mona..
chis præcipitur femel in menſe . Omnibus igitur fidelibus ,
femel in anno præcipitur . ut et Diuus Thomas uidetur ino:
finuare dift. 17. quæft.3. artic.1.4.3 .
At uerò huic quæftioni reſpondet egregiè Caietanus.3 .
par,9,65. ar.2. ad quartum : et in additionibus.3.partis. q.1.
De confeſſione , itatutum ecclefiæ non obligare cos, qui ſo
lum
 DE SACRAMENTO POEN . 97
tum habent uenialia peccata. Primò, quia lex illa de confef
feftione femel in anno facienda, limitatio eft diuini præce
pri ,quantum ad tempus: fed præceptum diuinum non com
prehendebat habentes uenialia peccata, & c .
Secundò quia , ut D. Thom . argumentatur articulo illo
proximè citato ad tertinni argumentum ,decretalis illa di
cit omnia peccata , quod de uenialibus intelligi non ualet:
nemo enim omnia uenialia poteft confiteri . Demortali
bus itaq; folum intelligitur, ficut et illud Concilij Floren
tini difinientis , ad integritatcm confeflionis pertinere ut
peccator omnia peccata ,quorum memoriain habet , con
fiteatur , "
- Tertiò ex eo quod dicit , proprio facerdotike: peccata au .
tem uenialia non exigunt proprium ſacerdotem .
Poftremò quia eccleſia confeffionem uoluntariam oc
cultorum præcipere non poteft;effec enim grauiffimü onus
fine caufa neceffaria, cùm alijs multismodis ueniale pecca
tum remitti poffit . Atque hec eft communis theologorü
do & rina. Nam argumenta contraria facilè foluuntur: præ
ter illud ultimum : cuirefpondetur, eam Clementinam ob
ligare quidem monachosad pienſtruam confeffionem ue.
nialium , nontamen fub mortali,ut patet ex puxna ſubiun .
Aa,quæ non adeò grauis eft. ... !
Ac,de confeflionis præcepto quidem quoniam fusèmarieq ;
dilleruimus,di& ú poterat uideri ſatisj Diluita quæftio con
fequenter occurreret, de tempore,quo, jure diuino confite
ri tenemur. Quam ego quæftionem fi nunc omiſterem , in
juftas multorum reprehenſiones incurrerem , nig
Et quidem ,nonnulliexiftimátyfatiselle: quòd ad diuinâ
jus attinet) ſemel in uita peccataconfiteri:quia non eft (in
quiunt ) maior ratio, quare obligemur magis in uno tempo
re , quàm in alto: ex lege quippe Deiy neg poſt horam , nec
poft diem , nec poft menſem ,nec poft annum confeffionis
uinculo aftringitur:Nam , quod Innocentius quartus , ſuper
caput , Omnis utriuſque ſexus,et Archidiaconus fuper ca.
put,Ille sex, depænitentia.d 3 tenuerunt obligari, ſcilicet,
homines ad ftatim confitendum :uno cheologorum conſen
ſu explofum eft:et à D. Thom . d : 17.9.3 . art.1.9 4. duobus
irrefragabilibus argumentis refellitur , Quorum alterum
ſumi
 PARS V. RELECT.
fumitur ex facramento baptiſmi multò magis neceffario ,ad
quem tamen illico ſuſcipere non tenemur. Alterum ,ex nain
tura præceptiaffirmatiui, quod non protinus obligát . Ius HIRE
itaque diuinum nullum certum tempus confitendi præſcri
bit.Hæc differunt ab his, qui confeffionem ſemel in uita fa
ciendam definere uolunt. Atfalluntur tamen . Nam , ſemel
in uita de omnibus peccatis confiteri , eft impoſſibile : ma
gna enim ex parte obliuione delerentur. Quam ob rem lex
de integritate confeffionis ( plurimum fraudaretur :ad quă
pertinet,omoia peccata mortaliaconfiteri.
Quocirca dicendum eft , Chriftum dominum tuliffe le
ges aliquas communes , quas ecclefia poftea ad tempus aut
etiam locum ,peculiariter determinaret . Præce cepit enim
Chriftus dominus in ecclefia fua epiſcopos effe, fednon re
liquit pro fingulis diæcefibusdefinitos . DeDei cultu , fe
ftiſque ſeruandis diuinum præceptum eft, fed certum tem
pus euangelium non præfcripfit . Ejuſmodi itaque præce.
pta commodè feruarinon poffent, nifi eccleſia quædam uel
loca, uel tempora præfiniret. Nam , (ut pofterius hoc exem C
plum perfequamur ridiculuseller , qui præceptum de Dei
cultu ſefe arbitraretur implefe, ſemel in uita ab opere ferui
-li quiefcendo. Sic ergo præcepta de fumenda cuchariftia et
confeſſionis reliquit Chriſtus, nec re uera poteft determi
marirex folodiaino iure , pro quo tempore hæc præcepra
nos obligent.Siue dicamus ſemelin uita , ſeu potius in mor
- tis articulo ,nihil dicimus prorſus:fed tunc obligamur, quã
do eccleſia definierit. At,hoc eft'( inquies )deiure poſitivo 1,pe
ſemel uidelicet in anno confiteri:fateor: ſed citra ius hoc
humanum quo ad certum tempusconfeflio limitatur,diui
-na de confeffione lex in commodè feruaretur.
Sed funttamen aliqui caſus,in quibus ius ipſum diuinum
obligat ad confitendum :
3
Primus eft,in periculo mortis .
Secundus, cum quis uoluerit euchariſtiam ſumere ,fi
reus eft peccati mortalis : tunc enim haber præcedere con 1910
feffio iuxra Chriſti inftitutionem.Tertius eft, ratione'peti.
culi carendi confeffore, quem nunc habeo:non habiturus
tempore neceſſario . Nam quartus de confeffione quotan
ni,non folius diuini præceptieft, fed diuini limitati ac de piste
 DE SACRAMENTO POEN . 98
finiti per humanum : ita utriuſq: iuris uiolatio- unicum pec
catum eft : quoniam ambo illa præcepta unicum a&um in
13 iungunt,et alterum ett alterius determinatio .
TI Quintum uerò , quem Curandus adiecit . d.17.q.10 . et
Palud. eadem diſtinctione:quem Adrianus quoq; refert. q.
3. De confeſſione: ſed ratione conſcientiæ ſcrupuloſa nos
exiſtimamus fuperuacaneum . Non enim obligat præceptú
de confeffione in cali euentu : ſed iple habens erroneam con
fcientiam ſeſe ligat , quandiu non deponit talem errorem .
Quemadmodum ergo in cæteris pręceptis affirmatiuis ,cùm
quærimus, quo tempore obligentiuanum forſitan effet , duo
" tempora preſcribere ,alterum ex neceſsitate, alterum exer
11 tore conſcientiæ :ita quoque, cùm euenta et caſus enumera
mus,quibus præceptum de confeffione ligat : is qui recenſe
tur ex errore conſcientiæ , ſuperuacuus uidetur elle, imò , re
uera, falfus , fi naturam et obligationem huius præcepti, de
quo differimus, confideremus. Quatuor igitur illi nobis
explicandi funt, idq ; quàm maxima breuitate :
Circa primum cafum , diligenter aduertendum eft, non
idem effehoc fanè loco , periculum mortis, et articulus mor
tis. Eit nanq ; periculum mortis in his dumtaxat,unde mors
frequenter foletaccidere : etenim in haftarum ludo , in agi
tacione taurorum , in nauigatione placidi maris ,quamuis in
terim.mors ſequatur, non eft tamen periculum mortis : ſed
in bello ;in mari uehementer turbato in partu fæmininæ ,de
cuius morte probabiliter propter cauſas naturales 'timere.
tur, periculum mortis agnoſcimus: quod certè uiri pruden
tis arbitrio, magis quàm diſputatione theologica definien.
dum eft:at quismorbuspericuloſus fit'etlætalis prudentis
medici finiat arbitrium .' At articulu's mortis , fi nominis
ụim , et proprium nſum fpe &tes, non idem eft . Cùm enim
conceduntur per diplomata caſus reſeruati inmortis articu
Jo, non intelliguntur concedi in quocunq;periculo, ſed quú
regulariter certa mors eft , aut à morbo uel uulnere, aut ab
exteriori ui : ut cum quis mortis pæna damnatur . Idem
intelligo cum do & ores afferuntin mortis articulo , quem
libet facerdotem poſſe obſoluere ab omnibus quemcunque
peccatorem . Non enim quemcunque aut nauigaturum, aut
congreffurum cum inimicis quilibet ſacerdotes poteit ab
foluere
 PARS V. RELECT : ji
foluerc etiam ubi periculum eft. Quod fi hæc ſententia
ſcrupulofa effe uideatur, parati ſumus eam retra & are , cum
aduerfarius ( fi quis erit ) idoneas cauſas contrariæ opinio
nisreddiderit . f
In fecundo uerò cafu Caietanum habemus repugnantem ,
3.part.quæftione 80. articulo 4.et in fumma, in uerbo.com
munio.i.ad Corinth.'11 . in illa uerba, probet auté feipfum
homo, & c . Imò cùm hujus erroris effet ab academia Paci.
fienfi notatus, reſpondit, non ex ſuo capite id afferere : frid C
ex Pauli teftimonio, atque ſententia. Nec huius opinionis PE
primus autor Caietanus fuit : fed eam prius Ricardus te la
nuit in 4.d.17.art.3.q.6.Petrus quoq ; Palud.cadem . d. 9.2 . el
ſentire uidetur, nonefie mortale peccatum fine confeflione
ad euchariftiani accedcre, Ghomo aliàs contritus est: Idem
etiani ſequitur Adrianus. q 3. de confeſſione : et Abbas.in co
cap . De homine in celebra.milla. Suadetur autem hæc opie CE
nio primùm ex eo apoftoli teftimonio prioris ad Corin 13 BE
probet autem feipfum horno , et fic de paneillo edat . In
quæ uerba Chryſ. ho 18. Non iubet (inquit ) ut alter-alteri Ic
probetur, fed ipſe Gibi, non publicum faciens iudicium , et a
fine teſte argumentum . Eadem ferè.Theophila& us in enn
dem locum . Neminem (inquit ) tibi ipfi iudicem propofue fer
rim, ipfe te proba, et fic de pane illo ede , & c . fac
Præterea , fi diuinum præceptum effet, id ex facris literis
colligeretur: non enim nobis licet diuina præcepta pro no rift
fro arbitratu fingere.Cum ergo nufquá huiuſmodi lex repe ho
riatur,certè qua facilitate inuehitur,eadem quoq: reijcitur, Th
Præterea ,ſunt euenta quædam , in quibus licet fine præ .
via confeflione euchariſtiam ſumere: primùm uillulis , ubi
non eft copia confefforis . Deinde, ubi homo fe infamaret, adi
fi pun perficeret rem diuinam: ut fi facerdos poft facrificium op
inceptum recordaretur alicuius mortalis peccati, & c. eller
enim infamia tunc uocare confeſſorem . Tertiò etiam , pro C.
pter reuerentiam ſacramenti: ut fi poft conſecrationem , fo C
lus eſſet cum alio ſacerdote, et poft conſecrationem calicis,
aliquod mortale ueniret in mentem : ne ſacrificium rụmpa .
tur , poterit facerdos fine confeffione euchariſtiam ſumere ; tia
utcommunistheologorum opinio credit : hæc autem non fun
liccsét , li iurc diun.ů confiteriante euchariftiá tenesemur , we
 DE SACRAMENTO POEN . 99
Præterea præcéptà affirmatiua obligant in cafu necellita :
tis , iuxta commune theologorum prouerbium . At quan
do’lanus fumit euchariftix ſacramentum, uidelicet. ex con
filio , er deuorione , non eſt caſus neceſſitatis: ergo in tali
cüentu præceptum de confeffione non obligat .
Adhæc fi homo tenetur ante euchariftiam confiteri , id ,
ob eam rationem maximè , quòd purus et gratus Deo debet
ad facramentum accedere . At,exinde pariargumento ratio
cinarëmur , adiniuiſtraturum aliquod ſacramentum debere
prius confiteri, fi quod peccatum mortale commiſerit. Nam
facramentorum adminiſtratores mundos , Deoque acceptos
effe oportet, nifi uelint elle facrilegi.
* Præterca ad alia facramenta ſuſcipicnda ut confirmatio .
0 nem , ordinein , matrimonium , nullo diuino præcepto priùs
confiteri tenemur : ergo nec ad fumendum euchariftiæ fa
cramentum : par' enim cauſa , aut in omnibus , aut in nullis
facramentis obligabit .
Denique in cap. Omnis utriuſque ſexus de pænitentijs ,
Innocentius iubet , ut omnis Chriftianus fenel quidem in
anno confiteatur omnia peccata ſua , euchariftiam autem ſu
mar in parchate. Quòd fi hæc duo lacramenta connexa ef
ſent, effetquc neceffarium ante euchariftiam confeflionen
facere, non dixiſſet Concilium , ſemel in anno confiteatur:
fed ante pafcha confiteatur: ut id temporis percipiat eucha
riftiæ facramentum . Hæc dicuntur ab his, qui nobifcum , in
hoc fecundo caſu pugnare uolunt . Quem tamen plerique
Theologi omniuiet rationeaftruere conati ſunt:idq; adeò
effecerant,ut noſtra hac tempeftate Caictani placitum una
nimi confenfu do & orum et piorum fuerit exploſum . Acre
uera , non exiftimo huiuſmodi Caierani ſententiam inter
opiniones probiles elle reponendam : fed qua tamen nota
inuri à theologis iure poflit,alij do & iores iudicabunt. Nam,
Caietano tantum ſchola debet, homini alioqui de republi .
Chriſtiana maximè meritò ,ut quoad fieri perpietaté licet ,
parcere ei iure optimo, ſummiſque rationibus debeamus,.
Noftra igitur eademq; communis theologorum fenten
tia primum oftenditurex eo , quod D. Augutt. principium
of fumit.4. lib . de baptifmo contra Donatiltas,capi.2 4. in hæc
uerba . Siquiſquam in hac re autoritatem diuinam quærat,
quod
 PARS V. RELECT .
quod uniuerſa tenet ecclefia ,nec Concilijs inſtitutum, fed
ſemper recentum eſt, non niſi apoftolica authoritate tradi
tum , re & iffimè creditur. Ex hoc itaq; principio fit argumen
tum , Nam uiri pij ab ineunte ecclefia confeſſionem eucha.
riſtiæ præmittendam cenſuerunt . Nec id ab aliquo , aut
Concilio, aut Pontificc præceptum eſt. Apoſtolica igitur
authoritate traditum retinemus, ut et alia nonnulla , quæ
non , niſi uerbo tenus , apoftoli à Chrifto receperunt; no
biſque tanquam uiuæ uocis oracula tradidere feruanda .
Quod uerò conſuetudinem hanc confitendi ante euchari
ftiam , quammodò ecclefia feruat, à patribus acceperit, atq ;
adeò apoftolis, & fequuntur teftimonia manifeſtant.
Euſebius imprimis. 6. hiftoriæ ecclefiafticæ cap:25. de
Philippo ( inquit) imperatore traditum nobis eft,quòd cùm
in die paſquæ communicare myfterijs uoluiſſet: abepiſcopo
loci non prius eft permiffus,niſi confiteretur peccata fua, et
inter pænitentes itaret : nec ullo modo copiam ſibi myfte.
riorum futuram , nifi priusper pænitentiam culpas diluiſ
fet, ferunt igitur , libenter eum ,quod à ſacerdote impera
tum fuerat ſuſcepiffe , diuinum fibi in effe metum , & c.Nec
huic loco poteft occurri, cx eo quòd Eufebius de publica có
feffione fermonern facit . Namque ratio eſt de confeffione
publica in ordine ad peccata publica, eadem prorſuseft de
confeflione ſecreta in ordine ad peccata ſecreta. Quòd
enim , uel publicè uel occultè confeflio fiat , qualitas ſacra
mentiett,non fubftantia . Et ficut ante diximus, Chriſtus
quidem , confeffionislegem tulit;: eam uerò, uel ſecretam
uel publicam fieri,rationi ac prudentiæ naturali dereliquit.
Sozomenus deinde, libro . 9. hiftoriæ tripartitæ cap.35 .
hanc confuetudinem ab antiquiſſimis temporibus Romanos
Pontifices conſeruaffe, teftis eft. Idemqueteftatur Ncaa
rium epiſcopum , quibufdam fuadentibus, ut fingulos ad
communicandum iudicio confcientiæ fuæ reliquerét,illam
antiquitatis confuetudinem ſubftuliffe .
Autor -item libri de ecclefiafticis dogmatibus cap. 52:
Quem mortalia (inquit) crimina poftbaptiſmum commiffa
premunt, hortor prius facerdotis iudicio reconciliatum ,có
munioni ſociari, fi uultnon ad iudicium et condemnatio
nein fui euchariftiam perciper ::
 DESACRAMENTO POEN . 100
Circunfertur præterea inter Auguſtini opera libellus qui
tradie dam ad Comitem de ſalutaribus documentis: quem quidem
gume librum Eraſmus licet Diui Auguftini neget efle , non negat
ucha tamen effe hominis pij . In huius itaquecapite 33. hæc uer
0, 211 ba ſunt. Quando corpus Chriſti accipere debemus, antea
igitu ad confeffionem debemus recurrere , li peccata obnoxia in
• ‫| ܬܐ‬ nobis ſenſerimus, ne cùm Iuda proditore , diabolum intra
00 nos celantes , pereamus .
INNAT Auguftinus infuper in epiftola. 118. ad Ianuarium non
reprobat , quod ex ore diſputantis dicitur, fi tanta eft plaga
peccati autoritate antiftis debet quiſque ab altari remoueri,
,5 2013
‫ܙ‬ ad agendam pænitentiam , et eadem autoritate reconcilia
ri : hoc eft enim indignè accipere , fi eo tempore accipiat,
quo debet agere pænitentiam : non utarbitrio luo , cum li.
bet, uel auferar fe communioni, uel reddat .
Cyprianus uerò multis locis huius rei teftis eft. Nam in
moto epiftola : 54. tertii libri, quæ ſcribitur presbyteris et diaco
nis , Cum in minoribus ( inquit ) peccatis agant peccatores
penitentiam iufto tempore , et ſecundum diſciplinæ ordi
nem ad exomolegeſim ueniant et per manus impofitionem
cild
epiſcopi et cleri,ius communicationis accipiant, nunc crudo
cach
WIC tempore nodum reſtituta ecclefiæ ipfius pace, ad communi
cationem admittuntur: et nondum pænitentia fa &ta , non
fide
dum exomologefi finita,nondum manu eis ab epiſcopo,aut
clero impofita ,euchariſtia illis datur , cum ſcriptum fit .
28 Qui ederic panem , aut biberit calicem domini indignè,
reus erit corporis et ſanguinis domini . Sed nunc illi rei
non ſunt, qui minus ſcripturæ legem nouerunt:erunt autem
rei , qui præſunt , & hæc fratribus non ſuggerunt, ut faciant
51 omnia cum Dei timore, & cum data ab eo et præfcripta ob
DOS
ſeruatione : ha & enus Cyprianus , Et paulò poft , de his qui
hanc traditionem non feruant,Contempta ( ait ) domini le .
1 ge et obſeruatione, quam iidem martyres et confeflores te
nendam mandant , ante reditum noftrum communicant
cum lapfis eteuchariſtiam tradunt .
Eadem ferèrefert epiſtola. 18. ejuſdem libri: in ſermone
autem.s. De lapfis, Concra Euangelij uigorem ( inquit )con
tra domini ac Dei legem , temeritate quorumdam laxatur
incautis communicatio , irrita et falfa, periculofa dantibus ;
N & nihil
 PARS V. RELECT .
et nihil accipientibus profutura . Et interius , Ante expia
ta deli& a, ante exomologeſim fa & am criminis, ante purga
tam conſcientiam manu ſacerdotis, pacem putant eſſe,quam
quidam uerbis fallacibus uenditant . Et infra de peccatis,
et confeſſione ſecreta ; ( Nequis exiftimet ſolum de publicis
eſſe ſermonem ) ita differit . Qui quamuis nullo facrificij,
aut libelli facinore conftri & i ,quoniam tamen de hocuel
cogitauerunt , hoc ipſum apud facerdotes Dei , dolenter et
fimpliciter confitentur ,exomologelim conſcientiæ faciunt,
animi ſui pondus exponunt, ſalutarem medelam ais, li
cet, et medicis uulneribus exquirunt, ſcientes ſcriptum eſſe,
Deus non irridetur : et multa alia , quæ gratia breuitatis
omittimus .
Præterea Leo Papa in epiſtola 69. ad Theodorum epiſco
pum, Foro iulienfem : referturq ;de pænitentia. dift. i.cap.
Multiplex : Mediator ( inquit ) Dei et hominum hanc præpo
fitis ecclefiæ tradidit poteftatem , ut confitentibus pæniten
tiæ ſatisfa &tionem darent,et eadem falubri ſatisfađione pur
gatos, ad comunionem facramentorum per ianuani recon
ciliationis admitterent. Hugo etiam de fancto Victo, in
libro de ecclefiaftica poteftate ligandi,atq ;foluendi,( quem
refert Gabriel le &t.7.cano.) Audacter,inquit,dico, fi ante ſa
cerdotis abſolutionem ad communionem corporis Chrifti
quis acceſſerit, pro certo fibi iudicium manducat , et bibit
etiamfi uehementer doleat et ingemiſcat .
Præterea, præceptum de ieiunio quadragefimali ( iuxta
Caietani ſententiam )non eftfcriptum : et tamen non licet in
dubium uertere, an ieiunij ecclefiaftici uiolatio , peccatum
mortale fit : eò quòd Chriftianietiam fi ne ſcripia lege ita .
ieiunant, ut reos grauis mortalisque peccati ſe exiftiment,
fi ieiunium foluant. Atquiri ſandi, ac timentes Deum , cùm
homo habet in promptu idoneum ſacerdotem , eiuſmodi
condemnant, fi accedat ad euchariftiam fine præuia confef
fione .
Nec quiſquam inter fideles uir bonus et fapiens auſus,eſt
unquam poft mortale peccatum ad euchariſtiam fine præ.
uia confeflione uenire. In mente igitur cuiufque fidelis ſcri
ptum eft , et in animo quaſi inſculptum de confetlione ante
euchariftiam facicnda præceptum .
Præte
 DE SACRAMENTO POEN . 101
Præterea ſuadetur id, ex eo quod habetur Matthæi . Si of
fers munus tuum ad altare, et ibi recordatus fueris,quòd fra
ter tuus habet aliquid aduerſum te , relinque ibi munus tuú
ante altare , et uade prius reconciliari fratri tuo. Inde itaq;
Sic argumentor . Chriſtiani non habemus , niſi unicun, mu
nus , quod offeramus ad altare : ergo prius debemus fratri
reconciliari fi quen offendimus, quàm hoc munus de altari
aut manu ſacerdotis accipiamus . Multò igitur magis, qui
eccleſiam offendit per peccatum mortale , eccleſiæ debet
reconciliari per confeßionem , quam reconciliationis facra ,
mentum ob id antiquiappellauere .
2 Præterea , ad miniftros ecclefiæ pertinet , ad hoc conui
uium dignos admittere , indignosque repellere iuxta para ,
bolam Matth. capit. 22. de eo ,qui inuentus eft in conuiuio
non habens ueftem nuptialem . At,dignos admittere, indi
gnosrepellere niſi per confeſſionem non queunt , &c.
Et profectò, fi conftaret ecclefiæ ,qucmquanquam peccar
ſe mortaliter , non exciperet ad hanc amicorum menfam ,
Dei inimicum ,nifi prius per ſacramentum confeffionis Deo
Sibiq; concilaret .
Ad primum igitur argumentum refpondetur, teftimo ,
nium apoftoli, nec confeffionem præſcribere, nec exclude
re,tantum enim iubet, ut homo expendat uitam ſuam , exa
minetque conſcientiam , ut fi iuſtum ſe inuenerit,ſecurus ac
cedat, ſin uerò iniuftum, uideat quid fa &to opus fit , ut dia
goè corpus dominicum accipiat : uerbi cauſa , li inimicitias
habuit, probet ſeipſum non ut ſua probatione contentus,ſua
que interiori dolore ſacramentum euchariſtiæ fumat : fed
ut examinatus atque probatus inimici gratiam quærat;cui
iniuriam fecit , et ueniam petens inimicitiam priorem abo,
leat , non interius modo , ſed etiam cxterius: in hunc mo
dum , fi publicè fuerit homo , aut concubinarius , aut uſura .
sius , ſumpturus euchariſtiæ facramentum ,probet feipfum :
non in eum ſenſum , ut poft contritionem ſecretram de paa
ne illo edat , et de calice bibat, ſed ,ut iuxta criminis quali,
tagem , poft examen et probationem , publicas peccati occa .
fiones abijciat : pecunias quas iniuftè rapuerat,reddat,ſcan
dalo populi fatisfaciat , &c. In hunc etiam modum polt
quodcunq; peccatum probet leiplum homo. Et fi ueniale
N 2 fuiffe
 PARS V. RELECT.
fuiffe repererit, nihil opus eſt ut de confeffione folicitetur:
fed fi dolorem interiorem habeat, de pane illo edat , etde
calice bibat: ſin uerò mortale fuerit , quod commiſit, ad ſan
& aſan & orum non niſi per ianuăreconciliationis introeat .
Pro nobis itaque facit teftimonium Pauli, non contra nos,
Gre & è intelligatur. Nam ,Chryfo.adnotauit, fúi temporis
intelligentia fuit : in quo Ne& arius epiſcopus peccatores
fuo iudicio reliquerat, et confeffionem facramentalem abie
cerat : utretro nobis oftenfum eft. Theophyla & us autem
nihil aliudfuit, quàm breuiator ſimiaque Chryſoſtomi.
Ad ſecundum , iam ex di &tis facilè patet, non enim omnia
præcepta fiue Chrifti, fiue ecclefiæ habentur ſcripta : fed
quædam ex traditione , morequeferuantnr . Certè conſue
tudinem hanc grauiter in eccleſia, diuque feruatam uinculo
peccati mortalis aſtringere qui negauerit , pari confidentia
negare poterit conſuetudinem ieiunandi certis diebus olim
ab eccleſia ſeruatam peccati mortalis obligationem induce.
re .Quamobrem , præceptum effe peccatori , ut ante eucha.
riſtiam confiteatur , inficiare non poffumus . An uerò ius
hoc ab eccleſia , an à Chrifto domino extiterit , id uerti in
quæftionem poteft. Nos diuinum præceptum effe arbitra
mur : quod per manus à Chrifto ad apoftolos , ab apoftolis
ad nos uenit .
Ad tertium non eft difficilè reſpondere , fi quæ fuperius
diximus, teneamus: fimili enim argumento probaretur,con
feſſionis integritatem non eſſe iure diuino præſcriptam ,quo
niam licet uei propter incommodú, uel propter fcandalum
euitandum , peccatum aliquod mortale in confeſſione reti
nere . Leges itaque Chrifti feruatoris noftri ſuauiter diſpo
nunc omnia, lalua ſemper et naturæ æquitate, et prudentiæ
ratione. Nam, et arbitrio boni,prudentisque uiri decernen
dum eft, quanta locorum intercapedo neceffaria fit, ut con
feffor abſens eſſe credatur,cenfeatque pænitens non habere
copiam confefforis . Porrò ,fi confeffor intra ciuitatem fit ,
quamlibet longo interuallo diftet,debet pænitens ad ipfum
accedere : fi tamen pænitens fit in oppidulo ,quod à ciuitate
tribus milliaribus diftet, tunc ego non cenſerem huiuſmodi
pænitentem copiam confefforis habere .
Ad quartum reſpondetur , præcepta dupliciter obligare;
per le
 DE SACRAMENTO POEN . 1oz
per ſe et per accidens: ut pænitentia, per le quidem obligat
in periculo mortis , per accidens autem , cùm quis uult lae
cramentum aliquod uel ſuſcipere , uel adminiftrare. Quod
igitur de pænitentiæ lege,idem de confeffionis præcepto di
cere , confentaneum eſt: ut per ſe in articulo neceſſitatis
confiteri teneamus , per accidens autem ut dignè ſuſcipiaa
mus cuchariſtiæ facramentum , cui dignè fufcipiendo pecu
liarem difpofitionem et penitentiam lex diuina præfcripfit.
Ad quintum , non propter animipuritatem folùm et Dei
gratiam neceſſariam , ſed propter Chrifti peculiare præce
ptum confiteri ante euchariftiam debemus . Adminiſtraty .
ri autem facramenta , nulla aut Chrifti, aut eccleſiæ lege ,
conficeri tenentur, fed folùm animi munditiem habere, quæ
ſola interiori pænitentia comparatur :
Ad ſextum non eſſer penitus abſurdum fi diceremus , ad
reliqua etiam facramenta ſumenda, confeffionem præuiam
effe peccatori neceffariam ; ut ficut baptimus ianua omnium
facramentorum eft,fic ſecunda poft naufragium tabula reci
denti poft baptiſmum in mortale peccatum ,fit aliorum quo
que ianua ſacramentorum . Id autem Leo Papa in epiftola
iam iam citata docere uidetur, inquiens, ad communionem,
facramentorum per ianuam reconciliationis admitterent,
Non ait , ad communionem euchariſtiæ facramenti, fed ad
communionem ſacramentorum .
Præterea , de confecratione. d. 5. capit. Vt ieiuni,Con.
cilium Aurelianenſe iubet, ut , qui ad confirmationem ue
niunt,moneantur confeſſionem facere prius , ut mundi do
num ſpiritus fan & i ualeant accipere .
Præterea, fiecclefiæ conftaret quenquam fuiffe publicum
peccatorem,non ei adminiſtraret ordinis fiue confirmatio .
nis , autmatrimonij ſacramentum ; niſi prius ſacerdotis au .
toritate Chriſto domino, atq; ipfi eidem ecclefiæ fuiffet re
conciliatus . Indignum enim cffet , ut qui ecclefiam offen ..
dit, munus eccleſiæ et miniſterium fine præuia conciliario-,
ne recipiat. Vnde D. Thomas, in.4.d.24.9.1.arti 3.q.1.ad
tertium : Aliquæ ( inquit ) medicinæ funt, quæ exigunt ro
bur naturæ aliàs cum periculo mortis aſſumuntur, et aliæ
funt, quæ debilibusdari poflunt : ita etiam in ſpiritualibus
quædam facramenta ſuntordinata ad remedium peccati , et
N 3 talia
 PARS V. RELECT.
5
talia peccatoribus funt exhibenda, ficut baptifmus et pæni
tentia: illa uerò quæ perfe& ionem gratiæ conferunt,requi
runt hominem per gratiam confortatum : et talia, ( ſupple)
non ſunt peccatoribus exhibenda. Quo loco certum eſt,
peccatores à D. Tho.uocari, qui mortaliter ante peccaue
runt : etiam fi dolorem habeant de peccato , animumq; in 1
futurum reftè ac iuftè uiuendi . Nam , fi peccatores appel
laret , quibus interior pænitentia non eft : profe & ò nulla
ſacramenta eſſent peccatoribus miniftranda . Videtur ergo
D. Thomasfentire,ecclefiam his qui ante peccauerunt,li ha
beant tamen interiorem de peccato dolorem , facramenta
baptiſmi et pænitentiæ adminiſtrare debere . At, reliqua
ſacramenta non , niſi per facramentum aliquod eorum iufti
ficatis, quæ dire&è ad iuftificationem ordinantur: ut bapti
ſmus etpoenitentia . Atque id etiam definiffe uidetur Iono
centius primus in cpiftola ad Ruffum et Euſebium capit. 4 .
his uerbis: at dicitur legitimi facerdotis benedi& io auferre
omne uitium ,ergo fi ita eft , applicenturadordinës ſacrile
gi, adulteri,atque omnium criminum rei . Quia in ordina
tione criminali uitia putantur auferri, nullus fit poeniten
tiæ locus, quia id poteft præftare ordinatio , quod longa la
tisfactio præſtare conſueuit.
Sed quoniam huiufinodi argumenta retundi poffunt, et
præceptum eiuſmodinon ratiocinatione,fed traditione må
iorum conftare debet : dicamus fanè; non effe candem cau
fam , quoniam alterum nobis traditum elt, alterú non item.
Ad ultimum D. Tho . in. 4.d.17 9.3.art.1.9.4.0beam ra
tionem tenere uidetur, quòd obligatio ,qua ecclefia obligat
ad confeifionem femel in anno faciendam , fumitur ex eò ,
quòd ligat femel in anno , ad cuchariftiæ fumptionem . Ait
enim : & d cuchariftiam nullus poft peccatum mortale , ni.
fi confeflus debet accedere, copia ſacerdotis oblata : et inde
venit obligatio, qua ecclefa omnes obligat ad femel in an
no confitendum ,quia inſtituit , ut femel in anno ſcilicet in
pafcha, omnes facram communionem accipiant : et ideo an
te tempus illud confiteri tenentur : ha & enus ille : et iuxta
hanc fententiam connexa funt etiam in eccleſiæ præcepto
hæc duo facramenta .
Id autem etiam fuadetur ex Concilio Agathen.quod re
fertur
 DE SACRAMENTO POEN . 103
fertur diftin 50. in capite: et ex pænitentiali Romano , ubi
dicitur , quòd hebdomada priore ante initium quadragefi
mæ , tum primùm confitentibus peccata , ſacerdotes pæni,
" tentiam debent Citat quoque B. Rhenanus in fine annota
tionum ſuper Tertullianum , decretum alterius Synodi , quo
præſcribitur ut feria 4. ante quadrageſimam peccatores cófi
teantur . Acreuera, publicè pænitentes in die cinerum ex
- more antiquo peccata ſua confitebantur, Imò adeò nunc
etiam , qui in quadrageſima non confitentur, exiftimant ſe
illius præceptipræuaricatores. Prælati quoque excommu
nicant illos qui in quadragefima non fuerint confefli. Præ
- ceptum igitur de confeffione iure etiam ecclefiaftico cucha
riftiæ præcepto adiun&um eft . Nam , etSixtus quartus in
quadam extrauag. de tregua et pace :cuius initium , uices
illius ,iubet ut mendicantes defiitant predicare, parochia
nos non obligatos , faltem in paſchare, proprio confiteri
- facerdoti .
Verùm enimuero ,cum in illo capi. Omnis utriuſque fe
xus , Innocentius dedita opera , limitaſſe uideatur præces
ptum communionis ad pafchale tempus , non item præce
ptum confeffionis , dixit enim , confiteatur ſaltem femel in
anno , fuſcipiens ad minus in paſcha euchariftiæ facramen :
-tum : non uideo ego, cur ex eo præcepto fideles aſtringamus
1
ad confitendum in quadrageſima .
Prærerea, fi quis peccauerit mortaliter diu ante quadra
gefimam , et ftatim confiteatur peccatum ſuum proprio faé
- cerdoti,quæro an ille impleát præccptum illius capitis nec
ne : ſi impler,uincimus: fi non implet : ergo etiam fi non-pec
caflet mortaliter uſque ad pafcha poft priorem confeflio
nem ,teneretür iterum eadem peccata confiteri, à quibus fe .
-mel abfolutus eft.
Præterea , fi homo habeat legitimum impedimentum ad
communionem accipiendam , ut frequentem uomitum , uel
quia detinetur in carcere , uel quia non habet ætatem ido
neam ad euchariſtiam percipiendam , rogo, an præcepto de
ſemel in anno confitendo fatisfaciat, cùm ante quadrageſi.
mam confitetur: quod negare quoniam impudentia eft, tea
-neamus , præceptum communionis ad certum anni tempus
conftringere: præceptum uerò confeffionis,non item .
N 4 Verum
 PARS V. RELECT .
Verum eft itaque ante euchariftiam oportere confiteri,
quotieſcunque illam homo percipiat ; fed non ex illo pre
cepto ConcilijLateranenſis:fed ex diuina lege, ut prius no
bis oftenfum eſt. Nec intentio præcipientis obligat,fed for
ma præcepri; unde, quamuis Summus Pontifex præciperet
confeſſionem ; co fine, ut euchariftiæ præmitteretur, non ta
men ſuo ad id præcepto obligauit . Iam enim erat ius di
uinum , quo huiufmodi confefio femper erat præmittenda,
fiue in paſchate, feu quocunque alio tenipore euchariftia
fumeretur .
Circa tertium caſum , dubium oritur: eadem enim ratio
ne, homo ſanus in principio diei , fitimeret febrim ſuper
uenturam , teneretur diuinum totius diei officium præueni-.
se . Imò etiam teneretur præuenire ieiunium præceptum
ab ecclefia , fi probabiliter crederet , fe præfcripto die non
habiturum ieiunandi facultatem . Item , fi in paſchate cre
derem me habiturum legitimnum impedimentum euchari
ftiain fuſcipiendi, deberem quoque prius fumere , cùm adel
ſet opportunitas .
Ad hoc reſpondetur,non effe fimile. Nam quædam præ
cepta ſunt homini ad certum et determinatum tempus im
plenda: ut de ieiunio quadrageſimæ ,aut uigiliæ alicuiusfe
Iti: er eiuſmodi non eſtneceffe præuenire, etiarn fi exiftime
mus impedimentum legitimum nos habituros tempore, quo
effent implenda . Alia uerò præcepta funt fine determina
tione temporis,quæ uidelicet nos obligant,ut aliquando im
pleantur, ſaltem ſemel in uita; ut ſunt media ad falutem ne
ceſſaria,'atque præcepta , quæ de huiuſcemodi feruntur an
teuertere neceffum eft: ut de baptiſmo . Imò , qui nunquam
in uita euchariftiam ſuſcepit , credens futurum periculum
mortis,nec habiturum fe cuchariftiæ copiam ,præuenire de
bet, cum habet copiam : nam tenetur faltem femel in uita il
lud præceptum implere . Hinc nauigaturus periculofo tem
pore , fi non habet in naui confefforem , tenetur periculum
præuenire .
Hinc chriſtianus , qui tenetur femel in anno confiteri ex
ecclefiaftica lege,fi credat, ſe non habiturum copiam confef
ſoris in duobus poftremis menfibus anni, cbligatur ad con
feflionem faciendam ,intra decem menſes priores illius an
ni. u. .
 DE SACRAMENTO POEN . 104
ni. u.g. fi habeat quis prolixa maria transfretare, etiam fi
aliàs nullum nauigationis periculum eilet.
Sed, quid illi primo argumento reſpondebimus: nam re
liqua faciliora ſunt,nempè, diſtinguendum eft impedimen
tum legitimum poftea futurum : Nam , fi uoluntarium eft ,
teneor profetò diuinum officium ante foluere, cum reliqui
temporis impedimentum quamliber legitimum et necella
rium ego liberè præſtem . Quòd fi impedimentum à natu
ra , autuiolentia extiterit : ubi ab ingruente morbo ,tunc er
go non aſtringerem , nifi ad id officij perſoluendum , quod
pro tempore præſenti atq ; præterito debetur. Facultas au
tem quæ datur ab ecclefia ,aut anteuertendi, aut poftponen
di diuinum officium , intra diem tamen naturalem , priuile
gium fauoris eft,non uinculum neceſſitatis: hoc eſt, præue
nire poſſumus, non tenemur .
In quarto caſu :Durandus. 17. quartiq.14.in dubium uo
cat , an Itatutum illud eccleſiæ de confeffione ſemel in anno
facienda , fit præceptum , an potius exhortatio ad confeffio
nem. Suader autem non effe præceptum , quòd nullum fit ibi
uerbum , unde uisprecepti colligi poffit :habet enim textus
in hunc modum : Omnis utriuſq; ſexus , poftquam ad annos
diſcretionis peruenerit, omnia fua ſolus peccata, falteni le
mel in anno confiteatur proprio facerdoti, et iniun & am libi
poenitentiam proprijs uiribus ftudeat adimplere ,ſuſcipiens
reuerenter ad minus in paſcha euchariftiæ facramentum ,
quòd fi dicas,uerbum , confiteatur uim habere præcepti , idq;
colligas ex pæna fubiun & a , alioqui et viuens ab ecclefiæ
ingreſſu arceatur , et moriens Chriftiana careat ſepultura .
Contra, Durandus argumentatur , quia illa clauſula et pe
na non refertur ad tranſgreſſionem legis de confeffione fed
ad tranſgreſſionem præcepti de euchariſtia . Non enim ec
clefia legem fert , cuius tranfgreffionem pæna legis punire
non poteft: fruftra ſi quidem lex ejufmodi penalis à legisla
tore ferretur . Arecclefia non poteft punire violatorem le
gis de confeſſione , quia non poteft ecclefiæ conftare,quiſ
nam fit illius legis tranfgreffor: primò , propter peccata oc
culta: ſecundò, quia non poteft cognoſcere,an omnia morta
lia confiteatur, quod tamen lex præcipit: tertiò , quia ſolus
Coli facerdoti confiteri deber, iuxta illam legemiet ſacerdos
tenctur
 PARS V. RELECT .
tenetur feruare ſecretum , etiam fi nullum peccatum pecca
tor confiteatur , Quamobrem incaffum pæna illa tranf
greffori legis de contitendo, præfinirerur.
At uerò, communis omnium et theologorum , et iuriſpe
sitorum ſententia certis argumentis altruit , legem illam
confeffionis ad mortale peccatum obligare , non enim fide.
les exiftimant,cum in quadragefimaconfitenturex confilio
ſe confiteri , et non ex præcepto . Quod fi quis negligerer
toto anno confiteri, malè dubio procul apud fidelesaudi
ret, etmortaliter peccare crederetur . Et confirmatur,quia
prelati in eos , qui non fuerint eo anno confeffi , excommu
nicationis fententia animaduertere folent , ſupponunt igi
tur peccalle mortaliter .
Præterea , ut ante docebamus , diuinum de confeffione
præceptum per humanam legem ad certum tempus limitao
tur. Nam citra huiuſinodi limitationem diuinum illud præ
ceptum commodè feruari non pollet . Non eft ergo exhor,
tatio , etconfilium , fed præceptum quippel, fi confilium ef
ſet, uix unus aut alter in quadrageſima confiteretur ,nec in
implendo confilio tanta ſolicitudine, timore , ac diligentia
plebs uniuerſa concurreret ,
Ita , licet eccleſia non poffit confeffionem interiorum
peccatorum præcipere, nec pro tranfgreffione pænam infer
re,præceptum à Deo tamen ,poteft ad certum tempus limita
IC , tranſgrefforesq; limitatæ legis cxcommunicatione ple
&ere . Ila uerò pæna decretalis huius de qua differimus,
Jocum habet ,cum tranfgreflio præcepti manifefta eſt. u. go
fi non haber ſchedulam confefforis .
Illud tamen uerè uerti in quæftioné poteft, an ante quar
tum decimum annum pueri confiteri ex hac lege concilij
teneantur . Dicit enim concilium , cum ad annos diſcretio
nis peruenerit, &c. ſed anni diſcretionis dicuntur ,cum ho
mo tertium decimum, uel quarcum decimum attigerit : igi
tur uſque ad id ætatis , non tenentur homines confiteri.
Quòd autem anni diſcretionis in eum modum fint intelli
gendi , probatur, quia non obligamus paruulosad ſumen
dam euchariftiam ante illam ætatem . At , ſimul utrunque
præfcribitur et quòd omnis homo, cum ad annos diſcretio
nis peruenerit , confiteatur, et quòd fufcipiat euchariftiæ
facra
 DE SACRAMENTO POEN . 105
acramentum .
Huic quæſtioni refpondetur ', ufum rationis non fimul
circa omnia paruulis contingere : nam funt pueri , qui pec
cata grauia difcernere à leuibus poflunt, diſtinguere cibum
facrum à prophano non poflunt. Puer ergo , ubiprimum
habet ufum rationis ad peccandum mortaliter , huius legis
obligatione conftringitur: teneturq ; iam ſemel in anno con
fiteri: ſed euchariftiain percipere non tenetur , niſi talem ac
tantum uſum habeat rationis, quo conguenter ſacrum Chri
fti corpus ſumere , et diuinitatem poflic reuereri latentem ,
proptereaq ; dixit Innocentius , reuerenter ſuſcipiens , & c .
Illud quoque ſcholaſtici autores uocare in quæſtionem
ſolent, an ecclefia poflit in diuino de confeſſione præcepto
cum aliquo diſpenſare. Nam in eo , quod humanum eftde
quotanni peccatorum confeſſione diſpenſari per eccleſiam
poſſe,minimè controuertitur . At illud controuerfiam ha.
bere meritò poteft. Nam reddere uota, iuramenta feruare:
iuris eſt et diuini et'naturalis, habet aurem ecclefia faculta
tem et diſpenſandiin uotis, er relaxandi iuramenta : ergoyli
cet confeſſio iure diuino præſcripta ſit, eccleſia tamen pote
rit difpenfare .
Et confirmatur ex eo , quod Matth . 16. Petro dicitur .
Quodcunq; ſolueris fuper terram , folatum crit in cælis : er
go fi quem Petrus abſoluerit ab obligatione confeſſionis , if
le erit coram Deo re uera folutus.
Huic ego quæſtioni, quoniam alio loco opportuniis dis
ſeretur , folum dabo quod ad præſenteni locum fatis eſt ne
gando primi argumenti conſequentiam . Nec enim eft fimi
lis ratio de præcepto confeſſionis et baptiſmi": ac de præce
pto reddendi uota, et ſeruandi iuramenta , quia baptizari,
aut confiteri,falutis impedimentum afferre nemini poteft ,
cum in his facramentis tota hominis falus conſiſtat : funt
quippe ad falutem neceffaria . Qua propter ron expedie
bat, ut relinqueretur Eccleſiæ facultas in huiuſmodi præceo
ptis diſpenſandi. Atuota et iuramenta præſtaré, nonnun
quam uergit in falutis difpendium : 'eo quòd homines funt
ad iurandum , atqueuouendum , faciles , non habita ratione
futuræ incommoditatis . Quamobrem neceffarium erat , ut
ecclefia Chrifti poteftatem haberet in uoto et iuramento
difpen
 PARS V. RELECT.
diſpenſandi: quæ fcilicet, uincula fubinde maioribus bonis
poterantelic impedimento .
Et per hoc ad teftimonium ex Matthæo reſpondetur .
Nam , quia poteftas ibi promiffa poteftas clauium eft ad ape
Tiendum regnuin dignis, claudendum uerò indignis : et per
ſacramenta baptiſmict confeſſionis regnum cælorum ſuſci
picntibus aperitur :non eft Petro collata poteftas, ut di
fpenfaret in his facramentis , ne luam uidelicet deſtrueret
poteftatem , ea facramenta tollendo quibus adminiftrandis
regnum cælorum habebat fidelibus aperire: ſed enim , uota
et iuramenta feruare , poterat efle fidelibus regni cælorum
impedimentum . Quocirca, ficutpoteftas clauium limita
tur ex ordine ad finem , ſcilicet apercionem regni cæleftis ,
quapropter non poteft eccleſia ſacramenta tollere: ita e
tiam ex eodem fine amplificatur ad omnia ea tollenda, quæ
apertionem regni cælorum impediunt: qualia interim funt
uota et iuramenta . Et certè , illius teftimonij intelligen
tiam , eccleſiæ uſu magis quam ratiocinatione colligere poſ
ſumus: quotus enim quiſg; per rationem humanam confe
quetur , qualis quantaq; poteftas per illa generalia uerba .
Quæcunque ligaueris , quæcunque folueris, fuerit Petro
promifla . Accepit quidem poteftatem ad ædificationem et
non ad deftru & ionem , ut.z.ad Corint . 10. Apoſtolus tradit
unde in his quæ ſunt de neceſſitate diſpenſauit nunquam :
nempe, non poterat , quod in deftru& ionem effet . In uotis
autem et iuramentis difpenfauit. Ac poterat quidem ,quod
erat in ædificationem .
Vnde D.Tho. d.17.q.3.art.I. q.5 . In neceſſitate huius fae .
cramenti fundauit, quod in eo diſpenſari non poffit. Quam
uis in ſolutione ad primum expreffè doceat , Summum Pon
tificem in iure diuino pofitiuo difpenfare non poſſe . Ita di
ſcipuli D. Tho, ut hanc ſententiam tueantur, aiunt prelatos
eccleſiæ , cum diſpenſant in uoto , non diſpenſare in præce
pro iuris naturalis, uel diuini : ſed in eo quod humani iuris
eft. Nam uinculum uoti mei,lex mea priuata eſt , ita huma
num eſt non diuinum : habentautem D. Tho , à ſe.22. q.88.
art.10.ad ſecundum , fed in hac tamen philofophandi ratio.
neduæ difficultates exiſtunt.Priniaquod ca ,quæ ſuntdeju
re poſitiuo , poteft Summus pontifex etiam line caufa tol,
Icre , et
 DE SACRAMENTO POEN . 106
lere, et abrogare: ut quamuis malefaciat, fa &tum tamen uali
dum fit . At in uoto abſque rationabile cauſa diſpenſare ne
quit : et îi diſpenſer, irritum eft quod facit: feruare igitur
uorum non humani iuris folum eft , fed diuini .
Altera autem difficultas eft , quòd li uinculum uoti et iu.
ramenti humanæ facultatis eflet , ante diuinam legem 110
uam et ueterem , per humanam poteitatem diffolui poilet:
quòd fi non poterat , certè pluſquam humanum erat hoc
uinculum : naturale ſi quidem eft, ut omnis obligatio , per
quaſcumque cauſas naſcitur, per eaſdem diffoluatur. Si igi
tur uotorum et iuramentoruin obligatio per iuris humani
arbitrium ſolum extitit,per idem etiam arbitrium diffolue
retur . Quò fieret, ut qui, aut uoti,aut iuramenti uinculum
induxiffet, idem haberet eruſdem foluendi faculcatem .
Quemadmodum princeps qui legem dicit publicam , eam
foluere potefter abrogare , Quainobrem , ſi uobis non fuc
rit ingratum , priorem noftram reſponſionem interim tenea
mus , faciamusq;hic tra &tatui de confeffionis præcepto fio
nem , cuius prolixitatem poſtrema de ſatisfactione diſputa
tio compenſabit . Erit enim quam breuiffima.
De tertia igitur pænitentiæ parte , hoc eft fatisfa & ione,
inter fideles etiam ambigitur an diuinum przceptum fit .
Nam Scotus.dift .18.et. 19. circa finem , aflerit, nullum pe
nitentem obligari ad acceptamdum pçnitentiam , quam la
cerdos iniungit .
Afferit rurſum , quòd, fi ſatisfationem iniun & am acce
-ptat , tenetur implere ſub pçna peccati mortalis . Idem fe
quitur Gabriel.d.16.quarti.q.2 .Quoniam ad ſatisfa & ionem
pro pęna duo remedia ſunt ; alterum in hac uita , alterum
in purgatorio : poteft ergo pęoitens fuo fauori cederc, quo
exmifericordia Dei ſatisfa & io præſens acceptatur pro futu
ra pena, atque proinde , cligere poterit fatisfactionem fu
turi fæculi .
At hæc opinio nulla ratione nititur : fi enim facerdos o.
bligare ad mortale non poteft , mea acceptatio non inducie
peccati mortalis obligationem : quippe non aliter pænitens
implere vult penitentiam iniunctam , quàm lacerdos obli.
gare potelt . Non itaque coherent ambæ :ile affertiones.
Quamobrem acutius multo Caietanus in q.2.de ſatisfa& tio.
ne ad
 PARS V. RELECT .
ne ad ſecundum argumentum ,rerum conſequentiam et con
nexionem intuitus, exiſtimauit quòd pçnitens, nec accepta ,
re tenetur penitentiam iniun&am ſub pena peccati morta-,
lis , nec acceptam implere .
At uerò D. Thomas longè diuerſam opinionem ſequutus,
eft in.4.d.18.q.1.art.3.9.3.cr d.20.art.2.9.2. ad ſecundum :
ſed et d . 16.in expofitione textusapertè dicit, loannem qui
derm fuifle denunciatorem precepti de ſatisfa & ione: Chri-,
ftum autem inftitutorem facramenti, et partium eius: et.3.
p.984.art.8.dicit quod penitentia exterior , quia iuxta arbi ,
trium facerdotis peccator ſatisfacit, oportet durer ufque ad
determinatum tempusſecundum menſuram peccati.
Durandus etiam D.Thomæ fubfcripſit d. 17.9.3.ad ſecun ,
dum et Sylueft, in uerbo . Confeſiio prim.S.26.Atque hanc
nos ſententiam tenere debemus , fi re & am Theologiæ ra
cionem fequi uolumus .
Primum quia facriiegium eft, facramentum aliquod,man
cum er imperfectum uoluntarie relinquere . "At, liſatisfa
&io prætermittitur, tertia penitentiæ pars , mancum et im
perfe&um conficitur facramentum . Sacrilegum igitur fue-:
rir , ſatisfa & ionem à ſacerdote iviun&am, uel non accipere,
uel non explere .
Deinde in foro contentiofo iudex habet poteſtatem pæ .
nam pro deli &is imponendi : quam etiam reus fubire tene
tur : ergo er iudex eccleſiaſticus in foro conſcientiæ hanc
habebit poteftatem . Non enim poteftas apoftolis in foro
interiore à Chriſto domino collata , imbecillior eft,quam
in foro exteriori .
Præterea poteftas, quæ non habet uim coërcendi,ridicu
la eft, et in nullos futura uſus: ut , inter afferendum præce.
ptum de confeſſione docuimus . Si ergo iudices à Chrifto
inftituti, non haberent uim , autoritatemq; ligandi ad po
nam rationabilem et iuftam pro qualitate, et quantitate de
li & i, profe & ò corum iurifdi& io et potellas de culpis iudi
candi , meritò rideretur .
Præterea , Clauis poteftas eft non folum foluendi, fed et
ligandi, ut patet ex definitione clauis, quam et Ioannes.22.,
in extrauagan . Quia quorundam , de uerborum ſignifica
ione , et conmunis probat theologorum conſenſus . Imò
adeo
 DE SACRAMENTO POEN . 107
adeò Dominus Matth. 16. nam cum dixillet. Tibidabo cla .
ues regni cælorum , explicaturus quid nomine clauium in
telligeret , eueftigio fubdit , et quodcunque ſolueris ſuper
terram , erit folutum et in cælis et quodcunque ligaueris ,
crit ligatum : Quod fi æquam habent ſacerdotes abloluen
di er ligandi poteitatem , certè fi :ut abioluunt uice Dei , cum
formam ſacramenti proférunt, ita ligantuice Dei.cum mul
&am pro culpis indicunt . Pænam autem diuina ſententia
in facramento taxatam ſubire nolle , fine dubio graue pec
catum eft . Et confirmatur . Nam, fi princeps conſtitueret
aliquem delegatum ad iudicandum in rep. de criminibus ,
nimirum intelligeremus illius reip. ciues ſententijs iudicis
inſtituti obligarı ad parendum . Cùm ergo Chriſtus ficine
ftituerit uicarios fuos , ut loan . 20. dicitur . Non eft dubi.
tandum ,quin corum ſententiæ et in abſoluendo, et in ligan
do , eandem habeant uim,ac fi à Chriſto latæ fuiſſent. Quá
obrem , eiuſmodi fententijs obtemperare fuerit omnino ne .
ceffarium .
Præterea ( quod retro docuimus) exterior ſatisfa & io in
præcepto eſt , cum fit ad falutem neceffaria : ergo qui ad 2
liam uitam remittit fatisfa & ionem , reus peccati mortalis
efficitur .
Nec aliud intelligendum eft ( quod aliàs ſæpè commemo
rauimus) in lege noua faAum effe, niſi ut quam poeniten
tiam tenebatur peccator in delidi compenſationen Deo
præftare ,eam præftet facerdoti Dei uices habenti . Quò fie
ri,ut,fiin naturæ lege , uel ſcripta ,homines exteriorem fatis
fa & ionem exhibere pro peccatis tenebantur , teneantur e
tiam in lege euangelica eandem exhibere ad ſacerdotum ar
bitrium, quibus Deushuiuſmodi iudicium delegauit .
Age uerò , quem dolorem de peccatis, quem animum e,
mendandi uitam ille habet , qui poenitentiam iuttam et æ
quain iniun & am à iudice , Dei locum habente, nec uult ac
ceptare, nec implere ? Qua rurſum humilitate accedit iudi.
candus , qui iudicis fententiam iuftitia equitateq; plenam ne
gligere non ueretur : Cumq; etiam uel iudicis arbitri, quem
tua uoluntate delegeris , iuftz ſententiæ nolle parere ini
quum fit,ac iudici quoque arbitrio iniurium ,quid ni ſit ini
quum pariter et iniurium iudici non arbitro ,fed diuina au
toritatc
 PARS (V. RELECT. DE SACR. KOEN .
toçitate fubftituto nolle obedire , cum iuftamfententiam
profert ,
Præterea etiam , ut facramentum hoc medicinale effet ,
non item iudiciale : uel etiam tunc abſurdum eflet, liberè
pronunciare , non obligari pænitentem ad parèndum facer
doti in remedijs curationis : quod perinde ellet, atque dice
retur, fion oportere zgrotum medico obtemperare falubri
ter præcipienti : At, ſatisfa& io facramentalis ficut eft in co
penſationem iniuriæ fa &tæ deo ,ita etiam in medicinam fpiri
tualis ægritudinis . Quocirca intollerabilis opinio eft,
peccatorea ab obligatione fatisfactionis facramentas
lis abloluit .
Nos sutem admirari fatis non poffumus , quid caufæ fue
rit hominibus do & is , ut non rem modò , uerùm etiam no
men ſatisfactionis excluſerint , ſatisfactio enim nomen iuſti
tiæ eft , atque hoc loco fanè iuftitiæ eius qua Deo pro cul
pis pænas debitas foluimus. Quod fi iure iulta atq; debita,
Chriſti et uicariorum eius iudicia non ample&imur,impu
neq; licet eorum fententias reiicere: profe & ò utdiximus )
fatisfactionis et res, et nomen aboletur : aboleturq: proinde
omnis obligatio , quæ ad ftandum parendumq; iudiciis hu
mana ratione conſtituitur.Illud uerò, quod nobis obijciunt
contrariæ opinionis affertores , indignum eſt ut à nobisre
fellatur: et tempuspoftulat ut finem iam dicendi faciamus :
nam elatus ftudio res multas atque magnas explicandi,lon
gior quidem fui,non inficior, ſed erat tamen difficile,argu
mcntum tantum , tamq; præclarunı inchoatum relinquere .
Quod fi pro dignitate uettra mihi tra&acum non eit ,ue .
niam obfecro detis uiri humaniſſimi : fin autem aliqua ex
parte dignitati ueftræ fecimus fatis , id omnes Deo optimo
maximo acceptum referemus . In cuius gloriam , poeniten
tiam fiue uirtutem , ſeu facramentum et ad falutis finem et
ex præcepto quoq; Dei peculiari neceffariam eſſe ha& enus
dictum ſit .

LAVS DEO .

FINI S.
Nr. 489 Ausgang :
1. Schäden : 6: 9 h, i,jui,w , x , xong
II. Behandlung :3,24,25,26,29,30,32,34
III. Besonderheiten : 40,4
Nr. 488 Ausgang:
1. Schäden: fiqh, i,ja v
II. Behandlung :3,24,25,26,29,30,32,34
III. Besonderheiten : 40,4