7

88
99
R1
REVE : 523
REND
ISSI
MI DOMINI ,DOM IŅI
THOMAE DE VIO CAIETANI
Cardinalis ſan & i Xyfti:in omnes au
thenticos veteris teftamenti hi.
22.09
ſtoriales libros comentarii.

V 82.0
In Iehofuan Paralipomena
Iudice's Hezram
Ruth Nehemiam
Reges Et Efter
a
i es che ita gw sila compact
de . Amilachla libreria

men

ge

nou poden maguan .

PARISI
IS,

Apud Iacobum Bogardum ,fub infigni

D.Chriſtophori è regione,gy ,

mnaſii Cameracenſium .

1İ 5 4 66 HIS

BIBL.TECH
AD CLEMENTEM SEPTI

mum Pontificem maximum , Thomas

de Vio Caietanus Cardinalis

fancti Xyfti.

IVO Hieronymo pater beatiſsime

vniuerſa eccleſia latina plurimú de
bet :non folum ob annotatas ab eo in
libris veteris ac noui teftaméti parti
culas tum adie & itias tú ambiguas,ſed
etiam propter diſcretos ab eodem libros canonicos
à no canonicis.liberauit fiquidem nos ab Hebræo
tú opprobrio, quod fingamus nobis antiqui cano
nis libros aut librorum partes , quibus ipfi penitus
carent. Quocirca quum diſpoſuiſſem proſequi com
mentarios in libros veteristeſtamenti poft librorú
Moyſi expoſitionem iam ædicam , libros hiſtoriales
omnes in vnum volumen coegi:videlicet Iofue, Iu
dicum ,Ruth ,Regum ,Paralipomeno ,Hezdræ ,Ne
hemiæ & Efter libros, omiſsis reliquis à Hierony
mo inter apocrypha fupputatis. Quare.B.V . quæ
facrarum literarum confuetudine dele &tatur,cuiúl
que cenſuræ do & orum quorumcunque documenta
iure ſubduntur,hoc qualecunque opusipfi dicatum
ſolita ſuſcipiat benignitate, & fælix in æuum va
leat.
INDEX RẺ RV M A C GE
S TORVM QVAE IN HOC OPERE
continentur,qui & fingula capita,eorumg; ar
gumcota pauciſsimis verbis aperit .
Ibri loſue ca-primú f.la Expugnatur Hal.
L Dominus animat lolus Rex eius ſuſpcoditur populo
ad inuadédum certá pro occiſo.
miflam . Cap.ir.fol.18.a.
Joſue hortatur eribum Rue Gäbadoitæ callidi impetráč
be,Gad,& Mea aſſe ad res pacé à lofue, poſtea malc
ducendum fratres. dicuntur.
Cap.ij.fol.3.a. Cap. 1.fol.19.2.
joſue mittit exploratores in Amorrhzi pugnantes cótra
Iericho . Gabaonitas ,vicúi lolue.
Rachab abſcondic explora- Quinq; reges ſuſpéduntur.
tores , quæ petit fibi fieri Cap.xi.fo. i b .
miſericordiam . Multi reges occifi cum Hc
Cap.iii.fol.s.bi uzis & Tebuſæis .
Joſúccū populo ficcatis à Heuç'ídurat' à Dcorellic
quis cradlic lordanem . Cap.zii.fo.33.a.
Miraculis oftédit deus fe cf. Reges percuſsi à filiis Iſrael
ſc cum loſue. & locuc.
Cap.iiii.fol.8.a. Cap.xii. fol.eodem b.
Duodecim lapides imemo. lubetur lufuediuidere terra
riá ficcati Iordaois erigüt. iſraelitis.
Jordánis in alucu teucrtitut Poſſeſsio Rubé, Gad , & di:
Cap.v.fol.9.a midiæ tribas Manalle.
Chananæi terrentur . Cap.xiiii.fo.2 4.b.
Secunda circuncifio loſuz . Caleb poftulat promifTam -
loſuc foluit calceamentum . bi hæreditatem .
Cap.vi fol.1o.b. Cap.v.fol.2 5. 6.
Capta vrbe Iericho feruatur Sors filiorú ludæ , & Caleb.
Rachab. Vrbes poffefsionis ludz .
Maledia® reçdificator vrbis Cap.xvi.fo.27ia.
Iericho . Sors Ephraim .
Cap.vii. fol.12.6 . Cap.xvij.fo.codem b.
Exploratur Hai. Sots dimidia tribº Manaſſe.
Achá propter anathema la . Chanançi tributarij filiis Il
pidarur. Cap.viii. fo.1s . tåel:
i time
 INDEX
Manaffe & Ephraim petunt
maiorem hæreditatem .
Cap.xv11.fo.28.b.
Mittuntur qui terram deſcrie
bát reliquis fepté tribub
Cap.xix.fol.: 9.b.
Sors Simeo , Zabulo.Iffachar,
Aier,Nephthali,Dá,lofue.
Cap.xx.fol.31.a.
Ciuitates refugii .
Cap.xxi.fol.31.6
Promiſsiones de terra Cha
Daan impleta ,
Pax Ifraelitis.
Cap.xxii.fol.33.a
Rubé, Gad & dimidia tribus
Manaffe remiſsi in poffef-
fiones ædificát altare imc.
moriam , propter quod ira
tis fratribuspurgant fe.
Cap.xxiii fo.35.a
lofue dehortatur populú, ae
adhærear gerib , néve alii
oli Deo fidat, 9 promil.
Gones ſuas adimpleuit eis.
Cap.xxiiii.fol.36.b
loſue hortatur Iſraelitas ad
obſeruationem legis.
Fædus populi cum Deo.
Moritur lolue.
Libri ludicú ca.primúf.a o.b
ludas dux Ifraelitarum expu
gnat Chananzos. Adoni
bezec.leruſalem .Dabir.
Bethel expugnatur .
Chananæi tributarii.
Cap.ii.fo.4 3.6
Angelus exprobrat populo
quod fædus fecerint cum
Chananzis
Idolatræ papiútur, nec tame
reliquút fuas adinuétiones
Cap.ij.fol. 46.2
Chananæi quare reli& i inter
Iſraelitas.
Othoniel liberat populum .
Cap.ij.fol.48.b
Ifraelitæ tradunturinter ma.
dus labin .
Cap.v.fol.so.a
Cáticú & gratiarú adio De
borç & Baracpoft victoriá .
Cap.vi.fol.s4.a
Iſrael idolatra opprimitur à
Madianitis. Mittitur Ge .
deon à deo liberator.
Signo accepto in vellere cer
tus eft de victoria.
Cap.vii.fol.s 8.a
Gedeon cú trecetis viris tra
dit deus Madianitas.
Oreb & Zeb occiduntur.
Cap.viii fol.60.3
Ephraimitçioſurgétes in Ge
deona mitigantur.
Præfcitur Gedeon lſraelitis.
Cap.ix.fo. 62.a
Abimelech occiſis 70 fratris
bus ſuis conftituitur sex .
Cap.x.fo.6s.a
Tholæ duci ſuccedit lair.
Ifraelitæ tradúrur Peliſthçis .
Cap.xi.fo.66.a
lephte dux Ifraclitarum fpi
ricu dei accenſus occidit
Ammonitas : voto coa & us
occidit filiam fuam .
Cap.xii.fol.69.1
Jephte pugnat cú Ephraim .
Moritur lephte.
Сар ..
 INDEX
Cap.xiii.fol.codem b Libri Ruth cap.1. fo. 86.a
Samſonis Datiuicas præoun. Elimelech moritur.
ciatur patri fuo Manuz . Noomi reuertii in Bechlehé.
Naſcitur Samſon. Cap.z.fo.eo.l.b
Cap xiii.fol. 71.b Ruth colhgés fpicas in agro
Samſon ducit Philifthçam in Booz , iuuenic gratiam co
vxore.Lacerat catulu leois om eo .
Cap.xv.fo.72.b Cap.iij.fol.87.a
Samſon incéfis vulpiú caudis Ruth dormiés ad pedes Booz
ſegetes Philifthçorú exurit agnoſcitur propinqua ci.
Maxilla aliai occidit mille Cap.iiii fol codb
Philifthæos. Booz accipit Ruch in vrore.
Cap.xvi.fol. 74.a Primisegū cap.primú f.88 b
Samſon defert portas Gala Anna Elcanæ vxordiu fteri.
in montem, lis,impetrat à deo filiú sa .
Dalida meretrix indicat Phi muelem , quem offert dño.
liſthæis in quo fit Sáſonis Cap.i.fol. 91.1
fortitudo . Annx caoticum .
Cap.xvil.fol. 76.6 Heli corripitur ob peccatum
Michæ iubet mater idolum filiorum ſuorum .
fieri, cui ſacerdotem Bech Cap.vi.fo.96.2
lehcmitem præficit. Quater vocar Samuel a deo .
Cap.xviii.fo.77.6 Prædicit deus Samueli puni
Tribus Dá mittit explorato. tionem Heli.
res in Lais ,qui auferút ido Cap.iiii.fol.98.a
. la Michæ , & vrbe fuccenfa Ifraelitæ cædúcur à Philifth.
illic habitant. Arca capitur.
Cap.xix.fol.79.6 Nafcitur Ichabod .
Gabaonitæ abutuntur vxore . Cap.v.fol.99.b
cuiuſdam Leuitæ vſque ad Arca iuxta Dagon collocata
mortem , corruit Dagon.
Cap.xx.fo.81.2 Cap.vi.fol 100.6
Pugna cotius Iſrael contra Vaccæ reducunt arcá cú mu
Beniamin,pro vxore Lçui peribus. Cap.vii.f.102.b
tæ , qua abufi fuerant, Arca reducitur ab Abioadab
Cap 21.fo.8 4.2 Oratio Sampelis exauditur.
Iurant Ifraelitæ fe non da- Corde , ſoli deo feruiendum .
turos reliquiis Beniamin fi Cap.viii.fol.104.6
lias in vxores . Filii Samuel iudices auari.
Virgines in Silo capiuntur Cap.iz, fol.104.6
Beniaminicis. $ jij Sauli
 INDEX
Sauli quærenti afinas patris
Samuel indicat iuuentas:
eums; & loco & cibo ho
norat.
Cap.x.fo.107.b.
Saul vngitur in regem .
Signa ſuæ vn & ionis.
Prophecat Saul.
Cap.xi.fol.Ilo.b.
Ammonitç obGdentes labęs
Galaad percutiútur à Sau
le ſpiritu dei accenſo .
Cap.xii.fo.111.b.
Samuel iudexindocés etiam
populi teftimonio, arguit
populum ingratitudinis,
regem peticrint.
Pænitéti & fidéti parcit de
propter promiſsiones.
Cap.xiii.fol.113.b.
Percotiút Philifthæi à Saule.
Saul inobediés prçcepto Dei
abiicitur ab ipſo.
Cap.xiiii,fol.117.a.
Jonatha's fiducia in deú pro
Aigar Philifthæos.
Victoria'eft dei
Ionatha
1 s occidendus à patre
ob deguſtatú mel,libera
tur à popolo.
Cap.xv.fol.121.2.
Iuffus Saul occiderc Amale.
citas ad interaccioné vr.
que, predá& Agag feruat.
Arguiturinobediétiç á sam .
Abiicitur à Deo .
Coofitetut peccatum .
Cap.xvj.fol. 123.b.
Yogitur Dauid in regēà San
muclc timido .
Spiritu malo correp.Saul,qui
pralléte Dauidereceditab
co . Ca.xvij.f.126.3
Goliath occiditur à Dauide 1
fidente in dei potentia.
Occiduntur Philifthæi. 1
Cap.xviii.fol.129.2.
Eædus Dauidis culonatha,
Dauidem præfe & um militig
fuæ nititur Saul occidere
correptus à fpiritu malo.
Cap.xix.fol.131.a
Saul iubet Dauidem occidi,
qué feruat lonathas & Mi
chol demittés g feneſtram ,
Cap.II.fol.132.b.
Dauid in anguftiis coqueri
tur cum lopatha.
Dauidem liberat Ionathas .
Cap.xxi.fol.135.b.
Dauid fugit ad Abimelech.
Comedit fan & os panes nė
ceſsitate coa&tus.Corá re.
gis Achis inſaniá fimulat.
Cap.xxii.fo.137.a.
Dauid fugit ad rege Moab.
Doeg prodit Dauidem .
abiathar fugit ad Dauidem .
Cap.xxiii.fo.139.a .
Dauid liberat Ceilam à Phi.
lifthæis.
Moratur cú Ziphæis,à quib?
proditur.
Percutit fædus cũ lonatba.
Cap.xxiii.fol.141.2.
Dauid in ſpelúca latitás pre
ſcindit óram clamidis Sau
lis, vídi &tam deo referuás.
Şaul agnoſcit manú Dei, pec
catú fuum , & Dauidis in
nocen.
 INDEX
nocentiam .
Cap.xxv.fol.14 2.b.
Moritur Samuel.
Dauidi poſcenti vi&um pro
fuis denegat Nabal ípius.
Moritur Nabal.
Deuid accipit Abigailivro .
rem .
Cap.xxvi.fo.145.b.
Ziphæi prodúr dauidéSauli.
Dauid dormicati Sauli au
fert baltam & ſcyphum .
Agooſcit Saul peccatum , &
miám à Dauide fibi fa &tam
Cap.xxvii.fol.1 47.a.
Dauid anguſtiatus fugit ad
Achis.
Occidit Philifthæos.
Cap.xxviii.fo.148.a.
Dauidcuſtos regis Achis.
Saul ablatis magis & ariolis
pihilominus pythoniſſam
adit,g ſuſcitat ei Samuelé.
Reiicitur à deo, vnde deſpe.
sat.
Cap.xxix.fol.151.a.
Dagid čátra Saulem pugna .
curus remittitur à Phili-
fthæis ,laudaturq; ab Achis
Cap.xxx.fol.152.a.
Siceleg inceoſa perſequitur
Dauid fuccenſores , quos
occidit , & prodam reducit,
cág; ex equo oíbusdiuidit
Cap.xxxi. fol.153.a.
Ifraelitæ cú Saule & filijoc
ciduntur à Philifthæis.
Jonathas moritur.
Secúdi Regū cap.1.8.134.b.
Flecus & ieiuniú Dauidis ob
mortem Saulis inimici , &
Lonathæ amici.
Occidi iubet qui ſe occidide
Saulem parrabat.
Cap.ij.fo.156.a.
David in Hebróvogit í regé.
( boleth rex fuper líraelem .
Cap.iii.fo.15 8.b.
Abner tráffugit ad Dauide.
Dauid reperit vxorem fuam
Michol.
Cap.jiii.fol.19 4.6 .
Raapa & Rechab quod occi
diffent Iſboſeth iuſſu Da.
uidis occiduntur.
Cap.v.fo.rs 6.a.
Vogitur Dauid fug lſraele .
Dauid capit arcemSion.
Percutit Philifthæos.
Cap.vi.fo.159.a.
Reducens Dauid arcam lu
dit inftrumentis .
Dauid faltans deſpicitur à
Michol.
Cap.vii.fol.161.6 .
Dauid prohibetur ædificare
domum domino.
Optat David promiſsiones
Dei impleri.
Cap.viii. fol 165.b.
Philikhæos facit Gbi Dauid
tributarios.
Idumaa ſeruit Dauidi.
Capix.ol.166.5 .
Miphiboſeth flio lonatha
reſticuit Dauid õnes agros
Saulis. Cap.x.fo.167.b
Seruos Dauidis remitrit Ha
non cum ignomioia.
Ammonitæ & Syri debellá .
t iiij tur
 INDEX
eur à Dauide. Ca.xi.f.168.b
Rabba oblidetur.
Dauidis adulteriú cú Bethſa-
bee . Vrias pfert literas mor
Cap.xii.f.170.1 (tis ſuz .
Similitudine pauperis & di
vitis ,ppoſita à Nathan có:
demnat ſeipſum Dauid.
Puer Dauidis moritur .
Naſcitur Salomon ,
Cap.xiii.fo.173.2
Inceſtus Amnon cú Thamar
forore Abſalom .
Amnonem Abſalom celebra.
to conuiuio occidit.
Fugit Abſalom ,
Cap.xiiii.fo.175
Aſtu mulieris reuocat Abra
Cap.xv.fo.178.a ( lom
Abſalom animos populi fibi
conciliat.
Oratio Dauidis cótra Achito
Cap.xvi.fo.180.6 ( phel
Sibæmendaci dat Dauid bo.
na Mephiboſeth .
Cócumbit Abralom cum có :
cubinis patris,
Cap.xvi . fo.182,2
Diſli patur à Deo confilium
Achitophel.
Fugit Dauid, qué perſequi.
tur Abſalom .
Achitophel fufpédit ſeipſum .
Cap . xviii.fo.184.2
Abſalompliovictus ia quer
cu pendens interimitur.
Eú Dau , accepto núcio plá .
Cap.xix.fo.194.a ( git ..
loab cófolatur Dauide fen
tem occiſumn Abſalom .
Dauid reduciturin Ierufalé .
Cap.xx.fo.197.2
Seba ſeparat lſracle à Dauide
Cócubinç Dauidis inclodúi.
Caput Sebæ traditur loab .
Cap.xxi.fo.199.a
Fames trium annorú ob vios
lacam Gabaonitis fidem .
Da . pitat iuramétú lonathe.
Septě filii Saul ſuſpendútur.
Cap.Izii.fo.201.6
Canticum Dauid pro libera
tionc ab omnib , inimicis.
Abiectio Tadzorú , & gentiú
Ca.xxiii.f.202.a ( eleâio .
Nouiſſima verba Dauidis p
qué locutus ſpiritusfáctus.
Cap.xxiiii.fo.206.a
Iſrael ob numeratú à Dauide
popolum percutitur à Dcos
propter quod dolet Dauid.
Tertii Regu Cap.1.f.208.b
Abiſag puella fenem Dauid
calefacit.
Adonias occupat regnú in.
ſcio patre.
Præcepto Dauidis Salomon
vagitur in regem .
Cap.i.fo.l11.a
Moritur Dauid .
Abiathar priuat facerdotio,
locerficiuntur loab & Semei .
Cap.iii.fo.214.2
Salomon ducit filiá Pharao .
ois in vxorem .
Petit fapientiam à Deo .
Tudicium Salomonis de dua.
bus meretricibus
Cap.iiü.fo.215.6
Salomonis prícipes & pfe & i.
Numerus
 INDEX
Numer equorú Salomonis.
Sapientia & parabolç eiuſdé.
Cap.v.f0.217.2
Hiram dat ligna Salomoni
pecenti in ædificationem
templi,
Cap.vi.fo.218.6
Fabrica & forma cempli.
Salomonem non dereli& u
sus deus ambuláté in præ
ceptis ipfius.
Cap.vii.fo.223.6
Domus Salomonis in falcu .
Domus filiæ Pharaonis.
Hirá fundit columnas, mare
fulile, baſes æneas,luceres,
Cap.viii.fo.232.6
Collocata in templo arca tem
plum implecur caligine.
Orat Salomó vt exaudiancur
qui in templo orauerint,
Cap.ix.fo.037.a
Deus fecundò apparet Salo,
Dat Salomó oppida regi Hi .
Mittit claffépro auro . (rá.
Cap.x.fo.239.a
Regina Saba.
Cenfus Salomonis annuus.
Thron,vaſa aurea ,currus, c .
quites,argenti abundantia.
Cap.xi.f0.242.a
Salomoni coléti idola, regnú
diuidendum prædicitur.
Salomóc mortuo regnatRor
boam .
Cap.xii.fo.245.6 : Interficiuntur ſacerdotes.
Roboam cõllium iuuenum
ſecutus, ſuper duas tantum
tribus regnat.
Aduram lapidatur. 2 Hazael iubetur inungi.
Ieroboa regnat fuper decem
tribus lirael.
Roboam dehortatur deus nc
bellet contra fratres.
leroboá facit vitulos aurcos .
Cap.xiii.fo.2 48.a
Ieroboam corripitur à pro
pheta, quem vult & ccidere.
Arefa & a manus cius ianatus
orante propheta .
Cap.xiiii.fo.250.3
Vxor leroboam conſulit A
hiam de morbo Abiæ filii.
Ieroboam eradicaodus pro
pter idolatriam .
Moritur Abia & Ieroboa pa-.
Idolatria Iudæ. ( ter.
Cap.xv. fo.252.2
Abiam regnat ſuper ludam .
Ala fuccedit.
loſaphat ſuccedit Aſæ .
Domus leroboá deftru & io.
Cap.xvi.fo.254.a
Baala mortuo ſuccedit Ela,
Jezabel vxor Achab.
Reædificatur Iericho.
Cap.xvii.fo.255.b
Elias paſcitur à coruis .
Fugit ad Sarepthaná malie ..
rem.
Oratione eius ſuſcitatur fi
lius hoſpitæ fuz.
Cap.xviii.fo.257.6
Elias miffus à Dco arguit A.
chab.
Cap.ziz.fo.261.a ( Baal.
Elias fugiens lezabelem pa
ſcitur ab angelo .
Cap .
 INDEX
1
Cap.xx.fo.264.2 Naaman Syrus per Eliſzum
Achab vincit regé Syriæ ob curatur á lepra.
Gidentem Samariam . Giezi lepra percutitur ob ac
Beoadad exercitus luperatur cepua munera à Nazman .
ob blaſphemiam Achab , Cap.vi.fo.286.6
Isaſcitur deus ob reſeruatum Elifæus ferrum aatare facit.
Bepadad . Syri iuuadunt Ifraclitas.
Capixxi.fo ,267.3 Mulieresin Samaria fame ve
Naboth ob denegará regi A. gente comedunt filios.
chab vincam lapidatur. Cap.vii.fo.2 89.a
Achab jocrepatus ab Elia a- Sinc hominum manu liberat
git pænitentiam . deus Iſraelitas à bello &
Cap.xxii.fo.269.2 fame.
Achab & lofaphat contra Ra Deſperátes leprofi annúciát
moth Galaad. prouidentia Dei Ifraelitis.
Michæas prædicit Achab oc. Dux incredulus conculcatus
cidendum in prælio , à curba.
loſaph. mortuo ſuccedit lor. Cap.viii.fo.290.2
Quarti reg.cap.i. fo. 273. a Famam feptem annorú fugit
Ochozias ægrotás & colulés Supamitis.
Beelzebubcorripit ab Elia . Cap.ix.fo.292.6
Quinquagenarii ad Eliá millehu vagitur in regé Iſrael.
1 ,igae conſumuntur. loterficit loram & Ochoziá ,
Cap.ij.fo.174.6 Præcipitaca Iezabel comedi
Elifæus comes Eliæ . tur à canibus.
Elias diuidit aquas pallio Cap.x.fo.2 96.2
Raptus in cælů ná íuenitur. Ichu occidit. 70.filiosAchab,
Eliſzus dividit aquas pallio . & .40.fratres eiuſdem ,
Eliſeum irridentes pueri la- Iſrael percutitur ab Hazacl.
cerantur ab vrlis. Cap.xi.fo.298.a.
Cap.iij.fo.277.b Athalia interficitomoe ſeme
Ioram filius Achab regnate regium .
Eliſz ' impetrat aquá . Dco. Toas abſconſus tandé rex có
Cap.iiii.fo.279.6 Nachá interficii ( ftiruitur,
Pauperculæ viduæ dat deus Cap.xi.fo.300.2
oleum per Eliſzum , loas ſacerdotibus nó inftau .
Hoſpitæ ſuæ filiú mortuum rantibus templú aufert pe
Elifæus ſuſcitat. cuniam , & io vſus compli
Pulmétum amarú dulceſcit. expandit.
Cap.v.fo.183.6 Cap.xüi.fo.302.6
loachaz
 INDEX
loachaz traditur i manus Sy Manaffes ipius inftaurat ide
rorum cum populo. Moritur.
Eliſaus moritur. Succedit Amon .
Propter promiffiones miſere Amoni occiſo fpccedit Iofias
tur deus . pius.
Cap.xiiii.fo.304.2 Cap.xxii.fo.325.6
Amafias occidit occiſores pa lofias invento libro Deute
Percutit Edom , ( tris. ronomii , cöſulit dominum
Capitur à loa. per Holdá propheciſſam .
loas direpto téplo Dei mori Cap.xxiii.fo.32 7.3
Cap.xv.fo.306.a , ( tur. logias legit Deuteronomium
Azarias res leprofus morit, corá populo.demolit idola.
Succedit loatham . Celebratphaſe
Cap.xvi, fo.108.b Occiditur Iofias.
Achaz cóſecrat filiú per ignē. Succedit Ioachaz.
Ieruſalem obfeffa petit auxi- Capitur à Pharaone,
lium à rege Alyriorum . Subftituitur Eliacim fiue Ioa
Cap.xvi.fo.310.b Cap.xxiii.fo.330.a ( cim ,
Ofzx tranſfertur í Allyrios. Ioacim moritur.
Samaria capitur. Succcdit Ioachio .
Deus timendus & adorádus, Transfertur cum populo Ic;
Cap.xviii.fo.313.b rufalem in Babylonem .
Ezechias copfringit ſerpen- Subftituitur Matthatias, qui
tem xncum . & Sedecias.
Salmanaſar transfert Ifracle Caput xxv.fo.332.b
in Affyrios. Sedecias rebellis capitur à
Cap.xix.fo.316.6 Nabuchodonoſor .
Ezechiç pmittit de vi& oriá, Sedecias occiſis filiis expcu ,
Oraniem Ezechiam conſola . latur.
tur Iſaias. Libri primi Paralipomenon
Seonacherib occiditur à fi Cap.1.fo.334.6
liis , exercitus autem eius Breuis repetitio totius genca
ab angelo logiz Adam vfque ad fi .
Cap.xx.fo.32 0.6 lios Efau & lacob .
Aegrotás Ezechiasaccipit fi Cap.ii.fo.335.6
gnú sanitatis in horologio. Filii Iacob & ludz ,Heſron,
Recipit muoera à rege Me I ſai,leſſc,Saruiæ ,lair, le
rodach . ramcel,Caleb .
Increpai ob oftétatos thefau Cap.iii.fo.336.b
Cap.xxi.f0.324.a. ( ros. Filii Dauidis.
Reges
 INDEX
Reges luda à Salomonc vf-
que ad Sedeciam .
Cap.iiii.fo. 337.b
Genealogia ludæ.
Genealogia Simcon.
Cap.v.fo.339.2
Genealogia Ruocd, Gad, &
dimidię tribus Manaſſe , &
corum habitatio .
Cap.vi.fo.340.a
Genealogia filiorum Leui &
Aaroncum habitaculis.
Cítores,Hemá,Aſaph. Ethá.
Vrbes refugii.
Cap.vii.fo.341.6
Geocalogia filiorú Iſſachar,
Beniamin , Nephthali,Ma.
chir .
Cap.viii.fo.343.a
Genealogia filiorum Beoia .
Cap.ix.fo.cod.b
De facerdotibus. Leuitifque,
& officiis eorum .
Panes propofitionis.
Familia Saulis.
Cap.z.fo.346.6
Saul cú filiis occiditur à Phi.
lifth.quos Galaad. ſepeliót.
Cap ri.fo.34 7.6
VagiturDauid in regem .
Catalogus fortium Dauidis.
Cap xii.fo.350 a
Qui trálierint ad Dauidem
củ adhuc fugeret Saulem ,
& numerus eorum .
Cap.xiii.fo. 352.6
Reducit arca de Cariachiatī.
Oza occiditur à Deo g arca
non portaretur à Leuitis.
Cap.ziui.fo.353.6
Hirá mittit ligna & artifices.
Bina Dauidis victoria cousa
Philiſthæos.
Cap.sv.fo.35 4.6
Arca reducitur à Leuitis cũ
cácicis . ſaltans Dauid irri.
detur à Michol.
Cap.avi.fu. 356.a
Allata arca Dauid conſtituir
miniftros.
Cap. xvii.fo.157.a
Prohibetur Dauid ædificare
domum Deo.
Laudat Dauid Deum .
Miſericordia Dei .
Cap.xviii fo.359.a
Philifthæi victi.
Moabiræ tri utarii.
. Adarezervi qus.
Syria tributaria .
Idumæa ſeruit Dauidi.
Cap xix.fo.eod.b.
Hamon ignomioia affe & os $
Dauidis ſeruos remittit .
Ammonitæ & Syri vincuq
tur à Dauide.
Cap.xx.fo 361.2
Rabba deſtruitur.
Ammogicæ affliguntur .
Vincuntur Philiſthæi.
Cap.xxi.fo.eod.b
Ob numeratum à Dauide po
polum intercut peſte 70 .
millia hominum ,
Cellut peftis oblato holocaus
fto. Cap.xxii f.363.6
Dauid preparatis necellariis
iubet Salomoni vt domum
Dei ædificet,
Cap.xxiij.fo,465.6
Dauid
 INDEX
Dauid fenez rege conftituit
Salomonem ,
Leuitis officia a Tignat.
Cap.xxij.fo.368.a
Aſsigoat David'officia fliis
Aaron . Sors.
Cap.xxv.fo.369.b
Ordinantur câtores,eorúm-
que vices & fortes.
Cap.xxvi.fo.3 71.6
Ordinátorianitores templi.
Præfecti theſaurorum .
Cap.xxvii.fo.; 74.6
Prefe & i & principes Dauidi
mjoiſtrantes .
Præfe & i fubftantia , & offi
ciarii.
Gap.xxviii.fo.376.a
Dauid hortaturpopulú & Sa
lomoné ad çdificádú téplū.
Deſcriptio templi, & omnia
neceſſaria .
Cap.xxix.fo.378.6
Quç Dauid,eiúſq; principes
obtulerunt in ædificatio
ocm templi.
Dauidis gratiarum a &tio .
Mortuo Dauidi ſuccedit Sa-
lomon .
Secundi libri Paralipo .
cap.i.fo.380.6
Salomonhortatu Dei, petit
ab ipſo fapientiam .
Cap.ii fo.381.b
Artifices Salomonis .
Templú ad quid çdificatum .
Cap.iii.fo.383.a
Templum ædificatur,
Cap.iiii fo.385.a
Fabricatio afcaris,marisboú,
concharum ; candelabroa
zum , menſarú ,phialarum ,
& atrii.
Cap.v.fo.386.b.
Salomon infert quæ dicaua
Tat pater in templum Dei,
& arcá . Quid in arca.
Bonus & mifericors Dcus.
Cap.vt.f0.387.6
Salomon benedicit congres
gationi.
Corda ſolus Deus nouit .
Cap.vii fo.389.b
Ignis deuorat ſacrificium in
dedicatione.
Cap.viij.fo.: 90.2
Ciuitates ædificat Salomon .
Cap.ix.fo.391.b
Regioa Saba inuifit Salomo.
Cenſus Salomonis aureus.
Cap.x.fo.393.b
Roboam cófilium iuuenum
fecutus,ſuper duas tantum
tribus regnauit.
Cap.xi.fo.394.a
Roboam prohibetur pugna
re contra leroboam .
Voluntate Dei diuiſum 16
gnum Roboam .
Ieroboam ſacerdotes vitulis
conſtituit.
Cap.xii.fo.395.2
ludas traditur in manus Se
ſac , & quare.
Admonitus peccati populus,
conuertitur ad Deum .
Roboá mortuo ſucced .Abia
Cap.xiii.fo.cod.b
Abia fperans in domino , &
orans occidit Ieroboam .
Cap .
 INDEX
Cap.xliiffo.397.8 Ochozias impius pugnat co
Abia mortuo ſuccedit Ala, tra Hazael.
qui hortatur populum ad Cap.xxiii.fo.408.a
quærendum Deum , loas vngiturin regem .
Aſa in fideviacic Acchiopes. Domus Baaldeftruitur.
Cap.xv.fo.codem be Cap.xxiij.fo.409.a
Regnum Iſrael finc Dco, fa- Toas tépore lvladç ſeruat leo
cerdote, docore,& lege. gem ,inftaurat templom .
Ad Alam confugiunt multi loas ad idola declinat mora
quærentes Dcum . tuo loiada .
Cap.xvi.fo.3y8.b Occidit Zachariam .
Ara inito cum Benadad fa Cap.xxv.fo.411.a
dere cornpitur à Deo . Amafias accidit interfe & ore
Afa moritur. patris fui.
Cap.xvij.fo.400ia Percutit Idumzos.
Iofaphar Deo fidenti diuitić Occiditur.
adſunt & gloria. Cap. xvi.fo.419.6
Mittit prædicatores per voi. Ozias quærit Deum & vin
uerſum ludam . cit Philiftbæos.
Cap.xviii.fo.cod.b . Vſurpás ſacerdotü officium
Joſaphat iú & impio Achab, percutitur lepra.
pliaturus quærit verbú dei. Cap.xxvii.fo.413.6
Michæas refiftit 400.pſeu . Toatham prius vincit Am
doprophetis. monitas.
Cap.xix.fo.402.3 Eo mortuo ſuccedit Achaz .
Iofaphat punitur ob præſtitū Cap.xxviii.fo. 414.3
impio Achab auxilium . Achaz impius traditur Syris.
Hortatur lolaphat iudices & Achaz ſeruit idolis.
Leuitas. Eo mortuo ſuccedit Ezechi
Cap.xx.fo.403.a Cap.xxix.fo.416.a
Iofaphat vincit Ammonitas Ezechias inſtaurat teplú dei.
& Moabitas. Oratio Ezechiæ ad ſacerdo .
Iofaphat reprehéditur quòd tes & Leuitas.
Ochoziz iungatur. Cap.IIx.fo.419.2
Cap.xxi.fo.409.b Ezechiç iuffu celebraf phaſe.
Joſaphat mortuo fuccedit Io Orat pro populo .
ram idolatra. Bencdicunt Levica populo.
Eliasprædicit interitum regi Cap.xxxi.fo. 421.6
Joram. Populus Gimulachra & lucos
Eap.xxii,fo.407.a demolicur.
Ezechias
 INDEX
Ezechias facerdotes & Leui. Solennitas tabernaculorum .
tas conftituit. Cap.iiii fo.4 37.6
Cap.xxxii.fo.423.2 Impeditur ædificatio .
Sennacherib blafphemus in . Cap.v.fo.439.b
uadit ludam . Adhortatione Aggæl & Za .
Oráte Ezechia angelus per charie reædificacur téplu.
cutit Allyrios. Cap.vi.fo.440.6
Sennacherib interficitur à fi- Darius ipfe iubet templum
liis. extrui.
Cap.xxxiii.fo.425.6 Celebratur paſcha.
Maoaſſes inftaurat excelſa . Cap.vii.fo.442.a
Ducitur captiuus in Babylo . Efdras doctor legis fumptis
Cap.xxxiili.fo.427.8 comitibus afcédit Ieruſale
lolias ſuboeruit idola. cum edi & o Artaxerxis .
Jubet inftaurari templum . Cap.viti.fo.44 4.1
Deuteronomio inuéto acle Qui cum Esdra aſcenderans
to terretur,colulitg; deó . Icrofolymam .
Percutit fcedus coram Dco . Prædicato ieiunio orät à deo
Cap.xxxv.fo.4 28.b dirigi viam ſuam .
Iofias celebrar Phaſe. Cap.ix.fo.445.2
Mortuus lagetur à populo . Dolet Efdras populum cum
Cap.xxxvi.fo.431.a gentibus commiftum .
Joachaz ducitur í Aegyptū. Cofitetur peccatú populi &
Eliacim in Babylonem . fuum orans pro omoibus.
Ieruſalem deftruitur. Cap.x.fo.446.6
Populas captivus. Populum peccati pænitet.
Cyrus remittit populum in Alienigenas vxores abiicit.
Ieruſalem . Libri Nehemiæ cap.i.
Libri Efdræ cap.i. fo.448.b
fo.433.6 Nehemias pro populo Iſrael
Cyrus à Deo inſpiratus red . otár.
ditis valis templi, remitic Peccata agnoſccntium mife
populú ad rcddificandum secur Domes.
Ieruſalem . Cap.ii.fo.4 49.6
Cap.ii.fo.435.a Nehemias impetratis literis
Numerus reuertétium è ca. à rege Artaserte venit le
ptiuitate. soſolymam .
Cap. iii fo.436.6 Aedificátar muti letuſalem .
loſuc & Zorobabel ædificát Cap.i.fo.450.b
altare. Catalogus corum qui muros
edit .
 INDEX
ædificarunt:
Cap.iiii.fo.452.2
Sanabellar & Tobias muro
rum çdificationé prohibet.
Cap.v.fo.454.a
Populo fame laboranti via
Tas prohibet Nchemins.
Cap.vi.fo.455.b
Rurſus impeditur edificatio.
Cap.vii fo.457.a
Extrudo muro applicantur
cuftodes per Nehemiam .
Numeratur populus .
Cap.viii.fo. 458.a
Populú cololatur Nehemias .
Feſtum tabernaculorum .
Cap.ix.fo.459.6
Populus vxores alienigenas
abiicit.
Miſericordia & beneficia
Dei in populum .
Percutit feed'cú dco populº
Cap.x.fo.463.a
$ ignatores fæderis.
Quid populusífædere Dco
promiſerit.
Cap.xi.fo.465a
Qui inſtaurata Ierufalé ha
bitauerunc in ea.
Cap.xii.fo.466.2
Numerátur ſacerdotes & Le.
uitæ , qui cum Zorobabel
venerunt leruſalem .
Cap.xiii.fo.468.6
Separantur alienigenç.
Sabbati traſgreſſores repre-
henduotur , & alienigenas
accipientes in vxores.
FINIS INDICIS .
1
Libri Eſther cap.i.f.471.a
Affuerus in cóuiuio potētia
& gloriam ſuam oſtentat.
Vaſthi regina recufat venire
ad eum .
Capai.fo.472.6
Érther cum cæteris ſeruatur
puellis in domo regis.
Ether regina efficitur.
Cap.i.fo.4 ? s.a
Aman exalcatú à rege Mar
dochcus non adorat .
Aman ludæorum interitum
impetrat ab Affucro .
Cap.iii.fo.476.2
Mardoche ' ſuadet Eſther ve
regé P populo deprecetur.
Ether iubet pro ſe orari.
Cap.v.fo.477.2
Etheriuitat regéad couiuiú
Cap.vi.fo.cod.b
Mardocheú honorari iubet
res , quem ipſe Aman ho
norat triſtis.
Cap.vii.fo.47 8.a
Eſtherpro ludæis orac.
Aman Cufpenditur.
Cap.viii.fo.479.a
Bona Amao traduntur regio
næ Eſther.
Præcipit ludæis rex yt ( aos
inimicos interficiant.
Cap.ix.fo.480.a
Iudæi joimicos ſuos interfi
ciunt.
Decé filii Aman interficiunt .
Dies celebris inltituitur ia
memoriam .
THOM AÉ DE VIO CAIE
TANI CARDINALIS SANCTI XY
At in libros hiſtoriales veteris teftamenti,Commentarij.
Et primum in Librum Iehoua.

T FVIT.Tria memo
uét poft expoſitos libros
Mofis ad fcribendum ſu
per libros hiſtoriales ve
ceris teftamenti. primum
difficultas rei geftæ , vel
quia obſcurè traditur,vel
quia fecus interpretes ca
reddiderunt:fecundú ra
cio tum verborum tú fa
Etotum quæ ambigua vi
dentur , virorum præfer
tim ſanctorum :tertium imbecillitasmultitudinis legétium
Audioſè facram ſcriptura,vt quæ illis minusclara ſunt,ma
nifefta fiant:poft mortcm Mofis feruidomini. Quanuis in lite
ra non ſcribatur quanto tempore poſt mortem Mofis, ſub
iun &ta tamen rectè collata infinuanthoc fuiffe poft com
pletum lu & tum mortis Mofis:hoc eft feptima die méfis pri
ini,ve inferiusmanifeftabitur.dixit Dominus ad Ichofuam fi.
lium Nun miniftrum Mofis dicendo . Nomen tetragrammaton
habetur vbi legitur dominus,vt fons effendi Deus deorum
allocutus fignificetur lehoſuam principem populi Ifrael.
Modus quo Deus allocutus eſt tehoſuam intelligendus eft
modusille quo Deus alloquitur prophetas,qui magná ha
bet latitudinem multa enim genera reuelandi comprehé:
dit.Subiunčta autem verba dicta à Dco ; infinuát quòd lo
cutio iſta fuerit nocturna,vigilando tamen : in ecftafi enim
quadam oranti lehofuæ locutus eft Deus. Mortuuseft Moſes
feruus meus.Hoc eft epitheton Mofis ,quo Deus ipfe teſtatur
placuiffe fibi officia Mofis appelládo ipſum ſeruum ſuum :
immò dicédo Moſes ſeruus meus mortuus eſt ;aperit quòd
mortuus eft ſeruus ſuus:hoc eft quod licet quádoque pece
cauerit & peccando non fuerit feruus meus, attamen mora
turs
 IEHOSVAE
tuus eſtſeruus meus , mortuus eft in ftatu feruitutis meæ ,
mortuus eft fic q quidquid erat,quicquid operabatur meú
erat.feruus enim totú quod eft domini eſt.ſurge. Iuxta He
bræum habetur. Et nüc ſurge tranſi Iordanem iſtuma su otomonis
populus hic in terram quam do filus Iſrael.Dicédo nunc,mani
feſtat tempus ſupradictum : videlicet triduu ante tranſicum
Iordanis , qui fuit decima die menſis primi:vt inferius cap .
4.dicitur.Et quia nó dicit experrectus ſurge , ſed abſolute
dicit ſurge,vigilante inſinuat Iehoſuá,à quiete ad motum
verſus lordané inuitás.Ex hoc auté quod dicitur ,tráli Ior
danem iſtú collato cú ſubiunctis verbis & factis, colligitur
quod Deus reuelauit Iehoſuæ tā tépus, túmodú tranieúdi
lördané.& de tépore quidé manifeſte teſtatur executio le
hoſuæ ſubiú &ta ftatim :de modo auté teftatur etiã executio
lehofuæ in tertio ſcripta cap.abſq; aliqua alia reuelatione
diuina. alienú liquidé à ratione eſt vt lehoſua ftatim ve ad
ripă venit Iordanis modú tráſeundi Iordané tam mirabile
publicauerit,nifi certior redditus futuri miraculi ex diuina
reuelatione.Omně locü in quo culcauerit plăta pedis veſtri,vobis
dedi:ficut locul"fum ad Mofem Intellige omné locú infra ter
minos ſubſcriptos.nõ enim Deus omné locú abfolutè cal
cádú pede Iudæorü ,fed omné locum ab eis calcádum infra
ſubiūčtos terminos dixerat Moſi ſe daturú filiis Iſrael. A de
ferro v libano iſto vfq; ad fluuiü magnü flunii Euphratem ,omnis
terra Chitcorum vfq; ad mare magni ab occafus folis erit tcrminus
veſter.Nullus poterit vobis refiftere. Parui refert y iuxta Hebr.
habetur.Nő ſtabit quiſqua antete omnibusdiebus vitæ twa.pro
miſlio enim fit ipli Iehoſuæ duci . ficut fui că Mofe ero tecum .
Non dicit quantú fui,ſed ſicut fui,& rurſus non dicit ſicut
feci Mofi,fed ficut fui:ad inſinuandūg eodé modo futu
rus erat aſſiſtendo miraculis opportunis & protectione &
pugna quéadmodú fuerat cú Moſe,no auté quòd paré eum
fa &turus eſſet Mofi.non dimittä te nec derelinquam te. Præpo
ſtero ordinelegédú céient.nec ſunt bçc ſynonyma :ſed al
terú ſignificat retentioné, alterű aſſociationé.promitcit fi
quidé Deus & g velut comes indiuiduus non derelinquet
eu : & y táquá retinés deuin &tú eú fibi Dco no dimittet eu
fibiipfilehoſuæ. Quod intellige faciéte lehoſua quod in fe
eft.quod ideo oportet ſubintelligere, quia vt inferius fcri
bitur
 CAPVT 1.
bitur ex defe & u Iehoſuæ Dedimifit ipſum fibiipfi in fc
dere Ghibhonitarum ,quia os domini non conſuluit.
Cöfortare o eſto robuſius:tu enim forte diuides populo huic ter .
ram pro qua iurani patribus corã vetraderê illis. Confortarc igitur
@ eſto robuftusvalde .Bis dixit Deus ad lehoſuá huiuſmodi
verba:ſemel relatinè ad a & tiones corporales , ad victoria &
diſtribuendú ſubađá terrá filiis Ifraël:iterum auté relatiuè
ad cuftodiâ & obſeruationé legis pręceptę à Moſe .Et hac
ſecúda vice adiungunturduæ dictiones.nă Hebraicè habe
tur. Tantü cõforta te Grobora te valde ad cuftodiēdü faciêdit
iuxta omně legem quäprecepit tibiMofes feruusmeus. Ac ſi aper
rius dixiffet.hoc dútaxat å te exigitur ve erga obferuationé
legis Moſis inualeſcas vniuerſo conatu ,& robores magna
nimitate teiplum no mediocriter ſed valde.ne declines ab ea
ad dexteram o ad finiftrā vt intelligas in omnibus ad quæ iueris.
Ecce fru &tusobſeruationis legisdonum intelligétiæ in o
mnibus ad quæ ibis. Non recedat liber legis huius ab ore tuo, fed
meditaberis in co die ac noéte vt cuftodias ad faciendü iuxta omne
quod fcriptum eft in co:tunc diriges viam tuam intelliges eam ,
Iuxta Hebræum habetur . quia tunc ſecundabis vias tu.ss , cam
tunc intelliges. Duci exercitus mádat Deus vt libro legis fit
aſſiduus cum in ſermonibus tum in meditationibus , nõ ad
differendú fed ad faciendum quç ſunt legis: manifeſtando
duos fructus, alterum profperitatis exterioris alterum in- ,
telligentiæ internæ.Ecce precipio tibi. Iuxta Hebræū habe
tur.Nonné præcepitibi conforta te & robora te. Ratio redditur
credendi & ſperandi promiffos fructus ex efficacia præci
cipientis Dei. ad huiuſmodi enim efficaciam inſinuandam
dicit Deus,nónne pręcepi tibiiacli apertius dixiſſet:hçlitá
dum non eſt de ſecundis ſucceſſibus ex hoc ipfo quod ego .
Dius præcepi. Noli metuere & noli timore luxta Hebræú ha
betur.ne frangaris @ ne terrearis. Hebræo more quod pluris
eft præponitur . quia valde arduos ſucceflus promittebat
Deus,fragilitatépropriam péſanté Iehofua tertiò cófortat
& accedir premonendo ne ab externis terreatur nec ab in
terna fragilitate frágatur animus.quoniã te ü eft dominº deus
rius in omnibus ad quæ iücris.Ratio redditur diuina affiftéria
fufficiés & potétiffima ad oía cainternaq externa. Quod
auté dicitur das Deus tuº Hebréhabetur Iehonah Elohetus
A ii Eic fim
 IEHOS VAE
Et fimiliter intellige in vniuerſo hoc opere: & nifi aliud di
xerimus , appellatione domini intellige ſemper nomen te
tragrammaton.
Recepitque Tchofua principibus populi dicens: tranſite per
Phenom
medium caftrorum o precipite populo dicendo . Ecce exc
cutio diuini mandati. & fi contuleris obedientiam Iehoſuç
cum verbis diuini præcepti & nunc ſurge, tranſi Iordanem
iſtum , perpendes idem eſſe tempus:hoc eft codem die im
peratum à Deo fuiſſe & núcſurge quo Iehoſua ſurrexit ad
præcipiendú præfectis populi vepræpararetur populus ad
tranſeundum lordanem :alioquin no ſurrexiſſet tunc iuxta
mádatum De preparate vobis cibaria.Non eft ſermo de pa
ne ( quoniam ex quotidiano mána panem cóficiebant) led
de reliquis alimentis.quoniam poft diem tertium tranfibitis ior
danem . Clarius Hebraicè habetur. quiain adhuc tres dies vos
tranſeuntes Iarden, vt intretis ad hæreditadum tcrram quam Do
minus Deus vefter,dat vobis ad hæreditandum cam . Hinc clare
habentur duo . alterum quod hoc mádatum factum eſt ſe
prima die menſis primi: quoniam decima die eiuſdem mé
ſis tranſierunc lordanem :decimus enim dies fuit terminus
extrinſecus trium dierum inchoando à die feptimo. Alte
rum quod mane ſeptimi diei menſis primi promulgatum
eſt hoc mandatum ,ac per hoc diuina reuelatio eodem dic
circa aurorá facta videtur:alioquin non fluxiſſent tres dies
ab hac promulgatione vſque ad tranſitum lordanis , quos
tamen Auxuros ſignificatur dicédo ,quia in adhuc tres dies
ſunt & vos eritis traſeuntes lordanem.Hæc ſunt enim quæ
collata cum ſuprafcriptis teftátur quæ prædiximus : & ma
nifeſtant tempus tranſeundi lordanem fuiſſe reuelatum
Iehoſuæ .
Reubenitis quoq;& Gaditis eu dimidia tribui Menaſis ait le
hofua dicendo:Mementotefermonis qucm pracepit vobisMofesfer
uus domini dicendo:dominus Deus veſter requieſcere vos fecit dem
ditq; vobis terrā hanc. Recole ex libro Num.cap. 32.Reube
nitas,Gaditas & dimidiam tribum Menallis lorritas fuiffe
habitationes ſuas viuente Moſe: & propterea non erant fi
mul cum reliquo populo , ſed iparli in ciuitatibus fuis : ob
quam cauſam oportuit Ichoſuam vocare illos ve ſeruarent
promiſſa ſcripta vbi fupra qux ſubiunguntur ſummariè.
V xorce
 CAPVT II. 3
Vxoresveftra,paruuli veſtri & iumenta veftra manebunt in terra
quamdedit vobis Moſes trans Iarden: vos auecm tranfibitis armati
antc fratresveſtros omnes potentes manu Gadiuuabitis cos: donec
quieſcere faciat dominusfratresveftros ficut vos, opoßideant ce
tiam ipſi terram quam dominus Deus veſter dat vobis & reuerte .
mini ad terram poffeßionis veſtra, o poſſidebitis cam quam dedit
vobis Moſes feruusdomini trans Iarden ad ortum folis. Refpon
deruntq;adI chofuam dicendo:omnia qua pracepistinobis facie
mus & quocúque miſeris ibimus Sicut obediuimus in cunctis Moſs
fit dominus Deus tuus tecumſicut fuit cum
obediemus tibi, tantum
Moſe. Senſus eſt.ex partenoſtra nó deerit obedire:hoc dú
taxat exigitur , ve fons eſſendi gubernator tuus ſit tecum
quemadmodum fuit cum Moſe .Qui contradixerit ori tuo on
nor obedieritverbis tuis in omnibus qua preceperisei, moriatur :tã .
tim conforta te Grobora te.Expone hoc,vt in præcedéti tex
tu.eft enim ſenſus quòd executioni mádabitur pupitio in
obedientium tibi,dummodo tu ex parte tua inualeſcas , &
robores teipfum magnanimitate.
CAPVT 11.
Tfit igitur. Iuxta Hebræú habetur. EtmifitIeho :
fua filiusNun de Sittim duos vires exploratores.Có
lidera prudens lector,diſparitatem ,ná promul
M gatio præparationis ad tranfitum lordanis de
icripta eft,quo ad tempus(videlicet triduú an
te tranfitum ) nec eſt deſcripta quo ad locum : miſlio verò
exploratorú deſcribitur quo ad locú ( videlicet de Sittim
in quo erant caſtra Iſrael)necdeſcribitur quo ad tempus.
Veruntamen ex ſubiunctis infinuatur tum locus promul
gatæ præparationis ,tum tempus quando miffi ſunt explo
ratores:ex eo enim quòd vna tantum no & te fuit populus
fuper ripá lordanis( vt Hebraica veritas manifeſtat in capi
tulo tertio) habctur quod in loco Sittim fuit promulgata
preparatio ad tranſitú Iordanis, & ibidé requiſiti Reubeni
iç & gaditę: & fimiliter ex eo q exploratores pluſquá tres
dies conſumpſerunt(nam tribus diebus latitarunt in mon
tanis )patet miffos eos fuiffe priufquá promulgaretur prç
paratio populi. Quot autem diebus fuerint priusmiſli,in
certum eſt: quanuis certum fit,quòd fuerunt prius miffi.
At fi quæris cur præpoftero ordine hæc ſcripta fint,in pró
Aiii ptu
 IEHOSVAE
ptu cauſa eſt:miſſio fiquidem exploratorum próceffit à lee
hoſua humano confilio,promulgatio autem præparationis
procefſit ex diuina reuelatione:par autem fuitve liber ge
ſtorum lehoſuæ initium à diuina diſpoſitione haberet , &
quod humano fuerat confilio factum ſubiungeretur . Nec
propterea intelligas peccaffe lehoſuam mittendo explora
tores : cum actus ifte non ſit contra vel pręter rectam ratio
nem ,& ad accendendum magis animos populiiciés exter
ritos Chananæos hoc feciſſe credédus eft.in abfcondico dicés.
Noa eſt vſquequaq; clarú an miſlio hæc fcribatur clande
ſtina relatiuè ad populum Iſraël vel relatiuè ad indumenta
& exteriora fignaexploratorú : vtrúque enim poteft intel
· ligi.irc conſiderate tcrram vrbémquc Iericho. Iuxta Hebræú ha
betur. Iericho. Quod ideo annotauerim vt intelligamus
duo fuiſſe exploratoribus mandata: alterú cófiderare ter
ram ,alterum cöſiderare Iericho.Et quantum ſubiuncta re
latio exploratorum inſinuat,mandatum eſt iftis vt viderét
terram Crananæam in genere,& Iericho in ſpecie.nam re
tulerunt de vniuerſa terra & non folum de lericho.
Qui pergentes ingreßiſunt.Iuxta Hebræum habetur.Gine .
runt o ingreßifunt.Quod ideo annotauerim , vtex diuerſi
tate orationum libertatem habeamusintelligédi quòd ex
ploratores iuerút abfq, impediméto aliquo per terra Cha
Danæá víquequo venerüt Iericho & ingreſſi ſuntdomú.mu
lieriamerctricis nomine Rachab. Non eſt clarum an mulier hęc
fcribatur meretrix an caupona.Hebraica ſiquidé dictio an
çeps dicitur & arguméta ytrinque ſunt.ná o fuerit caupo
na officiú eius teftatur: p autê fuerit meretrix,frequés hu
ius dicti5is vſus apud Hebr. infinuat. Siue auté fuerit me
setrix ſiue nõ,viduá fuiffe apparet ex eo q nulla fit mariti
1 métio & puellá virginé exercere officiú cauponæ dedecet:
præſertim cú ipſa deſcribatur domina domus & habés paa
trem ,matre,fratres acſorores in ciuitate. & quicucrunt apud
cam.Iuxta Hebræú habetur.& dormicrunt (feu potius iacue
runt)ibi.Hinc habetur quòd nocte illa quicte dormierút in
domo Rachab : & relatio facta regi Iericho fuit nõ illa pri
ma noétè fed fequenti vefpere. Nunciatiámquc estregitericho
dicēdo:ecce viri vencrüt huc noéte de filiisIſr.se! vt cxplorer terra.
Vndiq, manifeſtatur quòd veſpertina hora venerút explo
ra orcs
 CAPVT 11.
Tatores in Iericho.Miſita; rex fericho ad Rachab dicës : educvi
gosqui venerunt ad te & ingreſsi ſuntdomum tuam , quia ad cx
-plorandum totam terram renerunt.
Tulity; mulier duos viros Gabfcondit eos, & ait :cerre'venerät
ad me viri fed neſciebam vnde effent. Etfuit dum porta claudere
tur in tenebris viri exierunt,nec fcio quo icrunt.De porta ciuita
tis eft fermo: & in principionoctis eos recefsiffe antequá
porta clauderetur,mentita eft mulier mendacio officioſo .
Et hinc clarè apparet quod noćte & die exploratores
fuerunt in lericho abſquemoleſtia. ex eo enim quod no
cturno tempore venerant & in domo mulieris dormierát,
& vt rem credibilem mulier dixit quod receſſerunt ante
quam porta clauderetur,conſequens eft quòd non de ea
de quavenerát nocte eſt ſermo,cú dicit eos egreffos in te
nebris anteq porta clauderetur: ied cú coro die luſtraſſent
ciuitaté ,& rediſſent veſperead domú Rachab ,núciatú eſt
regi ab iis qui perfpicacius infpexerút eos in die g explo
ratores funt.Perfequiminicitò , cóprehédetiscos.Arguta ex
hortatio ad repellédú eos,ne inquirerét & ſcrutarétur do
mú an ibi laterét.Ipfa autem fecit afcendere viros in folariu do
mus (ue,operuitý; cosftipula lini,que ibi erat . Prius deſcripſit
factum abſconlionis & poftea deſcribit modum eiuſdé:vi
delicet ſuper tectú domus fub culmis lini expáli, abſcó
diti fuerint.Iiautem qui mißi fuerant,fecuti ſuntcos per viam ,
qua ducit ad vada Iarde:illifq; egreßis,ftatim porta claufa eft. Ci
uitatis porta per quam egredi ſunt inquiſitores explorato
rum deſcribitur clauſa egreſſis illis,ad fignificádum quòd
non pacebat exitus exploracoribus per portam ciuitatis.
Necdum obdormierant qui latebant.Iunge hanc negatiuain
cú affirmatiua prænarrata,videlicet qudd dormierunt ibi:
& perpendes quòd de ſecunda nocte eſt ſermo in hac ne
gatiua, & de prima in illa affirmatiua. eadem enim di tio .
habetur hîc & ibi.Et ecce mulier afcendit ad eos. Deficit.ſuper
tectum.plana fiquidem funt tecta domorú regionis illius ,
quéadmodú pauimétaſub diuo.Et ait eis nous quòd tradidca
rit vobis dominus terra : ctcnim inuit in nos terror vefter, & clan.
gucrit eis habitatores,terrs,àfacie veflra.Audiuimus enim quòd
Juccauerit dominus aquas maris rulrijā.facie veftra cü exiresis ex
Acgyp.et qua feceritis duobrogib ”Emorçori qui crát träs iardé.
Анө
 . IEHOSVAE
Sichon el Hog' quos interemiftis.Et hac andiētes pertimwims ,
clangwit cor noftri,nec remanfitin nobis fpiritus à facic veſtra :da
minus enim Deus veſter eft Dcus in cælo furfum & in terra deor .
fum . Vide in muliere iſta non ſolum timorem ſed fidem
ac manifeſtam confeſſionem quod Iehouah qui eſt Elohe
Iſraël,ipſe eſt Elohim in coelo & terra: & propterea non eft
mirum fi ſeruata eſt: quam enim Deus illuminauit intus &
effecit feruatricem electorum ſuorum , ſeruauit quoqueà
clade Iericho. Et nunc iurate quæfo mihi per dominum quia fc
ci vobifcum mifericordiam ,quòd facietisetiam vos cum domo pa
fris meimiſericordiam . Legendum eft vtrobique gratiain :eft
enim illa di&tio quæ quanuis cómuniter interpreteturmi
ſericordia ,ſecundum tamen veritatem Hebraicam diligé
tius perſpectam fignificat gratiam :eò quod nó eft nomen
pafſionis animi,fed collationis fine merito quá latine gra
tiam dicimus.detiſqucmihi verum fignum .Parui refert quod
hebraicè habetur. & dabitis mihifignum veritatis. Iuramen
tum appellat inulier ſignum veritatis. ac fi apertius dixif
ſet:iurate mihi per Iehouah tali modo vt fit fignum futurę
veritatis.Et dixit hoc ad excludendum cauillationes iura
tium dum in timore & neceſsitate ſunt conftituti. Et ſalua.
bitis patrem meum & matrem meam , & fratres meos & forores
meas, omnia que corü funt: eripietis animasnoftras à mora
te. Quireſponderunt ei, anima noſtra ſitpro vobis in mortem ,ſo
tamen non prodideris nos.luxta hebræum habetur.ſinon prodio
deritis verbum noftrum hoc. Per modum fæderis iurant iſti. &
quia neſciebantadhuc ſe mittendos per feneſtram , cauent
ne comunicata notitia occultationis eorum patri & matri,
fratribus & fororibus mulieris manifeſtentur:ideo ſub pas
to ponút, fi non prodideritis rem noftrá hác . quinque tra
diderit nobis dominus terram ,faciemustecum mifericordiam . Le
gendum eft.gratiam & veritatem . Repetitur enim fupradi
da di& tio. & gratiam appellant beneficium vitæ :veritaten
autem fidelitatem ſeruando promiffa.
Demifitý; cos per funem de feneſtra:domus cnim cius herebat mm
ro. Dixitý; ad cos ,ad montem pergite ne occurrantvobis inſequé
tes:ibiqueLatitate tribus diebus donec redeant, o poflea ibitisper.
viam veſtram .Ratio numeri fuit,quia rationabile erat,vt in
quiſitores diſcurrendo ſcrutarentur vias omnes ad Iorda
nein :
 CAPVT II. S
nem ; acper hoc triduo opus effet ad eundú,fcrutandum &
Tedeundum .Qui dixerunt ad eam :innoxij erimus à iuraméto iwo
hoc quonos iurare fecifti.Supplent tria tacita in fædere . pri
mum eft fignum funis alligandi in feneſtra illa : ſecundum
congregatio conſanguineorum in domum illam : tertium
occultatio emiſſionis eorum in mótana.Et hçc omnia val
de conſona erant pacto :vt patet conſideranti . Si ingredien .
tibus nobis terram ſignum nonfuerit funiculus iſte coccincus , eso
miſs ligaueris eum in feneftra per quam nos demififti: &patrem tuñ
acmatrem fratréſque omnem cognationcm tuam congregaueris
in domum tuam . Verbum præteriti temporis , demififti nos,
quæftionem parit: quia fi iam deſcenderant de feneſtra,
non erat commodum neque tutum colloquium , ne à vici
nis audirentur.Et cófirmatur hoc: quia poſt hæc verba ſub
iungit litera ,quod mulier demiſit eos: antequam ergo de
ſcenderent dicta videntur hæc verba: ſed in oppofitum vr
get verbum præteriti temporis ,per quam deſcendere feci
ki nos. Solutio eft quòd quia medium ſapit naturam ex
tremorum , induit quandoque modo rationem vnius extre
mi & modo alterius: & propterea vtrüque contrariorú ve
rificat: ficut fuſcum modo induitrationé albi modò nigri,
& quod eft vtriuſque verificat.In hac itaque hiſtoria nego
cium demiſfionis erat in medio : ita quòd alteriam deſcen
derat,alter túc erat deſcélurus : & ille deſcenſurus bæc ver
ba dixit nomine ſui& ſocii. Sic enim verificantur omnia
abfque aliqua diſſonantia: nam relatiuè ad retentioné ve
rificatur defcendere feciſti nos: & relatiuè adintegram li
bertatem verificatur quòd poft hæc verba demiſiteos.Qui
oftium domus tua cgreffus fuerit,fanguisipſius erit in caput eius ct
nos crimus innoxij:cunctorum autem ſanguisqui tecü in domo fuc
rint, redundabit in caput noſtrum fiquis cos tetigerit. Si autem
mass prodere volueris, & firmonem iftum proferrein medium .Non
tot habentur iuxta Hebræu :ſed habetur. Ftfiprodideris ver
bum noftrum hoc.videlicet quòd nos latitainus in montibus,
srimus mundi ab hoc iuramento two,quo nos iurare fecifti. timent
enim mulieris inſtabilitatem : & propterea filentii curam in uta
ea augere nituntur.Et illa refpondit,ficut locuti eftis ita fiat : di.
mitténfque eos , wepergerent appendit funiculum coccineum in fe.
veftra. Quanuis antiquus interpres ſimul dimiſſionem ex
ploratorum
 IEHOSVAE
ploratorum & appenfioné funiculi fignificauerit; hebrai
ca tamen litera fimultatem non ſignificat: quoniam mul
tis orationibus has a & tiones deſcribit dicédo.c dimiſie cos
abicrunt: & ligauit filum coccincum in feneſtra.ex his enim
verbis non habetur quando appendit funiculum illum in
feneſtra :ſed duntaxat quad ligauit illá ibi. quod poft mul
tos dies fieri potuit & decuit: ſed hoc in loco ſcribitur ad
terminandam narrationem geftorum à muliere.
Illi però ambulantesperuenerunt admontem , & manferüt ibi
tres dies donec reverterentur quifuerant inſecuti: quærentes enim
per omně viam mn inuenerun: eos.quibus vrbem ingreff«.Super
Auuntiſta tres dictiones. Reuerfi funt& defcenderunt explo
ratoresdemõte.Legendum eft. Et reuerſi ſunt ambo virioden
.fccnderunt de monec. Reuerfio manifeftat quod ad remotio
ra loca iuerant,vt omnino tuti effent ab inquiſitoribus.com
tranſuerunt,veneruntq;ad Ichofuam fili Nun : narrauerunt ei
omnia que acciderant ev.Ex hoc y nulla fit métio pontificis,
nulla mentio feniorum ,coniicitur quod Iehoſua neſeien
tibus aliis miſit hos viros: & fimiliter quod cládeftina fue
sit relatio. Dixeruntq; ad Iehofuam quod tradidit dominusin
manusnoftras omnem terram hanc. Superfluit,hanc.Hæc re
latio exploratorum inſinuat quod luftrauerant non ſolum
lerichoſed alias terras Chanançorum.Signú autem vnde
cognouerint futuram victoria fubiungunt timorem illa
rum gentium tam vehemétem yt tanquam diſſolutis ani
mis ſint. etiam timore diffoluiſunt cunétihabitatores ciusa
Legenduin eft. Habitatores terve a facienoſtra.Miſerat enim
deus timorem vehemétem in Chavanços relatiuè ad præ
fentiam populi Iſraël. CAPVT III .
Gitur Iehoua dc nocte cöfuryens mouit caftra lux
ta hebræum habetur. Et ſurrexit Iehoſua mane .
Nó dicitur mane immediatè ſequenti(neſcitur
enim cert' dies quo reuerſi ſunt exploratores)
fed author libri redit ad profequendá hiſtoriã executionis
diuini mádati.Narrauerat enim qudd de'præcepit Ieho 1
i
ſuæ ,vt tunc ſurgeret & tráfiret loidané . narrauerat & in
choatá executioné quo ad duo: & quo ad vocationé Reu
benitarú & c.& quo ad monitioné populi, vt præpararet fe
ad tráleúdú poſttriduú lordane.Narrat modò colequéter
quod
 CAPVT III.
poftq populus præparat' eft,furrexit Iehoſua:proculdu
bio à ftrato & quiete lua mane.Et itelligo fuiſſe mane no
ni diei méfis primi,vt duos dies ad prçparandú aliméta ad
colligédum res ſuas,diſponédáq;omnia ad iter habuerít :
codé enim die venerút de Sittim ad Iordanévt fubiúgitur.
Egreditefø; de Sittim venerüt ad Iardéspſccoésfili Iſrael:
meratifust ibipertres dies.Iuxta hebreu habetur: & dormierüt
ibi astequä tranfirēt. Et fuit à fine triñ dierü ,tranfierunt prafeti
permediá caftror . Vide quantę diuerfitatis fenfuú cauſa eft
iterptatio iuxta itelligétiá interpretis.Nó dicitur in hebr.
litera, g morati fuerint in lordane dies tres:ſed infinuatur
oppofitu , dicedo & dormierút ibi antequá tranſirét.Si tri
duo ibidé fuiſſent,ridiculú efſet ſcribere q dormierüt ibi
antequá tráfirent.núquid ad excludendú tres dies infom
nes licuit ſcribere, & dormierút ibi antequá tranfirét: Hçc
abſurditas manifeſta declarat o ad fignificandú illos non
ftacíet appulerúttráliffe,fed vnica nocte ibide pegiffe ,hęc
verba fcripta ſunt. Deſcripta aút mora vnius no &tis iuxta
Iordané ante tráfitú ,deſcribii verificatú fuiffe tps jpmulga
tú à lehoſua in Sini,adhuctres dies & tranfibitis iordané.
Dicédo & fuit,hîc fiat púctus.phrafis eft hebraica dicere
abſolutè et fuit,vel et erit :et pofteà ſubiúgere ré pteritá vel
futurá.Vnde & hîcſubdit actio præterita à fine triú dierú:
hoc eft in die 10.melis primi.ná ille dies erat ftatim ex fine
triú dierú prçdictorú à Iehoſua pmulgáre in Sittim ,adhuc
tres dies & tranfibitis lordané.Illo itaq; die decimo pfe & ti
monuerút populá vt feğrentur arcá:mane eń illius diei fa
&a eft hçcmonitio.Et præceperütpopulo dicédo:quädo videritis
astā fæderis domini dei veftri o ſacerdoteslcuitasportātes eam ,
mouebimini de loco veftro & ibitis poſt illa. Quáuis arca in iti.
nere cöfueuerit precedere populú, nó taméfic prçcedebat
1
ve effe penit' prima in itinere, ſed multi ibant ante illa.&
propterea ad tollendú in hoc tranſicu iordanis calis multi
tudinis pręceſsione,monetur popul'vt null' præcedat ar
! cam ,ſedoés fequantur ea. Sita; inter vos carcă ſpatiñ circiter
duorum millium cubitorü: vtprocul magis videre poffitis nofje
per quă via ingrediamini.Iuxta hebrçú habetur, Nő appropin
quabitis ei vt cognofcatisvia per quã ambuletis.Si aptpīqual
let multitudo arcæ ,impedita fuiſſet viſio arcæ ab vniuerfis
legi
 IEHOSV AE
legionibus populorū ordinatè progredientium occupando
magnam terræ latitudinem :ſed diſtante arca per duo mil
lia cubitorú ab vniuerfa multitudine , vniuerſa capita pro
gredientiú videre poterant,qua via vnicuique incedendum
effet ſequendo ſemper arcam . quia prius no ambulaftispercé.
Juxta Hebræum habetur.quia non tranſiiſtis perviä ab herige
nudiuftertius. Ratio di &tæ cautela redditur diſparitas huius
viæ quanuis exiguæ & aliarum . erant enim ibi fortè ex
cxuberantia lordanis multa loca immeabilia: & propterea
opus erat vt præcedentem arcam à longè viderent & elige
set quodlibet vexillum propriam viam meabilem , nec ab
erraret à ſequela arcæ .Eft itaque ſenſus quod diu eſt,quod
per fimileniviam non ambulaſtis , quòd ifta via non eſt fi
milis viæ ſolitz ab heri & nudiuftertius , hoceft præteritis
diebus. Dixita; Iehofua ad populum ,fanctificamini.crus enim
faciet dominus intervos mirabilia. Præpoftero ordine narran
tur geſta,nam die nono Iehoſua monuit populum vtmun
denecorda ſua præparando le ad fufceptionem Dei inſtu
pendo miraculo die craſtina.Et ait Iehoua ad facerdotes,tol
lite arcamfæderis & precedine populum : qui iura complentestm .
lerunt arcam , & ambulaueruntantepopulum .
Ixitá; dominus ad Iehofwam ,hodie incipiam exaltare te com
D ram omni Ifrael.vt fciät quòd ficut fui cum Mofe fic erote
cum.Hæc eſt ſecunda reuelatio fa &ta lehoſuz , die decima
primi menſis quo trálierunt lordanem.Nec reuelatur man
dus tranſeundi: quoniam prima reuelatione fucrat ei nia +
nifeftatus, & ipfe iam die nono prædixerat populo, cras fa .
ciet dominus inirabilia.ſed reuelatur ei tum magnificatio
propria coram populo,tum modus quo facerdotes portá
tes arcá progrederentur dicendo. Et tu precipiesfacerdotibus
quiportat arcam fæderis dicédo,cum ingreßifueritis partem aqua
Jordanis ſtate in ca.Clarius habetur in Hebræo. Cum ingreßi
fueritis vfque ad extremumaqua Iarden,in I ardem ſtabiris. Ecce
modus progrediendi:videlicet quod facer.dotibus portan
tibus arcam ingreſſis extremumnon ſolum aluei,ſed aquæ
Iordanis(ita vt pedes in prima extremitate aquarum tene
rent)fifterent ibidem . Quod intellige donec aquæ Iorda
nis ,deſcendentes deficerent, & ſuperiores ſeipſas contine
rét:quod ferè ftatim perfectum eft, & facerdotes progrefli
fung 1

1
1
 CAPVT III.
funt ad medium Iordanis locum iam ficcum .
Dixig; Iehofua adfilios Ifracl:accedite huc,o audite verbum
domini Dei veſtri. Manc diei decimi fuit hic ſermo. Et rura
fum.Iuxta Hebræú habetur.Et ait Iehofua Prius dixit acce
dite & audite: pofta verò acceſſerunt,dixit ſubiú &ta,vide
licet q videbút mirabile effectú in quo manifeftè cogno
ſcentdiviná præſentiam . in hoc, inquit , fcietis quòd dominus
rises in medio veftri.luxta Hebrçú habetur. in hoc cognoſcetu ,
quod El viuus in medioveſtri: & expellédo expellet à facie veſtra
Chenahanci @ Chiesheum , Hinneñ ou Ferizcü , o Ghirga.
Seum , & Emoream , & lebufcum . Nominat Deum El,à forci
tudine diuina cognoſcenda ad debelládos chananæos:vie
uum autem ad differentiam idolorum quæ colebantur i
gentibus :manifefta enim opera viuentis Dei viſuri erant,
Ecce arca fæderisdomini totius terre träfit ante vosin Iarden. No
habetur hîc aliquod dei nomé:ſed propriè ſcribitur domi
ni vniuerfæ terræ ,ad fignificádú quodille qui veneratur in
arca illa,eft dominus nofolum Ifraëlis & terrç Chananços
zum ,fed omnis terrç. Parare duodecim viros de duodecim tribue
bus Ifrael, fingulos per ſingulastribus . Mandat lehoſua vt ex
qualibet cribu tollaturvir vnus , vt fint comites ſacerdotuin
portátium arcam domini, & fingillatim videant etiam mo
dum miraculi.Vnde & in Hebræo non dicitur parate : ſed
dicitur.Et nunc tollitevobis duodecim viros, virum vnum ,virum
vnum per tribum.decreuit enim vt tunc aſſumerentur duo
decim viri tanquam comites ſacerdotum & arcæ vice duo
decim tribuum Iſrael. Et cum poſuerint veſtigia pedum fuorum
facerdotes.Legendum eft. Et erit,cum quieſcent pläte pedum( 4
cerdotum . Manifeftè prædicit modum miraculi:vt diuulge
tur in populo , & læti ac ſecuri proficiſcantur laudádo Deú .
portantium arcamfideris domini Dei totius teira in aquis ( arden.
luxta Hebræum nullú Dei nomen habetur: ſed Adon(hoc
eft domini)omnisterræ , vt fuperius di&tum eft.aqua lardon
deficient, aqua defcendentes deſuper: ftabunt aceruovno.
Tfuit,cum moueretur populus de tentoriis ſuisad träfcundum
E Tarden,Sacerdotes portabant arcam fæderis ante populum . Item
greßisá; cis [ arden & pedibuseorum in extremo aqua tinétis (lor.
danis autem ripas almci ſuitempore meßis impleuerat fteterunt a.
que defcendentes in loco vno. Ad declarandum lordanein túc
под

>
 IEHOSVAE
non caruiſſe exuberantia aquarum interponit author tan
tim fuiffe abundantiam aquæ in Iordane vt repleuerit on
mnes ripas,nõ impetu vnius diei;ſed omnibus diebus mer
fis: comprehendendo ſub meffe hordeaceam meffein quæ
prior eſt tricicea.erat enim tunc tépus meſſis hordeaceæ cú
effet decimus dies primi mélis.& inftarmõtis intumeſcētesap
parebant procul ab vrbe que vocatur Edom vſq; ad locüZarthan.
Iuxta Hebræuin nihil diciturde apparentia (ſed interpres
expoſitoris officio factus eſt ſed habetur. elögando valde ab
Adam vrbe qua ex latereZarthan. defcribitur ſiquidē tumor
aquarum ſuperioruin nõ ad inſtar mõtis , ſed acerui vnius
longi valde:vtpote ab vrbe Adâm quæ erat iuxta ſaperio
tem partem lordanis.Ita quòd ſenſus eſt quod aceruus feu
tumulus aquarú ſuperiorú extendebatur vfque ad locum
Iordanis ſuperiore,quierat iuxta vrbem Adain . hoc enim
ſecundú planú ſenſum ſignificatlitera Hebraica dicens: &
fteterútaquæ que deſcédebát deſuper, teterútaceruo vno ,
clógandovalde appofitiué ab Adá vrbe quæ ex latere Zar
than.Magna enim elógatio acerui explicatur ex előgatio
ne terminata deſuper ad vrbem Adã.qua autë inferiores erãt,
in marefolitudinis quod nūc vocatur maremortuü deſcendcrāt vſ.
quequo omninodeficerët. Parui refert qđ Hebraicè loco maris
mortuihabeturmare falis.lo idem enimredit.multis enim
nominib ' lacus ille appellatur in quo aqua lordanis abior
betur.populus auté incedebatcötra Iordane. Iuxta Hebr. habe
tur.populus autem tranfierñt è regione Iericho Manifeftatur per
quam partem Aluminis tranfierunt ipſum :videlicet quæ eſt
è regione lericho.Et ſacerdotesqui portabant arcam fæ:feris do
mini,ftabant ſuper ſuccă humum inmedio Iordanis accincti.luxta
Hebræum habetur.in medio Carden preparando.Duo hinc ha
bentur.alterum quod facerdotes portantes arcam progref
fi funt vſque ad medium Iordanis poſtquam aquæ inciſa
ſunt:alterum quòd in medio lordanis firmiter manſerunt
ad reddendam viam per alueú lordanis ficcam ,donec vni
uerſus populus tranfiret : hoc enim fignificatur cum dici
tur præparádo. & totus Ifrael tranſibat perficcă ,donec tranfifi
fet tofs gens Tarden .

САР,,
 CAPVT IIII.
Vibus tranfgreßis dixit dominus ad Ichofuam . Elige.
duodecim viros per ſingulas tribus: & præcipe es, ve
tollant de medio alucoLarden, vbi fteterunt pedesfam
cerdotum preparantium duodecim lapides , quospo.
nctis in loco caftrorum vbifixeritis nofte tentoria. Von
cauitque Iehofua duodecim viros quos elegerat de filiis Ifracl,fis
gulos de fingulis tribubus: ait ad cos.ite ante arcam domini Dei
veftriad medium Iarden : portate inde fingulifingulos lapides
in humeris veftris iuxta numerumfiliorum Iſrael,vt fit fignum in.
ter vas.Etquando interrogancrint vos filůveſtri cras,dicentes quid.
fibivoluntifti lapides?refpondebitis cis quòd defecerunt aquelar.
den antc arcamfæderis domini cum tranfiret ipfum :ideo pofitifunt
lapides ifti inmonumentum filiorum Ifrael vſquc in æternum .
Ecerunt ergofilij Ifrael ficuteis pracepit Iehoſua,portantes de

xta numerum tribuum filiorum Ifrael) vfque ad locum in quo ca.

strametatifunt,ibique pofucrunt cos . Siifti duodecim viri non
cffent diuerſi ab illis duodecim in prçcedenti capitulo ele
& tis ante ingreffum in Iordanem ,non diceretur poft egreſ
fum populum de lordane tollite è populo duodecim viros,
ſed illi comites erant facerdotum : iſti autem iam trálierát,
& præcipitur eis vt eant ad locú coram arca Dei & c. Alios
quoq;duodecim lapidespoſuit Ichofua in medio Iardë ſub locovbi
ftctcrăt pedesfacerdotü portantiñ arcam fæderis& fuerunt ibi vs
que in preſentem diem . Quoniá Hebraicè ſcribitur quòd le
hoſua iftos duodecim lapides erexit ,fignificatur quod non
qualitercunque diſpoſuit ibidem lapides iſtos ,ſed erectos,
ſimul iunctos ac fixos ibidé locauit,vt perſeuerarent ibiad
perpetua memoriá quod ibi fteterút pedes facerdotú por
táciú arcá dei.Ethinc cöſequéter habetur quod lapides ifti
erát lõgi ac grades: & quod per multos viros fecerit leho
ſua portari illos,ac erectos fimul figi ve ſe mutuo tuerétur.
& propterea op' hoc in litera attribuitur nó illis duodecim
viris,ſed leboluç principi populi. Sacerdotes antë qui portabat
arcă fæderis ftabātin medio Iarden donec omnia cöplerentur que
Tehofwe vt loqueretur ad populüpraceperatdominus dixerat ei
Moſes. Legendum eft. donec confummaretur omne verbum quod
precepit Iehouah ad Iehoſwam vt loqueretur ad populü ficut om ,
nia qua præcepit Mofes Lehofua. Aduerbium ,licut,refertur ad
 IEHOSVAE
verbum loqueretur.Et eft fenfus: vt Iehoſua loqueretur ad
populum omnia verba Dei ad ipſum ,ficut loquebatur ad
populum omnia pręcepta Mofis ad ipſum Iehoſuam.Et per
hoc manifeſtatur quod Iehoſua tam ſecurè loquebatur ad
populum diuina ad eú verba,ficut indubiè & fecurè loque
batur quæ audierat à Moſe:ſignificatur enim clara reuela
tio diuina & indubiè percerpta ab ipſo lehoſua . Et feftina
Herunt populus & tranfierunt prius defcripfit tranfitú populi,
per Iordanem : & modò deſcribit modum tranſeundi,vide
licet feſtinanter. Cumq; tranſiſſent omnes, tranfiuit & arca do.
mini:Sacerdotes quoque pergebant ante populum . Legédum eft.
ſacerdotes ante populum .alia fiquidem fentétia eft defcri
bens ordinemprogreſſus populi poft tranfitum Iordanis :
videlicet quod ſacerdotesportantes arcam donini præce
debant populum.Filijquoque Reuben Gad dimidia trie
bus Menaffus armati precedebant fratres fuos filios Ifrael:ficar loo
cutusfuerat eis Mofes.Ad ordinem progrediendi fpe&tat hoc:
deſcribitur enim quòd tam in tráficu q in progreffu Reu
benitæ cum Gaditis & dimidia tribu Menaffis ibant ante
populú líraël.Circiter quadraginta millia pugnatori per turmas
O cuncos incedebant, per plana atque campeſtria vrbis Iericho.
Iuxta Hebræum habetur.tranficrât ante dominum ad prælium
ad capeſtria Iericho. Deſcribitur quod illa quadraginta mil
lia armatorum ibant ante arca Domini poſt tranlitum loro
danis: ita quod ordo progreſſus erat vt primum iſti armati,
deinde arca Domini, & tertiò populus incederet.
In die illa magnificauit dominus fchofuam coram omni Ifrael:
u timuerunt cum ficuttimuerät Moſemdum adhuc viueret.lux
ta Hebræum habetur.omnibus diebus vita eius. Et pronomen
eius,demonſtratIehoſuam :ſignificatur enim magnificatio
tam efficax, vt populus quemadmodú Moſem timerer le
hoſuam omnibus diebus vitæ ipfius. Dixitý; dominus ad le
hofuam :precipefacerdotibus,qui portant arcam teftimonij,vtafce
dant ex Iarden. Qui precepitcisdicens , aſcendite de Iarden. Iam
bis in hoc capitulo clarè vides prius deſcriptam fuiffe rem
geftam , & poftea interiectis nonnullis deſcribi modos re
rum geſtarum.nam deſcriptus prius fuit tranfitus arcæ ,núc
autem deſcribitur modus quo arca tranſiuit:videlicet præ
cipiente Deo Iehoſuæ , & ipſo lehoſua præcipiente ſacer
dotibus .
 CAPVT Vi
dotibus.Cúmque afcendifſentportantesarca fredetis dumini de má
dio tardé, o ficcam humum calcare capiſe.Non quod in loco
non licco pedes habuiffent quandiu fubftiteruntin medio
Iordanis.ied terra ſolita perfeuerare in ficcitate fignificatur
nomine ficci ,ad differentia aluei tordanis foliti manere ſub
aqua.reuerfafuntaqua in alueumfuum , o fluebāt ficutante con .
facuerant.
Opulus autem aſcendit de Iarden decima diemējis primi.pro
Porn culdaobio mēlis in quo celebratur paſcha, caſtrametart
{wn in Ghilgal corta orientalem plagă vrbis Iericho . luxta Hebr.
Babetur.in extremooriëtis Icricho,hoc eft in extrema parte ter.
titorii vrbis Iericho verſus oriétem . Duodecim quoque lapides
quos ex larden fumpferant , pofuit Iehofwa in Ghilgal. Etdixit ad
filios Ifrael:quádo interrogauerintfilü veftri cras patres fuos,dicédo
quidfibi voluit lapides ifti?docebitis eos dicédo,por arétem alucumi
tráfiwit Ifrael arden iſtü : ficcante domino Deo nofiro aquas eius in
tofpeétu noftro donec tráfiremus, ficutfeceratprius in mari rubro 94
ficcauit donec tranfiremus.vt difcat omnesterrarū populi fortemoſe
natum Dei ,o vt vos timcatis Deum veftrum omni tempore.
1 CAPVT V.
Oftqua ergoaudierunt omnes reges E.moraorü quiha
m
bitabant trās Iarden ad occidétalem plagam , o cücti
reges Chenahandi qui erantiuxtamare quod fucaſſet
dominus aqu.is Iarden coră filósIfrael donec tranfirét:
diffolutum eſt cor corum , & non remanfit in eisſpiritus
timentium introitumfiliorum Ifrael. Legédum eft àfacie filiorum
Ifrael.clarior enimeft litera, & fenfus planior.
Eo tëpore ait dominus ad Ichofuam : fac tibicultros lapideos. Iu
šta Hebræú habetur.cultros acutos.Nec fis ita rudis vt intelli
gas tunc efficiendos nouos gladios,fed túc acuédos .& circñ -'t
cide ſecundofilios Ifrael.fuxca Hebræú habetur. Go rcucrtere cire
cúncide filios Ifrael. Er eft fenfus circúcide filios Iſrael non o
moes simul , ſed primú vná partem & fecúdo afterá partem .
Er eft ordo literę.reuertere fecúdo & circúcide filios Iſraël.
In própru auté raçio, eft reuertendi ſecundo ad circunciden
dum filios líraël (no in eiſdem fed diuerſis perſonis)ne táta
multitudo fimul affecta dolore vulneris eſſet.Et fecit ſibile
heſis cultros acutos. & circonciditfilios Ifrael in colle præputiorum .
Collis ifle i przputiis denominatus est.
Hec aurem itcandfecunda circuncifionis . Non habetur in
Hebræo'
 IEHOSVAE
Hebræo ,fecundæ ,ſed duntaxat. Et hoc propter quod circuncidie
Ichoſua.ſubiuncta eniin cauſa huius generalis circuncifionis
demonſtratur. totus populus qui egreſſus est de Acgypto , maſculi
omnes viri bellatores mortui erät in deferto in vid ,quädo ogreßifunt
de Acgypto, qui omnes circunciſi fuerant : populus autem quinatus
eft indeferto quando ezrefi funtex Aegypto ,nonfucrat circunciſus.
Aduerte prudens lector ,quod tria maſculorum genera litera
manifeſtat.primum egrefforum de Aegypto ,qui omnes cir
cūciſi fuerant.ſed hoc diſtinguitur in duo genera : videlicet
in viros bellatores , hoc eſt numeratos iuxta montem Sinai
à viginti annis & ſupra . & hiomnes mortui eranttempore
tranſitus lordanis præter Iehoſuam & Chaleb . Aliud verò
genus circunciſorum egrefforú de ægypto cótinebat omnes
maſculos qui tempore numerationis nó erant viginti anno
rú :qui nó erant mortui,ſed erát viri perfecti in trålitu Iorda
nis . Tertiú autem genus erat maſculorú natorú poſt egref
fum de Aegypto . & hosſolos oportuit circuncidi, quia non
fuerát circunciſi in via. Ratio autem quate non fuerint cir
cúciſi in via redditur , quia neſciebatur quádo colána nubis
profe &tioné imperaret.nouiter enim circūciſis motus nocet.
Nam quadraginta annis ambulauerunt filö Iſraelperdefertă , donec
conſumiretur omnisgeneratio virorum bellatorü,qui cgreſi erant ex
Acgypto,qui nõ audicrant vocē domini:& quibus iurauerat vt oftë.
deret cis terram lafte melle manätem . falfa eft litera. nã iuxta
Hebræú habetur.quibus iurauit dominus quòd no oftéderet cister
ramſuper quam iurauit dominus patribus corü ,vt daret nobis, torā
fuentem lacte melle.Cernis hîc prudens lector,quàm con
traria veritati fit quandoque vulgata editio . nam oppofitum
habet Hebraica litera, & fenfumquadrantem libris Mofis.
Horum fily in locum patră ſucceſſerut o circunciſi funtà Ichafua,
quia ficut nati fuerant,in præputio crant, nec cos in via aliquis cir
cunciderat. Poftquam autem omnes circuncifiſunt, manſerunt in eo.
dem caftrorum loco donec fanarētur.Dixitquedominus ad Ichofuam
hodie abftuli opprobrium Aegyptià vobus Iuxta Hebrçum habe
tur.hodie reuolai opprobrium Aegypti d vobis. Et eſt ſenſus, ho
die reuolui in laudem & gloriá vituperationem feruitutis &
ignominix quá paffi eftis in Aegypto . Et attribuit De hác
reuolutionēhodierno dieiquo elt perfecta circúcilio ,nóra
tione folius circuncifionis ,fed ratione inchoatæ poſſeſſionis
terræ promiffç Abrahç,líhac& Lahacob:profitéte ia per cir
cuncifionem vniuerſo Iſraële fidem Abrahæ.Ita quod hodie
 CAPVT v. 10
demóftrat die veriuſq; fimul & initii poffeffionis, & aftimu
lationis ad Abrahá vniuerſi Ifraëlis. Verè enim tunc reuol
uit opprobriu in gloriá: & quod diuturna in Aegypto habi
tatio ac opprefſio incredibile reddiderat , immò in oppro
briú lira liticęgétis reddiderat ,Deus adimplédo promiſſa
Abrahælſhac & Lahacob ,illo die reuoluit in laudé & gloria :
oppreffo fiquidé líraële in Aegypto,exprobrabatur eis glo
ria quá diuulgauerát le effe habicuros à Deo promiſlam pa
tribus. Vocalsamg; eft nomē loci illius Galgala vſi; in praſenté dié.
Corruptú eſt vocabulum iftius loci:dicédum effet, Ghilgal.
à reuoluédo liquidē locus ille nominatus eft : eò quòd Deus
dirit tibi,hodie reuolui opprobrium & c.
Anſerintq; filij Ifraelin Ghilgal: fecerit Peſach quarta
les
terriú paicha.náprimú in Aegypto, ſecúdú iuxta monté si
nai, & tertiú in Galgalis celebratú eſt. comederüt de frugibus
torre die altero o azymos panesopolentă ciufdé anni.Legédum
eft.in crašting paſche infermetata tofta,in ipſo die. Recolele
gis præceptú effe quòd ante oblatū homer granorú ex ſpi
cis nulli fas erat edere de nouis frugibus terræ. & quia ho
mer granorú offerebatur Deo in craftino pafchæ , ideo nar
fatur in litera q in craftino paſchæ comederút de frugibus
terræ cú Azymos panes , tútofta grana quæ interpretes ap
pellát polenta.poft oblationé fiquidé fa &ta Deo comederút
hæc.Defccitq; man.Iuxta Hebr.adiúgitur. in crastino.ita quòd
tertio die ab immolato peſach ceflauit manna : hoc eft non
prouidit Deus amplius illis mána. poſtquã comederit de frugi
bus terre nec vfifuntvlerà illo cibofilijIfrael,ſed comederünt de frms
gibus terre Chenahan annoipſo.
Vum auté effet lehofua in agrociuitatis Iericho, leuavit ocho
no
-perrexitq; ad eü. Viſio corporalis fuitiſta, quemad
modú viderat Moſes rubú ardentem.in fpecie fiquidem viri
armaci apparuit angelus è regione ipfius fehofuæ ftans. Et
quia non fitmentio aëris ſed quòd lehoſua iuit ad eum , in
finuatur quòd apparuit ſtás in terra. ait ei,noſter es an ex ad
werſariis? Oui refpondit nequaquam . fum ex aduerfariis. fed fum
princeps exercitus domini. Ex eo quòd Dani.1o. dicitur o Mi
chael eftprinceps gentis Iudæorum , rationabiliter infertur
quòd ifte angelus Fuit Michaël archangelus . fatetur enim
Bii fe effe
 IEHOSVAE
ſe effe principem Iſraëlitici exercitus quia eſt exercitus dei:
hoc eft quatenus eſt exercicus Dei,quatenus diuinis obtem
perac mandatis. & nüc venio.Paruirefert q iuxta Hebræum
habetur.nunc veni.proculdubio in ſpecie ſenſibili ad manife
ftandum ſpirituale meam præſentia affiftétém exercitui Il
raël.Et cecidit Iehoſua in faciem ſuam in terra, & adorauit. Pro
culdubio dei legatú veneratus eft adorádo deu in illo , qué
admodum in legato pótificis honoratur pótifex. dixit ci,
guid dominus meus loquitur ad feruum ſuum ?Si hominem prin
cipem ſeu regélicite fic alloquimur ,multò magis licuit le
holux angelum Dei fic alloqui.Soluc,inquit,calciamentā tuum
de pedilraes twis: locus enim in quoftas ſanctus eft. Quéadmodum
templum in quo conſulebatur Deus& diuina responja ha
bebantur,ex hoc ipſo erat ſanctum , ita locus ille in quo fe
hoiua meruit videre angelum ,cõſulere Deum & habere re
uelationem modi, quo fuperanda erat Iericho, ex hoc ipfo
ſanctus ſeu fanctitas dicitur: & propterea nuditate pedú ve
nerandus . Simile quid fuit mandatum Mofi in apparitione
rubi ardentis. fimile etiam mandatur ſacerdoti miniſtrants
in templo . fecit Ichofua fic .
CAPVT VI.
Ericho antem claufa erat : atque munita timorefiliorum
1 Iſrael. Parui refert quod Hebraicè habetur . Et le.
richo claudės virosfuos o claufa à facie filiorum Ifracl:
non erat egrediens nec ingrediens. Interponitur diſpoſitio vrbis
lericho antequam narretur quid dixerit angelus ad lehofua
de vrbe Iericho. Narrantur autem duæ diſpoſitiones. altera
quòd omnes viros territorii ſui concluſerat intra vrbem :al
tera quod vrbs ipfa erat clauſa ,ita vt nullus egrederetur aut
ingrederetur propter præſentiam filiorum Prael .
Dixitque dominus ad Iehofuam . Quanuis angelus loquere
tur,attribuiturtamen Iehouah iſta locutio ,ad ſignificádum
quod angelus in perſona Dei locutus eſt. ecce dedo. Parui re
fert quod Hebraicè habetur.Vidc dedi in manum tuam Icriche
regen eius, viros forics.Circumite ciuitatem cumeti bellatores fie
mel per dicm :fic facietis ſex diebus. ad hoc enim venerat ange
lus ve in perfona Dei inſtrueret Iehoſuam inodum quo ca
pienda erat ciuitas Iericho: & ante omnia reddit ipſum at
tentum ad confiderandum quæ dicit.Ec primùm victoriam
integram manifeftat:deinde modum vincendi , ſubiungen
do
 CAPVT VI.
do quòd viri bellatores gyrent ciuitatem ſex diebus. Septimo
autem .Deficit ante hæc verba vna integra clauſula :videlicet.
Et feptem ſacerdotes tollent ſeptem cornua lobelcorum ante arcam .
diſponit nanque non ſolum de bellatoribus, ſed etiam de ar
ça , & præcedentibus ſeptem ſacerdotibus cum tubis ſeptem
non argenteis,ſed ex cornibus arietum quibus vtebantur in
lobeleo.Et ftatim ſequitur,die autem feprimocircumibunt ciui.
tatem feptem vicibus:& facerdotesclangent tubis. Diſparitas inter
præcedentes ſex dies & diem ſeptimam manifeſta deſcribi
tur penes numerum circumiruum ,Cámqueinfonuerit vox tube
longioratque conciſor,o in auribus veftris increpuerit, cõclamabit
omnis populus vociferatione magna. Diſponitur quid agendum
eft die feptimo in fine tot circumituum :videlicet quòd in fi
ne vltimi circúitus fiat ſonustubæ corneæ longior, ita quod
ipſa protra& tio fonitus erit fignumquòd populus vocifere
tur clamore magno . Prædicitque effectum . o muri funditus
corruēt ciuitatis.Iuxta Hebræ.plus habetur.o cadetmurusuiui.
fatis fubea. Dicédo ſub ea,manifeſtat quòd velin folam cir
cumcirca ,vel maiori miraculo fub terram caſurus erat mu
rus :vt Iſraëlitæ non impedirentur à ruinis muri,ſed liberum
haberent ingreffum circumcirca in ciuitatem ,ingredientúrque
finguli per locum contra quem fteterunt .Vocauitquc Iehofua filius
Nun ſaccrdotes, & dixit ad eos,tollite arcam fæderis, ofeptem alij
facerdotes tollantſeptem Lobeleorum buccinas, o incedant ante ar .
cam domini,Non eft in Hebræo alii (fortè enim non erát túc
tot ſacerdotes vt fufficerent ad vtrunque officium , & por
tandiarcam & vtendi ſeptem tubis præcedendo arcam) ſed
Iehoſua ſacerdotibus dicit vt tollant arcam per ſeipſos vel
leuitas, & feptem ſacerdotes tollant feptem cubas arietinası
quæ in vulgata editione appellantur,quarum vſus eſt in loa
belco. Ad populumquoque ait :ite o circumite ciuitarem , armati
precedentes arcam domini.Legendum eft.tranſite & circumiteci,
uitatem , armatustranfeatante arcam domini.Præcedés diuinū
mandatum manifeftat duo tátum hominum genera debere
cóuenire ad gyrandū ciuitatem :videlicet omnes viros bella
tores & facerdotes cum tubis & arca Dei . & propterea in
telligendum eft, quod iuxta formam mandati diuini Ieho,
ſua mandauerit populo non vt vniuerſus populus,fed vt vni
uerfi bellatores circumirent , fic quòd quadraginta millia
armatorum ex tribubus Reuben ,Gad & Menafiis tranfirent
B iji ante
 IEHOSVAE
ante arcam ,reliqui autem bellatores ſequerentur arcam .
Cumq; Ichofua verba finiſſet ad populi ,feptem ſacerdotes feptem
buccinis clanxerunt ante arcamfædoris domini . Omniſquc populus
præcedebat armati exercitus. Iuxta Hebræum habetur.Et arma.
tus ibat ante facerdotes clangentes tubis . Armati nomen appro
priatur Reubenitis , Gaditis & dimidiæ tribui Menaflis : co
quòd ad hoc ſolum veniebant cum Ifraël ve armati eſſent &
pugnarent, immò & præcederent filios Ifraël armati . rcli .
guum vulgus arcam ſequcbatur.Iuxta Hebrçum habetur. 45
gregator ibat poſt arcam Iehoſua aggregator virorum bellato
Tum Iſraël ſignificatur, quod vfus officio aggregatoris (hoc
eſt aggregacis bellatoribus) lequebatur arcam . Simili fiqui
dem more Salomon ſex ſecutus eſt arcam quádo in téplum
portata eſt.ac buccinis omnia concrepabant. luxta Hebræú ha
betur.cundo ſonandu cornibus. Qualis erat differentia inter 1
tubas corneas lobelei & tubas corneas militum non inue
pio.Præceperat autcm Ichoſua populo diccns: nö clamabitis nec au .
dictus vpx veftra neque vllus fermo ex orc veſtro prodibit,doncc vee
niat dies in quo dicam vobis clamate a vociferamini. Circumiuit
ergo arca Domini ciuitatom femel per diem : @reuerfi funt ad ca.
fora manferintque ibi.
Gitur Iehoſua de nocte conſurgente.Legendum eſt. Etſurrexit

Les arcam domini. Etſeptem ſacerdotes portantes ſeptem buccinas:

Lobelci ante arcam domini, cun toibant, & clangebant buccinis: 6
armanus populus ibat ante cos . Superfluit di &tio populus : &
intellige ve ſupra.vulgus autem reliquum . Iuxta Hebræum ha
betur. & aggregator ibat poſt arcam Dominicundo & clangendo
cornibus. & intellige vt ſupra. Circumicrúntquc ciuitatem fecun
do die femel,creuerfiſunt in caſtra :ficfecerunt ( ex diebus,Die am
tem ſeptimo diluculo confurgentes , circumicrunt ciuitatom ficut di.
Sporirum erat fepties. Iuxta Hebrçum habetur.ſicut ratio ifaſe
ptem vicibus.fignificatur enim quod ſolito more aliarum gy
rationum circumierunt ciuitatem feptem vicibus illo die le
ptimo. Et ad hoc magis explicandum fubiungitur in He
bræo.tantum in die ipfo circumicruntfeptem vicibus. Deinde im
mediate ſequitur. Er fust in ſeptima vice clanxerunt facerdotes
cornibus. Ec eft fermo non de fonitu qualicunque ( quoniam
in quolibet circumicu ſacerdotes clangebant cornibus) ſed
de lonicu protracto vt mandauerat Deus pro figno claman
 CAPVT VI. 13
di. dixit Ichofua ad populum : vociferamini, tradidit enim vobis
dominus ciuitatcm. Prius narratur res gefta:videlicet prolixus
ſonitus cditus à ſacerdotibus. deinde ratio rei geftę,quçra
tio præcellerat.verba enim hæc lehofuæ prius fuerunt dicta
quàm ſacerdotes prolixum illum fonitum ederent : ſed &
to tunc quando facerdotes actualiter protrahebant fonitum e.
sant præpofiti per exercitum ſparſi dicentes militibus voci.
1
1. feramini.Quæ autein ſequuntur,dićta proculdubio fuerant
prius: & nihilominus rationabile eft vt lehoſua diſpoſuerit
yt primates in ipſo ingreſſu ciuitatis repeterent paſſim mo,
nita hæc, Eritque ciuitas hæc anathema , & omnia quæ in cafunt
domino:tantum Rachab meretrix viuet cum vniuerfis qui cum ea in
domo ſunt. abfcondit enim nuncios quos mifimus. Vosautem caucte
ne de iisqua prohibitaſunt vobis quippiam contingatis & ſitispræ .
varicationis rei:& omnia caſtra Ifraclsub peccato ſunt atque turbē
tur. Quicquid autem auri aut argenti fuerit & vaſorumareorum ,
ac ferreorum ,domino confecretur, repoſitum in thefauris cius. Alias
diximus quòd dictio interpretata anathema, ſonat deſtru
ctionem . Eteſt ſenſus quòd ciuitas iſta eric táquam voto de
ſtructionis dicata Deo: hoc eſt quòd ad honorem Dei de
ſtruetur ipſa cum omnibus quæ in ea ſunt,excepta Rachab,
& argeto, auro ,ære & ferro quæ in theſauros domus domi
ni interentur,ita quòd nulla parsmilitibus debetur, ſed to 1
tum erit Dei vel per modum deſtructionis vel per modum
oblationis tanquam primitiæ ciuitatum terræ promiffionis.
Et merito, quia folus Deus expugnauit ciuitatem hanc.Igi
tur omni populo vociferante clangentibus tubis,poftquam in aures
multitudinis vox fonitúfq;increpuit,muri ilico corruerút : & afcendit
vnuſquiſque per locum qui contra ſe erat, ceperunt ciuitatem.Et
eucrtcrunt omnia quæ erant in caſà viro vſque ad mulierem , ab in .
fante vsque ad fené, vfque ad bauěcoučo afinum ) acieglady,
Duobus autem viris qui exploratoresmißi fucrantdixit Iehofua:
ingredimini domum mulierismeretricis , Geducite cam omnia
que illius funt ficutilli iuraftis. Ingreßiq; iuuenes eduxerüt Rachals
parătes eius, fratres quoq; & cuncta fuppelleftilem ac cognatione
! illius Iuxta Hebr, habetur.Çomnes progenics cius. comprehée
dit enim filios & flias nepotes & c. & cxtra caſtra Iſrael mane
refecerüt.Intelligehoc aliquot diebº,táquá diebpurgatoriis
in quib ° corú maſculi circúciſi ſunt & mulieres ablutę:deina
de habitarút inter lſraelitas vt profelyti,yt inferiº ſubditur, 1
Biji Ciuitas
 IEHOSVAE
Ciwit stem autom fuccenderunsigni,& omnia quæ crant in ca : tanz
sum argětum & aurum o vaſa arca acferrca poſuerunt in theſau
pro domus domini.Rachab verò meretricem domum patris eius, c
omnia qua habebat fecit Ichojua viuerc, com habitauit in medio if
rael vfque in preſentem dicm : quia abfcondit nuncios quos miferat
Ichofua, vt explorarent Iericho.
In tempore illo imprecatus eft. Parui refert quòd Hebraicè ha
betur. Et adiurauit Iehoſua in tempore illo dicens, ſignificatur e
nim quòd non humano voto ,fed diuina authoritate táquam
adiurans execrationem hanc protulit. maledictas pir coră do
mino quifufcitaucriteu adificaueril ciuitatem hanc Iericho in pri
mogenito fuofundabit eam.hoceftin mortem primogeniti ſui
jaciet fundamentum . & in nouißimo liberorum . Quanuis He
braicè habeatur.o in paruo fuo ftatuetportas eius.leníus tamé
in idem redit.Et eft ſenſus, & in moſtem filiiſui paruuli fta
tuet portas eius.Et intendit per hoc amiſſionem omnium 6
liorum à principio ædificationis vfque ad claufuram ciuita
tis.Diuinam autem fuiſſe hanc ſententiam teftatur hiſtoria
3.Reg.cap.16. nam ſic eueniſſe reſtauratori Iericho ibidem
fcribitur . Fuit ergo dominus cum Iehofwic nomen cins in omni
terra vulgatum eft.
CAPVT VII .
Ilijautė 1fracl pranaricati funtmădatum & tulerunt
le anathemate:näHachan filiusCharmi,filijZabdifi
7Zerach detribu Iehuda tulit de anathemate. Que
admodum Romano vno aliquid agente conſue
'uit dici Romani fecerunt hoc , ita yno lſraelita
peccáte ſcribitur filii Iſrael præuaricati ſeu métiti ſunt: ſub
iungendo tamen nomen peccatoris . iratus eſt furor domini
contra filios Ifrael. Occultæ ſunt nobis rationes diuinorú iu
diciorum.vnus peccauit & furor Dei excádait in populum .
Huiuſmodi enim iuftitia non imitanda,ſed admiráda pro
ponitur hominibus.homo enim non poteſt huiuſmodi pe
pas extendere: quia nó eft dominus mortis & vitæ ,nó fubeft
poteftati eius occidere & viuificare: Deus auté nulli iniuria
facit etiam fi omnia annihilaret, quia vteretur iure ſuo .
de iuxta .
uen ad orientom Bethel , dixit eis aſcendite Qu explorate
ät
terram : afcender viri explorau erüt Hai.Int ellige extrin
fecus;non enim eft rationabile quòd ingredi potuerint ciui .
Latcm
 CAPVT VII . 13
tatem tam propinquá & inimicam.Et reuerfi dixerüt ei,nõ afie.
dat omnis populus,ſed duo vel tria millia virorumpergant o deleät
Hakquare omnis populus fruſtra vexabiturcótra hoftes paucißimos?
viderant enim oppidulum effe: & propterea dicebant quôd
pauci ſunt. Afcenderunt ergo è populocirciter tria millia virorum :
fugerunt coram viris Hai,opercufferunt ex eis viri Haj circiter
triginta @ ſex viros, & perſecutiſuntcos coram porta vſque Scba.
rim, ceciderunt per prona fugicntes. Prius more ſolito narrata
eft res gefta:videlicetquod Ifraëlitæ fugerunt & trigintaſex
percuffifunt.deinde narratur modus quo res gefta eſt:vide
licet quòd perſecuti ſunt eos intra loci fpatiú quod erat co
Tam porta ciuitatis vſque ad locú fractionum.sebarim enim
non eft nomen propriú,ſed appellatiuum fignificas fractio
nes : qualitas enim loci pendentis inter frađå faxa fignifica
tur. Vnde & Hebraice non dicitur & ceciderunt per prona
fugiétes,fed dicitur.e percufferüteos in pendulo. in loco enim
pendulo illarum fractionum percuſſerút eos , o liquefa & tum
eft cor populi, o fuit in aquam .
Ichofua verò féidit veftiméta fua ,& pronus cecidit in terram co
sam arca Domini vfque ad vefperam , ipfe fenes Ifraelmiſeráne
quepuluerem ſuper capita fua.Etdixit I choſua, heu domine Demo.
Hebraicè habetur.Hcu domini mei Iehovah cur träfsre feciſti po
pulum hunc Iarden.Modus reuerenter alloquendi Deú in nu
mero plurali infinuatur folitus,dicendo Deo adonai,hoc eft
domini mei.vt traderes nos in manus Emorai@perderes.Secun
dum ordinem quem præ ſe ferebat plaga illa Intellige diētu
yt traderes nos in manus Emoræi.Et lumiliter iuxta eundem
ordinem perditionis intellige quod fubiungitur . vtinam vt
cæpimus manfiffemus trans Iordanem . Quáuis Hebraicè habea
tur: & vrinam voluiffemus & fediffemus trans Iarden . verè enim
hoc erat eligibilius quá euétus,quem prç ſe ferebat plaga il
la . Mi domine Deus.Parui refert quòd Hebraicè habetur . ob
fecrò adonai.Et eft aduerbium obſecrò. imperfe &ta eft oratio
more ſtupentis & dolentis .Vnde& ſubditur.quid dicam.ſub
audi neſcio.Et ratio ſubditur collatio plagæ iftius cum pol
licitis à te. poſtquă vertitIfrael ceruicem à facie inimicorum fuo.
rum ? Audient Chenahancia omneshabitatores terra ,e pariter con
globari circundabunt nos atque delcbunt nomen noftrum de terra.
Confert Iehoſua futurum euentü ex fama talis plagę.& in
de infert.quid faciesnomini tuo magno? Acli aperti dixiffet:
quanuis
 IEHOSVAE
quanuis nos deleri parum ſit, magnipédenda tamen eft fa
manominis tui magni quæ ex huiuſmodi effectu multum
lædetur:quia fub vmbra nominis tui venimus poffeffuri ter
ram hanc,
Dixitqs dominº ad Iehoſmā,ſurge.Deficit,tibi hoc eſt ſurge ad
zuá celfitudiné.cur iaces pronus in terra? No ignorantis aut in
quirentis aut arguétis,ſed inſinuatis q nö fufficit ſupplicare
fed alio opus eſſe remedio ,eſt vox iſta, Peccauit Ifraclopre .
maricatus eſt pactü meñ quod præcepi cis: tulerántq; de anathemate,
furati funtatq; meriti,cabfconderüt inter vafafua. Conſide
ta prudens le &tor,quod Deus pedetentim reuelat peccatum
çõmiffum ,& primúquidem in genere dicit peccauitIſrael;
deinde defcédendo, dicit & etia præuaricati funtpactú meu
quod præcepi eis.præceperat enim vt lericho dicaretur pe
pitus Deo.Poftea ad fpeciem peccati defcédens,dicit & etiá
abftulerunt de deſtructione, & amplius fpecificando ,ſubiu
git & etiá furati ſunt, ad fignificadú quod occultè hoc fece
runt.Et accumulando crinen crimini ſubiungit , & etiá més
titi funt.per quod infinuatur q Hachan poft cómiffum fur
tum mécitus eſt ſe innocentē ficut & reliquos, rationi ſiquie
dem conſentaneñ eſt vt præpofiti à Iehoſua cötinuè monue.
rint ne aliquis vſurparetſibi quicquá de rebus lericho , &
monuerint poft incēſam ciuitaté omnes vt ſeruét decretum
anathema & Hachan cú aliis dixerit ſe ſeruaffe.Et demú ręc
uelat Deus locum occultati furti, dicédo & etiá poſuerút in
vaſis ſuis.Hebraico fiquide idiomate valde generale nomen
eft vas. Nec poteruntfilý Ifrael ſtare ante hoſtes fuos, ceruicem ver
tent coram inimicis fuis, quia fueruntin anathemate: non ero vltra
vobiſcum niſi diſperdatis anathemaè medio vestri. Surge,fanctifica
populi.Modus auté ſubiúgitur. & dicesſanctificamini in craftia
num . Ipſa monitio populi vt fanctificet ſe appellatur a &tiua
fanctificatio Ioſuç. Qualiter autē populuş ſanctificauit ſeip
fum pro die craftino,fcriptú nó eft:fed proculdubio monene
tur vt mundent corda ſua contritione peccatorum , & fic ſe
ipfos præparent diuino examini in craſtinú ,ſicenim dicit do
minusdeus Ifrael, anathema eft in medio tui Ifraelinou poteris ſtare
corã hoftibe tuis donec remoueatis anathema èmediovefri. Scripca
eſt hçc diuina reuelatio ,ve intelligam hincperſeuerare di
-uiná irá quádiu no purgatur peccatú.Et merito,quia quádiu
no purgatur peccatú perſeuerat materia iuftitiç vindicatiuç.
ET 1
 CAPVT vil .
Et hoc fi annotarent & curarent vt fieret principes tam fæs
culares quàm ecclefiaftici ,placarent ſæpius iram dei. Accc
detisq; maneper tribus veftras o quacunq;tribum fors inuenerit.
Iuxta Hebræú habetur. & erit,tribus quă ceperit cam Iehouah,
ita quòd nulla fit mentio fortis, ſed Dei capicntis tribum.Et
fimiliter ſubiungitur de cognationib ' & domnibus.accedet per
familias : familia quam ceperit cam [ chowah , accedit por do
mos: domus quam ceperit eam Ichouah ,accedee per viros.Etqui
cumq; deprchenfius fueritin anathemate, comburetur igni cum omni
fubftantia ſua.luxca Hebræã habetur.& omne quod ci. Quod
ideo annotauerim ve libretur mandatum Dei præcipientis
comburi virú, qui accepit de deſtructione & omnia quæ il
lius funt,feu & omnes qui illi funt. quoniä preuaricatus eft pa ,
Ełum domini, o fecit nefas in Ifracl,
Vrgens itaque Iehoſua manė, applicuit Ifracl per tribus ſuas,.
STICA
Iuxta Hebræum habetur, fecit appropinquare Ifracl per trie
bus ſuus. Et fimiliter ſubiungitur de familiis & domibus:ve
zú neſcimus modum huiuſmodi appropinquationis. & fimi
liter nefcimus modum deprehenfionis cum fubiungitur.
fuit deprehenfa tribus Ichuda.Et appropinquare fecit familia le
huda.cdeprehëdit familiam Zarchi: appropinquare fecit fa
miliam archi per viros, o deprehenfus eft abdi.Et appropinqua
se fecit domiseiusper viros, & deprehenfuseft Hachanfilius Char
mifily zabdi filycrach de tribu Ichuda.fortè enim appropin
quatio fiebatoblatione tribuum ,familiarum ,domorum vi
rorumq; coram Deo : & diuino aliquo ſigno deprehendeba
tur certa tribus, certa familia , certa dumus,cert'vir.Dixit ;
Ichofua ad Hachan :fili mi da gloria domino deo Ifrael. Parui re
fert quòd hebraicè dicitur. Pone nunc honorem Iehowah Elohe
Ifracl. Blandè monet Iehoſua deprehenſum virum ve quan
uis prçterito tempore peccauerit, nunc ſaltem deprehenfus
ponat in manifeſtatione veritatis honorem debitum fonti
eſſer di iudici Iſraël. « confitere.Iuxta Hebræum habetur.c
da ei laudem.ſeu cófeſsioné. Declarat in ſpecie in qua re po
nendus fit honor diuinus:videlicet in confeſsione ſeu laude
diuini figni quo deprehenfuseft. o indica mihi quidfeceris,
non abſcondasàme.Ad ſpecialiflima deſcédit: manifeftádo
indicare mihi quid feceris erit ponerehonorem deo, & dare
cófefſioné laudis illi. Responditą; Hacha Iehoſua & dixi::ven
re egopeccaui domino dco Ifracl ofic aſic feci.Vidi inter
Spolia
 IEHOSVAE
spolia pallium coccincum.Iuxta hebræum habetur. Pallium beso.
bylonicã vnum bonum . Precioſum ſeu fingulare aliquid fonat
tunc notiſsimum ,nunc autem ignotum.cducentos ficlosar.
gente.Intellige pecuniá argenteam.regulamq;. Iuxta hebræu
habetur. a linguam aurivnam ponderisquinquaginta ficlorum .
fub figura enim linguæ formatum erat aurum illud.com
cupiui & abſtuli ea: & ecce abfconditafunt in terra cõtra medium .
Iuxta hebræú habetur.in medio tentonij mci. in ipſo enim ten
torioſignificatur occultatum furtum.argentúmquefoſſa humo
operui. Iuxta hebræum habetur. O argentum fubea.videlicet
lingua ac vefte .
Mifitque Iehofiwa nuncios & cucurrerunt ad tentorium : & ecce
abfconditum erat in tentorio eius & argentum fub co. Auferenteſas
de tentorio,tulerunt ea ad Iehoſuam @ ad omnesfilios Ifrael:proic
ceruntás ante dominum . Iuxta Hebræum habetur. & ftatuerunt
ca coram Iehouah. Et tulit Ichofua Hachan filium Zerach ar
genew pallium & lingvā aurea,cofilios ac filias eius,bonefq;
aſinos e ones tentoriš eius, & omne quod erat ei,& omnes Ifra.
el cum co. Narratur non ſolum ipſum & res ei”, ſed etiam fi 2
lios & filias ductas fuiſſe vel ad ſupplicium vel ad videndū
ſuppliciú patris. & duxerunt eos ad vallem Hachor.hoc eft vala
lem couturbationis. Hachor fiquidem non eft nomen pro
prium , ſed eft nomé appellatiuum ſignificans turbationem .
Et fuitappropriatum ( vt in calce huius capituli dicitur) illi
valli propter verba loſuz.Dixit“; Iehofua quia tubafti nos tur .
babit teIehovah in die iſto.funt enim verba fententiæ quá tu
lit Ioſua aduerſus Hachan, Lapidauitý; cum omnis Ifrael,& ci
Eta qua illius crant igne conſumpiaſunt. Iuxta Hebræum habe
tur. O combuferunt cosigni & lapidauerumt cos lapidibus. Tria
narrátur, primum quod omnis Iſraël lapidauit Hachan :ſes
cundum quod combuſferunt cos igni : & tertium quod lapi
dauerunt eos.Vnde naſcuntur multæ difficultates.prima eft
circa ordinem pænarum , an prius fuerit lapidatio an cõbu
ftio.Secunda eſt an pronomen eos comprehédat filios & fi
lias ,cum lege Mofis prohibitum fit occidere filios pro pec
catis parentum . Tertia quare duabus pænis affectus fuerit,
lapidationis & combuſtionis, Solutio primæeft quod quia
deus in boc codé ca.mandauerat quod deprehenfusin ana
themate combureretur igni, ideo fimul & femel Hachan có
buftus eft & lapidatus: inter lapidandú enim comburebatur,
&
 CAPVT vit .
& inter cöburendú lapidabatur.Et fimiliter intellige de ſuis
demonſtratis per pronomen , eos. Quòd pronomen demon
ſtrare oues,alinos,boues,& reliqua quæ ipfius Hachá erant,
non eft dubium :carentes fiquidé hebræi neutro genere,vtúă
tur maſculino genere etiam proneutro.An auté cöprehen
dantur filiz & filii non eft clarú , quia nó eſt certú an fuerinc
ætatis adultæ & participes criminis. & rurſus nó certú eft an
dicente de comburetur ipfe & omne quod ei ſeu & oés qui
ci,mandauerit comburi ipſum & filios etiam paruulos.Cer
tum eft enim quòd filij & filiæ ducti ſunt ad locú fupplicij,
& cótextus ſonat quód fuerút cobufti & lapidati:ſed nó hu
mana,ſed diuina authoritate in di&tis verbis itellecta.Quod
enim interpretes dicunt & omne quod ei, Hebraice poteft
in numero plurali& maſculino genere ſonare& omnes qui
ei: & hunc fenfum tanquam magis conſonuna literç compie
Etendum reor. Duplicis autem pænæ ratio non rigor iu
ftitiz ſed clementia potius videtur. præceperat fiquidé deus
inuétum in hoc crimine comburi ,nec fas erat diuinam ſen
tentiam praeterire.quia tamen Hachan confeffus eft dando
deo gloriam peccatum ſuum , temperauit loſua incendium
lapidatióne : vt confeſſus qui abſolui non poterat minus
ſentiret tormentum incendiſ lapidatione , & citius & mi
tius in igne moriens . Erexeránique fuper cum acerum lapi
dum magnum qui permanet vfq; inprafentem diem ,& averfus eft
dominus ab ira furori ſui.Ceffante materia vindictæ per puni
tionem malefactoris ,ceffauit & deus iraſci:hoc eft perfeue
tare in punitiöe.magnaenim punitio eratnon adiuuare il
los contra hoftes: vocatūſ; eft nomen loci illius vallis Hachorrfi
que in hanc diem .
CAPVT VIII .
( xit autcm dominus ad Ichoſuaminõ timebis neq; foma
midabis. luxta Hebræú habetur. non te fringes.
Purgato anathemate confortat Deus Ioſuam ve
non frangatur animo,ſed ad priftinam integri
tatem redeat & aggrediatur ciuitatem Hai. tolle tecum totis
populum bellatorem ,& furgeafcende in Hai: vide tradidi in manta
tuam regem eius et populó , ciuitatemj;& terä . Facieſī; Hai
regieims ficut fecifti Iericho Boregi eius:tantum fpolia & animalia
eises diripietis vobis.Excipit à fimilitudine tractandi Hai.ſicut
lerichoprædam ,concedendo ipſam populo.poneinſidias ci
uirati
 it hosVAE
witatià tergo eius. Si peccatum effet vti infidiis in bello iufto ,
non doceret ac mandaret deus hoc.
Vrrexitý;Ichoſua @o totuspopulus bellatorum cum co vi afcon .
.
luxta Hebræum habetur. & elegit Ichofua triginta millia viro :
rum potentium fortitudine & miſil cos. nofte. Non dicit litera
quod miſit omnes eos, ſed dicit & mifit eos. vt enim paulo
inferius patebit,quing; millia duntaxat miſit ex electis tri
ginta millibus.Precepitque cis dicens, videre infidiamini ciuita .
si à tergo ipfius,nec longiusreccdatis.Deficit.à ciuitate valde.má
dat enimvt non multum elongentur à ciuitate Hai.@eritis
omnes parari.Deficit, vos.Legendum eſt . « critis omnes vospa .
osti, alloquitur enim illa quinque millia quę mittebat ad in
fidias. Ego autem & tota multitudo que mecum eſt accedcmus ad
ciuitatem .Multitudo vigintiquinq;milliam electorú refer
tur.cuniq; exierint contra nos,ficut ante fecimusfugiemas ante cos,
donec perfequêtes à ciuitate longius protrahanter : putabant enim
nos fogéreficut prius.Quemadmodum vti licet inſidiis,ita oc
cultare & differre pugnam fugiendo ad trahédum hoftes in
locú vbi facilius ſúperentur. Nobis ergo fugicntibus O illisper
fequentibus confurgetis de inſidiis & vaftabitis ciuitatem : tradetque
cam dominus deus veſter in manus veſtras. Cumģ; ceperitis ciuitatë
fuccendite eam ;& ſic omniafacietis vt iußi luxta Hebræum ha
betur, ficut verbum lebowah facietis, viderepræcepi vobis.Monet
eos Ioſua vt iuxta imperium Dei incendant ciuitatem. Die
miſitý; cos , o perrexerunt ad locü inſidiarum federuntq;inter Beth
el & Hai ad occidentalcm plagam Hai. Nota locum propter ca
qux pau'ó poft fubiunguntur. Iehoſua autěnotte illamanſitin
medio populi.Surgensq; diluculo recenſuitfocios,luxta Hebræum
habetur.ordinauit populum.proculdubio vingintiquinq; mil
1
liam bellatorum.afcendit cum ſenioribus in fronteexercitus,
vallatus auxilio pugnatorü.Senſus recte redditus :quanuis he
braicè habeatur no exercitus ſed populus.eſſe enim ſermo
nem de populo bellatore teſtantur ſubiunéta verba ftatim
in hebræo .Etomnis populus belli qui cum ipſo afcendcruntcap
propinquarunt & venerunt contra ciuitatem.hinc enim clarè ape
paret quod de populo bellatore eft ſermo.Præcedebant au
iem ſenes, ne visi robufti turpe reputarent fugere ,ſed ſená
authoritate regerentur, caftrametariſ ;ſuntab aquilone Hai.com
vallis
 CAPVT VIII.
Tallis erat inter cos o Hai. Quing; autē millia viros elegcrat.Iuxta
Hebrçú habetur.Et accepit ſicutquinq; millia virorum , o poſmit
cos inſidiatores inter Bethel o inter Haiab occidente ciuitati.Sup
pletio eft explicatiua numeri mifforú ad infidias.nam no di
citur quòd ex triginta millib° miſsis reuocauit vigintiquin
que millia :ſed dicitur quod accepitproculdubio ex triginta
millibus ele & tis quinq ; millia, & poſuit ea mandato ad occi
dentalé plagam ciuitatis . Et idein penitus locus defcribitur
infidiarú híc & paulo ſuperius:quo non perrexit Ioſuaqui in
ſeptentrionali plaga ſubſtitit.Omnis verò reliquus exercitus ad
aquilonem aciem dirigebat,ita vt nouißimi multitudinis occidentas
lim plagă ciuitatis attingerent.Iuxta Hebræum habetur. Et pou
fuerunt populus omnia caſtra que erant ab aquilone ciuitati,& inſe
dias fuas ab occidente ciuitati. repetitur fiquidem ad integrant
fimul deſcriptionem exercitus diſpoſitio vtriufq;partis: vi
delicet quod populus cum Iofua erat ad ſeptentrionem ,
infidiæ auté ad occidens ciuitatis.O perrexit Ichofwanocteil
la in medium vallis.Suppletur progreſſus loluæ in vallé.nar
Jatum enim fuerat quod erat vallis inter ipfos& ciuitatems
ſuppletur modo defcribendo quòd non fic erat vallis media
quòd loſua cum ſuis maneret extra vallem :ſed vſque ad dit
midium vallis progreſſus fuit :ita quòd media vallis fuper
erar inter Ioſuam & ciuitatem .
Quod cum vidiffet rex Hai,feftinauit mane & egreffus eft
cum toto populo ciuitatis:direxitque aciem contra defertum . Iuxtà
Hebræum habetur.ad adunatimem in faciebusplanicici. Cone
gregatio enim quæ erat cum Ioſua defcribitur. verſus enim
illam progrediebatur rex cam populo ſuo . O neſciebat quòd
infidia eſſentfibià tergociuitatis.Ichofua verò omnis Ifraclceſſe
rút loco fimulātes mctü.Iuxta Hebrçu habetur.Ft plagati fucrüt
Ichofua domnis Ifrael coram eis: fugerunt per viam folitudinis.
Sic ad verbum ſcribitur Hebraicè. Qualis autem fuerit pla
ga non narratur : leuiſsimi tamen aliqui ictus creduntur
attigiſſe Iſraelitas.Et vociferati funt omnis populus in ciuitate
ad perfequendum cos: perfecuti funt Iehofuam , Oeuulfifunta
ciuitate. Et non remanfit vir in Hai & in Bethel qui non egreßi
fint poft Ifrael. Crediderim ego Bethel oppidulum valde
propinquum Hai, & tanquam vllam fuiffe vrbis Hai , vn
de & prædæ ipfius non Ét ſpecialis mentio. Oreliquerung
aperta
 TEHOSV AE
Aperta oppida. Iuxta Hebræum habetur. & reliquerunt ciuitas
tem apertam , & perſecuti ſunt Ifrael. Tanquam pro nihilo ha
beatùr Bechel . Tola Haideſcribitur aperta.
Dixitq; dominus ad İchoſyam ,levia clypeum qui inmanu tua est
cötra ciuitatem Hai. Iuxta hebræú habetur. inclina manum tuã
in lanced qua in manu tua ad Hai.hoc eft inclina lancea verſus
Hai ſuſtentando eam manu tua. Vnde patet quod nó in ti
gnum militibus pofitis ad infidias,fed in lacramétum actio
iſta facta eft.quoniam in manum tuam tradam cam ,cumq; cleuaf
ſet clypeum cx aduerſo ciuitatis.Iuxta Hebrçum habetur.& in
clinauit Ichoſua lanccam quc in manu fua ad ciuitatcm . Ex qui
bus manifeftè patet quod myſteri, gratia iuffa eft huiuſmo
di inclinatio lanceæ.quod clarius paulò inferiusmanifefta
tur. Er infidia quæ latcbant furrexeruntcöfeftim : 6 pergentes ad
ciuitatem ceperüt o ſuccenderunteam . Diuina proculdubio o
peratione factum eſt vt extédente Joſua manum ſuam ver
lus ciuitatem inſidiæ ſurrexerint & ceperint atq; ſuccende
tint ciuitatem . Hebraicè enim repetitur inclinatio manus:
nam legitur.Et infidiator furrexit cótò è loco fuo,e cucurrerüt in .
clinante Ichofuamanü ſuam , a venerunt ad ciuitatem & ceperunt
cam :feftinaueruntá; & fuccenderuntciuitatem igni.Vbi clarè pa
tęt quòd inclinatio manas ratio fuit ſurgédi: operante Deo
fimul verúq;(ſed mediante inclinationemanus Iolux )quod
conftituti in infidiis furgerentfeſtini ad capiendamciuita
té. Viri amtem ciuitatis.qui perfequebantur Ichofuam , refpicicntes
poft fea videntes fumum ciuitatis vſque ad cælum confcendere, nă
potuerunt huc illuca; diffugere: præfertim cum į qui ſinulaucrant
mctum & tendebant ad ſolitudinem ,contra perſequentes fortiſsimd
teſtiriſſent. Iuxta hebræum habetur. & populus qui fugeratin
deſcrtum ,verſus est ad perfequcntes.plus enim diciturquàm re
fiftere.Videntesq; Ichofua omnis iſrael quòd capta effercinitas
&fumus ciuitatis aſcenderet,reuerſipercufenint viros Hai.Siquia
dem illi qui ceperāto ſuccenderant ciuitaté cgreßi ex ciuitaté
contra ſuos, legendam eſt.contra cos.videlicet viros Hai.mc
dios ferire cæperunt.Cum ergo ex vtraqueparte aduerfarij cade
sentur ita vt nullus de tanta multitudineſaluaretur, regem quoque
ciuitatis Hai apprehëderunt viucntem o obtulerunt Iehoſue. lgi
tur omnibus interfectis qui Ifraclem ad deſerta rendentem fuerane
perfecutio in codem loco gladio corruétibus,reuerfi filij Ifrael per
cufferunt ciuitatem in ore gladij,interfecerút enim mulieres xe
paro
 CAPVT VIII . 19
paruulos.Fuerunt autem qui die illa ceciderüt à viro vfque ad mw
lierem duodecim millia:omnes viri Hai.Ichofua verò non contrasst
manum quan in ſublimeporrexeris tenens clypeum . Iuxta Hebrça
um habetur. Er Iehoſua non redisxitmanunti fuam quam inclina .
uit in lancea vſquequo interferit omnes habitantes Hai.Hinc ma
nifeſtiſfimè habetur quod inclinatio manus ac lanceç verſus
ciuitatem diuinum fuit myfterium : vt intelligamus quod
quemadmodum pugnante Iſraële contra Hamalcciras, ere
&tio manuum Mons continuata ratio erat vincendi ; ita pu
gnante Iſraële contra Hai,perſeueratria exteoſæ manus ac
lanceæ loſuæ cótra ciuitatem ratio fuit vincendi.Difpofuit
autem Deus intercedentibus huiuſmodi fignis fenfibilibus
victorias iſtas,ad clarius manifeftandum quod ipſe Deus eft
author victoriæ.tenía enim manus lolux cum lancea verſus
Hai ſigaum erat diuinum diuinç pugnæ contra ciuitaté illa.
Tansiàm iumenta o prædam ciuitatis dimiferunt fibi filü Ifiacl : ſo
cut preceperatdominus lehofua.Et fuccendit Ichofus Hai: o po
ſwitcam tumulumfempiternum. Regem quoque cime fufpendit is ll .
gno vſquead tempus veſpertinum : poſt folis occafum pracepit Io .
horua, o depofuerunt cadauer eins de ligno,prosecerúntque illudand
introitum porta cimitatis,congregato ſuper ipfw magno sceruo lapi.
dum qui permanet vfque in preſentem diem .
vnc adificavit lehoſua altare domino deo Ifrael in monte Her
to
17.6 ſcriptum eft in volumine legis Mofis.Exod.20. altare ex la
pidibus impolitis quosferrum nontetigit: obtulit fuper ipfum ho .
locauſta domino,itimolawitquevittimaspacificas . Etfuripfitfuper
lupides. Legendum eft.Etfcripfit ibi fuper lapides. Deutero:27
mandauit Moſes non ſolum ædificari altare in monte He
balyſed etiam erigi ibidem magnos lapides liniendos calce
vt poflic in illis ſcribi . & propterea huius mandati exccutio
narratur, dicendo & fcripfit ibiſuper lapides . eft fiquidem
fermo de iſtis lapidibus magnis linitis calce. Deuteronomium
kegis Mofus qwod ille digeſſerat. Iuxta Hebr.habetur.fecüditatom
legis Mofis quâ fcripfit coram filij Ifrael. Vt Hebraica dictio in
telligatur,fi & um eft nomen abstractum à ſecundus ſecunda
ſecundum . lgnificatenim Hebraica di &tio non ſecundam
legem ,ſed (4 dici licet )ſecunditatem . Et hæc litera infinuac
quòd in his lapidibus ſcripta erant præcepta illa quæ Deut.
6. explicauit Moſes : videlicet de vnitate Dei &de amore
с Dei.
 IEHOSV AE
Dei.haec enim funt præcipua & præcipuè explicata in fecu
daria traditione legis quam fecit Moſes vedo & orlegis à
Deo traditæ.
Omnis autem Ifrael ſenioreseius egy duces ac judices ftrabant
ex vtraque parte arce in conſpectufacerdotum , levitarum portātium
Arcam foederis domini,vt peregrinus ſic indigena,dimidia pars corum
juxta montem Gherizim , o dimidia iuxta montem Hebal. Ordo
tacitus in Deuteronomio manifeftatur hîc : tria enim circa
localem difpofitionem populi in hoc folenni actu declara
tur.Primum quod diuiſus eratpopulus in duas partes : alte
tam à dextris,alteram à finiftris arcæ Secundum quòd ambę
partes erant in conſpectu ſacerdotum portantium arcam : ita
quòd non erat pars populi poft arcá & pars ante arcá ,led o
mnes erant in proſpectu facerdotá portantiú arcá .Tertiú eft
populus erat diuiſus in duas medietatcs,fic 9 vnamedie
cas eratiuxta mõté Hebal,& altera iuxta mõtem Gherizim.
ficut preceperat Mofes feruus domini , primis quidem benedixit
populo Ifrael.luxta Hebræum habetur. ad bencdiccndum popu .
lo Ifrael primum.Lege capitulum vigeſimum ſeptimú Deute
tonomii iuxta Hebraica veritaté: &inuenies ſcriptú à Moſe,
iſti ftabunt ad benedicendú populū ſuper monte Gherizim .
& intelliges præſentis literç ſenſum efle g populus cõuene
tat fic locatus ad benedicendú in primis ipſum Ifrael popu
lum . Quáuis enim benedi&tiones & maledi&tiones tunc le
gerentur,ordo tamen hic declaratur quod primum legeba
tur benedi&tiones.Poft hæc legit omniaverba benediétionisoma
lcdictionis, & cunéta quæ fcriptafucrarit in lcgis volumine. luxta
Hebræum habetur.Et poftea ſic legie omnia verba legis, benedi.
{ tionem & malediétionë: iuxta omne quod ſcriptum est in libro le
gris.Prius narracaeft ram localis diſpoſicio populi quäinordo
feruandus inter benedicendum & maledicendú : modò aar
ratur executio ,dicendo quòd poft conuentum populi fic lo
cati legit(proculdubio Jofua per facerdotes ſeu leuitas Jom
nia verba legis , appofitiuè benedictioné & maledi&tionem ,
iuxta omne fcriptum in libro legis . interpres enim vulgatæ
editionis mutauic ve voluit. Nihil ex iis que Mofes iufferatrelia
qust instaltü ,fed omnia replicawit Iuxta Hebr.habetur. Non fuis
verbi cx omnibus quæ pracepit Mofes quod non legie Ichofua . In
tellige vt di&tú cft per facerdotes. corã omnimultitudine Iſrael,
mulicribus ac paruulis operegrinis qui inter cos morabantur.
CAP.
 18
CAPVT 1X .

Vibsu auditis cunéti regesqui crant trans Iarden in mons.

ė te& in planicie o in omni lictoremaris magni contra
Libanum (Chitems Emoraus ; Chenahandus o Peri.
kens Chineus Tebufcus congregati fuitpariter ,vt pugnarent co .
tra Ichofuam oIfracl ore vno.
T habitatores Ghibhon audierunt quod fecerat Ichofwa lerie
ETS cho Hai.Et feceruntetiam ipfi callidé, otulerunt fibi cia
baria. luxta Hebričum habetur. & iuerunt o legatos egerint.
Significatur enim quod perſonas legatorum affumpferunt:
finxerunt enim ſe legatos gentis remotæ regionis . hoc eft
enim quod cum ingenio feciffe defcribütur. ceperúntque face
tos veteres quos afints impoſucruntOveres vinarios ſciſſosatque cõ .
Jutos, o calciamcnta perantiqua quod ad indicium vetustatis pie
Etaciis confute crant, Induti veteribus veſtimentis: panes quoq; quos
portabant ob viaticum , duri erant & in fruſta comminuti . Subo
iungit figna legatorum à valde remotis partibus : videlicet
ſaccos veteres , & vtres veteres ſciſſos & colligatos ; calceos
fimiliter veteres & reſarcitos, veſtes quoque veteres,&de
mum panes ſiccos & mucidos. quanuis vulgata editio alicer
habeat. Perrexerántque ad Ichofuam ad caftra Ghilgal,o dixe
runt ei atque fimulomni Ifraeli luxta Hebræum habetur. & ad
virum Ifrael,de terralonginquavenimus, & nuncpercutite nobiſcü
falus. fignificatur enim quod paflim interrogantibus Ifrae
litis hocdicebant.
Refponderuntque viri Ifrael ad cos. Iuxta Hebræum habetur.
ad Chiucum . Nomé eft nationis Gabaonitarum & eorum ci .
uitatum . atque dixerunt, neforte in terra que nobisforte debetur
hàbiteris cnon poßimus fædus inire vobiſcum .Dixerúntque ad
Iehofuam ,feruituifumm :quibus Ichoſua air quinam eftis une
de veniftis? Et dixerunt ei, de terra longinqua valde venerunt ferui
tui in nomine domini Dei tui . Annotabis prudens le& or,quòd
profitentur Gabaonitæ fe veniſſe in nomine lehouah' Elo
he Iſrael, vt intelligas iam proferre ſe paratos ad cultú ſum
mi Dei qui colitur ab Iſrael . audiuinus enim famam cins .
omnia quafecit in Aegypto, ac omnia quæfecit duobus regibus
Emurai qui crant trans Tarden : Sichon regi Chesbon Hog res
zi Bafan quicrans in Haftaroth . Non faciuntmentionem ge
Cii Itorum
 IEMOS VAE
ftorum contra fericho & Hai ,ne conuincerentur viciniige
fta enim cempore Mofis poterant ſciri etiam à remouis re
glonibus : nuperrimè autem geſta à Ioſua contra lericho &
Hai,nun erarit tunc nota niſivicinis. Dixcrúntque nobisfenio.
tes noftri & onines habitatores terra noftra ,tollite in manibus veftrio
cibaria pro itinere Gite in uccurſum corum : ac dicite seruiveftriſus
mus nunc percutire nobifcum fædus.Enpanes quandoegreſiſuo
milys de domibus noftris,vtveniremus ad vos, calidos ſumpſimus :
nunc ſocci factiſunt or vetuftate nimia comminuci. Veres vini nohos
impleuimus, nunc rupti funt o ſolutisveſtesde calciamenta quibus
induimur & qua habemus in pedibus ob longitudiné via tritafunt
penè cõfumpta. Sufceperunt igitur de cibariis cori . In fignum
cómunionis & pacis ſumpſerút Ifraëlite de alimétis Ghaba
onitaru.cos domini no interrogaucrüt.Ecce defe &tus culpaque
omifſi recurſus ad Deum.debebant enim loſua & primates
confulere Deum , cui fufpicarétur illos legatos tepiffe de
tegione propinqua.Fecitque Iehoua cum eis pacem ,o iniro fa .
dere pollicituseft quod non occiderentur :principes quoquc multitas
dinis iurauerunt eis .
Ost dies autem tres initifæderis audierunt quod vicini effent fin
PASTIbi in medio fui habitarent. Mowerúntque caftra filü Ifrael.
fuxta Hebræum habetur.Et profecti funtfilij Ifrael, c venenie
in ciuitates eorû die tertio:quarü hacfuntnomina, Ghibhon Ceo
phira & Beeroth - Ciriath Ieharim.No ſignificatur quòd trál
migrarất caſtra populi ex Ghilgal,fed quòd exercitus bella
torů venit die tertio ad ciuitates (hoc eſt ad territoria ciuita
tű )Ghabaonitarú : & tūc audierunt quod ciuitates illæ crani
cum quibus fecerátfædus. Et non percufferuri cosfilijIfrael, ed
quod iuraffentcis principes multitudinis por dominum Deum Ifrael:
& murmurawit tota multitudo contra principes . Qui refponderunt
eis iurauimus eis per dominü Dcă Ifrael: c idcirco non poffumus ros
cótingere.Primates qui iutauerantcenſuerunt feruádum effe
iurainétú ob reuerétiá diuini nominis.Et meritò :quia quá
uis decepti debebát tamen admitcere Ghabaonitas non in
duratos in cultu idololatriæ ,fed paratos ad cultú fummi dei
& timiêtes iudicia cius.diuinum enim decretum Exod.34.&
Num.33.intelligi de obſtinatis manifeftatur inferius in cap .
ii.vbi redditur ratio diſparitatis inter Ghabaonitas & alios
populos penes indurationë aliorú & non indurationé Gha
baonicarú . Iuramentú itaque nó fuit aduerſus decreta Dei:
 CAPVT X. 19
& propterea ſeruandum erat.quáuis errauerint in modo pa
aſcendi:quia os domini non interrogauerunt, Sed hoc facie
mus eixcreferuentur quidēvtvixãt,ne contra nos ira domini concito .
sur lepeierauerimus.Iurauerantenim no occidere illos, & pro
pterea integrum ſeruandum cenſent iuramentum : ad fedá
dum autem tumultum militum addicti ſunt cuidam publicę
ſeruituu.fed ſoc viuant vt in vfu vniuerfa multitudinis lignaca .
d 194t aquasq; comportent,quemadmodum locuti funteis principes.
Senſus eſt,vice vniuerſa ſynagogæ lſraël erunt ad inciden
dum ligna o ad hauriédum aquam in vſum ( vt inferius ex
primitur domus Dei. In fauorem itaque Iſrael hoc intelli
ge.tenebatur enim populus Ifrael prouidere de lignis & a
qua domui Dei: & exoneratus eſt ac abfolutus ab hoc debi
to per hanc feruitutem Ghabaonitarum & proptcrea in bor
aum populi ſcribitur hoc pa & um ,quanuis feruitutis vtilitas
directe reſpiceret domu Dei : & propterea & domus Dei 85
populi mentio in litera fit , Vocavitque eos Ichofua, & locutus
eft ad cos dicendo:cur decepiftis nos , dicendo longinquifumusà vo
bis valde ovos in medio noftri habitatis ? Et nunc maledictiestis.
Species enim mali ſeruitus eſt. & non deficient de ftirpe veftra
cedentes ligna o haurientes aquam domui domini dei mei.Quirc.
sponderunt: cum indicatum effet feruis tuis omne quod præcepit do .
minus Deus tuus Mofi feruo rius , ad dandum vobis omnemterram
o ad difperdendum omnes habitatores terre à facie veftra , timui.
mus valde animabusnoftrisà facie veftra & fecimus hoc, Ec hinc
quoque apparet Ghabaonitas timuiffe Deum Iſrael , & non
fuiffe induratum cor eorum quéadmodum aliorum popu
lorum ,Nücautem in manu tus ſumus:quod tibi bonum rectum
videtur,facnobis.Fecitergo Iehofua vt dixerat : libcrauit cos de
manibris filiorum Ifracl vt non interficerentur.Decreuitque in illo die
cos effe in minifterio cunéti populialtaris domini, cadentes ligna
o aquam comportantes vfque in tempusprefons in locum quem do .
minus elegiffet,
CAPVT X.
Va cum audiffet Adoniſedec rex fewfalaim . Quem
admodú rex Salem honorabacur titulo Melchi
fedec (hoc eſt rex meus iuſtitiç) ita rex Ieruſalem
habebatpro titulo Adoniſedec,hoc eft dominus
meus iuftitiæ , Ethinc cóic&ura eft gilla Salem
eft Ieruſalem.titulus enim régis vnus atque idem hoc innuit,
ҫjii ( quod
 IEHOSVAE
(quòd fcilicetcepiffet Ichofua Hai ( euertiffet cam , quéadmodum
fecerat Iericho regi eius foc feciffet Hai ( regicius,o quod pa
că feciſſent habitatores Ghibhon in Ifraclocene in medio corü )
timuitvalde. Ciuitas enim magna crat Ghibhone una de regali
bus ciuitatibus: o maior Hai & omnes viri cius fortes.Mifitý; Ado .
niſedec rex Ieruſalaim ad Hohan regem Chebron,Gad Pirão argom
Jarmuth @ adIaphiah regē Lachis, & ad Debirrege Heglon , dice
da: afcédisc ad me @ auxiliamini mihi, & percuticmus Ghibhon,
quia pacem fecit cum Iehofua G cumfiliis Ifracl. Congregari igitur
afcenderuntquinq; reges Emoraorū (rex [ erufalem ,rex Chebrows,sex
i armuth,rex Lachis,rex Heglon fimul cum exercitibusfuis : 6 ca.
Strametati funtcontra Ghibhan oppugnătes cam. Viriautem Ghib
hon miferunt ad Ichofuam qui tūc morabatur in caftris apud Ģhil
gal,dicendo ne retrahas manustuas ab auxilioferuorñ tuorum :afcé
de cito O libera nos, ferq;præfidium , quia congregatifunt corra nas
omnes reges Emoragrum habitantes in monte.
Scenditque Iehofua de Ghilgal, ipfo omnis populus belli
A cum ca & omnes potētęsviribus.Dixit autem dominus ad Ir
hofuã ne timcas cos:in manus cnim tuan traditi illos ,necftabit quif
quam cx eis in conſpectu tuo. Irruit itaque Iehoſua ſupercos repen
te,sota noéte afccndens de Ghilgal Magna fatio vincendi,in ce
leritate aggreffionis improuifæ ab hoftibus conſtituta eft : &
fortè nunquam fefellit vtentes ea. Et conturbauit .Iuxta He
bræum habetur, Et attonitos reddidit eos dominus à facie Ifrael.
Junge has duas cauſas ſecundas ( celeritatem improuiſam &
hoftes attonitos) ad præfentiam Iſraël ; & facilè perpendes
diuinum opus per. cauſas ſecundas impleri. contriwisque cos
plaga magna in Ghibhon :( perſecutus eft cos per via afcenfus Bath
choron , e percußit com vſque ad Hagecam Maccedam , Hinc
apparet quòd ibidem oblidentes Ghabaon,primam ftragem
acceperunt & in fugam verſi ſunt, Cumque fugerentfilios Ifrael
Orellent in defcenfw Beth choron , dominusmifit ſuper cos lapides
magnos de cælo vſque ad Hazecam .Vtinferius exponitur , non
lapides,ſcd grádines tanquam lapides magni fuerunt. plures
fwerunt qui mortui funt lapidibusgrandinisquàm quos interfecerüt
filij Ifraelgladio.
Tunc locatius eft Iehafua domino in die qua tradidit dominus E
moreum in conſpectu filiorum Ifrael : dixitque çoram eis ,fol contra
Ghabaon ne moucaris & Luna contra vallem Hailon . Iuxta He's
bræum habetạr.fol in Ghibhop expectae Luna in valle Avalon,
quam
 CAPVT X. 20
quam enim corruptè dicimus Ghabaon , Hebraicè vocant
Ghibhon. Iunge prudens lector,duo hîc fcripta :videlicet q
tunclocutus eit lösua domino fonti effendi, & quod direxic
fermonem ad Solem & Lunam : vt perpendas quòd primum
eleuauit mentem in Deu ſupplicado pro integra victoria, &
quod Deus inſpirauit illi yt indiceret Soli ac Lunæ moram .
Er dicendo expccta,inſinuat 9 occidebar Sol:niſi enim occa
Sum ſolis imminenté vidiſſer no dixiſſet Soli expecta , Śtete
ruántque Solo Luna donec vlcifccrctur fe gensde inimicis fuis.Ma
ximum omnium miraculorú vſque ad tempusillud fuit hoc.
Némne ſcriptum eft hoc in libro instorum ? Iuxta Hebræum ha
betur, Super librum lafar, hoc eft rectum . Quis autem fuerit
ifte liber rectus,ignotú eft nobis.nullus enim inuenitur au
thenticus cunc liber in quo hoc fcriptum fit:fed multos per
ditos eſſe libros facros,perſpicuum eſtex jactura librorum
multorum prophetarum , ſtcritqueSol in medio cæli. hoc eſt in
Hemifphærio noftro, Hemiſphærium enim dimidium cæli
Ligoificat.nonfeftinauit occumbereſpatio vnius diei.Fuit ergo
dies ille artificialis duplus ſecundum tempus ad diem eun
dem artificialem ſecundum curſum naturæ tunc. zquale fi
quidem fuit tempus expectationis tempori motus ſolis vni
us diei tunc , tempore proculdubio æſtiup aut circa finem
veris : quoniam modicum temporis interceſſit à tranfitu
lordanis vfque ad hanc victoriam : vt patet conferendo ge
fta. Non fuit ante& postea tam longa dies. Dicendo non fuit,
manifeſtat ſe loqui de præterito tempore : hoc eſt quod nec
ante diem illius victorix ,nec poft illum diem vſque ad tem
pus quo ſcriptuseſt liber ifte nó fuit ficut dies ipſe, fic enim
habet Hebræa litera : quanuis interpres bene exponendo
dixerit tam longa dies . obediente domino voci hominis pu
gnante pro Ifrael.luxta Hebræum habetur. audiente Ichouah in
voce viri:quia lehonah pugnauit proIfrael. Ratio obſequii diui
ni operis in ſole redditur, quia ſummus Deus erat ianquam
bellator pro lſraël, Quafi diceretur;par fuit vt Deus audirec
facto yocem loſuæ ,quiipſe erac ille qui pugnabatin viribus
& manibus Ifraëlitarum ,quia prælium Ifraclitarú erat præ .
lium ipfius Dei.
Reuerfusas est Iehoua & omnis Ifrael cum eo ad caftra in Ghila
gal.Reuerlio iſta ſcribicur hîc ,quáuis fueris ſecúdum hiſto
siam completa post aliqua gefta fubiuncta :ad fignificádum
с іші quòd
 TEHOSVAE
quddincepit reuerti poft completum illum longum diem ,
Ita quod ſenſus eſt quòdcompleto illo logo diereuerſus eſt
loſua cú omni Ifraële bellatore fecum exiſtente in Ghilgal,
vbi erant mulieres,paruuli,tétoria,armenta & c. reuerſus in ,
quam,non cófummacè,fed inchoatiuè.inceperunt enim re
uerti túc verſus Ghilgal,quáuis nó tūcperuenerintad Ghils
gal occupati circa Maccedam & alías ciuitates capiendas.
Engerúntque quinque reges ifti , & abfconderunt fe infpelunca in
Macccda.Et núciatum eß Ichofua quòd inuenti eſſent quinque re
ges abfconditi in fpelunca in Macceda. Qui dixit fócio .Nulla fit in
Hebræo mentio fociorum ,voluite faxe ingentia ad os fpelunca
oponite viros qui claufos cuftodiant.Vosautem ne fteris,fed perfe
quimini hoſtes & extremos quofque fugičtium cædite. Hinc patet
quod in illo die longo fuit hocgeftum durante adhuc fuga
hoftium.non ſinatiscos intrarc ciuitatesſuas,quia tradidit cos da
minus in manus veftras. Caſis ergo aduerfariis plagamagna cuf ?
que ad internecionem pene conſumptis, i qui Iſrael effugire potue
runt,ingreßifunt ciuitatesmunitas.
Rcuerſiasa; est omnis populus ad Iehoſwam in Maccedi vbi tunc
erant caftra.Perpendehinc quòd Ioſua prius venit ad territo
rium Macçedæ cú multitudine militú: & quia ibidé ſubſtitit
expectando aliosquilógius perſecuti ſunt hoſtes, ideo ſci
bitur quod rcuerliſunt ad caftra ad loſuá in Maçceda,ſani
integronumero.Exppofitio eſt:ná Hebraicè habetur. in po
cr. Hebræi fiquidem pacis nomine falutem appellare cófue
uerunt.Et ratio pacifici regrellus ſubiungitur dicendo. nul
lms cótrafilios Ifrael mutireauſusest.circunftantes fiquidem ci
uitates narrantur cótinuiſſe ſuos intra ſc , & non cxiffe cóira
Ifraelitas milites regredientes,Dixitque Tchofwa:aperite os fpe
lăce, o adducitead me quinque regesillos quiin ea latitant.Rem
hác fuifſe geſtá altero die teſtatur ſubiúcta litera , narrás re
ges hosfuiſſe ſuſpenſos vſque ad veſperá, & cú occụbuit ſol
fuiffe depoſitos de lignis.dies enim ille lõgus occupatus fuit
perſequendo hoftes, & alio die fuerunt mane fufpenfi reges
iſti. & propterea dicitur y máſerút ſuſpeli vfque ad veſperá,
Feceruntý;ita, o adduxerãe ad eñ quinq; reges deſpelýca:regé Le
rufalaim ,regéChebron ,regěl armuth ,regem Lachis,regem Heglon,
Cój; addu &ti effent ad cw, vocawitoés vires Ifrael ait ad principes
exercitus qui că eocrăt: ite oponitepedes veſtros ſuper colla regum
iftorm:quiaccefferitopofuerütpedes fuosfuper colla corú. Dixita:
ad
 CAPVT X.
Ad eos Tehoſwa ne timeatis Gone frāgamins,confortaminio eftote
robufti:fic enim faciet dominus cüftis hoftibus veftriscötra quospw
gnatis.Etpoft hoc percußit cos Ichofua interfeciripfos,atque fuum
fpendit fuper quinque ftipites: fweránta;fufpenfivfque ad veſperum ,
Cumg; occüberet folprecepie Ichofua & depoſuerüt cos de lignis, &
proiecerüt eos in fpelunca in quafe abfconderant: a poſuerõt super
osſpoluce ſaxa ingentia qua permanent vfque in preſens.
Odem die Maccedam quoque cepit Ichofua • Non eft fenfus
gillomet die quo gefta funt hæc prçdicta :ſed eft fenfus
quòd vno die non diuerlis diebus cepic loſua ciuitaté Mac
cedam.explicatur enim y vno ſolo dis fuit occupatus ad ca
piendú Maccedam.Vnde & Hebraicè habetur. Et Mdccedam
cepit Iehofwa in die ipſo, Eadémque verba repetuntur inferius
in expugnatione Heglon:vbi vulgata quoque editio habet
eadem die,ſecundú nanque hiſtorie veritatem expugnatio
Maccedæ fuit poft illú longum dié & pot fufpéros reges.com
percußit cam in oregladó segémque illius interfecit omnes habi
tatores cius.non dimifie in ca faltem paruas reliquias :fecitque regi
Maccede ficut feceratregi Iericho. Tranfiuit autem lehofua cum
omni Ifrael de Macccda in 'Libnam ,o pugnauit cum Libna , Tra .
didisque dominus eam in manus Iſrael o regem eius:percußitque
cam in ore gladij u omnes habitatores eius.non dimiſit in ca villas
reliquias : & fecitregicius ficutfecerat regi fericho. De Libna
autemtranfiuit Iehoſua cumomni Iſraelin Lachis:& exercitu per
gyrü difpofito oppugnawit eä. Tradiditq; dominus Lachis in manus
filiorum Ifrael: 6 cepie eñ die altero.hoc eft die fecunda ;vt cla
rè explicaturin Hebræo,Et eft fermo de ſecunda die ab ini
tio oppugnationis ciuitatis Lachis.Ratio auté quare fecun
dus adiun &tus eft dies, fubjungitur quia rex Ghëzer venit in
auxilium Lachis . & percußit că in ore gladio omnem animam
qua erat in ea, inxtaomnia que fecerat Libna. Tűc aſcēdie Horan
rex Ghexetutavxiliaretur Lachis:e percußitcum Iehoua opo
pulum eius vfque ad internecionem , Tranfiuitque Iehofua com
nis Ifrael cum co de Lachis in Hrglon , circundeditatque expu .
gnauit cam ineadem dic.hoc eſt in vnico die,vt prius declara
uimus.percuſsitque cam in ore gladij& omnes animas qua crant to
'caziuxta omnia quæ fecerat Lachis. Aſcéditquoq; că omniIfrael
de Heglon in Chebron.Incellige de omni Iſrael bellatore, non
enim vniuerſus populus qui erat in Ghalgalis', ſed vniuerfi
bellatores cum Ioſua aſcenderunr de Heglonin Chebron ,
 IEHOSV.AE
eu pugnauit contra ed. Et cepit acpercuffitca in oregladij regem
eius.Hinc apparet q nouus rex ſucceſſeratin Chebró :ná re
gem Chebron ſuſpenderat cũ quatuor aliis regibus loiua.&
illú quidem ſuſpenderat:ſucceſſore auté eius gladio occidit,
vt hic dicitur. & omnia oppida regionis illius.Parui refert quòd
Hebraicè legitur.comnes ciuitates eius. Sed hincpatet quod
nó vrbs aliqua ſed omnes vrbés Chebron ſubactæ fuerunt a
Ioſua occiſis vniuerſis hominibus earum . Quæſtio autem
quæ ex cap.14 . & is,libri huius, & ex i.cap.Iudi,mouetur cir
cahác hiſtoria,ludi.primoſoluetur.Sat fit hic nofſe ,rem ge
stá narrari hîc ſummariè,ibiverò modum quo res gefta eft.
&omnem animă que erat in ca.no reliquit in ca vllas reliquias.fi
cut fecerat Heglon,fic fecit Chebron ,cunéta quæ in ea reperit co
fumens gladio . Et reuerfus eft lchofua ( omnis Ifracl oñco in De
bir,& pugnauitcotra cam .Sicus terrarum manifeftatur per re
uerfionem . Cepitqz eam & regem eius omnes ciuitates eins,en
percufferunt cos in oregladü o interfecerüt omnem animā que crat
inca, non remanfit fuperftes:ficutfecerat Chebron Lilne ac re
gibus earum fic fecit Debir oregi eius.
Percußit itaque lehofua omnem terram montanam ca meridia
nam ac campeſtrom Aſedoth Quomnes reges corum :nõ dimifit vla
las reliquias ,fed omne quod fpirare poterat interfecit.Gaudet in
terpres copia vocabulorú.nam Hebraicè habetur . omnens
animam interfecit.Ee ne intelligeres etiam animalia bruta in
terfecta,ſubiungitur.ficutpræceperatlehowah Elohe Iſrael.qui
homines tantùm præceperat occidi . Et percufsit cos lchofua à
CadesBameah vſ9 ad Haram . hoc eft à territorio olim cades
barncah &c. eft enim territorium illud vltra Iordanem ,nam
ibi fuerunt filii Iſraël cum Moſe.comnem terram Ghofen -
quead Ghibhon.Et omnes reges iftos & terram corum cepitIcho
ſua vice vna . Vniuerſus iſte progreffus præliorum hactenus
recitatorum pro vnavice ſupputatur. quia dominus Deus If
rael pugnabat pro Ifrael. Et reuerfus eft Iehoua omnis Ifrael cü
co ad caftra in Ghilgal.Cöfummatio reuerfionis fcribitur, his
cnim geſtis reuerſus eſt fic peruenit ad Ghilgal vbi erat
populus cú mulieribus & paruulis. CAP, XI.
Ve cum audiffet Iabin rex Chakor, mifit ad labab regerp
e Malon ad regem Simran ad regem Achfaph. adre
ges qui erant ab aquilone in monte in planicic ad mea
ridiem Chianeroth or in campeftribus & in Naphoth des ab occhio
dente.
 CAPVT X. 22
dente . Chenahaneum eb Oriente Occidente, *** Emoraumos
Hitheum & Perizeum Icbuſcum in monte : « Chineum ſub Chere
mon in terra Miſpe,Egreſij; ſunt ipfi eo omnia caftra corum că cis,
populusmultus ficutarena qua eft in littore maris: acqui accur
rus multi valdo, Conucncruntq; omnes reges iftiin vnum ad aquas
Merom vepugnarent contra Iſrael. Dixită; dominus ad Iebofuam ,
ne timess cos :crius enim calem bora cgo tradam omnes iſtos vulnera
randos in conspectu Ifrael.luxta hebræum habetur. omnes ipfos
occiſos coram Iſrael. Intellige ſermonem Dei humano more.
principes enim promittentes fibi victorianı certam vtuntur
tali loquédi modo, cras dabo omnes iftos hoftes interfectos
ad fignificandum plenitudinem victoriæ , & non ad fignifi
candum quod reuera omnes illi occidentur. multi eniin ſal
uaci ſuntfugiendo.cquos eorum fubnerwabis currus eorü coma
bures igne,
Enitq; Ichofua & omnis populus belli cum ca contra cos ad
V. aquas Merom ſubito,o irruerunt in cos. Ecce prouidentia
loſuç repérina ac improuiſa aggreſsióe irruere ſuper hoftes,
Tradiditýs eosdominus in manus Ifrael,& percufferunt cos o per.
fecutiſunt ipfos vfque ad Zidon magnam Orfquc ad Miſrephot
aquarum vfquead campumMiſpe ad orientem :percußit cos
ita vt nullas dimitteret ex eis reliquias, Fecisa; eis lchojua ficut dic
xerat ci dominus : equos eorü fubneruauit G currus cori comburit
igni. Reucrfusa est ichofwa ftatim cepit Chaxor,Gregë cims
percußit gladio: Chazor enim.antca fuitcaput oninium regnorum
iſtorum ,Ad Situm vbi erat (pestat reuerfio, & prudentiſsime
abſque temporis interuallo aggrefl'eft caput antequàm re
{ piraret & muniret le rex Chazor,qui excitauerat omnes rę
ges alios & fugerat à facie loluç. Percuſsitý omné anima que
erat in ea,in oro gladijinterficiédo; nõ remanfit in ea anima aliqua,
O Chazor combuſsit igni.Et omnespercircumitü ciuitates regésą .
carum cepie,percuſsit atque delewiz.lungehane particulam non
cum præcedenti verbo combuſsit, icd cum ſequenti verbo
cepit, no enim ſcribitur quod combuſsit Chazor & omnes
per circúitum ciuitates:fed quòd Chazor quidem combuſ-,
lit,ciuicates ausem per circumicum & reges earum cepit.
Vnde & hebraicè habetur. Et oés ciuitates regü iſtori e oésre
ges earī cepit lehofua & percufsit eos,ore gladý interficiêdo cos fie
cut preceperar Mofes feruº domini.hçc eft em Hebraica litera.
Etad hoc magis explicádú ſpettat fubiúcta literaīvulgata
cdi ,
 IEHOSVAE
editione corrupta,dicente. Abſque vrbibus qua erant in collibus
o in tumulis fitæ ,caterasfuccedit Ifrael. Nam oppofitum legi
tur Hebraicè.Tantum omnes ciuitates ſtantes ſuper forte fuum na
combusfit eas Ifracl :nifi Chacor,ſola ipfam combuſfit Iehofwa.Vbi
claré vides nullam vrbem iſtorum regum combuftam nifi
Chazor.Er dicitur ftantes ſuper forte luum ,ad differentiam
čiuitatúm ve abíq; muris vel ſemidirutarum & huiuſmodi.
Omnémque prædam iftaram ciuitatum & iumenta diuiferune fibi
filü Ifrael:cunétis hominibus intcrfe tis. Sicut præceperat dominue
Mofi feruo fuo ita precepit Mofes Iehofua: fic fecit Iehofws, ne
verbum quidëprateriitex omnibus qua præceperas dominus Mofi,
Epicq; Iehoua omnem terram iftam montanam & meridia .
Chinese om
mõtemj; Ifrael planiciem eius, Suſpicor monte Iſraël appel
Jarimoncé illú qué lahạcob dicit Genef. 48.culiſſe de nia
nu Emorzi iure belli: & ideo appellarimonte Iſraël, tanq
propriú ipfius lahacob qui vocatus eft Iſrael. A monte leni qui
wfcédit in Schir vſq;Bahal Gad in planicie libani fub mõte Chere
mon : omnes reges corum cepis,percuffit & occidit. Muito tem .
pore pugnauit Iehoua contra reges iftos. ne errares putando
tam cito expedita hæc prælia ,quemadmodum narratú fue
rat prius aliquas ciuitates captas aliquas vno die aliquas ſc,
cundo die. Non fuit ciuitas quafe non traderes filiisIfracl. Coro
rupta eſt litera. Legendum eft enim abſque negatione inter
media, nonfuit ciuitasquæ fe traderet filiis Ifrael, Vnde &
hebraicè habetur. Non fuit cimitusque fecit pace cum filiis Ifra
el,nifi Chiweiſedentes Ghibhon.Er ſtatim ſubditur.ompes cepe
runt in prelio.Quia à Ichouah fuit ad roborādum cor eorum in oce
curfum belli cum Ifracl; Clare narratur in primis quod ſoli
Ghabaonitz perierunt pacē , & quod omnes alij prælio ſu
perati funt:vthinc habeatur ratio belliiufti ex parte ifraeli
tarú etiam fecúdum humanæ legis rationem . ex hoc enim
quod Chananæi occurrerunt ad præliandum contra Iſrael,
manifeſta patet ratio iuſti belli Iſrael contra cos, & propter
ca redditur deinde ratio ex parte Dei ruborantis cor comú
ad bellum contra Ifrael.Quod intellige ve in Exodo de in
duratioc cordis Pharaonis expofitum eſt.quod enim inter
pretes vocant indurationem cordis,hebraice appellatur ro
borare cor . Concurruntfiquidem ad effectú iftum duo : al .
terum aegatiuum ,videlicet negatio diuinç gratię inclinan
vis
 CAPVT XII.
the cor ad ea quæ dei ſunt.alterú pofitiuú : videlicet proni
tas firmitafq; animi ad obuiandum ifraclitis tanquá hoſti
bus: Et illud quidéeft à deo negatiuè: hoc autem fuit à Deo
pofitiuètomnis enim a & tio cú omni pofitiua conditione cius
in quocúq; peccatore etiam in dæmonibus eft à Deo effe
atiuè. vt caderent o non mererentur vllam clementiam ac perirent,
ficut preceperatdominus Mofo. Híc clarè habes quòd fi Chana
næi petiiffent pacem ſuſcipiendo cultum veriDei non fuif
ſent deleti, ſed induratio eorum meruit delecionem ipforú .
Et hinc vt prçdiximus habetur ſenſus decretorum diuinorū
tisca delendos Chanantos abſque vllo fædere. manifeſta
tur ſiquidem hinc quòd de indaratis Chananæis decreta
loquuntur: & nó de poenitentibus, quales fuerunt ſoli Gha
baonitz .
In tempore illo venit Iehorwa,Q excidit Hanacim de monte,de
Chebron,de Debir,deHanab om de omni mõte Iehuda o de omni
monte Ifrael: ciuitatéfque corum delenit. Non remanferunt Hard
bacim in terra filiorum Iſrael:cătum id Haxe,in Gath in Asdod
remanferút.Ex hoc quod apud ciuitates quaſdam Philiſtinos
rum duntaxat remanſeruntgigantes, manifeſtum redditur
quod fecundú rei geftæ ordincm lofua cepit Chebron in
tegrè nullo reli & o tam ibi quam alibi in reliqua vniuerſa
terra promiſlionis gigante.Cepita: Ichofus omnem terramfitit
locucsis oft dominus ad Mofem ,& tradidit cam in poffeffionem filiis
Ifrael ſecüdumpartes tribus corum : O terra quienie aprelis.
Intellige communibus omni Iſrael,ad differentiam prælio
rum particularium aliquarum tribuum particularium . his
coim pera &tis præliis communibus diuiſa eft terra cribu
bus lſrael:& cum bona gratia loſuz & populi redierunt ad
propria Reubenitz Gadıcæ & dimidia tribus Menaſſis. &
propterea dicitur quod quicuit terra à bello.
CAPVT XII.
I autemfunt regies terra quospercufferunt filo Ifraele
H posſederhit terrä сorum trans Iarden ad ortum folis:à tor .
rente Arnon vfque ad mõtem Chermon & omnem plani
ciem orientalem . Sichon rex Émerans habitas in Chesbon ,dominās
ab Haroherquesuper ripam correntis Amon ,a medio torrentis
dimidio Ghilhad vfque adtorrentem Labboc terminunfiliorum
Ammon planicei vſque ad mare Chinneroth ad orientéout
ad mare planicei marcfelisad orätemperviam Beth lefimoth:
 1 EH OSVAE
ab auſtro fub A doth Pilghe. Et terminus Horregis Balan deres
ſiduo Rephaiṁ habitantisin Haftaroth o in Edrehi.s domină .
tis in monte Chermon et in Salcha & in toto Bafan vfque ad tera
mini Gheluci ~ Mahachathci : dimidio Ghilhad termino sin
chon rcris Chesbon . Moſes ( cruis domini @fily Ifrael percufferunt
eos:deditſ; cam Moſes foruus domini in pofeſsionem Reubenitis et
Gadiris dimidiæ tribui Menaſsa.
T hiſurt regrsterra quospercuffit Ichoſua filö Israel trans
ET Tarden ab occidente à Bahalgad in Campo Libani vſque ad
montem Lenem aſcendentem in sehir: tradiditq; cam Iehoſua trio
bubus Ifritel in pogleßionem ,ſingulis partesſuas.In monto @ inpla
nicie in cäpetri in Aſedoth e in deferto in auſtro, Chi.
thous, tumoreus,Chenabanaus, Perizcus,Chiucus@ lebufeus. Rex
Iericho vnus Rex Hai qua eft ex laterc Bethel vnus. Rcx Ierufala
im vous, R ex Chebron vn:as.Rex larmuth vnus. Rex Lachis vnus.
Rex Hec'lon vnus. Rex Ghezervnus.Rex Debir vn ".Rex Gheder
vnus.Rexchorme vnus.Rex Harad vnus. Rex' Libna vn'.Rex Ha
dullam vnus.Rex Maccede vnus. Rcx Bethel vnus.Rex Tapuach
ynus. Rex chepher vn'.Rex Aphec vnus. Rox Laffaron vnus. Rcat
Madon vnus. Rex Chazır ynus.Rex Simron mero vnus. Rex Ach
saph vnius.Rcx Thahanac vnus. Rex Megiddo vnus. Rex Codes
vnus.Rex lochnchă'in Charmelvnus. Rex Dor in prouincia Dor
vnus.Rex Gentium in Ghilgal vnus.Rex Thirke vous:omnes on
ges triginta a vnus.
N hoc capitulo pręter correctione vocabulorú nihil ſcris
bendum occurrit.
CAPVT XIII.
Ehoſua autcm ſcnuit,venit in dies: & dixit Dominus ad
cü , tu ſenuifti,veniſtiin dies,tetra latiſſima derelicta
eft.qua necdum fortediuifaeft. luxta Hebræum ha
betut.So tetrarelicta multa valde ad hæreditandum cam. ſigni
ficatur enim quod multæ terrat ſupererant acquirendæ in
fra terminos terræ promiffionis. dixerat enim deus Moli
quod non fimat expulſurus eſſet gentes omnes ex terra
promiſfionis, ne terra maneret inculta, & ntultiplicarentur
beſtiæ , quia populus Iſraël non erat tam multiplicatus vo
fufficerer ad habitandum & colendum vniuerſam terrá pro
miſsionis.omnis videlicet Galilea, Philiftim . Iuxta hebræú ha
betur.Iſta terra que relicta eſt;omnes Prouinciæ peliftinorü ro
im Gbefurcus.deſcribitur enim terra adhuc acquireda. A flu
uio
 CAPVT XII.
wio turbido quiirrigat Aegyptü.luxta Hebræű habetur. A fachor
Super faciem Aegypti vfq; ad terminum Hec ' ron ad aquilonem
Chenahango computabitur. Sicbor eft nomen fluminisà nigrc
dine ſumptum , & eftflumen hoc diuidens inter Aegyptum
& terram promiſſionis,Rinochorula appellatum à ciuitate
Rinochorula per quam tranſit.quinque principes Peliftinorum ,
Hazuhu Haſdodeus, Efceloncus, Ghitteus o Hec' Roncus
Hanuim ,abauftro omnis terra Chenahanaia Mchara que eft ? :
doniis vfque ad Aphec, vfque ad terminum Emorai.Ectcrra Ghia
blio corus libanus ad ortum folis à Bahal gad ſub monte Chermo,
donec ingrediaris Chamath.omnes habitatoresmontisà libano vfq;
ad Miſrephoth aquarõ ,omnes Zidonios cgo expellam à faciefilios
Ifracl: veniat ergo inpartem hareditati Ifrael.Iuxta Hebræuna
habetur.tantùmfac cadere ipfam 1ſraeli in hereditatemficut pra .
cepi tibi. Quanuis non fit acquifita tota terra promiſsionis.
ac per hocnon potes ponere Iſraelem in poffefsioné totius ,
attamen fac duntaxat definitioné omnium partium terræ ,
ita quòd facias cadere ſub fortibus portionú vniuſcuiuſque
tribus etiam terras acquirendas.Et propterea ſubditur.
Et nuncdiuideterram iſtam in hareditatem nouă tribubus odi .
midia tribui Menaſse. noli expectare vt acquiratur tota, ſed
diuide nunc terra.Com ea Reubenita Gadita acceperütpar
tesfuas,qum dediteis Mofesferuusdomini trans Idrden ad oriétem ,
ficut dedit eis Mofes feruus domini. at Harcherqua eft fuperripa
sorrétis Arnon , & ciuitatéque eft in medio torrentis: totã plani.
cicm Medbe vſque ad Dibon.Et omnes ciuitatesSichonregisEmo
rei quiregnauit in Ghesbon:vsq; ad terminum filiorum Hammon.
Et Ghilhad & terminum Ghefurgio Mahachachei o totümo
tcm Chermo totum Bafan vſque Salcham . Omnia regna Hog in
Bafan quiregnauit in Haftaroth o in Edrehi:ipfe remanferat de
reliquiis Rephaim : percuſsit cos Mofes o expulitipfos. Non ex
pulcrātfilijIfrael Ghefuraos & Mahachacheos:habitauitq; Gheo
fur Mahachash inmedio Iſraelvfque in diem hanc. Tantim
tribui ( cui non dedit hæreditate: incenfura domini dei Ifraclipfum
oft hareditas eius,ficut locutus effci.
Editque Moſes tribui filiorum Remben per familias corum .
Et fuiteis terminus ab Haroher qua eft fuperripam torren
sis Amon ,o cinicas que est inmedio torrentis,o tota planicies
Super Medbam. Chesbon &omnes ciuitateseius que funt in plae
nicie:Dibon & Bamoth Bahal, Beth Bahalmehi.olahza e
cede
 IEHO SV AE
Eedemoth eto Mephahath , cirlathaim e sibma de Zorelle
Sahar in monte vallis. Et Both pehor & Afdoth Pilge - Beth ke
Somosh. Er omnes civitates planicici o omnia regna Sichon regis Es
moræ qui segnauit in Chesbon:quem percuffie Mofes, ipſum prino
cipes Mid lă Ewie Recéour Churu Rebah ,duces Sichong
habitatores terre. Er Bilhamfilium Behor diuinatoréoccideruntfilig
Iſrael gladio ad interfectos eorum.Et fuitterminus filiorum Rcubert 3
Marlen terminus:hæc eft haredit.us filiorum Rcuben per families
corum ciuitates & villa carum .
Deditý Moſes tribui Gad, filüs Gad perfamiliascorum . Et fuit
eis terminus Iahzer,ó omnes ciuitates ghilhad , dimidium terte
filiorum Hammon: vſque Haroherqua eftcoram Rabba . c Acheso
bon vfque ad Ramath miſpe o Beronim :ora machandim vfq; ad
termină Debir. Et in vslle Beth Harã o Bech nimre e Succhoth
Oʻzephon reſiduum regni Sichon regis Chesbon, Iarden & termin
nus : uſque ad extremum maris chinncreth trans Iarden ad orienië
Hæc eft hareditasfiliorum Gad per familias cara :cinitates Oville
carum .
Dedit quoque Moſes dimidia tribwi Menalm : & fuit dimidia
tribuifiliorum Menaſſi per familias corum . Fuitý; terminus corunt
à Machanaim tolus Baſan,totü regnum Hogregis Bafan ,comnes
ville lair quæfunt in Bafanſexaginta ciuitates. Et dimidia Ghil.
had Haftaroth Edrehi, ciuitatesregni Hogin Baſan , filiis
Machir fili Menaſis,dimidio filiori Machir per familias eorú.Hec
oft hareditas quam diwifit Mofes in campeftribus Moab trans I ardő
contra Icricho ad orientem . Tribui autem Leni non dedie Moſesha .
reditatem : dominus deus Ifracl ipfe eft bareditas corü , ficutlacute
oft eis,
CAPVT XIIII .
Thecfunt que hereditarüt filijIfrael in terra chena
ba:quc hereditate accipere fecerüteos Elhazerfacer
dos © Iehoſua filiusNun, a capita patrum tribuum
filiis Ifrael. Per fortem hæreditas corü :ficutprecepe
rat dominus permanum Mofis nowem tribubus di
media tribui.Dederat enim Moſes hareditatem duabus tribubus
dimidia tribni trans Iarde:Lewitis autem non dedit hæreditatem in
medio corü.Fuerñt enim filij Iofeph dua tribus, Menaffes & Ephra
im : & non dederütparsem Leuicus in terra præter cinitates ad ha.
bitandi , o ſuburbana earum pro iumentis pecoribus corñ. Sicut
praceperat dominus Mofi fic fecerunt filij Ifracl: dimiferit terra.
Accesë.
 CAPVT XIIII. 28
Cceffervántque filijIchude ad Ichofuam in Ghilgal, & dixit
A ad eã Chaleb filiuslephina Cenizrusitx nofti verbü quod lo
cutus eſtdominus ad Mofem virum Dei de rationibus mcus Oratio.
nibus tuis in Cades barneah. Filius quadraginta annorum etã qua.
do miſit Mofes feruusdomini mic de Cadesbarneah ad cxplorandum
terram :Orituli ei verbum ficutcuin cordemco . Fratres aulem mei
qui afcenderunt mecum diffoluerunt cor populi:& ego complowi ire
poft Deum mcum . In capitulo decimo narrata eſt debellatio
Chebron fa & a à loſua :hîc autem narratur modus quo pro
uocatus eft loſua ad bellum gerendum contra Chebron, vi .
delicet prouocante eú Chaleb ex iureiurádo Mofis & pro
miſfione Dei.Ita quod ſecundum ordinem hiſtoriæ iſte adi
tus Chaleb ad Iofuam fuit prius quàm Ioſua aggrederetur
Chebton ,quanuis fit ſcriptus poftea:quia fcribitur non qua
tenus fuit prouocatio ad bellum , ſed quatenus fuit donatio
Chebron ipfi Chaleb.Iurauitq; Moſes in dieillo dicens,ſinõ terra
quam calcauit pes tuus tibi crit in hæreditatem & filiis tuis in ates
num :quia complefti vt ires poſt dominum Deum meum.Et hinc cla
Tè apparet non omnia quæ dicta ſunt quáuis fpe &tátia ad res
gerendas,fuiſſe icripta à Moſe: hæc enim promiffio hîc pri
mo ſcribitur , quæ tamen olim à Moſefacta eft. Et nunc ecce
viucre fecit dominus me fucne locutus eft iftis quadragintaquinque
annis ab eo tempore quo locutus eft dominus verbum hoc ad Mofém ,
quibus ambulauit Ifraelperdefertum : nunc ecce fum hodie filius
ortogintaquinque annorum. Adhuc fum hodie fortis ficutin die qua
miſit me Mofes,ficue fortitudo mea turc, ficfortitudo mca nunc : ad
bellum adexeundum o ingrediendum . Et nunc da mihimon
tem iftumvt locutus eft dominus in die illa :tu enim audifti in die il.
la quòd Hanacim ſunt ibi,& ciuitatesgrādesmunita .Hinc con
uincitur quòd iſte ſermo fuit ante debellationem Chebron
factam per loſuam . ex eo enim quod Chaleb dicit quod ibi
ſuot gigantes , & in cap.11.ſcriptum eft quod tunc lofua ex
ciditgigantes tam de Chebron quam dereliquis terris ex
cepta terra Peliſtinorum , manifeftú eft quod fermo ifte fuit
ante hiſtorias ſuperius recitatas .fi fortè fit dominus mecum oo
potcro delere eosficut promiſie mihi .Juxta Hebr. habetur . forte
Iehouah mihi,o faciã expellere cos ficutlocutus eſt Ichouah. Non
excluditur per hæc verba concurſus loſuæ cú toto exercitu
ad debellandum Chebron iuxta ſuperius ſcripta :ſed ſignif
Catur fpes diuinæ opis intuitu ipfius Chaleb , quifideliter &
D COR
 IEHOS VAE
conſtanter adhæſerar Deo contra alios exploratores & re
bellein populum .
Bendixitą; ci Ichofua: & dedit Chebror Chaleb filio Icphūna ir 3
hæreditate.Propter hoc fuit Chebron Caleb filio lephöna Cenixco 11
in hereditatem vſaj ad diéhac:pro co quòd coplenitvt iret poſt do
mini Dcü Iſrael. Ecce ratio quarehoc in loco quia agitur de
diuiſioneterræ ,recitatus eft iſte aditus Chalebad loluam .
Nomen Chebron ante vocabatur Giriarh Arbah , adă maximus ibi
inter Hanacim fituseft. Expoſitoris officio fun &tºeft interpres :
& occaſio fuit fabellæq Adam primus parés ſepultus eft in
Chebron.nã iuxta Hebr.habetur.Et nomen Chebron antea Ci.
riath Arbah ,Adă magnus ingigătibus ipſe.Manifeſtė Hebraica
litera exponit quis fuerit Arbah,dicédo Adá magnus in ge
gátibus ipſe.na Adá Hebraicè dicitur,latinė homo: & figni
ficatur $ Arbah àquo Chebron denominata eft ciuitas Ar
bah,fuit homo magn inter gigátes. O terra ceffauit à præliis.
Repetitio hutus fentétiæ fcriptæ in calce vndecimi capituli,
facta eft ad inſinuádum quòd vniuerſus iſte ſermo fuit ante
illas res geltas poft quas fcriptú eft & terra ceſſauit à bello .
CAPVT XV.
T fuitfors tribui filiorum Ichuda per familias corum :ad
E terminum Edom deſerti Zin ad auftris ab extremo auftri.
Fuitq; eis terminus incridies ab extremo marisfalis, a lin
gud qué reſpicit ad meridiem . Egrcdietúrque àmeridie ad afcējums
Scorpionum& tranfibit inZin, eto afcendetà meridic in Cades bar
neah: & tranfibit Chezron, & afcendet in Adar, & circumibit in
Carcahab . Et tranfibit in Afmon egredietur ad torrentem Aegy
pri, erunt egreſſus termini ad occidentem : hic eritvobis terminus
meridiane plage. Et terminus ad Oricntem mare falis vſque ad
extremum larden : & terminus anguli Aquilonaris à lingua maris,
ab extremo l arden .Aſvědétque terminus in domi Chogla, o trafic
bit ab Aquilone ad domi Haraba & afcendet terminus ad lapidom
Bohin filijReuben . Afcendétque terminus in Debir à valle Hachor
Gad Aquilonem refpiciens ad Ghilgal que eſt contra aſcenſum
Adummim , qui ab auftro torrenti:tranſibitque terminusad aquas
fonris ſolis , &erunt exituscius adfontem Rogel.Et aſcender iemia
nus vallemfili Hinnon ad latus Icbuſai à meridie , hoc est lerufae
laim : afcendétque terminus ad verticem montis qui eft fuper faciens
yallis Hinnom ad Occidentem , quæ cft in extremo vallis Rephaim
ad Aquilonet . Et defcendit terminas à verrice montis ad fontom
 CA PVT XV .
aqua Nephthoach, o egredietut'ad civitates monti Hephron :
defcendre terminus ad Bahal, ipfa eft Citialb-lıharim . Et cir
tamibit terminus de Bahala ad Occidmiem ad montom Schir eru
tranfibit ad latusmontis Ieharim ab Aquilone,ipfa oft Chefalon :
defcendet in Beth ſimestotranfibit ad Thimnam . Et egredietur
terminus ad latus Hecron ad Aquilonem , & defcendet terminus in
Sicchron et tranfibit montë Bahala oegredietur labneel:eruntque
exitus terminiad nisre.Et terminus occidétis ad mare magnü eiere
minus:ifte terminus filiorú Ichuda pel circumitüper familias corü .
Helébque filio lephunna deditpartem inmedio filiorum le
CH
huda ficut preceperatdominus Ichofue : Ciriaih Arbah pas
tris Hanac,ipfa est Chebron . Arbah quem ſuperius deſcripfit
hominem magnum in gigátibus,modò deſcribitpatrem gi
gátum :multi enim gigantes ex to nati inſinuantur; & przo
cipuz famzjoter gigates.Expulitq; inde Chaleb tres filiosHa.
nác:Seldi Q Achishah Thalmai, natos Hanac. Quod in cap.
II.attributum fuit loſuđe ,hic attribuitur Chaleb . Etvtrüque
eſt verum : quoniam loſua debellauit gigantes tanquam im
perator exercitus, Chaleb verò tanquam caput illius aciei
quæ aggreſſa eft Chebron . ipfe enim erat vnus principú &
populi & exercitus.Et quia ei fuerat dono data Chebró idco
ipfe primus cú portione exercitus ubi credita aggreffus eſt
Chebron & debellauit cam . & propterea tanquam ſpeciali
capiti illius Cunei attribuitur ei hæc victoria.
Afcenditý; inde ad habirætores Debir: & nomen Debir antea fuit
Ciriarh Sepher,id eft cinitas literatum . Dixitqwe Chaleb,quiper.
cufferit Cirbath Sephere ceperit ea , dabo çi Hachfam filia meam
in vxóreint.Hæc verba intellige di & a à Chaleb tanquá à fpe
ciali capite illius aciei, & quia res eius agebatur. Cepitq;ea
Hothniel filiusCenamfrater Chaleb iuniorSuperfuit,itniot.com
dedit ci Hachfam filiam ſuam ir vxorem.Non eft prohibitum in
lege Mofis coniugium inter påtruum & neprem , quanuis fit
prohibitum coniugium inter amítá & nepotem .& propter
ca nihil contra legem Mofis a &tum eft in coniugio iſto. Et
fuit cum ipfa veniret,fuafit ci ve peteret à patrefuo agrum , /wpira
uitque fedensin afmo. Iuxta Hebræum habetur. confixit ſe de
fuper Alirium . Motus enim quidam tanquä сadétis ex integro
velúr láguentis de Afind fignificatur. finxit enim mulier per
huncmorá ſe láguere; & permifit ſeipſam cadere tocă ſitnut
de Afino,ita quòd tanquam cófixa fuit in terra. & propterea
D ii ſubditur
 IEHOS VAE
ſubditur.dixitq; ei Chaleb quid tibi ? ſubaudi accidit vt fis im
mobilis in terra ,tanquam eofita in terra.Erdixit,da mihibe
nedictionem ,quia terram anforalem o arcntcm dediſti mihi,iunge
irriguam . luxta Hebræú habetur.da mihi fontes aquarum .Er
ftatim
ſubditur. & deditci fontes fuperos@fontes inferos.vt vni
uerſus ager irrigari poflet . Ifta oft hereditas tribusfiliorú Ichu
da por familias corum .

num Edom in meridie:Cabfcel & Heder & lagur. O Cina .

Dimond & Hadhada. & cedes & Chakor & Ithnam.Kiphon
Telem & Behalorh. Chazor Chadattha, a Ciriosh Chezson, ip
Sa eft Chazır. Amam & Semah & Molada.c Chazar Gadda en
Chemo Beth palet . Chazar Suhal & Beerſebah ( Bizioth
ia. Bahala Hiim & Hază o Eltholad & Chefil O Chorma.
& Riclag @ Madmanna o Sanſanna. & Lebaoth a Sulchimoy
Hain Rimmon :oés ciuitatcs vigintinouéGvilla carum . Inpla
nicic,Eſthaol Zaha 6 Afna. Zanoach o Hin gänim ,Tha
puach Henă.I amuth & Hadullam ,Socho o Hazeca. O Se.
harim & Hadithaim Ghedera .« Gedcrothaim :ciuitates qua
tuordecim a villa earum . Zenam & Chadala & Migdal.gad.
Dilham & Mizpe lofthecl. Lachis Barccalh & Hoglon
O Chabbon & Lachmas e Chithlis. & Gederoth ,Beth dagona
Nahama Macccda:ciuitates ſedecim et villa carñ.Libna He
ther Haſan.co Iphrach Aſna Norib . & Cchila e Ach
xibo Marefa : ciuitates nouem villa carū . Hccron filiæ cius
O villa eius. Ab Hecron ad mare, omnes que ſuper mană Afdod
et ville carw . Afdod o filiæ cius et villæ cins Haza o filiacion
villæ eius vſq; ad toriétem Acgypti: mare magnü G terminus.Et
is mõte, Samir Olarthir O Soche. Danna e Ciriath Sanna,
ipfa est Debir. o Hanab @ Esthemo Hanim . & Goſen og
Cholon & Gilo:ciuitates vndecim a villa carum , Arab & Duma
Eshan. lanum & Bath tapuach & Apheca. Chumta ego
Ciriath Arbah (ipſa eft Chebron ) aRihor :cinitates noucm a villa
carum . Mahon ,Charmelo Riph® Inta . Ixrchel ocdeham
o Zanoach.Cain,Ghibha Thimna : ciuitates decē & villa ca
*
sum.Chalchul, Beth Zur O Gedot.o Maharath & Beth hanoth
o Elthecon:ciuitates ſex ♡ villa eară. Ciriath Bahal(ipfa eft Ci.
riath Icharim ) Harabba:ciuitates dua & villa carum .In defer
to , Beth harabbe, Middin fechacha. & Nibfan ciuitas Salia
Henghcdi: ciuitates fex villa carum .
Er
 CAPVT XVI. 27
T febuſaos habitatores Ierufalaim non potuerant fiti Iehude
El expellere:habitauitý; tebufcus cum filiis ichuda in Icrufalaim
vfque ad diem hunc. Quæſtio occurrit ;eo y leruſalem nó có
prehendebatur ſub forte ľudæ ,ſedſub forte Beniamin,& ta
men in litera attribuitur Iudæ nó valuiffe expugnarc leru
falem & babitaſſe fimul in Ierufalem cú lebuleis filios Iudç.
Solutio eft,quòd collatis iftis cum ſcriptis inferius cap.18.
apparet q leruſalem in duarú tribuú fortes cecidit ,videlicet
Iudz & Beniamin (nó pro indiuiſo, ſed fecúdú diuerſas par
tes eius)propter diuerſitaté vt reor funiculorú ſeu linearum
relatiuè ad plagas coeli'. Notabilis fiquidem diſparitas qux
oriebatur inter lineas diuiſorias' fi rotus ambit' Jeruſale Tub
vna comprehéfus effet linea diuiforia, occafio yidetur fuifle
vt particula quædá leruſalem in fortem ſupputata fuerit lu
de.Dico aute particula , quia principaliter cecidit fub forte
Beniamin . cuius fignum eſt, quia fimpliciter & abſolutè le
suſalem (upputatur in forte Beniamin:vtclarè patet inferius
cap.18. Cauſa autem quare filii ludæ non valuerunt expelle
selebuſeos de leruſalem ſed fimul habitauerint in ea (pro
culdubio cx condicto ) ſcripta non eft authenticè.
3 CAPVT XVI.
Xvitý; fors filiis Iofeph à Landen Iericho ad aquas Iericho
E ab Oriere defertă afcendesde Iericho in montem Bethel.Et
exibit de Bethel in Lux: tráfibit ad termini archi Ha
Saroth.Er defcendet ad Occidente ad terminum laphletivfq; ad ter .
minñ Beshchoron inferiorem vfque ad Ghazer: eruntq;exitus eo
jus admarc. EthareditaveruntfileIefeph, Menaffes & Ephraim .
Etfuit terminusfiliorü Ephraim per familias eorü : & fuit termia
ons hareditatis cori ad OrientēHatroth Addar,vfq;ad Bethcharon
fuperiore. Et exibit terminus ad mare Michmethachab Aquilone,come
circuibit terminusad oričtë Thaanath filo:& träfibit ipfum ab oric
se ad lanocham.Etdeſcădet à lanocha in Hataroth & Naharoth :
operuersier in Iericho exibitad Iarden.A T apuach ibit tormi.
nusad mare torrentisarundinis, & crût exitus ciusad mare : hæc eft
hæreditas tribusfiliorum Ephraim per familias corum . Et ciuita
tesſeparatæfiliis Ephraim in medio hareditatisfiliorum Monaßis :o.
mnesciuitates & villa cari . Intellige nó quo ad proprietatem
fed quo ad Grú ciuitates aliquas Ephraim in medio Menal
lis.no enim ablatæ ſunt à Menaffe & daræ Ephraim ,ſed fitæ
deſcribuntur inter terminos Menallis hinc & inde:vt in ca
D iii pitulo
 IEHOSVAE
pitulo fequenti manifeſtari videtur .
Et non expulerunt Chenahanqum habitantcm in Gaxers habita .
witá; Chenahanaus in medio Ephraim vſque ad diem hunc,o fuit
tributo feruiens , Author iſtius libri iunxit geſta poſt mortem
loſuz geftis viuente ipfo.hæc enim de ſeruitute ſub tributo ,
poſt mortem loſuæ facta fuiffe patet ex eo quòd loſua non
eſt tranſgreſſus diuina præcepta.
CAPVT XVIla
T fuit forstribui Menaßis,quia ipfe fuitprimagepir! lofeph:
E Machir primogenito Menaſis patri Ghilhad,quia ipfefuit
vir bellicoſus, & fuit si Ghilhado Bafan.Frieqi filijs Me
naſis reliquis perfamilia corã, foliis abihexer filiis Chelsb,c - fin
Liis Afriel.ofilius Seche@filis chepherofiliis Semidah:ifti
funt
fóli Menaſis filij [ ofoph mares per familiasſwaa. Espolopbchad fi
lio Chephfili
er j Ghilhadfilij Machir fili Menaſis no fucrãt felüfid
filia : ita funtnomina filiarsi”,Machlac Noha, Chagla ,Mil
chao Thirka.Et accefferüt in cöfpeclu Elhaxar facerdotis - Iche
fue filij Nyn. principi dicédo,dominus precepit Mofi w daretne
bis hereditateinmedio fratrunastrorü:deditque cus iuxtafermonem
domini hareditatem in medio fratrum patris carum . Et ccciderüt fu ,
niculi Menaßis deccm : prætcr terrans Ghilhado Bafan qua funt
trans Iarden , Filiæ enim Menaßis hereditawcrút hæreditatē in me
dio filiorum eiuna terra Ghithad fuitfitiisMenassi reliquis.
Fuitý; terminus Menaffus ab Alex Michmeshath Super: fació See
chem , & ibit terminus ad dexteram ad habitatores fontis Tapuach.
Menaſsi fuit terra Tapuach : & Tapuach ad terminum Mcnafsi
filiis Ephraim.Defcendétque terminus ad torvētem arundinis ad me.
ridiem torrenti,ciuitates ifta erant Ephraim in medio ciuitatü Mc
nafos: terminus Menafsis ad Aquilonem torrenti , & fuit exitus
csys ad mare . Ad meridiem Ephraimo ad Aquilonem Menaſsi,
ofuit mareterminus eius: & in Aſer contingent ſe ab Aquilone
in Ifafthar ab Oriente.Fuitq; Menaſsi in Ifafcharin Afer Beth
sean cofilie cima alibleham & filiæ cius, & habitatores Dor
filia cins habitatores Hědor o filia eius,& habitatores Taha
nac os filia eius habitatores Megiddo & filia cins: tresprouin
sig. Et no potuerütfilij Menafsus hereditareciuitates iftas :cæpita:
Chenahanans habitare in terra iſta. Hoc ad literam verificatur
tempore loſuz.iam enim ſcriptum eſt ſuperius quod magna
pars terræ ſupererat acquirenda poæquam ceffauit comune
bellum.Idee o nim attribuitur filiis Menallis no valuiffe ex

pellere
 CAPVT xyrl. 28
pellere Chananæum intra terminos fortis ſuæ habitantem ,,
quia finitis cómunibus bellis ſupradiétis data eft vnicuique
tribui ſua pars cum cura acquirendi quicquid intra fortem
fuam acquirédum fupercrat. Poftquamautem conualuerunt filij
Ifrael,fecerunt Chenahanaum tributarium , & expellendo nonex
pulerunt cum . Hoc fuit ſecundum hiſtoriam poft mortem lo
fuz.tunc enim etiam filii Menaffis tranſgredi ſunt prçcepta
Dei, non expellendo Chananæos à ſorte ſua, ſed malentes
cos ſub tributo .
Ocutiq; funt filijIofeph ad Ichoſuam dicēdo : quare dediftimi
hi hereditaté fortisvnius & partem vnā , & ego populus mul
tus vſquequo ſic benedixeritmihi dominus? Ad quos Ichoſus ait.ſi
populus multus es aſcende tibi in gluam & fuccidetibi ibi in terra
Perizei & Rephaim :quia anguftus eft tibimos Ephraim .Hinc cla
rè apparet quod quæſtio erat non de paruitate terræ dala
Ephraim , ſed de paruitate terræ habitatæ fimul & acquiſitç.
montem enim Ephraim acquifierat, ſed quia fylueftris erat,
no erat tunchabirabilis . & propterea Ioſua dicit eis vt ſucci
dant fyluas & reddát terrá habitabilem . Dixerúntque filij Io
Seph,non poterimus ad montana cõfcendere. Iuxta Hebr.habétur.
Bon fefficiet nobis mons. Replicant filii Ephraim allegátes duo .
alterum quod mons non fufficit eis : alterú quod pars ſortis
corú in planicie eft valde munita & fortis ſub poteſtate Cha
Danæorum habitantium ibidem.nam iuxta Hebrçu ſubiun
gitur ftatim copulatiuè. G - currus ferri in omni Chenahanzo ha
bitantein terra vallis, cui in Bethſean & foliiseius & cui in valle
Ixpehel.Vnde & lofua ad vtrunque reſpondet.
Dixit “: Ichafua ad domi Lofeph, Ephraimo Monaffi dicédo:
populus muliuses fontitudomagnaestribi,non erit sibifors vna .
Ex multitudine & fortitudine ſatisfacere intédit. ex multi
tudine quidé cõſentiç g eis no ſufficit fors vna niſi excéda
tur ad occupanda finitima acquiſitæ & habitatæterræ . non
enim intendit dare tribui Ephraim de ſortibus aliarum tri
buú , ſed cófentire o fola fors quo ad terrá acquiſita & habi
tará no ſufficit eisHúc enim elle germanú ſenſum teftantur
fubiuncta remedia à Ioſua duo . Alterum . Sed tranfibis ad mon
tem.Iuxta Hebræum habetur.Quia mõs erit tobi,quia fylua ipfe
& fuccidesipfam . Hoc eft primum remedium ad extenden
dífortem , vtquia mulci & fortes ſunt,reddant montem ha
bitabilem . Alterú cft, poteris vltra procedere cum fubuerterss
Di Chand .
 IEHOSVAE
Chandnaum quem dicis ferreos habere curruseu cefortißimü.lu
xta Hebræú habetur . erunt tibi exitus cius,quia expelles Chee
nahanaum ,quod currus ferriei , quod fortis ipſe. Non eſt víque
quaque clarum an per exitus lignificentur prouétus feu fru
& tus cxeuntes ex móte iam culto, an fruitio libera termino
rum fylux iam ſucciſa ſignificetur. Quicquid autem figni
ficetur,ad primum ſpectatremedium ;clarum enim eft quod
remedium ſecundum eft futura debellatio Chananæi etiam
quòd habeat currus ferreos & fit valde fortis.Ec hoc ex for
titudine populi promittit. Ex his auté duobus remediis co
fiftentibus in extenſione cultæ terræ & habitatæ ,manifeſta
tur quo ſenſu dixerit Ioſua tribui Ephraim non eric tibi ſors
Ina.hinc enim clarè patet quòd nõ de numero fortis, ſed de
quátitate ſortis quo ad terra habitará ac acquiſitá eft ſermo,
CAPVT XVIII,
Ongregatique ſuntomnesfilij Ifracl in Silo. Plus dicitur
С iuxta Hebræum.nam tota fynagoga filiorum Iſraël
congregata in Silo deſcribitur Et fignificatur quòd
vniuerſitas populi cum mulieribus & paruulis ex Ghalgalis
venerunt in Silo ,vt Ioſephus dicit anno ſexco à tranſitu 1or
danis.Eft autem Silo ciuitas in ſorte tribus Ephraim ,ex qua
tribu erat ipſe Ioſua. ibique fixerunt tabernaculum teftimonij.
Parui refert quòd Hebraicè habetur . & fecerunt caftrameta .
si ibi tentorium adunationis . Ad fignificandum quod non mi
litares virį duntaxat ſed yniuerſus cætus populi migrauit in
Silo , non qualitercunque , fed firmando tabernaculum Dei
ibidem apponuntur hæc , & par fuit vt in forte principis lo
caretur diuinus culcus.& fuit eis terra ſubiccta.luxta Hebræ
um habetur , terra acquiſita fuit in faciebus corum.Et eſt pro
culdubio ſenſus quòd terra iam acquiſita eratliberè ac pa
cifice in poteftate eorum . an autem fignificetur etiam quòd
terra acquiſita erat in proſpectu exifterium in Silo,affirmare
non audeo,
Emanferántque in filiis Ifracl qua non acceperant hæredits .
RE tem ſuam , feptem tribus . Dixitque Ichofua ad filios Ifracl:
vfquequo vos pigritamini ad ingrediendum , vt poßideatis terram
quam dedit vobus dominus Deuspatrum veftrorum ? Eligite vobis
tres viros per tribum : Omittam eos, o ſurgentac ambulabant per
terram . Duæ tribus & dimidia habuerant fortes fuas trans
lordanem à Moſe:duæ quoque aliæ tribus & dimidia(vide
licee
 CAPVT XVIII. 29
licet ludz Ephraim & reliqua medietas Menafſis )habuerát
fortes ſuasà Ioſua.Et iftæ impigræ ac fortes iuerant ad pof
fidendum fortes ſuas:ſeptem autem tribus excluſa tribu le
uitica,neglexerantire ad accipiédum poſſeſſionem fortium
ſuarum . & propterea loluain Silo caftrametatus arguit eas
pigritiæ : & diſponit vt ex fingulis earum eligantur tres viri
ad confiderandum & conferendum partes terræ inter ſeſe ,
ne diuifio carerer iniquitate nec relinqueretur locus quere
iç. @ deſcribent eam iuxta numerum vniuſcuiuſque multitudinis,
referentque ad me quod deſcripſerint. Iuxta Hebræum habetur.
&ſcribentcă in ore hæreditatis corum ,Gveniětad me. Metapho
ricè transfertur os ad hæreditatem . & ctſenſus ve diuiden
do terram in feptem hæreditates,deſcribantcuiufque hære
ditatis partes fibiinuicem cohærentes,vt omnes fingulæ hæ
reditacis partes adfint tanquam in ore ipfiushæreditatis exi
ftentes . Et diuidite vobis terram in feptem partes : Iehudaſtabit
Super terminamfuum à meridie,domus lofeph ftabuntfuper termi
nosſuos ab Aquilona.Vóſque defcribetis terram infeptem partes, o
venietis ad me huc: & iaciã vobis fortem hic coram domino Deo no .
ftro. Non enim eftpars Leuitis in medio veftri,quia facerdotium do.
mini eft hereditas corum : Gad autem & Reuben & dimidia tribus
Menabus acceperunt hæreditatem fuā trās Iarden ad Orientě, quam
dedit eis Mofesferuusdomini.
Cúmque furrexiffent viri ve pergerent ad defcribendum terram ,
praecepit cis Iehofuadicens:circumiteterram &defcribite că acre
wertimini ad me, & hic iaciam vobisforte corā domino in Silo.Per
rezervneque virie tranfierunt in terram , & defcripferunt cam per
ciuitatesin feptem partes inlibro: & reuerfifunt ad Ichofua ad ca.
ftra in Sila , Er jeciteis Iehofwa fortem in Silo coram domino: di
wiſitý; terram filios Ifracl in ſeptem partes, Si quæritur quomodo N
feruatú eſt prçceptú diuinú ſcriptú Num.26.pluribus maio
rem parté dabis & paucioribusminoré ,ná di partes ſeptem
defcriptæ erát ab illis mifſis ad diuidendum terrá, & poftea
forte partes illa datæ ſunt,nó feruabát diuinú præceptum ve
darent pluribusmaiorem parté.ita enim fors maioris partis
cadere poterat ſuper pauciores ficut fuper plures.Solutio eft 1
quòd quia diuina illa lex pro pace inter trib? decreta eſt,po
tuit de colenſa partium abſque diuinæ legis iniuria renun
ciari beneficio illius legis,accedéte authoritate principis.vi
Tum eſt enim loſuz & populo fic expedire communi bono :
quia
 IEHOSVAE
quia modica erat diſparitas fecundum multitudinem inter
has ſeptem tribus.non fic autem fuit diuiſa terra maioribus
tribubus Iudæ videlicet & Ephraim :vt fupraſcripta teftatur.
T afcendit forstribusfiliori Biniamin per familiascorum : 0
EMA eximit terminus fortiseorü interfilios Iehude o filios Joſeph .
Fritös eis terminus ad latus Aquilonisà [ arden: afcēdit terminus
ad latus Iericho ab Aquilone, a afcédet in monté ad marc: fuerúnte
que exitus eius ad defertü Bethauě. Et tranfibit inde terminus in Lux
ad latus ad Luc ad meridie,ipfa eft Bethel : defccndetque terminus
in Hateroth adar ſupermorem qui eft à meridie Beth choron infe
riori. Et defcendet terminus circumibit ad latus maris ad meri ,
diem à monte qui eſt ſuperfaciem Beth choron ad meridiem , & crüt
exitus eius ad CiriarhBahal,ipfa eft ciuitas Icharim ciuitas filio .
rum Ichuda :hoc eft latus maris.Et latus admeridič ab cxtremo Ci.
giath teharim :@exibit terminus ad mare , & cxibit ad fontě aqua
Nephroach. Er deſcendet terminus ad extremum mõtis qui eſt ſupere
faciem valis Benhinnom que eſt in valle Rephaim ad Aquilonema
defcendétqi vallis Hinnom ad latus [ ebus ad meridiem : & defcëdet
ad fontem Rogel. Er deſcendet ab Aquilone e exibit ad Henſe,
mes ( id est fontom Splis) & exibit ad Gheliloth quafunt contra
afcenfum Adummim : defcendétq; ad Eben Buhan . (id eft lapidem
tu
Buhan ) filij Reuben. Ettranfibit ad latuscótra plaviciim ad Aquia
lonē: & defcendet in Harabask.Et tranfibit terminis ad latus Bath
Chogla ad Aquilonem , & eruntexitustermini ad lingua marisfan
lis ad Aquilonem ad extremum Iarden ad meridiem : iſte eſt termina
nus meridici. Er larden terminabit eum ad latus ad oricbteim :ifta efte
hareditasfiliorum Biniamin per terminos eius in circumicuper fa .
milias corum .
Fuerúntque ciuitates tribuifiliorum Biniamin perfamilias con :
Iericho em Beth chogla @vallis Cezim . Beth harabe et oma
raim & Bethel. @ Hanuim & Para & Hophra.c Chepher Ha
monai @ Hophni & Gaba: ciuitates duodecim & villa cari . Ghib
hon Rama & Beeroth.. Mixpe & Chephira & Moxa et Re
cem & Irpeel @ Tar ala.cºrelah ,Eleph onIebuſi ( öpfa eft Ierste
Salaim )Ghibharh Ciriath , ciuitates quatuordecim Govilla earum :
ifta eft hareditas filiorum Biniamin per familias eorum .
CAPVT XIX .
Tcgreffe eftforsſecunda Simhoni, tribui filiori Simhoa
E mis per familias corum : fuit hareditas eorum in medio
hareditatis filiorum Iehuda. Fuitque cis in hæreditatem
ipforum
 CAPVT XIX . 30
ipforum :Beer'ſebah & ſebag& Molada & Chazur suhal - Ba
Lo Hazem . Eltholad & Bethul a Chorma.o-Zic 'Lago
Beth marchaboth & Chazar Suſa. O Beth Lebahoth & Saruché:
ciuitates tredecim villa earü .Hain Rimmon & Hether Ha
fax: ciuitates quatuor ( villa earum . Et omnes villa per circumită
ciuitatum iftarumvfque ad Bahalath Beer Ramath ad meridie:ifta
of hereditas tribus filiorum Simhonis per familiascorü in poffeßios
Hofuniculo filiorum Iehuda quia maior erat, Iuxta Hebræum
habetur.De forte filiorum Iehuda hareditasfiliorum Simhon :quia
fuit pars filiorü Lehude multa pre ipfis , o hereditauerunt filij Sim
ben in medio hæreditatis corum.Clarè enim manifeftatur quod
quia pars quam acceperat tribus Judæ excedebat neceffaria
partem ad' habitádum filiis Iudæ, ideo ex ſorte fliorum lu
dæ amputata eft hæreditas Simeon.Et hinc dicitur quòd Si .
meon non habuit fortempropriam ,eo quòd ſors eius fuerit
inta fortem Iudæ .
Aſccnlitý;forstertia filiisZebulum per familias cosü : &fuitter
minus hereditatis corü vfq; ad Sarid.Es afcendet terminus corú ad
mare Mar Halão pertinget ad Dabbafeth:pertingetq; ad tor .
rentěquieft fuper facié locnehā.Et reuerietur de Sarid al orientē
ad ortü folius fuper termina Chifloth Thabor:cxibitj: ad Dob Rith
afcédet in Iaphiah ,Et in de tranfiuit ad orientē ad ortúad Ghit
tam Ghepher ad Hittha Cazin :c exibirRimmő Gyrantē ad No
hah.Et circüibitei terminus ab aquilone ad Chanathon: crūtį; exi.
tus eius ad vallem Iphthach elo Cattath & Nahalal & Simron
& Idhala Beth Lachem.ciuitates duodecim & villa cari . Hæc
eft hereditas filiorüZebulü per familiascor : ciuitates ifta villa
carum . Iarchar exiuitforsquarta: filiis Ifafchar per familias cori
Fuitý; terminus eorü Ixrehela & Chefwloth @ Suně. & Chapha
raim & Lio Anacharath . Harabbith & Cis Ion Abez .
Remethro Hon Gannim ,o Henchadda & Beth Paperoper
ucniet terminus in Thaboro Sachazimă & Beth Semes, erunt
exitus termini corn ad Iarden : ciuitates ſedecim Grille pari.Hæc
efthereditas tribusfiliorü Ifaſihar per familias corum ,ciuitatesc
villa carum .
Ereximit forsquinta tribuifiliorü Aferperfamilias eorum ,Fwita;
terminus eorü Chelchath - Chali &Beton & Achſaph . Ala
melech & Hamhad Mis al; & perueniet in Charmel ad mare
Go in Sicher Libnath . Etreuertetur ab ortu ſolis Beth Dagon,
perveniet in Zebulan - in vallem Iphtachel ad aquilopem Beth
Hemoc
 IEHOSV AE
Hemec Nchicl:exibita; ad Chabul à finiftra.eb Habro de Reo
chob Chammon @ Canam ,vſqueadZidon magnam.Et reuerte
sur terminus in Ramam & vfq; ad ciuitatě munitam Zor :rcuciturg:
terminus in chofam , & crút cxitus cius ad marc à funiculo ad Ach .
kib . Er Hummă o Aphec « Rechob : ciuitates vigintidna Gville
carum.Hac
. eft hæreditas tribus filiorum Afer per familiascorum ci
witates ifta villa carum .
Filiis Naphthali exiuit forsſexta:filiis Naphthali per familias
corum.Et fuicterminuscorã à Cheleph ab Elon in Zahanannimo
Adami ipſius Neceb Iabneel vfq; ad lacum : fuitý; exitus eius ad
larden . Etreuertetur terminus ad mare Axnoch Thabor exibis
inde ad Chucocam :peruenietą; in qebulum à meridie & in Afer per
nenit ab occidente, & in Iehudam ad Iarden ab ortufolis. Et cimi.
tates munita :Ziddim Zero Chammath Raccath & Chinncreth .
Adama o Harima & Chazor.o Cedes & Edrchio Hon
shaxor . @ Iron & Migdal cl , Chorcm & Beth hanash & Beth
Semes: ciuitates nouemdccim e ville carum . Hæc eft hæreditas trie
busfiliorum Maphthali per familiascorum :ciuitates @villa earü .
Tribuifiliorum Dan per familias corum ,exiuit forsfeprima,
Et fuitterminus harcditatis corum :Zarha o Esbalke Hirſe.
mes.i.ciuit.us folis. Sahalabbim Aialon Ilhele . & Elon
Thimnata Hecron . Elthece ® Zobberhó « Bahalath.com
Hud & Beneberach Gathrimmon ,Qaque larcon Harac.
con :cum termino contra lapho. Et eximit terminusfiliorum Dan ab
eis:afcenderuntq;filij Dan o pugnauerunt cum Lefem , ceperintque
cam & percufferunt cam in ore gladiü & hæreditauerunt: cam et
habitarüt in ca. Quando res hæc gefta fuerit (an teinpore lo
Suæ an poft)certum non eft:hoc tamen certum eſt quòd iſti
feruauerunt legem interficiendo omnes habitatores Leſem .
vocantes nomē cimsLefenda.Corrupta eft litera: ita quòd fuper
fuit pronome,eius:nam hebraicè habetur.O vocanerunt Le
fem dan in nomine Dan parris fui.Ec eft caſus datiui Leſem :per
quem manifeftè fignificatur quod nomé Dan impofitú fuit
ipli Leſem.Nec ex idétitate nomiois Dan impofiti Leſem &
impofiti lais ludicú.18.argumentú habetur fufficiens quod
cadé ciuitas fuerit Leſé & lais.no ſolú em pomina ſunt di
uerſa ſed etiam actiones,nam Lais ſcribitur combufta à filiis
Dan & sex.lificaca :Lerem auté nó fuit combuſta,fed vt hîc
Scribitur fuit capta & habitata à filiis Dan mutato ciuitatis
Rominc. Hæc efi hareditas tribus filiorü Dan per familiascorum ,
cinio
 CAPVT XX. 31
ciuitatcs ifte villa carum .
Compleneruntq;in hæreditatem diuidere teriam perterminosſu
os: O dederunt filö 1ſrael hercditatom Ichofuæ filio Nun in medio
fui Quemadmodú data fuit abſque forte Chebron Chaleb ,
ita datur hæredicas toiuæ abfque forte.foli enim ipfi fuper
ftites erant ex ſexcentis millibus numeratis in deſerto , &
ambo fuerant exploratores relationem ſecundum Deum
facientes.Iuxta verbum domini dederüt ci cimitatim quam poftu .
lauit,Timnath Serach in monte Ephraim : ædificanitý; ciuitaté a
habitauit in ta. Quemadmodú non ſunt ſcripta in libris Mo
fis quæ fuerunt dicta pro hæreditate Chaleb , ita nõ eft fcri
prum in eiſdem libris buiuſmodi verbum diuinum pro hç.
jeditate loſuç:ſed hîc primò ſcribitur.Hæ ſunt poßißiões quas
forte diuifigunt Ilhazar Sacerdos& Ichoſua filiusNunc princin
pes familiarum ac tribuum filiorum Ifracl in Silo coram domino ad
oftium tentorijadunationis:& finierunt diuidere terram .
САРУт XX .
T locutus eft dominus ad Ichofuam dicēs. Loquere ad fi
E : lios Ifrael dicens:dato vobis ciuitates refugü quas locutus
ſum ad vos per manum Moſis. Ve fugiat illuc homicida,
percutiens animam per errorem abſq;ſcientia: crunrg; vobis in refu .
gium à redemptore fanguinis.Et fugict ad vnam ex ciuitatibus iftis,
ftabitq; ad oftium portæ ciuitatis, & loquetur in auribus ſeniorúcia
witatis illiusverba fua:rccolligenta;cum in ciuitatem ad ſc,& dabūt
si locum & habitabit cum eis.Mandatis diuinis fcriptis nu.35.
& deute.16. explicado adiungitur modus quo homicida in
uolútarius cófugiens ad ciuitatem refugiſ recipiendus erat:
videlicet manifeſtando cauſam ſuam ſenioribusciuitatis in
porta, quæ tunc erat celebrior ciuitatis locus. Et cum ſecutus
fuerit redemptor fanguinispoſtcum ,non tradent homicidam in man
num cius:quia ignoranspercußit proximum fuum ,& non odio ha.
bucrat cum ab heri @nudiuftcrtius. Ethabitabit in ciuitate illo
donec ftcteritante fynagogam ad iudicium ,donec moriatur facerdos
magnº quicrit in diebus illis:tüc reuertetur homicida ,evenietad
cinitatem ſua & ad domumſuam , ad ciuitatem vndefugerat illuc,
Summariè tanguntur,in ſupradictis libris ſcripta.tanguntur
enim duo,donec:alteruni temporis intermedii vfque ad dif
finitiuam ſententiam inuoluntarii homicidii: alterú tempo
ris fluentis poft huiuſmodi diffinitiuam ſententiam vſque
ad mortem fummi ſacerdotis. vtroq; enim tempore ſecurus
erat
 IEHO'S VAE
crat in ciuitate refugij.
Ecreucrütý; Cedes in Ghalil in monte Naphthali, et sechië
D. in monte Ephraim : Cir Iath arbah (ipfa eft Chebron ) in
monte Iehuda.Eterens Iarden ad orientalem plagă Iericho, ſtatues
riune Pexer in deſerto in planicie de tribu Rouben: e Ramoth inte
Ghilhad de tribu Gad , Gholan in Bafan de tribu Menaſis. H&
ciuitates conftitutæ funt cunétis filtis Ifrael o aduenis quihabita
bant inter cos, vt fugeret ad eas qui animam neſcius percußiffet:
non morcretur in manu redemptoris fanguinis donec ſteretantepopus
lum expofiturus taufam fuam .
CAPVT X XI .
Coefferütq; principes patrum Leuitarum , ad Elhazarfac
cerdotem & ad lehofuam filium Nun: ad principes pa.
trum tribuum filiorum Iſrael. Locutiq; funt ad cos in Sild
in terra Chenahan diccndo:dominus præcepitper manum Mofis vt
darentur nobisciuitates ad habitandum , ſuburbana caram pro
animalibus noftris.
T dederunt filij Ifrael Leuitis de hareditate fua iuxta verbum
Elon domini,ciuitates iftas aſuburbana carum . Egreffaq; eft fors 5
per familias Cehathitarum : fuitfiliis Aharon facerdotisdeLeni
sis; detribu Ichuda & de tribu Simhon de tribu Biniamin per
fortem ciuitates tredecim . & immediatè poft, filiis auté Cehath
seliquis.& paulò inferius & filiis Gerſon . & demú ſubditur,
filiis Merari. Ex his collige prudens lector antementis pro
fpectu vniuerſæ tribus Leuiticæ familias quidem tres(vide.
licet Cehathiras,Gerſonitas & Meraritas partesautem qua
tuor quia Cchathitę diuifi ſunt in duas partes.quarú vna có
ftat ex ſacerdotib °, & hæc vocatur filiorú Aharo ,altera Le
1
uitico dútar at gradu côtenta fuit, ficut & Gerſonitę & Me
saritæ . Et proptereà ſecundum has quatuor portiones quae
tuor ſortes in hoc capitulo narrantur.Filiis aurcm Cchath re.
liquis, de familiis tribus Ephraim & de troba Dane de dimidia
tribu Menaſis perfortëciuitates decem . Etfiliis Gerfon defamiliis
tribus Isaſchar et de tribu Afere de tribu Naphthalide di
midia tribu Menaſsis in Bafan per fortem ,ciuitates tredecim . Filios
Merari per familias corum de tribus Reuben & de tribus Gade de
tribu Lebulum ciuitates duodecim.Dederütá; fi'iis Iſrael Levitis ci
witates hus ſuburbana earü :ficutpræcepit dominuspermanus
Mofis per fortem .
E.
 CAPVT XXI. 32
I
ciuitatcs iftas,quas vocabit nomine.Dederuntá; filiis Aharon de
familiis Cehathiraium defiliisLeni ( eis enim crat fors prima) Cir
Lath Arbah patru Hanac ipfa cf Chibron inmonte Iehuda.c ſub
urbana eius per circumitum eius.Agrum verò ciuitatis & villascius
dederunt Chaleb filio Iephunnà in poſſeſsionem cius.
Quanuis ciuitas Chebron fuerit Chaleb ,quia tamen force
contigit vt eſſet ciuitas ſacerdotum oportuit Chaleb quem
admodum & aliarum tribuum principes coſentire vt ciuitas
Chebron effet tribus Leuiticæ quo ad vſum habitádi. Immo
hic conſenſus fuit ante ſortes iſtas, co ipſo quod decreuerút
ciuitatem Chebron eſſe ciuitatem refugij :quoniam Nu.35.
decernit deus vt ciuitates refugij fint Leuitarum . & propter
ca fi pri'decretç ſunt ciuitates refugij,prior fuit Chaleb có
Senſus. Verum vt in litera dicitur, vniuerſus Ager Chebron
cum villis eius apud Chaleb máſit.Sola enim ciuicas Chebró
cum ſuburbano fuit vſui ſacerdotum . Er filiis Aharon ſacerdo
tis dederunt ciuitatem refugj homicide, Chebro - ſuburbana ci":
@ Libnam acſuburbana eius: & lathir & fuburbana cias.Eſte
moah ac faburbana cims . Choloő ſuburbana eius, & Debir ac
fuburbana cius, Hain juburbana cius , Iurtā duburban
na cius, Beth Semes ac ſubwrband eius; ciuitates nouă de duabus
tribulus iftis. Detribu verò BiniaminGhibhon fuburbana cim :
Ghebah acſuburbanaeius.Hanathosh o ſuburbanacius,Halmor
O ſuburbana eius:ciuita:es quatuor.Omnes ciuitatesfiliorum Aha.
non facerdotum , tredecim ciuitates & ſuburbana carum . Er f «
miliis filiorum Chat Leuitarum reliquorü de filiis Cihat:fuerunta:
ciuitates fortis corã de tribuEphraim , Er dederüt cis ciuitatérefugi
homicide Sechem & fuburbanacius in monte Ephraim : & Gheter
ac ſuburbanacius Cibzaim & ſuburbanaeius, & Beth Chiro ac
fuburbana cius: ciuitates quatuor. Etde tribu Dan Elthece & sub
urbana cius, & Chibbethon acſuburbana eius. Ajalono ſuburbana
cius,Gath Rimmon ac ſuburbanaeins : ciuitates quatuor. Et de di
midia tribu Menaſsis Thanach ſuburbana eins. & Gharh Rim
mon acſuburbana eius, ciuitates dua. Omnes ciuitates decom o
ſuburbana carum ,data funt filiis Cehath infcrioris gradus. Iuxta
Hebræum habetur. familiis filiorum Cehath reliquis. quo.
niam vltimi Leuitarum ſunt Meraritæ .
Filiis quoque Gerfon de familiis Leuitatum , de dimidia
tribu
 IÈHOSVAE
tribu Menaſsis ciwitate refugi homicida Gholam in Bafan durub
urbana eius,eoBehetherarh acfuburbana cius ciuitatesdua.Et de
tribu Iſaſchar Cis son o ſuburbana eins: Dobrath ac ſuburbans
eius:Carmuth ſuburbana eius Hegānim ac fuburbana ciº :ciui
tates quatuor.Etde tribu Aſer, Mis al & ſuburbanarius Habdon a
Suburband eius.Chelcahı fuburbana cius , icchob ac ſubur
bana eius: ciuitates quatuor. Er de tribu Naphthali ciuitatē refugă
bomicide.Cedes in Ghalil @ ſuburbana eius, & Chamoth Dor ac
fuburbana cius, & Charihan & ſuburbana eius: ciuitates tres.Om
nes ciuitates Gerſonitarü per familias eorum , tredecim ciuitates
Suburbana earum. Familiisautem filiorum Merari leuitarum reli
quorum ,de tribu kebulun locnehã o ſuburbana cius:cartha o fube
urbana cius.Dimnă ſuburbana cius,Nachala acfuburbanaeius:
ciuitates quatuor. Er detribu Reuben Bezero ſuburbanacius :
lahexam acſuburbana cius. Cedemoth o ſuburbana eius, o Meo
phahath ac ſuburbana eius ciuitates quatuor. Et de tribu Gad ciui.
tatem refugi homicida Ramoth in Ghilhado ſuburbana eius, co
Machanaim ac ſuburbana eins.Chesbon cluburbana eius. Iahrer
ac fuburbanaeius:omnes ciuitates quatuor.Omnes ciuitatesfiliorum
Merari per familias eorum reſiduorum defamiliis leuitarum ,ciuita .
tes duodecim.Omnes ciuitates lesitarum inmedio poſſeſsionisfilio
rum Ifracl, ciuitates quadragintaoéto & ſuburbana earum . Erunt
ciuitates iftaciuitas ciuitas og ſuburbana ciusper circumitum ip
fius: fic omnibus ciuitatibus iftis.

tribus corum . Quæſtio magna oricur circa verificationé

huius fententiç.nam & fuperius ca.13.dictú eft & inferiº.ca.
23. repetitur, multam adhuc ſupereffe terra non acquifitam
quæ tamen acquitéda fupererat cú promiffione quod Deus
diſperdet gentes illas:quomodo ergo verificatur & dedit Ie
houah iſraeli omaem terram quam iurauit ad dandum par
tribus corum : Et quod fit fermo quod dedit cú effe &tu, ſub
iun &ta manifeſtant. & hæreditauerunt ipfam habitauerunt in
jp /4.Solutio eft quod fententia hæc verificatur ſecundá for
mam promiſsionis diuinæ.modus enim & forma promiſsi
onis fuit vt non fimul ſed temporibus congruis daretdeus
omnem terram promiſsiopis. Èxpreſſc enim ſcribitur Exo .
23.iftemodus .& aſsignatur ratio quia fi in principio Deus
daret eis vniuerfam terram illam , cum ipfi non fufficerent
ad habitandum & collendú cam , multiplicarentur agreſtia
ani
 CAPVT XXII. 33
animalia aduerſus eos. Quia itaq; deus de facto dedit tem
pore lofuæ terrá ſufficiente populo Iſrael pro túc,ideo veri
ficatur quòd dedit Iſraeli omnem terra quam iurauit ſe da
turum . ſubintelligitur enim ſecundum formam & modum
promillionis . Dataq; eft à Deo pax in omnes per circumitum nan
tiones.luxta Hebr.plus habetur.Et requiem dedit Iehouah cisa
circumitu ,ficut omne quod iurauit patribuscorum.Perſpicuum eft
adimpletum effe hoc tempore loſuæ : quoniam terræ non
ſubaciæ quieſcebant nec moleftæ erantIfraëlitis. nullúſque
cas hoftium refiftere aufus eft.Iuxta Hebræum habetur. Gnoſtes
dit vir in faciebus eorum ex omnibus inimicis ipforum.Significatur
enim non negatio audaciæ ad reſiſtendum , ſed negatio ſub .
fitentiæ inimicorum ,non abſolute ſed in faciebus Iſraëlitae
rum : hoc eſt in congreſſu cum lſraëlitis.omnes enim cum
quibus prælium fuit,debellati ſunt: cum relictis autem terris
non acquiſitis,nó commiſit prælium lſraël. & propterea ve
rificatur quod in faciebus corum nullus inimicorum ftetit.
fed cunéti in eorum ditionem redacti funt.luxta Hebrçum habe
tur.omnes inimicos copum dedit lehonah in manus ipsorum.Ininia
ci Ifraëlis appellantur hoc in loco illi qui egreffi fuerant ad
bellum contra Iſrael. omnes enim iftos traditos fuiffe ma
nibus Iſrael perſpicuum eft. Ne vnum quidem verbum quod illis
preftaturumfe effc promiferat, irritum fuit:fed rebus expletafunt om
mnia.Iuxta Hebræum habetur. Non cecidit verbü ex omni vere
bo bono quod locutus eft Ichowah domui Iſrael:omne venit.Dicitur
cx omni verbo bono,ad differentiam diuinorum verborum
ad puniédum lſraëlitas.huiuſmodi enim verbum eft adma
lum pænæ inferendum Iſraëli: & ideo diſtinguitur à verbo
bono,hoc eſt collatiuo boni. Multa enim mala comminatus
fuerat Deus quæ non executioni mandauerat , ſed bonum
omne quod promifit,venit.

CAPVT XXII.
Vnc vocauit Iehoſua Reubenitas Gaditas & dimidia
T tribum Menaßv. Erdixit ad eos:voscuftodiftis omnia qua
precepit vobis Mofes feruus domini, obediftis voci mee
in cunctis quapræcepi vobis. Non reliquiftisfratresveftros iam die.
bus multis vfque in diem hunc : feruaftis cuftodiam pracepti do
mini Dei veftri. Et nunc requieſcere fecit dominus Deus vefter fram
tres veſtros ficut locutus eft eis : nunc reuertimini Gite vobis ad
E tentoria
 IEHOS VAE
tentoria veftra ,ad terram poffeffionis quam dedit vobis Mofes ferme
domini erans Larden .Tantùm cuſtodiatis attente', vt faciatis mandao
tum olegem quam pracepit vobis Mofes feruus domini, vt diligs
tis dominum Dcum veftrum & ambuletis in omnibus viis eins og
feruetis precepta eius adharcatis es : & feruiatisci in toto corde
veftro in tota anima veftra. Benedixitque eis Iehofua: dimi.
fie cos , abierúntque in tentoria ſua.Dimidia autem tribui Menaſsis
dederat Moſes in Baſan :dimidia verò eius dedit Iehoſua că frarrio
bus eorum trans Iarden ad occidentem , Et etiam cum dimitteret
eos in tentoriaſua & benediceret eis, dixit ad cos,cum diwitiis mul
tis rcuertimini ad tentoria veftra & cum armento multo valde, cum
argento auro e are ferro & veſtibus multis valde, diuidite
predam hoftium veftrorum cum fratribus veftris. Quéadmodum
tempore Mofis diuiſa fuit præda Madianitarum (vt patet
Nume.31 . ) ex præcepto Dei ita quòd medietas fuit pugna
tium & medietas reliqui populi, ita nunc lofua mádat qua
draginta millibus ex Reubé,Gad & Menaffe, vt redeutes ad
propria diuidantprædam cum fratribus ſuis , qui non vene
fani ad bellum . Reuerfiq;funt & abierunt filij Reuben ofila
Gad & dimidia tribus Menaſſis à filiis Ifrael de silo qua est in ter
rachenahan :vt intrarét Ghilhad terram poffefsionisfua, quam ob
sinuerant iuxta imperium domini in manu Mofis.
Vmý; veniſſent ad tumulos Iordanis . Iuxta Hebræum ha
CHÚ : ad volutabra Iarden qua in terra Chenahan . Regio
betur.
juxta lordanem inutilis ad femina ex hoc quod inuoluitur
Iordanis alluuione, ſignificatur vltra lordanem eundo à le
ruſalem verfus Iordanem . ædificauerunt iuxta Iarden altare in
finita magnitudinis. Iuxta Hebrçum habetur.altare magna vin
Su.vt ex hocipfo pateret quod non ad ſacrificanduan ,ſed ad
videndum eleuatum erat,vt poftea declararunt conſtructo
res eius . Quod cùm audiſſenefilij Ifrael & ad eos certi nunci de
tuliffent. Interpres expofitoris officio fungitur.nam iuxta
Hebræumhabetur tantummodo. Et audieruntfilijIfracl dico
re: ecce ædificauerútfili Renben & filijGad o dimidia tribus Mc
naſisaltare in terra ChenahanſuperIordanis tumulos contra filios
Ifracl . Iuxta Hebræum habetur. eregione terra Chenahan ad
volutabra Iarden, ad tranſitum filiorum Iſrael. Et hinc clarè ha
betur quòd altare hoc ædificatum eſt non in terra Chana
han ,icd in terra Rubenitarum ,Gaditarum & dimidiæ tribus
Mcoaft.s;
 CAPVT XXII. 34
Menaſſis :hoc eft trans Iordanem relatiuè ad Ieruſalem.ter
ta enim Chanahan eft cis Iordanem relatiuè ad leruſalem .
Audierintque filii Ifrael, & conuencrunt omnes,in Silo vt afcende
rent contra eos ad pugnam .
Tintetim miferunt ad illas in terram Ghilhad , Pinchas filium
Elhazari ſacerdotis decem principes cum eo, fingulos de fin
gulu tribubus.Deficit hîc tota ſequensclauſula : & vnuſquiſque
caput domus patrum fuorum ipſi in millibus Ifrael. manifeftatur
cnim per hoc quòd legati iſti fuerunt viri primarii, vtpote
capita familiarum patrum ſuorum : hoc eft Iudæ , Simeonis,
Aler,Dan,& c.continentium fingillatim multa millia homi
Dum in Iſrael.
Qui venerunt ad filiosReuben o ad filios Gad & ad dimidiam
tribum Menafius in terram Ghilhad : locurique funtad cos dicendo.
fic dixerunt omnis populus domini,quæ eft ifta tranſgrefio quare
liquiſtis dominum Deum Ifrael.ædificantes altare facrilegui .Su
perfuit,facrilegum .và cultu illius recedentes? An parum vobis
eft quod peccaftus in Ecclphegor, vfque in præfentem diemmacu
la huiusfceleris in vobis permanet, multique depopulo corrucrunt?
luxta Hebræum habetur . Anparum nobis iniquitas Pchor qira
non fumus mundi vfque in diem iſtum : fuit plaga in fynagoga
domini ? In prima loquuntur perſona ,commune agnoſcunt
& fatentur peccatumcommiſſum tempore Mofis , allicien
tibus mulieribus Madianitis & Moabitis ad cultum Pehor:
vtfcriptum eſt Nume. 25. Aiunt autem non eſſe ſe mundos
adhuc ab illa iniquitate , vel quia reliquiæ pænarum adhuc
erant , vel ( quod potius crediderim ) intelligebant diuinam
vltionem eſſe ſuſpenſam . & vos hodie reliquiſtis dominum , o
Cras in vniuerſum Ifrael ira cius defæuiet. Iuxta Hebræum habe
tur. Et vosreuertemini hodie ex poft Iehouah :Gerit, vos rebellá .
bitis hodie Iehouah cras vniuerfe ſynagoge Ifrael iraſcetur. Sé
centia clara eſt quòd propter peccatum veſtrum patiemur
omnes ſtatim . huiuſmodi enim tempus fignificatur per ho
die & cras . Quod ſiputatis immundam effe terram poffeßionis ve
stra. ratione abientiæ tabernaculi domini intercedente Alu
mine: cum ſecundum veritatem vniuerſa terra filiorum Il
Tael ex tabernaculo domini in quacunque tribu moretur,
redderetur munda ad diuinum cultum , & ſeruanda eſſes
munda à ſuperſtitionibus & iniquitatibus lege prohibitis.
E tranſite
 IEHOSVAE
tranſite vobis ad terram in qua tabernaculum domini cft ci habitas
te inter nos :tantùm à domino & confortio noftro non recedatis , ads
ficando vobis altare præter altare domini Dei noſtri, Nónne Hachan
filius Zerach præteriit mádatum domini, & fuper omnem populum
Iſrael ita incubuit: & ipſe vir vnus non periitin iniquitate ſwa ?Ex
recentiori fatto ſcripto fuperius cap. 7. probant quod dixe
rant : videlicet quod vobis peccantibus omnes patiemur.

Menaſis: locutij; ſunt ad principesmilliū Ifrael.Fortiſsimus

duminus Deus Ifrael ipfe nouit o Iſrael fimul intelligat. Iuxta
Hebræum habetur.El Elohim I chouah ,ElElohim Iehouah ip
fe fciens Ifidel ipseſciet: ſiin rebellionem & fi in prevaricatio
nem in dominum ,non ſaluabit nosin die hac.Inuocant Deum te
ſtem , bis nominando eum tribus nominibus pluries decla
satis nominant fiquidem Deum ab efſentia lehouah , à po
tentia leu fortitudine El, à iudicio autem ſeu gubernatione
Elohim : vt integritatem ſuæ fidei profiteantur. & ad certitu
dinis exaggerationem eadem repetunt profitendo quod ip
ſe nouit qua intentione ædificatum eft altare illud, & ex eo
tum verbis ſciet omnis Iſraël intétionem eorum.Et fiea mēte
fecimus vt holocauſtum facrificium & pacificas victimas ſuper
ipſum imponcrcmus: dominus ipfe rcquirat.& finon ea magis cogi
tatione atque tractatu vt diceremus: cras dicent filij veftri filiis no .
ſtris,quid vobis & domino Deo Iſrael,terminum poſuit dominus in
ter nos ovos ô filij Reuben & filijGad Iarden fluuium & idcirco
partem non habctis in domino.co per hanc occaſionem auerterent fi
lij veſtri filoos noſtros à timore domini. Putauimus itaque melius
diximus : extruamus nobis altare non in holocauſta nequeadvilti
mas offerendas ,ſed in teſtimonium inter nos Qvos cſobolem no
ftram veftramque progenicm ,vt feruiamusdomino,& iuris noftriſit
offerre holocauſta victimas et pacificas hoftias Paraphrafis eft:
nam Hebraicè nihil aliud habetur niſi.ad feruiendum ſeruitu
tem Ichouah in faciebus eius in hulocauftis noftris & in facrificiis
noftris & pacificis noſtris. facétur enim feciſſe altare in teſtem ,
ad teſtificandum quod ipfi quoque addi & ti funt ad exhiben
dum feruitutem Dco in facie ipfius Dei : hoc eft in taberna
culo Dei ad offerendum corani eo holocauſta &c.Et appel
lant ſeruire ſeruitutem concurſum cum aliis ad fumptus &
quæcunque alia neceſſaria ad diuinum cultum in taberna
culo Dei. Et nequaquam dicant cras filij vefri foliis nofiris non eft
vobis
 CAPVT XXIII. 37
robis pars in domino. Quod fivoluerint dicere, reſpondebunt cis co
ce sitare domini quod fecerunt patres noftri,non in holocauſtum ne .
que in facrificium ,fed vt teftis fit internos & vos,abfit à nobis hoc
ſcelus ve recedamus à domino eius veftigia relinquamus ,extrullo
altaried holocauſta o ſacrificia & victimas offerendas prater al.
tare demini Dei noftri quod extructum eſt ante tab : rnaculum cius.
Vibus auditis Pinchas ſacerdos& principes legationis Iſrael

Gad o dimidia tribus Menaſsis libentiffimė ſuſccpe

rät. Dixitquc Pinchas filius Elhazariſacerdotisad cos:nunc fcimus
quid nobifcum fit dominus quoniam alieni eftis à preuaricatione
hac, o liberaftis filios Ifrael de manu domini. Quemadınodum
fi peccaſſent Reubenicæ cum ſociis expoſuiſſent populum
lírael diuinis flagellis,ita non peccando liberauerunt popu
lum lſrael de manu Dei per negationé peccati prouocatiui
diuinæ vltionis . Reuerfiſque eſt cum principibus à filiis Reuben
6 Gad de terra Ghilhad adterram Chenahan ad filios Ifrael : 6
rttulerunt eis rom . Placuítque fermocunétis audientibus: & lau
dauerunt Dcum filijIfrael , & nequaquam ylıra dixeruntvt aſun
derent contra cos atque pugnarent, & delerét terram posſeſsionis co
rum.Nomen eſt Elohim ; ſignificatur enim quod laudauerút
Deum vt gubernatorem populi. Vocauerintque filij Reuben
filij Gad altare quod extruxerunt teftimonium noftrum.Iuxta He
brzum habetur duntaxat.testis. nominauerunt enim altare
teſtis.Et ratio nominis ſubiúgitur.quod dominus ipſe ſitDius.
Iuxta Hebræum habetur.quia teftis ipſum inter nos quod Ieho.
nah ipſe Elohim . Officium altaris declarant teftificari quòd
primum effendi principium eft iudex & gubernator cultus
ab eis.
CAPVT XXIII.
Voluto autem multo tempore poſtquam dederat dominus
E pacem lſracli ab omnibus inimicis cius in circüitu Ichoſua
ſenuit, venit in dies. Vocauitque Ichofua omnem Ifrael.se.
niores eius capita eius iudices eius ac præfeétoscius. Si loſe
pho creditur annis vigintiſex præfuit Ioſua populo. & quia
anno ſexto creditur terminaſſe bella cum tranſtulie taber
naculum in Silo,ideo vigeſimo anno poft quietem à præliis
conuocatio iſta fuit.nam expreſse in hoc dicitur capitulo 2
loſua erat vicinus morti.
Dexitque ad cos , ego fenui,vcniin dies :vifque vidiftis omnia
qua
 IEHO SV AE
que fecit dominus Deus veſter cunétis per circumitum naricnibus,
quomodo pro vobis ipfe pugnauerit. Et nunc quia vobis forte diuife
5
rit omnem terram ab orientali parte Tordanis vſque ad mare magni.
Aduerte prudens lector,quòd nullum interpretem inuenio
contextum ſequentem reddidiſſe iuxta Hebraicam verita
tem.nam Hebraicè hæc ſcribuntur in prima perſona ex ore
lofuæ . Videre fecicadere vobis gentes reſidu.as iftas in hæreditatim
tribubus veftris à Iarden & omnesgentesquas feci deftrucre, & ma
re magnum occaſum ſolis. Deinde immediatè fequitur, Et le
hoiah Elohe veſter ipfe faciet impellere eas à faciebus veftris com
faciet expellere eas àfaciebus veftris : & hæreditabitis terram ea
rum ſicut locutus eft Ichouah Elohe veſter vobis.Hic eſt contextus
literæ iuxta Hebraicam veritatem . in qua Ioſua monet pri.
mum quòd conſiderent vniuerſas partes terræ quas ipſe fe
cit cadere ſub ſortibus eorum , diftinguendo in tres partes:
videlicet in gentes reſiduas,hoc eft adhuc non acquiſitas.di.
ftribuerat enim terras earum ſub fortibus tribuum Iſrael , vt
quádo acquirerentur non effet lis ad quam tribum ſpectaret
iſta vel illa pars.ſecundo autem loco fupputat gétes iam de
ſtruētas:hoc eft terras earum quas acquifierant & actualiter
poffidebant. & tertio ſupputat mare magnum quod eft in
parte Occidentali terræ promiſſionis. Et appellatmare me
diterraneum mare magnum ,ad differentiam maris Galilææ
quod etiam Hebraicè vocatur mare ,quanuis ſecundum ve
ritatem ſit lacus . Deinde promittit lofua quòd gentes quæ
ſuperſunt deſtruendæ ,Deus faciet deftruere tempore con
gruo quia adimplebit verbú ſuuin quod locutus eſt per Mo
fem vobis . Tantum confortamini chote foliciti.Parui refert 9
Hebraicè habecur. Et roboramini valde ad cuftodiendum o ad
f.sciendum omnefcriptum in volumine legis Mofis, & non declineris
ab ca ad dexteram & ad finiftram .Semper Deus per prophetas
fuos apponitpollicitismandatum ſeruandi legem : vt intel
1 geretur quod fi ipfi ponent obicem pollicitis non feruan .
do legem ,fibiipfis imputentnon impleri diuinas promiffio
nes. Ne poſiquam intraucritis ad gentes que inter vos futuræ ſunt.
Iuxta Hebræum habetur. Non venietis in gentesiftas , reſiduas
iſt.is om vobis. prohibetur enim ve non cõueniant cum gen
tibus icfiduis adhuc non deftruétis , ſed deftruédis iuxta di
uinum præceptum , vt nullum incant fædus cum gentibus
deftruen ,
 CAPVT XXIII. 36
deſtruendis.iuretis. Ante prohibitioné iuramenti deficit vna
dauſula:videlicet . & in nomine Elohe corü non facietisrecorda .
ri. Deinde ſequitur. non iurabitis & non feruictis eis, & non
incuruabimini en . Quatuor enim prohibentur.primú nomina
deorum gentium nec reuocare in memoriam : deinde non
iurareper eorum nomina , quod ſpectat ad linguam . poftea
non feruire eis, quod ſpectat ad facrificia & opera. & demum
non incuruari eis , quod ſpectat ad figna venerationis . Sed
adhærcats domino Deo veftro . Iuxta Hebræum habetur. Quòd
fadherebicis Iehouah Elohe veftro. Etſententia eſt conditiona.
lis pendens vſque ad illain concluſionem ,vir vnus ex veſtris
perſequetur mille.fucut feciftis vſque in dicm iftum . Verificatur
hoc de tépore quo præfuit Ioſua. affirmat enim loſua quòd
roro tempore lui principatusvſque in diem illum populus
adhæſerit domino.Et tunc auferetdominusDeus à confpelturco
fero gentesmagnas robuftißimas, nullus vobis refifterepotcrit.
Iuxta Hebræum habetur in præterito . Et cxpulit Iehouah a
facicbus veftria gentes magnas fortes, & vobis non ftetit vir in
faciebus veftris vfque in diem iſtum .continuatur enim fenten
via hæc cum immediatè præcedente , videlicet ficut feciſtis
vſque in diem iſtum . Declarat fiquidem Ioſua ab experien
tia quod quia vobis feruantibus legem vſque in diem iſtum
Deus expulit gentes magnas & fortes & nullus bellantium
potuit ſubfiftere in conſpectu veftro ,ſcitote quòd in futuro.
Vir vnus ex vobis perſequeturmille:quia dominus Deusveftcr ipſe
pugnat pro vobisficut locutus eft vobis . hucuſque enim pendet
conſtructio literæ ſuperioris quòd fi adhærebitis Iehouah.
Hoc tantùm diligentißimè precaueto vt diligatis dominum Deum
veftrum .Iuxta Hebræum habetur,Et erites cuſtoditi valde ani
mis veſtris,ad amandum Ichouah Elohe veftrum . Quia amor in
terna eft a &tio ,ideo monet magnam valde adhibendam eſſe
curam animorum propriorum ad amandum fontem eſſendi
iudicem eorum ,

O poribus adhærere. Iuxta Hebræum habetur.quod fire

wertendo reuertemini & adharcbitis reſiduo gentium
iftarum , reſiduarum iftarum cum vobis.hoc eft fi reuertendo ad
peccatum conuenietis cum refiduis gentibus quæ deſtru
endæ ſuperſunt , contra diuinum præceptum ,
E iiij Deinde
 IEHOSVAE
Deinde fequitur . & affinitatem contrahetis cum eis, venietis
in eis & ipfi in vobis. mutua enim amicitia conuerfatio ac co
municatio ſignificatur, quanuis minus congruè latino ſer
mone.lam nunc ſcitote quòd dominus deus vefter non eas delebit
ante faciem veſtram :ſederunt vobis in foueam ac laqueum Gof
fendiculum ex lateribus veftris. Superfluit,fouea: fed adiungi
tur Hebraicè poſt laqueum & offendiculum teruo loco .
in flagellum in lateribus veſtris. Quod autem ſubiungitur.cf
des in oculisveſtris , Hebraicè habctur. & in rubos in oculis ve
ftris. Groſsiores ſpinæ fignificantur infeftæ oculis.Ethæ : 0
mnia euentus docuit'. nam peccantibus Ifraelitis & conue
nientibus cum gentibus impegerunt in idololatrias carú, &
capti ſunt in ſeruitutem , & Aagellati ſunt, & afflicti valde fi
cut oculi à ſpinis cruentati, donec vos diſperdat de toma hac bo
na quam tradidit vobis. Enego hodic ingrediar via vniucrſa ter
sæ . Hinc apparet quòd circa finem vitæ ſuæ loſua hanc mo
nitionem fecit . Quod autem dicit hodie,tanquam præſen
tem deſcribit propinquam mortem ,ſenectute iam excluden
te vitá . & cognoſcctis toto cordeveſtro tota anima veſtra quod
de omnibus verbis qua fe dominus preſtiturum vobis effe pollicitas
eft vnum non pratcricritincaſſum . Iuxta Hebræú häbetur bre
uiſlimè.quòd ex omnibus verbis bonis 9 qua locutus eft Ichouah E
lohe veſter fuper vos omnia venerunt vobis , nõ cecidit ex co verbum
vnum. Vulgara editio quibuſdam caret , & bonitatem circú
loquitur fuperfluc.Ioſua enim (vt fubiuncta teſtátur) diftin
guit verba Dei in bona & mala : & monet eos ve quemad
modum experientia teftatur quòd verba bona venerunt o
mnia, fic ſciant quód venient etiam verba mala fi peccaue
rint. Et erit,ficut venit ſuper vos omne verbum bonum quod locutns
eft dominus Deusvefter vobis , fic adducet dominusſuper vos omne
werbum malum donec diſperdat vos de terra bona iſta quam dedit
vobis dominus Deus veſter.Cum trangreſsofucritis pactum domini
Dei veſtri quod præcepit vobis, o iueritis & feruieritos diis alienis
Gincuruati fueritis sis:iraſcetur furordomini contra vos , o perid
bitis citò de terra bona quam dedit vobis.

CAPVT XXIIII.
Ongregauitque Ichofua omnes tribus Ifracl in Sechem :
vocauit ſeniores Ifrael , o capita eius & indices eius ac
prafectos cises. Non effe alium conuentum iftum in
Sechem
 CAPVT XXIIII.. 37
Sechem & conuentu prænarrato in præcedente capitulo,ap
paret ex co quod inferius ſubditur quod in Sechem propo
ſuit populo præceptum & iudicium : hæc enim duo peripi
cuum eft propoſuiſſe loſuam populo in præcedente capitu
lo . Narrantur autem tanquam diſtinctæ vocationes populi
hæc & illa,quia ſecundum veritatem fuerunt duæ vocatio
nes diuerfis diebusiuxta diuerſitatem materiæ ,ſed conuen
tus fuit vnus:ita quod in vno eodémque conuentu , altero
die vocauit eos ad fædusineundum de cultu Dei ,altero au
ten die vocauit eoſdem monendo eos ad ſeruandum præ
cepta legis & præcipuè ad amandum Deum , propoſuitque
eis diuina iudicia ad bonum & malum :vt in præcedenti pa
tet capitulo.fteterúntque in confpeétu domini. Parui refert quod
iusta Hebræum habetur. Etſtatuerunt fe in facie Elohim . hoc
cft ftatuerunt ſe verſis vultibus ad faciem tabernaculi diui
ni quod erat in Silo. Simile quid habes Nume. 19. in cære .
moniis vaccæ rufæ quæ extra caſtra iugulatur. Iofua fiqui
dem & omnis populus in ſuis ſenibus capitibus iudicibus &
præfe & tis congregatus in Sechem ,quia longè erant à taber
naculo domini ftatuerunt ſe verſus anteriorem partem ca
bernaculi,vt fic ſupplerent ficu quod diſtantia locorum im
pediebat. & propterea dicitur quòd ftatuerunt fe in confpe
& u Elohim.
Dixitque Ichofua ad omnem populum :fic dicit dominus Deus
Ifrael,trans fluuium . proculdubio Euphratem.habitauerunt pa
tres veftri ab initio.Legédú eft. a ſeculo. Eteft fenfus q à ſecu
culo patrum veftrorum ex quo diuiſæ ſunt linguæ habita
uerunt trans Euphratem . Thirac pater Abraham « Nachor.
Iuxta Hebræum habetur . & pater Nachor.Ita quòd quanuis
dixerit patres veſtri,nő tamen multos ſed vnú duntaxat pa
tré comemorat:videlicet dicendo Therach pater Abrahá &
pater Nachor.ſeruicrúntque diis alienis.Legédum eſt.aliis.nam
Hebraicè habetur. & ſervierunt Elohim aliis, non fiquidem
figniticatur quòd ſeruierunt diis mutuatis ex aliis gentibus,
fed quòd feruierunt diisaliis à vero Deo.Et dicendo in nu
mero plurali ſeruierunt , infinuat quod non folus Therach ,
ſed etiam aliquis alius auus Ifraelitici populi ſeruiuit diis a
liis. niſi ſupputetur Nachor inter patres Iſraëlitici populi,
pro quanto fuit paterRibecæ ,ex qua originem habuitvni
ucrſus populus Ifrael. Tuliquepatrem veftrum Abraham de Me
sopotamia
 IEHOSVAE
popotamia finibus.Iuxta Hebræum habetur.de trans flumen,quç
Tegio Meſopotamia appellatur,eò quòd fit in medio Tigris
& Euphratis.Et adduxi cum in terram Chanahan . Iuxta Hebr.
habetur. O duxi cum in omně terra Chenahan. Lege Genelim ,
& inuenies Abraham nõ ſolú veniſſe in terra Chanaban , led
etiá luftraffe cá.multiplicauió femen eius o dedicil:hac.I lique
rurfum dedi I ahacob Esau. Iuxta Hebræum ſcribitur clarè.
Etdedi Ishac, I ah acob - Efau.vt non fit opus glofa. dedi E
Saw montem Schir ad hæreditandum ipſum : Tahacob autem o filij
cius defcëderunt in Aegyptum . Miſig: Mofem @ Aharon opera
cußi Aegyptum ,multis fignisatque portētis. Juxta Hebræurn ha
betur.ſicut feciin medio cius.Summariè comprehendit omnia
geſta à Deo in Aegypto non explicando ligna aut miracu
la.eduxique vos & patres veſtros de Acgypto . luxta Hebræum
habetur. poftea eduxi vos. Et eduxi patres veſtros de Aegypto.
Quia multi adhuc ſuperſtites erant qui exierant ex Aegy
pro infantes pueri vel adolefcétes infra vigeſimum annum ,
ideo verificatur quo ad illos & eduxi vos:relatiuè autem ad
natos in deſerto verificatur, & eduxi patres veſtros . avenia
ftis ad mare:perfecutiq; funt Argyptü patres veftros cum curribus o
aquitatu vſque ad mare rubrum.Clamauerunt autem ad dominum ,
& pofuit tenebras inter vos& Acgyptios. Clarè ſcribitur hîc qd
ſubintelligendum reli &tum eft Exodi decimoquarto ,videli.
cet quòd obſcuritas fuit inter Aegyptios & Ifraëlitas in
tranlıcu maris rubri.adduxitque ſuper cosmare a opernit cos.com
viderunt oculi veſtri qua fecerim in Acgypto: o habitaſtis in foli
tudine diebus multis.Introduxiquevos in terram Emorai qui habi.
tabat trans Iarden : cúmquepugnarent contra vos tradidi cos inma
sus veſtras poffediftis terram corum ,atque interfeciſtiseos. Iuxta
Hebræum habetur, & deftruxi eos à faciebusveſtris.Sibiipfi ac
tribuit Deus deletioné Emoræorum . Surrexitque Balac fi
lius Zipor rex Moab, o pugnauit contra Ifraclem . Queſtio de ve
rificatione huius ſententiæ eft: quia Deuterono.cap. ſccun 1
1
do: narratur tum inhibitio diuina pugnandi contra Moabi
tas & Hammonitas , tum quòd Moabiiæ dederunt Ifraël
tranſitum & alimenta : quomodo ergo verificatur quòd rex
Moabitarum pugnauit contra lſraels Solutio eft quòd rex
Moabitarum pugnauit,hoceſt bellum inchoauit, non ab
armis, ſed à maledi&tione prophetica per Bilham . Ita quòd
ſubiuncta
 CAPVT XXIIII . 38
fubiun &ta verba . Et miſit @ vocauit Bilham filium Behor ad
maledicendum vos ,intelligenda ſuni expofitiuè : hoc eſt ſub
junéta ad exponendum bellum quo pugnauit rex Moabita
rum aduerſus lſrael. Non eft itaque hic ſermo de pugna ar
mati cxercirus in executione, ſed de pugna inchoata ab at
tentatamaledictione per Bilham : & propterea nó aduerſan
turkę fcriptis in deuteronomio.Et ego nolui amlire cum.lux
ta Hebræum habetur.Et nolui audire Bilham . Vbi clarè patet
animus Bulham ad maledicendum populo Iſrael promptus,
imò fupplex:quod in libro numeri non clarè habetur.bene
dixiq; benedicendo vobis, & liberauit vos de manu eius.
Tranſitifq; Larden & veniſtis ad Iericho, pugnaueruntas contra
vos viriciuitatis cius . Iuxta Hebræum habetur.Opugnauerunt
Contra vos heri Iericho . Et ftatim ſubditur. Emoraus @ Peri.
Lou o Chinahanaus Chithaus & Ghirgalaus Chinaus
leba [cus.Obſcura eft litera: & anceps an fit ſermo de pu
gna poft captam lericho ,an etiam de pugna in ipfa Iericho,
Ecco ampliº augetur difficultas, quia lericho habebat heru
propriú (regem icilicet quem interfecit Ioſua) nec vnquam
lericho pugnauit contra Iſrael.Solutio eſt quòd fermo eft de
1 bello quo pugnauerunt aduerſus Iſrael nationes iftæ poft
captam Iericho tanquam vlcores Iericho. hoc enim figni
fcatur fecundú planum literæ ſenſum , dicendo quod con
tralírael pugnaucrunt heri Iericho Emoræus & Perizæus
& c.eft cnim ienſus quod tanquam heri Iericho pugnauerút
aduerſus lſrael.Et per hoc narratur cauſa moti belli ab iſtis
Dationibus contra Iſrael:videlicet quia erant tanquam heri
Iericho,quia erant tanquam patroni caufæ Iericho.Et ratio
(vt reor)fuit quia confederati erant cum Iericho.O tradidi
eos in manus veſtras. Miſia; ante vos ſcabrones & eieci eos de locis
fuis.Iuxta Hebræum habetur.Et mifi ante vos vespam & expu
lit eos àfaciebus veſtris,duos reges Emorei:non in gladio tuo & non
in arcu tur. Quod tacitum fuit tam Nu.21,quàm deute. 2. &,
3.de iftis vefpis fuppletur hîc. Nec eft fenfus quod multi
tudo iftarum vefparum fic pugnauerit vt excluderet gladios
filiorum Iſrael : ſed quod præcipua ratio victoriæ non fuit
gladius aut arcus militum Ifraelis, ſed multitudo horum
animalium , quç verpę appellatur quia fimilia veſpis credun
tur.Variis enim modis monftrauit Deus in diuerſis locis fe
pugnare pro lſrael.nam contra Emorxos yeſpis,contra leri
cho
 IEHOSVAE
cho ſono tubarum ,contra exercitum quinq; regum lapidi
bus grandinum , contra exercitum vero reliquorum regum
mora ſolis in cælo ſe pugnare manifeſtauit.Deditý; vobis ter
sam in qua non laboraſtis ciuitates quas non ædificaftis, & hahin
taftis in cis:vineas e oliucta que nonplantaſtis comcditis.
Vncergo timcte dominú, & feruite ei perfecto cordeatq; ve
N. rißimo. luxta Hebræum habetur.in perfectione & in ve
ritate.Duas conditiones exigit ſeruitutis diuinç.alteram ve
ritatis, excludedo omnem fictionem omnemq; hypocriſim :
alteram perfectionis ,excludendo omnem diminutionem ve
integrè feruetur lex diuina quo ad omnia.& auferte dcos quis
bus feruierüt patres veſtri in Mefopotamia in Aegypto feruite
domino. Quæftio oritur: quia in præcedéti capitulo dixit lo
ſua ficut feciſtis vſq; in diem iftum ,loquendo de populi ad
hæfione ad Deum.ſi enim omnibus diebus Ioſuę adhæſerat
populus Deo, incógrue monetur populus vt feparet à ſe de
os quibus ſeruierunt patres eorú in Meſopotamia & in Ae
gypto.Solutio eft vel quòdIoſua dubitabat aliquod fimula
chrum ex Meſopotamia aut Aegypto occultè feruari apud
aliquem ,vel eft fermo de leparatione ab animis ,ne fint affe
&i ad imitandum patres ſuos quo ad culcum deorum. Cum
vtroque autem ſenſu ſtat veritas ſupradictorú verború ,quòd
populus tam communiter quàm priuatim non coluit palam
nifi verum Deum toto tempore quo præfuerat Ioſua.Si auté
malum vobis videtur feruire domino,elegitevobis hodie cwi fornia
tis,an düs quibus feruierunt patres veftri in Meſopotamia , an diis
Emoreorum in quorum terrahabitatis. Non ad fignificádum li
bertatem licitam ſed ad prouocandum vt ex libero arbitrio
eligant ſeruire Deo dicuntur hæc verba.cgo autem domus
mea feruicmusdomino. Refponditý; populus & Ait:abfità nobis ta
vt relinquamus dominü G - ſeruiamus dins alienis. Legendum eft.
diis aliis.proculdubio à Deo vero .Quia domin ? Deusnofter ipfe
eduxit nos patres noftros de terra Acgypti,de domoferuitutis:fe
citſ; videribusnobisfigna ingétia,& cuftodiuit nos in omni via per
qui ambulauimus & in cūčtis populis per quos trăſauimus.Et cie
cit dominus omnes populos, Emoraŭ habitatorë terre quă nos intra
uimus.Legendum eft. & Emoraŭ habitatorë terre àfaciebus no
ſtris. Loco cuius vulgata editio habet, quam nos intrauimus,
Seruicmus igitur domino,quia ipfe eft Deus nofter. Dictio interpre
tata Deus eſtnomen Elohe.ſeruicmus inquiunt fonti eſſen
dis
 CAPVT XXI111. 39
di,quia ipſe eſt gubernator nofter.
Dixit4: Ichofua ad populum : non poteritis feruire domino: Deus
enim fanétus & fortisamulator eft.Iuxta Hebrçum habetur.non
poteritisferuire lehovah, quia Elohimfanéti ipſe:el emulator ipſe.
In plurali numero ſcribitur Elohim ſancti:& ( vt in principio
Geneſis diximus , & fæpe textus Mofis cóprobat )modus lo
quédi venerabiliter ratio fuit appellandi Deum tam nomi
de Elohim quá nomine Adonai in numero plurali:ſunt enim
hec nomina communia Deo & creaturis: & conſueuerát in
plurali numero vti eis nominando honorabiliter ſuos prin
cipes.Et iuxta hunc loquendi morem (vt pote honorabilio
tem ) nominabant eciam Deum dicendo in numero plurali
quod ipſe eft Elohim ſancti:non intendentes per hoc figni
Écare quod ipfe effet multi iudices ſancti,fed honorabiliter
nominare pluraliter. cuius fignum eft quod pronomine vtú
turfingulari. Et intendit lolua per hæcverba proponere po
pulo rationes difficili perſeuerantiæ in culcu ſummiDei,iú
ex eo quòd ipſe eft iudex mundus,acper hoc iuftitiam exer
cens contra immundos, tum ex eo quod ipſe eſt fortis emu
lator: ac per hoc impatiens conſortij alterius Dei & potens
ad vindictam ,propter quod ſubditur.non ignofcet rebellionibus
veftris peccatis veſiris. Si dimiferitis dominico fernieritis Deo
alieno conuertet ſeo malefaciet vobis & euertetvos poſtquă bene.
fecerit vobis.Dixitós populus ad Iehofuam :non vt loqueris erit,quia
domino feruicmus.
Et dixit Ichofua adpopulum , teftes eftis in vobis quod vos elegi
ftis vobis dominum vtferwiatisei.Ipſosmet rogat teftes in feipfis.
O dixerunt,teftes. Nunc ergo,ait,auferte dcosalienos de medio ve
ftri.luxta Hebræum habetur. Ernunc faciteſeparare Elohe alie
nos qui in medio veftri. Intellige hoc mandatú propter cautelá
fi aliquod ſimulachrum occultatum eſſet vel potius relatiuè
ad animos. vnde & ſubditur quòd inclinent corda ad veruni
Deú , & nulla ſubiungitur relpofio aut executio de eiectio
ne ſimulachrorum.Signum enim eft quod de ſeparatione ab
animis eratſermo: alioquin ſaltem fecúdo monenti boc lo
ſuæ reſpondiſſent aliquid de hoc.Et ſcito y dictio interpre
tata alienos,nó plenè redditur.ſignificat enimalienú in ab
Stracto:acli diciliceretdeos extraneitatis. Et ſimile quid ha
betur Deut.31. Et poteſt intelligi reflexè ſuper ipſos deos:vt
deſcribantur quod funt dij non ad proprium hominis bonú,
ſed
 IEHO SVAE
fed ad extraneü à falute humana . & ideo nominantur Elos
.
he extraneitatis tam à Deo ibi alloquente Morem ,quam a
Ioſua hîc alloquente populú.com inclinare corda vefira ad domi
num Deum Iſrael.Dixito; populusad Ichoſuam :domino Deo noſtro
fersicmus & voci eius obediemus.Percußitq; lehofua in die illo fæ .
dus.deficit.populo. Ad confirmandú & renouandam ex parte
populi fædus olim initum cum deo , fecit hoc loſua propter
inftabilitate populi.com propofuit ei præcepta atq; iudicia in sem
chem . Hinc diximus quòd vocatio ſcripta in præcedenti ca
pitulo fuit etiam in Seché.in illa enim vt declaratú eft,pro
pofuit populo præceptum atq ; iudiciuin dei .
Etfcripfit Iehoſua omnia verba hac in libro logis domini. Tanquá
appēdicem memoriam , fcripfit Iofua in eodem volumine in
quo ſcripta erat lex domini renouationé huius federis. ve
quibuscomunicaretur exéplar legis, fimul etiá comunicare
tur renouatio foederis tulitá;lapidēgrande.Non fat fuit lolux
ſcribere hanc renouationé foederis,fed lapidé grande ererit
in teſté renouati federis etiá neſcientibus legere ad perpe
tuá rei memoria. pofuita; cü fubter quercū que crat in fanétuario
domini.luxta Hebræum habetur.& feciterigere cum ibi fub ar
bore que in fanéto Iehouah. Aduerte aduerbium locale, ibi,vt
manifeftè perpendas quòd ibi(proculdubio in Sechem )ere
-& ' eſt lapis iſte grádis. Nec in literaHebraica habetur quer
cus, ſed neſcio quæ arbor infructuofa: & propterea nomine
cómuni arbor appellaturà nobis Hebraicè enihabetur ela.
Et idem nomé ſcribitur. Gene.35. nominado arboré ſub qua
lahacob fuffodit ſimulachra Deorum. & propterea eandem
ego arboré intelligo fuiffehanc ſub cuius vmbra Ioſua ere
xit lapidé iftum , & ſub cuius terra lahacob ſepeliuit ſimu .
lachra deorú. & propterea hanc arboré quá perſpicuum eſt
ex Geneſi fuiffe in Sechem ,nominatam fuiffe fanétá Ieho
uah . Ita quod ad deſcribendum hanc arborem fuiffe illam
quæ ſanctificata fuit à lahacob ad ignominiam deorum ,ſcri
bitur quod erexit lapidéfub arbore quæ in ſanctoIehouah:
hoc eft quç ſanctificata eſt lehouah ob ſub ea polita idola à
lahacob patriarcha.vevous atq ; idé locus qui teftis erat ab
dicatorum idolorum tempore Tahacob , effer quoque teſtis
renouati federis per filios Ifraël quod penitus abdicauerinc
à ſe cultum idolorum & elegerint ſeruire ſummo deo . Die
sitý; Iehofua ad totü populum :en lapis iſte erit vobis in teftimoni
quod
 CAPVT XXI111. 40
quod andieritis omnia verba domini qua locurºeft vobis,ne fortepom
ftea negare velites Gomentiridomino Dco veftro.luxta Hebræum
habetur.quia ipfe audiuit omnia diéta Ichouah qua locutus eſt ne
biſcum : erit in vobis in teſtimonium ,nequãdo métiamini inElo
he vetro. Metaphorico ſermone attribuitur lapidi quòd ipſe
audiuit dicta dei ad Iehoſuam & populú. Eteft fenfus quod
lapis iſte erit teſtimonium tanquam fi audiffet non folú ver .
ba noſtra ,ſed etiam verba dei nobiſcum . Cautè autem locu
tus eft Ioſua non dicédo quòd lapis iſte audiuic verba noftra
ſed quod audiuit di &ta dei nobiſcum : eò quòd omnes crea
turæ obediuntdeo tanquam fi audireat mandata eius. lapi
dem itaq; tanquam confcium diuinorum dictorum ratione
ſumnę obedientię ad deum acfi audiret accommodat in te
ſtimonium . Dimificò: Ichofua populum ,vnumquemque in hare
ditatem ſuam .
T fuit poft hec verba ,mortuus eft Iehoſua filius Nun feruus do
Em minifilises centum & decem annorum .Sepelicruntq;cum in ter
mino poreßionis fua.Legendú eſt.hæreditais ſua appofitiuè eſt
adiungitur.in Thimnath Serach .Nomen eft ciuitatis quç olim
data fuerat loſuæ . quæ eft in monte Fphraim , ab aquilone monti
Ghahas. EtferuiuitIſrael domino omnibus diebus Iehoſua Qom
mibus diebusfeniorum qui longo vixerüt tempore poft Iehofuam :
qui nouerant omnia opera domini que fecit Iſraeli.Annotabis hęc
duo teinpora ( videlicet loſuæ & fenum qui nouerant opera
dei)propter intelligentiam hiſtoriarum libriſequentis.
Ofa quoque loſeph qua afienderefeceratfilij Ifraelex Aegypto.
fepelierunt in Sochim in parte agri quam cmerat Jahacob à filijs
Chamor patris Sechem centum noucllis ouibus, Iuxta Hebræú ha
betur.centum nummis, quantum autem valeret nummus vous
neſcimus.& fuerunt filiis Iofeph in hæreditatem . Elhazar quoq;
filius Aharon mortuus eft:& fepelierunt eum in Ghibhath,Pinchas
filij eius,quæ data eſtei in monte Ephraim . Quáuis di& io Ghib
hath ſignificetcollem , pro proprio tamen nomine locidati
Pinchas in monte Ephraim hîc poni videtur.Et fic finitur li.
ber loſuç.Romæ die.XXIII I.Iunij.M.D . X X X I.

COMMENTARIORVM THOMAE DE
Vio Caietani,Cardinalisſancti
Xyfti in Ioſuam ,
FINIS .
THOMAEDE VIO
CAIETANI , CARDINALIS SANCTI
Xyfti in iudices commentarij.

T fuit post mortem Iehoua ,

Tempus fenum quinoile
rấtopera dei figuricatur,
Jillud enim tempus conti
nuatú fuit tépori Iofue &
vtroq; tépore(vt í fine prę
cedentis libri fcriptú eft)
feruiuic popul’Ifrael deo .
Vnde & fubditur.confulue
fruntfilijIfrael dominum dicés
res . Parui refert quòd He
braicè habetur. & intino
gauerüt filij Iſrael in Tehouah dicendo.Non dicitur g ipfi inter
rogauerút ſummú Deum , fed quòd interrogauerút in ſum
mo Deo : ad inſinuandum quòd more legis interrogauerunt
per ſacerdotem , innitendonon diis aliis ſed confidendo in
ipſo fonte eſſendi. quis afccndet ante nos contra Chenahaneum
eritdux belli?Expofitoris officio fungitur interpres, & vci
nam bene.nam Hebraicè habetur. quis aſcendetnobis ad Chee
nahanaum in principio ad pugnandum in cum ? Subiúcta execu
tio manifeſtat fenſum petitionis,nó enim ſubiungitur quod
Iudas fuerit dux belli,immo nullú ſubiungitur comune bel.
lú ,nullusſubiúgitur cómunis exercitus:ſed ſubiúgúturmul
ta particularia bella diuerfarú tribuum ,vniufcuiufq; ad reli
duum propriæ fortis acquirendú. Et hinc habetur quòd cum
cómuniter filij Ifraël deliberaffent vt quçlibet tribº progre
deretur ad acquirendu refiduum ſuç ſortis debellando Cha
nanços habitatores terrç reſiduæ interrogauerút vt ſcitent à
Deo quæ tribus primú inchoaret huiuſmodi bella.Res enim
cómunis agebatur,quanuis per ſingulas tribus fingillatim ,&
propterea in litera dicitur, quis afcédet nobis.Et magni re
ferebat primos aggreſſores vincere vel perdere: quoniam fa
ma primæ victoriæ multum conferebat aliistribubus.
Dixitý; dominus.Nomen eſt tetragrammaton : & quenrad
ntibus diximus de nominibus diuinis,ita
modumin precede intel
 CAPVT I.

intelligas in vníuerſis cófequentibus : videlicet & vbi nomi

natur dns,Hebraicèhabetur nomé tetragrámaton : & vbi di
citur dominus Deusnoſter,ſeu dominº deus Iſrael vel eiuf
modi:Hebraicè habetur Iehouah Elohe noſter,lehouah Elo
he líraelis & huiuſmodi. Modus quo Deus dixit reſpódédo,
intelligédus eſt modus aliquis quo ſolitus eft Deus reuelare
prophetis vel dormiédo vel vigiládo.incere eft enim nobis
in ipecie modus quo Deus reuelauit hoc in loco.Iehuda aſcē
da : ecce dedi terrã in manü eius.Non eſt hominis ſed tribus no.
men ludas :vt ſubiuncta teftatur. Et dixit I huda Simhoni fram
biſo.certum eft enim quòd nominibus patriarcharum fi
gnificantur hîcnon perſonæ ipforum ,ſed eribus eorum . Ec
cx hoc quòd nulla perſona ſed tribus ludæ proponitur diui
na reſponſione, patet quod prædiximus, non fuiſſe peticum
à Deo ducem belli ſed quæ tribus primum congredi debe.
ret. aſcende mecum in fortem meam copugnabimus contra Chinaa
bareum ,& ibo ctiam cgn tecum in fortcm tua:& iuit cum co Sim .
hor . Hinc clarè patet quod de particularibus bellis tribuum
ad proprias fortes tractabatur.
Afcenditj; Iehuda , & tradidit dominus Chenahandum ac Peris
reum in manus corum : & percufferunt in Bezec decem millia viro
rum . Inueneruntque Adoni Bezec in Berec pugnauerät cú eos o
percufferunt Chenahandum & Perizaum .Fugitý;Adoni Brzec,o
perfecutifunt eum : cöprehenderuntj; cü cafus fummitat:bus manui
eius ac pedum.Iuxta Hebræum ſignificatur incifio mõtis pol
licis cú ipſo pollice:ex qua inciſione manus reddebatur tant
impotés veferè ad nihil valeret.Dixitque Adoni Bezsc: ſeptus
gint.sreges amputatis manuum ac pedum fummitatibuscolligi 6.276
fub menſe mca.ciborum reliquias,ficut feciitereddidie mihi Deus.
Nomen eſt Elohim. agnouit ifte diuinum iudicium.adduxe
sjóntque eum in Icruſalem . ibi mortuus eft. Nomine Ieruſalem
intellige territorium leruſalem . adduxerút eoim dominum
Bezec cæfis manibus & pedibus modo dicto ſecum in exer .
citu ad expugnationem Ieruſalem.Vnde fequitur.Et pugna
perunt filörehuda contra Cerufalaim , & ceperuntipfam percuf
ferunt eam in ore gladi.Hinc prudens lector,clarè habes duo.
alterum qudd ifte progreffus bellicus ludæ eft alter à pro
greffu eiuſdem ſcripto lofus cap . 15. nam in illo progreffu
clare dicitur quod filii ludæ non potuerüt delerelebulæum
habitatorem Ierufalem ,fed habitauerunt fimul in leruſalem
filij
 IVDICVM
filij Iudç & Tebuſçi :in hoc verd progreſſu narratur 9 filij la E
dæ præualuerunt in Jeruſalem & percuſſerunt habitatores
eius in ore gladij,nec habitauerunt cum lebuſæis ſed incen
derunt ciuitatem . Et hinc inſinuaturalterum :videlicet quòd
lebuſæi,leroſolimitæ defecerant à tribu Iudæ . & propterea
in hoc progreſfu (tempore Senum)tribus ludæ pugnauit co
tra leruſalem tanquam rebellem : & quamin primo progreſ
ſu tempore lofuæ ( quia impares ſe cognoſcebant ad vincen
dum ) ſuſceperunt vt conföderatam , poftea tépore Senum
rebellem trucidarunt. & quod plus eft. tradentes cunctam in
cendio ciuitatem . Iuxta Hebræum habetur.& ciuitatem miferüt
in igne. hoc eft & miſerunt ignem in ciuitate.Et hæc fuit pri
ma combuſtio Ieruſalem. quo tamen igne non effe combu
ftam Ieruſalé penitus ipſe modus loquendi innuit dicendo
& miſerunt,canquam ignem accenderint & receſſerint par
uipendendo an ignis creſcat an extinguatur.
T poſtea deſcenderunt filijIchuda adpugnandum contra Che.
ET nahanaum ,habitante in monte meridie planicie. Qua
uis ad præliandum contra Chananæum habitantem in mo
te defcendentes tamen deſcribuntur,quia ex ſublimiori lo
co ibant:ex monte enim celſiore quáuis eatur ad montem
alium ,deſcenditurtamen . Pergénfque Iudas contra Chenaba
na'im qui habitabat in Chebron.luxta Hebræum initium eft al
terius clauſulæ . Et iuit Iehuda ad Chenahaneum habitantem in
Chebron , & nomen Chebron fuit antea Cir'iaih Arbah. Nó dici
tur & poftea iuit Iudas ad Chananæum habitantem in Che
bron :quoniam vt prædi &ta diuerfitas geftorum in Ieruſalem
teſtatur,iſte progreffus ad Chebrő iam fuerat tépore loſuz.
vt etiam identitas geftorum quæ fubiunguntur hîc & nar.
rata ſunt tépore Iofuæ teftatur: ex co quod deletio gigantú
er Chebron & reliqua terra exceptis terris Peliſtinorum at
tribuitur loſuæ in 11.cap.quod non poſſet verificari ſi fecun
dum hiſtoriæ ordinem hæc quæ ſubiunguntur circa Che
bron , geſta fuiífent pott mortem loſuæ tempore Senum . Ex
iſtis igitur duobus teſtimoniis indubiè ſentiédum eſt hiſto
riam hanc Chaleb circa Chebron & Cir'iath Sepher & De
bir fuiffe tempore loſuæ , repeti auté hîc ad magnificandum
geſta tribus Iudæ noua ex limilibus ſeu maioribus paulò
antè geſtis tempore loſuæ ab eadem tribu.intétio enim au
thoris huius libri ( vt manifefta repetitiones fubiun &tæ te
ftantui )
 CAPVT 1. 42
Atantur )fuit iungere illa duo tempora( videlicet tempus lo
Juæ & tempus Senum ) & ferè pro vno tempore ſupputare. &
proprerea geſta tempore Senum iugit geſtis tempore loſuæ
tanquá ſub vno contextu .Et quoniain ſubiuncta expoſita
fuerunt in libro loſuæ cap.is.vide ibi: & corrige textum hîc
vt ibi . O percufferunt Seſai & Achiman & Thalmai. Et iwit in
de ad habitatores Debir : O nomen Debir fuitantea Cir'ia: h se
pher, id eft ciuitas literarum . Dixitque Chaleb:qui percufferitCir
isth Sepher & ceperit eam , dabo ci Hachſamfiliam meam in vxon
rem . Et cepit eam Hothniel filius Cenam fraier Chalcb minor eo ;
deditque ci Hachſam filiam ſuam in vxorem . Quam pergentem in
itinere monuit vir cius vt peteret à parne fueagrum :qua cum ſuſpi
raffetſedensinAfino ,dixit ei Chaleb quid habes? Atilla reſpondir,
da mihibenedictionem , quia ternam arentem dedifti mihi da o
irriguam aquis: deditque ei Chaleb irriguum fuperius irriguum
inferius.
Filö autem Cinci cognati Mofis. luxta Hebræum habetur.
Etfilij Ceni foceri Moſis. Multitudo filiorú infinuat q vniuer
la progenies originem habés ex ſocero Mofis orta ex Cho
bab qui venit cumMoſe per deſertum (vt colligitur ex Nu.
10.)lignificatur, afcenderunt de ciuitate palmarum cum filiis ic
hude.Iericho iam deſtructa appellabatur ciuitas palmarum,
& cx illius territorio aſcendiſſe narrantur , in defertum forris
cius. Clarè in Hebræo dicitur.Deſertum Ichuda quod in meri
dic Harad . Et per hæc omnia nihil aliud fignificatur nili go
iſti deſcendentes à ſocero Molis habitauerunt in ſorte ludæ
& cum vniuerfo populo Iſrael quieuerunt. nam vbi vulgata
editio habed'. & habitaueruntcum co luxta Hebræum habe
tur.Giuit & habitauit populus. hoc eft & habitauit tanquam
pars populi Iſrael.Et init Ichuda cym Simhone frarre( wo. Adin
finuandú quod interiecta ſunthæc ( vtpote gefta tépore lo
ſuæ ) redeundo ad inchoatam hiſtoriam tempore Senuu de
progreffu Iudæ cum Simeone fratre ſuo,dicit author libri &
iuit Iudas cum Simeonefratre ſuo . Et percufferunt Chenaha
naum habitaturem Zephath : wwerterunt cam ,vocatúmqueeft no
men ciuitatis Horma. Legendum eſſet.chorma.Ad quod inter
pres exponendum adiecit.id eſtanathema. Secundum tamen
vocabuli proprietatem ſignificat deſtru & ionem . ex eo enim
quod deftruxerunt illam penitus,appellata eftdeftructiu.
Cepita: Iehuda Haxtam cum finibuseim , o Afcelon cum finibus
F ☺ Cits
 IVDICVM
eius & Hec'ron cum finibus eius. Fuítque dominus cum lehuddau
montem poffedit:necpotuit delere habitatores vallis quia ferreiscuta
ribus abundabant. Diuina prouidentia fert opem fecundum
menſuram ſua diſpoſitionis. & propterea vtráque dicit fcri
ptura: & quod fuit Iehouah cum Iuda, & quod non fuit cum
eo ad expellendum habitatores vallis. Non enim Hebraice
ſcribitur & non potuerunt : fed & fuit Iehouah cum luda &
hæreditauit montem , quòd non ad expellendum habitato
res vallis : hoc eft fuit Iehouah cum luda ad hoc vt pofſide
ret montem ,ita quòd non ad expellendum habitatores val
lis.facilè liquidem fuiſſer Deo ferre opem contra fecundas
cauſas ſubiunctas curruum ferreorum .
Dedertøntque Chaleb Chebron. ſicut locutus fucrat Moſes: & ex
pulit in:e tres filios Hanae. Iterum miſcet geſta tempore loſuç
ratione ſupradicta.Tebuſaum autem habitatorem I cruſalaim mons
expuleruntfilijBiniamin :habitauitý; Iebufæus cum filiis Biniamin
in ( cruſalaim vſqucin præfentem diem . Tranfitur à geſtis Iudæ
ad geſta tribus Beniamin tépore Senum . Intelligimus enim
quod derelicta Ieruſalem à filiis Iudæ , habitata eft à filiis
Beniamrin & lebuſæis fimul qui ſupererant ex clade facta à
filiis ludæ . Ieruſalem eniin in forte Beniamin fupputata eſt
Joſuæ 18 . 11
Domus quoque loſeph-afcendit in Beth'bel:& fuit dominus cum
ea . Benú opus nec Ephraim nec Menaſſi ſed domui Ioſeph
attribuitur :ad infinuandum vel quodmerito patriarchçlo
ſeph vel quod imitatoribus loſeph Deus opem tulit. Eter E
plorare fecerunt domus foſeph Bcth'hel:cenomen ciuitatis fuit an
tea Luz . Viderunti; hominem.luxta Hebræum habetur. Et vin
derunt cuſtodes virum excuntem de ciuitate. hoc eſt cuſtodes vi-
derunt virum egredientem quidem de ciuitate ,fed no vide
runt qua parte egreſſus effet :occultè enim egreffus fuerat,
nec cuftodes aliud perpenderunt nifi quòd de ciuitateexie
Tat. & propterea petunt ab apprehenfo hominevt oftédat eis
qua parte ipfe exierit, vt per cadem ipſi poſſent introire oc
culte. dixcrúntque ad eum ,oftende nobis quafumus introitum ciui .
tatis & faciemus tecum miſericordiam . Legendum eft.gratiam .
iam enim erat captus,& promittunt libertaté non folú ei,ſcd
& familiæ eius vniuerſæ :vt teftantur ſubiuncta.Et oſtendit eis
introitum ciuitatis,a percufferunt ciuitatem in ore gladi:virá en .
tem omnem familiam cius dimiferüt. Initi; vir in terram Echim .
Legendum
 CAPVT I.
Legendum eft.Chitthim . Quod ideo annotauerim quia hinc
argumentum habetur quòd Chittim nomen eſt regionis no
multum remotæ à terra promiffionis : & hoc propter pro
phetias Balaham . edificauitq; ciuitatcm @ vocauit nomen eius
Luz ,que ita appellatur vfque in preſentem dicm .
Enaffes quoq; non deleuit Bech ſean ofilias eius, & Tha

bitatores Lib'lcham o filias eius , & habitatores Megiddo o fi

hiss eius;voluira; Chenahanaus habitare in terra ifta. Et fuit cam
reboratus eft Ifrael, poſuit Chinahanqum tributarium : & expelo
lendo non expulit cum . Eph'raim etiam nõ expulit Chenahanaum
habitantimin Ghaker : habitauitque Chenahanaus in medio cius
in Ghazer. Malum non attribuitur filiis loſeph , ſed nomini
bus propriis Menaſſis & fimiliter Ephraim ;de ambobus e
nim dicitur quòd neuter expulit Chenahanäum habitan
tem in ſua ſorte contra mandatum Dei.
Zebulun non expulit habitatores Cit'ron habitatores Naha
lol:habitauitque Chenahanaus in medio cius,& füit ci tributarius.
Aſer non expulit habitatores Haccho o habitatores Zidon : 6
Ach'lab c Achub Chelbe, Aphic Rechob. Habitauitás
Aferita in medio Chenahanai habitatoris torra : quia non expulit
cum . Naphthali non expulit habitatores Beth'femes habitato
res Beth'hanath , habitauitque in medio Chenahanqorum habita
torum terre : O habitatores Beth femes Beth'hanash fucrunteis
tributarij.
Et compulerunt Emorai filios Dan ad montom :non enim dederüt
eis vt defcenderentin vallım .Narratis malis culpæ multarum
tribuum inobedientium præceptis diuinis, ſubiungitur ma
lum pcenç illatum tribui Dan,quo autem peccato hanc pa
pam merueritcribus Dan ,non lcribitur, Habitanítque in mo
te Cheres( quod interpretatur teſtatio)in a'ialon o Sahalbim . Ju
Xta Hebræum habetur. Et cæpit Emoraus ad habitādum in mõ.
te Cheres, in a'ialon er in Sa'halbim . Reliqua addidit inter
pres. & ſententia eſt manifefta , niſi quod loca ſunt ignota,
Mons tamen Cheres ſonat montem ſolis in ſorte Ephraim :
& conſonat fubiun &tæ obuiationi, Et aggranata eft manus do
mus Iofeph. Juxta Hebræum habetur,o aggrauauitmanusdo
mus Iofeph.Er eft fenfus quod attentantibus Emoræis appro
priare libi montem Cheres cum dictis ciuitatibus , filij lo
ſeph inſurrexeruntaduerſus cos nā dolendo eos,ſed facien
Füj do
 IVDICVM
do cos tributarios.nam iuxta Hebræum fubiungitur.co fue
runt tributarij.Emoræi enim referuntur ſubiecti tributo & nó
deleti . Et propterea ſubiunguntur termini terræ quam ha.
bitabant . Et terminus Emo eiab afcenfu fcorpionum , à petria O.
fupra.
CAPVT 11.
Scenditque angelus domini de Ghilgal ad locum flétium .
А Poftremo gelta tempore Senum deſcribuntur.diui
na liquidem benignitatis videns tot tribus Iſrael
præteriſſe mádata ſua tépore Senú quo ad duo (videlicet gé
tes delendas ſub fædere tributi accipere , & aras idolorum
non fubuertere )antequã ad peiora progrederentur mifit an
gelum fuum , arguentem eos prouocantemque ad pæniten
tia. Et quia narratur quòd angelus de Ghalgalis aſcendit ad
locum qui poftea appellatus eſt locus flentium , infinuatur
g angelus primò apparuit in Ghalgalis :ſed quomodo con
currerit populus ad eum ,nó eft fcriptú . Nec eft fcriptum an
mandauerit populum congregari in loco Alentium , an iple
cum populo congregato in Ghalgalis aſcenderit ad locum
fientium . o ait,eduxi vos de Aegypto @introduxi in terram quă
iuraui patribus veſtris. Angelus Dei non tanquam nuncius,fed
in perſona Dei loqui ſe manifeftat , dicendo eduxi vos de
Aegypto & introduxi in terram quam iuraui patribus ve
ftris & c.cpollicitusſum .Legendum eft. dixi, nonfoluā par
{ tum meum vobiſcumin æternum.Et vos non ferietisfædus cum ha .
bitatoribus terra huius . Inter beneficia diuina collata populo,
commemorat ſe affirmaſſe quòd non frariget in ſempiter
num pactum ſuum cum eis , & quòd ipfi fædus non iniréc
&c.c Aras corum diructis :& non audiftis vocem meam , cur hoc
feciftis? Libra prudens lector,verba angelica,& prçdicta duo 2
tantùm peccata inuenies: ita quod adhuc non declinauerat
populus in idolatriam . Quamobrem nolmi delcre cos à facie de :
ſtra, vt habeatis hoftes , o di corum fint vobis in ruinam . Iuxta
Hebræum habetur . Et etiam dixi, non expellam cos à faciebus
veſtris:o erunt vobis in laqueos , & dij corum erunt vobis in offene
diculum Commemorat angelus olim à Deo prædicta : vide
licet quòd non omnes gentes delendas ſimul deleret(hoc e
nim dixerat Deus Exod.23 .) & quod olim monuerat eos g
A gentibus interim relictis cauendum eſſet vt à laqueis , & à
diis carú vt ab offendiculis:hoc enim millies prædictum est.
Cám
 CAPVT II. 44
Cuimque loqueretur angelus domini hæc verba ad omnes filios
Ifrael. Hinc clarè apparet conuenifſe populum lſraël ad an
gelum.Elevaucrunt vocem fuam ( fleuerunt. Ecce pænitentia
populi.V occueránıque nomen loci illius Bochim.Ex iſto fletu lo .
cus ille ſortitus eft nomen Bochim :hoc eft ploratores.Gima 1
molauerunt ibi domino. Non ſolis clamore & fletu, ſed etiã fa .
crificio pænitentiam egerunt. Et ex apparitione angeli ibi
dem , licere libi ſacrificare in loco interdicto ſecundú legem
reputauerunt.nam ſecundum legem nullibi fas erat offerre
facrificium niſi vbi erat tabernaculum Dei . 1
Imifit ergo Iehofua populum : O abierunt filü Iſrael vnus
Dm quiſq; in poffeßionem fuam vt obtinerent cam . Pafui refert
quod Hebraicè habetur. Et mifit Iehoſua populum : & iucrunt fi
li Iſrael , quilibet ad hareditarım ſuam ad hereditandum terram .
Hæc verba ſumpta ſunt ex calce libri loſuæ , & eft manifeſta
repetitio , & vt prima fronte apparet extra propofitum : fed
reuera non eft extra propofituin authoris ,intendentis ex
tribus temporibus fummare duo tépora: hoc eft ex tempore
Ioſuæ & ex tempore Senum & ex tempore ludicum fum
mare duo tempora , alterum loſuæ & Senum , alterum lu
dicum : eò quòd relatiuè ad cultum Dei tempus loſuæ &
tempus Senum conuenerunt , vtinfra clarè ſubiungitur. Et
fimiliter voiuerſa tempora Iudicú conuenerunt.illa quidem
in perſeuerantia culeus folius veri Dei : iſta autem in alte
rius diuino cultu & cultu idolorú :quod etiam inferius cla
Tè fubiungitur.Poft narrata itaque gefta tempore Senú vni
turus author tempus loſuæ & tempus Senú relatiuè ad cul
tum Dei,reſumit extrema loluæ. Seruicrintque populus domi
no omnibus diebus Ichofua : & omnibus dicbus feniorum ,qui longo
tempore vixerunt poft iehofuam , & qui non rantomnia opera do
mini magna que fecit Ifracli. Ecce manifeftè explicatur cõue
nientia temporis Ioſuæ & temporis Senú quo ad cultu Dei.
Et benè nota q nó dicitur quòd feruauerút prçcepta domi
ni,ſed quòd feruierút populusIehouah: hoc eft coluerút ip
ſum folú omnibus diebus loſuæ & omnibus diebus Senum.
Mortuúfque eft lehofua filius Nun feruus domini,filiuscentum
decem annorum . Et fepelicrunteum in termino hereditatis eius
in Thimnat Cheres in monte Ephraim ,ab Aquilone monti Ghahas.
Aduerte quòd nomé ciuitatis hui® variatur hîc & loſuç vlti
mo.ná ibi nominaturThimnath Serach ,hîc vero Thimnath
F iiij Cheres ;
 IUDICUM
Cheres , ad infinuandum quod ciuitas quæ prius vocabatur
prohibitio reſidui (neſcio à quo euentu) vocata fuerit poft
reædificationem à Ioſua prohibitio folis ,in memoriam pro
hibiti à loſua ſolis ne progrederetur. Thimnath enim pro
hibitionem ,Serach reliduum , Cheres verò folem fignificat,
Omniſque illa generatio cögregata eft ad patres fuos.Deſcriptu
Tus tépus iudicum , prænarratmortem tam loſuæ quam Se
num ,vt poft mortem Senum manifeſtior fiat qualitas ſucceſ
ſoru.de quibus ſubditur.cfurrexerunt alij qui non noucrant do.
minum , opera qua feceratcü Iſrael, Iuxta Heb.plus habetur,
Ofurrcxit generatio alterapoſt cos qui neſcierüt Iehouah,o etiam
opus quodefecit Ifraeli.Ad differentiamſenum qui fuerát poft
lorua, deſcribitur ab oppofitis códitionibus generatio nou ?
comprehendes yniuerlam generationem tempore ludicum ,

Bchalim.Et dimiferunt dominum Deum patrum ſuarum qui e

duxerat cos de terra Acgypti, iuerunt poft Dcos alicnos cx diis po
puloram qui erant in circumiru corum & adoraweruntcos : Qad
iracundiam concitauerunt dominum . Dimiſcrúntque dominum , o
feruierunt Bahal o Haftaroth Perlege ſubiuncta : & inuenies
deſcribi vniuerſam generationem tépore ludicum relatiuè
ad diuinum culrú . narratur enim quod ſeruierunt aliis diis,
Et in hocmanifeſtatur q longè deteriores fuerunt illis qui
fuerunt tépore Senum.nam tépore Senum peccauerüt omil
ſione deſtruendi cum gentes tum aras gentilium : tépore au
tem poſteriore peccauerunt peccato commillionis inaximo
colendo Deos alios : immo quod peius eſt ) reliquerunt do
minum Deú patrú ſuorú qui eduxiteos deterra Aegypti.Et
in hoc fuerunt peiores Samaritanis.nam Samaritani colebát b
& Deum verum & deos alios : iſti autem ſic coluerunt deos
alios quòd dereliquerunt cultum Dei veri.Hæc enim crimi
na clarè narrantur in litera.
Iratuſq; eft furordomini cõtra Ifrael. Narratis criminibus no
uæ generationis , narratur punitio eiufdé fimiliterin gene
te.Er ve ſæpe di & tú cft,ad fimilitudinem iraci deſcribitur fu
for Dei punientis Iſrael. tradidit cos in manus diripientium .
Ecce prima pena quo ad facultates.qui ceperunt eos. Legédú
elt. c diripuerunt eos. Execucio cú effectu direptionisrerum
deſcribitur . & vendiderüt hoſtibus qui habitabant per gyrum . lu
xta Hebræum habetur,ovendidit cos in manusinimicorum ce
TW
 CAPVT 11.
rem in circumitu.De Deo dicitur quòd védidit cos. & eft fen
ſus y venales cosreddidit fub manibus inimicorú corum in
circúitu.Et per hoc deſcribitur fecunda pæna maior priore,
quáto feruitus maior eft pæna quàm pati direptioné rerum.
fecit cnim eos Deus feruos venales in circúitu inimicorum
corú.nec potucrunt reſiſtere aduerfarius fuis.luxta Hebræum ha
betur e non potuerunt adhuc ftarecoram inimicis ſuis.Tertia fi
quidem pæna deſcribitur impotentia ftandicoram inimicis
fuis etiam poft direptionem & venalitatem : hoc eft q mul
tis direptis & multis vendicis reſidui adhuc ſunt puniti im
potentia ftandi coram inimicis ſuis . Ec hæc impotentia de
claratur ſubiungendo . In omni quo egreffi funt manus Ichouah
fuit in css in malum.Siue egrederentur ad refiftendum fiue ad
aggrediendum ,ſemper manus Dei fuit eis in malum pænç.
ficut locutus eft dominus , oficutiurauit dominus eis: & anguftari
fecit eos valde. Quáuis pluries Deus legatur comminatus vla
tionem huiuſmodi , iuramentum tamen non apparet alibi
{criptum niſi híc commemorando illud. Nec eft dubitádum
ficfuiſſe:multa enim dixit Deus quæ non funt icripta in li
bris Mofis,quæ tamen vel per reuelationem diuinam vel per
traditionem paternam nouerunt & fcripſerunt authores la
cræ ſcriptura .
Vſcitauitque dominus iudices: & libcraucrunt cosde manu di
ripientium cos. Tempusludicum diftinguit author in tem
pus peccati,in tempuspunitionis & in tempus diuinæ beni
goitatis eleuantis iudicem aliquem ad liberádum populum
de manu diripientium eos.Sed nec eos andire volucrunt , forni
nicantes cum diis alienis o adorantes cos:receſſerung citò de via per
quam ambulauerunt patrescorum ad audiendum pracepta domini,
non fecerunt fic.Intellige hanc ſententiam ve inferius declara
tur.diciturenim hoc non ad parrandum quòd etiam viuen
tibus iudicibus populus nollet egs audire: ſed ad narrádum
inſtabilitatem populi , quòd non perſeuerabat in bono poſt
viſam ſalutem datam à Deo per iudicem ,fed tanquam fi iu
dicem non audifſent reuertebantur ad idololatriam citò.
Cámque dominus iudicesfuſcitarst .Ad declarandum propofita
ambo ( videlicet & bonum tempore iudicis & malum quod
iudices non audiebant) dicit author quòd quando viuebant
iudices benè res gerebatur, mortuo autem iudice reuerte
bantur ad vomitum.in diebus corum flectebaturmifericordia, o
audiebat
 IVDICVM
audiebat afflictorum gemitus & • liberabat eos de cade vaſtantium ,
Paraphraſis eſt: nam Hebraicè ſcribitur . & erit Iehovah cum
judice, & facietferuareeos de manu inimicorum corú omnibus dic
bus iudicis: quia panitebit Ichouah a clamote corum à facibusop
preforum corum & impulforum corum • Benignitas Dei ad fal
uandum eos viuente iudice cum ratione benignitatis ( poem
nitentia ſcilicet diuina affli &ti populi)declaratur.Sed peeni
tétiam metaphoricè intellige in Deo quemadmodum iram .
ad inftar fiquidem pænitentis quantú ad effectú deſcribitur
tanquá motus ad pænitendú y afflixerit populú à clamore
populi oppreſli & continue ad peiora redacti ab inimicis.di
uina enim opera more humano deſcribútur. Poftquam autem
mortuus effet iudex reuertebantur corrumpebantur magis quam
patres corum , fcqucntcsdcos alienos,feruiendo cis egy adorando cos :
ambulare
nondimiferunt operafua & viam ſuam duram per quam
confueuerant.
Iratúfque eft furor domini in Ifrael , ait:quia tranſgreffa eft
gësiſta paftum meum quod præcepi patribus corum & non obedie
suntvoci meæ : etiam ego non delebovirum àfacie corum degenti
bus quas dimiſit Ichofua , & mortuus eſt. Narrauerat maioré ef
fedtum diuinæ iræ ,videlicettradere Iſraelitas in manus ho
ftiú:narrat modò minoré effectu ,videlicet non delere gen
tes reli &tas à loſua.Hebraico enim more à maiore ad minus
procedit oratio . Vt in ipfis experiar Iſraelvtrú cuftodiant viam
domini & ambulentin ca ſicut custodierunt patrescorum ,en non :
Quáuis anceps fit experiédi verbú , in Hebræo an referatur
ad loſuá an ad deú ,quia tamen mortuus nõ poteſt experiri,
rectè refertur ad Dei.Et quéadmodú pænitere & iraſci at
tribuuntur Deo metaphoricè, ita & experiri ſeu tétare , pro
quáto efficit ad inftar técantis & experientia videre volétis.
Sicut enim Deus reliquit obie &ta tentationum quibus ho
mines tentanturad peccata(puta dele tabilia ſecâdum ſen
ſum , & delectabilia fecundum animum ,honorem gloriam &
huiuſmodi)tanquam ad experientia teſte videndum an ho
mines ſeruent præcepta diuinæ legis an non , ita reliquit il
las gentes poſt mortem Ioſuæ veexperientia manifeſtaret
animos lfraelitarum in lege Dei erga illasgentes. Dimifitý
dominus gentes iftas, non delendo eas ciro e non tradidit car inma
num Iehofue.Prædictam rationem reddit author quare Deus
non deleuit per manus loſuz gentes iftas.
CAP .
 CAPVT III.
CAPVT III,
Staffuntgentesquasdimifitdominus.Occaſione con
I memoratarum gentium quas nó ſubegit Ioſua,ſub
iungitur quæ fint iſtæ gentes. Vt erudiret in cis iſrae
tem & omnes qui non nouerant bella Chananæorum .Iuxta Hebrç
um habetur. ad probandum in eis Iſrael: omnes qui neſcierunt om
nia bella Chenahan . Alia adiungitur ratio quare reli&tæ fint
iftæ gentes: videlicet vt Iſraelite ſcirent præliari. Et declara
tur in litera quod eft ſermo de Iſraelitis neſcientibus prælia
Chanahan ; hoc eft qui non interfuerunt præliis contra Cha.
nanæos tempore loſuæ ,propterea enim abſque conjunctio .
ne copulatiua in textu Hebraico ſubiúgitur appoſitiuè,om ,
nes qui neſcierunt omnia bella Chanahan . Et ad hoc ma
gis explicandum ftatim fubditur. Tantùm ve ſcirent genera
rionesfiliorumIfrael addocendum eos pralium . Et declaradopro
nomen ,eos,ftatim ſubditur.tantum qui priusneſcicrunt ea.Ña
tio itaq; reli&taru gentiú iſtarum fuit vt Ifraelitç exerceren
tur ad bellum ,ita quòd filij nõ alerentur à parentibus abſq;
ante militari ſubfiftente cauſa debellandi gếtes iſtas.Ex qui
bus iunctis iis quæ tradidie Moſes, triplex ratio colligitur
quare reli &tæ ſunt iſtæ gentespaulatim delendæ.prima quia
populus Iſrael non ſuficiebat ad habitandum & colendum
ferram illam torá:ſuccreuiſſent enim beſtiæ aduerſus eos fi
terrafuiffet inculta. ſecunda ve exercerétur animi lfraelita
rum in iis quæ religionis & morum ſunt, iuxta ſe poſitis gé
tibus idolatris & malorum morum . tertia vt exercerétur il
jaelitarú filij in arte militari,habendo iuxta ſe delendos ho
ftes.Et omnes iſtæ rationes cócernunt bonum populi Ifrael.
prima enim ad quietam vitam, ſecúda ad liberum exercitiú
virtutis ac meriti,tertia ad effugandam ignauiam mollicie
que à populo fpeétat.Et fcripta funthçcin doctrina ſacra ,at
tributaq; deo ,vtintelligamus gratá effe dco non ſolum pu
gnam aduerſus vitia,ſed etiam ipſam armatam militiam ad ,
uerſus hoftes,quàm hodie vituperant vitia militum : ſed eo
rum iniquitas non inilitia ipſa in culpa eſt. Quinque principes
Peliftinorü, omnemq; Chenahanat@Zidonium Chinæum ha
bitantem in monte Libano :à monie Bahal Chermon vſq; ad intros
tum Chamath.
Verúntque ad probandum in eis ifraelem ad ſciendum an audi.
rentpracepta domini qua pracepitpatribus corum per manum
Moſis
 IVDICVM
Mofis.Et filijIfrael hahitauerüt in medio Chenahanai, Hithai
Emorai Perizai & Chiuai ſebufæi,acceperütq; filias corum
ſibi in vxores, & filiasfuas dederuntfiliis eor wn: 6feruierunt diis
corum.Epilogat author ftatum filiorú Iſrael poft tempus Se
nun adiungendo crimini idolatriæ peccata affinitatum in
hibitarum in lege. & hîc terminaturſummarium temporum
Iudicu in genere. Vbi prudens lector,aduerte quod ex eo go
author libri antequam tracte de fingulis iudicibºſunimauit
alterna bona & mala totius temporis iudicũ manifeftè pa
tet , liber iſte nó cft fcriptus tempore quo res gerebantur,
ſed poft tempora iudicú completa. Ex annalibus aucé Iſrael
credendum eft authorem libri habuiſſe noticiam præterito
rum geftorum :neſciturenim author.Fecerunti; malum in con
Speétudomini, & obliti ſuntdomini dei ſui. Redit author ad hi
ftoriam narrando quç citò ſubſecuta ſunt poft tempus Senú,
ex tunc enim ſupputatur tempus iudicum , & propterea non
repetendo ſed ad narrandú in fpecie generationis illius que
immediatè ſucceſsit tempori Senum peccata ,dicit & fecerut
filij Ifrael malú in oculisIehouah. & c. Quod aút ſubditur,
feruiétes Bahalime Aſtaroth.luxta Hebræú habctur. feruie
rüt Behalim o quercubus.Ec Behalim quidé nomen eft idolo
rú :quercus auté diuinum cultū exhibitú arboribus colecra
tis dçmonibus ſignificant.ná dicitutquòd feruierút quercu .
bus.Iratusq; oſt.furor domini cõtra Iſrael. Prima affli &tio lſraelis
tempore iudicum deſcribitur. & tradidit cos.Iuxta Hebræum
habetur. Gvendidit cos.tum quia in ſeruos venales dedit: tú
quia pro precio alicuius boni operis quod fecerat fubiun & t.
rex dedit eos,iuxta reuelationem factam Ezechieli ca.29.de
mercede Nabuchodonoſor, in manus Chufan Reshathaim re
gis Mefopotamia.luxta Hebrçum habetur.regis Aram fluuiorum ,
Aram ciuitas eſt in qua peregrinarns eſt lacob ,vnde orta eft
Ribeca.quæ appellaturAram Auuiorú ,eò quòd fita eft inter
Tigrim & Euphratem . feruieruntq;ei octo annis. Non ſolú ef
fecti ſunt venales multi eorum ,fed manentes in vrbibus ſer
uierunt regi.
· Et clamauerunt filij Ifrael ad dominum . Tandé ad correuer
fi,ex intimo corde,magno feruore ( non oris clamore)inuo
Garunt fontem effendi fufcitauitq;dominus faluatorcm filiis15
rael B liberauit eos: Hoshniel filium Cinam , fratrem Chaleb mi.
Borem eo.Hincapparec quam paruum tempus fuerit tempus
Senum .
 CAPVT 111. 47
fenum.bam ifte Hothniel fuerat tantæ ætatis tempore lofug
veprimus debellator Cir'iath Sepher fuerit. Fuitą;ſuper cum
ſpiritus domini.Ecce modº quomodo fufcitauit deus Hothni
clem in ſaluatorein populi infundendo fcilicet ſpiritum fuú
in eum ,proculdubio ſpiritum accenfiuum populi ad ſeruitu
tem dei,ad vendicandum ſe in libertatem ,ad bellum . Gim
dicant 1ſrael. Primus iudex iſraelitici populi fuit Hotbniel.
Egreffusa; eft ad pugna.Ecce modº quo faluauit Iſrael.otra
diditdominus in manu eius Chusan Rishathain rege Syria. Le
gendum eft.regem Aram Non intelligo perſoná regis ſed ex
acitum eius traditum in manú Hothnielis . In cuius fignú
fequitur.coppreßit cum.Iuxta Hebræum habetur. robora
uit manum eius fuper Chuſan Rishathaim . fignificatur enim
quod deus non ſolum dedit victoriam aduerſus exercitum
regis Aram , fed etiam roborauit potentia Hothnielis ſuper
regem illum.Et hinc defcribitur effectus. Quienitý;tropa annis
quadraginta.vſque videlicet ad mortem Hothnielis. mor
tuus eftHorhniel filiasCenam .
T addiderunt filij Ifrael.proculdubio prioribus peccatis.
El ad faciendum malum in oculis domini: qui confortauit. Parui
refere quod Hebraicè habetur. & roborauit Iehouah Heg'lon
regem Moab contra Iſrael,propterea quòdfecerant malum inoculis
'domini.Proculdubio tanquàm inſtrumentoiuftitiæ ſuçvten
do rege illo ,roborauit & animú & vires eius ad bellă con
tra Iſrael. Ercopulanit ci filios Hammon & Hanalech . Non eſt
perſpicuum in textu Hebraico an deo an regi attribuatur a
dunatio ifta.nam poteft legi & adunauit ei: & tunc ſignifica
' cur deus. & poteft legi& adunauit fibi: & tunc fignificaretur
rex.Prima tamen lectio magis quadrat,ad fignificandú mo
dum quo deus roborauit regem Moab : videlicet adiungen
do illi Hámonitas & Hamalecitas in fædus: yt tutus vndiq;
totum robur fuú conucrteret aduerſus Iſrael.Nó enim fcri
bitur quod cum Hámonitis & Hamalecitis progreſſus fue
ric ad bellum , ſed duntaxat quòd adunati ſunt ei.Si quis ta
men tanquam auxiliares miſites adunatos hos intellexerit,
nó errat . abiitý: 0 percußit Ifraelem & poffederunt ciuitatë pal
mará . Territoriú lericho fignificatur ſpecialiter poffeffum ,
quia in eo collocauit præfidium militare rex Moab ad con
tinendum Ifrael ſub feruitute.Seruierät filij IfraelHegʻlonte
gi Moab decem o &to annis. Hæc eft fecunda afflictio iſraelis
mia
 IVDICVM
maior priore. nam prima fuit octo annis, hæc autem de
cein & octo.
Et clamauerunt filij Iſrael ad dominum.Intellige vt prius clamo
re cordis. fufcitauitq;dominus cis ſaluatorem nomine Aioth. Cor
suptum eſt vocabulum :nam Hebraicè vocatur Ehud :ſed in
numeræ ſunt huiuſmodi corruptiones.filium Ghere filij Icmi
ni. Nó vercitur in dubiú apudHebrços ſignificari Beniamī:
in tribu enim Beniamin ſupputatur Aioth. Et hinc vniuer
faliter itellige appellatióe lemini intelligi Beniainī.qui viras
q; manu pro de xtera vrebatur.Iuxta Hebrçŭ habetur. virá clas
fum manu dexteraſua. Vbi clarè patet non ſignificari virum
vtenté vtraq; manu P dextera led clauſú quo ad vſum dex
teræ manus.Clauſa ſiquidemſignificatur vis mociua,ne dif
funderetur ad naturale robur dexteræ inanus:impediinentū
enim naturæ appellatur.ab authore clauſura. AiúttaméHe
bræi in hodiernum vſque diem appellari apud eos clauſum
eum qué vulgo ſiniſtrum dicimus. Significatur itaque quòd
homo iſte ſiniſter erat ſecundú vſum manusmiſeruntó:fily lf
sael per manum eins munus Heg'lonregi Moab.Fecita;fibi Ehud
gladium ancipisem , habentem in medio capulü. Hæ vltimæ qua
tuor di&tiones non habentur in Hebrço. longitudinis palma
manus. Iuxta Hebræumhabetur.menfura vnius brachij virilogin
tudo cius. Duæ conditiones gladij huius deſcribuntur. altera
Q erat duarú acierú :altera quod erat longitudinis vnius cus
biti. & accinctus eſt eòſubter Sagum in dextro femorc ſwo.Specie
pro genere interpres poſuit.nam Hebraice Tub veſtibus abf
que reſtis ſpecie deſcribitur. Obtulisque munus Heg'lon regi
Moab: Hog'lon autem erat vir craßus valde.Cúmque obtuliffet
munus,dimifit populum.quidetuleratmunus.Etreuerfus de Ghal
galus vbi crantidola.IuxtaHebrçum habetur.Et ipfe reuerfuseſt
ab inciſionibus qua cum Ghilgal.Et dictio interpretata inciſio
nibus, Hebraico more ſignificare poteft concretum : hoc eft
inciſa . Quo vocabulo quandoque fignificantur fimula
chra inciſionibus figurata:ſignificatæ ſunt etiam tabellæ la-
pidez decem præceptorum inciſæ à Mofe. nonnulli autem
intelliguntibidem fuiſſe lapidicinam.Et quia inciſionis no .
men commune etnon nifi diuinando definire poffem quid
in hac litera fignificetur per inciſiones.notiſsimus fiquidem
locus videtur lignificari : & propterea intelligere lapidici
nas non abnuo . & dixit,verbü ſecretă eft mihi ad te ò rex : Gille
impe
 CAPVT III. 48
imperauit filentium . Mious dicitur & plus fignificatur:vide
licet egreſſus aliorum.Egreßihi funt ab co omnes quifabätapud
cum , EtEhud ingreffus eft ad eum.hoc eſt appropinquauit ad al
loquendum eum.non enim ſumitur ingredi pro introire,ſed
pro venire:ve Hebraica teſtatur veritas. ipſe autcm ſedebat in
aſtino cænaculo ,folus.Iuxta Hebræú habetur. quod ipſi foliipſi.
De aula refrigerationis dicitur . quæ ipfi,regi, roli ipfi regi,
erat yſui. dixitý; Ehud,verbüDei habeo ad te cfurrexir de folio .
Nomen Elohim ſcribitur hîc. Et finxit Aioth relaturú ſever
bum ex parte Dei iudicantis & gubernantis, multiplici ra
tione tum ex parte ipfius Aioth,vt non genuflexus led ftans
alloqueretur regen vt commodius poffet occidere eum.nú
cius enim deiquanto honore afficeretur,teſtatur aſſurrectio
regis. Et hæc fuit præcipua cauſa huius fictionis , quam co
mitabatur fitus regis facilior ad hoc ve vnico ictu vehemen
tius percuteretur Itansquam ſedens:nec non quod dum rex
attendit ad exhibendam Deo reuerentiam , minus aduertat
ad manum percuſſoris. Miſir; Ehud Swiftram manum ſuam ,o
sulitgladium de dextero femore fuo: & infixit cum in ventrem eius
tam valide vt capulsus fequereturferrum in vulnere, ac pinguiſsimo
adipeſtringeretur. Nec eduxitgladiü,fed itavtpercufferatreliquit
in corpore:& exierunt excrementa. Ehud autem claufis per fe oftiis
cenaculi & offirmatis fera..luxta Hebrçú habetur.& clandır.
hoc eft quodita clauſie oſtiaaulæ per ſeipſum quod ſubſecu
ta eft claufio, ſignificatur enim quòd ſera erat ficfabrefa&ta
vt ſolo tractu clauderetur, fico nó nifi claue aperiri poffet:
vt frequentiſsimo vſu videmus. Pcr pofticum egreffus eft. Iuxta
Hebræum habetur.Egreſſus eſtad ordinationem . hoceſt ad lo
cumin quo ordinariç curialesmanere conſueuerant.ſignifi
catur enim quòd exiuit per ordinaria loca tanquá nihilma
liegiſſet ,nullam ſuiſuſpitionem dans curialibus. Seruij: re
gis ingreßi,viderunt claufasfores canaculi:atque dixcrunt,forfitan
purgat aluum in æftiuo canaculo . Exprêtanies ; diu donec erubus
ſcerent. Iuxta Hebræú habetur.Et expectarunt vſquequo tarda
ret. Sententia eſt clara. O ecce non aperiebat fores canaculi:cepe
rúntque clauem o aperucrunt, & ecce dominus corum ceciderat in
terram mortuus . Ehud autcm euaſit dum illi turbarentur. luxta
Hebræum habetur . dum illo sardarent .expectando domi -
num ſuum vt aperiret. & pertranfiit locum idolorum vnde
reuerfus fuerat: venítque in Schirath . Interpres addidit:
nam
 IVDICUM
dam hebraicè nihil aliud ſcribitur nifi quod tranfiit incilio .
nes & euaſit in Sehirach. Senſus tamé in idé redit :niſi quod
ambiguum eſt inciſionis nomen vt prædi& um fuit.
Etfuit dum veniret ,clanxit buccina in mõte Ephraim :defcenderit
ģ; cum eo filij Ifrael de monte , ipfo ante eos gradiente. Dixitſ; ad
cos,fequimini me:tradidit enim dominus inimicos veſtros Moabitas
in manus veſtr.us :deſcenderuntá; poſt cum, ceperuntvada lardo
Moabitis, &non permiferunt quenquam tranſirc.Præſidium mili
tum regis Moab ad continendum Iſrael ſub ſeruitute habi
tabat in Iericho quæ eſt cis Iordanem in terra chanaban . &
propterea prudenter Aioth occupauit vada Iordanis ad Mo
ab(quæ eſt trans lordanem )vt regium præſidium conclude
retur flumine, & fic interficeretur:vt rei probauit euétº.Per.
'cufferütý; Moab in tempore illo circiter decem milliavirorum ,omnes
robuſtos.Hebraicè habetur. pingues & fortes viros. deſcribútur
enim decem millia virorum in prçſidium omnes viri non for
lum fortes,ſed etiam corpulenti.o no euafit quifquam.Ex his
geſtis habes prudens lector, quod licitè occiditur tyrannus
qui non eft dominus gentis non folum á populo ,fed etiam à
quolibetpopuli : tanquam hoftis publicu', habens conti
nud iniuftum bellum aduerſus populum violenter tenendo
eum in ſeruitute. Humiliatusq; eſt Moab in die illo fub manu if
rael, quicuit terra octoginta annis.
I posthhücfuit Samgar filius Hanath .Hic fuit tertius iuder
qui modico tépore floruiffe videtur. quipercuffit Peliftim
fexcentos viros vomere.luxta Hebrçum habetur.in ſtimulo bowis.
Hebraico more ſingularis numeri nomine multitudo deſcri
bitur ſtimulorum.infurrexit enim hic cum aliis loco gladio
rum & lancearum habentibus ſtimulos bouinos, & percuſsit
ſexcétos Peliſtinos moleſtoslſraeli.c etiã ipfe faluauit Ifracl.
Quanuis vnicum tantum geſtum ab hoc referatur inter ſal
uatores tamen iſraelis in textu ſupputatur, quia eo tempore.
quorexit,feruauitpopulum ab oppreſsionibus exterorum .
CAPVT IFTI .
Ddideruntă; filij Ifracl facere malü in confpectu domini,
A poſt morte Ajoth.Paruirefertquod iuxta Hebrçú ha
betur. « Ehud mortuus eſt. ſignificatur enim quòd
ipfo mortuo reuerſi ſunt filij Ifrael ad malum . Et tam paruo
répore rexit Ságar,vt pro nihilo ſupputetur: & propterea ſo
lus Ehud dicitut mortuus.Go tradidit illos dominus. Iuxta He
bræum
 CAPVT 1111.
bræum habetur . Et vendidit eos Iehouah inmanus Iabin regis
Chenahā. Exponevéditioné vt fupra.Et eft hçc tertia afflictio
Iſrael fub poteſtate labin regis Chanahá.qui regnauit in Cha
xor.Hæc eſt ciuitas quam combuſſerat lofua : & reædificata
fuit à Chananæis,in qua refidebar Iabin rex .o princeps ex
ercitus cius erat Siſera ,ipfeautem habitabat in charoſeth gétium .
Juxta Hebræum habetur. & ipfe habitans influa getium.Pro
nomen , ipſe, demoſtrar Siſerá principé exercitus. Quis auté
locus appelletur fylua génium ,non facilé hodie fciri poteft.
Lamauersántque filij Iſraelad dominü:nong nlos enim Habe.
Clara bat falcatoscurrus, & ipfe oppreßit Ifraclem vehementirvi
ginti annis. Hæc tertia affli& io longior tam prima quam ſe
cúda deſcribitur & meritò ,quia peccata multiplicata erant.
Erat autem Delbora prophetes. Iuxta Hebr. habetur . ErDes
bara mulier prophetesvxor Lapidoth . Vbiſcito quod dictio in
terpretata vxor propriè fignificat vxoré . Quod ideo anno.
tauerim ne fallaris . erat enim verè vxor viri nomine Lapi
doth . qua indicabat lſraclem in tempore illo. Officium iudicis
in mulierem tranſlatum quarto loco deſcribitur , honeſtan
do muliebrem ſexum dono prophetiæ.hoc enim donum ra
tio fuit vt ipſa eſſet iudex iſraëlis.Etſedebat ſubpalma qua no
mine illius vocabatur.Palma quæ vocabaturdebora ſignifica.
tur.nam Hebraicè nihil aliud ſcribitur quàm .ſub palma De
bora intcr ramam Beth'cl in'monte Ephrain .Multitudo enim
palmarum cognominata à delbora habitatrice loci inferio-
ris palmis fignificatur. afcendebant ad eam filij Ifrael ad iudi.
cium . Qua miſit & vocauit Barac filiñ Abinohã de Codes Naph
thali:dixit ;ad eum , ninne precepit dominus Deus Ifrael: vade
trahe in montem Thabor,e tolle tecum decem millia virorum de fi
liis NaphthaliQde filiis Zebulun . Ettraham ad te ad torrentem
Cifon Siſeră principem exercitus labin , & currus eius a multitu .
dinem ejus: tradam cum in manum tuam .Dixitq; ad eam Barac:
ſo veneris mecum ibo,o ſinon veneris mecum non ibo. Et dixit,cüdo
ibo tecum , veruntamen non erit gloria tua tecum in via qua ambu
las,quia in manum mulieris vēdet dominus Siſeram :furrexitj; Des
bora,o iuit cum Barac in Ćedes.
Qui cögregauit Zebulun Naphthali. Deficit.in Cedes. illic
enim cógregauit exercitum.afcendit cüdecemmillibus pu ,
gnatorum . luxta Hebr.habetur. & aſcendit in pedibusſuis cum
decem millibusvirorum . pedeſtris enim exercitus ſignificatur
.G aſcen .
 IV DICVM
aſcendiſſe in montem Thabor . afcenditá; cũ co Debora. Haber
autem Cincus recefferat quondam à Ceteris Cineis fratribusfuisfiliis
luxta Hebræú habetur. Et Chibcr Cenons
Obab cognati Moyfi.
fuit feparatus à Cain,à filiisChobabſoccri Moſis , tetendit tento
rium fuum vfq; ad quercum in Zahanaim que cü Cedes. Narratur
incidenter ſegregatio iſtius Cenci ab aliis,propter ſubſecu -
tum euétum occifionis Siferæ apud iſtú . Nomina autem lo
corum quorum hîc fit métio ,quia ignota ſunt nobis pertra
feo.Nunciatimque eft Sifere quòd afcendiffet Barac filius Abino
ham in montem Thabor. Et congregauit Siſera omnes currus fuos,
nongintos carrusferreos , & omnem populum qui crat cum corde føle
ma gentium ad torrentem Ciſon.
Dixitý; Debora ad Barac,furgr:hæc enim efi dies in qua tradidit
dominus Siſeram in manum tuam , nónne dominus egreffus eft ante
faciem tuam ? deſcendit Barac de monte Thabor, & decem millis
virorum poſt cum . Etperterruit dominus Siſeră & omnem currum
ac omnia caftra in ore gladij ante facič Barac. Iuxta Heb.pluſquá
terror fignificatur:videlicet 9 fic terruit o reddidit eú atto
nitú ,ita vt trucidarétur gladiis Ifraëlitaru tanī attoniti ver .
li in fuga.deſcenditý; Siſera de curiu & fugit pedibus ſuis . Barac
auté perſecutus eft currus caſtra vfq; ad Gyluā gentiü:@ceciderit
omnia caftra Siſcræ in ore gladi,non remanfit vfque ad vnum .
Siſera autem fugit pedibusſuisad tétorium I ahel vxoris Cheber
Conei: quia erat pax inter Iabin regim Chaxor domum Cheber
Cenes. Et egreſa est lahel in occurfum Siſera ,dixitý; ad cü decling
domine mideclinaad me,ne timcas : declinauit ad ca in tontorit,
ooperuit cü ftragulo.Dixitq;ad că ,da bibere mihi quaſo panlulă
aquequia ſutio:quaaperuitvtělallis & dedit ei bibere, & operuit
illú.Dixit ; ad cã ſta ad oftið tentorü: & erit ,ſiquis vencrit in
terrogaueric te dixerit,éſtne hic quiſquăzdices võ. Et copie label
vxor Cheber clauum tentorij,copofuit mallcam in manu fua ,& in .
greffa eft ad eum clam , & infixit clauum in tempus eius, o con
fixit ſe in terram ,ipſca; ſoporatus o laffus mortuus est. Et ecce Ba
rac jequcns Siferam :egreſaque eft lahel in occurſum cius, & dixit
veni oftendam tibi virum quem queris.intrauitque ad eam, o
ecce Siſera ceciderat mortuus, & clanus in tépore cius.Humiliauitq ;
Deus indie illo Iabin regim Chenahan coram filiis Ifrael. Nomen
eft Elohim . ſummo iudici aſcribitur humiliatio labin regis,
vtpote iufto iudicio effecta.Et ibatmanus filiorum Ifrael cundo,
dura crat contra Iabin regem Chenahan ,doncc excidercnt cum
CAP.
 CAPVT V. $0
Ecimerintq; Debora Barac filiusAbinoham in die illo,
с dicendo:Præponitur Delbora tanquam principalior
in conſtructione huiuscantici: ipla enim dono pro
phetiæ condidit illud. Qui ſponte obtuliftis de Iſrael anima ve
jus ad pericaluin . Máca eft litera.Hebraicè enim incipie ca
ticum.In foluendo ſolutionem in Iſrael, in effe fpõrancum populum ,
benedicite Ichouah. Invitat enim ad laudádum fontem efſen- '
di in duobus beneficiis :videlicet in vltione,quæ ſignificatur
per metaphoratn ſolutionis táquam ipſa vltio fit folutio de.
biti inimicis .Alterú verò beneficiú eft libertas populi,figni
ficata per hoc qudd populus redditus eft ſpontaneus ad pu
gnandum pro libertate: ac per hoc redditus eſt liber ac fpo
taneus in fuis rebus ac operibus. Audite reges, auribus percipire
principes:fu
ego m egofum qua domino canam , pfallă domino Deo
Ifracl.Iuxta Hebræum habetur.ego Iehouah ogocanam , pſal
lam Iehouah Elohe Ifrael. Et eft datiui caſus Iehouah ſenten
tia eſt clara.
Domine cum exiresdeSchir. Alludit ad di &ta Moſis in ptin
cipio benedi&tionis filiorum Iſrael Deute. 33. ibi enim dicit
Moſes quod dominus orcus eſt Iſraelitis de Sehir: quod ibi
declarauimus : Commemorat itaque Delbóra miracula fa
& ta tépore Moſis: & apparitiones diuinas in monte Sinai,tá ..
quam procedentes ex illa plaga coeli ſub quaeſt mons Sehir
defcribit,quod in lib.Exodi tacitum eft:fecundú enim ſeriſi
bilé apparitione dicitur,dominedū exires de Sehir. & träfs
res per regiones Edom . Legendú eft iuxta Hebræū. dū ambula:
ses ex agro Edom . Explanatio eſt exitus . declaratur enim qe
exiuit deSehit ad inócem Sinai per modú ambulantis ex re
gione ldumææ: ſpecies enim illa ſenſibilis quali ambulans
venitex plaga cæli ſupra Idumæam ad locum ſupra mon
tem Sinai.Terra mota eft. Iuxta Hebræum habetur . terra tre .
muit. ad literam enim mos Sinai tremuit:vt fcribitur Exod.
decimonono.juxta Hebraicam veritatem . cæliſz ác nubes die
ſtillawerunt aquis.Iuxta Hebræum habetur. etiam cæli ftillaue
runt,etiam nubėsſtillauerunt aquas. Nullibi in libris Mofis fcri
ptum eft nubes ftillaſſe aquas. quod autem dicitur deftilla
tione cælorum nifi ad manna referatur ; nullibi etiam legi
tur quandiu populus fuit in deſerto . Veruntamen quæ non
ſunt ibi fcripta hic ſupplentur : & pluuiæ datz mirabiliter
Gij populo
 IVDICVM
populo ſignificantür. Montes fluxerunt a facie domini.Hoc ve
rificatur(ii contextus pateretur) de fluxu aquarum ex petra
mirabiliter bis per Morem effecto :aquæ enim illæ tanquam
Auentes ex montibus fignificantur:vt quemadmodum ni
ues Aunt ex ſuperficie extrinfeca montium , ita aquæ illæ
er internis montium fuentes ſignificentur. « Sinai à facie
domini Dei Iſrael.luxta Hebræum abſque cõiunctione habe.
tur.ifte Sinai à facie [ chouah Elohe Iſrael. Et cótextus quidem
ſonat quod appoſitiuè dicitur mõtes fluxerút iſte Sinai. Ve
runtamen neſcimus quis fluxus fuerit corporeus in monte
Sinai:niſi metaphoricè applicetur fluxus ad fumú ignémq;
& fonitū buccinæ quæ apparuerunt in móte Sinai.Vel( quod
cótextui huic quadrat )ſuppletam intelligamushîc pluuiam
tacită Exod.20. ita quòd manifeſtetur hîc quòd apparente
Deo in mõte Sinai,nó folùm ignis ardens & fumus,fed etiá
inter conitrua coruſcationes ac nubes ,cæli per nubes ftilla
uerint aquas pluuiæ , fimúlque ex móte Sinai fluxerint aquæ
pluuiales . Hic enim ſenſus valde conſonat huic contextui.
nec diffonat ab Exodo : quoniam perſpicuum eft ex Deute
ronomio fuiſſe in co tacita multa : & in deſcriptis pubibus
obſcuris cum tonitruis & coruſcationibus inſinuacur impli
cité pluuia in monte cuius hîc métio fit. Et hic eft apud me
ſenſus literalis .
In diebus Samgar filij Hanath in diebus lahel ceſaucrunt femi
ta : & ambulantesper vius ,iuerunt per femitas tortuofas . Poft có .
memorata diuina opera mirabilia tépore patrum priſcorum
tranſit ad ftatum populi paulò ante hanc victoriam , vt op
pofita iuxta ſe polita magis eluceſcant. ad hoc enim tempo
ra Samgar commemorat ,vt monftret diſparitatem inter té
pus Samgar & tempus iſtiusvictoriæ . Quare autem iunga
tur tempus lahelis,aliúde neſcitur. hæc enim litera infinuat
quòd lahel aliquo tempore concurrerit ad curam populi l
raël :nam fignificatur quòd in diebus vtriuſque (videlicet
Samgar & lahel)itinera non erant tuta,ſed oportuit itinerá
ces per tortuoſas incedere vias , vt effugerenthoſtes. Ceffan
serunt fortesin Iſrael o quiruerunt donec furgeret Delhora,farge
ret mater in Ifrael. Iuxta Hebræum habetur.Ceffauerunt ville in
Debora ,furreximater in Ifrael.
Ifrael, ceffaucrunt: donec furrexi
Narrat quod nõ ſolum vix ceffauerunt ab officio ſuo , fed e
tiam villa cellauerunt ab habitatione ante ipſa regeret: eò
quòd
 CAPVT V. 51
q nec itinerantes irent tuti,nec in villis fecurè poterat habi .
taxi propter hoftes . Nowa bella elegit dominus.Iuxta Hebræú
habetur . Eliget Elohim nosos. Quod dixerat donec ſurrexi
Delbora mater in Iſrael,modo repetit,ſub officio iudicis ,ma !
nifeftans ſe electam à Deo.Nó fibiipfi ſed Deo tribuit hanc
nouitatem quòd mulier fit iudex in Iſrael.hoc enim fignifi
catur dicendo ,Deuseliget nouos Elohim ,hoc eſt nouos iu .
dices. Et vtitur plurali numero , vel propter adiun &tum
Barac ,vel quia Elohim pluralis eſt numeri etiá quando po
niturpro lingalari.Vtitur autem futuri temporis verbo,non
relatiuè ad tépus cantici , fed relatiuè ad tempus prærecita
tú quo & villæ & viæ erant deſertæ , & portas hoftium ipſe Sub
wertit.luxta Hebræum habetur. tunc oppugnauit portas. Tem
pus electionis fuæ deſcribit amplius. deſcripſerat enim illud
ex hoc quod tam vias quàm villas inuenit deſertas:deſcribit
modò illudmet ex hoc quòd vſque ad portas ciuitatú venie
bant hoftes,ita quòd etiã intra portas ciuitatis exiſtentes Ifo
raēlitas oportebat fe defendere aduerſus vexatores vfq ; ad
portas diſcurrentes . clypeus hafta ſiapparueruntin quadra
ginta millibus Ifrael.Deſcribit adhuc tépus ele &tionis ſuæ , e
tiam ex hoc quòd Iſraëlitæ erant adeo inermes vt nec vnus
clypeus aut vna lancea inueniri poffet in Iſrael intra qua
draginta millia hominum , tanta raritas armorum deſcribi
tur,vt ſupputato populo Ifrael & ſupputatis armis, nó inue
niebantur tot arma vt quadraginta millibus hominum re
fponderet vnus clypeus & vna lancea. deſcribútur enim per
hoc lſraëlitæ tuncinermes.
Cor meum diligit principesIfrael. Iuxta Hebræum habetur.
Cormeum ad fcribasIfrael. Deſcripto tempore quo electa eſt,
deſcribit remedium : videlicet quòd videns populum ſic an
guftatum & inermem , cor fuum direxit ad doctrinam legis
Icriptá à Mofe & fofua,quos appellat ſcribas Ifraelis.qui pro
pria voluntate obtuliftis vosdiſcrimini.luxta Hebræum habe
tur. quia ſpontaneosſeexhibent , in populobenedicite lehouah . Et
eſt ordo literæ.benedicite fonti effendi in populo ,quia fpõ .
taneos ſe exhibent, obediendo diuino mandato promulga
to per me vt eant ad bellum contra Siſeram . Qui afcenditis
super nitentesafinos. Iuxta Hebræum habetur. Equitatores afi
narum albarum .Gens aliqua habens aſinas albas inuitatur.o
Sedetis fupra in iudicio o ambulatis in via. Iuxta Hebræum ha
G iij betur.
 IVDICUM
betur, habitantes fuper Middim & ambulätes in via.Nomen lo
ci eſt Middim.loquimini.Magis quadrat vt legatur.canite.in
uitátur enim equitatcres alınarú habitantes ſuper Middim
& ambulantes per vias ad cantandum . E regione fiquidem
antedictorum temporum quibus defertæ erant viæ & villæ ,
deſcribútur viæ & villæ iam redditæ ſecuritari & habitatio
ni.viç quidem inuitando ambulantes in via ad Cantandum :
villæ autem inuitando ad idem equitatores Alinarum alba
fum habitantes ſuper Middim . vbi collifi ſuntcurrus o hoſtiš
Suffocatus eſt exercitus ,ibinarrentur iuftitiæ domini clementis
in fortes Iſrael. Iuxta Hebræum habetur . A roce ſagittatori in
ter hauſtores aquarum ibi conferent iuftitias Tehovah, inftitias villa
eius in Iſrael.Modus quo Deus pugnauit pro lſraël cótra ex
ercitum regis Iabin , deſcribitur præpoftero ordine.ná prius
deſcripta eſt ſecuritas viarum & yillarum quæ fuit effectus
victoriæ , & poftea deſcribitur modus vincendi. Et intendic
per vocem ſagittatorum tonitrua diuinorum fulminū in lo .
cis vbi hauritur aqua :hoc eft iuxta torrétes ybi ſuperatus eft
exercitus Chananæorum . & propterea dicitur quòd ibi con
ferent comemorando iuftitias domini aduerſus Chanangos,
& in ſpecie iuftitias vindicatiuas villarum ſuarum in Iſraël
quæ fuerát deſertæ.vniuerſa enim hæc inuitatio refertur ad
habitatores villarum & viatores.Deinde ſubditur,tunc defcë
dit populusdomini ad portas, o obtinuit principatum.Non habe
tur in Hebræo & obtinuit principacuin ;ſed declarata ſecu
sitate viarum ac villarum , declaratur libertas ciuitatum ex
eadem victoria ſecuta.è regione enim eius quod dixerat op
pugnari olim portas ciuitatum ,manifeftat redditam liberta
tem populis lſtaël eundi ad portas ciuitatum in quibus ſede
bant ſenes,fiebantiudicia &c,
Exurge exurgre Debora , exurge exurge loquere canticum : ſurge
Barac o apprehende captiuos tuos.Iuxta Hebræum habetur.
apprehende prædam tuam fili Abinoham . Non ſunt hæc con
monentis verba,ſed cantantis res geſtas cu exultatione oar
sando acfi eſſent in facto. Salwata ſuntrcliquiæ populi. Iuxta
Hebræum habetur. Tunc dominabitur rcliquus in fortibuspopu
li. Ecinmediatè ſequitur. Ichouah dominabitur in potentibus.
Effectus victoriæ defcribitur quod reliquus populus ( qui
fcilicet relictus eſt ab opprefforibus dominabitur ſuper for
les Chananæos: & reſoluendo rationem dominij in Deum
qui
 CAPVT V. '
qui erat a & pr vi &toriæ & dominij,ſubiungitur quod Deus
dominabitur in potentibus Ifraëlitis ſuper Chananæos.
X Ephraim delenit cos in Hamalec . Iuxta Hebræum ha
Es betur. De Eph'raim radix corum in Hamalec. Narrata vi
doria cum illius effectu ex diuino auxilio , narrat qualiter
ſe habuerunt tribus Iſrael ad illud bellum : fic tamen vt ali
quas tribus laudando ( non quo ad hoc) inſerat pro com
muni lætitia , vt aliunde laudentur quæ ex hoc facto laude
carent.Et incipit à tribu Ephraim de qua erat ipſa Delbora :
ft teftatur habitatio eius ſcripta in præcedente eapitulo.
Laudat autem tribum Ephraim tanquam non nouitiam ad
huiuſmodi opera bellica,eo quod radix vi & oriæ bellicæ fue
rit lofua ertribu Ephraim in prælio contra Hamalecitas in
egrefla de Aegypto.Et nominando radicem ,infinuat exor
cosinde ramos cot vi&toriarum poſtea contra Chananæos
eiuſdem fofuz .Acli apertius dixiſſet. non eft mirum quòd
cx tribu Ephraim prodiit hoc bellum , quoniam radix præ .
liorum & victoriarum ex illa fuit ex quo ceperunt bella , à
primo bello videlicet contra Hamalec. poft eum in Binia
min in populos tuos ô Hamalec . Iuxta Hebræum habetur. poſt
te Biniamin in populistuis . Nihilque dicitur de Hamalec. Et
commédatur ad literam tribus Beniamin , ex qua fuit Aioth
qui liberauit populú de manu Moabitarum .& propterea di
citur & poft te Ephraim : hoc eſt imitacor tui fuit Beniamin
in populis tuis liberandis de manu hoftium . de Machir prin
cipes defcenderunt. luxta Hebræum non habetur principes,
ſed ſcribæ tribus enim Menaſſis ex qua erat Machir com
mendatur quod ſcribas produxerit : hoc eft ſapientes ad re
gimen , Et ad literam meminit Machir , eò quòd (vt patet
Nume.vltimo)filij Machir capſuluerunt moderamen legis
de nuptiis filiarum Hæredum + videlicet vt nuberent luis
propinquis ne hæreditates fortium confunderentur.de
Zabulon quicxercitum ducerent ad bellandum .luxta Hebræum
habetur. de Zebulun trafbores in ftylo fcribe . Ignotæ nobis
hiftoriæ inducunt ad intelligendum quòd tribus Zabulon
laudetur in arte ſcribendi, tang aliis præſtarét in hoc. Ad
uerte prudés lector, p hinc habes per modú laudis comemo
sari à Delbora hæc quæ impertinentia videritur.ex hoc c
nim quò tribus Zabulon quam perfpicuum eft ad bellum
hoc concurriffe prælaudatur de arte ſcribendi, infinuatur g
G iiij reliqua
 IVDICVM
teliqua quæ de aliis tribubus commemorantur,non niſi lau
dabiliter commemorentur . Et rationi conſentaneum eft vc
Delbora iudex (ac per hoc perſona communis vniuerfo Il
raeli ) in publica laude illarum trium tribuum quæ affuerút,
ne inuidiam excitaret in aliis tribubus(ac per hoc diſſenfio
nem )laudes aliarum tribuum pro bono pacis inſeruerit.
Duces Ifachär fuerecum Delbora, Go Barac veſtigia funt fecuti.
Iuxta Hebræum habetur . Et principesin ifaſchar cum Debora
Ifaſihar.Significatur enim quòd no ſolú principes tribus
lfachar ſed etiã ipſa tribus lſachar cóuenerūc cum Delbora .
Deinde immediatè ſubiungitur.Sic Barac in valem fuit miſſus
in pedibusſuis.Hinc clarè apparet q quando Barac deſcendit
de monteThabor cu decémillibus ex Nephtalim & Zabu
lon ,cócurrerunt in valle principes Iſachar cum multitudine
ex tribu illa.hoc enim ſignificatur dicendo,fic Barac miſſus
fuit in vallem.aduerbium fiquidem ,lic, ad cõuétum Iſachar
refertur, diuifo contra fe Ruben magnanimorum reperta oft cóten
tio. Juxca Hebræum habetur . in clongationibus Reuben magne
ſcriptiones cordis. Quia Rubenitæ ſeparabantur flumine ab a
liis Iſraelitis in terra promiſfionis ,ideo in elongationibus
deſcribuntur, & quia viri erant multum meditátes,ideu lau
dantur quod erant magni ſcriptores in cordibus:figebante
nim cordibus propriis cogitamina fua . Quare habitas inter
duos terminos? luxta Hebræum habetur, vt quid habitafti inter
confinia :ad audiendosfibilos gregum.Lege. 32.caput Numeri : &
inuenies Rubenitas petiiffe habitationé in confinibus pro
pter multitudinem gregum quibus pafcendis apta erat ter
sa illa . & propterea commemorantur in confinibus ad au
diendum libilos gregum . Nec diçitur yt quid , ad denotan
dum vanitatem aut quancunque ignominiam ſeu reprehen
fionem : ſed cum permodum interrogátis dictum fuiffet ,vt
quid habitaſti inter confinia , ſubiuncta eft refponfio ad au
diendum fibilos gregum. ratio enim habitandi inter confi
nia , redditur copia magna animalium , ita quòd ad laudem
opulentix Pubenitarum hoc fpectat. diuifo contra fe Ruberi,
magnanimorum reperta eft contentio . luxta Hebræum habctur.
in elongationibus Rouben magna fcrutinia cordis. Sententia ea
dem eſt cum priore.exaggerado enim laudatur Ruben cir
ca cordis meditationes : quod ad laudem confilij fpe &tat.
Ghalaad trans Iordanem quiefcebas.Legendum eft ,Gbithadtras
Sarden
 CAPVT V. 53
Iarden manfit. Ghilhad nomen eftfilij Machir filij Menaſlis.
de quo nihil aliud dicitur niſi quod trans Iordanem hibita.
uit.iungitur enim cum Rubenitis. Dan vacabat nauibus.
luxta Hebræum habetur. Dan quarc habitabit in nauibus?
quafi dicat , non fruſtra habitat iuxta mare mediterrancum
& maritimis lucris attendit. Aſer habitabat in littore maris, o
in portubus morabatur.Iuxta Hebræum habetur. Aſer habitauit
in portu maris, 6 ſuper fracturascius caftrametabitur. Fracturas
maris appellat colliſiones yndarum maris . laudatur enim
quod negociatur nauigando non obftantibus marinis colli.
fionibus . Zabulon verò @ Neptalim obtulerunt animas suas
morti in regione Mcrome.Iuxta Hebræum habetur.Zebulun po
pulus dehoneftauit animam fuam ad moriédum Naphthali,
per celſitudinescampi.Laudantur iſtæ duæ tribusquod deho
neftationi expofuerút vitam ſuamcùm decem millia ex eis
aſcenderunt in montem Thabor.eſt enim ſenſus quòd fecú .
dum humanum iudicium non folum expoſuerunt vitā ſuam
morti,ſed etiam opprobrio , quod tam pauci pedites contra
tantum exercicum & tam validum ſe erigerent. Et ex hoc
magis commendantur, tanquam fidentes diuino auxilio.
Vencrunt reges pugnauerunt , tunc pugnaucruntreges Chenahan
ir Tahanac iuxta aquas Migiddo: O tamen nihil tulcre pradan .
tes. Vel plurale ponitur pro finguli ( eò quòd Iabin rex vir
tualiter æquiualebat pluribus regibus vel milites à pluribus
regibus concurreruni.
E cælo dimicatum eſt contra vos:Stella manentes in ordine
DScurfu fuoaduerſus Siſeram pugnauerunt .Iuxta Hebræum
habetur.E cælis pugnauerunt ftelle :degradibusfuis pugnauerunt
cum Sifera.Pugnaſtellarum creditur coruſcationibus , gran
dinibus & huiufmodi fuiſſe.Et adiungitur de gradibus ſuis,
hoc eft abfque mutatione curſus ſui: ne intelligeretur quòd
ftellæ paffæ fuerint fimile aliquid fixioni ſolis & lunæ tem
pore loſuæ .Torrens Ciſon traxit cos , torrens Cedumim ,torrës Ci
fon. Et hinc apparet quòd tanta aduerſus hoftes erupit plu
uia vt torrens aqua plenus traxerit cadaucra eorum.Nec fis
ſolicitus de nominibus torrentium ,quia ignota ſunt nobis .
Conculca anima mca robuſtos. Iuxta Hebræum habetur. diriges
anima mea fortitudinem . Vox eft prophetiſfæ interponentis
defiderium ſuum vt ſemper anima populi dirigat fortitudi
Aem :hoc eft non obliquet fortitudinem à Deo vero in deos
gentium
 IVDICVM
gentium ,ſed ſemper fortitudinem fuam locet in verp Deo .
hoc eft enim verè dirigere fortitudinem . Vngula equorñ ce
ciderunt:fugientibus impetu & perpraceps ruétibus fortiſsimisho.
Stium Iuxta Hebræum habetur.Tunc calcanes equoria fregerunt:
à calcationibus , calcationibus fortium fuorum . deſcribitur enim
quòd fortes Chananæi etiam hacpæna mul &tati ſunt, quod
calcati ſunt à propriis equis fractique pedibus equorú ſuo
rum .
Aledicite Mcrox . Ex hoc quòd reprehenditur ſola ter
MALA ra Meroz eo quod non venerit in adiutorium populo
Iſraël,infinuatur quod fuperius diximus: videlicet quòd nó
reprehenGuè commemorantur aliæ tribus Iſrael in hoc can
tico quæ non ſcribuntur conueniffe ad bellum hoc. Et ratio
diuerfitatis videtur effe,quia iſtæ aliæ tribus non fuerút re
quifitæ ,habitatores autem Meroz requiſiti,noluerunt opem
ferre.dixit angelus domini. Seipſam appellat Delbora angelú
domini,eò quòd táquá nuncius Deimaledićtionem aduer
ſus Meroz proferebat.poffet nihilominus intelligi Barac,ed
g fuerit nuncius Deiad cógregandum exercitum pro libe
ratione populi. In idem autem redit ſiquis angelú lehouah
intelligat angelú, qui reuelabat Delborze agenda.Et hicfen .
ſus quadrat Hebraicæ literæ . in qua non eſt articulus geni.
tiui caſus lehouah : ſed ſolito more deſcribédi verè angelos
Dei,ſcribitur hic angelus Iehouah . tanquá appoſitiué dice
remus angelus Deus:hoc eſt agés perfonâ Dei:hoc eft Deus
in ſuo angelo.quáuis interpretes cómuniter vbique transfe
rant angelus domini. Maledicedo maledicite habitatoribus eius:
quia non veneruntad auxilium domini , in adiutoriŭ fortiſimorum
cius. luxta Hebræum habetur. quia non veneruntin adiutorium
Ichouah , in adiutorii Iehovah in fortibusHabebant enim habi
tatores Meroz viros fortes : & quia nõ venerunt cú fortibus
viris ,in aledictione dignos ſe reddiderunt. Et in hoc tágitur
diſparitas inter iſtos & tribus Iſrael quæ non conuenerant:
cò quòd apud iſtos eſſent viri fortes potentes ad bellú ,apud
tribus autem illas non erant , ſed erant vacantes gregibus
alendis vel maritimis exercitiis & huiusmodi aliis :vt in hoc
cantico prærecitatum eft ad excufandos eos. Reliqua huius
capitulicorrectione aliqua indigerent,fed quoniam materia
valde tenuis eſt,pertranſeo.
Bencdicatur intermulieres lahel vxor Cheber cineiinter mulie .
 CAPVT VI. 54
res in tentorio benedicatur.Aquam petěti lac dedit:inphialaprina
cipum obtulit butyrum .Manum fuam ad clauum mifit dexteram
fuam ad malleü fabrorum : percuſsit Siferam ,abfcidit caput eius
oporfodit o incidit tempus cius. Inter pedes eiusincurvatus eft.
cecidirdormiuit:inter pedes eius incuruatus eft cecidit ,vbi incurua
tus eft ibi cecidit vaftatus.
Perfeneftram reſpiciens vlulabat mater Siſera,& de conaculo lo
quebatur: cur moratur regredi currus eius, cur tardauerunt pedes
quadrigarum eius? Sapientes domicella cius refponderunt ci: ctiam
ipfa reſpondit verbafua ,forfitan nunc diuidit ſpolia ,& pulcherri
ma feminarum cligitureisveſtesdinerforum colorum Siſere tradi
surin predam , oſuppellex varia ad ornandum collum congeritur,
Sicpereant omnes inimici tui domine, qui autem diligunt te ficut
folin ortw ſuo fplendet ita rutilent : quicuitý; terra quadraginta
Amnis.
CAPVT VI.
Ecerüt autem filij Ifracl malum in oculis domini: Gara
F didit eos dominus in manum Mid'ian feptem annis.
Minus(vt reor)malum fecerunt quàm patres eorú
& propterea no dicitur, & addiderunt ad faciendú malū.ſed
fecerüt malú :nec dicitur q vendidit eosſed dedit eos leho
uak in manú Madiam . & tempus pænæ breuius ſcribitur:
videlicet feptem annorú . Er eft hæc quarta afflictio populi.
Et inualuit manus Midianſuper Ifrael: à facie Mid'ian
fecerunt
fibifilijIfrael antra in montibus,o ſpelucas & munitioncs.Et erat
foferebat Ifrael, afcendebat Mid'ian Hamalec : & filij Cedem
afcendebant contra eum.Etfigebant tentoria contra cos,& ficuterät
in herbis cunéta vaftabant Iuxta Hebræum habetur. & deftruee
bant prouentum terra vfque ad introitum HAKKI: O non relinquc
'bantvictum in Ifrael, non oyes non bones non afinos, Ipſi enim
greges eorum afcendebant cum tentorisfuis, veniebantā, tanquam
locufta in multitudine, a ipforum & camelor corum non crat nu
merus: & veniebant in terram ad deuaftandü eam.Ifti qui hodie
appellantur Arabesdiſcurrêtes in curribus cum vxoribus'&e
filiis modò hîc & modò illic caſtrametátes & alienas meſſes
ſecantes . & cçtera.aut fimiles eis deſcribuntur. viuunt enim
alienis ſudoribus & cóculcant omnia quæ no rapiűt. Humi
liatusq; eft.Iuxta Hebrçú habetur,Etattennatus,cſi Iſrael valde
à facie Mid'ian.in rebus exterioribus puni valde eft . & cla
manis ad dominum ,poftulansauxilium contra Midianita .
Qui
 IVDICVM ,
Vi mifit ad filios Ifrael virum prophetam . Ne intelligere
mus angelum ,manifeftè dicitur virum prophetá , quá
uis neſciamusquis fuerit ifte fan & us vir veri Dei
propheta.dixit “; ad eos,fic dixit dominus Deus Iſrael,cgo afcendea
re fecivos ex Acgypto & eduxi vos de domo feruitutis. Et liberaui
vos de manu Aegyptiorum & de manu omnium opprimentium vos:
expuliſ; cos à facie veſtra, o dedi vobis terram corum . Et dixi vo
bis,egodominus Deus veſter, non timeatis Deos Emoreorum in quo
rum terra habitatis: & noluiſtis audire vocem mcam .
Venit autem angelus domini.Vide benignitatem diuina.prius
miſit prophetam ad filios Ifrael vt præpararet populum ad
diuinum beneficium : deinde mittit angelú ad Gedeonem.
O ſedit fubquercu qua erat in Ophra, & pertinebat adIoas patră
Hearitarum . Ex hoc quod ſedit,manifeftè patet quòd infpe
cie ſenſibili in formahumana apparuit angelºiſte.Nec fit tibi
curæ de proprietate arboris : Hebraicè enim habetur non
quercus,fed Ela.Ghidhong;filiuseius excutiebarfruméta in torn
culari vtfugeret Madian. Legendum eſt.vt faceret fugere à facie
Mid'ian · Significatur quoloccultè excutiebat frumenta in
torculari ne capereturà Madiantis. Et apparuit ei angelus dos
mini,dixitq; adcum. Non folú deſcribitur angelus fedens fub
Ela, etiam quòdfuit viſus ab ipſo Gedeone & quòd allocu
tus eſt Gedeonem. Dominastecum virorüforeißime. Iuxta He
bræum habetur.vir fortitudinis.Ita rámen g viri nomine non
intelligas virum communiter,ſed virum eximium.Salutatur
fiquidem ab angelo tum à coniunétione Dei dicendo Ieho
uah tecum ,tum à præcipua fortitudine, dicendo vir fortitu
dinis.
Dixitque ci Ghidhon:obfecro mi domine,fi domimusnobifcum eft
cur ergo apprehenderunt nos hac omnia? Hinc apparet quòd Ge
deó coepit ſuſpicari quòd angelus ſeu propheta domini fa .
lutafſet eum :& ex ipſa ſalutatione argumentum fumpfitin
terrogandi cauſam tantorum malorum quæ patiebanturà
Madianitis. Admirabatur enim quòd farent fimul duo hçc:
videlicet Deum effe cum eis,& pati eos tot mala. intellexe
rat enim verbum angeli non folùm relatiuè ad perſoná pro
priam ſed ad populum : & propterea dicit, fi dominus eft no
biſcum.Ervbi funt omnia mirabilia ciusque narraucrüt nobis pas
sres noftridicendo,nõne de Aegypto eduxit nos dominus? nunc dere
liquit nosdominas tradiditnosin mani Mid'ian.Reddit ration
pcm
 CAPVT V.
nem interrogationis fuæ ex effectibus contrariis: videlicet
quòd Deus fecit tot mirabilia pro populo quando erat cum
eis,nunc autem dereliquit cos ſub poteſtate Madianitarum .
Reſpexitý; ad eum dominus.luxta Hebräum habetur. Et vertit
Ichouah ad eü.Sit’mutatio deſcribitur.infinuatur enim quod
ſedens angelus oon ſecundum re&tæ lineæ proſpectuin ante
faciem ſua habebat Gedeonē, ſed vel ad dexteram vel ad fi
niſtram :& propterea ſcribitur quòd vertit proculdubio facié
verſus Gedeonem intuendo ipſum . Et quiprius nominatus
eſt angelus nunc nominatur Iehouah ,quia Deiperſonam a .
gebat. ait, vade in fortitudinetua ifta oſaluum facies Iſrael
de manu Midian.Non dicit vade in fortitudine tua,fed adiós
git pronomen ifta :ad inſinuádum quòd de fortitudine fiduo
ciæ in Deo , de fortitudine Gedeonis innixa Deo loquitur.
Profeſſus enim erat Gedeon ,à Deo fuiffe ſalutem patrum &
à Deo fuiſſe ſe traditos in manú Madian , & mirari quod de
us fit cum eis & non liberet eos: in hac ergo fortitudinelibe.
faturus dicitur lfraelé.ſcito quòd miferim te.Parui refert quòd
Hebraicè habetur.an no mifi tc? Interrogatiuè legendum eft,
ad affirmandum quod miſi te. tacitæ fiquidé obiectioni,qua
authoritate ibo :reſpondetquòd ego milite.Et nó dicitmits
to ſed mifi, ad manifeftandum quod olim elegeratipfum
& difpofuerat vt iret ad liberandum populum . Quirespondens
sit,obfecro mi domine.Parui refert quod Hebraicè habetur.ador
nai in quo liberabo Ifrael. Penſantis ſeipſum tum ex qualitate
fortis fuç,tum ex propria perſona verba funt:ecce familia mea
infima eft in Menajc. Iuxta Hebræum habetur. ccce millenarius
meus pauper in Menaffe, o cgo paruus in doma patrismci.ncc fo
ciorum diuitiæ nec authoritas propriæ perfonç ſuppetit tan
to operi,Vt intelligas textum ,recole quód populus Iſrael di
ftin & us erat per tribus duodecim ; & quælibettribus erat di
ftin &ta primò per millenos, poftea per centenos, poftea per
quinquagenos,Gedeon itaque de tribu Menaffis citat pau
pertatem ſuimillenarij fub quo conprehendebantur & cen
teni & quiquageni.Dixitý; ad eum dominus,quia ero tecain: pers
cutiesa; Midianquafivinim vnum .
- Et ait ad eum :fiinueni gratiam inoculis tuis,da mihi fignum quòd
tw fisquiloqueris ad me.Iuxta Hebræum habctur.facmihiſignão
guddtu loquensmecum .Opinatus Gedeon illum qui loqueba
tur fecum diuina authoritate fultum ( diceado ego miſ te ,
ego
 IVDICUM
ego ero tecú & percuties Madianitas tanquam vitum vnú )
elle angelum vel prophetam Dei ,quçrit fieri certior petens

Vbiprudenslector,libra verba & fa&ta. verba fonant fignú

nó alicuius rei occultę ſed manifeftçipli Gedeoni: videlicet
y tu loquens mecü.Nó dicit quòd cu fis deus vel angel' dei
ſed quod cu loquens mecum.Similiter facta Gedeonis non
fonant ſacrificium ( vt vulgara habet editio ) ſed munus.tube
iungitur enim Hebraicè.Nequaforecedas hinc donec veniä ad
, & educam munus mcã o ponam coram te.hçc enim et allata
teſtantur fonant prandium non facrificium . Signum itaque
firmi ac benefici ſermonis petit fibi fieri expectando pran
diú de manu ipfius Gedeonis.Nec diffon arà ſoſpitione( ſeu
etiá opinione) peſſet angelus dei oblatio prandij:quoniam
vulgatú eratapud Hebræos angelos in domo abrah a pran,
fos fuiffe : nec Gedeon idiota fciebat tot ſubcilitates quod
angeli noa vere comederent, ſed in corporibus affumptis
exercerent opera fimilia operibus vitalibus: comedere,bi
bere & ambulare. & c. Quemadmodum igitur angeli apud
Abraham & apud Lot figna familiaris firmi ac benefici colo
loquij exhibuerunt facto comedendi & bibendi,ita Gedeo
incertusadhucquis ille eſſer díuino nominetanta promic
tens,petit pro figno familiaris firmi ac benefici colloquij vt
expe &tet prandiunt de manu fua. qui refpondit, ego preftolabor
aduentum tuum.Paruirefert quod Hebraicè habetur.egoſedes
bo donec reuertaris.Sicut apparuerat ſedens, ita expectaturum
fe dixit.Ingreſſus eft itaquc Ghidhòn & coxit Hadum de mos
dio farina Azymos panes.Hebraicè habetur. & fecit Hadica
prarum cu modium farina azymorum . Subiñeta de iure carniú,
manifeſtant quòd lixauit Hædum : Azymos autem coxit
panes vt celerius perficeret.Et hinc habétur quòd nõ in ſa
crificium ſedin prandium parauit hæc.non enim carnes co
&tæ portabantur ad ſacrificandum , ſed adeps cremabatur in
primisdeo ,& deinde coquebanturcarnes : hîc auté nulla fic
mentio adipis,ſed duntaxat quòd carnes elixas & panem &
ius carnium detulit. camnes poſwitin caniſtro & ius carnium po
fuit in olla : tulitomniaſub quercu & obtulit ciIuxta Hebrzo
um habctur. & eduxit ad cüſub Ela,& appropinquauit. Et eft
ſenſas qnod adangelum ſub Ela ſedétem eduxit ca & ap
propinquauit ad eum.Ita quòd no ſignificatur quòd pofue
rit
 CAPVT V 1.
tit res illas ſub Ela , ſed qudd ipſe accefferit propi’ adange
lum.sationabile ſi quidem eft quod cú ſeruis ſeu ancillis dea
ferentibus res venerit , & ipſe propius acceſſerit monftranş
prandium paratum Cuidixitangelus dci.Iuxta Hebrçum hae
betur.angelus Elohim.Nó line myſterio fuit hæc mutatio no
minum.retributurus fiquidem quafi mercedem oblati pran
dij nomen Elohim induit:iuftitiæ enim opus eſt retributio.
tolle carnem( Azyma,opone ad petram hanc o ius carniv offüo
de :o fecit fic.Extenditq; angelus domini.Hebraicè habetur.an .
gelus Ichowah. Gratia miraculi à fonte eſſendi procedere ipfa
nominismutatio ſignificat.fummitatem virga quam senebas ing .
manu fua.Iuxta Hebræum fignifcatur baculus quo vtimur
ad ſuſtentandum . Et hinc innuitur quodviatoris vel fenis
habitú præ ſe ferebat angelusvtens baculo. tetigita; carnem
Axyma: aſcendit ignis depetra , carné Azymag:confum
pfit:angelus autě domini cuanuit.Iuxta Hebrça habetur. init ab
oculis cius.ſubiuncta enim manifeftant quòd no repentè cua.
nuit, fed ftatim agnitus ire cæpit,proculdubio verſus cælá .
Vidensq; Gedeon quod eſſet angelus domini. Rectius texitur
Hebraicè.Et vidit Ghidhon quòd angelus Ichowah ipſe. Ex mi
Taculo ignis aſcendentis de petra & conſumentis carnes &
panes agnouit Gedeon quod ille qui loquebatur fecum erat
angelus Iehouah ,Et dixit Ghidhon , Heu midomine deus quis
vidi angelum domini.luxta Hebrçú habetur.heu me Adonai lis.
houah ,quod fuper fic vidi angelü lchowah facie ad faciem . Quia
dixerat deus Mofi non videbitme homo & viuet,vulgarum
crat g ille cui apparuiſſecdeus viſibiliter citius moreretur:
& propterea Gedco timens mortem ,dixit heu mc(claman
do ad deum ) quia fuper fic,hoc eft quia propterea vt more
ser vidi deum quaſinuncium facie ad faciem .
Dixit "; ei dominus. Hebraicè habetur, Et dixit ei Ichouah :
pax tibi,ne timeas,non morieris.Illemetangelus nomen dei in
duit quia à fonte effendi & vita & pax noftra procedit. Et
hinc habetur quod angelus non penitus receſſerat ftatim
yt Gedcon agnouit eum : ſed timenti mortem locutus eſt,
Hebraico more dicendo pax tibi ( fignificant enim pacis
nomine ſoſpitatem faluteni & huiuſmadi bonorum culle
&tionem )& timorem exclufitmortis, & ficiuit.ita quod cum ,
primú Gedeon cognouit illú efle angelú, & angelus incepic
Iccedere, & Gedcon incepit dolere, & rccedendo angelus
CON
 IVDICVM
conſolatus eft eu . Aedificauitá; ibi Ghidhon altare domino No
inſolito ſcripturæmore pri’narratur factum , & deinde cau
ſa & modus faciendi.alcare fiquidem hoc fuit ædificacū non
tunc ſed poft reuelationem ſubſequentem : fed ratione no
minis prænarratur hic.nec dicitur & ædificauit tunc,ſed dj
citur & ædificauit ibi,videlicet in lapide illo ex quo exierat
ignis.vocauit ; illuddomini pax.Hebraicè habetur.Ichoua pax
' vsq;ad dië hāc.Ex eo o deus ibi dixerat ei pax tibi nomorie
ris,ideo altari nomé impofuit à diuina pace.cumq; adhuc effee
in Ephra qua eft familie Heari.Iuxta Hebræú habetur.adhuc
ipfe in H.phratpatris Hexritarum . Non eft vſquequaque claru
an pronomé,ipſe,demonſtret Gedeonem vt interpretes vul
gatæ editionis intellexit) an demonſtret altare vt alij inters
pretes intelligunt.contextus enim fauet huic ſecüdo intelle
& ui:eo quod immediatè ſubiungitur.
T fuitin noéte ipſa.ex eo enimquòd nokte immediatè fe
E quére deſcribitur hçc reuelatio ,fatismanifeſtatur quod
Gedeon erat ibidem ,nec oportuit dicere quod adhuc erat
ibi.& dixit ad eum Ichouah .Nocturna hæc locutio dormiéte
Gedeone intelligitur: inter fpecies enim prophetiæ non in
fimum tenet locum audire in fomno alloquentem fibi Deu .
tolle taurum bouis quieftpatri tuo. Adiungitur bouis , ad diffe
rentiam cauri bubalorum . & alterum taurum . luxta Hebräu
'habetur.& taurü ſecundum feptcm annorum.Subiuncta de vni
us duntaxat tauri immolatione mouent me ad intelligendú
verba hæc expoſitiuè: vt non duo tauri ſed vnus duntarat
collendus præcipiatur,qui appellabatur ſecūdus & erat an
norum ſeptem . ſuſpicor enim quod à proſperitate appella
tur ſecundus taurus ille qui alebatur pro facrificio profpe
ritatis iuxta fuperſtitiones ethnicorū .deftrues ; Aram Bahal
qua eſt patri tuo,o nemus quod circa Aram eft,fuccide. luxta He
bræú habetur. quercü qua fuper ipfam fuccides.altare enim
Bahal erat ſub quercu.Et edificabisaltare domino Deo tuo.Pri
narrata ſuit çdificatio iſtius altaris , & modd narratutprçce
ptum ædificandi: nunc ordo rei geftæ fcribitur, prius verò
yes ipfa fine ordine ſcripta eſt. in fummitate petra huius fuper
qua ante ſacrificiü pofuifti.Iuxta Hebrç.parciſsimè ſcribitur.
fuper vertice fortitudinis huius in ordinatione. Facile eft intelli
gere quid fignificetur dicédo in ordinatióe.mádatur em vt
ædificctur altare fecundum ordinationem legis Mofis vi
delicet
 CAPVT VI. 57
delicetex terta ſeu lapidib * quos ferrú no tetigit. Sed quod
dicitur ſuper verticem fortitudinisiſtius , non facilè patet.
antiquus interpres intellexit lapidé illum in quo fuerat ob
latum ſacrificium . Et quia neſcimus fitum loci illius , & de
móftratio fit ad ſenſum , ratione alienum non eft vt intelli
gi pofſit quod lapis vode aſcendit ignis , fupes erat.& pro
pterca hîc dicitur ſuper caputfortitudinis iftius: hoc eft ru
per caput iſtius tupis,à fortitudine denominatę,vel quia du
riſfimus lapis erat,vel quia arcis fundamérum ſeu vices prae
ſe ferebat.Et iuxta huncfenfum mandatur quòd in ſummi
tate illius rupis ædificetur Deo vero altare ſecundum ordi .
nem legis.tolleſquetamrum ſecundum.Nulla fit mentio alterius
tauri. afcendere facies holocauftum . Aduerte prudens lector,
quod Deus præcipit duo contra legem Mofis. alterum ædi
ficari altare extra locum vbi erat tabernaculum diuinú : al .
terum offerri ibi holocauſtum à nó ſacerdote ſeu leuita . fue
perftrucm lignorum que de nemore fuccideris . luxta Hebræum
habetur. in lignisquercus quam ſuccides .Super ligna quescus
Bahal præcipit offerri holocauſtum .
Tulitq; Ghidhon decem viros de feruisfuis, fecit ficut locutus
eft ad cum dominus: timens autem familiam patris fui oviros ci
kitatis,in die non fecitfed in nocte. Cúmquefurrexiſſentviriciui
satis manė, vidcrunt deftruétam aram Bahal quercúnque ſucciſam :
taurum ſecundum impofitam ſuper altare quod tunc ædificatum
erat. Dixerúntque ad inuicem ,quis fecit hoc ? Cúmqueperquirerene
authorem falli, dictum eft Ghidhon filius Ioas fecit hoc . Et dixe
runt viri ciuitatis ad Coas: educ filium tuum moriatur, quia den
ſtruxit áram Bahalo fucciditquercum qué crat iuxta illam.Qu . ic
bus ille reſpondir.nunquid vltores eſtis Bahal vt pugnetis pro coqui
aduerfarius eft cius moriatur antequam lux craſtina veniat,ſi Deus
est, vindicet ſe de co qui ſuffodit aram cius . Iuſta Hebræum ha
betur.num vos litigabitis pro Bahal? num vos facictis ſalware cum ?
qui litigabit in eum morietur vfque mane : ſi Elohim ipſe , litigabie
in cumquia deftruxit altare cius.Tria dicit ad retrahendum ho
mines ab impetitione filij.primum quòd non fpe &tat ad co's
vindicare Bahal :deinde imprecatur mortem actori criminis
infra breuiffimum tempus: & demum authorem mortis im
precatæ implorat ipſum Bahal.Et quoniam hæc verba feda .
runt impetum populi intelligenda funtaffectu condolentis
dieta , & reuerentes referuancis cauſam vindiétæ ipfi Bahal :
H acfi
 IVDICVM
acſi apertius promififfet quòd Bahal faciet vindi &tam celesa
simè. Etvocauit eum in die illa Ieroboal.Legendum eſſet.Ierub
bahal dicédo.Et ratio noininis cópofiti in litera ſubditur ſen
tétia parris.cõponitur enim nomen hoc ex lite & Bahal. di
xerat enim pater. litigabit in cum Bahalquia diruit altare cius
hoc eft pugnabit aduerſus eum Bahal &c.
gitur omnis Mid'ian & Hamalec & Orientales populicögregati
funt fimul:& tranfcuntes Iordanem . Interpres addidit lorda
nem pro claritate literæ . ingreſſi enim ſignificantur terram
promiffionis.caftrametatiſune in valle lexrael.Legendum effet.
ixrchel.Nomé eſt propriú. Spiritus autë domini induit Ghidho .
Deſcribicur ſpiritus diuinus inftar indumenti Gedeonis, ad
fignificádum quòd exterioribus fignis apparuit Gedeontá
quama &tus & motus à diuino ſpiritu . reluxit fiquidé in eo
diuinus ſpiritus quéadmodum in induto veſte regia relucet
regiusfauor.cláxit tuba, a cögregata eft domus Abihixerpoſt
65.Miſitý;nücios in totis Menapēquia ipse ſecutus eft ca , nücios
miſit in Afer in Zebuli e in Naphthali ,qui affederunt in OCCHT
fum corü. Dixitý;Ghidhon ad Doš. Nomen eft Elohim , eo ga
. ad Deú tanquá ad gubernatorem recurrit.ſi ſalmas per manum
1
mcam Ifrael ficutlocutus es . ecce ego ſtatuo vellus lana in area : 66
ros fuerit ad vcllus tantú ſuper rotā tcrram fuerit ficcitas , ſciam
quod ſaluüfacics Iſrael permanümeā ſicutlocutus es. Quod non
pro ſeipſo ſed pro populo petrit Gedeon huiuſmodilignu (&
propterea nõ peccauit nec tentauit Deu : ſed pro vtilitate po
puli ve ſecurus fequeretur illú ad bellú,petiit ſigná )infinua
tur in primis ex eo quod fuit petitio ligni cögregato iá ex
ercitr , deinde quod ipſeGedeon repetit indubiè Deum hoc
dixiffe :nó ergo vt ipfe nofſet( qui iam nouerat) ſed vt popu
lus ſciret,fignum petiit.Et fuitita furrexit in craftino, o ex
preſjo rore devellere,Concham impleuit aqua.Dixitſ;Ghidhon ad
Deã.Noméeſt Elohim ob dieta ratione.ne irafcatur furor tuus
in me & loquar tantă femel.Ethinc tertiò apparet q humiliter
petebat quéadmodú Abrahá : & quód charitate motus erga
populú ,petebat fecundú fignum futurę victoriz.tentabo obfe
cotantumfemel in vellere,fit obfecro ficcitas ad vcllus tātùm &
per totam terram ſitros.Ad ſatisfaciendum populo experimen
tuin iterum in vellere petiit . fortè enim opponebant aliqui
quòd caſu acciderat primum ſignum . Fecitý; Deus fic in noéte
illa: fuitfsccitas ad vellus tátum, & fupertotam terram fuit ros.
САР.
 CAPUT VII.
I furrexit Iersibbahal(uple oft Ghidhon ) torus popu
Í lous qui erat cum ro,& caftramesatiſunt inxta fonéCha.
rodi caftraj; mid'ian cránt ei ab Aquilone à colle More in
galle.Dixita; dominus ad Ghidhon , multus eſt populus qui socü cft
ad danda me Mid'ian in manñ corü:ne glorietur cotrame Ifrael die
cdomeis viribus liberatusſum . Et nunc loquèread populã o ciftis
andieribus prædica , qui formidolofustimidus eft reuertatur.
Hoc fuit ſecundum legem Mofis.veceſſeriántquede monte Ga.
Labad. Iuxta Hebreumhabetur. qui timens u tremens, rcuerte .
mur diluculabit è monte Ghilhad.Sed quæſtio oritur quoino
do verificatur reuerlio de móre Galahad, cum no ibi effent.
sá mons Galahad eft vltra lordanem eúdo à Ieruſalem ver
kus lordané: Gedeon auté erat citra lordanem in terra pro
miflionis ,vt fubiuncta teſtátur. Solutio eft quòd multive
nerát ad exercitu Gedeonis ex regione vltra lordané:vt pa
tel ex co quòd in cap .præcedenti ſcribiturg miſit Gedeon
núcios in omné Menafſem qui ſecutus et eu.perſpicuuin eſt
enim g dimidia tribº Menafſis habitabat trás Iordané: im
mò{ veNu.32.ſcribitur) mos Galahad datus eft à Mofe Ma
chir filio Menaſſis. Quia itaq; cóuenerant ad exercitú multi
ex regione trans Iordané,clamatū eft voce præconá vt qui
libet timid'vndecúq; effet etiá ex móte Galahad reuertatur,
ita mós Galahad no noíatur vetermin'à quo reuerfion's,
fed vt extéfio patriarú vnde venerát. Et meminit ſpecialiter
mõtis Galahad ad infinuandú tú quod etiá remotiffimi,tuni
quòd etiá cótribules Gedeonis reuerterétur fi timerét.cr
uerfa funt de populo vigintiduo millia , o decēmillia remanferunt.
Diritq; dominus ad Ghidhon:adhucpopulus mulius eft, fac de
fcendere cosad aquas & ibi probabo illos · Iuxta Hebr.habetur.
6 purificabo cum tibi ibi.Ad fimilitudine purificantis diſcretu
sum ſe promittit populum ſeparádo magná ab eo parte.ct de
quo dixcro tibi vt tecă vadat,ipfe pergat : quéveròire prohibuero,
reuertatur. Cumq; defcendiſet populusad aquas, dixit domi..us ad
Ghidhor:quilingualäbuerintaquas ficut folet canes labere , ſipa
rabis eos feorfum :qui autem curuatisgenibus biberint, in altera parte
erüt. Fuit iraq; numerus eorü qui manu ſúa ad os lábuerāt trecēti via
si:omnis autë reliqua multitudo flcxopoplite biberat. Et ait domi.
nous ad Ghidhon in trecētisviris qui läbuèrão aquas liberabo dos
tradem in manum tuam Mid San:omnis autem reliqua multitudo
ня TCHCITATUT
 17 DICVM
reuertatur in locum ſuum .Sumptis itaque pro numero cibariis & the
bis , omnem reliquam multitudinem abire pracepitin tentoria ſus:
& ipſe cum trecentis viris ſe certamini dedit Iuxta Hebrçum ha
betur. in trecentis viris fecit robur.Vniuerſum enim exercitus
robur conſtituir in trecentis viris.castra autem Mid'ian erant
eiſubter in valle.

allocutionem me in ſomno infinuat.Ad quod etiam facit

quod dicitur. farge. iacenti enim dicitur ſurge. O deſcendein
caftra,quia tradidi ea in manum tuam.tt ſi formidas folus defcen .
dere,defcédat tecum Pura puer tuus . Et cum audieris quid loquan
tur, tunc confortabuntur manus tua , & fecuriorad hoſtiã caftrade.
ſcendes. Ad fuaué diuinæ gubernationis diſpoſitionem fpe 4
& tat confortare animos hominum ex ſenſibilibus fignis : in
ter quæ ſupputátur ab hominibus ſumpta omnia.namagni
fiebant apud priſcos huiuſmodi omina tanquá à fuperis da
ta.defcenditq; ipfeo Pura puer cius in partem caftrorum vbicrant
armatorumvigilia. Mid'ian autem « Hamalec & omncs orienta .
les populi fuſ iacebantin valle vt locuſta in multicudine : camcli ass
tem eorum innumerabiles erant ficutarcna qua iacet in littore ma
ris. Cumq; veniſſet Ghidhon , narrabat vnus fomnium proximo fwo:
& in hunc modum referebat quod viderat.vidifomnium ,e vide
batur mihi quaſi fubcincriciuspanis ex hordeo , volui in caftra 4
Mid'ian deſcendere.Re &tius legitur. Gecce tremor panis hordca
rum voluétisſo in caftra Mid'ian . Hebraica di & tio interpretata V
tremor, quáuis no ſignificet propriè tremorem , quia tamen
ad tremorem pertinet,nominator tremor ob penuriam no
minú . Significatur enim ad literam o cómotio quædá terri
bilis apparuit panis hordeacei voluétis ſe.Et ex eo quòd de
fcribitur voluétis ſe,inſinuatur g huiuſmodi panis erat or
bicularis figuræ.Hçc enint figura ad motú reuolutionis val.
de eſt habilis.Nec intelligo per panem , panem vnú ,fed mul
titudinem panis.quemadmodum & per tentorium nó figni
ficatur tentorium vnicũ ,fed vniuerfitas tentoriorum că ſub
jungitur. & venit vſque ad tétoriumi @ percußit illud o cecidit,
voluit illud in fupra @ cadet tentorium . Ita iacet in Hebræo.
deſcribitur enim multitudo panum terribili motu voluen .
tium ſe in caſtra Madian ita quòd venerunt non folú ad lo.
ca excubiarum ſed etiá vſque ad ipſa tentoria & percufferúc
tentoria & ceciderút.Statimg; ſubiúgitur modus percuflio
nis
 CAPVT VII. 59
nís & modas caſus.modus quidem percutiendi,dicendo &
voluit ipfum in ſupra:hoc eft no folum percuffit verum ver
tit partes inferiores in ſuperiores.Et hoc modo ſecutus ten
toriorú caſus deſcribitur in futuro relaliuè ad motum huiuſ
modi percuffionis.Refpondita; n cui loquebatur,non eft hoc aliud
wifigladiusGhidhonis filij Ioas viri Ifraelita : tradidit enim domi
wasinmanum cius Mid'san.Nomen eft Elohim : Deus quate
nus gubernat fignificatur. omnia caftra. Hinc apparet verú
effe quod diximus :videlicet fomniantem vidiffe omnia té
toria percuſſa.Cúmqs audiſſet Ghidhen fomnium & interpreta
lismem eius,adorauit.gratias agendoDeo de huiuſmodi omi
ne dato.o- reuerfus cft ad caftra Iſrael ait: furgite,tradidit enim
dominus in manus veſtrascaſtra Mid'ian.

D braicè habetur.in tria capita, tres ſiquidem centuriones

inftituito dedit tubas in manum omnium corum ,lagenáſque va
06.16 G lampades.Rectius legeretur.torres in medio lagenarü.
lignez fiquidem faces optimè ardentes intelliguntur. Er di
xit ad cos,quod mefaccrevidebitis hocfacite, ingrediar partem ca
ftrorum.Legendum eſt.in extremum caftrorú,& crit, ficus faciam
fue facietis.Cláglámg;tuba omnis qui erit mecum : clägetis tu
bis ctiam vos per circumitus omnium caftrorü , & dicetis domingo
GhidhoniIngreßúſque eft Ghidhon trecenti viri qui erant cum
so in parte caftrorü .luxta Hebrçu habetur.in extremum caftrorü,
Quod autem ſequitur,incipientibus vigilis noftis media . luxta
Hebrçú habetur.caput cuftodia media . Antiquus interpres re
wulit hoc ad tépus:litera auté anceps eſt an referaturad locú
quo venit Gedeon (videlicet venit ad angulum caftrorum
caput cuftodiæ medix ) an quôd venerit in principio vigiliæ
mediæ . cuſtodibus ſuſcitatis.Iuxta Hebræum habetur. tātum
furgendo fecerunt furgere cuſtodes. & eft di &tum quòd non atten .
cauerunt aliquid facere aduerſus Madian , ſed duntaxat ex
citare cuftodes , proculdubio facto aduentus . clanxcrunt
&
tubis & colliferunt inter fe lagenas quas habebant in manibus fuis.
Cúmque per gyrum caftrorum in tribus perfonarent locis& lagenas
confregiſſent, tcnucruntfiniftris manibus lampades , luxta He
bræum habetur, roboraucrunt in manu ſiniſtra ſua torie. , in
manu dextera (wa tubus clangendo. Er tali fiquidem robore af
paret quod faces ligneæ erant :quæ motu roboranturad ar
dendum & ad apparendum in maiori multitudine.clamane
нін Túntque
 INDICVM
súntque, gladius domino o Ghidhoni. Steterúntque quifque in lo
cojuo per circumitum caftrorum : & omnig caftra turbata funr.Par
ui refert quòd hebraicè habetur . & cucurrerunt omnia caftra .
Velox motus timentium deſcribitur. Qvociferätes ululanteſ
que fugerunt. Rectius legeretur. Gclanxerunt & fugerunt. Ita
quod clangere intelligatur actio Hebræorum , fugore verd
Madianitarum . Deinde immediatè fequitur, Et fonarunt tre
centi cornibus. Exponit quod dixerat& clanxerunt,explican
do numerum clangentium.immifitq; dominus gladium in omnia
bus caftris: & mutua fecæde truncabant, fugientes vfque ad Beth
Fitte in { cradath,vfquead Labrum Abel'mechole ſuper Tabath .
Quali occæcatione mentis Deus hoc fecerit, ſcriptum non
eft . Conclamantes autem viri Ifrael.Iuxta Hebræum habetur.
Et fuit adunatus vir Ifracl de Naphtali Afcr toto Menaſco
perſecuti funt Mid'ian . Ex eo quòd fubiungitur Gedeonem
miſiſſe nuncios in montem Ephraim , infinuatur quod mi
fit fimiliter nuncios ad Neptalim , Aſer & Menafſem vt per
ſequerentur Madianitatis.Meminit autein in fpecie nuncio
rum ad Ephraim , quia iſtis mandata eſt ſpecialis cura pra
ueniendi tranſitus aquarum nę euadere poffentMadianitæ .
risoth; Ghidhon nuncios in omnem montim Ephraim diccns:
M deſcondite in occurſum Mid'ian , capite ris aquas vfque
ad Beth bare Qlarden.c congregatus eſtomnis vir Ephraim , o
ceperunt aquas vſque ad Bech bare er lárden. Et comprehende.
runt duos principes Mid'ian,Horcb @Zecb: interfecerunt Hom
reb in petra Horeb, « Zecb occiderunt in torculari Zeeb . Non eft
iſta petra Choreb ex qua Moſes eduxit aquas in deſerto : ſed
eft quædam petra in terra promiſfionis denominata petra
Horeb à cæde regis Horeb ibidem , ficut & torcular Zeeb
denominatum eft à cæde regis Zeeb ibi. & perfecuti ſuneMid
ian :caputý; Horcb @ Zeeb attulerunt ad Ghidbon trans Iarden.
Author libri ad terminandum geſta Ephraim iam inchoata,
narrat ea quæ poftea gefta funt: prius enim Gedeon perfecu .
tus eft vltra Iordanem alios duos reges & vi& oriam habuit
integram , & poftea geftum eft hoc quod modò narratur: vi
delicet quòd viri Ephraim portauerút capita Horeb & Zeeb
ad Gedeonem trans lordanem.fed (vt dictum eft) ad conti
nuandum gefta Ephraim prænarratio ifta fit.
CAP.
 60
CAPVT VIII,
Ixeruntq; ad cum viri Ephraim cur hoc feciftinobis vt
D mon vocares noseum pergeres ad pugnandum contra Mid .
iap iurgentes furtiter propè vim inferentes. Superfiu
unt quatuor vltime di&tiones.Elati fiquidem viri Ephraim
tumebant aduerſus Gedeonem principem exercitus & caput
tantz victoriæ . Dixitq; ad eos,quid enim tale facere potui quale
ros feciftis Iuxta Hebræum legendum potius eft.quid feci nüc
facet vos ? Magnificat gefta ab eis vt fic elatos mitiget. non
Be melior eſt racemus Ephraim vindemia Abihezet? ipfe enim
erat ex progenie Abihezer. In manum veſtram dedit dominus
principes Mid'ian, Horeb o Zeeb, quid porui facere ficutvos ?quod
cum locutus effet , requicuitſpiritus eorum quo tumcbant cötra cum .
Vmý; veniffit Ghidhon ad Iarden , tranfiuit eum & trecenti
viri co
nim trahitus fuit prius antedicto iurgio Ephraim . prelaf
fitudine fugientes perfequi non poterant.Iuxta Hebræum habe
ta1.feßio fequentes.non enim ſubſtiterant præ laffitudine.
Dixitq; viris Succhoth , date obfecro panes populo qui mecum eft:
quis laßifunt,& ego perfequensZebach Palmünah reges Mid
ian . Dixeruntas principes Succhoch:forfitan palma manuum 7
bache Zalmunnah nunc in manu tuafunt, & idcirco poftulas vt
domus exercitui tuo panes. Hinc clarè apparet quod principes
in culpa fuerunt . Succhoth autem ciuitas erat trans lorda
nem in loco vbi Iacob ædificauit fibi domum & gregi ſuo
fecit tabernacula Gede,33 ,Quibusille ait : idcirco cum tradide.
rit dominus Zebach & Zalmunnah in manummcam ,conterám cara
ges veſtras cumfpinis tribulíſque deferti. Et inde confcendens venit
in Penuel,locutúſq; efl ad viros loci illius fimilia.Penuel eft locus
vbi Iacob luctatus eft cum angelo Genef.32.cui illi refpona
deruntficutreſponderantviri Succhoch. Dixitque eis : cum reuerfus
fuero victor inpace diruan turrim hanc,
Zebach autem & Zalmunnah erant in Carcor cum cxcrcitu ſuo:
circiter enim quindecim millia virorum remanferant cx omnibus tur
mis orientalium populorum ,seſis centum &viginti millibus viro .
rum educentium gladium , Hinc coniicipoteft quam ingés fue.
rit multicudo oriétalium diſcurrétium , erant enim inter eos
tot millia bellatorū. Afcenditj: Ghidhon per uiä eorü qui in tento
ris mordbátur,ab oriéte Nobach o logbı he: percußit caftra,qua
fecura.crans : nihil aduersa suſpicabantur. Engerúntque Zebach
Hing
 IVDICVM
& almunnah: quos perfequens Ghidhon comprehendit turbato -
mni exercitu corum .
Et rewerſus cft Ghidhonfilius loas de bello ante folisortum An
ceps eſt Hebraica litera.ná legi poteft,ab afcenfu folis.vel.ante
afccnſum folis.Vtrouis autem modo legatur, inſinuatur quòd
nocte aggreſſus eſt reges iſtos, ita quòd reuerſus eſt an
te meridiem.tunc enim completur ſolis aſcenſus, & tunc ve
rificacur adhuc aſcenſus ſolis , Cepítque pucrum de viris Suce
choph,o interrogauit eum nominaprincipum a ſenioră Succhoth :
defcripfirſibi ſeptuaginta ſeptem viros. Venitq; ad homines Suca 1
choth & ait : en zebach o Zalmunnah o de quibus exprobrafti
mihi dicentes,forfitan manus Zebach Zalmunnah nunc in manu
fuafunt & idcirco poftulas vt demus viris tuislaßis pane:.Tulit er ,
go ſeniores ciuitatis & fpinasdeſerti ac tribulos, & cont init cum eis
atque comminuit viros Succhoth. luxta Hebræum habetur , cu
- fecit cognoſcere in eis viros Succhoth . afflictio fiquidem princi
pum Succhoth cum ſpinis & rubis ( ſiue per modum Aagel
Sarionis ſiue alio modo )deſcribitur per experimentalem co
gnitionem qua ſenſerunt in propriis carnibus fpinas & ru
bos vt promiſerat Gedeon : nam dixerat teram carnes ve
ftras ſpinis & rubis.Turrim quoque Penuel diruit ,occiſis habisa
toribus ciuitatis. Mirum eſt quod principes Succhoth non oc
cidir,viros autem ciuitatis Phanuel occidit.Crediderim ego
diſparitatem hanc ortam ex co quod viri Succhoch redeun.
ti Gedeoni humiles ſe exhibuerunt (cuius fignum eft quod
ſolum colloquium inter Gedeonem & eos deſcribitur) visi
verò Phanuel confidentes in turri non ſe humiliauerunt. &
propterea Gedeon non ſolum turrim deftruxit ( vt commi
natus fuerat) ſed etiam viros ciuitatis vtpote adhuc refifté
tes occidit,
Dixitq; ad Zobach & Zalmunnah , quales viri fuerunt quos in
terfeciftis in Thabor ? qui refponderunt , ſimilestibi vnus ex eos
quafi filiusregis.Et air,fratresmei filü matris meæ crant:viuit domi.
nusParui refert quòd Hebraicè habetur,viuus Ichowah fer
waffitis cos non vos occidercm .Modus erat iurádi afferendo vitá
Dei in teſtimoniú diéti, Dixitq; lether primogenito fuo, fvorge,in
terfice cos:Onõcduxit puer gladium fuis ; timebat enim quis adhuc
pucr erat.Dixitq; Zebach & Palmünah furgetu & occide nos quia
iuxta atatērobur eft homini:furrexitq; Ghidhoo interfecitZebach
Zalmunnah, tulieg; Lunulas que crăr in collis Camclorü corum,
Dixie
 CAPVT VIK .
Dixeruntque viri Ifrael ad Ghidhonem , dominare nobis tu ofi
lisus tuus o filius filijtui,quia liberaſti nos de manu Mid'ian.
Quibus ille ait:non dominabor vobis nec dominabitur filius meus vo
bis, dominabitur vobis dominus. Reſpuit Gedeon dominatum ,
deferés domini nomen Deo.& propterca inter iudices ſup
pucatur quintus..
Dixitque ad eos Ghidhon, vnam petitionem poftulo à vobis, da
te mihi inaures ex preda veftra : inaures enim aurcæ erant eis quia
Ifachelitæ crant, Et dixcrunt,dando dabimus: & extenderunt pal
lium , proiecerunt ibi quiſque inaures ſpoliorum fuorum . Etfuit
pendus inaurium aurcarum quas poſtulauerunt mille «Septingen
forum aureorum : plater Lunulas & monilia & veſtes purpureas
que erant fuper reges Mid'ian , & pratertorques que crunt in collis
camelorum corum .
Fecitquc ex coGedeon Ephod.Parui refert quod Hebraicè ha
betur. Et fecit illud Ghidhon in Ephod,&fecit mancrc ipſum inci
witateſuainHophra, o fornicati ſuntomnis Ifrael postipfum ibi:
O fuit Ghidhonio domui eius in offendiculum . Quia anceps eft
ſenſus , textum vt iacet afferendum cenſui. Nomen Ephod,
ſignificar indumentum ſuperhumerale ex quacunque ma
teria ſit.non enim eft nomen proprium indumenti ſacerdo
talis ,ſed commune cuilibet tali indumento. Vnde & mater
Samuelis feçit Samueli puero Ephod lineum : & Dauid de
ducendo arcam domini accinctus eratEphod linço ,vt patet
2.Reg.6. Etquantú coniicere poffum ,erat indumentum te
gens humeros & pectus,apertum in vtroque latere , non te
gens brachia: quale videmus in militibus quod vulgari Ita
lico Zorneam appellát.Lineo auté Ephodytútur viq; in hu
diernú dié clerici Germaniæ . Hæc idcirco dixerim ,vt ap
pareat p ex proprietate nominis no ſignificatur quòd Ge
deon fecerit Ephod pătificale,fed dútaxat q fecerit Ephod.
Et fi materia cófiderata fuerit, apparebit q no fecit Ephod
facerdotale : quoniá clarè in textu dicitur& fecit illud in E.
phod.materia ergo Ephod facti à Gedeone fuit aurú:ſacer
dotalis auté veftis appellata Ephodno erat aureaſed de au
ro,hyacintho, purpura , cocco &byffo ) & erat texta opere
polymitario :vtpatetExod ,28,Manifelta fiquide diſparitas
eft fecundum materiá : quia fuperhumerale potificium tex
tum erat ex filis aureis,lineis & laneis adminus:ſuperhume
tale autem factum à Gedeone eratex auro :hoceſt ex auro
ductili,
 IVDICUM
du & ili ,quale erat aurum inaurium : hoc enim fignificat litc.
sa.Et huic ſenſui conſonant ſubjuncta verba , & fecit ipſum
manere in ciuitate ſua . nullus enim vſus huius veftis aureæ
deſcribitur nifi quòd fecit manere ipſam in ciuitate ſua:erac
enim velut lorica nõ ferrea, ſed aurea ftans in ſeipſa. Forni
catio autem ſubiun &ta quia cómunis ſcribitur Gedeoni &
toti lſraël( dicendo & fornicati ſunt omnis Ifraël poſt eú ibi
( no eſt intelligéda fornicatio idolatriç:ná Gedeo ſemper fi
delis perftitit in cultu vnius Dei ,vt teftátur fubiuncta in cal,
ce iftius capituli . ſed fuperftitio aliqua commiffa & ab ipfo
Gedeone in illo fuperhumerali , & å toto Ifrael exéplo Ge
deonis: & propterea diciturpoft eu. Qualis auté fuerit hu..
iufmodi ſuperſtitio, ſcriptú non eft. Poteft tamen facilè in
telligi o exaltauit veſtem illam vt memoriá perpetua ſuorú
geftorum : & conſequenter cóueniebantibidé offerendo ſa
crificia pacifica Deo vero . fed hoc erat ſuperſtitionis quòd
tanquã honorádo fignú illud,facrificabant:prçter hoc quòd
extra locá vbi erat tabernaculú diuinú immolabant. ſed ra,
tione primi dicuntur fornicati:vnde fcriptū eft quod hoc fu
perhumerale fuit in offendiculú caſus & ipfi & domui eius.
Et de caſu quidé culpæ nó eft dubiü ,cum fornicati fcriban
tur: de caſu auté pænæ quo ad domum eius patet in ſequéti
capitulo :quo ad ipſum verò nihil aliud fcriptú eft.fed poteft
intelligi quòd mors filiorum fuit iniuria irrogata patri:vt in
calce fequentis capituli ſcribitur.Humiliatuſque eſt Midian co
ram filiisIfrael, & non addiderunt ve eļcuarēt caput fuum :& quica
uit terra quadraginta annis in diebus Ghidhon .
Biit itaque Ierubbahal filiusIoas, & habitawit in domo fua,
AH Habuitý:feptuagintafilios qui cgreßiſuntde fcmoreeius : cò
quod plures haberet vxores: Concubina autem eius quam habebat
in Sechem ,peperit esetiam ipſa filium :& pofuit nomen eiusAbimees
lech . Mortuúfque eft Ghidhon filins lors in fenc & tute bonia : @ofere
pultus eft in fepulchro los patris fui in Hophra,patris Hexritarum .
Poftquam autem mortuus eft Ghidhon , reuerfifunt filijIfraclo
fornicati funtpoft Behalim :percufferuntque cü Bahal fædusvt effet
eisin Deum . Hinc apparet quod quádiu vixit Gedeon, popu .
las Iſrael colựit verum Deum . Nec recordati ſunt filij Ifrael do
mini Deiſwi , qui eripuit cos de manu omnium inimicoruus corum
per circumicum . Nec fecerunt mifericordiam . Legendum eflec.
Et non feceronis gratiam cum domoTerwbbahad iuxta omnia bone
qua
 CAPVT ix .
que fecerat cumIfracl. ingrati fiquidem deſcribūrur erga do .
mum Gedeonis.
CAPVT IX .
Biit autem Abimelech filius Icrubbahal in Sechem ad .
A fratresmatris ſua : locutuseft ad cosc ad omnem fa
miliam dumus patru matrisq: fue dicendo. Superfluit
coniunétio ,que.eft enim ſermo de domo genitoris matris
cius.Loquimini obfecroad omnes Heros Scchem :quid vobis eſtme :
bar vt dominentur vobisfeptuaginta viri (omnes filij lerubb.shal)
as vt dominetur vobis vnusvir ?mementotequód os veftrum caro.
veftrafum.Et locutiſuntfratresmatris eius deco ad omnes Heros se
che connes fermonesiftos: c inclinatú eft cor corúpoft abimelech.dic
xeunt enim fraternoftereft. Dederuntq; eiſeptuaginta argenteos è
domo Bahal Berish: qui conduxit ſibi ex eis viros inopes vagos.
Parui refert quòd Hebraicè habetur, virosvacuos feſtinos.
ocioros enim & veloces ad arma conduxit. Nec alienum eft
vt feftinatio referatur ad animum : & fignificentur viri præ
cipites, qualesfunt iuuenes qui mercede currüt ad bellum .
ofecuti funtcum . Er venitin domum patris ſui in Hophram ;
ſeptuaginta viros ſuper 14 .
interfecit fratresſuos filios ketubbahal
pidem vnü: remanfisſi lotham filius Ierubbahal paruus, quia fuit
abfconditus, Congregati ſunt autem omnes Heri Sachem & omnes
familie vrbis Mello .Legédum eſt.comnu domusMillo. Nome
eft proprium.abieruntas conftituerunt regem Abimelech. Ad
uerte quòd oő fuit ab vniuerſo Iſraele nececiam à tota vna
tribu, fed dútaxat à Secbemitis & Millonitis cóſticuţus rex
Abimelech , & propter ea nó fupputatur in catalogo regum
Iſrael tanquam primus rex : fed honoriſte attribuitur Sauli,
qui ab vniuerſo populo electus fuit rex primus.iuxta querci
que ftabat in Sechem.Ioxta Hebrçum babetur.in Elon fixa que
in Sechem Nó fignificatur quercus ,ſed arbor cujus ſæpe mé
tio facta eft , & deſcribitur fixa ad differentiam arborúquas
licitum erat incidere & eradicare: hæc enim arborperſeue
Tabat ſemper tanquam res inımobilis & diuina. Et ipſaeſt
fub qua lacob fuffodit idola , & lofua pofuit lapidem ma
gnum in teftem . Arbitrantur tamé quidam Elon fignificare
non arborem ſed planiciem : & quia in illa planiciefixama
nebat ftatua yel columna aliqua, ideo appellari planiciem
fixam à figno ibidem fixo. &hanc dicant effe veram literá
Hebraicam ,
Quod
 IVDICVM
Vod cum nunciatum effet lotham ,iuit ftetit in vertice
O ,
mi Hori Sechem ita vt audiat vos dominus.Iuxta He
bræum habetur. & audiet vos Elohim .Imprecando diuinam
vltione dicit hæc verba,cupicndo vt attendat iniquitati co
rum deus iuſtus iudex. Eundo scrunt ligna vt vngerent ſuper fe
regem :dixeruntá; oliwe,regna fuper nos. Parabola hæcquorſum
tendat,manifeſtatur clarè in litera:videlicetad imprecandú
malú inter Abimelech & Sechemitas ac Millonitas. Memi
nit autem oliuæ , ficus & vitis reſpuentium regnum , ad infi
nuandum ternario numero vniuerſos virosprobosqui fue
runt iudices in Iſrael aon aſpiraſſe ad regnú.vel ad infinua
dum quòd requiſiti Gedeon, filius eius & filius filij reſpue.
runt regnum (vt patetin capitulo præcedente)tanquam vi
rioptimi.Abimelech autem tanquam ſentes non folumpu
gens ſed emittens ignem , ambiuit rain crudeliter regaum .
Dixitj; eis oliwa :an deferam pinguedinem meam qua di viuntur
homines. Iuxta Hebræum habetur. quam in me honorabunt
Elohim & homines. Literalis ratio tamhuius dicti quàin ſub
iun &ti de vino quod lçtificat Elohim & homines ,nó eft quça
renda alia quàm hyperbole iuxta conſuetas poetarú fabel
Las.Qvadam vt promowear ſuper ligna? Dixeruntq; ligna ad fica :
venitu ,regna ſuper nos. Que reſpondie cás:an defiram dulcedinem
meam &fructum mcübonum ,& vadam vt promouear ſuper ligna ?
Dixeruntj; ligna ad vitcm :venitu,regna swper nos .Que reſpondie
cis:an deſeram muftum meum quod lætificat Deum & homines,e
vadä vt promoucar ſuperligna? Dixcrunta;omnia ligna ad Rhama
num : veni tw,regna fupernos.Qui refpondit eis:ſi in veritate vngitas
me in regemſuper vos venite & requieſcitefub vmbramca, of
non egrediatur ignisde rhamno & demorer cedrós libani.
Ei nuncfi in veritate & fimplicitate feciftis & regnare feciftis
Abimelech:& febenè cgiftis cum Ierubbahal & cum domo cius,
Sofecundum retributionem manum eiusfeciftis cinqui pugnauitpro
vobis: & animam ſuam dedit periculis, o liberauit vos de m.inn
Mid'ian. Et vosfurrexiftis contra domum patrismei hodie , & intera
feciftisfilios eiusfeptuaginta virosfuper lapidem vnum :Oregnare
feciftisAbimelech filium ancillæ eiusfuperHeros Sechem ,quia fra
ter veſter eft.Etfi in veritate ofimplicitate egiſtus că lerobbahal
yorum domo cius die hac, latemini in Abimelech a latetur etiã
ipfe in vobis.Etfi no,egrediaturignis de Abimelech o demoret He
ros
 CAPVT IX . 63
mas Sechem domum Millo:egrediaturn; ignis de Heris Sechem
de domo Millo,& deuoret Abimelech . Qua cum dixiſſet lotham ,
fugit abiit in Bcer: G manfit ibi à facie Abimelech fratrisfui.
Egnauit itaq; Abimelech ſuper Iſrael tribus annis. Quan.

rer Abimelech, tyrannide tamen ſua imperauit fuper Ifrael

annis tribus. Mifitq; dominus fpiritum peſsimum Parui refert
quod Hebraicè habetur. Et mifit Elohim fpiritum malum inter
Abimelech Heros Sechem . Deus iuſtus iudex mifit vel de
monem ( qui eft fpiritus malus ) ad efficiendam diſcordiam
inter Abimelech & Sechemitas:vel per fpiritú malú fignifi
catur malus affectus mutuºinter Abimelech & Sechemitas.
Vtrouis autémodo intelligas verificatur o deus mifit tan
quá author efficiédo quicquid pofitiui entis fuit in hoc ma
lo ,permittédo auté malú culpe.qui cæperüt eum deteftari.Iux
ta Hebrçu habetur. O métiti ſunt primates Seché in Abimelech.
Rebellio fcribitur primatú contra fidedará regi fuo. feel
interfectionesſeptuagintafiliorü Ierubbahal effufionemfanguin
nis corum conferre in Abimelech fratrem fuum : & intercaterosSin
chimorum principes quicum adiuuerant. Interpres mutauit
etiam ſenſum :quoniam iuxta Hebrçú non ſignificatur actio
Sechemitarú reiiciens ſcelus in Abimelech: 1ed ſignificatur
quorſum deus miſerit fpiritum malú cum ſubſccuto effectu
rebellionis,dicendo . Vt veniret iniuria feptuaginta filiorum le
rubbahal:fanguis
& eorum adponendumfuper Abimelechfratrem
corum quioccidit eos,&fuper Heros Sechem qui roborauerunt mas
nus eius ad occidendum fratresfuos.Sententia eſt clara, explicás
finem ad quem deus ordinauit fpiritum malum :videlicet ad
vltionem occiſorum fratrum tam contra Abimelech quàm
Sechemitas.Pofueruntq; ci Heti Sechem infidias fuper cacumina
montium , pradabantur omnem qui tranſibat iuxta ca per viam
O nunciatum eſt Abimelech.Rebellio Sechemitarum abſente
Abimelech facta deſcribitur( quanuis non deſcribatuream
rebellionis ) & effe&tus:videlicet quod Seſchemitæ cóftitue
sunt infidias in cacuminibus montium ad occidédum Abi
melech venturum . Venit autem GhahalfiliusHebed oofratres
eins tranfierunt in Sechem : fperauerütj; in co Heri Sechem . Nó
inuenio quis fuerit ifte Ghahal. Et egressi ſunt in agrum .
Proculdubio deſcribuntur Sechemitæ animæquiores effe
& i expræſentia ghahal ita quod publicè manifeſtarunt re
bellione
 IVDICVM
bellionem ſuam egrediendo in agrum ,vaſtantes vineas via
í; calcantes.Iuxta Hebræum haberur. vindemiaruintvincus
Twas calcaucrit &feccrút lætitias. Quia erat tempus vindes
miarum , calcatio relle refertur ad vuas ve antiquus intelle
xit interpres:ita quòd etiam vuas calcauerunt cum letitia in
torcularibus. Et ingreſsi ſunt domum dei ſui,& cimederút ac bi
berunt, maledixcrunt Abimelech : clamăte Ghuhal filio Hobed .
luxta Hebræum habetur.Et dixit Ghahal filius Hebed. Nihil
dicitur de clamore: ſed videns Ghahal populú apertè cótra
Abimelech loquente:oblata occafione maledicentiú mani.
feftauit ambitionem fuá.quis eſt Abimelech o queeſt Scchéve
Seruiamus ei ? nónne filiuslcrubbahal.Comparatione facit inter
Abimelech & Seché, indignú afterens vt Seché feruiatAbi
melech.Ec dicendo vt feruiamus ei, ſignificat ſe efle Seche .
mitá.Ratio auté indignitatis ſubiūgitur,quia Abimelech eſt
filius Ierubbahal nõ pręferendi Sechemicis . confitaisprina
cipërbufleruü fuü fuper viros ChamorpatrisScchi. Löge aliter
habetur Hebraicè. & Zebul prepoſitus eius? Exaggerado indi
gnitaté ,adiungit & Zebul præpofitus eius:quia indigni'eſt
feruire duobus quá vni.Deinde fequitur.ſeruite viris Chamor
patris Seche,& quareferuiemusci nos:Suadetpopulo vt feruiát
no filio Ierubbahal,ſed viris ex Seché. ex antiquitate gene
ris Chamor patris Sechemitarú ( cuius mentio fit genel. 34 )
indignú declarat vt populus ciuitatis quęgloriatur in cá an
tiquo patreferuiat ciui alterius ciuitatis.Et ļimul captat be
neuolentia omniú Sechemitaru :de quorum numero ſe eſſe
manifeſtat,rlicens & quare nos ſeruiemus ei:Et quia Zebul
creditur quoq ; Sechemica,ex his verbis no offendit eum di
cendo in genere,feruite viris Chamor,nó dicit,mihi aut illi:
Et quis dabitpopulü'iſtü in manu mea.Cautè loquitur: nó dicit
quis faciet me regé aut domimú:fedquis faciet me ducépo
puli ad bellum.vr auferă de medio Abimelech.luxta Hebræum •
habetur.Gremouebo abimelech ?Non promittit ſe occiſurum
Abimelech, ſed ablaturú principatú eius fuper Seché li ipſe
Ghahal fierer dux populi.diftüq; eft Abimelech, congrega exer ,
citus multitudiněoveni.luxta Hebrçum habetur. dixit ad
Abimelech,augeexercitum tuü & egredere.Senſus eft. & Ghahal
dixit inſultádo & irridédo ad Abimelech abſence ,vt confue
uerunt cófidentes in fuis virib ' ad pftentatione ſui & defpe
& ioné inimici abfentis iactanter dicere.
Rebul
 CAPVT IX. 64
Fabulcnim princeps ciuitatis auditis fermonibus Ghahalfilij Ho.
bed.Legendú eft. És audiuit Zebulprinceps ciuitatis verba Ghan
bal fleHebed.Non redditur ratioantedicti ſed accumulatur
cauiz mouendi Abimelech ad bellú: prius enim narraú eſt
gconciatum fuit Abimelech de infidiis policis. O iratus eſt
vode .Veliraiſta fuit fimulata contra Abimelech, vel fi fuit
sera fuit occulta.Primus tamé íenſus quadrat ſubiuncto fa
siliari colloquio Ghahal cú Zebul.Eimiſit clam ; luxta He
brzú habetur. Etmifitnuncios ad Abimelech in dolo dicendo.Ex
hoc p in dolo mifit núcios,infinuatur Zebul fimulaffe ami
citiam cum Ghahal:ná dolus relatiuè ad Ghahal ſcribitur.
ecce Ghabal filias Hebed o fratres eius venerunt in Seché, & op
pugnant aduerfum teciuitaté.Paruirefert quòdhebraicè haber
tur. O anguftat ciuitaté fuper te.Accufat eos eò quòd anguſtá
redderent ciuitaté regimini ipfius Abimelech,paucos relin
quentes illi beniuolos.Surge itaq; noéte căpopulo qui tecumeſt,
Clatita in agro.Et primo mane oriente ſoleirrwe ſwperciuitaté :illo
auté egredientecótra te cum populo fuo,fac ei quod potueris.Sure
xita; Abimelech cú omni exercitu fuo nocte: Q tetendit inſidias iux
ta Sechem in quatuor locis.Hebraicè habetur.quatuor capitibus.
fue ſignificentur capita locorú fiue capita militú . Egreſſmą;
Ghahalfilo Hebed , ſtetit in introituporta ciuitatis:ſurrexit.
Abimelech omnis exercitus cũ co de inſidiará loco.Cüq;vidif
fetpopulü Ghahaldixit ad Zebul, ecce de mõtibus multitudo deſcës
dit : ait aden Zebul, vmbră montiū vides quafi homines.Rurfume
gs Ghahal ait :eccepopulus de vmbiculo trrra deſcédit, & dux vm ?
venit per via que reſpicit quercü . Cui dixit Zebul,vbi eft nunc os
tuü quodicebas quis Abimelech vtferuiamºciznõne hic eſt populum
quedefpiciebasiegredere obfecro nunc @pugna contra eum . Hinc
clarè apparet q hactenus fimulauerat amicitia Zebul cum
Ghahal.Abiit ergo Ghabal expeftante sichimorumpopulo.Iuxta
Hebrçú habetur. Et exiuit Ghahal in faciebusHerórá Seche.hoc
eft exiuit ante Heros Seché taną dux belli, ita q primates
Sechem ſecuti ſunt eum .& pugnawit contra Abimelech.Et per
Secutus efteum Abimelech,o fugit àfacie eius: & ceciderür vul
nerati multi vfque ad introitü porte, Ermanſit Abimelech in Ra
hama. Legendum eft.in Aruma.Nomen eſt proprium loci.
expuliezobal Ghahal & fratreseius ex Sechem .
Tfuit ,fequenti dic egreſſus est populus in campum.Expulſo,
Ech Ghahal credidit populus Sechem quietė ſe viuereſub
Zebul
 IVDICVM
Zebul præpofito ab Abimelech ,& exiuit in agrum (vel ad
proſequendas vindemias vt Ioſephus dicit,vel ad ruralia o
pera ( led male ſucceſsit propter ſpiricum malum Abimelech
erga Sechemitas. & nunciatum eft Abimelech . Er cepit populun
dimifir eos in tres turmas , & infidiatus eſt in agro:videnſque quòd
egrederetur populus de ciuitate ,furrexit contra cos e percuſsit eos.
Ft Abimelech cum turmis quæ erant cum co graſſatus eft, ftetit
ad introitum portæ ciuitatis: due autem turma graſatæ funt cone
tra omnes qui erant in agro percufferunt cos. Et abimelech pu
gnauit contra ciuitatem tota die illa , & cepit ciuitatcm populun
qui erat in ex interfecit:diruitý; ciuitatem & ſeminauitin caſal.
Et audicrunt omnes Heri turris Sechem .Hinc habetur quòu
turris Sichimorüdiſtabat à ciuitate Sechem . & ingreſsi ſunt
phanum Dei ſuiBerith . Iuxta Hebræum habetur. venerunt
at locum altum , dumus El Berith. Sæpe diétum eft quòd El fi
gnificat deum quatenus eft fortis: Berith autem fignificat
fædus.Ita quod eſtſenſus: venerunt in excelſum locum vbi
erar domus dei foederis,tanquam eſſet deus fortis ad ſeruá
dum foedera. Abimelech quoque cum audiſſet omnes Herostuvis
Sechem congregatos,afccndit inmontem Zalmon cũ toto populo ſuo:
O arrepta ſecuripracidit arboris ramum portauit eum , & pofuit
Super humerum ſuum :dixirq;ad populum qui erat com co,quòd via
diſtisfeci, feſtinate,faciteſicut ego. Igitur certatim ramos de arbo
ribus precidentes ſequcbantur ducem : quos circundantes præſidium
fuccenderunt.Iuxta Hebrçum habetur. & pofueruntſuper locum
celfum , & combufferuntſupercoslocum cellum in igne.
Non apparet perſpicue modus applicádi ignem : eo quòd
dicitur quòd poſuerútramos arborum ſuper locum cellum .
ſonant enim verba quòd ſuper tectum illius templi poſue
runt ligna, & appoſito igne combufferunt& domum & exi
Itentes in ea: veruntamen modus quo huiufmodi ligna po
fuerunt ſuper domum,non fcribitur. Poffet tamen intelligi
appofita fuiffe ligna ſuper locum altum , hoc eſt ſuper late
ra illiuslociexcelli:& fic redditurfacilis intellectus liceræ .
Itaque factum eſt vt fumoGigne mille homines nocarcntur.luxta
Hebræum nihil habetur de fumo:fed ftatim fubiungitur .
mortui ſunt etiam omnes homines turris Sechem , circiter mille
viri & muliercs.Ex quibus apparet quod etiam Zebul mor
tuus eft cum reliquis Sechemitis.
Abimelech autem inde proficifcens init ad Thebez : O caftra
me
 CAPVT X. ' 65
metatus eft contra Thebiz o cepit ipſam . Inſinuatur , hocop
pidū non obediebat Abimelech. Erat auté turris furtis in medio
ciuitatis, ad quam confugerät omnes viri o mulieres omnes Heri
ciuitatis claufa firmißime ianua:@afcenderant fuper tertum turris.
Et venit Abimelech, vfquc ad turrim pugnabat cötra că: appro
pinquauitj; vfq; ad oftium turris vt cöbureret illud igni. Et proiecit
mulica unafragmen moleſuper caput Abimelech :& confregit cerc
bricius.Non fiat vis in verbo cerebrú : quia dictio Hebraica
lonac cófuſè vniuerſas capitis partes. Qui vocauit citò armigerve
fent ait ad cis,cuagina gladiü tuü copercute me ne forte dicatur
quod à famina interfe&tus fim :quiiuffa perficiens interfecit eum .
iliquemortuo omnes qui cum eo crărde Iſrael,reuer ſiſunt in ſedes
ſuas. Et reddidit Deus malum Abimelech. Nomen eft Elohim ,
quadrans vltioni.quod feccratcătra patrem ſuü interficiés feptua
ginta fratres fuos.Ecce quid habetur mali pænæ illati Gedeo .
ni er peccato Ephod . Et omne malum hominum Sechem yeddi
dit Deus in caput eorum : & venit fuper eos malediétio Iotham fi
Lyferubbahal. Propterea fiquidem narrata eft fuperius in hoc
codé cap.parabola huius lotham ve monftraretur verificata.
CAPVT X.
oft Abimelech furrexit dux in Ifrael.luxta Hebr.habe
P tur. Surrexitj; poſt Abimelech alfaciédü faluare Ifrael.
Nullus titulus ducis aut principis ſed officium fal
uadi deſcribitur.Significatius autem dicitur quòd furrexit,
ad differétiam miſforum à Deo & electorum à populo. nec
ſcribitur modus quo ambiuit officium faluatoris. Tholah.
• Hic efë lextus iudex Iſrael . filius Pue patrui Abimelech . Non
habetur in Hebræo patrui Abimelech:ſed legitur. filius Pue
filij Dodo viri de Iſaſchar: ipſe habitans in Samir in monte ta
phraim .Nulla cófanguinitas ad Abimelech ratio huiusprin .
cipatus innuitur:imò ex alia tribu deſcribitur,habitans ta
men in monte Ephraim.Et indicauit Ifrael viginti o tribus an.
nis Hinc inter iudices ſupputatur.mortuiiſque eft ac ſepultusin
Samir Nullum præclarè geſtum ab hoc recitatur. Huic fuc .
ceffit. luxta Hebræum habetur. Etfurrexit pofteum ſair Ghilo
hadites.Hincinſinuatur & quòd ifte ambiuit principatuin , &
quod fuerit de tribu Menaflis: ex illa videlicet dimidia tri
bu quæ erat trans Iordanem : nam Ghalahad erat Machir fic
lij Menaſſis. quiiudicauitIfrael viginti duobus annis. Septi
mus ergo iudex fuit ifte lair . Qui habuit triginta filios aqui:
I Lantes
 IVDICVM
tantes smper triginta puollos afinarum . Superfuit,afinarum.pulli
enim equorum intelligédi potius funt:quoniá pro gloria pa
tris hæc referútur. & principestriginta ciuitatum :quæ cx nuomine
eiusſuntappellatæ Chauoth'iair (id est oppida lair)vfq; in preſente
diem , que crātin terra Ghilhad, Mortusifque eſt lair,& ſepultus in
Camon. Nec iſtius iudicis præclarú aliquid fcribitur pro po
pulo factum
Luin in cölpectu domini, & feruierunt Behalim Haftharcth
O diis Syrie . Iuxta Hebræum habetur non Syria fed Arami
quæ eft in Meſopotamia. & diss Zidonis cdiis Moab diis fi
liorum Hammon & diss Peliftim : dereliquerúntque dominū non
feruicrunt ei. Iratuſque eſt furordomini cötra Iſrael:tradidit cos .
Iuxta Hebræum habetur . o vendidit eos in manum Peliſtimo
in manü filiorum Hämon Hoc eſt venales eos effecit ſub manu
Peliſtin orú & Hámonitarú.Afflictiq;funt vehemētcroppreßi.
Omittitur in vulgata editione vna clauſula: videlicet. con
tuderüt & fregerüt filios Ifrael in anno ipfo.Narratur q vno co
demģ ; anno Peleſtini & Hámonitæ no ſolú contuderát,ſed
etiá fregerút filios Ifrael. & hoc quidem narratur in genere
ſub metaphora cótuſionis & fractionis:deinde diftinguendo
per partes narrátur ſubſecuta & geſta.decécoétoannis omnes
filios Ifracl qui erāt trīs Iardě in terra Emorai que eft in Ghi!h.d.
Incipit à parte Iſraëlis quæ erat trás lordané, narrado quòd
annis decé & octo oppreſſa fuit pars illa.In tantü vt fili Han
mon Ior:danc traſmiſſo vaſtavět Tuda.juxta Hebræú habetur.Ee
traficrunt fili Hămon Iarden ad præliādum etiã contra Ichudão
cótra Biniamin & cótra domum Ephraim :( anguftatus cft Iſrael
valde. Altera pars Iſraëlis quæ erat in terra promiſſionis af
Alićta narratur etiá ab Hámonitis: afflicta auté in potétiori
bus tribubus ,vt ex his intelligerétur magis affli&tæ aliæ tri
bus.Et quáuis prelibatū fuerit' Iſraëlitasoppreſſos fuiffe etia
à Puliſtinis ,nihil tamen in ſpecie fubiúgitur de Peliſtinis, qa
Hánonitę crát principales : & fubiú ct ' ialuator,cótra Hámo
nitas bellú fuſcepit. Erhçc eſt quinta afflictio populi Ifrael.
Lamaucruntq; filij Ifrael ad dominum dicendo:peccauimus tjo
bi quia dereliquimus te dominum Deum noftrum & feruiui
musBchalim . Quibus dixit dominus:nónne Aegypti a Emorai
@filij Hammon & Peliſtimo Zedonij o Hamalec & Mahon op
prefferüt pes, clamaſtifq; ad me eripuivos de manu corü: Modus
quo
 CAPVT XI. 66
quo locutus eſt, & fimiliter per quem locutus eft Deus filiis
2
Tirael,latet nos.Et vos dereliquiftis me o ſeruiftis diis alirnis: od .
circo non addam vt vltrà vos liberem.D : uina hæc verba intelli
gerda fuoc ſecundum præſentem iuftitiam :non enim mere
bantur liberari.Itc inuocate dcos quos elogiſtis: ipſi vos liberent
in tempore anguftia vestre. Non mandantis, fed exprobrantis
func rerba. Dixerunia; filij Ifracl ad dominum :peccauimus , fac tu ,
Hebu fecundum quòd bonum eſt in oculis tuis tãtùm libera nos qua .
fumus in die hai. Et proiecerunt dc finibus ſuis omnia alicnorum
deoram idola o feruierunt domino . Veræ pænitentiæ opus de
monftrarunt relinquendo idolatria & colendo verum Deú .
qui doluit fupermiferiis corum . Iuxta Hebræum habetur. Gode
curtata eft anima cius in labore Iſrael.Triſtitiæ eft retrahere ani
mum , quemadmodum lætitiæ eſt animum extendere : &
propterea ad inſtar triſtati deſcribitur Deus vtendo fimili
rudine decurtati animi.Humano fiquidem more deſcr.bitur
Deus condolens Iſraeli afflicto : venon Iſraelis merito , ſed
diuinæ miſericordiæ attribuatur ſecuta liberatio populi.
Onclamaueruntá; filijHammon proculdubio tubis & hu
Circheniufmodi. & caftrametati funt in Ghilhad : contra quoscon
gregati filiü Ifracl,caſtrametati ſuntin Mizpa.Congregatio Iſrae
litaruin in Mizpa, poft aduentum lepthæ intelligenda eft.
narratur enim more ſolito prius res gefta , & deinde cauſa
ſeu modus rei gefæ.Vnde ſtatim fubiúgitur modus quo ha
bitus eſt dux exercitus,ſubiungendo concilium Ghalahadi .
tarum contra quos directe tendebat bellum : & fuit conclu
fio concilij quod caput exercitus eſſet princeps in regione
Ghalahad.Dixeruntque principes Ghilhad quilibet ad proximum
Suum :quicunque cæperit pugnare contrafiliosHammon ,crit dux o
mnibus habitatoribus Ghilhad.
CAPVT XI.
Vítque illo tempore lipthach Ghilhadites vir fortis ,filius
F mulieris meretricis:qui natus eſt de Galahad.Legendum
eſſet. @genuit Ghilhad lipthach . Et eft ſenius quòd
de muliere illa meretrice genuit Galahad leptham .'corru
ptis tamen nominibusiis vtorpropter conſuetudinem . Ec
ſcito quòd Galahad nomen eft æquiuocum : nam & eft no .
men proprium patris lepthæ, & eft nomen proprium loci .
Habwit anté Ghilbad vxorem de qua fufcepitfilios: qui poftquam
I ☺ creuerunt

/
 IVDICUM
creserunt,ciecerunt liphthach,& dixerunt ci, hares in domo patris
noſtri eſſe non poteris quia de adultera matre natus es. luxtaHe
bræum habetur. quia filius mulieris altera tu. Nihil dicitur de
adulterio : ſed duntaxat quod mater eius eſſet mulier alia.Et
eſt ſenſus quòd erat mulier neque vxor neq; concubina pa
tris.concubinæ enim erant veræ vxores quátum ad thorum ,
quáuis non quantum ad dignitatem : & filij earũ inter hære
des ſupputabátur niſi pater aliter diſpoſuiſſet,ve fecit Abra
ham : nam filij Iacob omnes fuerút hæredes. Sed ifte Icpcha
natus erat ex muliere quæ non erat mulier patris lepthæ : &
propterea dicitur mulier alia , hoc eft mulier aliena à patre
eorum :vtpote nullo vinculo illi iuncta , ſed fornicario dun
taxat coitu. Quos ille fugienshabitauit in terraTob, congregatiſ:
ſunt ad eum viri onopes & latrocinantes. Iuxta Hebræum habe
tur.viri v.icui.Nihil dicitur de latrocinio, ſed de paupertate :
erant enim vacui opibus.ccgreſsiſuntcum co.
Etfuit poft aliquotdies,pugnaucrunt filij Hammon contra Iſrael.
Redit author ad ordinem hiſtoriæ. Quibus acriter inſtancibus.
Non habetur hoc in Hebræo.Et fuit, cum pugnarent filij Ham
mon cötra Iſrael,perrexeruntſeniorcsGhilhad vt tollerět liphthach
de terra Tob . Dixcrúntque ad eü :veniQefto princeps nofter,opu
gna cótrafilios Hammon. Quibus ille refpondit:nónne vos eftis qui
odištis me@ ciccistis de domopatrismei, & curveniſtis ad me cum
anguſtia eft vobis: Hinc apparet quod Senú authoritate expul
ſus fuerat loptha è domo patris ſui publico mandato, ita vt
fugere illum oportuerit.Dixeruntás fenioresGhilhad ad eum :ob
hanc caufam nüc rcuerfifumusad te vt proficifcarisnobifcum opu
gnes cótrafilios Hammon, fisq; dux omnium qui habitant in Ghil
had . Fatentur ſenes ob ſuam anguftiam quam patiebantur
ab Hammonitis reuerſos ſe ad leptham .Et aiunt reuerfi ſu
mus ad te ,non quod bis venerint : ſed quòd animum denuo
verterint ad ipſum ,quemadmodum prius bonum habuerant
erga ipſum animú antequá expellerent eu. Dixitý; liphthach
ad eos:fireuerti facitis me adpugnandum cõtra filiosHämon tradi
deritý; cos dominus coramme,cgo ero vobis in ducom? Qui respon
derunt ei:dominus qui hac audit,ipfe mediator ai teſtis eft quòd no .
ftra promiſſa faciemus.Farui refert quod Hebraicè habetur.[ e
houah crit audiens inter nos inuicemſi non ſecundum verbum tuum
foc faciemus.Deum teftem ac iudicé inuocant fi non fecerint
fecundú verbum lepthæ . [with; [ iphthach că fenioribus Ghil
had.
 CAPVT XI. 67
bal,pofuit ; cum populusfuper fecaput o duce: locutusý: eft liph
thach omnes fermonesſuos coră domino in Mizpa.De verbis lep
the habitis cum populo quando conſtitutus eft princeps,eft
fermo. narratur enim deuotio eius erga verum Deum in aſ
fecutione principatus : & hoc in Mizpa ciuitate fua.
Tmifit lipihach nuncios ad regem filiorü Hammon dicendo.

ditas oprimo officio principis incipit fungi leptha interoga

do caulam belli. quid mihi o tibi quodvenifti ad me vt pugnes
séra letrame :Interrogantis ſunt quid commune vtriquc fit
caufa belli. Quibus ille refpödit:quia tulit Iſrael terrâmeam qua
de afcédit ex Aegypto, ab Arnon vfque ed labboc vſque ad1 ar
den , nunc reddc eam cum pace. Hinc apparet quòd rex iſte e
fat etiam rex Moab.nam terra quam repetebat, Moabitarú
olim fuerat:vt fcribitur Num.21.
Addidit autem adhuc Iiphthach: & mifit nücios ad regem filio
ram Hammon. Et imperauit eis vt dicerent regi Hammon : hæc dicit
Isphthach,non tulit Iſrael terram Moab @filiorum Hammon. Sed
cum afcenderet ex Aegypto, ambulauit Ifrael per folitudinem vfque
odmase rubrum , a venit in Cades. Miſití; Ifracl nuncios ad regem
Edom dicendo,dimitte obfecro vt tranſcam per terram tuam :quino
luitacquiefcere precibuseius. Mifit quoque ad regem Moab: qui
ipfe tranfitum prebere noluit.Intellige hác legationem miffam
anno fecundo egreſſionis ex Aegypto : & perpende tacitam
fuiffe à Mofe huiuſmodi legationem ante regreſſum explo
ratorum.mäſitý: Ifracl in Cades.Ambulawitá: per deferri, & cir
Tuminit terrā Edom terrä Moab, venitq; ab ortu ſolis terre Moab
o caftrametati ſunttrans Arnon:ncc intrauerunt terminum Moab:
Arnon enim eft terminus Moab.Mifitq; Ifrael nuncios ad Sichon re
gem Emoreum ,regem Chesbon: & dixit ei Iſrael, tranſcam obſecro
per terram tuam vſque ad locum mcum . Hoc eft víq; ad terram
promiffionis. Qui cuple Iſrael verba defpiciens,non dimiſit cum
tranfire per terminosfuos.Honeſtius narrat Hebraica litera . Et
non credidit Sichon Iſraelem tranfire per terminum fuü.Diffidétia
fcribitur ratio negati tranfitus.fedinfinita multitudine cögrega
ta egreſſus eft contra eum in lafa , & fortiter reſiſtebat. Iuxta Hc
bræum habetur, & congregauit Sichon totum populum fuum , a
caſtrametatifuntin lahzi:@pugnauit cum Iſrael.Bellum offen
fiuum ex parte regis Seon deſcribitur aduerſus líraclem .
Tradiditque cum dominus in manus Ifrael cum omni exercitu ſwo.
I iij Iuxta
 IVDICVM
Iuxta Hebrçum habetur.Et dedit Iehouah Elohe Ifraelis Sichon
@omnem populum cius in manum Ifrael, & percufferunt eos. Sú
mus Deus tanquam proprius Deus Iſraelis donator vicioriz
ſignificatur.opoffedit Ifracl omněterram Emorai habitatoris ter
ræ illius. Et poſſederunt omncm terminum Emorei ab arnum vſque
ad labboc, à folitudincvſque ad Iarden. Er nunc dominus Deus
Iſrael expulit Emoreum , pugnante contra illum populo ſuo Ifracl.
Parui refert.quòd Hebraicè habetur.a facie populi ſuiIfrael.
Deum largitorem illius terræ probat ex eo quòd expulit E
moræum ad præſentiam filiorum lſrael.cv tu poßidebis cum ?
Nónne que poſſedit Chamos Deus tuus tibi iure debětur:Iuxta He s
bræú habetur. Nónne quod facietpoßidore te Chemos Elohe tuues
illud poßidebis ? quicquid poſsidere fecit dominus Deus nofter a
facic noſtra,illud poſsidebimus . Cófirmat rationem à fimili ſeu
pari ſecundú opinionem deorú.Et nunc an melior es Balec filio
Zipor rege MoabiAccumulat rationes ex parte illius regis qui
regnabat in Moab tempore quo Iſraelitç acceperunt terram
illam aut docere potes quod iurgatusfit contra Ifracl o pugnauerit
cótra eum ? 'uxca Hebræum habetur.num litigando litigauit cum
Iſrael?num pugnando pugnauit contra cos ?Sententia elt clara .
Ovandohabitauit Ifrael in Chesbon in foliabus eius & in Har
hor o infiliabus cius & in omnibus ciuitatibses que junt fuper ter
minos Arnon,pertrecētos annos.Intellige cóſueto loquendi mo
do dixiſſe leptham trecentos annos , quia parum deerat té.
poris à poſſeſſione illius terrç ad trecétefimum annum.quare
tanto tempore nihil fuper hac repetitione tentaftis ? Iuxta Hebræú
habetur. & quarc non feciftis eruere in tempore ipſo :ſed'ſententia
in idem redit. Egoí; non peccaui tibi, & tu facismihi malum pu
gnando cótra mc:iudicet dominusarbiter huius dici. ' uxta Hebrçu
habetur . iudicabit Iehouah , iudicans hodie inter filios Ifrael
inter filios Hammon . Remittit cauſam in iudicium diuinum
demonſtrandum victoria partis habentis ius. Et honorat
Deum verum officio iudicandi, dicens quod hodie ( hoc eft
in præſenti tempore )inter filioslirael & filios Harmon in
dicabit ſummus Deus iudicans: hoc eſt ad quem ſpectat iu
dicium.Noluitque acquieſcere rex filiorum Hamm in verbis tiph .
thach que miferat ad eum .
Actus eſt ergo super lepthä ſpiritus domini: & circumiens Ghar
lahad Menaſſe,Mafphat quoque Ghalahad, inde träfiens
ad filiosHammon.Parui refert quod Hebraicè habetur.Et fuit
Super
 CAPyT XI. 67
Super liphthachſpiritus Iehouah ,& tranfiuit Ghilbad & Menaſ
ſem: tranfiuit Mizpe Ghilhad, o de Miane Ghilhad tranfiuit ad
filios Ham non . Effectus diuini fpiritus manifeftè fignificatur
tranſicus lepthæ ad filios Hammon. quidefcribiturin litera
primo quo ad regiones pertrálitas, dicédo & tranfiuit Ghil
had & Menaffen :deinde quo ad viam , dicendo quód tráfi
uit Mizpe Ghilhad ,& de Mizpe Ghilhad tranfiuit ad filios
ch Hámon. Et dicit Mizpe Ghilhad ad differétiá alterius Miz
pe que eſt in tribu Iudæ ,cuius fit mentio 1.Reg.7 . votum vo
uit domino dicés. Iuxta Hebræum habetur. Et vouit liphıhach
votum Iehouah dicendo. Quod ideo annotauerim ,vt ab om .
nibus ( ciatur aliam efle orationem in contextu Hebraico :
ne ſumatur argumentum ex contextu quòd hoc votum pro.
fectum eſt à ſpiritu domini.nam ex contextu efficacia huius
argumenti non apparet,nec etiam cõrextus excludit hoc ar
: gumentum.ſitradendo tradideris filios Hammon in manum meam ,
quicunque primus fuerit cgreſſus é foribusdomus mcæ in occurfum
meum cumreuerſus fuero in pace à filiis Hammon Non eft in He
bræo di& tio primus. quanuis ſubintelligatur : alioquin vo
uiſſet ſacrificare omnes è domo ſua egredientes obuiam re
uertenti. eum holocauſtum offeram domino . Plus habetur He
braicè.@ crit Iehouah,G off rameum holocauflum.Itaque quòd
duo vouet: & quod egrediensfibi obuiam erit fonti eſlendi
(hoc eft dicabitur ſummo Deo)& offeram eum in holocau
ftum ,quod totum crempabatur Deo. Et hæc annotabis ve li
brare poflis varia dieta de iſto voto . Tranſmitque Liphthach
ad filios Hammon vt pugnaretcontra cos : O tradidit eos dominus
in manu eius. Espercuſsiecos ab Haroher vſquequo venias in Min
nith viginti ciuitates & vfquead Abel vincari ,plaga magna val.
dehumiliatiquefunt früy Hammon à facie filiorum Ifrael .
Enitá; Isphthach in Mizpam ad domü fuam ,& ecce filiacina
V egrediebatur in occurſum ciuscü rympanis & choris: & tanti
ipſafolanon erat ci ex fe filiusvel filia. Qua viſafitit veſtimēta
fua & ait:heu mefilia mea decopiſto me. luxta Hebræum habe
tur, genuflectendo feciſti genuflcEtere me.Et eft ſermo metapho
ricus. eſt enim ſenſus q humiliaftimead inftar genuflexi.
Genuflexio enim ſpecies eft humiliationis tú ſecundū litum
corporale, tú ſecundum affectum animi , tú fecúdum robur :
ex eo enim vniuerſum ſemē ſuv ſe amittere ex hoc occur
ſu perpédebat, valde humiliatum ſe doluit.cripfa decepta es.
I jij luxta
 IVDICVM
Iuxta Hebræum habetur. & tu fuiſti inter conturbantes me, vbi
credidifti lætificare me conturbaſti me ,quo ad animú.aperui
enim os mcum ad dominum non potero retractare.Cui illa reſpon
dit:pater miſiapcruiſti ostuum ad dominum facmihi quicquid pol
licit:sses,conccfa tili vltione atqueviftoria dehoftibus tuis,de filiis
Hämon. Dixití; patri fuo,hoc folum mihi præſta,dimitte mc dwo
bus menſibus vt circumcam montes. Parui refert quòd Hebraicè
habetur. ibo @difcen:la ſupermontes.Nõnulla vagandi ſpe
cies deſcribitur.nili credamus dicentibus y di&tio interpre
tata deſcendam interpretada eſt lamentabor. Et hæc inter
pretatio magis quadrat materia. Arbo ſupervirginitatë mca
cgo a ſodales meæ . Cui ille reſpondit vide, dimifitq; cam duobus
mcafibus:cúnque abiſſet cum ſociisac ſodalibusſuis.Iuxta Hebrçu
habetur.Qiuit ipfa o sodales eius.Nihilque dicitur de fociis.
lcuitfuper virginitatem fuam in montibus.
Et fuit circa finem duorum menfium reuerfus cft ad patrem fuum ,
@fecieii ficutvoucrat.Iuxta Hebræum clarius habetur.cfe.
cit ei votam ſuum quod vouit.Recole quod vouit & erit domi
ni & offeram eum holocauſtum ;& clarè fcribicognoſces g
non ſolum dicauit eam Deo ſed etiam obtulit eam in holo
cauſtu alioquin non verificaretur ſcriptura ,dicens & fecit ei
votum ſuum quod vouit. De quæſtiune autem an bene vel
male fecerit adimplendo fic vocum ,nihil certi habeo : quo
niam poteft intelligi quòd ex ſpiritu diuino qui fuit ſuper
eum fecit huiuſmodi votum & adimpleuic.in cuius fignum
in epiftola ad Hebræos fupputatur leptha in catalogo fan
&torum . Et poteft intelligi quòd ex mala intelligentia legis
Moſis promulgatæ Leuit.vlti. ( vt ibi diffuſè declarauimus)
adimpleuit vorum hoc :vt fic leptha excufetur nó à toto,fed
à tanto.Videtur enim quod hac ignorantia laborauerit non
ipſe ſolus ſed etiam facerdos illius temporis. nam cum ipſe
eſſet princeps, & duobus menfibus prorogata fuerit execu
tio voti iam in publicum deducti,rationiconfentaneum eft
vt nec fummus facerdos fciuerit declarare fenfum legis:fup
pofito quòd fpiritu Dei hoc nö fecerit, fed arbitratus fe ob
ligari ad votum ex lege.oipfa non cognouit virum , cxinde mos
increuit in Iſrael.Iuxta Hebræum habetur . fuit& ftatutum in
Jſrael. Pluſquam mos aut cöfuetudo ſcribitur. vtpoftanni cir
culum.Legendum eſt.Annuatim.quod clarius fonat perpetui
tatemconueniant in vnum.Iuxta Hebræum habctur.ibunt filie
Ifracl.
 · CAPVT XII .
Ifrael. & nihil dicitur de conuentu . ad plāgendum filiam liph
j ibach Ghilhadita , quatuor dicbus in anno.
CAPVT XII.
Cce autem in Ephraim orta cst feditio Iuxta Hebrçum
E habetur.Et fuit congregatus vir Ephraim , tranſimit
ad feptentrionem .Et eft ſermo de congregatione cum
ſono tubarum :fignificatur enim congregatio exercitus,ma
lusque animus Ephraitarum erga leptham deſcribitur.dixe
runsa, ad liphtach:quare tranfifti ad pugnadum cum filiisHammo
O nos non vocafti vt pergerimus tecum :domum tuam incendemus.
Deficit.fuper te.minátur enim incendere & ipfum & domum
cius. Quibus ille refpondit:difceptatio crat mihia populo mco com
tra filios Hammon vchemens.Populum Ghalahaditem appellat
populum ſuum.vocauíque vos.Plus habetur Hebraice:Cocla .
maui ad vos.Vnde patet menticos fuiſſe Ephraitas,dicendo ſe
non fuifle yocatos.o non ſaluastis mc de manu eorum . Quod cer
menspofui animam mcam in manibu. meis.Metaphoricus eſt ſer
mo , ſignificans quòd expoſui vitam meam periculo pugnæ
quæ fit permanus.tranfiuiq; ad filios Hammon ,o tradidit cos do
minus in manum meam :quid commcrui vt aduerſum me confurgatis
hodie ad pralium
Vocatis itaque ad fe cunétis viris deGhilhad,pugnauit contra E
phraim :percufferúntque viri Ghilhad Ephraim , quia dixerat fugi
tiuus efi Ghilhad de Ephraim habitat in medio Ephraime
Menaſis. Iuxta Hebræum habetur.cuafi de Ephraim vos Ghil.
had , in medio Ephraim in medio Menaſſis. Ad explanádum He
braicam dictionem , finximus participium pafliuum euafi.
ignominia fiquidem affe &ti fuerant Ghalahaditæ tanquam
fugitiui ex Ephraim, tanquam fugaces reputati tam à tribu
Ephraim quàm à tribu Menaſſis cuius pars erat Ghalahad.
Cur autem hác ignominiam protulerint, liquidam occaſio
nem neſcimus:cum nulla occurrat hiſtoria tradens deGha
lahaditis aliquid huiuſmodi.Occupauerúntque viri Ghilhadite
vada [ arden per que Ephraim reuerſurus erat : ofuitquando din
cebant fugitini Ephraim tranfibo , dicebant ei viri Ghilhad an tu
es Ephrateus ? dicebat non . Dicebántque ci :dic ergo Siboleth ,
quod interpretatur ſpica:qui refpondebat Chebuleth cadem, litera
spicam exprimcre non valens. Iuxta Hebræum habetur . Scibo
Leth: & dixit Siboleth , & nonfaciet dirigere ad loquendüfic.inser
pres enim antiquus expoſitorisofficium affumpfit. Quod autem
dicitur
 IVDICVM
dicitur in futuro tempore de Ephraita & non faciet dirigere
linguam ſuam ad loquendú fic,relatiuè adinterrogationem
delcribitur. Ex vſu autem loqucndi Ephraicarum defe& us
iſte proferendi accidiffe videtur eis: quemadmodum expe
simur in Italia aliquam nationem loco corui proferre crou
um. Statim “; apprehenfum iugulabant in ipfo tranfitw I arden : O
ceciderunt in illo tempore de Ephraim quadragintaduo millia.
Iudicauitq; liphthach Ghilhadites Ifraclem fex annis. O & auus
iudex fuit leptha: ita quod relatiuè ad Ghalahad fuit domi
nus,relatiuè verò ad Iſrael fuit iudex, & mortuus eft ac ſepul
tus in ciuitate fua Ghilhad. Superfluit ſua, non enim explica
tur in qua ciuitate ſepultus fuerit:ſed duotaxat quòd lepul
tus eft in ciuitatibus Ghalahad. Fortè in loco communiplu
ribus ciuitatibus ſepultus fuit : & propterea ſcribitur ſepul
tus in ciuitatibus Ghalahad.

decimus) fubiungūtur line præclaris geftis. Iudicauit If

sclem Ibzan de Beth'lechem . Qui habuit triginta filios & totidë
filias:quas emittensforas maritis dedit, & eiufdem numcrifiliisfuis.
accepit vxores introducens eas in domum fuam :indicauitq; Ifraelom
feptem annis.Etmortuus eft Ibzan ,ac fepultusin Beth'techem . Ci
ſucceßit Elon Zebulonites:iudicauita; Ifraelem decem annis. Etmor
tuus eft Elon Zebulonites, acfepultusin A'ialon in terraZebulun.
Poſt húncquciudicauit Ifraelem Habdon filius Hillel, Pir'hatho
nites. Qui habuit quadraginta filios & triginta ex eis nepotes cqui.
tantes ſuper feptuaginta pullos afinarum.Superfuit ,afinarú. pul
li enim equorum ad eorum gloriam ſignificantur. o indica
uit Ifraclem octo annis. Mortuufque eft Habdon filius Hillel Pir'ha.
thonites : & fepultus eft in Pir'hashen in terra Ephraim in monto
Hamalecitarum .
CAPVT XIII.
Vrfumi filij
; Ifrael fecerunt malum . Iuxta Hebræū ha
R betur.Et addiderunt filij Ifrael ad faciendum malum in
oculis domini . Progreffus de malo in peius deſcribi
tur. Tradiditſ; cos dominus in manum Peliftinorum quadraginta
annis.Sexta eft hæc afflictio populi Ifrael,diuturnior reliquis
ſupradictis poft ingreſſum in terram promiffionis.
Vitſ; virvnus de Zar'ha de familia Danitarum ,& nomen cists
FI Manoa h: vxor eius fterilis nõ pepcrit. Apparuitý, angelus
domini mulieri & dixit ei: ecce nüc ſterilis es non peperiſti, con
cipies
 CAPVT XII . 70 .
cipies autē & pariesfilium . Caue ergo ne bibas vinum & ficeram ,
3 one ithmundum quicquamcomedas. Quiaconcipies & paries fi
Lium . nosacula non afcendet ſuper caput eius,quia erit nazaraus
dei ab infantiaſuaQ ex marris veero. Non habetur in Hebræo
ab infancia ſua:ſed duntaxat. quia Neziraus Elohim erit puer
ab vier.. Lege capitulum ſextum numeri:& inuenies legem
Nazarçorum.Sed ſat eſt hîcnoſſe quòd ratio inhibendima
tri que inhibita ſunt Nazaręisredditur in litera vt puer in .
isciplat Nazarçatū ſuum ex materno vtero: quia enim puer
in vtero alitur ex ſanguine matris,ideo abſtinétia matris ab
inhibitis Nazaræo , imputatur filio .c ipſe incipict liberare,
Iſraelem de manu Peliftinorum .Significanter non dicit libera
bit fed incipiet liberare , quia Samſon non liberauit ſed in
cepit liberare Iſraelem à Peliſtinis. Quæ cum veniſſet ad ma
ritü fuü , dixit ei: vir dei.luxta Hebreu habetur.vir Elohim ve .
nit ad me.Et hinc clarè apparet q in ſpecie viri apparuit an
gelus. babens vultum angelicum . Parui refert quod Hebraicè
habetur.capeétus cius ficut aſpectusangeli Elohim terribiles
valde. Di&io interpretata terribilis , ſonat potius formida
tum . Non apparuit ſub ſpecie viri amabilis ſed timendi,
quia mulieri iuueni apparebat:nec decebateam trahere ad
fui amorem ſed reuerentiam . & propterea aptius interpre
taretur reuerendus valde:vt etiam ipía verba vxoris exime
rent maricum ab omni ſuſpitionenoui amoris in vxore. qué
cum interrogafſım quis effer & vnde veniſſet & quo nomine vocem
returnoluit mihidicerc.Iuxta Hebræum habetur. & non inter
rogaui eum quo ab ifto ipfe, & nomenſuum non indicauit mihi.
Manifeftatmulicr fenihil aliud ſcire de conditionibus an
geli qui apparuit, quia neſcit nomen illius & non interro
gauit quo iret å loco iſto. & per hoc maniſeſtat quòd neſcit
vbi habitet, aut quo diuerterit . Dixitq; mihi: ecce concipics
@parics filium ,cauenc vinum bibas « ficeram & ne aliquove
fiaris immundo,erit enim pucr Nexiraus dei ab infantia ſua ex vtcs
ro martis fua .( terum habetur Elohim : nec habetur ab infan
tia ſua,ſed ex vtero. vſque in diem mortis fue.PerpetuitasNa
Zarçatus Samſonisprænúciatur.quæ res fnit valde fingula
ris:nam ſecundum legem ,Nazarxatus erat ad tempus & nó
per totam vitam hominis:vt patet numeri.10.
Orauit
 IVDICVM

O Nomen eſt Adonai ,blandè precantem manifeftans.vt

virideiquem mififti veniat iterum , & doceat nus quid debcamisa
facere de puero qui nafciturus eft.Dictio interpretata dei ,eft no.
men Elohim.exiſtimabat enim angelú quiapparuerat vxo
ri effe virum iuftum ,timétem deú acprophetam : & propte
seaappellauit ipſum virum Elohim . Exaudiuitq; dius depre
cationem Manoach.Ec hîc deus nominatur Elohim , conſonás
gubernationi:iterumque idem nomen repetitur ſubiungen
do apparitionem angeli domini. appellatur enim angelus
Elohim ab officio gubernandi.Et apparuit rurfum angelus do
mini vxori cius fedenti in agro, Manoach vir eius non eratcum
ca : Quæfeftinauit & cucurrit ad virü fuum :& nunciauit ei dicens
ccce apparuit mihi vir quem ante videram ,
Quiſurrexit & iuit poft vxorem ſuam :veniensq ;ad virum dixit
ei,tu es quilocuras es mulieri? Q ait,fum.Dixitý; Manoach :quan
dofermo tuusfuerit expletus, quid vis vtfaciatpuer amtà quofo
obferuare debebit. Iuxta Hebræum habetur, quod erit iudicium
pucri Qopus eius? Iudicium appellat decretum devita pueri,
& fpecialiter operis eius. Et dixit angelus domini ad Manoach :
ab omnibus qua locutusfum mulieri caueat. deomni quod ex vite
nafcitur ne comedat,o vinum facerā non bibat, & nihil immão
dum comedat, omne quod ci pracepi cuſtodiat. Scito prudens le
& or, quòd non referuntur hæcverba angeli ad puerum fed
ad vxorem : quia in textu Hebraico omnia hæc verba tertiæ
perſonæ ( cauebit, comedet, bibet, coſtodiet )ſunt fæminini
generis. Quáuis enim Manue interrogauerit de puero ,an
gelus tamen ſecundum hçc ſcripta diſtinctius reſponder de
vrore ,de puero autem quid dixerit non eſt ſcriptum , ſed ex
his perpendendum author libri reliquit:puta quod erit Na
zaræus vſque ad inortem : & quòd incipiet liberare populú
à Peliſtinis.
Dixit itaque Manoach ad angelü domini : obfecro te vt acquie
Scas precibus meis. Iuxta Hebræú habetur, retinebimus obfecro te
Ofaciemus tihi hædum caprarum . Prandium feu conam vo
lebat ei præparare.Cui refpondit angelus domini: ſaretinucrisme
non comedamde panetwo,fi verofcccris holocauſtü,offer illud domie
no: quia nefciebat Manouch quòd angelus domini effet, Dixitq; ad
cum:quod eft nomen tuum , quia veniet ſermo tuus honorabimus
te ?Cui ille refpondit: curquaris nomen meü quod eft mirabile ?Hc
braica
 CAPVT XIII. 71
braica di &tio quanuis interpretari quoque poffit occultum ,
fubiunctis tamen quadrat vt interpretetur mirabile,quadrat
etiam geſtis Samſonis admiratione dignis quem annuncia.
se venerat. Tulitſ; Manoach hadum caprarum & libamenta,
tuxta Hebræum habetur. O munus.De quo diffuſè ſcriptum
eft in Leuitici capitulo fecúdo: ſignificat enim forem farinç
cum oleo. & c . & obtulit fuper petrā domino, qui facitmirabilia ..
Iuxta Hebrçu habetur. mirando ad faciendum :Manoach an
temt vxor cias intuebantur. deſcribitur fiquidem ad literam
quod Manue poſuit ſuper petram hædum & munus ad of
ferendum ſummo deo :& ipfe non obtulit deo, fed rogauit
angelum qui appellatur mirandus vt faceret holocauftum :
& ipſe & vxor eius intuebantur angelum facienté holocau
ftum .Hinc in primis habes quòd nomen angeli interpretá
dum eſt mirabile:nam inde author libri nominat ipſum ad
mirandum . Habes deinde quòd hædus non coctus delatus
eft :quia in holocauftum offerédus portabatur,iuxta máda
tum angeli refpuentis comedere , & inonentis vt offerret hom
locauftum . Habes tertio quòd angelus officium facerdotis
exercuit faciendo quæcunque erant ſecundum legem holo
cauſti. Nec mutatur ſenſus fi legatur actiuè facienti mira
ti ad faciendum.nam etiam fic fignificatur quod angelo fa
cienti mirari dedit ad faciendum holocauſtum.Siue ergo les
gatur Hebraica di& io actiuè fiue paffiuè,in idem redit ſen
tentia . Cunq; aſcenderet flamma ſupra altare in cælum , angelma
domini pariter in flamma aſendit.Quia nulla fit mentio ligno .
rũ,nulla fitmentio ignis delati ſed ſolius flammæ (non qua.
liſcunque ſed aſcendentis in cælos) infinuatur implicité As
má illa ſubitò ex lapide erupiſſe angelico miniſterio.Mano
ach autem o vxor eius intucbantur, & ceciderunt ſuper facie ſwam
in terram.Et vltra non apparuit eis angelus domini:tuncý; intellexit
Manoach angelum domini eſſe.
Dixitý; advxoremſuam :mortemoriemur quia vidimus dominum .
Nomen eſt Elohim: & fæpe di&ta eft ratio-fimilis timoris.
Cuirefpondit vxor eius :ſi dominus nos vellet occidere,non ſuſcepiſſet
demanibusnoftris holocauftum & libamenta. Legendum eft.
munus, vt fupra expoſuimus.nec oftendiffet nobus omnia hæc:neq;
ra que ventura funtdixiſſet.Iuxta Hebræum habetur. & fiche
tempus non fecit audire nos ficuthoc. Obſcura funt verba,ſenſus
tamen eft quòd non feciffet nos audire tum ſpectantia ad
tem
 IVDICVM
tempus futurű tum ſpectantia ad talia futura : videlicet ab
ftinentiam meam à vino . & c.nazaræatum pueri naſcituri &
alendi.arguit enim mulier tú ex gratia fufcepti bolocaufti,
tum ex beneficio viſus,tú ex beneficio auditus.Ec hinc pru
dens lector , ex hoc quòd mulier afferit deum fufcepiffe ho
locauftum & munus de manu eorum ,confirmatur quòd ſen
fibili figno erumpentis ignis de petra viderant holocauſtá
fufceptum fuiffe'à deo.
Eperitö;mulicr filium ,a vocauit nomen eius Simfon: creuiſ;

ac per hoc beneficium augmenti omni ex patre perfeétum

ſignificatur. Capitq; fpiritus dei agitare eum . Di& tio interpre
tata agitare, ſignificatagitare feualiquid fimile,puta concu
tere:fed quia bonum fignificatur, rectius exprimicur pera .
gitare . Quo autem vel qualifigno fenfibili cæperit haca
gitatio,non eſt ſcriptú . in caftris Dan inter Zor han & Ejihaol.
Locus in quo diuinus ſpiritus cæpit comnouere Samſonem
deſcribitur non ciuitas ſed caftra Dan , quia inter tentoria
hic effectus apparuit.
CAPVT XIIII .
Eſcendita Simfon in Thimnath : & vidit mulierem in
D Thimnath defiliabus Peliftinorü.Aſcending runcia
uit patriſuo & matri ſuæ dicens:mulicrë vici in Thime
nath defiliabus Peliftinorum ,& nunc accipite cam mihi in vxorė .
Cui dixcruntpater maler eius :an non eft in filiabus fratrum tuos
rum ( in toto populo meo mulier, quod tu vadis vt accipias vxoré
de Peliſtinu incircuncifis:dixita; Simfon patri ſuo,eam accipe mihi
quia placuitin oculis meis.Parentes autem eius neſciebant quòd res
à domino fieret & quarcret occafionem contra Peliftinos.lunge di
& ta in calce præcedentis capituli quòd fpiritus dei incepit
commouere Samſonem & quòd peciit vxoré Peliſtinam ve
quæreret occationem aduerſus Peliſtinos, cum ignorantia
parentum eius quòd res iſta procederer à deo: & perpendes
quòd Samſun motus ſpiritu dei,ſciens & prudenspetiit hu
iuſmodi coniugium quanuis cótra legem Mofis. ideo enim
non Samſonem ſed parentes eius latere diuinum conſilium
ſcribitur.co cnim tëpore Peliftini dominabătur iſraeli.Ad reddé.
da rationéiuftæ occaſionis quęſitæ à Samſone aduerſus Pc
liftinos,adiungitur hic dominiú Peliſtinorum ſupra Iſrael,
contra tyrannos enim iuftè quæritur occalio lædendi.
Deſcendit
 CAPVT XIII. 77
Efcendit itaq; Simfon cū paire ſuo & matre in Thimnaths

Grugiens.luxta Hebrçú habetur.clamans in occurfum eius,nec

dicitur aliquid de fæuitia. Irruit autem fpiritus domini in Sim
Jon.'uxta Hebræum habetur. Et fecundauit fuper cum Spiritus
Ichouah.Si liceret dicere legendum eflet & profperauit.nam
ſucceſfam profperum in Samſone diuini fpiritus fignificat:
vt effectus ſubſecutus teftatur. c dilacerauit cum quaſi hadi
in frufta decerperet, nihil omnino habens in manu fua: non indi
Cauit patrifuo matri quod fecerat.Hinc clarè habetur quod
Samſon declinauerat å via quaincedebant parentes eius , &
cxtra viam occurrit ei catulus leonis. Defcenditý; o locutus
eft mulieri: & placuit in oculis simfon.
Et reucrfius estpoſt aliquot dies vt acciperet eam : declinauitý; vt
videret cadaver leonis : Gecce examen apum erat in corpore leonis
Gmel.Quod cùm fumpfiffetin manibus iuiteundo comedendo
veniensý;ad patrem fuum a maig. m dedit eis partem & comede
runs,& non indicauit eis quòd de corporc leonis tuliffet mcl.Deſce
dit itaque pater cius ad mulierem :fecit ibi Simfon conuiuium fic
cnim iuucnes facere confucwerant.
Vní; ciues loci illius vidiffent cum , dederunt ci ſodales tri
ginta qui effent cum co.Nifi Samſonis perſona præ ſe tu
liſſet virun robuftum & procerum ,nó redderetur pro cauſa
datorum triginta fodaliú aſpectus eius. dari ſiquidévidétur
fub fpecie couiuarú, ad cauendú tamé nequid mali ex Sam
ſonis robore proficiſceretur Quibus dixit Simfon: proponã vo
bis problema quodfifolueritis mihi intrafeptem dies conuiuij, dabo
yobis triginta Syndones totidem tunicas:ſiautem non potueritis
foluere,vosdabitis mihi triginta Syndones & triginta tunicas. Qui
responderunt ei: proponeproblemá vt audiamus. Dixitý;eis, de co
medente exiuit cibus code fortiegreſa est dulcedo : nec potuerunt
per tres dies propofitionemfoluere.
Cunj; adeffet dies feptimus dixerunt vxori Simſon :fuadeviro
tuo vt indicet tibi quid fignificet problema, ne comburamus teem
O domum patris tui igne: veSpoliaret nos vocaſti nos nónne ? Fle
uit “; vxor Simfon iuxta cum & ait:profectò odis me & non diligis,
idcirco problema quodpropofuifti filiispopuli meinon vis mihiexs
poncre.cui ille reſpõdit,patrimco matrinon indicaui Ortibi in
dicabo? Septem igitur dicbus conuiuij flebat ante cum : tandemás
die feptimo cum ei effet moleſta , expoſuit. Literalis qnæſtio
ſub
 IVDICVM .
ſuboritur: quoniá pauld ſuperius di &tum eft,tum quod per
tres dies ſoluere non potuerunt ænigma , tum quod iſtilo
dales die feptimo requifuerunt vxorem Samſonis: quomo -
do ergo nunc dicitur quòd fleuit vxor feptem diebus conui
uij?Solutio eſt quod ſecundum ordinem hiſtorię triduo ftue
duerunt ad foluendum ænigina: quarto autem dic ad vxo
rem Samſonis recurrerunt fimpliciter, ſeptimo auté die ad
iecerunt minas incendendi ipſam & domú patris :vxor auté
Samſonis quatuordiebus vltimis moleſta erat ipſi Samſoni
inquirendo veritatem ænigmatis: & Samfone renuente vf
que ad diem ſeptimum , tandem ſeptimo die vicit improbi
tas mulieris.Senſus autem literæ huius non eft quod diebus
ſeptem vniuerfis Acuerit , ſed quod infra illos dies ſeptem 1
conuiuij fleuit.ad librandum enim quòd tempore couiuij
nuptialis illa fleuerit, ſcriptú eft quòd Aebat ſeptem diebus
conuiuij : hoc eſt non obſtante quòd duraret ſeptenarius na,
merus dierum conuiuijnuptialis. queftatim indicauit ciuibus
fuis.Et illi dixerunt ei dic feptimo ante folisoccubitum ,quid dulcius
melle & quid fortius leone?qui ait adeos, fi non araffitis in vitult
mea non inueniffetis propofitionem meam .
Irruit itaque in cum ſpiritus domini. Iuxta Hebræum repetu
tur fupradi&ta verba. Et profperatus eſt ſuper cum fpiritusIeho
wah ,defcenditq; in Afcellon percuffit ex eis triginta vir)s, quoris
ablaras veſtes dedit iis qui problema foluerant.Proſperior ſucceſ
ſus deſcribitur ad percutiendum triginta Peliftinos quàm
fuerat ad diſcerpendum leonem. Si miraris diuinum fpiritú
inter hos iuueniles ludos admiſcere opus ſuum ,rccole quòd
angelus annūciator Samſonis dixit cur quaris nomen meu
quod eſt mirabile ?Et hoc oportet præ oculis habere in ſub
iun & tis Samſonis factis, quæ ſunt mirabiliora. iratusý; eſt fo
ror cius & aſcendit in domum patrisfui.Fuitſ; vxor Simſon ſodas
li eius quifocietatem fecerat ei.
CAPVT XV.
Tfuitpoft dies aliquot in diebus mefsis triticce ,viſitauit
E Simſon vxorem ſuam cum hada caprari , dixitý; ingre
diar ad vxorem meam in cubiculum , non permiſit ei
pater eius ve intraret. Dixitq;ei pater eius:putani quód odiſes cam .
Quia Samſon iratus recefferat à domo foceri(vt in calce di
citur precedétis capituli( & vxor proditrix illius fuerat,ideo
focet dicit putaui quòd odiſſes eam . vere enim digna erat
odio
 CAPVT XV . 73
odio Samſonis. & idco tradidi illam amico tuo :fed habetfororem
que iunior & pulchrior illa eft, ſittibi pro ea vxor . Cui Simſon re
fpondit:ab hac dienon erit culpa in me contra Peliſtinos, faciã enim
cis malum ,
Perrexitque eu cepit itecentas vulpes: caudáfque earum iunxic
ad ceudas á faces ligauit in medio. luxta Hebræum habetur.
G pofuitfacévnā inter duas caudas in medio.deſcribit enim par
ticulariter numerü :videlicet quòd binas iuxit vulpes in cau
dis cú face in medio duarú caudarū . Ligncas auté credide
rim faces prius ligatas, & deinde accenſas ſtatim emit:endo
cõbinationem illa: non enim dicitur omnes fimul emiſit.
Quas igneſuccedens dimiſit ve huc illúcq; diſcurr sent que ftatim
perrexerunt in ſegetes Peliftinorum :quibusſuccenſos,& comportate
iam fruges& adhuc ſtătes in ftipula cõcrematæ funt,intanti ve vi .
nocas quoq; o olincta fläma cöſumeret.Iuxta Heb.habetur. Etfuc
cendit ignem in facibus,& mifit in ſogites Poliftinorum : c fecitcõ .
burere ab aceruu vſquc ad fegetem , & vfque ad vineam & oleam .
Vbi clarè patent quatuor damna:quorum prima fuerút gra
norum tum aceruatim adhuc manentium in agris , tum ma
nentium in culmis inexpertismefforum falcem.Dixcrúntque
Peliſtini,quisfecit hanc rem ?quibus dictü eſt, Simfon gener Thim
nita quia tulitvxorem eius & dedit eam ſodalieins: aſcédervántque
Peliftini & combuſfcrunt cam patrem eius igni.
Quibus ait simfon :licet hoc feceritis, tamen adhuc ex vobis ex
petam vltionem ,o-tüc quiefcam . Iuxta Hebræum habetur.fifa .
'cietis ſicutiſtam :quia fi vindicauiin vos poſtea ceffabo?Obſcu
ra valde ſententia eft.nec occurrit mihi magis confonus ſen
ſus quàm iſte:videlicet an facietis ficut iſtá quaſidicat non :
boc eft an facietis vindictá de aliis quemadmodum feciſtis
de ſocero & de vxore ? Et explicando negatiuam , fubiungit
an quia vindicaui in vos & poftea ceſlabo hoc eft,fignum q
nó facietis iuſtitiam ,eft quod ratio facti veſtri ( quam inter
rogatiuè proponit, an quia vindicaui in vos & poftea ceffa
boz) ratio inquam mouens animum veſtrum non eft iuftitia,
ſed ípes quod ego ceſſabo à vindi&ta quia vindicaui in vos ,
comburendo regetes. Vniuerſa ergo ſententia ad duo capi
ta pertinet:nam primainterrogatiua ſententia negationem
iuftitiæ in illis , ſecunda autem ſpem quietis Samſonis poſt 1
huiuſmodi duas vindi&tas( alteram ab ipfo , alteram à Peli
ſtinis) affirmat . Et per hæc manifeftat nullum in ipfis effe
K zelum
 IV DICUM
telum iuftitiæ.propter quod fubiungitur.Percußitque cos in :
genti plaga,ita vt ftupentes ſuram fæmoriimponerent.Sæpe inter
pres expoſitoris officium vſurpat.nam iuxta Hebræum ha
betur. Et percußit cos tibia ſuper coxam percußione magna . Scito
tamen quòd no eft certus caſus di&tionis interpretatæ tibia,
an fit accuſatiui an ablatiui.Poteft enim legi in caſu accuſa
tiuo : & fic ſignificaret rem percuffam . & poteſt legi in calu
ablatiuo: & lic fignificaret inftrumentum percutiédi.Ec qui
dem ſi percuffa res fignificatur , intelliguntur nomine tibiz
pedites, nomine coxæ equites , quia illi ſuper tibias , iſti ſu
per crura ſuſtinentur.Si verò inſtrumentum percutiendi in
telligitur,mirabilis percutiédi modus ſignificatur :videlicet
quod pede percufferitfemora eorum.Et hic fenſus quadrat
negotio.nam ifti Peliſtini loquentes cum Samſone,aduene
tant vt Samſon agnita combuſtione ſoceri & vxoris facta ab
eis ceſſaret à vindicta , nec erat multitudo magna : & pro
pterea facilè potuit Samſon monſtrata iniuſtitia eorú , con
tra ipfos infurgere pede percutiendo femora eoruin , & fu
gientium pofteriores partes.vtræque enim partes fignifican
tur dicendo ,ſupercoxam . Et quoniam vehementes erant i
& tus ,ideo dicitur plaga magna. deſcendenſque habitauit in fpe
Lunca petra Hetam . In tribu Iudæ rupeshæcerat:vt teftan
tur ſubſecuta geſta à Peliſtinis cótra luda & ab ipfis Iudæis.
Aſcenderúntque Peliſtini, « caſtrametatiſuntin Iehuda in lo.
co qui poſtea vocatus eſt Lechi,id eſt maxilla . Dixerúntque ad cos
viri dc tribu Ichudæ ,cur aſcendiſtis contra nos qui refponderunt, vt
ligemus Simſon aſcendimus ad faciendum ei ſicut fecitnobis.Deſce
derúntque tria millia virorum de Ichuda ad Specum ſilicisHetam :
@dixerunt ad Simſon ,ninne nosti quòd Pcliſtini nobis imperant?
cur hoc fecifti nobis quibus ille ait,ficut feceruntmihi fic fccicis.Di
xcróntquc ci,ad ligandum te defccndimus vt demus in manum Pe
liſtinorum :quibus dixit Simfon , iurate mihi quòd non occideris me.
Iuxta Hebræum habetur . quòd non aducrſabimini mihi vos.
Nolebat Samſon contra ludæos præliari : & propterea petiit
vt ipfi ludæi non pugnarent contra eum.Dixeriéntque ci ,non
te occolemus ſed vinctum trademus : Qligauerunt cum duobus no
uis funibus, afcendere fecerunt cum depetra Hetam . Intellige
eum ligatum ſponte tradentem ſe eis ſub fide non aliter lå
dendi eum . huc enim tetendit totum colloquium habitum
cum Samſone. Qui cum veniffet ad locum Maxilla,& Peliftini
vociferantes
 CAPVT XVI . 74
vociferantes occurriſſent ei,irruit fpiritusdomini in eum.Iuxta He.
bræum habetur.profperarus eft fuper cum fpiritus Iehouah . Lon
gè maior proſperitatis ſucceflus defcribitur & penè incre
112
dibilis. c ficut folent ad ardorem ignis lina conſumi, ita vincula
quibus ligalus erat dißipata funt foluta . Inuenitque maxillam
afini.Iuxta Hebræum additur.recentem . paulò antè ſiquidem
mortuus fuerat afinus. miſitá; manü fuam & acccpit ea , & per
Caſsit in ea mille viros. Et ait Simfon.cantando canticum.in ma.
xilla afini aſini accruorum ,in maxilla aſini percuffi mille viros . Sic
iacet in Hebræo:nifi quòd multi Hebræi afinum ſecúdo no
. minatum intelligunt aceruum , & legunt aceruum aceruorú .
Et intelligo referri capita cantici:vtprimum quòd ſola ma
xılla aſini,deinde quòd aceruosvirorú fugauerit & demum
quod mille viros percuſſerit,cecinerit diffusè. Nó eft autem
diffufe fcriptú Sálonis canticú ficut cáticú Delborç, quia ni
bil Deo attribui in hoc cático ,hæc tria capita recitata teſtá .
tur. Propterquod non irrationabiliter Ioſephus Samſonem
elatum gloria vana deſcribit. in cuius fignum ſacra ſcriptu
ra nec introducendo Samſonem incipientem canticum nec
deſcribendo finiſſe canticum dicit quod cecinit domino : ſed
duntaxat quód Samſon locutus eft ,nullam mentionem Dei
aut domini faciendo. Cúmque compleuiſſet loqui,proiecit ma
xillam de manu fua : & vocauit locum illum Ramath Lechi,quod
interpretatur eleuatio maxilla.Sitienſque valde clamauit ad domi
num ait: tu dediſti in manu ſerui tuiſalutem hanc magnam , o
nunc morior ſiti incidámque in manus incircunciforwm . Et rupit
Deus molarem dentcm qui erat in maxilla, e egreſſæfunt ex co do
qua ,quibushauſtis rcucrſus eftfpirituscius o vixit : idcirco voca
wit nomen eius fons inuocantis qui erat in maxilla vſquc in præfen
tem diem . Iudicauitque Ifrael in diebus Peliftim viginti annis.
Duodecimus iudex Samſon ſcribitur, dominantibus tamen
ſuper IſraelPeliſtinis. Et hinc clarè habes quòd iudices Il
rael quanuis eſſent primi in populo,nó tamen habebant do
minium ſed officium iudicandi duntaxat.
CAPVT XVI .
Biit quoque Simfon in Hazzam :viditq; ibi mulierem mes
л retricem ( ingreſſus eft ad eam .Cumq;dictum effet Hax
zitis Simſon veniehuc,circundederuntcum pofitis in porta
ciuitatis cuſtodibus qui ibi tota noéte cum filentio preſlolarentur vt
facto mane cxeuntem occiderent. Dormiuit autem Simjon vſque ad
KÜ medium
 IV DICVM
medium noftis, furrexit “; media nocte a apprehëdit foresporta cin
uitatis cum duobus poftibus fera : impoſitafque humeris fuis por
tauit ad verticem montis qui reſpicit Chebron .
T
Dalila.Neſcituran mulier ifta fuerit Hebræa an Pelifti .
na: ex eo tamen quod non ſcribitur Peliſtina ,innuitur quòd
nó erat alienigena fed Hebræa. Parui aucé refert g Hebrai
cè legitur.in torrente Sorec. Et quo ad nomen mulieris legen
dum effet Delila . Veneruntquc ad eam principes Peliſtinorum
& dixerunt es : decipe cum vide in quo fit fortitudoeius magna ,
& quomodo cum fuperare valeamus vinctum affligere: quod fi
feceris dabimus tibi fingulimille o centum argenteos. Quot fue
rint iſti ſatrapæ Peliſtinorum non eft ſcriptum : quia tamen
quinque erant Feliſtinorum ciuitates præcipuæ , creduntur
fuiſſe quinque .& tum authoritate (dominabantur enim Pe
liſtini Hebræis )tum magnitudine pecuniæ, tú leuitate mali
quod comminabantur inferre Samſoni ( no enim eum eme
bant ad occidendum aut vulnerandum ſed ad affligendum )
facilè muliebrem animum corruperunt.
Dixitque Delila ad Simfon:indica quafo mihi in quo est fortits
do tua magna, & quid fit quo ligatus crumpere nequeas. Parui re
fert quod Hebraicè habetur. & quo ligeris ad affligendum te.in
idem enim redit ſententia . Dixita; ci Simfon:ſi ſeptem ncruiccia
funibus necdum ficcis & adhuc humentibus. Iuxta Hebrçum ha
betur.funibus recentibus quæ non fuerunt ficcatæ ligatus fuero,iss
firmus cro & vt cæteri homines . Incerta eſt materia horú funi
culorum : quanuis certum fit quod inuenitur quádoque fic
ca & quandoque recens . & li libratum fuerit recens contra
exiccatum , apparebit quód recens ponitur pro viridi : & fi
gnificantur funiculi ex virgultis viridibus. Attuleruntq; ad eã
Jatrrapæ Pcliftinorum ſeptımfunes vt dixcrat: quibus vinxit eum ,
latcntibus apud cam infidiis in cubiculo finem rei expectantibus.
Dixita; ad cum ,Peliftim ſuper te Simfon .Aduerte prudés lector,
quod mulier no ſtudebat ad hoc vt occidereturSamfón ( fa
cilè enim fuiſſet dormientem à latétibus in aula occidi) ſed
laborabat vt vinctus traderetur Peliftinis affligédus: & pro
pterea interpres pro claritate hiſtorię apposuit finem rei ex
pectátibus.Ligato enim Samſone & dicente muliere Peliſt
him ſuper te Samſon ,tentabatur an ex huiuſmodi incuſſio
ne timoris tanquam fuperuenientium Peliftinorum Samſon
præualeret
 CAPVT XV I.
præualeret vinculis:vt fi præualeret, incuffiffe timorem io
cando fingeret mulier: fi autem non præualeret,prodirétla
tétes in cubiculo Peliſtini & caperent eum.Et hoc modo in
tellige fingulis vicibus repetita vincula & repetitas cômina
tiones ſeu excitationes Peliſthim ſuper te Sáſon ,cú latétibº.
infidiis Orupitfunesficut rūpitur filum ſtupa quädo odorat ipſum
ignis:O non eſt cognita fortitudo eius. Dixitque Delila ad sim
fon:ecce illuſifti mihi & falfum locutus es , nunc indica quæfo mihi
qua ligari debeas.Cui ille reſpõdit:fi ligaucris me nouis funibus qui
bus non eſt factum opus,infirmus ero & aliis hominibusfimilis.Qui
bus rurſum Delila vinxit cum , & dixit ei Pelifthim ſuper te Sim
fon ,infidiæ autem manebant in cubiculo:Grupit cos de brachiis ſuis
focus filum . Dixitý; Delila ad eum , vſquequo decipies me çfal.
fum loqueris,indica mihi quo ligari debeas :dixitq; ad eam.fi feftim
crines capitis mei licio texyeria& clauum his circumligatumterra
fixeris,infirmus ero . Aiunt capillos Samſonis diuiſos fuiſſe in
feptem partes quaſi ſeptem cincinnos, & propterea ſcriptum
eſſe ſeptem crines:quia tamen hoc non eſt certum, cutius eſt
per ſepté crines intelligere crines vniuerſos. erat enim Na
zaræus habens longos crines,& ſeptenario numero vniuer
fitatem ſignificari perſpicuum eft . Quod cum feciſſet Delila,
dixit ad eum Pelifthim ſuper te Simfon : qui confurgens de fomno,
extraxit clauum cum crinibus & licio. Dixitq; ad cü Delila: quo
mododicis quòd amas me, cum animus tuusnon fitmecum ? iam ter
illufifti mihi o non indicaſti mihi in quo fitfortitudo tua magna.
Et fuit cum coartaret cum verbis fuis omnibus diebus molesta .
ret eum ,laſſata eſt anima eius vſque ad mortem.Cerne quanta eſt
vis inſani amoris muliebris. & hyperbolico ſermone deſcri
bitur laffitudo animi vſque admortem .Indicauitque cito
tum cor fuum dixit ei : nouacula nunquam aſcenditſuper caput
meum ,quia Nokiraus Deiſum ab vtero matris mea.Iuxta Hebrç
um habetur nomen Elohim.ſiraſum fucritcaput meum , recedet
à me fortitudomea o deficiam, ero ficutceteri homines . Hinc
clare apparet quod fortitudo Samſonis agnoſcebatur ab
ipfomet non ex naturalibus viribus , ſed ſpeciale donum
Dei.capilli enim non conferunt vires : & confequenter rafus
non perdit vires naturales . Vidénſque Delila quòd indicaffet
ſibi totum cor fuum ,miſic & vocauit principes Peliſtinorum dicen
do,afcendite adhuc femelquia nunc indicauit mihi totum cor fuum :
qui afcenderunt affumpta pecunia quam promiferant. At illa dor
K i mire
 IVDICVM
mire cum fccit ſupergenua fua , vocauitý; tonſorem eu rafit feptem
crines cius . Intellige hæc vt ſupra. capit abigere cum . luxta
Hebrçum habetur. cæpit aff igere că, creceßit fortitudo eius
ab co . Dixirq ;, Pelifthim ſuperte Simfon . Qualis fuerit affli &tio
non eft fcriptum.opinetur quiſque vt fibividetur: verunta
men perpendat quòd duo ſimulpatrauit mulier. nam & fa
&o afflixit eum ,& verbo excitauit eum ſolita cóminatione
Pelifthim ſuper te Samſon ,& vtrunque ad tentádum fi verè
receffiffet ab eo fortitudo eius . Vnde & ſubditur quòd ex
pergefactus propoſuit facere ficut aliis vicibº fecerat. qui de
Comino confurgensdixit in animo ſuo, egrediar ſicutantefeci@exe
cutiam me,neſciésquòd receßiffet ab eo dominus.Mirum eft quod
neſciſſe dicatur quod ſe ſcire prædixerat,dicédo fi raſus fue
ro receder à me fortitudo mea.Solutio eſt quod expergefa
&tus non animaduertit ad caput ſuú raſum ,ſed animú appli
cauit ad vtendú ſolito robore. in repentinis enim operamur
ſecúdú præexiſtété habitu: & propterea dicitur neſciés quo
ad attualem notitiá in illa excitatione. Significantius au
té dici 9. Iehouah receſſità ſuper eum :tù ad inſinuádum
propria cauſam fortitudinis Samſonis fuiſſe Deú manétem
fuper Salonem ,manétem auté nó localiter ſed ſecúdum ípe
ciale donum afſiftendi ad vtendum mébris Sáſonis ad opera
tantæ fortitudinis.tum ad infinuandum ſpiritú diuinum ſu
per Samſonem fuiſſe gratiá gratis datam ad externas actio
nes fortitudinis: ideo enim fcribitur nó folùm quòd receſſie
ab eo fortitudo eius, ſed etiam quod receffit ab eo lehouah .
Quem cum apprehendifſent Peliſhim.Coperto per experié
tiam quòd Samſon perdiderat fortitudiné fuá, vocati à mu
liere Peliſtini in aula latentes comprehenderunt eum.ftatim
eruerunt oculoscius. Superfluit,ftatim . Sed violauerunt fidem
cffodiédo oculos Sáſonis.nam promiſetát mulieri ligare eú
dútaxat ad affligendum.cdefcendere feccrütcü in Haxta vin
Stú catenis, & claufum in carcere molere feccrūt.Iuxta Heb.habe
tur. ligauerunt ipſum in cõpedibus ferri,&fuit molitor in domo
vinétorü.Sententia eſtclara . I amý, capilli eius renaſci cæperant.
Iuxta Hebræum habetur.Et cæpit capillus cius germinare ficut
fuie raſus.Ec eſt ſenſus quòd raſo capite nó fuit priuat’Sáſon
germine capillorú,ſed iuxta ſolitú naturæ curſum cceperune
capilli creſcere.Et ſcribitur hoc ad fignificandum regreſſum
Nazaræatus in Samſone.iuxta legis enim ſanctionem fi Na
zarxus
 CAPVT XVI. 76
zaręus infra tempus Nazaræatus fuiffet raſus,oportebat ire .
rum incipere Nazaræatum :vt patet Nume.1o.
T principes Peliftinorum congregati funt ad ſacrificandum fa
E crificium magnum Dagon Deo ſuo & ad lætitiam :dixerúnique
tradidit nobis Deus noſter in manum noftram Simſon inimicum no
ftrum . Quod etiam videns populus laudabat Dcum ſuum : diccbat
enim , tradidit Deus noſter in manus noftras inimicum noſtrum
delentem terram noftram qui occiditplurimos . Et fuitcum illa
cundum effet cor corü ,dixeruntvocate Simfon & faciat ridere nos:
qui adductus de carcere ludebatante eos, feceruntque cum ſtare in.
ter columnas. Dixita; Simſon adpucrū qui tenebatmanum cius:duc
me O fac me tangere columnasſuper quas domusformatur,& inni
lar eys.Domus autem erat plena virorum ac mulierum , ibi erant
omnes principes Pelifthinorum : ſuper rectum circiter tria millia
virorum & mulierum quifpeétabat cum luderet Simfon ,At ille in
uocato domino ait:domine Deus meus memento mei.luxta Hebrço
um habetur . Adonai Iehoui memento mei quæſo . Supplicantis
blandis nominibus ſunt preces . Groborameobfecro tátum hac
Dice Elohim . Tertium adiicit diuinum nomen . primum do
mine mi , deinde fontem effendi , & demum gubernatorem
ac iudicem vniuerſorum inuocat.Nec confidit in auctis ca
pillis qui obſecrat ſupplex pro robore hac vice,& vlciſcar vl.
tione vna de duobus oculismeisde Pelifthinis, Quanuis Peliſhini
deos ſuos laudarent,nihil tamen fcribitur zeli diuini in sá
ſone,ſed dútaxat amor vindicádi oculos proprios : vt intelli
gamus Peliſthinos quidem ex ſua idolatria meruiſſe occidi,
Samſonem auté perſiſtentem in cultu veri Dei obtinuiſſe à
Deo robur ad vltionem propriam quam Deus ordinabat ad
vltionem quoque diuinam . Etapprehendens Simſon duas colü
nas medias quibus innitebatur domus , altcrámque earum dextera
@alteram leua tenens ,ait moriatur anima mea cum Peliſhim .
Anima proculdubiopro vita corporali fumitur Hebraico lo
quendi more.elegiffe liquidem ſe mori ſimul cum Peliſthi
nis manifeſtat: quemadmodum princeps exercitus proſtra
turus hoftes ,mortem propriam concomitantem no reſpuit.
Non elegitur in huiuſmodi caſibus mors propria in ſeipſa:
ſed per ſe eligiturmors hoftiuin , & concomitans propria
mors toleranda admittitur propter bonum vltionis . Peripi
cuum eſt autem humanas actiones morales iudicandas el.
ſe bonas vel malas moraliter ex per fe obiecto conſono vel
K iiij diſfuna
 IVDICVM
diſfono à ratione re& a,quicquid fit de concomitantibus: ve
patet de hominem iniquum occidenteſe defendendo, quá
uis iniqui cócomiteturæterna mors in inferno . quia defen
dens hæcnon intendit quanuis cognoſcat, ſed intendit de
fendere ſe , ad quod fequitur & mors corporis & animæ al
terius.Concußiſquefortiter colunis,cecidit domusſuper omnes prin .
cipes & cateram multitudinem qua ibi crat: pluréſque interfecit
moriens quàm ante'visus interfecerat. Deſcenderunt autem fratres
eius tota domus patris cius , & tulciunt cum afcenderunt, om
Sepelicruntcum interZorham o Eſthaol in fepulchroManouchpa
tris eius:iudicauitq; Ifracl viginti annis.
CAPVT XVII.
Vitý; virde monte Ephraim , cuius nomen erat Micha'ic
F hu.Qui dixit matriſua :mille ( centum argětei quosſe
paraueras. luxta Hebræum habetur.qui fucruntabla
ti à te.Fuerant enim furtiuè ablati . & fuper quibus me audiite
iuraucras.luxta Hebræum habetur. O tu iuraſti maledicedo O
ctiam dixiſti in auribus mcis. Inuocauerat enim Deum impre
cando malum ,ve cõſueuerút mulieres amiſſis rebus execraa
tiones dicere.ecce cgo habco eos @ apud me funt. Iuxta Heb.ha
betur.ecce argëtú mecü cft,cgo accepiipſum.Fatetur fi ius ſe ab .
ftuliſſe argécú illud , & adhuc eſſe apud ſe.co dixit mater eius,
benedictus filiusmeus domino.Nomé elt retragrámaton.Er mi
rú eft g mulier idolatra verú Deú inuocat ad opus idola
trię.ideo enim benedicit filio,quia adimpletura ſe iam videt
vorú fuú ad faciédú idola : vt teftatur ſubiūčta.Solutio eft
iſti arbitrabátur obſequiú ſe præſtare Deo vero , venerando
idola quædá nullius ſpecialis Dei nomine infignita. Conie
& ura auté huius habetur,tum ex eo quòd pluries in hoc ne
gotio repetitur nomen domini tetragrámaton, quod eft no
men proprium veri Dei.tum quòd idola abſq; aliquo nomi.
ne proprio alicuius Dei aut animalis fcribútur in litera.Va
de & mater ſubiungit ſe fanétificale argetum hoc domino.
& eft nomen Tetragrámaton , clarè ſignificans obſequij ſui
vorum dire &tum vero Deo.Et reddiditmille @ centum argine
teos matri ſuæ :dixití;mater eius,fanétificando fan£tificauiargëtum
domino de manu meafilio meo ad faciendü ſculptile atque conflatia
lc.& nunc tiado illud tibi.Iuxta Hebr. habetur.nüc reddã ip
ſum tibi. Litera Hebraico more texitur:prius narrando fa &tu
( vide icet quòd filius reſtituit marri argentú ) deinde narra
do
 CAPVT XVIl . 77
3 do terba matris ad filium interie &ta antequa reftitutio fieret
( videlicet quod fan &tificauerat argentum illud Deo , interce
dente tamen executione filij: & propterea reddet illud filio
ad exequendum votum ) & demum repetédo reftitutionem .
Redidies; argentümatri ſua:qua tulit ducentosargentcos, o dem
die ros argentario. Intellige eam dediffe per filium . o fecit
esſcalptile atque cóflatile,quod fuit in domo Micha'ichu . Virog:
Mibe fuit domus Dei . Nomen eſt Elohim : quod eſt nomen
commune yero Deo & diis fecúdum opinionem . & fecit E
phed -Theraphim . Quod autem ſequitur (id eft veftem facer
datelem idola )Interpres addidit. Et Ephod ſignificat vetté
faperhumeralé qua vtebantur in facris :Theraphim auté ob .
ſcorç eſt ſignificationis.certú tamen eft & ex Gen 31. & hinc
goomen eft ſimulachrorum : ná quæ prius dixerat ſculptile
& conflatile,modò appellat Theraphim . Aiunt autem The
raphim effe nomen officis,ita quòd ftatuæ ad officium diui
Dandi appellabantur Theraphim . & fi hoc eft verum , expli
cauit author quorſum hæc fimulachra ( alterum inciſione, al
terum fufione facta )culta fuerint.Impleuitq; vnius filiorü [moria
manum ,o- fuitei in facerdotě.Sæpelegitur actus iſte implendi
manum ad cóftituendum ſacerdotem ,ſed adhuc non cóperi
quid eſſet.ſuſpicarilicet quòd implebát manus oleo,tanquá
cofecrádo illius manus :vel y impleretur manus aliquo offe
rédo primú Deo.Crediderim tamen ego q implere lumitur
pro perficere . & eft fenfus,perfecit manus perfectione requi.
fita ad manus facerdotales:quod eft vngere manus mixtura
ex oleo & fanguine:vt in vn & tione ſacerdotum legalium ap
paret.Et hæc fufficiát pro expofitione fimilium vbi repetun .
tur.In diebus illis non erat rex in Iſrael s fedvnuſquiſque quod ſibi
rectum videbatur hoc faciebat.Non dicitur non erat iudex : 86
propterea incertum reftat tépus quo hæc gefta fuerunt quæ
Darrantur ab hoc capitulo vſque ad finem huiuslibri.iudi
ces enim non dominabantur quemadmodum reges domi
nantur:& propterea dicendo non erat rex,fignificatur quòd
non erat aliquis dominus, non erat aliquis habens potefta
tem coercendi inuitos & puniédi & c.& propterea vnuſquiſ
que ſuo arbitrio regebatur.
viej;in tempore illoadolefcens de Beth'lechem Ichuda,ex co
gnatione eius.Clarius ſcribitur Hebraicè. de familia lchu.
deixratis ipfe Lewitao peregrinabatur ibi.Mirúetgiſte fimul
ſcribitus
 IVDICVM
fcribitur & Leuita & de familia ludç:cum tribus Leui & tri
bus Iudæ effent diuerfæ tribus.Ceffat auté admiratio , intel
ligendo Leuita maternú genus ex tribu Iudæ , paternú verò
ex tribu Leui duxiſſe.Absitä; vir de ciuitate Beth'lechim Ichu .
de ad peregrinandü vbicunq;libicomodü inueniffet:venítq; in moté
Ephraim vſque ad domü Miche,faciēs iter fuü.Dixstá; ci Michas,
vnde venis : & dixit ciLcuita , cgo fum de Beth'lechem Ichuda
vido ad peregrinandum vbicunq; inuenero.Dixitq; ci Michas:mane
apud me veftomihi in patrê ac facerdote ,codabo tibi decem arge
teos annuatim acveſtêduplicē.Parui refert quòd Heb.habetur.
v ordinationé veſtiüintegra fiquidé prouiſio veftiú promitti
tur.cvictü tuñ:acquicuítq;.Iuxta Heb.habetur. & init Leuita .
Deinde fequitur. Er voluit Lcuita mancre că viro. Infinuatur g
extra domú colloquiú hoc fuerit: & q his auditis Leuita iuic
domum & vidit eá, & quòd vilis omnibus placuit ei manere
ibidé o fuitadoleſcēs ci ſicutvnus ex filiiscius. Implcuitq; Mi.
chas manī Leuita . Exponevt ſupra.cfuit ci adoleſcês in ſauer
doté :fuitq; in domo Micha. Dixíq; Michas:núc ſcio quòd benefacict
mihidominus,quia eft mihi Leuita in ſacerdotě . Di& io interpre
tata dominus,eft nomen tetragrámaton :vt hinc etiã cõiicia
mus quòd arbitrabatur Michas in cultu illo abſequiū ſe prç.
ftare vero Deo. CAP. XVIII.
N diebus illis non crat rex in Iſrael: Quin diebus illis tri
ܵ‫ ;ܬ‬1 bus Danitarum quarcbat fibi hareditatem ad habitano,
dum ,nõ enim acceperat vſque ad diem illum in medio tri.
buum filiorum Iſrael hariditatem . Quia incertum eſt nobis té
pus de quo eſt fermo, tutum eft intelligere de ſorte fufficié
te ad habicandum præfentibus cunc Danitis . Ec niſi negli 4
gentia Danitarum intercefliffet,nequaquam ſcriptura dice
ret quod vſque ad diem illum non acceperat hæredité ſuam
tribus Dan . Miſeruntý: filij Dan de familia ſua quinque viros de
cxtrcmoſuo virosfilios fortitudinis de Zorha Qudo Esthaol ad ex
plorandum terram & confiderandum cam , dixerunt eis ite coſi
derate terram : veneruntq; in montem Ephraim vſquc ad domi Min
che, a manſerunt ibi.Ipfisq ;exiſtentibus apud domum Miche , a
gnouerunt vocem adolefcentisLewita.Alium fuiſſe modun pro
ferédi apud Ephrain & alium apud Iudam ,ipſa agnitio vo
cis teftatur.declinauerúntque illud & dixerunt ci, quw huc te ad
duxit,quid hic agis, & quid eft tibi hic ? Dixitq; ad cos: hec hac
praftitit mihi Michas,come mercede conduxit vt fimci in facerdo
irm
 CAPVT XVIII . 78
ten dixeruntq; ei:confule quafumus deum an fecundabit viam non
cl ftram per quan ambulamus.Dictio interpretata deum , eſt no
2: men Elohim.Parua iſtis cura fuit an verum deum an opina
7 tos deos conſulerent. Dixitq; eisfacerdos:itein pace,dominusre .
Spicit viam veſtram & iter quo pergiris. Iuxta Hebræum habe
3 tur. lehouah in frõte via veſtra per quam ambulasis.Verum dcú
refpondet Leuita præcedere eos ad proſperum iter.
Abierunt igitur qninque viri Qvenirunt in Lais:videruntá;pos
pulum qui erat in medio cius habitantem confidenter, iuxta cona
fuetudinem Zidoniorum quietum fecurum ,nullo ci penitus refi
ftente.luxta Hebrçú habetur.no facienspudere vabo,in ter
sa heres coactor. Ec eſt ſenſusquòd nullus erat vexás eos yer
bis comminatoris , nullus vexans eos iure hæreditatis tan
quam hæres dominij ſuper eos, nullus demum vexans eos
facto bellico . Deinde immediatè fequitur: & diſtantes ipfi à
Zidoniis, verbum non eis cum homine. Recole tamen quòd a
pud Hebrços verbú ſumitur quandoq; pro re , & ſignificatur
ad literam quòdciuitas iſta nullam rem habebat commune
cum aliis. Veneruntý; ad fratresſuos in Zorham Q Ef haol:& dia
xerunt eis fratres corum ,quid vos? Qui reſponderüt furgite o afcés
damus ad eos:vidimusenim terra & ecceolt bona valde, nolite ne
gligere nolite ceffare.Iuxta Hebræum habetur. & vos tacentes?
Arguétis verba ſunt.Deinde immediatè ſequitur. nepigrita
bimini ad eundum vtingrediamini ad hæreditandum terram .Hinc
clarè apparet negligentia Danitarum ob quam no accepe
sant hæreditatem ,ponendo obicem executioni diuinæ pro
miſsionis. Quando intrabitis,venietis a.I populum fecuri @tere
ran latam manibus,quia tradidit eam dcus in manus veſtras: locis
in quo non eft defectus alicuius rei qua eft in terra . Dictio inter
pretata deus, eft nomen Elohim.
Rofeftij;ſuntinde de familiaDanitari de Zorha & Esthaol,
Pro ſexcenii viriaccinéti armis bellicis. Et aſcenderunt castra
metati funtin Cir'iath Ieharim in Ichuda.hoceft iuxta ciuita
tem illam : vt ſubiuncta teſtantur.propter quod vocawerunt locă
illum caftra Danvſque ad diem hanc, & eft poft Cir'sath Ieharim
Tranſierunrý; inde in montem Ephraim : & venerunt vſque ad do
mum Miche. Locuriq; funt quinq; viri qui iwerant ad cxploranda
terram Lais, o dixerunt fratribus fuis:noftis quòd in domibus iftis
ſit ephod . luxtaHebræum habetur. num noftis quod in domibus
iftis ephod Otheraphim ofculptile conflatile? Aduerte pru,
dens
 IVDICVM
dens lector, contextum cum coniunctionibus copulatiuis:
quoniam hinc argumétum fumitur quòd theraphim diſtin
guitur contra ſculptile & conflatile Dici tamen poteft quod
proculdubio diſtinguitur tanquam nomen officij cótra no
mina artium :hoc eft tanquàm officium contra res in quibus
cxercebatur officium illud . & nunc vide te quid faciatis.
Declinaueruntq; iluc a venerunt ad domum adolefcentis leuita ,
domum Micha : & falutauerunt eum pacifice. Etſexcēti viri accin
Eti armis bellicis fuis ftabantad oftiñ porta:qui crant de filüs Dan.
Et aſcendentesquinq; viri qui iuerant ad cxplorādum terra ingreso
fi funtilluc ad tollendum fculptile ephod theraphim & con
flatile:Sacerdosa; ſtabat ad oftium porte, & fexcentiviri accinéti
armis bellicis. Et ifti ingreſsi ſuntdomü Mihe,& tulerüt fculprile
Gephod & theraphim conflatile: dixitq; ad cos facerdos,quid
vos facitis? Quirefponderunt ci:tace v pone manum tuam fuper os
tuum & veninobiſcum &ſis nobis in patrem faccr:lotem , quid
eſt melius eſſe te ſacerdotem domus viri vniusaut effe teſacerdotem
tribus & familiæ in Iſrael? Et iucundum fuit cor ſacerdotis:tulitás
cphod theraphim & fculptile , ingreffus eſt medium popuse
li. Verteruntq;fe & abierunt: pofuerunt paruulos ac iumenta
Oprecioſa ante ſe.Ne intelligas res raptas er domo Micha:
fed quia cum vxoribus & filiis & vniuerſa ſupellectili ſex
centi iſti viri proficiſcebantur ad nouas ſedes, timétes quod
euenit (videlicet quòd homines de familia Michæ congre
garentur aduerſus eos pro furto idolorum) præmiſerunt
cautè pueros & reliqua ante fe,ne lękio aliqua inferretur eis
à familiaribus Michæ .
Ipſi longè crant à domo Micha : & viri qui erät in domibus qua
erant apud domum Micha congregati funt & perſecutifuntfilias
Dan.Clamaueruntý; ad filios Dan :quiverterunt faciesfuas & din
xcrunt ad Micham ,quid habes quòd congregatus es? Qui refpondit
eis: deos meos quos feci tuliftis &facerdotem Qabiſtis. Idola illa
quæ theraphim appellata funt,vocat deos fuos.comnia qua
habco.Iuxta Hebræuin habetur.& quid mihi vltra.Non con
queritur quôd Danitæ acceperint omnia quæ habebat: ſed
quòd ea quæ acceperant(videlicet deos & facerdotem ) tans
ti pendebat vt illis perditis nihil fibi fupereffe videretur.
dicitis mihi,quid tibi eft ?Dixeruntq; ei filijDan: caue ne vltra lo
quaris ad nos ,ne veniantad te viri animo concitati o ipfe cum dos
mo tua pereas.Abicrunty: viri Dan in viam fuam :videns autem
Michas
 CAPVT XVIII. 79
Michas quòd fortioresfe effent,vertit fe, o reucrfus eft in domum
fuam .
Et ipfi acceperunt qua fecerat Michas ſacerdotem quifucrat
ei veneruntq;in Lais ad populum quiefcentem &fecurum , & per
cufferunt eos in ore
gladi ,o ciuitatem fuccenderuntigni. Quæſtio
an hæc ciuitas ſit illamet cuius mentio facta cſt loſuæ. 19.
tractata eft ibidem conferendo ſcripta hîc cum ſcriptis ibi.
Et non fuitliberator ,quia longinqua erat aZidone& commercium
si erat eis cum homine,o ipſa crat in valle qua erat Beth'rechob:
edificaueruntý; ciuitatem habitauerunt in ea.Vocaueruntí; no
mc ciuitatis Dan in nomine Dan paris corü qui natus eft Iſraeli:
& quidem Lais nomen ciuitatis erat in principio.
Ofucruntá ſibifculptile.Iuxta Hebræú habetur. Et fecerüt
Porter
furgere fibi fili Dan fculptile.Intellige hæc verba de filiis
Dan qui habitabant fiue ibi fiue alibi:vt intelligamus quòd
nó folùm ifti fexcenti Danita ſed communiter filij Dane
rexerunt fibi ſculptile. Iehonatham filiusGherfom filü Mofis.
Varia eft lectio.antiqui codices Hebræorú habent filij Me.
ſeh : moderni habent Menaſſeh.Etlegendo Meſeh, intelli
gunt Moſem ( quamuis nuſquam alibi fic fcribatur Moſes)
vel quod auus Ionathá vocabatur Menaffes.Deinde imme
diacè fubiungitur. ipfe filij eiusfuerunt ſacerdotestribui Dan
vfque ad diem captiuitatis terra. Ex eo quod dicitur tribui Dá
trahor ad intelligendum hæc de tribu Dan communiter .
facile verificari poteſt nõ multiplicando ſculptilia & facer
dotes :nam poteſt intelligi quòd vniuerſa tribus Dan cócurs
rebat ad hoc ſculptile & vtebatur hoc ſacerdote. Et dicit vſq;
ad diem capriuitatis terræ, non vniverſæ fed illius.ſed hoc
ad durationem iftorum ſacerdotú duntaxat refertur:vt co
textus ipſe ſonat. Deinde immediatè fequitur.Et pofueruntſi
bifculptilequod fecit Michas, omnibus diebus quibus fuit domus
Elohim in Silo.Vide diſparitatern . ſacerdotium Ionathan in
filiis durauit vſque ad captiuitatem terrçuſculptile auté Mi
chæ durauitquandiu domus domini fuit in Silo . Et domus
quidem domini quanuis quo ad ipfum tabernaculum fine
termino certo fuerit in Silo , quo ad officium tamen domus
domini deliit eſſe in Silo in morte Heli ſacerdotis: & de du
Tatione quo ad officium intellige literam hanc. An autem
Ionathan fic nomenpropriú illius leuitæ qui ex doino Mi
chę perrexit cum ipfis fexcentis viris,quanuis non explane
tur
 IVDICVM
cur in litera:cõſentaneum tamen rationi eft vt quemadmo :
dum explicatur in calce quod ſculptile tribº Dan crat ſcule
ptile quod fecit Michas , ita explanetur nomen facerdotis
ſæpe repetiti abſque nomine proprio .
Vna tamen ſupereft quæftio, de duratione facerdotij vf
que ad diem captiuitatis terrç:quia captiuitasterrç fuitpoft
tempora Dauidis:tempore autem Dauidis ordinatú fuit ſa
cerdotium ,nec in tribu aliqua permiſit Dauid huiuſmodi a .
buſus.Crediderim ego propter hanc rationem q nó eft fer
mo de captiuitate terræ quæ facta poſt tépora Dauidis, ſed
de aliqua alia particulari captiuitate illius terrç facta prius:
non enim omnia ſunt ſcripta.
CAPVT XIX.
T fuitin diebus illis,non erat rex in !ſracl:fuiq; vir Lee
E wita peregrinans in latcre.Iuxta Hebrçum habetur.in
pedibus montis Ephraim.Ima pars mótis fignificatur.
qui accepitvxorem.Iuxta Hebrçú habetur.mulierem concubină .
Vxor fignificatur quo ad thorum : fic enim priſci patres ap
pellabant concubinas quæ quo ad thorum duntaxat erant
vxores.de Beth'lochem Iehuda.ad differentiam alterius Beth'
lechem in Zabulon.Et reliquit cum. Deficit ante hanc clau
ſulam vna clauſula :videlicet. Et fornicata eſtſuper eum conch
bina eius.Hæc eſt cauſa quare receſsit à marito ,quiafornica
ta eft.Deinde ſequitur. @ rcceſsit ab co ad domum patris ſuiin
Beth'techem Ichuda: manfitſ; apud eum quatuor menfibus. Iuxta
Hebræum habetur annum quatuor menfes. Quanuis dictio in.
terpretata annum interpretari poſsit dies: & fic legendum
effet.dicrum quatuor menſes.Elige lector, quem malueris ſen
ſum . Surrexitq; vir cius iuitpoftcam vt loqueretur ad cor eius
ad reducendü cam ,& puer eins crat cum co @ par aſinorū: qua in
troduxit eum in domü patris fui,& vidit eum pater puella & lata.
tus eſt inoccurſu eius.Et amplexat eft cü ſocercius paterpuella ,
manfit că eo tribusdiebus.comederieſ: abiberüt a mäfirunt ibi.
Et fuitdie quarta,ſurrexerunt mane, & ſurrexit vt abiret:di
zitá: pater puela ad generum fuum , fulcicor tuü bucellapanis on
poſtea ibitis. Sederuntặs ac comederuntambo fimul,& -bibcrunt:di
xita; pater prella ad virum, quafo vt hodie maneas a latctur cor
tuum.Surrexitſ vir vt abirer: compuliteum focer eius, Qrenera
fus eft & manfit ibi. Surrexití; manedic quinta vt abiret : & dixit
sipater pucla,fulci quaſo cor tuum,remoratus eſt cum vfque ad
bo
 CAPVT XIX. 80

inclinationem dici. Non eſt veriſimile quòd hæc verba dixe

rit mane,ſed puſt prandium ad euitandum calorem meri
dianum.comederuntj; ambo, Surrcxitſ; vir vt abiret cum concubi
na ſua opuero: & dixit ei ſocereius paterpuella , ecce nunc dies ad
occafum tendit,mane quæſo etiã hodiehic & latctur cor twū , crafo
á;furgetis in viam veſtram & ibis in tentoria tua .
Noluitq; vir manere, ſed ſurrexit o abiit & venit contra le
bus,ipfa eft Ieruſalaim : ducens fecum duos afinos onuftos conch
binam.Ipſis Exiſtentibus iuxta lobus,diesinclinatus cratvalde :dio
xitý; pucr ad dominum ſuum , veni obfecro & declinemus ad cinin
tatem hanc Icbufæorum mancamus in ea.
Cui refponditdominus eius:non declinemus ad ciuitatem gentis
aliena que no eft defiliis Iſrael.Hinc fumiturargumentá quod
hiſtoria hæcfuit tanquam leruruſalem effet tam ludæ quá
Beniamin . Dici tamen poftet quod hiſtoria hæc fuit medio
tempore: videlicet poft cóbuſtionem illá Ieruſalé quæ fa.
&a eft à tribu Iudæ antequam habitaret Beniamio in ea cú
Iebuſæis. ſed tranſeamusvſque ad Ghibham : & cum illuc perue
nerimus manebimus in ea aut certè in Rama. Tranfierărq;& abic
runt : & occubuit cis ſol iuxta Ghibham qua eſt in tribu Biniamin
Diuerterunt '; ad eam vt manerent ibi: quocum intraffent fedebant
in platea ciuitatis, & nullus cos recipere volebat hofpitio. Et ecce
vir fenex venit ab opera ſuaex agro in veſpera :qui & ipſe de mõ
teerat Ephraim o peregrinabatur in Ghibha,homines autem loci
illius cr.antfilij Iemini.hoc eſt filij Beniamin.deſcribitur enim
quòd nó folüm ciuitas erat in ſorte Beniamin ſed habitato
res erant filij Beniamio :iſte autem qui hoſpitalitati vacauit
peregrin'erat, vt pote de tribu Ephraim . Elematisq; oculisfuis
vidit ſenex fedentem hominem.Iuxta Hebræum habetur. virum
viatorcm.Et ad hoc clarificandum interpres addidit.cum fare
cinulis ſuis.hoc enim in textu non habetur:ſed ad explanan-.
dum quomodo cognouerit illum effe viatorem , adiun &tum
cft.in platea ciuitatis: & dixit ad eum , quo vadis &vnde venis?
Qui reſpondit ei:tranfimus de Beth'lechem Ichude vſque ad pedes
montis Ephraim vndefum perrexi vfque ad Beth lechem jehu
da,ad domumą;domini vado.Nomen eſt tetragrámaton.domº
fiquide dei tūc erat in ſorte Ephraim.ono cft vir colligesme
in domý.Palca & fænü eft aſinis noftris,c etiã panis Qvinúoftmi
hi cácille tua cpuero cü ſeruo tuo:nulla re indigemus niſi hoſpi.
tio.Cuiriſpõdit
fenex:pax tibifit,egoprebebo omnia que neceſſaria
sunt
 IVDICVM
funt,tantiam in platea ne maneas.Introduxita;eum in domum fuam
@pabulum afinispræbuit:c- laucrunt pedes fuos,comederuntq; ac
biberunt.
Llis
Iid eft,absque iugo.Optimè interpres addidit,id eft,abfq; iu
go : viri enim liberi ad malum tanquá fine lege ſignificatur.
circüdantes domü pulfaneruntad oftiun:dixeruntó; ad virü do
minum domus ſenem dicendo, educ virum quiingreſſus eſt domum
tuam vt abutamur co. Quanuis Hebraicè habetur.cognoſce &
mus cum.cognitio tamen pro actu venereo ponitur:vt ſubiú
Eta ſenis verba manifefté teſtantur. Egreſſusq; eft ad cos fenex
ait:non ,fratres mei,nö faciatis malum hoc,quia ingreſſus eft vir
ifte domum mcam , cojate ab hac ftultitia. Legendum eſſer.igno
minia.fuiſſet enim ignominia magna . Habeo filia virginia
hic vir ha'et concubinam ,educam cas ad vos,humilictus eas ove
ftram libidinem complearis. luxta Hebræum honeſtius habe
tur. facite eis bonum in oculis veſtris. Sic enim locutus fuerat
etiam Lot. vbi difputauimus de peccato offerentium filias,
vide ibi.tantùm obfecro ne ſcelushoc contra naturam operemini in
virü.luxta Hebræú habetur. Q viro iſti no facietis rem ignomi
nia huius circumloquitur enim abuſum viri.Et nolebãtacquis
eſcere fermonibus cius: quod ccrncns homo, eduxit ad eos concubina
fuam @ cis tradidit illudındam . Iuxta Hebræú habetur. Qap
prehendit vir in cõcubina fua, & fecit exire ad cos foras: cogno
ucrunt cam Gabuſi ſuntea tota nocte vſque mane,dimiforuntq; cä
inaſconſu aurora . Mirum eft quòd non acquieſcentes verbis
fenis offerentis concubinam hofpitis & propriam filiam ,ac.
quicuerint facto hofpitis concedentis eis folam concubina.
Solutio eſt quod multa alia intercefferunt quæ hîc tacé
tur, nam inferius leuita iſte refert coram ſenioribus Iſrael
quòd viri iſti quærebant occidere ipſum leuitam : quod hîc
tacetur.Secundum igitur rei geſtę ordinem viri iſti primum
quæfiuerunt abuti leuita illo ,necacquieuerunt precibus ſe
nis , deinde vel difficultate vel ira vel neſcio qua occafionc
mutati ,ad occidendum leuitam ſe verterunt: quo ſe tuente
cum aliis qui domi erát,tandem ad hoc deuentum eft ve da
ta illis concubina leuitæ defifterent à vexatione domus: &
fic leuita quafi violentè apprehendit cócubinam propriam
& compulit illam ad exeundú foras.Hîc ordo quadratſcri
pris vtrobique:diuinarc enim oportet.
Sed
 CAPVT XX . 81

Sed tunc occurrit antiqua quæſtio ,quomodo licuit Leuitę

Aagitium Aagitio repenſare :ipfe enim facto dedit vxorem
ſuam illis.Solutio eft quod fagitium flagitio repéfare nung
licet: ſed repenſare paſſionem inferédam fibi ex vno alieno
flagitio altera paffione inferenda ex minore alicno quoque
lagitio , nullum peccatum cft . In propofito autem Leuita pa
timortem propria repenſauit ſupplicio vxoris.ita quod non
colenfit in adulteriúvxoris,ſed in fupplicium quo affligéda
etat à tot vexatoribus ſecúdum actus venereos : & quemad
modum vxor inuita palſa eſt (& ideo excuſatur) ita Lcuira
inuitus vxoris fupplicium pertulit vt vitam propriam ſerua
ret,non credens vxorem inde morituram . ' Sed reſtar guz
fio an licuerit viro paſſionem propriam repenſare paſſione
vxoris inuicæ ? Solutio eſt quod excuſatur á canto ( eò quòd
voor eft aliquid viri )ſed non à toto :quia non ſubditur vxor
viro quo ad hoc .Ermulierrecedentibus tenebris velit ad ostuum
demus vbi erat dominus eius , ibi corruit.
Anéque fa£tofurrexit dominus cius,a aprruit oftiú domus,
MO Locgreffus eft vt iret in viam fuam :& ccce cõcubina cius ia
cebat ante ostium , o manus eius eranı ſuper Limen. Etdixit ad ea ,
Surge o camus :qua nihil reſpondenteintelligens quòd effet mortua,
tulit eam impofuit afino , reuerfuſque eft in domum fuam .
Quam cum effet ingreffus,accepit gladium : cadauer vxoris cum
oßibus eius in duodecim fruſta concidit, & mifit in omnes terminos
iſruel. Fortè duo miſit in tribum Menaſſis,quia media trans
fumen habitabat lordanis . & fortè etiam ad ipſam eribum
Beniamin mifitſuam partem , ne non requiſita videretur.
Quod cum vidiffentfinguliconclamabant.Parui refert quòd ali
ter introduciturHebraicè. Et erit omnis videns & dicct,non fuit
& non fuit viſum ficut hoc à die quo afcenderuntfilij Ifrael é terra.
Aegypti vfque ad diem hanc:ponite vobisfuper hoc,confulite Glow
quimini. Verùm quoniam fentétia in idem rcdit,tranſeo hu .
iuſmodi leuia.
CAPVT XX.
Greßiq;funtomnes filijIfrael, ao congregatus eft cætus tão
E quá vir vnus à Dan vfq; ad Beerſebah , terra Ghilhad .
Meminit ſpecialiter terræ Ghalagad ,quia erat extra
terram promiſfionis.Et appellatione Ghalahad venit vniuer
ſa regio trans Iordanem ,in qua erant duæ tribus & dimidia.
ad dominum in Mizpa. Optimú principium cóuenire ad fup
L plicandum
 IVDICVM
plicandú Deo.Et eſt ſermo de Mafpha quæ erat in tribu Iu
dæ . Steterütſ; anguli totius populi omnium tribuum Ifrael.hoc eſt
principes totius populi quos capitancos milites appellant.113
ccclefia populi Dei,qua lraginta millia virorum peditum pugnato
rum . Dictio interpretata Dei , eſt nomen Elohim . deſcripto
enim loco vbi conuenerunt,deſcribitur vnitas populi colen
tis vnum Deum , vt zelus Dei ratio conueniendi declarctur.
Et audierunt fily Biniamin quòd afcëdiffent filü Iſrael in Mizpam :
dixeruntji filij Ifrael,loquimini quomodo fuit malum hoc.
Refpon litque vir Leuita maritus mulicris occiſa c ait : veniin
Ghibham Biniamin cum vxore mea ad hofpitandum.Et furrexcát
aducrſum me heri Ghibha:c circundederunt nocte domum in quæ
manebam volentes me occidcrc. Ecce ex relatione Leuitæ appa
ret quòd tacitum fuit in precedente capitulo .Vxoremj;meam
vex.irunt & morina eft. Quam diteptam in fruſta concidi, miſt;
e.am in omnes terminos por ßunisvestræ.luxta Hebræú habetur.
har : ditatis Ifracl. Et ſtatim fequitur . quia fecerunt fornicatio
nem & ignominiam in Ifracl.Et ſtarim ſequitur. Ecce omnes vos
filij Ifraclidate vobis verbum confilium hic. Modus loquendi
variaturzſententia autem in idem redit: & propterea in hu
iuſmodi leuibus pertranfimus.
Surrcxitque totus populus tinquam vir vnus dii endo: non rece
demus in tentoria noſtra nec in ſuam domum quiſque declinabit.Sed
hoc contra Ghibhan in forte faciemus.deccm viii accipiantur è cēm
tum ex omni tribu Ifrael,o cērum de mille , mille de decem mil
"libusve comportentexercitui cibaria ve poßimus pugnantes contra
Ghebah Biniamin reddere ci quod pro ſcclere meretur. Conucnitque
omnis vir Iſrael in ciuitatem ,tanquam vir vnus focý. Quáuis non
explicetur nomen ciuitatis,fubiuncta tamen inſinuant quod
in ciuitatem Maſpha venerint: explicatum enim fuerat no
men ciuitatis. nam in capitulo vltimo clarè dicitur quòd in
Maſpha iurauerunt quod non darent filias ſuas filiis Binia
min: hoc autem iuramentum fuit poft negatam iuftitiam à
Beniamitis. Miferzántque tribus Ifraclnanciosad totam tribum
Biniamin dicédo:quod malum hoc quod factum eft in vobis: Et núc
tradite homines de Ghibha qui hoc flagitium perpetrarunt vt mo.
riantur me auferatur malum de Ifracl.Non fuerat in culpa vni
uerſa tribus Beniamin & propterea tota tribus requiritur ad
opus iuſtitiæ ,ad vindi&tam malefactorum . Qui noluerunt fra.
trum fuorum filiorum Ifrael vocem audire: fed congregati funt filig
Biniamin
 CAPVT XX . 83
Biniamin è ciuitatibas in Ghibham vt exiront ad bellum cor: tra fi
lios Ifracl.Inueniáqucſuntde Biniamin vigintiquinq; millia.Cor.
rupta eſt litera, Legédum eſt.viginti o fex millia virorum eclis
centium gladium . fic enim habetHebraica veritas. Præter ha
bitatores Ghibhe qui ſeptingěticrat, viri fortes ita ſiniſtra ve dex
tera preliantes.Oppofitum habetur Hebraice :nam legitur.vir
electus,claufusmanum deateram ſuam . De quolibet iftorum ſe
pengentorum dicitur clauſusmanum dexterá ſuam ,quia fi
ciftravcebantur pro dextra: vt latius declaratú fuit fuperius
cum de Aioch idem ſcriptú fuit. omnes ißi funda iaciebant la
pades al capillum , non deficiebant. Hyperbolicus eſt fermo.
Trorum quoque Iſrael prætcr filios Biniamin inuéta funiqua
V dringenta millia cducentium gladios @ paratorum ad pugnă.
Qui furrexerunt & venerunt in domum Dei,hoc eſt in Solo . Juxia
Heb habetur. afcendcrüt in Beth'el. ſed interpres expoſuit,
hoc eſt in Silo.Verè venerüt in domuin Dei.ica quòd Bech
el nó eft nomen proprium loci,ſed ſunt duæ dictiones.Beth
enim fignificat domum , & El ſignificat Deú . Teſtátur enim
ſubiunaa quòd de domo Dei hoc eſt de tabernaculo vbi e
rat arca foederis & fummus ſacerdos,eſt ſermo. cöſuluiruntſ;
Dcum.Nomen eſt Elohim , cuius eft iudicia vindi&tæ decer
nere.atque dixerunt,quisctit in cxercitu noſtro princeps certamini.?
Similis accidit hîc varietas ei quæ comuniſta eft in principio
huius libri.nam Hebraicè habetur. quis aſcendet nobis in prin
cipio ad bellum contra filios Biniamin? Non petitur dux exerci
tus: ſed quæ tribus primam aciem habebit.quibus refpondit doo
minus Iudasſi dux vefter.luxta Hebræum habetur.Ichuda cris
in principio.Caput totius exercitus decernitur tribus Iudç : vt
videlicet fit prima ad pugnandum .
Surrcxcrúntq: filii Ifraelmine, caftrametari ſuntcötra Ghib
ham . & egreßifunt viri Iſrael ad pralium contra filios Biniamin:
difpofuerút viri Iſrael cótra cos preliü ad Ghibhā . Egreßig fi
lii Binjamin de Ghibha,poſiriuerunt defiliis Ifrael dic illo viginti
duo millia virorum .Etcófortatus eſt populus virorum Iſrael: @ ad
diderunt rt diſponerent pralium in loco in quo diſpofueranr die prin
ma. Afcenderrântquefilij Ifraeloflexcrunt antedominum vfque ad
vefperam : interrogauerunt in domino dicendo, addã vltra procco
derc ad dimicandum contra filiosBiniamin fratris mei an ni?quibus
responditdominus , afcendite ad eum .Accefferúntque filii Ifraelad
flios Biniamin die fecunda.c egreffus eft Biniamin in occurſum
L ij corum
 IVDICVM
corum de Ghibhs die fecunda : proſtraucrunt de filiis Ifrael adhne
decem Goſto milliavirorum educentium gladium .Mirus euen
cus.deo fiquidem approbrante immò dáte eis caput aggreffi
ſunt iuſtiſſimum bellum , & tamen bis cæſi ſunt & tanta mul
titudo perempta cum turpi fuga. Occulta ſunt nobis iudicia
Dei quo ad eorú rationes in ſpccie: in genere auteni ſcimus
quòd iuſta ſunt.in litera fiquidem nulla innuitur ratio nifi
quòd tertia duntaxat vice fit mentio maioris humilitatis ac
deuotionis in Deum Iſraelitarum , narrando quod tunc non
aliqui,ſed omnes filij Iſrael venerüt ad domum Dei, & quòd
nó folùm Aleuerunt(vt ſecunda vice)ſed etiá quòd ieiunaue
runt , & tertio quòd obtulerunt holocauſta & pacifica :& de
mū fit métio quod erat ibi arca dei & Phinees pótifex ftabat
ante arcá ,& quod per ipſum cõſuluerunt Deum.Hæc tamen
duo vltima de arca & de Phinees nő ar tantur ad tertiã vi
cem : quoniá expreffè veritas Hebraica habet quòd arca erat
ibi in diebus illis , & fimiliter Phinees in diebus illis :per hoc
enim ip ſinuatur quod nó tantū illa tertia vice fed in illis die
bus quibus fuit bellú erat ibi & arca & pótifex .Nulla itaque
ex hac fcriptura habetur ratio ex parte Dei quare prima &
ſecunda vice Iſraëlitæ ſuccubuerunt , tertia autem vi & ores
fuerunt,niſi quia tertia vice fuitconcurſus torius populi, &
adiun &tum eft ieiunium cũ holocauſtis & pacificis.Dico au
tem ex parte Dei; ad differentiá humanæ induftriæ quæ ad
hibita fuit non prioribus vicibus ſed tertia :videlicet de oro
dinata fimulatione fugæ ad educendum Beniamitas longè
à ciuitate & diuidendum eos in diuerſas vias ,& ordinatis li
mul inſidiis tum ad comburendum ciuitatein tum ad percu
riendum euadere volentes .
Scenderuntq; omnes filij Ifrael & totus populus vencrunt
in domum Dei:ficucrúntque ac manferunt ibi corā domino
A
ieiunaucrunt die illa vfque ad vefperam : obtulerunt holocausta
opacifica coram domino. intcrrogaucrunq;filij Ifracl in domino:
Gibi crat arca fædcris Dci in dicbus illis.Nomen eft Elohim ,có
fonans fæderi tabularum quæ erant in arca. Et Pinchas filius
Elhazarifili Aharon ſtabat ante cam in diebus illis dicendo,addam
vlt a egredi ad prælium contra filios Biniamin fratrismci anceſa
bHinc patet rem banc gefta fuiffe viuente adhuc Phinccs.
dixitq; dominus,afcendite quia cras dabo cum in manum tuam .
Powiró Ifrael infidias cótra Ghibham per circumitum.afcende
runtg
 CAPVT XX . 83
rántque filij Ifrael ad filiosBiniamin die tertia , & difpofuerunt ad
Ghibham ficutfemelitcrum Egreſsia;filib iniamin in occurfum
populi,cuulfifunt à ciuitatc: & cæperunt percutere de populo fugić.
ic ficut femel iterum per duas ſemitas Arte fugiebant per di
uerſas vias vt diuiderent perſecutores.quarum vna ajcendebat
in Bethel . Duæ ſunt dicliones , vt prædi& um eft. & altera in
Chibham.luxta Hebr.adiūgitur.in campo. & deinde fequitu .
circiter triginta viros in Iſrael. Scito quod Ghabaha quádoque
eft nomen proprium :vt hactenus ciuitas in qua commiſſum
fuit tantum ſcelus vocata eft Ghabaha. quandoque verò eft
nomen appellatiuum ,& ſignificat collem : & fic lumitur hic.
propter quod adiungitur in cápo. Diſcerne ergo prudés le
for , quando eft nomen proprium & quando appellatiuum .
Putauerunt cnim fily Biniamin cos fugercficutprius :filij autom iſ
rael dixerunt,fugiamus cuellamus cos ex ciuitatc ad fimitas. O
mnes itaque viri Ifraclfurgentesde loco fuoftruxcrunt acum in Ba.
balthamar: infidiat; ifracl paulatim fe aperirecæperunt Gabor
cidon :alı ciuitatis parte procedere.Et venerune cötra Ghibham de
cem millia viryrum ele & torum de Iſrael, & praliü aggrauatum eft:
illique non intellexcrunt quòd ex omni partc ipſis inſtaret interitus.
Percuſsitý; cos dominus in confpectu filiorum Iſrael. Summo Deo
attribuit ſcriptura victoriam. interfecerunt filij Ifrael de Bin
iamin in die illa vigintiquinque millia anti viros,omnes bella
fores cducentes gladium . Hic quidem deſcribitur numerus
occiſorum Beniamitarum quantum ad tempus,videlicet illo
die : inferius autem deſcribitur idé numerus in tres diuiſus
partes, quia deſcribicur quo ad locum . & horum decem &
o & o miſlia in loco vno,quinq; millia verò alibi ,& duo mil
lia demum vltra tendencia occiſa ſunt.
Fuligantem Biniamincum ſe inferioreseffe vidiffene,caperuntfix
quod ,
vt ad preparatasinfidias deucnirept quas iuxta ciuicatimpoſuerät.
Que cum repente de latibulis furrexiffent. Biniamin terga ce
dentibus daret,ingreſsi ſunt ciuitatem percufferunt căin ore gla
dij. Signumautem dederantfilijIfrael iis quos in infidiis colloca
uerant,vepoſtquam ciuitatem cepiffentigncm acccnderent:vt afcen
dente in alium fumocaptam ciuitatem demonftrarcnt.Vertcrúntque
Se filijIfrael in prælio : filij autem Biniamin putaueruntcos fugere,
O inftantiusperfequebanturcafis ex exercitu Iſrael circiter triginta
Viru . Combuſtio autem cæpit afccndcre è ciuitate vt columna fumi:
L iij repaita
 IVDICVM
reſpexitj: Biniamin post fe,& ecce afcendcbat combuſtio ciuitatis ad
cælum .Viri autem Iſraclreuerteruntfe:quod cum vidiſſent filijBin
iamin in fugă verſi ſunt.oad viam deſerti ire cæperunt,illuc quoq ;
cos aduerfariu perſoquentibus: ü quiciuitatcm fuccéderant occurs
rerunt eis. Atque ita faftum eft vt ex viraqueparte ab hoftibus cede .
rentur, & fine quicte conculcarentur vſque ad oriéralem plagam ci
uitatis Ghibhe. Cecideruntq; de Biniamin decom & ofło millia vis
rorum : « omnes ij erunt viri forres.Quodcum vidiſſent qui rimai
ſerant de Biniamin, viriciunt ſc @fugirunt in ſolitudincm ad pe
tram Rimmon,in qua fuga occiſa ſuntinſemitis quinque milliavie
forum : & perſecuti funt filij Ifrael Biniamin vfque ad Ghibhon ,a
percufferunt ex co duo alia millia virorum .
Fueruntý; omnes qui ceciderunt dc Biniamin in diucrfis locis vin
gintiquinque millia virorum , educentium gladium in die illa. Non
aduerſatur hæc ſuinma prius ſcriptæ fummæ vigintiquiuque
milliú & centam : ſubintelliguntur enim centum taciti. Re
m.infcrunt itaque de omni numcro Biniamin qui cuadere potuerant
o fugire in ſolitudincm ſexcenti viri:māſeruntq; in petra Rimmon
quatuor měſibus.Supputado filios Beniamin ſuperius ſcriptos,
perſpicuum eft fuiſſe vigiotifex millia & feptingentos,mor
tuos autem ex his vigintiquinque millia & centu :reſiduiigi
tur fuerunt mille & lexcéti: quo itaque pacto verificatur ifta
litera narrans quòd reſidui fucrunt fexcenti viri?Solutio eft
quod mille viri occifi in primis duobus congreflibus fubti
centur : nulla enim in litera fit mentio de Beniamitis occiſis
in primis duobus præliis : fed narrando demum remanfiffe
duntaxat fexcetos,infinuat qudd mille occid fuerant in pri
mis præliis . Regreßi autem viri Ifracl ad filios Biniamin,omnisse
liquias ciuitatis à viris vſque ad iumenta gladiopercufferunt: cun
Etáfque ciuitates quæ inuente ſunt vorax flama cofumpfit. Magna
apparet crudelitas ſæuire in mulieres ac infantes ex tribu
Beniamin nulli ætati nullique fexui parcédo : neſcio quoiu
Te hoc fecerint,cum in lege moais clarè inhibeaturoccidere
filios pro peccatis parentum.Sufpicor autem ab exép'o ma
iorum didiciſſe quöd quandocunque domus vel ciuitas de
cerneretur anathema (ſiuealieni fiue lfraelitici generis )cúc
interimebant omnes fine diſcretione. & propterea tales cen :
ſuerunt tunc filios Beniamin . Et mos iſte fu'tus eſt autko .
titate legis Deuterono.13.vbi decernitur quòd ciuitas Iſrae
lita declinans ad idolatriam puoiatur fic. fimiliter fultus eft
à iudi
 CAPVT XXI. 84
diudicio lofuæ qui Hachan cum fuis omnibus obruit.
CAPVT XXI.
Vrauerant autem filij Ifrael in Mixpa dicendo : nullus ex
nobis dabit filiam ſuam Biniamin in vxorem . Hinc clare
habes quod in Mafpha exiftétes filij Ifracl accepe
1261 refponfum negatæ iuſtitiæ à filiis Beniamin . nam poſt
regatam iuſtitiam iurauerunt fe non tradituros illis flias
faas in vxores. Venerintque omnes ad domum Dei in Silo. Iuxta
Hebræum habetur, Et venitpopulm Berh'el,« ſederunt ili v
que advefperam in conspectu Elohim : leuauerúntque vocem fuam
feruerunt fletu magno.Commiſeratio populi reſpectu tribus
Beniamin deſcribitur. Ac dixerunt:quare domine DeusIfrael.
Solita ſunt nomina.Ichouah Elohe Iſrael.implorát enim ſum
si Deiac gubernatoris eorum confilium.fuit hoc in Iſrael, vt
defacerethodie ex Ifrael vna tribus? Anguſtiæ crát vndique.nam
dare refiduis in vxores proprias filias, erat periuriú ;admit
tere autem mulieres finitimas,erat contra legem ,
Ltora autem die diluculo conſurgentes extruxcrunt altare:oba
A
quòd ibi (videlicet in loco domus Dei)ædificauerint altare ,
propterea quòd altare holocauſtorum erat ibi ſecundum les
gisdecretum.Solutio eft quod altare fačtī à Moſe non erat
Tufficiés ad ſacrificia populi : & propterea in ſupplementum
zdificatum eſt nouú altare , vel antiquú illud altare paffum
ruiná fuerat.Ignoramus enim gefta illius téporis.Dixcruntas
fola frael,quis no aſcendit in exercitü domini de vniucrfis tribubus
Ifraelimagno cnim iuraméta fe cöftxinxcrant cã effent in Mizpa, in
terfici cos qui defuiffent. Et alterú iuramentu (videlicet interfi
ciendi liraelitas qui deeſſent huic comuni bello ) fa & únar
satur in Mafpha. Et duéti pænitentia filij Ifrael erga fratré juum
Biniamin dixerüt:ablata eft hodie tribus vna de Iſrael. Vnde acci
piëtü qui remäferät vxores ?omnes enim in comune iurauimus per do
min non daturos nos eis filias noſtres in vxores. Idcirco dixcrurt,
quis eft de omnibus tribubus Ifracl qui non aſcendit ad dominum in
Mizpa? & ecce inuenti ſunt habitatores Iabes Ghilhad in illo ex
ercitu non fuiffe.luxta Heb.habetur.& ecce non venit vir ad ca
fra ex labes Ghilhad nd congregationem . Narratur fa & um : vi.
delicet quòd labitæ non venerant ad congregationem ca
ftrorum . Eo quoq; tempore cum effent in Silo,nudus ex cis ibi repera
fus eft.luxta Heb . habetur. Et numeratus eft populus: & ccce non
L ibi
 IVDICVM
ibi vir ex habitatoribus iabes Ghilhad.Prius narratum eft quod
non interfuerunt Iabicæ: nunc narratur modus quo comper
cum eft quòd labitæ non interfuerunt,videlicet recenfendo
populum qui-interfuit exercitui.

luc congregationem duodecim millium virorum fortium . ſic

cnim habetHebraica veritas.opraceperunt eis diccndo, ito 6
percueite habitatores Iabes Ghilhad in ore gladij, o mulicreson
paruulos. Et hoc eft quod obferuare debetis:omnem mafculum co
mnem mulierem qua cognouit virum intcrficite . Ecce iterum fæ
uicia in innocentes Iſraelitici generis : & certè non ob ma
gnum ſcelus ,ſed ob negligentiam maiorum .Inucntaj;funt
de habitatoribus Iabes Ghilhad quadringenta puelle virgines que
non nouerant viri thorum & adduxcrüt eas ad cajtra in Silo in "cr
ra Chenahan.Dicitur in terra Chanahan , cuia labes Ghala
had erat trans lordanem vbi erát duæ tribus & dimidia ,nec
erat pars terræ promiſfionis quæ appellatur terra Chanahá .
Mifitq; tota congrcgatio o locuta eftad filiosBiniamin qui erant in
perra Rimmon : Ovocauit cos in pace.Et rcurſus eſt Biniamin in
tempore illo,& dederunt eis mulieres quas vivificaucrant ex mulie
gibus labes Ghilhal. non ſuffecerunt eis fic .
túfque Iſrael valde doluit , quiafecit dominusfrafturam in
tribubus Ifracl Dixerunq;ſeniores congrcgationis, quidfacie
mus reliquis qui nõ acceperunt vxores:omnes enim de Biniamin fee
mina conciderüt . Et dixcrunt:opus eft vt ſithereditas iis qui cuafc
runt de Biniamin,vt non deleatur vna tribus ex Ifrael. Noſque son
poffumus darc eis vxores de filiabusnoftris: constricti iuramento quo
diximus, maledictus qui dedcrit vxcrem Biniamin. Et dixerunt:
eccefolennitas dominieft in Silo anniwerſaria,quæfita cft ad fepté
trionem vrbis Beth'elad orientalem plagam via qua de Bash'clté
dit ad Sichimam , ad meridicm oppidi Libona. Interpres expo
fitoris officio fungitur.nam Hebraicè habetur.que à Septin .
trione ad Bech'el ad Orientim vie aſcendenti à Beth'cl ad Sechem ,
mcridie ad Lebonam.Sic deſcribitur in textu Hebrço ficus
huius feſtiuitatis . feſtiuitas enim iſta erat quidem feſtiuitas
domini in ciuitate Silo vbi erat arca Dei: fed extendebacur
quaſi proceſſio feſtiua vſque ad certum locum extra ciuita
tem ,cuius loci ſitus deſcribitur relatiuè ad tres cæli plagas.
Preceperuntquc filiss Biniamin dicendo, ite Qlaritate in vincis:
cumýs videritis filias Šilo ad duccndos choros cx moreprocedere, exia
 CAPVT XXI .
Et repentè de vineis, a rapite vobis vnufquifque vxorem fuam de
filiabus Silo:c- pergite in terlam Biniamin . Duplex quæſtio oc
currit altera,an ſenesiſti periurium incurrerint prouidendo
Beniamitis de filiabus ſuorum in vxores:vniuerfi enim iura .
uerant.Altera,an & ſenes & Beniamitæ peccauerint peccato
raptus. Solutio prima eft quòd ipfi qui iurauerant, ſcien
tesformam iuramenti,interpretati funt iuramenrum fuiſſe
vinculum fingulorum : videlicet quòd nullus propria filiam
daret Beniamitis in vxorem .& propterea non fuerunt per
iuri tá tradédo illis filias labes quàm tradendo filias Silo : iſti
enim ſenes neutrius erát ciuitatis.Solutio fecundæ eſt quòd
cu voluntate & propoſito maleficia diſtinguantur, & in hac
attione nulla fuerit voluntas rapiendi , nõ eft căm flum pec
catum raptus formaliter ſed raptus dútaxat materialiter.no
caim tendebatur ad iniuriá inferendá parentibus & cõlan
guineis aut puellis ( vt patet) ſed ad fupplendum impoten:
iam parentum ob iuramentum : vt per hanc materialiter raa
pinam adimpleretur voluntas parétum fi liberi à vinculo iu
samenti fitiffent :vt rei probauit euétus.Cumq; venerint patres
vel fratres carum ad litigandum ante nos , diccmus eis:mifercmini
corumnon enim rapuerunt cas iure belantium atque dictorum ,fed
rogantibus vtacciperert non dediftis, & à veftra partepeccatumeft.
luxta Hebræuin longè aliter habetur.quia non accepimus cui
libet vxorem ſuam in bello,quia non vos dediftis cisficuttēpus cul
patimini.Integrantſenes ex duobus capitibus excuſationem
rapinæ. alterú eft quia nõ prouidimus in bello contra labes
Ghalahad cuilibet Glior Beniamin vxorem fuá :defecerunt
cnim ducencæ. & in capite hoc tágitur tú neceſſitas vxorú,
tum cómunis deliberatio prouidendi eis de vxoribus , tú les
niorum authoritas cócurrens ad hanc rapinam. Alterum eſt
92 hoc modo fine culpa veſtra fine violatione periurij adim
pletum eſt quod omnes deſiderabamus: quia non vos dedi
fis ipfis vxores,quod fuiſſet contra iufiurandum quéadmo
dum tempus imputaffet vobis periurium :durabat fiquidem
tempus quo culpati fuiſſent fiipli dediſſent filias ſuas Benia
mitis.fic autem non vos dediſtis, & ipfi habent vxores filias
veftras abſque hoc quòd poffitis culpari. Et hincpatet quòd
ad fupplendum impotentiam parétum ad dandum proprias
filias ,ordinabacur directè hæc actio .
Fecerunt“; ita filijBiniamin , & tulerunt vxores iuxta numerum
fwwm
 RVTH
fuum de iis qua ducebant choros quas rapuerät: abieruntq; & reuer .
Jifunt in hæreditatem ſuam ,edificaucrunt ;ciuitates &habitwuns
in eis. Abierunt quoque inde filij Ifrael in tempore illo, vnuſquiſque
ad tribumfuam o familiam ſuam :cxierúntque inde quilibet ad
hereditatem ſuam .In diebus illis nõ rrat rex in Ifracl:fed voufquif
que quod fibirectum videbatur, hoc faciebar.
Et fic finitur liber Iudicum . Romæ die XXIII.
Julij. M.D. XXXI.

THOMAE DE VIO
CAIETANI, CARDINALIS SANCTI
Xyfti, in librum Ruth annotationes,

1 BBR Ruth ſeriptusno

fcitur ad texendá genea
logiam Dauidis regis: &
hiftoria eſt tam clara vc 2.
expofitione non egeat.
Quædam tamen anno
táda funt. Primum in ca
pitulo primo quod etiam
mulierculæ ſciebant le
gem fcriptam Deute. 25.
de ſuſcitando femine fra.
tris defun &ti , intelligi de
fratribus carnalibe etiam
vterinis.hoc enim manifeftè teftantur verba Noëni ad nu
rus fuas, dicendo quod ipſa eſt inepta ad generandum filios
qui ſint mariti earum & cæt. Secundum in eodem capitu
lo quæſtiuncula non caret quomodo Noëmi hortata eſt
Ruth poſt reuerſam alteram Nurum dicendo ecce reuerſa
eſt fratria tua ad populum fuum & ad Elohe ſuos , reuerte
re poft eam.hæc enim exhortatio fonat reuerſionem ad ido
latriam ; nam Moabitæ idolatræ erant.Solutio eft quod hoc
interueniebat per accidens relatiuè ad intentionem Noëmi:
ipſa fiquidem nihil aliud intendebat niſi confolationem nu .
rus vt nuberet & quiefceret. vnde & non dixit reuertere ad
Elohe tuos , ſed reuertere port fratriam tuam : quæ reuera
amore
 CAPVT I.
amore nuptiarum reuerfa fuerat. Tercium de diuinis nomii
nibus dicendum effet , quia bis in hoc primo capitulo deus
nominatur Sadai: nifi aliasboc idem nomen in libris Mofis
tra &tafſemus.
Demum in calce libri genealogia à Phares vfq;ad Da
uidem ſcripta teftatur libellum hunc fcriptum fuiffe non ſo
lùm poft natum Dauidem ſed etiam poftquá Dauid factus
ett rex. hoc enim inſinuatur ex hoc quòd folus Dauid hîc
nominatur filius Iſai. Quis autem fuerit author libri huius
reicitur.Plura non occurrunt ſcribenda circa libellú hunc.
LIBRI RYTH CA. 1.
T fuit in diebus quando iudicabant iudices ,fuitfames
E in terra:abritq; vir de Beth'lechem Iehuda vt pertgri
13.2retur in regione Moab, ipſe vxor eius aduoliberi
cius.Nomenj;viri Elimelech , & nomé vxoris eius Nahomi, & no
men duorum filiorum cius Mach'lon & Chil'ion Ephrathai de
Beih'lechem lehuda :ingreſsiņ; ſunt regionem Moab,o fuerút ibi.
Et mortuus eſt Elimelech vir Nahomi: Gremanſit ipſa ac duo
fölö eius. Acceperuntâ fibivxores Moabitidas, nomen vnius Horpa
nomen altcrius Ruth : emanferunt ibi circiter decem annos. Et
mortuiſunt etiam ambo ipſ , Mach'lon O Chil'ion:remanfitá; mas
lier arbata duobus liberisac marito.
Surrexit “; ipfa & nurus eius, rcucrfa cft ex regione Moab:
audierat enim in nigione Moab quòd vifitaffet dominus populü fuü ,
dando eis panem , Etegrefa eft é loco in quo erat dua nurus eius
cùm ea: abieruntá:perviamredeundo ad terram Ichuda . Dixitſ:
Nahomi duabus nuribus ſuis:iteredite vnaquaq; in domum matris
fue, faciat dominus vobifcum miſerii ørdiam ſicut feciftiscum mor
tuis & mecum.Det dominus vobis vt inueniatis requiem vnaquaý;
in domo virifui:& ofculata eft casleuaueruntj; vocem fuam fica
warunt. Dixeruntá; ciztecum pergemusadpopulum tuum . Quibus
illa reſpondit: reuirtimini filiæ meæ ,cur ,venitis mecum ?num vltra
habebo filios in vtero meovt viros ex meſperare pofsitis ? Reuer
timini filiæ meæ ite,iam enim nimisfenui ve fim viro:ſi dicerem eſt
mihifpes, ctiamfi cfſem hac nocte cum viro & ctiam parerem fi
lios. an cos expectabitus donec crefcant ? an ligabimini ab effe vie
riso nonfilia mea quia amaritudo effet mihivalde magis quàm
vabis, quis egress eft in me manus domini . Leuaueruntq; vocem
Swan rurſum fleuerunt : eſculatáquc eft Horpa focrum fuam ,
Naib verò adhalit ei. Et dixit:ecce rowerfa eft fratria tua ad
po
 RVTH
populum fuum & ad dcos fuos,reucrterepoft cam.Dixitý Ruth ,nő
soges me vt relinquă te vi recedam à te : quocunq; enim perrexeris,
pergam & vbi morata fueris morabor: populus rus populus meus
@deus tuus deus meus.Vbi morieris mcriar Qibifopoliar:fic facia
at dominus mihi & ſic addat vt fola mors inter me tefaciet di
wifionem.Viditq; quòd indurata effet ad eundum fecum ,o cauit
loqui ad cam .
Et perrexerüt amba donec venirent in Bethlechem : Gfuit ci
ingresja funtBet'lechem ,commota est tota cinitasſuper cas,odia
xerunt an hæc eft Nahomi? Quibus ait: ne vocetis me Nabomi ( id
eft pulchram ) vocate me mara( id oſt amaram ) quia amaritudine
repleuit omnipotens me valde. Ego plena abij, gracuam reduxit
me dominus:cur vocatis me Nahomi, quam dominus humiliauit
afflixit omnipotens ?Etrcucrfa oft Nahomio Ruth Moabites nuius
eius cum ca reuerfa eft ex regione Moab : vencrñt in Beb'lecbım .
i in principio,meſſis hordcacca.
CAPVT II.
Rat autem Nahomi cognofiens maritum eius, vir potens
E Gmagnarum opum de familia Elimelech , o nomē cisco
Bohaz . Dixitſ: Ruth Moabitis ad Nahomi, ibo nunc in
azykmeocolligam ſpicas in agro illis in cuius oculos inucncro gra
tiam : dixit ci,vade filia mea.
Abiit itaque a venit & collegit in agro poſt meſfores: accidites
ut pars agri effet ipſius Bohaz qui erat de familia Elimelech .Es
ecce Bohax venitde Beth'lochem, dixitý; mifforibus dominus vo vo
bifcum :qui refpondcrunt ei:benedicat tibi dominus.Dixitq; Bohaz
puero fuo qui praeratmefforibus: cuius eftpuclla hec? Cui refpon .
det puer:hac eft Moabitis que venit cô Nahomi de regione Moab ,
Oroganit vt fpicas colligeret poſt meffores.: Ovà manè vfq; nunc
ftat in agro, necad mométum quidem domum reuerfa eft. Et ait
Bohazad Ruth: audi filiamea ne vadasin alium agrumad colli.
gendü nec tranſcasab hoc loco, ſed hic adhærebis pucllus mcis. Oculi
sui erunt in agro quem meſſucrint,pergeſa;poſt cas :an non mandari
pueris vtnon tangant iei fi fitierisperge ad vaſa, o bibe de iis
que hawforintpueri.
Et cecidit in faciem fuam & incuruauit fe in terram : dixitý; ci,
unde inucni gratiam inoculis tuis vt cognoſceres me qua ſum alic
nigena? Cui illerefpondit,nunciata mihifunt omnia qua feciftifo .
crui tue poft mortem viri tui, Grcliquiſti patrem tuum & matră
tuam & terram natiwitatis twa, a venifti ad populum quem non
mouiffi
 CAPVT III. 87
sowifi ad heri nudin tertius.Reddat tibi dominus pro opere two :
plenam mercedem recipias à domino deo Ifrael, ad quem veniſti
o fub cuius alas cöfugiſti.Et dixit: inueniam gratiam inoculis tuis
domine mi, quia conſolatus es me & quia locutus es ad cor ancilla
tua ,o egonon ero ficutvna ancillarum tuarum.Dixita; ci Bohaz:
tcmporecibi accede huc, o comede de pane , intinge buccellam
tuam in aceto :fedit itaque ex latere mefforum porrexit ei polen
tam ,comeditq; & faturata eft fuperfluit. Surrexitq; ad colligens
dum : & præcepit Bohaz puerisſuis dicendo, etiam inter manipu
los colligat @non pudore afficiatiseam . Et eriam dimittendo dio
mittetis ci de manipulis: relinquetiss: colliget , o non increpa.
bitis cam.
Et collegie in agro vfq;ad vefperam :excufsita; quod collegerat,
O fuit circiter Epha hordeorum . Portasita; o ingreſsa eft ciuitas
tem ,da vidit foctuscius quod collegerat: & protulit dedica; ci quod
fuperfuerat cibi de faturitate ſua.Dixitj; eiſocrus eius, vbi colle
giſti hodieorbi operata es?fit cognoſcens to benedictus & indica
uit focsi fuæ cum quo operata erat, ait nomen viröcü quo ope
rara ſum hodie eft Beh ... Dixitq; Nahomi nurwiſua, benedictus
ipfe domino qui non reliquit miſericordiam ſuam cum viuentibus
nec cum mortuis:Qait ci Nahomi, coniúctus nobis eſt vir,de pro
pinquis nostris eft.Dixitq; ci Ruth Moabitis :etiam dixit mihi puc.
ris qui funt mihi adherebis donec compleuerint totam Meffem qua
eft mihi. Et ait Nahomi ad Ruth nurumfuam : bonum eſt filia mcm
quòd excus cum puellis cius , & non obuiabunt tibi in agro alio,
It adhafie puellis Bohaz, ad colligendum , donec finiretur Meſsis
hordcorum Mefsis frumentorum : rewerſaſ: eft ad focrum fuam .
CAPVT III .
Ixira; ei Nahomiſocruseius:filia mea nónne queram ti
bi rcguirm vt bene fit tibi ? Bohaz ifte cwi puellis in
agro inéta es propinquus nofter eft: & in hac nocte area
hordei ventilat. Laware igitur c ungere induere veſtimentis
twis, ac defcende in aream : non de videat vir donec efum potumq;
finierit. Quando autcm ierit ad dormiendum ,nota locü in quo dor.
miet,& venies & difcooperies à parte pedum cius eu accumbes:ip
Seg; indicabit tibi quid facias . Et dixit ad eam , omnia qua dixe-.
rismihi faciam .
Deſcenditớ; in arcam : e fecit iuxtaomnia que preceperateifoo
crus eius.Cumq; comediſſet Bohaz ac bibiffet factus effethila
rior,ifferg ad dormiendum in cxtrcmo acerus vcnit abfconditė su
diſco
 1 RVTH
difcooperuit à parte pedam @ accubuit.Etfuitmedia noite,expe
uit vir o inclinauit fc:& eccemulier dormiebat ad pedes cisss. Et
ait illi,qua cs? illaq; refpondit, ego ſum Ruth ancilla tua, expande
pallium tuumſuper ancillam tuam quia propinquus es. Et dixit :
benedicta tu domino filia mea , & priorim mifericordiam pofterior
refuperafti, quia non es fecuta iuuenes ſiuepauperesſiue diuites,
Er nüc filia mea ne timeas,omnia quæ dixeris faciam tibi:fcit enim
sota ciuitas populi mei quòd vxor virtuoſa es. Nec abnuo me pro
pinquü ,fed eft alius me propinquior,quieſce hac noite, o falto ma
neſi te voluerit propinquitatis iurc retinere, bene retineat: ſsautem
ille noluerit, ego ſuſcipiã te viuit dominus,dormi vſque mane.Dor
minit itaque ad pedes cius vfquc mane,furrcxita;antcquam homi
nes cognofcerentſemutuo:Godixit,non ſciaturquòd vencrit mulier
ad arcam . Et dixit ,affer linteum quod est ſuportetene illud, a
tenuit illud: menfusi; eft fex hordei menſurasopofuit fuper cam :
Gingreſſa eſt ciuitatem .
Etvenit ad ſocrum ſuam ,que dixit ci,quid egiftifilia mea ?nar .
rauitý; ci omnia quæ ſibi feceratvir. Et air,ſex hordei menfuras has
deditmihi:dixit enim mihi non reuerters vacua al focrum tuam .
Dixitq;:expecta filia doncc cognofcas quem exitum res habeat,quia
non quiefcet vir donec compleucrit rem hodie.
CAPVT IIII.
Sconditą; Bohaz, ad portam ſedit ibi, & ecce propins
A quus tranſions de quo locutus fueratBohaz,& dixit de
clina fedehic talisvidua :qui declinauit & fedit. Tulit
ģ; decemviros deSenioribus ciuitatis, & dixitfedetc hic ſederát.
Et dixit propinquo:partem agriquæ erat fratris nofiri Elimelech
vendilit Nahomi qua rcucrfa cft deregione Moab . Egog; dixi,a
periamaurcm tuam dicendo,acquire coram habitatoribus c coram
ſenioribus populi mei ſi viseſe propinquus eſto propinquus, fino
vis effe propinquus indica mihi, & fciam quòd non est præter te ve
fit propinquus c ego fum poftto.cdixit,cgo propinqusis ero .
Etdixit Bohaz-in die qua acquiſicrisagrüde manu Nahomi,Ruth
quoquc Moabitödem vxorem defunéti acquires ad ſuſcitandum no
mes defunétiin hæreditate eius.Dixitq; propinquus:nó poffum effe
propinquus,ne deleam hæreditaté meam , ſistu propinquus propin ,
quitatemea quia nonpoſſum effe propinquus.Hoc autem erat anti
quitus in Iſrael in propinquitatis ceßione ad confirmandam totan
rem ,ſolucbae vir calciamentum ſuum dabat proximoſuo:Ghoc
erat teftimonium in Ifrael. Dixití: propinquus ad Bohamo, acquire
tibi
 ss
CAPVT II11.
tibi,ce folwitcalciamentumſuum . #
Et dixit Bohaz ad feniores totum populum : teftes eftis hodie
quod acquifiui omnia que erant Elimelech somnia quæ erant
Chil'ion & Mach'lon,demanu Nahomi.Et etiam Ruth Moabicia
dem vxorem Mach'lon acquiſiui mihi in vxorem ad ſuſcitandum
namen defunéti in hareditate cius, & non excidcturnomen defuna
ctia fratribus cims cà porta loci eius:teftes eftis hodie. Et dixcrūs
totus populus qui erat in porta a ſeniores,teftesfumus:dit dominus
malierem queingreditur domü tuam ſicutRachelem oficue Leã
que edificauerunt domum Iſrael, & faciaevirtutum in Eph'ratha
G celebre nomen in Beth'lechem . Sitãs domus tua ficutdomus Pen
riz , quem peperit Thainar Ichuda : de feminequod dederit domi.
bus tibi de puells har.
Tuliſ; Bohat Rush,o fuit ei in vxorë & ingresſus eſtad ram ,
deduci dominus conceptum peperitfilium.Dixeruntq; mulie.
res ad Nahomi:benedictus dominusqui non ceſſare fecit sibi pro
pinquum hodie, & vocabitur nomen eiusin Iſrael. Et erit tibi ad
quiefcendum animum & ad alendumſenectutem tuam :quia nurus
tua que diligitre peperit eum , qua eſt meliortibi quàm feptem fili .
Cepitý; Nahomi infantem , & pofuit eum in ſinu ſuo: « fuit ei in
Butricem . Et vocaucrunt ei vicina nomen , dicendo natus eſt filius
Nahomi:vocaweruntis nomen cius Hobed, ipfe eft pater Iifaipatris
Dizuid .
Thefuntgenerationes Perez : Perex genuit Chezron . Chexi
EM son autem ginuit Ram : & Ram genuit Hamminadab .Ham
minadab autem genuit Nachfon : & Nachſon genuit Salmam.Sale
man autem genuit Bohaz :o Bohaz genuitHobed . Hobed autem
gennit lifai: lifaigenuit Dawidem .
THO
THOMAE DE VIO
CAIETANI,CARDINALIS SANCTI XY
fti, in libros regum commentarij.Et primum in
eum qui primusSetnuelis inſcribitur.

T fuit vir vnus. Titulus cá

Libri huius quàm fequen
tis apud doctores Hebrç.
los eſt Samuel, tum quia
finitium eius de Samuele .
tractar, tum quia author
primæ partis libri credi
tur Samuel, perſpicuú eft
enim g gefta poft mor
tem Samuelis non ſcripſit
ipfe.de RamathaimZphim
de monte Ephraim .
Aiunt Ramathaim ſigni
ficare duas Ramah , ſed ratione antepoſitæ præpofitionis fi
gnificare alteram duarú Ramah. Ita quod ſenſus eft, & fuit
vir ynus de altera Ramah . duas enim fuiſſe ciuitates appel.
latas Ramah autumant: alteram in Ephraim de qua eft fer
mo( ná ſubiungitur de monte Ephraim )alterá in Beniamin .
Dictio quoque Zophim eſt pluralis numeri: ſed non
loci nomen creditur , & fignificat ſpeculantes ſeu ſpecula
tores . Quare auté iſta Ramah cognominata ſit Ramah ſpe
culatorum : non eſt vſquequaque certú an ex habilitatelo
ci ad videndum procul circumcirca: an ex officio fpecula
torum ibidem deputatorú tempore belli ,an ex multitudine
prophetarú contemplationi vacantiú . Vndecunq ; auté co
gnomen hoc acceperit, appellatur à loſepho Ramatha quæ
Hebraicè vt dictú eit vocaturRamah .& nomen cius Elcana.
Vt ſcribitur,primi parali. 6.hic fuit Leuita de ftirpe Cora:
ita quod non fuit detribu Ephraim ſed de tribu Leui habi
tans in monte Ephraim . erat enim tribus Leuitica diſperſa
per omnes tribus Iſrael.filius Ierocham ,fili Elihu ,filů Tochu.
fily Zuph Eph'rathaus. Quemadmodú iudi.13.Leuita ille qui
habitauit cum Micha ſupputatus eſt in familia ludæ & de
ſcriptus eſt Leuita & ex familia ludæ : ita Elcana Leuita de
monte
 CAPVT 1. 89

mõte Ephraim deſcribitur quoq; Eph'rathçus(hoc eft Beth

lehemita) quia maternú genus ex Bethlehé praxerat.Sútta .
men nónulli putátes nö efle patriú nomen Eph'rathæus,fed
cffe nomen appellatiuú: fignificareģ; Hebraicè quod Latinė
diceremus auguſtus,nã ab augméto deriuatur. ita q deſcri
bitur Elcana vir nó cómunis, fed auguftus,ab augmentov
creditur)opuin & honoris.Ethicſenius literalis videtur.mi
nus ná ue quadrat vtpoſt deſcriptá patria cum ioc circūſtá
riis,poftque deſcriptú genusnó breui gencalogia,ſubiun &tú
fit alterius patriæ cognomen :ſed optimè quadrat ve eximia
qualitas viri ſubiuncta fit.elige tamen quod vis . Ete - erät dua
y.cores nomcn vnius Channaonomen ſecunda Peninna : erántque
Peninna liberi, ch.innæ autem non erant liberi.
Et afcenlebat vir ille de ciuitate fua ftatutis dicbus. Iuxta He
bræum habeturiannuatim ad adorădum o ſacrificandum .Et fic
con explicatur quòd pluries in anno;fed dutitaxat quòd an
nuatim aſcendebat ad duo officia exhibenda Deo : videlicet
adorare & facrificare.Dico autem & fic;quia apud Hebræos
anceps eft fenfus ad fingulos annos vel ad fingula tempora:
hoc eft de tempore in tempus. & fic litera ſonarei quod té
poribus ſingulis ibat Elcana in Silo:non enim eft ratio exci
piendi vnum tépus magis quàm aliud. Tépora autem eundi
in domum Dei fecundum legem erant tria :paſcha,penteco .
Ite & feftum tabernaculorum. domino exercituun. luxta He
bræum habetur.Ichoual exercituum in Silo.Et hic eft locus in
quo primum Deus cognominatus eft Iehouah exercituú . Et
quia lehouah eft nomen eſſentiæ, author huius libri ex Ge
neli fumpfiffe videtur hác appellationem.nam Gen.z. Deus,
creator vniuerſorum exercituum cælorú & terræ ſcribitur.
inde fiquidé lehouahexercituu (hoc eſt fons effendi dás effe
omnibus exercitibus tam ſpiritualibus q corporeis) dicitur.
Et hunc ſenſum retinc: ne oporteat ſæpe repetere dum ſæpe
io ſciiptura deincepsDeus appellatur Dominus exercituú.
Gibierant duo foli Heli (Cophni a Pinchas) ſacerdotes domino.
Venit crgo dies im immolauit Elcana : deditque Peninna vxori ſua
Gomihus filiis eius & filiabus eius partes . Channe autem dedit
partem vna.De parte vittimæ pacificæ eft fermo. diftribuebat
cnim eá proportionaliter: & propterea Peninnç & filiis ac fi
liabus deditpartes multas,Annę auté caréti prole dedit vná .
miffis quia Channam diligebat, & dominusconcluferatvulnă cius.
M dictio
1
 PRIMI REG .
Dictio interpretata triſtis, iuxta Hebræum fonat furores vel
facies.Et quoniam fine omni tam articulo quàm prçpofitio .
ne dictio hæc ſcribitur , varias ſortitur expofitiones.nam à
quibuſdam refertur ad virum dantem parté. & mutantes fu
rorem in triſtitiam , dicunt quod dedit triſtis partem vná eo
quòd voluiffet ei dare partes multas : hoc eft voluiffet An
nam habere filios ýt occaſionem dandi ei multas partes ha
beret.Ab aliis verò referentibus quoque ad virum ,dicitur
Elcana dedit partem vnam , fed facie benigna quia Annam
diligebat : ita quoddefecium multarum partium ſuppleuit
iucunditate vultus. Qui autem referunt hanc dictionen nó
ad virum ,ſed ad partem vná quam dabat , legunt dedic par
tem vná facies : hoc oft partem vnam gratiolam ſeu dignam
afpe & u,quia Annam diligebat. Quancunque autem cle
geris expofitionem ,aducrte quòd in litera ratio partis vnius
redditur quia Deus conclurerat vuluam ciusiratio autem fi .
ue triſtitiæ fiue iueunditatis fiuc honorabilis partis redditur
quia Annam diligebat.
Affligi bat quoque cat amula cins & vehemcmenter angebat inta
tum vt exprobraret quòd cóclufer dominus vuluã cius.luxta He
brçú habetur. Er contriftabit ca anguftatrix cius etia ira, v : faci
at iraſci cā: quia claufit Iehouah vuluă cius. Vbi vides deicribi
Phenennä tactam inuidia maioris amoris qué vir oftédebat
Annæ ,tendente ad addendú afflictionem affli&tæ : ita q etiá
excádeſcebat aduerſus eá vt maiorem ei triſtitiam inferret,
improperando fterilitatem nó qualitercunque,ſed inflictam
à Deo sicq; faciebat per fingulos annos à tépore quo afcëdebat ipfa
in domü domini,foc irritabat ea.Vide diſparitatem vel explana
tionc.diſparitatem quidem fi fuperius legitur quod Elcana
afcendebat in Silo de tempore in tempus.nam ipfe quidem
aſcendebat ad domum Dei omnibus temporibusdecretis à
lege:ipſe verd cu familia ſua aſcendebat ſemel in anno. cla
.rè enim hîc ſcribitur quòd fic faciet annuatim.illa verò ficbat
Onõ comedebat. Dixitq; ci Elcana vir eius: Châna curfles,o cur
non comedis, o cur affligitur cor tuônünc mclior ſum tibi quade .
com fily ?Cómuoi modo loquendi vtitur conſolando ea.pro
ponendo enim magnitudinem amoris propri , erga illam ,
opțime reuocat ab amore filiorum quibus caret etiam fi de
cem haberet.Necfilium dixit:quia contingitmeliorem efle
mulieri maritum valde diligentem ipſam quàm decem fi
lics:
 CAPVT fi
lids:vt experientia quandoque & fortè fæpe teftatur:
Vrrexitq; Channe poſtquà comederar o biberat.luxta Heb.
habetur.poft comedere in Silo & poß bibere.ita quòd imper
fonaliter defcribitur comedere & bibere. Nec ex ifta litera
habetur quòd ipſa comedit aut bibit: ſed quòd no ſurrexit d
medio prandio ,ſed poſt finitum prancium . Rationabile ta
men eſt st quanuis prius fleuerit & non comederit, poft co
folationem tamen mariti comederit & biberit.cuiusfignum
eft quòd ipla ad Heli exiſtimantem illam ebriam nondixit
lum ieiuna,ſed dixit quòd non bibit aliquid inebriatiuú.
Helifacerdos fedebat fuper fillam inxta poſtes templi domini. Es
ipfa ctit amaro animo : orawirſ; ad dominum o flendofleuit Vo
uitque votum & ait:domine exercituumſi videndo vidcris affictico
nem ancillæ tuæ , & recordatus fueris mei & non fueris oblitus an
cille tua ,dederiſqueancillæ tuæ fimcn virile,dabo illud domino om
nibus diebus vitæ eius , o nouacula non aſiendetſuper caput eius.
Non vouer Nazaræatú filij perpetuum quo ad omnia fpe
étantia ad Nazarxatum , fed quo ad exemptionem capitis à
raſorio gladio:
Et fuit uitm din draret coram domino , Hcli obriruabat os eius.
Channa autem loquebatur in corde fuo , tantum labia illius moue
bantur a vox eius non audiebatur : exiſtimauitq; eam Heli temu
lentam.Clare ſcribitur Hebraicè. ebriam . humana enim vſus
eſt conie& ura.Dixitquead eam Heli:quouſque ebria eris ? digere
paulifper vinum quo males. Refpondira; Channa » ait:nö do
mine mi,nammulier infilix nimis ego fum .luxta Hebræi habe
tur.mulier dura fpiritus cgo,vinumi: O ſiceram non bibi,fed effudi
animam meam coram domino Ad inſtar rei duræ quæ non cedit
tangenti,quæ nec fle& titur ſed perfeuerat in ſuo rigore , de
ſcribit propriuin ſpiritum circa prolem generandam . Et eft
ſenſus quòd fpiritus meus non cedit conſolantibus nec fc
Etitur diuturnitate temporis ,fed perſeuerat deliderádo pro
lem , & propterea effudi animam meam (hoc eft vniuirlos
affectus ineos) coram ſummo Deo . Ne repules ancollint ruam
quafi vnam de filiabusBeli'sahal. Alias dictú eft quod Beli'ja
hal ſignificat abſque iugo: & applicatur ad omne vitium ,pro
quanto deſcribit personam tanquam fine lege agentem.quis
ex multitudine dolori . luxta Heb.habetur. quia cx multitudinc
- eloquý mei.proculdubio interni.e mæroris mei locuta ſumafiq;in
praſes.Refpéditý:Helio dixi, vadt in pace, codı'Ifracldet sibi
Mij peritionem
 PRIMI REG.
petitionem quam rogafticum.luxta Hebræum habetur. & Elo
he Ifrael dabit petitionem tuam .An imprécantis an prophetan
tis fuerint verba neſcitur: Èt illa dixit, inucniar an.illa tua gra
tiam in oculis tuis.Cupientis gratiam facerdotis ſummi; vt in
tercedat pro ea apud Deum verba ſunt:abiitý; mulier in viam
fuam & comcdit, vultus illius non ſuntamplius in diuerſa mu
tati. Quanuis Hebraicè nôn tot ſcribantur, fententia tamen
rectè redditur.refocillata liquidem cum animo ex oratione
propria & verbo pontificis,tum corporc ex fumpto cibo có
uenienti , non eſt paſſa amplius mutationem vultus : qualis
accidere ſolet turbatis aniino & minus refectis corpore. Es
furrexcruntmane o adorducrunt coram domino. Greucrfi ſunt
vencrunt ad domum ſuam in Ramam : cognouira; Elcana Channam
vxorimi ſuam ,a recordatus eft cius dominus . Poft regreffum in
propriam domum ſcribiturvíus cóiugi ' , ad infinuandum go
abſtinueruntab illo diebus quibus fuerunt in Silo.
T fuitpoft circulum dicrum ,cõcepit Channa O peperit filium :
E vocau'tquc nomen eius Samuel Legendum eſſet.Semuel, co
quod d domino poſtulaſjet cum . Et eſt Semuel nomen compoſi
tú ex integro & corrupto:hoc eft ex El quod eft nomé Dei,
& femo deducto à poftulatione:vtlitera ipla teftatur redde
do nominis rationem . Aſcendis autem vir Elcana ☺ tota do
mus cits vt immolaret domino hoftiam ſolennem .Iuxta Yebræum
habetur.Sacrificium dierum & votum ſuum . hoc eft facrificium
congruum tempori, & præter hoc folicum ſacrificiú ad per
foluendum votum ſuum ,quod tacitū fueratsinſinuatur enim
quod voto vxoris addidit maritus aliquod proprium vorum
ad quod perſoluendum defcribitur veniffe.Et Chana nõ aſcē .
dir:dixic enim viroſuo,nõ aſiendă doncc ablaétetur infans, Gado
ducam cum vt appareat ante confpeétum domini, o maneat ibi vf
quc in ſeculum.Et ait eiEliana vir eius:fac quod bonum eſt in ocu
lis tuis,mane donec ablactes cum , precorý; vt impleat dominus verbi
ſuv.luxta Hebræumhabetur.tantum formet chouah verbă ſun .
Incertum eſt an verbum Heli põtificis ad Annam (dabit tibi
Deus petitionem tuam )appelletur verbum lehouah , an vo
cum vxoris quia directé tendebat in Deum appelletur ver
bum Iehouah, ar aliqua reuelatio diuina de Samuele præ
ceſſerit , & fuerit narrando tacita ( quemadmodum & votum
ipfius Elcanæ hactenus fuit tacitum ) & nunc comemorando
manifeftetur. Et hic tertius ſenſus amplectendus videtur:
quoniam
 CAPVT II. 91
quoniam fæpe in facra fcriptura mulca tacentur narrando ,
quæ poftea lupplentur commemorando .manfitq;mulier ,
laitauit filium ſuum donec ablactaret eum .
Et adduxis eum fecum poſtquam ablactauerat.Hebraicè habe.
tur.quando abluftauit cum . Nifi fuiſſet conſuetudo ve puelli
trium annorum dicati Deo (falcem Leuitici generis) in do
mo domini manerent , nequaquam fuiffet oblatus & rece
ptus Samuel triennis ,in virules tribus tribus modiisfarina go
amphora vini.luxta Heb.vnicus tátum modius farinę ſcribi
tur. adduxit cum ad domum domini in Silo :pucr autom crat ad
huc infantulus.Sententia recte redditur: quanuis Hebraicè ha
beatur. & puellus puellus, idem enim pueritiæ nomen repeti
tur. & immolauerunt vitulum :( adduxerunt puerum ad Hili.
Et dixit :obſecro domine mi,viuit anima tua .Deficit,domine mi.
repetitur enim hoc à muliere.Et ſunt verba jurantis ,ad affir
mandú ſe eſſe illa mulierem olim ibi orantem pro prole &c.
quéadmodum hudie frequenter iuratur per vitam vel meá,
vel fili, mei , vel patris mei ,& huiuſmodi.cgo fum mulier qua
fteti tccũ hic orando ad dominum ,Propucro iſto orani @dedit mihi
dominus petitionem meam quam perjab co, Ee criã ego cómodaui en
domino,omnibus diebus quibus fuit,ipſecomoda, us domino; o in
curuauit fe ibid. mino,Aduerte prudens lector , vt fiat purctus
poft verbum fuit :nam explanatio eſt temporis coæui. Et eſt
ſenſus:cunctis diebus quibus fuit Samuel,ipſe commodatus
eft domino.Nec mireris quod non dixitquibus erit, fed ad
uerte quoil commodatio præſupponit eſſe : & hoc fignificat
præteritum fuit relatiuè ad commodatum. Quanuis poſſit
etiam hoc referri ad tunc præteritum : explanado quod non
núcincipio dicare ipſum Dco ,fed ex quo Samuelfuit etiam
in mco vtero ,fuit commodatus Deo. Et orauit Channa Gait.
Verè hinc incipere deberet capitulum ſecundum . fequens
itaque canticum oratio appellatur , quia verè fuit eleuatio
mentis in Deum ad gratias agendum ,
CAPÝT 11 .
Xu! tauit cor meum in domino, exaltatum eft cornu mcum
E in dominc, lilaratum eſt os meum ſuper inimicos mcos :quia
letata fum in ſalute tua. Materia huius cantici eft diſ
poſitio humanarum actionum & rerum non fecundum sa..
tiones humanas , ſed ſecundum rationes diuinæ prouiden
tiæ & fortitudinis : hæc eſt materia quæ diffuſe tractatur in
M iij cantico
 PRIMI REG.
cantico hoc . Occaſionalis autem materia eiuſdem cátici eft
diuina prouidentia benefica ipfi Anna,cócedendo ei fæcu
ditatem & filios: ac per hoc deprimédo elationem Poenen
næ ,improperátis Annæ g Deus cócluſerat vuluam eius. Ab
hac itaque occafione inchoac cáticum manifeſtando tú pro
prij cordis gaudiú in Dco ,cum proprij poſſe exaltationem
io Deo (exaltata fiquidem eft potentia eius generativa: co
fueuerunt enim Hebræi potentiam appellare cornutú dila
tationem proprijoris ad loquendū ſuper inimicos ſuos, hoc
eſt Phenénam.prius enim flebar & tacebat,genito autem fi
lio materiam habuit loquendi pleno ore.Et omnium trium
rationem reddit ,quia lætata ſum in ſalute tua.donum fiqui
dem filij appellac falutem fibi collará à Deo : ſ fuauit fiqui
dem eam Deus per hoc à malo ſterilitatis cum læticia noſo .
lum prolis, ſed primogeniti maris. Non eft fanitusve domi.
nus,quia non eſt preler tc: et non eſt fortiaficut Deus noftcr.Ex m3
nifeftata diſpoſitione propria aſcendit ad diuinas laudes,
tum quo ad ſanctitatem cum quo ad deitatem tum quo ad
fortitudinem.fic enim ordinantur in litera : quia fecīda laus
afferturvtratio primæ . Sed fecundum rectum ordinem fe
cundæ debetur primus locus . primum enim eſt quòd leho
uah eſt ſolus:folus enim eft fic quod deefle nulla rationepo
teft. & hinc ſequitur quod nó eft fanétus ficut Iehouah : hoc
eft non eft mundus aliquis ficut fons effendi, quia ipfe folus
eſt actuspurusmundus ab omni potentialitate : reliqua enim
omnia immundiciæ aliquid habent,eo q admixtum habent
aliquid potentialitatis . Tertium auté (videlicet quod nó eft
fortis ficut Elohe poſter) ad fortitudinem poteftatis mani
feftè fpectat: quòd ex primis perſpicuum eft confequi. Nolite
multiplicare loquifublimitgloriante.s Parui refert Hebraicè
habctur.Non multiplicabitis loqu mini celfitudinem celfindinem .
Vtrique materiç verba hæc cógruut.nam & Phenenna mul
tiplicabat quotannis verba celfitudinis propriæ , & filij huius
ſeculi multiplicauerunt ac multiplicant verba propriæ cel
fitudinis & vt ſubiungiturfortitudinis , confidentes in celfi
tudinibus & fortitudinib °propri's. Et negatio repetita ſub
intelligitur: non multiplicabitis,non loquemini. recedant ve
tera . Quanuis legi poflit. exibit vetustas.magistamen con
textui quadra: vt legatur. exibitfortitudo de ore veftro.quadrat
enim ve reprehenſos de ſermone proprix celfitudinis repre
hendar
 CAPVT 11.
hédat quoq ; de ſermone propriæ fortitudinis :hæcenim duo
( videlicet celfitudo & fortitudo,hoc eft potentia cócurrunt
communiter fimul vt fint materia iactantiæ . quia Desus ſcieno
torum dominus eſt. Iuxta Hebræum habetur. quia £l frientiam
rum Iehouah. Ratio redditur vitandæ iactantiæ vtriuſque,
quia fons eſſendieft El ſcięciarú: hoc eſt,eſt ſummèfortis ad
dirigendum & faciendum omnia quæ ſciri poſſunt. vel eſt
Elicientiarum ,hoc eft fortitudine propria ſuperat omnes
ſcientias.Et eft fermo de fcientiis practicis :hoc eft de ratio
nibus rerum agendarum.hoc enim directè collit iactantiam
humanam cam propriæ celfitudinis quàm fortitudinis. Vn
de & aptiffimè fubditur.oipfi preparantur cogitationes. Iuxta
Hebræum enim habetur.Ou non fucruntdireita opera . Quan
uis etiá legi poffe dicant Hebræi . O ipſo directa opera.verun .
tamen prima lectio ſcripta eftHebraicè, ſecunda autem ſe
cundum neſcio quam regulam fuftinetur . Et ſenſus quidem
fecundę lectionis non eſt alienns à propoſito : nam fignifica
tur quod deo reſeruata ſunt directa opera.quia enim ſolus
eſt Elícientiarum.ideo ei propria ſunt directa opera :hoc eft
opera quç adimplentur fecundum directionem intendentis.
Ec dicitur hoc ad differentiam hominum multa dirigérium
ſecundum intentionem propriam quæ longè aliter eueniüt.
Prima verò lectio fonat defectú humanorú agétiū ,peneshoc
quod eorum opera non eueniunt ſecundú directionem pre
cedentium rationum.Et tu prudens lector,facilè cernere po
tes ambas lectiones in eandem reſolui ſententiam . ratio igi
tur vitandæ iactantiç humanę integratur & ex hoc o Deus
eft El ſcientiarum , & ex hoc quod dire &tio operum non ad
impletur ſecundum rationes humanas,
Arcus fortium fuperatus eft, infirmi accinctiſuntrobore. He
bræo more ab vltimo inchoatur,declaratur fiquidem hoc vla
timum (videlicet & nô fuerút directa opera ) tripliciter. pri.
mo quoad opera roboris corporalis dicendo. Arcus fortium
fraéti,& qui ceſpirabant accinctiſuntrobur. Perpendein iftis nó
fuiſſe euentum ſecundum rationes humanas,fed potius con
trarium . nam arcui fortium ſecundum humanam rationem
non reſpondet fractio : & ceſpitantibus non respódet robur,
Pepleti prius, pro panibusfe locauerunt, ofamelicifatwratifurt.
Simile quoque perpende in operibus ſpectantibus ad via
&um . repletis enim feu ſaturatis opibus , non reſpondec
M iiij fecundum
 PRIMI REG .
fecundum humáná rationem cuentus tam miſer vt locét re
ipfos pro pane habendo : & fimiliter inopibus vſqueadeò vt
fint famelici, nó refpódet euentus vitç tam opulencæ vt cer
ſent à labore.nam ybi vulgata editio habet ſaturati ſunt, He
braicaveritas habet ceſſauerunt,proculdubioà quçſtu & la
bore.doncc ftcrilis peperit plurimos,e que multos habebatfiliosin
firmata eft.Iuxta Heb.babetur.vfqurquo fterilisgenuit feptem ,
multa filiorum fuit inciſa Er eft fenius qudd opera humana nó
cfſe directa,non ſolum apparet in operibus fortitudinis & in
euientibus opulenti & inopis, ſed etiam extenditur vſque ad
opera partis vegetatiuæ : vſque ſcilicet ac hoc quod ferilis
genuit ſeptem , & multiplicata in filiis ſecta eft, racioni tiqui
dem ſterilis non reſpondet generatio ſeptem filiorum : & fi
militer inultiplicatæ in filiisno reſpondet orbatam fe inue
nire filiis. An autem hoc vltimum dixerit Anna propter
ſeipſam & æmulam fuam ,an in genere,litera ipfa aperire vi
detur:videlicet quòd in genere hod dixit , quéadmodum &
alia duo præcedentia.Nă clare inducitur fterilis quæ genuit
ſeptem : & perſpicuum et quòd ipfa Anna nó genuit iepten ,
ſed quinq; velad ſummú ſex :vtinferius fubiuncta teltátur.
surſus ſcriptura no dicit Fenennam orbatam fuiffe filiis,nec
etiam ceſſaſſe à generatione aliorum filiorú. In genere ita
que hæc tria dicta intelligenda ſunt,quemadmodum etiam
& ea quæ ſubiunguntur.
Dominus mortificat a viuificat. Tra &tato vltimo traétat pri
mum :videlicet El ſcientiaruin lehouah. Tractat autem ma
nifeſtando Deum facere contraria non ſolum inter ſe (puta
mortem & vitam , diuitias & paupertatem & alia eiufmodi)
ſed etiam facere hæc contra rationes rerú:puta diſpofitú ad
viuere mortificat , & econuerſo diſpofitum ad mortem viui
ficat : & fimiliter pauperem facit diuitem & econuerſo,& fic
de reliquis. Ex his enim direétè manifeftatur g folus Deus
eſt El ſcientiarum , quod prouidentiæ cius difpofitione con
tiaria omnia fiunt.deducit ad inferos y reducit juxta Heb . ha.
betur. facit defiendere in foueam fecit afcendere. Ex co quod
verbo præteriti temporis dicitur & fecit aſcendere , cogor
nomine foueæ nec infernum nec ſepulchrum , ſed carcerem
intelligere.à principio nanque mundi vſque ad tempus An
næ nullus aſcéderat ex inferno ,nullus ſurrexerat à mortuis:
ſed multos liberos & innocentes fecerat Deus deſcendere
in
 CAPVT 11.
in carcerem , & vinctos multos fecerat inde aſcendere. Domi
nus pauperem facit ( Ditar:humiliato fubleuat.Sufcitat de pul
were pauperem ,èftercore eleuabitmendicum , vtſedeant cum princi
pibus o folium gloriæteneant : domini enim ſunt cardines terra .
Parui refert quod Hebraicè habetur, fortitudines ( feu vires )
terre,o poſuit ſuper eas erbem . Interpretes enimcardines me
taphoricè appofuerunt.Et học pro ratione affertur irrepre
héſbilis diſpoſitionis diuinæ circa res humanas,ex eo enim
quòd ipfius Dei ſunt omnes vires terræ & ſuper eas effecit
habitabiles partes mundi ( quas orbem interpretes appellát)
nullus poteft conqueri , vtitur enim omnium dominus iure
ſuz,diſtribuendo yt vult,
Pedes fanétorum ſuorum firmabit luxta Hebræum habetur.
Pedes mifericordium (worum cuftodiet. Hactenus de difpofitione
rerum humanarum præter rationes humanas traétauir , ad
confundendum humanam iactantiam de celſitudine & for
citudine: nunc contra eandem fuperbiam humanam tractat
de diuina prouidentia in ſpecie erga bonos & malos relati
vè ad vitam æternam . & propterea incipit à diſcretione in .
ter bonos & malos penesdiuinam cuftodiam ,dicendo quòd
etiam pedes miſericordium ſuorum cuſtodiet Deus:fiue per
pedes intelligas affe tusfiue extremam corporis partem , ve
à fortiori cuſtodiam reliqui corporis intelligamus. impi
in tenebris conticefcent.Iuxta Hebræum habetur.crunt taciti.ſeu
inciſi. Relatiuc ad futuram vitam hæc verificantur : in qua
obmuteſcentpriuati lumine gratiæ & gloria , & incifi erunt
ab vniuerſis bonis impij. Vnde & aptiſſimè ratio ſubdi
tur . quia non in fortitudinefwa roborabitur vir. nullus enim ex
propriis viribus ſaluabitur.Dominum formidabunt aduerfarij e
isus iuxta Hebræum habetur.Iehovah , frangětur litigatores eius
super eum . Ereſt vocatiui caſus Iehouah . apoſtrophat enim
ad ipſum ſummum Deum ,cófitendo quòd aduerſantes Deo
frangentur fuper eum :hoc eft fuper quemlibet ipforum . Et
hoc iuxta contextum literæ ad futuram quoque vitam fpe
Etat : in quahoc adimplebitur manifeftè. Vnde & aptiſſimè
ſubditur in Hebraico.in coelis faciet frangereeos . Modus autem
quo faciet Deus in cælis frangere cos,ſubiungitur dicendo.
dominus iudicabitfines terre. quod perſpicuú eft futurá eſſe in
die iudicij,iuxta prophetata per Iob . dabit imperii regiſmo.
luxta Heb.habetur . & dabit foriitudinem regifuo,& fublimabit
cornu
 PRIMI REG.
cornu Chrifti fui. Adhucnon erant inſtituti reges in Iſrael: &
propterea de rege Meſia dicit g Deus dabit ei fortitudiné
& ſublimabit poteftaté ei'. Meſias enim Hebraicè ab vnctio
ne dicitur: à qua etiá Græcè dicitur Chriftus:perfpicuú auté
cft q tempore iudici, veniet Chriſtus in fortitudine & cel
ſitudine maxima. Et per hoc manifeſtatur g, homoerit qui
iudicabit fines terræ , iuxta prophetiam lob.Et hic eft quar
tus textus in quo clarè Melias prænunciatur. primum enim
tempore Abrahæ, deinde tempore lacob , & tertio tempore
Mofis , & quarto tempore Samuelis prænunciatus legirur;
præter fcripta in libro lob.
T abiit Elcanain Ramă ad domüſuă : puer autécrat minifler
E in conſpectu domini ante facič Heli ſacerdotis .Ne intelligas
Samuele in tá tenella ætate miniſtraſſe domino,ied deſcribi
ipfum in çtate qua poterat miniſtrare. Fily awrēHeliſilä Belie
iaha!,nó cognofcebatdomină .Defciétia practica (quæ cft ratio
agédiJeſtſermo.neſciebátenim nouitia electiua Deú ve ra
tione agédi.Erofficiü.Legendū eſt. Er iudiciü facerdotü cü popus
lo.hoc eſt,ius inter ſacerdotes & populu.omni viro facrificare la
crificiü venicbat puerquädo coquebatur caro, fuſcinula tridese
rat in manu cil. mittebat că in cõchá vel in olla vel in lebetė vel
in cacabi, omne quod leuabat fuſcinula tollebatſacerdosfibi:fic
faciebát vniuerfo Ifraeli, venientibus illuc in Silo.Primâ peccatú
filiorú Heli ſcribitur tollere ex ſacrificiis pacificis abſq; di
ſcretione.ſecundú enim legé determinata erat pars ſacerdo
tis.Etiä antequa adolerét adipé. Secundú peccatú ícribitur quo
ad tépus quia ſecundum lege primum cremari debebat Deo
adeps. veniebat pucr facerdotiso diubat viro immolati, da carno
pt coquă. Iuxta Heb.habetur, ad aſſandó ſacerdoti.Et fimiliter
cum ſubiúgitur. & non accipict à te carncm coétā. Iuxta Hebr.
habctur.carnem clixară ,adiungitur enim malum malo: ride
licet præuétioni téporis diuerlitas modi per qué tollebatur à
parte facerdotis ratio ſacrificij,quod fiebat lixádo. fed cruda.
Iuxta Hebræum habetur.ſed vină.aiuntenim Hebrçi nõ ali..
ter in lingua ſua fignificari crudum q per viuú . Quod ideo
annotauerim vt magis capaces reddantur lectores expoſiti
ſenſus verború ſcriptorum Gene.9. carné in anima cius ſan
guiné eius non comedetis.Diccbatq; ad că vir,adoleatur primi
iuxta morë hodie adeps tolle tibificutdeſiderat anima tua, din
cebat,nequaquam ſed nunc dabis,& fi nõ dederis accipiā vi. Erató:
peccatron
 CAPVT 11. 94
peccatum puerorum magnum valde coram domino:quia detrahebat
homincs à ſacrificiodomini. Iuxta Hebræum habetur.quia aboo
minabantur hominesmunus Ichouah . Peccatum facerdotum &
miniſtrorum corum grande valde apud deum defcribitur,
ex eo quòd cauſabat in aliis abominationem diuinorum
facrificiorum .
Samuel antem miniflrubat corä domino. Repetitur hoc ad nare
Tandum Samuelem exemptum fuiſſe ab huiuſmodi pecca
to.quer accinétus Ephodlinco.Hinc clarè patet ſuperhumerale
veltem cómunem fuifle Leuitis : loco cuius hodicomnes cle
rici in templo dei vtuntur linco amictu quem vocant vulgo
cotta . Et runicam paruam faciebat ci mater cius, o affcr.bai ei
ftatutis diebus.Iuxta Hebræum habetur.annuarim.Omus veſti
endi puerum deo dicatum , apud parentes manebat. quando
aſcendebat cum viro ſunad immolandum hftiam ſolennem & vo .
tum ſuum . Iuxta Hebrcum habrtor. hoſtiam dicrum , hoc eft
cógruam tempori.Et benedixit Heli Elcane ( vxoriciusodi
xit, ponattibi dominusſimın de muliere hac pro fænore quod com
modafti domino. Tuxta Hebrçum habetur. pro commodato quem
commodauit domino.co quòd ad vſum datus erat Samuel.a.
bicrunt in locum ſuum.Quia viſitauit dominus Channam concepit
o peperit tres filios duas filias.Si præter Samuelem ſuppu
tatur, ſex proles edidit Anna : G autem ipfe in hoc numero
clauditur,edidit duntaxat quinq ;. & magnificatus eft pucr sca
mucl apud dominum.luxta Hebræum habetur. « granduit pu .
e Semucl cum Ichouah . Augmentum non ſolum corporis ſed
auimi verſus deum fuiſſeSignificatur.
Eli autem eratfenex valdco audiuit omnia quæ faciebant,

Tertium peccatum fornicationis ſeu adulterij manifeftè

deſcribitur. que obfirsabantadoftium tentorij adunationis. Die
& tio interpretata quæ obſeruabant, participium cft præſen
tis temporis deductum ab exercitu , & eſt numeri pluralis :
ita quòd fignificantur mulieres per modum exercitus con
uenientes ad haltium tabernaculi. Per quod Intelligo mu
lieres quægregatim veniebant ad oſtium tabernaculi.
Et dixit ad eos :quarc facitis res iftas,quas ego audio res malas
à toro populo ifto ? Non filij mei ita faciatis : quia non eſt fa
ma bona quam audio , ut tranſgredi faciatis populum domini.
Hoc refertur ad male geſta circa ſacrificii. faciebant enim
popu
 PRIMI REG.
populum tranfgredi,quia faciebát ipſum abominari facrifi.
cia diuina.Vnde & aptiſsimè ſubiungitur.Si peccaucrit vit in
virum placaripoteftcidow.luxta Hebræum habetur.Si pecca
werit vir in virum ,iudicabit cum Elohim . Deinde immediatè re
quitur.Glitchouah peccabit vir,quis orabit ci?Ex eo quòd pec
catum in deum procuļdubio iudicabit deus,trahor ad intel.
ligendum nomine Elohim non Deum ſed iudices. nam ſic
faluatur diſtinctio inter peccatum in hominem & peccatum
in deum :penes hoc quod peccatú in hominem expiatur per
hominem ,falté per iudices facientes repenſari hominilçío:
peccatum autem in deum ,non poteſt per hominemrepenſa
ri.niſi forte ſupplicádo: ſed quis inueniturtam ſan & us ram
amicus Dei vt audeatintercedere in cauſa contra Deú? Lo
quitur enim Heli humano more ,rarus enim inuenitur tam
amicus humani principis vt in cauſa alterius cótra principe
audeat apud principem intercedere . o non audierunt vocem
patris fui,quia voluit dominusocciderc eos . Puer autě Semuel am .
bulabate creſcebat:@placebat tam Deo quàm hominibus.
Enit autem vir dei ad Heli.Neſcitur quis fuerit ifte vir

minus,nónne manifeſtando manifeſtanime domuipatris tui cum ife

ſent in Aegypto in Domoparhonis?Lege exodú :& inuenies plu
ries deum manifeftaſſe ſe Aharon.Er elegi cum ex omnibus tria
bubus Ifrael mihi in ſacerdotem ,vt afcenderet ad altare meum , ad
adolendum incenſum portandum curam me Ephod. Sæpe dictá
eft Ephod fonare vefté ſuperhumeralem in genere :ſed hîc
ſumitur pro habitu puntificali. O dedi domui patristui omnie
defacrificiis.Iuxta Hebræú habetur,omnia incenſa filiorum Ifras
el.Lege leuiticum : & inuenies differenti: m inter incenla &
victimas pacificas, cunctaque incenfa fuiffe facerdotum .
Quarccalce abieciftis vittima meam & munus meum qua prece
pivt offerrentur in templo. Ad inſtar calcitrátis in ſacrificia ,de
fcribitur peccatum filiorum Heli in ſupra ſcriptis malis offi
ciis erga victimas domini.o magis honorafti filios tuos quă me.
Hinc clarè apparet peccatum Heli, præponendo honorem
filiorú honori diuino .Ec hoc intellige non ſecundum inté.
tionem explicitam , ſed ſecúdum factum & affectum : quia
vſque adeò affectus fuit filiis vt non efficacem curam adhi
beret circa ea quæ erant diuinihonoris.vt comedererisprimin
tim omnisfacrificij Ifrael.luxta Hebræú habetur.ad farsandum
 CAPVT 111.
vos de primitiis omnis muneris Iſrael populi mei. Et referútur hæc
verba ad antecedentia ante prædictam ſententia quare cale
citrabitis.Ita quòd iungucur hçc diuina verba cum illa ſen
tentia & dedi domuipatris tui omnia incenſa. adiungit
cnim deusquod dedit eciam cis primitias oblationú couus
populi Iſrael.
Propterea dixit dominus deus Ifrael , dicendo dixit domustua et
domu patris tui miniftrabit in conspectu meo vſque in feculum .
Cerne etiam hîc prudens le&or , commemorando manife
ſtari dicta olim , quæ tamen prius narrata non fuerunt in
ſcriptura nunquam enim hactenus ſcriptum eſt deum reue
laſſe vc domus Heli miniſtraret ei in ſeculum , & tamen hîc
commemorando aſſeritur. & nüc dicit dominus,abfit à me quia
honorantes me honorificabo.}Non mutauit deus confilium ſuum ,
ſed ſententiam quá protulerat reuelando quod domus Heli
miniſtraret illi in pontificatu.hanc inquam fententia ſe mu•
tare dicit propter honorem diuinum contemptum ab Heli
& filiis eius: vt hinc intelligamus deum ſæpe mutare ſenten
tiam iuxta meritorum humanorum mutationem , quanuis
nunquammuret confilium ſuum.qui autě contemnuntme,crúc
ignobiles. Iuxta Hebræúhabetur.cótemnentur.repetitur enim
idem verbum.Et vide differentiam.nam ait honorantes me
honorificabo , & non ſubiungit contemnentes me cotem
nam :vt propenfior ad noftrum bonú deus deſcribatur quá
ad malum pænæ . Ecce dies veniunt, & præcidam brachium
tuum & brachium domus patris tui, vt non fit ſenex in domo tua .
luxta Hebrçum habetur.pracidam fortitudincm tuam fortis
tudinem domuspatris tui,abeffe fenem in domo twa. Clara eſt pee
na: videlicet diminutio vitæ vt non perueniatur ad ſenedu.
tem.ipfa eniin materia cogitvt intelligamus de fortitudine
vitali eſſe fermonem.ad literam enim dicit deus ſe præciſu
rum fortitudinem vitalem domus Heli vt nullus fiat ſenex:
vt Hebraica ſonat hæc litera,& fubiuncta conteſtantur.Ve
rum appellatione domus Heli intelligendam effe non ſolu
originem trahentes ab ipfo ſed etiam originem trahentes à
patre Heli , patet.nam in litera dicitur præcidam fortitudi
nem tuam (proculdubio in filiis) & fortitudinem domus pa
tris tui ,ab hoc:videlicet ab effe fenê in domo tua.hinc enim
inſinuatur quod domus patris Heli cognominata eſt dom'
Heli,cd qudd Heli fueric index annis quadraginta(vtinfe
rius
 PRIMI REG.
rius fubditur) & ab ab ipſo tanquam à præcipuo denominai
ta eſt domus patris eius. Ita quòd dicendo ab cſſe levem in
domo tua,intelligitur domus Heli comprehendés etiá do .
mum patris eius.Et videbis æmulū tui in templo in vniuerſis proó
Speris ifrael.Hebraicè habetur . Et videbis antuſtaporem habita
culum in omniquod benefaciet cism Iſrael. Ita jacet in Hebræo.
& ad literam prædicitur tempus opulenti habitaculi in do
mo dei tempore Salomonis , videndum ab ipſo Heli in filiis
ſuis non ad lætitiam ſed ad anguſtiam . Et hæceftfecunda
pona Heli. Ita quòd fenfus literæ eſt, & videbis in ſemine
tuo tanquam anguftatorem habitaculuin in dem.o domie
ni refertum omni re de qua benè agitur cum lſrael: hoceſt
omni re veili & delectabili & honorabiliin lirael. & non crit
fenex in domo twa omnibus diebus.Hebraico more primum de
ſcripcæ ſunt ſummariè ambæ pænæ,deinde tractátur diſtin
Etius. Prima itaque pæna tractatur,declarando perpetuita.
tem ponæ : ita quod in perpetuum non erit ſenex in domo
tua. & aiúnt Hebræi in hodiernum vſque diem verificari. Et
virum non excidam penitusab altari mco, vt deficiant oculi tui
tabeſcat animatua.Secunda pæna tractatur,declarandoillam
particulam & videbis anguftatorem habitaculú. declaratur
cnim modus: videlicet ve deficiant oculi cui & tabeſcat ani
ma tua,videndo tantam opulentiam & re pri:ratum illa.Nec
eſt dubiú quod hæc dicuntur ad Heli non in perfona pro
pria ſed in perfona feminis eius. Et pars magna domus tua mo
pictur cùm ad virilem ætatem venerit. Iuxta Hebræam habetur.
o omnis faciensſurgere domum tuam , morientur homimes.Dictio
interpretata homines, fignificare dicitur homines ætatis ro
bultæ . declaratur fiquidem amplius primapæna, non quod
magna pars ſed quod omnes qui effent dilpofiti ad fuble
uandum domum Heli,morientur iuuenes feu quali iuuenes.
Vnde clarè apparet quòd ad literam in iſtis pænis Heli , ſe
nex eft nomen ætatis . & dicunt Hebræi , nullum de domo
Heli tranfire annum ætatis quinquagefiinum .
Hoc autem erit tibi fignum quod venturum eft duobus filiis tuis,
Cophnia Pinchas:in die vna moriétur ambo.Quiacommina
tz pænæ futuræ erant nec videndæ ab ipſo Heli in propria
perſona,datur illi fignum veritatis futurorum mors vtriufq;
filij tempore ipfius Heli futura vno codemque dic : vt vi
icboc figno non dubitetur de veritate predictorum.Et veri . .
fica
 CAPVT III .
fcurum eft hoc fignum :vt inferius ſcribitur.capit .
Et ſuſcitabo mihi ſacerdotemfidelem , qui iuxtacor meumego
animam meam faciet.Amplius explanatur ſecunda pena,de
clarando tranſferendum pontificatum à domo eius in aliam
domum . Et facerdos iſte' ad literam fuit Sadoc , qui à Salo
mone ciecto Abiathar ex ftirpe Heli ſurrogatus eft in pon
titicem . & clarè textus.3.reg.2.dicit hoc factum fuiſſe ad ad
implendum verbum propheticum quod hîc ſcribitur. Sadoc
enim nó fuit ex ſtripe Heliqui deſcendit ex Ithamar filio
Aharon led ex ftirpe Eleazani ſucceſſoris Aharon . & adifi.
cabo ei domü fidelem ,o ambulabit corä Chrifto meo omnibus die
bus.Cum adhuc mró eſſent reges in Iſrael, prophetat iſte hoc
adimplendum eſſe tempore quo erunt reges in Iſrael. & ad
literain fignificatur Salomon :vt rei manifeftauit euentus.
Eterit omnis quiremanferit in domo tua, veniet vt orctur pro co
O ojfirst nummum argentcum « fortam panis.Iuxta Hebræum
habetur.venict ad orandum pro nummo argenti o buccella pans:
odicet iunge me obſecro ad vnam partem ſacerdotalem ad come
dendum fruſtum panis.Ex eo quod ſcribitur & dicet iunge me
obſecro ,infinuaturquòd ad orandum pontificem veniet.
nan pontifici dicet iunge me obſecro vni parti ſacerdotali.
Explanatur itaque amplius ſecunda pena,declarando indi
gentiam ſemninis Heli in hoc quòd reliquięſeminis Helico
genie inopia vedient ad põcificem illum ad orandum vt ha
beant aliquid pecuniæ & aliquid panis.hoc enim ipſum ex
planatur per ſubiunctas preces. Et explicantur hæc minima
( videlicet buccella panis & nummus argenteus)ad decla
fandum eorum indigentiam magnam .
CAPVT III.
Ver autě Semuel ministrabat domino corã Heli.Tercio
P repetitur min ftratio Samuelis ad narrandá perſe.
uerantia eius in officio fancto . G ſermodomini eras
freciofus in diebus ills,non erat vifio manifeſta. Non venalis fi
gnificatur ſermo domini ſed charus, quemadmodú precioſa
non vilipendútur ſed ſunt nobis chara.Ratio auté quare fer
mo domini erat tunc temporis charus , fubiúgitur quia non
cratvifio manifefta. Et hinc habes o de ſermonepropheti
co dicitur o crát charus & no de fermone doctrinę: nam vi .
fio manifeſta ad prophetiá fpeétat.Erác itaq; tunc temporis
& apparitióes in fomnis & ecſtaſes in vigilia & inſpiratióes
inter
 PRIMIREG.
internæ , ſed non viſiones tales quæ eſſent manifeſta reue
lationes diuinæ .
El fuit in die quadam , Helidormiebat in loco fuo:Qoculi eius
caligauerant. Iuxta Hebræum habetur. oculi cius inceperant
caligare. Non plena obſcuritas ſed inchoaca oculorú obſcu
ratio ſignificatur.nec porcratvidere lucernam. Quia litera iſta
diuerfimodè contexitur, referenda eft vt iacet in Hebræo.
nö poterit ad videndum o lucernam Elohim ante extinguetur,
Semuel iacens in templo Ichouah in quo erat arca dei. Libra pru
dens lector,tot coniunctiones copulatiuas , & quod lucerna
nullum articulum demonſtrantem cuius carus fit habet: &
deinde clige quam malueris conſtructionem.Mihi quidem
videtur quòd ad explicandü qualis fuerit caligacio oculo
rum Heli cuac,dictumifit non poterit ad videndu (pro etiá )
lucernain Elohim ante extinguetur:hoceft cum eſſet prope
extinctionem : ita quòd quanuis poffe videre lucerna Elo
him plenè ardentem & lucentem , non tamen poterat video
Te eam minus ardentem minusq; lucentem cum propinqua
erat extin & tiói.Et hic ſenſus nihil habet ſuperflui:& ad dif .
ferentiam ſubiungédæ in capitulo quarto obſcurationis os
culorum eiuſdem Heliin fine vitæ eius ,narratur. Quod au
tem dicicur Samuelé dormiſſe in templo ,nó ſignificat quod
intra tabernaculú dei iaceret,ſcd intra habitaculum quod
erat iuxta templum.in ipſum enim templum nefas erat etiá
ingredi Leuitas. Vocauitq; dominus Semuel: qui refpondens ait,
ecce cgo. Et cucurrit ad Heli , odixit, ecce ego quia vocaſtime,
quidicit,non vocaui te, reuertere & dormi:c abiit & dormiuit.
Et a ticcit dominus vocare rurſum Semurl, confurgensſi Semwel
abiit ad Helio dixit,ecce ego quia vocaſtime: quireſpondit,non
vocaui te filimi,rcuertere & dormi.Ex eo quod nó diícernebat
Samuel vnde vocaretur, infinuatur quòd dormiés vocaba .
tur & ipſa vocátis voce nomine proprio excitabatur à ſom
no,Etquia ad Heli ibat ve vocantem , infinuatur quòd vox
diuina ſonabat Heli vocantem. Porro Semuel nondum nouerat
dominum ,neq; reuela -us fuerat ei fermo domini. Adiecit hoc au
thor libri ,tum ad declarandum quod ifta fuit prima reuela
tio diuina fatta Samueli: tum ad reddendum rationem qua
Ie Samuel fallebatur,putans ſe vocari ab Heli.Neſcire auté
dominuin intellige notitia experientiæ. non enim expertus
fuerat dominum alloquenteni, quanuisaudiffet & crederet
deum
 CAPVT 111 . 97
Deum allocutum fuiſſe Moſem & prophetas.Ettatio huiuf
modi inſcitiæ ſubiungitur , quia fermo diuinus adhuc non
erat eimanifeftatus. Addiditquc dominus vocare Semnelem
tertio:qui conſurgens abiit ad Heli & ait,ccce ego quia vocajti me:
intellexit Heli quòd dominus vocaret puerum . Et dixit Heli
ad Semuel,vade& dormi:O ſi deinceps vocauerit te, dices loquere
domine quia auditferuustuus. Ex eo quòd non dicit ;& fi dein
cepsvocauero te, inſinuatur quod Heli quod intellexit ma
nifeftauit Samueli : videlicet quod Deus vocauerat eum . &
propterea dicit & fi deinceps vocauerit te. abiitque Semuelos
dormiuit in loco ſuo.
Enitq; dominus & ftetit . Nifi tribus vicibus vocaffet per
V
beretur fteriſſc.ovocauit ficur vocaucrat ſecundo.Iuxta Hebre;
um habetur.& vocauitficutvice in vice. hoc eft ficut qualibet
priore vice . Et fignificatur per hoc modus vocandi fimilis
prioribus: videlicet quòd vocauit eum permodum excitan
tis à fomno.fic cnim vocauerat cum prioribus vicibus. De
inde immediatè fequitur.Semuel Semuel. Quanuis modus vo
candi fuerit fimilis prioribus,conduplicatio tamen proprij
nominis propria eſt huic quartæ vocationi. “ dixit Semuel,
loquere quia audit feruus tuus.Non ſolùm ex modo vocandi ſi
mili prioribus , ſed etiam ex hac Samuelis obedientia exe
quentis præceptum Heli , infinuatur quòd vigilans Samuel
reſpóditDeo.fi enim dormiſſer,caruiffet arbitrio bbero re .
Ipo dendivt Heli iufferat.Expergefactus itaque Samuel , ſen
fibili voce dixit,loquere quia audit ſeruus tuus.
Et dixit dominus ad Scmuel. Quia inferius in hoc code ca
pitulo diuinus iſte fermo appellacur viſio : ideo hoc diuinum
dicere internum fuit. ita quòd vigilanti Samueli non exte
riore voce,non ſenſibili ſermone, ſed interna apparitione
Deus locutus eft :quemadmodum apparet nobis dormienti
bus aliquis loquens.Ec hincperpendimus à quanta excelle
tia prophetiæ inceperit Samuelis gratia prophetica.celius
enim prophetiæ gradus eſt, vigilantem hominem videre &
1
audire intus Deum loquérem fibi.ecce ego facio verbum in If
rael.Propter propinquam executionem vtitur præſenti tem
pore.quod quicunque audicrie,ţinnićt amibe aureseius.ob ſtupo
rem rei auditæ . In die illo fufsitabo aduerſus Hcli omnia que los
cutus fum fuper domum eius.per virum Dei quem miſi ad Heli.
N incipiam
 PRIMI REG.
incipiam & complebo.Parui refert quòd Hebraicè habetar.ini
cipi ndo & finiédo.vt intelligeretur q no ſolùm citò exeque
recur incipiédo,ſed quodeciá proſequeretur vſquead finem ,
Prædixi enim ci quòd iudicarurus effemdomü cins in aternum pro .
pter iniquitatem cius: cò quòd noucrat indignè agere filiosfuos. tu,
xca Hebræum habetur.Et indicabo ei quòd ego iudicans domum
cius in ſeculum :ininiquitate quam fciuit,quis blafphcmātes cis fili
cius. Sacrilegia filioruin ſuperius ſcripta circadiuinas vićti
mas appellantur blaſphemiæ.Pronomen autem cis demon
Atrat proprie ſacerdotes.irrogabant enim ignominiam ma
gnam quaſi blaſphemiam ſacerdotibusomnibus. & non cor .
ripuit ros.Hebraica di& tio ſignificat prohibere pofthabita ra .
tione honoris eius cui fic inhibitio.In hoc enim peccauit He
li quod quáuis arguerit filios, nó tamen líc vt honorem Dei
præpoſuerit honorifiliorum . noluit enim confundere filios:
ve ſuperius di&ta per prophetam ad Heli teſtantur. Et idcirco
iurawi domui Heli,fiexpiabitur iniquitas domus Heliſacrificio o
munere vfque in feculum .Ad manifeftandum immobilitatem
diuinæ ſententiæ ſcribitur iuramentum .
Ormiuit autem Scmuel vſquc minc , aperuitj; oftia domus do
D. mini.Intellige oſtia atrij in quo erat altare holocaufto
rum.hæc enim oſtia aperienda erant ve iuge facrificium ma
ne celebraretur . Semucl timebat indicare viſioncm Hcli. Sic
etiá Hebraicè habetur. & præſcripta reuelatio fa &ta Samueli
appellatur viſio.Vocamítque Heli Semuclım o dixit,Scmucl fili
mi:qui refpondens dixit,ccce ego. Et dixit,quis eft fermoquem locu
tus eſt ad t ?oro te ne cclauerisme,hæc faciat tibi Deus o hac ad
dar.Parui refert quòd Hebraicè habetur.foc facict ribi Elohim
& fic addet, fi abfcódcris à me verbü cx omni verbo quod locutus eft
ad te. Interpres enim ſæpiffimè mutat fic in hæc . & ſunt vere
ba adiurantis cum inprecatione , vt conſueuerunt homines
dicere.Indicawita;es Semuel omnia verb.s, & non abfcondit ab co:
cui ille refpondit,dominuseft.Hebraicè habetur.Jehouah ipſe,bo
num in oculis ſuis faciet.Verba optimæ patientiæ ſunt.agnoſciç
enim ipſum effe fontem omnis effe: & humiliter fuftinédum
fatetur quicquid bonum cenfetur diuino iudicio .
Rcuit autem Semwel, o dominus erat cum co : & non cecidit
Cerco ex omnibus verbis eius in terram .Narrato initio propheti.
cæ gratiæ in Samuele , narratconſequenter author libri gra
tiain propheticam in codem poftquam creuit . & fummarie
deſcribie
 CAPVT II11 .
deſcribit & Deum fuiſſe cum ipfo, & verba eius prophetica
fu ffe impleta, & effecium ſubfecutæ gloriæividelicet. Etco
gnouis totus Iſrael à Dan vſque Beer'ſebah quòd fidelis Semuelpro
pheta eſſee domini. Clarius habetur Hebraice.quod fidelis sco
muel in prophetam Iehouah.in caſu datiuo. Ad differétiá pro
phetarú fallacium loquentiñ ex parte Dei , dicitur quod Sa
muel agnituseft fidelis in officio prophetæ relatiuè ad ſum
mú Dev: hoc eft quod nó fallebat dicendo ſe habere reuela
tione diuiná,quæ verè nõ eſſet diuina.hic enim effectus pro
fe& us eft ex co quòd omnes prophetiæ Samuelis adimple
bátur.Etaddidit dominus vt appareret in Silo. Non de vna ſola ,
fuperueniéte viſione dicitur,ſed ſummariè multiplicatæ ap
paritiones diuinæ factæ in Silo ſcribuntur. & dicitur in Silo
ad differentiam aliarum viſionum quas habuitSamuel poſt.
quam receflità Silo. quoniam reuelatus fuerat dominusSemucli
in Silo.Siinul manifeftatur cui apparuit Deus in Silo ( vide
licet Samueli ) & ratio coguiti Samuelis ab vniuerlis :quia. in
verbo Ichouah.ex eo enim q nihil prophecabat Samuel quod
nó eueniret ,agaoſcebatur Samuel loqués in verbo domini .
dederat enim Deus in Deute.ſignú prophetæ nó lui,fi pro
pheta ille dixiffet aliquid falſum.Geuenit. luxta Heb.habe
tur.cm fuit verbum Semuclis vniuerſo Iſraeli. Ad quos extenſus
cft fermo propheticus Samuelis deſcribitur.
CAPVT IIII.
Greffus eft autem Ifrael in occurſum Pelifthim ad bellum ,
E caſtrametati fant iuxta lapidem adiutorij. Hoc eft lo
cum illum qui poftea appellatus eſt lapis adiutorij.
Pelifhim autcm caftrametati ſunt inAphec. Etftruxeruntaciē ve
liſthim conia Iſrael, inito certamine cafus eft Ifrael foră Pelift
bim : percufferunt in acie in agro circiter quatuor millia virorum .
T venit populusadcaftra,dixeruntq;ſeniores Ifrael curpercus
E
lo arcamfeedcris domini, & veniat in medium noftri vt faluetnos de
manu inimicorum noftrorum . Deuota intentio accomendanda
fpes, ſi facta reſpondiſſent intentioni ac ſpei. Fiducia enim
in arca domini quáuis in ſe bona ac ſancta fit, infufficiés ta
men eſt niſi bonis operibus comprobetur.recurrerunt ifti ad
exteriorem cerimoniam omittentes internam pænitentiam
peccatorum ſuorum . & in hoc peccauerunt,relinquentesve
sam cauſam percuſſionis eorú.Mifitas populus in Silo , tulerūs
Nij inde
 PRIMI REG.
in de arcamfæderis domini excrcituum.Iam di&um eft qadd Hes
braicè habetur.Iehovah exercituum ,ſedentisfuper cherubim.Par .
ui refert quod Hebraicè habetut.fedentis cherubinorum.Adli
teram quiapropitiatorium quod erat in templo velut ſedes
Dei,ſuſtétabác duo angeli aurei ,ideo appellatur Deus ſedés
cherubinorú. Verum ex his figuris Mofes docuit quòd deus
segnat quietè fuper omnes cherubinos & ſeraphinos & vni
uerfam cæli militiam . & propterea quo ad fignificatú opti
mè dicitur fedens ( hoc eft quietè regnás) in omnibus ſuper
nis fpiritibus per cherubinos infinuatis. crätý; ibi dno filö Heli
cü arca federis domini, Cophni o Pinchas.Cumų; veniffet arca fa
deris domini in caftra, vociferatus eſt totus Iſrael vocifiratione ma
gna: - perſonuit terra . Audierútq; Pelifthim você vociferationis ,o
dixerüt qua est vox vociferatronis huisu magna in caftris Hebreo
rum : cognoueruntquòdarca domini veniffet in caftra, Timue
rántque Peliſthim ,quia dixerunt venit Deus in caftra. Nomen eſt
Elohim :quod in fubiú & is Pelifthinorú verbis ,bis repetitur.
o dixerunt,vénobis quia non fuitſicuthoc Heri O nudiuftitius.
Va nobis,quis nosſaluabit de manu deorumfortium iftorum :hifunt
dü qui percufſerunt Aegypłum omni plaga in deſerto.Manifeſti a
pud Peliſthinos tiinoris verba ſunt propter fortitudinem E
lohim Ifrael ,quam confitentur ex percuffione Aegyptiorum
in deſerto : hoc eft in mari rubro perfequentibusAegyptiis
Iſraelem cútem in defertu.Confortamini eſtore viri pelifthim ,
ne ſeruiatisHebrais ficutipſi ſeruieruntnobis: eſtoteviri o bcllati.
Poteft iſta vox eſſe eorundem timentium : ve timor ipſe qui
eft pater confilij , induxerit eos ad exhortandum omnes ad
viriliter agendum contra tam fortem inimicum ,ex quo prç.
liari oportebat ne ſeruirent lſraelitis . Poteſt nihilominus
vox hæc eſſe aliorum Pelifthinorum arguentium timentes
quoſdam Pelifthinos qui dixerant væ nobis &c.
Pugnaueritq; Pelifthim , cafus eft Ifrael,c fugit vnufquiſt
in tentorium ſuum : @falta eft plaga magna valde, & ceciderunt
de Ifrael triginta millia peditum . Etarca Dei capta eft.Nomé(cri
bitur Elohim ,vt iuftoDei iudicio ſcribaturcapta arca. duoq;
filij Helimortuiſunt,Cophni @ Pinchas. Ecce adimpletum fi
gnum datum Heli de morte filiorum vno die.Cucurritque vir
de Biniamin ex acic,& venit in Silo in dic illa : & veſtes eius ſcila
crent, terra fuper caput cius. Cumq; ille veniſſet, Heli fedebat ſw .
per Sellam contra viam ſpectans:erat enim cor cius paucns pro arca
Dei
 CAPVT IIII. 99
Dei.Re & è redditur ſenſus, & eius ratio tremorvidelicet cor
dis foliciti pro arca Elohim ne cueniret quod euenit . & vir
venit annunciando ciuitati: & vlulauit tota cinitas.Et audiuit Heli
vocem clamoris, o dixit quæ eft voxtumultus huius!vir autem fe
Stinauit o venit,& nunciauit Heli.Holi autem erat nonaginta .
ofto annorum ,& oculi eius caligaucrant & videre non poterat. lu
xta Hebræum habetur .& oculosfuos finiuit,& nö poterit ad vi.
dendum .Vide diſparitatem :ſuperius dixerat & oculi eius in
ceperant caligare :modò dicit & oculos ſuos finiuit . Et co
ſequenter ſuperius dixerat & non poterat ad videndum etiã
lucernam ante extinctionem : modò dicit & non poterit ad
vidédum abfolutè :vt intelligamus quod erat penitus priua
tus viſil. Dixitý; vir ad Heli,ego venio ex acie o cx acie fugiho,
die: dixit,qua fuit resfilimi?Refponditý; nuncians dixit: fu
git Ifrael coram Pelifthim , & etiam plaga magna fuitin populo o
ctiam duo filý tui mortui ſunt ( Chopnio Pinchas & arca Doica
pta eft.Nomen eft Elohim , & fimilitcr cum ſubiungitur.
Vmq; ille nominaffet arcam Dci , cecidit de folla retrorſum

eft:Senex enim erat vir @ grädauus. Vbietiam aduerte ſanctam

mentem Heli, in hoc quòd nec audita ruina populi, nec au
dica morte filiorum motus eft:ſed audita arca Dei capta,vſ
queadcò commotus eft vt rueret retro , & fracto occipite ( ſeu
vt aliis placet fra&ta iun &tura) mortuus eft. « ipfe iudicanis
Iſrael quadraginta annis.Non ſolum pótificis ſed etiam iudicis
functus eſt officio,
Nurus quoque cius vxor Pinchas pregnans ad pariendum ,audi
dito nuncio quòd capta effet arca Dei. Et hic quoquenomen eſt
Elohim .mortuus eſſet focer eius, vir eius,incuruauitfc @ pe
perit,istuerantenim in eam dolores cius,In ipſo autëmomento mor
tis eius.Iuxta Hebræum habetur. Et ficut tempusmori cius. Non
fcribitur mortua , ſed quafi mortua,ſed acli moreretur. nam
ſubiun &ta teſtantur quòd tunc non eſt mortua. ſubiungitur
enim quòd ipfa non reſpondit nec animaduertit : ita quòd
nec intus nec extra tunc aduertit circa filit. & cum hoc ſub
iungitur quod nominauit filium Ichabod :ergo rediit ad fe
ipſam &, nomen impoſuit filio.non igitur tunc mortuafuit.
locutæ ſunt quæ ftabantiuxta cam , ne timeas quia filium peperifti:
qua non reſpondit nec animaduertit. O vocauit puerum Ichabod .
hoc eft vbi honor , ſeu non honor. alterum enim horum fc
N iij nat
 PRIMI REG.
mat Hebraica di&tio: quæ tamen nomen proprium illius viri
qui poftea fuit facerdos,eft.dicendo,tranfata eſt gloria domini
de Ifrael.Iuxta Hebræum habetur.reuolutus eft honor ab Ifrael.
Ratio nominis impoſiti filio redditur.Et quadrat ratio veri
queſenſui . nam reuolutio honoris ex Iſrael , ſeruit & mi
grationi fignificacæ vbihonor , & negationi fignificatæ non
honor.quia capta est arca Dei. Iuxta Hebræum tria hæc ( vi
delicet capta arca , & ſocer & maritus) fimul ordinantur in
caſu accuſatiuo immediatè poft illa verba reuolutus eft ho
nor de lſrael. Ita quòd ſubiungitur. ad effe captam arcam Elo
him eu ad focerum ju um marirü fuum.Et eft ſenſus quod im
poſuit hoc nomen relatiuè ad hæc tria. Deinde immediate
ſubiungitur. Et dixit: rcuolutus eft honor ab Ifracl, quia capta off
arca Elohim . Duo dixerat mulier:alterum eft Ichabod , alte
rum eſt, reuolutus eſt honor ab Ifrael. & in litera declaratur
ad quid retulit mulier ambo . Prius enim declaratur quòd
nomen infantis retulit ad tria :ad arcam , ad ſocerum & ad
maritum : modò declarat qudd reuolutionem gloriæ retulic
· ad arcam Elohim captam .
CAPVT V.
Elifthim autcm tulerunt arcam Dei: eu aſportauerüt cam
Pa lapide adiutori in Afdod. Tuleruntó; Pelifthim arcem
Dei , & intulerunt cam in domum Dagon :& ftatucrărcam
iuxta Dagon. An cauſa honorandi arcam ,an cauſa honorandi
Dagon poſuerint arca Dei iuxta Dagon ,incertum eſt. vtru
queeniin intelligi poteft.Primum tamé magisinfinuatur er
litu : videlicet quòd ad latus Dagon iuxta Hebraicam veri.
tatem poſuerunt cam.Secundum autem magis quadrat ela
tæ victoriæ, ve arcam tanquam trophæa poluerint corá Da
gon Deo eorum. Survexeruntque Afdodij in craſtino.cacce Da.
gon ceciderat in faciem ſuam in terram coram arca domini . Verè
Deus ſemper vtitur malis ad bonum.otulerunt Dagon ,
reſtituerunteum in locum fuum .Etfunicxerunt mana in craſtino,
ecce Dagon cecidcrat in faciem ſuam in terram coram srca domini.
Verè möftrat Deus Iſrael non fuiſſe ſe victum à Deo Pelift
hinorum hoc manifeſto miraculo . capútguc Dagon Odua
palmæmanuum eius abſciſſa erät ad limen,porro Dagon folus trü .
cus romanſerat in loco fuo.Iuxta Hebræum habetur.tantùm Da.
gorelectus est ſuperipſum.Conſidera prudens lector,quòd hac
fecúda vicè Dagon ceciditin faciem ſuam ad terram ,coram
arca ,
 CAPVT V. 100
arca, & quòd caput & manus inciſz ſuper limen fuerunt : &
fic intellige textum iſtum ſonare nonquod Dagon rruncus
reliétus fuerit in loco fuo(iam enim diétum eſt quod cecidic
in terram ſuper faciem ſuam ) ſed fonare quòd in ipſo idolo
non remáfit nil Dagon : hoc eft forma piſcis.apud Hebrços
kquidem Dagon ſonat piſcem . Et aiunt idolum illud fuiffe
idolum hominis mixti piſci : ita quòd caput& manus erant
hominis , reliquú verò corpus eratpiſcis . Ethoc valde qua
drat literæ Hebraicæ , clarè fonanti tantùm Dagon reli& us
fuit ſuper ipſum.abfciflis enim membris humanis , tantum
picis relictus eſt in ipio,proſtrato coram arca Dei. Propter
hác caufam no calcant faccrdotesDagon , & omnes quiingrediuntur
domü Dagonſuper limen Dagon in Asdod,vſque in præfentë dicm .
Ex vfu deinceps ingredientium templum Dagon in ciuitate
Azoti,manifeſtat feruarimemoriam táti miraculi. Aggrauats
gli autémanusdomini ſuper Afdodios, & demolitus eft cos : « per
cufit cos mariſiis, Aldod o finescis . Primá percuffit Deus Pe-
lifthinorum Deum: deinde percutit homines ciuitatis Azo
ti. Et cballierunt villa & agri in medio regionis illius, o natiſunt
mures:o falta eft confuſio mortismagna in ciuitate, Vniuerſa hçc
clauſula ſuperflua eft:n'am in Hebræo non habetur.
Identes autem viri Afdodij huiufmodi plagam ,dixcrunt :non
V mane
med meraat erca Dei Iſrael apud nos. Nomeneft Elohe Iſrael.
& idcm nomen repetitur in ſubſequentibus ter. quia dura est
manus eius fuper nos u ſuper Dagon Dei noftri.Miferuntó: & co.
grogauerunt omnes fatrap. Pelifthinorum ad fe, & dixerunt quid
faciemus arce Dei Ifrael?refpöderuntá; Ghethei circñducatur arca
Dei Ifrael, & circunduxcrūtarcă Dei Ifrucl,Et fuitpoftquä circi .
duxcrüt căfuit manus dominiſuper ſingulasciuitares.Juxta He
bræú babetur.in ciuitatem contritionemagnavalde. Verum an
fit ſermo de ſola ciuitate Geth , an vt interpres intellcxit de
fingulis ciuitatibus, non eſtperſpicuum.nam & inferius vbi
vulgata editio habet .opercutiebat viros vniufcuiufque vrbis.
Iuzca Heb.habetur. & percußie viros ciuitatis à paruo vfque ad
magnum.ļuxta tamé ordiné literę ciuitasGeth ſignificari vi.
detur,ex eo q fubiúgitur miffio arcç ad Hec'ron . cõputre
fcebat prominétesextales corã.luxta Heb,habetur. o fucrãoabe
fcödita eis mariſca. Ad interiora corporis retracta plaga mariſ
carum deſcribitur.Quod auté ſubditur in vulgata editione.
Inierit ; Gethei cöfilia, fecerütfibifedes pelliccasſuperfluum
N iiij et,
 PRIMI REG.
mat Hebraica di&tio :quæ tamen nomen proprium illius vidi
qui poftea fuit ſacerdos,eft. dicendo,trinjata ejt gloria domini
de Ifrael.Iuxta Hebræumhabetur.seuolutus of honor ab Ifrael.
Ratio nominis impofiti filio redditur.Et quadrat ratio veri
que ſenſui .nam reuolutio honoris ex Ifrael , ſeruit & mi
grationi fignificatæ vbi honor , & negationi fignificatæ non
honor. quia capra cſt arca Dci. Iuxta Hebræum tria hæc ( vi
delicet capta arca , & focer & maritus) fimul ordinantur in
caſu accuſatiuo immediatè poft illa verba reuolutus eft ho
nor de lſrael. Ita qudd ſubiungitur, ad effe captam arram Elo
him eu ad focerum fu um maritü fuum.Et eft fenfus quòd im
poſuit hoc nomen relatiuè ad hæc tria. Deinde immediate
fubiungitur. Et dixit: reuolutus eft honor ab Ifrael,quia capta cft
arca Elohim .Duo dixerat mulier:alterum eft Ichabod , alte
* rum eft,reuolutus eft honor ab Ifrael. & in litera declaratur
ad quid retulitmulierambo . Prius enim declaratur quòd
nomen infantis retulit ad tria : ad arcam , ad ſocerum & ad
maritum : modò declarat qudd reuolutionem gloriæ retulic
ad arcam Elohim captam .
CAPVT V.
Elifthim autcm tuleruntarcam Dei: ex afportauerüt came
P à lapide adiutorij in Asdod. Tuleruntą; Polifthim arcem
Dei,o intulerunt cam in domum Dagon:& ftatucrărcam
iuxta Dagon. An cauſa honorandi arcam ,an cauſa honorandi
Dagon pofuerint arcá Dei iuxta Dagon ,incertum eſt. verú
que enim intelligi poteft.Primum rainé magis inGnuatur er
ficu : videlicet quòd ad latus Dagon iuxta Hebraicam veri.
tacem potuerunt cam.Secundum autem magis quadrat ela
tæ viâoriæ , vt arcam tanquam trophæa poluerint corá Da
gon Deo eorum . Surrexerintque Ajdodö in craftino.Grace De.
gon ceciderat in faciem ſuam in terram coram arca domini . Verè
Deus ſemper vtitur malis ad bonum .e tulerunt Dagon , o
reſtituerunt cum in locum fuum.Etſun'exerunt mana in craftino, co
ecce Dagon ceciderat in faciem ſuamin terram coram arca domini.
Verè mostrat Deus Iſrael non fuiffe fe vi &tum à Deo Pelift
hinorum hoc manifeſto miraculo . capsátquc Dagon ordua
palma manuum eius abſciſſe erät ad limen , porro Dagon folus trü .
Cees remanferat in loco ſuo. Iuxta Hebræum habetur.tantùm Da
gonrelectuseft fuper ipſum.Confidera prudens lector,quòd hac
fecúda vicè Dagon cecidit in faciem ſuam ad terram ,coram
arca ,
 CAPVT V. 105
arca, & quod caput & manus inciſz ſuper limen,fuerunt: &
fic intellige textum iſtum ſonare non quòd Dagon rruncus
reliétus fuerit in loco ſuo ( iam enim dičtum eft quòd cecidic
in terram ſuper faciem ſuam ) ſed fonare quòd in ipſo idolo
non remáſit niſi Dagon :hoc eft forma piſcis.apud Hebrços
squidem Dagon fonat piſcem . Et aiunt idolum illud fuiffe
idolum hominis mixti piſci : ita quòd caput & manus erano
hominis ,reliquú verò corpus eratpiſcis . Et hoc valde qua
drar literæ Hebraicæ , clarè fonanti tantùm Dagon reli &tus
fuit fuper iplum.abfciffis enim membris humanis , tantum
piſcis reli& us eft in ipfo,proſtrato coram arca Dei. Propter
hac caufam nõ calcant faccrdotesDagon,( omnes quiingrediuntur
domu Dagonſuper limen Dagon in Afdod,vfque in preſente diem .
Es víu deinceps ingredientium templum Dagon in ciuitate
Azoti,manifeſtat ſeruari memoriam táti miraculi.Aggrauata
eft autémanus domini ſuper Afdodios,& demolitus eft cos: per
cußk cos mariſiis, Aſdod finescius. Primú percuffit Deus Pe
lifthinorum Deum: deinde percutit homines ciuitatis azo
ti. Er ebullierunt villa & agri in medio regionis illius, nati ſunt
mures : &faéta eft confuſio mortis magna in ciuitate.Vniuerſa hçc
clauſula ſuperflua eft :nam in Hebræo non habetur.
Identes autem viri Afdodij huiufmodi plagam , dixcrunt : non
V
& idem nomen repetitur in ſubſequentibus ter. quia dura est
manus eius fupcr nos ſuper Dagon Deü noftrü,Miferunt ;& cõ.
gregauerunt omnesſatrapsFeliſihinorum ad ſe ,o dixeruntquid
facicmus arce Dei Iſrael?refpöderuntí; Ghethei circüducatur arca
Dei Ifrael, & circunduxcrücarcâ DeiIfrael,Et fuitpoftquã circä .
duxerüt cäfuit manus domini ſuper fingulas ciuitates.Iuxta He
bræú babetur.in ciuitatem contritione magnavalde. Verum an
fit ſermo de ſola ciuitate Geth , an vt interpres intellexit de
fingulis ciuitatibus, non eſt perſpicuum.nam & inferius vbi
vulgata editio habet.o percutiebarviros vniufcuiufque vrbis.
luxca Heb.habetur. & percußie viros ciuitatis à paruo vfquead
magnum.Iuxta tamé ordiné literç ciuitas Geth fignificarivi .
detur,ex eo ſubiúgitur mifſio arcę ad Hec'ron.o cõputre
fcebät prominètesextales corã.luxta Heb ,habetur. fuerit ab
fcödite cu marifca. Ad interiota corporis retracta plaga mariſ
carum deſcribitur. Quod auté ſubditur in vulgata editione.
Inicring: Gethri cõfilis , o fecerütfibifedespelliceos. ſuperfluum
N iiij c .
 PRIMI REG .
eft.nam in Hebræo non habetur:ſed ſtatim fubditur,
T miferunt arcam Elohim in Hec'ron, Idemque Elohim no
Em men repetitur in aduécu arcæ in Hec'ron.cum verò di
citur circúduxerunt ad me arcam dei lſrael,nomen eſt Elo
he . & fimiliter cum ſubditur dimittite arcam Dei & c.cãſ; vcs
niffetarca Dui in Hec'ron ,exclamauerunt Hec'ronite dicendo, cir
cunduxerunt ad me arcam Dei Iſrael ad interficiendum me po
pulum mcum.Miſirúntque o congregauerunt omnes Satrap.us Pro
lifthinorum & dixcrunt , dimittite arcam Dei Ifracl & reuertatur
in locum fuum non interficiat me populum mci :erat enim pa
wor mortis in omni ciuitate.Iuxta Hebræú ſcribitur paffio quæ
dam qua homines fiunt attoniti . & ſcribitur hæcpaffio non
qualiſcunque ſed mortalis ,ita quòd in qualibet ciuitate mul
ti moriebantur fic. o grauißimavalde manus domini Dei.lu
xta Heb, babetur.aggrauauit valdc manus Elohim ibi.hoceft
in qualibet ciuitate.Et viri qui non fucrant paprtui,percußifunt
mariſcis:afionditi; clamor ciuitatis in cælum .
CAPVT VI .
Vit autcm arca domini in regione Pelifthinorum fepté mé
Ffibus. Vide quod à principio cæpit Deus percutere
Pelifthinos , inchoando à Dagon corú Deo, & pro
ſeguendo in populis. Vocauerintquc Pelifthini ſacerdotes & die
minos di endo.Poftremum confilium fuit hoc.quid facicmus are
ce domovi?Nomen tetragrammaton hic fcribitur nominatum
à Peliſthinis:ita quod fatetur arcam illam eſſe arcam ſummi
Dei qui eſt fons effendi.Nec quærunt quid faciemus de ar
ca,ſed quid faciemus arcæ ,decreuerant enim mittere ipfam
in locum fuum in terram Iſrael, & petunt quid exhibendum
ſit arcæ.Vnde & ſubiungunt. indicate nobis in quo mittemus ip
Sam ad locum ſuum.Sic enim habet Hebraica veritas . Ec quic,
quid intellexerint dicendo in quo mittemus ,perſpicuum ta
men eſt quod deliberauerant mittere, fed petuntan vehen
da curru ab hominibus & cum quo honore.
Qui dixerunt,fi remittitis arcam Dei Ifrael.Nomen eft Elohe.
non dimittite eă vacuā,ſed quod debetis ei redditepro peccato.Par .
ui refert quòd Hebraicè habetur . quia reſtituendo reftituetis ei
Afan hoc eft pro delicto.In Leuitico dictum eſt quod Cha
tath fignificat quod offertur pro peccato :Aſam verò fignifi.
cat quod offertur pro delicto ,& de hoc eſt ſermo in propoſ
to.tüc curabimini, @ fcietiscur nõ recedat manus eius a vobis.Duo
promit
 CAPVT VI . 101
promittút:videlicet fanitaté corporis , & notitiá diuinæ ani .
maduerfionis . dixerunt,quod eſt Afam quod reftituemus ei? O
dixerút, iuxta numerü prouinciară.Iuxta He.habetur nõ prouin
ciaru ,ſed.dominorä Pelisthinori . erant enim quinq; principes
Pelifhinorú.quinq; mariſca aurea & quinq; mures aurci. Hic pri
mú meminit ſeriptura alterius plagæ illatç à deo per mures.
Qualis auté fuerit plaga hæc,ſcriptura ſubiunget.quia plage
vna eft omnibus illis,& ſatrapis veftris.luxta Heb.habetur.& do
minis veftris. Fortè fatrapæ vocátur domini, Facietíſq; imagines
mariſcari veftrari o inagines muiü veftrorum quidemoliti funt
terrá.Iuxta Heb.habetur.deftruentiü terra. Ecce plaga ex mu
ribus. & dabitis gloria Deo Iſrael.Noméeſt Elohe. & aiūt non
gloriá ſed honoré ſignificari:ſed in idé redit, quia honor re
dúdat in gloria.,i fortè relcuct manüfuã à vobis& à diis vestris
cà terra veſtra. Tria percuffa colligūt:videlicet hoíes , Dcú
eorú , & terra.Et hinc habetury ſacerdotes ifti & diuini ac
cerfitiad dádum cöfilium , nó erátPeliſthini ſed alienæ ge
tis.loquútur enim ad Pelifthinos in fecúda perſona :ſup vos,
ſuper Elohe veſtrú, ſuper terrá veſtrá. Et fubiúgunt. Et quare
aggrauabitis cor veſtrune ficut aggravaucrunt Acgyptijo Parho cor
Sui ?Alienigenæ ergo erant ipfi exépti ab huiuſmodiplagis,à
Peliſthinorú populo ,Deo & terra.Monitio auté hæc nõ in
durádi cor reſpicit ad id quod dixerát date honorem Elohe
Iſrael.niſi enim difficiles exiſtimaſſent aut vidiſſent Pelifthi
nos ad hác humilitaté ve darent honoré Elohe Iſrael ,nequa
quá monuiſſent eos ne imitarétur Aegyptios & Pharaonem .
nónne poſtquă percuffus.eft.Vertit interpres actiua in paffiuam :
quia actiua vox anceps eſt ad.operatus est.vel, illufit.ſeu, irriſit
in eis.proculdubio Aegyptiis.dimiſerüt cos abierüt? Et file
gitur operatuseft,de operibus diuinis patratis in Aegyptios
eft ſermo.fi verò legitur illufit, eæde diuinæ operationes fi
gnificátur fub fpecie illufionis,pro quátu Deus(vt etiá Mo
les fcripfit )ad inftar illudentis Pharaoni differebat educere
Iiraelé de Aegypto inferédo tot plagas:vt ibi declarauimus.
Et nunc tollite & faciteplauſtrum nouum vnü, o duas vaccas las
Etätes quibus nõ eſt impoſitum iuga : & ligate vaccasin plauftro,
reducitefilios earü quifuntpoft cas in domu. Tolletish; arcă domini.
Nomen eſttetragramaton, fatetur fiquidé & ifti alienigenz
arcá illa eſſe arcam ſummi Dei fontis eſſendi . & ponite ea in
plauftro,ovafu awrea qua reftituiftis ei pro delicto , ponetis in C4
pſella
 PRIMI REG .
pſella a latere cius: dimittite cam pt vadat. Et afpicite, fi viafi
nium fuorum afcenderit in Bethſemes,ipfefecit nobis hoc malü ma
gnum :& finon,ſciemusquòd non manus eius tetigir nos,fed accidēs
fuit nobis. Connumerant ſacerdotes ac diuini ſeipſos patien
cibus ratione amicitiæ . & diuino factum eſt nutu ve humana
præſumptione ftatuerent fibiipfis fignum diſcernédi autho
Tem plagarum illarum ,an fuerit Deus Iſrael,an caſu euenes
sint iftæ plagæ fimul cum arca Dei.

runt in plauftro,o filios earum recluſerunt domi . Et pofuerunt

arcam Dei fuperplaustrum : &Capſellam o mures aurcos imas
ginesmariſcarum (warum .Et direxcrñtſevaccæ in viam qua ducit
Bethſemes,itinere vno iuerunt cundo & mugicndo,o non declina .
werunt ad dexteram ad finiftram :fatrape Pelifthinorum inc
runt pofteas vfque ad terminä Bethſemes. Porro Bethſimfire me
tebant triticum in valle: & cum clcusſint oculos fuos viderunt ar .
cam , ogawififunt cum vidiffent. Legendum eſt, ad videndum .
Peccatum deſcribitur Bethſemitarum , non quòd primum
viderint arcam Dei, ſed quòd lætati ſunt ad videnduin eam .
nunquam enim ſecundum legem populus videbat arcam
Dei:immò & Leuitæ non niſi inuolutam à ſacerdotibus vi
debant cam cum vecturi effent illam :vt patet Nume. 4. vbi
clarè mors ſcribitur imminere ſi aliterviderint eam . Læci
tia itaque ad videndum (quæ & perſeuerantiam & concur
ſum ad videndum arcam Dei inſinuat) culpatur.Et plauftrum
venit in agrum Ichofue Bathſımfira o fetitibi,cibi crat lapis
grandis:cecideruntq; ligna plaufti, o vaccas immolauerunt in ho
locauſtum domino.
Et lenitæ depofuerüt arcam domini.Quáuis errauerint circa vi
fionem non errauerunt tamen circa ta &tú :verum & hic quia
nihil dicitur de adhibito velamine, Leuitarú quoq; peccatú
omitiendo velare arcam non caret ſuſpitione. capſellan
que erat cum ca in qua erans vaſı aurea, & pofuerunt ſuper lapi
dem grandem :homines autem Bethfimfite obtulerunt holocauf.ao
immolauerune victimas in die illa domino. Et quinque ſatrapa Pe
lifthinorum viderunt:Gorewerſi ſunt in Hcc'ron in die ille.
Ifte autem funt mariſca aurca quas reddiderunt Pelifthim pro
delitto domino : pro Aſdod vna , pro Hazxa vna, pro Aſcelon vna ,
pro Ghath ona ,pro Hoc'ron ma . Et mures aurcsſecundum nume
ram ciuitatum Pelifthim quinque prominciarum . Legendum eft .
quinque
 CAPVT VI. IOL
quinquedominorum à ciuitate murata vſquead villam abfq; mu
ro.Ec eft ſenſus quòdlicet aniaureifuerint quinque, nume .
rus tamen murium fuit longè maior: quia fuit iuxta nume .
rum non folùm ciuitatum , icd etiam iuxta numerum villa
Turn quas poſsidebant quinq; principes Pelifthinorum.De
clarando autem vſq; ad quem terminum extenderenturiſtę
villæ ,ſubiungitur.vfq;ad Abelmagni ſuper quem pofuerunt
arcon domini,vſq;ad dicm hanc in agro Iehoſwa Bethfimfia.Di
etio Abel apudHebrços ſonat lučtum vel planicie, et fiqui
dem legitur planicies, ſenſus eft quod numerus muriú fuit
iuxta numerum etiam villarú ,quæ erant vſque ad planiciem
magnam ſuper quam poſuerunt arcam domini. Ita quòd à
quatuor defcribitur vbi pofita eft arca. prinú à lapide ma
goo tanquá loco propriiſſimo:deinde ab agro loſuç tanquá
loco prçdi&ti tapidis:tertio à magua planicie tanquam loco
communi,cuius pars erat ille ager: & demú à ciuitate Beth
ſemes tanquam à proprietate territorij. Si autem legeretur
lu & us,non poteſt legi vt luctus eſt nomen appellatiuo: quia
diſcordaret in genere cum adic &tiuo magnú: nam Hebraicè
adicctiuum hoc eft fæmini generis.Sed oporteret legere lu
dum vt nomen proprium ciuitatis.ita quòd ipſa Bethſemes
appelletur lu &us grandis propter ſubſecutum in ea magnú
luctum , & ad differentiam alterius Abel paruæ ex qua cla
mauit mulier ad Ioab.Prima tamen expoſitio quadrat lite
Tæ :necegethac adinuentione noui nominis ciuitatis Beth
ſemes:elige tamen quod malueris.

cam domini.Nihil refert quod Hebraicè habetur.quia vie

derunt in arca lehouah . fignificaturenim non quòd viderine
interiora arcæ ,ſed quod curioſe inſpexerint in ea quæ ela
borara erant ab artificibus tempore Mofis in ea.Gopercuſsit
de populofeptuaginta viros quinquaginta milliaplebis. Iuxta
Hebræum legendum eſt. Opercuſsit in populo feptuaginta vi.
tos quinquaginta millia virorum.Nec habetur quòd aliqui fue
rint ex plebe & aliqui ex populo. ſed minor numerus ſæpe
præponitur maiori: ficut confueuimus dicere ſeptuaginta
viros fupra quinquaginta millia virorum.luxitós populm ,quia
percuſsit dominus populum plaga magna. Et dixeruntviri Beth
Semes: quis poterit ſtare in conſpectu domini Dei fanéti hwins?
Iuxta Hebixum habetur, in confpectu Iehovah Elohim ſancti
huim ?
 PRIMI REG .
huius? Nominant deum primú nomine proprio, deinde no
mine iudicis, & demú à munditia ,videntes iudicia eius pro
ficiſci à ſumma mundicia: quia tanquá indignos tanta ma
dicia percuſsit populum . Er verè indigni erant vt viderent
arcam zam fan &tam , & velut rem prophanam tractauerunt
cam concurrendo ad videndum eam .@ad quem afcendet ad
nobis ? Miſerunta; nuncios ad habitatores Cir'iath leharim dicen
do.Nomen eſt ciuitatis, ſonans latinè ciuitatem Tyluarum:
& eft in forte tribus ludæ.seduxerunt Pelifthim Arcam domini,
defcendite ,facite aſcendere cam ad vos.
CAPVT VII.
Encrunt ergo viri Cir'iath leharim ,cafcendere fecerut
V arcam domini, intulerunt eam in domum Abinadab ip
Ghibha. Alias diximus quod Ghibha quandoq; eft
nomen proprium , & quandoque eft nomen apellatiuum fi
gnificans collem . Hic autem eft nomen appellatiuum . nifi
enim ciuitatis vna pars fuiſſet collis ,altera planicies, non
diceretur in colleiſed ad deſcribendum in qua parte ciuitas
tis erat domus Abinadab , dicitur quòd intulerunt eam
in domum Abinabad in colle . Et hoc eft rationabilius
quam intelligere collem eſſe juburbanum ciuitati . minus
enim fuiſſet honorata arca:quoniam ſecundum legem Mo
fis debebat effe in medio populi.Et tu prudés lector,aduer
tc quòdin hoc loco fuit arca dei poftquàm ex.Beth'ſemes
tranflata eft : fuit inquarn & primo & vltimo ,vſquequo Da
uid rex tranftulit eam . manifeftè fiquidé fcriptura teftatur
vtrumque: nam & hîc narrat de Bech 'Temes deductam in
Cir'iach Icharim in domum Abinadab in colle. & .2. reg.6 .
& i.paral.13.clarè dicitur quòd ex hoc loco tráftulit ipiam
Dauid. An autem in medio tempore fuerit arca Dei alibi,
alia quæftio eft, tractanda vbi fiet mentio de arca alibi eri
ſtente. Aduertant tamen ſtudioſi in ſacra ſcriptura, nullam
poft hanc legi tranſlationem arcæ ante tráflationem factam
à Dauidè: quanuis legatur arca ſemel deducta in caftra té
pore Saulis. I.reg.14.0 Elhazarum filium cius fanétificauerunt
it cuftodiret arcam domini. Leuiticæ ftirpis fuiſſe Abinadab.
ex officio cuſtodiédi arcam domini inſinuatur.ritus autem
fanétificandi, ſcriptus eft in Leuitico.
T
ti ſuntdies :erat quippe iam annus vigeſimus.Iuxta Hebræú
ha
 CAPVT VII . 103
habetur. multiplicati ſuntdies fuerunt anni viginti, hoc eft :
die quofuit arca in Cir'iath leharim ,tráfierunt multi dies,
ita g fuerunt anni viginti. Et fignificatur tempus ſubiun
& arum actionum populi & Samuelis:quòd videlicet fuerint
infra viginti annos à dic manfionis arcæ in Cir'iath leha
rim.Hic enim ſenfus quadrat rebus geſtis & ſolicitudini ac
bonæ famz Samuelis: vt quam primum potuerit poftquam
cellauit clades Beth'ſemitarum , per viginti annos non de
ftiterit vacare iis quæ ad ſalutem erant populi.Grequieuir.
luxta Hebræum habetur. @luxerunt omnis domus Iſrael post
Ichowah.Ecce prima actio populi infra iftos viginti annos:
& eft a &tio pænitentiç proprer offenſum deum.ab hac enim
incipit Samuel conuertere populum peccatorem .
- Ait autem Scmuel ad vniuerfam domum Ifrael dicendo: ſi in to
to corde veſtro reuertimini ad dominum :auferte dedis alienos de me
dio veftri @ Haftharoth , o preparate cor veftrum domino o fer
wite eiſoli,& liberabit vos de manu Pelifthinorun :. Ecce ſecun
da actio in illis annis.Et verè conſequenter ſe habet hæc ſe
cunda ad primam . vera enim pænitentia non effet niſi ab
iicerent deos alienos . Abſtulerunt ergo fili Ili aclBchalim
Haftharoth : feruicrunt domino foli.Hinc clarè apparet quò 1
infecti erant idolatria multiplici filij Ifrael.
Dixita; Semuel: congregate vniuerfum Ifracl in Mixpam Ecce
tertia ačtio in illis annis . & eft proculdubio ſermo de Maf
pha in tribu Iudæ.vtorcm .luxta Hebræú habetur. Qorabo
pro vobis ad dominum.finis enim huius cógregationis( vt ſub
iungitur )non fuit oratio Samuelis, ſed communis ac publi
ca abrenunciatio idolatriç cum cófeffione & ſatisfactione.
Dicendo autem & orabo pro vobis ad Iehouah, non ponti
ficis officium vſurpar.tum quia propheta erat, & vt prophe
ta oraturuserat ad Iehouah tum quia non fiebat hçc oratio
in templo dei:nam tabernaculú dei erat in Silo, & arca erat
in Cir'iath leharim : hæc autem congregatio fiebat in Maf
pha,vbi nunquam fcriptura tradit fuiffe arcam aut taberna
culum . Et congregati ſunt in Mizpań , & hauferunt aquamo
effuderunt in confpeétu Ichouah .Noua eft hæc cærimonia ,ad
fignificandum ſenſibili figno totalem abdicationem idola
triz.adhoc enim hauftam aquam publicè effuderunt coram
deo :vt quéadınodú aqua fic abiicitúr nihil eius remanet
in vafe (non color,non odor ,non ſapor)ita monftrabant te
fic
 PRIMI REG .
fic abdicare Idolatriá,vtnihil eius in ipfis remaneret.Quod
auté dicitur in conſpectu Iehouah ad teſtimoniú fpe & at ge
in veritate ita intus fe habebát quemadmodú foris effundé
do aquan ſignificabant. acfi dictum fuiſſet quòd effuderút
aquam inuocando deum teſté ,feu tanquá in præſentia Dei
inſpicientiscorda. O ieiunauerüt die illo , & dixerút zbi,peccanie
mus Iehouahin caſu datiuo.Collige has a &tiones:& perpen
decófeſsioné dicendo peccauinius lehouah ,ſatisfactionem
verò ieiunando : lignum auté veræ contritionis effufionem
aquæ in confpeétu dei.Et hic fuit fnis cógregationisiſtius
inMaſpha.fuit enim conſummatio veræ pænitentiæ . & co
firmatio populi ſub iudicio Samuelis.propter quod fubiun
gitur.iudicauitq; Scmwclfilios Ifrael in Mizpa. Ex qua fenten
tia habes tum g Samuel fuerit iudex : tum quòd à Samuele
tanquam propheta inductus eſt populus ad hancpublicam
profeſsionem penitétiæ: cum quod exinde incepit eſſe iu
dex ,qui prius erat duntaxat propheta.ad hoc enim infinua .
dum fcribitur officium iudicis in Samuele primum in Maf
pha,cógregato ibidem populo ad profeſsioné pænitentiæ .
T audicrit Pelifthim quòd cógregatieffent filij Ifraelin Mixe

cógregationem Ifraelis parituram rebellionem , parauerunt

ſe adprælium . Audieruntă;filij Ifracl , & timuerunt à facie Pelin
ſthim.Et dixerunt filij Ifiaelad Semuel: ne ceſſes pro nobis clamare
' ad dominum deum noftrum ,vtfaluet nos de manu Pelifthim .
Confidebant in Sámuelis oratione quia propheta domioi
erat.Tulita; Semuel agnum lactis pnum , & obtulit illum holocas .
ftum totum domino. Certè vides Samuelem non facerdotem
ſed Leuitam (prophetam tamen ) & offerre holocauftum &
extra locum tabernaculi domini: videlicet in Mafpha.
clamauit Semuel ad dominum pro Ifracl. non exterioris vocis
ſono,ſed magna cordis deuotione. & exaudiuit cã dominu .
Iuxta Hebræum habetur . & refpondit eidominus.Fortè ta
men reſpondere proexaudire ponitur.nam Hebrçi nullum
verbum habent lignificans proprie exaudire,Et fuit cùm See
muel offcrret holocauftum domino,Pelifthim iniere prælium contra
Iſrael:intonuit autédominus.Ceroc hic quantú valeat oratio
prophetæ ad debellandos hoftes . fragoremagno.Hebraicd
habctur.in voce grandiin die illa Super Pelifthim .Magna toni
tua lonaſſe aduerſus Pelifthinosſignificatur.effectus auté
corum
 CAPVT VII . 104
eorum fubiungitur. exterruit cos. O cafi funtà filiis Ifrael.
luxta Hebræum habetur. Qreddidit cos attonitos , & fucruns
mortificati in conſpectu iſraelis.Deus pugnauit primùm toni
truis,cum efficacia reddendi Pelifthinos acconitos & more
uificandi cos.Et hinc coniicitur non fuiſſe tonitrua pura ſed
etiam fulmina.
Egreſsii:fiunt homines Ifrael de Mizpa , perfecuti funt Peli
fthinos.Hinc apparét duo.alterum qudi Peliſthini prælium
inierant aduerſus ipfam ciuitatem Maſpha : alterum quod
Iſraelitæ vidétes Pelirhinos reiectos à deo,egreſsi è ciuita
te perſecuti ſunt fugientes. O percufferunt cos vſquead locum
qui eft fub Beth'char.Primedue percuſsiones fuerunt à deo :
hæc autem tertia fuit humanis manibus effecta . Tulit au
tim Semuellapidem vnum , & poſuir cum inter Mizpam o inter
Sen, vocauit nomen eius lapis adiutori: dixitq ;, hucufque auxi
liatus eſt nobis dominus. Hic eft locus cuius mentio facta eſt
fuperius.4 .& . s.cap.ſub hoc nomine,quod modò impofitum
eft à Samuele.
T
nirent in terminos Ifrael: o fuit manus domini contra Peli
Ahim omnibus diebus Scmuelis. Gefta meritis Samuelis à deo,
ſupputanturin illis vigintiannis. Etredierunt ciuitates quas
zulerát Pdiftlim ab Ifrael ad Iſraclem ab Hec'ron vſqueGhath,
terminum carum , liberauit Iſrael de manu Pelifthinorum fuitý;
pax inter Iſrael inter Emoreum.Nec tempore Samſonis nec
temporc Helitantum beneficium collatum legitur Iſraeli.
Iudicamita Ifraclem cunctisdiebus vita fua.Hinc apparet quod
quanuis creatus fuerit Saul rex , non tamen depoſitus eſt
Samuel à dignitate & authoritate iudicis: quanuis non ex
crceret officium iudicis propter ſenectutem ob quàm crea
uit regem . Tempore autem quo exercebat officium , ob
commoditatem populi ( vt in litera ſubiungitur) annuatim
ad cria ſe conferebat loca ad exercenda iudicia. reſidentia
tamen eius ordinaria crat in Rama vbi natus eft.Et ibar per
fingulos annos & circumibar Beth'elo Ghilhalo Mizpam :
indicabat Ifraelem in omnibus locis iſtus.Reuertebarura; in Ramam
( quia ibi erat domus eius) ibi iudicabat Ifraclem : edificauit
ibi altare domino.Nec arca dei nec tabernaculum dei legitur
aliquando fuiſſe in Rama, & tamen ibi ædificauit Sansuel
altare domino.
CAP
 PRIMI REG.
CAPVT VIII.
Aftum eſt autem cum fenuifſet Semuel,pofuit filios fuos
F iudices ſuper Ifracl.Et fuit nomen filicius primogenies
Toel, o nomen ſecundi Abi'ia :iudicum in Bcorſebah.
Locus in quo filij Samuelis iudicabane deſcribitur. Et non
ambulauerunt filü cius in viis illius , fed declinaucrunt post awari
tiam ; acceperuntq; munera & peruerterine iudicium . Peccatum
filiorum Samuelis circa iudicium deſcribitur rectiſsimo or.
dine triplex: videlicet interna cupiditas rerum ,exterior ac
ceptio munerum , & vtriuſque effectus iniuftum iudicium .

muelem in Ramam.Et dixcrunt ei:ccce tu ſenuifti.& filijtui

non ambulant in viis tuis, nunc conſtitue nobis regem vt indicet nos
ficut omnes gentes . Difplicuita;fermoin oculis Semuclu quo dixes
rant da nobis regem vt iudicet nos:Qor'anit Semuel ad dominum .
Quanuis humaua ratione & paffione diſplicuerit Samueli
huiuſmodi petitio (quia redundabat in abiectioné & iplius
& filiorum )attamen deum conſulere non eſt oblitus.
Dixit autem dominus ad Somulcm : audi vocem populi in omnis
bus que dicent tibi.Mandat deus fieri regem petente populo:
quia bonum abſolute petebát conſonum legi, quanuisnon
petierint bonú ſtáte difpofitione diuina de feipfo rege Iſra.
elis.quia non te abiecerunt ſed me ne tegnem ſuper cos.Verba hçc
diuina cóſolatoria ſuut Samuelis humano more.declarat fi.
quidé deus Samueli quòd hçc petitionon eſt directè contra
ipſum Samuelem ,quia ipſe Samuel nó eft rex : fed potius eft
cõrra ipſum deum regnanté fuper Iſrael. Vnde et Hebraicè
habetur.quia no te abominati funt,quia me abominatiſuntà re
gnare ſuper cos. Lege decimumnonum capitulum exodi : &
inuenies inter alia pollicita populo à deo, & vos eritis mihi
regnum facerdotum.Regem ergo Ifraelis deus feipſum ex
hibere dignatus eft, eoipfo quot promittit fi bene egerint
quòd eruntipfi deo regnumregnum enim ad regem refer
tur. & propterca nuncdicit quod Ifraelitæ petendo regem
hominé,abominati ſunt ipfum Deú regé,tanquam non fuf
ficeret ipſe deus rex.Et intellige hæc non ſecundum intes.
tionem ,ſed quo ad factum & quo ad rationem affectus. no
enim intendebant abiicere deum regem ſed ſub ipſo habe
re regem hominem , veruntamen ipfum factum excludebat
ab iplis Ifraelitis ratione regni relatinè ad deum vt regem .
Ra
 CAPVT VIII . IOS
Ratio quoque affe &tus fi fuiffet quia lex diſpoſuic populum
polle habere regem ,irreprehenfibilis fuiffet:fed non legalis
' fed & ethnica ratio affertur, dicendo ſe velle habere regem
ad inftar aliarum gentium.hinc enim manifeftè apparet cos
paruipendiſſe fingulare priuilegium Dei quo præftabát cæ
teris gétibus, in hoc quòd ipfi erant electi & ere &ti in regnú
cuiusrex eſſet Deus. Et propterea aſſimilat deus hocfactum
populi aliis olim factis ab egreffu ex Aegypto aduerſus ip
lum Deum . Iuxta omnia opera que feceruntà dic quo afcendere
feci cos ex Aegypto vſque ad diem hanc, & dereliquerüt me fer
wierant diis alicnis,fic ipſifaciunt etiam tibi. Prius conſolacus eſt
Samuelem quòd quantum ad titulum regium non contraip
ſum Samuelem ,ſed cótra Deum agunt:modò cõfolatur cú
dem quo ad abiectionem ipſius Samuelis ( ad quam ſuapte
natura tendit petitio regis )ex fimili facto cótra ipfum Dcú,
dicendo quòd quemadmodum reliquerút colere me Deum
& feruierunt aliis diis, fic faciunt tibi relinquentes te & vo
lentes regem qui iudicet cos. Etnuncaudi vocem corum :vo
runtamen conteſtandocoteſtare evs.Verè benignus erga populum
Deus , mandando adimpieri petitionem populi, prædecla
rando ipfi populo omnis generis oppreſlionem futuram eis
à rege :nepoſtea poenitentes citarent ſe neſciſſe huiufmodi
oppreſſiones futuras.G indica eis ius regis. Iuxta Hebræú ha
betur. indiciam regis quiregnaturus eft fuper eos. Et attentè an
nota quòd dicendo ius fiueiudicium regis, diminuendo ra
tionem iuris & iudicij dicitur . Ita quòd limitaturiudicium
conditione etiam diminuente: & non eſt ſenſus quod infra
fcripta fint iuris,ſed iuris regis: hoc eft erunt iuris,quia rex
voler eſſeius.
Dixitque Semuel omnia verba domini ad populum ,qui petebant
ab eo regem.Et dixit, hoc erit iudicium regisqui regnaturus eft fus
per vos: filios veſtros tollet , oponet ſibi is curribusfuis, facietque
cos cquites precurſores cituum fuorum . Et conftituet fibi prin
cipes millenarios principes quinquagenarios : Garatores agro
rumſuorum &meffores fegetum fuarum ,ofabros armorum cur
ruum ſuorum . Filiáfque vestras tollet, in vnguentaries ou coquia
narias Go panificas.Et agros veſtros & vineas veftras Goliueta vee
ftra bona collei: & dabic ſeruisfuis . Etfemina veſtra& vincas ve
fras addecimabit: datit Eunuchus ſuis feruis fuis,Seruos etiam
reftros o ancillas vestras & iuuenes veftros bonos o afinos veſtros
toller:
 PRIMI REG.
tolet : el ponet in operefuo. Pecora veftra addecimabit : & eritis ei
ſerui. Et clamabitisin die illa à facie
regis veftri quem elegeritis 7o
by: Onon exaudiet dominus vos in die illa . Et renuit populus at .
dire vocem Semuel: & dixerüt, non ,ſed sex erit fuper nos.Et erimus
etiam nos ficatomnesgentes : iudicabitq; nos rex noſter. & egredie
tur ante nos es pugnabit bella noſtra. Audiuitý; Semul omnis
verba populi: & locutus eſtca in auribus domini. Pertinacis popu
li ſententiam circa habendum regem refert Samuel ad Deú,
iterum conſulendo ipfum :in hoc oftendensſe nolle recede .
re à diuina voluntate.
Dixitą; dominus ad Semuelem , audi vocem corum & conftitue
fuper eos regem : air Semuel ad homines Ifrael, itevnufquifque in
ciuitatem ſuam .Minus ſcribitur & plus ſignificatur: videlicet
quod congregabit populum in Mafpha pro ele&tione regis.
miſit enim eos lætos (vtpote exauditos ) ſed ad propria linc
rege,quia non pro tunc conmodum eratiuſtituere regem .
CAPVT 1X .
T fuit vir de Biniamin nomine Cisfilius abi'iel,filiz
cror,
E filý Bechorath , fili Aphi'ach , filjviriIemini.Alias dixi
mus, lemini poni pro Beniamin.explicatur nanque
quòd paternum genus duxit ex Beniamin.fortis robore. Adip
ſum Cis refertur hoc.Et ei erat filiusnomine Saul, electus.Non
eſt hic ſermo de eleccione ad cæleftem patriam , ſed de ele
Etione ad humaoas actiones.erat enim non vir gregarius, fed
inter electos:vtpote prudens & ftrenuus.tv bonus, o non erat
vir de filiis Iſrael melior illo. Non ſolum commendatur à ſenſu
& militia ,fed etiam à bonitate tanta vt ſubiūgatur quòd etdi
haberet pares non tamen haberet meliorem in Iſrael.Etfi fic
vt ſonat litera intelligatur , vel hyperbolica eft locutio, vel
quo ad actiones ciuiles relatiuè ad cómunem populum in
telligitur. Dico autem ad cómunem populum , quia Samuel
crat melior illo .Ec dixi ſi fic vt ſonat litera: quia Hebraica
dictio quanuis bonitatem fonet , pro pulchritudine tamen
ponitur. extenditur enim apud Hebræos boni nomen & ad
lætum & ad pulchrum . Vnde crediderim ſenſum literalem
effe, & non erat pulchrior illo in Iſrael.in cuius fignum abf
que coniunctione aliqua fubiungitur, ab humcro fuo fwy
fum celfior omni populo.hoc enim ad manifeftandam illius pul
chritudinem ſpectar. exigitur enim ad pulchritudinem ho
minis magnitudo corporis : nam paruibenc proportionati,
fpeciofi
 CAPVT IX. 106
fpeciofi non pulchri ſunt.Et ex hoc iun &to præcedenti dieto
quod non erat pulchrior illo ,habetur quod huiuſmodi pro
ceritas Saulis erat cum proportione membrorum : alioquiņ
non fuiſſet pulcher.
Erierant autem afina Cis patri Saul:dixitý; Cis ad Saulfilium
PJuan , tolle quafo tecum vnum de pueris & furge , vade quare
afinu. Et tranſiuit in montem Eph'raim in terram Salifa ,o no
inuenerunt: Iranficruntq; in terram Sahalim , & non erant tranfi.
wit in terram Iimini, non inuenerunt. Ipſi venerunt in terram
zuph : Saul dixitpuero qui crat cum co , veni ( reuertamur ,ne
ferrè dimiferit patermeus afinas ſolicitus ſit pro nobis . De di
miſſione curæ etſermo :vt teftatur Hebraica veritas , fonás
aequando ceſlauerit pater meus ab afinis: hoc eſt à cura ali
Darum.Et eſt ſenſus , ne maior ſolicitudo de nobis excludac
à patre meo ſolicitudine de aſinis.rationabiliter enim vere
batur ingerere patri maiorem ſolicitudinem ex nimia mora,
Et dixit ei :ecce obfecro vir Driest in ciuitate iſta. Nomé eft Elo
him.vir nobilis.luxta Hebræum habetur , vir honoratus, omne
quod loquetur, veniendo veniet:nunc eamus illuc,fi fortè indicet no,
bis viam nostram por quam ambulauimus.hoc eſt fructum intens
tum per viam noftram.Dixitque Saul puero ſuo: ecce ibimus,
quid affircmus viro ?Non ad precium ſed ad honorem hoc re
fertur.nam non vendebat Samuel prophetiam :nec viri boni
( in quorum numero erat Saul) offerebant prophetæ munur.
cula vtprecium , ſed quéadmodú offerunt Deo cauſa vene
rationis. quia panis defecit de vaſis noftris, o ſportulam non ha
bemus, luxta Hebræum habetur.Omunus non eft. Et hinc pa
tet quòd nõ precium , ſed muous intendebat offerre. vt affe
ramus viro Dei Nomeo cít Elohim . Et ratio offerendi cangi
tur dicendo viro Elohim.vice enim Dei offerebantprophe.
tæ.ncc quicquam aliud . Parui refert quòd Hebraicè habetur.
quid cum nobis :quafi dicat nihil quod offerre valeamus.Rur
siſque puer reſpondit Sauli , o dixit:ecce inuenitur in manu mca
quarta pars ſtaterisargenti. luxta Hebræum habetur.quarta pars
ſecli argenti,quam daboviro Dei & indicabit nobis viam noftram .
Sępe in libris Mofis fa&ta eſtmentiofecli,quod corruptè di
citur ficlus.habcbat fiquidem ifte númum argenteum quin
que obnlorum dandum viro Elohim.Olim in Iſrael. Interpo
nitur hoc ad intelligenciam ſubſequentium in quibus non
Dominabitur vir Elohim ſed videas : & quòd author , licet
O ij verba
 PRIMI REG .
verba Saulis & famuli inter fefe referat ſub appellatione vi
ri Dei,ipfi tamen vtebantur nomine videntis.fic dicebat vnufo
quiſquc vadens conſulere Deum . Nomen eſt Elohim . vcnite u
eamus vſquc ad videntem : quicnim propheta dicirur hodie , voca .
batur olim vidēs. Dixitq; Saul ad puerum ſuum ,bonus cft fcimotuus
veni edmus :& ierunt in ciuitatem in qua eratvir Dsi . Nomen
eft Elohim .
Cumj; aſcederent cliuum ciuitatis, inuenerunt puellas egrediëtes
at hauriendă aquã: dixerunt cis:num hic eft vidés Que reſpõe
derunt & dixerunt,eft,ccce ante tc. hoc eft ecce obuius erit tibi,
feſtina nunc, hodie enim rerit in ciuitatem quiafacrificium eft hom
die populi in excelſo. Iuxta Hebræum habetur. quia facrificium
dici populo in Bama . Et hæcquoque di& tio quádoque nomen
appellatiuum ſonans excelſum , quandoque nomen propriú
loci eſt.Crediderim hic effe nomen appellatiuum : & in
excelſo facrificium offerri etiam à viris ſanatıs,hîc patet. Et
appellatur facrificium diei , quia non durabat niſi vno die:
ad differentiam ſacrificiorum quibus vacabant diebus mul
tis , continuando diem dici & facrificium ſacrificio . Cam in
greßi fueritis ciuitatem , ftatim inucnictis cum antcquam aſiėdat ex
celſum advefiendum : non cnim comedetpopulus donec ille veniar,
quia ipſe bericdicit hodie, luxta Hebræum habetur.benedicet ſa
crificium & poftea comedent qui inuitatiſunt.Res ſacrificata quç
comedenda erat, appellatur ſacrificium benedicendú antea
comedant inuitati. nunc afcendste,quis hodicreperietis eum .
Iuxta Heb.habetur.quia eñ ficut hodiereperietis cv.hoc eft quia
occurret vobis ficut occurrit vobis hic dies.certitudinem oc.
curſus manifeſtare intendút puellæ ex fimilitudine occurſus
hodierni diei. Et aſcenderunt in ciuitatcm : cumq; perueniffent in
medium ciuitatis, ecce Semuel egrediebatur in occurfum corú vtafcē
deret in excelfum .
Dominus autem reuelaucrat aurem Semuelis die vna antequam
veniret Saul dicendo . Hac ipfa hora que nunc eſt cras mittam vi
rum ad te, Iuxta Hebræum habetur.Sicut tempus cras , mittam
tibi virum de terra Biniamin, o unges cum in ducëſuperpopulum
meum Ifrael, o ſaluabit populum meum de mans Pelifthinorum :
refpexi enim populum meum , quia vcnit clamor cius ad me.Et eft
cras genitiui cafus:nullaque fit mentio horæ , ſed duntaxat
temporis diei craftini.Et eft fenfus ,quando erit tempus dici
craft:ni,mittam tibi virum & c.
Cuma;
 CAPVT IX . 107
Vmg; aſpexiffet Somuel Saulem ,dominus allocutuseft cũ :ec
Сті ce vir quědixitibi,ifte dominabitur populomco .Acceßit an .
sem Saul ad Semuelő in medio poria . Paulò antè narrauit quod
Saul & famuluseius erat in medio ciuitatis Samuele occur
rente obuiam :modò verò dicitur quòd appropinquauit Saul
adSamuelem in medio portæ ,proculdubio ciuitatis : aduer
Sari liquidé fibiinuicem hæc vidétur.Solutio eft quod inter
pretes cauſanttantam ambiguitatem : quia Hebraica di & tio
interpretata in medio,interpretáda erat in intra.narratur fi
quidem prius quod iam intrauerát ciuitatem quádo Samuel
domum exiit & obuius fuit eis: narratur modò vſque ad quá
parté ciuitatis ingreſſi appropinquauerút Samueli, videlicet
ad medium portæ hoc eſt placeæ quæ erat iuncta portę ciui
taris.o dixit, indica oro mihi vbi eft hic domus videntis. Et reſpons
dit Semuel Sanli dicendo:egofum viders, afcende ante mein excel
Sum comedetis mecum hodie & dimittam temane, & omnia qua
funt in corde tuoannunciabo tibi. Quádo adimpleuerit hoc Sa
muel,nó cft ſcriptum :poteft tamen intelligi hoc adimpleſſe
quando locutus eſt ei fuper te &tum . Er de afinabus quas perdi
diſti nudiuftertius neſolicitusſis, quia inuétæ funt: & cui cüt opria
ma quaque Iſrael,nónne tibi tori domuipatris sui ? Non poteft
fe continere Samuel à prænúciando Sauli futurum regnum
Iſrael.Refponditý. Saul & dixit:nónne filius Iemini ſum dimini
ma tribu Iſrael, & cognatio mea nouißima inter omnes familiastri.
bus Biniamin?& cur locutuses mihifermonem iftum ? Admiratio
nis & humilitatis verba ſunt argumentantia à tribu & à fa
milia . Recole tamen quòd carent ſuperlatiuis Hebræi qui .
bus vtitur interpres. Hebraicè enim pofitiua nomina parui
tatis ſcribuntur.
Affumpfit autem Semuel Saulem & puerum eius , & introduxit
cos intriclinium : & dedit eis locum in capite eorum qui erant inni.
tati,qui erantcirciter triginta viri, hofpitibus fiquidem hono
rem exhibuit.Dixitque Semuel coguo: dapartem quam dedi tibi
O precepivt reponeresapud te. Lewanitque coquus armum . Defi
cit. & fuper eum . vel vt alij putant & caudam . Prima tamen
le & tio magis quadrare videtur : & fignificare pectuſculum
quod eſt ſuper armum .& pofuit ante Saml:dixitq: Semuel , ecce
quod remäfitpone ante te & comcdequia de induftria feruatum eft
tibi quando populum vocami.Re&te totus hic fenfusredditur,&
lógé clarius quàm fcribatur Hebraicè.Et hirc apparet quod
oiij incertus
 PRIMI REG.
incertus erat die heſterno Samuel de hora qua renturus ef
ſet ille homo ex Beniamin qui vngendus erat in ducem 1f
rael.ideo enim quando vocauit populum , ſeruandam iuſſic
hanc porcionem ,quia neſciebat an hora conuiui , fururus ef
ſet præſens. & propterea dicit quod de induſtria ſeruata eft
ifta portio tibi,quanuis adhuc ignoto in particulari . come
dit Saul cum Semucle in die illa. Deſcēderātņ; de excelſo in ciuita -
tem : & locutus eſt cum Saule in folario.Iuxta Heb.habetur. ſuper
teftum . Quid auté locutus fuerit,non eft fcriptú :fed creditur
quòd túc indicauit Sauli quicquid eratin corde eius,vtpro
miſerat.ftrauitque Saul in ſolario & dormiuit. Claufula hæc fu
perflua eft, eo quòd in Hebræo non habetur . Suiteserántque
mani: cum dies illucefferet, vocauit Semuel Saulem in folarium .
luxta Hebræum habetur.ad teétum dicendo . Locus ad quem
vocabatur Saul deſcribitur.fignificatur enim quòd afcende
ret ad ipſum Samuelem ad tedtum.furge & dimittam te: furre
xitj; Saul, c cgreßi funt ambo ipfe Scmuel)foras .Cumq; de.
Soenderét in extrema parte ciuitatis, Semuel dixit ad Saul, dic puc
go vt antecedat nos ♡ tranfeat. Iuxta Hebræum habetur. trä .
fiuit.famulus antecedendo eos.tu autem ſubſiſte pauliſpervi in .
diccm tibi ferinonem domini. luxta Hebræum habetur. & iufta
ficut hodie,o audirefaciam te verbum Elohim . Et eft ſenſus , &
tu ſta feliciter ficut hodie eſt dies felicitatis cuæ . Non de
ſuat tamen qui tranſpoſitam legunt fimilitudinem ,ordinan
tes çàm cum ſequentiſententia. Ita vt ſenſus fit . & ficut ho
die audire te faciam verbú Elohim , hoc eft ita certum ficut
eſt hodiernus dies. Elige quam malueris conſtructionem .

CAPVT X.
Vlit autem Semuellenticulam olei & effudit.Iuxta He
T bræum habetur. & colauit. quod minus eſt quàm ef
funderc.fuper caput eius, & oſculatus eſt eum:& ait, ec
ce vnxit te Deus . Parui refert quòd Hebraicé habetur, an non
guia vnxit te Iehouah fuper hareditatem ſuam in ducem ? Et eſt
ſenſus , quia non alia ratione fit ifta colatio niſi quia ſum
mus Deus voxit te ſuper hæreditatem ſuam in ducem.
Et liberabis populum eius de manibus inimicorum eius qui in cir
cumitu eiusfunt: hoc tibiſignumquia vnxit te dominus in prin
cipem . Vniuerſa hæc ſuperflua ſunt : vtpote quæ in Hebræo
non habentur: ſed immediate ſequitur.
In 1
 CAPVT X. 108
In ire tuo hodie à mecum , reperies duos homines iuxta fepulchrü
Rachel in termino Biniamin in Zelzach.Sententia eft clara . di
céntque tibi, inuente ſuntaſina quas ieras quafiium ecce dimifit
pater tuus negocium aſinarum, & timet vobis dicendo quid facian
de filiomeo: Legendum eft in caſu datiuo.filio meo . ſolicitudo
enim ſignificatur erga filium quafi perditum recuperádum .
Cúmque abierisinde & vlora träfieris & veneris ad quercum Tha .
bor. luxta Hebræum habetur. Elon Thabor . Aliâs diximus
arborem fignificari quam interpres ſæpe quercum appellat.
inuenient te ibi tres viri aſcendentes ad Deum in Burh'cl. luxta
Hebræum habetur, ad Elohim Beth'cl . Non eft enim ſermo
de loco appellato Beth'el ſed de domo Dei quæ tunc erat in
Silo.aſcendebant enim ifti cum oblationibus ad Deum in
domo Dei . vnus portans,tres hados , & vnus per.ans tres tortas
panis , vnus portans lagenam vini. Et ſalmabunt tc cum pace:
dabrintquetibi duos panes,o accipies demanu corum . Foftea vi
nies ad collem Dei vbi eft ftatioPhilifthinorum. Parui refert quod
iuxta Hebræum habetur. vbi prefecti Pelifthinorum.nihil e
nim aliud ſignificari videtur quàm præfidium quod ibi ha
bebant Pelifthini. in hodiernum fiquidem vſque diem rcci
nene principes aliquas arces munitas quanuis reftituant ci
uitates. & fic intelligimus Peliſthinos & reſtituiffe ciuitates
tempore Samuelis , & tamen tenuiſſe præſidia in aliquibus
arcibus. & cum ingreſſou fucrisibi vrbem . Iuxta Hebræum ha
betur. o erit ficut venire tuum illuc ad ciuitatem , obuiam habebis
cætum prophetarum defcendentium de excelſo, & ante cos eruntly .
ra tympanum tibia @ cithara . Anteingreſſum in ciui
taté prænunciatur obuiaturus cæcus prophetarum deſcen
dentium de excelſo cum inſtrumentis muſicis quatuor ante
eos . Denominibus autem inſtrumentorum non oportet ſo
licitari : quia ignota ſunt nobis quæ illo tempore vſui erát.
Gipfe prophetantes, hoc eft diuinas laudes canentes.Et infi
liet in te ſpiritus domini, luxta Hebræum habetur. Et proficiet
fuper te fpiritus Ichouah. Ad inftar proficientis deſcribitur di .
uinus fpiritus in homine ſecúdum pouum donú operans, cò
quod tanquam prius exiſtensin homine progreditur de bo.
no in melius.nổ proficit itaque fpiritus Dei ip feipſo, ſed in
homine.o prophetabis cü cis: & verteris in virü altcrum . Diſcer
ne effectus fpiritus diuini.facit enim exterius prophetare cú
ouij aliis
 PRIMI REG .
aliis (hoc eſt cantare diuinas laudes quas prius neſciebat ) &
intus mutat hominem in virum alterum . Quádo crgo venering
figna iſtatili,facquacunque inucncrit manns tua. Iuxta Hebræú
habetur.fac tibi quod inueniet manus tua,quis Elohim tecum.Si
gnificanter dicit fac tibi ,& no dicit abſolutè fac:quia adhuc
non erat promulgatus rex ,ſed in iis quæ ad eum ipectabant
liberam manifeſtat facultatem in quocunque occurréti ne
gocio ,quia Deus eſt gubernator eius.
Et defcendes ante me in Ghilghal. Hæc verba præfupponunt
multa in ſcriptura tacita :videlicet quòd congregato populo
promulgabitur rex. nam hoc mádatã deſcendendi in Ghal
ghala ,ad tempus poft promulgationem regis referri ,teftan
tur ſcripta inferius in cap.13.ego quippe deſcendam ad te vt of
feras oblationem & immoles victimas pacificas. Iuxta Hebrçum
habetur.Geccergo defcendens ad te, ad faciendum afcendere ho
locauſtum ,ad facrificandum facrificiapacificorü. Hoc eftprimum
officium ad quod ſe véturum promittit Samuel.Deinde im
mediatè ſubiungitur.feptem dicbus expeétabis vſque venire met
ad te.Ex ſcriptis quoquein eodé capitulo manifeftum eft fic
effe legendum :ita quòd ſeptem dies referuntur ad expe &ta
tionem.clarè fiquidem ibidem dicitur Saulem expectaffe fe
ptem dies ſecundum tempus quod dixerat Samuel. Qoften
dam tibi quid facias Parui refert quod Hebraicè habetur.com
faciam fcirete qua facies. Et hoc eft alterum officiú quod pro
mittit Samuel : poſt videlicet oblata ſacrificia indicareregi
id quod erat facturus ipſe rex , proculdubio relatiuè ad re
gnum .quod magnum fuiſſet beneficium fi adimpletú fuiſ
Iet. Ertu prudens lector fifte, & diligentius confer ſubiun
& ta omnia vſque ad tertiumdecimum capitulum : & videbis
ſenſum quidem verborum Samuelis eſſe quem diximus,ſed
alið tendere quàm ad ſcripta in cap.13. nam quod ibi firibi
tur,lõge poft fuitgeſtum : & ante illud geſtun in Ghalgha
lis,prius conuenerunt in eiſdem Ghalghalis Samuel & Saul
cuin vniuerſo populo,cum magna lætitia innouando regnú
vt ſcribitur inferius cap.II.poft ſuperatos Hammonitas.Nó
ergo ad conuentum illum referuntur hæc Samuelis verba :
ſed cum audiſſent Nahas regem hammonitarum præparare
bellum aduerſus Iſraelem , & propterea (vt in cap.12.mani
feftatur)Iſraelitæ petiiſſene regem , cogitauit prudenter Sa
muel quòd promulgato rege conueniendum effet in Ghal
ghalis,
 CAPVT X. 10,
ghalis,loco propinquo lordani:ac per hocidoneo ad tuen
dum Iſrael ab Hammonitis qui erat trans Iordanem . & pro
pterea mandat er núc Saulivt cum fuerit promulgatus ret,
delcendat ante ipſum in Ghalghala expectaturus ipſum ſe
ptem diebus ( quibus populus congregandus erat cum vi
& ualibus ) promittendo quòd ipſe ſequetur ad duo prædi&ta
officia:hoc eſt ad ſacrificia & ad indicandum ei quid factu
sus ellet ad cuédum lſraelem ab Hammonitis. Sed ſuperue
piente inopinato nuncio ex labes Ghalahad,non potuit ſer .
uari mandatum boc. repentino enim opus fuit remedio : v
manifeftè fubiungitur in cap.II. Et hic ſenſus tanquam li
teralis comple tendus eſt:vtpote rationi & contextui rerum
icriptarum ac geftarum confonus , & nihil habens obfta
culi. Nifi aliquis putauerit dari à Samuele Sauli mandatum
generale vt quoties opus fuerit cögregare populum ,præue
diat per ſeptem dies in Ghalghalis quia iple Samuel ſubſe .
quetur ad dicta duo exercenda officia.
T fuit cum vertiſſet humerum fuum vt abiret à Semuel, ima
EI mutasit ei Deus cor aliud Nomen eſt Elohim . Vide beni
gnitatem Dei : non expectauit tempus prædictum à Samue
le, ſed ſtacim vt à Samuele abiit Saul ,immutauitei cor. Bu
venerunt omnia figna hæc in dieilla . Venerintque adpradiétum
collem . Iuxta Hebræum habetur. Et vencrunt illuc ad collem .
proculdubio collem Elohim : ſed neſcimus quare fuerit ap
pellacus collis Elohim . Præmittitur autem aduerbium lo
cale , ad manifeſtandum quòd venerunt ad illum locum
quem defignauerat Samuel. ccce cuneus prophetarum in oc
curſum eius :& infiliit fuper cum ſpiritus Dei . Iuxta Hebræum
habetur. profecit ſuper cum Spiritus Elohim . Intellige hanc
ſententiam iuxta prius declarata cum prædixit eam Sa
muel . Et fimiliter quòd fubiungitur. prophetawit in medio
corum . cátauit enim cum prophetis laudes diuinas quas for
tè nunquam audiuerat. Videntes autem omnesqui nouerantcum
ab heri nudiuftertius , quod cum prophetis prophetaret, dixc
Punt adinuicem ,quanam res accidit filio Cis: num Saul inter pro
phetas? Refponditque vir inde Godixit, & quis pater corum ?Ad
augmentum admirationis ſcribitur huiuſmodi colloquium.
quidam enim admirabantur conſiderantes ipſum Saulem,
quidam autem ſpectantes ad patrem : quoniam nec ex par
te ipfius nec ex parte patrum videbant rationem prophetan .
dija
 PRIMI REG .
di in Saule.nulla fiquidem erat eis communio cum prophe
tis. propterea verfism eſt in prouerbium :num Saul inter prophe
t.us ? Ceſfauit autem prophetare. Verè ad menfuram dat Deus
fpiritum . Gvenitin excelſum.luxta Hebræum habetur.Quc.
nit in Bamam. Nomen proprium loci ſignificari puto,
DixitquepatruusSaul ad eum & ad pucrum cius,quo abiſti?
dixit,ad quarendum afinas ,quas cum non inuenifſemus,venimus ad
Semuelem . Et dixit patruusSaul; indica quafo mihi quid dixitvo
bis Semuel. Dixitque Saul ad patruum fuum , indicando indicauis
nobis quòd inucnte eſſentaſina: verbunc autem regni no indicauit ci
quod dixerat Semuel.
T conocauit Semuel populum ad dominum in Mizpam . Qua
E re hunc locum pro electioneregiselegerit Samuel , non
eft ſcriptum . Et dicitur cógregafle in Malpha ad dominum ,
quia ſub titulo diuino fiebat congregatio :quemadmodum
etiam ludi.20.congregatusquoque ícribitur populus ad do
minum in Mafpha.Quod ideo annotauerim ne hinc ſuma-.
tur argumentum quod arca Dei fuerit tunc in Mafpha:nam
tempore ludicum quo cógregati ſunt ad dotninumin Mar
pha,perſpicuum eſt non fuiſſe ibidem arcam Dei.yerim co
gregatio ifta Samuelis ea ratione dicitur ad dominum , quia
ad audiendum & exequendum verbum domini fiebat.Vnde
& Samuel à verbis diuinis incipit alloqui populumiſubditur
enim . Dixitq; ad filios Ifrael:fic dixit Iehouah Elohe Ifrael. Sic
habetur Hebraicè.ego aſcendere feci Ifrael de Aegypto, o eripui
vos demanu Aegyptiorum & de manu omniumregnorumcorum
qui affligebät vos. Vosautem hodie proseciſtis dominum Deum ve
ftrum . luxta Hebræum habetur. abominati eftis Elohe veftrum ,
quod intellige vt ſupra expoſitum eft.quiſaluat vas ab omnia
bus malis veftris & anguftiis veſtris,dixiftiſque nequaquam , fed re
gem conftitue fuper nos. Iuxta Hebræum habetur . dixiftis ei
quòd regem ponesſuper nos . Hinc habes quòd Samuel nuncia
uerat populo petenti regem prima vice non ſolum proteſta
tionem iuris regis, ſed etiã verba dei di & taad ipſum Samue
lem : videlicet quòd Ifraelitæ abominati ſunt ipſum Deum
regem , & cætera. hæc enim modo Samuel commemorat,ex
plicando pertinaciam Iſraelitarum relatiuè ad Deum ,quam
ſuperius explicauerat relatiuè ad ipſum Samuelem . talem
cnim pertinaciam commemorat referédo & dixiſtis eiſpro
culdubio Dco) quòd regem pones ſuper nos.eu nunc fate
Coran
 CAPVT X. ITO
coram domino. Religioſus vſus ſortium fignificatur per ftare
coram ſummo deo:vt non ex caſu ſed ex diuina prouiden
tia expectarent effectum fortis,eleuatis mentibus in deum
& deuotè com médandocauſam Deo.per tribus veſtrano per
familias. Parui refert quod Hebraicè habetar. &per millia
veftra, amplas enim familias à remotiflimis auis fignificat,
conprebendentes multas magis ſpeciales familias.
Et applicuit Semucl omnes tribus Ifrael.Modus huius fortis
non eft fcriptus : & propterea nobis ignotus. cecidit fors
Super tribum Biniamin. Iuxta Hebræum habetur. & capta fuit
tribus Biniamin. tali enim loquendi modo vtitur Hebraica
litera.Nec meminit fortis, fed fimiliter ſubiungit quod fuit
capta familia , & quòd fuit captus Saul. & certum eft quod
non fignificatur capta corporaliter perſona Saulis ( cum ef
ſet abiens ) & multo minus nec fic capta tribus aut familia:
ſed modus ignotus eft nobis,quia ignota eft nobis qualitas
fortium.Et applicuit tribum Biniamin per familias cias, capta
eftfamiliaMat'ri: & captus eſt Saul filius Cós,quæſieruntá; cum
non cft inuentus. Et confuluerunt poft hac dominum.Iuxta Her
bræum habetur. Et interrogaucrunt adhuc in Jehovah. Nota
prudens le & or ,aduerbium ,adhuc: quoniam relatiuè ad in
quiſitionem per fortes , dicitur & interrogauerunt adhuc
in Iehouah . vtintelligamus quod illa per fortes inquiſitio
futuri regis fuic celebrata in lehouah.vtrúmnam venturus ef
ſet illac.luxta Hebræum habetur.ſi venit adhuc huc vir.Non
interrogant futurum :ſed præteritum extenſum vfq; ad pre
ſens,aohactenus huc venit Saul. Et eft præteriti temporis
venit.dixitq; dominus ecce abſcöditus eſt domi.luxta Hebræum
habetur, ecce ipfe abfconditus in vafis.Præſens crat , & pro
pterea refpondit Deus:ecce ipſe.Et quia abſconderat fein
ter multitudinem vaſorum , vel in domo vaſorum , idco di
cit & abſconditus in vafis.Nec eft tutú diffinire genus va
forum : quoniam apud Hebræos vafis nomen communiſsi
mum eft: & propterea non irrationabiliter creditur quòd
appellationevalorum fignificenturhic res populi quicon
uenerat repoſitæ alicubi. interillas liquidem quafi farcinas
populi occultauerat fe Saul, humilitatis ſpiritu a & tus ad in
dignum fe regno profitendum . Cucurreruntque eu tulerunt
cum inde:ftetisque in medio populi , & altior fuit toto populo
ab
 PRIMI: REG .
ab humero fuo&fupra.Es ait Semuel ad totum populum, nónne
vidiftus quem elegit dominus, quòd non eft fimilis ei in totopopulos
clamauitq ;totuspopulus ait,vimatrex .
Locutusa; eft Semuel ad populü iudicium regni,& feripfit in li .
bro @ repoſuit coram domino, hoc eſt in tabernaculo domini
prope locum vbi pofitum erat volumen legis fcriptæ à Mo
ſe. & dimiſit Semucltotum populum , vnumquemque in domum
Swam.Et etiam Sanliuitin domum ſuam in Ghibham : & icrüt că
co fortes quorü tetigerat deus cor.Nomen eft Elohim. Filö verò
Beli'iahal dixerunt,quid faluabitnos ifte ? & defpexcrunt cum ar
non attulerunt ei munera : illeautem diſsimulabat ſeaudire. Iuxta
Hebrçum habetur.& fuitficuttacens.hçc enim tacendi pru.
den tia reſpódet tribus iniuriis :videlicet verború ( num fal.
uabit nos ifter) & cótemptus, & non oblati munuſculi :qui
bus omnibus reſpondet diſsimulatio audicndi.
CAPVT XI.
T factum eſt quafipoft menfem . Superflua ſunt hæc,
E fumpta ex Ioſepho.nam iuxta Hebræum habetur.
Et afcendit Nachas Hammonites. Primum præclare
geſtű à Saule rege narratur: & fi loſepho creditur, fuit hoc
yno menſepoft electionem Saulis in regem.caftrametatus
eft cótra Iabes Ghilhad.Ciuitas vlera iordanem remota à no
uem tribubus Iſrael ,eft.dixcrumtq; omnes homineslabes ad Nas
chas, feri nobiſcüfædus & feruiemustibi. Et dixit ad cos Nachas
Hammonites:in hoc fcriam vobifcum fædus vt erham omniwn ve
ftrum oculos dexteros, ponang; vos opprobrium in vniuerfo Ifrael.
Et dixerunt ad cos ſenioreslabes: concede nobis feptem dies vi mit
tamus nuncios ad omnes terminos Ifracl, 6 ſi non fueritqui defense
dat nos egrediemut ad tc.
Veneruntą; nuncij in Ghibham Saulis, & locuti ſunt verba in
auribuspopuli: lewanit totus populus vocem fuarn oflcuit. Et
ecce Saul venicbatpoſt boues cx agro. Quanuis ele& ºrex, quia
came adhuc regnare non coeperat,rurali operi incumbebat.
& dixit Saul,quid habet populus quòd plorar: Gnarraucrunt ei
verba virorum labes.
Et infiliit Spiritus domini in Saul.Iuxta Hebræum habetur.
Er prosperatus eft fpiritusElohim fuper Saul cum audiffet verba
hac. Aſsimilatur proſperitati donum hoc fpiritus diuini, tú
quia velut ſucceflus proſper erat relatiue ad prçterita & ex
pe &tata : tum quia ad proſperitatem regni tendebat no
ua
1
 CAPVT XI . III
ua hæc commotio fpiritus Saulis à fpiritu diuino .qui aprè
nominatur fpiritus Elohim ,eò quòd eratfpiritus dei quate
nus gubernat o iratus eft furor eius valde.Ecce effectus inter
nus motus animiad iram.Et hinc habes quod diuinus ſpiri.
cus mouet quandoque animum hominis ad iram : & conſe
quenter quòd ira eft inftrumentum virtutis,fi moderatè aſ,
ſumitur.mouebat enim fpiritus fan &tus animum Saulis ad
vindiétam : & ideo congruum fuit vt faceret ipſum excan
deſcere. Et affumpfit vtrunque boucm . Clarius dixiffet vt ha
betur Hebraicè. Et accepit par boum. ne videretur ſignificari
quòd duos tantùm boues habuerit.& in fruſta concidit illud:
miſita; in omnes terminos Iſrael per manumnūciorum dicendo, qui
non exieritpoſt Saul O Semuel fic fiet bobus eius. Hinc conij
citur verum eſſe quod diximus: videlicet quod inter Saulé
& Samuelem habitus fuerat ſermo de exercitu congrega
do ad occurrédum Hammonitis. hoc enim innuuntSaulis
verba , ex improuito fonantia quòd populus egrediatur ad
bellum fequendo ipfüm Saulem & Samuelem . inuafit ergo
timor domini populum.Pafui refert quod Hebraicè habetur.
@cccidit timor Ichovah fuper populum .Non timor perdendi
boucs ſed timor dei narraturmouéspopulum : vt verè com
probetur proſperitas ſpiritus mouétis Saulem.c cgrefsi ſunt
tanquam vir vnus.Et recenſuitcos in Bex ec:fucruntý: filiorum If
racltrecenta millia,& virorum Iehuda triginta millia.Et dixerül
nunciis qui venerant: ſic dicctis viris labes Ghilhad, cras crit vobis
Salus cum incalucrit fol.Vide quàm celeriter fuerit congregå
tio tantæ mulcitudinis & facta & ducta ad locum idoncum :
hoc eft ad lordanis ripam.vt reor fic deceptus eft Nahas rex
Hammonitarum , putans cos non pofſe tam cirò occurrere.
veneruntą;nuncij oonunciaucrütvirisIabes, & latati ſunt.Et di
xerüt viri Iabes:manè exibimus ad vos, & facietisnobis omne quòd
bonum eft in oculis veftris.
Et fuit cum veniſſet dies craftinus, diſpoſuit Saul populum in
tres partes. Parui refert qudd Hebraicè habetur. in triacapito.
in idem enim redit fentétia. O ingreffus eft media caftra.pro
culdubio Hammonitarum . in vigilia matutina.hoceft in cu
ſtodia matutina quæ eftvltimacuſtodia noctis.Et hîcappa
ret prudentia Saulis nocte fiquidem magnum iter perege
runt viex improuiſo aggrederentur hoftes dormiétes: fem
per enim fimilis celeritas peperit victoria.percunſsit Hamo
mon
 PRIMI REG.
mon vfquequo incalefceret dies : qui autem remanſerunt difper /
funt,nonrenanſerunt ex eis duo fimul.
Dixita; populus ad Semuel, quis eft ifte qui dixit Saul nõregns
bit fuper nos? Sententia recte redditur: quanuis Hebraicèin
terrogatiuè fcribatur abfque negatione. date viros & intefi
ciemus eos.Dixita ;Saml;non morietur quiſquam die hac, quia hoc
die fecit dominus falutem in i frael. Hinc clarè apparet quod
Saul & Samuel fimul erant in die victoriæ .
Dixit autem Semuel ad populum :venite eamus in Ghilghal,
Ginnouemus ibi regnum . Suauem elegit Samuel modum ad
confirnandum regnum Saulis de conſenſu omnium abſque
punitione eorum quideſpexerát Saulem: vt ſicilli pænité
tes concurrerent vnanimiter cum reliquis ad regnú Saulis.
Et perrexit totus populus in Ghilghal, &fcccrunt ibiregem Sand
coram domino in Ghilghal.luxta Hebrçum habetur.& feccrūt
regnare ibi Saul in cölpectu Ichouah in Ghilghal.regem liquide
prius fecerant,ſed modò fecerunt eum regnare:hoc eft re
galem ſtatum aſſumere & officium exercere in confpe& u
domini:hoc eſt cum ea reuerentia diuina perinde acli aſta
rent coram deo . immolauerunt ibi victimas pacificas corãdo .
mino. Ecce Saul & Samuelfimul in Ghalghalis facrificantes
deo abſq;vlla diſſenſione:vt hincperpendamus verú eſſe g
diximus in præcedéti capitulo ,verba illa Samuelis ad Saule
deſcendes ante me in Ghalghala,aut eſſe mandatum genc
rale aut fuifle mandatú de deſcenſu in Ghaghala ante præ
lium contra Hammonitas : quod anguſtia temporis nó per .
miſit impleri. Olatatus eft ibi Saul & omnes viri Iſraci nimis.
luxta Hebræum habetur. vſque valde.Magnitudo letitiç nó
.cxceſſiua ſed vſque ad lætitiam maximam deſcribitur.
CAPVT XII.
Ixit autem Semuel ad vniuerſum Ifracl:ecce audiui vo
Dcem veſtram in omnibus que dixiſtis mihi , e conftitui
fuper vos regem .HæcSamuelis verba ad populum ,
coram Saule rege ibidem ( hoc eft in Ghalghalis ) innouato
regno intellige dicta. tunc enim iudicio le ſuppoſuit regis
Siquis aliquid aduerſus eum haberet.Et nunc ecce rex graditur
ante vos egoquefonui Bu incanui, & filijmei ecceſunt vobiſcum :
& egoambulaui coram vobis ab adoleſcentia meavſque ad diem
hanc. Liberam proponit facultatem populo petendi iufti
siam aduerfus filios fuos & aduerſus fe diuerfimodètamen
quo
 CAPVT XII. IIP
quoniam circa filios pon ſe extendit , ſed fat effe cenſuit
obculiffe eos iudicio : de ſeipſo autem diffuſè proſequitur.
Vade & fubiungitur.Ecce adſum , loquimini de me coram domia,
BO coram chrifto eius. Et Hebraicè habetur. teftificamini in
prie coram Iehouah e coram vnito cius . Ec hinc apparec
quod Saul fuit publicè vnctus in regem . niſi enim publi
cè vn & tus fuiſſet in Malpha quando creatus eſt rex ,
forcè iterum in Ghalghalis quando fecerút ipſum regnare ,
non dixiſſet Samuel publicè & coram vncto eius.vtrum bo
bem cuiuſpiam tulerimaut afmum ,fi quempiam calumniatus ſum ,
Iuxta Hebræum habetur,fraudaui. Quod autem ſubditur.fo
opprefsialiquem ,luxta Hebræumhabetur.fi complacui.Et eſt
fermo de violatione iudicij ad placendum alicui. ſi de manu
cuiuſ quam munus accepi, o contemnam illud hodie. Iuxta He
bræum habetur . & faciam celare oculos meos in co. eft enim
pars inchoatæ clauſulæ de muneribus . Præmittitur enim
iuxta Hebrçum.o de manu cuiuſquam acceps precium . ftatim
que ſubditur. Gofaciam celare oculosmeos in co. Es eſt ſenſus
fi accepi quacunque rem precio æftimabilem vt velaremo
culos meos à proſequenda iuftitia ob ipſum precium . & fo
lito more futurum faciam reſpicit præteritum accepi. De
inde iinmediatè fequitur . & reftituam vobis.Plenè exponit ſe
iudicio & ſatisfactioni.
Et dixcrunt :non es calumniatus nos neq; opprefsifti. Iuxta He
bræum habctur.non fraudaftinos non complacuifti nobis. re
petuntur enim ſupra di&ta verba. neque tuliftide manu alicn
ius quippiam.Dixita; ad eos, teftis est dominusaduerſum vos te .
ste chriſtuseius in die hac quòd non inucneritis in manu mca quip
piam : dixit,teftes.
T ait Semuel ad populum . Iuſtificato ipſo Samuele à po
E pulo corá deo & rege, manifeftat Samuel populo quòd
populus ipſe non eft iuſtificatus relatiuè ad deum tempore
regimipis ipfius Samuelis ,fed peccauit petendo regem.do
minus quifecit Mofem Aharo, & qui afcenderefecit patres ve
firos ex Acgypto, adeff.In Hebræo non eft verbum adeft:verú
congruè ſubintelligitur,ve declarer Samuel præſentiá ſum
mi dei ſubiunctis verbis tanquam ex diuino inftin & u pro
cedentibus.intendit enim loqui vt propheta. Et nunc ftate ut
iudicio contendam aducrſum vos coram domino Iuxta Hebræum
habetur. O indicabor vobiſcum in conspectu lehouah
Ec
 PRIMI REG .
Et eft fenfus g agam perfonam partis vnius & vos perro
nam alterius tanquam in iudicio coram deo . vtraque enim
párs( accuſator videlicet & reus ) comparent in iudicio vt
iudicandi:& propterea dixit & iudicaborvobiſcum.deomnje
bus miſericordiis domini. luxta Hebræum habetur. de omnibus
iuftitius Ichouah quas fecit vobifcum e cum patribus veftris. Bc
neficia diuina collata & ipfis & patribus appellat iuftitias
fummi dei ſecundum effe &tum :quia reddebant eos debito
ses ſecundum iuſtitiá deo.huiufmodi enim debita funt ma
teria cauſæ quæ proponitur in hoc iudicio .
Quomodo ingreſſus eſt lahacob in Aegyptum : & clamauerunt
patresveftrial dominü ,mifitj; dominus Mofem & Aharo, o edo
sterüt patres veſtros cx Aegypto, a habitare feccrătcos in loco hoc.
Incipit commemorare in ſpecie huiuſmodi iuftitias dei.
Et obliti ſunt domini dci veftri;tradiditq; cos in manā Sifora prise
cipis milicie Chaxor & in manum Pelifthinorum & in manumre .
gis Moab,& pugnauerunt cum eis. Non ordinatè fcribuntur bi.
ftoriæ :nam (vt patet in libro iudicum ) prior fuit oppreſsio
à rege Moab quàm à rege Chazor ,& demum fuit oppreſſio
à Pelifthinis.Clamaueruntq; ad dominum & dixerunt:peccamin
mus quia dorcliquimus domini e feruiuimusBehalim Haft
haroth, e nunc liberanos de manu inimicorum noftrorum fer
nicmus tibi, Miſirq; dominus lerubbahal Bedan ,
Quis fuerit iſte Bedan ,in libro iudicum non legitur fub
hoc nomine:aiút autem ipſum effe Samſonem.Aliphihah
Semuel: & liberauit vos demanu inimicorum veftrorð per cire
cumitum , & habitaftis confidenter.Ft videftis quòd Nachas rex fi
liorum Hammon venit contra vos.Vſque in locum hunc diftu
lit author libri ſcribere alteram cauſain ,quæ mouit populú
ad petendum regem : videlicet quod quia viderunt Nahas
regem Hammonitarum præparaſſe bellum , immo veniffe
contra Iſrael, petierút regem . ex eo enim quòd apertè lite
Ta ſonat veniffe, intelligendum eft quòd inceperat venire
quando petierút regem : led obſidio labes Ghalahad poftea
ſuperuenit. & dixiſtis mihi, nequaquam manebimus vthacte
nus.jed rex regnabitſupet nos:cü dominus deus vefter regnaret in
vobis.Pertinacia populi fuperius narrata, vnico verbo nega
tione nequaquam deſcribitur cum ratione culpæ: videlicet
paruipenſione tanti beneficij quòd Ichouah Elohe vefter
elet rcx vefter. ſic enim habetur Hebraicè. Et nunc ecce rex
quca
 CAPVT IX . 113
guemelegiftis et petiftis: ecce dedit dominus regem fupervos . Si
iimebitis dominum o feruietis ei,& audieris vocem cius non era
afperabitisos dornini. Iuxta Hebreum habetur . O non abella
bitis ori Ichowah . Sententia eft clara.critis & vosrex qui reo
gratucritfuper vosfequêtes dominum Deum veftrum . Siautcm non
audietis vocem domini ,ſed exafperabitis fermonem domini. Iuxta
Hebrçum habeturi rebellabitis ori Iehonah ,contemnendo prç .
cepta eius. erit manus domini fuper vos fuper patres vestros .
hoc eft reges veſtros qui debent veftri patres effe. è regione
enim prius di & ti & vos & rei vefter , dicit modo in vos & in
patres veftros:
Et etiam nunc ſtate& vidéte rem hancgrandem ,quam dominus
facitin oculis veftris. Nónne mefis tritici eft hodie : inuocabo domis
num dabit voces.hoc eſt tonitrua.cr pluuia : & ſcitote via
dete quod grande malumfeceritis vobis inconſpectu domini. luxta
Hebrçum habetur.quòd malum veftrum magnum quod feciftisin
oculis Ichouah petendo vobisregem.Perpédemoderamen. con
teftatur enim & quòd peccauerunt grauiterpetendo regem :
& promifit quod ex quo factus eft rex, in facultate eorum
eft vt bene vel male ſuccedat. fi enim timuerint Deuin & o
bedierint ei ,bene ſuccedet: fin autem ,erit manus domini ſu
per eos. Ratio autem peccati petédo regem ,in litera red
ditur quia Deus erat rex corum . Intellige prudens leétor,
quáuis petere regem nullum peccatum fit ex proprio gene
re ,peccatum tamen fit præfuppofita diſpofitione diuina qua
ordinauerat ſeipſum regem lfrael: ita qudd eleuauerat Iſra
clem in regnú peculiare ipfi Deo.Et ex hac circúftantia pec
catum fuit & graue petere regem : & propterea Samuelhanc
rationem repetit. & ad hoc affert diuinum teftimonium per
pluuiam ac tonitrua tempore inſolito: vtpopulus agnoſcat
peccatum ſuum ,& interna pænitentia deleat illud.
Et clamauit Simuel ad dominun , & dedit dominus voces et plus
wiam in die illo :Otimuit totus populusvalde dominum -S:mue
lom.Ecce effectus intérus in populo :diuinus videlicet timor
cum agnitione peccati quod commiſerant petendo regem .

minum Deum tuum vt non moriamur:addidimus cnim omni

bus peccatis nostris malum petédo nobis regem . Dixit autem Semuel
ad populum : ne timeatis, vosfeciftis totum malum hoc. Timorem
mortis corporalis formidata ex fulminibus excludit ab eis:
P ita
 PRIMI REG.
ita tamen vt cos dediffe occafionem huic malo affirmet.ve
runtamen noliterecedere a tergo domini , luxta Hebræum habe- '
tur.tantum ne recedite ex poft Ichowah.quanuis petendo regem
peccaueritis (vt diuino videtis teſtimonio ) hoc tamen dun
taxat à vobis exigitur vt non ceffetis ſequi lehouah . Sed fera
wite domino in toto corde veſtro.Et nolite declinare poſtvana . Iuxta
Hebræum habetur. Et non declinabitis poft inania. Vniuerſa fi
mulachra appellat inania eo quod vacua ſecundum verita
tem ſuor deitate quæ illis attribuitur.qua non proderunt nec lin
berabunt quia vana funt.Hebraicè habetur.quia inania ipfa.ca
dem enim dictio repetitur. Non enim derelinquet dominus popu .
lum fuum propter nomen fuum magnum : quia iuranit. Iuxta He
bræum habetur. quia voluit facerevos fibi in populum . & nihil
dicitur de iuramento. Abfit etiam à me vtpeccem domino ceffan .
do orarcpro vobis:docebóque vos viam bonam Grectam . Vide iu
ftitiam Samuelis prophetç:peccare ſe facețur coram ſummo
Deo fi ceffaret orare pro populo : debitorem fiquidem ſe a
gnoſcit tum ad orandum pro populo, tum ad docendum eos
viam bonam ac rectam .Et dixit hoc ad collendum à popu
pulo fufpitionem vindictæ : hoc eſt quod Samuel tanquam
ylcor iniuriæ fibi illacæ à populo volendo regem qui iudi
caret cos, definerec intercedere pro ipſis ad Deum .Igitur sin
mete dominum.Parui refere quod Hebraicè habetur . T antum
timete lchouah & feruite ei in veritate in toto corde veftro . Tertio
repetit neceffitatem timoris diuini. nec aliud ab eis exigit
quàm timere ſummum Deum & ſeruire illi in veritate ex to
to corde. vidiftis enim magnifica que in vobisgefferit dominu .
Iuxta Hebræum habetur.videte enim qua fecit grandefcere vo
biſcum . Ad inftar rerum grandeſcentium deſcribit beneficia
diuina collata populo, ed quòd fiebant quotidie maiora ac
cumulatione bencficiorum . Quod ſiperfeueraueritis is malicia.
Iuxta Hebræum habetur. Etfimalignando malignabimini.vt
primum referatur ad animum ,alterum ad opus. c vos O rex
vefter peribitis.
CAPVT XIII.
llius vnius anni erat Saul cùm regnare cæpiffet.Iuxta he
F bræum ad verbum habetur. FiliusanniSaul in regna .
re ſuo. hoc eft ad inſtar filij anni vnius innocens
regnabat Saul . deſcribitur fiquidem qualitas regnandi ,
& nihil dicitur de inicio regnandi.eduobus annis regnauit,
super
 CAPVT X111. 114
[uper Ifrael.. Occurrit ftatim quæſtio de veritate horú verbo
rum :quoniá perfpicuú eft Saulem tot bella geffiffe quæ infe
riusnarrátur,multo plures annos regni ciusconteſtancia: &
Paulus apoft.Ad . 13. clare dicit Saulem regnaffe annis qua
draginta: quanuis lofephus in calce libri fexri de antiquita
tibus dicat Saulem regnaſſe annis viginti ac decé & octo vi
uéte Samuele, & duosmortuo Samuele.Solutio eft quòd hic
non fupputantur regni Saulis anni abſolutè,fed anni antedi
&x qualitatis regnandi.deſcriptus enim fuerat Saul regnans
taną filius vnius anni:ſubiügitur conſequéter quáto téporc
durauit tale regnare , & dicitur quòd duobus annis regnauit
( ſubaudi táquam filius vnius anni)ſuper Ifrael. Er elegit fibi
Saul tria millia de Iſrael.Ele &tio ifta facta videtur tunc quádo
crant ia Ghalghalis poft victoriam contra Hámonicas: nam
fubiungitur reliquum populú remifit ad propria.Oportuit
autem haberc iugiter tria millia virorum electorum in pro
ptu ,propter Pelifthinos adhuc retinétes præfidia in pluribus
locs lſraelitarum.ccring cum Saulduo millia in Michmas
in monte Beth'el Gomille crăt cum lonathan in Ghibha Biniamin :
& cæterum populum remiſu ,vnumquemque in tentoria ſua.
Et percußit Ionathan ftationem Pelifthinorum qua erat in Gh,3
baa.luxta Hebræum habetur . prafcetum Pelifthinorum qui in
Ghebah . Sed fenfus in idem redit: quoniam percuffum intel
ligitur prælidium Pelifthinorum cum ſuo præfecto quod in
Ghebah ,quæ corrupte dicitur Ghabaa.quod cum audiffint pea
lifthim .Rectiuscontexitur Hebraicè.6 audierunt Pelifthini.
explofum videlicet fuiſſe præſidium eorum ex Ghebah.De
inde immediatèfequitur. Saul fonuit cornu in omni terra die
cendo ,audient Hebrei. Duos effectusſubſecutos (alterum apud
Pelifthinos,alterú apud Saulem & Hebræos narrat:videlicet
vtrobique auditá fuiffe percuffioné præfidis Pelifthinorú.Es
totus Ifrael audiwithuiufmodi fuma, percußit Sawl prefetum Pe.
lifthinorum erexit re Ifracladuerfus Pelifthim . luxta Hebræu
habetur . etiam faftidicrunt Ifraelom Pelithini. Altera cauſa
ex parte Ifraelis adiungitur :vt intelligamus q fubiuncta po
puli cógregatio orta eft tum ex percuffione præſidis Pelift
hinorum facta à lonathan ,tum ex faftidio Peliſthinorú.cla
mauit ergopopulus poſt Saul in Ghalghala.luxta Heb. habetur.
o congregatifunt populm poft Saml in Ghilghal. quod corruptè
dicitur Ghalghala. Di&tio interpretata cógregati,fignificat
Pij congrega .
 PRIMI REG.
congregationem cum clamore ſeu ſono : ad fonú enim buc
cinæ congregatos fuiffe fignificatur.
E. Peliſhim congregati ſuntadpræliandum contra Iſraeltrigin .
ta millia curtui o fix millia equitum , & populusſicut drena que
oſt in lietote maris in multitudine.Ecce effectus ſubſecutus apud
Pelifthinos ex percuffione ſui præſidij audica.afcenderúnique
O caftrametatiſuntin Michmas ad orientem Beth'aucn. Quod că
vidiſſent viri Iſraelſo in arcto polisos. luxta Hebræum contex
tus eft clarus . Et viri Iſrael viderune quòd anguſtia ei, quia fuis
oppreſſus populus.Confideratio futuri cuentus conferendo Il
raelem exercitui Pelifthinorum deſcribitur. multi enim vi
dentes tantum Pelifthinorum exercitum bene armatum &c.
Iſraelem verò abſque vllo gladio aut lácea (vt inferius ſub
iungitur )cenſuerút populum anguftari & opprimi a Pelift
hinis: & propterea timuerunt. & abfcondit fe populus in pelur
cis ca in abditis. luxta Hebræum habetur. in ſcifforis . mon
tium.in petris quoqz.Rectiusdiceretur . & in rupibus. hoc enim
quadrat & antecedentibus & fequentibus. in anttis. luxta
Hebrçum habetur.in dcutis. Loca fiquidé inhabitabilia in
acutis ſummitatibus deſcribuntur.Quin ciſternis. Hebræi autem
tranfierunt lordanem.Iuxta Hebræum habetur.Et Hebrai tras .
fierunt [arden in terram Gado Ghilbad. Et eft ſenſus 9 mulai
Hebræi tranfierunt ex terra promiſſionis in terram tribus
Gad & tribus Menaſſis,cuius erat cerra Ghalahad . Cerncia
quot partes ſciſſus eſt populusIſrael qui erat cá Saule. cum ;
adhuc effetSaul in Ghilghal. Quanuis prius deſcripta fuerit
fparlio populiſequentis Saulem ,nó tamen fuit prius diſper
fio populiquàm fuerit res quæ ſubiúgitur geſta:ſed ( vt lub
iuncta teſtantur)Saule exiftetite in Ghalghalis & expectan
te Samuelem ,prænarrata fparſio populi fa & a eft.Et fcribitur
Saul adhuc in Ghalghalis ad inlinuandum tum locum vbi
cxpectauit Samuelem ,tum quod ipfo Saule prçſente ibidem
vbi congregatus fuerat populus pro bello contra Peliſtki
nos,prçdicta geſta ſunt:ne putaretur quod hçc gefta fuerint
Saule recedente ex Ghalghalis ad collem Beniamin , quafi
abſentia vel abſceſſus regis fuiſfet occaſio diſperſionis '. to.
tus populus perterritus eft qui fequebatur Saulem . Ecce initium
diſperlionis populi congregati internus timor, feu tremor yt
Hebræa ſonant.
Et expechanit feptem dicbus iuxta placitum Semuelis . luxta
Hebræum
 CAPVT XIT. 115
Hebræum habetur.Erexpectawit feptem dies ad tempus quod di.
xit Semuel. Pondera teſtimonium ſacræ ſcripturæ ,afferentis
quòd Saul expectauit feptem dies quos dixerat Samuel.Ad.
uerte quoque quod fi hîc ad literam commemoratur di&um
Samuclis cap.zo.oportet conſequéter fateri quod illud má
datum fueritmandatum generale, nam res hæc quæ modo
narratur geſta in Ghalghalis , gefta eft poft biennium à re .
gno Saulis: ve patet ex eo quod modo in hac re Saul pecca
uit ita vt mereretur deiicià regno per biennium autem fine
crimine regnauit . Et fi illud non fuit generale mandatum ,
hic primum per modum commemorationis narratur Samue
lem dixiffe ex parte Dei Sauli ſimilia verba illisquæ ſcripta
ſunt cap. 1o.o non venit Semuel in Ghilghal:dilaplófque eft po
pulus ab co.Ecce quádo diſperſio ſupranarrata facta eft . Aino
Saul,afferte mihi holocauftum o pacifica: & obtulit holocaustum ,
Intellige iuxta ſolitum loquendi morem in ſcriptura quod
Saul obtulit holocauſtum , non vi facerdos ſed vt laicus.nam
& de Elcana patre Samuelis ſcriptum eſt in primo huius li
bri capitulo quod Elcana immolauit : & tamen nõ intelligi
tur quòd facerdotis officium vſurpauerit,ſed quod immola
uerie vt Laicus. & de Salomone ſcriptum eft & obtulit ſuper
altare in holocauftum mille ho tias 3.Reg.3, & tamen non
intelligitur gobtulerit vt facerdos ſed vt Laicus, Cum ergo
fcribitur q Saul obtulit holocaustum ,intelligédum eft quod
obtuleritvc laicus ſecundum ritum legis fcriptum in Leuiti.
co , & non quod vſurpauerit facerdotis officium ,vidés enim
Samuelem non veniſſe,iuſſitafferri ad ſe animalia quç pre
parauerat offerenda tam in holocauſtum quàm in hoftiam
pacificorum , vt fecīdum ritum legis fungeretur officio laici
offerentis.Cumás compleſſet offerre holocaustum, ecce Serowel ve
nit :Oregreffus eft Saulobuiamei vt falutarctcum,
I dixit Semuel,quid feciſti dixit : Saulquia vidi quòd dila
Ele
Pelifthim congregatierantin Michmas. dixi : nunc defcendent.Pc
lifthim ad me in Ghilghal, & faciem domini non placani. Iuxta
Hebrçu babecur.non precatusſum.infinuatur enim hinc quòd
holocauftum obtulerat ad ſupplicandum Deo vt reuelaret
quid eflet agendum.O neceßitate compulfus obtuli holocauftum .
luxta Hebræum habetur. roborani me& obtuli holocauſtum .
Roboraui inquit me , hoc eft animæquiorem me reddidi ad
P iij çonſya
 PRIMI REG .
conſulendum Deum te abſenre.Dixitque Semuel ad Sauliftul
të cgifti.Iuxta Hebr.habetur.deſipuiſti.arguitur enim interne
imprudentiç:deinde externæ inobedientiæ.ncc cuftodiſti mäe
data domini Dei tui qua præcepi tibi. Iuxta Hebræum habetur.
nõ cuſtodiſti mandată Ichouah Elohe tui quod pracepit ribi.aſſerit
enim Deum præcepiſſe mandatú quod Saul violauit. Et có
inunis hinc quæſtio oritur, quod cſt illud prçceptu Dei vio
latum à Saule.teſtenanque ſcriptura ipſe expectauit dies ſe
prem , & fe expectaſſe dies ſeptem dixit Samueli : nec Samuel
de hoc ipfum reprehendit.Atfi dicatur mádatum Sauli fuiſ
fe ve expe&taret Samuelem ad conſulendum dominum , ab
furdum videturquòd expectatio huiuſmodi non eſſet defi
nita ad certum tempus , puta ſeptem dierum : alioquin pro
rogaretur in infinitum . Solutio eſt quòd hoc mandatum
diuinum violacum à Saule nó fuit mandatum legis, ſedma
datum particulare ,per Samuelem nunciatum Sauli. Et quá
tum coniicio mandatum hoc fuit ,vt Saul cxpectaret dies ſes
prem Samuelem ad confulcandum Deum intercedente ho
locauſto: vt fic Deus reuelaret Samueli quid agédum effet,
& Samuel indicaret regi quid eſſec ačturus circa bellum.hęc
enim colligo ex ſcriptis hic & in cap.10 . Violatio auté Sau
lis conſiſtere videtur in hoc quod non expectauit feptimum
diem integrum.ita quòd & verificatur ſcriptura quod expe
&auit dies feptem , quoniam etiam aliquanta parte dici te
primi expectauit : & verificatur promiſſio Samuelis ſcripta
cam cap.10.quàm hic inſinuata, videlicet quòd veniret in
fra feptem dies. impleſſe fiquidé promiffionem ſua Samue
lem fignificat fcriptura ,narrado quòd in fine oblationis ho
locaufti venit Sanruel:manifeſtans per hocquod li Saul per
vnam vel duas horas amplius expcétaffet,non obtuliſſec ho
locauftum fine Samuele igitur quia in no expectatione ho
tarum inobedientia fuit ,cócludendum eft violatam effe ex
peftationem ſeptimi dici integri ad cófulendum Deum per
holocauſtú præſente Samuele ,vedi& ú eft. Nec ex iftis infe
tas inhibitú fuiſſe vniuerſaliter Sauli offerre holocauſta aut
cófulere Deum abfq; Samuele : ſed hoc fuit ſpeciale máda
tum pro illa vice ,vel fuit generale mádatum quotieſcunque
vniuerſus popul cógregabatur à rege ad bellú.quod fi non fo
cifes, iam nunc preparaſjer dominus regnum tuum fuper Ifrael in
Semnitēmum . Sed neadanyam regnum iwwm vltra confurgit. Iuxta
Hebræum
 CAPVT XIII. 116
Hebræum habetur. quia nunc fecitdirigere Ichouah regnőtuum
fuper Ifrael vſqueſemper.Et nunc regnü tuum non firmabitur.Duo
dicit. alterum præteritum iunctum præfenti , dicendo quia
nunc fecicsalterum futurum iunctum fimiliter præſenti,di
cendo,& nunc nő firmabitur.lnfinuatur enim per hæc quod
tam fecit dirigere quàm firmabitur,pendeniex nunc:hoc eſt .
ex præſenu merito.Ec eft ſenſus quòd Deus ſecundum præ
ſens meritum fi fuiſſet meritum obedientiç ordinauit regnú
tuum in ſeculum , & fecundum præſens meritum inobedien
diz regnum tuum non firmabitur. Nec tu lector , rationem
quæras huius diuinæordinationis:quoniam verba prophetæ
ſunt,ex mera diuina voluntate pendentia.quafimit dominus fi
bi virum fecüdum cor fuum .Vide reuelationem proppheticam .
& dicit quæfiuit , quia ad fimilitudinem quærentis inter tot
Iſraëlitas elegit Dauidem táquam virum ſecundum cor ſuú .
precepit ei vt fitdux fuper populum fuum.Pronomen ,ei,de
monftrat Dauidem qui hic dicitur vir ſecundum cor Dei.Et
dicitur præcepit ei & non diciturnunciauit ci , quia præce
ptum quidem decreuit,ſed præceptum non promulgauit.ni.
hil enim ſciebat Dauid de huiuſmodi diſpolitione diuina.
Et hinc habes prudens le&tor , quòd multo tempore re
gnauerat Saul quando hæc gefta funt, vel Dauid puerulus
erat: quod minus quadrat laudi Dauidis , ſcilicet quod erat
vir ſecundum cür Dei. quia non feruaftiquod pracepit ribi dom
minus.
Vrrexit autem Semuel, afcendit de Ghilghal in Ghibham
Biniamin : rcliqui populi afcendcrüt poft Saulobuiam popu
lo qui expugnabant cosvenientes de Ghalghalis in Ghabaa in colle
Biniamin . Vniuerſa hæc vltima clauſula de aſcenſu populi in
Ghabaa ſuperflua
, eſt. nam in Hebræo non habetur : fed fta
tim poſt narracum aſcélum Samuelis in collé Beniamin ſub
iungitur. recenfuit Saul populum inuentos cum co , facutfexcen .
fos viros.Perpende quod receſſerant à Saule nõ ſolum qui có
ucncrát in Ghalghala,ſed etiã tria millia quæ prius elegerat:
ita quòd exomnibus non nil ſexcenui remanſerunt cum eo
& lonatha.'Et Saul & Ionathanfilius eius populusqui inuen .
sus eft cum eis,manebant in Ghebah Biniamin . In eundem itaque
locum tutum iuerunt Samuel & Saul ac lonachas. Pelifthim
autem caftrametati crant in Michmas.
Et egreßifuntad pradandum de caftris Pelifthinorum tres cunei.
P uiij luxta
 PRIMI REG .
Iuxta Hebræum habetur. crimit vastator decaftris Pelişthie
norum in tria capita.Deſcribitur quod congregatus exercitus
Pelifthinorum quum nonhaberet cum quo prælium com
mitteret, ad officium vaftádi Iſraelitas ſecurus diuiſus eft in
tia capita per tresvias . caput vnum vertobat fe ad viam Eph .
raim ad terram Saul. Corrupta eſtlitera:legendum eſt. advia
am Ophrah ad terram Suhal. Nomina ſuntpropria . Et caput
ynsim vettebat fe ad viam Beth'choron : 6.caputvnum vertobat ſe
ad viam termini refpicientisſuper vallom Zeboim ad defertum ,

enim Pelifthim ,ne fortèfaciant Hebraigladium aut lanccam .

Deſcendebatj; omnis Ifracl ad Pelifthim :vt acucrct vnufquifq; vse
mercmſuum & ligoncmſuum a ſecurim fuam &ſarculum fuum .
Clarè hinc apparet quod quanuis Ifraelitæ haberent regem ,
tanta tamen ſeruitute opprimebantur à Peliſthinis ve nec fa
bor inueniretur in Iſrael. Nec lis ſolicitus de nominibus in
ftrumentorum ad colendum terram quæ in litera numeran
tur: quoniam vna eſt ratio omnium . Retufa itaque erant acies
vomcrum & ligonum tridensium ſecurium vſque ad ſtimu
lum corrigendum . Iuxta Hebræum habetur. Et crit multiplica
tum os vomcribus o ligonibus & fecuribus: ad rectificãdum ftin
mulum . Duplexque fenſus poteft effe.alter vt fignificeturef
fecus fubſecutus ex percuſſione præſidij Peliſthinorú adta
à lonatha: videlicet quòd ex tunc iſraelitæ tanquam rebelles
Pelifthinis non auli ſunt ire ad terra Peliſthinorum ad acué .
dum huiuſmodi inſtrumenta agriculturæ : & propterea nar .
ratur quòd in huiuſmodi inſtrumentis effecta ſunt ora mul
ta , quod nos diceremus effectos in eis dentes multos . Alter
ſenſus eſt vt fignificetur remedium adinuentuin in tali ne
ceſſitate:videlicet quod vtebantur lima ad acuendos vome
res ligones & ftimulos:lima enim infinita habet o1a. & figni
ficatur verbo futuri temporis relatiuè ad præteritum quod
contigerat. Primus tamen ſenſus complectendus videtur ad
literam :tum quiamagis quadrat geftis à lonatha ; tum quia
tanta mulctudo limarum permiffa Iſraelitis, minus quadrat
priuationi prænarratæ . tum quia contextus defectus narrat
lubſecutos ex priuatione fabrorum : & primum narrac mul
tiplicatú os in inſtumentis agriculturæ ,deinde codem ftylo
immediatè ſubiungit. Et erit in die belli o no fuitinuétus cm
Jos colacea in manu sotiaspopuli qui crat có Saul o cü lonathan :
 CAPVT XIIII. 117
duentus eſt Saulic Ionathan filio eius.Sed admiratione no
caret quòd ante iftú conuétum populi in Ghalghalis ad bel
lup præceſſerat victoria contra Hammonitas :mirum enim
videtur quod ex tanta victoria non retulerint Iſraëlitæ mul
titudineun enſium & lancearum ex Hammonitis : lam enim
habebant regem ad reſpirandum contra Pelifthinos . Egreffa
eft autem ftatio Pelifthinorum ad tranſitum Michmas.Ne ſæpeo
porteat idem repetere,vbicunque in hoc tractatu de Peliftbi
nis in vulgata editione legitur ftatio ,legendum effet præfe
£ tus feu præſes,
CAPVT XI111.
T accidit in quadam die, Parui refert quòd Hebraice
E habetur . Et fuit dies.fortè enim fignificatur dies
proximus aduétui eorum in collem Béiamin.o di
xit Imathan filius Saul ad puerum armigerum fuum ,veni o träf
camus ad prafeftum Pelifthinorum qui eſt trans locum illum :patria
que fuo non indicauit . Et Saul manebat in extrema parte Ghibha
ſub malogranato quod eft in Mig'ron : populuſque qui crat cum co,
erat circiter ſexcentorum virorum.Et Achi'sahfilius Achitub, fratris
Ichabod , fila Pincha ,filý Helifacerdotis domini in Silo . Pronepos
erat ifte Heli.fuit enim filius Achitub ,filij Phinees, filij He.
lis quia Achitub frater fuit Ichabod pofthumi Phinees inor
tui in bello quocapta eft arca Dei.portabat ephod. hoc eft ſa
cerdotalem habitum ſecum habebat ad ſacerdocio fungen
dum.Populsifque ignorabat quòd abiffet Ionathan.
Et inter tranſitus quibus quarebat Ionathan tranfire ad præfc
Etum Pelifthim , eratdens petre à tranfitu hinc dens petre à trafi
tu inde : noménque vaius Boxex ,& nomen alterius Sench . Dens
vnus ftabatab Aquilone contraMichmas : alter à meridie contra
Ghebah. Dixitque Ionathan ad puerum armigerum fuum : venia
tranſcamus ad prefectü incircunciforum iſtori ,fortè faciet dominus
nobis , quoniam non eft domino difficile ſaluare vel in multis vel in
paucis.Iuxta Heb.habetur.quoniamnon Ichomah retentor ad ſal
Handum in multo vel in pauco. Et eft ſenſus:quoniam nullus eft
qui retincat ſummum Deum à faluando in multo vel in pau
co.Magna fiducia , ſed non imitanda, cuentus fiquidem te
ftatur diuinitus fuiſſe inſpiratam . Dixitque ci Armiger eius:fac
totum quod eft in corde tuo , pergequo cupis, eccelum tecum fecun
dum cortuum . Et dixit Ionathan, ecce nostranfimus ad viros ago
aperimar cis . fi ita dixerint nobis expectate donec veniamm ad
vos,
 PRIMI REG .
vos,ftemusin loco noftro,nec afcendamus ad eos: & li fic dixerint,
afcenditc ad nos,afcendamusquiatradidit eos dominus in manus
noftras: hoc erit nobis fignü.Et decernere fibi hoc omen fine
diuina inſpiratione illicitú quoq; fuiffet.ná fuiffet nõnullu
diuinationis peccatum :ſicut & illud fuiffet tentare deum .
Apparwerántqueambo prefecto Pelifthinorum : dixerunt Peli
Sthini , ecce Hebrei egrediuntur decaucrnisin quibus le abfconde
rant. Locurique funtviri prefelti ad Ionathan,Garmigerum eius
e dixerunt,afcendite ad nos & oftendemus vobis sem . Moslos
quendi,in confuſo ſignificans quòd clarè intelligitur,ratio
ne materiæ de qua agitur. dixit Ionathan ad armigerum
fuum : afcende poſt me,quiatradidit eos dominus in manum if
rael
Afiendit autem Ionathan reptans manibus & pedibus, & armi
.
ger eius poft eum . Quanuis verum fit lonathan fic alcendiffe,
non tamen dicitur quòd fic aſcenderit videntibus Pelifthi
nis: rationi enim conſentaneum eſt quòd aſcenderint per vi
am inopinatá à Peliſthinis,hoc enim infinuat deſcripta via
immeabilis:& propterea more quadrupedu à lonathan per
tranſita.itaque cùm vidiffent faciem lonaihan,ali cadebant ante
Ionathan,alios armiger cius interficicbat fequens cum . Iuxta He
bræum habetur.ceciderunt
& in faciebus Ionathan e armigeri
cius interficientis poſt cum.Poteft tamen legi in caſu nomina
tiuo , & armiger eius interficiens poft eum : ita vt caſus Peli
fthinorum attribuaturlonathæ ,inors autem etiam armige
ro.Modus quo res hæc gefta eft,humanusnon apparet:qua.
uis loſephus dicat quod Peliſthiniexiftétes in præſidio dor
mientes occiſiſunt.Sed ſacræ ſcripturç textui hic modus nó
quadrar,dum narratur quod ceciderunt in facie lonathç:có
textui auté quadrat,vt diuinitus redditi attoniti ceciderint
ante faciem Ionathæ.ná ſubiungitur quod deus immifit ere
morem in caftra Peliſthinorum :hinc enim inſinuatur quòd
tremor iſte incepit in illo præſidio ,& extenſus eſt ad caftra
Pelifthinorum & c.Et fuitplagaprima,qua percuſsit Jonathan
& armiger eius circitervigintiviros,velutin dimidia parte ingeri
terra.Non ſat fuit narrare numerum occiſorum ,fed etiá de
fcribitur quantitas terræ ,in quaiſti percuffi funt:ad infinuá
dum quod nó ſunt progreffi,vltra Ionathas & armiger eius
ad percutiendum iſtos viginti.vthinc appareat magnitudo
facti,quod nó vagèlógeq; ſparſos iſtos viginti occiderint,
fed in
 CAPVT XIIII . 118
fed in tam paruo fpatio terræ vt effent quafi fimul. Et factum
eft miraculum in cafiris, o per agros.Iuxta Hebræum habetur.
Esfuittremor in caftris,in agro , & in toto populo. Deinde immeu
diatè ſequitur. prafeftus vaftator tremuerunt etiam ipſi :
fremuit terra,o-fuitin tremorem Elohim . Vide quantidiffert
vulgata editio ab hebraica veritate.defcribitur cauſa ſubiú .
Az vi&toriæ tremor diuinitus immiſſus , & in caſtra Pelifthie
porú , & in ſparſos Pelifthinos per agros, & in omné populú
corum ,nec folum in vulgus,ſed etiam in præfectos, & in va
ftatores ſuperius deſcriptos,diftinctos in tres cuneos: & de
mú manifeſtatur quod iremuit terra.Et quoniá diſtinctè ho
minú ſpecies narraucrat tremuiffe, adiúgendo trenioré ter
iæ ,fignificare videtur corporalé tremore ipfius terræ : vt in
telligamus fuiffe tremoré, & internum in animis hominum,
& externum in ipſa terra in qua erant:ita quod tremor ter.
ræ externus fucric cauſa tremoris interni.
т
E tur modº quo quę gerebátur inter Pelifthinos,innotue
runt Sauli . ecce multitudo proftrata , huc illucg; diffugiens.
Iuxta Heb.habetur.Gecce tumultuās liquefa&tus eft, iwite
fregit ſe.Eteft ordo literæ , quòd tumultuans turba iuit & fre
git fe ,& fuit liquefa & ta.Hebræi fiquidem maius præponunt
minori.Diſperli itaq; Pelifthini viſi ſunt tanquam ea que li .
quefiunt. Et ait Saul populo qui erat cum co,querite & pidete
quero quis abierit ex nobis:cuma quafiffent, inuentum eft non ad
effe conathan & armigirum eius.Et ait Saulad Achi'íam Recto
graditur ordine,confulendo deum per facerdoté.applica ar
cam domini. Legendum eſſet, applica te ad arcam elobim . fæ
pe enim hebraica litera omittit præpofitionem.ratenim ibi.
Non habetur ia hebrço ,ibi. Quod ideo annotauerim ve in
telligamus, g arca Elohim non eratallata vt effec ibi, ſed ve
effet cá exercitu filiorú Ifraël:ad hoc enim ipſinuádú hebra .
ica veritas habet.quia fuit theca Elohim in die illo,et filij Ifracl.
Rario itaq; preſentiæ arcæ fuit cocomitátia filiorum Iſrael,
quorú dútaxx remanferátfimul ſexcéti viri cũ rege.rcliqui
enim difperfi erát:vt in prçcedéti cap.ſcriptú eſt.cüq; loque
retur Savi ad facerdote,tumultusmagnus exortus eft in caftris per
lifthinorü ,crefcebarás paulatim , o clarim refonabat . Iuxta Heb .
habetur. Et fuit vfquequo locutus eft Saul facerdoti,o tumulowa
qui in caftrisPelifthinoru o iuit eundo o multiplicando : &dixis
Saml
 PRIMI REG .
Saulfacerdoti ,congrega narium tuam . Conferendo hæc vltimo
di & a verba ad ſacerdotem , apparet q dum loqueretur Saul
facerdoti ad confulendum dominum audiuit Saul(vel per
ſeipſum vel per puncios aut ſpeculatores) tumultum in ca
ftris Pelifthinorú magis ac magis augeri :& quòd facerdos
vacante Saule ad percipiendum argumétum hoc tumulous,
incepit extendere manus ſecundum ritum conſuetum ad
ſupplicandum deo: & quòd Saul percipiens deum iam facto
reſpondiſſe,dixit facerdoti vt defifteret à cõſulendo deum ,
volens tunc progrediad perſequendos Pelifthinos,
Sed quæſtio oritur quo pacto verifcantur hçc duo vide
licet quod ſpeculatores viderunt. Pelifthinos frangere ſc &
liquefactos, & poftea tumultus in caftris magis ac magis
creuerit. Solutio eft q vtrúq; eft verú refpeétu diuerſorum .
quædam enim multitudo viſa eft frangens fe & iens quali
liquefieret : animæquiores autem in caftris manſerunt tu .
multuantes, & horum tumultus defcribitur auctus,
Conclamauitq; Saul 5 totus populus qui erat cum eo . Dictio
interpretata conclamauit, fignificat congregationem cum
clamore ſeu fonitu buccinæ ad congregandum populum .
venerunt vfque ad prelium : ecce erat gladius vniufcuiufque in
proximum eius,& cadesmagna nimis.Iuxta Hebrçum habetur.
attonitio magna velde,Fingereliceat vocabulum attonitio
nis ad manifeftandum Hebraicam veritatem .Ratio liquide
Tedditur quare Pelifthinipercutiebant Peliſthinos quia erát
attoniti valde.deus enim fecit eos attonitos : ex tremorceni
fuperius deſcripto effectiſunt attoniti.Et Hebrai qui fuerant
cum Pelifthim ſicut herio nudiuftertius, afcendcranta; cum eis in
caftra. Deficit. in circumitu.inſinuatur enim per hoc q He
bræi venerant cum Pelifthinis non pugnaturi, ſed ſeruituri
vehendo opportuna ad vi & um exercitus. & propterea dici
tur quòd erant in circumicu caftrorum táquam ad commo
ditatem omnium.Et ne putares iftos Hebiæos fuiſſe trans
fugas ex Iſrael ad Pelifthinos,deſcribútur HebræiPelifthi.
norum ficut heri & nudiuftertius:hoc eft foliti ſeruire Peli
fthinis,qui videlicet habitabant inter Pelifthinos. etiam ipfo
Feuerfi funt vteffent cum lſracl qui erat cum Saul & Ionathan. Es
omnes viri Ifraelqui ſe abfconderant in monte Ephraim ,audieräs
quòd fugerent Pelifthim : perſecuti funt etiam ipſo cos in pralio.
crant com seul quafi decem millia virorum . Superfluæ funt
ifta
 CAPVT XIII. 119
iftæ vltímz o&o di&tionesi dam in Hebræo non habentur.
Et faluauit dominus dcos in die illa Iſraelem .Explicatur cauſa
tantæ ſalutis ſummus deus.pugnáque tranfimit Beth'swen.
Et viri Iſrael fociatifunt fibi in die illa . luxta Hebræum ha
betur.Et vir Iſrael oppreffus fuit in die illo. More folito prius
ſummariè narracur resgefta, & deinde ſubiungitur modas
quo res cft gefta. deſcribitur fiquidé priuspopulus oppref
fus fame à Saule rege,& deinde qualiter Saul afflixit popu
lum fatigatione & inedia, adiurawitas Saul populum dicendo,
maledictus vir qui comederit parem vſque ad vefperam & vindi.
cabor de inimicis meis io non guftauit totus populus panem.More
imperatorum exercitus pænam maledi& ionis valde graue
apud Hebræos apponit comedenti vſque ad veſperam , non
vt prohibeat refećtionem ſed neimpediatur perſecutio ho
ftium tunc exequenda.Nihilq; inordinati preceptú iftud in
feconcinet:quoniá recti ordinis ratio exigit vt præſentanea
perſecutio hoftium tam neceſſaria prçponeretur cibo illius
dici.pro minoribus fiquidem caufis indicitur quandoq; ie
iunium vſque ad vefperam.Et tota terra venit in olmam : eratá:
mel fuper facicm agri.Ingreſſusý; eftpopulmsfyluam , o apparuie
flwens mel: nullus applicuit manum ſuam ad os fuum ,timebas
cnim populus iuramentum .
Ionathan autem non audierat quando adiurauerat pater eius po
pulum , mificậ: extremitatem virga quam habebar in manufwa
intinxit in fauummellis: conuertitá;manum fram ad osſuum ,
illuminati funt oculi eius.Prælabore multo debiles effećti fpi
ritus refocillati ſunt,ita vt fenfibiliter immutatio appareret
in oculis tanquá reſtauratus fuerit viſus.Refpondirque vir de
populo & dixit, adiwando adiurauit pater tuuspopulum dicendo
maledictus virqui comederitpanem hodie:defeceratantem popua
lus.Iuxta Hebræú habetur . fatigatus eft populm.Ecce mo
dus quo oppreffus eft populas: fatigatione videlicet cum
inedia.Dixita; Ionathan ,eurbanit patermeusterram .Ab effe &tu
cxperto in feipfo & effectu quem videbat in populo , cenſet
lopatbas præceptum patris turbaſſe populiim . vidiftin ipfi.
luxta Hebræum habetur. videte obfecro. vel nunc. Teftes in
vocat populum.quòd illuminati ſunt oculi mei quiaguſtani paw
lulum mellis huius. Qvāto magisfi comedédo comediſſet hodie po
pulus depreda inimicorum ſuorum quam reperit, nónne maiorfis
ita fuiffes plagain Pelifthim : Verum dicit fi mora comedendi
non
 PRIMI REG.
non fuiſſet impedimento præfentanca perſecutioni. íuue
nilis ſententia videtur. Percufferántquc in die illa Pelifthin
Michmas vſque ad A'ialon: fatigatus eft populus nimis.Legen
dum eft.valde. Terminus diei deſcribitur in quo comedere
conceffum eft .
Et verſus eft populus ad predam ,otulerütones ou boues fi
lsos bouis, & maltauerunt in terra, comeditque populus cumfame
guine. Nunciaucráneque Sauli dicendo, ecce populuspeccauit do .
mino comedendo cum Sanguine.Adfenfum patet quod fi iugu
letur animal in terra,non perfectè purgatur à ſanguine.
Oportet enim iugulum pédere ad hoc vt fanguis totus de
Aluat. & propterea hinc fa & umeft vt populuscomedereta
fanguine: hoceft carnes non plenè purgatas à ſanguine. Et
quia hoc erat contra legem Mofis ,ideo ícribiturpopular
peccaſſe. & dixit ,prauaricati eſtis, voluite ad me hodie lapidem
grandem . Dixitque Saul:difpergimini in populum & diceris eis
afferte ad me vnuſquiſque bonim ſuum vnufquifque pecus fui,
maltabitis hic & veſcemini sono peccabitis domino comedědo
Cum fanguine.Cernezelum boni regis: authoritatem præſen
1 tiæ ſuæinterponit adhocvt efficax fit monitione iugulent
animalia in terra ,ſed veniant iugulaturi ſuper lapidé gran
dem :vnde poffint animaliú iugulapendere, & fic totus ſan
guis effluere.adduxitq; totuspopulus vnufquifque bouem fuum in
manu fua vfque ad noctem . luxta Hebræum habetur.note.com
maltaweruntibi.Pars enim noctis fignificatur occupata tugu
lando animalia ſuper lapidé. Et adificauit Saul altare domino.
Intellige non çdificaffe duntaxat altare,fed etiá facrificaffe
ſuper illud fummo deo nõenim fruftra ædificauit altare ſed
adaltarisvſum . tuncí; primum cæpit. luxta Hebræú habetur.
ipſú incepitædificare altare domino.Declaraturillud alare fuif
ſe primum altare ædificatumà Saule rege. facrificia fiquide
quæ pri' obtulerat,ſuper altana ab aliis cóftrućtaobtulerat.
i dixit Sawl:deſcendamuspoft Pelifthinos noéte,co vaftemus
eos
pro cibo hæcdixit.cdixerüt, omne quod bonum eft in oculu tuis
fac: abtfacerdos. Nec in tam celeri perſecutione defuit fa .
cerdos. Accedamus huc ad Elohim . Regem inuitat ad appro
pinquandum ad altare ad confulendů deum . Etcöfulsit Sant
in deo,an perfequar Pelifthim ? an trades cos inmanum Ifrael?Di
Cointerpretata deum ,eft nomen Elohim . & non refpondit
ci
 CAPVT XIIII. 110
ni in die illa.Dixita: Saul , accedite huc omnes anguli populi.hoc
cft vniuerſa capita populi táąper angulosdiſtincti. & fcitote
• videte in quofit hoc peccatü hodie.Indubiè putabat Sauldeú
non reſpondiffe propter peccatú aliquod illo die cómiffum .
Quis viuit dominus faluans Iſraelem.Modus iurandi illo tem
pore eft.quòdfifuerit illud in Jonatha filio meo ,abfq; retractatie
morietur.Iuxta Hebr.habetur. moriendo morictur. Præceps fuit
hoc iuramentum fundatum ſuper falſum.nam neq; peccarú
oportuit efle occaſionem negarç reſpofionis diuinæ : & cfto
quod fuiſſet peccatum ,non oportuit fuiſſe peccatum morte
digaum :vt rei probauit euentus.ad quod nulins contra dixit ei.
luxta Hebræú habetur.G no reſpondés ei ex omni populo.quòd
plus eft q non contradicere.Etait ad vniuerfum Ifrael,vos eritis
in parte vna, o ego ac Ionathan filiusmeus erimus in parte altera:
refponditá: populus ad Saul,quod bonum eft in oculis tuisfac.
Et dixitSaul ad dominum Deum Ifrael ,da iudicium , Iuxta He
brzum habetur.da perfectum . Reliqua autem quæ ſubiungú.
tur in vulgata editione di & a à Sauledeo (videlicet. quid eft
quod non refponderis feruotuo hodiez ſi in me ant in Ionathan filio
meo et iniquitas hec,da oftentinnem ;autfihæc iniquitas eft in por
pulo swo,dafanétitate ) ſuperflua ſunt.nam in Hebrço non ha
bentur:fed immediatè poft illa verba da perfectum ,fubiun
gitur & deprehenſus eſt lonachá &Saul . Petendo autem da
perfeétum ,fupplicat vt opus inquiſitionis huius ad debitam
pefe &tionem deducatur,vcnulla ex parte deficiat ,vt nihil il
li defit.cdeprehenfus eft Ionatha Sawl,populusautem eximit.
Et ait Saul,mittite fortem.Senſusre &tè redditur:verú Hebrai
cè ícribitur. facite iacere inter me & interfonathan filium meum .
Quid autem eflet illud iaciendú non ſcribitur. & captus eft
lonatha.Dixitąz Saml ad Ionathan ,indica mihi quid fecerii :& in .
dicauit ei Ionathan & ait,guftädoguſtawi infummitate virgæque
crat in manu meapaululü melles& ccceego morior.Parui referto
Hebraicè habetur.ecce egomoriar. Etſunt verba non affirma
tis ſed conquerentis quod pro tam leui cauſa fit occidédus.
Dixitą Saul:fic faciat mihi dem et fic addat,quia moriëdomorie
vis lonathan. Di & io interptetara deū, cft nomen Elohim . In
excuſabile eft hoc nouú juramétú per execrationé: quia co
gnita iam caufa'no ſolú leuiffima,led etiá abſq; peccato vllo
( quoniá neſciens paternú præceptú ſumpſerat Ionathas pa
tum mellis abftinere debebat à cominata morte in genere,
Die
 PRIMI REG.
Dixitá: populus ad Saul:an Ionathan morietur qui fecitfalu
tem hanc magnam in Ifrael: hoc nefus eft. Iuxca Hebræum ha
betut.abſit viuitdominusficeciderit decapillo capiris cius in ter's
ram .Ad tuendum innocente cxcitatus eft populus,tum pro .
pter beneficium magnum ab co ſuſceptum , tum . quia cum '
deo operatus eft hodie.Rectiuslegerecur.quia cum Elohim fecit
diem iftum .Et eſt ferſus quod non folum fecit nobis ſalutem
magnam ,fed etiam cum deo fummo iudice gubernatoreg;
noftro fecit hunc diem ſalutarem , & propterea tanquam mi
niſter & cooperacor dei ſeruandus eſt. liberauit ergo populus
Ionathan Vt non moreretur. Iuxta Hebræum habetur.rode
merunt populus Ionathan, o non eft mortuus. Tanquam redem
prio cenſetur officium populi pro Ionatha , quia Ionatha
iniuſtam vexationem à rege redemerunt iurciurandoac ra
tione duplici.
Sed oritur quaſtio , quona pacto verificatur Ionathæ in
nocentia hinc & inde verificatur deprehenfio Ionathæ di
uino teſtimonio. fi enim innocens fuiſſet lonathas, nequa
quam deus petenti regi ob cuius culpam negata refponfio
fuiſſer,Ionathan demonſtraſfer:nam indicatio lonathæ , re
fponfiua fuit petitioni regis quis fuiffet in culpa. Solutio
eſt quod lonathas fuit quidê innocens fumendomelinícius
paternæ maledictionis: fed peccauit audito mandato regio
probando factum propriz comeftionis ,arguens patrem qui
præceperat.Fuit itaq; Ionathas dupliciter in culpa.primum
fumédo mel : & fic non fuit in culpa ſecandum animum , ſed
fecundum damnatam operationem . deinde fecundum pro
bationem facti & ſecundum animum & ſecundum verba
peccauit: vnde merito diuino teſtimonio deprehenſus eſt
pecaffe. Verum minus intelligentes diuinum teftimonium
& Saul & Ionathas & populus,librauerunt duntaxat factum
damnatę comeftionis :vt clarè fonar litera & propterea tan
quam innocens iniufte vexatus, redemptus eſt à populo.
Afcenditq; Saul de retro Pelifthim : " Peliſhim abierunt in loca
sua.
T Saul confirmatoregnofuper Ifrael,pugnawitper circumitum
contra omnes inimicos fuos : contra Moab @filios Hammon
o Edon ,Oregeszobahő Pelifthinos.Summariè colliguntur
præclara Saulis geſta deinceps:quoniam author libri no in .
iendit ſcribere gefta Saulis in particulari , ſed ad Dauidem
prope
 CAPVT XV. 121
properat propterquod illa tantum geſta Saulis fubiungun
tur inferius quæ relationem habentadmixtá ad ea quæ lunt
Dauidis:quale eſt bellum contra Hamalec, cuius occaſione
reprobatus eſt Saul , & vn&us Dauid . & fimile quid inueni,
tur in ſubiun & is bellis cum Pelifthinis. eo quocunque ſeverte
batſuperabat . Iuxta Hebræum habetur.co in omnibus ad que
vertet,faciet in quare. Et eft fenfus ,faciet pati poenam iniqui
tatis fuæ dixerat enim quod Saul pugnauit cum quinque na
tionibus:ſubiungit cófequenter quod omnes hoftes fecit pa
ti pænam iniquitatum ſuarum .Adexplicandum autem He
braicam dictionem finximus verbum iniquare tanquam de
ductum à nomine iniquus, ad fignificandum vſum iniquita
tis.Sed hic fignificatur iciquitatis vſus non actiuè , fedpaſſi.
uè.Saul enim vincédo eos , fecit cos iniquos quo ad pænamn.
Et ſcriptum eſt hoc, ad manifeftandum bella prædictorum
hoftium Ifrael fuiffe iniqua. Cögregatóque exercitu. Iuxta He
bræum habetur.Et fecit fortitudinem .hoc eft congregauit ge
tem fortem.deſcribitur enim mediú quo Saul vicit tot natio
nes. Et deinde immediatè fequitur. percußit Hamalec . Ad
differentiam aliarum ſupradictarum nationum ( quæ no fue .
rút deletæ à Saule )dicitur ſpecialiter quod percuffit Hama
lec, delen o eos.c eruit Ifrael de manu vaſtatorñ cius.Ecce fru
&us victoriarum Saulis ,non ſuba &tio hoftium , ſed liberacio
Iſrae'is à vaftatoribus eius.
Fuerunt automfilejSaulis,lonathan Q TiSeni & Malchiſwah :
nomina duarum filsarum eius,nomen primogenita Merab , o nomen
minoris Michal. Et nomen vxoris Saul, Achinoham filia Achimam :
O nomeprincipismilitia eius Abiner filius Ner parruiSaul. Et cis
pater Saul: 6 Ner pater Abner filius abi'cl, Fuitg; bellum forte
contra Pelifthinos omnibus diebus Saulis: nam quemcunque viderat
Saul virum fortem o aptum ad bellumſociabat cum fibi.Ecce mo
dus quo Saul congregauit.genteni fortem .
CAPVT XV .
I dixit Semuel ad Saul: me mifit dominus vt vngerem te
E in regemſuperpopulum eius ,fuper Ifrael , nunc ergo andi
vocem verborum domini, sic dicit dominus exercituum :re .
cenfui.luxta Hebræum habetur.recordarus ſum .hoc eſt adin
ftar recordati me habui . quemadmodum enim metaphoricè
dicitur Neusiratus,ita dicitur recordatus ſecundú fimilitudi
Dem effectus , fiue loquendo fiue faciendo queinadmodum
recordatus
 PRIMI REG.
recordatus homo facit ſeu loquitur.qua fecit Hamalec Ifraeli,
quomodo reſtitit ci in via.Iuxta Hebrçum habetur.qua pofuitei
in via cum aſcenderct ex Aegypto.Lege 17.capitulum Exodi, &
21.Deute.& inuenies res geſtas ab Hamalec contra lſraelem
in via ex Aegypto venientem.Nunc vade & percute Hamalec,
co demoliemini omnia qua ſunt eius & non parces ei : & non con
cupiſces cx rebus ipfius aliquid. Superfluæ ſunt hæ vltimæ ſepté
dictiones.fed interficies à viro vſque ad mulierem ,à paruulo vſque
ad laétentem , à boue vſque ad agnum , à camelovsque ad aſinum ,
Precepit itaque Saul populo.luxta Hebræuin habetur. Et
congregauit Saul populum . executio fiquidem narratur diuini
præcepti.rccenfuit cos quafi agnos.Iuxta Hebræum habetur.
numerauit cos in agnis ducenta milliapedicum , decem millia
virorum lehuda .Non defunt tamen dicentes dictionem inters
precacam agnis , eſſe nomen proprium loci in quo Saul se
cenſuit congregatum populum . & legunt.in Telaim . Et hic
ſenſus quadrat rationi.nam legendo in agnis , ſenſum aiunt
effe quod ad euitandam numerationem populi,lingulidetu
lerunt fingulos agnos: vt fic ex pumero agnorum ſciretur
numeruspopuli,& camen non effent numerati in ſeipſis , ſed
in agnis.hoc enim minus rationi cóſentaneum eft : necin le
ge prohibita eſt numeratio populi conuenientis ad bellum ,
ied numeratio vniuerſi populi à viginti annis & fupra , nig
&c . Et venit Saul vſque al ciuitatem Hamalec: fctendite, infidias
3
in torrente.Dixitſ; Saul ad Cenaum : ite,recedise,defcendite de me
dio H.imalecitarum ne diſperdam te cum co. Nario iſta Cenzo
rum ex ſocero Moſis originem traxerat, & benigne ſe habue
sat cum lſraelitis : & propterea Saul gratus beneficiis recea
ptis monet ve recedendo ſe faluet. Qin fecifti miſericordiam .
Legendum eft gratiam cum omnibus filios Ifracl quando aſcende ,
runt ex Acgypto.Hæcgratia innuitur . Nume.1o . receßit ce
naus de medio Hamalec. Percußıý: SaulHamalec ,à cauila doncs
venias in Sur qua eftfuper faciē Acgypti.Cepita; Agag regem Ha
malec viuum : totum populum interfecit in ore gladi .Ecce iam
armatus enſibus populus lſrael, cuius paulo ante nullus ha
bebat euſem aut lanceam præter Saulem & lonatham . Ex pe
percit Saul e populus Agag , bonis ouibus o bobus . Directe
contra mandatum Dei mifericordia ifta fuit: vt ſuprafcripta
teſtantur. & veftibus . Iuxta Hebræum habetur . & pinguibus
varietibus. nullaque fit mentio veſtium . vniuerfis qua pula
chre
 CAPVT XV.
chta erant.Paruirefert quod Hebraice habetur. omni bono .
clauſula enim generalis eſt , comprehendens quicquid boni
inuentum fuit non fuiffe deftructum ,ſed ſeruatum :ad diffe
rentiam rerum vilium ,veſubiungitur.@ non voluerunt diſper
dere ca.quidquid verò Vile fuir criprobum difperdiderunt.
Vitque verbium domini ad Semuel dicendo, pernitet me quòd că
ftitucrim Saulreyem . Metaphoricè attribuitur Deo peeni
tere,pro quanto ad inſtar poenitenus hominis reuelat auto
peratur.quia dereliqustme.Paruirefert quod Hebraicè habe
tür. quia rew:rſuseft ex poft me , hoc eft quia auerſus eft à fe
quendo mie. 6 verba nica non implenie :contriſtatiſque et see
suel. Iuxta Hebräum haberur. ir.stuseſt Semucl. Tanta fi
gnificatur Samuelis triſtitia vt excanduerit, quemadmodum
excandeſcere ſolici fiint miniſtri principis cum audiunt à
principe difplicere illi oy us factum ab ipfis miniftris de má
dato eiuſdem principis . apprehenditur fiquidem hoc à mi
niſtro tanquam redundans in ipfius miniſtri dedecus.cls.
mauit ad doininum tota noite.non voce ſenſibili,ſed cordis ma
gno deſiderio ſupplicans pro regno Saulis . Et furrexit Se
muel de noéte. Aurora potius quam nox ſignificatur . ve iret ad
Saulmane:ñunciatámque fuitSemueli diiendo ,venit Saul in Char
mel ( crexit ſibifornicem triumphalem . Iuxta Hebræum ha
betur . ecce faciensſtare ſibi manuñ. vel locuin . Ec dicitur
manum vel locum , quia Hebraica di&tio anceps eft ad ma
num vel locum .Et fi legiturlocum ,ſenſus eft quòd Saul fta
tuit fibi in Charmelo locum certurn in memoriam tantæ vi
& oriæ : fi verò legitur manum , declaratur quale fignum tan
tæ vi&toriæ in monte Charmeli ſtatuerit : videlicet figuram
manus , eò quòd manu valida deleuerit Hamalec.creuer
Sustranfuit.Iuxta Hebræum habetur.O circumiuir a tranſi
wir, o deſcendit in Ghilghal. hoc eft i Glaghala vbi inuc
nit eum Samuel. Et Saul offerebat holocauftum domino de ini
tiis prædaruim qua aituliru de Hamalec , ciim veniffet Samuel
ad Saul. Totuín hoc fuperfluum eft:nã in textu Hebraico do
habetur.in quo fequicurimmediatè . Veniq;Semuel ad Saul,
O dixit ci sawl,bcnedict' ru Ichouah.in caſu datiuo. & nulla fic
métio facrificij.impleui verbü domini.Dixita; Semuel: « qua eft
voi ouiü hari in auribus meis,& vox boš quã ego andio ?Et ait Sa
wl,ex Hamalecitis adduxcrunt eas:quia pepercit populus bonis oui
bus ex bobws ad immolada domino dco mno, rcliqua vcrò occidimus,
Qji Dixite
 PRIMI REG.
Dixitque Semncl ad Saul,permitteo indicabo tibi quæ locum
eft dominus mihi nocte : ā dixit ci, loquere.Et ait Smucl: nónne că
paruulus eſſes in oculis tuis, caput tribuuth Ifrael
factus es,vnxitque
te dominus in regem fuper Ifraeli Perpende quátum placeat Deo
humilitatis virtus : & fimul intellige quod à virtute humili
tatis receſſerat Saul cui dicitur,cum effes paruulus in oculis
tuis.Etmiſie tedominus in viam : & ait , vade o interfice pecca .
tores Hamalec. luxta Hebræum habetur.vade & facies deftruere
peccatores Hamalec.Prius enim fuerát nominati deftruédi Ha
malecitæ : modd declaratur ratio quare deſtruendi funt quia
ſunt peccatores ,vt iuftitia prçcepti manifeftetur.& pugnacão
tra cos vſ4; ad internitionem eorum .Et cur non audiſti vocem domi
ni,ſed verſus es adpredam &fecisti malum in oculis domini?
Dixiti; Saul ad Semuel:immò audiui vocem domini, & ambuls
si in via perquam mißtmedominus, & adduxi AgagregëHama
lcc @Hamalec interfeci. Tulit aurē populº de prada ouesouboues,
primitius perdēdorü,ad immolandumdomino Deo two in Ghilghal.
Sibiipli attribuit Saul quod fuit obediétiæ: minus aduertens
quod nó cóftat fibiipfi,immiſcendo quod adduxiAgag rege
Hamalec: fuerat enim præceptú vt interficeret eu . Populo au
tem attribuit quod fuit inobedientiæ, excuſando tamen pou
pulum prætextu religionis: tanquam quæ feruata funt, fue
rint ſeruata quafi primitiæ offerendæ Deo.Et ad placandum
Samuelé vtiturpronomine tuo ,dicendo Iehouah Eloheruo .
Et ait Scmuel:nüquid vult dominus holocauſta o victima ,o non
porius vt obediatur voci domini: Si noffe vis textum vtiacet in
Hebræo , an voluntas Iehouah in holocauftis & facrificiis ficutau
dire in voce Ichouah ?Per quæ manifeftatur quod non placent
Deo holocauſta & facrificia quemadmodum obedire diuinæ
voci.Deinde immediatè fequitur. ecce audire præ facrificio bo
num , aufcultarc pre adipe arietum .Prius dixerat quòd non
zquantur facrificia obedientix :modo'amplius declarando di
cit quod obedientia præſtat ſacrificio & incenſo adipi, qui e
Tat fingulariſſima pars dicata Deo. Deinde immediatè fequi
tur. Quia peccatum diuinandi , rebellio , o iniquitas & Thera
phin,cogere. Poftquam confutauit rationem Saulis ex parte
religionis, manifeſtat exaggerando quàm graue fuerit pec
catum inobedientiæ : affimilando rebellionem fuperftitioni
diuinandi, & affimilando oblationem quæ fit Deo , quafi in .
uito peccato iniquitatis & venerantium theraphim : hoc eft
fimulachra,
 CAPVT XV. 123
fimulachra. Ní cogere ſignificat cogere cú cui offertur mu
Dus adſuscipiendum illud : quéadmodum de lacob fcriptum
eft quod coëgit Heſau ad ſuſcipiendum munus.fimile enim
quid declarauit Samuel accidere Sauli & populo , offerenti
bus Deo prædam Hamalecitarum quam Deus nolebat .per
inde enim agebant acli cogere vellent Deú ad ſuſcipiendum
corum munera ,Et per hæcmanifeftat Samuel eorum pecca
tum ,cum inobedientiæ tum irreligiofitaris , offerendo Deo
quodilli diſplicet : vt omni ex parte confutet excuſationem
allatam.pro co quòd abiecifti verbum domini,abiecit te dominus ne
fisrex.
Ixitý; Sau! al Semuel:peccaui , quiatranſgreffusfum os dos
D miniGverba
: twa,Non ex integro corde confitetur pec
catum ſuum qui falfam apponit caulam ſui peccati,fubiunge.
do.quia timui populum & obediui voci eorú.ipfe enim Saulpix
cipua cauſa fuerat feruádi ea quæ ſeruata ſunt. Sed porta qua
fo.luxta Hebræum habetur,Et nuncleua quæfo peccatum mcum ,
ſed Hebræi leuare peccatum vocant ignoſcere peccarum , co
reuertere mecum . Ecce ratio qua mouebaturSaul ad confiten
dum peccatum , vt Semuel iret cum co placatus. Er dicit re
uertere mecum ,quia occurrerat illi obuiam vt reuertenti co
mes ellct. adorabo dominum ,
Et ait Semuel ad Saul,nonreuertar tecum : quia proieciſti fermo.
nem domini,proiecit te dominus neſisrex fuper Ifrael. Verti!“;ſe se
muel vt abiret :ille autem apprehendit orá pallijeius,cfciffa eft.Et
sit ad cum Semuel:fcidit dominus regnü Ifraclà tehodie, @tradet
proximo tuomeliorite. Interpretatus eſt Semucl ſciſſonem ſui
pallij fignú eſſe ſciſſionis regni à Saule decretæ à Deo . Porrò
triumphator in Iſrael non parcet & penitudine non floftetur : non
enim homo eft vt aget pænitentia.luxta Heb.habetur. Et etiã for
titudo Ifraelis non mentietur& non pænitcbit :quia nõ homo ipfe dd
penitendü. Deú appellat fortitudiné Iſraelis nö folú quia ipſe
eft verè fortitude populi Ifrael, fed potius ad fignificandum
quòd is qui eft fumma fortitudo,nullá in fe cópatitur muta
bilitaté ,qualis eſt in médace & in pænitéte. Et vt hoc melius
perciperetur,dicit naturá Dci lóge diftare à patura hoís,cu
ius eft pænitere.E . dixit ,peccaui. Et hác quoq ; cófefſioné no
proficiſci ex integra agnitione peccati corá Dco ,teſtatur ad
iūtta petitio honoris múdi hujus,nüchonorame quaſo corä fe
Nioribópopulimei & corä Ifrael:rewerterog: mecs ,o adorabo domis
Q_iij 16
 PRIMI REG,
Dom Deum tuum.Et rcucrſus est semucl poft Saulem : & adoramis
Saul donsinum ,

tus cft ci Agag pinguißimus tremés. uxta Heb,habetur.c

init ad că Agagdclitiari ,velcatenarú.Di& tio Hebraica anceps
eft ad delitiis vel catenas,an fignificetur Agag delitiofus vel
vin&us catenis.Et dixit Agag, ficcine ſeparat amaramors? lux:a
Heb.habetur.certè ſoparawit amaritudomortis.Vidés ſe ductum
ad inortem violentam ,dicit fe iam mortuú ſeparatione ama
ræ mortis ab hac vita, Dixit ; Semuel,ficut orbanit mulicresgla
disss tuus ſic orbabitur præ mulieribus mater tua: & in fruſta conci
dit eum.luxta Hebræum habetur.cfcidit Semuel Agas corum
doming in Ghilghal.nihilque dicitur de fruſtis,
Abiira; Semucl on rama : Saul verò afiédit ad domó ſuă in Chib
hã. Defickt.Saulis.Deſcribitur domus Saulis in colle Sau is.Et
no vidut Samuel vltra Saul. luxta Heb.habetur. Et no addidit se
muel al vidēdis Saulē vfj; ad diēquomortuuseft. Annotabis prue
dés lector,nó ſcribi & nó vidit ,ied ſcribi & nó addidit ad si:
dendú :quoniá hincfoluitur quæftio quæ mouetur ex geftis
fcriptis inferius cap.19,videlicet 9 Saul prophetauit corá sa
mucle.Aliud eft cnim addere ad videndú & aliud eſt videre.
vidit fiquidé poft hæc hic ſcripta Samuel Saulé ante dié mor
tis ſuæ fed no addidit ad videndú Saulem : quia nunquá iuit
ad videdú cú ,vt prius fæpe fecerat: hoc enim fignificatur di
cendo & nó addidit Samuel ad videndu Saule.cú qua yerita.
te ſtat quòd cana caſu acciderit Saulem videri à Samuele:ve
cótigicin us quænarrárur ca.19.vcrūtamen luxit Sumurl Saulē :
quoniã domini pænitebat.luxta Heb.habetur. & lehouah pæni
tuicquòd regnare feciſſet Sanlēſuper Iſrael.No habetur cõiúētio
ań ,ſed cõiúctio & narrácur ſiquide duo :alterú g Samuel -
uis nõ iret ad videndú Saulé, lugebat tamé eú,& quòd ſum
mum Deú poenituit quod fecit regnare Saulem fuper Ifrael.
CAPVT XVI.
Ixitý; dominus ad Semuele :vfquequo tu luges fuper Saul,in
Dego proiccerim eum.luxta Heb ,habetur. & ego abomina
tus fum cum à regnado fuperIfrael? no enim reprehendit
Deus Samuelem perſeuerante in luctu táquá agentem cótra
diuinam definitionem ; ſed reuelat imponendum effe termi
num huiuſinodi triſtitiæ quia diffinita eſt reprobatio Saulis
à regno. imple cornu tuum olco ex veni,mittam te ad liſai Baik
lechemirem ,
 CAPVT XVI . 124
lechemitem :prouidi enim in filiis eius mihirrgem . Quis furroga
das fic rex,atquc ab ipro Samuele vngendus,aptiſſimèrepro
bato Saule reuelatur Samuelı ad confolandum eum . Ei ait
Semuel,quomodo vadam T . imétis funt verba interrogatiuè le.
genda,ad conſulendu deu de periculo imminétis fibi mortis
ex huiuſmodi obedientia.audiet enim Saul,om interficiet me:di
xito, dominus,vitulum bouis tolles in manu tua, o dices ad immo
landum domino veni.Docetdeus Samuelé ,vt tacita cauſa prin
apali itineris ſui,manifefter dútaxat minus iptentá: vt hinc
diſcamus nullum eſſe peccatum , cùm fimile quid homines
izpefaciunt.Ervocabis Iiſai ad facrificium :c cgo oftendam tibi
quid facturus fis,vngesa; mihi quem monſtrawero tibi,
Fecití; Semuel quod locutuserat dominus,o venit in Betli'le .
shem.o admirati ſunt ſeniores.Iuxta hebræum habetur. tre
mueruntfenesciuitatis ad occurſum eius.Tremor internus figni
ficatur ex inopinato aduentu Samuelis: timendo ne forte fu
geret à facie Saulis regis , & ciuitas anguftaretur ,hinc Sa
mucle,inde Saule inftantibus. & dixerunt,pacificus ne eſt ingres
sus teus? Et dixit ,pacificus,ad immolandum domino veni, fanétifi
camisi. Inuitat ad ſacrificium ſenes ciuitatis qui occurrerant
ei,volentes tamen intereſſe facrificio.evenitc mecum . luxta
heb.habetur. & venietis mecum ad ſacrificium.Samuelenim no
eratfacerdos,ſed leuita: & fine diſperatione policebat ei ſa
crificare exercendo facerdotis officiú , de quo nihil in litera
fcribitur. & fanétificawie Tiſai, &filios cius, & vocauit cos ad ſa
crificium.Specialismétio fit Iſai:quia propter filios eius pria
cipaliter venerat. & propterea no ſolů l ſai tanquá fenex ,fed
& filij eius ſanctificati narrátur à Samuele , proculdubio fe
cundum ritum legis ab eo mundati, ſicut & ali , inuitati ſa
crificio affuturi.Cunque ingreßieſſeni.Iuxta hebr. habetur.Ee
fuit venientibus eis.proculdubio filiis Iſai.infinuant ſiquidem
hæc collata cum íubiun & is,(videlicet quod Iſai vocabat fin
gillatim filios ad Samuelem ) rem geftam fuifle hoc ordine:
videlicet quòd in aulam , in qua erat Samuel , ingreſſus eſt
primú Iſai cú primogenito fuo : & facta reuelatione diuina
ad Samuelé,g nóeffetille futurus rex , I ſai vocabat aliū fi
liu :& fic fucceffiuè introduxit omnes filios ad Samueld. Tào
léauté ordiné Samuelé diſpoſuiſſe,ex hoc inſinuat litera ,da
nóomnes fimul introduxit pater,quitamen omnes ingreſſi
aulam Samuelis , non fingillatim exibant,ſed manebant in
‫ننننه‬ ca :
 PRIMI REG.
ea: quemadmodum teſtatur vn &tio Dauidis in medio frarrú
fubiuncta.vidit Eli'abem & dixit num coram domino est Chri
ftus cius: Iuxta Hebræum habetur.tantum coram Ichouah vi
Etus cius, Ecſunt verba interrogantisquidem deum ,declinan
tis tamen in partem affirmatiua,proponendo quod ifte dun
taxat fit quem vnxerit Deus.in cuius declinationis fignum
refpondetur à Deo non efle ſpectandum ad aſpectum illius,
& altitudinem ftaturæ.hæc enim inuicauerant Samuelem ad
fufpicandum quòd ille electus effet in regem .
Et dixit dominus ad Semuelom,ne reſpicias vultum eius. Legen
dum eft.ad aſpectum cius, ad altitudinem ftatura cins, quia re
probaui cum :quia nob iuxta intuitum hominis indico:homo enim vi
det que patentoculis, Deus auiem intuctur cor. Et vocauit liſai A
binadah , o adduxit eum coram Samuel: o dixit ,etiam hunc non
elegir dominus. Adduxitſ; liſai Sammam : & dixit, ctiam hunc no
elegit dominus.Ex his autem clarè habetur progreffusdivine
reuelationis de nouo rege.nam primum reuelarum fuit Sa
mueli quod Deustranſlaturuserat regnumin vitú melioré
Saule:deinde reuelatú eft illi q vir ille efſet yns filiorú : Iſai
bethlehemitæ ,ſed nõ eſt ei reuelatú quis ex filiis Iſai eſſet : &
demú reuelatú eſt ei q virille eſſet Dauid. Adduxit itaq; liſai
Septē filios ſuoscoră Scmuele. Quæſtio oritur de numero filiorú
Iſai :eo pin.i.para.ca.2.ſepte dútaxat ſupputátur fili; Iſaicó
prehélo Dauide.Soluiturcomuniter ,dicédo y tá hic in ſe
quéti cap.fupputátur octo filij Iſai,eo y lonathá filius ado
ptiuus cónumeratur inter filios Iſai: in lib.verò Paral. ſuppus
tátur filij naturales dútaxat. dixit Semuel ad liſai, nõ elegic
dominus ex iftis.Hinc apparet 9 Samuel ſecreto comunicaue
rat Iſai diuiná reuelationé ſibi fa tá de yno filiorú ei ' electo
à Deo :alioquin non dixiſſet ei,non elegit dominus ex iftis.
Dixita; Semwel ad liſai,an finitiſunt puero ? o dixit,adhuc re
liquus eftparuulus, & eccepaſcit oues: & dixit Semuel ad liſai,
mitte, & tolle cum ,ncc enim difiumbemus . luxta Hebræum ha
betur.quia non circumibimus .hoceft circulariter conſedebi
mus.modus ſiquidem quo tunc commenſales fimul edebant
deſcribitur.donec veniat huc.Miſita:Gvenire fecit eum :crat aus
tem rufu & pulcher aspectu ,decoraj: facie.Iuxta Heb.habetur.
ipferubeus.cum pulchritudincoculorum , & bonitate aſpectus.
cómendatur enim fpecialiter de pulchritudine oculorum.co
ait dominus furge,ungesü,quia hic ipfe.Twlicó: Semuclcornu olei,
 CAPVT XVI.
Ovnxitcam in medio fratrum eius . Nulla verba dixit Samuel
vngendo Dauidem ,quemadmodú direrat vngendo Saulem.
Ita q in duob * differút iftę vn &tióes.primú g ſup caput Sau
lis effudit ſeu colauit oleum Dauidem verò vnxit:deindege
ibi declarauit deum vnxiſſe Saulem in ducem & c.hic autem
nullum profert verbum : timebat enim manifeftare quorſum
fieret illa vn & io tot perionis, neperueniret ad aures Saulis.
Quocirca fratres Dauidis quáuis præſentes vottioni neſcie
rúttn ad qd vngeretur.nec fortè patri manifeſtatú eft q vn
geretur in rege, fed in electú à deo.putare aút facile poterát
9 vngereturin electú à deo in prophet.directus eji spiritus
domini iuxta heb.habetur. & profperatus eft fpiritus Ichonah in
Dawid à die illa.c deinceps.Internú donú diuini impulſus,ap
pellatur ſpiritus Iehouah pſperos habés fucceffus in Daui.
de à die illa & deinceps.ſurrexitſ; Semuel, abiit in Ramam .
Piritusý; domini receßit à Saul. Similiter diuini impulſus
donum internum ícribitur receffiffe à Saule.ſubtraxit fi
S done
quidem Deus huiuſmodi gratuitum donum ,Saule reddente
ſe indignum illo ob fuperbiam & inobedientiam . & cxagita
bat cum ſpiritusnequam à domino . luxta Hebræum habetur.
terruit eum fpiritusmalus à Iehouah .Quemadmodum ſpiri
- cus bonus in Dauide , non ſignificat angelum ſanctum , ſed
gratuitum donum interni diuini impulfus,ita fpiritus malus
in Saule non ſignificat dæmonem ,fed fpiritum melancholi
cum impellentem admalum terrendo Saulem . Vbi interue
niebat duplex paflio immiffa à Deo.altera corporis,in motu
fpiritus melancholici mali :hoc eft nociui.altera animi: quo
nimmer motu ſpiritus melancholici formabantur in intera
nis ſenſibus apparitiones exterrentes Saulem.Etvtraque par
fio eft ægritudinis naturalis :ſed deo attribuitur,tum quia os
pus naturæ eft opus dei:tum quia ſubtrahente deo gratuitú
donum inceroi impulſus diuini compeſcétis huiuſmodi par
fionem in Saule , inualuit fpiritus melancholicus terrens &
impellens ad malas actiones.nam vt infra ſubiungitur , im
pellebat eum ad occidendum Dauidem . Dixerunt ;ferai
Saul ad eum ,ecceſpiritusdomini malus exagitat te. Iuxta Heb .
habetur.ecce nuncSpiritusElohimmalusterretee.Cognouerunt
ferui eius ſpiritum melancholicum eſſe terrificum , vel refe
rente ipfo Saale terrores ,quos patiebatur in imaginatione,
vel ex excerioribus verbis autfactis : yt fæpe perpendimus
huiuſ,
 PRIMI REG .
huiufmodi melancholicos terreri ex iis quæ dicunt aut fa
ciunt dum terrentur. Dicat obfecro dominus nofter, a forwi tui
qui coram te ſunt,quærentvirum ſcientom pſallere in cithara . Ne
oporteat ſæpe repetere,in toto hoc tractatu intellige pralle
re, & pſallentem pro ſonare , & fonantem : fic enim hebraicè
habetur . vt quando arripuerit te Spiritusdei malus , pfalat manu
sua, & leuius feras.Iuxta Hebræum habetur . & crit cxistente
super te ſpiritu elohim malo:& fonabitmanu fua ,& bene tibi.
Prædicurt iſti non ſolum leuius tolerare,fed etiam quòd be
ne erit ei .
Et ait Saul ad feruosſuos: prouidete ergo mihi aliquem bene
pſallentem , & adducite adme.Et refpondit vnus è pucru ,c7 dixit:
ecce vidi filium lifai Beth'lechemit& frientem pſallere, & fortiſ
mum robore.Carent ſuperlatiuo Hebræi: & rectius circunlo
qui videntur hebraicum transferentes.potentem rohore,o vi
rum belli ,coprudentem in verbis, & virum pulchrum.Nec vlla i
ftarum comendationum fuit falſa:nain omnesiftæ códitio.
nes verificátur de Dauide proportionaliter intellectæ iuxta
ætatem illius.Et dominus eftcum co . Miſit ergo Saul nuncios ad
Tifai, o dixit:mitte ad me Danid filium tuum , qui eſt cum ouibus.
Tulit itaq; Iiſai aſinum plenum panibus, & lagrnam vini.Iuxta
Hebræum habetur, afinum panis, o verem i ini,a hedum cs
prarum vnum.clarè enim fignificatur afinus onuftus pane.o
miſitperminum Dawid filý ſui Sauli. Et venit Dauid adSaul, o
ftetitcoram co : ille dilexit cum nimis.Interpres ſçpe vtitur ni
mis pro valde.fuit “: ei armiger. Mifitq; Saul ad lifai dicendo: ftes
obfecro Dawid in conſpectu meo ,quia inucnit gratiã in oculis meis.
Igitur quandocunque fpiritusdomini malus arripiebat Saul. luxta
Hebræum habetur.Et erit exiſtenteſpiritu Elohim malo in Salle
le. Quod ideo annotauerim neextrinſeca operatio fignifica
ta intelligatur.collebat Dauid citharam , & pfallebat manu fua;
refocillabatur Saul.Iuxta Hebræum habetur . dilatabilus
Sauli. Dilatatio cordis ex muſica deſcribitur. & lenius habe
bat,recedebat enim ab eo fpiritus malus. luxta Heb.habetur. *
bene ipfi,& recedet ex fuper eum fpiritusmalus . Non eft mirum
quod muſica non folum mitiget,ſed etiá penitus ſedet com
motionem fpiritus melácholici:quú ægritudo corporalis ſit
redúdans in phantafiá ,& proportionata melodia dele &tet a
nimú,tráquillitatéq; reddatturbatis motibº , & animi, & cor
poris.ná quéadmodú palliones corporis redundárin animú,
ita
 CAPVT XVII. 116
ita è conuerſo paſſiones animi redundant in corpus:vt quo
tidiana experientia teftatur. Hæc quoque litera conteftatur
quod prior infinuauit,videlicetfpiritum hunc malum fuiffe
{piritum impulſus melancholici :alioquin non fcriberetur
recedere exmuſica ; hæc enim ſola cauſa in litera redditur.
Nec præcereas ordinem effectuum in Saule ex muſica.
primus enim effectus erat dilatatio cordis ,directè contraria
melancholico mocui:nam melancholicus motus reſtrictiuus
eſt ſpirituum ,lætitia autem dilatatiua eft. & hinc conſeque
batur bene ſe habere Saulem , & demum liberari ab illa me
lancholica vexatione pro illa vice: paulatim enim effc &tum
operanţur naturaliaagensia.
CAPVT XVII.
Ongicg.tuerunt autem Pelifhim agmina ſua ad prali
с um , & congregari ſuntin Socho Ichuda: caſtrame
tatiſunt inter Socho& Hazecam ,in finibus Dammim .
Seal vcrò,o filijIfrael congregati funt in valle Elah: difpofue
runt prelium in occurſum Pelifthim , Et Pelifthim ftabant fuper
montom hinc,& Ifraelftabantſupor montim ex alteraparte: vala
luj; erat inter eos.
Et egreffus eft vir Spurius,Iuxta hebræum habetur.vir de me
die de caftris Pelifthinorum.Et deſcribitur per hoc quòd none
greffus eft ex latere vno vel altero ,fed ita egreſſus eſt ex ca
Iris Pelifthinorum ,quòd egreſſus eft é medio caſtrorú : ad
infinuandú quốd de cóſentu exercitus Pelifthinorum cgref
fus eft.Gholiath nomen eius de Ghat:altitudo eius fex cubitorum
O palmi. Etgalea area supercaput eius, &lorica hamataindue
baisr.Iuxta hebræum habetur.Gloricaſquamarum ipſe indu
tus.fabrefa& ta fiquidem deſcribitur lorica laminis æreis ad
fimilitudinem ſquamarum piſcis :ita quod induebatur lori
ca ſquamoſa:hoc eft lamina laminam contegente ,ficut ſqua
ma íquamæ iungitur in piſce,pondusj; lorica quinq;millium for
clorum aris erat. Et ocreas areas habebat in cruribus.Iuxta heb.ha
betur.Et lamina gris ſuper podeseius. Adinftar laminæ protege
tis frontem ,aiunthas laminas ſuper pedes fuiſſe. clypeus
arzus tegebat humeroseius.Iuxta hebræum habetur. fpiculis
calybis inter humeros eius.Significatur celi paruuli miſlilis ex
calybe fabreſaťti geſtatio interhumeros, Hastile “; lanice er
insſicut liciatorium
texentium ferrum lancea eius fexcerstorum
ſeclorum ferri armigercins,Iuxta hebr. habetur. geftator
fcuri
 PRIMI REG .
Sourivadens ante cum.daturus ſcutum ei,cum ad pugnam re
niret.Stecitq; & clamauit ad acies Ifrael , eo dixit eis:cur exiſting
ad diſponendüpralium ?nonne egaPeliſtheus& vos fermiSaulseli
gite vobis virum ,& defcendat ad me.Si potuerit pugnare mecum
percufferitme,erimus vobis ferui: fiautem ego potuero in cum ,
percuffimo cum ,eritis nobis ferui, o ſerwietis nobis.Dixitj; Pelifthe
wiego exprobrani aciebus Ifracl hodie,date mihi virum , & pugne
bimusfimul. Audiuitautem Saul & totus Ifrael,fermones Peo
Sthei hos: ſimpucrunt.Iuxta Hebræú habetur, & fralti funt
& timucrunt valde.Fracti animo , & conſequenter valde me
cuentes deſcribuntur.
Anid autem filiusviri Eph'rathei, Similis di& tio hic fcri•

na patre Samuelis: & videtur in fimili fenfu interpretanda,

vtpater Dauidis vir auguſtus deſcribatur.nam patria clare
fubiungitur ex Bethlehem Judæ.de quo fupra di tum eft.Iuxta
Heb.habetur.iſte ex Bethlechil chuda . ad differenti alterius
Bechlehem in tribu zabulon.Om nomen cixs Iiſai, o si ofto fi
bij.connumerato adoptiuo, vt prædi & um eft. vir in diebus
Sauli ,fenex venit interhomines,abieruntautem tres file liſai ma .
iores,abiueruntpoſt Saul ad bellum : & numina trium filiarum eisia
qui perrexerumtad bellum , Eli 'ab primogenitu, fecundus cims
Abinadab, & tertius Samma. Dauidq; crat minimus : tres maio
res abfcrunt poſt Saul.David verò abiuit & reuerfus eft à Saul:ad
pafcendum oues patris fui in Beth'lechem . Ratio quare Dauid a
Saule reuerſus eft ad pafcendum ques patris fui,redditur tri
um maiorum fratrum egreſſus ad bellum cum Saule .Acce
debat autem Pelifheus mane & vefperi:Oſtetit quadraginta di
ebus.
Dixit autem lifai ad Dawid filium fuum :accipe quafo fratri
bus tuis Ephan pollenta huius & dccem pancs hos.Nomen eſt me
furæ aridorum Epha:polenta autem pro granis toſtisſumi
tur. & curre in caftra ad fratrestuos.Et decem formellas cafei has
deferes tribuno:fratresq; imos viſitabis,firecte agant.Iux'a Hebræ
um habetur.in pace.pacis enim nomine Hebrçi bona cunéta
fignificabant. cum quibus ordinati ſuntdifce. iuxta Hebræu
habetur.co pignus corum tolles,hoc eſt redimes quicquid in pi
gnus dederint pro debito aliquo.fubintelligitur enim quod
Ilai dederit pecuniáDauidi ad redimédú pignora fratrú ſuo
Tú li opº eſſet.Saul anté o ipſis omnes piri Iſraelcräs in valle
ferea
 CAPVT XVII. 117
Terebinthi luxta Hebræum habetur.Ela.Nomen eſt arboris,
vt aliàs di & um eſt.pugnantes cum Pelifthim .
Surrexit Dauid mane & reliquit owescura cuſtodu,Go onuftos se
birt ficut preceperat elifai: venit ad locum Mahgala.luxta
Hebræum habetur ad circulum , hoc eft ad valluniſeu foffam
circularem cingentem exercitum , vt moris eft. & ad exerciti ,
qui egreſſus ad pugnath vociferatus erat in certamine. lusta He
bræum habetur.& gensfortitudinis egrediens ad aciem , ovocie
ferati ſunt in pralio.Narratur accidens tunc cômotio ad pra
Kandum hinc & inde. Diſpofuerath: Ifrael Pelifthim ,aciem in
occurſuin acici. Dereliquira; Dawid vafa qua fecum attulerat in
manu cuftodis farcinarum ,& cucurrit in aciem : venit inter
Togawit ſi omnia erga fratres fuosrecte ageretur. Interpres iterum
exponit: nam in Hebræo habetur duntaxat. &interrogauit
fratres fuos in pace, vt fupra diximus. Cinque adhuc loqueretur
cum eis apparuitvirille Spurius.Iuxta Hebræum habetur.Oer
ce vir medij afcendens ( Goliath Peliftheus nomen eius de Ghach )
de acicbus Pelifthinorum . repetuntur enim ſupra dicta. locum
eft iuxta verba hacia audiwit Dawid.Omnes autem virilfrael cũ
vidiffent vitum ,fugerunt à faciecius & timuerunt valde. Er dixie
viriſrael:num vidiſti. Juxta Hebræum habetur.num vidiftis via
rumafcendentem huc,quòd ad exprobrandum Ifraeli aſcendir: No
dirigitur ſermo ad folum Dauidem . & erit virum quipercus.
ferit cum ditabie sex diuitis magnis, & filiam fuam dabit ci, a dom
mum patris eiusfaciet abſque tributo. Iuxta Hebræum habetur.
Liberam in Iſrael.quod pluseft quam abſque tributo.
T ait Davidad viros ftantesſecum dicendo: quid fiet viro qui
percufferit Pelifheum hunc,& remouerit opprobrium ab Ifram
el ?Certiorem reddi ſeipſum quærebat Dauid de præmio g
audierat. quis eft enim hic Peliftheus incircumcifus, quòd cxpro
brauit aciebus dei viuentis luxta Hebrçcm habetur.Elohim vin
worum ? Er eſt proculdubio ſermo de vero deo . hinc enim cla .
rè colligimus conſuetú fuiffe apud Hebræos nominare deu
honoris gratia in numero plurali. & propterea nominando
deum Elohim ,cöſequenter nominauit eum viuos :nam Elo
him eſt numeri pluralis. Necprætereas diuinum impulfum
apparétem in Dauide ,dum refert iniuriam illatam Ifraeli i
iniuria dei :vt hinc perpédamus q fpiritu dei agebatur Da .
uid ad congredien du cum Pelifthino.Dixiğ ei populusfecun
dam huncfcrmonem dicens:fic fierviro qui percuerit cum.Et audio
wit
 PRIMI REG .
wit Eli'abfrater eius maior,cum loqueretur ad homines: iritusý; eft
cõrra Dauid & ait , cur huc deſcědiſti, cuius cura reliquiſti pas
ſuperbiam tuam &maliciamcore
cas oues illas in deferto ?ego noui
dis tui,quoniam vt videres prelium defcendifti. Paruf refert con
tumelias has diſcutere,quæ ex irato pectore non abfque in
uidia proficiſci videntur.Etdixit Dauid :quid feci,nanquid nõ
verbum eft: Parui refert quòd Hebraicè habetur.quid fecināc,
an non verbum ipſum ? Subaudi liberum eft. hic enim fenſus
quadrat dicenti quid feci nunc, loquendo & audiendo ? an
non liberum eft loqui,an ipfum quod feci eſt aliud quá ver
bú ? Et declinawit paululum ab co ad aliū.Luterpres addidit pau
lulum.dixití;cundem fermoncm : & refponditei populus verbum
ficutfrius. Audita funt autem verba qua locutuseft Dauid : não
ciata ſuntin conſpectu Saul,& tulit cum.Dixitý; Dauid ad Saul:
non concilat cor cuiufquam in co,fcruus tuus ibit @pugnabit cum
P'eliftheoiſto.Pronomen eo ,demonftrat Peliſthinum.hortatur
enim Dauid regé & aftantes ne cuiufquá animus cadat pro
peer Peliſthinum illum . Et rationem ſubdit,quia ipfe pugna.
bit aduerſus eum . Et ait Saul ad Dauid : non vales reſiflere Pelio
stheo ifti nec pugnare aduerfus cum . Iuxta Hebræum habetur.no
valebis ad eundum ad Pelifthinum iſtum , adpugnandum cum co.
Hæc eft litera Hebraica : & fententia clara eſt.quia pueres,
ipfe vir bellator ab adoleſcentia fua .
Dixitá; Dauid ad Saul, paſtor eratferuus tuvispatri ſuo in ovi.
bus: & veniebat leo vel vrſus. luxta Hebræum habetur.leo a
urſus. cum coniun & ione copulatiua. tollebat arietem dome
dio gregis.luxta Hebræum habetur. agnum de grege.nec aliud
dicitur.Et perſequebar cos percutiebam ,eruebami, de ofe corü :
& illi confurgebant aduerfum me,& apprehendebam mentum co
rum : & fuffocabam interficiebamá; cos. Legendum eft in nume
so fingulari. Eterini poſt eum & percußši cum & feci cuadere
de ore eius:efurrexitfuper me, o inualui in mentum cius opera
cuſsi ci occidicü.Hçc eſt litera Hebraica,in qua explicatur
modus quo congreſſus fuerat Dauid tam cú leone qcú vro
ſo:ſubiungit enim vtrunque fepercufsiffe. Nam leonem o v
fum inter feci.Legendam eft.percuſsit feruustuus.nam ſic habe
tur in Hebræo.erita; Peliftheus iſte incircuncifus tāquam vnus ex
cis.Vadiq; Dauid ad diuina confurgit. nam prius ad negatá
Pelifthino circuncifionis gratiam fpe&tat.qui aufus eft maledi
cere exercitui dei viuentis.Iuxta Hebrçãbabetur.quia vituperte
mit
 CAPVT XV11. 123
ait acies Elohim viuorum.Deinde intorquet iterum Dauid in
iuriam in deum : vt certiores fimus quod fpiritu dei ageba
cur, vade & fiduciam ſuam in ſummo deo Te habere ſubiun .
git.
Et ait Dauid,dominusqui cripuit me de manu Leonis & de man
Bu vrſ ,ipſe me eripiet de mann Peliſtheihuius. Dixit autem Saul
ad Dawid :vade & dominus tecü fit.Parui refert quòd Hebrai
cè habetur. Iehovah erit tecum . Hebræi enim nullum habér
futurú niſi indicatiui modi.Et induit Saul Danidem veftimen
tis fuis, o pofuitgaleam aream ſupercaput cius: & induit că lo .
rica. Et accinxit Dawid gladium ſuumſuper veftesfuas, o voluit
ire quia non habebat vſum :dixita; [ auid ad Saul,non poffum cum
iffis incedere quia nec habeo vfum , o remouit ca Dauid àſe.Et two
lic baculumſuum inmanu fua : & clegit fibi quinque limpidiſsi.
mos.Iuxta Hebræum habetur. lenes lapidesde corrente.vt habi
les effent vt iacerentur funda. pofuit cos in vaſe paftorali
quod habebat & in pera, & föda eius erat in manu eius: & procef
fut ad Peliftheum . I bat autem Peliftheus cundo o appropinquan
do ad Dauidem : & armiger cius.Legendum eſt. egeftator fcuti
ante cum.vt ſupra.
Aſpexitý, Peliftems &vidit Dauidem ,& defpexiteum :quia erat
puer rufus . Legendum eft.rubeus.vt fupra. pulcher afpe
itu. Et dixit Peliftheus ad Dauid , an egoſum canis quod venus ad
me cum baculus maledixita; PeliftheusDauid per deos ſuos.Signi.
ficatur auté deſpectiua maledi&tio.Et fcribitur hoc vt vtrin
que cauſa dei appareat . nam ex parte Peliſhini inuocatio
fuorum deorú ,ex parte vero Dauidis fiducia in ſummo deo -
deſcribitur.Dixitą; Peliſtheus ad Dauid : veni ad mc,odabo car.
sem tuam volatilibus cæli & beſtiis campi.
Ixit autem Dauid ad Peliſheüitu venisad me cum gladio
.
quod prænarratum eft geftari inter humeros Peliſhini. Oso
ego venio ad te in nomine domini exerciluä des acierumIfrael qui
bus exprobraſti.Di&tio interpretata dei,eft nonien Elohe.ma
nifeſtat quód tanquam dei cauſam agens procedit aduerſus
cum.Die'hactradet te dominus in manum mea , & percutiã te,
auferam caput tuñ à te , & dabo cadaucra caftrorum Pelifthim die
hac volatilibus cæli o animätibusterra:Oſciet omnis terra quòd
eft deus Ifraeli.Nomé eft Elohim.Et aprè ad teſtificandú vni
uerforum iudicem gubernare Ifraelem , daturum victoriam
1pon
 PRIMI REG.
fpondet. Et fciet tota cögregatio iſta quòd non in gladio Glances
Salwar dominus:ipfius enim eſt bellum .Iuxta Hebræum habetur.
quia Iehovah bellum .& cft datiuicafus Iehouah.Ecpoteft effe
duplex ſenſus.alter quia bellú infercur ipfi fummodeo,alter
quia in poteſtate ſummi dei confiftit bellum & non in vilá
cex & gladij.Et hic ſecundus ſenſus quadrat modo loquen
di Hebræorum , & tam antecedentibus quàm ſequentibus.
Outradet vos in manus noftras.Cung;furrexiffit Pelifthous, & ve
Diret appropinquaret in occurfum Dawid , feftinauit Sanlor
currit ad pugnam ex aduerſo Peliſthei.luxta Hebrçum habetur.
occurrit in aciim in occurfum Pelifhini.Sententia clara eft.&
racio curſus fuit vt maior effet vis ia &tus fundæ . Et mifit Das
wid manum ſuam ad vas , o tulit inde lapidcm @funda iecit,o
percuſsit Peliftheum in fronte eius:infixusgs eft lapis in fronte cints,
cecilit ſuper faciem fuam in taram .
Pranaluirá; Dauid aduerſus Peliftheum in funda& lapide,
percuſsie “: Pelijtheum interfecit cum : & gladius non eratin ma
nu Dauid.Cucurritá; Danid ftetit ſuper Pelifheum cepit
gladium eius eduxit eum è vaginaſua, o interfecit cũ ,o pra
cidit cü co caput cius. Fx hoc duello non licet ab exemplo Da
uidis ſuſcipere indictum duellum ab altero: quia fingularis
fpiritus diuinus in Dauide, ex antedictis creditur mouifle
Dauidé ad hoc duellum.videruntq; Pelifthim quòd mortuus ef
fetfortiscorum , & fugerunt. Surrexeruntý; viri Iſrael Ichada ,
Ovociferati ſunt o perſecutifunt Peliſtheos vfquequo venim in
vallem Gurſque ad portas Hec ron : ceciderunt occiſs Pelifthim
in via Saharim ,dvſque ad Ghath & vfque ad Hec'ron. Et re
werlifunt filü ifrael à perfequendo Pelifthim , & inuaferunt. Iur
ta Hebræum habetur.O diripuerunt caftra corã.quod plus eſt
quàminuadere.Cepitá: Danid caput Pelifhei, o attulit illud in
Ierufalaim . Hoc prænarratur hic ad complendum hiſtoriam
rei gefta :non quod tunc attulerit caput Peliſthini in Ierufa .
lem ,ſed poft ea quç inferius ſubiunguntur quando Saul tri
umphans venit in Ieruſalem . & arma ciuspofuit in tentorio ſuo.
Sic etiam habetur in Hebræo: nifi quod in plurali numero
in quibuſdam codicibus antiquis ſcribitur in tentoriis eius.
Quocirca duplex quæſtio ſuboritur. altera an fit ſermo de
tentoriis Dauidis , an de tentorjis leruſalem.altera quomo.
do hæc verificantur: quum inferius ca.2 1. gladius Goliath
in tabernaculo domini in ciuitate Nobę recóditus fcribatur.
So.
 CAPVT XVIII.
--Solutio primæ videtur quod fit ſermo de tentoriis leruſa
lem :quia in numero plurali tentoria fignificantur:Dauid au
tem non habebat tentoria multa tépore triumphiSaulis. So
lotio verò ſecundæ eft ,vel quod hic non eſt fermode armis
omibus Pelifthini , ſed de armiseiuſdem excepto gladio, qui
oblatus fuit in tabernaculo doinini in memoriam conceffe
victoriz : vel quod poft triumphum ex Ierufalem tranſlatus
eft gladius in Nobein tabernaculum domini.
Vando autem vidit Saul Dauidcm egredieritem in occurfum
Q
-foendit hic adolefcens Iuxta Hebræum habetur. filius
chius est ijie puer Abner :Non de ftirpe fed de patre inquirit.dim
zitíz abner, viuitanima tua rex ſinoui că?Modus loquendi He
braicus eft, interrogatiuè ſignificans negationem . Ita quod
ſenſus eſt, non noui, hanc enim negationem afferit adhibito
iuramento per vitam regis.Et dixit rex :interroga tu cuius filius
fit ifte adolefcens. Quandoautem reuerfus eft Dawid à percutiendo
Peliftheum , tulit cum Abner o adduxit eum ante Sanl : 6 caput
Peliſthei erat in manu eins. Dixitq; ad cum Saul , cuius filius es
adoleſcés : & dixit Dauid, filiusferui tui IiſaiBethlechemita.Sub
onitur hîc quæſtio quomodo Dauidem nó agnoſcebat Saul,
qui fuerat cu colonuerat cithara, fueratquearmiger cius
dilectus ab eo:vt ſuperius narratú eft cap.præcedente. Solu
tio eft quod mutatio de pueritia in adoleſcétiam magna ple
rúque fit , ita vt non agnofcaturadoleſcens qui cognitus erat
puer. tranfitus enim ad pubertatem cum augmento notabili
ftaturæ (interueniente præfertim magnitudine barbæ ) valde
magnam parit mutationem in aliorum aſpectu. & propterea
non eft mirum quod Saul nõ agnouerit Dauidem mutatum
in adoleſcentem tempore quo fuitabſens ab eo.
CAPVT XVIII.
I fuit cum complefet loqui ad Saul, anima lehonathan
E conglutinata eft anima Dawid : dilexit cum ichonathan
facutanimamfuam .Tulitque cum Saul in domum fuam in
die illa : & non conceßit ei vt reuerteretur in domum patris ſui.Inic
funt autem Dauid Tehonathan fædus.proculdubio vnanimi.
mitatis fraternz. diligebat enim cum ficutanimam suam . Expo
liauita fe Iehonathan pallio quo erat indutus dedit ipſum Da
widi: veſtesfuas,& vfq; ad gladium fuü & vfq; ad arcă ſuum , com
7/8 ad balthai fuum.Ad tollendá admiratione o regis filius
R fædus
 PRIMI REG.
fædus iniffet cum Dauide, ſubiungitur pro rarione facti in
gens amor Ionathæ erga Dauidé tanquá feipſum.In cuius fi
gnum veftiuit eum táquam feipfum ,dum proprias exuit ve
Ites & arma deditg; Dauidi. Egreſſusquoque Dauid,in omnibus
ad qua mittebat cum Saulprudēter ſo gerebat,pofuitq;eú Saulfuper
viros belli: & acceptus erat in oculis torius populi maximeq;in com
spectu.luxta Hebræú habetur. etiam in oculis firworum Saw !.
narratur enim gratia Dauidis tam in oculis populi quam in
oculis curialium regis.
Orrò cùm reuerterctur percuffo Peliftheo Dauid ferret caput
care
wertente Dawide à parentičdo Pelifthini,omegreße funt mulieres de
omnibus ciuitatibus Ifrael catantes & chorosducentes, in occurfum
Sculos regis.Sic habetur in Hebræo: quanuis vulgata editio &
ſubtraxerit & addiderit.Author libri huius diftulic hác hiſto
riam ,eo quod intendebat că ſcribere vt initiú odij Saulis er
ga Dauide.narrauit enim hactenus Dauidé placuiſſe, & Sau
li & Ionathæ & Abner & curialibus & omni populo:ſubiúgic
modò vnde initiū habuit adiū Saulis verſus Dauidé . & dicit
veniétib' eis (videlicet rege & principibus exercitus) procul
dubio triumphando ob victoria habitá cótra Pelifthinos.cum
tympanis lætitia. Parui refert quod Heb.habetur.cum tympanis
in lætitia.deſcribuntur enim inſtruméta muſica,deſcribitur &
gaudiú perfonarú.ccüfiftri . Iuxta Heb.babetur. & cú rertiis .
inftrumétum muſicũ trium chordarú valdedifferés à fiftro ,
fignificatur.Et precincbätmulicres ludenti s atque dicebät. Iuxta
Heb.habetur. Et refpöderuntmulieres ridētes dixcrät. Modus
cátabantdeſcribitur : videlicet vt chorus choro reſpon
deret , ita quòd alter proponebat,alter reſpondebat: & cho
rus reſpondentium cum riſu cecinit ſubiuncta . percußit Saul
mille Dawid decem millia. Parui refert quod Hebraicè vero
bique additur pronomen.percußot Saul inmillibus fuis , & Dam
wid in Myriadibus ſuis .fic enimad verbum iacet in Hebræo.
Iratus eſt autė Saul valde, & difplicuit in oculis eius fermo ifte: 0
dixit,dederunt Dawidi myriades mihi dederüt milia :quid cifra
pereftnifi folü regnü? Noreftis ergo oculis Saul afpiciebat Danidem .
Circūlocutio eft dictionis Hebraicæ ſonátis,li dici licet,ocu•
Jacor.ita quòd legendú eſſet. Et fuitSaul oculator Dauidisà die
illo y deinceps.Inuidia ergo initium odij deſcribitur.
Et fuit in craftino, inuafit fpiritusDeimalus Saul. Iuxta He
bræum
 CAPVT XVIII. 130
bræum habetur.eu profecitfpiritus Elohim malus in Saule. Di
&tio interpretata profecit , eft illamet, quæ interpretata eft
fuperius. & profperatus eft fpiritus Dei in Dauide : quoniam
in idem redit fignificatio verbi,ſed magis quadrat profe tus
quàm proſperitatis nomen in malis.Vexatio itaq; maior fi
gnificatur dicendo, & profecit fpiritus (hoc eft impulſus in
terus)in Saule , iufto Deiiudicio malus : vtpote & nociuus
& ad malum .& prophetabatin medio domus fua.hoc eft & inſa
niuit ad fimilitudinem prophetantiú aliena à cómuni ratio.
nc agentium & dicentium , & hoc erat primum nocumentum
coſequens cómotionem fpiritus melácholici,o Dauid pſal
lebat manufuaficut cöfueuerat per ſingulosdies: o lácea eratin ma
RuSaul.Iaculatufq; est Saul lanccă,putāsquòd cõfigere poſſet Da
widcú pariete.luxta Heb , habetur. & dixitpercusiam in Dauid
o in parietem . Et hoc annotandú duxi ve perpendamus quòd
quanuis Saul tunc inſaniret,in ipſa ramen inſania odiú fuum
exequebatur:vel quia quéadmodú in repentinis homo ope
ratur ſecundú præexiftétem habitu ,ita Saul à vehementi paf
fionemelancholiæ a &tus,ad præcóceptum odiú exequédum
impellebatur:vel quia nõ penitus abſorbebatur rationis vſus,
quáuis veheméter perturbaretur ita quòd & ad geftus & ver
ba inſanorú impellebatur in medio domus ſuæ . declinamit
Dauid à facie eius fecundo.luxta Heb.habetur.cvcrtit Dauid à
facie eiusduabusvicibus.Quia nuſqua antea Saul fecerat fimi
lé a & ú cótra Dauidé,oportet ſecundú planum literæ fenfum
intelligere o duabus vicibº ante ea quæ inferius fubiúgétur,
Saul iaculatus fuerit láceá ad percutiendú Dauidé,& vtraq;
vice Dauid auertit fe à facie Saulis. An autem iftæ duæ vices
fuerint in voa eadég; inſania,an in duab ”, ſcriptura nó dicit,
ſed rationi cõſentaneu eſt qudd fuerintī diuerſis inſaniç dic
bus: tú quia dúfuror in curſu eft,prudétisviri eſt cedere fu
sori:tū quia fubiú &tageſta inſinuat,quòd Saul rediés in ſeipo
ſum aiebat ſe nõiaculatú effe ex induftria lácea in Dauide,
fed extra fe pofitú id feciſſe ,& fic Dauid credulus rcuerteba
tur ad Saule.Et timnit Saul ă facie Dauidis:quia dominuserat că
to à Saulerecefferat. No timuit Saulmalú inferendű à Da
uide pronę fuæ ,fed priuationě fuccefſionis in regnoinferédá
ex co quod De' erat cũ Dauide. Amonit ergo cü Saul àſe, po
poft fecúda vi
Swit ew ſibitribuni mille virorü.Ifta amotio fuit
cc. itaq expertus bis quod Dauidē nõ pcufliffet in inſania
R ij pofitus
 PRIMI REG .
pofitus,verentem ( vt rationabile eft )Dauidem redire ad do
mefticum obſequium regis,ne tertioſe exponeret huiuſmodi
periculo, amouit Saul à doineſticis obiequiis & fecit eum tri
bunum militú . Gegrediebatur O ingrediebatur ante populum .
Hebræo more per egredi & ingredi vniuerfa officia alicui
congrua ſignificantur.

Icrat cum co. Viditq;Saul quòd prudenseffct nimis.Alias di& um

eft quod interpres vtiturnimis pro yalde . & cæpit caucre cam ,
luxta Hebræum habetur. & timuit à faciecius . Superius di
&um eft quòd timuit eum adhuc domeſticum : modò dici : ur
quòd timuit eum etiam tribunum.Totus autem Ifr.uclo Icho
Mah diligebat Dauid :ipfe autem . Legendú eft.quia ipfecgredieba.
tur ingrediebatur antecos . Ratioredditur quare omnisIsrael
& luda amabat Dauidem.Dixit ; Saul ad Dauid :ecce filia mea
maior Mcrab,ipſamdabo tibi in vxorcm,tantummodo eſto vir forris .
Juxta Hebræum habetur.tantum efto mihi in filium fortitudinis
præliare bella domini. Verba quidé bona & pulchra, fed ve
neni plena; quod venenum manifeftatur à ſcriptura ſubiun
gente machinationem Saulis : vt videlicet occideretur Da.
uid à Pelifthinis. Saul autem dicebat,nó fitmanus mca in cum ,fed
fit in cu : n manus Pelifthinorum .
Dixçit autë Dauid ad Saul:quis ego fum ,o qua vita mea,aut com
gnatio patrismei Ifracl ve ſim gener regi? Et fuit, tépore quo danda
erat Merab filia Saul Davidi, data eſt Hadrieli Mocholathita in
pxorë.Dilexit autě Michal filia Saul Davidē : nüciatúmq; eft same
li,6 placuitverbum in oculis cius,Dixitque Saul,dabo cam ci ve fit
ci in ſcandalum .proculdubio ſupradi& tum :videlicet vt ratio
ne affinitatis exponeret ſe periculis mortis aduerſus Pelifthi
nos,& ſic occideretur.hoc enim clarè fubiúgitur.c fit in eum
manus Pelifthinorum : dixitq; Saul ad Dauid, in duabusgener memo
eris hodie.hoc eft in duabus filiabus affinitatem mecum hodic
contrahes:nam prius contraxerat ratione maioris, & mojo
ratione minoris. Et præcepir Saul feruisfuis :loquimini ad Dawid
clam dicendo, ecce places regia omnesferuiciusdiliguntte , nunc
ergo eſto generregis.Er locuti ſunt feruiSaul in auribus Dauidis var
bahac:dixitý; Dauid: num parum vobis videtur generum effe regis,
Ogofum vir pauper defpectus? Et nunciaueruntferui Saulci
dicendo: huiufmodi verba locutus eft Dauid .
Dixit anté Sanlific dicetis ad Dawid,nohabct rexfpöfalia neceffe
lurra
 CAPVT XIX 131
Tutta Hebræú habetur.nő voluntas regi in dote. Mos antiquus
iſinuatur vegener regis doté daret. Ambigo tamé an de dote
tota litſenno : vt farexiſtimarenteleuari in regis generum :
& propterea vxorein dotaret gener.fed in centum propuciis Deo
lifthinorum vt fiat vltio de inimicu regis: porro Saul cogitabat fa
cereoccidi Dauid per manum Pelifthim . Nunciaucrunris feruieius
Dauidi verba hac, o placuit fermoin oculis Dauid vt fieret gener
regis: o poft paucos dies.Iuxta Hebræum habetur. non im
pleneruntdies.Certú infimuatur tempus confuetum vel decre
tum à die ſponſalium vſque ad diem nuptiarum :& ante
quam complerentur dies illi Daud ducentos Pelifthinos
occidit. Deinde fequitur . Surrexitque Dauid iuit , ipfe
Cviri eius, e percufitex Pelifthim ducentos viros : & atrulis
Dauid prepariacorum ,& impleuerunt ipfa rogi ad contrahendum
affinitatem cum rege. Adimpletio promiſsionis fa&tæ figni
fcatur in duplo . O deditei Saul Michal filiam fuam in vxo.
rom .Viditque Saulo cognouit quod dominus effet cum Danid :
@ Michałfilia Saul diligebat eum. Et Saul magis cæpie rimcre
Dauid.luxta Hebræum habetur.Et addidit Saul alrimendum
à facicDawid a thuc.Nec affinitas minuit ſed auxit timorem .
faltusg; est Saul. Iuxta Hebræum habetur. fuit Saul inimis
cis Dawidiomnibus diebus.Ecce peius timore ,inimicitiç odiú.
Et egreßi funt.proculdubio ad bellu.principes Pelifthinorum :
& fuit a tempore cgreſsionis corum prudenter fegeſsit Dauidpre
omnibusferuisSaul, & celebre factum eſt nomen eius valde. Parui
refere quod Hebraicè habetur verbum fignificans argumen
tum rei charę ſeu precioſa ,tanquam diceretur & magnipé
Sum eft nomen eius valde.
CAPVT XIX.
Ocutus eſt autem Saul ad Iehonalhan filium fuum & ad
L omnes feruos ſuosvt occiderent Dauid. luxta Hebrçum
habetur, ad faciendum mori Dauid . Ecce iniinicitiæ
odium non valens amplius latere in animoSaulis ,patefit fi
lio & domeſticis :ncc dicitur eis vt ocidár Dauidem , ſed m3
nifeſtat cis procuranda effe mortem Dauidis. Olehonathan
filiusSauldiligebat Dauidim valde. Nunciauitq ;!ehonathan Da .
widi dicendo:queritSaulpatır mens occidere te.Hinc patet quòd
Saul propoſuerat inquirendú effe modum aliquem quo mo
seretur Dauid.quapropter caue tibi quæfo mane & manobis in oro
culto o abfconderis.Ego autem egrediar paboad manum patris
Riij mei
 PRIMI REG
mei in agro,vbicunque fuerit.Iuxta Hebræum habetur.in que to
ibi.Certus ſignificatur ager vtriquepotus.crgo loquar de te
tad patrem meum videboa; quid refpondeat onunciabo tibi.
Locutus eft ergo Ichonathan de David bonum ad Saul patrem
ſuum in Dauid, quis
fuum :dixitý; ad cum ,ne peccet rex in feruum
non peccauit tibi & quia opera eius ſuntbona tibi valde. Et pofuit
animam fuam in manu tua.luxta Hebræú habetur.in manu fua .
Modus eſt loquendi illius temporis.ſignificabát enim expo
nere ſe manifeſto periculo mortis ,fimilitudine ponentis ani
mam ( hoc eſt vitam ) ſuá in manu fua, quafi prompti ad per
dendú eam . percuſsit Pelifthew,fecitý; dominus falutem magna
toti Ifraeli: vidiſtilatatuses,curergopeccas? Legendú eft.pec
cabis in fanguinem innocente. futurúenim fignificaturpeccatú.
interficiendo Dauid qui eſt abfq; culpa.Iuxta Hebræú habetur.
gratis:hoc eſt abſq; merito :non enim meruerat morté Dauid.
Audiwita; Saul vocem Ichonathan : & iurauit Saul, viuit dominus
fi morietur. Vocauit ilaque Iehonathan Dauidem , nunciauit ci
omnia verba hac : adduxit Ichonathan Dauidem ad Saul, o
fuit ante cum ficutherio nudiuftertius.
Motumeſt autem rurſus bellum ,egrefusq; eft Dauid & pugnauit
cü Pclifhim ,percuſsita;eosplage magna,& fugerunt à faciecius.
Fuit autem fpiritus dominimalusſuper Sanl:erarq; in domo fuafco
dens @ habcns lanceamfuam in manu fua.Non deſcribitur pro
phetas in medio domº fuæ geſtib ° & verbis ſed ſedés,ne Das
uid timeret inſanienté,Dauid autë pfallebatmanu : Quefiuitý;
Saul percuterelancea Dauidcm & parienté , & declinanıt à facie
Saula percuſsit lăcea pariete: Dauid fugito cuafitnocte illa .
Iſit autem Saulnuncios ad domi Dauid ,vicuſtodirent cum

rius dicendo,niſiſaluauerisanimam tuamnocte cras morieru .Deſcem

derca; fecit Michal Davide per feneftra, abiit fugit falme
tus eft.Tulit autem Michal ſtatuam.Scito quod Hebraicèhabe
tur sheraphim.vt hinc clarè cognoſcamus theraphim fignifi
care ſimulachrum . pofuit in lefto, & pellem pilofam . Iuxta
Hebræum habetur. &pulminar caprari pofuit fub capite ein .
proculdubio ad mentiendum capillatum caput fimulachri.
operuit veſte. Miſis autem Saul apparitores qui raperent eum .
Iuxta Hebrçum habetur.Et mifit Saulnuncios ad tollendum Do
widem : dixit Michal,ægrotus ipfc.
Mifitas Saul nunciosad videndum Dawidem dicendo:«fferte en
 CAPVT XIX.
1 ad me in lešto vt occidatur.Veneruntý; sunci :& ecce theraphine
in lefto ,opuluinar caprarum fub capire cim . Dixirg; Samlad Mi
chal,cur foc decepistime,o dimififti inimicum meum & faluatus
eft? o dixit Michal ad Saul,ipfe dixit mihi,dimitee me , alioquin
interficiam te. Danid autem fugit, & cuafit, & venitad Simuelim
in Ramam , o nüciauit ei omnia qua feceratei Saul,abiitq; ipfe et
Semuc ,o moratifuntin Na'ioth .
I nunciatum eſt Sauli dicendo:ecce Dauid in Na'ioth in Rd
in
territorio ciuitatis Ramæ ,quæ erat ciuitas Samuelis in mon
te Ephraim : vtin principio huius libri patct . Aiunt autem
Na'ioth fuiffe habitaculum amænum cum horto ſeu poma
rio.Mifitq; liftores vt raperent Dawid.Corrige vt fupra:& lege.
Aencios ad tollendo Dauid:videruntý; cuneü prophetarum ,prophe
tátiü & Semuelë ſtantėſupercos, luxta Hebrçã habetur . & Sea
muelem ftantem preſidentem fuper eos.Vide diſparitate.congre
gatio prophetarum prophetabat:hoc eſt cantabang, faltabát,
feu choreas ducebant.Samuel autem ftabat & præſidebat il
his prophetantibus,dirigendo ,proponendoquefortè diuina.
sum laudum materiam ,aut carminis metrum , vel exhortan.
do.c fuitfuper nuncios Saulfpiritus dei. Nomen eſt Elohim .
prophetare cæperunt etiam ipſi. Simili modo prophetafle i
ftos nuncios,quemadmodum prophetabant alij , intelligi
mus. Quod cùm nunciatum effet Samli,mifitalios nuncios, o pro
phetauerunt etiam ipfi:addidit ;Saul, & mifit tertios nuncios
prophetauerunt etiam ipſ.Et iratus iracundis Saul . In hebræo
non habetur, & iratus iracundia Saul: ſed duntaxat . Et inic
etiam ipfe in Rama. Prius deſcribitur terminus ad qué, quàm
medium :de quo ſubiungitur. venit vſque ad ciſternamma
gnam ,qua eft in Socchoth . Parui refert quòd hebraicè habe
tur. vſque ad puteam magnum , qui eft in Secho . Locus mc
dius cuneo prophetarum deſcribitur : ve demonftratio re
ſpondentium ſubiun &ta teſtatur,dicendo . interrogauit ,
dixit,vbi eft Semuelo Dauid dictumqueeft , ecce in Na'uth in
Rama.demonſtrantis enim locum verba funt . Et imit illuc ad
Na'ioth in Rama: Go fuit fuper eum etiam fpiritus dei.Nomé eſt
Elohim.Nec eft dubium quod de ſpiritu bono fit ſermo:gra
tuitum fiquidem donum internúm diuini impulſus ad a &tus,
& verba prophetica , deſcribitur in iftis omnibus. o am
bulabas ingrediens.Iuxta Hebræum clarius habetur . iuis
R iiij cundo
 PRIMI REG
eundo & prophetando vfquequo veniret in Na'ioth in Rama.Ge
fta Saulis à puteo magno vique in Naioth referuntur: vide
licet quod in illo itinere ibat prophetando,vt intelligamus
plus collatum ei quàm nunciis eius.Et expoliauit etiam fe ip
je veſtimentisfuis.Hæcexpoliatio facta fuit in Na'ioth : & di
cendo etiam ipfe,infinuat quod fimiliter nuncij eius expo
liauerant ſe veſtes ſuas quando prophetauerút. prophets
uit cum cateris coram Sentuele.luxta Heb.habetur.& propbeta
wit etiä ipſe corá Semuele.Dicédo etiá ipſe, fignificat q cú a
liis pphetátibus ,pphetauit corá Samuele præhidéte ,pphe
tátibus. & hoc no aduerſariſcriptis in ca.15. declaratū ibide
eft. cecinit nudus.Iuxta Hebr.habetur. & cccidit xudus tota
die illa & nocte.Nónarratur g cantauerit,ſed q ceciderit,nu
dusque permáſerit proſtratus tota die illa & tota noéte : di
ſponente hoc deo ad dandu tempus Dauidi,vt abiret cutus,
& faluaret ſe.Nec oudú intelligas abſq; omni operiméto,ſed
abſq; ſummis veſtibus:puta cum ſola camiſia vel huiuſmoa
di.nam fimili modo expoliari deſcribuntur nuncij Saulis .
vnde cxiwit prouerbium ,num & Saul inter prophetas: Superius in
ca.1o.eadem ſententia habita eft :verum ibi nouicas, hîc aus
tem contrarietas meritorum ratio prouerbij fuit.
CAPVT XX.
Vgit autė Dauid de Na'ioth in Rama:venití: & dixit
F coram Ichonathan ,quid feci?qua eft iniquitas mea , o
quod peccatum meum coram patre tuo,quod quærit ani
mammeam ? Qui dixit ei,abfit non morieris : ecce non facietpater
mcus rem magnam ,vel rem paruam ,quam non reuclabit auri mea ,
O cur abfcondet à mepater meus,rem hanc & non illam :Hincap
paret quòd Ionathas abſens fuerat,quádo Saul miſit ad ap
prehédendú Dauidé vt occideretur:Si enim fuiſfer prçſens,
Iciuiſſet geſta illa , & fimiliter abſens fuerat Ionathas,quádo
Saul miſit ter viros ad tollendú Dauidé ex Naioth . Et I wra
uitadhuc Dauid.Ionathan iuraſſe intelligimus ad confirman
dú vltima verba,nequaquá erit iftud :videlicet y me infcio
pater meus quæret te occidere. Intelligitur autem iuraffe nó
promittendo factum alienum ,fcilicet patris fui : ſed fa &tum
proprium ,ſcilicet adhibiturú ſe tantum ftudium quod ſciet
paterná voluntaté.Hebræa tamen litera ſonat quòd Dauid
adhuciurauit: hoceft non ſolum afferuit , fed etiam iuramé.
to firmauit quæ dixerat & iterum ſubiuncta , quòd videlicet
quærebat
 CAPVT XX. 133
quærebat Saul ipſum occidere.Vnde in hebr. fubiúgitur.
dit .& non , vt vulgata habet editio. & ille ait.ſuperfuit enim
ille.ſciendo ſcimitpater tuus quod inueni gratiam in oculis tuis, o
dicct nefciathoc Ichonashan ne dolore affociatur: & ceriè viuit do.
seinus o viuit anima tua quia vno tantum ,vt ita dicam ,gradu cgo
morsý; dimidimur. Juxta Hebrçú habetur.quòd ficutpaffus inter
me & inter mortem . Minima diftátia mortis ab ipſo exprimi
tur ex diftantia vnius paffus, vt intelligat Ionathas periculú
in quo fuit.Et ait lehonathan ad Dawid :quicquid dixerie mihi
azima tua faciam tibi.
Ixitautcm Dauid ad lehonathan:eccecalendafunt cias , c
D ſedendo ſedere foleo ad vefcendum iuxta regem . luxta He
bræum habetur.cum rege. non enim fignificatur quòd folitus
effet ſedere immediatè poft regem . dimitte ergome vt abfcor
dar in agro vſque ad vefperam tertia diei.Iuxta Hebræum ha
betur. & dimittes me: tro abfconditus in agro vſque ad veſpera
tertiam . Tria hinc habentur. ynum quod Dauid nó intende
bat ire in Beth'lechem , ſed occultare ſe in agro vſque ad ve
{peram tertij diei: ita quòd abſconfio continuanda erat vſq;
ad veſperam tertij diei.loc enim ſignificat clarè litera.Alte
rum g tertia veſpera erat tertiazinchoando à veſpera non il
ljus dici quo loquebátur Dauid & Ionathas: quia quanuisno
dicatur vſque ad veſperá tertiam à calédis , ſed dicitur abſo .
lute vſque advefperam tertia, ſubiuncta tamen in hoc code
capiculo ( quòd videlicet poft fecundú diem menfis mane iuit
Ionathasad iacicndú fagittas) teftanturquod vfq; ad veſperá
tertij diei menfis perſeucraturerat Dauid in occulto . Etdi
citur víq;ad veſpertinam horá ,quia neſciebant ſi comoditas
affutura erat die tertio méfis ante prandiu ſeu mane lonathę
ad exercendum fe ad iaciendum ſagittas.Er hinc inſinuatur
tertium :quòd celebritas illa duabus duntaxat durabat die
bus,primo videlicet & ſecundo die menfis :ná die prçceden
te calendas fuit hoc colloquium (vt in textu clare dicitur) &
víq; ad tranſactú fecundú diem menſis mora Dauidis occule
ta decernitur. Sirequiredo requifierit me pater tuus ,dices ci :roga
wit me Dauid ve iret celeriter in Beth'lechem ciuitaté ſua,quiavia
Etima folennesſunt ibi omnibus contribulibus fuis.Iuxta Hebræű
habetur.quia facrificiš dierum ibi torifamilia.Officiofum men
dacium docuit dicere. Sacrificium autem votiuum vel potius
condictum ab vniuería familia paternæ domus ad certos
dics,

1
 PRIMI REG .
dies , appellatur facrificium dierum . si foc dixerit , bene,pax
crit ferwo two : ſiautem iraſcendo fucrit iratus , fcito quòd com
pleta eft malitia eius. Fac ergo miſericordiam cum feruo tuo , quia
in fædus domini feciftivenireferuumtuum tecum : fi & cft in me
iniquitas interficemetu, & rſque ad patrem tuum ne introducas
me.
Et ait Iehonathan ,abfit hoc à me.luxta Hebræum habetur,
abfit à te.videlicetvt incidas in manus patris mei. neque enim
fieripoteft, vt ficntècognouero completam fc patris mei maliciam
contra te ,non annunciem tibi.Dixitq; Dauid ad Ichonathan : quia
renunciabit mihi,ſi quid refponderit pater tuus duri? Et ait Ichons
ihan ad Dawid,venio egrediamur in agrum .Aliqua infinuatur
commoditas colloquendi in agro,quæ non erat in loco vbi
erant. Et egreſi ſuntambo in agrum .
Dixitý; Ichonathan ad Dauid :domine deus Iſrael. Legendum
cft.dominus deus Iſrael. ſuntenim iurantis verba. Quemad
modum enim iurabát,viuit dominus ,ita ifte iurat lehouah ,
Elohe Iſraelis.ſubauditur enim verbum fubftantiuú : & qué
admodú lehoua Elohe Iſraelis eft, ica inuocatur teftis ſub
iúctorum.fi inueftigauero fententiam patris mei ,craftino velper
ondie . Non redditur ſenſus hebraici ſermonis nobis minus
clari.ſocut tépus cras tcrtia ,hoc eft craſtini vel tertijdiei: quod
dixit interpres cras ,vel perendie . & ecce bonum ad Dauid o ,
nontunc miſero ad te, & notum tibifecero:hæc faciat Deus Ieho
nathan,o hac augeat.Corrupta cft litera : legendum eſſet.ſic
faciet Iehouah Ichonathan,es ſic addet.Modusiurandi eft per
exccrationem :adiungitur enim hic alter iurandi modus pri
ori.Si autem perfeueraueritpatrismei malicia contra te , remslabo
aurcm tuam , & dimittam te vi vadasin pace:&ſit dominus tecã.
Iuxta hebr.habetur . erit Iehouah tecum ,ficut fuitcum patre
mco.Prædicentis regnum verba ſunt, quod deus faciet tere 2
gem ,quemadmodum fecit patrem meum , per electionem à 1
populo.Etfi vixero faciesmihi miſericordiam domini, a non mo 1
piar.Si vcrò mortuus fuero,non auferes miſericordiam tuam à do
mo mea in fempiternum :aut finon fecero quando eradicauerit domi
nus inimicos Dauid vnunqucnque de terra,auferat Dauid Iehona
than de domo ſua.Scito quòd in litera hebraica valde obſcurè
Acribuntur hæc & ſubiuncta:ſed quoniam ſenſus in idem res
ditcum iis quæ vulgata habet editio, non immorandum pu
to ,Verba tamen illa,autfi non fecero, non habentur in he
bræo
 CAPVT XX.
bræo. & fimiliter yerba illa auferat Dauid lopathan de do
moſua,non babentur in hebræo.Et proptereafententiahçc
mutata eft: & legendum eflet. & nec faciente abſcinderc Ieho
wah inimicos Dawid,vnumquenque èfuperficieterra • nihil enim
aliud,in hebræo habetur.Et eſt ſenſus quòd necetiam quan
do deus abſcindet inimicos Dauid,tollet Dauid gratiam ſu
am à domo mea.cxplicat enim quòd licet iuſto dei iudicio
ciercenda occurrei vindicta contra domum Saulis inimica
Dauidi,non tamen propterea Dauid tollet gratiam (uam à
domo mea.Deinde immediatè ſequitur. Et pepigit fædus leo
bonathan cum domo Dawidis.proculdubiò ſuper prædi& is . Et
fignificanter dicitur cum domo Dauidis , vt intelligamus
Dauidem pro fe, & fuadomopepigiſſefædus cum Ionatha
& domo eius.Deinde immediatè fequitur.Grequiret Icho
wah de manu inimicorum Davidis.Vnde patet vulgatam editi
onem bis hanc clauſulamhabere, & finxiſſe neſcio quz. Ve
rum obſcura eſt intentio huius clauſulz : crediderim tamcn
cgo hic ficut, & alibiapud Hebræos tranſpofitam effe hanc
clauſulam ,& eſſeparcem verborum Ionathæ.Ita quòd ordo
literæ fit, & requiret dominus de manu inimicorum Dauid:
& ncc faciente abſcindere domino inimicosDauidis , vnú
quemque è ſuperficie terra.Et fic planus effet contexcus.
Atſivt iacet in loco ,in quo polita eſt clauſula, hæc intel
ligitur,ſenſus eft,& quæret Iehouah vltionem aduerſus Dam
uidem : quia per inimicos Dauidis intelligitur ipfe Dauid :vt
patet ex limili in ca.25.Mos enim erat nominare inimicos,&
fignificare ipſum principem in huiuſmodi execrationibus:
ne malum fonaret omen imprecatio malorum ſub proprio
nomine principis ,cui imprecabatur malum ,fi nou adimple
retur di& um . & fic fimiliterſunt hæc verba lonachæ , hono
rabiliter imprecantis mala Dauidi , fi non adimpletfoedus.
Et hic ſenſus quadrat manifeſte modo loquendi inferius in
ca.25.Et addidit Ichonathan deierare.hoc eft valde iurare, ſu
per ea quæ dixerat amoris fui erga Dauidem.co quod diligeret
cur:ficut enim animam fuam ,ita diligebat eum .
Iris “; ad eum lehonathan :crasfuntcalenda , y requireris.
Requiretur enim feßio tua.Ervſque perendie.luxta Hebr.
habetur verbum ſignificans,fidia licet,tertiare.ita quod lc
gendum eſſet.Et tertiabis te.hoc eſtin tertium vſquediem te
Ieruabis.defcendesfeftiom.luxta Heb.habetur,defcendes valde.
hoc
 PRIMI REG ."
hoc eſt non parum ſed in locum valdeimum deſcendes. an .
trum enim profundum inſinuatur ibi. @venies in locum vbi
celandus es in die quando operari licet. luxta Hebræum habetur.
a venics ad locum in quo fuiſti abfconditus ibi in dic operis. Co.
memoratur idem locus in quo aliâs fuerat abſconditus Da
uid,iuxta ea quæ ſcripta ſunt in ca.: 9.Etdicitur in die ope .
ris,hoc eſt in die quo ego operatus ſum apud patrem meum
vt non occideret te :vt in prædicto patet capitulo. O fedebis
inxta lapidem cui nomen eft Exel.luxta Hebrçum habetur.via .
toriž . mandat enim vt in loco imo vbi aliàs lacuerat,quieſcat
prope lapidem viatorium : qui ſcilicet monſtrat viam iter au
gentibus.Et ego tres ſagitiusiaciam ad latus cius; iaciam quafi ex
crcens meadfignum . Etecce mittam pucrum dicens ei, vade inueni
Sagittasfi dicendo dixcto puero,eccefagitta à te o infrafunt,cape
eum veni,quid pax efttibi & nihil eft mali viuit dominus. Si
vero ſic dixero puero,ecce ſagittæ à te vlera ſunt,vadequia mi
fit te dominus.NeiciensIonathas ſi in tali euentu commoditas
dabicür alloquendi Dauidem, dicit quòdhoc figno audito
non expectet eum amplius ſed vadac.Vcrbum antě quod locus
tifumusego & tu , ccce dominus inter me & inter te vfq; infeculã.
Bfconditus eſtergo Dauid in agro: & fucrunt calenda,ole.
Adit : rex ad comedendum panom . Scdita; rex fuper cathedram
fuam ,ficutconſueueratſuper cathedram juxta parictcm : furre.
xit Iehonathan, ſedit Abner ex latere Saul, vacúusque apparuit
locus Dauid. Neſcio diuinare ad quid ſurrexerit lonathas:ſed
hoc eſt certum ,g ſedit ad comedendum.niſi enim ſediſſet,
nequaquam ſcriberetur & ſurrexit lonathas.Et quia non di
citur quemadmodum inferius ſurrexit Ionathas & non co
medit,infinuatur qudd ſedit & comedit,& ſurrexit.Et quo
niá ſubiungitur & leditAbner ad latusSaulis, infinuatur quòd
Ionachas ſurrexit, hoc eſt non perſeuerauit vſque ad finem
conuiuij: & inde fecutum eft quod Abner remanſit ſedens
ad latus Saulis:hoc eft nullo fedente medio inter Saulem &
Abner.furrexerat enim Ionathas medius,nec loca mutabana
cur :vt teſtatur locus Dauidis apparens vacuus. hoc enim eſt
fignum quòd vnicuique corum etiam abſenci ſeruabatur lo
cus proprius.Et non eft locutus Saul quicquam in die illa : cogita
bat enim quod cafu euenifſet ei vtnon effet mundus nec purificatus,
De immundicia & purificatione legali eft ſermo .
Et fuit in craftino calendarum fecundo,rurfum vacum apparuit
Locus
 CAPVT XX. 135
locus Dauid:dixitý; Saul ad Ichonathan filium fuum , curnon veo
nit filius liſai nec heri nec hodie ad vefcendum ?Occurrit quçſtio
tani de Saule quàm de Dauide. mirum ſiquidem eft & quod
C. Dauid poftquam fugerat per feneſtram & poftea fugerat de
Da Na'ioht, inquirere volucritper lonathan li Saul quærebat
ipſum occidere,& fimilitermirum eſt quòd Saulpoſt hçcfa.
& a copera Dauidem quæſierit cur non venit filius lai ad
menſamt
Solutio eft quod quemadmodum quod vellent miſeri fa.
cilè credunt,ita magnates miſeriam fibi imminenté co quod
multum abhorreant, quanuis credant certiores fieri procu.
rant antequam manifeſtum eligant exilium . De Saule auté
facilè credi poteft quòd excæcaba: cum iniquitas eius ,ve no
aduerterer geſta ſua perueniſſe ad notitiam Dauidis.præce.
destia enim (videlicet quòd in die calendarum Saul putauiç
Dauidem impeditum aliqua legali immundicia) & ſequen
tia ( videlicet furor in Jonathan teftanturquod no fi &té Saul
quçfierit cur pó venit Dauid ad mélam ?Et refpódit lehonatha
Sauli:rogauit me obnixè vt iret vſque in Beth'lechem . Et ait,dimit,
te me obfecro quoniam facrificium familia eft nobis in civitate , &
wnus de fratribusmeis accerfiuitme,nunc ergo fi inucnigratiam in
oculistuis valam citò & videbo fratres meos: ob hanc caufam non
venit ad menfam regis.
Iratusa; eft furor Saule in Ichonatha , & dixit eis filimulieris vltro
virum rapientis.luxta Hebræum habetur.fili tortificantis rebel
lis.Matrem appellat facientem tortum ,quod diftinguitur có
tra rectum . Ignominioſè nominatur mater lonathæ rebellis
marito ,adulterij probro :vt lonathan tanquam ex matre co
trahentem crimen rebellionis ad patrem , filiumque fuum
adulterinum non germanum fignificet:vt potè non imitan
tem patrem ſed matrem , dum Dauidi fauet contra regnum
in propria domo ex paterna ſucceſsione.an non noui quòd di.
ligis filium Iiſai.luxta Hebrçum habetur.quòd elogens in filium
Iiſai,in cöfufionem tuam & in confuſionem ignominia matris tua .
hoc eft quod ex electione præponis filium ſai in confufio
nem tuam ad ſucceſisonem inregnum . & iterum intorquet
in genusex matre animulonathz.Omnibus enim dicbus quib
plius liſai vixerit fuper terrä,nonftabilieris tu ,neque regnumruw.
Manifeftat rationem venenoſi animi aduerſus Dauidem ,
cunc igitur mitte,& adduc eum ad me,quia filius mortis eft.Hc
brço
 PRIMI REG.
bræo more dignusniorte apellatur filius mortis. Cauſa auté
iam manifeſtata crat, quia impedimento erat ſtabili fuccef
fioni regni.Et certè Saul verum iudicium habuit: vt rei pro
bauit euentus s.Refpon
. dit autem Iehonathan ad Saulem patré fuño
dixitei:curmorieturiquid fecit?Etarripuit, Iuxta Hebrçú ha
becur. Et iaculatus eſt Saul lanceam cótra eum vtpercuteret eum ,
In tantum ex arſit furorem ,vt etiam filium percutere atten
taucrit.com intellexit Iehonathanquòd diffinitüseffet à patre fuovt
interficeretur Dauid. Surrexitý; Iehonathan menja in ira furoris,
non comedit in die calendarum ſecunda panem : contriftatus eft
enimſuper Dawid ,quia confudit cumpater eius.
Vng; illuxiffet mane egre eft Iehonathan in agrum ins
ta placitum Dauid , & puer paruus cum eo . Hinc apparet
ano: tertia dies decreta inter Dauidem& Ionatha erat ter
tia à die calendarum.Et dixit ad pucrum fuum ,currcinuenique .
So sagittas quas iacio :cucurritque pueroiecit ſagittastrans illum .
Venitque puer ad locum fagitta quam iecerat Icbonathan , 6 de
auit Iehonathan poſt puerum & dixit, fagittavlera te eft.Clama
witý; iterum Iehonathanpoſt puerum ,accelera,feftina,ne fteteris:
collegit puer: Tehonathan ſagittas , a venit ad dominumſuum . 6
puer non intellexit quicquam :tantum Iehonathan & Dauid nome
rantrem .
Deditá; Iehonathan arma fwa pucro qui erat ei:& dixiteira :
de,defer in ciuitatem.Cunque abiſfet pwer,furrexit Dawid de loco
,
qui vergebat ad auftrum , cecidit in faciem fuam in terra cter
adorauit: & ofculati funt fe inuicem luxeruntfe inuicem ,donec
Dawid magnificatus eft, Dixitá; Tehonathā ad Dawid ,vadein pas
cc:quod iurauimus ambonos in nomine domini dicendo,dominusfit
inter me te , o inter ſemen meum & femen tuum vfque in fecus
lum.Ex hac litera manifeftum eft fædus vtrinque firmatum
non ſolum pro ſeipſis, ſed etiam pro vtriuſque ſemine, non
ad tempus ſed in perpetuum . Etfurrexit Dauid abist:
Ichonathan ingreffueft ciuitatem .
CAPVT XXI .
Enit autem Dauid in Noba ad Achimelech facerdotem ,
obftupuit.luxta Hebræum habetur. & tremmitA .
chimelech.nó corpore fed animo.co quòd veniffet Da.
wid..Iuxta Hebræumhabctur.ad occurfum Damidis. occurren
te fiquidem Dauide ex improuiſo abſque ſolita ſocietate,
præfagus mali animus tremuit. quare tw folus,& nullus eft tee
cum ?
 CAPVT XXI. 138
'cum :fuxta Hebrçum babecur. O vir non tecum : Et eft ſeafus,
& multitudo virorum (hoc eft militum )non eſt tecum.Hunc
enim efſe ſenſum ,teſtatur dominus Math.12.clarè dicens ao
liquos fuiffe cum Dauide.Et ait Dauid ad Achimelech facer
dem: rex pracepit mihi verbum dixit,nemo ſciat rem propter
quam mitto te , & qua precepitibi. Mendació officiofum dixit.
pueris autem meus condixi in illum & illum locum.Iuxta Hebræú
habetur. ad locum occultum omulum.Finxit Dauid quod mi.
lites diſpoſuerit in loco non ſolum occulto aliis,fed etiam
tacito ad fimilitudinem muti, tanquam ad infidias. Nunc igi.
tæ quod eft in manutua, quinque panestrademihi: vel quicquid
inseneris.Refponditá; facerdos ad Dauid,Gait ei:non habeo paně
profanum admanum ſed panem fanétum ,ſimundiſunt pueri man
xime à mulieribus,manducent.luxta Hebrçum habetur.ſifucrüt
cuftoditi puerisantum à muliere.Non interrogar de ipſo Daui
de explicitè fed de iis qui cum co erant , honoris gratia : vt
tamen intelligat Dauid,idem requiri ab co.Vnde Ďauid re
ſpondet deſcipfo & aliis.
Et refponditDauid facerdoti,& dixit ei: fi de mulieribus agitur
continuimus ab herio nudiuftertius,quandocgrediebaro fuerunt
vafa pucrorum ſancta.Hebrço more vaſis nomen generale eſt:
& hîc fignificat corpora vel generationis organa fuiſſe mun .
da. Porro via hacpolluta eft ,fed & ipfa hodie fanctificabitur in va
fis.Iuxta Hebræum habetur.c.ipfe via profana,& etiam quòd
bodie ſanctificabitur in vafe. Maſculini generis eft pronomen
ipſe : & demonftrat panem ſanctum ,de quo erat ſermo.Et eft
ſenſus quod ipſe panis quanuis lanctus, etiam fi hodie fan .
& ificandus perſeueraret in vafe ,hoc eft in menfa propofitio
nis,declinat in viam profanam vrgente neceſsitate.Itaquòd
dicit,quodnó folum ifti panes , quiiam fuerant ſublatia fa
cie domini & ad vſum facerdotú addi&ti,fed etiam illi panes
qni funt adhuc coram domino'ſuper menſam propoſitionis,
qui adhúc non ſunt addi & ti ad ufiim ſacerdotum ,diuertendi
effentin laicum vſum propter hanc vrgentem neceſsitatem .
propter quod yt ſubditur facerdos dedit ei panem ſanctum .
Deditq; ci facer los pane fan &tum :non enim erat ibipanis,nifi panis
propoſitionis. Iuxta Hebræum habetur. panis faciersm . Apella
torpanis ille panis facierum ,quia eratpanis iugiter manens
oblatus faciebus Dei.caret enim fingularinumero facies a
pud Hebrços.Et quia fingulis fabbatis renouabátur ,núą de.
erang
 PRIMI REG.
crant faciei diuinæ præſentes.quifublatus fueratà facie domia
ni.Neverterecur in dubiu de quo pane ſancto eſt ſermo,ma
nifeftatur clare quod de panibus propofitionis non adhuc
perſeuerantibus in menfa propofitionis fed amotis eft fer
mo. vt poneretur paniscalidus. Deficit in die quofublatus ipfe.
Declaratur quod codem dicquo ſublatus fuerat panis qui
datus eft Dauidi,appoſitus eſt panis calidus iuxta legis man .
datum . Ex co autem quod in ciuitate Nobçeratmenſa pro
poſitionis infinuatur tranſlatum fuiffe tabernaculum Molis
de Silo in ciuitatem Nobæ:& nefcitur quando.
Erat autem ibi vir de fernis Saul in dic ila intus in tabernaculo
domini.luxta Hebræum habetur, retentus in facie Iehouah, o
nomen cius Doeg adomcus.An voto an occaſione facrificij aut
purificationis alicui protraheretur mora Docg coram deo
neſcitur.potentiſsimº paſtor Saul.Iuxta Hebrçú habetur poti"
maximus a potentiſsimus. An autem fit hic fermode pafto
ribus animalium brutorum an de paſtoribus populi,quanuis
in litera non explicetur,rationi tamen conſentancū eft quòd
de paftoribus populi fitſermo.co quod ifte primus inter fer
uos Saulis inferius defcribitur. & dicitur maximus paftorum
Saulis , ad differentiam Abner qui erat princeps exercitus.
Hic pafcebat mulas Saul . Non habetur hæc claufula in He
bræo.
.Dixitás Dawid ad Achimelech :ſihabes hic ad manum lanceam
vel gladium da mihi, quia gladium mcum & arma mea nontuli
mecum :fermo enim regis vrgebat.Et dixitfaccrdos:gladiusGoliath
Pelifhei quem percufsifti in valle Terebinthi.Iuxta Hebræú ha
betur.Ela.nomé eſt arboris.ecce estinuolutus panno post Ephod.
Hinc clarè habes gladium Gol`iath oblatum fuiffe deo in
memoriam tancæ victoriæ , & neceſsitate cogente accepit eú
Dauid.fi iftum vis tollere,tolle,quia non eft alius hic prateripfum :
dixita; Danid,non eft fimilis illi,da cum mihi.
Tfurrexit Dauid & fugit in die illa àfacie Saulis: & venitad
to .
Dixerütý;! feruiAchisad eum ,nónne ifte of Dawid rex terra? nõne
huic cantabant in choris dicendo,percuffitSaul in millibus fuis ,o
Dawid in myriadibusſuis. Quo ſenſu appellauerint Dauidem
regem terræ ,explicatur per fubiunctum teftimoniú trium
phi.cſt enim fenfus quodDauid crat tanquam rex terræ , vt
cátus in triumpho habicus teftatur.Pofuit autem Dauid verba
har
 C ÁP • T. xxỉ . 137
hecin cordefuo:Gotimuit valde à facie Achisregis Gath.Ermula
uit osfuum coram eis.Iuxta hebræum habetur. Ermutauit ipſe
saporem fuum in oculis corum . Nomine faporis prudentia figni
ficatur,tanquam di& um fit quod mutauit ſaperc ſuum in o
culis corú : hoc eſt in apparenti conſpectu illorum , & colla .
bebatur inter manus corum . Iuxta hebræum habetur.Qinfá.
hiwit in manu corū.geſtusinfanos excrcendo circa eos Quim .
pingebat in oftia porta .luxta hebræum habetur. defignanie
super oftia porta . more enim infani ſigna formabat in valuis.
fecit defcendere faliuam fuam ad barbam fuam . Vniuerfa hu
iuſmodi fi & io ex timore procedens ea ratione excuſatut
qua dicitur ftultitiain fimulare loco prudentia lumina eft:
Et ait Achis ad feruos fuos: ecce vidiſtis virü inſanum cur adduxi
ftis eum ad me ? An deſunt nobisfuriofi. luxta hebræum habe.
tur. Defeci inſanis ego. Et eft interrogatiue legendum cú ſe
quenti clauſula. quid adduxiftis hunc ad infaniendum corä me!
dimittise illum hinc.. In hebræo non habetur dimittite illum
hinc: ſed duntatat.num iſte veniet ad domum meam ? quafi di
cat,nequaquam . CAP. XXII.
Bijt er go inde David og fugit. luxta hebræum habetur.
O Evafit ad Speluncam hadullam . proculdubio de pe
riculo mortis apud achigregé Geth . audicrúntque fratresc
ius • tots domus pairis eius o defcenderuntad eumilluc. Hinc
colligitur quod Saul affligebatdomum patris Dauid,nili e
Dim affliai fuiffent non rcliquiffent & domos & agrosad
tagandum in fpeluncis & defertis. Et conuenerunt ad cuim o
mnes qui erant in anguſtiis conſtituti ooppreßi ate alieno. Iuxta
hebræú habetur. & omnisvir cui mutuator. Ec propterea ſub
oritur quæftio an licuerit Dauidi admittere iſtos debitores
in præiudicium creditorutn qui mutuauesade : Solucio eſt
quod iftifi habebant domum agrum aut vineam ,intelligun
tur celliffe bonis : fi aütem inpoteptes penitus erant ad lol
uendut debita, ipſa impotétia excufabantur vſque ad pin
ĝuiorem fortunam . Quod enim Dauid omoes ad fe cóue
nieotes optiine ioftruxerit cum morarétur in eadem fpe
lunca , teffatut pfalmus,benedicam dominum in omni tem
pore,cótinens ad literam doctrinam dará à Dauide ibidem
militibus, non igitur in præiudiciú creditorü fufcepit iſtos
Dauid.co omnis vir amaris animo, fuita; cis in principio fue
runt com co circiter quadringenti diri,
$ E1
 PRIMI REG .
Et profeétuseft Dauid inde in Mixde Moab.ad differentiam
Mizpe in ludata.cdixit ad regem Moab,egrediatur quafo pa.
termeus& matcrmea mancant vobiſcü. Perſonas inhabiles
ad bellú intellige relićtas apud Moabitas. donec fciam quid
faciat mihi Dcus. Nomen eſt Elohim iudicans & gubernans
omnia. Et reliquit. Parui refert quod hebraice habetur.Et du
xit cos ante rege Moab.Ordo rei geftæ fuit quod Dauid prius
allocutus eſt regem Moab & obtinuit gratiam : deinde du
xit patrem & matrem coram rege.o manſerunt cum eo omnia
bus diebus quibus Dauid fuitin præfidio.Iuxta hebræum habe
tur.in arce. Tam hic quam inferius cú repetitur præfidium ,
inſinuatur quod ad cuftodiam alicuius arcis deputatus fue.
sit Dauid cum fuis militibus. Dixitq; Ghad propheta ad De
wid . Introducit fcriptura prophetá abſque genealogia cum
Dauide :vt hinc cognoſcamus Dauidem comitatum nonlo
lom viris oppreffis,fed etiam fan &tis & prophetico vſum có
filio.ne maneas in arce,proficiſcere& vade.Legendum eſt.vs.
deo ingredere tibi. hoc eſt ad bonum tuum . terram Iehude .
Quale autem bonum non ſcribitur : ſed rationi conſenta
neum eft quod ad bonú authoritatis apud Iſraelitas ſeruá
dum ac cumulandum ſpectauerit,vt enim rei probauit euen
tus,mafio Dauidis in Iudæa fuit mulcis vtilis & plurimum
ci authoritatis attulit : quorum ncutrum ſecutum fuiffet, fi
manfiffet in terra Moab . Et ex hoc quod propheta dicit,
vade tibi,fabellam apparet effe quod inordinate recefferit
ex arce,nó eft enim fasprophetam conſulentem bonúcun
ſulere inordinatá actionem . Proinde fabella apparet quod
rex Moab indigoatus occiderit patrem & matrem Dauidis:
fed vt paulo ante ſcripta teſtantur, recedente Dauide ex ar
ce pater & mater eius non fuerunt amplius apud regem
Moab,nec eft fcriptú cxplicite an iuerint cú Dauide, an ali .
bi máſerint. e profectus eſ Dauid & venit in Saltä Charesh .
T audiuit Saul quod apparaiſſet Dauid & viri qui crans
E cum co : Saul autem cu maneres in Ghibha. Tempus huius
hiſtoriæ poft fuprafcriptam reuerfioné Dauidis in ludæam
fuiſſe teſtatur fuga Ab'iarhar ad Dauidé in Cehilam iuxta
ea quæ inferius icribuntur . Nec in hebræo continuatur fic
litera : fed poft narratum aduentum Dauidis in fyluam Ha
reth & auditum à Saule aduentum eius ftatim fubditur.
Saulfodens in colle(ub ela in rama,o lācca cius in manu eises
omnes
 CAPVT XXII. 138
omnes ferui eius ftantes iuxta crimi Et vere quadrat vt ad
fubiuncta verba excitatus fuerit Saul , ex eo quod audierie
Dauidem cogostuin fuiffe in Iſrael. Dixitque Saul ſerwisſuis
ftantibus iuxta enm : audire quaſo filoi Iomini. Iam dictum eſt
Beniamin ſignificari nomine lemini, etiam omnibus vobis das
bit filius liſai agros & vincas omnes vos faciet Tribunos Cētu
riones. Quia coniuraftis omnes cõtra me & non qui reuelct aurcm
meam ,fædusiniir filius metis cum filio Iifai Onõeſ qui doleat( 0
perme o qui rewelet durcm meam : quia ſuſcitauit filiusmeusfipa
sunt meum contra me inſidianıcm mihi vſquc hodie.
Refpondit autem Dorg Adomcus qui erat primus inter feruos
Saul. Parui refert quod hebraicè habetur. Gipfe caputſuper
feruos Saul. hinc enim appatet quod Docg non fuit paftor
animalium ,ſed paſtor curialium Saulis : præerat enim reli
quis cutialibus . Nam di& io interpretata capt,non ſignific
cat caput,fed præfe&tum ſeu prælidétem : circumloquimur
coim . & dixit vidi filium liſai venientem in Nobe ad Achime.
lech filium Achitub facerdotem . Et cõſuluit pro eo Dominum
cibaria dedit ei: gladiúmque Gholiath Peliſthei dedir ei. Non
fimplici;ſed iniquo animo hæc retuliſſe teſtantur fubiuncta
gefta, interpreratusfiquidé quæ viderat à ſacerdote fieri bo
nain malam partem accuſat eum táquam zelaos pro rege.
Miſsg; rex ad vocandum Achimelech filium Achirub ſacerdotem
kutotam domum patris eius facerdotes qui erant in Nob: Ovenca
runt omnes ad regem .
T ait Saml,andi queſo filiAchitub: & dixit ecce ego domine
mi.
lifai o dedifti eipaněo gladium @ coſuluiſti pro eo Deum ,vt
cöfurgeret cötra me infidiator vfque in preſencēdiem ? Di& io in .
terpretataDeú eſtnomen Elohim ,apte cógruens propoſito
Refponditque Achimelech regio ait: & quis in omnobus ferwis
tsvis ficut Dawid fidelis @ gener regisego pergės ad imperium tuum
@gloriofusi luxta hebræŭ habetur.cjo honoratus in domotua ?
Hæc omnia commemorat ad narrandú quod arbitrans ob
fequiū ſe præftare regi,fecerat quæ fecit. An hodie capi cõſis
lere proco Denm ? Nomen eft Elohim eadem ratione abfetmi
heine imponde rexferuofuo quippiam in tota domo patris mei,quia
non nonit feruss tans de amnibus his quicquam paruum vel ma
gnü.Dixitque rex:móriēdo morieris Achimelech'rri tota domus
Patris twi. Vide fentétiá iniquiffiná aducrſus etiá omné do
Sij muna
 PRIMI REG .
mum patris eius. Dixitque rex emiſariis.Hebraice habetur.
curſoribus, hoc eſt viris fortibus,agilibus velocíſque curſus .
tales enim habitos fuiffe in precio tunc temporis teftatur
laus Halaelis fratris loab inferius fubiuncta in libro ſecun
do.quiftabant iuxta cum : conuertimini & interficite facerdotes
Domini , quia etiã manus corum eſt cũDawid G quia cognouerőt
quod fugeret & non indicauerunt mihi: & noluerunt ferui re
gis mittere manum ſuam ad interficiendum facerdotes Domini .
Timentes deum renuerunt parere cam iniquo mádato :dan
do exemplu miniſtris principum vt manifelte iniuftis man
datis principum non pareant ,quia obedire oportet magis
Deo quá hominibus. Dixit autem rex ad Doeg,conuertere tra
& interfice ſacerdotes .& cõuerſus eſt Doeg Adomeus interfe
citfacerdotes.Significáterſcribitur Idumąus qui diuino poft
habito timore irruitin facerdotes domiai Ifraelitis renué
tibus committere tátum facinus.Quorucidamit in die illa ofto
gintaquinque viros veſtitos ephod linco. Hebraica di&io no lo
Dat veſtitos, ſed portatores. quod poteſt verificari etiam fi
tunc a & ualiter non eſſent veſtiti ephod :quoniam fufficit
quod iſti octogiotaquinq; viri eſſent ſoliti miniſtrare Dea
cum ephod lineo. Et dicitur linco ad differentiam ſuper
humeralis veftis pontificis. An autem omnes iſtieffent ſa
cerdotes an intercoseſſent aliqui leuitæ qui fimul miniftra
bant in domo domini,non eft vfquequaque clarum . Nob
autem ciuitatem facerdotü percußitin oregladiià viro vſque ad
mulierem ,à paruulo vſque ad lattentcm : bouem & afinum
onem in ore gladii. Videcrudelitatem pluſquam ferinam .
Vaſit autem filiusvnus Achimelech filii Achirub nomen
eius , el
Dawidi quod occidiffet Saul ſacerdotesdomini. Dixita; Dawid ad
3 Eb'iathar: fciebä enim in die illa quodcü ibi eßet Doeg Idumens
proculdubio annüciaret Sauli.Hebraice habetur.ſcini in die ilo
lo quod ibi Doeg Adomaus quod anunciando annunciabit Sauli,
Scire refertur ad præſentia Doeg Idumæi: & non ad futurā
túcannúciationé,niliin fua cauſa videlicet præſenta Doeg.
Nó enim in tabernaculo dei pofitus ſciuerat Dauid futura
denunciationé: ſed ſciuerat illius cauſá videlicet præſentia
Doeg Idumæi. & propterea pò dicit ſe ſciuiſſe futurá aonús
ciationé nifi præmiffa præfentia doeg.Et quia ſcire annun
ciationé futura in cauſa cótingenteſ quæſcilicet poteft an
Qunciare
 CAPVT XXIII. 139
aúciare & poteft no anounciare) nó eft fcire fimpliciter ,fed
in cauſa ad vtrúlibet, ideo notitia quá profitetur le habuifle
Dauid nó redudauit in culpa ipfius dauidis.vt videliceti ;
fe expoſuerit facerdoté dominitanto periculo ,quanuis ipſe
fubiúgat.ego fum reus omniü animarü patristui. luxta Hebræū
habetur. Ego cõuerti in omné animā domus patris tui. Ereſt ſen
ſus,ego cóuerti gladió Saulis in omnévitá dom patris tui .
Seiplum occafione præbaiſſe tátæ cladi fatetur,quod verite
fimum fuit pro quanto non ex intentione, fed ex facto eius
occaſio accepta eft fæuiendi in ſacerdotes. Mane mecine
timeas quoniá qui quæret anima mea,quæret animā tuam
quoniam mecum feruaberis. CA P. XXIII .
T annunciaucrunt Dauidi dicédo:ecce Peliſthei
pugnant contra Cchilam diripiūt areas: Con
fuluit igitur David Dominum dicédo,an vadam
opercutiam Pelifheosiftos dixita;Dominus ad
Dawid ,vade percuties Peliftheos ſaluabis
Cehilam.Dixerúntque viri Dauid ad eum :ecce
nos hic in Ichuda timemus,quanto magis cü iuerimus in Cehilam
ad acies Pelifthinorum ? Rurfus ergo Dauid conſuluit Dominum:
O refpondit ei Dominus & dixit ſurge,deſcendein Cehilä , quia
ego do Pelifthinos in manű tuam . I uit ergo Dauid & viri eius in
Cehila ,o pugnauitcum Pelifthinis abegit iumēta corü opor.
cuffit cos plagamagna: ſaluauit Dauid habitatores Cehila,
Ecce vtilitas expræſentia Dauidis in Iudæa fimul cum au
gmento authoritatis.
T fuit cü fugeret Eb'iathar filiusAchimelech ad Dauid in
Ethi Cehilam .Hinc habes quod ſupra diximus :videlicet cla
dem ſacerdotum fuiſſe poſt reditum Dauid ex Moab .nam
bic ſcribitur Ab'iarbar fugiſſe ad Dauid in Cehilā. Ephod ce
cum habens deſcendit. Parui refert quod hebraice habetur,
Ephed defcendit in manufwa, ad fignificandum quod nó veſti
tus Ephod venerat,ſed porrans fecú illud . Nunciatúm autem
fuit Sauliquod veniffet Dauid in Cehilä: ait Saul.conclufit eu
deus in manu mea,quia claufus eft veniédo in ciuitatem porrarum
veltis. Di& io interpretata deus eft nomen Elohim ,tan
quá ex divino iudicio traditú in manu fua Dauidé exiſti
mabat.Es precepit Saul omni populo vt ad pugnam defcenderet
in Cehilam . Iuxta hebræú habetur. Et congregauit Saul oma
nem populum ad bellum . Et hic fiat punctus:quoniá hoc dur .
S iij taxat
 PRIMI REG:
faxat ionotuit populo videlicet quod congregabani ad bel,
lum. Quod autê in hebraica litera fubiungitur. Ad defcéden .
dum in Cehilă ad illaqucandum Dauidem oviros eius . Ad in
çentioné refertur Saulis: quæ tamen iocétio nó erat penitus
occulca,ſed dicebatur vt moris eſt. Refciuicq; Dauid quod fu
per eum Saul cogirans malū. Hinc habetur quod Saul nó pro
mulgauerat intentioné fua ,fed tacite cogitabat malú Daui
di inferre congregato exercitu. & dixit ad Eb'iathar facerdo
tom.lam præſenteſacerdote do cóſulit Dauid Deú niſi per
facerdoté. Applica Ephod.proculdubio tibi induendo illud :
vt in habitu ſacro ſacerdos conſuleret Deum .
Et ait Dauid.proponendo fupplicationé fuá ſuper qua de:
fiderabat inſtrui intercedéte facerdote à Deo . Domine Deus
Iſrael audiuit famă ſeruus tuus.Iuxta hebræú babetur.audien
do audiuit feruustuus quod querēs Saul venire in Cchilă ad euer
tendü cinisatë propter mc.Antradët meprimatesCehile in manum
cius an deſcendet Saul ſicut audiuitferuustuus? Domine Ifrael in
dica queſo feruo tuo. Quia ex audicu mouebatur,proponitve
dubias interrogationes.dixitque Dominus,defcendet.Táhanc
diuināreſponlionem quá ſubiunctam alterá tradent,intellią
ge affirmaciuc ſecundum ſecundarum cauſarum diſpoſitio
nem relatam ad perſeuerantia Dauidis in Cehila,directe ti
quidem reípondet Deus quærenti Dauidi, Dubitabat enim
an perſeuerante ſe in Cehila deſcenderet Saul aduerſus ciui
tatem & fimiliter an perſeueranté ſe in ciuitate traderent
primates Cehilæ in manus Saulis : Deus auté directe reſpon
dit aſſeruite ad veranque quæſtione. Et dixic verum : quia di
( poſitio cauſarum ſecundarú (videlicet Saulis & primatum
Cehilä ) erat ad illos effectus efficiédos. Quocirca pulla re
Atat difficultas circa verificationě reſponfionú diuinarú eg
quod neurer effe &tus ſubſecutus eft :quia tá íterrogatio quá
refponfio loquitur Dauide perfeuerante in Cehila, & pro
pterea ceſſante perſeuerantia Dauidis in Cehila nulla rema
net quæſțio. Dixitque Dauid , an tradent primates Cehila med
virosmeos in manum Saulis? & dixit Dominus, tradent.
Surrexit ergo Dauid & viri eius( circiter ſexcentiviri) @ cgreßi
Sunt è Cehila huc atque illuc vagabantur incerti: Sawlij fuit
nunciatum quod cuafibct Dauid è Cehila Qceßauic exire.Málie
autem Dauid in deferto in locisfirmis & manfit in monte in de
Certo Ziph in montcopaco. In Hebræo non habetur in monte
орасо,
 CAPVT XXIII. 140
opaco . quæfiuitque cum Saul omnibus dicbus.per fe vel alios,
ſolicitudine, vel opere. Go non tradidit eum deus in manü eius.
Et vidit Dauid quod egreffuseffet Saulvt quareret animam eius;
G Dauid erat in deſerto ziph in fylua.
Surrexitautě Ishonathan filius Saul,oiuit ad Dauid in fyl
wam : & cófortauitmanum eius in Deo. Nomen eſt Elohim gu
bernautis omnia.Dixitque ad eum:ne timcas ,quia non inueniet
temanus Saul patrismei,autu regnabis fuper Ifrael & ego ero tis
bi ſecundus, etiam Saul pater meus ſiit hoc,percufferuntq;ame '
bo fædus.Iam ſecundo percufferunt fimul fædus pro fe &
ſuis fuccefforibus: videlicet prius in agro & modò in lylua.
fædus autem inter eoſdem à principio initū ſtatim ve Da
uid percuſsit Goliath, fuit foedus duntaxat amicitiæ perío •
dalis. corä domino.hoceft in veritate teſte Deo, manficq; Das
mid in fylua,lehonathan autem abýt in domum ſuam .
Scenderunt autem Ziphei ad Saul in gibham dicendo.Zi.
A
ne Dauid laritat apud nos in locis tutioribas in folua in colle cha
chila ad dexteram deferti. Iuxta Hebræú habetur.quæ à dex
tris lefimon :Nomé eſt propriú loci. Nunc ergo ficut definirauit
anima tua vt deſcenderes ,deſcende. luxţa Hebræum habetur,
Et nunc ad omne deſiderium animæ tuæ rex ,ad deſcendendum de
fcende. hoc eft quandocunque tibi placuerit defcendere,de .
ſcende. Et noſtri erit tradere cü in manum regis. Dixitqué Saul:
benedicti vos domino,quia doluiftis vicē meam , Ite quero e pras
paratc adhuc ſcitote conſiderate. luxta Hebræum habe
tur.o videtc locã cius vbi erit peseius . Tria in his verbis má
dat : videlicet præparare homines auxiliares aduerſus Da
uidem , & ſcire per cercitudinem vbi fit Dauid , & demuin
videre locum ipſum.velociter.Superfuit. vel quis viderit eum
vbi dixiſtis.Iuxta Hebræum habetur,quis vidit cum ibi. Dixe
rat videte non omnes,ſed aliquis videat.& propterea man
dat quarto ve notificent fibi perfonam viri qui vidit Daui
dem ibi: vt ex qualitate perſonæ diſcernat an verum dtce
ret, recogitat enim de me quòd callide inſidier ei . Iuxra He
bræum habetur.quia dixitmihiingeniädo ingeniabitur ipfe. Et
eſt ſenſus, quia Dauid dixit in animo ſuo ſpectando ad me ,
ingeniando ingeniabituripſe Saul ad capiendú me : hoc eſt
vtetur ad me capiédú vniuerſa ingenij facultate & ppterea.
s iiij Scitore
 PRIMI REG :
Scitote ego videte omania latibula eiusin quibus abſcöditus Gore
werrimi ad me cum te certa, e ibo vobiſcum :quòd fietiam in ter
ra fe obftrwxerit.Iuxta Hebræú haberur. & eritfiipfe in ter
ra, a queram cum in omnibus millibus Iehudą . interpres eoim
eraggerauit. Surrexerúntque abierüt in Ziph ante Saul: Da
wid vero viri eius crant in deferto Mahon in campeſtribus ad
dexteram Teſimon.
[ uit ergo Saul a focijeius.Legendú eft. & viri eius ad quae
gendum.Ioſinuatur hinc g Ziphæi redierant ad Saulé oug :
çiando locum certum in quoerat Dauid. nunciatü eft De
widi,ftatimque deſcendit ad petram . Interpres addidit ftatim ,
omanſit in deferto Mahon.cunte fiquidé Sauleadlocum vbi
crat Dauid ,receſsit prudéter inde Dauid & venit in deſer
tum Mabon.audouirque Saul , & perfecutus eft Dawidem in den
ferto Mahon. Et ibat Saul & viri eius ex latere montis hinc, o
Dauid ac viri eius ex latere montis inde:porro Dauid defperabas
se poffe cuadere à facie Saul. luxta Hebræum habetur. fuit
Dawid fefinans ad eundum à facie Saul. Non deſperatio, ſed
feſtinatio ad recedédum yt euaderet,deſcribitur.itaq; Saul,
luxta hebræú habetur. Saul & viri eius circúdederunt Disc
uidem viros eius vt caperent cos. Impedimentum appoficum
feſtinantibus ad euadédum deſcribitur circundario Daui
dis & fuorú à Saule & luis. Sapienter enim cinxic montem
yiris ſuis in modum coronæ ad capiédum Dauidem & vi.
Tos eius,poftquam perpendit quod Dauid cum viris fuis e ,
şac in oppofica parte eiuſdem mõtis. Multitudine enim vi .
rorum vſus cinxit montem .
Et nuncius venit ad Saulem dicens: Feſtina aveni, quoniam
extenderüt fe Pelifthim fuper terram . Deficiente humano præ
fidio,diuina prouidentia fubuenit Dauidi diuertendo Sau .
lem ad Pelifthinos. Reuerfusã; eſt Saul à perfequendo Davidē,
perrexit in occurſum pelifthinorum.Boni regis officio fun
& us eſt ,præponens bonu publicum priuato .propterhoche
cauerunt locum illum petrā diuidentem.Parui refert quod He
braice habetur.petram diuifionum.videlicet Saulis & ſuorum
à Dauide & luis.Et hinc apparet quod vnus atque idem fi
gnificatus eft locus quum dictú eft quod defcendit Dauid
ad perra & ſedie in deſerto Mahon . Illa enim petra appel
lata eſt perra diuiſionú : & crat rupes,pars non modica mon
tis illius deſerti Mahon.
Caput
 141
CAPVT XXIIII.
Scenditq; Dauid inde , & manfit in tutioribus locis Hen '
A ghedi. Cómque rouerfus effet Saul poſtquam perfecutus
eft Peliftheos. Iuxta Hebræú habetur. Et fuit quando
reserfus eft Saml à Pelifthim . Nihil dicitur de perſecutione,
Bunciauerüt ei dicendo,ecce Dauid eft in deferto Hen’ghedi. Tu
lis ergo Sawl tria millia virorum electorum ex toto Iſrael: o inic
ad quærendum Dauidem viros eius etiam fuper abruptißimas
peiras que folis ibicibus peruia funt.Circulocutio eft:Dam He,
brace breuiſsimeſcribitur.ſuper facies petrarum Iehelim . Et
ajúc lehelim fignificare arietes ſeu capreas tylueftres : quas
antiquus uocerpres vocar ibices.co quòd ibis ſpecies ſit ca
prearum fylueftrium.Et venit ad caulas onium iuxta viam , &
ibi erat speZunca , o ingreffus eft Saml ad purgandum ventre:por
ro Dauid G viri eius in lateribusspelunca manebant.
Dixcrúvsque viri Dawid ad eum ,ecce dies de qua dixit Domi
neu ad te,ecce ego do inimicum tuum in manum twam & facies ei
ficut place bil in oculis tuis . Hinc quoque clariſsime habetur
multa in ſacra ſcriptura commemorando referri,quæ tamé
nunquá ſcripta fucrant.Hæc eoim reuelatio ha & enus fcri
pta non fuit :nec ſcicur quando fuerit fa & a,nec ſciretur,nifi
nunc commemorata fuiffet.& furrexit Dauid , & pracidit of
ram chlamydis Saml filenter .Admirada dexteritas atque agi
licas Dauidis,vt Saulnon ſentiret pallium quo indutus erat
præcidi,nullumq; motum Dauidis perciperet.Poft hæcper
cußit cor fuum Dauid.luxta Hetræú habetur. Etfuit poft fic ,
percußit cor Dawidis ew ,eo quòd abfciditoram quaerat Sauli,
Remorſus quidam conſcientiæ defcribitur in Dauide, co
quòd incidiſſet oram palij Saulis.Bonarum fiquidem men
cium eſt etiam ibi culpamtimere ,vbi culpa minime reperi.
tur.Ratio remorius fuit ,quia præcifio illa pallij ex proprio
genere iniurioſa erat perſonæ regis . Abſque culpa tamen
fuit : tum quia divina authoritate collatum ei erat,vc face
Tet Sauli quod bonum videbatur in oculis ipfius Dauidis,
tum quia re &ta ratio di& abat vt Dauid fignum beneuolea .
tiæ fuæ erga Saulé poflet móſtrare euidentiſsimo teſtimo
nio cóuincente Saulē, ve vel fic defifteret Saul à cam iniqua
perſecutione non potuit autem melius teftimoniú offerre
quàm oram chlamydis præcifam tunc ibidem . Adio ergo
materialiter iniurioia non eſt patrata ſub forma iniurie,
fed
 PRIMI REG .
fed neceffarij figni ad teſtificandum veritatem re & i adimi
Dauidis erga Saulem : quemadmodum fæpe ver ba tam de .
tra &tionis quàm contumeliæ materialiter tantum , licite di.
cuntur ob aliquem bonum & neceſſarium finem à viris iu
ftis.Dixita; ad virosfuos:propitiusfit mihi Dominus. Iuxta He
bræum imprecatio mali fignificatur . abeſſe mihi à Ichouah ,
Subintelligitur verbum fubftátiuum.eft enim ſenſus, abef -
ſe à Iehouah fit mihi : quod effet malum maximum . ne fa
ciam . Legendum eft.fi faciam hoc Domino meo Chrifto domini,
mittendo manum mcä in cum .ſic enim habetur Hebraice. quia
Chriſtus Dominießt. Duas rationes tetigerat ; alteram domi.
no meo, alteram Chriſto domini, quia tamen præcipua ras
cio erat, quia Saut erat vn &tus à fummo Deo ,ipfain ſolá re .
petit. Vinit dominus quòd niſi dominus percufferit cum , awe dies.
eius venerit Omoriatur,aut defcendēs in prælium perierit, propi ..
tius fit mihi dominus vt non mittam manum meam in Chriſti des
mini. Tota iſta clauſula ſuperflua eft :quia in Hebrzo no ha
betur,led immediate ſubiúgitur. Et cofregitDauid virasſmos
verbis,e non permiſit eis vt conſurgerent in Saulem .No ſolum
abftinuit à percuſsione Saulis, fed etiam continuit ſuos vo
lentes occidere Saulem :veomni ex parte benignitas'Dauia
disionoteſceret.Q Saul ſurrexit de spelüca, iuit viam fuam ,
Vrrexit autem Dawid post hac, Gegre Juseft de fpelunca,
clamauit poft Saulem dicendo domine mi rex : refpexiiq; Saul
Selamat
poft ſe, o incurnauit Dauidfaciem in terram e adorauit ei.Dia
xitque Dauid ad Saulem :cur andis verba hominum dicentiñ ,ecco
Dawid querit malum tuum ? Eccc hodie viderunt oculi tui quod
tradiderit te dominus inmanum meam in fpelāca, ego cogitaui.de
te occidendo,fed peperci tibi: & dixi,non mittam manum meamin
dominü meum , quia Chriſtus Domini eft. Eepatermivide eriam
wide oram chlamydis tue in manu mea:quia cum abſcindere oram
chlamydis fuæ nõ occidi te,ſcito Orvide quòd non eſt in manu mea
malum neque iniquitas.Iuxta Hebrçum habetur,neque rebellia
neque peccaui tibi. Excludit ab opere ſuo retrogrado ordine
omne peccatú :nam poftremo peccatum in Saulem , & prius
rebellionen in regem , & primum vniuerſaliter malum ex
cludit. Tu autë inſidiaris anima mea vt auferas eam , Iudicot de
minus inter mę a te,& vlcifcatur me dominus de te: manus auto
mea non ſit in te.Verba hæc omnia non ſune oprátis, ſed prg
dicétis & expectantis. ſunt coim temporis futuri, modi in
dicatiui
 CAPVT XXIIII . 142
dicatiui in tertu Hebraico: iudicabit, vlciſcetur, non erie,
Sicut dicit prouerbium antiquum , ab impiis egredietur impietas,
Prouerbium hoc directe ſeruit,cum ad manifeftandum pic
tatem Dauidis abſtinencem ab omni ſpecie impietatis :tum
ad manifeftandum impietatem fupradi & orum hominú di
centium Sauli malum de Dauide:cum ad confutandum ipo
{um Saulem impie perſequentem.c manusmea non erit in te.
Poft quem egreffus eft rex iſrael, quem tu perſequeris?poft canem
mortuum poſt pulicem vnum. Sit dominus in iudicem , o iudicct
inter meste: judicetcaufam meam , crnat me de manu tua,
Iterum verba hæc corrige:quia in futuro indicatiui ſcribú
tur:erit ,iudicabit & c.
Cum autem compleſſetDauid loquiſermoneshos ad Saulem, di
xie Saul nónne vox tua hacfilimi Dawid ?Q leuanit Saul você
fuam fleuit.Dixit “: ad Dauid , iuftior tu es quàm ego. Debuil
fet dicere iuftus tu esnon ego :rc ſubiúcta ipſius Saulis ver
ba teftantur , dum manifeftat opus bonum Dauidis & opus
malú ipfius Saulis.tu enim retribuiftimihi bonum ,cgo autem re
tribui ribi malum . Et tu indıcafti hodie quod fecifti mecum bonü:
quòd concluſotmedominus manu tua & non occidiſti me. Etſi
inuenerit quiſpiam inimicum ſuum ,dimittet eum in viam bonam ?
fed dominusreddat tibi vicißseudinem hanc. luxta Hebræum
babetur, reddet tibi bonum pro eo quod hodie operatus es in me,
prædicit enim quòd Deus non relinquet ſine præmio tan
tum virtutis opus. Et nunc quia fcio quòd certißime regnaturus
fos, & habiturus in manu tua regnum Ifrael. luxta Hebræūba.
betur.Et nunc ecce noui quod regnando regnabis: & firmabitur in
manu tua regnum Iſrael. Ecce præmiú quod præuidebat Saul
daodum à Deo Dauidi.Et nunc iura mihi per dominü quod non
abſcindesſemen meum poſt me,& non auferes nomenmeum de dos
mo patris mei.
Ériurauit David Sauli? Libra hoc iuramentum,annotan ,
do materiam eius non ſe extédere, nifi ad duo : videlicet ad
non delendum ſemen Saulis & ad non tollendum nomen
Saulis è domo patris ſui.Eft autem inter hæc duo differen ,
tia : quia primum fignificat deletionem tam maſculorum
quàm fæminarum ex Saule, ſecundum autem deletionem
nominis fiue ex d'aturali fiue ex legali ſucceſsione, abiitque
Saul in domumfuam , Dawid acviri eius afcenderunt ad tutios
74 loca,
Caput
 CAPVT XXV.
Ortmúfque eft Semwel. Si loſepho creditur,decimo
o &tauo anno regoi Saulis mortuus eſt Samuel.
ou congregatus eft totus Ifrael @ planxerunteum nio
ME mis. SuperAuit nimis & fepelierunt eum in rama in
domo ſua.hoc eſt in ſepulchro patris & fratrum ſuorum :do
mus enim pro familia ponitur. furrexica; Dauid defcendit
in defertum Paran .
Rat autem vir in folitudine Mahon. Superfluit ſolitudinc.
fignificatur enim 9 vir iſte habitabat in Mahon , quod
eſt ciuitatis nomen . & poffeßio eius in Charmel. Quáuis Nao
bal habitaretin Mahon ,oues tamen eius erant in Charme
lo. erat vir magnus valde, o crāt ei tria millia ouium & mil
le capra:fuití; dum tonderct oues ſuas in Charmel.Et nomcn viri
crat Nabal,nomēvero vxoris cius Abigail:erátquc ila mulierprma
dentißima eofpeciofa.Iuxta Hebræum habctur.bona intellectue
eupulchra aspectw.laudatur enim & quo ad prudentiam in
2nima, & quo ad pulchritudinem in corpore.porrò vir eins
durus eo peßimus & malicioſus. Iuxta Hebræum habetur.
vir durus& malus operibus. Nec plures deſcribútur malecó
ditiones illius , fed fecundum animum deſcribitur durus,
non cedens rationi ac perſuafioni:ſecúdum vero opera de }
ſcribitur malus. & erat degenere Chaleb.
Audiuit autem Dauid in deferto quòd tõderet Nabal onesſwasta.
Et mifit Dawid decem pueros:dixitque Dauid pueris, afcendite in
Charmel & ite ad Nabal , &falutate eum nomine meo pacifice.
Et fic dicetis. Deficit hic vaa dictio ,quæ interpretatur vel vi
uus vel diues, & propterea legendum eft. Er diceris fucdimiti.
magis cnim quadrat propoſito diues q viuus . fit fratrib" meis
Butibi pax, ew domui tue et omnibus quecunque habes fit pak.
Iuxta Hebræú habetur.Outu pax, & domustua pax,& omnia
que tibi pax . Modus eft loquendi vfitatus túc téporis & no
mine pacis vtalias diētū eſt , cóprehendunt omne bonum .
Ex multis annisfaluos facienstuos omnia tua . Superflua eft
hæc clauſula:nam in Hebræo immediate ſubiúgitur.Er núc
audini quod tonfores tibinunc paftores qui tibifuerunt nobifcum ,
non ignominia affecimus eos,nec defuit eis quicquam omnibus dion
bus quibusfuerunt in Charmel. Interroga puerostuos & annácia ,
bunitibiinueniant ergo pueri gratiam in oculis tuis,quia in diebe
na venimus:daquafo quod inwencrie marms tua ſerwistuisofilio
 CAPVT XXV. 143
two Dawid . Venerúntque pueri Dawid, o locutifunt ad Nabal in .
sta omnia verba hacnomine Dauid , quieuerunt.
Efpondie autem Nabalferuis Dauid dixit : quis Dauid
R & qui filiosIiſai ? hodiemultiplicati ſuntferui qui dinja
dunt feà facie dominorum ſuorum . Tollam ergopanem meum o
equam mcam carnes pecorum que occiditõſoribus meis, o da
bopitis quos võ nomi vnde fint.Relatiue ad ipſum Nabal intel
lige inſcitiam vndefint, vt pote impertinentes. Regreſique
funt pueri Dauid ad viamſuā : reuerfifunt Oʻvenerunt,o an
sunciaucrunt ciiuxta omnia verba hæc.Etdixit Dauid pueris ſuis,
accingite vnufquifque gladiü fuum , accinxit vnufquifquegla
dium fuum , accinxitetiamDauid gladiumfuum :afcenderante
quepoft Dawidem circiter quadringenti viri , ducenti manje
runt ad vafa .
Abigail autem uxori Nabal nunciauit puer vnusè pueris dicē.
do:eccemifit Dauid nuncios è' deferto ad benedicendum dominum
noftrum ,& auerfatuseft eos. Iuxta Hebræum babetur. & fecis
volare eos. hoc eft expulit eos leues & celeres táquam aues
expulſas.Et homines bonifatis. Legédú eft.boni nobis valde. ná
fic habetur Hebraice.cnö fuimusignominia affecti,nec defuit
nobis quicquam omnibus diebus quibusambulauimus cum eis cum
effemus in agro. Murus fuerunt nobis tum nocte, tum die omnibus
dicbus quibus cum iis panimus oues. Ee näc ſcito & vide quid fa.
cias,quia completa eftmalitia aduerfus virum tuum eb aduerfus
domum tuam .Juxta Hebræum habetur.quia completum eſt ma
lum ad dominum noftrum & fuper omnem domum eius. Prudens
feruus prædicit quod ad finem peruenit malum imminens
corumdomino.Gipfe eft filius Beli'iahal à loquendo ad cure .
Hebræo more appellatur filius Belial (hoc eft licentiæ abf
que iugo qui quali congenitam habet libertatem à iugo le
gis. Verum non abſolutè appellatur Nabal abſque iugo,
ied quo ad hoc quod nó poteft quis ei loqui: hoc eſt senuis
audire bonas ſuggeſtiones. Et quadrat deſcriptioni ſupras,
di& æ ,quod erat durus.
Festinauitque Abigail, tulit ducentos panes ,& duosvtres die
ni, & quinque arietes coétos.Iuxta Hebræú habetur.Oquine
que oues faltas.hoc eft paratas. quinque fata polenta, cene
twm ligaturas vnarum ficcari ,o ducentasmaſſas carycarum : 66
poſmiesuper afinos.Dixitás puerisſuis,tranfite ante me, ecce ego poſt
Dosyenio :& viro (wo Nabal non indicauit .
Cum
 PRIMI REG.
Vmergo afcendiffet afinum & defcenderet ad radicem mom
.
afinum defcendens in abfcondito montis.hoc eft per illa mo - 1
tis partem quæ occultabaturvenientibus ex alio monte per
quem deſcendebat Dauid :ad pedes enim vtriuſque montis
occurrerunt fibiinuicem Dauid & Abigail.co ecce Danilo
viri eius defcédentes in occurſum cius, & occurrit eis. Et Dauid dis
ait: vere fruſtra.Iuxta Hebrçum habetur.tantun ad falſitatom
cuftodini omnia que huic in deferto o no defuit ex omnibus que
eiquicquam , reddidit mihimali pro bono.Solito more prius
deſcriptum eft factum itineris armatorum :deinde narratur
ratio eundio huiuſmodi enim ratio manifeftatur narrando
verba Daui lisquæ dixit ab initio itineris quádo præcepit
ſuis arma ſumere . Et dicit tantum ad falfitatem cuftodiui
tes Nabal, co quòd & ipfum Dauidéfefellit ratio quæ ha
benda merito erat officij eius erga res Nabal, & ipfe Nabal
falleos fuit pro quanto contumeliam reddidit pro officio .
Hec faciat Deus inimicis Dauid & hac addat . Iuxta Hebræu
habetur.SicfacietElohim inimicis Dauidis & ficaddet. Modus
iurandi eft per imprecationem malorum . Etnomine inimi.
corum Dauidis intelligo ipſummet Dauidem :alioquin nul
la effet imprecatio mali,nullúmque effet iuramentum .
4
Sed oritur hic quæſtio qua ratione licuerit Dauidi iurare
fe occifurum tot innocétes qui erant in familia Nabal,pro
pter ingratitudinem ipfius Nabal & propter verborum in
iuriam quis eſt Dauid & c.Solutio eft quod Dauid peccauit
manifeſte contra legem diuinam in hacdeliberationeiurao
mento formata :oam diuinalege Deute.2 4. prohibetur oc
cidi filium pro peccato patris.Nec in crimine læfæ maiefta
eis licitú fuiſfe occidere filium propeccato patris , inferius
in 4.li.seg.cap.14.manifeftatur. ſi reliquero ex omnibus que
funt ei vſque mane mingentem ad parietem . Ad comprehende
dam cladem omnium , etiam canes ſe occiſurum dicit , vel
etiam paruulos ſe occiſurum dicit.canes enim mingunt ad
parietem & mares humani generis.
Vidit autem Abigail Dawidem ,& feftinauit& defcédit de af
no:prociditý; coram Dauid fuper faciem fuam ,o adorauit in ter
ra . Etcecidir ad pedes eius dixit, inmefie Domine mi kacini.
quitas. Iuxta Hebræum habetur.obſecro ego dominemi iniqui.
jas. Aduerbium præponit obſecransis : deinde in ſeipſam
reiicie
 CAPVT XXV. 144
rejicit iniquitatem veniam petendo, vt fibi codonetur pec
catum viri fui .& loquatur obfecroancilla twain auribus tuis,
andi verba ancilla tua . Ne quaſo ponat Dominus meus rex . Su
perfluit rex . cor (uum ſuper virum iftum iniquum Nabal , quia
fecundum nomen ſuum fiultuseft ftultitia eft cum co.Parui re
fert quod Hebraice habetur.ad virü Beli’iahalißü Super Na.
bal,quia funt nomen eius fic ipſe,Nabal nomen eiusignominis
cum ipfo .Aduerte quòd Hebræi dicüt quòd Nabal ab igno
minia deriuatur:quod manifeftat ex pluribus fcripturæ lo- ,
cis. ita quòd Nabal ſonar hominé vt ita dicá vituperoſum ,
& hic ſenſus cóſonat códitionibus ſuprafcriptis Nabal.cgo
anté ancilla tua nō vidi pueros domini mei quos mififti.Et nãc do .
mine mi viuit dominus & viuit anima tua,quiprohibuit te domia
sus ne veniresin Sanguiné,& faluauit animā ruā tibi. Iuxta Hc.
bræú habetur.& facitfervaremanūtuā tibi?retinédo eá à per
cuſsione innocentú.& nüc frät.Iuxta Heb.habetur . @nunc
erüt ficutNabal inimiciti, & quaretes domino meomalü.Oprá
tis verba ſunt vt inimici Dauidis ſubſint poteftati eius qué
admodú Nabal vita ſubdebatur poteſtati Dauidis. Quapro
pter ſuſcipebenediélioné hāc quă attulit ancilled tua tibi Domino
meo: & da pueris qui fequütur te Dominümeü.Iuxta Hebræum
habetur.Et nüc munus hoc quod attulit ancilla tua domino meo,
dabiturpucris ambulantibus ad pedesdominimci.sogat enim ve
munus illud decur ſocietati Dauidis. Aufer iniquitatë. Iuxta
Hebræum habetur. Leua obſecro rebellionéancillæ tuæ . Vtun
tur Hebrçivt alias diximus eleuadi verbo pro ignoſcere. &
Abigail peccatú illud tanquá fuú ignoſci petit. quia facrëdo
faciet dominus domino meo domā fidelē.Rc& ius legeretur. do
müſabilem.ad differentia domus Saulis ,cuius domus præa
uidebatur nó futura ſtabilis in regno.quiaprelia dominido.
minus meus præliatur , malicia ergo non inueniatur in te omnibus
diebui vita tua , luxta Heb.habctur. @mali non inuenietur in
te à diebau tuis. De malo culpæ , quod poffet impedire ftabi
litaté domus eft ſermo.reputabat enim ( ficut & erat)malum
culpæ fore occidere tot innocétes domus Nabal.Si enim fur
rexerit aliquädo homo perſequēs te & quares animā tuā,erit ania
ma dominimeicuſtodita quaſi infaſciculoviuétiñ apud dominum
Deã tuü :porro inimicorü suorú animarotabitur quaſi in impeln &
çirculo füde.Iuxta Heb.habetur. Etſurrexit homo adſequendia
te G ad quarendi animā tuam : & erit anima domisi mei ligata
in lia
 PRIMI REG.
in ligamine vitatuim cum Domino Deo tuo. Hebræo more dea
fcribitur in præterito perſecutio & falus in futuro : periode
ac fi diceretur quòd poft perſecutioné erit falus. & philo
minus iam ſurrexerat homo Saul ad perſequendum Daui
dem . Similitudo autem aſſumpta ad fignificandum ſalutemi
animæ Dauidis & inſtabilitatem animæ ioimicorum cius,
confiftit ia diſparitate inter reconditum in ligainine vicarū
ſeu viuorum ex vna parte & poficum in medio plantæ fuo •
dæ er altera parte.valde liquide manifeſta & magna eſt in
ter hæc differentia: nam res recondita in ligamine quo lio
gantur vitæ ſeu viui,ad hoc reconditut vt feruetur inter vi .
uentes: quod vero ponitur in medio fedis fundę,ad hoc po .
nitur vt funda illud iaculetur . Vode iuxta Hebræum lcó
gendum eſſet . & animam inimicorum tuorüm iaculabitur fursa
da in medio planta funle.quod antiquus interpres circulo
cutione explicauit.Et erit cä feceritdominus domino meo fecü .
dum omne quod locutus eſt bonumſuper te, & præceperit tibi vt fis
dux fuper Ifrael,non crit hoc tibiinfingultum & infcrupulum .
Luxta Hebræum habetur.in offenfionem ego in offendicali cordis
Domino meo. Mala quæ ſequerentur ex hac clade proponit,
quorum primum eſt internum offendiculum cum offenfio
ne, diſcurrétianimo per ea quæ geſsit opera:prædicit enim
quòd quando regnabit , & in corde fuo tanquam ambulans
inquiret opera quæ fecit diſcutiendo illa,non inueniec of
fendiculum huius cladis. quod effuderis fanguinem innoxium .
luxta Hebræum habetur.e ad effundendum fanguinem gratis.
Alterum malum quod fequeretur proponit:videlicet effon
dere fanguine gratis:hoceſt fine merito nullus enim mere
baturpuniri nili Nabal. Ereſt ordo literæ , & non erit hoc
tibi ad offenſione &c. & non erit hoc tibi ad effundendum
ſanguinem gratis. aut ipfe te vltus fueris. Iuxta Hebræum ha
betur.eu ad faciendum ferware dominum meum ſibi. Affirmati
uc intelligenda eft hæc particula , & eft ſenſus, & erit ad fa
ciendum feruare dominum meum fibi.poft propoſita Giqui
dem mala quæ fequeretur ex hac clade,proponit bona quæ
fequentur er abftinentia ab ifta clade, quorum primumeft
quod ſeruabit dominum meum fibi: hoc eſt ſeruabit domi
Dum meum proprio bono ,quod eſt bonum animæ. Et dicic
hoc quemadmodum prius dixerat,& facit ſeruare manum
twam tibi.cum benefecerit. Iuxta Hebræum habetur. & benes
faciet
 Ć À PÝ T xxý.
faciet dominus domino meo. Alterum fubiúgitur bonum futu
tum binc. deinde immediate ſubiungitur conclufio . rc
cordaberis ancilla isme . Nec habetur in Hebræo & cu benefa
cies ei, quod vulgata habet #editio.
rait Dauitad Abigails benedictus dominus Deus Iſrael qui

benediéta ia :quæ prohibuifti me hodie ne venisë in ſanguinem ,

Oſaluajti manum mcam mihi.Et profefto viuit dominusDeus if
rael, qui prohibuit me ne malefcerim tibi : quòd nififeftinaffes o
veniffes in occurſum mei, non remanfifee Iabali vfque ad lucéma
tarinam mingens ad parietem . Et inli David de manu eius quod
attuleratei,dixisque ci,afcendein pace in domum tuam , ccce audi .
uivocem tuam & honorauifaciem 14.am. Parui refere quôd He
braice habetur.videaudiuivocem tuam ,@clinani faciem ruam .
Senſus enim in idem redit . Laulabiliter autem Dauid mu
tauit ſententiam :tum quia iniuſta fuerat quo ad innocentes:
tum quia impeditiua erat maioris boni occiſio Nabal. longe
fiquidem maius bonum fuis clementia quam fuiffet vindiša
in perfonam Nabat quantumcunque licita .
Venisque Abigail ad Nabal, e eccectat ci conuiuium in Jomo
éjus ficut conuiuium regu ,& cor Nabal iucundum in co , erat enims
ebrius nimis.Juxta Hebræum habetur. ovipſe ebrius vfque vala
de.ad explicandum quòd non erat parum ebrius & non india
cauit ci verbum paruum & magnum vſque ad lucem matutinami.
Dilssculo autem cum digeßöffee vinum Nabal, luxca Hebræum
habetur. Et fuis inmane in exitu vini a Nabal.non enim ſigni
ficatur diluculum .indicauit ei vxor eiusverba iſta : moriuum
eft cor eius in medio eius. Mors cordis appellatur tam mala dia
ſpofitio interna in animo vt tanquam mortuus animus fue .
rit fine opere & fine refipifcentia , & redundauerit in partes
corporis vitales.factuseſt quaſi lapis. Deftitutum corpus à
corde non effundente vires ſuas,fuit frigidum ac immobile
quafi lapis.Cúnque pertranfiffent circiter decem dies:percußit do
minus Nabal. luxta Hebræum habetur, mortificauit Iehouah
Nabal & mortuus eft. Et ſcriptum eft hoc ad tollendá omnem
ſuſpicionem humanæ interfectionis.
T audiuit Dsuid quod mortuus eſſet Nabal & dixit: benedi

Nabal,& feruum ſuum cuſtodivit à malo,o malum Nabal reddin

dit dominus in caput eiu .Gracias agit Deo de iuſtitia , non de
T morte
 PRIMI REG.
morte Nabal. miſita; Dawid 6 locutus eſt ad Abigail vt fumerel
cam ſibi in vxorem . Et veneruntfesuiDauid ad Abigail in Char.
melic locuti funt ad cam dicédo,Dawid miſit nos ad te vt accipiaf
tefibi invxorem.
Quaſurrexit & adorauit prona in terram : & ait ,ecce ancilla tua
in ancillam ad lauandum pedes firuorum domini mci . Abfentem
tanquain præſentem Dauidem alloquitur.Feftinanitq; ac fur.
sexit Abigail & equitauit ſuper afinum , & quinque puella eius
ambulabant ad pedes eius: & iuit poſtnancios Dawid , o fuitei in
Oxorem . Et Achinoham tulit Dauid de lizochel, o fuit viraque in
uxorem eius. Vide quanta erat pronitas quantúmve ſtudium
Hebræorum ad generandum ,vr eciam inter vagandum per
ſpeluocas multiplicauerint vxores . Saulautem dedit Michal
filiam fuam vxorem Dauid,Palti filio Lais qui cras de Gallim .

CAPVT XX V 1.
T venerunt Ziphai ad Sanlem in Ghibh am dicendo.
Ecce iterum Ziphæi quanuis eiuſdem efſent tri
Duidem
bus cuius
.c ccerat
c DaDauid ,ſolicitantSaulem cótra Da
uid abſcondituseſt in colle Chachile
qua eft ex aduerfo folitudinis.luxta Hebræú habetur. fuper fa
cicm Icfimon .. Nomen eſt proprium loci, & idem eſt nomen
cum iterum repetitur ſolitudinis, deſcribendo locum in quo
caftrametatus est Saul. Erfurrexit Saulo deſcendit in deferium
Ziph , & cum co tria millia virorum ele & torum Ifraelis: ad quaren
dum Dauidem in deferto Ziph . Et caſtrametatus eſt Saul in colle
Chachile qua eft ſuper faciem folitudinisiuxta viam : Dauid ar
&
tem manebat in deferto ,vidit quòd veniſſet Saulpoft fe in de.
fertum , Mifutó; Dauid exploratores & cognouit quò veniſſet Saul
certißime. Quæftio ſuboritur:ſi vidit, quare miſit ad explo
fandum , & limiſit ad explorandum ,quomodo verificatur
quod vidit ? Solutio eſt quòd vidit à löge multitudinem ve
pientem poſt ſc: ſed non erat certus an alla multitudo quamy
veniffe viderat, effet multitudo Saulis cú ipfo , & propterea
vtrunque verificatur: & quòd vidit, & quod miſit explorato
tes vt certior fieret.
Etſurrexit Dauid , a venit ad locum in quo caftrametalss er & t
Saul,a vidit Dauid locum vbi iacebat Saul & Abner filius Ner
princeps militia eius: Saulque iacebat in tentorio . Hebraice non
fignificatur explicite tentorium , ſed quid rotúdum :per quod
intellige
 i
CAPVT xxvi. 146
Intelligo rotundum tentorium quafi conopæum.cadémque
di& io repetitur inferius vbi reperitur tentorium . populus
caſtrametarus erat percircumitum eius.Reſpondira; Dauid dixit
ad Achimelech Chittheü o ad abiſaifilium cru'ia fraire Ioab
dicendo,quis deſcendet mecum ad Saul ad Cajiralo dixit Abifai,
egodeſcendam tecum . Venerunt ergo Dauid o abiſai ad populum
nocle: @ecce Saul iacebat dormiens in tentorio , & lancea ciusfia
1
xa erat in terra ad caput eius, & Abner & populus iacebant percira
comitum cinsi
1 Dixitque abiſsi ad Dauid, cõclufit Deus hodie inimicum tuum
1 in manu iua . Nomen eſt Elohin , congruum propoſito . Oo
nunc percutiam cum queſo in lancea o in terra femel, o non ite
rabo ci. E : dixit Dawid ad A biſai:ne interficias cum , quis enim exs
tendet manum ſuam in Chriſtum domini o innocens erit? Semper
Dauid Exú in corde & in ore habuit honorem ſummi Dei ,
adeò vt innocentem nullum cenſuerit quiin vattum à Deo
maous exteoderit.
Et dixit Dauid :viuit dominus niſi dominus percufferit eum, ane
dies eius venerit o moriatur, autinprælium defcenderit e perie
rii . Propitius mihiſit dominus. luzia Hebræum habetor.aber
Jemihià Iehouah. veſuperius expoficum eſt. verum Tubiun
gitur. à mittendo manum mcam in Chriſtū domini.hoc eſt li mic
tam manum meam in Chriſtuin domini . Eu nunc tolle quafo
lanceam que eſt ad caput cius & figplum aqua ,cabeamus. Le
gendum eft. ibimus nobis choc eſt ad noftrum bonum . Tx
licj; Dauid lanccam fcyphum aquæ qui erat ad capur Saulis ,
abierunt fibi:& non fuit vidensneccognoſcens nec cuigilans,ſed ipſi
omnes dormiebant,quia ſopor dominiirrucrat fuper eos. Vide aſsi
ftentiam diuinam benignitati Dauidis.
т
tis ad longe ; magnum interuallum erat inter cos . Clamauic .
que Dawid ad populum e ad Abner filium Nir dicendo , nonné
reſpondebis Abner ? respondie Abner & dixit ,quis es tu qui cla .
mas inquietasregem ? Parui refert quòd Hebraice habe.
tur. quais tu clamafti ad regem ? proculdubio excitandum tuo
clamore.Dixis ansē Dauid ad Abner: nónne vir es tulogum ſicut
tú in Iſrael ?ocurno cuſtodiſi dominü tuü rege? venicenim vnus é
populo ad perdédü regem dominü tuü. Nă eſt bonü hoc quod fecifti:
viwit dominus quod fili moris vos,qui nõ cuſtodiſtis dominü veftra
Cbriftü domini. Occurrit quæſtio quomodo verificantur hæc
Tij verba
 PRIMI REG .
Perba Dauidis juramento firmata :quoniam non erant digni '
morte quos ſopor immiffus à Dco oppreſſerat ne ſeotirene
venientes ad regem . Solutio eft quòd quanuis cuftodes regis
excufabiles effent ex parte eorum propter foporem immif
fum à Deo,ex parte tamen actus erát digni morte: quoniam
omiſsio cuftodiæ regis ex proprio genere damnabilis eſt &
digna morte ,relatiue ad eos qui deputati funt ad cuflodiam
regis dormientis. & fic verificantur verba Dauidis & nãc vio
devbifit lancea regis,& fcyphus aqua qui erat ad caput cins.
Cognouit autem Saal vocem Dauidis & dixit,nónne roxina hec
filimi Dauid ?& dixit David ,vox mea est domine mi rex . Es ait,
carperfequitur dominus meus feruum (ukm quid cnim feci,co quod
eft in manu mea malum ? Er nuncaudiatquafo dominus meus rex
perba ſerui ſui :ſi dominus incitar tecontra me , odoretur facrifi
cium.Iuxta Hebræum habetur. odorabit munus. Et cft ſenſas,
Placebit Deo perſecutio qua me perſequeris quéadmodum
placet eimunus quod ei offertur . ſifilij hominis, malediéta
funt coram domino: quia ciecerunt me hodic ab habitando in here.
ditate domini dicendo,vade,feruidiis alienis. Et nunc non effunds
tur ſanguis meus in terra coram domino , Juxta Hebræum habe
tur. Etnunc non cadet sanguis meus in terram à coram facie toho
Dah. Ad immediate præcedentia verba oſorum Dauidisbæc
fententia refertur. & eſt ſenſus quòd quaouis illi me eiece
sint vt feruiam diis alienis, non tamen erunt voti compotes,
quia à coram facie domini (hoc eft à tribunali diuino) doo
cadet fanguis meus in terram :vt pote qui nunquam ſeruiam
diis alienis.quia egreffus eft rex Ifraei ad quærendü palium vnü ,
ficut perſequitur perdix.Legendum eſt.perdicom in moribus. cóc
parat enim ſe perdici & regé perſecutori perdicis.Et ait Saul,
peccauigreuertere filimiDauid,quia non malefaciam ribi ampliss
co quòd precioſa fuit anima meain oculis tuis hodie: apparet enim
quod ftulte egerim & ignorancrim multa nimis. Legendú eft.cc.
ce inſaniwi erraui multum valde. Recordatus quod alias ſi
mile beneficium receperat à Dauide,fateturno lolum ſe er
raſſe, ied etiã inſaniſſe multū valde perſeguendo iterum Da.
uidem.Refponditq; Dawid O dixit:cce lancca regis, tráfeat vnas
de pueris & tollat că . Dominus autë reddat vnicuique iuſtitia fua
@fidem fuam : quia tradidit1c hodie in manum meam , & no!ui
extendere manum meam in Chriſtum domini.Er ccceficurmagnifi
cars eſt anima tua in oculis meis hodie,ficmagnificctur anima mea
 CAPVT XXVII. 147
is oculis domini, & liberetmedeomni anguftia. Aita; Saulad Dao
wid ,benedictustu filimi Dauid , ctiam faciens facies o eriam po
sens poteris: init Dauid in viam fuam ,& Saul reuerfus eß in lo
cumfuum ,
CAPVT XXVII.
T ait Dauid in corde fuo , aliquando incidam vna die
in manus Saul.luxta Hebræú habetur,nunc cõſumar
die vno in manu Saulis. Manifeſte timet aliquo die
je occidédum á Saule.Sed oritur quæftio quomo
do Dauid dubitauerit ſe occidédum à Saule; quia huiuſmo
di dubiumredūdabar in iniuriam diuinæ reuelationis quòd
ipíe effet futurus rex Ifrael.Solutio eſt quod abſque iniuria
diuinæ reuelationis licuit Dauidi dubitare de euentu inci .
dendi in manus Saulis : quoniam dubitare poterat de muta
tione diuinæ ſententiæ ex propriis demeritis, quéadmodum
mutatá intellexerat diuina ſententia de regno Saulis.agno
ſcebat fiquidé Dauid peccata propria : & inde rationem ha
bebat timendi ne mutaretur diuina ſentéria de regno ipfius
manifeſtata ei per Samuele.nónne melius eft vt fugiam & faluer
in terra Pelifthinorum . Iuxta Hebræum babetur.nónne mihi bo
num quòd euadendo cuadam in terram Pelifthim , & nihil dicitur
de fuga.vt defperet Saul,ceffeti; me quarere in cunétu finibus Is .
rael.Iuxta Heb.habetur . faftidiä сgo Saulė ad quærendü me
adhuc in omni termino Ifrael , o cuadam è manu eius ? Senten.
tia eſt clara: & fic iacet in Hebræo. niſi quod dictio interpre
tata euada ,interpretanda effet paſsiue : puta eualus ero fi
liceret dicere.
EtſurrexitDauid, « tranfiuit ipfe & fexcentiviri qui crant cô
co ad Achis filium Mahuchregem Gharh .Ideo iſte Achis deſcri
bitur filius Mahuch (ni fallor)vt infiouctur quod nó eft ille
met Achis rer Geth qui expulerat Dauidé tanq infanú ,iux.
ta ſcripta ſuperius in cap.21. Et hahitauit Dauid cum Achis in
Ghath,ipfo viri eius,vnuſquiſquecum domo (ua: Dauid due
vxores eius, Achinohä lizrehelithis o abigail vxor NabalChis.
melithis.Et nunciatum eſt Sanli quòd fugiſſet Dauid in Ghash.ca
non addidie vlera quærere eum .
Dixit autė Dauid al Achis :fi queſo inuenigratiã in oculistuis,
dět mihi locü in vna ex ciuitatibus regiõisa habitabo ibi , cur enim
manet (ctuustuus inciuitate regia soci?Deditý; ei Achis in die illa
Zicºlag:propter quod fuisZic'lag regibus Ichuda vfq;ad dicm häc.
Ti Fmit
 PRIMI REG .
Vit autem numerus dierum quibus habitauit Dauid in regions
F Pelifthinorum quatuor menſium . Iuxta Hebræum habetur,
annus o quatuormenſes .Veruntamen ſcito quòd di&tio inter
preratá aonus,ancepseſt ad annú vel dies: & propterea am
biguum reſtat tempus quo Dauid manfit apud Pelifthinos.
conſiderata tamen mora Dauidis prius in ciuitate Geth (ita
quòd & habitauit prius in Geth & poftea tranſtulit lead ha
bicandum in Siceleg ) cum tot excurſionibus ex Siceleg pa .
tratis & vifitationibus regis címuneribus ex prædis , rationi
conſentaneum videtur vt intelligamus non quatuor menſes
& aliquot dies,ſed annum & quatuormenſes.Etaſcendit Da
pid &viri cius, & agebant prædas de Gheſuri o de Ghegrea de
Hamalecitis. Iuxra Hebræum haberur.& extenderütſead Gheo
furitam Ghirzitam.proculdubio per modú excurfionis ag
gredientes & prædantes. Hamalecitam .Ex ſubiun &tis clare
habetur quòd contra iſtos Hamalecitas Saulnon pugnauit:
quia ifti non habitabant in regno Hamalec, ſed in terra pro
miſsionis , nec fuerant participes criminis regni Hamalec
quod ſurrexit aduerſus Iſrael in egreffu ex Aegypto aote
quam perueniret ad mótem Sinai. Hienimpagi habitabant in
ferra antiquitus. Iuxta Hebræum habetur . quia ipſi habitantes
terram à femper,veniente te Sur avſque ad terram Acgypti. Ra
tio redditurquare in iftos potius quàm in alios extendebat
ſe Dauid & fui : quia videlicet iſti crant habitantes terram i
ſemper,hoceft fine perturbatione bellorum ſemper perſeues
jantes in quiecibus fuis ſecuri. Occurrit quæſtio qua ratio.
ne licuit Dauidi præliari aduerſus iftos quieſcentes in pro
priis locis à ſeculis . Solutio eft quod iſti habitaſſe dicuntur
infra terminos terræ promiſsionis, & propterca datià Deo in
hoſtes Iſraelis : & hinc licuit Dauidi inuadere eos ad ſubue
niendum neceſsitatibus populi qui erat cum ço . Et percutie
bat omnem terram illorum.Iuxta Hebræum habetur. Et conjwa
met Dawid ferram.proculdubio diripiendo cam . ( non relin
guce viucntem virum o mulierem . Intellige ex iis quos capie
bat. tollet oues boues afinos & camelos veſtes, ore
Werſus eft & venit ad Achis.
Dixitý; Achis,in quem irruiſtis hodie?Odixit Dawid ,cötrame
ridiem Iehude e contra meridiem Ierachmeeli contra meri.
diem Ceni.Mendacium dicebat: & ex tot fi & tis locis innuitur
quod plurics Dauid reuerfus eft ad regem repetentem in
terroga :
 CAPVT XXVIII . 148
terrogationem ,in quem irruiſtis hodie ? quæ tamen intter
rogatio bebraice ícribitur. quo extendiffis vos hodie? non enim
$ no & eodem die ſuiſſe in tot loca videtur. Si quæritur qua
ratione excuſatur Dauid à mendacio pernicioła imponen
do fibiipfi peccatum mortale videlicet direptionem ludæx .
Solutio eft quod direptio Iudæx à Dauide quatenus fuiffet
ab inimico ( vt Achis reputabat )non erat mortale peccatum
ex proprio genere,fed poterat & effe & exiftimari iufta :pu
sa li Dauid habuiſſet iuſtum bellum contra ludæam . & quia
Dauid tanquam inimicú ludææ ſe feciſſe hæc dicebat, ideo
Dod mentiebatur contra famam propriam ſed officioſe. Vi
rimque o mulierem non viuificabit Dauid nec adduces in Ghath.
Iuxta hebræum habetur, ad faciendum venire in Ghath : dicen
do, ne forte nuncient contra nos dicendo fic fecit David. Ratio
redditur quare David occidebat hoftes : videlicet ne viuen
tes venirent in Geth accuſantes Dauidem . Et hincioſinua
tur quod inter Pelifthinos & illos quos diripiebat Dauid nó
erat inimicitia. O foc fuit confuetudo eius omaibus diebus quibus
habitauit in regione Pelifthinorum . Et credidit Achis Dauidi di
cendo: multa enim mala operatus eſt contra populum ſuum Iſrael.
Iuxta hebræum habetur. faſtidiendofaſtidiuit cum populus eius
Ifrael @erit mihi in feruum ſemper.. Ex tot direptionibus pa .
tracis in Iſrael à Dauide intulit quod faftidio habebat popu
lum lſrael,ac per hoc effet fibi futurus ſemper feruus .

CAP . XXVIII .
IT fuit in diebus illis congregaucrunt Peliſhim
caftra ſuw in exercitu vt pugnarent contra Iſrael:
dixitque Achis ad Dauid ,ſciendo frios quod me
cü cgredieris in caftra su viri tui. Et dixit Das
wid ad Achis,nunc ſcies. Iuxta hebræum habe
Jur. idco tu ( cies que faciet feruus tuus:aitque A.
chis ad Dauid ideo cuſtodem capiri meo ponam te omnibus diebus.
Occurrunt autem hic duæ quæſtiones: altera de verbis,alte
ra de intentione Dauidis. Circa verba quidem ,quia prægna.
tia ſunt & à rege intelle ta in hoc lenſu : videlicet quæ fa
ciet feruus tuus contra ioimicos tuos . nam reſpondie rex
ideo cuſtodem ponam te capiti meo cun & is diebus. Circa
intentioné vero Dauidis an ipſe intéderet pugnare aduerſus
populū Iſrael( vt ſubiun & a verba cius ad Achis regem man
T jij dantem
 PRIMI REG
dantem ve recedat à caftris ſonant in ca. fequenti) an intens
deret pugnare aduerſus Pelifthinos. Et eft ratio dubii : quia
Dauidem pugnare aduersus populum lſrael nefas erat : pu
gnare vero aduerſus Achis regem erat ingrati & prodi
toris. Solucio ſecundæ quæſtionis eft quod intentio Davi
dis non innoteſcit nobis nifi ex operibus,teftantur autem fa
&a quod Dauid non intendebat pugnare aduerſus Iſrael;
nam auditą in Siceleg clade Iſraelis & morte Saulis , ſcidit
veſtimenta ſua ,fleuit & ieiunauit & vindicauit mortem Sau
lis occidendo eum qui dixerat ſe interfeciſſe şaulem . quod
autem intenderit prodicoriè conuertere arma in Pelifthi
Dos , ex aliis ab eodem factis non redditur incredibile : nam
& ingratiffimus fuit lonathæ priuando filium eius mcdicta
te bonorum : & fimul ingratus deuoto ac fortiflimo militi
Vriæ eiufdémq; proditor fuit interficiendo cú gladio Ham
monitarú . Multo ergo magis & ingratus proditor Achis
infidelis & hoftis populi Dei fuiflet, arbitrans obſequium
Deo ſe præſtare conuertendo arma aduerſus Peliftbioos.
Solutio autem primæ quæftionis eſt quod Dauidis verba ex
induſtria fuerunt prægnantia vt vnum intelligeret Achis &
aliud intenderet ipfe.Nec obſtant ſubjun & a in ſequenti ca.
quoniam poftquam Dauid yidit ſe non iturum ad bellum,
limulauit ſe inuitum recedere ia & tando quod feciffetcontra
inimicos regis & c. vt bonam gratiain regis erga fe & ferua.
ret & augeret .
Emuel autem mortuus eft ,planxitque cum totus Iſrael @ ſee
pelierüt eum in rama o in ciuitate ſua.Cómemorai prius
fcripta mors Samuelis, ad manifeftádum tempore quo Saul
deſercus fuit à Deo,fuiſſe etiam deftitutū ope Samuelis vi
pote mortui. Saul abſtulit Magos Hariolos de terra.Intelli
go per Magos & Hariolos omnes incantatores quocunque
appellentur nomine.& in hoc reļucet magnú Saulis ſtudium
erga veram religionem ,
Congregatique funt Pelifthim & venerunt & caftrametati funt
in Sunem :& congregauic Saul totum Ifrael @ caſtrametati ſunt
in Ghilboah.Et vidit Saul caſtra Pelifthimitimuitquc expawit
cor eius valde. ConfuluitqueSaulDominiono reſponditei Domi
nus neq; per fomnia neq; per facerdotes.luxta hebræum habetur.
yrim.hoc eft illuminationes.neque per prophetas. Et quod non
fit ſermo de perforali pontificis, habetur ex hoc quod A
b'iathar
 CAPVT XXVIII.
b'iathar filias pontificis interfe ti à Saule tulerat fecum E ,
phod fugieos ad Davidem nec aliquis poft cladem ſacer
dotum legitur functus apud Saulem pontificis officio . Eft
itaque ſenlus literæ , quod neque per reuelationem in ſom
piis ,neque per apertam reuelationem in vigilia,neque per
inſpirationem prophetarum reſponſum aliquod obunutt
Saul à Deo.
Dixicque Saul ſcruis susis, guarite mihi mulierem habentem
pythonem ,cibo ad cam ſciſcitabor per cam . Non eſt fa
cienda vis in pythonis vocabulo, quoniam græcum eſt: he
braice autem nibil certi habeo,nifi quod quædam incanta
tionis ſpecies ad diuinandum per apparitionem mortuo .
sum ſignificari videtur. hoc enim fubiuncta inſinuant. Si
quæris quomodo Saul huiuſmodi mulierem quæfierit,cum
iple euulferit cas è terra ? in promptu eſt reiponfio ,quod
Saul vir prudens cogitabat id quod communiter accidit:vi
delicet remanere ſemper aliquem occultum , qui non de
fertur ad curiam , & dixerunt ferui eius ad eum ,ecce mulier
habens pyrhoncm in Hendor , Et mutanit Saul habitum ſuum
o induit ſe veſtimentis aliis, cum ve licentius rex iret ſine
regali comitatu, cum de agnoſceretur à muliere . & abiit ipſe
duo viri cum eo, & venerunt ad mulierë nocte: & dixit die
mina quafo mihi in pythone 6 fufcita mihi . Iuxta hebræum
habetur, & fac aſcendere mihi quem dicam tibi. Ex hacpe
ſitione apparet quod ille diuinandi modus fiebat aſcenſu
alicuius defun & i.ytrumque enim hic dicitur: & diuina mi
hi in ob, & fac aſcendere quem dicam tibi. Et ait mulier
ad cum: ecce tu nofti que fecit Saul qui craſit Magos @Hariolos
de terra ,quare ergo inſidiaris anima mea ve occidar ? luxta he
bræum habetur. o quaretu offendens in animam meam ad fa.
ciendum mori me? Sic fonat hebraica litera ; videlicet quarc
tu tanquá cefpitans in vitá meá efficere vis vt occidar: hoc
eſt ceſpitatio iua à religione eſt in malum vitæ meæ: qua
ſe ergo vis me mori ? Et iurauit es Saulin Domino dicens: vj
uit Dominus quod non cueniet tibi quicquam mali. Iuxta ho
bræum habetur. iniquitas.hoc eſt imputatio ad iniquitatem .
propter hanc rem .
Dixitque ci mulier quem fufcitabo tibi? Iuxta hebræum ha
betur. quem faciam afcendere tibi? Nullum eft verbum (uſoi
tationis .
 PRIMI REG.
taionis , & fimiliter cum fubiungitur. dixit Semuelom fu
fcita, iuxta hebræum habetur. fac aſcendere mihi. non enim
reputabant reſurgere mortuos , ſed apparere eorum fpiritus.
Viditque mulier Semulem & clamauit voce magna. Antiqua oe
currit quæftio à priſcis etiam doctoribus diſcuſſa & adhuc
ſub iudicc manens) an vere fuerit anima Samuelis ao dæ
mon ſub ſpecie animæ Samuelis . Et præcipua dubitandi rae
tio eft: quia hioc ſcriptura nominat Samuelem clare dicen
do & vidit mulier Samuelem : idémque fæpe repetit.indeau .
tem certum est quod nulla incantationis ars extenditur ſu
per animas fan & orum . Solutio eft quod tam textui quam
rationi quadrat vt vere fueritanima Samuelis ſcripturæ qui
dé , quia & hic Samuelé viſum eſſe dicit & quia ille qui appa
ruitmanifeſte teſtatur ſe eſfe Samuelé dicendo Sauli quca
admodum locutus eft dominus in many mea: hoc enim non
poteft verificari nil de ipſo Samuele . Ierus quoque Sirach
ecclefiaftici quadrageſimoſexto clare dicit fuiffe animam Sa
muelis deſcribendo de eo & poft hæc dormiuit & notum fe.
cit regi & oftendit illi finem vitæ ſuæ &c. Nec propterea
ſequitur quod ars magica extenſa fuerit ad animan ſan &i
Samuelis:ſed quod quemadmodum exercente Balaham ins
çantationes fuas apparuit deus illi ( non vi incantationum ,
fed præoccupans & impediensincantationis effectum ve dog
claratum eſt ibidem ) ita exercente muliere incantationes
fuas præoccupauit deus mittendo animam Samuelis acim
pediendo incantationis effectú. Et hæc eft ratio er ſcriptura
ſumpta cui quadrat quod fuerit vere Samuelis anima. Nec
mirú eft quod deus negauerit reſpondere Sauli interroganti
eum ,& tamen reſponderit interroganti per magos:quoniam
& inuito Balaham & regi Moab reuelauit quæ verique di.
{ plicebant, & fimiliter non interrogatus à Saule, obtulit rc
fponfioné non quæfitam Sauli diſplicentem : obtulit autem
& certam de futuris contingentibus qualem dæmon dare
non potuiſſet : & hoc ad initium punitionis æterox .
dixit mulier ad Saulem dicendo cus impofuifti mihi o tu Saul.
Occultus nobis eſt modus quo mulier er viſo Samuele a
gnouit Saulem :ſcriptura enim nullam aliam viſionem, nul
Lam reuelationem refert mcdiam :ſed poſtquam ſcriptum eſt
& vidit mulier Samuelem ,immediate ſubiungitur & clamaa ,
pit vocc magna &G
Dixitque
 1
CAPVT ' XXVIII . 150
Dixitque ei rex,noli timere, Amicum valde fuit interpreti
yerbum noli:Infioities enim illud apponit vbi non habetur.
Vnde legendum eſt. non timebis.Et hinc patet quod clamor
mulieris fuit ex timore regis: propter quod ſcriptura dicit
significancer & dixitei rex nó timebis vi regia affirmatione.
fecuram reddidiffe mulierem ſignificaret. quid vidifti ? Et
ait mulier ad Saul deos vidi. Iuxta hebræum habetur.Elo
him vidi aſcendentes de terra. Quia Elohim numeri eſt plu.
salis, ideo dixit aſcendences : cum tamen veum viderit ,ſed
veneraoda ſpecie : & propterca bonorabiliter loquens iu
yta morem illius temporis appellat eum in numero plurali
Elohim aſcendentes. Dixitque ei,qualis eft forma cius ? lu
zta bebræum habetur. quis aspectus eius? Intellexerat sa
ul venerandam apparuifle perſonam & quæritde ſpecie ap.
parente illius. Gait, vir fenex afcendens @ spſe amictus pala
lio. Hinc manifefte habetur quod vnus fuit qui apparuit
quem mulier appellauerat Elohim aſcendentes . cognouit
que Saul quod Semuel effec o inclinauit faciem in terram 4.
dorauit eum , hoc eſt honorauit co modo quo principes ho
Dorantur.
Ixitque Semuel ad Saul,quareinquietafti me vt fuſcitarer:

ciendo aſcendere me. Verum dicit, quia occaſionaliter fece

1
rat mouere ipſum & aſcendere,quanuis non efficaciter:quo
niam folus Deus potuit efficaciter mouere animam sa
muelis ad huiulmodi apparitionem . ait Sanl, courftor
nimis. luxta hebræum habetur. anguſtatus fum valde o Pe.
lifthim pugnant contra me & Deasreceßir à me non response
dit mihi neque per manum prophetarumneque per fomnia o vo
caui te. & rationem anguftiæ manifeſtat hinc Peliſthino
rum bellum inde receflum Elohim à fe non reſpondendo
ci vlla via : & propterea inter has anguftias vocauit Samue
lem . vt oftenderes mihi quid faciam . Aduerte prudens lee
&or etiam hinc haberi quod diximus videlicet quod Deus
impediuit effe& um incantationum : & Sauli obtulit 52
muelis animam non reſpondenten quæfito, non indican
tem Sauli quid facturus eſſec ( quod ipſe petebat) ſed indi ..
cantem eidem quid paffurus effer quod ipſe nolebat.
Et ait Semuel : & cur intcrrogasme, o dominus receßir à te o
wanguig
 PRIMI RE® .
tranfiuit ad emulü tuum ? iuxta Hebræum habetur. fuit ini .
micus tuus: Deus ipſe manifeſtatur à Samucle inimicus Sau
lis :& fi Deus contra eum ,quis pro co ? Necmireris Deúdici
inimicum Saulis :quia ſcriptuni eſt quòd altiſsimus odio ha .
bet peccatores.Et faciet.luxta Hebrçum habetur.Et fecit do .
minus tibi ſicur locutus eft in manu mea . Decrecum pro facto di.
cit,quia irreuocabiliter decretum erat. ſcinder.luxca He
bræum habetur.coſcidit dominus regnum de manu tua, immi
nens enim túc ſciſsio regni ſubſecuta ftatim dum Dauiifa
&tus eſt rex ſuper ludam , habetur pro facta. Et Amiliter cum
ſubiungitur. dabit.ſcribitur. odedit illud proximo tuo Dar
widi ratione ſupradicta. Quia non obediſti voci domininec feciſti
iram furoris eius in Hamalec idcirco hoc fecit tibi dominus hodie.
Mirabilia ſunt iudicia Dei quod vnicum ac non grauiſsimú
peccatum Saulis imputatum illi ſic ad tam grauem poenam ,
& multo maiora peccata Dauidis non fuerintad huiuímodi
paoam imputaca. Et dabit dominus ctiam Iſrael tecum in manis
Pelifthim.vtpote cum quo peccaftiparcédo rebus bonis Ha
malecicarú.o cras tu & filitwi eritis mecum . hoc eſt inter de
functos eritis. etiam caftra Iſrael dabit dominus in manum Peli
fthim.Prius dixerat quód dabit Iſrael in genere, modo dicit
in ſpecie de caſtris Ifrael. rurſus prius dixit & dabit Iſrael,
non explicando tépus : modo dicit & dabit caſtra Iſrael cras.
Tatimq; Saul cecidir porreétusin terram.Iuxta Hebræú ha
Stretur . feſtinawit Saul Giccit plenitudinem altitudinus ſur
betur.Et
ad terram . Quanuis Hebraica di& io anceps fit ad cecidit
yel iecit,magis tamen quadrat præcedenti verbo ( & feftina
vit Saul ) quod iecerit ſe quam quod ceciderit. Nullus tamen
error eſt legere & cecidit plenitudo altitudinis eius ad ter
fam.fignificatur coim (vt vulgata æditio habet )quod ex in
tegro cecidit,ſeu à fe iactus eſt porre & us in terram.exeimwe
rat enim .luxta Hebræum habetur. & timuit valde à verbis Se.
muelis: etiam robur non fuit in eo, Dux rationes redduncur hus
jus caſus ſeu iaétus.altera ex parte animi : videlicet magous 1
timor ex verbis Samueiis . altera ex parte corporis, quia ro
bur non erat in co . quia non comederat panem tota die illa. Le
gendum eſt.rola dico tota nocte.Ethioc infinuatur quòd die
illa Saul ambulauerat , quanuis no & urna hora perucaerit
ad mulierem .
Ingresja eft itaq; mulier illa ad Saul,conturbate enim erat val
de
 CAPVT XXIX.

de. Iuxta Hebræum habetur. Et venit mulier ad Saul, o vidit

quod fuit attonitus valde. Es hoc aduentu mulieris ad Saulem
iaceatem in terra, infinuatur quod ſuprafcripta feftinatio
Saulis fuit ad exeundum de ſecreto loco ibi exercebat mu
lier incantationes : & quòd egreflus ex illo secreto loco ce
cidit ,vel iecit ſe in terram : & quòd mulier poftea ex codem
fecreto loco venit ad Saulem ,& vidit eum tam exterritum ve
appareret attonitus.Dixitq; ad eum ,ecce obediuit ancilla tua vo
citua pofui animam meam in manu mea & audini verba tua
que locutusesad me. Sæpe Hebræi vtuntur hac fimilitudine
ad fignificandum quod expoſuit vitam fuam periculo.Et nie
audiqualo etiam vocem ancilla sua,ea ponam ante te buccellam pa
Di comedo: & erit in te robur cum ibis in viam tuam . Renuitſi,
& dixit no comedam: coegerät autem eum ferui cius & etiã mulier
O audiuit vocem eorum ,furrexiiĝ; è terra ſedit super lectum .
Mulus autem habebat vitulum pafcualem .luxta Hebræú ha
betur.vitulum faginatum in domo. & fignificatur vitulus pio
guis . O feftinauit Goccidit cum : tulitą;farinam o miſcuit, oss
coxit ex ea azima. Et artulit ante Saml ante feruos eins, & co.
mederunt:furrexerunte o abierunt in molte ila.
CAPVT XXIX .

OngregauerúntquePeliſhim omnia caftra fua in A

phec : & Ifrael caftrametatus eft in fonte qui erat ins
her
lizrehel.Etprincipes Pelifthinorum tranſibant in ceno
curiis go millibus:Dawid autem & viri eius tranſibãe
in nouißimo cum Achis.Dixerúntque principes Pelifthinorum ,quid
ſibi volunt Hebræi ifti? Perpende aſsiſtentiam diuinç beneuo .
lentiæ erga Dauidem ,prouidendo ci ve vtrúque cuadat po.
riculum :vel manifeftaudi ſe proditorem Achis regis ,vel pu
gnandi contra lfrael.Per hanc enim prudentiam principum
Pelifthinorum exemit Deus Dauidem ab vtroquemalo cum
honore & vtilitate ipfius Dauidis . honore quidem corá re
ge:vtilitate autem ,quia hinc fecuta eft recuperatio direpto .
sum ab Hamalecitis ,quæ in fequenti tra &tatur capitulo.co
dixit Achis ad principes Peliſhim ,nõne ifte eft Dauid feruus Saul
regis Ifracl qui fuitmecum multis diebus @ annis.luxta Hebræú
habetur.ifiis diebus vel iftis annis. Habetur enim vtrunque, ſed
Subdifiun & ione, & propterea ambiguum reftat ex hac litera
tempus quo fuit Dauid apud Pelifthinos.Magis tamen qua
dr28
 PRIMI REG .
drat iuftificationi regiæ quòd affirmare intenderit iftis ani
nis: quia argumentum valde leue de fide Dauidis attuliffet
dicendo iſtis diebus:fi enim tempus mious anno ſignificare
ſet,non dixiſſet iſtis dicbus, ſed iſtis menſibus, ſed affirman
do iſtis annis, argumentum non indignum de fide Dauidis
protulit. Et verum dixit: quoniam tépus vnius anni & qua .
cuor meaſiú , abſque fallitate appellatur iftis annis ,vt patet.
& nö inucni in co quicquam ex die quatransfugit ad me vſque ad
diem hanc? Iratiſuntautem contra eum principes Peliſhimo
dixerunt ei : fac reuerti virum & reuertatur ad locum ( uum in quo
conftituifti cum ,& non defcendat nobifcum in pralium nefiat nobis
aduerfarius cum praliari cæperimus: quomodo enim aliter placare
poterit Dominum fuum niſi in capitibus noftris? Iuxta Hebræum
habetur.in capitibus virorum horum . videlicet Peliſthinorum .
Nónne hic eft Dauid cui cantabant in chorisdiccndo,percußitSaul
in millibus fuis & Dauid in myriadibus fuis? .
Ocauitque Achis Dauidem & dixit ei: viwie dominus quid
Vio rectus es bonus in oculis meis, cxitus tuus & introitusjuus
eftmecum in caftris, quia non inueni in te malum à die quo venifti
ad me vſque ad diem hanc. Dictio interpretata dominus, eft
nomen tetragrammato .Quod ideo annotauerim ve cognoa
ſcamus quod etiam Achis Peliſhious iurabat in fummove
to Deo. Sed farrapis non places. Parui refere quod iuxta He 1
bræú habetur. c in oculisprincipum nõ bonus tn. in idem enim
ſenſus redit . Reuertere ergoevadein pace: & non offendas ocu.
los principum Pelifthim.Dixitque Dauid ad Achis: quid enim fe
ci & quid inueniſti in ſeruo tuo à die qua fui in conspectu tuo vf
que ad diem hanc, venon veniam & pugnemcontra inimicosdo
mini mei regis:hoceft Iſraelitas. 1a& antis ſunt verba, & fi &ta
ad fimulandum fe inuitu recedere & promptum ad pugnan
dom contra Iſrael.Sed quid mirum quod fimulauit agenda ,
qui manifeſte fimulauit fa &ta contra Iſraelitas.Refpondit aw
fem Achis dixit ad Dauid :noui quòd bonus es in oculis meis ſee
cue Angelus Dei.Nomen eſt Elohim.cantum principes Peliſhim
dixerunt,non afcendat nobiſcum in prelium.Igitur confurge mane
tu & ferui Domini tuiqui venerunt tecum . Iſraelitas qui erant
cum Dauide appellat ſeruos Saulis, naturalis domini ipfius
Dauidis.furgitéque mane , cum illucefcet vobis, ite. Surrexita
Dawid viri eisss ad cundum mane vt reuerterentur in terram Pro
lifthim :Pelifthim autem afcenderunt in Iixrehel.
Caput
 CAPVT XXX.
Vngue veniffer Dauid & viri eius in Zic'lag die ter
tia.à receſſu à caftris Pelifthinorum . Hamalecita
impetum fecerant.Quanuis Saul percufſerit Hama
Necicas multicamen euaferunt,iin mo multi ſeor
dar habitátes nec ſevierum bellum Saulis: vt patet fuperius
cap . 2 7. & propterea non eſtmurú quod vexati Hamalecitæ
à Dauide irruerét in Siceleg. ex parte auftrali in Siceleg.lur.
ca Hebræú habetur.ad meridiem & zic lag.Non ſignificatur
ex meridie , fed quòd extéderant fe ad meridien & Siceleg.
opercufferät zic’lago cõbuſfcrant cam igne.Capriná[q duxico
sant mulieres que crant in ea à farno vſque ad magnum : nõ inter
fecerant quenquam ,fed abduxerant Gierant in viam ſuam.Etvom
sit Dawid @viri eius ad ciuitaté : o ecce combufta cratigni, vxo
réfque corum filij ac filia corum caprini dufti erant. Lcwanitque
Dawid populus qui erat cum eo vocem Suam : & fleuerunt do
nec deficerent in eis lacryma . Iurta Hebræum habetur. vſque .
quo non in iis vires ad plangendum ſubauditur enim verbum
ſubſtantiuum . Et dua vxores Danid capriua duéta erant: Achie
noham livsche lithis , Abigail vxor nabal Charmelisa. Es con
triftatus eft Dauid valde,volebatenim eum populus lapidare.lux .
ta Hebræum habecur.Et anguftatus eft Dauid valde,quia dixea
runt populus ad lapidädü eü ,quia amara erat anima tociuspopuli,
yniuſcuiusq;fuper filiosfuos filias (was. híc enim affligebatus
Dauid magnitudine dampi: indeautem minispopuli qui cu
co crat,duin quidam eorum cæperant loqui de lapidacione
ipfius. Nec alia redditur cauſa huiuſmodiverború ,nili ama
ritudo animi.cófortains oft auté Dauid in domino Deo /wo. Lea
gendú eſſer.roborauitfeDauid in Iehovah Elohe ſwo.Divina
inſpiratione fiduciam accepit, non in ſeipfo, fed in fummo
Deo gubernatore ſuo .
fait Dawid ad Ab'iathar ſacerdotë filium Achimelech, ap
Eplica
quòd Dauid indutus fuerit facerdotali ſuperhumerali:led al
terum duorum intelligeodú eſt ,vel vt hebræa ſonát, fac ap
propinquare mihi quæſo ephod,ita g fignificetur appropin
quatio localis:ſed nulli in ſacra fcriptura innititur rationi lo
calis appropiquatio ephod .Vel quod fignificaturapplicatio
ad induendú :vt ſenſus fit, fac appropinquare te facerdotem
indotum ephod mihi :vt appellatione ephod intelligatur ſa
cerdos indutus ephod. Et fimiliterintellige fubiuncta verba
Ignisicaouia cxccutionem , & hic ſenſus conſentaneus eft &
 PRIMI REG
religioni Dauidis & fimilibus fa &tis. applicauit Eb’jathat
Ephod ad Dawid . Et interrogauit Dauid in domino dicens, perfe
quar cuncum hunc an attingă eos ? & dixit ei,perſequere,quia are
tingendo attinges & eruendo erwes. Abiit ergo Dauid ipfio ſex
centi viri qui crant cum eo, & venerunt vſque ad torrentem beſorg
er laßiquidam (ubftiterunt, luxta Hebræum haberur.corelia
qui fubftiterunt nihilque dicitur de lassitudine. Verú qui ap
pellentur reliqui, ſtatim declaratur, diſtinguendo & dicen .
do quod quadringenti ſecuti ſunt Dauidem & ducenti ſub
ftiterunt. Perſecutusq; eft eos Dauid ,ipſe e quadringenti viri:
(ubftiterunt ducenti viri qui laßi tranſire non poterant. Hebraice -
habetur.qui ſe vetuerunt à tráfeundo torrentem bėjot. nec aliqua
mentio fit laſsitudinis.
Et inuenerunt vitum AEgyptium in agro,& adduxerunteum ad
Dauid : dederúntque ei panem & comedie e propinauerunt ei as
quam . Dederunt quoque ci fragmen maſſe carycarum & duas li
gaturas vue pasſa a comcdit, reuerfus eft fpirituscius in cñinons
enim comederat panem nec biberat aquam tribus diebus & tribus
noftibus.Dixita; ei Dauid cuius es donde es ? o dixit puer , AE .
syprius ego fum feruus viri Hamalecita, dereliquitý; me dominses
meus ,quia ægrotare cæpi nudiuftertius. Nos crupimas in meridiem
Cherethei & in id quod eft Iehuda & in meridič Chaleb : Zic
lah combußimus igni.Et dixit ad cum Dawid ,duceſneme ad cunci
illum ?qui ait,iura mihiper Deum.Nomen eft Elohim.quòd non
occidesme ncque trades me in manum domini mei,eu ego'ducam te
ad cuneum illum .
Duxitque cum : c ecce diſcumbebantſuper faciem totius terra ,
comedentes & bibentes efeſtum agentesobcunétam prædam msn
gnam quam tulerat e terra Pelifhim éterra lehuda. Er percuſ
Jit cos David à crepuſculovſque ad vefperam alterius dici : non
euafit ex eis quiſquam ,præter quadringentos viros adoleſcentes qui
cquiraucrunt fuper camelos ex fugerunt. Eruítque Dauid omnia
qua tulerant Hamalecita : & duas vxores(was cruit Dawid. Er no
defuit eis à parso vſque ad magnum & vfque ad filios filias,con
à prada vſque ad omnia qua tulerant fibi : omnia reduxit Dauid .
TulitqueDauid omnes owes boues : duxerunt ante gregem ip
fum , dixerunt ,hæc eft præda Dawid .
"Enieque Dauid adducentos viros qui laßifubftiterätnec fe
V. qui potucrant Dauid.luxta Hebræum habetur, quiſe veo
thcrant à fequendo Dauidem manferunt in torrente befor. nec
criant
 CAPVT XXX I. 153
etiá hic aliquid dicitur de laſsitudine. qui egreßiſuntobuian
Dauidio populo qui erat cum co:acceßitý; Dauid ad populü, cui
ſalutauit eospacifice . Refpondit autem omnis vir peßimus ini
quus. luxta Hebræum habetur, malus malignus de viris qui
icrat cum Dauide. vt intus & ertra defcribaturmalitia illorúi
o dixcrint, quia non venerunt nobifcum non dabin.us eis de pre
da quam cruimus,fed reducee vnuſquiſquevxorem ſuam & filios
(uos @ ibune.Dixitautem Dauid :non fic facietis fraises meide iis
qua dedit dominus nobis,ocuftodiuitnos o dedit Cuncū qui vea
kitcontra nos in manum noftram . Necquiſquam audiet vos in ſero
monc hoc: & qua enim parserit deſcendētus ad pralii o remanétis ad
farcinas fimiliter dimidēt. Hebraice haber.quia ficut portio de
fcendentis adprælium & ficutportiofedentis fuper vaſaſimuldinió
dent. Hinc apparet quod iſti ducéti qui lubftiterātin torren.
le,fubftiterüt ſuper vaſa:hoc eſt ad cuftodia rerú , vt expedi.
tiores quadringétí perſequeren hoftes.Etfuit à die illa o fun
pra : pofitü eft hoc in ftatutio iudiciš in Iſrael vſq; ad dié hanc.
Venitq; Dauid in Zic'lag: 6 miſitdeprada fenioribus Iehudė
propinquis ſuisdicčdo,accipite benedictioné depréda inimicorü Do
mini. Appellat benedi & ioné munus pro gratiarü act one:he .
nedictio enim pro gratiarum actione lumitur. Et ſentêtia eft
clara cū ſubiun &tis. comemorantenim diuerfarú terrarú habi
tatores, quibus Dauid mifitmunera ad gratias referédú illis .
Iis qui crat in Beth'elo iis qui crăt in Ramoth ad meridié et iis qui
érane in I anhir. Et iis qui erät in Haroher O iis qui erant in Sipho
moth & iis quierat in Ef hemoah Etiis qui erant in Rachal &
óis qui erat in ciuitatibus Ierach’mcelio iisqui erät in ciuitatibus
Ceni.Et iis qui crant in Chorma @ in qui erant in Borhaſan © its
ĝui erät in Hathach.Et iis qui erät in Chebron: Oomnibus locis in
quibus ambulauerat Dauid ipfe viri eius.
CAP . XXXI .
Elifthim autëpugnabantcü lfrael: o fugerüt viri Ifraela
P facie Peliſhim aréciderül interfccti in monte Ghilboah .
AffecutiqucfuntPelithini Saulē o filios eius: et percus
ferunt Peliſihini Ichonatham & Abinadab & Malchiſus), filios
Saulys. Totumgpõdus prelii verfum eft in Saul:& cõfecuti ſunt in
viri ſagittarii. Iuxta hebræú habei. Et aggrauatum eft præliū ad
Saulē & inuenerüt eum iaculatores viri in arcu . Declaratur agra
uatio prælii in Saule in hoc quod ſagittæ emiffæ à Pelifthæis
arcu inuenerüt Saulé :hoc eft peruenerüt ad cu . & vulneraties
V CO
 PRIMI REG.
eft vehementer.Iuxta Hebræum habetur. & timuit valde d Is
Culatoribus. Proculdubio propter vulnera ſagittarú timuit po
poffe cuadere, ſed incidere in manus Pelifthinorum adhuc
viuus. Dixit : Saul armigero ſwo, cuagina gladium tuum per
fode me illo ne veniant incircuncifi ifti perfodiant me illudās
mihi; o noluit armiger cius: fuerat enim nimio terrose perterritus .
Iuxta Hebrçum habetur.quia timuit velde.interficere regem
fuum , arripuit itaque Saulgladium & cccidit fuper eum . Hinc
apparet tum damnatio Saulis,vtpote qui interfecit ſeipſum .
tum mollities animi cius non vallentis ſufferre illuſiones à
Peliſthiois.nam ad euitandas huiuſmodiilluſiones ſeipſum
peremit: quod etiam philoſophi molli animo tribuunt . vi.
ditque armigereius quod mortuus effet Saul : & cecidit etiam ipse
super gladium ( uum mortuus eft cum co. Mortuúfque eff Saulo
tres filijeius & armiger cius etiamomnes viri eiusin die illa par
riter. Videntes autem viri Iſrael qui crant transvallem quico
rant trans Iarden quòd fugiffent viri Iſrael, o quòd mortui ef
ſent Saul & filij eius reliquerunt ciuitates fugerunt:vencrint
que Peliſhim eu habitauerunt in eis. Ne intelligas hæc eadem
die geſta: ſed tam deſertionem ciuitatum iſtarum abIfraeli
tis quàm habitationem earundem à Pelifthinis ſubſecutam
poftea, ſcriptam camen ante expoliatos mortuos ad termi.
nandum hiſtoriam malorum quæ ſecuta ſunt immediate in
Iſrael ex hoc prælio . Suſpicor has eſſe ciuitates quas olim
seſtituerant Pelifthini Ifraeli tempore Samuelis .
In craftino autem venerunt Pelifthim ad expoliandi interfeftos:
Ginuenerunt Saul & tres filioseins iacentes in mõte Ghilboah.Es
ab(cidcrunt caput cius fpoliauerunt arma cias:miſcráneq;in ter .
ram Pelifthinorum per circumitum vt annunciareturin domo ido.
lorum fuorum populo. Etpofueruntarma eius in domo Hatha
roth : corpus vero eius ſuſpenderunt. Iuxta Hebræum habetur.fi
xerunt. hoc eſt firmaueront affigendo ligno,vel clauo.in mu.
to beth'fan.
Audicrunt autem habitatores I abes Ghilhad que fecerant Pelio
fihim Sauli. Gratitudo iſtorum deſcribitur: vtpote rependert
tium Sauli,qui liberauerat eos de manu Nahas regis Hámo
nitarum . Et ſurrexeruntomnes viri fortes u ambulauerät rota no
Ete, o tulerunt corpus Saul & corpora filiorum cius de muro leche
san :venerintq; viriIahes Ghilhad.Iuxta Heberum habetur. &
venerunt ad labes. Reuerlio deſcribitur cum cadaueribus.State
time;
 * Áp ở T . 154
timų; fubiungitur. & conbufferunt ca ibi. hoc eft in territorio
labes. Et tulerõt offa corum & fepelieruntfub arbore in tabes.co.
boftis citius carnibus partibuse ; mollibus, remanentia offa
fepelierunt ſub arbore in ſabes vna cum cineribus corporú.
ieiunauerüneſeptem diebus.iuxta numerum dierú inducia.
tum inter ipfos & Nahas regem Hammonitarum , infra quos
libcrauerai eos Saul.
Finit primus liber Semuelis .

THOMAE DE VIO
CAIETANI CARDINALIS SANCTI
Xinri , in ſecundum librun . Semuelis commentarij .

V fuitpoftquam mortuus eſt Saul & Dauid reo

uerfus eft à cedendo Hamalec, Dauid manſit in
Zic'lag diebus duobus, Et fuit die tertio ecce vca 1
nit virè caftris Saul, veste confiiffa o puluere ci
( perſus caput:Gvi venit ad Dauid ,cecidit in ter
ram & adorauit . Dixitq; ei Dauid ,vndevenis !
qui ait ad eum ,de caftris Iſraelfugi.Et dixit ad cum Dauid, quòd 1
A verbú quod faftum eft, indica mihi.Legendum eſſet.quæfuit 1
res nuncia queſo mihi. Di&tio enim Hebraica,quanuisproprie
ſignificet verbum , transfertur tamen ad figoificandum rem .
qui ait,fugirpopulus de prelio,& etiam multsceciderunt è populó
amoriui ſune,getiã Saul @ Ichonathan filius eius mortniſunt:
Dixitque Dauid ad adoleſcentem . Iuxta Hebræum babétur.
ad puerum qui nūciabat ei.tam hic quam inferius: ſed Hebrai
pueri domine appellant etiá iuuencs.quomodo nofti quòd more
iuus fit Saul a lehonathan filius eius ? Et ait adoleſcens qui nüm
ciabát ei: cafu veni in montē Ghilboah Sentéria reété redditur,
quantis Hebraica verba multiplicētur. Grèce Saul incübebot
super lanceam .Ne intelligas fignificari nifi fi &tam innixioné
Saulis ſüper lanceæ fuæ haftile.finxit enim quòd Saulſuſté
tabat ſe ſuper lunceæ fuæ baftile,quali fuper baculum . nam
Hebraice clare ſignificatur innixus. & ecce currus et equites a ?
propinquabane ei.Refpexitque poft fe vidit me: vocauitque me,
o dixi ecce me. Et dixit mihi,quis es :dixiq; ad eum ,Hamalecites
sum . Vniuerfa hæc mendacia effe ,'manifeſte patet ex modo
mortis Saulis fcripto in precedétis li.ca.vltimo:fed ifte fioxic
Vij
 SECVNDI RE .
ſe interfeciffe Saulem arbitratus ré gratam Dauidi feciffe .
Dixitý; mihi: ſta queſo fuper me@interfice me,quoniam tenët me
auguſtie.Parui refert quod Hebraice babetur. quia apprehen
ditmetremor. hoc enim conſonat veritati hiſtoriæ ,pro quao
to Saul valde timuit vulnerat' à ſagittariis. quia omnis adhuc
anima mea in me eft. Et fteriſuper eum acinterfeci ex,ſciebā enim
quòd viwere non poffetpoftquá cecidiſſet: tuliſ; diadema quod erat
fuper caput eius,carmillä qua eratfuper brachium einsGatto
li ca ad Dominum meü huc. Quanuis finxeritſcoccidifſe Sau
lem , dixit tamen verú quo ad ablatum diadema & armilla
CAPVT 1.

Anes viri qui erantcummeco.Et planxerunt &do fleuerät& ieiw .

naweruns vſque ad vefpiram : fuper Saul & super lehonathan fic
liü eius & ſuper populum domini e ſuper domum Ifrael, eo quod
corruiſſent gladio .Dixitý; Dauid ad adolefcentem quinunciabar
ei,vnde es?qui dixit, filius viri peregrini Hamalecita fum . Aiune
hunc fuiſſe filiú Doeg qui interfecerat iubente Saule ſacer
dotes domini . Et quadrat fuprafcriptis ,fivcrum eft 9 Doeg
fuerit armiger Saulis :qui antequam interficeret ſeipſum ,vi
fo Saule mortuo, inftruxit filiú ibidem vtiretad Dauiden
cũ hac ſimulatione dádo illi diadema & armillam Saulis de
tracta ex mortuo Saule.Nec obftat Doeg dicatur idumäe
in primo lib.ca.22 .& hoc in loco dicatur Hamalecita :quo .
niam Hamalee pars erår Edom , quia defcéderat ab Heſau , &
propterea ſecundum genus erat idumæus & ſecundum fpe
ciem Hamalecita . Et ait Dauid ad cum ,quare. Legendum eft.
quomodo non timuiſti mittere manum tuam ad occidendum Chri
ftum domini?horruitenim Dauid facious fępe à ſe damnatú.
Vocauitý; Dauid vnum è pueris & dixit, accede, irrue in eum :pero
cußitq; eum mortuus eſt. Si quæris qua authoritate Dauid
fententiam mortis tulerit aduerſus iſtum , mandando etiam
exequi. in promptu eft refponfio quod mortuo Saule cæpit
ſuccedere in regno & vti authoritate regia, propter ea quæ
dixerat ei Samuel de ipfius regno. Et ait ad eum Dauid ,ſan
guis tuusfuper caput ruum , os enim iuum teftificatum eſt contra te,
dicendo ego occidi Chriftum domini.
Lanxit autem Dauid planétum iftum .Rectius diceretur. Et
i
per Iehonathan filium eius.quemadmodum appellamus lamé .
taciones
 CAPVT I. 155
tationes Ieremiç .Etpræcepit.Parui refert quod Hebraice ha
betur. Et dixit ad docendum filios Iehuda arcu. Duo officia Da.
uidis narrantur, alterum lamentationis, alterum mõitionis,
ft ij qui erant de tribu ludæ diſcereor iaculari arcu.Sed hoc
ſecundú officium intellige quando venit in terrá ludæ.ſcri
ptum eft autem prius,eo quòd immediate poft mortem Sau
lis hoc decreuit, & communicauit iis qui erant cum eo :vt có
textus ionuit.ficut fcriptum eftin lib.iuftorum. Iuxta Hebrçum
habetur.ecce ſcriptum ſuper librã Iafar.hoc eft rccti.Ad imme.
diace ante narratum decretum refertur ícriptú effe in libro
re & i:quo libro caremus.Etait. No habetur hoc in Hebræo,
Conſidera lſraelpro iis quimortuiſunt,ſuper excelſa tua vulnera
tilusta Hebræum habetur. O placiditas Ifraelis, ſuper excelf
twcocciſus.Portio illa terra in quacômiffum eft prælium ,ap
pellatur placidicas Iſraelis ,eo quod erat regio valde placida.
Et à qualitate loci inchoauit lamétationem Dauid ,tanquá
valde dıſfonet vt in loco tá placido tanta clades fuerit.locú
fiquidé illú alloquendo táquam cõdolens dicit, ò placiditas
Iſraelis,ſuper excelſa tua ( videlicet montes gelbox )occiſus,
hoc eftmultitudo occiſorú fuit, Inclyti Iſraelſuper montes thos
interfectiſunt.Hæc clauſula non habetur in Hebræo. quomo
do ceciderütfortes.Rectius legeretur. potetes.prius enim à qua
litate loci,deinde à qualitate perſonarum occiſarum lamen
fatur. Ne annuncietisin Ghath , ne annuncietis in computis. luxta
Hebræum habetur.in plateis afcelon ;ne forte letentur filiæ Peli
fthim ,ne forte exultētfiliæ incircunciſorum. Ec ſententia eftval.
de clara intelligentibus quòd non mandantis ,ſed deteftan
tis ſunt verba; nam deteſtatur annunciationem & gaudium
Pelifthinorum quod ſciebat futurum . Montes Ghilboah nec
sos nec pluuia veniat super vos .Imprecacur malum monubus
Gelbox, non ratione eorum, ſed racione cladis in eis . Nec
ſunt verba cupientis : ſed manifeſtantis quòd in memoriam
tanti inali digni effent priuatione roris & pluuiæ . Et fcito
in Hebræo non haberi veniat ſuper vos : ſed fine verbo non
sos & non pluuia fuper vos. neque ſint agri primitiarum.luxta
Hebræum habetur. c agri eleuationum . hoc eft agri ex qui
bus ſumuntur ea quæ offerenda ſunt Deo . Et quanuis He
braice line noua negatione fcribatur & agri (cum debuif
ſet dici & non agri) fubintelligitur tamen vis negationis
precedentis, & eft fenfus,& non agri.quod intelligeeodem
Viij fenſa
 SECVNDI REG :
fenfu quo precedentia.quia ibi abiectus eſt clypeus fortium.Ea-
dem dictio hic habetur quæ paulo ante: & propterea legen .
dum effet.potentium . Et immediate ſequitur.clypeus Sawtque
Ja non effet vnitus oleo . Poftquam in genere lamentatus eft
multitudioem occiſorum & potentium calum , deſcendit ad
indiuidua ,& primo ad regé tanquam non effet vnetus oleo ;
hoc eſt tanquam non eſſec vn & us à Deo in regem :occiſum
enim lamentatur ibidem regem ranquam non eſſet rex qui
vogebatur à Dco .
A fanguine interfeftorum ab adipe potentium , arcus lehons
than nõ redüt retrorſum :@gladius Saul nõ eft reuerſus inanis.Ore
do literç eſt quod tá arcus Ionathç quàm gladius Saulis nú
quam rediit inanis à ſanguine interfectorum & ab adipe po
tentium . & eft fenfus quod iugiter vterq ; efficax fuit ad ho
ftium & ſanguinem effundendum & adipem penetrandum .
Etmeminit adipis ad fignificandum viros carne bene plenos
percuſſos, ad differentiam virorum debilium .Saul Teho
nathan amabiles, Proſequitur lamentationem vtriuſque .
decori valde in vitis fuis.Iuxta Hebræum habetur . & dulces in
witis ſuis. hoc eft in conuerſationibus ſuis.e in morte fua non
funt ſeparati:aquilis velociores. Didio Hebraica verbum eft à
leuitatc dedu tum quo noscaremus. Etfimiliter cum ſubdi
tur.leonibus fortiores, verbum eſt à potentia fortitudiois de
ductum :præferuntur enim in leuitate motus aquilis , & in
potentia fortitudinis lconibus . & eft hyperbolica locutio.
Filia Iſraelſuper Saul flete : qui veſtiebat vos coccino cum deli
tiis,qui prebebat ornamenta aurea cultui veftro. Iuxta Hebræum
habetur, veſtitui veftro. fignificatur enim per hoc quòd Saul
dicauerat Iſraelitas ita vt induerétur etiam aurea ornamen
ča. Quomodo ceciderunt potentes. Repecitio eft more lamentan .
rium.additur tamé hic vna dictio: nam dicitur.inmedio pre
lü ? ad honorem liquidem corum ſpectat cecidiſſe inmedio
prælii, tanquam viros fortiter pugnantes nec divertentes.
Iehonashan in excelſus tuis occiſus eft . Ad dile&um lonatham
ſpecialius deſcendit, alloquens iterum terram Iſrael in qua
commiffum eft prælium .
Doleo fuper te. Iuxta Hebræum habetur. Anguftia mihi(w
per te frater milehonathan. Apoſtrophat ad Ionatham :& plus
quàm dolorem (anguftiam videlicet cordis ) ſe paffum dicit
fuper co :decore nimis. Iuxta Hebræum habetur. dulcuifti mihi
palder
 CAPVT II. 156
velde. Præterita dulcedo ratio redditur tantæ paſsionis. Ego
amabilis fuper amorem mulierum.luxta Hebræum habetur.fuit
mirabilis amortuus mihi pre amore mulicrum . Et intelligitur de
amore lonathæ erga Dauidem : na ſuperius ſcriptú eit quòd
lonat has dilexit Dauidem ficut animam ſuam . Et hic ſenſus
quadrat valde contextui : vt quemadmodum commendauit
eum quod præbuerit ſe valde dulcem Dauidi, ita commen
det cum de amore erga Dauidem tam mirabili ve excederet
amorem mulierum. Sicut mater vnicum amat filium (wă ,ita ego
te diligebam.Non habetur ſentencia bæc in Hebræo : ſed im
mediate poft fupradi& a verba ſubiungitur. Quomodo cecide.
runt potentes,o perierunt vaſa beli? Tertio reperitur lamentá
tium more quomodo cecideruat potentes , adiungendo &
perieruntvalabelli:arma enim quæ congregauerat Saul,de.
flet periffe: tanquam redigendus fit populus Ifrael in priſti
num ſtatum fiac armis , in quo repererat eum Saul ; vi ſcri
ptum eft in primo lib.cap.13,

CAPVT II .
Er fuitpoft hac ,confuluit Dauid dominum dicendo, an
accēdam in vnam de ciuitatibus Iehuda !multos enim
amicos habebat in tribu Iudx , de qua etiam ipſe
erat. Godixit dominus ad cum ,aſconde : dixitque Da
uid,quo afcendam ? O dixit,in Chebron . Afienditque illuc David
ctiam dua vxores eius Achinohä Iixrehelithis & Abigail vxor
Nabal Charmelita . Et viros qui erant cum eo fecie aſcendere Da
wid,ynunquemque că domo ſua: manſerunt in oppidis Chebron.
diftribuci ſiquidé funtin adiacétibus vrbibus dependentibus
ab Hebron . vencrónsqueviri Iehuda,Ovnxeruntibi Dauid in
regem fuper domum Ichuda. Vn &tus olim à Samuele Dauid,
cle & us modo eft à tribu ludæ & vn & tus cum celebritate in
regem ſuper tribum ludæ ,quæ erat potētiſsima inter omnes
tribus Iſrael,in cuius fignum fpecialiter confueuit iupputari
numerus bellatorum ex tribu Iudæ ,& reliquarum omnium
tribuum fimulaltera ſumma. & nunciatum eft Dauidi dicendo,
viri Iabes Ghilhad ſepelicrunt Saul,
Et mifit Dauid mūcios ad viros Iabes Ghilhad :dixitq; ad eos, be
nedicti vos domino quifeciftis miſericordiam hanc cum domino vo
stro cum Saul & Sepeliftis eum . És nuncfaciatdrominus vobifcum
mifericordiam veritatem : O ctiam ego faciam vobis bonum hoc
y vig qui
 SECVNDIREG .

quifeciftisrem hanc.Et hunc confortentur manus veftra eftote fi

löj fortitudinis , quia mortuus eſtdominus veſter Saul. Duo fimul
officia effecit Dauid,alterum teftificádi beneuoleotiá fuam
erga amicos Saulis,ne exiftimarent diſplicuiſſe ei quod gra
tos ſe exhibuerint Sauli & hinc occafionem ſumereac inimis .
citiæ aduerſus ipſum Dauidem. Alterum tentandi fi vellent
ipſum ſequi:ad hoc enim ſpectant ſubiuncta poſtremo ver
ba.c etiam me vnxit domus I ude in regem fuper fe.Quanuis e .
tiam hæc verba referri poſsint ad infinuandum quod ipſe no
yſurpauit fibi regnum tyrannice:ſed quòd tribus Iudæ ele
git eum in regem
Bner autē filiusNer princeps militie Saulis: tulit Isboſeth fi
A lium Saulis , & circunduxit eum per caftra. Iuxta Hebræū
habétur,& fecit tranfire cum Machanaim . Vbi aduerte prudés
le&or quod di&io hebraica eſt quandoque nomen appella
tiuum lignificans caftra,quandoque vero eft nomen propriu
loci :vt patet Gen.32 . quandoq ; autem eft nomen proprium
ciuitatis in tribu Gad : vt patet Ioſuæ 21. Crediderim camca
ego in loco illo quem lacob appellauit Machanaim ,cóftru
& am ciuitatem tribus Gad quæ appellatur Machanaim . In
hoc itaque capitulo ter fit mentio Machanaim . & hac prima
vice Machanaim eſſe nomen proprium ciuitatis , ex duobus
infinuatur:primú ex co quod dicitur& fecit có tranfire Ma
chanaim :ſignificatur enim per tranſitum ,equitatio regis per
tegnú lſrael vſque ad Machanaim quæ erattrans lordanem
in regione Ghalahad. deinde ex eo quod ftatim ſubditur.
Regemque cöfticuit fuper Ghilhado ſuper Afureum & fuper like
schel om fuper Eph'raim fuper Bir'iamin ſuper totum Ifrael.
ex hoc enim quod primo nominatur regio Ghalaad,infinua
tur quod de ciuitate Machanaim quæ erat in Ghalaad eft ſer
mo.Suffragatur quoque ratio vt Abner ſecurus detribu Ben
jamın (vepote propria ) quæ erat contermina tribui ludæ , ſo
licitus fuerit de regione trás Iordanem ne yniretur Dauidi:
præſertim cum intellexiffet Dauidem milille nuncios ad re
gionem illam. Accedit ad hæc contextus literæ : nam narra
ta deſtinatione nunciorum Dauidis ad Ghalaad,ftatim ſub
iungitur prudentia Abner quòd fecit tranfire isboſeth re
gem ad Machanaim ciuitatem Ghalaad. Filius quadraginta
annorum erat Isboſeth filiusSaulis că regnare cæpitfuper Ifrael, o
duobus
u . annis regnauit:tantü domus Ichude fequebatur Dauidem .
Et fuis
 CAPVT II . 157
Etfuit numerus dicrum quibusfuit Dauid rex in Chebronſuper dor
má lehude,ſepsem anni o fex menſes. Quæſtio lubositur quo.
modo ftant ifta duo fimul : quòd Dauid regaauerit in He
bron ſuper tribum Judæ annis ſeptem & lex menfibus,& if
boleth duobus duntaxat apnis regnauerit nullúſque alius
sex fuerit fuper Iſrael: ſed iſtius ſolutio differenda eft vſque
ad capitulum tertium .

oftris in Ghibhon . Hic fecundo habetur Hebraice de Ma

chanaim . & fupradi&tis & egreffui quadrat etiam hic Macha.
Daim nomen effe ciuitatis.cgredientes enim ad bellum , de
ciuitatibus egrediuntur ad caftra & non egrediuntur de ca
Aris.Significatur itaq ; p Aboer coa & a alıquanta multitu .
dine bellatorum ex regione trans lordanem , venit in terri
corium Ghabaon in tribu Beniamin contermina tribui lu .
dz in qua regnabat Dauid. Et loab filiusZeru’ia o pueri Da .
widegreßifunt, occurrerõtfibi iuxta piſcinam Ghibhon pariter:
manferúntque j iuxta piſcinam hinc , & illi iuxta Pifcinam inde.
Dixitý; Abner ad Ioab furgant queſo pucrioludant ante nosdin
xitque Coab furgant. Tanquá ludus habétur à militaribus tam
duellum quàm fimiles bellici a &us ex condicto , aliquorum
certi numeri paris hinc & inde. Et furrexerunt ac tranſierunt in
numero: duodecim pro Biniamin & Isboſeth filio Saulis, odno .
decim de pueris Dawid . Ex tribu Beniamin eleâi fcribuntur
duodecim :vtpote cui' magis intererat ,quia rex Iſrael de tria
bu erat Beniamin Si quæritur ad huiufmodi a&us fuerit li
citus. in promptu eſt reſponſio quòd quia fimilis eſt duello
& non belli gratia,ſed ad oftentationem yirium ordinantur
huiufmodi ačtus ideo inter illicita ſupputatur. Apprehenfo
que vnuſquiſquecapite comparisfui, defixit gladium inlatus con
trary. Iuxta Hebræum babetur. Et inualuit vnuſquiſque in ca
putfecy( wi @ gladius eius in latusſocýſui,& cecideruntfimul.Ex
qua litera clare liquet omnes eſſe fimul mortuos , & vocatum
eft nomen lociillius ager robuftorum. Iuxta Hebræum habetur.
pats gladiorum . vel. fortium qua in Ghibhon. auceps enim eſt
hebraica di & io ad fortes vel enſes. Et vere portio fuit gla
diorum locus ille: quoniam nullus cuafit gladium ,ſed om
nes ibi occiſi ſunt. Et ortum eſt bellum durum fates. Iuxta He
bræum babetur. Etfuit prelium durü vfq; valde in die illa . Oc
cagione fumpta vtrinque ex occiſis ſuis, ad cómune prælium
procefle.
 SECVNDI REG .
proceſſerunt.comceffus eft Abner viri Iſrael corā pueris Dauid ,
Erant autem ibi tresfilü Zeru’ia. fororis Dauid. Ioab @ Abi
Said Hafael : Hafael curſor velocißimus fuir .Parui refert P
'Hebraice habetur. leuis pedibus ſuis,ficut vnus è capreis qui funt
in agro.Sententia manifeſta cft. Perfecutufque eft Hafael Abner:
e non declinquit ad eundum ad dexteram & ad finiftram de retro
Abner. Et refpexit Abner poft( , 0 ait tine es Hafaello dixit fum ,
Dixitque ei Abner,declina tibi ad dexteram tuam vel ad finiftram
tuam & apprchende sibi vnum de pueres,& tolle tibiſpolia cins:
moluit Hafael declinare ab eo. Addiditque adhuc Abner dicere ad
Hafael, recedetibi à me curpercutiam te in terram ? « quomodo le .
wabo faciem meă ad coab fratrem tuum ?Et renuitr.cedere,oper
cußit cum Abner auerfa hasta in inguine. Iuxta Hebræum habe ,
tur . cum poſt lanceæ ad quintam coſtam.Clare fiquidem fignifi.
catur quòd percuſsio facta eſt no cum ferro lanceæ, ſed cum
pofteriore parte lanceæ:ferrum enim eft anterior láceæ pars.
Et in hoc oftendit Abner quod minus vulnerare intendebat
Hafaelem . Quintæ autem coftæ nomine appellatur locus co
ftarum ſiue dexterarum fiue ſiniſtrarú iuxta ftomachú racio
ne,alias dieta.Otrasfodit.Clarius dicitur Hebraice. exiuit
lăcea poft cü, o cecidit ibi & mortuus eſt ibidem . Vide quantum
differt nouus tyro à veterano milite , omnéfque qui tranſibans
per locum in quo ccciderat Hafaelo mortuus erat,fubfiftebant.
I perſecuti ſunt Ioab @ Abifai Abner:O ſoloccubuit,ipfi an .
E tem venerüt vſque ad collē aqua ductus qui eft ex aduerſo val
lis,via deſerti Ghibhon.Congregatique ſuntfili Biniamin post Ab 1
ner,oi fueruntinglobum vnum:: ſteteruntque in /ummitate cumulj
vnius.Legendum eft. collis vnius. ſic enim habetur Hebraice,
Clamauitque Abner ad Ioab @ ait,an vſque ad internitionem tuus
gladiu deſeuiet: Iuxta Hebræú habetur, an ad femper vorabię 1
gladius? hoc eft nú fine ceffatione erit perſecutio ad occide
dum :an ignoras quod periculofa fit defperatio? luxta Hebræum
habetur.an nõ noſti quòd amaritudo erit in poftremo!hoc eft quod
qui fugiuot cum tandem ſe coar&tatos viderint, amari effi
ciuncur animi, & pro nihilo morté habentes pugnant. Quod
antiquus interpres recte expoſuit periculofam deſperationé,
amaritudo fiquidem animi ex deſperatione confurgit eua
dendi,perdiderunt enim impotentes amplius fine morte fu
gere,fpem euadédi, vfquequo non dices populo vt definatper
fequi fratres fuos:
 CAPVT II . IS8
EtaitIoab : viuit Deus. Nomé eft Elohim.fi locutus fwiffesma ,
me recepiffetpopulus perfequens fratrem fuum . Iuxta Hebræum
habetur.quod fi non locutus es,quòd tunc à mane afcendit populus
vnuſquiſque de poſt fratresfuos.Er eft fenfus quòd cu fuifti cau .
fa totius belli :quia fi tu non fuiffes locutus ( dicendo furgant
pueri & lulantcoram nobis ) ex tunc appofitiue ab ipſo ma
ne populus meus non fuiflet perſecutusfratres ſuos líracli,
usqui tecum ſunt, ſed aſcendiſſet in locum ſuum in pace.
Clanxitque Ioab buccina,eſtetic totus populus,o non eft perfecu .
tus vltra Ifraelem . Quanuis totius belli culpam reieciffet in
Abger, petenti tamen vt delifteret, appuit.neque iniere certa
men.luxta Hebræum habetur. & non addiderit ad preliādum ,
Non ſolum deftiteruntperſequi illa vice, ſed nec addiderút
ad præliandum tam iſti quam illi:nullú fiquidem aliud præ
lium cómiſſum legitur toto tépore Abner. Abner autem a
viri eius abierunt per campeftria Moab tota nocte illa . Superfluit
Moab.iranfierunt [arden . TranfitusIordanis teftatur quòd
ad loca trans Iordanem ( hoc eft duarum tribuum & dimi-,
diz ) iuit Abner cú fuis :nam territorium Ghabaon vade fu .
giebat,perſpicuum eſt eſſe cis Iordanem : hoc eſt, vbi erano
nouem tribus& dimidia.& luftrata omni Bethoron . Corrupta
cft litera : legendum eft.Bith’ron.non enim commemoratus
Betbchoron cuius mentio fa & a eft lofuæ cap.10.vbi lapides
magnos pluiſſe ſcribitur:quoniam illa eft in loco nouem trio
buum, ifta autem regio eſt trans Iordanem , nec vocatur
Bechchoron,ſed Bith ron.veneruntad caſtra.Iuxta Hebræum
habetur. & venerunt Machanaim . Manifeſte ex tranſitu lor .
danis apparet quòd Machanaim nomen eſ ciuitatis, vt di
&um eft in tribu Gad , & iſte regreſſus teftatur tū quòd inde
crierat ad bellum , tum quòd ibidem tunc refidebat Isbo
ſeth rex Ifrael: vt pote in loco tutiore ab impetu bellatorum
tribus ludæ.
Ioábque reuerfus eſt de poſt Abner, a congregauit totum popu .
lum : defuerunt de puerisDavid decem & nouem viri o Hafael,
Serui autem Dawid percufferunt de Bin’iamin & in viris Abner;
? recenti viri mortuifunt.Tulerúntque Hafael, ofe
ſexaginta
pelierunt eü in fepulchro patris fui,quod erat in Betblechem . Quá.
vis hic narretur, poftea tamen ſepultus fuit Hafael in Beth
lehem ludz . & ambulancrunt tota nocte loab @riri cins, ils
Iwxit eis in Chebron ,
CAP,
 SECVNDI REG.
CA P. III .
Afta eft ergo longa concertatio , luxta hebræum has
becur. Es fuit bellum longum inter domum Saul o ins
ter domum Dauidis, Aduerte prudens le & or quod
author libri velut ſummarium quoddam fcribit
locus temporis quo Dauid regnauit in Hebron : hoc eft ví
que ad tempus quo fa & us eſt rex ſuper voiuerfum Iſrael. &
totum hoc tempus ( quod fuit anoorum ſeptem & menfium
ſex vtin præcedenti di &um eft capitulo ) appellatur tempus
belli inter domum Saul & domum Dauidis ; & propterea di
citus bellum longum ,lo ſummarii auten fignú narratur con
tinuus profectus domus Dauidis cum continuo defe &tu do
mus Saulis . & narratur generatio omnium filiorum quos ge
nuit Dauid in Hebron ex diuerfis vxoribus quas multiplica
pit in Hebron : quoniam duas tantum ſecum duxerat ex Sis
celeg: vt patet in primo huius libri capitulo . Sed occurrit
quæſtio : quia in præcedenti capitulo dictum eſt, & non ad
diderunt ad præliandum ; quomodo ergo nunc dicitur quod
fuit longum belluin ?Solutio eft quod inter domum Saulis &
domum Dauidis fuit longum bellum ,ſed vnicum tantú piço
lium ( quia ſemel tantum dimicatum eft ) ſed diſſenſio bellica
fuit longa:vtpote annorum ſeptem & dimidii.Dawid proficiés
& femper ſcipſo robuftior; domus auté Saul decreſcens quotidie.lu
xta hebræum habetur.& Dauid eundo @ inualefcédo domus
Saul euntes @ attenuabantur.caremus enim participio præſena
tis téporis ſignificante paupere fieri quo vtitur litera hebrai
ca : & ideo appoſuimus præteritum imperfe & u.Significatius
autem ex parte domus Dauidis narratur Dauid ioualeſcens:
er parte autem domus Saulis non dicitur quod Iſboſech ac7
tenuabatur,ſed oullo viro nominato narratur quod domus
Saulis attenuabatur : ad inſinuandum quod non ſolum in
ter Dauidé & Iſboſeth , ſed etiam inter Dauidem & domum
Saulis fuit longum bellum. Et hinc foluitur quæſtio ia
præcedenti capitulo mota & ad hoc reſeruara capitulum.har
betur enim hinc quod bellu longü fuit cú domo Saulis & no
cum Isboſeth duntaxat:ac per hoc & antequá Iſboſeth con
ftitueretur rer & poft morté eius durauit iſtud lögum bellu
annorum ſeptem & dimidii,nam cú Iſboſeth biennio cátum
durauit bellum . Quod caim poft mortem Saulis non ftatim
çreatus fuerit rex llbolech tcftantuş yerba Abner inferius in
hog
 CAPVT 111. isg
hoc eodem capitulo dicta ad fenes Ifrael: videlicet tam heri
quá nudiuftertius quærebatis Dauid vt regoaret ſuper vos.
hinc enim manifeſte apparet quod mortuo Saule diffenfio
fuit circa ele& ionem regis quærentibus ſenibus Ifrael vt Da.
oid effet rex : durante auté huiuſmodi difſenfione nullus fuit
iez ſuper Iſrael, & tamen Dauid cunc erat res ſuper ludam .
In promptu autem erat ratio diſſentiendi,tum quia Dauid
placebat fenibus Iſrael propter præclara eius gefta.tum quia
ſecundum re & am lineam generis Saulis fuccedere debebac
in regno filius Ionathæ :qui infans erat (vtpote quinquénis)
& claudus & propterea impotens ad defendédum populum
præfertim ab hoftibus,tum quia Isboſeth ( vt teſtatur elonga
tio cius à bello) quanuis filius Saalis & ætatis optimæ inc.
ptus habebatur ad bellú : quæ conditio valde diſplicebat po
polo, quia regem ad hocpræcipue volebant ve liberaret eos
ab hoftibus.Taceo quod Abner inter hæc tendebat forte ad
hoc vt ipſemet effet rex : & quando vidit ſe nó poffe affequi
inteotum , procurauit vt isboſeth inftitueretur rex . Præterco
quod Dauid et diuerfis tribubus ſecum viros habens ſolicica
bat amicos omnes in omuibus tribubus ve ipſe eligeretur in
regem :vecóiicitur ex hoc quod per nuncios inuitauitetiam
amiciffimos Saulis Iabitas qut ſepelierát Saulem . Quáto au
té tépore durauerit huiuſmodi diffenfio fcriptú no eſt.quod
tero poſtmortem Iſboſeth durauerit bellú cum domo Sau
lis præſens litera innuit : dum narrato primo ac vltimo præ
lio cum Ader dicit & fuit bellum longum inter domíí Sau
lis & domum Dauidis. niſi enim poftea fuiſſet loogum , non
fubiunxiſſet poft prælium illud, & fuit bellú longum : nam
paruo tempore póft occifus fuit Isboſeth . In promptu quo .
que occurrit ratio dilaræ vnionis poft mortem Isboſeth mul
titudo eorum qui erant dedomo Saulis præferentium Me
phiboſeth iura,quia erat filius Ionathæ primogeniti:tribus
quoque Beniamin ægre ferebat regnum à fe transferri in tri
bum ludæ.ex huiuſmodi enim cauſis domus Saul retinebac
lfaclitas ne voirentur cum Dauide.
Natique ſunt ſex fili Dauidi in Chebro. Superfluit di &tio fer .
fuit primogenitus eius Amnon ex Achinobam lixrehelithide.
Es fecüdu cius Chilab ex Abigail que fuit Nabal Charmelita:et
tertius Abfalonfilius MahachefilieThalmai regis Ghefur. Qur .
ftio oritur qua rationc licuerit Dauidi ducere vxoré ex gen
 SECVNDI REG.
ée ethnica.Solutio eſt quod in lege Molis non inuenítur pro
bibitum coniugium cum ethnicis vniuerſaliter:ſed dunta
jat cum feptem illis nationibus habitantibus in terra pro
miſſionis quas Deus delendas mandauit: vt fcribitur deut. 7.
& propterea Dauid contra legé nen fecit accipiédo in vxo
tem filiam regis Cheſur. Er eo magis excuſatur quo pusil
li erat fauore vicinará regum in principio regni fui. Etcon
fentaneum rationi eft vt Dauid lub fiducia trahendi facile
puella coniugem ad cultum vnius dei coniugium hoc con .
ir axerit : quod ex voto fucceffiffc iplum ſcripturæ filentium
innuit.Etquartus Adoni'ias filius Chagich : & quintus Sephar'iss
filius Abital.Et ſex!us lith’reham ex Hegʻla vxore Dauidis. He
braicam dictionem dimittunt interpretes:quum tamen non
fit nomen proprium & potuiſſeor transferre de vitula vxore
Dauid. ná bc appellatur vxor Dauidis vitula ,quéadmodum
vxor 'Samp.onis ab co appellata eſt vitula iudicú . 14. Er eft
fenfus de primavxore Dauid. Vnde auté apud Hebræos vxo
re primá valde dile & á appellauerint vitulā perſpicuú nó eft.
Quod auté hæc fola nominetur vxor Dauid ,nó ad exclude
dam reliquas ( tanquá non vxores Dauidis ) ſed ad fignificádu
prælará ipſam reliquis (tanquá ipfa fit vere vxor: aliæ autem
adiun &tæ ) di&tum eſt:limili namq; rationelacob appellauit
fingulariter Rachel vxorem fuá gen . 44. & propterea ifta
circulocutionc fignificatur Michol filia Saulis prima vxor
Dauidis & valde ab eo dilecta.iftınati ſunt Dsuidi in Chebron ,
Et fuitcü effec belli inter domü Saul o domā Dauid: Abrer rege
bat domü Saul.luxta hebræū babci . Abner fuitroborās in do.
mo Saulis.ipfe enim roborabat ſequaces domus Saulis. Sauli
autë fueratcócubina & nomeneius Rizpa filia A'iah: Qingreffus
eft ad că Abner. In hebræo no babci , & ingreſſus eft ad ea Ab
nér.dixitý; I shoſeth ad Abner cur ingreſſus es ad cõcubinam patris
mei ? Er iratus of Abner valde propter verba Isboſeth, dixit ni
quid caput canis ego ſum aduerfum Iudä hodir? fusta hebræú hai
bei.an caput canis egoqui fehuda hodie faciä grasiä сü domo Sant
patris tui ad fratres eiuset ad propinquos eius ? Et eft vna íterroga
tio inſinuas negationé:interrogatiue enim legenda cft,quafi
dicat nequaqua faciá gratiá cú domo Şaulis.Eft enim fenfus,
an ego faciam gratis cu domo Saulis habitus hodie vt caput
canis qui ludæ ,hoc eſt latrantis ad ludá? quafi dicat non fa
ciá quia reputatus fum hodie à ce vt caput canis latrantis ad
Iudam
 CAPVT II .
ladá . Mentioné faciendo capitis capis,fignificat quod de of
ficio lacrádi & cuſtodiendi more canis loquitur:capite enim
hoc canis facit.Dicit autéſe reputari vt cané nóve principe
exercitus: quia nó habebatur ratio ei°propter ipſummer(dú
reprehédebatur pro re muliebri ) ſed propter boní ipfius re
gis duntaxat, ficut habetur ratio canis cuftodis propter bo
Dua cuſtodiæ duntaxat. Abner enim erat vere cultosdomus
Saulis( vt & prius gefta & pofteriora teftatur ) & volebat fibi
multa licere tanquá principi à quo pendebat tota ſalus regni
domus Saulis . & nõ iradidite in manñ Dauid . Collatú benefi
ciú cómemorat ad inſinuandú quod immerito habetur vt ca
nis. tu requiſiftiin me quod arguerespro muliere hodie.Iuxta he
bræú habei.& vifitafti ſuper me iniquitaté mulieris hodie. Hinc
habetur quod fornicario coitu ingreffus erat ad cócubinam
Saulis:alioquio nó dixiſſet iniquitaté. cóiugiúení ci reli &ta
Saulis licitú fuilſet:quia patrueles erant Saul & Aboer vt pa
tet in ... li.ca. 14. Sic faciat Deus Abnero & fic addat ei quod ſom
tut iurauit Dominus Dawidi,fic faciä ei. Nomen eft Elohim . Di
(ce quiaccuſas negligentia principú ,quanti malı regis Isbo .
{ ethoccafio fuerit reprehenſio Abner. Träfire faciendoregnum
à domo Saulis: & erigendo ſolium Dauid fuper Ifraelem - Super
Iehudam à Dan vfque ad Beer Sebah.Et non potuit amplius respons
dere Abnero verbum : quia timebat cum.
Efsta
Ita hæbræú habei.cui terra ?ſubaudi debct , quafi dicat
tibi terra debei. & vt loquerentur fac mecâ amicitis . luxta he
bræú habec.dicēdo,ferifædus tuü mecü et ccce manus mea tecü ad
vertendü al te totü Ifraelë. Quod auté fuerit inter eos pactü ,no
eſt ſcriptú. Qui,ait bene feriā icci fædus:santü rem vnam pero à te
dicendo,no videbisfaciem meam nije prius adduxeris Michal filiam
Saulis quando venies advidendumfaciem meam .
Miſstý: Danid nücios ad Isboſeih filiüSawlis dicédo.habita ,pcul
dubio refpólioe Abner de modo habédiMichol:videliceț pe
tendo cá ab Isboſeth ,quia ipfe Abner poſt petitioné Dauidis
ſuggereret Isboſeth vireftitueret Davidi vxoré fuá.da vxoré
mea Michalquä defpödi mihi cétñpraputis Pelifthinorū. Quäuis
ducéta pputia dediffet,meminit tamécétú, quia tot exegerac
Saul.Mifica; Isbofeth :Gº tulit că àviro à Paltielfilio I ais. Norác
Hebræi q iſte appellatus eft Palti in primo libro qn Saul de
dit ei Michol in vxoré,modo auté appellat Paldiel: ita quod
adiúdú eft nomini ci'nomé Dei El,ca ratiöe ga vúą cogno
 SECVNDI REG .
uit Michol intuitu Dei co quod ſciebat effe vxorem Daui
dis nec repudiatam . Et iuit cum ea vir eins eundo & flendopoft
cam vfque ad Bacchurim . teneritudinc amiffæ tá dulcis focie
tatis. & dixit ad cti Abner, vade reuertere se remerſus eft. Hinc in
finuatur quod abner vniuerfum hoc negociú tractauit, qui
ctiam comes fuit Michol per aliquantum itinerisfpatium .
Verbumque Abner fuit cum fenioribus Ifrael dicendo : tam hori
quã nudiuftertius. hoc eſt tempore præterito antequam regna
ter Isboſeth.fuiftis quærétes Dauidem in regem fuper vos.lciebat
enim hæc Aboer qui voiuerſum regni negocium pertra&a .
ucrat. Et eſt modus loquédi Hebræorum appellarepræteri
tum perſeuerás & heri & nudiuftercius : infinuatur enim per
hoc quod tempore interregoi perſeperabát fenes Iſrael quz
rendo vt Dauid regnaret. Et quod fit ſermo de interregno pa
tet ex hoc quod nec tempore Saulis nec poftquam regnauit
Isboſch hoc quæſierunt: fuiſſet enim crimen læfæ maiefta
tis punitum . Et ex hac vt di& ú eft litera apparet motiuo Sau
le diffenfionem fuiffe circa ele&ionem regis Iſrael. Nüc ergo
facite.quod olim appetebatis & quærebatis. quoniam dominus
locutus eft ad Danid. Ne videretur proditor vindi&tá in Isbo
ſeth exercet fub fpecie excquendi diuinam reuelationem.di
cendo in manu Dauid feruimeiſaluabo populum meü Ifrael de ma
mu Pelifthim Q de manu omnium inimicorum corum . per Samue
lem tamen medium diuulgata fiquidem erant verba quæ di
xerat Samuel de futuro regno Dauidis. Locutus eft ante ab
ser ctiam ad Bin'iamin.luxta hæbræum habetur.Et locutus eſt ce
tiam Abner in auribus Bin'iamin.Secretus tra & acus fignificatur
dicédo in auribus. Et meminit fpecialiter Benjamin : quonia
præcipue intererat Beniamin, eo quod de cránatione regni
ex tribu Beniamin in tribu Iudæ agebatur, abiítque etiä ab
ner ad loquendum ad Dawid. Legendum eft.in auribus Dauid in
Chebron omne quod bonü erat in oculis Ifrael & in oculis fotius do
mus Bin'iamin.ſecreta enim locutio ſignificatur ad firmádom
pacta hinc & inde.
Venítque Abner ad Dauid in Chebron cum viginti viris: fecit
Dawid Abner Gviris qui erant cum co conuiuiü .Etdixit Abner ad
Dauid, furgă o ibo co cõgregabo ad Dominü meü regērotü Ifraelë
Oferiêt tecüfædus regnabis in omni quod deſiderabit ania iwa:
deduxitergoDavid Abner erille iwit in pace.Iuxta hebræú babet.
of mifit Dauid Abner & juis in pace.nihilg; dicit de dedu & ióe.
Stasimque
 CAPVT it . 153
Tatimque pueri Dauid & loab venerunt cafis latronibus cum
prada magna nimis. Iuxta hebræum habetur. Et ecce ferus
Dawid @ Ioab venit à congregatione & prædam muliam fecum '
adduxerunt. A congregatione parrantur veniffe qua congre
gati fuerantad excurfionem aliquam faciendam . diſper . fi
quidem fuperius deſcripti ſunt per oppida Hebron : & pro
pterea ab eorum congregatione ad excurſionem faciendam
teniſſe narrantut ſerui Dauidis cum præda multa. Abner ano
tem non erat cam Danid in Chebron, quia dimiſirat eum & abica
rat in pace. Et loab @ folus exercitus quicrat cum eo venerunt:
nunciatúmque eft Ioab dicendo, venit Abner filius Ner ad regem
o dimifit eum & abiit in pace. Et ingreffus eft Ioab ad regem :00
ait , quid fecifti?ecce venit Abnet ad te, propter quid dimiſiſti, o
ebüt abeundo?Nofti Abner filium Ner, quoniam ad decipiendum te
venir: O ad ſciendum exitum tuum introitő ruum ad ſcien
dum totum quod facis. Egreßüfque eft loab à Dauid. nulla habi
ta reſponſione à rege, forte quia non expectauit, ſed iratus
exiuit à facie regis machioans malum quod & fecit. omific
nuncios poſt Abner. Quanuis explicitenon fit ſcriptum ,ra
tioni ramen conſentaneum eſt quod regis nomine miſeric
buocios: non coim fuiſſet reverfus Abner ſi vocatus fuiſſec
Ioab , nec ipſe loab aufus fuiſſet accerfire principem excr
citus Iſrael. & ad hoc induendum ſubiungitur quod David
neſcivit huiuſmodi legationem . o reduxerunt eum à ciſter
na Sirah . Hebræam di& ionem reliquit interpres fufpicans
forte quod sirah effet nomen proprium : cum tamen po
tuiffet dicere. a puteo Spinarum . Spinetum forte aliquod
ibi erat. & David nefciebar. Et rcucrfus eſt abner in Chebron:
o feorfum adduxit eum Ioab ad medium porte vt loqueretur ci in
dolo . Parui refert quod hebraice habetur . Declinauit
eum loab ad medium porra ad loquendum cum eo in momento.Fe
fellit fiquidem loab Abner afturè in loco publico coram o
moibus petendo ab eo vt ibidem audirec voicum verbum
ſecreto . boc enim ſignificat ipfa declinatio ad medium por
tæ ciuitatis ad loquendum in momento temporis.co percus
fit cum ibi in inguine. luxta hebræum habetur. in gesinta co
fte. quod expone vt fupra. mortuus eft propter fanguineHa
feel fratris eius.
Andimit autem Dauid rem geſtam : air, mundus ego fumo
segnam menm apud dominum vſque in ( empiternum à sanguine
х Abner
 SECVNDI REG .
Abner filii Ner. Et veniat. Iuxta hebræum habetur . Quie .
ſcent ( wper caput Ioab eo fuper totam domum patris cius . Non
fonans imprecationem , fed meritum loab : quod videlicet
meretur bas quinque pcenas ſubiun & as.O non deficiet de do
mo loab fluxum feminis fuftinens. Exponit interpres : quo
niam hebraice non habetur nifi ftillans : hoc eſt guttatim
Auens. leproſus en tenens fufum . Vile muliebréqueexer
cirium ad quzricandum victum vaticinatur, & diuino inftin
&ú hæc prænunciata credútur. cadens gladio o carens pas
me. Ioab igitur ea Abifai frater eius inter fecerwat Abner. Cółciú
fuiffe criminis Abiſai manifeſtat ſcriptura.co quod occidiffes
Hafael fratrem corum in Ghibhon in prælio. Ad accuſationem
Toab & Abiſai ſpe &tat hæc prælii caufa.iniufta fiquidem cé
Setur vltio aduerſus eos qui occiderút in prælio : quoniã non
odio perſonarum : ſed belli iurc occifio fit in prælio : & pro
pterea Dauid iniquam iudicauit huiuſmodi vltionem .
Dixitque Dauid ad coab @ ad totum populum qui crat cum
co,fcindite veſtimenta veſtra accingiminifacces &plangite ante
Abner.Voluit Dauid vt etiam ipfi qui interfecerant ,lugerent
mortuum vt vel ficinciperet punireloab. & rex Dawid ibus
post feretrum .& fepelierunt Abner in Chebron : lcwanita sex ve
cenem fuam & fenitad tumulum Abner &Alenit totus populus.
Plangén[que rex & lugens Abner ait. Redius fcriberetur.
Et lamentatus eft rex Abner & dixit:an ficutmoriturignanusmor
tuus eft Abner? lamentatio fiquidem funebris fignificatur ,quz
& fubiungitur. Manus tuenon fuerunt ligata & pedes tui non
in compedibus pofiti fuerunt. Declarat quod dixerat : videli
cet non cffe mortuum more ignauorum quia nó fuit captus
non vin &us manus aut pedes: quod ſolet euenire viris timi.
dis autmalis,aut fugientibus & huiuſmodi.ficuscadendo co
ram filiisiniquitatis . hoc eſt proditoriè occidentibus. cortuin
fi. Étin hoc manifeſtat publice iniquitatem foabe congemi
nánſque omnis populus ficuit fuper cum . Iuxta hebræum habe .
tur. addiderüt totus populus ad plangendum fuper eum . Quod
ideo dixerim ne congeminatio infinuaret quod populus re
periiſſet lamentationem Dauidis. Csimque veniſſer vniuerſos
multitudo cibum capere cum Dauid clara adhuc dic. Juxta hc
bræú habecur.E venir totus populus ad faciendum prandere De
wid panem cum adhuc dies effec.iciunus enim erat & mareos
valde : & propterea populus hostabatur cum ad refećtioe
nem
 CAPVT III. 154
Dem ſumendam . iuranit Dawid dicendo,fic faciet mibi deus
& fic addet fi ante occafum folus guſtabo panem vel aliud quic
quam. Nomen eft Elohim : ſolituſqueiurandi modus impre
cando fibi malum . Torúsque populus audiuit. Tuxta hebre.
um habetur. cognouerunt. Tubaudi iuramentum regis de pro .
prio ieiunio ob lu & um Abner.o placuerunt ev. luxta hebrz .
um habetur. o placuit in oculis corum . proculdubio regis ie.
ivoium . Deinde immediate ſequitur . ficut omne quod fecie
rex in oculis totius populi bonum . ſubaudi viſum eft . bonum
fiquidem iudicatuin eft regis iciunium , quemadmodum vni
ueríum officium quod exhibuit rex in ludu Abner viſum
cft bonum . Et cognouit omne vulgus. Rectius diceretur. tetas -
populm . proculdubio qui erat in Hebron .& vniuerſus Iſrael
in die illa. hoc eſt ex di&tis & fa & is Dauidis in die illa . quod
non altum fuit à rege yt occideretur Abner filius Ner . Non eft
ſenſus quod illo dic vniuerſus Iſrael cognouerit ( quia nec
mors Abner vniuerſo Iſrael fuit adta illo die ) ſed eſt ſenſus
quod ex dictis & fa &tis ja illa die vniuerſus Ifracl poftea no.
uitianocentiam Dauidis circa mortem Abner.
Dixitque rex ad fermos fuos. hoceſt domeſticos.nónne fcitis
quod princeps com maximus. Iuxta hebræum babetur. ob man
gnus cecidit hodie in Iſrael. Exaggerat vndiquc cauſam Da .
uid : & ex conditionibus occif , quia Dominus & magnus,
& ex redundantia periculi in ipfum Dauidem fubiungens.
Ego autem delicatus adhuc ſum . Iuxta hebræum habetur. Et
cgo hodie tener & vnetus rex . Ecce periculum ,quia ego paulo
ante va & us ter ſum hodie tener rer. Cóparat ſe quo ad re
gnum rei teneræ quæ facile patitur ac deftruitur.cogitabat
cnim quod Ifrael indignatus ex tali proditione inſurgere
poffet aduerſus eum.aviri iſti filii Zcru'ia duri ſunt mihi.lu
šca hebræum habetur. duri prame. hoceft duri fupra vires
meas babebant enim loab & Abiſai exercicum in manibus
& ideo dicuntur duri : hoc eſt potentes ad non cedendú mi
hi , & propterea fupra vires meas. In promptu Gquidem erat
periculü perdendi regoum fi pupire attentaffetIoab & A
biſai nam cxcmplum Isboſeth præſentaneum ante oculos
habebat: quem priuare regno Abner procurauerat; quia re
prehenſus fuerat ab eo. Et hæc eſtad literam tatio horum
verborom Dauidis ad fui excuſationem quod tolerabat lo
ab & Abiſai. retribwat dominm , Legendum eſt. retribuer do
Xij minus
 SECVNDI REG .
min facienti malum iuxta maliciam cius.quáuis ego coletem ,
ſummus camco deus non tol: rabit,ſed retribuet facicoti ma
Jum iusta maliciam eius. Sitamen optatiuc intelligatur , ad
tribunal diuinum remittit cauſam cupicado iuftitiam quam
ipſe non poteft exercere.

CAP . 1111.

Vdiwit autem Isboſeth filius Saul quod mortum

effet Abnor in Chebron . Superfluit Isboſech . & di
citur filius Saul eo quod quatenus flius Saul fuc
rae ab Abner eleuatus in regem & fotus ab co
dem . O diſſolure. Rectius diceretur.& laxata funt manu e
jus. ad fimilitudinem coim babeo tium manus laxas defcri .
bitur Isboſeth quo ad opera ſua & poteftatis exercitium . -
mniſque ifrael perturbatus eſt.Re&ius diceretur.fucrunt attoni
ti.ad fimilitudinem fiquidem attonitorú deſcribútur populi.
Vo autem viri principes latronum . Iuxta hebræum ha

mis ad latrocinandum teſtantur fubiun & a. erant filio Saul.

Hebraicæ habetur. fuerunt filio Saul. Et hinc apparet quod
iſti principes curmarum feruientes filio Saulis fueruntired
de quo filio Saulis eft hic ſermo non eft perſpicuum : nam
fi Isboſeth intelligatur , duæ furgunt difficultates : altera
quod nulla in litera inſinuacur cauia occidendi Isboſeth :
altera quod nulla infinuatur ratio inſerendi inter iftos Mć
phiboſieb filium Ionathæ . Si vero filius Saul intelligatur
primogenitus Saulis Ionathas ,vtriuſqueratio in litera in- .
finuatur: nam deſcribendo iſtos curmarum principes fuiſſe
( hoc eſt miniſtraſſe ) primogenito Saulis infinuatur quod
ifti fuerant fautores Mephiboſeth pueri ad hoc vt fucce
deret in regnum : ac per hoc aduerſati fuerant promotioni
Isboſeth in rcgem :& propterea exofi erant Isboſeth regi.
Infinuatur quoque quod ideo inſeritur hic Mephiboſeth
filius Ionathæ claudus & puer ad complendum cauſam
quare iſti occiderint Isboſeth . ex parte fiquidem ſua vide
bant fe exoſos regi : ex parte autem pueri cuius partes fo
uerant deſperabant ſe poſſe amplius præualere: co quod &
puer & claudus erat ac per hoc à populo Iſrael refuratus
quo ad ſucceſſionem regai. Ex his enim duobus fimul mo
 CAPVT IIII. 155
ti funt ad acquirendum gratiam Dauidis intercedente occi .
fione Isborech : vt eſſentprincipes magni cum Dauide ran
quam dantes quodammodo ei regnum Ifrael. Et hic fenfus,
quia nullo eget adminiculo apocrypho, ſed libertatı litera
jonititur ( intelligendo per filium Saul primogenitum Sau
lis ) comp'e & eodus eft : vtpote cui cá contextus literæ quam
ratio valde quadrat , nomen vnius Bahana & nomen alicriua
Rechab filii Rimmon Beerothite de fildis Biniamin : quia etiam
Berroth reputabitur in Biniamin. Er fugerunt Beerothila in Ghin
shaim . Non dicit & fugerunt iſti viri duo, ſed Beerothitæ:
vt intelligamus quod gens Beerothira echoica cimens de
ftrui tempore forte lolux fugit in Ghithaim relinquens ci
vitacem Iſraeitis, fwerineque ibi aduena vſque in sempus il
lud. luxta hebræum habetur.a fuerunt ibi habitantes vf
que in diem hanc . Tranſtuliſſe ledes penitus Beerothia
12 narrantur.
Tehonathan autem filio Saul crat filius debilis. Iuxta he
brzum babetur. claudus pedibus. ita quod noo vitium in ge
nere, ſed defe aus in fpecie narratur . filius quinque annorum
fuit quando venit nuncius. Iuxta hebræum babctur.fama Saw
Los jehonathan de lixrehel.de morte Saulis & lonathæ. Ar
tende prudens lector quam impertinens eller inficio hxc,nifi
intelligendo vt cxpoſuimus. tulitque cum nutrix eius & fugir:
cúmque feftinaret ad fugiendum , cecidic o claudus effectus est ,co
nomen eius Mephiboſech.
Iwerúntque filii Rimmon Beerothie ( Rechab Bahana)
venerunt cum iscalefcerct dies ad domum Isboſeth : qui dormie
bat fuper ſtratum fuum meridie. luxta hebræum habetur.mc
ridiei.refertur enim ad ftratum ad differentiam ftratus no
& urni. Er oftiaria domuspurgans triticum obdormiuit. Non ha
betur hæc clauſula in hebræo. Ingreßi funt autem domum la
tenter affumentes fpicas tritici. Longe aliter habetur in he.
bræo : Dam ſcribitur. Et ecce venerunt vfque ad medium domus
emptores frumenti.Clare ſonu contextus duo: primum & ve
nerunt illi duo incaleſcente die ad domum Isboſeth jacen
tis io ſtratu meridiei :alterum immediatè íubiungendo & eco
ce veneruot vſquc ad medium domus emptores fruméti Di
cendo & ecce venerunt emptores frumenti, manifeftilli
me narrat quod poftquam illiduoprincipes venerunt in do
mum regis ſuperucaerunt emptorcs frumenti, hoc enim fi
xiij gnificatus
 SECVNDI REG :
gnificatur fubiungendo , & ecce veneruntemptores frumen
ti proculdubio ad emendum frumentum . Narraturautem
emptorum frumenti aduentus ad infinuandum commodita
tem oblatam illis duobus principibus occidendi Isboſeth &
euadendi. propterea eoim inter aduentum principum & oc
cifionem & euafionem in ſericur aduentus emptorum fru •
menti ve intelligamus quod emptorum aduentus commo
ditatem præbuit priocipibus illis qui prius veperant percu .
tiendi rege & euadeadi. Propter quod emptores n.rrantur
veniſſe vique ad mediu domus:hinc enim implicite infinua.
tur concurſus domeſticorum ad eundem locum , videlicet ad
medium domus : ac per hoc extremadomus , tam videlicet
interiores partes (inter quas erat aula regis ) quam exterio
res partes , inter quas erat oſtium domus ,remanſerunt abſque
cuſtodia. & fic opportunitate na &ta principes illi & percuf
ferunt regem & eualerunt. Si vero legitur vfque ad inti
mum domus ( ve hebraica fonat litera ) non variacur c ma
moditas, ſed ratio commoditatis narracur concurfus dome
ſticorum ad cellarium intimum in quo erat frumcatum ve
nale : & propterea relicta fuiffe ab que çiftodia & aulam
in qua dorniebat rex & oftium domus. Et quocunque mo
do legatur quadrat quod iuxta hebræam immediate ſub
iungitur. percufferunt
& eum in quinta coſta: O Rechabo B4
hana frater eius euaferunt. Tungitur hæc litera cum illa fupe
riore & venerunt incaleſcente die ad domum Isborech , in .
terpofita enim commoditate duplici ( altera ex parte regis
dormientis,altera ex parte concurſus domeſticorum ad em .
ptores frumenti ) fubiungitur quid fecerunt : videlicet &
percuſſerunt euin in quinta coſta (proculdubio circa cor) &
cuaſerunt. Repetuntur autem corum nomina propria in a
& tu euadendi ne forte intelligeres emptores frumcoriin cul.
раfuiſſe & fugiſſe : caſu enim occurrit di& a conimoditas,
Cum autem ingreßi fuiffent domum , ille dormiebat fuper lectura
Swin conclamiet percmeientes interfecerüt cum ,fublatóque capite e
ius abierunt per viam deferti toca nocte. Iaxta hebræum habc.
çur. Er venerunt Domum & ipfe iacens fuper fratum fuum in
aula frasi ſui, o percußerunt eum & occiderunt eum rimo .
persunt caput eius : « acceperunt caput eius & luerunt via campe .
Atri tota te. Et adduxcrunt caput Isboſeth ad Dawid in Chen
bron. Repetitio cft quorundam geſtorum : vt adiup & is aliis
geſtiş
 CAPVT V. 156
geftis, fumwa geſtorum omnium in rehac ab iftis principi.
bus colle &ta appareat. Et dicendo adduxerunt caput, infi
noat quod non ipfi portauerint,ſed vehiculo duxerint illud .
Dixerúntque ad regė, ecce caput Isboſeth fily Saul inimici tui qui
quaſiwit animam tuam : dedit dominus domino mcoregioltio
hem hodie de Saul ou de ſemine eius . Non ſolum ex parte ini
micitiæ domus Saulis , ſed etiam ex parte diuioz iuftitiæ
opus quod fecerant commendant:vi vodique ſe partes regis
Dauidis egiffe manifeſtent,tanquam non pro ſeipſis, fed pro
ipfius Dauidis cauſa hoc fecerint.
Refpondit autem Dauid ad Rechab @Bahanam fratrem eius
filiosrimmo Bccrochita,o dixit ess: viuit dominus qui redemis ani.
mam meam cx omni anguftia quòd quinuncianit mihi dicédo ,ecce
mortuus eff Saul( qui putabat feprospera nüciare) tenui cum Qoc
cidi cum in Zic’lag: qui venerat vtdarem ei mercedem pronuncio.
Quanto magiscum homines impö. Simulatione iſtorum detegit
Dauid ,agaoſcédo cos hominesimpios.Ac fi apertidixiffet:
nequaquâ ve miniſtri Dei & milites mei cauſam meá egiſtis,
ſed exiſtentes impii occidiftis virum iuftum , interfecerunt vi.
rum innoxium . Iuxta Hebræum habetur.virum iuſtum.cum rc .
latiue ad cos, tum relaciuè ad mericum mortis: quoniam non
merebatur occidi,nec ab eis lædi.in domofwa fuper lecium (mü ?
nunc ninne requiram fanguinem eius de manu veſtra, & aufe .
ram vos de terra ? Et pracepit Dauid pucris . Sententiam iuſtam
exequenda mandauit. interfecerunt cos, preciderunt ma
nous eorum & pedeseorum ,& ſuspenderuntſuper piſcinam in Chen
bron . tum ad exemplum aliorum , tum ad publicandum yni
uerlo Ifraeliquod ipſe mundus erat ab huiuſmodi prodiro
tiis actionibus: & quod non quærebat per has turpes vias rc
goum ſuper Iſrael. caput autcm Isboſeth tulerunt,& fepelicrunt
in fepulchro Abner in Cheron.
CAPVT V.
T venerunt omnes tribus Ifrael ad Dauid in Chebron .
in.l.parali.ca.12 . diffuſe ſcribuntur omnes tribus
Iſrael venientes ad conftitucndú Dauidem in re
gem.Dixeruntý; dicendo, os tuü Caro tua fumus. &
E
ecóuerſo :quoniam ex eodem patre geniti fumus.Sedo beri
Gnudiuftertius cum eſſet Saulrex fupernos, tu eras cducens re
ducens Ifraelem :dixitque Dominus tibi. per Samuelem prophe
tam . twpafces populum meum Ifracl, & im eris dux fuper Iſrael.
X iiij Vencrunta:
 SECVNDIREG
Veneruntq; omnes feniores Ifrael ad regem in Chebron . No ſolum 11
populi diuerfaruin tribuum , fed ctiam rectores & guberna
tores populi venerút ad regem Dauid.c, percußor cum eis rex
Dauid fædus. ſolitum inter regem & regnum.in Chebronco
ram Domino . hoc eſt inuocato diuino nomine in teftem foe .
deris. vnxerúntqueDauid in regem Super Ifrael.qui prius fuerat
vndus in regem ſuper ludam : & ante vtranque voctionem
fuerat puer vnctus à Samuele in futurum regem.
Ilius eriginia annorum crat Dauid cum regnare cæpit : qua

guntur quadraginta anni & fer méſes regni Dauidis, & na

ſummantur hic niſi quadraginta anni oulla mentione fa &ta
ſex menſiū.Solutio eſt quod in veritate regnauit annis quae
draginta & menfibus ſex (alioquin nó verificarecur ſubiun ,
eta affirmatio : videlicet quòd annis ſeptem & menfibus ſer
regnauit ſuper ludam in Hebron , annis auté trigintauribus
regnauit ſuper Iſrael & ludam in Ieruſalem ) ſed ratio tacen
dilex menſeshic fuit diuerſus ſupputandi modus: nam fup
putando per ſingulas partes, non folum integra,ſed etiami.
nutula numeramus:fupputado autem in vniuerſum ,integra
tancum explicamus. & propterea fupputando in vniuerfum ,
integrorum duntaxat annorum meminit: diftinguendo au
tem per ſingulas partes, etiam menſes connumerauit. In
Chebror segnawit ſuper Iehudamfeptem annis aſex menfibus: &
in lerufalaim regnauir tringintatribus annis fuper totum Ifraclem
Olchudam .
Et abïe rex o omnes viri qui erant cü eo in Cerwfalaim . Quá.
uis in Hebræo non habeatur di &tio omnes , ex primi tamen
parali.cap.i.vcrificatur quod omnis Iſraeliuic cum Dauide
in leruſalem ad ponédum ibi fedem regiam , ad Iobuſai ha.
bitatorem terra . Ratio inſinuatur quare că exercitu iueric Dao
uid in Ieruſalem : quia videlicet ibat ad expugnandum le
bulæum habitatorem ciuitatis Ieruſalem aðlentem dare ci
uitatem Dauidi.Diftum ; eff Danid ab eis. In idē redit quod
fcribitur Hebraice.& dixit Dauidi dicendo. nam lebuſzus di
xit Dauidi : vt contextus indicat, & paralipomenon teftatur.
non venies huc niſi abftuleris cacos O claudos dicentes, non ingri
diero Dawid huc.Reuolue veteres hiſtorias, & inuenies mul
tas mutationes in Ieruſalem.nam ante regum tempora ha
bicauit in lerufalé ludas fimul cum lcbuſão loluç.is. & po
Aca
 CAPVT y. IST
kea is fortem Benian in data eft Ieruſalem loſuz.18.deinde
percuſsit eam in ore gladij & ignem in eam miſit tribus lu .
dæ iudic.i . & demum Beniamin habitauit in ea fimul cú le
buſzo ,vt fubiúgitur etiam iudi...tempore autem regis Saul
tanta erat coniun & io inter regem Saul & Ieruſalem , vt Saul
giumphans venerit in leruſalem fimul cum Dauide portan
3 te capuc Goliath Pelifthini.1.reg.18.Ex quibus omnibus fa
cile percipimus quod multi erant in Ieruſalem tempore que
Dauid venit ad collocandum ſedem ſuam ibidem , amici i
pfius Dauidis ( tú lſraelitz de tribu Beniamio ,cum lebuſæi)
qui beneuole ſuſceperant cú triumphantem cum Saule.Dil .
ſenſio itaque inter ipſos lebuſzos ipſinuatur in litera,narrá
do quòd iebuſæi accuſarunt cxcos & claudos dicentes non
ingredietur Dauid huc: aliqui enim erant Iebuſxi dicentes
non ingredietur Dauid huc aliquiautem amici Dauidis nú
ciauerunt Dauidi qudd nifi remoueret cçcos & claudos inia
micos Dauidis nunquam affequeretur intentú. Appellantur
autem Iebuſæi inimici Dauidis tum cæci, tum claudi, eo qe
aliqui corú erant cæci non corpore,fed mente :vtpote novi.
dentes bonum proprium valdemagnum prouenicos ex ſede
regia in ciuitate leruſalem . quidam autem corum erát clau
di animo : vtpote non re & e incedeotes io negocio hoc cum
Dauide, partim laudantes admiſsioné Dauidis in ciuitatem
& partim renitentes. Et hic ſenſus & quadrat literæ , & qua
drat difpofitioni habitantium in Ieruſalem , & quadrat ratio .
ni rectæ : & nullo eget adminiculo apocrypho.
E.t cepit Dauid arcengi'ion.Non dicitur & cepit Dauid le .
ruſalem ,ſed arcem fion:ad innuédum quod ciuitas fincer.
pugnatione data eft Dauidi propter diften Giones habitato .
rum , lebufæis inimicis Dauidis retrahentibus íe ia arcé fió .
arcem enim ſemper retinueraot Iebuſæi,etiam ciuitate exi.
ftente comuni leburæis & Ifraelitis. Et propterea fignifican
tius dicitur qudd Dauidcepit arcem fó : hoc eſt mótis fion.
erat.n.mos fion intra Ieruſalem.hæc eft ciuitas Dauid . hoc eft
nuncupata eſt deinceps ciuitas Dauid : hoc eſt conſtru & a
Dauide,dicata pro ſede Dauidis. & hoc ad differentia Beth
lchem :quç erat ciuitas Dauidis, quia inde erat oriūdus.Pro.
poſuerat enim Dauid in die illa pramiñ qui percußiffet Iebufave
terigiſet domatum fipulas, abftuliffet claudos cacos odientes
animam Dawidis. Sententia referms; pam Hebraico mutilus
fçrmg
 SECVNDI REG .
fermo eft.Et dixit Dawid in die illo, omnis percuties Iebulaume
tanget canale & claudos @ cacos odicntes animam Dauidis. EcGc
finitur hæc clauſula: quæ tamen ex.i.parali.ca.11.extéditur.
defcribitur fiquidem modus quo Dauid expugnauit arcem
Roo :videlicet proponendo in præmium principatum exer
citus primo viro aſcendenti ſuper teéta arcis Gion.cectum
quidé fignificaturper canale co quòd tecta pavimentata ibi.
dem fiunt ſub diuo, & inde fuit aqua in ciſternas per cada
lia.Percuſsio auté referturad lebulzú,appofitiue claudos &
cæcos olores animæ Dauidis . Ipfa enim canta vis pugnandi
ac percuticodivt compos effet afcenfus ſuper tectum ,maoi.
feltam victoriam præ ſe ferebat. & propterea tanto præmio
digna eſt habita, illique attribuitur percuſsio lebuſzorú cz .
corum & claudorum . Etex bac litera confirmatur quod di
ximus de cæcis & claudis. er co enim quod dicuntur olores
sim Dauidis , homines ſignificantur inimici habentes au
odij . ideo dicitur in prouerbio, cacus o claudus non introibunt in
templum.Iuxta Hebræum habetur.non intrabit in domum , nec
magis dicitur de domo Dei quam de domo alia quacunque.
Inde enim narracur ortú prouerbium cæcus & claudus oon
ingredietur domum ,quando repellebant aliquem ab officio
petito ,táquam animo cæcum vel claudum . & Gmiliter cum
ſuſpectum habebant aliquem , vtebantur hoc prouerbio cx .
cus & claudus non ingredieturdomum : loquendo quidé in
genere,ſed non abfq;nota illius ſeu illorum de quo vel quis
bus erat fermo.Ethabitauit Dawid in arce, & vocawit eam ciwi.
tarėDauid :edificauitque Dawid per gyrum à mello o intrinfecus.
Dictio Hebraica reli & a eft,corrupta tamen : legédum effet.
à millo , & poterat latine dici à plenitudinc.narratur eni quod
Dauid non ædificauit per circumicú voraginis ( hoc eſt con
cludédo ipſam voraginem quæ erat iuxta montem lion, ſed
ædificauit per circumitum à plenitudine ( hoc eſt loco pleno
terra )relinquendo vacuitatem voragiois extra murú .& pro
pterea adiungitur & intrinſecus,ad differentiam vacui extra 1
murum reli & i. Ita quòd non ædificauit ia præcipiti loco il. 1
lius vacui:ſed cioxic muro ſpatium montis lion terræ plenú, 1
& ædificauit iotra clauſtra muri. !
4
Tingrediebatur proficiensatque ſuccreſcens. Parui refert qe 1
E
Hominus Deus exercitui erat cã co. Profectus Dauidis deinceps
fummarie
 CAPVT v. 158
fummariè narratur ex dono fummi Dei. Mifit quoque Chie
ram rex Tyri nūcios ad Dauid , & ligna cedrina artifices ligno.
rum artifices lapidum parietumo: edificauerúntque domum Da.
widi. Inter proſperos fucceffus fupputatur amicitia regis Ty!
ri cum illius legatis ac prouiſione artificum & lignorum ad
ædificandum regalem domum . Quod nunquam à Saule fa .
&um legitur, primum ergo regale palatium apud Hebræos
ædificatum eft à Dauide.nam prius nec etiam artifices ſcić .
tes huiuſmodi palatia ædificare apud eos erant: fed rer'Tyri
mifit eos ad Dauidem , Et cognowit Dawid quòd confirmaffet
cum dominus regemfuper Ifrael: quòd exaltaiſet regnum ejus/
per populum fuum . luxta Hebræum habetur.propter populum
fuum Ifrael.hoc eft propter bonum populi ſui Iſrael,Accepis.
que Dauid adhuc concubinas eu vxores de Ieruſalaim poſtquam
yenit de Chebron.quafdam fiquidem accepit tanquam concu
binas:hoc eſt ad officiú generandi duotaxat,vinculo tamen
coniugali. quaſdam autem in vxores: hoc eſt non ſolum ad
officium generádi, fed etiam ad vxoriæ dignitatis gradum .
Accepit autem veraſque non ſolum ad multiplicandum ſe .
men ſuum , ſed etiam ad affinitatis vinculo vinciendum fibi
multose, Ieruſalem ciuitate nouiter ele &ta ad ſede regiam ,
natifunt adhuc Dawidi filij o filia. Ethac funt nominanato.
rum ci in Ierufalaim : Sammuah Sobab, & Nathan & Selo .
mo. Libechar Eliſwah & Nephego Iaphiah . & Elifamah
Eliadah & Eliphalet.Súmantur omnes filijDauidis toto tém
pore regoi ejusnati in leruſalem ,Nec fupputatur inter iſtos
filius qui fine nomine mortuus eft, quem primo genuit ci
Beerlabe vsor Vriæ . & propterea ſignificaoter non dicitur,
& ifți ſunt filij, ſed hæc iunt nomina, ad differentiam mor
tuorum abſqucnomine :nec ſubiunguntur nomina filiarum .
v dierunt autem Pelifthim quòd vnxiſſent Dauidem in regem
A super
Davidem . hoc eft ad debellandum Dauidem .audiuitque Da
wid , deſcendis in præſidium . Iuxta Hebræum habetur. code
fcenditad arcemhoc eft ad locum natura fortem & munitam ,
proculdubio cũ fuo exercitu: locum auté non ſolum tutum ,
ſed ficam ad obuiaodum Peliftbinis.Pelifthim autem venerüt:
o diffuderunt fe in valle Rephaim . Et confuluit Dauid domi.
oum dicendo, an afcendam ad Pelifthim ? hoc eft non aggrediar
Pelifthinos
 SECVNDI REG.
Pelifthinos non expectans vt ipli aggrediantur me ? an dabi
cos in manum mcam dixitque dominusad Dauid ,afcende,quia dá .
do debo Pelifthim in manum tua. Modus quo loquebarur Deus
reſpondendo huiuſmodi conſultationibus, ſcriprus non eſt.
Et venit Dauid in Bahalºperazim ,o percußit eos ibi Dauid . Die
&tionem hebraicam reliquerút,co quod fit nomen proprium
cunc ex illa vi& oria impofitum illi valli ſeu illius portioni.
latine Giquidem dici potuifiet planicies diuiſionum . dixit,
douiſit dominus inimicos meos coram meſicurdiuiduntur aque.hoc
eft tam facile quam facile diuiduntur aquæ bac atque illac.
Eter his verbis Dauidis (vt iubiungitur) auocupatus eſt la
cus illius vi&oriæ planicies diuifionum , ideo vocatum eft ne
men loci illius Bahalºperazim . Rcliquerúntque ibi fculptilia ( wa:
que tulit Dawid. Legendum eft. combußi: ca Dawid viri
eimo.iuxta legis præceptum .
Et addiderunt adhuc Pelifthim vt aſcenderent: diffuderunt ſe
in valle Rephaim . Confuluit autem Dauid dominum :fi aſcendam
contra Peliſthaos,& trades cos in manus meas:Non habetur hæc
clauſula in Hebræo :ſed poſtquam ſciptum eſt. Etinterroga
mit Dauilin Ichowah.ſubiungitur immediate . dixit.procul
dubio lehouah, Non afcendes contra cos.Superfluit contra cos:
ad claritatem fiquidem ſcotentiæ appoſuit interpres quod
fubratelligebatur.eſt enim ſenſus,non aggredieris eos é re
gione ipforum : vtſubiucta manifeſtant.gyra poſt cos,o venies
ad cos ex aduerſo Pyrorum . Juxta Hebræum babetur. ex aduera
So arborum.nec nominācur fpecies arborum . Et cum audieris fa
mirum clamoris gradientis in cacumine pyrorum ,tunc inibipralium :
quia tunc egredietur dominusante faciem tuam . Iuxta Hebræum
habetur.& crit audiente te vocem deambulationis in capitibus are
borum ,tuncte mowebis: quia tunc exiuit Ichouah ante te ad peren
ticndum caftra Peliphinorum.Non ſignificatur futurus ventus,
fed futuradeambulatio,proculdubio angelica : nam deam
bulare non eſt venti,ſed rationaliscrcacuræ :nec poteſt fingi
humaga deábulatio in ſummitatibus arború. Vox autê quia
Hebraice extéditur ad fonu ( tonitrua enim etiávoces appel
lant) & quia nó dicitur vocêdeábuláris,ſed vocem deábulas
tionis ,pro fonitu ipfius deabulationis fumitur, reuelatur G.
quidé Dauidig futura fit angelica deábulatio in fummitate
arború : & inftruitur quod cu audieritſonicú illius deábula
tionis ,tunc moucat ſe ad aggrediendú Pelifthinos: quia túc
Dcus
 CAPVT VI. 959
Deus exiuit (hoc eft ad inftar egreſsi ad percutiendum Pe
liſthinos ſe habebit, per angelos ſuos pugnans contra illos)
citcrrendo ſeu minuendo vires Pelifthinorum & soboran
du iſraelitas.CóGidera hic prudens le &tor quot modis Deus
dilectis ſuis opem tulerit fenfibiliter: vt mirabi'ia fa & a eius
quæ non videmus,ex vifibilibus diſcamus admirari.Fecitque
Dauid ita facutpraceperat ei dominm : percußit Pelifthim Gbe
bab vſquequo venissinGezer.
CAPVT VI.
Ongregauit autem rurſus Dauid omnem cleftum in 1f
racl,triginta millia . Surrexitý; Dauid Qabiiroir
tsus populus qui erat cum eode viris Iuda , vi adduceres
arcam Dei.luxta Hebræum habetur. Et ſurrexit o
imat Dauid er rotus populou quirú co à Bahale Iehuda ad facičdia
afcendere ilinc Theia Elohim.Nomen propriū regionis eft Ba
hale in qua cógregatus eft à Dauide populus ele & us,in qua
crat cluitas fyluatii. & propterea dicitur quod à Bahale für
rezit & iuit Dauid cum populo ad faciendum illinc aſcen
dere arca Dei.cerminusevim à quo inchoauerunt iter aicé .
ſus verſus Ieruſalem ,deſcribitur.fuper quam inuocatum eft no
men domini exercituum.luxta Hebræum bis ſcribitur nomen :
& legendum eft.in qua fuit vocari nomen, nomen Iehouah ex.r.
esruum . Ratio venerandi arcam Elohim redditur,quia in illa
vocabatur nomen , non quodcunque,ſed nomen fummi Dei
exercituum . Et eſt ſermo de vocatione orantium ad Deum .
Significanter autem dicitur nomen , ad declarandum quod
certus ſenſibilis locus (puta arca) non erat decrerus locus ad
contemplandum Deum ſed ad fenfibiliter inuocandum ſen .
fibile nomen ſummi Dei quod humana voce nominatur. Et
vere fic erat:quoniá tam ſacrificia quàm quæcunque alia co .
så arca di & a autfa &ta, ad ſenGbiles inuocationes ipfius Dei
non ſecúdum quodio ſe eſt, ſed ſecuodum quod nominatur
pertinebant. Deus coim ſecuodum quòd in fe eft,ignotus eſt
nobis & non ſolum ionomioarus.ſedentis Cherubinorum ſuper
cam . Declaratum eſt olim in Exodo quòd Cherubini fuſti.
nebant propitiatorium ſuper arcam canquam Dei ſedem ,ſu .
per arcam quafi ( cabellum luppedaneum : & propterea hic di
citur ſedeos Cherubinorum luper arcam.Et impofwerão atcard
Dei.Noipen eft Elohim . Super plauftrum nouum . Hic fuit error
ex ignorantia Dauidis commiſſus: quoniam nó fuper plau
ftrum ,
 SECVNDI REG.
ftrum , fed fuper humeros ſacerdotum vel faltem leuitarunt
portanda eratarca ſecüdum legem Mofisitulerúntque eam dit
domo Abinadab ,qui erat in Ghibha .Hebraicum noinen reli
&um eft : cum debuiſſet dici. in colle . Non enim Ghibha
eſt hic nomen proprium loci,ſed eft nomen appellatiuum fi
gnificans collem.erat enim arca in domo Abioadaberitleni
te in colle :qui erat portio ciuitatis fyluarú, vt Paralipome
no manifeſtat.in qua domo collocata primú fucrat arca Dei
poſtquam percuſsiſunt Bethſemitæ ,apud quos erat arca re
uerſa à Peliſthinis:vt paret.1.Reg.7 .Nec voquam legiturin
Scriptura quod interim ex dono Abinadab delata fuerit arca
ad locum aliú : ſed ſemel duntaxat inuenitur du&a ad filios
Iſrael cógregatos ad bellúor.Reg. 14 propter quod infinua.
tur quòd redu &ta fuerit ad doinum Abioadab. ex co enim
quod ſcriptura duo tancūloca præter morá in Bethſemesno .
minat arcæ Dei ( videlicet ciuitaté Silo & Cir'iath lebarim ,
hoc eft ciuitaté fyluarú in cuius colle erat domº Abinadab )
fingere plura locaneſcio . & HULLIG Ach'so fily Abinadab
ducebantplauftrü nouum .Hinc infinuatur quòd leuita erat Abi
nadab :ná ideo filiis eius cómiffum eft ducere plauftrú ,quia
leuitæ erat.Cúm tuliffemteä è domo Abinadab,qui erat in Ghib
ba cuftodiens arcăDei. Iuxta Hebræū habetur.Et tulerunt,ipfe
de domo Abinadab qua in colle cum arca Elohim : Ach'io pra
cedebat arcă . Prius narraci fuerant duo fratres Oza & Ach'io
ducentes plauftrú :modò diftributio corum parracur dicédo
& tulerüt, fubauditur fic:videlicet ipſe Öza cú arca Elohim
ab ipſa domo Abioadab , & Ach'io frater eius ibat ante ar
cá. deſcribitur enim quod Oza ſemper ibat ad latus ascæ tá
quam principalis ad curam arcæ in itinere :vt hinc intelliga
mus non efle admirandum fi ipfe qui caput erat , percuffus
poſtea à Deo eſt fratre eius nihil mali paſlo. Dauid autem
sota domus Iſrael ludebant coram domino in omnibus lignis fabree
faltis : & in citharis @lyres e tympanis & fiftriseu cymbalis.

Nachon.Sed aiunt Hebræi non effe nomeo proprium , &

latinc dicendum , ad aream preparationis. præparata fiquidem
in area illa holocauſta pro venerationearcæ infiouantur:vel
area præparationis appellatur area quædam exiſtens in loco
vbi congregatus fuerat populus eledus,eo quod ibi præpa 1
satus fuerat populus clectus cum Dauidc ad deducendum
arca in
 CAPVT VI. ilo
srca Dei. & fic figoificaturquod valde breui ſpatio viæ perao
&o percuffus fuit Oza . Hunc ſenſum puto complectendum
ad literam.extendit Hurra manum . luxta Hebræum non ha .
berur manus,quanuis ſubintelligatur.ad arcam Dei. Nomen
eft Elohim.o tenuit cam , quoniam calcitrabant bones o declin
nauerant eam.luxta Hebræum pauciora ſcribuatur. O serwis
cam quia declinawetunt bowes.pro claritate fiquidem interpres
extendit. [ ratúfque eftfuror domini in Huktam ,& percußitcum
ibi Deus. Legendum eſt. & percußit eum ibi Elohim . iuſtus iu
dez.fuper temeritate.luxra Hebræum habetur.Super erroris. Ee
eft ſermomutilus :quia ſubauditur facto. & eft fenſus , fupes
facto erroris.Nec eſt vertédum in dubium quod fueritiſtud
fa & um erroris: quoniá ipfe Dauid poftea manifeftauit.1.Pa
sali.15.ex abſencia capitum ſacerdotum ſan & ificacorum ad
portandum arcam domini,erratum fuiffe veheado arcam ſu
per plauftrú: & ideo iratum eſſe Deú.co mortuus eft ibi iuxta
arcam Dei.Nomen eft Elohim .
Contriftarus eft autem Dawid . Iuxta Hebræum habetur . Es
tratus eft Dawid . Tanta deſcribitur griſticia quòd excanduit
Dauid in incertum tamé: quia neſciebat quæ culpa aut quis
error fuiſſer comiſſus.videbat cffe& um punitionis &neſcie
bat caulam.co quod percuſsiſſet dominus Okam . Iuxta Hebræū
habetur.fmper quod divifis Iehowah diwifionem in HD . Er eft
fermo de diviſione lacerante:innuitur eaim quòd huiuſmo,
di plaga percuſſus fuerit Oza à Deo.c vocarum eſt nomen le.
e illiuspercussio Oxe. Legendú eft.dimiſto Hunxa vſque in pre .
fentem diem . Etfigo.ficatur vt di &um eft diuiſio lacerans. Es
timuit Dawid dominü in die illa, & dixit:quomodo ingredietur ad
me arca domini? Et noluit Dawid diuertere ad ſe arcă domini in cio
nitatem Dawid :divertita; că Dawid in domü Obed'edom Ghitthei.
Leuita erat iſte,oc pater in Paralipo.vocatur autem Getheus,
quia natus erat in Geth ciuitate Peliſthinorū :peregrinabao .
tur fiquidem prius etiam Leuitr,habitátes vbicomodius po
terant. Et māfie arca domini in domoHobcd'cdom Ghitthei tribus
menfibus:benedixirų; dominu Hobed'edom & toti domui eius.hoc
cft multiplicauit naturalibus diuitiis ( puca filiorum eius &
animalium fuorum (proſperiſque ſucceſsibus.

mui Hobed'edom Qomnibus,qua ſunt ei propier arcă Dei..

Nomen eſt Elohim.dixirſ; Dauid iboo reducam arcam cü be
ordiftionc in domñ mcā.Non habetur ifta clauſula in Hebrço :
 SECVNDI REG
fed quia executio huius intentionis ſubiungitur, ad clarita
tem prodeſt literæ.abijeớ; Dauid,o aſcendere fecitarcam Dei
domo Hobed'edom in ciuitatem Dawid comgaudio. Quemadmos
dum tempore iræ diuinæ timuit ducere arcam Dei in Sion ,
ita tempore benedi&tionis diuinæ iuit Dauid ad deducédam
arcam Elohim ex domo Hobed’edom . Et erät cum Dawid fia
premchori e vittima vitali. Non habetur hæc clauſula io be
bræo.Cúmque tranſcendiffent. Rc &tius legeretur. deambulaffene
portantes arcam domini ſex paffus.fignificaturenim inceffus les
tus per modum deambulationis.immolabat bowem arietem .
Iuxta Hebræum habetur. bouem es faginatum . nec explica
tur illud animalfaginatum.EtDauid percutiebatin organis and
migatis. Non habetur hæc clauſula in Hebræojſed duntaxat.
EtDawid Saltansin tota virtute coram Iehouah . & eft ſermo de
virtute virium corporalium . Dawidjs accinctus erat epkod lje
neo. Habitú ſimilem amidui ſacro leuitarum aſſumpſit Daw
uid in his facris,perinde ac fi hodie res vteretur habitu cle
ricorum in ſolenoi ſupplicationc. Et Dauid co omnis domus
Ifrael aſcendere facicbant arcam domini in iubilo in voce buc.
cina.Cúmque intraffet arca domini in ciuitatcmn Dawid ,Michalfis
lia Saul profpiciens per feneftram .Hinc infinuatur quod mulie
res non ibant in huiuſmodi proceſsionibus. viditregem Dei
wid fubfilientem atquefaltantem .Iuxta Hebræum habetur. fal
tantem o reſaltantem coram domino. vt clare intelligacor free
quentia ſaltandi vel modus códuplicandi falcum . deſpexit
sans in cordefuo. Etadduxerüt arcam domini,& pofuerunt eamin
locofuo in medio tentorij quod tetenderat ei Dawid:obtulití; Danid
holocauſta coram domino & pacifica.
Gúmque compleſſet Dauid offerre holocauſta &pacifica, benco
dixit populo in nomine dominiexercituum . Quibus verbis vſus
fuerit Dauid in hac benedi& ione,ſcriptum non eft :ex cota
men quod dicitur in nomine domini exercituum , ionuitur
quòd non vfus eſt benedictione fcripta Nume.6.qua ſacer
dotes benedicebant populo ,ibi enim non nominabatur do
minus exercituum : vt patet in litera . Et partitus eft cori populo
Joti multitudini Ifrael à virovſque ad mulierem , vnicuique colly.
ridan . luxta Hebræum habetur.placentam panisonam . Simi
liter quod fubiungitur.o- affaturam bubale carnis vnam.iuxta
Hebræum legendum eſt. partem tauri vnam.verum appel
latione cauriintelligitur mas tambouinus quàm bubalinus.
fia
 CAPVT VI. 161
ſimilam frixam oleo. Iuxta Hebræum habetur. & phialam
mam , non aquæ ,ſed vini plenam . Gabrit totus populus, vnuf
quiſque in domum fuam .
Reuerfus eft Dauid vt benediceret domui fua:tam lærifican
do tum largiendo . cgreffa eft Michal filia Saul in occurſum
Deuidu,o ant,quàm gloriofw.Parui refert quòd Hebraice ha
betur.quàm honoratus fuit hodierex Ifrael. Michol prius in cor
de ſuo vilipéderat Dauidem : tantáque ſuperbia plena intus
erat vt occurrerit regiad defpiciendum etiam verbis regem
ipſum qui difcoopertus fuit hodie ante ancillas feruorum fuorü
nudatus.In Hebræo repetitur vocabulum detectionis: & ni
hil dicitur de ouditate . Dere &tus aurem appellatur non ſo
lum relatiue ad regalem habitum , ſed etiam quia linea ve
ftis ſuperhumeralis non tegebat totum hominem .nam nec
brachia nec lacera nec tibiæ tegebantur ſuperhumerali ve
Ite : propter hoc enim diſcoopertus dicitur . acli hodie rex
cum ſoliscaligis & (vt aiut)diploide habens deſuper ſuper
humeralem amiðú lineum ,publice in ſacris appareret. quaſi
fi nudetur vnus de fcurris, Iuxta Hebræum babetur, acfi diſco
opericndo dijcoopertuseffet vnus vacuorum . proculdubioſenſus.
Dixitque Dauid ad Michal,viuit dominus quia ludam . In
terpres inſeruit,viuit dominus quia ludam , ad clarificádum
apparentem mutilum ſermonem Dauidis, nam Hebraice
refponfio Dauidis fic incipit. ante dominum qui elegit me po
tius quàm patrem tuum & quàm totam domum eius, precipiendo
mihi vt effem dux super populum domini Smper Ifrael. & pendet
conſtructio literæ vſquead fubiun &tam particulam & lu
dam .Veruntamen legendum eft.ex ludam in facie Ichouah.
Er dilior fiam o ero humilis in oculis meis. hoc eſt cuin ludam ,
tum vilior fiam , tú ero humilis. Et reperitur facies Iehouah
ad exaggerationem rationis fa&ti præteriti & futuri. cum
ancillis quas dixiſti,cum eis ero honoratus.Sic habetur Hebraice:
& dire&e reſpondet opprobrio obie& o à Michol quod non
in dehoneſtationem ,fed in honorem ſuum emerger dece
&tio ifta coram ancillis feruorú. Er verificatur hoc, tum quia
non propterea mious honorabitur: tum præcipue quia deus
hanc humilem actionem coram ancillis vertet in honorem
ipfius Dauidis ita quòd honoratus erit cum illis. acfi apertiº
dixiffet: quanuis in oculis tuis non appaream honoratus, a
pud oculos tamen ancillarum quas dixiſti honoratus ero.Et
Y Michali
 SECVNDI REG .
Michali filia Saul non fuit natus. poftea priusenim genuerat
filium Dauidi in Hebron: vt patet ſuperius capite tertio.v [43
in diem mortis fua. Aiunt Hebræi ideo mentionem fieri diei
mortis,quia mortua eſtin partu . quod ſi verum non eſt, di
& um eſt vfque in diem mortis ſuæ perindeac di & um fuifleç
io toto reſiduo yicæ fuæ .

CAPVT VII.
T fuit quòd fedit rex in domo wa .Conſtructú
& habitatum ſignificatur regale palatium
ab artificibus milsis à rege Tyri . vode &
fubiúgitur regem babitare in domo cedric
na.c dominusdedit ci requiem vndique abo
mnibus inimicis ſuis.pro tépore illo.oá poſtea
malta bella exercuit :vc clare narratur in principio ſequen
tis capituli. Dixitſ; rex ad Nathan prophetam . Superius iatro ,
du &tus eft Gad propheta comes Dauidis :mode Nathá pro
pheta ctiam cum Dauide narratur.vide quafo ,cgo habito in do
mo cedrina, hoc eft teda ex lignis cedrorum quæ miſerat sex
Tyri : vtin cap.s.paret.co arca Dei.Nomen eſt Elohim ,poſita
eft in medio pollium.luxta Hebræum habetur. habitat in media
cortine. Indignum reputabat Dauid vt honorabilius eſſet ha.
bitaculum ſuum quàm arcæ Dei. Dixiró; Naihan ad regim :o
mne quod eft in cordetuo vade fac,quia dominustecumeft.Ex ifta
seſponſione Nathan apparet quod proprio ſpiritu ſelpondic
Nathan : & propterea non eft mirum quòd errauit.
Aftum eſt autem in nocte illa : & fuit verbum domini ad Na
F. shan dicendo. lungendo tempus nocturnum cum verbis
inferius fubiunctis.( videlicet quòd ifta fuit vifio ) io finuari
videtur diuina apparitio fa &ta dormienti Nathan per moo
dum alloquentis. Vade & dices ad feruum meum ad Dawid : fic
dixit dominus,an tu ædificabis mihi domum ad habitationem mea ?
Quia non habitaui in domo à die qua aſcendere feci filios Ifracl ex
AEgypto vfque ad diem hanc. Excluditur primo Dauid ab of
ficio ædificandi templum,cum quia hactenus non habicauc.
rat arca eius in domo,ſed in tabernaculo ſeu tentorio , cum
quia nullum principem Iſrael reprehendit quod non ædifi
cauerit fibi templum.fed ambulaui in tentorio e in tabernaculo ,
Fit mentio vtriuſque, quia arca Dei quandoque in taberna
çulo quod co.Aruxerat Moſes, quandoqueautem in tento
rio
 CAPVT VII. 162
rio fuerat : videlicet cum in caftris militaribus erat . In omni
loco quo ambulauicum omnibusfiliisIſrael,anverbum locutusfum
ad vnam tribuam Ifrael quibus præcepive pafcerent populü mcum
Iſrael dicendo :cur non ædificaftis mihi domum cedrinam ?
Et pucfic dicesſervo meo Dauidi: ſic dixit dominus exercituum ,
ego tuli sedepaſcuis. Parui refert quòd Hebraice habetur. de
habitaculo,de poſt ones. & fignificatur vile habitaculum palto
rum ouium . ve effes dux ſuperpopulum meum , ſwper Iſraelem.
Poft negatam Dauidiædificatione templi,ſubiunguntur be
neficia ei collata quatuor, ſatis clare ſcripta in litera. Et fui
tecum in omni loco quo ambulafti, o interfeis. Regius legere
tur.et excidiomnes inimicostuos à facietua.quia etſi omnes ini.
mici Dauidis aon fucrunt interfe &ti, fuerunt tamen exciſi
fic vt non poffent nocerc Dauidi. feci sibi nomen magnum
iuxta nomenmagnorum quiſuntin terra.
Et ponem locum populo meo Iſrael. Tertiò prænunciantur
futura beneficia. quorum primum relatiue ad populum ex
primitur. & eft quod ſub regimine tuo ponam locum popu
lo meo Iſrael: hoc eſt dabo locum firmum & ftabilem ,vt non
vagetur, vt non captiuus huc atque illuc ducatur. & planta
bo cam.hoceſt ad limilitudinem plantæ radıcatæ in terra fire
mabo eum. o habitabit in co, Gnon turbabitur.Iuxta Hebrçu
habetur . non timebit amplius . proculdubio ivimicos ſuos.
hæc enim omnia dicuntur ad explanandam firmitatem po
puli regoante Dauide.O non addcat filý iniquitatis vt affligant
eum ficutprius, o à die que conſtitui iudices ſuper populum meum
Iſrael.ſæpe cnim afflicti & in ſeruitutem ac captiuitatem du
di fuerant tempore iudicum . Et requiem dabo sibi ab omni.
bus inimicis tuis. Alterum prænunciatur beneficium : quod rei
probauit euentus.pradicétqueibi. Re& ius diceretur. c an
Bunciabit tibi dominus quòd domum faciettibidominus. Tertium
prædicitur beneficium : videlicet quod deus aonunciabit ti
bi fa & urum fe tibi domum.ergo præter iſtam reuelationem
fa & am per Nathan , alia promittitur revelatio futura de dos
mo Dauidis. Et hæc futura reuelatio de domo (hoc eſt de fa
milia ſeu progenie )Dauidis ,per Mefiam intelligédaeft :qua
poftea fuit facta Dauidi.
Cum complets fuerint dies tui & dormicris cum patribus tuis,
Sufcitabo. luxta Hebræum habetur. firmabo femen tuum post
18. Quartum beneficium de Salomone prædicitur.quod egro.
Y ij dictug
 SECVNDI REO.
dietur de vtero tuo . lusta Hebræum habetur . quod egredietur
de viſceribus tuis. Salomon fi quidé natus non erat tunc, nec
mater eius erat tunc ducta in vxorem Dauidis : vt clare te
ftaturicitium' tam octaui quam decimi capituli. Non na
ſciturum igitur poft mortem Dauidis , ſed poft mortem Da.
uidis firmandum proinitticur lemen eius quod egreffurum
erat tempore iſtius prophetiæ ex vilceribus Dauidis. fir.
mabo. lusta Hebræum habetur.& dirigam regnum eius. hoc
enim rei probauit cuentus , dante Deo Salomoni pacem ,fa
pientiam & diuitias ad regnandum.Ipfe adificabit domum noe
mini mco.non tu , fed Salomó filius tuus ædificabit templum
pon mıhi , ſed nomini meo . Deus enim vbique eſt, ſed no
men eius non vbique eſt,ſed duntaxacvbi nominatur. Et eſt
ſermo denominationequæ fit celebri cultu . pomea liqui
dem Dei non piſi ibi táquam in templo erat futurum ,quo
niam ibi duotaxat licitum erat fic inuocare poinen Dei.
Stabiliam . Iuxta Hebræum habctur . c dirigam thronum regni
cius vfque in ſempiternum . Prius dixerat & dirigam regnum
eius: modo dicit & dirigam regalem ſedem in lerufalem re
gni eius vſq; in ſempiternum .Quanuis legi pofsit vfque in
laculum . & hoc recte intelligitur : quoniam Salomonis ſe
des non fuit dire &ta in ſempiternum ,ſed in ſæculum . Ego ero
ci in patrem & ipſe erit mihi in filium .Teftatur Dauid ...para
lipomenon 2 2.hæc verba dicta fuiſſe à deo de Salomone.
Sed prima particula fuit verificata non pro tota vita Salo
monis: quoniam cum effet ſenex , non veneratus eſt deum
vt patrem , ſed declinauit ad idolatri : m . ſecunda autem pare
ticula plus veritatis habuit : quia etiam peccantem Salomo
nem in ſenectute tolerauit deos in regno tanquam filium.Et
hinc diſcimus diuinas reuelationes futurorum pecnon pro
miſsiones fic intelligi cu moderamine : videlicet niſi pona
mus obicem.promittit enim deus de Salomone,ego ero illi
in patrem & ipſe erit mihi in filium : & tamen quia Salomon
poſuit obicem'tantæ gratiæ ,non fuit hoc verificatum ,nifi ad
tempus. quòd fi inique aliquid gefferit. Juxta Hebræum babe
tus.quo inique agente. Præuidebat deus Salomonem peccatu
rum : & propterea declarat modū futuræ caftigationis. Vbi
aduerte diligentius quòd non dicit te Dauide inique agen
te ,ſed Salomone inique agente, ad continendum Dauidem
in timore, gli ipſe inique egerit,irrica erit omuis promiſsio:
 CAPVT VII. 16 ]
flio autem inique agente, locus erit fubiun & o moderamini
caſtigadi.caſhigabo ci in virga hominum , in plagisfiliorü Adã.
hoc eft caftigabo cú caſtigationibus folitis ex a &tionibus ho
minú:qualia ſunt bella,leditiones & huiufmodi. Et fimiliter
caftigabo in paſsionib'plagarú quasſoliti ſunt pati filij Adá :
Ye lune variæ ægritudines, penuria, epidimia & huiuſmodi.
Miſericordiam artem meam non auferam ab co ficut abftuli à Saul.
Legendú eft. Et gratia mea non recedet ab co ficut feci recedere à
Samle.Ecce de qua gratia eſt ſermo :videlicer de gratia quam
deus fecit recedere à cocomitancia Saulis. hanc enim gratia
perſpicuú eft effe gratia regnandi in ſucceſsione feminis fui.
hac.n.gratia nó concomitata eſt Saulem :quia ſemen eias fe
te ſtatim priuatú eft ſucceſsione regni. Vnde & ad hoc am
plius manifeftandum fubiungitur . quem amoui à facie med
iuxta Hebræum habetur.quem feci ceſſare à facie tua.manife .
ftum eft enim quòd Saul in ſuo femine cellauit à regoando
à facie Dauidis. Promittitur itaque quod fi Salomon inique
gefferit, caftigabitur cum tali moderamine, quod tamen fc
inen eius regaabit:hæc enim eſt gratia negata Sauli .
Et fideliserit domus tua regnum tuum vſque in aternum .
luxta Hebræum habetur. Et firma domus tua Oʻregnum tuum
vſque ſemper. Quintum futurum beneficium prænunciatur.
ha & enus enim de Salomone, núc autem de ipſo Dauide eſt
fermo. Redditur enim ratio antedi&tæ graciæ promiſſæ ſe
mios Salomonis : & fimul explicatur duratio ſucceſsionis fe .
minis eius in regno . ratio quidem quia domus tua, hoc eſt
quia progenies tua :duratio vero vſque ſemper.dictú liquiä
dem fuerat in Salomonis gratia quod ſuccederet ſemé eius
in regno , ſed non fuerat explicata duratio huiuſmodi ſuc
ceſsionis : & propterea nunc explicatur.ante faciem meam o
thronus tuus erit firmus iugiter. Iuxta Hebræum habetur.in fa .
cie twa ſedes tua dirigetur vſque ſemper. Qualiter duratio hur
iuſmodi ſucceſsionis in regno erit, prænunciacur : videlicet
quod erit in facie Dauidis,hoceſt intuitu ipfius Dauidis . fa
cic enim cum cognoſcatur homo , agnofcendus promittitur
Dauid in duratione ſedis regiæ perhoc quòd dicitur io fa
cie tua.Et vere fic eueniffe teftantur ſacræ hiſtoriæ , narran
tes ſucceſſores Dauidis in regali Dauidis ſede propter ip;
fum Dauidem . Quod autem dicitur vſque ſemper, etiam ad
literam verificaturpropter Melam ex ſemine Dauidis pro
Yiij fillur
 SECVNDI REG .
miſſum Dauidi,cuius regni non erit finis. Secundum omnia
verba hec egofecundum totam viſionem iftam ,ſic locutus eft Ne
than ad Dawid. Sermonem & vifionem ſimul narrat . fermo
nem quidem ad differétiam reuelationis per folam vifionem
etiam cum illius intelligentia:viſionem vero ad differétiam
reuelationis per ſermonem duntaxat, fiue per folum inftin
&um diuinum , fiue per ſolá auditionem diuinç vocis in ſom .
no vel vigilia.declaratur enim quòd cum ſermone & vifionc
fuit reuelatio iſta .
"Ngreffus eſt autem rex Danid, & feditcoram domino. Effe &tus
ſubſecutus narratur quòd Dauid venit,proculdubio in ta
bernaculum vbi erat arca Dei : & plus apimo quàm corpo
re ſedit, quietus coram deo meditando & orando . & dixit,
quis ego domine mi de 'Goque domus mea quòd adduxiſti me huco
uſque ? Aduerte prudens le&tur quod in tota hacmedita
tione ac oratione Dauidis fæpiſsime nominatur Deus do
mine mi deus iuxta vulgatam æditionem . Hebraice autem
adonai Ichouih. Nec Iehovih eft aliud nomen quam leho
uah : ſed blande loquendo mutatur prolatio & præponitur
nomen domini cum pronomine, perinde ac diceretur domi
ne mi lchouah : vtconſueuimus blandeobſecraodo alloqui
principem . & hæc fufficiant pro fimilibus hic repetitis . AD
humilitate itaque inchoat meditationem fuam , conferendo
magnitudinem beneficiorum ,ſui & domus fuæ tenuitati.Et
parum adhuc hoc fuit in oculis tuis domine mi Deus, & locutus es
ctiam de domo ferui tui in longinqui: & ifta eft lex Adã domine
mi Deus.Lex fumitur hic pro ſummo in quod poteſt lex : li
cut fæpe fumitur fides pro re credita .ac fi diceretur ifta eft
vis legis Ada : hoceſt, iftud eſt ſummú ad quod ſe exceodie
tota virtus legis humanæ: hoc eft naturalis diétaminis ratio.
nis humanæ . Et pronomé demonſtrat vtrunque beneficium
quod eft prænarratum : videlicet celfitudo propria, & longe
ua celfitudo domus fuæ . Ex his enim duobus conftituitur
ſummum appetibile ſecundum di &amen naturale rationis
humanæ : communiter eniin vniuerfus conatus humanus ad
hæc duo tendit.Et propterea Dauid cöfiderans hæc duo be
neficia diuina affirmata effe fibi à Deo, agnofcit & fatetur
in his contineri yoiuerſum defiderabile fecundum naturale
dictamen rationis humanæ . Et propterea ſubiungit . Et quid
addet Dawid vltra ad loquendum tibi? hoceft nihil fupereft ini.
hi
 CAPVT vir : 164
hi petendum à te,quiomnia contulifti su enim fcis feruum ewü.
Legendum eft.& tunoſtiferuum tuum domine mi Dous loitium
ſequentis fententiæ eſtclaufula hæc.tédit enim ad hoc quòd
non propterme;quia tu nofti me ſeruum tuum quis qualif
que fim :tanquam ipſius Dei notitiam inuocet teftem indi
goitatis propriæ. Et propterea ſubiungit.Propter verbum tuum
ſecundum cortuum . aon propter merita mca , ſed propter
verbum tuum olim di &um Samueli ; & fecundum cor tuum,
non fccundum alienum confilium , ſed ex intima voluntate
toa. fecifti omnia magnalia hec ita vt notum faccres ſeruo tuo.
lusta Hebræum habetur. fecifti omnem magnitudinem istami
ad notificandum feruo tuo. Ec eft ordo literæ , feciſti ad notifi . '
candum ſeruo tuo omnem magnitudinem iſtam .prius li
quidem gratias egit de beneficio affirmato : modò autem
gratias agit de notificatione tanti beneficij fibi fa &ta. Idcirco
magnificatus es. Parui refert quod Hebraice habetur. Idcirco
granduiſti dominc Dom. Ec refertur facere Deum ſecundum
cor & verbum proprium . Et eft fenfus. ideo ( videlicet quia
facis ſecundum cor & verbum tuum ) granduiſti,non in te
ipſo,ſed in nomine feu gloria tua apud homines.quia non est
fimilis tibi neque eft Deus præter te. Nomen eſt Elohim . Recte
ex hoc quod ſolus ipfe eft Deus ; ratio redditur faciendi le
cundum cor & verbú proprium.fi enim haberet parem , quá .
doque faceret fecúdum cor & verbum illius qui effet ei par.
fecundum omnia que audiuimus auribus noftris . Teſtimoniú af:
fert quòd Deus non habeat parem ab effectibus eiusin po
pulo lſrael,quos à patribus audierat. Quos effect fubiúgit.
Et que est ficut populus tuus facut Ifrael, gensvna in terra. Sin
gulare beneficium redemptionis populi ex Aegypto cum
tot adiun &tis mirabilibus & terribilibus ad hoc ve lfrael el
ſet Deo in populum peculiarem & Deus eſſet illi in Deum
(hoc eft peculiariter coleretur ab illo ve Deus ) narratur vt
fingulare fa& tum , nulli alii populo collatum nec à Deo ve
io nec à Deo opinato.propter quam iuerit Deus ve redimeret ea
fibi in populum . Iuxta Hebræum habetur.ad quam iucrunt Elo
him ad redimendum ſibiin populum & ad ponendam ſibi nomen.
Et figpificanter dicitur in numero plurali iueruát Elohim :
quoniam diſtribuitur Elohiin pro Deo vero & pro Deo opi.
nato.eft enim ſenſus quæ eft gens voa ad quá redimédá ſibi
in populú iuerút Elohim ,queDeusyerus,liue deus opinatus
Y iiij quicun
 SECVNDI REG.
quicunque.quafi dicat , oulla ficutpopulus tuus Iſrael.Et ia
hoc fignificatur fingularitas fa & i diuini in populo Iſrael; ita
quod nullusDeus par eft Deo vero in calı fa & o ,nec aliqua
gens aſsimilaturpopuloIſrael in tali beneficio cum annexis.
mirabilibus fubiun &tis.facerétque eis magnalia horribiliafu
perterram.Iuxta Hebræum habetur. & ad faciédum vobis mee
gnitudinë terribilia terra tua à facie populirmi quem redemifti
tibi ex Aegypto gentibus & Eloha cius?Mirabilis valdeeft adic
&io pronominis vobis, dicendo & ad faciendum vobis ma
gnitudinem ,manifefte fiquidem yniucrſus ifte Davidis fer
mo dirigitur ad Deum :vt tam antecedétia quàm fequentis
teftátur. Echrc eſt prima litera in qua Deus ſignificaturper
pronomen vos . Veruntamen quemadmodum crebro dedo .
minat Deum Adonai (hoc eſt domini mei) in numero plu.
rali caſus vocatiui,lic licuit demonſtrare Deum per prono
men vobis in caſu datiuo. eadem fiquidem honoris ratio ex
vſu loquendi eſt vtrobique. Er eſſet ſenſus,ad faciédum vo
bis Deo ( hoc eft ad diuina gloriam )magnitudinem in ope
ribus. Conſultius tamen pronomen vobis demonftrat E
lohim antedi&tos:dixerat enim & iuerunt Elohim . Ita quòd
ſermoni de Elohim in tertia perſona inſerit verba ad Elohim
in ſecunda perſona, alloquendo cos ad faciendum vobis E.
lohim magnitudinem operum & gloriæ . di & um eft autem
quod Elohim hoc in loco ſupponit communiter pro Deo
vero & diis opinatis. Et hic ſenſus complectendus eft ad lite
ram :quoniam huiuſmodi mutatio ſermonis de tertia in le .
cundam perſonam non eſt inſolica in facris libris. & quadrat
contextui vc dicatur ad faciendum quidem vobis Elohim
magnitudinem ,terræ autem tuæ terribilia : qualia fa & a funt
tempore loſuæ à facie populi Ifrael redempti ex Aegypto
& ex gentibus Hamalech & Emoræis & reliquis trans fu .
men , & diis eorum tam Aegyptiorum quàm aliorum.Firma
Si cnim tibipopulum tuum Ifrael in populum fempiternum.Legé
duin eſt . Et direxiſti tibi populi tuum Iſraeltibiin populū vſque
ſemper.Sétentia clara eft. tu domine Deus factus es eisin Drä .
Legeodum eft . Iehouah fuifti eis in Elohim.hoceft in gu .
bernatorem cultum ab eis.
T nunc domine Deus. Legendum hac vice eſt non Adonai
E
nunc lehovah Elohim verbum quod locutus esfuper Seruum tuum
 CAPVT VII.
o fuper domum eius.Narrauit ha &tenus commendando bene .
ficia incipit modo fupplicare inchoas à ftabili duratione di
uini verbi fuper ipſum & domum eius vſque ſemper. fufcita
ja fempiternum.Legendum eft.fac firmare vſque ſemper a , fac
fecundum quod locutus es .Rationem faciendi adiungit fatis cla
ram . Et magnificabitur nomen tuum vſque femper dicendo, domi.
sus Deus exercituum.Legendum eſt.lchovah exercituum Elohim
fuper Ifrael . Magnificationem diuini nominis ſecuturá pro
ponit io perſeuerantia confitendiquod ſummus Deus exer.
cituum eſt Elohim (hoceſt gubernator) ſoper Iſrael. o - do
mus ferui tui Dauid eritftabilita.Legendum eſt, dirigetur coram
te.Ecce vnde perſeuerabit prædicta confeſsio : ex hoc vide
licet quòd domus Dauidis dirigetur coram Deo.Et verum
dixit: quia vt rei probauit cuentus , quotieſcunque reges er
domoDauidis dire & i funt fecundum Deum ,magnificatum
eſt diuinum nomen . Quia tu domineexercituum . Ratio cxcu
fans præſumptionem Dauidis ad petendum talia pro domo
fua affertur. De Ifrael. Hebraice habetur.Elohe Ifraelis.quod
fæpe declaratú eft.reuelafti aurem feruitui.per ſermonem Na
than prophetæ.dicendo,domum adificabo tibi: idco inuenitforum
fuus corfuum ad orandum ad te orationem hanc.
Et nuncdomine mi Deus tu es Deus.Legendum eft.tn ipfe Elo
him.hoc eſt tu es ipſe qui gubernas & iudicasomnia.over
barua erunt veta. Iuxta Hebræum habetur. & verba tua erung
veritas.Supplicatio eft. & eft fenfus & verba tua non fint tan.
quam yerba comminationis & promiſsionis ſecundum præ
lentem diſpoſitionem ſecundarum caufarum ,ſed Giorveritas
fimpliciter & abſolute.Glocutus es ad feruum tuum bonum hoc.
Incipe ergo. Iuxta Hebræum habetur , Et nunc velis.eſt enim
ſecunda perſona imperatiui. Ad hoc vt verba fimpliciter ve
rificentur,diuina exigitur voluntas.Obenedicdomui ſerui tui
vt ſit in ſeculum coram te.Omne bonum fub benedi& ionc com
prehenditur. & petitur relatiuead hocvt domus Dauidis fit
ſemper corá Deo : quod eft effe femper placitam Dco , quod
eſt niti ad placendum Dco ſemper . quia tu Domine mi Deus
locutus es hæc. Superfluit hæc.ratio benedicendi redditur di
uinus ſermo ad Natban.Gobenediétione tua benedicetur domus
ferui tui in feculum . Efficacia diuinæ bencdictionis pro altera
sations benedicendi affertur.
CAP .
 SECVNDI REG .
CAPVT VIII.
Aftum eft antem poft hæc. Legendum eft. Et fuit port
/sc.Scito prudens le& or quòd infinities interpres
loco fuit,pooit fa & um elt : & fimiliter infinities
Iloco fic,ponit hæc. ſed fere ſemper pertranfimus,
quia non variatur fententia.Ordoitaque temporis Ggnifica
tur inter reuelationem fupplicationémque antedi& am &
ſubiuncta prælia. O percußit Dawid Pelifthim humiliauit
cositulira; Danid frenum tributi. luxta Hebræum habetur.free
num aqueductus demann Pelifthim . Et ſermone metaphorico
ſignificaturprincipatus.quéadmodum enim is cuiuseft free
nare aquædu &tum ,diſponit de aqua (tollendo vel commo
nicando eam ) ita princeps diſponit de bono ſubditorum .
Principatum itaque quem multo tempore obtinucraac Pe
liſthini ſuper Iſrael,abſtulit Dauid .
Et percußit Moab, mēſus eft cos funiculo coa quandocos terra.
Löge plus depreſsit Moabitas Pelifthinos, ná Peliſthinos
humiliauit : Moabitas autem fic proftrauitvt æquauerit eos
terræ . & forte ad literam diruit arces eorum vſquead ſolum .
mējus eſt autem duos funiculos,vnum ad occidendü vnñ ad vinje
ficandum . Iuxta Hebræum habetur.comēfus eft duos funiculos,
ad moriendum & plenitudinem funiculiad viuificandü .Etpoteſt
dupliciter hæc litera legi.vel intelligédo duos funiculos ad
moriendum & tertiú ad viuificandum :velfaciendo pú&um
poſt funiculos.ita vt duo tantum fignificeatur funiculi, ap
poftiue explicati,alter ad moriendum , alter cū plenitudine
ad viuificandum.Et hic ſenſus quadrat magis manfuetudini
Dauidis : præſertim quod nulla in facra ſcriptura fcribitur
cauſa belli huius contra Moabitas ,o iſi comunis Moabitis &
multis aliis nationibus,in Pſal.8 3.dicendo Moab & Haga
reni & c. Ad inftar itaque metientis agros funiculis,deſcribis
tur tam cædes quàm clementia Dauidis in Moabitas :ad in
fiouandum quod nõ promiſcue ferino furore occidi fecerit
multos,fed cum menſura ,proculdubio iuftitiæ.Scribitur au.
tem hoc ad exéplum aliorú principum :vt diſcát metiri funi.
culo iuftitiæ cladé . Maiórque clemétia ſignificatur dicédo ,
& plenitudinem funiculi ad viuificandú : vtfuniculus mor
tis infinuetur mácus,fuoiculus vero vitæ infinuetur plenus.
propenfiores coim debent effeprincipes ad vitam hoftium
quàm ad mortem eorum . factuſque efi Moab Dawid( erwiësfub
tributo
 CAPVT VII . 166
tributo.luxta Hebræum habetur. fuitMoab Dawidi in feruos
portatores muneris.Hoc eſt in ſeruos tributarios.
I percußit Dauid Hadarhexe filium Rechob regem Zoba,
quädo profeffus eft vt dominaretur fuper flumen Euphratem.
laxta Hebræum habetur.in profeétione fua ad faciendum refti.
tuere terminumſuum in flumine Perath.hoc eſt Euphratis. Tā.
quam occupata ab aliis regio vſque ad Euphratem reftituen
da Iſraeli narratur , eo quod erat lſraelis à Deo ei data : vc
Moſes ſcripſerat. Dauidis fiquidem tempore executionima.
data eft diuina largitio.Significanter autem apponitur tem
pus profe & ionis ad dominandum vſquead Euphratem :quia
in hoc capitulo fummantur diuerſa bella,quorú ordo poſtea
explicabitur in fequentibus capitulis.hoc enim bellum fuit
poft illatam legatis Dauidis à rege Hammonitarum iniuria:
vt clare inferius Darratar. Cepicq; Dauid ex cis mille a ſeptin.
gentos equites, & viginti millia virorum peditum : & fubneruauit
Dauid omnem currum , & dereliquit ex cis centum currus. Er venit
Syria Damafci ad auxiliandum Hadarhezerregi Zoba:Opercuf
fit Dauid de Syria vigintiduo millia virorum .Etpofuit Dauid pre
ſodium in Syria Damaſci. Quanuis Hebraice ſcribatur.præſides
in Aram Dammeſec. fentétia tamérectereddita eſt: quoniam
non ſolæ perſonæ præfcctorum , ſed cum multitudioe mili
tum ad ſeruandum Damaſcum ſub dominio Dauidis policæ
ſunt. Et fuit Aram Dauidi in feruosportatores muneris: ſeruauitý;
dominus Dauidem in omni loco ad quem profectus eft.Et tulit Dan
wid arma aurea & torques aurcos. Taxta Hebræum habetur.
fcuta aurea quæ habebant feruiHadarhizer, nec alia aurea me.
morantur . detulit ea in Ieruſalaim . Er de Betach o de Bero .
thai ciuitatibus Hadasheqer, lulit rex Danid as multum valde.De
quo fecit Salomon omnia vafa arca in templo & mare aneum
columnas & altare. Superfluit hæc vltima particula ſedecim
diEtionum .
Audiuit autê Thohirex Chamaih , quòd percußitDauid eorum
robur Hadarhexrr.Mifitq; Thohi lorā filii (uü ad regem Dawid »
falutaret eü congratulans. Iuxta Hebræum habetur.adpetédum
fibi pacem . Sententia clara ef . ad benedicendi ci co quòd pu
gnajſet conıra Hadarhezet e percußiffet cum quiavir belli Thohi
fuit Hadarherr:& in mana cisus erant vaſa argentea & vafaau
sea Gudala area . Eriam ca ſanétificauit rex Dauid domino . hoc
eft dicauit ad cultum Dei in templo ædificando per filium .
Cu7
 SECVNDI REG.
Cum argento e duro quefanctificauerat de yniuerfis gentibusquas
fubegerat.De Syria & de Moab o defilijs Hämo & de Pelefthim
& de Hamalec: O de manubüs. Legendum eſt.o de pradaHe
darhezer filii Rochob regis Zobe.Sic enim habetur hebraicé.
Fecita; quoque Dauid ſibinomen cum reuerteretur à cedēdo sg .
riam in valle falis:decēQ oéto millia.Superfluit di &tio fibi.Tri
umphale ſignum ſignificatur conſtructum à Dauide propter
quod punicus fuit rebellione Idumææ: v1.3.reg. xi.inGnua
fur. in Gebelem ad viginsitria millia . Nő habctur hæc clau .
ſula in hebræo : ſed narrata percuſſione decem & odo mil
lium Syrorum in valle falis ftatim fubiungitur.Et pofuitia E.
dom preſides,in tota Edom poſuit preſides, & fuit tota Edom ſerwi
Dawidi. Etfic adimpleta eſt prophetia reuelata Rebecæ gen .
25. & maior ſeruietminori.ſerwanitdominus Dauidem in oo
mni loco al quem profectus eft.
Egnauitq; Dauid fupertotum Ifrael: & Dauid faciebatiudis
R cium w iuftitiam toti populo ſuo. Conſueueraat tunc re
ges per feipfos audire cauſas. Ioab autem filiusZeru'ie erat fu
per exercitum :@ Iehoſaphat filius Achilud erat à commentariis.
juxta hebræum habetur. facies recordari. Ncc eft perſpicuum
an officium huius effet ſcribere aonales hiſtorias ſummarie
( vi intellexit interpres dicendo erat à commentariis)an of
ficiú eius erat reuocare ad memoriá regis expediendas cau •
ſas.Et Zadoc filius Achitub & Achimelech filius Ebe'iashar fa .
cerdotes: Sera'sa ſcriba. Qui vocatur cancellarius ſignifica.
tur.Et Bcna’iah , filius Ieho'iadah fuper Cheretheos @ Peletheos.
Iuxta hebræum habetur.ew Cherethieu Pelethi.Et ab excifio
ne ac iudicio vocabula hæc deducuntur. integrabár enim hi
cuſtodiam regiá : corúmque officium erat exequi iudicia re
gis & excidere cum opus erat : erant enim viri robufti valdé
que fideles Dauidi. Et proptereorum eminentiam non dici
tur quod Benaias fuerit ſuper eos cum tamen eſſer caput eos
rum : ſed dicitur Benaias & Cherechi & Pelechi vt tanquam
ſocii ſupputentur.filii autem Dauid facerdotes erät.Sacerdos nó
eſt hic nomen ordinis,ſed dignitatis.erant enim filii Dauidis
primi ve paralipomenon explicat: & ideo quo ad dignitatem
ſacerdotes ( qui alis præferebantur) dicuntur.
CAP. IX .
T dixit Dauid : an eſt adhuc qui remanferit domui Saulis
.
Tehonathan ?
 CAPVT IX. 167
lehenathan ? Memor foederis inter fe & lonatham inquirit an
remanferit aliquis. Erat autem domui Saul ſcruus nomine Zibs
O rocaucrunt eum ad David :dixita; rex ad cum nonnetu es Ziba?
O dixit fum feruus tuus.. Et dixit rex num remanfit adhuc aliquis
Demui Saulo faciam cum eo mifericordiam Dei Legédum eft.
gratiam Elohim ? Propter iufiurandum interpofitum in fæde
se appellauit gratiam Elohim.dixita; Ribaad regim ,adhuc eft
filises Iehonathan debilis. Legédum eft.claudus pedibus.vt etiam
fuperius di& tum eft. Dixitque cirex vbi eft? & dixit Ziba ad rc
gem ,ecceeft in domo Machur filiiHammiel in Lodebar.
Miſirj; rex Dauid : G tulit eum de domo Machir filii Hammiel
de Lodebar.Et venit Mephiboſeth filius Iehonathā filii Saulad Da
uid corruit ſuper
faciemfuam & adorauit cum :dixitque David
Mephib ſeth ,& dixit ecce ſeruustuus.Dia itſ; ei Dauid ne timeas.
vocari à me tanquã inimicus puniendus.quia faciendo faciam
tecum mifericordiam propter Iehonathan patrem tuü .Sæpiffime
vtitur interpres mifericordia pro gratia. r& eddere faciam tibi
omnem agrum Saulpatris tui: & tu comedes panem ſupermenſam
meam ſemper. Et adorauit cum o dixit: quid eft feruus tuus quod
refpexifti fuper canem mortuum qui eſt facut ego?
Vocauicque sex Zibam pucts Saul @ dixit ad cum omne quod
fuit Saulio vniuerſam domum eius. Legendum eft. universe
domui cius dedi filio domini tui. datiui enim cafus eft tam Saul
quam vniuerſa eius domus.Et eſt ſenſus quod omnes facul
tates Saalis & filiorum eius dedi Mephiboſeth. Coles igia
tur ei terram in eo filii tui & ſeruitui, a afferes e critfilio Domi
ni tui panis & comedet ipse, fcilicet filius Mephiboſeth.is enim
alendus erat ex prouentibus agrorum : nam de Mephiboſeth
fubiungitur quod ipfe veſceretur de menſa regis.Mephiboſeth
auté filius domini tui comedet semper pane fuper menfam mea: o
Zibe chant quindecim filii & viginti fermi. Dixitque Ziba ad re
gëiuxta omnia que pracepie dominusmeus rex feruofuo,ficfaciet
ſeruus tuus: 6 Mephiboſeth comedet fuper menſam meä quafi vnus
de filios regis. Attende prudens le & or quod ſub intelligii rege
repeuille hæc verba.ita quod dicente Siba faciet feruus tuus
ficut iufliſti,repetiit rex & Mephiboſeth comedet ſuper mé
ſam meam tanquam filius segis : hoc efthabebit portioné ex
menía mea quemadmodum habent filii regis.Et in hoc Da
vid oprime feruauit fædus quod fecerat cum lonacha aſlimi
lando filium lonathæ propriis filiis.
Habebata;
 SECVNDI REG.
Habebátque Mephibofeth filium paruum nomine Micha.omnis
vero cognatio. luxta hebræum babetur. Qomnis habitatio ,
hoc eſtomoes habitantes tam filii quam ſerui & c.domus Zi.
be ferui erant Mephibofeth . Et Mephiboſeth manebat in Ieruſalé,
quia ipſe super menfam regis ſemper comedebas: & erat claudus
vtroque pede.
САР. X.
A Etum eft autem poft hæc. Legendum eft.Et fwis
poſt foc mortuus eft rex filiorum Hammon . Signi
catur autem ordo téporis inter beneficiú er.
hibitú filio ! onathæ & mortem regis Ham•
monitarum & non fignificatur ordo téporis
inter mortem regis Hammonitarú & res ge.
Itas & icriptas in capitulo o & auo :quoniam ibi ſummarie per
capita colle & a funt vniuerſa bella geſta à Dauide ve prius
diximus . Gregnauit Chanum filius eiuspro co. Dixitque David
faciam miſericordiam cum Chanum filio Nachas,lam di&uni eft
& hic in fimilibus loco miſericordiam legédú effe gratiam .
ficutfecit pater eius mecügratiam . Quando & qualem Nachas
rex Hammonitarú contulerit Dauidi gratiâ nulla authenti.
ca ſcriptura tradit.cmiſie Dauid ad confolandum cum per ma
numferuoruraſuorum ſuper morte patris eius:veneruntqueferwiD4
wid in terram filiorum Hammon.
Et dixerunt principes filiorum Hammon ad Chanum Dominum
ſuum ,an honorat Dauid patrem suum in oculis tuis quod miſis ad te
conſolatores? Mali principes interpretantes officiun hong
ris defuncti patris coram filio in officium explorationis. O
non ideo vt te inueſtigaret. Iuxta hebræum habetur.nonne vt in .
veſtigaret ciuitatem & exploraret cam. Diligentia explorandi
per anneram inueftigationem deſcribiturO . vt eucrteret eam
mifit Dauid feruos (mosad te? Tulit itaquc Chanun ſeruos Dauid
Braſil Dimidium barba corum & précidit veſtes eorum in medio
vſque ad nates eorum : O dimifit eos.Ecceignominia cauſa tan
torum præliorum Nüciatúmquc eſt Dauidi omifit in occurfum
corum ,cum ad conſolao dum ,tum ad induendum,tum ad de
putandum illislocum vbi manere poſſent.crant enim viricone
fuſo turpiter valde. Interpres addiditditionem turpiter exag
geráðigratia & dixit eis rex ,mancte in Iericho donec creſcarbar
ba veftra o reuertemini. Vtebantur enim tunc temporis barba:
& propterea turpis apparebat vir raſa barba,
Viderunt
 CAPVT X. 168
* Iderunt autem filiiHammon quod iniuriam feciffent Dawidi.
VI luxta hebræum habetur. quod fuerunt abominati Dani
dem . Vere tanquam ab ominantes Dauidem illius legatos
ciecerüt igoominia affe & os. @ miſcrunt filij Hammon & mer
cede conduxerunt Syriam Beth’rechob et Syriam zoba viginti milo
lia peditum & à rege Mahacha mille viros. Non ſolum iniuriam
intulerunt,ſed & bellum addere curauerüt.Qab Is’sob decem
millia virorum , Legendum eft. duodecim millia virorum . hice
nim numerus habetur hebraicé.
Andiuitý; Dauid : miſit Ioab & totum exercitum bellatorum ,
Legendum eſſet.potentium.Sapienter Dauid noluit expecta.
re vt exercitus conuenireat in terram fuam , ſed ad terrá ho .
ftium miſit ſuum cxercitū . Egreßi funt autem fili Hammon to
difpofuerunt pralium ad introitum porta: Syriaj: Zobe Rechob
Is tob Mahacha ſeorfum erant in campo. Vidita; loab quod
praparatum effet aduerſum fe præliam ante o retro : & elegit ex o
mnibus ele£tis in Iſrael o difpofuit in occurſum Syria. Reliquum
vero populi dedit io manum Abifai fratris fui;etdiſpoſuit in occur.
fum filiorum Hammom Prudenter Ioab medium ſe videns in .
ter duos exercitus inimicorum diuiſit ſuum exercitum in
duas partes è regionevtriuſque exercicus:vt & neuter habe
retur à tergo & mutuo ſeſe adiuuare poſſent ipfe & frater e
ius, vtpote in medio exifteates.Dixitque ſi fortior me fucrit Sy .
ria ,cris mihi in ſalutem :& fi filiiHammonfuerintfortiores te, ve
niam ad faluandum te . Roborare & roboremurpro populonoftro
pro ciuitate Dei noftri. Legendum eft. pro ciuitatibusE.
lobe noftri. agebatur enim non de voa ciuicate, ſed de yni:
uerſo ſtacu . dominus autem faciat quod bonum eſt in oculis fuis,
Appropinquauitque loab @ populus qui erat cum eo ad prælium
conita Syros : & fugerunt a facie eius . Filii autem Hammon vi
derunt quod fugerene Syri e fugerunt à facie Abiſai Qingreſsi
Sunt ciuitatem : rowerfúſque eft Leab à filiis Hammon a venit in
Ierufalaim .
Videntes igitur Syri quod corruiffent coram Ifrael. Iuxta he
bræum babetur . Et vidit Aram quod fuit mortificatus coram if
rael : congregati funt fimul.Suſceperunt belli cautam Syri
vidétes ſe cælos ab Ifrael.frequéter enim Ará ponit pro sy
so. Miſirų; Hadar'hezer, Non ſcribitur quod Hämon miſerit
quemadmodú prius:ſed quod ipſe rex Sobæ miſit ad cögre
gandú aliú exercitu.eduxit Syros quierastras fluuiü.Ethic
quoque
 SECVNDI REG .
quoque no Syrus, ſed Aram ſcribitur.Eteft fermo de flumi.
ne qui appellatur euphrates: vt hinc intelligamus quod he.
bræi vtuntur Ará & pro Syro & pro Aramæo populo Melo
poramiæ & adduxit eorum exercitum .luxta hebræú habetur.
venerunt Chelam.Nomen eſt proprium loci.osobach prins
ceps militia Hadar'hezer ante eos. Modus quo venerút ex Me
ſopotamia ad Chelam deſcribicur: videlicet antecedérceos
principe militiæ Hadar’hezer. Nunciatum eft autem Dauidio
contraxit omnem Ifracl.Legendum eſt. congregauit omnem If:
rael.Iturus Dauid perſonaliter voiuerfum Ifraelem congre
gauit. tranfiuit larden a venit ad Ghelam.regionem in qua
crat exercitus inimicorum.eu diſpofuerunt Syriin occurſum D &
wid @ pugnauerunt cum co. Fugerúntque Syria facie Iſraelis: &
occidit Dauid de Syris.Legendum effec.de Araſeptingentos cur
rius quadraginta millia equitum . ſed mixti erant Syri cum iis
qui venerát ex Meſopotamia . Etdiligenter annotabis quod
hic ſupputantur interfecti in ca.vero.8. Tuppuraptur capui ex
exercitu Hadar'hezer. & propterea alius numerus ſcribitur
ibi & alius hic non ideo quod diuerſa ſcribantur bella bic
& ibi.idem enim vtrobique bellum ſcribitur : ſed manifeſte
litera ibi loquitur de captis ,hic de occiſis. Sobach princi
pem militiæ eius percußit & mortuus eft ibi.
Videntes autem vniuerſi reges qui erant in preſidio.Iuxta hes
bræum habetur . Viderunt autem omnesreges ferui Hadar'hezer
quodfucrunt mortificati coram Ifraele, ſignificantur enim reges
tributarji ipfi regi Hadar'hezer. inter quosintelligenduseft
Damaſcus quiopem tuliſſe Hadarhezer ſcriptus eft ca. 8.0
expauerunt & fugeruntquinquaginta @octo millia coram Ifrael.
Non habeturhæc clauſula in hebræo : ſed immediate ſubiá
gitur. & feceruntpacem cum Ifracl G ſerwierunt eis. Ecce cauſa
& modus quo geſta ſuot quæ ſummata fuerunt in ca. 8. ex
hoc enim bello iniufto contra Dauidem effecti ſunt ſerui ll.
rael.timuerúntque Syri auxiliari vlıra filiis Hammon . Hinc ergo
factum eſt vt Hammonitæ deftituti fuerint auxilio Syrorum
& libiipfis relecti ſunt.
САР . XI .
T fuit in rewerſione anni têpore quo folent reges ad bells
procedere,mifit Dauid Ioab @ ſeruos (uos cum co & to
cum Ifraeleu vaftaueruntfilios Hammon obſederuns
Rabbā, Deſtitutos Hammonitas ab exteris facile
vaftauerunt
 CA PV T XI. 169
vallaucrunt Ifraelitæ & regiam ciuitatem obſederút. Dawid
autem manfit in Ierufalaim .
Dum hæc agerentur, accidit quadam die ve ſurgeret Dauid de
ftratu fuo poft meridiem -deambularet in folario domus regia.lu.
Ira hebræum habetur.Et fuit tempore vefpertino o furrexit Da
uid de foraru fuo init super teftum domus regis. Ex aula in qua
crat ledas eius ſurrexit hora veſpertina aſcendens ſuper te
& um . æftiuum fiquidem tempus infinuaturquo delectabile
eſt hora veſpertina morari ſuper tetum ,fub diuo.erant enim
te&ta regionis illius pavimétata ſub diuo, quemadmodú bo
die apud nos caietæ ſunt.Tempus enim primi veris quo re .
ges egrediuntur ad bellum in principio huius capituli narra :
tum referturad miſſioné loab cum exercitu aduerſus Ham
monitas & con extenditur ad aſcenſum Dauidis ſuper te
& um: fed hic aſceolus narraturpugnante loab contra tiam
monitas.ex ſubiun &tis autem perſpicuum eſt'multo tempore
duraſſe huiaſmodi obfidionem : nam & Vrias Hethæus du .
rante illa occiſus eft ,& poftea Dauid perſonaliter ad capié
dum ciuitatem regiam iuit. viditq;mulierē lauantem ſe è tecto.
Hinc diſcimus quam periculofusGtmulierum alpeatus:cum
tantus vir habés totvxores ex viſu mulieris suerit in tot cri
mina.go mulier erat pulchra valde. Parui refert quod hebrai
cè habetur. bona afpcétu valde. in idem enim redit ſenten
tia . Miſitque Dauid & requiſiuit de muliere: & di& tum eft ei
quod ipfa effet Bethfabe. Corrupte hebraicum nomen (videli
cet Bathfebah ) profertur. filia Elihā vxor Vri'ia Chiuthco. Mi
fieque Dauid nuncios @ iulit eam: quæ cum veniffet ad illum dore
miwit cum ca ſtarimque Sanétificata eft ab immundicia fua. Sen
tentia recte redditur:videlicet mundicia à menftruo quæ co.
mes eſt conceptionis.& rewerſa eſtad domum ſwam.Eeconcepit
mulier; mifitq; o nuncianit Dauidi & dixit ego concepi.
Ifit autem Dauid ad Ioab mitte ad meVri'iam Chittheum :
:
quefiuitý; Dauid quàm reéte ageret loab @ populus & quomodo
adminiſtraretur bellum .Parui refert quod hebraicè habetur.
interrogauit Dawid depace Ioabe de pace populio de pace belli.
Modus loquendi hebraicus eſt pacis nomine vrédo pro vni .
verſo bono.Dixita; Dauid ad Vri'iam deſcende in domum tua o
laua pedes twos. Ad occultandú parrem conceptæ prolis téde
bat voiuerfū ſtudiu Dauidis. egreffusą; est Vri'ias de domo regis
z fecutusa:
 SECVNDI REG.
fecutusj eſt cü cibus regius honoris gratia vt hilarior eſſet com
vxore lua. Dormiuit auie Vri'ias ad portā domus regis cã omnibus
feruis Domini ſui:& non deſcendit in domum ſuam .
Nunciatúmque eft Dauidi dicédonon defcédit Vri'ia's in domum
Suam : et dixit Dauid ad Vri'iam nonne tu de via venis ?cur non de
ſcendiſti in domum tuam ? Dixitque Vri'ias ad Dauid : arca Dei.
SuperAuit Dei:ſubintelligitur tamen .& Ifracl Ichudama
nene in tabernaculis es dominus mcus Ioab ferui Domini meiſw
perfaciem agri manent, et ego ingrediar domü meam vt comedam
& bibam odormiä сü vxorc mca? perſalutë tuam & ſalute anime
tua. Iuxta hebi æum habetur . vita tua & viuat anima tha non
faciam rem hanc: Vitam corporalem & vitam ſpirituale ipfius
Dauidis obteftatur iuramento execratorio.Etdixit Dauid ad
Vri'iam , mane hic etiam hodie & cras dimittam te : manſisquc V.
ri'ias in Ieruſalaim die illa o fequenti, hoceft in die quo venit
& die immcdiate ſequenti. Sic enim verificatur mane etiam
hodic & cras mittam te: duabus enim duntaxat nodibus ia
Ieruſalem manfit. Vocauitque cum Dauid o comedere fecit cum
coram se bibere & inebriauit cum . Modus autem quo ine
briauit eum non eft fcriptus. nihil prætermiſit Dauid vt in .
duceret Vriam yel ebrium ad dormiendum cum vxore fua.
qui cgrefTus eft vefperi ad dormiendum infrain fuo cum ( cruis Do.
mini ſui @ in domum fuam non deſcendit.
T fuit in mane.Secúda proculdubio no & is . ( cripfit David
cpiftola ad Ioab:mifitq; per manü Vsi'ie .Et ſiripfir inepiftola
dicendo:ponise Vri'am cx aduerfo prelii fortis derelinquite en
vt percutiatur & moriatur. Vide quo ducit amor mulieris .
Igitur cum ſoab obfideret vrbem . iuxta hebræum habetur. Er
fuit cuftodiente Ioab cixitatom o dedit Vri'iam ad locum in quo
nouit quod viri fortitudinis ibi. Iniquum mandatum Dauidis
ſubſecuta eft iniqua obedientia loab. no enim excuſatur mi
niſter principis occidendo ex iuſſu principis virum indem
natum in quo nullaapparet iniquitas digna morte. Egoela
Bique funt viri ciuitatis o pugnaucrunt cum loab : & cecide .
runt de populo de feruis Dauid & mortuus eſt etiam Vrias Chir
sheus. Non ſolus Vrias occiſus eſt à Dauide, fed cum ipſo
multi alii. ita quod multorum homicidiorum reus fuit Da
uid: & propterea pænitens poftea fupplicabat libera me de
fanguioibus deus
Milut : loab : " nunciauit Dauidi omnia verba pralii.Et pre .
copis
 CAPVT XI. 170
tepit nuncio dicendo: cum complemcris omnia verba praliiloqui ad
Tegem.Si afcenderit iraregis, & dixerit tibi,cur acceßiftis ad ciui ,
tatem vt præliaremini nonne ſciuifis quod proiicerent ex muros
Quis percußic Abimelech filium lerubbeſeth nonne mulier proico
cit super ei fragmenmole de muro & mortuus eſt in Thebeż ? cur
acceßiftis ad murum ? dices ctiam feruus tuus Vrias Chitthcus more
tuus eft.Ad mitigandum iram regis inſtruit puncium vt more
tem Vriæ placeatem regi adiungat.
Abiisque nuncius: c venis & nunciauit Dauidi omniapro quis
bus miſerat cum loab.Et dixit nuncius ad Dawid : prevaluerwe con.
tra nos viri& egreßiſuntad nos in agrum ,inimuiſquecõrracos vf
ed introitum porta.Et fagittaruntfagittari ad feruostuos de muro :
Gmortui (unedeſerwisregis & etiä feruustuus Vri'ias Chittheus
moriuus eft.Hinc apparet prudentia ouncii nó expe&antis ve
Icx iraſceretur,fed præuenientis illius iram . perpenderate
nim ex verbis loab ,placere ita regi morté Vriæ ,vtDunciare
illius mortem eſſet medicina rcliqui mali.
Et dixit Dawid ad nuncium : ſic dices ad Ioab, non te frangas
iſta res, varius enim cucntus eſt belli & nunc hunc & nunc illü con .
fumitgladius. Iuxta hebræum habetur. non difplicebit in oculis
tuis res illa,quia ficut hunc & ficut hunc vorabit gladim .Nihili.
pendit ftragem ſuorum cffe& us voti compos: & ex commu.
niter accidentibus confortat loab.Hebraicæ auté phrafi tri
buitur ficut bunc & ficut hunc: quod latine diceremus ficut
vnam partem,ita & alteram.conforta bellatores tuosaducrſus oro
bere videftruas cam.Iuxta hebrçum habetur.robora belum tuum
ad ciuitatem & deftrue eam . Quod autem ſubiungitur.- ex
hortare cos, luxta hebræum habetur.& conforta eum.Súntque
verba hæc Dauidis ad nunció. mádat fiquidem nuncio duo:
videlicet vt ſupradi& a referat Ioab & vt confortet ipſum
loab .
Audiuit autem vxor Vri'ia quod mortuus effet Vri'ias vir ſuus:
@planxit eum , Tranfiuitſ; luctus: & mifit Danid collegit eam
in domum ſuam ,o fuitei in vxorem & peperie eifilium ,Ecia hoc
facto publicauit adulcerium pariente præfertim illa in tam
breui tempore poft nuptias.multi enim menſes præterierant:
nam ſaltem poft menſem agnouit ſe grauidam : & tempus lu.
& us nobilium mulierum non modicum credendú eft. Odi.
Splicwie verbum hoc quod fecerat Dauid corä Domino. Legendum
eft. difplicuit res quam fecit David in oculis ( chouah.
Z CAP .
 SECVNDI REG.
СА Р. XII .
Iſitą;dominus Nathā ad Dauid.Benignitas di
uina erga ele& os ſuos cómendatur in hac le
gatione ad corripiendu Dauidē. o venis ad
eum dixit ,ei reſponde mihi iudiciš.Interpres
ippoſuit reſponde mihi iudiciú. duo viti crão
in ciuitate vna ,vnus diucs alter pauper.Dives
habebat oues ou boues multos valde. Pauper aulënon habebat quic
quä nifi agrā vnam paruã qua emerat et nutrierat creuerat cum
co & cüfiliis eius fimul:depane eius comedebat et de calice eius bi.
bebat et in finu cius dormiebat eratq; illi ficutfilia.Et venitperegri
pus.Parui refert quod tá hic quá inferius ſcribitur.viator.ſen .
tétia enim eftcade. ad virü diuité etteduit eum (umcre de onibus
bobus ſuesad parandum peregrino illi qui venerat ad cum: tulita;
agnā viri pauperis parauit cã viro qui venerat ad cñ. Et iratus
eft furor Dauidis in virū valde: & dixit ał Nathan viuit dominus
quod filius mortes eſt qui fecit hoc. Hyperbolico ſermone ſente
tia hanc intellige: & diſce quod etiá hyperbolicæ locutioni
adhibere iuramentú nó eft illicitū . Quem reddet in quadruplă .
Iuxta hebræúre&tiuslegitur. Etagnä reftituer bis quadruplicae
fam . Augendam pæoá legis cenſuit Dauid: quia aftimádum
quoq ; cenſuit quod agnailla erat deliciæ illius viri pauperis.
eo quod fecitverbum iftud. Legendú eft.rem iftam.videlicet rol
lere agnam delicias pauperis .& non pepercit. Iuxta hebræum
habetur. & quia nõ mifertus eft. Exaggerat culpam cx eo quod
non eſt miſercus pauperis diues ille .
Dixitq; Nathan ad Dauid,tu es illerir qui fecifti hacre.Iuxta
hebræú habetur.ih viro fubaudit enim diues ille :hoc eft tu es
vir contra qué ſeotéria protuliſti.ſic dixit dominus deus Ifrael,
ego vnxi te in regë ſuper Ifrael it ego cripuite De manu Saul. De
clarat parabolá manifeftádo diuité illú repræſentare ipſum
Dauidé diuité cum multitudine diuitiarú & deliciarū. Vode
& ſubdit. Et dedi tibi domü domini tui & vxores duminitui in fi
nu tuo,non quod Dauid cognouerit vxores ſoceri ſui Saulis
tegis,ſed quod illas habuit in vxores quæ dignæ erat vt eflet
vxores regis Saulis olim domini eius. dediğ; tibi domü Ifrael
Ichude:et fi parua funt ifta adiiciā tibi multo majora.luxta be
bræū habei.etfi parñ eſt adiiciam sibiſicutea vt ficut ea .Vtalias
di& um eft,modus loquendi hebraicus eft geminans fimilia.
Cwr contëplifi verbum domini.no quod contéplerit formaliter
( hoc
 CAPVT XII: 176
( hoc eft ex intétione vilipendēdi præcepta diuina) ſed facto
contépfit.opera ení ipſa adulterii & homicidii ſuapte natura
paruipendunt præcepta diuina & paruipēdenda ab .liis præ
ſe ferunt. faciendo mală in conſpećtumeo.Legendú eft. in ouiis
ris .hoc eft Dei. Vri’ič Chittheü percußifti gladio o vxorēeius
eccepiſti tibi in vxoré : eñ occidifti gladio filioris Hanimor.Pate
facit propheta Deú vidiſſe intentioné & cpiſtola davidis vt
Vrias interficeretur ab hoftibus. & propterea cu dixiffet Vriá
Hethæi percuffifti gladio,declarat modu : videlicet interfe
ciſti eum gladio filiorú Hámon. Quamobré non receder. luxta
bebræú habci.Et nunc non receder gladius de domo tua vfq; in (e
culü . Pro culpa homicidii immo homicidiorum ob multos fi
mul peremptosprima hæcpæna imponitur. Quam verifica
tam effe in tribus Dauidis filiis breui tempore legimus:nam
primogenitus eius Amnon occiſus eft & fimiliter ablalo &
poſtea Adoniasà Salomone. & in feneétute Salomonis ſuſci
cauir deus aduerſarios illi. & poft morté Salomonis manife
ftus gladius aduerſus domú Dauidis ſurrexit lerobok perſea
ueras in regibus lſrael quádiu fuerút reges Iſrael.co quod de
Spexiſli me et tulifti vxorė Vri'ic Chirshei ve effet tibi in vxorem .
Initiú fequenris clauſulæ eft. comemoratur enim alterú cri .
né, ſcilicet adulteriú : & adiungitur refpódens illi pana.Sic
dixit dominus ecce ego (uſcito ſuper te malü de domo tua. Verificati
cft hoc cú abſaloo fecit ſeregé. Eteft fcrmo non de malo
culpæ,fed de malo pænæ.deus enim non eſt author peccati
rific, fed quatenus pænaeſt peccantis vel alterius..tollam
vxores tuas in oculis tuisodabo proximo two. immo filio tuo.o
dormict có vxoribus tuis in oculis folishuius. Quia tu fecifti in Abe
ſcondito : & ego faciam rem hanc, quateousmalum pænácuá
non quatenus inceſtus peccatum committédum ab'Abſalon.
coram toto Iſrael ocoram ſole.
I dixit Dauid ad Nathan peccaui Domino. Inſpirante deo
agnouit & confeſſus eſt Dauid pecc .ffe fe offendendo
Deum : vtpote qui trangreffus eft diuina præcepta . dixitque
Nathan ad Dauid domiuus quoquetranſtulit luxta hebræum ha.
betur. etiam Iehouah fecit tranfire peccatum tuum. Mirabilisce
l eritas diuinæ gratiæ. cófitente fiquidem Dauide peccatum
ſuum ftatim deuspeccatum condonat.teftatur enim prophe.
ta hoc: no dicendo faciet tranfire, autfacit tráfire ,fed dicen
do fecit tranfire. Ante igitur quam verba hæc propheta pro .
Z iij ferret
 SECVNDI REG .

ferret condonauit deus peccatum.eft enim fenfusquod deus

fecit peccatum non vlera morari in te ſed fecit tranfire illud
à ce veniá dando.nõ morieris. Ad cor Dauidis reſpódet: time
bat enim ex verbis prophetæ mori : nam propheta dixerat &
núc nó recedet gladius de domo taa. Timoré bunc tollitpro .
pheta dicendo,no morieris propter hoc peccatú,nó ponieris
tu morte tua corporali.Verütamë quoniä blafphemare fecifti ini.
micos nomen domini propter verbum hoc. Iuxta hebræúhabetur.
Profecto quia irritando irritaſti inimicos Iehovah in re iſta , etiä fi
Lius natustibimoričdo morietur. Eteft planusliteræ ſenſus. quia
prouocaſti ad iram ,ad vindi&am ,ad cladé inferendá liraeli
tis inimicos dei Hammonitas,ideo filius natus morietur.Vel
non reſtringendo inimicos Dei ad Hammonitas( ſed fimpli
citer & abſolute intelligendo inimicos Dei homines pecca.
cores pronos ad male ſentiendú ſeu ad blaſphemandum gue
bernationem diuinam) fenſus eſt. quia prouocafti ad malas
cogitationes malóſqueaffectus & conſequenter mala verba
inimicos lehouah ac per hoc promptos ad male ſentiendam
de Deo in re iſta.nam inimici Dei audientes Dauidem ele
&um à Dco in regem cú táta proſperitate videndóque eum
patralſe hæc ſcelera, anſam acceperantmale fentiendidegu
bcroatione diuina: vtpote fouente regem (celeftum . Et hic
ſenſus fuauiter quadrat tum rei cum literæ . hebraicum fiqui
dem verbum interpretatum irritare, significat prouocare ale
terius intima ad triſtitiam non qualemcunque,led ( vt aiunt)
qualiad crepandum talis eſt enim difpofitio animi inimico
rum Dei videntium hæc in gubernatione diuina. Et 2000
tabis hinc quod deus expectauit nouem menſes permittens
Dauidem in peccato fuo & nato filio adulterino mifit pro.
phecam ad corripiendum Dauidem . Annotabis quoq; quod
iam peccatum Dauidis notum erat : alioquin non dixiffet
propheta,quia irritando irritafti inimicos Dei in re hac.vté.
do enim verbo præteriti temporis diuulgatum iam effepec
catum Dauidis inſinuat. Et hinc tu theologe habes manife
fte quod deus quandoq; condonat peccatú & non fimul re :
mittit pænam peccati totam.ignouit eoim Dauidi & camer
partem pænæ reſeruauit ve punireturmorte filii nati ex ipſa
Bethfabe. nec pæna hæc ſola reli&ta eft: ſed etiam pæna ſupe
rius ſcripta :vt patet in fubiunctis geftis per Abfalon.
abieg : Nathan ad domum fuam : percußit dominu infantem
quera
 CAPVT XII. 773
quem pepererat vxor Vri'ie Dauidi, & defpcratus eft.Iuxta He
bræum habetur. & agrotauit. fignificaturq; ægritudo vehe
mens.Deprecatusq; eft Dauid Deum pro puero. Nomen cft Elo.
him . Quanuis iuftú iudicem agnoſceret, quanuis fentétiam
mortis infantuli audiffet à propheta, ad ipſum tamen deum
sogandum ſe cótulit, fi forte reuocaret Deus ſententiam.eu
Ieiunanit Dauid iciunin , o ingreſſus ſeorſum iacuit fuper terram .
Iuxta Hebræú habetur.aveniet dormiet iacebit in terra.
Rclatiue ad inchoatu ieiunium deſcribuntur hæc in futuro .
Surrexerunt autěſeniores domus eius fuper eum ad faciendü ſurgere
cumde terra : & noluit onopranfus eft cü eis panem .Etfuit in die
Septima, mortuus eft infans . Intellige die feptimaà nativitate
pueri:qui incircunciſus mortuus eft & fine oomine , eo quod
circuncifio præcepta crat die o &tauo. timueruntq;ferus Dauid
indicare ei quòd mortuus effet infans : quia dixerunt,ecce cum effee
infans viuius locurifumus ad eü & non audiuit vocem noftra, quö
modo ergo dicemus ad eü , mortuus eſt infáns & facietmalum ? Cum
ergo Dawid audiſſet. Iusta Hebræum habetur. Et vidit Dauid
quod fermifuimußitaret.Senſu viſus deſcribitur percepiſſe ſet
uos muſsitátes. & intellexit Dauid quòdmortuuseffet infans:dia
aitqueDauid ad feruosfuos ,an mortuus eſt infans? Gdixerunt,mor
tuus eft.Surrexitque Dauid de terra , & lanitſeo vnxit fe amin
tauit veftes[was,& ingresſus eſt domum domini adorauit:venitqi
ad domum fuam Gopetiuit,& poſuerunt ei panem & comedit. Di
cerüt autem feruieius ad eum ,quis eſt fermohic quem fecifti : Le
gendú eſt. qua res ifta quä feciftisdi & io enim Hebraica quá
uis proprie fignificet verbum ,lepe tamen ponitur pro re.pro
pter infantem viuum ieiunaſti @ fleuiſti, mortuo aurē infante ſur
Texiſti - comedifti panem . Qui ait,propter infantem viwum icin
nani G - fleui; dixienim ,quis ſcit ſi forte donet cum mihi dominus.
Hebraice habetur : fimiferebitur mei Iehouah viuet infans?
Coofitetur quòd propter peccatum fuú moriebatur infans:
& propterea,dicit fimiferebitur mei & viuct infans. Et nunc
mortuus eft ,quare ieiuno?an potero reducere cū amplius ? ego vadā
magis ad eü.Iuxta Hebræú habetur.egopergės ad eü , o ipfe non
reuertetur ad me. Vbi prudés lector aduerfus dicentes no haa
beri immortalitaté aoimæ in libris veteris teftamenti, habes
profeſsionem Dauidis q ipſe pergit ad filium , proculdubio
per mortem :nec effec verum ipſum pergere ad filium ſi ania
ma filijcxtincta fuiffet.ad cú enim quinó eft, nullus pergit.
Z iiij Conſolaing
 SECVNDI RE G.
confolatuſque eſt Dauid Batſebah vxorem ſuam ,em ingreffus
ofad eam Go dorminit cum ea : quæ peperit filium , & vocanit no
men eius Selomo, Qudominus dilexit cum . proculdubio ad re.
gnum.Mifitſ; cum in manu Nathan prophetæ. Superfluit eum .
& fignificatur quod deus miſit in manu (hoc eſt per mediu )
Nathan prophetæ. Ad quid autem miſerit,ſubiungitur.
Docauit nomen eius. Rex Dauid nominauit filium Selomo he.
braice ,latine autem pacificus: deus vero per Nathan impo
ſuit ei aliud nomcn :videlicet.amabilis domino: eo quod dilige
ret eum dominus. Iuxta Hebræú habetur. Ieduliah :propter ic
houah. Dittio hebraica latine dicitur dileétus Dei. Nominas
uit itaque Nathan Salomonem dile&um à Deo,propter ip
ſum deum & non propter propria merita . Eodem auté vſus
eſt Deus propheta ad approbandum hunc filium natum ex
Bethſabe iam legitima coniuge Dauidis, quo vſus fuerat ad
corripiendum Dauidem de adulterio cuni eadem & prænú.
ciandum mortem prioris filijnati ex adulterio: ne diſcordia
videretur effe inter prophetas, quæ apparuiſſet ſi alter pro
pheta approbaflet Salomonem .
I pugnauit Ioab contra Rabbam filiorum Hammon . Redit
.
Iuxta Hebræum habetur.& cepit ciuitatcm regiam . Qualiter
autem hoc intelligatur, ftatim fubiungetur. Miſitý; Ioab nan
cios ad Dauid : o dixit,pugnaui contra Rabbam ,a capiendaeft
vrbs aquarum .Iuxta Hebræum habetur. etiam cepi ciuitatem
aquarum . Ecce ciuitas regia quam ceperat loab.Etnunccon
grega reſiduum populi, & obfide ciuitatem , Parui refere quòd
Hebraice habetur. & caftrametare fmperciuitatem & cape cam .
non igitur erat capta ciuitas regia à Ioab ,cuius oppofitum
ſuperior litera ſonat . Solutio eft quod ciuitas regia diftin
ata erat in duas partes . quaruin exterior vocabatur ciuitas
aquarum : & hæc portio capta fuit à loab, interna auté por
tio non erat capta,ſed capienda : & hanc reſeruauit loab ca
piendam à Dauide.ne cum à me vaſtata fucrit.Iuxta Hebrçum
habetur.ne quando capiam ego ciuitatem . vmbilicus fiquidem
ciuitatis ſupererat capiendus. e vocetur nomen meum ſuper
cam . Sciebat loab quàm moleſtum fuerit regi Sauli audire
laudes Dauidis in triumpho. & propterea prudenter exemic
ſe ab huiuſmodi jauidia: & vi &oriæ nomen ac gloriá trans
ferre curauit in Dauidemregem .
Congregawith
 CAPVT XIII. 173
Congreganítque Dawid totum populum , &profeflus eft Rabbūs
Opugnawit contra eam , & cepit can . Eszulit diadema regis co
rum decapiteeius, & pondus eius erat talentum auri. Mirum eſt
quod rex Hammonitarum capiendus ornatus fuerit diade .
mate : quia tamen in principio huius ſecundi libri legimus
Saulem regem cú diademate in prælio ,mos temporis illius
soinuatur habens gemmas preciofißimas. luxta Hebræum ha
betur. & lapis precioſus. Vous forte duntaxat precioſiſsimus
erat lapis . & fuit fuper caputDawid. Hactenus non legitur v.
fum fuiffe Dauidem diademate.co predam ciuitatis extraxit
multä valde. Populumq;qui crat in ea adducens.Rectius ſcribe
retur.extraxit. quoniá hoc fignificatur Hebraice. O ſerranit.
Circa hæc inftrumenta ſeu potius tormenta nou concordat
interpretes. quatuor enim tormentorum generaſcribuntur:
fed hoc primum alij ſerram , alij planulamferream interpre
tantur. & circumegit ſuper eos ferrata carpenta. Secundum tor
mentú deſcribitur. & iuxta Hebræum legendum eſſet fimul
cum primo tormento.opoſuit in planula ſeu ſerra ) & in culo
pidibus ferri,tormentum fiquidem fignificaturex ligno plano
habéte quafi cuſpides clauorum fizas, vacuo inter eas inter
cepto.Diuifitý; culoris. Iuxta Hebræum immediate ſubiungi
tur. in fecuribus ferri, quod non eget expoſitione & tradu
xit in typo laterum . luxta Hebræum habetur. & faciet tranſire
cos in locum fornacis. Et hoc ſonat quartum tormentum . Non
deſunt tamen dicentes fignificari certum locum , cuius no
men propriú explicatur dicendo.in Malchen.Elige quod ma
lueris: primus tamen ſenſus magis quadratſubiū &tæ clauſus
læ. c ficfaciet omnibus ciuitatibus filiorum Hammon , minuse.
nim quadrat vt ad vnum certum locum er fingulis ciuitati
bus extraherentur torquendi: ſed potius quod fingulis ciui
tatibus fingula tormentorum loca accommodarentur. Vfus
eſt autem Dauid tot tormentis erga iſtos ,in vltionemigno
miniæ fa&ię legatis eius & moti inſuper toties belli aduerſus
cú ab eiſde.o reuerfus eft Dauid totus populus in Ieruſalaim .
CAP . XIII .
T fuit poft hæc.Ordo téporis annotandus eft. Abo
Salom filio Dauidis erat foror pulchra nomineThamar:
adamanitſ; eam Amnon filius Dauid.Et anguſtiis af
feftus eft Amnon adeo viagrotaretpropter Thamarſo
rorem fuam :quia virgo erat, o difficile ci videbatur vt quicquam
inhonefte
 SECVNDI REG.
Inhonefte ageret cum ea.luxta Hebræum habetur. & fuit cela
cum in oculos Amnon ad faciendum ei quicquam . Ignorabat mo
dú Amnon quo poffet affequi incentum . Erat autë Amnoni
amicus nomine Jonadab filius Simhah fratris Dauid : Ionadab
crat virprudens valde.Et dixit ei, quare tu ſicattenuaris macic fili
regis fingulo mane? quafi dicat, primogenitus es regis & pullá
habes rationem tanıę trifticiæ.nonne indicabis mihi? o dixit ei
Amnon , Thamar fororem abſalom fratris mei adamo. Cui reſpon
dit Ionadab,cuba ſuper lestum tuum & languorem ſimula :ove
niet pater iuus ad videndum te,e dices ei,veniatobſecro Thamar
foror mea ve det mihi panem & faciat in oculis meispulmentū, vs
videam eu comedam demanu eius.
Accubuitý; Amnon a languorem ſimulauit,& venit rex ad vi
dendum cum: & dixit Amnon ad regem ,veniat obſecro Thamar ſo
for mea & faciat in oculis mcis duas forbitiüculas, luxta Hebræú
habetur.duo cordialia à corde edim Hebraica di& tio deduci
tur . nec explanacur mareria aue forma cordialis apud He
bræos nuncupati,tanquam conferentis cordi. O comedam de
manu eius. Miſit ergo Dauid ad Thamar in domum dicendo: vade
queſo in domum Amnosfratris tui,& fac cipulmentum .
Iwitque Thamar in domi Amnonfratrisfui,qui iacebat: tua
lit farinam & miſcuit & liquefecit in oculis cius. Iuxta Hebræú
habetur verbum fignificans facere cordialia . 6 çoxit forbi
tiunculas. Iam dictum eſt quod habetur.cordialia. Tollen [que
quod coxerat effudit & pofuitcoram co.luxta Hebræú habetur.
Ettulitſarraginem colauit coram co. Appellatione tamé fara
taginis intellige etiam vas æreum frixorio fimile ,in quo far
cimina varia coquere folent quali aflando. Propter tranſpo
fitionem apud latinos inſolitam ,amicam tamen Hebrçis,in
telligédum puto quod prius colauit paftam in ſartagine,de
inde coxit coram co . @ rcnuit comedere: & dixit Amnon eiicite
omnë virum à me,eu eiecerunt omnem vitum ab co.l .Dixita; Amno
ad Thamar ,affer pulmentü in conclaue.Iuxta Hebræú babetur.
in cubiculum ,hoceſt in aulam in qua dormiebat . comedam
de manu tua :O`inlit Thamar ſorbitiunculas.Lege.cordialia quae
fecit, vt ſupra. Qartulit ad Amnon fratrem fuum in cubiculü . Er
obtulit civi comederet: apprehenditque cam . antequam aperiret
ei cor ſuum . dixit ci venicuba mecum foror mea.
Qua dixit ei: nonfrater minon opprimas me,quia non fit fic in
Ifrael, non facias ignominiam hanc. Ego enim ferre non potero op
probriune
 CAPVT X111. 174
probrium meum.Tuxta Hebræú habetur. Et ego quo portabo via
imperium meum ? acfi apertius dixiffet, ad quemfponfum ego
ibo ſtuprata!O tu eris ficutvnus ignominioforum in Ifrael:núc
loquere quaſo ad regem , quia non negabitmecibi . Exiſtimavit
puella poffe fieri coniugium Amoon ſecum ,co quòd orti e
rabe ex diuerſis matribus : & audierat forte quod Abraham
fimilc habuit coniugium cum Sata.vel quia in regione vnde
oriuada erat mater eius,licita eſſe huiuſmodi coniugia au
dierat.Noluitqueaudire vocem cius: prawalwit ei, ooppreßit
cam cubuitcum ea..
Et odiuit eam Annon odio magno valde, quia maius fuitodium
quo odiuit eam amorequo amauerat eam . Naturalis ratio huiuſo
modi odi, à philoſophis redditur,multi feminis effufio mu
tans difpofitionem internam humorum & cõſequenter di
fpofitionem affe &tus in contrariú.dixitq; ei Amnon ,surge va
de. Que dixit ei,maius eft hoc malum quod nuncagis aduerfum me
quàm quod ante feciftiexpellens me. Sententia non male reddi.
tur:Hebraice tamen habetur. non cauſa mali iftius maioris alte
ro quod feciftimecum ad mittendum me. Et eft ordo literx . non
fiscauſa iſtius mali (videlicet ad mirtendum me) mali inquá
maioris altero malo quod fecifti mecu. Intendebat enim ma
nere tanquam vxor ipſius Amnon,vt fic patrato malo reme
dium adhiberetur . & propterea emiſsionem ſui maius malu
appellat(vtpote excludens omne remedium ) & rogat fratré
vt non fit cauſa tanti mali . E noluit audire eam. affectus par.
fione contraria . Vocauitque puerum ſuum miniftrum ſuum :
dixit, eiice quafo iſtă à meforas & clande offium poft că. Etfuper
eam erat uunica talaris.Iuxta Hebræum habecur.tunica polymi.
hoc eft ex diuerſorum lorum filis contexta. ſic enim in
duebantur filia regis virgines palliis: ciecítque eam miniſter illisa
foras, o claufit ofiium poft eam . Et tulit Thamar cinevem ſuper
caput wum , & tunicam polymitam , que erat super camfcidit,po.
fuitý; manñ ſuă ſuper caputfuü Qinit cundo & clamado.Dixirgs
ad eam Abſalom fratercius, an Amnon frater tuus fuit tecum ?
nunc foror mea tace,frater tuus eſt, non apponas cor tuum rci huic:
gomanſis Thamar contabefcens . Parui refert quòd Hebraicc
habetur.defolata in domo Abfalom fratris fui. in idem enim re
dit ſententia.
Rex autë Dawid andiwit omnia verba hac:& cötriftarus eſt vala
do, luzea Hebræum babetur.& iratus eft valde.nec aliud fcri
bitur
 SECVNDI REG.
bitur quod dixerit aut fecerit. Et propterea quæritur 10 er.
cuſecur Dauidi à peccato iuftitiæ omiſſæ :cú quia Amnon op
preſſerat vi virginem : tum quia inceſtum commiſerat in ſo .
forem fuam filiam patris ſui. vtrunque enim crimen in le
ge Mofis puniendum decernitur. Solutio eft quòd crimen
amnon non fuit dedu & um in iudicium , nec euidentia pa.
trati ſceleris accuſacú : quia puella quanuis ſciſla veſte cla
maos & lugens iuerit, cauſam tamen non publicauit:vt pa
tec ex eo quod Abſalon interrogauit cam an Amoon co
gnouerit eam.nec teſtis inueniebatur .Ex hocigitur quod
cauſa no innotuitregi vt iudici,excuſatur Dauid à punitio
neiudiciaria filij ſui amnon & filiæ ſuæ Thamar.quæ etiam 1
mortis rea erat: quia cum vis ei inferebatur nó clamauerat,
in ciuitate tamen exiſtens: vt lex decernit. Er noluir contrifts
refpiritum Amnon filySwi :quoniã diligebat eü, quia primogenitus
erat ei. Tota hæc clauſula ſuperflua eſt.Nõ cſt ante locutus Abo
Salom cum Amnon neque malum neque bonñ: odiuit enim Abſaloma
Amnon co quòd oppreſſerae Thamar fororem eius, hoc eſt odium
ſeruabat in corde : & conuerſabatur cum Amnon ficut prius,
& de re hac nec bonum nec malum locutus eft ei.

hál'chazor que eſtiuxta Eph'raim : vocauitý; abfalom omnes

filios regis.Et venit Abſalom ad regem ,& ait: ecce obſecro tonfores
ſuntferuo tuo,veniatquaforex & ſeruieius cum ſcruo two. Dixita;
rex ad Abſalom ,nonfili mi non quaſo veniamus omnesnos ne gra
uemus te: cogebat cum , & noluit ire, ſed benedixit ci . Et ait aba
ſalom ,a non venice obfecro nobiſcum Amnonfrater meus? dixisque
ei rex ,ad quid ibir tecum ?Coegitque eum abfalom : @ miſor cum co
Amnon omnes filios regis. Fecerátque Abſalom conuiuium quaſi
conuiuium regis.Superfluæ ſunthævltimæ ſeptem dictioncs.
Pracepit autem Abfalom pueris ſuis dicendo: videte quaſu cum
temulentus fuerit Amnon vino. Iuxta Hebræum habetur. Gülas
rificabitur cor Amnon vino.11 aturalis fiquide effectus vini in cô
uiuiis eſt lætificare cor,ita ve pro.lear extra lætitia. O dicam
vobis,percutite Amnon & interficite eum ,non timeatis:cgoenimfum
qui pracipio vobis,roboramini eſtote filü fortitudinis .Etfecerunt
pueri Abſalom Amnoni ficut praceperat Abfalom : furrexerintq; o
mnes fily regis, o equitauerunt vnuſquiſque super mulam fuam
fugerunt.
Cúmque adhuc effent in via famavenit ad Dauid dicendo: per .
cupit
 CAPVT XIIII. 175
Taßie Abfalom omnes filios regis, & non remanfit ex eis vnu , Sur .
1 rexit autem rex fcidit veſtimenta fua , & cecidit fuper terram .
Legendum eſt . iacuit in terra.fpontaneum fiquidem iacere
in terra fuit. & omnes ferui eius aßiftebant ſcißisveſtibus. Reo
Spondit autem Ionadabfilius Simhah fratris Dauid & ait, non die
cas dominus meus omnes pueros filios regis occiſos effe ,quia Amnon
folusmortuuseft:quia in odio.lusta Hebrçum habetur.quia per
Abfalon fuit poſitus à die qua oppreßit Thamar fororem eius.
Sermone metaphorico deſcribitur odium promptum ad oc
cidendum Amnon ad inftar eius quod verſatur per os ,quod
continuè quærimus ciicere ex ore. Et nunc non ponat dominus
meus rex fuper cor fuum verbum dicédo:omnes filiüregis mortui ſunt:
quia Amnon folusmortuuseft. Fugit autemAbſalom : elena .
wie puer fpeculator oculos ſuos, &afpexit ecce populus multus
veniebat per iter dinium . Juxta Hebr. habetur, de via post cum
ex latere montis. Et eft ordo literæ,de via ex latere móris poft
eum :videlicet montem.Dixitque Ionadab ad regem :ecce filir .
gis veniunt,iuxta verbum ( erui tui fic fuit.Cúmque compleuiffetlon
qui,apparueruntfilregis.Parui refert quòd Hebraice habetur,
ccce fili regis venerunt & leuauerunt vocem ſuam & flewerunt:
etiam rex omnes ſerui eius fleueruntfletu magno valde. Sé
teptia clara eft.
Abſalom verofugir, & init ad Thalmai filium Hammichurre
gem Ghefur.auum fuum ,vtpote patrem matris ſuæ : vt ſupe.
rius cap 3.ſcriptum eft. @luxit Dauid filium fuü omnibus die
bus. Abſalom vero fugit & iuit in Ghefur.c fuit ibi tribus annis.
Ceffauitque Dawid rex perfequi Abfalom . Iuxta Hebræum ha
betur.Ei deſiderauit Dauid rex ad egrediendum ad Abfalom :quia
confolatus fuit fuper Amnon quòd mortuus. Tandem poft trien
nium vel circa,librás Dauid quod mortuus irreuocabilis eft
nec triſtitia prodeft, cóſolationem accepit per ceffationem ,
triſtitia : & concupiuit exire per actum beneuolentiæ ad Ab.
ſalon , ne vtroque filio priuaretur.
CAPVT XIIII .
Ognouit autě loab filius Zeru'ia,quòd cor regis verfum
Set ad Abſalom . Pro claritate maiore addidit in
terpres verſum eſſet .Mifica; loab in Thecoham ,
Julie indemulierem fapientem : o dixit ad cam ,luftum
quesofimula o induetequaſoveſtimētis lugubribus, o non vngas
te oleo @ ſos velut mulicr iam dicbus multis lugens mortuum . Et
ingredieris
 SECVNDI REG.
ingredieris ad regem ,& loqueris ad eum iuxta verbü hoc: pofuit
Toab verba in ore cius . Animaduerterat loab quod conui&tus
fuerat Dauid propriaque dánatus ſentétia ex parabolapro .
pofita à Nathan propheta . & propterea excogitauit fimili
modoinducere Dauidem ad reducendú Abſalo proponédo
parabolá,vt iex neſcieos eſſe parabolá proferret ſententiam
cótra feipfum :vt poftą iudicaflet feruandú effe filium mulie
ris qui occiderat fratré,ex hac lata ſentétia animaduerteret
ſeruádú quoq;Gbi eſſe Abfaló filiú fuú qui occiderat fratré.
Ingressağ; cfi mulier Thecohithis ad regem ,o cecidit ſuper faciē
fuam in terra & adorauit: & dixir,feruarex.Et ait ad ea rex ,quid
eſt ribiaqua refpõdit,heu mulier viduaſum & mortuº eft vir mens.
Et ancilla tua crāt duo filij,& rixatiſuntambo in agro, & nõ crat
quiliberaret inter cos:percußitq; alter alterü ,o interfecit cü . Et ce
ce ſurrexit tota cognatio conit1 ancillä tua , & dixerunt, da percuso
forem fratris (wie occidemus eü propter animafratris eius que in .
terfecit, o delebimus cliã hæredő. ne reportet emolumétú ha
redicandi oía ex fratricidio . & extinguèt ſcintillä meä. Rectiº
legeretur.pruna meä que reli ta eft.vnú videlicet carboné in .
celum :vt nö ponatur viro meo nomē & refiduü ſuper faciem ierte .
Et aie rex ad mulierem :vade in domum tuam ,& ego iubebo pro te.
Dixitque mulier Thecohithis ad regem :ſuper me domine mirex
fut iniquitas fuper domum patris mei,sex awtéo thronus ciusfit
innocés. Superfluit vtrobique fit. abſque verbo enim ſcribitur
Hebraice: & fubintelligitur erit. Nam mulier non contenta
promiſsione regis ego iubebo pro te( hoc eft vt filius tuus fer
uetur )ioſtádo proponit q nó obftáte hac regis promiſsione
illi qui eá vexabat profequentur caufam aduerſus filiú , & fic
iniquitas vindicada erit in ipſam , rer autem erit iapocés. &
propterea rex refpódec aliud adhibendo remediú. Et aitres :
quicotradixerit tibi adducevad me.Recte redditur ſenſus:quis
hebraice habeai.loquentë ad te faciesvenire ad me, & nõ aldetve
tra vi tágatte.Etdixit. Mulier adhuc nó cõrenia replicat. re
cordetur obfecro rex Iehovah Eloha tui à multiplicãdo redēptorem
fanguinis al detrvédő,ebe no deftruét filiü meü. Timer mulier ne
multitudo propinquorú cógregetur cótra filium fuú coram
rege, & obtineat deftru & ioné filij lioés vexátes eâ adducē.
di effentad regé : & propterea obſecrat ve Dei recordet imi
tádo illi miſericordia ac prouidétiá ,& caueat à multiplica
do propinquos redéptores ſanguinis corá ipſo rege.appellát
enin
 CAPVT XIIII . 176
enim Hebræi redéptoré ſanguinis cú ad qué fpe&tat quçrere
vindi & á,táquá hoc fit redimere occiſi fanguinem.qui ait,vi
wie dominus ficadet de capillo filijtui in terrä.Iureiurando affir
mat rex impunitatem filij viduæ.Eroritur quæſtio an fuerit
iuftú hoc Dauidis iudiciú.videtur.n.quod fueritiniuftum ;
vepote aduerſus legé Mofis.Solutio eft quod lex de punitióe
homicidæ in cafibi dubiis cx arbitrio pēdebat principis.erac
aucē hic dubiú an occiſor puocal' & le defendédo occiderit
alterü :null'.n.erat teſtis.Rurfus in homicidiis repétinis( hoc
eft abfq; vllo pcedéte odio, quale hoc proponit lex magná
decernit clementia : & propterea nihil iniuſtijurauit Dauid ,

regem verbum : & dixit, loquere. Tandemadaffecuta mulier

iorentum ( videlicet quòd rex decreuit etiam adhibito iura
méto feruádú ci filiú quáuis fratricidā) aperit parabolá inde
cóuincēdo rege ad fimile iudiciú faciédú de Abſalon,petita
& impetrata licétia loquédilibere. Et ait mulier :quare cogitafti
iftiufmodi rem cötra populum Dei.Iuxta Heb. habetur.& quare
cogitafti ſıcutiftud ſuper populő Elohim . Manifeſte explicat mu
lier táquá arguedo rege,quod cogitatio eius cótra Abſalon
erat fimilis vexationi klij viduæ: & reiicit cauſam in populú
Deitanquá viduá , co quòd Abfalo erat fucceffurus in regou:
& propterea vexatio eius redúdabat in populú,ſicut vexatio
filij viduæ redúdabar in viduá . imminebat enim periculú ne
defun & o rege ciuilebellú ſurgeret : Abraló redelite cúbra
chio regis Ghelur & iure ad ſuccedendú in regnú ,& aliquo
alio regis filio aliter ſuccedétein regnu.& locutus eft rex vcr
bü iſtud vtpeccet G nõreducateieétüſüü.Iuxta Hebr.habetur,
Gà loquédo rex verbi iftud ficut delinqués, vt nõ reducat rex cx
pulfum (uü ?hoceft & fuit rex ficut delinqués fa & º à loquédo
verbú iſtud, videlicet ve no seducat rex expulſú ſuú Abſalo.
Et dicit ficut delinqués ,qa ia fprio iudicio rex ipſe tanquá
delinquétes nó exaudiédos céluerat quærentes vindi& á ad
uerſus fratré occiſoréfratris.perinde autem dicit à loquédo
& c.acli diceret à ſermone huiuſmodi.Oēs morimur, o quaſi an
que dilabimur in terrã qua nõ reuertütur. Juxta Hebr. habetur.
Quia moričdo moriemur,& ficutaqua dilapſa in terrä , qua nõ crūt
cögregate. Pars eft hæc indu &tæ rationis ex malo populi, de
clarās neceſsitaté prouidedi antequa moriaturrex.ad hoce.
nim tendűtverba hæc:videlicet quòd quia omnes morimur
Gc
 SECVNDI REG .

fic quod per mortem reddimur inutiles ad obuiandum præ

ſentis vitæ periculis quemadmodum aqur per terram dila
præ quæ non cógregantur ad vcilicatem aliquam , ideo dum
cu rex viuis occurrere debes periculis ciuilis belli. penſanda
Liquidem ſunt verba hæc vt prolata à Ioab,præuidente peri
culum populi & ſolicito de ſtatu ac ſucceſſore regni.nec vult
Deus perire animam ,fed retractat ,cogitans ne penitus percat qui
abiectus est. Iuxta Hebræum habetur. & non elcuabit Elohim
animam , o cogitabit cogitationes vt nõ expellat à fcexpulſionem .
Altera affertur ratio ad reducendum Abſalon , cx imita .
tione diuiua : quia Deus gubernator ac iudex bomioum
non eleuabit (hoceſt deprimet) quidem animam , id eft vi
tam alicuius hominis , fed cogicabit cogitationes ( hoc eft
ad fimilitudinem varia cogitanuis prouidebit ) vt non es .
pellat à fe expulfioné :hoc eit expulſum hominem quem de .
preſsit. quod eft di& u , Deus quidem caſtigat aliquem ,ſedo.
eſt facilis ad perimendum , quoniam cogitat valde multa ve
non perdar caftigatum :fac ergo tu fimiliter. Nunc igitur veni
or loquar ad dominum meum regem verbum hoc præſente populo.
Iuxta Hebræum habetur. Etnunc quæ veni ad loquendum regi
domino meo verbum iftud ,quia facient timereme populus. Ratio .
nem incipit reddere mulier tum aſſumptæ iſtius curæ , cum
propofica parabolæ . & affumptæ quidem curæ loquendi pro
Abialon ,rationem reddit quia populus ad varia pronus in
cutit Gibi timorem futuri ciuilis belli . Nec aliquid ſcribitur
de præſentia populi quæ habeturin vulgata æditione : ſed
immediate ſubiungitur. & dixit ancilla tua,luquar quaſo ad re
gem ,forfitan faciet rex verbü ancilla ſua. Proſequitur rationem
affumptæ curæ ex fpe quòd forte exaudieturà rege. Et au .
diuit rex verba vt liberaret ancillam fuam de mans omniä. Iuxta
Hebræum habetur. Quia audiet rex ad liberandum ancillam ſuă
de manu viri volentis delere me& filium meum ſimul de haredio
tate Dei.Propoſitæ parabolæ rationem redditipem quòd rex
iudicaret pro ipfa vidua & filio eius: vt ex voto ſucceſsit.Di.
Cat crgo ancilla tua.lurta Hebræū habetur. Etdixit ancilla tua .
Finem parabolæ intentú refert dicendo & dixit ancilla tua,
in corde fuo. vt fiat verbum domini mei regis ficut facrificium .
Iuxta Hebræum habetur. erit que ſo verbum dominimciregis ad
requiem . ad hoc tetendit parabola mea vt ſententia regis fit
ad requié populi.ficut enim angelus domini fic eft dominus meus
 CAPVT XIIII 177
Pexvt nec benedictione nec maledictione moueatur,unde eo domi
mus Deus tuus eft tecum.Iuxta Hebræum habetur.quia ficut an .
gelus Elohim ſıc dominusmeus rex adaudiendü bonum & malum ,
Iehouah Elohe tuus erit tecum .Rationem reddit quietis fa
ciédz per regem, ex eoquod ipſe rex ad audiendú tam bo
num quam malum eft ficut angelus Dei diſcutiens & librás
& demum prouidens,co quod lummusDeus gubernás eum
eritcum eo.Et adiungitur hoc ad manifeftandum quare ap
pellaueriteum ficut angelum Dei .
Rcfponditá; rex & dixit admulierem ,nequeſo abfcondas à me
verbum quod ego interrogo te: & dixismulier, loquatur quaſo do.
minus meus rex. Et ait rex,nónne manus loab tecum eſt in omnibus
iftis ? reſpondieque mulier ou dixit, per falutem anima tua.Par .
ui refert quòd Hebraice habetur. viuit anima tua domine mi
rexfo eft ad dexteram o adfiniftrâ ex omnibus quæ locutus eſt do
minus meus tex . iuramentum fiquidem eſt. Et voiuerſa quæ
ſubiunguntur di & a per mulierem ,Hebraicam reddunt fen
tentiam.quia feruus tuus Ioab ipfe precepit mihi, & ipfe pofuit in
Gre ancillæ tua umniaverba hac.Ve verterem faciem rei fecit Ioab
feruus tuus rem banc:dominus autem meus ſapiens eft iuxta ſapien
tiam angeli Dei,ad cognofcendum omnia qua ſunt in terra.
Et ait rex od Coab:ecce placatusfeciverbum tuum.Legendum
eſt.ccce nunc feci verbum hoc.Breuitati ftudet author, demo.
ftrando per pronomen hoc id quod petierat Ioab per mulie
rem . vade crgo y reduc puerum Abfalom. Ceciditque Ioab fuper
faciem (wam in terram , & adorawit & benedixit regi.benedictio.
ne gratiarum a&tionis.& dixit Ioab, hodie intellexirſeruus tuus
quod inucnigratiam in oculistuis domine mi rex, co quòdfecit rex
verbum ſerwiſwi.negotium fiquidem valde arduu erat, vtpote
de ſucceſſore regni.SurrexitqueIoab abiit in Ghefur:Qad
duxit Abſalon in ietuſalaim.Dixitautem rex, rcuertatur in domum
fuam & faciem meam non videat.ne ad memoriam meam cius
præſentia reuocet lu & um occifi filij reaerſusý; eft Absalom in
domum fuam ,& faciem regis non vidit.
Et ſicut Abfalon non erat vir pulcher in toto Iſraele , & decorus
nimus,Iuxta Hebræum habetur. Ad laudandum valde. Magna
laude pulchritudo eius digna deſcribitur. à veftigio. Legen
dum eft. a planta podis eius vſque ad verticem cius non erat in co
macula, veſtigium enim non eft pars hominis.Et quando to
debat caput fuum ,ſemcl autem in anno tondebatur,quia grauabat
Аа eum
 SECVNDI REG.
cum Cafaries. Iuxta Hebræum habetur. & erit a fineanni ią
annum quo tondebat,quia grauefcebat fuper cum . & eft vna paré
theſis.Et immediate ſequitur.& tondebit ipfum.proculdubio
caput:de quo ſupra dixerat & quádo tõdebat caput.pondera
bat capillos capitis ſui ducentis ficlis pondere publico. Iuxta He
bræum habetur. in petra regis. ad differentiam pooderis 120
& uațij. Nati ſuntautem Abſalomo tres filü , & filia vna nomine
Thamar elegantisforma.Parui refert quòd Hebraice habetur.
ipfa fuit mulier pulchra aſpectu. idemenim eft ſenſus. Man
forg; Absalom in Ierufalaim duobus annis dicrum : & faciem regis
non vidis.
Ifit
noluit venire ad eum : mifitſ; adhuc fecundo,o ad ,o
noluit ve
nire.Et dixit feruis ſuis,ſcitis agrumIoab iuxta agrum meum ha
bentem meffem hordei . luxta Hebræum habetur. videte para
tem loab iuxta locum meum w eifunt ibi hordea , ite & combe
risc ipfam igné : combusferúntque ferus Abſalom partem igne. ſed
non variatur ſenſus. Ervenientes ſerui Ioabſciſus vestibus dixe.
runt:fuccenderuntferui Abfalompartem agri igne. Tota hæc clau
ſula ſuperflua eſt.
Surrexísque Ioab , & venit ad Abfalom in domum : & dixitad
eum , cur combufferunt ferui tui partem meam igne. Et dixit abf4
lom ad Ioab : cccemifi ad te dicendo veni huc & mittam te ad re
gem , dicendo cur veni de Ghefur, bonum effet mihiquòd adhuc efo
ſem ibi: & nunc videam faciem regis o ſi est in me iniquitasmo
rifaciat me. Ingreſſus est itaque Ioab ad regem o indicauit ei:vo.
cauítque abfalom venitad regem ,o incuruauitfe fuperfacium
ſuam in terram coram rege , & ofculatus eft rex Abfalom . in fignú
perfe &tæ reconciliationis. Si quæritur an Dauid contra le
gem diuinam fecerit ignoſcendo Abfalon.refpondetur quòd
leges decernunt id quod regulariter eft agendum fecundum
communem curſum iuris : fingulares autem rariſsimíque
caſus prudentiæ principis relinquuntur, in quorum numero
erat hoc fratricidium : exiſtentepræſertim Abſalon ſaluo 2
pud regem auum ſuum , & proinde magno imminente peri
culo populi vt declaratum eft .Non peccauit itaque David
ignoiceado Abſalon & reconciliando cum.

CAP :
 178
CAPUT Xy .

T fuit post hac , fecitfibi Abfalom . tanquam

lucceffurus in regno.currus & equites. luxta
Hebræum babetur. currum & equos.ad diffe
rentiam currus tra & i non per equos , ſed a
lia animalia. & quinquaginta viros qui prace
derent cum . luxta Hebræum habetur. cut
rentes in facie (ua . Currui & equis , quinquaginta pedites
adiunxit. Manéque confurgebat Abfalom , fiabat iuxta introi
zum porta in via .luxta Hebræum habetur.foper locum viam
porta.appoätiue dicitur locum viam . Non ſat erat Abſalon
ſuccedere patri in regno, ſed aſpirauit ad regnum etiam vi
uente patre: ad hoc enim tendebant verba blanda ab eo di
& a venientibus adregem pro caufis ſuis. omnem virum qui
babebat negocium . Legendum eft. litem . vt clare teftatur ſub
iun &um iudicium . viveniret ad regis iudicium , vocabat Abfo .
lom ad fe & dicebat,de qua ciuitate estu : O dicebat , cx vna tri .
buum Ifraelserum tuus e$7. Dicebátque ad cum Abfalom : videfer
mones tui boni (unt erecti, &quite audiat non est tibi àrege .
Es dicebat Abſalon,quis me constituat iudicem in terra . Verba
prægnantia ſunt : nam iun &ta præcedentibus (non èft con
ftitutus à rege quite audiat) ſonant Abſalon cupere vt rex
committeret ei auditionem cauſarum ad miniſtrandum iu .
ftitiam venientibus ab extra Ieruſalem.ex intentione autem
cordis tendebant ad hoc vt ipfe fieret rex : licut ad votum ei
ſucceſsit . ad me veniat omnis habens negocium . Corrige &
lege. litem.vt ſupra . & iudicium & iuftitiam faciam ei?Et cum
accedebat ad eum quifpiam vt falutaret eum , extendebat manum
ſuam , & apprehendebat eum & ofculabatur cum . Faciebátque
ſicut hoc toti Iſraeli qui veniebatpro iudicio ad regem : ſolicita .
bat corda virorum Iſrael. Iuxta Hebræum habetur. & furatus
eft abfalom cor virorum Ifrael. Ad inftar furii deſcribitur ac
qui & tio beneuoli animivirorum Iſrael erga ipſum Ablalon ,
quia vere furtiſpeciesfuit relatiue ad rege Dauidem .clam
enim abftulit corda virorum Iſrael à patre,trahendo illa ad
ſe: hoc eft enim furtiue furripere .
037
Hebræum habetur. Et fuit à fine quadraginta annorü.Scito
prudens lector quòd incertum eſt ad quid refertur numerus
Aa ij ilte
 SECVNDI REG.
ifte quadraginta annorum . ex eo enim quod Dauid à tem
pore hoc non cognouit amplius aliquam vxorem fuam (vt
fubiuncta teſtantur) apparet quòd fenex erat non vacans
amplius generationi filiorum : & propterea non poteft intel
ligi quadrageſimus annus ætatis Dauidis . nec quadrageli.
mus annus ab initio quo fuerút reges in Iſrael:quoniá qua
dragefimo anno ab initio regum ,Dauid aut nódum regna
bat (G Saul quadraginta annis regoauit ) aut quinquagena
sius erat Dauid fi Saul viginti duntaxat aonis regnauit. Ex
co vero quòdpoft hanc perſecutionem Dauid vixit multos
annos (vtpore valens adhuc exire ad prælium & pedes in .
cedere itinere non modico , & qui tot ſubiun & a poftea effe
cerit) non poteft intelligi quadragefimus annus regoi eius:
quoniam annusquadrageſimus fuit io finevitæ eius, quan
do ita frigebat ve nec opertus pannis calefieret. Et eadem
ratione excluditur quadrageſimus annus ætatis Abſalon :
quoniam forte nec trigeſimum annum peregerat : vtpote
qui natus fuerat in Hebron regoante Dauide. Intelligere
autem quadrageſimum annum à clade ſacerdotum à Saule
fa & a occafioue Dauidis , & incertum eſt ( quia ratio numeri
neſcitur) & minus quadrat hác perſecutionem paffum fuir
fe Davidem ,quia fuit occafio illius cladis: quoniam Nathan
propheta manifeſte dixit propter peccatum aduerſus Vriam
ex parte Dei, ecce ego ſuſcitabo aduerſum te malum de do
motua:nec eft dubium quod ſufficiens cauſa meritoria hu
ius perſecutionis fuit peccatum in facto Vrix. Incertu quo
que eft an ſit ſermo de quadrageſimo anno ab exaltatione
Dauidis quç fuit percuffo Goliath Pelifthino :magis tamen
quadrat & materiæ & ætati Dauidis huiuſmodi fupputatio
quàm quæcunquedi&tarum .materiæ quidem vt quadrage
limo anno ab exaltatione deſcribatur depreſsio :ætati au
tem quia huiuſmodi quadrageſimo anno Dauid iam ſenex
erat : hoceſt inter ſexagefimum & ſeptuagefimum annum
fuæ ætatis . Non defunt tamen dicentes poffe intelligi à fi
ne quadraginta annorum ,hoceſt à quarta decade annorum
regni Dauidis.quod fi Hebraica litera admittit,proculdubio
complectendum eft pro literali ſenſu :quia abſolute narran
do & fuit à fine quadraginta annorum , abſque vllo ſcrupu
lo præ ſe fert numerum annorum regni . & quia non poteſt
verificari de numero fingulorum annorum , & verificatur
de nu .
 CAPVT XV. 179
denumero decadum annorum regni Dauidis, ideo vt ger.
manus ſenſus admittendus eſſet : quarta enim decas anno
' tum regni Dauidis inchoauit à ſexageſimo aono çtatis eius.
Elige prudens lectorſioter ambigua quod magis videbitur.
dixit Abfalom ad regem ,vadam quafo @reddam votum meum
quod voui domino in Chebron .ciuitate in qua natusfuerat ipſe
Abſalon. Vorum enim vouis feruustuus cum cffem in Ghefur sg .
riæ dicendo :ſs reducendo reduxerit me dominus in Ierufalaim , ſa
crificabo domino. Iuxta Hebræum habetur . c feruiam Ithos
sah. Finxit Abſalon ſeruiturum ſe non patuo tempore ſum
mo Deo & hanc feruitutem exhibere ſe velle in ciuitate in
qua natus fuerat. Qualis autem fuerit ſeruitus iſta, non eft
(criptum :ſed locum extra Ieruſalem elegit & tempus ſerui
turis con modicum , vt commode poflet coniurationem coo
ceptam exequi & perficere. Dixitque ci rex , vade in pace :
furrexit abiit in Chebron;
Miſit autem Abſalom exploratores in omnes tribus Iſrael diceris
do :cum audieritis conitum buccina . Ex eo quòd ad fingulas tri
bus mifit exploratores ad hoc vt audito ſono buccinæ pro
mulgaretur regnum eius , infinuatur exploratoribus com .
miflum fuiſſe vc ipli verbis explanarent populis quid figni
ficaret ſonusbucciaz.Rurſus hinc quoque infinuatur mul
tos præparaſſe cornicularios mittendos ad fingulas cribus
ftatim vt in Hebron ſonaret buccina. dicite, regnabit: luxta
Hebræum babetur. regnauit Abfalom in Chebron .prædixit e .
nim quòd non mittet corniculariosnili ere & tus fuerit in ree
gem . & propterea ordinatve adueniétibus corniculariis, di
catur,regnauit Abfalon in Hebron: vt fic populi clamarent
viuat rex Abſalon. Et cum Abfalom iuerunt ducenti viri de Ierus .
Salaim , vocati & euntes infimplicitatefua :necfciebant quicquam.
Accerfiuitque Abfalom Achithophel Ghilonitam conſiliarium Da
widis de ciuitate fwa Ghilo cum immolaret victimas: fuit coniu.
ratio valodu, & populus ibat a multiplicabatur cum Abſalom .
Et venit nuncius ad Dawid dicendo :fuit corvirorum Iſrael post
Abfalom . Aitque Dauid omnibusferuisſuis qui erant cum eo in les
uſalaim : furgite o fugiamus ,quia non erit nobis effugium à fa
tie Abſalom , feſtinate abire ne forte veniens occupet nos o im .
plear ſimper nos ruinam .Legendum effet. ne festinct o afequa
tur nos impellat ſuper nos malum , o percuriat ciuitatem in ore
gladi.fed hoc modici momcati eſt . Dixerúntque ferui regis
Aa jö ad
 SECVNDI REGO
od cum :fecundum omne quod elegerit dominus meus tex ,ecce ſerait
iwi . Et egreſſus eft rex & tota domus eius pedibus fuis : reliquito
que rex decem mulieres concubinas ad cuſtodiendum domum . E
greſſusque eft rex omnis Iſrael. Legendum eſt. Go totus po.
pulus pedibus fuis : Ofteterunt procul à domo. Aiunt potius le
gendum.in loco longinqwo. ſed in idem redit. Et omnesferuieins
ambulabane inxta că. luxca Hebræum habetur. tranſcätes inx
ta manum eius . Deſcribitur rex Giftens & ante oculos fuos
faciens tranfire ſeruos ſuos, & ſpecialiter. O legiones Chere
thie Pelethi. Iuxta Hebræum habetur. @omnis Chercthio
omnis Pelethi, ſuur enim numeri ſingularis Cherethi & Pele
thi: & fignificant vt ſuperius di& um eft cuſtodiam Dauidis.
ob omnesGhitthaipugnatoresvalidi.Superfuit pugnatores var
lidi . ſexcenti viri qui fecutieum fuerant de Ghach p,recedebant
regem . Legendum eft, tranfeuntcs coram rege. Sociecas enim
Ghechæorum fimililer tranſiens deſcribitur.
Ixit autem rex ad Itthai Ghitthaum : curyenis etiam iw now
D es.
grorfus es de loco tuo. Parui refert quòd Hebraice habetur.o
ctiam vagans tu ad locum tuum . Condolet Dauid præfecto
Ghethæorum quod adhuc vagans ad quærendum locum
eat. Heri veniſti, & hodie compelleris nobiſcum egredi. Parui
sefere quod Hebraice habetur. & hodie faciam mouere te no 1
bifcum ad eundum . Heri & hodie dicuntur ad fignificandum
modicum temporis interuallum . Gogo vadons ſuperquod ego
vadens: quafi dicat , ego vado vagus ( vepote incertus quo
pergam ) nec decet vt fimiliter faciam te vagari .reuertere e
reduc fratres tuos , dominus faciat tecum mifericordiam ve
ritatem quia oftendistigratiam & fidcm . luxta Hebræum ha
betur duntaxat, reuertere & reduc fratres tuos , tecum gratia
veritas . Et ſunt verba Dauidis imprecantis vniuerſa dona
Dei reuertentibus Ghethæis : acli diceretur,valere fælices.
Et refpondit Itthai ad regem & dixit,viuit dominus & viuat da
minus meus rex ,finon inloco in quofucrit Dominus meus rex (fi
we ad mortem fiuead vitam ) ibi fuerisſcruustuus. Dixitque De
wid ad Itthai , veni & tranfi: & tranfiuit Itthai Ghitthaus &
sex Superfluit & rer . Gomnes viri eius ,o reliqua multitu
do. Legendum eſt. omnis parumlusqui crat cum co.Paruuli
enim lignificantur etiam tranſeuntes . Omnéfque flebant.
Juxta
 CAPVT xv . 180
Duità Hebræum habetur. Et tota terra plorans voce magnd.
De ciuitate Ieruſalem eſt ſermo. totus populus tranfiens:rex
awtem tranſibat per torrentem Cidron , & totus populus tranſi
bat contra viam olive. Legendum eſt . contra faciem vie ad
defertum .
Venit adtem & Zadoc.luxta Hebræũ habetur . Et ecce eriam
Zadoc ® omnes lcuita cum eo portātes arcam fæderis Elohim . In
fiouatur quod tunc venerit Žadoc cũ arca foederis Elohim.
depofuerunt arcam Dei . luxta Hebræum habetur. & fece
runt fiare arcam Elohim . ad hoc vt conſuleretur deus. Qaſcen .
dit Eb’iathar donec terminaretomnispopulustranfire de ciuitaté.
Durante tranſitu populi ab'iathar ſacerdos aſcendit mens
te ad ſupplicandum deo coram arca, proculdubio pro Daui.
de. Et quia nulla ſcribitur diuina reſponſio , creditur deum
non reſpondifle.in cuius fignum non amplius expectandum
cenſuit Dauid: ſed dixit ad Zadoç ve reduceret arcam Elo .
him in ciuitatem . Et dicitrex ad Zadoc,reduc arcam Dei in ci.
witatem :fi inuenerogratiam in oculis dominireducet me, o oftendet
mihi eam & habitaculum eius.Si autem dixcrit, non complacui in
te : ecce me , faciat mihiſıcut bonurn eft in oculis eius . Etdixitrest
ad adoc facerdotem , o videns. Iuxta Hebræum habetur. Nonne
videns tu? reuertere in ciuitalem in pace. & affirmationem lonac
Hebraice: perinde ac diceretur, quia officio videntis tu fun
geris ,ideo reuertere. Et eſt fermo de officio videndi quid a.
getur ab Abſalon & ciuitáte : vtſubiun &ta teſtantur . adhuc
· enim non comparuerat Chuſai archites, cui poftea iniunxit
Dauid ve etiam iple videret & nunciaret.ew Achimaham fic
lius tuus x lehonathan filius Eb’iathar duo filii veſiri vobiſcum
Ecce ego abfcondar. Iuxta Hebræum habetur. Videte egomo
rans in căpeftribusdeferei,donec veniat verbum à vobis ad nunciar
dum mihi. Manifeſtar ad quid vigilare videndo debeant:vi.
delicet ad indicandum ei per filiðs ſucceſſum rei. Reduxitą;
Zadoc & Eb’iathar arcam Dei in ſcrufalaim.Nomé eſt Elohim .
manferunt ibi, Dawid autem aſcendebat per aſcenſum oliuarum
afcendens e flens , &operio capite & nudis pedibus incedens.
Hinc apparet manifeſte quòd non in fine regni Dauidis hoc
fuit: quoniam potens erat ad iter agendum Dauid . Et torus
populus qui crat cum co ; operio capite aſcendebai aſcendendo o
flende.
Dawidi amtem nunciatum eft dicendo , Achithophel eft in con
Na ilijiuratione
 SECVNDI REG.
Luratioe cum Abfalom : dixitque si Danid . Superfluit ei,ná nok
nunciaati ſed Dco dixit Dauid. infatwa quafo confilium Achi.
tophel domine,
Etfuit,Dawid venit vſque ad verticem adoraturus ibi Deü.No.
men eft Elohim.Locúſque deſcribitur vnde poftremus eſſet
afpe & us ad Sio in qua erat arca Dei: & propterea ibi poftre
mo adorauit Dauid Deum táquam valefaciens. & ecce occurs
rit ci Chuſai architesfciffa veſte terram habēte super caput fuü .
Dixitquc ei Dauid : Si venerismecum ,cris mihi oneri. Siantem in
ciuitatéreuertaris et dixcris Abſalomo ſeruus tuus ego rex ero,patere
me viuere. In hebræo non habetur pacere me viuere.feruuspas
tris tui fuiex tunc ,nunc autem eroferuus tuas. Excuſari non po.
teſt à peccato huiuſmodi conſilium ad mendació officioſum .
dißipabis mihi confilium Achithophel. Habebis ibi tecum zador
♡ Eb'iathar ſacerdotes:& erit,omne verbum quod andies de domo
regis indicabis Radoce Eb'iathar facerdotibus.Ecce ibifunt cūcis
duo filij eorum Achimaham Zadoco Ichonathan Eb'iasharo :
mitteris per manum corum ad me omne verbum quod audieritis.Veo
nitque Chuſai amicus Dauid in ciuitatem : Q Abfalom venit in le
rujalaim & Achitophelcum co.Superfluit & A chitophelcú co .
CA P. XVI.
Auod autem tranfierat paululum de vertice & eccezi
ba pwer Mephiboſeth in occurſum eius: par afino
rum ſtratorum & fuper eos erant ducentipanes me
tum ligature vwapaja septem mala palatarum ,
Iuxta hebræum habetur. centum ſerta ficuum . Quod autein •
ſubditur. duo vtres vini.Iuxta hebræum habetur. & vter vje
ni.nec eſt opus expoſitione. Ee dixit rex ad Libam quid fibivo .
lunt ifta ? o dixitZoba ,aſiniſunt pro domeſticisregis ad equitandi
Opanis ac ficus vtcomedant pueri.Quia tunc temporis vteban
tur alinis ad equitandum , ideo domeſticis regis mious aſſue
tis ad iter agendum offert afinos,vtfatigatus aliquis equitá
do refocillaretur. et vinü ve bibat fiquis defecerit.Iuxta hebræu
habetur. laffus in deferto. Dixitq; rexcu vbi eſfilius Domini tui ?
@dixit Ziba ad regem ,ecce manct in Ieruſalaim :dixit enim hodie,
reftituet mihi domus Ifracl regnw parris mei. Calumniatus eft ifte
filium Ionathæ :vt teftátur icripta inferius in ca.19. Et ait res
ad Zibam ,ecce tibi fint omnia quae habet Mephiboſeth.Iniqua te
merariao; ſeotétia fuit hæc inaudita parte: præter hoc quod
ingratiſſimi animi erga lonatham fuit. oro. Iuxta hebræum
habetur.
 CAPVT XVI. 18 !
babetur.adoraui,inueniägratia in oculis tuis domine mirex . Aftu
tus ſeraus fingit ſe non veniſſe ad Dauidem vt accuſaret Me
pbiboſech & Turrogaretur in illius agros: ſed ad hoc vt inue
Diret gratiá in oculis regis.huc enim tendunt hæcverba ado
saui ( proculdubio te offerendo hæc munuſcula) vt inuenian
gratiam in oculis cuis.
Venit autem rex Dawid vſque ad Bachurim : & ecce inde vir e .
xiés de cognatione domus Saulnomine Simhi filiusGhera exiès ex
cundo & maledicendo. Er lapidabat lapidibus Dauidem & omnes
feruos regis Dauidis : totuſque populus on omnes bellatores. Parui
refert quod hebraicè habet. Goomnespotentes à dextera eius
à finiftra eius. de potentia fiquidem virium eft fermo.Sic au
sem dicebat Simhi dum malediceret illi : egredere cgredere vir fan
guinum.boc eſt cffuſor ſanguinis multorú innocentiâ. á vir
Beli'iahal.hoc eft abíq; iugo procedens in a & ibus tuis. Red
didit tibi dominus totum fanguinem domus Saul qui regnafts pro co
dedica; dominusregnü in manum Abſalon filiitui: & ecce es in ma
lo tuo, quia vir fanguinum es.
Dixitque abifai filius Zern'ix ad regem : cur maledicit canis
hic morisurus. Iuxta hebræú habetur. mortuus domino meo regid
Verba ſunt paruipéfionis.tranfibo quafo & remouebo caputeim .
Et ait rex quid mihi & vobis efi filiiZern'iæ.quia maledicet. hoc
eft nolo vobiſcú communicare in animo vindicandi.occide
rát enim Abner iſti filii Seruiæ ſororis Dauidis:nó fit inquit
mihi & vobis cómuois vindi&ta cótra maledicú . dominus enim
pracepit ei vt malediceret Dauidi,et quis eft qui audeat dicere quam
re ficfecerit ?Parui refert quod hebraice haber.oquia Iehouab
dixit cimaledic Dawidem , et quis dicet quare fecift) fic?Agnoſcit
& facetar Dauid maledi&tioné illam quatenus pænalé fibi
procedere à Deo propter peccata ſua : & propterea dicit ſuma
mum Deú dixiſſe Semei maledic Dauidem . dixit fiquidem
deus non verbo,ſed facto efficiendo per Semei maledi &tione
illam non quatenus erat peccatum ,fed quatenus erat poena.
ipfius Dauidis : quemadmodum fupcrius etiam per os Na
than dixerat ſuſcitabo malú de domo tua non quatenus erat
malú culpæ ,ſed pænæ. Et ait Dawid ad abiſai wad omnes fer
Hos fuos:ecce filisus meus qui egreſſus eſt de viero mco. Iuxta hc
bræú babci.de viſceribusmeis.ſemcn enim ex viſceribus egre
ditur. querit animam meam ,quäto magis hic filius Iemini.hoceft
Beniamin vt alias dictumeit,maledicet?finite eum o maledicat
luxta
 SECVNDI REG.
juxta præceptum Domini. Iuxta hebræum habetur.quia dixital
ſchowah.quod iam expofitú eſt. Forfitan reſpiciet dominus ad af
fliétionem meam :& reddet dominusmihi bonumpro maledictione
eius die hac. Sciens ſe iuſte pati nõ auder in ſpem certam prç
mü : ſed ſub dubio ponit dicendo,forte videbitocuto miſeri.
cordiæ afflictioncm meá & imputabit ad meritum patientia
mcam.Et ibat Dawid @viri eiusper viam : Semei autem periugum
montis ex latesc contra illum gradiebatur.Iuxta Hebrçü habetur.
Es Simhiambulans in lateremontisè rcgione ipfiuseundo o male
dicendo , & lapidando lapidibus é regioneipſius, Giałtädo pulue.
sem . Deſcribitur modus quo ad difpofitioné localem :dauide
cum ſuis eunte per viam publicam , Semei autem cáte per la
tus mõtis è regione Dauidis maledicédo & lapidádo & pul
uerem ſpargendo. Lapidare auté intellige non quod lapides
attingerentad eos,ſed quod iaceret lapides verſus eos.ad in
iuriam enim non ad lædendum tendebat.
Venica; rex totus populus qui crat cum colaßi:Gerefocillati ſune
ibi.Tuxta Hebræum habetur.e requieuit ibi.laſsi fiquidem de
ſcribuntur communiter, ſed lingulariter ſcribitur de rege &
requieuitibi. Quanuis de populo communiter intelligi por .
fit & requicuit ibi: hoc eſt in Bachurim ,de quo vltimo di&tú
eft & venit rex Dauid vſque ad Bachurim.Abſalom autem
totus populus virorum Ifraelingreſsi ſunt Ierufalaim e
, Achitho
phel cum co .
Et fuit cum venit Chufai Archites amicus Danidis ad Abfalom :
dixitChufai ad Abfalom ,viuat rex ,viwat rex . Adulátis funtge
minata hæc verba. Ei dixit Absalom ad Chuſai:ifta eft gratia tua
ad amicum tuum ? cur non iviſticum amico tuo ? Admirantis ſunt
verba . Dixitque Ghufai ad Abfalom : nequaquam ,quia illius ero
quem elegit dominus & populus ifte & omnes viri Iſrael, o cum
co manebo . Et hçc adulationis erant . Sed ve & hoc inferam .
luxta Hebræum habetur. Et fecundo. Primam rationem actu
lerat quia ele & us eft Abſalon à ſummo deo & populo & vni.
uerſo Iſraele.alteram fe adiungere manifeſtat,quia eft filius
Dauidis tam amici ſui.cui ego ſerwiam ,nõne filio regułLegendú
eſt.coran filio cius?No nominat Dauidem regem :ſed prono
minc demonſtrat eum quem dixerat Abſalon amicum tuum.
ficut parui patri two, itaparcbo tibi. luxta Hebrçum habetur.
ficut feruiwicoram patrctuo ,fic ero secur.Meatitur, tamen offi.
ciolo mandacio .
Dixit
 CAPVT XVII. 183

se debeamus. luxta Hebræum habetur.datevobis confilio

quid faciemus. Tanquam capiti conflii dicit ,date vobis confi
lium , volens ve cum ſepibus tra &taret quid faciendum eſt. Es
ait Achithophel ad Abfalom ,ingredere ad cocubinaspatris tuiquas
dimifit ad cuftodiendam domum : audiet totus Ifrael quòd fedan
wcrispatrem tuum , & roborabuntur manus omnium quiſont tecum .
Ad excludendum tam ſpem quàm timorem reconciliatio
nis icter patrem & filium , ab animis tam ſperantium quàm
tiinentium illam confilium dedit cam turpis ignominiæ . Ex
tenderunt igitur Abſalomo tentorium fuperteétum : & ingreſſus eft
Abfalom ad concubinaspatrisfui in oculis totius Ifrael. Vt adim
pleretur verbum dei di& um per Nathan prophetam.Confi
lium autem Achithophel qui confulebat in diebus illiserat acfi quis
interrogaffet in verbo dei. Nomen eſt Elohim . & aſsimilatur
confilium Achithophel verbo refponfionis diuinæ non quo
ad re &titudiné, ſed quo ad adhæſionem . narratur enim quòd
ita adhærebant concilio a chithophel quemadmodum adhæ
rebaut reſponſioni dei conſulti. Et quoniam hoc conmu.
De ſubiungitur tam Abfalon quàm Dauidi, ideo fimilitudo
hæc per modum hyperboles intelligenda eft : quemadmo .
dum dicimus homines veloces vt aquilas , & fimilia. deſcri .
bitur enim ad litetam maxima authoritas Achithophel in
confilio , vt pluſquam homo videretur ſapere : & propterea
aſsimilatur diuino reſponſo . fic erat omne confiliuus Achithon
phel Dauidi & Abfalom .

CAP. XVII.
T dixit Achithophel ad Abfalom : eligam mihi. Iuxta
Hebræum habetur. eligam nunc duodecim millia via
jrorum . Abfque vlteriori mora : celerem ſiquidem
E perſecutionem Dauidis conſulic valde vtilem .o
cobſwrgamo perſequar Dawidem hac nocte . Superfluit hac .
tempus fiquidem no & uraum ad exequendum celerem per
fecutionem prudenter elegit , vt ex improuiſo aggrede
Icocur Dauidem cum fuis . Ee veniam fuper eum , ipſelaffus
effe folutis manibus . luxta Hebræum habetur. Et lentue
manus . Tardum ſeu debilem motum manuum Dauidis &
ſuorum iudicat , ex inedia ſeu modico alimento ac incom
modis multis .eu percutiam cum . luxta Hebræum habetur.
 SECVNDI REG.
& faciam fremere eum ,& fugiet totus populusquieft cun co.Effi
cacia aggreſsionis ordinate deſcribitur:inchoando à terros
re Dauidis & ſuorum , & adiungendo conſequenter fugam
territi populi qui eſt cum Dauide.perculiamſ; regem defolatã.
Juxta Hebræum habetur.& percutiam regem ſolum eum . Etre
ducam totum populum ad te . Tertius effectus deſcribitur occi
fio folius regis Dauidis:& quartus demum redu &tio voiuer
ſi populi ad te Abſalon regem .quomodo vnus homo rcuerti fo
ler. Sententia recte redditur:quanuis Hebraice habeatur. ſo
cut rcuerti omnis. & eft caſus genitiviomnis.Eceſtſenſus, fa
ciam reuerti totum populum ad te ficut reuerti omnis: hoc
eft ficut eft reuerfio cuiuflibet: hoc eſt tam facile quam faci .
le vous quilibet reuertitur . Deinde immediate ſequitur. vir
quem tu quærens. Eteſt ſenſus:non multitudo virorum ,ſed ve 1
nus eſt duntaxat vir quem ſpectat ad te quærere perſequen
do. Deinde immediate ſequitur. omnis populus eric in pace.Sé
tentiæ ſunt articulatim prolatæ abſque aliqua cóiunctione,
ad reddédum rationem confilij ſui vtilis tam ipfi regi quàm
paci vniuerfi líraelis.Placuitque fermo eius Abfalon. Parui res
fert quòd Hebraice habetur. Etreétum fuitverbü in oculis aba
ſalom , a in oculis omnium ſenum Ifrael. Rectú cenſuerunt con
filium relatum ad bonum veile vſurpati regni.
It autem Abfalom :voca etiam quafo Chufai architä, & an .
A Alba
lom. Godixit Abfalom ad eum dicendo,fecüdum verbum hoc locis.
tus eſt Achithophel,an faciemusverbum eius?Jinon,tu loquere.
Er dixit Chulai ad Abfalom :non eft bonum confilium quod con
fuluit Achitophel hac vice.quali diceret : quanuis Achitophel
lemper aliàs bonum coſueuerit dare confilium ,hac tamévi
ce cõlilium datum non eft bonum . Etprudenter locutus eſt
Chuſai , honorando Achithophel & pro hac duntaxat vice
confilium illius diuertens,acredderet ſe ſuſpe &tum . Dixitſ;
Chufai : tw nofti patrem tuum & viros eius effe potentes o amaro
animo, vcluti ſivrſaraptis catulis in ſalts (aviat.Iuxta Hebrçum
duntaxat habetur.ſicutvrfus orbatus in agro . Et eſt ſermo de
orbato filiis :affertúrq; hçc fimilitudo quo ad amaritudinem
animi.com pater tuus vir bellator eſt. IuxtaHebræúhabetur. vir
bels, hoceft vir fciens ea quæ lunt belli,prudens in agendis
ac diſponédis circa res bellicas.nec morabitur cum populo.luz
2 Hebræum habetur. non facietdormire populum . Sic iacet
 CAPVT XVII. 183
in Hebrço. & fonant verba quòd feruabit populum cũ excu
biis quali vigilem in do &te, contra qo & urnum tempus ele
&am ab Achithophel ad aggrediendum populum Dauidis
ex improviſo.Forfitan nunc latitat in foueisaut in vno quo voluco
rit loco.luxta Hebræum babetur.Ecce nunc ipfe eft abfconditus
in vna foucarum aut in vno locorum . Contra id quod dixerat
Achithophel, percutia regem ſolum ,dicit quòd Dauid pru
dens non folum populum vigilantem feruat, ſed etiam per
fonam ſuam occultat in latebris alicuius foueæ ,fpelunce aut
cuiufuis loci. crit cum ceciderit quiſpiam in principio, audiet
endiens, dicet, fuitplaga in populo qui fequitur Abſalom . Et
fortißimus quiſque cuius cor eft quafi leonis pavorefoluetur. Peri
culum imminens ex cófilio Achithophel deſcribitur magni
pendendum.Nec refert quòd Hebraice non ſcribitur fortif
limus:ſed.Ei ipfe etiam filiusfortitudinis cuius cor ficutcor leonis,
liquefiendo liquefiet.in idem enim fententia redit. ſcitenim to
tus Ifracl quodpotes eftpater tuuu , filö fortitudinis qui funt cum
co.Sed conſulo vt cögregado cögregetur ad te fotus Iſrael à Danys.
quead Beerſebah ficut arenaiuxta mare in multitudine : facies
tua vadens in belã . Cótra id quod dixerat Achithophel quod
reimitterer duodecim millia virorú ,conſulit Chuſai vt con
gregato vniuerſo Iſraele ipſe rex perſonaliter pergat ad bel
lum . Erveniemus ad eum in vnum locorum in que inuenietur. ex
tra ciuitates muratas : nam deinde ſubiungit quid efficient fi
fuerint in ciuitate murata.O caftramctabimur contra eum ficut
cadit ros fuper terram : & non relinquetur ex cox ex omnibus viris
qui cum cofunt,etiam vnus . Etfi inciuitatem collegeritſ , portabit
totus Ifrael ad ciuitatem illamfunes: & trahemuscamvſque in toro
rentem , vsquequo non inueniatur ibi etiam calculus . Hyperbole
eft ad ſigoificandum tantam viriun magnitudioem vt quo
dammodo trahere poſſent ciuitatem integram in Aumen.
Dixitque abfalom et omnis vir Iſrael,meliuseft confiliü Chu
Sai Archica cõfilio Achishophel: domini autem nutu dißipatum eft
confilium Achithophel vile.Iuxta Hebrçum babetur . Icho
wab pracepit ad frangêdum confilium Achithophel bonum , vt in .
duceret rebouah ſuper Abſalom malum.Diuinæ prouidentiæ al
ſcribit ſcriptura fractioné confilij Achithophel,quanuis bo
di:hoceft vtilis Abſalom . & rationem reddit diuinæ diſpoli
rionis :videlicet vt puoiret Abſalon, qui conſpirauerat con
tra patrem & tam infamem inceftum commiſerat.
Dixie
 SECVNDI REG.
Dixit autem Chufai ad Zadoceb'iathar ſacerdotes:hoc
hoc confuluit Achithophel Abfalom & fenioribusIfrael, & hoc
hoc confului ego. Nunc ergo mittite cito, eu nunciate Dauidi dicen
do:nemoreres noétehac. Superfluit hac. in campeftribus deferti.
Neſciens Chuſai an Abſalon ſequeretur confilium eius vel
Achithophel, tutiorem elegit partem monendo Dauidem
vt recedat ex planicie deſerci.ſed abſque dilatione tranſgredere.
Iuxta Hebræum habetur . criam tranſeundo tranfibis.procul
dubio iordanem .neforte abforbeatur rex & totsus populus qui
eft cum co.Iehonathan antem & Achimahamftabant in fonte Ro
gel, imitque ancilla & nunciauit eis &ipfi iuerunt nunciaues
runt regi Dawidi:non enim poterant videri aut introire ciuitatem .
Iuxta Hebræum habetur . quia non poterunt videri ad vce
niendum in civitatem . Ratio redditur quare Ichonathan &
Achimaham erant in fonte Rogel,quia locus ille exemptus
erat à viſu venientium in ciuitatem :hoc eft ingredientium
& egredientium per viam publicam . Vidit autem cos puer ,et
nunciauit Abſalomo. Accidit vt extra viam eſſet iſte qui vidit
cos ,& abierunt ambo cito & venerunt domum viri in Bacha
rim qui habebatputeum in atriofuo, defcenderunt in eum . Tulis
autem mulier expandit velamen super facicm putei, qualifice
cans ptiſanas. Iuxta Hebræum habetur. & extendit ſuper illud
frumentum consulum , o non eft cognita res. Omnia ſunt clara.
Venerúntque ferui Abfalom ad mulierem in domum , dixerunt
wbi eft Achimaham & Ichonathan?& dixit eis mulier ,tranfierunt
feftinanter guſtata paululum aqua, luxta Hebræum babetur.
tranſserunt vadum aqua. nec aliud ſcribitur: ſed ſubiungitur.
quafierunt non inuenerunt, & reuerfi ( unt in Ierufalaim . Et
infinuatur quod ſcrutati fueriot domum illam ,& non inue
nientes reuerfi ſunt.
Cómque abiffent ,afcenderunt illi de putco,cabierunt Gonücige
uerunt regi Dauidi : & dixerunt ad Dauid, ſurgite o tranfire cito
fluuium Hebraice
. ſcribitur. aquam . ſed de aqua iordanis eſt
ſermo,vt lubiun ta teſtantur.quia huiuſcemodi dedit conſilium
contra vos Achithophel. Surrexit ergo Dauid @ tolus populus qui
erat cum co , & tranfierwst iarden donec dilucefceret. Nou babe
turin Hebræo. antequam denudaretur verbum . ſed duncaxat,
donec lucefceret mane vſque advnum , non defuit qui non tranfiffet
jarden , ad ſignificandum quod ante diem clarum tranfierunt
Auuium nocte omnes. Porro Achithophel videns quòd non
office
 CAPVT XVIII. 184
ofet factum confilium ſuum ,frauit afinum , furrexit of abiit ad
domum ( uam ad ciuitatem fuam : & difpofita domowa fufpendio
interiit .Iuxta Hebræum habetur.ſtrangulauitfe:& mortuus eft,
ac fepultus infepulchro patris fui. Propria interiit fententia ,&
ipſe ſuimet carnifex fuit a&or tam prauorum confiliorum .
Awid autem venit in caftra.Legendum eft. in Machanaim .

ctiam fuerat Isborech rex . Abfalom tranfuwit iarden , ipfe

omnes viri Iſraelcum co.Ec Hamafam poſuit Abfalompro loab
per exercitum : Hamaſa antő eratfiliusviri qui vocabatur litth'ra
lizrehelita, qui ingreffus eft ad Abigail filiam Nachas fororem
Zeru'ie matris Ioab. Hic Nahas eſt Iſaipater Dauidis & ifta
rum mulierum :vt paralipomenon teftatur. Et caftrametatus eft
Ifrael & Abfalom in terra Ghilhad .
Cunque veniffet Dawid in caftra. Legendum eſt. in Macha
naim , quia vt di& um eft nomen eſt proprium ciuitatis.Sobi
filius Nachas de Rabba filiorum Hammo. Iſte frater Chanun reo
gis Hammonicarum ſurrogatus creditur in præfe & ú Ham
monitarum à Dauide, vt Nahas patri gratitudinis officium
exhiberet. Machir filius Hammiel de Lodebat, & Barzillai
Ghilhadites de Rogelim . Stratoria Outaperia.luxta Hebræum
habetur . Hydrias Qvafa fictilia, & frumenta & hordea
farinam & polentam : fabas lentes & frixum oleo cicer.luz
ta Hebrzum repetiturdigio interpretata polenta, fignificás
grana tofta. & diuerſorum generum grana torrefada obla
ta ſignificantur :primum enim granafrumenti,deinde grana
leguminú fignificátur.c -mel obutyrum ONES O cafeos vacı
cinos, obtulerunt Davidi & populo qui erat cum eo advefcendum :
fufpicati funt enim populum fame fiti fatigari in deferto.luxta
Hebræum habetur . quia dixerunt, populus famelicus laffus
6 fitibundus in deferto. hoc eft ex via deſerti venit laffus elu
sieos & Grieps.
CAPVT XVIII .
Gitur conſiderato Dauid populofuo.Iuxta Hebrçum
habetur.Et ordinauit Dauid populum qui cum co:
pofuit fuper eos tribunos & centuriones.Et mifit Dauid
populum, tertiam partem inmanu loab,o'tertiam par
tem inmany Abifai filijZeru’iefratris Ioab, & tertiam partem in
manu Itthai Ghitthai. Infinuat author cógregaſſe Dauidé in
Machanaim exercitú , ex hoc ipſo y deſcribit& tres prícipes
exercitus
 SECVNDI REG .
exercitus & tribunos & ceturiones ordinatos à Dauide. Di
xitquc rex ad populum ,egrediendo egrediar etiam ego vobifcü.Di.
Kitos populus,non egredieris: quiafifugiendofugiemus non ponent
ad nos cor, & femorietur medietas noftrum non ponent ad nos cor,
quia fe vnusfolusprodecem millibus computaris.Iuxta Hebrçum
habetur.quia nunc ficutnos decem millia. & eſt ſenſus, quia hoc
tempore inueniuntur fimilesnobis decem millia(hoc eft io.
numerabiles) Gimilis autem tibi non inucoitur. dire&e enim
rationem reddút verború ſuorum , melius eſt igitur vt ſis nobis
in vrbe preſidio.Legendum effet. nunc bonum vt fis nobis à cio
witare in adiutorium.ve videlicet ab vrbe opéferas nobis,pro
uidendo de opportunis.Et dixit ad cos rex ,quod bonum efi ino.
culis veftris faciam :ſtetitás rex iuxta portam , totuspopulus egoire
diebátur céteni Qomilleni. Præcepitq; rex Ioab Abiſai olethai
dicendo,feruate mihi puerum Abſalom . Iuxta Hebrçum habetur.
leniter mihipuero Abfalom . Et eſt ſenſus.animaduertite vt no
impetu & furore impietatis Abſalo, ſed leniter cum eo agi
te intuitu mei.menfurari enim nó poffunt aggreſsiones im
petuofæ . & totus populus audiuit præcipientem regem omnibus
principibus pro Abſalom .
&
Egreffifque eft populus in cäpun in occurſum Ifrael : fallum
eft prælium in ſaltu Ephraim . Quia traps iordanem vbi tribus
Ephraim nihil habebat prælium hoc commiffum eft, ideo
Ephraim hoc in loco nó eft nomé tribus, ſed figoificat aug
mentum : ita quod in fylua augmenti narratur commiſſum
prælium hoc. Et caſus ejí ibi populus Iſrael coram ſerwis Dauid:
& fuit ibiplaga magna in die illa viginti millium . Fuitý; ibi pra.
lium diſperſum ſuper facicm totiusterra : & multoplures erantquos
faltus confumpferat de populo quàm ij quos voraucratgladius, Iux .
ta Hebræum habetur. & multiplicauit Sylua ad vorādum popu
lý præ iis quos vorauit gladims in die illo. Manifeftatur modus:
videlicet quòd fylua multiplicauit fer.s ad vorandú vagan
tes per ſyluam . & ex multiplicatione animalium nominata
videtur fylua illa fylua Ephraim ab augmento .
Accidit antem vt occurreret Abſalom feruis David . Juxta He
bræum habetur.Et occurrit Abſalom coram ſeruis Dauidis.Ratio
quare diuercerit Abralon infinuatur occurſus ad ſeruos Da•
uidis. Abfalom equitabat Super mulum , ingreffus eft mulus
jubter condenſam quercum magnam . Legédum eft.ſabter den
ftatem ela grandi.Non quercus led ela arbor fignificatur tam
hic
 CAP XVIII.
193
hic quàm inferius. & adheſit caput cius quercui.Iuxta Hebrçü
habetur. & inualuit caput eius in ela, & datus eft inter cælum
Inter scrtam ,omulus quifub ipfo tranfiuit.Nó dicitur quòd ca.
pillieius illaqueauerint eü:fed quòd caput eius penetrauerie
denſos ramos ela magno impetu fugiétis, & fic capite deten
tus, pendens reli& us fuerittranſeúte ſecundum inchoatum
curſum mulo.
Vidis autem vir onus,& nunciauit Ioab: dixit ,ecce vidi Abe
falom pendentem de quercu . luxta Hebrçum habetur.fufpenfum
in ela. Etboc atteſtatur quod capite ſuſpéſus erat. Et ait loab
viro nuncianti ei:ſe vidiſti cur non percußifti cum ibi ad terram , en
cgo dediſſem tibi decem argentiſocios.Iuxta Hebræum habetur.
Omcum fuiſſet dare tibi decem argentcos & vnum baltheum . &
nihil dicitur depondere. Qui dixit ad Ioab: ſsappenderes in ma
nibus meismille argenteos, nequaquam mitterem manum meam in
filium regis.Parui refertquod in prima perſona ſcribitur hoc
Hebraice.fignificatur enim quod non folum propter fpe de
cem argentcorum , ſed oec etiam fi realiter in manibus meis
ponderarem (hoceft reciperem )mille argeteos, poneré ma
dum in filium regis . audientibusenim nobis præcepitrex tibi
Abifai o Itthai dicendo,cuftodite mihi puerum Abſalom.Et fi fe
ciſſem contra animam meã audalter. Tuxta Hebræum habetur.
falfitatem.contraria veritati quam mandauerat rex.nullü ver
bum abfconditü effet à rege: & iuftares ex aduerfo.hoc eſt cu non
me adiuuiſſes,fed fuifles ficut ftans ad vidédum . Et ait Ioab,
Bon ſicut tu vis,ſed aggrediar eum coram te.luxta Hebræum ba.
betur. nõ fecexpectabocoram te . quéadmodú tu expectafti con
tinendo te ab interfe &tione illius.tulit ; tria tela in vola fua
infixit ea in cor Abfalom . Difficile videtur diuinare qualia tela
fuerint.cun adhucpalpitaret. Legendum eſt.ipſo adhucviuente
in corde ela.nccdeſcribitur fere mortuº.Etcucurrerüt. Legédú
eſt.Et verterüt fe decem pueriarmigeriIoab :percufferúntq; Abfalo.
et multitudine vulnerum ftatim moreretur. & occiderunt cū.
Clanxit autem Ioab buccina,Greuerſus eſt populus à perfequé.
do Iſraelem :volens parcere multitudini. Iuxta Hebræú habetur.
quia prohibuit loab populum.Ratio reuerfionis populi à perſe
cutione Iſraelis redditur.Ee tulerunt Abſalom & proiecerüt cum
in faltw in foueamgrandem , em crexeruntfuper eum aceruum lapic
dum grandem valde:totúfque Ifrael fugie,vnuſquiſque in tentoria
14. Abfalom autem'tulerai erexerat ſibi in vita fua titulñ qui
Bb era
 SECVNDI REG.
erdt in valle regis. Qualis fuerit hic titulus,ſcriptura non tra ?
dit.ſtatuam tamé aiunt fuiffe,non tamen ſtacuam repræſen
tantem hominem ,ſed manų: & propterea iubiungitur quod
appellatur manus Abſalon.dixit enim non habeo filium , in mo
nimentum nominis mei. Quæſtio oritur circa veritatem huius
di& i :quia fuperius cap. 14.ſcriptum eft Abſalon habuifle
tres filios & vnam filiam.Solutio eft quod tresilli filij geniti
quidem narrantur,fcd non quòd fuerint ſuperſtites:& exco
quòd Abſalon ideo erexerat fibititulum quia carebat filio,
fufficienter inſinuatur mortuos fuiſſe filios.vocauitque tituli
pamine (40,6 appellatur manus Abfalom vſque ad diem hanc.
Chimaham autem filius Zadoc dixit:curram quæfo @nune
Ach ciabo regi quòd iudicium fecerit ei dominus de many inimi
corum cires.Dixitq; ei loab,non eris nuncius in hac dic,ſed nüciabis
die altera : hodieno nunciabis,eo quòd filius regis mortuus eft.Et ait
Ioab ad Chuſi,vale nücia regique vidifti:adorauitq; Chuſi Ioab
cucurrit. Non effe nomen proprium Chufi,fed fignificare
Aethiopem ,Hebraica phrafis teſtatur.ad deferendum enim
nuncium mæſtum miſit Aethiopem . Rurfus autem achimaha
filiusZadoc dixit ad loab, a quid erit curram quafo etiä сgopest
Chufi:dixitquc Ioab, propter quid curris fili mi, yeni huc.Non ha
betur in Hebræo veoi hucono erv. boni nuncij barulus. Hebraice
anceps eft ſententia ad hanc quæ habetur in vulgata æditio.
oc ,vel ad ſignificaodum quòd non inuenies annunciationis
præmiū . Quod autem fubditur. Qui refpondit, quid enim ch
currero. Iuxta Hebræú habetur. Et erit quid curram ? Quafi di:
ceret: non eftmihi curæ præmium aut mæſtitia ob mortem
Abſalo,ſed erit hoc quòd curra . Deliberaffe fe currere ſigoi
ficar. Dixitq; ci,curre: & cucurrit Achimaham per viam cõpendü,
luxta Hebrçam habetur.per viam planiciei, tranfiuit Chufi.
Infinuatur hinc quod Chuſi juerat per viam rectam ,monta
nam tamé, Achimaham autem per longiorem viá planiciei,
Dauid autem ſedebatinter duas portas: ſpeculator vero iucrat in
teétis porte ſuper murum , qui cleuans oculos ( uos vidit virum cur
rentem ſolum.Clamauitqueſpeculator - indicauit regi: dixitque
rex,fifoluseſt bonum eſt nuncium in ore eises: Oibat eundo cap
propinquando. Et vidit ſpeculator virum alium currentem : < cla
mauit ſpeculator ad ianitorem ou dixit, ecce vir currens ſolus: di
xirgue rex, etiam iſte bonum nunciar. Si enim in fugam verſus
fuiſſet exercitus,non vnus ſolus appareret,ſed multitudo. &
dropterea
 CAP. XIX . 194
propterea fingulos ſolos currentes bonos effe nuncios pro
tulit.Dixita; fpcculator, video curfum prioris veluti curfum Achi
mahā filii Zadoc: & aitrex vir bonus eft hic et cü nüciobono venit.
Clamauit autem Achimaham dixit ad regem ,ſalue rex.lu
Ita hebræum habetur.pax, o adorauit regem facie ſua in ter
ram : @dixit benedictusdominus deus tuus qui conclufit homines
qui leuauerunt manus fuas in dominum meum regem . Vniuerſa
benegefta fignificauit,dicédo regi hoc vnum nomen pax an .
tequam adoraret regem : deinde explicauitvi &tos fuiffe ho
ftes. Et ait rex ,eft nepax puero abfalom dixitque Achimaham ,
vidi tumultum magnum cum mitteret Ioab feruus tuusô rexm rex mefer
wum tuum neſcio aliud. Iuxta hebræum habetur.mittente ſeruum
adregem Ioab ſeruum tuum neſciui quid . Hinc clare habe
tur quod Chufi erat ſeruus. ait enim Achimaham : mittente
ad regem loab ſeruum (proculdubio Chuli) & feruum tuum
proculdubio meipfum , & neſciui quid fignificaret tumultus
illemagnus. Mendacium dixit quo ad hoc officiofum nolés
mæſtum núcium manifeſtare. Dixitque rex , verte te ſta bic:
vertit se ſetie .
Et ecce Chufi venit: ait Chuji nüciatur domino meo regi quod
iudicauit te dominus hodie de manu omnium infurgentium contra
te. Dixit autem rex ad Chuſ ,ėſtne pax puero Abſalom ? dixitque
Chuo,ſintficutpuer inimici domini mei regis et omnes qui infurgunt
contra te in malum . Contriftaráſque est rex . Iuxta hebræum
habetur. Et tremuitrex , Magnitudo triſtitiæ fignificatur
ex tremore. & aſcendit in cenaculum . Legendum eft. fuper fo
larium porta fleuit. qualecunque illud fuerit.Subiun& a au
tem verba legenda ſuot fic. & fic dixit dum iret, filimi Abfa
lom ,filimi,filimiAbfalon ter enim repetit filimiquis tribuet vt
ego moriarpro te Abſalom fili mi fili mi,
CAPVT XIX .
Vnciatum eft autem loab : ecce rex flet e luget super
Abfalo.Et fuit falus in die illa in luctütori populo:au
diwit enim populus in die illa dici,dolet rex de filio fuo,
Et declinauit populusin die illa ingredi ciuitatem ,quos
modo declinare folet populus verſus & fugiensde prælio.Iuxta he
bræú habetur.Et furatuseft sepopulus in die illo ad veniendum in
ciuicatem ,ficutſe furabitur populuserubeſcentes fugiendo èpralio.
Aſſimilantur furibus ftudétibus ad occultádú fe tá fugientes
& è prælioquàm ifti victores.Rex autë operuitcaput fuum . Iuxta
Bb ij hebræum
 SECVNDI REG.
Hebræum habetur. operwit faciem fuam .more lugentium.org
clamabat voce magna: fili mi absalom ,Abſalom filimi. Deficiunt
duæ di& iones: videlicet.fili mi.tertio enim repetitur filimi;
& deinde narratur ingreſſus Ioab ad regem .
Ingreſſus i; eft loab ad regem in domü:cdixit confudifti.Parui
refert quod Hebraice habetur. fecifti crubefcere hodie facicso
monium ſequorum tuorum.ſententia enim eadem eft.qui libera .
runt animam tuam hodie, & animam filiorum tuorum o filiarum
tuari,& animam vxorü tuarum & animam concubinarum tuarü .
Amando odienteste@odiendodiligentes te : oftendifti enim hodie
quòd no curas de principibus & feruistuis:quia hodie cognoui quod
ſi Abfalom viueret & omnes nos hodie mortui effimus, tunc tetum
offetin oculis tuis. Nunc igitur furge egredere, & alloquens ſatisfac
ſeruis tuis. Parui refert quòd Hebraice habctur.O loqucre ad
cor ſeruorum tuorum.hoc eft ca quæ placent & cóſonant cordi
feruorum tuorum.iuro enim per dominü. Hebraice habetur in
præterito. suraui enim in Iehouah quòd te non cxcunte ſidormiet
vir tecum nofte.ad excitandum fiquidem Dauidem vt ápno .
taret diéta ab ipſo loab ,dicit in prçterito , iuraui enim :perin
de ac dixiſſet animaduerte iuramentum ,quia iuraui in ſum
mo Deo & c. & peiiis erit tibi hoc omni malo quod venit ſuper te
ab adolefcétia tua vſquenãc.Surrexit ergo rex fedit in portaide
poti populo nunciatieft quod rcx ſederet in porta ,a venit totus pos
pulus infaciem regis,Iſrael autem fugit vnufquifque in tetoriafua.
Mnis quoque populus ccrtabat. Iuxta Hebræú habetur.Ee
O
do:rex liberauit nos de manu inimicorü noftrorum & ipfe liberauit
nos de manu Pelifthim ,o nüc fugirde torra propter Abſalo.abſalo
autē quem vnximus super nos,mortuus eft in prælio:et não cur file
ris ad reducendü regem ? Narratur , in cun & is tribubus quili
bet populus fuit iudicatus: hoc eft tanquá iudicio cóuictus,
reprehenſus & excitatus ab aliquibus ad reducendú regem
Dauidem . arguebantur enim ex beneficiis receptis à Daui
de:conuincebantur autem quia Abſalonian) mortuus erat,
& ipſa vittoria Dauidis excitabat.Et confilium totius Ifrael ve
nit ad regem .Non habetur hæc clauſula in Hebræo.
Rex autem Dauid mifit ad adoc Eb'iathar ſacerdotesdico
do : loquimini ad feniores Ichuda dicendo, cur veniftis.luxta He
brçum habetur. quare critis vltimi ad reducendum rege in domi
fuam ?Sententia clara cft.Sermo autě totius Iſrael venit ad regem
 CAPVT ŠIX . 195
in domum eius.Verba iſta segis Dauidis ſunt ad facerdotes ve
ca dicerent ſenibus ludæ;ad declarandum illud verbú quare
eritis vltimi: quia videlicet & verbum omnis Iſrael venit ad
regem ad domum ſuam ,hoc eft ad reducendum regé in do
mum propria.dicentibus coim facerdotibus hoc ad fenes lu
dæ ,móftrabatur eis quod iã omnis Iſrael fignificauerat Da.
uidi bonum animum luú erga regem.quia dixerat sex,hacdio
Cetis ad populum Iuda. Nó habentur hæc verba io Hebræo:ſed
contexitur ſermo regis ad facerdotes,referédus ſenibus lu
dz.nam immcdiate iequitur. Fratres mei vos; os meum & cato
mea vos.erat enim ipſe Dauid de tribu Iudæ.cur ergo crisis no.
wißimi ad reducendum regem.Et Hamafe dicetis, nónne os momento
caro mes es ?ſic faciatmihi dcus & ſicaddar. Nomé eſt Elohim .
fi nonmagiflermilitiæ.Iuxta Hebræum habetur: princeps exer
citus eris coram me omnibus diebus pro loab . Sed oritur quæſtid
citca iuftitiam huius promiſsionis : eo quòd Ioab principa
tum exercitus obtinuerat iure primi aſcenſus ad arcem ſion ,
vt fcribič.t.paralipomenon vndecimo:minus ergo iuftú crat
ve priuaretur principatu abſque culpa.Solutio eft quòd Da
uid promiſerat quidem principatum primo aſcédenti in ar.
cé lion, ſed núquam legitur quòd promiſerit ei vt eller duz
totius exercitus aliud eft enim eſſe principem ſeu ducem in
exercitu , & aliud eſt eſſe ducé totius excrcitus . multi liquia
dem erant in exercitu duces ac principes: vous auté erat dus
totius exercitus;qui erat ſuper omnes alios principes. & pro
prerea liber erat Dauid ad conferendum principatum totius
exercitus,quem cótulerat loab vt ſcribitur ſuperius in ca. 8 .
Et rationi conſentaneu eſt vt Dauid de conſenſu ipfius loab
promiſerit Hamalæ principatum exercicus , ad hoc vc Hama
fa non impediret reditum tribus ludæ ad regem Dauidem .
Crediderim ego Dauidem ſuafiſſe loab ýt ſecū iam fere ſe .
nex quieſceret in leruſalem ad regimen totius regoi, & re
bus bellicis cederet oblata nunc hac occaſione. Et inclinauit
Cor omnium virorum Iehuda quaſi viri vnius:Gö miſerunt ad regë,
Teuertere tu & omnes ferwithi.Ecce effe & us principat' promif.
& Hamarãe.nam non dicitur & inclinauerunt ſacerdotes : fed
dicitur inclinavit, proculdubio Hamaſa cuius immediate
antè meotio fa & a eft . Et reuerfus eft rex & venit vſque ad iar
den : & lehuda venit in Ghilghal veoccurreret regie traduceres
cum isrden .
Bb ij Feſtinagit
 SECVNDI REG
Feftinauit autem Simbi filiusGhere filii ſemini qui erat de Be
churim : & defcendit cum viris Iehuda in occurſum regis Dauid.Es
mille viri erant cum co de Bin’iamin . Semei qui maledixerat re
gi(vt ſcriptum eſt ſuperius ca.16.)feftinauit ad petendú ve
niam.osiba puer domus Saul. qui accuſauerat Mephiboſeth
yt ibibem ſcribitur. a quindecim filii eius o viginti fermi eius
cum eo: & fiderunt Iarden ante regem . Et tranſierunt vada. luxta
Hebræum habetur. Et tranſibitnauicula ad faciendum tranfire
domum reges @ ad faciendum bonum in oculis eius.Intelligo mul
tas Dauiculas ſignificari per nauicula ad vehendum & perſo
Das & res prout placeretregi.Simhi ante filiusGhera prostratus
eft corä rege, cãi träffet I arden . Dû rex , fed ipſe Semci.immo
hebraicè ſcribitur quod in ipfo tráfitu ( hoc eft quod ftatimet
Semei tranfiuit lordanem ) proftrauit ſe corá rege.Er dixitad
rege : non imputet mihi dominus meus iniquitatem &non memine
ris quod inique egit ſeruus tuus in die quaegreſſus eſt dominus mests
rex de Ierwſalaim ,vt ponat rexad cor ( um . Nouit enim feruustuss
quod peccaui: & ecce veni hodie primus de omni domo Ioſeph . lu
Ata Hebræum habetur.omni domui Iofeph ve deſcenderem in oce
curſo domini meiregis. Ifte enim Semeide tribu erat beniamin :
tum quia clare dicitur filius Iemini, hoc eſt beniamin : tum
quia cum mille viris de Beniamin venit, proculdubio abiplo
cógregatis nec ſupputat ſe in domo Ioſeph,ſed in fignú poe
nitudinis prçuenifleſe dicit vniuerfam domú loſeph :hoc eft
tribum Ephraim & Menaſſis deſcendétes ex Ioſeph qui fuit
primogenitus Rachelis : cú debuiflet tribus Beniamin fimul
venire cum tribu loſeph vt minor frater deferret maiori.
Refpondit autem Abiſai filius eru'ia & dixit; an propter hoc
non morietur Simhi qui maledixit Chriſto domini? Et ait Dauid :
quid mihi o vobis filii Zeru’ie ? qui eftis propenfi ad vindi
& am.cur efficiemini mihi : Legendum eft. quia etilis mihiho
die in Salan.hoc eſt vos creditis partes meas fouere,& tamen
in hoc eritis mihi hodie in aduerfarii officium . Et rationem 1
ſubiungit: quia dies hodiernus eft tanquam dies creationis
meæ in regem oportet me agere tanquam nouum regem &
obliuiſci præteritorú .an hodiemorietur vir in lfrael? quia nonne
noui quod hodie ſum rex ſuper Iſrael? Et ait rex ad Simhinon mo
rieris: iurauitque ei rex ,
Mephiboreth quoque filises Saul defcëdit in occærſum regis.In
ter occurrentes regi cónumeratur hoc in loco Mcphibofeth :
cuin
 CAPVT XIX. 196,
tum tamen occurfus eius fuiffet ſecundum ordinem rei ge
itæ narrandus poftea. illotis pedibus o intonſa Barba. Juxta
Hebræum habetur. & non fecit pedes (uos & non fecit labium
fuum veftes fuas non lauit à die abirusregis vfque ad dicm quo
rediit in pace. Teftatur ſcriptura luctum aſſumptum à Mc
phiboſeth propter fugam regis Dauidis quo ad tria : quia nec
curam pedum abluendo incidendóue vngues , nec curam la
bii minuendo piloscirca labia & concionando barbam egić
nec veſtes ſuas abluit. vt intelligamus quod inique accuta
tus fuerit à ſeruo fuo ,& inique damnatus à Dauide. Cúmque
occurriffet regi.Iuxta Hebræum habetur. Et fuit cum venities
rufalaim in occurſum regis,dixit eirex, che non veniſli mecum Mc.
phiboſeth ? Ne putaretur quod Mephiboſeth occurriffet regi
ad lordané defcribitur tépus aliud: videlicet quando ciuitas
Ieroſolimitana venit in occurſum regis . tunc enim ipſe Mc
phibofeth venit obuia regi.Et dixit,dominemi rex feruus meus
cotempſotme. Iuxta Hebræú habetur. decepit me . apparet enim
hinc quod siba requiſitus à Mephiboleth dixerit fciturum
cum Mephiboſeth ad regem Dauidem vt comes eflct fugié
tis: & quod deceperit eum eundo ad Dauidem cum munuſ
culis fine (immo contra) Mephiboſeth. dixit enim feruustuus
vt fterneret mihi afinum . luxta Hebræum habetur . fternam mi .
hi afinum o equitabo ſuper eum ,cibo ad regem ,quia claudus eft
feruus tuus.Etiam hunc laborem ſternendiafinum non impo
Debat Sibæ. Et accuſauit meſeruum tuum apud te dominum meum
regé: tu anté domine mirex ficut angelus dei es. Nomen eſt Eloi
him.fac quod bonum eft in oculis tuis. Quia non fuit tota domus pa.
tris mei niſi homines moriis domino mco regi,et pofuifti ſeruum tuum
inter conuiuas menfatua :quæ eftergo mihi amplius iuſtitia ad cla .
mandum amplius ad regem ? Dixit autem ci rex,quid vliraloquen
ris? fixum eft quod locutus ſum.luxta Hebræum habetur.dixi.Et
immediate ſequitur.in Siba diuidite agros.Et efiſelus diffi .
niui hanc ſententiâ: videlicet tu & Siba diuidite agros.Prius
Dauid fueratpræceps dando totum Sibæ inaudita parte:mo
do audita parte,fed indiſcuſſa veritate manifefte iniuftus in
uenitur & ingratiſſimus Ionathæ patri Mephiboſeth. Ethe
bræi dicunt in pænam huius peccati diuiſum fuiffe regnum
Dauidis tempore nepotis eiusRoboam :vtinferiusſcribitur.
Dixit“: Mephiboſeth ad regem : etiam totum tollat postquam venit
dominus meus rex in pace in domumfuam .
Bb iiij Barrillai
 SECVNDI REG.
Barzidai quoque Ghilhaditesſenex valde . Superfait ſenes
valde.defcédie de Rogelim : traduxit regem Iarden ,vt profequee
retur cü vlor : [ arden. Eratautem Barzillaiſencx valde,filius ofto.
ginta annurum : & ipfe panit regem cum moraretur in caftris. Legé.
dum eſt. in Machanaim.eft enim ciuitatis nomen.crat enim vir
diues nimis. Hebraicc habetur.magnus valde.proculdubio di
uitiis & conſequentibus ad eas . Dixita; rex ad Barzillai : veni
mecum yo quieſcas ſecurus.Iuxta Hebræum habetur.tw träfi mee
cum paſcam te mecum in Ierufalaim . Regiam curam ipfius
promittit. Et ait Barzillai ad regem : quot (unt dies annorum vita
mea vt aſcēdam cum rege in Jeruſalaim ? Filiusoctoginta annorum
fum hodie : nunquid vigent ſenſus mei ad difcernendum fuaue vel
amarum ? Iuxta Hebræum habetur.an diſcernam inter bonum
malum ?proculdubio ſecundum ſenſum.Et immediate fequi
tur,an guſtaboſeruus tuus quod comedam & quod bibam ?an andia
oltra vocem cantorum o cantatricã? Io ſpecie declarat defe & us
duorum ſeoſuum , guſtus & auditus.& curerit feruus tuus ado
buc oneri dominomeo regi ? Paululum tranfibitferuus tuus Iarden
cum rege : & cur retribuet mihirex retributionem iftam ? Reuertatur
quaso ſeruus tuus & moriar in ciuitate mea, iuxta ſepulchrumpas
tris mei & matris mea:& ecce feruus tuus Chimham tranfibir cum
domino meo rege, facei quod bonum eft in oculis euis. Filius Barzil.
lai erat iſte Chimham . Dixitq; rcx :mecum tranſcat Chimham
ofaciam ci bonum in oculis tuis,o quicquid petes à me faciam tin
bi.Et tranfiuit totus populus Iarden, Grex tranſimit : ofculatuſque
eftrex Barzillai & benedixit c.cum gratias agêdo tum impie .
cando bona.reuerfus eft in locum fuum .
Ranfiuit autcm rex in Ghilghal, Chimham tranfiuit cum
TO co: totsåſquepopulus Ichuda traduxeratregem , etiamdi
midia pars populo Ifracl. Et ecce omnes viri Iſrael venerunt ad re .
gem . dixerunt ad regem , cur te furatiſuntfratres nostri viri le
huda, & traduxeruntregem & domum cius Iarden & omnes viros
Dauidis cum co.Et refpondit omnis vir Ichuda ad viros Iſrael:quia
mihi propior eft rex. Parui refert quod Hebraicc habetur.quia
propinqum rex mihi. & poteſt intelligi de propinquitate locali
& de propinquitate carnali:eo quod & fecundú locum lor.
daois propinquus eſt tribui ludæ , & de tribu Iudæ erat per.
ſona regis.cur irafceris propter hanc rem ? an cómedendo come
dimus ex tegelan munera nobisdata funt?luxca Hebræum ha
betur.an donatiuum donanit nobis ? sex . Omnem vtilitatem er.
cludunt .
 CAPVT XX 197
cludunt.Etrefponditvir Ifrael ad viros Iehuda y ait: &primo
genitus egofun,decem partibus ego majorſum apud regem magift
ad me pertinet Dawid quàm ad te.luxta Hebræum habetur.
dixit decem partes mihi inrege, o etiam in Dauidego plus te. lu
das & Beniamin fimul exvna parte ſupputantur, decem ve
to reliquæ tribus ex altera quæ lſrael nominatur .& propter
ca pars Ifrael dicit:decem partes mihi in rege, & in hoc rege
qui eſt Dauid ſum plus te.cur fecistimihi iniuriam .luxta He
bræum habetur. O quare paruipendiſti me. reducendo regem
fiae me. & non mihinunciatum eft priori. Juxta Hebræum ha
betur. non fuit verbum meum primum . cum fim longe maior
te. Deinde immediate ſequitur. mihi ad faciédum revertiregem
meum.Et eft ordo literz, ad faciendum reuerti regem meam
mihi. conqueritur enim quod verbum ſuum ( hoc eſt opera
fua ,concurſus ſuus) non interuenerit primo loco ad facien
dum reuerti regem :dolet enim quod non fuerit expectatus ,
fibique ve priori delatum.duriufque fwilverbum virorum Ieho
da quàm verbum virorum Ifrael.
CAPVT XX .
Cciditas vt ibi effet vir Beli vahal.Sæpe di&um eſt
Belial ſignificare abſque iugo legis & morum.com
nomen eius Sebah ,filius Bich'ri vir Icmincus,hoc eft
ex tribu Beniamin . & clanxit buccina du ait ,non eft
nobis pars in Dauid neq; hareditas nobis in filio Iiſai,vnufquifq; ád
tentoria ſua frael. Etafcendit omnis vir Ifrael à Dawidepoft see
bah filium Bich’rizviri autem Iehuda adhaferunt regiſuo àIarden
vfque ad Ierufalaim .
Venitá: Dawid in domūſuă in Ieruſalaim : tulierex decem mu
lieres cócubinas quas dimiferatad cuſtodiendā domum , & tradidit
in cuftodiã eas.Legédúeft.& dediteas in domi cuſtodia.vt fimul
cuſtodirentur velut in clauftro . & panis eas, & ad eas nõ eſt in
greffus:ſed erät clauſa.luxta Hebr.habetur. & fuerüt anguftate.
limitibus ornatus & aliorü eiuſmodi.vfq; ad diem mortis fua in
viduitate viuétes.hoc elt taoquá viduæ vitá ducétes.Et in pro
ptu eft horú ratio ,quia cognitæ fuerant à filio eius abfalon.

miſerat.congrega mihi virosIehude trit exercitus.vepron

infta
Hextra
bic.Abiieq: Hamaſa adcögregandū lehwdam : 6
palatium quod op cõftituerat rex.luxta Hebohé jotain
eft vltra répus quod praparawicciehoc eft vlera tiesūū. Ait aus
 SECVNDI REG.
tem Dauid ad Abifai, nunc peius faciet nobis Sebah filius Bich'ri
quàm abfalon. Eo quod Hamala vltra cóftitutú tépus tardus
erat,cómifit Dauid Abiſai onus perſequedi Seba tu tollefer
Hos domini twi.proculdubio Ioab ,cuius officiū tranſtulerat in
Hamaram . & propterea nihil dirit Dauid ad Ioab :ſed mili
tes appropriatos Ioab, mádauit aſſumiab Abiſai fratre eius.
o perſequere eü ,ne forte inueniat fibi ciuitates munitas cffugiat
vos. Legendú eft.oculos noftros, ad fimilitudinem auiú aucupes
fugientiú ac occultantiū ſe in locis tutis ab aucupibus.Egres
figi ſunt poft eü omnes viri Ioab , & Cherethi Pelethi & omnes
robuti . Hinc manifeſte patet quòd appellatione domini tui
fignificatus fuerat loab : & præter viros Ioab,Cherethi& Pe
lechi & oés potéces adhæréces Dauidi exierunt cũ Abiſai.com 1
egreſi ſunt de Ierufalaim ad perfcquendü Sebah filium Bich'ri.
ipfis exiſtětibus apud lapidem grandem qui eft in Ghibhon ,Ha
maſa venit in faciem eori :Joab autom . Abique officio introdu
citur loab cum eútibusadpericquendú Sebá, ne iniuria fie .
ret Hamnafæ :vt etiá hodie videmus fieri ab iis qui plusvalere
exiſtimátur quam ipfe dux.veftitus erattunica firicta ad mēſură
habitusſui.luxta Heb.habetur.cinctus panno veſtimenti ſui.Ad
excludendú loricá fitifta defcriptio . & defuper accinélus gla .
dio depédente vfq; ad ilia. Legendú eft.o ſuper că cingulu glas
dý applicariſuper lübos eius in vaginaſua.Nihil aliud armorum
habuiffe deſcribitur nili gladium in vagina in cingulo ſuper
lumbos ſuos.qui fabricatus leui motu egredi poterat percutere.
luxta Hebr.habetur. & ipfe exiuit & cecidit. Pronomen ipſe
demoſtrat gladiú.deſcribitur.o. voléte Ioab ſalutare Ha
maſam exiuit ex vagina gladius Ioab & cecidit tanquá caſu,
ſed ſecundū veritate ex induſtria: & quòd loab gladiū nudu
qui ceciderat eleuauitmanu ſioſtra, & fic ſalutauit Hamaſa.
Dixitá; Ioab ad Hamaſam ,ſalue mi frater. Iuxta Heb.habetur.
nü pax eu frater mi ? quod fonat,nu bene vales tu frater mi ?
tenuit manu dextcra Ioab meniä Hamaſa quaſi oſculās ev. luxta
Heb.habetur.ad oſculandü cü.vt vndique eú falleret. Hamaſa
autë nõ obferuauirgladiü quě habebat loab.luxta Heb. habetur.
qui in manu (oab.hinc enim habetur quod prædiximus : vide
licet quòd manu ſiniſtra eleuatú gladiūnudú quiceciderat
tenebat loab.qui percußit eum in latere. luxta Hebræú habeī.
& percußit cü ipſo in quinta coſta.hoc eft iuxta ftomachum , vt
alias declarauimus.ceffudit inteſtina cins in terrā Q nõ iterauit
ci,o
 CAPVT XX 198
da mortuus est : Ioab autem Abifai frater eius perfecutus est
Sebah filium Bich’ri. Mortuo Hamafa reſumpfitprincipatum
erercitus Ioab. ad hoc enim infiouandum præponitur modo
ad Abiſai quem Dauid miſerat vt caput.Ervir ftetit iuxta cum
de puerisloab: dixit,ecce qui effe voluit pro loab comes Danid.
Iuxta Hebræum habetur. qux qui voluit in Ioab ? & quis qui
Danidi poft Ioab ? Vnica actio Hamaſæ aduerſus loab deſcri
bitur dupliciter. primum à complacentia Hamaſæ in offi
cio loab:deinde à ſucceſſione in officio codein viuente loab
coram Dauide rege. & hoc ad exaggerandum præſumptio
nem Hamaſa volentis fe præferre loab qui tanto tempore
cum Dauide fuerat io hoc officio . Et ſunt hæc verba oppro
brátis Hamalæ occiſo ,quis eft nunc qui voluitaduerſus loab
& c.Hamaſa autem confperfus ſanguine erat in mediovia: viditque
vir quod fubfifteret totus populus, diuertit Hamaſam de via in
agrum o proiecit ſuper,eum veſtimentum cum vidiſſet quod omnis
veniens ad eumſubſiſteret.
Quando autem amotusfuit,tranfiuit omnis vir poſt loab adper
fequendum Sebah filium Bich'ri. Porro ille tranſierat per omnes tri
bus Iſrael.luxta Hebræum habetur. Et tranſinit in omncs tribus
Ifrael. De Seba ſermonem fieri fubiun & a infinuat. quanuis
vulgata æditio diſſonet ab hebraica veritate : in qua poft tri
bus Iſrael ſubiungitur. ad Abel & Beth’mahacham * omnia
Berim . Ec eft nomen regionis tam Beth’mahacha quam Be
rim. Deinde immediate ſequitur. congregatiſunteu vene
rent etiam pofteum .hoc eft & viri Ioab congregati ſunt & ve
nerunt etiam perſequentes per fingula loca poft Seba : hoc eft
fequédo veſtigia eius.Deinde immediate fequit.Et venerüte
Anguftarütfuper eü in Abel Beth’mahacha. Tádé águftarút Seba
in ciuitate Abel lita in regiõe Beth’mahache. & circūdederüt
munitionibus ciuitatem . Iuxta Hebræum habetur. euerterunt
aggerem ciuitati. Habebat ciuitas aggerem ante murű ciuita
tis in munimen & illum primo euerterút viri Ioab.c obseſja
eft vrbs.Iuxta hebræú habetur. co ftetit in muro.Deſtructo ag
gere ciuitas deſcribitur ftans in protectione ſolius muri.omnis
amem turba que erat cum loab moliebarur deftruere murum . Iusta
Hebræum babetur.c omnispopulus qui cum Ioab deftruentes ad
faciendum cadere murum . Proſecutio ad deſtruendum murum
cum copatu totius populi loab deſcribitur.
Et clamanit mulierSapiens de ciuitate : audite andise, dicite
quello
 SECVNDI REG.
quafo ad roab,appropinqua vſque huc & loquar ad te . Appropina
quauitý; ad eam , & dixis mulicr an tu es Ioab ?o dixit, fum :& di.
zit ci, audi verba ancilla tua ,et dixit,audio.Rurſumqueilla :fermo
inquitdicebaturin veteriprouerbio, qui interrogant interrogent in
abela & fic proficiebant. Iuxta hebræum habetur. Dixitq; dice
do: Loquendo loquentur in primisdicendo,interrogando interroga
bunt in Abel en fic perfecerunt. Ex his patet vulgatam æditio
nem re&e reddere hebraicam veritatem . tanquam enim ve
tus prouerbiú infinuatur cú dicitur loquendo loqueaturpris
múchoc eſt ab antiquo ,vel potius in primis ante omnia : per
ſeuerátia enim fignificat per futurú loquétur) dicédo hoc vi
delicet interrogando interrogabunt in Abel( quod ſodat qui
interrogaat interrogeat in Abel tanquam in ciuitate congi -
liorum ) & fic hoc eſt confilio habito àlapientibus Abel, per :
feceruat opus.commendat enim ciuitatem ſuam à ſapientia.
Nonne ego fum que reſpondeo veritaté' in Iſrael?Iuxta hebræum
habetur, Ego pacificarum & fidelium Ifraelis. ſubaudi vna ſum .
Poſt commendatam ciuitatem à ſapicntia affere rationem a
pace & fide cum lſraele: vt hinc oſtendat iniufte verari ciui
tatem pacificam & fidelem . in perſona enim ciuitatis loqui
tur.Goeu quaris fubuertere ciuitatem & euertere matrem in Iſrael.
Parui refert quod hebraicè habetur.Ew quarens ad faciendum
mori ciuitatem a matrem in Ifrael. Dixit ciuitatem pacificami
& fidelé ,dixit matré propter fapiétiá confilii.quare precipita
hereditatem domini. Iuxta hebræum habetur. quare deftrues
hareditatem ( chowah? quælibet enim ciuitas Iſrael erat portio
hæreditatis fummi dei pro quáto hæreditario iure data erat
à Deo populo Iſrael.Refponditque Ioab edixit :abſie abſız mi
hi,non precipito neque demolior. Legendum eſſet.ſo deſtruam
o ſifaciam deftruere? ad Gignificandú negatiuam . Non ficham
bet res : quia vir de monte Eph'raim ( Sebah filius Bich'ri nomen
cius ) leuauit manum ſuam contra regem Dauid, tradite illum fo
lum recedam à ciuitate. Ifte Seba detribu erat Beniamin (vt
in principio huiuscapituli ſcriptum eſt ) ſed quia habicabat
in mõte Ephraim ibi forte eciam natusideo dicitur de mon
te Ephraim.dixitquemulier ad Ioab,ecce caput eius proiicietur ad
te per murum . Ingreſsa eft ergo ad omnem populum & locura eft eis
Sapiéter.Parui refert quod hebraicè habetur.Et venie mulierad
omnem populum in sapientia fua, o abfciderunt caput Sebahfili
Bich'ri proiecerunt ad Ioab. Ad confilium ciuitatis ingreſſa
intelligitur
 CAPVT XXI. 199

intelligitur mulier vtens fapientia ſua ad perſuadendum con.

cilio repræſentanti voiuerſum populum vc decollaretur Se
ba,tum propter iuſticiam requiſitam à rege tum propter pa
. cem ciuitatis. & clanxit buccina & receſſerunt ab vrbe vnufquif
que in tentoriaſua: Ioab autem reuerfus eft Ierufalaim ad regem :
Tloab fuit fuper totum exercitum Ifrael : Bena'ia vero filim

per tributum :et Iehosaphat filiusAchilud à comentariis, Se'ia vero

fcriba: Radoc ac Eb'iatharfacerdotes. Quanuis. 8. ca.fuerit
( cripta diſtributio horú officiorú repetitur taméhic tanquá
denuo Dauid fa & us fuerit rex. Ec ſpecialiter fit mentiode
officio loab,ad manifeftandú quod non obftante translatio .
De officii in Hamaſam & crimine loab interficiédo eundem
præfe & us eft iterum in principe totius exercitus.reliqua in
tellige vt ſupra. Et etiam Hiraia'irotes eratfacerdos Dawidi.
Huius mentio fa &ta non fuerat in dicto ca. veruntamen ſa
çerdotis nomen non eſt hiç pomen ordinis,ſed dignitatis.es
Tar enim quo ad dignitatem tanquá pontifex corá Dauide.

CAP. XXI.
Vit autem fames in diebus Dauid tribus annis iugiter
& confuluit Damid oraculum domini. Sæpe di&ú eft
ignotum nobis eſſe modum quo huiuſmodi in
terrogationes & reſponſiones diuinæ fiebant.
dixit dominus,propter Saul et propter domam eiusfanguinum . Su
perfluit eius. Tria dicuntur.primum propter Saul. Et ad ho.
ios declarationem fubiungitur & domum ſanguinum : vtin
telligeretur peccatum Saulis no quodcunque,fed pro quan
to fuerat effuſor ſanguinis. Et ad minifeftandú de quo ſana
guine eſt fermo adiungitur tertio.co quod occiditGhibhonitas ,
Vocauitque rex Ghibhonitas & dixit eis :Ghibhonila autë nõ
eräs de filiisIfraelſed de reſiduis Emoreorum & filii Ifracl iurane
Tant eis. Hiſtoria hæc ſcripta eſt diffuſe in libro loſuæ.ca.9 ,
voluit Saul. luxta hebræum habetur. & quaſiwit Saul percu
terecos.Nec eft dubiú deeffe & u ſubſecuto vt teftatur ſupra.
fcripta refpófio diuina :ſed quia no omnes occidit ideo dicit
quod quæfivit ad percutiédú cos. vt enim ſubiū & a teftantur
difperfi funt propter perſecutionéSaulismultiqui eualerút.
Lelo quafi pro filiis Ifrael Iyda.Paruireferequod hebraicè
babcijozelara eius filiis Iſrael Ichude.Zelusiſte rationeci
uitatum
 SECVNDI REG.
uitatum & agrorum Ghabaonitarum intelligitur.tanquam
filiis Iſrael tépore lolux portio illa terræ fueritmale detra
& ta :vtpote pars terræ promiffionis debita filiis Iſrael. Ad ſub
trahendum itaque à Ghabaonitis terram quam poffidebant
quæſiuit Saul percutere eos. Dixitquc Dauid ad Ghibhonitas:
quid faciane vobis,et quod erit veſtri piaculum Parui refert quod
hebraicè habetur. & in quo expiabo. ſubauditur iniuriá vobis
factam.et benedicatis hareditatidomini:hoc eft materiam male,
di & ionis diuinæ per famem trium annorú perſeuerantis ſub
trahendo benedicatis occaſionaliter..Et dixerune ci Ghibhoni
ta:non eft nobis quæftio de auro et argento cü Saul & cum filiis eius.
Forte argetum & aurú obtuleratDauid eis pro ſatisfa & io
ne.neq; volumus ve interficiatur homo in Iſrael. Quia zelo Iſrae
licarum Saul periecutus fuerat eos & multos corum occide
Tat, ideo excludunt à vindicta omncs lſraelitas excepta do
mo Saulis qui caput fuerat. dixit,quid crgo pultis vi faciam
vobes:Iuxta hebræum habetur. quod vos dicentes faciam vobis.
Clare promittit fa & urum fe quod petunt. Qui dixerunt regi:vi
rü qui attriuit nos er oppreßit inique ira delere debemus vt nec vnus
quidem reſiduus fit de ftirpe eius in cüttis finibus Ifrael. Hebraica
litera lõge aliterſonat.vir qui deftruxit nos qui cogitauitno
bis, fuimus deftruéti à ftādoin omni termino Ifraclis:dabitur nobis.
Et ftatim appoſitiue ſubiungitur,feptem viri ex filiis eius. De
Saule narrantur duo & petitur tertium.narratur primú quod
deftruxit occidendo Ghabaonitas : deinde quod cogitauit
( quod machinatus eſt) aduerſus eos vſqueadeo ve deftituti
non ſolu à propriæ terræ terminis, ſed ctiá ab habitatione in
omoi termino Iſraelis fuerint. petitur aute tertio vt Saul de
tur eis non in ſeipſo, ied in ſeptem viris ex filiis eius. ve cruci.
figamus eos . Iuxta hebræum habetur.Ofacient aff :gere cos.ni
hilque dicitur de cruce in ſpecie.domino.hoc eft ad gloriá iu
ftitiæ diuinæ.in Ghibha Saul electi domini. ia colie cognomi
nalo ab ipſo Saule ad maiorem vindictam .
Et aitrex ego dabo : pepercitque rex Mephibofoth filio Iehona .
than filii Saul propter iufiurandum domini quod fuit inter David
e lehonathan filio Saul. Tulitque rex duos filiosRizpe filia A’ia
quos peperit Sauli Armoneum Mephiboſetum : & quinque filios
Michal filie Saulis. Corrupta iudicio nieo fuit vitio lcripto
rū hebraica litera : & eft ſcriptum Michal pro Merab ſorore
cius maiore quæ fuit vxor iſtius Hadrielis : vtpatet.i.reg.18.
si
 CAPVT XXI. 200
Si enim dicerentur duntaxat filii Michal,intelligi poffent fi
lii per adoptionem :,ſed quia adiungitur.quos genuit Had'ric
li filio Barzillai Mecholathci.verificari non poteſt litera de Mi.
chal. nam generare a&io eſt natularis , non conueniens niſi
matri naturali: & ,ppterea nó niſi de Merab verificatur quos
genuit Had’rieli.vicio itaque ſcriptorum error nominis eſt.
Et tu prudés lector hocannotabis :ne fallaris ,ficut ego quo .
que falſus fui ſuper pſalmú ad dominum cum tribularer, ci
tando hunc textum vt iacet. Et dedit cos in manum Ghibboni
tarum . Aduerte quod iuramentum præftitum Sauli in pri .
mo libro cap. 24.à Dauide non eſt violatum tradendo iſtos
occidendos: eo quod propter mortem iſtorum nec domus
nec nomé Saulis delebatur: pá ſeruata ſtirpe lonachæ ſerua
batur & domus & nomen Saulis,qui crucifixerüt eos.Iuxta he
bræum habetur . Gaffixerunt cos in monte . Idem eſt mons qui
paulo ante nominatus eſt collis. corä domino. hoc eft ad exea
cutionem diuinæ iuſtitiæ.Ec hinc ſoluitur quæſtio quare Da.
uid fecerit contra legem Mofis non occidentur filii propa
tribus Deute.2 4. Soluitur enim quod tanquam diuinæ iu
ftitiæ executor David boc fecit.de deo enim ſcriptum eſt via
ſiraos iniquitatem patră in filios & in tertios & in quartos.
ceciderunt fepté hiſimul:Cocciſifuerunt inprimis diebus mef
fos principio meſu hordeacce .
Tollens autem Rixpa filia A'ie cilicium (ubftrauit fibifuper pe
tram.Legendum effet.Et tulit Rizpafilia A’ie faccum exten
direum ſibi in rupe, Maternus amor deſcribitur tantus vt quæ
fuerat vxor regis in rupe habitauerit(extenſa rudi tela delu
per ex qua ſolent fieri facci) ad curam habendum affixorum
corporum ne à feris aut auibus morderentur. à principiomef
ſes donec ftillaret aqua ſuper cos de calo. Et hoc quoque contra .
legem Mofis Deut. 21.fa &tum fuit. præcipitur enim in lege
quod affixus ligno eadé die ſepeliatur: iſti autem vſquequo
plueret reli&i funt in patibulis. Sed ſolutio fimilis eſt. pain
diuina authoritate hoc fa & tú eſt,ve vſq; ad pluuia ( lignú di
uinæ clementiæ ) manerent affixa cadaueraad expiandum
pená penuria annonæ quæ ex defc & u pluuiæ fuerat trien
nio:vt hæclitera infinuat.o no permiſit awes cæli requiefcere fu
per eos in die neg; beftias agri in nočte. Neſis itarudis ve'intelli
gas mulierem nobilem ſolam manfiffe ibi cuſtodiámque hác
crercuiffe: fedfamulas & famulos ſecum habuiſſe.
Nunciatum
 SECVNDI REG.
Nunciatum eft autem Dawidi quod ferit Rixpa filia A ' ie conco
bina Saulis. Ideo hoc ſcribitur vtintelligamus Dauidem mo .
tum ab exemplo pietatisiftius mulieris. Et abiit Dawid et tas
licoffa Saulus offelchonathä filiicius. Ecce fru & usboni esē.
pli:perſonaliter iuit rex ad tollendum offa Saulis & lonachz
motus exemplo mulieris.no enim dicitur & mißt Dauid ,ſed
dicitur & iuit Dauid. , viris. Legendum eſſet.à primatibus 14
bes Ghilhad. conſenſus ſiquidem primatum ciuitatis interue
nicos deſcribitur co quod chara illis erant offa Saulis.qui fu
rati fuerant ea de platea Beth fan in qua fufpenderåt cos Pelifthim
ön die qua percufferunt Pelifthim Saulem in Ghilboah. Quæſtio
oritur :quia in calce primi libri ſcriptum eft quod labitæ tu
lerunt cadauera Saulis & filiorum de muro Bethſan : hic an
tem dicitur de platea Betblan . Solutio eft quod ( vt hebraica
ſonar di &io) non ſignificaturproprie platea ciuitatis,fed lo
cus largus qui videlicet erat iuxta murum Bechſan. & pro .
pterea nulla relinquitur diſſonantia inter fcripta hic & ibi:
Sed ibi ſcribitur murus,hic vero amplitudo loci io quo erat
murus. Et aſcendere fecit inde offe Savlis egy olfa Iehonathan filii
cius: & colligentes osſa corum quiaffixifuerant.Lcgendum eſſet.
O fuerunt congregata ofa affixorum . Ha & tenus opera Dauidis
deſcripta eft circa offa Saulis& Ionathæ ,& cófequéter filio
rum Saulis cum co ſepultorum : modo deſcribitur id quod
mandato Dauidis fa & um eft de oſſibus illorum leptem affi.
yorum . Sepelierúntque oſja Saulisolehonathan filijeius in terra
Bin’iamin in laterc. Iuxta hebræú habetur. in Zelah. & eft no .
men proprium loci.inſepulchro Cis patris eius:cr fecerunt omnia
qua praceperatrex o propisiatus eſt deus tcrrc poft hæc. Nomen
eſt Elohim . & diuina gratia dans copiam annonæ fignifica.
tur : quod ſecundum effectum apparuic poft hæc humanica
tis officia.viſa eſt enim pluuia ſufficiens ad culcuram terræ,

F Parui refert quod hebraicè ſcribitur. Et fuit adhuc bellum

Pelifthinis cum Ifrael. Dicendo adhuc tempus ſonat poſt placa.
tionem Ghabaonicaruin . defcenditque Dauid a ſervi ciuscă co
es pugnauerunt cum Pelirtbim ,deficienteautem Dauid.Iuxta he.
bræum habetur.olaffus eftDauid. fatigatus fiquidem labore
prælii deſcribir. Et lisbi'benob qui erat de genere Raphe.geous
erat giganteum . et ferrum haſtaeius trecentas vncias. Legédum
ellet.trecētosficlos aris appendebat, hanc enim póderis fpecicm
ſonaa
 CAP. XXI. 201
fonát hebræa. & accinétus erat enſenowo. Nó eft in hebræo,en ,
fe. Nec deſunt intelligétes ipſuin nouiter accin & um , hoc eſt
nouum militem fuiſſe: vt maioris audaciæ ipſinuetur. quam
effc & us ſubſecutus teſtatur : videlicet. niſus eſt percutere Da
uid. Legendum eft. & dixit ad percutiendum Dauidem.Ecce au
dacia proprio verbo manifeſtata quod volebat aggredi per
fonam regis. Praſidióque fuitei Abifai filius cru'ia percuffum
Peliftbeum interfecit. Dauid adiutus ab Abiſai. hebraicè enim
legitur: & adiuuit eum Abiſai & percuffit Pelifthæum & oc
cidit eum . Auxilium duntaxat collatum narratur ab Abiſai,
percuſio autem & interfe&tio actiones Dauidis ſunt : vtia
calce huius capituli ſummatur.tunciurauerunt viri Dauidis ei
dicendo,non egredieris amplius nobifcum in prelium . Senex iam
infinuatur Dauid ipſolita laſſitudine atteſtante: & propterea
cum perſonæ ſuæ periculo veniens ad prælium. & ideo ratio
nabiliter cocgerunt illum fui,vt non veniret amplius ad præ
lium . & non extingues lucernam Ifrael. Aſſimilatur Dauid luci
Iſraelis ratione ſapientiæ & regni ſplédentis: ita vtompis If
rael ſub regno eius tanquam ſub luce effetqui in tot tene
bris fuerant temporibusmultisoppreffi & ab exteris & à crio
minibus .
Sccundum bellum quoquefuit.Paruirefert quod hebraicè ha
betur. Etfuit poft fic o fuitadhuc prælium in Gob cum Pelifhi
nis:tüc percußit Sibbechai Chufatheus Saph quierat de genere Ra
pha. Tertium quoque fuit belum .. Legendum eſt. Et fuit ad
huc pralium in Gob cum Pelifthinis. Etpoftea ſubditur.. in quo
percußit Adeodatus filius( altus polymitarius Bethlehemites. luxta
Hebræum habetur.& percußit Elchanam filiusSyluarum texto .
rum Bethlechemites Gholiath Ghittheum ,& lignum lanceæ cius
ficut liciatorií textorá.Ex quibus patet quod interpres nomina
Ppria omiſit.Et quáuis nő Bethlechemites,ſed Beth'halach
mites ſcribatur Elchanan quo ad patriam , in idem tamen re
dit ſenſus: quoniam dictio compoſita eſt ex domo & articu
lo & Lechem in calu genitiuo. Quartum bellum fuit.Legen
dum eſt.Et fuit adhuc prelium in Ghach.vt in ſuperioribus di
&um eft.fuitqueibi vir menſura qui ſenos in manibus pedibuſque
habebardigitosvigintiquatuor numero : Getiã erat de genere Ras
phe.Erblafphemauit Iſrael.Legendum eſt.Et vituperauit Iſrae
lem ,probris enim etiam impetiit Iſraelem. & percußit eum Ic
hovathan filius Simbai fratris Dawidis. Qual sor hi nati ſunt Ra .
Cc phe
 SECVNDI REG.
phe in Ghath : & ceciderunt in manu Dawid o feruori cius.Sup :
putatur Dauid primus inter interfectores horum gigátum ,
tum propter primum quem oifi laſsitudo impediffet,occidiſa
ſet fine adiutorio abilai : tum quia ipſe inftru & or fuit feruo .
rum ſuorum qui occiderunt alios.
CAP v T XXII.
Ocutus eſt autem Dauid Domino verba Cantici
huius,in die qua liberauit eum Dominus de mee
nu omnium inimicorum cius de manu Saul.Et
dixit:dominus petra mea Qarx mea : ſaluator.
meus mihi.Deus fortitudomca ,sperabo in co:fcus
tum meum & cornu jaluiis meæ , elcuator mests
Brefugium meum ,(aluator meus,ab iniquitate liberabis me. Law.
dabilom inuocabo dominü: & ab inimicis meisfaluus ero . Quia cir
cundedcrunt me contritiones mortis: & torrétes malignitatis tetue
runt me.Dolores inferi circüdederunt me:præuenerãe melaquei moje
tis. In tribulatione mea inuocabo dominü Q ad Deü meü clamabo:
cxaudiuit de téplofwo vocêmeä ,e clamor mcus in aurilzus eius.
Cômotáque eſt @ cõrremuitterra.fundamenta calorum conitimue
runt ocomota funt:quoniam iratus eft ei. Afcondit fumu in furore
eius, c ignis de ore cius dexorabit:carbonesſuccenſi ſuntabco, 17
clinauitậ; cælos deſcendit: Q caligo ſubpedibus eius.Ezequita
uit fuper Cherub o volauit : apparuit fuper pennas (piritus.Et
pofuit tenebras in circuitu ſuotabernacula:colligantiã aquaruin nw
bescælorum pre fulgore in cöfpeétu eius ſuccēji (untcarbones ignis,
Tonuit decelis dominus:ccxcelſusdabit vocim ſuam.Etmifit ſa:
gittas ,c difperfit cos fulgur,e- confumpfit cos . Et apparuerunt ef
fufiones maris e reuclata funt fundamenta orbis ab increpatione
domini,ab inſpiratione fpiritusfuroriscius,Mittet deexcelfo,c *
cipiet me,cxtrahet me de aquismultis.Libcrabitme ab inimico mco
forti ab odicntibus mc,quia robuſtiores me funt .Præuencrunt me in
dic afflictionismea :& fuitdominusſustentaculum meum.Etedwo
xit me in latitudinem : & liberabit me quia complacuit in me.Rc
tribuet mihi dominusſecundum iuftitiam meam ,fecundum mun.
diciam manuu mcarüreddet mihi.Quia cuſtodiui vias domini : 0
nos malignarusſum à Dcomco. Quia omnia iudicia cius in conspro
Etumeo,ů ſtatuta cius non amouebo à me . Et fuiperfeétus coram
co: c cuftodiui mc ab iniquitate mea . Et reſtituit dominus mihi ſo
cundum iuſtitiam meam :fecundum mundiciam meam in confpeclis
oculorü eius.Cügratioſogratiofum ages:cü viro perfecto perfectum
 CAP XXIII. 202
ages. Cum mundo mendum ages: & cum tortuofo tortuofum ages. Es
populum pauperem ſaluum facies:oculi tuifuperexcelfos,humiliabis
eos. Quiatu lucernamea domine : & dominus illuminabit obfcuri
latcm meam . In te enim curram accinctus: in deo meo tranfiliä mu .
rung. Deus perfecta via eius: eloquium domini purificatum , ſcue
tum est omnibusfperantibus in eo.Quoniam quis eft dous prater do
minum ? O quis fortis prater deum noftrum . Deus qui accingit me
fortitudine, complanauit perfectam viam meam , Coaquanspe
desmeos ficutcoruarum , & fuper excelſa mea ſtatuetme.Docesma.
Bus meas ad prelium :&cõponens quaſi arcum arcum brachia mea ,
Er dediſimihi fcutum falutis tua o : in manſuctudine tua multi.
plicabes me: Dilatabis greſſus mcos ſubtus me: & non deficient ta
limei. Perſequar inimicos meos & difperdam cos : & non reuer
Par donec conſumam cos. Et conſumam cos a confringam eos ,& non
Surgent, & cadeneſub pedibusmcis. Etaccinxiſti me fortitudinead
prelium : incuruabis reſiſtentes mihi ſubtus me. Et inimicos meos
dedisti mihi ceruicem :odientcs me cxcidamcos. Aspicient
non erit faluator: ad dominum & non refpondit eis. Delebo cos ve
pulverem terra: quaſi lutum platearum comminuam cos, diſtendam
eos . Et faluajti me à litibus populorum : cuſtodies me in caput gen
tium ,populusquem non noui feraict mihi. Filij alieni meniientur
mihi: ad auditum auris obedient mihi . Filý alieni areſcent, como
tremiſcent à claufuris ſuis. Viuus dominus & benedictus furtismeus :
o exaltetur deus fortis ſalutis mea, Deus dans vindi&tas mihi:
o deducens populos (ub me. Et educens meabinimicis meis :
à refiftentibus mihi elcuabis me, à riro iniqua liberabis me. Proo
pierea confitebor tibi domine in gentibus, & nomini tuocantabo.
Mignificans falutes regis fui, o faciens gratiam chrifto fuo Daui.
di o fiminicius vſque in feculum . Quia pſalmum iftum dif
fuſe expoſuimus in commentariis plalmorum , ideo capitu
lam hoc pertranfibimus.

CAP . XXIII.
Aec auté funt verba nowiſima que dixit. Iuxta
Hebræum habetur. Et hæc verba Dauidus no.
wißima hic coim debet fieri pup & us : deinde
ipia Dauidis verbaprophetica (per modum
bymni forte di &ta quemadmodum di &ta in
aliis pfalmis ) ſubiunguntur. & miror quod
inter pfalmos Dauidis non inueniai pialmus iſte.Subiúgitur
Ccij itaque
 SECVNDI REG.
itaque in hebræo immediate fic, dictü Dawidis fili rifaidia
Etum viri fuit eleuatus fupra vnetus Elobe Iabacob & dulcis cane
tibus Ifraelis. Vide quantum diftar vulgata æditio à veritate
hebraica :nam vulgata æditio habet.dixit vir cui conſtitucum
eft de chriſto Dei lahacob egregius pfaltes lſrael.Ipfeenim
Dauid tanquam titulum authoris deſcribit à quatuor : vide
licet à naturali ſtirpe dicendo filii liſai: ab electione diuioa
ex paſcuis ouiú ad excelſum gradū ſuper lſrael : ab vn & tione
diuina in regé mandata à Deo gubernatore Iacob : & demu
à dulcedioe pſalmorum eius apud populum Iſrael.Meminit
autem fpecialiter dei lacob quo ad fuivn & tionem in rege ad
inſinuádum quod ipſe eſt initium ſceptri prophetati à lacob
in tribu Iudæ. Cum vero dicitur & di &tum viri fuit eleuatus
ſubauditur relatiuum qui. eſt enim ſepſus& di& um viri qui
fuit eleuatus.Ec nomen viri non eft nomen ſexus virilis pu
ri,ſed viri egregii . fuit enim Dauid vir eximius à ſua pueri
tia:nam & paſcensg;egem interfecit vrrym & leonem & ad
huc adolescens occidit Gol’iath gigantem .
Spiritus domini locutus eft per me.Legédum eft.in me. Deſcri
pto homine authore di&torum ,deſcribitur principalis author
eorundem fummus deus per fpiritum ſanctum ſuum loquens
in ipſo homine Dauide: vt ſubiuncta dia a intelligamus di
& a quidé effe hominis , ſed inſpiratione diuina dida . Qué.
admodum ergo in apoftolis fpiritus ſanctus in die penteco .
ſtes datus locutus eſt, ita & in Dauide. propter quod Petrus
apoftolus poftea ſcripſit quod fpiritu ſancto inſpirati locuti
funt fan & i Dei homines.a fcrmo eises por linguam meam . Le
gendum effet. & vcrbum cius fuper linguam meam . Non ſo
lum interna locutio ſpiritus fan & i in co deſcribitur,ſed etiam
quod illa interna locutio prodiitextrain exteriori ſermove.
Dixit deus Iſrael. Hebraice habetur. Dixit Elohe Iſraclis.
Poftquam defcripfit modum quo fummus deus fuit author
dictorum quæ fubiunguntur (videlicet per internam infpi
rationcm prodeuntem in exteriorem ſermonem ) deſcribit
ipſum ſummum Deum quem nomine paturæ nominauerat
Iehouah,deſcribit inquam à quatuor officiis. quorum pri
mum eſt Elohe Iſraelis: hoc eſt iudex & gubernator Iſrae
lis qui à populo Ifrael colitur vt iudex & gubernator pecu
liaris eorum . Et in hoc tangit primum ac fummum benefi
ciú collatú populo Iſrael : videlicet quod ipſe ſummus deus
contulit
 CAPyT XXIII 2013
contulit illis vt agnoſcerent & colerent cum iudicem & gu
bernatoré ſuum . mihi locutus eft fortis Ifrael. Secúdum ſummi
Dei officium erga Iſrael tangitur in vſu fortitudinis ad pu
gnandum pro liraele . Et in hoc táguntur vniuerſa beneficia
præftita populo ,liberando eum ab ionumeris periculis , op
preffionibus,bellis & c.dominator in homine iuftus. Tertium of
ficium relatiue ad voiuerſum genus humanú deſcribitur do
minari in iuſtitia. Et vtraque pars( videlicet dominii & iufti.
tir ) verificatur comuniter in diuino regimine reſpectu gene
tis humani : nam & ſuapte natura dominus hominú eft & ius
fuum voicuique tribuit. dominator in timore Dei . Iuxta Hebi
habetur. dominator timore Elohim , in caſu genitiuo. Quartum
officium relatiue ad credentes in Deum gubernatorē ac iu
dicem fingulorum ,deſcribitur domioari timore Dei guber.
nantis ac iudicis.Vide diſparitatem . dominari iuſtitia offi
cium ſcribicur diuinum relatiue ad vniuerſum humanum ge.
nus : dominari autem timore Elohim ( hoc eft Dei iudicis )
ſpecialiter conuenit deo relatiuè ad credentes ipſum habere
curam fingulorum hominum vtpote ſingulorum iudicem Et
hæc duo communia ſunt cam Iſraelitis quam non Iſraelitis .
Er deſcripſit Dauid propheta Deum loquentem in co & per
eum di&a quæ ſubiunguntur ab iſtis quaruor officiis ad in
finuandum quod fubiun & a di& a concernunt vniuerſum ge
nus humanum : & ſpecialiter timētes Deum & in primis po
pulum Iſrael. de Melia liquidé de domo Dauidis egreffuro
primum ad filios Ifrael, & poftea ad omnes homines( quáuis
non omnibus profuturus fit) tra & antſubiun &ta .
sicut lux aurora orienteſole mane abſque nubibus ruiilst: & fi
cut pluuiis germinatherba de terra.Iuxta hebræum habetur. Et
ficut lucem matutinam illuftrabie sol: mane non nubes ab illuftea
tione à pluvia herba è terra . Ecce dictú Dauidis inſpirati à ſum
mo deo . aſſumitur enim fimilitudo à die cuius matutina lux
illuftratur à ſole fic quod mane abſque nubibus ferenum eft:
ſequente auté dici parte ſunt illuftratio folis & pluuia à qui
bus duabus cauſis germinat herba è terrra.hæc eſt fimilitudo
iuxta hebraicam veritaté. Nec tanta oſt domus mea apud Deum,
Longe aliter iuxta hebræum haberur. Quia non ſicdomus mea
cü el. Ecce ad quid alfumpta eſt di&ta fimilitudo dici manc
ſereni & poſtea cum luce & pluuia ad hoc vt terra germinet
herbam . allata liquidem manifefte monftratur non ad ( imi.
Cc iij litudinem ,
 SECVNDI REG .
litudine,ſed ad diſſimilitudiné domus ſuæ cú deo declarádá .
clare enídicitg nó lic domus mea cú El : hoc eſt dom'mez
non erit fic cũ deo, quemadmodú dies di& us eft cú ſole effi
ciente diei mane lucidum & ſerenum ,ſequentem autem diei
partem pluuioſam vt germinet terra herbam. Et intendic
quod domus ſua erit cum deo tanquam cum ſole redden
te totum diem lucidum & ſerenum intendit enim ad lite
ram quod deus non tra &tabit domum ſuam ſic quod in prin .
cipio illuſtret ac ſerenam eam reddat, poftea vero non cu
set amplius de ea, ſed operam dabit vtterra germinet her
bam : hoc eftvt aliæ germinent è terra domus regiæ & c.
Et hunc eſſe literalem Tevfum teftantur ſubiunda immedia
te . vt pactum æternum intret mecü firmum in omnibus atque mu
nitum . luxta Hebræum habetur. quia pactum fempiternum
poſuit mihi ordinatum in omnibus & caftoditum . Directe ratio
nem reddie diſsimilitudinis ex ſempiternitate fæderis diſpo .
fiti & cuftoditi in omnibus. Nota verba : ad diſsimilitudi
nem folis nominauit Deum El ( hoc eſt fortem ) ad excluden.
dam omnem imbecillitatem ab efficacia diuina : quæ quafi
imbecillitas apparet in illuſtratione ſolis dum vinci videtur
à nubibus . Et modo adiungit fædus fempiternum : vt tan
quam ex pacto obligauerit le deus omnium princeps,pa & o
autem non ad tempus, ſed ſempiterno. & hoc ad excludeo
dum ſucceſsionem pluuiæ ſerenitati maoe. Apponit quoque
& ordinem & cuftodiam in omnibus , ad excludendos cuen
cus impeditiuos executionis huius diuini foederis: vt hinc
clare intelligamus quod de Mefia ex domo Dauidis nulla
ratione impediendo eft ſermo. nam à regno temporali im
peditam fuiſſe domum Dauidis, manifefte paret occiſo Se
dechia vltimo rege ludæ : fed fempiternum fædus in omni
bus ordinatum ac cuſtoditum policum à Deo Dauidi ve Me.
fias è domo eius nafceretur, nullum paffum eſt impedimien
tum , nulla mutatione interceptú eft. Vnde & aptiffimefub
iungitur.cunéta enim (alus mea. Iuxta Hebræum habecur.quia
omnis ſalus mea. Nili de Mefia effet ſermo, falla effet reddi
tio caufæ ,quia omnis falus mea. perſeuerantibus enim regi
bus in Ieruſalem ex domo Dauid , non omnis ſalus erat do
mus Dauidis :ſed per Meliam omnis falus totius humani ge
neris effecta eſt domus Dauidis. Ex hoc itaque quod pro
miffa fuerat domui Dauidis omnis ſalus,manifeftaturquod
dc
 CAPVT XXIII. 204
de Meſa faluatore omnium ex domo Dauidis eft ſermo.
omnis volütas ,nec est quicquã ex co quod non germinct. luxta he .
bræú habetur.Qomnis voluntas quia nö germinabit. Et eft ordo
literæ , & quia nó germinabit omnis voluntas. Directe refpi
cit ad diffimilitudincm illius patriculæ dictæ in fimilitudine
præaſſumpta: videlicet herba ê terta.non fic inquit erit do
mus mea,quia non omois voluntas germinabit: hoc eſt quia
deus non relinquet ve quæcunque voluntas quátumcunque
impia germinet ad impediendum promiffioné mihi factam :
vel germinet ad transferendum promiffionem mibi fa &ta ia
alteram domum , quemadmodum ſoltranſfertdiem de ſere .
nicate in pluuiá ad aliud fpe & édo: videlicet ad hoc vtetet
sa germinet herba . Præuaricatores autem quaſi ſpina cucllentut
vniuerſi. Parui refert quòd Hebraicè habetur. Et Beli'sahal fi
cut ſpina cõmota omnesipſi.Declarauit propheta prius domumi
ſuam er diſſimilitudine ad diem mane ſerenī & poftea plu
vioſun): aſſumit modo alteram fimilitudinem ad declaran.
dum qualiter erunt iniqui abſque iugo diuinæ legis relative
ad domum Dauidis : hoc eſtMeſiam naſciturú ex domo Da
uidis. Aſſumit autem parabolat ſpinarum quæ commouen
tur dum tolluntur ex loco in quo ſunt genitæ .& dicit viros
abſq; iugo diuinæ legis viuentes fore fimiles huiuſmodi spi
nis : tum quo ad vitationem conta & us humani, fubiungen .
do.qua non tolluntár manibus. Hebraicè tamen habetur quia
non tollentur manibus. Et in hoc ſignificatur quod non læde
tur ab iniquis domus Dauidis ,hoc eft ele &torum Mcfix.cum
quo ad modum quo tollentur in triplici gradu :videlicet vel
ligoo lanceæ ,vel ferrea inciſione,vel cobuftione in proprio
loco ,fubiungendo.Etvir tangeteas,incidet ferro olignolacea:
a in igneardendo cõburentur in habitaculo.Quáuis hoctertium
fonet potiasquod fpinæ inciíz ferro & ligao deferútur do .
mun & ardendo comburuntur . quouis autem modo intelli
gas ,viri Belial exterminádi à domo Dauidis per Meliau fi
gnificantur: & fic finitur prophetia Dauidis.
Acc ſunt nomina forsium . Catalogus virorum excellen

mina.Dauid ( edensin cathedra ſapientißimus. lurra Hebræum

aliter continuatur licera.qui Dauidi.deindeimmediate lub
ditur alia clauſula. ſedens in ſede fapientificans me. H.ec ſunt
inquit nominafortium qui affuerunt Dauidi , fubiúcta vero
Cc iiij clauſula
 SECVNDI REG.
elauſula ex 1.Parali.cap.11.anceps redditur an dictio inter
pretata fedens in fedelit nomen proprium primi viri in ca
talogo fortiá: eo q di& io ibidé poſica táquá propriú poiné
iſtius primi interpretai,ſedit in populo . & fimiliterdictio in .
terpretata ſapientificans me,ibi interpretatur filius ſapienti
ficantis me.princeps inter tres ipfe eft quaſi tenerrimus ligni vero
miculus.luxta Hebræum habetur.caputtertü ipfe Hadine Hez
vita. ex hoc quod nomen proprium viri eft Hadino , & no
men patriam eft Heznica , manifeſte babetur quòd non re
ferturad Dauidem ſententia iſta : ſed quòd catalogus forciú
Dauidis ab ifto incipit , & caput tertij(hoc eft primæ trinita
tis fortiu )ſcribitur Hadino Heznica . Et ſcito quòd ideo di .
citur cercij ſine aliqua additione,quia iſta trinitaseft illa quç
fæpe inferius repetitur laudádo multos alios cum limitacio .
ne quod ad tres non peruenit.tres enim iſti primo nominati
conſtituunt illá trinitatem cuius caput nominatur Hadioo
Heznita:qui aur binomius fuit , aut laudaturvalde de ſapiće
tia. De quo ſubiungitur. qui oftingentos interfecit impetu vno.
luxta Hebrçum habetur.Supra oétingentos interfectos vicevna.
Quádo, qualiter, aut vbi hoc geftú fuerit ſcriptura no dicit.
Et poft eum Elhazar filiuspatrui eius Ahoires. Legendum eft.
filius Dodo fily Achochi.deſcribitur enim Eleazar fecundus no
minando patrem & auum.inter tres fortes.hoceft inter primos
tres forces. cum Dawid quando exprobrauerune Philištim . Iuxta
Hebræum habetur.aggredientibus eis Pelifthinos congregatos ile
lic ad pralium , o afcenderunt viri Ifrael. Tempus deſcribitur
geftorum ab ifto quando ipſi qui erant cum Dauide aggreſ.
ſunt Peliſthinos qui erant congregari ibi ad bellum .Ipfe
furrexit e percußit Pelifthinos donec deficeret manus eius obri
gefferes cum gladio. Parui refert quòd Hebraice habetur. vs.
quequo laffasa est manus eius o agglutinata est manus cius ad
gladium . concurrentibus multitudine cruoris & laſsitudioe
manus tanquam ſemiuiuæ . Fecirque dominusſalutem magnam
in die illa : & populus qui fugeratreuerfus efi ad caforum fpolia de
trahenda. interpres addidit qui fugerat,ad maiorem clarita
tem .Hebraice enim habetur. populu & s reuertendo poſt eum
fantum ad ſpoliandum . Ex co quod dicit reuertendo, inſinuat
priorem fugam : ex co vero quod dicit tátum ad ſpoliádum ,
ſignificat quòd non ad præliandū , fed duntaxat ad prædam
reuerfus eft fequendo Elcazarum.
Etro
 CAPVT XXIII. 205
Et post hanc Samona filiusAge Ararites. Tertius nominatur
primæ crinitatis. congregati (unt Pelisthim in ftatione. Legen
dum eſt.in villa.vel quod potius crediderim legendum eft.in
Cha'iam . quod eft nomen propriu loci in quo fingularia ge
fta iſtius tercij cómendátur.crátq; ibi pars agri plena létibus,
populus fugerat à facie Pelifthim . Stetitq; in medio partis o libe
rauit en,o percuſſit Pelifthinos: & fecit dominus falutem magna.
Ecnon & ante deſcenderåt tres qui erant principes inter tria
Nered ginta .luxta Heb.habetur.Et defcëderüt tresex triginta ca
pite.Numeratis nominibus prime trinitatis fortium ,progre
ditur author ad nominandū triginta fortes: ita tamen ve tres
er eis eminentius commendet.Vbi aduerte quod iſti tres ma
nifeſte deſcribútur alij à prima trinitate,dicendo & deſcen
derunt cres,ex triginta.ad differentiam liquidem antenomi.
Datorum qui non lunt ex triginta , dicitur & deſcéderút tres
ex triginta. Cum autem audis triginta ,ne intelligas triginta
przciiæ :vtcóuincitur ex eo quod fubiungendo nomina tri
ginta ab Hafael vſque ad finem , vnus fupra triginta nomi.
natur.VniuerGtas enim horum fortium poft primam trinita
tem appellatur triginta ab integritate trium decadum : cum
tamen in veritate trigintaquatuor viri fortes appellatione
triginta intelligantur. & ad hoc forte defignandum Hebrai.
ce ſcribitur in numero pluralitriginta,in fingulari vero ca
pur,dicendo & deſcenderunt tres ex triginta capitcoperinde
ac di&tum fuerit & defcenderunttres ex capite nuncupato
triginta. Deinde immediate ſequitur. O venerunt in Mejſe ad
Dauind ad fpeluncam Hadullam . Qui fint autem iſti tres , in li
tera non manifeftatur integre : duo ſiquidem eorum nomi
nantur cum præclaris geſtis , tertius autem filecur. e caſtra
Pelifthim cafirametara erat in valle Gigantum . Hebraice feribi
tur.in valle Rephaim . & eft nomen proprium loci . Danídque
tunc erat in præſidio.hoceſt in loco tuto tanquã in arce.cftae
tio Philifthinorum . Legendú eft. Oprafectus Pelifthinorum tūc
erat in Beth'lechem :deſcribuntur cnim loca tú caftrorum Pe
lifthinorum ,tum caftrorú Dauidis, tum præfe &ti Pelifthino
tum.Defiderauit autem Dauid , & dixit:quis propinabitmihi aqua
de puteo Beth'lechem qui eft in portar Alij de lacu, ali de ciſter
nalegunt & c. Irruperúntq; tres fortes in caſtra Pelifthinorum ,
bauferunt aquã de puteo Beth'lechem qui eft in porta,& portaue
runt o attuleritad Dauid. Nec caftra quæ erant in valle nec
præfeftumn
 SECVNDI REG.
præfe &tum qui erat in Bethlehéveriti,iuerunt hi tres & biua
Terunt inde aquam . ille noluit bibere eam , & libauit eam do
mino. Er dixit,abfirmihi domine vt faciam hoc fanguini hominums
cantium contr.s animā ſuam : & noluit bibere eam . Hinc apparec
quod non eo animo dixerat cupere ſe aquam illam veireat
aliqui pro illa, ſed ad manifeſtandum ( vt accidere folet) ap
petitum ſuum inter calores tempore meſsis : ſed illi iuuenes
cupientes ſatisfacere appetitui regis iuerunt ex ſeipſis.hæc
fecerunt tres robuftißimi.Legendum eft.tres fortes.quorum no
mina adhuc non manifeltauerat: & propterea incipit nomio
nare eos,ab Abiſai ſubiungendo.
Et Abifai frater loab filiusZeru’iæ ipfe caput trium . Hincma.
nifeſte patet alteram effe hanc trinitatem ab illa cuius capuc
erac Hadino Heznites . Gipfe leuauit lanccam ſuam ſuper ire
contos quos interfecit. Hebraice habetur. interfectos. ſedienſus
in idem redit.e ci erat nomen inter tres. Tribus nobilior.Legen
dum eft.honoratior.Sic enim ſodat Hebraica dictio . fuit & cis
in principem :ſed vſque ad tres primos non peruenit.Superfluit pri
mos.vt enim dictum eſt,ſcriptura appellar illos primæ trini
tatis forces , tres abſolute:iſtos autem tres , tres ex triginta.
Et Bona’iahu filius leho'iadah fily viri fortitudinis. A patre &
auo deſcribituriſte ſecundus inter tres ex triginta.magnorum
operum. luxta Hebræum habetur magnus ( ſeu magni) operi
bus de Cabzcel. Ambiguum eft verum referatur hæcmagnitu
do operum ad auuman ad ipſum Banaiam : & propterca ſub
diſiū &tionc diximus magous vel magni.ipfe percußit duos lco
nes Moab, hoc eſt fortes ve leones . O ipſe deſcendit opercußie
leonem in medio putei in die niuis. Magni animi magazy; foro
titudinis fuit congredi cuin leone in arēto loco. ipſe quoque
percußit virum AEgyprium ,virum afpectus habětem in manu laná
ceam : & defcenditad eum cum virga, extorſos “; lanccam de manu
AEgyptü,o occidit eum lancea eises.Hæc fecit Bena'iahufilises les
hoʻsadah : 6 ci erat nomen intcr tres fortes. Hinc apparet quòd
Banaias erat vnus iftius ſecundæ trinitatis. Vnde & ſubdi.
cur. Qui erant inter trigintanobiliores. Iuxta Hebræum habetur.
Triginta honoratior. iſti eaim tres erant primi inter triginta:
& propterea quilibet eorum dicitur honoratior triginta. Et
nihilominus fecundum veritaté numeri quilibet eorum prço
ferebatur etiam vni ſupra triginta . veruntamen vfquead ires
non peruenit. De tribus primæ trinitatis eſt ſermo. fecití;exm
fibi
 CAPVT XXIIII. 206
fibi auricularium à ſecreto Dauid . luxta Hebræum habetur.
poſuitý; cum Dauid ad auditionem fuam.Echoc eſt ſignum quod
non viribus duntaxat,ſed prudentia pollebat iſte.
Hafael frater loab inter triginta. Incipit catalogus trigin
ta fortium abſque manifeſtatione geftorum . & hinc habes
quod ſecundæ trinitatis tercius ,nominatus non eft in hac li
tera. Elchanan filiuspatrui eius. Legendum eft. Elchanan fi
lius Dodo de Beth'lechem. quia fic habetur hebraicè. Samma
Charodites, Elica Charodires. Chelım Paltites, Hira filius Hic
ces Thecohites. Abihezsr Hannethothites, Mebūnai Chulathites,
Zalmon Achochiles,Maharai Nelophathires. Cheleb filius Ba.
hane Netophathites:Iathai filius Ribai de Ghibha filiorum Bin'ia
min , Bena'iahu Pir’hashonites, Hiddai de torrentibus Ga.
bas. Abi'halbor Harbathites, Hazmawcth Barchumitcs. Elia
chba Sahalbonites , filý laſen lonathan e Aran. luxta hc
bræum habetur. filý laſen Iehonathan, nec alter fubiungitur.
Ita quod dicitur filii in numero plurali , & cainen vnus dun
taxat filius nominatur. ſimile quid habes in geneſi cap.46.
cum dicitur & filii Dan Chufim . Samma Hararites, Achi ana
filius Sarar Ararites. Eliphelcih filius Achasbai filü Mahacha
thi: Eli'ham filius Achithophel Ghilonites, Cherai Charmelites,
Paharai Arbites, ligeal filius Nathan de Zoba ,Bani Gadites. Zoo
lec Hammonites: Nacharai Beerothites, armiger loab fily Zcru’ia .
Hira li'cherites, Ghareb Iicherites. Vri'ias Chitthires: omnes tri :
ginta & feptem . Quæſtio oritur quia non ſunt nominati niſi
triginta fex . Solutio eft quod fi fupputetur Dauid præce
ptor ompium ,nominatı ſunt triginta septem . Si autem l'a
uid non cenfetur connumerandus( eo quod præmittitur ,hæc
ſunt nomiga fortium qui Dauidi ) dicendum eft quod fcri
ptura non dicic omnesnominati ,ſed dicit omnes ( proculdu.
bio fortes Dauidis)triginta & fepté. Er verificaturdenume
racis : quorum vnus nõ eft nominatus , tertius videlicet fecuno
dæ trinitatis.numerati liquidé funt in primis tres primæ tri
nitatis,deinde tres ſecundæ , & demuin triginta & vous .
CAPVT XXIIII .
T addidit furor domini iraſci contra Iſrael.quan
uis in deo nec furor nec ira locum habeat : led ad
inftar furoris iuftitia eius vindicatiua deſcribitur
spropter fimilitudiné efficiétiæ ,táquá more huma
1. cram vehementé vindictá deus effecesit.Et quoniá aduer
Sus
 SECVNDI REG.
ſus populum Iſrael furor iſte deſcribitur, manifeſte infinua .
tur peccatum aliquod populi puniédum à Dco . Deus enim
non prius eft vltor quam homo peccet. Quale autem fuerit
huiuſmodi peccatum ,diuinare potius quam ſcirepoflumus,
eo quod ſcriptura no tradit:ſatfit nobis noffe quod propter
peccatú populi fuit iſte furor. Coojicimus tamen quod pro
pter peccatum populi commiſſum fcindendo regnú redeun
te Dauide( quando Seba filius Bich'ri cecinit buccina )ex ver
bis duris filiorum Iudæ ,punitio hæc fuerit. nulla enim alia
pæna populi pro hoc peccatolegitur. commouitque Dawid in
eis dicentem ai loab. Manca eſtlitera:legendum eſt. commo
wit Dauidem in eos dicendo,vade numera Ifrael & Ichudam . Ita
jacet in Hebræo.ipſe fiquidem furor Dei mouens Dauidem
aduerſus lſraelem fcribitur;moueas autem dicendo interna
incitatione ipfi Dauidi,vade numera Iſrael & ludam . Et di .
cit vade, non corporali greſu ,ſed egreſsione animi ad glo
riam . Nec mireris quod diuina iuftitia incitauerit Daui.
dem ad hoc malum : tripliciter enim verificacur. primú per
miſsiue quatenus hoc erat peccatum : quia Deus non inci.
tat ad peccandum ,ſed permittithominem peccare. Secundo
quo ad ſubſtantiam actionis. Deus coim eſt auchor iplarum
actionum tam internarum quàm externarum quæ ſunt pec
cata: & quo ad hoc pofitiue incitatDead a&iones que funt
peccata.Tertio ,& eftdire &ie ad propoſitum )diuina iuftitia
Cómouit Dauidem ad numerandum populum quatenus ou•
meratio ifta erat in pænam ipſius populi . hanc enim ratio
nem tangit litera,dicendo & cómouit Dauidem in eos : hoc
eſt Dauidem in pæna corum . Nec præteribis quod Gre .
gorius perſpicaciter ex hac litera haulit : videlicet quòd fe
cunduin merita populi diſponit Deus mentem principis ſeu
prælati ſcriptura enim hçc ,manifeſte tradit quod diuina iu
ftitia vindicatiua erga populum , cómouit animdm Dauidis
in malú ipſius populi. Dixit 1; rex ad Ioab principé cxercitus qui
eo:: diſcurre queſo per omnestribus Iſrael à Dan vſque
erat cü eo ad
Beerſebah , & numerate populum . Imperium ad exequendú de
ſcribitur.vi ſciam numerum cius,Ecce vanus finis.
Dixitque Ioab ad regem , adaugcaedominus Deus tuus ad po
pulum tuum quantus nunc eſt iterúmque centuplicet . Iuxta He
bræum habetur, addat Iehouah elohetuus ad populum ficutipfo
G ficutipſi centom nicibus, oculi domini meiregis videant: fed
dominus
 CAPVT XXIIII. 207
dominus meus rex cur complacuit in re hac:Imprecando augme
tom populi viuente ac vidente rege, obftat loab huiulmodi
imperio vtpote yano. Preualuit aucé verbum regis fuperIoab
Super principes exercitus. Vanitas Dauidis præualuit imperio,
ſuaſionibus non ſolum Ioab , ſed etiam principum exercitus:
requit enim deliberatus animus confilium.cgreſſusý; eſt loab
principes exercitus àfacie regis ad numeradum populum Ifrael.
Et tranfierunt iarden : caſtrametatiſuntin haroher ad dexteram
ciuitatis que eſtin medio tortentis Gad G ad Iah’zer . Venerunt:
que in Ghilhad, o ad terram tharthim Chodſe : co venerunt in
Dan lahan , & circumcirca ad Zidon. Et venerunt ad munitionem
Tyrio omnes ciuitates Chiuuei o Chenahanei: & egreßiſuntad
meridiem Iehuda in Beer'ſebah .Circumierúntq; totam terram : @
venerunt in fine nouem menfium & viginti dierum in Ierufalaim .
Er dedit loab numerü defcriptionis populiregi: fuit Ifraeloftin
genta millia virorum fortium educentiã gladium.Diffonantia pa
ralipomenon cap.21.tra & abitur ibidem . viri Iehuda quin
genta millia pugnatorum . Legendum eft. virorum . alteraq; dir
fopantia paralipomenon in codem capitulo , ibidem tra & a
bitur ybi diffonantia ſcribitur.
Ercußit autem cor Dauidis eum poftquam ſicnumerauit popu.
PE lū. Conſidera diſpenſationé diuioi operis.ſubtraxittan
to tempore Deus præuenientis gratiæ ſuæ officium ,non in
clinando cor illius ad pænitudinem huius peccati:ſed con
fummata numerationepopuli,conuertit cor regis ad agni
tionem & pænitudinem ſui peccati. Dixitq; Dauid ad domi.
num ,peccaui valde in hoc facto.dupliciter:tum affe & u vano ,cú
neglecta lege.exod.n.30.oumeratio populi fancitur ſoluen .
do dimidiú ficli per fingula capita Deo. & nunc domine trans
fer. Legédum eft.factranfire queſo iniquitatem ferui tui. hoc eſt
effice vrnó maneat,fed ad inftartráleitis fc habeat iniquitas
hæc relatiue ad iuftitiam tuam . quia ftultèegi valde. Accuſat
ſe inſaniæ propter rationem iam dictam .
Surrexiti; Daaid mane:& verbum dominifuitad Gad prophe.
tam videntem Dauidis dicédo. Hincinſinuatur quòd notte hác
ſui peccati contritionem Dauid habuerat, & quòd ſermo do
mici hora matutina fa &tus fuerit ad Gad prophera. Vade
loquere ad Dauid:fic dixit dominus,triū tibi optionem do,elige tibi
vnü ex eis & faciam tibi. Venita; Gadad Dauid nüciauit ei:
dizitei, aut ſeptem annis veniec tibi fames in terra tua, aut tribus
menfibus
 SECVNDI REG.
mēſibus fugiesaduerfarios tuos,et ilite perſequétor, aut tribus die
bus crit peftilitiain ccrra tua:näc delibera. Parui refert quod he
braice habetur.difcerne.inter hæc. & vide quem refpondeam ei
qui me mifit fermonem .
Dixit auté Dauid ad Gad :coarēlor valde,incidamusquaſo in ma
uum domini(multa enim ſunt miſ rationes eius) o in mani homi
nis nõ incidamus.Immificq;dominus peſtilentiã in Iſrael. Diſcurſus
Dauidis fuit quod fames nó erat ei,ſed populo nocitura: fu •
ga auté à perfecutoribus erat incidere in manus hominū:pe.
itis vero erat incidere in manus Dei, & communis erat ei &
populo . & ppterea coptritus iá corde petiit peftē.à mane vſq;
ad tempus conftitutü.,pculdubio tridui.tantú enim tepus con
ſtituerat deus per Gad ,pphetá. & mortua (unt ex populo à Dan
7fq; ad Brerſebah ſepruaginta millia virorü.Nulla mulier legitur
mortua ex hac pefte :ninirum vteffent exemptæ à pena quæ
non peccauerant. Extendira; manum (wa angelus ſuper cruſa
laim ad difperdendú ca.Prius narrata eſt vniuerſa ſumma mor
tuorú à Dan vſq; Beerſebæ , hoc eft in voiuerſo regno : dein
de in ſpecie narratur quid inter moriendú geftum lit in leru.
faleni ad manifeſtandú modú quo celfauit peftis.Narraocur
enim duo:alterú quod angelus domini apparuit ſuper leru
falé extenta manu cú gladio ad occidendú nó qualiter cun
que,fed ad deftruendu cam.alterú ſubiungitur. omifcrimeff
dominusfuper afflictionem.Hebraicè habetur.& pænirwit lehe
sah ad malum . videlicetdeſtructionis Ieruſalem comiſſxan
gelo efficiendú.dixitq; angelo difperdenti populü fufficit näc.lu.
Xta Heb.babeī. multum. Deinde ſequitur.nunc contine manum
fuam.Videbatur enim angelus euaginato gladio percutiés &
perſeuerans ad deſtruendu : & propterea deus prohibens de
ftru & tionem dicit quod multū eſſetproſequi deſtructionem .
eraz aurem angelus domini iuxta aream Arau'ne [ ebuſei, Veclare
explicatur in paralipomeron, angelus domini apparebat ia
acre fupra illam aream in mõte Mori'iah vbi poftea ædifica:
tum eſt templum vbi Ishac immoládus pofitus eſt, vbi Iacob
vidit Icalam cum angelis aſcendencibus & deiceadeptibus:
vt ſubiuncta inferius teſtantur.
Dixitque Dauid ad dominum cum vidiffet.oculis corporeis:ve
in paralipomenon explicatur.angelum cedentem populi odia
xit,ecce ego peccauic ego inique cgi,istianiem qui ouesfuntquid
feccruncèvestatur obfecromamustwa conmame cötra dona patris
mri,
 CAPVT XXIIII. 20g
mei.No affe & u inordinato hoc petit: quia lélus eſt, fialii per.
cutiendi ſunt propter peccatú meum, percutiatur potius do
mus patris mei quam alii,quemadmodum domus patrismei
propter me exaltata eſt & boni mei magis eft particeps.
"Enit autem Gad ad Dauid in die ila.videlicet téporis co
V ſtituci:hoc eft in die tertia peſtis.tertia fiquide die viſus
eft angelus à Dauide & aliis ſupra Ierufalé: quoniá túc dixit
deus angelo ,multú & c . dixit eiafcende, erige altare domino in
area Arau'na lebuſei. Et aſcendit Dauid iuxta fermoneGad quč.
admodü præceperatei dominus. Refpexitý; Arau'na ,a vidie regem
cferuoscims tranſeuntes ad fc:& egreffus eft Arau'na, Gadorauit
regem facie ſua in terram.Dixieſ; Arau’na,cur venit dominus meus
rex adferuumſuum ?cui Dauid ait,'ad emendum à ce arcam vt adi
fice altare domino, & ceffet plaga à ſuper populum . Hinc clare ap .
paret quod adhuc non ceſlauerat peftis ,adhuc deus nó dixe
fat angelo,multú & c. ſed more ſuo fcriptura prius compleuit
Darrationé geftorum inter Deum & angelu : deinde fubiúgit
media ordinata ad efficienda illa narrata geſta.ſubiunxit e
nim fupplicationem Dauidis,monitione prophetæ ,obedien
tik regis & sacrificium & c.Et ait Arau’na ad Dauid, accipiat
offerat dominusmeus rex quod bonum eſt in oculisſuis: vide bones in
holocauftum plauftra & inſtrumenta boum pro ligni.Omnia de.
dit Ardu'na regi:dixitque Arau'na adrege:dominusdeus tuusgra .
tificetur tibi.Dixit autem rex ad Arau’nam ,non,ſed emendo emam
à se in precio , non offeram domino deo meo holocauſta gratuita.
hoc eſt gratis habita, con meo precio. & EmitDauid aream .
Hic fiat punétus.tacetur enim area preció ,quod narratur in.
21.04.1.paralipomenon :videlicet fexcenti ſicli auri. & dein
de legendum eſt. boues argentificlis quinquaginta.Et intelli
ge cum bobus ligna plauſtri & c.Et adificauit Dauid ibi altare
domino,& obtulitholocauſta @ pacifica. Primum obtulit holo
caufta: & vila benignitate diuinæ gratiæ in igne cælitus im
miſſo ad vorandu holocauſtum intellexit diuinam propitia
tionem : & poftea obtulic ibidem vi& imas pacificas. O propis
tiatus eft dominus terra & ceffauit plaga à (mper Ifrael.Eccerem
pus quo ceſlauit peltis :videlicet tempore holocauſti oblati à
Dauide.cunc enim dixit deusangelo ,multum &c.Et fic fini
tur liber Samuelis ſecundus:hoc eft qui apud nos dicitur ſe
cundus regum. Romæ die. 7. o & obris. 1531.
THOMAE
 THOMAE DE VIO
CAIETANI CARDINALIS
San &i Xyfti, in tertium librum regum
commentarij .

Trex Dauid finuerat habebatq; atatis plurimos

dies. ſeptuagenarius fiquidem mortuuseft.
cúnque operiretur veftibus, bon caleficbat. Hinc
apparet quod non erat vſus operimétorum
ex pellibus animalium ,fed ex lino vellana
duntaxat in regioneilla. & propterea no eft
mirum fi Dauid ſeptuagenarius non fufficienter calefiebat
ex operimentis laneis :complexiones evim indiuidualesinfi.
nitæ ſunt.Dixeruntq; eiſerui eius, querantdomino meo regipuel
lam virginem & ftet coram rege Geum foueat: dormiatq; in fine
suo eye calefaciai dominum meum regem .vxores fiquidem pro
prias Dauid à le amouerat poft inceſtum abſalon, ſolúſque
dormiebat nec fas erat regi offerre niſi virginem . Quafierunt
igitur puellam in omni termino Iſrael: O inuencrunt Abilat ſuna.
mishem & adduxcrunt eam ad regem , Et puella crat pulchre of
que valde: regema; fouebat O miniſtrabat ci,rex vero non cognouit
eam. Et hincvere comprobatur frigiditas Dauidis indigens
calore puellari abſque libidinis motu.
Doni'ias autem filius Chagith cleuabatur dicedo,ego regnabo,
A.non : viuente patre meo, ſed poſt patrem meum . fecirque
fibi currum e equites & quinquaginta viros currentes anteſe.Nec
corripuit cum pater (uus aliquando dicens, quare hoc fecifti? Iuxta
Hebræum habetur. Et no contriſtauit eum pater eius à diebus eius
dicendo,quare fic feciſti? Ratio ſilentii paterni redditur dicen
do & non contriſtauit eum . Quod autem dicitur à diebus es
ius refertur ad dies quibus Adonias fecit hæc.erant enim hi
dies tanquam dies a doniæ ; vtpote ad exaltationem & con
folationem illius ordinati.eratq; ctiam ifte pulcher afpeétu val
de ſecundus natu . Iuxta Hebræum habetur.c ipfum genuit poft
Abſalom . Vbi fcito quod genuit eſt feminini generisin bac
litera. & propterea non ad Dauidem, ſed ad Hagith matrem
Adoniæ refertur:& narratụr quod mater eius genuit eú poſt
Abſalon ,non ab ipfamet genitum ,ſed poft Abſalon genitum
à ſua
 CAP. 1. 209
à ſua matre Mahacha. Et narratur ciuitas Adoniæ poft pati
uitatem Abſalon,vt intelligaturquod poſt morcem Abſalon
ius primogeniturz deuolutum erat ad adoniam : vtpote na
tum immediate poft Abſalon. propterea enim tanquam pri
mogeniti iura habens aspirabat ad fuccedendum patri in re
gaum hac pompa & fauore fubiunctorum principum.Et fue
runt verba eius cum Ioab filio Fern'ia & cum Eb'iathar facerdote,
qui adiuuabant partes A doni'iæ.Zadoc vero facerdos & Bena'iahús
filius Ieho'iadah & Nathä propheta & Semei& Cherethi et Pee
lethi @omnerobur exercirus. Iuxta Hebræú habetur. Simhi
@Rehieufortesqui Dauidi non fuerütcum Adoni'iahu. Et ſunt
nomina propria virorum Simhi & Rehi,vt aiunt. Immolanítq;
Adoni'iahu owes boues & ſaginata iuxta lapidem Zocheleth.
Dictionem hebraicam reliquerunt : cum potuiſſent dicere.
tractus. non enim immobilis eratlapis ve rupes, ſed erat lapis
tra &tus. Etfimiliter cum ſubiúgit.qui erat vicinus fonti Rogel.
fignificatur fons in quo fullones pedibus calcando abluebat:
huiuſmodi eoim calcationem fignificat Rogel.co vocauit o
mnes fratresſuosfilios regis, & omnes viros fehuda ſeruos regis.Na.
thanautem prophetam & Bena'iahn & robuftos quoſque. Super
Auit quoſque. Sclomonem fratrem fuum non vocauit.
:
nonne audiftiquod regnaueritAdoni'sahu filius Chagih, ow
dominus noster Dauid hoc ignorat? Legendum eft. ignorauit.ye.
re enim Dauid cuoc neſciebat conuiuium quod tunc fiebac
ab Adonia,nec acclamationem ibidem fazam Adoniæ viuat
rex . Et dixit hæc Nathá ne Bechſabe deſperaret de regno Sa
lomonis, putando quod de voluntate Dauidis faceret hæc
Adonias. Nuncergo vede,conſulam tibi quaſo confilium :& falua
animam tuam filiiq; tui Selomonis, Periculum imminens vitæ
cius & Salomoois manifeſtat ,ex hoc quod Salomon nõ erat
inuitatus ab Adonia tanquá contrariusintentioni eius . Vs
de ingredere ad regem Dauiddices ei,nonne tu dominc mirex
iurasti ancille wwe, dicēdo quod Selomo filiustuus regnabir poſt me
ipſe ſodebir ſuper folium meum ? Quando iurauerit Dauid
hoc,con eſt ſcriptum ; ſed nunc commemorando manifeſta
tur.quare ergo regnauit Adoni'iahu? ecce adhuc te loquenic ibi cum
rege,ego veniam poſt te e complebo fermonestups.
Er ingreſa ojt Bathſebah ad regem in cubiculum ; rex autem fe
werat valde,& abiſag Sunamithis miniftrabat rogi.Inclinanítque
DJ
 TERTII REG .
& Bathſebah & adorawit regem : * dixit rex,quid eft tibi? Que
dixit ei : domine mi tu iuraſti per dominü deum tuum ancilla tua,
Nomina ſunt ſolita,in lehouah Elohe tua : hoc eſt qué tan
to affectu tanráque reuerentia colis. Selomofiliustuus regna .
bic post me eu ipſe fedebit ſuper folium meum . Et nunc ecce Ado
ni'ias regnat. Legendum eſt. regnamit.quia in conuiuio túcac
clamatum erat Adoniæ viuat rex. & nunc tu domine mirex non
nouifti. Immolauitque boues & Saginata @ oues in multitudine,
Ou vocauit omnes filios reges & Eb'iathar ſacerdorcm et loab prin .
cipem excrcitus: Selomonem autem feruum tuum non vocauit. Vee
runtamen domine mi rex . luxta Hebræum habetur. Et to do.
mine mirex . Subauditur es.eſt enim ſenſus quod quanuis ta
lia gefta fiut ab Adonia & ſuis, non tamen Adonias eſt rex
( quemadınodun fuit Abſalon ) ſed tu es rex . Deinde imme.
diate ſubiungitur quantum valeat authoritas ipfius Dauidis
regis.oculi totius Ifrael in te ad indicandum eis quis fedebit fuper
ſedem domini meiregis poft eum.Facile opusmonftrat,quod lo
lo verbo efficere poteſt. Eritq;cum dormierit dominus meusrex
cum patribus ſuis, crimus ego & filiusmeus Selomo peccatores. hoc
eft ,habebimur & puniemur ve peccatores : ego quidem pro
pter adulterium ,Salomon vero quia non confenfit Adooræ.
Et ecce adhuc ea loquente cum rege, Nathan propheta venit.
Et nunciaucrust regi dicendo, ecce Narhan propheta: ingreßuifq; et
ad conſpectum regis, & adorauit regem fuper faciem fuam in ter
ram . Dixitque Nathan: domine mirex tu dixifti, Adoni'jahu re
gnabit poſtme& ipfe fedebitsuper folium meum :laterrogatiue
legenda eſt iſta clauſula . Quia deſcendit hodie immolauie
boues & fuginata Qoues inmultitudine,& vocauit omnesfilios re
gis, principes exercitus,o Eb'iathar facegdotem : & ecce ipſi co .
medunt@bibunt coramco, & dixerunt,viuatrex A doni'sahu. Me
autem feruum tuum Zadoc facerdotem ,o Bena'iahu filium le
ho’iadah Selomonem feruum tuum nõ vocauit. An à domino meo
regefuit verbum hoc, a nõ indicaſti ſeruotuo quis lifurus effet (wo
perſolium domini meiregis poſtcuma Perſoná neſcii induit Na .
chá ,qui ſciebat Dauidem non dixiſſe quod Adonias regoa
ret nec occultaſfe ab ipſo Nathan intentionen , ſuam : quin
potius ex hoc quod communicauerat Dauid ipli Nathan in
tentionem ſuam de Salomone, perſonam admirantis induit
Nathan quod non indicauerit ei mutationecóllii ordinan
do quod regnareo Adonias.
Et
 CAP. 1. 210
Et refpondit rex Dauid & dixit, vocate ad mc Bathſebah . quæ
recefferat cedeos Natban prophece.ingreſaj; eſt ad regem , o
fetit coram rége. Et iuranit rex & ait:viuit dominus quiredemit a.
nimam meamde omni angustia. quodficut iuraui tibi per dominum
deü lſrael (dicendo quod Selomo filiustuus regnabit postme,o ipfe
ſedebit ſuper folium meum poſtme)ſicfaciam hodie. Inclinauitque
fc Bathſebalo facie in terram ,o adorauit regem :cdixit,vinardos
minus meus rex Dauid in æternum .
Dixit autem rex Dawid , vocare ad me zadoc ſacerdotě @ Nam
than prophetam . qui egreffus fuerat è cubiculo regis . Be
na'jabw filium [cbo'iadah: ingreßi funtad rrgem . Dixitque rex
eis:tollste vobifcum fermos dominiveftri Seipſum Gigoificat.com
quisare facite Selomonem filium meum ſupermulam meam . reſer
uatam perſonæ regiz. defcendere facietis cum in Ghi hon .
Nomen fontis creditur.Etonget cum ibi Radoc ſacerdos& Na
than propheta inregem fuper Ifrael: clangetiſque buccina dice
tis,viuat rex Selomo.Aſcenderiſque poſt cum , & venietis in Ierufa.
laim . Iuxta Hebræum habetur. & veniet ſedebit fuper folium
meum , vtrunqueenim ad Salomonem refertur:vt scilicet vn
& us in regem comitatus veniat ad ſedendum ſuper ſo.iú re
gium ,tanquam ad accipiendum poffeffionem regni . O ipfe
regnabit pro me. illique precipiam.Iuxta H. b.habetur.com ipſum
precepi vt fit dux fuper Ifracle super lehudam . Præcepifle (hoc
eft imperio ftatuiſſe) le teſtatur ipfum Salomonem ,vt fit dux
fuper Iſrael & ludam . Refpondit autem Bina'iahus filius Icho
sa dah ad regem ,o dixis,amen .Hebraica di&io affirmáris eſt.
fic dicat dominus deus domini mei regis. Supplicantis vt affiftat
deus conformis his di&is ſunt verba hæc prima. Quimadmo
dum fuit dominus cum domino meo rege,ita ſit că Selomone, oma
gnificet folium eius pluſquam ſolium domini meiregis Dauid. Im
precantis duo optimalunthæc verba .
Defcendirque Zadoc facerdos & Nathan propheta & Be
na'iahs filiuslebo'sadah @ Cherethio Pelethi: acquitare fe
cerunt Selomonem (mpermulam regis Dauid , o ire fecerunteum in
Ghichon . Sumpſita; zadoc facerdos cornu olei de tentorio. procul
dubio domini :oleum enim facræ vn &tionis ſumplit.Vn
xit Selomonem : & clanxerune buccina , & dixerunt totus populus,
viuat rex Selomo. Et aſcenderunt totus populus poſt eum , & popu
lus canebant tibüs og látabantur gaudio magno :& findebatur ter
TA à voce corum .
Ddi Audin it
 TERTII REG.
Vdiwit autem Adoni'iahus omnes vocati qui erant cuma
A eo con
o dixit quid fibivult hac vox ciuitaristumultuantis ? Ioab fiqui.
dem princeps exercicus incertum rumorem audiens cum ſo
no buccioæ, ſuſpicatus eſt malum aliquod ſubortum in ciui
tate. Adhuc illo loquente ,ecce Iehonathan filius El’iathar ſacer
dotis venit: dixitque Adoni'iahu, ingrcderc ,quia vir fortis es et bor
num nunciabis.Refponditque Iehonathan & dixit ad Adoni'sahu:
pequaquam ,dominusenim nofter. Hebraicè habetur. ( ed domi.
nus noſterrex Dauid regnare fecit Solomonem . Prudéter non pe
gauit bonum nuncium ,ne verbo ſuo offenderet regem Salo ,
monem :ſed aduerſatiue reſpondit expectationi Adoniæ ,Mi.
ſitą; cum corex adoc ſacerdotem & Nathan prophecam & Be
na iahw filium Icho'iadah & Cherethio Peleshi : cquitare fe.
cerunt eum ſuper mulam regis. Et vnxerunt cum Zadoc Sacerdoso
Nathan propheta in rogem in Ghichon & aſcenderunt inde lælan
tes, o tumultuata eft ciuitas: hæc eft vox quam audifti. Legédum
eft.audiftis. omnes enim audierantinccrtum rumorem. Et c
tiam feditSelomo fuper folium regni.Et etiam venerütferwiregis ad
benedicendum domino noftro regi Dauidi dicendo,amplificet deus.
Hebraicè habetur. benefaciet Elohim tuus nomini Selomonis ma
gifquă nomini tuo,& magnificabitſoliñcius,magis quam foliú rux,
fed fentétia in idem redit. adorauitque rex ſuper lolum fuü. Es
etiã foc dixit rex : benedictus dominus deus Iſrael qui dedit bodie
ſedentem ſuper folium mci videntibus oculis mess. Territique sunt
o ſurrexeruntomnes vocari qui erät cum Adoni'sahu: & iucrunt
pnuſquiſque in viam fuam .
Adoni'iahu antem timens à facie Selomonis,furrexit & abiit in
tabernaculum domini. Superfluit in tabernaculum domini.tr .
nuicque cornu altaris. De altari holocauftorum quod erat túc
in excelſo Ghabaon eft ſermo. Et nunciaucrunt Selomoni dice:
do; ecce Adoni'sahu timens, regem Selomonem apprehendit cornu
< !taris dicendo, iuretmihi hodie. Hebraicè haberur.ficushodie
rex Selomo quod nõ interficiet feruum (uum gladio.hoc eft quem
admodum hodiemegerentem no interficiet: hoc eft ab ho
dierno dic opera mea penſabit pofthabitis præteritis omni
bus. Simili loquendi modo vſus eſt lacob gene.25.Dixitque
Selomo: ſi fuerievir bonus. Iuxta hebræum habetur. ſo erie in fi
lismfortitudinis non cadet de capillis eius in terram ,fi vero malum
inucnictur in co o morietur.Præterita omoia poſthabendo (vt
Adonias

.
 CAPVT II . zii
Adonias petebat) ad geréda deinceps côuertit Salomon ver
ba ſua:quod â futuro tépore aget ve vir fortis hoceft conftás
fibiipfi profitenti ſe feruu Salomonis ) nec capillum quidem
perder : fi vero malú cótrarium buic profeſſioni deinceps'in
uentum in eo fuerit,occidetar.Mifug;rex Selomo,& deſcendere
fecerunt eum ab altari: & ingreſſus est o adorauit regem Selomo
nem Dixitque ei Selomo,vadein domum tuam . Exequitur Salo
mon promifla.
CAPVT II .
Ppropinquanit autem dies Dauid vt moreretur,prece .
pítque Selomonifilio ſuodicendo: Ego vado in via vni.
'uerfæ terra ,mortcm ſcilicet.Roborare cu efto vir for .
tis.Superfuitfortis.Gobferua vt cuftodias mandata
domini dei tui vt ambules in výs eius.luxta Hebræum habetur.
Et cuftodies cuſtodiam Ichovah Elohe tui ad cundum in viis eius.
More ſolito primum in genere proponitur obedientia diui:
na ,& deinde in ſpecie ipiæ diuinæ viæ quadrifariam diftin .
& x ſubivogútur. Quod autem dicitur cuftodies cuftodiam ,
hebraicæ tribue phrafi.& eft fenfus, curá habebis obſeruan
tiæ debitæ ſummo deo in hocvteas in viis eius.ad cuftodiendis
carimonias eius.Legendum eſſet.ftatuta cius.proculdubio cæ .
simonialia. nam fubiun & a præcepta, nioralia ſunt: iudicia
vero, iudicialia :teſtimonia autem ,tum rcuelata cum facta ad
ipio deo ad teſtificádum conditiones ipfius dei, gubernatio
nem eius ,gratiam atque iuſtitia &c. vniuerſa enim divina in
lege contenta,fub iftis quatuor continentur.e precepta eius
< indicia eius a testimonia cius, ficut fcriptio est in lege Moſis:
vt intelligas vniucrſa que facis« quocunque te verteris. luxta he
bræú habetur.ideo intelliges omne quod facies omne quo te vero
tes. Ex plena obſeruatione di&orú quatuor,promittit intelli
gentiam omniú ,tum ſponte agédorum , tum ad quæ ſe ver ,
teric diuerfis occurrentibus occaſionibus. Ve confirmét. Conó
formius legeretur. Ideo confirmabit dominus verbum fuum quod
locutus est ſuper me dicendo. Ex codem fonte promittit firmita.
tem diuinæ pollicitationis fibi Dauidi fa & c.fic cuftodiuint fi
lii tui vias measc ambulauerintcoram me.luxta hebræum ha
berut, vias ſuas ad eundum coram me in vcritate,in toto corde ( wo
O in tota anima fua: dicendo non abſcindetur tibi vir de super foo
lium Ifrael. Sententia eſt clara.
Et etiam tu nofliqua fecerit mihi loabfilius Zeru'ia qua
fecerie
Dd itj duobus
 TERTII REG .
duobus principibus exercituum Iſrael, Abner filio nel Hamafe fra
lio leiher. Nó ſunt diuerſa fa &ta loab Dauidi à factis aduer
fus duos principes ſubiunctos : ſed eadem fuerunt etiam ad.
uerſus Dauidem , vt patet. quos occidit & effudit. Iuxta He
bræum habetur. pofuitfanguinesbelli in pace.hoc eſt exifté.
te pace miſcuit ſanguinem bellicum , occidendo eos hoftili
ter & non authoritare iuftitiæ . & dedit ſanguinesbelli in Bala
theo fuo qui erat in lumbis eius, o in calciamento ſuo quod erat in
pedibus eius.Prius peruerfitatem belli in pace, modo peruer
fitatem cruentandi ad exaggerationem criminis fubiungit.
cruore enim madere debet cingulum non occidentis,fed oco
cifi, & fimiliter calceus non occidentis, ſed occiſi in bello :
Ioab vero proditorie occidens principes percutiendo cos in
quota coſta, proprium cingulum proprio que calceos per
fudit ſanguine. coniunctus enim erat ei que occidebat tan
quam complectens beniuole amicum. Facies ergo iuxtaſapien
tiam inam : & non deſcendere facies caniciem eius pacifice ad infe.
ros.Legendum eft.ad foucam.proculdubio ſepulchri.Siquæ
ris quare Dauid nou puniuit Ioab tempore regni ſui.reſpon
fio habetur ex ſecundo libro regum in calce capituli tertij,
dicente Dauide,iſti filij Saruiæ duri ſunt præ me. bocenim
dixit occiſo Abner à loab : & fimilis ratio militabat occiſo
Hamafa.Inquietum enim regnum Dauidis fimulcum potés
tia loab & fratris eius effecerüt ve Dauid differret iuftitiam
vindicatiuam tanto temporc. Filiis autem Barzillai Ghilha
ditæ facies gratiam ,rúntque inter conninas mēſa tua : quia fic ace
cefferunt adme quando fugiebam facie Absalom fratristui.Offi
cium gratitudinis effecit:fed immemor fuit gratitudiniser
ga lonatham , nihil diſpoſuit ad emendandam præcipitem
fententiam quam coutra Mephiboſeth dederat. Habes quo
que apud te Simli filium Ghere filijTemini de Bachurim ,quima.
icdixit mihi maledictionepofiima. Parui refert quod Hebraice
habetur.vchementi.eadem enim eſt ſententia.quando ibam ad
caftra. Legédú eft. Machanaim . Nomé elt ciuitatis. O ipfede
ſcendit in occurſum meüatlarden , & iurawi ei per dominü dicédo,
nonmori faciã te gladio .Et näcnon dimilias cum innoxium, quia
vir fapiens esvi ſcias qua facies ei,deduces; canos cins căfanguine
ad inferos. Non violauit Dauid iufiurandú: quia nó mádauit
occidi Semei abſolute, ſed ex nouo peccato ad inueniédum
fiquidem nouain caufam iuftam occidédi euin tendunt hæc
verba
 CAPVT 11 : 213
terba.quia vir fapienses, fcies quid faciesei,& facies defcens
dere finectutem eins in ſanguine ad foucam . fepulchri.
Dormiuitque Dauid cum patribusfuis:& fepulius eft in ciuitate
David.hoc eft in Sion . Dies autem quibus regnauit Dauid fuper
Ifrael,quadraginta anniſunt: in Chebron regnauitfeptem annis,o
in Ieruſalaim trigintatribusannis. Selomo vero fedit fuper folium
Dawidpatris fui: Ofirmatum eft regnum eius valde.
Ngreffus eft auté Adoni'sahu filius Chagith ad Barhlebah ma's
tre Selomonis: dixit Bathſebah, pacificúfne eft ingreffus tum ?
Parui refert quod bebraicè habetur.ni pax ingreſſus tuus? Et fi
militer fubiungitur. dixit,pax.Hebraicuśeft loquendi mo
dus. Es dixit,verbum mihi eft ad se; dixitque,loqucrc. Es dixit: tu
noffi quod mexm erat regnum , & me præpofuerat omnisIſraelſibiin
regem.Iuxta Hebræum habetur. Gin me pofueruntomnis Iſrael
facies ſuas ad regnandum . Et eft fenfus,quod ominis Iſrael (pe
& abat ad me vt regnaturú: quod minus cft quam illud quod
Top at vulgata æditio.fed tranſlatum.Legendum eft. & - verſum
eft regnum o fuit fratri meo. Omnia vera ſunt quæ dicit, à do
mino enim constitutum eft ci nó ex lege ſucceſſionis verſum eſt
Tegou à nie in Salomone (quia ego fuccedere debebá táquá
maior natu , ſed quia à ſummo deo fuit ele &tus Salomon ad
fucceffioné regni. Nüc ergo petitionévnā peto à se , no auertas fa
cicm mea: edixit ad eü ;loquere.Er dixit:dic quæfo Selomoniregi
( non enim ancrtei fatič tuam )vt des mihi abiſag Sunamithimin
vxorem . Dixitque Bath (ebah: bene, ogo loquar pro te ad regem .
Venit ergoBathſebah ad regem Selomonem vt loqueretur ripro
Adoni'iahu :furrexitque rex inoccurſum eius adorauit ca.Vul
gata æditio fæpiffime vtitur adorationis nomine pro hono
Tatione: fignum enim honorisincuruando ſe exhibuit Salos
mó matri fuæ.et ſedit fuper ſedě ſuā,poſitáque eftfedes matriregis
et fedit ad dextera eius. Et ait: petitione vnä paruã ego peto à te,non
auertas faciêmeā :dixita; ci rex,pete mater mea quia niõ duertă fa
ciētuā.Erası :det Abiſag Sunamithis Adoi'iahu fratrituo in vxoré.
Refpondie rex Selomo & dixit matri ſua: cur iu peris Abiſag su
namiihem Adoni'sahu ? pete ei & regnum . hoceft, petere A
biſag in vxorem Adoniæ perinde eſt ac petere illi regnom .
Et rationes ſubdit ſatis claras quo ad fentétiam.quia ipſe fra
ter meus maior meest,o habet El’iathar ſacerdotě o Joab filium
Zeru'je. Er iurauitrex Selomo perdominum dicendo:ficfaciatmihi
deus etfic addat :Nomé eft Elohim.quod cótra animä fuä locutus
Dd iiij
 TERTII RE G.
eft Adoni'iahu verbü hoc.Quæſtio oritur de veritate huius fen
técix: co quòd fermo Adoniæ pulla ex parte iouenitur con
tra vitam propriam ,nam petitio eius nec contra legem erat:
quia Abiſag adhuc erat virgo, & poterat licite nubere filio
Dauidis: non enim erat lub lege veteri impedimétum quod
vocatur publicæ honeſtatis iuftitia, quod pontificio iure in
troductú eft inter Chriſtianos.neccontra regé: quia non per
cxtraneas vias,ſed ex gratia ipfius regisrem licitam petebat.
Solutio eft quod verba hæc verificari intelliguntur ratio
ne eleuationis in quafi regiam celGrudinem concomitanter
affe& arç per auptias Abilag, quæ fuerat vxor regis quanuis.
incognita.Ita quòd Salomon no iudicauit cor Adonix ( ſoli
Dco cognicum ) ſed cor eius vt affe & ans ſpecié celfitudinis
regix . teſtatur enim litera quod contulitrem hanc petitam
tum cum ætate maiore fratris petentis, tú cum brachiis prin
cipis ſacerdotü & principis exercitus : & ex his omnibus in
tulit perinde effe petere hoc acli peteretur regnum . quæni
hil aliud ſonant niſi quod nuptiæ iftæ adiun &tæ aliis condi
tionibus Adoniæ , fpeciem regni præ ſe ferrent: & propterea
contra vitá propriain locutusdicitur Adonias, noquia con
tra legem nec er modo quærendi has nuptias, ſed ex ipia re
petita adiú & a aliis Adoniæ partibus. Etnñc viuit dominus qui
firmauit me qui fecit federemeſuper folium Dawid patris mei , 1
O qui fecit mihi domum ficutlocutus eft:quòd hodie morietur Ade
ni'sahu. Non caret quæſtione an ex hoc vnico indicio ante
ditto licuerit Salomoni occidere fratrem ſuú tanquam reum
læfæ maieftatis . dicendo enim hodie morietur,manifeſtac
gnon expectata diſcuſsione alia iuravitillo die effe occi .
dendum. Excuſet qui ſcie: mihi enim non occurrit legitima
Salomonis excuſatio.Dam non folum feuera,fed etiam iniu
ſta apparet hæc ſententia mortis ex hoc vnico indicio : dili
forte tunc temporis mos fuiffet in caufa læſæ maieftatis luf.
ficere vnicum indicium , quéadmodum hodie juriſtæ in cri
mine lælæ maieftatis indicia habent pro probationibus. Mis
fitý; rex Selomo permanum Bena'iahw filijIeho'iadah : irruit in
cum & mortuus eft.
Et ad El’iarharſacerdotem dixit réx :vade in Hanathoth fuper
agros inos,quia virmortises. Quam ob cauſam Abiathar effec
dignus morte,nullibi inuenio . adiuuiſſe cnim Adoniam an
tequam rex Dauid promulgaffet Salomonein in regem ,non
erat
 CAPVT 11. 213
erat dignum morte: co quòd adiuuabát eum qui ius primo
geniti habebat.fed hodie non interficiam te, quia portaſti arcam
domini Dei Juxta Hebræum habetur. Adonai Iehouih . hoc eſt
domini mei fontis eſſendi. & hebraice affe & u blando nomi
Dalur ſummus Deus dominus ſuus.corā Dawid patre meo , eu
quia afflictus fwiſti in omnibus in quibus afflictus fuit pater meus.
Eseciique Selomo Eb’iatharabeneſacerdotem domini:vt implere
tur fermodomini quem locutus fuerat fuper domü Heliin Silo.pri
mireg.ca.2. ſcriptus.ifte enim Abiathar deſcéderat ex Heli
iudice & ſacerdote in principio libri regum .
Enit autem nuncius ad Selomonem .Corrupta eſt litera: le
V
fermo in aula regia fonans,nuociatus eft ad Ioab,nó per de
ſtinatos nuncios,ſed er induſtria vel ex amore delatus, quòd
Ioab declinauitpoft Adoni'iahu, & poſt Selomonë . Corrupta eſt
fimiliter litera: legédum eft.& poftabfalom non declinauit.Li.
brabat enim in aula regia quòd loab fauiffet Adonix & non
fauiſſet Abſalon valde dile &to ab ipſo Ioab . & conferendo
hæc,inferebacur quodin odiú Salomonis loab fauiſſet Ado
niz :argumentum ſumendo quòd fi amor mouiffet loab, fa
uiffet Abſalon quem valde diligebat:nó ergo tá amor Ado .
niæ quàm odium erga Salomonem mouit ioab ad adiuuan .
dum adoniam . Huiuſmodi ſermonem verſari in aula regia
cum audiſſet loab à referentibus,timuit. & fugit Ioab ad eens
torium domini, criſtens in excelſo Chabaon . apprehendit
cornua altaris.holocauſtorum . Nunciatúmque eſt regi Selomo
ni quòd fugiſſet loab ad tentoriñ domini, eſet apud altare: 0
miſie Selomo Bena'iahu filium Ieho'sadah dicendo, vade irrue in
C.Er venit Bens'iahu ad tentoriü domini: & dixit ei,ſic dixit rex
cgredere. Hinc apparet reliereotia cum iuſſa tū exhibita alta
ri.ideo coim no interfeciteú quia rex iufferat vt extra altaris
locum ,illú interficeret, & dixit nequaquâ ,ſed hic moriar;retu
litque Bena'iahuregi verbum dicendo fic locutus eft Ioab & ficrc .
Sponditmihi.
Dixitj; ei rex ,fac ficutlocutus eft. hoc eft interfice eú vbi eft.
crod.com.30. ſancitum eft ve homicida ex inſidiis, no ſal
uaretur ab altari. irrue ineum & fepelicum :Qremouebis fan .
guinem quem graiis effudit Ioab à me c à domo patris mei. Eiredo
det dominus fanguinem cius ſuper caput eius, qui irruit in duos vi.
ros imfiores & melioresſe, o occidit eos gladio & pater meus Da.
wid
 TERTII REG
wid nefciuit: Abner filium Ner principem exercitus Ifrael , & Hd .
maſam filiú letherprincipem excrcitus Iehuda . Etreuertentur (an
guines illorum in caputIoab, & in caputfeminiseius in ſeculü :Da
midi aucem o ſeminieius & domui cius&folio cius erit pax o /9;
in feculum à Domino. Aſcenditſ; Bena'iahu filius Teho’iadah ,
irruit in eum & interfecit eum :6 ſepultuseſt in domofua in defer
3o. Et poſuit rex Bena'iahu filium Teho’iahad pro eo fuper exerci
tum : Zadoc facerdotem pofuit rex pro Eb'iathar.Reduxit Salo.
mon ad re&ta lineam pótificatum , qui authore Deo (vt patet
1.Reg. 2. ) trállatus fuerat in alteram lineam . Abiathar enim
per lineá Ithamar deſcéderat ex A baro :Sadoc vero per linca
Eleazari filij Aharon qui ſucceſsit eidé a baro in pótificatu .
Iſit ,
Domum in Icruſalaim & habita ibi,& non egredieris inde
huc illuc. Quacunque autem die egreſſusfueris & tranfieris tora
rentë Cid ron ,ſeiendoſcias quòd moričdo morieris:fanguistuus erit
in caput tuum.DixitqueSimhiad regem , bonus est fermo, ſicus lo
cutus est dominus meus rex fic faciet ſeruustuus. Si quæritur quo
jure Salomon licite ſtatuit confinia Semei , adimendo eili
bertaté tum babitādi in propria patria (videlicet Bachurim )
tum nó egrediédi trans torrentem Cedron.Solutio eſt quod
huiuſmodi pena nó erat cótra iufiurandú Dauidis :eo quod
Sub illius iuramento ſola pena mortis legitur.licuit itaq; Sa
lomooi hác libertatem adimere Semei ,accedente præſertim
cõſenſu iuraméto firmato ipfius Semci. mäſitý; Simhi in leru .
Salaim diebus mults . Et fuit in fine trium annorum ,fugeruntduo
ferui Simhiad Achis filium Mahacha Regem Ghash :nunciatum .
que eftSimhi dicendo,ecceſeruituiſunt in Ghath.Surrexitq; Sim
hi ftrauit afinum ſuum ,& iuit in Ghath ad Achis ad quæredum
Seruos ſuos:iwit Simbi, & adduxit feruosfuos de Ghaib.
Nunciatum eſt autem regi Selomoni quòd iuiffet Simhi de Icru
falaim in Ghath @rediffet. Et mifit rex @ vocanit Simhi, & di
xit ad cum : nónne iuraui tibiper dominum conteftatus fum tibi
dicendo, in die qua egreffusfueris et abieris huc hucfciendo fcias
quòd moriendomoricris,& dixiſti mihi,bonus est fermoqucm au
diui? Et quare non custodisti iufiurandum domini, e preceptum
quod præcepisibi? Hinc apparet quod vltra regiú præceptum
interuenerat iuramentum Semei . Dixitque rex ad Simhigen
noſti totum malum cuius confcium eſt cor tuum ,quod feciftiDanidi
patri meo reddidit dominus,Paruirefert quòd Hebraicè haber.
 CAPVT III. 214
reddet Iehouah malum tuum in caput tuü. Ecce quam ſapiens
ter ex noua caufla ioſta Salomon occidendum duxit semei.
propter iuſtitiam enim attribuit deo hanc vindictam : & im
munem ſe ac thronum Dauidis à violatione iuramenti ſub
iungit.Et rex Sclomo benedi&tus: ſolium Dauidis eritftabile co
ram dorinovſque in ſeculum .Iußitque rex Ben'sahu filio Icho'ıa.
dah,qui aggreſſus eft. Legédum eft. egreffus eft irruit in cum
o morruus eft.non enim coram Salomone ioter fecit eum.eu 1
regnum confirmatum eft in manu Selomonis. CAP. III .
T affinitate coniunctus eſt Selomo Parhoni regi
appti. Quæſtio ſuboritur an hoc cóiugium
licitum fuerit. Solutio eft, quemadinodú
licuit Dauidi vxoré ducere filiam Thalmai
regis Gheſur,ita illius exemplo licuit Salo
moni ducere filia Pharaonis.cepitque filia Pa
rhonis & adduxit cam ad ciuitatem Dauid, donec compleret adifi.
care domum fuam ,cedomum domini, & murum Ieruſalaim percir
cumicum .Veruntamen populus immolabar in excelſis :non enim adio
ficata erat domus nominidominivfque ad dies illos. Ratio reddi
tur impunisimmolationis in locis excelſis, vbi nec arca dei
nec tabernaculum dei erat: quia videlicet nondú erat ædifi
catum templum . Dixi impunis , quia non omnino licita erat.

patrisfui.Hinc apparet quod Salomónon contra præce

ptadiuina duxit filia Pharaonis.de tépore cnim medio vſq;
ad ædificatum templum ſcribitur quod dilexit Salomon doo
minú : & infra idem tempus ſcribitur duxiſſe filiam Pharao .
nis in ciuitatem Dauid . excepto quod in excelſis immolabat e
thurificabat. Nili declioatio nonnulla à rectitudine fuiſſet
immolare in excellis, nequaquam à commendatione Salo .
moois quod diligebat deum ad eundum in præceptis Daui.
dis patris ſui, excepta fuiſſet immolatio in excellis, nó tam
ergo licita quam impunis erat immolatio in excelſis prohi
bita in lege Moris. iuitque rex in Ghibhon ad immolandū ibi.
vbi tunc erat tabernaculú domioi : vt teftatur liber parali.ſe
cundus.ca.i.Illud enim opstexcelſum maximū.pro.magnü. Nifi
dele &tabile fuiffet Salomoni immolare in locis excelſis,non
attuliſſet ſcriptura hanc rationem ex cellitudinc loci,ſed ex
tabernaculo domini & altari ibidé. mille holocauſia obiulit Se
lomoſuper altare illud. grempore Mofis fabricatum fuerat ex
ære. simuliraq ; Salomó ſatisfecit & legi & loco delectabili,
 TERTII REG.
immolando coram cabernaculo domioi ſuper altare domini
in cxcello Ghabaon .
IN Ghibhon apparuit dominus Selomoni in fomnio noctes: dixitq;
Deus,postula quod vise dabo tibi.Nili placuiſſet Deo ſacii
ficium Salomonis ibidem ,non narraretur huiuſmodi appa
ritio tanquam præmium . Et ait Selomo,tw fecisti cum feruo
two Dauid parremeo miſericordiam.Lege.gratiam magnam ,ficut
ambulauit coram te inveritate & in iuſtitia & in rectitudine cor
dis tecum : & cuſtodisti eimiſericordiam . Lege. gratiam me
gnam iftam , codedifti ei filium ſedentem fuper folium cius ficutest
hodic. Et nunc domine Deus turegnare fecifti me fcruum tuum pro
Dauid patre'meo: ego fum puer paruus , nonfciam cgredio in .
gredi.adoleſcentiam enim adhucagebat :ſed hebræi iuucoes
appellantes pueros,dicunt puerumparuulum adoleſcentem .
Eiſeruus suus eftin medio populi tui quem elegifti:populi infiniti.
Lege.populi multi qui non numerabitur nec recenfebirur pre mul
titudine.Dabis ergoſerwo two cor docile vt iudicare poßit populami
tuum . Rectius diceretur.cor intelligensad iudicandum populum
tuum & difcernendum inter bonum malum . intelligentia fi
quidem indita egetprinceps, quam fignificat cor intelligés.
quátuncunque enim ſapientes habeat fecum ,nifi ipfe ex ia .
timis ſapiar,minoreft ad iudicandum & diſcernendum inter
bonum & malum in fingularibus caufis,occurfibus & euéti
bus. quis enim poteft iudicare populum iftum ,populum tuum hunc
multum ? [uxca Hebræum duntaxat habetur.quia quis poterit in
dicare populum tuam grauem iſtum ?Et dixit grauem (non one
roſum , ſed authoritate ) eo g aſcitus effetin populum Dei.
Placuita;Sermoin oculis domini:eo quòd Selomorem hanc poftu
laffet.Et dixit Deus ad cum . Nomen eſt Elohim ,congruú ſub
iun &tæ difpenfationi.quia poftulafti verbum hoc. Legédum ef
ſet.rem iftam.quia rem petierat Salomon.e non postulafti tibi
dies multos nec diuitias nec animam inimicorum tuorum :fed poftw
laſti tibi fapientiam ad audiendum iudicium . Ecce feci fecun .
dum fermonestuos:ecce dedi tibi corfapiens intelligens,ita quòd
ſicut ex non fuitantete.De fapientia& intellectuad iudican
dum cauſas populi intellige fingularem hanc gratiam Salo
monis: & non abſolute inter homines,ſed inter rectores po
puli Iſrael.hæc enim limitatio fignificaturfubiungendo .
poft tenon (urgetficut tu.dicendo enim non ſurger,manifeſtat
fe loqui de principibus . Et etiam que non poftulafti dedi tibi,
ctiam
 CAPVT III, 215
etiam diuitias ,etiam honorem : ita quòd non fuitficut tw inregibus
cãltis retro diebus. luxta Hebræú habetur. omnibus diebus tuis.
extenduntur enim hæc dona ad voiuerſum tempus vitæ Sa
lomonis.Etfi ambulaueris in viis meis ad cuſtodičdum ftatuta mea
Opracepta mea, ficut ambulauit Dauid pater tuus : longosfaciam
dies tuos, Longitudinem vitæ non promittit abſolute,ſed ſub
códitione fi imitatus fuerit patré feruádo diuina præcepta .
Experrecluſque eft Selomo,e intellexit quòd effet fomniu.lur
ta Hebræum habetur. & ecce fomnium .Non obliuioni datum
fuit fomnia ,fed expergefacto occurrit. venit in Icrufalaim ,
@ ftetit coram arca fæderis domini o obtulit holocaufta ,& fecit
pacifica , &fecit conuiuium omnibus feruisfuis.Ad gratias agen
dum Deo obtulit in Sion coram arca Dei holocauſta & pa
cifica:ad congratulandum autem fecit conuiuium propter
di&tam viGonem .
Vnc venerunt dua mulieres meretricesad regem :& fteterunt
T coram co.Effe & us fapiétiæ datæ Salomoni ſubſcribitur.
Quarum ona ais:obfecro domine miego o mulier hac habitaba
musindomo vna, &peperi apud eä in domo.Ettertia diepoſtquam
ego peperi,peperitetiã mulier hac:eramuſque fimul,nõ erat extra .
neus nobiſcumin domo prater nos duas indomo . Mortuus eft autem
filius mulieris huius nocte,que iacuit fuper cum . Surrexitque me .
dia nocte Gotulit filium meum de latere meo ( ancilla tua dormien
tis)& collocauit eum infinuſwo: &filiumfuum mortuum collocs
wit in fonu meo . Surrexiſ; mane vt lactarem filium meum, & ecce
mortuus : conſiderauique eum mane , & ecce non erat filius meus
quem pepereram :dixit autem mulier altera,nos quia filius meus
viuit o filiustuus mortuus eft : & hac dicebat,mentiris.Interpres
ad exaggerandum ,fimplicem negationem mutauit in men.
tiris.quia filiustuus mortuus eft filius meus viuit:atque in hunc
modum loquebantur coram rege,
Dixitq; rex hac
, dicit,hic eftfilius meus qui vimit, & filius tusus
mortuus eft:et hac dicit ,nõ,ſed filiustuus mortuus eſt et filius meus
viuit.Dixitergorex, afferte mihi gladium : & artulerunt gladium
coram rege.Dixirg; rex : diuiditeinfantem viuum in duas partes, &
date dimidium vni & dimidium alteri . Præceptum hoc non ad
executionem diuifionis, ſed ad explorandum muliebrem a .
nimum prolatum eſt.cali enim præcepto diſcutiendam fuil
ſe cauſam , non ſolum euentus cóprobauit, ſed & re &ta ratio
ſuadebat, vt veræ matris viſcera commouerentur audito
præcepto
 TERTII REG .
præcepto diuidendi infantis viui . Nec erat periculum ne di
uideretur infans interim : quoniá ipſe rex præiens erat. Dixie
autem mulicr cuiusfiliuserat viuus adregem(cömora enim funt vi.
fcera eius fuper filium fuum )obſecro domine mi,date ei infantem vi
wum a nõ interficiatis cum : illa autem dicebar,nec mihi nec tibi fet,
ſed diwidatur. Refpodit autětex o dixit: date ci infantem viuü e
non interficiatis cum ,hæc eft mater eius. Nópotuit cauſa hæc fine
teſtibus perſpicacius & re &tius diffiniri. Audiucrüt itaque to
tus Ifrael iudicium quod iudicauit rex , o timuerunt àfacie regis:
quia vidcruntſapientiam Dei effe in corde eius ad faciendum indi
cium .Nomen eſt Elohim , optime quadrans materiæ .

CAPVT. IIII .
T fuit rex Selomo,rex fuper totü Iſrael. Et ifti funtprin
cipes quos ipfe habebat:Hazar’iahu filius Zadoc facere
dotes.Elichoreph Achi'ia filii Sife fcribe.Tres feri
ybas intellige vt vulgara ſonat æditio conformis
hebraicè literæ .O lehoſaphat filiusAchilud à comentariis. Ius .
ta hebræum habetur.recordans.prout etiam habetur.2.reg . 8.
vbi hoc officiú expoſuimus Et Bena'sahu filius Icho'iadah
per exercitum : e Radoc & Eb'iarhar ſacerdotes. Ee ftatim occur
sit quæftio , ex eo quod in ca. 2. ſcriptum eft quod Salomon
eiecit Abiashar vt non eſſet ſacerdos Domini Solutio eſt vel
quod abiathar tunc quidem paruit regi, & poftea reuocatus
fuerit non ad pontificatum , ſed ad ſimplex ſacerdotium : vel
quod tunc ſupplex impetrauit vt non eiiceretur à leruſalem ,
& remanſerie non pontifex, fed fimplex ( xcerdos : ita quod
depofitus eſt à pontificaru & ex gratia obtinuit minifterium
fimplicis ſacerdotis. vtrunque enim cóprehenditur ſub pro
phetia denunciata Heli. s. reg .2. & propterea Zadoc pon
tifex prænominatur. Ec Hazar'iahn filius Nachan ſuper pra
feltos qui aßistebant regi. luxta Hebræum habetur. fuper
prafetos. & nihil dicitur de aſiſtentia. Et quoniam dicitur
ſuper prxfectos, & ſubiunguntur poftea duodecim præfecti
& vnus ſuper totam terram , iſte filius Nathan ſuper illospræ
fe &tos duodecim intelligitur. o zabud filiu Nathan facerdos
amicus regis. Alter Nathan filius tanquam pontifex honora
batur , eo quod proximus eſſet regi . facerdos enim nomé eft
dignicatis hoc in loco : & hebraicè ſcribitur facerdos ſocius
regis, vepote alitus cum Salomone fub diſciplina Nathan
prophet
 CAPVT IIII . 216
prophetæ patrisiftius Zabud. Et Achifarsuper domum : A
doniram filius Habda ſuper tributum .
Habebátquc Selomo duodecim prafetos ſuper totum Ifraelem ,
qui alebant regem domum eius : per menſem in anno erat ſuper.
vnumquenq; cura alendi.Et hæc nomina corum : Ben'chur in mono
te Ephraim.Ben decer in Macham o in Sahalbim & BethSemes:
« Elon Beth'chanan.Ben'cheſed in Aruboth: ei erat Socho & tota
terra Chepher. Ben abinadab in tota prouincia Dor: Taphath filia
Selomonis crat ei in vxorem . Bahana filius Achilud in Thanac
Megiddo: tota Beth'ſean que est iuxta Zarthan de ſub lizre
hele à Beth'ſean vſque ad Abel Mechola,vſquetrans Iochmeham .
Ben gheber inRamoth Ghilhad : ei eräevilla la'ir filij Menaßisqua
erant in Ghilhad,ei erat regio Arghob qua est in Baſan ſexaginta
ciuitates magna murala Ghabentes ſeras areas. Achinadab filius
Hiddo in Machanaim .Achimaham in Naphthali:etiam ipſe cepit
Boſinash filiam Selomonis in vxorem . inter iſtos præfeâos duo
narrantur generi Salomonis:non quod in principio regni c.
ius fuerit eorum ſocer:ſed deſcribunturpræfe&ti generi tem
pore regnino ar&tando ad initiú regni. Bahana filius Chuſai
in Afer in Haloth . Ichofaphat filiusParu’ach in Iſaſchar. Simhi
filius Ele in Bin’iamin . Gheber filias Vri in terra Ghilhad: in terra
Sichon regis Emorei & Hog regis Baſan , Super omnia qua crāt in
illa terra.Manca eft litera:legendum eft.o prefetus vnus qui
interra.Præter duodecim præfectos,iſte vous ſubiúgicur tan
quam vniuerſæ terræ præfe &tus.ſubiungitur autem fioc no
mine, vt intelligamus hüceffe Hazariá filium Nathan prius
deſcriptum ſuper præfe &tos. Ichuda Iſrael multi fcut arena
que eft iuxta mare in multitudine : comedcntes & bibentes cla
tantes.Et Selemo fuit dominans in omnibus regnis à Aumine terra
Pelifthim vſque ad terminum Acgypti: off rentibus munera o
feruientibus Sclomoni omnibus diebusvita cias.
Erat autem panis Selomonisper fingulosdies,triginta chori ſimile .
hoc eſt floris farinæ ex qua fiebat panis pro nobilib °qui ve
ſcebát ex meoſa Salomonis.& fexaginta chorifarina. Chorus
eſt nomé méſuræ quá oportet diuinare.coniici tamen poteft
cõferédo pané cú carnib : oportet enim intelligere Pportio
natam fuiſſe menſurá panis caroibus trigiota bou & centum
pecudú.Deccm boues pingues & viginti bones pafcuales cena,
tumores: prater ceruos ecapreas &Bubalos. Hebraicè habe
tur. Iachmur, quod nomen animalis fylueftris eſſe quadrat.
 TERTII REG. .
et gallinaceos fagindtos.Ipfe enim dominabatur in tota regione qua
et trans flume quaſi à Thapravſt; ad Gafam . Superfluit quali:
& legendum eſſet.à Thiphfach et vſque Ah Hazram . Nomen
proprium loci eſt Thiphlach. & cunétis regibus illarum regio
num . Iuxta Hebræum habetur. omnibus regibus trans flumen .
& de Iordanis flumine intelligendum eft. & ipfe habebat pa
cem ex omni parte in circumitu. Habitauitq; Iehuda o Ifrael con
fidenter (vw ſquifquefub vitefwa subficu(wa ) à Dan vſque ad
Beet'ſebah ,omnibusdiebus Selomonis.
És habebat Selomo quadraginta millia preſepia equoram cur
rilium . Hebraica di &io interpretata præſepia, rečtius fuiſſet
interpretata.impingwatorum cquorum ad currus juosnumerus c
nim equorum narratur.Et ne intelligcreotur equiquomodo
libet habiti ad trahédos currus,deſcribuntur impinguati:hoc
eſt paſti in locis propriis ipſius regis.ad excludendum enim
mutuatosequos,hoc ícribit. vnde & ſubditur numerus duo
decim millium equorum ad equitandum . & duodecim millia
equitum . Et alebant prefectiiſti tegem Silomonem omnes acce
dentes ad menfam regis Sclomonis, vnuſquiſque inmenſe fuo:non fie
nebant quippiam deficere. Et hordea Go fenum proequusciumen
tis : deferebant ad locum vbi erat rex , vnuſquiſque iuſta conſtitus,
tum ſibi.

intelligentia multam valde. Repetitur diuinum dooú ſa

pieatiæ & intellectus tum ad adiungendum alterum donum
in affectu, tum ad explicandum ſapientiam Salomonis rela
tiue ad alios. O latitudinem cordis quaſi arenem que eſt in littore
maris. Amplitudo animi Salomonis ad ardua quæ ad magoi
ficum & magnanimúſpe & ant, deſcribitur ad fimilitudinem
extéfionis corporeæ oræ arenoſi littoris magni maris. Et ame
plior fuit fapientia Selomonis fapientia omnium filiorum orientu ,
omni fapientia Aegyptiorum intellige temporis Salomonis . Et
fimiliter intellige quod fubiungitur de cuotis hominibus.
Faltuifque eſt sapiens præ omni homine,pra Ethan Exrachita. He
bræus erat iſte qui nominatur in titulo pſalmi mifericordias
domini in æternum cantabo. Heman Chalchol & Dare
dah filiis Machol. Non inuenio qui fuerint iſti tres filii Ma
chol . & fuit nomen cius in omnibus gentibus per circumicum .
Locutufqueeft tria millia parabolarum. Nec tertiam partem
iſtarú habemus in parabolis Salomonis.Er fueritcarminacius.
Juxta
 CAP. V. 217
Iuxta hebræű habetur. & fuit cantus eius.ſed cantus pro can
tico ſumitur, abftra & ú pro concreto . quinquemillia,Hebrai
ce habetur.quinque mille.Neſcio fi aliquod horum habetur
à nobis.Er diſputanit. Iuxta Hebræum habetur.Et locutus eft de
arboribus, à cedro que est in lebanon vfque ad hyfopum que egre
ditur de pariete.Nihil horú de vegetabilibus à Salomone icri
ptum inuenitur.O differuit. Hebraicè habetur.. G locutus eft
de bestons de volatilibus & de reptilibus de piſcibus. Simi .
liter caremus huiufmodi libris de animalibus: & nihil in ſpe
cie dicitur ſcriptum aut dictum de aftris,nihilde vocatis ex
orciſmis aur dæmonibus.Er veniebāt ex omnibus populis ad av
diendam fapientiam Selomonis : & ab omnibus regibus terra .
Superfluit coniunctio & . fignificatur enim quod ex om
* nibus populis ab voiuerſis regibus veniebant aliqui mifli ad
audiendum ſapientiam Salomonis.qui audiebant. Legendum
eft ., qui audierunt sapientiam eius. Et eft limitatio regum , ad
differentiam illorum regum qui nó audierunt ſapientiam c
ius: hoc eſt ad quos per auditum pon peruenerunt aliqua tes
ftificantia lapientiam eius. Salomon enim non fuit vnquam
monarcha, ve ſua incoteſcerent vniuerſo orbi : fed fuit rex
magaus ja Syria.
САР, v.
lie autem Chiram rex Tyriſeruos ſuosad Selomonem ,
indierat enim quod ipſum vnxiſſent in regem pro parrc
eius: quia amicus fuerat Chiram Davidi omnibusdie
M bus. Hinc apparet quod inimicitia Tyriorú ad Da
uidem fcripta in pfal. 82. non fuit tempore iftius regis Hirá .
Mifitſ; Selomo ad Chiram.dicendo. Tu nosti Dauid patrem meum
non potuiffe adificare domü nomini domini deiſui propter bella qua
circundederunt eum : donec poſuircos dominusfub plantis pedü eius.
Nunc autem requiëdedit dominus deus mihi in circuitu :non oft ad
uerfarius neque occurſusmalus.Et ecce cogito ædificare domum no
mini dei mei: ſicut locutus eſt dominus ad Dauid parrem meumdi.
cendo, filius tuus quem dabo pro te ſuper folium iuum ipſe ædifica.
bit domum nomini mco . Precipe igitur vt præcidant mihi ferui tui
cedros de lebanon. Interpres pso claritate addidit ſerui tui . O
Serui mei ſinecum ſerwis tuis, mercedeń autem ſeruorum tuorum da
bo tibi quancunque petieris nowifti enim quod non eft inter nos vir
ſciens cedere ligna ficut Zidonii.
Et fuit cum audiffet Chiram verba Selomonis,latatus eſt valde:
Ес
 TERTIT REG .
çe dixit,benedictus dominus hodie qui dedit Dauidifilium fapiëten
super populum húc multum.Et miſit Chiram ad Selomonem dicen
do:audiui quemiſisti ad me,ego faciem omnem voluntarem tuä in
lignis cedrinis & in lignis abiegnis. Serui mci deponent de Lebanon
ad mare , & ego ponam ca inraribus in mari vſque ad locum qué ſs
gnificaucris mihi applicabo ea tibi. Iuxta hebræúbabetur..
faciam Sparrere ea ibi. videlicet in ora maris tui quam dixe .
ris . omnem enim operam vſque ad littus maris Salomo
nis inclufiue fpondet rex Tyric tollesea,prebebiſqueneccffs
ria mihi vt detur cibus domui mea. Iuxta Hebræum habetur.
zu facies voluntatem meam ad dandum panem domui mea.hæce.
pim erat merces operarum .
Chiram igitur dedit Selomoni ligna cedrina & ligns abiegna
iuxta omnem voluntate eius. Et Selomo dedie Chiramo viginti mil
Lia chororum tritici in cibum domui eius,& viginti choros puriſimi
olei. Hebraicè habet. olei tuſi. Ad differentiam olci ex oflibus
oliuaru dicitur tuſi. ſic dedit Selomo Chiramo per ſingulos annos.
Ominus autem dedie ſapientiam Sclomoniſicur locuius eft ei ;
De
kofædus.Elegiequerex Selomo operarios de omni Ifrael: erat in .
diétio triginta millia virorum . luxta Hebræum habetur. Et fecie
afcendere rex Selomo tributuin de omni Ifraclio fuit tributum tri
ginta millia virorum . Augmentum tributi ab vniuerſo lſraele
indixit Salomon pra ſtipendio triginta milliū virorum quos
mifit ad montem libani. Et dicendo fecit aſcedere tributum ,
manifeſtat quod prius erat tributum quod au & tum eft. fit au.
tem ſpecialis mentio iſtorum triginta millium , quia mittebáo
tur ad remotiora loca. propter quod fubiungi:ur cum locus
( videlicet mons libani)ad quein mittebantur: tū modus quo
diſtribuebantur, qui in vulgata æditionenon refertur inte
gre.ná hebraicè ícribitur.Et mifit eos ad lebanon decem millia in
menfe vicißim : menfe erunt in lebanun,duobusmēſibus in domofua ,
Quater in anno fiebat huiuſmodi viciſſitudo.ſingulis enim
tribusmenſibus triginta inillia virorum ibant ad libanú , lic
quod decem milliserant in libano primo menſe : qui reuer
tebantur ad domos fuas & alia decem millia ſurrogabantur
fecundo mēíe, qui fimiliter reuertebátur in domos ſuas tur.
rogatis aliis decem millibus pro tertio menſe, quo completo
reuertebantur & ipfi io domos fuas. & licin qualibet quarta
anni craat finguli vno menſe in monte,& duobus menfibus
in
 CAPVT V. 218
indomo ſua pro operibus domeſticis. Adoniram erat fwa
1 per huiufcemodiindictionem.Iuxta Hebræum habetur. Ado
niram ſuper tributum.In præcedenti capitulo ifte Adonirá de
ſcriptus eft inter principes Salomonis in officio ſuper tribu .
tum : & ne alius putaretur deputatus ſuper hoc ſpeciale tri
tum, reperitur idem .
Et fuerunt Selomoni juptuaginta millia portantium onus : 6
oftoginta millia latomorum . Iuxta Hebræum habetur. caforum .
Necexplicat an fuerint cælores lapidú ,vellignorú: ſed ſub
iungit immediate in monte.Nec explicatur quis fitifte mons.
quod enim nó fit ſermo de montelibani,ſupradictateftatur ,
manifeftátia quod in libano erár decé millia ſingulis mélib '.
Abſque prepoſitis qui pracrant fingulis operibus numerotriummil
lium trecentorā, precipientium populo o ijs quifaciebant opus.
luxta Hebræum habetur. Prater principes, prafeftorum selo
moni qui super opus tria millia o treccnti: praſidentes populo fa .
cienti opus.Et elt hebraicæ phrafis dicere præfe & orum Sa
lomovi: hoc eft præfectorum Salomonis. Et dicendo pre
ter principes præfectorum duos ordines præpofitorum ope
ribus infiouat, alterum præfectorum alterum principum ſu
per præfe & os. Numerus autem trium millium & trecento
ſum ad ipſos præfectos refertur. reſeruatur fiquidem aume
rus principum eorum ſcribendus in.z.lib.parali.cap.z .
Precepitque rex vt tollerent lapides grandes, lapides precioſos
in fundamentum templi. luxia Hebræum habetur. & fece
runt vehi lapides grandes, lapides precioſos ad fundandum do .
mum . Iidem lapides erant grandes & precioſi : quales funt
lapides marmorei & porphyretici & fimiles. et quadrarét cos .
Iuxta Hebræum habetur, lapides dolatos. Tertia conditio
lapidum eorundem deſcribitur, Quos dolauerunt conuenta cen ri
Seloinonis.& cementary Chiram : porro biblij. Hebraicè habetur.
Ghiblim . & poteft latine dici. Go finitores. Ita quod He.
braica litera eſt.Ex dolauerüt comētari Selomonis et cemetarijChio
finitores: & præparauerūs ligna & lapides ad ædificandü do
rão
mã.Officium fiquidem finitorum eft fic diſponere dolationes
vt lapis lapidi confinis quadraret , & fimiliter lignum ligno .
huius enim artis opera factum eſt quod in ſequenti ſubiun
gitur capitulo :videlicet quod fonusmallei & fecuris non eſt
auditus in ædificatione templi.
Ec ij CAP.
 TERTII REG .
CAPVT VI .
T fuit in oftogeſimo anno & quadringenteſimo anno
egreßionis filiorum Iſrael de terra egypti,in anno quar .
Slito in mente ZiwCipfe eft menfisfecüdus)regni Selomonis
per Ifrael.c edificauit domü domino. Initiú ædifi
B
cationis templi quantú ad tempus deſcribitur tum abegreiflu
ex ægypto , tuni à regno Salomonis :videlicet meore ſecúdo
anni quarti regoi illius. Et apponitur nomen menfis Ziu,
quem aiunteffe menſem ſecundum inter menſes anni.
Domus autem quam adificauit rex Selomo domino, habebar fo.
xaginta cubitos in longitudine, o viginti cubitos in latitudine, o
triginta cubitos in altitudine. Quantitas templi fecundum ſpa
țium vacuum intra ipſum , defcribitur in bac litera . deſcri
ptio autem quæ fit 2.parali.ca.3. comprehendit altitudinem
etiam totius ædificii ,quod erat fupra templum : vt ibi decla
ſabitur. Et porticus erat ante templum . Iuxta hebræum habe
tur. Et veftibuium fuper faciem templidomus, hoc eftio parte
orientali, quæ facies tépli dicitur. viginti cubiterum longitudi
latitudinis domus: o decēcubitori latitudinisſuper
nis fuper faciē
facié domus.A cqualis deſcribii quátitas lögitudinis veſtibuli
quantitati latitudinis tépli ve tota facies tépli veſtibulú ha
beret : cuius latitudo ante faciem çempli ad decimum vfque
cubitum protendebatur ſub diuo: in hoc enim yeftibulo erát
multa vaſa quæ inferius deſcribentur. Et hoc eft ſpatium in
ter alcare holocauſtorum & templum. Fecitque domui fonefiras
obliquas.Iuxta Hebræum habetur.feneftras respicientes claufa .
hoc eft feneſtras quæ clauſæ illuminabant. Etcómuniter ex
1
ponitur non de clauſura abſolute,ſed relatiue ad partem al
teram : hoc eſt ad interiorem partem . exiſtente enim magna
groflitudine muri ,oportet fenefttas fic fieri vt ftri & x fint in
exteriori ſuperficic & latæ valdein interiotibº partibusmu .
si hinc & indevolumen diffundatur per domum . Deſcribun .
tur itaq; feneſtræ afpiciétes clauſæ, quia afpe& us per buiuſ
modi feneſtras claulus erat.co tá enim erant feneftræ quam
ftri &tæ ac longæ quædam aperturæ ,non ad vſum afpiciendi,
ſed ad illuminandum . Aduerte hic prudés le& or quod po
teſt legi. feneftras afpicientes claufi. quia feneftræ nomen apud
hebræos eft communis generis, & tam afpicientes quá clauki
eſt maſculini generis.Siitaque viri afpicientes clauli figoifi
centur,ſenſus eft.feneſtras cales quod afpicientes per illas e
r200
 C APVT VI . 21s
tant clauli : ad differentiam feneftrarum quæ communiter
fiunt,per quas aſpicientes extra ſunt manifefti. Et fecundum
hunc ſenſum deſcribuntur feneſtræ marmoreæ foramioibus
plenæ ,reddentes quidem lumen ,ſed claodendo aſpicientes.
Eiedificauit fuper parietem templi tabulata per gyrum ,in pan
rietibus domus per circúmitum templigoraculi. Quanuis di&io
hebraica ſignificet ſuper, contextustamen ſubiū & orum malo
nifeftat quod hoc in loco non pro ſuper, ſed pro iusta poni.
tur. & propterea legendum eft.Et adificauitiuxta parietem do
mus latus in circumitu, parietibus domusin circumitu templis
Dewir. Aduette prudens le&or quod prius deſcriptú eft tem
plum quo adioteroum ſpatium: deinde quo ad externápar.
tem iuxta faciem templi,deſcribendo veſtibulum cum fene
ftris: modo auté deſcribitur reliquum circumcirca extrinſen
cus ambiens templu.Ita quod paries templi diftinguitur có.
tra faciem templi: & propterca dicendo in circúitu,nocom
prehenditur facies templi. & dicendo in circumitu templi &
Deuir,ſignificat illam partem quæ appellatur fanctú fando
fum :facit enim mentioné & templi & Deuir,ad manifeſtan .
dum q vniuerſus paries circūcirca habuit huiuſmodi latera :
Appellatur auté ſan & um ſanctorú Deuir , co quod ibidé lo
quebatur deus reſpondédo conſultationibus & fupplicatio
nibus. & fecit latera in circumitu. parietis reliqui à facie tem
pli.Reſumit ædificium laterum in circumitu,ad diftinguen
dum latera hæc in tres ordines : videlicet infimum , medium
& fupremum.Vnde & fubdit.Tabulatum quod fubtercrat. Hc
braicè habetur. Latus fubter. Et ne fæpius replicemus, hebrai
cè ſemper ſcribiturlatus vbi interpres fcribit tabulatú. quing
cubitorum latitudinis. latellige quo ad pauimentum .& fimili
ter quod fubditur de latere medio latitudinis ſex cubitorú,
intellige quo ad pauimentű: fimiliq; modo intellige de ter
tio latere latitudinis ſeptem cubitorum quo ad pauimērum .
Ita quod pauimentum infimi erat fecúdum latitudiné quina
que cubitorum ,pauimentum vero medii ſex,pauimentú au.
cem ſupremi ſeptem . medium tabulatum fez cubitorum la
situdinis, & tertium tabulatum feptem cubitorü latitudinis. Eera.
tio huius inæqualitatis ſubiungitur. trabes anté poſuitin domo
per circumirum forinfecusvt non harcrent muris templo. Iuxta He
bræum habetur.quia deficientias dedit domui in circumiru foris
ad Hon apprebendendum parietes domus. Prædi& rinæqualitatis
E ¢ iij Tatio
 TERTIT REG.
ratio redditur ,modus qui feruatus eft ædificando huiuſmodi
later a relatiue ad muros tépli.Quod vtfacileintelligas , di
ſtinguc modos duos quorum altero poſſunt pauimentorum
medij & fupremi trabes iungi muris templi & firmari in eis .
Alter modus eft vc foramina effent in muris tépli in quibus
capita trabiú ponerentur & firmarétur. & iuxta huocmodu
ædificandi nõ eratneceffe vt pauiméta eſſentioæqualia :ſed
poterant omnia effe æqualia,exiftente muro templi forioſe
cusæquali.& hic modus excluditur à litera,dicéte ad no ap
prehédendum muros domus. Alter modus eſt vt mutus tépli
foris ſurgeret æqualis per quinque cubitos,quocöpleto mu
rus ſurgeret reftri & us per vnum cubitum ,ita quòd reliquere
tur vnus cubitus ſecundú nuri laricudiné vacuus fuper quo
vacuo ponerentur capita trabium pauiméri medij lateris. &
hinc pauimentum medij lateris erat ſex cubitorú: erat edini
larius pasiméto infimi lateris ſecundú cubitum illú quem er
reſtritione muri tepli lucrabatur.Et fic à quinto cubito víq;
ad decimum ſurgebat murus ftri& ior ipfimo : perfe & o au
tem decimo cubito, reftringebatur iterum murus templiper
vnum cubitum ſuper quo vacuo ponebantur capita trabium
pauimenti ſupremi lateris . & propterea hoc pauimentú erat
ſeptem cubitorum ſecundum latitudinem , eo quod lucraba
tur duos cubitos ex parte muri templi relatiue ad pauimentá
infimi lateris : vnum autem cubitú lucrabatur relatiue ad pa
uimétum medij lateris.Has autem duas reſtri & tiones author
libri appellar deficientias,dicendo quia deficientias dedit do
mui in circumitu foris. Et fi vim rationis redditæ in litera
percipere vis ,prçſuppone cum ipfalitera quod latera iſta tria
( infimum medium & ſupremum )ſecundum terminos latitu
dinis ex parte exteriori erát çqualia ,ita quòd vna linea re&a
perpcodiculariter duci potuifec ab exteriori termino latitu
dinis fuodaméri fupremi lateris víq ; ad exteriorem terminá
latitudinis fundaméti infimi.Præfuppofita ...bacçqualitate
exteriori , ratio aſsignara in litera cogit ad inæqualitaté pa
uimétorú er parte interiori qua paviméta tangebát murom
tépli & firmabátur in illo.ex hoc enim quòd trabes pauimen
torú non perforabát murú tépli , fed deficientię erat in muro
reſtricto, manifefte fequitur o pauimentú medij latius erat
pavimento infimi, & pauimentū ſupremilatius erat vtroque.
hæc.n.omoia pauciſsimis verbis litera cóprchendit, reddédo
ratione inæqualitatis quia deficiétias dedit domui in circúi
 CAPVT VL.
vi 120
tu foris ſuper quas trabes pauimentorú ſuſtentabantur. Quá
reſtrictionem factam effe ad excludédum perforationému
sorum tépli fubiungitur ad non apprehendendú muros do
mus.fi.n.perforati fuiſſetmuri abſq; huiuſmodi reſtrictio
nibus , non oportuiffet pauimeota efle inæqualia . Aduerte
hic prudens lector primú quòd quanuis murus templi foris
fuerit fic inæqualis,interior tamé ſuperficies etat æqualis.tá
ta fiquidem erat graſsitudo muri ex lapidibus dolatis vt non
folú ad huiuſmodi reſtrictiones forinlecus vſq; ad decimum
cubitú ſufficeret,ſed etiam ad ſuſtinendú ædifíciú altitudinis
fupra ceptú cubitos : vt in libro paralip.icribitur. Aduerte
ſecúdo q triplex iſte ordo laterú ædificatorú ju circúitu pa
rietis tépli, ſic difpofitus erat g medius ordo iugebatur infi
mo & fupremus iúgebatur medio : alioquin defuiffent fufte
tantia tá pauimentú ſupreni quàm pauimeotá medii ex par
te exteriori. impoſsibile eft.n.pauiméto latitudini ſepté cu .
bitorú ſufficere ſultérationéex altera tátum parte, videlicet
muri tépli ſuper cuius vnú cubitú capita trabiú luftinebátut.
Erát igitur proculdubio ifti tres ordines laterú fic difpofitig
infimus ordo pauimétú habebat in terra,mediiautē ordinis
pauimentú, crat & te& ú infimi & pauimétú medii. & fimili
ter fupremi ordinis pauimentú vtrunq ; exercebat officio : c .
rae .n.tc & u medii & pauimentum ſupremi. Aduerte testio ga
quia ipferius ſubiungitur altitudo æqualis fupremi,medij &
infimi ( videlicet linguloru altitudo erat quinq ; cubitoru )
ncc dicit aliquid de vlu ( ad qué videlicet vfum ædificata fint
hçc latera) nulláq; fit métio colunasú quç præ ſe ferrét latera
hæc ædificata in fiilitudine porticus ,intelligédú reftat vt in
telligamus ad vſum domus ædificaca fuiſſe hçc latera: & proo .
pterea oo colúnis ,ſed muris propriis exteriº fulta.fi.n.colu
nis fulta fuiffent,aut hic aut in paralipomeno ſcripta effet res
hæc non minimi mométi . Aduerte quarto g hinc habetur
nullú fuifle in téplo dei oftiú niſiin facie templi quç erat ad
oriété.ex hoc.n.g foris i circuitu parietis tépliç dificata ferie
buntur hæc latera,manifeftatur q vniuerſuspariestéplicira
cudatus erat vſq; ad altitudiné quindecim cubitorú his late
tibus : & ,ppterea nullú relinqui locú alıcui portæ ciscūcirca.
Domus autem cum adificarctur,de lapidibusdolatis asque perfe
Etis . Parui refert quòd habetur. de lapidibus perfeftis mo
tis adificata ef.Dicitur perfc& tis ,ad fignificandum integrita
Ec iiij tem
 TERTII REG.
tem non folum lapidum ,fed operis. adiungitur autem motia
feu ve &tis,ad manifeftandú quod prius fuerunt lapides per
fe & i & poftea ve&i ad ædificium :vt nulla opus fuerit opera
ad perfe &tioné alicuius lapidis in ipfa ædificatione. Etpro
pterea ſubditur.etmallem fecuris omne inftrumentum fer
reum non fuit audicum in domo cum adificarctur. confequensc .
nim eft vt perfectis prius integrè lapidib' nullus fonitus in
ftrumentorum ad perficicndum lapides audiretur in ipſaçı
dificatione.de his enim eft ſermo : Et non excluditur concur
ſus inſtrumentorum ad iungendum lapides & alia oppor
luna.oftium lateris medi. Legendum effec. Porta latcris medijo
lain diétum eſt quod triplex eratordo laterum :ipfimus,me
dius & ſupremus.Deporta infimi lateris nihil ſcribitur: quia
in terra erat, nec per murum templi oportebat intrare illud.
ſed de porta tam medij quam ſupremi lateris ſcribitus,quo
niam ipfa intra groſsitudinem muri templi erat. in pariete
crat domus dextra . luxta Hebræum habetur, ad armum domus
dextrum.Dexter armus domus,meridionalis murus tépli in
telligitur.appellat.n . ſcriptura ſeptentrionalem plagam fini
ftra & meridionalé dextram.Io groſsitudine ergo muri mc
ridionalis templi facta eſt porta ad aſcendendu ad medium
latus.po per Cochleam afcendcbär in mediü cænaculü , o à medio
ad tertium . Interpres addidit copaculu.gradus.n.in modum
cochlearum intra muri groſsitudinem deſcribüturvſque ad
medium latus.ibi enim inueniebatur porta ingreffus in pa.
uimentum medij lateris: ſed gradus non finiebantur ibi, ſed
per modum cochlearum per eandem muri groſsitudiné pro
tendebätur vſq; ad ingreffum in pauimentò ſupremi lateris.
Et ædificauit domum o confummauit eam.De conſummatio
de templi quo ad ſubſtáciam cius eft ſermo. propter quod &
ſubditur de recto, quç eft fubftantialis pars domus.tcxísq; do
mum laquearibus cedrinis. Licet Hebraica di &tio anceps fit,re.
Etius tamen legeretur. contignawit domum rignis laquearia
bus cedrinis materia fiquidem teéti templi defcribitur. Et edi.
ficauit tabulatum fuper omnem domum quinque cubitis alrirudint.
Legendum eſt.Et adificauit latus iuxta totam domum ,quinq; bra
chiorum altitudo eius.Ideo re!umpfit ædificium laterum vt ma
nifeſtaret altitudinem cuiufq; lateris. Et hinc habetur quòd
pullum lacus erat fub diuo.altitudo eoim ſecundum quanti
| tatem à fundamento ad teatum attenditur. & operwis domum
lignis
 CAPVT VI. 221
lignis cedrinis. Iuxta hebræú habetur. O apprehendit domum in
lignis cedrorum . Laquearia colligantia muros templi ( quæ &
loftinebát tectum ) deſcribuntur apprehendeue domum :hoc
eſt perforare domum.erant enim muri tépli ſecuodum inte .
riorem fuperficiem æquales: & propterea oportuit quafi fo .
ramina vacua in muro pro capitibus laquearium efficere.
T factus est fermodomini ad Selemonem dicendo.Sermo iſte
Eprefer
perfe& tis partibus fubftantialibus domus fuit antequam
ornarecur domus ipſa, nó folum quia hoc in loco ſcribitur,
fed præcipue quia iubiungitur. Domm hec quam tu adifices, fi
ambulaueris inſtatutis meis,& iudicia mea feceris, & cuftodieris o
mniamädarameagradiendo in eis. iungendo ... hæc duo(quod
Darrara perfectione dom° quo ad fubftácialia parratur deus
dices Salomoni domus hæc quam tu ædificas ) apparet quod
tunc Deus allocutuseft salomonem : modus auté loquendi
non eft ſcripus. Et legédum eflec.domui buic, vt inueniatur
conſtructio gramatica, reſpondet.n.verbo. firmabo fermonem
meü secum quem locutus fum ad Dauid patré tuum . Eft.p.ſenſus
9 huic domui tecú firmabo ſermoné meu qué locutus fum
& c.fi ambulaueris in præceptis meis &c. Et dixit hçc Deus,
ne erraret Salomon pucando quòdpropter hanc quam ædi
ficabat domum ,Deus firmaffet pollicita Dauidi.oppofitum
cnim reuelat Deus : videlicet quòd ambulacio Salomonis in
via Dei erit ratio , pollicita Dauidi firment domui huic &
Salomoni .ythincdiſcamus quòd ædificare templa prodeſt
ædificanti,fi præcepta Dei ſeruet. Ee habitabo inmedio filiorü
Ifrael: non derelinquam populum meum Ifrael.
T edificauit Selomo domum & confummauit eam.si non rem
ER Tumit vtadiungat ſubiun &ta,fermo eft de ædificio ſuper
addito ſubſtantialibus partibus . itaquod primum narrat il
lud in genere & factum & complecum à Salomone: deinde
narrat idem per fingula diſtinguédo.Et edificauit parietes do
mus intrinfecus tabulis cedrini, Legendum effet. coftis cedrorum .
ad fimilitudinem fiquidem coftarum erát ligna cedrina te
gentia parietes templi intrinfecus . Etdicendo ædificauit,
innuit quòd non affixione clauorum ,ſed ædificatione iun
gebantur muris templià pauimento domus vfque ad fummita
tem parietum & vfque ad laqueatia opetuie lignis cedrinis intrin
fecus. Legendum eſt incipiendo clauſulá. à pavimento domus
vſque ad parietes contignationis operwit ligno intrinfecu . Decla
satio
 TERTIG REG .
ratio eft præcedentis clauſulz. o texit pauimentum domsu da
bulis abiegnis.Legendum effet.coftis abietis. Gimilia enim coftis
deſcribuntur ligna pauiméti. Aedificauitque viginti cubitoruna
ad pofteriorem partem templi .Hebraicè habetur. à coxis domus.
Certum eſt partem vitimam templi fignificari ad plaga oc
cidentalem : quæ variis nominibas deſcribitur in diuerlis ſcri
pturæ locis . & hic à coxis domus nominatur,quia tanquam
coxarum locum in corpore tenet tercia poftrema pars . Fic
enim ſpecialis mentio illius partis ,quia illa erat fan & ú ſan
Eorum.tanquam hactenus dicta de teguméto parietum , in
telligenda fint de prima parte templi quæ appellatur fanctú ,
cuius longitudo erat quadraginta cubitoru.de reliquaenim
parte viginti cubitoruin modo eft ſermo. tabulata cedrina , is
pauimento vſque ad fuperiora.Legendum eſſet.coftas cedri,a pa
wimento vſque ad parietes Sonat licera quòd etiam pauimétum
huius vltimæ partis texit coftis cedri. & quo ad hoc præſta
bat pauimentum iftius partis pauimento reliquo , quod erat
ex coſtis abietis.ofecii interiorem domum oraculi in ſanctü fan
Etorum.luxca Hebræum habetur.Qadificauit ciintrinſecus deo
uir pro fanéto Sanctorü . & etiam datiui caſus Deuir. Declaratio
eft præcedentis clauſulæ viginti cubitorum.declaratur enin
quod fpatio illi intrinſecus ( videlicet Deuir)pro ſancto ſan
&orum ædificauit di &tam ſtructuram.Vbi prudés le&or ad
uerte quòd nulla fit mentio muri in hoc ædificio viginti cus
bitorum :ſed duntaxat dicitur quòd ædificauit viginti cubi
tos à pedibus domus in coſtis cedrinis.
Porrò quadraginta cubitorum erat ipſum templum pra foribus
oraculi.Legendum effet. Et quadraginta cubitorum fuit domus:
ipfa templum ante. Spatium quadraginta cubitorum appella .
tur domus diſtincta à Deuir. & eadem dicitur téplum ante,
vel quia erat ad oriétem,vel quia erat ante Dcuir ingredie
tibus téplum.Et cedro domus intrinfecusveftita erar ,habens. Le
gendum eſſet.habente.quoniam ad cedruin refertur.fornais .
Fas Giuncturas ſuas fabrefaltas & calaturas eminētes, Quç vo .
captur tornaturæ & cælacuræ eminentes , Hebraicè fonant
inciſiones artificioſas & inciſiones adinftar gemmantium
ſeu florentium ramuſculorum .omnia cedrinis tabulis vestita
Sunt,nec lapis apparcbat.
Oraculum autem in medio domus in interiori parte fecerat,vtpo
Beret ibiorcam fæderisdomini. Quanuis hebraica di &tio figni
ficare
 CAPVT yi .
ficare poſsit in medio, legédum tamen effet.Et Denir in inti_
mo domus intrinfecusfecit parare , ad dandum ibi thecam fæderis
Ichowah.Deuir enim interpretatum oraculú, non erat in me
dio domus,ſed in tertia parte poftrema ipfius domus & pro
pterea dicitur in intimo domus intrinfecus. Porrò oraculis ha .
bobar viginti cubitos longitudinis o viginti cubitos latitudinis eo
viginti cubitos altitudinis. Iuxta Hebrçum habetur.Et in facica
bus Dewir viginti cubitorum longitudo o viginti cubitorum lats
sudo & viginti cubitorum altitudo eius.Facies Devir appellau
tur ſuperficies eius:quæ æquales ſecundum omnem dimen
fionem intercepti ſpatii deſcribuntur fecundum planum li
teræ ſenſum . Ita quòd ex litera habetur quod fan & um ſan
& torum erat altitudinis vigintiduntaxat cubitorum: vtpote
perfecte quadrum.vt hinc intelligamus paulo ſuperius ſcri
ptum de edificio viginti cubitorum.referrinon ſolum ad di
uifionem oraculi a templo,ſed etiam ad diviſionem te & i ip
fius oraculid recto cómuni totius templi.crat enim téplum
aluirudinis cubitorum triginta . Si quis tamen diceret quod
{parium viginti cubitorum fecúdum altitudinem diſtingue
batur non recto medio , ſed deſignatione& diſsimilitudine
opificii à ſpatio decem cubitorum vſque ad teâum templi ,
neſcio ſi poſſet conuinci. O veftiuitillud auro puro : & aliare
vestiwit cedro. De altari thymiamatis eft fermo. Domumque
ante oraculum . Seotentia redditur :Hebraicè tamen ſcribitur.
texit Selomo domum intrinfecus auro puro. Ne repetatur idē,
per domum intrinſecusnon intelligimus oraculum , ſed do
mum fecundú interiorem ſuperficiem.c affixit laminas cla
sis aureis. Juxta Hebræum habetur. & tranfiuit in catenis auri
quod ante Denir,o vestiuit illød auro . Paries ex coſtis cedri di.
videns fan & ú à rano fanctorā appellatur ante Deuir. quod
abſq; muro ex coftis cedri fuiſſe, teftatur peceſsitas catena
rum : hoc eft vectiú officiú catenari ( quod eft ligare )exercé.
tium.qui cú ferrei debuiſſent effe ,aurei deſcribūtur tranſeú .
tes ſuper coftarú laticudinem ad vinciendú coftas fimul. Et
quia fpecialis fit métio quòd veſtiuit parietem hunc ligneum
auro,& ante Deuir catenæ huiuſmodi deſcribuntur,infinuae
tur quod de exteriori ſuperficie illi parietis lignei eft ſermo
rú quo ad cateo as tú quo ad deaurationem . Itaquòd ligátcs
coftas iſtas ligncas vetes erát non in ſuperficieintra Deuir,
edin fuperficie exteriore ,quz etiá veſtita auro deſcribitur.
interior
 TERTII REG.
interior enim ſuperficies iam deſcripta erat veſtita auro cuni
reliquis ſuperficiebus oraculi . Totámque domum veftiuit anno
vfquequo perficeretur tota domus:fed totum altare oraculi rexit
Auro. Hebraicè habetur. totü altare quod Deuir veſtiwit auro ,
Er eft Deuir datiui caſus.eſt enim ſermo de altart thymiama
tis,quod erat non ipſo oraculo,fed ad ipſum oraculum : erac
cnim poſitum ante prædictum parietem ligneum .
Et fecit in Deuisduos Cherubimde lignis oliwarum , decom cubis
forum altitudinis.Et quinque cubitorum ala Cherub ma, & quing
cubitorum ala Cherub ſecunda : decem cubiti erant à fummitate
ala vnius vſquead fummitatem ale alterius. Decémque cubitos
rum crat Cherub ſtcundus : menfura & opus vnum erat ambobus
Cherubim . Altitude Cherub vnius decem cubitorum : fimiliter
Cherub ſecundi.Poſuitque Cherubim in medio domus interioris,o
extenderunt alas Cherubim , & tangebat ala vnius parietım ,o als
altcrius Cherub tangebat parietem alterum :alaq; eorum in medio
domus feinuicem sangebant. Et veftiuit Cherubim auro . Aduerte
prudens lector quòd iſti Cherubini hic deſcripti non ſuptil.
li quos deſcripäe Moſes,nec adillud officiú ad quod deſcri
plit Moſes.illi enim erant aurei & parui,iuxta arcam mutuo
ſc reſpicientes quaſi fuſteatátes ſedem Dei : iſti autem lignet
& magni( vtpote decem cubitorum ) & reſpicientes ad orić
calem plagă &c. Sed creditur Salomonem feciſſe hos Che
tubinos ex diſpofitione Dauidis , & illos alios aureos iuxta
diſpoſitionem Moſaicam .
Et omnes parietes domus per circumitum fculpſievariis calaturis
torno & fecit in cis Cherubim & palmas. Iuxta Hebræú ha
betur. calanit apertis cælaturis Cherubinorum & palmarum . Or
natus parietum clare deſcribitur. & picturas varias quafi pro
minentes depariete ou egredientes. Iuxta Hebræum habetur.com
apertionibusgemmarum :intrinfecus & extrinfecus.cria enim hæc
(videlicet Cherubinuli & palmæ & apertæ géma arborum )
inciſa in lignis illis deſcribuntur intrinſecus & extrinſecus:
hoc eft in fan &to fan & torum & in ſancto . Etpauimentum do
mus veſtiuit auro intrinſecus & extrinfecus.hoc eſt tam in ſancto 1
fan &torum quàm in ſancto. 1
Erin ingreffu oraculi fecit duo oftiola.luxta hebræum habe
tur.Et porta Deuir fecit oſtia.Vnica porra , multæ vero valuz
deſcribuntur pro ingreſſu oraculi.de lignus oliwarum : poftesque
angulorum quinque. luxta Hebræum habetur, ligna olci, limi
nare
 CAPVT VI. 223
Bare de portesà quinta. Quinqueangulorú intelliguntur tam
poſtes quàm liminare & tuperlimioarequo ad formam :quo
ad materiam vero ex lignis olearum.Erduo ostia de lignis oli
warum . eadem enim defcribitur materia valuarum duarum
yoius ponæ , quæ deſcripta eſt materia vtriuſque liminis &
poſtis . ſculpfit in eis pictura Cherubim palmarü fpecies
Anaglyphavalde prominentia. Legendum eft vt ſupra. Ocala .
wie in cis celaturas Cherubim & palmarum apertionum gēma.
rum.expone vt ſupra.oveſtinie auro . ipſas valuas ac poſtes &
limioa.coperwit tam Cherubim quàm palmas & cætera auro .
Legeodum eft. & extendit fuper Cherubin fuper palmas au .
rum . Per fingula narrat appofitum aurum .
Fecitque in introitu templi poſtes de lignis oliuarum quadrangu
lares. luxta Hebræum habetur . Et fic fecit porta templi postes
ligni olei, à quarta . Quadrangulares poſtes portę templide.
ſcribuntur ad differétiam poſtium portæ oraculi. Etdicen
do portæ templi, vnica figoificatur templi porta. Er duo oftia
de lignis abiegnis. Vide differentiam quoad materiam.valuæ
templi er ligno abietis erant,poſtes autem er ligno oliuz :in
valuis autem oraculiomnia erant ex lignis oliuarum.altrina
fecus & vtrunque oftium duplex erat &ſeinuicem tenens aperica
batur. Iuxta Hebræum habetur.dua coſta valua vnius votmda,
@due calature valua ſecunda rotunda .Coftæ tranſuerſæ ſunt
in corpore animalis: & ad coſturom inſtar duo diſtin & iua in
ſuperficie oſtij æquidiftantia appellantur duz coftæ . inter
quas & fummum ac infimum oftij tria vacua intercipiuntur,
quæ non quadra , ſed rotunda deſcribuntur: quia coftæ ipſa
circulú conſtituebát. hoc enim modo etiam hodic videmus
principú oſtia fieri.coſtis tamen quadrangulis. In tribus cire
culis inter duas coſtas in fingulis oftiis erăccælaturæ variæ.
& ad declarandum breuiter fimilia fuiſſe ambo oſtia ,dicitur
io litera quod cælaturæ ſecundi erant rotundæ. coltæ enim
rotidæ cum cælacuris communes ſignificantur verique val
uæ. Et fculpfas Cherubim palmas @calaturas valde eminentes:
operuitque omnia laminis aureis opere quadro ad regulam . Lege
vt fupra. Et celauit Cherubim palmas & apertionesgemmaru:
Øveſtict auro diretto ſuper canarum .Narrantur figuræ cælatæ
in illis rotunditatibus:& declaratur operimentum auri dire
& um fuiſſe ad penetrandum concauas partes quæ ex ioci .
fionibus cauatæ fuerant.
FE
 TERTII REG.
Et adificauit atrium.Præter veſtibulú templi fuperius de
ſcriptum , ædificatum eft hoc atrium magnú quod in euáge
liis appellaturtemplu.in hunc enim locú ingrediebatur po.
pulus ad adorandam & c.interius tribus ordinibus lapidum polito
sum : & vno ordine lignorü cedri.Legendú effet. intrinfecus tribus
ordinibus dolatorum :Qordine exciſari cedrorum.intra fiquidem
atriú quatuor iſti ordines deſcribútur: ſed modus quo diſpo
Siti erant oon ſcribitur. Ec quidem fi planú erat atriú , facile
eft intelligere hos quatuor ordines fuiſſe taoquam ordines
fubfelliorú bioc & inde: tres quidé pro populo ,quartum au
té pro optimatibus ex lignis cedri. veruntamenquicquid de
hac difpofitione dicerem , diuinaodo loquerer.
In anno quarto.regni Salomonis. fundata est domus domini
in mense Ziu, hoc eſt in menſe ſecundo anni , qui eſt Sole exi.
ftente in tauro. Et in anno vndecimo.segniSalomonis.in men .
1
ſebul,ipfe eft mcnſis octauus,in ordine mengum anni,inchoan .
do aonum à menſe lunæ primum impleræ à role in ariete.
menſes enim lunares ſupputant hebrçi.perfecta eſt domus in o .
mni opere (wo. Parui refert quod bebraicè habetur. in omnibus
rebus fuis . & fimiliter fubiungitur. O in omnibus regulis fui.hoc
eſt ſecundum voiuerſas delignationes luas. Galificauit eam
ſeplem annis.
CAPVT. VII .
Omum autem fuam , hocelt domum habitationis
propriæ. edificauit Selomo tredecim annis: comple.
wie totam domum fuam .Scriptum eft hoc ad wanja
feſtandum maius adhibitum fuiffe Itudium adæ ,
dificandum cemplum quam domum regiam: ve ab exemplo
diſcant principes diuina ædificia maiori ædificandaſolicitu
dine & diligentia quam propria.

A domus appellata domus Tyluæ non cuiuſcunque, ſed li

bani ,co quod in hac domo eratquafi fylua ad inftar libani .
erat enim hæcdomus tanquam fylueftris.centum cubicorã lon
gitudinis,et quinquaginta cubitorum latitudinis, triginta cubi
torum altitudinis. Quantitasdomus habitationis regiæ tacita
eſt :quátitas vero iſtius domus ſylueftris ſcribitur. quatuor
deambulatoria inter co !umnas cedrinas. Iuxta hebræum habetur.
super quatuor ordines columnarum cedrinarum . Nihil dicitur de
deambulatoriis: ſed quatuor deſcribuntur ordines columoa.
rum
 CAPVT VII. 2: 4
rum non ex marmore,ſed ex ligno cedri ſuper quas ædifica.
ta erac domus.Et hinchabctur quod vniuerſa hæc domusli .
gnea crat : vtpote ædificata ſuper columnas ligneas. Nume
rus autem harum colunsoarum per quatuor ordines ſecun
dum longitudinem domus diſtributarum , non eſt ſcriptus.
ligna puippe cedrina exciderat in columnas, luxta Hebræum ha
betur.So exciſa cedrorü fupercolumnas. Tectum immediate ſu
percolumnas deſcribitur ex dolaris lignis cedrinis.Et tabu
latis cedrinis vestiuit totam cameram :qua quadragintaquinque co•
lumnis fuftentabatur. Iuxta Hebræum habetur. Etconsignatio
cedrina defuper ſuper coſtas que ſuper colünas quadraginta et quin .
que: quindecim ordine.Supremum teêtu deſcribitur fimul cum
media contignatione. tres enim contignationes ( ſupputato
tecto ſupremo ) domus hæc habebat. & de ſupremo te &to
fcribitur & contignatio cedrina deſuper : modus autem fi
mul cum media contignatione ſcribitur dicendo ſuper co
ftas quæ ſuper colūpas quadraginta & quinque, quindecim
fingulo ordine.coftæ enim apellantur ligna ſecundúlacitudi
pem domus extenſa quemadmodum coſte ſecundum tráſ.
uerſum ſunt corporis animalis. Deſcribituritaq; domus ifta
diſtincta tá in media quam in ſuprema cótignatione in qua
tuor partes forte æquales: videlicet quod quælibet pars erat
longitudinis vigintiquinq; cubitorú totiusenim domus lon
gitudo erat centum cubitorum . Dinſtinguebantur auté iftæ
quatuor partes tribus ordinibus columnarum . ita quod pri
mus ordo columnarum ſecundú latitudiné domus ex quio
decim conftás columpis ſeparabat primam partem à ſecúda:
ſecundus aucem ordo colemuarum fimilis primo ſeparabat
fecundam partem à tertia: tertius autem ordo columnarum
ſeparabat tertiam parté à quarta . & fic triplici ordine colum
narum quorum quilibet cötinebat quindecim columnas , di
ftin &ta erat domus hæc.Super has auté columnas trabes pe
ſicæ appellantur coft.x, quæ ſuper colúnas quadragintaquin
que( affignádo quindecim colunas cuilibet ordini) Græ erát.
vbi prudés lector aduerte quod iftæ quadragintaquinq; co .
lunæ nó funt illæ quibus paulo ante ſcriptú eſt g ædificauit
domú fuper quatuor ordines columnaru.ná illarum ,quatuor
narrantur ordines abſque numero columoarum : iſtarum veo
so tres narrantur ordines cum numero columnarum cuiufli
bet ordinis. & Darrai difpoficio earú.quod videlicet ſuſtenta
ban:
 TERTII REG.
bant coftas: quod eft di&tu ,eraot difpofitæ & ordinatæ fecú
dum latitudinem domus . Et intellige fimiles ordines colum.
narum ad diſtinctiones paraum etiam in ſupremacontigoa .
tione. Nec fis ita rudis vt intelligas ſpatiu de columoa in co
lumnam relictum vacuum , ſed tabulis loco parietis plenum .
tota enim domuserat lignea, vt domus fylueftris ex fylua
dúcaxat cõſtaret: hancenim magnificentiá effecit Salomon.
Vous autem ordo habebat columnas quindecim contra ſeinwicem
poſitas, o è regione ferefpicientes aqualifpatio inter columnas:
Super columnas quadrangulata ligna in cunetus equalia. Tota ifta
litera vſq ; ad deſcriptionem porticus vnde irrepferit neſcio :
ná hebraicè immediate poft ordiné colūnarú præſcriptum
ſubiungit. Etreſpectionü tres ordines, hoc eft & feneftrarù tres
ordines. Quod vt intelligas, aduerte y domus ifta fecundu
alctudinem in tres diſtincta erat habitaciones: infimá,mediá
& ſupremam . & propterea dictum eſt quod tres habebat co
tignationes, fupputato fupremo telo.in qualibet autem ha
rum partium erat vous ordo feneftrarum : & propterea dici
tur & fepeftrarum tres ordines: videlicet iofimus, medius &
ſupremus. Diſtinctio autem harum habitacionů etiam fi non
infinuaretur ex antedictis, manifeſte infinuatur per diſpofi.
tionem feneftrarum infimarum , mediarum & fupremarum :
oportet enim cointelligere ordinibus feneftrarúordines ha .
bitaculorum.Deinde immediate ſequitur. feneftra ad fence
ftram.hoc eft & feneſtra refpondens feneſtræ ita quod fupra
mi ordinis feneſtra perpendiculariter fita erat ſupra feneſtrá
medii ordinis:& fimiliter illa ſupra feneſtrá io mi ordinis.
Deinde immediate ſequitur.tribus vicibus.hoc eſt iſte triplex
ordo feneftrarum multarum in infiina , & fimiliter multarum
ia media,& fimiliter multarú in ſuprema habitatione úc diſ
pofitarum , tribus vicibus multiplicabatur.verbi gratia erant
decem feneftræ in triplici ordine: hoc eſt triginta feneftræ
in prima parte longitudinis domus ,& triginta aliæ fimiliter
dilpoſicx ia media parce loogitudinis domus, & criginta 10
poltrema parte longitudinis domus. fic enim tribus vicibus
reperebatur triplex ordo feneſtrarum , fic quod feneſtra eſſet
Cupra feneſtra . Et reuera reſultabat pulcher aſpectus, & zdi
ficatoriæ arti colouans. Deinde immediate ſequitur.Etomnes
porte poſtes quadrati aſpectus:et e regione aspectus ad afpectum
tribus picibus. Deicribitur vniuerſa portarum aulicarú multi
tudo ,
 САР. VII. 225
tudo, tum quo ad figuram earum & poftium quadrangula.
rem.cum quo ad ficum , quia fitæ erantſecundum aſpectum .
Et ad qualitaté aſpectus declarádam ſubiungitur quod afpi
ciebat vna porta contra aliam : hoc enim ſeruaturſecundum
artem fabrilem . Tum quo ad numerum talis ordinis porta
rum ,dicendo tribus vicibus. ſuper quodlibet pauimentum fi
quidem cuiuſcunq; contignationis erat iſte ordo portarum ,
portæ è regione portæ ſecundum lineam longitudinis.Et fic
finitur narratio ædificii domus faltus libani in ſeipſa : 02 rra.
tur autem conſequenter illius atrium.
Er porticum columnarum fecit.Non ſcribitur an porticus tee
gens ab imbre, an veſtibulum ſub diuo fuerit. longitudo fio
quidem cum latitudine duntaxat deſcribitur, nulla mentio
De fa & a de altitudine. Etappellatur hoc atrium , atrium co
lumnarum ,ea ratione quia crat atrium domus ædificatæ fu
per columnas. quinquaginta cubitorü longitudinis. vt atriú eſſet
æquale latitudini domus.eb triginta cubitorü latitudinis: al
terā porticum in facie maioris porticus. Iuxta hebræum habetur.
u porticus fuper faciescorü.Situs deſcribitur eiuſdem atrii : vi.
delicet që fitum erat in facie eorú : hoc eſt in anteriori parte:
hoc eſt ad plagam oriétalem quæ erat facies domus colum .
narum . columnas et epiftylia fupercolãnas fecit. luxta heb. ha
betur.columna O trabes super facies eorum .More ſolito de
fcribit Gogulorú Gitú . ita quod non ſolum atriú ante facié do
mus,fed & columnæ & trabes colligares colunas erant ante
domum . Et per hoc declarat quod atriú iſtud ctiam erat li
gneū , ex columnisligneis & irabibus colligātibus colúnas .
& in his fubintelligitur paries ligncus claudens atrium .
Porticum quoque foliiin qua tribunal eft, fecit. Juxta be
bræum habetur. Etporticum fedis in qua iudicabit ibi,porticum
indicii fecit. Occaſione deſcriptæ porticus domus ſylueftris,
tranfit ad deſcribendum porticum in domo regia cuius in
principio capituli meminerat, & defcribit porticum iudicii
in qua erat fedes Salomonis ad iudicandum populum . & per
hoc deſcribirur certus locus in domo regia in qua rex dice
bat ius populo. O texit lignis cedrinis à pauimento vfq; ad fum .
mitatem . Iuxta hebræum habetur. consignatio cedrina d
pavimento vfque ad panimentum . Sic iacet in hebræo.Etapo
pellat pauimentum etiam telum iftius porticus, eo quod
tc & umillud pauimentum effet fuperioris habitaculi: ad ma
FE Difeftandum
 TERTII REG,
pifeftádum quod ſuper porticum iftam erat habitaculum ,
Parietes itaque omoes ab imo vſque ad ſummum cruftati ce
drinis lignis debcribuatur,ita quod erat etiam deſuper habi ,
tatio . Et hunc effe literalé ſenium , ex eo patet quod fecun
dum hoc opificium conftruâa fubiunguntur multa ædificia,
Er domuncula in qua ſederetur ad iudicandum crat inmedia por
ticu ſimili operc. luxta Hebræum habetur. Et domui ſua in
que habitabit ibi,atrium aliud intrinſecus ad porticum ,ficutopus
iftud fuit. In cadem domo regia in qua habitabat Salomon
aliud atriú deſcribitur fimili opere factum ; & erat Gitú incrin .
ſecus relatiue ad porticum iudicij . ita quod porticus iudicij
erat foris refpe &tiue ad hoc atrium ,qnod erat internú atrium
domus regiæ . Et neutrius tęâum erat ſub diuo , ſed vtriufq;
tectum erat pauimentum alterius habitationis: vt fæpe via
demus fieri in palatiis principum. domum quoque fecit filia
Parhonis quam acceperat Selomo,fecundum porticum banc. Ter
tia narratur domus profana ædificata à Salomonc.opere fi
mili opificio porticus prædi& x quo ad ligna cedrina à paui
mento vſque ad pauimentum.
Omnia lapidibus precioſis qui ad normam quandam atque
menſuram tam intrinfecus quam extrinſecusferrati crant. luxta
Hebræum habetur. Omnia hac lapides precioſi ſecundum mene
furas dolari, complanati planula intrinſerus extrinferm . decla
rato enim opificio quo ad ligna çedrina omnium iftorum
( videlicet porticus iudicij,atrij interni domus regiæ & do
mus filiæ Pharaonis ) declaratur materia corundem quo ad
lapides parietum : videlicet quod erant lapides preciofi do .
lati ac coplanati intus & exura. a fundaméto vfque ad fum .
mitatem parietum , eu intrinfecus vſque ad atrium maius. Error
çſt ſcriptoris : legendum eft. & extrinfecus vsque ad atrium
grande, fic enim habetur hebraice. Extenditur fimilisfabri.
ca ad extrinſeca : videlicet atrium magnú, proculdubio do.
mus regiæ. Et dicendo & extrinſecus, manifeſtat tertium
atrium domus regiæ. ita quod atrium iudicij erat fcum in
loco medio inter atrium interdum & atrium magnum ,cuius
qualitas inferius deſcribetur. Fundamenta autem crane lapi.
des precioſi, lapides magni: lapides decem cubitorum & lapides octe
cubitorum . Poſt deſcriptos lapides parictum , deſcribuntur
lapides fundamentorum valde magni. Es defuper hoc eft in
ſuperficie.
 CAP. VII . 226
Superficie fundamentorum . lapides preciofi. marmorei ſeu
porphyretici. equalis menfure feiti erant . luxta Hebræum
haberur . fecundum menfuras dolari. nec dicitur an zquales
an inzquales eſſent lapides. Similiterque de cedro. luxta hc
bræum habetur . & cedrus. iam enim di&um eft quod à pa.
uimento in pauimentum erant ligna cedrina. Alicubi ita .
quc fuperficies pauimentorum erant ex huiuſmodi lapidi.
bus admenfuram ftratis:alicubi vero ex lignis cedri,prout
aula congruebat.
Esatrium maius rotundum . Iuxta Hebræum habetur. Et
atrium grande in circumiru tres ordines dolatorum , & ordo dolatas
rum cedrorum . Delcribitur extrinſecum atrium domus regiæ
quod appellatur atrium magnum : deſcribitur autem cir
cumcirca habere tres ordines lapidum Jolatorum , & quare
tum dolatarum cedrorum . necnon & in atrio domus domini in
teriori og in porticu domus . luxta Hebræum habetur.64
trio domu lehowah intrinſecus, o porticui domms. perinde achi
diceretur tum acrio domus lehouah tum atrio domus regiz .
fimilia caim deſcribuntur hæc duo atria quo ad illos præ
millos quatuor ordines.Ec quod dicitur intrioſecus, non re
fertur ad domum domini, ſed ad fuperficiem interioré atrij:
etpatet ex ſcripts in capitulo præcedenti.
Miſie quoque rex Selomo, cotulit Chiram de Tyro. Narratu
rus ornamenta & vala zrca pro templo, prænarrar artificem .
Filius mulieres vidna crat de tribu Naphthali. Non referri ad
mulierem , teftatur paralipomenon ſecuodus сар. vbi ma
ter iſtius de tribu Dan dicitur.ex linea ergo paterna erat de
tribu Neptalim.6 pater eim erat vir Tyrius.natus fiquidem e .
çat ia ciuitate Tyri pater eius, & propterca Tyrius dicitur. fa
ber ararius et plenus fapiëtia et intclligentia &ſcientia ad facien
dum omne opus in are: venitquead regem Selomonem , o fecit o
mne opus eius.
Et finxit dwas columnas areas : decem & octo cubitorum po
ral altitudo columna vnius. quo ad ftipitem columnz : nain
altitudo totius molis yoius columnæ trigintaquinque erat
cubitorum ( vt paralipomenon teftatur) Tupputando eciam
quanticatem baſis, capitis & coronæ. O linea dwodecim cu.
birorum ambicbar columnam viranque.luxta Hebræum habe
tur.columnam fecundam .& à fortiori primam.Ambitus voiuſ.
cuiuſque columaz deſoribifur duodecim cubitorum .
Ff ij Duo
 TERTII REG.
Duo quoque capitella fecitque ponerentur fuper capire columns
marum , Iuxta hebræum habetur. Er duas coronas fecit ad dapi
dum fuper capita columnarum . Nota prudens lector ſuper ca
pita columnarum : & perpendes ſuper columnas fuiffe capita
quæ epiftylia & capitella vocari folent, & fuper capita fuiſ
ſe coropas.fic enim huiuſmodi ornamétum nominat hebrai .
ca litera,co quod quemadmodum corona ornamentú eft lu .
per caput hominis :ita hoc ornamentum erat ſuper caput co
lumnæ, & formam habebat coronæ. fuſio aris. ſubaudi effecit
coronas iſtas. quinque cubitorum erat altitudo corona vius, o
quinque cubitorum altitudo corone ſecunda. Quantitas ſecun
dum longitudinem deſcribitur æqualis vtriuſque coronæ,vi.
delicet quinque cubitorum , Et quaſi in modum relisa catena
sum fibiinuicem miro opore contextarum : vtrunque capitellum co
lumnarum fwfile crat, ſepsena verſuum retiacula in capitello yno
Septena retiacula in capitello altcro. Vniuerſa hæc,voica clauſu .
la concluduntur iuxta hebræum . Retiacula opere retis, appen
dices opere catenatum coronis qua fuper capita columnarum :feprem
corona vni, & ſeptem coronaſecunda. Corpus corona (non to
tum , ſed quod erat ſupra ventrem coronæ ) deſcribitur con .
ftans ex ſeptem zonis ,quarum vna erat fuper aliam : & quæ
libet zona diſtin & a erat in partem fuperiorem fimilem reci
& appendicem partem ioferiorem operecatenarum . Dixi S.
milem reti:quia di&tio hebraica non ſonat propriè rete, ſed
aliquid fimile quod communiter exprimimus per rete ob pe
nuriam vocabulorum . Ex iſtis ergo ſeptem zonis conſtitue
batur non vniuerſum corpus coronæ ,red pars ſuperior :
ſubiuncta teſtantur. Erant ergo latæ non parum zonæ iftæ
conftituentes circumcirca corpus coronæ ſupra ventrem :ſed
omnes iſtæ zonæ erant fimul fulæ ,vnum conftitueotes ca.
sonæ corpus cum inferiori parte corporis coronæ . quæ infi
ma pars ( ve inferius ſubiungitur ) circulus non paruæ lati
tudinis erat , paulatim ampliando ſurgens vſque ad zonam
infimam inter di& as ſeptem . Et hic largus circulus inferior
coronæ pars , crat duorum cubitorum : vt in vltimo capitę
quarti regum ſcribitur. & conſequenter pars coronæ fupe
fior diftin & a in zonas ſepté cú malogranatis fuperpofitis,
çrat crium cubitorum ; nam toca corovæ altitudo erat quin
que cubitorum .
Et perfecitcolumnas, Legendum eft. Etfecit columns . Hi
TIR
 CAPVT Vire
famartifex . duos ordines per circumitum retiatulorum fingulo
rum . Optime interpretatus eft hanc clauſulam , hebraicè mi.
ous claram . & duos ordines in circumitu ſuper retiaculum vnum.
Intelligitur enim ſuper retiaculum fingulum . Et eft ſermo
de duobus ordinibusmalogranatorum inferiusexplicando.
fum . Et quoniam in libro paralipomenon malogtanata de
ſcribuotur ſuper catenas,hic vero ſuper retiacula, ad verifi
candum vtrunque intelligendi ſunt duo ifti ordines ſuper
Aingulas zonas : ita quod vnus ordo erat ſuper retiaculum
& alter ordo erat ſuper appendicem catenam . Et fi condi .
deraueris quod ſeptem erant zonæ, fummabis quatuorde .
cim ordincs malogranatorum , cuilibet zonæ affignando
duos ordines: vt hæc ſonat litera . vt regerent capitella que lo
sant fuper fummitatém malogranatorum . Iuxta Hebræum ha
betur . ad tegendum coronas que (aper caput malogranatorum .
Et eſt pars inchoatæ ſententiæ . eft enim ordo literæ, & duos
ordines malogranatorum in circumitu fuper retiaculum
rnum ad tegendum coronas quæ ſuper caput. Quia dixe
tat ſuper retiaculun vaum , declarat modum quo ſuperpo.
nebatur reciaculo malogranatum : videlicet tegendo corpus
coronz quæ erat ſuper caput columnæ . Deſcribitur itaque
corpus coronx contextum opere fufili ex ſeptem žonis præo
di& is:ornacum autem per ſingulas zonas duobus ordinibus
malogranatoram , quorum alter tegebatretiaculum , alter apo
pendicem catenam.erant enim malogranata adieéta coronx
& diſtributa per eam circumcitca,tanquam vniones in coro •
bis principum.ofic fecit corona fecunda.
Capitella amtem qua erant fuper capita columnarum ,quafi ope
te lilii fabricata erant in portica: quatuor cubitorum . Iuxta He
bræum habetur. Er corona qua super caput columnarum , opus
lilii in porticum : quatuor brachiorum . Deſcripto corpore coro
hæcum illius oraamcato ,deſcribitur prius infimum corond
& deinde fupremum . ex imo itaque coronë egrediebantur
in atrium quatuor cabiti foliorum lilii circūcirca. Er deſcri
buntur hæc folia lilii in atrium ,eo quod extendebantur non
ſuper columnam nec ſuper coronam ,ſed occupandofpacium
atrii ja aereilacellige camen folia hæcper modum foliorum
lilij & non per lineam re&am extédi.ita quod quodlibet fo
lium erat quatuor cubitorum , quamuis non occupatet ſpa
dum quatuor cubitorum ſecundum rectá liacam : Hexa enina
Ff ij fanc
 TERTII REG
ſunt liliorum folia. Vbi vides quàm pulchrum erat ornament
tú coronæ ab imo. Deinde deſcribitur ornamétum coroDZ
inſui ſupremo. Et rurfum alia capitella in fummitate columnaria
defuper, iuxta menfuram columna contra retiacula. Iuxta He
bræum babetur.Ét corona fuper duas columnas eriam defupere
regione ventris,quod trans retiaculum . Sic iacet in Hebræo. Ex
qua litera infinuatur figura corporis coronz , quòd videlicet
habcbat ventrem : ac per hoc corpus ipfius coronx ſurgebat
ab imo cum quadam ampliationc vſque ad tertium corond
cubitum exclufiue. ita quòd aliquantulum ventris in aſcen
ſu coronæ ſecundum altitudinem reſultabat: & pars ſuperior
conſequenter reſtringebatur vſque ad fummum cum debita
proportione. Verum inter fummum & imum diſparitas erat:
quia imum erat amplum, aliquantulum tamé ftri &tius quam
venter: alioquin imum non fuiſſet corooæ fimile. ſummon
autem ar &tum fuiſſe,cum fimilitudo coroncclauſæ ſuperius,
cum litera hæc teftatur , narrans quod corona in lummo c.
tiam habebat opus lilii (hoceft ex fummo egrediebatur li
lium) cuius folia expandebantur é regione ventris.niſi enim
tanquam conus fuifſetrummitas coronæ , oo ſcriberetur ex
panſio lilii egredientis ex ſummitate extenſa ſupra é regio.
de ventris : hoc eft refpicicndo ad æqualitatem ventris ip
Gius coronæ :notabilis enim diſparitas per hoc infinuatur.Es
erat pulchra expanſiolilii perpendiculariter ſupra è regione
ventris: hoc eft quod linca re & a perpendiculariter duci po
tuiſfet ab extremo folii lilii ad extremitatem veocris. Ordo
autem literæ eft. & coronæ duæ fuper duas columnas etiam
deſuper,ſubaudi opus lilii habebant, è regione ventris ,pro
culdubio coronæ . Relatiuum autem fubiunctum ( videli
cet quod trans reciaculum ) refert deſuper: & eft ſenſus,in il.
lo deſuper quod eft trans setiaculum habebant opus lilii è
regione ventris coronæ . ſummitas enim coronæ erat trans
setiaculum omne: coous fiquidem coronæ fupra ſeptimum
ac ſupremum retiaculum erat . malogranatorum autem ducenti
ordines erant in circumiew capirelli fecüdi.Iuxta Hebræum habe
tur. & malogranatorum ducentorum ordines in circumiru ( wper com
ronam fecundam . Prius dixerat duos ordines malogranatorú
in qualibet zona, ſed non dixerat numerum corum . & pro • .
pterea modo explicatnumerum malogranatorum , dicendo
quòd ordines vniucrli in ſecunda corona habebant ducenta
malogranata
 CÁPVT · Vili 228
imalogranáta: veper hoc intelligeremus æqualem malogra
batorum numerum in ordinibus primæ coronæ . quadrin
genta enim fuiſſe malogtanata, inferius ſcribitur :ducenta
igitur malogranata in qualibet corona per quatuordecim
ordines diſtributa erant. Nec eft rationi conſentancú vt par
effet numerus malogranatorum in fingulis ordinibus : quia
ordincs ipfi non erant inter ſe pares . proportionaliter itaq;
diftributa intellige ducēta malogranata in di & tos quatuor
decim ordines:Ex litera ergo Hebraicę veritatis collige put
chram coronam quinque cubitorum fecundum longitudi
bem habentem corpus in imo amplum ,ſed conſurgens quá.
citate duorum cubitorű ampliando in venttem ,& fupra ven
trem cubitis tribus proportionaliter reftri& um vſque ad co.
num.Contextum autem erat corpus cotum opere fufili: ſed
ima illius pars tanquam lamina quædam circularis ſurgens
jo ventrem erat : ſuperior autem pars ex feptem zonis à veni
tre vfque ad fummum ,qualibet zona diftin & a in duas par -
tes,quarum ſuperior ſimilis reti , appendix vero fimilis cate:
nz erat.Et cuilibet zonæ vtraque pars tegebatur proprio
ordioc malogranatorum : & ex infimo coronæ prodibát fo .
lia lilii circumcirca quatuor cubicorum : ex cono autem pro
dibat lilium circumcirca expanſis foliis è regione ventris .
Et erexit duas colinnas in portici templi: erexitque columnań
dexteram ; vocauit nomen eius Iachin . Dictio eſt Hebraica ,
fignificans,faciet dirigere : nominauit fiquidem coronatam
columnam dextram àdire &tione imperatiua ſeu (quod idem
eft)imperio dirc&tiuo. erexit columnam finiftram ,avocauit
nomen eius Boham.Hebraica fimiliter eſt di& io, interpretata
in ipſo fortitudo. nominauit ſiquidem columnam alteram à
fortitudine executiua :vt fiue ad deum ( ante cuius templum
firæ funt columna ) referamus fiue ad rege ſeu regnum , in .
telligamus hæc duo ſummo honore digna & vere coronan
da:videlicet imperium directiuum (non quia fic volo fic iu
beo ) & fortitudinem executiuam directoru.Hæc enim duo
beneficia diuina apparebant tum in diuina gubernatione
Iſraclis, tum in rege Dauide & ipfius regno : & fumme ne
ceſſaria cuilibet regi & regno daclarabantur per has colu
moas coronatas, talibus nominibus infignitas. Et fuper caput
columnari opus in modum lili. Ha &tenus deſcriptū eſt opificiú
coronz quæ crat fuper caput columoż, modo deſcribitur
Ff iiii opificium
 TERTII REG.
opificium ipſiuscapitis ſuper quod erat corona: & dicitur o
erat opus lilii. liliatum itaque fufum eft caput vtriuſque co
lumnæ.perfeétuma; eſt opus columnarum .
mare
fequenter vaſa opportuna ad cultum templi: & inchoat à
maximo vaſe aquæ pro ablutione ſacerdotum , quod ob ſuam
magnitudinem appellacur mare , opere fufili factum . decem
cubitorum à labio vſque ad labium.hoc eft diametraliter, rotun
dum in circumitu. Ecce figura maris. & quinque cubitorum alti
titudo eius,e filum triginta cubitorum ambiebat illud per circumi.
tum . Quantitas circunferentiz defcribitur proportionata ſe.
cundum artem : videlicet circunferencia tripla ad diametrú .
Et ſculptura fubter labium circumibat illud, decem cubitis ambiens
mare.Iuxta Hebræum habetur. Excalatura ſubter ad oram eiwu
in circumirus, circuwdantes ipfum decem cubitis. Et eft ordo li
teræ . & ad oram cius ſubter in ciscumicu (hoc eft in infima
parte maris in circumitu ) cælaturæ ambientes ipſam decem
cubitis. duo fiquidem fimul parrátur : & quòd ambitusinfi
mæoræ erac decem cubitorum in circumitu, & quod ambi
tus ille ornatus erat cælaturis. Intellige tamen cælaturas
fimul fuſas in ipſa ſuperficie valis . Don enim proprie vocan
tur cælaturæ,ſed Gimiles cælaturis eraat. Deinde immedia
te apud Hebræum ſequitur.ambientes mare in circumitu deo ore
dines calaturarum fufarü in fuſioneeius. Deſcripſerat in infimo
cælacuras:deſcribit modo non folú in infimo,ſed eciam duos
ordines huiuſmodi cælaturarum . quos intelligo præter an
tedi& um in imo . Et ftabat fuper duodecim boues, i quibus tres
reſpiciebant adaquilonem & trcs ad occidentem , & tres ad meri
diem & tres ad orientem: & mare fwper cos defuper erat,& omnia
pofteriora corum intrinfecuserant . Deſcriptio iſtorum boum eft
valde clara. Großitudo autem lutere trium vnciarum erat.Iux
ta Hebræum habetur. Et großitudo eiuslatitudomanuschance
nim quantitatem aiunt proprie fignificari Hebraice . old
bium eius quaſi opus labi calicis & folium repandi lilö.Hebraice
habetur.flos lilj.quanuis non defint dicentes fignificari flo
rem rofæ & hic & ſuperius.Liliatum itaque labium deſcribi
tur tanquam labium poculi.duo millia bathorum capiebat. No
men inenforæ cuiuſdam ſcribitur, cuius quantitatem igao .
tam credimus nobis. Quod autem ſubditur. vtria milliame
tretas, non habetur in Hebraico :fed adiun &tum eft à cupien .
te
 CAPVT VIL
22.9
te concord are diffona ntiam apparentem inter hanc literam
& quartum capitulum ſecundi paralipomenon , vbi tria mil
lia metretaruin ſcribuntur . ſed debac diffonantia ibidem e
rit ſermo .
T fecit bafes decem anem.Baſes concharum intellige:ſub .

veheadas fa &tæ ſunt iftæ decem baſes. quaruor cubitorum erat

longitudo baſis vnius, o quatuor cubitorum latitudocius, & irium
cubitorum altitudo eius . Clare deſcribitur quantitas cuiuſque
baſis. Er ipſum opus bafium interrafile erat . luxta Hebræum ha
betur. Et hoc opus bafis. Narrandum opificium bafis cuiuf
que demonftratur per pronomen hoc . ftatimque ſubiungi
cur.clausura ipfis Primum quod narratur eſt clauſura, conti
DCOS.s.tabulas zreas:videlicet quadrará quętabulá ſuperio .
sem cu quatuor tabulisper quatuor latera altitudinis trium
cubitoru a terra.conftruebatur cnim bags er quinque tabu
lis ærcis,quarum voica tanquam ftrarú erat quantitatis qua
tuor cubitorum tam ſecuodum longitudinem quam ſecua
dum latitudincm : reliquæ vero quatuor fuftinentes iſtam
crant quadrangulæ . nam quælibet erat quatuor cubitorum
ſecundum longitudinem & trium cubitorum ſecundum la
titudinem : quia altitudo balis à terra, trium duntaxat cubie
torum erat. Oportebat autem cupiungere has quatuor tabu.
las quintx , quæ erat qual ftratum , baſis : & propterea pri
mum quod narratur eſt clauſura , dicendo clauſuræ ipfis,
ſcilicer tabulis . Er ſta:im ſubditur . & clawfure interiunéturas .
Vbi aduerte duo.alterum quòd omittemus hic vulgatam z
ditionem propter diſſonantiam ab Hebraico texu . Alterum
quod non proprie fignificantur iuncture, fed excavationes
in ipfis extremitatibus tabularum quibus extremitatibus fc
iouicem taogebant : veruntamen excauaciones has incelli .
ge per modum canalium quadrangulorum , fecundum to
tam longitudinem extremitatum lele tangentium . Nec ca
nales ifti erantaperti deluper, fed inuerb :ita quod vpiuſcu .
iuſque tabulæ canalis apertus erat verſus latitudinem ipfius
tabulx : & fundum canalis contra fundum canalis tabula
coniun & tae erat: ita quòd tabulx coniun &tæ tangebant fein
vice in ſuperficiebus externis fundorum canalium.Clauſura
autem quælibet ad continendum huiuſmodi canales fimul,
commenſurata erat vesique canali . & propterea crat Yna ta
bella
 TERTII REGI
bella zrca quadrangularis, lógicudinis quatuor cubitorum
latitudinisvero force medii cubiti,fed groſsitudinis neceffa
riæ ad firmitatem & concauitatem : erat enim concaua ſe
cundum totam longitudinem . & erat ſecuodum tres fuper
ficies integra :videlicet fecundum ſuperficiem latitudinis fu
periorem , & fecundum ſuperficies duas hinc & inde groſsi
tudinis . ſecundum autem ſuperficiem infimam non erat in.
tegra,ſed in medio latitudinis aperta ſecundum totam lon
gitudinem .Dico autem in medio latitudinis: quia illius in.
himæ ſuperficiei hinc & inde partes erant integræ ,ſed in mc
dio tantum illius erat hæc diuifio. Ita quod tabella hæc con
caua fic aperta per totam longitudinem in medio ſuperfi
ciei infimæ, apponebatur à capite longitudiois, fic quod il
lius apertio implebatur fundis inuerſorum canalium ſe co
tingentium , & concauitas ipfius implebatur lateribus fupre .
mis canalium inuerſorum : & particulæ illæ duæ iofimz ſu .
perficiei ipfius inter quas mediat apertura, replebant vacui
tates amborum canalium iouerſorum . ſic enim protenſa ta
bella hæc, ſecundum totam longitudinem comprehendeos
canalia tabularum inuerla, claudebat & firmiter colligabat
duas tabulas fimul abſque clauis ,abfque ve &tibus & quibuſ .
cuaque aliis vinculis. & propterea in litera deſcribútur clau
ſurę ipfis tabulis , & quód clauſuræerantinter excauationes.
fic enim omnia verificantur, & quadrant arti & ſubiuodis:
vt patebit, & ad ſenſum demonftrat figura clauſurt . Se
quitur.
Et fuper clauſuras que inter excauationes, lconies, bones & Ches
rubim . Cælaturæ in ſuperficie claufuræ fuprema deſcribuna
tur. & fuper excavationes baſis defuper fubter leones & boucsi
Vel ſuperficies ciuſdem clauſuræ hinc & inde appellantur
ſuper & ſubter relaciuc ad excauationes bafis & carum cão
laturx deſcribuntur:vel partes tabularum propinqux clau
ſurx appellantur fuper & ſubter reſpectiue ad excauationes
balis & deſcribuntur cælaturæ earum , vt partes propinquz
tam in tabula ſuperiore quàm in tabula pendente aſsimila
tentur cælaturis clauſuræ.copulationes opere extenfionis. Qua 1
le fucrit opificium coniun & ionis tabularum , declaratur di
cendo quod copulationes earum erant opere extenſionis,
cam tabella fiquidem claudens copulando tabulas quàm ex
cauationes per modum canalium crant fa &tæ per modum
extenfionis ;
 CAPVT Vir. 230
extenfionis, & protendendo clauſuram inter canalia copu
labantur tabulæ . & opus ergo & vſus copulationis erat ſe
cundum extenſionem . Et quatuor rota area bafi vni . Narraca
clauſura cabularum per modum extenſionis narrantur 10
tæ quatuor cuiuſque bafis & intellige rotas iftas ſub & intra
balim . Grabula area .Materia deſcribitur cabularum qua .
tuos ſecundum altitudinem à terra, o quatuor anguli cins
humeri ipfis fub concha. Deſcribuntur conſequenter anguli
ſupremz tabulæ quadratæ , quæ erat quali fratum : & di
citur quod erant lic diſpoſiti quod humeros habebant fub
concha : hoc eft ex quolibet angulo prodibat zreus hu
merus verſus ſuſtentandam cócham humeris imponendam .
Humeri fufsà latere cuiufque copulati.Et eft ordo literæ, hume
ri fufi copulati à latere cuiufque: quod eft dictu , humeri
crant fic fufi quod erant fibiinuicem lateraliter coniun & i
quiſque cum illo qui erat ad latus eius : hoc eſt quod in ex
tremitatibus, in quibus ſuſcepturi erant concham ,erant non
contigui,ſed continui.huiuſmodicnim contiouatio fignifi
catur dicédo quod humeri per fufionem erát copulati quis.
que ad collateralem .
Es os eins intra coronam & fuperiusin cubito. Summitas con
tinua quatuor humerorum collateraliter continuatorum in
ſupremis extremitatibus appellatur corona.intra quam con
tineri deſcribitur vas æreum ,vacuum , apertum ſuperius, ha
beds pro fundo ipſam tabulam bafis.& hoc vas appellatur
os bafis , quia crat tanquam baſis os ad recipiendum conchę
fundum . Deſcribitur itaque vaſculum iftud primum à nomi
ne appellando illud os eius : erat enim tanquam os rece
ptiuum fundi concha.ſecundo quo ad locum, quod erat in .
tra coronam .tertio à quantitate altitudinis ſupra tabulam
bafis , dicendo quód os iſtud erat altitudinis vnius cubiti.
Ergo à menía baſis ſummicas humerorum non eleuabatur
plus cubito. O os eius rotundum . Quarto deſcribitur idem os
I figura : quòd videlicet erat figurz rotundz. opere baſis om
bsti dimidü cubiti. Quinto diameter oris iſtius deſcribitur
voios cubiti & dimidij. & ne putaretur quòd malleis os iſtud
faâum effet , inſeritur quod fa & um erat codem opere ( vi
delicet fuſione) quo fa & a eft balis.c etiam fuper os cimscela
ture . Sexta conditio iftius oris deſcribitur quod erat cæla
tum . Intellige tamen cælaturam fulam : tota ſuperficies enim
cxterior
 TERTII REG.
exterior ilti'oris rotúdi altitudinis vnius cubiti & diametri
vnius cubiti & dimidii,cælaturis oroata erat . clauſura carã
quadrata nõ rotüda. Deſcripſerat ſuperius clauſuras bafis,ſed
no deſcripſerat figurá eius,defcribitmodo figuras earum :
videlicet nó erát rotúdæ ,ſed quadratæ :hoc eft quadrágulæ .
lūge prudens lector hanc figuram claufuræ cu antedicta al
tera códitionc clauſuræ ,videlicet quòd erat opus extenſum :
& percipies re &te fuiſſe declaratas claufuras iltas.
Esquatuor rotæ fub claufuris. Loca ſupradi & arum rotarum
deſcribuntur:videlicet fub clauſuris.erant enim rotæ iun&ç
tabulis lateralibus in infima parte cabularum . O loca rotarum
in baſi. Dictio hebraica ſonat loca vel manus : ſed quoduis
intelligas, ſignificantur axes fuper quos rotæ voluebantur.
Cuiuſlibet enim rotæ proprius atis erat in interiori pas
te tabulæ iufixus qui replebat foramen totæ . nec opus erat
longo axe communi multis rotis: ſed appofita rota azi in ta
bula exiſtenti retinebatur rota ne es axe exiret cuneo zreo
immiſſo in extremam partem axis groſsitudinem perforatæ
rotellæ fuperantem ,ſic enim rotarum loca faluantur in ipſa
bali facillime.Infixum autem tabulæ axem intellige nó per
affixionem ,fed per ipfam fufionem . erant enim groſsitudi.
nis non modicæ tabulæ , & fufæ crant Gmul cum iftis aribus
in parte interiori. altitudo rotæ fingula vnius cubiti odimi.
di cubiti. Diameter rotæ à conuexa ſuperficic vſque ad con
ucram ſuperficiem , quantitatis erat vnius cubiti & dimidii:
acper hoc lupererat altitudinis cabulæ vnus cubitus cum di
midio.trium enim cubitornın altitudo erat altitudo tabula
laceralis,& fpatium inter duas rotas iunctas vni & eidem rain
bulæ remanebat voius cubiti : quia quatuor cubitorum erat
longitudo tabulæ . Et opus rotarum ficut opus rot& currus. Ne
intelligeretur rotas iftas fuiffe ficut rotas lecticarum du &ti
lium (quæ ex vno continuo corpore conſtant) declarat cas
fuiſſe Gicut rotas curruum,quæ plures habeat interciſiones .
o loca earum corpora earum rotella carum ligamina lá
rã omne fufum .Neputares mallco fabricatas rotas,declara go
ipſze ſecundú omnia carum crant fulæ . Quatuor autem enu
meratorum,ligamina funt qui radii vocanturà rotella ad cir
cunferentiam rotæ ,& ligaatcircunferentiam rotæ cum ro
tella in centro : rotellæ vero ſunt ipſa qual centra rotarum !
perforata quæ immediate iunguntur asi:corpora autem ip
farum
 CAPVT VII . 230
farum rotarum pars ſupremaquæ circunferentia dicitur: lo
ca demum ,vel ipſa foramina per quæ tranfit axis vel axes ip
fi antedicti intelliguntur.de vniuerlo enim verificatur quod
fulum erat. Et quatuor humeri ad quatuor angulos baſis vnius : à
baſi humeri eins.Declaraturmodus quo bumeri hærebant 20
gulis bafis :videlicet quod egrediebantur ab ipſa baf :hoc eft
quòd eraot fimul fufi cum ipfa tabula balis, tanquá egredié
ces ex mcdio cius & protenſi vſque ad angulos baſis .
Et in fummitate bafis ,dimidij cubiti altitudo rotunda in circüia
tw.Summitatem baſis appellat termioum altitudinis quatuor
humerorum ſuper bafim ,quæ altitudo voius cubici erat , ve
fupradi & a teſtantur.Super itaque altitudinem humerorum
& oris bafis deſcribitur altitudo amplior medi, cubiti rotu
da in circúitu.De qua altitudine rotunda ſubiungitur.cfw
perfummitatë baſis loca eim , o clawfure eius ex ipfa.Tria delari
buntur de hac altitudine.vltimo modus quo iungebatur ba
4 :videlicet quod egrediebatur ab ipfa bafi. ita quòd nó erat
clauis aut glutino colligata bafi : ſed erat fura fimul cũ bafi:
táquá egrediés ex ſummitate humerorum.Et duo prius ſcri
buntur iftius altitudinis officia :alterum loci,alterum clauſum
ræ.tendebat coim altitudo hæc in quandam amplitudinem
rotundam in circúitu ad hoc ve eſſet proprius locus in quo
reciperetur fundum conchæ.Et quia erat adæquate comme
ſurata fundo coochæ, ideo officium claudédi exercebat: vt
pote abſque vacuitate aliqua intercepta fundum cóchæ cir
cuocirca ambiens.
Et celauit
fuper tabulas loca carum ,ſuper clauſuras earü Che
rubim leones palmas :ficut applicationem cuiufque copulatio
mes in circãitu . Ne confuſio, error,difficultálveeſſet compo,
nendo bafim ex eo quòd neſciretur locus proprius cuiuſque
tabulæ & fimiliter locus proprius cuiuſque clauſuræ, proui
dit artifex cælaturas fuſas tam in tabulis quàm in clauſuris
circuncirca cales & fic ve indicarent loca propria & tabula
rum & clauſurarú.Verbi gratia , in tabula pendenti erat pal
ma & in clauſura cor reípodéte erat palma, & fic deíceps: vel
F media palma erat in vna & media in alia correlpondeore: &
fic de Cherubinis & leonibus.fimilibus cnim modis ipſemet
tabulæ & clauſuræ monftrabant ex ſuis cælaturis propria
. loca in circúucu balis. Et ficfinit opus bafis : cuius figura fen
fibilis eft hæc. Redeamus ad textum vulgatæ ædiuionis. In
bunc
1
 TERTII RE G.
hüc modum fecit decem baſes:fufuravna,menfura una inciſio ona
erat omnibus ipſis.Similesomnes decem baſes deſcribuntur.
Ecit quoque decem luteres ancos. luxta hebræum habetur .
F @fccit decem conchus areas. ſuper ponendas baſibus pro
aqua ablutionis vi&timarum.quadraginta bathos capiebat cos.
cha vna, crátque quatuor cubitorum . diameter conchæ. concha
vna erat fuper vnamquamque decem baſsum . Etpofwis baſes quin
que ad dexteram partem domus quinque ad finiftram . non in
tra templum ,ſed extra. & fimiliter intcllige de mari . o mare
pofuit ad dexterampartem domus cötra orientcm ad meridiem.He
braicè habetur.ad orientem contra meridiem.hoc eſt in humero
dextro templı ad oriérem è regione meridici.Non erat ma
re in facie cempli,ſed io humero :hoc eft adlatus templi mc
ridionale,ex parte orieotis.conchæ autem quinque erant in
latere meridionali & quinque in latere ſepteotrionali.
fe
cit Hiram lebetes.luxta Hebrçum habetur, cochas. Quod
autem ſequitur. fcutras.Hebraicè habetur. ofcopas. Et ti
militer quod ſequitur. & amulas, Hebraicè babetur. mallus
mia . Vara ſunt nota , ſcopæ autem ærex neceffariæ crane ad
purgandum vaſa zrca. complewit Chiram omne opus quod fe
cieregi Selonsoni pro domo domini, Columnas duas,o funiculos ca
picellorum fuper capita columnarum duos: retiacula dwo,vt ope
sirent duos funiculos,qui erant ſuper capita columnarum . luxta
Hebræum habetur. @rotunda coronarum qua fuper capita ce
lumnirum duarum : & retiacula duo ad regendum duo rotunda co
ronarum qua fuper capita columnarum. Hoc rotundum non fuis.
narracum ſuperius deſcribēdo coronain ,ſed modò narratur.
Et quia dicitur quod retiacula erant ad tegēdum hæc rotu
da coronarum , manifeftatur quòd hæc rotunda erant infi
mæ partes coronarum retiacula autem erant ſuperiores par
tes coronarum , Erant itaquehæcrotunda canquam circuli
laci coronarum in imo earum.fic enim fabrefadas videmus
coronas:ima epim pars coronæ , quidam circulus lacus eft.
Et tu prudens lector iuage hoc cum fuprafcriptis in litera,
vtcomponas iacegrè corpus coroux. Et malogranata quadrina
genta in duobusretiaculis.Èccc numerus malogranatorum o
mnium. duos verſus malogranatorum in retiaculis ſingulis.Įuxta
Hebræum habetur.dwos ordines malogranatorumſuper retiacu
lum
 CAPVT VII. 23
Jum vnum.quod ſuperius expofitum eſt. ad operiendos funicu
los capitelorum qua erant fuper capita columnarum . Legendum
clt.ad operiendum duo rotunda coronarum que super facies colum .
narum .Noo nihil ſignificantur coronæ habuiſſe in parte an
teriori columnarum ( qua videlicet aſpiciebantpopulum ,hoc
cft verſus orientem ) ex hoc quod fit specialis mentio facic
rum columnarum.Crediderim ego difpofitionem fignificari
coronarum ſuper capita columoarum veviderentur ſecun
dum partem anteriorem columnæ pofitæ ; tanquam corona
poſita ſuper caput hominis , diſponitur ex parte faciei homi
pis.Et baſes deceni: luteres decem ſuper baſes. Iam dictum eſt
Hebraicè loco luteres habericonchas. Et mare vnum :o bo
ses duodecim ſubter mare . Et lebetes, o ſcueras O amulas. He
braicè babetur.o ſcopas& maluwia, vt ſupra. Qy omnia vafa
hac quæfecit Chiram regi Selomoni pro domo domini,de aurichals
foerant.Iuxta Hebræum habetur. ex ere terſo. nec aliud ſcri
bitur pro materia iftorum vaforum . ' In planicie Iarden fudit
ca rex in argilloſa terra , inter Succhoth & Parthan . Ideo attri
buitur hoc regi,quia rex locum fufionis elegit.Et poſwit Salo .
mon omnia vaſa in domo domini : propter multitudinem autem ni .
miam non crat pondus eris. Iuxta Hebræum habetur. Et omifit
Selomo omnia vaſa ex multitudine valdevalde: non fuit quafitum
pondus æris,Omiſsio ponderationis vaſorum deſcribitur cum
illius ratione.
Fecit quoque Selomo omnia vaſa que erant domus domini. De
ſcriptis æreis deſcribuntur aurea vaſa , intelligendo per vala
omnia opportuna ad cultum quæ ſubiunguntur.altare aurei .
De altari thymiamatis eſt ſermo, ſed quæſtio ftatim occure
rit : quia ſuperius di& um eft in cap. 6. hoc altare ex ligno
cedrino. Solutio eſt quod laminis aureis te&um erat: & pro
pterea aureum dicitur. O menfam fuper quam ponebantur pa
Des propofitionis. Hebraicè habetur, panesfacierum auream .
quod alias expofitum eft. Et candelabra quinque ad dexteram
e quinque ad finiftram . Moſes voum tantum candelabrum
in tabernaculo fecit, Salomon autem decem . contra orach ,
Lum . Hebraicè habetur . ante oraculum . hoc eft in prima par
te tcmpli quæ appellatur ſan &tum . Ex auro puro : 6 Hores
G lucernas eforcipes ex auro .Et hydrias&fwſcinulas.luxta
Hebræum dictio interpretata fuſcinulas, fignificat inftrumé
cum vel ad cantum vel ad coquinam perunens. 6 phialas
 TERTII REG.
comportariola e shuribula.Iuxta Hebræum habetur.e malle .
wia cyathos palas ex auro puro.No tamen firinandos cre
diderim pedes ſuper huiuſmodi noininum interpretationes,
propter varietatem interpretum . & cardinesoftiorum domus in .
ferioris fanétiſanctorum e oftiorum domus templi ,ex auro crant.
Et perfectum eſt omne opus domm domini quod fecis rex Selo
mogintulitque Selomo qua ſanctificauerat Dawid pater eius, argen
tum aurum Gopala poſuit in thefauris domus domini. Religio
ſus filius dicata à patre Deo aurum argentum &c.io chelau
ris domus Dei aon in propriis,poſuit.
CAPVT. VI 1 .
Vnc congregatifuntfenioresi fracle omnia capita tri
buum duces palrum filiorü Iracl ad regem Selomonem
in Ierufalaim : vt aſcendere facerent arcam fæderis de
minide ciuitate Dawid,ipfa eftZi'ion.Conueneruántque
al regem Selomonem omnes viri Iſrael in menſe Ethanim . luxta
Hebræum habetur.inmenſe fortium.Safpicoridco nuncupa
tum menfem fortium meoſem ſeptimum ,quia fortes dunta
xat refiftút ægritudinibus autumni quæ feptimo menſe pre
cipue nos vexant à fortitudine itaque vitalis virtutis,menfis
feptimus apud Hebrzos cognominatus eft menfis fortium :
tanquam menſe illo manifeitetur huiuſmodi fortitudo. in fo.
lenni die. hoc eſt in die decima menſis ſeptimi:erat enim dies
expiationis dies celeberrimus.ipfe eftmenfis feptimus.
Etvenerunt omnesfeniores ffrael:emlerúntquefacerdotesarcam ,
Et aſcendere fecerütarcam domini Otabernaculum fæderis.Iuxta
Hebræum habetur. tentorium congregationis. Tabernacula
duo legimus.alterum conſtructum à Mole, quod Salomonis
tempore erat in excelſo Ghabaon : alterum conftru & um à
Dauide in Sion pro arca dei. Ec quia litera eodem vtiturco
gnomine tabernaculi quo ſæpiſsime in libris Mofisillud an
tiquum tabernaculú deſcribi ſolet (videlicet tabernaculum
adunationis)idco illud tabernaculum deſcribitur portatum
in ifta dedicatione templi.Et appellatione tabernaculi intel.
lige id quod proprie appellatur à Mofe tabernaculum :vide
licet velum contextum quod tabulis fuftioebatur & operie.
batur velo ex pilis caprarum & pellibus &c. Illud itaque ve.
lum quod cabernaculum appellabatur , portatum à ſacerdo
tibus narratur.dedicando fiquidem templum loco taberna
culi fatti à Mofe,deftru & um narraturopificium tabernaculi
antiqui
 CAP . . VIII, 233
antiqui ne effent duo loca diuini cultus :& pro honore dica
torum Deo à Moſc portauerunt tabernaculum in thefauros,
templi.c omnia vaſa janctuarü que crant in tentorio: aſcende
refecerunt ea facerdoseso lcuita.Erant adhuc pro diuino cul
tu mulia vaſa apud tabernaculum Molis :nam & ibi erat an
tiquum altare æreum & varia ſupellex pro victimis. Dauid
fiquidem ordinauerat ibidem diuinum cultum exolui: vt pa
ralipomenon teſtatur. Ad extinguendum itaque penitusdi
uinum cultum alibi quàm in téplo facto à Salomone, delata
ſuot à ſacerdotibus omnia fpe & antia ad diuinum cultú quæ
erant in tabernaculo Molis in ipſa templi dédicacione . Rex
autem Sclomo & tota congregatio i ſraclque conuenerat ad eum,
gradiens cum eo ante arcam :immolabant oues boues, que no nu
merabantur nec reccnfebantur pra multitudine , Ad differentiam
victimarum oblatarum tempore Dauidis quando tranſlata
eft arca de domo Obed’edon in Sion, fcribitur quæ non nu .
merabantur & c.nam tempore Dauidis ſexto quoque paſſu
legitur vi&ima bouis & ouis : hic autem abſque huiuſmodi
determinatione diſtanciæ & numeri ſcribuntur oblatæ victi.
mæ.Et adduxeruntfacerdotes arcamfæderis domini ad locamſuü,
ad oraculum domus,ad fanétum fanétorum :Subscr alas Cherubim .
quos fecerat Salomon : nihil enim fcribitur de Cherubinis
paruulis factis à Moſe. Quia Cherubim expandebant alas ad lo
cum arca:coperiebanı Cherubim arcam & veltes cius deſuper.
Cúmque cminerent vectes & apparerentfummitates corum foris
Sanctuarium ante oraculum , non apparebant vltra extrinfecus.
Iuxta Hebræum habetur. Etfeceruntelongare vectes , fuerunt
viſa capita veftium ex fanétuario ante Deuir , non videbuntur
foris.Sic iacet in Hebræo.Diſparitas quo ad apparentiam ve
dium in cabernaculo Molis & in templo Salomonis deicri
bicur : videlicet quòdio tabernaculo Moſis capita vectium
arcæ ridebantur ex fan & uario ante ſanctum fanctorum . in
templo autem Salomonis videbantur ex ſanctuario ante fan
2147
Aum ſan & orum ,quia elongati erant vetes à velo lotelli
gebic prudenter duo. Alterum quòd in tabernaculum Mo
fis videbantur quidem capita ve &tium ex fan & uario ,ſed non
nuda,fed operta velo diuidente inter ſanctum & fan &tum
fan& orum videbantur autem prominentia fub velo ficut
mulieris vbera ſub veſte : protendebantur enim aliquantu
lum longius quàm locus veli. Alterum quod in templo
G & Salomonis
 TERTII REG.
Salomonis duæcauſe cócurrebant ad hoc vt capita ve & iung
non viderentur ex fan &tuario . Altera commodis omnibus
quæ erant in ſancto ſanctorum : videlicet interſtitium li
gneum inter faqatum & fan & um ſanctorum . Altera propria
ve & ibus : quia videlicet elongati erát ab interſtitio.ita quòd
G etiam interſtitium fuifſet ex lipo , non apparuiſſent capi
ta većtium tumeotia in ipſo velo lineo exiftentibus foris in
fan & uario. Et hæc cauſa ſola ſcribitur in litera: quia hæc eft
propria cauſa diſparitatis, tenens ſe ex parte Gtusdiuerfive
cium in templo Salomonis & in tabernaculo Mofis : quia
locus fan & i ſanctorum in templo erat viginti cubitorum ,in
tabernaculo vero crat decem . & propterea vettes in templo
erant elongati ab interſtitio medio :in tabernaculo vero tan .
gebant velum medium ,tumorem faciédo.lo litera ergo pri
mum ſcribitur:videlicet elongatio ve & tium ab ipterftitio . &
ſtatim iubiungitur quid ex non elongatione ve&tium emer
gebat in tabernaculo Mofis :videlicet quod apparebant capi.
ta ve &tium ex ſanctuario aoce ſan & um Sanctorum . & coole
quenter ſubiungitur cótrarius effectus ex elongatione ſub
ſecutus:videlicet & non vidcbuntur foris: hoc eft extra fan .
& um fan & orum . fuerúntqueibi vfquc in prefentem diem . iuxta
præcepcum divinum Exod.25 .
In arca autem non erant niſi dua tabule lapidea quas poleiras
in ca Mofes in Chorob,quando pepigit dominus fædus cum filiisIf
rael, cum egrederentur detorra Argypti. Hæc eft veritas : quod
autem ſcribitur in epiſtola ad Hebræos de vrpa & virga glo
fandum eft vt ibi expoſuimus.
Et fuit cum exirent ſacerdotes de fanctuario, nebula repleuis do.
mum domini. Et non poterantfacerdotesftare ad miniſtrandum proe
pter nebulam :quia repleucrat gloria domini domum domini.Necu
la hæc , & nebula & caligo & gloria domini appellatur.cx
quibus nominibus colligitur quod erat nebula per modum
caliginis lucidæ : & ratione lucis appellatur gloria feu potius
honor domini:ratione vero formæ appellatur caligo: ratio
ne autem materiæ nebula . erant enim velut vapores nebu
loſz caliginis cum fplendore : & propterea fenfibiliter of
fendebant oculos ſacerdotum miniftrantium in altari.
Vncdixit Solomo: dominus dixit. Leui. 16. vt habilarct in
T nebula. Legendum eft.in caligine. fed caligo pro nebu .
la ſumitur& econgerſo in hac materia . Diuinam promiſ.
fionem
 CAP. VIII. 234
A:
Lionem videns Salomon adimpletam ,agnouit diuinam gra
tiam in ædificato templo : & propterea gratias agendo com
memorac diuinum di&tum . Aedificando edificaui domum in he.
bitaculum tuum . Hebraicè habetur . habileculum sibi, Vi
dens Salomon tale diuinz benignitatis fignum ac donum ,
ipem fuam manifeſtat de templo hoc: quòd videlicet erit
Deo veluthabitaculum : dicendo cgo quidem ædificando
ædificaui domum , tu autem manifeſtafti illam habitaculum
tibi.firmißimum folium tuum . Juxta Hebræum habetur. dire
flionem ad folium tuum fempiternum .Dixerat habitaculum ti
bi: declarat non effe habitaculum diuinum quafi perſonale,
led elle dire & ionem ad ſempiternum folium ipfius Dei.
Officium templi manifeſtarur eſſe non præftare Deo habi
tationem , ſed præbere homioibus dire &ionem mentis
corum adiolium diuinum ſempiternum quod in cælis eft.
PX
ad dirigendos fiquidem homines in Deum qui creauit
cælos & terram regítque vniuerſum , effectum eſt tem
plum .
Veritque rex faciem fuam .Antedi&ta verba protulit rex re
spiciens verſus fan & uarium : dicturus autem ſubiunda ver
ba, vertit faciem fuam ad populum . benedixit toti eccleſia
Ifrael, Perlege totum ſubiunctum ſermonem : & cum nihil
inueneris ſooans benedictionem populi imprecado vel fup
plicando ſeu cupiendo , intellige benedi tionem enunciati
uam.narrauit Giquidem rex permodum diuinæ laudis & gra
tiarum a&ionis Deo beneficium præftitum populo lſrael,
in hoc quòd ædificavit ipſe templum hoc Deo & poluit in
eo arcam Dei ſecundum quod ipſe Deus diſpoſuic per Da
vidé ; ita quòd ipfa narratio huiuſmodi beneficij appellatur
benedictio populi . tota eccleſia Ifraclfabat, Et ait ; bene
ditus dominus Deus Iſrael qui locutus eſt ore ſuo ad Dauid paisim
meum : in manu eius perfecit dicendo . A die qua eduxi popu
lum meum IſraeldeAegypto,non elegi ciuitatem de omnibus tribu.
bus Ifracl ad ædificandum domum vt effet nomen meum ibi:fcd e
legi Dauidvt effet ſuper populum meum Ifracl. Voluitque Dauid
paler meus edificare domum nomini domini Dei Ifrael. Et ait do
rainus ad Dauidpatrem meü :co quodfuit in cordesuo ve a lificares
domü nominimco,benefecifti,quia fuit in corde tuo. Veruntamen tu
no edificabis domum : ſed filiustuus qui egredietur de renibus tuis,
ipfe adificabic domü nomini mco.Cöfirmauitque dominusfermonem
fuara
 TERTII REG .
Sousa quem locutus eft: furrexi pro Dawid patremco & fedisve
per folium Ifrael ficut locutus eſt dominns, oadificaui domum no
mini domini Dei iſrael.Et poſwi ibi locum arca in qua eft fædusdoo
mini : quodpepigit cum patribus noftris quando eduxit eos de terra

Acgy ptit, autem Selomo ante altare domini, De altari holocauſto .

Steti
fum eft fermo : ſub diuo enim vniuerfi erant . Et dicendo ane
te altare ,manifeſtatur quòd non retro altare (hoc eſt non in
ter altare & templum ,ſedinter alcare & populum ) ftetit rex.
Tacetur autem hic quod in Paralipomenon fuppletur: vide
lịcet quòd ftetit in ſuggeſto zreo ,ibidem pofito pro perſona
regis vt videretur ab vniuerlo populo.e regione totius eccleſia
Iſrael.faciem fiquidem verfus alcare & fanétuarium ad occi,
décem habés (in qua eciam plaga erant ſacerdotes ac leuitz )
populus autem per tres ali.:s plagas orientis meridiei, & ie.
ptentrionis erat.fic enim incepit facere quod faciendum ab
aliis in hac ſubiuncta oratione docuit : videlicet quòd verſa
facie ad templú preces Deo funderentur . expandit palmas
fuss in cælum .etià genuflexus vt fubiungitur. Et placere Deo
huiufmodi fenfibiles diſpofitiones mébrorum (Acêtédo ge
nga & eleuando manus )hinc habes : oñ quòd hæc fint ſecú
dum ſe bona,ſed quia ſunt excitationes animi ad honorádú
Deum , & effectus internæ difpofitionis animi erga Deú :piçi
ter hoc quòd ſunr prouocátia alios ad eleuationem métisin
Deú & ad honorandum Deum humano more . Etait: domine
Dem Ifrael nõ eftfimilistibi Deus in celo defuper & fuper terram
inferius. Di& io interpretata Deus, eft nopen Elohiin : à go
bernatione enim vniuerli nominar eu.cuftodienspalla mi.
fericordia.Legendú eft.gratiä ſeruis tuis ambulantibus coram te in
toto corde fuo.sxpe enim miſericordiá pro gratia interpres po
nit. Qui cuſtodiſti ſeruo tuo Dauid patri meo quæ locutus esci : lo.
cutuſque esoretuo manibus tuis implefti,vt hac dies probar. Nác
igitur domine Deus Ifracl ferua feruo tuo Dauid patri meo que lo.
cutus es ei dicédo ,non excidetur tibivir à facie meaſedens fuperca
fi cuſtodierintfily tui viamfuam vt ambu .
lium Ifracl :veruntamen
lens coram me ficutambulafti coram me.Et nunc Dius Ifrael.firme
turobfecro verba tua quæ locutus es feruo tuo Dawid pairi meo.co.
cedendo ve non ponamus obicem ,vtnon apponamus impe
dimentum executioni verborum tuorum.
Ergineputandum eft quod vere Deus habicetfuper terra ? Parui
Tefert
 CAPÝT VITA
tefert quòd Hebraicè habetur. Num vere habitabit Elohim fu .
per terram ?Ad excludendú errorem putátium Deu contineri
in templo hæc dicúturcorá populo , ne vulgus in huiuſmodi
phátalias incideret.fi cnim celü. Legendú eft. ecce cali o cali
celorum non contineni te, quanto magis domus hac quam adificao
wi? Afferit quod nec cæli capiant Deum,vt hincvulguspeni
tus elongetur à phantafia quod Deus contineaturin téplo .
Sed refpice ad orationem feruituiQ ad deprecationem eius domi.
no Deus meus : ad audiendum hymnum & orationem quam ſeruus
tuus orat coram te hodie. Ve ſintoculi cui aperti ad domim hanc noi
Ete ac die. Metaphoricus eſt ſermo. ad locum de quo dixiftis
Deuterono. i 2.erit nomen meum ibi. Declarat Salomon crdi
uina authoritate quid Dei eft in cemplo.quia enim dixerae
quòd Deus non continetur in templo , ſupererat manifefta .
dum quid diuinum in templo effet: & hocmanifeftateffe no
men Dei. Vere nomen Dei io téplo fore promittitur à Deo:
quia quod nominatur vere conueniens Deo , colendum , di
ſcendum ac reuelandum in templo promittitur: ad differé.
tiam reliquorum templorum mūdi,iinmo & reliquofum lo .
corum non relatorum adlocuin cultus Dei Ifracl : vt audias
orationem quam orátſernustues in loco iſto. Et ctandi deprecario
nem feruituig populi tui Ifracl qui orabit ad locum ifium : ex
audies in loco habitationis tuæ in celo,& exaudies o parces.
Sipeccauerit vir in proximum ſuum ,o habuerit aliquod iuraa
mentum quo teneatur áftriftus.Iuxta Hebræuin habetur.e ele .
wahit in ipfo iuramentum ad faciendum iurare eum.Et eft fenſus,
& offenſus proximus eleuabit in offendente iuramentum ad
faciendum iurare eum : hoc eit dabit honorem iuramento
temitcens cauſam ſuam iuramento præſtando ab eo qui of
fendit.ſæpe enim hocaccidit . Oveneritpropter iuramentum .
luxta Hebræum habetur. eventerit iuramentum coram altari
iso in domo ifta.Non de quocunque iuramento, fed præftan
do corá altari iſtius ternpliloquitur.Eten exaudies in celo,
facies ac iudicabis ſeruostuos : condānans impium dando viam eius
in caput cims, o instificars iuftum dando ci fecundum iuftitiam
ejus. Si fugeritpopulus tuus Ifrael inimicos ſuos. Iuxta Hebræ
um habetur.Cum cafus fuerit populustuus Ifrael coram inimico
co quod prccabunttibi.Sententia eft clara.reuerfi fucrint ad
te; o confeßi fuerint nomen tuum , & orauerint a deprecari
fuerint te in domo hac: Et tu exaudies in cælo, e parces peccato
popul
 TERTII REGO
populi tui Ifrael.ebo reduces cos in terram.Legendum eſt. & face
cies habitare cos in terra quam dedifti patribus eorü. nec eft opus
cxpofitione. Cum claufum fuerte calum non fucrit pluuia
propter peccatum copum : & orauerint ad locum iftum pæniten .
tiam egerint nomini tuo. Legendum eft. G laudanctine nomen
tuum . Deinde fequitar pæoitentia dicendo . à peccato (No
auerfifucrintcum affliteris eos . Erow exaudies cos in cælo e pat
ces peccato feruorum tuorum populi tui Iſrael , quia docebu cos
viam bonamper quam ambulens : dabiſque pluuiam fuper terram
tuam quam dediſti populo tuo in poffeßionem .Legendom eft. ini
hareditarem . hæreditario fiquidē iure data eft eisterra . Fa
mes ſo fuerit in terra aut peſilencia aut corruptus aer aut crago aut
locufta aut rubigo. Legédum eft.aut bruchus multiplicantur c
nim ſpecies afflictionum .fi obſederit eum inimicus eius in terra
portarum eius:omnis plaga,oranis infirmitas .Cunita dewotation
imprecatio qua accideritomnihomini de popalo two Iſrael . luxta
Hebræum habetur.Omnis orario,omnis deprecatio qua erit omni
homini, toti populo two Iſrael. lo hac petitione pro cxauditio
ne in occurrentibus diuerſis malis inieranturexterdis malis
occulta defideria fupplicantium pro plagis cordis manife
ftandis Deo oratione ac deprecatione. Fiquis cognouerit. Le
gendum eft.qui fcient quiſque plagam cordis fui a expädetma
nusfuas ad domum hanc. profecutio fiquidem eft di & a fenten
tiç. Esiw exaudies in celoloco habitationis tua ,o parces acfacies
Bodabis vnicuique fecundum omnes viss eius cuius cor cognoſces:
quia tu noſti ſoluscor omnium filiorum hominis. Vt timeant tocm
nibus diebusquibus viuuntſuper faciem terre quam dedifti patria
bus noftris.
Et etiam alienigena qui non eft de populo tao Ifrael,cum vcnerit
de serra longinqua propter nomen raum (audient cnim nomē tuums
magnum & manum tuam fortem & brachium taum exicntü ) cum
venerit& oraucrit ad locum iftum . Quanuis alienigenæ road
mitterentur in templum , erat tamen certus locus ibidem in
quo ethnini adorare volentes Deum , vora ſuaperfoluebanto
In exaudies in cælo loco habitationis tua , es facies iuxta om
nia pro quibus inuocauerit te alicnigena : vt noſcant omnes popua
li terræ nomen tuum ad timendum re ficut populus tuus Iſrael, o
vi noſcant. quòd nomen suum inuocarum efi lmper domum hant
quam edificaui.
si egreffus fueritpopulus tuus ad bellum contra inimicum founi
 CAPVT VIII. 136
Bet viam qua miſeris eos: Gorauerint ad dominum in via ciuitatis
quam elegifti, & domus quam adificaui nomini tuo. Non fpe & ac
ad fuperftitionem vertere faciem ad locum templiorantes à
rémoris : ſed quemadmodum alii exteriores a &us ad cxci.
tandum deuotionem , vel ad honorandum divinam ele & io
nem talis loci aut diuinum opus ibidem ,bő folum licite, ſed
fan &te fit . Et exaudies in cælo orationem rofim o deprecationem
corum :facies iudicium cotum .
Si peccauerint tibi (non eft enim homo gwi non peccet. Vtinami
con experiremur veriratem huius ſententiæ ) * iratus fucris
contra cos,tradiderífque cos coram inimico: O captiuiduéti fuerinie
in terram inimici longinquam vel propinquam . Et reuerſi fuerint
ad cor fuum ,in terra in quam captiui ducti fuerint:réuerfia;fuerint
ou deprecati fuerint te in terra captiuitatis fuæ dicendo,peccani.
mwis & inique egimins impiecgimm, Et reuerfi fuerini ad te in
toto corde für ein told aniña ua in terra inimicorumſuorum qui
capritas duxetint eos : Qorauerintad te in via terra eorü quă de.
diſti partibus eorum & ciuitatis quã elegisti, & domus quă adiji
cani nomini tuo . Et exaudies in cælo loco habitationis tua orario
nem corum & deprecationem corum ,faciéſqueiudicium corum . Et
parces populo two quipeccaucrit ribi, omnibus rebellionibus co
sum quibusrebellänerintin te : Odabis cos in mifericordias coranid
his qui captiwos duxerint cos, o miferebuntur corum.Populus enim
tumse haredicastwa fünt . Populus Ifrael dile & tus ac habitus
à Deo ad inftar hæreditatis (quam vt propriam ſolemus di
ligere ac tueri) dicitur:ad differentiain reliquorum popa.
lorum , qui tanquam aduentitii intelliguntur reſpectiue ad
populum Iſrael. quos eduxifti ex AEgypio e medio fornacis fer
sed . Parui refere îi fornace ta aue vas purgatorium ferri in
telligas :quoniam metaphoricus eſt fermo ſignificatnrenim
quod ad Judi ſunt de AEgypti affli & ionemaxima,purga
toria tamen, qualis eftpafsio ab igne quo purgatur ferrum .
Vt fint oculi tuiaperti addeprecatione ferui tui o ad deprecasio
neñ popüliswi Ifrael: ad audiendum eos in omnibus pro quibus ini.
nocauerint te . Tú enim ſeparafti eos tibi in hereditatem ab o
mnibus populis terra2:: ficut locusios es in manu Moſis ferui twi,
quando eduxiſti patres noftros ex aegypro dominé dems. Hc
braice habetur, Adonai Tehouihi complet fiquidem ora ·
tioncm nominando Deum blandis nominibus domine ai
Ichouih : quod idem eft quod Iehouah , fola inflexione
Giiii diffed
 TERTII REG•
differens ad quandam dulcedinem affe & us fupplicantis.
T fuit cum compleuifſetSelomo orare ad dominum totam ord .
de
mini:vtrunque enim genu in terram fixerat,o palmas expanderat
ad calum . Quod dicitur in terram , intellige in pauimçocum
illius ærei loci in quo rex manebat . Stetitque.Non genufc
xus, fed ftans & verſus ad populum ( huc eſt ad orientem di
xitſubiuncta. huiuſmodi enim verlio intelligitur cum er .
mili ante orationem præmiſſa :cum ex eo quod diciturhic cu
ſurrexit de conípectu altaris, quod Hebraice clarius dicitur
à facie altaris.co benedixit toti eccleſia Iſrael :voce magna dicen
do.In hoc ſubiuncto ſermone manifeſta continetur benedi
&io imprecatiua. Benedictus dominus qui dedit requiem popus
lofuso Ifracl iuxta omnia que locutus eftinon cecidit verbum VBUT
ex omnibus verbis bonis qua locutus eft in manu Mofis foruifui. Siz
dominus deus nofter nobifcum ficutfuit cum patribus noftris: no de
relinquat nos ou non abiiciat nos.Vtinclinet cor noftrum ad ſe ;ad
ambulandum in omnibus viis eius, & ad cuftodiendum præcepta e .
isus eſtatuts cius & iudicia cius que pracepit patribus noftris . Et
font verba mea hec quibus deprecatus fum coram domino, propin .
quadomino Deo noftro die ac nocte:vt faciai iudicium ſerwiſie
indicium populifui Ifrael perfingulosdies. Vt cognofcant omnespo
puli terra quòd dominus ipfe eft Deus: non vliga . Sisque cor 90
ſtrwm perfectum cum domino Deo noftro : vt ambulemus in Ratu .
tis eius, inftodiamus pracepta eiusficurdie hac. Quaouis He
braice clauſula hæc tota in calce huius benedictionis lega
cur in tertia perſona ,interpres tamen vertens in primam ler .
vauit ſenſum : quoniam de Iraelitis eft ſermo : si reftáturyle
tima verba,videlicet ficut & hodie, erat enim dicillo omnes
exhibentes ſe deuore Deo.
Rexí; o totus Iſrael cum eo, facrificabantfacrificium coram do.
mino. Etſacrificauit Selomoſacrificium pacificorum quod ſacrifica
nie domino,boum vigintiduo millia & onium centum & viginti
millia: o dedicauerüt domā domini,sex @omnes filölfracl.Fe
ftum crgo dedicationis primi templi erat méle feptimo.Di.
co autem primi, ad differétiam ſecundi quod poftea tempo
re Cyri regis perfarum rdificari coepit de ipfius Cyri máda .
to & c.vc in iequentibus libris ícribitur.
In die illa fanétificauitrex medium airii quod erat ante domum
domini.fuit enim tanquam cxtenſio alcaris holocauſtorú hu
iusmodi
 CAPVT IX. 237
iuſmodi ſan & ificatio, r :gia diſpoſitione,ſacerdotum autem
miniſterio facta : quoniam altare holocauſtorum continua
bacur ſolo atrii . quia fecut ibi holocauftum munus adipes
pacificorum :quia altare arenm quod erat corā doming,crat paruum
Cu capere no poteratholocauftum & munus Gadipes pacificorum .
Fecitque Selomo in tempore illo feftiuitatem O lolus Ifrael cum eo
congregatio magna, ab introitu Chamarh vsque ad corrétem Aegy .
pricoram domino Dronoſtro ſeptem diebus.pro dedicatione tead
pli.com ſeptem diebus, aliis pro feſto tabernaculorum .quatuor .
decim diebus. Et in die oftauo.proculdubio ab initio fefti cabet
naculorum :erat enim huiufinodi dies octauus in lege Moſis
ſanctus,dimifie populum , & benedixerunt regi. Hinc apparet or.
do iftarum feftiuitatú .cx co enim quòd die o & tauo peracto
seceſsic populus,manifeſtatur quòd primum (hoceft o &tauo
dic mélis feptimi) incepit dedicatio templi :quafinita quin
tadecima die eiuſdem ineofis iocepit feſtum tabernaculo .
tum:& Gco tauo dię(hoc eſt vigeämofecundo eiuſdé men . '
(is) data eft licencia recedendi die fequenti.cabierunt in tě
toria fua ,larătesc alatti corde fuper omni bono quod feceratdo .
minus Dauidi ſervo f10 & Iſraeli populo( uo.perficiendo téplum
à Dauide ordinatum : & firmando per hoc rcguum in teru .
(alem & dando filium ſapientem &c.
CAPүт IX.
T fuit cum complewit Selomo edificare domum domi.
ni o domum regis, o omne quod optauerat volue
rat facere:apparuit dominus Selomoni fecundoficut apo

paruerat prima vice . Dixitquc dominus ad cn: exauliui oratione

swam deprecationem tuam quam deprecatus es coram me,ſan
Etificaui domum hanc quam adifiuaſti ad ponendum nomen meum
ibi.non ſolum exteriori figno lucidæ nubis, ſed etiam inter.
na voluntate landam effeci domnum hanc ad hoc vt ponce
rem nomen meum ibi. Non ergo ſolo humano opere, led e
tiam diuino dicatum eſt templum ad diuinum nomen co
lendum atque cognoſcendum.in fempiternum .Huinano mo
7 sc accipitur iempiternum pro coxuo : hoc eſt quandiu ren.
plum erit . erunt oculi mei a cor meum ibi omnibus dicbus. Ta
quoque ſiambulaueris coram me ficut ambulauit Dauid pater runs
in fimplicitate cordis in æquitate.luxta Hebæum habetur . in
perfectione cordis o in rectitudine ad faciendum onnia que pra
sepi
 TERTÍI REG:
cepi tibi.Hebræo more maius præponitor minori: nobis dia
cendum eſſet in rectitudine cordis & in perfectione, vtora
tio creſceret . Statuta mea ou indicia mea feruaueris.Firmabo
folium regni tui fuper Ifrael in fempiternum :ficut locutusfim D4
widi patri tuo dicendo, non excidetur tibi virde folio Iſrael. si
auertendo anerſi fueritis vos filij veftrid me, e non cuſtodieritin
precepta mea ftatuia mea quepropoſui vobis:fed abieritis oscom
Inericis deos alicnos e adoraueritis eos.Excidam Ifraelem de supers
ficie terra quam dedieis, eo domum quart ( an & tificawi nominimco
proiiciam à cöfpeétu meo: eritque Ifrael it prouerbium.vt dicatur,
eucniat tibi ficut lesuſalem & o. eo fabulam omnibus populis.
hoc eft in fimilicudinem fabulæ in ote populorum : ve vide
licet narretur in ocio ſeu dele &tatione quemadmodum par 1
rantur fabula . Es domus hæc erit in exemplum :ominis qui tranſies
rit iuxta cam ftupebit @ ſibilabir, o dicct quarefecit dominusfit
terra huic & domuihuic?Etdicent : co quòd dereliquerunt domi
num deumſuum qui eduxit parres corum do gerra A Ēopii, ofecus
tiſunt deos alienos & adoráverunt cos co colwerunt cos, idcirco ir
duxit dominusſuper cos omne malum hoc.
Xpletis autë annis vigintipoftquam adificaucrat . Iuxta Heo
E bræum habetur. Et fuit à fineviginti annorum quibus adi
ficawie Selomo duas domos : domum domini o dorum regis .Cha .
sc manifeſtatur viginci annos duraſſe ædificationesduarum
dumuuma , videlicet Dei & regis.ica quod nó eodem tempor
rc ædificabatur vtraque domus: ſed primis feptem annis z
dificatum eft templum , tredecim autem fequentibus ædifi
cita eſtdomus regis . Et quia anno quarto incepit fabrica ,
conſequens eft quod vigefimulquartus dous regni Salo
monis fignificatur dicendo à fine viginti annorum quibus
ædificauit & c. Chiram regé Tyri prebente regi Selomoni ligne
cedrina Qabiegna G aurum . Nunc primum refert ſcriptura ga
sex Tyri dederit etiam aurum Salomoni: quo autem titulo
dederit( an videlicet mutuo,ao ficut ligna que ſuperius vent
dita comemorantur, an honoris graria ) ſcrutādum eſt ex li
tera narráte circa hoc tria. fubiúgitur enim . inxta omne quod
opus habuerat. Iuxta Hebręum tamen habetur.ad omnem vo
luntatem cius. proculdubio Salomonis. ex hoc enim quòd fi
goa & aurum fimul narrantur data Salomoni ad omnem vo
luntatem Salomonis, elicitur quod non dono, ſed contractu
inter eosinito dara fins hæc. & co magis quod alterum ſub
iungitus
 CAPVT IX . 238
iungitur:videlicet.tunc dedit SelomoChiram viginti ciuitates it
terra Ghalilka.hoc eft enim fignum quod tanquam precium
harum ciuitatum dederit rex Tyri aurum præter ligoa.Nec
obftat tertiú : quodvidelicet hebraica vetitas in principio hu
ius clauſulæ habet. Chiram rex Tyri elewanit Selomonem in lio
gnis cedri & lignis abietis & in anro. quoniam ipſa ſubuencio ,
eleuatio fuit Salomonis in ſuis fabricis. Sed quæſtio oritur
maior ,an licuetit Salomoni dare viginti oppida Ghalilæære
gi Tyrı : ſacrilegum enim videtur iub dominio regis ethni.
ci dare populos fan &tos & terra diuinæ hærcdiraris : præfer
tim quod non neceſſitate coactus Salomon hoc fecit. Liben
ter cicuſarem Salomonein 6 ſcirem :ſed nulla occurrit excu
fandi ratio, oiſi quod vt in principio huius capituli narratur
poft perfe & as fabricas ac per hoc poft datas iltas vrbes ( date
enim fuerunt perfeIis domibus dei & regis) diuina appari
tio io finuat Salomoncm & exauditū à deo & ambulare ad.
huc recte coram eo .
Et egreffus est Chiram de Tyro de videret cimitates quas ei dedes
Tat Selomo : non placuerunt in oculis eius. Et ait,quid ſuntciuisa .
tes ifta quas dedifti mihi frater mi? appellauit cas tertā Chabul
vfq; addiem hanc. Quod hebraice fonat carcerem :foste quia
tanquá carceres erant oppidailla .Aiunt autem lingua Phce
picum ſonare difplicentia : diſplicuerat enim regi Tyri terra
illa. Mifit quoq; Chiram ad regem ,centum & viginti saléta auri.
Quantitas auri ſuprafcripti modo explicat. Et hoc eft fignú
quod adhuc Salomon nomiſerat claſſem in Ophir pro auro:
fi enim ante.24.regni ſui anná nauigatione illa vſus fuiffet,
non eguiſſet auro regis Tyri nec dediffet ciuitates illas.
Acceſ fumma expenfarü quam obtulit Salomon.lusta He

rex Selomo. Cauſa augendi tributa ( hoc eſt fenſus, vectiga.

lia,& fimilia quæ tribuuntur à ſubditis pro bono publico)
narratur & explicatur ſubiungendo. ad adificandum domun
domini e domum ſuam . Ita quod pronomen hæc demonftrat
ædificationem templi, domus regiæ & reliquorum multo
rom valde, quæ fubiunguntur. & millo. Superius diximus
fignificari nomine millo locum plenum , ad differentian va .
cui adiacentis quod vorago quædam dicitur. Quid ædificiſ
autem ibidem fecerit Salomon ,neſcimus. nam Dauid ædif .
cauit in circumita & intrinfecus mdlo: vt ſcribitur. 2.reg.s.
 TERTII REG .
o murum Ierufalaim : & Chakor & Megiddo & Ghexer. Parho
rex Aegypti afcendit cepit Ghexer o ſuccendit că igne, Che .
nahaneum quihabitabar in ciuitate interfecit: & dedit cam in do .
tem . Juxra Hebræum habecur. munera filia (ne vxori Sclomo .
nis. Sed non eſt vis in hoc facienda,fiue in munus fiue in do
té intelligamus. Aedificauitq; Selomo Ghezer Beth'cheron
inferiorem . Et Bahalatha Thamor in deſerto in terra.Proſequi
tur litera ædificia propter quæ au& um eft cributum :ioterces
pta enim fuerat iarracio eorú ioſerendo vnde Salomon ha
bucrat Ghazer,videlicet à Pharaone ratione vxoris.Et omnes
picos qui ad cum pertinebant,& erant abſque muro,muniuit.Iuxta
Hebræum habetur. Et omnes ciuitates thefaurorum qui Selomo .
ni. Nec aliud hic ſcribitur: ſed inter alia ædificia ſupputantur
ciuitates theſaurorú quos habebat Salomon : hoc eſt in qui
bus recordita erant opportuna ad victum & bellum . o cinia
tates cupruum cinitates equitum,& quicquid ei placuitedifica
re in ( erufalaim & in lebanon eo in tota terra ditionisfua.
Torum populü qui remanſerat de Acmorcis,Chittheis, Perizeis,
Chiuucis & lcbuſiis, qui non erant defiliis Iſrael. Filios corum qui
remanſerant post cos in terra quos non potucrant filii Ifrael delere:
fecie Scomo tributarios. luxta Hebræum habetur. ad tributumi
ſeruitutis vſque ad diem hanc. Quæſtio oritur an Salomon egen
sit contra præceptum diuinum ſcriptum nu. 33. de externi
nandis nationibus iftis. Solutio eft quod Salomon noa
peccauit in hoc: cum quia Dauid pater eius fan & us non cr •
terminauerat cos, qui camen vſq;ad euphratem dominatus
fuerat.cum quia interpretati funt diuinum præceptum intel
ligendum fuiſſe pro tempore quo in periculum Ifraelitarum
relinquebantur ifte nationes : quoniam manifefte ratio legis
illius eft hæc:elcuato autem Iſraele ja regnú tam cellum po
tens & extenſum ;putauerútnon eſſc locum illi legi,eo quod
ceffaret ratio legis.Et ad differentiam nationum quæ fimpli
citer foluebant tributum (quas etiam tributarias abſolute di
címus ) adiungitur feruitus: vt intelligamus hoc adiunxific
Salomonem quod ſubiecerit cas eributo feruorum , vt non
tanquam liberiſed tanquam ſeruicontribuerent.Ec húc effe
literalem ſeolum , infinuant ſubiuncta táquá é regione quod
de filiis Iſrael non fecit Salomon aliquem ſeruum.in ſeruilia
itaque opera redegit nationes illas. à quibus feruilibus ope
tibus exemit Iſraelitas. Accedit ad excuſandú Salomonem
 CAPVT X 239
& Dauidem ratio periculi Ifraelis.fi enim Dauid occidiffet
Pelifthæos omnes & c.cum magna multitudo ludæorú effet
iam captiuata ſub diuerſis pationibus,interfe&i fuiſſent lu
dziompes captiui: & ad euitaodum cladem ipforum ludæo
rum interpretati funt diuinam legem non effe feruandam
quo ad hoc: ita quod mutata conditio ludæorum (quáuis ex
propria culpa) excuſabat seges. Dico autem ex propria cul
pa populi : quia ex peccatis populifactum eft vt non eflent
ſemper vi& ores, ficut fuerant tempore Mofis & loſuæ. fie .
nim perſeueraffent vi& ores,poterant & debebant delere o .
mnes nationes quas deus iufferac deleri. De filiis auiom Iſrael
non pofwit Selomo feruum :ſed erant viri bellatoris & miniftri eius.
Hebraice habetur.Oferui eius.fed feruitus pro miniſterio ſu
mitur:iam enim di& um eft quod nullus Iſraelita erat ſeruus.
principes duces cius, o principes curruum cquitum eius.
Ififuntprincipes præfcctorumqui crat fuper opus Selomonis,quin .
genti &quinquaginta: preſidentespopulo quifaciebat opus .
Filia autem Parhonis afcendir de ciuitate Dauid in domūſuam
quam ædificauerat ei Selomo: tunc ædificauit millo. Quare expe.
Stauerit abſceſſum filiæ Pharaonis ex ciuitate Dauidis ad æ .
dificandum millo,non eſt ſcriptum . Offerebátque Selomo trin
bus vicibus in anno holocaufta pacifica fuper altare quod edifi.
cauerat domipo, & adolebat thymiama coram domino. videlicet
in paſchate, pentecoſte & fefto taberoaculorum , quibus præ
cepto legis tenebatur quilibet apparere coram deo.o perfe
Ela eſt domus.
Nauem quoque fecirrex Selomo in Hrx'iongheber qua eft iu
xta Eloth in littoremaris rubri in terra Edom . Miſirí; Chiram in
qaui illa feruos fuosviros nautas gnares maris ,cum ſeruis Selomonk.
Et venerunt in Ophir,G tulerunt inde avsum , quadringenta @vio
ginti talenta : & adduxcrunt ad regem Sclomonem . De nomivi .
bus propriis quæ hic ſcribuntur , reddere certam rationem
neſcio : hoc tamen certum eſt quod Salomonis cum ſcientiæ
tum prouidentiæ atteftatur conſtructio & mifſio nauis in
Ophir pro auto. CAPVT. X
Eginaſ; Saba. Legendum effet.Seba. Nomen eſt
proprium regionis.andita fama Sclomonis in nom : i
ne domini,venit.Iuxta Hebræum intercedit cõiun
RE atio: nam poſt in nomine domini ſubiungitur.com
venit.propter quam coniunctiopein infinuatur quod diction
ncs
 TER TIL REG.
nes in nomine domini ,cum præcedenti clauſula iunguntur:
ita quod faciendus eſt punctus poft dictiones in nomine do
mini. Ei eſt ſenſus quod audiuitfamam Salomonis in nomi
De lehouah : ita quod ipía fama Salomonis deferebat ſecu.n
noinen ſummi Dei, vt à quo largitnm elfet Salomoni cátum
fapiétiæ donum . divulgatú fiquidem fignificatur quod non
humana diſciplina no humano ſtudio,ſed diuino dono habe
bat Salomon tanta ſapientiam . vt tentaret cü in enigmatibus.
hoc eft in quæſtionibus difficilibus.
Et ingreſſa est Cerufal sim cum comitatu multo & divitiis. Iu
xta hebræum habetur.cum fortitudine grauivalde, hoc eft cum
armato comitatu non qualicunq; ſed valde graui,qualis de
cebat regioá peregrisácem.camelis portantibusaromata 4 %.
rum infinitum nimis.Legédum eſt. aurum multum valde et lae
pides precioſos.pro fumptu & muneribus & c.venitquead regem
Sclomonem . No dicitur quod venerit ad templu Dei aur quod
venerit ad adorádum Deum , ſed quod venit ad regem Salo .
moné.erlocuta eſ ei omnia qua habebat in corde (wo. Et docuit
cã Salomon omnia verba que propoſuerat.Parui refert quòd he
braicè habetur. Et indicawie ci Selomo omnia verbe cins. Solucio
quæſtionum Ggnificatur.non fuit verbum quod regem latere pol
(et non reſponderet ei. Legendum eft.lasens regem quod 202 10.
dicauerit ei.nthilg; dicitur de pofle.
Viditq; regina Sebatotam ſapientia Sclomonis, o domü quam
edificauerat. Et cibosmen & eius et habitacula (crucrã eius,cordi
nes miniſtrantium . Potius fignificatur. O apijtěciam miniſtrorum
cius. In qua clauditur ordo: quoniam affiftentia erat no con
fula,fed ordinata. veſtimenia carum ,o pincerras eius, ce halo
cauſta que offerebat in domo domini. Scico prudés lector nec he .
bræos cócordarein hac litera.hebraice enim fcribitur.caf
cenfum eius quo(ſeu quem )afcendet domus Iehouah . Sic iaceria
hebræo: vbi anceps remanet tá caſus relatiui quo vel quem ,
quá caſus domus an accuſatiuian genitiui caſus fit.Quod ve
plenius intelligas, hebraico idiomate holocauſta ab aicenſu
ſignificantur. & propterca diuerficas hic nafcitur fenfuum an
ſenſus fit: & aſcélum hoc eft holocauſtum eius,qué alcélum ,
id eſt q holocanſtú aſcendec,hoc eſt ſuper alcare perfeuerá
ter offeret domi lehouah.an de corporalıper gradus aſceniu
quo alcédebat Salomon in templú Dci Gt Serino.Elige quod
malacris. non erat in ca vltra fpiritm . Dixit ; ad regem :veru
fuin
 CAPVT
fwirfermo quem audini in terra mea super ſermonibus tuis & fuper
fapientia tua. Et non credidi verbis donec veni o viderütoculi mei,
Gecce non fuit nunciată mihi dimidiu : maior estsapientia tua &
opera iwe , luxta Hebræum habetur. & bonum quă fama quam
audiwi-fub duobus enim ( ſapientia & bono comprehendito
moia, Beari viri tui,beatiſeruitusifti:quiftant corā re femper,4u .
dières ſapientiam iwam . Sitdominus deus tuus benedi&tus, qui com
placuit in te ad ponendum te fuper folium Ifrael: co quod dilexerit
dominsus Iſrael in ſempiternum .Res perpetuæ factæ à Salomo
ne,ad perpetuú bonum lírael ſignificantur. o poſwis te regem
vi faceres iudicium inftirsam .
Deditá; regicentū o viginti talenta auri & aromata multaval
de o lapides precioſos: non funtallata aromata focueiſta adhuc in
multitudine que dedit regina Seba regi Selomoni. Accumulando
dicitur adhuc in multitudine.commendatur enim fingulari ,
tas ſeu bonitas aromatum & secundum fe & etiam quo ad
mulutudiné. Sed et claßis Chiram que portauit aurum de Ophir,
Breuitatis cauſa omittitur cointellectus Salomon . eft enim
ſermo de claff: Hirá & Salomonis : vt ſuppletur i0.2.parali.
cap.9.attulit ex Ophir ligna sina multa valde. Multi hebræi &
latipiiptelliguntſignificari coralia : miræ auté magnitudinis
erat, fi coralia erant.Et habetur in bebræo ligna coraliorum ,
noo voica dicio quá interpretácur coralia.coraliú enim ipe
cies eft lapidis extra & um ex aquis, quáuis ſub aquis ſpecieni
habeat ligoi táquá fruticis. effecir natura vt arbor ſub aquis,
dureſcat in lapidé extracta ad aerem : & propterca vtrunque
hebraica litera fonat ,dicendo ligna coraliorú.c lipides pre
çioſos. Fecieſ; rex de lignis tinis fulurs domus domini o domusre
gię. Nó eft perſpicuum ad quæ fulcienda fa & a lint hæc ful.
cra tam ip domo domini quam in domo regis.O citharasly
fasa; cantoribus. Si coralia intelligimus,mirum eft quod ex eis
citharæ & lyræ confectæ fint: quia tamen vidcmus hodie ex
alabaſtro fieri cannas inſtrumenti mufici quod vulgo appel
latur organum , nó eft incredibile ex coraliis conſtruct asly.
Tas & citharas fuiffe non funtallala talia ligna tinu ,neque viſa
vsque in preſentem diem .
Rex autem Selomodedieregina Seba omnia que voluit & pe
siuit, exceptis in quavltroobtulerat cimunereregio. luxta Heb.
habetur.prater ca qua dedit eifucusmanu regis Sclomonis.boc eſt
ficut decebat manum talis regis qualis erat Salomon.qua 76.
verla eft & abiis in terram ſuam cum feruis fuis. Eras
 TER TIL REG.
R 4t autem pondus auri quod obuenicbat Sclomoni per fingulos
E annos, ſexcentori (cxaginta ſex talentorum anri, Hebraica
di fio nomeo ponderis cuiuſdam eſt: ſed an talenti an alicu
ius alterius,ignotú nobis eſt.Excepto eo quod effirebāt viri qui
Super vectigalia erant. Iuxta Hebræum habetur. Abſque à vinis
negociatoribus, hoc eft abſque auro quod à viris negociatori
bus dabatur regi.Et ſignificantur negociatores non quicun.
que, ſed magnidi&tione hebraica. Sed quo titulo hocaurum
debebatur Salomoni,non dicitur : ſed ex eo quod negociatio
ſola explicatur, non comprchendi inter prouentus ex ve&i.
galibus infinuatur, ná proučcus vectigalium continetur ſub
Tupputatis ſexcentis & ſexagioralux talétis auri. Duo reſtát
hic ambigua alterú de qua negociatióe eſt fermo.alterú quo
titulo debebatur boc Salomoni : turpe enim videretur quod
Salomon mercaturam per negociatores exercerer.negocias
jorcs vniuerfiq; fcuta vendentes. luxta hebræum habetur . od
negociatione aromatariorü . Ita iacet in hebræo. Intelligo quod
quemadmodum Salomon miſic in Ophir pro auto ,ita mitte
bat ad inſulas aromacum : puta Tapro banam , Callicot & c.
quemadmodú Sultanus Aegypti faciebat ætate noftra , & mo
do facit rex Portugalliæ . Ethæcappellatur negociatio aro
matariorum.ſumptu enim regio opus erat ad vebēdum aro
mata ex tam longinqua regione, & inde lucrú Salomoni ob .
ueniebat : & propterea aurum hoc etiain excipitur.Et quiafi
mal connumerantur prædidi negociatores magni ,putádum
cft aliquid fimile in alia materia fuiſſe,vnde Salomoni au
gebatur aurum à magnis mercatoribus. Ecbene nota quòd
nó dicit abſq; negociatione aromatum ,red aromatariorum ,
ne intelligeres regem negociatorem aromatum ,fed merca
tores erant aromatarii, quibus cominoditatein pegociario.
nis rex præbebat.Qomnes reges Hereb ducéſque terre, Ab auro
fexcentorum calétorum & c. excipitur triplex prouentus au
ri:videlicet er mercatoribus magnis,ex mercatura aromata.
riorum , & ex muneribus regum Arabiæ & ducum terræ . 1
Fecie quoque rex Selomo ducenta fcuta de auro purißimo. Iuxta
Hebræum habetur.de auro tracto.hoceft exconſo malleis. (exe
centos auri ſiclos dedit in lamina( cuti vnius.Iuxta Hebræum ha
berur. ſexcentos aurcos afcendere faciet ſuperſcutum voum . Ratio
nabile eft vt ſcutum intelligamus er alia materia, opertum
aurca lanina per totum petrecentas pelta ex auroprobato.Le
gendum
 CAPUT X. 241
gendum eft. Et trecentos clypeosex auro tratto. ſcuta enim erant
rotunda , clypei autem alterius figuræ. trecentag; mina auri
vnam peltam veftiebant.Legendum eft.ter centum auri afcende
refacietfuper clypeum vnum . Nec circa icuta nec circa clypeos
explicatur pondus aut menſura auri , ſed numerus tantum :
quia forte ſubintelligitur ficlus,vt prius fexcenti ficli & mo
do trecenti Gcli auri ſupputentur.& pofuircos rex in domo fala
tus Lebanon.
Fecit quoque rex thronum eburneum grandem : defiuit eum
auro fulwo nimis.lusta Hebræum habetur,auro puro.hoc eft in
fua puritate qua ex minera trahitur,Sex gradushabebat throm
nusia ſummitus throni erat potunda in parte poſteriori,o dua ma
nus hinc inde.Superfluitdux.tenentes ſedile. luxta Hebræū
habetur.emanus hinc o hinc ad locum feßionis.hoc eſt alæ ſe
dis hiac & inde erant formatæ in figura magus . duo leones
ftabant iuxta manusfingulas. Iuxta hebræum habetur. Odua
leena ſtantes ad latus manuum . Statuæ duarum leenarum iubis
çarét,altera hinc, altera inde iuxta manus ( hoc eſt alasfedis)
ftantes :hoc eſt eleuatis capitibus ftantes ſecundum pedes an.
teriores & terræ inhærentes ſecundum partem pofteriorem ,
complicitis pofterioribus pedibus. erát coim ſtatuæ magnæ
ita vt ſupereminerent duodecim leonibus qui erat in gradi.
bus:vtpote pertingentes vſque ad manus quæ crát alæ ſedis.
Eednodecim leunculi fantes ibi super ſex gradoshinc @inde.Ma
fculi quidem fignificacur,non leunculi,ſed leones. erát enim
ftatuæ duodecun lconum , duæ per fingulos gradus hinc &
inde.non eft factum tale opus in omnibus regnis.
Omniáque vaſo de quibus bibehar rex Selomo erane aurea , & to
ta fupellex domusſalius Lebanon de awro purißimo,Hebraicè ha
becur.de auro clauſo .hoc eſt ligato : quale eſt aurum ex quo
fiuntnummi.non erat argentum . ſubaudi in vafis domus ſal
tus.Et ratio fubiungitur,quia argentum non fuit alicnius pre
cu in diebus Sclomonis. Quia claßus regisper marc. Iuxta Hebrç
um habetur, Quia nauis Tharſis regi ismaricum nauc Cbiram .
Tharſicas habuiſſe paucs Salomonem fignificatur,præter na
ues tyrias.ſemcl per tres annos ibat in Tharſis , deferens inde ar
rum argentum dy denses elephantorum . Hebraicè habetur.ſe
mel pereres annos venicbat nauis Tharſis porians aurum og arger
tum ,elephantes fimias panos,Sic iacet in hebræo , reliqua
adduar interpretes. Tharſis coin non ſignificatur locus vn
Hh de por:
 TERTII REG.
de portabátur hæc,ſed determinat naues:perinde ac di&um
fuillet nauis Tharſica.nec fit mentio dentium , ſed elephan .
tum abfolute .
Et magnificatus eft. Parui refert quòd Hebraicè habetur.
Engranduitrex Selomo pra omnibus regibusterræ in diuitiis ofa .
piensas.ſenſus enim in idem redit.Verum iotellige compara-.
tionem fieri ad reges illius temporis quo ad duo, diuitias vi
delicet & fapieotiam.erant enim reges terræ alij excellentes
forte in magnitudine regnt. Et loca terra quarcbat faciem See
Lomonis,ad audicndum ſapientiam eius, hoc eſt ex omnibus ter
ræ regionibus erant aliqui quærentes faciem Salomonis ob
ſapiétiæ famam quam dedcrat Deus in corde cius.Nomea
illius
cft Elohim . Et fingulo deferebant ci muncra, Iuxta Hebræum
haberur. Eript portantes vnuſquiſquemunus fuum ,vafa argentes
qvafi aurea o veſtes & arma G aroma:a,equos o mulos. Tri.
burarij referunturad explicandum quid offerebant : videli
cet vaſa argentea &c. per annosfingulos. Hebraicè habetur.
res anni in annum . Ex hoc quod huiuſmodi munera narrantur
aopua,infinuatur quòd debita erant.
mi
le a quadringenti curru o duodecim millia cquitum : 6 din
m
Spoſuie cospir ciuitates munitas. !usta Hebræu habetur .o po
fuit cos in ciuitatibus curruum.iam enim di& um eft quòd ædif
'cauit ciuitates curruum . cum roge in ( crufalaim .Fecirquerer
vt tanta eſſet abundantia argenti in lerufalaim quanta o lapidă:
cedros prabuit quaſi Sycomoros que nafcuntur in campeftribus
in multitudine. Et educeban :ur cqui Sclomoni de Açopio de
Choa. Iuxta Hebræum habetur. Et eduftio cquorum qui selo
moni ex Aegypto o adunatio. Deſcribendus cum effet modus
quo Salomon habuit tátam multitudinem cquorum ,propo.
pitur primum tam eductio equorum er Aegypto quá adu.
natio eorundem.proponitur autem vtraque vt per fubiuncta
declaranda : hic enim ftylus eft Hebraicus. negociatores enim
regis emebant de Chou o ſtatuto precio perducebant. Juxta He
bræum habetur.mercatoresregis accipient adunationcm in precio
afcédia Propoſuit duo :videlicet cdu &tionem & adupatio .
bem . declarat inchoando ab vltimo qualiter negociatores
Salomonis acquirebát adunationem equorum :manifeſtado
quod augentes preciú faciebant quali monopoliú equorum
Aegypti.hoc enim fignificatur dicédo mercatores regis ac
cipient
 CAPVT XI . 242
cipient adunationem in precio: & declarádo augmentú pre
cir,ſubiungitur & aſcendit, iubaudi precium iplum, Emebát
ergo adunationem equorum :vt ipfi loliequosvenales habe
rent, nullo alio offerente tantundem pro huiuſmodi aduna
tione. Egrediebatur autem quadriga ex Aegypto pro ſexccptis ar.
genteis, & equus pro centum & quinquaginta. Declaratur con
lequeater alterú propoſicum ( videliceteductio )manifeſtan .
do precium cuiuſque currus : hoc eſt quatuor equorum pro
fingulo curru. Vode & magis explicado hoc,fubiúgitur pre
ciuin cuiuſque equi centum & quinquaginta: quod eſt quar
ta pars ſexcentorum quos valet currus. atque in hunc modum
cunetireges Eshcorum Syria equos venundabant . luxta He
bræum habetur. luc omnibus regibus Chitthim regibus Ară,
isa manu (w. facieni exire. Totum oppofitum eius quod habe
tur 10 vulgata æditione ſignificatur:videlicet quod negocia
tores Salomonis fic( hoc eſt emédo equorum adunationen
in Aegypto )faciet per manú ſuam exire ex Aegypto equos
pro omoibus regibus Chitthim & pro regibus Aram , ex co
cnim quòd táquam in monopoliú reddiderát Aegypti equos
cxtrahedos,coſequens erat vt per manus eorum venderécur
equi vniuerſis exterisregibus indigentibus equis Aegyptiis.
Ec hinc habetur quòdnon fuit alienus Salomon ab induftria
mercaturæ ,quáuis turpis célçatur in rege. Cófequéter quo
que ex hac mercatura inſinuatur intelligédū quod nec alic.
nus erat Salomon à ſupradi&tis mercaturis cum magnorum
negociatorum tú aromatariorum.Intellige tamen negocia
tiones omnes quibus immiſcebat le Salomon , fuiſfe extra
territorjú ſubiectum fibi ad habédum ex aliis regionibus o
moia quibus opus erat : & propterea excuſabilis videtur hu
iuſinodi induſtria vt minus turpis cenſenda fit.
CAPVT. XI .
Ex autě Selomoadamawit mulieres alienigenas multas,Ars
R guitur tum quod alienigenas (hoc eſt diſpariscultus)
cum quod multas habuerit.vtrunque enim prohibită
crat in lege Moſis:ná & regi in ſpecie inhibetur immoderata
multitudo vxorú Deu.17.& filia Parhonis. Nifi reprehéderet
fcriptura cóiugiu Salomonis cú filia Pharaonis rationc affc
&tus, nó ſupputaret inter peccata Salomonis amoré hliç Pha
raonis inchoando ab illa. Moabithidas, Hammonithidas, Edo
mew ,Zidonias& Chittheas.De gentibus fup quibus dixit dominus
Hbg filtre
 TERTII REG.
filiis Ifrael,non ingrediemini ad eos et ipfa non ingredientur ad veo
Stres,vtpote que declinarefacient cor veftrum poſtdeos (wos: cis ad .
haſot Selomo ardentißimo amore.Superfluit ardentiſsimo . Fue
rántque ei vxores quafi regina feptingente.Iuxta Hebræum ha
betur principes Sopringenta e concubine trecenta.ſeptingentz
cnim honorabiliter tanquá dominæ habebantur,aliæ autem
trecentæ ad folum concubitum.Et in hoc apparet libido ma
sima Salomonis ad ftupra :iode enim tanta multitudo yxo
rum prodiit. & declinare feceruntmulieres cor eius,
Cúmque iam fenex effet deprauatum eft cor eius per mulieres *
fequereturdeos alicnos .Paruirefert quòd Hebraicè habetur,
Es fuit in tempore feneétutis Selomonis,vxoreseius fecerunt inclina .
re cor eiuspoſt Elohim alios. Quanuis mulieres iſtæ quææ fuc:
sint Salomoni iuueni,ao tamen diuerterunt eum in iuuétu
te ad cultum deorum ,ſed in fenc &tute :paulatim enim mollie
kus eft animus eius,creſcere amore & deficiente virtute mul
tiplicandóque obicé divinæ gratiæ :ná tandem Deus dereli
quit eú fibiipfi.Ec ex hoc quod fcriptura parrat ſenectuté Saº
lomonis,perſpicuú eft perueniffe cum ad ſenectutis ætatem ,
& in illa vixiffe aliquáto tépore quo emerſerunt ſubiun & a.
Grõ erat corcius perfectă cum domino Deo ſuo ficut cor Dauid pa .
tris eius. I uitque Selonio poſt Haſtoreth Diumzidoniorum : o post
Milchom abominationem Hammonitarum . Fecitque Solomo quod
non placucrat coram domino. Hebraicè habetur . malum in oculis
Ichonah.Necxcufabilis putaretur Salomon co quòd no creo
dendo diis aliis , ſed morem gerendo vxoribus coleret deos
alios, adiunxitſcriptura quod fecit malum in oculis ſummi
Dei, & non ſolum in oculis hominum : propter quod etiam
præmifit quòd non erat cor eius perfe tum cú fummo Deo.
quantum enim fui cordis applicauit ad colédum deos alios ,
tantum detraxit à debito honore ſummi Dei. Et non adimple
wir vo fequcretur dominum ficut Dauid pater eius. Tunc ædifica .
wie Selomo phanum . Hebraicè habetur.excelfum Chemosabomi
nationi Moab. proculdubio ftru & uram idoneam ad cultum
Chemos.inmonte qui eſt contra I coufalaim.Aiunt monté iftum
cſſe montem oliueti: & propterea deteſtabiliusfuiffe crimen
Salomonis,vt è regionc ciuitatis fan &tæ excelſum ædificaret
cuin ſcandalo totius populi. Molech abominationi filiorum
Hammon .Atque in hunc modum fecit omnibus vxoribus fuisaliendo
genis: qua thurificabant o immolabāt din fuis.lntellige tot er
cella
 )

APVT
CAPVT XI. 241
eella ædificata no quot csátvxores,ſed quod erant dij carú:
multæ enim conucnicbant ſub codem Deo communieis.
Tiratus est dominus in Selomonë: quòd auerfa offer mens cius,

domino Deo Ifrael,qui apparuerat eiſecundo. Hebraicè habetur.

duabus vicibus. Etpræceperat eifuper verbo hoc,ne iree poft deos
alienos: O non cuftodinit quod pracepit dominm , ad exaggera
tionem peccati commemoratur bencficium duarum vifio
num ſupraſcriptarum . aggrauatur enim peccatum Salomo
nis ex eo quod non folum per legem & prophetas,fed etiam
apparendo ipli Salomoni,bis monuerat cum.Dixitquedomia
nuus Selomoni. Modus quo Deus dixit hoc Salomoni, non eft
.· ſcriptus: creditur tamen perprophetá aliquem Deú hoc di
ziffe.quiafuit hoc teci ,o non cuftodiftipactum meum ftatuta
thea que precepitibi, fcindendoſcindam regnum à te, o dabo il
Ind feruo tuo . Veruntamen in diebus tuis non faciam hocpropter
Dawid patrem fuum : de manu filij tui fcindam illudi Quod ſcif
fio regni fuerit ex peccaro Salomonis ſcriptora teltatur ige
auté fuerit ex peccato Dauidis quod dividendo agros Me
phiboſeth commilit,nec fcriptura teftatur nec fcripturæ có.
lopat:quæmeritum Dauidis citat pro obice cum ne tollere.
tur totum regnum à filio Salomonis , tum ac ſcinderctur vid
uente Salomone. Veruntamen totum regnum non ſcindam :tribuing
ynam dabo filio two,propter Dauid feruum meum em propter lerria
falaim quam elegi. Secundum rem duæ cribus{ ludæ videlicet
& Beniamin) ſeruierunt filio Salomonis :ſed tribus vna ap
pellatur & hic & inferius,eo quòd quanuis eſfent duæ fecu
dum rem ,erant tamen futuræ & de facto fuerunt fab titulo
vnius. appellatus cft enim rex Iudæ , & non rex duarum trie
buum: hic enim fuit ritulus omnium fuccefforum .
Vfcitauitque dominus aduerfarium Selomoni,Hadad Edome
;
Patna ſciſsionisregni differebatur excqueda in filio eius
fucceffore :ne autem videns Salomon penitus impuois eua
deret , narratur puoitus vetacione trium aduerſariorum . de
femine regio qui erat in Edom . Superfluit qui erat:ſemen liqui
dern regium regum Idumaz ágnificatur , nc ambigeres es
quo femine regio erat iſte Hadad. Cum enim effet Dauid is
Idumed. Iuxta Hebræum habetur. Et fuitexiſtěte Dauide custo
Edom.Hiſtoria hæc quæ cómemoratur ad declarandū tépus
fugæ Hadad , con eſt diffufe fcripta . & propterea non eft
Hh tij perfpi
 TERTII REG. 1

perfpicuum an Dauid tunc fuerit präſens in Idumza, an lae

gnificetur tempus quo Dauid habebat Idumxam & bellum
geſsit cum Idumza rebelli.cum aſcendie Ioab princeps milicia
adfepeliendum interfectos: & percußic omnem maſculum in Edom
( sex enimmenfibusmanfit ibi loab torus Ifrael:donecexciderit
omnem maſculum in Edom ) FugieHadad ipſc o viri Edomei de
ſerwis parris cius cum coalingrediëdum Aegypium : Hadad erst
puer paruus.Iungehæc duo ( videlicet quòd loab ftuduit ad
interficiendum omnem maſculum in Idumæa , & quòd aſcé.
die in Idumzam ad fepeliendum interfectos) & perpendes
defeciſſe Idumxos à Dauide, & interfeciffe ifraelitas mili
tes pofitos pro cuſtodia Idumræ nouiter acquiſirç: & ad hos
interfectos ſepeliendosaſcendiffe loab , & fimul occidendú
omnem maſculum io Idumæa in vltionem rebellionis & 11
raelitarú interfectorum.tuncenim fugit Hadad & c. Et fus
rexcrune de Midian & venerunt in Paran:tulerintque viros focus
de Paran, a ingreßifunt Acgyptum ad Parhonem regem Aegypti,
Etiam via deſcribitur per quá Hadad iuit in Aegyptum.qui
dedit ei domum cibum conſtituit es , terram delegawir. He
braicè habetur. dedit ei.quòd plus eft quàm delegare. Inue
nitý; Hadad gratiam in oculos Parhonis valde: & dedit ei vxoreth
ſororem vxorisfue fororem Thachpenes regina . Etgenuit ei foror
Thachpenes Ghenubath filium cim , ablaltauit cum Thachpe
1 nes in medio domusParhonis:fuitque Ghinubath in demo Parho
nis in medio filiorum Parhonis.
Et Hadad audiuit in Aegypto quòd dormiſſet Dauid cum patri
busſuis,co quod mortuus effet Coab princeps militia : dixira; H .
dad ad Parhonem , dimittemeQibo ad terram meam . Dixitque ei
Parho,quo enim indiges mecum vt quaras ire ad terram tuam :
dixit,nullo ,fed dimitiendo dimitte mc. Licet mors loab fuerit in
principio regoi Salomonis, & ifte Hadad paulò poft petierit
à Pharaone ire in Idumæam , cihil tamen moleftiæ inferre
potuit dominio Salomonis vique ad ſenectutem Salomonis.
Deus cnim qui ſuſcitaſſe dicitur ipfumi Hadad in aduerfariu
Salomonis ,có prius eft vltor quatn homo peccet.& propter
ea ſcriptura vtruque explicat:videlicet & quod Deus cleua
uit ipfum in aduerfarium Salomonis poftquam peccauit , &
primam inimicitiæ radicem in ipſo Hadad.
Suſcitanie quoque ei Dcus. Nomen eſt Elohim . aduerfarium
Rezonfilium Él'sadah. Alteraduerfarius defcribitur motus à
Dec ,
 CAPVT XI.
deo pro quanto in pænam Salomonis hæ motiones etát. qui
fugetar, ab Hadar'hexer rege Zoba domino fuo. Etiam iſtius
initium recenſetur: videlicet quod fugerat à rege ſuo . Et có.
gregauit contra eum viros.Legendum eſt congregasit ſuper ſe
viros. deſcribitur enim poft ipfius fugam modus quo factus
eft princeps: adunatione videlicet virorum cuadēciú cladea
Dauidis. Vnde & ſequitur.& factus eſt princeps latronum . He
braice habetur.o fuitprincepscætws interficiéte Dawide illos.qui
erant cum Hadar’hezer rege Zobe. abierunt ;Damafcum eo
habitaserunt ibi,o conftituerüt cum rege in Damaſco. luxta heb.
habetur: Oregnauerunt in Damaſco. occupaueruntenim Da
maſcum ſeu Damaſcenum agrum in ſenectute Salomonis:
Fwith aduerfarius Ifraeli cunctus dicbus Selomons.poft quá deus
ſuſcitauit ipſum io aduerfarium Salomonis : hoc eft cuna is
diebus quibus poftea vixit Salomon.nam de præcedéti tem
pore ſcriptum aft fuperius iu.4 . &. s. cap. quod non erat ad
uerſarius vllus , ſed omnes ſecuri ſub ficu lua dormiebát & c .
c hoc eft malum Hadad & odium contra Ifraei :regnauira; in sy ,
ris, Hebraice habeçur.Omalum quod Hadad:@abominatus eft
Ifrael, o regnawit super Aram . Anceps eft ſenſus an ſignifice
tur ifte Rezon cxcitacus ad ſupradia uin talum ab Hadad
Idumæo, & fubiúgatur de codem Řezon quod abominatus
eft Iſraelem & regnauit in Syria : an copuletur malo iſraelis
à Rezon malum quod fecit Hadad ,& deeodem Hadad fub.
iungatur quod abominatus eſt lſraelé & regnauit in Sysia.
erat enim de ſemine regio regum Idumææ quæ eſt pars Syo
riæ . Quicquid aurem ligoificetur mali; incellige poſtquam
deus ſuſcitauit eos ad puniendum Salomonem .
T larobhā filius Nebat Eph'rachei de Ceredálenomeni mao
E tris eius cruha mulier vidna ) ſerwusSelomoni. Tertius adă
werſarius Salomonis oariatur. lenduit manum contra regim .
Quo effe & u no cft fcriptum.peſcimus enim an verbis exci
tancibus ſeditionem an facto aliquo leuauerit manum in rem
gem Salomoné: ſed hoc fuifſetépore ſenectutis Salomonis,
cx antedi &tis haber.Et hæc eft cauſarebellionis aduerfus cü.He
braice habetur. Er ista res qua leuauitmanã in rege.Pronomen
iſta demöftrat fubiūčias duas res, videlicet exaltationé ipfiº
Ierobohá & prophetiá Ahiz.quia Selomo edificawirmillo.su .
perfluit quia: narrat enim modus quo Salomó exaltauit le
roboha.et coagwanit voragină luxta Heb.haber.claufit ſciffurā
нь iiij ciustati
 TERTII REG. 1
civitaris Dawid partis ſui. Satius puto dubitare quam afferere
fciffuram clauſam eſſevoragiocm coæquatá monti. Erat as -
som jarobham vir fortis eu porens. Hebraice babetur.potens for
titudine.dec alia potêtia narratur. vidénfque Selomo adolefceno
tem bona indoli o induſtrium .Hebraice habetur.o vidit Selo.
mo pucrã quod faciensopera ipſe. Ne obliuiſcaris quod bebrais
ce etiain iuuenes appellantut pueri. Commendatus autem
quod erat factor operum : quod eft magnalaus ,ad differen
tiam tum eorum quinon valent nifi ad loquendum , tum co
rum qui neſciunt efficaciter ſuperintendere operariis, tum
pigrorum atque tardorum.conftituerat eum prefectum ſuper tri .
bura. Hebraice habetur. & præfecitcum omni oneri domu lo .
Seph. Ex præfe &to fabricæ emerfit præfe &tus oneribus vni
verſis domus loſeph, contineotis tribus Eph'raim & Menaſ.
fis. Ec eſt ſermo de oneribus publicis quæ decreto regio in
poſita erát. Hæc exaltatio eſt primares qux fuit occalio ele
uandi animum Ieroboam procedente tempore aduerſus Sa
lomonem , quanuisingratiſſime. Altera vero occafio fubiuos
gitur prophetiæ A biæ : quæ fatis clare ſcribitur.
Etfwie in tempore illo,Iarobham egreßus eft de Ierufalaim.in.
weníeque eum Achi'ia Silonites propheta in vid,opertms pallio nono,
Gerät ambo ſoli in agro. Apprehenditque Achi'ia palliam nonum
quo,opertus erat. ſcidir illud in duodecimfciffuras. Aitque ad len
robham ,tolle tibi decē ſciſfuras:fic enim dixitdominusdesus Ifrael,
ecce ego ſcindo regnum demanu Selomonis & dabo tibi decem tri
bus. Et tribus vna erit ei: fpspter feruum meum Dawid, propter
Ieruſalaim cimitarë quã elegiex omnibus tribubus Iſrael. Eo quod
dereliquerit me o adorauerit Asthorthem Dcă sidoniorü cr Cha .
mos Deum Moab @ Moloch Deum filiorum Hammon, non ama
bulawerie. interpres tranftulit in numero fingulari verba pro
phetæ,quæ hebraice habentur in numero pluralı. Eo quod de
reliquerunt me, & adorauerunt Hafthorech Deum Zidoniorü, Che.
mosDeum Moab,& Milchom Dcumfiliorum Hammon: O no ime.
runt in viismcis ad faciendü rcctum in oculus meis et ſtatutamine
iudicia mea ſicurDauid paterrim . proculdubio Salomonis.ac
cuſat liquide propheca no Salomonem ſolum ,ſed alios cum
eo participespeccatiidolatriæ : & manifeftat quod pripter
peccatum Salomonis extélum ad alios, ſcindec deusregoum
eius. & non tollam totum regnum de manu eius:fed ducem ponam .
rum omnibus diebus vira cins,propter Dauid feruum miú qué elegi,
qui
 CAPVT XI. 245
quicatediuie pracepra mea ſtatuta mea. Tolam autem regnum
de manu filij eius, o dabo ipſum tibi,decem tribus. Filio aurēcius
dabo triburio vnam : vt remaneat lucerna Danidiſeruo meo omnibus
diebus coram me in Ieruſalaim civitate quam elegimihi ad poně
dum nomenmeum ibi.Succeflio in regaoludæ ex ftirpe Dauis
dis, afſimilatur lucernz in lerufalem perſeueranti, quia erat
velut quoddam refiduum lucis Dauidis ſplendens in lerula.
lem . Te autem affumam , Oregnabi in omnibus qua defiderabie
anima rua: eriſque sex fuper lſrael. Siergo audieris omnia qua pra
cipiam sibi &ambulaueris in vis meis & feceris quod rectum est in
oculis meiscuſtodiendo ftatuia mca et præceptamea ficutfecit Ds.
wid ſeruusmeus : croiccum adificabo tibi domum fidelem . He
braice habetur. domum firmam ficut ædificani Dawidi, o dabo
tibi Ifraclem . Et fumiturdomuspro ſucceſſione Glioru in rea
gno : fic enim deus ftabiliuit domum Dauidi. Et affligam ſe.
men Davidisſuper hoc:veruntamen non cúltis diebus, AFAidio ſe.
minis Dauidis ſecuta eſt manifeſte ſciſſo regoo tempore fi
lii Salomonis: hæc autem fubiuncta redintegratio ,ad lite.
sam adiun & a eft ne leroboham intelligeret dici à propheta
quod fi ambulauerit re &te coram deo edificabit illi deusdo .
mum quemadmodum ædificauit Dauidi quo ad perpetuita
tem : excipit enim perpetuitatem propheta promittédo recte
agenti domum firmam ſicut domum Dauidis.declarando fie
quidé quod ifta affi& io ſemipis Dauidis per ſcilſtone regni
nó durabit diebus omnibus, manifeſtate fucceflio domus
Ierobobam in regno Iſraelis quantuocunq; bene egerit no
crit perpetua: quod eft dicere quia donus Dauidis sedinte
grabitur ia tegno. Quod ad literam verificatur de meſaex
lemine Dauidis: ipfe enim rex totius Iſrael expectabatur. Et
quanuis melius fuerit ratio huius limitationis nó cunctis die.
bus , prophetæ tamen non fuiſſe reuelatam cauſam huius li
mitationis nullum ioc nucniés eft.reuelat enim deus quan
doque rem futuram non reuelando rationem illius.
Voluit ergo Salomon. Hebraice haber.Etquafiuie Sclomo inter .
ficere ' drobha.Poſtiſtas duas res ( videlicet exaltationé & pro.
phetia) exiſtence iam Salomonc fene lerobohá leuauit ma
num in regem : & ,ppterea Salomó quæfiuit interticere eum .
furrexitq; idrobham & fugit in Argptü ad Sifac regem Aegypti,
O fuis in Aegypto vſque ad mortem Solomonis. Ad differentiam
Pharaonis foceri Salomonis,nomioacur Sifac rex Acgypti.
Rcliquam
 TERTII REG.
Eliqaum autem verborum Selomonis eu omnia que feci
. es
Selomonis? Superfluit dierum .Quis autem fit ifte liber nelci
tur: ſed author ſcripſit fic quia tunc extabant libri verborum
Salomonis: qui ſeilicet continebant & fapientiâ & gefta Sa.
lomonis . nihil enim horú habem' nifi pauculas parabulas cú
diſputatione ecclefiaftis & canticis.Dies autem quibus regnauis
Selomo in ( crwſalaim ſuper totum Ifrael, fuerütquadraginia anni.
lunge oumerum hunc annorum regni Salomonis cú fupra .
ſcripto tempore lene Autis eiuſdem : & perpendes Selomo
nem non fuiffe ætatis puerilis quando incepit regnare, fed
fuiſſe ætatis tantæ vt illud tempus tundum quadragiota 20 ·
nis cóſtitueret tempus ſene utis. Nec authoritas loſephi te
moueat: quoniam manifeſte conuincitur ex ſcriptura fallum
ſcribere de tépore inortis Abrahæ ,videlicet quodip'o mor
cuo Ishac duxit vxorem :cum conſtet ex ſcriptura Abraham
vixi le annos trigintaquinque poft nuptias Ishac & Ribecx :
& multò magis licuit ei hic fingere,vbi multæ fabellæ infer:
tæ videntur. Et hoc aduerſus meam inſtitutionem neminem
arguēdi tacuiffem ,nifi vtilem admodum credidiſſem Itudio
fis facræ ſcripturæ cautelam ab authoritate Iofephi. Dormi.
with: Selomoch patribus ſuis, ſepultus est in cimitatc Dawid pe.
tris fui: GregnauitRechabham filiuseius pro co .
CAPVT XII.
Vit autem Rechabham in Sechem : quia in Sechem vei
I nerat tolus Ifrael ad conftituendum eum regem . (aroba
ham vero filius Nebat ( cum adhuc effer in Aegypto pro
fugus à facieSelomonis regis) audita morte eius reuerfuseftdeAE.
Opto. Miſeruntó; o vocauerunt eum . Tanquam parenchehs le
géda eſt hæc miſſio fa & a à ſuis ve reuerteretur.venitq; leroba
ham tota congregatio Iſrael: locutifunt ad Rechabha dicen
do.Paterruns aggrauauit iugum noftrü. proculdubio onerum.to
itaque imminuenunc paululum de imperio patris tui durißimo et de
ingo grauißimoquod impoſuit nobis. Iuxta Heb.Habetur. tu
nunc alleuiade ſeruitute patris tui dura & de iugo cius graui quod
poſuit swper nos ſeruicmus tibr. Quanuis Salomon Rullum l
raclitam preſſerit feruilibus openbus aut oneribus( vt ſupra
ſcriptumeft) tantum tamen oneris eis impoſuit ia ve &tigali
bus & huiuſmodi lubfidiis ve buiuſmodi onus appellecur les
vitus Jura graucî;iugum . Vericati autem inoiti querelam
hanc
 CAPVT XII . 146
banc,teftátur fuprafcripta quod Salomon auxit tributa com
1
magnitudine prouentuum iupraſcripta. Es dixit cis, ite vſque
ad tertium diem & reuertimini ad me:& abiis populus.
Iniitý, conſilium rex Rechabham cum ſenibus quiſeteránt co
ram Selomone patre cius cum diweter; dicendo: quomodo vos conſu.
litis reddendum effe populo huic verbum ? Qui dixerant ei :fi hodie
fweruferuus populohuic etferuieris eis, responderiſque eis ei loculus
fucris ad eos verbabona,erunt sibi ſerui omnibus diebus. Qui de
reliquit confilium fenum quod confulucrant ci:erconſuluit,adoleſce
tes.Hebraice habetur.pueros.non abſolute,ſed relatiue ad are
fiftentes coram patre eius : erant enim iuuenes qui creuerant
cum eo ,qui iam erat quadragenarius.qui creueratcü co caßia
Rebant illi.Scribitur hocveinrelligamus nouos affiftétes con
filio regio affumpfiffe Robobá iuuenes.Dixitque ad ros: quid
Dos conſulitis, o reſpondebimus populo huic qui locuins est ad me
dicendo,alleuia ingü quod pofuit pater ism (uper nos. Et locuti funt
ad eum pueri quicreueranı cã eo dicendo : ficdices populo huic qui
locutus eft ad te dicendo, pater tuus aggrauanit ingam noftrñ estu
allinia nos,fic loqueris ad eos, paruusdigirusmcus maior est dorſo
patris mei. Etnuncpater meus poſuitſuper vos ingumgraue,rgo avo
sem addam fuper iugum veftiñ : pater meus caftiganis vosflagellis,
ego autem caftigabovos ſcorpionibus. Afperius ioftrumentum
ad verberandum fignificatur,quod dicitur habere in summia
tace virgarum plumbeas vel ferreas glandes .
Venisque Iarobham totus populus ad Rechabham dieter
tio? ſscut locurns fueratrex dicendo, reuertimini ad me die serrio.
Reſpondisque rex populo durar em reliquis confilium fenum quod
con ( luerantci Et locutus eft ad eos fecundum confilium pucrurum
dicendo : patermess aggrauauit ilogum veflrum : ego autem addam
ingo veftro, pater meus caftiganit vos flagella :ego autem caftigabo
vos ſcorpionibus. Einon acquicuit rex populo:quia auerfatusfueras
eum dominus Hebraice habetur. quia fuit circumuentio à cü sro
houah . Tanquam circumucotus fuit Roboham non morem
gerendo popolo.deus enim ad firmandum verbum fuú quod
dixerat per prophetam de ſciſſioncregni, ad inftar circúves.
nientis cum fe geflit: dimittendo eum propriæ fuperbiæ (cui
conſonabant confilia iuuenum )& non dando ei tantü lumen
vt fequeretur confilia lenú. Huiusmodi autem circumuen
tio profecta fignificatur à cum Iehouah , hoc eft à ſententia
cólona fummodeo. Quanuis intelligi poffit g huiuſmodi
circumueotio
 TERTII REG .
circumuentio fuerit abdu&iua ab effe cum Iehouah:præfera
tim quòd di&io interpretata circumuétio nonpropriè figni
ficat circumuentionem , ſed ſogat ( & dici licet) gyratione ac
per hoc amotionem ab effe cú ſummo Dco. Vismſcirarer. Les
gendum effet. vt firmaret verbum fuum quod locutus fwerat do .
minus in manu Achi'ia Silonita ad Iarobham filium Nebat. Dam
Gic habetur Hebraice.
Vidieque totus Ifrael quòd non exaudiuit cosrex : du reſpondis
populus ad regem dicendo, que nobis pars inDauide, vel que hao.
reditus.Legeodum eft.o -nē hareditas in filio liſas,hoc eft quz
nobis vtilitas in domo Dauidis regnante ? & qulla eft nobis
res chara æſtimaoda ex filio lſai hereditas enim pro reval .
deæftimanda ponitur, & pars nobis pro re ytili nobis.nam
quo ad ele&ionem ipfi manifefte habebant partem io Da
uide,quia elegerant eum in regem : ſed vtilitatem negabanc
propter magna opera illis impofita, & divitias Ierufalem de
Iudæ, tanquam regnum Dauidis fuerit vtile ac charum non
Iſraeli, fed habitantibus in iuda. Et quo ad vtrunque ingra .
cus Dauidi populus falſum dicebat:quoniam etiam iplistes
ſtátibus magna eis vtilitas è Dauide,& valde æftimada quie
ta poſſeſsio propriæ hçreditatis cum communi pace ac liber.
sate ab hoftibus ex filio lſai ſecuta fuerat.ad tetoria tus Ifrael,
nunc vide domum tuam Dauid.lrridentis verba ſunt,mooſtran
do domu Dauidis priuatam ſucceſsioneregoiIſrael.oabije
Ifrael in tentoriafua. Super filiosautem Ifrael qui habitabant in
ciuitatibus Iehuda,regnauit Rechabha. Mifica: rex Rechabham
Adoram qui eratfuper tributum ,o lapidauit eum totus Ifraella
pidibes emortuus eft.Ad placandum populum blandis verbis
miſſus creditur: fed furotpopuli exarfit in eum qui erat ſu
per tributa eis exoſa..porro rex Rechabhä feftinusafcendit cura
rum ,adfugiēdum in Ierufalaim.Et sebellawitIfrael contra domum
Dawid,vfque in preſentem diem .
T fuir cum audiſſet totus Iſrael quòd reuerfus effet ( arobham ,
miſerunt & vocauerunt cum ad congregationem , & conftituee
runt eum regem fuper totum Ifrael. Quanuis Ieroboham fuerit
cum líraelitis aliis in Sichem cum defecerunt å rege Robo
ham: quia tamen tumultuariè inde receſſerunt, congregato
poſtea coeru cum iam diuulgatum efſec per voiverſum lirat
Jem quod reuerſus effec Ieroboham ,vocaueruntcum & ele
gerunt in segé: vepote inimicum Salomonis, & virum tanu
animi
 CAPVT XII. 247
animi vt etiam viuéte Salomone oppoſuerit fe illi.Et fic im .
pleta eft prophetia non ſolum Ahiæ de ipſo Ierobohá, ſed
etia Iacob de Ephraim prælato menaisi. fuit enim Ephraim
ele & us à populo Iſrael & à Dco rex primus poft ſciſsionem
regoi, löge præftaos Abimelech filio Gedeonis de tribu me.
narsis: quinec à Dco nec ab Ifraele, fed à Sechemitis olim
fucrat fa & us rex,cum tam enormi fratricidio ;vc ſcribitur iu .
dic.cap.9.non fuit poft domum Dawid niſi tribus Iehuda fola .Ve
nit autem Rechabham in Ierufalaim , & cõgregauit totam domum
Ichuda & tribum Bin'iamin,centum Gostoginta millia electorum
pugnatorum . lúge hæc verba cum verbis ſuperioris linex (vi.
delicet nifi tribus Iudæ fola ) & perpende quod diximus: vi
delicet ſub titulo iudæ duas tribus continen ;immo & multi
cudinem quoque magnam ex aliis tribubus habitantem in
territorio Iudæ & Ben'iamin . & propterea præmiffum eſt
quod Roboham regnauit ſuper filios Ifrael habitantes in ci
uitatibus Iudx.ve pugnarent cum domo Iſrael ad reducendum re
gnum Rechabham filio Selomonis.
Factus eſt autem fermo Dei ad Sema'iam virum Dei dicendo.
Vaobique eſt nomen Elohim ,iudicaoris & guberpádis. Dic
ad Rechabham filium Selomonis regem Ichuda , & ad totam domão
Ichuda & Bin'iamin & reſiduum populidicendo. Sic dixit domi
pur: non afcendetis nec pugnabitis cum fratribus veftrisfiliis Ifrael,
reuertimini vnusquiſque in domum ſwam ,à me enim faétum eft ver
bum hoc.Legendum eft.fuit resita.proculdubio ſciſsio regni.
audierúntque fermonödomini,& reuerlo funt de itinere iuxta veto
bum domini. Intellige de itioere inchoando :erancenim dun
taxat adunati. Mirum valde eſt quòd fimplici verbo viri ſan
&tæ opinionis paruerint rex & cxercitus in tanto negocio.
vere apparet in hoc quod deus in cordibus eorum operatus
eft retractionem à bello.
Edificauit autë I arobhă Sechem in monte Ephra'im ha
A .Ta
nuel quàm Sechem nomina ſuot propria locorum , quæ x
dificio murorum muniuif leroboham.
Dixitque l'arobham in corde fuo:nunc reuertetur regnum ad do
mum Dauid. Si afcenderit populus ifte ad faciendum facrificia in
domo dominiin Ierufalaimrewerteurcor populi huius ad domini
fuum ,ad Rechabham regem Ichuda:interficienta,me, & reuerten
Burad Rechabham regem Ichuda.Cerne euentum contrarium
humano
 : TERTIL REG.
humano confilio :putabatur ftabiliri regnum Ifraelis & do
mus Dauidis in Ieruſalem propter templum Dei ibidem , &
tamen in de occaſio accepta eſt idolatria .Habuitque rex confie
lium , & fecit duos vitulos aureos.fimiles aurco vitulo quem o
lim fecerat Aharon quem coluerant Ifraelitæ in deſerto
dixit ad eos,nolite vltra.Hebraice habetur.multă vobis afcendea
re in Ierufalaim . Táquam parcens labori itineris dicit rex po:
pulo,mulcum vobis aſcendere in Ieruſalem . & propinquio
res ſubiungensdeos ait. ecce Elohe tui Ifrael quite eduxcrát de
terra AEgypti, Eiſdem vtitur verbis quibus vfi fuerant patres
corum in deſerto de vitulo aureo ve patet exod. 32. Pofuitas
vnum in Beth'clic alterum poſuit in Dan.pro commoditate po
puli ad exonerandum eos à conuentu io voum acque eun lé
locum ,ficuthactenus fuerant obligati ad eundem in Ierufa.
lem Es faétü eft verbum hoc in peccatum . Legendum eft.Et fuit
resiffa in peccată . Duo mula finul in hac re fuiſſemanifeſtac
ſcriptura . alterum malum culpæ , dicendo, & fuit res hæc ia
peccatum tam magnum & tam extçalum vriofinities in luba
ſequentibus commemoretur. ibai enim populus ad adorandum
vitulum vſque in Dan. Parui refert quòd Hebraice habetur.ca
iuerunt populusante vnum vſque Dan . Alteruin malum pænæ
manifeftatur: videlicet longa via ad vnum vitulume colen
dum, videlicet vſque Dan . Ec ícribitur hac ad manifeſtan
dum cæcitatem populi .
Fecitque domum excelforum : & fecit(accrdoses de extremis pe
puli. Parui refere quod Hebraice habetur . de angulus populi.
Viti non clari deſcribuntur ex angulis:canquam viri clarinó
in angulis,fed in publico verſentur: obſcuri autem in angu
lis . Viles itaque viri figoificantur inftituti facer lotes.qui non
crant defiliis Leui. Ad cumulū declinationis à lege Molis,hoc
etiam ſubiunctum eſt. Fecitque l arobham ſolennitatcm in menſe
oftauo. Venulla ex parte feruarec legem ,inſtituit feſtum in
octauo meoſe.cominodo populis ad conueniendum : vipote
collectis fructibus terræ omoibus . quintadecima die menfis in
fimilitudinem ſolennitats que erat in ichuda, obruit fuper al
arc.Similitudo ſignificatur ad feſtum ſolenne tabernaculo
rum , quod quintadecima die mélis ſeptimi celebrabatur ie .
cundum legem Mogis.fimiliter fecit.Hebraice habetur,fic fe
cit in Beth'ol,immolando vitulis quos fecerat,narraturenim exe
cutioni mandatum ab ipſomet rege in Beth'el Gicut decreo
uerat.
 CAPVT XIII.
248
verat. conftituitque in Beth'el ſacerdotes excelforum quafecerat.
E: obrulitfuper altare quodfecerat in Beth'el quintadecima die
menfis octaui quem finxerat de corde (no. Repetendú eft.in menſe
qui eximis de corde cius. Ad differentiam menſis ſeptimi, qui
decretus eft authoritate diuina & non humana adinuentio .
ne.cfecitfolennitatcm filiisIſrael, obtulit fuper altareadole
do incen'um.Ipferex ſummi ſacerdotis officiú aſſumpfit,ado
iendo chymiama ſuper altare .

CAPVT XIII.
T eccevir Dei. Nomen eſt Elohim :quod ocopor
teat fæpe repetere, intellige in toto boc capitulo
quoties reperitur hic vir Dei. miſſus enim ad de
B ouncianda diuina iudicia fuit . venit deIchuda in
Sermonedominiin Beth'el: 1 arobham ftante iuxta altare Othe
rificante. Er clamauit contra altare infermone domini & ait: altare
altare fic dixit dominus,ecce filius nafcitur domui Dawidi Iofi'iahu .
nomine . Vide quanto tempore ante prænunciauit futurum :
pam longe poſt natus eſt Loſias rex qui hæc adimpleuit.
immolabitfuper te facerdotes excelforum qui thurificatfuper te,
Oſſa hominum fuper te incendet. Alludens ad altare dixit ſacrifi .
cabit ironice: hoceft in deteſtationem ſacrificii veſtri ſacer
dotes ipſos ſuper alcare concremabit . quod enim dicitur de
ſacerdotibus iſtis, intelligiturde eis non viuis, ſed defun & is
quantum ad corpora eorum :illa enim lofias cócremauit ſu
per altare illad. Deditque in die illa fignum dicendo:hoc eft fignum
quod locutus eft dominus, eccealtare ſcindetur effundetur cinis
qui eft fuper ipsum . Quia longe poft futura annunciabat,ne
yideretur cóminari dat ſignú præſens , vt credatur futurum .
Er in hoc apparet magna Dei beniguitas ad monendum &
regem & populum vt refipifcerent.
Cumſ; audiffetrex fermonem viri Dei quem inclamauerai con .
tra altare in Beth'el extendit Iarobham manum fuam de altari dia
1 cendo, apprehenditecum : & exaruit manus eius quem extenderat
contra eum.com no pornit retrahere eam ad ſe.Altare quoque fciffum
oft,ceffifus eſt cinis de altari : iuxta fignum quod dederat vir Dei
in fermonedomini. Et refpondit rex o dixit ad virum Dei, depice
cate qualo faciem domini Deirui e ora pro me yt reuertatur ma .
nus mea ad me:oranisque vir Dei faciem domini , & reuerfa eft ma .
nus regis ad cum , & fuit ficutprius. Locurus eft quaem rex ad
pirum
 TER TIL REG.
pirum Dei :peni mecum domi e prande,o dabo sibi muncra.Dia
xique vir Dei ad regem :ſi dederis mihi dimidium domus tua , non
veniam tecum, nec comedam panem nec bibem aquam in loco iſtor.
Sic enim preceptum eft mihi in fermone domini dicendo: non come
des panem neque bibes aquam ,xec reverteris per viam qua iueris. Es
abile per aliam viam : non eft reuerſus per viam qua venerat in
Bith'cl.
Ropheta autem quidam fenex habitabat in Beth'el. De iſto
olo ur in lib . quarto quòd venerat deSamiria ad dif
Pifcribit
ferentiam ante di&tiprophetæ qui veaerat de Iuda. Appella
tur autem iſte propheta quia profeſsionem faciebat prophc.
candi:malus autem apparet ex operibus ſuis.venerúntque filij
eius, narrawerunt ei omnia operaqua fecerme vir Des illa die in
Beth'el verba que locum fuerat al regenartauerunt patriſmo,
Et locutus eſt ad cos pater eorum ,per quam viam abiiti ostende
runefilü eius viam per quam abierat vir Dei qui venerar de Ichu.
da . Et aitfiliis fuisfternite mibi afinum :ſtrawerántq; ci afinum , o
equitanit (wper eum . Ahiirģ poſt virum Dii, o inuenit cam ſedena
tem ſubscrebintho.Hebraice habetur.fub quercu. quielcebat e
nim ,vtpote laffus . & ait ei,túne es vir Deiquiveniti de Iehudad
Godixit,fum.Dixitque ad eum : venimecum domum comedepa .
sem . Qui ait: non poffum reacrti tecum nec venire 1ecum ,nec come.
dam panem nec bibă aquam tecum in locoifto. Quia locutus eft do.
minus ad me. luxta Hebræű babetur. Quia verbum mihi inſer.
mone domini.nec toties repetitur Dei nomco , non comedespa .
nem & non bibes ibi aquam , nec reuertoris- per viam qua jueris . Et
dixit ei, etiam ego fum propheta ficut tw : angelus locutuseft ad
me in ſermonedomini dicendo,reduc com tecum in domum tuam o
comedat panem obibat aquan:mentirus eft ei. Ecce manifeſtum
de induſtria mendacium iſtius prophetæ ex Samaria . Redu .
xitque cum:& comedie panem in domo cius Obo bibis aquam .
Cunquefederent ad menfam ,faétus eft fermodomini ad propbro
sam qui reduxerat eum . Ecce donum prophetiæ datum malo
prophetæ . Ec clam iit ad virum Dei qui venerar de lehuda di
cendo,fic dixit dominus,pro co quod inobediens fuiſti ori dominio
non cuſtodifti mädarum quod præcepio ribi dominus deus tuus.non
meus ,quia ipſe colebatvitulos aureos.Sed rewerſuseso.com .
disti panem bibi fiaquam in loco de quo locutus est ad te, non
comedaus panem neque bibus aquam . Facilis fuit ad credendum
ignoto prophetæ quòdrcuocaffet Deus przceptú . Nec er .
cufabilis
 CAPVT XIII. 242
culabilis erat: quia dimilit certú & adhæfcincerto : diuinum
liquidem præceptum ei fa & um erat certum , rcuocatio auo.
tem di & a per prophecam Samariæ erat incerta viro Dei.non
inferetur cadawer tuum in fepulchrum patrum tuorum . Leuispec .
na monſtrat vesiale fuiffe peccatum iſtius fan & i viri:don ce
aim ex intétione,ſed deceptus peccauit peccato inobediétiç.
Cúmquecomediffetpanem bibiffet,frawit eiaſinum ,prophe.
ra quem reduxerat. Abiwieque, inuenis eum leo invia occidit
eum . Maiori poena punituseft quàm fuerit reuelata prophe
tz Samariæ ; ná fola priuatio paterni ſepulchri prædi& a fue .
fat , & præter cam punitus eſt occifione à leone. & crat cade
wer eines proiectum in via , afinus iuxta illud, oleo ftans iuxta
cadauer. Ad teſtificandum publicè cum diuinam punitioncm
inobedientiæ , tum diuioum fuiſſe ſermonem di&um ab iſto
occiſo ,effecit deus duo:& quòd leo occidit cum,& quòd cu
ſtos tam occili quàm aſini eſſet lco, vt & ex pana inobedié
tis & ex cuftodia leonina pateret omnibus quod vere Deus
miſerit illum ,verúſque fuerit ſermo eius,nil enim vere fuif
ſet diuious ſermo, non fuiffet punitus ipſe tranſgreffor illius
fermonis. ipfe enim met dixerat inter alia fuiffe libimanda
tum à Deo ne comederet & biberet ibi . Et ne aſcriberetur
occifio illius cauſis ſecundis,fed diuino iudicio , adiunctum
eft miraculum leooinæ cuftodiæ cum cadaueris vt iepelire
tur, cum alio vt portaret cadauer ad ſepulchrum : vt omni
ex parte paterec fuiſſe illum verèmiſſum à Deo.gam & fic
adimpleta quoque eſt prophetia reuelata prophetæ ex Sa.
maria.
Et ecce tranfeuntes viderunt cadauer proiectum in via, Oleo
nem ſtantemiuxta cadauer :veneruntque o locuti sunt in ciuitate
in qua propheta fenex manebat.Audiwitquc propheta qui reduxe
ratcum de via & ait:vir Dei eft qui inobcdicns fuit ori domini, a
tradidit eum dominus leoni & confregircum occidis cum , iuxta
verbü domini quod locutus efl ci. Hæc vltima verba (iuxta ver
bum domini & c ) að referútur ad occifionem ,ſcd ad inobe
dientiam.neatri enim reuelata fuerat huiuſmodi occiſio : ſed
viro Dei reuclacú fuerat, vt nó comederet neque biberet ibi
& ſecundum hunc ſermonem diuinum inobediens inuentus
ca : quia non paruit ei. Locutrisque eft ad filios(was dicendo,fternio
se mihi afimum ,cofranerüt.Et abiit,cuinueniicadauer eiusproie
crum in via,& afinum iconem ftantes iuxta cadauer :non
li
 TERTII REG.
die lop cadaver,meque confregit afinum .Tulitquepropheta cadauer
wiri Dei. Intelligens myfterium ,non timuit leonem : & opus
humanitaris cxhibuit viro Dei tollendo cadauer eius.copo
(wit illud
fuper afinum & retulit illud: venitque ad ciuitatem pro
pheta fenexad plangendum &ſepeliendumeum.Et pofuit cadawer,
rius is fepulchro ( o . Ecce adimpleta prophetia priuationis
proprii ſepulchri.O planxerunt fuper cum ,bes fratermi. Cum
que sepeliffet eum , dixit ad filios fuos: că mortuus fuero fepelite me
in ſepulchro in quo vir Dei sepultus eft, iuxta offa cius ponitę
offa mea. Hinc apparet quod propheta ifte er Samaria,cultor
crat vitulorum aureorum . nam propterea cauit ne olla ſua
'comburerentur à Iofia cum aliis comburédis ab eodem iuxo
tà verbum viri Dei:hac enim ratio ſubiungitur.cogitauit c
nim quod & euenit: videlicet quod lofias inta &tum reli& u
tus effet fepulchrum viri Dei . Profcfto enim veniet fermoquem
cxclamawir infermone Domini contra altarequod eft in Beih'elio
contra omnes domos excelforum qua funt in ciuitatibus Someros.
Videns adimpletam reuelationem fibi factam de ſepulchro
yiri Dei, & diuinum miraculum adhibitum pænæ viri Dei,
credidit verum Dei prophetam fuiſſe illum occiſum , & vca.
túra eſſe quæ prædixit.
oft verbum hoc non eft reuerful arobham à via fua mala.Ob.

in teſtimonium diuini nuncii non reſipuit. fed e contrario,

Legendum eft, & reuerfus eft.à Beth'el. fecit de nouißimis po
puli.Hebraice babetur : o fecit de angulis populi ſacerdotesexo
celforum . Præter facerdotes inſtitutos in aris vitulorú aureo
sum , natrātur inſtituui ſacerdotes excellorum . delcétabatur
enim populus facrificare in locis excells & amoenis vbierát
árbores.Et hoc ad cumulum peccati Ierobohá dicitur:cómo
dicaté cnim per hoc dedit populo ſacrificandi vbique in lo.
cis dele & abilibus.qui volebat, implebas manum fuam , & crat fas
cerdos excelſori. Per adimpletionem manus conſecratio ſacer
dotis ſignificatur ad ipftar ſacerdotum legalium , qui fiebant
vn & ione manus . ipfa enim vodio impletio manus dicitur,
Et intellige ſacerdotes excellorum ſacrific.are in bonosem
eorundem vitulorum ,quemadmodum Ifraelitæ confueuee
rint in excellis immolare Deo . Et propter hanc caufam pecca
joie domins Carabham . Iurta Hebræum habetur . Et fuitfocus res
ita in peccatum dommi Tarobham . Res ifta demonftrat geſta
Teruboham
 CAPVT XIIII. 250
Ieroboham circa hancidolatriam voiuerſa : fuerútenia im.
putata in peccatum domui eius ſecundum manifeftampe
nam in hoc mundo.de qua ſubiungitur.O cuerfa eft dele
ta . luxta Hebræum habetur. ad deftruendum ad deftruen
dun èfuperficie terre. Verú aduerte qudd Hebraico more ma
ius præponiturminori nå peius fignificat primum deſtruere
quàm ſecundum , li hebraicæ dictiones peníentur : peaa e
nim hæc fubfecuta inferius ſcribitur.
CAPVT XIIII.
N tempore illo ægrotauit Abi'ia filiuslarobham . Die
xitque I arobhem ad vxorefuam.ſurge quaſo o mu
ta habitum & non cognoſcatur quòd fosuxor larob
ham :dvade in Silo ecceibieft Achi'ia proph ta qui
locutus eft mihi quod regnatutus effem fuper populü hunc. Todes
que in manu tua decem panes cruftulas. Aiunt pané quidem ,
ſed quadam fpeciali forma fa & um canquam pi &um fignifi
cari per cruftulam.olagenam mellisovade ad eum : ipſe indie
cabletibi quid futurum fie pucro. Etfecit fic vxor Iarobham , o
furrexit eiwit in Silo, venit in domum Achi'ie : at Achi'ia non
poterat videre,quia caligamerant oculi eius pra ſenecture cius,
Ixit antem dominus ad Achi'iam : ecce vxor larobham ve
D. nir ot confolatteſmper filio fuoqui agrotat, hac hac lo
queris ei:& cum intrabis,fe efe aliamfimulabit. Cúmque audiffet
Achi'ia fonitum pedum cu introcuntu in portam ,dixit: ingredere
yxor ( Grobham ,cur aliam te effe fimulus? & cgo miffus fum ad te
durus nuncins . Vade dic ad l'arobham : fic dixit dominus Deus Is.
rael,pro ea quòd exaltauite de medio populi dedi se ducem ſuper
populum meum Ifrael.Et fcidi regnum dedomo Deuid , & dedi il
Ind tibi: & non fuifti ſicweſerius meus Dauid , qui cuſtodiuit man
data mea & qui ambulauis poſt me in toro corde fuo, adfacienduro
tantum quod rectum erat in oculis meis, Sed operatses es male preo
mnibus qui fuerunt ante te : & iuiftio feciſti rihideos alienosom
conflariles ad irritadum me. Verè peiusfcit ieroboham quam
quicunque alius non folum rex, ſed etiam cuiuſcunque con
ditionis in Iſrael . ingratiſsimus cnim Deo , coegit regnum
ad idolatriam perpetua quod ante ipſum nullus fecerat. Et
quod amplius eſt.meautem proiecifti posttergum tuum . Minus
poſtea peccauerunt Samaritani, qui colences deos colebant
quoque ſummum Deum . Minus quoque peccauerat Salo
po:qui no reliquit cultú veri Dei quáuis facrificauerit aliis
li ji
 TERTII REG.
pee coegit populú ad receffum à cultu veri Dei : ſed tu reli
quiſti cultum meum & coluiſtideos alios.Idcirco ego adducem
mala ſuper domum 1arobham ,cu excidam de Iarobham mingen .
tem ad parietem ,hoc eft oemine excepto . & claufum & nouiſ
fimum in Ifrael.Hebraice habetur.Gretentum & derelictum in
Ifrael. Ponicoda prædiciturnon ſolum domus lerobohan ,
fed vniuerfitas lfraelis, ab aſſociatis vſque ad dereli & os. di
dio enim interpretata receptum non ſignificat retentos vi,
fed frequenti cæcu functos.explicantur enim ompes lſraeli
tæ puniendi pominando hæc duo genera: videlicet tuétium
fe cætu & dereli &orú . & mundabo rcliquiasdomus. Hebraice
habetur. poft domü Iarobbā.ſed interpres pro poft poſuit re
liquias.ficut mundari folet fimus vſque ad purum . Litera ifta du .
pliciter legitur :quia diáio interpretata fimus anceps eft ad
ftercus vel ad dentem.fi enim in ſenſu vulgatæ æditionis le
gitur,ſententia plana fignificatur fuccidendos effe pofteros
domus leroboham vſque in finem ( hoc eft penitus) quéad
dum ſucciditurftercus.Si vero legitur. & fuccidā poft domum
Tarobba ficus deftruet dens vſq; ad finire fuum.ſeotéria hçcrelata
ad conſumptionem Iſraelis, cóſona inuenitur:vtpoft domú
Ieroboham punitam , Iſrael fignificetur ſuccidendus paula
rim , quemadmodum deftruitur cibus dentibus molitus vf.
quequo fioiatur. huiuſmodi enim pæn regniIfrael euétus
comprobauit: vt teftantur ſubivođa in hoc libro & quarto,
Mortuum de larobham in ciuitate, comcdent canes, o moriuwa in
agro, comedent anescæli: quia dominus locutus eft. Tu autcm fur
ge.pade in domum tuam :in introitu pedum tuorü in ciuitatem ,mo.
rierar pucr. Et planget eum totus Iſrael o ſepeliet eum : ifte enimfa
lus inferetur de Iarobham in fepulchrum .Intelligeſolus nó in
çluſo ipſo leroboham : propterea enim dicitur deIerobohá ,
guia inwentus eft fuper co formobonusà domino Dco lfrael.Legea
dum eft.eo quòd inuenta eftin cores bona ad Iehovah Elohelirats
les in domo l'arobham . Quid autem fecerit iſte boni,nó eſt au •
thentica traditum ſcriptura. Cóftituet autem fibidominusregions
fuper Ifrael. Prophetatur rex Bahaſa de quo in ſequéti erit ca
pitulo ſermo.qui porcurierdomum larobham in hac die ein hoc
tempore.Hebraice habetur hac die, & quid etiam nunc? Non ad
ipfam percuſsionem ,ſed ad percutiendos refertur hoc tem
pus . & eft fenſus quod Bahaſa futurus rex, excider domum
Ieroboham non quo ad fucceffuros longe poſt, ſed hodie,
immo
 CAPVT XIIIT.
immo ſed nunc viuentes.prædicit enim infra tam breue tem
1 pus excidendam eſſe domum leroboham ab illo rege vt etiã
illi qui ſunt viui nuocez domolerobohat , excidendi fint.
Et percutiet dominus Iſraelemficut moueri folet arundo in aqua.
Redit ad poenam Ifraelis deſcribendam duplicem . alteram
quo ad reges quod percutietur Iſraelhac plaga vt agitetur
varia promotione regum quemadmoduin agitatur arundo :
hoc eft multitudo arundinum in aquis naſcentium ,quæ ſunt
fragiliores aliis arundinibus. Et hæc pæna experientia com
probara eft:itaquod in regno ludz ſtabilis erat ſucceſsio redo
gú ex domo Dauidis : in regno auté Ifraelis varia valdc fuit
vſurpatio regni, modò ab ifto ,modd ab illo. cucllet Ifraele
He terra bona hacquam deditpatribus cori . Altera pæna expul
fionis Iſraelis de terra promiſsionis prædicitur.eb diſperger
tos trans flumen. Euphrates fignificatur.co quod fecerunt lucos
fuos.pro cultu idolorum. irritantes dominum . Er trader Iſraelem
propter peccata I arobham , qui peccauit qui peccare fecit Ifrae
lem.Libra quàm graue fuerit peccatú leroboham ,quod pro
pter illud effuſuin in populo, eiectus eſt vniuerſus populus
Ifrael de terra ſua .
Surrexit itaque vxor tarobham ,& abiit & venit Thirzam : ip
faq; ingrediente limen domus puer mortuus eft.Nó caret quæftio
ne tempus mortis iftius iuuenis : co quòd propheta dixerat
matri eonti moriturum veniente pede eiusad ciuitatem ,mo.
do autem ndrratur obitus ingredieate illalimeni domus: tar
dior enim videtur obicus quam prædictus fuerat.Solutio efi
quod pro eodem tempore ſupputatur tempus totum ab in
greſu mulieris in ciuitatem vfque ad ingreffum in domum
propriam ,tanquam quoddam præſens confuſum : & co ma
gis quod rex (ve par eft credere)in platea portæ ciuitatis ( ve
pore nobiliore loco )habitabat. Et ſepelierücacplanxerunt cum
rotus Iſrael: iuxtaſermonem domini quem locutus fuerat in mango
ſetui ſui Achi'iaho propheté.
Reliquum autem verborum [ arobham , quomodo pugnaux
qüomodo regnanie: cccé feripta funt in libro verborum dierum .
hoc eſt in aanalıbus regum Ifrael. Et fimile incellige cum ſi
milis ſcribitur ſententia de libro verborum dierum regulu
dæ ,ne oporteat idem ſæpe repetere. Dics awtem quibusregna ,
doit farobham ,vigiriduo anni (unt:dormimitj; cü patribus fuis,o
regnauit Nadab filiuseisits pro co:
fi ilj Pasta
 TERTII RE G.
Orto Rechabham filius Selomonis regnauit in Iehuda : filius
quadraginta & vnius annorum erat Rechabham cum regna 1
re cæpir, ordecem oſepsem annis regnauit in Ieruſalaim civitate
quamelegir dominus xt poneretnomen suum ibi exomnibus tribu
bus Ifrael: O nomen matris eius Nahama Hammonithi .Non ſale
cat author libri ,fed propofitum exequitur : videlicet fcribere
alternatim fuccedétesieges in regnis duobus,Iudç& lſrael.
Et fecit Iehuda malam in oculis domini.poft criennium ,vtpara . H
lipomenon ſupplet. & irritauerunt cum fuper omnibm . Legen
dum eſt .plus omnibus qua fecerunt patres corum in peccatus fuis
quibm peccauerunt. Et iftud plus manifeftatur per lubionda.
Aedificaueruntq; etiam ipfi fibiexcelfa & ftatuas luces:fuper o
mnécollim excelfum ,& fubter omnem arboremfrondoſam.vtbioc
pateat manifeſta idolatria . Et etiam offæminati fucruns in ter
sa:feceruntfecundum omnes abominationes gentium quas eiecitdo
minus a facie filiorum Ifrael. Quemadmodum meretrix à ſcri
ptura appellaturparata,ita puer meritori'appellatur paratus.
Vide in quantam proruperunt cæcitatem , vt pueros merito
rios publicè haberent in terra ſan & a,imitantes abominatio .
pes ethvicorum.
In quinto amtem anno argis Rochabham ,afcendie Sifac rex kegy.
pri contra Ierufalaim. No carct ratione quod leroboham sex
Iſrael prouocauerit Siſac ad qué coofugerat olim,vt inuade
ret regnum Iudæ : Deus autem vſus eft illo ad puniendű po .
pulum ſuum . Et rolit shefauros domus domini @ thefauros domus
regis, o omnia iulit: tulitque omnia fcuta aurca que fecerat Sele
mo.mitigante Deo pæoam : vt fcribitur in 2.paralipo.ca. 12.
Et fecitrex Rechabham pro eis fcuta area : O tradidit ea in manu
principum curſorum , cuftodientiune portam domus regia . Cúmque
ingrederetur rex domum domini. Hioc apparet quod Robobam
sex ludæ non deſeruit cultum ſummi Dei.porrabant ea curſo
res.O reporrabant ca ad cameram curforum .
Reliquum autem verborum Rechabham omnia quæ fecit:nă
ne ipſa fcripta ſunt in libro verborum dierum regum Iehnde? Fuilý
bellum inter Recbabhamlarobham omnibus dicbus. Dormiuit.
que Rechabham cum patribus ſuis,o fepultus eft cum iis in ciuira.
ic Danit: a nomë marris eius Nahama Hammonishi ,o regnauit
Abi'sam filius cists pouco.
CAP..
 ágt
CAPUT XV.

T annodecimootino regni( arobhamfiliNebat,vegna

wis abi'iam fuper Ichudam . Tribu annis regnauit in
il cowfalaim : & nomenmatriscius Mahacha filia abe
Saloin. Quod idco annotauerim ,belegas Ablaló ,
red Abiralom . Ambulanítque in omnibus peccatis patris fui que
fecerat ante eum : necfuit cor eius perfectum cum domino Deo ſuo,
facut cor Dawid patris eius. Sedpropter Dauid dedit dominus Deus
eins ei lucetnam in Ierufalaim , ve ſuſcitaret filium eius post eum ,
vt ftare faceret terwſalaim . Aperiè dicitur quod non pro
pter pateroa merita regnauit ifte , fed proptet merita Das
uidis. Eo quòd feciffei Dawid reétum in oculis domini : & non des
clinafit ab omnibus que preceperat ei omnibus diebus vite fua ,
excepto fermone Vrie Ethai.Rectius legeretur. prater vě Vrivat
Chitthei . Sed quæſtio ſurgit de veritate huius ſententiæ .
nam quicquid fit de aliis peccatis Dauidis quæ fcriptura non
aperte manifeſtat fuifle peccata,perſpicuum eft patratum ile
lius peccatum numerando populum :propter quod tam ſeua
peſtis occidit feptuaginta millia virorum triduo :vt fuperius
jo calce ſecundi libri ſcriptum eſt. quomodo igitur verifica
tur Dauidem omnibus diebus vitæ ſuæ ſeruaffe omnia diui
na præcepta oifi in te Vriæ Érhæi, qua commilit & adulce
sium & homicidium solutio eft quod fcriptúra hoc in lo
co loquitur de peccatis enormibus. Ita quòd non eft fenfus
Dauidem in fola re Vriz Ethçi peccaſſe ,fed in ſola ipfa pec
calle enormiter.alia enim Davidis peccata, quamuis grauia ,
non tamen enormia fuetunt . Nam peccatum numerationis
populi tam grauiter punitum , fuit peccatum vanitatis &
ignorantiz.vanitatis quidem quo ad affc & um : ignorantiz
autem quo ad pon ſeruatam legem decernentem debere fol.
ui medium fịcli à quolibet numeraco. Bellrámq;fuit inter Abi
iam I arobham omnibus diebus vira eins.Reliquum autem ver
borum Abi'iam & omnia qua fecir,nonne ipſa fcripta ſunt in libro
verborum dierum regum lehuda ? fuitqueprælium inter abi'iano
Ginter larobham . Hoc prælium diffufe fcribitur ſecundi Pa
Talipomenon decimotertio , vbi confidentia iftius Abiz in
ſummo Deo narratur caufa præclaræ vi& oriz. Er dormiwir
Abi'iam cum patribusfuis,o ſepelierunt cum in ciuitate Dawid :
regnauitque Afa filius eim pro co.
di Annoa:
 TERTII REG
Nnbquevigeſimo Iarobham regis Ifrael,regnauit Afa fuper
Ichudam .Occurrit quæftio :quia in principio huius ca
pituli ſcriptum eſt quod anno decimooctauo regni Ierobo
ham regnauit in Ieruſalem Abias , & quod tribus apois re
goauit: quomodo igitur verificatur quod filius eius regnauo
rit in anno vigelimo regoi Ieroboham :Solutio eft quod ipſe
annus decimulo &tauus fupputacutprim’apnus regoi Abiz :
& fic triennium cius durauit vfquc ad calcem andi vigefimi
regni ſetobokam ,ita tamen quod in calce eiuſdem vigefimi
anni inceperit regaare filiuseius. non enim oportet tres il
los annos intelligere perfc &te completos. Et fimili modo re
colito concordare annos ſuccedétium regum vbi fimilis diſ
fonantia occurret,ne fit opus fimilia ſemper repetere.Etquae
draginta ovo annis regnauit in Ieruſalaim : &nomen matris cius
Mahacha filia Abifalom . Aduerte quòd altera eft hæc Maba ,
cha à ſuperigs ſcripta:illa enim fuit mater Abiz , iſta vsor
eius. Etquoniam filiæ fuerunt eiuſdem patris & eiufdé no
minis,apparent yna.pater enim & filius acceperunt duas fo
fores eiuſdem nominis.Fecirque Afa rectum in oculis domini,ſsa
cut Danid pater cims.Etträfire fecit effæminatos de terra. Merito
rij fignificantur pueri. Amonit omnesfordesidolorum que fe
ceranepatres eius.Et etiam Mahachammatremſuam amonit ne of
feeprinceps in facris priapi & in luco ejus quem conſecraverar.He
braicè habetur.quafecit horrendum in quercu. Verum honeſto
vocabulo ſcriptura narrat turpe idolum quod vulgata çditio
explicat. Amouit itaque Aramatrem ſuam à principatu bu
iuſmodi cultus , vel etiam à principatu abſolute ia pænam
huius peccati.fubuertitquefpecum eius & confregit fimulachrum
turpißimum.Hebraicèhabetur.& incidit sá horrendum eius,o
cöbußit in torrente Cidºron. Lucum ſeu quercum cũ horrenda
forma turpitudinis ,fuccidiſſe & combuſsiffc (vt penitus ex •
tingueretur huiuſmodi nequitia ) narratur . Excelfa autem non
abfimir.Hebraicè habetur. Etexcelſa non amowerunt. Et cft ſer
mode excellis in quibus facrificabatur Deo vero . Et figoifi
canter dicitur non amouerűt,vtintelligainus populum fuif
fe incauſa quate no fuerint ablata excelſa.rex enim permit .
teodum hoc populo cenſuit: ne delectatio immolaodi in cř :
cellis, abduceret cos à cultu Dei ad idolatriam . veruntamen
cor Af «fuit perfeftum cum Domino omnibus dicbus eius, quan
tum ad cukum ſolius ſummi Dei. quanuis mioorem fidu
ciarn
 CAPVT Xy.
ciam in fine vitæ fuæ monftrauerit fe habere in Deo quàm
habere debuiffet: & aliter etiam peccauerit , vt Paralipome
non manifeftat.Etintulis sa que fančtificawepat pater eim ovo
jerat in domum domini. Hebraicè habctur.Et intulitfanétifica .
tiones patris fui& ſanctificationes domus domini: argentum sama
rum vafa. Duo gencra dicatorum Deo zuri argenti & va
forum parrátur illata : videlicet dicara ab Abia parte ejus, &
ea quæ erant ipfius templi.

bus diebus corum . Afcendieque Bahaſa rex Ifrael in I udam .

Legendum eft. Et aſcendie Bahaſa rex Ifrael ſuper lehuda. Nec .
dicitur quod rex Iſrael vederit in territorium ludæ , ſed fum
pra illud: hoc eft ad locü quafi portá territori, ludæ : vt ſub
iun & a infinuat.o edificauit & amam.Di&tionem Hebraicam
reliquerunt :cum latinè potuiffent dicere.excelfa ad nõ dädım
egredientem & ingredientem Aſa regi Ichuda. narratur enim
sedificauic ædificia excelſa iuxta introitum regni ludç ve oce
ingreſſus nec egreſſus tutus eſſet. Tulit itaque Afa forum are
gentum aurum que remanſerant in theſduris domus domini,
in theſauris domus regis , dedit ea in manu ferworum ſuorum .
Hæc eft minor fiducia regis Aſæ in vero Dco: de qua repre :
henfus à propheta poftea narrabitur.mifitq;ad Benadab. cor
rupta eft litera :legendum eft.ad Benhadad filium Tab'rimmon
filichez'ion tegem Syrie qui habitabat in Damafco dicendo Nec
ronat Ben'hadad nomen proprium ,fed filium Hadad.Et for
te eft pomen proprium , ficut Barptholomæus quod fonat fi
lium Prholomæi.cercū eſt quod nos vtimur Ben’hadad pro
nomide proprio.Fædus eft inter me te, inter patrem mcum e
patrem tuum :ecce miſi tibimunusargentum aurum , vade irrita
foedus quod habes cum Bahaſa rege Ifrael & recedat à me.Minus
dicitur & plus fignificatur:videlicet ve bellum moucat con
traregem iſrael ad hoc ve recedat à coepta ædificatione. Aru
quien tqueBen'hadad regi Afa :& mifit principes exercitusſuiins
ciuitates Ifrael, o percußit Hi'ion Dan Abelbeth Maha .
cham , & totam Chinneroth cum tola terra Naphthali. Quod cuin
audiffet Bahaſa intermiſitædificare Ramam : O reuerfus eft Thir
tom . Rex autem Aſa miſie nuncium per totum Iehudam , nemo fis
excufatus. ab opere hoc tollendi omnia de ædificiis cxcelſis
Inceptis à rege Ifrael: vt celeriter tá deftru & io quam ve & io
ficrec cunc cum pro ſe babebat regem Sysiz contra tegem
Tiraci
 TERTII REG:
Ifrael. Iwlerunt lapides Rami Oligna eius quibus edificauerdi
Bahafa, & extruxit ex eis rex AfaGhebah Bin'iamin & Mizpam .
Reliqua autem omnium verborum Alamo tota fortitudoeius
omnia quæfecie o ciuitates quas extruxit: nonne ipfa fcripta fung
in libro verborum dicium regum Iehuda . vetuntamen tempore feo .
mestutis.swa dolwit pedes. Diffuſè hoc fcribitur in Paralipome
non . Dormiuitque Aſa cum påeribusfuis, & fepultuseft cum eis indi
ciuitate Dawid partis fui:Gregnauit Iehoſaphat filius eius pro co .
Adab vero filiuslarobham regnauit ſuper Iſrael anno fecun .
NA do Afa regis Iehuda: Gregnawit fuper Ifrael duobus annis.
Et fecit malum in conspectui domini : ambulauisque in via patris
fui, o in peccato eius quo peccare fecit Ifraelem.Infidiam estas
tem . In Hebræo habetur. Et coliganit. hoc eft coniuiationem
fecit multorum . contra eum Bahaſa filius Achi'ie de domo 1f4f
char. Ecce tranſlacio regni Iſrael de tribu Ephraim in tribu
Iſachar . & percußit eum Bahaſa in Gibbethon qua est Polisthia
morum : Nadab enim totus Ifrael obfidebantGibberhon, loca
ftris militaribus occiſus Nadab rex à Bahaſa oarratur : ad
infinuandum quod Bahaſa capita exercitus ſecum habebar,
& facile ibidem vfurpare fibi regoum poterat.Interfecita; eum
Bahaſa in anrio tertio Afa regis Ichude : regnawit pro co.Cúme
que regnaretpercußit totam domum I arobham , no dimifit aliquam
animam de I arobham donecdeleret eum :iuxta verbum dominiquod
locutus fuerat in manu feruifui Achi'ia Silonita. Propter peccata
Iarobham , qui peccauit eo qui peccare fecit Ifraelem ,in irritatione
eius qua irritanit dominum Deum Ifrael. Ecce impleta prophe
dia Á hiæ de deletionc domus Ierobohá ſcripta io præceden
di capltulo. Reliqua autem verborum Nadab omniaque fecit:.
nónne ipſa fcripta ſuntin libro verborum dierum regum Ifrael.
Awirſ; bellő inter Asam Bahafam regem Ifrael omnibus dies
1
bus eorum . Anno tertio Aſa regis Iehuda .regnauit Bahaſa filius
Achi'íe fuper totum Iſrael in Thirza vigintiquatuorannus. Nors
banc literam iun & ampræcedenti , videlicet quod duntaxat
adno fecundo & tertio regai Afæ regnauit Nadab & ſucceſ.
for cius Bahaſa in calce quoque eiuſdem tertij aoniArx in
cepit regnate: quoniam binc clare habetur quòd Bahaſa re
gnum non tranfiuit vigeſimum ſeptimum annum regoi Siz
regis ludz . & hocpropter quæftionem emerſuram ia prin
cipio 16. cap. ż . Paralipomenon . Ex fecit malum in oculis
dominis
 CAPVT Xyl.
154
domini ambulauit is via I arobham , inpeccato cims quo peca
Care fecit Ifraelem .
CAPV T. XVI.
Aftus eft antem ſermodomini ad lehu filið Chai
nani, contra Bahaſam dicendo.Pro ce quòd cxala
raui te de puluere; o poſui te ducem super popwa
Lum meum Ifrael: o amtolasti in via larobham's
peccar
care feciſtipopulum meum Iſrael irritando
me in peccatis corum . Ecce ego demetam pofterian
ra Bahaja o poſteriora domus eius. Parui refert qudd Hebrai
cé habetur. Ecce ego deftruens pofteros Bahaſa oupofteros domus
eius : & dabo domum iwam ficus darnum (arobham filij Nebar,Mora
tuum Bahaſa in ciuirase comedent canes: mortui ci in agro.com
medět volucrescali.Simulis pæna prædicitur ab lebu prophe .
ta illi quæ prædicta fuerat ab Ahia propheta. Reliqua autem
verbori Bahaja o qua fecito fortitudo eius: nónne ipſa ſoripta
funt in litro verborum dierü regum Ifrael? Dormiuitý; Bahaſa cum
patribus fuis o ſepulosiseft in Thirka : GregnauitEla filius eius
pro co. Có awiem in manu Iehw fili Hananipropbeta verbio domin:
factü effet cotra Bahafam & cõtra domum cius, Iuxta hebræum
habetur.Er etiã in mano Ichufili Chanani propheta verbő lehe
wah fuitad Bahasama ad domum cius fupcromnemalá quod
feciein oculis domini irritando eum in opere manuu ſwarā,vi effet
ficut domus Iarobham .Narraturquod ctiá loquente tchu pro
pheta ad Babaram regem & domum eius, & prædicéte diui
nam vltioné , præſeverauit iniquitas Bahaſa & domus eius.
hunc enim ſenſum monftrat cótextus dicendo & etiam & c.
ob hâc caufam occidit eum.luxta Hebræum habetur . & pro quo
percußit cum. Pronomen eú demonſtrat leroboham cú dono
cius. narratur coim quòd lebu propheca manifeftauit regi
Bahaja pro qua cauſa percuſsit Deus domui Ieroboham ,vt
vel ab exemplo diſceret refipifcere . Quod autem in vulga.
ta çditionefubditur:hoc eft Iehu filium Hanani prophetam.non
habetur io hebraica veritate.
Nno vigefimoſexto Aſa regis Ichuda ,regnawit Elafilius Bar
A Aduerte pru
denslector hanc ſupputationem annorum regni Aſæ relacje
ue ad Elam filiom Bahaſa ,propter quæſtionem reli & am in
calce præcedentis capituli , Ei rebellawit. Hebraicè habe
Qur . És colligawis contra cum feruus cims Zimri, conſpiratio
fiquidem
 TERTII REG.

Aquidemfignificatur ,dux medie partis equition. Parui refert

hebraicè habetur. cwruñ. erat enim princeps medietatis cure
ruum : & cum ſuis coniurauit aduerſus Elam regem . erátque
in Thirsa bibens & temulentus in domo Arke prefecti Thirai
Hebraice babetur.quiſuper domum in Thirka. Narratur locus
in quo rei non ſolum ebrius, ſed etiam bibens occiſus eft in.
fraannum vigefimumfeptimum regni Azæ Venítque Zimri
Si percußit eum & occidio cum , in anno vigeſimoſeptimo Ajaregis
tehudarels regnauit pro co.Cunj; regnaret o federet fmper foliwni
eius, percußittotam domum Bahaſa, non dimifir ei mingentem ad
parietem : propinquos eins og amicos cim . Deleuitque Zomri to
tam domum Bahasa: iuxta verbum domini quod locutus fucrat ad
Bahajam in manu Ichw propheta. Propter omnia peccata Bahaſa
peccat Elafilij eius:qui peccauerunt qui peccare fecerunt
Ifraelem ,irritandodominum Deum Ifrael in vanitatibusſuis.Sta
tim deus per hunc regem ſeptem dierum percuffit omné do.
mum regis Bahaſa iuxta prophetiam lehu . Religwa autě ver.
borum Ela & omnia quafecit: nonne ipſafcripta funt in libro vero
borum dierum regum i frael:
Nno vigeſimoſeptimo Afå regis Iehuda, regnanit Zimrifeprë
A diebus in Thirka: porro populus obfidebat Gibberhon cimita
temPelifthinorum . Audiuitospopulus confpiraffe Zimni & etiã oca
cidiße regem :Goregem fecittotus iſraelHomri principem exerci.
tus fuper Ifrael in die illa in caftris. Afcendit ergo Homri & totus
Ifrael cum co de Gibberhon: & obfederunt Thirzam . Videns autem
Zimri quod expugnanda eſſet ciuicas.Hebraice habetur.quod co
pra fuit ciuiras. tuncenim deſperauit. venit adpalatium . defi
cit.domumregis.quam occupauerat.O combußitfuper fe domains
regis igni et mortuus eft. Vere exercebat deus iudicia ſua in hos
regts,comburendo etiam regiam domum . Propter peccata(was
quibus peccavit;faciendo malum in oculis domini :ambulando in via
idrobham ,et in peccato eius quofecit peccare Iſraelem .Rcliqua aus
tem verborum Zimri @ u infidiarum cius & tyrannidis, luxta He .
bræum habetur. & cõiuratio eius qua coniurauit: nonne ipſa fcri.
pra funt in libro verborum dierum regum Iſrael ? Modus feruatus
in illa coniuratione aduerſus regem Elam, Darracur ſcriptus
in annalibus regum Iſrael.
Turic diwiſus eſtpopulus Ifrael in duas partes : dimidium popu .
li crat poſt Thibni filium Ghinash vt conftitueret eum regem ,od
thidium poft Homri. Prawaluit autem populus qui erat post Homri
populo
 CAPVT XVI.
Populo qui erat poſt Thibnifilii Ghinathi mortuus; eft Thibni,
regnauir Homri.Anno trigefimoprimo Aſa regis Ichuda, regnanie
Homriswper Iſrael duodecim annis. Circa quadriennium crgo
durauit diuiſio Iſraelis.oá vigeſimoſeptimo anno regoi Alz
occiſus eſt Ela & combuſfit fe Zimri:creatusq; fuit ab exer
citu Homri ia regem , ſed non receptus nig à media parte ll
faelis,rcliqua media parte adoitente ve regtaret Thiboi. is
Thirka regnaust fex annis.reliquis autem ſex in Samaria. tran
Itulic enim ſedem regiam ex Thisza in Samariam ,quam ipſe
ædificauit in monte emplo a Semer. Emicg;montem Someron a
Semer duobus ralentis argenti, o edificauit montem , & vocanie
nomen ciuitatis quam ædificauit nomine Semer domini montis so
meron .Fecitautem Homri malum in oculis domini: O operatus eft
nequiter fuperomnes quifueruntante eum . Quid plus mali fece
pie Homsi,non inuenio ſcriptum authentice. certum tamen
cft quod grauios peccatum eius fuit, pro quanto viderat tot
vlciones diuinas in prædeceſſores & prædi& as àprophetis &
adimpleças. Ambulawitý; in omnivia i arobham filig Nebat,o in
peccatoeius quo peccare fecie Ifraelem irritando dominü deü Iſrael
in vanitatibusfuis.Reliqua autem verborum Homri @ omnia qua
fecit & fortitudoeius quâfecit :nonne ipſa ſcriptaſunt in libro ver
borum dierum regum lſrael?Dormiuitque Homri cum patribus frass,
& fepultuseft in Someron :Gregnauit Ach’abfilius eius pro co.
Ach'ab vero filiusHomri regnawit fuper Ifrael anno trigefimo.
octauo Afe regis Ichuda . Hinc clare apparet quod duodecim
anni regni Homrifupputantur ab aono vigeſimoſeptimo
Afx quo regnauit ſuper mediá partem regni Iſrael, & nõ ab
anno trigefimoprimo quo regnauitfuper totú regoú lſrael.
fupputato enim ipfo vigefimofeptimo ſecundú parté & tri.
gefimooctauo ſecundú partem inuenii regnafle annis duo
decim . regnauitque Ach'ab filius Homri fuper Ifracl in Someron
vigintiduobusannis.Etfecit Ach'ab filius Homti malü in oculis do.
mini fuper omnes qui fuerunt ante eum . Nec ſuffecit sielusta heb.
Habei. Et fuit lewe ambulare eius in peccatis iarobhä filiiNebar.
Vide augmentum criminis :pro leui duxit Achab idolatriam
Ierobobă in vitulis aureis &c. & deos accumulauit, culisque
vxorem Ixs bel filiam Eshbahal regis Zidoniorum , & abiit erfornie
vit Bahal,etadorauiteum . Quia occafionevxoris ſeruiuit Ba
hal , ideo ſcriptura cum tanta deteſtacione narrat nuptias
eius cum lzebel blia regis Sidoniorum . Et erexit aram Baha
liiin
 TERTII REG.
2: in domo Bahslis quam adeficauit in Someron.Vide quáta com
moditate colendi Bahal traxit populum ad cultum eius ædi
ficando illius templum & aram in ciuitare Samaria Fecitque
Ach'ab lucum : addidit Ach'ab facere irritandodominum deum
Ifraelſwper omnesreges Iſrael qui fueruntante cum.Crauius pec
catum Ach’ab quam lerobohá dicitur, eo quod (eroboham
segnandi gracia idolatriam induxit: Ach'ab vero no regoá.
di gratia cultum Bahal iaculit,& hoc in ciuitate regia & c.
in diebus eius edificauit Chiel de Beth'el. Legendum cft. de
Beth'cli Lericho.Nomen proprium loci cſt Beth'eli, in Abiram
primogenito (wo fundawiseam , et in Segub nomißimo(wopoſuit por.
tas ciwa. hoc eſt io morte primogeniti ſui fundauit ciuitatem
& ia morte vlcimi compleuit cam , juxta verbum domini quod
locutus fueratin manu Ichafua filii Nun.Scriptum eft enim hoc
vt cognoſcatur impletam fuiíTeprophetiam à lolua olim fa
& am & ſcriptam loſuz.6 . diuina coim vltio narratur exea
cuta ia reparatore lericho .
CAPVT XVII.
T dixit Eli'jahu Thisbites de habitatoribus Ghilhad
L ad Ach'ab. Ratio dicendi cacetur: & propterea de..
ſcitur qua occaſione motus fuerit Elias ad dicen
dum ſubiuncta verba ad Ach’ab regem.Certum tamen eft q?
propter peccata ipfius Ach'ab & populi,fubiunctá pænam &
impetrauerit à Dco & annunciaueritregi. Nec eft à ratione
alienum ,quod audita morte filiorum Hielisreparatoris leri
cha iuxta prophetiam loſuz , Elias magnificauerit diuinum
verbum di& um per lofuá: & aliqui aduerſantes dixerint ca.
ſu eueniffe mortem illorum filiorú & non ex prophetara pu
nitione. & ad cófirmationem caſus dixerint quod prophetiæ
Mofis aduerſus populú iſrael reccdenté à deo non adimpléi:
quoniam inter alias pænas Moſes (cripfic cælos fore ærcos,
hoc eft abfq; pluuia: & tamen nunqua fuerat adimpleta hæc
cămina:io, quanuis populus Iſrael cam enormiter receffiffet
à deo ,& huius diſputationis occaſione cómotus Elias dixe
sit regi lubiunua verba.vinit dominus deus Ifrael.luxta Heb.
habetur. viuusIchowah Eloha Iſraelis. Modus iurádi eft ,ad af
firmandum verum eſſe quoddicitur tefte vica fummidei iu
dicis lírael. in cuius confpectu ſo.Hebraice habetur.in cuius fa .
cieſteti.Modus fignificatur quo & obtinuit & nouit ſubiu & a.
teſtatur canonica epiſtola lacobi in calce, q Elias orádo ob
tinuig
 CAPVT XVII.

kipuit vt no plueret.& indeapparet quod Eliã ftetiffe infa

cic dci eſt Eliam oraſſe deum . Et veedo verbo præteriți temo
poris fteti,manifeſtat ſe prius contuliffe ad diuina facié (non
corporali greſu ,ſed clcuatione mentis) & firmiter perfeue
raffe feruendo amore diuinæiuſtitiæ ad puniendú idolatras
& ad verificandum prophetiam Mofis.fo erit annis his. No ex
plicatur numerus annorum :ſed in di&ta epiſtola explicantur
anni tres & menſes ( ex. roso pluwis. ve vere cæli quali vrei
comprobentur,à quibus nec eciam ros ſtillet. nifi iuxta ver.
bum oru mei. Vinon relinquatur inficiationi locus,manifeftar
quod non erit ros aut pluuia oil ipſo dicente. per hoc enim
excludebatur attribuere ceffationépluuiæ & roris caufis ſe
cundis. cóuinci enim poterant ex co quod verbo Eliæ parcº
bant coeli tam recipeodo quam dando pluuiam .
Etfaétü eft verbü domini ad eum dicendo. Recede hinc,ag verte
te ad orientem : abfcondere in torvěte Cherith qui eft fuper faciem
Larden.Sciebat deus quod ficcitas bæc ſuccedés verteretur in
caput Eliz , qui dixerat regi fe ftetiffe in facie dei ad hoc vt
no plueret multis annis:& ppterea deus mádauit Eliæ vt in
de recederet, & occulcaretſeab Achabrege.Er erie,de torrétę
bibes:coruisở; pracepi ne pafcantte ibi. Dicit præcepi,hoc eft ad
inſtar præcipiécis ordinaui.coruienim noluntcapacespræ
cepti;fed ordinauit deus per angelicu minifteriú mouendos
coruos ad portandú cibum Eliz .abiitý;& fecit iuxta verbum
domini;et abiit &fedit in torrente Chirith ,qui est fuper
facičlar
den. Es corwi deferebant eipanem carnem mane,opani e care
nem vefperi. alter panem ,alter caraem ,proculdubio co @ a, hu
mano enim more paltus eft.Vide benigoitatem diuina, tum
bis in die paſcendo Eliam ,tum dádo ci etiam carnes :vc hing
intelligamus alienum non eſſe à ſan & tis viris bis in die refici,
& cardibus veſci cam in prandio quam in cæna. Sed nota ta -
men moderamen ; modicum enim fuit quod corui roſtro ve
Eum eſt. o de torrente bibebat. Poff dies autem aliquot ficcatus
eft torrens:non enim plucrat fuperterram .
Faétusq; eft ſermodomini ad cum dicendo. Surge pade in Sar.
phath Zidoniorú,o manebis ibi. Notauit Dominus in euágelio
myſteriú , ad alienigená viduá miſſus eſt Elias pofthabitis
omnibus viduis filiorú Iſrael.ecce precepi ibi . hoc eſtdiſpoſui
angelorúminiſterio efficiédú. Etintellige deu quidé per an
gelos przcepiſſe ,nó tamé præceptú puenifTe túc ad mulieré.
mulieri
! TERTII REG.
mulierividua vt pafcat te, Nec dicit nomen eius. $ wirexitque
Gabijt in Sarphath a venit ad portam ciuitatis, & ecce ibimu .
lier vidua colligens ligna. Ex habitu notificata eft Eliæ mulie .
ris viduitas. an autě ſtatim cognouerit ipſam eſſede qua fa
&us fuerat ad eum ſermo diuinus,incercum eft, Paaperco .
la auté narratur ex adione: videlicet collectione lignorum .
G vocauit cam & dixit,tolle quafo mihi paululum aquæ in vaſo
bibam . Teocádo an ipſa eſſet, petiit aquam . Et abiit vt col
leret. Ez prompto officio mulieris cognouit ipfam effe. lic
nim mulier difficilem ſecxhibuiſſet, agnouiſſet non eſſeip
Cam : & fic tentatio ſuccellit ad votum .Es clamauic poft tergum
eius.Iuxta Hebræum habetur. & vocauiteam .credens ipſam
elſe paratam ſibi altricem.coast, tolle queſo mihi buccellam per
nis in manu tua.Qua refpondit: viuit dominus deus tuus. Ex hoc
quod mulier hæciurat per vicam ſummi dei,dei Eliæ qui co
rat & agooſcebatur Iſraelita ,maoifeſtatur quod mulier ifta ,
quanuis fidonia,colebat ſummum deum. & hinc certior seda
ditus eſt Elias quod ipſa effet.quod non habeo paně niſi quátum
pugilloscapere potest farina in hydria, o paululum olei in lecy .
tho. Hebraica di&tio interpretata pané, extenditur etiam ad
paſtain : ſola enim vola farioz erat apud cam.et ecce colligo dwo
lignahot ingrediar G -faciam illud mihifilio meo,we comedamm
moriamur, quantum eft ex parte panis apud me. Et hinc
patet tantam tunc fuiſſe caritatem apnonæ vt nec ſpecs ba .
bédi panem remaoſcrit in hac muliere. Ad quam Eli'ishu ait.
nouailluſtratione diuina.noli timere. Parui refert quòd he
braicè habetur.non timebis.defectum panis.fed vade o facfo
cut dixifti,pro te & filio tuo . veruntamen fac mihi primum inde
fubcincriciumpanem paruum & affer mihi,cibi autem & filio tve
facies poftea. Sic enim dixit dominus dcus Ifrael. Vere beni
gnus dominus: mira diſpenſationc mittens Eliam vt paica
tur à muliere carente pane , uc lic mediante Elia paſceres
fan & am mulierem fimul cum ipfo Elia. Hydria farina no coma
fumeture Lecychus olei non deficiet vſque ad diem in qua domi
nuus daturus eftpluuism ( per faciem terre.Hinc apparet tú cau
la penuriæ , videlicet ceſſatio pluuiz : cum exiegla pluuiæ
cellatioextra regnum Iſrael in excerna loca , cum tempus 1
magnum elapfum iftius ficcitatis antequam Elias venire ad
hanc viduam: alioquin non deſperaffet mulier de panc , acc
Elias dixillet vfquc ia diem qua pluct. Que abiis,& fecitim
iuxta
 CAPVT XVII . 257
xta verbum Eli'jahu.Fides mulieris commendatur. comedie
ipfe illa domus eius. Ex illa die hydria farina non eft cöfum .
pta,o Lecythus olei non defecit: iuxta verbum domini quod loca
tus fuerat in manu Eli'iahu.
т
E Modicú temporisintercefliffe, cum relatio adverbahæc
tum ſubiunha in calce huius capituli verba infinuant. fuitó
agrirudo eius fortis valde, donec non remaneret in eo halitus.Re.
& tius legeretur.anima.vt ſubiun & a teſtantur.di& io enim he
braica vtriuſque fignificationis capar eft.Dixitq; ad Eli'iahu ;
guid mihi & tibi vir dei? Nomen eſt Elohim . Relatiue ad ad
uentum Eliæ ad hoſpitaodum in domo mulieris viduæ ,dici
tur quid tibi & mihi commune ?quæ cómunio mei ad te tra
zit te ad hofpitandú mecú:Verbaſunt dolentis,procedentia
ex hoc quod Elias lſraelita, mulier auté Sidonia, núquam ſe
viderant,nulla inter eos peceſitudo vnquam fuerat.ingreffus
es ad me vi rememorarētur iniquitates mce ve interficeres filium
meü? Interrogatiue quoq; legenda eft tota iſta clauſula . & eft
ſeoſus oú venifti ad me ve rememorarentur iniquitates mex
ad pænam , vt non impuois manerem, ſed pupires me morte
filiimei:hoceft num veniſti tanquá miniſter Elohim ſummi
iudicis ad non finendú me impune in præfentia tua , fed pu
niendum morte filii mei.Ex dolore fimul & fan & itate mulic
ris,pcedunt hæc verba : oá & agnoſcit peccata lua & illis at
tribuit morté filii, & ſuſpicatur diuina præſentiá in Elia im
patiencé ia punitatis fuæ.Etdixit ad ea,damihifilium tuü : tu
lita; eum de finu eius. Hinc infinuatur ætas puerilis portauit
cum ad cænaculü in quo manebat,& pofuit eum ſuper lectum ſuü.Et
clamauit ad dominü dixit: dominc dcus mcus an cliā viduā cum
gu4 egohabito afflixisti,interfi:iendo filiñ eius?Et expandit ſe arq;
mēſus eft fuper puerâ .luxta heb . dúcasachabei . Et menſus eſt fi su
per pueris tribus vicibus. Tá modus orādi quá numerus oratio
'ois narracur. modus quidé quod proftratus ſuper puerú ora
uit: numerus autê quod tribus vicib' licorauit. Quéadmodú
enim conſueuimus ſuper rem benedicendá aut fanandáma
nus extendere, ita Elias voiuerſum corpus extédit ſuper pue .
rum reſuſcitádum : & vt hoc ſenſibili figno patefieret quá ar
duum crat miraculú pro quo orabat ,no genuflexus,fed pro
ſtratus tribus vicibus repetiit orationem in litera ſcriptam .
clamauitq; ad dominum a doxit:domine deus mcus reuertatur ob
KK fecre
 TERTII REG.
ſecro anima pueri huius ad interiora eius.Hinc patet quod recer
ſerat anima: hoc eft gvere mortuus erat. Vnde & fubiúgitur,
Et exaudivit dominus vocem Eli'sahu : O reuerſa eſt anima pue
ri ad interioria eiw, & reuixit. vera enim reſuſcitatio mortui
deſcribitur.Et hic eft primusmortuus qui ab initio mūdire .
ſuſcitatus eſt. Tulitque Eli'iahs puerum ,& depoſuit eum de cæ
naculo in domum ,& dedit illum matri ſua:& ait Eli'iabu.cn. He.
braice babecur . vide,viuit filius tuus. ſed ſenſus in idem redit.
Dixita; mulier ad Eli'iahu: nunc hoc cognoui.Hinc apparet mu
lierem illo modico tempore quo fuerat apud eam Elias ad
miratam quidem fuiffe & veneratam virum dei , non tamen
credidiffe duo ſubiuncta.quod vir dei es. Nomen eſt Elohim.
Et ad internam Eliæ bonitatens refertur eſſe virum dei.cre
didit enim ex hoc fa & o quod vere cor Eliæ erat fan &tum co
ram ſummo iudice.c verbum domini in ore iwo verum est.He
braice habetur.veritas.Alterum quod clare credidit túc aar
ratur: videlicet quod verbum ſunimi dei in ore Eliæ ( hoc eſt
g Elias dicebat ex parte fummidei)eſſerveritas. Ante reſu
ſcitationem fiquidem filii credebat quidem hæc , ſcd no ple
pa certitudine clarificata erat meos eius: & propterea dicit
ſe nunc cognouiſſc in hoc inaudito à ſeculis facto.
CAPVT XVIII .
10R dies autem multos. in domo mulicris tranſa
etos. verbum domini factum eſt ad Eli'iahu in anne
tcreio, à verbo domini ad eundem facto vt iece
deret & abſconderecſe. Ita quod ab illa reuela
tione viquead iftam fluxerunt tres anni.Gccitasenim dura
uit annis tribus & menfibus fex: ſed primis ſex meolibus E
lias manſit manifeſtus in terra Iſrael, nullo inferente ci mo .
leftiam ,putantibus omnibus quod naturalis eſſet ficcitas:ſed
dum viderent nimis protrahi, & conferrent verba Eliæ ,vole
bat rex capere Eliam . & tunc ille monitus à deo ,receffit : &
multis diebus manfit iuxta torrentem , multis autem in do
mo huius viduæ.Ita quod vniuerſum tempus fugæ eius fuit
trienniuni . Vnde & fubditur. dicédo vado oftende te Ach'ab.
Triénium ergo occultationis ab Achab fignificatur. » t dem .
Hebraicè habetur.Odabo pluuiam fuperfaciem terre. Prædicit
deus Eliæ quod cum ſe manifeſtaverit regi, dabit pluuiam :
vt intrepidus accedat propter beneficium pluuiæ affuturum ,
ob cuius defectum rex perſequebatur ipſum .
Abitá
 CAPVT XVIII . 258
Abiitque Eli'sahu vt ostenderet ſe Ach'ab: erat autem fames vea
bemčs in Someron . Et vocauit Ach'ab Ho’bad’iahu quierat super
domum :Ho’bad’iahu autem timebat domini valde. Hic Habdias
( vt hebræi aiüt) eſt Habdias ille qui inter duodecim prophe.
tas minores quartus ſupputatur.Fuitý; cü excideret l’xebelpro .
phetas dominitulis Ho'badiahu centü prophetas e abfcondit cos
quinquagenos quinquagenos in Speluncis,et panis cospane as
qua. Quádo & qua ratione Izebel filia regis Sidoniorum ac
vxor regis Ach’ab interfecerit prophetas domini,nó eft fcri
ptú :fed hic comemorai fa &tú. Appellátur auté prophetæ do
mini,viri religiofi qui diuinis laudib °publice infiftebát:vetés
pore Samuelis legimus chorū prophetarú cú muficis inſtru
méris laudaſſe deŭ. Et binc apparet g quanuis idolatria vi
geret in regno Iſrael ,permittebátur tamé prophetæ ( hoc eſt
vacantes diuinis laudibus)in Iſrael à regibus Iſrael : ſed ifta
regina alienigena perſecuta eft prophetas veri dei , impatiés
furte publice laudariverum deum eſſe ſolum deum : acper
hoc vituperari ſuum Bahal. Dixit autem Ach'ab ad Ho’bad’ia .
bu : vade in terram ad omnes fontes aquarum & in omncs valles:
Senſum re &te reddiditinterpres,quanuis ſigoificentur torré
tes.forte inueniemus herbam & ſaluabimuscquos omulos,& in
menta non excidentur. Diuiſeruntq;fibiterramvt circumirent eam :
Ach'abiwit per viam vna folus,& Ho'bad'iahu per via vnä folus.
Cunque eſſet Ho’badiahu in via, Eli'iahu occurrit es:@agno.
uit eum ,ceciditque ſuper faciem ſuam & dixit,nonne tu es dominus
meus Eli'iahu.Cui ille reſpondie,fum :vade dic domino tuo ,adeſ E
li'iahu.Et dixit :quid peccaui quod trades feruum tuum in manum
Ach'ab vt interficiat me? Viuit dominus deus tuus ſi eft gensere
gü quo non miſerit dominus meus ad quarendű te Hyperbole
. eſt
admanifeſtádum magnam inquiſitioné quam fecerat rex in
omnibus regnis & gentibus vicinis. & refponderibus cäétis non
oft hic adiuranit regna ogétes quod minime repericris, hoc eft no
contentus ſimplici reſponſione nunciorú ſuorü rex voluit te.
ftificationes iuratas à regnis & gétibus q non repertus effet
ibi Elias qui caufam tátæ ficcitatis ſe iažauerat. Et nüc in di
cis : vade dic domino tuo,adeſt Eli’jahu. Cūg; receſſero à te ,fpiritus
domini apportabitte ad locũ quénon cognoſca: ingreſſus nuncia.
bo Ach’ab,& non inucniens te interficiet me : feruusaulē tuns timet
dominum à pueritia ſua.Nonne indicatum cft domino meo quodfe
ci cum interficeret l'Xebel prophetas domini? abfcondi de prophe
Kk ij
 TERTII REG.
sis domini centum viros quinquagenos & quinquagenos in ſpelun
ci , & paui cos pane & aqua. Et nunctu dicis,vade,dic domino tuo
adeſt Eli'iahu : & interficiet me. Dixitque Elijahu:vimit dominus
excrcituum ante cuius vultum ſto.Legendum eft vt fupra. viuus
Ichouah exercituum in cuius fteti facie, quod hodie apparebo ci, Iv
fat Elias tefte vita ſummi dei dátis eſſe exercitibus cælorum
& terræ. & manifeftatmodum quo novit quod promittit:vie
delicet quod ftetic in facie dei contemplando & iuffa facié
do,& propterea promittit quod nullo diuino raptu impedie
tur hodierna eiusmanifeftatio perſooalis coram rege. Abiis
ergo Ho’bad'iahu in occurſum Ach'ab ,ct indicauit ei: iwitq; Ach'ab
in occurſum Eli'sahu, Cuní; vidiffet Ach’ab Eli'ichu, dixit A.
ch’ab ad cum ,cu ne es ille qui conturbas Iſrael:Ratione tanız ſic
citatis comminatæ ab Élia,arguiturquod cócurbat lſrael:&
ob hanc reprehenlionem occurritei Ach’ab. Et dixit : nõrut,
baui Iſraelem ,fed tu Odomus patris sui,qui dereliquiftis mandis
ta dominio fecutieftis Behalim . Directe reſpódet cauſam me
ritoriam turbationis non fuiffe ipſum Hliam ,ſed regé & do
inú eius poſthabendo mandata dei & colendo Bahal. Et nunc
mitre, & congrega ad me tolum Ifracl ad montem charmel: apro.
phetas Bahal quadringentos & quinquaginta & prophetas luc0
Tum quadringétos,comedentes de menja l'zebel.Tacet author fer
monem mcdiuin quo Elias poſt reſponſionem regi data de
merito ficcitatis,dulci fermoneprouocauit regem ad cégre .
gandum populum & prophetas tam Babal quam lucorum .
& per propbetas intellige quaſi clericos Bahal & lucorum :
eos ſcilicet qui erant miniſtri culcus Bahal & lucorum .
" Ifirų; Ach'ab ad omnesfilios Ifrael: cengrigauit prophe

populum dixit: vfquequo claudicatis in duas partes? Hebraice

habetur.in duas cogitationes? vfquequo ad inftar claudicátium
inter duas cogitationes ( colendi videlicet Ichouah fontem
effendi vel Bahal) perſeuerabitis? Et hinc apparet quod di
uili erant tum quo ad perſonas, quibuſdam colentibus deum
creatorem cæli & terræ & multis colétibus Bahal : tum quo
ad Auctuates cogitationes in voo & eodé homine, ao deum
Abraham Ishac & lacob an Bahal coleret. ſi dominus eft dcuso
Hebraice habetur. fi Ichouah Elohim , hoc eft G foos eſlendi
omnibus eſt gubernator & iudex. ite poſt eum , o ſiBahelise
poft cum. omnes cnim proni ſumus ad colendum illum deum
qui
 CAPVT XVIII.
qui eſt nofter gubernator & iudex. non reſpondie populus ei
verbum, vtpote diuiſus & ambiguus. Dixitý; Eli'iahu ad poe
pulum : ego remanfi propheta domini (olu.manifeſtus in Iſraela
prophete autē Bahalſunt quadringeti & quinquaginta viri.Den .
fur nobis duo tauri, o cligansſibitaurum vnum & in frufta conci
dant cumoponantsuper ligna,lgnem autcm non fupponant: ego
faciam taurum alterum oponam ſuper ligna,ca ignem non ſuppos
nam . Inuocatéque nomina deorum veſtrorú, ego inuocabo nomen
dei mei, Hebraicè habetur.nomen lehouah.lic enim nominatur
deus Abrahá Ishac & lacob & c. ct dcus qui exaudierit per igne
ipfe fitdeses. Parai refert g, hebraice haber. & erit, Elohim qui
refpondebit in igne,ipſe Elohim . Alias diximus quod Iehouah
erat nomen propriiſummi dei quicreauit cælos & terram :
Elohim autem nomen cómune à iudicio ſumptum ad ſigni.
ficandum iudices,appropriatú autem ſæpe ad fignificandum
deū quatenus gubernat & iudicat nos & ppterea Elias pro
ponit quod ille Elohimn qui reſpondebit facrificantibus fibi
dando ignem vorantem holocauftum ,ipſe Elohim habeacur,
ipfe colatur vt deus gubernator & iudex.refpöditque totus po
pulus dixit, optima propoſirio quam locutus eſt Elias. Hebraio
ce babetur. bona res.ſedinterpres cxtendit.
Dixirq; Ęli vahu ad prophetas Babal : cligite vobis taurum vnam
facite primi,quis plures effic; & invocatenomina deorü veftrorum
Gignem nortfupponatis.No funt verba prouocantis ad peccá.
dum ,fed dirigentis peccatú eorum in cöfufionem corum &
ignominia Balial.ad hocenim reſeruauit fibi poſteriorelo
cum veprius manifeſte paterer impotentia Bahal & cöfufio
eorum.Tulerúntque taurum quem dederat cis.non Elias, ſed po
pulus ,non determinate,ſed data optione.populos enim duos
tauros prorulit, & ipfi clegerunt alceri. &fecerunt & inuoca,
werunt nomen B.ahal à mane vf11;ad meridiē dicendo,Bahalexaudi
nos.Hinc patet quod conuenerantpartiendo dicm : ita quod
vfq; ad meridiem effet tempus facrificii Bahal,poftea autem
eſſet tempus ſacrificii Eliæ .non non erat vox neq; qui refponderer:
tranfiliebántque altare quod fecerant. Hebraice hibetur.et clau
dicauerunt ſuper altare quod fecerunt. Nefcio quæ cærimonia
hæc effet:ignotus enim eft nobis illorú ritus. Cunq; iam effe
meridies ; illudcbat eis Eli'iahu dicendo:clamante voce magna,quia
deus veſter eſt « forfitan loquitur aut in diuerforio ojt aurin itine
re,autcerte dormit ve excitétur, Hebraice haberur. quia Elohin
Kk iij inse
 TERTII REG :
ipfe,quia colloquiü eo quia additio iph , quia via ipfe: forte doga
micns ipse excitabitur. Irridendo dicit voce magna inuocá
dum Babal, quia ipſe eſt Elohim : hoc eft curam gercns. &
propterea vel eft in colloquio cum aliquo, vel ſuperuenit ei
aliquod negocium , vel eft in itinere vel dormit.Clamabant ;
voce magna : incidebantfeiuxta ritum ſuum cultris lanceolis,
donec perfunderenturſanguine. Vide ad quantam dementiam
deduxit eosdiabolus.
Oftquam autem tranfiit meridies, prophetauerüt. hoceft cul
tum
cium offerri folet. Hebraicè habetur: vfque ad afcenfum mu
neris. " Ipſum ſacrificium appellatur munus , & offerre illud
appellatur aſcenſus.vſque ergo ad terminum expectatum fi
goificatur, & aliquantum poft meridem . G non erat vox ne
que refpödens neque attendens. Dixitque Eli'sahu ad totum popu
lum ,accedire ad mc:acceßitque torus populus ad cum ,et curaxit al.
sate domini dirutum . hoc eft inftar curátis medici reparauit al
tare ſummi dei quod ibi erat dirutum :à quo autem olim fuc
rit ædificatum altare hoc,neſcitur. Tulitque Eli'ahu duode
cim lapides, iuxta numcrum tribuum filiorum Iahacob. Simul
Elias veneratur vniuerſas tribus & patriarchas earum , &
communem patrem lacob ratione diuini beneficii collari
Iacob mutando illi nomen.ad quem factus eſt ſermo domini di
cendo, Iſraelerit nomen tuum . Intelligendum eſt Eliam come
moraſſe hoc & aptiffime ad propolitum : quoniam lſrael ſo
nat dominabitur deus, & vere tunc implendu erat hoc in ſa
crificio illo : vt rei probauit euentus . Ei ædificauit ex lapidibus
altare in nomine domini: fecirque aqueductum quaſi per duas ara
tiunculas. Hebraice habetur. & fecit canalem ficut menfuram
duorum fatorum ſementis in circumitu altaris Sulcus fimilis ſulco
inter porcas debita menfura ſeparatas fignificatur: cuius per
ambitum altaris circumitus tantus defcribitur fecúdum lon
gitudiné vtin porca illius duo ſaca ſementis ſeri poffent: non
enim in ſulco ,led in porca ſeritur.Neſcimus autem quantita
tem menfuræ vocatæ Seah & interpretatæ fatum . Compoſuitý;
ligna: & diuiſie per membra taurã,& pofuitſuper ligna.Et ait,im
picte quattuor hydrias aqua & fundite fuper holocauftum ( per
ligna:dixitque iterate,o iterauerunt : & dixit serrio facite, tere
tio fecerunt.Ibántque aqua per circumitum altaris: & etiam cane .
lis impletus eft aqua. Ex hoc quod canalis fupradeſcriptu
impletus
 CAPүт XVIII. 16
impletus aqua dicitur,habes ſupradi& to ſenſu intelligendam
effe latitudinem canalis.
Cúmque iam tempus effet vt offerretur holocauftum . Hebraice
habetur. Et fuit in afcenfu muners.hoceft offerendo facrificiu .
acceßit Eli'iahw propheta ,proculdubio ad altare: ipſe enim ſa
cerdotis fungebacurofficio.cait:domine Deus Abrahamis
hac o Ifrael, oftende hodie qudd tu es Deus Iſrael. Parui refere
quòd Hebraice habetur . hodie cognofcatur quòd te Elohim ad
Iſrael. Poteft tamen legi . in Iſrael. ad hocenim hæcfaciebac
Elias ve cognoſceretur quòdDeus Abraham Ishac & Iacob
effet verus Deusgubernator & iudex manifeſtatus in & ad
Iſrael. Gego feruus tuus, & iuxta.præceptum tuum feci omnia
verba hec.ne præſumptionis argui pofsim , & quòd facerdo.
tis mihi officium vſurpo, & quod extra templum tuum fa
crifico , & quòd nouum miraculum promiſ . Exaudi me domi
nc exaudi me , o cognofcat populus hic quod tu es dominus Deus .
Legendum eſt.quod tw Ichouah Elohim.hoceft quod tu Ieho
uah es Elohim iudex omnium . & tu comertiſti corda eorum ite
rum . Hebraice habetur.&tu feciſti vertere cor eorum retro . Er eft
ſenſus , cognoſcat etiam populus quòd tu effeciſti hoc nouo
miraculo vt verteretur cor eorum retro ab idoiatria in qua
ambulabant. Et in hoc petit conuerfionem populi ad Deum
verum.Orauit itaq; primum pro honore Dei: deinde pro te.
ſtimonio ſui: & certio pro conuerſione populi. Cecidit au
tem ignis donsini,ovorauit holocauftum & ligna o lapides. Ec
ce miraculum ,& puluerem .cr quo loco cæmenti ædificatum
erat altare . & aquam qua erat in canali,linxit.
Vidieque totus populus, cecidit fuper faciem fuam adorando
ſummum deum .Ecce fructus in cordibus populi .& dixit,
dominus ipfe eft Deus,dominusipſe eſt Deus. Dixitque Eli'iahmad
eos, apprehendite prophetasBahal , nullus euadat ex eis: apprehen
derántque eos, & defcendere fecit eos Eli'iahu ad torrentem Ci
ſon, o interfecit eos ibi.per populum . Et dixit Eli'iahu ad Ao
ch'ab afcende comede bibe,quia fonus multæ pluuia eft.Deicri.
pro opere Eliæ in ſacrificio & confuſione ac occiſione ido
Jatrarum ,deſcribitur reſtitutio pluuiæ deſideratæ.placato fie
quidem Deo ob iuſtitiam factam in prophetas idolorum in
fare iam pluuiam multam dicit fe noffe Elias,tanquam tonió
trua præcedentia pluuiam effent in aere, in quo nulla appa
sebat aubes. bac enim mctaphora vtiturdicédo voce multi
Kk jij tudinis
 TERTII RE G.
tudinis pluuiz. Quanuis pofsit vox hæc referri adipfum fo
pitum qui cauſaturex multitudine pluuiæ: vt fututa pluvia
tanquam præſens fignificetur fonans.
Afcenditq; Ach'ab vt comederet biberet: Eli'iahu autë afcen
dit in verticē Charmel,& pronus in terram pofuitfaciê ſuam.luxta
Hebræum habetur. o proftrauit fe ad terram , & pofuit faciem
ſuam inter genuafua.Duæ actiones ucceſsiuè narrantur.alte
Ta quod proftrauit fein terram , orando pro pluuia quam illi
promiſerat Deus . altera quòd deinde fedit in terra ponés fa
ciem ſuam inter genua ſua,ad proſequendum fupplicationé.
Deus enim volcns dare pluuiá volebat intercedente no exi
gua fupplicatione Eliæ dare illa : & propterea Elias perſeue
rat orádo pro pollicita pluuia. Poffumus tamé & rectivs i
ftratione prioré referre ad gratiarú actioné Dco pro bencfi.
cio miraculi in igne holocauſti & vipdi &tæ idolatrarú cóuer
fioníique populi:orationem aut inter genua referre ai plu
uiam.Et dixit ad pucrü fuum ,afcende qwafo & refpice contra viä
maris:qui aſcédit refpexit ait,non eft quicquam : & dixit ,re .
uertere ſeptım vicibus . Videns Elias oullum adhuc pluuiæ f
gnum apparere,conſecratum feptenarium numerum (à Deo
Tan &tificante feptimuin diem , & à lege eundem numerú ſæ
piſsime decernente )veperádo indicit, tanquam adhibens e
tiam officia pueri ſui vt orationes.ynde & feptima vice inté
tum effe & um obtinuit . In ſeptima autem vice dixit, eccenubes
parua ficut vola viri afcédit e mari:ait afcêde b - dic ad Achieb,
iunge currum defcende ne remoretur te pluuia.Cuma; ſe verterët
hucatq;illuc. Iuxta Hebræum habetur.Et fuit vfque fac vf4
fic, & cæli contenebrari ſuntnubibus & vento, & facta eſt pluuia
grandis.Tépusvariarum a& ionum quibus fe occuparűt ni .
niftri ac ſerui regis donec equitarent & rex aſcenderet cure
rū, ſignificaturdicendo vſq; fic & vſq; fic . & eft fenfus quòd
interim cõtenebrari ſunt cei & fuit ventus cum nubibus.
equitanirý; Ach'ab,Grabiit in lizrehel. An inchoata pluuia alcé
derit currú,nó eftcertú.Et manus domini fwit fuper Eli'iahwier
accinxit lübosfuos, & cucurrit ante Ach’ab donec venirer in lizre.
hel.Vt authore Deo cognoſceretur vtrüq ; ( videlicet & benes
ficium pluuiæ, & officium Eliæ exhibitum regi præeundo )
deſcribitur manus domini ſuper Eliam .erat enim officium
curſus iſtius velutdeclaratio diuini verbi quod olim predi
xerat,q nó eric pluuia multis annis niſi ſecúdú verbú ipfius
Eliæ. CAP .
 261
CAPVT XIX
Vnciauit autem Ach'ab l’zebeli omnia que fecerat
Eli'sahu: quomodo occiderat omnes prophetas gla
dio.Mifitq; r'a bel nuncium ad Eli'iahu dicendo: File
mihifaciant dö & ſic addant niſi hoc tempore cras po
fuero animam tuam ſicut animam vnius ex illis.
muit ergo Elias, furgens abiit quocunque cum ferebatvo
The lūtas.luxca Hebræum habetur.Et vidit furrexit oiwie
ad animam ſuam ,a venit Brerſebah qualchuda. Audiio nun
cio fæuæ reginæ vidit periculum,& ſurrexit & iuis ad laluaa
dum vitani luam : & primum declinauit à regno lſrael ad ter
tam ludæ in locum qui dicitur Beetſebah . dimifit puerum
fuum ibi.filium viduæ Sarepthanæ logam prophetam aiunt
Hebræi fuiſſe hunc puerum : qui ideo relictus eſt ibi,ne pa
teretur in deſerto ſequendo Eliam . Ipfe autem perrexit in der
ſertum ,fugicos Izebel. viã vnius diei.iotra defertum . venisque
o fedit fübter vnam iuniperum . Ne contendas cum interpre
tantibus geneftam . o petiuit animæ ſuæ vi moriretur . Anima
pro vita ponitur.Ee modus quo petiit ſubiungitur. ait ſuf
ficit mihi. luxta Hebræum habetur . multum nunc domine. hoc
eft multum vixiviuendo vſque nunc.tolle animam meam. Supe
plex rogat Deum vt faciat eum tranfire ex hac vita . Et ra .
tionem fubdit.nequeenim melior (um quàm patres mei.qui mor
tui ſuot,vtmaiormea bonitas exigat perleucrare vitá nicã .
Sed quæſtio occurrit quomodo verificantur hæc duo fimul:
quòd Elias ex corde petatmori, & fugiat deliberato animo
mortem . Solutio eft quod Elias non fugiebat mortem , fed
modum mortis ,ſcilicet occidi ab Izebel : ne daret cornu pec
catori , quali prævalenti in deum cuius mandato occiderat
Elias prophetas idolorú.Et decubuit adormiuit ſubter vnā ir
niperuim :@aceangelus domini tetigit eum. Hebraice habetur.
Gecce iſo angelus iangens eum. hoceftin hoc (videlicet quod
dormiebat) angelus taétu excitauit eum .& dixit ei, furge,co
mede.Refpexitq;, & ecce ad caputeius ſubcinericiuspanis & Phia.
la aque:comedie ergo o bibis, & rurfum decubuit. Rcuerfus eft
autom angelus dominiſecundo, ictigit eum dixit :Jurge come
de grande enim tibi reftat via. Surrexitque & comedit bibir:
Gambulawitin fortitudine cibi illius quadraginta diebus agua .
draginta noctibus. Admiranda valde virtus data illi pani,ve lat
effet labori itineris quadraginta dierum . vſque ad montem
Dri
 TERTII REG
Dei Choreb.Nominatur Deus Elohim . & Choreb appellatur
mons Elohim , cum quia ibi primum apparuit DeusMofia
Aamma rubi ad liberandum populum de AEgypto : tú prx.
cipue quia Choreb pars eft mootis Sinai in quo apparuit E
lohim legiſlator.
Cúmque veniffet illuc,mäfitin fpelunca.Hebraica dictio plur
quam manere ſignificat: videlicetquieſcere dormiendo.co
ecce ſermo domini ad eum.dormientem ex hoc enim quòd de
ſcriptus eft dormiſſe in ſpelunca,inſinuatur quod dormienti
apparuit alloquens eum angelus in perſona Dei . dixit ci,
quid hic ages Elia? Iuxta Hebræum habetur . quid tibi hic Eli
jahu ?Interrogatio hæc non ex ignorantia , fed ex prouiden
tia proceſsit:vt reípodendo prepararetur Elias ad hoc vt in
ftrueretur à Deo , tum de qualitate diuinæ gubernationis,
tum de prouiſione futura. Et dixit, xclando zelatus fum pro do
mino Deo exercituum :Ecce ratio quæ impulit Eliam ad ea quz 1
fecerat contra idolatras.quia dcreliqueruntpactum domins. Le
gendum eſt.pactum tuum filij Ifrael. Deum enim alloquitura
Pactum autem nominat,quia vere pactum fuerat in deſerto
fub monte Sinai de cultu vnius ſummi Dei, afpergente ſan
guinem Moſe & c. altaria tua deftruxerunt. erant enim altaria
multa conſtructa ad honorem ſummi Dei in diuerfis locis à
tempore Abrahæ vſque tunc,quæ ad tollendum penitus di
uinum cultum à regno Iſrael deftru &ta erant.& prophetas tuos
occiderunt gladio. In præcedenti capitulo comemorata eſt cla
des prophetarum Dei. & derelictus fum ego folus, Parui refert
g Hebraice habetur. & derelictusfum ego,folusegn. Erverūdi
cit inter Dei prophetas tunc manifeſtos. O quæruntanimam
meam vt auferant cam . Et hoc directe reſpondet quæſico quid
tibi hic Elia ?potentiam reginæ fugiensmanco hic.
Et ait,cgredere eſta in monte coram domino. Ex co quòdno
dicit & aſcende in montem ſed ſtabis in mõre, infinuaturg
fpelunca nó erat in planicie, ſed in ipſo mõte : ita quod egre
diens ſpeluncam ſtabat in monte coram domino tranſicuro
in ſpecie ſenſibili. Et hic finitur ſermo diuinus ad Eliam in
fpelunca . & fubiúgendú more ſcriptorum fuiffet quòd Elias
paruit diuino mádaco & cgreffus ſtecit in monte: ſed author
libri ſubintelligendam hanc Eliæ obedientiam reliquit,ſub
iun & urus poft narracum tranfitum Dei locum in quo cgref
fus Elias ftetit ad videndum tranfitum Dei.ccce dominus
tranfiit.
 CAPVT XIX. 267
tranfiit. Hebraice habetur. & ecce Iehovah tranſiens. Egreſſo
Elia ex ſpelunca & ftaoce in monte ante portam ſpelunca ;
deſcribitur ſummus Deus tranſiens in ſpecie ſenſibili.cspia
ritus grandis & fortis,fubuertens montes e confringens petras co
ram domino . Apparatus præcedens ipſum deum deſcribitur.
primum edim antecedebat ſpiritus(hoc eſt ventus) grádis &
vehemens ,ita vt ſubuerteret montes & confringeret petras.
Nullum montem cuoc ſubuerſum nulláſque petras confra
&as legimus. & propterea nomine veoriûgnificatur po ipſe
corporeus ventus, ſed ſpecies ( hoc eſt ſenlibilis fimilitudo)
venti,non qualiſcunque ſed magni atque fortis ad fubuerté
dum montes & confringendumpetras: quemadmodum ap
pellatione Iehouah tranſeútis nõ ipfe Deus ſed ſpecies quæ
dam intelligitur.non in Spiritu dominus. Manifeftatur quod in
vento illo non repræſentabatur præſens ſummus Deus.
poft fpüm commotio . Leg.eft. Etpost [püm tremitus.Et fimiliter
ſubiúgédú eft. Nõitrcmit dominus.apparuit.n.fimilitudotre
moris táquá terremotus tranfiens poft ventum : & declaratur
quòd nec in illo tremitu repræſentabatur præfentia fummi
Dei tranfeuntis.Es poſt commotionem ignis, non in igne dominus.
Tertio loco (videlicet poft tremitum )tráfiuit fpecics ignis:
& declaratur quòd nec in illo igne repræſentabatur præſen
tia Deitranſeuntis. & poft ignem ſibilus aure senuis.luxta He
bræum habetur.com poſtignem vox ſubmiſſa ſubtilis.Deinde im
mediate fequitur.
Etfuit cum audiret Eli'iahu. Aduerte prudens le& or quod
in hac quarta ſpecie ſenſibili repræſentabatur fummus Deus
tranfiens. Et quia ſenſibiles iftæ species formatæ ſunt ad in
ftruendum Eliam & pofteros de myfteriis diuinę prouiden
tiæ , intelligendum eft quod in hoc tranfitu diuino repræſen
tante diuinam gubernationem ,manifeftatur primo Eliæ fu
gienti perſecutionem regior multiplex modus vindicádi in
promptu coram Deo : videlicet per ventum ſubuertentem &
confringétem,per terremotum & per ignem : ſed nullo iſto
rum inftrumétorum ſe velle vti puničdo Izebel manifeſtar,
cx eo quòd in nullo iſtorú diuina præſentia trågens ſignifi
catur. Ec per hçceria cóprehenduntur media omnia mirabio
lia ad vindigam ,eo quòd fumma,media & infima deſcribun
tur:fumma in igne,media in vento,infimain tremicu. Mo.
dus autem diuioz gubernationis aduerſus perſecutores pro.
phetarum cius manifeftarur in quarto ſenlibili tranſeunte:
 TERTII REG:
videlicet voce ſubmiffa fubtili.in hac enim reprçſentabatut
fummus Deus trálieos.Et voce quidé eruditio, ſubmiſsione
vero quafi máſuetudo , ſubtilitate auté penetratio ſignificać.
Vox.n. auditu , qui ſenſus eſt diſciplinæ , percipitur: & ideo
aptè vor do &trina erudiente nos ſignificat. Et quéadmodu
voxclamoſa ex aliqua animi pturbatione procedit,fubmiſſa
auté vox ex quiero manſucrbq; animo, fic ad ſignificádū di
viná velut patiétiá ac máfuetudine in progreſſa ad vindi &ta ,
formata cſt vox no clamoſa, ſed ſubmiſſa.ſubtilis auté ad fi
gnificádit p penetratiua eft cordiú ele & orú :vt intelligamus
vtilem efle elc &tis huiuſmodi voce ſubmiſſam : hoc eſt velut
patientem ac máfuetum diuinæ hubernationis modum quo
procedit ad vindictam eorum qui perſequútur fan & os eius.
Poteſt nibilominus ſubtilitas vocis ad vindi&ta efficaciã re
ferri:ve quanuis vox manſueta ,penetratiua tamen ad efficas
ciam vindiax appareat. Directe itaque per has fenfibiles
ſpecies inftruit Deus Eliã quòd no cum terribilibus inftru .
mentis ignis,venti ſubuertentis aut terremotus, ſed fuauiter
erudiendo cú manſuetudine & patiétia ad vtilitatem electo
rum & efficacem punitionem malorum procedit ipfe inter
perſecutiones ſuorum ſanctorum . Et quia deſcribitur Eliam
audiffe hanc vocem ſubmiffam ſubtilem , intelligéda eft dif
ferentia inter tria prima ſenſibilia & hoc quartum ſenfibile:
penes hoc quòd illa tria apparuerunt fcnfibilia lenſa viſus,
hoc autem quartum ſeoſibile ſenſu auditus.E: hinc habetur
altera differentia quod in illis tribusnon fuerunt vt di&um
eſt ventus ignis & tremitus , ſed limilitudines corum vifibi
les tranſeuntes : in hoc autem quarto fuit vere formata vox
audibilis lubiniſſa ac acura,quam audiuit Elias,qua deus di.
mit Eliæ ſubiuncta.operuit faciem ſuam pallio ſwo. indignum ſe
arbitrans vt verſus Deü præſentem afpicerer.iorellexit enim
in voce illa ſummum Deum tranſeuntem : vt ei promiffum
fuerat in fpelunca dormiéti.o egreffus ftetit in porta fpelunca .
Aduerte quód egreflus iſte ſcribitur quidem poft apparitio
nem iſtam ,ſed ſecundum ordinem hiſtoriæ fuit prius vt prę.
diximus : ſed poſtea commeinoratur deſcribendo locum in
quo colloquium cum Deo habuit.Et ſi iunxeris fitum iftum
(videlicet ante oftium fpeluncæ ) cum íupradi to , videlicet
Atabis in monte:percipies quòd oftium fpeluncæ non erat in
planicie.fed in monte Horeb. & ecce vox ad cum.no alia vor
quàm
 CAPVT XIX. 263
quamilla deſcripta ſubmiſſa ac fubtilis. repetitur enim ad
maoifeftandum quid illa voce di& um fuerit : erat enim vor
no inanimati ſoni,ſed articulate locutionis. dixit,quid hic
agus Elia : Legendum eft.quid tibi hic Eli'iahu ?Ecce quid dixit
vox illa.idem autem quærit à vigilante Elia quod quæſierat
ab eodem dormiente , vt hinc etiam maoifeftaret feipfum
fuifTe qui apparuerat eiin ſomnis . Et repetit quæftionem vt
magis præparetur Elias ad intelligendum tam myfteria ap
paritionis fenfibilis quàm futuræ prouiſionis quæ ſubiungi
tur.Et dixit;zelandozelatos fum prodomino Deo exercituum ,quia
dereliquerunt pactum tuum filij Ifrael,aliaria tua deftruxerunt
prophetas tuosocciderütgladio:remanliq; egofolus,o querunt ani
mam meam vt auferant cam.Eandem penitus respõlionem dat
Elias vigilans,quam dederat dormiens .
Et aitdominus ad cum.proculdubio per illam vacem ſubmiſ.
fam ac ſubtilem.vade,remettere in viam tua. Ecce prouifio fua
uis aduerſus idolatras. per defertum in Damafcum . Legendum ,
cft.per deferium Damaſci.nõ enim mittitur in Damaſcum , ſed
per viam deſerti Damaſceni. cunque peruenerisilluc.luxta He
bræum habetur. & venies. nec aliud adiungitur : ſed imme
diate ſubditur.Q unges Chazacl in regem (uper Syriam.Et Iehu
filium Nimſi vngesin regem ſuper Ifrael: Elifah filium Saphar
de A bel'mechola, vnges in prophetä pro te.Prædicit ei quòd pes
ueniet ſecurus , & mandat tria : videlicet vogere duos reges
& vnum prophetam . An autem vngere hoc in loco ſumatur
pro ipſa ſenſibili vn &tione an pro conſtitutione,certum non
eſt-executio fiquidem vn & ionum harum nuſquam legitur fa
ita per Eliam :immo & inſtitutiones reguin iſtorum non per
Eliam ,ſed per Eliſæum fa & tæ leguntur. Verum hoc non ad .
uerfatur veritati ſcripturæ huius: quia hoc ipſum licexequé
dum litera hæc fignificat,dicendo prophetam pro te: adhoc
enim Eliſæus ſurrogandus dicitur pro Elia , vi loco Eliæ de
mádato ipſius Eliæ exequereturinſtitutiones illorum duo .
jum regum ,Syriæ videlicet & Iſrael.Et crit:euaděıcm gladium
Chazacles interficiet Ichu. Ecce progreffus diuinæ iuftitiæ ad
puniédum idolatras per iſtos reges & per authoritatem Eli
læi, & non per terremotus ventos aut ignem , Hic eft modus
diuinæ gubernationis repræſentatus per vocé fubmiffam &
ſubtilem . cuadentem gladium Tehw interficiet Eliſah. Autho.
Titate potius quàm proprio opere intelligo , nici ad percuſ
fionem
 TERTII REG.
fionem puerorum de quibus inferius tra &tabitur hoc refera
tur.Nihil tamen prohibet & hæc ad literá ve ſonát fuiſſe im
pleta, quanuis executio non fit ſcripta.Et remanere facia in If
Feel feptem millia.omnia genua qua non curuauerütfe Bahali.Duo
dicit alterum quòd ſeptem millia erant in Iſrael quiab ado
rauerant Bahal: vt ſciret Elias quòd quanuis ipfe effet ſolus
propheta Dei manifeftus in Iſrael,multa tamen millia homi
num erant in Iſrael qui non fuerant idolatræ . alterum quod
iſtos ſeruabit à gladiis iſtorum regum : vt ſciret Elias quòd
non ſolius ipfius Eliæ curá habet , fed etiam tot millium co
lentium non idola ſed ſummű Deum.Qomne os quod no ado
rauit cum oſculansmanum . Iuxta Hebræum habetur. omns
os quod non ofculatum eft eum . Quéadmodú cultum Bahal de.
fcripfit à genuflexione, ita deſcribit ab ofculo ftatuæ Babal:
his enim exterioribus Agnis exhibebat cultū Bahal vulgus.
Abiitque inde,& repperit Elifahfilium Saphat arătem in duo
decim iugis boum . Iuxta Hebræú habetur.Gipſe arăs,duodecim
paria in facie cius. Duæ ſunt fentétiæ . altera quód Elifæus a
&ualiter arabat . altera quòd ante faciem cius eraat duode
cim paria boum ,proculdubio arantium :vt fubiúcta teftatur.
Gipfe in duodecim iugis boum arătibus vnus erat. Juxta Hebrz
um habetur . & ipſe in duodecim.nec habetur aliud. Et eft fen
ſus quòd ipſc erat vous ex duodecim hominibus arantibus
cum duodecim paribus boum , cumque veniſſet Eliss ad eü,mi
fit palliü fuü fuper eñ.Parui refere quòd Hebraicè habetur.com
tranfiuit Elijahu ad eum , & iecit pallium ſuum ad eü . Et reliquie
boues & cucurrit poft Eli'iahu .Videnullá narrari vn & ioné, led
ja & tú palli , ſuper eú : quo tactu Eliſæi cor mutatú eft ftatim ,
vt initiú inftitutionis ipfius in prophetá loco Eliæ intelliga
tur: reliquit enim ftatim boues, & cucurrit poft Elik. dixit,
oſculer obfecropatrem meu marrëmea a veniä poft re. hoc eſt
cú bona gratia parétú recedere er domo cócedemihi.dixitga
ci,vade creucrtere, quod enim meum erat feci tibi . luxta Heb.
habetur.quid enim feci tibi No ſunt verba ignorantis factú in
corde Eliſæi:ſed manifeſtáris cauſam talis factæ mucationis
nõ fuiſſe ipſum Eliá ied Deú.qui ſolus poteft efficere muca
tioné cordis. Acli apertius dixiffet: ego nó niſi pallio te teri
gi, Deus autem tetigit cor tuũ. R cuerfusq; eft ab co, tulit par
boum emaEtauit illud , o in aratro boum coxit cis carnes. Vt ac
celeraret opus,vſuscſt aratto pro lignis ad coquédú carnes.
 CAPVT XX. 264
dedit populo comederit.Cóuiuiú celebrauit ob vocatione
fui ad ſequendú Eliá .furrexitg;o abiit poft Eli'iahu , o mini
ftrabat ei. CAPVT. X X.
En'hadab autem rex Syria congregauit totum exerci .
sum fuü , & trigintaduos reges ſecão equos & currus.
Quilibet oppidi dominus intelligendus eft rex :
BEvnutquiſque enim dominus alicuius vrbis , regio
titulo infignitus erat. afcédica; o obfedit Someron , o pugnawit
cõrra eam . Miſita;nāciosad Ach’ab regem Iſrael inciuitatem . Et
dixit ei: fic dixit Ben'hadad, argentum tuis meum eft & aură tuum
meum est, o vxorestua cofily tuiboni meiſunt. Petit rex Syriæ
hæcproceſſatione ab oppugnatione ciuitatis Samariz, ar
gentum quidem & aurum ad habendum proprio iure :vxo
Tes auté ac filios bonos in oblides. Petit autem filios bonos
ad differentiam filiorum regis qui non habebátur in precio :
acli hodie diceremus filios tuos legitimos ad differentiam
illegitimorum . Refponditq; rex Ifrael dixit : iuxta verbum
tuum domine mi rex ,tuus fum & omnia quefuntmihi. Conſenſit
rex Iſrael.
Rcuerfi ſunt autem nuncģ . Non contentus rex Syriæ peritis,
iterum mittit nuncios multiplicádo petita. dixerüt:fic dixit
Ben 'hadad qui mifit nos ad te.Iuxta Heb. habetur. quia miſi ad
te dicendo, argentum tuum & aurum tuum & vxores tuas & filios
tuos mihi dabis. Verba ſuot regis Syriæ relata per eius nucios
regio nomine. repetit enim in primis quam fecerat petitio
oem ,de argento & auro vxoribus & filiis ipfius regis:deinde
addit nouam petitionem ,ſubiungendo. Crasigutur hac eadem
hora. luxta Hebræum habetur. Quid fi ficut tempore craftino
mistam ſeruosmeos ad te , & fcrutabuntur domum tuamdomos
feruorum tuorum ? Affirmationi æquiualet huiuſmodi interro
gatio :exigit enim vt rex Iſrael admittat die craftino ſeruos
regis Syriæ ad accipiendum omnia optima tam ex domo re .
gis quàm ex domibus ſeruorum eius . Noua itaque petitio
confiftit in direptione totius ciuitatis quantum ad ea quæ
ſunt deſiderabilia : hoceft quo ad precioſa quæque. nam vbi
legitur .& omne quod iis placuerit. Hebraicè habetur.& erit,
omne deſiderabile oculorumtuorum ponent in manibusfuis & tollét.
Pulchra ergo & precioſa quæque mobilia petit.
Vocauit autě rex Iſrael oésſeniores terra oait, cognofcite que.
foo videte quoniã malü infidiatur nobis.Hebraicè habet .quod
malum
 TERTII REG.
malum ifte querens:mifit enim ad me pro vxoribus meis & pro filiis
meis & pro argentomeo & pro aura meo , & non abnui . Proponit
sex ſenioribus terræ quod rex Syriæ non quærit malum ip
fius regis Iſrael ſolius, ſed malum totius ciuitatis. & ad exag
gerandum petitionem ,manifeſtat fenibus quòd primæ peci.
tioni quæ ipſum regem ſolum tangebat non negauit allen
ſum ,ſed habito illo allenſu nouam hanc petionem aduerſus
totam ciuitatem rex Syriæ addidit.Dixerúntque ad cum omnes
ſeniores y totus populus no audras neque acquiefcas. Reſponditila .
que nüciis Ben'hadad:dicitedomino meo regi,omnia pro quibus mi. 1
lifti ad feruum tuum in initio faciam ,hanc autem rim non poffum
facere . Clara eſt refponfio iuxta conſilium ſenum & populi
quòd paratus erat adimplere primain petitionem , ſed ab hac
ſecunda ſe excuſat.abieruntquenuncy & retulerunt ei verbum ,
Remifitq; ad cum Ben'hadad Q ait : ſsc faciant mihi döo fic
addant fifuffecerit puluis Somcron pugillis totises populi qui fequie
tur me. Iactantia potentiæ ex multitudine pugnatorum eft,
cx eo quod eſt canta multitudo militum cum co vtfi quilibet
pugillum terræ acciperet exhauriretur totuspuluis Samariç:
hoc eft tota terra er qua căſtructi ſunt aggeres in munimen
murorum Samariæ.Refpondit autcm rex Ifrael @ ait :dicite ei,
Superfluit ei:ſubintelligitur tamen.neg orietur accinctus aqué
vtdifcinctus.Hebraicè habetur. ficut folutor, ſed ſeolus in idé
redit:prouerbium enim obiecit rex Iſrael Sonat autem pro.
uerbium ,ne glorietur accinctus ad prelium ſeu victoriam ,fi.
cut gloriatur ſoluens feu aperiens: hoc elt qui iam vicit &
aperit theſauros ſoluítque ſacculos corum , qui victi ſunt.
multa enim intercedere poſſunt inter os & offam . Et hoc di .
recte aduerſus ia &tantiam regis Syriæ fuit propter quod ex .
citacusmagis rex Syriæ mandauit oppugnari ciuitatem . Et
fuiscum audiretverbum hoc , bibebat ipſe a regesin tabernatslis
& dixit feruis fuis,circundare ciuitaten . Hebraicè habetur. poni
te.nec aliud adiungiiur. Et immediate fequitur executio. O
pofuerunt fuper ciuitatem . Interpres expoſuit ponere verbo cise
cundandi.
T ccce propheta vnus acceßit ad Ach’ab regem Ifracl ait,

propheta,verar tamen & ſummi Dei propheta mapifeftarur

er fubiunctis :nam Iehouah nomine prophetauit. certè vidis
sti.Hebraicè habetur.nam vidiſti tota multitudinem magna häc?
Pealen .
 CAPVT XX.
Pēfandam multitudinem magnam hoftium proponit,vt ma
gnitudo beneficij libretur.eccecgo trado eam in manum tuam
hodie,vt fcias.Hebraicè habetur.o ſcies, tam mirabili expe
rimento.quod ego fum dominus. Et ait Ach’ab,per quem ? Parui
refert quod Hebraicè habetur. in quo ? tradet mihi dominus
hodie hanc multitudinem . & ait:fic dixit dominus,per pediſſe
quos. Hebraicè habetur.in pucrisprincipum prouinciarum . Pueri
non ætate dicuntur,ſed officio miniftrádi in re militari.prin
cipes enim prouinciarum proprios habebant iuuenes aſsifte.
tes eis in armis . & ait,quis incipiet prælium ? e dixit, tw , lunge
fubiunctam executionem : & perpende quod non quæfiuit
Ach'ab à propheta , quis inter nos Ifraclitas incipiet præliu ,
ſed quis incipiet an rex Syriæ ao ego, Quæfiuit enim an er.
pe & andum effet quòd hoftes inciperent præliari ,an ipli 1f.
saclicæ deberent aggredi hoftes. & propterea propheta refpó
dit,cu inchoabis prælium :hoc eft tu cũ geote tua pueris pro
viociartm præcedeotibus aggredieris hoftes.
Recenſuitergo pueros principum prouinciarum , & fueruntdu
centi o trigintaduo : & poft cos recenſuit totum populum omnium
' filiorum Ifrael, septem millis.Et egreßifunt in meridie : Benhadad
autem bibebat ebrius in tabernaculo.Legendum eft.in tabernacu
lis ,ipfe • trigintaduo reges.referuntur enim tabernacula mulo
ta iplius & aliorum regum ab çſtu meridiani ſolis protegen
tia reges.cum co.Superfluuntiftæ duæ di & iones. qui in auxie
lium eius venerant.Egreßifunt autem pueriprincipum prouinciarü
in prima fronte:mifit ; Benhadad,quinunciauerunt. Legendú eft.
& nunciauerunt ei dicendo , viriegtepi ſuntde Someron. Etait :S
pro pace egreßi funt,capire cos vivos,e ſi adpraliü egreßi ſunt,vi
nos capite eos.Prius nunciauerunt regi egreffum virorum de
Samaria:deinde miſit rex ad exercitum circa ciuitatem exi.
fteotem ,mandando quòd fiue pro pace,fiue pro bello vene
rint ,non interficiant cos,fed apprehcodant viuos. vere enin
potarum vinum magnam confidentiam regi Syriæ dabat,vt
pro nihilo haberet hoſtes & in poteſtate ſua arbitraretur cl
le capere illos viuos.Egrefi funtergopueri principum prouincis.
sū de ciuitate:etexercitus qui ſequebaturcos.Et percußit vnuſquiſ
que. proculdubio puerprincipum prouiociarum . virü cötra ſe
venientē.vt impleretur verbum prophecæ . percuſsit autem táº
to facilius,quanto ad capiendum cos viuos veniebant Syri.
fugerúntque Syri, o perfecutus eft eos Ifrael. Ecce victoria.com
L ? cualia
 TERTII REG.
ewaſit Ben'hadad rex Syriæ in equo cum equitibus fuis. He:
braicè habetur.& equites,vt intelligamus pedites percuſſos
fuiffe , & verſos infogá : & ideo equites fugiſſe.Egreffus eft 4
tem rex Ifrael , & percußit equos & currus esporcußit Syros plaga
magna nimis. Superfait dictio nimis.
Cceßit autem propheta ad regem Ifrael.idem ,vt par eft cre

cias , Sequenti enim anno rex Syriæ aſcondet . Parui refert quòd
Hebraicè habetur. in rewerſione anni rex Aram afcendens contra
te. tempus enim idoneum ad bellum ſequentis anni figuifi
catur, Serui autem regis Syria dixcrunt cirdij montium ſunt di
corum , ideo fuperaueruntnos : veruntainen pugnomus contra cos in
campestri ,e videbis quod fuperabimus cos.Vide cæcitatem exi .
ftimantium limitatam virtutem ad montes effe diuinam po
tentiá . Errem hanc fuc : amouc roges voumquenquede loco ſuo, o
pone duces pro eis.Tuautënumcrabis tibi excrcitum ſecundi cxercio
tum qui tibi cecidit,acquos ſecüdü equos priſtinos @ Currasſecun
dum currus quosantèhabuifli :c pugnabimsis cotra cos in capeſtri.
bus, videbis quod fupabimuscos:audiuitq;rocécors,cfecit fic .
Et fuitin rcuciſione anni,recenſuit Benhadad Syros: c aſcendis
is Aplec ve pugnaret cotra Iſrael. Porrò fili Ifael recenſitiſunt, o
acceptis cib.ariis profeftifunt in occurfium eorum : c castrametari
Suntfilij Ifracl contra cos quaſi duo parui greges caprarum ,Syri es .
tcm replcucrunt terram . Etaccoßit vir Dui . Illemet creditur
propheta qui prætcrito anno prædixerat: & nominatur Deus
Elohim. Q dixit ad regem Ifrael, ſic dixit dominus : quia dixerit
Syri.Dcus montium estdominus ó non eft Deus vallium .Hebrai.
ce habetur. Eloha montium Ichowah nen Eloha vallium dabo
totā multitudinem hæc magnam in manu tua. Manifeftè blaſphe
mauerantipſum fonté effendi ſummu Dcu : & non ex merito
Iſraelitaru ,ſed ad cõfutandá biaſphemia Syrorum ,diuina iu
ftitia manifeſtatur exercéda aduerfus Syros.et foretisquod ego
fum dominus.experimento etiá hoc vos líracliex icietis quod
ego fum Iehouab.lta quod fructus duplex predicitur : & co .
futationisSyrorú , & notitiæ lfraelitarum . Dirigebant itaque
Ceptem diebus ex aduerfohi atque illi acies. Legendú eflet. Erca
frsmetati funt išti e regione illorü ſeptem dies, modus enim ca
ſtrametandi & tempus defcribútur.feprimo dutem diccómiffum
eſt preliū,percuſſcrisntq;filė Ifracl de Syris centum millia pedită in
die vna.Fugcrunt autem quiremāſerunt in Aphec ad ciuitatem , a
cocidit murus fuper viginti ſeptem millia virorum qui remanferant,
 CAPVT XX. 266
Mirabilis Deus in tanta plaga. Ben'hadad autë fugiens ingres
fuo eft ciuitatein cubiculü in cubiculo. hoceſtī penetralia dom ”.
Dixerúneque ei feruieius:ecce obfecro audiuimus quòd reges dos
mus Ifrael clementes fint. Hebraicè habetur.reges gratia ipfi.có
fidunt in gratia ſolita regum Iſrael.ponamus itaque. Licet lice
ra ſonet inuitationem regis ad fimul eudum ,fubiú &ta tamen
teſtátur quod ferui de ſeipfis tantú loquútur. & fic fonat he
braica litera.poncmus nunc ſaccos in lumbis nostris &funes in ca
piribus noftris cgrediemurad regě Iſrael,forſitan viuificabit ani
mam tuam. Petituri vediã ac vită, lignaaffumuot pænitētium
induentes ſaccos & apponétes funes in capitibus:loco quorú
hodie ponút cingulúin collo petétes venia. Accinxeruntq; fac
cis lübosſuos@ poſuerüt funes in capisibusſuis : vencrintq; ad rege
Iſrael dixerunt,feruustuus Benhadad dixit viuat queſo anima
mca : & dixit,fi adhuc viuit, fratermeus eft. Quod acceperüt viri p
omine: & feftinätes rapuerütverbum ex ore eius,cdixerunt,frater
tuusBen'hadad viuit.Superfluit viuit. Dixerat rex lſrael ſivi
uit frater meus ipſe.reſpódet ſtatim affirmádo quod ſub co
ditione rex dixerat:videlicet& Béhadad el frater tuus.ex ile
la enim códitionali ſtatim intulerútháccóclufioné,quia ſcie
bát ipfum viuere.Godixit cis,ite & adducite eum : cgroßüfque eft
ad eü Benhadad.Hinc apparet q, fine Béhadad ferui eius iue
rút ſupplices ad rege Ifrael. afcëdere fecit cü in currüfuü.Nó
habetur in Hebræo ſuú :quanuis verifimile fit honorauerit
cútáquá fratré i proprio curru.Dixitá;ad cü :ciuitates quastu
lit pater me' à patre tuo reddä .Códitiones ſcribuni fæderis oba
latæ à rege Syriæ.cplatcas factibi in Damaſco ficut fecit pater
mous in Someron. An plateæ iſtæ fora ſignificét venaliú rerum
exépta , an tribunalia dicēdi ius in plateis ſeu exigédi većti
galia, non eft certum . ego fæderatus recedē à te. luxta Heb .
habetur . ego in foedere mittá te.Etfunt verba regis Iſrael re
fponfua ad regem Syriç.ſubaudiédum eft in litera, & reſpo
dic rex lirael & ego in fædere quod offers mittam te in ter
sam tuam.pepigitque cum eo fædus,& dimifit eum.
T vir vnº de filiis pphetară dixit ad ſociū (uü in ſermone domia
Em ni.hoc eſt mádádo ei ex parte dei:húc enim ſenſu ſubiū
Eta inobediétia teſtai.pcuteme quafo :at ille noluitcă pcutere. Die
xitq; es,quia noluiſti audire.Hebraicè haber.quia nö audiuifti vo
cē domini.ve.n.alias diximus valde amicú fuit interýti verbú
polo :millies.a.illud addidis.ecce recedes à me, & pcutici te lco .
Il ij cúmque
 TERTII REG.
fümque paululum receßiffet ab co.Interpres addidit paululum :
forte quia Hebraicehabetur.oiuit à latere eius, ſed per hoc
non ſcribitur an paululum aut multum iuerit. O inuenit cum
lco & percußit eum . Inuenitque virum alium , dixit percute
me queſo: percußit eum & vulnerauit.Intellige diuino præ
cepto paruiſſe hunc percutienté ,fic quòd ſanguis em anauo
sit.excuſantur enim hçc, quia Deo iubente fiebant.Et veſub
iun &ta inauunt percuſsio fuit in capite , vt propheta proprij
capitis vuloere repræſentaret regi Iſrael vulnus ipſius regis
in anima.affumplit enim perſonam regis quatenus deli
querat rex parcendo regi Syriæ : & propterea voluit etiam
vulnere ſui capitis teftificarivulnus cum ſupremæ partis ani.
mi regis Ifracl, cum vulnus populi in rege illius capite.deli
querat enim rex Iſrael cótra diuinú honoré,parcédo blaſphe
mo ſentiéti quôd ichouah efſet Elohe motium & nóvalliú.
Abiit ergo propheta, o occurrit regiin via:& mutauit afperfio
pe pulucris os oculos ſuos.Iuxra Hebræum habetur. &muta
wit ſe cum linteo fuper oculosſuos.Di&tio ioterpretaca lioteo, an
vere effet linteum ,coli cótendere:plaga tamen ſuadet vt in .
telligamus linteum ad operiédum plagá.ſolent enim yulne
sati in capite inuoluere caput lintco :quod ifte trazit vſquc
ad oculos ne agnoſceretur propheta , icd crederetur à rege
vnus de populo petensiuſtitiam , & fic rez darct ſententiam
contra feipfum regem pelciens. Cúmque rex tranfiffet. Legen
dum eſt. Et fuitrege träfeunte,ipfeclamauit ad regem.ná tranſeú
te rege clamauit. dixit,ferusus iwas egreffus efi ad preliandum
cominus.Iuxta Hebræum habetur in prope bellum.hoceft in los
cum propinquum loco belli.cúmque fugiffet virvnus. Hebrai
cè habetur. & ecce vir receßir. Quadrat autem vede receſſu fu
gæ à caftris intelligatur.adduxit eum quidam ad me.Hebraicè
habetur. venit ad me vir. Alter vir apprehédens fugitiuum
deſcribitur. & vt fubiun &ta teftantur ,vir authoritatis fingi.
tur: alioquin non appoſuiſſet ſubiun &tá pænam . Dixi fingi
tur:quia non res geſta ,fed parabola eſt iſta , affumpta à pro
pheta ad manifeftandum regi Iſrael ipfius regis peccatum &
pænam. & dixit: custodi virum iftum , ſideficiendo deficiet , erit
anima tua pro anima cius aut talentum argenti appendes. Dum an
sem ego turbatus buc ilúcque me verterem ,fubitonon cöparuit.He
braicè habetur. Es fuit feruus tuus faciens hic & hic, & ipfe non
ipſe. Occupationem variam fibi accidiffe qua non aduertit
quando
 CAPyT Xxt.. iaj
goando datus fbi in cuftodiam non cft ampliusviſus, oare
tat. huiuſmodi enim diſparitionem fignificatdicendo & ipſe
non iple. ail rex ifrael.ad eum ,hoc eſtindicium tuum quod ipſe
definiti. At ille ftatim abfterfit puluerem de faciefua, Hebraicè
habetur. Et feftinauit o amouit linteum desupor oculos fuos.Vt
agnoſceretur à rege poſtdatam fententiam quòd eflet pro,
pheta. O agnouit cum rex Iſrael quòd de propheis effet. Et ait ad
cum ,fic dixit dominus:quia dimiſiſti virum dignum morte de mange
161.Hebraicè babecur. deStructam meum (ſeu virum reris inci)
de manu.. Si prima le&tio placet , rex Syriæ appellatur à Deo
deſtructus meus, quia vere ipſe deftruxerat illius exercitum .
ſi vero ſecunda amplectitur lectio,vere quoque rex Syriæ vir
tetis diuini dicitur,quia tanquam comprehenſus intra rete
fuit ab ipio Deo. erit animatua pro anima ipſius. Diuina iniu
tia in facto fædere cu rege Syriç hinc apparet. & populus tuus
pro populo eius. Punicur ergo etiam populus pro peccato re
gis . Ec abiitrex Iſrael in domum ſwam audire contemnens.Para
ui refert quod Hebraicè habetur potius triftitia quam con .
temptus. & furibundus:& venis in Someron.
CAPVT XXI .
T fuit poft verb. hæc , vinea erat Naboth risrehelita
qui crai in lizrehel;iuxta palatium Ach’ab regis Some.
iron . Locutus eſt autem Achab ad Naboth dicendo ; da
mihi vincam tuam & erit mihi in ortum olerum , quis
vicina est propedomum meam : dabóque tibipro ca vineam melio
sem ile sur lebonum in oculis tais dabo tibi argëtum precycius.Cuis
reſpondit Naboth:propitiusfit mihi dominus. Hebraicè habesur.
ablit mihi à Iehovah ve dem hæreditatem patrum meorum tibi.
Horreotis eft alienare antiquam hærcditatem auorumi
Venitergo ach’ab in domum ſuam indignans &frendens. Ex
dem di &tiones ſunt quæ in calce prçcedentis capituli ſcripta
ſunt:puta. triftis o furibundm . paſsiones enim animi fe le
quentes ſignificantur. ſuper verbum quod locutus fuerat ad eum
Naboth I izrehelica , dicendo,non dabo tibi hareditatem patrum
mcorum: decubuitqueſuper lectum ſuum , &avcrtitfaciem swam
o non comedit panem . Ingrena eft autem ad eum l’zebel vxor e .
jus: dixit ei , quid eft hoc vnde Spiritustuus triſtis eft Goen non
comedispanem ? Qui refpondit ei : locutus fum Naboth lizrebeli
teo dixi ei,da mihivincam tuam pro pecunia, autfi tibi placer;
dabo tibi vineam am pro es:& dixit; noridabo tibi vineammeam .Die
Llin xita
 TERTII REG .
xht “; ad eum r’zebel vxor eius,grandis authoritatis es & bene tegis
regnum Ifrael.Extendit interpres: Dam Hebraicè habetur. tu
nüc faciesregnum ſuper Ifrael.nec aliud ſcribitur. Etironia eft:
ſonans (i non tanti es ve habeas vineam vnius ciuis, multo
minus feruabis tibiregoum ſuper vniuerſum Iſrael: ſonaos
quòd iſte oon eft modus ſeruandi regnum ſuper Iſrael: fo .
nans quòd iuftitia non debetipſum impedire à voto haben
di vineam ficut nec à ſeruando regnum , fed perfas & ne
fas agendum eft quemadmodum pro regno . ſurge comedepa .
mom © alacri animo eſto, ego dabo ribi vincam Naboth lizsehelita .
Scripſit itaque literas nomine Ach’ab ,& lignauis eas anulo eius.
vt ex nomine fimul & anulo regis intelligamus conſentien
te rege miſſas eſſe has literas . miſit literas ad ſeniores& opri
mates qui erant in ciuitate eius , & habitabant cum Naboth . Et
fcripfit in literis dicendo : predicate iciunium . Quanuis hebraica
di &tio anceps ſic ad ieiunium vel congregationem ,fubiunga
tamen teſtantur rectius legi cõgregationem.Ita quod lege
dum eſt.vocate congregationem , a ſedere facite Naboth in capire
populi.quadrat enim huic ſeſsioni vocatio congregationis.
Etſubmittitc duos viros filiosBeli'iahal contra eum , & teftificentur
contra cum dicendo,benedixit Naboth Deum regem . Legédum
eft.benedixiſti Elohim regem .In ſecunda perſona cxequen
dum mandatur, vt intelligerent quòd teſtes in faciem ipfius
Naboth auderent dicere blafphemaſti Deum & regem .
educite eum lapidate eum moriatur.
Fecerúntque viri ciuitatis cim (ſeniores& optimates qui habita
bant in ciuitate eius) ſicut miferat ad eos l’zebel : ficut fcriptâ erat
in literisquas miferat ad eos. Prædicauerunt ieiunium . Legédum
cft vt ſupra.Vocaueruntcongregationem . repetuntur enim fcri
pta in literis. O ſedere fecerunt Naboth inter primos populi. Le
gendum eſt.in capite populi.Et infinuatur hinc quòd Naboch
ciuis erat non infimus , ſed inter præcipuos ciuitatis illius.
Veneruntque duo viri fily diaboli. Hebraicè habetur . fili Beli'
jahal. hoceſt abſque iugo legis & morum .& federunt contra
eum: teftificati ſunt contra cum viri Beli'iahal coram populo, di
cendo,benedixit Naboth Elohim regem , hoc eſt blaſphema
uit.ex oppofito enim fignificat fcriptura (horrens etiam nó.
minare) blaſphemiam Dei. eduxerántque cum extra ciuirarem ,
Olapidaucrunt eñ lapudibus & mortuus eft. Miſcriántque ad I'xr
beldicendo:lapidatus eft Naboth mortuus eft.
Com
 CAPүт XXI. 268
Cum autem audiffes l’xrbellapidatum effe Naboth, & more
baum ,dixit ad Ach'ab : furre poßide vineam Naboth lizrchelite.
Aduerte lettor tam hic quam fæpe inferius haberi hehraice
hæredita :quod fonat hæreditario iure poflidendam viceam .
Et ad huiuimodi ius fpe tant ſubiuncta verba.guircnuir dare
cā tibi pro pecunia.ſonant enim quod ob inortem Naboth rex
tanquam hæres acciperet vineam . Nec apparet facilior in
telligentia calisiuris quam per viam confiicationis. ita quod
ex crimine læſæ maieſtatis confiſcaiæ erantres Naboch : ac
per hocrex tanquam hæres ſuccederet. & eo magis quo infe
rius(hoc eſt libro.4.cap.9) commemoratur non folum fané
guis Naboth ,ſed etiam fanguis filiorum eius , qui hic tacetur.
non enim viuit Naboth , ſed mortuuseft. Cunque audiſfit Ach'ab
mortuum effe Naboth ,furrexitvt defcenderet ad vincam Naboth
Jizrehelitæ ad poßidendum eam .
Actus eſt aurem ſermo domini ad Eli'sahu thubitem dicendo.
ab est
ton : ecce ad vineam Naboth deſcendir vepoßideat cam . Hebraice
habetur. ecce in vinea Naboth ad quam deſcendit ad hereditan .
dum eam. Occurrit quæſtio quomodo verificantur liæc:vide
licet quod rex eſſet in Samaria & eflet in vinca Naboth :cum
vinea eflet non in Samaria,fed in Izrehel ,vt in principio hu.
ius capituli di &tum eſt. Solutio eft quod in hebraico cóiextu
ſcribitur fine verbo aliquo de rege.qui in Someron:ecce in vinca
Naboth ad quam deſcendit & c. Ei ſignificatur celeritas execu
tionis cum aggrauatione.eſt coim ſenſus,vade in occurſum
Ach’ab regis Irael,qui reſidens in Samaria audita morte
Naboth ecce fine mora eſt in vinea ad quam deſcendit.ita y
Samaria ſcribitur vt locus reſidériæ regis : vinea autem velo
cus in quo inueniendus erat. Sed adhuc reſtat quæftio al .
tera : quomodo mandatur Eliæ vt deſcendacin occurſum As
ch’ab Gipueniendus erat in vinea ? Solutio eſt quod quia A.
ch'ab prius venit ad vineá quam ad palatium regium in ci
uitate Izrehel , ideo & verificatur occurſus & verificatur in
uentio ipfius in vinca . Et loqueris ad eum dicendo: fic dicit domi
nus,occidifti inſuper poffedifi. Hebraice habétur dictio fi .
gnificans crimen homicidii :ac fi liceret dicere homicidiſti.
& fcribitur.num homicidifti & etiä hereditaftiManifeſtat pro .
pheta vtrüq ; peccatú ponderatú elle à deo. & poft hac addes.
LA ‫زنة‬ Senfum
 TERTII REG .
Seoſum expoſuit interpres, vt pænam poſt culpam manife
ftaret.ſoc dixit dominusin loco hoc in quo linxerunt canesfanguis
som Naboth. Superfluit hoc. De verificatione autem horum
verborum , in ſequenti capitulo vbi narrabitur mors Ach’ab ,
erit quæſtio. lingentcanes ſanguinem tuum . Hebraicè adiun
gitur.etiam tuum . Aleueratio eftad ligoifcádum vere tuum
in indiuiduo.
Et ait Ach'ab ad Eli'sahu pum inüeniſti me inimicum sibi; la
xta Hebræum habetur. num inuenifti me inimicus meus ? Et eft
ſenſus, num tu táquam mcus inimicus inueniſti me qui tam
mala comminaris mihi?num affe & u inimicitiæ aggreſos es
me cum his malis? o dixit,inucni.Affirmat Elias. & rationem
ſubdit non ex parte ipfius Eliæ , ſed ex parte ipfius regis. có
quod venundatusſis ad faciendum malum in oculis domini .Ecce
ratio inimicitiæ quia venudatus es (hoc efttanquam venus
datus,tanquam feruus addi &tus es) ad faciendum malum ia
oculis ſummi dei. non eft ergo inimicitia ex parte mei, ſed
ex parte iniquitatis tuæ.Hæc dicit dominus,Iuterpres hæc ad
didit ad ſignificandum ſubiun & a verba di& a eſſe in perſo
na dei. Ecce ego inducam fuper te malum . lnchoata prius , fed
propter interrogationem Ach'ab interrupta dei verba pro.
Sequitur Elias. demetam poſteriora tua , luxta Hebræum ha
betur.& deſtruam poſt te, hoc eft pofteros tuos.com fuccidam de
Ach’ab mingentem adparietem , &claufum & vltimum in Iſrael.
Iuxta Heb . babetur. retentum Greli tum in Iſrael. Quem
admodum in prophetia punitionis Ierobohá primi regis Il
raci , poſt pænam domus Ieroboham adiú &ta eft punitio po
puli in iftiſmet verbis in capitulo. 84. ita & hic poft pænim
domus Ach’ab prænunciaturpupitio populi,qué ad nouam
idolatriam Ach'ab traxit.Et fignificatur ad literá futura de
ftru & io populi totius inchoando ab iis qui frequenti retine
tut collegio,vſque ad infimos qui habcotur pro dereli&tis.Et
dabo domum tuam ficue domum Larobham filii Nebar, ficut do
mum Bahaſa filiiAchi'ia. Bahaſæ peccata ſcripta ſuntcap. Iso
punitio vero cap.16.propter irritationem gua me irritafti pec.
care fecifti Iſraelem . Eretiam de l’zebel. regina quæ fuerat
principalis cauſa tot malorum. locutus eft dominus dicendo : 64
nes comedent l’zebel in agro. Hebraice habetur, in valle lizrehel.
Non ſignificatur locusagreſtis,ſed locus iinus. Mortuum de
Ach'ab in cimitate, comedent canes : & mortuum in agro, comedone
volucres
 CAPVT XXII. 289
volucres cali. Veruntamen non fuit ficut Ach'ab, qui venundatus
eff. Legendum eft. qui fe vendidit adfaciendum malum in och
lis domini: quia incitauit eum l'Rebel vxor eius. boc eft ad inftar
tendentis feipfum addizit ſe ſeruituti ad faciendum malum ,
vi ſeruitus hæc non coada,ſed voluntaria intelligatur : & oc*
caſio reiicitur in vxorem . Et abominabiles effectus est valde curs
do poft idola: iuxta omnia qua fecerant Emorei quos expulit domi.
Bus àfacie filiorum Ifrael.
Itaque cum audiffet Ach'ab ſermones iflos, fcidit veſtimenta
fua, & operuit cilicio . lusta Hebræum habetur. ſacco carnem
fuam o iciunauit. Pænitencia exterior deícribitur. Odormia
mit in ſacco, o ambulauit demiſſo capite. Hebraica di&io an .
ceps eſt ad tria: videlicet ad demiffus,vel ad diſcalciatus vel
fenfim . elige quod vis. Faétus eft autem fermo domini ad Eli'.
iahs Thiſbichem dicendo: Num vidiſti quod humiliatus eft Ach'ab
coram me? Hebraice habecur . à facie mea ; hoc eſt à timore
mei ?Et hinc infinuatur quod non vfque ad amorem dei per
veoit hæc humiliatio : ſed in timoris terminis ftetit . Vode &
repetitur. quia fuis humiliarus à facie mea nõ inducam malum in
diebus cims: in diebus filiicius inducă malum fuper domü cisis. Vi.
de dei bonitatem ,non abique psæmio relinquentem humili
tatem Ach’ab ,quanuis ex timore. Sed ipſum præmium tem
porale atteſtatar quod diximus : videlicet fteriſſe humilitaté
cius infra terminos timoris .

CAPVT XXII.
Ranfuerunt igiturtres anni abfque bello inter Syria
Iſrael. In anno autem tertio defcendis lehoſaphat rex
Iehuda ad regem Ifrael. Dixiique rex Iſrael ad feruos
swos: ignoratis. Hebraice habetur. num noftis quafi
dicat,noftis.quod noſtra ſitRamosh Ghilhad, o negligimustolles
re cam de manu regis Syria? Et ait ad Iehosaphat,veniéſnemecum
ad bellum in Ramath Ghilhado dixitque Ichofaphat ad regem If
rael.ficut ego fum ita tu ,populus meus populus tuus vnü ſurt,
aequites meiequites tui.Interpres addidit: hebraice cnim eo
dem modo dicuntur omnia.ficut ego ficuttw.firut populus meus
ficut populus ruus, ſicutequi mei ficut equi tui. modus enim lo
qucodi hebraicus eft ad fignificandum indifferentiam .
Dixitque lehoſaphat adregem Ifrael :quare obfecro hodie volle
Lum domini. Congregauitque rex Ifrael prophetas, quadringentot
circisir
 TERTII REG.
circiter viros. Hebraice habetur. ficut quadringentos viros. Ec
quia ioterrogandus ſermo Iehouah propoſitus fuerat à lo
faphat, confequens eft vt intelligamus prophetas iftos tan
quani prophetas ſummi dei vocatos. crant enim vt diximus
profitétes ſe divinis laudibus vacare : & ideo prophetæ appel
labátur. ait ad cos, iréne debeo in Ramoth Ghilhad ad bellü an
quiefcere ? qui refpöderunt, aſcende O dabit dominus in manu regis.
Nomen eſt loco cetragrammaton . Quod ideo annotaverim
vt perſpiciatnr quod lummi Dei prophetas ſe efle profite
baoturiſti.
Dixit autem Iehosaphat: an non eft hic propheta domini quif
piam . Hebraice habetur. adhuc, & inquircmus ab co ? Non
petit an fit aliquis propheta ſummi Dei: ſed an fit aliquis a
lius fummi Dei propheta . Et dicendo adhuc, affirmat illos
quadringentos efle prophetas ſunimi Dei aliquid coim mi .
noris fidei le præſtare multitudini illorum inlinuat,pecendo
an aliquis alius adhuc fit propheta donini. ſciebat enim (vt
creditur) reli & um fuiffe Micheam : & propterea interroga
uit an aliquis remanferit.Et ait rex Ifrael ad Iehoſaphat:adhuc
eft vir vnus per quem poffumus interrogare dominum ( ſed ego ods
cum.boc elt abomicoreum . quia non prophetatmihi bonum , ſed
malum ) Micha'iehu filius Timla : dixitque Iehoſaphat, ne dicat
rex ita. Vocauit ergo rex Iſrael eunuchum vnum: & dixit, feſti.
na adducerc Micha'ichufilium Iimle . Rex autem Ifrael & Icho
saphat rex Iehude ſcilebant vnuſquiſque ſuper folium ſuun veſtiti
cultu regio. Iuxta Hebræum habetur. veſtiti veſtibus in area in
troitus porte Somerou . Rectè interpretem antiquum expofuiffe
puto . comnes prophete prophetabant in confpeétucorum . Fecit
queſibi Zed'ci'ia filius Chenahana cornua ferrea :Gait,fic dixit
dominus,his ventilabis. luxta Hebræum habetur , cum iftis
cornupetes Syros vfque ad conſumptionem corum. Propheta iſte
fenfibilibus ſignis ſuam prophetiam protulit vt firmius cre
deretur quod dicebat. cornibus enim ferreis vim efficace ad
domandum Syros fignificauit affaturam regi Iſrael. Omnesą;
prophetæ prophetabantfic dicendo: afcende in Ramoth Ghilhado
vade proſperé. Hebraicè habetur. & proficc. profe& um fiqui
dem in prælio promittunt omnes prophetæ. & fimiliter in
tellige inferius cum vade proſperè repetitur. & tradet domi
nus in manum regis.
Nuncius antem qui ierat ad vocandum Micha'ichu locutus eſt
Ad
 CAPVT XXII . 270
ad eum dicendo : ecce queſo ſermones prophetarum ore vno bonum
regi pradicunt, fitqueſo fermo tuus ficut fermo ynius ex cislo
quere bonum . Cui Micha'ichu ait : viuit dominus quod quicquid
dixerit mihi dominus illud loquar. Venit itaque ad regem :& ait
illirex ,Micha'iehu num ire debemus in Ramoth Ghilhad ad bel
lum an quiefcere? Dixitque ad cum, afcende vade proſpere
tradet dominus in manum regis. Dixit autem rex ad eum: iterâ atq;
iterom . Hebraicè habetur. vſque quot vices . Et ſunt verba noa
regis ,fed authoris libri: legendum eft enim.Et dixit ad cü rex :
vſque quot vices ego adiuro te. hoc eſt non ſemel, fed multoties
repetendo adiurationem ſubiunctam . vt non loquaris mihi nij
quod verum eft in nomine domini? Etait, vidi sotum Ifrael diſpero
ſum in montibus quafi oues non habentespastorem . Oritur qoæſtio
qua ratione Micheas prius dixit aſcende & dabit dominus
in manum regis ciuitaté, ſtatim autem dixit oppofitú.Et eo
magis augetur quæſtio tum quia ipſe iurauerat nuncio ſe dio
& urum quod deus loquetur libi:certum eſt enim deum non
mentiri . cum quia ipſe non dicit video, ſed vidi omnem If
rael &c. fi enim viderat ruinam regis & populi, quomodo
dixit abfque mendacio , aſcende& proficies & trader domi
nus & c. Solutio eſt quod Michcas priora verbadixit nomi
ne proprio antequam haberet viſionem hác. quod ex eo ha
betur quod ipſe iurauit nuncio ſe di&turum non quod locu“
tus eſt. ſed quod loquetur fibi deus . Futurá ergo expe&tabat
reuelationem diuinam : & interrogatus primum à rege ca
tens diuina reuelatione, videns omnes prophetas alios pro
phetare bonum conformauit ſermonem ſuum ſermoni alio
rum : ftatim autem adiurácus à rege ve loqueretur in nomi.
ne domini duntaxar, diuinam habuit viſionem quæ verbis
ſubiunctis narratur . Et præteritum vidi , ad tempus locutio
nis refertur, iam enim viderat quando narrauit viſionem :ci.
to enim deus internam operatur viſionem . O ait dominus,non
habent ifti dominum . Significatur per hoc mors regis futura
in illo prælio. Vbi nota quod fimul Micheas vidit Iſraelem
diſperſum tanquam oues fine paftore, & audiuit figniticatam
rem cx ore dei. reuertatur vnuſquiſque in domum fuam in pace.
Et per hoc fignificatur quod percuſſo rege rediturus erat po.
pulus ad propria
Dixitque rex Iſrael ad Iehoſaphat: nonne dixi tibi quod non
prophetarct mihi benum , ſed malum ? Ille vero addens ait : pro
ptirea
 TERTII REG
pterea. quia tain vchementer adiuraſti me. audi fermonem doo
thini, vidi dominum fedentem ſuper folium fuum . Aduerte quod
vifio ifta fuit imaginaria.formatæ fiquidem ſunt ſpecies in
imaginatione Michez ,repræſentátes deum in humana ſpe
cie táquata principem fedentem ſuper folium cum aſsiſtétia
vniuerli exercitus cæleftis,tanquam celebrantem concilium
& inquirentem modum puniédi Ach’ab in prælio cótra Sy
ros . & ideo fodere & ftare, interrogare & reſpondere, & reli
qua eiuſmodi fuerunt oblata in imaginationeMicheæ vigi
lantis, quemadmodum dormientes videmus ſomniendo ic
dentes,loquentes,reſpondentes & c. Quia autem diuina fuit
hæc apparitio , plena ſunt omnia myfteriis : nam ſeſsio dei
principatum eius , ftare vero aliorum ſeruitutem eotundem
fignificat. @omnem exercitum cæli,hoc eft cun & as ſpirituales
fubftantias ſeruientes deo ad gubernatinné horum inferio
sum ,canquam exercitum ordinatum ad pugnam contra ho .
inines rebelles diuinis prçceptis.coeleſtes enim omnes dicu .
cur , quia ſuperiores ſunt ſecundum oaturam hominibus &
teliquis habitantibus tam in terra quàm in aquis.ftantem iuxo
ta cum à dextris @ à finiftriseius . Spirituales ſubſtantiæ bonz
à dextris,malæ vero à finiftris ftabant ſubditæ ad feruiendú .
Dixitque dominus,quis decipict Ach'ab.lfta inquiſitio præter
merita Ach’ab ve deciperetur & fic periret,duo fignificat.al.
terum quòd decipere alienum eſt à deo: & propterea tanquí
id quod non habetur inter diuina,inquiritur.Alterum quòd
ipſum decipere eft exacte cognitú & ordinatum i deo.dcus
enim proprie nihil inquitit :ſed humano more deſcribitur in
terrogans & inquirés quis decipiet,ad inftrucodom nos hæc
duo.vt afcendat & cadar in Ramoth Ghilhad?Ecce ordo dece .
ptionis ad puniendum Ach'ab morte in prælio. dixit vnus
Verba huiufcemodi, o aliusfimiliter.Hebraice habetur. O dixit
iſte in ſicer ifte dicens in fic.Varii modi decipiédi Ach'ab pro
politi à ftantibus narrantur. Qui ideo tacécur in ſpecie, quia
i!! is vti diuina noluit prouidentia.idco tamen in genere re
feruntur, ve infruamuromnes modos omneſque vias deci
piendi cognitas exa&e eſſe à deo, & in promptu effe ad er
équendam diuinam prouidentiam . Egreſus eſtautem fpiri.
suis oftetit coram domino. Ex cætu ftantium à loiſtris , egreſ.
ſus narratur iſte ſpiritus: & prodiitin medium ante faciem ſe
deatis dei ia folio , & obtulit fe ad decipiendura . Nominatur
ifte
 CAPVT XXII. 277
ifte ab officio, quia fpiritus officium exercendo decepturus
erat . Egreſſus autem ciusfignificat affe& um eius ex intimis
prodeuntem ad huiuſmodi deceptionis modum ſubiū & um .
Stare autem eius in medio offerendo ſe promptiſsimum , de .
fiderium mali ſpiritus ad huiuſmodi deceptionem fimul cum
impotentia hoc faciendi fine permiſsione diuina ac affe & u
vt permittat deus, fignificat. inſtruimur eoim hinc quod dz
mones , quanuis valde cupiant deciperenos,nó niſi permiſsi
fpecialiter poffunt facere quod cupiunt. ait, ego decipiam
illum.boc eſt ego efficaciter exequar deceptionem.dixitý; do
minus ad cum ,in quo ?quo medio vteris ad efficaciter illum de
cipiendum ? Et introduciturdeus ( vt dictum elt ) inquirens
modum decipiendi, non quia neſciret : ſed ve inſtrueremur
& alienas effe à diuinis machinationes diabolicas , & ſubdi
eas in ſpecie fingillatim diuinæ prouidentiæ . Et ait egrediar.
Vere dicit, egrediar , quoniam extra rectitudinem operatio
cius futura erat. & ero ſpiritus mendax.Hebraice habetur.fal
ſus. Vere fuit fpiritus falſus in ore prophetarum , qui non mé
tiebantur, ſed falſum dicebant putantes ſe verum dicere . Er
fuit officium fpiritus effe fpiritum falſum in ore prophetaru :
hoceft mouere atque impellere prophetas ab intimis ad va
ticinandum falſum.poteft enim permiſſa fpiritualis ſubſtan
tia mouere pbátaſmata, & confequenter gigaere apparitio
nem alicuius falli tanquam veri:necnon Amiliter excitare af
fe & um ad illud dicendum & c.in ofe omnium prophetarum eius.
non prophetarum abſolute, ſed eorum qui placet ei.edia it,
decipics etiam prevalebis. Manifeſtat deusefficaciam huius
medii . Vbi aduerte officium effe diaboli dccipere & præua
lere : & hoc officium diabolicum vſqueadeo verſari in curiis,
vt Diogenes diffinierit curiam effelocum ad decipiendum
& præualendum.cgredere o facita. Verba hæc relata ad ma.
lum culpæ ( a &tionem videlicet iniquam dæmonis ) permiſsi
ua ſunt:relata autem ad punitionem ipfius Ach'ab,præcepri
uaſunt . & præter hæc ſignificant relaxationem vinculorum
( hoc eft ablationem impedimenti) poteftatis dæmonis quá
tum ad hæc facienda : habet enim dænon poteſtatem liga
fain ob peccatum ſuum . Et nunc ecce dedit dominus fpiritum
mendacii. Legendum eft.fpiritum falfum , in ore omnium prophen
tarum tuorum iftorum.Dedicdeus modo prædi& o :videlicet ef
ficieodo relaciue ad panam ,permitiendo autem relatiuè ad
culpam .
 TERTII REG.
culpam.bloculus eft dominus perte malum .
Acceßit autem žid'c'iahw filiusChenahana, & percußit Mi.
cha'ichu in maxila : dixit ,mene ergo dimiſie spiritus domini
Glocutus eſt sibi ? Hebraice habetur.qua iſte tranſimitfpiritus
Iehouah à mecum ad loquendum tibi ? Manifeſta indignatio con
fra Micheam quod Sedechias deſertus fuerit à fpiritu ſumini
Dei.mouit eum ad fa &ta & verba hæc.Et ait Micha'ichu ,viſu
rus es.Hebraice habetur.ccce tu videns in die illo quo intrabis cu
biculum in cabiculo ve abſcondaris.cito experiétia tefte videbis
çú quæres latibula.occiſo enim Ach'ab rege, Sedechias ifte
videns ſe falſum vatem fuiſſe quæfiuit latibula.
Dixitq; rex Ifracl:tollite Micheä , o mancat apud Amõ. Hebrai
ce habetur.tolle Micha'iehu ,cfac redire et ad Amon principem
ciuitatis. Hinc apparet q Micheas prius fuerat detentus fub
cuſtodia Amon :alioquio no dixiſſet rex miniftro rolie Mi
chcá & fac redire eu ad Amon.Q ad Ioas filið Hamelech.lur. '
ta Hebræú habctur.filiü regis. Crediderim ego antiquú inter
preté rectius intellexiffe Melech eſſenomen propriu viri, &
nó effe nomen appellatiuú fignificans regé hoc in loco.Et di
ces,fic dixit rex :ponite hunc in domo carceris, & fuftentate eñ pane 1
gribulationis & aqua anguſtia donec reuertar in pace . Dixitq; Mi
cha'ichu,fi reucrtendo reuerfus fucris in pace nõ eſt dominus locutus
in me: O ait,audite,hoc eſt fitis teſtes verbi quod dixi.populi
omnes, Etaduerte nouicie q iſte Micheas alter eft ab illo qui
inter duodecim ſupputatur prophetas.nam iſte prior fuit,vi
delicet tempore Iofaphat regis iudæ:ille autem temporepos
fteriorum regum ,vt liber eius teſtatur in principio.
Scēdie itaq; rex Ifracl olehoſaphat rex Ichuda in Ramoth
A
ingredere in pralii . Iuxta Hebræú habetur.mutari o venire in
preliü.Siciacet in Hebrço.o immediate ſubditur.tuindue
Deſtes tuas:& mutauit ſe rex Iſrael,a venit in preliño Contextus
itaque aperit illa verba infinitiui modi abſolute dieta (vide
licec mutari o venire in prælium ) de feipfo rege Iſrael di
xiſſe eum ad loſaphat. Ei ſubintelligitur decec me.nam cau
fa honorandi lofaphat fimulauit rex Iſrael ſe oon cuin apº
paratu regio ingreffurum prçlium ,vttotus honor erhibere.
tur loſaphat.Secundum tamērei veritatem mutauit ſe cimo .
Te Syrorú ,vel iciens mádatú regis Syrię aduerſus regé Iſrael
io ſpecie quod in litera lubiúgitur; vel ſollicitatus ex audita
prophetia
 CAPVT X XII. 272
prophetia per os Micheæ de ipfius regis occubitu in illo pre
lio.cogitauit.n.ſibi minus imminere piculú fi nõ agnitus pe
tegeretur vehiculo currus.Prima tamen ratio videt reddi in
litera, eo ipſo q immediate ſubiúgitur mandatū regis Syriç.
Rex autě Syriæ præceperat principibus curruä ſuorã trigintaduo
busdicendonon pugnabiris cum paruo & cum magno , ſed cum rege
Iſraelfolum . Erfuit cum vidiffent principes curtuum Iehoſaphat ,
Spicari ſunt quòd ipfe effetrex Ifrael.luxta Hebræú habetur.di
xerunt certè rex Ifraclipſe. Vox iſta (vt in exercitu fieri ſolet )
fuit vox publica ,& excitatiua omniú ad pugnandum contra
illum reputatū regé Iſrael iuxta regis Syriæ mandaru.o -de
clinauerunt contra ejad pugnandü:& exclamauit Iehoſaphai, ad
manifeſtádum ſe nó eſſe regem Iſrael: audierat enim Syros
dicentes hic eft rer Iſrael pugnemus cótra cū.Cunq;intellexiſ
fint principes curruü quòd no effet rex Ifrael ipſe,auerfi funtab co .
Vir autem quidä tetendit arcum ,in incertum ſagittam dirigens,
Hebraicè habetur . Et vir iaculatus eſt arcu in puritate ſua . hoc
cít abſq;intentione percutiendi regem lfrael: ab huiuſmodi
enim intentione purus dicitur hic iaculator.copercußit regem
Iſrael inter pulmonem ftomachu. Iuxta Hebræú habetur.ina
ter coniunéturas inter loricam . Et coniun &turæ corporis cum
cruribus infinuari videntur,loca confinij inter loricá & cru
fa.dixitq; aurige (wo,vette manum tuam Geduc me de caftris quia
grauiter vulneratus ſum.Iuxta Hebræú habetur. quia egrotani.
Noluit indicare g vulaeratus effet ſed fimulauit cgritudiné
fibi ſuperueniſſe ,ne exterrcretur exercitus audiens regem
vulneratū . Et co magis occultare ſuum vulous íperabat quo
in curru erat ignoto:vtpote fine apparatu regio.
Comiſſum eft ergo. luxta Hebrrű habetur. Et aſcédit pralium
in dic illa. Poft deſcripta particularia circa Iehoſaphat & A
ch’ab ,deſcribiturmagnitudo prelij nomine aſcenlus:nepu.
taretur ftatim ceffaffe autleuepreliu .Grex Ifraelftabat in cur
ru (uocötra Syros. Superfuitíuo,Suppleturquod nó fuerat ad
huc explicite dictum : videlicet regem Iſrael ftetiffe in curru
quáuis incognitum.et mortuus eft veſpere.vt adimpleretur vero
bá Micheæ prophetæ. effluebatfanguis plage ad ſinü currus.
Expreco perſonuit in vniuerſo exercitu antequã Colocciberet. He
braice habeī. Et träfiuit preco in caſtris ,ficut occüběte fole dicédo:
vnufquifq; ad ciuitatëſuă Ovnuſquiſq; ad terrä ſuā.vtetiá imple
reivifio Micheç de reditu populi ad,ppria. Mortuus eft aüt rex
 TERTII REG .
ey perlatus eft in Somerõ: &fepelierunt regem in Someron,Ee locou
eft currus in piſcina Someron & linxerunt canes ſanguinem cius, o
habenas laueruni.Hebraice habetur. arma lauerunt: iuxta vet
+
bum domini quod locutusfuerai.Ordo literæ eſt.currus quidem
lotus in piſcina Samarirelt, arma vero quibus erat indutus
lauerunt & linxerunt canes ſanguinem eius iuxta verbum
domini. ex eo enim quòd iuxta verbú domioi fa & um dici
tur,intelligimus quod licet currus fuerit lotus in piſcina Sa
mariæ, arma tamě fucrunt loca in Izrchel vbi occiſus fuerat
Naboth : fic enim dixerat deus per Eliá, in loco in quo liq
xerunt canes ſanguinem Naboth, liagent quoque fangui
nem tuum .
Reliquum autem verborum Acl’ab omnia quæ fecit do .
mus eburnea quæ ædificauir, hoc eſt domus cruſtis eboris teda
in ſuperficie parietú intrinſecus. Sumptuoſa ac rariſsima fuit
fabrica hæc:ego tamen intelligo nomine domus aulam . om
nesq; ciuitates quas extruxit: nonne ipſa fcripta ſunt in libro ver
burum dierum regIfrael? Dormiuit ergo ach'ab cumpatribus ſuisa
Gregnauis Achaziabwfilius eius pro co.
Ehofaphat vero filiusAsa regnare cæpit fuper Ichudă , ano quar
I
to Ach'ab regis ifrael. Et Ichofaphat filiustrigintaquinq; anno
rum erat, cum regnare cæpit, o vigintiquinq; annis regnauit in le .
rufalaim : & noměmatris eiusHa'zuba filia Silchi, Ambulauitý; in
omni vis asa patrisfui,& non declinauit ab ea, faciendo quod re
Etum eft in oculis domini. Veruntamen excelſa non abſtulerunt: ad
huc populus immolabat G thurificabat in excelſis. Intellige hu
iuſmodi facrificia offerri ſummo deo,necinterceſsiſſe pecca.
tum nifi ratione loci .aſſuetus coim populus non potuit die
ftrahi etiam ædificato templo ab hac delectatione facrifican
di in locis excelſis :ibi enim conuiuia faciebant inter a bores
& refrigerium auræ æſtiuo tempore, Pacema:fecit Iehoſaphat
cum rege Ifruel.Reliquum autem verborum Iehoſaphat fortitu
do eius quam fecit& qua pugnauit ; nonne ipſa fcripta ſunt in lio
bro verborum dierü regum ichuda ? Et reliquias effaminatorum qui
remanferant in diebus Asa parris eius abſtulit è terra.Iam diximus
quod meritorii ſignificantur non penitus extirpaci tempore
patris. Nec erat tunc rex cõficutus in Edom .Iuxta hebræum ha :
betur.Et rex non in Edom ,prafeétus rex.hoc eft Idumza nó ha.
bebit regé, ſed præfe & us vices regis agebat, officio ,autho
ritatcquc regia fungebatur, quanuis uitulum regis non ha
berct .
 CAPVT 1. 273
beret.Etfcribitur hoc ad fignificandum quod Idumæa adhuc
erat ſub rege ludæ tempore Iofaphat . Ichofaphat fecit naues
Tharſis ad cundum in Ophir proauro, o non init: quia confracta
funt names in Hez'iongabır . Tunc dixit Achaz ishu filiusAch'ab
ad Ichoſaphat,vadant ſerui mei cum feruis tuis in nauibus : & no
luit Iehosaphat ſecundavice.ná prima vice conſenſit ve fimul
irent & fractæ ſuot naues :vt paralipomenon teſtatur. repre
henſus enim fuit quòd iunctus eſſet impio regi Iſrael. Dor
miuitq; Tehoſaphat cum patribusſuis, o ſepultus eft cum eis in ci
witare Dauid patrisfui:Grignanit Iehoram filiuscius pro co.
Achaziahu filius Ach'abregnarc cæpit fuper Iſrael in Some
ron ,anno decimo optimoIehosaphat regis lehuda :Gregnauit fuper
Iſrael duobus annis. Fecitquemalum in oculis domini: & ambula
wit in via patrisfuiprin via matris fua.Izebel. & in uia larob ,
ham filŷ Nebat qui peccare fecie Iſraelem . Seruiuitque Bahalia
adorauit cum: & irritauit dominum deum Ifrael,iuxta omnia qua
fecerat pater eius.Et fic finitur tertius liber regum :Romæ die
vodecimo nouembris . M , D. XXXI,

THOMAE DE VIO
CAIETANI CARDINALIS SANCTI
XYSTI, IN SECVNDVM LI
brum regum commentarij,.

Ræuaricatus eſt autem Moab in Iſrael poftquam

mortuus eft Ach'ab . Defe &tio Moabitarum à
rege Ifrael narratur.erat enim tributariü rc.
gnum Moab regi Iſrael,vtinfra narratur.
Ceciditque Acham'iahu per căccllum in canais
lum ſuum quod habebat in Someron, agrola
uit:miſirų; nuncios & dixit ad cos, ite confulite Bahal’zebub deum
Hec'ron an vivam de infirmitate hac. Angelus antem domini locu
tus eft ad Eli'iahu Thisbitem :ſurge,aſcendein occurſum nunciorum
regis Someron & loquere ad cos, an non eſt Deus in Iſrael quòd iris
ad conſulendum Bahalzebub deum Hec”ron ?Quamobremfuc dixit
dominus,de lectofuper quem aſcendifti non deſcendes,fed moriendo
morieris:& abiit Eli'ia.di& is his verbis diſparuit.nifi enim ad
mirabilis fuiſſet abſceſſus eius ,nö fuiffet illius abſceſſus nar
ratus tanquam ratio rcuerfionis nuncioru: 12 immediatè ſub
Min iuncta :
 QUARTI REG .
iunétæ : fed ex hoc quod mirabiliter abiit, cogitauerunt núcii
regis g angelus Dei fuiſſet qui cos allocut erat& ideo re.
uerlifunt. " Rcuerſiſ; ſunt nuncijad eum . abſque proſecutionc
itineris ad Acharó . & dixit ad eos,quare reuerfi ejtis? Dixerúntq
ad cis,vir aſcèdit in occurſum noftrü.Minus dicitur & plus figni.
ficatur:pá fignificat modº quo occurrit & difparuit Elias fic
y exiſtimaueruntnunciiangelú in ſpecie virifuiſſe.s dixit
ad nos: ite, reuertimini ad regem quimilitvos o loquimini ad eü,
fic dixitdominus, an non eft deus in Iſraelquòd mittis ad conſulen
dum Bahalzebub dcum Hec'son: idcirco de leEtosuper quem aſcen
difti non defcendes,ſed moriendo morieris.Dixitque ad eos;cuius fi
gure ef habitus vir qui occurrit vobis. Hebraice habetur.qua
diſpoßtio viri qui aſcendit in occurſum veſtrum , & locutus eft ad
vos verba hæc ? Nifirex quoq ; dubitaffet de illo qui occurre
rat ,non quehfTet de forma eius . Dixcruntq; ad eum ,vir pilofu.
Non dicitur veſte piloſa, ſed vir pilofus,quia caro Eliz piloſa
deſcribitur , multos enim videmus viros adco refertospilis
vt merito viri piloſi vocentur.& zona pellicca accinctus lumbos
Tuos: & dixit;Eli’ia Thisbites eſt.nouerat enim eum ,vtpote qué
apud patrem ſuum ſæpe viderat.
Milita; ad eum principem quinquagenarium , & quinquaginta
viros qui erantfwbco: aſcendit ad cum , & eccefedebatin vetti
ce montis: & ait ei,vir Dei.Nomen eſt Elohim . & idem intelli
gein fequentibus dum pluries repetitur vir Dei.sex pracepie
vt deſcendas. Legédum eit.rex dixit, deſcende. Honeſtius locu.
tus eft:veruntainen præceptum derulit deſcendendi. Refpose
denſque Eli'iahu dixie quinquagenario,fi vir Dei ſum ,deſcendae
ignisdecælo o deuoret te dy quinquaginta tuos :defcenditq;ignis
de cælo& deuorauit eum & quinquaginta eius.Mirabilis profe.
éto iuſtitia Dei,non folum defendes Eliam , ſed puniens ve
niétes ad capiendum eum fi vocatus non veniret ad regé, Ex
verbis auté di &is ( li vir Elohim ego ,deſcédet ignis è calis )
manifeſtat nô nifi iuftitiam diuino iudicio ſe velle. vir enim
fummi iudicis par eſt vt non imperatur à miniſtris voius se
gis . Er ex propriis verbis eorum , damnationem mereri cos
fimul manifeſtat.ipfi enim dixerant ad eú vir Elohim, pro
priam præſumptionem ſuis verbis accuſantes : & propterea
Eliascx propriis illorú verbis ipſos damnat ad pocoam quá
merebantur. Rurſúmque . Hebraice habetur . Et rcuerfus eft.
proculdubio rex . Nifi audica combuſtione eorum ,quosmi
ſerat
 CAPVT 1.
274
ſerat,deſeruiſſet propofitum capiendi Eliam ,non ſcriberetur
de rege & reuerſus eſt ad animum capieodi Eliam : nullus e .
nim reuertitur illuc vode non receſsit . @ miſit ad eum princi
pem quinquagenarium alium & quinquaginta eius: qui locutus eft
ci,vir Dei, fic dixit rex ,feftina,defcëde. Præceptum quoqueifte
executurus detulit : & ideo fimiliter punitus eft.Refponditque
Eli'is & dixit ad eos,fi vir Deifum ,defcendat ignis de cælo ode
Horet te quinquaginta tuos: & defcédit ignis Deidecælo, & de
worauit eum & quinquaginta cius.
Iterum miſit.Iuxta Hebræum habetur . Er reuerfus eft & mi.
fit principem quinquagenarium tertium & quinquaginta eius. Io .
finuatur enim gaudita combuſtione cuiam iftorum iterum
deftitit à propofito verádi Eliam : fed poftea reuerſus eft ad
idem propofitú, & miſic tertiú principem ad capiéduin cum
fiveoire renueret .afcenditý; Guvenit princeps quinquagenarius
tertius, &genuflexus eſt ſuper genua ſua contra Eli'iahu. Iſte ter.
tius prudens fuit: & timens diuinum iudicium & nolens per
dere gratiam regis humiliauit ſeipſum :nec detulit præceptu
regium præcipiendo Eliæ, ſed cogens cos ad veniendum ad
cum.precatus eft eum & ait, virDei noli defpicere animā meä.
Hebraice habetur. preciofa quafo ſit anima mea & anima ſervo
rum tuorum horum quinquaginta in oculistuis . Quod in precio
habetur,non facile deftruitur, ſed charum habetur ac ſerua
lur.vitam itaq; ſuam & fuorum ſeruari pecit,& non comburi
ficut primos & fecundos. Ecce defcëdit ignis de calo, o deuora
uit duos principes quinquagenarios primos quinquaginta corum :
ſed nunc obfecro vtmiferearisanimæ meæ.luxta Hebrçum habe
tur. & nunc precioſa ſit anima mea in oculis tuis. reperitur enim
ſupplicatio ex magnitudine timoris.
Oculus eſt autem angelus domini ad Eli'iahu, defcende cü co,
Loe ne timeas. Deficit.à facieeius. Vide actiones Elię angelica
directione gubernari per ſingula: hoceft tam exteriores mo
tus quàm interiores . dicitur enim ei & quòd deſcendat cum
co , & quòd non timeat ab eo.furrexitque o deſcédit cum co ad
rege. Ei locutus eft ei:fic dixit dominus, quia mififti nuncios ad cons
ſulendum Bahal’zebub deum Hec'son quaſi nõ cffet.Hebraicere
pecuptur ſupradıēta verba. an non Deus in Iſrael ad requiren
dur in verbo eius ? ideo de le&to fuper quem afcendifti non defcen
des,fed moriendo morieris . Elias enim imperterritus dicit regi
coram quæ dixerat nunciis eius.
Mm ij Mortuislii
 QVARTI REG .
Mortuuſque eftiuxta fermonë dominiquem locutus eft Eli'iabu,
regnanit Tehoram frater eiusproco. Interpres addidit frater
cius pro maiori claritate, anno fecundo Ichoram filij Iehoſaphat
regis i chuda. Quæſtio de veritate buius fupputationis in pria
cipio tertij capituli tractanda eft vbị oppofitum videtur fcri
bi. non enim habebat filium . Ratio redditur quare frater eius
loram fucceflerit in regno.Reliquum autem verborum Achain '
jahu quafecit; nónne ipſa fcriptaſunt in libro verborü dicrum re
sum Ifrael?
CA PVT II .
T fuit cü lcuare vellet dominus Eliishu in turbine in
calum :abiit Eli'iahu o Eliſah de Ghilghal. Dixirgi
Eli'iahwad Elifah fedehic.luxta Hebræú habetur.
ſede obfecro (ſeu núc) hic. & fimiliter adiúge in ſe:
quentibus huius capituli repetitis verbis fimilibus . quia do
minus miſie me vfq; in Beth'el;cuiait Eliſah , viuit dominus Orie
sit anima tua ſiderelinquamte.Ex rapta reſiſtentia apparet E
liã non præcipiédo, fed obfecrando dixifle, ſede hic , & pro
pterea legendum effe,fedeobſecro bic. Ratio auté huiuimo
di refiftentiæ erat quia nouerat eum tollendum à ſe, vc infe.
rius ipfe fatetur. deſcenderunt in Beth'd . Egrefiq ( unt film
prophetarum qui erant in Beth'elad Eliſab.Iidem appellantur
& prophetæ & filij prophetarú: nam fuperius appellati luat
prophetæ , & modò appellantur filij prophetarum . & Hebraie
ço more filij appellantur non folum naturaliter geoiti,fede
tiam inftruci à prophetis imitatoréſque eorum ad vacádum
diuiois laudibus. Ei hinc quoq ; apparet quod in diverſis lo
çis regni Iſrael permittebantur à rege profeſſores diuinicul
tus.dixerüt ei,an nofti quod hodie dominus tollet dominum tua.
Duo hinc habentur.alterum quod ifti filij prophetarum ha.
bebant verè donum prophetiæ , præcognoſcendo raptū Eliz .
alterum quod vno eodemque die peractum fuit vniuerſum
hoc iter Elix & Eliſæi hic deſcriptum :alioquin non effet ve.
rum hodic dominustollet dominum tuum, à te.Hebraice ha
betur à fupracaput tuum . Non ſolum prædicunt raptum Eliz
& fapientem Deum & tépus,ſed etiam madum : quòd vide
licet verſus cælos rapietur,dicendo à fupra caput tuú,ad dif
ferenjam raptus ad partem collateralem quacunque . quire
Spondir,cegonoui.HincinGnuatur etiam Eliíçum dono pro :
phetiæ præditum fuiſſe.filete.ne me impeditatis ab attétione
erga
 CAPVT II.
erga raptú Eliæ dominimei ſolicit'.n.crat ne er improuiſo
Elias tollerei . Et fimiliter itellige & corrige ſubiúcta ileri
cho. Doxie antē ci Elo’iahu , e ?ifah ſedequeſo hic quia domirus
miſit me in ( ericho: & ait, vinit dominus viuit animaina ſide
relinquam trio venerunt in Iericho. Acceſſeruntque filüprophetas
rum quicrane in Iericho ad Eliſah & dixerunt ci,annoſtiquòd ho
die dominus tollet dominum suum à l ? o ait,o ego noni filete.
Dixit autem ei Eli'iahu, ſedequeſo hic quia dominus miſie më
ad larden : o ait,viuit dominus aviuis anima tua ſi derelinquam
te: o abicruntambo. Et quinquaginta viri de filusprophetarum
ſecuti ſunt eos. Hebraice liabetur.iucrunt & ſeterunt i regione à
logr.ve viderét, fi poffent,exitum rei.O illi ambofteterütiuxia
Iarden . Tulita; Eli ishu pallium fuü vinsioluit illud.quali ido
neu ad percutiédu.a percußit aquas, & diuiſ« ſunthuc o huc.
Quemadmodú illo eodem pallio iacto ſuper Eliſçum traxe.
fac eum , ita diuilit aquas viente Deo pallio illo vt inftrumé
to ſenlibili ad huiuſmodi miracula : vt cognoſceretaus Eliz
meritis miracula hæc fieri.o tranfierunt ambo per ſiccum .
Cumque ir anfiffent,Eli jahu dixit ad Elifah,postulaquod vir ve
faciam sibi antequam tellarà te : & dixit Eliſah, obſecro vi fiatint
me duplex [ pirirus tuus.Iuxta Hebræum habetur.e crit obfecro'
ös duorum in Spiritu tuo mihi.Sciro prudēs lector quòd hac ap
pellatione (videlicet os duvrú) ſcriptura aliàs nominat por
tionem duplicé qux primogenito debebatur.ita y pars pri
mogeniti appellabaturus duorú ,quia loco duorum iuccede
bat.Er eodé modo Eliſçus petitos duorum :hoc eft fuccede
te Eliæ non in agris aut aliis corporeis bonis, ied in ſpiritu
Eliæ táquam primogenitu in duplici portione.ita quòd plus
perit quàm duplicé ſpiritú prophetiæ videlicet& miraculo
tum :quoniam petit iuccedere in fpiritu Elix iure prittoge
niti, quod eft præferri cæteris filijs Eliæ fpiritualibus : & eſt
ſuccederé non ſolum in ſpiritu miraculorú & prophetix qui
erat in Elia , ſed etiam excellenter habere huiuſmodi ſpiri
tum ficut primogenitusexcellenter ſuccedit in bonis pater
bis . Et ait,rem difficile poflulafi.luxta Hebræum habetur. du
rafti poftulando hoc eft duram petitionem fecifti.quemadmo.
dum enim verbadura appellacur quæ non cedunt votis eius
ad quem dicuntur, ita peticio dura dicitur quæ non ceditios
tentioni eius qui cbtulerat, pete quod vis . intendebat enim
Elias dare Eliſão quod petebatinira limites eorum quæco
Mm iij muniter
 QVARTI REG :
muniter poftulantur. & propterea Eliſao petente donú tam
arduum excedés communes petitiones,dixitdurameffe pe
titionem eius:vtpote obfiftentem intenſioni ipfius Eliæ.ſi vie
debis me tolli à te,erit tibiſıc:fi autem non videbis,non erit. Quia
conditionalis fuit gratia reuelata Eliæ ,ideo conditionaliter
reſpondit : nec exceſsit limites diuinæ reuelationis fibi fa
&tæ . Quare autem Deus ſub hac conditione promiſerit, ra
tio fuit,vt accenderetur magis Eliſæi mcos & præpararetur
ad tantum donum , & ipſius Eliæ preces creſcerent pro E
liſæo : dum vterque incertus redditur de gratia hac,cum ípe
tamen .
Crimque pergerentpergeodo & loquendo, ecce cursus igness o
equi ignei proculdubiotrahentes currum . Nec intelligas re
rum ignem ,fed fpecié igois,quemadmodum ignis qui appa
ruit Mofi in rubo , & qui apparuit ſuper apoſtolos in die pé
tecoſtes. Ec congruit ipecies ignis igneo animo Eliz erga
Deum . congruit ad vehendum Eliam in cælum : leuis enim
eft ignis & naturaliter aſcendens. cógruit & officio ad quod
crercendum reſeruatur Elias : videlicet ad præueniendú glo
tioſum Mefiæ aduentū , iuxta Malachiæ vaticioium . Cuiru
autem vehendus & vectus möftratus eft,vt illaſus ſuauitérq;
transferendus agnofceretur: fimúlque dignitas eius apud
Deú patefieret nobis.cdiuiferunt inter virüque.Vide imper
territos ambos ,vt non nifi ab equis diuidentibus eos ſeparati
fuerint. Et aſcendie Elijahu in turbine in cælum. Species ignis in
curru & equis qualiter mota fuerit verſus coelum , deſcribit,
dicendo per turbiné fiue in turbine.aſcendit fiquidem Elias
currum igncú ,& per modum turbinis : hoc eft tanquá indo
lucus in illa ignisſpecie ,quafi in turbine aſcédente afcédit ad
cælos:hoceft ad ſuperiorem partem aeris.Eliſah autem vide
bar. Ecce adimpleta conditio li videris quádo tollar. præpa
ratus eft enimElifæus,& Eliæ meritis ac precibus obtéta eft
gratia hçc vt Eliſçus videret ipſuin tolli . clamabat,pater mi
pater mi. Aptiſsimequi ſuccedere,vt primogenit”,petierat &
expectabat,clamauit,pater mi pater mi:præter hoc quòd etia
affectus filialis manifeftatur Eliſæicú paterno fimul officio
Eliæ.currus Israel o auriga eius.Iuxta Heb.haber.chorus Ifrace
lis arquites eius.Alludés ad apparitioné currº & equorú ,lau.
dat Eliá 9, eminēter habuerit officiú curruū & officiu equi
quitū in Iſrael:hoc eſt g eminenter fuerit robur Ifraelis quo
ad
 CAPVT II
276
ad diuina,quemadmodum militaré roburregni,eftin curri
bus & equitibus. gefta enim Eliæ præclariſsima & aduerſus
Ach’ab & aduerfus prophetas idolorú & aduerſus Ochoziá
regem ,hoc teſtantur.Ono viditeum amplius. Monftratus eſt
Elias afcédens ad fuprema aeris Eliſão ,fed nó cft illi demo
Iratū vbi quieuerit: & propterea dicitur, & nõ vidit eu am
plius.Creditur auté tráflatus in locủ q dicitur paradiſus ters
reftris:ná ipfum viuere & venturú eſſe,teftat Malachias pro
phcta in calce fui libri.apprehenditque vestimenta fua,&fcidit
ca in duas partes.Orbatus patre, more lugentium ſcidit veſti
menta fua,vera ſciſsione: nam Hebraicè habetur. fridit ca
in duas fcißiones.Etlcuauit palliñ Eli'sahu quod ceciderat ci.Non
cafu , fed diuinæ lurgitatis dono pallium Eliæ non reli & um
in terra ,ſed demiffum à luperis cecidiffe deſcribitur,vtetiam
fenfibili veſte Elifæus merita Eliæ præ ſe ferret. reuerfusq; est
O fetit fuperripam Iarden. Tulisque palliü Eli'ishu quod ce
ciderat ci & percußit aquas :& dixit,vbi eft DeusElia ctiam nüc?
Hebraicè habetur.vbi Ichouah Eloha Eli'iahu etiam ipſe: per
cußitq; aquas diuifa funt huc & illuc, tāſiuit Elifah. Quia
non fuerant aquæ Iordanisdiuifæ à pallio Eliæ , ad merita
Eliæ inuocanda apud Dcum cófugit: & fic altera percuſsio ,
ne diuiſæ ſunt aquæ. Diſpoſuit aucem Deus vt Elifæus non
fic ſecurus attentaret operari miracula , tanquam condens
in veſte ſenſibili Elix & in promiſsione ei facta ab Elia : led
diiceret humiliter (hoc eſt cu ſpeciali inuocatione Dei præ
miſla) attétare miracula:quod primavice no fecerat, ſed ſe ,
curè percuſsit. Quod autem dicitur etiá ipſe,ad diftiguendú
rationes inuocádi Deú pertinet eſt enim ordo literç,vbile
houah ſummus Deus fons eſſendi etiá ipſe Elohæ Eliæ.inuo
cat enim & ipſum ſummum Deuin ſecundum ſeipſum , & ſe
cundum quod erat Deus diſponens ea quæ ſunt Eliæ . Inex.
pertus autem modum operandi miracula,admirado fimul &
fupplicando dicit , vbi lehouah : non fecundum fe,fed fecun .
dum effe &tum iftum diuigonis aquarum .
Viderunt autem eü filý prophetarum qui crant in Iericho e' regio
ne :et dixerunt:requieuit fpiritus Eli'iahu fuper Eliſah.non vous
arque idem ſpiritus migrádo de Elia in Eliſaum ,ſed cõmu
nicatus Eliæ fpiritus:hoc eſt donā ſpirituale ad faciendú mi
sacula.Venerūt ; in occurſum einso adorauerit cü in terrä.hono
tis fignú táquá nouo patri loco Eliç exhibuerüt.Dixerütq; ei:
Mm við ecce
 QVÅRTIR ÉG .
ecce queſo funtcum ſeruis tuis quinquaginta virifili fortitudinis,
cant quaſoo quarane dominum tuum ,neforte tuleritcumfpiritus
domini o proieccrit cum in vnum montium aut in roam vallium .
lunge hæc cum verbis Habdia ſcriptis ſuperius in lib.3.cap .
18.& percipies contigiſſe fæpe Elia tolli à fpiritu Dei cxa
fpe & u aliorum :alioquin nec illinec iſti dixiſſent hæc.lóge
quoq; húctimorem cú paulo fuperius verbis filiorú prophe
tarum Iericho habitis ad Eliſæū ,videlicet pofti quod hodie
dominus tuus tolleturà fupra caput tuum ?& perpendes re
uelatum illis fuiſſe Eliæ saplum futurum ,ſed non fuiffe illis
reuelatum an raptus ifte fuerit ad ſegregádum penitus Elia
à conſorcio mortalium hominum an ad tempus aliquot mo
se ſolito ,ſi enim hocſciuiſſent quod Eliſæus fciebat,nequa
quá obtuliſſent inquiſitionem per loca diuerſa.o dixit,nolite
mittere.Iuxta Hebræum habetur.nõmittise.ſciebat enim Eli.
fæus quòd penitus ſeparatus erat Elias à noftro cófortio.Et
congerunt cum donec acquieſceret & diceret mittite.Sententia re
Etè redditur:quanuis acquieſcere Hebraicè nó habeatur,ſed
tardare. Significatur enim quod vſquequo tardauit Eliſzus
ad dicendum mitrite,cocgerunr eum. Et tperhoc infinuatur
quòd no cito acquieuit Elifæus votis eorú ,fed tandem quafi
vexatus dixit mittite :nó hæſitádo , ſed ſatisfaciendo illis.mi
ferrántque quinquaginta viros , & quafuerunt tribusdiebus na
inuenerunt cum .Etiam hoc teſtimonio voluit Deus cognoſci
hunc Eliæ raptum non fuiffe fimilem aliis. Reuerfií; luntad
eum , & ipfe habitabat in Iericho . & dixit cis,nónne dixi vobis no .
lite mittere.Hebraicè habetur,non ibitis? Admanifeftádum ſe
non conſenfiffe,fed permififfe vt irent ,repetit fua verba : co .
firmans per hæc fe poffe quod Elias eſt tranſlatus peritus.
Ixeruntautom viri ciuitatisad Eliſah : ecce obfecro habitario

meus videt. Habitationem in lericho laudát.fed aqua peßime

Sunt & terra ſterilis. Hebraicè habetur.& aqua mala teram
orban :es.Situs civitatis ad babicandú laudatus eft,aquæ vero
viuæ in territorio lericho malæ dicuntur : & carum malicia
explicatur per hoc quod orbát terra,proculdubio vegetabi
libus.Non enim ali atque ad perfectum prouehi poterant ibi
arbores propter maliciem aquarum : & propterea dicátur or.
bantes terrà filiis ipfius terræ. homines autem aqua pluuiali
vtebantur ad victum . Erdixit,tollite mihi phialam nouam o
ponite
 CAPVT. 11 . 277
ponite in caſal : attulerant ei. Quemadmodum ex fimplici
Dei præcepto fuit vt vteretur fale pro inſtrumento ad fana
das iſtas aquas , ita ex eadem voluntate diuina fuit quod fal
poneretur in vale nouo : neutrum enim aliquid conferebat
naturali virtute ad ſanandas aquas . Congruentiæ tamen
ratio reddi poteft ex eo quòd lal conſeruatiuus à putrefa
ctione , aquas conſeruatiuas deinceps fore vegetabilium f .
gnificabat: vaſis autem nouitas nouitatem futuram aqua.
sum præ ſe ferebat. Egrofiifque eft ad cxirum aquarum , o mitt
in illum fal: & dixit,fic dixit dominus fanaui aquas has , non crit
inde amplius mors& fterilitas Hebraicè babetur.Qorbatio.Sed
tam hic quàm fuperius fignificatur nó quæcunque orbatio ,
fed filiorum . vt per bæc duo (mortem videlicet & orbationé )
no intelligamus duos effectus, fed youm atque eundem : qui
relatus ad ipſa vegetabilia quæ mortificabátur ex malicia a
quarū,appellaturmors:relatusvero ad terrá quæ priuabatur
filiis , appellatur orbatio . Hic enim ſenſus quadrat ſupradi
& tis:ſcilicet aquæ malæ & cerrá orbátes.ſolus enim hic effe
Otus narratus eft à viris ciuitatis Iericho . Sanaia ergo funtaqua
vſque ad dié băc:iuxta verbü Eliſah quod locu!us eft.Neintelli
geretur ad paruum tempus,fed perfe& um fuiffe opus mira
culi ícribitur vſq; in die hanc:hoc eft fimpliciter & abſolute.
Aſcendit autcm inde in Beth'el:cúmque aſiedoret per viam,pue
ti parni egreßiſuotde ciuitate,& illuferunt ei dicentes aſcende cal.
ue,aſcendecalue. Qui cum reſpexiffee,vidit ros. Hebraicè habe
tur.Et vertit poft fe cvidit cos . Hinc apparet quod poft tergū
Elifæi aſcendentis in montem pueri clamabant. & maledixit
is in nomine domini. Recole quod ciuitas Bcth’el ele &ta fuerat
à Ierobobam patre idolatriæ & in ea pofitus viculus aureus,
vein tertio libro ſcriptum eft . & propterea Elifæus ad punić
dum patres in filiis,diuina authoritate maledixit pueris par
uis irridentibus eum aſcendentem ad filiosprophetaru.di
uica fiquidem authoritas fignificatur dicédo in nomine do
mini: vt pulla ira,ſed Ipitita ſancto motuin Eliſæum intellis b
gamus ad maledicédum q'ueris. Egreßique funtduo viſi defal
tu , lacerauerunt ex eis quadragintaduos pueros. Innuitur quod
non omnes lacerati ſunt ab vrlis dicendo ex eis.divinę enim
juſtitiæ executio fa & a eft prout Deus voluit io quos voluit.
Abiitamtem inde in montem Charmel: inde reuerſus eſt in som
moron .
CAP .
 QVARTÍ REG :
CAPVT . I11.
Ehoram vero filiusAch’ab regnauit fuperIfrael in São
meron annodecimooctauo Iehoſaphat regis Iehuda.
Quæſtio ftatim occurrit quomodo ftanthæc duo
Gimnul: videlicet quòd Iorá filius Ach'ab incepe
sit regnare decimoo & auo anno loſaphat vt hic dicitur, & in .
ceperit regnare anno fecúdo loram filij Iofaphat vt in calce
primi cap.Icriptum eft.Occurrit & altera quæſtio quomodo
lorá filius Ach'ab inceperit regnare anno 18. loſaphat, & cú
hoc ſucceſſerit Ochoziæ fratri ſuo , quiduobus annis regna
uerat & inceperac regnare anno 17.loſaphat,vt in calcetera
tij lib.fcrip.eft.Solutio primæ quæſtionis eft quòd vtrüq; eft
verú:quia anno 17.loſaphat ,corregnauit ſuper regnú ludæ
Iorá filius ipfius loſaphac de ipfius volutate : & propterea an
ni iſti & fupputantur inter annos regni losaphat & inter an
nos lorá filij eius,& decimuſoctauus annuslofaphat appel
lacur etiá annus ſecúdus lorá filij eius.Crediturautem quòd
Iofaphat perges ad prçliú cú Ach'ab cótra Syros ( vt in tertio
lib.narratúeft)ſurrogaueritfibilorā filiú in regem :vt fi forte
moreretur no oriretur diffenfio circa fuccefforem in regno .
Solutio auté fecundæ ex ſupradi&tis facile patet: videlicet
quòd duo aoni regoi Ochoziæ fuerúcimperfe & i , & partem
decimiſeptimi parté vero decimioctaui anni loſaphat copres
henderút: & in calce eiuſdé decimio &taui regnauit lorá filius
Ach’ab frater Ochoziæ . regnauitá; duodecim annis.Fecig,ma
lü in oculis domini,ſed nõ ſicutpater o mater ei”. Erat ergo filius
Izebel.sulitq ;ſtatnam Bahal quä fecerat pater eius. Veruntamen
peccatis Iaroblsam fili Nebat qui peccare fecit Ifraelem . idolatriz
viculorum aureorum.adhafit :non receßitab cis.
Orrò Meſah rex Moab habebat pecora, reddebat regi Ifrael
centum millia agnorum centum millia arietum cum velleri
bus ſuis. Iuxta Hebræum habetur. centum milia arictum & ré
tum millia veruecum.primum enim ſupputatur numerus arie
tum & deinde par numerus caſtratorum eiuſdem ſpecici.cum
lana.hoc eft non tonſos.Cúmquemortuus fuiſſetAch'ab praus.
ricatuseftfædus quod habebat cü rege Ifrael. Hebraicè habetur.
defecit rex Moab à rege Ifrael.repetitur enim quod in prin
cipio huius libri diétum eft.
Egreffus eft igitur Ichorä in die illa de Someron : recéfuit vni
uerfum ifraele.Omiffam à fratre fuo Ochozia recuperationé
triburi
 CAPVT. TIT. 278
tributi debiti à Moabitis ifte Ioram aggreſſus eſt. & abiita
mifit ad Iehoſaphat regem lebude dicendo, rex Moab defecit à me
peni mecum . Hebraicè habetur. num venies mecum contra Moab
ad belum ? Noo mandat, ſed poftulat. & dixit, aſcendam ,qui
meus eft tuus eſt, populus misis populus tuus, o equimeiequi tui.
Hebraicè habetur.ficut ego ficuttu ,ficut populusmeus ſicut popne
lustaus, ſicutequi meificut equi tui. Modus loquendi hebraicus
eft ad fignificandam indifferentiam .Dixitque, per quam viam
afcëdemus ? Loſaphat quærit qua via incedendum eft.Odixit,
per viam deferti Edom .
Erabiit rex Iſrael & rex Ichuda & rex Edom. Non proprie
rex erat iſte tertius, ſed præfe &tus tanquam rex , vt ſuperius
di&um eft : erat enim rex officio quanuis non titulo. Er quos
niam erat ſub rege Iudæ, id eo adueniente rege ludæ conue.
nit & ipſe. O circumierunt per viam fepté dictwie nö fuit aqua
exercitui & iumentis qua ſequebanturcos. Qua in curia vel oc
cafione incurrerint hanc penuriam aquæ ,latet nos. Dixitque
rex Ifrael:heu heu heu. Hebraicè habei ſemel dútaxat. heuTeu
ue.cõgregauit dominustres reges iſos vttraderet eos in mana Moab.
Et ait Iehoſaphat,ėſtne bic propheta domini ve cöfulamus domi
num per eum refpondira;vnus de ſervisregis Ifrael,hic eſt Elifahfio
lius Saphat qui fundebat aquä fuper manus Eli'iahu.Ab hoc of -
ticio deſcribit Eliſæus domeſticus miniſter Eliæ : vthinc cre
deretur quod non pifi vir fan & us effe poffet tam domeſti.
cus Eliæ . Etait Iehoſaphat,eft apud cum fermo domini? Interro
gatiue legendum eft an haberet donum prophetiæ : refpófio
cnim data non manifeftauerat hoc.defcenderuntq; ad eü rex If
rael Iehoſaphat rex Edom.Hinc apparet reſponſum fuif
fe Joſaphat regi quod Eliſæus habebat donum prophetiæ :
deſcenſus enim trium regum ad eum ,teftatur hoc.
Dixit auté Elifah ad rege Ifrael, quid mihi G tibi eft?vade ad
prophetas patris tui et ad prophetas matris tua: & ait illi rex Iſrael,
quare congregauir.Manca cſt litera,legendú eft.nequaquä-ſub
audi ibo ad pphetaspatris mei & matris meæ . Deinde im
mediate ſubiungitur.quia vocauit Iehovah tres reges iftos vttra
deret eos in manum Moab.Rationé reddit quare no ad ,pphetas
Babal,ſed ad ipſum pphetá ſummi Dei confugit, quia cimet,
fummum deum induxiffe eos in locum in quo vaftarentur à
Moabiris.Dixitý; Elijah :viuit dominus exercirkü in cuius cipe
Etw fo.Heb.habetur ,in cuius fteti facie. Didicerat à magiſtro
& patre ſuo Elia hunc iurandi modun : quo & viuum fon
 QVARTI REG .
tem eſſendi exercitibus cælorum & terræ effe, & feculi
torem eius intima contemplatione profitetur.nifi quòd faciem
Iehoſaphar regis Ichuda crubeſcerem . Hebraice babei. cleuarem .
hoc eſt honorarem.fi refpicerem te ſi viderem to .Verè fpiritui
Eliæ ſucceſsitcam magnanimusElilæus . Et nunc tollise mihi
pfaltem.Hebraice habetur.pulfatorem.proculdubio inftrumen
ti muſici. & fimiliter cum fubiungitur.cunq; caneret pfaltes, le
gendum eft. & fuitcum pulfaret pulſator. Ad difponendum fe
ipſum in mentis eleuationem vſus eft Elilæus ſono mufico.
nouerat enim huiuſmodi ſonum excitare in ſe colle& ionem
animi internam : & conſequéter mentis cleuationem in der
faéta eft fuper eum manus domini. Ne putares virtute ſoni muſi
ni adiutum Eliſæum ex propriis prophetaſſe,ſed lotelligeres
diuinú fuperueniffe donum Eliſxoiam difpofito intus,nar
tatur quod fuit ſuper eum manus ( hoc eft operatio interna )
ſummi dei.Et ait:fic dixit dominus,fac torrenič hunc foſſas foſas .
hoc eſt multicudioem foffarú ad recipiendú multitudinem
aquarum . Quia fic dixit dominus: non videbitis ventum neq; pls
wiam , torrens ipfe replebitur aques . Prædicit non ſolum affu
turam multitudinem aquæ replentem alueum quantuncun
que cauaretur ,ſed etiam modum: videlicet fine rento & fine
pluuia.eu bibetis dose familie veſtra. Hebraicè haber. ope
Cora veftra. quæ ſecum duxerantpro alendo exercitu .iso
menta veſtra.Et lcue erit hoc in oculis domini: tradeta; Moab in mu
num veftram . Et percutietis ominem ciuitatem muitam omnem
cinitatem ele&tam , omnem arborem bonam deiicieris. Mirum eft
quod Elifæus fuccidenda ligna fru & ifera dixerit: cum in le
ge Moſis deut.20.prohibeaturexcidere ligna fructifera ho 1
ſtium.Veruntamen quia Elitæus non propria,fed diuina au
thoritare hæc dixit , admiratio ceffare debet.deus enim non
alligauit fuam iuſtitiam legi quam per Mofem promulgauit,
fed eſt domious legis:atque ad puniendum Moabitas voluit
etiam frugiferas arbores luccidi.cunctosas fontes aquarum ob .
turabitis,& omnem agrum bonum operietis lapidibus.
Faktum eft igitur mane quandofacrificium offerriſolet. Hebrai
cè habeturoquando aſcendit munus . hoc eft hora qua ſacrificiu
matutinum offertur deo:vt intelligamus non folum horam
ſcribi, ſed etiam virtutein ſacrificijmatutini quod offereba
tur in templo cooperatam effe ad hoc miraculum . niſi eniin
diuina gratia effet ob illud ſacrificium ,bencficium hoc con
tuliſce,
 CAPVT III1. 276
tuliffet, nequaquam ſcriptura tempusbeneficii deſcripfiffet
ab illo facrificio. Et atteſtatur hoc verbis Elifæi:vt quemada
modum ipfe propter lofaphat regem Iudæ admifit reges &
orauit , ita deus propter iuge facrificium matutinum quod lo
faphat rex Iudæ faciebat offerri in templo ,beneficium aqua
rum contulerit.cccce aquæ veniebant devia Edom : Gropleta
eft terra aquis.Omnesanté Moabite audierunt quòd afcendifſentre
ges ad pugnandum contra cos : O congreuarunt omnes qui accineti
erant balıheo deſuper. luxta Hebræum habetur. & congregari
ſunt ab omni accinéto cingulo o ſupra.xtasfiquidem certa (puta
Tedecim annorum vel circa ) in qua incipiebant vti cingulis,
deſcribitur dicendo ab omni accincto cingulo & ſupra : hoc
eſt ab omni tantæ ætatis & ſupra . infinuatur enim per hoc
quòd cóuenerunt omnes Moabitæ ad defendendum ſe co
tra boſtes regis.Beterunt in terminis. defepſurienim in pro
priis fiftebant terminis impotentes ad aggrediédum hoftes.
Primoj;mane furrexerunt,orto iamfole ex aduerfo aquarum . Parui
sefert quòd hebraicè haber. o ſol illuminauit ſuper aquas.par
ratur enim hoc ad deſcribendum cauſam apparentis coloris
aquarum.videruntq; Moabite e regionc aquas rubras quafi fangui
nem . Turbidæ aquæ videntur fuiſſe: vtpercuſſæ radiis folari.
bus apparerent iis qui è regione erant à longe, coloris rubri.
Dixeruntq;:(anguis ejt, digladiando digladiati ſunt reges , pero
cußit vnufquifti proximü fuum :nüc igiturad predam Moab.Per .
rexerúntque in caftra Iſracl.ad psædam ve dixeraot.ſurrexcrúns
que Iſraelita & percufferunt Moabitas, o fugcrunt à faciecorum:
venerunt igitur qui vicerant opercufferunt Moab.Hebraicè habe
tur. Gopercufferunt cum & percutiendo Moab. Et ciuitates deftrue
xcrunt, & in omnéagrum bonum proiecerunt vnusquiſque lapidem
fuum eu repleuerunt cum, omnem fontem aquarum obturauerät,
@omnem arborem bonam deiecerunt. narratur enim proſecutio
vi & oriæ narrando quod percufferunt eum ,fcilicet Moab : &
quid cooſequenterpercuiiido Moab fecerint. ita vtmuri tā
tum fictilesremancreni.luxta Hebræum habetur. vſquequo fece.
sunt remanere lapides eius in muro forti.Ad deſtructionem ciui
tatum hæc refertur exceptio :vt intelligamusciuitates deſtru
&as non tamen omnes fed vſque ad civitatem muri fortis
exclufiuè,quoniam fecerunt remanere in muro forti lapides
eius . ciuitas enim in qua erat rex remanfit in muro ſuo forti.
o circundara eft ciuitas à fundibularis .Iuxta Hebræum habe
tur.
 QV ARTI REG .
eur. Bu circundederunt lapides magnos rotundos. Ad deftruen
dum murum fortem magnos rotundóſque lapides artificio
militari iaciebant. rotūdos quidem vt habiles eſſent ad mo.
tum : magnos autem vt valerent percutere, impetuoſo ſiqui.
dem iactu ad murum percutiendum ,cum magno impetu tor
meati ligneiſve creditur) iaciebantcircuncirca.magna ex
parte percuffa. luxta Hebræum habetur. e percufferunt cam ,
ciuitaten fortem .
Quod cum vidiſſet rex Moab, prevaluiffe fcilicet hoftes. He
braicchabetur.Et viditrex Moab quod præualuit fibipreliñ. ia
&antium lapides pluſquam credebat.Qewlit fecum ſepein
gentos viros cducentes gladium ad irrumpendum in regem Edom :
non potuerunt. Diſtintas enim partes exercitus regesifti cir
cundantes ciuitatem habebant: & propterea ſpecialiter no
minatur rex Edom, Tulitque filiumfuum primogenitum quite
gnaturus erat pro eo, a obtulie eum holocaufium ſuper murum . In
maxima neceſſitate conſtitutus rex,maximum Deo ſuo ob .
tulit holocauſtum . ſuper murum aucem tum ve murus ſerua
retur,tum ve holtes videntes auerterentur virtute tanti holo :
cauſti.cfacta eſt indignatio. Iuxta Hebræum habetur. « fait
ira magna in Ifrael : recefferunt ab eo, & reuerſi ſunt in terram .
Ex eo quod non aliter narratur aduerſus quos fuit hæcira,
ſed dicitur duntaxat in Iſrael, ſignificatur ira líraelitarú io.
ter ſe.Et quia cauſa iræ narratur holocauftum primogeniti
regis, & effe& us iræ narracur receſſus ab oppugnatione re
gis Moab ,intelligimus Ifraelitas idolatras vifo illo holocau
Ito magnipendiſſecooperante diabolo illud & defperaffe de
victoria aduerſus regem munitum præfidio tanti holocaufti,
& proptereacômotos ad iram contra lfraelitas volentes pero
Giſtere in bello : & tandem magnitudo iræ vicit,& effecitre
ceffum à bello.ſatelligo tamen receſſum hunc renouato fo .
dere cum
rege Moab de tributo dando regi Iſrael, ve finem
ſuſcepti belli receſſus non abftulerit.
CAPVT IIII .
Vlier autem vna de vxoribusprophetarum . Legédum
eft. de vxoribus filiorum prophetarum . hoc eſt diſci
M pulorú prophetarum.genus enim diſcipulorú hu.
iuſmodi vacabant diuinis laudibus,habéres camé
vxores & c. clamauit ad Elifah dicendo: fervus tuus vir meus mor
fuus eft & tu nofti quod ferons tuusfuit timens dominum :ccredi
 CAPVT IIII. 280
tor venit ad tollendü duos filios meos ſibi in feruos. Licitū erat
tunc homines liberos in ſeruitutem redigere ob debita, fi ali
ter non haberent vode ſoluerent.
Dixit ad eam Eliſah, quid vis vt faciam tibi? Superfluunt
duæ di & iones:legendum eſt.quid faciam tibi? Et deinde ſub
ditur.dic mihi. Quod conuenientius adiúgitur cum ſequen
ti clauſula. quid habes in domo tua ? vt primum ex propriis die
xerit,quidfaciam tibi ego paupernon habens vnde tibi ſub
venia :deindetaĉtus à fpiritu fan & o dixerit indica mihiquid
habes in domo cua ? ait,non habet ancilla tua quicquam in do
mo niſi parum olei quo vnguar. luxta Hebræum habetur, nifi
vas olei.nullaq; fit mentio vn &ionis.Cui air:vade,petetibi va
sa foris ab omnibus vicinis,vaſa vacua non pauca.Et ingredieris egy
clandes oftium ſuper te a super filiostuos . Ne demerita alicuius
impedirent executionem miraculi,ſolam religioſam matrem
cu filiis recte inftru & is mandat adeſſe miraculo.clauſo oftio
Gfundesfuper omnia vafa haciet cü plena fuerint,tolles. Hebrai
cè habetur. & plenum facies mouere.Inftruit ipſain ve funden
do oleú non defiftat videns primú aut ſecundum aut quod
cunque vas impletum, ſed faciat illud impletum amoueri &
impleri aliud.fuitý; ab co , & claufit oftium ſuper fe super fi
lios fuos. Vide ſan &tæ mulieris fidem : & propterea affecutam
effectum promiffi miraculi.ili afferebant vaſa ad eam : ipfa
infundebal.Cung;plena effent vafa ,dixit ad filium fuum ,affer mihi
adhuc vas: & dixit ad eam , non eft vltra vas:ftctitý; oleum . Venit
autem illa ,& indicauit viro dei. Nomen eſt Elohim . Non au
det mulier inconſulto viro dei vei oleo diuinitus multiplica
, to : vtvndique huius mulieris ſancticas monftretur. qui ait:
vade, vende oleum & redde creditori tuo, eu in ego filii sui viues
de reliquo.
Vít autem quadam dies, & tranfiuit Elifah ad 3 unem : erárque
FI ibimulier magna.opibus. qua cogit eum ad comedendum pa
nem : cúnque frequenterinde tranfiret.Superfluit frequenter.di.
wertebat ad eam ad comedendum panem . Dixitque viro fuo : ani.
maduerto quod vir deiſanctus eftifte qui tranſit pernos frequenter.
lusta Hebræum habetur. ecce nunc noui quod vir Elohim (an
Etus ipfe tranfiens per nos iugiter. Dicendo ecce nunc noui,ma
nifeftat víq; ad tempus illud ſolicite vacaffe ad cognoſcen .
dú an Elifæus eſſec vir fan & us: & ex frequenti diuerfione ad
comedendúibidē, nouiffe fan & itaté cius. fobrietatem enim
viderc
 QV ARTI REG .
videre pluries potuit : famam quòd effet vir Elohim ſcicbat:
inodeftiam eiuſdem toties viderat: ncc eſtà ratione alienum
quòd aliquod miraculum eius audierat. & propterea ex ex
cerioribus fignis humano more dixit, ecce nunc ooui quòd
vir Elohim Elifæus fan & us ipſe. Faciamu queſo canaculü par.
uum.Parui refere quòd hebraicè habetur. Canaculü muripar
uum , muratam ergo aulam faciendam proponit: fubiuncta in.
nuunt quod non douaaula eſt exintegro ædificata,ſed in ſu
periori parte domus ædificatus eſt murus diſtinguens aulam
paruam pro Eliião à reliqua parte amplitudinis illiusconti .
goationis. nam inferius fubiungitur quod mulier hæc aſcen
dit in aulam Elifæi ad popédum fuper illius le & ulum filium
defunctum . ideo enim meminit hic inuri quia ſolo interſti ·
tio muri fieri poterat aula ponamusý; ci ibi leftum menfam
ſellam & candelabrum : & cum veniet ad nos,manebit ibi.
Fuit igitur dies venit illuc: diuertitque in canaculum , ore
quienis ibi.aliis enim vicibus diuerterat ad comedédum ,mo
dò autem etiam ad dormiendum . Dixitque ad Ghechazi pwe.
rum ſuum ,voca Sunamithem iftam : vocauit eam , softerit ante
cum.Et dixit ad puerum ſuum .Vide modeſtia Elifæi, quod oec
per ſeipſum alloquitur mulierem . dic quafo ad cam ,ecce fedule
in omnibus miniſtrastinobis.luxca Hebræum habetur. Ecce folie
citafti nobis omnia ſolicitudine ifia.Hebraica dictio folicitudiné
cum timoreſignificare potius videtur:ad infinuandum reue
rentiam qua mulier hæc profequebatur Elifæum exhibendo
ci & miniſtro eius omnia opportuna. quid vis. Superfluit vis:
legendum eſt. quid faciam tibi?Gratum fe cribere nititur, in .
terrogando fi quid fa & urus eſt pro ea . aneſt loquendum pro te
ad regem vel ad principem militia? Hinc apparet quod iam Eli
læus fecerat miraculum aquarum in bello contra Moabitas :
& propterea gratiam regis acprincipis militiæ habebat. que
reſpondir,in medio populi mei habiso. non ſum vaga non erola,
ſed quieſco non ſolum inter conſanguineos , led etiam cum
vniucrlo populo meo : ac per hoc no cgeo íterceffore ad rege
aut principem militiæ . Etait,quid ergo vult vt faciam ei ?Recer
ſerat mulicr à conípectu Elifæi: & colloquédo cum miniſtro
ſuo dixit Elifæus iusta Hebræum .& quid faciendum ci? Soli
citudo grati animi ipfius Eliſæi per hoc deſcribitur.o dixis
Ghechazi, ne quares, filium cnim non habet . Hebraicè habetur.
Sed filiusnun ipfo orir cius fenex. Non audet Gbezi miniſter
Eliſai
 CAPVT IIII. 281
Eliſwi petere filium mulieri: ſed percontanti Eliíxo quid fa
ciendum à fe eft mulieri,aperit indigentiam mulieris: vide
licet,quod caret filio, & (quod amplius eſt ) habet maritú ſe .
Dem . Et ait,voca eam . Hinc apparet quoddiximus: mulierem
videlicet receſsiſſe. vocawirque cam , ofterit in porta. Hinc in
finuatur quòd eriam prima vice nun ingreſſa eſt aulam Eli
ſæi,ſed manfit in porta.commenda :ur enim mulieris mode
ſtia ac reuerentia . Et dixis ad eam . loterpres addidit ad eam :
ſubiuncta tamea teſtantur quòd oon ve priusper mioftrum ,
led per ſeipſum allocutus eſtcam . in tempore ifto in hac eadem
hora ſivisa comesfwerit habebis in vtero filium .Iuxta Hebræum
habetur.parationi iftificuttempus vite ,tu ample&tësfilium . Tem
pus vitæ fignificat annum ſolarem , eo quod viuificatiuus eſt
motus ſolis: vt vbique experimur. Ita quòd paratio iſta ficut
tempus virę,demoſtrat idem tépus futurum ia anni circulo :
torú coim hoc circumlocutio eft eiufdem temporis in illius
anni reuolutione . Parationis autem nomen commune valde
eft apud Hebræos diuerfis materiis.dicit itaque in paratione
iſta : & declarando de quali paratione loquitur, fubdit ficut
tempus vitæ,ſubaudi efficiet parationem iſtam.tempus eniin
vitæ hoceſt ſolaris circulus efficit fingulis annis diſpoſitio
nem vnam & eandem ſecundum menfuram temporis. Hunc
autem efle literalem ſenſum , teſtatur repeticio horú verbo
rum paulo inferius.Et dicendo tu amplectens filiú,plus pro
mittit quàm conceptionem & generationem filii . Dam pro
mittendo amplexum filii, promittit etiam vitam matris in
parcu.at illa reſpondit,noliquafo domine mi vir Dei , noli mentiri
ancillæ tuæ. Hebraice habetur.no domine mi vir Elohim nõ mens
tieris ancilla tua . Reueréter ſupplicat ve oon imprecando co
cupitum bonum , hoc dicat Elifrus (quoniam imprecationes
non ſunt cereç, ſed fæpe vapæ )fed vt dicat efficacia veritatis
diuini verbi.hoc enim eft rogare vt non mentiatur. Non eſt
cnim ſenſus, nõ mentieris, hoc eſt nodices mendacium : iam
enim dixerat,nec ſuſpicabatur Elilæum ex ioteotione men
tiri. ſed eſt ſenſus, non mentieris quo ad effe & um futurum
quem dicis: quod eft di& u, non fit imprecatio, fed prophetia
verbum tuum . Es concepit mulier a peperis filium in temporeco
in hora eadem qua dixerat Eliſaus.luxta Hebræum habetur.o
peperit filium parationi isti ficut repus vite quam dixit ci Elifah .
Pondera prudés le &tor hanc repetitioncm corundem verbo
No rum ,
 QVARTI REG .
rum ,fignificantiú tempus prophetatum ab Eliſco :vt perpeg
das circumlocutioné eſſe téporis redeuntis er circulo ſolari.
clare enim reperitur totum hocpro tempore natiuitatis filij,
Creuit autem puer: & cum effet quadam dies,egreffus eft ad pa
prem fuum adme fores .Superfluit & :fignificatur enim quòd
ſuit ad patrem ſuum exiftentem cum melloribus.Et dixit pa
zri (wo,caput meum doleo. Hebraice repetitur. caput meum . nec
explicatur verbum aliquod dolendi,fed fubintelligitur.o
dexit puero, tolle duc cúm ad matrem fuam .Tulitq; cum , o ada
duxit eum ad matrem ſuam :ſeditquc fuper genua cius vſque ad mes
ridiem & mortuus eſt. Aſcendit autem & collocauit eum super le
Etum viri Dei.Semel pro ſemper intellige nomé Elohim cum
Elifæus dicitur vir Dei. clauſie oftium fuper eum . ne ab ali
quo videretur puer mortuus , ſperans illius reluſcitationem
ab Eliíxo.x egreſfa eft. Vocauitque virum (uum ait:mitte mes
cum obſecro vnum de pueris & almam , o curram vſque ad virum
Dci Qureuertar. Ec dixit,cur vadis ad eum ? hodie non funtcalenda
neque ſabbatum . Hinc apparet quòd diebus ſacris cogucoie
bant ad prophetas ad audiendum verbum Dei. que refpödie,
padam. Hebraice habetur.pax. hoc eſt bona cauſa memouer.
quæſierat enim vir eius cauſam : & idco ipla reſpódit bonam
efTe cauſam.paz enim Hebraico víu omne bonum fignificat.
Strauitque afinam o dixit pucto:mina ovade,ne mihi mora fa
cias equitando nifi dixcro tibi.
Profecta eft igitur, venit ad virum Dei in montem Charmel:
cúmque vidiffetcā vir Dei è contra,aitad Ghechazi puerum ſuum ,
ecce Sunamii hisilla . Nunc curre quaſo in occurfum eius, o dicci
? cEténc agitur circa te o circa virum tuum by circa filium tuum ?
que reſpondit, recte. Hebraice babetur.num pox tibi,num pax vi
yo tuo,num pax puero?Odixir,pax.Hebraico morc loquuntur.
Nec mentita eſt mulicr reſpondendo par :quoniam viocen
do ſeiplum hoc dixit.fan &taenim mulier maternú ſuperando
affe & ū, interpretata eft filij mortem in bonú à diuina fuille
prouidentia : & propterea fecundum culmen rationis loqués
verum dixit ,tacés quod erat materni affectus.Ervenit ad vie
rum Dei in mõtem & apprchcndit pedescius;acceßitque Ghechee
vi vt amoueret eam : @dixit vir Dei, dimitte illam quia anima e
jus in amaritudine et a dominus celauit à me & non indicauis one
hi. Hinc clare habetur quod donum prophetiæ neque lem
per cft in prophetis neque adeft eis ad libitu. Et dixit, an pe
 CAPүт IIII. 282
tiui filium à domino meo: Verum dicit:quia ipſa no petierat,fed
Ghezi propoſuerat.nčne dixi,ne illudas me? Orbatam effe tam
cito filio cenſet perinde acfi non habuiſſet filiú: & propterea
falſum fibi prædictum fuiffe defilet,cum prædi & ú fuit ei ha
bebis filium . & c. Et ille ait ad Ghechazi: accinge lumbos tuos, v
tolle baculum meum in manu tua ovade:fi inueneris quempiä non
Salutes cum ,& fifalutaucrit te quiſpiamnon refpondeasc. Propter
duo fit huiuſmodi mandatum.alterum eft ad tollendum mo
ras inter ſalutandum ſolitas obrepere: alterum eft ad indicó.
duns filentium miniſtro,vt deuote abſque diftra & ionemen
tis properaret ad executionem tanti miraculi. & pones bacu .
lum meum ſuper faciem pueri . Seogbili enim ſigno vri conſue
uerant ad faciendum miraculum : & propterea baculum ſuú
apponendum ſuper faciem pueri mádat Elifæus, fperás ope
saturum deum per hoc medium vitam pueri. Porromater puo
ri ait, viuit dominus viuit anima tua ſi dimittam te . Quanuis
mater clauem cubiculi Eliſçi dederit miniſtro cuati cum bam
culo Eliſxi( clauſerat enimoftium ) aon tamen credidit ſuffie
cere ad reſuſcitationem pueri mioiſtrum , ſed ipfum exegic
Eliſæum . Surrexit ergo & fecutus eft cam . tum vi&tus precibus,
tum minus confideos de efficacia miſsi miniſtri cum ſuo ba
culo. Gbechaziautem pracefferateos & pofuerat baculum fuper fa
ciem pueri,o non erat vox nequeſenſu .Non eſtmirū hoc: quia
nec matris nec ipfius Elifæi plena fiducia ſuffragata eſt.se
werfuſque eſt in occurfum eius G nunciauit ei dicendo, non furre.
xit puer .
Ingreſúſq; eft Elifah in domum : & ecce puer mortuus iacebat fun
per lectum eius. Ingreſjúfq;eft claufit oftium fuper fcopuerum .
neimpediretur orasurus deum pro tanto miraculo. Vnde &
ftatim fubditur. O orauit ad dominum .vc intelligamus no ex
poteftate miraculum facere, fed fupplicando . Et aſcendit
incabuit fuper puerum.Modus orandi deſcribiturimitando pa
trem ſuum Eliam reſuſcitantem filium viduæ . fimili çiqui
dem modo proftrauit ſe Eliſzus orando ſuper puerum tan
quam ſupermateriam miraculi. pofuitque os fuumfuper os eius
Qoculos ſuos ſuper oculos eius o manus fuas ſuper manus eius, a
incuruanit se super eum . Quanuis non fit explicite ſcriptum
fimilem moduin ſeruatum ab Elia fuiſſe , explicatio tamen
iſtec ſcripta hic infayat fimilem modum ſeruatum fuiſ
fe ab Elia, & fignificatum implicite ( cribeado y menſus eſt
Nn ij
 QVARTI REG . 1

fe fuperpuerum . Pertinet autem ad manifeſtádum mentein

cá Eliæ quam Eliſæi modus iſte:manifeſtat enim quod val
demagnipendebac vterque opus miraculi huius . in aliise
nim miraculis apponebacur manus: in hoc autem tam arduo
totum corpus expanditur fingula membra fingulis commen
Surando, vt arduum valde opus infinuetur. Et nihilominus
quemadmodum fale vſus fuerat ad fanandum aquas Iericho,
ita hac commenſuratione corporis vtitur ad reſuſcitandum
puerum vcinftruméto ſenſibili diuinitusfibi infpirato.oca
lefacta eft caro pueri.Ne fis ita rudis vt intelligas ex calore car
pis Eliſai calefa &tam carnem pueri:quoniaaperte ſcriptum
eft quòd puer mortuos iacebat in letto. ſed primus effe & us
vitæ í puero reſuſcitato deſcribitur ,caro pueri calefa & a,pro
culdubio ab interna vita . patratum eſt fiquidem miraculum
hoc non fimul perfe &tú quo ad omnes effe & us vitæ , ſed pau
latim : & primus apparens vitæ effe & us fuit calor carnis.ie
ge in euangelio mar. cap.8.cæcum paulatim illuminatum à
domnino:& non miraberis miraculi opus quandoque non fi.
mul integre fieri,fed paulatí. Reuerfusq; est deambulanie in
'domo ſemel buc illuc. Reuerfus ex lectulo ad pauimentú 20 .
1x bis deambulauit: ſemel huc & ſemel illuc, vt fcribitur he
braice. Diuerſus orandi modus deſcribitur.primii enim ora
uit proſtratus ſuper corp pueri mortui,deinde orauit deam
bulado : veipfa diverſitas modicorporalis litus inſinuarer di
uerfitatem mentis Eliſxi.quemadmodum enim diuerſitas fi
tys renouatio eft corporis, ica profe & us mentis eius per hoc
aperitur & tanquá renouata més prophetæ ſignificatur: ficut
vere vila reſuſcitatione pueri in carne calida, iam certus de
obtento miraculo longe maiori fiducia cum magna animi
hilaritate orabat pro perfectionc miraculi. Scribitur autem
cum terminis bis deambulaffe, ne lögum tempus interceptú
putares. afcendit o incubuitfuper eum . Iterum proprio cor
pore vtitur vtinſtrumento diuinæ operationis,iterum ſe hu
miliat profternendo le ſuper puerum in oratione vt prius.
ſepties. Hebraice habetur.o- fternutauit puer vſque
oſcitauis puer
ad ſeptē vices , & aperuit pucr oculos fuos. Ecce progreffus in ef .
fećtibº vicæ. Et ille vocauit Ghechazia dixit,voca Sunamithem
hanc: qua vocata venit ad cum :quiait ,colle filium ruum. Queve
nie o corrwis ad pedes eius, o adorauit ſuper serram . Maximum
koooris fignum , ſolitú tamen exhiberi eciam hominibusex .
bibuic
 CAPVT 1 .
hibuit mulier Elifæo.Vbi & cerne diſparitatem quod maro .
re affecta ob mortem filii teouit pedes Eliſæi:læta autem ob
reſuſcitatum filium non tangit pedes Eliſæi,ſed iuxta pedes
fuper terra ſe profternit,ſolitam ſeruansmodeftiam ( quano
audebat tangere Eliſæum ) quam materous dolor obliuioni
tradiderat. tulutaf.lium fuum egreffa eft. Nihil moræ traxit
in aula Eliſæi; ſed ſuſcepto filio egreffa ftatim eft : adexem
plum mulierum conuerſantium cum viris ſpiritualibus.
T Elifah rowerfus eft in Ghilghal,non quod inde immedias

ra, o filä prophetarum habitabant coram eo:dixita; vni de pucris

suis. Hebraicè habetur.puero ſwo.No ſcribitur multos habuiſ.
ſe mioiſtros.pone ollam grandem ,et coque pulmentum filiis pro
phetarum .Et egreſſus eft vnus in agrum ve colligeret olera : inuenic
que virem agreftem, & collegieex ca colocynthidas agreftes. Tan .
quam fylveſtres cucurbitæ & amaræ valdedicuntur. Qimo
plewit pallium ſuum :creuerſus concidit in ollam pulmenti, non e
nim cognouerunt.Infuderunt ergo viris vtcomederent: cúmquegu .
Staffent depulmento,clamauerunt& dixerunt, mors in olla vir Dei.
Magoa amaritudo quali præ ſe ferens morté clamatur : & ad
virum Dei (qui ollam præparari fecerat)recurſus habecur.o
non potueruntcomedere. Et dixit,afferte farinum .T ali ſigno ſen
fibili inspiratus à Deo vſus eft ad hoc miraculum.cumi; attu
liffent,proiecit in ollam : wit, infunde populo o comedant : none
fuit amplius quicquam amaritudinis in olla. Hebraice habetur.
@non fuit res mala in olla . Miraculum vere fuit, vt cucurbitze
illæ redditæ fuerint habiles ad eſum ex ſolius farioæ appo
fitione.
Vir autem quidam venit de Bahal ſalira,deferensviro Deipaa
mes primitiorum viginti panes hordeaceos. Hebraice habetur
abfque coniun &tione .panes primitiarum ,panes viginti hordes .
ceos.exponendo fiquidem panes primitiarum ſubiúgitur ap
pofitiue panes viginti hordeaceos. Appellantur autem panes
primitiarü ,panes ex primis frugibus facti. O frumentum no
wum. Hebraice habetur.& toftum.hoc eft grana critici ex prço
cocibus fpicis tofta.in peraſua. Hebraice habetur.in vefteſwa.
vt hinc modica quantitas intelligatur. & dixit, da populo or
comedane.ſciebat enim futurum miraculum . Refpondira; min
niſter eius,quid dabo hoc coram cētum viria? em dixit, da populo con
comedăt: fic enim dixit dominus comedent& fupererit.Pofuit itaq;
Na u coram
 QVARTI REGO ,
coram eis:qui comederunt. fuperfuit iuxta verbum domini Nol.
lum ſenſibile inſtrumentum appoſuit Eliſæus ad multiplica
dum hos panes nifi divinum verbum, vt cognoſcamus diui
Dam virtutem operari miracula prout vult.

CAPVT V.
Ahaman autem princeps militia regis Syrie crat vir
magnus corā domino fuo& honoratus.Hebraice ha.
berur. Goclcnatus facie.non ſolum magnus apud
regein ſuum , ſed etiam excellens ſecundum ſe
ipfum narrat.Erveriuſque ratio ſubditur ſalus Syriæ ab ho
ftibus per eú à Dco data perillum enim dederat dominus falutem
Syrie:erátq; vir fortisodines.Hebraice no habetur diucs ſed .
& virfuitpotensfortitudine leproſus.Fortitudo tá apimi quam
corporis deſcribitur fimul củ lepra. Porro de Syria cgteßifuce
rani latrunculi.Hebraice habetur.affociati. Nó male interpres
antiquus intellexit latrunculos , pro quanto proculdubio fi
gnificantur aſſociati viri ad prædandum :hoc eft excurfiones
faciendas in terras hoſtium . & captiuam duxcrăt de terra Iſrael
puellam paruam : qua erat in obfequio vxorisNahaman , Dixirque
ad dominam fuam :vtinam dominus meus eſſet coram propheta qui
eft in Someron , profcfto. Parui refert quod Hebraice habetur .
tunc curaret eum à lepra fua.fonátenim verba puellæ quòd fta
tim curaretur à propheta. Ingreßus eft itaque Nabaman ad
dominumfuum , & nunciauit ci dicendo :fic fic locuia eft puello
que eſt de terra Iſrael. Dixitque rex Syria,vade, o mittam . He
braice habetur.vade ,venio mittam litcras ad regem Ifrael.hoc
eſt diſpone de aditer & redi ad me & mittam literas. o pro
feétus eft,ootulit fecum decem talenta argenii & fex millia autco .
rum ,a decēmutatoria vestimenta. Er detulit literas ad regemIf.
rael in hac verba: cum acceperis epiſtolam hanc,ſcito quòd miſiad
de Nahaman ſeruum meum vt curescum à lepra fua.Executio ſcri
bitur fimul cú præparatis & rebus & literis. Cumq;legiſfet rex
Ifracl literas,ſcidit veftiméta fua.ob verba ſonátia blaſphemiá:
vtpote petédo ab homine id quod folus deus pręſtare poteft.
ait,an ego fum deus. Nomé eſt Elohim :fed de vero Deo ſe
loqui manifeftat fubiungedo opera propria fummo Dco.vi
occidere poßim e vinificare.quod hebraicc habetur. ad mortifi
candum & viuificandum , folius enim fummi Dei eft ad libica
mortificare & viuificare, qui folus eft dominus vitæ & mor
 CAÞ V Ť v 282
tis.quòd ifte mittit ad me ad curandum virum à lepra fua: idco fiə
tote quafo & videte quodoccaſionem querat conirame.
Er fuitcum audiffet Elifah vir Dei quod ſcidiffetrex Ifrael veſti.
menta fua,mifit ad regem dicendo:cur( cidifli veſtimenta twaveniat
queſoad me, o ſciatprophetam eſſe in Iſrael. Rer Iſrael ad ver
ba attendit : Elifæus autem attendit ad ſenſum verborum &
ideo dixit ,quare ſcidifti veſtimenta tua tanquá no effet pro
pheta in Iſrael à quo poffit miraculú huius fanitatis haberis
non enim rex Syriæ petebat vt rex Iſrael per ſeipſum ſanita
tem redderet Nahaman ,fed per prophetam que puella dires
rat. Venit ergo Nahaman cü equisfuis & curru ſuo:ofletit adpor
tam domus Eliſah. Mifitq; ad eum Eliſah nuncium dicendo. Cerne
in quanta deus prophetá ſuum authoritate feruat,vt infpira
uerit cum ad non egrediendú, ſed ad mittendum nunciú ve
nienti ad ſe principi.vade o lanareſepsiesin Iarden,& reuerte
tur caro tua tibiç mundabitur.Numero coſectato in lege Mo.
ſis vtendum infpirauit deus, in teftimonium veritatis legis à
Deo daræ Mofi Iraráſqueeſt Nahaman & abiuit, eo dixit:puta
bam quod egrediendo egrederetur ad me, fans inuocaret nomen
domini Dei ſui, tāgeret manu ( ua locü lepra y curaret me. Nõné
meliores funt amana aparpar fluuiidamaſciomnibus aquis Ifrae
lisenónne lanabor in eis emundabor?vertitque fe Gabiuit in ira.
Ipſemec teftificatur quod non ex qualitate aquarú Iordanis
mundari poterati Acceſſerunt autem ferui eius, c locuti funt ad en
atque dixerunt:parer. Hebraicè habetur.pater mi. Honorabile
noinen patris apud priſcos fuiffe hinc patet.fi rem grande pro
pheta dixiſſet tibi,certe facere debueras. Parui refert quod hea
braice habetut. nónne feciſſes ?ſententia enim in idem redit.
quanto magis cum dixit tibi,lauare e mundaberis? Deſcendit igi
tur & lauit fe in lardon ſeptem vicibus iuxtafermonem viri Dri:
Breuerſa cſt caro eiusficut caropucri parui, & mundatus est.
Reuerfüſque eſt ad vitam Dei cum toto comitatu fuo: gvenie
& petit coram eo ou dixit , vere ſcio quod non fit dcus alius in tota
terra niſi tantum in Iſrael. Hebraicè habetur. ccce nunc nous
quod non Elohim in tota terra niſi in Ifrael.Curatus eſt non ſo
luin in corpore, fed etiam in animo: agnouit & profeffus eft
non ſolum Deum Ifraelis effe verum Deum ,ſed etiam effe
ſolum Deum & omnes deos gentium non eſſe deos.nuncigi
tur rollequafo benedictionem à ſeruo tuo.Munera appellaebene.
dictioné,eo quod non vt merces,fed loco gratiarum ačtionis
Nn iiij prodibant
 QVARTI REG:
prodibant ab animo eius. At ille reſpondit, viuit dominus ante
quem ftoquia non accipiam . Hebraicè habetur, in cuius ftetifa
cie ſiaccipiam.luxta morem Eliæ iurat manifeſtando ſe oraf
ſc pro ipſo Nabaman : hoc enim ſonant verba in cuius fteti
facie. Iurauitq; ſe non accepturum munus etiam pro gratis
rum a&ione , ve ar&ius afficeretor Nabaman culcui fummi
Dei, videodo omoi ex parte liberaliſſimam gratiam in pro
pheca ſummi Dei. vimi; faciebut yetolleret, o renuit .Dixirque
Nahaman ,vt vis. Superfluit vt vis. fed obfecro concede mhi ſervo
two vt rolam onus duorum burdonum de terra . Hebraicè habei.
o non dabjeur quafo feruo two onus paris mulorum terra ? Incerro
gatiue legendum eft :ſcribitur enim fupplex petitio vt one
récur duo muli terræ. Etmoduspetendi negatæ ſuſceptioni
muserú congruit: perinde ac dixiffet,negas ſuſcipere mea ,
núquid etiam vegabis dare tuum , modicum videlicet terræ .
poterat fiquidem Nahaman abia; Eliſæidono onerare mu
los proprios terra ad vehcndú illam :ſed voluit prophetæ do .
no affici terram vehendam , vt prophetica benediétione be
ncdicta eſſet illa terra vehenda. Ec diccodo dabitur, ioduit
quod de terra domus in qua erat Eliſæus pecebat onus duo
fum mulorum : non coim niſi datam poterat illam accipere.
Ita quod benedictionem propheticam cupiebat vtrinque: ex
dono videlicet & ex terra data ,vtpote re ipfiusprophetx. nó
enimfaciet vltraferuus tuss holocauſtü & facrificium dius alüs niſi
domino.Hinc ipſinuatur quod pro altari conftruendo ſummo
deo terram hanc petebat:alioquin non ſubiuoxiſſet quia non
faciet vltra feruus tuus holocauftú & facrificiū Elohim aliis
nili lehouab.vere enim conuerſus erat non folum ad crede
dum , ſed etiam ad ſacrificandu ſummo Deo duntaxat. Hoc
autemfolum eftde quo depreceris dominum pro feruotuo. Hebraicè
habetur.Inre ifta ignofcet Tehowah ſeruo tuo. Non petit vt so
get Deum pro ſe:ſed proponit ſe in omnibusquæ diuini iunt
Culcus rectc habiturum , & in vna duntaxat actiane petit 10
lerari ve non imputetur fibi ad peccatum contra Dcủ quando
ingredietur dominus meus domü Rimmon vt adoret ibi,o ipſe ini
xus erit fuper manum meam et adorabo in domo Rimmon . Aduerte
prudens le& or quod bebraica dittio quanuis communiter
interpretata fit adorare, proprie tamen non ſignificat adora .
tionem , ſed exhibitionem figni honoris in ipfius honorantis
perfonæ curvatione, fiue curaatio huiuſmodi fieret genofie
sione
 CAPVT V.
rione fiue proftratione fiue capitis & humerorum inclinan
tione.ita quod non fignificatur a&us interior,ſed a& us dun .
taxat exterior honoris. Et itaque ſenſus quod curuante ſe
rege in templo Rimmon Deo ſuo Rimmon , ego quoq; me
curuabo quia rex innititur ſuper me. Ethæc elt actio quam
ignolci Gibi à Deo petit. adoranse co in codem loco ,ignoſcatmihi
dominus feruo tuo pro re haco Juxta Hebræum babetur, adoran .
te me in domo Rimmon ,ignoſcet Iehovah ſerwo iuo in re ifta . Ma
goiaffe &tus teftis eft repetitio ifta.
Dixitque civade in pace. Quæſtiones duz hinc oriun
tur:altera an verba iſta Eliſæi annuant voto Nahaman ,affire
mando quod deus ignoſcet. altera eft an incuruatio huiuſ.
modi fuerit licita. Solutio primæ quæftionis eſt quod ver
ba Eliſæi cum fint valde communia, ftant cum permiſſione
illius curuationis : & propterea et vi ſermonis non affirmant
Deum ignoſciturum feu non imputaturum ad peccatum .
Solutio autem fecundæ quæſtionis eſt quod aliud eſt loqui
de genuflexione imitatiua genuflexionis regiæ , & aliud eſt
loqui de genuflexione obſequii. nam genuflexio imitatiua
eft eiufdem fpeciei cum genuAcxionc quam imitatur : & pro.
pterea effet genuflexio idolatra quemadmodum genuflexio
regis. Sed de huiuſmodi genuflexione non eſſe ſeimonē te
ftantur verba ipfius Nahaman proponentisgooſćicntiæ ſuz
ſcrupulum confiftere in loco & tempore talis obſequii :quia
videlicet in templo Rimmon tépore quo rex adorabat Rim
mon , ipſum Nahaman genuflectente rege oportebat genu
fle & ere eo quod rex innitebatur fuper eum . & quemadno
dú rege ftante oportebat ipfum ftare, ita rege genuflectente
oportebat ipſum genuflectere. De huiuſmodi itaque genu
Aexione obſequii eft quæftio : & dicimus quod fecundum ſe
erat licita: co quod obſequebatur genuflexioni regis abſo
lute , & non relatiue ad idolatriam.genuflexio enim ipfa re
gis actio quædam eft fecundum fe non mala ,fed iniquitatem
idolatriæ habet annexam ex idolatra mcote regis : miniſter
autem obſequens genuflexioni & non relationi ad idolum ,
pó eſt particeps criminis. quemadmodum nobiles comitan
tesregem cuntem ad concubinamn ,nó ſunt participes pecca
ti : eo quod non comitantur eum quatenus vadic adpeccan
dum ,fed quatenus vadit illuc abſolute:ipfum enim ire fecú .
dum fe nullum eft peccatum . Quanuis auté huiuſmodige.
nuflexio
 QVARII REG.
nuflexio obſequii ſecundum fe non fit mala, ſpeciem tamen
mali præ ſe fere ratione loci & temporis ,nifi perſona cogni
ta fit exempta ab idolatria. nam fi perſona obſequens ibi túc
fimilis aliis habetur, genuflexio eius quantuncuque ex pro 1
pria intentione non fit mala,occafionem tamen præſentibus
dar exiſtimádi quod ipſe facit ficut alii genuflexeotes ido
lo. fi vero perſonanota eſſet aliena ab idolatria,ceffaret fpe 1
cies mali: & conſequenter ratio ſcandali ſeu exiftimationis
quod iple genufle & eretidolo.Et quia Nahaman & verbo &
facto (ædificando ſummo deo altare illiq; ſacrificado , & pro
firendo ipfum folum effe Elohim publicabat ſe alienum effe
ab idolatria, ideo obſequium quod præſtabat regi in templo
Rimmon adoráti,necin ſe erat malum nec habebat fpeciem
mali, & propterea Eliſæus nó dixit ei hoc effe peccatum , nec
affirmauit ignofcendum à Dco : ſed dixit vade in pace. ipſe
autem Nahaman more bonarum mentium timebat cul
pam : & proptereapetiit fibi ignoſci non imputando ad cul
pam.abiísque ab co electo tempore. luxta Hebræum habetur.
prandio terra. hoc eſt abiit per tantum terræ ſparium quan
tum itur vſque ad prandium , vel quantum itur duráte prao
dio.narratur enim quod non longe aberat quádo Ghezi mi
niſter Eliſæi venit ad eu.hic enim locus delcribitur prius : &
deinde narraturaduentus Ghezi ad eum , inchoando a cogi
tarione ipfius Ghezi,
I xit aurėGhechazipucr viri dei:ecce pepercit dominus meus

viuitdominus ſinon curram poft eum accipiam ab co aliquid .Et

fecutus e? Ghechazi poft Nahama:viditq; cum Nahaman currétem
polle, u deſiliit de curru in occurſum eius.ex reuerentia Eliſxi.
et air,reténe ſuntomnia? Etille ait,recte.Hebraicè habci.nü pax ?
Et dixit,pax.Moduseft loquédi Hebræorú & vt hinc habetur
Syrorū.dominus meusmiſitme dicendo:ecce modò venerunt ad me
duo pucri de monte Eph'raim ex filiis prophetarü,da quafo eis talë
tum argenti & veſtes mutatorias duplices. Heb.habei.duas. Vide
quot finxerit auaritia iftiusminiſtri.Dixitſ; Nahaman,melius
eſt vr accipias duo talenta. Hebraicè habcē. vclis colleduo talenta,
Verúq ; verbú eft imperatiui modi. precatur enim vt nó voú ,
fed duo & velit & tollartalenta argenti.& coegitcã.Simulan
tem Ghezi nolle duo talenta, ſed vaum , Nahaman cocgit ad
accipiédum duo ex magnitudine deuotionis ſuæ ad prophe.
tam
 CAPVT V. 286
tam Dei. ligauitá; dus talenta argenti in duobus facculis & duo
mutatoria veſtimenta , & impofuitduobus pueris ſuis.hoc eſt ipfius
Nahaman.o portauerunt anteeü.Cung; veniffet iam vefperi, lu.
Ita heb.habet.Et venit ad locă celfum ,otulit demanu coruin ege
depofuit in domo. Neſcio quis locus excelſus qui etiá munimé
quodda dicitur, narratur terminus ad qué venit Ghezi & in
quo pofuit res delatas à famulis Nahaman.po enim in domú
Eliſæi intulit illas, ſed in domum quandá illiusdoci excelf .
Crediderim ego finxiflc Ghezi quod in loco illo bofpitabá .
tur filii prophetarum , & propterea illuc vehendas effe res ile
las. & forte ſecundum veritatem locus excelſus erat in quo
etiam habitabant filii prophetarum qui erant in Samariaidja
mifitq; viros abieruni.
Ipfe autem ingreffus eft ,et ſtetit ante dominum ſuum . Hinc
apparet quod non indomo Elifæi recondiditses. se Dixitque ci
Elifah, vnde venis Gechazi? Ab itinere incipit diſcutere vicó
uincat eum . qui refpondit ,non initferuustuus quoquä. Asille ais
ad eum : nónne cor meum in præfenti erat quando reuerfus eft homo
de curru fuo. Paruirefert quod iuxta Hebræum habetur.nónne
car meum iuit quando vertit ſe vir de curru juo in occurſum tui. Af
firmat propheta internam ful partem iuiffe :hoc eft inftar
euotis fpiritualiter attigiffe mentis oculis gefta inter Naha
man & Ghezi. & hoc manifeſtat narrando a um quem feces
rat Nahaman occurrendo Ghęzi:ex hoc enim conuicit eum.
nunc igitur accepiſti argentum & accepiſti veſtes vt emas oliucta
O vineas @ oues et boues & ſeruos & ancillas.Juxta Hebræum
babetur, an tempus ad accipiendum argentum ad accipiendum
veftes, Conui&o Ghezi ex narrato tam occurſu quam modo
occurteodi, arguit eum quod acceperit argentum & veftes:
arguit autem à tempore,dicendo num tempus ad tollendum
& c. Et manifeſtat per boc o tépore quo ipſe Eliſzus nole
bat accipi oblata , nec ipfe Ghezi accipere poterat. Et dicit
hoc ad differentiam aliorum temporum quibus Elilæus ans
nuebat ve collerentur oblata, vt emas oliueta, Interpres pro
claritate addidit vt emas : nam hebraicè immediate leo
quitur. Goliuas & vineas ones Go boues, feruos & ancil
las. poftquam enim arguit eum de acceptione , arguit c
tiam de intentiooc: quod non pro filits prophetarum acce
perit,ſed pro oliuetis, vincis & c. Et lepra Nahaman adhe.
sebit sibiese femini tuo in ſempiternum . Poft reprehenfionem
adiungite
 QVARII REGI
adiungitur punitio terribilis: & tanto maior quanto diuina
authoritate excéſa ad femen eius in ſempiternum ſeu in ſe
culum eſt.cgrefúſque eſt à facie eius leproſou facutnix.Vide diui
nam iuftitiam ,ftatim efficientem quod propheta dixit.
CAPVT VI .
I xeraint autem filiü prophetarum ad Elifah : ecce queſo
locus in quo habitamus coram te,anguftus eft nobis.Es
mas. Hebraicè habetur. Ibimus quafo vfque ad I are
D den.de reipſis enim loquuntur , fétendo vt ire eis
liceat. tollantfingulide fylua materias fingulas . Hebraicè ha
betur. tollemus inde quilibet trabem vnam . Sentétia clara cft.
& faciemus nobis ibi locum ad habitandum , Deficit.ibi. Propo
nunt ſe ædificaturos ibi ( hoc eft iuxta lordanem ) locum cae
pacem ad habitandum ibi.o dixit,ite.Etait vnus, veniergo or
iu cum ſeruis tuis. Hebraicè habetur. velis obfecro a veni ci ſerie
uis tuis. Supplex loquitur bonus difcipulus. dixit,ego venia.
Ee abiic cum eis: venerintque ad Iarden, & fciderunt ligna.Accidit
autem cum vnus matcriam fuccidiſſet.Hebraicè habetur. Etfuit
ynus caderefaciens trabem , & ferrumfecuris cecidit in aquam.Su
perfluit ſecuris :000 fic mcntio formæ inftrumenti ferreiexo
1 clamauitque ille & dixir,hen hew heu . Hebraicè femel tantum
habetur.heu (leu ve) domine mi. Doleatis eft . & ipfum mutuo
acceperam . Dixit autem vir Dei, vbi cecidit ? at ille"monſtranie
ei locum :precidit ergo lignum o proiecit illuc, natauitferrum .
Ecce manifeſtum miraculum , propter quod parrata eſt bec
hiſtoria.Et ait,rolle:extendita; manum ſwam ,o tulis illud.
Ex autem Syriæ pugnabat contra Iſrael: confiliúmquc iniii

Iuxta Hebræum habetur.ad locum occultum mutum mafio mea.

Infidiæ fignificantur nomine manfionis. concludebat fiqui
dem in ſecreto confilio rex mitcédos aliquos milites ad cer
cum locum tum occultum hoftibus tum mutum:hoc eft cum
occultè tum cum filentio ,vt ex improuiſo caperet hoftes.
Miſt itaque vir Dei ad regem Iſrael dicendo:caue ne tranſeas ad
locü illum ,quia ibi Syri in inſidiis ſunt.Hebraicè habei.quia illuc
Aramei deſcendentes. Non dicit Syros ibi efle,ſei illuc deſceo.
dere. Miſit itaque rex Ifrael ad locum quem dixcratci vir Deio
preoccupauit cum . luxta Hebrçum habetur.folicitabunt eum
Miſsi à rege ſolicitè ioſtantes ad vidédum li Syri veniúc ad
locum fignificatum ab Eliſäo narrantur. & futurum tempus ,
refertur
 CAPVT VI. 827
refertur ad miſsionem regis. obferuauit fe ibi. Legendum
effet . & cuſtodietur ibinõ ſemel non bis. Effectus deſcribitur:
quòd videlicet rex tam in ſe quàm in ſuis ex huiuſmodi se
uelatione Elifæi cuſtoditus eft ab infidiis in illis locis no ſea
mel aut bis , fed iæpe, & futurum cuftodietur , refertur ad re
wuelationem Eliizi.
Et conturbatum est cor regis Syriæ propter hanc rem : vocauitque
fcrmosfuos & ait eis,quare non indicatismihiquis proditor mei fit
apud regem Iſrael? Sententia re &te redditur:quanuis Hebraice
verba breuiora Gint.Dixitque vnus feruorum eius:non domine mi
Tex,fed Elisab propheta qui est in Ifrael,indicat regi Ifracl verba
que locutus fuerisin conclaui tuo . Hebraicè habetur. in aula cu
bilis tui. hoc eft in ſecretiſsimo loco tuo. Dixitque ,ite videte
ubifit ,omittam & capiam eum :nunciatúmque estei dicendo,ec
ce eſt en Dothaim . Hebraicè habetur.in Dothan. Nomen eft ci .
uitatis,vtſubiun & a teſtantur. Miſit ergo illuc equos & currus
robur exercitus :venerúntque note, circundederuntciuitatcm .
Surrexit autem diluculo minister viri Dei,egreßufque estavi
dit exercitü in circumitu ciuitatis. Iuxta Hebræum habetur.
egreſſus eft , ecce exercitus circüdansciuitatem & equi & currus.
Non dicitur quòd egreſſus viderit exercitu :ſed tacetur mo
dus quo nouit exercicum adeſſe.incertum eſt enim an exic .
ritè ciuitate exiſtente in loco eminéti & viderit inferius ex
ercitum circundantem ,an exierit ab aula ad locum ſub diuo
& apparuerit exercitus circundans ciuitatem . Dixitſ; ei puer
çius,heu heu heu domine mi. Hebraicè babetur ſemel tantum
heu,vt fuperius.quid faiicmus ?Hebraicè babetur.quomodo fumo
ciemus?obſeſsi vt euadamus.Er dixit,noli timere. Echic quoque
interpres addidit noli : Hebraicè enim habetur , non timebi:
quia plures qui nobiſcã quàm qui cum eis. Fx quibus Eliſæi ver
bis apparetquòd ipſe Elifæus vidit multitudincm cuſtodien
tium ipſum quam miniſter eius non videbat.Cúmque oraſjet.
Legendum eft. Et orauit Elifah & dixit. ad confolandum mi.
diſtrum ſuum.domine aperi queſo oculoseius.noo corporis ,ied
interni Senſus. & videai.multitudinem quá ego video , fi vi
fio hæc fuit imaginaria :vel aperi oculos,hoceftad inftar 2
perientis oculos concede ve iſte vidcat corporeis oculis mul
titudinem quam ego video.Et hic ſenſus quadrat contexcui:
nam Elifæus multitudiné apparentem fibi petit videri ctiam
à pucro ſuo, ita quòd vnum & idem viſibilevidcatur ab vtro
que.
 QUARTI REG.
que.quod non faluaretur in viſione imaginaria, ſed in viſio
ne corporali: quoniá viĝbile oculis corporeis voum & idem
eſt apad diuerlos videntes : imaginabile autem cum intus ia
imaginatione fit ,diuerſum eſt apud diuerſos.caperuit domis
nus oculos pueri,a vidit &ecce mons plenuscquorum & curtuum
igneorum in circumitu Elifah. Ex eo quòd fit mentio montis , &
defcribuntur io circumitu Eliſæi equi & currus , infinuatur
quod monsille in quo eratElifæus apparuit plenus equis &
curribus igneis:no quod eflentvere ignei, ſed in fimilitudi
nem ignis, quemadmodú currus & equi apparentes in raptu
Eliz.& eratnon res ignis currus aut equorum ,ſed fimilitu
dines eorú ,quéadmodum fimilitudines rerum apparentes in
(peculis: & propterea erant viſibiles corporeis oculis , non ab
onnibus,fed ab iis quibus apparebát . Prouidit autem Deus
hanc apparitionem ad ſecuritatem Eliſæi & miniſtri eius, fi
guificando per hanc angelicam cuftodiam longe potcntio .
rern hoftibus circundantibus civitatem . Hoftes vero defcende .
sunt ad eum . Hebraicè habetur.Et deſcenderunt ad eum.procul
dubio exercitum Syrorum Eliſaus & puer eius iam ſecuri.
orauitque Elifah ad dominum air,percute quero gětem hacce
citate. non quo ad a &tum videndi,ſed quo ad a& um iudican .
di: vt videlicet videndo non diſcernerent quo irent & quis
eos duceret. percußiteosne viderent. Legendum eſt. cacitate
iuxta verbum Elifah . hoceſt non cæcitate abſolutè, ſed cæci
tate petita ab Elifæo. Et ſcito quod prius orauit Elifæus pro
huiuſmodi cæcitate & obtinuit gratiam , & poftea deſcendit
ad cos:quáuis fcribatur prius deſcenſus quam rario defcen
dendi.Dixit autem ad eos Eliſah :non eft hac vianec eſt hæc cimi
tus.Sciens cos iam huiuſmodi cæcitate percuſſos , dicit uco
eft hæc via.deſcenderat enim ad eos circúdantes ciuicacem ;
& propterea exiſtentes adhuc io via. Nec ineptitus eſt: quia 1
vere non eracilla via qua eundum illis erat ad inueniendum
1
Eliſæum notum eis : & fimiliter non erat illa ciuitas in qua
inueniendus erat Eliſæus quem quærebant.Secundum enim
fenfum hunc Eliſæum locutum fuiffe , teſtantur ſubiuncta
ipfius verba.requiminime oftendam vobis virum quem qwari
ris.Hebraicè habetur.venite poſt mo ducam vos ad virió quem
queritis.Et in hoc amicum fe præbuit eis,manifeſtans felcire
quem quærunt. N :c decepit cos:quoniam vere duxit eos ad
virum quæfitum , feipfum videlicet cognoſcendú in Samaria.
 CAPVT VI. 288
duxit eos in Someron . Cinque ingreßifuiffent Someron , dixit
Elifah ,domine aperi oculos iftorum.fimiliter non quo ad viden .
dum (venerant enim apertis oculis) fed quo ad diſcernédum
vbi funt & c.o videant:aperuitque dominus oculos corum , & vi
derunt [e effe in medio Someron .
Dixitq; rex Ifrael ad Eliſah cum vidiffet eos , an percutiam cos
patermi?Hebraicè repetitur,percutia ,ad fignificádú percur
donem omoium.R cuereotiaque regis erga Eliſæum cómē.
datur ex eo quòd appellabat Elifæum patrem ſuum . & me
rito ,quia curam regis habebat canquam pater:vt ſupraſcripta
teſtantur.Et ait:non percuties ,nequeenim cepifticosgladio two aut
arcu tuo vt percutias.Hebraicè habetur. an quos tulifti in gladio
suo & in arcu tuo tu percutions?qual dicat non eſſes percutiens
captos à te, percutere tibi liceret ſi in arcu & gladio cuo iſtos
cepiſſes.ponepanem & aquam , hoc eft cibum & potum . coram
cis , & comedant bibantavadantad dominum ſuum , Appara .
uitque cis apparatum magnum & comederüt & biberunt, & dimin
fit cos O abicrunt ad dominum fuum : & vltra non venerunt latro
nes Syria.Hebraicèhabetur.ſocietatem Aram in terram Ifrael.ve
etiam ſuperius dictum eft.non enim proprie latrones , ſed
coetus hoftium tanquam ad excurſiones faciendas fignific
cantur.Et hinc apparet fru & us officij Eliſæi ſubſecutus eciá
apud hoftes.

x .
citum fuum :afcendita; o obſedit Someron. Hiac habetur g
geſta prænarraca fuerunt tempore Benhadad regis Syriæ &
Ioram regis Iſrael. Dam Elias vſque ad mortem Ochoziæ
regis cui ſucceſsit loram ,fuitinter homines & Elifæus erat
miniſter illius.Faltáque eſt famesmagna in Someron,Ge ecce ob
fidebant cam :donec venundaretur caput afinioctogintaargěteis, o
quarta pars Cab ftercoriscolumbarum quinque argenteis N. omen
menfuræ eft Cab. ftercus autem columbarum non pro cibo ,
ſed pro igne emebatur ob penuriam lignorum .
Cúmque rex Iſrael tranſiret per murum ,mulier exclamauit ad eü
dicendo,falua me domine mirex.Qui ait,no te ſaluet dominus.Ira
ti verba ſunt imprecatiua mali ,co g petebatur ab eo quod
dare non poterat.putabat enim peti ſubfidium : & conícius
penuriæ & impotétiæ ſuæ excanduit dicens,no te faluet le
houah.Et quali iuftificans iram ſuam ,fubiungit penuriam ac
inpo
 QVARTI REG.
impotentiam ſuam.vnde te faluabo , an de area vel detorculari
Dixita; ci rex ,quid tibi eft ? qua refpondit:mulier hæc dixit mibi,da
filium tuum o comedamuseum hodie &filium meum comedemus
cras.Coximuſque filium meü o comedimus com: dixi autem ei die
altera,da filium tuum & comedamus cum , & abfcondit fili (uum .
Quod cum audiffet rex ,fcidit vestimentafua.execrando facinus
tam dirum.e ipfe träfibat fupermurum : viditq; populus cilicium
quo veſtituserat ad carnem intrinfecus . Ecce fructus Eliſæi in
rege:affligebat fiquidem ſe rer cilicio inſtrušus ab Eliízo
Nec refertquòd Hebraicè ſcribitur.faccum.in idem caim re .
dit ſententia : quoniam ad carnem Lacco vtebatur pro affli
&ione poitentiali ia taota corum peauria & oblidione rex
ipſe ad placandum Deum . Et ait rex :hæc faciat mihi Denise
hac addat. Nomen eſt elohim . & clt modus iurandi per im .
precationem mali fibiipfi.fifetcrit caput Elifah filä Saphat we
per eum hodie.Hinc inquitur quòd Eliſão ſuadente rex ſuffes
rebat obfidionem expe&ando Dei gratiam :ob hoc enim re
iecit cauſam in Eliſæum , & furibúdus iurat ſe ablaturum ca
put Eliſai.
Elifah autem fedebat in domofua, fenesfedebatcum eo. Qui
qualéſve fuerint fenes ifti ,certum non eft: fed ipſe coníeffus
atteſtatur viros graues Jeúmque cimentes fuiſſe.pramifica:
rex virum.ad præcidendum caput Eliſæi ,tantus fuit furor in
rege & antequam veniret nuncius ad cum ,dixit ad fenes,Eliſæus
diuinitus illuftratus manens in domo vidit quæ aduerſus ip
fum mandauit rex ,& manifeftauit ſenibus.nunquid fcitis He.
braicè habetur. num vidiftis. Et hinc quoque innuitur quòd
viri ſpirituales erant ſenes iſti:alioquin don dixiffet ad eos
Eliſusnum vidiſtis.quòd miſerit filiushomicide huc . Legen
dum eſſet.quòd mifitfilius homicida iſte.loram regem demon
ſtrat nominando eu filium homicidæ :quia erat filius Ach'ab
qui homicidium commiſerat occidendo Naboth,vt Elias in
faciem illi dixerat. Aprè quoque nomioat ipſum filium ho .
micidæ , quia in hac ačtione imitatus eſt patrem homicidam,
vepracidaeur caput mcum . Hincapparet quòd nuncius ille ad
præcidendum capat Elifæi miſſus erat. videte ergo cum venerit
suncius,claudire oſtium non ſonatis introirc eum :ecce enim foni
tres pedum domini cius poft cum ef .Vtintrepidè obfifterent au
cio regis,prædicit eis quòd rex fequitur nuncium ſuum pee
nités quod miſerit eum.ideo caim rex ſequebatur nuncium ,
quia
 CAPVT Vit.
quia poenituerat eum præcepiffe vt præcideretur caput Eli
ri.rediit enim ad feipfum , & perſonaliter venit ad querelam
sponendam coram Eliſxo. Adhuc illo loquente cum eis ap
it nuncius quideſcendebat ad cum : ait.non nuncios, ſed
e tätummalum à domino eft,quid ampliusexpectabo à dos
braicè habetur.ecce istud malum à cum Iehouah , quid
Iehouah amplius?Malum iftud demonſtrat taotami
siam vi matres comedant filios: & reiicit malum hoc in
de cum ſummo Deo tanquam in cauſam ; eo quod Eliſæi
confilio re ſuſtinebat obfidionem expectando Dei opem.&
propterea ſubiungit tanquam defperans , quid amplius fpe
fabo ad Iehouah :Hinc enim manifefe patet quod hactenus
[ perauctat in fummo Dco : & videos tantum malum ,táquam
hihil bodi ſuperfit perdita vita hominum ,dicit quid amplius
(perabo ad lehouah :hoc eft fummum Deum.
CAPyt VII.
Ixit anté Elifah ,audite verbü domini:ſic dixit domina,
in tempore hoc crasmodius ſimila in ſtaterevno erit,o
dwo mody ordes in ſtaterevno in porla Somerő.Necno
Jmē modij nec noméſtateris põderádú eft : quonia
Hebraicè métura quæda & quoddá pondus fignificancut.Ec
fimilç nomine floré farinçintellige:hoc eſt farinam optimá.
Respódica; dwxſuper cuius manü rex innitebatur,viro Dei: o air,
fi dominusfecerit eriam cataractas in cælo ,an erit quod loqueris qui
ait ,ecce videbis oculis tuis inde non comedes. Cacara & arum no
tnine intellige feneftras . iocredulusenim dux obiicit pro
phecæ quòd etiá Deus faceret feneſtras in coelo & ploerec
farinam ac ordeum , non venificaretur verbum Eliſæi.pro
pter quodmerito audiuit tunc futuram ipfius pænam ,quam
poftea paffus eft .
Vatsor autem viri crant leprofi iuxta iniroitum porta : qui
dixerunt ad feinuices , quid hic effe volumus doncc moria
1 mur ? Si ingreßi fuerimus ciuitatem , fames. eft in ca
moricmur ibi: & fi manſerimus hic,moricmur. venite orgo Girans
fugiamus ad caftra Syrcrum :ſi peperccrint nobis, viucmus, o fioco
cidere voluerint,moriemur. Surrexerunt igitur vefpere vt venisena
ad caftra Syrorü :cumque veniffent vfque ad principi caftrori sy .
rorum ,neminem ibi reppererunt Dominus aurem audire feccrat ca
jira Syrorumfonitum curruum equorum Scricum exercitus ma.
gni. Non imagitarius,fed fenfibilis conus magni cacrcitus
fedlu
 QVARTI REG .
fenfu auditusperceptus eſt:non falſas quo ad fonum quiat .
ditu ſentiebatur, quanuis quantum ad ſenfatum per accidés
exercitum curruum & equorú & c.fuerintdecepti: quia me
rebantur & decipi & terreri vt fugeret à meritis Eliſziquem
nouerant &experti fuerantprotectorem Ifraclis. dixerúnt
que ad feinuicem , ecce mercede coduxit aduerſum nos rex Ifrael re
ges Gethcorum.Legédum eft.Chitthcorum reges Acgyptiorum
ad veniendü contra nos. finitimos enim reges putauerunt con
du &os . Surrexerunt ergo o fugeruntin tenebris. Legendum eſt.
in crepufculo. Intelligendo tamen crepuſculum non diei,ſed
noctis . in principio enim no & tis fugerunt , vt ſubiun ta te
ftantur. Et reliquerunt tentoria fua & equos afinos ſuos , caftra
fecundum quòd erant:fugerúntque, animas tantum fuasfaluare ch .
pientes.
Igitur cum veniſſent leproſi iſi ad principium caſtrorum , ingreſi
funt tentorium vnum , o comederunt & biberunt:tulerúntque inde
argenturn awrum & veſtes, abierunt & abfconderunt: ar
werſiſunt venerunt ad tétorium aliud,tulerúntqueinde abic
runt & abfcondcrunt. Dixeruntque ad feinuicem :non re&tè facimus,
bec enim dies boni nuncio nostacemus:fi expectabimus vſque
ad lucem matutinam , ſcelerisnos arguemur : nunc igitur venite 6
camus nunciemus in domo regis.Crimque veniffentoclamaffens
ad portam ciuitatis, narrauerunt cis dicendo: inimus ad caftra sgo
rorum & nullum hominem ibidem repperimins, niſi equos o afines
ligatos fixa tentoria. Clamauerúntque portare: anunciauerunt
in palatio regisintrinfecus. Qui furrexit nocte o ait ad feruos
fuos, indicabonunc vobis quid fecerint nobis Syri: fciunt quodfame
laboramus,& idcirco egreſi ſunt de caftris vt latitent in agrisdicē
do, cum egreßi fuerint de ciwisatecapicmus cos viuos & ciuitatcm
ingrediemur.
Respondit autem vnus feruorum cius & dixit : rolantur que lo 1
quinque equi qui remanferunt in ciuitate ( quia ipfi tantü remanſe
rāt in tota multitudine Ifrael,alü enim cõfumpti erät)omittamus
Ovidcamus. Adduxerunt ergo duos equos. Hebraicè habetur. Et
tulerunt duos cursus equorum . Ad differétiam curruum qui non
trahebantur cquis, dicitur currus equorum.mifitý rex in co
fra. Hebraicè habetur. post caſtra Syrorum dicendo,ite vide
se, hoc eſt miſit ad videndum loca quæ erant poft caftra Sy
rorum ſi laterent ibi Syri. Et iuerune post cos vſquead Iarden:
Gecce omnis via plena crat veſtibus Grafis que proiecerant Syri
C413
 CAPVT VIIE: 298
Cum turbarentur. Legêdum eſſet. feftinantibus eis. proculdubio
fugiendo.reuerfijsfunt nuncij o indicauerunt regi.Egreßúfqueeffe
populu o diripuit caftra Syrorum : & fuit modiusfimile in fiatere
vno u duo modij ordei in ſtatere vno , iuxta verbum domini. In
tellige menſuram & pondus vt diximus . & menſuram qui
dem alij vocant ſacum :pondus autcm ficlum ſeu ſeclum .
Porrorex ducem illü fuper cuius manā innitebatur,conftituit fisa
per porta,conculcauitquecüpopulm in porta & mortuuseft :ficut la
cutm fucrat vir Dei,quandodeſcenditrex ad cum . Et fuitfecüdum
quòd locutus eftvir Dei ad regem dicendo :duo modiordei in lito
tere vno, & modius ſimila in ſtaterevno erit hoc eodem tempore crom
in porta Someron. Es refpondit dux ad virum Dei, & ait : etiam ſo
dominus fecerit cataractas in cælo, an erit quod loqueris ? & dixit;
ecce tu videbis oculis tuis & inde non comedes. Euenitque cific:
conculcauit cum populus in porta & mortuus eft.
CAPVT. VIII .
Lifah aulem locutus eft ad mulierem cuius filium
viuere feccratdicendo:Surge Qvade tu & domus
cua, perigrinare vbicüque reppereris.Repen
dit propheta gratiam mulieri iam viduæ : fi
enim maritus vixiſſet,nó illam ,ſed virūmo
Jouiſſet.vocauit enim dominusfamem venieta
Hebraicè habetur . etiam venit fuper terra feptem annis. Ver
ba ſunt authoris, narrantis adimpletum fuiffe verbum Eliſai
& explicantis tempus famis :videlicei ſeptem aonos.
Que furrexit & fecit iuxta verbum viriDei: abjit cum dos
molua,o peregrinata est in terra Pelifhim diebus multis.Legen
dum eft.in terra Pelifthim ſeptem annis.iuxta numerum anno
rum
penuria . Ec ex co quòd ipſa cum domo ſua deſcribitut
iuiffe, infinuatur quòd ipſa erat capur domus : ac per hoc vt
diximus vidua. In finc autem ceptem annorum reucrfa oft mulier
de terra Pelisthim : Gegreſa est vt interpellaretregem pro domo
fua & pro agris fuis .occupatis vel à fiſco vel ab aliis. Rex au
tem loquebatur cum Ghechaſi pueroviri dei dicendo : narr.:quafo
mihi omnia magnalia qua fecit Elifah. Niſi Nahaman lepro
ſus magnus apud regem Syriæ obftaret, dicerem hoc collo
quium fuitc antequam Ghezi effet leprofus : fed ab exem
plo Nahaman incertus residor tum de tépore tum de rege;
quis ſcilicet fuerit rex iſte. Immo an hocfuerit poft mortem
Éliſai:quod verius videtur ex co gli Elifæus vixiſſet, non
O ij oportuit
 RVARTI RĖG
oportuiffet mulierem hanc venire ad clamandum coram re
ge, vehebraica ſonat litera . Eliſæus enim aliàs ei obtulerat
intercedere apud regem pto ea :vt ſuperius ſcriptú oft cap.4 .
Cumque ille narrarctregi quomodo morruum ( ufciraffetfccc mulier
cuius vivificauerat filium clamansad regem prodomo fuao pro
agris ( uis:dixit Ghechazi,dominemi rex hæc eft mulier hic eftfie
lius cius quem fáſcitauit Elifah. Es interroganit rexmulierem ,que
barrauitcivera éſſe:Superfluit vera effe .narrauitenim mulier
sem geftam , & non dixit fic eft.Dedisque ci rex cunuchá vnum
dicendo , reſtitue ei omnia quæ habebat omnes fructus agrorum
à die qua reliquit terram vſque ad præfens. Hinc conie & ura fic
quod fiſco applicata fuerant bona iſtius mulieris tanto tem
pore abfentis: vtpote habita pro dereli & is . Er hoc fecit rex
intuitu Elifæi : ita quòd & mortuus Eliſæus profuit buic
imulieri.
[ Tvenit Elifah Damaſcum . ad exequendum iniun &ta fibi

Syrie agrotabat:nunciatúmq; eft ci dicédo,venit vir Dei vſquc buc.

Et ait rex ad Chazael:rolle tecuin munera & vade in occurfum vi .
vi Dei,& confulc dominum per eum dicendo an viuain de informis
fate hac! Iuitigitur Chazael in occurfum eius, habësfecum mu
nera & omnia bona Damaſci, hoc eſt ex omni genere bonorú
quibus floret Damaſcus.oneraquadraginta camelorum : venisa
fetit coram eo ait , filius tuus Ben'hadad sex Syrie mifir me
ad te dicendo . Vide cum quanta reuerentia ethnici principes
adeunt prophetam.fi fanari potero de infirmitate mea hac ? Hc
braicè habetur.an viuam à malo iſo? Libra petionem . Dixita;
ci Elifah, vadedic ei fanaberis. Hebraicè habetur.vade,dic ei vja
uendo viues. Scito prudens lector dictionem hebraicam inter
fretatam ci , apud ipſos hebršos ſonare vel ei vel non, prout
diuerfimodè icribitur: & vtroque modo ab eis legi hanc lite
ram , ſed conſiderato contextu fubiuo&táque relatione Ha
zachis ad ſuum regem , probanda eſt le & io affirmatiua,vade,
dic ei viuendo viues. Ec verum dixit reſpondendo ad inter
rogata : ſubauditur enim ex infirmitate ifta.nam perierat an
victurus effet er ægritudinc iſta : & Elifæus reſpondit vade ,
dic ei viuendo viues,proculdubio quátum eſt ex parte ægri
tudinis.Et hoc non fuit fallum , quia non eſt mortuus es a
gritudine illa. porro oftendit mihi dominus . Parui refert quod
Helyraicè habetur i Oficit videre me Tehonah quot moriendo
morie
 CAPVT VIII .
291
propietur.Duo dixit.a lterum reſpondendo ad quçritum de vi .
ta ex ægritudine:alterum non interrogatus adiungit de re
gis vita abſolutè , dicendo quod morte morietur . Non dicit
quòd morietur ex hac ægritudine, ſed abſolutè quod morte
morietur. Ethoc quoque fuit verú :quia mortuus eft quá ci
tius occiſusab ipſo Hazael. Et reuelauit Deus eriá hoc Eli
fæo , nepropheta eius appareret falſus. occiſo rege tunc ia
le&o ægritudinis ſuæ . Nec manifeftauit Eliſaus Hazaeli 9
ipfe cflet occiſurus regé: ſed dixit ei vt diceret regi quod non
morieturex hac ægritudine,& quod ipfe Hazael ſciret, quod
tamen aliterrex morietur. Stetiiq; cü eo eu cõturbatus eft vfque
ad fuffufionem vullus. luxta Heb.babetur. Et fecitStare faciem
fuam , pofuit donec tardawit.hoceft fixit Elifæus facié fuam ,
& fic fixam teouit diu firmam ; vt meditantes facere foleot.
huiuſmodi enim tam frio quàm mora deſcribitur. fleuitſ
vir Dei.Fletusipſe ſubſecutus teftatur quid quaG raptus co
téplatus fuerit Elifæus : videlicet futura mala populi Iſrael,
Et forte illa immobilitas faciei cum tanta mora fuit diuini
tus tuac facta ad reuelandum tuoc Eliſão huiuſmodi futura
mala in ſpecie. Et mora longior fuit : quia Eliſæus tentauit
ſupplicando Deo fi poffet reuocari hæc ſententia aduerlus
ctiam innocentes Iſraelitas,ſed videos firmará eſſe divinam
fententiam prorupit in fletum cópaſsionis, Cui Chazael ait,
quare dominus meusflet ? Gait , quia noui quod facturusſisfilios
Ifrael malum : munitiones eorum fuccendes igne & inuenes corum
interficies gladio, & paruulos corum allides, pregnantes coram
diwides. Dixitq; Chazzel,quid est enim feruus rutes canis vt faciat
Tem hanc magnam ? Modus loquendi illius temporis eft , ad G
gnificandum ſe infimum relatiue ad tain magnú opus.Gail
Eliſih, ostendit mihi dominus te regem Syria fore. Ecce exccu .
tio pro quavenerat, quæ præcepea fuerat Eliæ.ná ex iniun
&tione Eliæ Eliſæus fic vngit Hazaelem in segé Syriæ. præ
di&ta prius punitione Ifraclis idolatræ per cum iuxta reuela
tionem fa & am Eliæ in mõte Horeb . Receßitq;ab Elifah ,
venit ad dominum ſuum :quiait ei,quid tibi dixit Eliſah ?at ille re
spondit,dixitmihi, rccipies fanitatem . Hebraicè habetur. viuendo
viwcs. hinc enim apparet probanda lectio fupradi&ta verbo .
sum Elifæi. Cúmque veniffetdies altera, tulit tragulum O info
dit aquam . Iuxta Hebræum habetur.Et fuit in crastino,otu
lit puluinar & infudit illud in aqua , expandit fuper faciem
Oo iij cins
 QVARTI REG .
çim e mortuus est . Manifeſte deſcribitur fuffocatio regis al
Hazaele facta. Et modus fuffocandi valde congruit tum ne
veftigium aliquod violentæ mortis appareret:tum de clama
Te rex poffet,aquacum puluinari ſuperie & o tollente vocem ,
regnauit Chazael proco.Éccc ratio fuffocandi regem . & fic
yerificaca ſunt di& ta Elifæi.
? Nno autem quinto Iorā filiiAch'abrogis Ifrael regnauit le
A
oriuntur.alcera ex eo quod in calce primi capituliſcriptú eft
de iſto loram filio Ach'ab quod regnauit anno fecundo lo.
ram filii loſaphat : quomodo ergo inodò Joram filius loſa
phat regnauitanno quinto lorá filii Ach'ab? Altera efter to
quod in principio capitulitertii ſcriptum eſt loram flium A.
ch’ab regnaffe decimoo & auo appo loſaphat. hinc enim le .
quit quod lorá filius lofaphat non quinto,ſed ſeptimo 2000
Iorá filii Ach’abregnauerit :ná lofaphat regnauit apnis vi
gintiquinq ;, vt in capitulo vltimo tertii libriſcriptú eft. So
Jutio vtriuſq; quæftionis cófiftitin diftin & ione modi regna
di.vterq ; fiquidé lorá regnauit duobus modis :primú corre
gnádo ,deinde ſuccedendo . Iorá edim filius loraphar corte
goauit patria decimoſeptimo anno paterni regoi víq; ad vi .
gefimúquintu : deinde regnauit fuccedens patri. fimiliter lo
tam filius Ach’ab primú corregnauit Ochoziæ fratri decum .
benti ob caſum per cancellos à decimoo & auo aono lolaphat
vfq; ad vigefimú:deinde regnauit ſuccedens fratri. Ex his c
pim patet in primis ſolutio primæ quæſtionis :videlicet in
primo capitulo fuit fermo de regno per modú corregnandi:
& verè dictú eft quod loráfilius Ach'abpermodú corregná
di fratri regnauit anno fecundo corregui lorá filii loſaphat.
in hoc verò capitulo ſermo eſt de regno ſucceſſioois, & fup
putatio fit econtra :videlicet quod anno quinto ab initio quo
ſucceſſit loiá in regno Iſrael, fuccellit lorá io regno ludz.
erat enim annus ille quintus , annus vigeſimuſquintus regoi
lolaphat, quo mortuus eft. Patet quoque folutio ſecunde
quæſtionis: quoniá in capitulo tertio cſt ſermo de regno
Ioram filii Ach’ab per modum corregnandi, hic autem eſt
ſermo de regno per modum ſuccedédi :& propterea quinq ;
cantú anni ſupputantur vſq; ad morté loſaphat.Filius trigin
taduorü annorum erat cüregnare cæpit : & oflo annis regnauit in leo
qušalaim . Ambulauitque in via regü Ifrael, ficut fecerat domus A
 CAPVT VIII . 292
ch’sb. hoc eſt in idolatria culcus Bahal qua introduxerat do
mus Ach'ab.filia enim Ach’ab.nomineHathalia.fuit eiin vxo
sem :fecísq; malü in oculis domini. Vxor regis Iudæ cauſa dicitur
iniquitatum regisIudæ.vxor enim idolatra facilè traxit vi
rum ad idolotriam . Noluit autem dominus difperdore Iehu
dam propter Dawid feruum fuum : ficut dixerat ei quod daret ei
lucernam ,filiis cius omnibusdiebus. Inſerit hæc author ad in .
finuandum quod quanuis peccata regis & conſequenter po.
puli mererentur deftru & tionem , deus tamen propter Daui
dem non deftruxit eos.
In diebus eius defecit Edom à Ichuda. Quanuis deus ab
ftinuerit à deſtruétione ,puoiuit tamen priuatione Idumae
quam poſſederant reges Iudæ à tempore Dauidis. & consti
tuit ſibiregem . Hinc apparet quod ſuperius diximus, non
fuiſſe verum regem eum qui in capitulo tertio nominatus
eſt rex Edom: ve ibi declarauimus. tempore enim loram in
cepit Idumea iterum habere regem ficut habebat ante tem.
pora Dauidis. Tranfiuitque Ioram in Sehir, & omnes CUITHA
cum co. Eandem intellige regionem nomine Sehir & 00
mine Idumæx, ſurrexitque nocte, & percußit Idumeos qui cam
circundederant en principes curruum . Prudentia Ioram de
ſcribitur, qua induftria cum eſſet cum excrcitu ſuo obſeſſus
ab Idumais ſe liberauerit: videlicet aggrediendo hoftes no
de tanquam ex improuito populus autem . Idumæus . fugit in
tentoria fua. Et defesit Edom à lehuda vſque ad diem hanc Vi
doria loram in campo non ſuffecit ad fubiiciendum iterum
Idumæam , ſed libera à regibus Iudæ manfit. tunc defecit es
Libra.ciuitas (vt aiunt) propinqua Idumæx. in tempore illo.
Rcliquum autem verborum Ioram & omnia qua fecit: nonnc ipfa
ſcripta ſunt in libro verborum dicrum regum Ichuda ? Et dormiuit
Ioram cum patribus fuis, ſepultus eſt cum eis in ciuitate Dauid:
regnauitq; Achaz’iahu filius eius proco.
Nno duodecimo Ioram filij Ach'ab regis Ifrael:regnauit A
A
annorum crat Achaz jahu cum regnare cæpit. Quæſtio de ætate
huius Ochoziæ cum incepit regnare, tra&tanda eſt in.2 . pa
sali.cap.2 2. vbi dicitur oppofitum . & anna vno regnauit in Ic.
Tufalaim : & nomē matris eius Hathaliahu filia Homri regis Ifrael.
Quæſtio oritur ex eo g in hoc eodem capitulo ifta di&ta eſt
filia Ach’ab. Solutio eſt g fuit filia naturalis Homri patris
Oo iiij Ach'ab
 QVARTI REG .
Ach'ab: ac perhocSoror ipfius Ach'ab.ſuperius autem Do
mioata eft filia Ach'ab ,quia tanquam filia ab ipfo Ach'aba
lita fuit : & præcipue quia quatenus caufa idolatriz mariti
fui,erat filia Ach'ab. traxerat cnim maritum ad cultom Ba
hal quem Ach’ab introduxerat.Et ambulauit in via domus A
ch'ab , &fecit malum in oculis domini ficmtdamus Ach'ab: gener e
mim domus Ach'ab fuit.Non dixit,gener enim Ach'ab :fed dje
: sendo gener domus Ach'ab ,manifeftatvxorem Ocboziz
Fuiſe de domo Ach’ab.ad hoc enim ſubiú &ta hæc verba fuor
vt intelligeremus quod mater eius ,pcurauit quod filius ha
beret vxorem e domo ipfius matris, vtplenius domiparetur
ipſa mater.
Abiit quoque cum loram filio Achab ad belum contra Cha
Keel regem Syria in Ramoth Ghilhad . Superfluit præpofitio cú.
quanuis ſecundum hiſtoriam verum etiam fit Ochoziá igif
fe cum Joram:vt paralipomenon teftatur.o vulnerauerüt Sg.
ri foram . Qui reuerfum eft.relicto exercitu in Ramoth Ghilhad .
vicuraretur in Iixrehelà vulneribus quibus vulneraucrunt cü Syri
in Rama do pugnaret cötra Chazael regem Syria :porro Achazia
au filius lchoram rex Iehuda deſcendit ad videndum loremfilium
Achab in ligtehel, diuino iudicio deducente cum vt occide
retur propter idolatriam cum ipio loram rege Iſrael& voi.
uerra domo Ach'ab : Siquidem & ipfe ex domo Ach'aboa
tus erat ex parte matris.quia ipſe agrotabat.

CAPVT IX .
Lifah autem propheta vocauit vnum de filiis propheta
rum . O air ci: accinge lumbos tuos tolle lenticulam
Stiolei hanc in manu tua , vade in Ramoth Ghilhad.
Ne ponderes lepticulæ pomen : quoniam hebrai.
ce vaſculum folitum adgeftandum oleum abſque figuratam
lentis quam alia quacunque ſignificatur. CÁngue veneris illuc,
videbis Ichufiliñ rchoſaphat filii Nimſi.Mirtit Éliiços adexe
quendum aliud iniun &tum abiab Elia : vn & ionem videlicet
Iehu in regem iſrael, ingreßúfque Sufcitabis cum . Juxta He
bræum habctur. faciesfurgere eum de medio fratrumfuorã . pre
dicit enim quod inueniet eum ſedentem inter amicos ( quos
fratres vocat) & mandat vt faciat eum ſurgere,& introduces
ad cubiculuim in cubiculo, Copſulit fuo nuncio Eliſaus man
dando vt nó publice, ſed in loco ſecreto vogat in regem le
hu :
 CAPy: Т . 1Х.. 293
hus ne videlicet aliquid documenti inferretur illi,vtpoteco .
tra domum regiam agenti. Tolléſque lenticulam olei fundes
super caputeius:cdices,ficdixit dominus,vnxitein regëfuper If
çael. Ex tribus valtionibus mádatis à Deo Eliæ,hæc ſola le
gitur inpleta in forma vn &tionis : nam neque Elifæus ipfe
neque Hazael vnctus vnquam legitur.aperieſqueoftium fup
gies non expectabis. Supradi&ta ratione hæcmandantur.
Abiit ergo adolefcens pucrpropheta. Hebraicè babec.Et ipis
puer,puer prophete in Ramoth Ghilhad.Nomen pueri apud he
bræos valde extenditur : nam & milites pueri vocantur. Iu
venis itaque erat iſte diſcipulus prophecarò ,non quicunque,
ſed mooiſterprophecæ Elilæi.cuius nomen neſcitur: quanuis
Hebrçi dicant hunc fuiffe lopam prophetam , ingreßüfque eft,
Orecceprincipes exercitus fedebat,etait, verbum mihi ad te ôprin .
ceps: dixitque lehw,ad quem ex omnibus nobis & dixit, ad te a
princeps. EtfurrexitGingreffus eſt in domum , &fudie oleum (w
per caput eius : dixitque ei,fic dixit dominus deus Iſrael, vnxi te in
regem super populum domini,Super Ifrael. Etpercurjasdomum A.
ch’ab domini tui: G vlciſcar ſanguinem ſeruorum meorumprophe
tarum & fanguinem omnium feruorum domini de manu l' xebel.
Non addidit puer hæc de percuſſione domus Achab ex le
iplo , ſed Eliſaus mandauerat ei vt hæc fubiungeret : & pro
pterca voluitin loco ſecreto hæc dici contra loram regė Il 4
rael. Et in hoc aperitur finis quare deus clegerit ipſum le.
hu in regem : videlicet ad exterminaodum domum Ach’ab,
Et hincabſque peccato lehu interfecit vniuerſam domú A
ch’ab : diuina cnim authoritate fulcus erat. Profuit quoque
hæc reuelatio ad hoc ve credibilis fieret hæc prophetia, ſcie•
bant enim ſcelera domus ach’ab & crudelitaté corú aduer .
ſus ſeruos Dei : conſentaneuſ; rationi erat vt deus vltionem
mandaret. Peribitq; tota domus Ach'ab @ excidă de Ach’ab min .
gente ad parietem , o claufum noniimü in Ifracl. Iuxta Heb.
habetur. retétum oderclietumin í frael.vtenim pluries iam
erpofitú eft, extéditur prophetia diuinæ vltionis ctiá ad po.
pulum Iſrael inchoando ab iis qui funt in frequentia honi
oum vſque ad eos qui prodereli & is habentur. Nec hanc vl
tionem dicit efficiendan à Ichu ſed ipſe deus prædicit ſe fa
& urum . & dabo domum Ach’ab.ficut domum Iarobham filii No.
bat : & fecutdomum Bahasa filii Achi'ie.vtræg; enim iftæ fa
miliæ regiæ (videlicet leroboham & Bahaſa ) diuino iudicio
exiinaa
 QVARTI REG .
extin &tæ fuerant gladio : quibus addita eft tertia domus A
ch’ab . I’zebel quoque. reli & tam Ach’ab quæ fuerat cauſa om
nium malorum.comedent canes in agro lixrebel, o non critsepe
liens: aperuita; oftium ego fugir.
Ehu autem egreffuseft ad feruos domini fui.principes exercitus

mania Hebraicè habetur. num pax? pace enim bona ſignifi

cant.curvenit infanus ifte ad te?Verificaturſcriptum in ſapien .
tia , nos ipſenſati vitam illorum æſtimabamus inſaniam.nam
inſanum appellant diſcipulum prophetarum , co quod profi
terentur prophetarum filii futuræ vitæ ftudium vacando di
uinis laudibus. qui ait es, notis virum . Quia ille diſcipulus
prophetarum miniſter erat Elifæi optime notiin regis curia,
ideo dicit,noftis bominem : vtpote qui vidiftis eum cum Eli
ſæo . of quid locutus fit. hoc eſt & coníequenter noftis quid
dixerit, puta congruentia fibi. Et dixerunt, falfum eft. non
primum ,ſed ſecundum . vode & ſubiungunt. Indica queſo no
bis.quid dixerit.qui ait eis: hace hec locutus eft mihi. Intel
lige vniuerſam ſuprafcriptam prophetiam comprehendi ab
authore fub aduerbiis fic & fic : quæ interpres vertitin pro
nomina non ſemel aut fæpe,ſed infinities. Og ait, fic dixit do
minus, vnxi tc in regem fuper Ifrael, Feſtinauerunt itaque tu.
lerunt vnuſquiſque pallium ſuum , ex pofuerunt fub pedibus cima
in fimilitudinem tribunalis. Juxta Hebræum habetur. fub co
in offe graduum . Pcr ofla graduum , ſuſtentantia gradus fi.
gnificantur tecta veſtibus ad oroacum in honorem noui re
gis ſedentis in ſummitate illorum graduum : vt per hoc in
telligeremus vniuerſos gradus opertos veſtibus . clanxe
funttuba,dequedixerunt,regnabit. Legendum eſt.regnanie Ichw.
acclamatur enim iam inſtitutus rex .
Coniurauis ergo tchs filiusIchofaphat felii Nimſs contra loram ,
.
Ne putarentur ludicrageſta hæc, inſcribitur cõiuratio tchu
cú principibus exercitus cótra lorā regem lfrael: deus enim
operabatur in animis eorú. Nec coniuratio ifta fuit cóiura
tio mala: quoniá lehu iam diuina authoritate inſtitutus erat
rex cum mandato aduerſus domum Ach’ab ,cuius filius erat
Joram rex Ifrael.porro Ioram obſederar Ramoth Ghalahad ipfe
@omnis Iſracl,contra Hazaelregem Syria.luxta Hebræum ha
betur. Lorä fuit cuſtos in Ramoth Ghilhadipsc omnis Iſrael,
Áfacic
 CAPVT. IX. 294
à facie Chazaelisregis Syria. Iunge prudens le & or iſti literæ tú
fupraſcripta de aduentu puer in Ramoth , & ingreffu in in .
ternum cubiculum , & de gradibus,cum fubiuncta paulo infe
rius verba Ichu (videlicet q non egrediatur aliquis ex ciui
tate) & perpendes præfupponi in hac hiſtoria ciuitatem Ra
moth fuiſte tunc ipfius regis Iſrael: & propterea fcribi quod
lorá rex Ifrael fuit cuſtos in Ramoth Ghalahad à facie Ha
zaelis attentaouis capere ciuitaté ipſam . bellum enim defen .
fiuú ipfius ciuitatis fignificatur dicendo & fuit cuftos in Ra
moth à facie regis Syriæ : dili enim ciuitas fuiſſet tunc regis
Iſrael,nequaqua cauiffet Iehu ne aliquis egrederetur è ciui
tate ad annúciandum lorā regi Iſrael. Quando auté loram
recuperauerit ciuitaté Ramoth ,non eft fcriptum :rationi ta
men conſentaneum eft, ve occiſo Ben'badad rege Syriæ, va .
cáte Hazaele ad occupandum regnum , foram recuperauerit
ciuitatem Ramoth. Et reuerſus fuerat Iehorā rex vt curaretur in
Iixrehel à vulneribus quibus vulneraucrant eñ Sgri cumpugnaret
cõtra Chazael regem Syria. Quáuis no perdiderit ciuitaté Ra
moth ,vulperac' taméfuit ibidé in bello defenſiuo : & relicto
exercitu ibidé ad cuſtodia ciuitatis ,reuerſus eftin Izrehel ve
curaretur à vulneribus. & dixit Iehu, ſseft voluntas veſtra nemo
egrediaturprofugusde ciuitate . Parui refert qudd Hebraicè ba .
betur.non egredietureuafor ecinitate vi vadat ad annunciandü in
lizochel . Sciebat.o. non poffe cffe quin aliquis amicus regis
lorá annunciaret ci ſi liberú haberec egreffum è ciuitate :&
propterea tanquá euadens ex coniuratione eorú timetur ali
quis egrediens è ciuitate. Et hinc(vt di& ú eft )patet quòd ci.
uitas erat ipfius regis Iſrael.Et aſcédit. Hebraicè habetur.. Et
equitauit Iehu.vtcelerius iret. & pfectus eſt in lizrehel: Iorā.n.
decübebat ibi,et Achar'iahurex Ichuda deſiderat ad vifitädü Iorá
Speculator autem ſtaharsuper currim in lizrehel. Tépus enim
belli inter loram & Hazaelem exigebat ſpeculatorem.Gvi.
ditglobă lehu venientis,& ait,egoglobá video:dixitý; Ioram,tolle
currum . Iuxta Hebræum habetur,colle cquitem.Dulla fie men
tio currus, & mitte in occurſum corã ,e dicat,reftönefunt omnia?
luzta Hebræú habetur.nő pax ?More folito loquútur. Abiit
igitur qui afcenderat currü.Hebraicè habetur.cquitator equi.ve
locior
curru.in occurfum eius: & ait,fic dixit rexpacatáneſunt o
mnia Legevt ſupra.nm pax ?timebat.n.ne eſſet globus hoftiú .
dixit : Ichw,quid tibiopaci?gira poftme. No refpódet regi,fed
nuncio
 QVARTI REG .
Doncio ,non tua interfit pax aut bellum ,ſed ſequere me.ws
ciauitque ſpeculator dicendo, venit nuncius vſque ad eoseo non re
mcrcitur. Ee miſie curtum equaram ſecundam .Hebraicè habetur ,
equizatorem equi fecundum. Et fimiliter corrige ſubiun &ta. Wc
nitque ad eos @ ait, foc dixit rex num pax ?dixiique lebu, quid ti
die paci? gira poft me, Nuciawit ſpeculator dicendo,venit of
guc ad eos non reuertitur:eft autem inceffu . Rectius legeretur,
ducatus. nam de toto globo loquitur, nec diſcernebat ioceſ
ſum voius, fed totiusglobi: & propterea ducatum globi fu
riolum videns diuinauit quod effet ducatus lehu, ioliti due
cerc globum ſuú furioſè. Legendum eſt ergo . ducatus ficut
ducatus Tehw fila Ninſ, quia furiofe ducet . hoc eft quia furioſè
perſeuerar ducendo.
Dixicas Iehoram , iunge currum , & iunxit currum eius: egreso
fus eft Iehoram rex Ifrael Achaz’iahu rex Iehude vnufquifque
in curruſ , regreßifunt in occurſum Iehw, @ inuenerunt cum in
agro Naboth Iixrehelita. Vide divinæ prouidentiç fa&tum mi.
rabile. Cúmque vidiffet Leheram lehw,dixit,pax eft lebu ?Hoe
braicè clarius habetur.num pax lehu ?Vere escçcatusrex ap
paret,adhuc quærendo non parlo dixit,que pax :adhuc. Le
gendum eft.que pax donec fornicationes I'Xebel matris tue . im .
poſsibile eſt quod fit pax in Iſrael quandiu durat multitudo
ſcelerum matris tuæ Ecverum dixit iuxta diâa propheta
rum Eliz & Eliſæi.Fornicationcs aurem multiplicatam ido
latriam appellat : eo quòd in facris literis idolatria appella
tur fornicatio animæ cum iis qui non ſunt dij , ad ioftar mu
lieris foroicantis contra ius matrimonii: fic enim animæ for
nicantur contra ius Dei. & veneficia eiusmalla vigent.Legen
dum eſt. maleficia cius multa. Et verè malescia l’zebel ac
cuſantur poft illius idolatrias: quia mala multa & magna fe
çit feruis Dei & innocentibus ex ſua idolatria & mala volun
tate & ſortilegiis,à quibus maleficia nominantur. Verri: an
tem lehoram manum (wam &fugir:dixitís ad Achaz’iahu, inſidia
Ochoſia.Hebraicè habetur.dolus Achaz'iahu. Dolum iudicar;
& verè nifi diuina affuiffet authoritas. Porro lehu impleuit me
rum fuam arcu: percußit Iehoram inter fcapul.a .Hebraice ha
betur. inter brachia eius.in loco magis propinquo cordi.
cgrefa eft fagittaper cor eius:ftatimj;corruic. Hebraicè habeture
genuflexit in curte fwo, hoc eſt ſuper genua cecidic in ipfo
curru . Dixitậ: Ichu ad Badacher ducem.Legédumeft.ad Bid.
 CAPVT IX. 191
éar ducem fuum . Ducis nomine intellige quemcunque princi
patum :erat enim iſte vnus ex principibus exercitu quicum
co coniurauerat.Tolle, projice eum .Legendum eft. fac proiicere
cum.proculdubio per miniftros.in partcm agri Naboth lizrehco
lita : memini enim quando ego tu ſedentes in curtu fequebamur
Ach'ab patrem hwiww.luzta Hebræum habetur.equitantes pares
post Ach’ab parrem cims. ſed interpreti valde amicus fuit cur
rus.quòd dominus onus hoc lewanerit fuper eum. luxta Hebræum
habetur.es Iehovah eleuauit ſuper cum cleuationem iftam . Quia
exaltatio diuinæ iuftitiç elt punitio iniquorum ,ideo de vin .
dida hac dicitur quòd cleuauit dominus eleuationem iftar
quando prophecata fuit per Eliam . Si non pro fanguine Naboth
profanguine filiorum cius quem vidi beri dicit dominus. Legea
duin eſt. Sinon ſanguinesNabosh e ſanguines filiorum cius vidi
repere dixit Iehovah, o reddam tibi in agro iſtodixit Iehouah .
Verba fuerunt Eliç ad Ach’ab poftquam occiderat Nabotha
Commemoratur autem hic occifio filiorum Naboth, cacita
in libro tertio .Nec eft quæréda ratio legis :quoniácyrannicè
occiG ſunt pe fiſcus fucceder er in agro Naboth . Quod auté
dicitur ad Ach'ab :redda tibi in agroifto Naboth ,nö fuit ado
impletű in perſona Ach'ab,ſed filij eius Iorá regis: quia pæ .
nitente ipſo Ach’ab tranſtulit deus vindictam prophetaram
in flium :vt in calce capituli vigefimiſecundi,tertii libri ſerja
ptum eſt.nücigitur tolle, facproscere cum in agrum iuxta verbum
domini.tranſlatum in filium Ach'ab .
Athaz’is autem rex Iehude videns hoc,fugit per viam domus
horti:perſecuruſque eſt cum Iehu & ait,rtiam hücpercusite in cur .
rw ſwo. Superfluit fuo . Quia non poterat comprehédere eum,
mandavit vt ſagittis impeterent fugientem.erat enim etiam
Ochozias de domo Ach'ab ex parte matris: & propterea me.
sito percutiiubetur á lchu deſtinato ad exterminium domus
Ach’ab.opercufferunt cum . Iftæ tres di&iones non habentur
in hebrzo :ſed immediatè fequitur.in afcenfwGur quæ eft iux .
ta libleham.Locus deſcribirurvíq ;ad quem perſecutus eft le
hu Ochoziam : an autem fuerit tunc percuffus, fcriptum boš
eſt.co fugit in Megiddo.euafit ergo tunc . Megiddo autem re
gia ciuitas olim fuerat : vt legitur Ioſuæ duodecimo.co
mortuus eft ibs. Tacentur hic tria præcedentia mortem Ocho
zię:videlicet quod latuit io Samaria , & quòd addu & us eft ad
Ichu ;& quòd ichu interfecit cum . hæc enim cria ſcribuntur
ins
 QVARTI RËG.
in ſecundo lib.paralip.cap.22.tacito loco mortis:quiquonia
hic explicatur,manifeſtat g Ochozias ex Samaria addu & us
eft ad lehu in Megiddo: & túcocciſusab co,mortuus eſt ibi,
&non prima vice quando ipfe fugerat in Megiddo . Etreta
lerüt cumferui cius in Ieruſalaim : & fepelierunt cum in ſepulchro
Swo cum patribusfuis in cinitate Dauid . Etanno vndecimo Iorä fila
Ach'ab regnauit Achaz iafuper Ichudam . Quæftio ftatim orja
tur: ex eo quòd in præcedenti capitulo dictum eſt quòd an
no duodecimo iſtius loranı filij Ach'ab regnauit Ochozias
ſuper ludá : quomodo ergo nunc dicitur y annovndecimo
ciuidé regnauit?Solutio eſt q vtrunq; eft verum diuerfimo.
de.nam anno vodecimo regnauit corregnando patri grauif
fima ægritudine laboranti ,vt ſcribitur in paralipomeno:an
no vero duodecimoregnauit fuccedens patri defun & o.

V pinxit oculos fuosftibio.Hebraica litera fonatquòd pofuit:

neſcio quid fuci in oculis luis : & propterea non fiat vis in ver
bis.clarum eft enim ad ornati appoſuit, quicquid pofuit:
vt ornatus capitis ſubiū & us teftatur.cornauit caput fuum .Es
roſpexit perfeneftram ingredientë lehu per porta.Palatiú regiú in
platea iušta portam ciuitatis (vtpote nobiliſsimo loco )erat:
& ideo izebel è feneſtra vidic Iehujagredicare ciuitaté.Vis
dit auté fic ornata,non libidinis ,fcd maieftatis gratia : vt fub
iun &ta verba teſtantur. ait,nüquid pax potefteffe Zimri.Par.
ui refert & Hebraicè habetur. núpaximri occidēs domini fuz ?
lo tertio li.cap.16.Darratú eſt quod Zimri occidit Elam regé
Ifrael dominum fuú ,vniuerſamg; domú Babalç: & g feptem
diebus regnauit,ſucceditg; ſeiplum capta ciuitate ab Homri
patre Achab. Opprobrando itaq; aſsimilat Izebel Zimrile
hu :vtpote imitatoré eius,in hocgoccidit regé dominú fuú .
& cõminatur futurú ei bellum ftatim ad ipſius ruiná quem
. admodú euenit Zimri ,dicendo num pax: intendit enim ne
gatiua. Vnde de cómoto ftatim Iehu ſubiungitur.Lcuauitý
faciem fuam ad fenefta,o ait,qua eft ifta.Hebraicè habei.quis
mecü quis ? no interrogauit qužná efſet(quoniam agnoſcebat
eam )ſedexcitauit miniſtros ipſius Izebel cú ipſa exiſtentes,
ſciſcitando quis eorum conſentiret ipfi Ichu. Vnde & ſubdi
tur. inclinauerunt fe ad cum duo veltreseunuchi. Parui refert
quòd hebraicè habetur. refpexerunt ad eum duo tres ennuchi.
Sic iacet in hebrço :hoc eſt & reſpexerunt ad cum tanquá of
ferentes
 CAPÝT 296
ferentes ſeipfos ad obfequium illius primum duo,deinde fu .
peruenit tertius ad feochrá domus regiæ.Etdixit,pracipitate
cam , opracipitauerunt eam :afperfúſque eft fanguine paries OC
quorum vngule.Hebraicè habetur. & equi,afperfi funtfangui.
ne.Deindeſequitur. calcauerunt eam.Poteft tamen legi. O
calcauit eam . vtroque tamen modo fignificatur quòd multi
tudo equorum calcavit eam . & forte ipſemet Iehu equo ſuo
calcauit eam prinus.
Cúmque introgreffus effet vt comederet atque biberet,ait. Le
gendum eft.Etvenit o comedir o bibir:& dixit.poft praodiú
enim dixit ſubiun & a.ite videte. Hebraicè habetur.ordina .
te nunc maledictam iftam & fepelite cam . Diſponi de ſepultura
& fepeliri mandat.quia filia regis. Sidoniorum.cft. Non detulit
regię domui Ach’ab,fed regi Sidoniorum.Iucrúntque vt fepe .
lirene cä : non inuenerunt ex eaniſi caluariä & pedespalmas
manui . Reuerſih;ſunt nunciauerunt ei:c ait Ichw,fermodomi
ni eft qué locutus eft in w.ans feruiſui Eli'iahu Thisbitæ dicendo,in
agro Iixrehel comedeni canes carnesIzebel.Et erit cadauer i'zebel
ficutftercus super faciem terrain agroIixrehel: ita yt pratereuntes
dicant,haccineest illa l’zebel Iuxta Hebrçam habetur.quod nõ
dicent,ifta l’zebel. Ex eo quòd cadauer l’zebel dereli & um ve 1
fimus agrieſt, & canes comederunt fere totum illius corpus. 11
conſequens fuit vt non demonftraretur amplius l’zebel . &
propterea verificata eft prophetia, quod nó erunt dicétes ifta
i’zebel: quia nec cadauer eius demonſtrabile crit.
CAPVT X.
Rant autem Ach'ab ſeptuaginta file in Someron: Serie 1
pſita;Tehu literas, & mifit in Somero ad oprimates ci
witatis admaiores natu. Iusta Hebræú habetur.
ad principes lizrehel ſenes, & ad nutricios Ach’ab di
cendo. Quia Samaria erat civitas regia , idco magnates Izre
hel erant in Samaria tanquá optimates regni:nutricii autem
Ach'ab appellátur illi quinutriebát blios Ach'ab .Statim că
acceperitis literas has,qui habetis filios domini veftri currus,O'l
quos et ciuitates firmas Ourma:eligite optimü rectißimü filiori
domini veftri, & ponite eü futfolii patrisſui,cpugnare pro domo
domini veſtri.Optioné eis dat pacis vel belli . Timuerátý; vehe
menter. Hebr . haber.valde valde. vt intelligam'magnitudiné
timoris & dixerüt:ecce duo reges nõ fteterunt corã co, quomodo
Habimu zos ?Miſeruntó: prapofitidomu prepoſiti ciuitatis et
fines
 QVARTI REG .
fenes Onmericijad Ichu dicendo:feruitwi(umm eb omnia que di.
ceris nobis faciemus,non conftituemus nobu regem , quicquid bonum
eft in oculis tuis fac.
Scripfos autcm cisliteras ſecundas dicendo: ſo med effés voci
mca ubeditis,collite capita virorum filiorum domini veftri o venise
ad me haccadem hora cras. Iuxta Hebræum habetur. ſicut tem
pris craftini diei in Tizrehel, nihilg; dicitur de hora. Phrafis au .
tem Hebraicæ eft, hoc modo ſignificaretempus.porro filij regis
septuaginta viri apud optimates ciuitatis nutriebantur.Legendum
effer. grandefcebant. infinuatur cnim hinc quod pueri erant.
Cúmque veniffino litera ad eos,tulerunt filias regis & iugulaverunt
Septuagintaviros: & pofuerunt capita corum in cophinis, co miferú:
ad eum in lizrehel. Venit autem nuncius e indicanit ci dicédo,at 1
tulerunt capira filiorum regis:& dixie ponite ea in duobus accran
iuxta introitum porta vſque mare. Cúmque diluxifſet egteljus
eft,& ftansdixit ad totum populum iufti eftis. Hebraice babetur.
iufti vos. hoc eft vos habemini iufti nemioi docentes : ac per
hoc vos inuoco iudices & teftes ſubiun & orum.fiego.Legen
dum eſt.ecce ego coniurauicontra dominum meum interfeci că,
quis percußit omnes hos ? Proponit è regionc geftorum à fe,
occifionem filiorum regis à propriis amicis regis: vt populus
conferendohæc geſta;capas teddacur quòd diuina eſt au
thoritate fa &tum totum contra domum Ach'ab.& propterea
ſubiungit intentam conclufionem . Videte ergo riunc quod non
cecidit de fermonibusdomini. luita Hebræú habetur. Scitote néc
quòd nõ cadet ex ſcrmone Iehovah in terram quem locutus eft demi
nus contra domum Ach’ab.hoc eft quòd nihil ſermonis domini
cecidit à vericate.ad diſsimilitudinem enim geſtarum rerum
quarum aliquid cadeos in terram perit, loquitur. O dominus
fecit quod locutuseſt inmanu ferui ſui Eli'iahu.Percußitque Icha
omnes qui remanſerant de domo Ach'ab in lizgehel,osomnes optio
mates eius nosos cius & facerdoteselus:donec non remanfit eius
· perftes. Declarata divina ſeocentia contra domú Ach'ab,pro 3
ceſsit ad vlteriorem cladem.
Et ſurrexit o iwit in Someron : venitý; ad cameram pastorum .
Parui refert quòd hebraice habetur.ad domum officina pašto
rum in via . Communi vocabulo officinæ vtimur ,quia carc
mus proprio correſpondente Hebraicæ dictioni. Et Ichwin
nenit fratres Achaziahu regis Iehude . Fratres appellantur filij
fratrum & amici cx luda :vt patalipomcuonmanifeſtat. O
dixit,
 CAPUT X. 29
dixit;qui estis :qui reſponderunt,fratres Achaz’iahu jumius & de .
fcendimusad ſalutandum filsos regis ofilios regina. Neſciebát iſi
occilos effe filios regis.Er dixit ,comprehendite cos vivos : cöpre
henderúntque eos vinos, o iugulaucrăt cos in cisterna vuxta came.
ram . Parui refert quòd hebraicè habetur.in puseo domus offici.
ne quadragintaduos viros, & non reliquit ex ees quenqmā. iugulati
enim narrárur vbi funt iuuéti táquá fautores domus Ach'ab. ,
Cunque abiſſet inde, inuenit Ichonadab filium Rechab in occur.
jum ſibi. Hic eſt parer Rechabitarum non bibentium vinum,
quorum apud leremiá laus eft . & benedixirei. benedictione
laudis pro vindicia aduerſus domum Ach'ab ram profanam .
Buait ad cum,an eſt cor tuum rectum ficutcor meum cum corde suo ?
O ait Iehonadab ,eft :fi cft; inquit, damanum tuā,qui dedit ei ma.
num fuam ; at ille lewanit eum ad ſe in currum . Ec dixit, veni me.
cum qvide zelum meum pro domino: & equitare fecit eum in cur .
ru (uo .. Venitque in Someron , a percußit omnes qui remanſerant de
Alh’ab in Someron donec deleret cum : iuxta verbum domini quod
locutus fuerat ad Eli'sahu.
Congregauitque li hu totum populum et dixit ad cos: Ach'ab
coluit Bahal parum ,egoautem colam eum vade. Fuiſſe médaciumni
officiorum effe &tus teftatus eſt,non caſu , ſed intentus & præ .
dictus ad lønadab , dicendo ei ;veni & vide zelum meum pro
domino . Ac fi quæris an mendacium hoc ratione ſcandali
fuerit pernicioſum , reſpondeo quod mendacium hoc ex fuo
genere erat perniciolum ,vtpote profeſſio quod ipſe lehu er
iet cultor Bahal:ſed ex intentione loquentis voa eademque
ratione excufarur à pernicie lui generis & ſcandali,quia vie
delicet breuiffimo tépore vifuti erant vniuerfi animü loqué
tis.hæc enim ſufficere videtur ad excuſandum mortale pec
cacú mendacij officiofi corá dco vidente cor loquentis à pero
nicie corá hominibus,qualis erat hæc : quia in verbis couſtic
nociuis apud homines neicientes ſanaú fivéloquentis. exi .
ftimauit enim lehu nieodaciú illud celerrime profuturūdi
uinæ gloriæ ,incërim nec ſibinec alteri nocitură : morá enim
modici temporis pro nihilo reputauit. Nunc igitur omnes pro
phetas Bahal,omnes foruos eius o omnes ſacerdotes eius vocate ad
me:nullus deſit,ſacrificiü enim gradeeft mihi Bahali,quicüq; defwe
rit non viuet:porro lebu faciebat hoc inſidioſe. Legendú efſet.cum
fallacia.de qua di & ú eft, & cuius finis fubiúgitur, vt diff (rde
set cultores Bahal. Dixitq; Ichu,ſanctificare diem folennem Bahal,
Pp Hebraice
 QVARTI REG.
Hebraice habetur. parate frequentiam Bahali.hoc eft patate
pro frequétia coltorum Bahal animalia pro vi & ima & quz
cunque paranda erant. Et hæc verba & fimilia quanuis ſo
nent imperium a & ionun idolatrarum , intelligenda tamen
funt fecundum intentionem loquentis non ad indacendum
ad idolatriæ a& us , ſed ad dirigendum illorum idolatriam
in vindi tam inteotam : quemadmodum verba Eliæ ad po
pulum & cultores Bahal, quod ſacrificarent Bahal &c. vt in
tertio libro ſcriptú eft.vocauitý;. Hebraice habet. parauerüt.
Executio natrai. Miſica; Iehu in totum Iſrael,cu venerunt omnes
ferui Bahal, non remanfit quiſquam qui non venerit:ingreßiq;funt
domum Bahal, carepleta eſdomus Bahal ab extremo vſque ad exe
tremum.Dixitq; ei qui erat fuper veſtes,profer veftes omnibus fcruig
Bahal: % protuliteisveſtes. Ingreffus eft autem Iehwolchons
dab filius Rechab domun Bahal: & ait cultoribus Bahal,perquis
ritc & videte nequis fit hic vobiſcum de cultoribus domini,fed fint
cultores Bahal foli. Ingreßi funt igiturve facerentviltimase how
locauſta : Ichuautem pofucrat fibi foris octoginta viros,o dixerat,
quicüque euaferit de hominibus quos ego adduco ad manus veftra ,
anima eius erit pro anima illius.
Et fuit cum completum effet holocauftum , precepit Ichumilisi.
bus. Hebraicè habetur.Curforibus ducibus.Peditesmilitares,
curſores appellat tam hic quàm inferius. ingredimini opercue
tite cos,nulluscuadat: & percufferunt eosin ore gladii, o proiecte
runt eos milites.pro.curfores duces.Priuatio ſepulturæ Barra
tur.proiecerunt enim occiſos inhumatos feris, auibus & ca
nibus. iuerunt in ciuitatem templi Bahal. luxta Hebræum
habetur. iucrunt vfque ad civitatis domus Bahal. Sacellú Ba
hal in ciuitate Samariæ quodcunque luftrarunt ad deftruen .
dum.Ereextraxerunt ſtaruam domus Bahal, & combufferunt & cão
minuerunt eam.Ordo præpofterus,familiaris hebraicæ phrafi.
prius enim comminuerunt, & poftea combuſſerunt. Erdines
runt domum Bahal, o fecerunt ex ea latrinas vſque ad dië banc,
Deleuit iraquc Iehu Bahalem de Iſrael. Veruntamen à peccatis 1a .
sobham filii Nebat qui peccare fecit Iſraelem ,non receßit lehu :non
reliquit vitulos aureos qui erant in Beth'cl, & qui crantin Dan.
Ixit autem dominus ad Ichu . Quanuis non fit ſeriptus
eft ,
Sentancum eſt,vt per Elifæum prophetam qui cum vnxerat
in regem dixerit fubiuncta.guia ftudiofè egifi quod erat opleo
cebat.
 CAPVT XI. 198
cebat. Iuxta Hebræum habetur. pro co quod fecifti bene ad
faciendum rectum in oculis meis, iuxta omnia qua erant in corde
meofecifti domui Ach'ab:filii quarti ſedebunt tibi fuperfolium If
rael. Non dicit pro eo quod bene locutus es,fed benefé.
cifti, non laudat deus verba, ſed facta Ichu : quoniam facta
fuerunt non ſolum re &ta ſecundum íc, ſed etiam bene facta :
in verbis autem admixtum fuerat peccatum ,ſaltem officiofi
mendacii. Porro lehu non cuſtodinit vt ambularct in lege domis
fi Dei Iſrael in totocorde fuo: non receßit à peccatis Iarobham qui
peccarefecie Iſraelem. In diebus illiscæpit dominus tadere super
Ifrael. luxta Hebræum habetut. in dicbusillis cæpit Iehovah
excidere in Iſrael. Manifeſtat author quod toties commi.
natam punitionem populi Ifrael ex quo idolatria lerobo
hanı incepit, deus exequi cæpit in diebus lehu excidendo
multicudinem non paruam in Iſrael. Et manifeftauit hoc
author,tum ne putares Deum punire domus regias & culco .
res Bahal , obliuiſci autem populi idolatræ : tum veintellige.
remus prophetiam paulatim executioni mandari à Deo ,ve
haberet populus occafionem pænitendi ab exemplo multi
tudinis taniæ fratrum ſuorum exciſa.percußiequeeos Chazael
in omnibus finibus Ifrael. Executio narratur prophetiæ tum
Eliæ tum Eliſäi valde extenſa: vt ſubiun &ta loca teſtantur:
Et heec fuit prima punitio populi Iſrael propter idolatriam
inchoatam à tege letoboham. A farden ad orium folis totami
serram Ghilhad,Gaditam & Rcúbenita & Menaitam :ab Has
roher que eſt super torrentem Amon, Ghilhade Bafan .
Reliquum autem verborum lebue omnia que fecit o fortis
Budo eius: nónne ipsa fcripta ſunt in libro verborum dierum regü ifa
racl? Et dormiuitichu cum patribusfuis,cſepelierunt cum in Soo
meron : regnauitý; Ieho'achaz filiuseiusproco. Dies autem quibut?
regnauit Ichwfuper Ifrael, vigintiocto anni funt:in Someron .
CAPVT XI .
Athalia autě mater Acbaz’iahu videns mortui
filiumfuü ,furrexit & interfecit omne feméregiä .
Non dicit omne ſemen Dauidis. multi enim
ex Dauide otti erant qui non ſuppurabátur
cu ſemine regio : vtpote per tot generacio
nes excluſinon ſolum à ſucceſfione in regno,ſed etiá à cogió
tatióc de regnoreda & i in priuatos ciues & forte etiá paupes
tes: vt facile contingitin fucceffu téporum , Tulis aute Loſebah
Pp ij filia
 QVARTI REG.
filia regis Toram foror Acha'iahu. Ioas filiü Achaz’in to furáta eft
eum demediofiliorum regis qui interficiebantur. Vide crudelita
tem oon humanam, ſed ferinam :vtpote fæuientem in pro
priam ſobolem , in filium filii infantulum . ipfum & nutriem
eises de triclinio.luxta Hebræum habetur.in aula lectorum . Lo
cus vbi inu nit infantulum & nutricem eius, deſcribitur.O
abfcon terunt eum à facie Hathallahu , & non fuit interfiEtusa
Fuitque cum ea in domo domini abfconditusfex annis. Ne lisita
sudis vt intelligas intta téplum , fed in habitaculo quod erat
ſupra templum , quod cum templo fupputabatur. porro He
thalia regnauit fuper terra ſeptem annis.Superfluit ſeptē apois.
Nno autem feprimo. ab occultatione infantoli. mifitle
An ho'iadah pontifex. Superfluit pontifex: quabuis verum
fit quod erat pontifex. & affumpfit centuriones o milites. Le
gendum eſt.centuriones ducibm curforibus. Inftitutio centu
rionum tum inter equites tum inter pedites narratur:hoc eft
enim primum quod fecit ftatim poft initum cum eis fedus
ſubiun &tum . & introduxit eosad ſe in domum domini: pepigie
que cum cis fædus & iurare fecis cos in domo domini,o oftendit eis
filium regis. A iuramento inchoauit ſeruandiſecretum quod
audituri erant ab ipfo pontifice, & hocin domo domini :vt
ex diuino loco iuramentum haberetur firmius. deinde pepi
gitfrdus intelligentiæ cómunis inter eos ad cóftitueridum
& fouendu legitimnā regé:& poſtea oftédit eis regé infantu
lú: & fic fecit eos centuriones, fi qui eorum nó erant in offi
cio centurionis . Pracepítq; eis dicendo, hac eft res quâ faciest
terije pars vefttä introeatſabbato,& obferuet excubias domus re
gris. luxta hebræum habetur. tertia ex vobis venientes fabbs.
ti, cuſtodes cuſtodia domus regre. Præſupponit hæc litera
mutationem Tolitam fieri ſabbato hominum pro templo dei,
quemadmodum fiebat mutatio panis fingulis fabbatis in
menfa propoſitionis. ita quod multitudo quædam veniebat
ad obſequia templi ſabbato : & hæc appellatur in litera ve.
nientes fabbati. & multitudo alia quæ feruierat egredieba.
tur rediens ad propria : & hæc appellatur in litera lubiun & a
exeuntes fabbati. Mandar itaque pontifex vt tertia pars cen
turionum aſſumat venientes fabbati ad cuſtodiam domus
regiæ . & hinc apparet quod ordinauit opus hoc creationis
regis fieri in die ſabbati . Tertia autem pars fit ad portam Seir.
Legendum eſt. ad portam Sur.nomen proprium eſt portæ ſe .
 CAPVT XI. 293
pri ſpatii circa templī. tertia pars ad portam qua eft poft ha
bitaculum fcutariorum . luxta Hebræum habetur. in porta por
curſores. Et hæc eriam porta eiuſdem ſepti erat poit habi
raculum curſorum : hoc eft peditum ad cuſtodiam templi.
& cuftodietis excubias domus Meſfach. Iusta Hebræum habe
tur . - caſtodietis cuftodiam domus deftruétionem . Dixerat pri
mis ve aſſumptis venientibus ſabbati cuſtodirent domum re.
gis : declarat modo ad quid ordinatur hæc cuſtodia, videli
Cet ne domus regia deftruatur in iſta'nouitate. timebat enim
ne Hathal'ia deiperata inceoderer domum regiam : quem
admodum Zimri rex deſperatus ſuccenderat palatium re
gium regum Iſrael. Dua vero partes è vobis omnes egredientes
Sabbato. luxta Hebræum habetur. Et duo loca in vobis.om .
nes exeuntes ſabbati. Completa diſpoſitione eorum quæ a.
genda erant à prima tertia parte centurionum , diſponit quid
agendum fit à duabus aliis tertiiscollocatis in locis duobus
(videlicet in porca Sur & in porta poſt curſores) mandando
eis vt aſſumant cxeuntes ſabbati, quos iam declarauimus :
&. cuſtodiant excubias domus mini circa regem. Legendum
cft. regi. Ecce officium vtrorumque, videlicet cuſtodire do .
mum domioi :hoc eit ſepra circa domum domini ad ſecuri
tatem regis infantis. Et hioc apparet quod illæ portæ erant
portæ ſepti circa templum : alioquin non dixiffet & duo lo
ca io vobis habeant cxeuntes ſabbati ad cuftodiam templi
regi. Es vallabitis eum habentes armain manibus veftris. He
braicè clarius habetur. Et circundabitis regem in circumitu vnuſ.
quiſque & arma eius in manu eius. Quia ambæ iſtæ duæ cuſto.
diæ ordinabantur ad ſecuritatem regis, ideo mandat ve cir.
cumcirca inuigilent armati .fiquis autem ingreffus fuerit. hoc
eſt violenter ingredi voluerit. feptum templi, occidatur: critif
que cum rege egrediente ingrediente. Extenditur horum offi
cium ad cuſtodiam etiam poftea.
Et fecerunt centuriones iuxta omnia que preceperat eis Icho'.
jadah facerdos: tulerúntque vnuſquiſque viros fuosvenientes fab
bati cum exeuntibus fabbati, a veneruntad Ichoʻiadah ſacerdo
tem . Qui dedit eis haftas o arma . Legendum eſt. Deditque
facerdos centurionibuslanceas clypeos que fuerant regis Dauid :
que erant in dome domini erant enim hæc in domo domini pro
cuſtodia ipfius. Et fteterunt ſinguli habentes arma in manu ſwa.
Legendum eſt. Et feceruntcurſores vnuſquiſque e armacius
Рp iij iis
 QVARTI REG.
in manu esu.Ordinata diſtributio ,executioni mádata deſcri .
bitur : videlicet quod pontifex dedit arma centurionibus ,cé
turiones autem diſtribuerunt etiam cusſoribus.à parte domu
dextera vſque ad partem domusfiniftram altari o domui:fuperre
gem incircumitu .Circúdederuntextrinſecum quidem locum
templi in quo erat altare holocauftorum cum atrio facerdo .
tum ,fed & interdum ſeptum circa templu : & propterea de
fcribitur ab altaris & ædis Dei dextera ad finiftram , vtnul
la ex parte aliqui pofſent irrumpere in regem . Eduxitque fi
lium regis,eo pofuit ſuper cum diadema & teftimonium . Dictio
interpretata teſtimonium , interpretari quoque poteft orna
mentum . Et fi legitur teſtimonium , phylacterium in quo e
fat ſumma legis fcripta intelligitur. Et per hoc infinuatur
mos coronandi regem :vtvidelicet diademate oroarecur pro
dignitate regia,diuinæ autem legis ftudium ad feruantum
eam profiteretur. Si vero legitur ornamentum ,expofitione
pon eget: ſed admonitione quòd minus quadrat vt ſpecialis
mentio fiat ornamenti: quia narrato diademate,cointelligú
tur ornamenta omnia regis . feceruntq;eum regem vaxcrunt
cü.vt nihil omitterent.plauferúntq; manu, o dixerüt,viuat rex.
Vdiuit autem Haihal' ia vocem currentis populi. Hebraicè
A
ingresa efl ad populum in templum domini. hoceft intra le
ptum circa templum.Sed quæſtio tunc oriturquare non in
perfe & a eft fecundum mádatum pontificis,quicunq; ingreſ
fus fuerit occidatur. Solutio eſt quòd Hathai'ia non perue.
nit ad ſeptum internum de quo dixerat pontifex,qui ingref
{us fuerit occidatur. & propterea fignificantius dicitur de
Hathal'ia. & venit adpopulum in domum Iebowah.vt intellige
remus quod non peruenit ad ſeptum cuſtoditum à centurio
pibus & militibus, ſed ad locum in quo erat populus,intra ta
men ſepta templi: & propterea non fuit interfe &ta à populo,
qui non acceperat huiuſmodi mandatum . Viditque regem fta .
tem ſuper tribunal. Hebraicè habetur . Vidisque & ecce rex fts
bat ſuper columnam iuxta morem . Excelſus locus columnis ful
tus in quo conſueuerat rex manere in templo, lignificatus .
cantores.Hebraicè habetur.ebu principes tuba regi.hoceft
in fauorem & gloriam regis. & totus populus terra gandens
clangens fubis:fcidit Hathalia veſtimenta fuain fignum exe.
çrationis . & dixit,coniuratio,coniurasio.Precepit autcm ( cho'is
dah
 CAPVT XII. 300
dah facerdos ceturionibus qui erantfuper exercitum eu ait eszedw
cite eam extra ſeptum templi, o qui ſecutus eam fuerit interficia
tur gladio : dixerat enim facerdos,non occidatur in domo domini.
impofucrúntque eimanus,a venit per viam introitus equorü iux
za palatium . Hebraicè explicatur . domus regis. & fuperfluit
iuxta.& interfe&ta eftibi.
Percußitque Ichoʻiadahfædus inter dominum & inter regem e
inter populum vt effet inpopulum domini : & interregem inter
populum . Inter deum ex vna & regem ac populum ex altera
parte,vteflet populus colens ſummum deum : & deinde pe
pigit fædus inter regem & populum ,vt effet obediens legi
timo regiex domo Dauidis . Ingreffüfque eft.Legendum eft.
Et ingreßifunttotus populus terræ domum Bahal o dirueruntea ,
altaria eius imagines eius confregerunt bene, co Marthan facer
dotem Bahal occiderunt coram altaribus, Executio narratur foc
deris inter deum & populum in opere deſtruendi cultú Ba
hal.o poſuit facerdoscuſtodias.Hebraicè habetur . ordinationes
fuper domum domini.Non ſat fuit exterminare culcum Bahal,
led oportuit ordinare diuinum cultum in domo ſummi Dei
ad exequendum fædus primum.Tulitque centuriones . Execu
tio narratur ſecundi fæderis: videlicet inter regem & popu
lum.e Cherethi & Pelethi legiones Hebraicè habetur.du
ces curſores. quos intellige vtſupra. Ototum populum terra:
defcenderequefecerütregem de domo domini,co venerunt per viam
porta fcutariorum.Legendum eſt.curforum.eadem enim curſo
rum porta commemoratur.inpalatium.Hebraicè ſcribitur, in
domum regis.vtpote propriam .& fedit fuperthronum regum . tā
quam accipiens poffefsioné regni. Letatuſque eſt totus populus
terra o ciuitas conquieuit:Hathal'iahuautem occiderütgladio in
domo regis. Nil infra ſepta domus regiæ occiſa fuiffet Ha
thal’ia,non repeticum fuiſſet quod occiſa eſt in domo regis.

CAPVT XII .
Ilius ſeptem annorum erat Ichoas cum regnare crepit:
Anno ſeptimo Ichu regnauit Ichoas , o quadraginta
annis regnauit in Ieruſalaim :& nomen matriseina Zib'
ia de Beerſebah.Fecitque Ichoas rectü in oculis domini
omnibus diebus fuis : quibus docuiteum Ieho’iadah facerdos. Ve
runtamen excelſa non abftulit:adhucpopulus immolabat athuri
ficabasin excelſis
n SDCENT Pp iiij
ti IE Dixira

BIBLIOTECA
 QVARTI REG.

gendum eſt.ſanéticatum.in genere enim appellaturpe

cunia fan & itatum pecunia Deo oblata . qua infererur in domi
domini.at differentia pecuniæ non oblatæ téplo Deiſed pro
redemptione primogenitorú ,quç erat facerdotú.à praterenn
tibus qua offerturpro precio anima, & quam fponte Carbitrio cor .
dis fui inferuntin templü domini. Juxta Hebræú habetur.argen
sü tranſcütis viri,argintum animarum æſtimationis eius, omne arges
ium quod afcëdic ſuper cor visi ad adducendum in domü lchonah ,
ļuxta planú literæ ſenſum triplex genus pecuniæ cómemo
ratur:videlicet pecunia quæ offertur à viro tranfeunte ad og
men idoneorú ad bellum ,iuxta promulgatá legé exod.30 . &
hæc pecunia erat medius ficlus pro quolibet,tam pauperea
diuite.Secúdum genus eft pecunia avimari. & fi nihil aliud
diceretur quàm argentú animarú, anceps valde efſet ſenſus
an fignificaretur appofitiue eadé pecunia quæ foluebatur in
numeratione populi (quoniá illa appellatur ibidé redéptio
animæ) ſed ex eo y dicitur argentii animarum æſtimationis
eius , infinuatur fignificari pecunia redemptionis animarum
quæ voto oblarę crát Deo iuxta decretum legis ſcriptæ leui.
77.erat.n.proprie pecunia illa ,pecunia çſtimationis apima.
tú : quoniam æſtimatio valde diverſa erat ſecundum diuerſas
xtares hominum voto oblatoru Dco . Tertium autem gevus
expoſitione nó eget: quia manifeſte fonat pecuniam fponta
pearum oblationum . Hæc itaq ; tria gevera pecuniæ dunta
xat commemorantur: & de eis inandatur. Accipiant illam . Le
gendum eft.Accipiēt ſabiſacerdotes. Ordinat rex vt facerdotes 2
ad fe trahant triplex hoc genus pecuniæ.juxtaordinem fuum ,
Iuxta Hebrçú habetur.vnuſquiſque à noto fuo.Diſponit rex vt
facerdotes colligant huiuſmodi pecunias fic vt vnicuiq ; fa
cerdoti incumbat onus colligendi ab amicis & conueríanti
bus cum eo: vt facilior eſſetcollectio . & inftaurent faria tecta
domus.Iuxta Hebræú habetur.Cipla fortificabitrequiſitionem
domus.Requiſitionem appellat rem requifitá ,ſeu potius par
tem quamlibet indigentem reparatione nominat fiquidem
cam à requiſitione, quiarequirenda erat & diligentia & ope.
te.Ec eft ſermo de como Dei. fiquid neceſariñ viderint inftan .
s'ution .luxta Hebrrum habetur.omni quæ inuenictur ibirequie
fitioni. « adé eoim di tio repetitur : & manifeſtat quod requi
& tionem vocat omnem partem quæ in templo iodigebat re
paratione
 CAPVT XII. 305
paratione. Cauſa autem huius indigentiæ , in ſecundo parali.
cap.vigelimoquarto patratur Hathal'ia regina .
Igitur vſque ad vigefimumtertium annü regus Iehous.Ne intel
ligas negligentiá facerdotu vigintitribus annis duraſſe:quo
diam ncicimus quoto anoo ſui regoi loas mádauerit ſupra.
fcriptam collectionem pecunię & inftaurationem templi per
ſacerdotes facienda.cercú eſt.o.quòd poft multos annos ſui
regni mandauit hoc :quia segnare cæpit puer feptem anno
Tum.Quanto igitur tempore durauerit negligentia racerdo.
tum remanente incerto,narraturquod vfque ad vigefimum
tertium annum regni loasneglexerunt non inftauraucrunt ſam
cerdotes farta tefta templi. Hebraice habetur.non fortificauerunt
ſacerdotes requiſitionem domus.quod intellige vt fupra. Vocauis.
ex lehoas Icho'iadah põtificē & facerdotes:dixit exs,qua
que rex
se non inſtauraftis farta tefta templi? Legendú eft vt ſupra.quare
vos non fortificaftisrequiſizionem domus: eadem eoim verba repe
tútur.nolite ergo amplius accipere pecuniam iuxta ordinem veftrã.
Juxta Hebræū habetur.& nunc non tolleris argentum à note ve
Stris.Reuocat rex ordinarionem olim à ſe fađá.ſed ad inftan .
rationem templi reddite eam .Legendum eft.quia pro requiſicione
domus dabitis illud . Hinc coniectura fit quod ſacerdotes forte
vſurpabátin yíus proprios pecuniam illam : alioquia non di
xiffet rex quod pro inſtauratione domus darét illam . Probi
bitiq; funt facerdotes vlıra accipere pecuniam à populo, & inftaura
re farta teta domus.Iuxta Hebræú habetur. Et voluerunt facer .
dores no tollere argentum à populo, & non fortificare requiſitionem
demus.Concordes parrantur regi ſacerdotes ,exonerando ſe
ipſos ab vtraque cura :colligendi videlicet pecuniam & repa
randi templum .
Et tulit i cho'iadah potifex Gazophylacium vnum , & fecit fo
ramē in oſtio eius:poſuira; ipſum iuxta altare ad dexteră ingrediens
sium domum domini. Aliud inuentú medium ad colligendü pc
cunia narratur ſatis clarum.mittebantq; in eo facerdosesqui che
ſtodiebãt oſtia omnēpecuniam quæ deferebatur ad templü domini,
Iuxta Hebræum habetur. @dahunt ibi ſacerdotescuſtodes valis
omne argentū allatum in domā domini.Hincapparet 9 theca ile
la perforata in fuperiori parte nõ erat ad hoc pofita vt popus
lus per foramé illud iaceret pecunia intra thecā (clare enim
bic dicitur g facerd ees omné pecuniam allară in domů Dei
ponebant ibi) fed populus offerebat debitá vel ſpontaneam
pecuniam
 QVARTI REG:
pecuniá fupradi& a in aliquibus valis quæ ſacerdotes publice
euacuabaotſuper foramen illius thecæ ,quæ gazophylacium
in vulgata æditione dicitur. Habetur quoq; hinc deputatos
fuiſſe quoſdam ſacerdotes ad cuſtodia vafis in quo offerebat
populus pecuniá. Nec oportet vnicu tantum vasintelligere:
quoniá læpe lingulari numero apud Hebræos multitudo G.
gnificatur. Cumſ; videbant nimiä pecuniam eſſe ingazıphylacio.
Legendum eft. multam pecuniam effe in theca,aſcendebat ſcriba
regis pontifex. Parui refert & hebraicè habei, o facerdos ma
gnus.vtintelligamus claues thecę apud regé & pontificé ler.
uari.effundebäcí: numerabät.Hebraice habetur. ligaucrãt
Gnumerauerüt.ordine prępoftero.pecuniä inwenta in domo do
mini. Eedabant eam iuxta numerum atquemenfurä.Hebraicè
habetur.Et dabuntpecuniam paratā. & nihil explicatur de nu.
mero aut menſura.in manu eorum qui præerant cemétariis domus
domini.Iuxta Hebræum habetur.per manü faétorum operis, or
dinatorum in domo Ichonah. Per ordinatos in templo effe & o .
Tes operis(hoc eft prçfectos operi reparanditempli )dabatur
pecunia. extrahebat eam pro fabrislignorum pro cemétariis,
bis qui operabantur in domo domini.Legendum eft. pro edif
catoribus,facientibus domum Iehovah . Quod autem immediatè
ſequitur in vulgata æditione. Etfarta tecta faciebat. Legendú
eft. Et properatoribus.figuificátur in genere preparatoresma
ceriç. & pro caforibus lapidum ,& ad cmendő ligna a lapides dos
lationis,itavt implereturinſtauratio domus domini inomnibus que
indigebant expenfa ad muniendam domum . luxta Hebræum ha
betur. ad fortificandum requiſitionem domu lehouah: G ad omne
quod egredietur fuper domum ad fortificandum.Duo dicútur.al
terű g hæc omnia impendebátur ad reparationé tépli:alte
rum quod non ſolum prædi&ta, ſed etiá quicquid neceſſariú
crat ad fortificandum téplum emebatur dieta pecunia.Ter
rium autem ſubiungitur. Veruntamen non ficbant ex cadem pea
cunia. Superfluit er cadem pecunia. Hoc fupererat explican
dú : videlicet quòd illa pecunia non expendebatur ad aliud
quàm ad fortificandum templum.hydrie templi domini.lusta
Hebræum ſcribuntur neſcio quæ vaſa argentca: fed de pro
priis nominibus inſtrumentorum aut valorum non ſum ſoli.
citus, propter incertitudinem , & quia ſubiúgitur vniuerſali
ter non eſſe fa & a ex hac pecunia vata quæcunque aurea aur
argentea. fuſcinula,malluwia, tube,omne vas aureum vasar
gentcum ;
 CAPVT XII . 302
genteum :de pecunia illata in domum domini. Facientibus enim opus
dabant eam : instaurabant ex ea domum domini . Hinc foluitur
quæſtio confurgens exſcriptis 2.Paralipo . cap. 24. quan
diu enim indiguit templum reparatione, pecunia illa ad re.
parationem templi duntaxat impenſa ſignificatur : nihil
que hic ſcribitur quid fa & ú fuerit de pecunia ſuperflua poſt
completam reparationem templi, quod in Paralipomenis
explicatur.
Et non ficbat ratio hominibus per qucrum manusdabär pecunias
5
ad dandum facientibusopus: ſei in fidetractabant cam.Iuxta he
bræú habetur.quis cum fide ipfifacientes. Ratio redditur quare
non exigebatur ſupputatio à præfe& is operis , eo quòd tan
tæ probitatis erant vt eorum fidelitas ſatisfaceret.Pecunia pro
delicto pecunia pro peccatis non inferebatur in domum domini:
quia facerdotum erat. Superfuit quia : pura oarratio eft , non
redditio cauſæ .
* Voc aſcendit Chazael rex Syrie , & pugnauit contra Ghath

contra Ieruſalaim . Dicendo tuuc,fignificat cópleta reparatio

ne tépli veniſſe Hazaelem : ad differentiá alterius belli etiá
Syrorú contra loas quod poftea factum eſt, cuius fit mentio
in Paralipomenis.Qgäcbrem tulit Iehoas tex (chude omnia fan
Etificata qua cóſecrauerant. Legerdum eft. quæ ſanctificaucrune
Iehoſaphat Gíchoram Acham’iahu patrescius reges Iehuda .
Sed memento quòd fan & ificationis nomine non ſignificatur
aliqua conſecratio , ſed ſola oblatio ſeu dicatio Deo . vnde &
antiquus interpres bene explicat ſubiungédo. o que ipſe ob .
tulerat.Hebraicè enim ſcribitur. fanclificationes fuas.ſandi.
ficatum enim appellát oblatú Deo.ototü aurü quod invětum
eft in thefauris domus domini o domus regis : miſura: Chazaeli regi
Syrie,& afcedit à Ierufalaim . ab hoc exéplo pecuniæ & ioca.
lia eccleſiaru pro rediméda vexatione populi ab infidelibus
vexati ſeu vexandi bello ,licite impendútur :fimul tamé cum
toto theſauro regio ,vthic narratur fa &tú.iniquú fiquidé effet
inchoare ab expoliatione eccleſiaru :ſed vbi publicus theſau .
rus non ſufficit,eccleſiarum opes ſubuenire debent .
Reliquum verborum Ioas omnia que fecit:nónne ipſa fcripta
funt in libro verborü dierüregü Ichuda : Surrexerüt autéferuieins
& cõiurauerunt inter ſe:percufferúntq; coas in domo Millo in deſce
fusilla.Et Iofachar filius Simhath & Ichozabad filius Somerfer
cius
 QVARTI REG.
eius percufferunt eum eu mortuus eſt: fepelierúntque cum cum pa
tribus fuis in ciuitate Dauid , regnauit Amaz iafilius eius pro co .
CAPVT XIII.
Nuo vigefimotertio loas filů chaz’iahu regulchades
regnauit Ieho'acham filius Ichu fuper Ifracl in Some
ron decem deſeptem annis, Fecitque malum in oculis da
mini:& ſecutus eft peccata [ arobhä filē Nebat qui peco
care fecit Ifraelem ,non declinauit ab eis. Iratúfque eft furor domini
contra Ifrael: & tradidit cos in manum Chazael regis Syrie e in
manum Ben'hadad filij Chazael omnibus diebus.hoc eft io ſcrui .
tutem redegit Ifraelitas, fub dominio regis Syriæ.
Deprecatus eſt autem Icho'acham faciem domini : exaudi
uit eum dominus,vidit enim anguſtias Iſrael quia attriwerat cosrex
Syrie. Legendum eſſet.quia vidit oppreßionem Ifraelis quia op
preßis eosrex Syrie.Verd benignus Deus etiam in peccatores,
rege enim ſupplicáte Deo ,mifertus eſt populi oppreſsi à ty
raonide Syrorum : quanuis videret quod nó propterea receſe
ſuri ellene ab zdolatria vitulorum aurcorum ,veclare ſubiug
gitur. Et dedit dominus Ifraeli faluatorem . Quis fuerit ifte ſal
uator,neſcicur,alienum tamen à ratione no eft vt fuerit Elie
ſæus,optiinè notus Hazaeli regi Syriæ . & liberatus est demas
nu regis Syria.luxta Hebræum habetur. & exicrunt de fub me
nu Aram , hoc eſt Syriæ. Ecce primus effectus iſtius faluato
ris , ſatis quadrans Eliſao :vt intelligamus ipfius interceſsio
ne reges Syriz cohibuiffe fuos de amplius opprimerent illos
paucos Ifraelitas qui erant reſidui.hoc enim conſonat lecun .
do effectui : videlicet quod ſecuri habitauerunt lſraelitæ in
tabernaculis fuis ficut prius foliti erant. Significanter au
tem dicitur de manu Aram ( hoc eſt de oppreſsione Syroru)
& non dicitur quòd exicrunt de manu regis Syriz : Dam de
regibus præmiſſum eſt quòd tradidit eos Deus in manum
Hazaelis & Bed'hadad regum cun &tis diebus loachaz. Ab
oppreſsione igitur eorú faluati dicútur vt fecurè pofleat has
bitare in tentoriis agrorú ſuorú : & propterea valde quadrac
vt Elifæus fuerit ifte faluator. habitauerúntque filülfrael in ré
toriis fuisficut herio nudiuſtersius. Veruntamen nõ receſſerunt à pec
catis domus Iarobham qui peccare fecit Iſraelem , fed in ipſis amuse
lauerunt: ctiam lucus ftetit in Someron .Non ſola idolatria vi
tulorum aureorum introducta à Ierobohá perſeuerauit: fed
çtiá lucusin Samaria ad ſuperſtitiones & forte obſcæoa vel
ctiam
1
 CAPVT XIII. 303
etiam ad facrificia permanſit. Et non funt relicti lebo acham
de populo ,niſi quinquaginta equites & decem currus decommila
lia peditum.Vide imineoſam cladem , cx tam modico nume
to relictorum .difperdiderat enim eostex Syria , opofuerat cos
veluri pulwerem in tritura . Qualitas reli&orum infinuatur ex
hac fimilitudine: vt intelligamus relictos eos qui pro nihilo
habebantur,fimiles pulueri euadenti ex tritura. Reliquum am
tem verborü leho'acham omnia quæ fecit & fortitudoeius :nón .
neipfa ſcripta ſunt in libro verborum dierum regum Iſrael.Dormia
niique Iehoʻacham cum patribus ſuis,cſepelierunteum in Some
pon : & regnauit Toas filius cius pro co.
Nno trigeſimoſeptimo Ioas segis Iehuda:regnanit 1o. filim

hoc initium regni per modum corregnandi patri fuo . nam

Ioachaz pater regnauit annis decem & feptem :hoc eft à vi
gefimotertio anno loas regis ludz víquc ad trigefimum no ,
num ſeu quadragefimum ,vt in principio huius capituli ſcris
bitur . viuebat igitur loachaz pater boc trigefimoleptimo
anno loas regis iudæ ;quo corregnauit ei filius eius loas . Es
fecit malum in oculisdomini: no declinauitab omnibus peccatis Ian
robham filc Nebat qui peccare fecit Ifraelem ,ſed in eis ambulawit.
Reliquum autem verborum loas o omnia qua fecit, o fortitudo
eius qua pugnauit cü Amaz’ia rege lehudarnónne ipfa fcripta ſunt
in libro verborum dierum regum Iſrael? Dormiuitque Coas cum pao
tribusfuis,clarobham ſeditfuper folium eius:fepultuſque eft loc
in Someron cum regibus Iſrael.
Elifah autem a protanieinfirmitate qóa & mortuus eft : deſcen
dita; ad eum loas rex Ifrael.ccce vſque ad quod tempus perue.
nit Elifæus iam ſenex :vtpote qui poſt raptum Eliz vixit an
nis fere ſexaginta. fleuit coram eo dixie, patermipatermi
currus Iſrael auriga eius.Legédum eft . & equites eius. Quia
Elifæus pluries ſaluablerat lfraelem , ideo deplorat eum rex
&quipollentem & curribus& equitibus( hoc eft vniuerſo ex
ercitui) lſraclis.ſaluauerat enim primum cos contra Moabi
tas & pluries contra Syros: vt ſupraſcripta teftantur. Et ait ei
Eliſah, affer arcum fagittas:attulitq; arcum Sagittas. Es di .
xitad regem (racl,pone manum tuam ſuper arcum .poſuitque ma .
num (uam . Omnes iſtæ actiones ſenſibiles mandatæ & factæ ,
non humana ratione funt diſpofiræ , ſed diuina inſpiratione
ordinante per hçc fengibilia manifeftari futura opera Dei in
falutem
 QVARTI REG .
Calutem populi: vt vel ex his ſenſibilibus & perciperent & teo
tinerent idolatræ , fummiDei prcuidentiam & gubernatio
nem certam.cpofuit Eliſah manus fuas fuper manus regis. ve
etiam ex hoc intelligeretur meritú prophetæ effe illud quod
operabacur . Et ait, aperifeneftram orientalem . quia illa reſpi
ciebat Syriam . aperuit:dixitque Elifah,iace ſagittam ,ciecit:
Gait Eliſah, ſagitta ſalutisdomini. Legendumeſt. ſagitra ſalutis
.
domino, G Sagittafalutis către Syriam Dupliciter falus fignifi
catur.primumad manifeftandum quid fignificauerit fuper
poſita manus Elilæi:videlicetvt falus futura ex bello refera
tur ad fummú deum ita quòd agnoſcatur ab illo.deindema
nifeftatur quid fignificet iactus illius agittæ per illam fe
neſtram :videlicet ialutarem ſagitram contra Syriam . Et di
xit hæc vt etiá inortuus prodeffet regi & populo. percutiéf :
Syriam in Aphec vſque ad conſumptionem . Nomen ciuitatis eft
Aphec cuius fuperius mentio faéta eft. Et ait tolle Sagittas,
tulit: dixitque ad regim Iſrael , percute saculo terram . Superfluit
iaculo.opercußit tribusvicibus ftetit. [ ratuſque est cótra eum
vir Dei o ait:fi percußiſſesquinquiesantſexies ſime fepties.Super
fluit fiue feptics.tüc percußiſes Syriam vſque ad cöfumptione núc
autem tribus vicibus percuties Syriam . Nota contextum : quo
diam ex Eliſæi verbis habetur reuelatum ci fuiffe vt faceret
regem percurere terram : & fi quinque aut ſex vicibus rex
percuteret terram , percuffurus effet Syriam vfque ad deftru .
& tionem :fin autem ,totvicibus eſſet percuffurus Syriam quot
vicibus percuteret terra. Nec quçras rationem quare Deusfic
incertè reuelauit Elifço :quoniá fpiritus fanctus diuidicdona
fua prout vult . Ec eſt ſermo de numero percuſsionum terræ
côtinuato motu : & propterea cũ rex deftitiffet percutere ter•
ram ,iratus cft Elitæus ægrè ferens minorem vi &toria futura.
Mortuúfque eft Elifah , ſepelicrunteüilatrunculi autem.Iux .
ta Hebræum habetur. & focietates. ad excurſiones faciendas
venerunt in terramfequenti anno. Quidam autem fepelienteshomi.
nem viderunt latrunculos. Legendum eſt. Etfuit ipfisſepeliétibus
virum ; & ecce viderunt exercitum.proculdubio illarum Societa
tum.e proieccrunt cadauer.Hebraicè habetur. & prosecernut
virum in ſepulchrum Eliſah.nunquam coim nominatur hic vir
mortuus ,ſed vir ſepeliendus.quod cum tetigiſſet of 4 Eliſai, ne
wixit homo ſteritfuper pedes(wos. Iuxta Hebræú habetur.ee
iuit tetigit vir off4 Elijah, vixit & furrexit fuper pedesfuos.
ita
 CAPVT XIIIL 304
Ita iacet in hebrzo . Quæ ideo annotauerim vt perpendatur
non effe certum quòd vir ille fuiffet vere mortuus: ſcripturz
cnim non narrat ipſum fuiſſe mortuum . & potuit continge
re vt pafsionem aliquam ſubiſſet viuus , ita quòd apparebat
mortuus,priuatus externo ſenſu & motu : & propterea ſepe
liendus erat, & táquam mortuus proiectus eft io ſepulchrum
Eliſæi: & Elifæi meritis vixit a & ualibus operibus vitæ , ſen
ſus & motus ftatim ,qui fi fuiffet in proprio fepulchro ſepul
tus, fuiſſet penitus extinctus.
Chazael antem rex Syria oppreßit Ifrael cunétis diebus Icho"
acham.Non contrariatur ſeotéria hæc paulo ſuperius di&is,
qudd deprecatus eft Ioacham faciem domini & dedit eis fal
uatorem : quoniam ad diuerſa referuatur. ſaluator fiquidem
ille referenr ad quietem ab oppreſsione reliquiarum populi:
perſeuerátia autem oppreſsionis omnibus dicbus loacham ,
refertur ad occupatasciuitates:quòd videlicet cas ſemper te
nuit rex Syriæ regnante loacham in Iſrael. Etmifertus eft do .
minus corum & reuertit ſe ad eos,propter pactumſuum cum Abram
hä Ishaco lahacob: noluit difperdere cos,nec proiecit eos à fom
cie fua vfque in prafens tempus.Ioas tépus fignificatur per tem .
pus præſens quo merebatur eiici à facie Dei , ad differétiam
réporis Hoſex regis quo cic&tus eft.dilatio fiquidem penz
fignificatur propter Abrahá, fi forte populus ad pænitétiam
reuocaretur. Mortuus eft autem Chazaelrex Syria :Gregnawit
Ben'hadad filius eius pro co. Reuerfuſq; eft Iehoas filiusIeho'acha,
Otx !is ciuitates de manu Ben’hadad fly Chazael quas tulerat de
manu lcho'achă patris eius iure prely. Hebraicè habetur.in bel
lo.fa & um enimnarratur , nó ius prælij.tribus vicibus percußit
cum Coas.iuxta Eliſæi vaticioium . reddidit ciuitates Ifraelis .
CAPyT XIIII .
N anno fecundo Ioas filij Ioacham regis Iſrael: regna.
uit Amaz’iahu filius( 0.1s regis Iehuda.Si fupputaue
ris quadraginta annos regni Ioas regis Iudæ , ac
per hoc Amaziam filium eius regnaſſe quatuor
annos à trigefimoleptimo anno regni patris fui,perpendes
quod ſupra diximus : videlicet quòd Ioas ser Iſrael bien
nio corregoauit patri, & quòd fecundo anno regni fui, pofte
quam ſucceſsit parri regnauit ve hic ſcribitur Amazias fi
lius loas regis ludæ . Filius vigintiquinque annorum erat, cum
regnare cæpit, nowem annis regnauit in Ierufalaim : & nomen
inatri
 QUARTI REG.
matris eius Iehohaddan de Ieruſalaim . Fecitque rectü in oculis de .
mini, Intellige hoc in principio regni ſui. & propterea ſubdia
tur.verütamen non ve Dawid pater eius,iuxta omnia quefecut loss
pater eius fecit.Recticudo Amaziä oon aisimilatur rectitudi.
ni Dauidis primi patris regum ludæ :ſed aſsimilatur redicu .
dini proprij patris ipfius , qui fecit rectum quodam tempore
& poltea fuit malus.Ec verè fic fuifle ,clarè patet ex ſcriptis in
fecundo Paralip.cap.25. Nifi tantum ,quòd excelſa non abstulit,
Juxta Hebræum habetur. Tantum excelſa non abſtulerüt:adhuc
populus immolabat thurificabat in excelſis.doceit,etiam tem
pore quo Amazias fecit rectum coram domino non abftule
rút excelſa:hoc eſt permittebatur ſacrificare vero Deo extra
alcare domini in locis excellis. Et hoc propter pronicare po
puli ad ſacrificandum in locis illis , quanuis prohibitum hoc
effet in lege.
Csimquc obtinuiffetregnum Legédum eft. Etfuit cü roboratani
fuiffet regnum inmanu eius . Sententia elt clara . percuffit ſernos
fuos qui percufferårregem patrem eius. Filios autem percuflorum non
occidit: ſicut ſcriptum eß in libro legis Mofis. Deut.2 4.vbi præcepit
dominus dicédo.non morietur patres profilios, e fili nõ morientur ,
patribus:fed vnuſquiſque pro peccato fuomorietur. Et hioc habes
1
quòd etiam in crimine læſä inaieitatis non occidebantur 6 .
lij innocentes. Ipfe percußit Edom in valle Salis decem millia: 0
apprehendit petram in pralio. Vt fcripta in Paralipomcoon te
ftantur, petra hæc apprehenſa eſt ad vſum præcipitationis:
erat enim rupes quædã ex qua præcipitauit alia decem mil
lia virorum quos ceperat viuos. Vocauitq; nomen eins Iezechel.
Legendum eſſet. loctheel vfque ad diem hanc. Sonat autem lo
& teel obedicociani Dei : vt noſſent omnes quòd es diuino
mandato vicerat & pudierat idumæos.
Vnc mifit Amaz’ia nuncios ad Delras filium Ieho’acham fila

Idumxos demonſtratur . & idem fuit tempus quo Amazias

auerſus eſt à Deo ad idolatriam :ve Parali.teftatur.veni ovi.
deamus nos facie . Invitatio his honeſtis verbis fignificatur ad
prælium.Remiſora; lchoas rex Ifracl ad Amaz'iahs regem lchu
da dicendo: carduus qui eft in Lebanon mifit ad cedrum qua est in
Lebanon dicendo,da filiam tuam filio meo in vxorem.Parabola eſt
manifeſta : nec ſignificatio eius eſt occulca . aſsimilat enim
Amaziá carduo ,lıbani camco propter culmea regiü :ſeipſum
vero
 C APPT Xut . 308
verò aſsimilat cedro Libani,vt nullá proportionem inter cos
effe manifeſter.tranſierúntque beftia agri qua funt in Lebano.com
conculcauerunt carduum.Periculum imminés Amaziæ per hoc
proponit : quod quemadmodum carduus expofitus eſt cal
candus à beſtiis cráſeuptibus per Libanu , ita ipſe cxponitur
calcádus facile ab illis q funt cúipro loas cedro Libani.Per
cutiendo percußiſti Edom ,& cleuauit te cor tuü :gloriare e fede in
domo tua ,curprovocas in malum vt cadas tu aichuda tecum .
Et nõ acquieuit Amaziahu.fano pacis cófilio,fed ad bellum
inferendum progrediebatur. afcendi que le hods rex Ifrael, a
riderüt fefacie ipfe Amaz’iahu rex Iehuda in Bethſemes oppie
do ichwde. Et percuſſus eft Iehuda coram Ifrael:c
fugerunt vnus
quiſque in tentoria fua.Amaz’jahuverò regene Iehudafilium lia
hoas fily Achaz ishu copit Iehoas rex Ifrael in Bethſemes: ad
duxit eum in Ieruſalem.Iuxta hebrçum habetur. evenerüt le
rufalaim.victores. O interrupit.Ioas rex Iſrael.murum Ieruſa
laim a porta Eph’raim vfque ad portam anguli quadringentis cu
bitis. Tulita; omne aurum argentum & omnia vaſa que inuenis
sunt in domo domini Q in thefauris domusregis, & filios obſides.
Iuxta hebræum habetur.& filios fideiufforum.iofinuatorenim
per hoc quod multi in Ieruſalem fidciufferút regi Iſrael pro
pace cum co , & propterea dederunt filios obſides . & reuera
(us eft in Someron. Reliquum autē verború Iehous qua fecit, & for
tituido eius qua pugnauit. Legendum eft. qua pugnauit cum
Amaz’iahurege Ichuda:nónne ipſa fcripta funt in libro verborum
dicrum regum Ifrael:multa enim fuit fortitudo huius loas cõi
tra Syros : & illi accumulatur fortitudo cótra Amaziā.Dora
mimita; Tehoas cum patribusſuis, o fepuliuseft in Someron cūre.
gibus Iſrael: O regnauit larobham filius eius pro co .
Vixit autem Amaz'iahu filius Ioas rex Iehud & poftquä mortus
eft Ichoas filius Icho'acham rex Ifrael,vigintiquinque annis.Cor
fupra eft liteta:legendum eſt.quindecim annis.Sic enim habe
tur in hebræo.Ec fuit mério numeri annorum quibus ſuper
ftes fuit Amazias , tum ad infinuandum quod mortuo loas
tege Ifrael coniuratio facta eſt contra Amaziam & fugit
ad ciuitatem Lachis, in qua vixit multis annis: tum ad in
finuandum tempus quo regnare cæpit Hazarias filius Ama
ziæ ,videlicet poft morté loas & fugá patris : quæ infra bie
nium vel circa poſt mortem loas'fuit,vt fubiuncta in ſequéri
capitulo innuunt. & cliquum autëverborü Amaz'iahwinónne ipsa
QI fcripid
 QVARTI REG .
fcripta funt in libro verborum dierum regum Ichuda ? Fataque eft
contra eum coniuratio in Icrufalaim ,& fugitin Lachis: miſcráne
que poft eum in Lachis, & interfecerunt eum ibi.in fine duodecim
annorum à fuga. Et aportaucrunt eum in equis: ſepultuſque eft in
Ierwſalaim cum patribussuis in ciuitate Dauid . Tulit autem totus
populus Ichuda Hazar'iam ,annosnatum ſedecim :& conftituerunt
eumregem pro patre ejus Amaz’iahu. Veſubiun & a innuunt, vi
uente adhuc Amazia fa &tus eſt à populo rex filius eius Ha
zarias :qui alio nomine vocatur Ozias. Ipſe edificauit Elath ,
Oreſtituit eam Ichuda :poſtquam dormiuit sex cum patribus ſuis.
Nifi Hazarias fuiſſet etiam rex viuente patre : nequaquam
ſcriberetur quod reftituit Elath Iudæ poftquam mortuus eft
pater: ad differentiam fiquidem temporis quo regnauit viué.
te patre ,dicitur poftquam iacuit rex.
Nno quintodecimo Amaz'iahu ili Ions regis Ichuda: regna .
A
G vno annis. Supputa hinc initiú regni lerobohá ex quo re
guauit ſuccedeospatri. fecit malum in oculis domini: non de
clinauit ab omnibus peccatis Í arobham fili Nebat,quipeccare fecie
Ifraclem .Ipſereftituit terminum Iſrael,ab introitu Ghamath ofque
ad mare folitudinis:iuxtafermonem domini Dei Iſrael, quem locum
tus eft in manu ferui fui Ionafilij Amitthai propheta. Aiunt huoc
eſſe Ionam qui inter duodecim cõnumeratur prophetas. qui
crat de Ghath. Si hoc verum eft, oon fuitiſte filius mulieris
Sunamithis reſuſcitatus ab Elifáo,necfilius viduç Sareptha
næ reſuſcitatus ab Elia : ſicut ncc Sunem nec Sareptha eft ci.
uitas Ghath.qua eft in Ophir. Hebraicè habetur, Chepher, Ad
differentia Ghath ciuitatis Pelifthinorú ( quæ dicebaturab
ſolutė Ghath ) adiungitur appoſiriue Cheplier,dicendo de
Ghath Chepher.Vidit enim dominus afflictionem Ifrael.Ratio
nem reddit author(vel forte ipfe lonas) viĉtoriarum Ierobos
ham.amaram nimis.Hebraicè habetur.mutabilem valde.hoc eft
quæ facilein varias mutationes agebatur ab hoftib '. c quod
coſumpri effent vſque ad claufos carceris & extremos. Iuxta Heb.
habetur. & non retentus eunon reliftus , ono auxilians Ifraeli.
Et nõ locutus eft dominus ad delēdum nomen Iſrael de fub calo:
faluauit eos in manu Iarobhăfily Ioas. Reuoca ad memoriá te
petitas prophetias à tépore leroboham primi regis idolatra
comminātes quod in Iſrael nec setentus nec reli &tus erit : &
perpende narrari nunc adimpletas fuiffe prophetias, dicédo
quod
 CAPVT XV . 306
quod non recétusneque dereli& tus.Et eft hyperbolica locu
uo,lignificans defeciſſe omnes tam retentos in frequétia ci
uium quàm habitos pro dereli & is , pauciſsimi enim reman.
' ferát iú lſrael, vt numerus eorú in præcedéti ſcriptus capitu
lo teſtatur: & propterea táquá executa cóminatione narra
tur diuina gratia vi nõ penitusdeleretur nomē regni Iſrael.
Reliquum autem verborum I arobham & omnia quæfecit & fora
titudo eius qua pugnanit,& qua reſtituit Damaſcum & Chamath
Jehuda in Iſrael.Non dicitur reſtituit Iudæ ,ſed reſtituit Iudę
in Iſrael: quia non regno ludæ (cuiusolim , tempore ſcilicet )
priſcorum regum , fuerant) ſed regno lſrael tanquam ſucce
denti loco ludæ reſtituic. nonne ipſa fcripta ſuntin libro verto
rum dierum regum Ifrael?Dorminitý; larobham cum patribus ſuis,
cum regibus Ifrael:regnauit Zechar'iafilius eius pro co.
CAPVT. XV .
N anno vigeſimoſeptimo Iarobham regis Ifracl: round
uit Haxar'ia filius Amaz’ia regis lehuda . Aduerte
prudens lector quòd fi hoc iutelligatur fecúdum
> lupputatione annorú ſcriptā , manifefte fequitur
vacafle regnú ludz annis duodecim.ná vt in præcedéti ſcrie
ptú eſt capitulo, iſte lerobohá coepit regnare anno quinto
decimo Amaziæ regis ludæ :qui regnauit annis vigintinoué,
vt in principio præcedétis capituli fcribitur. ab vltimo ergo
anno Amaziç vique ad vigefimúſeptimum annú leroboham
Auxerunt anoi duodecim : ac per hoc iuxta iſtam literá duo.
decim annis vacauit regnú ludæ. Quod nõ elle verú ,fcripta
in præcedéti capitulo de iſto Hazaria infinuat:fonátia quòd
incepit reg pare etiá viuente patte : nullum ergo fuit tempus
vacationis regni Iudæ. Qua veritate fuppofita reſtai per
hác ſcriptura intelligédum ſignificari ,quòd ifteIeroboham
corregnauit patri ſuo loas annis duodecimı : & iftum vigeſi,
mumleptimum annum ſupputari non ab initio quo regnauit
lcrobo ham fuccedés patri,ſed ab initio quo regnauit corre
goando patri.Cófonat autem ſcriptis in præcedéti capitulo
quòd lerobohá corregnauerit patri : eo quod ei attribuitur
falus Iſraelis deftru & ivfque ad retētos & dereliftos,quæ ta ,
men deſtructio fuerat tépore aui cius loacham . hoc enim eſt
lignum ipfe lerobohá tépore patris ſui loas ſaluauerit po
pulum , & corregoauerit poſt quartú ipfius lo as annum . Ert
itaque ſealus litciæ quod anno vigeſimoſeptimo à tempore
Quij que
 QVARTI REG .
quo corregnauit patri Ieroboham rer Ifrael, regnauit,hoe
eft regnare incepit tanquam fuccedens patri Hazarias. &
dicimus tanquam ſuccedens patri,ad differentiam annorum
quibus etiani ipſe Hazarias regnauit viuente patre.Filius fe
decim annorum erat cum regnare incepit.viuente patre.Ita quòd
in his duabus lineis diuerfimode ſumitur regnare Hazariz.
nam ætas ſedecim annorum refertur ad initium regni eius
viuente patre:vigefimuſfeptimus autem annus Ieroboham
refertur ad initium regoi eius mortuo patre.et quinquaginta
duobses annisregnauit in Ierufalaim : nomen matris eius, lechol'
jahu de l cruſalaim .
Fecitq; reétum inoculis domini;iuxta omnia quefecit Amaz’isa
hu pater eius. Aſsimilatur rectitudo Hazariæ re &titudini A
maziş patris,quo ad hoc quòd vterque fuit bonus in princi
pio regni fui, fed poſtea vterque peccauit. Veruntamenexcelfa
non abſtulerunt:adhuc populus immolabar O thurificabat in excele
fis.Percußit autem dominus regem , c fuit leprofusvfque ad diem
mortis (ue. De hac percuſsione & lepra ſcribitur diffuſè in 2 .
Paralip.cap.26.0 habitabat in domo libera feorfum-Superfluit
ſeoríum ,& appellaturdomus libera à frequentia hominum
& occupatione negociorum regni.Totham vero filiusregis gu
vernabat palatium indicanspopulum terre. Rcliquum autem vera
borum Hazar’ie & omnia qua fecit:nónncipſa fcripta funt in libro
verborum dierum regum ſchuda ?Et dormiuit Hazar'ia cum patri
bus ſuis, ſepelierunt cum cum patribusſuis in ciuitate Daniletee
gnauitq; lotham filius eius pro co.
Nno trigeſimooctauo Harrr'iahu regis Iehuda:regnauit Ze
Ah char'iahu filius Iarobham ſuper Iſrael in Someron ſer menfs
bus. Aduerte prudens le &tor quòd fpe &tetur ad apdos fcri
plos ,inuenitur vacaffe regnum Ifrael annis vigintiquatuor.
nam à vigefimoſeptimo anno leroboham inchoando annos
Hazariæ , ſequitur manifeſte Ierobobam mortuum fuiſſe
quartodecimo anno Hazariz ( regnauit enim leroboham
vno & quadraginta annis ) & Gc à quartodecimo anno Haza
siz vſque ad trigefimumoctauú annum ciufdem vacaffe re
gaum Ifrael vigintiquatuor annis. quod efle falſum teftan
tur tot vſurpatores regni Iſrael in hoc capitulo fubiun &tipoſt
morrem Ieroboh.. Ad euitandú igitur hoc, intelligimus per
hanc literam ſignificari quod Hazarias decimoolauo anno
Amaziæ patris fuicoeperit regnare.fic enim trigefimuſocta
UUS
 CAPVT XV . 307
uus annus regoi eius inuenitur quadragefimuſprimus an
nus regni Ieroboham :vtpote qui cæpit regnare anno quin
todecimo eiuſdé Amaziæ regis Iudæ . Ita quòd iſte Zecha.
rias filiusIerobobam ſtarim lucceſsit facri defun & o , & ſex
duntaxat menſibus çegnauit.Etfeciemalum in oculis domini,sie
cu:fecerät patres eius: non declinauit à peccatis Iarobhamfilö Ne
bat,qui peccare fecit Ifraelem .
Coniurauit autem contra cum Sallumfilius Iabes,percußitý; eam
palam . Iuxta Hebræum habetur. coram populo e occidit cum :
regnauitas pro eo.Sententia eſt clara : & fic terminata eft proge
nies regum ex domo Ichu.Reliqua autem verborum Zecharia .
, ecce ipſa ſcripta ſunt in libro verbori dierum regum Iſrael. Hoc
est verbum domini quod locutus fueratad Ichudicendo , filijquarti
ſedebuns tibiſuper ſolium Ifrael: & fuit fic .
Alum autem filius Cabes regnauit trigeſimonono anno Huxj'ia
Shelton
regis lehude:regnauit "; vnomenſe in Someron.Etaſcendit Me
nachem filius Ghadi de Thirza a venit in Someron , percußie
Sallum filiš Labes in Someron ; interfecitſ; cum vregnauit pro co.
Reliquum autem verborum Sallume coniuratio cius qua coniura . 1
uit : ecce ipſa fcripta ſunt in libro verborum dierum regum Iſrael.
Tunc percußit Menachem Thiphfach & omnes qui erant in ca.
Nomé ciuitatis eſt Thiphſach . & terminos cius de Therfa. Le
gendum eft. à Thirxa, quia non aperuerat,percußit . Er nomen
eft ciuitatis alterius ex qua oriundus erat iſte rex . deſcribi
tur enim quòd percuſsit terminos illius vicinæ ciuitatis quæ
noluerat illi aperire portas ad recipiendú cum in regem ví
que ad terminos cius conterminos T hirza.Qomnes pragnão
tes eius (cidit.
Nno trigefimonono Hazar'ia regis Ichude : regnauit Ment
A
citque malum in oculis domini non receßit à peccatis I arobham fili
Nebat, qui peccarefecitIſraclem omnibus diebus ſuis. Veniebas
Phul rex Afgriorum in Therfa.Legendum eſſec. Venit Pul rex
Alfurfuper terram .& non dicitur quòd venit in Therfa.An au
tem venerit inuocatus à nouo rege Iſraelve fauore eius fir
maretur in regno , an venerit oppreffurus regnú Iſrael & pla
catus argento acſubmiſsione regis Iſrael non aliter opprer
ſerit,nó eft vfquequaque perſpicuum . Stylus tamen Hebrai
cus infinuat quod venit vocatus à rege Iſrael. familiaris ſin
quidem eſt hebraico ftylo præpofterus ordo : & propterea
Q ‫ و‬ii‫ر‬ fignifi
 QVARTI REG .
fignificatur prius fa & tum quod poftea narratur, videlicet.
dabat. Legendum eft . & dedit Menachem Pul mille talenta ar .
genti:vt effentmanus cius cum eo adformādü regnum in manu eius.
& fic rex Affyriorum venit in terram Iſrael in fauorem noui
regis,Indixitque Menachem argentum ſuper Ifrael, cunétispoten
tibus & divitibus. Superfluit & diuitibus. ita quòd Hebraicè
nihil aliud habetur nifi.super Ifrael,Supercunctos potentes forti
tudinis. Et nifi appofitiue legatur , indixit argentum & fuper
populum & fuper principes exercitus, qui ſoliti erant lucra .
și.Nó deſunt tamen qui dictionem interpretatam fortitudi
nis interpretantur ſubſtantia,intelligendo per potentes ſub
ftantiæ homines diuites.ad dandum regi Ajur quinquaginta fi
clos argenti per fingulos.Hebraicèhabetur.per virum vnum.pro
culdubio prædi & torum potētum : hoc eft vt vnuſquiſque eo
rum ſolueret quinquaginta ficlos argenti .reuerſuſqueeft rex
Aſſur,& non fterieibi in Therza. Legendum cſt.interra.fubaudi
Iſrael.Rcliquum autem verborum Menachem & omnia quæ fecit:
nónne ipſa fcripta ſunt in libro verborum dierum regum IſraelDor
miuitque Menachem cum patribusfuis : Oregnauit Pecach'ia fi
lius eius proco.
Nno quinquageſimo Hazar'ie regis Ichude:regnauit Pecach'
A :ia filiusMenachem ſuper Ifracl in Someron duobus annis. Feo
cisque malum in oculis domini:nõ declinauit à peccaiis [ arobhafile
Nebat quipeccare fecit Ifraclem . Cõiurauit autem cótra eum Phas
cea filius Remal'ishu dux cius. Pertranſeo corrupta vocabula
nominú proprioru :hic enim appellatur Pecach ,fed iam con .
fueuimus ipſum appellare Phaceæ . percußit cum in Someron
in turre domus regia. Appellatá currim aiunt fonare palatium:
in proprio enim palatio occiſus narratur.iuxta Argobiuxta
Ariph .Hebraicè habetur. cum Arghob @ cnm Aria. Nomina 1
propria virorum exiftétium cum rege & percufforum cú co
funt . cum eo quinquaginta viros. Legendú eft.o cã eo quin
quaginta viri de filiis Ghilhaditari.prius enim deſcripfit ſocios
regis & poftea ſocios interfe & oris. Hæc tameo non vt om
nino afferta accipe:poſsūt enim hæc aliter & legi & intelligi
quo ad căpercuffores & cõpercuſſos.Interfecitá; cã et regnauit
pro co.Reliquã autem verborü Pecach'ia & omnia quæfecit:nénne
ipfa fe ipta( unt in libro verborum dierum regum Ifrael?
Nno quinquagefimofecundo Hazar'ie regis Ichuda : regnauit
A Pecach filius Rimal'sahu fuper Iſrael in Somero viginti an
nis.
 CAPVT ху . 308
mis. Fecitque malum in oculis domini ;non declinauit à peccatis 14
robham fily Nebat,qui peccare fecitIfracle. In diebus Pecacb regis
Ifrael, venit Tthig'lash'pil'eſerrex Aſſur & cepit Hi’son & Abel
bethmahacham & Ianoach @ Cedes @ Chazor Ghilhado
Ghalilam ,totam rerram Naphthali: tranſtulit eos in Affur. Ifta
fuit prima captiuitas Ifraclis ja Aſſyrios, quam oportet an
notare pro intelligentia ſcripturaru: ex hac enim captiuitate
nunquam redierút.Coniurauit autem & terendit inſidias. luxta
Hebræum habetur.Et cõiuranic coniuratione.gaudet enim he
braicalingua hoc loquédi modo .Hoſeah filius Ele contra Per
cach filiü Romaliahs , percußiccü o interfecit eum , Oregnan
uit pro co:anno vigefimo Iotham fili Huzi'ia. Qui ha & enus vo
catus eſt Hazarias, modo vocaturHuzias . Vigelimú autem
aanú annotabispropter ſubiunda:videlicet giſte lotha re
gnauit anno ſecúdo Phacee & ſedecim anois regoauit.Hinc
enim quæſtio oritur : quia ſecundú hæc ſubiun &ta, lothā non
peruenit ad vltimú annum Phacee, ſed ad decimumfeptimú
illius apnú dunraxat:quomodo ergo verificatur q vigefimo
aano ipſius lochá regnauerit Holeas interfe & or & Tuccel
for Phacee. Et aduerte y eſt hic duplex difficultas . altera
verificandi annū vigeſimum lothá, cum inferius ſcribantur
taouin ſedecim.altera verificandig lotham ſuperftes fuerit
Phacee.Solutio primæ difficultatis facilis eſt diſtinguedo de
annis quibus regnauit poft mortem patris (iſti enim dicútur
ſedecim ) & de anois quibus regnauit fupputato tépore quo
regnauit cum patre leproſo.ſed alteradifficultas ex hoc non
ſoluitur, quoniá à ſecúdo anno Phacec quo mortuus eft Hu
zias pater lotham fupputando annos fedecim ,nó peruenitur
ad vigefimum aanú regni Phacce: ac per hoc non verificatur
lotham viuus fueric poſt mortem Phacee, incipiente re
gnare Hoſea.Reſtarergo intelligendum per hæc omoia (cri
pta fimul jun &ta, quòd Hoſeascæperit regnare viuéte Pha
cee ,ita g etiam viuente Phacee regnum eius ſupputatur : &
dicitur,quòd regnauit vigefimo anno lotham ab initio quo
corregnauit patri. & quia neſcim ° quotannis corregnauerit
patri,incertum remanet tempus quo Hoſeas incepitregnare
regnante quoq; Phacee:neſcimus quoq ; quotus annus illo
rum ſedecim lotham fuerit ilte vigeſimus. & cum iftis omni
bus falfum fupponitur, videlicetq lotham fuperftes fuerit
Phacee:contrariú enim verú fuiffe patet in ſequéti capitulo.
Qa iiii Vigefimus
 QVARTI REG .
Vigefimus itaque ifte aonus lotham nihil habet certi, nifi
erat vigefimus à lepra Huziæ :ex tunc enim lochá inchoauit
segium officiú.Reliquum autê veború Pecacbeb omnia que fe
çit:ecce ipſa fcriptafunt in libro verborum dierum regum lfrael,
Nno fecüdo Pecach filü Remal'iahuregis Ifrael: regnauit le
tham :
norum erat cum regnare crepir, o ſedecim annis regnauit in Ierufs
laim : & nomen matris eius Iefuſa filia zadoc.Fecitqucretü inocu
lis domini ,iuxta omnia quæ fecit Huzi'iahu pater cius,fecie. Intel
lige non quo ad bonum & malum , ſed duntaxat quo ad bo
num . Veruntamen exçelſa non abftulerunt,adhuc populus immolaa
bat & thurificabat in excelſis. Ab integritate perfectæ reftitu
dinis temporis lotham excipitur quòd excelſa non abftule
fuoc,in quibus tamen vero Deo ſacrificabatur, ipſe ædificavit
portā domus dominiſublimißimā.Hebraicè haber.excellam . In
fignis porta ſignificatur.Reliquum autem verborum Torham o
omnia quæ fecit; nónne ipsa fcripta funt in libro verborum dierusz
regum Iehuda ?
In diebbus illis cæpit dominus mittere in Ichudam Rezin regem
Sgrią: « Pecach filium Remal'iahu. An demöftrentur dies lo
tham an dies filij eius,nó eft vfquequaque clarú: quia tamen
litera fonat tempus lotham , poderandum eft verbum cæpit
inittere,vt intelligamus quòd nõ mifit ſed ccepit mittere.Ita
quòd initium ventendi ad bellum aduerſus ludam fuerit té
pore lotham ,exccutio autem tempore filij:vt in icquéti ſub
iungitur capitulo . diſpoſuerunt enim hi duo reges Rezin &
Phacee pugnare contra Iudam viuente lotham ,venerút au
tem ipfo mortuo tempore Achaz filij eius. Et nota y qué
admodum ſuperius in ca. 10. ſcriptum eft quòd cæpit domi
nus excidere Israel, ita modo dicitur quoi cæpit dominus
punire ludam : vtrunque enim regnum pollutum erat multa
idolatria.Et initia punitionis vtriuſque ſcripta ſunt ad manis
feltádum nobis quod Deus pedetentim proceſsit puniendo
vſque ad eie&ionem vtriuſque ex çerra promiſsionis.Dormi
witque Totham cum patribus fuis,fepultusqueeſt cum cis in ciuitate
Dauid patrisfui:Oregnauit Acham filius eiuspro co .
CAPVT XVI .
N anno decimoſeptimo Pecach fila Remal'iahw.regna
uit Acham filim Lotham regis Ichuda. Et hinc & cx
fubiundo bello Phacee cótra Acham , clarè patet
quod
 !

CAPVT. Xyr. 309

quod Iothá pater Achá mortuus eft viuente & regnate Pha
cee rege Ifrael :ac per hoc vt diximus Hofeá corregnaffe ipfi
Phacee. Filius viginti annorum erat Acham cum regnare cæpir ,
fedecim annis regnauit in Ierufalaim :& non fecit rectum in oculos
domini Dei ſuiſicut Dauid pater eius . Sed ambulauit in viisregão
Ifrael.hoc eſt idolatriá le& tando.infuper o filiñ ſuum coſecranit
transferensper ignem.Iuxta Hebr.habetur. etiam filium fuum
fecit tranfire in igne. Non ſignificatur occifio fed tranfitus filij
per ignem.cærimonia idolatriæ erat.ſecundum idola gentium
que dißipauit dominus. Hebraicè habetur.funt abominationesgë
fium quas expulit dominus à facie filiorum Iſrael. Hipc clarè par
tet ad idolatriæ cultum fpe & affe tranfitum filij per igné.im
molabat quoq; thurificabat in excelſus fuper coles : fubo.
mni arbore frondoſa.Ex co quòd non dicitur ( quemadmodum
fcriptum eft de tempore aliorum regum ) quod excelía non
abſtulerunt ,ſed dicitur quod immolabat in excellis &c. inſie
nuatur quod promiſcuè quibuſcunque diis in locis nomina
tis ſacrificabat.
Vnc afcendit Rexin rex Syria & Pecach filius Remaliahu
T rex Ifrael in Ierufalaim ab bellum .Significanter ſcribitur
tunc,ad infinuandum hanc effe executionem diuinæ miſsio
pis ſcriptæ in calce capituli præcedentis.obfederúntque Acha ,
non valuerunt superareeum. quo ad expugnationem ciuita .
tis Ieruſalem .nam præualuerüt qno ad alia multa & magna
yalde,quæ hic tacentur ſed ſcribuntur in 2.paralipo.cap.28.
Intempore illo reſtituit Rezin rex Sgria Elaih Syria , es riecit
Ichudaos de Eloch.P ars victoriæ regis Syriæ fcribitur. Idu
mai Sgri. Iuxta Hebræum habetur . Aromim vencrunt in
Elath o habitauerunt ibi vfque ad diem hane. Aromim eſt no
ménationis corú quiveneruntad habitandum in Elath .
Mifit autem Achan nücios ad Thig'lath Peleferrugim Aljur die
cendo : feruus tuus & filiustuus fum, afcendo o faluum mefac de
manu regis Syria o de manu regis Iſrael qui (urrexerunt aduerfum
me.Tulitque Acham argentum & aurum quod inuentum eft in doo
mo domini & in thefauris domus regis: & mifit regi Affurmunus.
Omittütur hic multa quæ paſſus eſt Achain à rege Iſrael &
à rege Syriæ ,relata in paralipomenis.omittitur quoque di
uinamiſsio Eſaiæ prophetæ ad Acham , ſcripta Eſaiæ cap.7 :
Et exaudiuit et rex Aſſur : aſcenditqucrex Aſſur in Damafcum
raftauir cam.Iuxta Hebræum habetur.o cepit cam . nihilque
dicitur
 QVARTI REG.
dicitur de deftru & ione ciuitatis . eranſtulit habitatores cists
Cirenem . Iuxta Hebrçum habetur,ad Cir.Nomé eſt regionis.
ORcrin interfecit.
Perrexitá; rex Acham in occurfum Thigʻlath'pil'cfer regis Af
fur. Tacentur hic geſta à rege Affyriorú aduerſus regem If.
Tael:nam ab vtroque liberaripetierat Acham.in Damafcum .
Hinc patet q poft vi &oriam regis Aſſyriorü iuit Acham ob
viam regi Affyriorum . viditá; altare quod erat in Damaſco, o
mifit rex Acham ad Vri'iam facerdotem exemplar altaris & fimili
tudinem iuxta omne opus cius. Legédum eſſet. fimilitudinë altaris
o figuram eius ad omne opuseius. exacte enim retraxit fimili
tudinem alcaris ſecundum materiam ,qualitatem , quáticaten
& cælaturas. Extruxirſ; Vri'ia facerdos aliare:iuxra omnia qua
miſerat rex Acham de Damafco,fic fecit Vri'ia facerdos donec ve
witrex Acham de Damaſco.
Cómque veniſſet rex de Damaſco, vidit altare : & veneratus eft
illud . Iuxta Hebræum habetur.& appropinquauit rexfuper al.
tarc,& afcendit ſuperillud. Hæc verba aliud fignificant ſecun
dum ſe & aliud fecundum appropriationem.namappropria
tur ad fignificandum a & tiones cultus,videlicet offerre & im
molare ſuper alcare in genere: deinde in ſpecie ſubditur .Et
immolauit holocaufta & ſacrificium ſuum . luxta Hebræum ha
betur.Etfuffiuit holocauftum fuum munusſuum.Ita tamen vt
per ſuffire intelligas inſtar thuris cremare. Olibanit libamen
fuum : & afperfitfanguinem pacificorum quæ erant ei ſwper altare.
Porro altare areum quod erat coram domino. quod fecerat Salo
mon . tranftulit defacie templie de loco altaris de loco templi
domini. Iuxta Hebræum habetur. fecit appropinquare à cum fa
cie domus ab inter altare & ab inter domum Iehouab. Infinuatur
duo . alterú quòd altare nouum ad inftar altaris Damaſceni !
conſtru &tum fucrat à fummo facerdote abſque deſtructione
alcaris ærei facti à Salomone:conſtructú autem fuerat in lo
co ante altare æreum verſus populú, ita quòd altare Salomo.
nis reman ſerat medium inter altare nouum & domum Dei.
Alterum quod ex hoc loco medio iuſsit Acham rex amoueri
altare Salomonis, quod dicitur æreum : ad infinuádum quòd
hoc altare nouum nó erat æreum ,ſed lapideum ex lapide les
&o, contra diuinam legem , poſuitſ; illud ex latere altaris. He
braice habetur. Super coxă altaris.Proculdubio noui.ad aqui.
lone.vt intelligamus quod nec collaterale poluit illud , ſed in
parte
 CAPVT. XVI. 310
pårte inferiore. Precepit quoq ;rex Acham Vri'ieſacerdotidi
cendo:fuperaltare maius. Iuxta Hebræum habetur.ſuper altare
magnü fuffi holocauftuna matutini munus veſpertinum , o hoe
locauftum regis munus eius,o holocauftü totius populiterac
munus eorum & libamina eorum , & omnem fanguinem holocausti
Oomnem fanguinem facrificò ſuperillud aſperges:altare vero ered
erit ad requiſitionem meam . Et hinc infinuatur quòd altare no .
uum erat altare maius altari æreo :mandatúrque ſacerdoti vt
vtatur altari nouo,& pro dereli & o habeat alcare æreum. Fem
citque Vri'ia facerdosiuxta omnia quapraceperat rex Acham .
Tulitautem rex Acham celatas baſes. Hebraicè habetur. Et
incidit rex Acham claufuras bafium . Vt penitus deftrueret oro
dinem diuini cultus à lege & patribus fancitum ,non abftulit
ſed præcidit baſes æreas conſtructas à Salomone ibidem.ee
luterem qui erat defuper. luxta Hebræum habetur. & abftulit à
Super cas concham . Ordine præpoftero narratur, ablaca voi.
uerſa quæ erant ſuper baſem rique ad concham incluſiuè
fuiffe, & abſciſſas clauſuras earum.o mare deponi fecit de bo
bus æreis qui erant fub eo: & pofuit ipfumfuper pavimentum lapi
deum . Mwfach quoque fabbati quod ædificauerat in templo Gin
greffum regis exterius, conuertitin templum domini:propter regem
Affyriorum. Iuxta Hebræum habetur. Ertectum fabbati quod av
difícaucrunt in domo Gringreffum regis foris,fecitcircüdare domum
Ichowah : à facie regis Affur.Hæc vltima particula(videlicet à fa
cie regis Aſſur) refertur ad omnia antecedentia. redditur.D .
satio quare Achá abftulit altare æreú & deftruxit baſes & c.
videlicet timore regis Affyriorú ne ab co diſcreparet in reli.
gionis cultu.Exoſus.D.eratregiAffyriorú cultus diuinus ſe .
cundú legé Mofis: propter quod etiá vt paralipomena tefá
tur,claufit Achá ianuas cépli fa & ià Salomone.inter alia aucé
cxola regi Affyriorú infinuaturhoc: videlicet g extra tem
plum ante faciem ipfius tépli immolabátur ſacrificia ſecúdú
legem Mofis:ethnici enim in templis deorum ſuorú immo
labát.& ppterea Achá ſpatium ambiés,altare nouú & locú in
quo manebat rex ingreſſus ad ſacrificia & locü rectum pro
ſabbatis, quæ loca erát foris ( hoc eft extra téplu ) redegit in
teplá lehouah:vt ſacrificia īmolarétur intra téplú more Eth
nicorú & rex & illi qui ſoliti erátmanere ſub te &to, intra té .
plú eflent.Hic eſt ſenſus literalis hui' partis.Tectú auté lab .
bati an fuerit p optimatib ' & facerdotibus maiori frequétia
+ concurrentibus
 QVARTI REG .
concurrentibus ſabbato, vel etiam pro populo ad protegen
dum à pluuia ſabbatis quando concurſus erat populi & de
uofarum præcipuè perſonarum ,incertum eft .
B Reliquum autem verborum Achaz que fecit: nónne ipſa fcripta
sunt in libro verborum dierum regum ichuda? Dormiuitq; Achat
cum patribusſuis, om ſepultus eſt cum eis in ciuitate David . In am
bitu Sion ſepultus hic ſcribitur, qui in paralipomenis nega
tur fepultus in ſepulchris vegum : quia quanuis excluſus fue
rit à comiterio regum, non tamen fuit excluſus ab ambitu
montis Sion.Gregnauit Chizci'sahu filius eius pro co .
CAPVT XVII.
Nno duodecimo Achaz regis Ichuda:regnauitHofcah
filius Ela in Someron fuper Ifrael nouem annis. Quz
ſtio ftatim oritur quomodo verificatur hoc:cum
fuperius io cap . is . ſcriptum fit quod iſte Hoſeas
regnauit anno vigeſimo lotham qui fuit pater Achaz. Solu
tio eſt quod duo initia regni Hoſex ſcribuntur.alterum quo
inchoauit regnare viuente Phacec rege etiam Iſrael: & hoc
ſcriptum eſt capite.15. alterum quo ccepit regnare folus: &
hocícribitur hic. Ec quoniá à morte Phacee víq; ad duode
cimú annum Achaz fluxerútotto anni ( vt pater ſupputanti)
inſinuatur ex iſtis annis ſcriptis quod regnum Iſrael vacauit
anois octo, ita quòd ſedes regia fuit fine rege, ita quod inter
Tuptum fuit regnum Hoſcæ inchoatum tempore Phacee.
Quare autem , non eft fcriptum . coniicere tamen poffumus
quod rex Affyriorum audita coniuratione Holzx contra
Phacee & quod interfecerit eum ,perſecutus fuerit Hoſeam :
ac per hoc interruptum fuerit regnum Hoſeæ & non ince
perit regnare folus anno quarto feu quinto Achaz regis la
dæ : poſtea autem mortuo Thigiathphalaſar rege Aſyria
rum Hoſeas aſſumpſerit regnum anno duodecimo Achaz.
Fecitq; malum in oculos domini : veruntamen non ficut reges Ifrael
qui fuerunt ante cum. Mínus malum feciſſe hunc regem , ſed
quid fuerit illud minus malum non ſcribitur.
Contra cum aſcendit Salman’efer rex Afur, Mortuo itaque
Thiglathphalalar perſecutore Hoſeæ, cum Holeas regnare
cæpillet, Salman'eſer rex Affyriorum aſcendit contra Ho 1
ſeam.com factus eſt ei Hoſeah ſeruus Submiſic collum iugo Ho
ſeas,impar regi Allyriorum.reddebátque ei tributa .Tuxta He
bræum habetur.munus.proculdubio tributarium :deſcribitur
ÇDIM 1
 CAPVT XVII. 311
enim per hoc qualitas ſeruitutis. Cúnque deprehendiffet rex
Aſſyriorum Hofes quod rebellare nitens miſiler nuncios ad Soare
gem Acgypti, ne praſtaret tributa regis Affyriorum ,ficutfingulis
annis folisuscrat. luxta Hebræum habetur . Ei inwenit rex
Affur in Hoſeah coniurationé qua miſit nuncios ad Soregem Aegy
pii, & non fecitafcendere munus regi Afur annuatim. Non te
mere,fed inuenta coniuratione, compertis nuociis ad regem
Aegypti & experta non redditione tributi morus rex ally
riorum ſignificatur. cõiurationem autem intellige ad rebel
lionem à rege Affyriorum.obſedit eum ,o- vinétum miſitin car
cerem . luxta Hebræum habetur. & ftrinxit eum rex Aſur, e
vinxit eum in domo carccris. Quod vltimò fa & um eſt, prius
narratur: & poftca more ſolito narratur modus quo res hæc
fa &ta eft. Perwagatúfque eft omnom istram . luxta Hebræum
habetur. Et aſcendit rex Aſſurin omnem terram . proculdubio
regni lſrael. afcenditque in Someron , o obſedot eam tribus annis.
Ecce modus quo ſtringit regem ac vioxit eum : longa enim
obfidione cepit tandem Samariam cum rege. Anno autem
nono Hofeah cepit rex Ajur Someron , e tranſtulit Ifrael in Affur.
Hæc fuit vltima captiuitas ac deſolatio Iſraelis,à qua nun
quá redierunt .& habitare fecircosin Chalach in Chabor flw
mine Ghoxan ,in ciuitatibus Medorü. Deficit coniun & io :legen
düeſt. & in civitatibus Madai. Tria loca narrantur(videlicet
Chalach Chabor iuxta Aumé Ghozan & ciuitates Medorú )
deputata pro habitatione Iſraelitarum . Et hinc apparet fa
bellas effe quæ dicuntur declauſis Iſraelitis iftis :ciuitates es
nim Medorum nó funtobftrufæ ,fed omnibus peruix. Quo
circa Iſraelitæ ex locis illis diſperſi ſpore lunt per varias mú.
di partes in hodiernum vſque diem.magnam tamen partem
corum ibidem adhuc manere rationi conſentaneum eſt : co
quod multi ibidem nati ,ex incolis effe &ti ſuntciues .
Actúmque eft cum peccaſſent filii Ifrael domino deo ſuo quic
:
gpi. Ratio redditur eiectionis Iſraelis ex terra promiſio
nis,cum ex peccato aduerfus fummum Deum iudicem & gu
bernatorem corú : cum ex ingratitudine aduerſuseundé edu.
& orem corum de ſeruitutc Pharaonis: tumer timore alio
rum deorum : tum ex declinatione in præcepta echnicorum
ad colendum eorum deos, ethnicorum autem propter hujui.
modi abominationes conſumptorum à Deo coram liraeli.
 QUARTI REG .
tis : tum ex obſeruatione decretorum per reges Iſrael de cul
tu vitulorum &c• Dixi ex timore: quia vbi vulgata adicio
habet. colwerunt deos alienos. hebraicè dicitur.O limuerunt E
lohim alios. Incerous enim a& us timoris prius culpatur, &
deinde exterior culcus : fimúlque narratur quod non folum
cxteriori culcu ,ſed etiam animo coluerunt alios deos.cimor
enim internus a &tus eft. Et ambulauerunt in ftatutis gentium
quas ciecerat dominus à faeiefiliorum Ifrael: Gregum Ifrael,quia
fimiliter fecerunt. Hebraicè habetur . que fecerunt, narratur
enim quòd filii ambulauerunt in præceptis non folú etbni.
corum ,fed etiam quæ fecerunt reges Iſrael, leroboham & A
chain & c. Et irritaxerunt filij Ifrael verbis nõ reltis dominü Deum
fuum . Iuxta Hebræum habetur. Et texeruntfiliiIfrael verbs
que non recta fuper Echowah Elohefuum . Quo colore ,quo pal
ſio vai fuerint filii Iſrael ad tegendum verba ſeu fada ſuper
Iehouah Elohæ corú neſcitur: ſcriptura de hoc peccato ni
hil aliud tradit nifi quod palliatis verbis vel fa & is adueríus
Dcum vſi ſunt. Qedificauerunt fibi excelfa in omnibus ciuita.
tibus fuis,à curre cuſtodum . in qua ſoli cuſtodes morantur.sf
que ad ciuitatem munitam. voiuerſa ſiquidem loca habitata có
præhenduntur à turræ in qua folus cuſtos habitat, vſque ad
ciuitatem municam in qua frequentia magna eſt hominum.
Statuerúntqucfibi ftatuas -lucos: super omnem collom fubliméo
fub omni arbore frondos .Et thurificauerunt ibi in omnibus excelſis,
focusgentes quas tranſtulerat dominus à facic corü: & fecerunt ver.
ba peßima irritantes dominum . Res malæ fignificantur: carcat
enim ſuperlatiuo hebræi. Et coluerurisidola:dequibus dixerat
dominus eis,non facietisrem hanc.Et contestatus eſt dominus in Il
raolo in Ichuda.Exaggeratur peccatum Iſraelis tum ex diui
na inhibitione, tum ex deſtinatione prophetarú monentium
eos.per manum omnium prophetarum ,omnium videntium dicendo:
seucrtimini à viis veſtris malis & cuftoditepræcepta mea &ftatuts
mea ,iuxta omnem legem quan precepi patribus veflris,& qua miſi
ad vos in manu feruorum meorum prophetarum . Et non audierunt:
induraueruntſ; ceruicem fuam , iuxta ceruicem patrum fuorum qui
non credidcrunt domino Deo fuo. Quanuis in libro primoin
ter videatem & prophetam nulla fiat differencia, hic tamen
differentia io ſinuatur. & prophetæ quidem appellantur ab
officio illi qui profitebantur officium vacandidiuinis laudi.
bus & monendi alios ad diuina tanquam auncii Dei: viden
tes
 CAPVT XVII . 313
tes verò illi qui abſque huiufmodi officii profeffione vifio
bies diuinarum habebant reuelationum . & per vtrofque mo .
niti, in ſua perfeuerauerunt obftinatione. Et contempferunt
Statuta eins o pactum eius quod pepigit cumpatribus eorum ,o cão
teftationes eius quibus conteſtatus eft eis : ambulauerúntquepost va .
nitates vane egerunt, & poſt gentes que erant per circumirum
corum de quibus praceperat dominus vt non facerentficutilla.De.
reliquerúntque omnia præcepta domini Deifui, & fecerunt fibicon
flatile, duos vitulos : fecerúntquelucum adorawerunt vniuerfam
militiam cæli. Hebraicè habetur, vniuerſum exercitum calo .
rum . Tolem videlicet & luoam & ftellas. appellantur enim
cxercitus, quia Moſes in principio genefis fic appellauerat.
o feruieruntBahali. Et confecraucrunt ei. Legendum eſt. Et
fecerunt tranfire filios fuos filias fuasper ignem . proculdubio
fuperftitiofe , ad conſecrandum ( vt creditur) prolem ali
cui opinato Deo: qui forte crat ignis ipfe,ex quo putabant
conftare folem & lunam & ftellas. O infernicrunt diuinatio.
nibus & anguriis. luxta Hebræum habetur. & incantatio
nibus. Per hæc tamen duo,diuinationes & incautationes,in
tellige & id genus reliqua. O tradiderunt fe .. Iuxta He
bræum habetur. o vendidcrunt fe ad faciendum malum in ocu
los domini irritando eum.hoc eſt ad inftar vendentium ſe,rede
gerunt ſein ſeruitutem faciendi malum .
Iratusý; eſt dominus valde contra Iſrael, & remouit eos à facie
Sua :non remanfit niſi tribus lehuda fola. Etiam Iehuda no cuſtodi
wit pracepta domini Deiſui:veruntamen ambulauit in erroribus 15
ruelquos operatus fuerat. Juxta Hebræum habetur, & iuerunt
in ftatutis Ifraelis qua fecerunt.hoc eft imitati funt regnum If
raelis in decretis non quæ fecit deus, ſed quæ fecerunt ipli
reges lſrael. Proiecitque dominus. Iuxra Hebræum haberur.
Et abominatusest dominus omne ſemen Ifracl. peccatis corum
hoc exigentibus inftar abominantis tractauit deus cos.caf
flixit cos,o tradidit eos in manum diripičtium :donec proiiceret cos
à facie (ua.Ex eo iam tempore. Interpres addidit has quatuor
vltimas di&tiones: nam hebraicè habetur. Quia fcidit if
rael a domo Dauid, & regem conftitucrunt larobham filium Nebat:
Separauitque larobhä Iſraelē à domino, o peccare fecit cos peccatu
magno.Ez ambulauerunt filii Ifracl in omnibus peccais Iarobham
qua fecit,nonreceſſerunt ab eis.Vsquequo amouit dominus Ifraclem
afacie
fua,ficus locutus fueratinmanu omniumferuorumfuorüpro.
phetarum
 QVARTI REG :
phetarum : tranftulit Ifraelem à terra fua in Aſſurvſque ad diens
hanc. Aduerte quod quanuis ſciſſio decem tril aum å domo
Dauidis relata ad Dei ordinationem iuſta fuerit ppter pec
cara Salomonis, & diuina fa &t a voluntate vt in tercio libro
fcriptú eft,relata tamen ad ipſos ſciſſores vnitatis populi Il
rael culpatur hic,præcipuè propter receſſum à cultu vnius
fummi Dei,propter receffum à lege Mofis ſtatuente voulo
cum divini cultus cómunem omnibus lſraelitis. Repetantus
autem hæc ad manifeſtandam diuioam patientiá táto tem .
pore. Vbi aduerte prudens lector quòd hoc in loco redditut
caula demeritoria eiectionis Iſraclis,caufa autem finalis ta .
cecur : & fuit vt lſrael diſperſus in orbem terraru,teſtiseſſet
mūdo vniuerſo de aduentu Meliæ per prophetas promiſli à
Deo. Nifi enim ludæi per mundum ſparli fuiffent tempore
apoftolicæ prædicationis conteſtantes ſe expectare Mefiam ,
creditum fuiffet tanquam figmentum euangelium Chrifti. &
fimiliter niſi perſeuerarent Iudæi ſparſi in mundo conteſtá
tes ſe expe &tare Meſiam teftesĝ; ſacrorum lit.orum veteris
teſtamenti putaretur Chriftianornm adinuétione euangeli.
zari vcrúque Melixaduentum & fictos eſſe facros veteris te
ftamenti libros: cd ludæis ipfis inimicis Chriſtiani nominis
perſeuerantibus inter nos tum expectádo Megam tum pro.
fitendo ſolos canonicos libros veteris teftaméti,quos nos vt
canonicos profitemur,habemus iuge teſtimonium noftræ fi
dei ab hoftibus.
Dduxit autem rex Apor visos de Babel 6 de Chutha o de
A ,
ciuitaribus Somcron pro filiis Iſrael :hereditauerütq ; Someron ,cha
bitauerunt in ciuitatibus eius. Nomen Samariæ quanuisficco.
men vrbis voius , quia tamen eratcaputregni,omnes ciuita :
tes regni appellanturciuitates Samariæ :hoc eft regoi Sama
riæ. Et fuit in initio habitationis corum ibi, non timuerunt domia
- num : immificá; cu dominus leones qui interficiebant eos. Nuncia
túmque eft regi Affwr dicendo : gentis quas tranftuliftio habitare
feciſti in ciuitatibus Someron ignorant ritum Dei terre , omifit in
cos leones, & ecce ipſi interficiunt eos ,eo quod ignorent ritum Dei
terra . Pracepit autem rex Aſſur dicendo: ducice illucvnum de 14
tcrdotibus qucs tranftuliftis inde,Gvadar habitet ibi,o doceat
cos ritum Dei terra .Stultitia ethoicorum oarracur,in hoc quod
. putabant proprios deos diuerſarum terrarum : & Deum qui
colebatur
 CÁPVT XVII: 313
Colebatur ab Iſraele,putabant Deum terræ illius.Venitý; vnses
de facerdotibus qui tranflati erant de Someron, o habitauit in Be
th'el: & docebat cos quomodo colerontdominü . Iuxta Hebræum
habetur, quomodo timebunt Ichowah. Modum timendi fum
mum Deum do & i à ſacerdote oarrantur. Et fecitvnaquaque
gens Deum ſuum :pofuerúntque in domo excelſorum quefecerät so,
meronita, vnaquæq; gens in ciuitatibus ſuis in quibus habitabar. Ei
viri Babelfecerunt Succoth Benoch ,er viri Chuthfecerunt Nergal:
viri autem Chamath fecerunt Aſimam.Porro Hauuci fecerunt Nib.
cham & Tharthac: Sepharuaim autem comburebāt filios fuosigni
A dramelech & Hanamelech diis Sepharwaim.Et nihilominus co
icbant dominum. Iuxta Hebræum habetur. Et fuerunt timen .
tes Tehonah . Sacerdos quidem docuit modum timendi ſum
mum Deum ,fed ipfi timuerunt quidem ſummum Deum ,ſed
non co modo quo debebant timere: nam ſic timebant ſúm .
mum Denim vieciam co!erent alios Deos.fecerunta:ſibide nos
wißimis ſacerdotes excelforum . Poteſt ſignificari vel vt vulgata
habet æditio ,viles perſonas elc &tas in facerdotes,velex parte
( hoc eſt ex qbuſdá )eorú ele & os fuiffe facerdotes. Et vtroy
imodo ſignificatur quod nó de cribu Leuitica fuerunt ſacer
dotes. @ ponebant cos in phanis ſublimibus. . Iuxta Hebræum
habetur. & fueruntfacientes eis in domo excelforum , Pronomen
eis,tam ſummum Deum ,quá deos alios iſtorum demonftrar:
nam facere ſacrum , intelligimus fignificari.Et cü domini cole
rent. Hebraicè habetur.timerent.non amareot.diis quoque ſuis
feruiebant iuxta conſuetudinem gentiü de quibus translati fuerat.
Vſque in hunc diem ipſi faciunt iuxta conſuetudines primas: ipfe
non timent dominum . Non eft contrarius fibiipfi author li
bri ,qui pluries dixit de iftis quòd timet dominum :quoniam
affirmauit timorem ſeruilem & particularem ( videlicet quo
ad aliquid ,puta offerendum ſacrificia fummo Deo & huiuf
modi)negaraucem timorem filialem & vniuerſalem : & pro.
pterea manifeſtat negationem ei non obſeruatione legis di
uinz.teque cuſtodiunt cerimoniascius atque indicia. Senius re
& te redditur: quanuis hebraicè pronome fit numeri pluralis.
nequefaciunt iuxta Statuiaſua e ,juxta indicia ſua, & iuxta le
gem ,& iuxta mandatum quod praceperat dominus filiis lahacob;
cui impoſuit nomen Iſrael. Et ftatuta quidem ad cærimonia
lia, iudicia vero ad iudicialia,lei auté ad moralia Spasſa per
legeti ſcriptam à Moſe, wandatum denique ad ea que deus
Ko ore
 QVARTI REG .
ore proprio promulgauit,audiente populo ,& ſcripſit digito
proprio refertur:vt teftatur iftorum ſubiun & ta repetitio . Et
percufferat dominus cum eisfædus, &præceperat eis dicendo:non tie
meatis dcos alienos , & non adoretis eos, nec colatis eos nec immolets
cis. Sed dominum qui aſcendere fecit vos de terra Aegypti in fore
titudinemagna in brachio extento, ipfum timete: ilúmque ados
rate , & ci ſacrificate.Et ſtatuta,& iudicia, & legem ,& mandatem
quod fcripfit vobis cuſtodite,vt faciatis cunétis diebus: o no times .
tus deos alienos. Et fædus quod percußi vobifcum non obliuifcami
ni: ego non timeatis deos alienos. Sed dominum Deum veftrum timia
te : Gipfe liberabit vos demanu omnium inimicorä veſirorum.ſunt
enim verba Dei de ſeipſo in tertia perſona.Illi vero non audic.
runt:fed iuxta conſuetudinem ſuam primam faciunt. Iuxta pla
num literæ contextum pronomen illi demonſtrat incolas Sao
mariz: qui auditis recitatis præcepris Dei quæ dederat filiis
Iacob nominati Iſrael, ooluerunt parere, ſed ſecundum pri
ftinas traditiones & conſuetudines fuas operati fuor. Fue
runt igitur gentes iftetimentes dominum & idolis suis feruientes,
etiam filii corum filii filiorum eorum ſecundum quod fecerütpe
tres eorum ipli faciunt vſque in preſentem diem . Poft maoife.
ftationem quód incolæ Samariæ non habent filialem & inte.
grum Deitimoré,concluditur quòd partim ciment fummum
Deum & partim deos ſuos.
CAPVT XVIII.
N anno autě tertio Hofcah filij Ela regis Ifrael:regna:
uit Chizci'ia filius Achä regis Iehuda. Filius vigintis
quinque annorum erat cum regnare capit, originija
NIC
nouem annis rognanit in Ieruſalaim . Admirandom
valdenaturæ opus narratur : videlicet quòd Acham pater
Ezechiæ, vndecimo anno ætatis fuæ genuit Ezechiam . nam
in principio ſextidecimi capituli narratur Acham vixiffe tri
giora & fex annos : & hic ſcribitur Ezechiam filium ejos vi
gefimum quintum annum egiffe cu ſucceſſit patriin regno.
Gnomen matris eius abifilia Bechar'iæ. Fecirque rectum in oculis
domini: juxta omnia quæ fecerat Danidpater eius.Ipfe remonit exs
cella.cam in quibus ſacrificabatur ſummo Deo ,quàm in qui.
bus facrificabatur aliis diis . & contrinit ftatuas.proculdubio
idolorum.et fuccidit lucõ .fimiliter idolorum.confregira: ſerpe.
tem aneum.Parui refert ghebraicè Ggnificatur cótufio ferpé
sis ænei. cundédo enim ,formaſerpentis abftulit, & in zs nu .
dum
 CAPVT XVIII, 314
duin tedegit.quë fecerat Mofes. Lege cap.2 1.numeri: & inues
nies caufam & fabricá huius ſerpentis.quia vſque ad illud tema
1
pus. Perſeuerantia deſcribitur huius abufionis vique ad tépus
1
Ezechiæ ad manifeſtandum magnanimitatē Ezechiæ ad exo
terminandum etiam toleratas ſuperſtitiones canto tempore.
filii Ifracl adolebant ei incenſum . Venerabātur ferpentem illum
thurificantes illi ratione recepti beneficii, non adorando il.
lumn vt Deum ,ſed honorando ve beoeticum fignum datum à
Deo.quæ veneratio ſuperſtitioſa erat, vtpote præter lege di
vinam : & propterea Ezechias abftulit illá tundendo ſerpen.
tem .vocauitq;cü Noethan. Aiunt legédú eflc. Nechufthan . hoc
eft ænulú eorú. Declarauit hocnomine modicú æris vene
fatum fuifle ab eis, ne putarēt numinis aliquid in ſerpente il
lo fuifle .Totum iraq; nominauit à materia ( & hoc diminu
tiue)diceodo ænulus : in contemptu fiquidé vſuseſt diminu
tiuo. In domino Deo IſraelSperauit: & poft cü non fuit ficutipſe in
omnibus regibus Ichuda,& qui fuerütante cú. Præferi Ezechias
tam prioribus qua pofterioribus regibus Iudæ in huiufmodi
a & ionib°. & merito : quia nec Dauid abſtulic excelia aut ab .
Tulic Serpentem æneum.oec vlli poſteriorum teſeruatæ ſune
actiones iſtæ ; ſed ipic Ezechias primus hxc fecit,exemplum
ſe præbens poſterioribus: & propterea merito præfertur etiá
loliæ poſteriori. Adhæfitſ; domino, & non declinauit ab eo: cuſto- .
diuitý; precepia cius qua præceperatdominusMoſs.Et fuit dominus
cüco ,in omnibus ad que proceſie proſperarus eft: rebellauitquecon
ira regem Aſſur, & non feruiuit ei. Quia Acham pater cius de
derat ſe regi Affyriorú (ve in ca.16 .ſcriptum eſt) ideo Eze
chias dicitur rebellaſſe à rege Affyriorum, nolens ſeruire ei
quemadmodum feruierat eipater ipfius. Ipfe percußit Peli
jihaos vſque ad Hazzam & terminos eius : à curte cuflodum vf
que ad ciuitatem munilam . Omnia loca habitata comprehen.
duntur : vt etiam ſuperius diximus.
Anno quarto.regis Chirci'iahs ( qui crat annus ſeptimus
Hoſeah filij Ele regis Iſrael) aſcendit Salman'cfer rex Affur con
tra Someron ,& obſedit eam.Ceperúntque că in fanetrium annorum :
in annoſexto Chizci'sahu ( qui erat nonus annus Hofeah regis Is
rael) capta eſt Someron. In præcedenti capitulo narrata eſt ca
prio Samariæ : hic autem narracur quoto anno obſeſſa eſt,&
quoto capta.Ettranftulit rex Awr Ifiacle in Aſſur:collocauitq; cos
in Chalach & in Chabor flwuiisGhozan . Iuxta Hebræú habci .
At ij flumine
 QVARTI REG.
Agmine Ghozan & ciuitatibus Medorum . repetitio enim eft fuo
praſcriptorum præcedenti capitulo. Eo quod non audierunt voo
cem domini Deifui,o tranſgreßifunt pactum eius: omnia que pre .
cepit Mofes feruus domini,non audierunt neque fecerunt.
Nno quartodecimo regis Chizci'iahu aſcendit Sanc berib res
A
Tehuda munitas, cepit eas. Recole ſcriptum eſſe ſuperius ia
calce capituli quintidecimi quod deus cæpit punire regnum
Iudæ propter peccata eorum : & perpende proſecutione pe
næ exerceri à Deo per Sancherib ,non obftáte tanta Ezechiz
bonitate.paulatim enim properabat ad eiiciendum etiam re
gnum ludæ ex terra promiffionis,eiecto iam regno Ifrael.
Miſirá; Chizci'ia sex Tehuda ad regem Affur in Lachis dicendo.
Lachis eft nomen ciuitatis quam obſedit rex Affyriorum , Fe
in paralipomenis ſcribitur : & tandem cepit, vt hic narracur
dicendo quòd ad omnes ciuicaces ludæ munitas aſcendit &
cepit cas.peccaui.in te rebellando a te. Nec falſum dixit ,quá .
uis non peccauerit abiolute.humiliat ergo ſe Ezechias, eli
gendo minus malum pænæ recede à me & quod impofueris mi
feram : impoſwitá; rex Afur Chixci'iaregi tehude trecenta
lenta argenti & triginta talenta auri, Deditque Chixri'ia omne aro
geniū quod inuentum est in domodomini, & in thefauris domus re
gis. In temporcillo confregit Ezechias valuas templi domini ola
minas auri quas ipfe affixerar. Juxta Hebræum habetur. In
tempore illo decorticauisChizci'sa valuas templiTehoucho limi
naria que veſtiuir Chizci'ia rex Iehuda : dedir ea regi Apur.
Non fufficientibus pecuniis tam domus Dei quá domus se
giæ ,exeruſtauit valuas tépli & liminaria laminis aureis qui
bus ipſemet Ezechias eas texerat. Et quoniam Ezechias fana
ctus proculdubio fuit, fi obiicitur facto loas ,omni exceptio
ne maius eſt exemplú hoc Ezechiæ,vt pro redemptione re.
tationis ab infidelibus liceat exhauttis publicis theſauris ex
Eccleſiæ focalib” ſubuenire publicæ liberrati Chriſtianorúi
Miſit autem rex Affur Thartan Rabfanis Rabfacem de
Lachis ad regem Chizci'iahw. Recepta pecunia indicta , rex
Affyriorum perfidusmifitcontra lerufàlem exercitum . cum
manu valida. Iuxta Hebræum habetur. in exercitu grawi Ic
rufalaim . Noo qualiſcunque, ſed magousac fortis exerci
tus fignificatur miſſus cum hic tribusprincipibus. afcende
rúntque venerunt Ierufalaim , o fetcrunt iuxta aqucduétum
piſcine
 CAPүт XVIII. 315
piſcina. Hebræi legunt. in canali ciſterne superioris que est in
via agri fullonis. ſed in idem redit ſententia. Vocamerúntque
regem : & egreffus eft ad eos El’iacim filius Chilci'iabw prepoſitus
domus , Sebna ſcriba, Ioach filiusAfaph a comentariis Sxpe
dictú elt hebraicè fignificari recordatorē qué vulgata æditio
appellat à commentariis. Dixitque ad cos Rabſaces,dicite que
so ad Chixci'iahu: fic dixit rex magnus rex Afur, qua eftfiducia
iſta qua niteris Hebraicè habetur. cui fiſus fuifti? reſiſtendo
mihi. Forſitan inifti confilium ve prapareste ad pralium . luxta
Hebræum habetur. Dixiſtitantum verbum labiorum ,cöſilium
6 fortitudo ad pralium . De fiducia loquitur Ezechiæ :& ar
guit ipſum quod confiditin verbis propriis quibus exhorta
tus erat populú, & dixerat verbum Elifæi,plures funt nobif
cum quácum eis: vtin paralipomenis refertur. No eſſe cófi
dendum in huiufmodi fermonibus dicit Rabfaces,opprobrá
do Ezechiæ.dixiſti tantum verba labiorú ( hoc eſt verba quæ
non babeat efficaciam niſi quantú labia pronunciando effi
ciunt in animis auditorum ad perſuadendū ) ſed ad prælium
non fufficit eloquentia verború ,confilio enim & fortitudine
opus eft ad plium cófilio dire&iuo ,& fortitudine executiua ,
nunc cui confiſus es quod rebellafti contra me? Anspcrasin baculo a.
rundineo atquc cõfracto Aegypto,ſuper que ſe incubuerit homo,como
minutus ingredieturmanum eius?Heb.habetur. Nunc ecce confiſus
estibi fuperbaculum ,arundinem fractam istam Super Acgyptü , cui
ſs innitatur quifpiä,ingredietur in manñ cius eoperforabit că :ficeft
Parho rex Acgypti omnibus fperantibus in eo. Dixerat opus eſſe
cófilio & fortitudine ad præliú: proſequitur declarando neu
trum inueniri apud Ezechiam inchoando à confilio tú con
idendi in Aegypto,tum confidendi in Deo . Et primum qui .
dem confutat affimilando regem Aegypti baculo arundi.
neo ſemifraéto , cui vir innixusmanuin refert perforatam .
Tres conditiones huius baculi eledi ad ſuſtentandum eun
tem deſcribuntur. prima ex materia arundinea , fecunda ex
aduentitia imbecillitate, quia ſemifraita hebraicè fignifica
tor,tertia quia læſiua eft manus appofitæ ſuper cum : caona
cnim perforatrix eſt carnis . Et quia nunquam legitur Eze :
chiam iuuocaffe opem ab Aegypto , ideo interrogative le
genda ſunt,nunc ecce confiſus es ? vel præfupponendo quod
Ezechias habeat in animo hocconfilium inuocandi Acgy
prios. Quod fi dixeritis mihi, in domino Dco noſtro habemusfi
Rrii ) duciam ,
 QVARTI. REG.
duciam . Hinc apparet quod diſcurrendo ac inquirendo edu
merat cõlilia fiduciæ Ezechiæ.nónne hic eft cuius abftulit Chiz .
ci'ishw excelfa altaria,o dixit lebuda Ierufalaim ,ante ale
tare hoc adorabitis in Ierufalaim ? Putauit ifte percipere ad di
minutionem diuini cultus ( ac per hoc ad iniuriam fummi
Dei) ablationem excellorum & altarium in quibus extra al
taredomusdomioi ſacrificabatur fummo Deo. & propterea
arguit non eſſe confidendum io ſummo Dco ,quia Ezechias
iniuriatus eft illi. Nec dicit hoc credeos in Deum , fed ar
gueos ad hominem . Nunc igiturtranſisc ad dominum mcumre
gě aſſyriorü ;er dabo vobis duo milliacquorü, o videte an habere va
leatis aſcenſorescorum.luxta Heb.habet. Et nunc fideiube obſecro
domino meo regi Aſur: dabo tibi duo millia cquori,fipoteris da
re tibi equitatores corum . Ad Ezechia dirigitur ſermo.poftquá
enim confutauit confilium , confutare intendit fortitudiné.
Et primo fortitudine ludæorú ,ppriam , ex co quod rex Eze .
chias non haber tantum exercitus vt poffit præliari aduerſus
vnum paruú ducem regis Affur.quod probat per hoc quod
fideiuſſione data accipiar duo millia equorú, nec habebite .
quitatores eorú . Et quo poteflis refiftere ante vnü ſatrapà de feruis
domini mei minimis? Heb.fcribitur.Et quomodofacies verterefa.
ciem ducis ynius feruorü paruorum domini mei ? Sentétia eft clara. 1
an fiduciam habetis in Aegypto? luxta Hebræú habetur. confi
fus esſuper Aegyptum propter currus Ocguites. Quemadmodum
confutauit confilium fidendi Aegypto ex parte regis Aegy
pti,lic confutat modo fortitudinem Aegypti cófiftentem in
çurnbus & equitibus. Nunc an abſque domino aſcendi contra
locum iſtum vt demoliareum ? Nonine tetragrammaton vti :
tur iſte ethnicus, arguendo ( vt prædiximus ) ad hominem .
ita quod apud præferentes diuinam opem fortitudini cure
quum & equitum ,vtitur hac ratione quod ſummi Dei fer
mione aſcendit ad deftruendum terram Iudæ. Et dicit hoc
ad excludendum ſubſidium à curribus & equitibus Aegy
pti. dominus dixis mihi, aſcende contra terram hanc o demolise
cam . Nomen repetit tetragrammaton . An penitus fore
rit Rabſaces hæc,an ex relatis verbis Eſaiæ prophetæ hæc di
xerit, incertum eſt.certum eſt autem quod Elaias propheta
( veicribitur in eius octauo capitulo ) prædixit regem Aftur
inftar inundantis aquæ tranfituum sogoum ludæ vfque ad
collum . quod adimpletum cffc per Sancherib patet , ex co
quod
1
 CAPVT XVIII. 316
quòd cepit omnes ciuitates Iudæ ſolo capite non ſubmerſo :
hoceft fola Ieruſalem ſalua.ſed iſte echnicusampliauit ſen
ſum propheriæ .
Dixitaucem Eliacim filiusChilci'iahn & Sebna & Ioach ad
Rabſacem : loquere queſo ad feruos tuos Syriace(quia nos intelligi 1
mus)o ne loquarisnobiſcum Iehudaicèin auribus populi qui est
super murum.Dixitque eis Rabfaces;num ad dominum tuum & ad
te mifitme dominusmeusvt loquerer ſermoneshos,e non potius ad
viros ſedeniesſuper murum vt comedant ſtercora fua, bibāt vri
nam fuam vobiſcum ?Stetit itaqueRabfaces, & clamauit vocema
gna iehudaicè: & ait ,audite verba regis magni regis Aſſu . Sic di.
xitrex ,non vos ſeducat Chizci'iahu : quia non porerit liberare vos
de manu eius. Nequcfiducia tribuat vobis Chizci'iahu ſuper domi
num dicendo:liberādo liberabit nos dominus, nõ tradetur ciuitas
hæc in manum regis affur. Non poteſt occulcare infidelitatem
fuam , volens penitus extinguere in populo fiduciam in fum
mo Deo.Non audiatis Chixci'iahu:fic enim dixit rex Aſſur,facite
mecum quod vobis eft vtile. Hebraicè habetur. facite mecum be
nediétionem recipiendo me in dominum pacifice.o egredimi.
ni ad me, & comedite vnuſquiſque de vite ſua,quvnuſquiſque de
ficu (ua, o bibire vnuſquiſque aquam putei fui.Donec veniam
tollam vos ad terram ſicut terram veftram , terram frumenti @vini,
terram panis a vinearum ,lertam oliua olei @medis: & viuetis en
non moriemini: G non audiatis Chizci'iahu, quia decipiet vos di.
cendo,dominus liberabit nos.Ad liberando liberauerunt digentium
vnuſquiſque terram ſuam ,demanu regis Affur ? Vbi eft deus Chee
maiho Arpad ?vbi eſt deus Sepharuaim , Henah & Hiu’ue?an
liberauerunt Someron de manu mca? Qui ſunt in omnibus diis terr'a
rum qui liberaverine terram ſuam de manu mea, quòd liberabit do
minus Ieruſalaim de manu mea: Manifeſte aperic vanam eſſe fi
duciam in ſummo deo er impotentia aliorú deorum :vt hinc
manifeſte intelligamus quod argumenta ſuperiora de de
ſtructis altaribus & de mádato lummi Dei ad ipſum dire &to,
protulit ad hominem .
Tacuítque populus, non refpondit ei verbum :quia præceptum
regis crat dicendo,non refpondearis ei . Venerúntque El'iacim filius
Chilci'iahuprapoficus domus O Sebna ſcribaloach filius Aſaph
À commentariis ad Chizci'iahu ſcißis veſtibus: & nunciauerunt ei
yerba Rabfacis.
Rr iiij САР.
 QVARTI REG .

CAPVT XIX .
Vecum audifferrex Chirci'iahu ,fciditveftiméta fu4.
in execratiopem blaſphemiæ auditx.opertus eft
(acco.veſte lugentium ac paoitētium . ingreßufque
eft domum domini. proculdubio ad fupplicandum
Deo in habitu humili . Et miſit Eliaçim prapofitum domus
Sebnam fcriba ſeniores facerdotü.Nó fat fuitper ſeipſum ſup
plicare ,ſed per folénes nuncios adhibet iuterceſſorem Elaiá
prophetá.opertos faccis.vt etiá humili habitu prouocareat pro
phetam ad cómiferationé,& videote populú ad pænitencia.
ad Ieſah , jahu prophetä filium Amox . Qui dixerüt ad cú : fic dixit
Chixsi'iahu,dies tribulationis & increpationis, & blafphemia dies
ifte.relatiue ad nos, dies iſte eſt anguſtiæ : relative autem ad
Deum refpe & u noſtri eſt increpationis , relatiue vero inter
echoicos & Deú eſt blaſphemiæ ſeu irritationis. veneräs enim
filü vfque ad parti,ovires nõ habet parturiens. Anguſtia quam
dixerat,manifeſtar fimilem anguſtiæ parturientis imbecillis
ad pariendú, quam eſſe anguſtia maximá teſtatur ſæpe mors
cófequens. Et intendit per hoc Ezechias adueniffe iam répus
impatiés dilationis diuinæ opis,cú iam præliatur nó ſolú ad
uerſus homines obſeffos & iinbecilles , ſed aduerſus ſummú
Deú ,tam manifeſte paroipendendo cú.Forte audiet. quanuis
nos no mercamur,blafphemiæ tamen Rabſacis merétur vla
ţionem.dominus deus tuus.Nó audet dicere Deus noſter,pro
pter multitudinem peccatorum :ſed humiliter dicit prophe
tæ ſancto Deus tuus . omnia verba Rabfacis, quem miſit rex Af.
for dominus eius vt"exprobraret Deum viuentcm . Hebraicè ha
betur. Elohim viuum . ad differentiam Elohim ethnicorum
qui non viuunt : vtpote aurei, lapidei &c . O arguerit verbis
qua audinis dominus Deustuus: ofac orationem proreſiduo quod
inuenitur. Venerunt ergo ſerai regis Chizci'ahu ad Iefah’ia
hu.Dixita; eis Ieſah'iahw,fic dicetis domino vetro:fic dixit domi
nus,nolite timere . Hebraicè habetur, non timebis. ad Fzechiam
dirigitur ſermo. à facie ſermonü quos audifi quibus blafphema.
weruntpueriregis Affur me. Ecce ego immiltam ei fpiritum .Joter
nú fpiritú reuelat Deusſe daturum regi Affyriorum : hoc eſt
internú impulfum ad redeundum ,hoc enim modo præcipuc
Deus operaturin hominibus quæ vult.c audiet nunció.loxo
ia Hebrçū habetur. audict auditioné.Suauis cótextus huius
prophetic
 CAPVT XIX . 317
prophetiæ inuitat ad intelligendú illá de auditione qua au
diuit exercitú fuú voa nocte interiiſſe,quod inferius dicetur:
huic enim ſenſui quadrat ſubiun & a reuerfio eius in terram
fuam ,fubiú ctaque occiſio eius. reuertetur in terramſwam :
caderefaciam eumgladio in terraſua.
Rcuerfus eft ergo Rabfaces.Primo narratur receffusblaſphe .
mi,ad infinuandú quod perpéderat difficultatem inuadendi
Jeruſalem : & ad hoc denúciandú regi ſuo iuerat relicto ex .
ercitu, inuenitregem Affur expugnätem Lobnā . Hebraicè ha
betur.oppugnantē Libna.ciuitatem in ſorte Iudæ.andierat enim
quòd recefferat de Lachis.ciuitate etiá ludæ ,quá ceperat & iue
satin Liboam .. Addiwitý; de Thirhaca rege Chusdicendo,ecce
egreſſus eſt ve pugnetcontra ie.Narratur hæcaudicio ad infiouá .
dum cauſam occafionis retracti exercitus ab obfidione leru.
ſalem.audiés enim regé Acthiopiæ veniente contra ſe, vni
uit exercitum ſuũ quem diuiſerat:parcem mittédo cótra le
suſalem , & parte vtédo ad expugnadas ciuitates ludz.init
cõtra ev. luxta Heb.habetur. reuerſus eft, & mifie nuncios ad
Chiqci'iahu dicédo.Nihil dicitur de itinereeius contra regem
Aethiopiæ : ſed ſcribitur quod rcuerſus eſt ad terrendū Eze
chiá epiſtolis, qui primo terruerat eúdem verbis Rabiacis &
exercitu retrahedo fiquidé obſidioné,mittit epiſtolas neco
fidat in Deo vidēdo hac retractioné quia reuertetur aduer
fus leruſalé.sicdiceris ad Chixci'iahu regě Ichuda:non tęfeducat
Deus tuus.Solica ſunt nomina, Elohx tuus.in quo zu habesfidu
ciä dicendo,no tradetur ( erufalaim in manā regis affur. Ecce tu auro
difti que fecerüt reges Aſſur omnibus terris vaſtádo cas:Ota libera
beris? An liberaueruntdų gentiúcos quos delcuerunt parres mes:Go
kan & Haran , Reſeph ,& filios Heden qui crentin Thelafar?
Vbi eft rex Chamath, rex Arpad ,et rex ciuitatis Sephar'waim ,
Henah & Hiu'we?
Tulit autem Chizci'iahu literas de manu nūciorum & legit eas:
afcenditque in domum domini, & expädit eascoram domino.luge .
hæc cuin antedictis : & perpendes cum literas tum verba nu
ciorum plenahuiuſmodi blaſphemiis. Orauitque Chizci'iahu
coram domino & dixit:domine Deus Iſraelſedens ſuper cherubin ,
tu es Deus folusomnium regnorum terræ ,tu fecifti calum terram .
Inclina dominc aurem tuam G'andi , aperi domine oculos suos
vide.Humano more Deú alloquitur:in quo non iunt huiuſ.
modi corporalia mébra auriú & oculorú, ſed eminentius eft
in
 QVARTI REG
in Deo quicquid eft auriú, & quicquid oculorum , & reliquo
rum ſenſuú . @gu audi omnia verba Sancherib qua mifit nexpro
braretnobisDeum viuentem . Iuxta Hebræú habetur.ad vitupe
randü Elohim viuum.dire & e enim cótra ſummum Deú ioue
hebatur. Vere domine: vaftauerütreges Affur gentes terres om
nium . Legendum eſt. & terram carum : fic enim habetur He
braicè.Eimiſeruntdeos corum in ignem ( quia nõ crant dý,ſed ope
sa manuum hominum ,ligni cu lapis) e perdiderunt cos. Nācigitur
dominc Deus nofter ſaluos fac nos obſecro de manu eius: Oſričioma
nia regna terra quòd tu es dominº deus ſolus Hebraicè habei.Elo
him folus is. quéadmodú etiá ſuperius ſcribitur cú diciturta
es Deus ſolus,cu ipſe Elohim ſolus tu.ſolus enim fós effeodi
eſt Elohi (hoc eſt gubernator & iudex) vniuerſorú regnoru.
"I fit autem Ieſah’ishu filius Amox ad Chizci'iahu dicendo:
MA fic dicitdominus Deus Iſrael,qua deprecatus esmeſop San .
cherib rege Alfwr audini. No eft dubiū húc elle Esaiam prophe
tam cuius præclarú habemus libru . & nóinterrogatus mittis
ad regem, per hoc manifeſtans Deú reuelaſſe fibiesauditio .
nem orationis Ezechiæ . Hoc eſt verbum quod locutus efl dominus
supereü:fpreuit te,ſubfannauit te virgo filiazi'ion,poſt te capu mo
wie filia Cerwſalaim . Ad populú leruſalé dirigit ſermo fpbeti
1 cus.illú eui appellae virginé filia Siófilia leruſale metapho.
sico ſermone,inftar puellæ virginis penitº imbellis pretú &
irriſum à rege Aſſyrioru. Cui exprobraſti a quě blafphemasti.
Iuxta Hebræum habetur. Quem vituperafti iniurtatus es, o
fuper qué exaltaſti vocem ? A poltrophat propheta ad ipſum Sá
cherib ,pro quáto aduerſusſummu Deú verba protulit & per
núcios & per epiſtola.o elewati in excelſum oculos tuos.Deia.
terois métis oculis eſt ſermo, y eleuauerit eos ſupra deú de
fpiciédo divina potenciá.cotra ſanétü Iſrael. Legeodú eft.ſuper
ſanctum Ifraelis.hoc eft fummú Dei veneratú ab Iſraele,verè
fan & ú ,mundú ab omni imperfe & ione.Per manñ nüciorum two
rum exprobraſtidomino.Hebraicè habetur.vituperati Ichouah.
Eúdem declarat eſſe fonté elſendi & fanétü iſrael s : hoc eft
actú purú cultú in Iſrael.o dixifti,in multitudine curruum mco .
rü afiédi excelſa montiü.Metaphoricus eft fermo iſte,fignificá
do per mötes excellos ,pocentatus.in fummitate Libani. He
braicè habetur.coxas Lebanon, hoc eſt ſuſtentantia excellorú
quéadmodú coris innititur corpus . & fuccidoſublimescedros
cius ecletas abietes eius . Gloriabatur in potentia exercitus
inualiſle
 CAPVT XIX. 318
inuafifle potētatus magnos, & cedros & abietes ( hoc eft ma
gnos principes) ſuccidiffe: vt in epiſtola eius fcriptú erat.
ingreffus fum vſquead terminos cius o ſaltum Charmeli eius.luso
ta Hebræum habetur. & veni in cubiculü finiseius, fyluã Char
meli eius. Non ſolu principes fuccidiſſe,ſed etiam vniuerſa cu
bicula penetraffe ,quafi fyluam delitiarum omnium gloria
tur.Ego ſuccidi.Hebraicè habetur. Ego canaui o bibi aquas an
licnas.Inftar cauaotis terrá & fic peruenientis ad aquam ſub
terraneam alienam ab humanis vfibus,gloriatur le occultis
potitum fuiſſe theſauris,alienisolim ab humpapo vſu : vtpotc
reconditis ab eorum domiois ,ſed prolatis vi armorú.clicca
ni veſtigióspedum meorum omnesaquasclaufas. luxta Hebræum
habetur.c fecideftrui in plania paſſuum meorum omnesrinos for.
titudinis. Auxiliares copias ſonant siui fortitudinis : quas de
ftruxiſſe fe gloriatur peruagando ,ficut riui aquarú deſtruu
tur anbulando ſuper eos.
Nónne audifti.Deficit. à longe. Deum loquérem ad Sanche
sib introducit propheta nunquid non audifti à longe. Er di
cendo à longe inlinuate loqui de re gefta in loco certo cu
ius fama extenſa eſt ad partes remotas. de huiuſmodi enim
rebus dicimus nunquid non audifti à longe:hoc eft in diftá
ti regione.quid ab initio fecerim ?ex diebus antiquis plaſmani il.
lud.luxta Hebræum habetur.ipſam feci in à dicbus antiquitatis,
& formaui ipſam.ita iacetin hebræo. Res audita à longe à rc
ge Affur explicatur:videliter quòd ipfam gentem lſraelitica
ego Deus feci in tépore à diebus antiquitatis . Et dics anti
quitatis dicútut dies ab Abrahæ ſegregationevſque ad exitū
populi de Aegypto.totú enim illud tempus fupputaturtépus
quo factus eſt lírael in populü liberum : & hoc publica fama
diuulgatum erat ad remotiſsimas orbis partes.Alcerum quos
quc fimiliter diuulgatum adiungitur, & formaui ipfam.ego
liquidé Deus gente iplam formaui lege mea in mõte Sinai:
hæc enim duo audita erant à lóge ab aliis nationibus . Et in
hac formatione cóprehenditur illud valdeperuvlgarú quod
etiáilege ſcriptúeft:videlicet q lfraelitis ſeruárib lege Dee
afsilieret, pſperaefficiêdo :recedétibus auté à Deo Deader.
ſet puniédo.ynde & Achior corá Holopherne audita hçc re
tulit : vtī lib.ludith ſcri.Comemorat igitur de'q; ipſe pecu
liaré cura Iſraelitice gétis habuit : vt hinc intelligat Sacherib
vino gloriet in fortitudine exercir lui ſed agnoſcat diụinę
diſpen
 QVARII REG .
diſpenſationis fuiſſe quod gens Iſraelitica poft corvi & orias
tantamque eminentiam in terra promiſsionis tradita fit in
manus regum Affur.Et propterea ſubiungit. nunc adduxi,
Iuxta Heb.habei.nunc fcci venire ipfam ,o crit ad faciendi de
Solare in aceruos defertioni ciuirates munitus. Quod tu gloriaris
feciſſe in fortitudine exercitus tui aduerſus líraeliticam gen
tem , ſcito inc feciffe. ego enim nuncmoderno tempore feci
venire iplam Iſraeliticam gentem ad hoc quòd erit ad facien
dum meritoric deſolare proprias ciuitates municas in acer
uos deſertionum.Et verificatur deum feciſſe hæc,quo ad ma.
lum quidem culpæ ,relinquendo eos proprio arbitrio, quo ad
malum vero pænæ ,efficiendo. Futurum autem erit, relatiue
ad præteritum feci venire intelligendum eſt. reſpectu coim
diuinç permiſsionis optime fignificatur futura punitio :prius
eoim Deus permittitpeccatum , & poftea punit. Loco quorú
verborum vulgata æditio habet. crunta; in ruinam collium pes
gnantium ciuitates munita. Quod autem ſequitur. Et qui ſedent
in eis humiles manu ,non longe ab Hebraica eſt vericate: iuxta
quam habetur. Et habitatores earum breuiarimanu . continua
tur enim quod erit etiam adhoc quòd habitacores ciuitatum
decurcabuntur manu :hoc eſt poteftate, vt experientia tefta .
bacur. vna enim ciuitas pon poterat luccurrere alteri . contre .
muerunt o confufifunt. Prima di &tio fonat paffos fra &tionem ,
ſecunda autem paſſos pudorem .Nófolum minorata eſt po
tentia Iſraelitarum ,ſed etiam ipli fracti, & verè fra & i in illis
paruis viribus remanentibus:vereque pudore affe &ti, humi
liacis eorú mulieribus ab hoftibus. faétifunt fænum agri, vtile
duntaxat beſtiis. Qvirens herba tectorum , luxta Hebrrúba
hetur.Orviriditas herbarij fænt sectorum . Minus vtilis eſt viri
ditas herbarij quam herba agri:quoniam herba agri vtilis eſt
pecoribus , viridis & ficca :viriditas autem ſolo viriditatis té
pore ſeruit. Peior autem ambabus eſt herba tetti,quæ pece
tiam brutis animalibus vtilis eſt. que arefaéta eft antequam ve
niret ad maturitatem . Iuxta Hebræum habetur. & vſtá ante fe
getem . Diétio interpretata vſta ,circunloquitur percuſsionen
à vento vrentefatam circa frumétorum culmos antequana
impleantur fpicæ . aſsimilantur fiquidem Ifraelitæ his qua
cuor differentiis herbarum ,ad infinuadum quòd omnes (v0
pote inutiles racionali vitæ ,quæ ſecundum deum eft) puniti
funt:alii quidem vt herba agri, hoc eſt addidi vitæ brutali:
alii
 CAPVT XIX . 319
alli ve viriditas herbarii,addi&ti vanitatibus :alii ve herba te
& orum , in vana celſitudine: alii qui videbantur fru & um al.
laturi , vrente vento humanæ gratiæ nullum afferentes fru .
Etum :quales erant multi principes videntes miracula Elie &
Eliſæi & aliorum prophetarum ,& cófitentes ſumimi Deive
ritatem , fa &tis autem negantes ob humanam gratiam .
Habitationem autem tuam & egreſſum sum & introitü tuum .
Declaraca propria cura populi Iſraelitici,deus conſequenter
declarat quod ipſo Saocherib vtiturdeus ve ioftruméro ,ma
nifeſtando y nouít omnes a & tiones & quiereseius.ego pra .
ſciui. luxta Hebræum babetur.ſciui . Ec eſt ſermo denotitia
pra & ica: hoc eſt qua gubernat Deus fingula . declarat enim
quod ſua gubernatione diſpoſuit ipGus Sancherib tum quic.
tem ;tum egredi,cum ingredi.cfurorem ruum contra me.hunc
enim quatenus peccatum ,permiſsiue diſpoſuerat: fed quate
nus puniendum , diſpoſuit vt ſubiungit.Inſaniſtiin me ols
perbia tua. luxta Hebræú habetur. pro eo quòd iratus tu in me ,
tumultus ruses aſcendie in aures meas. Vere aduerſus Devin
furrexerat & tumultuofus fuerat epiſtolis & verbis Rablacis.
ponam itaque circulum. Parui refere quòd Hebraicè habetur.
ponam hamum meum in naribus tuis.ioftar bubalorum.O ca.
mum .Legendum eſt.ofrenum meum in labiis tuis.inftar cquo
rum.declarans per hoc quòd non minus ſubditus eft Sanche.
sib ipfi Deo quim equus freno ſeſſoris, & bubalus hamo ver
tentis ipſum redirefaciam te per viam qua venifti.Ecce effe
& us qui poftea ſubſecutus eft.
dibi autem Ezechia hoc erit fignü .Iuxta Hebrçum habetut.
TI Et hoc tibifignum.cætera addidit interpres,ad declaran
dum quod pronomen tibi demonſtrat Ezechiam regem ad
quem vniuerſam hanc prophetiam miſie Eſaias . Ec dicendo
lignum ,infinuat miraculum præcedens futuram libertatem
à rege Aſſyriorum :ve videndo hoc lubiun & um fignum an
tecedens,credat ſublequérem libertatem.comcde hoc anno que
reppereris,infecundo autem anno quaſponte na ſcuntur:porro in nero"
sio anno ſeminare o melile. Tuxta Hebræū habetur. comedendo
anno cadiua, & in anno ſecüdo naſcentia ex cadinis: & in anno ret.
tio ſeminare & merite,o plantate vincas e comedire fruétus eda
rum . Ex eo quòd vſque ad tertium annum differtur ſeminare
& inetere, habeturprimo g biennium Auxit à tempore quo
tex Affur mifit epiſtolam ſupradi&tam ad Ezechiam poft quá
Efaias
 QUARTI REG.
Efaias protulit hanc prophetiam vſq ; ad libertatem Ierufs
lem ,occifis vna no&e cencúo & ogintaquinq; millibus. Ha
betur ſecundo quòd in hoc biennio medio lerofolymitæ nec
erantobſeſsi,nec erat liberi,íed medio modo fe habentes, na
fi fuiſſent penitus obfeſsi, con potuiffent veſci ex cadiuis pri
mo anno, & exorcis cadiuorum ſecüdo aqno : obfidio liqui
dem vetuiſſet colligere eos hæc. & fi fuiflent penitus liberi,
potuiſſent ſeminare & metere, nec dilata fuiller ſeminació
& meſsis in tertium annum.medio igitur modo ( hoc eft nec
penitus obſeſsi nec penitus liberi)fignificátur futuri per bie
nium . Rationi liquidem conſentaneum eft quod rex Affy
riorum in omnibus ciuitatibus ludæ quas ceperat reliquerit
præſidia militum ,quanuis reuocando exercitum ab obfidio .
pe feruſalem ve voicum haberet exercitum aduerſus regem
Aethiopix vedienté contra le.milites autem in prældiis re
licti quanuis non fufficeret ad obfidionem leruſalé, ſufficie .
bant tamen ad terrēdum cos & retrahédum à ſeminatione,
& reliquis actionibus agriculturę:quoniam facile fuifleres .
curſiouibus ſata omnia deftruere, & etiam ipſos agricultores
inuadere. Confiftit autem fignum diuinum à prophetada
tum ,in hoc mirabili divinæ gratiæ opere,quod abſque noua
ſeminatione colligeat frumcota ſufficientia ad eorum vi &tú :
videlicet comedendo anno illo cadiua: boc eſt frumenta que
ex calcatis & concuſsis agrisſatis, ab hoftibus remanſerunt
non metēda ſed caſura per ſeipſa.cam pauci fiquidem & tam
rari culini frumentorum perducendi erant ad fructum vt ab
boſtibus pro nihilo haberétur, & à Ierofolymitis non effent
metenli ſed colligendi: & propterea vniuerſum hoc hebrai
Ceetiam appellatur cadiuum, eo quòd non meflui ſed caſui
rclinquebantur grana illa pauca ab hoftibus, & fimiliter ca.
fui relicta fuiſſent à leroſolymicistépore libertatis. Et ad cu
mulu miraculi adiungitur fecundo anno ex granis que ce
ciderunt in terra tanquam reliquiis primi anni nafcentur tot
frumenta o ſufficieci ad victum pro fecúdo anno . Veré mi
rabile opus diuinæ gratiæ, & verè fignum fufficiens futuræ
libertatis datum eſt. Et quod reliquü fueris de domo Ichude ,ad
det radicem dcorfum , & faciet fructum furfum.Proſperitatem re .
liquiarum populi ludæ prædicendo deſcribit ad fimilitudi
nem plantarum , quçradicantur ſubter, & fru &tificant in par
ce fuperiore : vt vtrinque proſperitas fignificetur, & quo ad
terrena
 CAPVT XIX . 326
terrena, & quo ad diuina . De Ierufalaim enim egredientur relia
quia , & faluatum de monte Zi'ion , Dixerat proiperitatem do
mus ludæ, adiungit proſperitatem in ſpecie ciuitatis Ierufa
lem :quæ ſola remanferat non ſubdita regi Affyriorum.selus
domini excrcituum faciet hoc.non merita veftra ,ied zelus diui
nus ( zelus inquam diaini nominis blaſphemati ab Affyriis)
faciet vniuerſum hoc . Quamobrem fic dixit dominus de rege
Affur:non ingredietur civitatem hanc ,nec iaciet in eam fagitta ,nec
occupabit eam clypeo,nec circñdabit eam munitio.lusta Hebræú
habetur. non verſabit ſuper eam aggerem.Non ſolum liberta
tem promitcit,ſed etiam noo futuram obfidioné ciuitatis Ie
ruſalem.negatio enim obfidionis fignificatur per nõ ia &um
ſagittæ , & reliquas negationes ſubiuctas. Per viam qua venit,
reuertetur, & ciuitatem hanc non ingredietur. Hebraicèhabetur.
@ad ciuitatem iftam non veniet:dicit dominus ad litctam coim
prædicitur perſonam regis non veaturam ad obfidionem . Ec
verificatum eſt : quia perſona regis non fuic inter illos cen
tum & octoginta millia percuffos . Protegamq; ciuitatem hanc
ad falwandum eam : propter me & propter Dauid ſeruum meum .
no propter veftra merita ſed propter merita Davidis & pro .
pter gloriam oominis mei ſaluabo ciuitaté hanc. Et hinc ha
bes quanti pendit Deus merita ſanctorum etiam defun &to .
rum ,in iisquæ reliquerupt poft ſe.ciuitas enim leroſolymi
tana à Dauide primum eſt erecta in ciuitaté ,cum diuini rem
pli,tum regiæ ſedis: & propterea tanquam fan & am opus Da
uidis protegendun & faluandum à le promittit Deus.
Faclum eft igiturin nocte illa. Hebraice babetur. Et fuit inno
Etc illa. Interpres ſemper ferè vtitur fa & um eft,pro fuit. Pros
nomen autem illa ieu ipſa, demonftratnoctem lequérem ad
ventum exercicus Sacherib poſt biennium à fupradiéta pro
phetia. prædixerat enim propheta quód biennio futurie
tant Ierofolymitæ nec penitus obſeſsi,nccpenitus liberi, ter
tio autem anno penitus liberi abfque obfidione ita quòd re
uertecur rex Affyriorum & occidetur in terra ſua. & in hoc
cóprehenſum eft quòd iterum venturus effet contra lerufa
léled non obfeffurus,led reuerſutus in terram ſuam occide
dus.Et propterea author libri hui ' recitata propletia, ftatim
ſubiūrit & fuit in no &te ipſa:quæ videlicet immediate fecuta
eft aduentu exercitus regis Affyriorú ad obfidédú lerufalé .
vcnit angelm domini. Parui refert hebraicè habetur, exiuie
angre!
 QVARTI REG .
angelsus Tehanah & percußit in caftris Affwr centum & octogints
quinque millia . Verè adimpleta narraturprophetia quod nec
iecit ſagittam nec obſedit: vtpote qui ftatim percuffus eft à
Deo . Qualitas autem percuſsionis huius non cft vſquequa
que cerca :creditur tamen fuiſſe aduftio citra reſolutioné cor
porum io ciberes. & quadrat cum ſalubri aeri pro leroſolimi.
tis,tum feruationi (poliorum pro eiſdem.cumq; diluculo ſurre
xiffet,viditomnia corpora mortuorum . luxta Hebræum habetur,
ſurrexcrunt diluculo,o ecce omnes ipfi interfefti mortui.Ex eo
quòd prima nocte occiſus eft exercitus qui venerat ad lero
falem infinuatur quòd rex Affyriorum perfonaliter non ve
nerat ad locum exercitus, ſed more regum fequebatur ven
turus poſt ordinatum exercitum ad oblidionem ciuitatis. &
de illis qui cum rege erant,narraturquòd furrexerunt mane
diluculo & apparuerút cadauera omnium interfectorum qui
erant in exercitu.Ec hinc clarè habetur quòd non fuerunt in
cinerem reſoluta corpora .Nec dicitur regem Affur vidiffe
corpora mortua,ſed ſubiungitur. Et mouit , iwit, & reuerſu
eft Sächerib rex Aſſur.túc.n.audiuit auditioně taotx plaga,&
Spiritu reuertendi in terram ſuam a &tus cſt iuxta Elaiz vati.
cinium : & fic libertatem omnimodam adepta eſt leruſalem.
nã & milites qui fuerant in prçfidiis, cóuenerant ad eserci.
tū :vt plena eſſet libertas, ve Efa.9.patet, dú aſsimilaturhæc
victoria diei Madian tépore Mofis & c. habitauitin Nio's.
Cüq; adoraret in domo Nis'roch Deifui, Ad'Ramelech et Sar’exst,
filij eiuspercufferunt cum gladio . Ecce adimpleta penitus pro
phetia Elaiæ.fugerúntque in terram Ararat: & regnauit E [ archas
donfilius eius pro co.
CAPVT XX .
N diebus illis ægrosanit Chizci'sahu .Iunge tempus
(upraſcriptá ca.decimoo & auo (videlicet qando
quartodecimo regni Ezechiæ aſcendit prima vi
ce Sancherib aducrfus Ierufalé & mifit Rablacé
& ſucceſsiuè epiſtolam ) cum infraſcripto tempore,videlicet
quòd poft hanc ægritudinem vixit Ezechias annis quinde
cim : & perpendes manifeſte hanc ægritudiné Ezechiz fuiſ
ſe eodem anno quartodecimo ,quo comedebant cadiua.dam
Ezechiæ regnum durauit annisvigintinoué: vt in principio
ciufdem decimioctaui capituli dicitur.cum ergo dicicuria
diebus illis ægrotauit Ezechias, pronomen illis demonftrat
dies
 CAPVT XX .
dies medios inter prophetiam eraix accepta epiſtola Säche
tib & reditum Sancherib ad oblidendum Jeruſalem . Et et
hac clara fupputatione habes vnde cobuiocas fabellas mula
tas.vſque ad mortem , hoc eſt ægritudinemortali . venitque ad
cum Tefah'iah . filius Amox propheta dixit ei: fic dixit domi.
nus,precipedomui tua hoc elt præcipiendo diſpone moriturus
quæ circa domum tuamordinanda lunt.morieris enim tu.Para
ui refertq hebraicè babetur.quia mortuus in o non viues. ina
telligiturenim quod pro mortuo haberisi Er verú dixit fecú
dum difpofitionem caufatú naturalium præfentium.mani
feltagit enim Deus quòd ægritudo illa fecundum naturalem
difpofitionéquam tunc habebar, ducebatillum ad mortem .
Qui vertit faciem fuam ad parietem . vt colle & o toto ſpiritu
deuotius oraret , non impeditus à viſu aliorum . orauit ad
dominum dicendo . Hinc apparet quod rectè intellexicſermo
nem domioi per prophetam . intellexit enim non vt prophc
tiam prædeſtinationis, ſed cominicationis: & propterea ſpe
tádo inutationem diuine ſententiæ fupplicauit pro vita pro
pria . Obſecro dominememento quero quomodo ambulauerim com
ram te. Parui refere quòd hebraicè habetur.qui ambulaui ca
Tam te in veritate & in corde perfecto, o quod bonium eft in oculis
iues feci.Suiipfius non abſolute, ſed quatenusambulauit co
ram Deo intus quidem tum in veritate quo ad partem intel
lectiuam , tum in perfe & ionecordis quo ad partem affe & i
uam ,extra autem faciendo bona opera recordationem pro
ponit Dco fupples: 000 vc merica es propriis viribus, ſed vt
merita ex diuina gratia in eo proponat ad obtinčdam pro
rogationem vitæ,tum quia verè opera cius ci diuina gratia
merebantur longe maius quàm prorogationem vitæ corpos
ralis. tum vt tolleretur occafio relinquendi viam Deividen ,
tibus ipſum mori abfque liberis cum canta fandtitate : firmal
ſeot enim errorem illum quod ſeruientes Deo mala patiun
tur.cum iopišus promiſsioni legis : in qua fcctantibus Deum
temporalis proſperitas multiplex promittitur.flewisque Chix
ci'ialu fletu magno.
Et antequam egredereturtofah'iahu mediam partem atro.Tux
ta Hebræú haberur.à ciuitate medý led Hebraica phrafisver:
tenda eft, & intelligendum à medio ciuitatis. Eteſt ſermo de
ciuitate Dauidis :hoceft de monie sion . adhuc enim rece
- deodó hoa tranQetat médium montis Sion • factm eft ſermo
$r domini
 QVARTI REG
domini ad eum dicendo. Rewertere & dic Chizci'iahu duci popold
mei: Meritum Ezechię commemoratur in hoc quòd yerè ese
hibuerat ſe populi Dei re & orem ac ducem :per hoc manife
ftans deus placuiffe fibi re & itudinem Ezechiç. ficdixit domja
nus deus Dauid pairis twi,Ideo comemoratur Dauid pacer Eze
chiæ ,vt intelligamus Ezechiam idco oraffe & fleuiffe ne ip
ſe primus inter regesfilios Dauid morererur, abſq; Glio luce
cedente ſuper folium Dauid:putabat enim ex regali illa li
nea naſciturum promiſſum Abrahæ & Dauidi Mefiam : &
valde triftabatur quòd ipfe excluderetur ab hac genealogia
qui verè eratfilius Dauidis,vtpote no ſolum genere ſed imi
tatione. andiui orationem tuam ,vidi lachrymam tuam :Gecceſs.
naui te, luxta Hebræum habetur, ecce ego fanās te. quanuis zo
gritudo Gie ducens te ad mortem , ego tamen qui fupra datu
rales diſpoſitiones ſum ,ſano te.die tertio afcendes domum doncia
ni . No ſubito ſanauit Deus, ſed in diem tertium diſtulie pero
fe &tam ſanitatem diftribuens dona ſua proutvult.Subiunda
tamen infinuant rationem dilatæ ſanitaris fuiſfe yc daretur
occaſio petendi fignum & multiplicandi mirabilia Deiad
augmentum gloriæ diuini nominis.ſi enim ftatim fuiffetſa .
natus, non poftulaſſet ligaum . Er addam diebus tuis quindecim
annos, o de manu regis Affurliberabo te,& cinitatem hanc : o
prorogam ciuitatem iftam , propter me o propier Dauid feruum
meum . Ex futura liberationc de manu regis Affyriorum , e
tiam comprobatur quod pendebat adhuc reditus regis Ar
fyriorum comminatus . vnde & repetuntur verba in priore
prophetia dicta : videlicet propter me & propter Dauid fes
uum meum. Dixitque Iefah’iahw,afferiemaſſam ficuwm . Vti
tur deus propheta etiam vtmedico,inſpirando vt caricasada
hibeat loco ægritudinis : vt per hoc Ezechias magis incite
tur ad petendum fignum , conſiderando quòd medicina ca
ricarum non erat allatura illi perfc& am ſanitatem infra tri
duum . attulerunt & pofuerunt fuper olcus eius.Hinc habetur
ægritudo ionata ſed oộ locus ægritudinis, & curatus eft. lus.
ca Hebræum habetur. Sanatus eft.non tamen ftatim ſed die
tertio.
Ixerat autem Ezechias ad Eſaiam . Iuxta Hebræum habe

quòd ante medicinam caricarum manifeftatam Ezechias pe .

tierit fignum.quod erit fignum quod Janabit me dominus, quod
afendam
 CAPVT XX .
afcendam die tertio domum domini ? Superfluit erit.Promiſerat
ſanitaté à Deo & perfectam in die tertio : & propterea vtriuf
que petit fignum .Nec peccauit petendo fignum ,cú quia imi:
tabatur Abraham :tum quia reprehenſus fueratpater eius A.
cham ab eodem Eſaia propheta, eo quod noluiſſet petere fi
gnum: vt ſcribitur Ela. 7. Petiit ergo Ezechias ſignum non
incredulus, ſed ad multiplicandum gloriam diuininominis .
Cui ait leſah'iahu : hoc tibi fignum à domino quòd faciet dominus
rem quam locutuseſt, vis vt aſcendat vmbra decem liness aut nere.
wertatar totidem gradibus:Iuxta Hebræum habetur . iuit vmbrá
decem gradibus,an reuertetur decēgradibus : fic iacet in Hebræa.
Affirmat propheta in horologio ſolari iuiffe vmbrá iam per
decem gradus:& optionem dat an velit Ezechias pro fignd
tegreffum vmbræ per decé gradus, vel progreflum eiuſdem
decem gradibus . Mutilo aure ferinone ſcribiturdata optio ;
ſcribendo vnicum optandum, teftatur enim reſponſio Eze
chix ſubiun & a, quòd duorum optionem propoſuitprophe
ta Ezechiæ .
Et ait Chivi'iahu :facile eſt vmbra creſcere decem lincis,nec hom
volo vt fiat,fed vt reuertatur retrorſum decē gradibus.luxta Hebr.
haberur, leue umbră inclinari decem gradibus, nõ quod reuertetur
ombra retrorfum decēgradibus. Hæc refponfio clarè manifeftać
optioné Ezechix datam : & non elegiffe ipſum progreffum
vmbræ per decé gradus dicendo non,ſed regreſſum per gra
dus decem ſubdendo greuertetur vmbra decem gradibus,
In quibus quo ad formă horologij,apparetin primisquod
horologiumhoc ſolare erat: vipore in quo vmbra ſolis erat
mnonftrans horas dici. Deinde y per gradus diftin & z erant
pastes recipientes & modſtrantes vmbrá .Gradus auté intel
ligo picos ſeu fabrefa & os: fic vt per modu aſcendentis vm.
bra progrederetur vfq; ad meridiem,& per modu deſcende
tis vmbraprogrederetur à meridie víq; ad noétem ,hoc enim
infinuat verbum inclinari ,dicente Ezechia ,leue ýmbram in.
clipari:hoc manifeftat nomé graduum.Habetur tertiò quòd
finguli gradus no monftrabát fingulashoras neq ; maius té
poris fpacium ;fed minus . quod ex hoc conuincitur quòd vie
ginti gradus vmbræ erant in horologio illo , vt verba Efait
ad Ezechiam teſtantur:alioquin non fuiffet dara oprio proó
greffus vmbræ decé gradibus, vel regreffus decem gradibus.
certum eft enim & quód ymbrænon funt nifi fole exiſtente
SS ij ſupra
 QVARTI REG .
fupta terram , & quodin Ieruſalem núquam dies excedit te
pus quindecim horarum :cũ in quarto fica fit climare, in quo
maximus dies dimidiam ſupra quatuordecim horas no cice
dit.impoſsibile eft igitur viginti gradus vmbre ſolaris reſpo
diſſe fingulis horis partientibus diem naturale in partes vi
giatiquatuor æquales:minus ergo fpatium quàm voius horg
reſpondebat vmbra voius gradus in illo horologio. Quo
ad miraculú vero habetur in primis quòd data optio progreſ
fus vel regreſſus intelligitur ſubito ſeu io momento téporis:
hoc eft q in niomento temporis progrediatur vmbra per de
cem gradusvel in momento téporis regrediatur per decem
gradus.Et hunc effe literalé fenfum , ex eo patet galioquin
nullú promififfet miraculú in progreffu vmbræ: nam ſecun
dum naturalé morum ſolis erat illo Jie vmbra per illos decé
gradus reliquos progreffura ſolito tempore.cx hoc igitur g
optio duorum miraculorú dataeft, habeturquod de momea
taneo progreſſu vel regreffu vmbræ per decé gradus fuit fer
mo.Habetur ſecundo racio quare Ezechias dixerit leve vm
bram inclinari.inter inclinationem fiquidem vmbra perde
cem gradus momentaneam & retroceſsionem momentanca
per decem gradus hæc eſt differétia, qudd inclinatio quo ad
rem etat naturalis,ſed quo ad modum erat miraculofa : nam
umbram inclidari à meridie in occidens eft oaturale & frà
natura,ſed tali modo ( videlicet in momento per gradus de
cem ) miraculoſum erat :retroceſsio auté à meridic in oriés,
nec quo ad modum nec quo ad rem poteft inatura fieri .&
propterea in retroceſsione erat miracula non ſolum in mo
do faciendi ſed etiam in fubftantia fa &ti :in progreffu verde
rat miraculum non quo ad fubftantiam fatti, ſed quo ad mo
dum faciendiduntaxat , & propterea Ezechias dixit leue eſt
vmbram inclinati decem gradibus: leue dixitrelatiue ad ar
duum regrediendi opus.Habetur tertio quòd ex hoc miracu
lo patrato tempore Ėzechiç regreſſo ſole per decem gradus,
non creuit dies ille nifi decem graduum illius horologi, ſpa
tio.quod effe minus decem horis manifeftatum eſt . nam in
mométo rediit per decem gradus vmbra ſolis , & poftea ſoli
to tépore per coldē gradus aſcendit iterú ad meridie.Ec hind
clariſsimè patet verum ſcriptú fuiffe in lib.loſuç, g nec ante
nec poft fuit dies tam lógus ficut ille ,tempore loluz & c.
Clamauit itaq; Ceſah'iahn propheta ad dominü : o reduxit um .
 CAPVT XX . 323
brä per lineas quibus iam defcenderet in horologio Acha, retrorfum
decem gradibus. Iuxta Hebræum habetur. & reuerfa eft vmbra
ingradibus quos defcendit,ingradibus Acha,retrorfum decē gtadia
bus. Miraculú deſcribitur vmbra reuerſa eſt deſcendedo in
gradibus,appoſitiuèiogradibus Acham ( hoceſt horologij
Solaris fa&tià rege Acham ) & rurſus appofitiuè retrorſum
gradibus decem.lingula enim declarantur lingillatim .
N rex
bel. Pronomen illo monſtrat quidem cempus poſt hoc mi.
raculum , ſed non immediate poft: tum quoniam peccatum
Ezechiæ commiffum in aduentu legatorum regis Babylo.
nis fuit, vt creditur, poft pleoam libertaté lerufalem à rege
Affyriorum :tum quia clare ſubiungitur Ezechianı móftral
ſe legatis iſtis argentum & aurum proprij theſauri,conftat e
nim ex fuprafcriptis in cap. decimooctauo quod theſaurus
regius euacuatus fuerat ve daretur Sancherib.poft igitur ple
nam libertatem leruſalem & reconditos iterum theſauros
tempus demonſtratur, ab hoc autem miraculo vſque ad ple
oam libertaté Auxit annus vous, qniotuſdecimus ſcilicetre
gniEzechiæ.Tam nomen autem regis quam titulus regoi
monſtrat hunc regem nó fuiſſe regem Aſſyriorum. Sanche
rib enim ſucceſsic Efarchadon in regno áfyriorum : voin
calce præcedentis capituli ſcriptuin eſt . literas munera ad
Chizci'iahu.honorando cú audieratenim quòd agrotafſet Chix
ci'tahu.Mutila eſt relatio, fignificás regem Babylonis audif
ſe quòd propter Ezechiæ ægritudiné lol retrocelsiſſet. pro
pterea coim miqic ad eam legatos cum literis & muocribus,
vt certior redderetur de cauía retroceſsionis ſolis & modo
quo res gefta eft ex ore ipfius Ezechix regis : vt in paralipo
menon fuppletur,cap.trigefimofecúdo.Et hinc apparet Ba
bylonios non folum admiratos fuiffe viſo regrellu folis,ſed
fólicitos fuiſſe ad inquirendum cauſam : & cu audiſſentpro
pter ægritudinem regis Ezechiæ fa & um oratione prophe
tx boc fuiſſe,procurarunt à rege vt mitterentur legati ad
ſciendum hoc . Quocirca dubitandum non eſt ſcriptū à Ba .
byloniis fuiſfe húcmirabilem motum folis : ſed perditi ſunt
libri non ſolum annalium , fed etiam aſtrologorum Babylo
niorum & aliorum antiquorum . & propterea non eft mirum
fi non inuenitur hoc fcriptum in libris aſtrologorum quos
habemus.
si iij Lelatus
 QVARTI REGI
Ietatmeſt autem in aduentucorum Ezechias.Iuxta Hebrçum
babetur.Etaudiuit fuper eos Chizci'iabu.Hebræi audire per
audire vtuntur:& propterea ſcribitur hic quòd exaudivit lca
gatos Ezechias in co quod petebár,manifeftádo eis tempus,
cauſam , & modú rei geftæ ad hoc vt ſol retrocederet.o ofté.
dit eis domum aromatum.lusta Heb.habetur . & oftendit eis om
mnem domum reconditi ſui.Hebraico more prius in genere de
ſcribitur vniuerſum monſtratum ,deinde deſcenditur ad fpe
cies.eu aurum . Hebraicè abſque coniun & ione fubiungitur.
y argentum aurum & aromata & oleum bonum & domum vafo.
rum ſuorü omne quod fuitinucntü in theſauris eius.Hæc in fpe
çie enumerantur affirmatiuè iuxta hebraicam veritatem :de
inde immediatè fubiungitur negatiua.nõ fust res quam nõ oftén
dit cis Chixci'iahu in domo fua & in omni poteftate (wa. Et per
oleum quidem bonum fignificatur vnguentu preciofum quo
reges vtebátur in regione illa,vbi frequens erat vſus vncio.
num . An autem per id quod dicitur in omni poteftate ſua có
prehendantur monftrata etiam ea quæ erant in templo per
fpicuú non eſt.oá hinc videtur affirmandú,eo quod fub po
teſtate regis erant res tépli:inde autem videtur negandu.co
quod fuperueniens propheta nihil dicit de rebus templiar
guendo regem , quæ tamen cauſa debuiffet efle precipua ad
arguendum regem .
Venitautē Iefah'iahu propheta ad regem Chizsi'iabu, o dixis
ci:quid dixerüthominesiſti vnde venerőt ad te?InterrogatP
pheta non vt ſciat,ſed vt materiá ipſemet rex proposat pro
priæ reprehenGonis.Dixitji Chizsi'iahu,deserra longinquare.
nerunt,de Babel.At ille reſpondit ,quid viderunt in domo tua? Ni
hil dicit de cēplo : & propterea rationabilius videtur intelli
gendú quód Ezechias no cómiſerit hoc facrilegiú vt ad ar
çana templi admiſerit ethoicos.Et hoc cófirmatur per reſpó
lionē Ezechiæ viétis pronominc mea, dicédo in domo mea,
& Gimiliter in thcfauris meis.collaque fitmétio domus do
mini aut theſaurorú domus domini.dixití: Chixci'ishw , omnia
gua ſuntin domo mea viderüt,nöfuit res quæ non oſtendcrim eis in
thejanvis mcu . Dixit itaque refah'iahu ad Chizci'iahu : andi
fermonë domini.Ecce dies veniet. Parui refert quòd hebraicè lc .
gitur.reničles.propinqui edim mõltrantur dies futuri.ode
feretur omne quod eſt in domo tua qua condiderüt patres tui vſ4
ad diem hancin Babel:non remanebit quicquam ait dominus. Im
plera
 CAPVT XXI . 327
pleta fuit hæc prophetia poſt mortem Iofiz :ve in ſequentia
bus ſcribitur. Et de filiistuis qui egredienturde te(quosgeneralis)
sollent.Filijappellantur non immediatè ab eo geniti,ſed mc
diatè. & hoc fuiſſe adimpletum ſcribitur Dani.1.6 crūs ew
nwchi in palatio regis Babel. Appellatione eunuchorúnõ intel
ligo caſtratos,fed eunuchos officio :miniſtros ſcilicet præci
puos regis. Et ex hac poena apparet Ezechiam peccaffe va
nitate cordis oftentando diuitias luas.
Dixitq; Chixçi'iahu ad Iefah'iahu, bonus eftſermodomini. Pa
nitens rex laudatdiuinam iuſtitiam nec excuſat ſe.quem l'o
cutus eft.Paruirefert quòd hebraicè habetur. quem locutus es.
tu Elaia.Sictantum pax eo veritas in diebus meis. Iuxta Hebræú
habetur. dixit,nónne ſipax Goveritas erit in diebusmeis?Prius
laudauit diuinam iuftitiam relatiuè ad pænam futuram in
theſauris & in filiis:modò adiungit gratiarum actiones rela
ciuè ad diuinú bencficium collatum perſonæ propriæ in hoc
quòd in diebus eius non erit hæc punitio.Et eft fenſus,nou
oc gratia mihi fit,fi par & veritas erit in diebus meis.Et par
quidem refertur ad comminatum à propheta bellum infe
rendum à Babyloniis : veritas autem ad ipfam prophetiam
promittentem dilationem . Reliquam autem verborum Chizo
ci'iahn & omnis fortitudo eius, & quomodo fecis piſcinã & aqua
ductum introduxit aquas in ciuitatem :nónneipſa fcripta ſunt in
libro verborum dierum regum Iehuda.Multa hic commemoran
tur quæ ideo ignoramus quia libri in quibus gefta hæc ſcri
prafunt,nó habentur.Dormiuitý; Chirci'iahucum patribus fuis:
& regnauit Menaffes filius eis pro.com

CAPVT XXI..
llius duodecim annorum crat Menaffes cum re
gnare cæpit. Hinc sofinuatur quòd Ezechias
abſque liberis erat tempore ægritudinis ſuæ ,
poftquam vixit annis quindecim .equin
quagintaquinque annis regnauit in Ierufalaim :
ligu nomen matris eius Chephziba. Fecitque ma
Lum in oculus domini: iuxta idola. Legédum effet .ficut abomina
tiones gétiü quas expulie dominm a faciefiliorü Ifrael.aſsimilátur
cnim mala opcraMenaſsis abominationibus expulſarúgen
tiú.Conuerfusa eft. Hebraicè habetur.Et reuerfus eft. quatenus
fex.sex enim ludæ receſſerat in perſona Ezechiæ ab iis quæ
S[ ſubiun .
 QVARTI REG .
fubiúguntur, & reuerſus ad hæc ſignificaturin perſona Mea
naſsis. adificauit excelfa que dißipauerat Chizci'iahw pater e
jus:eo erexit aras Bahali o fecit lucum ,ficutfecerat Acb’abrex
Ifrael, & adoranis omnem militiam cæli o coluis eas, Extruxitque
aras in domo domini: de qua dixit dominus, in Ierwſalaim ponar
pomen meum . Et extruxit arus uniuerſa militia cæliin duobus a
tris domus domini. Et traduxit filium fuum per ignem , bario
latus eft. Iuxta hebrçum ſignificatur obferuatio téporum . ita
quòd ¡ nter ſuperſticiones Menaſsis ſupputatur obſeruatio
femporum . & obſerwabat anguria .Hebraice incantatio fignifie
cator.cfecit Pythoněco Aruſpices.Rcatius diceretur. Magos.
quædamenim magicæ artis ípecies ſignificatur, multiplicamit
faceremalum in oculis domini irritando cum.Pofuit quoque idolu
{oci quemfecerat. Hebraicè habetur. dolarum quercus quod fe
cit. ligoca ſtarua fignificatur. in domo de qua dixcras dominus ad
Dauid , & ad Selomonem filiam eius,in domo bac Gin lerwſalaim
quam elegi de cunctis tribubus Iſrael ponam nomen meum in fcna
piternum .Et vltra non faciam moueripedem Ifracl de terra quam
dedi patribus corum : tantumfs cuftodierint vtfaciant omnia que
pracepiens,& iuxta totam legem quä pręcepit cis feruusmeus Mo
fes.Et non audierunt:fed ſeductiſunt à Monaffe ve facerent malum
super gentes.Hebraicè habetur. errare fecircosMenaffes ad fa
ciendum malum pra gentibus quas delewis dominus à facie filiorum
Ifrael.Sententia eft clara.
Locutáfque eft dominus in manu ferworumfuorum prophetarum
dicendo.Quia fecit Monaffestex Ichude abominationes iftas, facić
do male fuper omnia. Hebraicè habetur.plus omnibus que fecerüt
Emorei qui fueruntante cü.peiora enim dicuptur hæc iniquica?
ibus gentjú expulſarú .& peccare fecit etiä lehudā in immun
diciis fuis. Hebraicè habetur.in abominationibus fuis.Proptereafic
dixie dominus Dcus Iſrael: ecce ego inducomalum fuper Ieruſalaim
& Ichudam , quod quicunque audierit tinniens ambe aures eiu ,
Et extendam fuper Ierufalaimfuniculum Someron & pondus do
mus Ach'abSélus eft quod fimilem facietIeruſalem tum Sa
mariç,tu domui Ach'ab.hæc enim deleta eft penitus : illa au
rem ia captiuitatem du &a ad ciuitates Medorú. Parabola 34
tem (umitur à fabris vtéribus filo ,pódere plumbeo ,vt iuxta
méfurá ædificent.edelebo Ieruſalé ,Rectius legeretur, & cx .
purgabo I cruſaleim ,Gmilitudo enim ſubiú &ta húc ſenſum ape.
fit.ficut deleri folét tabule,delës venta duca crebrius ftylo super
faciem
 CAPVT. XXI . 328 .
faciem eius.Iuxta hebræum habetur.Sicut expurgabit fcutellam ,
expurgauit vertet ſuper faciem fuam . Ad inftar expurgantis
ſcutellas (qui expurgando eas poftquam expurgauit vertit
ças ſuper facicm earu ne quid humoris in eis remaneat) ex
purgaturú ſe leruſalé cóminatus eft per prophetas. Dimittä
vero . Iuxta Heb.babci. derelinqua reliquias hereditatis mca ,
Proſecutio eft mali pænæ :videlicet quòd no cuſtodiet luda
& leruſalem reliquias hæreditatis ſuz.decē cnim tribus iam
in captiuitaté du&tæ fuerát:& propterea regnú Iudæ appel
lacur reliquiæ hæreditatis Dei.Giradā eas in manum inimico
rum eorī : eruntque in vaftitaté o in rapinā.Iuxta Heb.habetur,
Ø crüt in prædã o in direptioné omnibus inimicis fuis.ve ſubſecu
tus ,pbauit euétus.co quod fecerütmaliin oculesmei .Tres cau
1æ iunguntur ſupradi&tæ pænæ.prima eft multiplicatio ma.
lorú adirritandú Deum ab exitu de Aegypto vſque in præ
ſés : ſecãda eftmultitudo effufi fanguinis ionoxija Menaſſe:
tertia eft multitudo peccatorú Menaſsis quibus peccare fe
cit populum idola colendo.e perfeueraucrunt , Iuxta Hebræú
habetur.& fucruntirritātes me à die qua egreßifuntpatres corum
çx Acgypto ,vſque ad diem hãc. no enim perſeuerantia,ſed mul
tiplicatus reditus fæpe ad irritandum Deum fignificatur. Es
ctiam ſanguinem innoxium effudie Menasſes multum valde , donec
impleret i crufalaim vſque ad os : preter peccatum cius quo peccare
fecit Ichudam ,faciendo malum in oculis domini. Reliquum autem
verborum Menapis & omnia quafecit, o peccatü eiusquo pecca
wit:nónne ipſa fcripta funt in libro verborum dierum regum Iehu
da ? DormiuitqueMenaſſes cum patribus fuis,& fepultus eft in hor
po domus ſuæ , in horto Huske. vtpote qui non meruit ſepeliri
çum regibus Iudæ fidelibus.Gregnanie Amon filiusejus pro oo.
• Filius vigintidmorum annorum crat Amon cum regnare cæpir,
O duobus annis regnauit in Ierufalaim : nomen malris eius Me
fullemeth filią Charuz deIorba. Fecitquc malum in oculis domini,
ficut fecerat Menaſſes pater eius.Et ambulauitin omni viaper quã
ambulaueratpater eius:ſeruiuitque immundiciis. Hebraicè habe
tur.abominationibus quibus ſeruierat pater cius. idola autem fic
gnificantur: vt patet ex co g ſubiungitur. adorauit cas, Et
dereliquit dominum Deum patrum fuorum : & non ambulauit in
ria domini. Peior ethnicis qui in Samaria erant ( qui colentes
idola etiam ſummum Deum colebant)deſcribitur.Tetende
rántque ei inſidias fermi fui. Hebraicè habetur. Et coniuraue
tunt
 QVARTI REG :
runt ferwi Amon fuper cum : & interfecerunt regem in domofua.se
rentia eft clara.Percußie autem populus terra omnesqui coniura.
werant contra regem Amon :Gregem cöftituit ſibipopulus terra le.
fi'iahw filium cius proeo.Reliquum autem verum Amon quas fecit:
nónne fcriptum eft in libro verborum dierum regum Iehuda ? Sepe.
lierúntque cum in ſepulchro fuo in horto Huzke . Et iſte quoque
indignus fuit ſepulchro fidelium regum . Oregnawit Tofi'iahn
filius eiuspro co.
CAPVT XXII .
llius ofto annorum erat lofi'iahu cum regnare cæpit,
** triginta & vno annisregnauit in Jeruſalaim : 70
men marris cius Tedida filia Hada'ia de Boxcath.Fe
citque rectü in oculis domini:& ambulauit per emines
pias Dawid parris fui, e non declinauit ad dexteram finiftram .
T fuit in anno decimooctawo regis Ioſi'iahw:mifit rex Saphan

cendo. Aſcendead Chilci'iahw facerdotemmagnum ,vt confletur pe

cunia. Hebraicè habetur. & finiet ergentum illatum in domum
domini, hoc eſt ve vſque ad finem ,vt totum argetum illatum
in domum domini ſupputet. ſummus enim ſacerdos & fcri .
ba regis hoc officium habebát: vt ſuperius tempore loas de
cretum fuit cap.12.quam collegerunt janitores templi, Hebraicè
habctur.cuſtadesmaduwiia populo. Ibidem di&um fuit quòd
iſti erant cuſtodes valis in quo offerebatur pecunia à popu
lo : & quod euacuabantvas in thecam perforatam deſuper.
Deturque fabris per prepoſitos domus domini. Hebraicè habetur.
Etdabunteam (sper manumfactorum operis,ordinatorum indome
Ichowah . De ſacerdoteſummo & ſcriba regis dicitur, & dabúc
cam præfe &tis operis in domo Dei faciendi. & dabunt ipfam '
factoribus operis quod eft in domo domini,ad inftauranda fasta fra
Eta, Pluries di& um eft Hebraicè haberi . ad fortificandum rea
quifitionem domu , hoc eft ad fortificandum ea quæ requiſi
tione egent (non tam oculi quàm operis)in domo Dei. Ti.
gnariis videlicet cementariis & iis qui interrupia componunt.
Hebraicè habetur.FabrisQadificatoribus,& paratoribus.pro
culdubio materiæ . Deinde immediatè ſubiungitur. adem
mendum ligna. Quod autem ſubditur.O lapides delapidicinis.
Hebraicè habctur.o lapides dolatos. ad differétiam lapidum
qui promiſcuè ponuntur in fabrica, ad fortificandum domum .
Veruntamen non ſupputetur eis argentum daruon and manum eorum ,
fed
 CAPVT. XXII . 328
fed in poteftate habeant in fide. luxta Hebræum babetur .
quia in fideipſi facätes.Depræfe &tis eſt ſermo. & ab exemplo
ſeruati ordinis tempore loas regis & loiadæ pontificis ordi
nauit hoc Iofias.
Dixit autem Chilci'iahu facerdos magnus ad Sapham fcribam ,
librum legis inueni in domo domini. tanto coim tempore negle
& ta fuerant diuina tempore Menaſſis,vt liber legis tanquam
res nouiter inuenta ſcribatur, deditque Chilci'iahulibrum sa.
phan fcriba, qui legir ipſum . Venítque Saphan feriba adre
gem , & renunciauit ei quod praceperat.Hebraicè habetur, en
retulieregi verbum . executum . ex dixit, confiaucrunt. Hebrai.
ca di&tio anceps eſt ad colare vel finire : & quia ſuprapofita
di& io fignificat finire, ideo re&ius hic legeretur. finierunt
ferui tuiargentum inuentum in domo. ſacerdos & ego finiuimus
(hoc eſt ad finem vſque ſupputauimus) pecuniam inuentam
in templo. O dederunt vt diftribueretur fabrisac prafeftis ope
rum templi domini. luxta Hebræum habetur. & dederunt form
per manum effe &torum operis, ordinatorumin domo Iehovah. sepco
tuntur enim verba paulo ſuperius ſcripta : & fignificatur cos
dediſſe pecuniam præfe & is ve rex iufferat.Narrauit quoque
ſcriba regi dicendo,librü legis domini dedit mihi Chilci'ia
Saphan
facerdos. Superfluit legis domini.legitq; ilū Saphan coramrege.
Et fwit cum audiffetrex verbalibrilegis,fciditveſtimentafua.in
execrationem tantæ tranſgreſſionis agnitæ ex auditione lea
gis ,necnon in horrorem tot taliumg; pænarum comminata
rum in lege. Præcepitą; rex Chilci'ia facerdoti, Achicam filio
Saphan , Hachbor filio Micha'ie ,et Saphan fcribe, o Haſa'ia
fermo regis dicendo. Ite ,conſulite dominum prome,o pro populo,co
profoto Behuda ſuper verbis libri huius qui inuentus eft:magna e
nim eſt ira dominiquæ fuccenfa eſt contra nos, co quòd non auſcula
tauerunt patres noftri ad verba libri huius vt facerent inxta omnis
quod fcriptum eft nobis. I mit itaque Chilci'ishw facerdos & Achi ,
cam o Hachbor @ Saphan & Haſa'im, ad Chuldam prophe
tiffam vxorem SallumfiliiThic'vefilij Charcha cuftodius veftium .
Deuotus rex ad conſulêdum dominum occiſo Eſaia à patre
ſuo Menaſſe, mittit ad mulierem ſolennes valde nuncios.
quanuis enim leremias propheta per quinquénium ante in.
cepiſſet habere viſiones Dei ( anno videlicet tertiodecimo
iſtius lofiæ regis :vt patet lere. 1. ) tempore tamen illo ( vi
delicet decimooctauo 2000 eiuſdem loſiæ quo repertus eft
liber)
 QVARTI REG.
liber )non erat in authoritate apud regem & principes & po
pulum ficut iſta mulier.qualitas enimperſonarum miffarum
à rege ad cam ,teftatur fuiſſe eam tuncin maxima authorita
ce ſan & itatis & prophetix : & propterca rex ad eam miſit.que
habitabat in Ierufalaim in fecunda.Dictio hebraica à fecunda
deriuatur: ſed non ſignificat quodcunque fecundum ſed per
modú repetitionis.ita quòd latinerectius redderetur in repe
titione quá io ſecunda. Et ſignificatur ad literam quod mu
lier ifta habitabat in Ieruſalem quo ad locum , in repetitionc
autem quo ad officium : quia videlicet repetebat divina.fre
qués enim legis & divinorum repecitio non ſolum meditan -
do , ſed priuatim inſtruendo alios, ſignificatur officium eius.
locuriquesunt ad eam.
Qua respödit eis:ſic dixitdominus deus Ifrael,dicite viro qui mifir
yos ad me, sic dixit dominus:ecce ego adduco malū ſuperlocü hücer
fuper habitatores eius.Affirmat mulier execucurú Deú cómia
nata in lege reſpondedo nunciis.omniaverba libri qui legit rex
Ichude. Quæſtio oritur ex co g in Jeruſalé nó fuerút execu
tioni mádaca omnia malediaä legis Solutio eſt gomnia le.
gis maledi&ta quanuis nó abſolute, relata cameo ad merita &
demerita leruſalé adimpleca ſunt in ea: & cum hoc modera
mine intelligéda funt verba huius propbetiæ. Pro co quod de
reliquerunt me thurificauerunt diis alienis, ve irritarcnt mein o
mnibus operibus manuum (warum : Succédeturindignatio mea in lo
cum iftum non extinguetur. Prædicit mulier quod inftar
ignis fuccenfi non extinguendi erit vindi &ta Dei ſuper le 1
Tuſalem : ſignificans per hoc definitam eſſe apud Deum co
ſumptionem Ieruſalem . Regi autem Ichuda qui miſie vos vt
confuleretis dominum , fic diceris: hæc dicit dominus deus Ifracl, pra
co quod andıſti verba voluminis. luxta Hebræum habetur, fic
dixit Iehovah Eloha Iſraelis verba que audifti. Conclufio pre
cedentium, initium conſtituitur ſubiunctorum de ipſo rege
Iofia in indiuiduo.concludit in primis dicendum effe regi,
quod fic diffinitiue locutus eſt deus de leruſalem verba au
dita ,quæ videlicet ipfa dixerat: deinde immediate fubiungi.
tur.Pro co quod mollisum eſt cor tuum humiliatus es à faciedo.
mini cum audiſtique locutus fum ſuper locum iſtum o ſuper habi.
fatores eius. Diriguntur hæc ad perfonam Tofix ,declarando
quod in vericate corádco humiliauerat ſe teneraſcéte corde
çius audiendo diưina verba.quod videlicet fierent in ftuporem .
Hebraice
 CAPVT XXIII.
Hebraicè habetur.vt fint in defolationem in maledi& tum . Et
vere deſolata fuit Jeruſalem ſecundum rem : & fuit in male
di & um in ſermonibus imprecantium mala, dicendo eueniac
ücut eucoit leruſalem . & fcidifti veſtimenta tua e fleuiſtico
ram me : & etiamego audiuidicie dominus. Idcirco coligam te ad
patrestnos. Conſidera fru & um orationis lofiæ . obſtante c
nim canta mole ſcelerum patrum & populi ,nó eft erauditus
pro patria , ſed pro perſona propria. colligeris ad sepulchrá
iua in pace. No obſtathuic promiſſx ſepulturæ in pace quod
occiſus fuerit Iofias in bello,vt fequeri dicitur capitulo : quia
ad literam ſermo eſt de pace oppofica bello quo deftruenda
erat leruſalem : namn de huiuſmodi deſtructione loquebatur
mulier manifeſte. Quanuis etiam non dicatur loliæ quod
morieris in pace, fed quòd fepelieris in pace in fepulchris
tuis.ve non videant. Hebraicè habetur. non videbunt oculi
tui omnia mala qua induco super locum iftum . Ecce declaratio
fepulturæ eius in pace,quod erit antequam veniant mala ef
ficienda à Deo in ciuitate Ieruſalem : hoc enim fuit ad lite
tam adimpletum .Nec patoum fuit beneficium erimi à vifio
De tot malorú patriæ proprix . cruciatus enim magnus fuif
ſet loſiæ videre tot mala patriæ & templi Dei & c. retule :
runt regi verbum .
CAPVT XXII I.
I forantem rex : congregutiſuntad enim omnes fenés
tehude Ierufalaim . Aſcendirque rex in domum do
( mini, & omnes viri Iehuda do omnes habitatores le
rufalaim cü eo facerdotes prophete totus po
luss à paruo vfque ad magnum . Accenſus res ad diuina ; cú au.
diſſet Deum irarum comminantem etiam per mulieré ſan
&am executurum fe in lerufalem maledi& a legis, ſperando
placare iram Det bonis operibus populi , præcepit cögrega
ii voiuerſos in templum Dei : & ibidem legi repertú librum
audientibus omnibus, & focdus renouari inter Deum & po
pulum . legira; in auribus eorum omnia verba libri fæderis quiin
wentus eſt in domo domini. Dicit libri faderis , vt intelligamus
no fuiſſe lectum totum texturn libri Mofis,ſed illam partem
q0x continet fædus inter Deum & populum ,quæ fcripta eft
in fine deuteronomii. Stetitą; rex juper gradum . Hebraicè
habetur. ſmper columnam . Locus ſigniñcatur fuffultus colum
nis in quorex manebat cum erat in templo. fandes percußit
coram
 QVARTÍ REG .
coram populo vt ambularentpoft dominum ,& ve cuſtodirentpract :
pta eius, teftimonia ciu ,et ftatuta cim in toto corde, o incota di
nima,vt fufcitarent. Iuxra Hebræum habetur. ad firmandum
verba fæderis huius que fcripta funtin libro ifto. Renouatio fi
goificatur foederis ad firmandum ca quæ ſcripta erant in li
bro Dei :firmandum autem opere.acquieuitque populus. Vido
quanti boni caufa eft bonus princeps.
Precepit autem rex Chilciishu ſacerdoti magno &facerdoti
bus ſecundi ordinis. Circumlocutio eft:qam bebraicè habetur.
o ſacerdotibus refecüdationis.G fic liceat loqui: hoc eft facerdo
cibus iterum atque iterum ſuccedentibus: per hoc defcribē .
do ſacerdotes ſuccedentes ſecundú vices ſuas iuxta ordinem
decretum à Dauide rege. & ianitoribses. Hebraicè habetur.
cuftodibus vafis ſeu malluuii. Ifti funt qui fuperius deſaia
pri ſunt ſuperintendentes oblationi pecuniæ à populo : & ij.
dem modò ſignificantur cuſtodes vaſorum domini : & pro
pterca in ſpecie nominantur,tanquam ad quos {pe & abat cuó
ta vaſorum domus Dei. veefferri facerent è templo domini o
mnia vafafalta Bahali eo luco o toti militia cæli: et combußit es
cxtra Ierufalaim in conwalle Cidºron.No dicitur in torrente,ſed
in planicie iuxta torrentem Cid'ron. O tulispuluerem cori in
Beth’el.vtnec puluis remaneret in terra ludz: Beth'el enim
locus eratprophanatús à primo rege Ifrael idolatra Ierobo
ham.Et delenit aruſpices.Hebraicè habetur.Et faciet ceffarefa .
cerdotes quos dederunt reges lehude ad thurificandum in excelfisini
ciuitatibus Iehude o in circumitibusIerufalain . Non dicitur
quòd occiderit iftos, ſed quòd cü effc & u fecit eos ceffare ab
officio ſacrificandi in excells. & thurificantes Bahali,folio
lune, o duodecim ſignis.Superfuit duodecim : fignificátur ta
mcn figna Zodiaci duodecim. & toti militia cæli. Et efferri
fecit lucum è domo domini extra Ierufalaim ad torrentem . Cidºros,
G combuſßit cum ibi , & redegit in puluerem : proiecit puluerem
eius fuper fepulchra vulgi. Hebraicè habetur. (super fepula
chrum filiorum populi. Suſpicor ſepulchrum fuifTe filiorum
conſecratorum idolis: ita quòd pro veneratione coníecra.
tionis habebant fepulchrum commune filii populi, fepara
tum à ſepulchris non conſecratorum , conſecrati autem filii
segum propria habebant ſepulchra. Tanquam igitur ad
prophanum locum proie & us eft cinis ligoorum luci idolo.
rum . Deftruxit quoque adiculas effæminatorum . Hebraicè
habetur.
 CAPVT XXIII. 328

babetur. paratorum . & vt ſupra diximus, meritorií pueri fi

gnificatur, qua crant in domo domini; in quibus mulieres texebami
domunculas luco.
Fecitq; venire omnes ſacerdotesde civitatibus Ichtida, o cons
taminauit excelſain quibus thurificauerät facerdotesà Ghebah of
que ad Beerſebah. imicatus Ezechiam regem . & deftruxit ex
cella portarum qua erant in introitu porta loſie.Corruptú eft vo
cabulum :legendum eſt. lehofuah principis ciuitatis. Iſte valde
magous erat in ciuitate Ieruſalem , & ideo princeps dicitur.
Et fic eius ſpecialis mentio ad commédandam regis magna.
nimitatem quod nullius perſonæ rationé habuit.quæ erant ad
finiftram viri in porta ciuitatis. Veruntamen non afcendebant fa .
cerdotes excelforum ad altare domini in Ieruſalaim : ſed comede
bant azima in medio fratrum ſuorum . Quiapolluti erant ſacer
dotio facrilego, idco priuati ſuot minifterio alcaris ſummi
Dei,non tamen ſunt priuati participatione azymorum quz
folis facerdotibus conceſſa erant. Et quia eſt ſermo de a
zymis quæ ſupputabantur inter fan &ta lan & orum , Leui.ca.
6. hinc habeaturduo.alterum qudd iſti ſacerdotes non e
raot priuati portione fimilæ oblatæ deo, cuius pars crema .
ta erat inftar churis Dco. alterum quòd licitum quoquc e
rar iſtis veſci etiam cum comedentibus hoftiam pro pecca
to : quoniam paris crac ſanctitatis. Contaminawit quoque
Thopheth quod eft in valle filii Hinnon . Hinnon eft di&tio
hebraica anceps ad ardorem vel ſobitum : prima tamen de.
riuatio certior eft admateriam ignis per quem tranfibát qui
ibi conſecrabanjur.ve nemo conſecraret. Hebraicè habetur , ad
non faciendum tranſire aliquem filium fuum o filiam ( uam per
ignem ipſi Molech. Modus conſecrandi deſcribitur :videlicet
facere tráfire filium aut filiam per ignem idolo Molech. ab
Stulit quoque equos quosdederant roges Iehuda ſoli in introitu doa
mus domini iuxta exedrä Netha’melech eunuchi, qua erat in Par'.
warim.Iuxta Hebræú hæc clauſula fic habet.ab introjsu domia
Iehouah ad anlam Neihan’melech eunuchi, qua in latitudinibus .
Quæſtio an equi iſti fuerint naturales an artificiales ,ſolui
videtur tum ex loco ,cum ex diuerfitate actionum.ex hisc.
nim infinuatur quòd fuerint cqui naturales adducti à regi.
tus ad trahendum currum ſolis.nani currus ipſe ſubiungi
tur combuftus, equi autem ablati : qui fi tuiflent artificiaa
Les,fuiffcat& ipfi combuſti. Extenſio quoque loci equorum
( videlicet
 QUARTI REG.
(videlicet ab introitu domus domini vfque ad aulam illius
eunuchi in platea) denotat naturales fuiſſe equos, & ibidem
habuiſſe manfionem ad honorem ſolis.Ocurries foliscombußit
igni. Altaria quoque qua erant fuper tectum canaculi achat qua
fecerant reges Iehuda.Ignotus eft nobis locus iſte & quorſum.
Galtaria que fecerat menaffes in duobus atriis domus domini den
ſtruxit rex :& cucurrit inde. Modus quo Tofias tanquam currës
iuit ad purgandum loca extra leruſalem deſcribitur.o preij.
cere fecit puluerem eorum intorrentem Cid'ron. Excelſa quoque
qua erantſuper faciem Icrwfalaim ad dexteram partēmontis offina
fionis.luxta Hebræum habetur,montis destructionusad literam
cnim ſignificacur mons oliueti : qui cognominatur deftru
& tionis ratione cooſtrudæ in eo idolatriæ á Salomonc. qué
edificauerat Selomo rex Ifrael Haftoreth idolo Zidoniorã o Che
mos offenſsoni Moab, et Milchõ abominationifiliorü Hämo:polluit
rex . Eadé in hebraico textu sepetitur di& io quáiotespres in
idolum & offenfioné variauit: & fignificatur femper idolum ,
quod abominaiio ab hebræis dicitur. Et contrinit ftatuaso
fucciditlucos :replewisque loca eorum oßibus hominum.stpropha
nus haberetur deinceps locus.
Et etiane altarequod erat in Beth'el in excelfo quod fecerdt ( 4 .
robhamfilinis Nebat quipeccare fecit Ifracler , etiam altare iled
etiam excelfum deftruxit: combußitque excelfum , contriwig is
puluerem combußic lucum . Vertita :se coſi'iahu epo vidie fepul
chra qux cránt ibi in monte,mifitq ,tulie ojfa de ſepulchris co
bußit super altare. Fecit Iofias quod prædixerat deus tempo
re Ieroboham.vt clare ſubiúgitur per virum Elohim miffum
er luda: vt ſuperius in.3.lib.cap.13.ſcriptú cft.o pollwit ilad:
iuxta verbum domini quod locutus eft vir Dei qui pradixit verba
hac. Et ait,quid eft titulusifte quem egovideodixerütq; ei viticia
uitatis. Quanuis rex Affyriorú tranftulerit decem tribus in
Medos, multi tamé qui fugerát euaſerunt captiuitaté & po
ftea redierunt: & itti ſirot ciues Beth'el qui dedecubit notitia
Oliæ de titulo ſeu ſigno quem videbat. fignú enim quoddam
ſpeciale præ ſe ferebat ſepulchrum illud .ſepulchrü eft viri Dei
qui venie de rehuda.Iterum eft nomen Elohim.neſcitur enim
pomen proprium illius prophet.r, & nominatur ſemper vir
Elohim . & predixit res has quas fecifti fuper altare Beth'el. Et
ait ,dimittite ipfum ,nemo moveat osja eius: & faluatafunt offa cixs
cum oßibus propheta qui venerat de Someron . Vere diuinauit ille
pſeudopro
 CAPVT XXIII. 329
pſeudopropheta diſponédo vtparceretor oflibus ſuis , vt ibi
dem ſcriptum eſt. Et etiam omnes domos excelforum que crant in
ciwisatibus Someron .Obediêtibusreliquiis Ifraclitatum lofix ,
extendit zelum ſuum ad ciuitates Samariç.quas fecerant reges
Iſrael ad irritandum dominum . ad differétiamararam quas fe
cerunt ethnici miſsi à rege Affyriorum ad habitandum re ,
goum Samariæ . ad illas enim non ſe extendit loſias. abstulit
Tofi'ichu: fecitque cis iuxta omnia opera que fecerat in Beth'el. Ec
occidit vniuerfos ſacerdotes.Iuxta Hebræum habetur . Ei facrifi
cauit omnes ſacerdotesexcelforum quiibi fuperaltaria . Quanuis
litera fonet & intelligi poſsit quòd lolias inucnerit aliquos
Hebræos obſtinatos ad ſacerdotio fungendum ſuper altaria
cxcclſorum , & ipſos ſuper altaria occiderit :ego tamen iptel.
ligo ſacrificium hocexponi per ſubiun &tam clauſula.c.com
buſßit of a humana fuper ea . Ita quod facrificare ſacerdotes qui
erátibi,fuit comburere offa defunctorum ſacerdotum ſepul
torum ibi fuper ipſa alcaria.hoc enim in deteſtationem alta.
rium & facerdotum fiebat,& appellatur ſacrificare ſecun
dum fimilitudinem . Et hic ſenſus magis quadrat tempori il.
liquo regnum Samariç ſubiectum erat regi a ffyriorum :nec
permififfene incolæ quòd rex Iudæ occideret habitatores ter
ræ in ipſo regno Samariæ : fed quòd expurgaret veteres cul.
tus contrarios cultui ſummi Dei gratum erat alienigenis cu .
pientibus propitium habere deum terræ vt ſuperius cap. 17:
fcriptum eft,reuerfuſque eft in Ierufalaim .
Pracepítque tex toti populo dicendo : facite Peſach domino Deo
veſtro ſecundum quòd fcriptum eft in hoc libro fæderis.Non enim fá
Etum éſ Peſach tale à diebus iudicum qui iudicamcrunt Ifrael : 0
omnibus diebus regum Ifrael o regum Iehude.Non dicitur, non
eft fa &tum Peſach abſolutè,fed Peſach ficut hoc: qualitas e
nim præcipua cómendacur non fubftantia ſacrificij nec quá
ticas populi . In quo autem confiftebatiſtá qualitas ſcriptum
non eft.Niſodecimooctauo annorigis loſi indu, factum eft Peſach
hoc dominoin feruſalaim. Et etiam Pyehones o Hariolos The
raphim & idola @omnesabominationes viſas in terra Ichuda
in lerufalaim , ab;tulitIoſi’iahu: vt ftatucret verba legis qua fcria
pia ſunt in libro quem inuenit Chilci'ialiu facerdos in domo domi
ni. Similiſque einon fuit ante cum rex qui reuertereturad domini
in toto corde fuo Qu in tota anima (wa Q in fola virtute fua,iuxta
totam legé Mofis:cpost eum non furrexitfimilis ei. Quæftio fta
T!
 QVARTI REG .
tim oritur:quia in cap.decimooctauo ſcriptum eſt quod poft
Ezechiam non ſurrexit rexilli fimilis.Solutio eft quòd yuus
que verificatur diuerfimode . Ezechias enim præfertur cun
&tis regibus ludæ quo ad a &tiones permiffas tollendas ad
honorem Dei :primus enim abftulitſacrificia extra templum
Dei & culcum ferpentis xaci. Iofias autem præfertor cua
& tis regibus quo ad ſtudium ſeruandæ legis diuinæ fimplici
ter & abfolutè :ve textus clarè fonat. Veruntamen non eft aucto
sus dominus ab ira furorisfui magni,quo iratus eft furor eius in Ic
hudane:propter irritationes quibus irritanit cum Menaffes. Dixitſ
dominus: etiam Iehudam auferam à facie mea ſicutabftuli Ifrael,
& reprobabo ciuitatem banc quam elegi Icruſalaim , & domum de
qua dixi,crie nomen meum ibi . Diffinitio diuina de eiedione
ludæ fignificatur, non obftante ele &tione Ieruſalem & tem
pliibidem .
Reliquum autem verborum Ioſi'iahu & omnia qua fecit:nés
ne ipfafcripta funt in libro verborum dierü regum Ichuda ? Indie
buseius afcendit Parho Necho rex Acgypti contra regé Aljuriuxta
flumen Euphratem : Gimit rex Tofi'iahuin occurfum cius . Hiſto .
ria hçc latius ſcribitur in trigefimoquinto cap.fecundi para
lipomenon :vbitractabitur de cauſa occurſusiftius. o occia
ſus eſt in Megiddo. Mirabilia ſunt iudicia Dei in cam ſanato
viro.cum vidiffet eum.hoc eft in primo congreffu . Et leuauerit
eum (cruicius mortuum de Megiddo & pertulerunt in Icrafalaim ,
Ofepelicrunt cun in ſepulchro fuo:tulità:populus terra Icho'acha
filium fofi'iahu, & vnxcrunt cum ,o regem conftituerunt eum pre
patre eius. Cum ifte Ioacham non eflet primogenitus (vt te
ftatur collatio çtatum ipfius & fratris:nam ipfe vigintitrium
ancorum crat, frater autem vigintiquinque vc in hoc capi.
tulo fubditur) neſcitur cauſa quare populus conftituerit re
gem minorem omiſſo priinogenito. fubiunda tamé caufam
innuunt aurcnunc declarandam .
Ilius vigintitrium annorum crat Teho'acham cum regnare cite
F pic, Gotribusmenſibusregnauit in Ierufalaim : nomen matris
eius Chamural filia lirme'iahu de Libna . Fecita; malum in oculiss
domini :iuxla omnia que fecerant patres cius. Vinxitý; cum Paro
ho Necho in Rib'la in serra Chamath. Aiunt Rib'lam effe Ao.
tiochiam.rex enim Agypti vi & or contra regem Affyriorum
fubegitSyriam : & ex Antiochia accerfiuit loacham regé lu .
dægibiq; vinxit eum.ne regnaret in Ieruſalem.luxta Hebræum
habetur.
 CAPVT XX1111. 330
habetur.in regnare Ierufalaim.Cauſa vinculorú natratur, quia
auíus eſt regnare in Ieruſalem.occiſo fiquidem loſia & pro
Aligato exercitu eius ab ipſo Pharaone,cēſet nullum debuif
ſe vſurpare fibi regium titulum regni ludæ line gratia ipfius
Pharaonis : & propterea vinxit loachá ,priuas cum regno ,li
bertace & patria. Ec hinc innuitur primogenit' prudétior
seculauerit ſuccedere in regno ,cum vidit patre occiſo & ex
ercitu fulo patri oportere fubiici regi vi & ori : & propterea
pręceps populus tulerit loacham & cõſtituerit illum regem .
impoſuit multam terra ; centum talenta argenti @ talentum awe
ri. Non ſolum puniuit regem , ſed etiam puniuitpopulum .
Regemí; conſtituitParbo Necho El’iacim filium Iofi'iahu pro 10
fi'sahu paire eius.Et hæc conſtitutio primogeniti Ioliæ in re
gem ,quadrat di &tæ caufæ.rationi enim cõlentaoçum fuit, vc
primogenitus qui abſtinuerat à regno deferens Pharaonivid
& ori,ab eodem erigereturin regem.Overtit nomen eius Icho'
jacim.vchinctáquam creatura ipfiusPharaonisnoua, ex no
vo nomine haberetur.tulitq; Ieho'acham , o venit in Agyptumi
& mortuus eſt ibio Argentū autem & aurü.impoſitum à Pharao .
ne fuper terram ludæ io pæná , vt paulo ſuperius fcriptú eft.
dedit Ieho'sacim Parhoni,veruntamé áſtimare fecit terram ad dan
dum argentum ad imperium Parhonis: vir iuxta æftimationem eius
exegie argentum aurum à populo ad dandum Parhoni Necho.
Ilius vigintiquinqueannorum erat Ieho'iacim cum regnare cæ

cius Zebida filia Peda'ic de Ruma. Fecita; mali in oculis domini:

juxta omnia quæ fecerantpatreseisus.
CAPVT XXIMUÍ .
N diebus cius aſcendit Nebu'chadnezar rex Babel.
Quoto anno regni eius fuerit aduétus iſte regis
Babylonis,non eftperſpicuú :quia neſcicur quan .
cum temporis Auxerit inter defectionem Ioacimi
à rege Babylonis & mortem eius. & fuitei Ieho’iacim ſeruus
tribus annis:Invicos Ioacim fecit ſe tributarium regi Babylo
nis ,qui pręualuerat aduerſus regem Aegypti in regione Sy
rizio rurfum rebellauit contra ew.luxta Hebihaber. & reuerſus
oft Grobellauit in eam.reuerſus quidem ad devotioncm regis
Aegypti,rebellis auté à rege Babylonis . Immifitý; ei dominus.
Quáuis fubiúaç excurfiones ordinatę fuerint apfeâis regis
Babylóis í regione Sytię, fcriptura camé prima cauſam tagit
Ttij diuinaer
 OVARTI REG .
am
diuin iuſtit iam . latrunculos Chaldæorum & latrunculos Sg
tia,& latrunculos Moab, & latrunculos filiorum Hammon ,& mi
fit eos in Iehudam ad difperdēdum cum :iuxtaverbum domini quod
Locutus fuerat in manu feruorum fuorum prophetarum . Quater re .
petitur di&tio interpretata latrunculos ,quæ Latinè ionatſo
cietaces . Ita quòd miſſæ dicuntur ſocietates quatuor patio
num : quarum quia prima eft Chaldæorum , ipſinuatur quòd
præfecti Chaldæorum mouerint reliquas aduerſus Ioacim
tebellem . Factum eft autem hoc per verbum domini cõrrs Iudam ,
propter peccata Menaſa & omnia qua fecit .Hebraicè habetur.
Tantum iuxta os Iehovah fuit in lehudam ad remouendum à facie
ſwa: in peccatisMenaßis, ficut totü quod fecir:Narratauthor quòd
quicquid mali euenit ludç,fuit propter verbum diuinú pro
phetarum ore prolatú propter peccata Menaſsis. Et etia pro
pter fanguinem innoxium quem effudit,& impleuit Ieruſalaim fan
guine innoxio:noluitq; dominus parcere.
Reliquum autem verborum Ieho'sacim omnia qua fecit:nors.
ne ipſa fcripta ſunt in libro verborum dierum regum rebuda? Et der
miuit lebo'sacım cum patribus ſuis.peſsimis.Omittontur autem
hic multa & ſpecialiter modus mortis & ſepultura . nam oco
ciſus eſt & inhumatus , iuxta verba Ierem.cap.22. ſepultura
afioi ſepelietur.e regnauit Ieho’iachin filius eius pro co.Aduer .
te prudens lettor ac ſcriptor differentiam inter nomen pa.
tris ac filij : venomen patris terminetur per m, filij verò per
n ,ut ille Ioacim ,ifte loachin ſcribatur & nominetur . vltra
rõ addidit rex Aegypti ve egrederetur de terra (wa:ruleratenim rex
Babel à torrente Aegypti vſque ad fluuium Euphratem ,foram quod
fuerat regis Aegypti.Omnis ablata fpes regibus ludæ confide 1
1
di io rege Aegypti,narratur. 1
Iliusdecem & octo annorum erat Ieho'iachin cum regnare ca.
' pir,o tribus menſibus regnauit in Ierufalaim . Adoleſcentu
lus iſte tribus tantuin menfibus regnauit: & ratio ſubiungi
tur ,quia Ieruſalem obſeſſa eſt à Chaldæis ita quod sex Babi
lonis venit perſonaliter .cnomen matris eius Nechuſha filis
Elnathan de Ieruſalaim . Fecitque malum in oculis domini : juxta
omnia quæ fecerat pater eius.
In tempore illo afcenderunt feruiNebu'chadnezar regis Babelio
Ieruſalaim : & circundata eft ciuitus munitionibus. Venitque Neo
bu'cbadnezar sex Babel contra ciuitatem : & feruieius obfidebant
cam . Egreffúſque eft Ieho’iachin rex Iehuda ad regem Babelipſe
maa
 CAPVT XXIIIL
331
o mater eius , & ſerwiejus, principes eim ,Geunuchi eius. Con
Glio acquieſcés leremiæ prophetæ dedidit ſe diſcretioni re
gis Babylonis. c fufcepit cum rex Babel anno ocławo regniſwi.
proculdubio regis Babylonis. Eteduxit inde omnes thefauros do
mus domini @ thefauros domus regi : & concidit omniavafa aurea
que fecerat Selomo rex Ifrael in tëplo domini, ſucut locutus eft do
minus, ne putares ex improuiſo abſque prophetico ſermone
{ poliatum fuiſſe templum ſummi Dei.Es tranſtulit omnem le
suſalaim & omnes principes & omnes potentes fortitudine decem
millia in captiuitatem . Hæc eft prudeos lector quæ vocatur
tranſmigratio Babylonis.comnem artificem o incluforem .
Parui refere quod bebraicè habetur . & facientem claudere.
non eſt enim perſpicuum an ſignificetur {pecialis ats (puta
aurificum claudentium gemmas in auro , ad infinuandum
quòd omnes artifices rerum non neceſſariarum pauperibus
tranflati funt) an fignificetur quilibet habens facultates in
digentes clauſura ad cuſtodiam , ad infinuandum quod quie
libet habens aliquid concupiſcibilc indigens ſpeciali cufto
dia tranſlacus eſt in Babylonem . Ad quod magis explican
dúfubiungitur.non remanfit niſi pamperias populi terra . Trans
tulitque Ieho'sachin in Babel: & matrem regis, & vxores regis, o
eunuchos cius,& fortes terre duxis in captiuitatem de [ erufalaim
in Babel . Et omnes viros fortitudinis feptem millia,e artifices et
incluſores mille . Aduerte prudéslector paulo ſuperius nume
rum totius captiuitatis ſcriptum effe decem millia:hic autem
declaratur quòd illorum decem millium erant feptem millia
viroruin exercitus & mille artifices & incluſores . Deinde
immediatè lubditur vniuerſalis.omnes potentes bellatores. ad in.
Louandum quòd nullus reli& us eft vir potens ad bellum .
duxitque cosrex Babel captiuos in Bubel. Et conftituit Mathathiä.
Hebraicè habetur. Et fecit regnare rex Babel Matthan’iam pa
truum eius proco . Quantulumcunque attenuatum imno de
ſtructuin regnum dedit patruo loachin , fratri ſcilicet patris
cius : & fic tres loſiæ filij fuerunt reges. impoſuitque ei nomen
Zidci'iahu. Hebraica di&tio eft Zedechias, compofita ex tri
bus di &ionibus : ſonar coim , iuftitia mea deus. & componi.
tur ex Zedech ( quod eft iuftitia) cum pronomine mea , &
Iah quod eſt nomen Dei. Impoſuit autem hoc nomen rex
Babel regi Iudæ,vt proprium nomé iugiter reuocaret illi in
memoriam ſeruare fidem quam iurejurando pernomē lum
Tt iij ini
 QVARTI REG.
mi Dei promittebat, vt ſemper hanc iuftitiam pre oculis ha
beret . Quáuis etiam iuſtitia hæc referri poſsit ad commina
tam vindictam ſi imitaretur perfidiam fratris ſui loacim .
Flius viginti& vnius annorum erat Zidci'iahu cum regnare

Íris cius Chamutalfilia limme’iahu de Libna. Fecitquemalum in o

culis domini;iuxta omnia quæ fecerat Ieho'iacim. Irafcebaturenim
dominus.Hebraicè habetur. Quia ſwperfuror Iehowah fuit in le
rufalaim in Cehudam , quoufque fecitprojicere cos à ſuper faciem
fuam . Ratio iniquorun regum reddirur excellens furor di
uinus tunc vigens donec cxterminaret ludam . Vbi duo di.
ſcimus.alterum quòd diffinita iuſtitia diuina inter alias pe
nas etiam hac vtitur,quòd permittit regoare impios:Sic enim
impletur menſura ſcelerum prouocantium vindiétam , Alie
tum quòd ipfe progreffus ad vindictam appellatur ſuperfu
ror Dei , tanquam lit furor ſuperior appolitus ad vindictam
exequendam . humano coim morcdiuina deſcribuntur.se
ceßitque. Hebraicè clarè habetur. rebellanit Zidni iahwiere
gem Babel.paruipendens proprium nomep .

CAPVT XXV.
T fuit in anno nono regni eius menſe decimo,decimadie
menſis venit Nebu'chadnezar rex Babal ipfe totum
Stirebur eiuscontra lcrufalaim . Mulia hic omituofur
Jquæ apud Ieremiam leguntur : deſcribitur autem
fempusobſidionis Ieruſalem.á circundederunt eam.Paruise
fere quòd Hebraicè habetur.Q caſtrametatus eft fuper cam.le
ruſalem . extruxerunt in circumitu eius munitiones.Dictio he
braica interpretata munitiones,anceps eft ad turrim vel val
ļum. ſubiuncta tamen longa oblidio à nono vique ad vnde
çimum annum , ſuadet ve inrelligamus conſtructum vallum
in circumitu leruſalem : vt nullus poſſet inde exire liber,nul
lúſque poffet ad eam ire, vtvel fic fame periret . Et claufae7
ciuilis atque vallata.luxta Hebræum habetur. & venit crables
in obſidionem ,vſque ad vndecimum annum regis Zidci'whw . Hinc
patet quod tempus vltimæ oblidionis deſcribitur.
Nona die menfis. Subintelligendum eft quarti.nam & cap.
35. & cap. vlt.Ierem . explicatur nona dies menſis quarti. Et
quia clauſula hæc non iungitur præcedentibus, ſed ſequen
tibus , ideo non ſignificatur meulis quartus anni vndecimi
Sed
 CAPVT XX V.
332
Sedechiæ ,ſed figuificatur menfis quartus in decurſu anni.Et
quia tres menſes primiconftituunt ver, quartus menfis ioi
cium eft æſtatis. Nono itaque die menfis inchoantis eſtatem
capta deſcribitur Ieruſalem vndecimo anno regoiledechix ,
decimoo & auo autem anno regni Nabu'chodnoſor: vt ex
vltimo cap . Ieremiæ infinuatur, preualuit fames in ciuitate:
nec fuit panis populo terra . Cauſain quare capta eft ciuitas
narratur fames. Et quia appellatione panis quilibet cibus in
facra ſcriptura nominatur, defe& us omnis cibi fignificatur,
Et veré defecit: nam vt leremias in Threnis ſcribit, manus
mulierum miſericordium coxerunr filios ſuos & facti ſunt
illis in cibum, Et rupta eft ciuitas. Impotentes amplius to
lerare famem , ruperunt ciuitatis murum vel ianuas vt dedi
tio fieret ciuitatis . hæc ruptio die ſupradi& o effe & a eſt.
omnes visi bellatores nocte fugeruntper viam porta que eſ inter
duos muros quiſunt ad hortum regis.Superfluit fugeruat.Tem
pus'vo&urnum deſcribitur quo rupta eft ciuitas, & omnes
bellatores cum rege collegeruot ſe inter duos muros in via
ſuper hortū regis . porro Caldæi obſidebant in circumitu ciuita
tem . Hincinſinuatur quòd ciuitas eft rupta non à Chaldæis,
fed ab obſellis. no coim deſcriberentur Chaldæi in circumi
tu deſcripta ciuitate rupta & fuga bellatorum ac regis quæ
fubiungitur fine vlla clade aut pugna, fi ipfi Chaldæi rupiſ
fent ciuitatem : ſed ideo commemorantur in circumicu vt
intelligamus ipfos vidiſſe cam fractá ciuitaté quam fugien
tes. fugit itaque Sedechias per viam que ducit ad campeſtria fo
litudinis. luxta Hebræum habetur. Grinie via planiciei. Et
proculdubio de rege eſt fermo, vt teftantur fubiuncta: vide
licet quòd exercitus Chaldæorum perſecutus eft regem , &
quòd apprehenderuutcum in campeftribus lerico. Et per
ſecutus eſt exercitus Chaldæorum regem , o comprchendie cum in
campeftribus ( ericho : & omnes bellatores qui crant cum co,dis
perſi ſunt reliquerunt eum.Hebraicè habetur. ea omnis exera
ciiuseissdiſperſus eſt ab co. Hioc habetur quod cum exer
citu ſuo fugit nocte Sedechias : alioquin non ſcriberetur
ſparſum fuiffe ab eo exercitum eius, narrando apprehenſio.
nem fugientis à perſecutoribus factam . Apprehenderúntque
regem , aſcendere fecerunt eum ad regem Babel in Rib'lam .
Hinc habecur quo protra & a diutius obfidione rex Babylo
ais eó málitia oblidione,fed iuis in Antiochia.qui locutuseft.
Tt iiij Parui
 QVARTI REG
Parui sefert quod hebraicè habetur . locuti funt cum eo iudi
cium ,vt intelligamus indigaum habitum conípectu regis Ba
bilonis, & à miniſtris iuftitiæ damnatum . Filioque idci'ias
huingulauerunt in oculis eius.c oculos Zidci'iahweffodis,o vin
acit eum compcdibus & adduxit eum in Babel.
'Enfe autem quinto ſeptima die menſis ( ipse eſt annas deci.
MOTO muſnonusregis Nebu'chadnexar regis Babel) venit Nebu'
Kar’adan . Concordant Ieremiæ verba cap .vlt.niß in nume
Io dierum : quoniam ibi ſcribitur deçima diemenfis, hic au .
tem ſeptima.Solutio eft quod cum tam hic quam in Ieremia
barrentur duæ a &tiones fub eodem tempore (videlicet & ad
uentus Nebu'zar’adan & combuſtio templi )poteſt intelligi
quòd die ſeptimo Nebu’zar’adan ad comburendum venerit,
die autem decima combuſſerit. Poteft & nihilominus ali
ter intelligi:videlicet quod dic ſeptima venerit & ordinaue
sit & inchoauerit faltem appofitione materiæ cõbuſtionem ,
die vero decima fuerit foleonis combuſtio: vel quod die le
primo templum incepit comburi , & die decimoperfetta eſt
combuſtio. Menfis autem quintus proculdubio eſtquintus
anni menfis, in quo viget æltas. Ecquia eodem anno com
buftum intelligimus templom quo capta ett Ieruſalem ,vnus
tantum meoſis Auxit à tempore quo capta eft ciuitas (videli.
ces à die nona menfis quarti ) vſque ad tempus combuſtio
nis templi ,videlicet diem ſeptimam ſeu decimá menfis quin
ti.Et quia ille menfis erat conterminus apoi decimiodaui &
anoi deciminoni regni Nabuchdonoſor , ideo apud Ieremiá
vterque annusnominatur : decimuſnonus quidem die com
buſtionis templi,decimuſo & auus auté in tranſlatione ottis
gentarum & trigioraduarum animarum.primum enim emi :
fit illos Nebuʼzar'adan, & deinde combuſfic templum & c.'
princeps exercitus. luxta Hebræam habetur, princepslanie
rum feruus regis Babel in Ieruſalaim . El ne ſæpe oporteat in
hoc capitulo repetere,corrige ſic ſemper titulum Nebuʼzar'.
adan : quia ſemper cognominatur princeps laniorum . Intel .
ligo tamen ſignificarino lapiantes carnes macel : i , ſed lanios
hominum : ita quòd ad terrorem aliorum ſuos milites appel
labat lanios & leprincipem laniorum.Vel princeps laniorum
nomeo eſt officii præfidentis miniſtris iuftitiæ regiæ in cri .
niinalibus: nam fimili titulo apud Aegyptios inſignitus erat
ille in cuius carcere erat loſeph.& hicienſus complectendus
eft
 CAPVT XXV. 333
eft ad literam : vt hunc præſidentem intelligamus miffum à
sege Babel ad exequédam iuſticiam cootra ieruſalem rebel.
lem . Et combußitdomam domini e domum regis o domos le
rufalaim .Deficit.omnes.ita quòd narratur combuſtas fuiſſeo
mnes domos Ieruſalem : & deinde adiungitur. Qomnem do
mum magnam combußirigni. quod ſonar combuſtas quoque
fuiffe magnas domosextra leruſalem quafi fuburbanas. Es
muros Ictuſalaim in circumiru ,deftruxit totus exercitus Chald eorú
qui erat cum principe laniorum . Penitus inhabitabilem effecit
Jeruſalem ,deftru &tis muris & combuſtis domibus vniucilis.
Reſidui autem populi qui remanferat in ciuitate,o transfugas qui
transfugerant ad regem Babel, refiduum multitudinis tranfiulie
Nebu'zar'adan princeps laniorum . Et de pauperibus terræ reliquit
princeps laniorum vinitores & agricolas, vt nec homines rema
nerent intus vel extra ,nifihabitantes in vineis & agris pau
peres cultores agri & vinearum , qui labore ruſtico manuum
luarum victitant.
Columnas autem arcas que erant in demo dominio baſes com
mare areum quod erat in domo domini,confregerunt Chaldai :
tulerunt as corum in Babel.Et ollas & fcopas & fuſcinulas o cuas
thos & omnia vaſa area in quibus miniftrabanı,tulerüt.Et palas et
malluuia ( que aurea aurea,o que argentea argětca ) culitprinceps
laniorum.Columnas duas,marc vnum & baſes quasfecerat Selomo
in domo domini;non erat pondus aris omnium vaforum iftorum . De
cem & oéto cubitos altitudinis habebat columna vna, o capitellum
arcum fuper ſealtitudinis trium cubitorum , & retiaculum & malo .
granara ſuper capitellum columne,omnia arca. luxta Hebræum
habetur. octo @ decem cubitorum altitudo columna vnius , & co
rona ſuper eam area : & altitudo coronæ trium cubitorum ,orele
malogranata ſuper coronam in circumilu omnia arca. Hæc ideo
annotauerim vt perpendatur quòd hinc primú habetur quá
citaspartium coronæ quæ erat ſuper columnam . in terciofi.
quidem libro cap.7. ſcripta eſt quantitas totius coronæ quin .
que cubitorum ſecundum altitudinem : ſed cum corona di
ftincta effet in partes duas (inferiorem & fuperiorem ) parsq ;
inferior eſſet in forma circuli lati,quemadmodum etiam co .
ronæ habent partem inferiorem circularem , pars verò ſupe
rior eflet per modum retis , non fuit ibidem icripta quanti
tas certa iſtarú partium , ſed hic ſcribitur quod pars ſuperior
erat altitudinis trium cubitorum : &i conſcquenter pars infe
rior
1
 QUARTI REG .
ferior erat duorum cubitorum . Ita quòd nomine coronæ fi
goificatur hic pars ſuperior quæ diftin &ta erat per retia & cas
tenas cum malogranatis.rationi ſiquidem conſentaneum eft
vt latus circulusminorfic ſuperiecto oroamento tot zona
rum. fimilem columna fecunda habebat ornatum .
Tulit quoque princeps laniorum Sera'iam facerdotem primam ,
& Zephan'ishu facerdotcm fecundum : & tres ianitores. luxta
Hebræum habetur. * tres custodes vafis. de quibus fuperius
habitus eſt fermo. Et de ciuitate tulit eunuchum vnum qui crat
prefectus fuper viros bellatores,o quinque viros ex videatibu fa
ciem regis qui inueniiſuntin ciuitate, o Sopher. Hebraicè habe.
tur. O ſcribam principem exercitus. Non eft nomen proprium ,
ſed nomé officii.qui probabat tyrones de populo terre. Hebrai
cé habetur. faciencem exercitare populum terra . Ad declaran
duin qualis erat principatus ſcribæ in exercitu , dicitur quod
iple faciebat exercitarepopulum terræ : hoc eft quòd iptica
sa demandata erat ſuper iuuenum exercitationem ,vt elleni
idonei ad exercitum . ſex viros è vulgo. Iuxta Hebræum
habetur. ſexaginta viros de populo terre qui inuenti (uurincia
witate.omnes enim prænumerati erant alicuius qualitatis: &
propterea miſſi ſunt in Antiochiam ad regem . Tulitque cas
Nebuʼzar'adan princepslaniorum : Oire fecit cosadregē Babel is
Rib'lam.Percußitý; eos rex Babilo interfecit cos in Ril'la in ter
ra Chamath : & translatus eft Iehuda de terra ſua. Et populo qui
remanſerat in terra Iehuda, quem rem anere fecerat Nebu'cheine
xar rexBabel: prafecit Ghedal'iahu filium Achicam filii Saphan .
Deftru & a penitus Ieruſalem , reli&tus eſt aliquantas populus
in reliquis partibus ludæ:& iftis præfectus eſt Godolias.
Audierunt autem omncs principes militum ipfo viri quie .
rane cum eisquod præfeciſſetrex Babel Ghedaliahu, iſti iunt qui
diſperſi fuerát Chaldæis perſequentibus Sedechiam regem .
O veneruntad Ghedal'salu in Mizpam . Nomen eſt ciuitatis in
qua refidebat Godolias . O liſmabel filius Nothan'ie o lo.
chanan filius Carcach Sera'ia filius Than chumeth Netbopha
thites faazan’iahu filius Mahachathi,iplio viri eorum . Iura.
with; en Ghedal’iahu & viris eorü, o dixie cas: ne timeatis feruire
Chailer ,marcte in terra ct ſeruiteregi Babel, et bene erit vobis.Et
fuit in meſe feptimo.à prxfectura Godoliæ.venit Iiſmahel filius
Nethan’iæ filii Eliſamah de ſemine regni decem viri cum co,a
percufferunt Ghedal’iahw o mortuus eft:Ichudabſque etChaldaus
gu
 CAPVT XX V. 334
qui erant cum eo in Mizpa, Surrexitque totus populus à paruo vſque
ad magnum o principes militum ,o iueruntin Aegyptum :quia ti
inuerunt à facio Chaldæorum.Hiſtoria hæc latiusfcribitur apud
Ieremiam à. 40.cap.vique ad ,4 4.tum de occifione prodito .
ria ifta : tum de iis quæ ſuperuenerunt contra proditorem :
cum de receſſu populi in Aegyptum propter timorem Chala
dæorú ,ncin cos fæuirent,eo quod præfe &tus occiſus fuerat.'
Et fuit in anno trigefimofeptimo tranſmigrationis Ieho'sachin
regis Ichude , in duodecimo menfe in vigeſimafeprima die menſis.
Impofiturus finem hiſtoriæ regum ludæ author libri,narrat
quid euenerit loachin regi ludæ qui adoleſcentulus dede
sat ſe diſcretioni regis Babylonis. ſubleuauit Euilmerodach rex
Babel in anno quo regnare cæpir, capue Icho’iachin regis Ichuda de
domo carceris.Nouus rex Babylonis primo fui regni annomi
ſertus eſt loachin regis Iudæ :vt etiam in hocappareret con
Glium Ieremiæ prophetæ fuiſſe vtile ipli loachin. Et locutus
eft cum co bona: pofuisq; ſedem cius ſuper ſedem regum qui erant
că co in Babel. Mutanita; veſtes carceris eius:et comedit pané iugiter
in conspectu eius omnibus diebus vitæ fde .Annona quoque eius an
nona cõtinua dabatur ei à rege per ſingulos dies omnibus diebus via
t & cius. Verung; datum eft ei: videlicet & conuiuam eſſe in
mienſa regis, & definita eſt certa portio quotidiana pro vidu
domus eius . Et fic finitur liber quartus regum. Romæ die
XVI . Decembris. M. D. XXXI.

Thomæ
5
THOMAE DE VIO

CAIETANI CARDINALIS
SANCTI XYSTI, IN LIBROS PA

ralipomenon comintentari ;.

IRCA titulum huius lie

bri aduerte q apud He
bræos vocatur verba die
rum, & non verba dierum
regum Iudæ aut ftrael :vi
ex ipſo titulo intelligas
no cicari hunc libru qua
do in libris regum legitur
ſcripta efle in libro dierú
regu ludæ vel lirael. Apo
pellatur autem perba die
rum indefinitè , quia &
quædam verba & quorundam dierum notificar quæ in libris
facris non inueniuntur.
CAPVT 1.
Adam , Seth,Enos.Cenä,Mahalal cl, cred . Chaneh,
Metuſclach, Lemech .Noach , Sem Cham tepheth.
Filülepheth ,Ghomer ,Magoga Madaiold’uan
Thubal: Meſech @ Thiras.Porro fili Ghomes, AF
chenam © Riphath @ Thogarma. Filü aucem la'van Elif: 0
Tharſiſa :Chitthim « Dodanim . File Cham :Chu Mizrain ,
Puteww Chenahan .Et fili Chus, Seba o Chauila , a Sab :heo
Rah’ma & Sabrheca:filiiq; & ah’ma Seba o Deda . Chiesak . *
genuit Nimrod :ipfe cæpit effe potens in terra. Mizraim verò genu!!
Ludim « Hanamim Lehabim o Naphthuchim : © Patb'.
rufim o Chafuchim ( è quibus cgreffi(untPelifthim ) Chapb.
shorim . Chenahā autem genuitzidon primogenitü fuum o Cheh.
a Iebu (aum & Emorau o Ghirghafaum . o Chiusdii & H .
caum & Sinaum . Arwadaum & Zemareum Chanathas .
Filü Sem, Helam o Aſſur, & Arpachſad @ Lud ® Arem : C
Huzo Cha Gether @ meſech .
Arpachado
 CAPVT 1. 335
Årpachfad autem genuit Selach : Selach genuit Heber. Por
90 Heber nati ſunt duo fili :nomen vnius Pelco(quia in diebus eius
diuifa eft terra )& nomen fratris eius loctan .Točtan autem genuic
Almodad & Seleph : @ Chazarmaueth clarach, & Hadoram
o Vzala Dic’lam Hebalo Abimael @ Sebam . - Ophir
Chauilam Tobab : omnes ifti fiiy loctan . Sem Arpachfad
Selach.Heber Peleg Rchu. Serug Nacher Therach. Ab’ram , iple
oft Ab'raham.Filü Abraham ,Iizchac @lizmahelo ifte genera
tiones eorum :primogenitus lizmahelis Neba'ioth , Cedar Ad .
beele Mibjam . Miſinah & Duma,Majſa Chadad o Thema.le.
tur,Naphis e Cedma: iſti ſuntfilų lizmahelis. Et filijCetura con
cubina Ab'raham ,peperitZimran locfano Medan mid'ian
liſbuc. Suach : « filòlocſan Seba o Dedan , Et filij De
dan fuerunt Aſſurim en Lesufim & Leummin . Et filý Mid’ian
Hepha & Hepher @ Chanoch , Abidabo Eldsha : omnes
ifti filij Cetura. Genuit autem Ab’raham lizchac: filij lizchac
Heſan & Ifrael. Filü Heſau , Elipham , Rehu'el & Tehus eo
lah'lam & o Corach. Filö Elipham , Theman Omar, zephi o
Gab'shan, Cenama Thimnah & Hamalec. Filö Rchu'el, Na.
chath ,Zerach ,Samma & Mizza.
Filij aurem Sehir, Lotang Sobal @ Zibhon & Hana, & Diſor
Bu Ezer o Diſan . Ee filü Lotan, Cheri & Homan, & foror Lotan
Thimnah Filij Sobal,Halian Manachaib Hebal,Sephia
Onam: @filiszebho, a'ia , o Hana. FiliiHana Difon :Оfilii Dio
fon . Chamrano Esban & lich’ran Cheran . Filij autem Ezer;
Bilhan , ahauan,I ahacan. Filij Diſan,Hurç Aran .
Sti ausem ſuntreges qui regnauerunt in terra Edom , antequam
regnaret rex filiis Ifracl:Belah filins Behor,o nomen ciuitatis eo
ius Dinhaba. Mortuſqueeſt Belah: Gregnauit pro eo lobab filius
Zerach de Boxsa. Mortuuſque eſt lebab : regnauit pro eo Chufam
de terra Theman &orum .Mortusáfqueeft Chulam : ebregnauit pro co
Hadad filius Bedad qui percußitMid’ian in agro Moab, o nomen
ciuitatis eius Hawith . Mortuſque eft Hadad : @regnanie pra co
Samla de Maſroca. Mortuaiſque eſt Samla :Gregnauit pro eo Sant
de latitudinibus fluuii.Mortuiúſque of Saul,& regnauit pro co Ba.
bai'chan filius Hachbor. Mortuuiſque eft Bahalihan :Gregnanit
pro eo Hadad,anomen ciuitatis eius Pahi , o nomen vxoris cims
Mehetab’el filia Mat’red filie Me'xahab. Mortuuſque eft Ha.
dad : fueruntducesEdom , dox Thimnah,dux Halia , duxit.
therh.Dux Aholibama,dux Ela:dwx Pinon. Dux Cenan dux The.
man,
 PRIMI PARALIP.
man ,dux Mibzar.Dux Magdiel, dwx Hiram :ifti ducesEdom.Id
hoc primo capiculo libri Parali. nihil occurrit ſcribendum ,
ne repetantur ſcripta prius : nifi declarare quod pertranfire
intendo genealogias vſque ad capitulum decimú ,Pauli apo
foli monitis acquieicens.
CAPVT Il.
Sti filü lifraelis:Reuben Simhon Leui & Iehuda , 18f4
I char & Zebulun, Dan Ioſeph & Bin'iamin , Naphthaii
Ghado Aſer.Filü Iehuda Hero Onan Sela ,hitres
nati ſunt ei de Bachſuah Chenahanithide: fuit Her primogeni.
tus rebude malus in oculis domini, eo occidit eum. Thamar aatom
nurus eius peperit ci Perem Q zerach : omnes file Iehuda quinque.
Fily Feren Chezron @ Chamul . Fily dutem Zerach Zimrio
Erhan o Heman Chalchol & Darah :omnes ipſi quinque. Filä
vero Charmi,Hacharturbator Iiſraelis,qui preuaricatus eft in ana
themate.Filii autem Ethan Hazar'ia . . Filii autem Chezron qui
natiſuntci, Ierachmeel @Ram o Chelubai . Ram autem genuit
Hamminadab : « Hamminadab genuit Nachſon principem filio
rum Iehude . Nachfon autem genuitSalmam : @ Salma genset Bo
haz. Bohaz autem genuitHobed : & Hobed genuit liſai.Iiſai an
dem genuitprimogenitum fuum Eli ab: Abinadab fecundum ,
Simham terlinn , Nethan'olquartū, Raddai quintum , Ozem ſex
tum ,Dawid ſeptimü .De naturalibus filiis eſt hic ſermo:in pri
mo autem libro Regum cap . 16. Dauid non ſupputatur ſe
ptimus,quia ( vt ibidem diximus) mixtus eſt naturalibus filiis
adoptiuus. Sorores autem corum fueruntZeru'ıa & Abigail: 6
filii Loru’ie a biſai & Ioab Hafael tres . Abigail autem gennit
Hamaſam :@pater Hamaſa fuit Cether lifmehelita.
Chaleb autem filius Chezron accepit Hazubam in vxorem , co
genuit ex ea ſcrihoth : ifti filij eius, Irfer Sobab & Arden ,
mortua eft autem Hazuba:@accepitſibiChaleb Eph'rash ,que pe
perit ei Chu Chur autem genuis Vri: Vri genuit Bezalel.
Poſtea autem ingreffus eft Chez’ron ad filiam Machir patris
Ghilhad ,a ipfe accepirca , o ipfe erat filiusfexaginta annorum :
que peperit ei Segub Segub autem genuit Iair : fucrürei vigira
titres ciuitates in terra Ghilhad . Cepítque Ghefur Aram villas
lair ab eis, Cenach « filias eiusſexaginta ciuitates: omnes iftifilii
Machir patris Ghilhad. Poftquam autem mortuus eft Chezron is
Chaleb Eph'rata, vxor Chezron Abi'ia peperit ei Aſchur patrem
Thecoah .
Fucrund
 CAPVT II. 336
Fuerunt autem filii Ierathmeel primogeniti Chezron , primo
genitus Ram : Buna & Oren Ozen Achi'ia.Et fuit alia v
for lerachmeeli nomine Hatara : quæ fuit mater Onam . Fuerunt
autem filii Ram primogeniti Icrachmeelis: Maham & lamin e
Hecer. Fuerunt autemfilii Onam , Sammai ladah :& filii să
mai , Nadab & Abifur. Et nomen vxoris Abifur Abihail:qua pe
perit ei Achban @ Molid. Filii autem Nadab , Seled o Āp
paim : & mortuus eft Seled abſque filiis. Filii autem Appaim Iif
hi: & filii Iishi Seſan , o filij Sefan Achlai. Filii autem ladah
fratris 3 ammai, Iecher & Ionathan: & mortuus eft Iether abfque
$ filiis. Filii autem lonathan , Pelech Zaza: išti fuerunt filii Ic
rachmeelis. Sefan autem non habuit filios ſed filias. Quæſtio
occurrit : quia paulo ſuperius fcriptum eſt Seſan genuiffe
Achlai: quomodo ergo nunc dicitur quòd non habuic filios ?
Solutio eſt quod mortuus eft filius antequam generaret ne
potem Seſan : & propterea de nepote eius ex parte filij agi
tur.habuitque Sefan fcruum Aegyptium nomine Iarchah . Dedit
que Seſan filiam fuam I archah feruofuo in vxorem : qua peperit
ei Hatchai. Hatthai autem genuie Nathan , Nathan genuis
Zabad. Z abad autem genuit Eph’lal : & Eph’lal genuit Hobed.
Hobed autem genuit Ichu : & lehu genuit Hazar'iam . Hazar'.
ia antem genuit Chelem : « Chelem genuitElhaſam.Elhafa av.
temgenuit siſmai : O Siſmaigenuit Sallum . Sallum autem genuit
Iecam'iam : & fecam'ia genuit Eliſamah.
Filii autem Chaleb fratris Terachmeclis Meſah primogenitus
eius ipfe fuit pater Ziph : filii Mareja patris Cheb'ron . Filijan .
tem Cheb’ron ,Chorach & Thapwach & Recem Semah. Seo
mah autem genuit Racham patrem Iorccham : 0 Recem genuit
Sammai.Filius autě sammai Mahon : @ Mahon fuit pater Beth
sur . Hepba autem concubina Chaleb , peperie Charan & Mo
zam Ghazem : & Charan genuitGhazım.Filii autem lah dai:
Regem e lotham Gefano Pelet & Hepha & Sahaph.Cona
cubina Chaleb Mahacha , peperit Seber Thirchanam . Sahaph
autem peperitpatrem Madmanna, Scuam patrem Machbena opas
from Ghibha :ofilia Chaleb Hachſa.
Iftifueruntfilii Chaleb filii Chur, primogeniti Epl’rausha:
Sobal pater Cir’iath'icharim . Salma parer Beth'lechem , Cha.
reph pater Beth'ghader . Fuerúntque filii Sobali patri Cir'
jash’icharim : qui videbat dimidium requietionum . Nomen
proprium
 PRIMI PARALIP .
proprium loci eſſe tam hic quàm inferius di & ionem inter ?
pretatam requietionum aiut Hebrçi. poffefsio igitur medie
tatis certi loci ſignificari videtur. Familiaautem Cir’iath’iehe.
rim , Itth’ocus - Patheus @ Sumatheus e Miſrahens : cx iftis es
greßifunt Zor'hatheus O Estha’uleus.Filii Salme Beth lechemo
Netophati,corona domus Ioab . Dictionem quoque interpreta
tam coronæ aiunt effe nomen proprium .Sitamen appella
tiuum eft , fignificantur ifti ad gloriam domus loab.o di.
midium requietionis Zorhi. Familia autem ſcribarum habitan .
tium in Ial’bem , canentes , reſonantes, in tabernaculis commo
santes . Omnia hæc aiunt eſſe nomina propria familiarum
ſeu patrumfamilias ſcribarum habitantium in labès . Et de
his ſubiungitur.ipfi Cinci qui vencrunt de calore. Hebraicè ha:
betur. venientes de Chamaih patre domus Rechab. Nomen pro
prium viri eſt Chamath .
СА Рут TII .
Sti autë fuerunt filii Dauidis qui nati funt ei in Cheb's
on:primogenitus Amnon ex Achincham lizrebelichi.
te,fecüdus Daniel ex Abigail Charmelithide. Tertins
Abſalon filius Mahache , filia Thalmai regis Gefur:
quartus Adoni'ia filius Chagith . Quintus Sephath’is cx Abital:
ſextus lith’reham ex Heg'la vxore eius.Hebraicam dictionem
reliquerunt vt enim in libris regum diximus , non eſt co
men proprium Hegla , ſed lignificat vitulam . & ad literam fi
gnificatur Michol primavxot Dauidis filia regis Saul : de
ipia enim genuit Dauid in Hebron filium vnum . Appella
tur autem vicula propter teneram illius dilectionem ,hebrai.
ca ( ve aiunt ) conſuetudine . Vxor autem eius ſpecialiter
dicitur , quia fuit prima . Sex natiſuntei in Cheb'ron, regna
witque ibi ſeptem annis « ſex menſibus , & trigintatribus regna
mit in Ierufalaim . Porro in Ieruſalaim nati ſunt ci : Simha o
Sobab & Nathan & Selomo , quatuor ex Bathſuah . vxore o
lim Vriæ Ethæi . Hunc filiorum numerum annotabis : &
recoles in parabolis Salomonis cap. 4. vbi Salomon dicit
ſe vnigenitum coram matre ſua, ne intelligas de voigenito
ſecundum naturam .clare enim litera teſtatur quòd ifti filij
Berſabcæ fueruntfilij naturales Dauidis :nam expreflc dici
tur.Et iſti nati ſunt ci in Ieruſalaim Simha e Sobab & Nathan
Selomo,quatuor de Bathſuah filia Hammiel. Nullus relinqui
tur inficiationi locus: ſcd ita narrantur naturales filij Dau.
 CAPVT III. 333
dis ifti ficut feu clarius quàm alij . Verba autem Salomonis ,
in parabolis funt exponenda : nunc hic fufficit noffe quod
non eft ibi ſermo de vnigenito ſeu vnico ſecúdum naturá.Et
Libchar Eliſamah o Eliphelet. Noga Nepheg ola
phiah o Elijamah o Eliadah Eliphelet nouem . Omnes fin
Dauidis:præter filios concubinarum tanquam matres prænomi
hatorun habitæ fuerint vt præcipuæ vxores, concubinę au
tem quaſi famulr.c Thamar fororcm eorum .
llius autem Selomonis Rechabham : abi'ia filius eius,Aſa filises

cins, loas filius eius.Amaz’iahufilius cius,Hazar'ia filiuseius, 1o .

tham filius cius. Achax filius eius,Chizsi'ahu filiuseius, Menalles
filius eius. Amon filiuseius, ' oſi'iahufilius eius.Filiiautem loſi ia.
hu,primogenitus lochanan ,fecüdus leho'iacim : tertius Židci'iahu
quarius Sallum.Filii autem Ieho'iacim :Icchun'ia filius eius,Zid .
ci'ia filius eius.
Filii qutom Icchon'ie Aßir, Scalihiel filiuseius, Et Malihiram
@ Pedi'ia Sen'azar:lecam'ia Hoſamaha Nedab'ia.Filii aus
tem Peda'ie Zeruba’belo Simhi:& filius Zcruba’bel Mofullani
o Chanan’ia , o Selomith (oror corum . Et Chaſubag obela
Beroch'ia « Chalad'la o luſab'cheſed quinque.Filius dutē Chao
nan'ia Pelat’ia & Tefah’ia Aduerte prudens lector genealo
giam hanc vſque ad finem capituli : & lupputando inucnies
æqualem generationum numerum à tranſmigratione Baby
lonis recenſeri ab authoreohuius libri & à Matthæo euange
liſta fecundum vulgatam æditione.Et hinc ſcito quàm erro .
nca fit vulgataçditio :quæ cx fratribus facit filios,vel ex dira
paratis familiis facit voam genealogiam . Opus eſt autem
mutatione magna vt corrigatur iuxta hebraicam veritatem
& breuius fiet recitando hebraicum textum , non totum , led
illam particulam volgatæ æditionis.cuius filius Rephaia , bu
ius quoque filius Arnan ,de quo natus eft obdia ,cuius filius fuit se
chenias. luxta Hebræuns habetur.fii Repha'ie filij Arnan, fili
Hobad'ie filij Sechen’iæ. Et quia filij eſt nominatiuus pluralis
in his quatuor , clarè liquet q narrantur 4. diſparatæ fami
liæ in textu hebræo.Ec ex hac particula fufficiat monfralle
crrorem vulgatæ æditionis hoc in loco ,ne erres & tu. Filu asi
tem Sechan’ia Semah’ia : filü Semah'ia Chatus Q Tig'al or
Bari'ach o Nehar'ia Saphath ,[cx.Filius autem Nehar'ie El.
iohenai • Chicci'sa e Hazricam , tres : Filý aurem El’ichenai
Home
 PRIMI PARALA
Hodai'uahu & Eliaſib et Pela'ia @Haccub & Lochanan sa
Dela’ia,o Hanani,ſeptem .
CAPVT I111 .
Ilii Ichuda :Perem , Cher'ron Charmic Churo
lo Sobal. Rea'ia autem filius Sobal genuit Iacharbo
rachath genuit Achumai Lahad ifta familie Zor'
hathaorum. Ft ifti filii Hetam , litrehelliſmo
lidbas: O nomen fororis eorum Haxe'lelphoni. Penuel autem pater
Gedor,& Hezerpater Chufa:ifti filii Chur primogeniti Ephrashe
patris Beth'lechem . Aſchur autem patri Tecoah fuerűe duevzores:
Chela @ Nahara. Peperieque ei Nahara Achuzam a Chepher,
Themni o -Ha'achafthari: ifti filii Nahare. Filii astem Chele:
Zereth, Iexochar& Ethnan: Cox autem genuit Hanub Hezobe
bam : familias Acharchel filii Harum .
Fuit autem lah'bem inclytus pre fratribusſuis: mater ein ve
cauit nomen eius lah'bem dicendo,quia peperi cum in dolore. Inse
cauitque lah'bem Deum Ifrael dicendo.Nomen eſt Elobz.fibe
nedicendo benedices mihi dilatabis terminos meos eritmama
tua mecum .Quia nihil ſubiungitur promiffum Deo , con eft
di&tio ĉi intelligenda vt conſtituar conditionalem votiuam :
ſed interrogatiuè,ita quod fupplicantis eft nota . ſæpe enim
hoc loquendi modo vtuntur hebræi ad affirmádum .Eft igi
tur ſupplicátis affirmatio , in fpe tamen . Et benedi& io refer.
tur ad multiplicationem cum aliorom cum rerum : dilatacio
autem cerminoruin ad cerras : manus autem diuina cum eo ,
ad præualendum .& faciesme à malitia non opprimi.Iuxta he
bręum babetur.& facies à malo non doloreme.Triaprima per.
tinent ad affecutionem boni :hoc autem quartum fpe &tar ad
præferuationem à malo . O praftitit Deus que petiit. Nomen
eſt Elohim . Ideo relata eft oratio Tabez , vt fciaturg in his
quatuor fuit inclytus ,& quòdhæchabuit à Deo intetcedes
te illius oratione.vt & hinc cognoſcamus tertium , videlicet
quòd non ſolum fuit potens,ſed religiolus.
Calch autem fratcr Suaa ginnie Machir.Hebræi dicút legédú
effe. Chelul fraterSuche genuit Mochir.nec admittüt quod
idé fit nomé Chelub & Chaleb.qui fuit pater Eftho.Esthö asti
genuit Beth’rapham o Paſeach ,a Thechinnam patrem cinitatis
Naches hi funt viri Rechá . Filii autem Cenan ,Hothniel Stra
ia: O filii Hothniel Chathath. Mohonothai aurem genuitHoph'
ram : Scra'ia genuit loab patrcm vallis artificum , ibi quippe
artifices
 CAPVT IIII. 338
aFrifices crant. Parui refere quòd Hebraicè habctur.quia ma
giftri fuerunt.Ec cft ſermo de magiſtris artiū.Filii autem Cha .
leb filii Iephunna,Hiru Ela o Naham :& filii Ele v'cenam.Filii
autem lehallel’el:Ziph & zipha, Thir'ia @ Aſar’el. Filius aute
Hezre ,Iether @ Meted & Hepher @ lalon: genuitque Mir’ian
6 Sammai,o lisbach patrem Esthemoah .Vxorque eies Ichudi '.
sa peperit Iered patrem Gedor < Cheber parsem Socho ; @lecw.
thiel patrem Zanoach: ifti filii Bith'ia filie Par'honis, quam aca
kepitMercd .Non intelligo Pharaonem regem Aegypti , fed
hebræum aliquem nomivarú Pharao. Filii autê vxoris Hodi'
ia ( ororis Nacham patris Cebile,Hagharmi o Eſhemoah Mahaa
chathaus, Filii autem Simon Amnon « Rinna , Ben'chanan ,
Thilon: & filii Iishizocheth Ben’zochit.
Ilij autem Sela filý Ichuda Herpater Lecha,& Lah’dapater
Mareſa : familie domus operantium byſſum in domo iurame
ti: Hebræi nomina propria aiunt eſſe di &tiones interpretatas
operantium byſſum : & fimiliter dictionem interpretatá iu
ramenti.Et quifta fecit folem . Iuxta Hebræum habetur . Et
Tocim .loco omnium iſtorum verborum. Ita quòd vbum po
men proprium hic ſcribitur quod interpres dixit,qui ſtare fe
cit ſolé.nó elt opus fingere hæc miracula. Virique mendacy.
Juxta hebræu habetur. & viri Coxeba. Et fimiliter quod ſub
iungitur.& ſecurus e incedens.Hebraicè habetur.O lois
Saraph.Nomioa ſunt propria viroru :de quibus ſubditur. qui
principes fueruntin Moab.Principatú quenda iſtos habuiffe in
segno Moab nariatur. quæ reuerfa funt in Leche .Iuxta he
bræú habetur. & Iafubi Leche. Et aiunt effe nomina propria.
hec autem verba vetera. Iuxta heb.habetur.evverba antiqua. Ne
intelligeremus gefta hæc quæ nó funt ſcripta in facris libris
quos habemusfuiffepoft tépora regū, dicit author hæc effe
verba antiqua:hoceſt retú antiquitus geftaru. Ipſi ſuntfizuli
o habitātes in plätationibus in ſepibus. Etiam di&tiones iftæ
interpretatæ plátationes & rcpes, nomina propria locorü di
cútur in quibus habitabātifti.Nõnulli autem fauent vulga
tæ æditioni:dicédo quod verè erát Ifraelicę apud regé Moab
tum figuli cũ ſcientes arcem plátandi arbores,tú magiſtriſe
piú pulchrarum quæ fiūrintra hortos principu . & propterea
ſubditur.apud regẽ in operibus cius,commoratiqueſuntibi. luxo
ta hebræum habetur. cum rege in opere eius habitabunt ibi . De
rege Moab eſt ſermo,apud quem magoi erant iſti,
Vy Filö
 PRIMI PARALI
a

Ilij simhon : Nemucl o lamin,Iarib ,Zerach , Saul, Sallum fl.

Miſmah :Chammuel filius eius,Zacchurfilius eius,Simhifilius c .

sus. Simhi autem fuerunt filij fedecim ofilia ſex:fratres vero eine
non habuerunt filios mulios,& tota cognatio eorum non potuis ad
aquare fummam filiorum Iehuda . Habitawerunt autem in Be
er ſebah & Molada o Chafar ſuhal .Ee in Bilha Qin Hrzem
& in Tholad . in Bethuel& in Chorma Q in Zuc'lag.o in
Beth’marchaboth in Chazar'ſuſim, & in Bethbir'in in St
haraim :hæ ciuitates corum vſque ad regnum Dauid . Ad differé
tiam aliarum ciuitatum quas acquifiuerunt poftquá segoa .
uit Dauid ,dicitur vfque ad regnum Dauidis . lubiunguotur
enim duæ regiones in quibus ħlij Simeon acquiſuerút poſt.
ca poſſeſsionem . Ville quoque corum Heram & Hain , Rimmon
& Thochen & Haſan :ciuitates quinque. Etomnes ville carum que
erant in circumiru ciuitatum iftarum vſque ad Bahal:hæc eft habi
tatio eorum & ſedium corum diſtributio.
Et Meſobab & I amled,o loſa filiusAmaz'ie. Toel : le
hufilius Ioſib’ie,folü Sera'ie,filij Haſi’el.& El’iohenai Olehce
coba o leſocha'ia « Haſa'ia & Hadiela Ieſimiclo Bma'is,
o Ziza filius Siphhi,filii Adon,fili [ eda'ie, fily Simri,filii se
mah’ie.Ifti ſunt nominati principes in familisfuis:0 domum pa
trum ſuorum multiplicauerunt vehementer . Et profe&ti funt ad in
troitum Gedor vſque ad orientem vallis:ad querendum pafcua cai,
bus ſuis. Inuencrúntque paſcuum pingue & bonum ,o ccrram latif
fimam & quietam & fertilem :quia deCham fuerunt fedentes ibi
antea. Venerúntque ifti fcripti pernomina in diebus Iechizci'iga
huregis Ichuda, e percufferunt tentoria corum & habitacula que
muenta ſunt ibi, o delouerunt cos vſque ad diem hanc habita
uerunt pro cis : quia paſcuum pro onibus eorum crat ibi . Hiftoria
hæc in libris Regum non habetur :ſed hic ſuppletur.
Ex eiſque de filius Simhon profecti ſune in montem Sehir , viri
quingents :« Pelat'ia & Nihar’ia Repha'ia & Huzziel file
fishi,fuerunt duces corum . Hæc quoque hiſtorianoua eft. Es
percufferunt reſiduum corum qui cuaſerant de Hamalec: habita.
uerunt ibi vfque ad diem hanc. Recole quòd ipſe ( cripfit teme
pore Cyri vel paulo poft: & dicit quòd vſque in diem bape
aliqui de tribu Simcon habitant in monte Schir.
CAP.
 339
CAPVT V.
I lö quoque Reuben primogeniti Iſrael, iple caim fuit
primogenitus:fed cum violafſet thorum patris fui. Hi
iftoriam hanc habes in Genefi data eft primogenitu
ra eiusfiliis Ioſeph filii Iſrael. Et hoc quoque fcri
ptum eſt in Geneſi,decernente fic lacob. & non eft iüe reputa
tus in primogenitum.Iuxta Hebræum habetur. & non recenſen
dus in primogenitura. Rationem reddit author quare no recé
fuit prius genealogiam Ruben : quia videlicet priuatus fuit
à patre iuribus primogeniti.Porrò i udas qui eratfortißimusin
ter fratresfuos deftirpeeius principes germinati funt: primogenita
autcm repurata funt Iofeph.Iuxta Hebræum habetur. Quia le
huda inualuit prefratribusfuis,o ad ducem ex ipfo:cb primogenio
tura ad Iofeph.Sic iacet in hebræo. Nó ſac fuit reddereratio .
né quare poſtpoſita eft genealogia Ruben ,ſed rationé addit
quare præpoſuit genealogia Iudæ :quia videlicet tribus lu .
dæ fuit forrior reliquis tribubus, & principatus ex ipſa fuit.
à tépore enim Dauidis vſque ad captiuitatem Babylonicam
femper regnauit tribus ludæ ex ſemine Dauidis :aliarú verð
tribuú reges in Iſrael parú durauerunt,frequentiſsima mu
tatione interueniente.Potes & altius intelligere hanc ratio
nem , quia videlicet ex tribu Iudæ promiſſus eſt Mefias dux
populi:vt verba lacob benedicendo Iudain teftantur . & ideo
quáuis primogenitura data fit Iofeph, præponendus fuit lu
das propter Meliam ducem ex tribu ludæ.Ec dicit hoc, quia
iple præpoſuit genealogiam tribus Iudæ reliquis.
Filii ergo Reubé primogenitiIſrael :Chanoch a Phalls , Chexsă
o Charmi.Filii loel: Semaha'ia filius eius,Ghog filiuseius. Simhi
filius eius. Micha filius eius, R ea'ia filiuseius, B ahal filius eius.Bee
Ta filius eius , quem captiuum duxit Thilgath’pilnceler rex Aſſur:
ipfe princeps Reubenitis. Etfratres eius per familias(uas cùm recen.
(entur per generationes ſuas:caput Tehicle Zechar’iahu .Et Belah
filius Hazam :filii Semah,filii Socl: ipſe habitabat in Haroher,or
que ad Nebo @ Bahalmehon. Et ad orientem habitauit vſque ad
introitum deſerti,à flumineEuphrate: quiagreges corum multiplie?
cati fuerintin terra Ghilhad .
N diebus autem Saul feceruntbellum cum Hagʻriim , & inter
I
orientis Ghilhadi . Filij verò Ghad é regione corum habitauerunt
in terra Bafan vſque ad Salcham.locl caput, osapham fecun
Vv iij dus :
 PRIMI PARALI.
das : & lah'nai e Saphat in Bafan. Fratres autem corü fecandan
domum patrum ſuorñ Michael & Meſullam Sebah lorai
lah'chanziah Hebed , reptë. Iſti filii Abichail, filii Churi,
filii I aroach , folii Ghilhad,filiiMichael,filii Iefiſai,filii Iachde,
folii Buz. Achi filius Habdiel filii Ghuni,dux domui patri fuorii.
Habitauerúntque in Ghilhad in Bafang in filiabes cims : o in
omnibus fuburbanis Saron ſuperexituscorum .
Omnes hireccnfiti ſuntin diebus Iothă regis Iehude ,& in diebus
I arobhā regis Iſrael.Filii Reuben & Ghad a dimidie tribus Mes
paßis defiliufortitudinis, viri portates fcutü &gladii ,o tendene
tes arcum ,& cruditi ad belü:quadragintaquatuor milia ſeptin
genti o fexaginta egrediētes in exercitü. Lege capitulú quartu
decimã quarti reg . & videbis quadrare ſubiuncta geftafuiffe
tempore leroboham ,nó primi regisIſrael, ſed illius qui fuit
ex ftirpe lehu.de eo enim præclariſſima geſta ibidem ſcripta
funt: ita quòd hic ſupplentur quæ ibi omiffa funt. Et quod
hic dicitur de iouocatione Dei & prælio domini,ibi ta & um
eſt mediante lona propheta fa &tum eſſe. Et feceruntbellum
cum Hag'riim :Gletur @ Naphis og Nodab prebuerune cis av .
xiliun.Traditique ſunt in manum corum Hag'riim & omnes qui
fuerunt cum eis: quia Deü inuocauerunt cum præliarentur, exam
diuit eos quia Sperauerunt in eo. Prædatique ſunt commenta coruan,
camelorum quinquaginta millia, & ouium duccnta & quinquagira
ta millia e afinorü duo millia : & animarum hominum centi mil.
lia. Interfactique multi corruerunt,quia à Deo fuitprælium , o ha .
bitauerunt pro eisvſque ad tranſmigrationem . Filii autem dimi
diæ tribus Menaſis habitauerunt in terra :à Balan vfqucad Bahal .
chermon e Senir & montem Chermon ipfe multiplicati funt. Er
ifti capita domus patrum (uorum : « Hephes ebas lishio Elici o
Hazriel Olimme'ia @ Hodau’ia e lechdiel, viri potentes roba
re, viri nominati capita domui patrum (worum .
Mentiti ſunt autem in Deum patrum fuorum :fornicati ſunt
poſt deospopulorum terra,quosdelcre fecit dominus à facie corum .
Etfufcitauitdeus Ifrael fpiritumu Pui regis Apur. In quarto re
gum cap.is. Darratur quod iſte Pul rex Affyriorú venit qui.
dem in terram lírael, ſed in fauorem Mevahem regis Iſrae
el : hic autem connumeratur inter hoftes Iſrael. Solutio eft
quòd viruoque eft verum : videlicet quod ifte Pul hoftis fuit
Iſracl, quanuis placatus pecunia Menahem regis lírael. Et
quantum hic infinuatur, ir.cepit captiuitatem tribuum babi .
caotium
 CAPVT v1 . 343
tantium trans Iordanem . Spiritum Thig'lath'pilnelor regis
Ajur. De hoc clarè fcribitur.4. reg. 15. quòd tépore Phacez
regis Iſrael traoftulic in captiuitatem etiam Ghalilæam . Et
dicédo ſpiritum , manifeſtat Deum commouifle interna ho
rum regum ad exequendam iuftitiam diuinam contra lírae
litas.atraſtulit Reubenitas et Ghadisas dimidiam tribum Me
naßis. Si iunxeris hæc cum ſcriptis ibidem in quarto regum ,
inuenies longe maiorem fuiſſe captiuitatem iftam quamhic
deſcribatur:hic enim deſcribitur duntaxat captiuitas habi
tátium trans lordanem , ibi autein adiungiturmanifeſte tri
bus Nepralim cum Ghalilæa . & adduxit cos in Chalachee
Chabor, Haram , & fluuium Ghofan vſque ad diem hanc.
CAPVT VI .
Ilii Leni: Gherfon ,Cehath et Mcrari. Filii autě Cehath
F Härä ,lixharet Chebrõ Husziel. Filii auté Hamram ,
Aharon, G Mofes, et Mir'iam : et filij Aharon , Nadab , o
Alihw ,Elhazar et lihamar. Elhaxar genuit Pinchas: Pinchas ge.
nuit Abiſwah. Abiluah aurê genuit Bucci : O Bucci genuit huzzi.
Huzti autě genuit Zirachiam : et Zerach'ia genuit Mera'ioth. Me
sa joth genuitAmar'iä: et Amar'ia genuit Achirub.Achitub autem
genuit Zadoczet Zalocgenuit Achimaham . Achimaham aüt genuin
Hazar'iam : et Hazar'ia genuitLochanã ochawan añegenuit Ha
xar'iä:ipſe eſt qui ſacerdotiofüllus eft. Parui refert q heb.habeī.
Sacerdotawis in domoquá ædificawit Selomo in Ierufalaim.fi ficli
cet loqui.lntelligimus cnim per hoc ſignificari g iſte Haza.
rias fuit ille qui pro ſacerdotio pugoavit inhibēdo Oziæ re.
giofficiú ſacerdotis: vt inferius ca. 26. ſecundi libri narra
tur.Hazar'ia autem genuitAmar'iam : et Amar’ia genuit Achitub.
Achirub autem genuit Zadoc: 0 Zadoc genuit Sallum . Salli autem
genuit Chilci'iam : @ Chilci'ia genuicHazar'iam .Hazar'ia as
sem genuitSera'iam :et Sera'ia genuit Ichozadac.Iehozadac autom
abiitquandotranstulit dominus Iehudam, o Ierufalaim in manu
Nebsi'chadnezar.
Ilii Leui Gherfom , Cehash , et Merari. Ethac nomina filiorum
F Gherfom ,Libniet Simhi.Filii aūt Cehath : Härä ,et licharo
Chebrö, et Huzjel.Filii Merari Machli,et Muſi: et iſta familia Le
wi patrescarã . Ghercom , Libni filius cius, lachash filises cims,zim
mafilius cius. Coach filius eius, Hiddo filius eius, erach filiuseius
leash'rai filius eius. Filij Cehath Hamminadab filius eius,Co
rach filius cius, Albyr filiuscius. Elcana filiuseius, & Eb'iaſaph
Vuiiij filises
 PRIMI PARALI .
filius eius eo Albyr filius eius.Thachash filises eius,Vrietfilius eius,
Huzi' ia felius eius, o Sanl filius eius.Filii autem Elcana, Hamas
faiet Achimoth.Elcana:filij Elcane Saphai filius eius, et Nachath
filius eius.Eli’ab filiuscius, ſerocham filius eius. Elcana filius eius,
Filii Semuel,primogenitus Vaſnio Abi'ia. Filii Merari Machli;
Libni filius eius, Simbi filius eius, Huza filius cius. Simba filiusc .
jus,Cha'ghi'ia filius cius, Hafa'ia filius eius.
Stifunt auté quos cöftituit Dauid ſuper cantum domus domini, a

dunationis in cantu , donec ædificauit Sclomo domum domini in Ice

rufalaim : fteterunt iuxta ordinem fuum inminiſterio fuo. Diffa
ſus erit inferius ſermo de ordinaris à Dauide : bic anté tan
gūtur tria capita cátorú iuxta tres filios Leui fingulosex fin
gulis filiis:videlicet Hemá ex ftirpe Cehath ,& Alapher ftir
pe Gherſom & Ecbá ex ſtirpe Merari : vt nulla eſec diffébo .
Ifti funt quiftabant filii corum : de filiis Cchathitarum He.
man cantor, filiusloel filii Semucl. Filii Elcana filiseraham ,fi
lii Eliel filii Thoach . Filii Zuph filii Elcana ,filij Machath filii
Hamaſai. Filii Elcãa filij Coel,filii Hazar’iæ filii Zepha'ie. Filii
Thachath filij Affor,filij Eb'ialaph filii Corach.Filii lizhar, filij
Cehath,filii Leui filii Ifrael. Er fratreseiw .. luxta Heb.babei.
Et frater eius Aſaph , ftans ad dexteram eius. Duo dicuntur . & 9
Afaph erat fraterHemao : quod verificatur ratione commu
pis patris Leui. Alterum quòd Afaph erat à dextris Heman ,
ad infinuandum ordinem inter iſtos tres :videlicet quod pri
mus erat Heman , ſecundus Alaph & tertius Ethan hic enim
prdo ſignificatur per dextera & fioiſtrá: in qua finiftra fube
jungitur Ethá ex ftirpe Merari. Afaph folius Berech'iabufilii
Simhe. Filii Michael,filii Bahaſe'iæ filiiMalchi'ia . Filii Ethni
filii Zerach filii Hada'ía. Filii Etha filii Zimme filii Simhi.Filii
Iachathfilii Gherfom filii Leni.Filii auté Mcrarifratres cori ad fi
piſtram . Hic fiat pun & us: & deinde immediatè ſubiungatur.
Ethā filius Ciſi,filii Habdi filis Malluch.Filij Chafab'iæ folii A
maz’ia filii Chilci'ie.Filii AmxifiliBani filiiSamer.Filii Ma
ch'lifolii Mul folii Merari filii Lcui. Appofitiuè fiquidem ſub
iunguntur filii Merari fratres filiorum Gherlom in vno (vi
delicet Ethan ) capite aliorum . Ec fratres corum Leuita : dari in
enne miniſterium taberculi domus Dei. Aharon autem & filijeius
adolebaniincenſum ſuper altare holocaufti & fuper altare rhymia
maris in omne opusſanctifanétorum . Ifti enim ſoli erant ſacer
dotes
 CAPVT. VI . 341
dores, quorum quatuor narrantur officia :videlicet fuper al.
fare holocauſti offerre inftar thuris, & ſimiliter ſuper altare
thymiamatis, & ad omne opus fan & i ſanctorum :in quo có .
prehenditur id quod erat menſæ propoſitionis & candela ,
bri . Necmireris quòd appellatur opus fan & i ſan & orum o
pus quod fiebat in prima parte tabernaculi , quæ non appel
labatur ſanctum ſanctorum , ſed ſan & um : quoniam oon sa.
tione loci , ſed ratione operis dicitur hicopus fan &i fando
sum . relatiuè enim ad opera Leuitarum appellantur hæc o
pera ſancti ſandorum : quemadmodum cibus licitus colis
Lacerdotibus appellator inter cibos ſanctum ſanctorum . O
vt pracarentur. Iuxta Hebræum habetur. & ad expiandum
Super Iſrael, iuxta omnia qua præcepit Mofes feruus Elohim .
Quartum ſacerdotum officium ſcribitur expiare ſuper po
pulum : de qua actione ſcripfimus in Moyſe. Ifti autem filii
Aharo : Elhazar filius cius, Pinchas filius eius, A biſuah filiuseius.
Bucci filius eius, Huzzi filius eius,Zerach'iafilius eius. Mera’ioth
filius eius, Amar'ia filiuseius. Achitub filius cius. Zadoch filius
eius Achimahaz, filius cius.
T
E filis a haron familia Cehatitarü,quia ipſis Suit fors.Dederütq;
eis Cheb’ron in terra Ichuda : & ſuburbana eius per circumitü eius.
Agrű autem ciuitatis & villas cius,dederunt Chaleb filio fephun
ne.Clarificatur hic quod in libro loſuæ ſcriptum eft de pro
prietate Hebron reſpectu Chaleb . Filiis autem Aharon dede
runt ciuitates Iehude ad confugiendum , Cheb’son . Efto pru
dens tum lector tum ſcriptor, & fac punctum poft ciuitates
lehudæ, narratur enim quod dederút ciuitates ſubiun & as, &
deinde prima fupputatur cú illius qualitate videlicet ad co
fugiendum ) Hebron:hoc eft quarum prima fuit Hebron ci
uitas refugii. Et fimili modo facies pun &tum inferius cum
ſubiungitur fuerunt ciuitates ad cófugiendú Sichem : eodem
coim modo conſtruenda eft litera. Libnă ſuburbana eius :
G Caribir @Esthemoah & ſuburbana eius.Et Chilen & ſuburban
na cius, Debir et ſuburbana eius.Haſan et ſuburbana eius:ce Beth' :
femes & ſuburbana cius. Etde tribu Bin’iamin Ghebah & ſuburba
1 na eius,e Halemeth et ſuburbana cius, Hanathoth ſuburba.
na eius:omnes ciuitates corā, tredecim ciuitates per familiarcorum.
Filiis autem Cehath reſiduis defamilia tribus ,dederunt de dimidia
tribu dimidii Menaſis in fortem ciuitates decé. Filiis autě Gherſom
1 per
 PRIMI PARALI.
perfamilias corum , de tribw ifafchar, et de triba Aſer, de tribu
Naphthali,o de tribu Menaßes in Baſan, ciuitates tredecim . Fi.
Liis Merari per familias eorum ,detribu Rexben , et de tribu Ghed ,
o de tribu Zebulum in fortem , ciuitates duodecim . Dederáns
que filii Ifrael Lcuitis ciuitates & fuburbana corum .Dederúntque
per fortem ex tribu filiorum ( ehude, & ex tribs filiorum Simbon ,
Qex tribu filiorum Bin’iamin cimitares has quas vocauerunt per
nomina
Et de familiis filiorum Cehath fuerunt ciuitates-termini coride
tribu Eph’raim. Er dederunt eis ciuitates refugii Sechem & fubur.
bana eius in monte Eph’raim : & Gheſer ſuburbana eius. Et loc
mehamo ſuburbana eius, Beth'choron o ſuburbana cius. Et
A’ialon ſuburbana eius, a Ghath'rimmon & ſuburbana eius,
Et ex dimidia tribes Monaßis Haner ( Suburbana eius, & Bilham
o ſuburbana eius:familie filiorum Cchath qui reſidui erant, Fie
lis Gherſom de familia dimidia tribus Menaßis Gholan in Baſan
aſuburbana cius : Haftharoth et ſuburbana eius.Er de tribulſa
ſchar,Cedes et ſuburbana eius :Dab'rath ſuburbana eins.Et Ra .
moth et ſuburbana cius, et Hanem et ſuburbana cixs.Et de tribu A.
Jer,Mafal& ſuburbana eius:et Habdon et ſuburbanaeius. Et Chu.
coc Suburbana cius, & Rechebu ſuburbana cius, Et de tribus
Naphthali Cedes in Ghalil et fuburbana cius ,et Chimmo et ſub
urbana cius: et Cor’iathaim et ſuburbana eius. Filiis Merari refie
duis, de tribu Zebulun, Rimmono & ſuburbana rius : Thaboro
fuburbana eius. Et de translarden Iericho ad orientem ( arden.de
tribu Reuben: Beſer in deſerto et ſuburbana eins,et I ah’xam et ſub
urbana cius.Et Cedemorh et suburbana cius,et Mephahath et ſube
• urbana eius.Et de tribu Ghad ,Remoth in Ghilhad ct ſuburbanale
jus: et Machanaim eu ſuburbana eius. Cheskon et ſuburbana e
ins,etlahatèr etfuburbana eius.
CAPVT VII.
Ilii autem Ifaſchar Tholah @ Dua [ afub et Simron ,
F quatuor. Filii autem Tholah Huskiet Repha'ia et le
ricl et Iachmai et libfam et Semuel principes per demos
patrum ſuură de Tholahpotentes fortitudine per generationesfuas
numerus eorum in diebus Dauid vigintiduo millia et ſexcenti . Filii
autem Huzzi lifrach ,ja et filiiIixrach'ie Michael e Hobad 'iseen
Iocl et Iißi'ia quinq; principesomnes ipſ.Et cum eis per generatio
nes fuas per domos patrum fuorum milites cxercitus belli, trigin,
14fex millia : quia multiplicaucrunt vxores filias. Et fratres
corns
 CAPVT. VII. 347
sorum per omnes familias Ifafchar potentes viribus: octoginta fe
prem millia, recenſendo eos perfingulos.
Bin'iamin Belah @Bechergledihael tres . Filiiautem Belah
Exbon HwRio Husziellerimotho Hiri quinqueprinci
pes domus patri ,potētes viribus:et recéfiti funtvigintiduo millia
trigintaquatuor . Filii autëBecher Žemira Qlobas & Elihezen
El johenaio Aomri @ Ieremoth & Abi'ia & Hanathoth a
Halameth :omnes ifti filii Becher . Et recenfiti ſuntper generationes
fuas principes domus patrum ,potentes fortitudine:viginti millia
ducenti. Filii antē IedihaelBilhan :& filii Bilhan Ichus &Bin?
jamin & Ehud & Chenahana & Zethan & Tharſis Achila
char.Omnes ifti filii edihaelprincipesfamiliarum potētes viribus:
decem feptem millia & ducenti,egredientes in exercitum ad bel
lum.Et Suppim & Chuppim filii Hir'chufim filiiAcher.
Filii Naphthali lach’ziel & Guni Iezer @Sallum filii Bil
be . Filii Menapis Afriel quem peperit concubina eius Arami'ia,
peperitMachir patrem Ghilhad. Machir autem accepit vxorem ipſo
Chuppima suppim , o nomen fororis cius Mahache: nomen aa
tem ſecondi Zelophchad, fucrúntque Relophchad filie. Et peperit
Mahacha vxor Machir filium , vocauit nomen eius Peres & no
men fratris eius Seres: & filiieius Vlam Recé. Filiiantem Vlam
Bedan:ifti filii Ghilhad filiiMachir filii Menaſis.Soror auté eins
Molecheth, peperit Ishod @ Abihoxer & Machlam .Fuerütautem
filii Semidah Ach'ian Sechem o Licchi & Anibam .
Filii auté Fph'rain Swthelach : Bered filius eius thachath
folius eius Elbada filius eius Thachath filiuseius.Obſcura
eft tota hæc narratio de filiis Eph’raim :conferendo auté lıæc
cum familiis Eph'raim ſcriptis num.26.videtur quòd hiceſt
fermo de filiis Eph'raim mediatis : hoc eft genitis ex ftirpe
Fph'raim tépore quo filii Iſrael erant in terra promiſsiopis.
Et huiusfiliusZabad, chuius filius Suthelab ,et huius foliusH.
ZIT QElhad.Similis accidit corruptio hic ci quæ contigit in
tertio capitulo :ter.n.hic reperitur & huius filius,fignificado
bunc effe filiú prænominati. & tamen iuxta Hebraicáveri.
tatem fignificátur fratres: nam de omnibus Gimiliter dicitur.
et Zabad filiuscius & Suihelachfilius eius. & poftea immedia:
tè ſubiúgitur.Cs Hezero Elhad: occiderüt autěcos viri Ghath.
Quia Geth eft ciuitas Pelifthinorum ,ideo locusinfinuat re
gefta fuiffe poft ingreffum Ifraclis in terrá pmifsionis.india
gena. Clarè icribii Hebronari in terra.yt intelligam naturales
Gechæos
-
 PRIMI PARALI.
Gethæos occidiſſe prædictos filios Eph'raim. Et caula ſub
iungitur. quia defcenderant ad inuadendum poßiones eorum ,
Iuxta Hebræum habetur.quia defcenderunt ad accipiendum et
mentum corum . Gethæiigitur defendendo proprium armen
tum occideruntiſtos. Luxirigitur Epl’raim paiet eorum diebus
multis : venerantque fratres eius ad confolandum eum . Non eft hic
ſermo de Eph'raī Patriarchafilio loſeph :ſed de altero quo
dam nominato Eph’raim patre iſtorum occiſorum . Ingrer
fúfqueeft ad vxorem fuam ,& concepit & peperit filinm : vocanita
nomēeiusBeriha ,quia in malo fuit domuscius. Etflia eius Seera,
qua ædificauit.Iuxta Hebræū habetur.Qedificauit Berb'cho
yon inferiorcm & ſuperiorem : Vzen Scera. Non ſcribitur quod
mulier ædificauerit:ſed potius quod ipſe Eph'raim ædifica
uerit. Quod autem ſubditur. Porrofiliuscius Rapha Roſeph
Thale . cnm longa genealogia vſque ad lofuam , erroreſt
fimilis prioribus:nam Hebraicè nouem fratres ſubiungitur
ſolito ftylo. Et Rephach filius eius Reſeph, & Thelach filius
cius & Tachanfilius eius. Lah'danfilius eius,Hammihad filiuse
ins,Eliſamah filiuseius. ita quòd nunquam aliquis ſcribitur pa
ter alcerius.Ex qui o &tauo loco ſcribitur.De quo ortus eſt Num .
Hebraicè habetur. Non filius eius , & immediatè ſubditur.Icho
fuah filius tuus. Vbi çlarè patet error vulgatæ æditionis.nece
nim eſt ſerino de patre loſuç qui vocatus eſt Nú: ſed de quo
dam alio qui vocabatur Non , cuius frater fuiciſte lofua , &
non ille lolua qui introduxit populum in terram promifsio
nis.Nec er eo quòl quçdam correximus in iſtis genealogiis
credas adhibuifle me ftudium ad corrigendum omnes: Dam
ferè inutilem iudicaui hunc laborem noftris temporibus, eo
quod genealogiæ iſtæ ſunt ignoratæ : & fat effe cenfui quod
noui interpretes Bibliçiuxta veritatem Hebraicam hęcred .
dunt. Poffeßio autem eorum & habitatio corum Beth'elofilio
eius: ad
Q orientem Naharan,c ad occidente Ghozir ou filie cists
& Scchem & filia eius,vſque ad Hazeanc filias eius. Et fuper
loca filiorã Menaſı Beth'ſcan filiæ eius, Thahnachofiliee
ius, Magidda « filiæ cius, Dorofiliæ eius: in his habitaucrunt file
Iofeph , filoj Ifrael.
Fili autcm Aſer limna o lis'ua lis'ui @ Beriha ,o se
rach foror corum . Filö autem Beriha , Cheber o Malchiel : iple of
pater Birzanith.Cheber autem genuit Iaph’les,o Somer & Choo
famiG Suham ſororë corum .Följ autem laph'lct,Paſach o Chim
bal
 CAPVT Vilt. 343
hal Has'wath :ifti filü Iaph'let.Fili autem Somer.Achi e Rda
wih’gha, Icchubba & Aram.Filius autem Helem fratris eius:Zo
phacho limnah Seles & Hamal . Fili, Zophach : Swach ein
Chadnepher , © Suhalo Berio limra .Bezer Hod @ Sam
ma silla @ lith’ran & Beera. Filii autem leher:lephunne go
Philpa Aru.Filii autem Hulla : Arach & Gäniel Rizia.o
mnes ifti filii Afer principes cognationum ele &ti atque fortißimi dus
ces ducumiluxta Hebrçum habetur.capita domus patrum elefli,
potentes fortitudine,capita ducum . Laudes funt prædi&torum fic
liorum Aler. cum recenſerentur in exercitu in bello,numerus co .
rum viri viginti &fex millia.
CAPVT VIII .
In’iamin autem genuit Belah primogenitum fuum : Aſ
belſecundum ,o Ach'rach tertium .Nocham quartum,
Q Rephäquintum . Fuerunt autım filii Belah : Addasi
Gera G Abihud. Abiſuah & Nah’man & A.
choach . Gera @Sephuphan o Churam . Iſti autem filii Echud,
principes cognationum babitantium in Ghabaa,qui tranſlati fune
in Manath.luxta Hebræum habetur.ifti funt capita patrum ha
bitantibus Ghibah, & feceruntin captiuitatcm duci eos ad Manan
charha Nahaman Achi'iam . Nomina propria locorú hæc
tria videntur , ad quæ deducti ſunt capriui habitátes in Ghe
bah.co Gera ipſe trăſtulircos,lusta Hebræum habetur.Et Gera
ipſe fecit duciin captiuitatem cos. Quando hoc fuerit, neſcitur:
ſed videtur fuiſſe tempore iudicú . genuita;Huzzam o Achin
chud. Porto Sacharaimgenuit in agro Moab poſtquä dimiſit Chu.
fim Baharā vxores (uas.Genuit autéde Chodes vxorefua:lobab
Zib'iam & Mefam & Malcham.olchure Sach'iamo
Mirmam :iſti filii cius capita familiarü.De Chufim autem genuit
Abitube Elpaal Ec filij Elpahal, Heber & Misham & Samer:
ipfe ædificauit Ono Go Lodofilias eius.Beriha autem & Semah,
ipfi capita patrum habitantibus a'ialon : iple fugauerunt habitato
TesGhath . Ee Ach'io, Saſac & Icremoth . Et Žebad'ia & Harad
& Hader. Et Michael & lifpa locha filii Beribæ .EtZebad'ia
O Meſullam & Chizcie Chaber, EtTiſmerai @lizlia & Tobab
fily Elpahal. Et lacim & Zich’ri® Zabdi.Et Elihenai & Zil
lethai@ Eliel.EtHadi'ia Bera'ja Simrath fili Simhi . Es
Iifpane Heber & Eliel. Et Habdon & Zich'rio Chanan . Et
Chanan’ia & Helam & Hanthoshi'ia . Etliphde’ia Penuel
fili Safac. Er Samſerai o Sechar'ıa & Hathalia. Et lehares'ia
 PRIMI PARALI.
e Eli'ia & Zich’ri filü Terocham . Iſti capita familiarum ,géne.
rationibus fuis capira:iſti habitauerunt in Ierufalaim .
' N Ghibhon autem habitauerunt Abi'ghibhon : O nomen oxoris
eius Mahacha.'Et filiuseius primogenitus Habdon : Zuró ,
Cis & Bahal Nadab. o Gedos e Ach'io a Zacher. E : Mic'
lothgenuit Sim'am : & etiamipſi ex aduerfo fratrum fuorum habi
tauerunt in Cerufalaim cum fratribus( mes . Nulla deſcribitur di
fcordia ,ſed localis ſeparatio; quod ifti è regione fratrú ſuo .
sum filiorum Ben'iamin habicauerunt ia Ierufalem cú fra
tribus ſuis de tribu Ben’iamin.
Ner autem genuit Ciso Cingenuit Saul. Nó eft ifte Ner pa
ter Aboer in primo libro regum : ſed ifte Ner eſt auus tú Sau
lis regis tú Abner . fuit eaim pater & Cis & Ner: ſed author
profequitur tantum lineam Saulis regis. Saul genuit Icho
nathan Malchi ſuah @ Abinadab & Esbahal.Hinc apparet
clarè diuerfitas nominum in lingua Hebraica reſpe&u eiuf
demi viri:nam filius Saul quiin libro regum vocatur Isboſeth
hic vocatur Esbahal.Et fimiliter fubiúgitur de filio lonathçe
qui hic vocatur Meribbahal, ibi autem Mephiboſeth . Quz
ideo expedic noſſe ,ne ex diuerſitate nominum fallaris.Filisas
aw!em lehonathan Merib'bahal. Merib'babal genuit Micham .
Filij autem Micha :Pithon @ Melech Thaareah Acham.A
cham awicm genuit Iehohadam ,o Ichohada genuit Halemerho
Hazmaucth & Zimri : & Zimrigenuit Mozam . Moza autë genuit
Binham :Rapha filiuseius,Elhafa filiuseius, Axelfiliuseius. Aces
liautem fueruntſex filii : & ifta nomina eorum , Hazricam primo
genitus eius, o Iismabel G Sehar’id & Hobad'ia @ Chanas:
omnes iftifilii Axel.Filii autem Heſec fratriseius: Vlam primoge
itus eius,Ichusſecundys& Eliphelet tcrtius. Fuerunt autem filis
Vlam viri potentes forritudine,tendentes arcum , multiplicantes
filios & filios filiorum ,centum & quinquaginta:omnes ifti de filiis
Bin'iamin .
CAPVT IX.
a Niuerſus autem Ifracl dinumeratus eft. Hebraicè ha
betur,genealogizatus eft :fi ficlicet loqui. & ſum
ma corum ſcripsa eſt in libro regum Iſrael a lehuda.
Narrat author omnes tribusIſrael ſecundú gene
rationes luas recenfitas & ſcriptas fuiſſe in libris regú tum
Iſrael tum Iudæ, ad manifeftandum q in vtroq; regno ado
hibebatur ſtudium ad ſcribendú genealogias omnium vſque
ad
 CAPYT IX. 344
ad captiuitatem Babylonicam 'Et dixit hoc etiam ad excu
fandum ſe quòd non omoium meminiſſet: & ad citádum lo
ca vnde ipſe hauſit genealogias non ſcriptas apud Moſem &
libros regum , tranſlatique funt in Babel propter delictum fuum .
Qui aulē habitauerētprimi in poteßionibus & vrbibusfuis: Iſrael
ſacerdotes O Leuita & Nethinai. Aduerte prudés le & or ord
diné literç ex Hebraico contentu : ná ibide fic habentur prę
cedentia.Gecce ipsi ſcripriin libro rega : Iſrael Iehuda in caprie
witarem ducti ſunt ad Babel inmentiri corum . Et habitantes primi
qui in poffeßione ( ua in civitatibusfuis Ifraelis:Sacerdotes, Lcuita et
Nethinai.Ex quo cótextu apparet ſcribi duo. Alterum quòd
fcriptifuerunt in captiuitaté du& iin Babylonem : & goon
ipfi ſoli fueruntgenealogizati,ſed etiá facerdotes,Leuitæ &
Nethinæi qui primi habitauerútin poffeſsionibus ſuis in vto
bibus ſuis in Iſrael. Ica g non fuffecit authori natrare yo
mnis Iſrael furt per genealogias recenfitus, ſed explicauitg
etiam lacerdotes,Leuitæ & Nethinai fuerunt per Genealo
gias ſuas fcripti . Oportuit auté horum ſpecialiter meminif
le :quia cum fcribebatur populus numeratus in libris regum ,
nó numerabantur nec ſcribebantur ſacerdotes & Leuitæ : vt
pote exempti ſecundúlegem Mofis.Nerbinçi quoq ; quiado
erant ex genere liracl no comprehendebantur fub nomine
Iſrael. Dicendo auté primi qui in poſſeſsione ſua in vrbi
bus tuis ,manifeſtat fe loqui de facerdotibº & Leuitis poft in
greffum terræ promifsionis:ad differétiam facerdotú & Leo
uicarum ante ingreffum terræ promiſsionis, quorum nume
sus ſcriptus eft à Moſe .Nechioæi verò Ghabaonitæ dicútur.
ſonat enim dantes ſeu datos : quia illi te dederune Iſraelitis,
& ipli ſunt dari in ſeruitutem templi Dei . Nec te moueat ,
polt oarratum vniuerſum Iſrael secenfitú ſubiungitur quod
fuerunc ducti in captivitatem in Babel : quoniam fenfus eft
poftremò fuerunt duttiin captiuitatem Babel,ita quòd con .
ſummario captiuicaris ſcribitur.
Commorari ſunt in Icruſalem de filiis Iuda . Iuxta Hebræum
poft fupradicta immediatè fubiúgitur. Et in Terufaldim habita
merit ex filiislehuda @ex filiisBin'iamin:Gex filiis Ephºraim
O Mena's .Ec ftatim appofitiuè ſubiúgitur.Huthai folius Hä.
mihud filii Homrifilii Imri filii Bani,de filiis Perë filij Ichuda .
Narrare intendit( vt initium ,medioni ac finis teftantur) prç.
sogatiua ciuitatis Ieruſalé quo ad hoc 9 aliæ vrbes cótentæ
erant
 PRIMI PARALI.
erant habitatoribus ſuæ tribus , Ieruſalem autem habuit has
bitatores diuerſarum eribuum à principio quo filij Iſrael obi
tinuerunt terram promifsionis . Vnde & inchoat ab Hurbai
viro de tribu Iudæ pater enim in libro loſuç tribú ludæ pri
mú obtinuiffe Ierufalé.Et de Siloni,Hafa'ia primogenitus et fils
eius.Et de filiis Zerach Ichwel:er fratreseorü fexcéti nonagis
ta .Omnes de tribu Iudæ ſub hoc numero comprehéduntur :
quemadmodum poſtea ſubiungitur numerus filiorum Ben '
iamin habitantium in leruſalem , & poftea numerus ſacerdo
tum . Porro defiliisBin'iamin :Sallufilius Meſullam fily Hodau'is
filij Haſſenue. Et libac'ia filius( erochan , Ela filiusHuzzifis
Mich'ri: Mewlam filius Sephat'ie, fili Rchuel fili libni'ie . Et
fratres eorum per generationes fuas, nongenti quinquagintaſex:
omnes iſti viri capita familiarum per domos patrum ſuorum .
Defacerdotibus autc: [cdah'ia olchi'iarib Giachin.E : H +
xar's filius Chilci'iæ filiiMeullam filio Zadoc filii Mars'soihi.
lii Achirub, pontifex domus Dei . luxta Hebræum habetur.fi
Achicub ducis domus Elohim. Quare ifte Achitub (in quem po
fteritas habitās in Ieruſalem reducitur) appellatus fuerit dus
domus Elohim ,fcriptú non eſt expreffe.tamen hinciofinua
tur quod ipſe fuerit tranſlator domus Dei ex Silo in Nobe:
' nam in cap. vigelimoprimo primi reg. legimus domum Dei
fuiffe in Nobe, & ibidem ſacerdotē Achimelech filiú Achi.
tub tempore Saulis . De iſto igitur Achitub intelligimus dici
quod fuit dux domus Elohim , quia duxit domum Elobim
de Silo í Nobe. Er Hada'ia filiusfcrochā,filii Pafchur filii Malo
chi'ie: Mahſaifilius Hadiel, filij lachxerach ,filii Melullam filii
Meſillemith filij Immer. Et fratrescorum capira per domos pairuz
fuorum , mille • jepringentiq ſexaginta : potentesfortitudinead
faciendum opus minifterii in domo Dei.Nomen eft Elohim .
De Lenitis autom: Semah'ia filius Chaſub,filii Haszricam , filii
Chafab'ia de filiisMerari.EtBacbacar carpétarius. Hebraicè ha
betur. faber. Singularis enim virtus artis in iſto deſcribitur:
niſi Gt nomen proprium , vt aliqui Hebræi putant.o Galel
6 Matthan'ia filim Miche,filuzich'rifilii Aſaph.Et Hobad'is
filius Semah'ia,filiiGhalal filii Ieduthon :et Berech'iafilius Afe
filii Elcana, quihabitabatin villis Nethophathi. El janitores Sal
lum & Hachub Talmon Achiman : & fratres corum , Salur
caput.Víque ad illud tempus in porta regis vicißim ad orientem ob .
feruabantper vices fuas de filiis Lcw.luxta Hebræum babetur,
E:
 CAPут IX .
Et hucuſque in porta regis ad orientem :ipſi janitores caftris filiorum
Lewi,liciacet in hebræo.Et hinc habentur tria.primum quod
ea quæ icribuntur hic, narrátur de tépore ante captiuitatem
Babylonicam : alioquin non extendiſſet author obferuario
nem ordinis janitorum víque ad tépus tuu ,dicendo & huc
uſque . Alterú quòd authorlibri poft reditum ex captiuitate
Babyionica poſt ordinară diuinú cultum in ( eruſalem , ſcri
pſit hæc:alioquin nó dixiſſet, & hucuſq ; ianitores caftris fi.
liorú Leui in portā regis ad oriété. Habetur tertiò & poft ca
priuicacé Babylonică reparauerunt non ſolaires,ied & nomi.
na: appellauerútenien portā regis vt prius appellabatur por
ta ad orientem . Salli:m filius Chora fily Eb'ia[aph filij Corach
U fratres eius pro domo patris ſuiCorchita ſuper opus miniſterü, cu
ſlodes veſtibulorum tabernaculi teſtimonij.Parui refert quod He
braicè habetur.cuftodes liminum tětorij.in idem enim redit ſen
{ us. o familia corum per vices caftrorum domini cuſtodientes in
troitum.luxta Hebræú habetur.& patres eorum ſuper caftra Icon
houah cuftodes introitus . fignificatur enim quod & ipfi & pa
tres eorum habuerunt officium cuftodiendi introitú.Et Pine
chas filises Eihazar erat dux corum coram domino.Hinc clarè ape
parec quòd recenſer author prifcum ordinem ſeruatú in ter
ta promiſsionis,qui poftea tráfatus eſt in leruſalé. ifte enim
Phinees fuit fummus facerdos: & propterea dicitur dux co
tum corá domino.Et deficit.cum co . Ita quòd ſignificatur Phi
nees dux Super Leuitas corā lehouah cú eo Phinees exiſte
te.bonitas fiquidé Phinees deſcribitur in loc g Deus erat cứ
eo.Zechar'ia filius Meſelim'ia janitor porta tentorii adunationis.
Omnes ipli cleéti ianitores in liminibus , ducentiæ duodecim:
ipfi in villis fuisrecēſiti ſunt. Hinc apparet quod author appels
lac habitatores Ieruſalem non ſolum illos qui iugiter ibiha
bitabant , ſed etiam illos qui tempore vicis ſuæ habitabant
in Jeruſalem . Leuitæ enim narrantur ſcripti ſecundum ſuas
genealogias in propriis villis: & tamen ſupputantur inter ha
biiatores leruſalein ,quia tempore vicis ſuæ habitabāt in le.
Tufalein.quosconftituerunt Dauid Samuel videns in fide ſua.
Iuxta Hebræum habetur.ipfos fundauit Dauid ew Semuel vide's
in firmitate corum.firmitas iſtius ordinis à Samuele prius , &
poſtea à Dauide fundamentum habuit. Et bene nota quod
non ordo,fed firinitas fundata dicitur à Samuele & Dauide.
Et ipfi c filiicorum in portis domus domini, & in tabernaculo via
X* cibus
 PRIMI PARALI.
cibus fuis.Hebraicè habetur.domus tentori in cuftodiis. appos
tiuè enim legitur,declarando cuſtodias corum efle in oftiis
domus domini non immediatè , ſed in oſtis domorum quz
eraar circa tabernaculum . Quod magis declarando ſubion
git. Ad quatuor ventos erät ianitores:ad orientem ,occidente ,aqus
lonem & meridiem.Cum enim templum vnica effet porta có
centum , oftiarij ad quatuor mundi plagas decreti,teſtantur
quòd non de portis templi,ſed de portis fepti circa templum
eft ſermo. ſeptú enim illud quatuor portas habebat ad qua
tuor cæli plagas. Fratres autem corum in villis (uis erant , or
niebant in fabbatis fuis de tempore vfque ad tempus. Iuxta Hea
bræum habetur.ad veniendum in feptem diebusde tempore in të
pus cum iftis. Non diciturquod fabbato veniebant , ſed quòd
feptimo quoque dicveniebant.matabantur fiquidem fingo
lis ſabbatis ſecundum vices ſuas:ſcd qui venturi erant,venie
bant feria ſexta, in qua licebat iter agere. Et iſti ſont qui in
quarto libro regum cap.u. appellati funt ingredientes lab .
bati & egredientes ſabbati.Vnde & hic dicitur quod fratres
corum in villis ſuis erant adveniendum de tempore in tem
pus cum iftis exituris.viciſsim enim mutabantur. His quatuor
Leuitis creditus erat omnis numerus ianitorum.Hebraicè habetur.
Quia in fide illorum quatuor potentium ignitorum , ipfi Leuita , De
ſcribitur numerus principum ianitorum , dicendo quòd crát
quaruor de numero potentium . & ne putaretur quod eflent
ſacerdotes,explicatur quòd ifti quatuor priocipes erant le
vitæ.ccrant fuper exedras esu thefauros domusdomini.Hebrai
cè habetur. erüt fuper aulas, o fmperthefauros domus Elohim .
Narratur iſtorum quatuor cura multiplex. & fubiúgitur. Per
gyrum quoque templi domini morabantur . luxta Hebræum ha
betur. Et in circumitibus domus Elohim dormient,Hocde voioer
Lis Leuitis ia nitoribus dicitur. Et ratio loci in quo dormie
bant ſubiungitur.in cuſtodiss ſuis,vtcum tempus fuiffet , ipfi ma
ne aperirene fores.Hebraicè habetur. quia fuper eos cuſtodia, ca
ipfi fuper clauem & in mane in mane. Multiplex ratio redditur,
tum quia cuſtodiæ onus erat ſuper cos,cum quia corum erat
vſus clauium ianuarum : de quo vfu ſubiungitur quòd erat
de manc in mane.
Decorum grege erant.Parui refertquòd Hebraicèhabetur.
Et de eis ſupervaja miniſterij. Leuitæ demonſtrantur : patrator
enim quòd Leuitæ erant ſuper vaſa miaiſterij, in numero enim
infore.
 CAPVT IX . 946
inferebät ca au in numero efferebat ea .Deipfis & qui credita ha
bebät vtéſilia ſanctuarij.Iuxta heb.habetur. Er decis prafecting
vaſa, upomniavafa fanétitatis.Duo genera vaſoru cágútur.
primú in comuni:alterum io ſpecie ,vaſa ſcilicet ſanctitatis.
Et vtraque ſub cura Leuitarum fuiſſe nec folum vaſa ſed etiá
ses ſacrificandæ ſub eorundé cura deſcribuntur:ná ſubiungi
tur. & fuper floré a vinum oleü cthus Q aromata . Florem
auté intellige doré farioæ qui in vulgata æditione appella
tur ſimila. De filiis autem ſacerdotum , vnguenta ex cromaribus
conficicbant.Diftinguuntur officia filiorú facerdotum ab offi
ciis Leuitarum relatiuè ad vltimò narratum , videlicet aro
mata. dicitur enim quòd officium filiorum ſacerdotum erac
cóponere aromata . Nec eſt facile fingere vocabula correſpo
dentia hebraicis . Nam hoc in loco ſcribūtur dútaxat cres di
aiones:prima nomen verbale ,ſecunda nomen abſtractum , &
tertio aromatibus,ita q tam nomé verbale quàm nomé ab
ſtractú aromatis eft: finge ſi potes.fed fenſas eft quòd filij fa
cerdotum erát cófe & ores copofitionis pro aroinatibº. Eteft
ſermo de aromacibus chymiamatis , quod offerebatur Deo
intra téplū in altari thymiamatis. Matthith'ia aurē Lcuita pria
mogenitus Salum Corchires,prafeétuserat corum qua infartagine
frigebatur.Iuxta heb.habetur.in fide fuper opus fartaginã.nore.
ftringendo tamen fartaginis nomen ad fritorium :ſed frixo
rio fimilia uaſa incelligendo. Porro de filiis Ceharhitarum de fra
tribus eorum erant mper panes propofitionis: ve nouos per ſingula
ſabbata prepararët. Non erat officium filiorum Cehath , po
nere panes propoſitionis,ſed præparare: hoc enim erat Leui.
tarum, illud facerdotum .
Hi ſunt principescantorum perfamilias Lewitarum qui in exe
dris morabantur, ita vt die ac nocte iugiter ſuominifterio deſeruirét.
Iuxta hebræum ſcribitur epilogus prædictorum habitátium
in Ieruſalem . Tertiò enim repetitur pronomen iſti : & pri
mum repetuntur cantores. ifti cantores capica patrum Leui
zis in camcris licentiati:quia die note super cos in opere. Tres
fuerunt deſcripti cantores principes iuxta tres filios Levi : &
illos iugiter fuiſſe in templo dicit quia onus operis diuini
cultus cam dic quàm nocte erat ſuper eos . Et nifi aliquis
cultus fuiſſet no &te exhibitus per Leuitas, non ſcriptung
fuiffet die ac nocte. Et dicuntur licétiari,hoc eft licitè liberi
abegeribus Leuitarum ad quæ viciſsim tenebantur Leuitæ,
Xx ij Deinde
 PRIMI PARALI .
Deinde immediatè fubditur.Ifti capita patrum Legitis fecüdung
natiuitates (was.Demonſtrantnr præparrati Leuitæ in torprç.
di & is officiis quò ! fuerunt capita familiarum Leuiticarum
ſecundum naturales eorum origines . Et demuin ſubditur.
capita ista habitarunt in Ieruſalaim Huc tendebat intentio to ..
tius iftius tra &atus. & demonſtrantur capita omnia prænar
rata ,& non Leuitarum tantum .
IN Ghibhon autem cõmorariſunt Abi'ghibhon lehiel: O nomes
IM vxoris eius Mahac ha . Filius autem eius primogenitus Habden:
« Zur & Cis, & Bahale Nero Nadab.Et Gedor Ach'io,o
Zechar'ia o Mic'loth. Mic`loth autem genuitSim’am : & etiã iph
è regione fratrum fuorum habitauerunt in Ieruſalaim cum fratribus
fuis. Ner autem genuit Cis, & Cisgenuit Saul: & Saul genuit les
honathan & Malchiſuah @ Abinadab & Esbahal. Filius autem
Iehonathan Mcrib’bahal:6 Merib'bahal genuitMicham.Filii es
tem Micha: Pithon @ Melech @ Thach'reah . Acham autem ge
nuit Iah’ram , et lah’ra genuitHalemotho Hazmaneth Time
ri:Zimri autem genuit Mozam.Moza autë genuit Binham :o - Re
phaia filiuseius,Elhafa filius eius, Azel filiuseius. Azeli autëfse .
tunt ( ex filii: Gifta nomina eorü, Hazricam primogenitus eius @
1i (mahel Sehar'ia,& Hobad'ia, & Chana ifti filij Azel.Re
petitio eft fcriptorúin præcedenti cap .& prima quidem pars
repetitur ad adiungendú ex tribu Ben'iamin nonnullos ha
bitatores leruſalem :fecunda auté de linea Saulis , ad incto.
andam hiftoriam tranſlationis regni de Saule in Dauidem .
intendit enim author librihuius ( vt ſcripta teftantur) gefta
per lincam Dauidis regum ludæ narrare ſuppleodo omiſſa
in libris regum .
CAPVT X.
Eliſhim autem pugnawerunt contra Ifrael : fugerint
que viri Iſrael à facie Pelifthim , & ceciderunt inter.
fefti in monte Ghilboah . Affecutiquefunt Pelifthim
R Saulem & filios eius: & percußerát Peliſthim lo
nathan & Abinadab a Malchifuach filios Saulis. Et aggravatum
eft prælium fuper Saulem :inuenerintque cum ſagittarii in arcu,
timuit a ſagittariis. Et dixit Saul ad armigerum fuñ ,euagina glas
dium tuu @ perfode me illo ,ne veniae incircüciſi ifti @ iludātmie
hi:& noluit armiger eius,quia timuit valde : arripuit iraque San!
gladium o cecidit fuper eum . Viditquearmiger eius quod morta
effet Saul: @cecidit etiam ipſe ſuper gladium mortuus eft, Hi
ftoria
 CAPVT x. 347
ſtoria hæc fumpta eft ex vltimo capitulo primi regum : pro
pter quod pauca reſtant declaranda. Mortuiſque est Saulo
ires filii cius, o tota domus illius pariter concidit. Intellige hanc
fimulcatem non ſecundum termioum , ſed ſecundum viam :
hoc eft quod ex cunc coepit ruina cotius domus Saul , quæ
terminata eft occiſo poft aliquot annos Isboſeth . Author e
nim libri caciturus regnum isboſeth , narrat ruinam domus
Saulis fimul cum Saulis morte. Quod cum vidiſſent viri Iſrael
$
qui habitabant in campeſtribus,fugerüt: Saulac filiis eius mor
quis,dereliqueruntvrbes ſuas , hac illúcque diſperſiſunt . lux
ca Hebræum legendum eſt. Er viderunt omnis vir Iſrael qui in
valle quòd fugerunt,& quòd mortuus eft Saul @ filii eius: de
reliqueruntciuitates fuas & fugerüt, vencrintquePelifthimcha.
birauerunt in cis. Sententia eft clara & tractata vbi fupra.
In craſtino autem . poſt mortem Saul . venerunt Pelifthim ad
expoliandum interfectos : inuenerunt Saule filios eius iacentes
in monte Ghilboah. Spoliauerúntque eum tulerunt caput cius
arma cius: G miſerunt.capuc Saulis.in terram Peliſhim per cir
cumicum vt ostenderetur idolorum templis. Hebraicè habctur.ad
annunciandum ſculpeilibus eorum & populo. & fignificatur non
fimplex nunciacio ,ſed læta atque feſtiua.Et poſuerunt arma e
ius in domo Dei ſui:& caput eius affixerunt in domo Dagon.Tan
dem poft circumlatum caput Saulis , affixum eft in templo
Dagon in honorem ipfius Dagon , tanquam ab eo ſubactus
fuerit rex Saul .
Asodiuit autem tota labes Ghilhad, omnia que fecerant Peliſt
him Sauli. Surrexeruntque omnes viri fortes : @ tulerunt corpus
Saul & corpora filiorum eius.proculdubio abfque capite Sau
lis . attulerunt ca in labes: fepelierúntque offa eorum ſub arbore
in Iabes,o iciunauerunt ſeptem diebus .
Mortuus eſt ergoSaulpropter iniquitates ( isas , co quòd præuari.
catus ſit mandatum domini quod præceperat & non cuſtodierit il
lud. Author libri hæcnon ſcripta in libro regum adlidit:ve
ruin Hebraicè habetur. Et mortuus eſt Saulin mentiri( uo quo
mentitus eſt in Iehouah ,ſuper verbum Iehouah quod non cuftodi
uit. Eteſt proculdubio ſermo de ſermone diuino per Samues
lemn directo ad Saulem de deſtruēdis etiam rebus Hamalec:
vt ſcribitur 1.Reg.cap . 15. Deinde immediatè ſubditur.
& etiam ad interrogandum in Pythone ad quærendum . Et non
quafiuit in Iehovah , interfecit eum .Alterum peccatum Saulis
Xx iij 1criptuin
 PRIMI PARALI.
Ieriprum i.Regum 28. Affertur cauſa mortis eius. Nec cae
set quæftione vltimum verbum ,videlicet & non quæfiuit in
Ichovah :quoniá r.Reg.28.expreffe dicitur, & cõiuluit Saul
dominum : quomodo ergo verificatur quod hic dicitur & nó
quæfiuit dominum ?Solutio eftquòd quia Saul non perſeue
fauit quærendo à domino,ſed diuertit ad quærédum in fy
thone, idco verificatur quòd non quæfiuit in Iehouah : reli
gio enim non perſeuerans non eft religio. O träftulit regnum
ad Dawid filium Iiſaj, in morte quidé Saulis inchoatiuè ( quia
tunc incepit Dauid regnare ip Hebron) infra o& o autem
annos complete.
CAPVT XI.
Ongregatus eft autem totus Iſrael ad Dauid in Cbebi
ron dicendo:ecce ostuum o caro tua (umus. Heri quo
que & nudiuftcrtius etiam cum effetrex Saul , tu elas
cducens & reducens Iſraelem : dixitque dominusDeus
tuus tibi,eupaſces populum meum Ifrael, & tu cris dus fuper eum .
Feſtinat author ad Dauidisregnum ,inchoandoab initio re
gni Dauidis ſuper totú Iſrael: quod fuit poſt ſeptem annos
a morte Saulis.Geſta igitur fcripta. 2. Reg .s.iocipit nar.
Tare :quç ibi declarauimus. Venerúntque omnes feniores Iſraelad
regem in Cheb'ron , & percußit cum eis Dauidfédus in Cheb’res
coram domino: vnxeruntqueDanidem in regem fuper Ifrael, iuxis
fermonem domini in mami Semuclis ve hinc intelligamus popu
lum innixum authoritati diuinæ per Samuelem manifeftatę,
yoxiſſe in regem Dauidem .

A vbi erant tebuſai habitatores terre, ftatim enim Dauid ad

conftituendum fibi regiam ſedem in leruſalem properauit.
Dixcrúntque habitatores lebusDauidi,non ingrediere buc. Hinc
clarè habetur Iebuſzos negaffe Dauidi ciuitatem , vel faltem
arcem Sion.ex eo enim quòd fubditur. O cepit Dauid ercem
Sion ,ipsa eſt ciuitas Dauid.nec dicitur & cepit Ieruſalem , in
nuitur de arce erat quæftio :volebant enim lebuſæi tenere
arcem ,quam tamen præcipuè petebat Dauid . Dixit autem
Dawid, omnispercutiens iebuſeum in primis, erit princeps & dux .
lusta Hebræum habetur.erit in caput in principem.his enim
titulis intelligimus principem totius exercitus fignificari.
ev afcendie inprimis Ioab filiu Zeru'ie , o fuit in caput. Ecce
quomodo
 CAPVT XI. 343
quomodo Ioab lucratus eft principatum .
Habitauit autem Dauid in arce: idcirco vocauerant eam cio
witatem Dauid . Aedificauitq; ciuitatem à circumitu,à Millo vfque
ad gyrum :Coab autem reliquum ciuitatis extruxit . Hebraicè ha
betur.vivificauit. De eadem ciuitate Sion eſt ſermo ita quod
rex ædificauit in monte Sion palatium ſuum , & muniuit ple
nitudinem montis circumcirca muro: reliquum autem {pa
cium vacuum montis Sion viuificaſſe dicitur loab , eo quòd
repleuitillud habitatoribus. Nec per hoc negatur quòd ibi
dem etiam ædificauerit domum loab iam princeps totius
exercitus, vt ibi eſſer cum militibus.ad cuſtodiam regis.
Et init Dawid eundo e creſcendo :O dominus exercituum erat
cum co.

rex fieretfuper omncm Iſrael: iuxta verbumdedomini quod lo

cutus eſt ad Ifrael.Iuxta Hebræum particula ifta fic legitur.E.
iſti principes potentium qui Dauidi, qui inualuerüt cum co mregno
eius cum toto Iſrael adfaciendum regnare ipſum ;juxta verbum Ic
houah Super Ifrael. Modú quo adimpletus eſt diuinus ſermo
de regno Dauidis ſuper Ifrael deſcribit:Gmul parrando cau
fam quare fubiú &ti fuerunt principes potentiú in regno D ..
vidis.ex eo enim q, iſti fimul cũ Dauide ex vna parte inuq
lueruntpartim armis parcim attra & u contra totú lſracl in il
lo feptennio quo Dauid regnauit in Hebron , & totus copa
tus eorum teodebat ad hoc vt Dauid regaaret ſuper Iſrael,
ideo fuerunt principes potencium . Etiſenumerus posentium
Dauidis; Iesbaam filiusAhamoni princeps inter triginta. Ex fecú
di regum cap.vigefimotertio fumpta funtfubiuncta . verum
iſte prinus qui hicnominatur lesbaam tilius Ahamoni,He
braicè autem Iafobham filiusChachmoni(vt diximus in 23.ca.
fecúdi regum ) ſi velitera ſonat lalobhau nomen eſtpropriú
iftius primi viri in catalogo fortium Dauidis, manifeftatur
hinc quòd illa verba fcripta in libro fecúdo regum ( videlicet
fedens in ſede fapientificans me) non erant interpretanda,
quia erant nomina propria iſtius viri:nam quod hic ſcribitur
Jarobham blius Chachmoni, & interpretatur fedit in ponulo
filius fapientificantis me, ibi fcribitur loreb Baſebeth Tha
chchemoni, & interpretaturſedés ia ſede fapientificabit me.
hæc enim in vnum atque idem concurrerefacilè patet . Nec
obftat quad ibidem rublicus ipfe Hadiao Heznica : quia ibi
Xxiiij aliud
 PRIMI PARALI.
aliud nomen eius explicatur adiuncto nomine patrio.Ecco
firmatur effe nomen proprium : quia in ſequenti capitulo vir
antepenultimus priuſquam narrentur viri de Ghaditis, qui
in vulgata æditione vocatur Iesbaá, in Hebræo vocatur la
fobham : quo nomine iſte caput omnium fortium hoc io lo .
co vocatur . quo fit ve non incertum reddatur an primus hic
fit vnus & idem cú primo ibi: nomina enim diuería iam mon
ftratum eſt in octauo cap.non cogere ad intelligendam di
uerſitatcm virorum . Quod autem dicitur princeps inter tri
giota , Hebraicè habetur. princeps fortium . Sinuli titulo infi
gritur primus in catalogo fortium in libro regum , dicendo
caput tertij . opſe leuauit lanccam (uam fuper trecentos interfeitos
vice vna. In libro regum fcribitur quod o &tingentos occidit
vna vice.diuerſus enim occidendi modus interueniffe vide
tur. Ita quod occiſorum numerus comprehédit o &tingentos:
modus autem occidendi lancea comprehendit duntaxat tres
centos. nam hic clarè dicitur quod eleuauit láceam ſuam ſu
per trecentos occiſos vice vna : ibi verò duntaxat dicitur g
occidit octingétos vice vna.alio enim modo occidit reliquos
codein impetu .
Et poft eum Elhazar. Similiter iſte ſcribitur in libro regum
ſçcundo loco.filius patrui eives Ahoites.Iuxta Hebræum babe
tur.filius Dodo Achochi:ipſe inter tres potētes. Etiá in deſcriptio .
ne iftius nõnulla interuenit diffonantia :quia in libro regum
iſte ſcribitur filius Dodo filij Achochi ,ita quòd narratur eius
tam pater quàm auus : hic autem mentio fit patris dicendo fi .
lius Dodo ,ſed non ſubiungitur filij Achochi. ſed dicitur A
chochi,vel quia fubintelligitur filij, vel quia Achochi nomé
erat loci aut cognationis & nó aui: & propterea no oportuit
interponere dictionem filij.Incerta funt hæc , & vt poffumus
diuinamus.Ipfe fuitcum Dauid in Paſdamim , Pelifthim con .
gregati erät ibi ad prælium , & crat ager regionis ilius. Puto inter
pretem optinè vertiſſe Hebraicam phraſim qua fcribitur.
O fuit pars agri pleni . vt nomine partis intelligatur regio, &
lignificetur q regio illa erat culcus ager. Quod aute iubdi
tur.bordeo. & in libro regum dicitur lentibus,non cõrrarian
tur: quia diuerfæ ſunt hiſtoriæ. nam ibi ſcribitur ager plenus
lene bus in geſtis tertij ,hic autem ager plenus hordeo in ge
ftis ſecundi:vtpatet intuenti contextum . fugerata; populus à
facic P «lifthinorum . Hic fatit in medio agridefendit cum ,
percußit
 CAPVT XI. 349
percußit Pelifthaos.Iuxta Hebræum habetur. Etfteteruntin me
dio partis G fecerunt euadere cam , o percufferunt Pelifthinos : 6
Saluauit dominus ſaluatione magna. Quia di& um eft ifte erat cu
Dauide,ideo ſubiun & um eft inoumero pluralı fteterúc . Ad
mirabilis tamen a &io iſtius narratur in libro regum : & pro
pterea ipfi attribuitur vi &toria hæc.
Defcenderunt autem tres de triginta principibus ſuper petram ad
Dauid ad Speluncam Hadulam .Omittitur tertius Samma icri
plus in libro regum : & tranfitur ad tres præcipuos inter tri .
ginta. Pelifthim caftrametati crant in valle Rephaim . Porro De
uid cūc erat in præfidio. Hebraicè habetur.in arce.Sed paruire
fert : quia arcem naturalem quam rupes efficiebat fignificat
munitam præfidio milicum.cprefeétus Pelifthinorum tüc erat
in Bethlechem , Deſiderauit autem Dauid dixit: quis propinabit
mihi aquă de puteo Beth’lochem qui eſt in porta? Irruperuntq;tres
in caftra Pelifthinorum , hauferunt aquam de puteo Beth'lechem
qui eſt in porta, o portaucranio attulerunt ad Dauid : & noluit
Dauid bibcre cam ,ſed libauit eä domino.hoc eft obtulit illam in
ſacrificio diuino.Et dixit,abfir ve in conſpectu Deimci hoc faciã.
Iuxta Hebræum habetur. abfit mihi ab Elohe meo à facere hoc.
Horrétis funt verba, deinde immediatè ſequitur.num fangui.
nom virorum iftorum bibam in animabus corum , quia in animabus
ſuis attulerunt eam ?o noluit bibcre cam.Rationé reddie manife
ftam quare horruerit bibere aquam illam . Et ex hac ratione
infinuatur quòd Dauid non eo animo dixerit ſe cócupiicere
aquá Beth'lehem vt viti fui irent pro ea : fed vtcõringit ape
suit appetitum ſuum ,tres auté viri injuísicófidentes in agi
litate, fortitudine & dexteritate iuerút in animabus ſuis:loc
eft cxponétes proprias vitas periculo har fecerüttres potentes .
Abifai quoquefrater Toabipfe fuit capul triune, cip filenauit
lanceam ſuam ſuper trecentos interfectos: & ipfe erat inter tresno
oinarißimus. Hebraicè habetur. einemēinter tres.hoc eſt in
ter iſtos trespræcipuos erat nominatus nomine gloriæ.Inter
tres ſecundus inclytus, o princepseorum . Hebraicè habetur. Ex
tribus in duobus eſt honoratus,q fuiteis in principem.Explanacur
gloria Abiſui inter tres præcipuos : quòd videlicet inter eos
non erat ſecundus auttertius, ſed inter iplos tres honoraba
tur à duobus: & ad hoc magis explicandü fubiungitur quòd
fuit cis in principem . veruntamen vfque ad tres primos non per
uenerat. Hebraicè ícribitur.Q vfquc ad tres non venir. Fuit
cuim
 PRIMI PARALL.
enim Abiſai princeps ſecundæ trinitatis fortium ,non tamen
peruenit ad primam fortium trinitatem , quæ fimpliciter &
abſolutè conſtituebat tres forces:quorum duo duotaxat ſunt
hic nominati.
Bene’ia felius Leho’iadah filii viri fortitudinis magnus operi
bus de Cabzsel: ipse percußit duos Ariel Moab . Dictio Hebraica
reli&a eft:cú potuillet interpretari leones, hoc eſt viros for
tes ve leones.O ipſe deſcendit & percußit leonem in se dio puici
in die niuis.Et ipse percußitvirum Aegyprium virum melura quin
que cubitorum , & in manu Aegyptij cratlancea ficut licia orien
sextorü: deſcenditſ; ad cum cum virga,& extorſit laceam de mans
Acgyptij,oroccidit eum lancea eius.Hæc fecit Bena'iahu filius fe.
ho'iadah:qui crat inter tres robuftos nominatißimus.Hebraicè ba
betur.Oy ei nomen inter tres potences. in quorum numero erat
Abiſai. Intertriginta primu .. Hebraicè habetur. Ex triginta ecce
öpfe honoratus .Recole quòd iſta trinitas in principio carrata
eſt deſcendiſſe ex triginta: & propterea iſte Benaias glorio
fus in hac trinitate,honoratus dicitur ex triginta. veruntamé
vſque ad tres non peruenit. De prima trinitate eſt fermo.pofuite
que eum Dauid adauditionemſuam .
Potentes autem viribus:Hafielfrater Ioab,Elchananfilias Do
do de Beth'lochem . Sammoth Charorites :Chelez Pelonites. Hara fi.
lius Hicces Thecohites: Abihezer Hanthothites. Sibbechai Chuſs
thites:Hilai Achochices, Maharai Netophathites:Chelcd filises Bé
hane Netophathites.IthaifiliusRibai de Ghibha filiorum Bin is
min : Bena'ia Pir'hathonites. Churai de torrentibus Gahar: Abiel
Harbathiches. Harmaneth Bacharumites: El'iach'ba Sahaberi
tes. Fili Sem Ghizonites: Ionathä filius Sage Hararites.Achi'ans
filius Sachar Hararites: Eliphalflius Vr,Chepher Mecherarhites:
Achi'sa Polonites, Chexro Charmelites: Naharai filius Ezbai.loc!
frater Nathan : Mibchar filius Hageri. Zeloc Hammonites: Na
charai Berochiles,armiger Coab filijZeru'ie.Hira li'therites :Ghs.
reb li'cherites. Vri'ia Chitthites: Zahad filiusAch'lai . Hadina
filius Siza, Reubeira caput Reubenitarum , & cum eo triginta.Chu
nan filius Mahacha, o loſaphat Mitthenites. Hazi'ia Hafthera
thites: Samah lehiel, filij Chotam Haroherites. led bacl filius
Simri : & locha frater eius Thizites. Eli'el Machauim , oleribai
Gloſan'ia fili Elnaham :0 . lithma Moabites . Eli'cio Hobed:
Olahafuel Mezoba’ia ,
CAP .
 359
CAPVT XII,
I ſunt autem qui vencrunt ad Dauid in Zic'lag cum
adhuc fugeret .Parui refert quòd hebraicè habetur.
adhuc retentă a facie Saulfili Cis. tempas enim quo
Dauid retinebat ſeipſum in Siceleg Peliſthinorū
timcns Saulé deſcribitur . qui erant fortißimiorgwegüpugna
tores. Hebraicè habetur. ipfi inter potentes auxiliatores beli.
Non qualeſcunque adiutores, ſed potentes deſcribuntur.
Armati arci ,dextera e ſiniſtra iacientes lapides: O fagittasarcu .
Magna laus iſtorum in vfu arcus tá emittendo lapidesquàm
fagittas ſcribitur, dum vtraque manu ad hæc ſcribuntur vci.
de fratribusSaul. hoc eft vt exponitur fubiungendo. ex Bin'
iamin.vt hinc intelligamus etiam viuéte Saule propriosSau
lis contribules iuiffe ad Dauidem . Dux Achihexstoloas filių
Semaha Gbibhathites, & Ieziela Pelet filojHarmaueth : & Be
racha, eu Iehu Hanthoshites. Erliſmah’ia Ghibhonites, potensin
triginta G ſuper triginta. Ifte ideo inter triginta & ſuper crie
ginta laudatur potens, vt intelligamus quod ipſe erat vous
ex tribus fecundæ crinitatis. Iirmc'ia lachazielo locha
nan ,o lozabad Ghederathites. Elhuzai @ I crimoth & Behalia
6 Semar'iahu : sephatsahu Charmphites.ElcanaGlifi'iahu
& Hazar'el & Tohezer & lafobham Chorchires . Et Iohela
Zebad'iafili I crocham de Ghedor .
E. de Ghadiris transfugerunt. Hebraicè habetur. diuiſi fue
runt ad Dauid. ſed ſententia in idem redit : ſignificatur enim
quòd iſti ſegregauerút ſe à regno Saulis cundo ad Dauidem
profugum à facie Saulis.cum lateret in deferto.Hebraicè habe
tur..ad arcem in defertum . lncellige tamen arcem naturalem
quam rupes facit , potentes fortitudine, viri exercitus ad bellum ,
vientes clypeo & lancea : facies leonis faciescorum . impauidi ac
terribiles. & quafi caprea in montibus ad feftinãdum .Hixer dux:
Hobad'ia fecundus ,Eli'ab tertius. Miſmanna quartus, Tirme'ia
quintus, Hatthai ſextus,Elielſeptimus.lochanan octauus,Elzabad
nonus: lirme’jahu decimus,Machbanai vndecimº.Ifide filysGhad
duces exercitus. Omnis excluditur ambiguitas totius præce
dentis clauſulæ quo ad genus prænarratorum viroru . nouif
fimus centū militibus pracrat, maximus mille.Juxta Heb ha
bei. vnus per centū paruus, o magnuspermille. Sic iacet in He.
bræo abſq; nullo adiuncto verbo.iungitur.v.hæc clauſula p
scdéci: videlicet ifti ex filiis Ghad duces exercii ', yn'p cétú
paruus
 PRIMI PARALI.
paruus & magnusper mille. Et eſt ſenſus quod omnes ifti
vndecim fuerüt duces exercitus de numero eorum quorum
ynuſquiſq; erat centurio fierat paruus dux ,aut erat tribunus
ſi erat magous dux : intelligendo per tribunum prafectum
mille militibus. Vbi prudens lector aduerte duo .alterum
quo i narratnr ducatus iſtorum , non qui tunc (quando Das
vid fugiebat à Saule ) ſed qui pofteaquam Dauid factus eſt
rex datus eft eis.alterum quod hincioginuatur ordo exerci
tus ſeruatus iu regno Dauidis: videlicet quod duces exerci:
tus fic decreuic vt inioimieſſent centuriones, maximi autem
tribuni.Et perhos intellige multos gradus mediorú ducum
exercicus. isti ſunt qui tranſierunt Larden menſe primo, ipfe
plenus crat fuper omnes ripas (uas: @fugauerunt omnes quimors
bantur in vallibus ad orientem occidenté.Laudanturifti Gha
ditæ ſed quando & quomodo res hæc gefta fuerit, nefcitur.
Venerunt quoque de filiusBin’iamin @ichuda ad præfidiam in
quo morabatur Dauid. Hebraicè habetur. vfque ad arcem ed
Dauidem.Significanter deſcribuntur ex Ben'iania & iuda fi .
mal venientes ad Dauidem vſque adipiam rupem in qua te
feruabat Dauid profugus, ad infinuandum quod ex impro.
uiſo venerunt ifti. Egreſſusý; eft Dauid obuiam cis. Hebraicè
habetur. Et exiuit Dauid ad facieseorü.venerat enim vſque ad
ipíam rupem .Qait. Hebraicè habetur. O reſpondit & dixit
cis. inquirentibus enim cum reſpondit ſi pacifice veniftis ad me
vt auxiliemini mihi,cor meum iungatur vobis. Legendum effet.
iungetur.affirmat liquidē Dauid le ex corde complexurú eos
fi adintoresveniunt.Si autē infidiaminimihi pro aduerſariis mer.
Hebraicè habetur. fi ad decipiendum meanguftatoribus meus
abſque iniquitate in palmis meis, ſubaudi tradituri me veniſtis.
Dubitabat enim Dauid : & militari libertate vtitur in primo
ſermone cum eis . videat deus palrum noftrorum & iudicet. He
braicè habetur, videbit Eloha patrum noſtrorum o increpabil.
Reſeruat Deo iudicium cordiú & vindictam . Ex quibus ver
bis apparet quòd Dauid vero fuerint corde fuſcipiebat eos:
prædicédo tamen eis diuiná vltionem immo increpationem ,
fi cuin dolo veniebant. Spiritus vero domini induit Abiſai prins
cipem inter triginta . Iuxta Hebræum habetur. Et fpiritusinduit
Hamalai principem potentium . Non dicitur fpiritus domini ,
fed fpiritus abfolutè. fignificatur enim interno quodam im
pulſu prodeunte extra actum Hamaſai: & propterea deſcri
bitur
 CAPVT XII. 350
bitur ſpiritus induens . ſpiritus quidem ad fignificandum in
ternum impulſum : induens autem ad figniticãdum exterio
rem illius apparentiam diffuſain in corpus ipfius Hamaſai.
Gait. Hoc addidit pro claritate interpres. cuiſumus ô Dauid
G tecum futuri fili Ifai. Hebraicè habetur.tibi Dauid o tecum
fili Iſai pax. Reſpondet pro omnibus iſte accenfus benigni .
tate Dauidis & illius fiducia In Deo . Deinde immediatè fe
quitur. pax tibi pax adiutori tuo, quia adiuuit te Eloha tuns .
Tertio imprecatur pacem cum tali geftu ex interno ſpiritu
prodeunte ,vt Dauid crediderit eos venire coadiutore libi.
Suſcepit ergo cos Dauid & conftituit cos principes turma. Hoc po
teft verificari ex túc,rectius tamen intelligitur verificari poſt
aſſecutum regnum :quoniam tunc tá pauci erant ve totprin
cipibus deeſſent ſubditi. nunquam enim viuente Saule nu
merus militum Dauidis exceſſit ſexcentos : vt libri regum hi
ſtoria narrat.
Porro deMenaſſe transfugerunt ad Dauid cum venirct cum Deo
lifthinis contra Saulad prælium ,& non adiuwit eos: quia inito con
filio remiſerunt cum principesPelifthinori dicendo, in capitibus no
Noris transfugict ad dominum fuum Saul. Hiſtoria hæc narratur
1.reg.29 . Quando reuerſus eſt in Zic'lag transfugerunt ad eum de .
Menage Hadna, a Tozabad , Indihael, Michael,o lozabad,
& Elihu ,« Yillethai. Declarando quod dixerat cum veniret ,
explicat quòd illud quando non fuit in eundo ad caftra, ied
in cuodo ad Sice ! eg : quod pro claritate maiori interpres di
xit reuerſus eſt. Narratur ergo quòd iſti de Menaſſe venerút
ad Dauidem tempore quo Dauid abie &tus à ſatrapis Pe
lifthinorum ibat in Siceleg. principes militum in Menaſſe.Iuxt2
Hebræum habetur . principes milliü qui in Menaſſe. Magni val
de deſcribuntur ifti, qui capita non cemtum , fed millium di
cuntur. Et ipfe præbucrunt auxilium Dauidi aduerſus larrunculos.
Hebraicè habetur. focietatem . ſed proculdubio fignificatur
coetus Hamalecitarum qui incenderant Siceleg, quem per
ſecutus eſt Dauid : vt ſcribitur.v.reg. 30.quia potentes forritse
dine omnes ipf : a fakti ſunt principes in excrcitu . Intellige poſt
affecutum regnum . Quia in tempore per fingulos dies veniebant
ad Dauid adauxiliandum ci. Tria tempora Dauidistraciat au
thor hic. primum quo viuente Saule Dauid profugus ſerua
tus eft & auétus: & de hoc ha&enus habitus eft fermo.Alie
rum tempus quo mortuo Saule Dauid segnauis in Hebron ,
longaq ;
 PRIMI PARALI!
longaſ; concertatio fuit inter domum Dauidis & domun
Saulis : & de hoc tempore dicitur quod per fingulos dies ve
niebant ad Dauidé.vfquédum fieret grandisnumerus quaſi exer
citus Dei.Hebraicè habetur . vſque ad caftra magna ficut caftra
Elohim . Augmentum militum tantum patratur quod per
uenit ad coolticucndum exercitum ſicut exercitum Elohim .
Etſi nomine Elohim intelligimus Deum , augmentú hocin
telligendú eft víq; ad cépus quo Dauid factus eſt rex totius
Iſrael inclugue : quoniá cúc habuit caftra ficat caſtra Dei que
habuerat tam Moſes quam loſue.Si vero nomine Elohim in .
telligimus potentes priocipes ,ſenſus eſt quod quotidie anze
bantur milices Dauidis in Hebron regnantis, vſqueadeo ve
conſtituereot exercitú iuxta magnitudinem exercitus foliti
apud priocipes mundi . fignificatur enim per hoc q augme.
tú fuit cantum g peruenit ad quantitate ordinarii exercitus.
Stiſuntnumeri capitum expeditorum ad exercitum ,qua venerit
Icon
ad Dawid in Cheb’ron, ve transferrent regnum Saul ad cü iuxta
verbü doncini. Filii Iehude portantes clypeum haftam : ſex mil
lia Gotingenti eépediti ad exercitā.De filiis Simhon polentes fer
titudine ad exercitus : feptem millia centum.De filiis Lewi qua
twor millia & fexcenti,EtIchoʻiadah dux deftirpe Abaren:& cü
co tria millia & feptingenti. Tertium tépus (videlicet quo Da
uid poſt ſepténiú in Hebron cóftitutuseſt rex ſuper vniuer
fum Iſrael) tra & atur. Et Redoc puer egregie indolis. Hebraicè
habetur.puer potensfortitudine: & domus patris eius principesvi.
gintiduo laudatur enim tum á propria perſona,tum à cot prin
cipibus domus paternæ . De filiis autem Bin'iamin fratribus
Saml tria millia:magna enim pars corum adhucfequebatur domum
Saul: Hebraicè habetur.Qadhuc muleitudo corü cuſtodientes CH
ftodiam domus Saul. Ratio redditur paucitatis eorú qui vene
sunt ex tribu Ben'iamin ad cóftituendum Dauidem regen :
quia mulcitudo virorum militarium illius cribus etfi non pu
goaret aduerſus Dauidem , ſeruabaot tamen adhuc familiam
Saulis,tanquam illam cui ex ſuecellione debebatur regnum .
viuebat enim tunc filius Ionathæ Mepbiboſeth . De filiisvero
Eph'raim ,viginti millia & oétingenti:potentes fortitudine,virino
minati in cognationibus fuis.Et ex dimidia tribu Menaſis, decem et
octo millia:qui nominati fuerunt per nomina vt venirent ad confti .
tuendum regem Dauidem . Er de filiis Lifafchar viri eruditi quino
Merantfingula tempora, ad precipiédum quid facere deberetIfrael.
Hebraice
 CAPVT XIL. 355
Hebraicè habetur.fcientes inteligentiam temporibus,ad fciendum
quid faciet Ifrael. Prudentia aſcribitur filiis Ifachar politica:
qua videlicet tanta intelligentia vigebant vt ſecundum tem
pora ſcirent qnid expediret vniuerfo Iſraeli.eft enim prudé
tia circa fingularia: ac per hoc prudentia politica circa Gin
gularia communia reipublicæ. principes corum ducenti, omnis
autem reliqua tribus confilium corum ſequebatur. Hebraicè habe
tur. & omnesfratres eorum fuperosporum . Fratres corum Iſrae .
litas intellige adhærentes confilio ſapienrú de tribu Iſachar.
Et hiacinlinuanturduo . alterú quod iftorum prudentiæ oo
eſt viſum infra illud ſeptennium concurrere tribus Ifrael ad
cöftituendum Dauidem tegem : alterum quod poſt ſepten
oium cenſuerunt iſti prudentes vt omnes tribus conuenirée
in Hebron ad conſtituendum Dauidem regem . propterhoc
cnim narrantur duo : & quod ipli veneruntad Dauidem , & c
quòd ex ore eorum pendebat omnis Ifrael. DeZebulun egre .
dientes ad exercitum difpofiti ad prelium in omnibusarmisbelicia
quinquaginta millia : Gad ordinandum fine corde duplici. Er de
Naphthaliprincipes mille : & cum eis cü clypeoo lancea triginta
Septen millia.Et de Danitis preparatiadpralii, vigintiocto millia
& ſexcents. Et de Aſer egredientes ad exercitum & in acie prouo
cantes,Hebraicè habetur.ad ordinādum bellü.hoc eft ad ordine
prælii fuftinendum periti ſeu exercitati.non parua fiquiderm
militum laus eft præliando fiftere in ordine.quadragintamil.
2 lia . Et de trans Tarden de Reubenitis ar Ghaditis & dimidia trie
bu Menaßis cum omnibus armis exercitus bellici, ecntum & vigine
ti millia .
Omnes ifti viri bellatores et expediti ad pugnandum .Hebraicè
habetur.viri belli cultores ordinis, proculdubio militaris . corde
perfecto venerunt in Cheb'ron ad conſtituendum regem Dauid (u
. per totum Iſrael: & ctiam omnes reliqui ex Ifrael vno corde erant
pt rex fieret Dauid . Ex eo quòd præmiſſum eſt multitudinem
que tribus Ben'iamin adhuc, manfiffe in cuſtodia domus Sau
lis ,fignificatur nomine relidui Ifraelis vniuerſitas Iſraelita ,
sum qui reinaoſerant in propriis domibus præter prænarra
tos ex tribu Ben'iamio : quitamen poſt factum (poft conſti
tutam Dauidem regem ) vertentes neceffitatem in virtutem ,
acquieuerunt aliis obediendo Dauidi. Fuersónsque ibi cum Deo
wide diebus tribus comedentes e bibentes: praparauerant enim cis
fratres corum.Etetiam propinquicis7fque ad lifafchar et Zebulun
 PRIMI PARALI.
Napibali,afferebant panem in aſinis,et camelis,& mulis, et bo .
bus,eſcam farina,palatas, & vuam paſſam ,& vinum ,etoleum , “
boues Qoyes in multitudine: quia iatitia erat in Iſrael.
CAPVT XIII .
Niitautem Dauid conſilium cum tribunis centsris .
nibus, cum omnibus ducibus. Et ail ad totum catum if
vael.Cætus Iſrael appellatur ſenatus omniú prin
cipum lſrael qui erant apud regem in concilio: ná
eis proponit conuocationem populi Ifrael. fi placer vobxo
à domino Dco noftro cgredietur fermo que loquor.luxta heb.babes
tur. fi ſuper vos bonü c à Iehouah Eloha nofiro ſic iacet in he
bræo abſq; vllo verbo.Et eſt ſenſus. fi appono habet vtrue;
videlicet & g eſt vobis bonú, & eft à Deo : hoc eſt fi céle
tis hoc cõducere vobis & eſſe cõforme diuinæ volútati , Des
inde imediatè fequit.mittamus. Déficie vna dictio.diuidemus,
mittemus ad fratres noftrosreſiduos in omnibus terris Iſrael. Modu
mittédi fignificat verbo diuifionis:vt videlicet diuidátur nú
cii ad diuerſas partes mittendi : multitudo enim nupciorum
per hoc infinuatur. Reſidui autem appellantur militares viri
electi:erát evī residui relatiuè ad cēturiones & tribunos qui
crant cú Dauide. Teſtatur enim hiſtoria ſecúdi lib.reg ca.6 .
quòd cógregauit Dauid ex hoc concilio triginta millia ele.
čtorum virorum . Iſti ergo appellantur hic relidui in vrbibus
Iſrael. & ad ſacerdotes & Leuitasqui habitant in ciuitatibusſub
urbanorumſuorum: & congregenturad nos. Et reducamus arcan
Dei noftri ad nos. Nomen eſt Elohæ. Et fignificanter dicit
arcam , ad differentiam tabernaculi fa & i à Moſe : de cujus
tranſlatione nihil dicit.nõ enim requiſsuimus cam in diebus Saul.
Nulli facimus iniuriam : fi enim tempore Saulis regis requi
fiuiſſemus arcam Dei , collocantes cam alicubi: iniuria forte
fieret cum regi ,tum lſraeli,tum loco :ſed quia núquam tem
pore Saulis regis requiſita eſt arca vt collocaretur alicubi,
ideo nulli fit iniuria transferendo eam ad nos in Jeruſalem .
Et hinc inſinuatur quòd arca nullibi habuit máſionem poft
percuſſionem Bethlemitarum niſi in ciuitate ſyluarum : ibi
eniin inuenit eam rex Saul,& ibi dimiſit eam.
Et dixit totus cætus vt ita fieret :placuerat enim ſermoomni po
pulo. Juxta Hebræum habetur. quia rectum verbum in oculis
totius populi. Concordisreſponfionis ratio redditur,quia au
dita à populo huiutin Futura tranſlatio viſa eſtrecta .Con .
grocauit
 CAPVT Xtt .
gregauit ergo Dawid cun &tum Ifrael.in triginta millibus ele Etisi
vt liber regum aperit. a Sichor Aegypti. Fluuius Aegypti có
terminus regno iſrael ſignificatut. vfq; ad introitum Chamath :
ad adducendum arcam Dei. Nomen eft Elohim.de Cir'iab'ie
harim .Nomen eft ciuitatis;latioè ciuitate lyluarum. Et aſcens
dit Dauid @toras Ifrael ad collem Cariarhiarim . Tuýta Hes
bræum habetur. in Bahalam ad Cir’iath’icharim qua Iehudai
10.2 . reg.ca.6. diximus Bahala nomen eſſe regionis ſeu di
Strictus in quo erat ciuitas fyluarum : ita quòd nominatur los
cus & à regione & à ciuitate.ad faciendum aſcendere inde arcat
Dei domini. Heb. habetur. Elohim chouah fiorisCherubino
jum . Aliàs reddita eſt ratio nominum ,& quare dicatur ſedés
is ſuper Cherubim . vbi inuocatum eft nomen eius. Hebraicè
habetur.cuius vocatū eft nome. Et cft ordo literæ ad faciendum
aſcendere inde thecam Elobim cuius vocatú eft nomen lc.
houah ſeſſor Cherubinori. Elohim ſiquidem nomen cómua
ne erat diis omnibus : & ideo ad aliorum deorum differitiant
dicitur cuius vocatū cſt nomen lehouah ( hoc eſt fonseſſen :
di) ſedens iuper Cherubinos . Et cautè non dicit qui cft, ied
cuius vocatum eft nomen.co quòd nec ipſum nomen tetra .
grammaton ſignificar Deuin ficuti eſt, eo quòd nõ tam ipſe
quá multiplex nomen eius notum eft nobis.impoſueruntą ; apo
tam Dei ſuper plauftrü nouuin de domo abinadab. Dictio inter
pretata Dei eft nomen Elohim : & idem nomē reperitur coint
ſubiungitur corá Dco . Huxta auté Ach'io minabāt plaufri .
Porro David @totus Iſrael ludebant coram Deo in omni virtute :et
in canticis,et citharis,& pfalteriis,et tympanis, cymbalis,& t
bis. Venerunrý; vſque ad aream Chidon. Non te moueatg in li
bro regum ſcribitur ad arcam Nachon :eadem enim area hic
& ibiłgnificatur diuerſis nominibus. & extendit Huz ta ma.
num fuam ad tenendum arcam ,bos quippe laſciuiens paululum in
clinauerat cä. Iuxta Heb.habcē.quia declivabāt boues.Expecta
uit deus punire peccatum vſquequo effectus peccati palá fies
ret. peccatum fiquidem commiffum eft cú arca polita eſt ve
henda ſuper plauftrum ( vtpote quæ vehi debebat ſuper hu
meros Leuitarom ) ſed diftulit deus puuitionē vſque ad fen
fibilem effectum peccati:quando videlicet ipſa arca incit
nari cæpit propter boues trahentes.
Iratus eft itaque dominas. Deficit vna diftio :legendőeft. Et
iraius eft furor Ichowah in Hüzzam . Inftar furoris defcribitut
Yy putt
 PRIMI PARALI!

punitio, tanquã repente vehemés, & percußit cum eo quod tetke

siffet arcam . Iuxta Hebræum habetur. fuper quod miſit manum
Swam ad arcam . Non cauſam , ſed tempus intelligo ſignificari:
videlicet quòd vltio diuina fuperuenit quando extenditma
num ad arcam.meritum enim vltionis non fuit extengo ma
nus ad arca : fed illius cauſa,videlicet vehere ſuper plauftrú .
mortuus eft ibi coram Deo. Nomen eſt Elohim . Concriſtatuse
oft nauid. Iuxta hebræú haber. Er ira fuil Dauidi.Magnitudo
triftitiæ excandeſcentiam cauſauit.co quod diuifiſet dominus
Oxam . Parui refert quod hehraicè habetur. quia dimifit Icho
wah. divifionem in Húzza. Ethincinfinuatur quòd percoflio
fuit per modum ſciſſionis.egu pocatus eft locus ille diuifio Huz.
te vſque in prafentem diem . Timuisque David Deum in die ils
dicendo. Nomen eſt Elohim : & fimiliter cum ſubiungitur
arcam Dei: & idem nomen repetitur cú iterum ſubiungitus
arca Dei . Reliqua expofita funt in libro regum . quomodo is ..
troducam ad mc arcam Dei? Et non declinare fecit Dauid arcé Dei
adſe inciuitatem Dauid: declinarea;feciteam addomum Hobed's
edom Ghicchai. Manfisq; arca Dei cum domo Hobed’edom in dome
cius tribus menfibus: @benedixit dominusdomui Hobed'edom
omnibus que habebat.
CAPVT XIIII.
(ſie autem Chiram tex Tyrinuncios ad Daxido lige
cedrina,& artifices parietum & artifices lignorum : ed
ædificandum ei domum . Vide hæc.2.reg.cap.s. Co
M gnouitý; Dauid quod confirmaffeteum dominus. laxta
Hebræum habetur. quòd direxit eum Ichonah inregem fuperil
rach. Ab effe &tu & ab interno motu cognouit Dauid opus
diuinæ directionis in ſe ad hoc vt regnaret ſuper Iſrael.o
ſublematum eft regnum fuum ſuper populum eius Iſrael, Iuxta He
bræum habetur.. quia eleuatum fuis deſuper regnum eiuspropter
populum eius Iſrael. Ecce effe &tus dirc & ionis diuinæ ex quo
cognouit diuinam directionem Dauid , ex eo enim quòd vi
dit eleuatum regnum ſuum propter bonum populi Iſrael,
haufit quòd diuina effet directio, cui cura eſt de bono po
puli Iſrael. Accepitque Dauid adhuc vxores in Ieruſalaim :@gl
nuit Dauid adhuc filios e filias. Et hæc nomina eorum qui nati
funt ei in Ierufalaim : Sammuah o Sobab ,Nathan e Selomo.cc
Tibechar,et Eliſwah, Eliphelet.e . Noga ,et Nepheg,& Iaphiab.
Elifamah, Behel’iadah ,o Eliphelet.
Aedierka :
 CAPVT XIII .
vdicrunt autem Pelifhim quod vnetus effet Dawid inregem
A
rendum Dauidē.prrlio.audiuitq; Dauid , & egreſſus eft contra cosa
Porro Pelifthim venerunt: & diffuſi ſunt in valle Rephaim . Cēſu
luit autente David Deum dicendo. Nomen eſt Elohim.an afcėdain
cõtra Peliſthaos, o an trades cos in manum mea ? Modus interro
gaodi Deú , intelligédus eſt per ſacerdotem ſolito legis mo
rec dixit ci dominus,afcende, tradum cos inmanu tuam . Mo.
dus quo reuelauit deus, ignotus cft nobis. Cunq; illi afcendif
Jent. Heb . habetur. afcenderunt in Bahal perazim .Executio
narraturdiuini præcepti. & in quinto capitulo ſecundire
gum expoſuimus hæc cú ſequenti hiſtoria. O percußir cosibi
Dauid : & dixit,diuiſse deus inimicos meos in manu mea ficutdiui
duntur aqua: idcirco uocatum eft nomen loci ilius Bahal perazim .
Dereliquerún!quc ibi drosfuos:quos Dawid inßitecuri.
Alia adhuc vice Pelifthim irruerunt: odiffuſi ſunt in valle.
Conſuluitque adhuc Dauid Deum .Nomen eft Elohim : quod e
tiam reperitur iam cum ſubiungitur & dixit ei deus, quàm
cum poftea dicitur egreſſus eſt enim deus , & demum dicen
do præceperat ei deus. O dixit cideus,non afcendes: poſt cos .
Diuidenda eft litera hæc: & faciendus eſt pun & us poft ver
bum aſcendes.ita quod prima ſententia completur dicendo
non aſcendes. Et eft fenius,oon aſcendes directè contra eos.
Deinde legenda eft alia fentétia.poft cos recede ab eis,o venics
contra illos ex aduerſo pyrorum . Hebraicè tamen habetur.poſcos
gra à fupracos, venies ad cose regionc arborum . Inftruit eum
deus vt poft cos ex parte ſuperiori gyret etercitum , & è re *
gione multitudinis arborum crebrarum ibidem exiſtencium
aggrediatur hoſtes. Et inſinuatur hinc quòd arbores iftæ e
sant à parte alcera Pelifthinorum . Et cum audieris fonitum
gradientes in cacumine pyrorum . Hebraicè habetur. fonitü deam .
bulationis in capitibus arborum . Significantur arbores quafi
condenſatx inuicem : declarauimus autem hoc in libro re
gum . tunc egredieris ad prælium :quia exinit dcus ante te ad pes.
cutiendum caſtra Pelifthinorum . Quantum contextus ipſi
puat , deſcribuntur Peliſhini in medio, exercitu Daui
dis pugnante aduerſus eos hinc , & Dco pugnantc aduer
ſus eoidem inde. Fecirque Dauid ficut præceperat si drus;
o percufferunt caftra Pelifthinorum à Ghibhon vfque ad Gha.
wram . Divulgarúmque eft nomen Dawid in omnibus regionibus,
Үy ij Hebraica
 PRIMI PARALI.
Hebraicè habetur.terris.circumcirca. Et fimiliter intellige.
dominusdedit pauorem eius fuper omnesgentes. vicinasmoteftas
Iſraelitis. CAPVT xv.
Ecit quoque fibi domos in ciuitate Dauid , multas
enim habebat vzores:& proptereamultis ege
F bat domibus. & adificauit. Legendú eft pro
parauic locum arca Elohim ,o retendit ei tétoriam .
Muro cioxit proprio fpatium intra quod col
locauit tabernaculum in quo poneoda erat arca . Tunc dixit
Dawid: illicitü eft.Scrutatus Dauid cauſam percuſſionis Ozr,
inuenit peccatum fuiſſe contra legem Mofis eo quòd arca
Dei ſuper humeros Leuitarú & non ſuper plauſtrum vehen .
da erat, vt fancitur in libro numeri ca. 7.vi portetur arca Dii
niſi à Leuitis. Nomen eſt Elohim.quia cos elegir dominusad por
tandum arcam domini & ad miniftrandum fibi vfque in feculum.
Hoc dicitur ad differentiam aliorum Leuitarum ,nam Leui
tæ ex familia Cehath electi ſunt ad portandum arcá quando
modicus erat numerus ſacerdotum :vt ex numeri quarto &
ſeptimo colligitur.
Congregauitque Dawid vniuerfum Ifrael in Ierufalaim ad f4
ciendumaſcendere arcam domini ad locum ſuum quem preparant
tal cielntelligeſobriè :hoc eſt ex voiuerſo lſraele inuitauit po
pulos ad tantam ſolenoitatem, Adunauit quoque Dauid filias
Aharon & Leuitas. De filiisCchath Vriel principem ,& fratreseiss
eentum e viginti. De filiisMerari Haſa'iam principem , o free
tres cius ducentos & viginti. De filiis Gherfom [acl principem ,o
fratres cius centum & triginta. De filis Eliſaphan Semah’ian
principem , & fratres eius ducentos. Defiliis Cheb'ron Eli'el pris
cipem ,& fratres eius octoginta. De filiis Hurziel Hamminadab
principem , esofratres eius centum & duodecim .
Vocauitque Dawid Zadoc & Eb'iatbar facerdotes: Lewitas
Vrielem ,Haſa'iam & loelem , a Semah'iam , & Eliclem , Há.
minadab. Et dixit eis: voseftis capita familiarum Leuiticari,(arza
Etificamini vos & fratres veftri. Præparatio aliqua quanuis non
fcripta fignificatur. & facite afcendere arcam Domini Dei Iſrael
ad locumquem ei praparani. Ne vt àprincipio quia non eraris pre .
Sentes, percußit nos dominus. Parui refert qudd hebraicè habei.
Quia à principio non vos,diwiſit Iehouah Eloha nofter nos. Diui .
fionem Ozæ commemorat quæ acciderat prima vice.fico
nunc fiat illicitum quid nobisagentibus. Iuxra Hebræum haber.
quis
 CAPVT xy . 355
! quia non requifiuimus eä ficutindiciš . Rationé reddit percuſſio
nis Ozx ,quia ipſe Dauid cú reliquis nó ſeruauerút legis ius
decrecum circa vehendam arcam.Et hoc dicit côtigiffe pro
pter abſentiam capitum tum ſacerdotum ,tum Leuitarum :
enim fuiffent præſentes, dixiffent decretú legis regi, & fuif
ſet ſeruatum . Sanctificati(untergo facerdotes & Lenitæ ,ad fa .
ciendum aſcendere arcam domini Dei Iſrael. Et portauerüt filii Le
ni arcam Dei (ficut præcepir Moſes iuxta verbwin domini)in hume.
risſuis in veftibus fuperſe.
Dixitque Dawid principibus Leuitarum vt conftituerent de fra
tribus ſun cantores, cum instrumentis cantus (pfalteriis & citharis
cymbalis) audire facienteselenando vocem in laritia . Et conftis
tuerunt Leuite Heman flium Ioelis, o de fratribus eius Afaph fie
lium Berech'iahu : o de filiis Merari fratribus eorum , Ethan fi.
lium Cula'iahu. Et cum eis fratres corum fccundos: Zcchar'iahu,
Ben & laha’ziel Semiramoth & lechiel Hunni, Eliab eo
Bena'iahu, et Mahalle'iahuo Matthith'iahuo Eliphelehu o
Micne'iahu a Obed’edom a Ichiel ianitores, hoc eſt officium
ianirorum erercentes.in via enim non crat opus ianitoribus :
ſed officio ianitorum ad compelçedum turbam ne pluſquá
liceret appropinquarent arcæ. Porro cantores, Heman Afaph
Ethan. Diſtributio ſubiungitur officiorum in via ſecun .
dum diuerſa inſtrumenta muſica ſeu diuerias aétiones.Nul
lam autem expectes à me circa proprietatem muficorum in.
ſtrumentorum diligentiam : quoniam propria nomina co
sum ſuſpecta mihi ſunt, in cymbalis æneis concrepantes. luxta
Hebræum habetur.ad faciendum audire, reſonancia enim vala
de cymbala hæc fignificantur: ad differentiam cymbalorum
parui ſoni, quibus vti ſolent mulieresin choreis .' Zechar’ia
autem et Haziel & Semiramoth & Icchiel & Hunni & Eliab, o
Mahaſi’iahu o Bene’iahu : in pſalterius arcana cantabant. He .
braicè habetur . in pſalteriis fuper Halamoth . Nomen pro
prium inftrumenti muſici eft Halamoth . Porro Matthiih'iahu
OF.liphelehu & Micne’iahu & Hobed'edom ,o lechiel Ha.
xariahu ; in citharis pro octaua canebant Epinic hon ſuper victo
riis. luxta Hebræum habetur. in citharis ſuper octauam ad is .
walefiendum .Etaiunt octauam nomen effe inſtrumenti muſi
cioco chordarum -modus autein muſicæ ſignificatur inuale.
ſcendo.Chonenias anté princeps Levitarum prophetia pracrat:
ad precinendam melodiam , eratquippe valde sapiens. luxta Heb.
Yy iij habetur,
 PRIMI PARALI.
habetur. Et Chenan’ishw princeps Leuitarã in elcuatione: cafts
gädo in elevatione,quia intelligens ipſe . Moderator eleuationis
in muſica deſcribitur iſtc, quia in arte muſicæ erat valde in:
telligés: & propterea dirigcbat alios cátores. Berech'ia anter
o Elcana ,ianisores arra ,hoceft officiú ianicorum crescentes.
Seban’iahu verò & lofaphat a Nethan'elo Hamaſai ole.
chariahu Bena'iahs & Elohezer faccrdoses, clägebãtoubis co
ram arca Dei. Nomen eſt Elohim . Hobcd'cdom o Icchi'is
erant ianitores arca .
Dauid igitur feniorcs I(osel& tribuni iwerunt adfacienden
afiendere arcam fæderisdomini.cog;in ea cótinebatur fædus
diuinú ſçriptú in cabulis lapideis digito Dei. de domo Hobed'
edom in latitia.Cumq; adiuusſfer Doms Leuitesqui ponebant arca
fæderes domini:immolabantur ſeptētauri. Parui refert hebrai
cè habetur. Et fuit adiuuäte Elohim Leuitas portantesihecans fa
deris Iehouah: -ſacrificarñt ſeptem
tauros ſeptem arietes.Duo
hincinGouacur . alterú g ad differenciá priinæ trandationis
arcæ io qua Deus percuſsit Ozam , ſcribitur adiquans Deus
Leuitas ve &tores arcr. ipſum fiquidem fouere & feruare eos
incolumes ac lætos profequendo vectionem arcæ , appellatur
diuinum auxilium . Alterum qnod propter contrarium effe.
ú à Deo in Leuitis prima vice,nó fueruntſacrificia oblata:
hoc eſt g antequa prima vice ducererur arca ad locum facri
ficiorum percufTus fuit Oxa. Ex oppofito fiquidem ad geſta
prima vice ſcribitur hic g adiuuante Elobim Leuitas, facri.
ficabát tauros & arietes:ve incelligamus incolumitaté Levi
tarum rationem fuille continuandi ſacrificia iexto quo jue
paſſu ,vedicitur in libro regum . Porro Dauid indulus erat dole
byßina, Gomnes Leuitæ portantes arcă o cantores ♡ Chenan'is
princeps prophetia inter cantores.Hebraicèhabetur.princcpsele
mationis cantorü. Hoc iam expoſuimus fuperius.cloper Dand
erat ephod lineā. Paulo ſuperius ícriptū est y Dauideratin
dutus pallio linco , nunc auté dicitur g luper cú erat ephod
lineum . & propterea duæveſtes lineæ fignificátur:altera pale
liú ,alteraephod.lſta quidé fimilis erat veſti Leuiticæ ,ab hu
meris nominata: illa auté fumma veſtis erat ad differentiam
Leuitará. Rex igitur in hac lolénitate vtraque vſus eſtveſte:
epho iquidé fubter, & pallio deſuper.Totusi: Ifrael afcendere
facieb.starcam fæderu dominiin iubilo a ſeniss buccinco tubes
o cymbalis: faciens audire in pſalteriiscitharis. Cumq; perus
 CAPVT XVI : 350
Diffet arca fæderis domini ad ciuitatem Dauid:Michalfilia Saulrea
spiciens per feneftra vidit regem Dawid ſaltantem ludentom ,
deſpexit cum in cordefwo.hoceft ex intimis ſuis. ad exaggera
dum fiquidem peccatú deſpectionis n arracum eſt q in corde
ſuo vilipeadic eum.
CAPVT XVI.
Teulerunt igitur arcă Dei.Nomen eſt Elohim : & fimi
A liter cū ſubditur corá Deo.com conſtituerür eä in medio
tentorü quod terenderat ei Dauid :Gobtulerunt holocan
sta & pacifica corå Dco , Compleuitý; Danid offerre holocauſta
pacifica: & benedixit populo in nomine domini,Er diuiſit omni he. 1
mini Iſrael àviro vfquc ad mulierë: vnicuiq; tortam panis, o par
sem ajſe carnis bubala & frixam oleo ſimilä . Hebraicè habetur.
placentam panis,comopariem taurivnamo phialam. Sic quoq ; ha
betur in libro regum.prouidic eniin de cibo & potu popu
lo : & ibi quæ hic Icribuntur expofuimus.
Onſtituiiſ coram arcą domini de Leuites qui miniſtraroni:
recordarentur operü cims & glorificaret atq; landarent dominus
deum Ifrael. Hebraicè habetur.de Lenitus miniſtros: ad recora
dandi G ad confitendü & ad laudandö Iehouah Eloha Ifraelis,
Deliotus rer cu debita veneratione arcá Dei apud ſe colen
daftatuit ,tú ad recolédú, tú ad gratias agédú, tú ad laudádú
diuinabeneficia. Aſuph ducă o fecundü cins Zechar'iam : Iehiel
Semiramotholechiel @ Maichich'iam & Eliab & Bena'i...
hu Q Hobededom olehiel in inſtrumëtis pſalteriorü incitha
tis, ete Aſaph in cymbalis audire facientē. Et Bena'iahn & lacha
zielſacerdotes:in subis iugiter coram arca fæderis Dii.
Indic illo tunc fecit Dauid ducem ad confitendum domino, in ma
nu Asaph fratrü eius. Confitemini domino, inuocato nomen eius.
Ex tribus pſalmis ſumpta funt hæcſubiūćta :videlicet ex pralo
mo centefimoquarco prima pars:fecunda autem qoæ incipit
cancare domino ) ex pialmo.95.tertia demum incipienscon
fitemini domino quoniá bonus ) ex pſalmo.1 os.Et ne repe
tamus ſcripta ſuper pſalmos, vide ibi expofitionem.notificate
in populis operationes eius. Cantate ei, pfallite ei : loquimini in o
mnibus mirabilibus eius. Gloriamini in nomine fanéto eius : latetur
cor querentium dominum . Quarite dominum o fortitudinem e
ius : quærise faciem cius iugiter. Recordamini mirabilium cius
que fecit, prodigiorum cius ( iudiciorum oris cius. Semen Iſracl
ferui cius: filijLahacob electi cius . Ipſe dominus Deus noster:
Үy iiй in
 PRIMI PARALI,
in vniuerfa terra judicia eius . Recordatus eft in faculum paftifai,
verbi quodpræcepit mille generationibus.Quod pepigit cum Abra
bam , iuramentiſui ad Tizchac.Etſtatuit illud lahgcob in pre
ceptum , ſraeli pactum fempiternü.Ditendo tibidabo terram Che .
nahan , portionem hereditatis veſtra. Cum oflcres viri numerabiles,
velut pauci & peregrini in ea. Et ambulauerunt de gente ad gense
tem , deregno ad populum alium . Non permiſit viro vt vim in.
ferret eis : & corripuit pro cis reges . Ne rangatis chriſtos meo :,
prophetismeisnemalefacite. Cantate domino omnis terra: Esan
gelizate de die in diem ſalutare eius. Narrate in gentibus honorim
çius, in omnibus populismirabilia cius . Quia magnus dominus
laudabilis valde : & timendus ipſe ſuper omncsdcos . Omnes enim
dij populorum vacuitares: dominus auiem cælos fecit. Confiſsi o .
decor coram eo:forticudo letitia in loco eius. Afferte domino f.:
miliæ populorum , afferte domino honorem & forritadinom .Ajir
te domino honorem nominis eius : elem.ite munus venite in con.
fpeétum eius, incuruare vos domino in decore fanétitaris.Trimite à
facie ests omnis terra :etiam feruabit orbem ne commouealar . La
tentur cælio exultet terra : G dicant in gentibus,dominus regna.
pit. Tonet mare & plenitudo eius: gaudcat ager o crenc quod
eft in co . Tunc exultabunt ligna fluecoram domino,quia venitiv
dicare terram . Confitemini domino quoniam bonus , quoniam is
feculum gratia cius.Et dicite (alua nos Deus( aluiis noſtre, con
grega nos libera nos degentibus:ad confitendum nomini fancti
Tatus ine, ad gloriandum in lande'tua . Quod hic mandatur TQ
gandum congrega dos de gentibus non obliſtit tempori Da
uidis : eo quod cotiesin captiuitatem & conſequenter fparfi
venundatique fuerant tempore iudicum & tempore Saulis,
vt merito fupplicandum tunc eſſet,congrega nos de geoti.
þus . Benediłtus dominus Deus Iſrael à ſaculo & rſque in fecu
lum : & dicat omnis populus Amin,o hymnum Deo. Parui refero
quòd Hebraicè habetur. & laudare Tchouab.Et hoc non eſt
in calce illius pſalmı: & ia idem redit cum dicere hymnum
Deo .
Eliquirq; ibi coram arca fæderisdomini Aſaphe fratres eo
R. ins: ve miniſtrarent coram arca iugiter per fingulosdicsovie
res fuas.Iuxta Hebræum habetur. ad rcm per ſingulosdies ſuos,
Quotidianum miniſterium prout quilibet exigebat dies,de
fcribitur iugiter. Porro Hebed'edom & fratres eiusſexaginta .
p {to: Hobed'dom filium leduthun o choſam conftituit iani.
tores .
 CAPVT. XVII . 357
fores, Z adocautem facerdotem fratres eius Sacerdotes coram ta
bernaculo domini in excelſo quod crat in Ghibhon .Veofferrent ho
locauſta domino ſuper altareholocaufti iugiter mane & vefperi:
juxta totum quodſcriptum eft in lege domini quam pracepit Iſrae-,
li.Vidediſparitatem . coram arca Leuitç duntaxat conſtituti
leguntur,quorum caput erat Aſaph :coram tabernaculo verò
quod feceratMoſes conſtituuntur ſacerdotes:eo quòd ibi e
rat alcare holocauſtorum , & ibi iuge ſacrificium fiebat, & vt
yoo verbo dicatur,ibi erat ordinarius Dei cultos : arca autem
extraordinariè venerabatur extra tabernaculum Mofis in ,
Sion in tabernaculo quod fecerat Dauid. A quo autem , qua
re, & quando fuerit tranfatum cabernaculum Molis in ex
cellum Ghabaon ,ſcriptura non tradit.in tribus fiquidem lo
cis tabernaculú hoc fuiſſe legimus:primo in silo Joſuæ cap.
decimoo & auo deinde in Nobe. 1.regú 21. & demum in ere
cello Ghabaon , vt hic ſcribitur.Et quia poluit Dauid ve ve
neratio arcæ in Sion minueret ordinarium cultum in diui..
no tabernaculo ,ideo ordinauit etian ibi Leuitas in diuerfis
officiis,vt fubiungitur.Cum cis fucruneHeman & Ieduthun
reliqui elefti qui nominati ſunt per nomina:ad confitendum domi.
no, quoniam in faculum gratia eius . Et cum eis Heman & ledu .
shun quitubis cymbalis faciebant audire, o inftrumentis cansus
Dei : & filij Ieduthun ad portam . Abiitque totuspopulus,vnuſ
quiſque in domum fuam : @rcuerfus ejt Dawid ad benedicendum
domum fuum .
CAPVT XVII .
Vmaurem habitaret Dauid in domoſua,dixit ad Na
chan prophetam : ecce ego habito in domo cedrina, e
arca frederis domini ſub pellibus, Hebraicè habetur.
limb cortinis. Expofita ſunt autem hæc in ſecundo
libro regum.cap.ó. Et ait Nathan ad Dauid :omnia quæ funt in
corde tuo fac,quia dominus tecü eft.Nomen eſt Elohim : & idem
nomen reperitur ſubiungendo ſermo dumini .
N
,
Vade o dic ad Dauid ſeruum meum : fic dixit dominus, non in
ædificabis mihi domum ad habitandum , Non enim habitaui in do .
mo à dic qua aſcendere feci Iſrael vfque ad diem hanc:fed fui ſom
per mulans loca tabernaculi o intentoriomanenscum omni Ifrael,
Hebraicè habetur. o fuide tentorio ad tentorium o è taberna :
culo in omni quo iui cum omni Ifrael. Duo nominat (rencorium
&
 PRIMI PARALI,
& tabernaculú (vtdiſcernamus inter ca. & difpariter nomie
nantur:nam cabernaculum vnicū nominatur : tentorium au .
tem quaſi geminum ſignificatur dicendo de teotono in ten
torium. lofinuatur eviin per hæc differentia morandi. nam
quando filii Ifrael non erant fixuri alicubi caftra, arca Dei
erat ſub rentorio : & propterea tanquam in itinere deſcrihi
tur de tentorio in tentorium.quando vero figebantur caftra,
tunc erigebatur tabernaculum ordinarium , & arca Dei erat
in tabernaculo fuo : & propterca adiungitur & è tabernaculo ,
cgrediebatur enim ordinariè à tabernaculo fuo arca vehen
da. An verbum locutus fum vni iudicü Iſrael quibus præcepi vt p * •
ſcerent populü meü dicédo :cur no edificafiis mihi domů cedrinam ?
Nunc itaj; fic dices feruo meo Dauidi: ſoc dixit dominus exercio
tuum , egotuli se cum in paſi wis ſequererisgregem .Hebraicè liabe
tür.ego tulitede habitaculo . vile ſiquidem fignificatur paftorú
habitaculú.de poſt ones:vt effes dux populimei Ifrael . Et fui te
cum quocunque porrexifti, & interfeci.Hebraicè habetur.de
ftruxi omncs inimicos tuoscoram te.quod eft verius:nam ipiidici
Dauidis peffundati ſunt potius quàm interfe & i.feci ; tibi no
men quaſi vnius magnorum quicelebrantur in serra. Hebraicè ha
betur . eofaciam tibi nomen iuxta nomen magnorien gai in tene.
Similiter cum ſubiungitur. Er dedi locum . Hebraicè habetur.
Etponam locum ,proculdubio firmum , vt fubiuncta tefiastur.
populo meo Iſrael, plantabitur. Hebraicè habetur.e plantabo
cum . Ecce firmitas inftar plantæ quæ firmatur radicibus in
loco fuo . & habitabit in eo eu vltra non commoncbiT, Hebraio
cè habetur.eu no tremet vlers.hoc eſt habicabit cutus ſub pro
te &tioae tua.c non addent filij iniquitatis ad atterenton eum ſs.
cut in principio.Et à diebus quibus præcepi sa licibum impio populi
meti Ifrael, humiliani. Hebraice habetur. c humiliabo omnes
inimicos tuos.promiſsiones enim ſunt . ennuncio ergo tibi . Hao
braicè babetur. Et annunciaui tibi.Verba lunr Dei,referenda
à Nathan Dauidi, & præteritū annunciaui vel refertur ad té.
pus Samuelis per quein Deus fupradicta annunciare coepit
Dauidi : vel quia tépore relationisiam præterierat .:nnúciaa
tionis reuelatio facta ipli Nathan.quòd e tificaturusfit erbivo
minus domum. Parui refere quod Hebraicè habetur.o domum
ædificabit cihi sehonah. De feipfo loquitur Deus in tertia pel
jona . Et appellatione domus intelligitur luccelsio filiorú in
regno.progenies enim regia ex co futura,appellatur dom' :
VC
 CAPVT. XVII. 358
vt fubiun &ta manifeftant.Cúmque impleueris dies tuos ut vadas
cum patribus tuis, fufcitabo.Hebraicè habetur.o - faciam furgere.
vel & leuabo.femes tuum poſt te quod erie de filiis suis. Promittit
Deus poſt mortem Dauidis eleuaturum ſe ſemen ipfius Da
uidis.ftabiliä. Hebraicè habetur. O dirigăregnücius. quod
plus eſt quàm ftabilire. Idemq; reperitur fubiungeodo. Ipſe
edificabit mihi domi:& firmabo.habeturenim.o dirigā ſolium
eius vſq; in feculü .quod cóprehendit & firmare & alia facere
opportuna ad regnú & ſoliú.Ego cso ei in patré, & ipfe crit mie
hi in filiu : miſericordi..Hebraicè habetur.O gratiā mea non
auferă ab co, ficut abſtuli ab eo quifuit ante te.Etharuã eum in do
mo mea in regnomeo vſquein (eculum : & thronus eius erit fir
mißimus. Hebraicè habetur.erit directus vſque in ſeculum .Vide
horum omnium expofitionem in 7.cap.z.lib.Reg. vbi etiá
expoſuimus ſubiunctam orationem Dauidis . & propterea
corrigenda duntaxat eft litera: & fi quid noui eft, exponen
dum .Iuxta omnia verba hac & iuxia vniuerſam vifioncm iftam ,
fic locutus eſt Naihan ad Dauid ,
Enit autem rex Dauid ex ſediecoram domino,& airiquis ego
Vne
lia ?Iuxta Hebræum habetur, quia feciſti me venise vſque huc?
Agnitio eſt beneficij elevationis talis ac tantç:vtpote in re
gem ſuper vniuerſum Ifrael. Etparü fuithoc in oculistuis Deus,
a locutus es ſuper domü ferui ini criã in futurü.Hebraicè liabe
tur.in longinquum.ſucceſsio enim löga futura fignificatur.com
fecisti me ſpectabilem fuper omnes homines domine Drus meus.
Hebraicè habetur . cumonftrasti mein ordine hominis excellen
tiam Iehouah Elohim . Ordo literæ eft , tu lehouah tlonim
monſtraſti me excellétiam in ordine hominis :hoc eft in ore
dine hominum . Magnitudo autem excellentiæ fignificatur
per nomen abftractum :nam agnoſcit beneficium quo colla.
tus eſt ac núdo oſtenſus gloriolus in ordine hominum ele.
&torum ad excellentem gradu:quales funt principes, regno,
fortitudine & diuitiis florentes . Quid vlera addere poteſ Da
sid ?cum ila glorificaueris feruum tuü cognouerie cum .Hebraicè
babecur. Quid adder vltra David ad te ad honorem ad feruü tuü?
Oluleruum tuam noſti.Et eft fenfus.quid amplius petet Da
uid à te fiuc ad honorem ,five ad perviná feruitui spectet'o.
mnia enim contulifti & nihil ſupereſt petendum . Quod all
tem adıúgitur, & tu feruú cuú nofti,cxinanitio eft proprioni
mcritorum
 PRIMI PARALI.
meritorum coram Deo . Domine propter famulum tub iuxta cor
tuumfeciſti omnem magnificentiam hanc, & nota effe voluifti vni
werſa magnalia.luxta Hebrçum legendum eft.ichouab propter
fernum tuum & focui cor iuum feciſtiomnem magnitudincm iſlam ,
ad notificandum omniamagnalia . Cum autem ſubdirur.Do
mincnon eft fimilis tui , o non eft alius Deus abfque te : exco
mnibus quos audiuimus. Hebraicè habetur . Iehouah non ficut
14 , o non Elohim praterte: ficut omne quod audiuimus euria
bus noftris.ſubaudi teſtatur. Ex qua eft ficut populus tuus Iſrael,
gens vna in terra :ad quem perrexit Deus. Nomen eſt Elohim. vt
liberaret faceret populum fibi,Hebraicè habetur.ad redimen
dum ſibi populum . Et immediatè fequitur ad ponendum tibi19
men magnitudines & tcrrores , ad expellendum a facie populi tri
quem redemiſtiex Acgypto gentes.Colle &tio eſt beneficiorum à
Tedemptione populi ex Aegypto vſque ad introdu& um po
pulum in terram promiſsionis Et poſwifti populum tuum Ifrael
sibi in populum vſque in ſeculum :oir domine factus es Deus eius.
Hebraicèhabetur.c tu Ichouah fuiftieis in Elohim . Sæpe hoc
eft expolicum.
Nuncigitur domine fermo quem locutus es faroulotno. Deficit
vna di&tio :legendum eft.locurus es fuper feruum suum & fuper
domum ems. Non libi, ſed do fe locutum Deum dicit . firmetur
vſque in feculum : o facfocue locutus es . Permaneátquc & magni
ficetur nomen tuun vſque in ſeculum : dicatur , dominus exercio
tuum Deus Ifrael. Deficiunt in hac claulua duæ di &tiones: le
gendum eſt.Ichouah excrcituum Floha Iſraelis, Elchim Iſraeli.
Primus titulns ſpectac ad creationein voiuerii: dum dicitur
fons eſſendi à quo funt vniuerſiexercitus cælornm & teriz ,
iuxta ſcripta ia principio Genelis à Moſe.ſecúdus titulus ad
ſpeciale regimen diuinum Iſraelis pertinet : plena liquidem
eſt ſcriptura huiuſmodi ſpecialis gubernationis.tertius au
tem ad cultum debitum iugiter à populo iſrael ſummo Deo
tanquam ſpeciali gubernatoriipfius,ipcétat.Supplicat ſiqui
dem Dauid ve iugiter grandeſcat diuinum nomen confiten
do hæc tria : quibus adiungit quartum ſpectaos ad domum
propriam,vecum prædictis tribus etiam hoc quartum perfe
uerct.o domus Dauid feruieiuspermanes cor.im co. Hebraicè ba
betur. & domus Dauid ferui tui directa in facie rua . pronomina
enim mutauit interpres. Twenim Deus meus rcuelaſli aurem fere
Mitwit : alificaresti domum : idcirco inucnit ( cruus tuus fiduciam
 CAPVT Xvitr. 359
vt ordret coram te.Nunc ergo domine tu es Deus Hebraicè habe
tur.twipſe Elohim.iudicans & gubernansomnia .O locutus es
ad feruum iuum tanta beneficia. Hebraicè habetur . eo loculus es
fuper ſeruum tuum bonum iſtud .Deindeimmediatè ſequitur.Et
nunc voluifti ad benedicendum domui figni twint fit in feculü co
ram te. Agnitio eſt primæ radicis beneficiorum :voluntatis ſci
licet diuinæ ,cui placuit reuelare futuram benedictionem do
mus Dauidis,ad hocvt ſemper fit corá Deo : hoc eſt regnás.
De enim domine benedicéte benedi{ta erit. Hebraicè habetur. quia
tu Ichouab benedixifti, o benediéta in feculum . Affirmatio eſt
efficaciæ diuinæ benedictionis: quod ex quo Deus benedi
xit domui ſuæ ſequetur effectus,videlicet qudd erit bencdi
ata in ſempiternum reliqua vide ibi fupra.
CAPVT XVIII.
Vit autem poft hæc , & percußit Dauid Peliſhim en
humiliauit cos: tulitque Ghath @filias eius de manu
Pelifthim.Percußitque Moab:& fuerunt Moabite fer
lui Dauidi portatores muneris.
T percußit Dauid Hadar'hezer regem Zoba regionis Emath .
ER luxta Hebræum habetur.ad Chamarb.Et eft nomen pro.
prium loci in quo commiſſum elt prælium cum exercitu re
gis Zobæ.quando perrexit vt dilataret imperium ( uum vſque ad
Humon Euphratem . Hebraicè habetur . ad faciendum ſtare ma.
num ſuam in Aumine Euphrasis Promiffum fuerat à Deo per
Mofem quod regnum Ifraelis ad Euphratem vſque exten
deretur:& propterea Dauid operá dedit ve manus regni ſui
ftatueretur in Euphrate : Scriptum elt enim hoc ad manife
ſtandum quod adimpleta fuit Dauidis tempore diuina hæc
promiſsio.Cepisó; Dauid ab co mille currus o leporm millia cqui
tum viginti millia virorum peditum : & ſubneruauit Dauid e
mnem currü, & reliquit cx eo centum currus, Venit autem Sgrs
Damafcenus ve auxiliü preberet Hadar'hexer regiZoba :Opera
cußit Dauid de Syris vigintiduo millia virorum . Et pofuit Dawid
preſides in Damafco , & fuerunt Syri Dauidiferuiportatores mu
neris:ſeruauitq; dominus Dauidem in omnibus adque perrcrit, Tu
lit quoq; Dauid pharetras aureas. Hebraicè habetur. clypces au.
reos qui erätfuper feruos Hadar'hezir: attulit cos in Ierufalaim .
El de Tibchath de Chun ciuitatibus Hadar'bexer tulit Dauid
as multum valde : ex quo fecit Selomo mare ancum columnas
cu vafa anca .
Audiwit
 PRIMI PARALI.
Audiuis autem Thohu rex Chamath quod percußiffet Danida
mnem exercitum Hadar'heger regisZoba. Es mifit Hadoram filiam
fuum ad regem Dauid ad petendum ſibi pacem , & ad benedicenda
ei, eo quodpugnaffet cum Hadar'hezer, et percußiffet cum ,quiá vit
belli Thohu fuitcuin Hadar'hezer: & omnia vaſaaurea argé.
tea Ganea. Etiam ea fanétificauitrex Dauid domino, cum ar fi
to o auro quod tulerat ex vniucrſisgentibus : de Edom Moss
Odefiliis Hammon,o de Pelisthim & deHamalec. Abifai **
tem filius Ceru'iæ percußie Edom in valle falis,decem octo mil
lis. Tanquain duci exercitus illius qui pugnauit ,attribuitor
Abiſai hæc victoria, quæ Dauidi regi vt ſummo capiti totius
txercitus attribuitur 2.Reg .8. & coſtituit in Edom pre dien .
Parui refere quod Hebraice habetur.prefectos, -fucrüt omnes
Idumai ferui Dauidi.quoniam & præfedi in Idumea confti
tuti funt & militare preſidium ad ſeruandum eam ne defi
ceret å regno Dauidis, ſituauitquedominus Dawidem in omai
bus ad qua perrexit.
Egnauitque Dauid fupertotum Ifrael: fuitque faciens indi
cium & iuftitiam toti populo ſuo.Porro Ioab filisesZeri'iers
Patſuper exercitum : O Iehoſaphat filius Achilud à commentaria.
Pluries diximus quòd hebraicè habetur.recordator.velserum
geſtarum tedigendo in annales , vel petitionum oblatarum
regi . Zadoc autem filiusAchilub Abimelechfilius El’iashar
(acerdotcs: Saufa fcriba .Ee Bena'iahu filiusIeho'iadah fuper
Cherethaos & Pelethaos: & filü Dauid primi ad mani rogis.pri
mi quo ad ea quæ ſunt honoris: ad maoum autem regis quo
ad officia.ad differentiam fiquidem aliorum quorum officia
cetta erant, narrantur filij regis abſquecerto officio ad ma
num regis:hoc eft ad opera regia.
CAPVT XIX.
Ccidit autcm vt moreretur. Iuxta hebræum habetur.
Et fuit poft fic,& mortuus eft Nachas rex filiorum Hã
mon.Non parua eft quæſtio ad quid refertur poſt
ſic : quia certum eſt non poſſe referri ad narrats
bella in præcedenti capitulo.nam mors iſtius regis præceſsic
ignominia illatá legatis Dauid , quæ fuitcaufa præparato
sum bellorum :condu &i enim ab Hammonitis reges venerút
cótra Dauidé. Solutio eft vel quòd poft fic refert ſubiun & a:
& eft fenfus,& fuit pręnarratum bellú poſt ſic geſta quę lub
iungútur.prius cnimbarrauit author bellú cú Syris, & modò
fubiungic
 CAPVT XIX. 360
fubiungit cauſam belli: & propterea quadrat vt verbum fuit
Teferatur ad narratum bellum , & poft fic referatur ad fubiun
& am cauſam belli.Vel ad iwmediacè præcedeotia (videlicet
ordioatú quietúmque Dauidis regnů) refertur & fuit poſt
Gic :nam vt io ſecundi regum cap . 7. dicitur , poſt adeptam
quietem ab inimicis in circumitu ,Dauid accepit à Deo per
Nathan reuelationem de regno domus ſuæ & templo ædifi.
cando à filio: & pofthæc luperuenit mors Nahas regis Ham .
mon ,quæ hic ſubiungitur.orgnawit filius eius pro co . Dixitás
Dauid:faciam mifericordiam . Hebraicè habetur .gratiam . quæ
magis quadrat a & iooi conſolatoriæ.cum Chanum filio Nachas
quia fecicpater eius mecum gratiam.Hæchiſtoria ſumpta eft er
jo.cap.ſecundiReg.omiſie Dauid nuncios ad confoladum cum
super morte patris eius: venerúntque feruiDauid in terram filiorum
Hammon ad Chanum vt confolarcntur eum.
Et dixerunt priscipes filiorum Hammon ad Chanum : an honorat
Dawid patrem tuum in oculis tuis quòd mifit ad te confolatores?nón
ne ad inueftigandum euertendum ex explorandum terram vr.
nerunt feruicius ad te ? Ideo Hanun pucros Dauid decaluanitob
rafit. Superfluit decaluauit :legendum eft . Tulisque Chanun
pueros David Grafit cos , a pracidit tunicas corum à natibusvf
que ad pedes Sélus re & è redditur: quanuisverba alia fint hem
braicè in medio vſque ad pudeda, interpres enim expofuit prą .
cifionem factam abſcindendo partes inferiores veftis.cdi.
mifit eos. Abierúntque anunciauerunt Dauidi per viros : & miſis
sider.corſum cor grandem enim contumeliam fuftinuerant.Hebrai
cè habetur.quia fueruntviri ignominia affecti valde. propterea
cnim miſit Dauid ad conſolandum eos. c dixit rex ,manele in
Iericho donec crefcat barba veſtra Oreuertemini.
Ideruntautem fily Hammon quòd iniuriam feciſſent Dauidi.
V
ipfi faſtidio habuiſſent Dauidem abominantes illius lega
tos. mifit Chanun & fili Hammon mille talenta argenti. vtin .
telligamus in culpa fuiffe ad mouendum bellum cótra Da
uidem non ſolum regem ,ſed etiam populum . Ita quod duo
mala fecerüt:primú ignominiæ , & deinde belli.vt cöducerene
fibi de Meſopotamia. Hebraice habetur. de Aram fluuioruim . Es
immediatè fubditur. Gde Aram Mahacha de zoba currus
Su equises. Il conduxerunt ſibi trigintaduo millia curruun
rerum
 PRIMI PARALI.
regim Mahacha e populum cius.Non mireris fi numerus thai
ior hic ſcribitur quam in libro segum : quoniam fæpe in fa
cra contingit ſcriptura vt quod vous liber tacet , alter fup
pleat . venerunt & caftramctati ſunt ante Medbam .Nomea
proprium eft loci: reliqua huius hiſtoriæ expofita ſudt in 1c.
cap. ſecundi reg. filiiq;Hammon congregati ſunt de cimitatibus
fuis, & venerunt ad bellum .
Audiuit autem Dauid : & mifit Ioab, & totum exercitum fortiä .
Egreßiq; rome fili Hammon , & difpofuerunt prelium ad introitum
civitatv :Greges qui venerant, fcorfum erant in agro. Viditque lo
abgnòd præparatum effet contra feprælium antè @retro : Gele.
git ex omnibus electis Ifrael , direxit aciem in occurſum Syro .
rum . Rcliquam autem pariem populidedit in manu Abiſai fratris
fui: cu direxerunt acico in occurſum filiorum Hammon . Dixitque,
ſofortiorcs me fuerint Syrieris mihi in ſalutem : fi fili Hannos
fucrintfortiores te auxiliabor sibi. Roborare & roboremur pre po
pulo noftro & pro ciuitatibus Dei noftri: o dominus quod bones
eft in oculos (wis faciat.Appropinquauitque Ioab populus qui e
rat cum eo contra Syros ad prælium : fugerunt à facie eins. Fily
autem Hammon viderunt quòd fugißent Syri , ofugerunt etiam
ipſi à facie a biſai fratriseius o ingreßi funt ciuitatem : venit
Ioab in Ieruſalaim .
Viderunt autem Syri quòd cecidiffent coram Ifrael , & miferest
nuncios @cduxcrunt Syros Hebraicè habetur. Aram qui t742s
flumë.Er eſt ſermo de Alumine Euphratis.Hadarhezer.n . Sye
-Tus miſit ad códucendum viros ex Meſopotamia.Et Sophech
princeps exercitus Hadar'hezer erat dwz corum .
Nunciatúmque eft Dauidi, o congregaait totum Iſraelem
tranfiuit Iarden& venit ad cos direxit “; Dauid in occurſum Syro
sum prælium , & pugnauerunt cum co. Erfugerät Syri afacie Ifrae
lis:occiditque Dawid de Syrisſeptem millia curruum o quadra.
ginta millia virorum peditum : Sophach principem exercitus in
terfecit.
Viderunt autem ſerwiHadarhexer quòd cecidiffent corä Iſraele,
transfugerúntque ad Dauid. Hebraicè habetur. Etpacem fecerit
cam Dauid & feruierüt ei,o nonvoluit Aram auxiliari filiis Hä.
mon vltrà. Qui olim ſeruierant ve tributan, Hadarhezes,poft
plenam victoriam Dauidis pace fa & a cum Davide effe & i
ſunt tributarij Dauidis , recedentes à fociecare Hammoni
tarum.
СА Р.
 CAPVT XX. joi
I fuit in reuerſione armi tempore quo egrédibriur regos;
fuxit loab robur exercitus, vaftauit terram filiorum
liHammon ,petréxiiq;e obſedit Rabbam , & Dauid man
grebat in Ierufalaim :percußirq; loab Rabbam o deftru
xit eam. Ex 11. & .12 .Secundisegum lumpta eft hæc hiſtoria:
& omittitur y cum capiéda effet interna ciuitas, loab inui.
tauit Dauidem vt veniret ad exercitum ,vt criúpharet vi & or.
Verificatur itaq ; manſio Dauidis in leruſalé deftruéte loab
ciuitatem : ſed tacecur ſubſecutus aduencus Dauidis ad po
ftremum ačtum vi & oriæ.tulit autem Dawid coronā Malchan di
capite eius. Di& ionem Hebraicam reliquerunt:cú facilis effet
interpretatio Malcham hoc eft regis corum . & inuenit că porn
deris talentiauri & in ea erat lapis precioſus,fecita; fibiinde diade
ma. Hebraicè haberur.& fuitfuper caput Dauidis. Hinc appa
retquòd verè coronaregis filiorum Hammon crat illa: alio .
qui non vſus fuiffetilla Dauid in proprio capite.O predam
ciuitatis extraxit multam valde . Populumá; qui erat in ea extra
xil, & fecit fuper cos tribulas Otrahas , ferrata carpenta tranfio
bre, ita vt diſſecarentur & contererentur. Ifta clauſula tormentoru
juxta Hebrçū habetur breuiſsimè.& ferrauitferna& in cuspi
dibus ferri in fecuribus hæc tamé tra &tauimus in libro regú .
ſicfecit Dauid omnibus ciuitatibus filiorum Hammon : & reverſus
ef David totus populus in Ierufalaim .

ſecundi reg.cap.21.fumpta funt fubiun & a tria bella. ibi

dem tameo referuntur quatuor:nam primú hic tacetur. fund
percmßit sibbechai Chuſatam Sippai de filiisRephaim , humi.
liati funt. Et fuit adhuc bellum cum Pelifthim : in quo percußii
Adcodatus filius faltus Bethlehemires, Hebraicè haberur.coper
cußit Elchanan filimsi ahir Lachmi. fimiliter enim erratum eft
in libro regú circa hæc nomioa. Etfcito q Lachmiciué vrbis
quam dicimusBethlehem ligoificat. fratrem Gholiath Ghit
thai, At filegas Gethæú ſententia in idem redit. frater enim
illius Gholiath quem olim interfecerat Dauid adoleſcens fic
gnificatur. & lignum lancca eius erat ficut liciatorium textorumi
Fuitq; adhuc bellum in Ghath :in quo fuitvir mēſura jet digiri ciuis
ſex ſex, vigintiquatuor, o ctiam erat de genere Raphe . Hie
blaſphemauic Iſrael. luxta Hebræum habetut. Ei virsporawit
Ifrael. verbis enim ad vituperiom ſpe & antibus vfus tuerat.
6 percußit cum Iehonathan filius Simbafrattis Dawidis. Ifinali
zi funt
 PRIMI PARALI.

funt Rapha in Ghath.Semen gigantçum ſignificatur.qui ceci

derunt . Hebraicè habelur. O cecideruntin manu Danida o in
manu fermorum eius. Non enim ardatur caſus ad iftos ttes gi
gantes prænominatos : ſed poft narratos iſtos tres natos in
Geth,fubiungitur quòd gigantes Geth occifi funt à Dauide
& ſeruis eius:excenditur eoim ſerno . Et Dauid duos inter
fecit : viielicet Ghol’iath in duello, & Isbibenob qui hic tae
cetur.tres autem iftos interfecerunt ſerui Dauidis .
CAPVT XXI .
Onfurrexit autem Satan contra Iſrael.luxta Hebræa
habetur. Et fierie Satan ſuper Ifracl: o incitanit De
widem ad numerandum Iſraelem . In vltimo capitulo
Piccódi libri regum ( in quo hæc eadem hiſtoria tra
ctacur) incitatus dicitur Dauid an numerandum populum à
furore Dei,hicauté incitatus dicitur à Satan : hoc eft ab ad
uerfario ,proculdubio dæmone. Et vtrunq ; eft verú : quia de
mon animo & volúrate inducédiDauidem ad peccandú ios
citauit Dauidem ftans firmus ad præualendum :furor autem
diuinus wcitauit permiſsiue quidem quo ad malum culpe,
faciendo auté quo ad malum pænç.Dixirá;Dauid ad Ioabo
ad principespopuli: ite numerate I (rael à Beerſebah vſq; Dan , o
afferre ad me & fiium numerum eorü. Ecce vanitas:hinco appa
ret inanis gloriæ peccatú, fine vllo rationabili fine pumerare
populum . Refpondira; loab:addar dominus ſuper populum fuum
ficut eſt cétum vicibus,nónne domine mi rex oēsipſidominomeo funt
ſerviquare querit hoc dominus meus quod inpeccatü reputetur If
sacli?quo ad pænam , nó quo ad culpá. Et verú dixit, vt eué.
tus probauit.
Sermo autěregis praualuit fuper Ioah. Ecce effectus ftátis Sa
tan.egreffuſq; eſt loab @ iuit per totum Ifrael, &reuerfus eft in le
rufalaim . Dedita; loab numeri defcripti populi Dauidi:o fuit to
This Ifrael mille millia & centum millia virorum educentis gladiš,
Ichuda quadringenta & Ceptuaginta milia virorü educentium
gladiü. Diſfonátiæ duæ inter hác literá & capitulum vltimá
Secundi regú tra & andæ ſunt. nam ibidem numerus Iſrael o
& ingenta millia ,hic autem longe maior numerus ſcribitur:
numerus verò ludæ ibi maior(videlicet quingéta millia )hic
minor fcilicet quadringenta & feptuaginta millia fcribitur.
Solutio eſt q facilè verificatur vtraq ; litera. nam quod alter
tacet, alter ſupplet: & qui maiorem numerú ponit,minorem
includir:
 CAPVT XXI .
38
ſócludit: & qui minoré ſcribit no negat maioré. Diuerſa aus
cem narratio numeri nata fuit ex co quòd bis relatio nume
ti facta forte fuit & à diuerus ſcribis quod ileocredi poreſt,
quia Ioab inuitus obediebat in hoc. Leniautem o Bin'iamini
non numerauit inter cos:quia exoſum fuit verbum regis Ioabi,
fplicuit auté Deo quod iußü erat.Parui refert hebraicè
D babetur. Er displicuit in oculis Elohim fuper të ijt. m :et per
cußic Iſraelem . Narrat author ptius factum & deinde modum
quo Deus fecit : narrat prius malum culpæ difplicuiffe fuma
mo iudici, & iuftitiam ſubſecuram fimulcú penitudine Daa
uidis.Dixitq; Dauid ad eum.Legendum eft.ad Elohim . Agno
uit peccatum suum coram ſummo iudice. peccaui nimis vi hoc
facerë. Hebraicè habetur.peccaui valde qui fecirem hāc. Ei im
mediatè fequitur. nunc fac tranfire obfecro iniquitatë feruitwin
quia inſaniui valde; Vanitatem affectus ſui infaniam appellas
magnam ,qua verè aliena eſt à ſano ſenſu.
Et locutus eft dominus ad Ghad videntė Dauidis dicendo.Fides
Dauidis io viſionib'Ghad deſcribitur:ex eo enim quòd Da.
uid adhibebat fidem viſionibus Ghad prophetæ , appellatur
Ghad vidés Dauidis : & propterea Dcus ſuauiter omnia dir,
ponens,illum miſic ad Dauidem . Valeo loquere ad Dauid
dicendo: ſoc dixit dominus, trium tibi optionem do,elige ribi vnū es
his o faciam ribi.Venítq; Ghad ad Dauid ,odixit ei:fic dixit do
minus,elige qued volueris.Hebraicè habei.recipe tibi.ſed fenfus
in idē redit. Aut tribus annis peſtilētiá. Corrupta eftlitera:lege
dū eft.fame.penuriá videlicet alimentorā . aut tribus menſibus
De fugerehoſtes tuos @ gladiü eorü non poffe cuadere.luxia Hebr.
habetur. aut tribus mēſibus deficere à facie snimicorum tuorum
gladium inimicorum tuorum attingentem.Proponitur non ſolum
imparem eſſe hoſtibus ſed etiam atringi á gladio hoftium :
quod eſt vexari hoftili gladio.aut tribus diebus gladium domi
ni, a peſtilentiam in terra, Q angelum domini deftruenië in omni
termino Ifrael :nunc igitur vide quid respondcam ei qui mifit me .
Et dixit Dauid ad Ghad ; anguſtia eft mihivalde incidam qué
so in manu domini ( quiamulte valde ſunt miferationes eius) a in
manem hominum ne incidam.Mifit ergo dominus peſtilentia in iſ
rael:oceciderütde Iſraelſeptuagintamillia virorum . Mifit quoni
angelam in Ierufalem ve percuteret ea. Legendá eft.Et mifit Elo
hin angelum in Ierufalaim ad deftruendum eam . Viſbili ſigno
mõſtrauit iuſtitiam ſuá Deus lup Ieruſalé Dauidi & aliis ve
Zź ij dadua
 PRIMI PARALI.
indubiè crederét diuinam effe animaduerfionem cladet il
lam.cumá: percuteretur, vidit dominus mifertus eft fuper magni
tudinem mali:cu imperanie angelo qui percutiebat,fufficit,iam cef
ſer manus tua . Hebraicè habetur. & deftruente vidit Iehouah
panituitfuper malum : dixit angelo deſtruenti,multum ,nüc cene
linemanum tuam . Eceſt ſenſus quòd deftruéteaogelo leruſa
lem ,viditdeus oculis gratiæ, & inftar pænitentis tanti mali
mandauit angelo vt delineret percutere. Sed aduerte y mo
se ſolito pri' narratur resgeſta & deinde modus quo tes eſt
gefta :prius Darbatur quod Deusmandauit angelo vt define
ret occidere, & deinde narratur mod”medius quiprior fuit:
videlicet quòd fuit viſus angelus ,q intercefferüt preces Da.
uidis & c.porto angelus dominiftabat iuxta arcam Oran Irbulai,
Lemanita; Dauid oculos fuos, em vidit angelum domini frantem
inter terram & calum , cô gladium eius euaginatum in manu este
extenfum fuper Ierufalaim : cecidira;Dauid feniores operti (ac.
cis fuper facies fwas.Hinc apparet quod Dauid & ſui pæniten
tialem luctum aſſumpſerant auditis uerbis Ghad propheta,
& induerunt ſe faccis iuxta morem illius temporis. Dixitque
Dawid ad Deü . Nomen eft Elohim.nónne egodixi vt numerario
tur populus?egoquipeccawi,ego qui malü feci.Hebraicè habetur
o malefaciendo feci malum .Exaggeratio eft.ifti autem qui oues
funt quid fecerunt : domine Deus meus for quafo manus tha in ml
a in domum patris mei,& in populumruum non fitplaga.
Ngelus autem domini pracepit Ghad vt diceret Dauidi, st
A
Iehuſai. Verobiqueeſt nomé Iehouah . Authoritas diuina ma
nifeftatur ad conſtruendum altare in area illa, fine qua non
præſumpfiffet Dauid erigere ibi altare. Afcenditq; Dauid iuz .
ta verbü Ghad quod locutus fucrarin nomine domini. Porro Ornan
cum afpexiffet vidiffet angelum .Hebraicè habetur.Et reuerfus
eft Ornan vidie angelum ,o quatuor filò eius cüro. Abſens fi
gnificatur Orná dicendo & reuerſus eſt:ita quòd cú reuerſus
præſens effet in area triturans granum vidit angelum ,nófo
lus ſed cum quatuor filiis.abfconderunt fe : & Oman triturabat
granum.timentes angelum gladium habentem euaginatum ,
er area ingreſsi ſunttétorium . Venit autem Dawid ad Oras:
reſpexita; Oman Qvidit Dauidem ,eoproceßit ei obuiam de ares.
Legédum eft. exinit de area. hoc eſt de loco areæ in que ſe
occulcauerat. & adorauit Dauidem facie (wain terram .
Dixits
 CAPVT XXI. 363
Dixitá; Dawid ad Oman :de mihi locum area & edificabo in co
altare domino, argento pleno da eum mihi o ceffabit plaga à po
pulo. Hinc clare apparet quod adhuc non defierat angelus
percutere populum . DixitaurēOrnan ad Dauid,tolle tibi fa
ciat dominus meus rex quod bonum eft in oculis fuis : pide do bones
in holocaufta & tribulas in ligna. Inftruméta trituræ offert pro
lignis,& criticum infascrificium ,Hebraicè habetur. o granum
in munus.Loco fimile offert graoum torreadú in munus Dei,
omnia do.Dixisá; rex Dawid ad Oman:non,fed argentum dabo tibi
quantum velet: quia nõ lewabo quod eft tuum domino,offerendo ho
locauſtagratuita. Intendebat enim Dauid aream illam dein
ceps fore locum ſacrum : & propterea emit illam vt non alie
num , ſed proprium ſolum dicaret Deo. Dedica; Dawid Oman
pro loco ſiclosaurcos ponderis ſexcētos. lo libro regum ſcribitur
precium boum & rerum, hic autem precium loci, Et ædifica
wit ibi Dauid altare domino,& obtulit holocauſta @ pacifica. Sio
mul oarrantur holocauſta & pacifica, ſed non fimul fuerunt
oblata: ſed holocauſta túc,pacifica auté poft diuinum igacm
veíubiungitur. clamauitque ad dominum , & exaudiuit eum in
igne de cælo.Hebraicè habetur, refpondit ei in igne è cælss sw
per altare holocaufti.Et eft primum facrificiú ad quod de coe
lis deſcendit ignis :nam neq; Leui.9. in primo facrificio Aha
ron ignis de cælis, ſed egreffus àdomino, neq; ludi...tem
pore Gedeonis ignis de cælo ,ſed de petra aſcendit:& fimile
quid accidit tempore Manuæ ludi . 13. referuatum fiquidem
eſt hoc demöftrationi loci in quo ædificandum erat templu.
ſignificanter auté dicitur holocauſti,vt intelligamus nó fuir
ſe cunc oblatum niſi holocaoſtum .
Pracepitų; dominus angelo . Tuncſecundum ordinem rei ge .
ftæ ceffauit peftis;fuperius enim ( vt dictum eſt)ad feruádum
ftylum hoc prænarratum eft,ſed modo texitur biſtoria.vnde
& effectus ſubiungitur. & conuertit gladium ſuum in vaginam
Suam . Protinus ergo Dawid videns quod exaudiffet cum dominus
in arca Ornä Iebuſai,immolauit ibivictimas.Ecce facrificia pa
cifica. Tabernaculum autem domini quod fecerat Moſes in deſerto
altare holocauſti,in tépore illo erãi in excelſo in Ghibhõ.In ca.
16.dictum eſt de hoc . Ernon potuit Dauid ire in faciem eius ad
conſulendum Deum . Duæ rationes reddütur quarc Dauid poft
holocauftum in area oblatum ſacrificauerit ibidem.alcera
fiducia in Deo demonſtrante locú illum placere fibi pro ſa
Zz jij crificiis:
 PRIMI PARALI.
crificiis : altera er imbecillitare ipfius Dauidis contra &ta ex
yilione percutientis angeli,qua detinebatur ne poffet ire ad
excelium Ghabion ad requirendum Elohim.nimio enim fue .
fat timore perterritus videns gladium angeli domini. Non tam ad
crculandum Dauidem quàm ad manifeſtádum punitionem
ipfius fcribitur,quòd tam perterritus fuit videndo percuffo
rem angulum ve redditusfuerit impoteas ad eundum ad al
fare Dei quod erat in exc.llo Ghabaon :vt hinc iacelligamus
pon paruam agritudinem contraxiſſe inde Dauidem .
CAPVT XXII .
Ixitquc Dauid Non ſolum intellexit,ſed etiam mani
Dfeftauit aliis .haceſt domus Dei . Hebraicè habetur.
bec ipfa domus lihouah Elohim . Tam ad præterita
guàm ad furura refertur hoc di& ú . area enim antedida de.
monftratur per pronomen hæc , quæ 10 monte Mon’ich ( vt
in tertio c-pitulo ſecúdilibri ſusjungircs)eft: ipſa eſt in qua
oblatus fuerat olim Ishac.Et ex eo quod dicitur ipſa domus
lehouah Elohim , credirur q ipſa ſic appellata à Iacob do
mus Dei videndo ibidem angelos aſcédentes & defcédétes:
futura autem ibibem domus Deimanifcítarur . hoc altare
in holocauftum Iſraeli.Non fic demöftratio perſonalis ,fed fim .
plex hoc cit non demoſtracur illud altare ab eo çlificatum ,
fed altare ibidem ſucceſſuſum illi cum ædificatum fuerit té .
plum ita quod nó templum duntaxat, ſed etiá altare pro ho.
locauſto ibidem electum à Deo manifeſtat. Et ob hanc cau.
fam finalem mifit Deus angelum ſuper illá aream , mifit igné
de cælo ſuper holocauſtu ibidem , & mádauit vt ceſaret cla
des.hæc enim omnia ordinata ſunt ad demonſtrandú Daui .
di locú electià Deo pro téplo.o precepitvt cögregarentur o
mncs profelyti de terra Iſrael. Hebraicè habetur. Er dixit Dawid
ad cögregandum peregrinos quiin terra Iſrael . Ao peregrioi ifti
effent profelyti nihilſcribitur.nec habetur hebraicè præce
ptum aliquod :fed quòd Dauid dixit vtcögregarentur pere
grini. conformit latomos ad cadendos lapides poliendos. He
Braicè habetur. ad cadendum lapides dolatos.peregrinos enim
peritos in huiuſmodi artefuiffe ,teftatur indigentia artificum
externorum adædificandum domú Dauidisſuprafcripta.ad
ædificandü domum Des. Nomen eſt Elohim . Ferti quoque pluri
nium ad clauos ianuarü.Hebraicè habetur.ad oftia porlarum
ad cómiffuras preparauit Dawid.cria enim ſcribuntur : videlicet
ad
 CAPVT XXII. 364
ad clauos, ad oftia & ad commiſſuras. Quod autem in vul
gata æditione additur. atque iuncturas , non habetur in heo .
bræo.o aris pondus innumerabile . Hebraicè habetur . & as
in multitudine fine pondere . tanta enim erat quantitas vt non
ponderaretur. Et ligna cedrinanon poterant aſimari, Hebraicè
habetur.abſque numcro.hoc eft quòd tanta erat multitudo vt
nó numerarétur.quia attulerüt Zidonij & Tyrý ligna cedrina in
muleirudine Dauidi. Ec dixit Dauid :Selomofiliusmeus puer parun
lus eft delicatus. Hebraicè habetur . puero tener . ſed pueri
nomeo apud hebræos frequentivſu extéditur ad adoleſcétes
etiá poft ætaté idonea ad bellu.Neſcitur enim çtas Salomo .
nis tempore mortis Dauidis.tépus tamen regoi manifeſtat 9
iuuenis erat non puer: & propterea Dauid adoleſcentiá sao
lomonis inter cauſas ſupputat inducentes ipſum ad præpa
randum opporcuna ad domum Dei.domus autem quam ædif .
care volo domino talis effe debct,vt in cunctis regionibus nominetur.
Hebraicè habetur.domus « dificanda lehouah ad magnifica
dum in fupra ad nomen & ad gloriä in omnibus terris. Alcera cau
ſa ex excellentia domus ædificandæ ſcribitur . & eſt ſenſus
quòd domus ædificanda ſummo Dco ,ſupremæerit magni
ficentiæ ,licve & agminetur & glorificetur in omnibus terris.
præparabo ergo ei neceſſaria: & ob hanc caufam ante mortem fuam
omnes preparauit impenſas.Iuxta hebræum habetur. & prapa.
rauit Dauid in multitudine ante mortem ſuam . Nó dicitur quòd
omnes parauerit ſumptus nec quod omnia præparauerit ne.
ceffaria (hæc enim interpres addidit) fed & quod difpofuit
ſe præparaturum , & quod præparauit in multitudine:hoceft
malta,
Ocauitque Selomonem filium ſuum : & præcepit ei vt ædifica
V
nem :fili mi fuit in corde meo vt ad:ficarem domum nomini domini
Dei mei, sed factus eſt ad me ſermodominidicendo.Hinc apparet
quòd præter reuelationem factam Nathan prophetæ habuit
Dauid reuelationem diuiná factam fibi.multum ſanguinem ef
fudifti.Nó parua eſt quæſtio quare inhabilis céfeatur Dauid
ad ædificandum templum ex co quòd magna bella fecit &
ſanguiné in ulcú fuderie.bella enim iufta fecerat, & finiliter
multitudinem fanguinis iuftè fuderat,Solutio eft duos fuiſ .
ſe ſtatus in veteri teſtamento :alterú acquirendi terram pro
milsionis ,alterum frucndi illa, & ftatus quidem acquirendi
Żz iiij i
fuit
 PRIMI PARALI.
fuit ftatus bellicus : ftatus autem fruendierat ſuapte natura
ftatus pacificus. & propterea primus ſtatus incongruus erat
ad ædifcandum cemplum Deo : vepore vacans bellis & non
adhuc parta terra proprij regoi.alter vero ſtatus valde aptus
fuit ad ædificandum remplum : vtpote ſubacta iam terra &
quiete adepta, Dauid itaque ideo inhabilis ad ædificandum
templum Dei cenſetur, quia fanguinem in multitudine ef
fudit magna faciendo bella: hoc eftquia pertinebat ad fta
cum bellicum , acum inquietum acſanguinis effufiuum ad
acquirendam integram promiſsionis terram : & non propter
peccatum .In cuius fignum e regione ipfius Dauidis cligitur
filius eius ad ædificandum templum in ftatu quietis ſubacta
iam voiuerſa terra promilla à Deo ,quádo eratio ftatu frué
di terra Cóſidera prudens le&or ſubiuncta yerba Dauidis tú
ad Salomonem tum ad principes: & perpende in hunc fen
fum tendere hanc rationem . & plurima bella bellafti.Hebrai
cè habetur. & magna bella fecifti. Similitercum ſubditur, non
poteris ædificare.Hebraicè habetur.non adificabis domum nomini
meo . Et fimiliter cú ſubiungitur.canto effuſo fanguine.Hebraicè
habetur.quia fanguinesmultos effudifti in terram coram me.Er di
cendo in terram coram me, infinuat quod de effufione lan
guinis approbata immo mádata à Deo pro terra promiſsio
pis integrè acquirenda & tuenda loquitur. Filius qui naſcetur
fibi.Hebraicè habetur.Ecce filiusnarsis fuittibi . Non naſcitu
Tus, ſed natus figoificatur Salomon tempore quo Dauidi fa
eta eft hæc quam refere reuelatio. crit vir quietiſsimus . luxta
Hebræú babei.ipfe eritvir quietis. Et de qua quiete Git ſermo,
explanatur ſubiungendo.Grequirfcere faciam cum ab omnibus
inimicis ſuis in circumitu; @ob hanc canſam pacificus vocabitur.
Hebraicè habetur. quia Selomo erit nomen eius. Selomo enim
hebraicè fonat latinè pacificus.Et eft fenfus g res reſpóde
bit nomipi.espacē o ocium dabo in Iſrael. Hebraicè babecur.
pacem & quietë dabo fuperIfrael. Hebraico more maiusp.
ponitur minori: prius pax deinde quies populi fignificatur.
Ecce res nomiois pacifici. cunétis diebus cius . Superfluit cun
&tis. Ipſe edificabitdomum nomini meo, & ipſe crit mihi in filium
Gegoero ei in patrem .Expoſuimushæc 2.Reg.9 .& tu anno.
tabis hinc haberi quòd ad literá hæc verba dicta ſunt de Sa.
lomone.firmabóque. luxta Hebræum habetur.o dirigam fo .
lism regni cim . Non dicit quod dirigam eum ad regendum in
per
 CAPVT XXII. 365
perpetuum , fed quod dirigá ſedem regni eius: quó 1 fpe &tar
us ad ſucceſsionem filiorum eius.fuper Iſrael vſque semper. In
tra zellige hoc quemadmodú & præcedétia:videlicet niſi poſue
sit obicem gratiæ meæ ,nullus enim flius Salomonis regna
uit iuper Ifrael propter peccata ipſius Salomonis : quemad .
modum nec perſeuerauit in veneratione Dei tanquá patris.
Nüc ergo fili miſit dominus tecum , & profperare edifica do
mum domino Deo tuo. Hebraicè habetur. Nunc fili mi crit Iche.
uah tecum: a proſperaberis & adificabis domum domini Dei tui,
ficut locutus eſt ſuper se.affirmat fiquidem futurá executionem
promiſſorum à Deo quo ad hæc tria.Détque tibi dominus pru
dentiam & fenfum ,vtregere poßus Ifrael cuftodire legem domini
Dsi sui. Hebraicè habetur. Tantum dabit tibi Ichowah inielle .
Etum & intelligentiam ,& precipict tibifuper Ifrael: ad custo
diendum legem Iehouah Elohe ini. Tribus beneficiis futuris ada
iuagic duo alia fingularia. quorum primum eſt acumen in
tellectus:alcerum eft cura ve populus lſrael viuat ſecundum
legem diuinam . Etfingularitas quidem fignificatur dicendo
tantum tibi ,exclufis cæteris filiis meis ab huiuſmodi donis.
acumen verd intelligendi figuificatur dicendo intelle &tum
& intelligentiam : vc intelleétus referatur ad donum manés,
intelligentia autem ad exercitationem intelligendi.cura au
tem ,dicendo præcipiet tibi ſuper Iſrael etiam ad cuſtodie
dum & c.Et hinc habes quòd regi incumbit cura vt populus
viuat ſecundum legern Dei . Tunc enim proficere poteris. Iuxta
Hebræum habetur.Tunc profperaberis fi cuftodies ad faciendum
ftatuta iudicia. Affirmauerat futuram proſperitatem : de
clarat modò racionem proſperitatis li ipſe rex ſeruauerit le
gem diuinam . fimúlque declarat quod nó fufficit regi quod
populus viuat ſecundum legem ,ſed quod ipſe rex debet effe
primus in obſeruatione legis . que precepitdominus Moyſi ve
doceret Iſrael.Hebraicè habetur.qua præcepit dominus Mofi [es
per Ifrael. Ne Salomon minus æftimaret legem Mofis vtpote
hominis , manifeſtat legem datam à Deo Mofi ſuper lſrael.
roborare confortare,nerimeas neque paucas.
Ecce ego in pauperiicula mea. Hebraicè habetur . Er ecce in
paupertate mea.relatiuè enim ad Deum pauperé ſe agnoſcit.
præparaui impenfus domus domini.Hebraicè habetur. præparaui
prodomo Iehouah. Res autem præparatas ſubiungit , aurum
argentum & ferrum , ligna & lapides.auri centum millia talen
torum
 PRIMI PARALI.
torum eles argenti mille millia talentorum ,eris verò & ferrinon est
pondus,vincicutenim numerus magnitudine, Hebraicè habetur.
quia in multitudinefuir. redditur enim ratio non ponderandi
magna multitado.lognáque lapidespræparaui ad vniuerſa im
pendia luxta Hebræum habetur. ligna o lapides prepare
wi,o ſperca addes. A gooſcit Dauid non fufficere parata ab
ipſo : & propterea mandat filio vt ad lat ad hoc veperficiatur
templum Dei . Habes quoqueplurimos artifices, latomos ce
mentarios artificeſque lignorum : @omnium artium ad faciendam
opus prudentißimos ,in auro,in argento ,o in are, o inferro cuius
Hõ cst numerus. Clauſula hæc iuxta Hebræum habetur . Ette
cum in multitudine factores operes,inciſores& artifices lapidum
lignorum : @omnisſapiens in omniopere.ad aurum ,ad argëtum , ea
ad as mo ad ferrum ſine numero. Non ſolum res , ſed artifices &
operarios præparaſſe ſe manifeſtat Dauid fine qumero.furge
fac, o erit dominus tecum.
Recepie quoque Dawid cunctis principibus Ifrael vt adiuua
rene
Deus veſter vobiſcum fit,o dederit vobis requiem per cir umirum ,
Futuri temporis eſt dederit.cm tradiderie omnes inimicos veſtros
in manus veſtrus, & fubieéta ſo-terracoram dorsino. Hebraicéba
betur.quia delie in manum meam habisatores terra,aerilacqui.
faca terra caram Ichouah or coram populo eius. Exiſtis colligitur
ſeoſus ſupradictorum verborum . Dei ad Dauidem , Prabete
igitur corda veftra Q apimas deſtras al quarında dominum Deum
veftrum :(urgitéque o edificate ſanctuariūdomini Dei . Di io in
terpretata Dei eſt nomen Elohim.ad introducendü arcă fade .
sis domini Q vaſa domino rõſecrata. Hebraicè habetur, Orale a
Sanétitaris Elohim in domum adificatam nomini domini.
СА Рут XXIII .
Auid autem eratfenex & plenus . Hebraicè habetur.
u ſatur dierum . Relatiuè ad cóplexionem Daui
lisſaturitas dierum ícribitur : quoniam abſolute
3
non erat excelsiuè ſenex ,cum, ſeptuaginta no exe
cefferit annos.coſtituitq; Salomonem.Clariushebraicè dicitur.
o fecit regnare Selomonem filiüm fraper lſrael. Viués enim tur
rogauit eum in regem poſuitque in poſſeſsionem regai : vt
diffutė ſcriptum elt in terco lib.Reg. Erlögreg-suic omnes prina
cipes Iſrael, -ſacerdotes argue Lenitas. Numerarique funt Louisa
a viginti annis. Corrupta eft litera :nam Hebraicè habetur.
E:
 CAPVT XXIII. 366
Et numerati fuerunt Leuite à filio triginta annorum & fupra. Et
quidem ætas triginta annorum in lege Mofis numeri quarto
decreta eſt:& propterea iuxta legem numerati ſuat Lcuitæ
à trigelimo anno. Quod autem adiungitur & Tupra ſine tere
mino io lege Moſis ſtatuto ,hoc eft vſq; ad annum quinqua
gefimam vel tanquam fubintelligendú relictum eft,vel quia
ratio termini ceſſaſſe viderur ( inibecillitas ſcilicet ad ſuffe
réda onera , co quòd templum ftabile ædificabatur) idco nu
merati íunt à trigefimoanno & ſupra abſque termino • Et in .
wenta ſunt triginecocto millia virorum .
Ex his electi ſunt diſtribwii in minifterium domusdomini,
lusta Hebræum babetur . Ex iſtis ad fortiter agendum ſuper opus
domus lehowahvigintiquatuor millia . Adexercendum cómunia
Levitarum opera deputati ſunt ifti. prepoſitorum autě o iudi
cum fex millia. Vnum atquc idem officium duobus nominie
bus fignificatur: altero dignitatis ,altero officii iudicádi.erát
enim ifti Leuitæ raquam patreſcooſcripti ad diſcernendú &
1 ius dicendum in domo domini.Et quatuor millia ianitorü.Com
muni nomine appellantur ianitores illi quibus commiſſa eſt
cura non ſolum ianuarum templi , ſed ianuarum rerum ipe
&aotium ad ea quæ erát templi. o totidem pfaltes canentes do.
mino in organis quæ fecerat ad canendum .Heb.habetur et quatuor
millia laudantium Iehouah in vafis qua feci ad laudandum . Ex
eo quod in prima perſona dicitur feci,intelligimusin perſo :
na Dauidis hæc fcripta: ad infinuádum quòdipfe fecerat in
ſtrumenta muſica.Collige ſummas : & videbis diſtributos o .
mnes trigintaocto millia numeratos.
T diſtribuit cos Dauid per vices filiorum Leui.Hebraicè ha .

cundú partes filiorú Leui qui fuerunt tres : videlicet Cehath

Gherfo & Merari . vnde & ftatim eos nuerat. Gherſon ,Cchath
Merari Gherſunitis Lah'dan Simhi,Filii Lal’da principes,
Techiel et Zechåp loel tres.Filii Simhi Sclomith & Cha'zicio
Haran tres :ifti principes familiarū Lah'dan. Perplexa oriſ quæ.
ftio , q demóftrátur per paomé ifti.ná prænumerati funt tres
filii Lah'da & tres filii Simhi: quo ergo vtriq ; demóftrái ſpe.
& antes ad Lah’da?Solario cſt ambigua,an vnicus nominetur
sihi an fint duo eiufdé nominis. Diuinado aút,rationabilius
credimus duos nominari Simhi: alterú fratré Lah'dan , alle
rúnepoté : hoceft filiú filii Lah'dan.cuius ſpecialis fit mério ,
quia
 PRIMI PARALI.
quia ex eo conſtitutæ ſunt multæ familiæ lah'dan. Porro filii
simhi Iachath ,Zina Olehus O Beriha: iſti filii Simhi quatuor.
Et fuitLacath caput oZina ſecundus:I elus autem & Beriha zon
multiplicawerunt filios,& fucrütdomui patris in numeratione vna ,
Filii Cehath Hamram , lizhar, Cheb'ron o Huzzid qu4o
tuor . Expeditis familiis Gherſon, venitur ad familias Ce
hach . Filii Hamram , Aharon o Moſes: ſeparatuſque eſt Aharon
ut miniftraret in fancto fanctoram . Hebraicè habetur. ore
paratus fuit Abaron ad fanétificandum fanétum fanétorum ipfo
filii eius vfque femper. Appellarur hic fan & um fan & orum
( ficut fæpe alibi )vniuerficas reſeruatorum ſacerdotis officio
ſeu dignitati: ad hæc enim ſan & ificanda ordinabatur io pri
mis ſacerdotium . Gadoleret incenfum domino fecundum ritum
fwen. Hebraicè habetur . ad thurificandum coram domino,ed
ferviendum ei @ ad benedicendum in nomine cius vfque femper.
Officia ſacerdotis comemorantur declarando a haroo cum
femine ſuo fuiſſe ſeparatum diuina ele & tionc etiam à cótri
bulibus ad fungendum ſacerdotio in fempiternu. Mofis qaaq;
viri Dei . Nomen eft Elohim : co quod Moſes legem accepit
à Deo &c. cognominatur vir Elohim . filii annumerati (uni in
tribu Leui . Et filii Moſis, Gherlom Elihefer. Filii Gherlom
Sebuel capur. Fuerunt autem Filii Elihezer Rechab'is ceput : 0
non fucrunt Eliherer filii alii, filii autem Rechab'ia multiplicati
Sunt valde. Filii lizhar Sclomish capur. Filii Cheb'ron: leri’is
hu caput, Amar'ia ſecundus, lacha’ziel terrius,ct Iecamham quar
two. Filii Huxzielis: Micha capul, a liſi'ia fecundus.
Filii Merari. Ad tertium filium Leui deſcenditur. Mach'li o
Muſi:filii auté Machli Elhazar o Cis. Mortuus est autë Elhazar
& non habuit filios, fed filias: acceperúntqueeas filii Cis fratres es
rum . Filii Muſs, Mach’lie Heder & lcremoth tres.
Sti filii Lewi per domos patrum fuorum principes per vices nus
Imerum capitum ſingulorum . Hebraicè habetur. principes fs
miliarum ordinationibus ſuis in numero nominum capitum fuoruz.
Epilogus eſt ,manifeſtans & numeratos eſſe per capita prio
cipum & ſeruatum eſſe ordinem familiarum . facientes opus
inminifteriü domus domini: à filio viginti annorü fupra. Que
ftio oritur ex eo quod in principio huius capituli dicitur nu
meratos fuiſſe Leuitas à trigioca annis & ſupra : quomodo
igitur modò dicitur à filio viginti annorum & fupra ? Solu
tio eſt quod numeratio fa & a eft fecundum legem Molisiai
geſimo
 CAPVT XXIII. 367
gefimo anno & fupra : & in tali ætate inuenta ſunt eriginta
o &o millia.ſed poft numcrationem extcnſum eſt officiú Le .
uitarum vſque ad ætatem vigefimi anni: ita quod decretum
eft vt admitterentur ad Leuitica officia Leuitæ omnes à filio
viginti annorum . Author autem & ratio huios decreti noui
ſubiungitur in litera. Dixit enim Dawid . Ecce author noui
decreci. requiem dedit dominus deus Ifrael populo ſuo. Ecce ra
tio noui decreci. O habitationem Ieruſalem . Hebraicè habe
tur . O habitauit in Ierufalaim vſque ad ſemper. Quies populi
in terra promiſſionis cú ele & a habitatione diuina in lerusa
lem perpetua (hoc eft téplo Dei ibidem ratio redditur noui
decreti.Et ad hoc magis explicandum ſubiungitur exonera
tio Leuitarum à labore portandi tabernaculú & omnia per
tinentia ad illud . ex eo enim quod loco tabernaculi fiebac
templom immobile , ceffabat labor Leuitarum ad portádum
tabernaculum & quæ illius erant de loco ad locum .Hance
nim rationem interpretatus eft Dauid fuiffe occaſionem xe
tatis limitatæ à Moſe : & propterea ceſlaote labore mutauit
limites ætatis. Et etiam Lenita non habebunt portare taberna
culum & omnia vafa eius ad miniſterium eins.
Juxta precepia quoque Dauid nouißima fuppurabitur numea
rus filiorum Lewi. Hebraicè habetut. Quia in verbisDauid po.
ſteris numerusfiliorum Leui; à filioviginti annorum &fupra. Ecce
conclufio fcribitur quod poft hæc poftrema verba Dauidis
pumerari ſutit Leuitæ à viginti annis & fupra. Dicuntur au
tem verba Dauidis poſtera relatiue ad verba Mofis. Et hinc
habes quod quanuis lex Mofis dara eſſer à deo, rex tamen
mutabat interpretando rationem legis cógruam fuifTe pre
terito ćempori duntaxat. Et erunt ſub manu filiorum Aharon .
Heb . habetur. Quia ftatus corum ad manum filiorum Aharon .
Accumulat rationes noui decreti , ex eo quod habitatio Le
uitarum fa & o templo erit ad manum ſacerdotum : hoceft ge
ipſa habitacio iuxta ſacerdotes erit moderatio Levitarú infra
vigefimú & trigefimú annu . reuerebútur enim facerdotes &
domabuni.in cultu domus domini in veſtibulis & in exedris & in
loco purificationis in fanétuario : & in vniuerfis operibusmini
Sterii templi domini. Hebraicè habetur . ad ſeruitutem domus le .
howah ,fuperatria fuper aulas super mundificationem ado
mnem fanétitatem : O opus feruitutis domus Elohim . narrantute.
nim onera Leuitarumiachoo ndo à locis . Quod autem ſub .
ditut .
 PRIMI PARALI
& Achimelech , non nominaffet folum Zadoc facerdotem .
vnam domum quæ cæteris praerat Eleazar, oalteram domum que
fub ſe habebat Catcros lthamar.luxta Heb.lóge aliter habei.doi
mus patru vna capta Elbazaro,o capta capta ithamaro.Differe
tia manifeftè fcribit inter domos Ithamar & domos Eleazar,
penes hoc quod domus Eleazar voa capiebatur ſorte :do
mus verò Ithamar capta erat capta.adiūgit fiquidem author
modo diuidendi per fortes iſtos cum iftis difparitatem bade:
videlicec g extrahendo fortes vna dútaxat domus ex domi.
bus Eleazar capta forte,admitteretur: hoceft g fijinediate ca
pta eſſet forte, altera domus etiani Elcazar, non admittere .
tur in illo loco, ne contingeret omnes domos Eleazar prze
ferri domibus Ithamar.in fortibusautécadentibus fuper do.
mos Ithamar non erat ſimilis lex,led quæcúq; domus eſſet ca
pta forte , admitteretur pro capta: hoc eſt etiam fi immediate
muleæ domus Ithamar forcib'caperentur. Etfuit decreta bæc
diſparitas ad repenfandum difparitatem alteram : videlicet
domus Eleazar habebant ledecim loca , domus autem Icha.
marodo. Diviſio itaque ſacerdotum fa & a eſt ſortibus inter
iftos cum iftis, concurrentibus tamen duabus diſparitatibus.
altera primum parrata :videlicet quòd Eleazar ſedecim , Itha .
mar autem octo haberet loca.altera qux modo narratur: vi:
delicet quòd domus Ithamar poffent (G fors tribueret )mol
tæ immediarè iungi:domusautem Eleazar don poterantim .
mediatè iungi vfque ad completas ſortes o & o Ithamar. At
fi quæris quota erat ſors domus Eleazar quæ immediatè er :
ibat poſt aliam domum Eleazar nódum completis fortibus
Ithamar.reſpondetur quod referuabatur collocanda imme .
diatè poft fortem alicuius domus Ithamar primò capta.
Exiuit autem forsprima leho'jarib, iedah'ie ſecunda. Charim
tcrtia, Cehorim quarta. Malchi'ie quinta,Mi'iamin ſexta.Haccex
Septima. Abi'ie ostawa.Ieſuah nona. Sechan’iahn decima. Eliaſib
undecima, lacim ducdecima, Chuppe tertiadecima,Ieſeb'ab quar
tadecima.Bilghe quintadecima;Immer ſextadecima. Chezin deci.
maſeprima, Pixsez decimaoftana, Pethach'ia decimanona, leo
chez celvigeſima. Iachin vigeſimaprima, Gamul vigefimaſecunde.
Dela'iahu vigefimatertia,Mahaz'iah . vigefimaquarta. Deſcri
pro modo fortiendi, deſcribitur conſequeoter ſubſecutus e.
uentus : quem int llige ſcribi ſeruato moderamine aoredi
co. He vices corum ſecundum minifteria ſua ve ingrediantur do
 CAPVT XXIIIT: 385
thium Dei, & iuxta ritum fuum , fub manu Aharon patris eorum : fs
che precepie dominus deus Ifrael. Hebraicè habetur.Iſte ordinaa
tiones eorum ad miniſteria corum ,ad veniendum in domü Ichouah;
iuxta rationem corum in manu Aharonpatris corum :ficut præcepit
ei lehowah Elohe Iſraelis. Ad quid fa &tæ fint huiuſmodi di
uifiones narratur : videlicet ad exercenda miniſteria ſacerá
dorii in domo Dei per diuerſas coordinationes( videlicet vi:
gintiquatuor & fimiliter ad veniendum io templum.per hoc
enim infinuatur quòd non ſolum officia per vices,fed etiam
manſio in templo diſtributa erac per has vices. Adiungicut
autem ſubie & io eorum ſummo sacerdoti ſicut ius corâ exi
git ,vt intelligamus fummum facerdotem non comprehendi
lub his diuiſionibus, ſed præelſe omnibus. & ne boc huma.
næ attribueretur authoritati, explicatur ficut præcepit deus
ipfi Aharon.
Orro filiorum Leui qui reliqui fuerant.Expedita partitionc
Place
facerdotum , tra & atur partitio reliquorum Leuitarum .
Ita quod hæc verba comprehendunt totum refiduum tribus
Leuiticæ in genere:eft enim velut rubrica quædá , vt hebrai
cus ſonat contextus.nálegitur. Ftfiliis Lewi reſiduis.ſubau di
tur auté fueruntpartitiones ſubiü &tæ . Deinde immediate ſe
quitur.filiis Hamram Subael,filiis SubaclisTechdi'iahu.Rechab'o
iahu: filiis Rechab'iahu caput lis’ia. Ipſi lixhari Selomith : filios
Selomith Iachath. Filiis autem Iei'iahu : Amar'iahu ſecundus, la
chaziel tertius, lecamham quartus. Filii Huzziel Micha:filiis Mi.
che Samir. Frater Michelij’ia: filiis Iis’ie Zechar’iahu. Filii Més
rari Mach'u & Muſi: filij Iahazi'iahu Beno. Filii Merari de Is
hazi'iahu Bexo,osohan o Racchur & Hib'ri.Ipfi Mach’li El.
hazar:c non fuerunt ei filij.Ipfi Cis filii Cis Icrachmeel.Filii ana
tem Muſi Machli @ Heder o Ierimoth :ifti filii Leuitarü perdo
mos patrum ſuorum. Incipiunt diuiſiones reſiduorum Leuita
jum à filiis Hamram ,vtpote fratribus Aharonitarum .
Miſerunieque etiam ipſi fortescontra fratresSwosfilios Aharon .
Quod dicitur cótra fratres ſuos,fignificat è regione fratrum
fuorum : hoc eſt è regione vigintiquatuor partitionum ſacer
dotú,fuit fiquidé etiam hæc diuifio in vigintiquatuor partes :
nam vigintiquatuor perſonæ commemorantur in litera , ve
correſponderent vigintiquatuor facerdotibus, lic ve vna por .
tio Lcuitica affifteret voi portioni ſacerdotali. Sed remanét
dubia duo. Alcerum de qua parte Leuitarum eft hic ſermo.
Aaa fuperius
 PRIMI PARALI
, fuperius enim in. 23. cap. diſtributi fupt Leuitz triginta &
o&o millia in quatuor partes :videlicet vigintiquatuor millia
fine titulo,ſex millia præfectorum & iudicum , quatuormil
lia cantorum & quatuor millia ianitorum.De qua harú para
tium eft hiciermo,ambigitur.nam diuifiotam cantorú quam
ianitorum expreflè inferius ſubiungicur etiam per fortes fa
& ta: ſed nullæ fortes leguntur circa aliasduas partes in fpe
cie. Alterum eſt ad quod officium ordinabantur Leuitæ ifti:
quoniam in litera non éxprimitur. Solutio veiuſque quz
ftionis fimul eft quod cum in ſequentibus capitulis ſubiun
gatur partitio tum cantorum,tum ianitorum ,cum præfe& o
rum (vt patebit exponendo textum ) intelligendum reſtat
quod diuifio ifta fuerit reliquorum Leuiticæ tribus qui crát
in maximo numero fine titulo ſpeciali: & propterca pullum
corum ſpeciale officium deſcribitur,ſed ad communia Leui
tarū officia fubeunda diuiâ funt per ſortes in vigintiqua -
tuor partes ad miniftrandum ſub vigintiquatuor facerdoti
bus. coram Dawid rege adoc & Achimelech o principibus
Legendum eſt. capitibus patrum facerdotibm Leuitis.
quatuor enim ſupputantur præſidentes huiuſmodi partitio
ni per ſortes: videlicet rex, Zadoc, Acbinielech & princi
pes familiarum ſacerdotalium ac Leuiticarum . tam maiores
quàm minores,omnes fors a qualiter diuidebat. Seoſus redditur:
hebraicè autem habetur.patrü capurè regione fratris fui parni.
hoc eſt in huiuſmodi ſortibus caput familiæ non erat melio
ris condicionis quam frater eius paruus. Ita quòd nullius
inæqualitatis ratio habita eft: fed iuxta ordinem fortium (vt
contingebat ) prima ſors affiftebat primæ forti ſacerdotum ,
& ſecunda ſecundæ , & fic deinceps. ad hoc enim iactæ ſunt
fortes vt determinaretur perpetuus inter eos ſeruandus or .
do fine querela .
CAPVT XXV.
Auid igitur et principes exercitus fegregauerunt in mijn
nifteriü filiosAſaph Heman & Ieduthun.Partitio
D cantorum quorú iſti tres trant capica ,narraturfa.
& a authoritate regis & principu exercitus. ita g
nó ſorte iſta cria capita ſunt ex Leuitis aſſumpta,
ſed authoritate regis & principum exercitus.qui prophetarët.
Heb.babetur.prophetantes in citharis,in pſalterius cincgmbali.
Alias diximus prophetare ſumi pro vacare diuinis laudibus,
quod
 CAPVT XXV . 378
quod tức fiebat adhibitis inſtrumentismuſicis :& propterea
hic nó deſcribúi abſolutè pphetátes ,ſed ,pphetátes in ma
ficis inftrumétis.fecundü numerisfuum dicato fibi officio ferwien .
tes. oʻta Hebræum habetur. o fuit numerus corum ,dirioperis
ad miniſterium corum . Velut rubrica eſt ſubiun & orum :vide
licet quod numerus filiorum iſtorom trium fuit quiſubiuna
gitur. fimúlque manifeſtatur qualicas fubiun & orum filio .
rum : videlicet quòd erát viri operis ad miniſterium patrum :
hoc eft ad mioiſterium prophetandi in inſtrumentis muſic
cis.appellantur enim .viri operis,viriſcientes & valentes effi
cere opus.
De foliis Afaph. Et hoc velut rubrica ſubiun & orum eft:
nam quatuor enumerantur.ZacchurOlofepho Nethä'iai
Afar'cla . & fubiúgitur de ipſis. foliiAfaphſuper manum Afaph.
hoc eſt innitences manui Afaph tanquam principaliin hu
iuſinodi. prophetantes inicta regem . Hebraice babetur.prophes
tantis ſupermanus regis.Non de filiis,ſed de ipſo Afaph dicitur
prophetabat ſuper manus regis.filii fiquidem quo ad opus
muſicum innitebantur patri , conformares actiones & voces
fecundum artem patri : ipſe autem Alaph prophetabat indi .
xus operibus Dauidis regis, eo quòd & voce & fono modu
labatur hymnos æditos àDauide rege.
De Ieduthun .Numeratis quatuor filiis A raph narratur pro
greſſus ad Ieduthun. filii reduthun. Genitiui cafus eft ledua
thúin textu hebraico Ghedal'iahu operi & Tefah'sahu , Cha
Sab'iahuo Matthith'iahu ( et supermanuspatriseorum ſeduthund
in cithara. Ioſolubilis ſurgit quæftio ,ftáre litera vt fonat: quo
niá filii Ieduthun dicuntur lex , & tamé non numerantur niſi
quinq ;: & oportet cffe ſex tū ad verificádú iſtam literā ,tum
ad verificandum integrúnumerúvigiotiquatuor filiorā iſto .
rum trium: Aſaph ,leduchun & Heman .Ét ipfius quidé He
man litera ſubiungit quatuordecim filios: Aſaph autem nu
merauit quatuor:& Ieduthun lex , quorum tamen quinq; tá
tum explicantur. & propterea credendum eft errore ſcripto
sum omiſſum effe nomen ſexti filii Ieduthun . Argumentum
autem magnum huius erroris habecur ex forre decima. lo .
fubiun & tis enim vigintiquatuor fortibus cantorum repetun.
tur iſtorum filiorú nomina: & in forre decima ſcribitur no.
men Semeiæ in vulgataæditione,hebraicè autem Sim hi qui
ſolus nó inuenitur nominatus hic íter filios Afaph Ieduthun
Aaa ij
 PRIMI PARALI.
& Heman.ex eo enim y cæteri filii hic nominati repetūtur in
fortibus(finguli in fingulis fortibus) & ifte vous ad integra
dum numerum viginti quatuor , in Gouatur quòd ifte cft se
xtus filius Ieduthun ,non ſolum prænumeratus, ſed ficut alii
prænominatus vitióq; ſcriptoris omiſſus in hebraicis codici .
bus,qui prophetabat fuper confitentes & laudantes dominum.He
braicè habetur.fuper confeßiones& landare Iehowah . Inter co
fiteri & laudare hæc eſt differentia, quod coofiteri eft affir .
mare, laudare autem eſt commcodare. Applicando 20tem
hæc ad diuina,quiaquicquid verè affirmatur de Dco lauda
bile eſt,ideo confunduntur confeffio & lausdiuinorum.ds.
rcctè tamen confiteri diuina eft affirmarcilla, laudare verò
eft affirmare commendando.
Heman quoque,Hebraicè fimiliter habetur. Ad Heman , fic
enim fignificatur pgreffus ad Heman : Gicut etiá ſcriptum eft
hebraicè ad Ieduthun. & immediatè ſubiungitur.filii Hemas.
Er eſt calus gebitiui Hema:vt etiá cóuincitures numero fic
liorú ſubiunctoru. na ſubiúgútur quatuordecim filii Hemá:
& tertus ipfe dicit eſſe quatuordecim . Bucci'iahu, Matthä'is
hu, Huzziel, sebuel Qlerimosh, Chanania, Chanani, Eli atha
Ghiddalthie Romäthi'hear,Tosbechala, Mallothi, Hothir, Me*
chari'oth. Omnes ifti filii Heman videntis regis in fermonibus Dei
t exaltares cornu . íuxta heb.habetur.videntisregu in verbis Elo
him ad exaltandum cornu . Deſcribitur Heman verè pro
pheta ex eo quod appellatur videns . defcribitur fide digous
& in precio habitus à rege, dicendo videos regis. Deſcribi
tur veritas ſeu authoritas vilionis,dicendo in verbis Elohim :
ad manifeſtandum quod non erat videns figmeota aur iom .
nia, ſed io verbis Dei. fimulque manifeftatur quod viĝones
ſuas notificabat in verbis Elohim : hoc eft cú teſtimonio di
uinæ authoritatis loquens.Deſcribitur demű materia viſa &
manifeſtata in verbis Elohim, dicendo adexaltádum cornu,
proculdubio liraelis :hoc eft ad exaltationem futuri Meliz,
qui eſt corou ſalutis ex lſrael ex progenie Dauidis. intelli
gimus enim per hoc quòd Heman prophetabat de exaltatio :
ne Mefiæ.dedit 1; deus Heman .Nomé eſt Elohim .filiosquatuor
decim er filias tres.Vniuerfi. Heb.habetur.Omnes iſti ſupermanus
patrisfui in caniu domus domini in cymbalis pfalteriis & citharis.
Et demonſtrantur vniuerfi vigintiquatuor prænumerati : vt
teſtátur ſubiúcta,videlicet quod erat ſub Afaph Ieduthuo &
Heman .
 CAPVT XXV : 371 ,
Heman.quilibet enim filii ſub ,pprii patris manu erant in mi
nifteria domus Dei. Nomen eſt Elohim.juxta regem . Heb.habe
tur. ſuper manus regis,Asapho leduthun ( Heman. Cónume
ratur rer inter eos quibus ionitebantur iſti vigintiquatuos,
co y Dauid rex & faciebat hymnos quos plalmos dicimus,
& diftribuebat cantoribus: vt tituli pſalmorum teftantur.
Vit autem numerus corum cum fratribus ſuis,quierwdiebant ca.
ricum the .
cantu Iehouah :omnis intelligens ducenci es octogintaoéto.Duæ có .
ditiones deſcribuntur iſtorum ducentorum o & ogintaocto :
altera quod erant do&i in canticis ſummi Dei,akcera quod
non eraot qualitercunq; do & i,ſed præditi intelligentia . Mi.
ferúntque fortesper vices (was. Hebraicè habetur. cuftodia i re
gione. Et ſubauditur ſacerdotis. fignificatur enim quòd mi.
ſerunt ſortes ad hoc vt prima cuſtodia captorum è regione
reſponderet primæ portioni ſacerdotum , & fecunda fecúdæ ,
& fic deinceps.ex equo tam maior quam minor, doctus pariter
indoctus. Iuxta Hebræum habetur. ficut paruus ficut magnus,
intelligens cum diſcente. Nulla inæqualitatis ratio habita eft.
.
Egreſſaq; eft forsprimalofeph quierat de Afaph. Quanuis heb .
habcat. Sors prima ad Afaph ad Iofeph: Ghedal'iahs fecüda ipfe
&fratres eius &filij eius duodecim . ſeoſustamé optimè reddi
tus eſt. Scribitur enim quod ſors prima exiuit ad Afspb hoc
eft ad domum Aſaph, ad petſoná autem loſeph qui joter fi
lios Aſaph ſupputatus eſt ſecundus:ſecunda auté fors cxiuit
ad primú filium Ieduthun.Quæ ideo annotauerim ne cófun .
datur le&or. Vnum tamen admiratione dignum relinqui.
tur, g in cæteris fortibus fit mentio duodenarii numeri & in
Tolaprima tacetur. Neſcio diuinare cur hoc acciderit. illud
tamen certum eſt quòd fimilis numerus ſubintelligendus eſt
in prima forte: alioquio nó adæquarent vigintiquatuor for
ces ſupradi& um numerum ducentorum & octogintao & o,
oportet enim diftribuendo per numerum duodenarium er
haurire ipſum io vigintiquatuor portiones. & forte errore
fcriptorú omiffa eft.TertiaZacchur: filii ejus fratres eius duo
decim . Quarta Iixri: filii eius & fratres eius duodecim . Quinta Ne
than iahu:filij eim & fratres eius duodecim .Sexta Bucci'iahu:filii
eius & fratres eius duodecim . Septima Iefar'cle:filii eius o fratres
eius duodecim.Oftwna Iefah'iabu : filii ejus fratres eius duode
cim.Nona Matthaiahu : filii ejus fratres eius duodecim . Decima
Aaa iij Simhi;
 PRIMI PARALI.
Simhl: filii eim o fratrescims duodecim.Vndecima Hazar'eliftit
eius ou fraires eius duodecim . Duodecima Chaſab'ia : filiieins
fratres eius duodecim . Tcrtiadecima Subacli: filiicius fratres es
sus duodecim Quartadecima Marthith'iahs:filii eius et fratrescims
duodecim . Quintadecima ( cremoth: filij eius o fratreseius duode
çim . Sextadecima Chana'iahu : filiieius fratres eisus duodecim .
Decimaleprime losbecala: filij eius fratres cim duodecim . De
cimaoctaua Chanani: filii cius fratres eius duodecim . Decima
pona Malloshi: filii eius& fratres einsduodecim. Vigcfima Eli'
jathe: foliicim & fratres cims duodecim . Vigefimaprima Hothir:
filij eius & fratres eius duodecim . Vigefimafecunda Ghiddelhi;
folii eius fratres eius duodecim .Vigefimatcrtia Machazi'oth :fi
lii eim ofiatres eius duodecim.Vigefimaquarta Romamibi'bezer:
filii fratres cius duodecim ,
CAPVT XXVI,
I wifiones ianitofum , de Corchitis Meſelem'ishu filine
Core de filiis Asaph.Et Meſele'iahufilii: Zechar’ishu
primogenitus, Icdohael fecundus, Zebad'ishu terriss,
rathniel quartus. Hela quintus, tehochanan fexto ,El.
ichobensi feptimus, Expedita partitione cantorú, deſcribitur
diuifio ianitorú . numerando primo capita ianitorum ſecun
dum diuerſas familias.Et Hobed'edom foli :Semab'iaprimoges
pitus,Ichoxabad ſecundus,Ioach tertius,& Sachar quartus , Ne
than'el quintus. Hammiel ſexius, liſaſchar reprimus, Pebullethai
octauus : quia benedixit ci deus. Nomen eſt Elohim . Erre
fertur hoc ad explicádum fru & um diuinæ benedi& tionis er
arcaDei in domo eius fuperius ( cripcæ :hic eft enim Hobed .
edom ille. Semah'ia autem filio eius nati funt filii dominantes
domui patrum ( uorum : quia potentes fortitudine crant. Filii se
mah’ie Hothnia Rephael & Hobed Elzabad fratres eius filii
fortitudinis:Elibwet Semacb'iahu.Omnes ifli de filiisHobed'edom
ipfi o filii corü & fratres eorü viri fortißimi ad minifteri : ( exa
gintaduo de Hobed'edom.Et Meſelem'iahufilio fratres coris fi
lo fortitudinis decem ofto. Ec choſe de filiis Merari filij, Simri
princeps non enim habuerat primogenitum . luxta heb.hábei. quis
pon fuit primogenitus,opoſuit eum pater eius in principem . Non
dicicur o pater no habuerat primogenitum ( cum impoffibi
le fuerit patrem tot filiorú nó habuiffe primogenitú) ſcd di
cuntur duo. alterú gifte Simri non fuit primogenitus:altea
rum q pater eius pofuitipſum in principé feu caput. Quare
autem
 CAPVT XXVI : 372
autem hoc effe & um fuerit, non eſt ſcriptum : fortè more
tuus crat primogenitus. Et quanuis iſte non fuerit etiam ſe .
cúdus, prælatus tamen cſt fratribus à patre. Et hunc ſenſum
ſonat planus contextus literæ Hebraicæ.nam reddit ratio
nem quare pater eius præfecit ipfum ,quia non fuit primoges
nicus : hoc eft quia primogenitus non crat viuus . Chilci'iahu
fecundus, Tebal'iahu tertius,Zechar’jahu quartus:omnes filijofras
tres Chofa tredecim .
Hidiniſ funt in ianitores, vtfemper principes custodierum ficut
fratres eorum miniftrarent in domo domini. luxta hebræum
habetur. 15tis diuifiones janitorum in capita virorum , cuftodia è
regione fratrum ſuorum ad ſerviendü in domo Iehouah. Propomen
iſtis demonſtrat prænominatos , admanifeftandum iaoito
sum officiú diſtributúeſeiſtis. modus auté diftribuédiſub
iungitur in capita virorum : hoc elt per capita prænominato
rum principú . Quod auté fubditur cuftodiæ è regione fra
trú fuorú, rationem diuidédi fignificat: vt videlicet quemade
modú fratres corú ordinatè diuifi erát adminiſtrādu in do.
mo Dei, ita ipfi correſpöderent in propriis officiis ordinatè
diſtincti ad ſeruiédú in domo ſummi Dei. Mißai; ſune fortes
ex aquo paruis et magnis per familias(was ad vnäquäque portarü .
Ecce differentia inter fortes ianitorum & omoiú aliorú ſu
praſcriptorü.ná reliquorú ſortes relatiuè ad vigintiquatuor
ſacerdotes:ianitorú auté fortes no relatiuè ad portiones fa
cerdotales, fed relatiuè ad portas ia &tæ ſunt. Et cecidit forso
rientalis Selem'iahu. Iuxta quatuor plagas coeli erant quatuor
portæ , non in ipſo templo, ſed in ſepto templi.ipſum enim
templum vnicam tantum portam habebat , quæ reſpiciebat
ad plaga orientalem · Primaergo ſors cecidit ſuper portam
orientalem qua ambulabatur dire &tè ad portam iepli.ole
char’iahu filio eius viro prudentißimo & erudito.Iuxtahebræum
habetur.cófiliario cü intelle&tw.Excellentia iſtius viri obtinuit
vt ſeorſuin à patre ſortem haberer . Vnde & bebraicè claré
ſubiungitur immediate.fecerunt cadere fortes, exiuit forseius
ad ſiniſirum .hoc eſt ad aquilonem.fingulariter enim narratur
quòd ifti Zachariæ feceruntcadere fortes,quáuis eſſet filius
Selamiæ cui obtigerat prima porra . Hobed’edom verò & filiis
eius ad auftrum :in qua parte domus cratfeniorum concilium . lux .
ta Hebræum habetur.Hobed'edom ad dextram : & filiis eius do
mus conciliorum . Dextra appellatur pars meridionalis quam
Aaa jiij ſortitus
 PRIMI PARALI.
fortitus elt Hobed'edom , & filij eius fortiti ſunt domum co
pentuum.diétio enim hebraica non ſonat conucntum ad cóm
Gliandum determinatè ,ſed conuentum . Intelligimus tamen
de conuentu ad confilium ſacerdotum & Levitarum : deno
minato ab co quòd cóuenirent illuc etiá qui cauſas fpectan
tes ad facerdotú ſeu Leuitarú iudicium habebant.Suppim
Choſe ad occidentem iuxia portam qua ducis ad viam afcenfionis.
Legendum eft ad occidetom , cã porta Sallecheth in via afcenfus.
Ita quòd iftis duobus data eſt porta occidentalis fimul cum
porta nominata Sallecheth.Et aiunt portá hanc effe perquá
proiicicbátur res immundæ: & deſcribi in via aſcensionisad
ſuperiores partes.cuſtodia cötra cuſtodia . De catoribus ícriptu
eſt ſuperius cuftodia è regione, & non eft fcriptum cuftodia
contra cuſtodiam :quia cantores è regione ſacerdotü ftabát,
janitores verò no è regione ſacerdotů, fed è regione ianito
rú erát: & propterea de eis ſcribitur cuſtodia côtra cuftodia,
ita quòd vna erat è regione alterius. Ad orientem vero .Su.
perfuit vero. Narrasis ſortibus iapitorú , narratur numerus
yirorü in fingulis cuftodiis.Leuita ſex.In porta oriétali ( qua
itur ad altare holocauſtorú & ad faciem tépli directe )maior
numerus ordinatus eft.ad Aquilonem per diem quatuor. Ad dif
ferentia noctis (qua clauſæ erant poria ) fit métio diei : & rc.
fertur ad ambas portas,oricotis & feptentrionis.Et fimiliter
intellige de ſubiunctis portis aliis. ad meridiem per diem que
fuor:vbi erar concilium bini o bini. Hebraicè habetur. & ad
conuentus duo duo.Eadem di & io reperitur quæ paulo ante in.
terpretata eft concilia : & non quatuor,ſed duo ianitores in
domo conuentuum deſcribuntur. Et dicédo duo duo,innuit
quod plura eraat loca conuentuum ,& fingula habebát duos
janitores. In cellulis quoque ianitorum ad occidentem : qualmor in
pia,biniqueper cellulas. Iuxta hebræum habetur. Ad Parbis ad
occidétem quatuor in via ,duo ad Parbar. Paulo ſuperius io forte
occidéralı deſcripta funt duo :videlicet ipfa porta occidéta.
lis & porta Sallechech per viá aſcéfionis.hic quoque deſcrie
bédo numerú ianitorum in porta occidétali,duo nominátur
(videlicet Parbar & ipſa plaga occidentalis ) & aisignantur
janitores quatuor vix ,duo autem ad Parbar, Hebrzipotaot
Parbar nomen eſſe proprium loci extremi:quidá auté inter
pretátur domú inftrumentoru : antiquus auté interpres cel
Julas janitorú. Collatio auté hujus particulæ cum ſuperiore,
moostrat
 CAPVT. XXVI. 373
möftrat quod eft nomen porte quæ appellata eft Sallecheth ;
quoniam locus extremus erat.Adſeptentrionem verò & meri
diem quaterni per dies fingulosmutabantur: & ad bafilicam conci
lij ad occidentem binihabentes ſubiectos alios in via , binique per
cellulas. Tota hæc clauſula ſuperflua eft: in hebræo enim no
habetur.The fune diviſiones sanitorum , de filijs Chorchio de fi
liis Merari.
Orro
duæ di& iones:legendú eft.Et Leuita: Achi'ia fuper theſam
ros domusElohim.Expeditisdiſtributionibus iapitosū, parra.
tur diſtributio præfe &torú ac iudiciú , non quorúcunque , ſed
Leuitarú : illorú ſcilicet ſex milliú quorú mērio fa & a eft fup
putando trigintao & o millia numeratos Leuitas à trigefimo
anno & íupra. & propterea prçmittitur & Leuitæ :fubauditur
enim ſuot ſubiūđi præfecti. vbi aduerte g licet seliquz
partes Leuiticæ fueriot diſtributæ per fortes,pars tamen ifta
cótinens præfectos nó narratur diſtributa perfortes, ve
fit fanétorum.Hebraicè habetur.thefaurosfanctitată .Nemi.
reris diſtinguitheſauros ſan & itatum à theſauris domus dei:
cuminferius etiam cheſauris domus Elohim antedi &tis addá .
tur theſauri domus Iehouah , & poftea theſauri ſan & ificato
rum à regibus:diuerfitas enim thefaurorum fignificatur.Fili
Lah'dan fili Gherfuni:de Lah'dan capitafamiliarum de Lah'dan
Gherſuni, Iechieli. Filij Iechieli : Zetham & Ioel frater eius, fuper
thefaurosdomus domini.Hamramiris, Izharitis:Cheb'roniiis, Han
wielitis. Hebraicè habei. Ad Häramitas.ad Iixharitas :ad Cheb' .
ronitas ,ad Hazielitas. Nomina ſupt gétilia :hoc eft quatuor gé
tium à quatuor fratribus filiis Ccharh . & tanquá rubrica pıç .
ponitur ſubiū &torú per totum hoccap ,Vndeſtatim fubditur
de filiis Hamram per Moſem dux ſuper omnes thcfaurarios.
Et Sebuel filius Gherfom fili Mofis,prepofitus thefauris. Hebraicè
babetur.dux fuper thefauros.ifte enim ex ftirpe Mofis , caput
omnium ſuper theſauros fignificatur . Et frater eius Elihezir ..
Hebraicè babetur. Et fratres ciusad Elihrzer.hoc eft & fratres
eius deſcendentes ab Elibezer. cuius filius Rechab’ia,c huius
filius Iefah’ia, o huius filiuscoram , huius quoque filim Zich'ri, o
buius filius Selomith. Totus ifte contextus corruptus eft :nam
hebraicè non texitur genealogia blij , Depotis , pronepotis
& c.ſed deſcribuntur quinque fratresoriginem babentes ab
codem :oam icribitur. Rochab'iahn filius eius Tefah’iahu fi
lins
 PRIMI PARALI.
tims ciu , Corä filius eim ,o Zich'rifilius eius,et Selomith filim
eins.Ifti quinque fratres numerantur orti de Elibezer, altero
filio Mofis . Ipſe Selomith & fratres eius fuper omnes thefauros
fanétitatum quas fanétificanit.hoc eft dicauit Deo . Dauid rex :
o capita familiarum tribunia centuriones o duces exercitus.De
bellis og defpoliis ſanctificauerunt ad inftaurationem fupellettin
lem templi domini.Hebraicè habetur. ad roborandum pro domo
Iehouah.hoc eſt ad faciendum theſaurum robuftum pro do
mo Iehouah.ad hoc enim obtulerat Dauid cum di& is prioci
pibus.Hæc autem vniuerſa. Iuxta Hebræum habetur . Et omne
quod fanctificawit Semuel videns Saml filiusCis , Abner filius
Nor, o loabfilius Zcru’ia : omnis fančtificans,fuper manum Selo
mith fratrü eius. Quáuis ifta à Samuele & Saule no fuerint
pro ædificáda domo Dei,fuerunt tamen pro opportunis ad
diuinum cultum dicata & ſub præfe &tis iftis ſeruata .
lixharitis verò precrat Chenanias. luxta Hebræum habetur.
Ad lixhari Chenan’iahu & filiü eius ad opus forinſecus fuper Ifra
el. Nomen proprium eſt Izhari gétis ortæ à fratre Hamsam
Izhar.proſequitur enim quatuorpropoſitas gētes Leuiticas:
perinde ac dictum fuiffet quo ac Izbaritas, Chenanias & f
lij eius præfe &ti ſunt ad opera forinfecus fuper Iſrael. Er eft
fermo de operibus ſubditis Leuitis. Et quod dicitur forinfc.
cus , relatiuè ad Ieruſalem intelligendum eſt . Quæ fuerint
ifta opera,non liquet: ex eo tamea quod dicitur ſuper lſrael,
infinuatur opera eſſe communia vniuerſo líraeli. Quod au
tem ſubditur.ad docendum & iudicandum cos. Hebraicè habe.
tur. in prefectos & iudices, officium enim iftorum explicatur
ad prælidendum & iudicádum opera forisfuper Iſrael. Por
ro de Hebronitis,Senſus bene redditur:Hebraicè tamen habe
tur.Ad Cheb'roni . quemadmodum di & um eft ad Izhari.fi.
goificantur enim Leuitæ Hebronita , quemadmodum figoi.
ficati ſunt Leuicæ Izharitæ.Nec eft nomen partium à ciuita
te Hebron ,ſed nomé gentile à tertio filio Cehath: à quo no. le
mioara eſt gens Hebronita , ficutab Hamram Hamramita &
ab Izhar Izharita.Chafab'iahuo fratreseius viri fortiſimi.He
braicè habetur. fili fortitudinis mille & feptingenti. Quod au by
tem fubditur.præerant Ifracli.Hebraicè habetur.fuper ordina OC
rionē Ifraelis trans Carden. Hinc colligiturquod Izharitæ pre
fecti ſuper Iſrael nõ intelligútur præfe & ifuper vniuerſum
Iſrael,ſed ſuper Ifracl cis Iordané. Ita quòd dicédo foris er
cluditur
 CAPVT. XXVI . 374
cluditur leruſalem , & dicendo ſuper Iſrael comprehenditur
dútaxat lfrael cis Iordanem: quoniá trans Iordané præfe
&i ſuot Hebronicæ .Idem autem intelligo ſignificari nomi. 1
ne ordinatióis quod fignificatú eft nomine operú.in vniuer .
ſo fiquidem Iſraele ſparſa erantopera ordinata ſeu ordináda
ad ea quæ ſunt Dei: & fuper hæc præfe & i funt Leuitæ.contra
occidentcm .Hinc apparec quòd non præfe&ti funt ifti vniuer.
Tæ regioni trans lordanem : fed vni duntaxat parti.ad omne o
pus domini,& ad minifterium regis. Extenſum eſt officium iſto
rum etiam ad ea quæ regis erant:cılm ex proprio officio no
incumberet illis cura pili operum relatorum ad fummum
Deum, Hebronitarum autem princepsfuit [ crias fecundum fa .
milias -cognationes eorum.Mutila eft hæc particula: ná He
braicè habetur. Ad Cheb'roni leri'sa princeps ad Cheb'roni ſecco
dum generationes fuas per familias.Ad differentiam Haſabiæ &
præícriptorum qui prçfecti ſunt trans lordanem ,deſcribitur
quod lerias fuit princeps Hebroditarum : ne erraretur enim
intelligendo Halabiam fuiſſe principem gentis Hebronitz ,
declaratur quòd lerias fuit princeps Hebroditarum ſecun
dum omnes familias Hebronitarum . quadragefimo anno rea
gi Dawid recenfii ſunt, hoc eft parum ante mortem Dauidis:
Dam regnauit quadraginta annis & menfibus ſex . Et tem
fus hoc intellige referri non ſolum ad fubícriptos, fed ad fu
prafcriptos Lcuitas. inſinuatur enim quod tunc ordinauit .
Dauid huiuſmodi prçfectos, & fimiliter ſupradi& as diuifio .
nes ſacerdotum & Leuitarum.c inuenti(unt in eis potentes for
sicudine in lah’xer Ghilhad. Nomen eſt ciuitatis lazer in re .
gioneGbalahad : & erat ciuicas Leuitarum . Et fratres eius.
hoc eſt Hazielitæ. hæc enim quarta gens prænominata , ſu
pererat præficienda: & propterea tanquam ſola relidua, non
eft nomine proprio repetica , íed fraterno . narratur enim .
quod fuerunt requiſici & inuenti eticm fratres eius , ſcilicet
leriæ Hebronitarum ducis. Melius tamen legeretur . Et fra .
tres ſui, referendo fratres trium aliarum gentium Hazieli
tas : iftorum fiquidem fortitudo & numerus ſubiungitur.ro
buftioris ætatis. Hebraicè habetur. fili fortitudinis . hoc eft val.
de fortes. duo millia o sepringenti principes familiarum :confti. ,
twirque cos Dauid rex Super Reubenitas o Ghaditas & dimidian
tribum Menaſis.Hoc dicitur ad differenciá alterius partis trás
lordanem , cui præfe & ti ſun iLeuitæ Hebronitæ . Et hinc
colligitur
 PRIMI PARALI.
colligitur quod prçter Rubenitas Ghaditas & dimidiam tri
bum Menalsis ,crantmulti alij translordanem ſubditi regno
Dauidis & diuinis operibus in omne miniſterium Dci o regis.
Hebraicè habetur.ad omne verbum Elohim & verbum regis. E
ciam iſtorum officium extenſum eſt ad ea quæ regis erant.Ee
appellatione verbi intellige rem : tam enim ad res Dei quàm
ad res regis præfe &ti fuot Leuitæ iſti ſuper iftas duas tribus
& dimidiam .
CAPVT XXVII.
lli autem Ifrael ſecundum numerum fuum principes f4
miliarum : & tribunia centuriones a prefeiticorum
Sliminiftrantes regi,iuxta turmas fuas ingrediétes egree
dientes.Iuxta Hebræum habetur.ad omnem rem di.
wifionum ingredientem & egrediëtem per ſingulosmenſes,peromnes
menfes anni:diuifio vna, vigintiquatuor millia. Expeditis diſtri
butionibus Leuitarum quas fecit rex Dauid ,narraturdiſpo
ficio regoi ſecundum diuerſas diſtributiones officiorum or
dinata ab ipſo Dauide. & primum deſcribitur ordo militatis
diſtributus in duodecim partes iuxta duodecim anni méles,
ita quód quælibet pars tuo menſe miniſtraret regi. & crant
partes æquales : vtpote continente qualibet vigintiquatuor
millia hominum. Ad quid autem quælibet pars fuo menſe
ſeruiret, defcribitur hic dicendo ad omnem rem diuifionum
ingredientem & egredientem . Significanter adiungitur di
uilionum ,ad differentiam rei tam ſuperaotis vires partis v
dius(ad quam opus erat maiorem exercitum cogere) quàm
minoris ait quam ſufficiebant ordinarij miniſtriiuftitiç.cure
mæ enim iftæ duodecim militares erant: & quælibet ſuo mé
ſe ad obuiandum rei cuilibet diuifionum (hoc eft fpe & anti
ad huiuſmodi diſtributionem militum ſeruiebat. Quod au •
tem dicitur ingredientem & egredientem , fignificat ado
mriem rem huiuſmodi vbicunquc euenerit , ad quemcunque
locú opus fueritire . fignificant enim Hebræi per ingredi &
cgredivniuerſasdifferencias locorum: imino & voiuerſas a
& iones locales.
Turma prime in primo menſe precrat Iafobhan filim 2. bdiel:
O in turma eius vigintiquatuor millia. De filüs Perem , caput e
mnium principum exercituum in menſe primo.Prima turma prin
cipi er tribu Iudæ dataeft,propter dignitatem regiam quam
affecuta crat tribus Iudę: & primæ turmę princeps propterea
prælatus
 CAPVT XXVII. 375
prælatus eft non ſolum ſuz turmæ,fed etiam reliquis princi
pibus vndecim turmarum . Turmam autem fecundimenfis habe
bat Dodai Achochites, & poft fe altcrum nomine Macelloth quire
gebat partem exercitusvigintiquatuormilliü . Hebraicè habetur.
diwiſso eius, o Micloth dwx: fuper dtuifionem eius viginti
quatuor millis . Et eſtſcolus quòd diuifio erat propria ipfius
Dodai, veruntamen ipfe non perſonaliter præfidebat illi fed
Mic'loth crat dux illius diuiſionis. Iſte enim Dodai cú per
fona regis forte erat:& propterca conceſſum eft ei ſurroga
re duce lux curmæ.Similc autem quid ſcribitur in tertia tur.
ma . Princeps exercitus tertij in tertio menſe,erat Bena'sahu filius
leho'iadah facerdosis:& in diuifione eius vigintiquatuormillia.Ipo
fe eft Bena'iahu potens in triginta & ſupeririginta: & diviſionie
su pracras Hammizabad filius cius. Quartus in menfe quarto
Hafael frater loab.Quæftio ftatim oritur:eo quod nó eft pof
fibilc Hazaelem vixiſſe tempore quo Dauid hunc ordinem
ftatuit nam Hazael ( vt patet ſecundiregum capitulo fecun
do )occiſus elt regnáte Dauide in Hebron,viuéte adhuc Il
boleth rege Ifrael. impoſsibile eſt enim quod túc Davidor
dinaueric duodecim turmas quarum quælibet comprehéde
ret vigintiquatuor millia virorum militarium . Solutio eft
quòd ordinem duodecim præfcorum iuxta ordinem men
sium ordinauerat Dauid cum regnaret in Hebró: & cúc Ha
żael decretus eſt quartus præfectus. numerum autem ad vi
gintiquatuor millia extendit Dauid poftquam fuit rex ſuper
vdiuerſum lſrael. Et quarta turma data eſt filio Hazaelis : &
propterea in litera dicitur. & Zebad'ia filiuseius poſt cã . quia
ſucceſsic patri . & in turma ciusvigintiquatuor millia. Quintus in
menſe quinio,princeps Samhuih Iizrach : & in turma eius viginti
quatuor millias Sextus in měſe ſexto, Hira filiusHicces I hecchiecs:
in surma eius vigintiquatuor millia.Seprimus in menſe septime,
Chelč Pelonites de filios Eph'raim : e in turma cius vigintiquatuor
millia.Oftauus in menſe octauo, Sibbechai Chulathithes de Zar
chi : o in turma eiusvigintiquatuor millia . Nonus in menſe nono,
Abiheker Hanne: horhites defiliis Iemini : & in turma eius wigin .
liquatuormillia . Decimus in menſe decimo, Maharai Netophashi
res de Z archi: o in turma eius vigintiquatuor millia . vndecimus
in menfe vndecimo,Bena'ia Pir'harhonises defiliis Eph’raim : & in
iurma eius vigintiquatuor millia.Duodecimus in duodecimo menſo,
CheldaiNetophashitesde Horbniel: in turma eius 2 4.millia.
Et
 PRIMI PARALI.
T fuper tribus Ifraelis. Narrato ordine militariu virotam
in regno Dauidis ſeruato , ſubiungitur ordo ſeruatus in
regimine populi.& ſcribitur quod fingulis tribubus przfecit
sex fingulos gubernatores: quorum nomina fubiunguntur.
Reubenitis dux Eliherer filius 7 ich'ri : Simhonitis Sephat'iabufi
lius Mahacha . Lcuitis Chafab'ia filius Cemuel: Abaroni Zedec.
Iehude Elihu de fratribus Dauid : TifafchariHõri filius Michael,
Żebulun ,tiſmah'iaha filius Hobad'iahu : Naphthali terimoth for
lius Hazriel.Filiis Ephraim , Hofeah filim Haxez'iahu : dimidia
tribui Menaßes, Coel filius Pede'jahu . Dimidio Menaſi in Ghil
had, siddo filius Zechar'iahu : Bin'iamin, laha'ſiel filius abnet.
Dan' hazar el filiusIerocham ;ifti principesfiliorum . Legendú eft.
tribuum Iſrael.erant enim præfecti tribubus .
Non leuawit autem Dauid numcrum corum à filio viginti anto .
rum & infra : quia dixerat dominus quòd multiplicaret Iſraelem
quaſi ſtellas cæli. Ratio redditur quare non ſcribitur numerus
virorum cuiuſque tribus quemadmodum ſcriptus eft nume.
Ius militum cuiuſque turmæ : ratio inquá redditar,quia Da
uid noluit vt oumeraretur populus infra vigefimú aboum,
ne offenderet Deum : qui decreuerat populum fore indume .
rabilem quemadmodú ftellas coeli,promittendo mulciplicae
se ipſum ſicut ftellas cæli . Ioab filiusZeru'iæ cæpit numerate,
o non cöplenit . Ratio redditur quare nö ſcribitur certus du
merus virorum cuiufq; tribus à vigefimo anno & ſupra ,cum
iſta numeratio non fic in lege prohibita : ratio inquam red
ditur quia remel duntaxat tempore Dauidis fa & a eft huiui
modi numeratio , & habuit duo impedimenta . alterú ex par
te loabcui commiſſa eſt oumeratio, quod incepicnumerare
fed non finiuit. alterum ex parte Dei. quia fuper hoc ira Dei
iprucrat in Iſrael . Hebraicè habetur . & fuit in hoc ira ſuper
Ifrael . De hacira ſcriptum eſt in calce fecundi regum , & in
vigefimoprimo capitulo huius. Nec hic deſcribitur vt impe
dimentum inter numerandum (quia loab retulit numerum
ad regem ) ſed vt impedimentum redigendi numerum alla
tum á loab in libros aopales regis Dauid.media eolm fuit di
uina vlcio inter numerationem ( quanuis imperfe & am ) & res
lationem numeri in libros regios. Vode hebraicè fubditur.
no aſcenditnumerus in numerum verborum dicrum regi Dauid .
Vbi clarè apparet ſententia expoſica.
Super
 CAPVT XXVNI. 376
Vper theſauros autem regis fuit Hazmaueth filius Hadiel:
fuper thefauros in agro in ciuitatibus & in villes o in turria
bus, fuit Iehonathan filius huxxi'iahu . Poft præfe &tos militum ,
poft præfe &tos tribuum , deſcribuntur præfe &ti fuper theſau
jos regis pro domeſtica familia alenda. Super facientes autem
opus agri ad culturam terra,fuit Hexri filius Chelub . Erſuper via
neas SimhiRamathites : ſuper cellas vinarias, ZabdiSiphmi,
des, Super oliweta autem & ficeta que erant in campeftribus,Bahal 1
chanan Ghederites :6 Super cellas olearias Iohas. Super boues au
tem pafcentes in Saron, Sie’rai Saronites : 6 ſuper bones in valli
bus, Saphat filius Had'lai . Super camelos autom, obil lifmcheli
tes: a ſuper afinas Iechde'iahu Meronothites . Super oues antem ,
laziz Hagʻrites: omnes ifti principes ſubſtantia regis Dawid . Si
quæris vnde Dauid tantam agrorum & c.copiam habuerit . 1
in promptu eſt reſponfio quod ex tot victoriis diuitias mul 1
cas habuit hoftium , & inde armenta gregéſque: inde emit a
1
gros ,vincas & oliueta & c.vt haberetrex ex propriis prouen
tibus alimenta , & minus grauaret populum ve & igalibus.le.
honathă autem patruus Dauid confiliarius, vir prudens literas
tus.Iuxta Hebræú habetur.vir intelligens & fcriba ipfe. Quar
to fiquidem loco deſcribuntur optimates aſsiſtentes regiæ
perſonæ in gubernatione totius regni : & laudatur conglia
rius iſte patruus Dauidis tum quo ad intelle & um , tum quo
ad peritiam literarum.Icchiel filius Cehachmoni cum filijs reo
gus. Simultas ſignificata monftrat hos fimiles filiis regis. in
cuius ſenſus fignum ſoli ſubiuogútur viri io ſuprema digni
tate conſtituti.EtAchitophel conſiliarius regis. Et hinc quoque
clarè apparetquod præfe & orum in hoccapitolo ordinatio,
non fuit fa& a anno quadragefimo regni Dauidis, quo fuit
decreta diſtributio ſacerdotum & Leuitarum :fed fuit coæua
regno Dauidis quanuis fit poftea ſcripta . Chufai archites
amicus regis.Et poſt achithophel Ieho’iadah filius Bena’iahu te
Eb'iathar : princepsexercitu regis Ioab .
CAPVT XXVIII .
Ongregauit autem Dauid omnes principes Iſrael,prin
cipestribaum & principes turmarum miništrantesse
gia tribunos& cēturiones principes ſubſtantia com
poffeßionis reguo filiorum cius cum cunuchisopo
Sentibus o omnibus potentibus fortitudinead Ierufalaim . Quia
lege prohibitum erat facere eunuchos , idco quæſtio oritur
quomodo
 PRIMI PARALI.
quomodo Dauid vocauerit eunuchos. Solutio eft quod ed
nuchus non eſt hic nomen priuati generationis officio, ſed
nobilis in regia curia officii.communicabat fiquidem in vo
cabulis curia regis Dauidis cum curiis aliorum regum :apud
quas eunuchus erat nobilis officii nomen , vt in fuprafcriptis
legimus hiftoriis.
Cúmque ſurrexiffeteſtetiſſet Dauid rex . Deficit. ſuper pedes
( wos. Sener eratrex Dauid& iacebat : & propterea ſcribitar
quòd congregatis principibus furrexit & ftetit ſuper pedes
fuos allocuturus principes.ait,audite mefratresmei populus
meus: cogitaui vt adificarem domum in quarequieſceret arca fede
sis dominiOſcabellum pedum Dei noſtri. Hinc habes quòd ar
ca erat velut (cabellum pedum relatiuè ad fedentem io pro
piciatorio.oiſi enim talis habitudo fuiffet 'inter arcam & ta
bellam propitiatorii quæ erat vclut ſedes Dei ,nequaquá ap.
pellaſſet Dauid arcam ſcabellum pedum Elohæ noftri.coad
ædificandum omnia præparaus.SuperAuic omnia. Deus autem dió
xitmihi. Nomeo eſt Elohim : fed hæc expofita ſunt ſuperius
cap.vigefimofecúdo non edificabis domum nominimeo, quia vir
bellorum es com ſanguineseffudiſti. Er elegit dominus Deus Ifrael me
ex tota domopatris mei vteffem rexfuper Ifrael in ſaculum: delle
huda enim elegit principes.Hebraicèhabetur.elegit ducem.Sen.
tentia eft clara . dedomo Iehuda domum patrismei,& in filius
patris mei me voluit ad regnandum fuper totum Iſrael. Er de filiis
meis(multos enim filios dedit mihi dominus )elegit Selomoné filium
meum.Hinc apparet quod non proprio ſpiritu ipfius Dauidis
ſed diuina authoritate prælatus eft Salomon fratribus ſuis.
ad ſedendumſuperthronum regni domini fuper Ifrael. Agaofcen
do regoum lſrael eſſe regnum Dei ( iuxta ſcripta Exod. 19;
& in primo libro reg.cap.octauo )dicit ſuper thronum regni
Iehouah fuper Ifraeliad manifeftandum quod humiliter ag;
noícit ſedem regnieffe Dei ,& fe ac Salomonem ele& um ad
Tegoandum ſuper Iſrael non tanquam in regno proprio, ſed
tãquam in regno Dei: vt hinc ſemper præ oculis haberet Sa
lomó quod ad guberoandum Dei regnum eſſet affumptus.
Dixitq;mihi . Quádo Deus dixerit Dauidi in fpecie ſubiun
& a de Salomone,ſcriptum non eſt.Selomo filius tuus ipſe adi
ficabie domum meam atria mea: ipfum enim elegi mihi in filium ,
Gego ero ei in parrem . Et firmabo regnum cius vſque in faculum:
ſo perſeucrauerit faccreprecepta mca iudicia meafocui hodie.
N#n
 CAPUT XXytit..
Nunc ergo. Ad principes congregatos dirigitſermonem.com
0.1m vniuerfo cæru Iſrael, audiente Dco noftro. Parui refert quod
Hebraicè habecur, in oculis omnis Iſraclis cætes lehouah in
auribus Eloha noftri,cuftodite & rcquirite omnia mandata domini
Dei veſtri. Repræſentatiuè eratibi omnis Iſrael in illo prin .
cipum cætu : quem appellat cocum Iehouah ,co quòdcă po
pulus quam principes vnici eraoc in culcu ſummi Dei.Obres
Itando itaque principes tum à præſentia populi cum à præ
ſentia Dei , monet ve cuſtodiaoc mandata Dei. ve herediteris
terram bonam relinquatis cam filiis veftris. Hebraicè habetur,
hæreditarefaciatisfilios veſtros poft vos vfque in feculum . Proa
miſsionens legis reuocat ad memoriam.
Tw autem Selomo filimi,fciso Deum patris sui, oferuici in core
de perfecto e animo voluntario:omnis enim cordaſcrutatur domi
nus,ejuvniuerſas mencium cogitationes intelligit. Hebraicè habc,
cur.comnem creationem cogitationum intelligens. Verunque de
Deo dicitur: & quod affectus omnes (crutatur, & quòd indce
tunque pullulet cogitatio intelligit.Et dixit hoc ad manife
ſtaodum , Deo non placere externum culcum abſq; interno
fi quaſieris eum , inu nietur tibi, ſi aurem dereliqueris cum , prosiciet
te . Hebraicè habetur. facies obliuiſci te in feculum , quod plus
eſt quảin proiicere:obliuio enim etiam ſpem collit. Nunc er .
go. Hebraicè habetur. Vide nunc quòddominus elegit te ad edi.
ficandum domum fanctuarü,confortare fac. Poft dilectionem
Dei monet filium ad ædificandum cemplum.
Edit autem Dawid Selomani filio (wo deſcriptionem porticus

morum eius & cellariorü eius . Ex eo quod ſcribitur non dixiſ

fe red dediſſe Salomoni fimilitudinem fubiun & orum ædifi .
ciorum , intelligimus quod pictas dederit fimilitudines con
rum.ccænaculi.Hebraicè habetur. folariorum cius. Quod
ducem fubditur. Qocubiculorum in alyiis . Hebraicè habetur.
camlarum eius intcrnatum & domuspropitiationis. Quod auté
ſequitur.Necnon omnium qua cogicaucrat atriorum & exedra ,
rum . Hebraicè habetur.Etfiguram omnisquod fuit in ſpiritu cumi
co,pro atriis domus Iehouah &pro omnibus aulisin circumicu. Fi
gure ipſorum ædificiorum adiungitur figura ornatus reue
Tati Dauidi in ſpiritu exiſtenti pro atriis & aulis & thefauris
&c. in shefaurosdomus dominia in thefauros ſanctorum . Iuxta
Hebræum habetur.pro thefauris domus Elohim , o prothefauris
bbb fanctitatum .
 PRIMI PARALI.
fanétitatum : hoc eft pro locis theſaurorum tum domus Élco
him tum fan & itatum . Et pro diuifionibus ſacerdotum Leuiles
rom , o pro omniopere miniſterij domus domini: pro omnibus vs.
fis miniſterij domus domini. Pro auro inpondere ad aurea, pro omaj.
bus vafis fingulorum minifteriorum . Multa eſſentin ſubiundis
mutanda :ied quia materia non exigit nec ſeptentia variatur,
pertranſeo. pro omnibus vafis argenti in põdere ,pro omnibus vafis
fingulorum minifteriorum . Espondus pro candelabris aureis ols
cernis eorum aureis, in pondere fingulorum candelabrorum & lucere
narum corum : O pro candelabrisargentiisin pondere pro candels
bro e lucerna cim, ſecundum miniſterium fingulorum candelabro.
rum . Et auri pondus pro menfis propofitionis pro fingulis menfis :
argentum promenſos argentras. Et ad fufcinula @phials thu.
ribula ex auro puriſsimo: « leunculos aureos proqualitate menfura
pondus diſtribuit in leunculum & leunculum ,ſimiliterin leones
argenecos diuerſum arginii pondus feparauit . Hebraicè habetur.
Ee fuſcinulas malluuia & calamosex auro mundo : & pro mal
luuiis aureis in pondege pro Songulo malluuio, o pro maluwiisero
genteis in pondere pro fingulo malluvio . Nulla fit mécio leonum .
Altari autem in quo adoletur incenfum , aurum purißimum dedit:
ut ex ipfo fierct fimilitudo quadrige Cherubim extcndentium
alas & velantium arcam fæderis domini . Hebraicè habetur. El
pro altari thymiamatis aurum purificatum in pondere : pro fier
ra equitatus Cherubim aurcos,pro expandentibus & tegenribusí
per arcam fæderis Ichonah. Quanuis di&io Hebraica interpro
iaca equitatus ſoner equos trahentes currum abiq; certo pu
mero ,non tamen intelligendum eft diſpoſuiſſe Dauidem ve
fieret Cherubinorum currus in templo : vt teftatur executio
factaper Salomonem : huiuſmodi enim currus nunquá fuit
fa & us. Sed eſt ſenſus quòd monftrauit eifiguram Cherubi
norum ad officium equitatus : hoc eſt deditei figuram Che
rubinorum non ad hoc vt adorarentur, ſed ad hoc vt fuper
cos equitans Deus repræſentaretur : iuxta id quod ſcriptum
eft in pſalm . decimooctauo & equitauit ſuper Cherubim.Ita
quod ordo literæ eft. & Cherubim aurcosad figuram ſeu fi
militudinem equitacus repræſentandam . Quod autem ſube
ditur pro expandentibus & tegentibus, ex Moſe fumptum
eſt, qui defcripfit Cherubinos expanſis alis tegeotes ſuper
arcam : vt in exodo declaratum eft. Omnia inquit venerunt
feripta manu domini ad me, vt intelligerem vniuerfa opera erem
plars.
 CAPVT XXVII
platis. Hebraicè habetur. Omne in fcriptura de manu tehonah
Super me: intelligere fecit omnia opera fimilitudinis. Quia multa
ordinauerat Dauid quæ non ordinauerat Moſes circa effi
cienda in templo ( vt patet confereoti fuprafcripta cum ſcris
pris in libro exodi)ideo Dauid manifeſtat diuina authorita.
te diſponi hæc abipfo . Et quod dicit omne in ſcriptura de
manu Iehouah luper me, non de ſcriptura cotporali intelli,
gendum eſt, ſed de ícriptura ſpirituali: quòd videlicet Deus
tanquam per ſcripturam inftruxerit eum de iſtis. Vnde & ad
hanc fimilitudinem manifeftandam adiungit fecit intellige
re omnia opera exemplaris.infinuat ſiquiae hinc quod Deus
permodú viſibilis interno viſu monftrauit quaſi ſcripta hæc,
quòd non folum dedit gratiam videndi fed etiam gratiam
intelligendi cuncta opera fimilitudinis datæ Salomoni. in- .
telligentia enim opus eftin vifione : vt Daniel ſcripfit . Ncd
mirandum eſt de hac noua reuelatione efficiendorum in te
plo : quoniam quemadmodum Deus noua reuelatione ordi
nauit fieri templum loco tabernaculi, ita multa ordinauit in
templo quæ non erant ordinata in tabernáculo.Oportuic au .
tem diuinam interuenire authoritatem : ne cuilibet liceret
templú ædificare aut relinquere, & ne crederetur quòd D2+
uid propria authoritate recefferit à decretis per Mofem .
Dixit quoque Dauid Selomoni filio fuo:confortare droborare,
non timeas neque paueas:quia dominus deus,deus meus erit tecum,
non dimittce te neque derelinquet te donec perficias omne opus mi
nifterij domus domini . Et ecce diuifionesfacerdotum & Leuitarum ,
in omne miniſterium domus Dei : Oaſiſtent sibi & parati ſunt @
noueruut. Hebraicè habetur. & tecum in omni opere ad omnem
Spontancum in ſcientia ad omnem feruitutem . Poteftque iungi
præcedenti clauſulæ : ad inſinuandum quod diuifiones fa
cerdotum & Leuitarum non folum ſunt ad omne miniſte
rium domus Elohim ( quod directe ſpectat ad officia corum )
ſed etiam ſunt tecú inomni opere in ſpontancos & fciences
ad quodcunque opus fuerit.commendátur enim ſacerdotes
& Leuitæ quod & ipontanea polleant voluntate & ſcientia
ad adiuuandum Salomonem ad omne miniſterium . tam prin
cipes quàm populi facere omnia præcepta tua.Hebraicè habetur.
O principes omnis populus ad omnia verba twa , ſubaudi pa
ratifunt.
Bbb ij САР,,
 PRIMI PARALI.
CAPVT XXIX .
I xitque Dawid rex ad totam ecclefiam : Selomonem -
lium meum vnum elegit Deus puerum tenellä , opus
autem grande eft,nequeenim homini preparatur hati
Utatio. Hebraicè habetur. palatium . Quod auré le
quitur.fed Deo. Hebraicè habetur, ſed Ichouah Elohim . Quod
eciam noten Flohim ſcriptum eft paulo fuperius dicendo
elegit Deus . Toris auté viribusmeis præparaui impéfas domw do
mini Dei mei. Hebraicè habet . præparani domuiEloha mei. ſed
fententia in idem redit.aurum ad vafa aurea & argentum in *
gentca ,es in enea, ferrum in ferrea,lignum ad lignca .Paruirefert
quòd Hebraicè habetur . aurum adaurum , & argentem ad ar.
gětum , o as ad as, ferrum ad ferri ,oligna ad ligna .Moduslo
quendi elt Hebraicus . lapides ongchinos & quafi fibinos. He
braicè habecur genericum nomen,quafi diceretur.ope
mus.Et immediatè fubiungitur. lapides fibinos o diuerforum
colorum fecúdum antiquum interpretem . Non deluottamen
interpretantes carbunculos : ſed nomina propria animaliun
herbarum & lapidum ſuſpecta mihi ſuot. Lapides autem ap
pellantur ſtibini à colore fimiliAibio , oculos venuftos sed.
denti.& omnem lapidem precioſam marmor Parium abundas
tißimè. Hebraicè habetur. Qlapides marmoreos in mulritudme.
Hæc enim refert fe præparaffe tanquam de publico : hoceft
cx victoriis multis quas habuerat .Eiſuper hec que obtulija de
mum Dci meide peculio meo, aurum argentum do in temples
Dei mei, excepis iis que praparaui in adem fanétam .Iuxta He
bræum habetur. Eiadhucvolente me erga domum Elohe mei, ejf
mihi peculium auri & argenti :dedi domui Elohe mei,infuper à to
to paraui domui ſanctitarie. Tria millia talentorum auri de duro O
phir . Magnitudinem animi propenfi erga zdificandam do
mum Dei manifeſtat:adiungendo quod ex charo fibi pecu
lio vltra vniuerſa ſupradiéta parata dedit Dei domui pria
millia talentorum auri, & c. Ferubaudiuntus relatiua verbis
dedi & paraui. o feptem millia talentorum argenti probatißimi
Hebraicè habetur.müdi. Quod autem ſubditur. ad decurados
parictes templi.Hebraicè h.betur.ad glutinādū parictesdemora
per modum enim glutini infinuaturapponendum aura . Ar
rum ad aurea, & argentum ad argentea ,cud omne opus in madi
artificis: & quiſque ponte offere, implendomanü fuä hodie domins.
louirat ab exemplo luo principes ad offerendum eodem die.
Pol'uit
 CAPVT XXIX , 379
Policiti funt itaque.Hebraicè habetur. Etfpontancos ſe exhia
bucrunt. proculdubio ad offerendum . principes familiarum
principes tribuum Iſrael tribuni o coturiones, & principes ope .
ris regis. Er dederunt ad miniſterium domus Dei, auri talenta quin.
que millia,& ſolidorum decem millia,& argenti talentorum decom
millia,Qeristalentorum decem & oéto millia:& ferriceniam mil .
lis talentorü . Er apud quem inuenii ſuntlapides, dederunt theſauro
domus domini:permanure Techiel Gherfunitis.Non quod cúc er .
hibuerint, fed quod tunc ſe dare profeſsi ſunt : & quia lubre
cutus eft effectus,re&te ſcriptum eſt, & dederunt.Latariği ſunt
populus cum fponte promitterent. Senſum reddidit interpres :he.
braicè enim nulla fit inentio promiſsionis,fed tantum fpon .
taneæ oblacionis.quia corde roro offercbant ea domino. Hebraica
habetur.quia in corde perfecto spontaneosſe exhibuerunt ad Icho.
wah.vtuntur enim quodam verbo quod circumloquimur per
Spontaneum ſe exhibere.. Et etiam Dauid sex latarus eft letitia
magna .
T benedixit Dauid domino in oculis torius congregationis :
E ait Dauid,benedi&tuses domine Deus Iſrael patre noftri, ab eo
terno in eternü . Tua eſt domine magnificentia. Hebraicè habetur.
Tibi Ichouah magnitudo, hoc eſt enim primum .o potentia com
gloria e victoria@tibilaus. Hebraicè habetur. o pulchritu
do.hæcepim quinque primum Deo attribuit Dauid: quibus
adiūgit alia quorum primum eft. quia omne in cælis o in ter
ra tibi Iehosah regnum . Optima ratio prædi & orum affumitur
ex eo quò i corú vniuerſum eſt regnum ipſius lehouah. De
inde immediatè fequitur.Q exaltans fe ad omne in caput. quá
tumcunque ſuperbus aliquis feipſum ſuper alios exaltet in
principem ,tibi ſubiicitur,à te proficiſcitur. Sequitur.Er diui .
tia o honor a facie twa.ſubaudiproficifcitur.Poftea ſequitur.
Ciudominās in omni , in manu tua virtus o porentia: & in ma
nu sua ad magnificandü G ad fortificandü ad omne. Nec ſumitur
hic virtus pro virtute morali,fed pro viribus.profitetur enim
Dauid omncs vires homiou & animalium & rerum natura.
lium omnemq; potentiam ſubiici diuinæ operarioni , & de
mú a &tiones omnes tam grandientes quàm tortificates effe
ſub maou Dei.Nuncigitur Deus noſter. Nomen eſt Elohæ. £.c
quorſum tendit hæc oratio manifeftat.cõfitemur tibi & lauda .
mus nometuum inclytum.Hebraicè habci.gloriæ tuæ . quod plus
eſt quàm inclytú . Quis enim ego,o quispopulus meus,vt pofimus
Bbb in hec
 PRIMI PARALI.
hec tibi vniuerfa promittere? Parui refert 9 Hcbraicè habetur.
quòd obtinebimus virtutem vtfimusſpontanei ficut hoc ? Agnoſcit
Dauid quòd nec ipfe nec populus ex propriis fat eft ad prz .
ſens officiú ſpontaner oblationis ſicut erat illa,ſedex dono
Dei hoc proficiſci fatec. Propter quod ſubdit.cua ſunt omnis,
O que de manu tua accepimus dedimus tibi, Hebraicè habetur,
quia à te omne, à manu tua dabimustibi,inſufficientiá fuá &
populi manifeftat: quia omnia bona ſunt à Deo , & nó de ma
Du noſtra,ſed de manu tua profecia dare poſſumʼtibi.Pere
grini enim fumus coră te,& aduenæ ſicut omnes patres noftri. Logę
vigefimumquintum capitulu Leuitici:& inuenies terræ pro
mitsionis proprietatem referuaffe fibi Deum , & filiis Iſrael
dediffe eam quo ad vſum tanquam peregrinis. & propterea
Dauid fatetur le & populum coram Deo efle peregrinos &
aduenas in terra quemadmodum & patres eorum :agnoſcit
enim proprietatem terfe reſeruatam Deo.ficut vmbra diesno
ftrifuper terram . Poſt agnitionem lui quo ad locum ,aprè ſub
iungitur agnitio fui quo ad tempus vitç.Comparaturautem
tempus humanæ vitæ vmbræ :quæ quanto magis creſcit,tan
to deterior fit & ad nihilum tendit. Talis eniin eſt progreſo
jus dicrom vitæ noftræ : nam continuò nati definimus effe:
quilibet enim dies adiun &tus adimit tempus vitæ noftræ . O
nulla eſt mora .Hebraicè habetur, non fpes. ſubauditur per
maneudi.continuè enim dum augeatur dies noftri,propera
mus ad non effe quemadmodú vmbra creſcens.Domine Deus
nofter,omnis copia hæc quam parauimus ad ædificandum tibi domán
bomini Sanéto tuo:de manu tua eft, & tua funt omnia. Hebraicè
habetur.O tobi omnc.ſuppleredditur.Scio Deus meus quòd pro.
bes corda & fimplicitate diligas. Hebraicè habetur. Et nowi Elo
he mi quòd tu diſcernens cor,corectitudines vales. Paruipendeos
vniuerſas res oblatas( auru argentum & c.)manifeſtat fenol
ſe quod Deus ponderat non externas res, ſed corda offeren
cium ,& quòd placet ei interna re&irudo cordis. &propterea
fubdit.vnde & ego in fimplicitate cordis mei latus obtuli vniuer *
bec. Hebraicè habetur.cgo in rectitudine cordis mei me fpötaneš
exhibui in vniuerſis iftis. Fatetur cum interna rectitudine fpon
taneam feciſſe oblationem externarum rerum.onunc popu
lú ruum hic inuentâ vidi cũ ingētigaudio offerre tibi donaria.Cit
çúlocutio eſt ſpõtaneæ volútatis. Domine deus Abrahälizchac
Iſrael patró no kodiin æternü hanc voluwatcm cordis
corum :
 CAPVT XXIX. 380
corü , &femper in venerationé tui mens iſta permanear.Heb.habcē.
cuſtodi hoc in aternum ad creationem cogitationü cordis populi tui:
o dirige cor corum ad tc. Orat deuotus rex fimul pro popu
lo ve hunc animum ſpontaneum ad diuina cuſtodiar deus in
eis in æternum in parte intelle& iua quo ad omnem creatio
nem cogitationum, vt ex nulla cogitandi radice pullulet ali .
quid contra hunc fpontaneum animum : deindequo ad par
tem affectiuam & cor eorum ad ipſum Deum dirigat. Selo
moni quoque filio meo da cor perfe tum : ad cuſtodiendum præcepta
twa,teſtimonia twa o fiatwia tua, o ad faciendum omnia oad
adificandum palasium quod præparaui.
Dixit autem Dauid toticongregationi, benedicite quafo domi.
no deo veftro: benedixit cota cögregatio domino deo patri .Suorñ .
Quibus verbis veebani laudando Deum ,non eſt ſcriptú quo
ad populum.ow inclinauerunt fc@adorauerunt dominum re
gem Immolauerúntque victims domino, obtulerunt holocauſta
domino diefequenti( tauros millearietes mille, agnos mille , & liba
mina corum ) vniuerſo ricu abundantißome in omnë Ifrael Heb.
habei.et facrificia in multitudine omni ifraeli.in huiuſmodi eni
ſolennitatibus ( cú tanta erat copia vi&timarú) ſacerdotes ac
ceptis iis quæ ſufficiebát , p vſu eorú , erogabat portiões ſuas
populo , ve par eft credere Comederintquebiberunt coram do
mino in die illa in lætitia magna : Gregnare feceruntfecundò Sela
monem filium Dauid, vnxerúntque cum domino in ducem.prius e
nim vnctus erat abſque conuocatione totius Iſrael: veícri
ptum eſt. 3.reg.1.voluit auté Dauid vt iterum prxſente vni
uerfo líraele & approbáte vogeretur Salomon in regem .
Zadoc in pontificeo Clarè patet quòd tempore Dauidis Zadoc
fungebatur pontificatu . Scdira; Selomoſuper folium domini in
segem proDauid paire ſuo, o profperarus eft: @paruit ei torus
Iſrael. Et omnes principes et potentes,e etiã omnes filiiregis Daud
dederunt manum (ub'Sclomone rege Magnif@cauitq;dominus Selo
monem in excelfum in oculis totius Ifrael: O dedit ei gloriam regni
qualem nullus habuit ante cum rex Iſrael,
Gitur Dauid filius liſai regnauit ſuper totum Ifrael. Etdies qui.
bus regnauit ſuper Ifrael, quadragintaanni: in Cheb'ron vegna.
wit ſeptem annis , & in cruſalaim regnauit trigintatribus.Mortuuſo
que eft in fenectute bona, plenus. Parui referto hebraicè habet.
ſatur dierü ,diuitiarü & honoris.ſuperius enim declarata eft hu
iqlimodi faturitas. regnauitq; Selomo filius eius pro co. Gefta aute
Bbb iiij Danid
 $ ECVNDI PARALI.
Dawid priora & posteriora: ecce ipſa fcripta ſunt in libro Semeelis
widentis. Quanuis apud hebræos tam primus quam lecundus
liber reguin Samuelis nomine fit inſignicus: ex eo tamen
Samuelmortuuseft ante regé Saulem & geſta Dauidis fcri
pra in ſecundo libro fueruntpoft mortem Saulis, patet quod
liber ſecundus non poteft attribui Samueli tanquá authori.
Forte vterq;liber attribuitur Samueli tanquam materia , co
quod vtriusq; libri materia eſt Samuel & opera eius: Saul vi,
delicet & Dauid ; fuerunt enim ambo reges quafi creature
Samuelis & præter hoc incepit ipſe Samuel ſcribere hos li
bros: & in primo quidem libro ſcripta ſunt priora gefta Da '
uidis, in ſecundo autem ( cuius author peſcitor )icripta funt
pofteriora. in libro Natha propheta in verbieGhad viden
ti. Caremus libro tam Nathan quam Ghad.quomodo autem
fuerint perditi aut quando ,neſcimus : neque enim apud he.
bræos ioveniuntur. Cum toto regno eius o porenria cix :ction .
poribusque tranfieruntfuper eum"Super Ifrael, o fuper omnis
regna terrarum . Finitur primus liber parali. Romæ,die deci
mafeptima lanuarii. is 32 .

THOMAE DE VIO
CAIETANI CARDINALIS
SANCTI XYSTI, IN SECVNDVM
librum Paralipoincnon commentarij.

Oboratoft ergo Selomo filim Dauid in regtefus;

e dominus crat cü co. Deficiüc duz dictiones:
legendum eſt. « Iehovah Eloha ciuscãco,
magnificauit eum in excelſum . Deo attribuitur
grádıre Salomonem , & Salomon deſcribitur
cultorſúmi Dei.pracepitq; Heb. habei. Erdie
sit Selomo. fimplici enim verbo fat erat innuere. vniucrfo if
raeli: tribunis & centurionibusiudicibus omnibus ducibus ro
tius Iſrael capitibus familiarum . Conftru &tio cft eppofitiua, ad
declarandum quòd non inuicauit vniuerſum Ifraelem in te
ipſo populoſei in tribunis, centurionibus &c.I misque Selems
 CAPVT I. 381
Grofa congregatio cum co ad excelfum quod erat in Ghibhon , Hi
ftoria hæc tractara eſt. 3.reg.cap.3.vbi erat tabernaculum fæde.
ris Dei.Hebraicèhabetur.quia vbifuittentorium adunasionis Dei
quodfecit Moſes ſeruusDeiin deſerto.Vide quanto tempore du
Tauit cabcroaculum fa & um à More in deſerto . Arcam autem
Dei. Numen eſt Elohim.afcendere fecerat Dauid de Cir'iarh’ico
harim ,cum prepararet ei Dawid : quia extēdit ei tétorium in Icaufa.
laim . Dehac dedu &ione arcæ ſcriptum eft & in primo libro
cap . 13. & in ſecundo regum cap . 6. hic autem commemo
farur ad manifeſtandum quod Salomone eunte ad taberna
culum Dei fa & um à Moſe. non erat arca Dei in illo taber
naculo, ſed in Sion. Et altare aneum quod fecerat Brxalelfie
lius Vri filij Chur, ibi erat coram tabernaculo domini : requiſiuit.
que illud Selomo congregatio. Aſcendisque Seloma illuc ad alta
re eneum coram domino, quod erat isntorio adunarionis : & obtulie
fuper illud holocausta mille. Rario aſcédédi ad excelſum Gha
baon , redditur oblatio ſuper altare illud. Necfis ita rudis vt
iorelligas rege obtulifTe per ſeipſum holocauſta: ſed fecun
dum legismorem mediis ſacerdotibus .
In nocte illa apparuit Drus Selomoni. Nomen eſt Elohim:
quod etiam repetitur cum ſubiungiturquod dixit Salomon
Deo. dixitquc ei, pete quod dem ribia Dixitque Selomo Deo:
eu fecifticum Daniil patre meo mifericordiam . Hebraicè habe
tur. grariam magnam ,Gregnare fociſts me pro co. Et fimiliter
cumdicitur. nunc igitur domine deus impleaturfermo iuusquem
polliciruses Dawid patri meo. Hebraicè habetur. Nunc lehovah
Elohim , firmetur verbum tuum cum Dauid patre meo, Interpres
addidit reliqua. tu enim regnare feciftime ſuper populum mul.
tum ficut puluerem terre . Modus loquendi hyperbolicus eſt.
Damihifapientiam intelligentiam . Legendum eflet. Nunc
Sapientiam & ſcientiam da mihi, vt fcire referatur ad notitiam ,
ſapere autem ad iudicium egrediar coram populo isto a
ingrediar. Voiuerſa actiones comprehenduntur ſub introi .
tu & exitu . quis enim indicabis populam iuum buncmagnum ?
Dixit autem Deus Selomoni, Nomen eſt Elohim . quia hoc pla :
cuit cordi tuo & non poftulaſti diuitias & ſubſtantiam & gloriam .
Hebraicè habetur. diuitias,gemmas, o honorem, o animaro
dienrium te, & etiam dies multos non poftulaſi: 0 poſtulafli ribi
fapientiam fcientiam quibus iudices populum meum fuper quem
regnare fecito. Sapientia fientia date front tibi; Dinitié[que
 SECVNDI PARALI.
ebe gemmasou honorem dabo tibi, ita quòd non fuitfic regibus qui
fuerunt ante te ,nec poft te eritfic. V enitqwe Selomo ab excelfoquod
erat in Ghibhon in Icruſalaim , coram tabernaculo fæderis. Hebº
habetur.a facie tentoris adunationis.fignificatur enim terminus
à quo venit in Ieruſalem . O regnauor Super Ifrael.

mo tertii regum ſumpta funt iubiuncta. & fuerint si;

millec.quadringenti currus duodecim millia equiti : & pofuit
cos in ciuitatibus curruuin o cum rege in Ierwſalaim . Præbuitque
rex argentum aurum in Icruſalaim ficut lapides : Qadres
præbuit ficutfgcomoros que naſcuntur in canpeftribus in mulise
sudinc. Adducebantur autem cicqui de Acgypio @ de Choa à ne .
gociatoribus regis:qui ibăto imebant precio. Hebraicè habetur,
Es exitus equorum qui Sclomoni ex Aegypto o adunatio:mercato
res regis accipient adunationem in precio. Vide hæc curre & a &
expolica.3.11g.cap.io . Quadrigam equorum fexcētis argentes,o
equum centü quinquaginta :fsmiliter de vniuerſis regnis Ceiheori,
à regibus Syrie emptio celebrabatur. Hebraice babctur. A.
fcenderincque eduxcrunt ex Acgypto quadrigam in fexcenik at
genteis, ocquü in centum & quinquaginta : ſic omnibus regia
bus Chitthim a regibus Aram in manu fua facientexire, Corre
&ta & cxpofita eſt fimiliter hæc litera in tertio regum.
CAP.VT. II.
Ecreuit auiem . Hebraicè habetur . Et dixis Seloma.
exterior ſiquidem actus dicendi ve fieret ligaifi.
catur.edificare domum nomini domini,o palatisfocus
Hebraicè habetur, & domum regno ſuo. Noa Con
digoa regno viſa eſt domus ædificata à Davide: & propterea
dignam regno domum Salomon Gibi ædificauit. Numiramis
que Selomo(optuaginta millia virorum portantium humeris. He
braicè habetur. virorum oneris. ita quòd deſcribuntur feptua.
ginta millia virorum oneris : ſiue vehereat fiue portarent,
omnes ad onera deputati comprehenduntur.et octoginta mil
lia virorum qui cederent lapides in montibus.Superfluit lapides.
cælores enim in monte nominantạr ſiuc lapidum fiue ligno
rum : nam & in hoc capitulo Salomon diçit le miſurum fer
uos ſuos ad cædendum ligna. Ex 3.Reg.s.fumpta ſunt hzc
& quæ fubiúgunio prepoſitori mper cos tria millia lexcētos,
Miſir quoque Sclamo ad Churam regem Tyri dicendo:ficut feci .
fticam Dawid patre meo ,omififti ei cedros ad edificadum fibido.
muin in qua o habitauis. Hebraicè habetur, ad habitandum in
 CAPVT II. 382
ca. Similiter quid fubiungitur. Sic facmecü vt adificem domum
uomini Dei mei conſecrem eam.Hebraicè habetur.Ecce ego a.
dificans domum nomini Ichovah Eloha mei ad fanétificandum ci,
Domus Dauidis ædificata erat ad habitandú : domus autem
Dei ædificatur non ipfi Deo,fed nomini cius ad ſanctificaa
dum illud.ad hoc enim fiunt templa ye nomen Dei fiat lan
& um:hoc eftmundum & cleuacum publicè.ipſe eoim culcus
in templo exhibicus ad hoc ordinatur: & propterea ſubiūgi.
Lur culcus.ad adolendum incenſum coram illo o fumigandü aro -
mata.luxta Heb. habetur.ad (uffiędum coram co fuffimentu aro
matum.ynica liquide ſacrificii fpecies deſcribit. G ad propofs
rionem panum ſempiternam.Heb.habetur.& ordinationě rörinuă ,
is
quam interpres intellexit ordinationem panum iuge in mē .
27
la propofitionis . holocaufla mane & vefperi,ad fabbata o ad
calendas, o ad folennitates domini Dei noftri:in (impiternum hoc
mädatum eſt Iſraeli. Es domus quä edificare cupio,magna eft:quis
magnus eſt deus nofter pre omnibus diis.Quis ergo obtinebit vires ad
ædificandum ei dignam domum . Superfluit digo.fi cælum et cæli
cælorum non capiunt eum ,quis egoſum vt ædificem ci domumniſi ad
Çufficndum coram co? Nuncigitur mitte mihi virum cruditü. Keb.
habetur.virum ſapientem.qui longe maior eft erudito.ad ope
randum in auro ,&argento, & ere,& ferro, & pupura, eu coccino,
hyacintho, & fcientem fculpere celaturas: cum his artificibus.
Hebraicè habetur.cum fapientibus quiſuntmecum in Iehuda
in Icruſalaim , quos præparauitDauid patermcus. Non qualel
cunque artifices,ſed ſapientes ſe habere fatetur : mittit tamé
pro lapientiffimo nominato in Tyro. Mitteque mihi ligna
cedrina o archetina. Hebraicè habetur. Qabiegna.boceſtli
gna abietis, opines de Lebanon. De hoc ligno diſcurdang 1
interpretes íed de nominibus propriis non fit quæſtio. fcio
cnim quod ferui tui fcinnt cadere ligna Lebanon, ew cruns feruj
mei cum ſeruis tuis. Hinc apparet quòd Salomon vnam par 1
tem numeratorum cçocum & quinquaginta millium miſit
ad Libanum pro lignis. Ad parandum mihi ligna in multitu
dine : quia domus quam cupio ædificare, magna eft nimiso incly
14. Hebraicè habetur . magna & mirabil« , dignam enim
admiratione domum intendebat facere. Et ecce pro calo
ribus lignorumſervis tuis dabo in cibaria tritici choros viginti mil
lia e hordei choros totidem.Hebraicè habetur. dediStanorum
tuforum menfuras viginti millisohordeimenfuras viginti millia.
Non
 SECVNDI PARALI .
Non dicit granorum molitorum (hoc eſt farioæ ) fed grano
rum culorum , hoc eft ſemifractorum infinuatur eniin hine
quòd ad vſum pulmenti hæc crant.non ad conficiendum pa
nem. Species autem menſura (puta chorus,ve cómuniter io
telligitur) incerta mihi eſt.olei quoque ( sta viginti millia . De
ficit prouiſio vioi: ná hebraicè prius ſcribitur. O vini méfurus
viginti millia, & olei menfuras viginti millia.Vnde & inferius cí
ſcribitur executio ,narrantur quatuor (truicum ,hordeum, vi.
num & oleum) in hoc codem capitulo.
Dixit autem Churam rex Tyri per literas quasmifit ad Selome.
nem :quia dilexit dominus populum ( uum , idcirco te regnare fecit *
percum.Dixitquc Churam ;benedictus dominus Deus Ifracl qui fre
cit calum er terram ,qui dedit Dauidi-regifilium fapiérom o ra.
dicum eo ſenfatum atque prudentcm . Hebraicè habetur.filiä (e
pientem ,ſciencem intellectum intelligentiam.ve intelligétiare.
feratur ad intelligendum inuenta ab aliis , intellectus autem
ad noua inueniendum.vt ædificaret domum dominoOpalaian
ſibi, Hebraicè habetur. qui edificabic domü Iehouah a demam
regno ſwo.quod ſuperius expoſuimus. Mifs ergo tibi virum pro
dentem o fcientißimum ,Hiram fabrum patrem meum . Hebraicè
habetur. Et nunc miſi vitum sapientem ſcieniem intelligestiza ,
Churam patrem meum.No ſolum laudat hunc artificen & quo
ad ſapientiam in iudicando & ordinando, & quo ad ſciétiam
in cognoſcendo & penetrando quæcúque iocelligenda funt,
ſed etiam honorar cum appellado patrem ſuum.lener enim
magnæ famæ in operabilibus erat.filiü mulieris de filiabusDan:
pater eim fuit vir Tyrim . Vtin 3.Reg.cap.7 .diximus , pa.
ter iſtius erat hebræus de tribu Neptalim , Tyrius tamen
(quemadmodum Paulus hebræuserat, & tamen Tharſentis)
quia erant nati in Tyro habitátes.qui nouit operari in auto o
argěto,or areo ferro,lapidibus, o lignis,o purpura, o hye.
cintho, co bylo, & coccinn, & ſculpere omnem calaturam o adize
wenire prudenter quodcunque in opere neceſſarium eft . Juxta He
bræum habetur. cogitare omncm cogitationem que dabilaren
hoc eft ad excogitanduin omne cogitabile quod petetur ah
co in huiuſmodi.cum ſapientibus tuis o ſapientibus domini mei
Dawid patristui . Granumergo & hordei oleum virum que
dixit dominus meus,uoitretferuis ( uis. Et nos cedemus ligna de Le.
banon iuxla omnē indigeniism tua, facicmus venire ea ribirati
bu imper mare (apho: tu afcendere facies ca in Ierufalaim .
Numea
 CAPVT iti. 383
Nanterawita; Selomo omnes viros profelytos.Hebraicè habetur
peregrinos. vt eciam ſuperius diximus . qui erant in terra Iſrael
pordinumerationem qua dinumersuis cos Danid pater eius: & in
senti ſunt centam & quinquagintamillia,o tria millia & fexcee
ti. Fecitqueex cu feptuaginta milia qui humeris onera portarent.
Corrigenda eft hæc litera quéadmodum & in principio hu
jus capituli: nam Hebraicè habetur.ſeptuaginta midia oneris.
Et fimiliter nihil ſubiungitur de caloribus lapidu : fed dici
tur. & octoginta millia calorum in monte. Nec mireris mulia
percrantimus, quia non ducimus repetenda ſcripta in tertio
regum.tria autem millia & fexcentos prapofitos ad faciendum o
peraripopulum .
CAPVT III.
Oepitque Srlomo adificare domü domini in Ierufalaim
in monte Mori'iah . Lege capitulum vigefimum fe
cúdum Genelis: & ingenies ioxta hebraicam ve
Tritacem Abraham miſſum à Dco ad terram Mo
ri'ah vcibidem immolaret Ishac:vt conferendo húc textum
cum illo , videas eundem efle locum immolationis Ishac &
· locum in quo ædificatum eſt templum à Salomone . quide
monftratus fuerat Dauid patri cius. quando vidit angelum per .
cutientem Ieruſalem.Vnde & fubditur. in loco quem paraue
rat Dawid in area Ornan Iebuſai.Lege ſuperius in primo libro
calcem capituli 21. & initium cap. 22.& inuenies Dauidem
poftquam iacrificauit in area Ornan lebuſæi , intellexiffe &
1 dixiſſe hæc eſt domus Dei.ex cúc enim parauit aream illam
pro loco templi ædificandi. Capis autem adificare in menſe ſe.
cundo. Deficit.in fecunda.hoc eft in ſecunda die menfis fecun .
di , fecundum ordinem menfium anni incipientis à primo
Vere:ſecundo igitur menſe veris fundatum eſt templum . in
anno quarto regno ſui. Lunge iftis fcripta 3. Reg . 6.vbi hæc
eadem tra & ata ſunt.
Et hæc ſunrfundament: quæfecit Salomon vt adificaret domum
Dei. Iuxta Hebræum habetur. Et iſtis fuit fundarma Selomo ad
a dificandum domum Elohim . Pronomen iſtis demonftrat ſub
iunctas menſuras longitudinis &c.quibus innixus eft Salo
mon ad ædificandum domum Dei . longitudinis cubitos in mēs
fura primaſexaginta.Hebraicè habetur . longitudo cubitorum in
menfura prima cubitorum fexaginta. Aduerte prudés lector non
facile fuille diuinare quid fignificatur per meolurá primam,
nifi
 SECVNDI PARALI.
nifi inter repetitos cubitos fcripta effecer eo enim q dici
turlógitudo cubitorú in menfura prima cubitorú ſexaginta,
infinuatur g méfura prima refertur ad ipfum cubitú : hoc eft
qudd erant mulcæ menfuræ cubiti, quòd erat cubicus primz
miſurę , & cubitus poſterioris meoſuræ ,erat cubitus antiquç
menſuræ & erat cubitus nouæ menfuræ.variata fiquidé erat
menlura cubici: & ad differétiam cubiti nouæ menfuræ fcri
bitur quòd longitudo erat cubitorum in menſura prima cu
bitoruin ſexaginta.clatitudo cubitornm viginti, Porticus vard
que crat ſuperfaciem longitudinis fuper faciem latitudinis domus
erat cubitorum viginti:o altitudo centum viginti. Tertijrego
6.altitudo ſcribitur triginta cubitoru .Sed nulla eft cótrarie
tas :eo quod hic ſcribitur altitudo totius ædificij tépli à fun
damento vſque ad ſupremu te &tu :ibi verò vſque ad primuia
tectú duntaxat, quod erat te&ú ipfius tépli.Inter te¿tú eoin
té li & fummitaié ædificii erant multæ contignaciones me
diæ , in quibus recoditi erant diuerfi theſauri ipfius téplieras
eoim torum templi ædificium táquam turrisnon quadrata,
fed quadrangula.Oveſtinit cam intrinfecus auromundo.Intel
lige hocnon de foto ædificio :fed de domo Dei cuius altitu
do triginta duotarat erat cubitorum ,vt di &tum eft.
Domum quoque maiorcm .Hebraicè habetur . Es domā name
texit lignisabiegnis.Com prius defcripferit quali cõfuſè cotum
ædificiú , modo deſcribit partes templi diftin & as in domom
magna & in domum ſan & ti ſanctorum . & domum magnam
appellat primam templi partem lögitudinis quadraginta cu
bitorum : reliquam verò parcem quadratam (vtpote viginti
vndique cubitorum ) appellat domum fancti fanctorum . O
laminas auri obrizi affixic per totum. Hebraicè habetur. sexs
cam auro bono.nihilque dicitur de laminis . fcalpfitq; in eapel.
mas o quaſi catenulas ſeinuicem complectentes.Hebraicè habe
tur. a aſcendere fecit ſuper eam palmas catenas. Pronomen
eam anceps ett : eo quòd hebraicè poteft referri tam ad do
mum quam ad aurum. & quanuis certú ſitquòd ideo deſcri
bútur palmæ & catena aſcendentes eo quod prominebár in
interna ſuperficie ,certum tamen nó eft an huiuſinodi palmę
& carena inciſæ eſſent in lignis ao tu auro:ambigo enim de
laminis in domo magna. Stranit quoque pawimentum tépli pre
ciofißimo marmore decore multo . Hebraicè habetur . Er vestimit
domum lapide precioso pro gloria.quod interpres intellerit de
paui
 CAPVT 111. 384
pavimento , & rationabiliter:alioquin nó fuiffet ad gloriam :
nam parietestegebantur lignis & auro. porro eurum erat pro
barißimum.Hebraicè habetur.Quantum aurum Parhaim . No
menproprium loci dicitur.De cuius laminis texit domūQ tra
bes eius a poſtes, Hebraicè habetur. Es texit domum, trabes,po
ftes & parietes eius, oſtia cius auro . Appofitiua eſt conſtructio
declarans domum pet partes.calauit Cherubim ſuper parie.
tes. Fecit quoque domum fanétifan & torum ,cuius longitudo erat iux .
ta latitudinem domus cubitorum viginti, & latitudo cius cubirorum
virinti: & laminis aurcis texit eam quaſi talentis ſexcētés.Hebrai
cè habetur.Grexit eam auro bono talentisſexcentis.Ifta talento
rum lupputatio inſinuat quòd lamiois aureis te &ta eft domus
lanti ſanctoruin : & per argumentum à contrario , quód do
mus grandis non laminis aureis,ſed glucino aurco erat oper
ta. & multo magis tabernaculum Mofis erat fic opertum au
ro eciam in ſancto ſanctorum ,quia totum portatile erat:quá.
uis ſuper pentateuchum ſecutus alios,aliter ſcripſerim . Es
clauos fecit aureosita vtſinguli clani ſiclos quinquagenos appende.
rent . Hebraicè habetur . Et pondus clauorum ficli quinquaginta
auri. Vtrum autem pondus cuiufque claui fignificetur ,non
explicatur.ex eo tamen quòd modicum pondus effet clauo
rum omnium ,intelligimus quemlibet claus appédiffe quin
quaginta ficlos. crnacula quoque.Hebraicè habetur.etecta
sexit auro.omnes enim partes tecti ſignificantur opereæ auro.
Fecitque in domo ſancti ſanctorum Cherubim dros opere Ra .
tuario. Hebraicè habetur.opere puerorum . Quanuis ftatuæ an.
gelorum effent magnæ altitudinis ,quia camen imberbes e.
rant & facies ſimiles pueris habebant, ideo deſcribútur ope.
re puerorum facti.c vestiuerunt eosauro . Et alarum Cheru
bim longitudo crat cubitorum viginti; ala vna cubitorum quinque
tangebat parietem domus, o ala altera cubitorum quinque tan
gebat alam Cherub alterius . Et ala Cherub vnius cubitorum
quinque tangebar parietom domus: ala altera quinque cubito
rum ,iunéta crat ale Cherub alterius. Ala igitur Cherubim iſtorum ,
expanse crant per cubitos viginti: ipfi autemftabant erectis pedia
bois. luxta Hebræum habctur, & ipfi fantesſuper pedes (wos.
Non ftabant credis pedibus , fed fuper iplos pedes : hoc
eft habentes vtrunquc pedem ſuper terrá. Aduerte hic quòd
neque hic neque in lib.reg. narratur quòd Salomon fecerit
Cherubino decretos in lege Molis , ſeinuicem reſpicientcs
fuftinea
 SECVNDI PARA ÉL.
fuftinéces propitiatorium :ſed quemadmodum tacetur vero
bique propiciatorium ,ica fileorio inuoluútur Cherubini aq
rei ex auro du &tiliſuſtentadres propitiatorium . Cherubini
enim in litera explicati erant lignei,deaurati tamen : vt patet
in libro Regum: Confer ſcripta in Exodo cum ſeriptis in lic
bro Regum. & videbis quæ dicimus. facies coram verſe
erant a dextcriorem domum . Fecit quoque velum ex hyacinibo o
purpura O cocco o byſo: 6 intexuit eiCherubim . Vt feruaret
legem Molis fecit velum fimile velo facto à Moſe.an autem
hoc velum pofitum fuerit intra ſanctum ſandorum an io fu .
perficie excetioti lignei interftitij inter fanctum & fan & um
fanctorum ſcriptum non eſt.
Fecit etiam ante donum columnas duas,alii :udinie trigintaquin
que cubitorum . Tertij Regum feptimo dicitur quod altitudo
columox erat decem & octo cubitorú. Solutio eft quòd ibi
éſt ſermo de quantitate corporis columnæ duntaxat : hic 20
tem eſt fermo decoco opificio columnæ , quòd conftabat es
partibus quatuor: videlicet bali, columna, capite & corona.
vniuerſum enim hoc trigiotaquinque cubitorum erat.porta
capitella carum quinque cubitorum . luxta Hebrçum habetur.o
operculum quod (wpercaputeius cubitorum quinque. De hac coro
na diffuſè ſcriptum elt in tertio libro Regum cap . 7. Necnoni
e quaſi catenulas in oraculo , e ſuperpoſwir ess capitibus colon
narum :malogranataetiam centum , qua catenulis interpofuis .He
braicè habetur, Es fecitcatenas in Deuir , & dedit (uper caput co .
lumnarum : & fecit malogranata centum , o dedit in carcnus. Lite
raiſta obſcura valde redditur ex cótextu : quia inter deicri
bendum columnas texitur,& tamen tractat de loco appella.
to Deuir ( quod communiter interpretacuroraculum ) vode
diuina prodibant reſponſa. columox fiquidem extra totum
templum erant: Deuir autem erat propitiatorium.quomodo
ergo verificatur quòd fecic cateo as in Deuir, & poluitlupet
caput columnarum ? Solutio eſt quod Deuir non eft hic no .
men loci ,ſed officij: vt lit teoſus . & fecit catenas in Devir,
hoc eft in myſterio ſermonis diuini : ve videlicet catenæ iple
loquereatur futuram regni captivitatem.Ec iuxta hunc fen
ſum nulla fit digreſsio:fed ratio numeri malogranatorú red
deoda reltat.nam in libro Reg.ducenta malogranata in qua
liber deſcribuntur corona:hic autécentum . Solutio cft quod
ibi deſcribuntur omnia malogranata tam catenarum quàm
retium :
 CAPVT itir:
terium : hic autem malogranata catenarum duntaxat. quza
libet enim zona coronæ ( vt ibi di& um eft) conftabat ex rets
& appendice catena : & hic declaratur quòd æqualis fuit nu.
merus malogranatorum ſuper catenas & numerus malogra.
natorum ſuper retia ,dum dicuntur centü ſuper catenas.Res
liqua expoſita vide ibi ſupra. Erexitque columnas iuxta faciens
sempli:vnam à dexires @ alteră a finiftris:vocawirque nomen dexa
écra Iachin ,ounomenſiniſtra Boham .
CAPVT III .
£ cit quoque altare aneum ,viginticubitorum longituá
Prindinis, & viginti cubitorá latitudinis. proculdubio al
care holocauſtorú quòd erat ſub diuo. & quia nie
bil dicitur de qualitate operis,credeodieit qudd
fuerit fačtū limile altari fa & o à Mofe quãuis hoc fuerie lo
ge maius : quia illud quinque,hoc viginti cubitorum.de
cem cubitorum altirudinis. Contra legem videtur altitudo ifta ,
eo quòd gradibus opus erat ad aſcendendum ad altare tan
tæ altitudinis. Solutio eſt quod in lege non prohibetur alta
tis altitudo,ſed aíceoſus ad illud per gradus: & quia Dauid
teſtatus eft diuina authcritate fe difpofuiffe hæcopificia,cre
dendum quoque eſt quod non per gradus , ſed aliter aſcéde
batur ad celficudinem alçaris quando opus erat. quod tamen
tarò contingebat ,eo quod altare æneum menſa carebat : va
cuum fiquidem erat ambiens alcare terreum ,fuper quod of
ferebantur facrificia. nec altare terreum erat altitudinis de.
ċem cubitorum :ſed erat parum eleuatum à terra ,& propora
tionatum miniſterio ſacerdotum & retibus æreis alcaris tué.
tibus ignem & ſacrificia altaris.
Fecitq;marefuſile ,decem cubitorum à labio vſque ad labium ,
rotundum in circumitu :quinque cubitorum erat altitudoeius, &fi
niculus triginta cubitorum ambibat ipſum per circumiti.Similitus
do quoque boum erat ſubtcr illud: 6 decem cubitis quædam extrin
ſecus calaturæ,quaſi duobus verſibus labium maris circumibāt. Hes
braicè amphibologica eſt conſtructio literæ . nam menſura
decem cubitorum ad præcedentem clauſulam referri potius
videtur,legendo . Ee ſimilitudo boum ſubterillud circumcirca cig .
cundantium ipfum decem cubitis circundantium mare in circumiru .
Er deſcribitur per hoc quantitas fundi maris :quòd videlicet
erat decé cubitoru ſecundú circumirú fundi. Et deinde imó
mediatè fequitur.dwo ordines boum fwforü in fufura illiu . Interd
Ccs presi
 SECVNDI PARALI .
pres auté iunxit decē illos cubitos cũ iftis ordinibus boug ;
qui opere fuſorio erát quaſi cçlati in circúitu maris ad orna
tut.prima tamen lectio ample & enda eft, co quòd quantitas
fundi non poteft reſpondere duobus iftis ordinibus: quonií
alter ſaltem ampliorem circulum maris ornabat,vtpote ſupe
rior.Boues autem erant fuſiles.Diuifitinterpres contextum :oi
hil habetur reſpondens in hebræo niſi quod allatum eft . Es
ftabatfupcr duodecim bowes quorum tresrefpiciebant adaquilonem
do tres ad occidentem ,& tres ad meridiem , & tres ad orientem : 0
mare fuper cos deſuper crat, & omnia poſteriore corum intrinſeca
crant. Porro vaftitascius habebat menſuram palmi,Hebraicè ha
betur . Et großßicudoeius latitudomanus. quod expoſuimus is
libro Regum.clabium eius erat quafi labium calicisvel repare
di lilý. Legendum eft.floris lilö. quanuis non defint interpre
tantes rolæ.deſcribitur enim labium maris inftar labij pocu
li,ornatum autem inftar floris roſæ ſeu lilij . capiebátque més
Sure tria milliametrelas.Hebraicè habetur.facienei impleri mé
Suras,tria millia tenebit. Idem menſuræ nomen ſcribitur hic &
in lib.reg . & eft méſura liquidorú . & tamen 3.reg. 7.dicit 9
duo millia bachorum capiebat:hic auté quòd tria millia. So
lutio eft quòd ibi defcribitur méfura fecúdú quátitaté aque
in comuni vſu :hic auté ſecundū quantitaté aquæ quæ pore.
Tat apponiimplédo illud vfque ad fummú : & propter hoc fi
gaificanter in litera dicitur faciéti impleri . Fecit quoqaeco
chas decem :& pofuie quinque à dextris.templi. & quinque à foni.
ftris.templi, inatrio tamen . ad lauandum in eis que in holocano
ftum oblaturi crant:porro in mariſacerdotes lanabantur.
Fecit & cãdelabra aurea decem . Moſes fecit vnum , Salomon
autem decem fecundum fpeciem quam inferat fieri.Hebraicèha
betur. ficut iudicium corum. hoc eft ficut iudicata ſunt fieri ab
ipſo Dauide. & pofuit in téplo ,quinque à dextris,& quinque à fi
niftris.proculdubio ipfius templi intus : hoc eft in primaparte
tépli quæ vocabatur ſaneta.Fecitá;& menfas decê. Moſes fe
cit dútaxatvná, Salomon autē decem pro pane propofitio
niso poſuit eas in templo, quinque à dextris o quinque à finiftri .
Quando vnicum erat candelabrum & voica menſa in tem
plo ,candelabrum erat à dextris (hoceft in parte meridiona
li) & menfa erat à finiftris ,hoc elt in parte leptentrionali: ſed
multiplicatis menſis & candelabris, quinque meníæ hinc &
quinque inde, & fimiliter quinque candelabra hinc & quin
que
 CAPVT IIT : 386
que inde pofita ſunt.Ordo autem inter ckdelabra & mēlas;
Don eſt ſcriptus:an videlicet métæ effentpropinquiores fatia
&o ſanctorum an candelabra : & rurlus an omnes quinque
menſæ eſſent contiguæ & fimiliter quinque candelabra el
ſeat contigua,an alternatim vna meoſa & voú candelabrum
& fic deinceps.phialas quoque aureas. Hebraicè habetur .
fecit malunia aurca centum . Non deſunt tamen interpretantes
crateras.
Fecitque atrium facerdotum & bafilicam grandem . Hebraicè
haberur. ftratum magnum . Ita quòd tria legimusatria : pris
mum viginti cubitorum ante faciem templi, quod erat me
dium inter templum & altare holocauſtorum : ſecundum a.
trium ſacerdotú,in quo ſcilicet esāt ſacerdotes: & teniú atriú
magoum quod hic appellatur ſtratum grande,in quo erat po
pulus.Qostia in baſilica que texit are. Hebraicè habetur.com
Oſtia ſtrato,doftia corum veſtiwit ase . Ifta oftia appellátur oftia
templi:nam ftrarum iſtud appellatur templum in quod cõue
niebat populus. Mare autem pofuit in latere dextro conira oriētemi
ad meridiem . Hebraicè habetur.in oricnte contra meridiem . Loo
cus maris deſcribitur in humero dextro templi in parte orie
tali contra meridiem.Humerus ergo dexter intelligitur pars
dextera exeunti bomini à templo. & quia in lumero deſcri
bitur , intelligimus mare pofitum non ante faciem templi,
ſed extra templum in latere meridionali: ita quod murus hu
meri templi erat ſeptentrionalis mari, & ex parte meridiona.
li nihil erat medium ,ſed patebat meridionali plagæ & quia
erat vicinum faciei templi,ideo dicitur collatum in oriente:
Ecit quoque Churam lebetes & creagras o phialas. Hebrai
de :
priis vaſorum non fit quæftio : ſcopæ tamen repetuntur in
ferius. Compleuitque Churam facere opus quod fecit regi Selow
moni in domo Dei.Nomen eſt Elohim . Columnas duas, & epi
Stylia o capita. Hebraicè habetur. & rotunditates & coronasfor
per caput colūnarum duaru,Dcinde immediatè ſequitur. Oreo
tiacula duo,ad operiendö duo rotunda coronarñ qua ſuper caput co
lumnari.Vide que ſcripfimus in tertio Reg.de coronis iſtisi
& intelliges rotunda eſſe inferiores partes coronæ .Malogrdo
nata,quoque quadringenta duobus retiaculis. fic enim habetur
Hebraicè : fed appellatione retiaculi intelligitur hic tam
Сcc ij retiacus
 SECVNDI PARALI.
setiaculum quàm appendir catena . Deinde immediate ſube
iungitur, duo ordines malogranatorum retiaculo vni . alter re
fpondens ſeti ,alter catenæ.Integram coim zonam vnam apo
pellamus retiaculum : non quod propriè di &tio hebraica lie
gnificet retiaculum ,fed nefcio quid implexum commune o .
peri retis & operi catenæ.que protegerene epiftglia a capira.com
lumnarum . Hebraicè habetur. ad tegendum duo rotunda corons
Pum qua swper faciescolumnarum . Et hoc quoque expoſicum eft
in libro Regum.Baſesq;fecit: conchas fecit fuper bafes. Mare
pnum : boues duodecim ſub co.Erlebetes & scopas fuſcinulas
gomnia vaſa eorum fecit , Churam pater cius regi Sclomoni pro do
mo domini: ex are mundo. Hinc habetur quòd Salomon vt mo
rem gereret regi Tyri,imitatusefteum vocando Hiram fu
premum inter artifices patrem fuum . In planicie I arden fudit
Eurex in argilloſa terra inter Şucchoth & inter credatham . Fecit.
que Selomo omnia vaſa hac inmultitudine valdi:quia non quafi
sum eft pondus eris.
Fecirque Selomo omnia vaſa que erant domus Dei. Nomen eft
Elohim & altare aures.De altari thymiamariseſt ſermo.o
menfas en super eas panë facierum . Dixerat quòd fecerat men
las decem ,fed non dixerat ad quem vſum : & propterea repe
tendo explicat vfum pro pane propofitionis qui appellatur
panis facierum , quodſuperius declarauimus. Es cadelahra o
lucemas corun ve arderent ante oraculum iuxta ritum ex auro per
m. Er florentiaquadam . Hebraicè habetur. Erflores.De floribus
candelabrorum eft ſermo.com lucernas & forcipesex auro . Thy .
miamateria quoq: « thuribula phialas mortariola ex auro
purißimo. Hebraicè babetur. Et inſtrumento cantus O malluais
coclearia opalas ex auropuro. Sententia clara eſt . astia
calawisdomus interioris, id eft,fanéti fanétorü.Superfluit cçlauit.
Softia templi forinfecus aurea . Interpres pro claritate addidit
forinfecus,ad ligoificandum valuas primæ partis templi quç
appellabatur (an & um : nam & oftia prima ipfius domus per
quæ ingrediebatur in ſanctum , & oſtia interna per quz in
greffus eratad fan & um ſanctorum ,narrantur aurca.
CAPVT V.
Erfectumque eft omne opus quod fecit Selome domui
tomoni : intulit Selomo omnia que voueratDawid
bakir cius.Hebraicè habetur . ſantificationes Daui .
dis parris fui , hoc eft dicata Dco à Dauide.ar
c ‫ה תמ‬
 CAPVT Vi 387
gentum et aurum & omnia vaſs poſuie in shefauris domus Dei.
Nomen eſt Elohim.Poft qua. Hebraicè habetur,Tunc. con
textus enim actionuma ſignificatur.congregauit Solomo ſeniores
Iſrael co omnia capita triówum principes familiarum filiorum If
rael ad Ieru'alaim : ad faciendum aſcendere arcam fæderes domini
de ciuitate Dauid, ipfa eft z'ion. Congregatique funt ad regem o
mues viri Ifrael in die foléniméfisfeptimi. Venerintque omnes fe
niores Iſrael: o portauerunt Leuite arcam . Et intulerunt eam en
omnem paraturam tabernaculi. Hebraicè habetur. Et aſcendere
fecerunt arcam tentorium adunationis, & omnia vafa ſanctita .
tis quæcrunt in tensorio : aſcendere feceruntea facerdotes Leui.
tæ . Ethæc omnia cum ſubiú &tis expofita vide 3. Regum.8 .
Rex autem Selomo & tota congregatio Ifrael que conuenerat ad
cum ante arcam immolabant ones o boues, qua non numeraban.
tur nec recenſebantur premulihudine . Adduxcruintqueſacerdores
arcam foederis domini ad locumfuum , ad oraculum domus ad ſan
Etum fanétorum :ſubter alas Cherubim . Er fucrunt Cherubim ex
pandentes alasſuper lorum arca : Gregebant Cherubim arcam ely
veltes eius deſuper . Ve tium autem quibus portabatur arca ,quia
paululum longiores erant , capita parebant ante oraculum : fiverd
quis paululum fuiſſet extrinſecus , eosvidere non poterat : fuit ita.
que arca ihi vſque in præfentem diem . Tora ifta clautula corti.
genda eft. Et elongauerunt veftes fuerunt viſacapita veftium
1 de arca ante Deuir , & non crunt viſa foris : & fueruntibi vſque in
dicm iftum . fimiliter enim correcta fuit litera tertij regum :
vbi hæc expofita ſunt. Nihil crat in arca niſi dua tabula quas po
fueras Mofes in Choreb :quas excidit dominus cü filios Ifrael in exi.
tu eorum de Aegypto.
Greßis autem facerdotibus de fanctuario :omnescnim facerdo

pore illo vices @ miniſtrorum ordo inter cos diuiſus erat , luxta he
bræum habetur. Et fuitin exitu ſacerdotum deſanctuario:quia o
mnesfacerdotes inuenti ſanctificatiſunt non ad cuflodiendum diui.
ſiones. & nihil aliud fcribitur.Et fignificatur quòd in hac ſo .
lennitate con ſunt ſeruatę diuifiones facerdotum & Leuita
rum quas ordinauerat Dauid : ſed omnes ſacerdotes & Le.
uitæ qui inuenti ſunt ibi,fan &tificati ſunt, communiter ad
hancioleonitatem concurrentes. hunc enim fenfum teftan ,
tur præmiffa de facerdotibus omnibus , & ſubiunda de
cantoribus: Alaplı Heman & leduthun. Er Lcuita cantores
Сс ч de omni .
 SECVNDI PARALI,
de omnibus ipfis (de Afaph , de Heman de Ieduthun - de flüsse
pum ode fratribus corum ) veſtiti bylo cum cymbalis opfalteris
O citharis, ftabant in oriente ad altare. Appofitiuam intelligo
conftru & ionem : quòd eraot relatiuè ad templum in oriez
te , appofitivè ad altare holocauſtorum ,in atrio proculdubio
facerdotum . cum eis cantores. Hebraicè babetur. cum e
facerdotes centum viginti, clangentes tmbis. ſacerdotum fiqui
dem officium erat clangere tubis ſecundum legem Molis.
Igitur cunétis pariter tubis,o voce, cymbalu, o organis, o
diuerfi gencris muſicorum concinensibus. luxta Hebræum babe.
gur.Et fuit ficutvnus, clangentibus o cantoribus ad faciendum As .
dire vocem ynam . Concordia canentium & clangentium fi
goificatur. Et immediatè iubditur. ad laudandum o ad confi
tendum Iehouah . Deinde immediatè ſequitur. & in elesatie
ne vocis in fubis o cymbals o inſtrumentiscantus, o in laudando
Ichowah quòd bonus,quòd in aternum gratia eius: et domus imple
fact nube domus Ichouah.Egreſſisſacerdotibus ex ipla domo
Dei poſita arca in loco fuo ,hæc omnia ſubſecuta deſcribune
tur.offerendo fiyaidi ſacrificia ,lonus & cantus adhibebátur:
& quantúlicera innuit,in tépore quo eleuata eſt vox canétiá
Dco hymnú quoniam bonus quoniã in æterdú miſericordia
cius,nubes lucida fimilis caligini impleuit domu,domú io .
quá lehouab.Et non poteratfacerdotes fiare ad ministrandi . Re
dudabat extra domum caligo illa: & propterea moleſta era
oculis ſacerdotum ſub diuo miniftrantium.propter caliginem .
Parui refert quòd hehraicè habetur. à facie nubu . vt in libro
ſegum declarauimus. compleuerat enim gloria domini domu
Dei, Hebraicè babetur. impleuit enim honor Ichowab doman
Elohim.intus & extra.
CAPVT VI .
Vnc Selomo ait : dominus policitus eft. Heb. habetur.
dixit quòd habitaret in caligine. Et hæc quoq; cum
fubiunctis vide expoſita.3. reg. 8. Ego aüt edificani
domum nomini cius vt habitaret ibiin perperuk.Clau
fula hæc corrigenda eft :nam hebraicè habetur. Et ego adif
Caui domum habitaculum tibi: directiones habitationi tua in ſe
cula . Exponitipſe Salomon qualiter fit téplum habitaculum
Dei: videlicet pro quanto eit dire & io ad æternum Dei ha.
bitaculum.Ec verè fic eft :quopia templum ad hoc eft ve diri.
gat mentes & vota hominnm ad ipſum Deum habitátem in
feiplo.
 CAPVT VỊ. 383
feipfo. ipſa enim dire& io métium quam templum cauſat, eft
habitatio Dei in templo. Vertica; rex faciem (wa, o benedixio
soti congregationi lſrael: omnis congregatio Iſrael ſtabat intenta.
Superfluit intēta :fed multa minutila corrigéda effent in hoc
capitulo ,quæ omitto quia materia no exigit. Et capitulü hoc
vfq; ad finem excluſive,fere eiſdem verbis habitum & cxpo
fitú eſt.3,reg.8.Et ait: benedictus dominus deus Iſrael qui locu
tus eſt ore ſuoad Dauid patrem meum,& in manu eius cöplenit din
cendo. A die qua eduxi populummeü de terra Acgypti,non elegici.
uitatem de omnibus tribubus Ifracl ad adificandum domum vreffer
nomen meum ibi: & non elegi virü vt effet dux super populü meum
Iſrael.Sed elogi Ierufalaim vt fi nomenmeüibi: elegi Dawid vt
fit fuper populum meü Ifrael. Voluita; Dauid pater meus edifica .
re domi nomini domini Dei Ifrael.Et ait dominusadDauid patrem
meü :quiafuit in corde tuo vi edificaresdomum nomini meo ,benefe.
cifti quia fuit in corde two. Veruntamen tu non adificabis domü,fed
filiustuus qui egredietur de lumbis tuis. Hebrajce habetur. quia
filius tuus egrediens de lumbis tuis, ipſe adificabit domum nomini
meo. Et ſignificatur per hoc quod nondum crat natus ille fi
lius. Confirmauitque dominus ſermonem fuum quem locutus eſt:
& Surrexi pro Dauid patre mco, e ſedi super folium Ifrael ficut
locutus est dominus, & adificani domum nomini domini Dei IS
rael. Et pofui ibi arcam , in qua eft fædus domini quod pepigir cum
filiis Ifrael.
Terieſ; corä altari domini,è regione totius carns Ifrael:oer
pandit palmas (was.Siquide feceratSalomon baſim aneam , o
pofuerat eam in medio bafilice.Hebraicè habetur. Quia fecit Se
lomo conchă aream poſuit eä inmedio ftrari : quinque cubitori
longitudu eius, et quinq; cubitorü latitudo eius, & cubitorü trival .
situdo eius.duo de hoc ſuggeſto narrantur notanda, primú y
crat in forma conchæ, non quò ad rotunditatem ( quia erat
quadratum : vtpote quinque cubitorum tam in longitudine
quam in latitudine ) ſed quò,ad latera. habebat enim quali
parietes parum alcos, ficut habet concha: ita quòd planicies
ſuppedanea exiſtenti in illo ſuggeſto no videbatur ab extra
exiftentibus,perſonaautem ibidem etiam genuflexa videba
tur. Alterum quòd non in atrio lacerdotum ,ſed in ſupradi.
&o magno ſtrato poſuit Salomon regium ſuggeſtum . ex túc
cnim coepit diuerfitas locoru pro ſacerdotibº & pro regibus:
& rex in loco populi ſuum habebat ſuggeſtum , non in lacer
Сcc iii) docum
 SECVNDI PARALI.
dotum chorooftetitá; super illam e genuflexit ſe ſuper genua fus
a regione totiuscætus Ifrael, & extendit palmasſuasad cælum . fi
air :domine dous Iſrael non eftfimilistibi deus in cælo o in terra,C4
Stodiens paétum & gratiam ſeruis tuis ambulantibus coram te in te
to corde fwo. Qui caſtodiſti feruo tuo Dawid patri meo , quod locursus
es ei: locutufque es ore tuo & manu tua implesti ſecundum diria
hanc,Et nunc dominc Deus Ifracl cuſtodiſeruotuo Dauid patri mes
quod locutuses ei, dicendo non excidetur tibi vir à facie mea ſedens
fuper thronum Ifrael:veruntamen fi cuftodierint filii tui via fuam ,
pi ambulont in lege mea,ficut ambulaſti coram me. Et nunc domine
deusIſraelfirmetur verbum tuum quod locutus esferuo two Dauid.
( Sed an verè habitabie deus cum homine super terram ?ecce cæla á
cali calorü non capiunt te,quantò magis domus hæc qua edificaui?)
Et refpicias ad orationem ſequi tui,& ad deprecationem eius doms
pe deus meus :ad audiendum hymnü orationem qua feruus tumes
orat coram te . Ve ſmeoculi tui aperti ad domum iftam die ec ne
Ete, ad locum de quo dixiſti quòd poneresnomen tuum ibi : ad es
diendum orationem qua orat feruus tuus ad locum iftum . Etcx .
andias deprecationem ſerui tui populi tui Iſrael qua orak
rint ad locum iftum : & in cxandias de loco habitationis tue de cao
10,& exaudias e parcas.
Si peccancrit quiſpiam in proximum fuum , & leuauerit contra
çum iuramentum ad faciendam iurare cum : @venerit iuramentus
coram altari tuo in domo ifta . Ettu exaudias de cælo & facius o
indices ſeruos tuos:reddens impio dando viam eius in caput cius,
Surificans juffum dando ci ſecundum iuftitiam eius. Et fice
ſusfuerir populus tuus Iſrael coram inimico,quia peccabunt tibi:
reuerfi fuerint & confeßi fucrins nomen tuum ,coraucrint de
precati fuerint coram ie in domo hac. Et tu exaudias de calo,
parcas peccato populi tui fſrael: Oroducas cos ad terram quam des
difi eis patribus eorum . Cum claufum fuerit calum non
fucrit pluuia quia peccabunt libi: Goraucrint ad locum iftum
confeßi fuerint nomen tuü , & à peccataſuo reuerfi fuerint cum af
flixeris eos. Et tu exaudias de cælo, o parcas peccato feruorum two
rum o populi cui Ifrael : quia docebis cos viam bonam per quam
ambulent, & dabis pluuiam fuper terram quam dediſtipopulo two
in hereditatem . Fames ſi fuerir in terra, aut peftis,aut corruptsas
aer,aut congo,aut locusta, aut bruchus, ſo obſederit eum inimicus co
sus in terraportarum cius: omnis plaga & omnis infirmitas. Omnis
oratio,omnis deprecatio que crit omni homini o toti populo two ll.
rael
 CAPVT. VI. 389
mail: qui cognofcent vnufquifque plagam fuam & dolorem fuum
expandene palmas fuas ad domum iftam . Et inexaudias de ca
lo loco habitationis tuæ, & parcas e des vnicuique iuxta viasco
jus, qui nofti cor eius: Tu enim folus noſti cor filiorum hominis. Ve
timeant te ambulando in viis tuis omnibus dielus quibus viuunt ſu .
per faciem terræ quam dediſti patribus noftris. Et etiam aliinia
gena qui non eſt de populo tuo Iſrael,li venerit de terra longinqua
propter nomen tuum magnum , & manum tuam robuſtam ,obra.
chium tuum extentum , orauerit ad domum iftam . Ettu exaudias
de cælo de loco habitationis tue, o facias iuxta omnia pro quibus
inuocabit to alienigena:vt nofcant omnes populi torre nomen tuum ,
1 1
& timeant teficut populus tuus Ifrael, o vt cognofcantquòd no
men tuum inuocatum eft fuper domum hanc quam ædificaui. Si
egreſſus fuerit populus tuus ad bellum cõrra inimicos fuos perviam
qua miſeris cos, & orauerint ad te in via ciuitatis huius quam ele
gisti & domus quam ædificani nomini tuo. Exaudias de cælo ora
tionem eorum & deprecationem corum : facias iudicium eorum .
si peccauerint tibi (nõ eft enim homo qui non peccet) et iratus fue
ris contra cos @ tradideris eos coram inimicis: & captiui duéti fuc
rint ad terram longinquam vel propinquam . Et redierint ad cor
fuum in terra ad quam captiuiduéti fuerint: & reuerſi fuerint,co
oraucrint ad te in terra captiuitatis ſua dicendo,peccauimus,inique
egimus ,impiè egimus.Et remerfi fuerintad te in toto corde Swo @min
tota anima ſuain terra captiuitatisfuæ ad quam ducti fuerint : 0
orauerint ir via terra corum quam dediſti patribus eorum , & ciui
satis quam elegifti , & domus quam edificani nomini tuo. Exaudias
de cælo de loco habitationis tuæ orationem eorum a deprecationem
eorum : & facias iudicium corum , oparcas populo tuo qui pecca
uerit tibi. Igitur deus meus ſint quafooruli tui aperei & aures tua
intente ad orationen loci huius.
Nunc igitnr conſurge domine deus in requiem tuam . Hæc vero
ba in calce orationisSalomonis ex pſalmo Dauidis fumpta,
petitiones quinque continent iuxta hebraicam veritatem.
Ernunc ſurge lehovah Elohim in requiem tuam, tu & arca forti.
tudinis tuæ. Hac prima petitione lupplicat pro perſeuerantia
diuinæ gratiæ in teinplo :vt ad inftar furgentis ftet fons ef
ſendi & gubernatorad quieſcendum in templo, ipſe colla
tor gratiarum & fenfibile fignum eius arca fortitudinis e.
ius : vtpote quæ tot fortitudinis effe & us monftraverat cem
poribus elapfis: ficcando lordanem , diruendo lericho & c.
facerdotes
 SECVNDI PARALI.
facerdotes tui Ichowah Elohim induantur falute. Orat fecundd
pro ſacerdotibus vt tantam habeant ſalucem vt illa veſtian
tur. O miſericordes tui latentur in bono.Petit tertiò pro vojuer
fis miſericordibus ppter Deum :vtpote qui aſſimiladtur dco
cui proprium eſt miſereri: vt quipro aliena miſeria ſe tri
ftes reddunt commiſerando,diuina lætentur largitate. lebo
wah Elohim ne amertere facias faciem Chrifti twi. Quartò petit
pro ſeipfo ,vt deus exaudiat ipſum . quando enim non exau
ditur aliquis, tunc facies oraatis vertitur vacua gratia, tao .
quam repulſa à non exaudiente. memento gratiarum Dauidin
feruilmi. Quintò petit vt quas pollicitus eft deusgratias Da .
uidi pro ſemine illius inftar recordantis impleat.
CAPVT VII.
Vng; compleffet Selomo orare , ignis defcendit de
cælo e denorauit holocauftum . Secundus eft
iſte de ccelo igois deuorans holocauſtum.o
victimas, hoc eft adipes & munera quz ince.
debaotur Deo. amaieſtas domini, Hebraicè
habetur. & honor Iehowah implewit doma . Se
cunda eft hæc ſplendida caligo implens domum Dei. prima
coim ante orationé Salomonis fuerat: hæc autem completa
oratione fimul cú igoe aducnit. Nec poterant facerdotes ingre
di domum domini : quia impleuerat honor domini domum domi
mi. Maior narratur caligo hæcquàm prima,ex hoc quòd ifta
etiam ingreffum in templú prohibebat. Omneſque filii Ifrael
videbant deſcendētem ignem & honorem domini ſuper domü.Hinc
apparet quod nubes illa implebat domum intus & extra .
corrucrunt proniin tcrramſuperpauimentum , & adoraucrunt confi.
endo domino quoniam bonus,quoniam in feculum miſericordia ciuti.
Hebraicè habetur. gratia eius. Vbi vides quod etiam proftra
tus populus hymnum hunc Dauidis ſonabat gratias agédo.
Rexis Lotus populus immolabät victimă coram domino.Esſa.
crificanit Rex Selomo facrificiš ,boi vigintiduo millia Qowiñ centü
et viginti millia : c . dedicauerütdomum Deirex totus populus.
Di& io interpretata Dei eft nomen Elohim.Et intellige dedi.
cationě fa & am ab vnoquoque proportionaliter:à sege vt re
ge,à populo vt populo,à facerdotibus vt facerdotibiab vno .
quoq; ſecundū ,ppriú officiú honorandi,offerendi,cõiecrádi
&c. Sacerdotes aüt in cuſtodia ua flabant,a Lenita cü inftrumétus
Cantno domini quemfecit Danid rex ad confitendum domino quo
wiam
 CAPVT. VII. 390
miam in feculum gratia eius,hymnos Dawid canetes per manus fuas.
Hebraicè habei.landante Davide in manibuscorü.narratur fi .
quidem g ea canebant quæ fecerat Dauid dúlaudarer Deú
per manus cantorum.ſacerdotesý; clangebant èregione corum ,o
torus Ifrael ftabat . Sanctificauitq; Sclomo medium atrü quod erat
ante domum domini.quod videlicet erat inter templú & aliare ,
San & ificauit autem opera ſacerdotum ad offerendum ibi ho
locauſta & adipes cremandos Deo.quia fecit ibi holocaufta ego
adipes pacificorum :quia altare ancum quod fecerat Sclomo,non por
terat fuftinere holocauftum etſacrificia.Hebraicè habetur. my
mus. hoc eft fimilam cremandam Deo.cadipes. Sola ea quæ
Deo cremabantur , in alcari holocauſtorum erant poſita: ſed
tunc tanta fuit multitudo cremaodorum Deo, vt oportuesit
partem atrij ſupplere pro altari. Fecitque Selomo feſtiuitatem
in tempore illo feptem diebus totus Iſrael cum co, ecclefia magna
valde : ab introitu Chamath vſque ad torrentem Aegypei. Fece
runta; die octauo collectam . Hebraicè habetur.ſtratione, de qua
alias diximus ſuperpencateuchum.eft enim ſermo de die o.
&auo relatiuè ad initium fefti tabernaculorum iuxta legem
Molis.co quòd dedicaſſent altare. Heb. habetur. domis. hoc eſt
templum feptem diebus, o feftiuitatem feptë diebus. ſepté coim
diebus durauit dedicatio templi: & iterú ſeptem durauit ſo
lennitas tabernaculoru. Dic autem vigefimatertia menfusfeptimi
dimifit populum ad tentoria ſua: letos & alacri corde roper bona
quod fecerat dominus Dauidio Selomoni olſracli populo fuo.
Feftum tabernaculorum incipiebat die 15. & confequenter
dies.2 2.erat dieso & auus:acp hoc.2 3.die populus abiit per
fectis feftiuitatibus . Reliqua vide expoſita in tertio regum
cap . 8.Compleuitſ;Selomo domum domini o domum regis : on
mne quod venit in cor Selomonis ad faciendum in domo dominio
in domoſua,profperèfecit.
Pparuitý; dominus Selomoni in noéte. Apparitio hæc tra.
A
fuit immediatè poft iſtani ſolennitatem ,led vigefimoquarto
anno regni Salomonis: nam fuit poft ædificatain etiam do.
mum regiam , vt ibidem dicitur.cait co :audiui orationë tuam ,
clegi mihi locum iftum in domum facrificij. Si claufero cælum
O non fueritpluuia, o lopracepero locuſta vt dcuoret terram ,
fe miſero peftilentiam in populum meum . Et humiliauerint ſe po
pulus meus superquos inuocatum eft nomen meum , & orauerint
 SECVNDI PARALI.
exquifierine faciem meam , cos remerſi fuerint à viis fuis malis :ego
exaudiam de cælo , o parcam peccato eorum fanabo terram eo
rum . Er nunc oculi mei erunt aperti & aures med atēdentes,ad ors .
tionem loci huius. Etnuncelegio sanctificaui domum hanc vt fit
nomen meum ibi vſque in feculum :cruntq;oculi mei & cor meum ibi
omnibus diebus. Tu quoq; li ambulaueris coran me ficut ambulanit
Dauid pater tuus,co faciendoiuxta omnia qua præcepitibi : & fta
tuta mea & iudicia mea feruaueris.Firmabo folium regni tui:focus
pollicitus fum Dawili patri tuo dicendo,non fuccidetur tibi vir do
minans in Ifrael. Si autem auerſi fueritis,& derelinqueritis ftati.
ta mea o pracepta mea que propoſui vobis: Gabieritis o feruie
'ritis diis alienis, e adoraueritis cos.Euellam cos de terra mea quam
dedi eis : & domum hancquamfan &tificaui nomini meo proiiciam ad
facie mea, o daboeam in parabolamo in exemplumin omnibus
popolis.Er domus iſta erit in proucrbiñeomnibus tranfeuntibus. He
braicè habetur. Et domus iſta que fuit excelſa ,omni tranſruti is
asta eā erit in ſtuporem .Sentētia clara eſt. reliqua expoſita ſunt
in dico nono capitulo . O dicet, quare fecit dominus ſic terra
huic domui huic? Et dicent:co quòd dereliqueruntdomini deem
patrum fuorum qui eduxit eos de terra Aegypti, o apprehenderunt
deos alienos, & adoraucrüt cos y ſervicrunt cis, ideo adduxitfemper
cos omne malum hoc .
CAPVT VI II.
Xpletis autem viginti annis poftquam edificauit Salo
mon domum domini. Hebraicè habetur. Et fuit à fine
iviginti annorum quibus edificauit Selomo domur les
D Shouahov domum fuam ,feptem fiquidem annis ædi
ficauit domum Dci & tredecim domum fuam : vt patet in li
bro regum.Ciuitates quas dederat Churam Selomoni, adificauit
Selomo: O habitare fecit ibi filios Ifrael .Tertij reginono ſcri
bitur oppoficum :videlicet quòd Salomon dedit regi Tyrici.
uitares viginti. Solutio eft quod hic explicatur id quod im
plicitè ibi ſcribitur:videlicet reftitutio ciuitacũ. nam ibidem
dicitur quòd Hiram rex Tyri deſpexit ciuitates illas:hicau.
tem explicatur quod dedit cas Salomoni: & propterea Salo
mon ædificauit eas , & habita re ibi fecit flios Ifrael. vt hioc
etiã perpendamus ciuicates illas meritò diſplicuiſſe regi Ty.
ri , vtpote malė ædificatas. Quid autem rependerit Salomon
regi Tyri loco harum ciuitatum ,non eft fcriptum : ficut nec
eſt ſcriptum an rex Tyri dederit Salomoni ciuitates illas
omnes
 CAPVT VIII. 381
Omnes , an quaſdam . Et forte Salomon ædificauit illas vt rex
Tyri acciperet illas : in cuius ſignum ſcribitur hic fignifican
ter quòd fecit habitare ibi filios Ifrael. es co páquequod de
iſtis ciuitatibus ſpecialiter dicitur & fecit habitare ibi filios
Iſrael , inſinuari videtur quòd civitates iftæ diſsimiles erant
aliis: tpote agnoſcentes regem Tyri, pro domino & cũ hoc
habitatores erant filii lſrael, iubente fic Salomone. fuit quo
que Selomo in Chumath Zobe: a obtinuit cam . Hebraicè habe
5
tur.etrobotauit ſuper eam . Quod autem robur adiecerit in re
gione Chamath fubiungiturmanifeftando ciuitates ibidem
ædificatas . ædificauitque Thadmor in deferso : & alias ciuitates
munirißimas. Hebraicè habetur.& omnes ciuitates thefaurorum .
rerum ſcilicet fpe &tantium ad vi &tum & ad bellum.quas edi.
ficauit in Chamath. Aedificauitq; Bah'cheron ſuperiorem Beth '
choron inferiorem ciuitates munitas muris,oftiis veftibus. Et Ba.
halath Gomnes ciuitates thefaurorum qui fucruntSelomoni,co.
mnes ciuitates curruum & ciuitates equitum : quicquid defode.
rauit Selomo adificare in Ieruſalaim & in Lebanon Go in tota ter
raditionis fua .
Totum populum quiremanſerat de Chitthais e Emorais Gu Pes
rizais & Chiuuais o lebuſais qui non erant de filýs Iſrael. De fi
lois corum qui remanferant poft cos in terra quos non deleuerune filij
Iſrael:fecie Selomo tributarios vfque ad diem hanc. De filiisautem
1ſrael non pofuit Selomo inferuos ad opusfuum ipli enim erant viri
bellatores, o principespotentium eius principes cutrum equi.
tum eius. Omnes autem principesexercitus regis Salomonis, fuerone
ducenti quinquaginta, quictudiebant populum .Iuxta Hebræum
habetur. Er iſti principes præfeétorum qui regi Selomoni quinqudo
ginta & ducenti:dominantes in populo . Ia capitulo nono tertij
regum ſcribitur quòd prineipes præfe &torum erat quinqua
ginta & quingenti. Solutio eft quod ibi cft ſermo de princi
pibus præfečtorú populo operario , ve clarè ibidem dicitur:
hic autem eft fermo de principibus præfectorum populi,ve
textus ipſe manifeftar. ' filiam verd Par'honis tranſtulit Selo
mo de ciuitate Dauid in domum quam ædificauerat ei : dixis enim
nõ habitabie vxor mea in domo Dawid regis Ifrael, quia ſancta est,
co quòd ingresja eft in eam arca domini . hoc cft quia ad diftri & ú li
eius ingreffa eft arca Dei.
vnc obtulit Selomo holocauſa domino , fuper altare domini
quod adificauerat ante porsicum . Erin re quotidiana ad offe
rendum
 SECVNDI PARALI
rendum iuxta preceptum Mofis in fabbatis Ocalendis in feffe
drebus ter in anno: in folennitate azymorum et infolennitate hebdo
malarum « in ſolennitate tabernaculori.boceſt offerenda do
Dauit holocausta cam per fingulos dies quàm io ſabbatis ,cae
lendis & feftis diebus: regio enim fumptu voluit brc facrif
cia fieri. Et con tiswit iuxta dipofitionem Dauid patris ſui disifss
nes ſacerdorum in miniſterio fuo,o Lcuitas in cuſtodia fua ad las
dandum o miniſträdum coram facerdotibus ad rem quotidianam ,
e janitores in diuifionibus cumesad portam & portam : quia fic erst
preceprum Dauid viri Dei. Nomen eft Elohim . Vbi nota com
mendari Dauidem , excellenti nomine appellatum vir Elo
him . ft non declinauerunt à mandato regis Sacerdotes & Lewise
in omni re & in thefauris. Hic eſt punctus. executio fiquidem
diſtinctionum ſacerdotum , Leuitarum ,iagitorum & thelage
rariorum juxta difpofitionem Dauidis bic finitur.Omnesinne
penſas preparatas habuit Salomon . Hebraicè habetur. Er dire
Etumeſt torum opus Selomonis, à die quo fundauit domum domini
vſque in diem quo perfecit eam . Re&è actum , vniuerſum Salo .
monis opus à principio ædificationis templi vfque ad finem
significatur.
Tunc iuit Selomo. Perfe & o templo perſonaliter iuit Salo
mon.in Hez'iongheber et in Elosh ad oră maris rubri. Superfait
rubri.in terra Edom . Mifita; ei Churam permanum ſeruorum (so
rum nanes ſeruosgnaros maris. Salomon fiquidem fecit pro
priam claffem in illo mari: rex autem Tyri miſic naves fuas
ad leruiendum Salomoni fimul cum propriis nauibus Salo .
monis.cr iuerunt cum feruis Selomonisin Ophir. Regio Indiç di
citur . Reliqua vide expoſita.z.reg.nono ,aduertédo duo. Al
terum quod quia navigatio io Ophir per marc Oceznú erat,
ideo Salomon ad euitandam nauigationem per mare medi.
terraneum vique ad Oceanum ,perrexit ad oram maris rubri
( quod eft quidem finus maris Oceaoi) & ibi con !rušitclaro
ſem : ad hoc enim illuc iuit . Alterum quòd rex Tyri paues
quas milie, nõ niſi per mediterraneum maremittereer Ty.
ro potuit ad coniungendum illas cum nauibus salononis .
tulerunt inde quadringenta & quinquaginta talēta cari , c 4
tulerunt ad regem Selomonem .
CAPVT IX.
Eşina autom Sebe audiuit famam Selomonis , & venir ad të
R. tandum Selomonem in enigmatibus in Ierufalaim cum ma .
gais
 CAPVT IX . 393
gnis opibus.Hebraicè habetur.in exercix grauivalde armata e
dim ( vt par erat)regioa venit. & camelisquiportabant aroma
ta.Hebraicè habetur.camelis oneratisaromatibus,quod plus
cft quam portare aromata. Beauro in multitudine & lapidi
bus precioſis:venitý; ad regem Selomonem , locuta eft ei quicquid
cratin corde eis ,Et indicauit ei Selomo omnia verba eius : neque
fuit verbum latens regem quod non indicauerit ei. Vidiique regina
Seba ſapientiam Selomonis : & domum quam ædificauerat. Et cibos
menſe cius, & habitacula feruorum eius,& aßiftentiam miniſtro
rum eius, & veſtimenta corum ,pincernas
& eius, o holocauſta eius
qua offerebat in domo domini. Aduerte prudens le &tor equivo
cam eſſe literam hanc , propterea quod Hebraicè nominatur
aſcenſus : & incertum eft an fignificetur via qua aſcendebat
rex ad templī, an lignificetur facrificiú quodofferebat rex:
co quod ſcriptura aſcendendi vocabulo fæpe vtitur pro obla
tione victimæ fuper altare. Scribitur itaq ; Hebraice. o afcen
sum eius quem afcendet domum Ichowah . Conſtrue & incellige
ve vis. e non erat vltra in ea ſpiritus,Dixitq; ad regem :werus est
fermo quem andiwi in terra mea de virtutibus. Hebraicè habetur,
super verbistuis . Si tamen legeris ſuper rebus tuis, nullus eric
error. e super ſapientia tua.Etnon credidiverbis corú donec veni
be viderunt oculi mei : & ecce non fuitindicatum mihidimidium
multiplicis fapientiæ tuæ, addidiftifuper famam quam audisi.
Beativiri tui & beatiſerui tui ifti: ſtantes coram re fempercuaw
dientes fapientiam tuam . Sit dominus Deus tuus benedictus, cui
complacuitin te ad ponendum te fuper folium ſuum in regem domi
ni Dei tui,Legendum eſſet. Iehouah Eloha tho.in calu datiuo:
hoc eft ad gloriam doinini Dei tui . eo quòd diligit Deus tuus
Ifraelem ad faciendum ftare eum infeculum , idcircopofuit te fu
per eum regem ad faciendum iudicium iuftitiam.Deditque re
gi centum ex viginti ralenla auri & aromata multa valde au la .
pides precioſos: non fuit ficutaroma illud quod dedit regina Se .
baregisclomoni.
Etetiam ſerwi Churam & ferui Selomonis qui attulerunt aurum
de Ophir :attulerunt ligna shina & lapides precioſos .Fecitquerex
de lignis thimisgradusdomuidominio domui regis. Hebraicè ha.
betur dictio quædam fignificans neſcio quid quod calcatur.
non enim cadem di&tio ſcribitur hic & . 3.reg.10. quocirca
aeſcio diuinarc quid fa & um ex iftis lignis lignificetur hic.
Bu citharan
 SECVNDI PARALI.
w citharas e pſalteria cantoribus : nonfunt vifaficut ipsa prise
in terra lehude. Rex autem Selomo dedir regine Sebæ omnia que
poluit & poftulauit, & multo plura quàm attulerat ad eum. He
braicè habetur,àfine quod fecit venire ad regem . Et quia abſur
dus eft ſenſus vt fignificetur præter id quod regina dederat
regi ( quoniam fignificaretur regem reſtituifferegioæ quod
illa dederat) ideo idem intelligédum eft fignificari hic quod
ſcriptum eſt tertio reg.1o.vt fit ſeoſus, præter id quod Salo
mon fua fponte fecit venire vt decebat regem . reuerfáque est
Gabiit in terram fuam cumferuisſuis.
Ratautem pondus auri quod obueniebat Selomoni per ſingulos

ma quam legati diuerfarum gentium negociatodes afferre cofue.

werant. Hebraicè habetur . Præter viros negociatores & meri 4 : 6.
res facientes venire. Hæc expoſita vide tertio reg.10. omneſque
jeges Harabie & fatrapa terrarum. Hebraicè habetur.omnéfque
reges Harab o duces terra, adducentes aurum o argentum Sclo
moni. Sed nihil refert.Sed ratio qua tam viri excellentes in
mercatura(qui hic appellantur negociatores) quàm alij mer
catores aurum afferebant Salomoni clara eft: videlicetmer .
catura. Ratio vero qua reges Harabú & duces terræ avrú $ 3.
lomooi faciebant venire( vt Hebraica litera ſonat) nó eft ma
nifeſta, li notabile quid erat. quod dico propter munera ae
teorum vaſorum , quae paruipendenda cenſeo. Fecitq; rex Sl .
lomo ducētas haſtas aureus. Hebraicè habetur.dwenta (cula auri
extenſs. Et immediatè fequitur.fexcentum auriextenſi aſcendet
super fcurum vnum. Puto ſcxcentos ficlos extenG (hoc eſt duo
&ilis ) auri fignificari in quolibet ſcuto . Trecenta quoque fcsta
durca.Hebraicè habetur. Et trecentos clypeos auri extenſ .Er im
mediatè ſequitur. trecentum auri aſcendet super clypeum vnum .
quod expone ve antecedens. poſuitý; ea in armamentarioquod
erat conſicum nemore. Hebraicè habetur.in domo ſaltus Lebanen .
cuius opificium diffuſe ſcriptum eſt in libro regum .
Fecit quoque rex folium eburneumgrande: & veſtiuit illud curs
mundo. Sex quoque gradus quibus afcendebatur ad folium fca .
belli aurcü.Hebraicè habetur. Etſex gradus ſedia põrem in 24
ro ſedi contignantes. In 3.reg.deſcriptú eſt hoc foliú nulla fa & a
métione iſtius pontis,quiad ſuſtentádum gradus cóftrudlus
eft : & propterea officiù cius deſcribit cótignare.tigni.n.eius
cótignationcm graduum faciebant.Nec dicitur a ponseflet
aureus,
 CAPVT IX.
aureus; fed in auro . ex eo enim quod voiuerſa ſpedantia ad
hoc toliú erant eburnea ,deaurata tamen ,ita intelligendú eft
de ponte quòd fuerit ebutoeus & deauratus.Reliqua iutellis
geve in tertio Reg. c manus hinc & hinc ſuper locúfeßionis :
due leena ſätes iuxta manus .Et duodecim leones ſtantes ibi fuperi
ſexgradushinc e hincnon eft faltuin tale opus in omnibus regnisa
Omniaq; vaſa consis . Hebraicè habetur. Etomnia vafa potus.
quod minus eft quàm vaſa cóuiuij , regis Selomonis erantawrca
omnia vaſu domus Salius Lebanon ex auro puro:nõ reputabatur
argentum in diebusSelomonis quicquam .Nanesenim regis ibant sot
Tharſiscum feruus Churam : femel in tribus annis veniebant names
Tharſis portantes aurum argentã ,ebur.Hebraicè habetur.eles
planers.animalia enim ipſa ſignificantur quemadmodum fit
miæ & pauones. fimias @pauos.

diwitiis gloria,Hebraicè habetur.& fapiétia. De qua

ſubditur.Et omnes reges terr & quarebant faciem Selomonis ad au
dsendum ſapientiam eius quam dederat Deus in corde eius. & eft
nomen Elohim . Etportabant vnuſquiſque munus ſuum ,vara ar
gentea ,evala aurea, & vestes , arma& afomata ; quos mui
los: per ſingulosannos. Hebraicè habecur.sem dici in diefua. hoc
eft vnumquodque tenipore congruo . Habuit quoque Selomo
quadraginia millia cquorum in ftabulis & curruum .Hebraicè hami
betur.quatuormillia praſepia equorum & curruum . Quantus au
ten effet numetus equorum pro curribus ; non eft hic ſcri
ptum . duodecim millia equicum : pofuitque cos in civitatibus
cutruum eo cum rege in ( etwſalaim . Et fuit dominans omnibus re .
gibus , à flumine vſque ad terram Pelifthim & vfque ad errminun
Aegypti . Et præbuir res argentum in Ierufalaim ficut lapides :
cedros præbuit ſscut ſycomoros que naſcuntur in campeftribus int
multitudine . Educebantquc equos ex Aegypto Selomoni, & deos
mnibus terris.
Reliqua autem verborum Selomonis priorum & pofteriori ,non
ne ipfa ( cripta funt in libro Nathan prophete , o in prophetia A
chi'ia Silonitis & in viſionibus Ichdo videnti cõtra I arobhomfio
lium Nebar? vide quotlibri citantur hic prophetarum quibus
caremus.reliqua expoſita vide 3.Reg. io . Regnauitque Selo.
mo in Ieruſalaim fuper totum Ifraelquadraginta annis. Dorming
Selomo cum patribus ſuis.com fepclierunteum in ciuitare Dauid pam
tris fuisem regnauit Rechabhamfilius cims pro co.
Ddd CAP.
 SECVNDI PARALI:
CAPVT x
Vit autem Rechabham in Sechem :quia in Sechem com
uenerat totus Ifraelve cöftitueret eum regem .Quod com
audiſſet. Hebraicè habetur. Etfuit quandoandimit.
mortem proculdubio Salomonis . Tarobham filius
Nebat (qui crat in Aegypto & fugerat à facie Selomonis registe
Merſus eft de Aegypto. Miſeriántque & vocauerunt eum : venit It
robham & totus Iſrael, o locuti ſunt ad Rcchabham dicendo.Pa
ter tuus aggrauauit iugum noftrum : nunc igitur alleuia de feruicate
patris tui dura de ingo einsgraui quod pofuit{mper nos, feruits
mus tibi. Et dixit eis, ise vfque in diem tertium reuertiminiad
me:& abiit populus. Hiſtoria hæc fcripta & expofita eft 3.reg.
12. & propterca pertranfibimus: quoniam ſententia eft ca
dem : & non piſi verba quædam corrigenda eflent ad reducé.
dum literam ad hebraicam veritatem , ſed materia non exigit.
Confuluit autem rex Rechabham fenesqui fteterantcoram Sele.
mone patre cius cum viueret dicendo:quomodo vos confulitis redem .
dum effe populo huic verbum ? Qui dixerunt ei:fi fucris berus pepe
lo huic complacueris ei : locutus fueris ad cos verba bona ,
crunt tibi ferui omnibusdiebus. Reliquitque confilium fenen
quod conſuluerant ei : & confuluit pucros, quicreuerant cum eo
Gaßifebant ei.Et dixit ad cos : quid vos conſulitis , seddons
verbum populo huic ,qui locutus eft ad me dicendo,alleuiaingus
quod pofuitpater tuusfupernos? Ee locuri ſunt ad cum pueri qui cre
werant cum co dicendo : foc dicespopulo qui locutus eſt ad se diceado
paler tuus aggrauauit iugum noftrum & tw allewia nos:fic dices ad
cos, paruus digitus meus maior eſ lumbis patris mei.Etnunc pater
meus poſuit ſuper vos iugum graue o ego addam iugo veftro : pater
meus castiganit vos flagellis,ego autem caſtigabo vos fcorpionibus.
Venítque Iarobham & totus populus ad Řcchabham die sortie :
focus locutus fuerat rex dicendo ,rcuertiminiad me die tertio . Red
Sponditque rex dura , derelicto confilio ſeniorum . Et locutus eft ad
eos iuxta confilium puerorum dicédo: pater meus aggrauanit ingum
vestrum & ego addam ſuperillud,patermens caftigauit vosflagel.
lis ego caftigabo vos ſcorpionibus. Et non acquieuit rex popale:
quia fuitgyratio à Dco,ve firmaretdominus verbum suum quod low
cutus fueratin manu Achi'iahu Silonitis ad I arobbam filium Ne
bat. Toruiſque Iſrael vidit quòd non exaudiffet ferex :o reſpos.
die populusadregem dicendo,qua nobis parsin Dauid non ha
reditas in filio Iiſai,vnuſquiſque in tentoria tua Ifrael, nunc pafce
domum
 CAPүт xt. 394
domum tuam Dauid : & abiit totus Iſrael in tentoria fua . Super fi
1
lios autem Iſrael habitantes in ciuitatibus Iehude regnauit Rés
chabham. 1
Miſitą; rex Rechabham Hadoram qui erat ſuper tributum ,
lapidancrunt eum filij ifrael lapidibus mortuus eft:porro rex Re
chabham feſtinusaſcendit currum ,ad fugiendum in Ierufalaim : Et
rebellauit Ifrael contra domum Dauid vfque ad diem hanc . Fa 1
!
Etum efl autcm cum audiffet omnis Ifracl quòd reuerfus eſſet ſarobe
ham ,miſerunt & vocauerunt eum congurgulte catura conſtituerunt 1
cum regem ſuper omnem Ifrael:nec fecutus eſt quiſpiam domum Da
wid,præter tribum Iuda folum.Superfluit tota hac vltima clau
ſula,incipiens,factum eſt autem & c.vſque ad finem capituli:
hæc enim non habentur in hebræo.
CAPVT XI.
Enit autem Rechabham in Ierufalaim , congregauit
domum Iehudeo Bin’iamin ,centum octoginta mil
lis electorum facientium bellum : ad pugnandum cum
Ifrael al reducendum regnum ad Rechabham .Factul
guc eſt ſermodomini ad Simal’iabu virum Dridicendo . Nomen
eft Elohim.Dic ad Rechabhä filium Selomonis regem Iehuda, a
ad totum Ifrael in Iehuda Q in Bin'iamin dicédo. Sic dixit domis
bus:non aſcendetis neque pugnabitis contrafratres veſtros ,reuertimia
ni vnuſquiſque in domum fuam.quia à mefalta est resiſta:audie
rúntque verbadomini,& reuerſi ſunt ab eundo contra larobham .
Habitauisque Rechabham in Ierufalaim :Qadificauit ciuita:
tes muratas.Hebraicè habetur.ciuitates munitas.fortitudine, in
Jehuda.Etredificauit Beth'lechem & Hotā & Thecoah . Both
xur, Socho ,o Hadullam . Et Ghath , Mrefam , ziph.
Adoraim , & Lachis, a Hazecam . Et Zor’ham , o a'ialon , o
Cheb'ron quæ in Iehuda w in Bin'iamin :ciuitates arcium . Crimq;
clauſiſſeeeus muris.Hebraicè habetur.Goroborauit arces: @poo
ſuit in eis duces, Otheſauros cibi,golci,o vini. Er in fingulis cia
uitatibus fcuta haſtas.Dictio tamen interpretata arces, non
propriè fignificat arces ,fed munitionem feu fortitudiné loci
ex naturali licu vel arte.huiuſmodi enim loca roborauit tum
principibus,tu alimentorum theſauris , cú armis.firmaaicj; can
Summadiligétia.Hebraicè habetur. & roborauit eas faciédo mula
tiplicare valde.huiufmodires opportunas . O regnauit fuper
Iehudā Bin’iamin. Sacerdotes autem « Leuite qui crät in toto
Ifrael:venerunt ad eum de cunctis terminis fuis.
Ddd
Rcliquerunt enim
Louira
 SECVNDI PARALI.
Levita luburbana @ poffeßiones ſuas,& ineruntin Tehudam in
Ierufalaim : quia abieciteos I arobham ofly eius àfungendo ſacer
dosio domini. Et conſtituit fibi facerdotes excelforum demonin
rum ovviculorum quos fecerat.Et poſt cos de omnibus tribubus If
rael,dantes corfuum ad querēdum dominñDei Ifrael:venerunt in
Ierufalaim ad immolandum domino Deo patrum fuorum . Robera.
werúntque regnum Iehude , o confirmancruntRechabham filium
Selomonis per tres annos:ambulauerunt enim in via Davidis aseo
lomonis annis tantum tribus. Superfluit tantum .
Vxit autem Rechabham vzorem Machalath filia Ierimob

filios :íchus & Semar'iam & Saham . Es poſt ea accepit Mahacha

filiam Abfalom.Ne intelligas Abſalon filiú Dauidis : tú quo
niam illius filia nó poterat effe puella apta puptiis : cú forte
ante annos quinquaginta mortuus fuerit abfalon ille . cum
quia noinen iftius differt ab illiusnomine:vt in 3.reg cap.is
di&tum eſt.qua peperit ei Abi'iam & Hatthai & Zizam o seo
lomith, Amauit autem Rechabham Mahacham filiam Abfalom (u .
per omnes vxores O concubinas ſuas , quia vxores decem o oito
duxerat concubinas ſexaginta:& genuit vigintiocto filios fc
xagintafilias .
Conſtituit autem in caput Rechabham Abi'iam filij Mahache ,
in ducom inter fratres fuos: ipfum enim regem facere cogitabat. He
braicè habetur , vt facimit regnare ipfum.inchoauit enim regnú
Abiæ filij ,præferendo ipfum reliquis filiis . Quia (apierior fuit
& potentior ſuper omnes filios eius , in cunctis finibus Tudeo
Bin'iamin , & in omnibus ciuitatibus muratis. Hebraicè habetur.
Er intellexit & creuit plus omnibus filiis eius in cunctis terris Iehu
da & Bin'iamin in cunétis ciuitatibus munitis. De Abia eſt ſer
mo , & narratur progreſſus eius viuente patre :videlicet quòd
pollebat intelligentia , & vſus illa creuit valde pluſquam reli
qui filiipatris ſui.creuit auté vniuerſaliter in omnibus terris
Iudæ & Ben'iamin , & ſpecialiter in civitatibus munitis in
quibus cófiftebat neruus regni.prabuitý; eis efcas plurimas : 0
petiuit turbā vxori . Duo officia prudétis quibus creuit abias
explicátur :alterú quod abundantiá annonx ciuitatibus pre
buit : alterú quod multas petiuit vxores , vt multos cóiunge
ret ſibi affinitatis vinculo.fic enim parauit fibi viam fuccede .
di in regno ,fauente ci patre. reliqua expoſita vide in tertio
Regum cap.dz.
САР.
 CAPVT XII. 395
V mý; roboratum fwiffet regnum Rechabh am & cofor
ratum ,dereliquit legem domini:Q omnis Iſrael cum co.
Vide quantam vim habet peccatum principis. Ano
no autem quinto regni Rochabham aſcendit siſac rex
Acgypti conera Ierufalaim ( quia peccaueranr domino. Veram ve
xationis cauſam reddit ſcriptura.) Cum mille duccntis curris
bus &fexaginta millibus equitã :O nõ cratnumerus populi quive
nerat cu code Aegypto, Lubim Succhi’šim & Chufim . Cepitq; ci
witates munitas quæ erat in Ichuda: Ovenit vfquc ad Ierufalaim .
Et Semah'ia propheta venit ad Rechabhäсed principes le
hude quicögregati crătin Ieruſaleim à facie Sifac: dixitq; ad cos,
fic dixit dominus,vosdercliquiſiesme,& ctiam ego dereliqui vos in
manu sifac.Conternatiqueprincipes.Hebraicè habetur. Et fue
runt humiliati principes Ifrael @rex: o dixerunt, iuftus dominus.
Fructuoſa narratur monitio prophetæ.Cúmque vidiſſet domi.
nus quòd humiliati effent , factuseſt ſermo domini ad Semah’nam
dicendo:humiliati ſunt,nö difperdam cos,codabo cis pauxillum au
xilõ. Hebraicè habetnr . ficut paulum cuafionis , non ftillabis
furor meus fupcr Ierufalaim per manum Siſac. ſaluauit enim le .
ruſalem & templum , nec exercuit iuftitiam fuam ſuper leru
ſalem quam merebantur . Sed ſeruient ei . Hinc habetur quòd
tributarij effecti ſunt regis Aegypti.o ſijentſeruitutcm meam
ſeruitutem regnorum terrarum .Receßit itaque sefacrex Aegy
5 pti ab [eruſalem . Hebraicè habetur. Et afcédit Sifác rex Aegypri
super ſcrufalaim : tulit thefauros domus domini e theſauros do ,
mus regis,omnia tulie. Non narratur receffus, ſed aduétus regis
Acgypti in leruſalem.dederunt liquidem ciuitatem regi a cs
gypti ſub fædere ſeruitutis tributaria cū theſauris publicis,
tepli videlicet & regis :vt contextus ipfe teftatur . otulit cly
peos aureos,quos feceratSelomo. Fecitq; rex Rechabham pro cis clye
prosancos : tradidie illos principibus ſcutariorum qui cuſtodiebat
veſtibulum palari. Hebraicè habetur. conftituit fupermanum
principum curſori cuſtodicntium portā domus regis. Cumq; introirit
tex domum domini:veniebăr curſores o poreabāt ees , o referebat
cos ad cameram curſorum.fic enim vocabanturiſti miniſtri , co
quòd diſcurrebát iuſsive opus erat.Et quia humiliati(unt akcro
fus eſt ab eis furordomini , a nom deleri (uns penitus : a criam in
Ichuda fueruntbona opera. Duæ caufæ redduntur diuinæ cle
mentir. altera humilitasregis & principim ad verbum pro .
phetæ : altera bonitas multorum operum in luda.maluit fi
Did iij quidem
 SECVNDI PARALI.
quidem Deus propter quædam bona opera clementer agere
cum regoo quàm propter copiam malorum operum vti iu
ftitia perdendo regoum .
Confortatiúſque eſt rex Rechabham in Icruſalaimą regnauit:
quadraginta enim vnius annorum erat Rechabham cum rignare
cæpit, decem a replem annis regnauit in Ieruſalaim ciuitate
quam elegit dominus vt confirmaret.Hebraicè habetur.vt poneret
nomen ſuum ibi de omnibus tribubas Iſrael.ſed ſententia eft cla
ra. nomen matris eius, Nahama Hammonishis. Fecirque malum ;
e non præparauir. Hebraicè habetur.quia non direzit cor fuum
al querendum dominum . Ideo fecit malum quia non ciresit
cor fuum ad quærendum quæ ſummi Deilunt . Opera antem
Rechabham priora e posteriora , nónne ipſafcripta funt in verbis
Semah’iæ prophetæ ( Hiddo videniis ediligéter expofita, lus.
ta Hebræum habetur.recenſendogenealogiam ,o hella Rochabe
ham Q larobham omnibus diebus. Materia libri cui inſerta funt
gefta Roboham narratur. & iftis quoque libris prophetaru
caremus.Dormiuitque Rechabham cum patribus fuis, o fepultus
eſt in ciuitate Dauid : Ov regnauit Abi'ia filius eius pro co .
CAPVT XIII .
Nno decimooctauo regis I arobham regnauit Abi'ia fu
per Ichudam. Tribus annisregrauis in Ieruſaleim , o
nomen matris cius Mocha'iahs filia Vrid de Ghibba.
in cap.ir.mater Abir dicitur filia Abilalom , Lic
autem filia Vriel . Forte binomius erat pater iſtius: vel alter
naturalis ,alter legalis pater fuit. fuit bellü inuer Abi iam @
I arobham.Cúmque iniſſet abia certamen & haberet bellicofißimos
viros.Hebraicè habetur. Et ligauit Abi'ia bellum in exerciis poo
tensiun belli.Coactio & ordinatio exercitus narratur.o que
draginta millium virorum ele & torum . Superfluit & :appofitiuè e
pim explicatur numerus robuſtorum ad bellum . Et corrige
dus eſt numerus:quoniam Hebraicè habetur numerus qua
dringentorum millium . & Iarobham difpofuit cum copralium
in oétoginta millibus. Corrupta eft litera:legendum effet iuxta
hebræum . in o &tingentis millibus virorum cleétorum petentium
fortitudine, dupla cnim narratur multitudo Ieroboham re
gis lirael.
Siurrexit ; Abi'ia defuper in montem Zemaraim qui eft in mose
te Ephraim :@ ait,audite me Iarobham & omnis Ifracl.Nónneve.
Jiram eft fcire quod dominus Dcus Iſrael dedie regnü Dauidi ſuper
Ifrael
 CAPVT XHT . 396
Ifrael in feculü , ei & filijseius in pacto falis? Aliàs diximus igno
tum nobis effe vnde firmitas pa &ti cognominata Git pactum
falis apud priſcos: hoc enim ex Moſe ſumptum eſt. Etſurrea
xic [ arobhā :filius Nebat ſeruus Selomonis filijDauidis: Gurebela
lauit contra dominum fuum : Congregatiq; funt ad eum viri vanif
fomi.Hebraicè habetur.viri vacni. quales ſunt quiocio dele.
ctantur. filö Beli'iahal, prevaluerütfuper Rechabbam filium
Selomonis: porrò Rechabham cratrudis & corile pauido, nec po
suit reſiſtere eis.Hebraicè habetur. Rechabham puer & tener
corde,o non roborauit ſe ante eos . Appellatur Roboham puer
non ætate ( quoniam quadragefimum tranſierat annum cum
regnare cæpiſſet ) ſed ingenio , vtteftatur reſponſio quam
dedit populo quæ fuit caula ſciſſionis regni.Animo quoque
puer deſcribitur narrando tenerum cor illius : immomulie
bris per hoc deſcribitur animus. Nunc ergo vosdicitisquòd re
fifterepoffitisregno domini quod poffidetper filiosdauidis .Hebrai
cè habetur, Et nunc vos dicentes roboratos effe coram regno Ichos
wah in manu filiorum Dauidis. Non contra ſe ſed contra re
gnum Dei rex Abia iactare lſraelem robur ſuum manifeſtat:
& propterea conditiones contrariasregno Dei in Ifraelitis,
præceptas autem diuioa lege, in Iuda lubiungit. eftiſí; turba
mulia ,& vobiſcumſunt vituli aurei quos fecit vobis I arobham in
deos. Nonne cieciſtis ſacerdotes domini filios Aharo & Leuitas, ar
feciftis vobis facerdotes ficutpopuli terrarum ? quicunque venerit
initiauerit manum fuam in tauro e in bobus Hebraicèhabetur.
in tauro filio bowis.ad differentiam tauri bubalini. O arietibus
Septem ,eritfacerdos non diis. Narratur quod apud eos fufficie.
bat ad ſacerdotium vngere manum ſanguine tauri & ſeptem
arietum , quemadmodum ſacerdotes gentilium confecrabá
tur. Noſter autem dominus deus eſt . Parui refert quòd Hebrai
cé habetur.Et nos, Iehovah Elohe nofter.vt fit pu & us poft pro
nomen dos . & è regione Iſraelitarum dicit & nos:ltatimque
incipit fubiungere quod præcipuum erat , videlicet ſummus
Deus eſt gubernator nofter . & non dereliquimus cã : facerdotel
que miniſtrant domino filü Aharo Leuite in opere. Et fuffiunt
domino holocaufta perfingulos dies mane - vefperi & • thymiama
aromatum , & proponitur panis in menfa munda éſtque candela.
bram aureum & lucerna eius vt accendātur ſemper ad seſperä.He
braicè habctur ad ardendum so vespera in veſpera .Nec per hoc
Ddd iiii ex cluditur
 SECVNDI PARALI.
excluditur quio arderent etiam tota die,fed præcipui termi.
ni tanguntur : videlicet quòd hora vefpertina integra ope
Ia adhibebatur lucernis, mane autem viſitabantur ad conti
puandum lumen vſque ad veſperam,in qua iterum parabao
tur lucernæ. nos quippe cuſtodimus precepes domini Dei nostri,
Hebraicè habetur. quia nos cuftodientes cuftodiam Ichowah Elo
be noftri,ouvos reliquiftis cum . Gloriatur(in Deo tamen quod
ſeruant cuſtodias præceptas in templo ,& illi ecoaverſo reli
querunt.Ergo in exercitu noftro dux Deus eft.Hebraicè babetur,
Et ccce nobiſcum in caput Elohim . qui verè eft Elohim.c facer .
dotes eius tuba clangoris ad clangendum contra vos : fili Ifrael
non pugnetis cum domino Deo patrum veſtrorum , quia non expedis
pobis.Hebraicè habetur.quia non proficictis. in bello aduerius
Elohim caput noſtrum .
Hec illo loquente.Interpres addidit hæc verba:nam hebrai .
çè habetur, Et l arobham grauit inſidias ad veniendum poft ter.
gum corum . Deinde immediace ſubditurdiſtinctio exercitus
Jeroboham . fucruntcoram lebuda,o inſodia poft eos.in iftas
enim duas partes diſtin & userat exercitus lſrael: alteram in
facie, alteram io tergo ludz, Refpicienſque Iudas. Hebraicè ha
þetur. Et verterunt fe Ichuda.Verteruntautem facies ſpeculáe
do eos qui erant à tergo.& ecce eis bellum ante o retro , cla
mauerunt ad dominum : & ſacerdotesclangebant tabir.Virique le
hude vociferati funt : & illis vociferantibus perterruit Deus. Her
braicè habetur. Elohim mortificamit larobham & omnem Ifraeo
lem coram Abi'ia & lehuda.animos & corpora Iſraelis lapse
mus gubernator & Iudex debilitate affecit, vt cæderentur á
luda.Fugerunt';filij Ifrael à faciebehuda : & tradidit cos Drus is
manum eorum .Nomen eſt Elohim . Percufferuntq; cos abi'iae
populus cius plaga magna : corruerunt vulnerati ex Ifrael quin .
quagintamillia virorum fortium.Hebraicè habetur.& ceciderit
interfefti ex Ifrael quingenta millia virorum eleétorum . Maxima
clades fuit: & exceſsiuus numerus viſus eſt iis qui ſcripſerút
quinquaginta millia.Humiliatique funt filijIfrael in tempore il.
lo : e confortati ſunt fili Iehuda,eo quòd fperaffent in domino Deo
patrum ſuorum . Perſecutuseft autem Abi'ia larobham , o copie
ab co cinitates :Beth'clo filias eius,lelanam & filias cius, Hepb'
fon filias eius. Et non valuit fortitudolarobham vlera in diebus
Abi'sabu:percußitý; eum dominus & mortuus eft.
Igitur abia confortato imperio ſwo, accepir vxores qualworde
cim .
 CAPVT XIIII. 397
cim . Hebraicè habetur . Et roborauit fe Abi'ia, accepit fibivxo
res quatuordecim :genuitq; vigintiduosfilios fedecimfilias. Non
Darratur quòd poft roboratum imperium acceperit vxores
quatuordecim & genueric cot filios:ſed narratur & robur rc
gni & multitudo vxorum & generatio tot filiorum . Reliqui
autem verborum Abi'ia ou viarum eius operum eius, ſcriptū est
in expoſitione propheta Hiddo.Dormiuitg; Abi'ia cu patribus fuis
& ſepelierunt eum in ciuitate David ,Gregnauit Aſa filius eius pro
co:in cuius dicbus quicuit terra decem anny.
CAPVT XIIII .
Ecit autem Afa quod bonum ey placitä сrar. Hebrai.
cè babetur . bonü reftum in oculis domini Deiswi,
Et re &tum quidem refertur ad iuftitiam : bonum
autem ad vtile diuino cultui . Remonitque altaria
peregruas culim O excelfa.idoloru.nam excella in quibus im
molabatur vero Deo non abftulit:vt in calce ſequeatis capi.
culi dicitur. confregit ftatuas, & fuccidit lucos.Er pracepit le
hude ve quareret dominum Deum patrum ſuorum , & ve faceret le
gem o mandatum . Etremouit de cunctis ciuitatibus Iehuda atas
@phana .Hebraicè habetur, excelſa & fimulachta .Ita goon
ſolum ex leruſalem , ſed etiam de cun &tis vrbibus ludæ hæc
abſtulit.verum nó quæcunque fimulachra,ſed ea quibus ve
nerabantur ſolcın ſonat di&io Hebraica . quieuit regnis an
te cum. Aedificauit quoque ciuitates munitas in Ichuda :quia quien
1 tus crat G nulla temporibus eius bella ſurrexerant.Hebraicè habe
tur.quia quieuit serta @ nõ cum eo bellü annis iftis,videlicet præ .
dictis decem.quia dominus requiefcere fecit eum . Dixit autě le
huda: ædificemus ciuitates iftas, o vallemusmuris & turribus &
oftiis & ſerisdonec à bellu requieſcit terra, quia quafiuimus domi
num deum noſtrum , quafiuimus requieſcere fecitnos pergyrum :
edificaueruntque o proſperati funt.
Habuit asiem Aſa in exercitu (wo portantium fcutum haftam
de Tehuda trecenta millia ,& de Bin'iamin portantium clypeum
sendencium arcum ducenta Quoctoginta millia : omnes ifti potentes
fortitudine. Egreſſus eſt autem contra cos Z erach Ethiops cü exer
citu mille millium Ø curribus trecenti, : & venit vfque ad Mare .
fam . Egreſüfque eft Aſa contra cum : diſpoſuit pralium in val.
le Zephate iuxta Marefam . Clamauitque Aſa ad dominum Deum
fuum , ait:domine non eſt apud te vlla diſtantia virum in paucis
auxilieris an in pluribus.luxta Hebræum habctur. Iehovah non
1ccum
 SEGUNDI PARALI .
tecum ad auxiliandum cum multitudine non forti, hoc eſt non es'
tu talis ve egeas multitudine ad adiuuandum eum cui non
eſt fortitudo ,fed potes ſine multitudine adiuuare.adiuua nos
domine deus nofter,in te enim . Hebraicè habetur. in te enim innixi
fumus. Et deinde fequitur. & in nomine tuo venimus contra turbš
hanc :domine deus noſter tu,nõ valebit tecã homo , ſed materia do
exigit tam exactan literæ correctionem .
E xterruitisaque . Hebraicè habetur . Er mortificauitdominus
Aethiopes coră Aſa & corä Ichuda . & intellige de mortifica
tione viriú ,corpornm & animorum.Et fugerunt Aethiopes, Et
perſecutus eſt eos aſa & populus qui crat cum co vſque ad Gherar,
Gruerunt Aethiopes vfque ad internitioné, quia contriti funtcorā
domino & coram caftris eius.tulerunea:Spoliamulta valde. Et pere
cuflerunt omnes ciuitates per circüilum Gherar, quia terror domini
fuit fuper eas: & diripuerüt omines ciuitates, quia preda multa cial
in eis. Et etiam tentoria armentorum percuffernnt : ceperunt cues
in multitudine camelos, & reuerfi funtin Ierufalaim ,
САР ут X Y.
1&tus eft autcm Spiritus Dei fmper Hazar'ishu
ilium Hoded. Quiegreffus eft ante Aſamo dixit
ei : audite me Afa omnis Ichuda & Biniamin,
lorrinus vobiſcum cum eftis cum co: ſi qseſtieris
ris cum inuenietur vobis, & fodereliqueritis curs
forclinquet vos.Tranſibunt autcm dies multi is
Iſraciojque deo vero o abſque ſacerdote,abſque doctors quoque
abſque lege . Iuxta Hebræú habetur.Etdies multi Iſraeli;in
non Elohe veritatis & in non ſacerdote docente , in nen lege.
Non dicit tranſibunt multi dies,ſed dicit abſolute dies mul.
ti: & propterea ſermo iſte non arctatur ad futurum tempus.
& dicendo iſraeli , non ar &tatur ad regnum Iudæ .Et imme
diatè fequitur non ficut habet vulgata æditio .Cunque renirse
fuerint in anguſtia ſua,o clamaucrint addominum desam Ifracla
quefierint cum inuenient.ſed . Et renerfus eft in anguſtia fibialle .
howah Elohe Ifraelis: & quefierunt cum, eofuit inuentes eis . Iita
verba præteriti temporis infinuant quòd propheca ifte pra
terita refert: afferédo in teſtimonium mala preterica populi
Iſrael ,vt efficax fit exhortatio ad futura bona opera . Quod
ergo dicit dies multi Iſraeli abſq; vero Deo,verificatu erat
in populo Iſrael tum in regno Iſrael iugiter , tum in regno
Iudæ ad tempus: videlicet temporc Roboham ,vtcap.1 2.1cri
pour
 CAPVT XV. 398
ptum eſt. túc enim verificata ſunt omnia hæc:vtpatet.3.reg .
14.quo ad idolatriam & peccata fine iugo legis,fine facer
dotio communi omoibus, five doctore veræ religionis.Re .
uerfio autem ad ſummum Deum in anguſtia, verificata erat
& tempore Roboham ( vt pater fuperius ca. 12.) & tempore
Abiæ filii eius: vt patet cap. 13. In tempore illo non erit pax.He
braicè habetur. Et in temporibus illis non pax exeunti & ingre
dienti: quia terrores multiſuper omnes habitatores terrarum . Non
dicit in futuro tempore: quoniam abſque verbo dicit in tem
poribus illis non pax.demonſtrantur enim tempora prçteri .
ta ,quibus coluerant non verum Deum , & abſque lege vixe
raut:nam & hæc verificata fuerunt tempore Roboham , diri
piente Selac rege Aegypti regnum lude : vt ſuperius ( cripta
teſtantur.Pugnabic enim gensingeneem & ciuitas cotra ciuitate :
quia dominus conturbabit eos. Iuxta Hebræú habetur. Et fuerüt
contuſagens ingěte @ ciuitas in ciuitate: quia Elohim conturbauit
cos in omni anguſtia . Verba iſta præteriti temporis, teſtantur
g res geſtasrefert propheta: geſtas inquá tempore Robohá
iuſto dei iudicio mediante exercitu Seſac regis Aegypti.
Phrafi auté hebraicæ tribuendu eſt gés in géte & ciuitas in
ciuitate: hoc eſt gés inter gentes & ciuitas inter ciuitates. Et
eſt ſenſus quòd quælibet geos& quælibet ciuitas oppreſſa
eſt . Vos ergo confortamini,o non diffoluantur manus veſtra: erie
1 enim merces.Parui refert quòd Hebraicè habetur. Et vos inua .
1 Leſcite,o non lenteſcent manusveftra :quia eſt merces operi veftro.
Ab exemplo præteritorum hortatur cos vt inualeſcant ad ea
quæ ſunt lummi Dei : quoniam non erit vana opera eorum
fed mercedem in promptu vident,vtpote tunc experti .
Cumque audiffet A ſa verba hæc & prophetiam Hoded prophe
tæ cõfortatus eft , o abſtulit abominationes de tota terra Ichudag
Biniamin, o de ciuitatibus quas cepit de monte Ephraim : o de
dicauit. Iuxta Hebsæum habetur. & renouauit altare Domini
quod ante porticum Domini . Qua autem reſtauratione indi
gebat altare, nó eft fcriptum . Cögregauitq; totum Iehudame
Biniamin ,o aduenas cum eis de Ephraim & Menaffe ode Sim
hon : quia tranſfugerunt ad eum de Ifrael in multitudine, cum vi
derent quòd Dominus deus cius eſſet cum co.
Congregatiq;funtin Ierufalaim menſe tertio , anno quintodeci
mo regni Aſa . Feſtun pentecoſtes innuitur . Et immolauerunt
Domino
 SECVNDI PARALI.
domino in die illo de preda quam adduxerant: bones feptingentes,
O ouium ſeptem milia. Et intrauit ex more ad corroborandumfe :
dus. luxta Hebræum habetur.Et venerunt in pactum ad queres
dum Iehovah Eloha parrum ſuorum in toto corde ( wo ein to!4 e
nima ſwa. Nouum patum ſignificatur communi voto fa& i.
Yode ſubiuo & a verba.Si quis antem inquit non quaſierit domie
num Deum Iſrael,moriatur;à parwo vſque ad magnum ,à viro
que ad mulierem . legenda ſuotGine verbo illo inquit. nam in
hebræo non habetur: ſed communi ſcribuntur pacto decre
ta.Iurauerúntque domino voce magna & in iubilo : o in tabes om
in buccinis.Eelatatus efttotusIchuda ſuper execratione, Hebraicè
habetur. Superiuramento. & eft fentétia clara. quia in toto corde
Sno iurauerunt, in tota voluntate ſua quæſierunt cum inuca .
tus eft eis: præſtititq; eis dominus requicm per circumicum .
Et ctiam Mahacham matrem , Aſa rex ex auguſto depoſmit impe
rio. Hebraicè habetur.remouit à principaru .Aliqua regali ad
miniſtratione narratur priuata in pænam : quanuis non ex
primaturilla . co quòdfecerat in luco ſimulachrã priapi. Hebrai
cè nulla fit priapi mentio : creditur tamen tale ſimulachrum
fuifle, cui ſacerdos erat mater regis.cõcidity: Afa fimulachrum
eius, & comminuit ac combußit in torrente Cid’ron. Excelſa astem
non abſtulerunt de Ifracl : veruntamen cor Aſa fuit perfectum o
mnibus diebuseius.quo ad cultum vnius íummi Dei.quáuise
nim peccauerit in aliis (vt in ſequenti narratur capitulo )non
tamen peccauit colendo alios deos , aut relinquendo ipſum
Dei culcum . Eaſ: qua vouerat pater fuos o ipſe, intulis in doo
mum domini:argentum & aurum,vaforúmque diuerfamfupellectie
lē.Hebraice babetur. Et intulit (an &tificationes patris (wio (an
Etificationes fuas in domum Elohim : argentum aurum ovala,
nec aliud ſcribitur in hebræo, quanuis vulgata æditio aliud
ſonet.San & ificationes autem appellantur res dicaiæ Deo in
templo. Ee bellum non fuit vfque ad trigeſimum anmi regni Afa.
Hebraicè habetur. vfque ad annum trigefimum & quintum re .
gnicius.ſed hanc literá corruptam efle apud hebræos,in prio
cipio ſequentis capituli manifeftabitur.
CAPVT XVI.
N anno trigeſimoſexto regni Afa , afcendit Bahaſa res
Ifraelconisa Ithudam . Aduerte prudens lector , &
diligenter confer ſcripta.3.reg.cap.is .& . 16. cum
icriptis hic: & cóperies falſum effe quod hic ſeri
bitor,
 CAPVT XVI. 399
bitur, erroreg ; ſcriptorum ſcriptum eſſe annum trigefimum
fextuin cum debuiſſet ícribi annus vigefimusſexcus. & fimi.
liter in calce præcedentis capituli debuit ſcribi annos vige
fimuſquintus: vtrobiq; enim decem anniſunt adiun & ti. Co.
uiocitur autem fallitas , ex eo quòd Bahaſa rex Iſrael in
cepit regnare anno tertio Aſæ regis Iudæ, & regnauit annis 11
vigintiquatuor : & poft eum multi reges anois fere duode 1
cim ,ita quòd Achab poft illos regnauitin Iſrael anno trige .
fimooctauo eiufdem Aiæ . ex hoc itaque quod inter moriem
Bahaiæ & initium regni Achab anno trigefimoo & auo regoi
Are Auxerunt annifere duodecim vel circa,manifeftè patet
falſum eſſe quòd Bahala mouerit bellum contra Afam anno
trigeſimoſexto regni ipfius Aræ . & muro circundabar.Hebrai
cè habetur.a edificauit Ramam ,ad non dandum egredientem
ingredientim Afe regi Iehude. Hæc hiſtoria tractata eft.3. reg.
15.& ilco pertranico .
Protulit auecm Aſa argentum aurum de thefauris domus do .
mini & domus regis: O mifit ad Ben’hadad regem Syriæ qui ha
bitabat in Damaſco dicendo. Fædus inter me @ te eſte inter pa
frem meum & patrem tuum :ecce miſi ad te argentum , o aurü ,
de irrita fædus quòd habes cum Bebafa rege Ifrael & fac eim aſo
cendere à meo? taudiuitque Ben'hadad rege a fam : mifie prin.
cipes exercituum ſuorum ad ciuitates Iſrael, o percuſſerunt Hi'inn
Dan Abelmaim & omnes ciuitates muratas.Heb.habetur.
omnes thefaurorü ciuitates Naphthali.quæ eratpræcipuæ : vt
pore ſcruantes pro aliis opportuna . Quod cùm audiffet Bao
hala,deſiit edificare Ramä: & intermiſit opus ſuum . Porro Aſa aſo
fumpfit totü lehudam , ebu tulerunt lapides Rame & ligna qua ao
dificazioni præparauerat. Hebraicè habetur.o ligna eius qua a .
dificauit Bahaſt. ita quòd er ædificio fatto lapides & ligna
abſtulerunt.e edificauit ex eis Ghebah & Mizpan .
tempore autem illo venie Chanani propheta ad Afam regem
Ilehen
lehude,& dixit ei: quia innixus'es (uper regě Syria e no innia
xus es ſuper dominum Deum tuum ,idcirco euaſit exercirus regis Sgo
ria de manu tua.Hinc colligitur quòd Aſa timebat regem Sy
riæ confoederatum regi Iſrael aduerlus ipſum A fam :& timo
re exercitus regis Syrız, miſit ad ipfum Syriæ regem aurum
vefrangeret fædus quodhabebat cum rege lírael niſi enim
Ara timuiffet exercitum Syriæ ,nequaquam dixiſſet prophe
sa idcirco euafit exercitus regis Syriæ de manu tua. Aperit
enim
 SECVNDI PARALI.
enim quòd fi innixus fuiffet fummo Deo, veniſſent vtique
Syri cum lſraelitis aduerſus eum ,ſed non euafiffent dema
nu ipfius. & hoc cófequéter probat ab exemplo Aethiopum
de quibus ſupra habitus eſtſermo. Nónne Aethiopes & Lubim
fuerüt cú exercitu copioſo ,cü curribus & equitibus multis valde: 6
cum innixus fuiſti ſuperdominum ,dedir cos in manum tuam ?Oct
li enim domini contemplanturtotam terram , ca prebent fortitudi
nem iis qui corde perfecto creduntin cum : ftultè igitur cgifti. Heb.
habei. inſaniſti super hoc. Divina authoritate fulcus ,ppheta,
manifeſtat regi iofania cius. et propter hoc etiä præfenti tempore
aduerſum te beta confurgunt. Heb.haber.quia ex nunc ſunt recum
bella.Longo fiquidem tempore pax fuerat:ſed in pená diffie
dentiæ eius factú eft vt ex túcbella aduerſus eu coſurgerét.
Iratusq; eft Aſa contra videntem , o iußit cum mitti in neruom ,
Hebraicè habetur.co pofuit eum in domo carceris. Ecce alterum
peccatum regis Aſæ. valde quippeſuper hoc fuit dominus indi
gnatus. Hebraicè habetur. quia in ira cum eo fuper hoc. Nec
nominatur Deus : ſed interpres eo quòdiam ſcripta erat ira
regis aduerſus Ppherá , expoſuit de ira Dei. & rationabiliter:
quia in ira diuina agebatcū aſa ,ppter diffidentia eius.satio
Siquidcm quare affixerit propheta ,redditurex parte diuinz
iuftitiæ delerétis Aſam.Magnaac peffima ſpecies iræ Dei eft,
qua deſerit hominé qui peccauit ve peccata peccatis accumu
let. interfecir de populo in tempore illo plurimos. Hebraicè ha
betur. & fregit Afa ex populo in téporeillo.Oppreſlio popali fa
& a tunc ab Ära rege ſcribitur:qualis autem non patet.
Et ecce opera Af& priora posteriora, fcripta funt in libro rea
grü Ichudæ & Ifrael. Aegrotauitque Aſa anno trigefimonono regai
fui dolorc pedum ,vehementißimoHebraicè habetur.vfque in /w
pra ægrotatio eius. Et ad literam videtur fignificari quòd ægri
tudo pedum fuit vfque ad fummum doloris gradum . etiam
in infirmitate ſua non quæfiuit dominum , ſed magis in medicorum
artc confifus eft. Hebraicè habetur. quia in medicis. Nó argui.
tur quòd vſus fuerit medicis ,ſed quòd vſus medicorum fuc
rit ei ratio vt non quæreret ſanitacem à Deo : non vitupera
tur vfus inediciox,ſed vti fic vt obliuiſcamur diuioæ gratia.
Oportet enim hoc facere & illud non omittere vrgéte ægri
tudine. Dormiuitque Aſa cum patribusſuis: & mortuuseft qus
drageſimoprimoanno regni ſus. Et ſepelicrunt cum in fepulchro(so
quod foderatfibi in ciuitate Dawid: pofuerunt cumfuper lectum
fuum .
 CAPVT XVII. 400
fuum . Superfluit fuum . plenum aromatibus. Hebraicè habetur.
quem implenit aromatibus. ipſe fiquidem rex vigens impleue
fat fibi ftratum feretri ſeu loculum aromatibus. & vnguentis
meretricis que erant pigmentariorü arte confe&ta. Hebraicè ha
betur. & aromatibus aromatizatis aromatario opere. Di & io ta
men vltimo interpretata aromatibus ,poteſt interpretari va
fis. & quadrat vt etiam vafa fignificétur aromatizata in qui
bus cadauer erat. & combufferunt super eum ambitione nimia .
Hebraicè habetur. combuſtione magna vſque valde. Prima
combuſtio regii cadaueris poft combuſtionem corporis Sau .
lis legitur iſta: ſed qualiter fieret non ſcribitur.Saulis fiqui
dem carncs no oſſa combuſtalegimus:de ifta autem hebrai.
ca litera habet & combuſferunt ad eum. ita quòd iocertum
remanet quid eius combuſtum fuerit.
CAPVT XVII .
Egnauit auté Iehoſaphat filius eius pro eo: & inualuit
contra Iſrael. Et poſuit praſidia in omnibus ciuitatibus
Ichuda munitis: & pofuit prafeftos in terra Ichuda ,
REet in ciuitatibus Eph’raim quas ceperatAſa pater eius.
Fuitq; dominus cum Iehoſaphat :quia ambulanit in viis Dauid pa
tris ſui primis ad differentiam viarum pofteriorú Dauidis, qui
bus declinauit à recto in facto Vriæ & numeratióe populi.et
mõ quafsuit Behalim. Quia deñ patris ſui quafiuit,& in præceprises
ius ambulauit : & non iuxta opera Iſraclu . Confirmauitque domj.
nus regnum in manu eius,& dedit totus Iehuda munera Ichofan
phat : & fucrunt ei infinita diuitia & gloria in multitudine. Su
perfuit infinitæ , & gloria ponitur loco honoris: fed hæc mi.
nusila pertranſeunda hic videntur .
Eleuauitg; cor fuum in viis domini: & adhucabftulit excelfa
Lucos de Iehuda.Tertio ante annoregniſuimiſitprincipesſuos(Be'.
chail, 6 Hobad'sam ,& Zechar’iam , & Nethan'el, & Micha'ia-
bu) ad docendum in ciuitatibus Iehuda. Et cum eis Leuitas, Sea
mah'iahu , « Nethaniahuc , ebad'iahw ,& Hafael,et Semira .
moth ,olehonatha,& Adori'iahu, & Tobi'ialu,a Tob'adonia
Jewitas : cü cis Eliſamah ,et Iehorā ſacerdotes. Verè officiú reli
giofiffimi prícipis exercuit . Docuerüta; in Ichuda, et cü eis erat
liber legis domini: & circumierüt peromnes ciuitates Iehude,& do
cuerunt populum . Factusý; eſt pawor dominiſuperomnia regna ter .
rarum quæ erant pergyrum Ichuda: non bellaucruntcontra les
hosaphat.Benignitas Dei fccuta eruditioné populi mopſtrata
EL
 SECVNDI PARALI.
Et de Pelifthim deferebant lehoſaphat munu & ve &tigal argenti.
Hebraicè habetur. Qu argenti onus. Tributom Pelifthinorum
(quod appellatum eſt munus ) explicatur quod erat argenti
onus . Harabes quoque adducebant ei onium arietum ſeptem milis
feptingentas, hircorum feptem millia & feptingentos.
Fuita ; Iehoſaphat vadens grandefcens Dſque in fublime:
adificauit in lehuda domos ad inftar turrium vrbéſque muratá .
Hebraicè habetur.palatia o ciuitates thefaurorum , tum ad ali.
menta tum ad bella. Opuſque multum fuit ei in civitatibus Ice
hude : & viri bellatores potences viribus in Ieruſalaim . Et ifti ns
meri eorum per domos patrum eorum ; in Ichuda principes milliu ,
Hadna princeps cum co potentium fortitudine trecéramillia.be
hunc. Hebraicè habetur.Etſuper manum eius.hoc eft & illi in
nitebatur. Iehochanan princeps, & cum eo potentium fortitudise
ducenta o octoginta millia . Poft illum quoque. Legendum fimi
liter eft. Et supermanum cius. refertúrque ſecucdus.Hamas'is
filius Zich'ri conſecratus domino,Hebraice habetur.deuoins le
howah .Significat enim hebraica di& io ſpontaneum fui dato
sem :Nazaræus fiquidem videtur fignificari. & cä сo decents
millia potentium fortitudine. Huncfequebatur robuftus ad pralia ,
Eliada.Hebraicè habetur.Et de Bin’iamin potens fortitudine E
l'iadah. Sententia eſt clara . & cum eo armatorum arcu clypes
ducenta millia . Poft istum etiam . Hebraicè habetur.Et fuper inte
num eius Iehozabad. Alter priaceps filiorum Ben'iamin iddi
tus primo ſupputatur. cum eo centum & o&toginta milliser
pediiorum ad exercitum . Hi omnes erant ad manumregis. Hebrai
ce habetur.Iſi feruientes cum rege.non cum rege quantum ad
habitationem . non eoim onines ifti ſequebantur perfonam
regis :ſed deſcribuntur adhærentes regi,ad differétiam alio
sum qui manebant in prældiis vrbium qui don egredieban
tur cum rege ad prælium :vt clarè ſubiúgitur. exceptis iis quos
poſuerat rex in ciuitatibus munitis in toto Ichuda.
CAPVT XVIII .
Abwita; Ichofaphat diuitias honorem in multitudi
ne: O affinitateconiunétuseft Ach'ab.dando loram
filio fuo filiam Achab regis Iſrael in vxorem.De.
KT fcendirg; poft duos annos ad Ach'ab in Someron , ma
Etauit ei Ach'ab ones & bones in multitudine e populo qui erat
cum eo : ſuafit ei vt aſcenderet in Ramoth Ghilhad. Dixitque
Ach'ab rex Ifrael ad Ichofaphat regem Iehuda, yeni mecum.He
braico
 CAPVT XVIIT, 408
btaice habetur. num ibis mecum in Ramoth Ghilhad: Honeå
ftius petiit.hiſtoria hæc diffuſè tra & ata eſt.3. reg.22. & pro
pterea vide quæ ſubiungúrur expoſita ibi.o dixit ei: ſicutego
fic tw ,o ficutpopulus tuusfic populusmeus,et tecü erimusin bello.
Dixitý; I choſaphat ad regem Ifrael, conſule quaſo hodie fermos
nem domini.Congregauica;rex Ifrael prophetas quadringentosvi.
ros : & dixit ad cos, irene debemus in Ramoth Ghilhad ad bellü an
quieſcercio dixerüt,afcéde Orradet deus in manum regis. Nomé
eft Elohim . Dixitq; Iehoſaphat ,an no eft hic adhucpropheta don
mini, o ab illo requiremus? Et ait rex Iſrael ad fchofaphat:adhuc
eft vir vnus ad requirëdum dominü per eum ,ſed ego odi cū quia non
prophetat mihi bonum ,fed malü omni tempore. Hebraice habei.
omnibus diebus fuis. Pronomen omiſerat interpres.ipfe eft Mia
cha'iehu filius limle . Non eft iſte ille Micheas qui ſuppura
tur inter duodecim prophetas : quandoquidem ille fuit lon
ge poft:vtpote tépore lotham regis ludæ filii Huziæ leprofi,
ifte autem tempore loſaphat. dixitque Iehoſaphat, ne loquatur
tex hocmodo. Vorauitque rex Ifrael eunuchum vnum: dixit,vo
ca citò Micha'ichu filium limla . Porro rcx Ifracle Iehoſaphat
rex Ichuda ſedebant vnuſquiſque ſuper folium fuum veſtiti culté
tegio. Hebraicè habetut.induii veſtibu .No ſolum ad differen
tiam armorum (quia videlicet nó eraot armati) ſed etiam ad
ſignificandum ornamentum veſtium dicitur quòd erant in
duti veſtibus.ſedebántq; in area introitusporte Someron ; omnes
propheta vaticinabaturcorã cv. Feciti; fibi Zidci'iahufólius Ches .
nahane cornua ferrea:et dixit :ſic dixit dominus,hisventilabis.Hea
braicè habetur.córnupetes Syros vſque ad conisitionem corü.quod
quadrat cornibus. Omneſque propheta vaticinabantur fic dicen
do: aſcende in Ramoth Ghilhade proſperaberis ,o tradet domsa
bus in manus regis.
Nuncius aurèquiierat ad vocandü Micha’ichu air ei :ecceverba
prohetarů ore vnobonum annunciantorgi,ſit queſofermo tuusſicut
vnius ex eis o loguere bonum.Cuirefpondit Micha'iehu: viuit doo
minus quòd quicquid dixerit dcus ineus. Hebraicè habetur.Eloha
meus illud loquar.regolariter enim cum adiungitur pronome,
ſcribitur Elobæ. Venítque ad regem : O dixit rex ad cum , Micha
iréne debemus in Ramoth Ghilhad ad bellum an quiefcere? et dixit,
aſcendite & profperabimini @ iradentur in manus veftras.Videin
libro regú expofitioné vt diximus.Ex dixit ad eumrex iterum
atque iter . Heb.babei.»ſque quos vices ego adiuro te,vtnö loquas
E de
 SECVNDI PARALI .
ris mibi niſi veritatē innomine domini ?Et hoc etiam expofitum
eft ibi cum omoibus ſubiun & is.Etait,viditotum Ifrael diſpere
fum in montibusficut ones non habēres paftorem : & dixit dominus,
non habent ifti dominos, reuertatur vnufquifque in domumfuam iz
pace. Dixitq; rex Ifraelad Ichofaphat:nónne dixi tibi quòd no pro
phetaret mihi bonum ſed malum ?
Et dixit, ideo audite verbum domini:vidi dominum fedentem fa
per ſolium ſuum , & omnem exercitum cæliftantem iuxta dextram
Gfiniftram cius.Et dixit dominus,quis decipiet Ach'ab regëlfrael
ve aſcendar a corruat in Ramoth Ghilhado dixit ifte fic, o ile
fic. Proceffita.Hebraicè babetur . Et egreffus eft fpiritus & ftetis
coram domino, & ait: ego decipiam eum : & dixitdominusad eum ,
in quo? Et dixit,egrediar , Cro Spiritus falfus in ore omniú prophe
tarum eius: & dixit,decipies,etiam pranalebis, cgredere, & fac
ita.Et nunc ecce dedit dominusSpiritum falfum in ore omnia prepbe
tarum tuorum iftorum : & dominus locutus eftfupertemalum . Ac
ceffit autem Zidci'sahu filiusChenahane , & percuffit Micha’iebu
in maxilla , & dixit, qua via tranfiuit fpiritus domini àBeadlo
quendum tecum ?Dixita;Micha'ichw: ecce in videbis in die illo que
ingredieris cubiculum in cubiculo vt abfcondaris.
Dixit autem rex Iſrael: tollite Micha'ichu Gducite. Hebraicè
habetur. & facite seuericum ad Amon principem ciuitatis o dd
loas filium Amalech . Quia Hebraicè habetur. Hamelech .ſudi
qui putantnon effe nomen proprium , ſed ſignificari filium
regis. fortè frater erat ipfius Ach’ab filius Homriregis prz
fectus curiæ Et dicetis:fic dixit rex , miteite hunc in carcerem , o
dare ci panismodicum , & aqua pawxillum . Hebraicè vtrobique
habetur di &tio fignificans oppreſſione.tam panis itaq; quàm
aqua oppreflionis fignificatur.donec reuertat in pace.Dixitque
Micha'iehu ,ſireuerſus fuerisin pace , non eſt dominus locutusin me:
& ait,audite populi omnes.Teltesinuocat vniuerſos verborum
quæ dixerat: quod fi reuerfus fuerit rex in pace , non fuerat
locutus Deus per eum.
Scendit itaque rex Iſraele Ichofaphat rex Ichade in Ra
A. Ghilhad . Dixisq; rex Iſrael ad lehoſaphat,mutabo be
moth
birum, coa fic ad pugnam veniam.Hebraicè habetur.mulandone
ftem , venire ad prælium .Scribitur cnim hîc quemadmodum
& in libro Regum fine aliquo poomine verbis infinitiui mo
di fiue gerundio:fed fenfus ex fubiun &tis vtrobique patet.tw
autem ind mere veftibus tua : mutanitý;ferex Ifrael, & ingreffus
prelium
 CAPVT XIX. 403
prelium .Rex ante' Syrie praceperat ducibus equitatusfui.Hebrai.
cè habetur. principibus curruum fuorum ,dicendo : non pugnabitis
cum magno o parwo fed cum rege Ifrael folum.Etfuit cùm vidif
ſent principes curruã lehoſaphat,dixerunt:rex Iſrael eft , circunia
dederunt eum dimicantes:clamawitý; I choſaphat ad dominum . Su
perfluit ad dominum . auxiliatus eft ci,atq; ameriir.Hebraicè
habci.eu Iehouah adiumit eū,& incitauit cos Elohim ab eo. Cau
ſam ſupremá tágit ſcriptura & modu: videlicet internæ mo
tionis principú curruú Syriæ, vt declinarér à Iofaphat. Cüğ
vidißërprincipes curruã quod no effet rex Ifrael, auerfifunt ab co.
Accidit autem ,ve onus è populoſagittam in incertum iaceret.Her
braicè habec.Et vir iaculatus oft arcu in puritate ſua.hoc eſt non
ad huc ve percuteret regem : puritasenim à regia læfiore ſi .
gnificatur. copercuteret regem Ifrael interceruicem fcapulası
Hebraicè habetur . & percuffir regë Iſrael interiun&turasmina
ter loricam.Non dicit inter collum ,ſed inter iun & uras:ad in
ſinuandum y inter iuncturas corporis (quæ ſunt in parte in
feriori loricæ ) fuit vulnus.at ille aurigee ſuo air: verte mani tua
Geduc medeacie . Hebraicè habetur . O trahe me de caftris.
Trahendum cutrum iubet extra prælij locum.quia vulneratus
fum.Hebraicè habei.quia agrotaui.Nec aurigæ voluit manife
ſtare vulnus ,ſed ſimulauit languorem.Et finita eft pugna. He
braicè habetur. Et aſcendit prælium in die illo :Orex Ifrael fuit
ftans in curru contra Syros vfq; ad vefperam : Vehementia prælij
narratur perſeveráte rege Iſraelin curru côtra Syros vſq; ad
veſperam :ad manifeſtaodú quòd rex Ifrael non fecitſe trahi
extra prælium fic g in locum diſtante currus in quo erat,tra
heretur, fed iuxta exercitú in poſtremis perſeueraret vt vide
ret exitū prælij . & mortuus eſt tempore occafusfoliso
CAPVT XIX .
Emerſoas est ante tchoſaphat rex Iehude ad domi fuatii
pacificè. Heb.habetur.in pace,hoc eft illæſus atque
incolumis:per pacé enim faluté ſignificát Hebrçi.
R in Ierufalaim.Egreffuſq;eft ante eñ lebu filiusCharani
videns: & dixit ad regem Iehoſaphar,impio prabes auxilium iis
qui oderuntdominum amiciris iungeris. Hebraicè habetur.'nuni
impio auxiliari o oforibus lehouah diliges! Voica eft fentena
tia , num diliges auxiliari impio & oloribus ſummiDei ? &
intendit noninterrogare ,ſed arguere regé giuerit ad præ
liú cú Ach'ab impio & inimico fummi Dei.etidcirco irä quidē
Ece ij domini
 SECVNDI PARALI.
dominimerebaris. Hebraicè habetur. ob in hoc eft tibiira a facie
Iehowah.Ira pro vindi&ta fumitur: manifeſtat propheta loro
phat peccaffe ex diuina ira aduerſus eum propter hoc. Sed
opera bona inuenta ſunt in te: co quod abftuleris iucos de terra espre
paraueris. Hebraicè habetur. O direxeris cor tuü . Quod autea
lubiungitur.ve requireres dominū Deum patrum tuorum . Hebraio
cè habetur.ad requirendü Elohim.nec addútur tot di& iones.
Abisanie ergo Iehoſaphat in Jeruſalaim : rurfúmque egreff *

Gegreſſus eft in populum à Bcerſebah vſque ad montem Ephraim ,

o reduxit cos ad dominum Deum patrum fuorum . Relatiuè ad
id quod fecerat tertio regni fui anno (mittendo do & ores, vt
ſcriptum eft in cap . 17.) dicitur& reuerſus eft. fimile fiqui
dem opus miſſionis ad reducendum populum ad Deum fic
goificatur per egreſſum : per Ouncios fiquidem egreffus eft
iterum . Et constituit indices in terra in omnibus ciuitatibus lehu.
da munitis per ſingulasciuitates.Et dixit ad indices:videte quid f's
ciatis, non enim hominis exerceris indicium , fed Dei.Hebraicè ha
betur.quia non homini iudicabitis, fed Ichowah.datiui calus: hoc
eft quia non vices bominis, ſed vices ſummi Dei exercebitis
judicando . Dicitur autem huiuſmodi iudicium non humz
num ,ſed diuinum , tum quia regnum erat Dei , tum quia lex
erat Dei, tu quia populus iudicandus erat populus Dei. O
quodcunque iudicaueritis in vos redundabit. Hebraicè habetur.
cum vobis in verbo indicii, ſubaudi eft Iehouah. Præſentia
enim diuina in iudicado deſcribitur vt ratio ſubiun & i timo
Tis: quanuis enim deus omnibus actionibus humanis fit prt .
ſeos, quia tamen fpeciali modo præſens eſt iudiciis pro
priis ( qualia erantiſta quæ per proprios vicarios exercebar)
ideo deſcribitur ſpecialiter despræſens. Nunc igitur fictio
mor domini fuper vos : & cum diligentia cunéta agite . Hebraice
habetur. cuſtodite go facite.Cuſtodite ab iniuriarum ſpecie
bus ſubiunctis, & facite quod iuftum eſt.quia non eft apud do
minum Deum noftrum iniquitas neque acceptio perſonarum neque
acceptio munerum .
In Iconſalaim quoque conſtituit Ichoſaphat deLewiti o
cerdotibus principibus familiarum ex iſrael, vt iudicium , o
caufam dominiiudicarent habitatoribus eius. Superfluat duz vl .
timæ di& iones : & hebraicè haberur.ad iudicium Ichowah este
lité.Explicaturliquidé iudiciú fummi Dci.fed non lisſummi
Dei
 CAPVT. XX. 403
Dei lites o, non funt à Deo : iudiciú auté quanuis omne fit
à Deo , peculiariter tamen iudicium ſecundū legem diuinam
aceribuitur ſummo Deo. & reuerfi funt in Ieruſalaim . Prece
pítque eis dicendo : ſie ageris in timore domini, in fidee corde per.
felto. Et omnem cauſam que venerit ad vos à fratribus veftris qui
habitant in ciuitatibus suis inter cognationem & cognationem.vbio
cunque quaſtio est delege ,de mandato, de carimoniis, de iuftifi
cationibus. Hebraicè habetur . inter fanguinem ad fanguinem
inter legem ad præceptum ad ftatuta ad iudicia. Duo iudi
ciorum genera canguntur. alcerum inter hominem & homi
nem : & hoc appellatur inter ſanguinem ad ſanguinem , eo
quòd ira quxeſt mater litis cauſatur ex accenſione ſangui
nis,alterum inter hominem & legem : & hoc apellatur inter
legem vel ad præceptum moralevel ad ftatuta cærimonialia
vel iudicialia. oftendite. Hebraicè habetur. ſolicitate cos, co
non peccabuntdomino. Non ſolum vt iudicent , ſed etiam veio
liciteot ſubditos ne peccent, mandatur. Ou non crit ira ſuper
vos a ſuper fratrcs veftros: ſic faciatis & non peccabitis. Et ecce
Amar'iahu ſacerdos ſummus in omni re domini fuper vos , o po
bad'sahu filius Iiſmahel dux domus Ichuda in omni re regis. Su
prenia duo capita iudiciorum decernit : alterum eorum quæ
ad Deum pertinent , alterum eorum quæ pertinent ad re
gem ; ille pootifex, iſte dus dicitur.habebitiſque magiſtros Le
nitas. Hebraicè habetur. & prafeti Leuite coram vobis. De
clarauit iudicibus vt agnoſcant pro capitibus pontificem &
ducem : declarat eiſdem vt conſulant in ambiguis Leuitas
præfe &tos in domo Dei. confortamini o agite diligenter, OC
rit dominus vobifcum in bonis. Hebraicè habetur, inwaleſcite
facitc, & erit Iehouah cum bono. proculdubio iudice, fouendo
& adiuuando eum . CAPVT XX .
oft hæc autem venerunt filē Moab , & filii Hámon ,

fubiun &ta teſtantur, Idumæi ſignificantur per.

RVt
hoc quod dicitur de Hammonitis:led nó ſub no .
mine proprio ,fed tanquá duci ab Haminonitis, eo q no ipſa
1dumæa( quæ ſubdita erat regi lofaphat )rebellauerat, ſedali
qui vt fæpe contingit )ex Idumææ regno fedu & ti velcõdu &ti
ab Hammonitis venerunt contra loſaphat. Venerúntq; nuncii
o indicauerunt Iehoſaphat dicédo,venit contra te turba magna de
trans mare.Mare mortuú ſignificari dicitur. de Syria;etecce
Eee zij confi.
 SECVNDI PARALI.
confiftunt in Chazzou ' thamar ipfa eft Henghedi. Tehoſaphat ante
pimuit & pofuit faciem fuam ad requirendum dominum ,cindixit
jeiunium ſuper torum Cehudam.Gongregatuſque eft rebuda ads
quirendum dominum :fed omnes de vrbibusfuis. Hebraicèba
þetur.etiam ex omnibus ciuitatibus Iehuda venerunt ad requires
dum dominum .Non ſolum tribus Iudæ ſed quarúcúquetribai
habitatores in vrbibus Iudæ venerunt ad quærendum ſum .
mum Deumn in Ierufalem .
Stetitý; Iehoſaphat in cætu Tebude & Ierufalaim in domo do
mainianteatrium nonum . Crediderim ego inftaurarum atrium
magnum appellari atrium nouum . Et ait :dominedeus patrine
ſtrorum nonne tu es deus in cælo.Nomen eſt Elohim.Et donins .
pis omnibus regnis gentiü: o in manu tua eft fortitudo o potensia,
o non eſt qui tibi poßicreſiſere:Nonne iu Deus nofter interfecifti
Hebraicè habetur.expulifti habitatores terra buius à facie populi
twi Ifrael.& ( vt fæpe di&tum eſt ) quoties dicitar de nofter feu
cum alio pronomine ,Elohæ ſcribitur. O dediſti cam ſerisi A.
b'raham amici tui in feculü ?Habitaueruntque in ea ,o extraxerant
tibiin ca fanctwarium nomini tuo dicendo:ſi venerit fuper nos malo
gladius iudicij peſtilentis fames,ftabimus coram domo hac
coram te.Commemoratis beneficiis diuinis, commemoratfra
cum recurſus ad domum dei in dedicatióe templi ſperatú:
citat enim Salomonis orationé túc publicè ad deú fulam , vt
punc recurrentes ad templú dei exaudiátur. in qua inuocatã ef
nomě tuü.Superfluit inuocatú. templú enim erat domus nomi
Dis diuini & clamabimus ad te in tribulationibus noftris, & exas
diesnos. ſaluos facies. Nunc igitur ecce fily Hammo o Moabo
mos Schir.Hincapparet q paulo ante dixim ”,IJumæos figoi
ficari tertio loco.per quos nõ cõcepifti filiisIfracl vt träfirés. He
braicè habetur,ad veniendum că venirentde terra Aegypi.Hifta
ria citatur ſcripta Deute.1 .& eft ſenſus g De inhibuit filiis
Iſrael cú egreſsi eſſent de Acgypto, vt non pugnarét aduer
ſus iftas tres nationes. Vnde & ſubditur.fed declinauerit ab eis,
Onõ delcuerüt eos. Ecotrario agüt, c enitüturciiccre depoffeffione
quä tradidiſtinobis.Heb habetur.Etecce ipfi retribučtes ſuper nos
ad veniëdü ,ad expellendis nos ab hæreditate tua qua feciſti heredi
fare nos.nos pepercimus eis te iubéte , ipfi aúc mala pro bodis
retribuūt veoiétes ad expellendú nos & c.Deus nofter ergo nē.
Hebraicè habetur.Elohi nofter nõne iudicabis cos? cá male me
Fitos in nobis.n.non eft tata fortisudo,vt poßimushuic multitudini
refiftere
 T
11 CAPV XX . 404
refiftere que irruit fupernos:fed cū ignoremusquid agere debeamus,
hoc folum habemus refidui vt oculos noftros dirigamus ad te, Bre
uiffimè habetur in hebræo. & nos neſciemus quid faciemus,quia
sup te oculi noſtri, Interpres extédit hæc. Et yerè vtrúq; figni
ficatur:vcz & ignorare quid faciendú, & cxpe& are diuinú au
xilium ſuſpeoſis ad deum oculis.Totus verò lchuda ftabatcora
domino cum familiis & vxoribus & filiisfuis.
V per Iachaziel autem filium Zechariahufilö Bena'sefilij fes
Shite
hielfilii Masthan’ie Leuitam de filiisAſaph , faétus eft fpiritus
domini in medio cætus . Vide fpiritum diuinum túc infulum in
medio populi huic Levitæ . Et ait ,attendite omnis Ichuda o ha
bitatores ( cruſalaim rex Iehosaphar: fic dixit dominus vobis, nõ
timeatis nequepueatis à facie turba huius magna,quia no vobis eft
bellum ſed deo.Nomen eſt Elohim. Cras defcenderis contra cos : cc
ceipfi afcendunt per clinum Zizio inuenieris cos in ſummirare.
Hebraicè habetur.in fine torrentis contra ſolitudinem leru'el.De
Tere (cribit locum in quo inuenient hoftes , vt credibilior redda
tur diuinus ſermo . Non cnim eritis vos qui dimicabitis: ſed tan
14.0 tummodo confidenter ſtate,& videbitis auxilium dominiſuper vos.
Hebraicè habetur . Non vobis pugnandum eft in hoc , ftate fta
te videte ſalutem lehovah vobiſcum , Ichada o Ierufalaim
non timete neque pawete , cras egredimini contra cos y dominus
erit vobiſcum . Magna promiſlio , quam euentus comproba
uit ſequenti die.
Iehoſaphat ergo & sotus Iehuda & Ierufalaim cecideruntproni
in terram coră domino, adorauerunt cum. Deuotus rex primus
gratias ageodo deo ſe proftrauit ,credens verbis prophetæ : &
fic vniuerfi ſe proſtraverunt imitātes regem.Porro Lewira. He
braicè habetur. Et furrexerunt Leuita de filiis Cehathitarã o de
filiis Corchicarum ,ad laudandum dominum Deum Ifrael vocema
gna in excelfum . proftrauerant enim fe etiam Levitæ : & pro
pterea dicitur ſurrexerút. Surrexerunrý; mane Qegrepeſunt
per defertum Thechoah:profectifque cis ftans lofaphat. Hebraicè
habetur. & excuntibus eis ſterit Iehoſaphat G dixit. Obedienti
bus vniuerfis prophetico mandato , religiofus rex accédit ani
mos egredientium ad confidendú in deo.auditemeIehuda
habitatores Ieruſalaim ,credite domino deo veflro & ſecuri eriris.lu
xta heb , babci.Overificabimini, no fallemini, no eueniet alii
a creditis.credite prophetis ei ,cuproficietis.Monet quoq ; vt cre
dát verbis Leuite a pphetauerat hefterno die , de icredulitas
Eee ilii obicem
 SECVNDI PARALI.
obicem poneret diuinæ gratiz. Dedita; confilium populo. He
braicè habetur. Et conßliarus eſt ad populum . hoc eſt ad con
forcationem populi . Quod autem fuerit hoc confilium ,fub
iuogitur narrando. O conſtituitcantores domini » laudarent es
in turmis fuis. Hebraicè habetur. & laudantes in decore ſanctuari
cxeundo ante armatos.Ecceconfilium regis pro populo ,vt can
fores templi laudarec deu ante armatos Pgrediédo:laudarét
auté non qualitercunque,ſed cú eodé decore qui feruabatur
in téplo, yt ſic populºdeuoto animo perieueraret expectás dj
uinum auxiliú.et voceconſonadicerent,confitemini domino quoniä
in feculü miſericordia eius. Heb. habetur. dicentes confitemini
domino quoniam in feculum gratia eius.vt fæpe di &tum eft.
Cámque incepiſſens laudes canere . Vide diuinam benigoita.
fem ſtacim adfuiſſe executioni ſancti confilij regis. Vereisde
minus inſidias corum in ſemetipfos. Hebraicè habetur.dedir Icba
wah infidiofos ſuper filios Hammon & Moab @montis Sebir y.
nientes ad Iudam, & fuerunt mortificati . More ſolito Barratur
priusresgeſta tota ſummarie,deinde diftinguen do per par
res.Narratur itaq ; tria.primum & vniuerſe iſtæ tres pacio
ACS congregatæ aduerſus regnum ludç fuerunt mortificate;
& dicitur yenientes ad ludam , ad differentiam eorum qui re
manſerant in locis propriis qui non venerant ad bellum .ſe.
cüdum quod huiuſmodi percufſio fuit à fummo dco.tertid
explicatur modus quo vfus eft deus ad percutiendum iftas
pationes: videlicet g dedit inſidioſos ioter eos ad excluden
dum alios modos quibus deus vei potuiſſet.Siletur tamen tá
cauſa inſidiandi quam quæ natio inceperit ioſidiari ; & an
initiū fuerint aliqui particulares yiri voius nationis ad quo.
ſum poſtea prote &tiunem tota natio paulatim commora fuce
șit) an à principio fueriot infidiæ ex communi voto natio
pis. Namque filö Hammon & Moab confurrexerunt aduerfum bao
bitatores montis Schir ve interficerent delerent cos. Declaratur
per partes huiuſmodi diſidium.primum enim Hammonitz
& Moabitæ ex vna, & Idumæi ex altera parte cooflixerunt
Et huius initium acícitur : ex qua videlicetparte infidiæ in
çeperint. modus tamen quo ſcripta ſunt hæc in litera, innuit
quòd Idumæiipfidias inchoauerint : co quod ſcribitur be
braicè. Er ſteteruntfilijHammon & Moabfuper habitatores montis
Şehir ad interficiendum & deftruendum . hinc enim innuitur
quòd ifti contra nationem Schis quali vindi &tam exercétes,
concordarudi
 CAPүт. XX . 405
concordarunt aduerſus infidiofos.cunque hoc opere perpetras
ſent, etiam in femetipfos uerſi mutuis ſe concidere vulneribus. He
braicè habetur. & cum conſumplisſenthabitatores Schir,adiunc .
runt vnuſquiſque in fociofuo ad deftruétionem . Altera pars diſ
fidij deſcribitur:videlicet Hammonitarum & Moabitarú in
ter fe. & modus confligendi deſcribitur,vnoquoque adiuvā.
te proximum ſuum ad interficiendum . Per quod infinuatur
quòd particulares oboriebantur diſcordiæ ioter ipſos, & ali
qui fe mutuo iuuabant ad occidendum alios & econuerſo,
Cauſa autem filetur.
Porro Iudas cum veniffet ad fpeluncam qua refpicit folitudinem .
Hebraicè habetur . Et lehuda venit fuper Speculam deferti. hoc
eſt ſuper locum excælſum vode videbatur ſolitudo : inde
enim vidit cadauera hoftium in terra . vidie procul omnem la
te regionem plenam cadaueribus, nec fupereffe quemquam qui ne
cem potuiffetcuadere, Mirabilis & vere teftis diuinæ a io
nis ,eſt nullius euafio.hebraice enim breuiſfimè hoc deſcribie
tur dicendo . non euafio.ſubaudi cuiuſquam fuit. Et fic ad
impleta eft prophetia Leuitæ : videlicet quòd Iudæis non
pugnantibus Deus pugnaret pro eis & faluaret cos . Ve
pit ergo Iehosaphat & populuseius ad detrahenda spolia corum ,
IN
inuenerunt ; inter cadauera in multitudine fubftantiam & veſtes
se vaſa precioſa o diripuerüt ſibiſine pondere:nec potuerñtper ires
dies ſpolia auferre pra magnitudine præda.Hebraice habetur af,
firmatiua q tres dies durauit præda.
Die autem quarto congregatiſuntin valle benedictionis.quia ibi
bencdixerunt domino.Eteft ſermo de benedi &tione laudis quá
fecerant venientes aduerſus hoftes:quæ ſuperius narrata eft.
idcirco vocauerunt nomen loci illius vallem benedictionis vfque in
preſentem diem. Rcuerſi“; ſuntomnis vir Iehuda o Ierufalaim
Ichofaphat antc cos in Ierufalaim cumletitia :quia dederat eis do
minus lætitiam de inimicis eorum . Ingrefrig; ( unt Ierufalaim cum
P:falecriis citharis & tubis, in domum domini.ad gratias agen
dum deo.
Irruit autë timor dei comper zniwer faregna terrarü.intellige vici
parum quæ intelligebát hæc. cùm audiffene quod pugnaſſet doo
minus contra inimicos Iſrael. Quieuitq;regnum Iehoſaphar: Gore
quicm præbuit ei dominus. Hebraicè habetur. Eloha eius.cuius
eft gubernare.per circumitum . Regnauita lchoſaphatſuper lehu .
dam : filius triginta quinque annori erat cum regnare cæpit etvi
gintiquing;
 SECVNDI PARALI.
gintiquinque annisregnauit in Ierufalaim o nomematris eius Heo
kuba filia Silchi. Et ambulauit in via Afa patrisfuinec declinauit
ab ca:faciendo rectum in oculis domini. Veruntaméexcelſa nõ abfta
lerunt: e adhuc populus non direxerat cor(uü ad dei parrüfuori .
Cerne quáta erat induratio cordis populi: 9 cú tanta exem
plaritate doctrinaq; regis cu tot miraculis nõ dirigebat cor.
de integro ad deum.Ec oia multitudo magoa in hac culpa
fuiffet non deſcriberetur populus in hoc peccato.Relique as
tëgeſtorý Iehoſaphat priorum & pofteriorum :ecce ipfa fcriptafuat
in verbis Iehufili chanani que digepit in libro. Hebraicè habe
tur.qui fuit elematusſuper librüregü Ifrael. De iplo Iofaphat di
citur quod fuiteleuatus in libro regū Iſrael, & non ſolum in
libro Regú ludz.Et di & io interpretata eleuatus ( 6 dici lice
set)interprctada fuiſſet aſcenſus paffiuè: fingularis coim eſt
hæc laus Iofaphat .

frael: ipfe impiè fecit faciendo, I unxita: Se cü eo ad faciendo

naues que irent in Tharſis:& feceruntnames in Hez'iongbeber.
Hinc apparet quod in libro Regum tacetur hæc participatio ,
& hic tacetur negatio. prima eniin vice ſocietatem inierunt
Dauigationis, fed iofælix cuentus iuxta prophetæ vaticiniá
cótinuit Iofaphatvt fecunda vice nó admitteret regé Ocho
ziam in ſocium negociatióis. Prophetauit autem Eliezer filings
Dodewahu de Marefa fuper Ichosaphat dicendo :quia iunctu es ca
Achaz’iahu diuifie dominus opera iua,& conrritafunt nsues o na
potuerunt ire in Tharſis. Res iam facta prophetiæ afcribitur pe
pter diftítiam locorum & cauſam : fpe & at fiquidem ad pro
phetiæ ipuritum manifeſtare in vno loco que procul ſunt fa
&a antequá humano nuncioſciri poffinc, Ipe & at ad prophe.
tiæ fpiritum manifeſtare cauſam diuini iudicii,vtrunque au.
tem interueniffe hic intelligimus .

CAPVT XXI.
Ormiuit autem Iehosaphatcüpatribus fuis,& fepultus
eft cum eis in ciuitate Danid:o regnauit Iehoram fi
lius ei"pro co .Qui habuit fratresfilios Iehoſaphat, Hs
< ar'iä en Téchiel Zechariahu Hazar'sahu ☺
Michaelo Sephai'iahw; oés ifti filo Ichoſaphat regis Iude. Heb.
habetur. Iſrael. Ita y loſaphat appellatur rex Iſrael, iuxta id
quod ſcriptú eft in calce præcedétis capituli q cleuatus eft in
libro
 CAPVT. XXI . 406
libro Regum Iſrael,forteenim quia mons Eph’raim fubdi
tus erat ei , hanc laudem promeruit vt non folum appellare
cur rex ludæ ,ſed etiam rex lſrael.Deditque eispatercorum mu
mera multa in argento & auro & penfationes. Hebraicè habetur.
o in pomis.ſed hoc nomine intelligunt hebræi precioſas res.
Quod autem ſubditur.cum ciuitatibus munitißimis in Ichuda.
præter hoc quòd Hebraicè habetur munius, ambiguum eft
an ſignificentur vrbes munitæ datæ aliis filiis Iofaphat , an
poma(hoc eft precioſa )munitis vrbibus annexa data ſcriba
tur.regnum autem dedit Iehoram , quia ipfe erat primogenitus.
Surrexirque Iehoram ſuper regnum patris ſui:roborauitquefee
occidit omnes fratresfuosgladio.loge peior quàm Cain ,nullaq;
iniuria laceſsitus. quofdam de principibus Iuda. Hebraicè ha
betur. & etiam de principibus Ifrael. regnabat enim non folum
in luda , ſed etiam in parte Iſraelis. Filius trigintadmorum
Annorum erat Iehoram cum regnare cæpit : & octo annis regnauit in
I cruſalaim . Ambulauitque invia regum Iſraelficutfecerat domus
Ach'ab,quia filia Ach’ab erat ei vxor. Quarti Regum octauo
ſcribitur quòd vxor loră Hathalia fuit filia Homri segis 11
sael:ac per hoc nofilia,ſed ſoror Ach’ab.Solutio eft quod ſc.
cundú naturá Hathalia fuit filia Homri & foror Ach'ab , fc
cundú verò officiú & imitacioné appellatur filia Ach'ab . of .
ficio fiquidé paterno vſus eſt Ach'ab tradēdo eam nuptui , &
ipla imitata eft idolatriam Ach’ab . & fecit malum in oculis
domini . Noluit autem dominus difperdere domnm Dawid , propter
fædus quod pepigeratcum Dauid : ficur dixerat quòd daret cilu
cernam & filiis eius omnibus diebus. Aliàs di& um eſt ſucceſsio
nem regiam appellari luceinam ,vt tanquam lux domus Da.
uidicæ īplenderet in regoo.
In diebus eius defecit Edom ne offerſubditus Iehuda: & consti
twir ſibiregem . Trăſiuitque Iehoram cum principibusſuis,& omnes
currus cum eo:ſurrexitquc no&te,o percußit Idumaos qui eum cir
cundederant & principes curruum . Et defecit Edom à Iehuda vfq;
ad diem hanc,tunc defecit Libna in tempore illo ab eo :quia dereli.
quit dominum Dež patrum ſuorum.Videhæc expofita 4.reg. 8 .
Inſuper excelſa fabricatus est in vrbibus. Hebraicè habetur.
Etiam ipfe fecit excelfa in montibus lehuda . Et eft ſermo de ex
celſis pro idolatria. O fornicari fecithabitatores Ierufalaim ,
preuaricari Judam.Hebraicè habetur.co impulit Iehudam . Im
piiſsimus rex cogebat ludæos ad idolatriam .
Vcncrunt
 SECVNDI PARALI.
Enerunt autem ad eum litera ab Eli'jahu propheta dicendo,
V illomagno
ftum fit,er co quòd tépore loſaphat patris iftiusloram Eli
fæus florebat,Elia iam rapto in cælum.vt clarè patet. 4.reg.
3.foc dixit Dominus Deus Dauid patristui,quoniam non ambulali
in vüs ( chofaphat patris tui e in viis Aſe regis Ichuda . Et ambu
lafti per viam regum Ifrael, fornicari fecifti Ichudam habis
tatores Ierufalaim ſicut fornicata eſt domus Ach'ab : & etiam fra
tres tuos domum patris tui meliores te occidiſti. Ecce dominus percu
tiet plaga magna cū populo tuo.Hebraicè habetur.in populo tuo,
& in filiis tuis omin vxoribus tuis ca in tota fubftätia twa.Prius.n.
prophetatur ei malum in fois:hoc eft in populo,filiis, vxori
bus & rebus. deinde in propria perſona .Tu autem agrotabio
peßimo langwore vteri, donec egrediantur vitalia tua paulatim per
dies fingulos.Hebraicè habetur.Et tu in agritudinibus multise
gritudine vifcerum tuorum : vſque egredientur vifcera tua ab agri
tudine die in diem . Sententia eft clara,
Suſcitauit ergo dominus contra lehoram fpiritum Peliftbimo 1
Harabum qui confinesfunt Aethiopibus. Afconderúntque in Ichu
dam valtaucrunt eam , diripuerintque omnem fubftantiam que
inwenta efl in domo regis.com ctiamfilios eius & vxores eius: ne H
remāſie ci filius niſi Iehoacham minimus filiorum eius.Ceroe ere.
cutionem prophetiæ quo ad primam partem fa & am per Pe.
liſthinos & Harabes. Espojt hec omnia percußit cum dominus
alwi languore infanabili. Hebraicè habetur. in vifceribus eius ad
ægritudinem incurabilem.Cætera ſubiuncta de hac ægritudine
quanuis excéſa ſenſum cameo ſeruant.Csámque diei(wccederet
dies a temporum spatia voluerentur , duorum annorum expletus
eft circulus: & fic longa conſumptus tabæ ita vt egrederentur etiam
vifcera eins,langwore pariter vita caruit,mortuiſque eft in infir
mitate peßima. Hebraicè habetur. & moriuus eft in agritudinio
bus malis.quemadmodum propheta prædixerat.& non fecit ci
populus eius combuſtionem iuxta combuſtionem patrum eius.Vt fu.
pra diximus,quales erant iſtæ combuſtiones que cadaueri
bus regum exhibebátur ignotum eft. Filius trigintad worums
annorum erat cum regnare cæpit, es octo annis regnauis in ( cruſa.
laim . Bis in hoc codem capitulo repetitur hæc ſententia, vt
perpendamus octo duntaxatannis regnaffe fiuc bene loc
malè ambulauirque non re& tè.Hebraicè habetur. & iuit in abs.
que defoderio, hoc eft & vixit vita non defiderabili, duxit vi
cam
 ' CAPVT XXII .
401
tam infel icem ,Deo illum etiam in hac vita puniente . fe
polierunt cum in ciuitate Dauid ,ſed non in Sepulchrisregum .
CAPVT XXII .
T conftituerüt regem habitatores Ierufalaim Achaz'ia .
bu filium eius minimum pro eo: lſtemet in calce præ
Hicedentis capitulinominatuseft Joacham ,
qui ſo .
ylus è filiis regis remäferat, minimus fratrum ſuo
tum ſecund um ætatem .omnes enim maiores natu qui ante cum
fuerant, interfecerunt latrones Harabum qui irruerane in caftra.
Hebraicè habetur. quia omnes priores occideret focietas veniens
in Harabibus adcaftra.de qua in capitulo præcedente habitus
eſt lermo.® regnauit Achaz’iahu filiusIehoram regis Iehuda .
Filius quadragintaduorü annorü erat Achaz’iahu cum regnare
ccepit , & anno vno regnauit in Ierufalaim . Inſolubilis quæſtio
naſcitur:tum quia 4.Reg.8.de iſto Ochozia ſcribitur vigia
tiduorum annorum erat Ochozias cú regnare cæpit & vno
anno regnauit in Ieruſalem . Tú quia fequitur quod Ocho
zias natus fuiſſet biennio ante naciuitatem patris ſui: quod
non ſolum eſtimpoſsibile , ſed omnino alienum à quocun
que fcriptore: & tamen litera iftius libri hoc impoſsibile ſo
nat.nam in præcedenti capitulo bis di&um eft quòd Ioram
pater Ochoziæ trigintaduorum annorum erat cum regnare
coepit & otto annis regnauit:vixit etgo annis quadraginta:
& hic ſcribitur quod filius eius quadragintaduorum annorú
erat cum regnare copic & vno anno regnauit. Solutio v
triuſque difficultatis eft quòd litera errore fcriptoris corru
pra elt.legendum enim eft vigintiduorum annorum erat O.
chozias,ue ſcribitur in quarto libro Regū : ita quòd vbi de
buit ſcribere uigintiduo , fcripfi quadragintaduo.Conuinci
tur autem errorex eo quod in libro Regi anniveriufque re*
gai(ſcilicet Ioram patris & Ochoziæ filij) comprehendun
cur ſub annis quibus regnauit in Iſrael alter ioram filius
Ach’ab : quem ex quarti Reg.tertio duodecim duntaxat ana
nis regnaffe perspicuum eft.Ex hac itaque collatione anno .
tum regni in luda tam loram patris quàm Ochoziæ filij ad
annos Ioram filij Ach’ab ,clarèpatetvltimos octo annos vi
A tæ loram regis Iudæ ſupputari pro od oannis regni eiuſde.
Quod ideo annotádum duxerim ,nequis fallatur ex illa ad.
inuentione fine ſcripturæ ceftimonio : quod loram rex Iudę
segoauerit bene primis octo annis & malè aliis viginti an
nis ,
 SECVNDI PARALI.
nis, quipropterea ſubtra ti ſunt à regno cius.clarè enim fer
ptura vlcimos vitæ annos ipfius loram regis ludz o&o &
vnum Ochoziæ comprehendit ſub annis regni loram regis
Iſrael: vt patet legenti initium & finem vtriuſque.Conclude
igitur quòd corrupta eſt hebraica litera Paralipomenon : in
cuius fignum tam hic quam in libro Regum dicitur quod
Ochozias regnauit vno anno .Accedit ad hæc quòd ifte o
chozias in litera narratur minor natu reliquis fratribus: 000
cſt auté verifimile quod vir quadraginta annorum fueritvl
timus filius patris non ſenis habentis multos filios & multas
vxores.eu nomen matris cius Hathalsahufilia Homri.
Eriam ipfe ambulauit in viis domus Ach'ab:mater enim eius com .
fuluit cive impie'ageret. Fecitque malum in oculis domini ficut do
mus Ach'ab: ipfe enimfueruntei confiliarii poſt mortem patris eius,
in interitum eius.Etiam in confilio eorum ambulauit: Operrexit că
lehoram filio Ach'abrege Ifrael ad belum cötra Chaxselem regem
Syria in Ramoth Ghilhad. Creditur ſuperfluere:cum :Ggnifica
tur enim quod ipſe loram filius Ach'ab rex Iſrael iui ad bel.
lum , & nihil dicitur de ſocietate Ochoziæ . Q vulnerauerunt
Syri lehoram . Qui rcuerſus eft vt curarctur in lizrehel à valueribus
quibus vulnerauerit că Syri in Rama dü pugnarct contra Chazae.
lemregem Syria : igitur Ochozias.Hebraicè habetur. Hazar '.
jahufilius Tehoramrex lehuda deſcedit ad videndñ [ ehoră filium 1
1
Ach’ab in Iixrehel,quia ipfe agrosabar.Illemet qui primum ao
minatus eſt loachá ,deinde Ochozias:modo nominatur Ha
zarias. Voluntatis quippe fuit Deiaduerfus Ochoziam . Hebraice 1
habetur.Et ab Elohim fuit intricatio Achaz’iahuad veniendi ad
Ioram , ludicium diuinú pro ratione redditur quòd Ochozias
rex ludæ inuolueretur cófilio veniendi ad viſeodum lorá ve
fic occideretur.Hiſtoria hæc ſcripta cft 4.Reg.cap.8 .& 9.Ec
licet ibi aliter ſcripſerim ,ex hoc quòd Hazariaş rex Iudçve
vit diuino a& us iudicio ad viſendú regem Iſrael ,infinuatur
quòd no iuerit cú eo ad bellú in quo percuſſus eft rex Ifrael.
fi enim fimul fuiſſent in bello illo ,vidiſſet ibidem percuſſum
loram : & nó afsignaretur pro ratione deſcélus à lodra quia
agrotabat ibi,fed cúpercuſſo veniffet in Izrehel. cumque re
ni ſet:egreffus eſt cum leheram ad lehufilium Nimſi quem vnxerát
dominus ve deleret domum Ach'ab . Cúmque iudicium faceretIehu
cü domo Ach'ab,inuenit principes Iehuda o filios fratri Achaz'
jahu miniſtrantes Achaz iahu, interfecit eos. In cap. 1o.quarti
Regum
 CAPVT XXIII . 408
Regum ſcripta eſtoccifio iftorum .Quafiuitque Achaz'lahu.ee
comprehenderunt cum latentem in Someron , adduxerunt eum ad
Iebis occiderunt cum :& fepelicruntipſum , dixerunt enim : filine
Iehoſaphateſ qui quafiuitdominum in toto cordefuo.In 9.cap.4
Regum tractata eft hæchiſtoria. multa enimhic ſcribuntur
tacita ibi,quæ expofita fimul ibidem vide.nec erat vltra fpes en
liqua vt de ftirpequis regnaret Ochozja. Hebraicè habetur.no
domui Achaz iahu vis ad retinendum regnum . Defe & um virium
in filiis occili regis deſcribit ad ſuccedendum in regno pater
no ,præualente matre regis occifi aduerſus pepotes.
Éc Hathaliahu mater Achaz’ahu vidis quod mortuus effet fi.
lius fuus. Admiranda impietas:nulla fiquidem alia cauſa red
ditur tantæ crudelitatis niſimors filij.furrexitque interfecie.
Di&tio interpretata interfecit , non ſonat iugulationem ſeu
occifionem quæ fic gladio,ſed potius occifionem velut peſti
feram :propter quod ſuſpicio eſt quòd veneno interfecit eos .
omnem ftirpem regiam domus Isram . Hebraicè habetur.omne fem
men regni domui lehuda.quod longe plus eft : fignificatur enim
extinctum omne ſemen regiæ ſucceſsionis in regno Iudæ.
Scripta quoque eft hæc hiſtoria quarti Regum 11. Tulic aw
tem lehoſabhath filia regis,Ioas filium Achaz'iahu , & furata eft ei
de medio filiorum regisqui interficiebantur, &pofuit cumo nutri.
cem eius in cubiculo lectorum .Vnus atque idem locus fignifica
tur camera lectorum & domus Dei.erat enim pars habitatio.
'oom in domo Dci camera lectorum : & prius nominatur lo
cus particularis camera lectorum , deinde locus continens
cameram illam domus Elohim.abſconditque eum Iehoſabhash
filia regis Iehoram vxor leho'iadah facerdotu (quia ipfa erat foror
Achaz'iahw ) à facie Hathal'iahu non interfecit eum . Fuitque
cum eis in domo Deiabfconditus fex annis: & Hathalia regnabat
super sertams.
CAPVT XXIII:

Nnoautem ſeptimo confortatus eft. Hebraicè habe

tur.roboranit ſe Ieho'iadah : 6 affumpfit centuriones
(Hazar'iahs filium Ierocham & liſmahel filium le
A hochanan & Hazar’jahu filium Hobed @ Mahaſe'a
iam filium Hada'iahuo Elifaphat filium ich'ri)ſecum in fadere,
Hiſtoria hæc ſcripta eſt 4.reg.nr.multa tamen ibi tacenturq
hicexplicani. Qui circüierüt plehuda,em cögregamcrūt Lenitasde
omnibus
 SECVNDI PARALI.
omnibus civitatibus Iehuda principes familiaruin Ifrael:
nerunt in Ierufalaim.Et percußit totus cætus fædvis in domo Deich
rege.Nomen eſt Elohim.dixitque cis Iehoʻiadah ,eccefilime pages
regnabitficut locutus eft dorintus ſuper
filios Dauid.Hec eftresque
facietis:tertia pars veftrum qui veniunt ad fabbatum ſacerdotan
Lewitarum Gianicorum erit in portis.Hebraicè habetur.prola.
cerdotibus & Leuitis,pro janitoribus limink . Hæc limina in gaat
to regum appellantur porta curſorum : quemadmodum porn
ta fundamenti appellatur ibidem porta Sur.& ibi hæc espo
fita vide.Ettertia pars in domo regis , tertia patsin porta funda
menti: & totus populus in atriisdomus domini. Et noningredienta
domum domininiſi ſacerdotes& qui miniftrant de Leuitis, ipfi is
grediantur quiafanctificati funt :& totuspopulus obferuet custo
diam domini. Lcuita autemcircundent regeta habentesfinguli a .
mafwa, je ingrediens domum moriatur:fintq; cum rege ingredience
o egrediente.

rat Ieho'iadah pontifex : & tulerunt voufquifque viros fuas

beniéresſabbati cum exeuntibusfabbati,quia non dimitt lehaise
dah ſacerdos diuifiones. Deditque Ieho'iadah facerdos centurier
bus lanceas clypeospeltas que fuerunt regis Dauid. Species
fcuti eſt pelta.qua erant in domo Dei. Nomen eft Elohim . Cē.
ftituitque totum populum (ovanfquiſquehabebat arma in mana
ſua )à parte domus dexteravſque adpartem donasisfiniftram altari
o domui:iuxta regem per circumitum . Et eduxcrunt filium regi,
impofuerunt eidiadema teftimonium : dederintque in mare
eius tenendam legem . In hebræo non habentur hæ vltimæ les
prem di&tiones.eucõſtitucrüt eum regem :vöxerúntque cã lehe'
jadah & filij eius., luerte hoc , vt videas Zachariam filium
Ioiadz adiuuiffc patrem ad vngédum regem qui poftea oC
cidic ipſum Zachariam . & dixerunt,viwat rex.
Audiuit autem Hathalsa vocem populi currentis landasta
regem :ingreßáque eſt ad populum in domum Dei.Viditque ecce
sex ftabat fuper columnam fuam .hoc eft fuper ſuggeſtu fultum
columnis factum pro loco regis in templo.in introitu . Hinc
habetur quod ſuggeſtum illud erat in introitu atrü magni:
hoceft declinans verſus introitum.e principes tube iuxts
regem ,o torus populus terra gaudensclangens rubis , canie
rescum inſtrumentis cantus,oſcientes laudare: Gſcidie Hathal
ihn veſtimenta fua,eiaitconiuratiaconiuratio . Ét verum dixit
aduerfus
 CAPVT xxut . 109
aduerfus fe. Egreffus eſt autem Ieho'tadah pontifex ad contrario .
neseoprefeftos exercitus.Ex loco pontificis egreſſus fignifica .
tur ad locum vbi crant centuriones. dixit eis : educite carri
extra fepta ,& interficiatur
foris gladio. Hebraicè habetur ve
biens poft eam occideturgladio. Manifeftè mandat occidi liquis
fauiller ei vt oullus ſequeretur eam. dixerat enim ( acerdos, Ng
interficiatis eam in domo domini.Et impoſuerunt ceruicibus eiu's me
nus Hebraicè nihil dicitur de ceruicibus :ſed ſolūmodo quod
impofuerút ei manus.venita; ad introitum porta cquorum domus
regis: interfecerunt eam ibie
Pepigit autem leho’jadah fædus inter fe,& inter totü populuin,
inter tegem :vteffet in populi domini. Ingreſſoa; sunt totus popu .
lus domum Bahsl ,o diruerunt cam , o altaria ac imagines eius
tonfregerüt :et Marthan ſacerdotem Bahalocciderunt coră altaribus
Cõlituitq; Ieho'iadah prepoſitos domus domini in manu ſacerdoti
Lcuicarum quos diſtribuir Dawid Super domùm domini ad offeren
dum holocaufla domino ,ficutfcriptum eft in lege Mofis, in latitid
cantu :iuxta difpofitionem Dauid . Nili tempore quo regoauit
Hathalia omiffa fuiffent huiufmodi holocauſta,nequaquam
narraretur quod pontifex gubernator regni ordinauit mini
ftros templi ad offerenduin holocauſta ſecundum legem
adhibitis folennitatibus ordinatis à Dauide. Reliqua expo
fita vide in quarto Regum . Conſtituir quoque ianitores ad portas
domis domini,vt non ingrederetur immundus in qualibet re . As
jumpſicſ; centuriones & fortiſſimosviros dominantes in populo,
@totum populum terra : defcendere feceruntregem de domo dos
mini, & venerunitpermedium portæfuperioris in domum regis, o
federe fecerunt regem Super folium regui.Latatufque eft totus popu .
lusterra, & ciuitas quieuit: Hathal'iahu interfeita eft gladio,
Dixerat quòd interfecerunt eam , ſed non dixerat ſpeciem
imortis: & propterea explicat quòd gladio eſt interfe & a.
CAPVT XXUII.
Ilius septem annorum crat loas cum regnare cæpit,
Ø quadraginta annis regnauit in lermfalaim : ei no
men matris ciusZib'ia de Beerſebah . Fecitquc loan
rectum in oculis domini , omnibus diebus Teho'iadah
facerdotis. Accepit autem ei Ieho'iadah vxores dwas: genuit filios
G filias. Et poft hæc fuitin corde foas inſtaurarc domum domini.
Congregauitq;facerdotes et Leuitas, & dixit eis: egredimini ad ci.
witdtes i chuda,Hiſtoria hæc ſcripta eft 4.Reg.12. & colligire
Fff itore
 SECVNDI PARALI.
à toto Ifrael pecuniam ad farta te & ta templi Dei veftri. Hebraica
habetur.ad fortificandumdomum Elohe veftride anno in annum ,
vos accelerabitisrem . egebant enim ædificia templi repara
tione.porro Lenita egere negligétius. Scotétia rc &tè redditur,vt
dicitur.
criam in quarto regum,
rex Ichoʻsad ah principem , & dixit ei:quareno coegifti
Vocauitq;
Lewitas inferre de Ichuda & o de Ierufalaim pecuniam que cöftits
ta eft à Mofeferuo dominio à congregatione Iſrael:intétorium te
Atimonii? De pecunia foluéda in Dumeratione populi eft fer
mo.hæc enim ab vniuerſo lſracle foluebatur pro templo, &
decreta ſcribitur Exod. 30. in prima liquidem tabespaculi
cóftitutione à Moſe fo!uta primam legitur Exo. ca.38 . He
thaliahu enim impia @ filii eius deftruxcrunt domü Dei Nomen
eft Elohim.O exomnibusſanctificationibusdomus domini crna
uerunt phanum Behalim , Pracepítq;rex ,o feccruntarcam . Hes
braicè habetur. shecam vnam.ve in libro regú ſcribitur perfo
ratam ſuperius.poſuerintque eam in porta domus domini forinſ
cus.Et pradicatum eſt in Ichudag in Ieruſalaim ve deferrent do .
mino precium . Hebraicè habetur.eleuationem . Dimidius Giclas
qui à quolibet ſoluebatur, appellatur eleuatio quia erat tan
quam res offerendo eleuata Deo . quam conftituir Moſesferus
Dei.Nomen eft Elohim.fuper totum Ifrael in deferto .
Latariſ; ſunt omnes principes O totus popului attulerunt o
proiecerüt in arcam ita vt implerctur.Hebraicè habetur.vfque ad
finiendum.oblatam pecuniam : ita quòd nihil oblatæ pecunir
remanebat extra thecam. Crinque tempus effet vt deferret arcam
coram rege.Hebraicè habetur. ad ordinationem regis.hoc eft ad
locum ordinatuin à rege, vbi erat aperienda checa, in madu
Lewitarum , videbant enim multam pecunia.Hæc verba præ ſe fe
runt quod de termino oblati argêtifuit ſermo. poftquam e
nim fuperintendentes poſuerant publicè totam pecunia obe
latam in theca per foramen ſupernum ,cum viderent pecunia
pofitam effe multam ,dicebant tempus effe vt theca portare
tur ad locum decretum à rege & aperiretur & c.ingrediebala
fcriba regis es prepoſitsus facerdotis primi, effundebantque pecu.
niam qua erat in arca, & reportabant arcam ad locum ſuum : fire
faciebant per fingulos dies, & congregata eft infinita pecunia. He
braicè habetur.pecunia in multitudine ſed ioterpres pofuit in .
finita.Quam dederunt rex O Ieho'iadahiis qui pracrane operibus
domus domini: illi conducebant ca foreslapidum &artifices ope
 CAPIT XXIII ,. 410
um ſingulorum .Hebraicè habetur.cafores artifices.nec aliud
fcribitur.ad inftaurandum domum domini: & etiam fabros ferries
eris,vt quodcaderecæperatfulciretur. Hebraicè habetur. ad fora
tificandum domum lehouah. Quod verò ſubiungitur de inftau
ratione & cicatrice domus quanuis hebraica verba aliter coa
nent, eofus tamen in idem redit : acc materia exigit tá exaa
Etam diſcuffionem.Egeruntq; ii qui operabätur induſtrie, o ob
duéta eſt parietum cicatrix per manus eorum : ac ſuſcitaneruntdo.
mum domini in ftatum priftinum , o firmiter cam ſtare fecerunt:
Cúnque compleffent, detulerunt coram rege @ Icho'jadah resia
duum pecunia, & fecerunt ex ea vafa templi in minifterium ad ho
locauſta. Hebraicè habetur. vaſa domus Ichouah, vaſa minis
Sterii o mortaria & craferas o vaſa auri Qargenti. ſed parui
refert. offercbant holocausta in domo domini ingiter omnibus
diebus Ieho'iadab ,
Enuit autem Ieho'iadah ,plenus dierum . Hebraicè habetur:

tur vixiſſe centum & triginta annis. filius centum & triginta
annorum eratquando mortuus est. Sepelierúntque eum in ciuitate
Dauid cü regibus:quia fecit bonum cum Ifrael o cum domo eius:
Deficit vna particula : legendum eft. & cum Elohim & domò
eius. commemoratur enim feciſſe bonum cum cum populo,
tum cum Deo ,tum cum templo . liberauit enim populum à
tyrannide Hathaliæ ,deftruxit Bahal, & fædus cum Deo re
Staurauit,domumg; Dei ad diuinum cultum reduxit. .
Poſtquam autem mortuus eft Ieho'sadah ,venerunt principesſé.
huda o adoraucrunt regem . Non quod prius non adoraſfene
cum , ſed quia prius adorabant eum non ſolum , ſed cum lo
iada pontifice tanquam patrc regis , mortuo autem loiada
adorauerupt regem ſolum : hoc eſtfine relatione ad pontifi
cem ,ipfius regis duntaxat venerabantur authoritatem: quod
non audebant facere viucnte loiada. Erat enim rex viuente
Ioiada agens tanquam ſub curatore: & illo mortuo venerari
coeperunt regem tanquam liberum à tutore.qui dclinitus ob
fequiis eorum atquieuit cis. Iuxta Hebræú habecur. tunc audiüic
rex eis. hoc eſt tunc mortuo loiada , & oblaca à principibus .
agnitione authoritatis regiæ ſolius, audiendo acquieuit eis:
vi videlicet lola regis authoritas agnoſceretur, & non de
penderet in regimine à pontifice. nisi enim ad hoc retendir
ſet principā iacuruatio noua; nequaquam ſcriberetur quod
Ff ij res
 SECVNDI PARALI.
tex audiuit eis . Ethinc ſubſecutum eſt quod fubiungitur: vie
delicet quòd dereliquerunt templum Dei . poftergata enim
authoritate pontificis , rex quafi liber à curatore pontifice,
monſtrando ſe iam liberum dominum declinauit à templo,
& inftituit lucos & ſculptilia . Es dereliquerunt domum domini
Dei patrum ſuorum ,feruierúntquelucis & fculptilibus: & falta i
ira ſuper Iehudam Ierufalaim propter peccatum corun heco
Milita; ou prophetas ve reducerent cos ad dominum :proteflatig funt
cis, & non auſcult iwerunt.
Spiritus itaqueDei . Nomen ef Elohim , induit Recharian
filium Ieho'iadah facerdotis.Verè ſpiritus fummi iudicis vefti
uit Zachariam : quoniá exterius apparuit in a & ioneeius pu
blica . Oſtetit in conſpectu populi, & dixit eis: hac dicit dominus
Dews.Hebraicè habetur.Sic dixit Elohim . Sæpe diximus inter
pretem aduerbium mutare in pronomeo.quare vos tranfgredi
mini precepta domini , & non proderit, quia dereliquiſtis dominum ,
dereliquit vos . Qui congregati aduerfus cum ,miferunt lapides. He.
braicè habetur. Et coniurarunt aduerſus cum ,o lapidswerêt com
Lapidibus iuxta preceptum regis. Deliberata ac matura fuit hæc
lapidatio ,vtpote procedens & à coniuratione, & ab imperio
regis. in atrio domus domini. In euangelio declaratur atrium
hoc fuiffe inter altare holocauftorum & templum . Erat enim
ibidem atrium viginti cubitorum :vtſuperius fcripta teſtan .
tur. Hic eſt Zachariasqui vocatur filiusBarachiæ. Et non efl
sccordatus boas rex mifericordia. Hebraicè habetur. grátie
quam fecit Iehoʻiadah pater eius cum ipfo , & interfecit filium eius .
Exaggeratur peccatum ex ingratitudine ad patrem Zacha
riæ, qui fecerat eum regem . & cum moreretur,dixit:videas do
minus oroquirat.Hebraicè habetur. videbit Iehovah, rcquia
ret. Prophetauit vltionem diuinam ,quæ ſubiungitur ſubſecu
ta reuoluto anno.
Cúmque euolutus eſſetansus , afecndit contra cum exercitus Sg.
rie, o venerunt in Ichudam, &in Ieruſalaim , o intcrfecerunt co
mnes principes populi : c omnia ſpolia corum miferunt rogi Dams.
fium.Etcum modicusveniffet cxercitus Syrorum , dominus tradidie
in manum eorum infinitam multitudinem . Hebraicè baberor.
exercitum in multitudine valde, quia dereliqucrit dominum Deum
patrum ſuorun.ad manifeftandum quod vltio erat diuioa.in
populum quidem , eo quod dereliquerút diuinum cultum :ia
cgem verò, & propter hoc,& propter fanguinem Zachariç.
 CAPyT XXV. 411
in Ioas quoque ignominiofa exercuere iudicia . Superfluit ignomi
nioſa:vecícribitur qualia fueriot hæc iudicia. Et abeuntes di
mifcrunt cum in languoribus magnis. Hebraicè habetur. Et cum
abirent ab eo,quia dimiſerunt cum in malis multis. Er force mala
perſonç illata à Syris ſignificantur.ſurrexeruntautem .Hebrai
cè habetur.coniurauerunt cötra cum ſeruieius. Et fimiliter quod
fubditur.in vltionem ſanguinis Zacharia file loiade Hebraicè
habetur.propter ſanguines filiorü lcho'iadah ſacerdotis.Per quod
infinuatur quòd multi filij loiadæ pontificis occifi fuerint å
rege. Owocciderunt eum in le&to ſuo & mortuuseft :fepelierúntque
cum in ciuitate Dauid, ſed non in fepulchris regum . Inſidiari verò
funt ci . Hebraicè habetur.Et ifti coniurantes aduerſus cum.decla
santur enim nomina eorum qui occiderunt regem.Zabad fi
lius Simhath Hammonithidis, on lehozabad filiusSimrith Moabi
thidis.Porrò filii eius ac ſumma pecunia qua adunata fucrat ſub co.
Hebraice habetur. multitudo onerisſuper cum .Nec explica
tur quale fuerit onus : nec malè antiquus interpres expofuit
onus pecuniariu.c inftauratio domus Dei. Hebraicè habetur.
Et fundamentum domus Elohim . Per quod infinuatur quòd no
ſolum in parietibus,fed etiam in fundamétis domus Dei sex
inftaurauerat. fcripta ſunt diligentius in libro Rerum . Hebraice
habetur.ecce fcripta ſunt ſuper declarationem libri Regum . Quis
ſit autem liber iſte declarationis,oeſcio.regnauit Amaz'ja.
hufilius eius pro co .
CAPVT XXV.
illius vigintiquinque annorum crat Amaz’iahu cum
"egnare cæpit, o vigintinouem annis regnauit in Ierue
Calaim :@ nomēmatris eius Iehohaddan de Icrufalaims.
Feciiſ; reclum in oculis domini: viruntamen non in cor .
de perfecto. Euétus eninimanifeftauit imperfe & um cor cius .
vaide enim facilè declinauit : vt teftantur ſubiun& ta . Cúmque
roboratum effet regnum fuper eum.oeciditferuos fuos qui percufferat
regem patrem eius. Filios autem corum non interfecit, quia ficut fcri
ptum eſt in lege in libro Moſos, precepit dominus, dicendo: nonmo
rienturpatrespro filiis,& filii non morientur pro patribus,ſed vans
quiſque in peccato ſuo morietur. Profitebatur tunc Amazias rex
iuftitia legis : & propterea iudicialiter puniuit eos qui occi
derant patrein : vtpote non habentes publicam poteftatem ,
nec diuinum mandatum . quamuis enim pater propter ſan
guiné zachariæ meruerit occidi , adipſos tamen non ſpecta.
Fff iij bat
 SECVNDI PARALI.
bat huiuſmodi punitio . Hæc autem & ſubiun &ta de Amazia
fcripta ſunt. 4.reg.14 . & propterea vide ibi reliqua.
Ongregauitý; Amaz’ishu Ichudam : & conftiruis cis per fe.
Cmim milias tribunosa centuriones in 10to Ichuda & Bin'iamis .
Et recenſuit eos à filio viginti annorum e supra ;inuenitq; eriginta
millia iuucnum . Hebraicè habetur. trecenis millia electoras
cgredientium ad exercitum ,tenentium hajtam clypeum.Et ce
duxit mercede de Iſrael censum milia potentium fortitudine,ces
fum talentis argenti.
Venit autem vir Dei ad cum.Nomé eft Elohim tam hic quàm
cum ſæpe inferius repetitur hic vir Dei . dixil : ô rex no re
piat tecum exercitus Ifrael, quia non eft dominus cum Iſrael oo .
mnibus filiisEph’raim . Quòd fiputas in robore excrcitus bella con .
fostere, fuperari te faciet dominus ab hoftibus. Hebraicè habetur,
Quòd fi cundo tu , facroborare ad bellum : facict impingite Elohirs
coram inimico. Ei cſt ſenſus quod fi cu iueris cum lſraelitis ad
bellum tanquam tu lis qui facias & qui roboreris ex multi .
tudine ad bellú ,faciet deus ſummus iudex te quali impinge
tem cadere coram inimico.Deiquippe eft adiuuare o infu
gam conuertcre. Heb . habetur.quia eft fortitudoin Elohim ad ad .
inuandum qu ad faciendum impingere. Manifefta ratio redditur
obſcquendi Deo . Dixitý; Amaziahw viro Dei, quid ergo fierde
centum talentis quæ dedi militibus Ifracl:et dixit vir Dei habet des
minus vnde tibi detplus quàm hoc.
Separauit itaque Amaz’iahn exercitum qui venerat ad eum de
Eph'raim vt reuerteretur in locum ſuum :iratiqueſunt valde cose
fra tchudam ,& reuerfiſunt in regionemſuam .Deficit.in ira furo
ris. Reuerfi quidem deſcribuntur , ſed in ira furoris ,quiin
ferius íubiungitur aduerſus terram Iudæ. Porro Amaz'iah
confidenter eduxit populum fuum , iuit in vallem Salis : & percuf
Jie de filiisSehir decem millia.Er decem millia viuorum ceperunt fi
liitehude, o adduxeruntad verticem perra :præcipirawerántq; cos
de vertice petre , & omnes hi crepuerunt. At ille exercitus quem re.
miferat Amaz’iahu ne irct ſecum ad bellum , diffufus eft in ciuitati
bus Ichuda à Someron vſque ad Beth'choron: percußita; ex cis iris
millia , diripuit predam magnam .
Poftquam autem venit Amaz’jahu à cedendo e domeos, atralie
deos filiorum Sehiro ftatuit illos fibiin deos: adorabátquecos,
illis thurificabat. Quamobrem iratus eft furor domini contra do
maz'iahu: mifit ad cü propheta qui diceret ei,cur adorafti Deos
qui
 CAPVT XXV. 412
qui non liberamerunt populum ſuum de manu tua ? Cúmque hæc ille
loqueretur,reſpondit ei:an conſiliarius regisfactuses:cesja ne inter
ficiam te:O ceffawit propheta ou dixit , fcio quod cogitauerit Deus
perdere te. Nomen eſt Elohim.quia fecifti hocnon acquicui
ſei conſilio meo.vt ſaltem peniteret te facti.
Tinito conſilio Amaz’iahu rex Ichuda miſit ad loas filium

nos facie.Hiſtoria hæc quatti Reg.14.ſcripta eft & expofita.

Remifica; loas rex Ifracl ad Amaz'iahu regem Tihudæ dicendo :
Carduus qui eft in Lebanon miſit ad cedrum qua cf in Lebanon di
cendo:dafiliam tuamfilio meo in vxorem ,o tráfiuit beftia agriqua
est in Lebanon Gröculcauit carduum.Dixišti,ecce percußi Edom ,
O idcirco erigitur cor tuum in ſuperbiam . Hebraicè habetur, in
aggrauarc, hoc eſt non leuiter,fed firmiter inſtar rei grauis c
leuatum cor habes.igitur ſede in domo tua , curprouocas in ma
lum vt cadas tu es Iehuda tecum ? Et noluit audire Amar'iahu :
quia à Dco erat vt traderct cos in manum hostium ,quia quaſierant
deos Edum . Nomen eſt Elohim : & ab Elohim fuiſſe dicitur,
vt impleretur verbum prophetæ prærecitatuin .
Aſcendit igitur Ioas rex Iſrael : & viderunt fe facic ipfc @ A.
maziaburet Iehuda in Bethſemes que eſt in Ichuda . Corraitque
Ich uda coram Ifrael : & fugitvnuſquiſque in lentoria fua.Es A
maz'iahuregem Ichudæ filium laas fily Leho'acham , cepitToas rex
Iſrael in Bethſemes:adduxitque cü in Ierufalaim , grupie murum
Ierufalaim à porta Eph'raim vfque ad portam anguli quadringe
tio cubitis . Tulitque omne aurum & argentum & omnia vaſa in
věta in domo Dei apud Hobcd'cdom.hoc eft filios Hobed’edom
1
cuſtodis theſauri. & cft hic quoque nomen Elohim . & the.
fauros domus regis filios obfidum . Hebraicè habetur . o filios
fideiufforum . quemadmodum etiá habetur in quarto Regum .
greuerſus eſt in Someron.
Vixit autem Amaz’iahu filius coas rex Iehude postquam mor .
tuus eff roas filiusIeho'acham rex Ifrael,quindecim annis. Rcliqua
autem verborum Amaz’iahu priorum o poderiorum : nonnc ipfa
fcripta funtin libro Regum lehudd o Iſrael ? Qui poftquam rc
ceßit à domino,tetenderuntei inſidias in Ierufalaim.Hebraicè cla
rius habetur, Et à tempore quo receßit Amaz'iahu à post schouah
i coniurawerune contra eum coniurationem in Ierufalaimo fugit
ad Lachis. Iniciú cóiurationis deſcribitur ex merito receſſus à
Dco :quáuis cõiuratio nó fuerit tuncmanifeftata ,ſed pofta
F # iiij fuccubuit
 SECVNDI PARALI.
fuccubuit in prælio aduerſus regé Iſrael.miferúntque poft eä ia
Lachu, interfecerunt cum ibi. A portaueruntque cum fuper cquos:
ſepelierunt eü cū patribus ſuisin civitate Dawid. Hebraicè ha
betur.in ciuitatelehude .Vtpatet.4.reg.14 . ſepulcus eft in ci.
uicare Dauid : ſed author libri priuauit nomine Dauidis pro
pter ipfius Amazix demerita , tanquam non meruerit Daui
dis ciuitatem , ſed ſuda. Reliqua vide expofita in libro Re
gum .
CAPyT XXVI .
V lit autem totus populus Iehuda Huzvi'sahu ( qui crat
filiusfedecim annorum Ouregem conftituit cum propa
tre eiusAmaz’iahu.Ipfe edificauit Eloth , restrisit
eam Ichuda: poftquam dormiuit rex cum patribus fait.
piliusſedecim annorü erat Huzzi’tahu cüregnare cæpit, quin .
quagintaduobus annis rcgnauit in Ieruſalaim : nomen mairis eithe
Iechol’ia de Ictuſalaim .Fecirque rectum in oculis domini: iuxtac
mnia quæ fecerat Amaz’jahu pater eim . in principio antequam
adoraret deos Edom.Et exquiſiuit Deum .Nomen eſt Elohim .
in diebus Zechariahu intelligentisOvidentis Deum . lusta He
bræum habetur.intelligentis in videre Elohim . & cft genitiui cam
fus Elohim. Laudaturiſte Zacharias filius Zachariæ occifi
inter templum & altare quod fuerit intelligens viſiones Elo
him. Recole Danielis di&tum quòd intelligentia opus eft in
viſione : & perpendes quòd ifte Zacharias pollebat dono in
telligentiæ in viſionibus:vtpote intelligendo quid fignifica
rent vifiones habitæ in ſomnis, & diſcernendoillas quæ erát
à Deo vel ſomoiis vanis.cunque requireretdominum ,direxit cus
in omnibus.Hebraicè habetur.fecit profperari cum Elohim. Sen
entia eft clara.vnde & effe &tus proſperitatis ſubiungitur:
Egyeſúſque eſt pugnauit conira Pelifthem . Grupie murnia
Ghath murum labne e murum Aſdod: ædificauitque ciuitates
in Aſdod o in Felifthim.Es adimit eü dcus.Nomen eſt Elohim .
contra Pelifthim & contra Harabes habitantes in Gurbahal iza
fra Hammonitas. Hebraicè habetur. & Mehunim .noménque
fonat loci.Dederúntque Hammonita munus Huzzi'iahu. De mu
nere çributi eft ſermo. diuulgatum eſt nomen eius vfque ad in
frostü Aegypti,propter crebras victorias Hebraicè habetur. quis
fecie roborarc vſque in excelſum.hoc eſt quia fecit ea quæ forti
tudinis erát vſque ad ſummuin . Aedificauiiquc Hexxi'iabu tur.
res in Ierufalaim ſuper portam angelio superportam valli ofw
por
 CAPVT XXVI . 413
per angulum : & roborauit cas.Extruxitque turres in folitudine.pro
cutela gregum.cfodie ciſternasmultas, quia armenium multum
erat ei in campeſtribus in planicie : agricola Qvinitores in
montibus Q in Charmel,quia diligebat terram .
Habuit autem Huzzi'ahu sobur facientium belli ingredientium
in exercitum per turmas in numero deſcriptionis ( ua in manu Ichiel
ſcribe on Mahaſe'iahuprafefli: sub Chanan’iahu de principibus
regis. Omnis numerus capitum familiarum potētium fortitudine duo
millia & fexcenti. Et ſub eis robur exercitus trecentorü milliū & fo
prem millium & quingentorum qui erant apti ad bella:& pro rege
contra aduerſarios dimicabant.Defectiua eft litera : ná Hebraicè
habetur. factorum belli in virtute fortitudinis : ad adiuuandum re
gem contra inimicum . laudantur enim militares viri . Prapara
uitque cis Huzzi'sahu toti exercitui clypeos @ haftas @ gaicas,e
loricas, & arcus: & lapides fundarum . Fecitque in Ieruſalaim di
uerſigeneris machinas,vt eſſent in turribus & in angulis ad sacion
dum fagittas O faxagrandia. Machinas ad iaciendum lapides
magnos artificioſè factas deſcribit. egreßúmque eft nomen eius
procul,eo quòd auxiliaretur ei dominus & corroboraffer illum . De
ficiunt hic quædam : nam Hebraicè habetur.quia fecir admiras
ri dum adiutus eft vfquequo inualuit. Admirandum ſe cxhibuit
quandiu adiutus eft à Deo ad præualendum : & propterea
pomen eius diuulgatum eſt procul .
T cum roboratus eſſet,eicuatum eſt cor eius vfque ad interitum
ET eius, & neglexit dominum Deum (uum . Hebraicè habetur.
o mentitus eft in Iehouah Eloha ſuum.non verbo ,fed facto.pec
care enim meatiri appellant,pro quanto contrarium eft ve
ritati diuioæ legis voluntariè factum . ingreßiufque eft in iem
plum domini ad thurificandum fuper altare thymiamaris . Non fat
erat ei dignitas regia ,fed vſurpare voluit dignitatem facerdo
talem in actione praclara : videlicet ſuperaltare thymiama.
tis ,quod erat internum altare.Ingreßuſque eftpoftcum Hazar'
jahu ſacerdos: & cum eo ſacerdotes dominioctogintafilij fortitudi
nis. Reſtirerúntque Hozzi'ialu regi dixerunt ei,non eft tui officij
Huzzi'iahu thurificare domibo quia facerdotum filiorum Aharon
( anctificatorum eft thurificare :egredere de ſanctuario erat enim al
tare thymiamatis in extrema parte templiante ſan & tum fan
Etoruni.ne contempferis.Hebraicè habetur.quia mentitus es.hoc
eſt quia peccaſti in hac attentatione . Priinum reddiderant
sationen ex conſecratione filiorum Aharon : deinde addunt
rationem
 SECVNDI PARALI.
rationem peccati. & tertio ignominiæ apud Deum , fubiun
geodo. non tibi in honorem à Iehouah Elohim . Etin hoc dire
& tè percutiunt intentionem regis qui ad hooorem pontifi
cium aſpirabat. Irøruiſque eft Huzzi'iahu: " tenensin manu tbs
ribulumve adoleret incenſum , minabatur ſacerdotibus. Hebraicè
habetur. « in manu eius thuribulum ad thurificandum : & in its
ſci eius cum ſacerdotibus, & lepra orta eft infronte eius coramſacer.
dotibus in domo domini defuper altare chymiamatis. Mirabilis ac
ſubita vlcio diuina deſcribitur . Respexitque cum Hazar'iahs
pontifex ® omnesfacerdotes, a viderunt lepram in fronte eius , a
feſtinato expulerunt cum.Hebraicè habetur. & fecerunt feſtinare
cum illinc. Non explicatur expulfio :ſed vifa lepra ſacerdotes
segem leproſum ad feftinè egrediendum monuerupt.ſed on
ipfe perterritus accelerauit egredo,co quòd fenfiffetilico plagam doo
mini. Parui refert quòd Hebraicè habetur . Geriam ipſe fuis
impulſus ad exeundum ,quia percußit eum Tehowah . Ita quòd non
folum à ſacerdotibus,ied etiam à feipfo fentiente plaga Dei
impulſus eſt ad egrediendum è templo.
Fuitque Huxxi'iahurex leprofus vfquead diem moriss (ue ,
habitauit in domoſeparata plenus lepra. Hebraicè babetur.lee
profus.nihilque dicitur de plenitudine . quia ercifus fuerat de
domo domini:porro lotham filius eius eratfuper domum regisiudi
cans populum terra. Reliquum autem verborum Huxti'iahu priori
o posteriorum ,fcripfit Iefah’iahu filius Amox propheta.fednon
in libro Elaix quem habemus,vtpatet legenti. Dormiuisque
Huzti'iahu cum patribus ſuis,o ſepelierunteum cum eis in agro co
pulchri regum ,co quòd effet leproſus.Sepelierunt eum oop in ip
fis ſepulchris regum ,ſed in illoagro,propterlepram :vt iepa
ratus ia vita,ſeparatusetiam effet mortuus. Reliqua erpoli.
ta vide 4.Regum cap.15 . & regnauit lotham filius eius pre to.

CAPVT XXVII .

I lius vigintiquinque annorum erat Iotham cã regnare

cæpit, & fedecim annis regnauit in Jeruſalaim :090 .
men matris eius Ierufa filia Zadoc, Fecitquereétum in
E !Joculis domini iuxta omnia que fecerat Huzzi'ahw pa .
ter ein veruntamen noneftingreſſus templum domini.proculdubio
ad fungendum officio ſacerdotis. adhuc populus delinque.
bar. Hebraicè habetur.etiam populus facientesdeftruere.Lau
datur
 CAPVT XXVIII.
414
datur rex quod imitatus eſt patrem in omnibus re&is ope
tibus coram Deo & non in præſumptione facerdotij.Có re
&itudine camen eius erát multi in populo facientes deſtrue .
re: hoc eſt vacantes idolatriæ : ac per hoc quantum in ſc erat
cooperantes ad deftru & ionem populi & diuini cultus.
Ipſe edificauit poriam domus domini exceljam : & in muro Hon
phel edificauitmultum . Ciwisatéfque edificauit in monte lehuda:
in ſalıibusadificauit caſtella.Hebraicè habetur. palatia. pro
recreatione & venationis tempore.e turres. Ipſéquepugna
uit cum regefiliorum Hämon, vicit eum: & dederunt eifili Hä.
mon in anno illo centum talenta argenti e decem millia chororum
tritici hordei decem millia,hæcreddiderunt ei fili Hammon an
no fecundo & tertio . Roboratuſque eft Iotham : quia direxit vias
fuas coram domino Deo (wo.
Reſiduum autem verborum Iotham & omnia bella eius o ope
ra .Hebraicè habetur . & viæ eius.ſed in idem redit.ecce ipfa
Scripta funt in libro Regum Ifracl & Tehuda . Filius vigintiquine
que annorum crat cism regnarecæpit : O ſedecim annis regnauit in
Ieruſalaim.Dormiuita; lotham cum patribus ſuis,& ſepelicrüteum
in ciuitate Dauid : & regnauit Achaz filius eius pro co . Rcliqua
vide quarti Regum is .

CAPVT XXVIII.
Ilius viginti annorum erai Achaz cum regnare cæpit, et
F ſedecim annis regnauit in Icrwfalaim : & non fecit rectum
in oculis dominificut Dauidpater cius . Ambulauitý; in
viis regum Ifrael: & etiam fatwas fudit Behalim . Ipfeque thurifi.
cauit in valle Ben 'hinnom :& luftrauir. Iuxta Hebræum habe
tur.e combußit filios fuosin igne. Manifeftè fignificatur com
buſtio filiorum ſecundum morem gentilitatis . Et quoniam
pluraliter dicitur filios ſuos,non vnicum tantum combuſsil
fe filium narratur,no auſim tamen propterea affirmare quod
fuerit cõbuſtio occidens filios,ſed conſecrans eos: tum quia
filij multi explicantur combuſti,tum quia modificatur com
buſtio ſubiungendo .ficut abominationesgentiü quas expulit le
howah à facie filiori Ifrael.lta q nó dicitur abſolute y cobur.
ſit hlios luosin igne,ſed modificatur ficut idolatriæ ritus ha
bebat.alienum autem à ratione videtur vt multos filios pro
prios vnus pater combureret occidendo,fed nõ quòd aliquá
tulam vſt :onem quodam per ignem trálitu inferret: vt idem
fignifice
 SECVNDI PARALI.
fignificetur hic quod alibi nominatur fecit tranfire per igné.
Sacrificabatquoque Orthurificabat in excelſis o ſuper colles:
fub omni arborefrondoſa.
Tradiditq; cum dominus Deus eius in manü regis Syria quiper
cwßit eum a cepit deregno eius predam magnam adduxit in
Damafcum . Quarti Reg. 16.res geftæ tempore Achaz ſcripte
funt,vbi rex iſte Syriæ nominatur Rezin . ctiam in marum
regis Iſrael traditus eft, opercußit cum plaga magna. Phacec bli '
Romcliæ.Ifti enim duo reges conuencraot aduerſus Achaz
regem Iudæ tempore Erziæ prophetæ ,promittentis diuinam
opem regi Achaz quam ille renuit :vtfcribitur Eſa.7 . vnde
& diuino iudicio paſſus eſt tot & tanta ab iſtis duobus regi
bus , multo tamen peiora à rege Iſrael: quia regem Syria o
portuit reuerti ad defendendum regnum ſuum à rege Affy
riorum inuocato ab Achaz.Occiditq; Pecach filius Remal'sahu
in lehuda conium & viginti millia in die vno omnes filios fortiss
dinis :co quòd reliquiffent dominum Deum palrum ſuorum.Occidis
quoque Zich'ri potes Eph’raim Maha'ſejahu filium regis. Achaz
Hazricham ducem domus, o Elcanam ſecundam à roge. Nar
rantar tres excellétes perſonæ regis Achaz occiſe . Ceperülaz
filij Ifrael defratribusfuis ducenta millia mulierum filiorum cfi
liarum , e infinitam predam . Sæpe interpres vtitur infinitate
pro multitudine.pertuleruntq; eam in Someron,
Ea tempeſtate crat ibi propheta domini Obed nomine. mortuo
fiquidem Elifæo florebat propheta iſte in regno Samaria , pe
pter quod dicitur hebraicè. Et fuit ibi propheta domino, Hoded
nomē cius. Nec ponitur aliqua limitatio temporis: occ dicitur
g aliunde venerit.@egreffuseft obuiam exercitui venienti in so
meron, e dixit eis:ecce iratus dominus Deus patrum veftrorü com
tra Ichudam tradidie cos inmanusveſtras, occidiſtes cos atroci
ter , ita vt vſque ad calum pertingeret veſtra crudelitas . Hebraice
habetur. occidiſtis eos in ira,vfque ad cælos peruenit. ſed inter
pres vocabulis exaggerauit. Clades enim tanta dicitur avio
que ad ccelos peruenerit: vtpote centum & viginti millium
vno die.Ei nunc filiosIehuda a lcruſalaim vultis vobis (ubicere
in ſeruos Q ancill.is:quod nequaquam faltoopus eft: peccaftis enirs
Super hoc domino Deo veſtro.Iuxta hebrrum habetur.nonne tano
eum vos vobifüidclictorum ad Ichouah Elohe veſirum ? ſubaudi
habetis . Et eft fenfus quod fufficere debent vobis iniquitates
quas commififtis vos inter vos aduerſus ſummum Deum , &
DOA
 CAPVT XXVII .
non debetis addere hanc iniquitatem inter vos & fratresve
ſtros filios Iudæ.Nunc igicur andire me,& reducise captiuos quos
adduxiſtis de fratribus veliris:quis magnm furordomini imminet
vobis. Hebraicè habetur.quia ira furosia lehouah ſuperyos . hos
eſt vindi &tam divinam inſtar furoris ſuper vos meremini.
Surrexeruntq; viri de capitibus filiorü Eph'raim ( Hazar iahu filius
lehocanan , Berech'ia hufilius Mefillemob lechizei'iahu filius
Salune @ Hamaſa filius Challai ) contrà venientes de exercitu,
Et dixerunt eis: nos introduceris huc caprinos ne peccemus domino,
vos vultis adijcere fuper peccata noftra & vetera cumulare deliéta .
Hebraicè habetur.oſwper deliétum noftrum .Agnofcunt prin
cipes & peccata quibus a recta ratione declinauerant,& inis
quitatem idolatriæ propriæ.grande quippe peccatum eft , ira
fisroris domini imminet. Hebraicè habetur.quia multumdelictum
nobis, ira furoris fuper Ifrael.Agnoſcunt iuxta prophetæ ver
bum propriam iniquitatem non folum ſufficere ſed eſſe mul
tam & mereri iram acque furorem diuinum ſuper populum
Ifrael. Dimifiruntq; viri bellatores predã vniuerſa quaceperät
Hebraicè habetur.captiuitatem prædam.veftes & huiuimo
di.coram principibus & tota congregatione . Surrexeruntq; viri qui
nominati ſunt per nomina , apprehenderuns capriuos omnes
nulos corum veftiuerunt defpoliis, & calciauerunt eos, comedere
ad bibere fecerunteos , eu vnxerunt eos,& omnem infirmum corum
duxcrunr in aſinis, c adduxerunt eos in Iericho ciuitatem palmari
ad fratreseorum , & reuerſiſunt in Someron.
Empore illo miſie rex Achaz ad regem Affur vt auxiliaretur
, .
cladem ,led tempus quo iſti duo reges conuenerüt aduerſus
Achaz.authorenim prius refere quæ paſſus eſt Achaz, & de
inde narrat in uocarioné regis Affyriorú , quia aduét ” regis
Affyriorü nó fuenit hæc mala regni Iudæ . Et adhuc Edonai
venerunt: & percufferüt multos ex Iehuda , & ceperunt predam ma
gnä. Pelifthim quoq; diffuſo ( unt per ciuitates campeſtres ad mc.
ridiem Ichuda :ceperuntq; Bethſemes @ A’ialon Gbedcroth ago
Socho @ fildas cius, Thimnäe filias eius,& Ghimxo o filias
eins e habitauerunt ibi. Nó foluiſti duo reges (Rezin & Pha
cee) percuſſeruntregnun ludæ ſed & Idumæi & Pelifthini
percufferunt,prædati ſunt ceperuntg; ciuitates , videntes re
gnum ludæ cam depreſſum . Humilinucrat enim dominus Iehu.
dum propter Achaz regem Ichuda.Hebraicè habetur . Ifrael. No
minatur
 SECVNDI PARA LI.
minatur Achaz rex Iſrael. forte titulum regis Iſrael retine.
bat: aut potius propter imitatione regú Iſrael recedendo pe
nirus à cultu ſummi dei , author nominauit ipſum rege Iſrael
tractádo illius punitioné.eo quod nudafſet eü auxilio come
ptui habuiffet dominü.Hebraicè habetur.quia fecit detegere ia le
huda , & præuaricädo præuaricatione in Iehovah. Ratio redditur
quare humiliauit Deus Iudam propter regem Achaz , quia
detexit Achaz regnú ludæ theſauris protegentibus illud có
fidendo in rege Affyriorú ,& præuaricatuseft præuaricatio.
ac maxima aduerſus fummú deum ,vt teſtantur lapraſcripta.
Adduxitque contra eum.luxta Hebræum habetur. Er venisju
per eum Thillegath’pilnec ferrex Aſſur.louocatio regis Affyrio
tum fuprafcripta ad adiuuádú ipſum Achaz, trahit intelle&u
lectoris ad intelligédú nó cótra Achaz veperit ſed veneris
innixus vocationieius.qui affiixit cum , nullo refiftenters
Stauit.Iuxta hebræum habetur.em fecitanguſtare cinē rebors
wie cum . Duo effectus ex aduentu regis Affyriorú narrantur:
alter g generauit anguſtias ipfi Achaz, alter q nó cótulitro
bur eide. Et águftia qdéia exatione pecuniarú intelligitur,
vecáta fuerit exa & io vt anguftaretur res Achaz ad inuenien
dam tantam pecuniam :non collatio autem roboris intelligi
tur in eo quod non fecit ei reftitui ciuitates ablatas ab eo ,ied
dimifit eum in ſua debilitate. Igitur Achazfpoliata domo demi
nia domo regum principum .Hebraicè habetur. Quia dixifit
Achaz domum Iehouah & domāregis & principum . Quáuis di
uidere pro diſſipare intelligi poſsit( quoniã in libro Regum
ſcribitur theſauros inuentos tá in domo Dei regis ,dediſſe
regi Affyriorum ) ve tamen non folum veritas ied proprietas
hebraiciſermooisſeruetur,parcitus dicitur domum dei & re.
gis & principum :non quod partem acceperit & partem dimi
Jerit (quoniam tam liber Regum quàm anguſtia hic ſcripta
fonat contrarium ) ſed diuifitonus foluendi regiAffyriorum
in domum Dei, domum regis & principes.ita quòd no aggra
uauit populum ,qui tam affli& us erat.& deduiregi Affyriorum
munera.Superfluit munera.clamen nihil ei profuit. Hebraice
habetur. non in adiwtorium ei. Anguſtatus & oppreffustanta
cxa& ione foluit quidem , ſed nonobtinuit auxilium pro fe
ſed oppreſsionem inimicorum : ita quod hoftes cius fuerunt
depreſsi,ſed ipſe non fuit adiucus , immò etiam ſub tributo
ſeruiens regi Affyriorum .
Infuper o
 CAPVT XXIX .
416
Infuper eo tempore anguftiafwe,adiunxit prauaricationem in
dominum ,ipſeper ſerex Achaz.Superfluit per ſe.hebræi tamen
ponderát hoc in loco pronomen ipſe,ad fignificandum quod
interpres expoſuit. Et immolauit diis Damafci percufforibus suis ,
dixit :düregum Syria auxiliantur eis, immolabo eis o auxilia .
buntur mihi; cum econtrario ipſi fuerintruina ei & toti Ifraeli. Di
reptis itaque Achazomnibus vafis domus Dei atque confraétis.He
braicè habetur.Bt congregauit Achax vafa domus Elohim & con
cidit vaſa domus Elohim . Duo manifeſtantur.alterum quod
etiam vaſa domus dei abſtulit : alterum quòd concidit illa ve
pecunia fieret ex eis. Et nomine valorum fignificantur more
hebraico vniuerſa ( puta menſa ,calendabrum , altare aurcum )
& non ſolum quæ nos vaia dicimus.& claufit sans asdomus do
mini. vt nec veſtigium diuiniculcus in templo remaneret.
fibi altaria in omnibusangulis in Ierufalaim. In omnibus quo
fecit
quc ciuitatibus Ichuda extruxit aras ad cremädū thus. Heb.ha.
bei.fecit excelſa ad ſuffiendő Elohim aliis. Nulla materia ſuffit
( hoceft cremāda īſtar thuris)decerminatur : poterat caro Gc
cremari vt ficbat in holocauſto . atque ad iracundiâ prouocauit
ominum deum patrum ſuorum .
Reliqua autem verborum eius priorum & pofteriorum omniu
viarum eius: ecceipſa fcripta funt in libro regum Iehuda & Iſrael.
Dormiuitque Achazcum patribus fuis, & fepelierunteum in ciuita
te in Ieruſalaim nequeenim receperunt eum . Hebraicè habetur .
quia non fecerunt venire ipſum in fepulchraregum Ifrael. Nullus
refutás recipere ícribitur,fed fine nomine multi iudicauerút
ipfum indignum ſepulchris regum Iſrael:& propterea non eſt
in ſepulchris regum iepult'.Nec te moueat nomen Iſrael:ná
ſepulchra regum in ciuitate Dauidis ,erant ſepulchra non ſo
lum regum iudæ ſed etiam regum Ifrael, Dauidis,Salomo
nis lofaphat.regnauitq; Chizci'ahw filius eius pro co .
CAPVT X XIX.
Hizci'iahu regnare cæpit filius vigintiquinque annori ,
vigintinouem annis regnauit in Ierufalaim : & noma
matris eius abi'ia filia Zechar’iahu. Fecitq; quod erat
placitum.Hebraicè habetur.Focitque rectumſecun
dum regulam diuinamin oculis domini,iuxta omnia quæ fecerat
Dauid pater eius.
inipfo anno & menfe primotegniſui.Tráfpofita eft literarná
hebraicè habetur.Ipfe in annoprimo regnifui in mëſeprimo.Vbi
1 clare
 SECVNDI PARALI.
claré appus primus refertur ad regnum eius:menfis autern
primus nó arctatur ad regnum , ſed abſolutè narratur & pro
pterea ambiguum eſt au lignificeturmenfis primus regni,aa
fignificetur menlis primus in ordine menfium anni. aperest
valu.us domus domini, inftaurauit eas . Adduxicas facerdotes e
Leuitas : & rõgregauir cosin plateam orientalem . Hæc eft quæ io
perius appellata eſt atrium magnum :erat coim ex parte one
iali ipſius templi.Et dixit ad eos,audite mc Leuite :nunc fanétuse
са mundarë domum domini despatrum veftrorum , anferi
te omnem immundiciam deſanctuario. Di&tio interpretata o .
mné immundiciam ,cft di & io fignificans menſtruatam ,ita q
Hebraicè habetur.c facite exiremenſtruatam e fanétuario .lo .
ftar enim menſtruatæ ( quæ non ſolum polluta erat fed pol .
luebat alia )deſcribitur immundicia templi, vt per hoc iotel.
ligamus g erat immcodicia idolatriæ, quæ non folum pollu
ta erat ſed & polluebac alios.Ita q nó eft fermo de inmud
dicia luci & huiuſmodi corporearum fordium , fed de in
mundicia facrilegarum rerum & idolatrię.vnde & pro ratio
ne ſubiungitnr peccatum patrum . Quia peccauetunt patres no
ftri,& feceruntmalum in oculis domini Dei noftri & dereliquerent
eum : auerterúntque faciesfuas à tabernaculo domini o prebes
rune dorſum . Ad literá Achaz quemadmodú reliqua ita & mo
dū orádi ordinauit contra legé Moſis : ve videlicet adoraret
populus verfusad orientem, & fic auerterent facies ſuas à ta
bernaculo diuino terga præbentes illi :nam coram taberna
culo adorantes,habebantfaciesad occidentem ſecundumle
gem Moſis. Clauſeruntó; oſtia porticus extinxerunt lucernas,
a incenſum non adoleucrunt: holocauftum non obtulerunt in faa
ftuario Dco lſrael.Hebraicè habetur.Eloha Iſraelis. more toli .
to . Fuitſ; ira dominifuper Lehuda fcrwfalaim : tradidit eos
in commotionem .Hebraicèhabetur.io iremitum . Etvtrunq; fuit
verum :quia & dati ſunt in prædam atque abdu & i in captiui
tatem , & fpoliati funt ita vt cremuerininudaci . In defolationé
a in ſibilum, ſicut vos cernitis oculu veſtris. Et ecce corrucräs patres
noftrigladio : & fili noftriofilie noſtre ovxores noftre caprise
duétæ ſuntpropter hoc. A unc cum corde meo eſtpercutcrefedes camm
domino Deo Iſrael: & aucrter à nobis iră furoris ſui.Filý mei nolie
te me negligere.Hebraicè habetur . Filijmeinunc non crrabitis,
relitudine diuinæ legis,quia vos elegir dominus, vtftetis coră co
ad miniftrandum ei, & vt colates cum dushurificetis ei.
Surrexerunt
 CAPVT XXIX. 414
Surrexerunt ergo Lcuite, Machath filiusHamaſai & Toelflisus
Hazar'iahu de filiis Cchathirarum de filiis Meragitarum ,Cisfi
lius Habdi,& Hazer’sshu filius Ichallet el: O de Gherſunicis lo.
ach filius Zimme,o Heden filius Ioach. Er de filiisElizaphā, Sim
ric Iehiel: de filiis Aſaph, echar'iahu,o Matthan'iahu. Et
de filiis Heman, Iechiel,o Simhi; et de filiis Ieduthun ,Semah’ia,
Huziel.Cögregaueruniq; fratres fuos fanétificati ſunt. fecu
dum legis ritum. & vencrunt iuxta mandarum regis in verbis do
mini,vemundarcnt domum dominio Sacerdotes quoque ingreſi ſune
templum domini vt fan tificarentillud . Clarius habetur hebrai.
cè. Et vencrunt ſacerdotes intra domum Iehouah ad mundandum :
Narrata obedientia Leuitarum ,narratur conſequenter obe
dientia ſacerdotum cum obſeruatione legis : videlicetquod
doli facerdotes intra domum domini ingreſſi ſuot, Lcuitis
non præſumentibus intrare iuxta legem Molis.extuleruntque
omnem immundiciam quam inuencrunt in templo domini,in atrium
domus domini, hoc eft in atrium inter altare holocauſtorum &
domum Dei. illuc cnim vſque educebane ſacerdotes qua
cunquc ſacrilega erant intus, & Leuitæ ex illo atrio ad tor
rentem Cedron educebant vt fubiungitur.tulerúntqne Lcuita
ad offerindum ad torrenton Cidron foras. Ceperunt autem primai
die menſis primi mundare. Narrata mundatione, narratur tem
pus diſtinguendo dies. Et ex hoc quòd primo dic menfis
primi inchoarunt mundare, facile intelligimus quòd fupe
rius nomine meolis primi ſignificatur primus menſis regni:
niſi quis dixerit quòd codem dic quo rex congregauitſa
cerdoies & Leuitas in atrio magno inceperútmudare:quod
à promptitudinefacerdotum & Leuitarum alienum nó effers
ſed ſanctificatio perſonarum quæ in litera præponitur obfta
re videtur : narrantur enim fan &tificati Leuitæ & ingreſſi ad
obſequédum regi . vnde tempus medium inter primú men
ſem lupraſcriptum & primum menſem hic ícriptum in Gnua
tur. Siquis tamen præpofterum ordinem familiarem hebrai
cæ phrali etiam hic íeruatum crediderit, non errat.Q in die
octauomenſis ingreffifunt porticum domini, o mundauerunt do:
mum domini diebusoito: @die ſextodecimo menſis primi comple
uerunt. O &to ergo dics conſumpſerunt muodando exterio . 1
res partes templi vſque ad atrium quod erat inter templum
& altare , alios autem octo dies expiando ipſam templi doa
mum. & ſcripta ſunt hæc vt intelligamus magoam multitu
Ggg dinero
 SECVNDI PARALI
dinem idolatriæ fuiſſe intra domum Dei ab Achaz collo
catam.
Ingreßique funt ad Ezechiam . Parui refert quòd Hebrai
cè habetur. Er ingreßi ſunt intro ad Chizsi'sahu regem . Non
intelligas die decimoſeptimo adiiſſe regem : quoniam nec
litera hoc dicit, nec ſandificatio vaſorum quam profirertur
ſe feciffe præter mundationem templi , vſquequaque qua
drat. Quo dixcrunt : mundauimus totam domum domini , o altare
holocaufti womnia vafa cius, & menfam propofitionis omnis
vaſa cius. Cum vaſa menſæ propofitionis eſſent aurea , & ipfa
menſa ſaltem veſtita auro fecundum legem , non eſt intelli
gendum quòd Achaz reliquerit ca : ſed quemadmodum al
care holocauſti nouiter eredum eft ( nam Achaz illud amo
uerat ) ita noua propofitionis menfa aut forte lignea dean.
rata vetus , mundata dicitur. Vara autem non niſi xrea in .
telligi poſſunt, poft tot direptiones domus Dei & theſauro
rum & vaſorum eius . Cunitámque templi fupellectilem quan
polluerat rex Achat, Hebraicè habetur. Et omnia vaſa que fe
cie obliuiſcirex Achaz in regno ſuo. Di&io tamen interpretata
obliuiſci,ab aliis interpretatur elongare.ſed fententia eadem
redit: quia vaſa referuntur que Achaz per elongationem ab
vſu fecit tradi obliuioni . postquam prevaricatus eft. Hebraice
habetur.in præuaricariſwo. nunquam enim legiturbonus
ecce expofita funtomnia coram a'tari domini. Hebraicè habetur.
præparauimau o fanétificauimus : & ecce ipfa coram altari Icho
wah . Dicendo præparauimus & ſanctificauimus, præter fan .
& tificationem mulca ipſos reparaffe fignificatur.
Vrrexitque diluculo Chizci'iahu rex, adunauit principes
Scimitation
ciuitatis: & afcendit in domum domini. Adduxeriántque rau .
ros ſeptem o arietes septem & agnosſepreme birces capraram
ſeptem pro peccato, pro regno @pro fanétuario ea pro Ichuda,
Quanuis lege non fuerit fancitus numerus iſte,decretus ta
men eſt à rege & principibus quia numerus ſeptenarius in
lege íacratus erat,& immenſum pelagus peccatorum nume.
ro Deo confecrato comprehendendum putarunt . dixitque
filiis Aharon ( acerdotibus vi offerrent ſuper altare domini. Et ma.
Etauerunt bouem ,o receperuntſacerdotes ſanguinem alperſerūs
super altare : maltaweriántque arietes, & afperfcrunt ſanguinem
fuper altare. Et applicuerunt hircos pro peccato coram rogeoca
fu. tanquam offerentibus hircos pro peccato, impofuerintque
MADHA
 CAPVT XXIX ) 41 $
manus fuar (uper cos . deputati ad hoc vice regis & vniuerfae
multitudinis . Et immolauerunt eos facerdotes . Interpres voitur
.

immolare pro iugulare: ſacerdotes enim iugulauerunt illos.

O afperfcrunt fanguinecorum altare pro piaculotorius Ifraclu : pro
foto enim Iſrael preceperat rex vt holocauftum fieretpro peccato.
Deficit coniun&tio : legendum eſt. dixit rex holocauſtum er
Chatath . hoc eſt & pro peccato . vtrunque enim mandaue
rat rex fieri pro vniuerſo Iſraele. Conſtiruiique Leuitas in dos
mo domini cum cymbalis & pſalıcriis & citharis fecundum difpo
ſitioně Dauid regis, o Ghad videntis regis, o Nathan propheta.
Vterq ; donú prophetiæ habuerat: fed Ghad appellatur vides
antiquo prophetarum nomine, Nathá autem propheta quod
fuit nomen pofterius. quia Ghad antiquior propheta erat:
vtpote qui cum Dauide fuerat tempore quo Dauid profu
gus erat à facie Saulis : vt patet.i.reg.22. & ipfe appellabatur
vidensregis Dauidis: vtpatet 2.seg. vlt. &. 1. para. 21. quia
dominipreceptum fuit per manum prophetarum cius. Hinc habe
tur quòd ordinata per Dauidem non omnia fuerunt eireues
lata immediatè à Deo, fed multa per medios prophetas.Stod
terúntque Leuita cum organis Dauid , & facerdotescum tubis.Cer
ne differentiam : ſacerdotes ſecundum ordinem Mofis vte
bantur cubis,Leuitæ autem ſecundum ordinem Dauidis vica
bantur aliis inſtrumentis muſicis.
Et inßit Chixsi'ahu vt offerrent holocauftum fuper altare:
cúnquc inciperet holocauſtum , inceperunt laudes cancre domino &
clangere tubis & diuerſis organis que Danid rex Iſrael inuene
rat concrepare. Totáque congregatio adorabas : a cantores Quij
qui tenebant zubas erant in officio ſuo donec compleretur holocaus
fum. Cúnque finita effet oblatio, incuruatus eft rex & omnes qui
crant cum eo . Hebraicè habetur . genuflexerunt rex & omnes
inuenticum eo ♡ adoraucrunt. Hinc mos perpenditur vt in fi.
ne holocaufti genuflecterent & adorarent. Precepitque Chiz
ci'iahu rex o principes Leuitis ve laudarent dominum ſermonibus
Dauid & Afaph videntis .Appellationeſermonum intelligun
tur pſalmi. Et hinc habetur quod non ſolus Dauid fuit au
thor pſalmorum, ſed etiam & ſaph.quod eſt intelligendum
quo ad materiam : multorum enim plalmorum materiæ re
uelatæ ſunt Afaph & aliis prophetis in titulis pſalmorūno
minatis ,ſed quo ad forma & metrú Dauid author fuit pſal.
morum omnium : vt ex appendice íeptuageſimiſecundi pſala
Ggg ij mi
 SECVNDI PARALI .
mi probauimus in præfatione ſuper pſalterium . qui laudaue .
runt cum magna lætitia, & incurvatogenu adorauerunt. Hebraice
habetur. incuruarunt fe adorauerunt. Caput humiliter in
clinarunt Leuitæ coram rege venerando illum : vt ſubiuncta
teſtantur. nam in hebræo non ſubiungitur. Ezechias autcm e
tiam hæc addidit. ſed. Et refpondit Chixci'iahu dixit. Dicen
do & relpondit(proculdubio Leuitis) manifeſtat quod Leui.
tarum incuruationi corá ſe reípondit rex . impleftis manus ve
ſtras domino. Parui refert quòd hebraicè habetur. nunc imple
ftu manum veftram Iohovah. Appellatur implere manum ſum
mo Deo , conſecrare & dicare opus Deo. Laudat itaque rex
Leuitas quòd modò obtulerunt operas ſuas ſummo Deo . & c .
cedire offerte victimas laudes in domo domini.Di&tio inter
pretata laudes ( quæ etiam repetitur in ſequenti linca )figni
ficat munera quæ offerebantur pro beneficio recepto maci :
feltæ gratiæ diuinæ, obtulitque tota cögregatio victimes o law
des,o holocauſta mente dcuota. Hebraicè ħabetur. Semanis you
luntarius cordc holocausta. Nec voluntarius corde ar & atur ad
holocaufta, ſed præcedentia etiam compræhendit.
Fuit autem numerus holocaufti quod obtulit congregatio, bo
wes feptuaginta , arietes centum , agni ducenti : fančtific anerint
que domino boues fexcentos. Manca eſt litera : nam poſtagoos
ducentos immediatè fubditur.pro holocauſto ad Ichowah omnis
hac. Et immediatè fequitur. Et fanétitates: bones fexcenti,
o onium tria millia. Inter oblata pro holocauſtis & oblata
Deo in genere vt dicata effent Deo , differentia fcribitur.
Sacerdotes verò pauci erant, & non poterant excoriare omaia ho
locaufta. Hinc clarè habetur quod excoriare holocauſta erat
officium facerdotum , & in articulo duntaxat neceſſitatis
communicatum Leuitis. Et quia claritas derogar coniectu
ræ, ideo quòd in Leuitico ex coniectura ſcripfimus fpe & are
ad offerentem excoriare holocauſtum per ſe vel alium , re:
tra& amus : & de facerdote ibi eſſe fermonem intelligimus
hinc . Et idem intellige de iugulatione & a &tionibus reli
quis, excepta manuum impofitione.ſola fiquidem hæc a & io
{ pe &tabat ad ipſum offerentem ,reliquæ verò ad ſacerdotem :
quanuis ibidem oppofitum ſcripſerim . inucrúntque cos fratres
corum Lewire donec impleretur opus o ſanctificarentur antiſlites.
Hebraicè habetur. jacerdotese ſufficientes ad opus excorian
di. Leuita quippe faciliori ritu fan tificantur quam facerdotes.
Juxta
 CAPVT Xxx. 419
Iuxta Hebræum habetur. quia Leuite recti corde vt fan &tifica
rentur pra facerdotibus. Oratio comparatiua eſt, rationem
reddens quare multi Leuitæ erant ſan & ificati,ſacerdotes ve
rò pauci, quia cor Leuitarum re & ius fuerat quàm facerdo
tum ad hoc vt ſan &tificarentur. Arguunturergo facerdotes
minoris reâitudinis . & hoc implicite paulo Tuperius infi
Quatum fuit: dum ad exhortationem regis parraotur nomi
na familiarum multarum Leuiticarum ex quibus furrexe .
runt Leuitæ ad ſan & ificationem , de ſacerdotibus verò dici
tur in genere quòd etiam ſacerdotes & c. in hoc eodem capi
tulo. quia enim pauci ſacerdotes fuerunt prompti ad ſandi.
ficationem , ideo ibi implicite dićtum hic explicatur. Fuerunt
igitur holocauſta in multitudine cum adipibus pacificorum li.
baminibus holocauſtorum : * completus cfi culisis domus domini.
Hebraicè habetur. & directum eſt miniſterium domus Iehouah .
quanuis deeſſet ſufficiens ſacerdotú numerus , diuini tamen
minifterii officia dire& ione non caruerunt.
Latarúſque eft Chizci'iahu o totus populus, co quòd miniſte
rium domini effetexpletum . Hebraicè habetur. co quòd direxiſ
fet Elohim populo : quia repente fuit res. Materia gaudii regis &
populi narratur diuina directio qua direxit populum ad cul
tum diuinum , ſeu direrit ea quæ diuini culeus erantproſpe.
sa populo.Et eo magis deo attribuitur dire&io hæc quia re
pente fuit resiſta,vthebraica habet veritas: hoc eſt fine præ
uiis nunciis,prophetis ,prædicatoribus & huiuſmodi præpa
ratoriis. CAPVT XXX.
T!Por quoque Chirci'iahu ad totum Ifraclēg Iehudam.
Fuiſte hoc poft fextun annú regoi Ezechiæ ,appa
rec ex eo quòd miſit ad omné lſrael carenté rege:
M vtpote reliquias Iſraelis do & i in captiuitaté à re
ge Affyriorum anno ſexto Ezechiæ ,vtſcribitur.4. reg. 18 .
profugi fiquidem Ifraelitæ reuerli erant iſti ad quos mifit E
zechias . fcripfita;epiftolas ad Eph’raimo Menaffem . Specialis
mentio fic iſtarú duarum tribuum fpecialique officio vocatæ
narrantur,videlicet per literas : eo quòd magis vnitæ inuenie
bátur.quodideo accidit, quia ſub ditione regis Iudæ aliquæ
9 Eph'raim & Menaſſis ciuitates exiſtentes non ſunt inuaſæ à
Salmanaſar rege Affyriorú . vi venirent ad domā domini in Ie
rufalaim ,ad faciendü paſcha domino Deo Iſrael. Iniirớ; conſilium
rex o principes& totus cætus in Ierufalaim ,adfaciendum paſcha
Ggg iij in
 SECVNDI PARALI .
is menfe fecundo, proculdubio ſecundum ordinem menfium
anni. Non enim occurrcrae facere in temporc ſuo.Hebraicè habe
tur. Quia non potuerunt facere illud tempore ſuo. Tempus cele
brandi paſcha ſecundum legem erat menfis primus (vt patet
Exod. 12. ) ita tamen vt impediti primo menſe celebrarece
paſcha menſe ſecúdo, vtpatet numeri capitulo nono : & pro
pterea impedimentum ſcribitur primi men lis pro ratione ce
Iebrandi paſcha menie fecundo. quia facerdotesqui poffentfuf
ficcre non fucrant ſanctificati, & populus non fuerat congregatus is
Ierufalaim.Prima ratio impedimenti redditur ex parte ſacer
dotum , altera autem ex parte populi . Placuitque fermoin ocas
lis regis & in oculis torius cælus : & decreucrunt mittcre nuncios iz
vniuerfum Ifrael à Beerſebah vſque Dan,vi penirent ad faciendum
paſcha domino Dco Iſrael in Icruſalaim : multi enim non fecerant
ficut in lege ſcriptum eſt. luxta Hebræum habetur. quia non in
multitudine fecerunt ficut fcriptum eft. Explicatur illud paulo
ante ſcriptum : videlicet quia non potuerunt facere paicha
tempore fuo. explicatur inquam manifeſtando quòd multi
tudo no fecerat celebritatem paſchalem tempore ſuo.Erdi
citur hoc cum ad differentiam aliquorú qui fecerant paſcha
tempore fuo : tum ad commemorandum præceptú legis non
ſeruatum fuiffe.oam Exo.12 .inandaturquòd vniueríamul
titudo congregationis Iſrael celebret paſcha quartadecima
die menſis primi.
Perrexeruntý; curſores cum epißolis ex regia imperio.Heb.habei
de manu regis & principum cius in totum ifracla lebudam.Sube
1
fcriptæ manu regis & principū narrantur literæ,vt eflent ef
ficaciores. iuxta præcepium regis dicétes: filii Iſrael riuertimini ed
dominü Dei ab'raha lix hac & Ifrael, o reuertetur ad reliquias
que effugerunt manus Regum Aßur. Hinc apparet yp poft capti
pitatem vltimă regni Iſrael hæc geſta ſunt Et ne film ficut pa
tres veftri & fraires veftriqui preuaricati ſunt in domini Deü pe
trum ſuorú :tradiditá;cos indefolationem , ve vos cernitis. Igitur non
induretis ceruices veſtras ficue patres veftri: tradite manus vejiras
domino. cum ad fædus, tum ad eleuationem adorando quie
leuaris eas idolis. Qvenite ad fan&tuarium eius quod ſanctifie
cauit in æternum ,& feruite domino Deo veftro, & auertetur à vo
bisira furoris eius. Si enim vosreuerfi fueritis ad dominum ,fratres
veftri & filij veftri miſericordiam iuucnient coram eis qui caprises
duxerunt cos, creucrtentur ad terram hanc: piusenim clemens.
Hebraice
 CAPVT Xxx . 420
Hebraicè habetur.quia mifericors & miferator est dominus Deus
noſter. ſed parui refert. non auertet faciem fuam à vobis fireuer
fifucritisad eum.
Et curfores pergebät velociter. Superfluit velociter de civitate
in ciuitatem in terra Ephºraim 6 Monaßis vfque ad Zebulun: illis
irridentibus & fubfannantibus cos. Attamen viri de Afer Mc
naffe o Zebulun acquieſcentes confilio. Hebraicè habetur. fue.
runt humiliati. interno diuino munere , quemadmodum de
Iudæis ſubiungitur. & veneruntin Icrwſalaim . Etiam in Jehu .
da fuit manus Eluhim ad dandum eis cor vnum ad faciendum pre .
ceptum regis principum in verbo domini. Diuina gratia de cri
bitur communis prædictis & Iudæis: diſparitas autem penes
hoc quod communicata eſt gratia Iudçisomnibus,dictarum
autem tribuum quibuſdam .
Congregatique funt in Ierufalaim populi multi.Hebraicè
habetur.populus multus. Et poft illa verba fubiun & a. ad
faciendum folennitatem azymorum in menſe ſecundo . ſcriptum
eft.adunatio in multitudine valde. Sententia eſt clara . Surrexe
rúntque o abstulerunt altaria quæ crant in Ieruſalaim : & omnia
in quibus adolibatur incenſum idolis abstuleruni,& proiecerunt in
torientem Cid’on. Immolauerúntquepafcha quartadecima die me
fis fecundi.luxta decretum Molis Num.9.facerdotes quoque
Leuitæ tandem fanétificati. Hebraicè habetur, & faccrdotes
Leuitæ fueruntverecundari @ ſanctificaucrüt ſe.Minor ſacerdo
tū & Leuitarú multorú amor ad diuinú culcum manifeftatur
ex eo quòd verecúdia duci ſanctificauerunt ſe.videbát enim
populum deuore concurrentein ad diuinum cultum : & fic in
ſeipſis confundebantur & ſanctificaruntſe.gobtulerunt ho
locauſta in domo domini. Steterúntque in ordine ( uo iuxta morim
fuum ,iuxra legem Mofos viri Dei . Nomen eft Elohim.faccrdotes
que suſcipiebant ſanguinem aſpirgendum de manibus Lcuitarum .
Quia multi crant in congregatione quinon fančtificaucrantfo.Non
de fanguine agni paſchalıs eſt ſermo, fed de sanguinevicti
marum quæ ofterebantur in templo.ná agnuspaichalis vbi
que in omnibus domibus Ieruſalem offerebatur : & fanguis
eius in fuperliminaribus & poftibus domus ponebatur, ncc
aſpergebatur per facerdotes in altari . Eft itaq ; ſenſus literæ,
quòd quia nulei ſan & ificati no erát qui tamen offerebát vi.
& timas , ideo in actu offerendi Leuitæ fupplebant officium
quod debebat fieri per offerentes mundos . & propterea
Ggg iiij corri
 SECVNDI PARALI ,
corrigenda eft cótinuatio literçſubiú &tæ . & idcirco immola
bane Lenita phaſe iis qui non occurrerant fanctificari domino. nam
Hebraicè habetur. Leuite fuper iwgulationem pafchatum in
omni immundo ad fanétificandum Iehouah. Diuerſa à præceden
ri eſt hæc ſententia crađans de alio officio ſuppleto à Leui
tis:videlicet officio iugulandi agnos paſchales apud immun
dos.iuxta legis liquidem ritum nec facerdos oec Leuita re
quirebatur ad immoládum paſcha in domo in qua, immola
batur,ſed paterfamilias mundus iugulabat agoum :verú exi
ſtente multitudine immúda deerat müdus iugulator in mul .
tis domibus , quia nec paterfamilias oec alius in illa domo
mundus aderat : & propterea Leuitæ ſuppleuerunt officium
jugulandi apud immundos. Magna enim parspopuli.Hebraicè
habetur. Quia multitudo populi multitudo de Ephraim Mc.
naſſe 1faſchar Pebulun non ſe mundauerunt. Ratio quare opor
tuit Lcuitas ſupplere officiú iugulandi paſcha,redditur mule
. titudo immundorú.Deinde immediatè fubiúgitur.quis co
mederunt paſcha non ficut fcriptum.y ide diſparitatem . multitu
do immúda non præſumpfit iugulare paſcha,comedit tamen
paſcha nó ſecundú quod ſcriptum eft:hoc eſt carens múdi.
cia requiſita à lege ſcripta. Et ratio diſparitatis fuit,quia iu
gulatio pafchæ erat præcipua a &tio paſchalis ſacrificij. quia
igitur multitudo immúda comedit paſcha & nó præfumebat
iugulare,Leuitæ officiú iugulandi ſuppleuerunt. orawit pro
ei Hebraicè habetur.quia orauit Iechrzci'iabu fuper eos dicen
do. Contextus infinuat quod prius Ezechias orauit pro eis
quàm iſti immúdi præſumerét comedere pafcha: nam ratio
comeſtionis redditur,dicendo quia orauit Ezechias . dominus
bonus propitiabitur cü & tis qui in toto corde requirüt domină Deum
patrü( worü. Deficit vna di&tio :legendú eft.Omni qui direxit cor
fuum ad quæredum Elohim Iehowah Elohe patrã ſuorum .Deſcri
bit immúdosqui venerát ad diuinú cultú ſecundú cor: quod
videlicet totú cor direxerint ad quærendú in gubernatorem
& judicem ,fonté effendi iudicé & gubernatorem patrú ſuo.
Tum . non imputabit cis quòd minusſanctificati ſunt. Tuxca he
bræum habetur. & non ficut mundificatio ſanctitatis. Confidit
Ezechias(ſupplicando tamen quod fummus Deus bonitate
fua præferet integritatem cordis mundiciæ requiſicz ſccup.
dú fan & itaie legitima:itaquod propitiabitur iftisimmundis
legaliter , müdis auté corde . Exaudiwitý; dominus Icchizci'ia
hu.
 CAPVT. XXX . 421
hw . Teftimoniú hoc fufficit.e placatus eftpopulo. luxta He
bręum habetur.Q ſanauitpopulum .Quia oullius cgritudinis
mentio facta eſt,ſed ſolius immundiciæ legalis, ignotum re
manet à quo morbo ſanauerit Deus populu. Senlibile tamen
ſanitaris lignum ioterueniſſe credédum eft:alioquin oratio,
nis Ezechiæ exauditio occulta fuiſſet , nec fecuri comedik
fent ifti paſcha,nec magoa lætitia fubiuncta verificaretur.
Feceruntque filý Iſrael qui inuétiſunt in Ierufalaim folennitate
azymorum ( eptem diebus in lætitia magna: & laudabant dominum
per ſingulos dies Leuite & ſacerdotes in vaſis fortitudinis domino,
Et locutus eft [ echizsi'iahu ad cor omnium Leuitarum qui habebāt
intelligentia bonam ſuper dominum .hoc eft locutus eft verba pe
netraotia vfque ad cor,vt curam populi inftruendi ſuſcipe
rent & continuarent: ideo enim Leuitarum duntaxat polle
tium bona Dei intelligentia fit mentio . Vnde& duo effectus
fubiunguntur.alter quod ſeptem diebus perſeuerauit popu
lus vacando ſacrificiis & confeſsioni:alter quod leptem alios
dies addiderunt . comederunt feptem diebus folennitatis.luxta
Hebræum habetur. & comederütpreparationem feptem diebus.
Præparatio comedenda ſeptem diebus paichæ ,eft panis azya
mus ſecunduin legem Mofis.immolantes viltimas pacificorum,
laudantes dominum Deum . Hebraicè habetur. O confiten
tes fe domino Deo patrum fuorum . proculdubio peccaffe fum
mo Deo .
Placuitq; vniuerſa multitudini vt celebrarent. Hebraicè ha
betur. Et confiliati fuerunt totus catus facere feptem diebus aliis,
inftrucntibus Leuitis prædictis, vt magis firmaretur populus
in cutou ſummi Dei & magis fimul doceretur quæ ſunt diui
næ legis . & fecerunt feptem diebus in lætitia.Quia Chizci'iahu
sex lehuda dedit cætui mille tauros e septem millia ouium ,
principes dederāscætui taurosmille « ouiñ decē millia:Sanctifica
tiq; funtfacerdotesin multitudine. Et lalatiſunttotus cetus Tehu
da o ſacerdotes &Lcuita , & totus caetusqui venerat de Iſrael:
profelytiq; qui vencrāt deterra Iſrael, & habitantes in Iehuda . Fa
Etaque estcelebritas.Hebraicè habetur.lætitia magna in Ieruſa
laim :quia à diebus Selomonis filü Dauid regis Iſrael non ficut hac
in Ierufalaim . Ita quòd no celebritas, led lætitia narratur ex
cedés omnem aliá lætitiá paſchalem à tépore Salomonis. Et
in próptu erat ratio: quia tot annis intermiffa fuerat, & Iſrael
poſt morte Salomonis nunquá cóuenerat ad pafcha inbibé
cibus
 SECVNDI PARALI.
tibus regibus Iſrael.Surrexeruntautem ſacerdotes atque Levisa .
Iuxta hebræum legiturabſque nota coniun &tionis . Sacerdo
tes Leuita.hoc eft Leuiticæ tribus. benedixerüt populo.ad ſa
cerdotes enim filios Aharon fpectabat benedicere populo :
Yc patet Nume. 6. & cxaudita ef vox corum operuenit oratio
eorum ad habitaculum ſanctum eius ad cælum .Teſtiinoniú ſcri
pturæ fat eft.fiquæris quomodo coguitú eft , refpódeo quod
ſpiritus ſanctus eſt author ſcripturæ ſacræ qui omnia nouit
& ſcriptori reuclauit ex illa oratione Deum benedixifſe po
pulo.Et bene nota quòd multiplicatio frugum ſcripta in le
quenti capitulo nota fuit ad ſenium : ſed quòd fuerit fructus
iſtius facerdotalis benediétionis , ex reuelatione cogoitum
fuit.
CAPVT XXXI.
Vmg; perfeciſſent totum hoc , egreſſus eft totus Iſrael
qui inuenius eſt in ciuitatibus Ichuda, e fregerunt fs
mulachra ſucciderunt lucos & demolitifuntexcelfs
le altaria de foto Iehuda Bin'iamin ir Eph '.
raim & Menasſe v que ad confumptionem . Hinc quoque apparet
quod poft deftru &tum regnum Samariæ hæc gefta
merfiſ funt omnes filij Ifrael vnuſquiſque ad poffeßionem fuam ad
ciuitates fuas.
Icchiqci jahu verò conſtituie diuifiones ſacerdotum Leuita.
rum ſuper dimiſiones corum : vnumquenque in officio proprio tam (4
cerdotum quàm Leuirarum ad holocaufum o pacifica :ad mini
Brandum confirendum & ad laudandum in portis caſtrorum doo
mini. Caſtra domini appellantur ſepca templi in quibus ha .
bitabant miniſtrantes diuino cultui. Pars autem regnis eorum
erat. Superfluit eorum.ve de eius fubftantia offerretur holocauftz
mane bo vefperi & holocauſta labbarorum o calendarum & folea
nitatum :ficut fcriptum eft in lege domini. Manifeſtatur quod E
zechias ſuſcepit in ſe onus prouidendi de iugi holocauſto,
& de holocauftis ſabbatorum ,calendarum & reliquarum 1o.
lennitatum legis. Precepitque populo habitanti in lcrufalaim .
Capitfacere ,deinde docere & præcipere.vt daret partes fa
cerdotibus a Lenitis.Hebraicè habetur.dare partem ſacerdotam
@ Leuitarum . hoc eſt ea quæ ſecundum legem debebant dare
tum facerdotibus tum Leuitis :quæ ſcripta fuoc in lege Mo
fis diffuſè. vt poffene vacare tegi domini . Hic eft finis < ratio
quare miniſtris diuini cultus debeatur fubadia à populo .
Quod
 CAPVT. XXXI . 422
Quod cü percrebwiffer in auribus multitudinis. Hebraicè habetur.
Et ficut multiplicabitur resmultiplicaucruntfily Iſrael primitias
fruméti vini & olei mollis.Narraturquod inchoata & multi
plicata oblationeab habitatoribus leruſalé, moti corú exć.
plo filij Iſrael alibi habitátes multiplicauerút & ipfi offerédo
primatias.Qomniü qua gignit humus.Hebraicèhabetur. ao.
minis fructusagri. quod minus efle perfpicuú eft. Deindc im
mediatè fequitur.o decimă omnisin multitudine atrulerüt.Friº
dixit de primitiis , & poftea fubiúxit de decimis. & quéadmo
dū prius narrauitprimitias oblatas ab habitatoribus Jeruſa
lem & deinde ab aliis ita & de decimis intelligédú eft.Vnde
& Tubiúgitur imitatio habitatorú extra Ieruſalé quo ad de
cimas animaliú.Filiiq; Ifracl o Ichuda habitātes in ciuitatibus
Iehude cciä ipſi decimā boum ouiü decimámque fanétorá que
vowerāt domino Dco fuo,obtulerüt.Hebraicè habetur. & decima
Sanctitatum fanétificatarü Ichouah Elohe corum , attulerunt. Leui
tæ debebāt ſacerdotibus decimâ decimæ: & hæc ſacerdotum
portio appellatur ſanctitas fan &tificatorum ,quoniam ex ſan
čtificatis Deo decimis datis à populo Leuitis,ſumebatur hçc
decima fan & tificata Deo pro lacerdotibus. Ec manifeftatur
per hoc g Leuitæ quoq; attulerüt debitá decimā ſacerdoti.
bus.Q poſuerät aceruatim. Mēſe tertio cæperül aceruori jacere fun
daměta Hebraicè habetur.inceperunt aceruos in fundamento.hoc
eſt prima principia aceruorum.O menſe ſeptimo compleuerür.
Venerunt autem lechixsi'iahu @principes, Ovidcrütacetuos:
benedixerúntque domino populo ejus frael. Er interrogauit le
chizci'ishu faccrdotcs & Lcuit.is de accruis. Refponditque ei Ha
kar’iahu facerdosprinsus de domo z adoc,& dixit:ex quo cæpie obo
latio afferri in domum dominicomedimus & ſaturatiſumus & fu
perfuit in multitudine,co quod benedixit dominus populo fuo fu
pereffe fecit copiam hanc . Ecce fructus diuinæ benedictionis
per ſacerdotes factæ ,vt narratum eft in præcedenti capitulo .
Præcepitqz lochizci'iahu prepararecellaria in domo domini:
preparaucrunt. Intuleruntque oblationes & decimas & quacunq;
voucrant. Hebraicè habetur.& fanétitates in fide.Significantur
autem dicimæ decimarú fupradictæ fuitq; prafcius fuper ea
Chanan’iahu Leuita & Simhi frater eius fecundus. Et Iechiele
Hazaz’iahu Nachath & Hafael Ierimoth & Iozabad o
Elicio liſmach'iahu, c Machath et Bena'iahw :ppoſiti demanu
Chanan’iahn Simhifratriseius, ex imperio Iechizci'iahu regis
 SECVNDI PARALI.
Hazar'iahu pontificis domusdomini. Hebraicè habetur. ducing
domus Elohim . caput eoim domus dei ſignificatur.ad quos oo
mnia pertinebant.Non habetur hæc adicăio in hebræo.
Core verò filius limne Leuita ianitor orientalis porta,prepoſires
erat iis qua ſponte offerebantur domino,Nomen eſt Elohim.prie
mitiiſque euconſecratus in ſancta fanétorum .luxta hebræum ha
betur.ad dādum eleuationem lehonah, ſanctitatem fanétitatá.
Exponitur inter fponte oblata comprehendi cunc tam pri
mitias quæ eleuabantur Deo , quàm decimas decimarum :
ad manifeſtandum quòd quáuis hæc ſecundum legem debe
rentur,non tamen tunc exigebantur , ſed ſponte offereban .
tur.Et fub cura eius.Nó male interpretaturquod hebraicè ſcri
bitur.Et fuper manum eius, quia Ggoificatur quòd manui ( hoc
eſt gubernationi eius )ionitebantur ſubiunéti viri diſtributo
Tes in vrbibus ſacerdotum in fide: hoc eſt abſque erata lupe
putatione. Heden & Min’iamin & Jefwah Semah’ishu on
Amar'iahu o Sechan’iahu in ciuitatibus ſacerdotñ infide:ad da .
dum fratribusfuisin diuifionibus,ficuemagno facparuo.Excepta ma 1
ribus ab annis tribus & fupra. Hebraicè habetur.Abſque genes
logia eorum maribus à filiotrium annorü o ſupra . Aduerte & dif
cerne diſparitaté inter ſacerdotes ac leuitas abſque diſculía
illorum genealogia & cordem diſcuſfa eorum genealogia pe
nes hoc quod fine diſcuſſione genealogiæ diſtributio fiebat
miniſtris actualiter miniſtrantibus ,& illorum filiis maribas
trium annorum & ſupra duntaxat:miniſtris autem ſacerdo
tibus( hoc eſt filiis Aharon ) & Leuitis à vigefimo anno & fu
pra diſcuſſa eorum genealogia diftributio fiebat etiam pro
vxoribus & filiabus. Et non eft ſermo de genealogia quo ad
patres,auos & atauos: ſed quo ad numerum filiorum .Hácien
teoriam fonathebraica litera, ſubiungendo. omni uenienti ad
domum Iehouah rem dedie in diem (wam :ad miniſterium fuun is
cuſtodois fuis,in diuifionibus ſuis. Conditiones narrantur eorum
quibus abſque diſcuſſa genealogia diftribuebatur res eis de
bita: & modus, videlicei de die in diem . Deinde immediate
ſequitur.Et cum genealogia facerdotes per domum patrum fuorum
Leuita, à filio viginti annorum & fupra; in cuftodiis fuisin diui
fsonibus ſuis. Alterum è regionc præcedentis membrum fubiu
gitur:videlicet Leuitæ à viginti annis & fupra , iuxta ordiné
decretum à Dauidç & facerdotes:vtrique tamen in cuſtodiis
fuis hoc eft temporibus illis deputatis iuxta diuifiones ftatu
tas
 CAPyT XXXII. 423
tas tempore Dauidis )vtrique inquam genealogia corum di
ſcuſſa. Èt de iſtis ſubiungitur,Etexiftentibus cã genealogia vni
werſe familia corum ,vxoribus corum , & filiis corum , filiabus co
rum : omni congregationi,quia infide corumſanctificabunt ſc Sanctis
tate.Duo fcribuntur. alterum quod iftis quorum genealogia
erat diſcuſſa diſtribuebatur prota familia,vxoribus &c. al
terú toti congregationi tam primi membri q fecundi diftri
buebatur quia fideles habebantur ad ſanctificationis mundi.
ciam ,ita vt non permitterent immúdos participare nec frau .
dem in his committi.
Sed & filiorum Aharon. Hebraicè habetur in caſu datiuo .
Etfiliis a haronſacerdotibus in agris ſuburbani ciuitatam corum in
omni ciuitate & ciuitate.Hactenus tractatum eft de diſtribu
tione quæ fiebat ſacerdotibus & Leuitis miniftrantibus :ma
dò tradatur de diſtributiõe quæ fiebat ſacerdotibus & Leui
tis in agris fuburbanorum & ciuitatibus habitantibus.difpo
ſiti crant viri.Hebraicèhabetur.viri quifueruntnominasi nomi
nibus, hoc eft viri optimè noti,bonæ famç diſtributores crát.
qui partes diſtribuerent vniuerfo fexui maſculino defacerdotibus
Leuitis.Non ſolum malécontexta ſed manca eft litera : nam
præcedentis ſententiæ pars eft de ſacerdotibus.clarè enim in
hebræo dicitur omni maſculo ſacerdotum : deinde imme
diatè ſubditur.et omni exiſtenti cum genealogia in Leuitis.Clara
diſparitas exprimitur : videlicet quòd in genere ſacerdotali
dabatur pars omni maſculo , in genere autem Leuitico non
nifi exiſtenti cum genealogia diſcuſſa.
Fecití; ſicuthoc Iechizci'iahu in toto Iehuda:& fecitbonum.li .
bi & aliis. rectum.in a &tione. & verum ſecundum intelle
& um.coram domino deo ( uo.teſte deo . In vniuerſa cultura mini
Sterii domus dominiiuxta lcgem & cerimonias,volés requirere deño
suum in toto corde fuo:fecit ;eo profperatus eft. Hebraicè habe
cur.Et in omni opere quod incepie in miniſterio domº Elohim & in
lege in pracepro ad quærendum Elohe fuum :in toto corde fuo fem
cita profperabitur. Effe& us operis proſperitas ſignificatur in
futuro ,quia futura fuit reſpectu boni operis: fic enim infini.
tics hebræi loquuntur .
CAPVT XXXII.
Oft res veritatem iftas venit Sancherib rex Aſſur.Signi.
P ficanter poft veritatem vicæ iuftitiæ & do & rinæ £ ze
chix ſuperueniffe bellum defcribitur,ne peccato Eze
chia
 SECVNDI PARALI.
chiæ imputaretur huiuſmodi affli & io ſubiun &ta. & ingreres
eft behudam , & obſedie ciwisatesmunitas. Hebraicè habetur.
caftrametatus eſt ſuper ciuitates arcium . Non venit redo tramite
ad Ieruſalem , ſed ad ciuitates fortes regni Iudæ.volens cas is
pere.Hebraicè habetur. & dixit ad fcindendum eas fibi. hoceft
decreuit ſeparare ciuitates municas à Ieruſalem ad hoc vt
ſubiiceret eas fibi fimul cum reliquo regno lſrael. Erat enim
dominus regni Iſrael : nam quartodecimo anno regni Eze
chiæ hoc geitum eſt. Vidit autem Iechizci'iahu veniſe Sanche
rib, es faciem eius eſſe ad bellum contra Ierufalaim . Quarti Reg.
18.narratur quòd iſte ret Affyriorow cepit ciuitates muni.
tas regoi ludæ , quod hic tacetur.Et fimiliter cacetur Ezechia
petiiffe veniam à rege Allyriorum , & dediſſe ei magna zuri
& argenti fumma quam Sancherib petiit. Poft hæc enim ad
huc Sancherib obſidente ciuitacem Lachis, & accepta tapta
auri & argeatı ſumma frangente fidem , geftum eft quod bic
fcribitur:videlicet quod vidit Ezechias facié regis Allyrio
rum ad bellandum contra leruſalem . Et inito cum principibus
cõfilio viriſi;fortißimis vt obturarent capita fontium qui erant er .
tra vrbem : hoc omnium decernente fentétia.Hebraicè habetur,
confiliatus eft cum principibusfuis& potentibus(uis ad obturam
dum aquas fontiã qui erät extra ciuitatem : & adiuuerät cü.prind
pes viriq; fortes.Cögregatusö; est populus multus,& obturasito
mnes fonecs,oriuum qui flucbas.Hebraicè habetur. & torites
inundancem in medio terræ.proculdubio extra ciuitatem ,dicëde:
cur veniene reges Aljur, o inuenient aquas multas: Confortatifque
eft, & ædificauit omnem murum dirutum & extruxit turres deſaper
@ forinfecus murum alterü , o roborauit Millo ciuitatis Dauidio
fecie vniucrſigenerisarmaturā . Hebraicè habetur.o fecit arms
turam iu multitudine a clypeos, nec voiuerfæ fpecies armoru
explicantur.Conftituita; principesbellatorum in exercitu. Hebrai .
cè habetur.Et pofuit principes bellorum ſuperpopulá.cúcta enim
ſecundum humanam prouidentiam rea è diſpoſuit & extra
& iocus. conuocauis cos ad ſe in plaream poria ciuitatis,o loca
ius eft ad cor eorum dicendo.hoceſt verba penetraptia corda di
xit. Roboramini o confortamini , non timeatis nec paucaix à facis
regis aſur,cà facie totius turba que et cü eo:quia plures funtno
bifcum quàm cum eo. Verbis Elifæi prophetæ vſus eft, conflus
in diuino auxilio :quod & rei probauit euentus:ſonant enim
verba hæc multitudinem angelorú adeffe illis, vt Elifæus.4.
Reg .
 CAPVT XXXII .
Reg.6.eifdem verbis fignificauit.Cum ipfo eft brachili cameum ,
nobifciseft dominus deus noſter,quiauxiliator eſt noſter ,pugnató:
pro nobis.Hebraicè habetur.ad adiuuandum nos Quad preliana
dum prelia noftra.ſed ſententia in idem redit.Confortatáſque eft
populus huiufcemodi verbis. Hebraicè habetur. Et fuerunt innixi
populus fuper verba ( echizci'iahu regis tehuda.Fru & us verború
Ezechiæ manifeftarur tantus quòd populus innixus eft diui.
no auxilio per verba Ezechiæ prolato .
Poſt hæc miſie Sancheribrex Aſſur feruosſuos in Icrufalaim ipſe
enim cã vniuerfo exercitu obfidebat Lachis. Quæſtio oritur:quo.
niam quarti Regum decimooctauo contrarium ſonat litera ,
dicés quod rex Affyriorum miſic de Lachis Rablacem cum
exercitu graui in Ieruſalem ad Ezechiam : quomodo ergo ve
rificatur quod ipſe Sancherib cum vniuería potentia fua ob
fidebat Lachis ?Solutio eft quod Rablaces miffus tanquá nú
cius tempore obfidionis Lachis venit fine exercitu ,vehic ſcri
bitur:fed ftatim capta ciuitate Lachis mifit rex partem exer
citus poft Rablacem ad Ieruſalé vt in libro Regū ſcribitur:
& ipſe rex cu parte exercitus iuit ad debellandó ciuitatē Libe
nam , vtex ſcriptis quarti Regum decimonono colligitur. )
ad Iechizci'iahsa regem Ichuda ad totum Ichudam qui eratin
Ierufalaim dicendo.Sicdixit Sancherib sex Aſſur:in quo habetis fio
duciam ,& fedetis obfeßi in Ierufalaim . Nõne techizci'iahu decipit
vos vt tradat vos ad moriendum fame&fiti,dicendo dominus deus
nofter liberabit nos de manu regis Affur ? Nonne ipſe Iechizci'iahu
abftulit excelſa & altaria eius,& præcepit Ichude Ieruſalaim
dicendo, coram altari vno adorabitis & fuper illud thurificabitis?
Vide hçc expofita.4.Reguro decimooctauo . Nonne cognofcitis
que fecerim ego e patres mei omnibus populis terrarum ? an valen
do valwerunt di gentium terrarum liberare terram ſuam de manu
mea ? Quis oft in omnibus dijs geniinm iſtarum quas vaftauerunt
patres mei qui potuerit liberare populum fuum de manu mea ,vt pofa
fie deusveſier liberare vos de manu mea:Nuncergo non dicipiarvos
Chizci'iah & non perfuadeat vobis ficut,hoc neque credatis ei : fi
nullus deus cuius vis gentis & regniporuit liberare populum ſuü de
manu mea @ de manu patrum mcorum ,quanto magis di veſtrinon
liberabunt vos de manu mea ? Et adhuc locuri ſunt feruieius cötra
dominum Deum , & contra Icchixci'sahu ſeruum eius. Epiſtolas
quoq; fcripfit blafphemia plenas in domini de Iſrael: Glocure eſt
contra
 SECVNDI PARALI.
contra cum dicendo,ficar dis gentium terrarum non potuerunt lite
rare populum ſuum de manu mea , ſic dow lechizci'jahu nesta
scrie liberarepopulum ( wum de manu mea . Hoc fuit in receta
Sancherib de ludæa ad refiftendum regi Aethiopiæ : & gefta
circa hanc epiſtola fcripta ſunt.4.Reg.19. Et clamautu v
ce magna Ichudaice contra populum Ierufalaim qui erat fuperes
rum . Author libri no ſeruat ordinem rei geftæ : nam hoc fast
ante miſſas literas ,ut liber regum ſonat.vt terreret eos . Deti
cit. & ad attonitos reddendum cos.ita quòd & timidos & attoni
tos efficere nitebantur Iudæos, vt caperent ciuitatem . Et lectus
funt contra Elohe Ierufalaim ficut contra deos populorum terre, ope
ra manuum hominis,
Oravitq; Iechizci'iahurex. Oleſah'iahu filius Amox prophets
aduerfi hâcblaſphemia: rociferati ſuntvfq; in calü.no clamo
re corporalis vocis,ſed interno affectu cordis. Mifita; domize
angelum , excidieoem potente viribus ducem principais
caſtris regis Aſſur.Ilta angeli miſsio fuit non tunc,ſed poft bie
pium quando rex Affyriorum iterum mifit exercitum face
contra leruſalem :vtin.4.Reg.cap.19. fcribitur.reuerfu
cum ignominia. Hebraicè habetur . & reuerfus eftin verecundia f:
cierum in terram (wam.confulus fiquidem ad inftar erobelten .
tium reuerſùs deſcribitur qui iactauerat ſe contra Deum If
rael præualiturum.cónque ingreffus effet domum dei fui,quiexie
rant de viſceribus eius ibiinterfeccruntcum gladio . Saluauitg, de
minus lechizci'iahuo habitatores Ierufalaim demany Sancherib
regis Affur'o de manu omnis : praftitit eis requiem per circumi
tum.Multi etiam deferebant hoſtias & ſacrificia.Hebraicèhabe
tur. Et multi afferentes munus dorino in Ierufalaim . nec delcen
ditur ad fpeciem muneris. & muncra . Hebraicè habetur. O
poma Icchizci'iahu regis Iehuda : & exaltatus oſt in oculis omnia
gentium poft fic.Sed vt aliàs dictum eſt appellatione pomorú
intelliguatur precioſa. cffcctus fiquidem ſubſecuti ex mira
bili occifione exercitus Sancherib , deſcribuntur in aliis tum
relatiue ad deum cum relatiuè ad Ezechiam .
N diebus illis agrotauit Iechizci'iahu vſquead mortem . Quarti
um etiã
IReg.20 . hiftoria hæc tractata eft :vbi vide expofit
fignum datum . oranitá; dominum , cxaudiuit eum , dedit ei
fignum.Et nā iuxta beneficia que acceperat retribuit Iechizci'iahu:
quia elewatum eft cor eius. Teftatur ſcriptura non ſolum erte
riori vauicare fed etiam interna elatione animipeccaffe Eze
chiam
 CAPUT XXXIL
chiam cum venerunt ad eum legatià rege Babylonis . hifto .
ria tra & ata eft quarti Regum 20. & facta est contra eum ira;
O contra lchudam & lerufalaim.Vindicta per Eſaiam prophe.
tam annunciata Ezechiæ ibidem ſcripra commemoratur.
Humiliatuſque eſt lachizci'iahu in exaltatione cordisfui, ipſe si
habitatores sernſalaim . Humilitas ipſius Ezechiæ ibidem le
gitur : humilitas antem habitatorum leruſalem hic primum
icribitur . Et per hoc fimulinſinuatur quòd etiam habitato
tes Ieruſalem elati ſunt corde in aduentu illorum legato.
fum : ita quòd peccatum fuit commune regi & habitatore
bus leruſalem.Irrepfit auté elatio ex hoc quòd à cam remo.
tis partibus venirent legati admirantes celfitudinem régie
Ezechiæ apud Dcum lſrael tantam vt fol retroceſsiffet pro
pter euni, o idcirco non venit ſuper cos ira domini in dicbus Ich
chizci'iahu . Ratio redditur dilatæ vindi &tæ ex diuina cle.
meutia fuſcipiente poenitens cor regis - populi . Dilata au
tem fuic vſque ad tempus filiorum lofiæ regis : vt inferius
patebit.
Habuirque Techizci'iahu diuitias & honorcm multum valde :
thefauros fecit fibiargenti auri & lapidum precioforum aro
matum & armorum vniuerſi generis.Hebraicè habetur . & cly
peorum nec aliud dicitur de armis . & omnium vaforum deſide
sabilium . Et apothecas fruméti e vini & olei: & praſepia omnii
jumentorum ,& caulas pecorum , Civitateſque fecit fibi,o gregeso
wiam o boum in multitudine:quia dederat eiDcus fubftantia mulo
tam valde. Et ipſe rechizsi'iahuobturauit exitis aquarum Ghicho
Supcriorem , & direxit cas ſubterad occidentem ciuitatis Dauid:
profperatus est rechizci'iahu in omni opere ſuo.Attamen in legatio
ne principum Babylonis,qui mißi fuerant ad eum vt interrogarent
de portento quod acciderat fuper terram , dereliquit eum Deus : ve
tentaretur a nota fierent omnia que erant in corde cius, Iuxta
Hebræum habetur. Et fic in interpretibus principum Babel mil
Jos ad cuim ad quærendum mirabiic quod fuit in terra ,reliquit eum
Elohim : ad centandum eum ad ſcicndum omne in corde cius. Mul
ta hic manifeftantur. prímum quod per interpretes habitus
eſt ſermo cum legatis. Scito tamen quod dictio interpretara
miſsis, poteft referri ad priocipes & ad interpretes poteſt e
nim legi miſforum : icà quòd venerint magnates cum inter
pretibus , vel venerint interpretes miſsi à principibus .Nec
et dubium quod de mirabili retroceſsione folis quæſituri
Hhh venerint
 SECVNDI PARALI
vencrint ad agnoſcédum ſeriem rei geftæ ex ore ipfus Eze
chiæ regis. Dereli &tio autem Ezechiæ à ſupremo iudice ni
hil aliud eft quàm negatio gratuiti auxili) relinquedo Eze
chiam ipfimet Ezechiæ in aduétu illorum legatorum . & toc
ad tentandum ipſum Ezechiam ( hoc eft ad inftar te praktis
quantum valent vires Ezechiæ ad benefaciendum , ad dia
peccandum in huiuſmodi laudibus) vt hinc ad inftar enpe
rientia comprobantis ſciret quicquid erat in corde Ezectiz.
Aduerte prudens lector quòd iftarum trium a&ionum at
tributarum Deo( videlicet relinquere,tentare & ſcise) prima
duntaxat conuenit Deo propriè:aliz vero duæ metaphorice
attribuuntur Deo bic ,quemadmodum & irafci & penitere.
dicitur coim Deus tentaſſe Ezechiam & inde cognouille
cor eius elatum ,quia ad inftar tentantis & experientia co
gnofcentis ,effe&tum fecit:videlicet in manifeftum produces
re valorem rei quæ probatur.manifeftauit enim quátom ra
leret cor Ezechiæ ad aliorum exemplum, & vtiple Ezechias
noffet feipíum & humilis corde penitens emergeret.
Reliqua autem verborum Icchizci'iahu & gratia eius:ecce spa
ſcripta ſunt in viſione lefah’iahu filü Amoz prophele o in libre.
Legédú eſt fine & .in libro Regü Ichuda o Iſrael. ſonat liqui
dem litera Efaiam feciſſelibrum regum Iudæ & lfrael, quo
caremus.Dormiuitque Icchixci'iahucum patribus (uis, o ſepelie
runt eum ſupra fepulchra ,Hebraicè habetur.in optimo fepulchro.
rum filiorum Dauid . Ele &tus locus cæteris ex ftirpe Dauidis
præftantior propter Ezechiæ merita narratur. celebranit
exequias eius.Hebraicè habetur. O honorem fecerunt ej in morte
cius totus Iehuda o habitatores Ieruſalaim . ita quòd à toto re
gno honoratus eft mortuus , & non ſolum à leroſolyma. O
regnauit Monaffes filiuscius pro co.
CAPVT XXXIII .
llius duodecim annorum crat Menajes cum regnare &
pit: & quinquagintaquinque annis regnauit in lex(4
laim . Fecitquc malum in oculis domini: iuxta abomina
tiones gentiumquas expulit dominus à facie filsorum
Iſrael.Er conuerſus.Iuxta Hebræum habetur. Etreuerfus eft
ædificauit cxcelſa que demolirus fuerat lachizsi'iahu pater ein.
Quatenus rex,reuerſus dicitur ad idolatriá a jià qua recer.
ſerae pater eius Ezechias. O crexit aras Behalim o fecit lucos,
@adorawit omnem militia.Hebraicè habctur.exercită cali.ſolé
videlicet
 CAPyT XXXIII. 410
. videlicet luna & ftellas. & coluiteos. A edificauisque altaria in
domo domini:de qua dixerat dominus in Icrwſalaim eritnomen men
in æternum.Et adificanit aras toti exercitui cæli,in duobus arriis do
mus domini . Tranfiréque fecit filios ſuosperignē in valle Ben'hin
nom, obferuabatfomnia.Hebraicè habetur.tempora. Deinde
immediatè fubiunguntur incantationes , maleficia, pythones
& magi , quæ interpres aliis vocabulis protulit. & fectabatur
auguria o maleficis artibus inferuiebat , G habebatſecum Magos
o incantatores :multiplicawit facere malum in oculisdomini irri
tado eum. Sculprile quoque o conflatile fignum quod fecerat.He
braicè nihil habetur de conflatili.pofuit in domo domini. No ,
men eft Elohim tam hic quàm cùm fubiungitur locutus eft
dominus, de quadixit Dius ad Dauid ad Selomonem filium
eius,in domo hac & in Ieruſalaim quam elegide omnibus tribubris
Iſrael ponam nomen meum in æternum . Et non addam vt mouere
faciam pedem Ifrael de terra quam tradidi patribus corum : dunta
VO
cat ſi custodierint facere omnia quæ præcepieis, totam legem ofta
futa & iudicia in manu Moſis.Igitur MinafſisſeduxitHebraicè
habetur. Et fecit errare Monaffes lehudam & habitatores Terufa .
laim : ve faceren, malum pra gentibus quas ſubuerterat dominus à
facie'filiorum Ifrael. Maior iniquitas quam fuerit iniquitas
ethnicoruin attribuitur regi, tanquam inducenti populum
ad tantum ſcelus.
Locutufque e dominus ad Menaffem e ad populum eius.pro
culdubio per prophetas. O attendere noluerunt. & adduxir do .
minusſuper cos principes exercitus regis Aſſur: ceperúntque Menal
[em ,a vinxerunt eum compedibus & duxeruntcum in Babel.Hi
ftoria Manaſsis (cripta eſt & tractata quarti Regum 21. fed
ifta captiuitas ibi nó fuit fcripta.non ipſe rex Affyriorú ve
nit , fed principes exercitus eius venerunt aduerſus Manal
ſem . Modus autem quo ceperuor Manaſſem , non eſt au
thenticè ſcriptus . Iofephus tamen dicit fuiffe eum dolo ca
ptum.nihil enim ſcribitur de confli &tu bellico , ſed duntaxat
quòd captus & vin &tusductuseſt in Babylonem . Nec ſcitur
quoto anno regni cius hoc acciderit.qui poſtquam coanguſta
tus eft.Hebraicè habetur. Et anguſtādo eum ,orauit faciem domini
Dei ſui. Quales fuerint angultiæ illatæ vincto regi neſcimº:
ſed q anguftantibus eú orauit ſummu Deú.eegit pænitetiã
valde coră Deo .Hebraicè habei.co humiliatus eft valde à facie
Eloha& patrum fuori .Vexatio dedit intellectum vt reſipiſceret.
Hhh i Oramira
 SECVNDI PARALI
Orauitque ad eum obfecrauit intentè, cxaudiuit depreca.
tionem cius. Verè clementiſsimus Deus & promptus ad miſe
Tendum. reduxitque eum in Ierufalaim in regnum ſuum . Modus
quo rex Affyriorum reftituit eú in regnum ,non eft ( criptus.
tempus autem carceris inſinuatur breuiſsimum , ex eo quod
nullus legitur electus rex interim in leruſalé. c cognosis me
naffes quod Iehonah ipſe Elohim . Collara idolatria priorc cum
beneficio accepto à fummo Deo ftatim vt refipuit, cognouit
g lehouah in legeMotis & in prophetis prædicatus creator
cælorú & terræ ,ipfe eft gubernator & iudex omniú . Et hinc
infinuatur quod Manafles prius no credebat ſummú Deum
gubernare hæc huniana : & propterea tantá iniquitatum mo .
lem cóftruxit. Etpoft hæc edificauit murä extra ciuitatcm Desid
ad occidentem Ghichon in torréte @ ad introitum in portăpiſcium
& circundedit Hophel,Quexaltauitipſum valde:coſtituitq; princi
pes exercitus in omnibus ciuitatibus munitis is Ichuda . Es abstulie
deos alienos - ſimulachrum de domo domini. Ecce effe & us perz
pænitentiæ . & omncs aras quas extruxcrat in monte domus demia
ni . hoc eftin mõte Mori'iah.ew in Icrwſalaim : proiecit extra
ciuitate. Aedificauitque altare domini immolauit fuper illud vi
Etim.os pacificorum & laudē. hoceft muncra pro libertatis be
ncficio recepto.pracepitque Ichuda vtferuiretdomino Dco Ifta
el.alioquin non fuiſſet integra poenitentia. Attamen adhucpo
pulus immolabat in excelfos duntaxat domino Deo fuo.
Reliquum autem verborum Menaſis Qoratio eius ad Deä ſu
um ,& verba videntium qui loquebanturad eum in nomine domini
Deitſrael: ecce continětur in ſermonibusregü Iſrael.Oratio quoque
cins,exaudicio,comnia peccata, et præuaricatjões eius, o locain
quibus edificauit excelſa o fecit lucos & ftatuasantequam ageret
pænitentiam : ecce ipſa fcripta ſunt in ſermonibus Chozai.Hocli
bro caremus.Dormiuitque Menaſſes cum patribus fuis, & fepelies
runt eum in domo fua :& regnauit Amon filiuseius pro co .
llius vigintiannorum erat Amon cum regnare cæpir :cduobus
F annis regnauit in Ieruſalaim , Fecirque malum in oculus domini
ſecut fecerat Menaffesparer cius: omnibus idolis quæ fecerat Mc
naffes pater eius immolauit Amon , & coluit ca. Etnon eft reuericus
faciem domini ficutrcueritus eft Monaffesparer cins: multo mico
jora deliquit. Hebraicè habetur . quia ipfe Amon multiplicawit
deliftum . Pater eius amputauerac deli &tum pænitendo , ipſe
verò impoenitens moltiplicauit. De coniuratione autem co
tra
 CAPVT XXXIII, 427
cra Amon facta, idem hic ſcribitur & in quarto regum, Con.
iurauerúntque contra eum ſerui eius : & interfeccrunt cum in domo
(wa. Percußitque populusterra omnes quiconiurauerant cötra regem
Amon:Origem conſtituit loſi’ishufilium eius proco.
CAPVT XXXIIII .
II lisas octo annorum erat lor'iahu cü regnare ree
pit : triginta & vnoannisregnauitin Ieruſa .
laim . Fecitquc rectum in oculis domini: O ambu
lauit in viis Dauid parris (ui neque declinauit ad
dexteram ſiniflram . O &tauo autcm anno regni
(ui cum adhuc effer pucr,ccepir quærere Doump4 .
irujui Dauid : duodecimo anno cæpit mundare Iohudă o scu .
falaim ab excelſis,o lucis, fimulachris,ofculptilibus.Defruxe
rúntque coram co aras Behalim, a ſimulachra quæ crant ſuper eas
demoliri fecit . Aiunt per di& tionem redditum ſimulachra fi
gnificari quædá dicata ſoli in excells valde. & lucosio ſiulo
prilia. Deficit & confatilia : legendum eſt. ſculptilia ro
fatilia fregit& comminuir.Sed de his non oportet eſſe ſolici
tum : in quarto enim regum gefta loſiæ diffuſè ſcripta ſunt
cap.22 .& 23.ſuper tumulos corum qui cis immolare conſueue
ranofragmenta diſperſit. oßáque facerdotum combufit ſuper alia
ria: & mundauit lehudam ac Ieruſalaim.Etin ciuitatibus Menas
fos & Ephraim o Simhon vfque ad Naphthali in defolationibus
corum por circumicum.Demolituſque eft a'laria & lucos, o ſimua
lachracontriuic in frufta, & omnia ſimulachra demolicus eft in 1014
terra Iſrael : reuerfus eft in crufalaim .
Anno autem decimooctauo regnifuimundata iam terra o tom
plo.ab idolatriis renouaris à patreſuo Amon.mifit Saphan fi.
lium Azal'iahu @ Mahaſe'sahu principem ciuitatis& loach filiño
Toacham à commentariis,ad inftaurandum domum domini Dei fui.
Venerintque ad Chili'sahu facerdotem magnum , acceptámque
pecuniam ab eo qua illata fucrat in domum domini. Hebraicè ña.
betur. O dederuntargentum illarum in domum Elohim . Colle
ctores dederunt argentum coram pontifice & nunciis regis:
collectores autem Tubiungūrur Leuitæ cuſtodes malluuij .
quanuis vulgata æditio habeat Leuicæ & iapitores.quod con
gregauerant Leuita Gianitores de Menaſſe & Eph’raim e de to
to reſiduo Iſrael. Ab vniuerſis Iſraelitis quiſupererant in par
cibus illis aarratur collecta pecunia per Leuitas. o de toro
Ichuda & Bin'lamin : habitatoribus Icrufalem.Hebraicè há
Hhh iij betur .
 SECVNDI PARALI.
ber. & reuerfifunt ad ſeruſalaim . Collectores Leuitæ diſcuro
rerunt per Manaſſem Eph'raim ludam & Ben’iamin & sai.
uerſas reliquias, & reuerſi ſuntin Ieruſalem.prius enim no .
I se ſolito narratum eft quod dederunt argentum : & deinde
narratus eſt modus quo collectum eſt argentum.Tradiderij
in manum eorum qui precrant operibus in domo domini ad fast:ca.
dum & roborandum domum. Ee illi dederunt ipfum artificibu o
cementariis ad emendum lapides exciſos, oligna ad commifara:
@ad contignandum domos quas destruxerant reges lehude Ervi.
rifaciebantfideliter in opere: & fupereos ordinari erit lachatho
Hobadiah Louita defiliu Mcrari, echar'is et Mofullam defe
liis Cahuchitarum ad folicitandum : & omnes Leuite in inftrani.
tis cantus intelligentes. Super baiulos vero ſolicitatores emaiss
laborantium in quolibet opere ,erat de Lenita fcribe ,o prefeiti, o
janitores,
Cinque efferrent pecuniam que illata fuerat in domum derini,
reperit Chilci'iahu ſacerdos librum legis domini , qui datus furat
in many Moſis. SuperAuit qui datus fuerat: hebraicè eoim ha
betur. librum legis Iehouah in manu Moſis.Et refertur ad legem
manus Mofis.eſt enim ſenſus, librum legis divinæ non larà
Deo per prophecam quemcunque,ſed per Moſem . Refpondi:.
que Chilci'ishu & dixit ad Saphan fcribam , librum legis repeti
in domo domini:& tradidit ei . Saphan autem attulst librum ad re
gem, o retulit præterea rogi verbum dicendo : omne quod dediftira
manum ſeruorum tuorum ipſi faciunt. Conflauerúntque argentum
quod inuentü eft in domo domini: Otralidcrunt illud prefeito
facientibus opus. Nunciauitquoque Saphan fcriba regi dicendo,lo.
brüdedie mshi Chilci'iahu facerdos: legit in eo Saphä сora rege,
Cinque audiffet rex verba legis,feidir veftimenta fua.horrore
offenfarum commiffarum in Deum à patribus ſuis & popu
lo ,adiun &to timore pænarum in libro comminataró. Es pre
cepit rex Chilciiahu, a Achicam filioSaphan, o Habdon filio
Miche,o Saphan fcribe ,e Haſa'ia ſeruo regis dicendo. Ite cöfs
lite dominü pro me a'preliquiis in Iſrael o in Iehuda ſuper pero
bis libri qui repertus eft : magnus enim furur dominiftillauit ſuper
nos.Rečius legeretur.quia magna ira Iehouah que adiecta eft
in nos, ſtillatio enim minorempunitionem intiquat. coguod
non cuſtodicrunt paires noftriverbum domini vt facerét iuxia omke
quod fcriptum eft in librohoc,
Abira; Chilci'iahu qui erant regis ad Chuldă propherifam
Vioren
 CAPVT XXXIII , 428
vxorem Sallum filii Thoc'halh filii Chaſre cuſtodis veftium . Non
mulier, ſed maritus eiuscuſtos ſignificatur:eft enim maſcu
lini generis.que habitabar in Ieruſalaim in fecunda.Vtin quar
to regum diximus, dictio hebraica interpretanda erat . in re
petitorio,vide ibica. 2 2.c locuti ſuntad cam iuxta hoc. Quare
Spõdit evs,ſec dixie dominus Deus Iſrael: dicite viro qui mifit vos ad
me. Sic dixit dominus :ecce ego adduco malum ſuper locü iſão ſu
perhabiracores cius, omnia maledicta qua fcripta ſuntin libro qué
legerunt coram regelehude.Pro co quòd dereliquerüt me thuri.
ficauerüt diis alienis,vtmead iracñdiā prouocarent in omnibus open
ribusminuü ſuarum :ſillabira;furor meus in locü iſti Q nõ extina
guetur. Ad regem autem Iehuda qui mifit vos ad confulendü domi .
num fic dicelu :fic dixit dominus deus Ifracl quoniam audifti verba
voluminis.Heb .habetur. verba que audifto.cum ex libro tum à
me, ic dixit Iehouah Elohæ Iſrael. Deiode immediatè ſequi.
tur.Pro eo quòd tenerū faftum eſt cortuum o bumiliatus es à facie
Elohim cũ audiſe verba eires ſuper locum iftum & fuper habitatores
eins,o humiliatus es coram me,& ſiidiſti veſtiméta ona,eflcuifli
1 cora me: et etiã ego exaudini te ducit dominus.Seotentia eſt clara.
lä сnim.Parui refere g hebraicè habei. Ecce ego colligam te ad
pa: restros colligeris ad scpulchrü tuum in pace.Bencficiú dila.
tionis táræ ruinæ promittitur, nec videbunt oculi tui.corporei.
omne malum quod ego adduco ſuper locü ifti, o ſuper habitatores
cius. Per oculos vniuerſi ſenſus ſignificatur.promittitur enim
lolæ quòd å ſenſibili notitia qualis eſt quæ habetur in præ .
ſenti vita) exemptus erit: quoniam pænalis valde fuiſſet.nec
propterca priuatus eft intellectuali notitia in limbo exiltens
malorum quæ pafſi ſunt in hac vita filii cins Et bene nota q
non dico animam loGæ in limbo nouille mala filiorum : fcd
dico ex hac prophetia no ſignificari ipfun priuatum talino
tria.cretulerunt regi verbum .
Miſiró; rex :& congregauit omnes ſeniores lehuda a Caruſeluim .
o aſcendie rex in domum domini ex omnu vir I huda o habitá
tores Ieruſalaim , o sacerdotes,et Lcuite ,a torus populus à magno
vſque ad paruum . Sanctus rex quanuis à muliere prophetico
Spiritu loquente audieric firmatam effe diuinam fententiam ,
non deftitit tamen cú vniuerío populo facere quod in ſe eft
ad placandum ſuminum Deum.O legit in auribus corum omnia
verba voluminis. Deficit.fæderes inuentiin domo Ichouah.liber.o .
legis iuuétus in domo appellai liber fæleris, quia cótinebat
Hhh ini ) fadus
 SECVNDI PARALI .
fodus inter Deum & populum. Stetitq; rex in loco fuo, per .
cußit fælus coram domino vt ambularet poft dominum cuftodi
ret præcepta Q teſtimonia o patuta cius in toto cordefuo in to
fa anima ( ua: faciendo verba foederisſcripta in libro hoc . Optimus
Tex iple primus fe obligat,vt alios ab exéplo trahat ad idem .
Adiurawie quoqueſuper hoc. Parui refert quòd hebraicè habei.
Er fecit ſtare omnem inuentum in Ierufalaim « Bin’iamin. Abiy
adiuratione fecit quòd populus quoq, fædus ioiret cu lum
mo Deo . & fecerunthabitatores Ierufalaim iuxia pactum Dei,
Dei patrum ſuorum .Vtrobiq; eft nomen Elohim . abßulitglo.
fi'jabu omnes abominationes deomnibus terris filiori Ifrael, & fe.
çic omnes qui reſidui crant in Iſrael ſcruire domino Dco fuo lieb.
habetur. Iehovah Elohe corum . Deinde inmediatè iequitur.
cunctis diebus cius non receſſerunt à domino Dco parrum corum.Vi .
de quàm efficax fit exemplaritas principis perfeueraos.
CAPVT XXXy .
Ecirq ; Ioſi'ahu in Ieruſalaim paſcha domino: o in
molauerunt paſcha quartadecima die menſis primi. Es
conſtituit ſacerdotesin cuſtodiis ſuis: horias, queeſt cos
ad miniſterium domus domini. Lenitiſque ad quorum
eruditionem omnis Ifrael San &tificabatur domino,locuius eft: ponite
arcam in fanétuariotempli. Hebraicè habetur.ponite arcam fan
Elitatis in domo quam ædificauit SelomofiliusDauidrex lſrael.
Nili fuiflet prius extract a arca Dei ètemplo ,nó dixiffct lo
fias Leuitis ve pocereat arcam ſan & itatis in domo quam a
dificauit Salomon. quando autem fuerit inde eduda & vbi
jocerim mapſerit, ſcriptura racet. Ex hoc autem quòd arca
Dei quæ erat maximum ſacrum cxtrada narratur de tem
plo,infinuatur quòd omnia alia aut extra& a aut prophanata
fueriot. timuerunt autem idolatræ prophanare arcam Dei,
memores eorum quæ acciderant Peliſhinis & Bethſemitis
& Ozæ,quæ fcripta ſunt in primo libro Regu : & propterea
maluerunt vt ex templo educeretur. Iofias autem religiofif
fimus feciteam reduciin templum.nequaquam enim eam vitra
porcabitis nüc feruitedomino Dco veſtro et populo eius Ifrael. Ean
dem ſententiá protulerat olim Dauid ad eundem finem : vi
delicet quòd quia non eſſent ſubituri onus vehendi arcam
humeris collocata jam arca in templo ,vacarent diuinis offi.
ciis. Ionuút autem verba hæc quod redierant Levitæ ad pri.
fiaum onus, ſcilicet vehédi arcam humeris licut antè ædifi.
catio
 CAPVT XXXV. 429
cationem templifaciebant. & propterea conie &tura hincha
betur,quod non paruv tépore necio voo duntaxat loco fuck
rit arca extra templumpoſt idolatriam Regum ludç : reditus
enim Leuitaruw ad officium priftinum hoc ippuit. Leuitä
autem hoc in loco non diſtinguutur contra ſacerdotes :nam
geftare humeris arcam Dei, plus ſacerdotum erat quá Leui.
iarum . Et præparate vos per domos patrum veftrorü in diuiſionibus
veſtris:ficut ſcripſit Dauid rex Iſrael, juxta (criptura Selomonis
filii eius . Dauid ergo principaliter , Salomon autem conſe .
queoter ſcripſit diuiliones ſacerdotum & Leuitarum.Et minia
ſtrate in ſanctuario eius per familias furmáfque Leuiticas, luxta
Hebræum habetur. Etftabitis in fanétuario ad diuifionem domus
patrum ,fratribus veftris filiis populi: 0 diuifionem domus parris
Leuitis. Ita iacet in hebræo.Ec quanuis obſcura ſit litera,len
ſus tameneſt quòd Leuitæ ſtent in ſanctuario fecundum di
uifiones patrum , diụiſiones inquam domorum ſecúdum pa:
tres Leuitarum ,ftent autem ad miniſteria divina opportu .
oa fratribus ſuis filiis populi :hoc eft vniuerſis Ifraclitis ,hoc
enim ad euitandam confufionem miniſtrorum cum populo
{ an& illimè decretum eſt. Deinde immediatè fequitur. Et in
gulabitis pafcha: eritis Sanctificatio facietis preparare fratres
veftros, ad faciendum ficut vcrbum Ichouah in manu Moſis. Sen.
tentia clara eſt, mandat enim executionem decretoruin per
Motem ,quæ ſcripta ſunt in libro Exodi principaliter.
Dedic preterea lofias omni populo qui ibi fuerat inuentus in folë .
nitate phaſe agnos o hedos de gregibus & reliqui pecoris trigin,
la millia. Hebraicè habetur. Et largitus ef loſi'iahu filiis populi
ouium ,agnorurn filiorum caprarum (omnium pro paſihacibus)o
nini inuento in numero triginta millia , & boum tria millia : hac de
[usbſtantia regis. Priorú triginta millia & tria millia bou dedit
rex,no y boues neq ; oues immolarétur pro agno paichali,
ſed vein illis diebus folennitatis paſchalis haberent feſtivas
victimas. Et ad hunc eundem vſum intellige ſubiunctas lar .
gitiones. Duces quoque cius ſpontequod vourrant obtulerunt tam
populo quam ſacerdoribus& Leuitis. Hebraicè habetur. Et prin .
cipes cius voluntatipopulifacerdotibus Leuitis elcuaucrunt.ap
pellaot eniin eleuationem ,largitionem relatam in Deum . Ég
hæc clauſula initium eft fubiunctorum . inchoat fiquidem à
largitione quam principes regis profuſè fecerunt tum popu
lo quácum voluit, tum ſacerdotibus,tum Leuitis. & fubiun .
guntur
 SECVNDI PARALI .
guntur poftea in ſpecie diuerfi principes diuerſa largientes,
Sufficiencia autem oblatorum ſignificatur dicendo voluntati
populi ſacerdotibus & Leuitis : inGnuatur eoim quòd quar
tum volebat populus largiti ſunt.porro Chilcilia a zochain
hu, a lechiel ducesdomus Elohim .Abſque alia noti continua.
tiua fubiunguntur immediate iftitres. facerdotibus dederit pro
paſcharibus dwo millia ſexcents, comboues trecentos.Chonan'ıaha
autem ,a Semah’ishu, So Nethan’el fratres cius,e Chalab'isha,
o lehiel,o loſabad principesLeuitarum :eleuauctunt i cuits pra
pafchatibus quinquemillia,obowesquingitos. Direrat in geoe
Te principes eius,dicit modo io indiuiduo quòd ifti tres da
ces domus Elohim dederunt facerdotibus: præter id quod
priacipes regis dederunt, narratur in ſpecie quid dederint
principes regis ex tribu Leuitica,primum principes facerdo
tum ſacerdotibas & deinde priocipes Leuicarum Leuitis.
Preparatúmque eft minifterium : o fteteruntfacerdotes in lore se
Lenita in diuifionibus ſuis iuria praceptūrigis.Immolauerat;
pafcha: & afperſerunt ſacerdotesmanus(was ſanguine. Hebraice
habetur . & afperſerunt ſacerdotesde manu corum . Proooméco .
rum populum demonſtrat,ad differétiam temporis Ezechiz
quo ſacerdotes alperſeruntde manu Leuitarum ſupplénun
vices iinmundorum.ad infinuandum itaque quòd populus
non erat immúdus (ficut fucrat tempore phaſe celebrati lub
Ezechia ) ſed quòd tépore loliæ populus erat ſan &tificatus,
fcribitur quòdfacerdotes aſperſerunt fanguinem ſecundum
legis ritum circa altare de manu eorum qui immolabant.
Leuita detraxerunt pelles holocauſtorum. Hebraicè habetur. o
Lewita fpoliantes. proculdubio animalia quæ offerebátur. hoc
enim propter multitudinem magnam etiam tempore Eze
chiæ fa &tum legitur. Erſeparauerunt ca ve darent per domes o
familiasſingulorum . Hebraicè habetur . Et remouerunt holocas.
ftum in terminando ea. Et appellatione holocauftu inte ligitur
adeps animalium qui creinabatur Deo in modum holocau
fti. Es eſt ſenlus quòd ſacerdotes remouerunc à multitucine
vi& timarum portionem illam quæ cremabatur Deo vique.
quo terminata eſſet huiuſmodiremotio ab omnib' victimis.
Et immediatè fubditur. druifionibus domui patrü filiispopulist
offerendő lchowah.ficutfcriptum eft in libro Mois: loc bobu.Or
dioata oblatio deſcribitur: ita g ſecundú diuiſiones familia
rú populi offerebát victimas iuxta ritum legis , facerdotibus
remouentibus
 CAPVT XXXy . 430
semouentibus portionem cremandam Deo. Et hoc non fo
luin in victimis ex quibus & capris, ſed etiam ex bobus ſer
uacum ſcribitur. Et coxcrunt paſcha in igne iuxta ritum :pacificas
vero hoſtias coxerunt in lebetibus o cacabis Qollis , o feftinaiò
diſtribuerüt omnibusfiliis populi, sibi autem & facerdotibus poftea
præparauerunt, quia facerdotes fili Aharon in oblatione holocausti
Gadipum vſque ad noftem fuerunt occupati : Lehiræq; prepara
sterunt ſibi ſacerdotibusfiliisAharon , Porro cantores fili Asaph
ſtabanı in ordine ſuoiuxta præceptum Dauid @ Asapho Heman
@leluthurprophetarum regis. Hebraicè habetur.videntis regis.
Singularis numeri eſt, & ad Ieduthun diretté refertur.Qis.
nitores adſingulas portas obferuabāt:non erat cis recedendum à mia
niſterio fuo,quia fratres corum Leuitæ præparauerunt eis.
Preparatumq; eft omne miniſterium domini in die illa ad facien .
dum pafcha,ead offerendum holocauſta ſuper altare dominizin
xta præceptum regis Iofi'iahu. Fccerintque filij Ifracl inuēti paſcha
in tempore illo : folennitatem azymorum lopiem diebus. Et non
eft fuftum pafcha ſimile huic in Iſrael à diebus Scmuel propheta,
Præfertur celebritas paſchalis tempore loſiæ reliquis præte
ritis tam tempore iudicum ( quorum vltimus fuit Samuel)
quàm tempore regum , non folum Iudæ, ſed etiam lſrael : vt
fuerút Saul. Dauid & Salomon ,præfertur autem quo ad hoc
quod fuit celebratum ſolenniter ab omnibus Ifraelitis qui
erant in terra promiſsionis:in aliis enim celebrationibus não
quam conuenerunt omnes, ſed aliqui remanebant qui non
celebrabant paſcha. hanc enim ſingularitaté ſignificant ſub
iunéta verba iuxta hebraicam veritatem.Q omnes roges Ifracl
non fecerunt ficur Pefach quod fecit Ioſiahu «ſaccrdoses @ Leo
uite e omnis Iehuda o Iſrael inucntus, e habitatores loruſa .
laim . ſignificanter enim dicitur & omnis luda & Iſrael in
uentus ,vt hinc intelligamus hanc fuiff : fingularitatem hu
ius phaſe quod celebratum eft ab omuibus Ifraelitis inuériş
in terra promiſsionis.Decimooctauo anno regni Tofi'iahu, faitum
eft paſ ha hoc.
Aftquam inftaurawerag Tofias templum . Hebraicè habetur .

culdubio Dei. Et eſt renſus, poft omneiftud & quòd præpa.

sauit etiam domú Dei,aſcenditNecho rex Aegypti & c. loft
+ tot bona opera deſcribitur ſubiecurus modus quo mortu'eſt
rex Tolias : vt intelligamus diuina gratiam etiá tépore vete
sis
 SECVNDI PARALI .
sis teſtamenti conceffam amicis dei non ſecundum tempo
ralem vitam quamuis concupitam.afcendit echo rex Acopri
ad pugnandü in Charchemis iuxta Euphratem .Aiunt Charche -
mis eile nomen ciuitatis:ſed an fit in terra promiſsion is son
inuenio: & propterea incertum reftatan fignificetur termia'
quo tendebat rex Aegypti,au locus ad quem peruenerat túc .
& egreffus eft in occurfum eiusIoſi'sahu. Miſirq; ad eum nuncias di
cendo quid mihi otibi eft rex Iehuda.ſubaudi comune eft liti
gandum ?nulla inter nos materia belli.non cõrrate hodie venis,
fed contra aliam domum pugno. Hebraicè habetur, non aperte
hodie quia ad domum belli mei. Et eft fenfus,non contra te reo
nio quia ad domum materiam belli mei propero. Ec appellat
domum belli lui, domum hoftem abie ad quam deus feftinate
me ire pracepir. Hebraicè habetur. o Elohim dixis ad ftupefa
ciendum . Dilio hebraica ſignificat non qualecunq; ftupetz.
cere, fed ftupefacere reddendo atconitos, treft fenfus quod
deus diſpoſuitme in hoc progreſſu ad reddédú alios attosi
tos, hoc eft ad cam mirabile opus facienduin vt alii ftupe:
ant quafi attoniti.deſine aduerfum deum faccre qui mccum eji, se
interficiat te.Hebraicè habetur.Declina tibi ab Elohim quimeci
O non perdet te. Congreffum fuum deo tribuit rex Aegypti,
monendo loriam vt non occurreret libi .
Noluit autem lofi'iahu rcuerti,fed præparauis contra eum prelió ,
nec acquicuit ſermonibus Necho ex ore Dei. Nomen eſt Elohim .
Si inculpabilis tuiffet occurſus loliæ aduerfus regem Aegy .
pti, non diceret ſcriptura quòd non audiuit verba Necho ex
ore Elohim . affirmatur itaque & quod verba regis Aegypti
proceſſerunt er ore Elohimn ſummi vniuerſorum iudicis, &
imputatur loſiæ quòd non audiuic huiuſmodi verba . Ratio
autem imputationis non eſt quod debuerit credere verba il.
la efle verba dei:fed quòd audita diujoa legatióc qua fe fun
gi dicebat rex Aegypti,debebatdeum contulere, & nó abi
q; diuino oraculo perdiſtere in cæpto occurſu. ſed perrexit vi
dimicaret in campo Megiddo. Megiddo nomen eſt civitatis cu
sus regem cepit Ioſua:vt ſcribitur loſuæ ,12. Et hinc apparet
quòd infra terminos terræ promiſsionis tranſibat rex Agy
pri. Et hac occaſione motus creditur lofias ad bellú contra
regé Aegypti:quamuis rationabilior belli cauſa videator tie
mor ne expugnato vicino regno ab Aegyptiis, expugnare
tur poftca regnum lyde
Ibig
 CAPVT XXXVI. 431
1 biq; vulncratus a Sagittariis,dixitpuerisſuis: educite me de pre .
lio quis oppidò vulneratus fum . Iuxta hebræum habetur. facite
tranfire me quis agrotaui valde. Et tranfire feceruntcum feruicius
de curro, equitare fecerunt eum fuper currum fecundum qui ei.
Non manifeftauit ſe vulneratum , ſed quafi ægrum ſe trans
ferri in alterum currum præcepit , ne exterreret exercitum
fuum . & afportauerunt eum in feruſalaim , & mortuus eft & Sepul
tus in ſepulchris patrum fuorum . Non caret quæſtione quòd in
quarto Re.ca. 23.legitur lofias occiſus in Megiddo, hicvero
narratur duétus in Teruſalem & mortuus.Solutio eft quòd li
NA cet loſias viuus migrauerit de curru in currum , non tamen
viuus perueuit in leruſalem : nam clarè ibidem dicitur quòd
de Megiddo mortuum adduxerunt.dec hic dicitur quoi vi .
uus venerit in Ieruſalem :quamuis narretur prius du &tio leru
Salem quàm mors :læpe enim ordo rei geftæ non eſt ſecundú
ordinem narrationis.totnsó ſehuda o leruſalaim luxerunt eü .
Lamentatasý; cft lisme'iahu ſuper Ioſi'iahu,e dixerunt omnes cun
tores eo cantatrices in lamentationibus fuisde Tofi'iahu vſque hodie
dederunt hoc in ſtarnium ſuper Ifrael: ecce fcriptum eft in ls .
mentatiouibus. Ieremiæ prophetæ .
Reliquaautem verborum Ioſs’iahs & gratia cius que lege pré
cepta (une domini.Hebraicè habctur.ſicutſcriptum in libro Icho
wah.Et refertur ad reliqua gefta loſiæ. Declaratur enim quòd
fuerunt re & a ficut ſcriptum eft in libro Iehouah : hoc eft ia
libro Molis continente diuinam do &trinam.opera quoque cius
priora pofteriora, ccce ipſa ſcripta ſuntin libro Regum Iſrael
Jehuda. CAPVT XXXVI .
Vlitá populus terre Schoac bax filiū toſi'iahu : & con
ftituit eum regem pro parte cius in Irrufalaim . Filisis
viginti trium annorum erat Ioachaz cum regnare cæ
pit: @tribus menſibus regnauit in Ieruſalaim .Amonie
autem cum rex Aegypticum veniſſet in Icrufalem . Iuxta hebræu
habetur. & amouit eñ rex Aegypriin Ieruſalaim . In quarto lib.
Re.cap.23.fcribit q; rex Aegypti in Reblatha vinxit eü :ſed
& Iofephus dicit q rex Acgypti milit pro eo & c.Solutio eft
g quanuis puſsit dici grex Aegypti venerit in Ieruſalem &
ibidem priuauerit loachaz regno ,non tamen ibidem eum li
gauerit ſed in ciuitate Reblatha/ & lcconcordare hanc lite.
sam cum libro Regum)poteft tamen dici g ſcriptus hic lo
cus (videlicet in Ieruſalem )non deſignat locum regis Acgy
pri :
 SECVNDI PARALI.
pri : ita quod non eſt ordo literæ & rex Aegypti in leruſalem
amouit eum.ſed delignac locum pronominis: & eft ordo lice
ræ quod rex Aegypti amouit eam io Ieruſalem . vt fit ſenſus
quod in ipſa ciuicate leruſalem fa & a eft amotio eius à regoo
authoritate regis Acgypti. mandauit fiquidem rex Aegypti
abſens ålerutalem ,vtloachaz regnans in Ieruſalem non re
goaret ſed frater eius maior: & fic eft priuatusregoo in ipla
ciuitate leruſalem .Et hicienſus comple&endus eltad literá .
reliqua expoGita vide in libro Regum . & condemnauit totram
centum talentis argenti talento auri.Et regem conftituit rex Ae
gypti Eliacim fratrem cius(uper Ichudam & Ierufalaim , over
tit nomen eius leho'iacim :Iehoachaz verò fratrem ciustulit Necho
Qadduxit cum in Aegyptum .
Filius vigintiquinque annorum erat Icho’iacim cum regnare creo
pit,ew vndecim annis regnauit in Ieruſalaim :fecitq; malum in ecs .
lis domini Dei ſui,Contra hunc aſcendie Nabuchodonoforrex Chalo
deorü.luxta Hebræum habetur . Super eñ afcendit Nebu'chada
nezar rex Babel. Er nihil dicitur de Chaldæa. e vinctam cage .
nis duxit in Babylonem . luxta hebræum habetur, o ligasit cum
in catenis ad faciendum ire ipſum ad Bubel. Aduerte prudens
lector y de iſto loacim filio Iofiæ rege ludæ ſcribitur lére.
vigefimorecúdo,lepultura afini fepelietur vltra portas Leru
falé. & propterea q hic dicitur vinctus ad hoc vtduceretur
in Babylonem , intellige fa &tum fuiffe quo ad vincula , ſed
pon quo ad ductioné in Babylonem : fed iuxta prophetæ vs.
ticinium occiſus eft & inhumatus reli& us iuxta muros le
suſalem ,vt lofephus narrat.Adquam Q vafa domini.Iuxta he
bræum habetur.Et ex vafis domus Iehouah adduxit Nebui'cado
nekar ad Babel: a poſuit ca in templo fuo in Babel. Dicendo ex
vaſis inlinuat g non omnia vala ex templo abftulit. Reliqua
autom verborü i'cho'iacim abominatiõeseius quas feciso quod
inucntum eft in có , ecce ipſafcripta ſunt in libroRegum Iſrael aan
lehuda :@regnawit leho'sachin filius ciuspro co.
llises oéto annorum erat leho'iachincum regnare cæpit. Hicou
F merus annorum ſcribitur in hebræo :ſed errore fcriptorú
fa &tum effe, teftatur liber Regum capitolo vigefimoquar
to dicens,q oco & decem annorum erat iſte Ioachin. ceſta
tur & fubiunda hic clauſula dicens de iſto , & fecit malumio
oculis lehouah:filius enim o &o annorum vix eſt capar doli.
tribus menfibus decem diebus regnauit in Ierufalaim : fecitó:
málum
 CAPVT XXXVI. 438
mali in oculis domini. Cúng; anni circulus volueretur. Parui refert
g hebraicè habetur. Er in reuerfione anni ab occiſione loacim
patris iſtius.ita q à tempore quo Nabuchodonoſor venerat
in lerufalem fa & urus ſuprafcripta, ſupputatur iſta reuerlio
anni. Et ex hac ſupputatione habetur quòd iſte loachin nó
coepit regnare in leruſalem ftatim mortuo patre : quia regou
uittantum menfibus tribus & diebus decem , interregnuma
enim multis menfibus fuit propter cladem quam feceratrer
Nabuchodonoſor in leruſalem . mifit rex Nebu'chadnexar. In
libro Regum ſcribitur & y miſit, & quod etiam ipſe ſuper
uenit: quod vltimum hic tacetur. nuncios quio adduxeruntet
in Babylonem.Iuxta hebræum habetur . & fecitvenire cum in
Babel,cum vafis deſiderabilibus domus domini. Et hæc litera qua .
drat ſcriptis in libro Regum.regem verò conftituit Sedechiam pa
truum cius. luxta Hebræú habetur.Zidci'iahw fratrem eius fios
per Iehudam o Ierufalaim . Reuera Sedechias patruus erat
iſtius loachin vt in quarto Regum ſcribitur:ſed hic appella
tur frater eius ea ſcripturæ confuetudine qua conſanguinei
appellantur fratres .
Ilisus viginti & vnius annorum erat Zidci'ialu com regnare
F
in oculis domini dei ſui :nec erabuit faciem Ieremia prophora loqué
tis ad ſe in ore domini. Iuxta hebræum habetur.non fuit humi
liatus à facie lirmesahu prophete ex ore Iehouab.ſubaudi loqué
tis ad eum. Diffuſé hæc ſcripta ſunt in libro leremiæ . Etetiä
à rege Nebu'chadnezar de fecit quiadiurauerat cum per deum .No
men eſt Elohim . & fit ſpecialis mentio huius iuramenti , eo
quòd nomen hoc ſonans illi impoſuit Nabuchodonoſor,
vc iugiter præ oculis haberet diuinæ iuſtiuæ fidem : vtinli
bro regum declarauiinus.eindurauitceruicem fuam & cor.
Manca eft litera:legendum eft. & roborauit corfuum ,ncreuer
teretur ad dominum deum Ifracl.Ceruicem indurauit vt nó files
& eretur ſub iugo Dei : cor autem roborauit ad perliftendum
in malo.Etiam omnesprincipes faccrdotum populus multipli
caucrunt prauaricationes iuxia omnes abominationes gentium :00
polluerunt domum domini,quam fanctificaueratin ſerwſalaim . Ma.
nifeftatur peccatum fuiffe commune regi , principibus ſacer.
dotum omnibus & populo : vt cognoſcamus iuftifsimá fuiffe
penam Subiun &tam .
Mifit
 SECVNDI PARALL.
Miſie antém dominus deus patrum cotum ad eos per manurin neza
ciorum ſuorum ,denocte conſurgens eo quotidie commonens. Iuntz
hebræum habetur. diluculo ſurgendo. nec aliud adiungitur. &
Inſtar ſoliciti patris deſcribitur deus furgens diluculo admit
tendú nuncios regi & populo vt reſipiſcerét.co quòd parcere
juxta hebræum habetur. & milit quiamiferebatur populo fuo
habitaculo fuo.Ratio mittendi prophetas divisa miſericordis
fuper templum ac ciuitatem Ieruſalem deſcribitur. At ilifubo
Sannabant nuncios dei. Nomen eft Elohim . parvipendebant
ſermones eius:illudebantq;prophetis. Heb . habetur. errantes in
propheris eius,negando videlicetveros dei prophetas effe Dei
nuncios ,immo & imponendo eis quòd nô effent mitsi à deo:
vt patet de leremia.donec aſcenteret ira domini in populum eins,
oeſjetnulla curatio.Clarius hebraicè ſcribitur , taodiu mi
ſit deus prophetas vſq ;quo ex parte dei effet tempus arę eius,
& ex parte iſraelitarum effe morbus inſanabilis.
Et adduxie ſuper eus regem Chaldæorum , o interfecit iuuents
porum gladio in domo fanclwaryſ.Legendum eft.Sanctuatico
rum . Ac fi apertius dixiſſet , non ſanctuarii dei ſed ían Guarii
eorú: quoniá nó erat amplius dei . O non eft mifertus adolefcen
tis & virginis, ſenis decrepiti:op,nes tradidit in manum eius. Es
omnia vaſa domus dei magna & parua. Dictio interpretata Dei
eſt nomen Elohim . & theſautos domus domini Q theſauros sco
gia e principum cius :omnia tranftulit in Babel. Incēderuntq; demi
Dei. Nomen eft Elohim.Es hæc fuit vltima captiuitas Ifrae
lis,in qua combuſtum eſt templum . deftruxerütmurum li.
rufalaim , vniuerſasturtes combuſſerunt.luxta hebræum habetur.
omnia palatia cius combafferunt igni quemadmoduin & tem
plum. ew quicquid preciofum erat demoliti ſunt . Et qui euaferat
gladium duétus eſt in Babel:ſeruiuitq ;regiæ filiis eius,donecimper
raret rex Perſarum . luxta hebræum habetur. vſque ad regnando
regnum Perſarum.hoc eft vſquequo regaum Babylonis fobie
ĉtum fuit regno Perſarum : & confequenter Iudei tranflati in
Babylonem ſubiectifuerunt regnoPerſarum . Et compleretet
Sermo domini ex ore Hieremie celebraret terra ſabbata fua:cuz
Etes enim diebus defolationis egit Sabbatum vſquedum implerentar
Soptuaginta anni. Iuxta liebræum habetur. Ad implendum ver
bum Iehouah in ore Cirme'iahw,vſquevoluit terraſabbata (wa : --
mnibus diebus defolata vacauit,ad implendum ſeptuaginta annes,
Sic iacet in hebrzo. Es binc manifeſtátur cria. primum quòd
feroitus
 CAPVT XXXVI.
ſeruitus captiuorú ludæorú fub regno Babylonize ſeu Chal
dæorú durauit vſque ad regnú Periarum . ſecúdú q terra lu .
dææ defolata,durauit inculta codem tempore.tertium quòd
hoctempus fuit fpatium ſeptuaginta annorum . Sed aduerte
quod vt patet lere.25. & 29.)aoni iſti ſeptuaginta tam fer
uitutis Babylonicæ quàm deſolatæ terræ Judææ non ſuppu
tantur ab vltima captiuitare quando templum fuit combu
ftum :dirigit enim ſermonem leremias ad populum tum ca
ptiuá tá tú captiuatú cūrege Ioachio nepote loſiz . A prima
ergo captiuitate ludæ ſupputát anni ieptuaginta. & verificać
tā ieruitus Babylonica ſeptuaginta annis( qa ex tunc fuitrex
cum decem millib° captiuus in Babylone) quàm quôd terra
cæpit efle inculta: vtpote fublatis babitatoribus , & non fur
sogatis aliis loco corum quemadmodum furrogati fuerant
in regno Samariæ . & propter hoc terra Iudæ dicitur deſola.
ta & quieſcens annis feptuaginta.
Nuo autem primo Cyri rogis Perſarum . Hinc clarè habetur
A quod feptuaginta anni prædi&tià Ieremia ,cópleti ſunt
cum regno Babyloniorum.primus enim iſte annus Cyri fuit
primus annus regni Perſarum ,non abſolutè,fed fuper Baby.
loniam & reliqua quæ erat ſubie &ta regi Babyloniæ , immo
(vt aiunt) monarchix Perfarum. ita quod cum dicitur anno
primo Cyri, intelligitur de anno primo monarchiæ Cyrire
gis Perſarum : vt teftantur fubiun & a ipfius Cyri verba, ro
nantia ipſum dominum regnorum omnium.ad explendü fer
monem domini quem locutus fuerat per os lirme'iahw,fufcitauis dos
minus ſpiritü Cyri regis Perſarum . Modus quo mouit deus ani
mum Cyri quatenus indicat ſecundum ſupremam ſpiritua
lem caufam ,non eft fcriptus in ſctiptura facra, fed à Solepho
explanatus: videlicet oſtenía fuit ci prophetia Eſaiæ pro
phetæ longo ante tempore ædita ,in qua nominatur ipfe Cye
fus eleuadus à Dco Ifrael creatore colorum & ædificacurus
templú & ciuitaté Dei & redu & uruspópolú captiuú. hæc.e.
in calce ca. 4 4. & in ca. 4 s . Eſaiæ ſcripta fut.Verba autipfius
Cyri fubiuncta quadrant huic modo . ná confitetut quod lc
houah Elohe cælorum dedit ei omoia regna terræ , quæ vi
delicet poflidebar.agnoſcit abi data à fummo Deo: & fub .
iúgitquod ipſe deus ordinauit fibi vt ædificaret illi domú in
Ieruſalem : & tertio fubiungit liberam facultatem cuilibet
ex populo Dei voleoti ire in Ierufalent. hæc enim tria in
tii Eraia
 HEZRAE
Eſaia continentur : & inde Cyrus accepit & agnovit przdi
& a effe à fummo Dco per os Efaiæ prophetæ . Aduerte ta
men hic quòd libertas eundi in leruſalem cooceffa cuilibez
Ifraelitæ intelligitar finc præiudicio tertii: hoc eft fine prz .
judicio particularium hominū qui emerant aliquos ludzes
in feruos.diiceroeudum Aquidem eft inter Ifraelitas qui era
lerui duntaxat regis , & cos quierant ſerui aliorum virorts :
nam ferui regis abíque auro & muoere quocunque libertate
donati funt:vt Eſaias prædixerat: ſerui verò particulariú do
minorum redépti ſant à Iudæis diuitibus, vi Nehemias ipſe
teftatur cap.s. in tranſire fecit vocem per totum regnum fuum,o
etiam per ſcripturam dicendo. Sic dixit Cyrus rex Perſarum :emais
regna terra dedit mihi dominus deus cæli,o ipfe pracepit wikin
edificarem ei domum in Ierufalaim qua eft in Iehuda ,qui ister vos
eft de toto populo cius, fit dominus deus cius cum co afcenda . Es
fic finitur ſecundus liber paralipomenon : Romæ dic quinto
Martii. M.D. XXXII .

THOMAE DE VIO
CAIETANI CARDINALIS
SANCTI XYSTI, IN LIBRVM
Hezræ commentarii.

N anno primo Cyriregis Perfarum . Principium

hoc expofitum eft in fine paralipomenon.Et
Cyrus iſte eſt ille qocciſas eft in bello apud
Scythas : & caput ei ' i Tomir regina in vure
fanguinis pofitum ,fanguinem fitifti ,fangui
nem bibe inſultante. or compleretur verbi de.
miniex ore Iirme sahu. de reda& ione captivitatis ludz poſt
annos feptuagiota: vt fcribitur Iere.29 .& 29.Vbiſcite quòd
quia autheatica ſcriptura nó tradit numerum annorum qui.
busreges Babyloniæ regnauerunt à captiuitate loachine
potislofiz vſque ad eorum deſtructionem à Cyro ,idco non
poffumus adamuſlim mouſtrare decurfum iftorum ſeptua.
ginta annorum : & variè à diuerfis fupputátor / ſcitauit domi
nusfpiritum Cyri regis Perfarum , & tranfirefecit vocemper totum
 CAPVT I

Gegnum fuum & etiamper fcripturam dicendo.Sic dixit Cyruntea

Perfarum :omnia regna terra dedit mihi dominusdeus cali. Solita
funt nomina l'chouah Elohe cælorum.cipc pracepit mihini
edificē ci domum in Icruſalaim qua eft in Iehuda. Ex modo lo:
quendi acſcribendi, magoum babetur argumétum quod ex
verbis Efaiæ prophetæ prærecitatis motus fuerit Cyrus.non
enim tam affertiue dixiſſet atque fcripfiffet Cyrushæc,nifi
certior redditus fuiſſet ex antiquo codice Elaiæ prophetzi
interior enim diuinus impulſusoon fuiſſet acceptatus ab eo
ad fic afferédum fine certo ſenſibili teſtimonio antiquæ pro
phetiæ. Qui eft in vobis de solo populo cius, for deus, eiuscum ro,
afcendat ad irrufalaim que oft in Iehuda: edifice domu do
mini Dii l(rael.Hinc patet quòd Cyrus pó ſolum hebræis ex
Ieruſalem ,ſed etiam ex Samaria & breuiter vniuerlis Ifraeli
tis conceſcit ve irene in Ierufalem ad ædificandum templumi
Dei.ipfeeft deus. Hebraicè habetur. ipſe Elohim qui in Ieruſa.
laim. hoceft ipſe eſt gubernator & iudex vniuerſosum qui
colitur in lerufalem , quielegit fibi templum in Ierufalem .
hoc enim pro ratione reddidit Cyrus quare inuitat ad ædifi
candum templom in Jeruſalem. Et omnes reliqui in cunetis lo
cis vbicunque habitant,adiusent eum viri de loco fão. luxta He
bræum habetur. Etomnem reliquam ex omnibus locis in quibus
habitat ibi,fubleuabunt viri loci eins argento,Gʻauto, ſubftätia,
Giurgentó. Et eſt ſenſus quod alii Iſraelitæ non aſcendentes
in leruſalem ,adiuuét cùnces : ita vt remanences in aliqua ci
uitate ſeu oppido adiuuent cunces ex illo oppido ſeu ciuita
te,adiuuent auté argento, auro & c.excepto quodvoluntarie of-
ferune in templo Dei.Iuxta heb . haberi cü voluntate ad domü É .
lohim que in Peruſalaim .Ratio opem ferendi redditur,volūtas
ad reſtaurandum domum Dei in Ieruſalem . ſubiū & a tamen
ciccutio infinuat quod opieuntium adiungatur ſpontanea
quoque oblatio ad inftaurandum templum Dei .
Et furrexerütcapita patrã Iehuda o Bin’iamin, a ſaccrdotes,es
Lewira,o omnir.Superfuit vltimacoiúctio :ná hebraicè habet
appolitive.omnis cusus ſuſcitanie Elohim fpiritum vt afcendat ad
adificandü domü domini qua in leruſalaim.dorratur enim y ex
tribus duntaxac tribubus ſurrexerunt principes ad eundu in
Ieruſalem : luda,Ben'iamin & Leui.Etappofitiuè adiungitur
quo ſpiritu fuerút moti iſti,dicendo omnis cuius Elohim luo
fcitauit fpiritú ad ædificádý domú fummi Deiiti Ieruſalem .
ü Quanuis
 HEZRAE
Qaanuis ergo Cyrus inuitauerit omnium tribuum Ifracli
tas ad euodum in Ieruſalem , cx tribus tamen dútaxat tribu
bus muti ſunt, Deo in corum cordibus operante .Et omnes qui
crant in circumitu eorum roborauerüt manus eorum .Narrato effe
itu epiftolarum Cyri quo ad volentes ire,lubivogitureffe
dus quo ad remanentes quiopem tulerunt euntibus. in usis
argenteis & aurcis ,in fubftantia iumentu ,in fupellectili. luxta
Hebræom babecur.o in preciofis.puta gemmis.cxceptis iis que
Spontc obtulerunt. Sponte oblata appellatur ea quæ ad reftau
rádum templum donabantur: oblata autem ad adiuuandum
euntes,appellantur donata cum pro viatico tum pro redem
prione euntium qui erant ſerui particularium perſonarum .
Kex quoque Cyrus protulit vafa domus domini:que tuleru Ne.
bu'chadnexar de Ictuſalaim , w pofucrat in domo Dei fui. Prote:
lit autem ea Cyrus rex Perſarum per manum Mitridates folü Gbiz .
bar. Iuxta Hebræumn habetur. ſuper manum Mithredaib the
faurarii. nominatur enim & pprio & officii nomine mioifter
regius qui dedit fubiuncta vaſa regis nomine. necraais
ea Safabafar principi Inda. Parui refert quòd legendum effer.
Sesbazar duci lchuda. Et quoniam princeps Iudæ hic dicitur,
intelligenduseſt Zorobabel alio nomine vocatus Sesbazar :
nam iple fuit princeps Iudæ. Er isti numeri corum ; phiala as
ree triginta,phiale argětca mille. Dictio hebraica ſignificat vas
adabluendum manus, quæ malluvia ſeu pollubra rocantur .
erant enim & aurea & argentea in tanta multitudine vt fuf .
ficerent & multitudini oblacionum ( in his eniin offerebatur
fimila ) & multitudini victimarum , quarum ſanguis in hu
juſmodi vaſis recipiebatur & circa altare effundebatur. cula
tri vigintinouem . Scyphi aurei triginta , fcyphi argentei fecundi
quadringenti Q decem . Quod dicit fecundi, refertur iam ad
ſcyphos aureos quàm ad fcyphosargenteos . & dicendo le
cundi, inſinuat quòd etiam hæc vala erant malluvia ſecun
di ordinis : forte quia minora vel alterius formæ. vaſa alia
mille. Oninia vaſa aurea argentea ,quinque millia o quadrin
genta . Non ſurgit hæc ſumma ex numeratis : ſed author
libri numeratis quibuſdam , omiſſis aliis narrauit omnium
fummam . omnia aſcendere fecit Sesbazar cum iis qui afcende
rant de tranſmigratione Babel in Icrufalaim .
CAPVT
 435
CAPVT II.
Stiamcem (unt filii prouincia qui afcenderunt de capti
uitate tranſmigrationis quam tranſmigrate fecit Ne
bro'chadnezar rex Babel in Babel. reuerſi ſunt in Ic .
rufalain Gin lehudam ,vnu [quiſqucin ciuitarē ſaam .
De.cribuntur & pumerantur illi qui venerunt in Ieruſalem .
Qui venerunt cum Perubabel,lefuab,Neche’ia,Sera'ia,Rehela'ia
Mordochai, Bilfan, Miſpar, Big'wai,Rechū , Bahana.DeZoroba
bel nulla eft ſítio quin ipſc fit ex ftirpe regia filius Salachiel :
veícribitur infra ca.s. & propterea præfectus eſt à rege Pero
farum in principem populi redeuntis in Ierufalé.lelua vero
ipſe eſt ſumm'ſacerdos filiustozadac.Sed Nehemias iſte ia
quæftioné vertitur an ipfe fic cuius totus fecüdusliber Hez
dræ meminit.ſed cólideratis aclibratis officiis,geftis & tcm
poribus,clarè apparet gifte Nehemiaspõ eftiile Nehemias
qui inftaurauicmuros ieruſale.ifte enim aſcendit cũ Zoro.
babel ,ille autem longe poſt venit in leruſalem : ille fuit dux
populi poft alios duces vt in fecúdo libro clarè fcribitur, iſte
autem fuit ſub Zorobabel primo duce. cum illo quoque non
leguntur aſcendiſſe Iudæi: cum iſto autem comitante Zoro
babel fubiunguntur aſcendiſſe cot millia ludæorum.numerus
virorum populi Ifrael.
Filii Phar'hos duo millia, centum & feptuagintaduo. Aduerto
quòd fubiunctorum nominum quædam ſunt nomina pa.
trum , quædam nomina locorum : 1ed hodiernæ notitiæ à
qua longe ſunt huiuſmodi genealogix ) parum aut nihilco ·
fert huiuſmodi diſcuſſio. Filii Sephai'ia , recenti o ſeptuagin
fadwo. Filii Arach ,Septingenti Teptuagintaquinque. Filii Pa
chath’moab'de filiis Iowah'ioab:duo millia ostingěti o duodecim .
Filii Helam , mille duccnri o quinquagintaquatuor. Filii Katibu,
nongenti o quadragintaquinquc.Filiiacehai, ſep:ingéti & (exa .
1 ginta.Filii Bani,ſexcenti& quadragintaduo. Filii Bebai,sexconsi
vigineitres.FiliiH.azghed ,mille duconii o viginsidno, Filii A
donică, ſexcentio fexagintaſex. Fili Biguai,duo millia & quins
quaginta fex.Filii Hadin ,quadringenti quinqu.gintaquatuor.
Felis Ater ex Iochizci'im,nonagintaocło.Filii Brzai,erecenii@vi
6 gintitres, Filii lora , contum duodecom . Filii Chafum ,ducentie
vigintieres, Filii Gibbar ,nongoniic quinque . Filii Berb'lechem ,
centum vigintiires. V sri Netopha,quinquagintafex.Viri Ha
nashosh , centum vigintio to. Filii Hazmaueth , quadraginta.
jis iç duen
 HEZRAE
dwo. Filii Cir'iath'harim'chephire, & Beeroth ,Leptingeti @ que .
dragintatres. Filii Rame o Gabah, ſexcenci o vigintimnus. Visi
Michmas,centum ,& vigintidro, Filii Beth'el, Hai,ducenti,a
vigintitres. Filii Nebo, quinquagintaduo. Filii Magbis,centum , e
quinquagintafex. Filii Helam alterius,mille ducenti, & quinque.
gintaquatuor, Filii Charim ,trecenti, viginti. Filii Lod Chadid
Ono, fepringenti,o vigintiquinque. Fili Iericho trecenti,
quadragintaquinque.FiliiSenactriamillia,ofexcenti ,et rriqrata,
Sacerdotes: filii ledah’ie dedomo leſuah ,nongenti, o ſoprus
gintaires. Filij Immer,mille quinquaginta duo . Filii Pafcbur,
mille ducenti, & quadragintaſeptem . Filii Charim ,mille ka
ptemdecim . Lewite :filii Iefuah, Cadmiel de filiis Hodau're fe .
piwagintaquatuor. Cantores: filii Aſaph, centum & vigintiette.
Filii Ianitorum :filii Sallum filii Ater filii Talmon filii accubfs
lii Chatite filii Sobai,omnes centum trigintanoucm , Nethisci.
hoc eft dati , Ghabaonitæ ſunt qui io ritum Iudæorum (130
fierát à tempore lofur dari in leruitutem ligoorum & aqua
pro templo: ifti inter Ifraelitas ſupputantur cum geocalogiis
ſuis. filii Zicha , filii Chalupha ,filiiTabahosh . Filii Ceros, fils
Sihabe, filii Padon. Filii Lebane, filiiChagabe, filii Haccab. Fi.
lii Chagab, filii Samlai, feiss Chanan. Filii Giddel, filijGacharf
lii Rea'ie.Filii Rezin ,filii Necode,filiiGaxam . Filü Huzze, filii
Paſeach.filii Beſai. Filii Afne, filij Mehunim , filii Nephalim . Fi
lii Bacbuc, filii Chacupha ,filii Charchur, Fibi Baxlnih , filis Me .
chida,filijCharſa. Filii Barcom , filii Sifre, filii Thamacio. Filä
Nezjach, filii Chariphe. Filii ſeruorum Selomonis.Ex co quòd
poft Nethinzosſupputantur ifti, & paulopoft fimul ſummá.
tur Nethiozi & filit ſeruoruin Salomonis , infinuatur quod
etiam iſti filii ſeruorum Salonionis non erantiſraelitæ fecú .
dum 'naturalem originem , ſed fecundum legem acfidem . &
hoc ipſum ſeruitutis nomen indicat: nam tempore Salomo
nis nullus originaliter filius Iſrael erat feruus:vt icribitur.3.
Reg. 9. ex hoc ergo quod dicuntur ifti filii feruorum Salo.
mocis, madifeftatur quòd alicnigenæ erant fecúdum genus,
Ifraclicæ autem ſecundum profeffionem fidei & legis a tem
pore Salomonis,ficut Nethinxi à rempore loluæ. filii Sotai,
filii Sophereth ,filii Perude. Filii lahale, filii Darcon , filii Gid .
del. Fii Sephat'ia, filii Chattil , filii Pochereth de Zebaim , filii
Ami. Omnes Nethinaio filii ferworwin Sclomonis, treemsi et
ponaisladwa
Es
 CAPVT 11 . 436
Et ifti afcendentes de Thelmelach Thel charfa,Cherub Addas
Immer: non potuerunt indicare domum patrum ſuorum & femen
suum ,an ex Ifrael effent. FilįDela'ia ,filii Tobi'iæ filii Necoda:
fexcēties quinquaginta duo.Et de filiis ſacerdorum ,frisiChaba'ią ,
filii Haccoz:filii Barzillai qui accepit de filiabus Barzillai Ghilha
ditis vxorem ,euvocatus eſt nomine eorum.Iftiquafierunt fcriptu.
ram genealogie ſue ou non inuenerunt : & ejectiſunt à facerdotio .
Duo
genera non inueniétium origines ſuas narraocur. alte.
rum fexcentorum quinquagintaduorum : alterum ſacerdotu
filiorum Chabaiæ.illi incerti an eſſent ex genere Iſrael: iſti
verd incerti an eſſent es genere Aharon . EedixitThirſalha
cis vt non comederene de ſancto fanétorum.lfte (vc inferius in lib,
2.ca.8.dicitur) eſt Nehemias dux qui inftaurauit muros Is
ruſalem.Ex quo colligitur quod diſcuſsio ifta facta fuit lon
ge poſt adueucuni ludæorú in Ieruſalem , quanuis prius re
citetur. Nehemias enim dux anno vigeſimo Xerxis vepit in
Icruſalem , quando iam ludæi fuerat in leruſalem per annos
quinquaginta. Authoritate itaque ducali Neheniias ciecic
iſtos incertos à ſacerdotio, aon peoitus fed vt non comede:
sent deſancto fan & orú : hoc eft de iis quæ in lege Mofis apo
pellantur ſan & a ſandorum : qualia erant quæcunqueimmo
labantur pro peccato , & quzcunque offerebantur,fic quod
pars eorum cremandaerat Deo per modum holocauſti . ita
quod non ſolum fuerunt cieti ab officio ſacerdotali (hoc
eſt à ſacrificando ve ſacerdotes) ſed etiam à participando ja
crificata quæ appellabantur fancta ſanctorum :reliqua autem
videntureis permiffa.donec furgeret facerdusdoctus atque perfe
Etus. luxta Hebræú habecur, in Vrime in Thummim .hoceft
yſquequo ftabit facerdos io illuſtrationibus & perfe & ioni
bus.Expe& andum cenſuit iudicium facerdotis lumine diui:
Doilluſtrati ad illuminandum alios & perficiendum ea quæ
diuini ſunt cultus . Nomina hæc Exod.vigelimooctauo ex .
poluimus.
Tola congregatio quafi vir vnus . Vnanimitas tantx multi
tudinis deſcribitur.quadragintaduo millia trecenti fexaginta.Ex.
ceprisferuus corum ancillis corum ,qui crant feptem millia trecen
ti e trigintafeptem . Q eis erant cantores @ cantatricesducenti,
Equi corum reptingentiæ trigintaſex:muli eorum ducenti e
quadragintaquinq;. Cameli eorum quadringenui o trigintaquina
queaſimi fexmillia feptingensio viginti. Èe de capitibus patruns
lij jij cum
 HEZRAE
cum ingrederentur domum domini que eft in Ieruſaleim , Pendet
conftru & io literæ vſque ad fubiuudaverba. ſponse ebtulerunt
in domum Dei ad extruendum eam in loco fuo . Quæ iuxta He.
bræum fonant.ſpontaneifuerunt domui Elohim ad faciendum is
re ipfam fuper directionem fuam.Eftitaque feoſus literz g cua
ycoirent in domum Iehouah quæ in leruſalem ſpontanei de
mui Elohim ad faciendú ſtare ipſam prout ratio domose:i.
gebat, obtulerunt ſecundum vires ſuas . Nec clarè liquet as
lic ſermo de aduentu ad cooftruendam domum Dei, 20 de
aduentu in ipíam domum conftru & am ad fupplendum op
portuna.primus tamen ſenſus magis quadrat fubiunchs. See
çundumvires fuas dederunt impenſas operis,auri ſolidos quadrs.
ginta milliaomille.Iuxta Hebræum habetur.dederenisbefes
ro operis auri ſolidosſexies decem millia omille, o argersti
quinque millia. Nec vim facias io verbo folidos: quoniam it
çertum eft genusillius Dummi . & veſtes facerdosales centrs.
Veftes iſtæ ante conſtructionem templi fimiliter datæ vidé.
tur, qaando conſtructum eſt altare holocauſtorum & pauci
facerdotes erant in Ieruſalem .
Habitaueruntq; facerdotes & Louise de populo o canteres
@janitores @ Neshinei in ciuitatibusfuis:o totus Ifrael is cisi
satıbus ſuis.Hic clarè redit author ad texendam hiftoriam rei
geſtæ in principio quádo venerunt ex captiuitate in terram
promiſsionis: quòd fcilicet tunc vnuiquiſque ivit ad ciuita
tem ſuam & ibidem habitauerunt.
CAPVT III.
Amj; venerat menfis feptimus.Parai refert qudd He.
I braicèhabctur . Et atrigii menfis feprimus.Aduentus
menfis feptimi quo ad illius initium ſignificatur. &
eſt ſermo de menſe ſeptimo primi anni ab habitatione in ter
ra ludæ poftquam redierunt ex captiuitate . o filo Ifrael cràt
in ciuitatibus: congregatus eſt populus tanquam vit vnus in le
rufalaim . Et ſurrexit Iefuah filius lozadac o fratres eius fa
cerlores, com Zerubabel filiusSealshiel o fratres eim : Gedifics
werunt altare Dei Iſrael ad offerendum super ipfum holocaufta fo.
cutfcriptum eft in lege Mofos viri Dei . Proculdubio ædificace
tuat altare holocauſtorum antequam çdificaretur templum:
erat enim ſecundum legem ſub diuo.Collocanctuur autem al
tare Deiſuper baſes was. Quanuis aliis verbis,cadem tamére.
dit fententia: videlicet quod firmauerunt altare fuper firmi
tarcs
 CAPVT III . 437
tates ſuas : hoc eft ædificauesuot alcare immobile ex lapidi. ,
bus quos ferrum non tetigit iuxta legem Mofis viri Elohim .
Et buius ratio ſubditur timor à populis per circumitum ,ne
facile ab eis altare deſtrui poſſet ficut fi fuiſſet altare mobi .
le.detessentibus cos per circumitum populis terrarum : obtulerunt
fuper illud bolocauſia domino, holocaufta mane veſperi. luge
facrificium (matutinum videlicet & veſpertinum ) ex tuc in
choatum fignificatur. Fecerántquefolennitatem tabernaculorum
ficut fcriptum eft : & holocauſta per ſingulos dics in numero, iuxta
ritum opus diei in die ſuo. Seruata ſcribitur lex de holocauſtis
in diebus folennicatis tabernaculorum: fingulis enim diebus,
variabatur holocauſtum ſecundum legem Mofis. Es poſt hac
holocauftum inge tam in calendis.Legendum eft.Es poſt fic holo
cauftis iuge o in calendis & in omnibus folennitatibus dominifan
Etificatis;& in omnibus in quibus vltro offerebatur manus domino,
narratur enim quod deinceps ſeruata eſt lex immolandi ſua
per illud altare tum quotidie iuge holocauftum , tum in ca
lendis,cum in ſolennitatibus omoibus,tum in ſpontaneis ſa
crificiis. A primo diemenſisſeptimicæperunt offerre holocausta do
· mino: porro templum domini nondum fundatum erat.Clarè mani
feſtatur etiam dies quo inceperunt ſacrificare ante funda
cum templum .
Dederunt autem pecuniam latomis & artificibus:cibumý; o po
um & olcum Zidoniis & Tyriis ve deferrent ligna cedrina de les
banon ad mare Iapho.Imitaci regem Salomonem in hocopere
ſunt. iuxta quod praceperat Cyrus rex Perfarum eis. Juxta He
bræum habetur.Sicut conceßio Cyri regis Perſarum wper cos. ita
quòd non præceptum ſed gratia conceſſa recitatur. Annoau
tem ſecundo aduentuscorum ad domum Dei in Ierufalaim.Nomen
eft Elohim . Et hinc manifeftè patet quòd author iſtius libri
appellat aduentum ad templum Dei in Ierufalem ,ipfum ad
uentum ad ædificandum templum.quodideo notandum du
ximus , vt verba præcedentis capituli quæ ambiguitatis ali .
quid præ ſe ferebant hinc clareſcant. menſe ſecundo.juxta ore
dineri menfium in anno:hoceſt ſole exiſteotein tauro,quo
tus eſt apud nos aprilis.ceperunt.fundare templum ,& ftatue
runt Leuitas ſuperinteodentes operi . Zerubabel filius Seal
shiel o Iefwah filius Lozadac & reliqui fratres corum facerdotes
Lcuite & omnes quivenerantde captiuitate in Ieruſalaim , o
conftitucrunt Leuitas à filio vigintiannorum supra . juxta de
crctum
 HEZRAE
cretum Davidis.vt praeſent fuperopus domus domini. Stetitque
Iefuah,filij eins og fratres eius,Cadmielofilij eiusfilü Iehude is
guam vir vnus, ve inſtarent ſuper cos qui faciebant opus in deme
Dei.Nomen eſt Elohim . filn Chenadad, filij corum fratresco
rum Lewita ,
Fundato igitur à cementariis templo domini.Legendum eft.Et
fundarunt adificatores templum domini: fteterunt facerdotes in
duricum tubis @ Levitæ filü Aſaph cum cymbalis ad laudando do
minum ſuper manus Dawid regis Ifrael. Deſcribitur ſoleonitas
fundacionis templi:videlicet quòd fabris fundamenta nacié .
cibus templi, apparatus conuenit facerdotum , Leuitarum &
populi & c.Ee cecincrunt in hymno o cöfeßione domino quonia
bonus ,quoniam in feculum mifericordia cius.Sepedi& ú eft quod
hebraicè habetur.gratia eius fuper Ifraeliet totus populus vocife
ratifunt vociferatione magna in laudando dominum , co quòd fu
data effet domus domini,Plurimi etiam.Legendum eft. Etmului
ex ſacerdotibus Levitis capitibus patrum fenes qui viderunt
domum primam ,dum fundarent hanc domum in oculis corum ,febés
voce magna. Hinc in Gouatur quod ſeptuaginta anni feruitu
tis Babylonicæ prædi &ti à Ieremia prius inceperunt quản
fuerit combuſtio templi : ex eo enim quòdiu fundationeſe
cundi templi narrátur præſentes multi ſenes memores primi
templi ,non qualitercunque vt pueri , fed diftin & è memores
excellentis fabricæ & preciofitatis primi templi ita vt flerét,
apparet quod fueranttempore combuſtionis templi perfe
& tæ ætatis, qui tempore fundationis noui templi Aebaptio
oes . mulei vociferantes in letitia eleuabantvocem . Nec pote
rat quifquam agnoſcere luz :a Hebræum habetur. Etnon popu
Lus cognoſcetes vocem clamoris lætitiæ à voceflctus populi: quia pe
pulusvociferantesvociferatione magna , e vox audiebaturvfque
ad longinquum . No negatur diſcretio à quolibet:ſed quod po
pulus oon diſcerpebat propter magnum clamorem,
CAPVT IIII .
vdierunt autem hoftes Ichuda & Bin'iamin.Samari
cani.quòd filü tranſmigrationis adificarene templü do
mino Dco Iſrael,Esaccefferüt ad Zerubabel ad ca.
pila patrum , & dixerunteis :edificemus vobiſcum quis
ficutvos querimus Deum veſtrum , oei immolamus à diebus Efar?
chadon regis Afur qui aſcădere fecitnos huc.Lege quartú regú :
& inuenics Samaritanos coluiffc quidé deu celi,fed ob folu,
 CAPVT IIll. 438
fed fimul coluiſſe etiam deos ſuos : & propterea & verum ex
parte dicunt, & meritò repelluntur . Et dixit om Zerwbabelo
Tefwah & reliqua capila patrum Iſrael,non eft veftrum & noftrum
adificare domum Dco noftro , fed nos foli edificabimus domino Deo
Iſrael,ficut præcepit nobu rex Cyrusrex Pcrſarum . Authoritatem
regis afferunt vt minus eos defpicere videantur . Er fuit,po .
pulus terra impediebat manuspopuliIehuda : o turbabat cos in
adificando . Ecce primum impedimentum ædificandi tem
plum : terror videlicetSamaritaporum .Conduxerunt quoque
contra eos conſiliarios ve deftruerent confilium corum . Ecce ſccun
dum impedimentum , quo Samaricani corruperupt confilia
rios regis trans Aumen ad frangendum confilium Judæo.
sum . nec aliter explicatur in hebræo :led intelligimus se
gios miniſtros fregiſſe conſilium ludæorum factis potius
quàm verbis , ſubtrahendo videlicet lumptus regios quos
ordinauerat Cyrus dandos ad ædificandum domum Dei:
vi clarè continetur in epiftola Cyri recitata inferius cap.6 .
quanuis tacitum hoc fuerit in cap. 1. omnibus diebus Cyri regis
Perfarum , vſque ad regnum Dari regis Perſarum . Quanto té
pore præualuerit Samaritanorum pecunia ad corrumpen
dum confiliarios regios deſcribitur: videlicet durante rc
goo Cyri( quiregnauit apnis triginta) & vſque ad regnum
Darii,inter quem & Cyrum medius fuit Cambyſes Cyri fi
lius , & quidam alius tyrannus.
In regno autem Asfucriitfe eft Astaxerxes.Iuxta Hebræum ha
berur.Et in regno Achas’ueros in principio regni eius. Iſte vocatus
Afluerus elt Cambyſes filius Cyri.diftulerunt enim viuente
Cyro ſcribere contra ludæos: quia fciebant Cyrum mán
1 daffe vt etiam fumptu regio ædificaretur templúm in leru
1 falem : ſed mortuo Cyro crediderunt opportunum adue.
nifſe tempus ſcribendi aduerſus ludæos ſcripſeruntaccuſario
nem .Hebraicè habetur.odium conira habitatores Ichuda alco
rufalaim , non enim per modum accufationis ſcripferunt, fed
odiofa ludæis,tum quia exola eráe ludæis,tum quia ex odio
Samaritanorú prodibaut , tum præcipuè quia erant prouo.
cantia regem ad odium Judæorum habitantium in ludca &
1 in Ierufalem.Et in diebus Artaxerxis. Deſcripturus author mo
dum quo ſcripſerunt,reſumit Hebraico more tempus nomi•
nádo eunde regem altero nomine fcripfit Beſela. Iuxta heb .
habetur.fcripſis inpace Mish redash Tabcel cireliquifocê eius ad
Artaxcr
 HEZRAE
Artaxerxem regem Ferfarum . Modus ſcribendi narratur , videá
licec in pace : hoceſt nulla turbationę oſtenía ludzis , ozbil
de hoc ſuſpicantibus ludzis. & hoc aftutè ne Iudæi præue
nirent regem aut mitterent reſpondentes.epiftola autem accu .
ſationis ſcriptacrat Syriacè, & legebatur fermone Syro. Narratur
quod epiſtola erat ſcripta characteribus Syris,& quod etiam
Ierino fcriptus erat Syrus : ita quòd tam ſermo quam chara
der epiltolæ erat Syrus. Rochum Behel'cehem simſai ſcris
Pſerunt epiſtolam vna fuper I cruſelem , Artaxerxiregi hwiwfcemo.
di.Non ſum ſolicicus circa nomina:fed duo qui di tauerung
epiſtolam deſcribi videntur.alter ( vt hebraica fonant) caput
caufæ ,præcipuus io regimine,qui in volgata æditione voca 1
tur Rehum Beheltchem :Rehum enim elt nomen proprium ,
Beheltchem verò eſt nomen officij.alter ſcriba. Tüc Recbum
Behel'schem w Simfai ſcribs. O reliquifocij corum : Dina'ic o
Aphavſazhcha'ia , Tarpela'ie,Apharſa'ia, Archewa'ia ,Bab'la'ie,
Swansha'ia, Dchana, Helma'ia.Etreliqua gentes quas tranftalic
Afnapar magnus @ glorioſus, o habitare fecit cus in ciuitititus
Somrain : & reliqua trans flumen & Cheheneth .
Hoc eft exemplar epiſtola quam miſerüt ad eum , ad Artaxerxem
regem :ſerui tui viri trans fluuium falutem dicunt. luxta hebræum
habetur. viri trans flavium & Chcheneth . Ex quibus apparer
quòd nomen proprium eſt Chebeneth : & quia vtrobiq; ap
ponitur poſt trans famen , nomen proprium regionis diftio
&x à regione trans Aumen vel Auinisisalterius ab Eupbra
te præ fe fert.& fignificáturvniti iſti cum geotibus trás Eu
phratem aduerſus fabrică Ieruſalé. Notum fitregi quòd teha .
dai quiafcenderunt à te ad nos.Pronomen te ,non demonftras
perſoná ſed maieſtatem regiá:non eniin à Cábyſe,ſed à Cye
ro rege aſcenderant.venerunt in Ieruſclem :ciuitatem rebellem á
peßima.Parui refert quòd Hebraicè habetur . & malā adificá
tes,osmuros eius fundauerunt o parietes cópofuerül. Vide altu.
tiam inuertentium ædificium tépli in ædificium ciuitatis.de
cuius ciuitatis inſtauratione nec Cyrus in ſua epiſtola me.
minit,nec fcriptum eſt quod ludzi cuoctemporis iochoaue
rint reparare muros leruſalem :vt patet infra cr libro Nehe.
miæ . Núc notum fit regi quod ſi ciuit.is illa adifir ala fueritomwe
ricius fundati fucrint:tributum , učtigelo reditum non dabusi,
O vſque ad reges hæc noxæ perucnict.luxta Hebrçum habetur.
o tribuium regum dănum patietur.ia regem fiquidem dánum
cmergere
 CAPVT IIII. 439
emergere narrant. Nos autem memoresfalisquod in palatio com
..medimus. luxta Hebræum habetur. Nunc omne pro vicißirudi
ne quia defertionem templidefertauimu .Imputant Iudæis quòd
advindicandum deſtructionem templi quam nos ſerui regis
olim fecimus,ædificiú hoc aggrediútur. & quia leſiones regis
videre nefas ducimes.luxta Hebræú habetur. « vilipéfionêre
gris non honeftum nobis videre : propterea miſimus & notificauimus
regi.Non ſolum vindictam , fed paruipenfionem regis fogūt
interuenire, ideo ounciandum cenſent regi. Viquaras in libro
hiſtoriarum patrum tuorum ,am inuenies in libro hiſtoriari o fries
quòd ciuitas illa ciuitas eft rebellis & nocens regibus & prouinciis,
so bela concitantur in ea ex diebus antiquis.luxta Hebræum ha
betur, & rebellionem facientes intra eam à diebus feculi.Verum
dicunt quo ad mulcas rebelliones cótra extraneos reges fa
etas:vt patet in hiſtoria regum ludæ. quãobrem o ciuitashae
deftruéta eft. Notificamus nos regi quod fi cinitas hac edificata fue
rit & muri ipfiusfundati fuerint:pofeßionem sansfluuium nõha
2 bebis. Deficiunehic duæ di& iones :legendum eft. pro hoc pars
trans flumen non veniet iibi, Priuatio prouentusregijex re
gione trans flumen cuentura narratur pro hoc ædificio di
permittitur.
Erbum mifitrex ad Rechum Beheluchem & Simfai fcribam
Ver Greliquosſocioseorum qui habitabant in Somrain cate
ros transflunium ,(alútem dicēja pacem. Hebraicè habetur. Se
lam Cheheth . Nomina fluuiorum videntur hæc , dicendo
trans Auuium Selam & Cheheth .Accuſationem .Hebraicè ha
betur. Epiſtola quă miſiffis ad nos, manifeftè lecta eſt coram me. &
nulla fit mentio accuſationis.Et à me praceptum eft,& quafie
runt & inuenerunt quòd ciuitas illa à diebus antiquis. Legendum
eft. à diebus ſeculi cõtrareges rebellar. Hebraicè habetur.clenās.
Primum inuétum eft quod ciuitas leruſalem eleuabatur ad
uerſus reges.feditiones e pralia concitantur in ea .Hebraicè
habetur.eurebellio & refatatio fiebatin ca.Hebraico more ma.
ius præponitur:videlicet rebellio refutationi.ſenfus eft quod
securabant ſubiici & rebellabát , cleuabátur aduerſus reges.
Er verum eſſe hiftoria regum teftatur, & tempore Ezechiæ
& aliorum regum.Et reges fortes fuerunt in Ierufelem , & domie
nati ſuntin omni regione trans flumen : tributsimquc, veftigalore.
ditus dabatur eis. Nunc ergo awdite fententiam :prohibcatisviros il
los vt vbs illa no edificetur,donec fi forte à me iufum fuerit.Toxia
hebræum
 HEZRAE
hebræum habetur. Nunc ponite editum vt ceffent homines ifta
O ciuitas illa non adificetur,donec a me preceptum pofitum fuerit.
Ecce tertium impedimentum ædificandi remplum : quanuis
epiſtola regia nihil dicat de temple , ſed ciuitatis ædificio.
Videte ne negligenter hoc impleatis: O paulatim crefcat malum
contra reges. Hinc apparet commotus regis animus aduerſus
leruſalem .
Tunc poftquam excmplar epiſtola Artaxerxis regis lectum eft co
ram Rechum y Simſaiſcriba ſociis corum ;iuerunt feſtinanterin
Ierwſelem ad Ichudæos, & ceffare fecerunt eos in brachio robo
re . Tunc intermiffum eft. Legendum eft. Tunc ceffawit opus domus
Elohim que in ſcrufelem : & ceffawit vſque adannum fecüdum re
gni Dara regis Perſarum . Rex inhibuit ædificari ciuitaté, exc.
cutores sucem inhibueruntxdificaritemplum:& ex túc cef
fauit continuatio ædificandi templum vique ad apoum le
cúdum regni Darij, quod tempus fuit ſpatium decem annos
sum vel circa.Ec hinc habetur quòdquanuis Samaritaoorum
ſuggeſtione principes traos flumen impedimétum dederior
ædificio templi, non tamen Iudæi ceſaucrude ædificare cem
plum fecundum vires propriarum faculcatum : ſed jubente
Cambyſe, interrupta eft ædificatio templi.

CAPVT V.
Ropheraucruntautem Chaggaipropheta Zecharia
filius Hiddo prophetæ fuper Iehudeos qui erant in le
budo in Terufelem ;in nomine Dei Iſrael(wpercos.ſe.
RJ|cúdo Dartj anno :vtpatet in principio Aggæi
Zachariæ .Tunc furrexerunt Zerubabelfilius Scalchiel &lemah
filius Lozadac. Tempus prædičtum ſecundi anni Darii demó
ftratur: & cæperunt ædificate domum Dei que eft in Ierufelem .
Non abſolutè coeperut,ſed poſt interruptionem iterum cc
perunt ædificare. O cum eis prophete Dei adinnantescos. Cau
Ta redditur incitang ad ædı Gicádum exhortatio prophetarum
in nomine Dei .
Inillo tépore venit ad eos Thatchenai dux trans flumen de ses
thar'boxenas a focijcorum . Mutatus crat dux regionis trans
flumen : & hçc quoquemutatio animæquiores reddiditprin
cipes Iudæorum ad ædificaodum templum . force moriuic.
rapt illi qui tempore Cambyſis ſcripſeraat contra cos. ſsc
dixerunt eis,quisdedit vobis confilium . Legendum effet authorie
satem
 CAPVT V. 740
tatem dondtam hanc edificandi @ muros hos fundandi ? quærust
enim quaauthoritatc ædificant templum illud.Tunc fic dixe
Thane cis:qua fanenomina virorü qui hocadificiü adificāt? Et oculus
Dei corum fuit fuper ſenesIehudaorum , & non potuerunt inhibere
cos,placuitque vt res ad Darium referretur.luxta hebrçum habe
curie non ceſſauerunt ipſo donec cauſa ad Darium ibit. Oculus
diuinæ gratiæ ſuper ſenes Judæorum , caufa deſcribitur
quod non ceffaucrunt ab ædificando donec conſuleretur
Darius rex.effe& us enim diuinæ gratiæ fuit quod Thatthe
nai dux annuit peritioni Iudæorum vi nó impediretur ædi
ficium vſque ad cõſultationem Darii. & tuncſatisfaccrentado
werfus accuſationem illā. Iuxta hebræum habctur. & tunc refpo.
debunt reſponſionem super hec.hoc eft & tunc reſpondebant
proutteſpondendum erit iuxta Darii voluntatem .
Exemplar epistole quam miſit Thatchenai dux trans flumen ,
Sethar’boxcnaigu focijcius Apharfecha'ia qui crant trans flumca :
ad Darium regem . Verbum miſerunt ad eum: ficfcriptum eras
in co, Dario regi pax ominis . Notum fitregi quòd iuimus in Iehud
provinciam ad domum Dei magni , qua adificaturlapide impo .
liro.luxta hebræum habetur. lapidemarmoreo.non deſuntta .
men defendentes impolitum.alignaponunturin parietibus:
efe opus hoc festinanterfitprofperatur in manibus corum.Tunc
interrogauimus fenes illos, fic diximus eis : guis dedit vobis authori.
tatom domum hanc edificandi, o muros hos fundandi Et criam
3 nomina corum quaſiuimus ab eis ad notificandum tibi : vt fcribere.
mus nomina virorum qui ſunt duces corum . Et huimſcemodi ver
bum refponderunt nobisdicendo: nos fumus feruiDei cæli a terra .
Authoritatem à Deo in primis fe habere confeſsi ſunt, con
fil in verbis prophetarum.a edificamus domum qua fuit adi
ficata antc hos annos multos, Grex Iſrael magnus ædificauerat e
fundaucrat cam.Poftquam autem ad iracundiam prouocauerunt pa
tresnoftri Deum cæli tradidir cos in manum Nebu'chadnezar regis
Babel Chaldai: domum hanc deftruxie, e populum cius tranftu
lit in Babel. Anno autcm primo Cyriregis Babel , Cyrus rex poſuir
edictum vt domus Dei hac ædificaretur. Et etiam vafa domus Dei
aurca o argëtea qua Nebu'chadnezar tulerar de templo quod erat
in Ierufelem afportantrat ea in témplum Babel , protulit Cyrus
rex de templo Babel , data funt Sesbazaro quim conftituit dwa
cem . Adiungunt diuinæ authoritati , regis Cyri authori
taiem : quam & probant facto donationis vaſorum templi.
Dixira
 HEZ R AE
Dixitqueei : hec vafa tolle vade pone ea in templo quod est
in Ierufelem , o domusDei adificetur in loco fuo.Ordo præpo
ſterus:nam prius ædificanda erat domus Dei, & deinde vara
crant in ea ponenda . Tunc Sesbazar ille venit o pofuit funds.
mcnta domus Dei in ( cruſelem :& ex tunc vſque nunc adificatur.
ſed non continue:intermiſſum fiquidem fuit opus vt prædi
ctum eſt circa decemnium . nondum completa eft. Nine eron
ſi videtur regi bonum , quaratur in domofcripturarum regis que est
in Babel virum fuerit a Cyro rege poſicum edictum vt ædificareter
domus Dei hac in (cruſclem :( voluntatem regis fuper hoc mitia :
ad nos .
CAPVT VI .
Vnc Darius rex pracepit : & quæſierät in domoſcripts
rarum que repofiræ crantin Babci. Non ciuitatis, ſed
regni eſt hic nomen Babylon . Et inuentam eft is
Egbarhanis quod eft caftrum . luxta hebræum habe
cur.in facculo in pelatio. ſacculus enim loculas ſcripturarum
exiftens in palatio publico ( pata in palatio cácellariz regiz)
figoificatur. in Medens prouincia , Iuxta Hebræum habctur.
quod in Madai prouincia.ſeu ciuitate. volumen vnü: taliſque ſcrie
ptus erat in co commentarius. Anno primo Cori regis, Cyrus rex de.
creuit vt domus Dei que eft in Ieruſelem adificaretur in loco . Le
gendum eſt. locus istgno immolant victimas. Ipfius domus
vſus exprimitur dicendo locus vbi immolant hoſtias.com
si eius fundarentur: altitudo cius cubitorum ſexaginta , o lati.
tudo cius cubitorum fexaginta . Quadratum conceſsit Cyrus
ædificium comprehendendo fepta templi . templum enim
ipfum credimus non eſſe reſtauratum maius templo Salo
nionis . Ordines de lapidibus impolitis tres. luxta Hebræum
habctur. Parietes ex lapide marmorco terno. Groſsitudo parie
tum quæ deſcribenda reftabat defcribitur : pt videlicet er
tribus lapidibus marmoreis conftet . ſic ordines de lignes
nouis . Iuxta hebræum habetur.d parietem ligni nori. Ex
plicat ligna noua pro interno pariete templi,neminiftri re
gis ligna non noua dent Iudæis pro interno pariete templi
quod Salomon fecerat.fumpius autem de domo regis dabuntur.
Omoia hæc tacita fuerant fuperius in principio huius libri
recitádo epiſtolam Cyri.Et eriam vaſa domus Dei aurea o ar
gentea qua Nebu'chadnezar tulerat de temploquod erat in Ieruſe
lem os detulerat in Babel:reddantur referantur in téplum quod
 CAPVT vi 741
tft in ferufelemad locum fuum ,qua & pofita funt.Hebraicè ha
betur. & pofisa erunt in domoDei, verba fiquidem funtcom .
mentarii Cyri: quæ autem ſubiunguntut verba funt Epiſto
læ Darii.
Nunc Tharrhenai dux trans flumen & Serharbozenai &focii
veſtri, Apharſecha'ie qui eſtos transflume:longinqui eftote inde. Die
mittite fieridomü Dei hanc à duce lehudæorü ſenioribus eorum :
domü Dei hanc edificentin loco fuo.Sedo à me praceptum eſt
quid oporteatfieria presbyteris Iudeorum illis.Iuxta Hebræú ha
betur. Er à me pofitum efi decretum ad quid quod facietis cum ſeni.
bus Ichudaorum iftis ad adificandum domum Deihanc:o de ſub
ftantia regis qua eſt tributum transflumen . adiungitur enim de .
cretum de eo quod faciendú eft ab ipfis ducibus trás flumen,
& ad quid: videlicet vt de ærario regis tribuantad ædifican
dum domum Dei & c.ftudiofe. Juxta Heb.habetur.citò ſeu fe
ſtine. Cumpius dabitur viris his te non ceffine. moras enim tollit:
Quod fi neceffefuerit.Iuxta Hebræum habetur. Et quod curan
tes. ſubaudicur fitis ve deptur ſubiuncta pro ſacrificio . & filii
tanrorum & arietes & agni in holocauſtü Deo cali, frumentā, ſal,
vinum oleum juxta dictum ſacerdotum qui funt in lerufalē da
bütur eis per fingulos dies,ne fit in aliquo querimonia, Iuxta heb.
habetur.abſque defeétu.vulc enim efficaciter adimpleti iuſſa.
Vtofferant oblationes Deocæli: arenta; pro vita regis filior cims.
A me ergo.Legendum eſt.Es à mepofitum eft decretum . Tertium
decretú adiungitur.vt omnis homo quimutawerit hanc iußionem ,
tollatur lignum de domo cius c erigature configatur in co,domus
autem eius publicetur.luxta Heb.habetur.fterquilinium fiat prod
pter hoc.quod erat maioris ignominiæ . Ec deus qui habitare fe
cil nomen ſuv ibi, dißipet omnia regna, Iuxta Hebræú habetur.
omnem regem populum qui miſerit manum ſuam ad mutandum
ad evertendum domum Dei hancqua eft in [ erufelem . Imprecatio
cft cum profeſſione diuinæ prouidentiæ.ego Darius pofwide
cretum quod ſudioſè imploi volo. Iuxta Hebræum habetur. fe
ſinanter fiato ſubſcriptio liquidem eft manu Darii regis.
Tync Thatshenai dwx transflumen & Setharbozenai egy Socij
corum fecundum quod mifit Darius rex ,fic diligenter executi
funt. Hebraicè habetur.fic citò fearit.vt Darius iufferat. Ad
uerte q ex toties repecita celeritate in hac Darii epiſtola &
executione, ionuitur quod principes trans Aumen impedie
runt fabricam tépli tempore Cyri,non penitus negando da
Kkk re
 HEZRAE
fe iuffa à Cyro,ſed tardando, ſed differendo de tempore in
tempus,vt parum poffent ludzi fabricare Seniores anté lebo
deorü edificabant & profperabätur iuxta prophetia Chaggai pro
phetæ & Zechar'iæfilii Hiddo: & edificauerunt & conftruxerunt.
Legendú eft adificauerunt & fundauerütex precepto Dell
rael.Sed non caret quæftione quod ſequitur. & ex decreto Cyri
Daris,etArtaxerxis Regum Perfari.quo nág; pacto verifica.
Ti poteft quòd templum perfectú fucrit anno resto Darii vt
ftacim ſubiungitur, & q, iubente Artaxerxe Darii ſucceſſore
ædificatūlic.copulatiuè enim dicitur Cyri & Darii & Arta
xerxis,vt intelligamus tres reges fecundúplanum literz ſen
ſum ,solutio eft quod hicſummanrur primiauthores ædificü
nõ ar&ando ad ædificiú templi,ſed abſolutè: hoc eft vt com
prehendit ædificium tam templi quá ciuitatis Ierufale. Cy
sus enim & Darius eius gener authoresfuerunt ædifici tem
pli :Artaxerxes autem Darii flius author fuit reſtaurationis
murorum Ieruſalem ,vr inferius ſcribitur.Et complexcrunt doo
mum iftam . Narratur in fpecic tempus quo cófummata eft fa
brica templi.vfque ad diem tertium menfis Ader. hoc eft menfis
duodecimi in ordineanoi inchoantis ab æquino & tio verna
li.qui eft annw.Legendum eft. qui ipſe annus ( extsus regni Dari
regis.vbi clarè dicitur templum finitú tempore Darii. Et hinc
apparet ratio ſermonis ludæorum apud Ioannem Euangeli.
ftamca.2. quadraginta & fex annis ædificatum eft templum
hoc. à ſecundo enim 2000 Cyri vſque ad ſextum annum Da
rii,quadraginta & ſer anni Auxerunt.
Feceruntautemfilii Ifrael (facerdotes ebu Leuita & reliqui filii
tranſmigrationis dedicationem domus Dei huius cum gaudio. Non
eſt ſcriptus aliter dies huius dedicationis: ſed & rationicon :
ſonat & Euangelicæ hiſtoricæ quadrat quòd di&to menſe fa
&a fuerit.ná dedicationis feſtum hyemali tempore celebra
tum fuiſſe loannes Euangelifta ca. 10.narrat. Erobtulerunt in
dedicatione domus Dei huius tauros centum , arietes ducentos ,egnes
quadringentos: hircos caprarum pro peccatopro toto Ifrael dwo
decim iuxta numerum tribuum Ifrael. Erſtatucrütfacerdotesin er •
dinibus fuis cu Leuitas in diuifionibus fuisfuperopera Dei in Ieru
ſelem : ficut fcriptum eft in libro Moſis. Feceruntó:filij tranſmigratio
nis pafcha quartadecima die mēſis primi. Purificati enim fuerat fa
cerdotes e Lenita quafi vnus,omnes fuerunt mundi: immolane
rüt paſcha omnibusfiliis tranſmigrationis, fratribus fuis facerdos
tib sa
 CAPVT VII.
tibw to fibi. Et comederunt filii Ifrael quireuerfi erant de tranſmis
grationc : omnes qui se separauerant à coinquinatione gentiñ sero
ra ad eoszve quererent dominum Dcum Ifrael.De ludæis & pro
ſelytis eſt fermo qui coniun &ti erant iis qui venerant ex trár
migrationc.difperfi enim multi fignificantur conucniffe ad
cos, Ee fecerant folennitatem azymorum ſeprem diebus in laritia:
quia lasificaucrat cos dominus, o conucrterat cor regis Affur ad cos
ad roborádum manus eorü in opere domus Dei,Dui Iſrael. Regem
Perſarum nominat segem Aſſur, quia reuera erat rex etian
Affyriorum : à quo Affyriorum regno prima venit vaftatio
Iudxorum , & propterea dicitur conuerſum cor regis Aſſur
ad Iudæos. CAPVT VII .
offres aüt iftas in regno Artaxerxis regis Perſarü:Hex .
HE a filiusSera'ía,filii Hazar'ia ,foliichilci'ie.Filii sal
Büa,folii,fRadoc ,fil Hufilii Ha
r’ia ilii M,erfilii
a'iotAchitub.
.FiliiZeFilii
rach Amar’ia, ,fil
h ’iæ ii zxi io
Buccs.Folos abiſuah,filii Pinchas,filiiElhaxar,filii Aharon ſacer.
dotis primi.ipfe Hokra aſcédit de Babel.Ifte Artaxerxes eſt Darii
filius, qui comuni nomine vocatur Xerxcs : & eft rex ille po
tenuiſſimus à coc ſcriptoribus nominatus. & quantum litera
tradit , Hezdras Xerxis tempore poft ædificatum teplú è Ba
bylonc aſcendit in Ieruſalem fultus authoritate & fauorete .
gio: clarè enimin hac litera dicitur & , 9 poft fupradicta, & 9
non regnante Dario , ſed Artaxerxe Hezdras aſcendit de Baz
bylone.Ita g fecunda perſona fulta authoritate regia aſcen .
dens de Babylone in leruſale, fuit Hozdras cum multitudi
ne infraſcripta:primum enim afcenderat Zorobabel cúmul
titudine ſupraícripta. tertia autem perſona fuit Nehemias
pincernahuius Xerxis, vc inferius patet : qui & dux fuit lu
dæorú in ludæa.wipse ſcriba velox in lege Mofis quam dedit do
minus deus Ifraelis. Nonå velocitate exterioris a &tus ſcribendi
cómédatur,ſed à velocitare ingenü acdoctrioz in lege Mo
ſis laudatur: vepote qui reſpondendo de iis quæ legis Moſis
ſunt,promptiffimus erat & in foluendis dabiis velociſſimus.
quid enim laudis cótineret velociter ſcrivere chara& eres in
lege Moſis, potius quàm in alns voluininibus? ex hoc enim
quod ſcriba velox cómédatur non abſolutè, ſed in lege Mo
fis quam dominus deus ' fraclis dedit,manifeftatur quan
tum ad notitiam & ſenſum legis diuinæ ſcriba velox dicitur
Cú his tamen ſcito di & io interpretata ſcriba no à ſcribédo
kkk ij ſod
 HEZRAE
fed à libto deriuatur, & fignificat eum qui ſcitlibrum :& pro
prerea legendum eſſet & ipſe literatusvelox in lege Mofis.
& fimiliter corrige inferius: quia ſæpe repetitur. Et hic ſen
fus quadrar vbique: quadrat & Hieronymo,exponéti fcrības
hoc eft do & iffimos . At fi quiſpiam conteodat di& ionem il.
lam derioari à numero, & legendú eſſe, & iple oumeratorte
Jox in lege Molis,ſeoſasin idem redit: quoniá à numero ab
tiqui etiam poetas nominabant, ea forte ratione quia ſupre
ma inter certas ſcientias eſt de numero.Vndecunq; ergo de
riuatio nominis trahatur, fignificat præditum ſcientia virum
abſque determinatione ad hanc vel illam materiam : & pro
pterca adiungitur in lege Mofis.cdedit ei res ſecundä manum
domini Dei cius bonam fuper eum . Superfluit bonam . omnem
petitionem eius. Sermone metaphorico diuina gratia appella
for manus Dei: co quòd operabatur reddendo Hezdrá gra
tioſum regi ad obtinendum quicquid petiit.
Et aſcenderütdefiliis Ifrael, o de facerdotibus & Leuiti ,o caso
toribus, & ianitoribus, Nethin eisin leruſalaim : in anno ſeptimo
Artaxerxuregis. Aſcendente Zorobabel tempore Cyri aíces
derunt de tribu ludæ & Beniamin & Leui, vtin primo cap .
fcriptum eft :aſcendente autem Hezdra tempore Xerris ſcri
bitur hic quòd alcenderunt de filiis Iſrael, ad fignificandum
quod promiſcud de quibuſcunque tribubus Ifrael aſcende .
sunt cú Hezdra. Et venit in Terufalaim menſo quinto: ipfe eft es .
nusſeptimusregis. Repetitio ifta ad conſummationem itineris
refertur. prius enim ſcriptum eft quod anno ſeptimo Arta .
xerxis inchoauerunt iter, & nuncſcribitur quòd eodcm 20
no appulerunt. Quia in primo die menfis primicæpit afcendere de
Babel: in primo dic menfis quinti venit in cruralaim ,fecundum
manum Dei cius bonam fuper eum. Quia Hexra parauit cor fui ad
querendum legem domini ad faciendum : ad docendum in 1f
raelftatutum iudiciü . Aduerte prudens le & or quod hincoó
habetur quòd Hezdras reſtaurauerit legé Mofis cóbaftam ,
ſed potius oppoſitum :quoniá fi hæc verba referuntur ad vo .
lumen legis,fignificatur volumen legis fubfiftere: quod enim
non exiftit, à nullo queritur. & ideo ex hoc ipſo g Hezdras
quæfiuit legem , hoc eftvolumen legis, infertur quòd voło
men legis extabat.Veruntamé literalis ſenſus eft quòd Hez
dras parauit cor fuum ad tria : videlicet ad quæreodum ſen
fum legis, & ad faciendum , & ad docendum :hæc enim com
mendatione magna digna ſunt. Et
 CAPVT VII . 443
T hoc exemplat epiſtola quă deditrex Artaxerxes Hezra fa
E
rimoniis eius in Iſrael. luxta Heb. habecur bis ſcribæ :ita quod
legendum eſt.Hexra facerdoti ſcribe : firiba verborum precepto
rum Iehouah o ſtatutorum eiusſuper Iſrael.Vt di & tum eft,lege
. dum eſt literato literato verborum & c. & propterea Hezdı.us
poſtquam di&tus eft literatus, explicatur materia circa quam
verſabantur literæ cius ,dicendo literatus præceptorú ſummi
Dei & c.Ex hoc tamen loco ſuſpicor ſumptú cffe quòd Hez
dras reſtaurauerit legem Mofis : cum tamen volumen legis
Molis fuiſſe vnicum quod cum templo combuſtú eſt, incre
dibile ac abſurdum fit.ná nulla autheorica ſcriptura hoc tra
YE dit,nulla ratio divina aut humana ſuadet vi volumen legis
Molis non fuerit tráfcriptum in multa exemplaria tot ſecu
lis defluxis à Moſe vſque ad combuſtionem templi.quónam
pacto ſacerdotes habitantes noo in Ieruſalem perfectam po
cuiſſent babere potitiam legis fi priuati fuiffent comoditato
voluminis ? quis rex , quæ lex hoc incommodo affecit ſacer
dotes & Leuitas ac alios ſtudioſos in lege Dei? cá abſurdum
eſt hoc vt nec cogitare liceat. Moltis itaque exiſtentibus exé
plaribus legis Mofis, trahi nequeo ad credédum quòd Hez
dras reſtaurauerit legem Mofis combuftam , carcamusq; le
ge & prophetis,habentes duntaxat id quod Hezdras ex eis
tradidit.Accedit ad hæc quod anno primo Cyri præſentatus
fuit Efaiæ codex Cyro ,quádo Hezdras forte nec patuserat:
nam à primo Cyri anno vſque ad tépus quo floruit Hezdras,
Auxerunt pluſquam anni quinquaginta: vtpatet ſupputanti
annos regum Perſarum vſque ad Xerxem .
Artaxerxes rex regum : Hezrefaccrdoti ſcribæ legis Dei cæli do -
Elißimo falutem luxta Hebræum dux vltimæ di&tiones fonát
oeſcio quid. cõtextus enim requirit utfouent regiam ſaluta.
tionem in principio epiſtolarum iolicam : nullum autem ive
ueni interpretem ſacisfacientem mihi : Chaldaica fiquidem
TA ſuot verba. A me pofitum eft decretum vtcuicunque placucris in rc
gnomeo de populo Iſrael @ de ſacerdoribus Leuitis ire in Ieru
ſelem tecum ,vadat. A facie enini regis & feptem confiliariorum eius
miſſus es ad viſitandum lehud o leruſelem : in lege Dei tui qua eft
in manu tua.hoc eſt quam in promptu habes docendam ficut
ea quæ habenturia manu. Ad inftruendum ergo ſecundum
lego Dei in primis miffus declaratur Hezdras . Et ad ferendum
KLK iij argentum
 HEZRAE
Argentum de aurum ,quod rex confiliariiciius fponte obtuleruns
Deo Iſrael,cuius in Ierufelé eft tabernaculum.Hinc apparet quòd
primates regoi non incredulos ſe exhibebant diuinæ proui
dentir quam ludæi prædicabant. Et omne argentum autem
quod inuenerisin tota prouincis Babel:& populusofferre volueris.
Legendum eſt.cum voluntate populi facerdotum quifponte of
ferent domui Dei ſui que eft in Ierufelem.don enim eft ſermode
omni argento & auro Babylonis abſolutè,fed de inuento cú
voluptatc popoli ad offereoduin. liberè accipe, Superfluunt
hæ duæ dictiones. Vtfestinanter emas hacpecunia sauros,arie
tes ,agnos, & munera libamina coră : o offer es fuper altare do
mus Deiveftrique eſt in [ erufelem . Et quicquid eibi & fratribus
fuis placuerit de reſiduo argento auro facere : iuxla voluntatem
Dei veftri facite. Et vaſa que darafunt tibi in minifterium demus
Dei tui: redde coram Deo in Ieruſalem . Et cetera neceffaria demui
Dei tui qua tu dare habebis: dabis de domo thefaurorum regis. Et ex
meego Artaxerxes rex pofui decretâ omnibus thefaurariis quifunt
trans flumen: vt omnia qua petierit à vobis Heara facerdos fcriba
ļegis Dei cæli, abſque mora detis. Vſquc ad argenti talenta centum ,
Ovſque ad tritici choroscontum , eo vſque ad vini bathos centum ,
vique ad bathos olei centum : (al però abfque menſura. Omne
quod eft ex decreto Dei cæli,fiat citòdomus Dei cæli:neforte ira
Scatur contra regnum regis &filiorum eius. Vobis quoque notum fa .
cimus de omnibus facerdotibus et Lcuitis,cătoribus ianitoribus,Ne.
thinais ou miniftris domus Dei huius:quòd non eft facultas impa.
Hendi ſuper costributi,vectigalo reditum . Aduerte quod etiam
reges Perſarum exemptos facicbant facerdotes & miniftros
diuini culcusa publicis oneribus. Tu autem Hezra ſecandum
Sapientiam Dei tui qua eft in manu tua,constitue iudices e pre
fades qui iudicent totum populum qui eft transflumen , omnes fciens
tes legem Dci tui: cosqui neſciunt fcire facite. Et omnis qui non
fecerit legem Dei tui legem regis, diligenter iudicium . Parui
refert quòd hebraicè habetur. citò iudicium fiat deco : fiue ad
mortem . ſtatuit enim quòd iudices conſtituendiab ipſo Hez
dra damnent tranſgreſſoré legis, fiue diuinæ , fiue regiz: vel
ad pænam mortis & c. Et per hoc patet quod maiorem facul
catem habebant iudices ludæorum ſub Perfis quam lub Ro
manis . nam fub Romanis non licebat ludzis damnare ad
mottem, vt Euangelica teſtatur hiſtoria: ſub Perlis auté co
cedebatur eis etiam iudicium mortis. fiuc in exilium . Quávis
hebraicè
 CAPVT VIII. 444'
hebraicè habeatur in cradicationem ,tamen exilium fignifi
catur:quod eft velut eradicatio ex proprio ſolo.fiue in condő
nationemfubftantia & in carcerem .
T dixit Hexta fcriba benedictus dominusDeuspatrum noftror
Eru
rumm ,qui dedit hoc in corde regis vtglorificarct domum domini
qua eft in Ierufalaim . Erfuper me inclinauit miſericordiam ſuam .
Legendum eſt.gratiam coram rege o conſiliarius eius omnibus
principibus regis potentibus. gratiarum enim adtio ícribitur pro
bencficio talis epiſtolæ . ego confortatu manu Dei mciſioper
me, congregani de Iſrael principesad afcendendum mecum . Exc
cutio ſcribitur clarè.
CAPVT Vill.
Tifti (untprincipesfamiliarum corum & genealogia
1 corum. Quemadmodum in aſcenſu Zorobabel re
1 cenfici ſunt alcédentes cú co , ita in aſcenſu Hez
dræ recenſentur aſcendentes cú co.qui afcenderunt
mecum inregno Artaxerxis regis de Babel. Hinc patet quod ipſe
Hezdras fuit author huius libri:& ex hoc quòd deſcribeodo
aſcendétes prima vice tépore Cyri in cap . z. non dicit quòd
aſcenderút mecú ,ſed dicit cum Zorobabel & mulsis aliis in
ter quos non numeratur ipſe Hezdras,hic auté manifeſte di
cit quiaſcenderút mecum , infinuatur quod ſupra diximus:
videlicet g Hezdras têpore Xerxis primú aſcédit in Ieruſa
lé de Babylone. De filin Pinchas Gherfom ,de filix Ithamar D4
niel : defiliis Dawid Chalius. De filiis Sechan’ia, de filiis Par’hos
Zechar’ia : & cum eo numerati ſunt mafculi centum quinqua
ginta.De filiisPachath’moab, El’iehohenai filius erach'ia :& cum
co ducentimaſculi.De filiis Sechan'ia filiusIachanicl: q cüco tre
cēti maſculi.De filiis Hadin,Hebed filius Ionathan: O cü eo quin
quaginta maſculi. Et de filiis Helam, Iecah'ia filiusHathalia:
cum coſepsuaginta maſculi. Et defilis Sephat ja ,zbad'ia filises
Michael: cú co octoginta mafiuli.De filiis Coab, Hadab'ia filius
Iechiel: & cum co ducenti Qoctodecim maſculi.Et de filiis Selo
mith ,filius Iofaphie : Cum eo centum fexaginta maſculi. Et de
filis Bebai Zechar'ia filiusBebai: & cü eo vigintioſło maſculi. Es
de filii Hazghad, lochanan filises Catan:cü o co centü & decem
mafculi.Er de filis Adonicam nouißimu,o hacnomina corü, Eli
phelet Lehielo Semah'ia: & cumeis fexaginta maſculi. E. de filiis
Big'wai,Huthai Zabbud :eu cum cis feptuaginta maſculi.
Congregaui autem cos ad funiñvenicntem adAhavam , o man
Kkk inn fimus
 HEZRAE
fimas ibi tribus diebus : quaſiuíque in populo & in facerdotibus de
filiis Lewi, non inueni ibi Legendum eft.O in (acerdotibus ,
ex filiis Leui non inweniibi. eft enim ſenſus quod infpexit tam
in populo quàm in ſacerdotibus & nó inuenit inter eos ali
quos ex filiis Leui. Ec eſt fermo de Leuitis vt diſtinguuntur
facerdotibus :verique enim ſunt filij Leui , hic tameappro
priatur filiatio Leuitis qui non erant ſacerdotes & eranc de
tribu Leui. Miſií: Elihezer o Ariel @ Semah'iam & Elnashas
Iarib, Elnathan , Nathan Zachariam , Mefullars
principes : oto'sarib Elnathanſapientes. Et mifi cos ad Idulo
caput in Caliph'ia loco. Iddo nomen viri eſſe ſubiuocta inpuút
nominado fratres eius.caputitaque exiſteptium ludæorum
in loco Calphiæ fignificatur, ad quem præcipue miffa cft te
gatio.opoſui in ore corum verba qualoqucrétur ad Iddo o frase
tres cius Nethineos in Chaſiph’ia loco,ad adducédü nobis minifiros
prodomo Dei noftri.Adduxerintque nobis ſecüdü mauum Dei getri
bona ſupernos virum dotißimü.Hebraicè habetur.virum intele
Etus, hoc eft ingenio pollentem . de filiis Mach’li, filu Lani fillon
Iſrael: & Sereb'iam & filioseius , fratres eius octodecim.Et Cha
Sab'iam , cü co leſah'iam de filiisMerari:fratres cists ofilios eos
rü viginti. Er de Nethinais quosdederat Dawid a principes ad min
niſteri Leuitarum ,Nethinkosducentos & viginti. Hinc apparet
quòd Nethinæusnon eft nomen propriu Ghabaonitarú ,ſed
commune omaibus non Leuitis addictis diuino miniſte
rio ab aliis :quales fuerunt Gbabzonitæ dati à Iofua , & iſti
dati à Dauide & principibus , & filij ſeruorum Salomonis.
omnes ifti nominati funtper nomina .
Et prædicaui ibi ieiuniñ iuxtafluuium Ahaus, vt affligeremo
corã Deo noftro:ad quærëdum ab co viam reétam , nobis o paruulos
poftris eo toti ſubſtantia noftræ.Erubuicnim petere à rege robur
cquires ad defendendum nos ab inimico in via: quia dixeramus re
gi, manus Dei noſtri eſt super omnes querentes cum in bonirale.com
forsirado eius & furor eiusfuper omnes derelinquêtes cum . Ieiuna.
uimúfque & quafiuimus à Dco noftro fuper hoc . Ne miouere vi
deretur coram ethnicis, diuinæ prouideptiæ gloriam in cu
ra peculiari erga Iſraclitas rectos,timuit : & propterea ad ie .
įunii auxiliú fe conuertit,prudentercun &ta diſponens, & ca
quæ crát diuioz glorię,& ea quçerátneceſsitatis populi.a
cuonit nobis propere.Iuxta Hebræum habetur. & cxendinit ses
quod eit lignum reci cimoris in Hezdra.
ES
 CAPVT IX, 445
Et feparaui de principibus facerdoti duodecim : Sereb'iam Cha
fab'iam ,o cumeis ex fratribus corum decem . Appendiĝ; eis argëtum
og anrum vafa coſecrata .Hebraicè habetur.cleuationë domus
Dei noſtri,hoc eſt vaſa oblata domui Dei noftri.qua obtulerant
Tex conſiliarij eius principes eius, & totus Ifrael inuentus. Et
appendi swpermanum corum argenti talentafexcenta o quinqua
ginta, o vaſa argentea centum talentorum :auricentum talenta.Et
crateres aurcos viginti,drachmarö mille : & vafa æris fulgentis oprio
mi dwo,pulchra vt auri, Et dixi cs ;vos ſanctidomino vafaſan
éta , & argentum anrum quod fponte oblatum eft domino Dco pa
trum veftrorum .Vigilate cuſtodite donec appendaris coram prin .
cipibusſacerdotum ,& Lenitarum , &principibusfamiliarum Iſrael
in lewalaim : inthefauros domus domini. Sufceperuntque facerdos
tes Louila pondus argentiQauri Q vaforum : ad deferēdman in
Ierufalaim in domum Dei noſtri.
Et profecti fumus à Asumine Ahaue duodecimo die menſis primi
ptpergeremus ( crufalaim :manufque Dei noftri fuit fupernos, & liq
berauit nosde manu inimici & infidiatoris in via . V enimuſque Ie.
rufalaim : o manfimus ibi tribus diebus.Die autem quarta appéfum
eſt argentü & aurum & vaſa in domo Dei noſtri (uper manum Me
remoth filö Vri'ie facerdotis,orico Elhazar filius Pinchas:
cis Iofabadfilius leſuah @ Nohad'ia filius Binnui Levita . In nus
mero do pondere omnia :ſcriptum eſt omne pondus in tempore illo,
Etquivenerantde captiuitatefili tranſmigrationis obtulerunt hos
locausta Dco Ifrael, tauros duodecim pro telo Ifrael, arietes nona
gintaſex,agnos ſeptuagintafeptem ,Hircospro peccato duodecim : o
mnia in holocauſtum domino.Quanuis ca quæ offerebátur pro
peccato non eſſent regulariter holocauſta , quia tamen ifta
pro multitudine offerebantur populi , facraciora effe volue
runt:& propterea ſcribiturquòd omnia fuerunt oblata do
mino in holocauſtū. Dederúntq; edi&ta regis ſatrapisregis & duo
cibus transflumen: O eleuauerunt populum & domā Elohim . Fru
& us fuoſecutus ex aduentu Hezdiæ narratur eleuatio tum
populi cum templi propter edictum regium .
CAPVT IX.
of quam autem hec completafunt. Quantum inter
cefferit temporis fpatium , ignotum eſt.acceffe
runt ad me principes dicendo: non ſuntſepararipopu
R llus Iſraelo ſacerdotes & Leuita à populis terrarum
in abominationibus eorum ,Chenahanqorã, Chitthaorum , Perizao.
rum ,
 HEZRAE
rom ,Tebufcorum ,Hammonitarum , Moabitarum , Aegyptiorum.ba
bitantium in terra Chapahao.es Emoræorum , Tuleruntenim
de filiabus corum fibi filiisfuis, & mifcuerütfemen fanctum . hoc
eſt dicatum ad propagandum populum Dei.com populiste
rarum .propter periculum enim auerfoois à diuino colta
prohibita erat huiuſmodi commixtio.manufque principum
magiftratuum fuit in prevaricatione ifla prima. Maous princi
pum narraturprima in hac tranſgreſsione,eo quòd exemplo
corum alij inicruoc connubia cum alienigenis.Cúmque in
diffem fermonem iftum ,ſcidipallium meum tunicam meam : 0
ewulfo capillos capitis mei & barba mea , &fedi marens.Convento
mont autem ad me omnes qui timebärverba Dei Iſrael,propter träf
greßionem eorum quidecaptiuitate venerant: & egofedebam ms.
gens vſque ad facrificium vefpertinum .
T in facrificio veſpertino furrexi de afflictione mea , o feidi
E palecpallium meum & tunicam macam : curudwíquegenua mes , e
expandi manus meas ad dominum Deum meum.Et dixi:De mi
confundor erubefco leware faciem meam ad te, quoniam iniqui
tates noftra multiplicata (untſupra caput, & deli&ta noftra cience
runt vfque ad cælum . A diebus patrum noftrorü fuimus in delite
magno vſque ad diem hanc, Adhuc coin ſuperſtites erant mul
ti qui fuerant tempore quo templum combuftum fuerat &
populus ia captiuitatem du&us: & propter hoc fubdit. o is
iniquitatibus nostris . hoc eft in iniquitatibus noftris , ſccun
dum patres & ſecundum poſipſos . traditi(umusnos reges
nostri & facerdotesnoftri in manum regum terrarum , ingladium
o in captiuitatem ,o in rapinam ,o- in cöfufionem vultus ficutdie
hac. Adbuc eoim durabär effe &tus harum paoarum. Et nunc
quafiparum ad momentum falta est deprecatio nofira apud do
minum Deum noftrum . luxta Hebræum habetur. Et nunc fical
modicomomento fwis deprecatio à Iehovah Elobe noſtro, ſubaudi
admiffa.Quidautem intendat per modicum mométum ,de.
clarat fubiungendo, vt dimitterenturnobis reliquia . Legédum
eſt. ad faciédum fupereffenobis euafionem . Modicus populus qui
ex gratia regum Perſarum libertate donatus eualicdeexilio
ad habitandum ia terra promiſsionis,tanquam modicu mo
mentum appellatur. daretur pax illius in loco fanéto cius. Es
sore ſcriptorum corrupra eft litera: non enimpax illius , ſed
paxillus habeturiuxta hebræum.Et hoc ad modicum ſpectat
momentum vc in loco fan &ticatis cius (hoc eft in leruſalem )
dederit
 CAPVT IX . 446
dederit Deas clauum vnum.id enim modicâ boni quod in
ſtauratio templi comprehendebat, appellat clauuns in loco
fan & itatis eius:co quòd quanuis initium modicum ,tamé fir .
mitatis bonum erat:ciuitas enim abſque muris erat & inha
bitata & patens hoftibus . ve illuminaret oculos noſtros Deus nou
fter , & daret nobis vitam modica in feruitute noftra. Quia feruifur
mus.erant eoim ſerui regis Perſarum , quanuis liberati à fer
uitutibus particularibus. O in ſeruitute noftra non dereliquitnos
Deus noſter : inclinauit fuper nos miſericordiam corā regibus Pen
(arum.Sæpe dictum eſt gratiam legendum effe.vt daret nobis
vitam , vt fublimaret domum Dei noſtri extrueret ſolitudineseius
daret nobis fpem . Legendumeſt.[epem in lehuda o in lerufas
laim . Quia ſepibus potius quam muris cingebátur ciuitates,
ideo dicit ad dandum nobis fepem in luda& leruſalem .
Etnunc quid dicemus Deus noſter poſt hoc ? Hactenus cótulit
præterita deli &ta cum ſubſecutis beneficiis conceſsis à regi
bus Perſarum : modò confert præſens crimen connubiorum
cum extraneis ,cum prædi& is beneficiis, inchoando ab agoi
tione peccati contra legem Dei.quia dereliquimusmādara tua
qua præcepifti, Deuter,ca.7.in manu ſeruorum tuorum prophetar
rum dicendo,terra quam vos ingredimini adpoßidendumcam ,terra
immunda eft in immunditia populorum terrarum ;in abominationi.
bus eorum quirepleuerunt eam ab ore ad osin immunditia ( ua.Näc
ergo filias veſtras ne detis filijs eorum , etfilias corum ne accipiatis
filiisveftris, & nõ quaratispacem corum , ebonum corum vſque in
alernum . Non ad tempusſed ſemper ſeruandam hanc legéve
non commiſcerentur cum extrancis ſignificat.vt confortemini
comedatis bona terra, o hereditare faciatis filios veſtros vfque
in atcrnum.Et poſt omnia. Inala pænx: captiuitatis, cladis & c.
qua venerunt ſupernos in operibus noftris malis & in deliéto noftro
Magno: quia tu deusnofter liberaſtinos de iniquitate noftra . luxta
Hebrçum habetur.quia tu Elohe nofter prohibuitiin deorfum ex
iniquitatibus noftris. Exaggeratio eft peccati in huiuſmodi co .
nubiis cómilsi : ex eo q poſt has omnes punitiones iuſtiſsi.
me perpeffas,quia tu deus etiam beneficio ereptionis noftrę,
neiecúdum iniquitates noftras effemus deorſum ſeu ſubter
vt eramus ante gratiam iftorum regum.codediftinobis falu
tem ficut eft hodie. Quáuis Hebraice legatur in futuro.c -da
bis nobis cuafionem ficmehanc ſenſus tamein idem redit:quoniá
futurů referi ad prçteritú prohibuiſti, prius.n.dedit eis Deus
fubleuationem
 HE ZRAE
fubleuationem coram regibus Perſarú & deinde euafionem
de alieno ad proprium folú quale tunc habebant . Vt non con .
werteromuro irrita faceremusmandata tua. Iuxta hebreum ba.
betur.Nunquid reuertemur ad frangêdum pracepta tua affinis
tatem cõtrahendum cum popslis abominationum iftarum ?Ecce es .
aggeratio. quia poft totmala contulifti nobis hoc beneficia,
nunquidreddemus tibi hác viciſsitudinem vt reuertamur ad
frangendum mádata tua,&c. nunquid iratus es robis.Iuxta he.
bræum babetur.nunquid non iraſcoris nobis vfque ad confumptio
nem , vt non relique cuafio ? Confitetur quod recidiuumhoc
meretur vc deus iraſcatur vſque ad cólumptionem omnium
ita vt nec reliquus fit aliquis, ita vt nullus euadat . Domine
Deus Ifrael iuftustw . Ratione affert di & i meriti, diuinam iu .
ftitiam.quoniam derelictiſumus qui ſaluaremu ſocnedie hac. Be
neficium eualionis à Deo collatum poftremo rememorat &
citat carens meritis bonorum operum . & ab inchoato bene
ficio diuino fupplicare intendit vt ignofcat profequédo bo
na cæpta: & propterea ex parte eorum ſubiungit ,eccecorate
fumus in delitto noftro.nő in bonis operibus, no in noftris pre
cibus.non enim ftaripoteft.iuftè.coram te ſuper hoc.cáto exceffa.
CAPVT
ic ergo orante Hexra o implorante deum oflente o
iacente ante templum Dei. luxta hebræum habetur,
au confeſſo ipfo .flente o cadente ante domum Elebiz .
De confeſsione peccatorum ad diuinam laudem
déque caiu voluntario profteroétis fe fuper terram in faciem
fuam ,eſt ſermo. & deſcribitur fimul locus in quo orabat : vi .
delicet ante templum, non intus in templo,ſed ſub diuo pu
blice ante faciem compli.collectus eſt ad eum de Ifracl cesses mes
gnus valde virorum Gomulierum puerorum ,quia fleuit populus
fletumulto. Et refpondit Sechan'ia filins lechielde filiisHelam , o
dixir Herra :nos prevaricati fumus in deum noftrum duximus
vxores alienigenas de populisterre,ou nunc fi eft pænitentia in 1f
facl super hoc. Iuxta hebræum habetur. nunc eft fpes Ifradi
Super hoc.De Ipe veniç ,de(pepænitentiæ & cmédationis !o
quitur: & propterea remedium ſubiungit percutiendi fædus
cum ſummo Deo ad abiiciendum vxores alienigenas . Nuxe
igitur percutiamus fædus cum Deo noftro ve ciiciamus omnes vxo
res e natos ex eis iuxta voluntatem domini.luxta Hebræum ha
betur. in confilio Ichowah . Appellat confilium non vt diftin.
guitur
 CAPVT X. 447

guitur contra pręceptum ,fed vt diftinguitur cótra imprudés

& præceps: offert enim ſecuturoi ſc non voluntarios impe
tus, ſed prudétiam fummi Dei. & eorum qui tcnent.lusta He
bræum habetur. trementium præceptum Dei nostri.Se &taturos
ſe promittit eorum qui timent offenderc Deum , confilium .
Ofecüdum legem fiat.Surge,ruum eft difcernere.Iuxta hebræum
habetur. quia ſuper te tes. ſubaudi pendet. & nos erimus tecum:
confortare o fac .
Surrexit“; Hezra , & adiurauit principesfacerdotum & Lenin
tarum e sotum Iſrael ve facerent fecundum verbum hoc : & iura
nerunt. Quçſtio oritur quonam pa &to licuit Hezdræ exigere
iuramentum vt exequerentur præpofitam ſententiam : videó
licet abiiciédi tum vxores alienigenas cum natos cx eis. hoc
enim poftremum non erat lege fancitum , & impietatem ſa
pit. Solutio eft quod iuramentú hoc intelligitur iuxta ſen .
ſum oblatæ pænitentiæ : non fuit autem propoſita abie& io
natorum abſolute ſed cum moderamine ſecundum cófilium
Dei & cimentium eum : & propterea non iurauerunt ablolu
té fed cum di&to moderamine . Et ſurrexit Herra ante domum
Dei.Legendum eft.a facie domus Elohim. Terminus à quo re
ceſsie narratur.Qiuit ad cubiculum Iehochanan filö eriafib :
iuit illuc , panem non comedie & aquam non bibit, lugebat enim
tranfgrefionem eorü qui redierant de captiuitate. Et miſſa eff vox.
præconis.in Iehudam & I cruſalaim omnibusfiliis tranſmigratio
nis vt congregarentur in lerufalaim . Et omnis quinon venerit in tri
bus diebm junta conſilium principu ſeniori, auferetur tota Sub
Fantia cius: & ipfe eiicicturdecæru eräſmigrationis.Pæna exco
municationis ſignificatur.Conuenerunt igituromnes viri Iehude
Bin'jamin in ieruſalaim in tribus diebus, ipſe cił menfis nons.
in anoi ordine inchoanris à role in ariete,quem nos dicimus
menſem nouembrium . in vigeſimadiemenſis : & federunttotus
populus in platea domus Dei Nomen eſt Elohim.trcmentes pro
prerrem pluuias.
Surrexit“; Hexra ſaccrdos & dixit ad eos: vos prevaricati eftis
* duxiſtis vxores alienigenis vt adderelis ſuper delictum Ifrael.
Declarat Hezdras faéta ab eis conubia eſſe cótra lege ſum
mi Dei.Et nunc dare confeßioncm domino Deo patrum veſtrorum .
hoc eſt confiteamioi vos peccaſſe ad divini nominis laudē.
O facitevoluntatem cius: & feparamini à populisterra Qab vxo
ribu alienigenis, Aduerte hic duo ,altcrú quòd aca dicit Hez .
dras
 HEZRAE
dras vt ſeparécur à filiis propriis natis ex vxoribus alienige
nis, ſed quòd ſepareptur à populis terrarum vt videlicet non
habcant cos in foceros,generos & huiuſmodi. Alterú quòd
quanuis in lege Moſis non fuerit fancitum yt vxores iả du
dæ quæ erant alienigenæ eiicerentur, quia tamen inhibita
erant connubia cum alienigeais habitantibus in terra Cha
Dahan, ideo Hezdras conoubia illa (vtpote illegitima) dini
menda ceoluit. Et refpondit totuscærus o dixitvoce magna,
iuxta verbum tuum ad nos foc fiar. Sed populus multus tempus
pluuiarum eſt, « non eſt vu fandi foris: o opus non eft diei voisis
neque duorum , vchementer quippe peccanimus in fermone ifto.
Iuxta Hebræum habetur. quia multiplicauimus rebellionem in
reiſta . Ratio redditur quod iulco eſt opus tempore propter
multitudiné corum qui in hoc peccauerunt.Stene obfecro pria
cipes noftri in omni congregatione, & omnes qui in ciuicæibus no
strus duxerunt vxores alienigenas veniant in temporibusftatuts , o
cum cis fenioresciuitatis & ciuitatis et indices eius: donec averte
tur irafuroris Dei noftri à nobis propter peccatum hoc. Igitur lo
nathan filiusHafaela lachaz'ia filius Thii'ne conftituri fuerit
super hoc : Meullam & Sabbeshai Lenita adiuuerunt eos. Fes
cerúntque fic filiitranſmigrationis: o ſeparati (unt Hezra o viri
capita familiarum per domos patrum fuorum , omnes per nomina
su2,6 federuntin die primo menſis decimi vt quarcrent rem .Et có
fummatifunt omnes viri. Legeodum eſt. Etfinierunt in omni, vi
ros qui duxerunt vxores ulicnigenas: vſque ad diem primum menfis
primi. Cófummatio inquilitionis deſcribitur ad prima diem
menfis primi: tribus itaque menfibus (decimo, vndecimo &
duodecimo ) durauit inquifitio .
El inuenii ſunt de filiis facerdotum quiduxerunt vxores alic.
nigenas:de filiis Iefwah filij lozadac & fratrum cim , Mahafi'iac
Elshczer & I arib @ Gedalia . Filij loſuæ fummi ſacerdotis,
illucuti in hoc crimine narrátur,fed oon pertinaces : nam de
ipfis fubditur quòd promiſerunt ciicere vxores alienigenas,
& præter hoc offerre ariecem pro deli & o. Er dederunt menas
fuă ve ciicerét vxores ſuas: o pro delitto fuo arieté de onibus offers
rene.Es de filiis Inmer, Chanani& Zebad’ia. Es de filiis Charim ,
Mahaſe'ia et Eli'ia et Semah'ia @lechiel oHuzzi'ia.Et de filiis
Paſchur:El'sohenai, Mahaſe'ia,Iiſmacl,Nethan’cl,lozabad (El
haſa. Et de Leuitis: lozabad @ Simhi Q Cela’ia (ipfe eft Celita)
Pesbach'ia lehuda Q-Elibexer.Et de cantoribus El'iafib : c de ia
astoribus
 CAPVT X. 448
mitoribu ,Salli Telio Vri.Erde Ifrael:de filiis Par'hos Ramo
is o linie, Malchi'ia Mi'iamin & Elhazar,e Malchi'ia
Bena'ia. Et de filiisHelam : Matthan'ia,Zechar'ia & Techiel
& Habdi, e leremoth & Eli'ia.Et de filiis Zarthw: El’ichenai,
Eliafub, Matthan'ia o letemoth Zabad to Haxixa.Et de filiis
Bebai: chochanan ,Chanan'ia Zabbai, Hath'lai.Et de filiisBani:
Mevla,Malluch Hada'ia ,Iafub & Seal Teramoth.Erde filiis
Pachath’moab :Hadna et Chelal,Bena'ia, Mahafe'ia Matthan’ia ,
Bexal'el Binnui Menaffes.Et de filiis Charim : Elihoker, tif
fo’ia, Malchi'ia, Semah`ia, Simhon.Bin’iamin Malluch ,Semar’ia.
of De filiis Chafum :Matthenai, Matthatha, Zabad , Eliphelet, Iere
mai, Menaffes, Simhi. De filiis Bani: Mahadai,Hamram @vel.
Bena'ia, Bed'ia Chelwbi. Van 14 , Meremoth , Eliafıb.Matthan'in
Marthenai @ lahafau . & Bani & Binnui, Simhii Selem'ia como
Nathan & Hyda'ia. Machnadbai, Safai, Sarai. Hazar elG Sea
Lem'iahu ,Semar’ia.Sallum ,Amar'ia,loſeph. De filiisNebo:Iehiel,
Matthish'ia, Zabad,Zebina,laddau & loel,Benaia. Omneshi ac .
ceperunt vxores alienigenas : fuerunt ex eis mulicrcs qua pepeo
rerät filios.Paruirefert quòd hebraicè habetur. & pofueruntfi
lios.quoniam ponerepro parere ſumitur.Sed oritur hic quæ .
ftio : quia nulla ſcribitur executio, ſed finitur liber in oarrae
tionc inuentorum in hoc crimine . lege enim totum hoc ca
pitulum , & nullam eiectam vxorem inuenies :lolienim filii
pontificis in fpecie promiſerút ciicere vxores fuas, nulla au
tem executio fubiungitur. Solutio eft quod Hezdras non
præualuit ad excquédum eiclionem : vt teftantur fcripta in
vltimo cap.Nehemiæ . & propterea cacetur hic erecutio ,fcri.
benda in libro Nehemiæ : à quo fuit executio fa &ta, qualiſ
cuoque tameo :vt teftatur ipſe Nehemias cap.vltimo,& in fie
nuat cap.decimo,ve ibidem declarabitur . Et ficfinitur liber
Hezdræ :Romæ die decimonono Aprilis inter ægritudinem
longam .
THOMAE
 THOMAE DE VIO

CAIETANI CARDIN ALIS

SANCTI XYSTI, IN LIBRVM
Nechem'iæ commentarij.

Erba Nechem je .Principium libri teftatur

non Hezdras ſed ipſe Nehemias fuit autbor
huius libelli : quod etiam fæpe er ſermone
Nehemiæ in prima perſona inferius confir.
matur. filý Helchia . Corruptum eft vocabu .
Blum :legendum eſſet.fili Chachalie. Nec ali
ter icitur genealogia iftius Nehemiæ : vt ipfe tamen inferios
teftatur, Lerofolymita fuit pinceroáq; regis Perſarum & ma
gous coram eo . fallum eft. Legendum eſſet. fuit. inter
pres fiquidem infinities vertit Hebraicú & fuitin & factum
eft.Præmiſſo autem citulo libri dicendo verba Nehemiæ filij
Chachal'iæ , ſubſequitur ftatim narratio dicendo & fuit , in
menfe Chiſeu.hoc eft mcaſe vt aiunt nono ſeu decimo fecun
duin ordinem menſium anni, iochoantis å ſole in ariete. as .
no vigefimo.proculdubio illius Perſarum regis,cuius anno ſe
primo aſcenderat Hezdras : qui rer vt diximus fuit Xerxes
ille nominatiſsimus . & ego eram in Suſis caftro.luxta hebrçum
habetur. in Suſan palatio.Deſcripto tépore, narratur locus: &
Sulan nomē ciuitatis fuiffe, liber Efter teftatur.Deſcribitur
itaque quòd ipſe crat in civitate Suſan ( quæ erat ciuitas re
gia) & q habitabat in palatio regis,vtpote domefticus regis.
Et venit ad me Chanani Superfluitad me.ooo fcribitur quod
ad ipſum venerint,ſed dútaxatquòd venerunt.Addit autem
loſephus quòd cala iftos qui venerant ex Iudæa reperit col.
loquentes inter ſe hebraicè.vnus de fratribus meis. hoc eft He.
bræis.ipfe virideIchuda. Terminus à quo venit iſte Cha
nani cum quibuſdam aliis,deſcribitur.e interrogani eos de le
hudais euafionis qui remanferant decaptiuitate de Ierufalaim .
videos eniin nouos aduenas hebraicè loquentes,poftquá in.
terrogaflet vnde venerant, interrogauit eos de ludzis qui
euaferant ex captiuitate & de leruſalem . Et dixerunt mihi
reſidui qui remanferüt de captiuitate, ibi in provincia funt in affiia
ctione magna. Parui refert quod hebraicè habeturin malome.
*9
 CAPyT t. À 49
gonio en in opprobrio. ná de malo pænæ eftſermo. mujus les
1 talsim dißipatus eſt; porta cius combufte funtigni. Ordinate
reſpondent, primo de populo deinde de ciuitate Ieruſalem :
quòd videlicet perſeuerant duo : videlicet murus diſsipatus
& porta combuftæ ,prout Chaldæi dereliquerant .
Cumis audiffem verba ifta, fidio flemi olmai drebu melissa
Superfluit inultis .infra tres meoſes medios vfque ad gratik
tegis crebro Alecu ac luctu orauit. Et ratio tantæ triſtitiç fuit;
quia à primo Cýri anno vſque ad tempusillud fluxerant an .
ni plufquam feptuaginta : & miferum valde apparebat quod
tanto temporis fpatio libertate donati ludæi non inſtaurar
ſene muros & pottasleruſalem . o ieiunaniQoraui corā Ded
cæli. Et dixi:quæſo domine Deus cæli fortis,magne tcrribilis.com
ftodiens partum mifericordiam . Legendumeft. & gratiam.de
Ixpe diétum eſt, diligentibus, te iuftodientibus mandata iwa .
Sir queſo aures tua attendons a oculi tui aperti ad audiêdum oras,
tionemſerui tui,quà oro coram te hodie, die u nodle pro filiis Ifrael
ſerwis tui : cöfiicer pro peccatis filiorum Ifrael quibus peccauimus
tibi, sego oudomises parris mei peccauimus . Vanitate ſeduftija
mus. Iuxta hebræum habetur. Deſtruendodefiruximus tibi. hoc
eſt qua cua ſunt:verè nanq ; deftruxerant peccando que Dei
erácic non cuſtodiuimus precepta & ftatuta o iudicia que prea
cepifi Mofi feruo tuo , Memento qualo verbi quod mandati Moi
feruo smo, dicendo. Deuter.30 . vos prauaricabımini,ego difpergam
bos in populos. Er rcucrlemini ad me, o cuſtodietis præcepta med
O facietis ea :fi abdicti fueruris in extremum cæli; inde congregabo
vos, reducam vos ad locum quem elegirt habitare faccrem nomë
meum ibi . Sentenzía eſt clara . Et ipfi fermi tui o populustuus:
quem redemiſti in fortitudine ina magna. Q in manu tua valida:
Sub promiſsione diuina fubrumit quod Hebræi reliqui funt
ſerui & populus Dei,obferro domineforquafo auris sua attendēs 1
ad orationem ſeruienio ad orationem feruorum tuorum volensiuni
timere nomen tuum ,& dirige feruum tuum hodie.luxta hebreum
habetur.o -fac profferare ebfecro feruum tuum hodie, proſperum
enim fucceflum petitionis intenta petit.Oda ei miſericordia
Hebraica diatio nec gratiam nec mifericordiam proprie ſi a
gnificat ,ſed potius commiferationé.petitio enim quam pro
fperari petit coram rege Perlarum , commiferations regis in
nitebatur: & propterea ſubiungit. ante virum hunc . Xerxem
videlicet Perſarum regem : ad hocenim explanandum ſub.
LIL tungić
 NEHEMIAE

lungitofficium ſuum . ego eram pincema regis.

CAPVT 11.
Vie autem in menfe Niſan anno vigeſimo Artaxerais see
F gis. Hinc apparet quod tres menſes Auxerunt à no
titia quam habuit Nehemias de Ieruſalem víq; ad
tempus obrentæ gratiæ à rege Perſarum quod nunc parra
tur.nam Niſan nomen eſt menſis primi in ordine menfium
anni,cum luna ſcilicet primo opponitur ſoli in ariete :codem
enim anno regat Xerxis hçc gefta fuifle,manifeftatur ex co
quòd codem anno vigeſimo hæc geftafcribuntur. vinum
erat ante eum :lauauique vinum dedi regi, eram quafi langwie
dus. luxta Hebræum habetur.Gnó fuimaluscoram co . Quod
dupliciter intelligi poteft.vel de malo ægritudinis : & fic eft
fenſus & non apparuiæger in oculis regis.vel de malo criſti
tiæ: & fic eſt ſenſus & non fui ſolitus apparere triſtis coram
rege.vterque enim fenfus quadrat ſubiunctis.
Dixirg; mihirex :quare vultus tuus triftis eft, cum te agretam nó
videam : non eft hoc fruftra ,fed malum neſcio quid in corde tuo est.
luxca Hebræum habetur.non hoc niſi malum cordis.Concludie
Tex triſtitiam vulcus apparentem, ex cordis non corporis z.
gritudine nacam effe.eu timui valde ac nimis,luxta Hebrçum
habetur, & timui multum valde. Magnus timor cauſatus eft
ex dubio tum mali animi regis interrogantis fecreta cordis,
tum ex dubio alicuius malieuentus:puta expulfionis ab of
ficio. Er dixi regi, rex in aternum viue : cur non effet eriſtus vultus
meus, cùm ciuitas domusſepulchrorum patrum meorumdeferta fit
porta eius cöfumpta fintigni?Hinc habetur quod Nehemias
fuit Ierofolymitanus. Et ait mihisex ,pro quare poftulas?Mani
feftatur hinc benignus erga Nehemiam regisanimus , offe
sed do illi petenti fiducia.coraui ad Deum cæli.Animæquior
redditus, mentem ſupplicem inter loquendum leuauit ad
deú . Et dixi ad regem : fi videtur regi bonum fi placetſcruus tuus
coram te, miere me in Ichudam ad ciuitatem ſepulchrorum patrum
meorum e edificabo eam.Dixitque mihi rex oregina qua fede
bar.luxta Hebræum habecur. regina ſedensiuxta cum , vfque
ad quod tempus erit iter tuum quando sencrtcris ?Defcriptio re
ginæ ſedentis juxta regem interpoſita non fruſtra cft,fed ad
figaificádum quòd regioa cooperata eft ad interrogationem
fubiun & am : puta quod ſuggeſsit regi vt interrogarettépas
reditus. Et hinc fimul infinuatur Nehemiam dilectum fuifTe
pon
 CAPVT 11 450
bon ſolum à rege ,ſed ètiam à regioa.nec propterea ſequitur
hanc fuiffe Efter: quoniam vt Ioſephus tradit, Efter non fuit
vxor Xerxis , ſed filii cius:vt in libro Efter explanabitur.es
placuit coram rege omifitme,oconſtitui ei tempus.ſed non exa
plicatur temporis quantitas in litera, quanuis cxplicata fue.
rit regi.Et dixi regi:firegi videtur bonum ,dětør mihi opiſtola ad
duces transflumen .proculdubio Euphratis. vededucant me do
nec veniam in Iehudam.Er epiſtola ad Asaph cuſtodem faltu regisé
Quanuis hebraicè habeatur.cuffodem pomerij quod regii ſenſug
tamen rectè reddicus eſt :nam ligna ex ſalcu cædütur pro æ
dificiis.vt det mihi ligna vt tegere poßim portas templi ,zurris do .
mus muros ciuitatiso domú quam ingreffus fuero.luxtaHebrå
habetur.ad contignandum portas palaciq; domui a muro ciuita
tus, o domui qua ingrediar, Petit lignaad contignationes fa
ciendas portarú triplicis generis :videlicetportarum palatii
apud domú Dei , & porcarum in muro ciuitatis Ieruſalem , de
portarum donus propriæ. Et quia ligna petit ad corigoandū
huiuſmodi portas, infinuatur g mos erat efficere fuper hu.
juſmodi portas contigoationes ,vt effent propugnacula fu
pra portas.cdedit mihirex, iuxta manü Deimei bonā ſupermci
Vcniq; ad duces trans flumen, & dedicis epiſtolas regu: miſerat
autem rex mccum principes exercitus & equites:Hinc apparet g
Nchemias erat magous coram rege Perſarum :quod etiam
ſubiun & a triſtitia aduerſariorum ,teftatut.
T audierät Sanballat Choronites & Tobi'ia feruus Hammoni
EDE nites : & difplicuit eis difplicentia magna quòd veniffet homo
ad querendum bonum filiis Ifrael.Et vcni in Ictufalaim : fui ibi
tribus diebus. Et ſurrexinocte ego & viri pauci mecum , & non in
dicaui cuiquam quid dominus . luxta Hebræum habetur.quid
Elohe meus dediffet in cormeum ad faciendü in Ierufalaim : & iua
mentum non eratmecum niſi iumenium ſuper quod equitabam . Ef
ogreſſus ſum per portam vallis nocte ad faciem fontis draconis
ad portam ftercoris: conſiderauimuros Terufalaim quierant dir ,
ti; & portas eius conſumptas igni. Et tranfiui ad porta fonti o ad
aqueduétum regis: O non erat locus iumenio ad tranfeundü fub eoi
Et aſcendi per torrentem nocte,es conſideraui murum : rcuerfuſque
sum & veni ad portam vallis,orodij.dicitenin Deum inſpi
jaffe cum ve reftauraret muros Ieruſalem : & hoc non adhuc
indicaffe aliis,fed prius iuiffe no & urno tempore ad confidea
sandum locum muri & quanticatem ruinæ.
His Magiſtrasie
 NEHEMIAE
Magiſtratus autem neſciebant quo iniffem quid ego faccre les
hudailī; & facerdotibus oprimatibus& magiftratibus oreli.
quis faciétibusopus,vfq; ad id locinon indicaueram.Et dixi cis: ros
videtis malü in quo fumus,quia Ierufalaim defertoef o porte cins
combusta funt igni, venite edificcmus murum Icowfalaim non
fimus vltra opprobrium . Et indicaui eis manum Deimeiquòd effet
bona (mper me, etiam verbaregis que dixit mihi:dixcruntá ,ur.
gamus & adificemus,& confortata ſunt manus eorum in bono .
Andierõt autem Sanballás Choronites & Tobi'ia feruusHame
monites Geſem Harbites, ſubfannauetunt nos o deſpexcrust
ros: & dixerunt,quæ eft hæc resquam dos facités?nunquid cotrare
gem vos rebellatis?Nó eſte ſuſpicionis verba,fed irrifionis,prç
cedens narratio teftatur . tam vilia exiftimabane ludæorum
ftudia ad reſtaurandos muros vtirriſoriè dicerét oum rebel.
lare quæritis ? Eireddidi eis verbum & dixi adcos: deus cæli ipse
nos innar.luxta Hebrçam habetur.properabit nos Ditead op
ponit irriſioni diuinæ opis proſperitatem . O nosſerviciu fis
mus, forgamus adificemus . Iuxta hebræum habetur.o nos
ferub ciusfurgemus edificabimus.Eteffe & ú diuinæ opis cum
fiducia deſcribit futurum.vobis autem. Hincinfinuatur & ifti
Samaritani volebát admitti in participes ciuitatis Ieruſalem
& ædificijmurorú eius : propterea enim excludunrur à Ne
bemia.no eft pars, Quia non eſtis pars lſraelitici populi, ideo
sõ iure partis pertinetis ad Ieruſalem . iuftitia. Quia à res
gibus non fuiſtis miſsi ad habitandá in lerufalem , ſed in Sa
maria, ideo nec iuſtitia decreti regij cſt pro vobis ad Ieruſa
lem.c memoria in Ierufalaim , Ad differentia lebufxorú ( quose
tum memoria erat in lerufalem , quia eorum fuerat ciuitas)
dicitur quòd nec memoriam habēt Samaritani in Ierufalem .
CAPут III .
T furrexit Eliaſib facerdos magnus & fratreseius fa
cerdotes, & edificauerunt portam regis. luxta hebrçu
fli habetur.portam ouium.Sed in his nominibus pro
opriis portarum , & locotum non eft hodie immo
tandum ,eo quod ignota ſunt.ipfifan&tificauerunteam . hoc eft
mundauerunt à suiois. @laruerunt valuas eius : @vfque ad
turrim centum cubitorum . Iuxta hebræum babetur. O vſque ad
turrim Meah fanétificauerunt eam . Nomen proprium eft.vfq; ad
turrim Chanan'el .Ét iuxta eum edificaucrunt viri Iericho: Gina
* la eum adificauit Zacchur filiusImri,
Portan
 CAPVT III. 451
Portā autem pifcium edificauerunt filü Senac: ipli texerunt cão
Hebraicè habetur.contignauerunt eam . faciendo ſuper ca pro .
pugnaculum.o ſtatuerunt valuas eius, o ſeras ac vectes cius. Et
iuxta eos adificawit Meremoth filius Vri'ia filii Haccoz, iuxta
eos edificauit Meſollam filius Berech'ia filii Meſezab'el : inxta
cos edificauit Zadoc filius Bahane, Er iuxta cos edificaucrüt The .
cohita ; optimates autem eorum non (wppofuerunt colla ſua in opere
domini ſui . Arguuntur fortiores inter Thecohicas quòd re
nuerint ſubiicere ſe ædificatiooi murorum Ieruſalem . & ra
tio reprehenfionis infinuatur ex eo quòd ædificatio murorű
lerusalem erat ſeruitus Dei: nam iuxta Hebræum legitur.no
adduxerunt collum ſuum in ſeruirure domini corum , ita quòd non
hominibus ſed Deo fubtrahebant obſequium .
Et poriam veterem adificauerüt lo'sadah filiusPafeach Me.
fullam filiusBefod'ie:ipfi contignauerunt eam ftatuerunt valuas
cius,oferas ac vectes eius. Er iuxta cos edificauit Melat'ia Ghiba
honites o ladon Mcronothires, viri de Ghibhon & Mizpa: produ
ce qui cratin regione trans flumen. luxta Hebræum habetur. in
Sede ducis trans flumen . Ignotum eſt quis fuerit dux iſte trans
Euphratem . Quod autem dicitur in ſede, fumptus ex folio
ducis pro illo ædificio habitos ſignificat. deuotus enim dux
principatum habens trans Euphratem euntibus à Ieruſalem ,
milic lumptus pro certa partemuriædificanda : & forte illa
portio appellatur ſedes ducis trás flumen , conſtructo ibidem
palatio iplius ducis.Nec eft irrationabile quód dux ifte fue
fit Daniel propheta, aut filius eius: nam (vi loſephus refere)
fuit magnus princeps in regno Medorum . nec eſt remucum
quòd cum ipie non poffet venire in Ieruſalem ,voluerit habe
re ibidem ſedem , vt vel tic tanquam præſens eſſet. Et iuxta
cum edificauit Hurziel filiusCharha'ia aurifex, & iuxta cum a.
dificauit Chanan'ia filiusR accachim : dimiferüt Ierufalaim v
que ad murum latum . Di&tio interpretata dimiſerút, ſonat ad.
iuuerunt.Et iuxta eos adificawit Repha'ia folius Chur, princeps
1 vici Ieruſalem . luxta Hebræum habenr. princeps media regio.
nis (erwſalaim . Simile quid fæpe in hoc capitulo reperitur, &
bis deIeruſalem . & ſignificatur princeps medii territorij le
ruſalem : hoc eft priocipalior inter poisidentes mediam par.
1 tem territori, leruſalem . Et fimiliter intellige cùm dicitur
priocepsregionis Mizpæ aut alteriusvrbis: quia videlicet eo
rat principalior inter poffeffores illius territorij, ſed in ter
Lll iij ritorio
 NEHEMI AE
sitorio Ieruſalem erant duæ partes : & ideo duoprincipes,ia
aliis autem vrbibus vous princeps inter poffeffores territorii.
Ec iuxta eos ædificauit leda is filius Charum Aph contra domam
fuam :oiwxta cum adificawit Chattus filius Chaabne'ie . Median
autem partcm vici.Iuxta Hebræum habetur, Menſuram fecun
Jam edificauit Malchi'ia filius Charim Chalfwb filius Pache
sh’moab : & turrim furnorum .Infinuatur hinc quod in multas
menſuras diſtindus erat ædificaodus murus : alioquin noa
diceretur quodmeaſuram ſecuodam ædificauit &c . qualis
autem effet ordo menfurarum (ao videlicet ſecuo dum lon
gitudinem muri an ſecundum altitudinem ciuſdem ) non di
citur:ſubiun &tis tamen quadrat vt de menſura ſecundum al
titudinem açſermo. Eriuxta cum ædificauit Salum filius Holo
ches princeps dimidia regionis Ierufalaim :ipfo filie eius.
Portam vallis ædificauit Chanun & habitatores Zanoach, ipfi
ædificauerunt cam &ftatuerunt valuas eius & ſeras ac veltes eius:
mille cubicos in muro vſque ad portam ſtercoris . Et portam fter
coris ædificauit Malchi'ia filius Rechab, princepsregionie Beth'ba
(harem : ipfe edificauit cam & ftatuit valmas sim o feras ac ve
Etes eius.Et portam fontis edificauit Sallum filius Cholchoze prin .
ceps regionis Mizpa, ipſe adificauit eam & rexiteam , o ſtarsit
valuas eius & feras acveltes eius : & murum piſcinaSiloe in hertó
regis.Iuxta Hebræum habetur.piſcina pomarij in horto regi.lo
ça çamen hæc hodie ſunt ignota.& vfque ad gradusdeſcendeve
tes de ciuitate Dawid .
Poft eum adificawit Nechcm'ia filius Asbotb. addifferentiam
Nebemiæ ducis ſcriptoris libri huius . ille enim fuit filius
Chachalig:ifte autem fuitfilius Hazbuciusta hebraicam ve
sitatem ,princeps dimidiaregionis Beth'xur:v/que contra ſepulchra
Danid, o vſque ad pifcinam que grandi opere conſtructa ef . lo
ita Hebræum habetur . avſque adpifcinamfail.cm.ſed inter
pres expoſuit. vſque ad domum fortium.Pofteü adificauerunt
Leuita Rechum folius Bani:iuxtaeum adificauie Chafab'ra prin.
ceps dimidia regionis Çchile in regione fua. Poft cum edificauerüt
fratres eorum , Bawwaifolius Chenadad : princeps dimidia regionis
Cehile. Et edificauit iuxta eü Hezer filises leſuah princeps Mixos
menſuram ſecundä:contra afcenfum armorum anguli. Si fecúdum
longitudiné muri diſtingueretur ordo menfurarqur, dicen
dum fuiſſee menſuram tertiam : quoniam initium ſecundæ
mélax ædificatum ab aliofuiffe defcriptú fuillet prius, fed
de menſura
 CAPVT IIII . 452
de menſura fecundum altitudinem intelligendo, laudantur
aliqui quòd ædificauerunt muri altitudinem iuxta fecúdam
menſuram , ædificantibus aliis murum iuxta primam dunta
xat menſuram . prima enim menſura ſecundum altitudinem
fuit (vt infra ſubiungitur) paruæ altitudinis : ſtudebant enim
primum ad cingendum leruſalem muro licet modico : quo
pera &to ,iterumædificauerunt ad eleuandum in altitudinem
vrbis muros. & hæc appellatur menfura ſecunda : quam ali
qui in portione ſua fccerunt prima vice. Et ſic intellige quo
ties ſcribitur in hoc capitulo de aliquibus quòd ædificaue
ruar menſuram ſecundam .
Poft eum edificauit Baruchfilius Zacchaimenſura ſecundă :ab an
gulo vſque ad portam domus Eliaſib ſacerdotis magni. Poft cü adifi.
cauit Meremoshfilius Vri'iæ filii Laccox menſură ſecundā :à porta
domus Eliaſib vſque ad finem domus El'afıb. Et poft cum edifica .
werüt facerdotes,viri de căpeftribus Iarden. Poſt cos edificauit Bin'
jamin & Chaſſub contra domum (wam.Poftcos adificauit Hazar '.
ja filius Mahaſe'iæfilii Hanan’ia iuxta domum (uam . Poft eum &
dificauit Binnui folius Chenadad menfuram fecüdam :à domo Ha
car'ia vfque ad flexuram vfque ad angulum .Poft cum adifica
uit PalalfiliusVzai contra flexura turrim que cminet de domo
regis excelſa,qua eſt ad atriü carceris: poft cum Peda'ia filius Par's
hos. Nethinai autem habitabant in Hophel: vſque conira poriana
aquarum ad orientem ,& turrim prominentem iPoft eum adificaue
runt Thecohite menfuram fecundam :à contra turrim magnam pro
minentem vſque ad murum Hophel.
Demperportam equorum edifcauerunt facerdotes,vnufquifque
contra domūſuam .Postcos adificauit Zadac filiusImmer contra do
mum ſuam :& poft eum edificauit Semah'ia filius Sechan’ia cuſios
porta orientalis.Poſ cã edificauit Chanan'ia filius Selē'ia , Chan
nun filiusZalaph ſextus menfurā ſecundam :poftcum adificauit Men
fullam filiusBerech'ia contra gazophylacium fuum . Pofteum adi.
ficauitMalchi'iafilius aurificis vſque ad domum Nethingorü eo
negociatorum :cötraportam iudicialem opſque ad cænaculum ana
erunt ar .
guli. Er intra cænaculum anguli ad portam ouium adificau
tifices negociatores.
CAPVT Ill.
Actum eſt autem cü audiffet Sanballat quòd adificaremus
F murā ,iratuseft valde:& motusnimis. Iuxta heb.babet.
er irritatus multum , turbatio enim animi ſignificatur
Lll jij inftar
 NEHEM'I AE
inftar irritati. fubfannauit Ichudaos, Et dixit coram fratribus
fuis Go frequentia.Iuxta Heb.habetur . exerciis Someren.pu
blica enim oblocutio fignificatur. dixit,quid Ichudei imbe
files faciuntpnūdimittent cosgentes?Superfluitgétes. (colusta
men eſt, nunquid tot nationes in circumicu inimicz ludzo
qum permittentcos edificare menia Ieruſalem !oum ſacrifts
bunt: Eteft ſermo de facrificio ſolito in conſummatione me .
pium.o complebunt in vna die? lusta Hebræum habetur. nu
quid complebune hodie hoc eft tam citò vt non poffint impedi
si.nunquid adificare poterunt. luxta heb. habetur.nunquid in
wificabūt lapides de aceruis pulveris, ipfi combuſtifunt? Peouria
lapidum ad ædificandum murum cágitur,in hoc quod opor
jeret Iudæos aceruos lapidum reſolutorum in pulucré ( quia
conibufti fuerant quando leruſalem deftruéta fuerat( viuit .
care : hoc eft redigere in priftinam lapidü soliditatem acto .
bur poterunt? Er Tobi'ia Hammonites erat apud eum , o dixit; a ,
dificent,fiafcendcrit vulpes,tranfilice.Iuxta Hebræum habetur,
rumpet murum lapideum eorum. Tam fragilis murus iudicatur
irridendo vt à vulpe poflit frang ,
E. dixit Neche is.Hçc verba addidit interpres pro
continuandæ literæ :in hebræo enim abíq ; hac córiouatione
ftatim fubiúgitur. Andi Elohe noter quòdfumus defpcctui. Et
eſt proculdubio oratio Nehemiæ. conucrte opprobrius core
in caput corum . No eſt deớderiú procedéser odio hominum ,
fed vitioru :fupplicat enim pro diuina iuftitia ex odio pecca.
torum.et da cos in defpectioněin terra capriwisatis.Deficit.coup .
precatur enim vt fiant captiui, & experiantus opprobrari ab
aliis. Erneoperias iniquitaté corü.quo ad pæná.c peccată corum
à facie tua non deleatur.:quia irrifcrunt adificantes. No fupplicat
vt deus no ignofcat peccatú peniteatibus, ſed vt perfeuera.
tiú peccatú aon tegatur impunitate corum :& fimiliter quod
non deleatur,quantú ad peoá. Acdificauimus ;muri, con
iunximus totum murum vſque ad porta dimidiam . Iuxta Hebrzú
habetur. vſque ad dimidiumcius: o fuit cor populo ad faciendi .
Duo dicuntur:alterum quod coniunctus eſt murus totus, al
terum quod vfq; ad medium eius, vt intelligamus quod col.
ligatus eft totus ſecundum longitudinem , fed vſque ad di
midium ſecundum altitudinem . & hoc ædificium fuit prima
menſura: & propterea accenfum eft cor populi ad ædifican
dun ſccundaminurorum mcoſuram .
ti
 CAPVT IIII . 453
T fuit cum audiffet Sanballa t, Tobiis , & Harabes ,
Hamonite - Aſdodii quod obducta effet cicatrix muris Iera
jalaim.Methaphoricus ifte fermo declaratur proprietate ver
borum ,cum íubiungitur. quod cæpiffene interrupta concludi. Et
dicit cæpiffent,quia prima tantú mé uræ interrupta erát co
clula & fapererat claudere interrupraſecundæ menfuræ . ira
siſuntvalde. Es congregati funt.Iuxta heb.habetur.Et coniurarve
omnes ipsi pariter vi venirentad pugnandü contra Ierufalaim.Sco
tentia eft clara. @ot molirentur inſidias. Iuxta Heb.habei .
ad faciendum ei destructionem.ad funditus deftruendum leru
Talem coniurauerunt. Et orauimus ad Deum noftrum : pofuio
mus cuſtodes ſuper murum die ac noéte contra cos. Iuxta hebræum
habet.Super cosdie ac noéte àfacie corum . Er eft fenius quòd po
ſuerunt in certis locis cuſtodes obſeruatores ad defendédum
Teruſalem à facie corum . Dixit autem [ ebuda, hoc eft Iudai.
cus populusconfiderans debilitatem ſuarum virium & ma
gnitudinem ruinæ debilitataeft fortitudo portanti ,ohumuni
mia eſt. Hebraicè babecur. poluis multus.Et eft ſermo de il
la pulueris ſpecie qua cæmentarii vtuntur miícentes cũ cal .
çe: magna euim quantitate opus eſſe fignificatur. Gnos non
poterimus adificaremurum . Et dixerunt hoftes noftri:neſciālono
videãs doncc veniamus in mediã corü & interficiamus cos,& ceffare
faciamus opus.Et fuitcum veniſſent lehudai quihabitabant iuxta
cos: & dixiſſentnobis decem vicibus ex omnił us locus quibus vene
rant ad nos, machinationes inimicorum noftrorum , Tobiæ &
reliquorum.Statui in loco poft murum per circumirum . luxta he
bræum habetur. Statui ab infenis loco post murum in rupibusa
Voinferius dicetur leroſalem non erat adhuc ædificata quo
ad domos nili paucas & propterea in loco poft murum erant
alicubi rupes & alicubi loca imain quibus ftatuit Nehemias
pugnatores, ita q nec in supibus duntaxat,ſed etiam in locis
inferioribus poft murum pugnatores poluit. Ita quod fenſus
literæ eſt ,quod in loco poft murum inchoado ab infimis po
fuit pugnatores & in rupibus.populum in ordine, luxta hebræu
babetur, populum per familias. Modus quo diftribuit pugna
tores ,parratur. cum gladiis ſuis,lancois fuis arcubus ſuv .Eevi.
di o furrexi,cdixi ad optimates,e ad magiftratus, ad reli
quam partem populi; non timeatisàfacie corum domini magni,
cerribilusmementote. Di&tio interpretata domini eft nomen a •
donai.fiducia io ſumno domino locanda proponitur.opu
ghara
 NEHEM'TAE
gnate pro fratribus veſtris, filin veftris & filiabus veftris, vxoribou
veftris eodomibus veftris.
Et
fuit cum audiſſent inimici noftri quod nunciatum eſſet pobie,
dißipauit deus conſilium corum . Nomen eſt Elohim . reucrfi
sumus omnes ad murum ,vnuſquiſque ad opus ſuum . Et fuit à die il
la ,dimidia pars inuenum corwm . Legendum eft.meorum faciebat
in opere, o dimidia pars coruna parata erat ad bellum , & lancea ,o
Scuta ,o arcus,clorice . diftinguit enim inter ſuos & domum
Iudx : Darrádo quòd pueri luidiftin &i erant in partes e qua
les, ita quòd medietas occupabatur in opere & medietas in
armis: Jomus vero Iudæ diſtincta erat fic quod priocipes ma
nebant poft, & vniuerſus populus ludæ vacabat ædificatio
ni murorum . & propterea corrigéda ellerlitera & legendop.
o principespoſt omnem domum lehuda adificates murum . Et hic
fiat punctus:ná fic habetur in hebræo . exponendo fiquidem
locum principum dicitur poft omnem domum Iudæ ædifi
cances murum . Deinde immediatè fequitur, Etportantes dans
ac onerantes:vna manu (wa faciétes opus,c altera tenétes gladiat,
Et ædificantium vnufquifque gladio fuo erat aceintus ( per lur
bos fuos os edificabant. Deſcribitur enim qualiter omnes e
rant armati cam portantes onera & onerantes quam ædifi
cantes, diuerfimodè tamen : quia illi habebant aria ad ma
num ,iſti autem accin &ti erant glašio . clangebant buccine,
luxta Hebræum habetur. fondlor cornu iuxta me. Non fin
gnificatur quòd ædificantes clangerear buccina,ſed quòd ti
bicines erát iuxta cú. Et dixit ad optimates& ad magiftraruso
ad reliquam partem populi:opus multūc latur eft,o nosſeparati
fumus in muro procul vnuſquiſque ab alio. In loco quoaudieritis for
num tube ,illuc concurrite ad nos: deus noſter pugnabit pro nobis. Es
nos faciamus apus : & media pars noſtrum teneas lanceas. lurta
Hebræum habetur. & medietas eorum tenens lanceas. Dixerat
fuperius quòd armati erát gladiis : deſcribit modo quod me
dia pars eorum habebat etiam laoccas. Quod auté fequitur.
ab afcenfu aurora donec egrediantur aftra, nonfignificat tempus
tenendi lanceas ,ſed tempus quo operabanturad fabricá mu.
ri. Ita quod ordo literæ eft,& nos facientes opus ab aſcenía
auroræ víqucad eritum ftellarum . Per modum autem paré
theGs legendum eſt & media pars eorum tenens láceas. lan
ceis enim opus erat non minus no&e quàm die : ſed indefef
ſus labor ab aurora víq; ad oo&em çirca fabricam , & deicri.
prus eft & deſcribendus erat,
 CAPVT V. 454
Etiam tempore illodixi populo:vnuſquiſque cum puerofuo mancat
in medio Ierufalaim.Seotentia buius mandati eft vt nó exiret
ex Ieruſalem , ſed quilibet paterfamilias cum vno ſaké iuue
ne ſuo mancat in medio ( hoc eſt intra ) Ieruſalem . hoc enim
oporruit ordinariac multitudine exeunte ad agros, ciuitas
abſq;defenſoribus remaneret. O ſintvobis vices per noctem
dič ad operandum.Iuxta heb.haber.c- fuitnobis nox cuftodia,o
dies opus. Er eft feclus quòd no& e expendebant cuftodiendo
ciuitatem ab hoftibus, diem auté operando ad ædificandum
muru . Egoj, fratresmei,& pueri mei,es cuftodes qui erat poſt
mre , nõ deponebamus veſtimenta noftra:vnufquifq; tantā nudabatur
ad baptiſmum. Græco vocabulo vſus eſt interpres,cum tamen
hebraicè habeatur.ad aqua.Nec fignificatur lauacrum perſo
næ ,ſed ablutio camiſiæ . nec in textu hebræo habetur exce
ptiua,ſed ocgatiua.non nos ſpoliantes veſtes noftras : vir camiliano
fuam ad aquas, negatio enim præpofita negat fpoliationéves
ftium vſque ad camiſiam abluenda aquis: ita quòd nec pro
pter abluendam camnifiam tépore ſolito ſe exuebát, ſed diu.
fius tolerabant. CAPVT V.
Vit autem clamor populi & vxorum eorum magnus
cötra fratresſuos Iehudæos, Tumult exortus in
F per ipſos ludæos narratur ob penuria qua op
primebao turpauperes.Et crant qui dicerent:filij
noftri & filiæ noftra multa funt nimis. Superfluit
nimis.accipiamus pro procio corum frumétñ o comedamus ex ni.
wamus. Et crant qui dicerent:agros noftros Qvineas noſtras e dos
mos noftras opponamus. Iuxta heb.haber.in pignus tradamus, o
accipiamus frumentü in fame. Et erant qui diceret:mutuo ſumamus
pecunias in tributa regis ,demus“; agros noſtros & vineas noftras. Ao
lii vedere filias & filios,alii agros,vineas & domos in pignus
dare , alii tributarios agros & vineas ærario regis eficere
proponebant : quemadmodum in Aegypto tempore Ioſeph.
Er nuncficuscarnes frairū noflrorü sunt carnes noftra, ficut filij co
rum funt filii noſtri. Et eſt vox querula : quòd videlicet per
hoc quod venerunt ex Babylone in leruſalem non ſunt ar
ſecuti libertatem Gc quòd poffint feruare fe liberos,ſed ſunt
fimiles illis qui remanferunt ſub regno Perfarum ferui. hoc
P enim fignificant diceodo & nunc carnes noſtræ ſunt ficuc
carnes fratrun noftrorum , hoc eft iſraclitarum qui reman.
ferút in ſeruitute: & fimiliter filii noftri funt ficut filii illoru.
(ссе
 NEHEM'TAE
ecce nos fubiugauimus.Iuxta Hebræum habetur . & ecce poste
nétes filios noſtros filias noftras inſeruos.Rationem primáred
dunt fimilitudinis ex co quòd coguntur ob penuria dare fi
lios ſuos & filias ſuas in ſeruitutem.o de filisbus nofira um
ferua nec habemus vnde poßineredimi.Secundam rationem sede
dut,ex eo quod de facto iam ſunt aliquæ corum filiæ in ier
uitureın redactæ nec ſuppetúr facultates ad redimendú eas
o agros noſtros Qvineas noftrasalü poßident. Tertiam reddunt
rationem ex eo quod etiam multos agros & multas vineas
corum pofsident alij .
Es iratus ſum valde ;cum audiffem clamorem corum verba ijt4,
Cogitauitque cor men mecum,& increpawi optimateso magijire
fus, dixi eis: vſuráſne fingulià fratribus veftris exigitis ? luita
Hebræum habetur, onus vnuſquiſque in fratre ſuovos operantes,
ſubaudi eſtis .Verè coim grauabaot fratres ſuos onere eza
& ionis : & cum carerenc pauperes vnde toluerent,collebátal
lorú agros,vineas,domos. congreganiaduerfus eos CODCISET
magnam.vtfi non mouerentur monitioneipfius, mouerétar
ob congregará multitudiné cótra eos.O dixi eis; nos vi krité ,
Superfluit vt ſcitis redemimus fratres noftros Iehudaos qui vos .
ditifuerant gentibusfecüdum poßibilitatem nofiram , o vas igitur
rendite fratresveſtros cmemus eos. Legendum eſt.o vos res
detis fratres veſtros a vědcntur nobu ?cedimentibns eos . Et lua!
verba increpantis auaritiam diuitum opprimétium pauperes
Iudæos . & legendum eſt interrogatiue: & eft fenfus, & vos
eritis cauſa quod vendantur fratres veltri vt nos redimamos
illos?Q ſiluerunt,nec inuenerunt quod reſponderent.Et dixi,non eft
bona res quă facity:nónne in rimore Deinoſtri ambulabitis, ne ex .
probretur nobis à gentibusinimicis noftris ? Etesiam ego, fratres mei
o pueri mei murwawimus cis pecuniam & frumentum : non repeta
mus in commune iſtud, as alienum concedamus quod debetur nebe.
luxta Hebrçu duntaxat habetur.relinquemus quafo onus iſtud.
Reddite quaſo cis hodie agros eorum ,vineas corum ,olivesa corum
domos eorum.Ab exemplo proprio inuitu eos ad condonan
dum debita à pauperibus.quin potiw.SuperAuút iftæ duæ di
& iones.com cetefimam pecunia o frumenti,vini & olei quam exi
gere foletisab eis, date pro illis. Superfluir dare pro illis. Er dusr.
rumi,redderrus,o ab eis nihil quaremus, ficq;faciemus 11 loquery.
Verúque promiccút: & reddere bona immobilia & non exi
gere centefimam . vocaui ſacerdotes , adiurawicos vt facerēt
iurta
 CAPVT V.
455
iuxta quod dixcram.Hinc apparet auaritia facerdotú ,quorum
non legitur reſponſio liberalis. Inſuper finum meum excußi:
dixi,fic excutiat Deus omnem virum qui non adimpleuerit verbum
wide domo cins et delaboribus eius,& fic fitexcuſſus vacuus:
Dictio interpretata Deus eft nomen Elohimiadiecit enim
imprecationem , ve vel ſic timetentdiuioam vltionem.edia
xcrunt totus cærus amen ,o laudauerunt dominum ,& fecitpopulus
ficut erat dicta. Suſpicor executioné di&torú attribui populo,
ad excludédú aliquos prima es qui minus hoc execuri ſunt.
Etiam à die qua præcepie mihi rex vrefjem dux in terra lehuda
ab anno vigeſimo vsque ad annum trigeſimum ſecundum Artaser.
xis regis (per annosduodecim ) ego fratres mei Annonas 9qua due
cibus debebanturnon comedimus. Rectè redditur ſenſus: quáuis
hebraicè breuiſsimè habeatur.panem ducis non comedi. ſub pas
nis nomine cibum & potum comprehendeos.Duces autë prio
mi quifuerunt ante megrauaueruntpopulum , acceperunt ab eis
in pane - vino pecunia quotidie. Iuxta Heb . habctur.poftea
argěts ſoclosquadraginta, o arratur enim non quod prioresdu .
ces acceperint fimul panem & vinum & pecuniam vt vulga
raæditio ſonat: ſed quod acceperunt primùm vi &th in panc
& vino ,hoc eft in tebus comeſtibilibus & c.pofteamutata ſea
tentia acceperüt non in pane & vipo,ſed in pecunia.Qui au
tem fueriot iſti duces priorcs, ſcriptura non dicit. ſed o mie
miftri corum depreſſerantpopulum . Quáuis Hebraicè babeatur.
etiam pucri eorü dominati ſunt populo.leotéria tamen reâè red
dira eſt:cog miniſtros dominari populo , eft deprimere po.
pulum. ego autem non feci ita propter timorem Dii.Nomen eft
Elohim : timor enim ſummi iudicis ſignificatur . etiam in o
pere muri huius adificaui, & agrum non emi. Legendum eftonora
emimus.vt intelligamus quòd nec ipſe nec lui emerút agrum
alienum , priuádo ludæos pauperes agris ſuis ad augendum
multitudinem agrorum ad ſc . omnes puerimei cõgregatierão
ibi ad opus. Iehudai quoque o magiſtratus ( centum & quinqua
ginta viri) Zu qui veniebant ad nos de gentibus quæ in circñitu no .
frofuntin menfa mea etans. Liberalitas principis deſcribitur.
Parabatur autěmihiper dies fingulos bos vnus, oues ſex elefla , 6 **
cepris volatilibus : winter dies decom vina diuerſa & alia multa
tribuebam . Iuxta Hebræum habetur . @intra dies decem in an
mni vino ad multitudinem . Quid bgoificet omne vinú ad mulo
titudincm , facile intelligitur. quandoquidem fignificantur
1 multz
 NEHEM’IAE
multă ſpecies vini:non quodaliquaſpeciesvini reftri & a el
fet ad vnicum hauſtum fingulorum in menfa ( vt confueuit
maluaticum in primo tantum hauſtu dari ) ſcd q quælibet vi
ni ſpecies porrigebatur multiplicatis vicibus,etcuique gratú
crat.Verú non tam facile intelligitur quid fibi velit nomera
tio decem dierú.crediderim ego fignificariquod vodecimo
quoque die inchoare oportebat alias vioi cuiuſque generis
vegetes:vt intelligam quòd fingulis decē diebus bibebatur
fingulorum generum vini fingula dolia quz magnú nome
rum doliorum magnorú conftituebát.infuper annones de
catusmes non quaſimi. luxta hebræum babecurio cam hoc po
nem ducis non quaſiui.& cum tanta liberalitate erga ludzos&
aduenas ,panem mihi debitum ratione ducatus non quzſiai.
valde enim attenuatus crat populus. Iuxta Hebræum habetur.
quia grauiscrat feruituspopulo huic.commiſeratio eoim deſcrie
bitur, Mementomci Deus meus in bonum ,fecundum omnia que fe
ci populo huic. Quia propter Deum miſerebatur populi lope
plicat Deo vt gratum fitilliopus eius.
CAPVT VI.
Aftum eft autcm cum audiffer sanballat o Tobi'iso
Gesem Harbites & ceteri inimicinoftri quòd edifica
[ im murum , & non effetin ipforeſidua interruptio.tam
F in prima muri méfura quàm in fecunda comple
ta enim icribitur tota muri fabrica.com[que ad tempus illed
valuas non pofueram in portis .Miferunt Sanballat Gefem 4d
me dicendo , venio percutiamusfæduspariter in vitales in came
po vno. Iuxta hebræú habetur.in Chephirim in cãpo Ono.No
mina ſunt propria locorum . ipfi autem cogitabant facere mihi
malum.Er miſi ad eos nuncios dicendo: opus grande ego facio no
poffumdefcendere ,nie negligaturopus cum veneto & defcendero ed
vos. ideo enim præmifig c ſupererat porças munire valois.
Miſerunt autem ad mefecundum verbum hoc per quatuor vices :
reſpondi eis iuxtafermonem priorem .
Et mifit ad me Sanballar iuxta verbum hoc quista vice puerum
fuum : & epiftolam aperiam in manu eius. ad infinuandom quod
ſcripta in cpiſtola non erant ſecreta. Scriptam erat in cccin gé.
tibus anditum eft,o Galmu dicit quòd ta , & Ichudai cogitetis re
bellare,& propterea adifices muri,coquod leware te pelisfuper car
in regem . Et etiam quod prophetas pofueris qui pradicét de te in le
ruſalaim dicendosexin Ichuda eft:audirurus eft rex verba hecnác
igiter
 CAPVT VI. 456
igitur venivtincamus confilium pariter . quid tibiagendum eft
ne hæc perueniant ad aures regis & fufpe & us reddaris. Ee
miſi ad eum dicendo : non eft faétum fecundum verba hac que tu
dicis, de cor de enim iwo componis hac. Quia omnes ipſi tersebär nos,
cogitantes quòd ceffarent manus noſtre ab opere quieſceremu :
quam ob canſam magis confortani manus meas . Iuxta hebræum
habctur . & nunc robora manum meam . Verba ſuot Nehemia
ſupplicantis Deo in hac machinatione hoftium Samarita
noruin aduerſus eum .
I ingreffm ( um domü Semah'ia filij Dela'ia fili Mehetab el
un.
propheta & cócluſerat ſeipſum ,veluo clauftro inuitaret Ne.
hemiam ad claudendum feipfum :vt non folum verbo , fed fa
&o prophetare videretur, vt veri prophetæ fæpe verbo &
facto prophetauerant.qui ait, tractemus nobifcum in domo Dei.
luxta Hebræum habetur. conueniamus ad domuin Elohim ad
medium templi e claudamus oſtia templi,quia venient ad occide
dum te,& noéte venient ad occidcndum te. Sententia eft clara. El
dixi, num quifquä fimilis mihi fugit ? quis eft vt ego qui ingre
dietur templum & viuet ? non ingrediar. Primain rationem ar
tulit ex indignitate fugæ : quia ducem fugere ob timorem
turpe eſt. alteram affert quia indignus eft vita ( quia me
retur occidi ) dux abſcondeasſe in templo ob timorem. Et
intellexi quòd Deus nonmififfe eum . Juxta Hebræum habetur.
Et cognoni,o ecce non Elohim miſie eum . Abeuentu ſubſecuto
cognouit quòd non fuit propheta ille miſſus à deo.nocnim
verificatum eſt quod dixerat propheta:videlicet véturos ef
ſe nocte viros vt occiderent Nehemiam . Et huiuſmodi noti
tia ab euentu , lignificaturin litera dicendo & cognoui, non
abſolutè ,ſed å demonſtrato euentu ſubiungendo & ecce no
cueniente quod dixerat. & túc ſubditur rescognita,no Elo
him miſic eum .ſed quaſıvaticinans locutus est ad me,o Tobi '.
is & Sanballat conduxerant cum. Non veram prophetiam , ſed
humanum vaticinium locutus fuerat condu & us mercede ?
Samaritanis. Acceperat enim precium .ntterritus facerem . Defi
cit.ſoc.facerem fic ,hoc eft fugerem ad templum . peccarem .
contra rectam rationem agens. haberent malü quod exprou
brarent mihi. Iuxta Hebræum habetur. & effet eis ad nomëma
lum , & opprobrarene mihi.Ecce quo tendebant:videlicet ad in
famiam & opprobrium ipfius Nchemiz, eft enim fenfus, &
effec
 NEHEMIAE

cffet fa & um meum eis ad meum oomco malum . Memeto nei

Deus meus.Superfluitmei: Tobi'ia Sanballat juxta opera tó
rumi ifta, G etiam Nohad'ia propheta cu càterorum prophetarus
qui terrebant me.Orat non vt Deus memor fit eius:ſed ve re
cordetur Samaritanorum ad puniendum eos,vt merétur ta
lia eorum opera, nec Samaritanorum duntaxat,ſed euiá No
hadiæ prophetæ & aliorum terrentium eum .
Compleins eft autem murus vigefimoquinto die menfis elul.qui
apud Hebræos ſextus dicitur menſis,inchoando anoum á lo
le in ariete. quinquaginta & duobus diebus. Occurrit hic quz.
ftio :eo quod Ioſephuslib.u.in calce s.cap.refert muros le.
ruſalem ſpatio annorum duodecim fuiffe conftru & os : quo.
modo ergo verificatur numerus iſte quinquagintaduorum
dierun ? Solutio eft quòd ifti quinquaginta duo dies fup
putantur non ab initio ædificatiooismuri, ſed ab initio per
feSionis muri: hoc eſt à principio quo inceperút fupremam
apponere manum.ponendo valuasia portis murorum . Nam
in principio huius capituli fcriptum eſt quod omnia ioterror
pra muri côclufa fuerát, fed ſupererat poucre valuas in por.
tis. ab illo ergo tempore quod fuit tépus perfe &tionis muri,
ſupputantur quinquaginta & duo dics. & propterea in litera
non dicitur ædificatum ,fed finitum ſeu perfe& um fuiffe mo
Tum quinquaginta & duobus diebus. loſephustamé falfum
manifeftèdicit,narrando quod anno vigefimooctauo Arta
xerzis completa fit fabrica muri : quoniam à vigeſimo an
no Artaxerxis ( quo venit Nehemias , ve ſcriptura dicit )
vſque ad vigeſimumo& auum eiuſdem non fluxerunt anni
duodecim . Factum eſt autem cum audiffent omnes inimici no .
ftri ne timerent . luxta hebræum habetur. Et fuit cum endis
sunt omnes inimici noftri, viderunt omnes gentes que in circumita
noftro. audiqui enim iungitor vilus. O conciderent intra femet
ipfos. luxta hebræum habetur. & cõciderunt valde in oculisfuit ,
tanquam confufi.ſcirent. Iuxta Hebræum habetur, co
gnouerunt quod ab Elohe noftro factum est opius hoc.quia nó pu
fauerane ludæorum facultates ſuppetere ad tácam fabricam,
Sed & in diebus illis mulla optimati lehudeorü epistola mit
tebanturad Tobi'iam : à Tobi'ia veniebant ad eos. Multi enim
in lehuda habebantiuramentum eisis :quia gener erat Sechan'ie foto
li Arach , o Ichochanan filiuseises acceperat filiam Mifullam filing
Berech'ia. Sed & laudabant cum coratime, o verba mea auncie.
bari
 CAPVT VIT. 487
bant ei: & Tobi'ia mittebat epiftolas vt terreret me.Narratutpal
Liones illatæ Nehemiæ à principibus ludæorum confcede
ratis etiam vinculo affinitatis Samaritanis.
CAPVT VII.
Oftquam automedificatus eft muris eu pofui valuas :
ordinaui ianitores, o cantores & Lewitas. Praceps
Chanani fratri meo @ Chanan'ia principi domus de
( cruſalem . luxta Hebræum habetut.principi pala
tysuper ierwſalaim.Crediderim ego fignificati palatium olim
regale in monte Sion ,quieſt ſupra leruſalem ita quòd eft e
tiam intra Ieruſalé.ipfe enim erat quaſi vir verax times Deum
pra multis. Et dixi eis,non aperiantur porra lerufalaim vſque ad ca
Lorem folis:cúnque adhuc aßifferentclauja portafunt & oppilatai
lurra Hebræum habetur.o donec ipli Nantes, facient claudere
Dalwus capient. Primum mandatum fuit de tépore aperien
di:hoc autem ſecundum eſt de tempore claudendi valuas ci
uitatis,quòd videlicet ipſis præfentibus claudantur & capiát
claues . eu poſuicuſtodes habitatores Ierufalaim , vnumquenque
in cuſtodiafua o vnumquenque contra domum ſuam .Ciuitas also
tem erat lata locis a grandis, o populus paruus in medio eius: 6 .
non erant domus adificaie.
Edit autem Deus in corde meo , & congregaui optimates
D. magiſtratus et populum vt recenſerem cos: inueni librum
j'enealogia corum quiaſcenderãt primum . Hic liber eſt qui voca.
tur primus liber Hezdræ , & quæ ſubiunguntur ſunt ſumpta
et cap. ſecundo primi Hezdiæ : & propterea vide expofita
hæc ibidem.c inuenifcriptum in eo . ifti fili provincie qui aſcen .
derant de captiuitatetranſmigrationis quä tranſmigrare fecit Ne.
bu'chadneżar rex Babel: & reuerſi ſunt in Ieruſalaim in rebus
då ,vnuſquiſque in ciuitatéſua Qui venerune că Zerubabel, Tewah,
Nechem'ia Hazar'ia,Raham'ia Nachamani, Mordochai, Bilfan,
Miſpereth, Big'mai, Nechi ,Bahana: numerus virorü populi Ifrael.
Filu Par’hos:duo millia centum & feptuagintadwo.Filä Sephat'ia,
trecenti eye feptuagintado.Filü Arach ,fexcenti quinquaginta .
duo, Filij pachath’moab de filiis Ieſuah loab : duo millia quam
Etingeti oftodecim.Filö Helä milleducēti ci quinquagintaqua
tuor.Fila24tthwostingěti quadragintaquinq; Filo Zacchaise
ptingenti fexaginta, Filü Binnui,fexcéti& quadragintao& to.fi.
lý Bebai, fexcéti & vigintiofto. Filö Hazghad, duo millia trecenti
vigintiduo.Filij Adonică,ſexcētiet ſexagintafepté. Fily Big'wai
Mmm du
 . NEHEMIAE
duo millia ebe ſexcagintafeptë.Filii Hadin,ſexcēti doquinquagintea
quing . Filii Ater de rechixci'ia ,nonagintaocto.Filii Chafum ,tre
ceti o vigintiocto. Filii Bexai,trecēti & vigintiquatuor. Fili Cha
riph.centi duodecim.Filii Ghibhő,nonagintaquinq;.ViriBeth .
lechë et Nerophe,cētū o octogintaoéto.ViriHanatoth ,cēti grije
gintio £to. Filii Beib'haxmaseth ,quadragintaduo.Viri Cir'iah'se
harim Chephire & Beeroth, sepringenti a quadragintattes. Viri
Rama & Ghabah ſexcēti , & vigintivnus.Viri Michmas, centü o
vigintiduo, Viri Beth'el & Hai centü & vigintitres.Viri Nebo al.
terim , quinquagintadwo. Filii Helă alterius mille ducēti guin
quagintaquatuor. Filii Charim , trecenti o viginti, Filij Iericho,
trecenti & quadragintaquinque.Filii Lod Chadid o Ono,feptim
gentia vigintiunus.Filii Senae,tria milia nongenti o triginta,
Sacerdotes : filii Tedah'ia de domo Iefwah , nongenti feptus.
gintatres.Filii Immer , mille e quinquagintaduo . Filii Pafcbur,
mille ducenti & quadragintafeptem . FiliiCharim , mileofepté
decim . Lewica: filii Iefuah de Cadmiel de filiis Lehodene ſeptuagis
Taquatuor. Cantores:flii Aſaph ,centum & quadragintsotto, Lenj.
toresfilii Sallum , filii Ater ,filin Talmon , filii Haccub.filii Chatita, 1
filii Sobai:centū trigintao to. Nethinai: filii Zicha, filiiChe
Supha.filii Tabaheth .FiliiCeros,filiiSihe, filii Padon . Filii Leba
nafilij Chagabe,filii Salmai.Fili Chanan ,filii Giddel, filü G
char. Filii Re aia,filii Rezin,filii Necode. Filii Garam f , li Huz
xe.filij Paſeach. Filii Befai,filii Mehunim , filij Nephußim . Filii
Baibuc,filii Chacupha, fili Charchur.Filii Barlith ,filii Mechide,
filii Charſe.Filü Barcos,filii sifre,filij Thamach.Filii Nezjach fic
lii Catipha. Filiiſeruorü Selomonis:fili Sotai,filiiSop hereth , fili
Peride. Filii lahale,filii Darcon,filii Giddel Filis sephat'iafili
-

Chattil,filii Pochereth de Zeba'sim , folii Amon . Omnes Nethinai

o filii feruorum Sclomonis:trecentinonagintadwo.
Et ifti afcendentes de Thelmelach Cheltharſa, Cherub Adda
Immer : @ non potuerunt indicare domum patrum fuorum o fr
menfuum an ex Ifrael effent. Filii Dela'ia filii Tobi'ie f, ilü Ne
code:fexcenti quadragintadxo. Et de facerdotibus, filii Cha .
bo'la, filii Haccox:filij Barzillaiqui accepit de filiabus Barzilai
Gilhaditis vxorem ,& vocatus eſt nomine corum , Ifiqueficruntferi
ptură genealogia fua C nõ inuenerunt: eiectiſunta facerdotio.
Et dixit Thirfathaeitvt non comederent de fanétofanétorum ,denec
Surgeret facerdos in Vrime Thummim .
Tota congregatio quafi vir vnus:quadragintadwo millid ,frecenti
 CAPVT VI11.
into fexaginta.Preter
feruos et ancillas eorum ,qui erant feptem mill .
lia trecenti o trigintafeptem : Geis erant cantores cantarices
ducenti e quadragintaquinque.Equi corum ſeptingenti o trigin .
tafex : muli corum ducenti e quadragintaquinque. Cameliquam
dringenzi o trigintaquinque :aſini ſex millia;ſepringěti & vigin
ti. Hucufque refertur quid in commentario fcriptum fuerit , in
Nehemia hiſtoria texitur . Hæc clauſula neſcio à quo adie &ta
eft & inſerta textui.
Nonnulli autem de principibusfamiliarum dederunt in opus.Si
milia ſunt hæc illis quæ apud Hezdram habentur, no tama
ſuot cadem quia ibide opere fabricæ templi, hic de opere fa
bricæ muri ciuitatis & opportunis ad tépli cultum eft ietmo:
ibi nõerant Nehemias & Hezdras præſentes,hic autem , erát
ambo præſentes . Thirfatha dedit in thefaurum auri drachmas
mille, mallmuia quinquaginta , tunicas facerdotales quingentas o
triginta.lfte Thitſacha eſt ipſe Nehemias: vt in ſequenti ca
pitulo dicitur. Et de principibus familiarum dederunt in thefas .
rum operis,auri drachmas viginti milia: argenti minas duomila
liao ducents . Et dedit reliquuspopulus, auri drachmas viginti
millia;& argenti minas duo millia : & tunicas facerdotalesſexagin
tafeptem . Acqualis fumma ſcribitur apud Hezdram quo ad
aurum :eo quòdhic tres ſummæ fiunt: videlicet vna drach
1 marum mille altera viginti millium , & tertia viginti milliú .
illic autem vna fit ſumma omniú quadraginta millia & mil
le. Circa argenti verd pondus illic vnica lumma fit quinque
millia minarum : hic autem duæ fummæ aſcendétes ad qua
tuor millia & ducentas micas.ſed tunicarú ſacerdotaliú lon
ge maior numerus oblatus hic fcribitur. Habitauerunt auteris
facerdotes Leuita oianitores & cantores depopulo & No
shinci ca totus Iſrael in ciuitatibusſuis.
CAPVT Vill .
Amg; venerat.Juxta Hebræum habetur. Et attigie
1 1 menſus ſeptimus • Quoto anno fuerint geita hæc
} neſcitur. Scenophegia fub Headra & Nechem'ia.
Non habentur hæc in Hebræo ; fed addita ſune,
teritatem tamen contineat.ofily Ifracl erant in ciuitatibuis
fuis . Congregatifquc est totus populus tanquam vir mus ad pla
seam qua eft anteportam aquarum . Locus in ſpecie deſcribitur:
o dixerunt Hezra fcribe vi afferret librum legis Mofis quam praa
tepit dominus Ifraeli. Eccepræſentia Hczdræ .
Mmm È!
 NEHEM'TAE
Et attulit Hrara facerdos legem coram cögregatione virorum
mulierum cunctiſquequi poterät intelligere.luxta Hebræum ba
betur. omnis intelleétoris.vtperpendamus in illo coetu fuiſſe
non folum vulgus promiſcuú ,ſed etiam omnes literatos,qui
intellectores vocantur, in prima die menfis feptimi.Etlegie in co
in platea quæ erat ante portam aquarum à mane vſque ad mediam
diem in conſpectu virorum mulierum sapientium . Eadem
1 di &tio eft quæ interpretata eft intellectores . & aures totius peo
puli erant ad librum legis. Sielit autem Hezra fcriba ſuper fugige
ftum ligncom quod fecerat ad loquendum : fteterunt iuxta cum
Matthith'ia & Semah, Hana'ia , & Vri'ia, & Chilci'ie , o
Mahaſe'ia addextcram cius, & ad finiftram cius Peda'ia Min
fael, & Malchi'ia,o Chafum.o Chasvedana,Zcchar'ia, Meful
lam.Et aperuit Herra librum coram toto populo , quia ſupra totum
populum eminebai:Ocum aperuiffet , fteris totus populus. Eebene
dixit Hezra domino Deo voce magna . Iuxta Hebræum habe
tur. Ichouah Elohim magnus. Verba funtHezdræ , profitentis
quod Iehouah ( hoceft quidat effe rebus omnibus) ipfe eft
Elohim ( hoc eft iudex )magnus. Go respondittotuspopula.ad
prædi&am profeſsionem . amen amen eleuando manus fuas ,o
incuruati ſunt uw adoraucrunt dominum facie in terram .
Porro iefuah & Bani & Sereb'ia , lamin, Hacrub, Sabbethai,
Hodi'ia, Mahafe'ia, Celita, Hazar'ia, lozabad ,Chanan ,Pela’ia,
Lewire filentium faciebantin populo ad audiedam legem.Iuxta
Hebræum habetur.facientes intelligere populum legem . Et vere
non aliter faciebant intelligere quàm fuperincedendo vt po
pulus cum filentio attenderet iis quæ legebat Hezdras.popu .
ius autem fabatin loco fuo.Etlegerunt in libro legis Dei. Nomen
eft Elohim legiſlatoris,diftinctè apertè ad intelligendi. Juxta
Hebræum habetur.declarato:Cappofitio intelleftus.Eteft ſea .
ſus quod legerút in libro declarato cum appofitione intelle
dus:hoc eft quod nó folú legebatur diftinétè proferendo cu
debitis pú & is.fed etiá vbi opus erat declarado ſenſum ,& vce
Tam fentétia verúg; intelle &tú fententiarú afponédo : hoc c
nim faciebat Hezdras. & propterea fubiúgitur.& intellexcrát
cü legerctur.Fru & us do &trinæ fignificatur. Dixit autem Nee
chem'ia,ipfe eft Thiratha.Hinc clarè habetur g Thirfathe no
mine ſignificatur Nehemias. Aiunt autem T hirſatham effc
dictione Chaldaica, & effe nomen proprium :ac per hoc qui
vocabatur bebraicè Nechemia,vocabatur Chaldaico nomi
 CAPVT VIII. 459
ne Thirfatha. & Hezra facerdos (criba Leuite interpretantes
populo.luxta Hebræum habetur.faciētesintelligerepopulum.ad
differentia aliorum Leuitarú quibus no crat impofitum hoc
officium.toti populo:dies fanétificatuseft domino Dco noftro. Par
ui refert quòd Hebraicè habetur,diesſanctusipfe Ichouah Elo .
he veftro. hoc eſt mūdus & dicatus ſummo Deo eſt. nolite lu .
gere nolite flere. Valde amicú fuit interpreti verbum nolo :
vtpote adie &tum millies facræ ſcripturæ vbi non habetur.nā
& hic legendum eſt.ne lugete e ne flete.Quéadmodum enim
indecês eſt in die dicato terreno regi lugere & flere publice,
ita ex hoc quòd dies ille dicatus erat ſummo deo,mádus de
bebat cfle å publico luctu & fletu.flebat enim totus populus cum
audiret verba legis.Es dixit cis.Nehemias dur.ise comedite pin .
guia eo bibite dulcia e mitrite partes iis qui non præparaucrunt
ſobi,quia ſanctus diesdomino noſtro este non contriſtamini , quia
gaudium domini eft fortitudoveſtra. Quia lu & us & fetus po
puli non vanus nec mundanus erat, ſed ad honorem Dei,
agnofcente populo deli fa propria, idco ratio fubiungitur
non lugendi quia placet Deo fortitudo populi , quæ depri
mebatur luctu & Aletu : & propterea monentur vt epuleatur
tanquam in die ſolenni , & communicent aliis quinon pa
rauerunt ſibi epulas . Lenita autem filentium faciebant in toto
populo dicendo:tacete. lu & us enim reſonás perſeuerabat. quia
dies ſanctus eſt ,onolite dolere, abiit itaquc rotus populus ve come
deret og biberet vt mitteret partes o vt faccret lætitia magnă;
quia intellexerunt verba quæ docuerat cos.
T in dic fecundo.ciufdem menfis feptimi. congregati funt
E
Hexram fcribam , vt interpretarceaf cis verba legis. Et inuenerunt
fcriptum in lege , quòd pracepit dominus in manu Moſis ve habia
tentfilö Ifraelin tabernaculisin die folenni.luxta Hebræum ha
betur.in feftiuitate . non enim vnus dies erat , fed vna erat fe
ftiuitas tabernaculorum.in menſefeprimo.Ervipredice o di
uulgent vocem. Iuxta Hebræum habetur . Et quifacient audire
& facienttranſire vocem , Eteſt ſermo mucilus : fubauditur e
nim prouiderunt . Et eft fenfus quòd ordinauerunt aliquos
qui facientaudire &c. in omnibus ciuitatibuscorum & in leru .
Salaim dicendo , egredimini in montem & affirte frondes oliuaegu
frondes ligni olei ofrondesmyrri e frondespalmarum & frondes
ligni nemoroſi: ad faciendum tabernacula ficut fcriptum eft. Et
Mmm in grei
 NEHEM'LAE
egreſſi ſunt populus , o atemlerunt & fecerunt ſibitabernacula va
nufquifque in domate ( wo. Iuxta Hebræum habetur . Saperico
Etum ſuum . habent enim ibi domus ſupremna recta pauimen ,
racąlub diuo.e in atriis ſuis& in atriis domus Dei.Nomen eft
Elohim . in platea porta aquari in platea porta Ephraim .
Kecerunt ergo totus cætus qui redierant de captiuitato tabernacula
O habitauerunt in tabernaculis,non enim ficerenoà diebus Ieluah
filii Nun talia. Legendum eft foc filij Ifrael vſque is diem il .
lum ,Occurrithic quæftio, tum quia tempore Salomonis co
lebrata eft folennitas tabernaculorum :vtpatet 3.Reg.8 . & 2.
Paralipomenon 7. tum quia tempore Zorobabel ante fune
datum çemplum fecerunt feſtum tabcioaculorum :vt ſcribia
tur 1.Hezdræ cap. i.quomodo ergo verificatur quod à tem
pore lolux vſque in diem illum non fecerint fic filij Iſrael.
Solutio eft quòd litera non dicit feſtum tabernaculoran
omiſſum fuiſſe à temporę loſuz víque tunc, ſed dicit oon fe
ciffe fc filios Ifrael à tépore Ioſuæ vſque túc.modus ergo a .
milis negatur. In quo auté confiftit ifte modus,quantú er li
tera colligitur cõlfitin duobus.alterú eft quod etiá ſuper
te &ta fecerunt hoc feſtú:hoc enim nuſquam aliàs legitur fa
& um alcerú eft quod quotidie cum gaudio divinæ lettionis
hoc feftum celebrarút:quod etiá nuſqua aliàs factú legitur,
Fit auté métio dierú loluz ,nó quòd tépore Iofuæ fuerit fe
ftum hoc celebratú fic: ſed ad fignificadú quòd à tépore qua
Ingreſſus eſt lſrael io terrá promifsionis duce loſua non eſt
faštú fic.& fuitlatitia magna valde, Legit autem Hegra in libra
legis per fingulos dies à dicprimo vſque addiem nonifimum fe .
cerunt folennitatcm feptem diebus,& in die o &tauo collectam iuxta
ritur .Di&tio hebraica no figoificat colle & tam.ſed potius free
quentiá à conftri& ionc nominatá ;& eft illaaict quæ ſcribi
tur Leui.2 3.vbi decernitur feitum huius octaui diei.cócur
fus enim frequés tanquá certatim offerentiú , conftringendo
ſeinuicem fieri folet: & propterea dies p&auus appellatus eſt
conftridionis ſeu frequentiæ, CAP. IX .
N die amiem vigefimoquarto . An hoc fuerit illo co .
dem anno, nó eft certum : nam cum ſubiungitur,
menfis huius. poteſt per propomen demonſtrari
vel'illemet menfis illius anni vel mcofis lepti.
inus: ſed paruirefert vtrum verum fuerit.conucnerunt filii la
tael in jciupio jaccios, Tranſacto tempore feſtiuitatis quæ
termina
 CAPVT IX . 460
terminabatur dic vigefimaſecunda menſis ſeptimi(quam fe
ftiuitatem non oportebat facere in Ieruſalem , ſed vbique li
citè fiebat) conuenerunt die vigefimaquarta cum fignis po
piteariæ :conuenerunt autem ( vt præſentia Leuitarum in ſuo
loco infinuat ) in leruſalem.co humu . Iuxta heb. habetur.o
terra fuper eos. ne quis terram aquæ mixtá intelligeret:puluis
cnim terræ loco cioeris ſuper cos erat. Et ſeparatū eſt ſemen IS
rael. Hinc apparetquod vſque ad tempus Nehemiæ nõ pre
ualuit Hezdras ad ieparádum lſraelitas ab extraneis.ab omni
filio alienigena. Parui refert quòd hebraicè habei. ab omnibus
filiis alienigenis.Etquia non diciturg, ſeparati ſunt filii Ifrael
ab vxoribº alienigenis, nec dicitur quod eiecerütfilios quos
genuerant er alicnigenis vxoribus,ſeparatio ifta ſic in gene
rc defcripta (videlicetab omnibus filiis alienigeois)ambiguu
Teliaquic intellectnm , certum tamen eſt quod ſeparati ſunt à
coniugiis contrahendis cum alienigenis: & propterea figni
ficanter dicitur feparatum eſſe ſemen Ifraelitarum ab alienia
geois. Semen enim ad futuram ípe &tat generationem : & pro .
pterca ſeparatio hæc eft à contrahcodis conubiis cú alieni
geois.Er cadem ratione à contractis cum alienigenis connu.
biis, & tamen adhuc alienigenæ quo ad culcum Dei vxores
eſſent: alioquin don verificaretur quòd femen filiorum 11
rael fuit feparatum ab omnibus filiis alienigenis: & hocfuf
ficit ad verificationem literæ. fteterunt, & confeßifuni pece
cata fua iniquitates patrum fuorum .
Et confurrexerunt ad ftandum .Iuxta Heb . habetur,Et
furrexe
runtsuper lacum ſuum.prius enim confitentes & lugeotes ge
nuflexi vel proftrati erant: & poftea furrexerunt ſuper locum
fuum.legerve in libro legis Dei ſuiquater in dicaluxta Hebræū
habetur.quarta diei. Et ettſenſus quòd quarta parte diçiyaca
bant le&ioni legis.o.quater in načte confiebantur o adorabant
dominum Deum ſuum . luxta Hebræum habetur. aquaria con
firentes & adorantes Ichouah Elohe fuum ,hoc eft & alteraquar,
ta diei vacabant confeſſioni peccatorum & adorationi ſumn
mi Dei. Crediderim ego has quartas diei non fuiſſe cooti .
guas,ſed alteram mane ,altcram vefpere: reliquum autem
diei occupabatur in aliis. Surrexerunt autem ſuper gradum Lc.
witarum . Locus cællor decretus Leuitis figoificatur. Iea
fuah, Bani, Cadmiel, Seban’ia,Buani, Sereb'ia Bani,Chenani
G clamauerunt voce magna ad dominü Dcum ſuum . Et dixerunt
Mmm iüj Lewita
 NEHEMIAE

Lewire Iofuah @ Cadmiel, B ani, Chafabne’ia, Sereb'is,Hodi'ia

Seban'ia, Pethach'ia,furgite, benedicitedomino Deo veftro à ſecule
vſque in feculü : & benedicās nominigloria tua o excello in ompi
benedictione, Legendú eſt. super omnem benedictioně Á laudem ,
ſignificatur enim diuinum nomen ſuperare omnem beoedi
&ionem & omnem laudem .
Er dixit Hezras.Hoc no habetur in hebræo: ſed continuatur
pratio Leuitará laudantiū Deum.Twipfe domine folustu fecifti
cælum cæli cælorum . luxta heb.habei.cælos, cælos cælorios
mnem exercitum corum , terrad omnia quæ funt, super eam , maris
e omnia quæ funt in cis: iu viuificas omnia hæc,et exercitus co
li se adorat. Dixit cælos ad cóprehendendum io genere ce
los omnes: & dixit cælos cælorú ad explicandú in fpccielu
periores cælos ab orbe lunæ & ſupra : hebraica enim coloe.
cudine appellantur etiâ ccelifphæra ignis & acr.Txipſedemi
ne dew.luxta heb,habetur. Tu ipfe Ichowah Elohim.boc cft tu .
met lehouah es Elohim , hoc eſt gubernator & diftributor 1
pmoiú.qui elegiſti Ab'ram ,o eduxiſti cum de igne Cbaldæorum ,
Iuxta heb.habetur.de Vr Chaldim.hoc eft Chaldæorú an au .
tem Vr fit nomen ,ppriú ciuitatis ,an fignificet igné, aliàs de
clarauimus tutius effe intelligere g eft nomé ciuitatis quàm
apocrypha ſequi.com pofuifti nomen eiusab'rabā. Et inucniſti cér
eius fidele corä te,e percußifticum co fædusad dādum terra Che.
nahanai Chithei Emorei,G Porizei, & lebufei, o Ghirghafei ad
dandum femini cius: & implefti verba tua,quia iustus cs.Et vidifti
afflictione patrum noftrorum in Aegypto: clamoremq; corum audifti
Supermare rubrü.Erdedifti ſigns arq; portenta in Parbone Giso.
mnibus feruis eises & in toto populoterre eius, cognouifti cnim quis
fuperbè cgerant.Rcâiuslegeretur.quòd impiè cgerant conira cos,
quáuis vtrüq; fuerit verum : & gluperbe & quòd impiè ege
rint Aegyptii aduerſus Ifraelitas. feciftitibinomen ficutdie
hac.magnificaturnomen tuũ cómemorando illa mirabilia &
terribilia quæ feciſti aduerſus Aegyptios.Et mare diuififti ante
cos,& tranfierunt per mediümaris in ſicco:perfecutoresautem corum
proieciſti inprofundü quafi lapidein aquas validas. Er in columna
pubis dułtoreorü fuifti perdiéto in columna ignis per noftë,ve sp.
pareret eis viaperquãgradiebantur, super montēquoq; Sinai defce
dift., locutus es cñ eis de cælo Hocad licerá fuit quando deus
vniuerfum populum eſt allocutus per feipſum ,pferédo decē
præcepta ödedipš eis iudicia recta leges veras,ſtatuta e pres
Centa
 CAPVT IX 481
sopra bona.Hocad literá verificator de præceptis datis à Deo
perMoſem.Et Sabbatum ſanctificatū ruum . Hebraicè babetur.
Et fabbatum ſanctuarii tui notificatieis. Non eft vfquequaque
certum an fit ſermo de ían & itate diei ſeptimi ad commemo
sandum quietem Dei à creandis creaturis nouis(vt hoc can
quam præcipaum inter omnia cærimonialia præcepta com
memoretur in hac diuina laude. & iuxca hunc ſenſum hæc
particula pertinet ad verba Dei quæ per ſeipſum locutus eſt
populo : quoniam inter illa verba expreflè continetur obſer
uatio fabbati) an fit fermo de oftenfione quietis diuinæ qua
do apparuit táquam rex ſedens ſeptuaginta viris in ſanctua
rio ſuo coelefti: vt ſcribitur Exod. 24. vt fic iorelligamus
commemorari & laudari omoes tres modos quibus ipie deus
in monte Sinai apparuit:videlicet cum loquendo per ſeiplum
yoigerlo populo,tum loquendo Mofi vt inftrueret populum ,
cum monftrádo ſeipſum tanquá to ſan & uario cælefti quicl.
centem Mofi & Aharon & ſeptuaginta viris. o pracepta
-3 ftatuia & legem pracepifti eis in manu Moſis ferui tui. Panémque
de cælo dediſti cis in fame corum , & aquam de petra eduxiſti eis in
firicorum : & dixiſti cis vt venirent ad poßidendum terram super
quamleuafti manum tuam vt traderes eis.
Ipfi vcrò o patres noftri fuperbè egerunt.Eadem di&io repe
titur quam diximus rectius interpretari impie . vere coim &
illi egreſſi de Aegypto & fucceffores ecrú patres noftri,im
pie egerunt. & indurawerunt ceruicem ſuam ,& non audierútpre .
cepta iwa.Es noluerunt audire, non ſuntrecordari mirabiliü inoris
quæ feceras ev , indurauerunt ceruicem fuam , Odederunt capus
vt cõuerterentur:Legendú eft. vt reuerterentur ad feruiturēfuam .
Ad literain ſignificatur rebellio populi quando voluerút fa
cere fibi ducem & reuerti in Aegyptum : vt fcribitur nu. 14 .
quaſipercontentionem.Iuxta heb.haberur.in rebellione eotum.se .
bellarunt enim cuncredeuntibus exploratoribus. in auté dcus
propitius, clemens, & mifericors, longanimis, & multæ mifiratio.
nis.luxta heb.habetur.& ru Eloha veniarum mifericors & mife
rator, longus furorum multus gratiænon dereliquifti eos.Epithe.
ta hæc Dei fumpta ſunt ex Exo.34. vbi declarata ſuot. Esiä
quando fecerunt fibi vitulum conflatilom , odixcrunt:ifte eft deus
tuus qui eduxit te de Argypto: fecerúntque blafphemias magnar,
Legendum eſt. irritaciones magnas.. crant enim tanquam irri.
tantes Deum in cultu illo idolatriæ. Tuin miſerasionibus suis
multis
 NEHEMIAE
multis no dimififti eos in deferto: colüna nobis non receffit abeis per
diem va ducereteos in via, & columna ignis in nocte de oftenderetcis
viam perquam graderentur. Noa eſt repetitio : ſed manifeftae
tio quod etiam taotum committentibus ſcelus Iſraelitis,non
abftulit deus ab eis beneficium columnæ oubis per diem & c.
Et fpiritum twum bonum dedifti qui doceret cos. Legendum eft.ad
faciendum intelligere cos . Donum interna inſpirationis ad fa
ciédum intelligere eos peccatum proprium commemoratur:
magna enim dei gratia fit vt homo intelligat peccatum fuu.
mama tuum non prohibuiftiab ore corum , aquam dedifti cis
infiti corum . Quadraginta annis pawiſti cos in deferto,nihilq;eis de
fuit: veſtimenta eorum noninueteramerunt, & pedes corum sonfume
attrici. Iuxta Hebræum habetur. non tumuerunt. quod longe
maius beneficium fuit. Dediftique eis regna populos, -parti
tus es eis fortes.luxta Hebræum haberur . parritus escos ed ass
gulum , hoc eft per liocas angulares aſſignando tribubus ſuos
angulos ad habitandum . Et hoc ſpecialiter dicitur de terra
trans Iordanem quæ ſubiungitur: nam de terra promiflionis
poftea ſubditur .o podederunt terram Sichon & terram regis
Chesbon, & terram Hog regis Bafan. Et multiplicafti filias corum
ficutftellas cali: &adduxiſti cos ad terram de qua dixeraspartibus
corum .Abrahæ ,Ishac & lacob. ve ingrederentur ad poßidendum ,
Venerónequefilii o poſſederunt terram , o humiliati coram cis has
bitatores terra Chenahancorum , o dedifti cos in manum corums :
reges corum &populos ferre ve facerent cis iuxia voluntatem fuam .
Ceperántque orbes munitas e humum pinguem ,opoffedoras de
mos plenas omnibus bonis, ciſternas cxciſa ,vineas e oliuets oli.
gna pomifera multa: comedcrunt faturatiſono impingus.
si ſuns,o abundauerunt delitiis in bonitate tua magna.
Promocauerunt autem te ad iracundiam o recefferuus à r.lusta
Heb.babetur. Et rebellarunt & rebellarūs contra is, & proiecerunt
legem tuam poft corpus fuum . Exaggerando repetitur rebellio
aduerſus Deum . prophetas twos occideruntqui conteftabantur
eis vt reuerterentur ad te. Hinc patet quod ſummariè collegit
poſteritatis peccata ad quatuor capita:videlicet rebellionem
à Dco , contemptum legis diuinæ, & occiGonem propheta
rum inonentium vt redirent ad Deum , & idolatriam . quæ
occifio non legitur in prioribus temporibus iudicum & re
gum , fed in poftremis temporibus regum . feceráneque bla
(phemias grandes, lusta Hebræum habetur. o fecerant irri
tationes
 CAPVT IX.
sationes magnas. Idolatriæ figoificani tanquá irritátes deú im
pédédo diuinú honoré alteri:& hoc eſt quartú crimec.Et de.
difti eos in manñ hoftiüfuori,o afflixerunt eos: in tépore tribula
sionisfwa clamauerunt ad te, tu de cælo exaudiſti, o ſecüdü mi
ferationes twas multas dediſti eis (aluatoreso ſalvanerãocosde ma
nu hoftiã worum.Cunq; requieuiffent,reuerfifuntad faciendi mali
coram te, & dereliquiſto cosin manu inimicorum fuorum poflede
sunt cos:conuerſia;Sunt & clamawerunt ad te, o tu de cælo exaw
diſti O liberajtisos in miſerationibus tuis multis temporibus. Lege
librum iudicum : & inuenies toties Deum mifertum populi
-dediſe eis faluatores:propter hoc quòd cum aliquanto tem
pore quieuiffent faluati, reuertebantur pluries ad irritādum
Deum , & deus iterum atque iterum miſerebatur. ſucceſſive
quoq; tempore regum fimilia cuenerunt,inchoando à tem
pore Roboham filii Salomonis . Et conteſtatus es eis vi reucrte .
sentur ad legem tuam , ipſi verò fuperbèegerunt. Re & ius legerc
tur . impiè egerunt, quoniam hoc potius fonat hebraica litera.
& non audierunt mandata tua , & in indiciis iusis peccauerunt que
faciet homo & viuet in eis, Ex Moſe ſumptum eſt hoc, & vala
de ad propofitum :ad fignificandum videlicet quòd fi ieruaſ
ſent mandata diuinæ legis, vixiffent ad perſeuerandum in
eis in terra promiffionis: ac perhoc non feruando ea ,reddi.
deruar ſe indignos terra ele&ta ad diuinum cultū a : c per hoc
vira in mandatis diuinis, quæ in ſola terra promiſſionis ſer
uari incegrè poterant. & dederunt humerum recedentcm , lu
x ta Hebræum habetur. humerum rebellem .hoc eft quòd in
Har rebellis cerga vertentis priocipi ſuo, ic habuerunt ad tc
deus. Go ceruiccm fuam indurawerunt & non audierunt. Et pro .
Saxifti fupes cos annos multos, o conteſtarus es eis inSpiritu tuo per
manum prophetarum tuorum , Ad literam de regro tam Iſrael
quars ludæ hoc verificatur : quoniam non obftantibus tot
vtriuſque ſceleribus, protraxit deus tolerádo multos annos ,
mittendo eis prophetas vt refipifcerent. & non aufcultanc
runt, or tradidifti cos in manum populorum lifrarum . Affyrio
sum videlicet & Babyloniorum . In miftrationibus autem 1125
multis uon feciſti cos in'conſumptionem nec dereliquisti eos. Duo
beneficia inter puniendum commemorat,alterum quod non
coolumpſit cos tam qui erant in regno Iſrael quàm qui crát
in regoo ludæ. agnoſcit autem hoc divinum beneficium ,
quia merebantur conſumi. Alterum quod non ſunt dereli&i
in
3
NEHEMIAE
in terra captiuitatis corum , ſed vificati à Deo, atq; per edi
dum regium libertate donati ad redeundum in terram ( 20
& tam ad colendum fummum deum ibidem : merebantur G
quidem derelinqui fibiipfis. quoniam Deus miferationum
ciemens. luxta Hebræum habetur. quia El miſorator mie
fericors tu. El nomen cſt Dei quatenus eſt fortis. ratio fiqui
dem redditur ex parte attributorura diuinorum : fortitudi.
dis ad ſuperandum omnes inimicos, miſericordiæ'ad inftar
condolencis populo Ifrael,& miſerationis cooſolando affii
& um populum .
Nunc itaque Deus nofter, magne, fortis terribilis cuftodicas pt
Etwm a miſericordiam .Hebraicè habctur.Et nune Elobe nester,
El magne ,potens & terribilis cuſtos palti o gratie . Haâedus
oratio Leuitarum laudauit Deum confitendo peccata Iſrael
& commemorádo diuina beneficia: modò iocipit petere rc
currendo ad deum tanquam ad iudicem peculiariter Ifrae
lis, & fortem , magnum , potétem , terribilem : quoniam & iu .
ftitia & fortitudine & magnitudine & potentia & terrore po
ſus eſt deus circa eos cum puniuit.Adiungitur autem cuftos
pa &ti & gratiæ, ad commemorandum rationem exaudiendi
hanc orationem.dicendo enim cuſtos pa&i, rationem exag
diedi proponit diuinum fædus cápatribus de terra promií.
fionis & c.addendo autem & gratiæ, fatetur orationem con
inoiti iuſticiæ , ſed gratiæ quam inchoauit Deus in Iſrael re.
ducendo eos de captiuitate. neauertas à facietna omnem labo
rem.Iuxta Hebrçum habctur.nc deficiarcoram le omnis laber qui
inuenit nos, reges noftros, principes noftros facerdotes noftroso
prophetas noftros es patres nofiros grotum populum suum : à dic
bus regü Affur vfque in diem hanc. Ecce petitio: vt videlicet co
ram diuina gracia non defit ratio malorum quæ ip& lſraclitę
patiuntur & patres corum paſsi ſunt à tempore captiuitatis
vſque in diem hanc . Ertu iuftus in omnibus qua venerunt fuper
nos: quia veritatem fecifti,& nos impiè egimus. Et reges noftri pris
cipes noftri,ſacerdotes noftrio patres noftri non fecerunt legemima:
nonattenderunt ad mandata tua o teſtimonia tua qua te tifi
catus es eis.Eripſi in regno (wo er in bonitare sna multa quãdedisti
eks, &in terra lata o pingwi quam tradideras coram cis non ſervice
runt tibi:nec reuerſ ſune à ftudiisfuis malis. Declaratur quòd hçe
petitio vt confiderentur mala quæ paſsi fuerant & patieban
tur,idco non fit quia putatur eos iniuftè pafos effe:fatemur
cojm
 CAPут . х. 163
enim quod tu iuftas es, & nos & noſtri propterpeccata no
Itra iuftè affligimur & affli ti fuimus . Ecce nos hodie ſerwiſum
mus.quia ſubiecti erant regi Perſarum occ habebant propriu
segem.proprias enim afflictiones enumerare incipiunt in
choando i feruitute . & terra quem dediſti patribus noſtris ve co
medcrene fruétum eius o bonitatem eius, Onofipfo feruifumus in
ea. Legendum eft.rcce nos ferui fuper eam . Exaggeratio eft fer
uitutis ex loco : quia videlicet ſumusſerui in terra quam de.
diſti patribus noſtris ve liberè fruerétur omnibus bonis eius.
Etfruges eiusmaltiplicanturregibusquos pofuifti super nos propter
peccata noftra. Altera affli & io commemoratur ad cumulum
feruitutis. & corporibus noſtris dominantur & iumentis noftris ſee
cundum voluntaté fuam ,& in tribulatione magna fumus.Enuine
ratio eft in fpecie malorum quæ paciebantur. Super omnibus
ergo iftis.Pronomen iftis demonſtrar ſubiuncta in ſequética.
pitolo.nospercutimus fædus fcribimus:fignantj: principes no
fri, Lcuita noftriſacerdotes noftri.Di& io interpretata fædus
non ſignificat pactú,fed potius fidelitaté: non audent dicere
paciici volunt cum Deo ,fed quod promittunt fidelitatem
& ſubſcribunt & ſigillant tanquá ſolennem cótra &tum fide
litatis, figilla auté lunt principum , Leuicarum & facerdotů .

CAPVT X.
fignatores autem . luxra Hebræum habetur . Et ſuper
fignaturas, Præfidéres apponentibus ſua figna par
rantur , ad infinuandum quod ordinatė fidelitas
S htc promiffa eft. Nec dicitur ſuper ſcripturas, ſed
fuper tignaturas:vtintelligamus quod fubicribentes no ege
bant præſidentibus,ſed vulgus neſciens ſcribere ( proferente
quolibet proprium fignum loco ſubſcriptionis ) præfidenti
bus egebat . Nechem'ia Thir(atha filiusChachalie . Ad diffe
rentiam alioruin Nehemiarum adiungitur Thirſatha: hic e
nim erat dux populi . « Zidci'ia . Scra’ia, Hazar’ia, Iirme’ia .
Paſchur,Amar'ia,Malchi'ia.Chauthus, Seban’ia , Malluch. Cha
Tim Meremoth,Hobab'ia .Daniel Ghinnethon ,Baruch . Meſulam ,
Abi'ia, Mi'iamiu, Mahazia, Bilghai, Semab'ia:hiſacerdotes. Es
hoc loco habetur quòd Nehemias fuit ex genere ſacerdota
li,quanuis non fuerit ſummus facerdos.Er Lcuila:!eſuad filius
Azan’ia, Binnui de filiis Chenadad, Chadmiel . Er fratres corum :
Seba'ia,Hodi'ia,Celita, Pela’ia, Chanā. Micharechol , Chaſub'ia .
Zasthur,
 NEHEMI AE
Zacchur, Sereb'ia. Seban’ia.Hodi'sa, Bani,Beninw. Capitspor
puli:l'ar"hos ,Pachath’moab ,Helä ,Zatthabani.Bunni,Hazghad ,
Bebai. Adoni'ia, Big'usi, Hadin. Aterchixci'ia, Hazzwr.Hodi' is ,
Chafum ,Briai.Chariph ,Hanathoth,Nebais Magpihus, Mefulam ,
Chezir. Meſe sazbel.adoc, I adduah, Pelat'ia,Chanan, Hane'is.
Hoſeah ,Chanan'ia,Chaffub.Halloches, Pilche, sobec. Rechen,
Chafabna, Mahaſe'ja.EtAchilia ,Chanan ,Hanan.Melluch ,Chee
rim ,Bahana:( reliqui de populo. Re&tius legeretur vt iacet in
Hebræo. O refiduum populi.vt fignificetar o non ſolum dux,
facerdotes,Leuicæ & capica populi,fed etiam reſiduú populi
conuenerunt ad ſuperintendendú ve finguli ſua figna darét,
Sacerdotes, Lcuire,janitores,cantorcs,Nethinai omnes quiſé
Separauerunt à populus tcrrarum ad legem Dei. Aduerte prudens
lector quòd cum quatuor mério fa &ta fuerit(videlicet facer
dotum ,Leuitarum , capitum populi & reſidui populi ) diſces
nitur nunc dicendo quòd facerdores quidem abłquevlla er
ceptione iurauerunt, & fimiliter Nethinzi : de Leuitis verd
dicitur Levitæ & ianitores & cantores.quod oc in malá par
tem trahatur ( canquá nõ omnes Leuitæ iurauerint)interpre
tádum eft quod tam Leuitæ fine titulo dignitatis quàm Le
uitæ conſtituti in dignitate cantorú & iapicorum iurauerút .
De capitibus autem & refiduo populi exceptio fit, dicendo
& omnis ſeparatus à populis terrarú ad legé Elobim : nifie
nim aliqui no ſeparati remanfiffent, oequaquam fuiſſet bac
clauſula adiuncta. vxores corum ,filij eorum filia cotum . Non
fat fuit vt viri coníentirent , fed eciam con (coſus vxorem &
filiorum ac filiarú requiſitus eft ad hanc fidelicatem præftan
dam.omnes qui poterantſapere.lusta Hebræum habetur,omnis
ſapiens intellector.commonentes fratres fuos fortes corum . Modus
deicribitur quo res geſta eſt :videlicet quòd fapientes & pre
dici intelligentia legis excitabant viros fortes ad haiuſmodi
fidelitatem promptè iurandam . vode & ftatim fubditur.
venientes in execratione et in iuramento ad ambulandam in lege
Elohim Deſcriptis perſonis & modo,deſcribiturconfequens
ter iuratio cam execrando quàm iouocando. & res iurata pri
mum in genere: videlicet ad ambulaodá in lege iudicis vai
uerſorum & feruandum voiuerfa illius præcepta.que data eff
in manu Mofis ferui Dei. Nomen eſt Elohim . Mofes fiquidé va
sè fuit feruus Elohim ,hoceſt Deilegiflatoris. ad euftodicu
dum & faciendum omnia mandata domini Dei noftri. luxta He
bræun
 CAPүт х: 484
bræum habetur. Ichovah domini noftri . Non ſolum legiflato .
rem ,fed funtem effendi ac dominum Ifraelis appellant: vt ſe
quoque feruos eiuſdem profiteantur. & iudicia cim ftatu
ta eius.Et quòd non dabimus filias noſtras filiis-terra : filias corü
non accipiemus filiis noftris. Es populisterra afferensibusmerces
omne venale in die fabbari ad vendendum ,non accipiemus ab eis
in fabbato o in die fanctos & dimittemus annñſeptimum &cxa .
Etionem omnis manus. Non ſat fuit iurarc obſeruationem legis
& præceptorumin genere,ſed quædam quanuis in lege con
tenta explicari in ſpecie oportuit : quia habebant fpecialem
difficultatem vel er abuſu poft reditum ex captiuitate (vt
connubia cum externis & emere in ſabbatis) vel cx non vſu :
ve contribuere pro iugi ſacrificio, pro lignis & c . hæc eniin
cóſucuerant dare boni reges.fimiliter dare decimas, primo
genita, primitias & reliquapro vi& u facerdotum & Leuita
rú deſueuerant,ticut & ea quæ erant ſeptimi anni ſeruare: &
propterea horum ſpecialis métio fa & a eft. Et ftatuemus[mper
nos pracepta ve demus tertiam partem ficli in anno, ad opus domus
Dei noftri . Ad panem propofitionis & munus inge & holocausturs
inge in fabbatis o calendis ad folennitates O ad fanéta ad pece
cata, vt exoretur pro Iſrael: inomnem vfum domus Dei nostri.
Præcepta libertatis ſeptimi anni ſcripta erant in lege Mo
fis, præceptum autem hoc de tertia parte ficli pro ſacrificiis
& panibus propofitionis &c. non erat explicatum in lege
Molis : & exiftéte populo paruo & paupere oportuit deter
minare quid contribuendum effet à quolibet annis fingulis.
Sortes ergo mifimus super oblationem lignorum inter facerdo
ses & Leuitas o populum .Circa prouifionem lignorum pro
continuo igoc altaris,forte aétum eft nullo erempto ordine:
nam ſacerdotes, Leuitæ & populus ſubmiſerútſe ſortibusad
offerendú ligna.vt inferrentur in domum Dei nostri per domes pa
1 trum noftrorum . Hinc apparet quod ſortes ad hociactæ ſunt ve
1 diſtribueretur opus prouidendi de lignis in familias facer
1 dotum , Leuitarum & populi.per tempora à temporibus ami vf
que ad annum . Iuxta Hebræam habetur,temporibus determina .
is annuatim . Ad hoc enim ia &tæ declarantur forces, rt qur .
liber familia haberet certum tempus quo tantam lignorum
offerret quantitatem . fic eoim proprium tempus vnaqua
que familia ſortita , fine querela prouidebatur de lignis:
quæ Nethinxiex legcloſuz tencbantur portare, quando e .
saat
 NEHEMIAE
tant in multitudine magoa. Vt arderent fuper altare domini de
noftri,ficutfcriptum eft in lege.
Ecafferemus primisiua tcrra noftra do primitiua omnis fructus
amnis ligni annuatim , in domum domini. Et primogenitafiliora no
ſtrorum& iumentorum noſtrori, ficutfcriptum eftin lege : primi.
tiua boum noſtrorum & ouium noftrará vt inferanta in domi Dei
noftri ſacerdotibus qui miniſtrāt in domo Dei noftri. Etprimitiusci
bórum noftrorum. luxta Hebræum habetur, Et primitias paſters
noftrarum.lo hodiernú vſq; diem ſeruare ſe aiunt ludæi hoc,
quòd primum panem et paſta faciuotſingulr domus pro fa
cerdote.clibaminum noftrorum .Iuxta Hebræum habetur.o
elcuarioni noftrarü. hoc eſt & quaruncunq; rerumquæ offersi
ſolent Deo . O fructus omnis ligni,mufti& olei afferemus facer.
dotibus ad gazophylacium .Iuxta Hebrçum habetut.ed celaris
domus Elohe noftri. multum enim & oleu ad cellaria quæ erát
iuxta domú Dei deferebátur. & decimâ terre noflre Leukica
ipfi Lenita decimas accipiér in omnibus ciuitatib.operä noftrorum ,
Eritq;facerdøsfilius Aharon cum Leuitis in decima Leuitare: 0
Leuiteofferent decimam decima fua in domo Dei noſtri ad gaza
phylacium in domo thefauri. Legendű eſt .ad cellaria, ad doma
theſauri,appofitiuè enim aJiúgitur domum theſauri, Eodemt
quoque modo lege cum fubditur,ad gazophylacium caim . Le
gendum eſt. Quia ad cellaria deferent filijIfrael& fili Lenieba
lationesfrumenti,mufti & olei. Ratio redditur loci: quia tá po
pulus quàm Leuitæ cenedtur deferre ſuas oblationes huiuf
modi rerum ad cellaria domus Dei. Et ibi erunt vafa fanétus
tijafacerdotes miniftrantes & janitores cantores . Ratio cel
lariorum ibi redditur: quia ibidem vaſa ſan & uarii & facerdo 1
tes miniſtrantes &c. oportet manere.c miniftri . Interpres
traofponendo hanc di& ionem mutauit literam . nam iuxta
Hebræum tres tantum ordines ſupputaötur: videlicet cáto
tum ,iaoitorum & facerdotum miniſtrantium : ad differentia
ſacerdotum , cátorum & iapitorum qui completa vicemini
ſterij ſui,non morabanturin téplo. pro miniftrantium enim
victu oportebat cellaria ibidem effe. & nõ dimittemusdoman
Dei noſiti. Ratio redditur oblationis omnium pertinentium
ad ſacrificia & viétum íacerdotum & Leuicarum : videlicet vt
pon relinquatur domus Dei abſque debito cuku & debitis
miniſtris.
CAP.
 CAPyt XI. 465
Abitaucrunt autem principes populi in Ierufalaim.Re.
dit Nehemias ad propofitum de ciuitate leruſa
lem parú habitata.hoc enim propofuerat in prin
cipio capituli ſeptimi: & tanquam digreſsione fad
ciens, narrauit ſcripta ab eodem capitulo vſque ad hoc.rclio
quus verò populus mifit fortem ad tollédum vnum de decem ad hai
bitandum inIeruſaleim ciuitatefanéta ,& nouem partes in ciuita
tibus.Ecce modus quo multiplicata eſt habitatio in Ieruſalé.
Benedixit autem populus omnibus viris ſpontaneis ad habitandum
in I crufalaim . Hinc apparet qudd præter decimum quenque
Torte habitantem in leruialem , multi fueruot ſpontanci ha.
bitatores Ieruſalem , quibus populus benedixit imprecando
eisbona .
Erhi (unt principes prouincia qui habitauerüt ia lcrufalaim
in ciuitatibus Ichuda .Duo proponuntur.videlicet habitantes
in Ieruſalem & habitantes in vrbibus ludæ.Ec eſt in hoclo .
co luda nomé regni.explicatur enim quòd non habitaucrút
in vrbibus regniiſrael,fed in vrbibus regni Iudæ . habitaue.
tunt vnuſquiſq; in poffeßione fua in ciuitatibusſuis. Declaratur di
ſtributio habitationú in regno ludæ . Iſracl,facerdotes& Le
vitæ & Nethinai & filii feruorum Selomonis. Quinque ordines
habitantium in reggo ludæ diftinguuntur : videlicet facer.
dotes, Leuitæ , Nethinæi,filijſeruorum Salomonis , & Iſrael:
fub huc enim vltima ordine comprehenditur reliquus popus
lus.Et in Ierufalaim habitauerunt de filiis lehuda ode filus Bin'
samin . Narrantur in fpecie primum habitatores leruſalem , &
deinde habitatores in regno ludæ . defiliis lehude Hatha'ia
filio Huxxi'ie , filii Zechar’iæ filii Amar’iæ filii Sephai'ia , filii Ma
halal'elde filiis Perem.Er Mahaſe'ia filius Baruch filii Chalche
Ka filii Chaza'ia filij Hada'są, filiiTo'iarib, filii Zechar'ie,filii si
lonitis. Omnes filij Perem qai habitauerunt in Icruſalaim ,quadrina
gerti a ſexagintaolto viri fortes. Et ifti filiiBin’jamin: Sallufi
lius Mefulla filis Tohed,filii Peda'ie, filii Cola'ia , filil Mahalc'ía,
filii Ithiel, filii Iefah’ie . Etpoft cum Ghabbai Sallai: nongenti e
viginciolo.Et loelfilius Zich’ri præpofitusfuper cos:Olehuda fio
lises Senue ſuper ciuitatem ſecundus.
De facerdotibus: Iedah'ia filius lo'iarib Iachin. Sera'ia filius
Chilci'ia filii Melullam , filii adoc , filii Mera joth , filii Achitub
principis domus Dei, Legendum eſt.dux domus Elohim . Ad dif .
ferétiam ducis populi, fummus facerdos dicitur dux dumus
Noa Elobimo
i
 NEHEMIAE

Elohim.Etfratres eorüfacientes opera templi, otingëti vipis

ridno. Parui refert go hebraicè ſcribitur in numero fiogolari
opus. officiú. n .ſacerdotalc appellatur opus domus Dei.
Hada'iafilius Icrocha,fili Pelal'ie fli Amki,filii Zechar'ia fili
Paſchur, filü Malchi'sa . Es fratreseius principes patrum ,ducenti
O quadragintaduo:& Hamaſſaifilius Hazar'chfilii Ach’zei,fiii
Mefilemothfilij Immer. Et fratres corum potentesfortitudine,cen
tum vigintiółto :Oprapofitusfupercos, Z abdiel filiuspoter
tium .Non eft vſquequaque clarum an di & tio interpretata po
tentium fit nomen proprium an appellatiuum . Et fi eft appel
latiuum ,interpretanda fuiffet magaorum.ample & ere tamé
quod malucris. Er de Lewitis : Semah'ia filius Chaſub, filii
Hagricam . filii Chalab'ia , filiiBunni. Et Sabbethai olozabad
super omnia opera qua erät forinfecusin domo Dei. Iuxta Hebrçu
habetur.fuper opus extrinfecum domui Elohim ,ex principibus Le
uitarum . Narraturquòd ifti erant in ordine principum inter
Lcuitas : & officium eorum erat ſuper externa pertinétia ad
dom Dei. Externa autem intelligo ea quæ extra ſepta am
bitus domus Dei erant,fiue eſſent in Ieruſalem fiue alibi, Es
Matthan'ia filisu Micha ,filiiZabdi, filiiAfaph princeps ad lave
dandum & confitendum in oratione,& Bachuc'ia fecundusde fra
tribus cius.Et Habda filius Sammuah,filii Ghalal,filii leduhes.
Omnes Leuita in ciuitate fanéta, ducenti a octogintaquatsor.
Et ianitores, Haccub Talmon & fratrescorum cuftodes in portis:
centum feptuagintadno.Et reliquum Ifraelis,facerdotum Le
mitarum in omnibus ciuitatibus Iehuda:vnufquifque in hereditate
ſwa. Et Nethinai qui habitabant in Hophel: & Kicka Ghiſpa
de Nethinais. Legendum eſt.fuper Nethinæos. Darrantur enim
præpofiti Nechinæis.
Et epifcopus. Legendum effet.Et prapofseas Lewitarum in les
rufalaim.quanuis quæſtio de nominibus,paruipendenda fit.
Huszifiliss Bani,filii Chafab'iæ filii Matthan’iæ filiiMiche : de
filiis Afaph cantores in miniſterio domus Dei. Iuxta Hebrzom
habetur.cantoresè regione operis domus Elohim . Modus quo di
ftributi erant cantores( videlicet è regione ſeinuicé fpe & an
tes, vt hodie in ecclefiis chorus contra chorum ordinator)
narratur, & nomine operis ipſe cátus fignificatur . Preceptam
enim regis. Perfarum deuori ſummo Dco.fuper cos erat. sicul.
tus diuinus perſolueretur integrè cum cantoribus conſuctis.
Qordo in cătoribusper dies fingulos.luxta Hebræum habetur.
 CAPVT XII. 466
Ege fidelirasfuper cantores res diei in die fua .Ex parte regis erat 1
præceptum ,ex parte cantorum erat fidelitasvt quolibet dic 1
officium perſoluerent quod illa dic ſolicum erat exhiberi.Et H
Pethach'ja .Nomen eft viri de tribu Iudæ . folius Meſirab'eldo
foliis Zerach filii Iehuda in manu regis inxta omne verbum popi
li. Juxta Hebræum habetur.ad manum regis,ad omnem rem po
puli. Miniſter regius eratiſte: & propterea ad manum , hoc eft
ad opera regis Perſarum exhibenda,non ad ea dútaxat quæ
ordinata fuerant à rege Perſarů pro domo Dei, ſed etiam ad
omnem rem populi Superior tamen eo erat Nehemias:nam
ille miniſter ,iſtedux erata
Erin domibus per omnesregiones eorü.Iuxta Hebrçú habetur:
Et ad villas in agris fuis:de filiis Ichuda habisanerunt in Cir’iath ,
Arbah in filiabus eius, in Iecabacel et villes eius. Et in Ieſuah
et in Molada etin Beth'peles. Et in Chaxar ſuhaler in Beerſebah et
in filiabaseius.Et in Zic'lag in Mechona o in filiabuseius. Es
in Hen’rimman & in Žor'ha e in farmuth.Zanoach, Hadullam
villis earü , Lachis agris cius ,Hazeca & filiabus eius. & mão
ferunt in Beerſebah vfq; ad vallem Hinnom . Filii auté Bin'iamin
in Mighabah ,Michmas Ha'ia & Beth'elo filiabuseius.Ha
marhoth,Nod,Hanan’ia.Chazor,Rama, Ghitthaim.Chadid,Zebo
him ,Neballat. Lode Ono valle artificum.Erde Leuitis, dimifiones
Tchude in Bin'samin.Narratis pertinétibus ad Ieruſale,narrá
tur in hoc reſiduo capituli habitatores extra leruſalé:primo
filij ludæ ,deindc filij Ben'iamio : de ſacerdotibus.n .& Leui
tis & Nethinçis prenarratum erat. CAPVT XII.
! Suntautem facerdotes Leuite qui afcëderunt cumi
erubabel filio Sealthiel Iefwah : Sera'ia, Tirmeid,
Hezra. Non eft iſte Hezdras ſcriba deſcriptus pri
11mi Hezdræ.7.vc patet ex duobus.primum ex ed
o Zorobabel aſcendit in Ieruſalé tempore Cyri regis Per
ſarum circa principium regni eius : Hezdrasautem ( criba
aſcendit poft ædificatum cemplum ,lóge poſt aſcenſum Zoo
sobabel, vt in eodem capitulo ſcribitur collato præcedenti .
capitulo . ſecundo quia Hezdras ſcriba nomidacur in hoclia
bro , cognominado eum ſctibar :vt in hoc eodé capitulo plu
ties apparet:iſte autem no cognominaturſcribasſed abſolucè
nominatur Hezdras . ex hoc enim q in hoc eodem cap . ille
ſçpe reperiturHezdrasſcriba,ifte auté qui venit cum Zoros
babel abfolutè nominatur Hezdras; intelligédú relinquitur
Nan ij
 NEHEM'TAE
g ad differentiá Hezdræ ſcribz'nominatur ifte Hezdras ab
folutè. - mar’ia, Malluch ,Chattus Suhan’ia,Rechum ,Meremetha
Hoddo Ghinncihoi,abisa. Mi'iamin, Mahad'ia,Bilcha.Semahia
o lo'larib, ledah’ia.Sellu ,Hamoc,Chilci'ia,ledah'ia :iftiprinci
pes facerdotum frutres corum indiebus Iefwah.
Et Lewita: lefwah, Binnsı,Cadmiel,Sereb'14, lehuda,Manrhan'ia
fuper hymnos opfio fratres corum . Et Bacbuc'ia - Hanni fratres
corum vnuſquiſque in offu iofuo.Iuxta Hebræum habetur.ete
gione corwm in cuſtodirs.Ordo deſcribitur inter iftos Leuitas in
cuſtodiis quas e , ercebát in domo Dei.Et leſuah genuitlo'is
cim : To’iacim antem genuit Eliaſib, o El’iaſió genuit lo'jadah.
lo'iadah autem genuit lonaihan: & lonathan genuit laddwah . In
dicbus autem lo'iacim erant facerdotesprincipes familiari :Sere'ie
Mera'ia, I imme'ia Chanan'ia Hezra Mcfollam ,Amar'ie Ichocha .
nan . Meliche Ionathan, Seban'ie Joſeph. Charım Haina, Mera's
joth Chelcai. Hiddo Zechar’ia, Ginnethon Mefulam .Abi iezie
ch’rı: Min'iamin , Mohad'ia Piltai. Bilghe Sammuah, Semah'ia
Ichonathan , To'iarib Matthenai, Icdah’ie Huzzi , Salai Calai,
Hamoc Heber. Chilci'ia Chafab'ia, Iedah'ia Nerhan'et. Leo
mite in diebus El'iaſib loạiadah & lochanan laddaah ,ſcripti
principes familiarum :& facerdotes in regno Dari Perfe. File Lexi
principes familiará (cripti in libro verborum dierum :o vſque ad
dies lochanan filů Eliaſib. Liber paralipo citatur: ſed quzſtio
oritur quo pacto poteſt verificari quod in libro paralipome.
non ſcripti fuerint Leuicæ ifti à diebus Elialıb nepotis fe
fuah primi fummi facerdotis poft reditum er captiuitate vf
que ad tempus iochanan filii El’ialib : quoniam liber parali.
pomenon non fe e rendit vltra principium regni Cyri Per.
farum regis . olurio eft quod ad literam cicatur liber paralie
pomenon after : hoc eft qui vocabatur etiam verba dierum ,
in quo fcripta erant verba dierum poft captioitaceim :fed illo
ubio caremus,ficut & multis aliis libris prophetarú Et pris .
cipes Leuitarum Chaſab'ia Serrb'ice Iefwah filim Cadmielo
fratres eorum è regione coram wilandatent confiterentur iuxta
præceptum Dauid viriDei . Nomen eft Elohim . obferuarent
aque per ordinem Iuxta hebræum habetor.cuftodia è regione i # *
stodia . Diſpofitio cuſtodiarum defcribitur ve choruscontra
chorum . Matthan'sa o Bacbucia,Hobad'ia,Mefullam ,Talmon ,
Haccub : cuftodes ianitores cuftodiæ in liminibus portarum , Hiin
diebus lo'iacim filij Iefuah fili Lozadac: Gin diebus Nechem'in
dikts
 CAPVT XII. 467
ducis, Hexre facerdotis ( crsba.
N dedicationeautem murs Ieruſalaim requiſicrunt Leuitas de o
IN mnibus locis eorum vt adducerent cos in Ieruſalaim :ad faciédum
dedicationem & lætitiam in confeßione o cantu, on cymbalis pfal
teriis @ citharis. Non ſignificatur cóſecratio muni led ſolen
nitas celebrata perfecti muris tanquam in initio viédi mu
ris perfectis: quemadmodum dedicatio domus nouæ appel
latur initium vcendi ea cum ſolénitate factum adhibitis ec
clefiæ miniſtris ad benedicédum eam & ad laudandú Dcu:
di &tio enim interpretata dedicatio, fonat principium vtendi
se doua . Et quanuis fimilis ſolenoitas non legatur adhibita
nouis muris feruſalem perfectis tépore regum Dauidis, Sa
iomonis & c. Nehemias cameo adhibuit illam ,eo quòd tao .
quam miraculoſè reſuſcitara videbatur leruſalem ſub regi
busechnicis.Congregariq; funt fili cantorum : o de campeſtribus
circa Ieruſalaim , & de villes Netophathi. Er de domo Ghilghale
de agris Ghebah & Hazmaucth : quoniam villas edificaueruntſs
bi cantores in circumicu Ierufalaim . Et mundati (untſacerdotes
Lenita. ſecuodum ricum legis ad exercendum officia fua .
mundauerit populum & portas & murum.populum quidémun.
ditia legali,pura aqua expiationis : portas autem & myrum
tum purgando à ſordibus cum prædicta expiationis aqua . ad
hoc enim infinuádum muodationi populi iungitur munda
cio portarum & muri ſub eadem oratione .
Aſcendere autem feci principes Ichinde semper murum : Oſtalai
duos choros mignos, ierune ad dextcram ſuper murum ad por.
tam ſtercoris. Et iuis poſt cos Hoſah'ia a dimidium principum le
huda.Et Hak ir'ia ,Herrago Mefullam . Tehuda ooBin'iamin
Semah'ia Olisme'ia. Er de filiis ſacerdotum cum rabis : Zechuria
filius Ionathan filii Somah'iæ ,filii Marthan’ie, fiich Micha'ie filij
Zacchur filii Aſaph. Et fratres eius Semeia e Haxarel.luxta He .
bræum habetur.Semah'ia & Hezra, Milalai, Ghilalai, Mahai,
Nethin'cl ,ichuda & Chaneni cum inſtrumentismuſicis Dauid vis
Tri Dri. Quod ideo andorauerim vt hinc clarè videatur mul
tos fuiffe tunc ibi Hezdras:nam in hoc eodem cótextu nar
ratur iſte Hezdras inter alios cum inſtrumentis muſicis Da
uid viri Elohim ,& fimul oominatur alter Hezdras inter eos
dicendo. , Herra fcriba ante eos. Vt enim prædiximus,ad difo
ferentiam aliorum Hezdraruin ſemper cognominatur Heze
dras ſcriba, ille Hezdras illuftris. Nec fis adeo rudis veintel
Non iii ligas
 NEHEMIAE
ligas illamet inftrumenta muſica quæ fecerat Dauid affuiffe
tunc, ſed fimilia.iis quæ ordinauerat Dauid . In porta fontis.
Juxta Hebræum habetur . Et ſuper portam fortiso contra cos
aſcenderunt ſuper gradusciuitatisDawid in aſcenſu ad murum : de
fuper domum Dawid & vfque ad portam aquari ad orientem . Ad.
uerte prudens lector quòd niſi verbú aſcenderunt cooftrua.
tur cum nominatiuo & fratres eius , nulla habeturconftru .
&io literæ: ná fic etiam iacet in hebrço. Coſequéter autē di
cendo & cócra cos aſcenderúr,pronomen cos demonſtrat il
los qui aſcédera orſuper murú.Ec eſt ſenſus y iltiqui vocá
tur fratres facerdotú ſeu Afaph,nă aſcéderuntſuper eundem
murú primi chori ,ſed ſuper portá fontis aſcéderút ſuper gra
dus mõtis Sion in afcēlu ad murú à ſuper domú Dauidis víg;
ad portam aquarum ad orienté.Ita quòd ifti fupputátur cum
primo choro ,contra cos tamen euntes per murum ciuitatis
Dauid.quemadmodum enim mons Sion ciuitas Dauid mu
rum habebat proprium , ita par fuitvt non deeffent celebrae
tores peculiariter muri illius:& iſti (vt di & um eſt )anneaune
tur primo choro . G chorusſecundus fimilis primo laudando
Deum . ibat ex aduerso, o egopoſt eum.chorum ſacerdotum
& Leuitarum. & media pars populi.poft me.altera enim me
dietas fequebatur primum chorum fupermurum . Locus fu
per quem gradiebatur tam chorus ſacerdotum & Leuitarum
quàm dux cum media parte populi narmatur murus . o ſuper
turrim furnorum . Hebraice babetur. a ſuper turrim furnorum
» ſque ad murum latum . Et à fuper portam Eph'raim ſuper por
tam antiquam o fuper portam piſcium & turrim Chanan'elo
turrim Moab , ufque ad portam ouium . deſcribitur fiquidem
extenfio muri ſuper quem gradiebantur per curres & portas.
fteterúntque in porta cuſtodie.Etfteterunt duo chori in domo Dei,
Nomen eſt Elohim . Terminus communis ad quem perue.
nit vterque chorus,templum fuit. & ego, dimidia pars me
giftratuum mecum · Supplet quod omiſerat . dixerat enim
quod ipſe fequebatur ſecundum chorum cum media parte
populi: luppler modo quod etiam ſecum erat media pars
magiſtratuum : vt hinc intelligamus quòd altera medietas
magiſtratuum erat cum primo choro. Et facerdotes(El'iecin
Mahaſe'ia Min’iamin Micha'ia El’ichenai Zechar’ia Chanan’ia )
çum cubis. Et Mahaſi'sa G Semah'ia & Elhazar & Huzzi o
( chochanan O Malchi'ia & Helam o Hezer : o andire fecco
runt
 CAPVT XII. 468
mount cantores, & Iixrach'ia prapoforms. Immolauerúntque in die ile
EL
la victimas magnas latati ſunt , Deus enim letificauerat cosla .
titia magna. Nomen eft Elohim . & etiam vxores corum o lis
beri latatiſunt : andica est letilia Ierufalaim vſque in longin
quum .
Recenfuerant quoque in die illa viros fuper gaxophylacia thefaw .
ri ad libamina & ad primitias & ad decimas ,ve sesroferrent per
cos principes ciuitaris in decore gratiarum actiones facerdotes et
Lenitas. luxta Hebræum habetur.Et fuerunt ordinari in die il
lo viri ſuper cellaria ad thefauros ad oblationes ad primitias Qad
decimas , ad coaceruandum in eis per agros ciuitatum partes legis
Sacerdotibus & Leuitis . Sic corrigenda eſt tota iſta clauſula,
aliter ſcripta in vulgata æditione. Et eft fenſus planus quòd
tunc conſtituti ſunt viri ad congregandum omnia hæc quæ
ſecundum legem ſunt partes debitæ ſacerdotibus & Leuitis
pro eorum vidu. quia latificatus eft Iehuda in facerdotiboss er
Leuitis aftantibus . Lætitia populi videntis ſacerdotes & Le
uitas cum canto ordine, decore & deuotione diuinis vacare
laudibus,redditur pto ratione prçdicti ordinis.Et cuftodierüt
cuſtodiam Dei ſui. Tria in fpecie bona officia ſacerdotú & Le
uicarum commemorantur. primum erga Deum quòd cu .
ftodierunt cuſtodiam Dei ſui , perſoluendo debitis tempo
ribus ac debito modo facrificia cum laude diuina . ſecüdum
erga populum fubiungendo . cuftodiam expiationis oran
do & expiando populum iuxta morem legis . cantores e
janitores iuxta preceptum Dawid Selomonis fili eius. Tertium
eſt circa ordinem Leuitarum quo ad præcipua officia canto
rum & ianitorum ſecundum ftatutum Dauidis & Salomo
nis . Quia in diebus Dauid & Afaph ab exordio erant constituti
principes cantorum in carmine laudantium & confitentium Dco.
luxca Hebræum habetur. principes cantorum cantus laudis
confeßionis ad Elohim . Principes cantorum à temporc Da.
uidis & Araph erant ſuper hæctria : videlicet cantum , lau
dem & confeſsionem . & cantus quidem pertinet ad ipſam
muſicam : laus autem & confeſsio ad hymnos qui cantabá
tur vel pro fimplici laude Dei , vel pro gratiarum actione ob
beneficia recepta. Su rolus Iſrael in dicbus Zerubabel Q in die
bus Nochem'ią dabar partes captorum & ianitorum per dies for
gulos. luxta Hebræum habetur .sem diei in dic fuo . Ec cft
ſealus quod tempore debito tribuebant quod debebant :
Non iiij triticum <
 NEHEMIAE
triticum tempore meſsis,muſtum tépore vindenix , & lic de
aliis.O ſanctificabant Leuitas.hoc eft tractabát Leuitas vt lane
&tos,vt dicatos diuinis minifteriis ,dando eis decimas vt pol
fent diuinis yacare. Et fimiliſenſu intellige quod Levitæ fan
Aificabát ſacerdotes filios Abaron :dabát enim decimá deci
mæ Leuitç facerdotibus. Lewite ſanctificabant filiosAharon,
CAPVT X111 .
N die autem illo leftum eft in libro moſis in auribokspo
puli . Non ſolum vacauerunt diuinis laudibus in
dedicatione muri,ſed etiam divinç legis le& ioni:
& propterea dicitur quòd in illo die le & um eft in
libro Molis. & inuentum eft fcriptum in eo. Deute cap.23. quod
non ingrediatur Hammonita Moabita in ecclefiam Dei vfque in
æternum . Nomen eſt Elohim : & vt declarauimus ifidem ,ec
clegia ſeu congregatio Elohim fignificat in propofito colle
gium patrum gubernantium ciuitatem . Eo quòd non occutre
rint. Hebraicè habetur.Quia nõ prauenerunt filiosIfrael copate
@ aqua.quod & ibidem declaratum eft. & conduxerunt.Jus
ta hebræum habetur . & conduxit conira cum Bilham admale
dicendum ei,& conuertit Deus noſter malediétionem in benedictio
nem.Derège enim Moab legitur Nu.22.quod conduxitB2
laham : nulláque ficibi mentio Hammonitarum circa illam
conduétionem . " Faétum eft antem cum audiffenelegem ſepara
uerunt omnem alienigenā.luxta hebræum habetur,omnem mir
turam ab Iſrael.Ec eſt fermo demixtura prohibita in lege:hoc
eſt de mixtura ad regendum & gubernádum.ſeparati liqui
dem ſunt profelyti ex genere Hammonitarum & Moabica.
rum à conciliis ciuitatam.Et fuper hocerat. Iuxta Heb.habe.
tur . Et ante hoc El’iaſib facerdos præpoſirus in cellario domes Elo:
he noſtri ,propinquus Tobi'ie. Narratur quòdante huiuſmodi
ſeparationem , Eliafit fummus facerdos ( fuit enim nepos
Jeſuæ primi poft reditum ex captiuitate pontificis erat piz.
fe&tus cellarisdomus Dei : & erat propinquus propinqui.
tate affinitatis Tobiæ Hammonicæ . ita quòd officium hoc
habuerat El'ialib anté huiuſmodiſeparationem . Fecit ergofia
bigazophylacium.Iuxta Hebræum habetur.Etfeciteicellarius
grande. Non quòd ædificauerit Tobiæ cellarium magnum,
led quiadedit ei vſum cellarij magni quod erat cellarium
serum Leuitarum & facerdotum : hunc enim leolum mani:
feſtantſubiuncta
i. iri . Ö ibicrant ante cum reponentes munera er
 CAPVT : XIIT. 409
thu vafa e decimam frumenti,vinicolei,partes Leuitarum
cantorum & janitorum & primitias ſacerdotales, luxta. He
bræum habetur . & ibi erant ante ponentes munus,tbus & vala
decimam frumenti musti & olei,iußionem Leuitarum .con
corum Qianitorü , & eleuationem ſacerdotum . Manifeftè defcri.
bitur quod El’iaſib abftulit cellarium grande facerdotibus
& Leuitis,qui in eo recondebantthus & fimilam & vaſa reu
inftruméta opportuna & decimas iuſſas in lege pro Leuitis
& cantoribus &c. & eleuationem : hoc eft res oblatas à po
pulo quas eleuabant ſacerdotes offerendo Deo. peccatum
itaque El’iaſib deſcribitur.
In omnibus autem his.Iuxta Hebræum habetur.Etin omni hoc
non fui in Ierufalaim :quia in anno trigefimofecundo Artaxerxis re
gis Babel veni ad regem . Pronomen hoc demonftrat peccatum
El’ialib verunque videlicet& affinitatis cum Tobia, & abla
tionis cellarij à ſacerdotibus & Leuitis ad vſum Tobiæ.Ab.
ſentiam autem ſua declarat Nehemias ad infinuádum quod
ipſo præſente non auſus fuiſſet El’iaſib facere talia. & in fine
dierum poſtulaui à rege. Aut regis ſenectutem aut propriam fi
gnificat per finem dierum.Et veniin lerwſalaim : & intelleximą
lum quod fecerat El'iaſib Tobi'ie , ſubaudi effe : hoc eft & in
tellexi malum culpæ eſſe quod fecerat El’ialib Tobiæ. fa
ciendo ei cellarium in veſibulis domus Dei . Nomen eſt Elohim.
Et hæc eſt altera ratio mali : nam non ſolum ſacerdotibus &
Leuitis iniuriatus eſt El’iaſib , ſed etiam Deo : eo quod in
atriis domus Dei erant cellaria illa , & propterea noo debç.
bant ethnicis concedi . Et malum mihiviſum est valde:& pro
ieci omnia vaſa domus Tobi*iæ foras . Appellatione vaſorum
intellige hebraico more quæcunquc cum vaſa tum inftru
menta operum.degazophylacio, lam pluries di & um eft cel
larium ſignificari. Preccpíque o mundaucrunt gazophylacium .
Iuxta Hebræum habetur.emūdauerunt cellaria. Quod ideo
annotauerim, vt percipiatur multa fuiſſe cellaria vſurpata ab
El’iaſib pro Tobia . & retuliibi vafa domus Dei , facrificium .
pro.illucvaſa domus Elohim , munus olhus. quæ prius ibidem
fuerant .
Et cognoui quòd partes Lenitarum non fuiffent cis data. Aliud
narratur malum perpetratum in abſentia ipfius Nehemiæ.
O`quod fugiffent vnuſquiſque in regionem ſuam.luxta hebrçum
habetur . ad agrum fuum.priuati enim publicis alimentis, ad
quærendum
 NEHEM'IAE
quærendum fibiipfis vidum propriis laboribus ac indoftris
feu artibus táquam fugientes iuerunt. de Leuitis contoribus
o de iis qui miniftrabant.Legendum eſt. Lewite o cantores fa
cientes opus. fignificantur cnim Leuitæ facientes opera offi
ciorum ſuoruin in domo Dei . Ee obiurgaui magiſtratus dixi,
quare dereliquimus, luxta Hebræum habetur . quare derelicte
eft domus Elohim ?nec ſunt interrogantis, ſed increpantis ver
ba. congregami cos . Leuitas. O feciftarecos in ftationibusfuis ,
Et torus Iehuda apportabar decimam frumenti,vini Golei in har
sea. Et conftituifuperhorrea. Communius eft nomen apud be
bræos;nam vtrobique theſauri nomé habetur. Selem'iam ſce
cerdotem a Zadoc ſcribamo Peda'iam de Leuitis, et ſuper mani
corum Chanan filiumZacchurfilij Matthan'ie:quoniam fideles co .
probati funt,o ipfos creditæ funt partes fratrü corum . Memêto mei
Deus meus ſuperhoc : & nedeleasmiſerationes meas.Iuxta He
bræum habetur.gratiss meas quas feciin domo Dei mei.Bcaefi
cia impenſa domui Dei(tum rcuocãdo cellaria eius ad vſum
facerdotum & Leuitarum , tum congregando Leuitas fuga
tos à domo Dei,tum efficiendo quod populusofferret deci
mas , cum ordinando theſaurarios fideles ad diftribuendum
miniſtris templi) appellat gratias ſuas , eo quod gratuito ani
mo hæc fecerit . & in ceremoniis eius. luxta Hebræum babe
tur.& in cuftodiis eius,Etappellat cuſtodias ordinatam difpo .
fitionem miniſtrorum domus Dei ad exercédum officiaia
tempore debito .
In diebusillis vidi in Iehuda. Non dicit Iudæos,táquam fu
dæi non per ſeipſos, ſed per alienigcoas hæc exercerentin
ſabbatis. Tertium malum quod inoleuerat abſencc ipſo par
satur :videlicet violatio ſabbati multipliciter,calcantes torch
loria in fabbato e portantes accrsos. Appellanrut acerui mule .
ritudo falcium coadunata :ſed materia faſcium tempore vin .
demiæ pon explicatur. onerantes ſuperafinos vinum oruu
& ficus & omneonus,et affercnses in Icruſalaim in die ſabbati:C
conteſtatus fum ve in die gwa vēdere licerei venderen . Hioc appa
ret qudd huiuſmodi violatio oriebatur à veadiroribus, ita
quod res iltas afferebant in Jeruſalem venales. Et Tyrü ha
bitauerunt in ea. Ieruſalem . afferentes piſces & omnia vcnalia:
pendebant in fabbatofiliis Ichude in Ierufalaim . Ad explica
dú illos qui erát venditores,adiunctum eſt quod eraat Ty.
rijs vt per hoc intelligamus ſupraditos violatores ſabbati
Dog
 CAPVT XIII. 470
non fuiſfe Iudæos, ſed alienigenas,dicendo :quod afferebác
omnia venalia ,ludæos autem peccaſſeemeodo io ſabbato.Et
obiurgani optimates Ichuda. vtpote conſentientes violationi
fabbati. dixicis, qua eft hac resmalaquam vos facitis & pro
phanatis diem fabbati Nónne focfecerunt patres noftri, & adduxit
deus noſter (wpor nos omne malum hoc oſuper ciuitatem hanc ? O.
Ovosadditis iracundiamſuper Ifrael,violando ſabbatum. Factum
eft itaque cùm quieniſſens porta Ieruſalem die Sabbats.Juxta He
bræum habetur. Ei fuit că obumbrarenturporta Ierufalaim ante
Sabbatun . Remedium ab ipſo Nehemia adbibitum ne viola.
setur ſabbatum deſcribitur: videlicet quòd in die immedia
tè præcedente ſabbatum cım portæ ieruſalem obumbra
rentur,hoc eft effent fioe ſole:occaſus enim ſolis fignifica
cur. Bu dixie clauferunt ianuas , & dixi vt non aperirent eas of
13 quepoftſabbatum : & de pueris meis constitui ſuperportas, vt nul.
Ius inferret onus in die ſabbari. Quia fabbatum á veſpera inci
piebat, ideo à veſpera vſque ad veſperam iuffit clauſas mane
re januas ciuitatis ,vt fic non poffent ipferre in'leruſalem res
venales. Es manſerunt negociatores. Iuxta Hebræum babetur.
Et iacuerunt aromatarii venditores omnis venalis extra Ieruſa
laim ſemel & iterum.ad centandú fi exirent ad cos emptorcs.
Etconteſtarus ſum eis & dixi ad cos,quare manctis ex aduerſo mu
rifi ſecundo hoc feceritis. Legendum eft.fi iterameritis, iam e
nim di& um eft quod ſecundo hoc fecerant. manum mittam in
vos;à tempore illo non venerunt in fabbato . DixiqueLenitisve mão
darentur & venirent ad cuſtodiendas portas & fanétificandam dië
Sabbati. In principio refiftétiæ appoſuit Nehemias aliquos de
familia ſua ad cuftodiam portarum : ordinauit tamen ve Le
uitis incumberet cura cuſtodiendi portas in die ſabbati ne
violaretur ſabbatum inferendo ouera & venalia : & quia hoc
officium erat diuinum (vepoce ad obferuationem ſabbati re
latum) ideo Leuitas mundari iuſſit ad exercendum officium
hoc. etiam huius record are mihi deus meus, o parcemihi ſecun
dum multitudinem miſericordiarum tuarum . Hebraicè habetur,
& miſerere mei fecundum multitudinem gratia tua. Quanuis
proponat coram Dco bona opera quæ ipſe Nehemias fecit,
non tamen confidere ſein eis,ſed in diuina gratia ac miſeri
cordia profiterur.
Etiam indiebusillis. Quartum malum multiplicatum in ab
ſentia ipfius Nehemiæ deſcribit,vidi lehudaos ducétes vxores.
Iuxta
 NEHEMIAE CAPVT XIII.
Iuxta Hebrçum habetur.qui fecerung habitare fæminas Afdodin
shidan, Hammonithidas, Moabithidas. Non narracur preiens,
fed præteritum crimen, non alienigenarum , led ludæorun
qui duxerát vxores alienigenas.Es filii corum pro dimidia per .
te loquebantur Afdodichicè : o neſciebant loqui lebudaicè, ſed fe.
cundum linguam populi o populi, obiurgauique cos o maledixi
eis, o cecidiex ipſos viros,non folum verbis ſed fa & is caſtiga
uit eos.O decaluaui ens lurta Hebræú habetur. polos euulli
ris.No ſolum percuffit, fed etiam afHigit cuallione pilorum .
ego adiurawi cosin Deo . Nomen eſt Elohim. ve non darent fliss
fwas filiis eorum , et nõ acciperent de filiabus corum filiisfuis fibi.
ipſos. Puniuit facta & prouidic adiuratione ne iteruin fiereat.
Nónne propter iſtas peccauit Selomo rex Ifracl? & ingentibus mul.
tis nõ erat rex fimilu ei,o dilectus Deo suo erat, pofuis eum deus
regem fupertotum Ifrael. Nomen eft Elohiin . Etiam ipfum peco
care fecerunt mulieres alienigene. Ano nos inobedientes faciemu
omne malum magnum hoc ve prevaricemur in Deum noftrum , de .
cendo vxores alienigenas? De filiis autem lo'iadah fili Eliaſb f.
cerdotis magni, gener erat Sanballat Choronita. Inter eos qui due
xerant alienigeous vxores commenoratur in ſpecie vnusſão
cerdosmagnæ authoritatis ,co quod erat vous ex filiis lo’ia
dæ filii Ei'iafib põrificis : & hic innominatus erat gener San
ballat Choronicæ.quem fugaui à me. Ecce punitio lacerdouis,
Recordare domine deus meus.Iuxta Hebræum habetur. i coro
dare eorum Elohe mi. Quia non valebat punire lacerdotem
nepotem pontificis quantum merebatur, ideo punitioné co
r
Tun commendat Deo ſupremo iudici.cótra cosqui pollsuntſus
cerdotium ,ifque facerdotale Lenitivum . Legédum eft.ope.
Stum ſacerdotii Leuitarum . Ifti enim cum El’ialb pollue
runt pactum ſacerdotum & Leuitarum : vt in principio huius
capituli tractatum eft.Igitur mund auicos, lusta Hebræum ha
betur. Et mundqwi eos ab omnialienigena. Præcedentia & fubic
quencia teſtantur quòd pronomen cos demonftrat ſacerdo
ces & Leuicas. Modus autem quo mundauit non eft fcriprus:
an videlicet per diuortia, ao per eiectione à miniſterio tem
pli ,quemadmodum dixit de nepote pontificis. o conſtitui or .
dines. Iuxta Hebræum habetur. ftatuicutodias.hoceft ordi
natas difpofitiones vicibus & temporibus alternis. facerdoti
bus & Leuitis vnicuique in operelo. Et oblationilignorum in tem .
poribus conftitutis primitiis, Statuifle ſe cuſtodias dicit quo
ad
 ESTER CAPVT I. 471
ad tria.primum quo ad ſacerdotum & Leuitarum officia: [ c
E cundum quo ad oblationem lignorum pro iugi igne altaris,
pro qua ia &t æ fuerant ſortes veſcriptum eft in cap.10. terció
quo ad primitias quæ debebantur facerdotibus. It appella
tione primitiarum intellige alia fimilia.memento mei Elohemi
in bonum . Terminar librum supplicando Dco iudici fummo
ve memor fit eius in diſtributione bonorum, faciendo ipſum
participem fummi boni , donando cum bono quod eft ve
rè bonum , quod eſt beatitudo æterna. Et fic finitur liber Ne.
bemiz .

THOMAE DE VIO

CAIETANI CARDINALIS
SANCTI XYSTI, IN LIBRVM
Efter commentarii.

N diebus Affueri. IuxtaHebræum habetur.Es

fuit in dicbois Achas'ueros : ip /e Achas’uerosim .
perans ab India o vfq; ad Aethiopiam , centum
evigintiſeprem prouinciis,loſephus in.11.an,
tiquitatum dicit regem húc fuiffe filiú Xer
xis, & proprio nomine vocatum Cyrum : ita
quodfuit alcer Cyrus,fed à Grecis nuncuparus Arta , erxes,
ab hebræis autê ve hic apparet)nīcuparusA chafucros. Qua
te autem reperatur illius nomen ,libenter diſcerem in diebus
illis quandofeditrex Achas’ueros in folioregniſwr. Quia tempora
Xerris patris Affueri fuerant corurbata, vt hiſtoriæ tradút)
ideo dicit quádo ſedit(hoc eſt quieuit )in ſolio pacificè. Sufa
civitas regni eius exordium fuit.luxta Hebræum habetur.quòd
in Suſan palario. Solium regium in palatio Suían nastatus. In
anno tertio regni ſwifecitcówiwin omnilas principibus feruos fuis:
fortißimis Perſarum , O Medorñ ,incl to prefe & tu prouinciarh.
Juxta Hebræum habetur. ducibus & principibus prouinciarum
ante ſe. Ita quòd legendum eft fortibus Perfarum & Medo
rum: & ibi fiat punctus, & fubiungatur ducibus & principi.
bus & c. Vt oftendere diurrias çloria.Legendum eft.honoris regni
fwi. diuitias fiquidem honoris regni lui ofertabat. ac magni
tudinent
 ESTEK
tudinem atque iaétantiam potentia fua. Iuxta Hebræú habetata
deliciasgloria magnitudinis(na.Diuitias ac delitias ia & atu
sus,conuiuium fecitmulto tempore,centum videlicet oftegia
sa diebus. qui confurgunt in menſes ſexualiis primomenſe,a
liis fecundo menſe & c.venicacibus.
Cung; implerentur dies ifti,fecit rex totipopulo inuento in Saras
à magno vfque ad paruum , conginium feptem diebus: in veftibulo
horti o nemoris quod regio cultu manu confisum crat.Iuxta hes
bræú habetur.in atrio horti palatii regis. Ita & nihil dicitur de
nemore: ſed locus eonuiuii dicitur atrium horti palatii regis.
Et pendebant ex omni parte tentoria. Interpres hoc addidit: quia
hebraica litesa mutila eſt.oá poft illa verba palatii regis in
mediatè ſubiungitur. Album viride Gaereum tentum in funibus
byfi @ purpura,super circulos argenti ocolumnas marmoris. Sic
iacet in hebræo : & proculdubio ſignificantur aulea taliú co
lorú : ſcilicet albi, viridis & acrei, pendétia fupibus byli &
purpuræ & c.leftig; aurei e argentei ſuper pavimenti fmaragdi
no parioftratü lapide diſpoſiti erant,quod mira varietate picta.
rs decorabat. Iuxta Heb . habetur. super pavimentum porphyretes
marmeris & parii a preciofi. Quatuor lapidum genera in
pauimento commemorantur ,nec aliud de pauimento ſcribi
tur : quartum tamen genus incertum eft, à mercatura nomie
natum . Bibebant autem quiinuitasi erät aureis poculis, alijs at:
que aliis vafis cibi inferebatur.Iuxta Hebræú habetur.Et propi.
nabant in vaſis auri,& raſa ex vafis musantes. Narracur g non
ſolum porrigebant potú in poculis aureis,ſed etiam q mutas
bant pocula.ita quod non oportebat expectare alios biben
tes vt poculú haberetur. vinuma; ve magnificentis regia dignum
crat,multum & pracipuü ponebatur. Nec erat.Deficit voa clauſu.
Jaante hæc duovltima verba.Etpotus fecundum confuetudinem .
Deinde fequitur.no cogens: quia ficftatuerai rex omni maiori do
mus(we adfaciendum ficusvoluntas viri ouviriNarrator quòd
potus fiebat ſecundum cõſuetudiné ſeu legem.Vtrumq; enim
hebraica Significat di&tio :quia ordinatè fecundum vniuſca
juſque morem potabant,quia sex Gic ftatuerat,ne infimis ali.
quibus iniuria fieret. Vajihi quoque regina fecit convivium fæ .
minarum ; in palatio vbi rez schas'ueros mancre confuenciat.
Taque die feptimocùm rex eſſet hilarior poſt nimiam potatio
Irene
nem incaluiſetmero.luxta Heb.habetur. In dieſeptimo cã boo
num cor regis in vino. ncc aliud dicitur. Et ligoificatur cor regis
lætificatori
 CAPVT 470
lætificatú ex vino:ac per hoc excitatū adoftéranda pulchri.
tudiné regiax.præcepis Mchumā, Bizthe Charbone,Bigthe et A
bagihe, Zethar, o Charchas, ſeprem eunuchis miniſtrantibus ante
3 faciēregis Achas'ueros.Veadduceret reginam Vasthicoram rege că
corona regni:vt oftenderet populis & principibus pulchritudinem e
jus. Quamuis non omnes fimul credatur veniſe principes &
fortes,perleucrauerunt tame omaes vfque ad finem cóuiuii.
crat enim pulchra valde.Iuxta Hebræú habetur. quia bona appe .
twipfa. Ratio monftrandi pulchritudinem reginæ redditur,
quia bona ,hoc eſt dele & abilis viſu erat. diuiditurenim bo
num io honeftum ,vtile & dele&abile: & hoc in loco ſumitur
bonum pro bono dele &tabili.
Qua renwitvenire ad regis imperium quod pereunuchosmanda
Herat. Relatiuú eft quod & nô coniun tio.no enim redditur
ratio quare regina requerit, ſed narraí fa & um iuxta hebrai
cam veritatem . & iratus eft rex valde,o ira eius fuccéfa eft in co .
Interrogauitquesapientes qui ex more regio ei ſemper aderat,ex il
lorum faciebat conſilio ſcientium leges ac iura maiorum . Iuxta heb .
habetur.Et dixit rex fapientibusſcientibustemporü: quia ficvene
bum regis coram omnibusfcientibus legem & iudicium . Conſuluit
fapientes ſcientes temporum (hoc eft pollentes notitia occa
fionum euenientium in temporibus) ad prouidendum quid
facto opus fit, quia fic verbum regis folitum erat tractari ac
diſcuti,videlicet coram ſcientibus legem ac iudicia. & eft fero
mo de lege regoi. Et propinqui ei charfena Sethar Admatha
Tharſis Meres Marſena Mcmuchan : feptem principes Perfarum
Medorum videntes faciem regis,ſedétesprimi inregno,Iuxta legem
quid faciendum efl reginaVafti,eo quod non fecit dictum regis A.
chas'ueros in manu eunuchorum .
Dixitque Memuchan coram rege principibus:non folum regem
laſie.Juxta Hebræum habctur. Nofuper regem folam ipfum ini.
quum fecit regina Vafthi.Non enim læfio ſed tortum feu ini.
quum fignificatur .Sed conira omnes principes contra populos
quiſunt in omnibus prouinciis regis Achas'meros. Egredietur.n.fera
mo regine ad omnes mulieres vt contemnantmaritosfuos.Deficit.
In oculis fuis.quod eft longe peius.dum dicent,rex Achas'ueros
inßit vt regina Vajthiveniret ad fe noluit. Atque hoc exemplo
omnes principum coninges. luxtaHeb.habetur. Er djčiſtum dicene
domina Perſidis & Media. ſed ſentétia in idē redit.ná geſta in
die iſto dicét dominæ Perſarum & Medorú.paruipendent im
peria
 ESTER
peria maritorum . Iuxta Hebræum habetur. que audicrunt pere
bum regina cunctis principibus regis. Nec aliter explicatur quid
dicear: ſed quòd commemorabuntdiem iſtum vt non parcát
maritis. vnde regis iufta eft indignatio. luxta Hebræum habe
tur. & multa vilipenfio & ira. Effe & us ſecuturus in coniugi
bus prædicitur duplex. alter ex parte vxorú: videlicet quod
mulcum vilipendent maritos. alter ex parte maritorum : vi
delicet multa ira aduerſus vxores.Siregiplacet egrediatur edi.
Etum à facie eius,o ſcribatur in legibus Perſarum , & Mcdori, o
non pratercatur:quòd non veniatyaſthi coramreze Achas’ueros,o
regnum cius derrex alteri meliori ea. Audiaturg; verbum regis in
toro regno eius,quia amplum eft : & omnes vxores prafabanthono
som maritis ſuisàmagno vſque ad paruum .
Et placuit verbum in oculis regis principuns: fecitgres juxts
verbum Memuchan. Et miſie epiſtolas ad omnes prouincias regas
fui,ad vnamquanque prouinciam iuxta fcripturam eius ad vos.
quenque populum juxta linguam eius:effe omnes viros principes.lu
xra Hebræum habetur, vtfit quilibet vis dominans indomo fu4.
ad hoc enim cédebat voiucrfum hoc confilium , vt viri domi.
Barentur vxoribus. & hoc per cunétos populos diwulgari. Iuxta
Heb. habetur.Gloquens ficutlingua populi fui. de manico dici
tur & quod Gedominans in domo fua, & quod fit loquens iu
x ta linguam populi fui: hoc eſt quod fic dominetur it tamen
præcipiat iuxta morem populi ſui, moderatio fiquidem eft
dominii maritorum . CAPVT II.
Isgeftis poftquä deferbucrat indignatio regis Achas'
seros:recordatus efi Vasthi,quafeciffet vel que paso
H fa effet.luxta Hebræum habetur . quod fecit,
quod diffinitum fuitfuper eam.videlicet vt noin
grederecur vlera ad regem.Dixeruntós pueri regie
miniftri eius: querentur regipuella virgines boni afpeétus. Nilivi.
diffent mceſtá regis animā ob privationem Vakthi reginæ,
nequaquam hoc confilium dediffent io remedium diuertens
di amore regis à repulſa regina.preficiat rex præfeftosin o
mnibus prouinciis regni (wi,c cögregent omnes puellas virgines bo
ni aſpectus ad Sufan palasium ad domum mulierum ad manü He
ge cunuchi regis cuftodia mulierum : & accipiant mundum mulie
brem & cetera ad vſus neceffaria. Iuxta Heb.habetur. cadando
concinnationes earü. Voico verbo cóprehenduntur cú & a qut
tam ad purgandum qua ad præparaadum & oroandum mu
lieres
 CAPVT tt. 471
lieres fpe&tant. Et puella que placuerit in oculis regis , regnes pro
Vaſthi:placuitque fermo regi,& fecitfic.
* Ir Ichudaus erat in Sufis ciuitate. Iuxta Hebræum habe
V
deſcribitur Mardocheus. filius lair fili Simhi filo Cis. Non eft
iſte Cis pater olim Saulis regis, ſed proauus Mardochei. de
Stirpe lemini.Hebraicè habetur.viri Bin'tamin. TribusCis Qat
tatur. Qui träflatus fuerat de Ierufalaim cum in qui trafati fuerüt
cum lechon ia rege ichuda:quos träftulit Nebu'chadnezar rex B
bel.Pronomen ,qui refert Cis.ita quod nó eft ſenſus g Mar
docheus fuerit captivatus cum lechonia, ſed g Cis proauus
cius tranſmigrauerit cú Iechonia in Babylonéex Ieruſalem ,
quæ crac in tribu Béiamin.propterea enim genealogiá Mar
dochei texuit vfq; ad Cis proauum & nó acédit vltra, quia
ipſe Cis fuit ductus in Babylonem . Qui fuit. Justa Hebræi
habetur. Et fuit nutritius. Ad Mardocheumredit,natum in B2
bylone feu Perfia.filia fratrisfui. Hoc nó habetur in hebrzoi
ſed ſtatim fequitur.Hadaſ ,ipfa Efter filia patrwi cius. Etprono
men eius demoſtrat Mardocheú. ita quod Eller non fuit fi
lía fratris Mardochei,ſed fuit filia patrui Mardochcii ac per
hoc fuit patruelis ſeu contobrina ſotor Mardochei . & vtrüq;
parentem amiſerat:pulchra nimis decora facie.luxta Hebræữ
habetur.quia non ci pater mater: & puella pulchta forma co
bona apeltw.laudatur.n.tum pulchritudo figurę,tú quòd dc
le&abilis erat conſpectui aliorum . mortuifque patre & matré
eius, Mordochai accepit cam fibi in filiam .
Cúmque percrebwiſſet verbñ regisQedictum eius , & multa vipio
gines adducerentur in Sulan ad manü Hegai :Efter quoque intercas
teras puellas ei tradita eſt . luxta hebræum habetur. ſublata est
Efter in domñ regis.nó furtiuè nec vi ,ſed de conſenſu Mardo.
chei daca petentibus ea.ideo enim ſcribitur ſublata ,vt intel
ligatur no ſponte oblata,fed petita propter cius pulchritudi
nem.veſerwaretur in numero fæminari.Qua placuit ei.Pronome
ei,eunuchum demoſtrat præpofitú puellis:vt contextus he.
braicus teftatur.nä fic legitur.ad mană Hegai cuftodia mulierā .
Et placuit puella in oculis cims, clewanie gratia in cöfpectu eius,
Ad inftar eleuatis obtulit ſe gratioſam Efter in cospettu eu .
bechi,tanquá muous aliquod gratá eidem obtulerit.oprao
cepit eunucho. No haberur hoc in hebræo:ſed immediatè ſub
iungitur & acce.eranit cõcinnationes cime . proculdubio conu
Ooo chus
 ESTER
chas.co partes eius vt daret ei.Pertinétia ad vi& ú ſignificatur,
v leprepuellasſpeciofißimas de domo regis. Dictio hebraica don
ſignificat fpeciofitaté,fed potius próptitudinem : vt intelliga
mus lepté puellas propias ad obiequia ipfius Efter . tamip
Sam quàm pediffequas ornaret atq; excolerei. luxta Hebræú ha
becur.cmusanit că et puellas cim in bonā domus mulieris.prouis
dit liquidé euduchusde optima aula in domo mulierum ipfi
Eftersvo etiá ex loco habitationis ſeruaretur booa diſpoſitio
corporis Eſter. No indicamit Eſter populüſuü cognationéfuam :
quia Mordochai preceperat ei ve nö indicaret. Et quotidie Mordo.
chai deābulabatante atriü domus mulierü :curä agensfalutis Efter.
luxta Hebræum habetur.adfciendum pacē Eſer & quid ficsia
ca.Pacis nomine hebræi omne bonum comprehendunt.
Cunque veniffet tépus fingularum puellarum vt intrarcnt ad re .
gem Achas'ueros , expletis omnibus que ad cultum muliebrem per
tinent menſis duodecimus vertebatur: ita duntaxat vefex menfibus
oleo vngerentur myrtino. Iuxta Hebræum habetur . in fine cum
effent cis fecundum legem mulierum duodecim menſes, quiafic im
plebūtut dies concinnationum carum :fex menfibus in oleo myrrha,
ita quòd oon myrtus,fed myrrha ſignificatur. & aliis fex qui
buſdä pigmentis & aromaribus vtcrentur . Iuxta Hebr. habetur.
• ſex menfibusin aromatibuset in cõcinnationibus mulierum.Dec
aliquid certius fcriptü eſt. Er in hoc puella veniebat ad regé:quic
quid dicebat,dabatur ei ad veniędum cum ea de domo mulierum ad
domum regis.vespere intrabar,emane reuertebatur ad domum ms
lierum fecundam ,ad manum Sahaſgham eunuchi regis cuftodisco
cubinarum :nõ intrabat amplius ad regem ,nifivoluiffet cam rex 6
vocaretur per nomen .
Ewoluto autem tempore per ordinem . Non habétur in hebræo
hæ vitimæ quinque di&tiones:ſed ſcribitur . Et cum adwenifſee
tempus Efter filia Abichail patrui Mardochai quam ceperat fibi is
filiam vt intraretad regem . Hic clarè dicitur quòd pater Eter
fuit patruus Mardochei.non quæfiuit muliebré cultum , fed que
cunque volmit Egeus eunuchus cuftos virginum hæc ei ad ornatus
dedie: crat enim formoſa valde o incredibili pulchritudine , o.
mniumq; oculis gratiosa e amabilis videbatur.Pro tota ifta clau
ſula in hebræo habetur . non quæſowie rem ,nifi quod dixit Hegas
cunuchus regis cuftos mulierum :& fuit Efter elevansgratiam in o
culisomnium videntium cam . Vfqueadeo deſcribitur gratioſa
apud oculos omniú, vt tanquá offercos munus eiſde habere
CUT
 CAPVT I.
174
tur cum coram eis apparebat.Et fublata eft Efter ad regë Achas
uctos ad domura regnieius, in menſe decimoquieſt menſis Tebeth :
in anno ſepsimoregni cius. Et amauit rex Ester plufquam omnes mu
lieres, habuitque gratiam mifericordiam coram cofuperomnes
malieres. Juxta Hebræum habetut. @elenanit miſericordiam
C gratiam in conſpectu ſwo pre omnibus virginibus. De rege fer
monem effe cum contertus tú miſericordia teftatur.di& um
erat quòd rex amauit Efter pix omnibus mulieribus : & im
mediacè fubditur & eleuauit miſericordiam & gratiam . non
folum gratuito regis animo, fed etiá ipGus mifericordiæ at .
tribuitur exaltatio Efter præ omnibusvirginibus, co quod
eleuabat eá ferè de miſeria ad regnum gratiæ fiquidem erać
aſciſcere ea in reginam miſericordiæ autem quòd ex ignoto
genere ei eralcarereleuauit itaque res miſericordia & gra
tiá in cölpectu ſuo erga Efter pra ompibus virginibus. po
ſuit coronă regni[mper caput eius,o regnare fecitcam pro Vasthi.
Aduerte hic prudensle& or duo.alterú quòd Etter hebrça fi
delis & graca Deo (vt fubiúčta teftatur) nupfic regi cchoico
habéti plures vxores cõcubinasſecundú more illius téporis.
nec vlla fit mentio alicuius diſpenſationis aut ioſpirationis
diuinæ : quin potius teftaturfcriptura quòd in codé verſata
eſt periculo quo aliæ virgines,vt videlicetniſ ftuprata à re
st ge affumeretur in regină remaneret inter cõcubinas regis :
35 hoc enim factú teftatur 9 pluralitas vxorú , quádo mos erat,
peccatú non erat. Alterum quod quia Efter erat bebræa fub
lege Mofis,rex verd Perfarum ethnicus,ex hoc conubio ha.
betur quòd cultus diſparitas quãuis in lege Moſis eflct pro
hibita inter cóiuges ,nó tamen irritabar conubium :alioquin
Efter non fuiffet vtor Aflueri.Tolerabile igitur maluin hoc
erat ſub lege cum aliis nationibus non habitantibus in içrra
promiſsionis. & hinc arguitur quòd cultus diſparitas no ir
ritae hodie Matrimonia niſi cr conſtitutione eccleſiæ valde
sationabili. Fecirquerex conuiuium magnâ omnibus principibus
feruis fuis,conuiuium Efier: 0 dedir requiēvniuerfis promincin.luxo
ta Hebræum habetur. O relaxationem prouinciis fecit.De qua
autem relaxatione fit ſermo , non eſt vſquequaque clarúm :
certum tamen eſt quòd relaxauit inquiſitionem virginum
pulchrarú quæ per prouincias fiebat. dona largitus eſt inxia
magnificentiam principalem , luxta Hebræum habctur.Sicut ma
nas regis.hoc el ficut decebat manum regiam ,
010 ū Cúmqué
 ESTER
Vma; fecundo quererentur virgines de congregarentur. Iux

do,Mordochasſedebat ad portam regis.Contextusinfinuat code

gregationem hancſecundam fuile fa& amregnante iam E
ſter: nain voum atque idem tempus defcribitar perfe & z
iſtius congregationis, & habitantis Mardochei in porca re
gis, & obedientiæ Efter ad Mardocheum , & coniurationis
cunuchorum aduerſus regem , & denunciationis per Efter
reginam . ſed quorſum fuerit fa & a hæc congregatio virgi
dum ſecundo , nulla hiſtoria mihi aota tradidit , nec ſcio
diuinare. Nondum prodiderat Efter cognationem populum fui,
iuxta praceprum Mordochai: &di tum Mordochai Efter faciebat,
focue cùm nueriebatur apud eum . Teftatur principiú o & auicap.
quòd verba ifta rationem reddunt quare Mardocheos ada
huc manebat in porta regis:quia videlicet regina non indi
cauerat regi quid abieflet Mardocheus.nam in principio o
& aui cap, ratio redditur ingreſſus Mardochei adregem ,Da
oifeftatio cognationisinter Efter & Mardocheum .
In dicbus illus Mordochai fedente in porta regis: irati funt Big
than & Theres, dun cunuchi regisquijanitores crant & in primo
palati limine refidebant. Iuxta Hebræum habetur . duo con
chiregis ex cuftodibus malluny.nec aliud fcribitur de corum of
ficio. Erantigitur ifti eunuchi in oumero cuſtodum mallu
wij: hoc eſt vaſorum ad vfum regis deputatorom . voluerint
infurgere in regem & occidere eum .luxta hebræum habetur. O
quafierunt mittcrc manum in regem Achas'ueros. Non igitur ve
neno ,ſed gladio quærebant interficere regem . Nod Mordo
chai innotuit,& nunciamie regina Efter:dixiequc Efter regi nomine
Mordochai. Quaſitáque eft res & inuenta, ſuſpenſi ſunt ambo
fuper lignum.Confidera duo fa & a eunuchorumiftorum :alte
rum g irati funt aduerfus rege,alterum quòdquçlierút mite
tere manum. & perpēdes non fuifle difficile vt innoteſceres
Mardocheo machinatio corú :& fimiliter non fuiffe difficile
vt inquiſita machinatio hæc à regeinueniretur.ifta enim es
teriora facta irafcividelicet & quærere mittere manum ) fa
cilè conuincuntur. O iußie rex vi in libro memoriali ſcriberetur,
me pro vita fua aliquid repenſare: ei, mandatámque eft hiftoriis
annalibus traditwin coram rege.Pro toto hoc refiduo huius ca
pituli iuxta heb.habetur. fcripta fuitin libro verborum dieră
corärege.Nec aliud in rextu habetur,ſed interpres ampliauit.
Er
1
 CAPVT III . 475
Et hinc patet per librú verború dierum fignificari annales.
CAPVT III.
ofthacrex Achas'ueros exaltauit Haman filium Mew
H
E datha deftirpe Agag.Iuxta Heb.habetur. Agagau.
3ſeu Aga rnomen
an géci.s Quod
criæ Agagæi H ao fit nationis cómpa.
(ve an
g egis amalec u
itar
ú
niter videtur intelligi)non eſt omnino cercú:veru cũ ignota
fit tá natio q patria Agagæa, & nota fit gés ex occiſo rege A
gag à Samuele...reg.15.hic fenfus cóplegédus eft.Nec ob
Itat o inferius ca.15:dicit animo & géte Macedo : quoniam
apocryphú eft. & pofuitfoli eius fuper omnes principes quos ha
bebar. Omnéfq;ſerui regisqui in forib°palatii verſabātwr, flectebäc
genua adorabant Haman ,quia ſic preceperat eis rex : & Mordo
chai nõ genuflectebat nec adorabás. Cui dixcrütferuiregis qui ad
fores palatii refidebat:cur träfgrederis præceptu regis?Cúng;
m dice
rent adeü per fingulosdies ille non audiret eis,nunciawerunt Hao
man ,ſcire cupiétes anperſeucrarce in ſentētia,quiaindicauerat eisfe
effe tehudais. Poſſunt hæc vltima verba referri vel ad rationé
nó genufle & edi ( vt videlicet Mardocheus dixerit fe pó ge
Quic & ere quia eratludçus)vel ad conſtancia: vt quia ludæi
pertinaces ſunt in propofito ,experirétur an Mardocheus lu
dæus perſeueraret in propofito non adorádi Haman . Atli
quæris rationé quareMardocheusnoluit parere regis man
dato vtgenuflecteret adorando Hamá.nulla occurrit magis
conſentanea ratio q odiú inter ludæos & Hamalecitas,præ .
ceptú à Deo Deut.25.vbi & additur,cave nc obliviſcaris.Si.
gnú auté q ex huiuſmodi inimicitia procedebat hçc irreue
rétia,habetur ex infraſcriptis in cap.s.quod Mardocheus no
folú cótinuit fe à genuflexione,fed nec furrexit genuflete
tibus aliis corá Hamā.hioc.n.patet q nó timebatdiuinú ho .
noré trasferre in hominem ( aſſurgere.n.nó crac diuinus ho .
nor) ſed quod renuebat quécúquehonoré exhibere Hamad :
quod ex odio fieri coſcqués erat,prçſuppoſito mádato gene
rali regis cú tot monitiooibus ſociorum . viditý ;Hamā quòd
Mordochai nõ ſibigenufletcrernec ſe adoraret: & repletus eft Ham
man furore. Et côtépus in oculis fuis mittere manü in Mordochain
lã,quia indicauerätei populü Mordochai:quafsuitý; Haman diſper
dere oës Ichudaos qui erät in toto regno Achas’ucros,populum More
dochai.Er in hoc redditur ratio quare Hanian decreuerit ſæ
uire in Iudæos,quia videlicet erát populus Mardochei : nec
Ooo iij alia
 ESTER
alia rangitur in litera ratio . in menſe primo. inchoando ascú
à primovere: ná primú menſem apud hebræos cóftituitlana
primo plena à ſole exiſtente in ariete.(öpfe eft menſis Niſsa) is
anno duodecimoregis Achas'ueros miſſa eri fors in vrná.lusia beb.
habetur ialta eftpur( ipfa Ghoral) coram Haman. A iunt pur di
ationé elle Perficá, Ghoral auté hebraicá : & vtráq ; fignifica
se ſortem.lo vtraq; ergo lingua hebraicus textus Dominauit
fortem.nec vllam facit mentionévroæ , ſed iactus fortis: qui
quomodo fieret,latet nos.quo die oquo měſe gens Iehudceras
dcberct interfici,o exinit menfisduodecimus qui vocatur Adar.
Dixitq; Hamā regi Achas'neros:ef populus per omnes prouincias
regnicuidiſperfus & a ſe mutuo ſeparatus.Iuxta heb.habetur.ca
Separatus inter populos,hoceftinter populos diuerſos viués vi
uit ſeparatus ab aliis.Et in hoc verum dixit experientia tefte
yſq; in diem hodiernum.nouis vtens legibus & cerimonis. Iusta
heb habetur.Glegeseorü mutantes ab omni populo.Nihil dici
iur de nouitate: ſed g leges ludæorú alienát mores eorú ab
omni populo.Et in hocetiá dixit verú. et infuperregis feita cé
temnens. Iuxta Heb.Habetur. & leges regis non on ipfi facientes An
in hoc verú dixerit neſcit:de Mardocheo taméhocverificari
certú cft , p quáto nó paruit regis mádato de honoratióe Ha
ma.coptimè noſtí quòd nõ expediat regno tuo vi infolefcat per li.
centiā.Pro hac clauſula iuxta Heb.habetur. rogi non congruit
dimittere cos.fic diviſos inter alios & inobedientes. Si tibipla.
cet,decerne vt perear..luxta Hebræú habetur, si ſuper regombo.
pum ,fcribetur ad perdendum cos.Phrafis eft hebraica, ſignificás
quoi li bonum hoc videtur regi,ſcribantur literæ ad perden
dum Iudæos. & decem millia talentorum appendam arcariisgao
za twe.luxta Hebræú habetur.O decem millia talentorñ argenti
appendam manibusfactori operis ad adducendum in theſaures re
gis. Quafi emere volebat ludæorum vitam . Factores autem
operis geſtores negociorum regis appellat.
Tulirq; rex anulü fuum de manufwa : dedit cum Hamanfilio
Medarbe de progenie Agag.Corrige vt ſupra.Agagai hoftis Ichu
deorum . & intellige ve diximus. Dixitq;rex ad Haman :argento
quod polliceris tuumfit, et depopulofac quod tibi placct. Vocatie
funs ſcriba regis in mëſeprimo in tertiadecima die cius: o ſiriptum
eft iuri& omnia qua pracepit Haman ad omnes fatrapas regis
judices prouinciarum diuerfarumq;gentič . Parui refert g hebrai
çè habetur. ad duces quifuper fingulas provincia , ad princi
pes
 1
CAPVT JIH . 476
1
pesfingulorum populorum , ad ſingulas prouincias iuxtafcripturam 1
earum & adfingulos populos iuxta linguam corum nomine regis A
chao'meros ſcriptum eft fignatum anulo regis, materia enim no
cxigit tam exactam corre & ionem .
Ermiffa funtlitera percurſores ad omnes prouincias regis vt dele 1
rent,occiderent a perderét omnes Ichudaos à pucro vfque ad finem 1
paruuloso mulieres in die vno,in scrtiodecimo měſis duodecimi qui
vocatur Adar: Ove bona corü diriperët. Sūma awré literari crat ,vt 1
omnesprouinciæ ſcirent apararētſe ad prædictā diē.lusta Heb.
habetur u ponereturlex in qualibet prouincia patens omnibus po
pulis,vteffent parati ad diem itam.Sentétia eft clara.mandatur
enim proponi publicum edićtum patens populis omnibus ,ad
hoc vc tali die ad necem ludæorú parati eflent. Egreßiq;ſunt
curſores impulfi verbo regis,o lex pofita eft in Suſan palario:rés que
O Haman federuntad bibendü , & ciuitas Sufan fuit curbata.Di.
& tio interpretata turbata ,à quibuſdam interpretatur perple
xa:huiuſmodi fiquidem nouitas tam crudelis ediéti, animos
ciuium admiratione tali affecit vtcirca cauſam perplexired
derentur nó abſq; animi interna còmotione. CAP. III .
q] Ordochai autem cognouit rotum quod factum fuerat,et
ſcidie veſtimenta (wa , indutus eft faccoſpargenscinco
\rem capiti, Iuxta Heb.habetur . & indutus eft facro
e cinere.nihilq; dicitur de capite.cgreßuiſque eftin
medium ciuitatis, & clamauic clamore magno & amaro. Venitque
vfque adfores palatii;non enim erat licitum indutum ſacco portam
regis intrare.Et in cuiuslibet prouincia loco ad qué verbum regis
lex eises perurnerar ,luftus ingens erat Iehudais,& ieiunium fle
tus & planctus:cinere & ſacco multisprofirato vienubus.
Ingrele suntautem puella Efter a cunuchi vius nunciaucrunt
ei: quod audiens confternata eft.lusta Hebræum habetur.& cão
triſtata eft regina valde.audito fatto Mardochei. mifug; vestim
Mordochai vt ablato ſacco induerct cam , o non recepit. Vocauitq;
Eſter Hathach eunuchum quem rex miniſtrum ci dederai: o pre
cepit ci vi iret ad Mordochai,adſciendum cur hoc faccret.Egripuso
que eſt Hathach ad Mordochai: ad plateam ciuitatis qua eratante
portam regis. Et indicauit ci Mordochai totum quod acciderat fibi
expofitionem argenti quod dixit Haman (e in thefauros regis il
laturum pro nece Ichudæorum . Exemplar quoque edikli quod
pendebat in Sufan, dedit ei vt regine oftenderet : O moneret eam
vt intraret ad regem deprecaretur cumpro populoſuo.Venítque
Cooling Hathach
 ESTER
Hatach: nüciauit Efter verba Mordochai.Dixitý; Efter ad Ha
thach: 6 pracepit eivt diceret ad Mordochai. Omnes feruiregis et
populus prouinciarum regis fciunt,quod fiue vir fimemulier no voce .
tus intcrius atrium regis intrauerit, abſq;vlla cunctatione ftatim is .
serficiatur.Iuxta Hebræum habetur.vna lex eius ad morienden .
hoc eſt communis eft cuilibet voalex mortis. nifi ad quéts
tenderit rex virgamauream , & viuat: ego non( um vocata ad ves
piendum ad regem his triginta diebus.Nunciamerúntque Mordecbai
yerba Efter .
Et dixit Mordochai vt reſponderent Efter:ne pules quòd animam
şuam tantum liberes,quia in domoregis es pre cun tis Indais.Iuxta
heb .habetur.nõ tacebis in anima tua,quia cuader domus regis pra
omnibus Ichudan, boc eft non tacebis omittendo preces apud
regem pro Iudæis ſcieos vitam tuam ſaluain ,quia domus re
gis exempta eft ab huiuſmodi necis edido : vtpore prælata
cunctis ludæis. Si enim nuncſilueris, per aliam occafionem libera
buntur Iudæi, Juxta hebræum habetur. Quòd fi sacendo fecueris
in tempore iſto,latitudo o cuafio ftabit Ichudais ex loco alio. Ma.
goa fiducia Mardochei in Deo manifeftatur. dicit autem la
qitudo & euaſio tanquam Iudæi edi&to illo anguftati & more
tis periculo expofiti,in amplú fpatium deducendi fint & coa
ſuri prouidēte Deo per aliud medium Iudæis. Olu domus
patris tui pcribiru . Minä ſunt diuịni įudicii imminentis fita
cuerit.eu quis nouit vtrum idcirco ad regnum vencris vi in talité
pore parareri: Senſus eſt vt in tali tempore fuccurreres popu
lo tuo à Deo præparata ad hoc.
Dixit : Efter vt refponderetur Mordechai, Vade congrega o .
mnes Ichudeos qui in Suſan inucniürnr, orale prome.lusta he :
bræú haber.c ieiuna:c ſuper me. Ieiunium pro fuffragio apod
ſummum Deú petit.non comedatis neque bibatis tribus diebus
tribus noctibus. Iuxta heb.babci. tribus dicbus nocleo die . For.
mam ieiunii præſcribit non comedere nec bibere tribus die
bus tam die quá nokte.Nec indiſcreta fuit tanta inedia: quá
doquidé multi huiuſmodi ipedia ſponte ſuſceperüt, & in ta
li actaoto periculo populi parum fuit triduana inedia afligi.
ego cum ancillis meis focieiunabo. Spcodet regina ſe cum ſuis
ancillis ieiunaturam fic,hoc eſt triduana inedia:vt ab exem
plo eius ,puocarentur Iudæi ad ieiunandum fic. tunc ingri
diar ad regem ,contra legem faciensinuocata, tradensq; memoria
periculo.Iuxta Heb.habei. in fic ingrediar adregem quod non
fecundum
 CAPVT 477
fecundum lege, ficutperisperii. Magna fiducia reginæ in ie
iupio möftratur dicendo & in fic ingrediar ad rege:magnag;
charitas erga vitam populi,dicendo ingreſſum ſuú ad regem
non eſſe legitimú quia nó erat vocata. & offerre ſe morti de
liberat dicedo & ficut perii perii:hoc eft quomodocunq; có
cingat me perire ob talem ingreſſum , complc&or intericum .
Iwitg; Mordochai: fecit omnia qua preceperat ei Efter,
CAPVT V.
le amten tertio completo.tribusenim dieb' iciunaue.
D rac.induta eft Efter regalibus veſtimentis, ftetit in atrio
domus regia interioricontrabafilicam regis:Curex ſedebas
fasperfolium ſuum in conſiſtoriopalarii cõrra oftium domus.Di& io
interpretata prius bafilica & deinde confiftorium , hebraicè
foaat domum :& ad literam ſignificatregium taberoaculum
ex auleis aureisſeu ſericis cóftaos:qualibus videmus vtima.
gnos reges in locis publicis. Et propterca delcribitur rex fe
dens ſuper ſolium iuum in hac domo contra oftium domus,
tabernaculum enim prædi & um domus regis & regoi appel
latur, & in ca ſedensrex contra oſtium domus ex lapidibus
ædificatæ .
Cunq; vidiffet rex Efter regina ftatem in atrio, placuitoculis cims : 1
extédit rex ad Efter virgä auream qua crat in manu eius, acces 1
fitýz Efter ofculata eft fummitatem.Iuxta heb.habetur.Oteti
gie caput virge.Nec explicaturmodus tangendi: veriſimile
tamen eſt g oſculando tetigit labiis.Dixit ;ad eam rex : quid
tibi eft Efter regina o qua eft petitio twadetiã ſe dimidiä partére
gripetieris,dabitur sibi.Ar illa reſpödit:fs regiplacet,veniat rex
Haman hodie ad conuiuium quod paraniei.Dixitý; rex ,vocare cità
Haman ad faciendő verbum Efter: venit rex & Haman ad co
winium quod parawerat Ejler.Dixitq; rex ad Efter poſtquam vinum
biberat abundanter.luxta heb.habetur.in conuiuio vini.Et figni
ficáter nominatur vinú ,vt lætificata corda cx vido deſcribá .
tur.qua cſt pecitio twa, & dabitur tibi?e que eſt requiſitio tuale .
siamſi dimidiä partēregni petieris,impetrabis,Cui reſpondit Efters
petitio requiſitio mea est.si inueni gratia in oculisregis:co-fire 1
gi placet dare petitionem meam & facere requifitionem meam :ve. LI
niat rex @ Haman ad conuinium quod parani. Juxta Hebræum
habetur.quod faciam eis. Paraturam ic dicit.cctus aperiã regi
voluntatem meam . i
Egreffus eft itaq; illo dic Haman latus & alacer.Iuxta Hebræű 1
habetur,
 ESTER
habetur . & bonus corde, hoc eſt non folú lætus extra,ſed etia
intus in corde dele & atus. cránque vidiſſet Haman Mordochai is
porta regis, o non ſolum nõ affurrcxiffe ſibi, fed nec motum quides
de loco (eſionis (wa, indignatus eſt valde. Hinc clare apparet Mar.
docheum requiffe exhibere etiam minimum bonoré Hamá:
& apocryphum effe quod ſcribitur.in ca.13.timui ne bono
sem Deimei craosferrem ad hoininem.El diſimulala ita v.
nit in domum ( wä:miſieg;avenire feciramicos (uos,o Zeres vxo
rem fuam .Et expoſuit cis Haman magnitudinem diuitiarum . Parui
refert go hebraicè habetur. honorem diuitiarum (wară omulti
tudinem filiorü fuorum : omnia quibus magnificawcrat că rex o
quibus elewamerat cü fuper principes feruos regi .materia cnim
non exigit tam exa &tam corre& ionem : & ppterea multa in
ſubſequentibus pertráfibo.Dixitſ; Hamä :infuper nē fecit veni.
re Efterregina cum regead conuiuiü quod fecitniſi me, etiam iis
craftinü ego vocatusfum ab ea cum rege. Eccu hec omnia habean ,
wihil me habere puto quandiu videro Mordochai Ichudeum ſedez . i
tom in porta regis. Reſponderuntý; ei Peres vxor eins o catcrimi:
ci; imbe parari excelfum lignam altitudinis quinquaginta cubitorus,
o dic mane regi veſuspendatur fuper ip/um Mordochai, o fruits
Cum rege latus ad conuiuiü : placuitque ei confilium , iußitexcel
sam parari crucē. Iuxta Heb . habetur. fecit lignü.genus enim
non fpecies patibuli figoificatur. CAPVT VI .
oftcm illam duxit rex inſomncm . luxta Heb. habei.
In noéte illa cuanuitfomnus regis.non enim voluota .
rius vigilauit ,ſed fugiente lomno ab eo diſpone
ce Deo per hæc media exalcationem Mardochei.
suſirq;fobs afferrihiſtorius annales priorum temporã. luxta heb.
habetur.librumrecordationum verborum dierum.cuius mério fa
&a eft in calce ſecundi capituli.ofucrunt lecta coram co , Et into
wentum eftfcripta quòd indicafit Mordechai de Bigthana The
res duobus eunuchis.Deficiútmultæ di& iones: pá ſubiungitur.
regis ex cuftodibus mallwuii:qui qucfierunt mittere manum in regim
Achas'weros, repetitur enim res geſta ſcripta in ca.z. Dixirque
rex ,quid honoris ac pramji.Heb.habetur.quid faétü eft honoru ce
magnitudinis Mordochai fuper hoc? céfet enim rex magou quid
deberi Mardocheo.o dixcrunt pucri regis miniftri ciusno eft fa .
Etum cum eo quicquam .
Dixitý; rex,quis eft in atrio ?Haman autem intcriu . Legendum
eft. exterius atriun domusregis intranerat. corrupta fiquidem
ſcriptorum
 CAPVT VII . 478
fcriptorú vitio videtur litera.ad dicendum regi vt iuberet Mor :
dochai ( uſpendi in ligno quod parauerat ei. Dixersintque pucri re
gis ad eum , ecce Hamanſtans in arrio ; & dixit rex ,ingrediatur.Iné
greſſuſque eft Haman : dixit cirex ,quid debet fieriviro qué sex
vult honorare? & dixit Haman in corde fuo, cui volet rexfacere ho
norem magis quàm mihi. Dixit “; Haman ad regem : vir quem rex
honorare cupir,debet indui veftibus regiis et imponi ſuper equü qui
de fella regis el.Iuxta hebræum clarè habetur.fuper quem equi
tai rex . Ita quòd & veſtem qua induitur rex & equum ſuper
equitat rex, proponit. accipere regium diadema (wper
quemfuum . Et primus deregiis principibus ac tyrannis tencat equis
caputHebraicè hæc clauſula legitur fic. Etdabuneveſtem eneo
cius.
quum per manum viri ex principibus regis ducibus, & indwentvi .
rum cuius rex vult honorem : faciet equitare ipſum ſuper equum
in platea civitatis, & vocabunt ante cum ſoc fiet viro cuius rex vule
honorem .Qfficium principis proponitur induere & collocarc
fuper equum virum quem rex vult honorare . commune au
tem officium præcedentium manifeſtare voce intelligibili
cauſam tanti honoris eſſe voluntatem regis .Dixitque rex ad
Haman :feftina , w ſumpra veſte em equo fac ita vt locuim es Moro
dochai Iehudeo qui ſedet ante fores palatii .Quæſtio oritur eo q
nihil dicitur de coroda . Solutio eft quòd cointelligituretiá
corona : vt teftantur ſubiun &ta regis verba .came ne quicquam
de iis qua locutus es pratermittas.hinc enim apparet của a exe
cutioni mandata fuiffe ,quanuis fingula non repetantur.Tso
litque Haman veſtem cquum ,& induie Mordochai,o equitare
fecie cwn in platea ciuitatis : 0 clamauerunt ante cum ,fic fierviro '
cuius rex vult honorcm .
Rewcrfüfque eft Mordochaiad portam regis: « Haman festina .
uit in domūſuam lugens& operto capite. Et narrauit Haman Ze
res vxori ſua @omnibus amicis fuis omnia quæ acciderant ei: di .
xeruntq; ciſapientescius &Zeres vxor eius,ſi deſemine lehudæo .
rum eft Mordochaiante cuius confpectum cadere cæpifti, nõ praua
lebis ei ſed cadendo cades ante cum. Adhuc illis loquentibus cum
Po,cunuchiregis venerunt:& feftinaueruntadfaciendü venire Ha.
man ad conuiuium quod parauerat Efter.
CAPVT VII .
Enit itaque rex & Haman ad bibendum cum Efter regi
V na.Dixing; rex ad Efter etiam in diefecunda poftquä vie
no incalucrat.Iuxta heb.babetur.in cóuiuio vini.Nihil
turpe
 ESTER
Curpe ſignificatur in rege:ſed cum effet æſtiuum tempus(ri
delicet menſis tertius a role in ariete) ſcriptum eft quòd iue
tunt ad bibendum cu regioa.magis enim bibitur qudo com .
editur æftiuo tempore : & lætificata iam corda ex vinofi.
gaificat conuiuium vini. que et petitio tua Efter regina do
biturtibi, o qua eſt requiſitio tua:etiamſo dimidiam partem regai
quefieris impetrabis. Ad quem illa refpondit:fi inuenigratiamis
oculis tuis ô rex ſi tibi placet,detur mihi anima mea in petitione
mea,e populus meus in rcquifitione mea .Traditi enim fumus.lu
XtaHebrçum habetur. Quia fuimusvēditi ego o populusmemes
in cotritionem , occifionem &interitum
, . propter pecuniam coim
quam obtulerat Haman regi, dixitquia fuimus venditi.c
vtinam in feruos & ancillas venderemus,effettolerabile malum ,
gemenstacerem . luxta Hebræum pro his vltimis ſex di& ioni
bus habetur.tacui.hoc eft tacuiflem :hebrçi fiquidem nullum
habent præteritum DiG indicatiui.nüc autem hoftis nofter eft cr
sus crudelitas redundat in regem.Ethçc quoq; clauſula fic habe
tur in hebræo.quia non hoſtis curans in damno regis. Sic iacer in
Hebrço.Et non referturad tacituroitaté,ſed ad véditionem :
reddit enim rationem oblatæ pecuniæ quòd oon adгерсе .
fandum damnum regis oblaca eſt, ſed in odium ludæorum.
Damnum autem regis appellat diminutionem prouentuom
emerſuram ex diminutis tubditis regis interfe& is Iudæis.
Refponditớ rex Achas'ueros, & dixitad Efter reginam : quis et
ife & cuises potentie ve hec audeat facere? luxta Hebræum ha
becur. & vbi iſe eſt qui impleuit cor ſunm ad faciendum fuc? Sen
ecotia eſt clara.Dixita; Eſter,vir hoftis & inimicus nofter eft He
man iſte malus: O territus eft Haman à facic regis a regine.Rex
autem iratmfurrexit de loco conuini,ointrauit hortam arboribus
Confitum . Iuxta Hebræum habetur . de corwiniovini ad hortum
palatij. hortus enim palatii fignificatur tam hic quám cú pau
lo poft dicitur de horto nemoribus confito:vtrobique enim
hortus palatij duntaxat fcribitur . Hama quoqueftetit vt roga .
set Efter reginam pro anima fua,vidic cnim quòdparatum effet fibi
adregemalum .
Qui cùm reuerfus effet de horto arbaribus confito , & intraffet con
winij locum , reperit Haman corruiffe fuper leftum in quo iacebat
Efters ( ait,an etiam reginam vult comprimere me preſente in do
mo mea? vcrbum de ore regis exierat, ftatim faciem Hamanope
ruerunt. tanquam cxali regi & indigni confpe & a regis. Di.
xile
 CAPVT VIII. '470
xitque Charbona vnus de eunuchis qui ftabant in miwifierio regir:
en lignum quod parauerat Haman pro Mordechai qui locutus est.
Deficit bonum :legendum eft.qui locutus eft bonum super rege.
reuelando conſpirationem fa & am contra regem . ftat in dom
mo Haman ,altitudinis quinquaginta cubitorum : cuidixit. Super
Auit cui: legendum eft , & dixit rex,fufpendite eum fuper ipſum .
Swfpenfuſqueeft Yamanſuper lignum quod paraueratpro Mondo
chai : iraregis quieuit.
CAPVT VIII.
Le illo dedit rex Achas'ucros Efter regina domum Ha
man hoftis Iehudaorum : Mordochai ingreffus eſt aba'
ce faciem regis. Qui hactenus fucrat in porta pala
Dtij regis aſcitus cft ad ingrediendum coram rege:
hoc eft ad colloquium regium ,ad conuerfandum cum rege.
confeffa eft enim ei Efter quod effet patruus eius. Iuxta Hebræum
habetur. quia indicauit Efterquid ipſe ſibi.Ratio tranflationis
Mardochei ex porta ad conuerſandum cum rege,redditur
manifeſtata cognatio ab Efter inter ipfam & Mardocheum :
erant enim patrueles,vt fuperius patet. Tulitq; rex analü fuum
quem ab Haman amoueri inferat, tradidit illum Mordochai.
Summariis contingêtium in cxaltatione Mardochei hicſeria,
bitur: fummatur enim eius exaltatio in tribus . quorum pri
mum eft quòd tanquam affinis regis aſcitus eft ad conuer.
fandum cum rege.fecundum eſt quod rex dedic Mardocheo
anulum quem olim dederat Haman:dedit autem non abſo
lutè,fed ad ſignádum literas in fauorem Iudæorum . tertium
verò eft qudd fuit Mardocheo prouiſum de magnifica do
moin qua habitaret. Hefter autem conſtituit Mardocheum fuper
domum fuam . Iuxta hebræum habetur. & pofuis Efter Mordon
chai fuper domum Haman. Ecce tertium .
Nec his contenta.Iuxta hebræú habetur.Etaddidit Efter ego
locura eft coram rege,a procidit ante pedes eius:& flouis depre
cata eft eumde tráfirc faceret maliciam Haman Agagite, & cogi
sationë eiusquam cogitauit contra lehudaos.Priusnarrata eft gra
tiafa & a dicendo quod dedit rex anulum Mardocheo :& núc
ſubiungitur modus quo impetrata eft illa gratia , videlicet
regina cum lacrymis genuflexa ſupplicante pro populo ſuo .
Extendita; rex ad Eftervirgam auream : furrexit Efter, efterie
ante regem.E i eit firegiplacet ſi inueni gratiam ante eum ,
firecta eſtres guirregom ,co placco in oculis eiuo:fcribatur ad retras
Standum
 ISTER
Etandum literas cogitationis Haman fili Medatha Agagite qars
fcripfic adperdendum Iehudæos qui (une inomnibus prouinciis sem
gris.Quomodo enim potero videremalis quod inuenicepopulü meü?
& quomodopotero videre interitum progeniei mea ? Dixitj; rex
Achas'weros Efterregine & Mordochaiichudao:ecce domum Han
man dedi Estero ipfum fufpendcrunt in ligno, co quòd miſit ma
num (wam in Iehudæos. Scribite ergo iudais.Iuxta Hebræum ha
betur. Et vosſcribiteSuper Ichudæos ficut bonum in oculis veftris in
nomine regis, fignate anulo regis. clarè enim ſubditur literas
fuiffe fcriptas ad principes & c.quia litera fcripte nomine regis
o - fignataanulo regi ,non retractabantur.
Vocalia: ( unt ſcribe regis in temporcillo in menſetertio ( ipfe est
menſis Siman )in vigeſimascriis cius: ſcriptü eft inxta omnia que
pracepit Mordochai ad (chudæos & ad fatrapas o duces & prin . 1
cipes provinciarum quæ funt ab India vfque ad Ethiopiam , centum
& vigintiſeptem prouinciarum , ad vnamquanque prouincia iuxta H
Scripturam cius & advnumquenque populum iuxia linguam cius,
Sad tebudaos iuxta fcripturam linguam corum.Scriptæ funt
Epiſtola nomine regis Achas'neros, o anulo ipfius fignata: miſe
funs per veredarios. luxta Hebræum habetur. in manu curforum
inequis equitantium velocißima animalia ,mulos filiosequari. Mi
rum eſtg in partibusillis adhuc neſcirent vti fæminis equo.
rum ad celeriter vehendum literas , crediderim id accidiffe
quia voico tantum animali non mutato vehebatur curſor: &
in longo itinere veloci motu durat plus mulorú genus quàm
equorum.qui per omnes prouincias diſcurrentes,veteresliteras no
uisnunciispræuenirent.Superflua eft hæc clauſula. Quibus impe
rawit rex ve conuenirent Indæos per ſingul.ss ciuitates in vnum
preciperent congregari,veftarent pro animabusſuis,comnes ini
micos suos cum coniugibus ac liberis coniuerfis domibus interfice.
rent atque delerent. luxta Hebræum habetur. Quibus dedit res
Iehudais qui in fingulisciuitatibus vt congregarentur ftarentpro
animabus fuis ad destruendum & ad occidendum & ad perdidum
omnem fortitudinem populi & prouincia anguftantium cos, paruu .
los & mulieres: & bona corum in pradam . Sic iacet in Hebræo.
ſencétia eſt clara. Vnum duntaxat reſtat ambiguum an par
uuli & mulieres iungantur cum præda an cumclade : ex eo
tamen quod literæ quas miſerar Hamā in perniciem ludæo
rum comprehenderant ſub clade paruulos & mulieres lu
dæorú , par eſt ve paruuli & mulieres hoftium ſub clade quo
que
 CAPVT IX. 480
que concludantur.Et conftituta eft per omnes prouincias regis A
chas'uctos vna vltionis dies,tertiadecima menfisduodecimi:ipſe est
menfis Adar. Summaque epiftola fuit vt in omnibus terris ac popu
lis qui regis Affueri imperio fubiacebant notum fieret . luxta He
bræum habetur . poni ediétum in fingulm prouinciispatons omni
bus populis. Deinde fequitur. e paratos eſe Iehudeos ad diem
illum ad vlcifcendum ſo de inimicisſuis.Sententia eft clara. Cur
fores equitantes velociſsima animalia mulos, agreßi funt acceleran
tes e impulſi verbo regis: & edictum pofitum eft in Sufan palatio.
Mordochai autem egreſſus est a facie regis in veſtibus regiis,hya.
cinthinis videlicet e derinis. Iuxta hebræum habetur. in veste
regia aerina & candida. Interpres coim colorem hyacinthinū
fæpiſsimè interpretatus videtur colorem quem hebræi affc .
rude effe colorem aeris denominatum à colore quem præ ſe
fert mare, qui ſapphiro fimilis eſt .coronam auream portans in
capite, o amictus (erico pallio atque purpureo, luxta hebræum
babesur. O corona aurca magna, o amiftus bynoe purpura.
Summæ veftes erantiſtæ.omniſque cinitas.luxta hebræum ha
betur.e Suſan ciuitas exultauit & latata eft, communis fiqui.
dem lætitia quanuis non omnium parratur . Ichudais autem
fuit lux @ larisia , & gaudium &honor.Apud omnes populosva
bes atque prouincias quocunque regispracepra veniebät,mira exula
tatio,epulæ atque consiwia o feſtusdies. Iuxta hebræum habe
tur . Ec in vnaquaque prouincia & in vnaquaque ciuitate o loco
ad quem verbum regis peruenie,lætitia @gandium Jehudais, con.
vininn @diesbonus. hoc eſt iucundus. & multi de populister .
re fiebant Iehudai quia ceciderat povor lehudaorum fuper eos. Iſti
qui timore conuertebantur ad ludaiſmum , in numero ho
hium Iudæoruw ſe ſupputandos credebant aut fufpicaban
tur : & propterea præueniendo tempus vindi &tæ , profeſsi
ſunt ludæorum religionem.

CAPVT IX .

N duodecimo autem menfcipfe eft mengs Adar) in ter

tiadecima die eius, qua peruenit verbum regis vedio
ctum eius ve fierei; in die qua fperabant inimici Iehua
dæorum dominari eis,verſa vice dominatiſuntlehndai
odientibus ſe, Congregatių; Suntper ſingulasciuitates & oppida
loca . luxta Hebræum habetur , Congregari ſunt Ichulas ips
ciuitatibus
 ESTER
ciuitatibus fuis in omnibus prouinciis regis Achas weros ad mittet .
dum manum in quarentes malum eorum :nullwifque ferie ante cos,
quia ceciderat pamor corum fuper omnes populos . Et omnes princia
pes prowinciari - fatrapa & duces facientes opus regis, extol .
lcbant lehudaos: quia ceciderat pauor Mordochaiſuper eos. Quem
principem palatii plurimum poffe cognoverant: fama quoq;no .
minis eius creſcebat quotidic , & per cunétorum ora volitabar. Core
tige hanc clauſulam . Quia magnus Mordochai in domo regis, o
fama eius ambulansper omnes provincias:quia vir Mordochaipro
ficiens & creſcens. Eccc quæ fpargebantur de Mardocheo per
omnes prouincias ſubiectas regi Affuero ,propter quz time.
batur . Percufferuntá; Ichudæi omnes inimicos fuos plaga magna:
occiderunt cos,reddenteseis quod ſibiparawerant facere. luxta
hebræum habetur.plaga gladii occifionis & perditionis:Ofe
cerunt contra odientes cos inxta volütatem ſuam . Et in Swfan oc
ciderunt lehudeio perdiderunt quingentos viros . Et Parlands
than & Dalphon oAſpathä.E Porarham Adaliam & Aria
datham . Et Parma,tham Arifai o Aridai Vai'xatham.Deca
filios Hanå filújMedatha hoftis Iehudæorum occiderit : in predam
autem non miſeruntmanum ſuam .
In die illa perlatus eft numerus occiſorum in Sulan, coram rege.
Dixitás rex Eferregina: in Suſan occiderñt lehudai quingétos vin
TOS & decem filios Haman,in reliquis prouinciisregis quid fecerül?
qua eft igiturpetitio twa & dabiturtibi,a quarequiſitio ina vltra
& fict?Etdixit Efter :firegiplacet,detur ctiam cras Ichudais qui
font in Sulao poteftas faciendifecundum ediétum hodiernã, oude
com filios Haman ſufpēdantin ligno. Es dixit rex vefieretfic,o po
fitum eſt ediftum in Sufanio decenafilios Haman suspendernnt.
Congregatij;funtIehudai qui erant in Swfan ctiam die quartade
cimamenſis Adar:& interfecerunt in Sufan trecentos viros,in preo
dam autem non miſerunt manum ſuam . Et reliqui Tehudei qui eo
Yant in prouinciis regis congregati funt & fteterunt pro animabus
fuis & quicuerunt ab inimicis fuis: & occiderunt de hoftibusſuis
reptuagintaquinque millia , in predam autem non miſerunt ma
numſuam .
les autem tertiufdecimus menfis Adar unus apud omnesine

conſtituerunt effe folennem

vt in eo omnideinceps tempore vacarent
epulis, gaudio atque conuiuiis. Iuxta Hebræum habetur. In die
tertiodecimo menſis Adard quicuerunt quartodecimo die eius,
fecerunt
 CAPVT IX. 481
fecerunt illum diem conuiuio latitia. Iudæi ſcilicet extra Su
ſan ſparſi per prouincias.Iehudai autem qui erant in Suſan ,ter.
siodecimo quartodecimo die eiuſdem in cade verſari ſunt:
quintodecimodie ciufdem quieuerunt,& fecerüt eum diem conuiuij
latitia . Idcirco Iehudai villam habitantes in ciuitatibus nõ mu .
ratis, faciunt diem quartumdecimum mēſis Adar lætitia & conuja
wj:exultántque in co,omittunt fibimutno parte:.
Scripfitý Mordochai verba hac:omifit literasad omnes Ichsa
deos qui erant in omnibus prouinciis regis Achas seres , propinquis
Bu remotis.Satuendo eis vt quartumdecimum quintumdecimum
die menſisAdar pro feftis fufciperent: reuertente femper anno ſo
lenni celebrarent honoré. Iuxta dies quibus quicucrunt Ichudaiab
inimicisfuis,& menfem qui cower ſusfuerat cis de dolore in leritiam
de luctus in diem iucundum : eßéntq; ifti dies conuiuij e latitia ,
Omitterent fibiinuicem ciborum partes ,& pauperibus munuscula
largirentur. Sufceperuntq; Iehudai in folé nem ritum que facere ca
perät : que Mordocbai ſcripſeratad eos.Hamun enim filius Mc
dathe ftirpis Agag. Corrige vt ſupra.Agagites hoftis omnium Ie.
hudaorum cogitanit contra Iehudeosad perdendum cos : & proiecie
pur (hoc eft fortem )ad conterendum & perdendum cos, Crinque ve
niffée Efter anteregem ,dixitrex cum epiſtola alia , conuertatur cogie
satio eius mala quam cogitauit contra lehudæos in caput eius :
ſuſpenderunt cum filios eius in ligno. Idcirco vocauerüt dies iftos
purim. Quod autem poftea ſubditur , eo quòd pur id eft forsin
binam miſa fucrit. luxta Hebræum habetur.fuper nomen fortis,
ratio enim Perfici nominis purim , redditur quia eft nomen
fortis: bebræi enim nomine Perſico ligoificát hos dics purim
id eſt fortes. & cunéta qua geſla ſunt epiſtola 1.libri huius volu
mine continentur , quaq; fuftinuerunt o que deinceps immutats
sunt. Iuxta Hebræú habetur.Super (oc,ſuper omnia verba epiſto
la istius: & quia videruntſuperfic , & quid cuenit cis.Affirmarunt
O ſuſceperüc Ichudaiſuper fe & fuper ſemen ſuum & ſiper omnes
.copulatos fibi:quòd non omitcetur celebratio iſtorum duorum dierum
juxta fcripturam carum & tempus eorum , ſingulisannis.Summa
rium eſt comprehendeos ftatutum de his duabus diebus fer
uandis : & teftificationem viſorom & ſucceſſuum fuiſſe affir.
.matam & receptam ab omnibus ludæis,Eedies ifti commemo
cabütur oficne in omnigeneratione generasjone,familia ofa
milia ,prowinciaet prowincia,cimitates: o ciuitate: dies ifti parim
PPP non
 ESTER
non tranſibunt de medio Ichudeorum , eo memoria corum non defla
net à ſemine corum.
Scripferunt ;Efter regina filia Abichail y Mordechai Ichudaus
ſecundam epiſtolam : vt omni ftudio dies ifti folennes ſancirentur in
poſterum.Et miſerunt literasad omnes lebudaos in centum vi .
gintiſeptem prouinciis regni Achas'ueros : verbis pacis & veritatis,
Adfirmandum dies iftos fortium in temporibus corum fecundü quod
ftatuit eis Mordochai lehudens Efter regina, o ſecundum quod
firmauerunt swper animam fuam super femen fuum : verba iery
niorum & clamoris corum , Promittuot commemorare ieiunia
verſa in cóuiuia, & clamores luctus verſos in gaudia . Et omnia
que libri huius qui vocatur Efter hiſtoria continentur. Lege haoc
clauſulam fic. Et di&tum Efterfirmauit verba fortium iſtarum : 0
fuitfcriptum in libro.Authoritas reginæ ftabilivit feftiuitatem
fortium : & hoc fuit fcriptum in librc annalium Iudæorum,
vt par eft credere in Ieruſalem vbierat templum .
CAPVT X
Ex autem Achas'ucros pofuit tributum fuper terram
infulas matis.Cujus fortitudo o imperium dignitas
atque ſublimitasqua exaltauit Mardocheum . Corri
IRIge hanc clauſulam.Et omne opus fortitudinis eins og
potentia eim ,o expoſitio magnitudinis Mordochaiqua magnifica
uit illum rex ,pónne ipſa fcriptafunt in libro verborum dierum regü
Medorum atque Perſarum quo libro caremus. Quia Mordochai
lebudeus,fecundus à rege Achas'ueros fuir,o magnus apud Ichw
dæos,ouaccepeabilis plebi.luxta Hebræum habetur. & acceptus
multitudini fratrum ſuorum .Sententia eft clara . & ſcito quod
in hac clauſula,videlicet.querens bonum populo fuo, loquens
pacem omniſeminiſo.hoc eft vniuerſo populo ludaico ,cermio
natur liber Efter iuxta hebraicam veritaté. Ita quòd ſex ſeu
feptem ſequentia capitula ſunt apocrypha: & propterea non
cxponemus illa.
Et hoc in loco terminamus commentaria librorum hiſto
rialium veteris teftamenti:oam reliqui (videlicet ludith , To
biæ & Maccabzoram libri )à diuo Hlierooymo extra cano
nicos libros ſupputatur, & inter apocrypha locátur, cu libro
Sapiétiæ & Ecclefiaftico:vt patet in plogo galeato. Nec tur
beris nouitie fi alicubi repereris libros illos inter canonicos
fupputari,velin ſacris cöciliis vel in facris doctoribus. Nam
ad
 CAPVT X. 482
ad Hieronymi limam reducenda ſunt tam verba cóciliorum
quàm do & orum : & iuxta illius ſenteoriam ad Chromatium
& Heliodorum cpiſcopos, libri iftiſ & fi qui alij ſunt io ca
nonc Bibliæ fimiles) non ſunt canonici,hoc eſt non ſunt re
gulares ad firmandum ca quæ ſunt fidei. poſſunt tamen dici
canonici hoc eft regulares) ad ædificationem fideliú :vtpote
in canone Bibliæ ad hocrecepti & authoraci.cum hac enim
diſtinctione diſcernere poteris & di &ta Auguſtioi in ſecun
do de doctrina Chriſtiana, & ſcripta in concilio Florentino
ſub Eugenio quarto : ſcriptáque in prouincialibus conciliis
Chartaginenfi & Laodicenfi, & ab Innocétio ac Gelatio pó
tificibus. Ad laudem & gloria omnipotentis Dei:Romæ ano
no falutis millefimo quingentefimo trigefinofecundo: æta
tis verò meæ fexagefimoquarto ,die decimanona lulij , amen.

COMMENTARIORVM THOMAE DE
Vio Caietani cardinalis fan & ti Xyſti in o .
moes hiſtoriales veteris teſta .
menti libros,finis.
PPP ij