BIBL. NAZ.

VI TT EMANUCLE III

XXVII

NAPOLI

XXVIt

ligftfred
 m . IORNAN ||
w. DES DE REBVS NS
GOTHORVM.PAV
l LVSDIACONVS i

I FOROIVLIEN» J
|
SIS DE GESTIS
ILANGOBARDO' I
RVM V

aievvinvs
 AXIMILIANVS DIVINA FAVEN
t€ clementia. E. Romanora Imperator fem*
per AugufHis:ac Germanic,Hugari£, Dal
mati£,CrGari£&<:.Rex:Archidux Auftrij,
Dux Burgud iae s -Brabantif &'c. Comes Pa
Matinus&c.Q^ etlrnos pro (olita noftnrde
mcntia,co$,qui ftudia literarum colunt, plurimu diligamus,
Alos tamen praecipua 8C fmgulari gratia noftra ^(equimur,
quoru induftria libri & monumeta veneradf vetuftatis quot
eidic exquirunt. Et ne penitus obruant’, in lucem emittunt in
•comunem omniu vtilitatc.Cum ltaqj honorabilis Conradus
Peutingerlu.V.Do&or Confiliarius nefter fidelis diledus
exemplaria Itinerarrj Antonini Cadaris praedecefloris noftri
8C Pauli Foroiulienfis Longobardi/& lornadis Gotti de re#
dbus Longobardoru Si Gottoru (ua diligentia conquifiuerit,
&
excribi curauerit. Quos etiam in gratia noftram 8i como*
dum, veritate hiftoricc (cire volentium formis excudi, arqj in
publicu ^pdire conftituit.Ne ergo diipendiu aliquod patiat,
hanc fibi gratia fecimus 8i coce(nmus,8i tenore prefentiu fad
mus & coccdim 9 ,Ne quis in vniuerfo (aero Ro. Imperio, 8i
•
omni ditione noftra per continuum decenniu fubfequcns ab
ea dic qua diefti libri ex ordinatione ipfius Confiliarij noftri
imprefll fucrint,citra, prater, 8i eontraeius voluntatem 8i (d
eum pr^duftos libros 8i chartas inprimat, vel inprimi faciat:

nec etia alibi impreflos in eodem uoftro,& (aero Ro. Impe*

Yio vendat, vel vendi faciat, (iib poena amiffiois Chartarum &
librorum quorumcucp, fmepKtdiifti Confiliarrj noftri vo>
luntate &
alTenlu. Quos etiam de facfto idem nofter Confiha
Yius vbicuq? eos compercrit,accipere,& in fui vtilitate conuer
(erepoterit.Harumteftimonioliteraru Sigilli noftri appen*
•lione munitarum.Datu in oppido noftro Friburgo Die pri*
ma Mcnfis Marti}, Anno domini Millefi#io Qyingetefimo
Vndedmo.Regnoram noftrorum Romani Vicefimo fexto.
Hungariac vero Vicefimo primo.

Ad mandatum C$f Maieft. ^ppriu.

 AD MAGNIFICVM ET GENE
ROSVM HIERONYMVM
NOGAROLI
SACRAE
COMITEM
MAIESTAT1S SENATOREM CAES.
CHVONRADI PEVTINGER AVGVSTA»
NI 1VR1SCONSVLTI EPISTOLA.

MP.CAES. KAROLVS AVG.1II. HLVDVVICI RE

Aug. Pii Nepos, diui
gisOrietalis Fracij filius, C^s.HIuduuici
Ces.KaroIi Aug.magni Pronepos:qui a magnitudine corporis
cognomento Cradus appellatus eft (vt hoc exemplo potiflimu
ob authoris gloriam notirtimo vtar:& alios retroaeffr temporis
Principes, & multos nec oblcuros prarteream) ex eo prarcipua
laude dignatus eft/q> virosdodos miru immodum amauerit, iuuerit, fouerit, ac
multis aalcribendu praebuerit facultateiteftes funt plurimi,led duo maxime Ana
ftafius Romang bibliothecae prarfedus,& loannes odauus Pont. Maxim.CaeTar
vero MAXIMILIANVS Aug.qua berieuolentia,quaueliberalitate n5 do&irt
fimos folum/led vel mediocriter eruditos amplexetur, foueat, atep ad aliquid
femper in rem literaria conferendum compellat, notius eft cp fit mea / auccuiufcp
oratione celebrandum. Nec mirum fi fauet ingenijs,cum ipfe optimarum artium
multarum/ac omnis fere dilciplinar ftudiofiftimus fit: nihil inueniat aut tam dif
cp
ficile cognitu, aut tam vetufiate inuolutum in quod ille intendent/vt non quantu

voluerit fuerit conlecutusrquin etia fu is ftimulis &T vt verius dicam calcaribus effe
dum eft/vt multi libri, & potiffime hiftoriaru (his enim maxime deledatur)qui
'

diu temporu incuria atep defidia defiderati,annis &puluere obfiti, exeficp, tineis
tantum partus iacebant,nuncmiferrimo tandem arceris fq ual ore liberati/ liber &
tate donaci cxeant.Sed hax ert minima/qjuis fit maxima laus/Imperatorisntaqj in

hanc rem cum de ea non fit mihj propofitum/non vitra progrediar. Ipfius etiani
duertu aufpiatiori,& noftra,& loannis Stabq Hiftoriographi cura'& diligentia
lornandis de Getarum rebus liber vnus:& Pauli Germani Vuarnefnd fiiq
(q U t
Diaconu a Foroiulio appellant) hiftoria? Langobardicsc libri lex, qui multos ari
nos haclenus oblicuerent/ reftitutiitypifcp excufi iamprimu publiant.Sunt&nd
bis in manibus Ecroprj hiftoria: Romanae libri.xvij.cui alias impreflo eiufdc Pau
li additiones enim infarbunt) fallo fubiundj deprghendunt.Iomadcm itaqj
(ita

ipfum/^Paulum ad te primu mittere volui:quem amo plurimum, cum optima*

rum artiu (a qbus nuncp alienus fuifti) ftudiofum, tum reru agedarum vlii nori
minus infignem/cp fide mcmorandum.Huc accedit q> qualem de me habeas opi
nionem nulli poteft efle dubium,cum quid feceris appareat.Cum enim filium tU
um Leonardum adulcfccntulum &ingenio proritantem, &
in literarum ftudqs
maiores cp pro artate progreflus habetenrquem vnicu melioris fexus habes, mihi
credideris. Et cum tu efles

M
Verona, filius vero mecum Auguftae, tamen illi bene
confultu ede & ad mores, 8£ ad cetera neceflaria iudicaucris: declaradi tu quidem
cantu te fortafle ego nec agnolco,ficc poduloitali tame opi
mihi tribuere/ quantu
nione tua ac ludicio facere non poflum/quin &
mihi gaudea,& tibi debeam. Ac#
cipe igit libros tuo nomini dicatos, quafi nunc demu editos: vel faltem longo in#
teruallo redeuntes in luce. Quod fi quid erit in his mancum aut mendoium, peto
non quidem ate qui vitro hanc mihi veniam dares, verii a arteris fi qui erunt hu#
iuicc hiftoria: ftudiofi/ vt boni icquicjj confulant: contulimus enim nos quantum
habuimus:^ quantu potuimus.Quod fi idem ceteri quocp farient/ nihil fortade
deerit ad hiftorig cognitione. Qui vero Gothi atep Langobardi fuerint, legendo
hos quilibet facile cognolcet. Antonius Sabellicus libro leptimac Enneadis nono,
Pnfcurn referre ait Getas ede diuerlos a Gothis:Strabonem Capadoce aliter lenti
i-e:ex lornande vero eoldem ede bC Getas, &
Gothos pcrfpicere licet.Sunt bC Go#
xhi primo origine Scytha?:quimox in Germanoru nomen abierunt: nec proprie
Odrogothos bC Vifigothos,nifi litcraru adiedione dicimus: a ventis enim (no#
minu Germanoru) quibus terrg partes difiungimus,nomina funt fortiti.Odgo#
thi Orientales, Vueftgothi occidentales:quemadmodum bC vetufti Saxones cam
peftres, germane Oftfelder 8C Vucftfelder appellatithos pofteriores {tate nodra
Vueftualos retfte nuncupant.Langobardi 8i ipfi Germani fuerunt: quorum re#
gnum etiam Italis nec crudele/ nec intolerabile erat: nam bC fcelera leucridime vin#
dicabant:& omnia domi bC foris tuta bC Iccura continebant. Paulum etiam fi quis
eorum quos ille lecutus ed librorfi facile
perlegerit/ Sabellici errore, vel authoru
deprxhendct.Scriplerunt aut Iomandes bi. Paulus non dorentibus Italiae rebus,

led eo tempore quo latialis lingua vnacu rebus ipfis iam interierat.Quare no mi#
rum fi nudas res iplasfine aliquo verbomfpledorepoluerunr.necp aliud quicqj

ab hominibusillius teporis defideradum fuit/prarter verg hiftoriae traditionem:

&
quod fi quifqua alius/lornandes Paulus potidimu facere potuerunt: qui non
modo eo tempore fuerunt quo ea de quibus feribunt gefta funt, veru etiam ipfis
rebus imerfuerut:vt verifimile fit homines nullius id rogatu facere 'aggredos: fed
tm vt res geftas, bC hi cj in pofteru futuri edent cognolcere pollent, nihil occulta!#
lede induftria,nihil addidide non geftu.Neq? puto mira alicui videbunt cu fimi
lem ^ppemodu imagine nodra tempedate viderimusjnec ante mfi podq; res Ro
manse dedinare cccperut, Italia vbicp quieta fuit: veru mutationes femper ma# &
gm motus quafi per fuccedione quadam ad nodra vlcp tepora^pagati funt.Idcp
potidimu ob intedinasleditioes:quod adeo veru ed,vtLiuius grauis author tan
co antea opinatus fit Romanoru res xternas fuifle futuras/ nifi inter le ipfi leditio

nibus deuident/id vnu venenu:cam labem ciuitatibus opuletis reperta vt magna

imperia mortalia edent. Vnde vrbis Romjaliqn etia orbis capitis imperiu quod
ab oricte ad Indos/meridie ad Aethyopes, Aqloe ad Sarmatas, occafu 5d Gen &
9
foriacii oceanu erat ^ptefum,irrupentib in ea,eiulcp ditione Gothis Herulis Tur

cilingis Rugis, Vandalis, Alanis,Burgudionibus,Langobardis,Sueuis,Saxoni#

bus,& Fraconib 9 :quos Paulus vno noie Germanos appellat, facile in (eiplum in#
clinatu atcp didolutu ed.Ncc alicjd inter mortales ad nos guemnta altis innixu ra
didbus vt in perpetuu duret,ac n5 aliqn:veltuc maxime cu fortius habet, frangat
bC corruat.Tua Mag.D,beneualeat,Ex jdibus nodris Prid.Kaf, Martias, Anno
Salutis, M. D. XV.
 » ir"

i .

RICCARDI BARTOLINI PE
RVSINI IN HISTORIAM
IORNANDIS
BVS GOTHICIS CARMEN
DE RE AD CON
RADVM.&C.
VItum praedar» debent (criptoribus vmbrg
Quorum perpetuat fortia gefta labor.
Nam neqj Alexander Macedo, ne<* Porus ad Indos
Notus: nec dira? Perfidos arma forent.
-

Iis nifi feriptores Graii,Iibricp dediflent

I

Au(onij,$terna pofteritate frui.

At qui Facta, fitum, & tineas abolere virorum,
Non patitur,Dudbus confidit, atep libris.
Ergo tua quoniam cura Conrade, Gothorum
lofnandes,(cripfit qui fera bella Ducum. -.»

Redditur ad vitam rur(us:tibi gratia rripleat

Debetunqui non (cripta perire finis.
Nam magnae viuunt iterum vmbrgrolimq* fepfclcus
lomandes, ftudrjs q>qj parantur opes.

EIVSDEM RICCARDI DE HISTORIA PAVLI

DE REBVS LONGOBARDICIS CAR
• MEN AD CONRADVM &c.
Aepe ego mirabar, cum tot memor aflerat gtas,
Longobardorum, gefta animofa Ducum.
Scriptbrem nullum, tunc fufeepifie laborem;
|

Mandandi gternis, non pereunda libris.

Sed dum pratteriti,atq* ingrati conqueror guj,
Ecce nouum e foedo puluere prodit opus. >

Vuamephridgo debentur fjcula Paulo ii

Prifca:cp veram condidit hiftorianft
is non fntJ
N. t (
Haec Conrade tibi, q> eam cortfumier cuo n-L
JS.
Foelix Augufta eft:foelixLicusi& bona proles,
Ljtari,patris nomine dara,poteft.
A fif

Digltlzed by Google
i
 CASPAR VRS1NVS EX SLESIIS GER#
MANVS. . j
,y^v Vantu Roma tibi, gratata eft Martia dudu,
Vw^Quod quae geftifti bella notare potes.
Nunc tantum erubeas,Geta qua te vicit, eadem
Scripfit vicflrici fortia bella manu.
NoSenonu potuit furor & fraus punica quonda.
Imperium longo frangere Marte tuum.
Virtus Parrhiirj te militis ardua coepit:
Et docuit captum ferre fiibinde iugum.
ebhnl h Et merito, quam non potuifti vincere gentem
Ipia dedit uicftc debita lura tibi.
Aliud
Vt fua quae toto gelTit Mauortuis orbe
Bella Getes pollent lemper in orbe legi.
Iordanes potuit vkfloris tradere chartis
Omnia:& eloqo concelebrare graui.
At qui tempus edax rerum/ atq? annola vetuftas
Coeperunt longo perdere ifta fitu. &
Magnanimefcp duces, perituraqj noia feruans
Copradus Geticj conluht hiftorij.
Publicat aeternos Regumqj ducumqj labores
Hoc bene cui debent Gotthus author opus» &
Aliud
Ecclicesanim? Regum cp Ducumcp perarua
Lpa per Elyfium quas iuuatire nemus.
Vel pro magnanimis quae gaudia carpitis adis
llluftri faturjnedar in arce Iouis.
Veftras perdomitus vires exhorruit orbis,
Littore ab Eoo, littus ad Helperium. '
\
Indignata licet vila eft, tamen inclyta noftro
Imperio, imperium ponere Roma luum.
Si modo quae terris agimus, vos $here ab alto
Delpicitis:magno aut Icitis in Elyfio.
..t
Pertentant animos nimirum gaudia veftros:
Iam noua quos coelo diiq? hominefqj beant.
illi qui propria merito vos (ede locarunt:
Hi quoniam gtemanc nomina veftra libris. r

Nomina per terras, in coelo numina fulgent

Veftra: deos inter Sydereumcp genus.
Seraqj pofteritas quam non ea gloria tangit.
Mirata eft veftras,non imitata manus.

Digitized by Googl4
PAVLVS DIACONVS
LIBRI AVTHOR
CTOREM ALLOQyiTVR.
LE
j|Ot feclis latui mifer D&con,
Exefus tineis, malifcp blattis.

Inuifam cariem dedit vetuftas.

Preflus pauperie, fiti,famecp
Torpensdanguidus* atqj hdnore nullo
— ^Jl Detentustgrauiter fitetis cathenas,
Erepfi tamen huc deo volente
Tetro carccre liberatus:& me
Excepit venerabilis patronus
TTVj
Chonradus: decus elegantiam,
Atqj idem hofpitium benignus hofpes
Gratum contulit: aureum, venuftumr
b*.- Et dulci quoqj fuauius liquore: .niHonm:'
Et fragrantius arulis Sablis. f f fficbmlqa/i
Nam cur non niueis mihi lapillis fH.-rnt}jtod
i|1!
Multo charior hofpes hic fuiflet, • l«n>
teinopa-i

Qui me tam nitido fouet cubili? rv.v’ if

* tfl f.J*
Atqj haec puluerulenta membra lauit?
U
Qui me laut/cijs fuis refecit. \

Totum denicp corpus expcdiuit.

Purum, candidulum, nimis 'decorum,
Libertateqj liberalis hofpes
.r.
Me donans, peragrare iuflit oras inDiiwmnjCfi
Germanas, Latiale^ duitates. •j4*j ty*h

Ergo quifquis eris benigne ledor

Antiquam hiftoriam legens, diferto
Peutinger peto gratias referto.
Atqj optes pylios adunet annos.
Quo Paulus duce vixerit perenne.
Io.Pinicianus.

IOAN.FOENISECA AVGVSTEN.
M Agnanimos Gotthos quos Scandia mifitab Ardo:
Et Gepidas/ Rugios / Herulos/cum Turceqj lingis
Noicere quifquis amasrpopulum cui longior olim
^rba dedit nomen:quod nunc Itali quot$ feruant.
Hos en Iornandes fcripfic,PauIufqj Diacon:
Et nunc Conradus Peutinger reddidit orbi.
A ui}
 I

EPISTOLA IORN ANDIS

CASTALIO DE ORI
GINE GETARVM
Olentem me paruo (ubue<3um nauigio, ora
tranquilli Iittons attingerc,& minutos de pri*
'eorum (vt quidam ait) ftagnis pifckulos le*
gere, in altum frater Caftali laxare vela copel*
lis:reli<fk>cp opufoilo quod intra manus ha*
beo, id eft de breuiatfone chronicoru, fuades
vt noftris verbis duodecim-Senatoris volumina de origine,
aftucp Getarum,ab olim vfcp nunc per generationes, regefcp
deicendente,in vnum,& hoc paruo libello coartem. Dura fa*
tis imp£ria:& tancp ab eo qui pondus huius operis (cire no*
lit impofita.Nec illud afpicis,quod tenuismihi eft fpiritus ad

implendam eius tam magnificam dicedi tubam. Superat nos

lioc pondus/ cb nec facultas eorudem librorun nobis datur,
quatenus eius ienfuiinferuiamus. Sed vt non mentiar, ad tn*
duana legionem difpenfatoris eius benefido libros ipfos an*
te hac relegi. Quorum Spuis verba non recolo, fenfus tame 8C
res adbs aedo me integre tenere. Ad quos nonnulla ex hifto
rrjs Grjcis ac latinis addidi conucnienria: initium, finem C£, &
plura in medio mea dufiatione permifeens. Quare fine contu*
mei ia quod exegifti/iufcipe libens, libentiflime lege. Et fi qd
parum diflum eft,& tu vt vicinus genti commemoras^dde.
Ora pro me frater chariflirne.

9 V. , - A.'
'
-
«<

'

'
;z.t. -. o f

i#
* , n I i g V - »
) & 4 ' 1

flpfo io; jVii tfffl jftti

'Iw'.

P
Digitized by
j
INCIPIT LIBER DE ORIGINE
ACTVQX/E GETARVM
Aiores noftri (vt refert Orofius)totius terr? circulu oceani litti
bo drcufeptum triquatru ftatuerererufcp tres parces Aliam, Eu*
afttr/qtTttifi
K ropam, & Africa vocaucre.De quo tripartito orbis terraru fpa
cio innumerabiles pene feriptores exiftuntjqui no iolurn vrbiu,
locoruue pofitiones explanat: veru etiam & quod eft liquidius
paduu/miliariucp dimetiunt quantitate. Infulas quocp marinis
fludibus intermixtas,tam maiores/epetia minores,quas Cieladas/ vel Sporadas
cognominant, in immenfo maris magni pelago fitas determinat. Oceani vero in*
tranfmeabiles vlteriores finesnon folum deferibere quis aggreflus eft, veru eriam
neccuiqua licuit tranfFretare:quia refiftcnte vlua,& ventoru fpiramine quiefeente
defcrcbtfe.fol
inpmcabiles e (Te fendant:& nulli cogniti/nifi fbli ei qui eos coftituit.Citcrror vero ce non dclcn
eius pelagi ripa qua diximus,totius mundi circulum in modu corona: ambiens, bcre

fines fuos curiofis liominibus/& qui dc hac re icribere voluerunt perquaqua irt*
notuit:quia &
terrae circulus ab incolis po didet. Et nonnull? infulae in eodem ma

ri habitabiles fant,vt in orientali plaga, &

Indico oceano.Hyppodes, lamnefta fo
Hyppodes
le peruftc,cpuis inhabitabiles/tamen omnino fui fpado longo/ Jatoqp extenfe. Ta IamncGa
Taprob.»ne
probanes quoq* in qua exceptis oppidis vel pofledronibus dicutmunitifllmas vr Sedaha
bes. decoram Scdalia, omnino gratidlmam Sileftantina,necnonEtherontlicet non SiJeltainritu
9 Ethcion
ab aliquo feriptore dilucidas,tamc fuis pofledorib affatim refertas. Habet in par
te occidua idem oceanus aliquantulas infulas;& pene eundas ob frequentia eunti
um St redeuntiu notas.E t funt iuxta fretum Gaditanum haud ,pcul,vni Beata,
alia qu? dicit Fortunata:cpuis nSnulli St illa gemina Gallici? & H/cfnfuIebei
Lufitani? ,pmon* ta/&Fomm*
toria >n oceani infulis ponant.In quoru vno templu Herculis, m alio monumentu ».
adhuc confpicit Scipionis:tamen quia extremitate Gallici? ttrr? continent, ad terra
magna Europ? potius/cp ad Oceani pertinet infulas.Habec tamen St alias infulas
interius in fuo eftu,qu? dicunt Balcaresthabetcn St alia Meuaniamccnon St Hor
Bafeafct»
chadas numero.xxxiiq.cpuis n5 ornes excultas.Habet& in vlrimo plag? occiden* Aleuami
9 Hortadc*
talis aliam infulam noic Thyle.de qua Mantuan Italia tibi feruiac vltima Thyle.
.
Thyle •

Habet quocp is immefus pelagus in parte arctoa, id eft feptetrionali amplam

ipfe

infulam noie Scanzia,vnde nobis fermo,Si dhs iuuerit,eft adumedus: quia gens Pelagus. forti
oceanus
cuius origine dagitas,ab huius infui? gremio velut examen apu erumpens,in ter* bcanzn»
ram Europa: aduenit. Quomodo vero/aut qualiter,in fubfequetibus (fi dns do*
9
nauerit) explanabim .Nunc aut de Britania infula qu? in finu oceani inter Hifpa
De BricanoM
nias,Gallias,8c Germania fita eft, vt potuero, paucis abfblua. Cuius licet magnitti infula
dinem olim nemo (vt refert Liuius) dreumuedus cft:multis tame data eft varia
opinio de ea loquedi.Qua diu ficjde armis inaccedam Romanis lulius C?far pre
Irp ad gloria ttn quaditis aperuit peruia. Deinceps merdmonijs,aliafcp ob aufas
multis patefada mortalibus: n5 indiligenti, quae fecuta eft?tari, certius fui ^pdide*

rat fttu:quam vt a Graxi$# latinifqj authoribus accepimus^fequimur* Triquatri

A v

Digltized by Google
 tam plures dixereieono fimilenv.inter feptentrionalcm/ocddentalemcp plaga £>*
9
icdain,vno qui magn eft angulo in Rneni oftia: dehinc correpta latitudine obii
qua retro abftrada in duos exire aliosigeminocjj latere longiore Galba prjtcd it,
atq? Germania.In duobuS milibus trecentis dece ftadqs latitudo eius vbi patenti;
or: longitudo non vkra fepte milia eentu triginta duo ftadia feri: extendi. Modo
vero dum oia/ modo filueftri iacere planicie:montibus etiam nonnullis increfcere:
mari tardo circufluaiquod necremis facile impellentibus cedat, nec ventoru flati;
bus intumefcat:credo quia remorg longius terrg caufas motibus negant: quippe il
lac latius cp vfqua equot extendit.Refert aut Strabo Graecorum nobilis feriptor,
tantas illam exhalare nebulas, madefadam oceani crebris excurfibus, vt fubtedus
fol per illum pene toru foediore qui (erenus eft diem neget afpeduimodem qcp
dariore.In extrema cius parte Memma qua Cornelius etiam annaliu feriptor nar;
9
rat, metallis plurimis copiolanr.herbis frequente,& his feraciore omnib : quia pe

cora magis cp homines alat.Labi vero per eam & multa fjjmaxima/ relabicp flu;

mina gemas margaritafcpvoluenajflloru colorati vultus/torto pljricp crine & ni

gro nafdmt.Calidonia vero incolctibus rutilj comazcorpora magna/ fed fluida:
qui Gallis flue Hifpanis a quibufqj attendunt aflimiles. Vn coniedaucrc nonulli
q> ea ex his accolas cbtinuo vocatos acceperit:inculti fque omnes populi, Regefcp
populorutcundis tamen in Calidoniorii metallum conceflifle nominadi, Author
eft Dio celeberrimus icriptor annaliu. Virgeas habitant cafasrcommuuia teda cu
pecore, filuarcp illis fepe funt domus.Ob decorem nefdo/an aliam ob rem/ ferro
pingunt corpora. Bellum inter (e aut imperii cupidine/aut amplificandi qua; pof
fident fepius gerunt: non tm equitatu vel pedite, veru etiam bigis/ curribufcp fal;
catis:quos more vulgari Efledas vocant, Hcec pauca de Britannia: infula? forma
dixifle fufficiat,ad Scanzij infulj fitum quam fuperius reliquimus/redeamus.Dc
hac enim in fecundo fui operis libro Claudius Ptolomjus orbis terra: deiiriptor
egregius meminit/ dicens. Eft in oceani ardoo falo poflta infula magna nomine
Scanzit Scanzia/in modum folrj cedri: lateribus pandis poft longum dudum codudens

q Sarmaticis mon
Viftula. fe:eiusTipas influit oceanus.Hgc a fr5te poflta eft Viftulf fluuij
tibus ortus /m confpedu Scanzig feptetrionali Oceano triiulcus illabit:Gcrmania
Scythiacp determinas. Hec ergo habet ab oriete vaftiflimu lacu in orbis terrg gre;
Va«I mio:vnde Vagi fluuius velut quodam ventre generatus in oceanu vndofus euol;
uitur. Ab occidente namcp immenio pelago circudatur:a iepterrione quotp inna;
uigabili eodem vaftiflimocondudit occano: ex quo quafi quoda brachio exeun;
Gcmurticum ie,tinu diftento/Germanicu mare efficit. Hic gentes qux carnibus tm viuunt: ibi
ntatc etiam paruac/fed plures perhibent infulc efle diipofita?:ad quas fi congelato mari
ob nimium frigus lupi tranflerntt,lumrnibus ferunt orbari:ita n5 folum inhofpi
Dehipi»
hominibus, veru etia beluis terra cruddis eft.In Scanzia vero infula vnde no
talis

bis {ermo eft,licetmultac &

diuerf^ maneat nationes/ teptem tamen eoru nomina
meminit Ptolomcus. Apu ibi turba mellifica ob nimium frigus nunep reperit. In
Adogit cuius parte ardoa gens Adogit cofiftiriquac fert in ^ftate mcdia.xl.diebus no; &
Vbfcfie» <S£n« dibus luces Iiabere cStinuas.ltecp brumali tempore/ eodem dieru nodiumq? nu
cflcs.xl.dieiu
dcfunc. mero lucem clara nefcire.Ita alternato moerore cu gaudio, beneficioalijs danocp
Impar eft:& hoc quare? Quia fixioribus diebus fokm ad oriente per axis maw
ginem vident redeunte;breuioribus vero no fic confpidtur apud illos/ fed aliter:
&
quia Auftrina figna percurrit: qui nobis videt fol ab imo Turgere, illos rerne
p
marginem dicit drcuire.Alie vero ibi gentes tresCrefennae:qui frumentorunon Crefcnnf
quaeritant vidum,fed carnibus ferarum, atcp auium viuunK vbi tanta paludibus
foetura ponitur, vt 8C augmentum praeftent generi/ &
iatietatem ac copiam gemi,
Alia vero gens ibi morat Suethans:qu£ velut Thuringi eqs vtunt eximrjs.Hi Snethans.
qqj
funt qui in vfus Romanoru Saphirinas pelles comertio interueniente/peralias m#
numeras gentes tranfmittunt,famofi pelliu decora nigredme.Hicu inopes viuut,
ditiflime veftiunt.Scquutur deide diuerferu turba nationu/Theufthes, Vagoth* Theufthe*
Vagodj
Bergio,Hallin,Liothida:auoru oim fedes iiib humo plana ac fertili: & ^ppterea feerxio
inibi aliarugentium incurhonibus infeftant.Poft hos AthelniI,Finnaith$, Fcruir HalLn.
Liothida
Gautigoth,acre hominu genus, SC ad bella promptifltmu. Dehincmixti Euagerg Athclml.
F.nnai th|
Othingis.Hi omnes exefis rupibus/quafi caftellis inhabitant ritu beluino.Sunt ex
Ferurr.
his exteriores Oftrogothc Raumaricj, Raugnaridj,Finni mitinimi, Scanzig cub Gaurigoth
Othingi.
toribus oibus mitiores:necno &
pares eoru Vinouiloth,Suethidi, Cogeni in hac Eu agere f
Raumanc*
gente reliquis corpore eminentiores:cpuis & Dani ex ipibru ftirpe ,pg*refii, Eru# KaugDaricq
los ^pprrjs fedibus expuIerut.Qui inter omnes Scanzif nationes nome fibi ob ni# F/nhi
Vrnouilothf
miam tfccritate affedat prxcipuu.Suc q;cp & illoru pofitura Grannij. Aganzifc Suctidi
Cogeni
Vmxg, Ethelrugi, Arochiranniiquibus no ante omes/fed ante multos annos Ro# Heruli
dulf rexfuitjqui contepto ,pprio regno/ad Theoderid Gothoru regis gremium Dani.
Grinij
«ouolauit:8C vt defiderabat/inuenit.Ha: itaqj gentes Romanis corpore & animo Aganz/f
grandiores/infeftae fjuitia pugnae.Ex hac igit Scanzia infula quafi officina genti# alsCiennam^
ali pugnabit
um,aut certe velut vagina nationum cu rege fuo nomine Berig, Gothi quondam mntiapugng
Vnixf
memorantur egreflfcqui vt primum e nauibus exeuntes, terras attigere, ilico loco Ethelrugi
Arochiranni
nomen dedcrunt.Nam hodie illic, vt fertur, Gothifeanzia vocat. Vndc mox pro# Rodulf Rex
mouentes ad fedes Vlmerugorum,qui tunc Oceani ripas infidebant,caftrametati EgreiTio Ge
tarumapna
funueofep cSmiflo praclio/^pprijs fedibus pepulcrut; eorucp vidnos Vuandalos cipio
Berig rex
iam tunc fubiugantes, luis appellauere vidorijs.lbi vero magna populi numerofi Vlmcrugf
tate crefeente,etia pene quinto rege regnante, poft Berig, Filimer,FiIogud, Arigis VuandaTi
Filimer
confilio fedit: yt exinde cu familrjs (jothoru ^pmoueret exercitus, qui aptiflimas Filogud
fedes, locaqj dum qugrercttongrua/peruenitad Scythia: terras/ qure lingua eoru Arigis.

Ouim vocabant:vbi deledato magna vbertate regionu cxercitu/& medietate traf Ouim
pofita,pons dicit, vnde amne trafiecerat infeparabiliter corruifleinec vlterius ia cui
da licuit ire aut redire.Na is locus, vt fert, tremulis paludibus voragine dreuieda
concludit:que vtraqj confufione natura reddidit inpcruiu. Verutamen hodiecp il
lic & voces armentoru audiri/& indida hoim deprxhendi comeantiu atteffatioe
Hxc igit pars Gothoru qua: apud Filimer
qjuis a longe audientiu credere licet.
dicitur in terras Ouim emenfo amne tranfpofita, optatu potita folum.Nec mora,
ilico ad gentem Spaloru adueniunttconfertocp prxlio/ vidoriam adipifeunt:exin
Spali
decp iam velut vidores ad extrema Scythia: parte qug Pontico mati vidna eft /^p#
peranttqueadmodum 8c in prifeis eoru carminibus pene hiftorico ritu in cornu#
ne recolit: quod & Ablauias deferiptor Gothoru getis egregius verinuna atteffaf Ablau/Mi

Olgllized by Google
lofcpfrm
liiftoriajn quam fententia & nonnulli ecmfcnfere maiorujofephus quoc£ Anna#
lium relator veriflimusdum vbiqj veritatisconiemit regulam:'& origines caufa#
rum a principio rcuoluit^bazc vero qua: diximus de gente Gothoru prindpiacur
omiierit/ ignoramus. Sed tamen ab hoc loco eorum ftirpem c5mcmoras, Scythas
8C nat io ne/ & vocabulo allerit appellatosrcuius foli terminos antecp aliud ad ma
Ucythfa. dium deducamus/necefle eft, vti iaceant, dicere,
Hifter hicBo
Gythia fiquidem Germani? terre confinisieottnus vbi Hifter oritur amnis, vel
rifthencs
Stagnu Mufi/
anu
S ftagnu dilatat Muflatiu,tendes vfqj ad flumina Tyram, Danaflru, 8>C Vago#

Tyras foIam,magnucp illum Danubiu,Tauruq? montemrnon lllu Afi?/ fed ,ppriu, id

Danaftcr
Vagofola.
omnem Meotidis ambitu, vltracp Meotida per anguftias BofFo
eft Scythicu per
Danubius hic ri vfcpad Caucafum monte,amneq$ Araxem:ac deinde in fmiftram parte reflexa,
Borifthtne*
Tauru»mons poft mare Cafpiu,qua? in extremis Afuc finibus ab oceano Euroboro in modii
Meoris
BofForus Ci/
iungi primu tcnuis,poft ha?c latiflima &
rotunda forma exont: vergens ad Hun
merius nos, Albanos,& Seres vfc^ digredit.HfC inqua patria: id eft Scythiadonge (e ten#
Caucafus
Araxes densjatccp apcriens:habet ab oriente Seres,in ipfo ad littus Calpif
fui principio
MarcCafpiu.
Euroborus.
maris conmanentes:ab oeddente Germanos, &
flumen Viftul?:ab Ardoo,id eft
Hunni fcptctrionalf cirdidatur Oceano:a meridie Perfida, Albania, Hiberia, Ponto, atqj
Albani
Seres extremo alueo Hiftri qui dicit Danubius ab oftio fuo vftp ad fontem.In eo vero
Scythir deferf loci latere quo Ponticu littus attingit/oppidis haud obfcuris inuoluit. Boriftheni
pno
Oppida Scy/ de, Olbia, Calipoda,Cher(bna,Theodofia,Pareon,Mirmicion8^ Trapezuntat
thixad Ponti
cum mare quas indomita: Scytharu nationes Gnrcos permilerc condere, fibimet comertia
al's Carcon prceftaturos.In cuius Scythia: medio eft locus qui Afia/Europamq; ab alterutro
diuidit,Riphei (cilicct motes:qui Tanain vaftiflimu fundut intrantem JMeotida:
M5tesRiphei
Mcotida pa/ cuius paludis circuitus pafluum mflia.c.xliifl.nufcp odo vinis altius fubfidetes. In
Ius
Oepidx quaScythia prima ab occidente gens (edit Gepidaru:qu? magnis/opinatifq? am#
Tiiian us 9
bitur fluminib .Nam Tifianus per Aquilone dus/Choruqp difcurrit.Ab Africo
fltr.
Danubius A.
Taulis vero magnus ipfe Danubius, ab Euro fluuius Taufis (ccan qui rapidus ac vertico
Da Lia
fus in Hiftri flucta fures diuoluit.Inrrorfus illi Dacia eft ad corona: (pede arduis

HicVuinidx. alpibus emunita: iuxta quorufmiftrum latus qcP in &

Aquilonem vergit, ab ortu
noui.afonouj
«ftunenfe
Viftulcc fluminis per immenia fpada venit, Vuinidaru natio populofa confcdir*

Sclauanf.
&
Quorum nomina licet nunc per varias familias loca mutent, prindpaliter rame
Antes* Sclauani Si Antes nominant.Sdauani a ciuitatc noui,& Sdauino Rumunncie, SC
9
aiiMurfianus
lacu qui appellat &
Mufianus, vfcp ad Danaflru, in Borea Vifcla ten comorant:
hi paludes/filuafcp ,p duitatibus habent. Antes vero qui funt eoru fortiflimi qui
ad Ponticu marecuruant,a Danaftro extendunt vfqt ad Danubiu: qua: flumina
multis manfiSibus abinuice ab funt.Ad littus aut occani vbi tribus faudbus fluen#
Vidioarq
Iccmcfh ta ViftuI? fluminis ebibunt, Vidioarp refidenc,ex diuerfis nationibus aggregati:
poft quos ripa oceani Iremefti tenent: pacatu hominu genus omnino. Quibus in
Agazsiriy- Auftro ad (edit gens Agazzirorum fbrtiflima, frugum ignara:qua: pecoribus Si
Bulgari. venationibus viditat.Vltraquos diftendunt fupra mare ponticu Bulgarii (edes:
Hunni
Hk nomina quos norifllmos peccatorii noftromm malafecere.Hmc iam Hunni quafl fortifli

Hunnorum marum gentiufcecundiflimus eelpes/ populoru rabie pullularur.Nam

in -bifaria
Aulziagri»
Auiri •
alij Aulziagin,alq Auiri nuncupandquuaiedes babeut diucrias. Iuxta Cherfona
Cherfona
Aulziagri/quo AG$bonaauidus mercator importat. Qui ariftatc campos pcrua*
gantur effu fos;fedes habentes/^put armentoru inuitaucrint pabula: hyemc fupra
mare ponticu (e referentes. Hunugari aut hinc fune noti:quia ab ip(is pellium mu. Hunugari

nnaru venit comertiu.Quos tantoru virorum formidauit audacia, Quorumanfi

onem prima efle in Scythiae folo iuxta palude Meotidem,tecudoin Mcefia/Tra#
ciaqj &
Dacia, tertio fupra mare Ponticu/ rurfus in Scythia legimus habitafle: nec
eor u fabulas alicubi reperim 9 firiptas/q eos dicut in Britania/ vel in vna qualibet *
.
•
t
•
‘•s •
I
infularu in ieruitute reda&os:& in vnius caballi precio quonda ereptos. Aut certe \i
w
'

*
•

fi qs eos aliter dixerit in noftro orbe/qj quod nos diximusfuifle exortos/ nobis
aliquid obftrepit:nos.n.potius letflioni crcdimus/cp fabulis anilibus coientimus,
Vt ergo ad noftru ^ppofitu redeamus/in priapte Scythif iuxta Meotidecomane#
tes profativnde Ioqmur/Filimer rege habuifie nofcunt.In iecudo/ id eft Daciae/ FJimcfrrt
Traciaecp Mcefiae (olo Zalmoxen,que mira: philofbphice eruditionis fuiflete
ftant pl^ricp feriptores annaliu.Nam &
Zeuta prius habuerunt eruditu: poft etia
Diceneu:tertiu Zalmoxen,de quo iuperius diximus.Nec defuerut qui eos iapie#
Zafmoxfs,
tiam erudirent.Vnde & pene omnibus Barbaris Gothi ia piet io res ftmper extite# Zeuta
Diccneus
runt:Graeciicp pene confimiles, vt refert Dio:qui hiftorias eoru/annaleicp graeco Dio
Zarabi
ftilo copofuk.Qui dixit primu Zarabos Tereos, deide vocitatos Pilleatos: hos
q Terei
inter eos generofi extabat: ex
quibus eis reges/ & &
iacerdotes ordinabant. Adeo PiJieatl

ergo fuere laudati Gethae/vt dudum martequem poecaru fallacia deu belli pro# Gethx
nunciat,apud eos fuifie dicat exortu. Vnde & Virgilius Gradiuucp patre Geticis Mars

qui pnefidet aruis.Que marte Gothi (emper afperrima placauere cultura.Nam vi

Sacrificium
(flimj eius mortes fuere captorujopinantes belloru pr^fulem aptius humani fan# Martis

guinis effufione placandu.Huic praede primordia vouebant: huic truncis iuipen#

debant exuui$:eratqj illis religionis pratter ceteros infinuatus affetfus, cu parenti
deuotio nominis videret impendi.Tertia vero (edes fupra mare Ponticu/iam hu
maniores, 5C vt fuperius diximus,prudcntiores effe<fli:diuifi per familias populi:
'*
Vefegothaefamilig Balthoru,Oftrogothg3 pnrclaris Amalis feruiebat. Quorum Vcfcfcoth*' •

Ealthi
ftudium fuit primu inter alias gentes vicinas arcus intendere neruis: Lucano plus Oftrogoch*
hiftorico/ cfj poeta teftante. Armeniofqj arc9 , Geticis intedite neruis. Ante cjs etia A mali t .1

cantu maiorum faeffa modulationibus/cytharifcp canebant. Ethefpamar^, Hanalg BteQsamarf.

alseterpamalS
Fridigerni, Vuidiculac, &C aliorum quoru in hac gente magna opinio eft, quales Hanalx
vix heroas fuiiTe miranda iacflat antiquitas.Tunc vt fert, Vefofis Scythis lachryma Fridcgemf
Vuid.cule.aft*'
quos Amazonaru viros prilca tradit au# Vuidigotng
bile fibi potius intulit bellu:eis videlicet
Vefolis rex
<flontas.Dc quis foeminas bellatrices &
Orofius in primo volumine ^pfefla voce
teftac. Vnde cu Gothis eu dimicafie euidenter ,pbamus,quem cu Amazonaru vi
Amaro nes
risabfolute pugnafle cognofcimus:qui tunc a Boriftenc amne, que accol? Danu#
Longa differt
biu vocant, vlcp ad Tanain fluuiu circa finu paludis Meotidis cofidebant.Tanain tia Danubii
vero hunc dico,qui ex Ripheis motibus deie<flus,adeo peeps ruit/vt cu vicina flu alterius SC Eo
rifthenis
mina fiue Meotis vel Bofforus gelu fblident,fbl 9 ammu cofragofis motib 9 vapo Tanais
9
rat ,nuncp Scythico durefat algore.Hic inter Afia,Europacp termin 9 famofus ha
bec.N.I alter eft ille,q montib 9 Chrinnoru ories,inCafpiu mare dilabit. Danubi
Cbriiinf
us aut ort 9 gradi palude,quafi ex mari ^pfundit.Hic vfcjj ad mediu fui dulcis eft Danubius
& potabih's;pi(celqj nimij faporis gignit,ofIibus aretes,cartilaginem tm habetes

Digillzed by fiow
 in corporis continentia.Sed vbi fit ponto virinior, paruum fontem fufcipit: cui ex
Amplietis
ampheocognome eft: adeo amarum/vtcufit.xl. dieru itinere nauigabilis, huius
Callipc&r aquis exiguis immutet: infectu fqj/ ac difTimilis fui,inter grtcca oppida Callipidas
& Hipanis in mare defluat. Ad cuius oftia infula eft in fronte/ Achillis noie. Inter
hos terra vaftiflima,filuis cofita, paludibus dubia.Hic ergo Gothis morantibus,
9
Vefofis Aegyptioru rex in bellu imiitrqb tunc Taunafis rex erat. Quo pr?ho ad
Phafide* Phafrm fltiuiu a quo Phafides aues cxort?,in roto mundo epulis porentu exubc#
Phafiani
Tauiiafiitex. rant, Taunafis Gothoru rex Vefofi Aegyptioru occurrit: eucp grauiter debellans,

Nilus in Aegyptu vfq? perfecutus eft:& nifl Nili amnis intranfmeabilis obftitiflent flu#
cnta,vel munitiones,quas dudum fibi ob incurhones Aethiopu Vefofis fieri pr?#
cepi fler, ibi in eius eu patria extinxiflet.Sed dii eu femp ibi pofitu n5 valuiflet lede
Komus re:reuertcs, pene omne Afia fubiugauic& fibi tunccharo amico Sorno regi Mc#
doruad perfoluedum tributu fubditu fccit.Ex cuius exercitu vigores tunc nonul
li ^puincias fubditas contuetes,& in omni fertilitate pollentes, delato fuoru agmi
9
ne fponte in Afi? partibus refederut.Ex quoru noie vel genere Trogus Pompei

Vn3e P*nhl
Parthoru dicit extitifle ^pfapia. Vnde ctia hodiecp lingua Scythica fugaces, quod
ora & duTd eft Parthi dicunt:fuocp generi refpodentes,inter oes pene Afi? nationes foli iagit>
fuiu
tarrj funt:& acerrimi bellatores.De noie vero/cp diximus eos Parthos, id eft fu#

gaces,ita aliquati ?thimo!ogia traxerunt, vt dicerent Parthi:quia fuos refugere pa

rentes.Huc ergo Taunafim regem Gothoru mortuu inter numina fui populi co#
luerunt. Poft cuius deceflum exercitu eius cu fucceflore ipfius in alijs partibus ex#
peditione gerente, fccminc Gothoru a quadam vicina gente temptat?, in pr?dacp
duefl?, auiris fortiter refiiterut:hoftefcp fuper fe venietcs/cu magna verecudia ab#
egerunt. Qua: patrata vicftoria/fretccp maiori audacia, inuiee fe cohortantes, arma
arripiut: eligentefqj duas audaciores Lampeto & Marpefia principatui fubroga#
De Amazoni runt.Qux du cura gerunt/ vt ,ppria defenderent,& aliena vaft arent, fortito Lam
bus Gothis»
Lampeto peto reftitit, fines patrios tucndo.Marfepia vero foeminaru agmine fiimpto/ no#
Marpcfia
uum genus exercitus duxit in Afla:diueriafcp gentes bello fuperans:alios vero pa
Caucafus ce condlians,ad Caucafum venittibicp certu tempus demorans,Ioco nome dedit,
Saxu Maipe/
fi* faxu Marpefl?. Vnde Virgilius. Ac fi dura filex aut ftet Marpefia cautes. In eo lo#
co vbi poft ha:c Alexander magnus portas conftituens, Pilas Cafpias nominauit:
Lazori
qcL nunc Lazoru gens cuftodit5/p munitione Romana.Hic ergo certu tpis Ama#
Gargani* zones comanentes confortate funt. Vnde egrefle,8£ Alim fluuiu ri iuxta Gargaru
duitate pr?tcrfluTttrafcutes:Armenia,Siria,Ciciliacp,Galatia,Pifidiu, oiacp Afia:
oppida, ?qua fcclicitate domuerut:Ioniu,Eoliacp conuerft, deditas fibi ^puincias
effecerut. Abi diuti9 dominatcs,etia riuitates/caftracp
iuo in noie dicauerut.Ephe
fi qcp templum Diana: ob fagittandi/venandicp ftudiu,qbus fe artibus tradidif#

(ent/eftufis opib9 /mir? pulchritudinis codiderut.Tali ergo Scythia: gentis fami

na: cafu. Afia: regno potitx,per centu pene annos tenuerut:& fic demu ad ^prias
fotias in cautes Marpeilas quas fuperius diximus repedarut,in monte falicet Cau

cafum.Cuius montis*cja fada iteru mentio eft,n5 ab re arbitror cius tracftu/fitucp

Defcriptfo
Cau ca fi inon defaibere, quado maxima parte orbis nofeit circuire iugo cotinuo. Is nacp ab In#
as
dico mari furgens/qua meridie reipicit/fole vaporatus ardefeit. Qua fepten trioni
patet rigentibus ventis eft obnoxius & pruinis. Mox in Siria curuato angulo re#
 flexus, licet amniu plurimos emittat, in Afiana tn regione Eufraten, Tigrine*
iw
uigcros ad opinione maxima perenmu fontium copiofis, fundit vberibus
Qui
amplexantes terras Afliriorum,Mefopotamia & appellari fadunt/& videritinfo
T
num maris rubri fluenta deponentes. unc in Boream reuertens, Scythicas ccr*
ras, lugum antefatum magnis flexibus peruagat: atep ibidem opinatifllma
flu*
mina in Cafpiu mare ^fundens, Araxem,Cylfom, 8 Cambifen continuato
<:
11120
ad Ripheos vflp montes extendiUndecp Scythicis gentibus dorfo fuo
terminum
pubens, ad Ponti vfq? defcendinconfertifqj collibus, Hiftri qcp flueta
cotingit
quo amnis fdflus dehifcens, in Scythia quoqj Taurus vocat. Talis ergo/tantufen *
Taunil
pene omniu montium maximus,excelfas luas erigens fummitates
naturali con*
ftriKfdone praeftat gentibus in expugnanda munimina.Nam
locarim recifus, qua
difrupto rngo
!icas:vel fcdin
vallis hiatu

locum
patefcitmunc Cafpias portas,nunc Armenias, mine
qualis fucrit/facit: vix tamen plauftro meabilis: lateribus in
O
altitudine vtrinqj direeftis: qui
$ gentili varietate diuerfo vocabulo nuncupatur.
Hunc enim Iamniu mox Propanifmu Indus appellar. Parthus primu caftra poft
Nifacen edicit. Sirus & Armenius Tauru, Scytha? Caucafum ac Ripheu, iterucp Fo°«
in fine Tauni cognominat:aIiac|? complura gentes huic iugo dedere vocabula.Ht lanimus
quia de eius continuatione pauca libauimus,ad Amazones vnde diuertimus, re*
deamus.Quac veritg ne earu proles rarefleret,a vicinis gentibus concubitu petie* •

rannfada nundina flmel in anno,ita vt futuris teporibus eis deinde reuertetibug

in idipfum,qcquid partus mafculini cdidiflet,patri redderet: quicqd vero formio H/c Amazo/
nei fexus nafceret, mater ad arma bellica erudiret. Siue vt quibufdam placet, editis EmaSSi/
«naribus/ nouercali odio infantis miferandi fata rumpebant: ita apud illas nas crudiunc '
detefia
bile puerperiu erat, quod vbicp conflat efle votiuu.Quac cmdelitas illis
terrorem
«nagnu cumulabat/ opinione vulgataCNam qug rogo fpes efletreapto vbi ignofei
vel filio nefas habebaturCGontra has vt fere pugnabat Hercules,
&
Melanes pene
pias dolo/cjj virtute fubcgit.Thefeus vero Yppoliten in pr.xdam tulitjde qua ge ” ‘

Thift
nuit & Yppolitu.Hg quocp Amazones poft.hgc habuere regina noie Pcnthefika Vppoiii
cuius Troiano bello extant danflima documenta. Nam
hg fermina: vflp ad Ale*
xandrum magnu referunt tenuifle regnum.Sed ne dicas, de viris Gothoru flrmo
«8 X&5dcf
^nS
adfumptus,cur in fbeminis ta diu perflueret: audi & viroru inflgnem & laudabi*
lem fortitudinem, Diohiftoricus,&antiquitatudiligentiflimus mquifitor, qui Dio in Getica
operi fuo Getica titulum dedia quos Getas iam fuperiori loco Gothos cfle ,pba*
«imus, Oroflo Paulo dicente. Hic Dio rege illis poft tepora multa ccmemorat,
noie Telephu.Ne vero quis dicat hoc nomen a lingua Gothica omnino peregri* Telephus
num cfle, nemo q nefliat animaduerti viu pigra q? noia getis ampleefli: vt Romam
Maccdonu,Graea Romanorum, Sarmate Germanoru, Gothi plgrucp mutuatur
Hunnorum.Is ergo Telephus Herculis filius,natus ex Auge fbrore Priami, con* Telephus Her
iugio copulatus: ^pcerus qdem corpore,fld plus vigore terribilis: paterna fortitu jS!e
fiku *

dinem ^prrjs virtutibus gquans: Herculis genio:formg qcp Gmilitudincm refere

bat.Huius regnu Mctfia appellauere maiores. Qua? ^puincia ab oriete oftia
itacp
M . .
fluminis Danubi), a meridie Macedoniam, ab occafu Hiftriam:a Septentrione defcnpuo. ^ .

"
Danubium habetds ergo antefatus habuit bellum cum DANAIS:in qua pugna
Theflandrum ducem Grecia? interemit;& dum Aiacem infeftus muadit;Vlixcc^

Digitized by Google
 perfequifccquo cadente/ ipfe corruit: Achillifqj iatulo fcrmore fautiatus/ diu me*
deri nequit. Graecos tamen fguis ia fautius/e fuis finibus cturbauit.T
elepho ve*
Eurypiluattx
ro defundo, Eury pilus fili
9 fucceflit in regnotex Priami Frigu regis Germana $
genitus. Qui ob Caflarndr$ amore bello interefle Troia no, ac parentibus/focerocp
Cyn» ferre auxfliu cupies, mox vt venit extindus eft.Tunc Cyrus rex
Perfaru poft gran

de interuallu,& pene poft fexcentoru.xxx.annoru tempora (Pompeio

rogo te* T
Thsunfrii ftante)Getaru reginj Thamiri fibi exitiale intulit bellu. Qui elatus ex Afi£ vido*
ria,Getas nitit fubiugare: quibus, vt diximus,regnauerat Thamiris.Quaecum ab
And Araxe amne Cyri arcere potuiftetacceflus/tranfire tn permifir. eligens armis cum
vincere/cp Iocoru beneficio fubmouere.Quod &
fadum cft:& veniete Cyro/pri
tna ceiTit fortuna Parthis: tanta, vt & filiu Thamiris/& plurimu exercitum trucida
rent:fed iteratoMarte /Get^ cum fua regina Parthos deuidos fuperac,atcp ,pfter*
nuntjopimacp predam de eis auferut:ibicp primu Gothoru gens ferica videt ten*
gte Me
toria.Tirc Thamyris regina ada vidoria,tatacj? pda de inimicis potita/in
Minor Sdthi»
fi* (quunc ex magna Scythia nome mutuata/minor Scythia eft appellata)
trafies:

ibi in ponte Mcefi{ colit:& Tha miris duitate fuo de noie

cdificauit.Dehinc Dari
Darftrs Go/ us rex Perfaru Hiftafpis filius, Antriregiri regis Gothoru filiam in matrimoniu
thoiU regis fi/
liam poRuIae •expoftulaufnrogans pariteratep-deterrens, nili fuS peragerent voluntate. Cuius af
Antri rege rus.
furore
finitate Gothi fpernentes, legatione eius fruftrarunt. Qui rcpuljus, furore flama*
fua
tus eft,& odoginta milia armatoru contra ipfos ,pduxit exerdtu-.verecudiam
malo publico vindicare contedens. Nauibufcp pene a Calddonia vfqj ad Bizanti
um in inftar pontiu tabulatis gque confertis, petit Thradam & Mcefiam.Pontecp
Pons in Da/
turfus in Danubio pari modo conft rudo, duobus menfibus crebris fatigatus
in
aubio
taphis odo milia perdidit armatoru:timenfcp ne pons Danubrj ab eius aduerfa*
rrjs ocatparet,ceIeri fuga in Thracia repedauitmec Mifiae folum
credens fibi tutu

forealiquantu remorandi. Poft cuius deceflum iterum Xerxes filius cius paternas
Xcncta 9
iniurias vldfci fe $ftimans,cu fuis ducetis,& auxiliatoru trecentis milib armatoru
roftratas naues habes mille feptingctis,& onerarias tria milia, fu gGothos ^pfed9
temptare- for/ ad bellum: nec teptare in conflidu pnrualuit,animofitatc conftatiae fuperatus. Sic
te tanta re qcp pater
receflit. Philippus
Philippus tiaqj vt venerat, abfcp aliquo certamine fuo cu rubore
Alexandri magni cu Gothis amidtias copulans,Medopa Gothilg filia regis acce*
Mcdopa
Gothila pit vxore,vt tali affinitate roboratus, Macedonu regna firmaret. Qua tempeftate

Vdifieana d/ Diohiftorico dicente, Philippus inopia pecunig paflus, Vdifitana Mefiac ciuitatc
uitas
inftrudiscopqs vaftare deliberat.Quae tunc ^ppter vicinia Thamiris/Gothis erat

Gothorafacer
fubieda.Vnde & facerdotes Gothoru aliqui illi q pii vocabant, fubito patefadis

dotes Pij portis/cu dtharis & veftib 9candidis obuia funt egrefli paternis diis, vt fibi ^ppitrj

Macedonas repellerent, voce (iipplid modulantes.Quos Macedones fic fiduciali

ter fibi occurrere contuctes/ftupefcut:& fi dici fas eft,ab inermibus tenent armati»
Nec mora, acie foluta qua ad bellum conft ruxerut, no rm ab vrbis exddio remo*
uere,vcru etiam & quos foris fuerut iurc belli adepri reddiderunfoederecp inito
ad fua reuerfi funt.Quc dolum poft longu tempus reminifccns egregius Gotho*
9
ru dudorSithalcus.cl.viroru milibus congregatis, Athcniefib intulit bellu, ad*
uerfus PerdiccaMacedonie rege:que Alexander apud Babilonia miniftri infidijs
potans interitu m,Athenienfiu prinripatui hatreditario iure reliquerat fucceftorc.
Magno prdio<xim hoc inito/Gothi Nuperiores inueti lunt:& Ce pro jniuria qua
iHi in Moefia dadu fcci(lent,ifti in Grjcia difmrretes/cunflam Macedonia vafta
9
uere.Dehinc regnate in Gothis Sithalco/Boroifta Dicene venit in Gothia: quo
feoriftaDfCc/
tpe Romanoru Silia potitus eft prindpatu:que Diceneus fufcipiens Boroifta, de netis. WT-
Gothi Germandru terris (quas nucFrarl
die ei pene regia poteftate: cuius c5fiIio Silia

9
Germani
<i obtinent) depopulati funt.Celar vero qui fibi prim oim Romanu vettdicauit Franci
luiiusCafax
inaperiu,8^ pene oem mundum fug ditioni lubegit, oiacp regna gdomuit: adeo
vt extra noftrum orbe Oceani linu repofitas infulas occuparet: nec nome Ro&q
manoru auditu gdem noucrat/cos Romanis tributarios faceret: Gothos tn ere*
Tiberius C{ r.
bro temptas/nequit fubigere.Gaius Tiberius ia tertius regnat Romanis: Gothi
tamen fuo regno incolumes perfeueranc. Quibus hoc erat lalubrc aut cOmoduni
aut votiuu/vt quicquid dici Diceneus eoru Confililiarius prxeepifler, hoc modis
bmntbus expetedum,hoc vtile iudicates/efFedhii manciparent. Qui cernens eoru
animos fibi in omnibus obcdirc,& naturale eos habere ingeniu/ocm pene philo
fophiii eos inftruxitierat.n.huius rei magifter. Nam Ethica cos erudiuit/ vt Bar*
Gothf pW
baricos mores ab eis cSpcicerct.Phyfica tradens 3 naturaliter ^pprijs legibus viuere kfophfadK
fteitequas vlip nunc c5 (criptas Bellagines nuncupat.
Logica inftruens, eos ratiois BdiigSn«^
fupra cgteras gentes expertos.Pra&icen oftcndens,iri bonis a&ibus conedari
fecit

(uafit.Theoricen dcmSftras, fi gnoru duodecim/ St per ea Planetaru curfus,om*

tiecp Aftronomia conteplari edocuit:^ quomodo Lunaris Orbis augmentu (u*
detrimentu cdixit:folifcp globus igneus cptum terrenu orbem in
ft i net, aut patit
«n^nliira excedat/ oftendir.aut quibus nominibus, vel quibus (ignis in coeli polo
yergetes 3 aut rcuergetes.ccc.xhirj.ftellgab ortu in occafum pdpites ruant/ expolit*
it. Qualis erat rogo voluntas/vt virifortifilnii qn ab armis quadriuiu vfcp vacal*
(cntjdoftrinis philolbphids induebant, videres vnu cccli politione/ alium herba*
rum,fruguc|j explorare naturas riftum lunae comoda/incomodacp,illum folis la
bore attendere:& quo rotatu coeli raptus, retroreduci ad paftem occidua: qui ad
orientalem plaga ire feftirtarit ratione accepta quielcere. Hxc St alia multa Dice
;

neus Gothis fua peritia tradens, mirabilis apua eos inuenit:vr non folum medio •
f

.eribus, imo St regibus impcrard.Elegit namejj ex eis tunc nobilidimos prudehti

.ores viros, quos Theologia inftrucns/rtumina qugdarn St facella venerari fualit:
'fccitqj facerdotes, nome illis PilleatOru cStradcns: vt reor, quia opertis capitibus P»n««t
Thiaris, quos Pilleos alio nOmie riuolpamus, litabant; reliqua vero gente Capil Spluatl
latos dicere iuQitiqcfnomen Gothi pro magno fuldpientes,adhuchodie fuiscau
donibusreminilditur. Decedente vero DiceneO/ pene pari veneratione habuere
Comoficu:quia nec impar erat fo{ertia.Hic etenim St Rex ilIis/& Pontifex ob fua Comofiaw
fperitia habebac:& in fua iufticia pOpulos iu dicabat: &
hoc rebus excedente huma Conllius.
Dacia.
"
nis.Corillus RexGorhoru iri regriu conlccridit:& per.xl.annos in Dacia fuis geri Gepidj
Bontae
ftibusimperauiLDaciam dico antiqua: qua riUric Gepidaru populi poflidere no* Tabf
fcunt.Qux patria in corilpcdu Mcrfig lita traris Dariubiu corona montiu dngit: Gothia
Dacia!
duos tm habens acceflus. Vnuni per Bdntas,alter3 ptr Tabas. Hanc Gothia qua Kpida
Dada appellauerc maiores (quas nunc vt diximus,Gepida didt) tunc ab Oriete tSSS
AroxoIani,ab Occafu Tamazitcsja Septentrione Sarmate St Baftgue, a Meridie
 Danubius;
amnis Danubrj fluenta termmant.Tamazites ab Aroxolanis Alueo tmflutiio fo
De Danubio gregant.Sed quia Danubrj mentio fada eft, non ab re iudico pauca de tali amn€
flumine
Danubius ia egregia indicare.Nam hic in Almanids aruis exoriens. Ix. habet a fonte luo flumi
Alam ania ori na vlqj ad bftia in Pontu vergentia per mille ducentoru pafliiu milia hindnde lh
cur
Icipiens fluminam modum (pinae quae coftas vt cratem intexunt, omnino amplii#
BcfDHifter fimus eft:qui in lingua Beflbru Hifter vocatur. ducentis tm pedibus in altu aqul
alueo habet profandam. Hic etenim amnis inter cftera flumina immanis, omnes
ftiperat praeter Nilum. Haec de Danubio dixifle fufficiat. Ad ^ppofitu vero vn#
de nos digreffi fumus, ad iuuante domino,redeamus.Longum namcp poft inter
Dom/danus uallum, Domicianolmperatore regnante, eius auariria metuentes/ foedus quod
dudum cum alijs prindpibus pepigerant Gothi lblucntes,ripam Danubi) ia lon#
gc pofleflam ab Imperio Romano, deiedis militibus cucorum duribus vaftaue#
Agrippa
Pom. Sabinus
runiteui ^puinrig tunc poft Agrippa Pompeius praeerat Sabinus. Gothis aut Dor
Dorpancus paneusprinripatu agebat quando bello c5miflo Godii Romanis deuidis, Pom#
peij Sabini capite ablcilb/multa caftella & in duitates inuadentes de parte Impera
toris publice deprxdarunt: qua neceflitate fiioru Domidan9 cu omni virtute (ua
Fufcus
prbperauit:& totius pene rei publice militibus dudore Fulco praelato cu
Illyricu
dedifilmis viris amnem Danubiu confertis nauibus ad inftar pontis tranfmeare
coegit,fuper exerritu Dorpanei.Tum Gothi haud legnes reperti, arma capefluntr
primoqj armati conflictu, mox Romanos deuincunt:Fulcoqj duce extindo,diui
Anfo das de caftris militu delpoliancmagnacp potiti per loca vidoria, iam^ceres luos
Gothorugenc
alogia quali qui fortuna vincebant, non puros homines/led lemideos idem Anles voca
Gapt
Halmal uere. Quorum genealogia vt pauds percurram, vt qtflS quis parente genitus eft,
Augis aut vnde origo accepta ,vb i fine effidt,ablcp inuidia q legis vera dicente auloilta.
AraaJa
Ifamar Horum ergo (vt ipli fuis fabulis ferunt) primus fuit Gapt, qui genuit Halmal:
Oftrogotha
Vnilt Halmal vero genuit Augis: Augis genuit eum qui didus eft Amala,a quo ori &
Athal go Amaloru decurrit. Et Amala genuit Hama: llamaautem genuit Oftrogotha:
Achiulf
An fila Oftrogotha genuit Vnilt; Vnilt genuit Athal: Athal genuit Achiulf: Achiulf gc#
Ediulf
Vuuldulf nuit Anilla &
Ediulf,Vuuldulf 8>C Hermerich: Vulmilf vero genuit Valerauans
Hcrmerich
Valerauans
Valerauans aut genuit Vuinithariu: Vuinithari9 qq? genuit Tneodemir Vua# &
Vulnitharius.
Origo Theo/
lamir &
VuideminTheodemir genuit TheodericuiThcodericus genuit Amal#
denci regis luentam:Amallucnta genuit Athalaricu &
Mateliicnta,de Vtherico viro luo cui
9
Theadcmir affinitati generis lic aa eam cSiundus eft.Na fupradidus Hermericus filius Achi
Vualamir
Vuidemir ulfi genuitHunnimundum:Hunimundusautgenuit Thorilmundum: Thorift
Theodcrioxs;
Amalcfucnra mudus vero genuit Bcrimund:Berimund genuit Vuidericu: Vuidericus genuit
Atbalonois
Matlicfurnta*
Eutharicu:qui coniundus Amalaluente genuit Athalaricu & JMathefuenra.Mor#
Vtchcus de quo
tuoc»? in puerilibus annis Athalarico, Matheluente Vuidichis eft fociatus.
Hummundns
Thorifmudus non iulcepit liberu:ad^udicp fimul ad Bcllifanu in Conftatinopolim: dC VuitiV
Berimuudus chis rebus exridete humanis, Germanus Patridus fratruelis domini luftiniani Im
Vuidericus
Eucaricus peratoris eandem in coniugio liimens/ Patricia ordinariamferit.De quafiliu ge#
Vuidicliis
Bellifarius nuit item Germanu nomine. Germano vero defundo/ipla vidua perleuerare dif
Germanus ponit. Qualiter aut aut quomodo Amaloru regnum deftrudumcft, loco luo (fi
patricius
Germanus fi/ dns voluerit) edocemus. Nunc aut ad id vnde digreflum fecimus/redcamus: do
us
ceamufcf quando ordo gentis vnde agimus curfiis Im metam expleuerit. Ablau/ 9
enim hiftoricus refert, quia ibi fuper lymbu Ponti vbi eos diximus in Scythia co* AblauiU9

maneretpars eorit qui orientalem plaga te nebant* Cifcp praeerat Oftrogotha 'vtru
Oftrogotha
ab ipfius noie/an a loco orientali didi funt Oftrogothaetrefidui vero Vefegoth.t? Oftrogotha?
Vcfagothj
in parte occidua.Et qdem iam ficut diximus/eos Danubio aliquantu t b
tranfito
Maximi
Q*.
poris apud Mcefiam,Traciamcp duxifle.Ex eoru reliquis fuit & Maximinus Im nuslmpcra/
tor cx Ciochis
pcrator:poft Alexandru Mameam(vt dicit Symachus in quinto fue hiftoriy lib.) duxit origine
Symachus
Alexadro inquit Celare mortuo, Maximinus ab exercitu fadus eft Imperator: ex
infimis paretibus in Tracia natus:a patre Gotho nomie Mecca: matre AI ana qu£ Meta
Ababa
Ababa dicebat.Is trienniu regnas/ dum in Chriftianos arma comoueret,imperiU
fimul & vitam amifit.Nam hicSeuero Imperatore regnate, & natalem diem filij
Seuerus Ccf.

celebrate,poft prima ctatem & ruftica vitam de palcuis in militia venit. Princeps
Seuerus qdem militares dederat ludos.Quod cernens Maximinus qui erat fenii*
barbarus adole!cens,poGtis prxmijs/barbara lingua petit ab Impatore vt Gbi lu*
dandi cum militibus licentia daret.Seuerus admodum miratus magnitudine for
m scierat enim (vt fert)ftatura eius ^pcera vitra odo pedes: iufllt eum cu lixis cor*
poreo nexucontedere nequid a rudi hole militaribus viris veniret iniurix. Tune
Maximinus fedecim lixas tanta fcdicitate ^pftrauit/ vt vince^o Gngulos, nullam fi*
bi requie intercapedine temporii daret Hic captis prarmijs/ iuflus eft in militiam
mitti: primaq? ei ftipendia equeftria fuere. Tertia poft diem cu Imperator ,pdie*
rat ineam pu, vidit eum exultante more barbarico: iuflitcp tribuno vt eum cocrd*
tum ad Romana imbueret dilaplina.Ille vero vbi de fe intellexit principe loqui,
accedit ad eu,equitantecp prgire pedibus ccepitTum Imperator equo adiedo in
curium calcaribus incitatu,multos orbes huc atep illuc vfcp ad lua fatigationem va
rijs inflexibus interpedauitjac deinde ait illi: Nunquid vis poft curium Tracilcx

Iudari.Refpondit,quantu libet Imperator.Ita Seuerus ex equo diflilies, recentifli

mos militu cu eode certare iufllt. At ille lepte valetifllmos milites ad terra elifittita
vt antea nihil per interualla refpiraret,folus a Cglare &
argeteis pra?mqs*& aureo
torque donatus eft:iuflus deide inter ftipatores degere corporis prindpalis.Poft
Anthoninus
lub Antonino caracalla ordines duxinac fgpe famafadis extedens inter plures Caracalla A
militiae gradus,centurialcp ftrenuitatis lux preau tulit.Macrino tamen poftea Macrino CS**
in
regnu ingreflb/reculauit militia pene trienniu/tribunatulqj habes honore, nuncp
V
fe oculis obtulit Macrini/indignu ducens eius imperiu/q? perpetratu facinus erat
quxfitu ab Heliogabalo. Dehinc quafi ad Anthonini filiu reuertes tribunatu luu
adrjc& poft hunc fub Alexandro Mamea contra Parthos mirabiliter dimicauit.
Eocp Mogontiaco militari tumultu occifo,ipIcexeratuseledione abfq? Senatus i H&gu

confultu efferus eft Imperatonqui cuncfla bona lua inChriftianoru perlecutione

malo voto focdauit:occifufcp Aquileia a Pupione/regnu reliqt Philippo. Quod
nos idcirco huic opufoilo de Symmachi hiftoria mutuauimus, quatenus gentem
vnde agimus, ad regni Romani faftigiu vfcp venifle doceamus. Cyteru caula exi*
git, vt ad id vnde digredi fumus/redeamus.Nam gens ifta mirum in modum
in
ea parte qua verlabatur,id eft Ponti in littore Scythix foli innotuitifine dubio tan
ta Ipacia tenens terraru*tot Gnus maris,tot fluminum curlusjfiib cuius lepe dextra

, B tj
 #

Vuandalas iacuittfterit fiib precio Marcomannus:Quadoru prinripes in

feruita*
'^Tandalus
folusante Con
MsKomanua tem redadi funt.Philippo nacp antedido regnante Romanis: qui
Otiadus
Philippus Phi ftantinum Chriftianus cum Philippo idem filio fuir.cuius &
(ecudo anno regni
lippi C*f. Romani millefimu annu expleuit:Gothi, vt aflbltt,diftrada Gbi difpedia fuafere*
regibus viuerent luis,
tes egre de amicis fadi funt inimici.Mam cpuis remoti fub
reipublicse tamen Romanae foederati erant, & annua munera percipiebant. Quid
mulca: Tranfies tunc Oftrogotha cum fuis Danubiu,Mccfiam,Traciam9
vafta
dirigitur: qui veniens dum
Oftrogotha
Morf^a ... uit:ad quem repellendum Decius fenator a Philippo
Tracia vita priuata degere*
Decius oenti nihil preualet/milites proprios exemptos a militia fecit
vtpuea in fitis vindicta,
quafi eorum negledu GothiDanubiu tranfiflcnt:fadacp
ad Philippum reuertit. Milites vero videntes feefle poft hos labores militia pub
ibs, indignati ad Oftrogothc regis Gothoru
auxiliu cofugerut.Qui excipies eos,

eorucp verbis acccnfus, mox triginta milia virorum armata produxit

ad prolium
T aph/Ii
Aftringf
adhibitis fibi Thaphilis &
Aftringis nonnullis. Sed &
Carporum tria milia ge*
infefti funt: quos ta*
Carpi rius hominum ad bella nimis expeditum,qui fepe Romanis
9
Diocletianus. men poft harc
imperante Diodetiano,Galerius maxim Cadar de ciuitate reipub
Ca. Maximus liccc Romane fubieciUs ergo habens Gothos
Gothi
&
Peficenos ab infula paucis oui in

Peficctii. oftio Danubi) ponto mergenti adiac&Argaitum Bd Gunthcricum nobiliftimos

Argaitus fecundo Mocfiam
fu;v gentis prscfedt dudores.Qui mox Danubium
vadati,
Guruhcricus
populati, Macrianopolim eiufdem patriae vrbem famofam metropolim
egredi*
Marcianopo
liS untundiucp obfeftam,accepta pecunia ab his qui inerat/reliquere.Et quia Macri
anopolim nominauimus,libet aliqua de etusfiitu breuiter intimare: Nam hanc
vr

Traianus C?; bem Traianus Imperator hac re aedificauit, vt fert, eo q? Marciae fororis fuae pu*
Ciuitas Mar/
ella du lauat in flumine illo:quod nimi£ limpiditatis
faporifqj in media vrbe ori*
cianopohs
tur/pota cognominato:exindeq? vellet aquam haurire, cafu vas aureum
quod fz/
rebatur in profundum ceddit/metalli pondere grauatum:&
longe poft cmerfit;
quod certe non erat vfitatum,aut vacuum forberi: aut certe femel voratum vndis
fonticp numi*
relpuentibus renatare. His Traianus fub ammiratione campeftris/
in nomine Marcia
nis quiddam inefle credens, conditam duitatem Germang fuae
nopolim nominauit. hinc ergo vt dicebamus poft longam obftdione accepto
Ab *
Geta Geta,receflit ad patria: quem Gepidaru cernes natio fubito
vbicp
Gcpide
premio ditatus
vincentem, praedifep ditatum, inuidia dudus,arma in paretes
mouet. Quomodo
Meminifle debes
vero Gethg/Gepidecp fint parentes fi queris, paucis abfoluam.
me initio de Scanziae infulae gremio Gothos dixifle egreflbs cum Berich fuo re*
ge,tribus tm nauib vedos ad dterioris Oceani ripanr.quaru trium
9 vna nauis.vt
aflolet, tardius nada/nome genti fertur dedifle: nam lingua
eoru pigra Gepanta
Gepanta
dicitur.Hinc fadum eft/ vt paulatim & corrupte nomen eis ex couiuio
nafcerctur.

Gepidx namcp fine dubio ex Gothorum profapia duaint originem: fed quia, vt
dixi, Gepanta pigrum aliquid/tardumcp fignat, pro gratuito conuiuio Gepida*
rum nomen exortum eft:quod nec ipfum credo falfiftimum: funt enim tardioris

ingenipgrauiores corporu vclocitate.Hi exgo Gepidg tadi inuidia,dudum

fpre^

ta prouintia/comanebant in infula, Vifclg amnis vadis

circumada: quam pi o pa*
Vifcla forte
dicebant Gepidos.Nunc cam,vt fertur* infulam gens Viuidaria
Viftula in*
trio fermone
GcnsViUida/
ha
colit,ipfis ad meliores terras me&ibus.Qui Viuidari) ex diuerfis nationibus ac fi
in vnum confiliu collecti furtt:& gentem fedfle noicuntur. Ergo (Vt dicebamus)
Faftidare*
Gepidarum rex Faftida,qui etiam gentes excitans/ patrios fines per arma dilata*
GepidanidrU
uic.Burgunzioncs pene vfq$ ad interfectione deleuir.aliaicjj n5rtullas gentes per* Burguzioncj;

domuit. Gothos quocn male prouocans. cofanguinitatis iccdus prius inportuna

contcftatione violauit:utperbaqj admodum elatione iactatus,cre(centi populo du
terras cjpic addere/icolas patrias reddidit rarioref.Is ergo mifitlegatOs ad Oftro Oftrclgdtha

gothamteuius adhuc imperio fi Oftrogothj/cp Veiegotha?,id eft ciufdem gen*

tis populi iubiacebant, inclufum fe montifi quiritans afperitate,fyluarumq? dcnfi*
tate conftrictum.Vnum poicens e duobus: vt aut bellum fibi, aut locorum iuoru
ipacia praepararet. T
unc Oftrogotha rex Gothoru (vt erat folidi animi) reiport*
dit legatis bellum (e quidem tale horrere: durumcp fore, 8^ omnino fceleftum ar*
mis confligere cum propinquisdoca vero no cedere. Quid multa? Gepidf ih bel
Ia irruuntreontra quos ne nimium iudicarent/mouit &
Oftrogotha procinctum
conueniuntcp ad oppidum Galtis:iuxta quod currit fluuius Ancha: ibiqj magna GalciadppidS
Ancha
partium virtute certatum eft.quippe quos infe& armorum pugnae fimilitu*
do commouerat:fcdcaufa melior/ viuaxcp ingeniu luuat Gothos: inclinata deniqj
parte Gepidarum, prelium mox dirimitur. Tunc relicta fuorum ftrage/ Faftida kWbdarcX
rex Gepidarum properauit ad patriam:tam pudendus opprobrij humilitatus,^
fuerat elatione erectus. Redeunt victores Gothi Gepidarum deicenflone cotenri:
fuacp in patria noftri in pace veriantur vicp dum eorum pra?uius exifteret Oftro
gotha.Poft cuius deceflum Cniua exerdtum diuidens in duas partes: nSnullos ad Colu*
vaftandum Moefiam dirigit:icicns eam negligentibus prinapibus defenfbribus
defhcutam. Ipie vero cum feptuaginta milibus ad Euftcfium, id eft Nouas con* CufteftuW
Icendit: vnde a Gallo duce remotus. Nicopolim accedit: qua: iuxta Iatrum fluuiu
Noli*
Galiiia dut
eft conftituta.Notiflima:quoniam deuictis Sarmatis/ Traianus eam fabricauir,& Nicopolis
later Hltuiut
appellauit victoriae ciuitatemtvbi Dedo iuperueniente Imgatore/ tandem Cnitia Samiare
Decius Cffai
in Hemoniae partes qux non longe aberat/reccflittinde apparatu difpofito/ Phi* Hcmoma
lippolim ire feftinans.Cuius ieceuum Deaus Imperator cognoicens, & ipfius vr Philippolta

bi ferre fubfldium geftiens,iugo montis tranfacto/ad Beroam venit. Ibiqj dum Beroa*
eqs/exercitucp lafTum refoueret, ilico Cniua cu Gothis i modu fluminis ruittvafta
toqj romano exerdtu/Im patore cu paucis q fugere querant ad Tufaa, rurfus tras TufcU
alpes in Mcefiam perturbauit:vbi tunc Gallus dux militis cu plurima manu bel*
lantium morabatur.ColIectoqj tam exinde/^ de Tofte exercitu futuri belli repa
rataciem:Cniua vero diu obfeflam inuadit Philippopolim,pra?dacp potitus,Pri Prifcusdu*.
FdiusDccij
(cum ducem qui inerat fibi focderauit,quafi cum Dedo puguaturu. Vcnienteicp occidit aCSo/
ad conflictum, dico Decrj filium iagittafautiu, crudeli vulnere confodiunt. Quod thu

pater animaduertens, licet ad confortandos animos militum dixifle fertur Nemo

triftetun perditio vnius militis non eft rei publicae diminutio:tamen patemu effe
ctum no ferens, hoftes muadit,aut mortem/aut vltionem fili) expofeens: venicfq*
abruto Mcefiae duitatem,drcumfpectus a Gothis/& ipie extinguitur. imperq fi*
becitr» oeddf
nem/vitaeqj terminum fadens.Qui locus hodiecp Deci) ara didtuneo a? ibi ante tur
Deci) ara
pugnam miferabiliter idolis immolarecDefun^io tunc Dedo/ Gallus Volufi GallusiStV*
f . .
• .
• ^
;
B iij
lufianiu
 anus regno potiti fimtRomanoru: quando S£pcftilensmorbus pene iftius neccf
(icatis conGmilis/ vt nos ante hos nouem annos experti (iimus, faciem totius orbis
Alexandr/a;
Affiyptue
fcedauitrfupra modum quocp Alexandria,totiuf<p egypti loca deuaftans,Diony
Diony.Hillo. fio hiftorico (iiper hanccladem lachrymabiliter exponente: quam & noftercofixi*
pfit venerabilis martyrchrifti epifeopus Ciprian 9 in libro cuius titulus eft de mor
Ciprianus
Acmibanus Aemilianus quidam Gothis fcpeob prindpu negligcntia MoeG
xalitate.T unc SC
am dcuaftantibus/vt viditlicere nec a quoqua fine magno reipublice difpedio re#
mouerijlimilitcr fux fortung arbitratus polle cueniretyrannidem in Moefia arri
puitjOmnicp manu militari afcita/cccpit vrbes & populos deuaftare. Contra qug
antra paucos menfes multitudo apparatus accrelcens/non minimu incommodum
rei publicae parturiuit:qui tamen in ipfo pene nefario conatus fui initio extineftus,

8i vitam /& imperium quod inuadebat ami(it.Supradi<fti vero Gallus & VoluG
anus Imperatores epuis vix bienio m imperio perfeuerates ab hac luce migrarint,
quod
tn ipfo biennio quoaffuerc, vbicp pacati,vbiq? regnauere gratiofi: ^pptercp .

vnum eorum fortung reportatu eft, id eft generalis morbusifed hoc ab imperitis
& calumniatoribus qui vitam folent alioru dente maledico lacerare. Hi ergo mox
vt imperium adepti funtrfoeduscum gente Gothoru pepigcre:& ncc longo inter
'Gallienus Im
peraror quo in omni
uallo vtrifquc regibus occubcntibus/Gallienusarripuitprincipatu:
Refpa. lafduia refoluto Refpa & Vcduco/Thuro Varocp duces Gothoru fumptis naui
Vcauco ducef
Gothorum bus Afui tranfiere, fretu Hellefponticu tra(uc<fli:vbi multis eius ^uincie ciuitatib9
Thuro
Varo
populatis, opinatifllmu illud Ephefi Dian£ templu quod diidu dixeramus Ama
Hcllcfpontus. zonas condidifle, igne fucccndunttpartibus Bithinx delati/Calcedonia (ubuerte
EphcfiDianx
templum reiquam poft Cornelius a vicijs aliqua parte reparauit.Qux hodiecp cpuis regiae
Bithinia
Cakcdonia vrbis duitate congaudeat/ figna tamen fuaru ruinarum aliquata ad inditia retinet
Cornelius pofteritatis.Hac ergo fcdicitate Gothi qua intrauere ptibus Afix prxdafpolioq?
Qr Gothi par
tes Aficdcua/ potiti, Hellefponticu fretum retranfmeant,vaftantcs in itinerefuo Troiam/ Iliucp
ftfdTenc
Troia vallat quae vix a bello illo Agamcnoniaco aliquatulu refpirates,rurfus hoftili mucrone
fecudo delctx/imt.Poft Afix ergo tale excidium Tratia eorum experta eft feritate.Nam
T racia
H< mus mons ibi ad radices Hemi motis mari vicina Anchialos ciuitate aggreflirmox adeunt vrf
Anchialos
vrhs bem,qua dudum Sardanapalus rexParthoru intra limbum maris Hemi radi &
Sardanapalus ces locafleclbi enim multis ferunt manfifle diebus:calidaru aquarum deledati la*
Vbi aquas ca
lidas iuenerut uacris:qux a qntodecimo miliario Anchalitanx duitatis funt litae: ab imo fui fon*
Anchalitapa
tis igni fcaturietes: 8£ inter reliqua totius mundi thermaru innumerabiliu loca om
ciuitas
nino praedpuead fanitatem infirmoruefFiaciflim^.Exinde ergo ad ^pprias fedes
Maximianus regredi. Poft haec a Maximiano Imperatore ducunt in auxilia Romanoru contra
Ccfar
Narfcus rex Parthos rogati: vbi datis auxiliarijs/ fideliter decertati fiint.Sed poftcp CjfarMa*
ximianus pene cum eornm folatio Narfeum regem Pcrfaru faporis magni nepo*
fapor magnus tem fuga(!ct,eiufq; omnes opes,fimulcp vxores 8C filios depr^daflet, Achillemq*
Achilles
Diodecianus: in Alexadriacu Diocletiano fuperaftet,& Maximian 9 Herculius in Africa Quin#
Quinquen/
gcnciani quagetianos attriuifler/pacem rei publicx nacfti, coepere quafi Gothos rregligere*

Gothos a Co
Nam fine ipfis dudum contra quafuis gentes Romanus exercitus difficile decer*
(iSttoTuicatof tatus eft. Apparet natnqj frequenter quomodo inuitabatur,ficut & fub Conftan#
Lidn.ut
Thcilalonica tino rogati lunc8£ contra cognatum eius Lidnium arma tulere: cum c£ deuuflum
& Thcflalonica daufum,priuatum ab imperio,Conftantini vitftoris gladio truci*
clare.Nam 8i dum famofiflima &.Romte emulam in futi nomine condiderit
uitatem, Gothorum interfuit operatio:qui foedere inito cum Imperatore.xl. fuo* Gothi fcpdcri
rum milia illi in (olatia contra gentes varias obtulere. Quoru 8C numerus bC milia ri - ••

Ariar/cua»
v(qj ad praeiens in republica nominatur, id eft foederati. Tunc etenim (tib Aria* Aoricus : )•

rici bC Aorici regum fuornm florebant imperio. Poft quorum deceflum iucceflbr Heldmcb.
Cuida
regni extidt Geberich/virtutis bC nobilitatis eximix.Nam is Helderich patre na* Cniuida
Vuandali
tus:auo Ouida:proauo Cniuida,gloriam generis fui Facffis illuftribus exaxjuauit
primitias regni fui mox in Vuandalica gente extendere cupiens cotra Vifumar eo VifiSfrnat re*

rum regem:qui Aidingoru ftirpe qua? inter eos emmet,genufcp indicat bellico* Afdmgi
Dctocjppu# '

fiflimum,Deuxippo hiftorico referente: qui eos ab Oceano ad noftrum limitem

Vix in anni (patio peruenifle teftatur pra? nimia terraru immenfitate.Quo tempo*
re erant in eo loco manentes/ vbi nunc Gepidcc (edent: iuxta flumina Marifia,Mi Gcp/dae
liare bC Gilfil,& Griflia,qui amnes (upradi&os excedit.Erant namcp illis tunc ab Mari (ia.
Miliare
oriente Gothi:ab occidente Marcomanni:a feptentrione Ermuduli: a meridie Hi Gii£il... ...

fter.qui & Danubius dicit.Hic ergo Vuandalis comoratibus, bellum indicium

Griffia
Gothi.
«ft a Geberich rege Gothoru:ad littus prn?di(fti amnis Marifia?:vbi tunc diu cer* Marcomanni
fcnmunduli. .
latum eft ex ?quali.Sed mox ip(e rex Vuandaloru \^ii(imar magna cu gte gentis Hiitcr.
Gothi Vuidi
(ug ^pftemit. Geberich vero dutflor Gothorum eximius fuperatis/ depraedati^ losfuperant ,

T
Vuandalis, ad propria loca vnde exierat/remeauit. unc perpauci Vuandali qui
euafiflent, collefta imbellium (iioru manu, infortunata patriam relinquetes/Pan*

noniam (ibi a Conftatino principe petierc:ibicp per.xl. annos plus minus fedib 9 Vuandali Ai
Pannoniam.
loatisjmpatoru decretis vt icolcc famularut.Vn etia poft longu ab Stilicoema* Stihco.
Vuandali Gal
giftro militu,& cx cofule ac Patricio iuitati Gallias occupauere:vbi finitimosdep lias occupaUe

dantes no adeo fixas (edes habuere.Na Gothoru rege Geberich reb 9 excidere hu re
Hrmanaricus
manis,poft tpis aliqcF Ermanaric 9 nobiliflim 9 Amaloru in regno (ucccftit: mul rex
q Ainali
tas bC bellicofiflimas Arftoi gentes pdomuit:fuifcp parere legibus fecit. Que meri

eo nSnulli Alexadro magno coparauere maiores. Habebat (iqdem qs domuerat, Alo: an der. M
Gothos, Scythas, Thuidos in Aunxis, VafmabrScas, Merens, Mordefimnis,Ca* Goihi.
Scythi
ris, Rocas, T
ad zas, Athual, Nauego, Bubegetas,CoIdas: &
cu tantoru (eruitio ca TViuide,-
Inaupxjf
tus haberet, no pafliis eft/nifi bC gente Eruloru qbus precrat Alariais/ magna ex
Vaf nabor/car
parte trucidata/reliqua (uae fubigeret ditioni.Nam pdida gens ( Ablauio hiftori Merent
Mordcilmn is
<o referete) iuxta Mcotidas paludes habitas in locis ftagnatibus quas Graxi Ele Caris
vocat/ Eruli noiati fundges quato velox/eo amplius fupbiflima. Nulla (iqdeerat Kocas
Tadzans
tunc ges quj no lcue armatura in arie (ua cx ipfis elegerint.Sed epuis velocitas eo* Athual
Nauego.
ru ab alrjs f$pe bellantibus no euacuaret, Gothoru tn ftabilitati (ubiacuit bC tardi* Bubengentaa*
tatiifecitcpau(a fominj/ vt bC ipfi inter reliquas gentes Getharu regi Ermanarico Coldas
Vbi Eruli ha/
(eruiuerit.Poft Eruloru cede idS Ermanaricusin Venetos arma comouit: bitant.
q epuis Ele
armis difgiti,(ed numerofitate polletes,prio reflftere conabant:fed nihih aletmul
ritudo in bello, pfertim vbi bC de 9 gmittit,8£ multitudo armata adueneritjna hi vt
initio expofltiois vel cathalogo getis dicere coepim 9 ,ab vna ftirpe exorti, tria nunc
nomina reddideretid eft Veneti, Antes,Sdaui:qui epuis nunc ita facientibus,pec Veneti
vbique deleuiunt, tamen tunc omnes Ermanarici imperrjs (eruiere.
catis noftris Antes
Sdaui.
Aftrorum quocp fimiliter nationem qui longiflima ripa Oceani Germanici mfi* Nota de Ger/
Inania
• B iiij Alhi.
 dent, idem ipfe prudentiae viitute fubegit, omnibufq? Scythiae & Germaniae nad
onibus ac fi ^pprrjs laboribus imperauit.Poft aut non longi tpis interuallu,vt re#
fert Orofius, Hunnoru gens omni ferocitate atrocior exarfit in Gothos. Na hos,
Genealogia
Hunnorum
Gaijdaricu* vt refert antiqaitas,ita extitiflecomperimus: Filimcr rex Gothorum, Gadarici
magni filius:qui poft egneflum Scanziae infulae iam quinto loco tenens prinripa
Hic Fili m er tum Getarum: qui & terras Scythicas cum fua gete introiflet: ficut a nobis ditfum
eft,reperit m populo fuo qualdam magas mulieres quas patrio fermoe Aliorum
Gochora rex
in Scytham
vcnfr. nas is ipfe cognommacealcp habes fufpecffas,de medio fui perturbat: longecp ab
Alraun
ALorumnj. exerdtu fuo Jugatas, in folitudine coegit terree. Quas fpiritus imundi per neremii
vaantes dum vidiflcnt,& earu fe complexibus in coitu mifoiiflent: genus hocfe*
roriflimu cdidere:quod fuit pnmu inter paludes minutu, tetrum atep exile, quali
hominu genusmecalia voce notu/nifi quae humani fermonis imagine aflignabat.
Tali ergo Hunni ftir pe creati Goth oru finibus aduencre.Quorum natio fgua,vt
:

Prifcua hiaro. Prifois hiftoricus refert,in Mcrotida palude vlteriore ripam infedit:venati5e tm
nec alio labore experta/nifi q> poftcp creuiflet in populis fraudibus &
rapinis vi#

cinam gente conturbauit. Huius ergo,vt aflolent, venatores dum in vkeriori Me#
otidiS ripa venationes inquirere animaduertunt,quomodo ex inprouifo cerua fe

I
illis obtulitringreflaqj palude nunc ^pgrediens/nunc fubfiftens, indicem fe vif tri#
buit.Quam fecuti venatores, paludem Meotidem qua mperuiavt pelagus efhmi
bant, pedibus tranfiere.Mox quocp vt Scythia terra ignotis apparuit/ cerua dif#
paruit. Quo aedo fpiritus fant illi vnde ^pgeniem trahunt ad Scytharum inuidif
id egere.Illi vero qui praeter Meotidem paludem aliu mudum cfie penitus igno
rabant,admirationeindu<fH,terraiScythic,&vtfuntfbllertes,iterilIud nulli ante
hanc ctatem notiffimu/ diuinitus fibi oftenfiim rati, ad fuos redeunt,rei geftu edi#
cunt:Scythiam laudant:perfuafacp gente fua/viam quam cerua indice didicere, ad
Scythiam £>pcrant:& quantofeuen prius in ingreflu Scytharum habuere, litauere
vkfforix: reliquos perdomitos fubegere.Nam mox ingente illam palude tranfie

Alipzuri re:ilico Alipzuros, Alridzuros,Itamoros, Tunafos,& Boiftos, qui ripa; iftiua

Alcidzuri
Iramari Scythi? infidebant,quafi qdam turbo gentiu rapuere. Alanos qcp jpugna fibi pa#'
Tuncaffn res,led humanitatis viiftu formacjj diffimiles, frequenti certamine fatigantes fub#
Boifti.
AI ani iugaucre.Nam & quos bello forfitan minime fuperabant/ vultus fui terrore nimi
um pauorem ingerentes terribilitate fugabant, eo erat eis fperies paueda nigre#

dine:fed vdut qugdam(fi diri fas eft) deformis, offa non faries, habenfcp magis

vbi maribu» puneffa cp lumina. Quoru animi fiducia toruus jpdit afpcdusiqui etiam in pigno
genas fc^a* ra fua primo die nata defjuiunt.Nam maribus ferro genas feant, vt antccp ladis
nutrimenta percipiant/vulnens cogant fubire tolerantia.Hinc imberbes friiefcut,
fine venuftate ephebi funt: quia facies ferro fulrata/tempeftiuam pilorum gra#
tiam riatrices abfiimit.Exigui quidem forma,fed arguti/motibus expediti:& ad
De qualitate
<3C quantitate equitandum promptiflimiiftapulis latis,& ad arcus /fagittacp paratirfirmis cerni#
eorum
cibus, &
in fuperbia femper ere<fii. Hi vero fub hominum figura viuunt beluina
feuitia.Quod genus exped itiffimum, multorumcp nationum craflatorem Gcthac
vt vidcrunt/expauefcunduoq; cu rege deliberant qualiter fe a tali hofte fubducai
Nam Ermanaricus rex Gothorum licet (vt fuperius retulimus) multarum genti#
limmiterittfiumphator^Hunnbrum tamen aduentudum cogitat/ Rofcmo* •
•

ofomon<
rum gens infida quae tuc inter alias illi famulatum exhibebat, tali eum nanciicitur
occauone decipere. Dum enim quandam muliere Sumelch nomine ex gente me-? Sumeldi mi1[
lier
morata pro mariti fraudulento diiceflu rex furore commotus,equis ferocibus [ib
ligatam, incitaniq? curfibus/per diueria diuefli praxepiflet, Ermanaricus rex per*
Hrmanancus
cutitur:fratres eius Sarus &C Amnius Germanj obitum vindicates/Ermanarici la* rcx P^cuttf

tus ferro petieruttquo vulnere (aucius egram vitam corporis inbecillirate contra* .Sus
xit.Quam aduerfam eius valitudincm captans Balamir rex Hunnorum, ih Oftro
ofoSth* j

gothas mouit procindium:a quorum ibrietate iam Vefegotha: diiceflere, qua du* Vafcgodi*
dum inter (e iunifti habebantjntra hxc Ermanaricus tam vulneris dolore/ cp eti*
am incurfiones Hunnorum non ferens/ grandcuus & plenus dierum centefimo
decimo anno vitae fuae defiiniftus eft. Cuius mortis occafio/ dedit Hunnis prama
&
Gothis illis quos dixeramus orientali plaga federe, Oftrogochas nuncu
Iere in
vS^Sh** 1
*

pari. Veiegothc id eft ali)

eorum focrj,& occidui foli cultores metu parentum ex*
territi,quid nam de (e propter gentem Hunnoru dcliberarent/ambigebar.diucp
togitantesjtandemcommuniplacitolegatosad Romam direxere ad Valentem VaJen8 Cfflfr'
Imperatore fratrem Valentiniani Imperatoris ienioris/vc parte Trarisefiue mce*
traderet ad colendum,eius legibus viuerent,eiufcp imperijs fubderetur.
fi£ fi illis
™cS
Et vt fides vberior illis haberetur/promittunt ie (fi dodores linguae fiif donaue*
rit) fieri chriftianos.Quo Valens compcrto/mox gratulabundus annuit quod vl <

tro petere voluiQetifufceptufcp in Mcefiae partibus, Gethas quafi muru regni fui \
contra cacteras gentes ftatuit, Et quia tunc Valens Imperator Arrianorum perfi*
dia fautius/noftrarum partium omnes ecdefias obduraflet, fuj partis fautores a^
illos dirigit prazdicatoresrqui venientibus rudibus & ignaris/ ilico perfidiae luas
virus defundunt.Sic quoqj Veiegothac a Valente Imperatore ^triarii potius/S
Chriftiam efFe&i.De cetero tam Oftrogothis/cp Gepidis parentibus fiiis per ar* .

fectionis gratiam euangelizantes, huius perfidiae culturam edocetes/omne vbiq?

lingua huius notionem ad culturam huius le<flae inuitauere. Ipfi quocp (vt di*
dum eft) Dannbiumtranimeantes/Daciamripenlem, Mcefiam, Traciafcpper* Danubius
***
niiflo prindpis inledereiquibus euenit (vt adfolet gentibus necdu bene loco fun* Mcrfia
datis) paenuria famis. Ccepere autem primates eorum 8i duces qui regum vice il
Jiemus
lis praeerant; id eft Fridigernus, Alatheus,& Safrach exercitus inopiam AiatiTcus
condole*
re:negotiationemcp a Lupicino Maximocp Romanorum ducibus expetere. Ve* Lupiemus.
rum quid non auri iacra fames compellit adquiefcere: Ccrperunt duces (auaritia
compellente) non folum ouium/boumqj carnes, verum etiam canum/ immun &
dorum animaliu morticinia eis pro magno contradere:adeo/ vt quodlibet man*
cipium in vnum panem, aut decem libras m vnam carnem mercarentur. Sed iam
mancipijs &
fuppellecftili deficientibus,fiIios eoru auarus mercator vidhis necefli
tate expofcit.Haud enim iecus parentes faciunt (alute iliorum pignoru ^puidetes;
7
fatius deliberant ingenuitate perirc/cp vitam, dum mifericorditer alendus qs veri
ditur/ qj moriturus feruat.Contigit enim illo lub tempore erunbfo Lupirino SC
du&ori Romanoru/vt Fridigemu Gothoru reguluad couiuiuinuitaret,dolu0 . ;
*

eijVt poft exitus docuit, moliret*Sed Fridigern 9 doli nefaus,cupaucoru comitatu

^
 > ad conuiuium veniens: dum in praetorio epulatus eft,damorem miferorum mO*
rientiu audiret.Namcp alia in parte fotios eius redufos/dum
milites Duds fui iuf
fu trucidare conarent:& vox monentium duriter cmifla iam fufpedis auribus in
tonaret: ilico apertos ipfos dolos cognofccs Fridigemus euaginato
gladio in con

uiuio n5 fine magna temeritate/ vel odtateqj egredinmfuofcp fotios ab

imminens
ti morte ereptos ad necem Romanorum inftigat.Qui nafla occafi5e votiua elege
runt viri fortiflimi in bello magis in fame deficere: 8^ ilico in ducum Lupicini
. v 8^ IMaximi armatur occifionem. Illa namcp dies Gothoru
famem, Romanorucp
fecuritatem ademit:cceperuntcp Gothi iam non vt aduenae &
peregrini/fed vt ci*

ues domini poflefloribus imperare:totafcp partes Septentrionales vfcp ad Da*

&
nubium fiio iure tener e. Quod Compiens in
Antiochia Valens Imperator, mox
Antiochia
commiflo,
armato exercitu in Traaaru partes digreditur: vbi lachrymabili bello
vincetibus Gothis/in quodam praedio iuxta Hadrianopolim
fautius ipfe refugi*
, •

on °^°
quocp cp Imperator in ta vili cafula delitelccret Gothis, ignecp
bs* ens: ignorantibus
(vt aflolet) idiiente,inimico fuppofito/cu regali popa
crematus eft haud feais cp
petetes in pfidia de*
SiTiS dei ,prfus iudiao vt ab ipfis igne cobureret:qs ipfe vera fide
imeoemam# cli naflet,& igne charitatis ad geheng igne detorfiflet.Quo tpe Vefegothj Tracias
incolere
*
Daciacp ripefem pofttati gloria trophei,tacp folo genitali potiti,ceperut
9
Thcodonu. Sed Theodofiu ab Hifpania Gratian Impator eleduin orientali prindpatu loco
gSSBcfe Valetis patrui fubrogat: militaricp difdplina mox in meliori ftatu repofita,igna*
ftr
uia priora Principu/& Defidia exdu(am,Gothus vt fenfitfctimuit.
ImpatorNa
acri olno ingenio/ virtutecp &
confilio clarus, cum pracceptora feueritate libera &
litate/ blandicieqj fua remiflum exercitu ap fortia prouocarat.At vero vbi milites
eofcp
prindpe meliore mutato/fiduciam acccpcrunt.Gothos impetere temptant:
Trade finibus pellunt:(ed Theodofio prindpe pene tunc vfcp ad deiperationem
egrotante,datur iterum Gothis audacia: diu ifocp exercitu,Fridigernus ad
Thefla

Thdraii* Irim praedandam Epiros &

Achaiam digreflTus eft. Alatheus vero &
Safra cu refi
Epims
<Juis copijs Pannonia petiemnt. Quod cu
Gratianus Imperator qui tunc Roma
AiVrfSw in Gallias ob incurfionem Vuandalora receflerat
coperife quia Theodofio fa*
&fra
defperatione fuccumbenti, Gothi magis feuirent,mox ad eos colleflo venit
ex
tali

cratu: nec tame fretus in armis/ fed gratia eos

muneribufep vidurus, pacemq? &
vidualia illis concedens,cum ipfis inito foedere fecit. Vbi vero
poft haec Theodo
*
fius conualuit Imperator:reperitcp Gratianu
&
cum Gothis Romanis pepegifie
hac pace con
ferdus quod ipfe optauerat:admodum grato animo feres,& ipie in
fenfit. Attanaricum quocp regem qui tunc
Frigidemo fucceflerat, datis fibi mune*
rcxGochoKi ribus/fotiauit moribus iuis benigniflimus,& ad (e eum in Conftantinopolim ac
cedere inuitauit. Qui omnino libenter acquiefcens,regiam vrbem ingreflus eft:
miranfep, en inquit cerno quod faepe incredulus audiebam, famam videlicet
tanta: vrbis: &C huc illuc oculos voluens, nunc fitum vrbis/ commeatumcp naui*
um, nunc mecnia dara profpedans miratur. Populolqj diueriarum gentium
quafi fonte in vno e diueriis partibus (caturiente vnda,fic
quocp militem ordina*
‘
* tuni afpidens,Deus inquit,fine dubio terrenus eft Imperator: & quifquis aduer*
admiratione
fus eum manum mouerit/ipfe fui (anguinis reus exiftit. In tali ergo
 iftiioreqj a pnndpe honore faffultus,paucis menfibus interieris ab hac luce mi?
rauit.Quem princeps affe&ionis gratia pene plus mortuum/cp viuu honoras,
f ignae tradidit lepulturadpfc quocp in exequqs feretro eius praeiens. Defundo
«rgo Attanarico/cundus exercitus in leruirio Theodofi) Imperatoris perdurans,
Romano fe imperio fubdens,cu milite velutvnu corpus effiat: miliacp illa dudu
fab Conftatino principe fcederatoru renouata,&: ipfi didi funt Fcederati.E qui#
Gothi fopdcTiA
bus Impator cotra Eugeniu tyrannu (q oedib Gratiano Gallias occupaflet) plus tl,. ~‘V*»
Eugcniua
cp.xx.mdia armatoru fideles iibi & amicos intelliges lecu duxit: vidoriac^ de pdi
9
do tvrano potit , vltione exegit Poftqj vero Theodolius amator pacis, geherift»

Gocnoru, rebus exceflit humanis/ seperunt eius fili) vtraqj rempublica luxurioft
viuentes adnihilarejauxiliarrjfcp fuisiid eft Gothis:confueta dona fubtrahere, mox.
Gothis faftidiu eoru increuit:verentelq* ne longa pace eoru refolueret fortitudo,
ordinant fuper (e regem Alaricu:cui erat poft Amalos fecunda nobilitas. Baltha*
rumcp ex genere origo mirificate} dudum ob audacia virtutis fialtha,id eft audax
nomen intra luos acceperat.Mox ergo antefatus Alaricus creat 9 eft rex:cu liiis de* :
» •

T
. •

;v i...
r.

04.
liberans fuafit fuo labore quprere regna/
cp alienis per otium lubiacere:& lumpto
exerdtu per Pannonias Stilicone & Aureliano conlulibus,& £ Firmiu dextro ia* StUfieo;
AurclAmrrt
tere quali viris vacua intrauit Italiam. Nullo penitus obfiftente ad ponte applicuit Firmiurri
Gothi Italii
Condiniani:qui tertio miliario ab vrbecrat regia Rauennate. Qug vrbs inter pa* Veniunt >

ludes &C pelagus/ interqj padi flueta vni tm patet acceflui:cuius F*ons Condfa
dudu (vt tradunt nug *
~-f •

maiores) polle flo res Venetij,id eft laudabiles dicebant. H?c irt linu regni Roma Rauenna- ;

Padus.
ni lup mare Ionium coftituta/inmodum infui? influetium aquaru redundatione Venetia:
condudit. Habet ab Oriente maretad Mare Ioniurti
quod q redo eurlii de Corcyra atqj Elladg Corcyra
partibus nauigat dextru latiis,primu Ephyros.deirt Dalmadam, Liburniam, Hi* Eia
Ephyrf
ftriamcp,& fic Venetias radens palmula nauigat. Ab occidete vero habet paludes Daimada
per quas vno anguftifTimo introitu vt pOrta relida eft. A
Septentrione alius qqj te? <
plaga ramus illi ex Pado eft: qui fofla vocat Alconis, a Meridie idem iple padus FoflTaAfcpSfi
Paaurs.
que lolum fluuioru rege dicut,cognomento Heridanusjab Augufto Imperatore Hcridanu* -

ftltiffima folia demillus:qui leptima lui Aluei pte media influit duitate. Ad oftia
t.:'.. J V.
fuaamccniQimu portu pbens dafiem.cd.nauiu Dione referete tutillima dudu cre
debat redpe ftatioe.Qui nuc, vt Fabius ait,qd aliqn portus fuerat/ IpadofiUTmos Fabiu*

hortos oftedit, arboribus plenostveru de qbus n5 pendeant vda/led poma.Tri* i-

•
'

no fiqdem vrbs ipla vocabulo gloriat: trigeminae^ pofitione exultatud eft pnma Rauenna
Rauenna, Vltima clalfis, media Ccfarea.Inter vrbem 8C mare: plena mollidx: are ClaiTes
Cffarea
nacp minuta:vedationibus apta. Verum ertimuero cum in ea duitate Velagotha -

rum applicuillet exercitus, ad Honorium Imperatorem (qui incus refidebat)ie

gationem miliflet, quatenus li permitteret vt Gothi pacati in Italia reliderent, fic te»;,
eos cum Romanorum populo viuere/vt vna gens vtraque credi pofiit:fin autem
aliter, bellando quilque valeret/expelleret: etiam lecurus qui vi(flor exifteret/ impe
(T

.• tfaret.Honorius Imp.vtramque pollicitationem formidas, fuoepeum lenatu ini* im f *4

to confilio qu5 eos extra fines Italos expdleret/ deliberabat. Cui ad pdftremum
:i
ftntetia Cedit/ quatenus ^puincias longe pofitas:id eft Gallias,Hilpania{cp quas ia Gallia r.
•;
Hifpanflfc
pene pdidiflet: 8C Gizengerid eas Vuanddoru Regis yaftaret irruptio, li valeret Gizenzcr/Cua
Vuan*m.

Digitized by Google
 Alaricusfua eu gente fibitaft^?ares ^prios vendicar et:
d onatione facrooractilo
patriam jipnci
confirmata/conientiunt Gothi hac ordinatirine:8£ ad tradiramjibi
perpetratu Stilico patrici 5C
ftunt.Poft quora difceffumtiec quiccp mali irt Italia
JStiirco
Maria Ermatttiam qua»
Alaria fOCer Honorrj lmper&torisiuam vtracp eius filiarrttid eft
Hermantia
fibi Princeps vnam poft vfta fotiauit:vtracp
virginem 8i intatfam deus ab hac Iu
Tocciaru lo>
Polenna cemigrare prxcepit.Hic ergo Stilico ad Polentia ciuitate in alpibus
AlpesTocdas
catam dolofe accedens: mhilcp mali fufpicatibus Gothis,
ad necem totius Italic,fu*
certtetes/primo per#
am<^ deformitate ruit ift bellum.Qucm ex inprouifo Gothi
territi funt:fed mox recollcdlis animis,& vt folebant, hortatibus excitati, omnem
furibun*
pene exercitu Stiliconis in fuga couerfum,vfqj ad interfaftione
derjciut:

Liguria doctt animo arreptu iter deferunt:^ in Liguria

poft fe vnde iam tranfierant/ re*
deuaftant Flamminiccp
Eilra/a uertunt:eiufcK prgdis/fpolqfffi potiti* Emilia pari tenore :

aggerem inter Picenu Tuioiam vfcp ad vrbem Roma difeurretes,

quicquid 11*
Flamih/a;
Picenum
&
Tufda ter vtrucp latus fuit/in prodam diripiunt. At poftremu Romam mgrefti, Alarico.
Vbi godii P o fupponunenec loas fandorira
«n^mvenouu iubente (poliant tm:non aut,vt folent gentes,igne
in aliquo penitus iniuria irrogare
pariunt.Exindcq? egrefli per Campama Lu &
Campania
fimilidade peratfta/Bricios accefleruncvbi diu refidentes/ad
Sicilia,
Lucania caniam
Bricrj extremis Italix fini#
Sicmbu de ad Africatranfirc deliberant. Bricioru fiqtridem regio in
imttufcat. Adriccp pela-
AFricai^
Appenninus
.
,
bus inter iacens, parte anguloraeius Appennini montis
gus vt lingua porredla a Tyrenno ?ftufeiungens„nomen
quondam a Britia for
Mare
ntur regina. Ibi ergo veniens Alaricus Rex Vefegotharu
cum opibus totius Italig
in Africa quieta p»
quas in pr^da diripuerat,exinde (vt dieftum eft) per Siciliam
triam tranfire dilponit.Guius quia non eft libera
quodeunq? homo fine nutu dei
fubmerficplurimas conturba
difpofueritffretum illud horribile aliquantasnaues
nit.Qua aduerfitate repulfus Alaricus dum fecum quid ageret, deliberaret, fu bito
immatura morte pracuentus/rebus excefllt humanis.Que nimia dicione
AlarfCtis^wi lugen*
tur
aluco fuo diriuant.rsam hic
Baren tinus tcSjBarentinum amne iuxta Coriftntina ciuitatem de
amnis.
fluuius a Pedemontis iuxta vrbe dilapfus/fluit
vnda falutifera. Huius ergo in mc
Conieritina tf
cffodiunrin cuiusfouec gre
uiras
Pedemontf
dio alueocolletfo captiuora agmine fepulturx loeu
mio Alaricu cum multis opibus obraimurarfufa aquas in fuum AIucu
rcducen

tes ne a quoqua quandocp locus

cogno(ceret,fo(lores oes interemerunt: regnuqj

Athaulf rtx Vefeaotharu Athaulfo eius conlanguineo &

forma/&jnentc confpicuo tradunt
erat cpuis non adeo jentate ftaturne
formatus/ cptum pulchritudine cot#
Nam
poris/vultucp decorus.Qui fulccpto regno reuertens item
ad Rorrta fiquid pri#
fpoliauit,
mum remanferat/more locuftaru erafitmcctm priuatis diuitrjs Italiam
Hondriuft* imo & publicis, Imperatore Honorio nihil refiftere pracualente:cuius
& Germa/
far'
Placidia Theodofr) Imperatoris ex altera vxore filia vrbe captiua ab d urit.
Placida
niam
Quam tamen ob generis nobilitate/ form^qj pulchritudine,^ integritatem calii-
matrimonio copulauit/ vt gentes
Forum IuliU tatis attendens, in foro Iulp Emilia: ciuitate fuo
efficacius terrerentur.Ho#
hac focictate conperta/quafi adunata Gothis Republica
Aemilia

cjjuis opibus exhauftum,tame quali cognatu

grato animo
noriumqj Auguftum
pettemte, in fuis
derelinquens, Gallias tendittvbi cum adueniflet/ vicing gentes
\t
Galli

finibus ccepcrunt continerejq dudu crudeliter Gallias infeftaficnt/tam Frand/$

Frand

Digitized by Googl
 finrgundiones.Nam Vuandali & Alani,quOs fupra didmus,perrniflo prittdpu
Burgudioncti
Romanoru vtraque Pannonia refedercmec ibi fibi ob nictum Gothoru arbitran Vuandali
AJani
tcs tutum fore fi reuerterent, ad Gallias tranfierC.Sed mox a Gallqs quas ante no
multu tempus occupaflent/fugietes, Hifpania ie reduiere:adhuc memores ex rda> Hifpania,
’

tione maiorum iuoru quid dudum Geberich rex Gothoru genti iua: prfftitiflet Gc^nrfi
<naomodi:vcl quomodo eos virtute fua patrio folo expulifler.Tali ergo cafu GaE '(Lilia» n m >

ii a» Athaulfo patuere veniend.Cofirmato ergo Gothis regno in Gallrjs, Hifpano

rumcafii coepit dolere:eofcp deliberas a Vuandaloru incurfibus eripere per fiias

opes Barcilonam cu certis hdelibus delecftis,plebecp inbelle interiores Hifpanias BaraTona
introiuitrvbi igpe cu Vuandalis decertas, tertio anno poftcp Gallias/ Hifpaniafcp Vuandal/ 1

domuifiet, occubuit gladio ilio gforato Vemulfiide cuius folitus erat ridere fta*
Vcmulfiia.
.
tura. Poft cuius morte Rcgericus rex conftituitjied &
ipie fuoru fraude pereptus
Rfger/cusrex
ocius vitam cu regno reliquit.Dehinc ia quartus ab Alarico rex conftituit Valia^ VaTiartx
'
nimis diflncffiis 8C prudensrcotra que Honorius Imperator Conftantinu virum HononusC*.
Conftantmut
induftria militari pollente, multiicp pradtjs gloriofum,cu exercitu dirigit: veritus
&
ne foedus dudum cum Athaulfo initu ipie turbaret, aliquas rarius in repubhV
ca infidias moliretjin cuius fibi gentibus repulfis/fimulcp defiderans Germanam
(iiam Placidia fubiecftionis obprobrio liberarerpaciicens cu Conftatino vtaut bel Placidia :
lo/aut pace^vel quoquomodo fi ea potuifict/ad fiium regnu reuocaret, ei eam in
mairimoniu iotiaret.Quo placito Conftantinus ouans cu copia armatoru, 8d pe*
rie iam regio apparatu Hifpanias perit.Cui Valia rex Gothoru non minori ^pdn Val/a
iftu ad dauftra Pirenei occurrittvbi ab vtraque parte legatione dirccfta/ita Pirenetn.
couenit
paciici/vt Placidia Ibrorcprindpis redderet, fuacp folatia
Romana: reipublicf vbi
vfusexigtret/non denegaret. Eo nacp tempore Conftatinus qdam apud Gallias Conftantinus
inuadens imperiu/filium fuu Conflante ex monacho fecerat Qfare:ied no diu te* Confrans.

nCnsTcgnu prazfumptu: mox foederatis Gothis/Romanifcp ipfe oeddit Arelato Ardarum

Vienna ;
filius vero eius Vienna.Poft quos ite Iouinus ac Sebaflianus pari temeritate rem Iouinus
publica occupadam exiftimates,pari exitio periere.Nam duodedmo anno reoni Sebaihanus
•Hum
Valiac,qu;ido &
Huni poft pene.l.annos inuaiaPannonia a Romanis &
Gothis Pannonia
cxpulfi funr.vidcns Valia Vuandalos in fuis finibus,id eft Hifpania: folo audaci Valia
temeritate ab interioribus partibus Gallia:(vbi eos fugauerat Vuandall
dudum Athaulfus) Hifpania
cgreflbs/cunch in prasdis vaftare.Eo vero tempore quo Hierius 8C Ardaburas Ailiaulf..
Hienus
coniules exdtiflent: nec mora, mox contra eos mouitexercitum. Sed Gizericus rex Ardaburus
Vuandaloru iam a Bonifacio in Africa innitacqui Valentinianoprincipiveniens Gizeneus
Bonefacius
in offeniam, non aliter ie cp malo reipubhet potuit vindicare. Is ergo fuis precf Valcrimanuf.-

laus cos inuitans,per tradhim anguftu quod dide fretu Gaditanu: & vix fepre mi Fretu Gadium
!ibus Africa ab Hifpamjs diuidmoftiacpmaris Tirreni in occani eflucgerit/traf
po fu it. Erat nacp Gczericus iam Romanoru dade in vrbe notiffimus:itarura me*
diocris:8£ equi cafu daudicans:animo ,pfundu$:ierm5e ratusduxuriac conceptor: a .i*

ira turbidus; habendi cupidus:ad iollidcandas gentes ^puidetiflimustiemina con*

m T
tentionu iacere/odia licere paratus. alis Africa: rempublica precibus Bonifadj
vt diximus inuitatus intrauit: vbi ad diuinitate vt fertur accepta auctoritate diu re*
g nans, ante obitu fiiu filioru agmen aedtu ordinauit,ne mter ipibs de regni am* WW; -JS
‘
C
•< -*.* bidone c(Tcc diflenfio,fed ordine qfquc & gradu fiio qui alijs fugummttideft ft
niori fuo fieret (eques fucccdor:& rudus eiipofterior eius. Quod
obferuates per

annoru multoru fparia/rcgnu fcdictfer,poflederc:nec qcPin reliquis getibusadfo

Nom/narcgu ordine vnus poft vnuiufcipies rcgnu,in pa#
lctjinteftino bello foedati funr.fuoqj
-Gizcricos
Huncricus. ce ac fuGGedio fuit.Primu Gyzerkusq pater
populis impcrarut.Quoru ordo ift e

C<undamudu>
8C dnstfeques HunericusjteitiusGundaraudw.quartus Trafamudus:qntiis Hd
T rafamudus. regno cie#
Hildcrich derich. Quo malo gentis (uaeGelimerimemorataui praeceptoru, de
Gdimer
IufunianusC <3o &
interempto, tyranidem prelum pfit:fed nociceflit impune q effecerat. Nam
luftiniani lmpatoris vitio in eo apparuir.& cu omi generi fuo/opibufcg
qb 9 moj
Belifarin
Bdifanua cc predonis incubabat.ConftatinopoIim delatus per viru gloriofidimu
magiftru militu oricraIe,& cofule ordinariu atep patricivnmagnu in areo populo
fpedaculu fuit;feracp iui pocniDudmc gerens cu (e videret de faftigio regali dcie#
Afr/caa Vuan ctunr.priuatrc vitae cui noluit famulari redadus occubuit.Sic Africa qugin diuifi#
<da]is erepta.
one orbis terraru tertia pars mudi dc(cribit,oentefimo fere anno Vuandalico iu#

oo erepta, in libertate reuocata cft regni Romam: & qua dudum ignaris dnis, du
cibus fidelibus a reipublicac Romanae corpore gentilis manus abftulerat/ (bllerti
domino & fiddi dudore tuncrcuocata/hodicqj congaudet. Qjuts& poft hape

Mauff aliquantu inteftino prelio, Maurorucp infidditateattrita (e Iametauerit,tfi trium#

phus luftinianilmpatoris a deo fibi donatus:quod inchoauerat/ad fine vfcp per
.•!

duxit.Sed nobis qd opus eft vnde res exigit/ dicere. Ad ^ppofitu redeamus. Va#
lia fiqdem rex Gothoru adeo cu fuis in Vuandalos feuiebat/ vt voluiflet eos etia
Val£a
in Arrica perlequi/nid eu cafus>q dudum Alarico ad Africa tendenti cotigerat/re
Tolota 'tiocadet. N ob naqj intra Hifpanias, inoructacp vidoria potitus, Tolofam
llitatus

reuertiaRomano imperio fugatis hoftibus/aliquatas ^puinaas quod ^pmiferat,

derelinques-.fibicp aduerfa poft longu valitudinc fupcrueni&e, rebus humanis ex

-ceflitteo videlicet tpe quo Beremuth Thorefmudo patre genitus. De quo in cata#
CcremutWas
Thotcfmuduf lago Amaloru familie (tiperius diximus,cu filio Vuitirieno ab Oftrogothis,
qui

Vuithiridius, m
adhuc Scythiae terra Hunnoru opprefTionibus fubiaccbat,ad Vefegotharu re#
gnum migrauit.Con(dus.n.erat virtutis & generis rrobilitate:faalius?ibi credens
principatu a parentibus deferri, que heredem regu conftabat ede multoru. Quis
nacp de Amalo dubitaret/(i vacaflet eligere:fed nec ipfe adeo voluit qs edet often.
Thcodfrtcir* dcre.Et illi iam poft morte Valig Thcodericu ei dedere fucccdore: ad que venies
coi Gothora
Bcremund animi podere quo valebat eximi) generis fui amplitudine comoda ta#
citurnitate fupprcdir.loes regnatibus (emp de regali ftirpe genitos ede fufpedos.
-

Padus eft ergo ignorari/ne faceret ordinada c5fundi.Sufceptuftp eft cu filio fuo .

favi a rege Theoderico honorifice rumis, adeo vt neccSfilio fuo experte/nec conuiuio
faceret alienutnon tm generis nobilitate qua ignorabat/fcd £ animi fortitudi#
£
ne &robore getis qua non poterat occultare.Quid plurimu: defundo Valia vt
VaU» fuperius quod diximus rcpetamas:q paru fuerat fbdix, Gallis ^pfperrimus, fodi*
dorqj Theodericus fucceffet in regno:homo fiimma moderatione copofitus: ani#
TheodoOu»
mi/corporifcp vtilitate habendus.Contra que Theodofio &
Fefto confulibus pa
Fcfltus ce rupta Romani huius auxiliaribus fecu iundis, in Gallias arma mouerut.Turba

Cama coma. uerat nacp cos Gothoru fcederatoru manus; quj cu Cama comite Conftatinopo
lim Cefcedera det. Aerius ergo patridus tunc praeerat mil itibus, fomfli maru Mce* Acf /ug
fioru ftirpe ,pgenitus, in Dorulcena duitate a patre Gaudetio labores bellicos tot aua
lerans,reipublicacRomanx fingulariter natus:qui fugbia Sueuoru/ Fracorumcp tof" UU5
barbarie immefis cgdibus Imxirc Romano imperio coegidet. Hunnis qcp auxilia a r

£ u ^.
rijs Litorio didante, contra Gothos Romanus exercitus mouit qxindum: diuqj Luomi*
cx vtrjcp parte ade ordinata, cu vtriq? fortes /& neuter firmior eflet, datis dextris,
in priftina concordia redieruufoederecp firmato, ab alterutro fida pace perada,
recedit vtercp.Qija pacat Attila Hunnoru oim dns:& pene totius Scythia? gentiu Hi C Attflahun
foP in mudo regnatonq erat famola inter oes getes claritate mirabilis. Ad que in
legatione renudus a Theodofio iuniore Prifc9 9
hiftoric ,tali voce inter talia refert Tyfia
Ingentia fiqdem flumina, id eft T yfia, Tibifiacp,& Dricca tranieutes: venimus in Dncca*
loeu illum vbi dudum Iudicula Gothoru fortidimus Sarmatu dolo occubuit.In* Iudlcula

deqj no longe ad vicu in quo rex Attila morabat/accedimus. Vicum inqua, ad in

ftar duitatis ampliflimpinquo lignea moenia ex tabulis nitentibus fabricata repe
rimus:quaru compago ita folidum mentiebat/vt vix ab inteto podet iundura ta* >

bulorum conprxhendi. Videres tridinia ambitu ^plixiore diftenta,porticulqj in

omni decore difpofitas. Area vero curtis ingenti ambitu cingebat, vt amplitudo
ipla regiaaulam oftedcret.Hg (edes erat Attila: regis Barbariem tota tenetis: hax
praeponebatis naqj Attila patre genitus Mudzuoco
captis duitatibus habitacula
*
Actil

cuius fuere Germani, Odar 8C Roas:q ante Attilam regnu Hnnnoru tenuide nar ruccu*
oc~t«
rantunepuis non oino cundorum.Eoru iple poft obitu cu Bljta Germano Hun Roa*
BJcu
noru fuccedit in regnu:& vt ante expeditioni qua parabat par foret, augmentu vi
rium parriddio quxric tendens ad dilcrimen oim nece fuoru.Sed liberante iufti*
da deteftabili remedio crelces/ deformes exit9 iiiae crudelitatis inuenitBleta enim
fratre fraudibus p erepto,
q magna? parti regnabat Hunnoru, vniueriiim fibi po*
pulum fubiugauit. Aliarucp gentiu quas tunc inditione tenebat/numerolitare coi
leda primas mundi gentes Romanos, Vefegothafq? fubdere poptabat.Cuius ex*
erdtus qngcntoru miliu efle numerus ferebat. Vir in concuflione gentis natus in De quaWtate
mundo, terraru oim metus:qui nefdo qua forte,terrebat eunda, formidabili de AtaiacnsJ*
fe opinione vulgata.Erat naqj fupbus inceflu,huc atep illuc dreuferens oculos/ vt
elati potentia iplo qcp motu corporis apgeret.BelIoru qdem amator: fed iple ma
nu tcperans,confilio val id iflimus,fup plicant ibus exorabilis: ^ppitius infide femel
receptis. Forma breuisjato pedore, capite grandiori, minutis oculis, rarus barba
canis afperfus,fimo naio,teter colore, originis iiif flgna reftitues. Qui qjuis huius
magna confideret,addebat ei tn confidenda gladius Martis iu*
edet natura?/ vt fp Maitfc gJsuU/
U *’
uentus apud Scytharu reges femp habitus.Que Priidis hiftoricus tali refert occa*
fione detedurmCu paftor inqens, quidam gregis vna buculam coipiceret claudi*
cantem:nec caulam tanti vulneris inueniret,lollicitus veftigia cruoris iniequit: tan*
demcp venit ad gladiu:que depafces herbas bucula incaute calcauerat; cffoflumcp
^ptinus ad Attila defert.Quo ille munere gratulatus, vt erat magnanimus,arbitra
tur Ce totius mundi principe conftitutu:& g martis gladiu poteftate fibi coceflam
ede belloru.Huius ergo mente ad vaftatione orbis parata comperiens Gizericus Gizer/a»
rex V
uandaloru, quem paulo ante memorauimus, multis muneribus ad Velego
C«j
 tharu bella pr^dpitattmetuenj ne Theodericus Vcfegotharu rex filiae fuse vlrifet#
ret iniuria:quj Hunericho Gizeria filio iuncfia, prius ade tanto coniugio letare?:
fed poffea vt erat ille & in fua pignora truculet9 ob fufpitione tantumo veneni ab
,

ea parati, ea putatis narib 9 fpolias decore naturali, patri fuo ad Gallias remiferat/
vtturpe funus miferada fpofferret:8£ crudelitas qua etia mouerent externi, vindi
ftam patris efficacius impetraret. Attila igit dudu bella concepta Gizeria’ redepti
one Parturi ^s ^ e §atos Iodi» ad Valentinianu prinripe mi fit, ferens Gothorum/
Valcntinianu*
Ctiar Romanorucp dilcordiajvt quos prelio n5 poterat cocutere/odrjs intemis elide#
retiadferes fe reipublic? eius amicitias in nullo violare,fed cotraTheodericu Vefe
gocharu rege fibi efle certameivfi eu excipi libenter optaret. Cetera epiff olg vfitatis
•ialutationu bladimetis oppleueratrffudes fide adhibere medatio. Pari etia moad
rege Vefegotharu Theodericu dirigit fa*iptu:hortas vt a Romanoru fbtietate dif
cederer.recoleretcp plia quae paulo ante cotra eu fuerat coritata fub nimia feritate*
Ho fubtilis:antecp bella gereret/ arte pugnabat.Tuc Valetinian^ Impator ad Ve#
fegothas/eorucp rege Theodericu in his verbis legatione direxit: Prudet/5 vdlrj
eft fortiflime gentiu/aduerfusvTbiscofpirare tyrannurq optat mudi gnale habere
icruitiii:
g caulas preli) no reqrit,fed gcgd comiferit/hoc putat efle legitimu. Afn
bitum fuu brachio metittfuperbia licentia fariatQui ius fafejj contenens/ hofle fe
exhibet natura cun(florum.Ttenim meret hic odiu/qui in comune oim fe appro#
Hunni
bat inimicu. Recordamini qugfo quod certe no poteff obliuifci.Ab Hunnis cafus
eft fufiis:fedquod grauiter agit/infidrjs agit appetitu. Vnde, vt nobis taceamus,
poteff is hanc multis ferre fuperbia.Armoru potetes/fauete ^pprps doloribus, &
eo mu nes iungite manus. Auxiliamini etia reipublicctcui9 mebrum tenetis.
Qj fit
aut nobis expeteda vel amplexada fotietas,hoffes interrogate cofilia. His 8? fimili
bus legati Valentiniani rege permouere Theodericu. Quibus ille refpodinHabe
eis inquit, Romani defideriu veff rum:fedffis Attila 8? nobis hofte. Seqmur illu
qcuncp vocauerit;8? c|juis inflet de diuerfis fiiperbaru gentiu vidorijs: norunt tf5
Gothi confligere cu fuperbis.Nullum bellum dixerim graue/nifi quod caufa de#
bilitat:qn nil triffe pauetteui maieft as arriferit. Acclamant refponfo comites duris:
Ljtum fequit vulgus.Fit omnibus ambitus pugnae: hoff es ia Hunni defid erant,
Theodft/cus
iis Producit itacp a rege Theoderico Vefegotharum innumerabilis multitudo: qui
3
Vefegotham
rex
quatuor filrjs domi dimifllsud e Friderico &T
urico, Retemeri &
Himmerit fe#
Fridericus
Turicus
cutm Thorifmud &
Theodericu maiores natu gticipes laboris afliimit. Foriix
£
Retemer rindfus auxiliatum fuaue collegiu habere:& folatia illoru qbus deletfattipfa etiam
Hi mm cricus
Thorifmudus
fimul fubire diferimina. A parte vero Romanoru tanta patricr) Aeri) ^puidctia fu#
Theodericus it, cui tunc innitebat refpublica Hefperiae plaga?, vt vndiqj bellatonbus cogrega#
Accius Patrici
us tis/aduerfus feroce & infinita multitudine no impar occurreret.His.n. adfuere au
Hic Franci
Franri,Sarmatg, Armoritiani,Litiani,Burgudiones, Saxones, Riparioli,
xiliares
Sarmacc
Armoridanl lbriones/ quondam milites Romani:tunc vero ia in numero auxiliatoru exquifiti
Li ciani
Burgudiones. alisccp nSnull^ celticac vel Germanicae nationes.Conuenit itacp in capos Catalaii#
Saxones
Riparioli.
nicos:qui & Mauriri nominant.c.leugas,vt Galli vocant, mlongu tenenres:&.lxx
lbriones in latu.Lcuga aut Gallica mille 8? ducentoru pafluu quatftate metit. Fit ergo area
LcugaGaDica
jnnumerabiliu populorum pars illa terrarum.Conferunt aries vtracqj fortiflimj
nihil fubreptionibus agit,(ed apertu Martem teftant.Qu? poteft digna aula t£n
toru motibus inueniric' Aut quod odiu in fe eundos animauic armari. Probatam
eft humanu genus Regibus viuere:qn vnius mentis infano impetu ftrageS fit filo

da populoru:8£ arbitrio fuperbi regis moniendo dei)dt,quod tot faculis natura

^pgenuit.Sed antecfj pugne ipfius ordine referamus/neceflariu videret edicere,
q
inipfis belloru motibus accidere:quia ficut famofum preliu/ ita multiplex atep

plexum.Sangibanus nacp rex Alanoru metu futuroru perterritus, Attilae d fe tra*

dere pollicec:& Aureliana duitate Gallia; vbi tunc c5fiftebat/in eius lura cranfdu*
cere.Quod vbi Theodericus &
Aetius agnouere/ magnis aggeribus eadem vrbe
ante aduentu Attilaj deftruut,fufpe&umqj cuftodiunt Sangibanurrt:& inter fu os
auxiliaresmediuftatuuntcu^ppriagentc.lgic Attilarex HunnOru tali perculfus
euentu, diffidens fuis coprjs, metuens inire conflidumrintufcp fuga reuolues,ipfo
funere triftiore, ftatuit per arufpices futura inqrere.Qui more folito nunc pecoru
fibras, nunc quafda venas in abrafis oflibus intuetes, Hunnis infaufta denudant.
Hoc tn quantulu prodixere folatq/q? (iimmus hoftiu dudor de parte aduerfa oc
cumberecrelidacp vidoria/lua morte triuphum foedaret. Cuqj Attila nece Aecrj
q* eius mortibus obuiabat, vel cu fua perditione duceret expetedam,tali pr^iagio
9
follidt / vt erat cofilioru in rebus bellids exqfitor,cira non3 diei hora preltf fiib
'
trepidatione comittit: vt fi no fecus cederet/no* immines fiibuenirettcouerteret p* •

tes, vt diximus, in capos Catalaunicos.Erat aut pofitio lod,dediui tumore; in mo

dum collis excrefcens.Que vterqj cupies exercitus obtinere: quia loci oportunitas
no paruu beneficiu cSferret: dextra parte Hunni cu fui$,finiftra Romani & Vete*
gothae cu auxiliarijs occuparut. Relitfoq? de acuminds eius iugo certamine, de*
xtru itacp cornu cu Vefegothis Theodericus tenebat: fini ftru Aedus cu Romanis
collocates in medio Sangibanurque fupius retulimus prgfiiifle Alanis: ^puidentes
9
autioi militari/ vt eu de cuius animomin pfumebat,fideliu eu turba codudefet.
Facile naqj adfumit pugnadi neceflltate,cui fugiendi imponi? difficultas. E diuer
fb vero fuit Hunnoru ades ordinata/vt in medio Attila cu fuis fortiffimis locatec
fibipotius rex hac ordinatioe ^pfpiciens/quatenus inter gentis lu? robur pofitus,
ab emineti periculo redderet exceptus.Cornua vero eius multiplices populi, 8? di
uerfg nationes, quas ditioni fuac fubdiderat/ambiebat. Inter qs Oftrogotharu pj Vualam/r
eminebat exerdtus: Vualamire/8? Theodemiri,& Vuidimire Germanis duftan
viSS?**
tibus,ipfb etia rege cui tunc feruiebant nobilioribusrqa Amaloru generis eos po
tentia liluftrabat.Eratcp & Gepidaruagmme innumerabili rex ille famofiflimus
Ardaricus: q ob nimia fua fidelitate erga Attila eius cSfilijs intererat. Nam perpe Ardaticui
dens Attila fagacitate fuam/eu &
Vualamire Off rogotharU rege fuper ceteros re
gulos diligebat.Erat nacp Vualamir fecreti tcnaxtblandfos alloquiocdoli ignarus.
Ardarich fide SC cSfilio, vt dixim 9 ,darus.Quibus no immerito cotra paretes Ve*
fegothas debuit credere pugnatoribus. Reliqua aut fi dici fas eft, turba regu/ di*
uerfarucp nationu ducflores,ac fi fatellites nutib 9 Attil£attedebat:& vbi oculo an*
nuiflet/abfcp aliqua murmuratiSe cu timore &
tremore vnufqfq* adftabatiautcer
te qcfiufliis fuerat/exequebat.Sed folus Attila rex oim regu, fug oes/ oibu$- & ,p
follicitus erat.Fit ergo de lod que diximus oportunitate certame. Attila fuos diriV
C iq
.git
^ cacumen motis inuaderctifed a Thorifmudo & Aedo prguetus eft/Qut elu
dati collis excelfa vt confcederent/fupiores effedi funt.venietefcp Hunnos montis
benefido facile turbauere.T unc Attila cu videret exerdtu caufa pcedente turbatu,
eu tali ex tepore credit alloqo cofirmadum. Poft vidorias tantaru gentiii poft or
bem fic coftitutis edomitum, ineptu iudicauerim tancp ignaros rei verbis acuere.
Qugrat hoc aut nouus d udior /autinexptus exercit 9 Nec mihi fas eft aliqd vulgi
.

.re dicere, nec vobis oportet audire. Quid aut aliud nos/qj bellare cofuetiCAut C[d

•forte fuauius/q> vindidam manu quacrere^Magnu munus a natura/ animu viti*

‘one fariare, Aggrediamur ergo hofiem alacresraudaciores fune femper q inferunt
bellum. Adunatas defpidtediflbnas gentes.Inditiu pauorismft/ fbticrate defendi.
Enante impetu terroribus ia ferunt, excelfa quarrunt/tumulos capiunt, &
fera pe*

nitudine in capis munitiones efflagitat.Nota nobis fiint cp fint leuia Romanoru

.arma, Primomtia non dico vulnere/ fed ipfo puluere grauant.Du inordinate eoe*
tmt,& acies/ teftudinecp connedunt. Vos cofligite proflantibus animis/vt foletis:
•defpicietefqj eoru acies, Alanos inuadite: Vefegothas incubite. Inde nobis eft dta
vidoria qujrere/ vnde fe corinct bellu.Abfafa aut neruis/mox membra relabunt:
nec potdare corpus/cui ofla fubtraxeris.Confurgat animi,furor folit9 intumefeat
Nunccofilia Hunni/ nuc arma depromite. Aut vulneratus qs aduerfarrj mortem
depolcat/aut illefus hoftiu clade fariet, Viduros nulla tela coueniet, morituros
8C
in ocio fata pcipitat.Poftremo eur fortuna Hunnos tot genriu vidores adfereret,
9
nifiad ceruminis hui gaudia prazparafletcQuis denicp Meotidaruiter aperiret
maiorib 9 nris tot faculis daufum^cretu^Quis adhac inermib 9 codere fadebat ar*
matos.Facie Hunnoru no poterit ferre adunaU colledio.No fallor euetu, hic ca*
pus eft que nobis tot ^pfpera rmaiferat.Primus in hoftes tela conijcia. Si qs potu
erit Attila pugnate ociu ferre/ fepultus cft/His verbis acccfi/mpugnacundi pr?d
pitant.Et epuis haberet res ipf? formidine/pr?fentia tn regis mundatione heretib9
auferebat. Manu manibus congrediunt:belIu atrox, multiplex, inmane,gtinax: cui
ftmile nulla vfcjp narrat antiqus;vbi talia gefta referunt/ vt nihil eflet quod in vita
9
fua cSfpicere potuifletegregius,q huius miraculi priuarec afpedu.Na fi feniorib
credere faseft,riuulus memorati capi humili ripa pr^labcs/ peremptorii vulneri*
bus {anguine multo jpuedus:non adus imbribus vt folebat,fcd liquore conata*
quos ille coegit m aridam fi*
tus infolito/torrens fadus eftcruorisaugmcnto.Et
tim vulnus inflidum/fluenta mixta clade traxerunt:ita conftridi forte miferabili/
forbebant, potantes fanguine quem fudere (auciati.Hk Theodericus rex dum ad
hortans difairreret exerdtu /equo depulfus,pedibufqp conculcatus, vita matura ft:
nedute condufit.Alrj vero dicunt eu interfedum telo Andagisde parte OftrogO
tharu q tuc Attii anu fequebant regimen Hoc fuit quod Attii? prcefagio arufpices
prius dixerant: epep ille de Actio fufpicaret.Tunc Vcfcgothac diuidetes fe ab Ala
nis, muadut Hunnoru cateruas: &pene Attilam truddarent/nifi prius prouidus
fugiflet:& fe/fuofcp ilieo intra fepta caftrorum quaeplauftris vallata habebat/ re*
duTifld.Q^uis fragile munirnenru,tamcn qu?fierunt fubfidiu vtt?: quibus paulo
ante nullus poterat naturalis agger obfiftere.Thorifmund autem regis Theode*
rid filiusrqui cum Aedo collem antiapans.hoftes de fuperiori loco ^pturbauerat
credens Ce ad agmina propria peruen{re:node c^ea ad hoftium 'carpenta ignanis
incurrit. Quem fortiter dimicantem/quidam capite vulnerato equo deieat: fuo*
rumqj jpuidentia liberatus/a preliandi intentione deirjt.Aetius vero fimiliter no#
dis confufione diuifus,cum inter hoftes medios vagaretur/trepidus ne quid ina
didet aduerfi Gothis inquirens,tandemqs ad fotia caftra perueniens/reliquu no#
dis fiutorum defenfione tranlegit.Poftera die luce orta/cum cadaueribus plenos
campos afpicerent/ nec audere Hunnos erumpere, fuam arbitrantur efle vidoria:
(cientefcp Attilam non nifi magna clade confufum/bella confugifle: cum tame nil
ageret vel proftratus abiedum/fed ftrepens armis tubis canebat, incuflionecp mi#
nabatur. Velut leo venabulis preflus:fpeluncar aditus obambulans: nec audet in*
(urgere, nec definit fremitibus vicina terrere: fic bellicofiflimus rex vidores fu#
os turbabat indufus.Conueniunt itacp Gothi/Romanicp: & quid agerent de fu#
perato Attila/deliberant.Placet eum obfidione fatigari,qui Annonj copiam non
habebat/ quando abipfius caftrorum locatis crebris ictibus
fagittarijs intra fepta

arceretur acceflus.Fertur autem defperaris in rebus pr^didum regem adhuc in &

fupremo magnanime,equinis iellis conftruxifle piram: fefecp fi adueriarq irrum#
perent/flammis inijcerevoluiflemeautaliquis eius vulnere lgaretur, aut in pote#
datem tantorum hoftium gentium dominus perueniret. Verum intra has obfidi
onum moras Vefegothac regem filq patrem requirunt/admirantes eius abienti#
am dum fcelicitas fuerit fub(ecuta.Cumcp diutius exploratum vt viris fortibus
mos eft/intra denGflima cadauera repperiilent,cantibus honoratum/inimids ipe#
dantibus abftulerunt. Videres Gothorum globos diflonis vocibus confrago#
r rW
(os/ adhuc inter bella furentia funeri reddidifle culturam.Fundebantur lachrym
% i • .

fed quas viris fortibus impendi folent/noftra mors erat,fed Hunnotefte glono#
(a:vnde hoftiu putaret inclinata fore fuperbiarquado regis efferre cadauer cu fiiis 1 .
trs

infignibus infpiciebant. At Gothi Theoderico adhuc iufta foluetes/armis infbna#

9
tib regia deferut maicftate,fortiflirnufc£ Thorifmud bene gloriofus/ad manes
ehariflimi patris, vt decebat filiu, exedas cft ^pfecutus.Qd^poficp peradum eft,or
bitatis dolore comotus,& virtutis impetu qua valebat dum inter reliquias Hun#
noru, morte patris vindicarecontendit.Aeciu patridu ac fi ieniorem/prudentiacp Aetia»

matum de hac parte coiuluit/quid fibi efle in tpe faciendum. Ille vero metuens/ne
Hunnis funditus intereptis/e Gothis Romanu premeret imperiu: probet hac fua
fione confiliu/ vt ad (edes ,pprias remearet, regnuc^ quod pater reliquerat/arripe
retrneGermani eius opibus fumptis paternis/ Vefegotharum regnum peruade#
rcnt/grauiterqj dehinc cum fuis,
&
quod peius cft/miferitercp pugnaret.Quo re
fponfo non ambigue, vt datu eft,fed $ fua potius vtilitate fukepto/ relidis Hun#
nis/reditad Gallias.Sic humana fragilitas dum fuipitionibus incurrerit/ magna
plxrumcp agendo/occafionc rerum interdpit.In hoc enim famofifiimo fortifi & 1

(imarum gentium bello ab vtrifqj partibus.c.lxxq.milia cjfa referuntiexceptis. xc.

milibus Gepidaru &
Francorum, qui ante congreflione publica nodu fibi occur
retes, mutuisc5ddere vulnerib 9 , Francis ^pRomanoru/Gepidis Hunorupte f/Sdpugnfitt
$
pugnatibus^Attila igit diicefijoe cognita/Gothoru qcPde inopinatis colligi (olet:
& inimicoru magis cftimas dolum/diutius Ce intra caftra cotinuit,Sed vbi hoftiu
C iirj
/

Bigfflzsd by Googlc
 ablentia/funt longa filetia c51ecuta, erigit mens ad visoria, gaudia pfumunt: atqj
Thorifmund. potetis regis anim 9 in antiqua fata reuertit.Thorifmud ergo patre mortuo/in ca*
Tolofa
•
pis ftatim Gatalaunids, vbi & pugnauerat, regia maieftatc lubuoftus/T olofam in
gredit.Hic licet fratrn & fortiu turba gauderet, ipfe ficfua
tfi moderat 9 eft/
initia

vt nullius repperiret de regni fuccedione certamen. Attila vero nacfla occafione de

receflii Veiegotharu:& qcrffpe optauerat, cernens hoftiu folutioneg panes, mox

ia fecurus ad opprelfione Romanoru mouit panctum, primacp aggreflioe Aq*

H<cAttiUad legiefem obfedit riuitate:q eft metropolis Venetiam in mucrone vel lingua Adri
AqBileia vat
NitilTa atici pofita (inus.Cuius ab oriete muros Natida amnis fluens, a monte Picis clam
Mons Pias.
bit.Ibicp cu diu/multoqj tgc oblidens, nihil penitus pualerettfoitidimis intrinle*

cus Romanoru militibus refiftetib 9 /exerdtu ia murmurate & dilcedere cupiente,

Attila deabulans circa muros, dum vtru folueret caftra,an adhuc moraret/ delibe
rat,aiaduertit candidas auesiid cft riconias:qug in fsitigio domoru fdificatjde ci
uitate foetus luos trahere, atep cotra more per rura forinlecus cbportare.Et vt hoc
ficut erat fagadfllmus inqlitor pcrlenfit,ad luos inqr.Refpitite aues futui*aru reru
^puidas peritura relinqre duitate, cafurafcp arces periculo imminete deterere. No
hoc vacuu,n5 hoc credat incertu,rebus praderjs conliietudine mutat ventura for*
mido.Quid plus^Animus luroru rurlus ad oppugnadum Aqleia inflamat. Qui
Aqufleia capi machinis coftrutdis/oibulcp tormentoru generibus adhibitis/nec mora, inuadut
tur
duitate: fpoliant, d iuidunt/ vaftanto^ crudel iter: ita vt vix eius veftigia, vt appareat
audadores,& necdu Romanoru fanguine latiaci/ p reliquas
reliquerint.Exhinc ia
McdiolanG Si
Tianaaggre/ Venetu duitates Hunnr bacchabant. Mcdiolanu quocp Liguria; metropolim, &
diuntur. quondam regia vrbe pari tenore deuaftanttnecnS & Ticinu aquali forte dehaut:
Ticinum
vicinacp loca fcuientes allidunt, demoliunturcp pene tota Italia. Cucp ad Romam
Prifcuj hifto* animus fuiflet eius attetus accedere, lui eu (vt Priteus refert hiftoricus) remouere:
n5 vrbi cui inimia erat confuletes,fed Alaria quonda Vetegotharu regis obqd*
entes exeplunr.veriti regis lui fortunata ille poft fracflam Roma diu no fcguixc*
rat,led ^ptinus rebus excedit humanis. lgit dum eius anim 9 andpiri negotio inter

ire & n5 fluduaret,fecumcp deliberas tardaret, placita ei legatio a Roma aduc

ire

nit.Na Leo papa g te ad eu accedit in Acrouetu Mamboleio: vbi Mindus amnis

\&<Lwpapa
Amlcoccurrie comeantiu frequetatione tranfic.Qui mox depofuit exdtatu furore: &
redies qua
Danubiur^pmida pace dilcedinillud prg oibus denucias, atep
venerat: id eft vitra
Danubius
Honoria interminado diteernes:grauiora le in Italia illaturu/nili ad le Honoria Valctinia*
ni prindpis Germana filia Pladdiae Auguftae cu portioc libi regaliu opu debita
mitterct.Fercbat.n.quia hacc Honoria du jppter aulg decus ac caftirate teneret nu*
tu fratris incIu{a,clandeftino Eunucho mido, Attila inuitadet/vt contra fratris po*
tentia eiuspatrodnrjs vteret, ^prfus indignu facin9 /vtlicetia libidinis malo publi
Marcianas eo copararet.Reuerfiis itacp Attila in tedes luas:& quafi oaj poenirens, grauitcrqj
Ccfar
Mardanu legatos dirigit:,puindaru te*
ferens a bello cedare,ad orientis prindpe
ftans vaftarione q? fibi ^mida a Theodofio quondam Imperatore minime gfol
ueret,& inhumanior folito fuis hoftibus appareret.Hcc tn agens/ vt erat verfutus
86 callidus,alibi minatus,alibi arma liia comouit*.& quod rotabat ind^gnatioi fa
de in Vcfegothas retorfir*Sed no eu que dc Romanis reportauit euentu. Nam g
diffimiles anterioribus vias recurrens, AlanorUm parte trans flumen Ligeris con* Alani
fidente/ ftatuit fuae redigere ditioni, quatenus mutata per ipfos belli fa de/ terribi* Ligeric
Dacia.
ab Dacia 8C Pannonia ,pumcrjs,in quibus tunc Hunni cum di
lior emineret. I git Pannonia*
uerfis (ubditis nationibus mfidebant,egrediens Attila/in Alanos mouit ^pdnflu
Thonfrnudu#
Sed Thonfmtind rex Vdegotharu fraudem Attiljno impari fubtditate perfen*
dens, ad Alanos tota iubtilitate prius aduenitjibicp fuperuenientis Attilae, ia moti
bus praeparatus Occurriticoniertocp prelio/ pene fimili cu tenore vt prius in capis
Catalaunicis a fpe remouit vi<ftori£,fugatuq? a partibus iiiis fine triupho remittes
in (edes ^pprias fugere c5pulit.Sic Attila famofus, & multaru vidoriarum dns,
du quxrit fama perditoris abrjcere,& quod prius a Veiegothis ptulerat abolere
Attila fugit
geminata (uftinuit, ingloriuicp receflit. Thorifmud vero repulfis ab Alanis Hun Tnorifmund
rioru cateruis/fine aliqua fuoru lefione Tolofa migrauit:(uorucp qeta pace copofi
'ta, tertio anno regni fui egrotans:dum (anguine tollit de vena,ab Aicalcruo diete Afcalcmus
inimicos nunciante,armis iubtradis/peremptus eft. Vna tn manu quam libera ha
Theodericus
bebat/fiabdlum tenens, (anguinis fui exiftit vitor, aliquatos infidiantes fibi extim regnat.
gucns.Poft cuius deceflum Theodericus Hermanus eius Veiegotharu in regno
luccedes,mox Ridarium Sueuoru rege cognatum fuu repperit inimicu. Hic item Ridarius rei
Sueuoruirt
Ridarius affinitate Theoderici prgfiimens vniuerfam pene Hifpania fibi credidit
occupandamnudicas oportunu tepus (urreptionis incopofita initia teptare regnas
Quibus ante Gallitia & Lufitania (edes fuererqug in dextro latere Hifpanix p
tis. Lufitania

ripa Oceani porrigunt: habetes ab oriente Auftrogonia:ab oeddente in ,pmon* Aufbogoniai

torio (acru Scipiois Romani duds monumentuta (eptentrione Oceanu:a meridie Monumentfi
Scipionis
Lufitania /8^ fluuiu Tagum: qui arenis (ius permifeens auri metalla: trahit cu limi Tagus
vilitate diuitias.Exindeergo exiens Ridarius rex Sueuorum nitit totam Hifpania
occupare.Cui Theodericus cognatus (itus vt erat moderatus, legatos mittens, paa
fice dixit vt n5 folum recederet a finibus alienis, verum etia ne teptare prgfumeret
odium fibi tali ambitione acquires.llle vero animo protumido ait:Si hic murmur
ras,8£ mc venire cau(aris,Tolo(am vbi tu (edes veniam:ibi fi vales /refi fle. His au*
ditis/egre tulit Theodericusjcompacatufi^ cum exteris gentibus, arma mouit in
GnudiacUs;
Sueuos. Burgundionum quocp Gnudiacum 8C Hilpericu reges auxiliares habes Hilpcricus
Vrbiu flumen
fibicp deuotos. Ventu eft ad certamen iuxta flumen Vrbiu:quod inter Afturica, Adunca
Hiberiaqj prxtermeat.Con(ertoq$ preho/Theodericus cu Veiegothis ex iufta Hiberia.
q
parte pugnabat/ vicflor e(fidt:Sueuoru gentes pene cunftas vfcp ad intemecflione
Sueui fugiunt
^pfternens.Quoru rex Ridarius relida infetfta vicfloria, hofte fugiens/ in nauim
confcendit.Aduerfacp ^pcella Cirreni oftij repercuflus, Veiegotharu eft manibus Cirrenuoftia*
redditus,mi(erabile non differens morte/cu elemeta mutauerit.Theoderlcs, vero
viftor exiftens,fuba<ftis pepercit:nec vitra certamina ficuire permifit: praeponens
Sueuis quos (ubiecerat/cliente Achiulfum.Qui in breui animu ad pr^uaricatione Achiulius
ex Sueuoru (uafionibus cornuta ns. neglexit imperata compIere:potius tyranica eia
tione fupbiens:credenfcp (e ea virtute ^uinciS obtinere, qua dudum cudfio (uO
eam (ubiedflet.Is fiqdem erat Vuamoru ftirpe genitus, loge a Gothici (anguinis Vuattil

nobilitate (eiun<ftus:iddrco nec libertati ftudens,nec patrono fidem (eruans.Quo

comperto/ Theodericus mox contra eum qui cum de regno peruafo derjeerent,

Digilized by Google
 deftiiuuit.Qui vemetcs fine mora in primo eu certamine fucantes, congrua faflo
rum eius ab eo exegerunt vltione.Captus naqj/& fuoru folatio deftitutus, capite
plc&iturtfenfitcptandem iratu qui ^ppitiu dnm crediderat contenendu.Tuc Sue#
uiredoris fui interitu concernetes/locoru facerdotes ad Theodericu fupplices di#
rexerunt. Quos ille pontificali reuerctia fufcipies,no folum impunitate Sueuorum
indulfit/fed 8i vtfibi de fuo genere principe coftituerent/ flexus pietate conceflit.

Ufflifinund Quod & fa&um eft; & Remifmundum fibi Sueui regulu ordinauerut. His per#
atftis/pacecp cuneis munitis/tertiodecimo regni fui anno Theodericus occubuit.

Buricus rex Cui frater Euricus geupida feftinatione fuccedes/feua fufpitione pulfatus eft. Na
dum hacc circa Vefegotharu gente & alia nonulla gerunt, Valentinianus Impera#
9
Maxfmuslm. tor dolo Maximi occifus eft:& ipfe Maxim tyranico more regnu inuafit.Quod
Gizericus rex
audiens Gizericus rex Vuandalorum,ab Affrica armata dafle in Italia venit: Ro#
macp ingreflus/cuncfla dcuaftat. Maximus vero fugiens/a qdam bifo milite Ro#
9
mano intereptus eft.Poft que,iufiu Marciniani Imperatoris orietalis, Maiorian
MardanusTm
Maiorianus occidetale fulccpit imperiu gubernadum.Sed bC ipfe no diu regnans/dum cotra

Alanos q Gallias infeftabat mouiflet ndntfum/Idergona iuxta fluuiu Ira cogno

Seuertls Iriip.
meto ocddit.Cuius loeu Seuerus inuafittqui tertio anno imperrj fui Rome obqt.
Leo Impera. Quod cernens Leo Imperator, in orientali regno Marciano fucceflerat, Anthe#
q
miumpatridu fuum ordinas/ Romae principe ordinauit. Qui veniens ilico Rici#
Ricimer
merem generu fuum cotra Alanos direxit virum egregiu:& pene tuncin Italia ad
Beurgusrex exercitui fingulare. Qui mukitudine Alanoru/ &
rege eorum Beurgu in primo
Alandrum
ftatim certamine fugatos/ interfetffioni ^pftrauitEuricus ergo
Vefegotharum rex
crebra mutatione Romanoru principum cernes, Gallias fuo iure nilus eft occupa

re.Quod cbperiens Antemius lmgator/,ptinus folatia Britonu poftulauit.Quo#

Riotimus rex rum rex Riothimus cu.xrj. milibus venies/in Veturgas duitate oceano e nauibus
Ikiunnix
egreflus/fufeeptus eft. Ad qsrex Vefegotharu Euric9 innumeru ducflans aduenit
exercitum; diucp pugnas/ Riothimu Britonum rege anteqj Romani in eius fotie#
tateconiungerent/fugauit.Qui ampla parte exercitus amifla,cum qbus potuit fu#
giens,ad Burgundionum gente vicina romanis in eo tempora
foederata aduenir.
prin
Buricus vero rex Vefegotharu AruernS Gallic duitate occupauit.Anthemio
dpe ia defundotq cu Ridmere genero fuo inteftino bello f^uies, Romania ti iuif
a genero pe reptus, regnum reliquit Olibrio.Quo tepore in
Conflanti
fet/ipfeqj
Olibrius Tm.
Afpar nopoli Afpar primus patridoru Gothorum gcnere danis, cu Ardabure &Pa
&
Arduburis gener ocp Leonis prindpis
Pacridolus triciolo filrjs,illo qdem olim patricio/hoc aute c$fare/
appellato/Spadonu enfibus in palatio vulneratus interrjt.Et nec du Olibrio.viii*
menfe in regnu ingreflo obeunte/Glicerius apud Rauenna plus prefumptioe cp
OliceriusIm.
FLIul. Nepos electione Ccfar effeftus eft.Que anno vix expleto/Nepos Marcellini
qnda Patri
fororis filius a regno deiides/in portu Romano epifeopu ordinauit.
Tatas \ a'
crj
9 9 Aruema occupat ciuitate:\ bi
rietates/mutatioefcp Euric cernes, vt diximus fugi
,

tunc Romanoru dux pr^erat Oecius nobiliffimus fenator:& dudu Auiti Impera

toris q ad paucos dies regnu inuaferat filius. Na hic ante Olibriu

Decius paucos dies te#
9
nens iperiu, vitro receflit placentiatibicp epifeop eft ordinatus.Huius ergo
filius

V
Decius diu certas cu efcgothis, nec vales an t e it a re, relitft a patria/maximecp
vibc
Arurinatehoftiad tutiora fe loia cOllegit.Quod audiens nepos Imgator/ pcepit
Nepos Impei
Decio relidis Gallrjs ad (e venire in locu eius Orefte magiftro militu ordinato: q Orefte*

Oreftes fufeepto cxerciru/& contra hoftes egrediens,a Roma Rauenna peruenic

ibicp remoratus, Auguftulu filiu fuu Imperatore efficit. Quo copcrto Nepos fu# Auguftblusd
git Dalmatias: ibic^defedt pnuatus a regno: vbi iam Qicerius dudum Impator *
Gl/Cerius
spifeopatu Salomtanu habebat. Auguftulo vero a patre Orefte in Rauenna Impe
ratore ordinato,non multu poft Odouacer Turciligoru rex habes fecum Scyros, Odouacer
Turcilingom
Herulos,diuerfarucp gentiu auxiIiarios,Italia occupauit:& Orefte mterfedo, Aii «x r. : .

Scyro*
guftulum filium eius de regno pulfum in Luculano Capanig caftello exili) poma Herulos
damnauitSic qcp Hefperiu Romane gentis imperiu, quod (eptingetefipionono Regnu Hefpc
9 nuRomspe/
vrbis conditae anno primus Auguftoru Odauianus Auguft tenere ccrpit: cum rije

hoc Auguftulo perijtianno decefforu/ ^pdeceftoruue regni qngetefimo vigefimo

fecundo, Gothorum dehinc regibus Roma, luliaqj teneribus. Interea Odouacer Odouacer

rex gentiu omni Italia fubiugata/ vt terrore fuum Romanis indicaret, mox initio
'
regni fili Brachila comite apud
Rauenna occidit: regnoqj fuo cofortato/pene per 4
Brachila .

xiiff annos vfcp ad Thcoderici prxfenriarde quo in fubfequeribus diduri fumus

obtinuit.Interim tn ad cum Ordine vnde digredi fumus redeamus: &
quomodo
Euricus rex Vefegotharu Romani regni vacillatione cernens, Ardatu &
Maflilia
Gezericu*
^pprig fubdidit ditioni. Gczcricus etenim Vuadalorum rex filis eum muneribus »
;

ad ifta comitteda illexit/quatenus ipfe Leonis vel Zenonis infidias quas cotra eu
direxerat/pcaueret.Egitcp vt orietale imperiu Oftrogothae, hefperiu Vcfegdtha» .i -
i

r 'sVlt
vaftarenttvt in vtraqj republka hoftibus de<jemetibus/ipfe in Africa detus regna
ret.Quod Euricus grato fufeipiis animo/ totas Hifpanias, Galliafefj fibi iam iure Euricu*.

^pprio tencns/fimul quoqj &Burgundiones fubegit.Arelatcxfp degens/decimo

Aiaricu*
nono anno regni (ui vita priuatus eft.Huic lucceftit ^pprius filius Alaricusrqui no
nus in numero ab illo Alarico magno regnum adeptus eft Vefegotharu. Na pa#
ri tenore vt de Auguftulo fuperius diximus,& in Alaricis ^puenide cognofcmm

& in eis faipe regna deficiunt.a quorum nominibus inchoant. Quo interim nos
prxtermido,ficut promifimus,omne Gothorum texamus origine.Et quia dum
vtr^qj gentes tam Qftrogothae/qj etiam Vefegothae in vno eflent, vt valui maio*
rum leques dida reuolui:diuifofq$ Vefegothas ab Oftrogothis ad liqdum fum
^pfecurusmecede nobis eft iteru ad antiquas eoru Scythicas fedes redire: bt Oftro
gotharu genealogia/adufep pari tenore exponere. Quos coftat morte Ermanan
a regis fui decedione a Vefegothis diui(os:Hunnoru fubditos ditioni in eade pa
tria remorade, Vuinithario tn Amalo principar9 fui infignia rerinete.Qui aui Ata Vuinithariu*
ulfi virtute imitatus/cpuis Ermanarici felicitate inferior,th haec molefte referens Arn alorum
princeps
Hunnoru imperio fiioiacere:paulolum fe filbcrahebat ab illis: fiiacp dum nititur
Hunm fu pia
Antoaru fines mouit ,pcindum:eofq$ dum aggredit, prima
oftentare virtute, in fitdios
cogredione fuperat: deinde fortiter egit,regecp coru Box noie cu filrjs fiiis &.ixx. Box rex
9
primatib in exeplo terroris crud ad fixit, vt dedititrjs metu cadaucra pedentiu ge
minarent.Sed cu tali libertate vix anni fpatio imperadet/n5 eft padus Balaber rex Baiahibcrrex
Hunorn
Hunnoru,fed afdto ad fe Sigifmudo Hunimudi magni filio,qui iurameti fui 8C Sigifmund
fidei memor cu ampla parte Gothoru Hunnoru imperio fubiaceban renouatocp Hunnnund

Digilized byooogle
 oim eo foedere, fuper Vuinithariu duxit exercitu. Diu<3* certanhbus*prmio & fe>
eundo certamine Vuinithari9 vincit.Nec valet aliquis comcmorare quanta ftrage
de Hunnoru Vuinitharius fecit exercitu.T ertio vero prelio iiibreptionis auxilio
1

Prae fluuius ad fluuiu nomine Erae, du vtercp ad fe veniflent, Balaber fagitta mifta, caput Vui
Vualdamarea nitharrj fautians/intercmit:neptecp eius Vualadamarca fibi in coniugio copulans
iam omne in pace Gothoru populum fuba&um pofledit.lta tamen vt genti Go*
thoru femper vnus pprius regulus (epuis
#
Hunnoru coniilio) impcraret.Et mox
/'. .

Huni mundus defundo Vuinithario/rexit eos Hunimundus filius quondam regis potctifliim
rex Gothoru
Ermanariciacer in bellottotiufcp corporis pulchritudine polles.Qui poft hfcco*
Thbnfmudus tra Sueuoru gentem fceliciter dimicauit.Eocp defundo/ fuccefllt Thoriimund fi*
fex Gothoru
omatusjqui iecundo principatus fui anno cotra Gepidas
lius cius flore iuuentutis
mouit exercitu. Magnatp de illis potitus vidona/caiii equi dicit intereptus. Quo
defundo/fic eu luxere Oftrogotha?, vt.xl.per annos in eius loco rex alius no fuo
cederet/ quatenus & illius memoria femper haberet in ore:& tepus aedderet quo

Vualamir Vualamir ambitu repararet virilcm.Qui erat ex cofobrino eius genitus Vuanda
Vuandaiariua
Bcnmund. lariotquia filius eius,vt{uperiixs diximus,Berimud/iam contepra Oftrogotharo
gente ^pter Hunnoru dnm ad partes Hefpcrias Veiegotharu fuiflet gente fecut*
de quo ortus eft Vedericus, Vederico qcp filius natus cft Eutharicusjqui iun#
Vcdcriai*
EucHarfrtrs. dus Amalefuenthf filic Theoderici:itcm Amaloru ftirpem ia diuifam coniunxit:
Amalefuctha.
Athalaricus & genuit Athalaricu & MatheiuentH.Sed quia Athalaricus in annis puerilibus de
Mathefuenta. p
fund eft. Mathefueta Coftatinopolim inlata,de fecudo viro, id eft Germano fra
Germanus
truele Iuftiniani Imperatoris genuit pofthumu filiu/quc nominauit Germanum
Sed nobis, vt ordo que cupimus decurrat,ad Vwadalarqfobole qua: trino flore
Vuandalarius pdUulabat/rcdeudum eft.Hic etenim Vuandalarius fratruelis Ermanarici, fu* &
9
perftripti Thorifrnundi cofobrinus tribus editis liberis/in gente Amala gloriat
Vualamir
Theodemir eftrid eft Vualamir,Thcodemir, Vuidemir.Ex Cjbus (ucceflione parentu Vua
p
Vuidemir lamir in regnu con(cendit,adhuc Hunis cos inter alias gentes generaliter obtineri
bus.Eratcp tunc in tribus his Germanis conteplario grata, qn mirabilis Theode*
HicTheode/
mir pater The mir pro fratribus Vualamir militabat imperio, Vualamir vero pro altero iubet
odend regis ornando: Vuidimir feruirc ,p fratribus cftimabat.Sic cis mutua affediSefe tuen*
tibus,nulli penitus deerat regnutquod vtrique in fua pace tenebant.Ita tn vt faepe
didum eft/imperabant,vtipft A ttil£ Hunnoru regis imperio dcfmiirent.Quibf
ne contra paretes Vefegothas licuiflet recufare certamen/ ied neceflitas dni etiam (i

parricidiu iubet/implendum eft. Nec aliter ab Hunnoru dominio diuelli potuit

ges aliqua Scythica/nifi optata eundis natioibus in cSmune 8C Romanis, mors At
Attila mori?.
til§ ,pucnerit:qua: tam vilis fuit vt vita mirabilis.Qui, vt Prifcus hiftoricus refert,
II dico extindionis fug tempore puellam Ildico nomine decora valdetfibi in matrimoni
Qi-plurei ha
um poft innumerabiles vxores, vt mos erat gentis illius, fotians: eiufcp in nuptijs
Ixutvxorcs magna hilaritate re(blutus,vino fomnocp grauatur/refupinus iacebar. redudafcp
(anguis qui ei folite de naribus effluebat:dum confuctis meatibus impedit,itinere
xst! ktni ferali faucibus illapfus eu extinxit.Ita gloriofo per bella regi temulentia pudendu
.
* • «
exitu dedit.Sequenti vero luce cu magna pars diei fuiflet exepta,miniftri regi) tri
Ut ii I
fte aliquid fufpicates,poft clamores maximos fores effringunt: inuerautcp Atti&
fine vulnere nece (anguinis eifuiionc peractam, puellaq> dimido vultu fubvdami
ne lachrymante. Tunc,vt illius gentis mos eft,criniu parte nunrara/ informes faci*
es cauis curpauere vulneribus:vt praeliator eximius nonfccmineis lamentationi*
bus & lachrymis/fed fanguine lugeret virili.De quo id accedit mirabile/ vt Mar* Marcianus C.

tiano principi orietis de ta feroci hofte follicito in fomnis diuinitas ad fidens, arcu
Attil^in eade no ede fradu oftederet:quafi qj gens ipfa eo tclomulta pfumat.Hoc
9
Prifcus hiftoric vera (c dicit atteftatioe ^pbare.Na in tantu magnis imperiis Atti
la terribilis habitus eft/vt eius morte in loeu muneris fupna regnatibus indicaret.
Cuius manes quibus modis a fua gente honorati fur.t/paura de multis dicere no
omittamus.In medi-js ficjdem capis/ &
intra tentoria ferica cadauere collocato/ fpe Pompa fune/
brisftiper Aoi
baculum admiradum/& foleniter exhibet.Na de tota gete Hunnoru eledidimi ladcfun&o.
9
cqtes in eo loco erat pofit ,in modu Circenfiu curfibus ambietes,fadaeius catu
q
funereo tali ordine referebat. Precipu
9
Hunnoru rex Attila patre genitus Mund Lamctatie tn

zucco,fortidimaru gentiudns*Qui inaudita ante (e potetia (olus Scythia & Ger* morte regis
Actilg
9
mania regna podedir.Necno vtracp Romanae vrbis imperia aptis ciuitatib ter*
ruit:& ne prgdg reliqua fubderent/ placatus pcibus,annuu vedigal accepit. Cuqj
hgc oia puetu
(
foclicitatis egerit/ no vulnere hoftiu,non fraude (uoru, fed gete in*

colome inter gaudia Igtus/ine fenfu doloris occubuit.Quis ergo hunc diat exitu
que nullus fftimat vindicadumCpoftcp talibus lametis eft defletus/ftraua fup tu* Strati*

&
mulum eius qua appellat ipfi,ingenti comedatione concelebrat: contraria inui*
cem fibi copulantes, ludum funereu mixto gaudio expliabatjnoducp fccreto ca*
dauer eft terra reconditu.Cuius fercula primu auro,fecudo argeto, tertio ferri ri*
gore comuniuntrfignificates tali argumeto potetidimo regi oia conuenide. Ferru n.

quo gentes edomuittauru bC argentu/q> ornatu reipublicac vtriufq? acceperit. Ad

dunt arma hoftiu cfdibus acqfitarfaleras vario gemmaru fulgore pcio(as:& diuer
mfignia,qbus colit aulicu decus.Et vt tot/& tantis diuitijs humana curi
fi cr eneris

oSas arceret, operi deputatos deteftabili mercede trucidarutiemerfitcp mometa*

9
nea mors fepelietib cu (epulto.Talibus peradis,vt (olent animi iuuenu, ambitu
potentiae cociari inter (uccedores Attilc de regno ora contetio eft: bC dum incon
(ulti imperare cupiunt eundi, oes fimul imperiti p didere. Sic frequeter regna gra*

uat plus copia/cp inopia fuccefloru. Nam filq Attila: quoru per licentia libidinis

pene populus fuit, gentes fibi diuidi equa forte po(c*bat:vtad indar familig belli
coli regis cu populis mitterent in forte.Quod dum Gepidaru rex cbperit Ardari
Ardar/cusVex
Gothorum. 1

cus,de tot gentibus indignatus/ velut vilidimoru mancipioru conditione tradari

contra filios Attilc primus infurgit: illatucjj (eruiendi pudore fecura fcrlicirate de
terfit: nec folu fua gcntem/(ed &
ceteras qu£ pariter premebant, fua difcedione ab

foluitrquia facile oes appetunt, q pro eundorum vtilitate temprant.ln mutuu igit Bellu in Pan/
nonia
armant exiciutbellumcp comittit in Pannonia, iuxra flumen cui nomen eft Nead Necad
9
Illic cocurfus fad eft gentiu variaru, quas Attila in fua tenuerat ditiSe.Diuidunt

regna cu populistfiuntqj ex vno corpore mebra diuer(a:nec que vnius padloni co

paterent, fed qua: excifb apite inuice infaniret.Qua: nuncp contra (e pares inuene*
ranc/nifi ipfi mutuis (e vulneribus (auciantes/(eip(as difeerperet fortidlmg natioes
Nam ibi admiradum reor fuide (pedaculum, vbi cernere erat eundis, pugnante
D f
 Gothum enfe furentem, Gepidam in vulnere Tuorum cunfia bella frangente. Sue
uum pede,Hunnum fagitta praefumere. Alanum graui Erulum/lcui aimatura ad -
em inftruerc.Poft multos ergo/arauefcpconfliiftus fauic Gepidis inopinata viV
(fioria. Nam, xxx.fere milia tam Hunnorum/cp aliarum
gentiu quae Hunnis fere
Ffliut Attii*
bant auxiliu, Ardarici gladius/confpiratorucp peremir.ln quo prelio
filius Atrilj
occiditur maior natu/nomine Ellac occiditiquem tantu pater fuper ceteros amafle perhibe#
Eliae
batunvteum cunflis/diuerfifcp filrjs fuis in regno proferret, fed non fuit voto pa
tris fortuna confentiens. Nam poft multas hoftiu cgdes lic viriliter eu cofiat per#
emptu/ vt ta gloriofum fugftes pater opralTet interitu. Reliqui vero Germani 9
ei
eo ocdfo fugant iuxta littus Pontid maris: vbi prius Gothos fedifie defcripfimus.
Froftrjui Cedere itacp Hunni, quibus cedere putabat vniuerfitas. Adeo difcidiu perniriote
Hunni res eft/vt diuifi corruerint, qui adunati viribus territabant.Htec
caufa Ardarici re
gis Uepidarum foclix adfuit diuerfis nationibus, qui Hunnoru
regimini inuiti fa
mulabantur;eorumcp diu mocftifiimos animos ad hilaritate libertatis votiua ere#
xit.Venientetep multi per legatos ftios ad lolum Romanorum:8£
Marti anui a principe tunc
Martiano gratifllme fufc?pti,diftributas fedes quas incolerent/accepere.Nam
Ge
pide Hunnorum fibi fedes viribus vendicantes/totius Dacia? fines velut vitfores
Dada.
potiti, nihil aliud a Romano Impcrio/nifi pacem
& annua folennia vt fi renui viri
•amica pa&ione poftulauere.Quod &
libens runc annuit Imperator, vfqj nunc &
«onfuetum donu eft.Nam gens ipia a Romano fufeipiet prindpe. Gothi
vero cer
nentes Gepidas Hunnoru fedes fibi defendere, Hunnorucp
populum fuas and#
quas fedes occuparermaluerut a Romano regno terras petere/ cp cum
VbJ fita Pan/ diferimine
noniacfl: fuo inuaderealienastacripientes Pannonia:qua? in longa porrcfta planicie
habet
ab oriente Mocfiam fuperioremra meridie Dalmaciaiab occafu Noricu:
a fepten#
trione Danubiu,Omata patria duitatibus plurimisjquaru prima Sirmis,extrema
Vindomina.Sauromate vero quos Sarmatas diximus,& Cenadri,
& quidam ex
Hunnis in partem Illirici ad cafira Marccna fedes fibi datas coluere.Ex
quo gene
Blhifla» re fuit Bliuilas dux PentepolitanViufcp Germanus
Fr oilas FroiIas:& noftri teporis Bef
6 p^ridus.Sciri vero &
& Satagaris, exteri Alanoru cum ducefuonomine Cano
Candax. dax Scythia minorem, inferioreqj Mcefia accepere.Cuius Candids
Alandouua#
muthis patris meigenitor Perialdes meus auusinotarius
quoufq? Candax ipfe vi
Deparctibn»
Iornandis
ueret/ fuit ciufcp Germane filius Gunthigis,qui
:
& Baza dicebat, magifter militu
Gunthigia rilius Andagis/filq Andalac,de ^pfapia
Baza Amalorum deteendens.Ego item (epuis
Nomen feri/ Agramatus)Iomandis,ante conuerfione meam notarius fui.Rugi vero/alijcp na
ptoris huius
tiones nonnullg Biozimetas,Scandiopolim,vt
operis. incolerent/ petiuere. Hemac quo#
Rugi qj iunior Attilg filius cum fuis in extremo minoris Scythiae fedes delegit. Emned
HemacAtoIe
filius zar& Vzindurc5fanguineieiusin Dadaripenfe Vto &
Ifcalmus qui ea potiti
lunt:multicjj Hunnomm paflim proruentes tunc te in Romaniam dederunt.E a
bus nunc vtep Sacromonrifij
Hi Se. alii Go qui dicunt
&
Fofatifq dicuntur . Erant fiquidem &
alq Gothi
rh< quomVu/
Minores, populus immenfus cum fuo pontifice, ipfbcp primate Vul
fiint m Mcefia regione incolen#
fila ponti fex fila, qui cis dicitur 8£literas inftituifiethodiecp
fuit*
res Eucopolitana. Ad pedes enim montis
gens multa tedit pauper &
imbellis,
nihil abundans/ nifi armento diuerfi
generis pccoru:& pateua,filuacp lignorum
para habens tritici, c?teraru fpecieru eft terra fecunda. Vineas vero nec fi funt ili/
•bi/certi eoru cogno(cent,ex vidnis lods fibi vinu negotiantesjnam lacfle alunt.PI?
ricp ergo, vc ad gente vnde agit reuertamur,id eft Oftrogotharu,q in Pannonia
fub rege Vualamir/ eiufq? germanis Theodemir &
Vuidimir morabant: fpuis
diui&loca/cofilia tn habuere vnita.Nam Vualamir inter Scamiunga Aqua ni
gram fluuios, Theodemir iuxta lacu Pelfodis, Vuidimir inter vtroicp manebat»
Contigit ergo vt Attii? filrj contra Gothos quafi defertores dominationis fuce ve
lut fugacia mancipia reqretes veniret, ignarifcp alqs fratribus/fuper Vualamir fo?
lu irrueret. Quos tn ille cjjuis cu pauds exccpit:diuqj fatigatos ita ,pftrauit/ vt vix
pars aliqua hoftiu remaneret. Qucc in fuga veria/eas partes Scythia: peteret, quas
Danubij amnis fluenta pr?termeat:qu? lingua fua Hunniuar appellant. Eocp tpe
«u ad fratrem Theodemire gaudrj nuntiu airexiflet/eo mox die nuntius veniens
felicius in domo Theodemiris repperit gaudiu.Ipfo fiqde die Theodericus ei*
Q* Theodcrt
filius epuis de Erelieua concubina, bone tn fpei piierulus natus erat.Poft tepus er? cus de Verona
go non multu rex Vualamir, eiulcp germani Theodemir &
Vuidimir, confueta
ex concubina
Innatus
dum tardarent dona a principe Martiano,qu? ad inftar ftrenu? gentis acceperat,
vt pads foedera cuflodirenttmifla legatione ad Imperatore/ vident Theodericum
•T riarr) filiu,8£ hunc genere Gothico,alia tamen ftirpe no Amala creatu: omni?
no florente cu fuis/Romanoruqj amidtrjs iundum:& annua folenn ia confequen
&
tem,SC fetin defpicirilico furore c5moti/arma arripiunt: llliricu pene totu dii?
currentes/in pr?dam deuaftant.Sed ftatim Imperator animo mutato/ad priftina
recurrit amidtia:miflaqj legatione,tam pnrterita cu inflatibus munera tribuit/ cjj
etia de futuro fine aliqua c5trouerfia tribuere copromittitjpadfcp obfidem ab eis
xjue iupra retulim 9 Theodericu infantulu Theodemiris accepit.Qui ia annorUie
ptem incrementa conlcendens/odauum intraucrat annu.Que dum pater eunda?
tus daret, patruus Vualemir extitit fupplicator/tantu vt pax firma inter Romanos
Gothofcp maneret.Datus igit Theodericus obfes a Gothis, ducit ad vrbem Con Theodericus
obfei datus
ftantinopolitana Leoni principi:
&quia puerulus elegans erat/meruitgratia Im?
perialehabere.Poftcp ergo firma pax Gothoru cum Romanis effeda eft: viden?
tes Gothi no fibi futticere ea quae ab Imperatore aedperent folatia,fimulcp
cupieti
tes oftentare virtute:ccrperut vicinas gentes circu circa pr?dari. Primo contra Sata
gas qui interiore Pannonia poflidebat arma mouentes.Quod vbi rex Hunnora I
Dinzio filius Attii? cognouiflet,colIedis fccu qui adhuc videbant, epuis pauci, ei9
tamen fub imperio remanfifle Vlzzingures, Angiiciros,Bittugores,Bardores,ve
niensad Bafliana Pannoni? ciuitate:eamcp circuuallans/ fines eius coepit praedari.
Qyo comperto Gothi vbi erant, expeditionecp foluentes qua contra Satagas colle
gerant/ in Hunnos conuei tunt:& fic eos fuis a finibus inglorios pepulerat: vt
iam
ex illo tempore quiremanferant Hunni &
vfcp hadenus, Gothoru arma formi?
dent.Quieicente vero tandem Hunnoru gente a Gothis/Hunnimudus Sueuoru
dux dum ad Sueu/avbl fa
pr?dandas Dalmatias tranfit, armenta Gothoru in capis errantia de? em
pr?dauit:quia Dalmatas Sueuia vidna erat:nec a Panonrjs multu diftabat:
pr?fer
tim vbi tunc Gothi refidebant.Quid plurimuCHunmmudo cum Sueuis
vaftaris
Dalmatqs ad fua reuertente, Theodemir germanus Vualameris regis Gothora

hD
»;•
ij

Digltlzsd by Qflopio
 tion tantu iaduram armentoru dolens, quantu metues ne Sueui fi impune hoc lu
'crarent/ad maiore licentia ^pfilirencfic vigilauit in eoru tranfitu/ vt intepefta no#
<fiedormientes inuaderet ad lacu Pelfodis:confertoC£ inopinato prclio,ita eos op
prefllt/vtetia ipfo rege Hunnimudo capto/omnem exercitu eius qui gladiu eua#
iiflent/Gothoru fubderetTeruituti.Et dum multu eflet amator mifericordi?,fada
vltione/ venia condonauitirecondliatufcpcuSucuis/eudem que coeperat adoptas
{ibi filiu/remifit cu fuis in Sueuia.Sed ille immemor paternae grati?, poft aliquod
tempus conceptu dolum parturiens,Sciroru gente incitauit: qui tunc fiipra Danu
biu confidebant, & cu Gothis padfice morabant:quatenus fcifli ab eoru foedere/
fecucp iundi/in arma ,pfilirent; gentecp Gothoru inuaderent.Tunc Gothis nihil
mali fperantibus, prtefertim de vtrifcp amicis vidnis confifis, bcllu infurgitex in*
prouiforcoadicp ncceflitate/ad arma confugiut: folitoqj certamine arrepto/ fe fu#
V
amc^ iniuria viri (eunt. In eo ficjdem pr?lio rex eoru ualamer dum equo infides
ad cohortados fiios equus corruit, fefloreqj fuu de
ante acie curreret, proturbatus
lecit.Qui mox inimicoru lanceis cofoflus/intereptuseft. Gothi vero tam regis fui
morte m/cp fuam iniuria a rebelliombus exigetcs ita funt p radiati/ vt pene de gen
te Sdroru nifi qui nomen ipfum ferrent, SC hic cu dedecore no remafiflent: fic om
nes extinxerut.Quoru exitium Sueuoru reges Hunimundus 8i Alaricus veriti, in
Gothos arma moueruttfreti auxilio Sarmataru:qui cum Beuga & Babai regibus
9
filis auxiliares eoru deucniflent/ipfafcp Sciroru reliquias
quafi ad vltione fiia acri
afe pugnatu pugnaturas accerfientes cu Edica 8£ Vuulfo eoru primatibus, habuer ut fimul fe*
ros
cum tam Gepidas/q? ex gente Rugoru non parua folatia.Ceterifip hinrindc coi#
ledis/ingente multitudine aggregantes/ad amnem Bollia in Pannonfjs caftramc
tati fimt.Gothi tunc Vualamire defundo,ad fratre eius
Theodemer confugerut»
Qui epuis dudum cum fratribus regnans/tn audioris poteftatis infignia fumes,
forte Vuidc
mire
Vuidemeri fratre iuniore accito, & cu ipfo curas belli partit9,coadus ad arma ^p#
filuit.Confertocp prglio/fuperior pars inuenit Gothorum/adeo vt campus inimi
eorum corruentiu cruore madefadus/ vt rubru pelagus appareret. Armacp
&ca#
dauera in modum colliu cumulata, campuplufcp decem milibus oppleuerut.Qd'
V
Gothi cernentes/ ineffabili exultatione l?tant:eo q? regis fui ualamens (anguine
& fua iniuriam cu maxima inimicoru ftrage vlcifcercnt.De innumerada
vero va*
riacp multitudine hoftiu qui valuerunt euadere, effugati vix ad fua inglorrj perue
nerunt.Poft certu vero tepus inflanti hiemali frigore/amnecp Danubi) folite con
Q. Danubius
congeletur» gelato:nam iftiufmodi fluuius ita rigefeit/vt in filicis modum vehat exercitu pede
ftrem,plauftraqj & triaculas,vel quicquid vehiculi fueritmee ambarum indigeat
ducit ex*
lintreific ergo eum gelatu Theodemir Gothoru rex cerncns,pedeftrem
Qualiter re/
gio Sueuoru
ercituremenfbqj Danubio/ Sueu is improuifus a tergo apparuit.Na regio illa Sue
fuacftxS^Ale uoru ab Burgundiones
oriente Baiobaros habettab occidente Francosta meridie
maius coifufta
a feptentrionc Thuringos.Quibus Sueuis tunc iundi Alemani
etia aderat: lpfiqt
t« influunt, nimio cu
alpes credas omnino regetes. Vnde nonulla fluenta Danubio
... .

fbno vergetia»Hic ergo taliter munito loco, Theodemir rex hiemis

tempore Go*
vtrafq> ad
thoru dudauit exercitu: 8^ tam Sueuoru gentem / cp etiam Alemanoru
tnuiccm foederatas deuicit, vaftauit,& pene fubegit.Inde quocp
vidor ad ^pprias
 que Conftatinopolim dfc
fcd«s,id eft Pannonias reuertens, Theodericu filiu fuu
Theoderifui
fide dederat,a Leone Imperatore rcmi(Ium,cu magnis munerib p gratarer excepit reuertituf aj
patrem
Qu^Theodericus ia adolefictias annos contingens/cxpleta pueritia/ oclauu d zd> Thcoderic/
mum peragens annu, afeitis fatellitibus patris, ex populo amatores fibi dietefcp co primu bellum
cuefTec.xviij.
qb 9 infiio patre emenfo Danubio/fup BabaiSar*
fotiauit/pene (ex milia viros:cu annorum
mataru regem difcumcqui tue de Camudo duce Romanoru vicftoria potitus, fu*
perbig tumore regnabat: eucp fupuenies Theoderiais interemitifamiliacp & cefl>

lum dcpra?dans,adgenitore fuu cu vicloria rcpcdauit.Singidonu dehinc ciuirat? multiTi

qua ipfi Sarmat^ occupadent /inuadensrnon Romanis reddidit/fed fu£ fubdidie to.v.^T
ditioni.Minuentibus deinde hincinde vicinaru gentiu fpolqs, cccpit Gothis vi &
&us/ veftitufcp deede:& hoibus qbus dudum Alimonia prarftirident, pax
bella
coepit ede cotraria.Omnefcp cu clamore magno ad regem Theodemir accedentes
Gothi orant, quacucp parte vellet ductaret exercitu.Qui accito Germano, midacp
forte/ hortatus eft vt
ille in parte Italia:,vbi tucGlicerius regnabat Imperator, ipfi Gliccrfus Ita
perator
vero ceu fortior ad fortius regnu accederet orientale qdem.Quod &
facium eft.
Et mox Vuidemir Italig terras intrauit:extremufati munusreddens, excellit rebus
humanis:Iuccedbre relinquens regni Vuidemir filiu fuu. Que Glicerius Imperat
tor muneribus datis/de Italia ad Galliastranftulitiquae a diuerfis circu circa genti
bus premebant: adferes vicinos fibi Vefegothas coru paretes regnare.Quid muh
ta? Vuidemir acceptis muneribus, fimulcp mandatis a Glicerio Imperatore, Galli
as tend it: fifecp cu p^retibus iungensVefigothis/vnu corpus effitit:& fic Gallias,
Hilpanialcptenentes/fiio iure defendunt, vt nullus fibi alius praualeret. Theode
mir aut frater finior cu luis tranfic Saum amnerSarmatis/militibufip interminans
bellum fi aJiqs obftaret ei.Quod illi verentes/quiefiuttimo nec prarualent ad tan
tam multitudme.Vidcs Theodemir vndiqj fibi ^pfpera ^uenire, Naiflum prima
vrbe inuadit IlIyriri:fiIiocp fuo Theodericoconfotiatusadftat: &
in villa comites
per caftru Herculis tranfmittit Vlpiana.Qui venietes,tam eam/cjj &
opes mox iri
deditione actipiunt:n5nullacp loca Illirid inacceflibilia fibi tunc primu peruia faci
unt.Nam Eradia & Laridam duitates Theflalia» primu prazda capta/iure bellico
potiunt.Theodemir vero rex animaduertes tam fodicitate fuam/cjp etiam filij,nec
hac trh contetus,egrediens Naifitana vrbem,paucis ad cuftodiam derelidis, ipfi:
Thedalonica petrjt:in qua Clananus prindpe diredus/cu exerdtu mo
patricius a
rabat. Qui du videret vallo muniri ThcflaIonica,nec fi eoru conatibus pofle refij»
ftere, milia legati5e ad Theodemir rege, muneribufip oblatis ab obfidione eum
vrbis retorquet. Initocp fccdere/Romanus dudor cu Gothis loca eis iam fponre
quee incolerent/ tradiditud eft Ceropellas, Europam, Mediana, Petina, Bereu, SC
V
aliaqua: Sium vocant. Vbi Gothi cu rege fuo armis depofitis/c5pofita pace quie
fiunt.Nec diu poft haec &
rex Theodemir in duitate Cerras fatali egritudine oc*
cupatus, vocatis Gothis,Theodericu filiu regni lui defignat hgredem:& ipfi mox
rebus humanis excedit. Theodericu vero genti fug regem audies ordinatu lmpe>
rator Zeno/gratu fufcepit:eiqj euacatoria deftinata,ad fi in vrbe venire prac^jitr
Zen* Impera
dignoq; fiifiipies honore, inter ^pccresfoi palatij collocauit.Et poft aliqijod tdn* ’
tot _

*
pus ad ampliandum honorem eius in arma, fibi eum filiu adoptauitide Cuifcp fti
D ii)

Digitlzed by >
 pcndijs triumphu in vrbc donauit.Fa<ftufq? eft conful ordinarius: quod fummu
bonu,primucp in mundo decus edititinec tm hoc/fcd equeftrem ftatuam ad
etia

famam tanti viri ante regia palarrj collocauiUntcr h?c ergo Theodericus Zenois
imperio foedere (otiatus, dum ipfe in vrbe bonis omnibus frueret, gentemcp fua
•IV*
II in lllinco,vt diximus relidente, non omnino idonea/aut referta audiret:elegit po
tius folito more gentis fue labore querere vkftum,q$ ipie oaofe frui regni Roma
ni bona, & gete fua mediocriter vi&itarejlecuqj deliberas/ad principe ait. Q^uis
nihil dceftnobis imperio veftro famulatibus, tm (i dignu dudt pietas veftra,dc*
Poftulsufo
Thcodcrid fideriu mei cordis libenter exaudiat,Cuqj ei vt fblebat/familiariter facultas fuiflet

forte prade loquendi concefla,He(peria inquit plaga, quae dudum deceflbru/ ^pdeceflbruue
cciloiura vdiroru regimic gubernata eft:& vrbs illa caput orbis &
domina:quanr nuc fub
regis T urcilingoru &
Rugoru tyrannide fluduatCDirige me cu gente mea fi pr?
dpis/ vt hic expenfaru pondere careas,& ibi fi adiutus a dno vicero/ fama vetira*
11:1 pietatis irradiet.Expedit nacp vt eoo &
q fiim feruus vefter filius,fi vicero, vobis
donantibus/ regnu illud po(udea:haud die que non notiis, tyranni iugo (enatum
premat Ego.n.fi vicero/ veftro do#
veftru/ parteqj reipublic? captiuitatis leruitio
no/ veftrocp munere poflidcbo.Si vidus fuero/ veftra pietas nihil amittit imo vt
diximusjucrat expcnfas.Quo audito/cpuis egre ferret imperator diiceflum eius,
nolens tn eum contritiare , annuit quae polcebatmagnifqj ditatu muneribus, di#
mifit a fe:fenatu/populumqj ei commendans Romanu.Igitur egreflus vrbc regia
Theodericus:& ad fuos reuertens/omne gentem Gothoru, quae tn ei praebuerat
confenfum/afiumes.Hefperiam tenditirettiocp itinere per Sirmas afandir, vidna
PannonigJndecp Venetiaru fines ingreflus,ad ponte Sontio nucupam caftra mC
tatus eft.Cucp ibi ad refidenda corpora hoim/ iumentorucp aliquanto tempore
refediflet,Odouacer armatu contra eum direxit exerdtu.Quem ille ad capos Ve#
ronenfes occurres,magna ftrage deleuit:catirifq? folutis,fmibus Itali? cu potior*
audacia intrat, tran&docp Pado amne/ad Rauenna regia vrbem catira componit
tertio fere miliario ab vrbc loco qui appellat Pineta.Quod cernens Odouacer,itt
tus fein vrbe communit.Indeqj fubreptiue nodu frequeter cu fuis egrediens, Go
thorum exercitu inquietat.Et hoc n5 femel/nec iteru/fed frequenter,^ pene moli
tur toto tnennio.Sed fruftra laborat: quia eunda Italia dominu iam dicebat The#
odericu & illius ad votu res illa publica obfecundabat. Tantu ille folus cu paucis
farelliribus/& Romanis qui aderant, & fame &bello quotidie intra Rauenna la#
borabat.Quod dum nihil ,pficeret,mi{la legatione/ venia fupplicat.Cui & primti
concedens Theoderiais,poftmodum ab hac luce priuauit.T crtioqj vt dixtm 9 art
)douacetmo no ingreflus in ltalia,Zenonifcp imperatoris confiilto priuatim habito:fu?cp geit
icur
tis veftitu reponens, infigne regrj amidus quali iam Gothoru/ Romanorucp reo
gnator adfumit.Miflacp legatioe ad Lodoin Francoru regem,filia eius Atidefle#
'heoder/nif
defle d* in dam fibi in matrimonio petit.Quam ille grate libenterqj conccflit:fuos filios Ide#
narrimoitio
jnguur pertum H Celdepertu,& Thuidepcrtu credens hac fotietate cum gente Gothoru
initofoderefotiari.Sednonadeopatisadconcordiam profuit itia coniundio:
quia fepenumero i)prer Gallorum terras grauiter inter fe decertati fiint: nun^ &
Gothus Fracis ceflit, dum viueret Theodericus. Ante^ ago de Audefleda fobo#
Urtt haberet, naturales ex concubina quas getiuifletadhuc in Mcfcfia filias haburt* »

vnam nomine Theudicodo,8C aliam Hoflrogotho. Quas mox vt in Italiam ve*-

nit: regibus vicinis in coniugiocopulauit: id eS vnam Alarico Veiegotharum,
&
aliam Sigifmundo Bilrgudi6num.De Alarico ergo natus eft AmalariUs. Queni
auus Theodericus irt annis puerilibus vtroq* parente Orbatu dum fouetatcp tue*
tar,comperic Eutharicum Vuicerid filium,Beremudi SC Tbrefmundi nepotem, '

Arrt alorum de ftirpe defendentem, ih Hiipartia degereriuuenili jtate, prudentia

8C virtute, corporiftp integritate pollentem. Ad fe eum facit venire:eicp Amalafu?
tham filiamfuam in rrtatrimOnio iiingid Et vt ad plenum progeniem fuam di*
lataret, Amalafredam germanam fuarri/ matre Theodati,qui pbftea rex fuit Afri*

eae, regi Vuandalorum coniugem dirigit Trafemundo:filiamcp eius neptem fu»

Amalaberga Thurirtgoru regtcOnlbtiat Hermenfredo. Petzamin qudcp fuuni

comitem inter primos eleiftum ad obtinendam Sirmiefem dirigit duitate. Quant
ille expulfo rege eius Tran&rico, filio Trafftile,raeta eius matre obtinuit, lndecp
contra SabinianUm Illiricu magiftrum niilitiasqui tunc cum Mudone parauerat

cOnflidlum,ad duitatem cognomine MargOplano:qu$ inter Danubium/ Marda

riumqj flumina adiacebat,cum duobus milibus peditum, equitibus quingentis*
in Mundonis folatia veniens, llliricianu exercitu demOlliuit.Nam hic Mudd At*
ttlanis quondam origine defendens, Gepidaru gentem fugiens, vitra Danubiurti
iit incultis locis, fine vilis terra! cultoribus debacchat. Et plfrifcp abatfldribus, Sc*
mari% dC latronibus vndecucp colledis tUmm quae Herta didf,fupra DanUbff
?

ripam politam occupansribicp agrefti ritu praedans vkirios, regem ffe iliis grafla'
toribus nuncupat.Hunc ergo perte defper*tu(etiam de traditiSe fua deliberante) 1

Petza fubueniens,e manibus Sabiniani *ripuit:fuoqj regi Theoderico cum gratia-

rum aiflione fedt fiibietfhim.Non minore trophfu de Francis per Hibbani futim
comitem in Gallrjs acquifiuit:plus.xxx.milibus Francoru in 8^
praelio ca?fts.N«(m
Thiodem fiium armigeru pofl mortem^Alarid genCri/ tutore in hifpariia! regno
Amalarid nepotis conflituit.Qui AmalaricUs in ipia adoleiccntia Francdru frau*
dibus irretitus/regnu cum vita amifit. Poft: quem Thiodis tutor eiufddri regnd
ipfiim inuadens/ Francorum infidiofamcalumriiarri de Hifpartr)s pepulit: vfqj &
dum viueret/ Vefegothas contiriuit.Pdfl: quem Thiodigifglofli regnu adeptus,
tion diu regnans/ ae fecit: oedfus a luis. Cui fuccedens Ha<flenu(agil/continuat ti* ais Hadetiu/
gnum.Contra quem Achanagildus infurgens/ Romani regni concitat vires. Vbi
Si Liberius patridUs cum exerdtu deftinatur.Nec fuit in parte oeddua geris quae
Theoderico dum viueret/aut amicitia/aut iitbietftione no deferuirer. Sed poftcp
ad lenium perueniflec/ Si Ce in breui ab hac luce egreflurum cognoferet/ conuo*
cdnsGothos comites/gentiicpiuae primates/ Athalaricum infantulum adhuc vix
decennem lilium filiae (ua: Amalalucnthae:qui Eutharico patre orbatus erat/ reoe
conftituit;eifqj in mandatis ac fi teftamcntali voce denuntians/
vt regem colerent.
Senatu/ populumqj Romanum amarent: principemq* orictalem/ placaru femper
^pipiciucp haberent. Quod praeceptu cpdiu Arbalaricus rex/eiufcp mater viuerft/
in omnibus cuftodicntes/ pene per o&o annos in pace regnarunt: cjjuis Franris
de regno puenU dcfperatibus,imo in conceptu habendb 9,beUacp parare molieris.

T D inj
tibus/qjpater &
auus Gallias occupaflet,eis concedit, Qtera m pacis tranquillitas
tepoflcfla.Dum ergo ad fpcm luuetutis Athalaricus accederet, tam fua adolefcnv
tiam/cp matris viduitate orientis prindpi comendauitifcd in breui infttlidftimus
immatura morte pracuentus, rebus humanis exceflit.Tu mater ne pro fexus fui fra
gilitate a Gothis (perneret iecu deliberans/ Theodatu confobrinu fuu germanius

tis gratia accerfitu a Tufcia,vbi priuata vita degens, in laboribus ,pprrjs erat, in re
gnum collocauit.Qui immemor cofanguinitatis poft aliquantu tempus a palatio

Rauennate abftrafta,in infula laci Bulhnenfis ca exilio relegauit. Vbi paudflimos

dies in trifticia degens,ab eius fatellitibus in balneo eft ftrangulata.Quod duju#
ftinianus Imperator orientalis audiflet/quafi fufceptoru fuoru mors ad fuam in#
luriam redundaret, fic eft comotus.Eodcm naq? tempore de Africa a Vuandalis
cu per fideliftimu fuum Belifariu patriciu reportaret triumphu, nec mora, in ipfo
tempore madentibus adhuc armis cruore Vuandalico, contra Gothos per eunde
duce mouit ^pcinchim.Qui dux prudentiftimus haud fccus arbitrat Gctharu fubi
gere populum/nifi prius nutrice eoru occupaflet Sicilia.Quod &C fatuum eft.Tri
nacriamcp ingreflo/ mox Gothi qui Siracufanu oppidum infidebant, videntes fc
nihil pr£ualcre,cu fuodjjce Sinderkh vitro ie Belifario dediderut.Cucp ergo Ro
manus dutftor Sidliap*mafifEt,Theodatus copcriens Euermor generu fuum oi
exercitu ad fretu quod inter Camparua/Skilwq? interiacet,& de Tyrreni maris fi
9
nuvaftiftimiis Hadriatk gftuseuoluit/cuftodiradu dirigit. Vbi cu Euermor ac#
cedi{Tet,ad Regiu oppidum caftracbpofuit.Nec mora,deteriorata caufam cernes
fuoru, ad ptes Vi<ftpris cu paucis & fideliflimis famulis cofo^smouitivltrocpie Be
pedibus aduoluens, Romani regni optat fennre prindpibus.Qcf Gothoru
lifarii

exercitus fenticns,fufpe(flum Tbeodaw clamitat regno pellendum: &

fibi dutfto#

rem fuu Vuitigis quiarroiger eiu$<fuer3t/in rege leuadum.Quod 8C favftum eft.

Et mox in campis Barbarias Vuitigis in regnii leuatus,Roma ingredit: prarmif#

ftfc£ Rauenna fideliflimis fibi viris, Thcodati necc demandat.Qui venientes, im#

perata fibi perficiunt:^ pccifum Theodatu regem, qui a rege miflus adueniebar,
Vt adhuc in campis Barbarkis erat, Vuitigen populis nunciant. Inter haec Roma#
nus exercitus emefo freto, Campania accedens,fubuerfacp Neapoli, Roma ingre#
ditur.Vndcantc paucos dies rex Vuitigis egreflus, Rauenna ^fe<ftus,Mathefue#
tam filia Amalafucnthe, Theoderici quondam regis nepte fibi inmatrimoniu foti
aratCucp his nouis nuptrjs deleiflatus, aulam regia fouet Raucnn^.Romaz egref#
£Lis imperialis exercitus, munita vtriufcp Tufciac loca inuadit. Quod cernens per
nuntios Vuitigis, Cumunilam' ducem Gothorum manu armis conferta mittit

Perufiam. Vbi dum magnum comitem cum paruo exercitu refidentem, obfefll#
one longa euellere cupiuntrfuperueniente Romano exercitu, ipfieuulfi/ & omni#
no extinefti funt. Quod audiens Vuitigis,vt leo furibundus/omnem Gothorum
exercitum congregat, Rauennamqj egrefius/ROMANAS arces obfidione lon#
ga fatigat.Sed fruftrata eius audacia/ ppft.xiiq.menfes ab obfidione Romang vr#
bis aufugit:&& ad Ariminefem oppreftionem praeparat. Vnde pari tenore fru#

ftratus,fugatu%, RAVENNAM fe recepit. Etobfeflus:necmora, vitro fe ad

partes dedit Vigoris, cum MATHESVENTA iugali,regiafcp opes. Et fic fa#
*
mofum regnu,fortiflIma<$ gentem diucp regnante, tandem deinde mfllefimo &
trccentefimo anno vidor gentium diuerlaru luftinianus Imgator per fidelidimu
conlulem vicit Belifariu: &
per dudu Vuitigis Conftantinopolim Patria) hono
re donauit. Vbi plus biennio demoratus, Imperatoriiqj in affedu conuidus/ re#
bus excedit humanis. Mathefuenta vero iugalem cius fratri fuo Germano patricio
coiunxit Imperator.De qbuspofthumus patris Germani natus eft filius, ite Ger#
manus. In quo coniunda Anitioru gens cu Amala ftirpe fpem adhuc vtriufcp ge#
neris domino prjftante ,pmittit.Huc vfcp Getarum origo,ac Amalorum nobili
virorum fortium fada,ac Iaudada progenies laudabiliori principicedit: 8i
tas» Si
fortiori duci manus dedit.Cuius fama nullis faeculis, nullis filebitur aetatibus. Sic
vidor ac triumphator Iuftinianuslmperator, Si coful Belifarius Vuandalici

Africani,Geticiqj dicuntur.Haec qui legis, (cito me veterum fecutu feri#

pta:ex eorum ipatiofis pratis paucos flores collegide;vnde inquis
, renti ^paptuingenrj mei coronam contexam. Nec me quis u
. . in rauorem gentis praedidc quafi ex ipfa trahente ori# .i #%-

,*[*

. , i-
. -

..
ginem,aliqua addidide credat cp quae legi/ aut
comperi.Nec fi tamen eunda quae de ipfis ;
,

.
^ ^
.

.
... feribuntur/aut referuntur, complexus ^
•. ..! m
fum.Ncc tantum ad eorum lau#
dem, quantum ad eius lau# l

; de qui vicit expones, n:n

:

fcnr u.']it

Iomandes Gothus de rebus Getarum finit

TtJ

CHVONRADI PEVTINGER
AVGVSTANl DE INCLINATIONE ROMANI IMPE#
R1I ET EXTERARVM GENTIVM, PRAECIPVE r ;

GERMANORVM CONMIGRATIONIBVS
EPITOME.
iThalancus ex celeberrima Balthorum familia ortus:a Vuifigo#
this (ftipendio eorum quod Athanarico Rege defundo iam an
nis.xxv.lub ducibus CaefmeruidentStiliconis perfidia exaudo#
Rex conftitutus, Thracia vadata Radagafi Gothi (poftea
ratis)

Apennino interepti) exercitui in Pannonia coniundus,ip(ara

in
linox Pannoniam, Illyricum, Noricum,8i tandem Italiam ferro
^
S igne populatus, foedere ido,a C«ef. Honorio Aug. Galliae parte, obtinuit: abi#
iens Saulum Hnebreum copiarum ducem contra {e per Stiliconem miflum pro#
fligauit.Inde fadus ferocior/ vrbem ROMAM
gentium vidricem(cuius tame
templa ia Chriftianj religioni dicata obferuans inuiolata) anno poftcp codita eft
cetefimo fexagefimo quarto fupra millefimu,Chriftianae vero ialutis, ccccxij. Ka£

Digitlzed by Google
A
Aprilis ccrpit/ diripuit /atq; incendit:8£ poft terfium fiue (cxtu diem onufius prj*
da eam dimittens, Gallam Placidiam GtCTheodofq & Flatillj Augufte filia fe*
cu captiua duces in foro Corneli) Ataiilpho ,ppinquo (uo copulauit: Campania
Lucaniam/& Brutia dcuaftando Conlenrig demu in fata c5cc(Tit: cuius corpus(ne
refoflum dilaniaret) accol^in alueo fluminis Bulenti (epulchro codiderut«Habuc
mnt poftea Gothi iedes apud Valcones in prouinerjs T
olofanis &
Auxitanis.
Intcrim etia Vuedegifilus rex cu Vuandalis (uis &
germanis Burgundionibus cu
quibus conmilitiu fecere Alani, Scytha: origine:conabitatione tn Vandalis proxi
mi.Sueui ite a CgC Augufto in citeriore Rheni ripam tranflati,denuo Gallias atep
Hifpanias ingredi funt.Burgundiones apud Belgas/Heduos/Lingones/Vefon*
tios/Mati(conen(es/& Cabilonefes (edes a Burgis vicatim confhtutis fixerut.Fran
cones Germanos Rhenu etiam tranfmiflos in Galliafqj irruentes, ^ppter veteres (i
multates in patria eoru Germanica, Fraconia repulerfit: Vadalis/Alanis atep Sue*
uis Hifpanias occupantibus, ex diuifione
Vandali Bethicam a nomine eoru Van*
delofiam didam, mox etiam Africa Genfcrico eorum rege, Alani Emeritam Au*
guftam Lufitaniae cu omni Gal!etia,& Sueui Olixpone obtinuerunt: foli Alt ures
atep Cantabri tunc in Romanorum fide perm an ferant. Ad Sueuos deinde Galle*
tia defecit. Regnauerut eo loci almis circitcr.CLXXVILdonec eandem Lufitano
rum partem AndetaSueuoru Rege pulfo/Leuogildus Gothorum rex cum Lui*
ba fratre eius occupauit.FrancOnes (ub C$f. Valentiniano Aug.lll.cu ducibus co*
rum Clodione & Meroueo denuo Rheno tranfmiflo, capta primu Carbonaria
filua/& T
oppidis Cameraco atcp ornaco regnum in Senonum prouincia apud
Aurelianos& Parrhi(iosconftituerunt:& eam partem quae inter Rhenu & Mo*
fam, Aufbiam,& Molam inter & Ligcrim eft fita/Neuftriam (vel vt potius cre
do Vueftriam) a nominibus Germanis vocabant. Inde Franconum vmuerfum re
gnum orientale Auftria/Ofterreich, occidentale Vueftria Vuefterreich didum:
quod etiam quii® eruditus monumentis publicis facile comprobare poterit.Nec
Hunnis Scythis fpes commigrandi tunc defuit:hi enim Pannonias quas pado a
Langobardis habuerant Athila duce egredi,cum Vuefigothis Marcomanis Qua
dis/Sueuis/HeruIis/Turcilingis &
Rugis per mediam rere Germaniam, etia &
Rhenum tran(grefli,cae(o Gundirario Burgundionum rege, in campis demu Ca
talaniciscum Romanis/Francis/AIanis/Gothis/Saxonibus/Lutetianis/Armori*
tianis/Riparolis/01ibrionibus/Sarmatis/Britonibus/& Lambrioibus conflidu
ado/ftrage maxima commida/in Pannoniam retroceflerunt. Mox deinde Italia
ingredi/ Aquileia vi capta/ Venetia prouincia deuaftata/ Rauennatesin deditione
<oegcrunt.Sed Leonis Pont. Max.precibus denuo vnde exierant/ redierunt. Sic
regnorum interitus /& funditus exci (a imperiatnihilcp in terrisperpetuunufcd dc
Langobardorum conmigratione mox Paulum ip(um audiamus.
 iJ^dV
M
Ali 3 14 V
I id,.** • •
•
/
'

iMftju »OM
|

PAVLI VVARNEFRID LAN

GOBARDI FILII DIACO
NI FOROIVLIENSIS
HISTORIAE LAN wS fii

fTXT
ii * “.
j

GOBARDICAE '
diWj
SrBwF

LIBER PRI v|ppr‘»i

rlirtj*
^MVS^ ii*

^PA *on
\fl 4*>« 4 **« « e >
'^nsd mjO
-

,IX liK| •/>

i
1 1
i» «l JEf #3 F* • j JfHi,

*
i r*«fcA . .
kji • .» • •
rn wr**•J iwwJ
9 *nj|fcViUl
^ - qr i 9 3Mfp wrtr*f5tf>;!rt »rrr*<^ ^
R '"foi
• • • •«

d*r *
• • * •*(9 - iif
V «. i
• v

£V^JH
* • i w*- « ».7 *
« . v-. Y wow ?r ? ic 1 >"> ?5.trrr: rOBT

r*.’2K>, '*V '

fr^jl helj&;’/ $vn<&£
y
r •

>
. |t;5 £. •.
&;'n'frwv/
:

*iV'
fttr frk r^v'*---
i . \ ;'>u.r':'.' Qiyifjtii.
/i -
•

5v - kMsSifiN
...t.iL. .-
•

Y5^.iT?V
13*. vJC _»
'

t f **C'
*+ '¥>* • .Vd d€*w?i* .*
*ii .^Tri
‘
ira sn£
ll r v* ft > *•
tCx^tS . i
? {fttl&Ufp i/3 viwp ii
A... |l
% * .»4
I.«^ ^f/3 ; i. -2a.il; iu i.Til jy, r *« .
 INCIPI VNT CAPIT VL A LI
BR1 PRIMI HISTORIAE LANGOBARDORVM Cap.1.

E
E Germania/ q? pl ures nutriat populosjideoq* orca mult£ gen
tesegrediant. Caput Secundum
De Scadianauia infula.Et quia ex ea Vuiniloruthoc eft Longo
bardoru gens eft egrefla. Caput ternum
Q^lborSc Aio primi duces Vuiniloru cu matre jfua Gambae
|ra fuerut. Caput quartum
3e fepte viris apud Germanias dormientibus Caput quintum
De gente Scritobinorum Caput foetum.
De duobus vm bilicis Occani maris q funt ex vtraq? parte Britanniae. Cap VII
Q> Vuinili in Scoringam venerut;8£ quia Ambri 8i Tafli Vuandalorum duces
cis tributa fibi perfolucre mandaucrunt. Caput otfauum
>

De Godam& Frca ridicula fabula. Caput nonum

Quare Vuinili Longobardi appellati funt; 8^ cp Vuotan ipfc fit qui apud Roma
nos Mercurius dicitur. Caput decimum
Qu5 Langobardi Vuandalos vicerunt: 8£ dc fame Langobardoru Caput.XL
Quia Langobardi in Mauringa trafire voletes/ aTaflipittis funt pediti. C.XII.
i

De Monomachia duoru virorum fortiumtquorum vnus c Langobardis,alter c

Taflipitis fuit. CapunXHl
Lagobardi i Mauriga traficrur.ac deide ad vltcriora loca ,pgrefli {utC.xiiij
Quia mortuis Ibor SC Aione dutib9 Lagobardi primu rege Agelmud habuerut
Ca.X V De meretrice qua: feptem infantulos peperinex quibus Lamiflio vnus
fuit: & de monomachia cius cum Amazone Caput. XVI.
Quomodo vulgares ncxftu fiiper caftra Langobardoru irruentes/ Agelmunth re
gem interfecerunt:8£ filia eius captiua duxerunt. Caput.X VII
Quo Lamiflio rex efFecflus eft;& qualiter vulgares fupauit. Caput. XVIII
Q£ mortuo Lamiflione/regnum Lethu fidcepit:& poft hoc filius eius Hildeoc
poft: quem quoqj Gedeoc regnauit. CaputXlX
Bellum inter Odoacar regem Turcilingoru &
Feletheu regem Rugoru: quo &
Langobardi fiiperati ab Odoac Reruxgifeoru ^puincia pofledere Caput.XX
Mortuo Godeoc/regnauit ClafFo:8^ poft huc Tato: a deleuit regnu Heroloru*
Caput, XXI
Dc morte Tatonis/& regno Vuachonis:& quo Vuacho Suauos luperauit:& de
vxoribus eius & filiabus Vualtari filius eius. Caput.XXII
Mortuo Vualtari regnauit Audoin:cj Lagobardos I Pannonia adduxit. C.xxirj.
Bellu GcpidoRt cu lagobardis in q Albouin filiu regis Gepidoru extixit.C.xxiirj
Qu5 Albouin cu.xl. viris ad Tunlendu rege, cui9 filiu Iteremerat, ,pfed 9 e:arma
ab eo petes/ vt cu fuo pre poflit i cbuiuio refidere;& quo a Turiiendo arma acce
pit.C.XXV. De regno Iuftiniani & vidorqs eius Caput. XXVI
De beato Benedido 8i miraculis 8C laudibus eius. Caput. XXVII.
De morte Audoin/& regno Albouin:&quo Albouin Cunimudum rege GcpiV
doru fuperauinfilia eius Rofcmudam in matrimoniu duxit. Finiunt Capitula
 INCIPIT LIBER. HISTORIAE
LANGOBARDORVM
/*PRI\1VS*-;
Caput Primum
Eptentrionalis plaga quatomagis ab ?ftu folis remota eft, & ni
uali frigore gelida tanto ialubrior corporibus hoim,8£ ^ppaga
dis eft gentibus coaptata:fic ecotra omnis meridiana regio quo
|

olis eft feruori vicinior,eo femper morbis abundat: educan & .4

iis minus eft apta mortalibus. Vnde fit/vt tant? populoru mul
titudines arctoo "iub axe orianctvtno immerito
vniuerfa illa regio Tanaiten 9 viq$

ad occiduudicet &
pprrjs loca in ea fingula nuncupent noibus, generali tame vo*
(

cabulo Germania vocitet. Q^uis & ^

duas tra Rlicn u ,puincias Romani cu ea Io* Gcrmamama
gna.
ca occupaflent, fuperiorem/inferiorcqj
Germania dixerunt. Ab hac ergo populo DuarGcrma/
captiuoru turmx abdude/ Meridianis populis ma/
nix vitra
fa Germania f?pe innumerabiles finam
precio diftrahuntimult? quocp ex ea pro eo q? tantos mortaliu germinat, quatos
alere
xime
liricum Gallialq?.Sed maxime mifere Italic,qux pene oim illaru eft gentiu exper
Gothi
ta (?uicia.Gothi fiqdem, Vuandalicp, Rugi, Heruli, atep Turcilingi,necnon etiam Vuandali
Rugi
& alix feroces & barbarx nationes e Germania ^pdierut.Pari etia modo & Vui Heruli
Turalingi
niloru,hoc eft Langobardoru gens qu? poftea in Italia focliciter rcgnauit,a Ger* Vuimli
manoru populis origine ducens: licet SC alix caufx egreftionis eoru a Acuerent ab Langobardi,
Scadinauia
infula qux Scadinauia dicit/aduentauit. Caput Secundum
Vius infui? etia Plinius quos de natura reru copofuit, men
(ccundus in libris

H
mari
tione facit.Hxc ergo infula/icutrctulerutnobis qui ea luftrauerut, non ta in
eft pofita/cp marinis fluftibus ppter planicie manu terras ambientibus
(
cir*

cufufa. Intra hanc ergo coftituti populi du in tanta multitudine pullulaflcnr, vt ia

fimul habitare no valerent, in tres (vt fert)omne caterua ptes diuidentesrq ex illis

pars patria relinquere, nouafqj deberet ftdes exqrere, forte pquirit. Cap.IH.
Gitur ea pars Cui fors dederat genitale folu excedererexteraq? aruafaftari: ter &
Iras petere, ordinatis fuper (e duobus ducibus/ Ibor fcilicet Aigone,cj &
Ger & Ibor.
pr?ftantiores ad exqrendas quas pof Aigo
mani crant:& iuuenili ?tatc floridi,& c?teris
fint incolere:terras, fedcfcp ftatuere: valedicentes fuis,fimul & patrie iter arripiunt

Horu erat ducu mater nomineGabara mulier quantu intra fuos 8£ ingenio acris, Gambara m
9
Sdcufilqs puidaidecui in rebus dubrjs prudetia no minimu cofidebat. C.11II ter

•v Ecab re cfle arbitror paulifper narradi ordine poftponcre:8<f quia adhuc fti
‘q
L\llus in Germania vertit, miraculum quod illic apud ornes Sed
celebre habet.

SC quedam alia breuiter libet intimare.lncxtremis Cirriu verius Germani? finib 9

in ipfo Oceani littore antru fub cmineti rupe conipicitivbi iepte viri, incertu ex q
tpe longo fopiti fopore quieioit:ita inlefis n5 folum corporibus/fed etia veftime* Miraculi? de
fepte dormic
tis,vt ex hoc ipfo q? fine vlla per tot annoru curricula corruptioe pdurat:apud in* tibus
AA q

Digitized by Google
 dodle»cafde& barbaras nationes vencrationthabcant.Hi denicp quanto ad habi
tu fpedat, Romani efle cernunc.E qbus dum vnu quida cupiditate ftimulat9 vel*
let exuere/mox eius, vt didt, brachia aruerutipomacp fua cfteros,^terruit:
ne quis
eos vlterius cotingcre auderet. Videtis ad que eos ^pfeflum per tot tpa ^puidaia
diuina conferuet,fortafleJhoru quandocpquia no aliter nifi chriftiani efle putant,

'Scricobfn/.aft §entes illg praedicatione faluandaefunt. Caput.

Scrftofami. Ll Vic loco Scritobini(fic.n.gensilla nominat)v4dni funt:qui etia jftatis tepore
A- J niuibus n5 carent:nec<aliud vtpote feris ipfis ratione
non difpares q in cmdo
•agreftiu animantiu carnibus vclamtr de quoriktia hircinis pellibus fibi indume*

Quare Serito ^ coaptant.Hi a (ahendo iuxta lingua Barbara ethimologia ducunc:faltibusemm

vtcn£es» artc 3 uaclam ligno incuruo ad arcus fimilitudweferas aflequunt. Apud
5s/mai apud
*o» hos elianimal ceruo no latis ablimile: de cuius ego corio, vt fuerat pilis hiipidu,
veftem in modu tunicg genutenus aptata confpexi:ficut ia foi,vt relatu cft. Serito*
, .
• bini vtunt.Quibus in locis circa cftiuale folftieiu per aliquot-dies-etia nodu darif
, .

Urna lux cemit:dieicp ibi multo maiores cp alibi habetificut ecotrario circa bruma
Je folftieiu, cp uis diei luxaflit,lux tn ibi non videt:diefcp minimi c§ vlcp alibi: no*
fles quocp longiores exiftunnquia fcilicet quato magisafole longiusdiicedit,tan
Italia
*o fol ipfi terrae vicinior apparet:^ vmbr? longiores excrefcut.Deniqj in Italia fi*
cut &C antiqui {aapferiit,arcadie natalis dni noue pedes in vmbra ftaturac
huma*
n ? hora fexta ractlun^ E g° in GalJlca Belgica in loco
Toton/s vilia q Totonis villa dici? co*
a&Tcdom* ftitutus/ftatus mei vmbra metiens,dece & nouemj& femis pedes tnueni. Sic
qcp
cckrario modo quantu ^ppinquius meridie verius ad folem accedit,rantu lemper
vmbr£ breuiores videntiin tantu vt folfticio gftiuali refpidete fole de medio cceli
Kegyptu» ?gyP to &
Hierofolimis:& in eoru vidnitate conftitutis locis nullae videantur
H^rofoiimar. vmbrgjn Arabia vero hoc ipfo tpe fol fupia mediu ccrliad pwtSaquiloniscerni
i

turivmbrfcp verfa vice cotra meridiem vident. Capur.Vf.

TVTEc latis q)cul ab hoc de quo pr^mi fimus littore cotra 'occidentale partem qua
^ oceano pelagus patet, ^fundiflima aquaru illa voragoeftiqua vlita
|jans vmbiU to nomine maris vmbilicu vocamus:q bis indie-flufl 9 abforbere/& rurfum
euo
mere didttGcut per vniuerla illa littora accedentibus ac recedetibus fluflibusceleri
kribdis tatenimia fieri comprobat.Huiufinodi vorago liue vertigoa poeta Vergilio
Ca
ribdis appellat.Quaille in fretoficulo efle luo in carmine loquit
hoc modo dices
Dcxtrir (dilla latus, leuum implicata canbdis Oblidet:atq$ vno baratri
ter gurgite
vaftos,Sorbet in abruptu fluflus:rurfufcp itib auras Erigit altemos:& fyderaver
berat vnda. Ab hac fane de qua diximus voragine, %>e naues
raptim/curlimcp at

«« V-1
trah ianFirmant: tanta celeritate/ vtlagittaru per aera lapfus
imitari videant: &
non
nuncp in illo baratro horredo nimis exicio pereut:flcpe cu iam iaq$ mergede
fine
vndaru molibus retroaflae, tanta rurlus agilitate exinde elongant/ quanra
ftabitis

ritannta.
prius attrafle funt. Affirmantes fe &
alia huiufmodi voragine intra Britannia in*
allicia lulam/ Galliciacp ^puinda.Cui etia rei aftipulant Sequanicae, Aquitaniarcp littora
fquaniff SC
que bis in die tam fubttis inundationibus opplent,vt
qu/camcp/
nux littora q fortafle aliquantulum in*
trorlus a littore repertus fuerit/ cuaderc vix poflit. Videas earu regionu
flumina,
fontem verfus curlu velociflimo relabi:ac per multoru miliu fpacia dulces flumi*
 — • f. • 4 * • •-
Euodia infula
mum lymphas in amaritudinem verti.Triginta ferme a Sequanico lirtore Euodia
infula milibus diftattin qua ficut ab illius incolis afleuerat, vergentiu in cande ca>

rybdim aquarum garrulitas auditur.

7\ V
diui quendam nobiliftimu Galloru referente/ q> aliquatae naues prius te*

/lpeftate conuulfae,poft modum ab hac eade carybdi voratae fint. Vnus aut fo
lummodo ex omnibus viris q in nauibus diis fuerat/morietibus ceteris du adhuc
fpirans fludibus fugnataret,vi aquaru labentiu a dd udus, ad ora vfcp immanifti*
mi illius baratri peruenit.Qui cu ia ,pfundiflima/& fine fine patens chaos afpice*
ret,ipfocp pauore pmortuus fefe illuc ruituru expedaret, fubito quod fperare n5
poterat/faxo quodam fuperiedus infedit. Decuriis fiqdem ia oibus quae forben
dae erant aquis/ orj illius fuerant margines denudati. Duqj ibi inter tot angufti*
as anxius/ vix ob metu palpitans reiederetjdilataqj ad modicu mortem nihilomi*
nus opperiret, cofpicit ecce fubito quali' magnos aquaru montes de ^pfundo refi*
lire:naueiqj quae abforptg fuerat/primas emcrgere.CuCp vna ex illis ei cotigua fie
9
ret,ad ea fe quo potuit appr$hedit. Nec mora celeri volatu ,ppe Iitt adued9
nifu
metuendj necis cafos euaiit: ,pprrj poftmodum periculi relator exiftes, Noftrurt
Mare Hadria
qq$ id eft Hadriaticu mare quod licet minus,(imiliter th Venetiaru/Hiftrigqj lit ticum
tora peruadit, credibile eft:paruos huiufmodi/occultofqj habere meatus:qbus & Venedara &
Hiftnse litto/
recedentes aquae forbeant,8£ rurfiim inuafurae littora reuomant.His ita praeliba* ra
tis,adceptam narrandi ieriem redeamus. Caput. VII.
Gitur egreiTi de Scandinauia Vuinili cu Ibor 8>C Aigone ducibus in regioneni Scandinauia
Vuinili
I quae appellat Scoringa venietes,per annos illic aliquot confederut.Illo nacp tge Ibor
A«go
&
Ambri AfU VuandSoru duces vicinas quafcucp jpuincias bello premebat. Hi Scoringa
iam multis elati vidorijs/nuncios ad Vuinilos mittut vt aut tributa Vuadalis per AmbrijAfli
Vuand. ducci
foluerent,aut (e ad belli certamina praepararet. Tunc Ibor &
Aigo adnitente ma* VuandaJi.
Vuinili
Gambara deliberat melius efle armis libertate tucri/qj tributorii eandem folu
Itre
Ibor
tione foedare Mandant per legatos Vuandalis pugnaturos fe potius/ qj (erui*
.
Aigd

turos.Erat fiqde tunc Vuinili vniuer(i iuuenili ftate floretes,led numero gexigui
qppe vnius no nimig amplitudinis infulf tertia folum5 pticula fuerut. C.V11I
g
Ef ert hoc loco antiquitas ridicula fabula/cp accedentes Vuadali ad Vuodanj
R
t\vifloriam de Vuinflis poftulauenitnlleq, refpondit fe illis vidoriam daturu
quos primu oriete folecofpexiHet.Tuc accciude Gabara ad Frea vxore Vuodan. fabula Vuo>
dan.aK.Godi
& Vuinilis vidoria poftuiafle:Freacp confiliu dedifle vt Vumiloru mulieres fb* Gambara Gc
dan-Frea
lutos crines erga facie ad barbj fimilitudine coponeretrmaneqj primo cu viris ad
cflentiiefccp a Vuodan videndas pariter e regioe qua ille per feneftra oriente ver

fus eratfolitus afpicere/collocarentiatcp ita fadum fuifte.Quas cu Vuodan oriae

folc cofpiceret dixiftejQui fune Langobardi.T unc Frea fabiuxifle, vt gbus no
ifti

&
men tribueret vidoriam conceiTifle.H^c rifui digna funt jp nihilo habeda. Vi*
doria.n.no poteftati eft attributa hoim,{ed e ccclo poti 9 miniftrat. Cap. IX Cur Lango
bardi
, /^Ertu tamen eft Langobardos ab inta&a? ferro barbg longitudineicu primit9 Langobardoj
Vw^Vumili didi fuerintrita poftmodu appellatos. Nam iuxta illoru lingua lang fuiilcGerm;
nosex Lang
longa, bart, barba fignificat. Vuodan (ane que adieda litera Godan dixerut, ipfe bart
Godcn apud
eft qui apud Romanos Mercurius dicit: &
ab vniuerfis Germania: gentibus vt Fomanos
AA tij
Mercurius
jtf V'
deus adoratjqui non drcahaxtempora/led lbngeameriusf nec in Germania/ (ed
in Graecia fuifle perhibetur. Caput.X.
A 7 Vinili igit qui & Langobardi comifloda Vuadalis prelio acriter 'vtpotc
V libertatis gloria decertates, vi<ftoriam capiut.Qui magna
poflmodum famis
jp

'Scoringa penuria m eade Scoringa puincia perpedi, valde aio cofternati funt. C.XI
E qua eoredietes dum in Mauringa trafire difponcret, Alfipitti eoru iter fm
Meunnga
AiTipicu D pediut:denegates cis oimodis per fuos terminos tranfitu. Porro Lagobardi
cu magnas hofhu copias cerneret: neqj cu eisob paucitate exercitus cogredi aucte/
rentjducp quid agere deberent/ decemerentrtande neceflitas confiliu reppenr.Si*
'Cynocephali. •mulam fe in caftris fuis habere Cynocephalos:id eft canini capitis hoies: diuulgft
apud hoftes hos pertinaciter bella gerere: humanu fanguine bibere: bC fi hofteaft
fequi no poflent, ^priu potare cru ore. Vtcp huic aflertioni fide facerent,ampliaft
tentoria:pliirimucp in caftris igne accedunt.His hoftes auditis, vififq?,credulicfFe
4
eft i: bellum quod minabant/ iam temptare no audent. Caput. XII
T 1 Abcbant th apud le viru fortiftimurde cuius fidebat viribus pofle fe ^pculdii

FI bio obtinere qcf vellent. Hunc folupro oibus pugnaturu obr)ciunt:mandarit

Langobardis vnu quem vellent/ fuoru mitterent:qui cueo ad fingularecertamen
exiret:ea videlicet coditione/ vt fi luus bellator vitftoria caperer/ Langobardi itine
re quo venerat/ ab iret.Sin vero fuperaret ab altero, rnc le Langobardis tranfitu
£
fines ^pprios n5 vetituros. Cucp Langobardi que e luis potius aduei lus virum
bellicofilTimu mitterent/ ambigerentrquidam ex feruili Conditione fponte le obtu
pmittit fe puocanti hofti congrefturu ea ratione, vt fi de hofte vitari,! caperet
lit:

a fe/foacp ,pgenie feruitutis nexu auferrent. Quid plurarGratater qugpoftularat,

fele farturos pollicent. Adgreftus hofte pugnauit & vidt.Langobardis tranfeudi
•li;w facultate flbi/fuifcp, vt oprauerat,iura hbertatis adeptus eft. Cap ut.XIIf.
Gitur Langobardi tande in Mauringa peruenietes/vt bellatoru poflent ampli
I are numeru,plures a leruili iugo ereptos ad libertatis ftatu pcrducut. Vtqj tata
Nota adeo/
gnofecnduin/ eoru haberi pofllt ingenuitas/fantiunt more lolito per lagitta,immurmurates hi*
cnuufiuc 1 i/ hflomin 9 ob rei firmitate queda patria verba.Egref?i itaqj Langobardi de Maii
gcrtu
Nigilada, aft ringa, applicuerunt Nigilandaiibi aliquanto tempore comorari: dicunt poft hax
Ingolanda.
Anthaib Anthaib bi Banthaib pari modo Nurgundaib per annos aliquofpofledifie:qua:
Banthaib nos arbitrari poflumus efle vocabula pagoru,feu quqjucuqj locoru. Cap. X1III
Nirgunda/b
aftuurgudaib
Ibor& Aigo
dcfuiufti
M Ortuis interea lbor bC Aigonc ducibus, Langobardos a Scadanauia edu*
q
xcrannS^ vfcp ad haec tga rexerat: nolentes ia vitra Langobardi efle fub du*
cibus,rege fibi ad cgteram inftar gentiu ftatuere.RegnaUit igit fuper eos primus
ftgclmfid pr i/ Agdmund filius Aigonisjex ,pfapia ducens oripine Cungingoru:qu£c apud eos
musLagobaT
dorum rex _ generofior habebat. Hic, ficut a maioribus tradit, tribus &. xxx.ahnis L angebat?
Conzingow d orum tenuit regnu, Caput.XV.
Familia
tpibus quccda meretrix vno pa^tu fepte puerulos ehixa, beluis oib 9 mater
Scelus
sicis
mere/ H is

ftorias veteru:8£ inueniet

necados.Hoc fi cui impoflibile videtur/ relegat hi
crudelior, in pifeina ^piecit
n5 lolum lepte infantulos, fed etia nbuf vna muliere pc?
perifle:& hoc certum eft, maxima apud argyptios fieri.Contigit itacp vt rex Agel
mund du iter caperet/ad eande pilana deueniret.Qui cu equo reteto milerandos
infantulos muarct;haftacp qua manu gerebat huc illueqj cos inuerteret, vnus ex i!
 irnela mana hafta regiam coprehendit.Rex mifcricordia motus: facflumcp alti

us ammiratus 5 eum magnu futuru ^pnunciattmoxqj cu a pifana leuari praecepit:

acqj notrici traditu omni cu ftudio madat alenda. Et quia eu de pifana quae eoru
lingua lama diat abftulit,LamiflIo eidem nome impofuit. Qui cu adoleuiflet, ta Lama , ,
-
Lamiflio fcct
ftrennuus iuuenis efferus 8C bellicofiflimus extiterit,& poft Agrimudi fu
elft/vt
dus Lagobar/
nus regni gubern aaila rexerit.Ferut hunc dum Langobardi cu rege luo iter age? dorum rex

tes,ad quenda fluuiu pueniflent,& ab Amazonibus eflerit ^phibi ri vitra pmeare. Amazoncs
Certamen ]fih
Cum earu fortiflima in fluuio natatu pugnaflereacp peremifle: fibic^ laudis gloria gulareLango
Langobardis qq* tranfitu parauifle. Hoc fiqde inter vtrafq? ades prius coftitifle, ba|di regis c3
Amazone
quatenus fi Amazona eade Lamiflione fuparet,Langobardi a flumine recederet:
fin vero a Lamiflione (vt & fa<flum eft) ipfa vinceret, Langobardis eade p mea di
fluenta copia prjberet.Conftat fane quia huius aflertiois feries minus veritate fub
nixa eft.Oibus etenim qb 9 veteres hiftoriac riot? funt/ patet gente Amazonu loge
fcnte cp haec fieri potuerint/ efle deletainifi forte qa loca eade vbi haec gefia ferunt
n5 fatis hiftonographis nota fuerunt:^ vix ab aliq eoru vulgata funt,ficn potue>
ttt,vfcp ad id tepus humfeemodi iriibi mulicru genus haberet.Na & ego referria
qbufda audiui vfcp hodie in intimis Germanigffnib9 gente haru exiftere fcemi?
Gitur tranfmeato Langobardi de quo dixeramus flu? (naru. Ca. VL X
I mine,cu ad vlteriores terras perueuiflent, illic per tepus aliquot comorabant.Iri
terea cu nihil aduerfi fufpicarent:8c eflent qete
longa minus follidti: fecuritafep fp Ocijincomo/
dicas.
detrimentoru mater'eft:eis no modica pernide peperit.Nodu denicp cu rieglige
tia refoluti eundi cjefcsret,fubitoCp fuper eos
Vulgares irruetes/plures ex ds faud Vulgaruvido
antimultos ,pfterriut:& in tantu p eoru caflra debachau funt/vtipfum Agelmud nacotraLan/
gobardos
rege interficercr.eiufcj; vriica filia forte captiuitatis auferrent. Caput.X VII
Lamifljforex
Efumptis tn qoft hcc iiic5mbda Langobardi viribus, Lamiflione de
R rius dixeramus, fibi rege coftituerut.Qui vt eranuuemli gtate feruidus,
9
ad
belli certamina fatis ,pmpt ,rtil aliud nifi Agelmudi nece vldfci cupies,in Vulgat
q fupe?
&
res arma couertit:primocp mox praelio c5miflp,Langobardi hoftib9 terga dari?
tes/ad caftra refugiunt.T unc rex LamiflTo ifta confpidens,eIeuata altius voce oni
VulgaresaLi
hi exercitui damare coepit vt obprobriorum qug ptulerant reminifeerent: reuoca? gobardis vi»fU
'rentep ante oculos dedecus quo eoru rege hdftes iugiilauerint:cp miferabiliter ei 9
nata, qua fibi regina optaucrat,aptiua abduxerint.Poftremo hortat vt fe/ fuofcp
armis defenderet: meliiis efTe dices in bello anim a'p onere/ ho
cp vt viliarnancipia
ftiu ludibriis Gibiacere.Haec & huiufcemodi dum vodferas diceret:& nuc minis,
nunc ^pmiflionibus ad tolerada eoru aios belli certamina roborarettfic que etiam
feruilis coditibnis pugnarite vidiflet, libertate eri fimul cu praemijs donaret. Tam
de hortatu, exeplifqj principis q primns ad bdlu xpfilierat accenfi,fup hoftes irru*
Lami/Oo de/
ruuntrpugnat atrociter:& magna aduerfarios dade ^pfterriut. Tandecp de vitflo? fun«5his.
Lechn>lal’s Le
rib 9 vicfldria capietes,ta regis fui fun 9 /cp ^prias iniurias vlcifaint. Tunc magna thuc Lagobar
de hoftiu exuurjs prseda potiti, ex illo ia tempore ad expetendos belli labores au? dorurex terti <
us
dadores cflfecfli flint; Caput. XVIII Hildeoc quar
tus Langobar
E fu n (flo pbfl: hxc lamiflione q fecundus regnauerat, tertius ad regni guber?
D nacula Lcchij afcedit Qui cu,xl,ferme annos regnaflet, Hildeoc filiuqquart9
f

AA iii)
dora rex ^
 9
in numero fuit regni fucceflore reliqt.Hoc qcp defuncfto/qnt Godeoc regnu fu
jtdeocqum/
(fcepit. Cap. XIX
is tgibus inter Odoacar q in Italia per aliquot ia annos
Langobar
;us
iorum rex
Ddoacar
Feletheu»
H regnabat, 8d Feletheu qui & Fechia dieftus eft,Rugoru rege magnarii inimid
Qui Feletheus illis diebus vlteriore Danubq ripa incolebar,
tiaru fomes exarfit.
Danubius
Sorid qua a Norici finibus ide Danubius feparat.ln his Noncoru finibus beati tucerat
j.Scuerinu»*
Seuerini ccenobifr.q omni abftinetiae fanditate prarditus/multis ia erat virtutib*
m
darus.Qui cu hifdem in locis ad vita? vfcp metas habitalpt, nunc eius corpufcu
Qifa Felcthd
lum Neapoli retinet.Hic hunc de quo diximus Feletheu/eiufcp coniugecui voca
conjunx bulu Gifa fuit, vt ab iniqtatc quiefeeret verbis cceleftibus monuit: Quibus pia ver
ba fpernetibus, hoc quod eis poftmodu contigit/ longe antea futuru efle pdixit.
Adunatis igit Odoacar gentibus qua? eius d itioni parebant:id eft uralingis T &
Turdlingf
Heruli Herulis:Rugorucp parte quos ia dudum poflidebat: nccnon etia Italia? populis
Rugi venit in Rugilandipugnauitqj cu Rugistvltimacp cos dade conficies, Feletheu inj
ludia
Rugiland. fuper eoru regem extinxit: vaftatacp omni ,puincia/Italia repetens, copiofam fecu
Langobardi
ruencruc in captiuoru multitudineabduxir.Tunc Langobardi de fuis regionibusegrefli, ve#
Eugiland nerut in Rugiland, que latino eloquio Rugoru patria didt:arqj in ea quia erat fo
lo fertilis,aliquantis cbmorati funt annis. Caput.XX.
Glaffo Lango
bardorum rex yNtra haec morit Godeocicui fucceflit Glaflfo filius fuus. Defundo qcp GlafFo#
Tato fepti 1 ne, Tato eiufde filius feptim* afcedit ad regnu.Egreili qcp Langobardi
de Ru
mus Lango/ gilanr,habitauerut in capis patet ibus: q fermone barbarico Fclt appellant Quo in
bardorurex
Fcldt loco cu per triu annoru fpatia morarent, bellu exortu eft/inter Tatonem atq$ Ru
Rudolfus He
luloiurex dolfum Heruloru rege.QuOs cu primitus foedera nerteret, caufa inter eos difeor
Caufa difeor/
dia? ifta fuinGermanus Rudulfi rtgis ad Tatonem ferendae pacis gratia venerat:
He/
diar inter
ntlos&Lan/ qui cu expleta legatione patria repeteret, cotigit vt ante regis filiae domu qu£ Ru#
go bardos.
-Rumctruda metruda dicebat /tranfitu haberet: illa multitudine viroru nobilecp comitatu a(pi#
dens, interrogat qs ifte efle poflit q tam (iiblime obiequiu haberet. Duflumqj illi
eft,Rudolfi regis Germanu legatione perfunda, patria rcgredi.Mittit puella qui

[ T>'
eu inuitaret/vt vini poculum dignaret accipere.llle corde fimplid vt inuitatus fue#
» defpexit; verbaqj ad
rat/ venit.Et quia erat flatura pu filius, eu faflu (ugbia? puella
* /

uerfus eu irriforia ^ptulitiAt ille verecudia/panterq^ indignatione perfulus, talia

rurfum verba re(pondit:quae ampliore puellae conf ufione afferret.Tum illa furo
re fcemineo fucceia, dolore cordis cohibere no valens, fcelus quod mente
cocepe#

ad patientia vultu exhilarat:euq? verbis iocudioribus

rat/explere cStendit.Simul
demulcens ad (edendum inuitat.Talicp eum in loco (edere conflituit/ quo parie#
tisfeneftram ad (capulas haberet. Quam feneflram quali ob hofpitis honorem, re
autem vera ne eum aliqua pullaret fufpido, velamine texerat preciofo: pra:dpicns
atrociflima belua proprijs pueris vt cum ip(a quafi ad pincernam loquens mi(ce
dixiflet,illi eum a tergo lanceis perforarent.Fadumcp efl: 8£ vt mox crudelis foe#

mina fignum dedioiniqua mandata perficiunt. lp(ecp vulneribus tranfFixus, in

terra corruens expirauit.Eacu Rudolfo regi nunciata fuiflent/ta crudele
Germa
ni funus ingemuit, dolorilcp impatiens ad vlcifcendam fratris mortem
exar^

fit:fcedufcp quod cum TATONE pepigerat/irrumpcns,eidem bellum indixit

Qyid pluraCConueniunt vtrorucp in campis patentibus ades. Rudolfus fuos in
 i

ptighli dirigitnple in aftris radens/ defp€vi(fk)risctiihilambigerts/adtabulart!

iumc.Eranc fiquidem tunc Heruli belloru vfibus exerckatumultoruqj iam ftrage
notiflimi.Qui fiuc vt illatu ab hofte vulnus contenefenr,nudi pugnabant: operies
«es folummodo corporis verecunda. Horu itaq* viribus Rex indubitarer fidens,
dum ipie (ecurus ad tabulam luderet/vnu e fuis in arbore quas forte aderat afcen*
dere iubet, quatenus ei fuoru vidoriam celerius referret:c5minatus fe caput abfci*
foru fi Heruloru aciem fugere nundaret. Is cum Heruloru fledi acies, a LangO &
bardis eos opprimi cSfpicerecinterrogatus a rege fjpius quid Heruli gererer, eos
optime pugnare refpondit.Nec prius malum quod cemebat,loq no audens, ape
ruit/cfj vniuerfae ades hoftibus terga pberent.Qui licet iero tande in voce eru pes:
Ve tibi inquit/miiera Herulia,cj coeleftis domini plederis ira. Ad hax verba co*
motus rex/ait: Nunquid fugiunt Heruli meicAt ille:Non inquit,hoc ego/ied tu
rex ipie dixifti.Tunc (vt in talibus fieri aflolet) Rex ipfe/& omnes perturbati du
tjuid agerent h^fitarent3 iliperaenientibus Langobardis/grauitercedunt.Rexqcp
ipie nec quicqjp fortiter faciens/extindus eft. Heruloru vero exercitus dum huc &
locqj diiiugeret/tanta fuper eos ccelitus ira refpexic,vt viridaria camporu lina cer
Langobardo/
nentes/ natatiles efle aquas putarent. Dumqj quafi nataturi brachia extenderet, cru rii dc Heruli»

vidloria
deliter hoftiu feriebant a gladqs.T unc Lagobardi patrata vidoria/in gente qua
in caftris repereranw. intra fe praedam diuidunt.Tato vero Rudolfi vexillu quod Bandum vesti
Bandum appellant, ei ufep galea qua in bello geftare confueuerat/abftulit. Atcp ia lum
«x illo tepore ita ornis Heruloru virtus c5cidir/vt vitra (uper fe rege [omnimodo
tio haberenula hinc Langobardi ditiores effedi/audo de diueriis gentibus quas
(iiperarant exercitu, vitro cgperut bella expetere:& virtutis gloria circuquaqj pro*
Vuacho. aA
«elare. Caput. XXI Vualcho
T T ruchilo. alk
A vero tanto poft hrve de bdli triupho non diuljtatus eft.irruith^cj fup eu
Vuacho filius Germani (ui Truchilonis,eu hac luce priuauit. Coflixit quoqj
aduerfus Vuachone Hildechis filius Tatonisrfed (iiperante Vuachone deuidus»
Zuacho
Hildcrhi».

ad Gepidos cofugit:ibiq? ^pfugus ad vit£ fine vfcp permafit. Qua ob caufam Ge

pidi cu Langobardis ex tunc inimicitias contraxere. Eode qcp tpe Vuacho fuper
Sueuos irruit; eofqj (iio dominio fubiugauit.Hociiqs mcndaciu/ &
non rei exi* (Tepidarii cn
ftimat veritate/ relegat £>Ioguedtdi:que rex Rothari de Langobardoru legibus Langobardi»
inimicas
copofuitiS^ pene in oibus hoc codidbus,ficut nos in hac hiftoria inferuimus, fari* Koihari
ptu reperiet.Habuic aut Vuacho vxores tres: hoc eft prima Ranicudam filia regis De coiugibu»
Turingoru:deinde duxit Auftrigufam filia regis Gepidoruide qua habuit filias Vuachoms
Ramcunda.-
duas.Nome vni Vuifegarda:qua tradidit in matrimoniu Theodepto regi Fran* aFs Radiguda
Auftrigou
coru.Secunda aut dida eft Vualderadatquae fotiata eft Cufibaldo alio regi Fran Vuifcgarda
coruiqua ipfe odio habens/vni ex fuis qui dicebaf Garibald in coniugiu tradidit Theodeptu»
Vualdcrada
Tertia vero Vuacho vxore habuit Heruloru regis filia noie Balinga:ex ipfa natus Cufubaldu*
Gariopolus
eft filius quem Vualtari appellauittquicp Vuachone mortuo fuper Lagobardos Salinga.
iam odauus regnauit.Hi omnes Lithingi fuerunt: fic etenim apud eos qusedam Vualtari
Audoin Lari/
nobilis profapia vocabatur. Caput. XXII. gobardorunt
rex
ergo cu p fepte annos regnu tenuiflet,ab hac luce fubtradus eft.Poft
*\
j Valtari aftOduuin
V 9
que non Audoin regnu adeptus cft:q no multo poft tpe Langobardos in Pannonia

Pannonia adduxit. Capur.XXIlI

 beb
Epidi io it ac Langobardi concepta iam dudum rixa
tandem parturiunt:

filbuin al’« AI
buuin.
Gtiter dimicarent/^ neuter
9
lumcp ab vtrifqj partib pr$parat.C5miflo itacp
pnrlio dum ambg acies for
alteri cederet,contigit vt in ipfo certamine Albuuin
fili#
.

Oduuin.
us Oduuin,& Turifmondus Turifendi filius fibi obuij fieret. Que Albuuin fpa
Tunfmdndus
praecipitatu extinxit.Cemetes Gepidi regis filiu p que, ma*
Turifcndus ta percudens, de equo
animis fuga ineunt: quos
ana ex parte bellum coftiterat/interi)fle,mox diflblutis
infequetes acriter ftcrnuttccfifcp cpplurimis,ad detrahenda ocriforu
Langobardi
vwftoria ad ledes ,pprias remcafleut,
fpolia reuertunt.Cuq? pcracfa Langobardi
reai fuo Oduuin fuggerut, vt eius hlio
Albuuin conuiuia fierent:cuius virtute in
St in couiino comes cflet. Qui#
prelio vitforia ceepitlent,vt q patri in periculo/ita
polle, ne ritu gentis infringeret. Scb
bus Oduuin refpondit fc hoc facere minime
tis inquit, non elTe apud
nos confuetudmc/ vt regis cum patre filius prandeat, nifi
^Japut.XXl 111
prius a rege gentis extern arma fulcipiat.
t i ls Albuuin a patre auditis.xl.folumodo iuuenes fecu tollens ad Turifmundu
Heu geflerat,ad rege Gepidoru ,pfeflus eft; caufamqj qua ve
q dudu bellum
atcp ad fuam
nerat/intimauit.Qui eu benigne fufapies/ad fuu cSuiuiu inuitauit:
dexteram vbiTurifmundus eius quondam filius federe
cofueuerat/collocauit.ln

tra hccc dum varq apparatus epulas capercnt,Turifmondus iam dudum feflione9
filii mente rcuoluens,naticp
funus ad animu reducens, pr?fenteqj peremptore ei
continere non potuit: fed tandem
loco federe confpicicns/alta trahens fufpiria,fefe
perfona qua? in eo refb
dolor in voce erupit.Amabilis,inquit,mihi locus eftrfed
det/fatis ad videndum grauis.Tunc regis alter
qui aderat filius,patris fermoc fti

. mulatus/Langobardos iniurqs laceflcre c?pit:aflerens eos quia furis inferius can#

albi funt fimiles efle di#
didis vtebant falciolis equabus quibus crurctenus pedes
9
cens, futiles funt equse quas fimulatis.Tuc vn e
Langobardis ad hjc ita rcfpodit:
Perge inqt,in campualFelt:ibic|? proculdubio poteris experiri ^
valide iftg quas
quead#
equas nominas / pr^ualent calcitrare: vbi fic tui difperfafunt olla Germani,
modu vilis iumenti in medijs pratis.His auditis Gepidi confulione ferre non va
iniurias vindicare nitunt.Lango
lentes/ vehemeter in ira comoti funt:manifefbifq$
bardi ccotra parati ad bellum,omnes ad gladioru capulos
manus inf|ciunt.Tunc
bcllocp copefcuit: interminas
rex a meta ,pfiliens/fefe in mediu obiecirtuos ab ira
primitus cu puniri qui primus pugna comifi(Iet:non cfle viifloriam
deo placitam
d icens, cu quis in domo ,ppria holpite perimit.Sic denicp iurgio coprcdo/ ia de#
inceps animis conuiuiu peragunt.Sumen(qj Turiimondus arma Turiimodi
letis

filq fui,eaAlbuuin tradidit:eumcp cum pace incolumem ad patris regnu remifit,

Rcucriiis ad patre Albuuin eius dehinc couiua efferus eft.Qui
dum cu patre lc#
illi apud Gepidos in Turif#
tus regias delicias caperet/ ordine cuntfta retulit:qutC
mondi regia cotigiflent. Mirant qui aderat/& laudant audacia Albuuin: nec m i>

nus adtollunt laudibus T urifmondi maxima fidem. Caput.XXV

Cffar luPtiiwa -i Ac tepeftate 1VST1NIAN V8 AVGVST VS Romanoru Impium fcrlici
nus
Hr
forte regebat: q St bella ^pfpere geflit:& in caufis ciuilib
9
minfiais extitit.Na
per Belifariu patriciu Perfas fortiter deuicit: p q ipfum Belifariu VuadalOru gen
te capto corii rege Gcliimero viqj ad itemitione dcleuit , Africa cp
tota poft anos
nonaginta & fepte Romano Imperio rcftituit. Rurfumc^ Belifarq virib 9 Gotho
CTothf.
tu in Italia gente apto Vuitichis eoru rege fugauir. Mauros qcp poft hcc Africa Vu,tichi#
infcftantes,eoruq$ regem Anitalan per Ioanne Exconfulcm mirabili virtute ,ptn*
Maur
An.tafan
uif.Pari etia modo & alias gentes belli iure copreflitiqua ob aulam ^ppter horu Ioan- Excoi

omniu vidorias:vt Alamannicus, Gothicus, Frandcus, Germanicus, Anticus, Ala*

nicus, Vuadalicus, Africanufcp diceret, habere h;rc nomina meniit. Leges quocp
&
Romanoru quaru ^plixitas nimia erat, inutilis,diflonatia mirabili brcuitate cor
rexit.Nam oes conftitutiones Principu quevticp multis in aluminibus habeban
tur/intra duodedm libros coartauit.Idemcp volumen Codicem luftiniam appcl* ApprIIaa‘3e*
’

lariprarapic.Rurfumcp fingulorum magiftratuum fiuc iudicumleges, quce vfcp lumaianl.

Codex
ad duo milia pene libros erant extcnfe, intra quinquaginta libroru numeru redo
git: eucp codice digeftoru, liue pande^taru, vocabulo nuncupauit. Quartior etia Liber Digeffo
rum
inftitucionum libros in quibus breuiter vniuerlaru legum textus compreheditur Liber Inftitu*
nouiter compofuit. Nouas quocp leges/quas ipfe fla tue rat, in vnum volumen re donum
dadus, eundem codicem nouellam nucupari lanciuit» Extruxit quocp idem prin* Nouclla
ceps intra vrbem conftantinopolim chrifto dno,qui eft lapientia dei patris, tem*
pium quod gracco vocabulo, Agian, Sophiam, ideft landa lapientia nominauit.
Cuius opus adeo eunda gdificia excellit/vt in totis terraru Ipacrjs huic fimile non
polTit inueniri.Erat enim hic princeps fide caholicus, in opibus redus,in iudicrjs
Tufcin/an/ C*
iuftustideoCp ei oia cocurrebant in bonu.Huius teporibus CafUodorus apud vr Tans mores
Cailjodorus
bem Roma tam Ijculari/cp diuina (dentia daruitrq intra cetera quae nobiliter Icri
pfit,plalmoru precipue occulta potetiflime relerauit.Hic primitus Confuhdeinde
Senatonad poftremu verO monachus extitit. Hoc etia tge Dionylius Abba in vr* Diony; Abba

be Roma conftitutus,palolem alculum miranda argumetatione copoliiit. Tunc

^c^ apud Conftatinopolim Prildanus Calandis Gramatiq: artis, vt ita dixerim,
Prifdanua
^pfunda rimatus eft.Tuncc^ nihilominus Arator Romang ecdefiac fubdiaconus, Arator

m
Poeta irabilis, apoftoloru adus verfibus hexametris exarauit. Caput.XXVL
T 1 Is qcp diebus beatiflfmus Benedidus pater 8C pius in loco q fublacus dicit:
Benedi&us;
jLJ.qui ab vrbe Roma quadraginta milibus abeft.Et poftea in aftro Calluii qcf
Aurum appellat:^ magnae vitg meritis SC apPicis virtutibus effullit Cuius vitam
,
aft clara vel
notu eft, beatus papa Gregorius in luis dialogis luaui lermoe copoliiit. Eoo
iicut B aerum
fP paruitate mgenfj mei ad honore tanti patris Gngula eius miracula per Im*
gula difticha Elegiaco metro hoc modo contexui

OR vnde tuos, lacer o Benedide triuphos

diar
Virtutum cumulos, ordiar vnde tuos.
Euge beate pater, meritum qui nomine prodis
^
'

• *
,

Fulgida lux l$di,eugc beate pater

r
Nurlia plaude latis, tanto fublimis alumno :

Aftra ferens mundo, Nurlia plaude latis - -

O puerile decus, tranlcendens moribusannos

Exuperanlcp lenes, o puerile decus.
Flos paradile tuus,delpexit florida mundi
'
Spreuit opes Romg,ftofparadile tuus * .rf,i
 r~- r-

rJ- Vas pedagogatulit,direptum pectore trifti. »: * • r>n

L$ta rerorrnatum,vas pedagoga tulit. >tsVU.!% «I

Vrbe vocamen habens/tyrone cautibus abdit u,M rimt
Fert pietatis opem, vrbe vocamen habens.
Laudibus antra fonant, mortalibus abdita cuncftis
Cognita Chrifte tibiilaudibus antra fonant
Frigora, flabra, niues, perfers tribus impiger annis
i 4 Tempus amore dei.frigora, flabra, niues.
Fraus veneranda placet: pietatis furta probantur -gt:h rtKjv TJ

t 1*# Qua (acer altus erat.fraus veneranda placet. ->rr«v P *'**'.i^* :

Signat adefle dapes Agapes,(ed liuidus obftat. Uidu - atfflu .otiL J

Nil minus alma fides, fignat adefle dapes. ,

I*J W
4
<1*25» **» l

•vii
Orgia rite colit Chrifto,quia c5modat aurem H: Kl'
Abftemium pafcens, orgia rite colit t
’
• . r • * . t

Pabula grata ferunt/ auidi ad fpelea (ubuld .V. ••

V-Wt: •

Pedoribus l^tis, pabula grata ferunt. .ii.. 'V;,.

Ignis ab igne perit:lacerant dum vilcera (entis.
Carneus gthereo,ignis ab igne perit. <
<> U, .'*,< • n
*r
'r-tra1 •*•* - Pcftis iniqua latens/ procul eft deprehenfa (agad. »

•
-Vi*
Non tulit arma cruci$,peftis iniqua latens.
:

r ...r t } •.
4 W a,i < • ,

’
'f«‘ I. I|*

'x&' Lenia flagra vagam flftunt moderamine mentem . . rcr-Slmy

HA. ri
&r Excludunt peftem lenia flagra vagam r * .
> r.

J
r
i
Vnda perennis aquae,natiuo e marmore manat t •. i

'>
jf»? 1
Arida corda rigat vnda perennis aquae n •*.

*• •
ii
_ #4
’» Gurgitis ima calybs capulo diuuHe petifti, t]**''' w A) ( I- !
'ii ,
•

Deleris alta petens, gurgitis ima calybs. ,ii .

<**:*i.

Iufla paterna gerens, dilaplusviuit inaquor t . <h i a/

Currit vedus aquis, lufla paterna gerens. 7
« • «tVMTjil j
4.
4j< Praebuit vnda viam ^pmpto ad praecepta magiflri ^

txf)](th4fi i*'
Curfori ignaro praebuit vnda viam. • U^qrj,
m-tr^ f W;
V! •
Tu quoqj pame puer, raperis nec occidis vndis
•nv:
*
Teftis ades verax,tu quocp parue puer
Perfida corda gemunt, ftimulis agitata malignis. H^rhiiub sf' •

Tartareis flammis, perfida corda gemunt, > /

Fertalimenta corax digitis oblata benignis
* • Dira procul iuflus, fert alimenta corax
Pedora facra dolent/ inimicum labe peremptum .

Dilcipuli exceflum pedora (aera dolent

Liris amcena petens, ducibus comitaris opimis \

Ccelitus adtraheris, liris amoma petens V O

t Anguis inique furis luco (poliatus & aris
Amiflis populis/anguis mique furis
Improbe feflor abi, Ane dentur marmora muri» sA

Digitized by Goog
1
 Cogeris imperio,improbe feflor abi
H/cfcuftaeft
Cernitur ignis cdax,falfis infurgere flammis pen
colli fio in
thimemeri de
Nec tibi gemma micans, cernit ignis edax. giaca
Dum ftruitur paries, lacerantur vifcera fratris.
Sofpes adeft frater, dum ftruitur paries
Abdita fada patent, patulo produntur edaces
Hicfada eft
Muneris accepti,abdita fada patent. colli fio mpen
Sjue tyranne tu£ fruftrantur retia fraudis thimemeri clc
giaca
Frena capis vitj/igue tyranne tua?.
Mcenia celia Nume nullo vertentur ab hofte.
T urbo ait cuertet mcenia celia Nume.
Pleberis hofte graui,ne lites munus ad aram
Munera fers aris, plederis hofte graui
Omnia fepta gregis, prafatum eft tradita genti
Gens eadem reparat omnia tepta gregis
Fraudis amice puer,{iiado aptaris ab hydro
Hydro non caperis/fraudis amice puer
Mens tumefada file,tadta 8C ne carpe videntem
Cunda patent vati, mens tumefada file,
Pedi ora eunda ftupent/q? eras fine corpore praiens
Quod peruiia mones /pedora eunda ftupent ? Vj
Vocis ad imperium temnunt dare frena loquelis
E buftis fugiunt vocis ad imperium. utri
'
Vocis ad imperium (acris non efle finuntur • r !

Interfiunt iacris vocis ad imperium.

Tellus huilca finu corpus propellit humatum.
«f corripuit*
Iufla tenet corpus, tellus huilca finu.
Perfidus ille draco mulcet properare fugacem
Siftit iter vetitum perfidus ille draco V • «u * • » V i
V' I
Exitialemalum capitis decuifit honorem
It procul imperijs exitiale malum >». * %

Fulua metalla pius,nec habet,promittit egenti

Coclicus excepit fulua metalla pios
Tu miferande cutem varia cum pelle colubre i

Incolumem recipis/tu miterande cutem

Afipera fiaxa vitrum rapiunt,nec frangere poflunt
lllefium teruant afpera iaxa vitrum
Cur promo corde times ftillam praebere lechiti aft Pro conde.
Dolia ceme fluunt,cur promo corde times.
Vnde medela tibi, fipes eft cui nulla (alutis
Qui fiemper perimis,vnde medela tibi.
Ah_ Iachrymande fienex,hoftili concidis idu K
%
Idus»fcd
fed refipis,ah Iachrymande fenex

BB
 Barbara lora manus^gnanas criminis arant. slVjfioO
Sponte fua fugiunt Barbara lora manus,
'Ulcfuperbus equo roborans clamore minaci
Stratus humi recubat, ille fuperbus equo nti/m
Colla paterna ferunt extindi vifcera nati
1 fi

Viuendi natum colla paterna ferunt.

Omnia vincit amor,iunxit foror imbre beatum
Somnus abeft oculis,omnia vincit amor
Simplicitate placens/ inftar petit alta columbas vv.

Regna poli penetrat, (implicitate placens,

O minus apte deo mundus/cui panditur omnis
Abdita/ qui luftras o minus apte deo
Elammeus orbis habet iuftum fuper $thera nantem
Quem pius vflit amor, flammeus orbis habet.
Ter vocitatus adcft/teftis nouitatisbabendus.
Carus amore patris ter vocitatus adeft
Dux bone bella monens, exemplis pedora firmas
Primus in arma ruis/dux bone bella monens
Congrua figna dedit/ vitae confortia linquens.
Ad vitam properans/congrua figna dedit /. It

ru
Pialmicen adiduus/nuncp dabat ocia pledro
Sacra canens obrjt/pialmicen afliduus.
Mens quibus vna fuit/tumulo retinentur eodem
Gloria par retinet/mens quibus vna fuit.
Splendida vifa via eft,facibus ftipata chorufeis
Qua (acer afcendit/fplendida vi(a via eft.

Rupeta fepta petens/nada cft errore (alutem

Errorem euafit/rupeta fepta petens
Synerefis in Poemata parua dedi/famulus pro munere (bpplex.
dipchongo
facU Exui inops tenuis, poemata parua dedi
Sint precor apta tibi coeleftis tramitis index
O Bene dide,pater fint precor apta tibi.
|pHymnu quocp fingula eiufde patris miracula con
metro Iambico archdoico ita conteximus
-tinente
Ratres alacri pedore Venite concentu pari
F Fruamur-huius inditj Feftiuitatis gaudrjs.
Hac Benedidus aurea Oftenfor arti tramiris.
Ad regna cofeendit pater Captans laborum praemia
Effulfitvtfydus-nouum Mundana pellens nubila
Aetatis ipfo limite Defpexit £ui florida
Miraculorum prepotes, Afflatus alto flamine
Refplenduit prodigiis Venturo fgclo praecinens
Laturus efum pluribus Panis reformat vafeulum.
 Artum petens ergaftulu Extinxit ignes ignibus •

Fregit veneni baiulam • Cruas per arma cymbiani«

Coercuit mentem vagam Leni flagello corporis
*
Fundunt amnes rupibus Redit calybs e gurgite
Currit vndas obteques Peplo puer vitat necem
g
Virus patefcit abditum Mandata praepes efficit

Hoftem ruina conterit » Ceditfrcmens leo graue

Imo fit moles leuius Rogus migrat fantafticus.
Fradum reuifit fofpitas Exceflus abfentum patet
* Red or vafer deprederis Inique pofleffor fugis,
; '
Futura praenoicemini Archana cor non contegit.
-

Fundantur edes iomnrjs Tellus vomit cadauera.

. Dracone frenatu rugax Aether pluit numifmata.
1
-
• * Vitru refiftit cautibus Manant oliuo dolia:
L' Vindum refoluit vifio ’
Vitam receptant funera
5
rrr Tanti poteftas luminis Voto fororis vincitur,
Quo pl9 amat qs pl 9 valet En a re qua cernit polum
T

tr
nrj, Non ante feclis cognitu Noduiubar effulgerat
Quo totus orbis cernit Flammifc^ fubuehi pius,
in Haec inftar nedaris Miranda pledro claruit,

«e? Nam pinxit apte lineam Vitae facrg fequacibus,

^ AflGs gregis iufpirns
1

Iam dux alunis fit potens

'
Gliibt bonis ydru Caues Sit callis vtfcquax tui
quod beatus Gregoriuspapa minime in Huius iandiflfc

L ibet brcuiter referre

mi patris vita delcripfit.Deniqj cu diuina ammonitioe a Sublacu in hunc vbi
rcquiefcit locu per qnquaginta ferme miliaaduentaret,tres eu corni quos
alere ib

litus erat (unt circuuolitantes ficuti confiieuerat ad omne conuiuiu

vfcp dum Huc

veniret, duo angeli in figura iuuenu apparente?/ oftenderut ei qua viam

arripere

deberet. In loco aut iffo quidam dei feruus turtc habitaculum habebat ad que diui
nitus ita didum eft:His tu parce locis:alter amicus adeft.Huc aut,hoc eft in Caflb
ni arce peruenies/in magna fg fc abftinentiacoartauit:ied pcipue quadragefim ^ te*
pore indufus & remotus a mundi ftrepitu manfit.Hec omnia ex Marci poetf car
mine (umpfiiqui ad eundem patre huc veniens/aliquot verius in eius laudem coj>
pofuit:quos in his libellis (cauens nimia longitudine) minime defcripfi. Certum
tamen eft hunc egregiu patrem vocatu coclitus ob hoc ad hunc fertile locu: & cui
opima vallis fubiacet aduenifle, vt hic multoru monachoru ficut & nunc deo pre>
narratis, ad
fule fada eft congregatio fieret. His curfim quae omittenda non erant
nbftrx feriem reuertamur hiftorisc, CaputXXVII
•rGitur Otuuin de quo pramiferamus Langobardoru rex Rodelindam in ma>
J[trimoniu habuit: quae ei Albuuinu viru bellis aptu/& per o?a ftrenuu peperit.
Mortu 9 itacp eft Otuuintac deinde regnu iam decimus Albuuin ad regenda pa> ch j orari u»

tria cundoru votis acceflit.Qui cu famofiflimu & viribus vbicpdaru nomen habe g* .

ntl fjn5da

ret^Chlotarius rex Frahcoru Chlotfuindam ei fua filiam in rnatrimoniu fotiauit: f,i,a

BB rj
 AKuu/nda
de qua vna tm filia Alfutrindam nomine genuit.Obfjt interea T
urifindus rex ge*
pidanoru, cui fucceilit Chunimudus in regno. Qui vindicare veteres gepidanoru
Turifindus
rex
Cummundus iniurias cupies, irrupto cu Langobardis foedere, bellum potiuscp pace elegit, AI?
rex
Auares
buuin vero cu Auanbus, qui primu Huni,poftea de regis proprij nomine Aua?
Hnni res appellati iunt, foedus perpetuu inik.Dehinc ad pra?paratu
Gepidf cu Gcpidis bellum
^pfeduscfttqui cui aduerius eu e diuerio ^pperarec, Auares (vteu Albuuin iiatue
rant) eorum patria inuaimit.Triifis ad Chunimudum nuncius veniens, inuaiifle
Auares eius terminos edicit Qui poftrat 9 aio bC vtrifcp in Anguftijspofitis
hor*
tac tamen luos primum cu Langobardis
oonfligereiquos fi fiiperare valerent/ dc?
mum Hunoru exercitu e patria pellerent.Commktit ergo praeliu: pugnatu eft to?
tis viribus:Langobardi vigores effeci iunt: tanta in Gepidos ira Ijuientes/vteos
ad internitione vfcp dekrrentiatcgex eoru copiofamultitudine vix nuncius
iugefc
fedn eo prglio albuuin Chunimudum occidit: caputqj illius fublarum ad bibens
Scala
Alos/Ue vtait
du ex eo poculum ferit. Quod genus poculi apud eos Scala dicit, lingua vero
Ia?
Strabo Jib. vij tina, patera vocitatur: cuius filiam
Scvthaiufuit
nomine Rofimundam cu magna iimul multitu
vrnofpircs
Imolarc/ hu/
dine diuerfi fexus & duxit captiua, Qua quia Chlotfuinda obierat, in fuam,
?tatis
vtpoft patuit,pernirie duxit vxore.Tunc Langobardi tanta adepti fune
tnamsvefei praedam
camibus 3 & vt ia ad amplidimas peruenirent diuitias.Gepidoru vero ita
genus eft diminutu
pro patemcal
uanas vTurpa vt ex illo iam tempore vitra non habuerint regem: fed vniuerfi
qui fuperefte bel?
rejfiuc capitu
lo poterant,aut Langobardis fubietfti funt,aut vfqj hodie Hunis
o Ilibus vt/. eorum patriam
Rofimunda poiUdentibus duro imperio fubiefli gemut. Albuuin vero ita pnedaru
Chlotfuinda longe la?
Defecit regnu teqjjiomen percrepuit: vt hactenus etia tam apud Baioarioru gentem/c|cp
Gepida tum &Sa?
Baioarij» xonu,fed 8C alios eiufdem linguj homines eius liberalitas bC gloria, belloruc»
fex
Saxone» licitas & virtus in eoru carminibus celebret. Arma quoq; praecipua fub eo fabrica
ta fuifle,a multis huculq? narrat.
1 «•

Hiiforiae Langobardorum libri primi finis

PAVLI
GOBARDI
VV ARNEFRID LAN
FILII DIACONI FOROIVLIENSIS HISTO
RIAE LANGOBARDICAE LIBER SECVNDVS
r
/r I
iCu
INCIPIVNT CAPITVLA LIBRI SECVNDI. m
«i* r
Caput Primum
V omodo Langobardi conduefii a Nar fete Chartulario, eidem
contra Gothos auxilium pr^fhterunt. Caput fecundum
Quomodo Narles Buccellinum & Amingum Francoru duces
fuperauit:& de morte Leutharij tertij duris Cap. III
Quomodo Narles Sinduald Herulorum Regulum fibi rebel?
lantem extinxit Caput.lIII
figms peftiletig,& mortalitate qu? tge Narfeiis Italia vaftauit. Ca. V.
De inuidia Romanoru aduerfus Narletem:& quo eu acculauerunt apud Impeni
 Langobardos ad Italia pofTipenda inuitauit. C.Vl.
tore:8d qualiter ipfe Narfis
Quomodo Albuuin Saxones ad fuu auxiliu adfciuit. Caput. Vll
Qualiter Albuuin cu Langobardis relitfb Pannonia ad italia venit Ca. VIII
Quo Albuuin ad Itali? fines venies/mSte regis afcedit:& de bilontib feris.C.lX
9

Quomodo Albuuin Venetiani fines ingrclfus/in foro lulr) Gilulfum fuu nepo*
tem ducem conftituit CaputX
&
Qui reges eo tpe Francis imperabant: de Benedico papa: decp Paulo Aquilei
De morte Narfetis. Caput.XlI (enfi patnarcha.Cap. XI.
De Fcelice epilcopo Taruifiano, quo Albuuin ad Plebe fluuiu occurrit. C.XIII
De hoc eode fcelice, & Fortunato (apicntidimo viro Caput.XIIII*
Qu5 Albuuin Venetiaru fines c?pit:& de noie vel finib 9eiufde Veneti?. C.XV.
De Liguris lecunda Italiae prouincia:& de duabus Rhetrjs Caput. XVI
De qnta ^puicia Italie,q alpes Cocci? appellant Si de fexta q Tufcia diat.C.X VII
De Capania feptia Itali? ,puinaa:& de Lucania fiue Bricia,q e odtaua. C.XX11I
De Appenninis alpibus,cjux nonaeft:& de Aemilia decima. Caput,XIX.
De Flaminia vndecima Itali? ,puincia,8<: de Piceno q duodedma coputaf. C.XX
De Valeria & Nurfia:qux pro tertiadedmaprouincia ponitur: & de quartaded
maSamnium. Caput XXL
De Apulia ci Calabria ci Salleto q ^ntadedma ^puincia appellat. Ca. XXII
Sextadedma ,puincia Itali? Sicilia eftjdedmaleptima Corfia:oftauadedma Sardi
Ob qua aulam aliqua pars Italix Gallia dlalpina voca> (nia. Cap. XXIII.
*ur:& de Gallorum in Italia primo aduentu. Caput. XX1III.
Quare Italia fic vocitat: vt quid etia Aufonia vel latiu dicit. Caput.XXV.
Quo Albuuin Mediolanii ingrellus eft:& vniuerlas Liguri? duitates c?pit; Si de
honorato archiepo:8d de obitu Pauli patriarch?:&qa ei Probin 9 fucceflTit.C.*xvi
Qu5 T icinenfis duitas rribus annis obiefla cft:& quia Langobardi Tufrik inua*
ierunr.Si quia plures de alrjs gentibus lecu in Italia adduxerat. Ca. XXVII.
Qyomodo Albuuin Tidrium ingrellus. Caput. XXVIII.
Quomodo Albuuin pollen tribus regnaueratannis,confilio fux cSiuois ab Hei
mechi interfectus eft. Caput. XXIX.
Quia Hehnich/s regnare voluit,lcd n5 potuit:& quo cum Rofemuda ad Rauen
nam confugit:& quo ibidem funt extincfh. Caput.XXX.
Quo Longinus pofteoru morte Albfiundacu Langobardoru Thelauro Impe>
ratori direxit. 8^ quo in Conftantinopoli leone occidit;8^ quia duos patridosin
teremit.Ca.XXXI.
Deregno Cleph aui fecundus regnauit:& de morte eius:& quo.
Ca.XXXII.
Duces Lagobard oru per dece annos fine rege fuerutrper qs Italia
fubiugata eft.
Finiunt apitula
INCIPIT LIBER SECVNDVS Caput. I.
Gitur cum circuquacp frequetes Langobardoru vi<flori?
perlb
narent, Narfes Cartularius imperialis qui
tunc prcccrat Italia:,
T
bellum aduerlus otilam Gothoru rege pr?parans, cu
iam pri
Narfrt
Toti Ia
dem Langobardos foederatos haberenlegatos ad Albuuin di>
BB iij
 figit/ quatenus ei pugnaturo cu Gothis anxtliu miniftraret. Tunc Albuuin ele<33
c wis manu direxit,qui Romanis aduerfum Gothos fuffr-agiu ferrent.Qui g mv
Romanis/pugna inierutcu Gothis*
ris HadriaticiLinu in Itali^rafuetftiifotiaticp
Quibus vfqj ad intemitione pariter cum Totila fuo rege deletis-/ honorati multa
muneribus, vidlores ad ^ppria remearuntroicp tge quo Langobardi Pannoniam
poflederut, Romanf reipub.aduerfum cmulos adiutores fucrut. Caput.lL
9
is tgibus Nartes etia Buccdlino duci bellu intulit:que Theudepert rex Fran
SuccdKnus
>dux.
Thcudcpcrtiif
icx Francoru.
H eorum ai «iriltalia introiflet,reuerfiis iam ad Galliaseu Amingo alio duce ad
fubrjciedam Italia dereliquerat.Qui Buccellmus cu pene totaitalia direptionibus
Amingua
vaftaret,& Theudeperto fuo regide prjda Italutrmunera copiofa conferret:<ai in
Tar, netum Capania hyemare<hfponcret,tandcin loco cui Tannetu nomen eft/ graui bello a
Vuidin»ar*
Nariete fugatus/extindtus eft. Amingus verodu Vuidin Gothoru comiti contra
Vuido Nariete rebellanti auxiliu ferre conatus fu i flet Atri cp a Narfete fuperatifunt. Vui*
din captus/ Conftantinopolimexiliat. Amingus vero q eiauxiliupr$buerat/ Nar
l_euthardui fetis gladio perimit.Terous qcp Francoru daxnoie Leuthardus Buccellini Ger*
aULcuthariuf
manus, dum multa prjda onuftusad patria copem reuerti, intra Verona Tri#
dentu tuxta lacu Bcnacui ,ppria morte defuntftus eft. Caput. UL
fduaJJBrento Abuit nihilominus Narfes certamen aduerfiis Iduald Brentotu regem qtri
rii(aFsBrito/
noram) rex
Odoachar
H adhuc de Herulorum ftirpe remanferanque fecu in Italia veniens olim Odo
achar adduxerat.Huic Narfes fideliter fibi primu adherenti/ multa bencfiaacotu
licfed nouiflime fupbe rebcllante/& regnare cupiente bello fuperatu & captu cete
Dagiftcu» fade trabe fufpcdit.Eo quocp tempore Narfes patricius per Dagifteu magiftrti
militu virum bellicofum &C rofte vniuerfos Italiae fmes obtinuit. Hic Narfes pri*
Narfes
qdem chartularius fuitidcinde ^ptervirtutumerita patriciatnshonore ^pmeruit*
fcrat aut vir pijflimiis: in relltgtone catholicus: in pauperes munificustin recuperite
dis bafiliris fatis ftudiofusivigilijs & orationibus in tanta ftudens/vt plus fuppli
cationibus ad deu ^fuhs/cp armis bellids visoria obtinem. Caput. 11 1L
T l Vius tgibus in ^puinria praecipue Liguriae maxima peftiletia exorta eft. Subi
Lito.n.apparebat quadam fignacula per domos, hoftia,vafa, vel veftrrnera:qO£
Creuts as voluiflet abluere/magis magifcp apparebat. Poft annu vero expletu cCptrut
fi

narci in inguinibus hoim/ vel m alrjs delicatioribus locis glandulfcin modu nuris
fcu dadylirquas mox fubfequebat febriu intolerabilis eftus: ita Vt in triduo homo
extingueret.Sin vero aliqstriduu crafegiflet/ habebat fpem viuedi. Erat aut vbfcp
Iu(ftus,vbicp lachrymgrnam SC vulgi rumor habebat fugientes dadem vitare. Re*
linquebantur domus defertee habitatorib 9 , (olis catulis domuferuaribus: peculia
fola remanebant in pafcuis,nullo aftate paftore.Oemerespride villas teu Caftra re
picta agminibus
9
holmtpoftera vero dic vmuerfis fugictib /ctfn$a efle m fummo
filentio.Fugicbant filrj cadauerainfepulra parentu relinqueres: pareres obliti pieta
tis vi fcera/ natos relinquebant gftuates. $i que forte antiqua pietas gftrmgebat, vt

vellet fepelire ^pximu/reftabat ipfc inlepultus:& duobfequebat, perimebat. Du

funeri obfcquiu praebebat/ipfius funus fine obteqo manebat. Videres fttculu in
antiquu redacftum filentiu:nulla vox in rure: nullus paftoru fibilustnulla: infidiic
beftiaru in pecudib
9
: nulla damna in domcftids volucrib9 , Sata trafgirfla metedi .
tempus intada expedabant meflore: vinea amifTis folijs radiatibus vuis illcfa tnir
nebat hyeme ,ppinqttate.Nodurnis (eu diurnis horis pfonabat tuba bellanriuraU
dicbat a pluribus quafi murmur exercitusmulla erat veftigia comeanuumulPcer/
nebat percu(Tbr:& tn vifum oculoru fuperabat cadauera mortuoru. Paft oralia Io
a verfo fuerut in (cpultura hoim:& habitacula humana fada fuerat confugia be/
ad fines gentium Alamanoru
ftiaru.Et haec cjde mala intra Italia tantu vfcn Ba & AJaftnanrifv
Baioarrj.
tulimus Cxf.
iOarioru Romanis acciderat.Intra haec luftiniano principe vita decedente, lu
folis
Iu Prinus mi/
'

ftinus minor rcitipublica apud Conftatinopolim regedam fufoapic.His qcptepO nor.

9 VetulrusCo/
fibus Narfes patricius,cui ad ola ftudiu vigilabat. Vitale epiicopu Akin?ciuita/ dex habet Iu/
Ihni^nus
tis : ante annos plurimos ad Francoru regnu cofugerat,hoc eft ad AdagOnthie*
q Vitalis epifeo
feti ciuitatctandem comprghefum apud Sicilia exilio damnauit. Caput. V. pus
Adagonthien
Gitur deleta, vt didum eft, vel fupata Nartes omni Gothoru gente, his qq? de fis ciuitas

I qbus diximus pari modo deuidis,dum mulm auri fiue argenti/ (eu ceterarum
^jccieru diuitias acquififlet/ magna a Romanisp qbus multa cotra eoru hoftes la
borauerat/inuidia ptulit.Qui contra eu Iuftino Augufto & eius coniugi Sophi? aTsru/timand
Sophia .Aug a
m haec verba fuggeflerut/ dicentes: Quia expedierat Romanos Gothis potius (er
tiirc/cp Graecis:vbi Nartes eunuchus imperat, & nos (eruitio premit: & h?c pr)(U
mus nofter princeps ignorat. Aut libera nos de manu eiusiaut certe & duitate Ro
mana/ nofmetipfos gentibus trademus. Cucp hoc Naries audiflet/h?c breuiter
rettulit verba.Si male feci cu Romanis/malu inuenia.T unC Auguftus in tantu ad
«erfus Narfete cbmotus eft/vt ftatim in Italia Longinu pdrfedurri mitterer, qui Longlnur,

Narfetis loeu obtineret.Nar(es vero his cognitis/valde pcrrimUit:& irt tantu ma>
jtime ab eade Sophia Augufta territus eft/vt regredi vitra Conftantinopolim no
auderet.Cui illa inter c?tera (quia eunuchus erat) haec fert mandafte, vc cu puellis
in genetio lanaru faceret penla diuidere.Ad quae verba Naries dicit h?c relponla
dedifle,talem te eide telam ordituru/qualem ip(a dum viueret deponere no pote

odio metucp agitatus, in Neapolim Campaniae ciuitate fece dens, legatos

fet.Itacp
mox ad Langobardoru gente dirigit.madans vt pauperrima Pannoniae rura de
fererent:& ad Italia eundis referta diuitrjs poflidedam veniret: fimulqj multimo
da pomoru genera, aliarucp rerum fpecies (quaru Italia ferax eft) mittit, quatenus
eoru ad veniendu animos pofltt illicere.Langobardi l?ta nuntia, &
quae ipfi pr?# * *•

Optabant, gratanter fufcipiutidecp futuris commodis animos attollunt. Continuo

apud Italia terribilia nodu figna vi(a (imtrhoc eft igne? ades in ccelo apparueruti
eu teilket qui poftea eftufus eft (anguine choru (antes Caput. VI*
A Lbuuin vero ad Italia cu Langobardis ,pfedurus/ ab amids (uis vetulis9 Sa*
zVxonibus auxiliu pctququatenus fpadofam Italia cum pluribus pofleflur irt*
traret.Ad que Saxones plus cp viginti milia viroru cum vxoribus fimul paruU&
Iis, vt cu eo ad Italia pergerent: mxta eius voluntate verterut.Hoc audientes Clotha Clothar/iit
Sigibertu*
rius Sigibertus reges r ranco ru/Sucuosaliafqj gentes in locis de quibus iidertl Sueui
Saxones exierant/ poluerunt. Caput. VII. Huni

T Vnc Albuuin (edes proprias, hoc eft Pannoniam amicis (itis Hunis codtrte
buir.eo (cilicet ordine, vt (i quo tepore Langobardis nccefle edet reuerti/ fua
rarius arua repeterent. Igitur Langobardi relida Pannonia/cu vxoribus natis &
BB iiij

Digltized by Google
 t>mniqj fuppclle&ili icalia ,pperat poflefluri. Habitauerut aut in Pannonia annis
quadraginta duobus:de qua egrclti funt menfe Aprilis per ind itione prima:alio
die poft ianeftum pafcha cuius feftiuitas eo anno iuxta calculi ratione in ipfis kale.
Aprilibus fuitteu ia a dni incarnatione anni qngenti.lxvirj.eiTent euoluti, C.VIIL

Gitur cum rex Albuuin cu omni fuo exercitu/vulgiqj ^pmilcui multitudine,ad

I extremos italisc fines perueniflet.monte qui in eifdem lods ^pminet aicendit:in*
decp prout confpicere potuit/ parte italiacconteplatus
eft. Qui mons ,ppter hanc
M*ns ftegfa vt fertur caufam exeo tepore mons Regis appellatus eft. Fertur in hoc monte bi*
fontes feras cnotriri.Nec miru cum vlq? huc Pannonia pertingat, qua? horum ani
Btfoftw*.
mantiu ferax eftrdeniqj retulit mihi qdam veradflimus fenex tale fe coriu in hoc
monte occifi bifontis vidiftejin quo quindecim (vt aiebat) homines vnus iuxta ali
um potuiftent cubare. Caput.IX.
Ndecp Albuuin cu Venetiae fines, qu? prima eft italiae ,puincia,fine aliquo ob
I ftaculo,hoc eft auitatis vel caftri Foroiuliani terminos inrroiftet, perpendere
piteui potiftimu primam ^puinciaru quam caeperatcSmittere deberet. Siqde ois
Itali* dcfcri/ Italia quae verius meridie/ vel poti 9 in Euru extendit, Tyrreni fiue Hadriatici ma
puo ris flu<ftibus ambit. ab occiduo vero 8c ab aquilone iugis alpiu ita circududit/ vt

nifi per auguftos meatus, &

per iumma iuga montiu non poflit habere introitu.
Ab orietali vero parte qua Pannonigconiungit,& largius patente/ planiftimu &
habet ingrefTum.Igit vt diximus, dum Albuuin animu intenderet que in his locis
SiTuIfii* ii* duce coftituere debcret:Sifulfum vt fert,iuu nepote virup oia idoneu: tunc qui
Gifulfus- q
gn-ator>aFs
dem ftrator erattque lingua ^ppria Marpahis appellat, Foroiulianc duitati/ 8C to
-Marpahia. tidli regioni praeficere ftatuit.Qui Sigulfus n5 prius fe regimen eiufdem duitatis
& populi fufeeptarum edixienifi ei quas eligere voluiflet Lagobardoru pharas,
hoc eft generationes vel lineas mbueret.Fa<ftumc$ eft,& annuente fibi rege quas
optauerat,Langobardoru prsccipuas ,pfapias vt cu eo habitarent accepit:&: ita de
mum duftoris honorem adeptus eft.Popofcit qqj a rege generolaru equaru gre
ges:8d in hoc quocp liberalitate principis exauditus eft. Caput,
isdiebus qbus Langobardi Italia inuaierunt,Francoru regnu mortuo ia eo
Rege* Franco
rum
H rum rege Clothario,eius filq quadrifarie regebant, diuifum.Primufqp ex his
Heribertus fede habebat apud Parhifios : fecudus vero Gundramus duitati prse
aFsAribertus*
Gundramus fidebat Aurelianefi.Tertius qqj Hilbericus cathedra habebat apud Sueftionas in
Hilpcricug.
loco Clotharq patris fui.Quartus nihilominus Sigibertus apud vrbem regnabit
Penediflus Metefcm.Hoc etiam tempore Romana ecdefia vir iancfliflimus Eencdicftus papa
papa.
Paulu* patri/ regebat:Aquileienfi quoqj duitati eiufcp populis beatus Paulus patriarcha prar*
archa
erat. Qui Langobardoru barbariem metuens, ex Aqpileiaad gradus infuladjfu*
Fertilitas tna/
git;fecucp omnem lu£ thezauru ecclefif dcportauit.Hocanno Tugiori hyeme tan?
gna ta nix m planide ceddit/quanta in (limmis alpibus cadere iolet. Sequeti vero £fta*
te tanta fertilitas extitit, quanta nulla artas afieueratur Eo quoqj tem*
mejmnifte.
Huni
Au ares pore comperto Huni qui 8C Auares* morte Clotharri regis fuper Sigibertum
ais albam eius filium irruunt:quibus ille in Turingia occurrens/ eos iuxta Albem fluuium

potentiftime fuperauitieilqj petentibus pace dedit. Huic Sigifberto de Hifpanijs

a&Brunihil /
dis adueniens Brunichildis matrimonio iuncfta eft:de qui ille filiu Childebertu np#

&
mine fulfepit. Rurfumqp Auares cum Sigifberto in lods vbi prius pugnantes.
Francoru ,pterentes exercitu, visoria funt adepti. Cap.Xl

N Artes vero de Campania Roma regreflus, ibide non poft multu tempus at
hac luce fubtradus eft.Cuius corpus pofitu in locello plumbeo cum omni*
bus eius diuitqs,Conftantinopolim eft perlatum. Caput* XII.
Gitur albuuin cu ad fluuiu Plauem veniflet, ibi ei fcelix Ppiteopus Teruifianae afaPlancm»
Iecdefig, occurrit. Cui rex vt erat largilUmus omnes fue ecdeflf facultates, poftu* Forlix epileo/
pus»
lanti conceflit,& per Tuum pracmaticu poftulaca firmauit. Caput XIII.
Ane quia huius fcelids fecimus mentionem. libet quocp nos pauca de venera*
S &
(ocium
bili fapientidimo viro Fortunato retexe re; qui hunc fodicem fuum adeuerat
fuifle.Deniqj hic de quo loquimur Fortunatus natus quidem in loco qui Fortunatus:
Duplauilis dicit,fuit:qui locus haud longea Cenitenfi Caftro vel Taruifiana di* ais JuplabibS
Ccnitcnfc <a/
tamen Rauennc nutritus
ftat duitate, ted &
dodus, in arte grammatica fiue rheto* ftrum
Rauenna
rica,feu etiam metrica,daridimus extitit. Hic cum oculoru dolorem, vehementifft*
mu pateretur, & nihilominus fcelix ifte ipfius focius pari modo oculos d oleret,
vtriqjad Ba (Illicam beatoru Petri atcpIoannis,qug inter eande vrbem Aea eft, per*
rexere:inqua euaaltare in honore beati Martini confedoris conftrudu,,ppinqua S.Maitbtut

habet feneftra:in qua lucerna ad exhibendu lume,eft coftituta. De cui9 oleo mox
9
fibi ifti, Fortunat teilicet Si fcelix doletia lumina tctigerut,ilIico dolore fugato (a
nitatem qua optabant,adepti (unt.Qua de caute fortunatus in tantum beatu Mar
tinu veneratus eft,vt relida patria, paulo ancecp Langobardi italiam inuaderent,
Turbine
Turois ad eiufdem beati viri ftpulchrum ^pperarct.Qui fibi vt in tuis ipte carmi* TiliamcnttrtiX
ais libamenti
nibus refert, illuc ^perandi^per fluenta Taliamcta Si Reunia percp Si Ofopum Reunia
& Alpem iuliam percp Agantum Drauucp Si Byrrum fluuios,acBriones
caftrii Ofopus
Alpes iuli*.
& Auguftam duitatem quam Virdo Si Lecha fluentant, deteribit. Qui it^r fuifle Aguntua
Drauua
poftcp Turonis iuxta votu ^pprium aduentt,pidauis pertranfiens, illic habitauit: Byrrus
8£ multoru ibide tentorii gefta pardm prote,partim metrali ratione conteripAt: Briones:
Augufta
nouiftimecp in eade duitateprimu prdbiter, deinde Epiteopus ordinatus eft,atq? Virdo
Vucrtach
in eodem loco digno tumulatus, honore quiefiat, Hic beati Martini vita quatuor Lccha»
in libris heroico verfu contexuit, Si multa alia maximeq? hymnos Angularu fefti*
uitatum & praecipue ad Angulos amicos verAculos, nulli poetaru tecundus, Aiaui X*
& diterto termone copo(uit:ad cuius ego tumulutcu orationis gratia aduetaf
illuc
tem,hoc epithaphiu rogatus a prefbytero eiufdc lod abbate teribedum contexui
Ingenio clarus, ten Ai celer, ore fliauis,
iri i i
Cuius dulce melos/pagma multa canit.
Fortunatus apex vatum venerabilis adu,
Aute)nia genitus, hac tumulatus humo.
Cuius ab ore tecro tendorum gefta priorum «
«ft piorum

Diteimusthaec monftrant carpere lucis iter.

Fcelix quf tantis decoraris Gallia gemmis.

Lumine de quarum nox tibi tetra fugit.
Hos modicos prompfi plebeio carmine verius,
Ne tuus in populis fande lateret honor.
v.
Redde vicem mitero/ne iudice (pemar ab (quo.
Eximi js meritis potee beate precor»

Digitized by Google
 H?c paucis de tanto viro,ne cius vitam fiii aucs funditus ignorarent, delibauim*
nunc ad hiftoria? feriem reuertamur. Caput.XIlII
Vincentia
Verona Gicur Albuuin Vincentia/ Veronae)? & reliquas Venetia: duitates, exceptis Pa ,

Patauium
Mons filici* Itauiu/& montem filicis/ & Mantua coepit. Venetia enim no folum in paucis in
Mantua fulisquas nunc Venetias didmus conftaufed eius terminus a Pannonia: finibus
VcneciT
AJdua adda. vfq? Adduafluumm Probat hoc annalibus libris: in quibus Pergamus d*
Pergamus.
Lacui Bcna/ ixitas ede legit Venetiaru.Nam & de lacu Bmaco in hiftorrjs italegimusiBenacus
cus lacus Venetiarurde quo Mintius fluuius egreditur.Eneti enim licet apud latinos
Minciui
vna litcra addat, graxe laudabiles dicunt. Venetia: ctia Hyftria c5nctfit:8£ vtr?q?
provna ^puinda habcnt.Hyftriaautabhyftroflumine cognominat: qua: fcdm
Aquileia 9
Romana niftoria amplior q? nunc eft/fuifle phibet.Hui Vcneti.T Aqleia ciuifas
Forum IuU|
extitit caput: ,p qua nuc Foru Iuli) didu/cp Iuli9 C?far negotiatiois foru ibi fta
ita

Liguria
Mediolanum.
Ticinus
N On ab re efle arbitror, fi etia ceteras Ita# (tuerat/habet. Cap. XV.
lia: 'cu indas attingamus.Secuda ^puincia eft Liguria:a legedis.i.colligendis

leguminio 9 quoru latis ferax eft, nominaturi qua Mediolanu eft, Ticinus: qu? &
Papia
Sueuia alio noie Papia appellat.hax vfq? ad Galloru fines extendit.lnter hanc Sueuia &
Alamanni hoccft Alamanoru patria verfus Septentrione eft pofita,du? ,puindaM\ Rhetiji
Rhetia. i. 2. q
prima Rhetia fecuda intra alpes cofiftutun db 9 ,pprie Rhcti habitare nofcunt.
Caput.XVI
'Alpes Cocci*
Vinta vero prouinda alpes Cocdic dicunt: quae fic a Coccio rege qui Nero*
'Cocdua
Nero

Aquis
Q nis tpe fuit/appdlata: funt. Hax a Liguria in Euru verfus vfcp ad mare Tyr

renum extendit:ab oedduo vero Galloru finibus copulaturi hac Aquis vbi aqua:
Dertona’
Bobium calid? funt, Dertona &
Monafteriu Bobiu:Genua qCp &
Saona duitates habenf
Genua Tufda eft:qu? a Thure quod populus illius fupfticiofe in farifierjs
Sexta ^puincia
Saona
Tufda dcorufuoru incendere folebat/fic appellata cft.Harc habet intra fe Cirdu verfus
Aurelia 9
Vmbria Aurelia, ab orientis vero parte vmbria. In hac prouinda Roma, qua? olim toti
Poma mundi caput extitit,eft conftituta.In vmbria vero qu? iftius in parte ponit/Peru>
Perufium
Lacus clitori/
us
fium &
Lacus ditorius Spolitumq? confiftunt. Vmbria aut dida eft quod, imbri
Spoletum bus fuperfueritjcum aquofa dades olim populos deuaflaret. Caput. XVII.
Campania
Siler
Eptima quocp ^puincia Campania ab vrbe Roma vfq? ad Siler Lucani? fiuuiu
Capua
Neapoli*
S ^pduritunin qua opulentiftim? vrbes Capua Neapolis &
Salemus conftitutcc
Satemus. funt.Qu? ideo Campania appellata eft ,pptcr vberrima capuac planiciem: catteru
Lucania
cx maxima parte montuofa eft.Porro odaua Lucania, qua: nomen a quoda luco
regm? quondam fua: nomine
accepit a Silere flurio Inchoat, cu Brutia,qua: ita a
Bruda
appellata eft,vfcpad fretu ficulu:per ora maris Tyrrheni, ficut dua? fuperiores &
dextrum cornu tenens pertingit,in qua Peftus
Italia: &
Lamus, CafTianum 8C C6
Pcfhif
Lamus fentia Regiumq? funt pofita? duitates. Caput. XVIII.
CaiTianum
Conlcnua
jv
1
0na deniq? prouinda in Appenninis alpibus nuncupatur: qua? inde origiV
Regium.
Appenninus
IN nem capiunt, vbi Cocdaru alpes finiunt. H? Apcninc alpes per media Italia
pergentes, Tufciam ab Aemilia, vmbriarncp a Flaminia diuidunnin qua funt ciui
Forronianuc.
Mons pellius
tates Forronian 9 &
Montepclliu,Bobiu,8£ Vrbinu,ncc no opidu qd' Verona&
Pobiu. appellat, Alpes autem Apennin? di&ac funt a Punias hoc eft, Hannibale 8i eius
Vibinum
Vcton» exercitu, qui per eafdem Roma tendentes tranfitum habuerut.Sunt qui alpes eoo»
cias &
Appenninas vna dicunt efle prouinda: fcd hos Vidorini reuincit hiftoria
qux alpes Cocdas per fe ^uindaappellat.Decima porro Aemilia a Liguria ind*
pergit. Hgc locuple Padus
piens intra Appenninas alpes St Padi fluenta verius Rauenna Placenda
tibus vrbibus decorat: Placetia fcilicet,Parmacp Regio, &
Bononia Comelrjcp fo Parma
Bononia
roicuius caftru Imolas appellat.Extiterunt quoqj qui Aemilia St Valeria/
Nurfi FoiuCorndq
Imolas
anicp vna ,puincia dicerent.Sed horu fententia flare non poteft:qa
inter Aemilia,

& Valeria/ Nurfiacp Tuicia St vmbria funt conftitutac, Caput.XlX

Ehinc vndecima ^puinciaru eft flam minia: qux inter Appeninas alpes St ma>
D
uitates confiftunt:qux
qua nobiliflima vrbiu Rauenna/ St qnincp alie do
re eft Hadriaticu pofita:in
Grxco Pcntapolim appellant.Conflat aut Aure
vocabulo
Rauenna
Pentapolis

tiam/ Aemiliacp St Flamminia a conftratis vijs qu.r ab

vrbe Roma veniunt, ab &
eoru vocabulis a quibus funt conftratx talibus nominibus appellari.Poft Flami*
nia duodecima Picenus occurrir.habens ab Auftro Appeninos montes:
ex altera Picenus?
Pifcariu*
vero parte Hadriaticu mare.Haec vfqj ad fluuiu Pifcariu pertendit: in qua funt do Firmus
Afculus
uitatesFirmus/ Afculus/& Pinnis/ etia vetuftate confumpta Hadria:qu? Hadria* Pinnis
ticopelago nomen dedit.Huius habitatores cu a Sabinis illuc ^perarent/ in eoru Hadria

vexillo Picus co n (e d it, atep hac de caufa Picenus nomen

accepit. Caput. XX.
Valer/a»
Orro trededma Valeria:cui eft Nurfia adnexa: inter Vmbria St Campania, Nurfia

P Piccnucp confiftitiqux ab oriente Samnitu regionem attingirHuius pars oc*

ddua qug ab vrbe Roma initiu capit, olim ab Etrufcoru populo xtruria dida eft
Samnites
Etruria
T yburs;
Carfolis
H^c hauet vrbes Tyburim.Carfiolis.Reate,Furcanu St Amiternum regionemq? Reate.
Furcan/a
Marforu St eoru lacum qui Fucinus appeUat.Marforu quocp regione ideo inter Amircmunt
Valeria ^puinciam eftimo c5putari:quia in catalogo ^puinciaru Italia:
minime ab Marfi.
Lacus Fuci/
ratione comproba;
antiquis deferipta eft.Si quis aut hanc per fe ^puinda efle vera nus
Samni Samnites
uerit,huius rationabilis lententia modis eritoibus tenenda. Quartadedma
incipiens habet. In
um inter Campania St mare Hadriaticu, Apuliamcp a Pifcaria Theate
Aufidena» alk
hac funt vrbes Theate/ Aufidena/ Hifernia St antiquitate confumpra
Samnium:a Au fidem.
Hifernia
qua tota prouinda nominatur:8£ ipfa harum prouindaru caput ditifllma Beueue Bencuentu*
Gra:
tus.Porro Samnites nome accepere olim ab haftis quas ferre folebat:quafqj
ci Samia appellant. Caput.XXI _
Vintadecima puinciaru eft Apulia, confbtiata fibi Calabria.Inter qua eft re* Apulia

Q
vero
(

gio Salentina.Hscc ab oeddente vel affrico habet Samnia St Lucania: a folis

ortu Hadriatico pelago finit.Haec habet vrbes fatis opuletas Luceria, Sep5*
Calabria
Salcncina.
Luceria
Si pontus

cum,Canufiu, Agerentia, Brudufiu, St Tarentu:& in finiftro Italij cornu qnqua* Canufium

Agcranria
9 perditione nomi
ginta mihb extendit:aptam mercimonrjs ydrontu. Apulia aut a Brundufium:
Caput. XXII. Tarentum
natur.Citius.n.ibi folis feruoribus terra: virentia perdunt. Ydrontum
C^Extadecima ^puincia Sicilia infula computat: qux Tyrrheno feu Ionio alluitur
Ode Siculiqj ducis ^pprij nomine nuncupat.Septimadecima Corfica, odauaderi Sicilia
9
ma Sardinia ponitiqux vtraccp Tyrrhenis fludib ambiunt.Porro Corfica a du Corfica;

ce fuo Corfo. Sardinia a Sarde Herculis filio nominat.

Caput.XXIII Sardinia.

Ertu eft tame Liguriam St partem Venetix: Aemiliam quoqj Flamminiacp GalliaCifal/

C veteres hiftoriographos Galliam dfalpinam appellafle. Inde eft q> Donatus

orammaticus in expoGtione Vergilrj Mantuam in Gallia efle dixit: indecp eft qcF
pina
Mantua
Ariminum;
Brennus
in Romana hiftoria legitur Ariminum in Gallia
conftitutum.Siquidem anti* Senonas

quiftimo tempore Brennus rex Gallorum, qui apud Senonas vrbem

regnabat
Senogallia
cum trecentis milibus Galloru fcnonu ad Italiam venit: eam vlq$ ad Senogallia
quea gallis fenonibus vocitata eft occupauit.Caufa aut cur galli in italiam venerut
haec fuifle delcribit, Du enim vinu deguftaflent, ab italia delatu, auiditate vini H*
Delphos
ledi ad italia tranlierut, Horum centum milia non longe a Delphos inliila ,ppe<>
Galacia rantes,graccoru gladrjs extinda funt. Alia vero centu milia in Galacia ingrena,pri
Gallogned
Galatg
mu Gallograeci, poftea vero Galatae, appellata funt, & hi funt/ quib9 dodor gen
tiu fcripfit epiftolam Paulus.Ccntu milia quoqj galloru, quae in italia remanferut
Ticina Ticinu Mediolanuqj Pergamu,Brixiamqj confti*uentes,Ci(alpine,Galliae regio
Mediolanum
Pergamus. ni nomen dederunt. lftiqp funt Gallifenones, qur olim vrbem romulea inuafcrut*
Brixia.
Galliajtrafal/
Sicutem dicimus Galliam tranlalpinam, qug vitra alpes habet, fic Galliam dlalpi
pina. nam hac parte, que infra alpes eft vodtamus. Caput. XX111I.
Talia quoqj,quj has ^puincias continet, ab Italo liculoru duce, qui eam antiqui*
I tusinuafit,nome accepit.Siue obhoc Italiadicit,quia magna in ea boues,hoc eft
Italus Itali habentur. Ab eo namqj quod eft/Italus per diminutione licet vna littera ad*
Aufonia dita, altera imUtata, vitulus appellatur. Italia tria Aufonia dicitur, ab Aufono vli*
xis filio primitus tamen Beneuentanarcgio hoc nomine appellata eft poftea vero
Latium
Latium italia:pro eo qd'latum9
tota fic coepit italia vocitari/ Dicitur quocp etiam
ioue foum filium fugiens intra eam inuenilfelatebram.Igitur poficp de italif
uincqs vel ipfius nomine, inter cjj res gcftas,defcripfimus,fufFidenter eft didiim,

Albofn ingref
nunc ad hiftorisc ordinem redeamus. Caput, XXV.
Lbuuin igitur Liguriam introiens/indidione ingrediete tertia tertio nonas.
fus Liguriam

Honoratu»
A Septembris, fiib teporib 9 Honorati Archicpilcopi, Mediolanu ingreflus eft,
dehinc vniuerfasligurise duitates, praeter has que inlittore maris funt polita* pene
Archicpifco
pus ccepit.Honoratus vero Archiepilcopus, Mediolanu deferens, ad Genuefcm vrbe
Mediolanum
Paulus patri •conbigit.paulus quocp patriarcha annis duodedm facerdotiu gerens,ab hac luce
archa
Probinus.
fubtradus eft:regendamcp ecdefiam Probino reliquit. Caput.XXVI.

Tidnum T tempore duitas vitra tres annos obii dione perferes, fe fortiter co
ldnenfis eo
tinuit:Langobardoru exerdtu n5 ^pcul iuxta ea ab ocadentali parte relidente
Intcrim Albuuin eiedis militibus inuafit omnia vfcp ad Tulda, prarter Roma SC
Rauenna: SC aliqua caftra quae erant in maris littcre conftituta. Nec erat tunc vir
tus Romanis vt refiftere pollent: quia & peftis inguiraria quae fub Narlete fada
eft, plurimos in Liguria & Venetis extinxerat:& poft annu quem diximus fuilTe
vbertatis,fames nimia ingruens,vniuerlam Italiam deuaftabat. Certum eft tamen
tunc Albuuin mulios lecu ex diuerfis quas ali) reges vel ipfe cccpcrat gentibus ad
Italia adduxifle. Vnde vfcp hodie eoru in qbus habitant vicos Gepidos Bulgares
Gepidi
Bulga res Sarmatas,Pannonios,Sueuos, Noricos, fue alqs eiulcemodi noibus appellatos.
Samiatae
Pinnonij
Sueui
Norici
Ticinum de/
AT vero Ticinenlis duitas poft tres annos/& aliquot menlcs
obfidionc perferens, tandem
•dtdit.In
fe Albuuin
Cap.XXVII
& Langobardis oblidentibus tra*
quam cu Albuuin per portam quae dicit landi Ioannis ab orientali vrbis
dic fe
parte mtroiret:equus cius in portg medio conddens: c^uis calcaribus ftimularus,
q^uis hinande haftaru verberibus c£lus,no poterat elcuari.
Tunc vnus ex cifdcm
Langobardis taliter regem allocutus eft/ dicens: Memento domine rex quale vo*
tum vouifti: frange tam duru votum:& ingredieris vrbem. Vere etenim chriftia*
 nus eft populus in hac ciuitate.Siquidem Albuuin vouerat q? vniuerfum populu
qui fc tradere noluiflet/gladio extingueret.Qui poftcp tale votu difrumpens,riui
bus indulgentia ipmiftnmox cius equus confurges,ipfe ciuitate ingrcflus, nulli le
ftone inferens/in ttta cmiTHone erm an fit. Tunc ad eu omnis populus in palatiu
p
quod quondam rex Theodericus conftruxerat/ concurrens: poft tantas animi mi Theodcti(at|
rex.
ferias de fpe iam fidus cgpit futura reuelare. Caput.XXVlIL
V i Rex poftiip in Italia tres annos & (ex menles regnauit/infidrjs fuae conium

q gis interemptus eft.Caufa aut interfectionis eius haec fuit:

oportuerat apud Verona Ictus refideret,cu poculo quod de capite Chum>
tra cp
Cum in cSuiuio vl
mundi regis foceri fui fecerat, reginae ad bibendum vinu dari praxepit: atcp eam
vt cu patre fuo lctanter biberet inilitauit.Hoc ne cui videat impoiTibile,
veritate in
Chrifto loquor, ego hoc poculuni Vidi in quodam die fefto Racchis principe vt
illud conuiuis fuis oftcntaret,tenentcm.Igitur Rofemunda vbi rem animaduertit
Rofemunda
altu condpiens in corde dolore: quem copelcere non valens/mox in maiiri
necem
Hclmichisaft
patris funus vindicatura exarfinconfdiuqj mox
cum Helmichis,qui regis fdlpor, HeJmigtfo
hoc eft armiger &
conladaneus erat, vt regem interficeret inrjt.Qui reging perfua afs fcultpax

fit vt ipla Peredeu qui erat vir fortiflimus in hoc conliliu PctedeU»
alciretjperedeus cu regis»
nae (uadenti tantu nefas confenfum adhibere nollet,illa fc nodu m
ledulo fug ve*
ftiariae cu qua Peredeus ftupri confuetudine habebat, fuppofuit: vbi
Percdeus rei
nefcius veniens/ cu regina cScubuit.Cumcp illa patrato iam fcelcre ab eo qugreret
quam Ce efle exiftimaret : & ipfe nomen amicie qua eflc putabat nominaflet,regina
fubiunxit:Nequa£p vt putas/fed ego Rofemunda fum inquit. Certe nuc talem re
Percdee perpetrata habes, vt aut tu Albuuin interficies, aut ipfe te luo gladio extin ^ e • *%:

guet.T unc intellexit malum quod ferit: qui fponte noluerat/tali modo in regis
& . .1

necem coadus aflenfit.Tunc Rofemunda dum Ce Albuuin meridie fopori dedifo

{et, magnum in palatio filenrium fieri praeripiens: omnia alia arma fubtrahens,fpa
tam illius ad Ieduli caput,ne tolli aut euaginari pofiit, fortiter conligauit: & iuxta
conliliu Peredei Helchimis interfedore omni beftia crudeliore introduxit.Albu* aft Helm/gl
uin Itibito de lopore experredus/ malu quod imminebat intelligcns, fon
manu citi*
us ad fpatam porrexit: quam ftridius religatam abftrahere non valms.apprehefo
tame flabello fubpedaneo/fe cu eo per aliquod Ipariu defendit.Sed heu
prohdo*
lor vir bellicoftflimus &
lummgaudaric nihil contra hofte prceualens, quali vnus
de inermibus interfedus efltvniulcp mulierculeconfilio perqt, qui pertothoftiu
Albuu/n oed
ftrages bello famoftflimus extitit.Cuius corpus oim maximo
Langobardoru fle ditur
tu 8C lamentis fub cuiufdam fcalg afcenfu, quae palatio erat contigua,
fepultum eft.
Fuit autem flatura ,.pcerus:& ad bella peragenda toto corpore
coaptatus. Huius
tumulum noftris in diebus Gifelpertus qui dux Veronenfium fuerat aperies,
Ipa GlCelpcttUl
ta ctus,& 11 qd in ornatu iplius inuentu fuerat/abftulit. Qui Ce ob hanc caulam va
apud indodos hoies Albuuin Ce vidifle iadabat.
nitate folita
Cap.XXfX.
T Gitur Helmichts extindo Albuuin/
—— regnum vimij
eius AiiMavj
inuadere conatus
vi v Vvl Ijlvvi mini
iUlUd eft,fed llJlIil
me potuit: quia Langobardi himiu de morte illitis dolentes, eum moliebantur
cxtinguerc.Statimcp Rofemunda Longino praefedo Rauennsc
mandauit/ vt ri* Long/nUs pr«
tius nauim dirigeret quae cos fufripere poflit.Longinus tali fctftus
nuntio Igtus efFedus,
cc
 'fcftinanter nauim direxit.In qua Hdmicfos cumfefentunda fua i&m coniugc no
regis filiam: 8^ omnem
•ft Albifinda, fu aientes ingrelli funt:aufercntefcp fecum Alfuindam
Langobardorum thefauru velocius Rauenna peruenerunt.l unc Longinus prae
eius fe nuptias copU
;fedus fuadere cepit Rofemundae vt Helmichis interficeret:^
laret.llla vt erat ad omne nequitiam
facilis,dunroptat Rauennatiu domina fieri,
y •

. ad tantum perpetrandum facinus aflenfunrdcdifcatcp dum Helmichis fe in baL

neo ablueret, egredieti ei de lauacro veneni poculum quod faluti
efle afleuerabat,

npmauit Jlk vbi fenfit fe mortis poculum-bibifle/Rofemudam euaginato fuper

in*
Sm gladio, quod reliquu erat/bibere coegit.Siccp dei omnipotentis iudicfo
vterfeifiores nequiflimi vno momento perierunt. Caput.XXX.
r Alfuindam cum Langobsidoru the*
yj s ita peremptis, Longinus prccfe&us
Aifuinda.ai*
A:bifinda
c 0n ftantin0 pO i, m a d Imperatore direxit. Affirmat aliqui etiam Pere#
•a& Hdmigifo deum pariter cum Helmichis Si Rofemunda Raucrmam venifleiatq? exinde cum
. AlfuindaGonffantinopolim diretflumefletibicp in fpcflaculo populi coram Im*
peratore leonem mirae magnitudinis ocadifle. Cui (vt ferunt) ne
quid malignu
oculi euulfi funt.Qui
in reoia vrbe,quia vir fortis erat/ moliret, kiflii Imperatoris
manicis ab*
fibi poff aliquod tempus duos cultellos aptauir, quibus in vtrifq? fuis
fe quccdam ad Augufti vtilitate fi ad eum inti
omittes
• •(confispalatium petijt:atcp
•retur locutum ^pmifit.Ad que Auguftus-duos fibi familiares (quieius verba fu*
iaperent) patricios midt.Qukum ad Peredeum vetiiflent, ille adeosquad aliqd
cis feeretius difturus/ Appius acceflmatcp ambos vtraqj manu
gladqs quos abfeon

fos habebat/ fortiter vulnerauittira/vt (fatim in terram corruerent &

expirarct: fic

Samfonis illius fortifUmi ex aliqua parte no abfimdis (iias iniurias vltus e(f: 8£ fi
«amifdone duoru luminu/duos Impatori viros vtiliflrmos interemit. C.XXXI.
Cle^h, Angobardi vero apud Italiam omnes communi cofilio Cleph nobiliffimum
'

L .de hiis viru in vrbe T icinenfium (ibi regem (fatuerunt.Hic multos

Romano
nim viros potetes alios gladio extinxit,alios ab Italia extorbauk.lffc cum annum
MdTona vnum Si fex menfes cum Meflbna fua coiuge regnum obtinciflet,a puero de fuo
-obfequio iugulatus e(f. Caput, XXXII.
_
du*
Oft cuius moitem Langobardi per aimos decem regem no habentes fub
Laban
P cibus fuerunt. Vnufquidp enim ducum diam ciuitatemobtinebat.
Labari T
Foru*
J*
Vuailfar/ cinunv.Vuaillan Bergamunr.Alachis BrixiamiEuinTridentum: Gifulfus
afs VuaJdhari
iulrj.Scd Si alq extra nos in (uis vrbibus triginta duces fuerunt His
diebus multi
Alachis»
fiuia nobilium Romanorum ob cupiditatem interfetfli (unc: reliqui vero per hoflcs di
uifi, vt tertiam partem(uarum frugum Langobardis pcrfoluerent,tributarr) effi*
ciuntur.Perhos Langobardorum duces feptimo anno ab aduentu Albuuin, 8£
popu*
totius gentis fpoliatisecded]s,facerdotibus interfafh"s,duitatibus dibrutis,
lifqj more (egetum exercuerant extincfhsrexceptis his regionibus quas Albu*
qui
tlin cgperar, Italia ex maxima parte capra, & a Langobardis fubiugara
e(f.

'A.i
Finit Liber fecundus.

* A na
1
OfFfijR HU 9Uj : r.dlN

/
 AVLI V VARNEFRID
P gobardi diaconi foroivliensis
LAN
Filii histo
RIAE LANGOBARDICAE LIBER TERTIVS.

INCIPIVNT CAPITVLA LIBRI TERTII» Caput.1.

Via duces Lanaobardoru Galliam ad prsedandu funt ingreni
quoru aductitu beatus Hofpitius longe ante prodixit. C.IL
De Langobardo qui beatu Hofpitium extinpuere voluit, quo
modo eius dextra ob riguit: qu5 ab eodeFeato viro fanita*
&
9
ti reftituta eft:& qa ipfe Lagobard monach 9 effere. Cilli.
Quomodo Langobardoru exercitui Amatus patricius bellum
intulit: bC quomodo ab eis deuidus bC occifus eft:& quomodo Langobardi vi*

dores cum multa praeda ad Italiam funt reuerfi. Caput.IIII.

Quo iteru Langobardi Gallia ingredi, a Mumulo patriao funt deuidi. Cap. V.
Quomodo Saxones qui cum Langobardis in Italiam venerunt, Galliam deprae*
dantes, a Mummulo funt iiiperati. Caput. VI»
Quomodo ipfi Saxones cum vxoribus& paruulis fuis item Galliam ingredi, du,
praedas agerent coartati a Mummulo, auro fe redemerunt: &
fic ad Sigifbertum

regem peruenerunt:& deinde ad patriam reuertunt. Caput. VII.

Quomodo Saxones de patria fua Sueuqs/& alias gentes quae ibi relidebant/ ex>
pellere cupientes,ab eis vehementer (imt casfi. Caput. VIII.
Quomodo tres duces Langobardoru:boc eft Amo,Laban,& Rodanus Gallias
fuperaucrunr.& quomodo Laban bC Rodanus a Mummulo deuidi funt:& q>
modo toti tres ad Italiam reuertuntur. Caput. IX. •

Quomodo Franci Anagms caftrum Langobardorum c^perut: 8< quomodo Rc

gilocomes Fnncorum duce Chrannichis occifus eft.& quomodo ipfe Chranni
chis a T
Langobardorum duce de ridento peremptus eft. Caput. X.
&
De morte Sigifberti Francoru regis, de nuptrjs Euin duds. Caput.XI.
De morte luftini minoris:& qualis in vira fua fuerit. Caput. XII»
De principatu T iberij Conftantini:& de bonis adibus eius, fine diuitrjs quas ei a
deo concedas funt. Caput. XIII»
De aureis quos Hilperico Imperator direxit: & de beato Gregorio: & deuaftatiV
one cladis. Caput. XI III»
De morte Probini patriarchas:^ de Helia eius fucceflore. Caput. XV*
De morte Tiberrj Conftantini Augufti:& imperio Mauricrj. Caput. XVI.
De regno Authari:& quanta fecuritas eius tempore fuit. Caput.XVII.
Quomodo Chii‘depertus Italia introiuit:ied fada pace diicxdit:& de expugnatio
ne I
Brexilli: & de fuga Dodulfi duds.
De morte Dodulfi:& quali epitaphio honoratus eft. Caput. XIX.
De facerdotio Pelagrj papg:8£ errore Helias patriarchas. Caput. XX.
De bello Childeperti contra Hi(panos:& morte Ingundis. Caput.XXI.
De Francoru exerdtu qui in Italia venit, & fine effedu regrefli» Caput. XXII.
CC i)
 y
Deaqax<Jiluw'o 3 &mracuIo qd fadu eft iiVbafilica fandi Zenonis. C.XXI1I.
De pontificatu beati Grcgori),& clade quae tunc Roma: fada eft. Cap.XXIHI.
Quomodo beatus Gregorins Anglos conuertit. Caput.XXV.
De morte Hcliae patriarchcr,& facerdotio Seueri:& eius-errere. Caput.XXVI.
rex Authari exerdtu ad hiftria mifit:&de fradione. Caput. XXVIL
Quo rex Authari fororc Childeperti in matrimoniu petijt. Caput. VI II. XX
Quo Franci in ltalia intr6ierut,& a Langobardis deuidi futit. Caput. XXIX.
Quomodo rex Authari in Baioariam, vt fuam fponfam vKkrerqserrexit: quo* &
modo eam accepit vxorem. Caput. XXX.
Quomodo tunc Francoru exercitus in Italiam venit^ quia eos morbus dyfente*
riae inuafit.& dc eorum in patriam reuerfione. Caput. XXXL
Quomodo rex Authari Beneucntum perrexit. «Caput. XXXII.
De Tottone primo Beneuencanorum duce. Caput.XXXIII.
Quomodo Authari rex legatos ad Gunthranntim mtfic& de eius mirabili vifio*
’

«ne:ac dc morte Authari regis, & regno Agilulfi.

. 3NQPIT LIBRI TERTII CAPVT PRIMVM.
Gitur aliquanti tx ducibus Langobardoru cttm valido txetckb
9
Gallias ingrediunt.Horum aduentu vir deiHofpfti qui apud
Niceam erat indutus, fando fibi rcu elate fpirfru, longe ante pr£>
uidir.eiufdemq? vrbis duibus, quae mala imminerent, praedixit.
[Erat enim vir ifte magnae abftinenti.T, & probabilis vitae. Qtri
Iconftridus ad came catenis ferreis, induto defug-cflitiOjfoJo pa*
ne in dbo cum paucis dadvlis vtebat.In diebus aut quadragefimae radidbus her*
barum aegyptiaru quibus neremitfVtant,exhib&ib«s fibi negotiatoribus alebat.
Per hunc dominos magnas virtuces operari dignatus eft:qua:fbiptg habent in U
bris venerabilis viri Gregorij Turonenfis epifeopi. Igit vir ifte fandus aductum
Langobardoru in Gallias hoc mo pdix it. Veniet inqt, Langobardi in GaHias,&
deuaftabimt ciuitates fepteteo mcreucrit malitia eoru in confpectudomrni. Eft
•enim ornis popuhss periurrjs deditus: furtis obnoxius: rapinis intetus: homicidip
ypmptusrin quibus nullus eft iuftid? frudus.Non decimae dant: n5 pauper alit:
non tegit nudusmon fufdpit hofpitio peregrinus: ideo barcplaga ventura eft fap
populum iftu.Monachis quocp fuis proripiens dixit. Abfced ite & \"os a loco ffto
auferentes vobifeu qua: habetis:ecceenim gerts appropiat qua ptydixi. Dicetibus
aut illis, non relinquemus te fandiffime pater:ait.Nolitc timere pro tne:futiiru eft
enim vt mferant mihi iniurias,fed n5 nocebunt vfcp ad morfS* Caput. II.
lfcedetibus aut monachis,aduenit exercitus Langobardoru: qui dum eunda
D quae reppererat vaftarec,ad loeu vbi vir fandus indufiis erat/pe ruenrt.At ille
per feneftram turris fe eis oftendit.IHi vero circumeuntes turrim, dum aditu quf
rerent per quem &
ad eu ingredi pollent, minime inuenirent,duo ex eis afcedcn*
tes,tedum difcooperucrut illud:& videntes eu cindum catenis, indutucp cilicio,
dicunt. Hic malefador eft,& homiddiu fccitjideo in his ligaminibus vindus te*
netur. Voca tu qj interprete fciicitant ab eo^Jd mali fecerit, vt tali iupplicio artaret.
S.Hofpirius
At ille fatet fe homicidam ede:oimq? criminu reu.Tuc vnus extrado gladio vt ca
9
put eius amputaret, mox ei dextra in ip(b idu fufpefa diriguit: nec ea ad fe potuit
reuocare:qui relidum gladiu terras deiecit.Hcc videnres foci) eius/damore in coe

lo dederut:flagitates alando vt quid eisagendu edet/clemcter infmuaret. Ipfe ve

ro impofito falutis figno/arens brachiu ianitati redituit.Langobardus aut qui fa>
9
natus fuerat/ad fide Chrifti couerfus:ftatim clericus, deinde monachus efFed eft:
atqj in eode loco vlqj ad fine vita: fug in dei feruitio permafit. Beatus vero Hofpi
tius du Langobardis dei verbu Ioqueret,duo duces cj eu venerabiliter audierut,
incolumes patriae redditi funt. Quidam vero qui eius verba deipexerat, in ipia £>
uincia miferabiliter perierunt. Caput. 1 1
I Git deuaftannbus Langobardis Gallias, Amatus Patricius ^puincie Alamanicg
JLqui GundrSno regi Francoru parebat/contra eos exercitu duxiticomidotp bel
lo/ Amatus terga verut,ibicp extindus cft.Tantacp tuc ftrage Lagobardi de Fra
no podit colligi numerus occiforu:ditaticp incftimabili pda/ad Italia.
cis fecere/ vt

/^Vibusdifedmbus/ Ennius cj&Mummu* (am reuertunt. Ca.UlI* Ennius

Alumulus
V-^lus accerfitus a rege patriciatus honore meruit.Irruentibus aut iterum Lango
bardis in Gallias,& vlcp Muida Scalmes accedentibus,qui locus Ebredunefi ad* Mufaa
iacetciuitati:Mummulus exercitu mouit,&cu Burgundionibus illuc ,pficiiat:cir* Scalma
Ebredunum.
cundatilcp Langobardis cu exercitu, fadisetia conrifis per deuia filuaru, irruit fu* Burgundion
per eos:multofq? ex eis interfecitinonul 1 os vero ccepit,& regi fuo Gundranno di Gumrannus
rexit.Langobardi qcp his patratis/ad Italia funt regredi. Caput, V*
p\Oft hasc Saxones q cu Langobardis in Italia venerat/in Gallias irruput, & in Saxones-
aftStablone
JL tra territoriu Regenfe,idapud Stalbone villa cadra codimundifcurretes g
e(i

villas vrbiu vicinaru:diripietes prgdasrcaptiuos abducetes:velctia eunda vadates»

Quod cu Mummulus cope ridet, fuper eos cu exercicu irruicmultoicp ex eis inter*
fccitiac donec nox fine faceret/a crede n5 cedauit. Ignaros enim reppererat hoiest
& nihil de his qug accider.it autumates. Mane aut fado/datuut Saxones exercitu;

prgparates Ic fortiter ad bellu:fed inrracurrctibus nucrjs/pacefecerut. Datifcp mii

neribus Mumulo, relidis captiuis/8£ vniuerfa praeda ad Italia reuertunt. C. VI»
Git regredi Saxones in ltalia,affamptis iecu vxoribus atep paruulis luis, vel om
I ni fuppelledili/rurfum ad Gallias deliber.it redireifcilicec vt a Sigiberto rege fu Sigibcrtus rex

fcepti,eius podincadiucorio ad patria remeare.Certu eft aut hos Saxones ideo ad

Italia cu vxoribus &
paruulis aduenide/ vt in ea habitare deberent: fed quantu dat
intelligi,noluerut Langobardoru imperrjs fubiacereifed necp eis a Langobardis
pmidum eft in ,pprio lure fubfidere:ideoq? gftimanc ad fua patria repedade. Hi
Gallias ingrediiri/duos exfe cuneos faaut:& vnus qdem cuneus per Nicea vrbe
Nicea
vero per Ebredunu ingrediis edulia reuertens via qua anno luperiorc tenue
alter Ebrcdunuhi
ais tenuerat
runt.Hi quia tempus meffiu crat,colligetes ac frirurates, frumenta comedebantrac
fuis animatibus ad efum prgbebant: deprgdabant pecora: fed nec ab incedrjsabdi
nebant.Qui cu ad Rhodanu amne peruenident, vt trifmeato eo regno fe Sigiber Rhodanus;
ti conferret:occurrit eis Mummulus cu valida multitudine. Tunc illi vifo eo/ val* Mumtilus •

de timentes, datis
^p redeptionc fua multis auri numiimatibus, Rhodanu tranfire
CC ii)
 ipermiffi funt.Qui dum adSigibertu pergurtt rtge,muIros in itime negoriatioc
-Tua decipiunt: venudantes regulas £ris:quae ita {neftio quomodo) erant coloratae
-vt auri ^pbati atcj? examinati ipccie fimularet. Vnde n5nulli4ioc dolo fedudi dan?

tes auru,& {s accipientes, paupereseffedi funnPeruenientestnad regem Sigiber

-tum, ad loeu vnde prius-egrefli fuerant/redire permfflG fune. Caput. VII.
Vi dum ad fu a patria veniflent,inuenerunt ea aSueuis & alfjs getibus (ficut
Suctu

P fnpra comcmorauimus) retinerlGontra quos iniiirgcrcs conati funteos de?

Itruereac delere. At illi obtukrut eis tertia parte regionis/dicetcs.SimuIpofium
9

viuere: fine collifione comuniter habitare. Cuqj illi nullo modo acquiefeeretit,
&
-dehinc obtulerunt eis medietate.Poftbatc<duaspartes,fibi cm tertiam parte refer*
•uantes.Nolctibus aut illis/ obtulerutcu terra etia omnia pecora, tm vta beUo coi*
•farent.Sed nec hoc Saxones acquiefcrtes,certamen«xpetunt:aeqj intra fe ante certa*
*ncn qualiter vxores Sueuoru diuiderft/ftatuut:fed nec eis vt putabat cuenk. N3
<c5mifio praelio viginrimilia^x eis interepta funt.Sueuoru vero quadringeti odo
ginta eeciderunreliqui vero vidoria capiut.Sexirulia quoq? Saxonu qui -Delio fu?
perfuerat deuouerut fe neqj barba,necp capillos incifiiros,nifi fedeSueuishofti?
tms vlcifcerent.Qui iteru pugna aggredietes, vehemeter eontriti fiuit:& fic a bello
quieuerunt. Caput.VlU*
flmo T)Oft hructres Langobardoru ducestid eft Amo,Labanac Rhodanus Gallias
labari nTs Za ± irruperunt:^ Amo qdem Ebredunefimirarpens viavftp Macho villanv.qua
ban
Rhodanus Mummulus munere regis meruerat/aeceflit: ibkp tentoria nxit.Laban vero p Di
Macho
Dknfis enfem defeendens vrbe/vfcp Valentia venit.Rhodanos aUtCratianopolim auita
Valentia tem adgreflus eft.Et Amo qdem Arelatenfem debcllauft ^pornda cu vrbibus qu£
GiatianopoF.
A relatum circufitac funn& vfqp ad ipfum lapideum campu,qui adiacetvrbi Maflllienfi accfc
AlaiTilia
Aquinenfes dcnsivTiiuerfa quae repperire poterat/depopulatuseft.Aquitienfibus autobfidio
nem parans, viginti duabus libnsarged acceptis,ab eodem loco difreftit. Rhoda?
nus q cp 8C Laba n pari modo mcendqs &
rapinis lora ad qu$ acceflerant/demoli
ti fu nt. Quae eu Mummulo patricio perlata fuiflent,cu valida manu veniens/ pri?

mum cu Rhodano qui Gratianopolim debellabat/conflixit: multos de eius ex&

crcitu pereminipfumqj Rhodanu lancea vulneratu ad montiu excelfa fugereeopU
linqui cu quingentis vins qui ei remanferant per deuia fikiaru .^prumpens, ad La
ban qui tunc vrbem Valentia obfidebat/peruenineiepoia quae ada ftierut nunci
au it. Qui pariter du ad Ebredimenfem vrbeomnia depraedantes veniflent,ibi eis
Mummulus cum innumero exercitu occurrincomiflocp praelio eos deuicit. Tunc
Siftnnius',
&
Laban Rhodanus Italia repetcntes,Secufiam deuenererquam vrbem Sifinnius
tunc magifter militu a parte retinebat Imperatoris:ad que puer Mummuli adue*
niens,literas ei a Mummulo diredas porrexineuqj citius aduetare dixit. Quo cS*
perto Laban & Rhodanus,cxinde mox ad ^ppria difoefieruttt. His auditis, [Amo
colleda omni praeda Italiam rediturus proficifatur.fed refiftftibus niuibus, prj?
dam ex magna parte relinquens, vix di fuis alpinum tramitem erumpere poterat:
& fic ad patriam peruenit. Caput. 1 X.
is diebus aduenientibus Francis, AnagniscaftrUm quod fuper Tridentu in
Anagnia
H confinio Italiae pofitu ed,fe eifdem tradidit* Quam ob cauiam comes Lango

Digitized by Qo
 si

m • » • •• „ I m ,

bardorum de Lagare Ragilo ndmine Anagnis venies depraedatus ejft.Quidun*i Comes de

cu prfda reuerteret,in campo Rotaliano ab obuio fibi duce Fntncoru Crannichis garc
H agilo
di pluribus e fuis peremptus eft.Qui Crannichis n5 multu poft tempus Triden* Rotali anui
tum veniens/dcuaftabat.Que fubfequens Euirt Tridenrinus dux/in loco qui Sa* campus
Chrannichl
lumis dicit, (ilis cum focqs interfecfcprfdamqj omnem quam ceperat excuffitrex* fcuin dux
Sal urnis
pulfifcjj Francis/Tridentinum cerritoriu recepit. Caput. X.
Oc tempore Sigibertus rex Fracorum octilus, fraude Hilperki Germani fui,
H cum quo bellum inierat:regnucp eius Childepertus eiufdem filius adhuc pu
«rulus cum Brunihilde matre regendum fufapit.Euin quocp dux Tridentinoru
Sigibertus
Hilp^ricus
ChiJdcperti
Brumhildis
\

de quo praemifimus, accepit vxore filia Garibaldi Baioarioru regis. Ca.Xh . aftGanfai
dus rex iiai
|Er haec tempora apud Conftantinopolim (vtfupra prarmilTum eft) lufhnus
P minor regnabat: vir omni auariciae deditustconteptor pauperu: fenatoru fpo*
rioru
luft/nusiui
or
liator: cui tanta fuit cupiditatis rabics/vt arcas iuberct ferreas fieri,in quib 9 ea que
rapiebat auri talenta congercrecque etiam ferunt in hjrefim Pelagiana dilaplum.
Hic cu a diuinis mandaris aure cordis auerteret,iufto dei iudicio amiflb rationis
T
intelkdu/amens effedus eft.Hit yberiu Calare a(duit,qui eius palatiu/ vel fm* Tyber/UsC
gulas £>uincias guberraret:homineiuftum,vtilem,ftrehnuu,(apientem,eleimofy^
narium: in iudicrjs gquu,in vidorqs daru:& quod his omnibus fiipereminet, Ve*
nffimu chriftianu.Hic cu multa de thelauris quos lufhnus aggregauerat paupen
bus erogaret, Sophia Augufta frequetius eu increpabat cp rempublica redegiflet Sophia Aui
lia.

tioftro tantu vt pauperes elemolynas accipiarit,aut captiui redimant. Hoc eft enim afth/cv
magnus the&urus/diccte domind. Thelaurizate vobis the(auros in cocio: vbi ne*
q$ erugo, neqj tinea corrumpit:& vbi fures n5 efFodiunt,nec furant. Ergo dfe his
uae dominus tribuit/congregemus theiauros in ccclo:& dominus nobis augere
3 ignabit in faxulo.Igitur luftinus cu vndecim annis regnaflct,amcntia quam in*
'
currerat, tandem cum vita finiuit. Bella (ane qua? per Narletem patridum Gothis Ndfcfc

Vel Francis illata,ficut (uperius per antidpatione diximus,huius temporibus gefta

funt.Deniqj & cu Roma temporibus Benedici papae vaftantibus oia per arcui*
tum Langobardis famis penuria laboraret, multa milia frumenti nauibus ab £gy
pto dirigens,ea (iiae ftudio mifericordiac releuauit. Caput.XJL

M Ortuo igitur lufhno/Tyberius Conftantinus Romanoru regu quinquagt

fimus fumpfit impcriu.Hic cu (vt (uperius diximus) fub Iuftino adhuc Cg*
(are palatiu regeret, &
multas quottidie elemofynas faceret,magna ci dominus au
TybenujQ
ftantihui

ri copia fubminiftrauit. Nam

deambulans per palatiu/viditin pauimeto domus
tabulam marmorea:in qua erat crux dominia (culpta,& ait.Crucfc domini fron*
tem noftram 8£ pedora munire debemus:& ecce eam (ub pedibus concukamus;
Et dido dtius iufllt eandem tabulam auferrirdefoflaq; tabula atqj ereda/ inUehi*
unt (iibter 8C aliam hoc fignum habente: qui &
ipfam iufllt auferri. Qua amota, re
periunt & tertiam: iufluq? eius cum & hacc fiiiflfct ablata, inueriiunt magnum the*
fauru habente fupra mille auri centenaria, fublatuqj auru pauperibus adhuc abuH
dantius cp confueuerat/ largit. Narfis quocp patricius ltalix cu in quadam ciuitatc
GC iuj

Digilized by Googli
 memorata vrbem
intraltatiS domus magmsliaberct.cU multis tWauris ad Cupra
cen
aduenicibicB in domo fua occulte dftemam magna fodicinqua multa milia
omnibus conCcrp, vni tantumo o
tenarioru auri/argenticp repofuicinterfaftifq?
vero Nai Icte, (upra
feni hcc periuramentuab eo exigens/comendauit.Defunifto
inquit mihi aligd ,pcleii, magna
Cenex ad Ccfare Tvberiu veniens/dixit.Si
Cui ille.dic ait quid vis: .pderit enim tibi fi
quid nobis ,pl u
quod rem tibi CeCar dicam.
narraueris.TheCauru inquit Narfis recoditu habeoiquod m extremo vi»
turu efie
Narfet»
t* pofitus celare no polTum.Tunc Cyfar T yberius gauiCus/ mittit vftp ad locum
vero fene.hi fequunt attoniti: peruemetefep ad ciiierna.de>
pueros (uosirecedente
argenti repertu eft/yt per multos di>
ipertamqj ingrediunUn qua tantfi auri vel
es vix a deporta-tibus potuilTet
euacuari.Qu? '11« P<™ omnia fcdbi Cuu more ero>
difpenCauit egenis.Hic cum Auguftalcm
coronS accepturus elice
ctatione laroiflua
circi populus expc(51aret,inCidias e. pr{
eumce iuxta conCuetudine ad Cpeflaculum
dignitatem imperatoria fublimaremlle per
parans vt luftinianu Iuftini nepote ad
vocatu ad Ce pontifice vrbis cum conlulibus
ftinlami»
(bnincpot. loca fandla opius proccdens-.dehirtc
prius. purpura:diademate coronatusithrono Ime
ac prtefeflis palatiu ingreflus:indutus
i

eft cofirmatus. Q_uod eius

periali impolitus cuimmefislaudibus.in regni gloria
deo Cpem fua pofuerat olticere valentes, ma
aduerfarii audientes.nihilcp ei qui in
aut paucis diebus/adueniens Iu*
snofunt cofufionis pudore cooperti.Tranfaflis
mcritfi gratia: quindecim ei auri ccn>
uinianus, pedibus Ce ^iecit Imperatoris, ob
fibi in palatio alliltere
tenariadcferens.Oue ille fcdbi patientiae fuy ritu colligens,

iuflit Sopbia vero Augufta immemor ^miffioms qua quondam

m Tybenu ba>
aut eo ad villam vt luxta ntu lmpej
buerat/infidias ei teptauit ingerere. Procedetc
triointa diebus ad vindemia iocundaret,
vocato clam luftmiano/ voluit eu
rialem
Confiantinopolim regre*
fublimarein regno. Quocopto Tyberius curfu
veloci

ditur-.apprehenfamCK Augufta omnibus thefauris CpoIiauir.foUim ei viflus quot

putris ab ea.alios de fidelibus fuis polu
tidiani alimentu relinquens:fegregatifqs
anterioribus ad eahaberet accelium*
itq ei parerennmandans ,prfus vt nullus dc
tanto in pofteru amore dilexit, vt
luftinianu vero verbis folummodo obiurgatu
9
filio fuo filia ei expeteret.Sed h?c re$, qua
filio eius filia fua ^mitteret: rurfumcp
ab €odiretfus,Pct*
ob caufam nefcio,ad efferum minime guenit.Huius
exerrit*

regrediens: tantaq: mole prydf cu yiginti pari*

(as potiftime debellauit.vitftorcp
crederet pofle futticcre cupiditati. C. Al ii.
ter elephantis detulit/ vt vix human£
multa ab eo ornamc*
A D hunc Hilpericus Francoru rex fuos legatos dirigens, Impera
Ata aureos etia fingularu libraru fufccpir.habentcs ab vna parte cftigic
alia vero parte
perpetui Auguftittb
toris:& (criptu in circulo Tyberq Conftatini
habentes quadriga & afcenioreicontinctcfcf? feriptu, gloria Romanoru. huius in
exntit,cu eflet apocrilariusapud
egoriusp* diebus beatus Gregorius,diaconus,q poft papa
eiufdcm vrbis epifeopu
ihicius eandem regia vrbem morales libros copofuit:Euthicmq?
ftipau.t.Hac ena tepeftate
derefurreaionc errante in cbfpetftu ciufde Augufti
exercitu daflem inuadens,opu
roald primus Spoletanoru dux cu Langobardoru
•oald

rcliqc.Mortuo vero apud Aquilo* patri

lenta vrbe fpoliata cuntftis diuitfjs nuda
rcha Probino,q ecdefiavno rexerat
anno,eidem ecclciia? facerdos helias preiicit.
Caput. XUll.
 -pYberiusigif CdnftantStapolfcp lepte Stannis,
X diem mortis imminere: vna cu confilio Sophicc Aiumff fiwfem fibi
Cappadoce viraniflrcftttu ad imperiu elegfeomatacp
M
* ai ,n«r, Tjbcr/u*
ftanrmus-
C6
fi£m filifLahbufoX Sopl?ia Aug,
mentis/e, ea tradidittdicens.St. tibi impcrm
meum cu hac puella eoncdTum /Mauricius
^e
eo fcd.xtmemor femper vt {quitate &C iuftida deleberis.
uccad {temapatria migrauit:magnu ludium populis
Hfe pofteB
defua mortTrelinqut
feT c*r.

tt.n.lumma? bomtatisun clemofynis ,pmptus:in Fu

iudidjs iuftusnn iudicido
raiitif
fimusmullum defpiaens.fed omnes in bona voluntate
iple quoq; eft diledlus a cuniftis.Quo
copletftcns- «.Jj??
defunflo/Maurieius^^tus airoura' re-
d,m,tus diademate.ad arcu ,pceflfcacdamat,%
’

fibi laudibus largw populo

itera primus ex Graecorum genere in imperio mu
, confirmatus eft. fLurYV/
ALSTr'
/
a
,T? «
dc fub
l confilio Authari Clephoms fifiu fupra
que et«m ob dignfiate FlaUiu appcllarunrtquo
fuifient, tandicK
memorati principis i eof fihi ftir,
Authari
prenoie oes po^ra Cicpho
gobardoru reges/fefiorer vfi funt. Huius in d.eb’ q fueffit Lan
FJauju*.

gT'" fubftantiaru fuaru medierare

polllt vnde rex ipfe, fiue «
ob nrfiaufauonc Veau
regalibus vfibfis tr,bu?nt\
q adhacrerir/eiufep obfcquijs F er diutrfa offida
duccs
t effi

dd/
alerent:popul, m
aggrauat,
p Langobardos hortes paitiunt. Erat iine oc
"
nbdein regno Ljngobardorummulla erat m
violentiamulla- flrueban
mo aliquem iniufte angariabat: nemo fpoliabat; “nfid% ni
non erant furta: non TarrocTn^
vnufquifcp quo libcbat/fecurus fine timore "
pergebat.
Octge Mauridus Imperator ChildeDerto reoiPran.-^ * *
r
Caput. , f XVI;
Yt
H folidos glegatos fuos ob hoc direxit,
redeolcp de Italia exterminaret.Qui cu
vr cii exefcitu fup
LanoST d"”
- L
Cftrdepemi*
rc* Fraccom.
innumeraFrancoi? inuftfiudinrin
fubito intromit.Langobard, vero in lud^m
duitatibus fe c5 t nun,entes,n,tra^^
lcgans,obIatircpmuneribus/paccmcaChiIdepetto
fcccre O.i
n
m^ uC
mea flet, cognito .mirator Mauricius, qa cu
£ngobi,2 feZntruf^
iquos ei ob Langobardoru detrimenta dederat/ ’
~
repetere ccoit Rrri ilf» C,
um potentia fretus, n hac re necrefponfum reddSufi P
BrrrjTIirm;

Dro<ftuJf

Sueui AlamJ
r j r ... w,,u ^ cn,cruerat. oed cu
. . occafion? vVta
fcendcfux capuuttat.s repper.t,contra
Langobardora ilico arma fur™ Adnr
fus que Langobardi srauia bella oeflerut Tanrter-*, as ,^ dliet
nci us^qw°s iuuabat
cxuperantes^auennacedercmniW^r - T
njpr.Terat,vfcpinannuterriu pacem H cto,
q tunc Kauen
fecit. Smaragdu*

a tali cius laudes epita

‘"M
 ^"->Lauditur hoc tumulo/ tm ted corpore Dodulf,
V^, Nam meritis toto viuit in orbe fuis.
s Dnuflolf.
.

CumBardis fuit ipfe quidem 5 nam gente Suauus:

* ‘
.* .* tv
s Suemi»
• i
Omnibus & populis/inde fuauis erat. *ri '
r _
?rfr>rrt
.

r .

ifade mente benignus:

Terribilis vifu facies/fed
/:•;> »
*. >

Longacp robufto/ pedore barba fuit. F ff'U; 1/fi //iil

T
RJi
4
Hic & amans femper Romana ac publica figna, 'i
1
Jt i {filii

Vaftator genti/adfuit ipfe fuae.

•
.

ft genti

Contempfit charos/dum nos amat ille parentes. O.-.p *Ji|K

Hanc patriam reputans/efle Rauenna fuam.

Huius prima fuit/Brexilli gloria capti: tu i*r/ )i

Quo refidens cundis/hoftibus horror erat.

iuuare:
Qui Romana potens/valuit poft figna
Vexillum primum/Chriftus habere dedit.
Vnde etiam retinet/dum daflem fraude Faroldus,
•
'jT

r
Vindicet vt cladem daflibus/arma parat. ' !'
• ‘ :

Puppibus exiguis/ decertas amne Badrino: YT* i bnv pq

Bardorum innumeras/vicit & ipfe manus» •«•r

Rurfus &
in terris auare fuperauit Eois/ G, .
n ra '/iidt-f

Conquirens dominis maxima palma filis. i \ -\\i\.w\ /‘tu

•
Martyris auxilio Vitalis fultus/ad iftos
s-pi v/j».; r-‘/

Peruenit vidor.facpe triumphat ouans. .

:

,
- \

t*j ,r. *
Cuius & in templis/petrjt fua membra iacere.
i Ol i ji

Haec loca poft mortem/buftis habere iuuat.

Ipfe facerdotem moriens/petat ifte Ioannem:
ifctidlju
His redpt terris, cuius amore pio.

Caput.XIX.
Enicn poft Benedidum papa Pelagius Romang ecdefi? pontifex abfcg iufli*
BenediAu
papa
Pda;giuspapa
D one principis ordinatus eftteo cp Langobardi Roma
nec poflet quifqua a Roma egredi. Hic Pelagius
per circuitu obfiderct.
Helix Aqufleiefi epifeopo no*
fufcipere,epiftolam fatis vtilem mifinqua
lenti tria capitula Calcedoncnfis fynodi
Caput. XX.
beatus Gregorius cum eflet adhuc diaconus/ confiripfit.
Hifpanos geres, eofdem
1 Ncerea Childepertus rex Francoru bellum aduerfum
rex lngundem-
Childcpcmi» lacie fuperauit.Cau(a aut huius certaminis ifta fuit.Childcpertus
rex regis filio in coniugiu tndide
Ingundis forore fuam Herminigildo Leuigildi Hifpanoru
Hifpalcnfis.atcp adhortae
Hcmunigil rat:qui Herminigildus prxdiatione Leandri epiicopi
dus 9 languebat, ad catholica fide con
Lcuigildus tione fux coiugis ab Arriana hcrcfi qua pater fu
Leander epi paleali die fecuri pcrcufiuminteix»
fcopu» uerfus fueracque pater impius in iplo lacrato
merat.Ingundis vero poft mariti 8C martyris funus
de Hifpan.s fug.es.du Galli
manus militu incidens, q in limite aduerfum Hifpanos
Go*
as repedare vellet, in
«crernu
thofcp relidebat c5 nuo filio capta,atcp i Sicilia dufta eftubicn die clauftt
vero eius impatori Mauricio Conftatinopolim eft
trafmiflus. Gap.XXL
Filius
Yj Vrfum Mauridus Auguftus fegatos ad Childcpertu mitfensteu vt cotra Lah •* .
vaus
> s
IXgobardos in Italia exercitu dirigeret/ perfuafit. Childegt9 exiftimas fua adhuc
Germana apud Conftantinopolim viucre, legatis Maaricrj acquiefces, vt fua pof*
Ctforore recipere. Itera aduerfum Langobardos Francoru exercitum ad
Italia di
eexit.Contra qs dum Langobardoru acies ^perarent, Frand Alamarini difleh
&
flonc intra fe habentes, fine vilius lucri conqiicioc ad patria funt reuerfi.
Ca.XXlL
O tempore fuit aquae diluuiu in finibus Venetiaru &
Liguria?, feu arteris re
E gionibus Italia?, quale poft Noe tempora creditur non fuilTe.Fada?
ng pofleftionu feu villarum, hominumcp/ pariter &
funt laui*
animantium maonus interi*
tus.Deftradfo funt itinera:diflipatac vig.Tantumcp tunc Atliefis fluuius
excreurr,
vt circa bafilicam beati Zenonis martyris, qua? extra Vcronenfis vrbis
muros fitk
eft, vfcp ad fuperiores feneftras aqua pertingeret.Licct ficut &
beatus GreooriuS
poft papa fcripfitjin eandem bafilica aqua minime intrbierit. Vrbis quocpdufd€
Veronenfis muri ex parte aliqua eadem funt inundatione fubruri.Fatfta eft
auten i l

ha?c inundatio fedecimo Kalendas Nouebris:fed & tanta* chorufcationes & toni* ’

trua fuerunt,quanta? fieri vix gftiuo tempore folent.Poft duos quocp

menfes ea*
dem vrbs Veronenfiu magna ex parte incedio concremata eft.ln hac diluuii effu*
Cone in tantu apud vrbem Romam fluuius Tyberis excreuit, vt aqua? eius fuper
muros vrbis influerent:^ maximas in ea regiones occuparent. Tunc per afueurrt
eiufdem fluniinis cum multa ferpentiu multitudine draco etiam mira? magnitudi
nis per vrbem tranfiens,vfq? ad mare defcendit.Subfecuta eft ftatim hanc inunda
tione grauifllma peftilentia,quam inguinaria appellant:qua? tanta ftrage
popula
deuaftauit/vt de ineftimabili multitudine vix pauci remanerent.
Primucfc Pelagia
um papam virum venerabilem perculit:^ fme mora exrinxit. Deinde paftore iti*
terempto/fefe per populos extendit.
Caput.XXHt
N Hac tanta tribulatione beatiflimus Gregorius qui tunc leuita erat,a cuncftis ge
Gregonu» pa
I neraliter papaeledus eft.Qui dum feptiformem Ietaniam ordinaflet, intra vm* pa
us hora? fpatium dum hi deum deprecarent,o<ftoginta ex eis fubito ad terra cor*
ruentes/ fpiritu exalarunt.Septiformis autem letaniaideo
omhis vr
ditfa eftrquia
bis populus a beatoGregorio in feptem partibus deprecaturus domirtu eft diui*
(us.In primo namqj choro fuit omnis clcrus.In fecundo omnes
abbates cum m6
omnes abbatilTg cu congreganoibus fiiis.In quarto oes infati*
nachis fuis.In tertio
tes.Inqnto oes laici.In lexto vniucrfe vidug. Iri ieptimb oes mulieres
coniugata?.
Ideo aut de.b.Gregorio plura dictre omittimusrqa ia ante aliquot annos 9
ei vita
deo auxiliate texuim
tin qua
q diceda fuerut iuxta tenuitatis noftrg vires vniueria
°ctpe id^batusGregorius Augufti*
H
niam mifit:eorucp praedicatione
(defcripfimus. Cap.XXHU.
num 3C Mellitu,8C Ioanne cu alijs pluribus monachis timetibus deu in Brita*
ad Chriftuni Anglbs couertit.
Ao«.ffibw
,tuS *
i ° annCS
Cap.XXV.
U
JJ
^“bus defimdfo Heha Aquileienfi patriarcha,
cerdotium geiicrac, Seuerus huic fucceaens, regendam
poftcjj quindedm annos &
fulcepit eccIefia.Querti Seu«rus patri
Smaragdus patricius veniens de Rauena *****
gradus per femetipm c bafilica extra*
in
hens,Rauenna cu iniuria duxit cualqs tribus ex Hiftria epis.i. Ioanne
Parentino;
U Seuero atqj Vindemiomecno ctia Antonio ia fene ccdefia? defenfore.
QtiibuS

Qigitized oy Google
 comminans <

cpitcopo trium -capitulo ru damnatori: quia tge papas Vigili) vel Pelagrj a Roma
•
%

na; ecdefiae defduerat poteftatc.Exepto veroannoeRauenna ad gradus reucrfi

funt: quibus necplebscomunicare voluif.ncc cneteri epifcopi cos receperut. Smara
Romanus Pa gdus patriciusa demonio non iniufte correptus, fucceftorc Romanu parriciu acri
tritius
piens, Conftatinopolim rcmeauit.Poft haec fa<fta eft fynodus decem epifeoporu
in Mariano: vbi receperunt Scueru patriarcha Aquileienfem dante libellum erro*
ris fui: quia trium capituloru damnatoribus cornu nicauerat. Nomina vero epifeo
.porum qui fe ab hoc (cifmate cohibuerunt/ hfc funt. Petrus de Altino: dariflimus
Ingenuinus de Sabione: Agnellus Tridentinusdumor Veronenfis:Heretius Vi*
alfe Fronteius centinus:Rufticus deTaruifio:Fonteius Fdtrinus:Agndlus de Acilio: Laurentius
Bdlunenfis:Maxentius Iulienfis:& Hadrianus Polcnfis.Cu patriarcha aut c5mu*
9
nicauerut ifti epifcopuSeuer Paretinusdoannes Patricius: Vindemius loanes. &
Caput.XXVl.
Ac tepeftate rex Authari ad Hiftria exerritu mifiticui exerdtui Euin dux Tri*

aTs Comati*
H dentinus pr.xfuit:qui poft praedas & incendia/fada pace in annum vnu ma*
gnam pecunia regi detulerut. Alrj qq$ Langobardi in infula Amarina Franci one
ra
Frantio
. magiftrum militu, qui adhuc de Narfetis parte fuerat; & iam fe per vigina annos
continuerat/ oblidebant Qui Frando poft fex menfes obfidionisfuae Langobar*
dis eandem infula tradidicipfe vero vt optauerat,dimifliis a rege cu fua vxore &
fuppdkcfhliRauennam ,pperauit.Inuetj fiint in eadem infula diuitij multae: quae
ibi de fingulis fuerunt duitatibus commendatae* Caput. XX VII*
T vero Flauius rex Authari legatos ad Childepertu mifit, petens eius Germa
A nam fuo matrimonio fotiari.Cumcp Childepertus acceptis munenbus a Lan
gobardoru legatis fua Germanam eoru regi fe daturu ^mififlenaduenietibus ta
men Gothoru de Hifpania legatis,eandcm fua Germana eo q? gente illam ad fi*
dem catholica conuerfam fuiffe cognoucrat, ^pmifit. Caput.XXV11L
NtrahaeclcgationcImperatorMauridusdirexitadChildepertu, mandans ei
I vt quod prius no fecerat/nunc contra Lan gobardoru gentem bellu fufeiperet:
atq? cu eius confilio eosab Italia remouerct. Qui nihil moratus, exercitu fuum ad
Langobardoru debcllatione in Italia direxitCui Authari rex,& Langobardoru
acies, non fegniter obuia pergunt: procp libertatis ftatu, fortiter conmgunt.In ea

pugna Langobardi vicflona capiunt.Frand vehementer cccfi, nonnulli capti, plu*

rimi etia per fugam clapfi, vix ad patria reuertunt: tantacp ibi ftrages facfta eft de
Francoru exerdtu/quanta vfcj? alibi non memorat,Miradum fane eft/ cur Secun
a& tantam
dus qui aliqua de Langobardoru geftis fcripfit,h?nc tantu eorum viiftoria prae*
de Francoru interitu/ in eoru hiftoria iifdem
terieritjCum haec quae pr^mifimus
pene verbis exarata legant.
ipfis Caput. XXI X,
Garibaldus --Lamus vero rex Authari legatos poft haec ad Baioaria mifit: qui Garibaldi co
f
rex Baioatiz.
Thcoddtnda. | rum regis filia fibi in matrimoniu peterent.Quos ille benigne fufcipies,Theo*
delindam lua filiam Authari fe daturu ^pmifit: qui legati reuertentes cu haec Au*
thari nuntiaflenr,ille per femetipfiim fua fponfam videre cupies, paucis fecum/fed
expeditis ex Langobardis adhibitis: vnuqj fibi fideliftimu,& quafi feniore fecum
ducens/ fine mdra ad Baioaria perf&$t.Qui cu in confpedti Garibaldi tfegis ftixri

morem legatorii introdudi e flent, is

q cu Authari quafi lenior venerat, poft fa
lutatione verba, vt moris eft, itui i flet Authari cu a nullo illius gentis cognofceret,
ad rege Garibaldu ^ppinquius accedens/aitDominus meus Authari rex me prd
prie ob hoc direxit, vt veftram filia ipfius fponfam (qug noftra dna futura eft)de
beam c5fpicere:vt qualis eius forma fit/meo valea dno certius nuntiare. Cucp rex
hax audiens/filia venire iufliflet,eaq$ Authari, vt erat fatis elegati forma,tacito mi
tu conteplatus eflet,eiqj fatis per oia coplacuifict/ait ad rege. Quia talem filia: ve*
fixae perfona cernimus, vt eam merito noftra regina fieri optemustfi placet veftr
poteftati,de eius manu (ficut nobis pofteafadura eft) vim poculum fumere pr?>
optamus.Cucp rex id vt fieri deberet annuiftetilla accepto vini poculo/ei prius
q
felior efle videbat/ ,ppinauitDeirtde cu Authari, que fuu efle fponfum nefeiebar,
9
porrexifietjillc poft^ biberat/ac poculu reddiderat, ei manu nemine aniaduerte
te digito tetigit: dcxtracp fuam fibi a frote per nafum ac facie duxit. Illa hoc fuae
nutrici rubore perfufa nunciauit.Cui nutrix fua ait.Ifte nifi ipfe rex & fponfus tu*
oino tangere no auderet.Sed interim fileamus,ne hoc patri tuo fiat cogni*
eflet/te

tumrre enim vera digna perfona eft qu? tenere debeat regnu,& tuo fbtiari coniu*
2 io. Erat aut tunc Authari iuuenili aetate floridus:ftatura decesicandido crine
per
rufus decorus afpedu.Qui m6x a rege comeatu accepto, iter patria reuer*
fatis

furi arripiutdeqj Noricoru finibus feftipanter abfoduntNoricoru fitidem

N bt/fc/:.
uincia qua Baioarioru populus inhabitat,habet ab oriente Pannonia: ao ocridete BaioariJ;

Suauiam: a meridie Italia:ab aquilonis vero parte Danubij flucta.Igit Authari cu aftSuttiiaitf

iam ,ppe Italiae fines veniflet,fecuC£ adhuc q eu deducebat, Baioarios haberet, ere
Xit fe quantu,fiiper equum cui relidebat, potu it: &
toto annifu fecuriculam quam
manu gcftabat,in arbore qua: x>ximior aderat/fixiteamc£ fixa reliquitadijriens
aftvofca
here infup vcrbis:tale Audiari feritam facere folet.Cucp haec dixiflet, tunc intellexe
runt Baioarij
q cu eo comitabant ,eu ipfiim rege Authari efle. Deniqj poft aliqd
tepus cu ,ppter Francoru aduentu perturbatio Garibaldo regi adueniflet, Theo*
delinda eius filia cu fuo Germano noie Gundoald ad Italiam cofugitfecp aduert
GtindoaldM
tareAuthari fuo fponfo nunciauitCui ille ftatim obuiam cu magno apparatu hu
ptias celebraturus in capu Sardis,
q fuper Verona eft occurrens:eande eundis lp
tantibus in coniugiu Idus Maias accepit. Erat aut tunc ibi inter cgteros Langobar
dorum duces Agilulf dux Thaurinefium tiuitatis:quo in loeoeu perturbato aere AgiluU
lignum quoddam quod in regrjs feptis fi tum erat, cum magno tonitruorum fra*
gore vi fulminis i dum fuiflet:nabebat tunc Agilulf quendam de luis arufpice pti
erum qui per arte diabolicam quid futurum portenderet idus fulminum intelli*
gebat. Qui cu fecrete cu Agilulf ad requifita natur? refideret, eidem dixitMulicr
ifta qua: modo regi noftro nupfit,tua non poft multum tempus coniunx futura
cft.Quod ille audiens,aput fe eius amputaturu fi hac de re ampli 9 aligd diceret,
comminat9 eft. Cui ille.Ego quidem inquit occidi poflum:na certe aa hoc ifta iri
hanc patriam foemina venit/ vt tuis debeat nuptijs copulari. Quod ita quocp poft
fadum eft.Hoc tempore, quam ob caufam incertum, Anful cognatus regis Au* •SkAtOi
thari apud Veronam eft interfedus, Caput XXX
DD

OigrtiiBd by Google
 • • #
- - « » n •

Ac ctia tempeftate Grippo kgatus Childeperti regis Francoru cum de Con#

afc Gripho.
H ftarinopoliremeaflet,& eidem regi fuo quo honorifice ab Imperatore Mau
ricio fufceptusfiiiflet/nundaflet:8^ quia iniurias quas apud Cairagine gpeflus fuc
rat, Imperator ad voluntate Childeperti regis vltu iri
>
pmi(iflet.Childepert 9 cofe*
"ftim iterato Francoru cu viginti ducibus ad debellanda Lango#
in-Italia ekercitu
Aadoaldut. bardoru gente direxit. E qbus ducibus Audoaldus 8£ OI 0 /& Cedinus emirietio
Olo
Cedinus 'res fuerut.Sed Olo cu importune ad Bil itionis caflru acceflifler/ iaculo fub mamil
Biliciomsca 9
ftrum. Ia (auciatus,cecidit,& mortu eft.Reliqui vero Franci cu egredi fuiflent ad pdan#

dum, a Langobardis irruentibus paflirti pier loca fingula proftemebantur. At ve#

ro Audoaldus,& fex duces Francorum ad Mediolanenfiu vrbem aduenientes,
eminus in capcffribus caftra pofuerut.Quo loco ad eos Impatoris legati vene
ibi
adefle exercitu in (blatio eoribdicctefqj quia poft triduum cu eilde
-furit: nUnriates
9
veniemus:& hoc vobis erit flgnu,cu videritis villae hui qug in monte fita eft/do#
mos incendio c5cremari:& fumu mcendrj ad corios vfcp fuftolh',noueriris nos cu
9
•exercitu que pollicemur aduetare. Sed expetfhntes Francoru duces dieb fex iuxta
placitu , nullum ex his qbus legari Impatoris ^pmiferut venifie conteplati (unt. Ce
dmus atit tu tredecim ducibus Leua Italiae mgrefliis, qncp caftella caepitta quibus
etia (aeramenta exegit.Perucnit etia exercitus rrancoru vfqj Verona: depofue# &
Tunt caftra plurima per pace:poft (aeram eta’ dataque (e eiscrediderur, nullum ab
-eis dolum exiftimatcs.Noia aut caftroru quae diruerut in territorio T ridentino,
-aftTfraria ifta funt.T efana jMaletujScmiana, Appianu;Fagitanu,Cubra, Vicianu, Bretoni#
•Malctu cu, Volaencs, Ennemafe,& duo in Alfuca,& vnu in Verona. H^c omnia caftra cu
Scmiana
Appianum. ab eis duefti (imt captiiii.Pro ferruge vero ca#
diruta edent a Francis, ciues vniuerfi
Fagiranuin
Ombra.aft ftro intercedctibus epilcopis Ingcnuino de Saui6ne,& Agnello de Tridento da
Vmbria- ta eft redeptio per caput vniufouufqj viri (olidus vrius/vfqj ad (olidos (exeentos.
Viaanum.alV
Braciaiuim Interea Francoru exercitu, cum eflet tempus £ftiuu,,ppter incofneri aeris incomo#
'Brcntoniaim
afs Breaonicu ditatem dyfenteriae morbus grauiter-exagkare coepit: quo morbo pluresexeis in#
Volam es. tericrttt.Q.uid pluraCCu pertres merifes Francoru exerdtus Italia peruagaret, ni#
aVsBclonw.
JEnncmafc. hilcp ,pficeret,neq$ (e dfe inimicis vlala poftet/eo q> (e in locis firmiffimis cotulift
Ai fuca
Fcmige* de quo vitio fieret, q (e intra icinctem munierat
ftnr.necp rege attingere valeret, T
vrbem: vt diximus/infirmatus aeris inteperanria,ac fame conftrkftus/exercitus re#
•
dire ad ^ppria deftinauit.Qui reuertetes ad ,ppria in tantu famis penuria perpedi
(iinr.vt prius veftimenta ,ppria,infiiper etia & arma ad «nendum vidum prazbe
rent/qj ad genitale folum pertingerent. Caput.XXXL
y^Irca haec tempora putat efle fatfkim quod de Anthari rege refert.Fama cft.n.
v^tunc eundem rege per Spoletu Beneueritu peruenifle: eandemq? regione cor#
pi(Te:& v(qj etia Regium extrema Italiae duitate vicina Sidliae perarhbtilafle:& Cja
ibide intra maris vndas coluna qugda ede podtadtcit,vfc^ ad ea equo fedes accef
de haftaefuaecufpide terigi(£/dices.V(qj huc erut Langobardoru fines
fifle:eaq?
Quae coluna vfc£ hodie dicit p(iftere:& coluna Authari appellari. C.XXX1I.
Zot» Vit aut primus Langobardoru dux in Beneueto noie Zoto:q iri ea prinripa#

Guntratiat
F tus eft
g curricula viginti annoru. Interea Authari rex legatione verbis pacificis
ad Gunrranum regem Francoru patniu (olicet Childeperti regis direxit: a quo Ie
 erat/ diretf i fune
gatiiide iocude fufcepti:fed ad Childepertu £ ei nepos ex fratre
.

9 Vom.aiv nu«
firmare£.Erat aut Guntran ifte de
vt per eius votu pax cu gente Langobardoru
quo diximus,rex pacificus,& omni bonitate cbfpicuus.Cuius vnu fatis faflu am#
mirabile libet &
nos huic noftrae hiftoriai breuiter infercre:pr$fertim cu hoc Fra#
cofu hiftoria nouerimus minime cotinere.ls cu venatu quodam tpe in filua
Jflet:

cu vno fideliflimo tm fuo

g (vt aflolet fieri)huc illuccp difcurrentibus focr)s/ipfe
,

remanfiflet, grauiflimo fomno depreflus/caput in gremiu eiufdem

fidehs fui redi

nans/ obdormiuit.De cui ore paruu animal in modu reptilis egreflum,

9 tenue ri

juulum q ,ppe difeurrebat/ vt trSHre poflit/iatagere coepit. Tue iidem ih cuius

gre

mio qcfcebat/ipatam fua vagina exempta fuper eunde riuulu pofuitifuper qua jb
lud reptile de quo diximus ad partem alia tranfmeauit.Quod cu non longe exim
At in qdda foramen montis ingrefliim fuifiet, & poft aliquantu fpatij regreflum
fug eandem fpata praefatu riuulu trafmeaflet,rurfum in os Guntrani de quo
exie
9
rat/introiuit.Guntranus poft haec de fomno expgefad / mirifica fe vifione vidift
(e narrauit,Rettulit.n. apparui fle fibi in fomnis cp ftuuiu
quedam g ponte ferreu
Is vero
jrafiflet,& fub monte quenda introiflet,vbi multu auri pondus afpexiflet
in cuius gremio caput tenuerat/cu dormiflet/qd de eo viderat/ ei eunda g
ordine

rettulit.Quid plurarEffoftus eft locus illc:in$ftimabiles thefauri g ibide antiqtus

pofiti fuer5t/ fiint reperti.Deqauro ipfe rex poftmodum dboriu folidum mirae
magnitudinis/^ magni ponderis fecit:multifcp illud precio&flimis gemis deco#
‘ratu/ad fcpulchru dni Hierofolyma tranfmittere voluitjfed cu minime _ __
potuiflet,

eundem (iipra corpus beati Marcelli martyris quod in duitate Cauillonio fepul# a&CabaDcnd
vd Cauaiion
tum eft, vbi fedes regni illius erat,porti frdt.Et eft ibi vfcp in prjfentem diemmec
9
Jcft vftp vllum op ex auro effefhim quod ei
valeat coparari, Sed nos his breuiter

quae relatu digna erant contadis/ad hiftoria reuertamur. Caput. XXXllL

t Nterim dum legad Authari regis in Franda morarent, rex Authari apud id#
T
].nu Nonas Septebris veneno (vt tradunt) acccpto/morit,poftcp fex regnaueraf
annos: ftatimcp a Lagobardis legatio ad Childepertu rege Francoru mifta eft, q
Authari regis morte eide nunciaret:& pace ab eo expeteret.Quod ille audies, lega
tos qdem (u (cepit: pace vero in pofteru (e daturu ^pmifitQui tn profatos
legato»

poft aliquot dies ^pmifla pace abfoluit.Re^ina vero Theodelinda quia fatis pia#
cebat Langobardis,gmiferutea in regia cofiftere dignitate:(uadetes d vt (ibi que
9 regnu regere vtilite*
ipfa voluilietex oib Langobardis viru digerectale fcilicet q
poHIt.llIa vero confiliu cu prudentibus habes, Agdulfum duce Taurinaciu& fibi
viru,& Langobardoru genti rege elegit.Erat.n.ifdcm vir ftrenuus &
bellicofus:

& ta forma/ cp anima ad regni gubernacula coaptatus.Cui ftatim regina

ad Ce ve# ^ *niin«

nire mandauit: ipfacp ei obuia ad Laumellum oppidu ^pperauit. Qui cu

ad eam «fcLauinciiB»

veniflet/ ipfa fibi poft aliqua verba vinu opinari fedt.Qu§ cu prior bibiflet/refi#
duu Agilulfo ad bibendu tribuitis cu reginj accepto poculo manus honorabili#
ter ofculatus eflet, regina cum rubore (iibridens/n5 debere Gbi manu
oldilan ait

Quc ofculu ad os iungere Ogterct:moxcp eu ad fuu bafiu eriges,ei de fuis nuptrjs

decp regni dignitate apauitQuid plura^Celebrantcu magna lcticia nupti jc: fu#
(cepit Agilulf, fuerat cognatus regis Authari inchoate iam menfe Nouebrio re#
q
'
. .
DD. :ij
_
 £iam dignitatem.Bed tn cogrcgatisin vnuLangobftrdis/poftca menfc Maio ab
-omnibus in regnu apud Mcdiolanu leuatus eft. Finit libo* tertius.

PAVLJ
•GOBARDI
VVARNEKRID
DIACONI FOROI VLiENSIS
FILII
LAN H1STG#
RIAE LANGOBARDICAE UBER QVARTVS.
1NICIPI VNT CAPIT VL A LIBRI QVARTI CAPVT.L
Vod Agilulf rex g aptiuis legatos in Franda mifit. Op.II.
De ficcitate qua: eodem anno fuit:& de looiftis. Caput. III.
Ql rex Agilulf Mimulfum oeddk :&'dc rebellatione Gaidul#
fi&VIphari. Caput.UIL
De pefte apud Rauennam:& de beHoCbddcpertkiffilio Hil
perici:& de portentis. CaptiCV.
‘Qz Codice d/alogu b.Gregorius Theodelindac regma?direxk. 'Caput! VI.
De bonis adibus ciufdem Thcodelind ae regina:. Caput. VII.
•

'Qz Ta aL Childeperto Francoru rege ffcrordinatus eft.

filio
Cap. VIII.
9
Qz Romanus patrici duitates qs Langobardi tcnebat/inuafifc&qa rex Agilulf
Maurifione duce occidit;& qa cu b.Gregorio &
Romanis pace fecit Ca.IX.
Epiftoht beati Gregorij ad Theodelindam reginam. Captit .X.
Item alia eiufdem ad Agilulfum regem. Caput XI.
De ftella comete^ moiteloannis epi3 Eilin duds:& de Baroarijs. C.XIL
&
De morte Childeperti Francorum regis:& de bello Auarorum cu Frands: &de *

tranfitu Guntram regis. Caput. XIII.

Quia Cacan 9 legatos ad Agilulfu mifit:& de pace cu Gallfnico patrido. C.XIIIL
De pace Agilulfr cu Francis:&: de morte Zangrulfi 8C Vuamecantij. Cap.XV.
De pefte apud Rauenna & mortalitate apud Verona.
3 Caput. XVI.
De figno ianguineo in cocio: & bello intra fe Francoru. Cap.XVII.
De morte Agilulfi ducis Spoletani:& de ducatu Thctidelapfj. Ca.XVUI.
De depraedatione fafla a Langobardis in coenobio fanefti Benedici. C.XIX.
De morte Zotonis, & ducatu Arichis. Caput. XX.
Epiftola beati Gregorrj papae ad eundem Arichis. CaputXXI.
De captiuitate filig regis Agilulfi:& qa rex Agilulf Cacano artifices direxit. c.xxij!
De bafilica b.Ioanis in Modidarqua Theodelida regina gdificauit. C.XXIII.
De palatio quod conftruxit. C&pUt XXIIII.
De fubuerfione Patauinae vrbis. Capiit XXV.
De pace fafta ca Auaribus:& q? Langobardi hiftria funt ihgttfli. Cap. XXVI.
De nariuitate Adoloaldi fili)Agilulfi:^ de inuafioe motis Silids. C.XXVIL
De morte Maurkq Imperatoris. <•
Capttt XXVIII.
De Gaidoaldo & Gifulfo dudbus:& debaptifino Adoloaldi. C.XX1X»
De captu Cremon? & Matuae:& de morte fili? regis,& bello Fracoru.C.XXX
De tranfitu beati Gregorij pap&& eius fancfhtate. Caput. XXXI.
De regno Adoloaldi:^ de pace facfla cum Frands* C.XXX1I.
Bellum Francorum cum Saxonibus.De pace fa&a cum Smaragdo patricio:& de
captis Tufciae duitatibus. Caput.XXXJlJ.
De morte Seueri patriarchae:& (acerdotio Ioanis &Candidiani* Cap.XXXJIlI.
De iuafiSc Neapolitanj duitatis,& de morte Eleutheri) falfi igatoris.C.XXXV
De pace fafta cum Imperatore. Caput. XXXVI.
De Foca Augufto,& eius nece:& imperio Eradij. Caput.XXX VII.
D* morte Gifulfi ducis:& de praedatione Foroiulianj vrbis:& ceteris malis qu£
Langobardi ab Hunnis funt perpefli. Caput, XXXVlll.
De genealogia Pauli Authoris libri. Caput. XXIX.
De ducatu & morte Tafonis &C Cacconis. Caput.XL.
De Grafulfo duce Foroiuliano:& de aduetu Radoaldi 8C Grimoaldiin Beneue*
De pace fa&a cu imperatore & Frands,& depopula* (tum.Caput.XL4*
done Hiftria?:& morte Gundoaldi. Caput. XLII*
Qe morte Agilulfi,& regno Adoloaldi & ci9 expulfioetSC regno Arioaldi.cxlitj •BAJ/mU#
De morte Arioaldi,& regno Adoloaldi,& regno Rothari;& quia dux ArichiS
filium fuum Aionem ad regem direxit. Caput. XL1I1L
Qe morte Arichis Beneuentaoi duds:8C ducatu Aionis. CaputXLV*
De morte Aionis, dC ducatu Radoaldi. Caput.XLVI. XF« Rodoald/.
De duitatibus quas Rothari coepit* Caput.XLVU.
De morte Radoaldi duds. Caput.XLVIII.
.Quia ei in ducatu Grimoald eius germanus (ucceflTt CaputXLIX
De moite Rothari regis, & regno Radoaldi. Caput.L.
pe morte Radoaldi regis, & regno Ariperti. Caput.LI.
De morte Eradq Augufti,& Coftatim q ei fuccefllcSC regno alteri9 Conflarim.
Caput, LIL De Cclara regina Periarum. Caput.LIIL
.

D« morte Arigti & Godigti ei

9
q ei fucceffit:& regno Grimoaldi:& intentu
fili)

. Garabaldi ducis. ‘
t
•

IN NOMINE DOMINI HISTORIAE LANGOBARDORVM

INCIPIT LIBER QVARTVS. Caput.1.
Onfirmata (q 8C Ago dicflus eft) regia dignitate,
igit Agilulfi Agflulfua
Ago
^uiaeoruqexaftdlisTridentinis captiui a Francis du&i fue »

rant, Agnelluepm Tridentinu in Franda mifit:q exinde redies Agnellus ep//

fcoptis
fecu aliquatos captiuos qs Brunechildis regina Francoru ex Brunechtldif.
jp?
prio peio redemcrat/reuocauit.Euin qcp dux Tridentinoruad Eum dur.
_
obtinedam
[
pace ad Gallias perrexit: qua ipetrata/ regreflus efl.
Oc anno fuit ficcitas nimiu grauis a menic Ianuario vfqj ad men* (Cap. II. famfraft p»/
tfem Septembriu:& fafta eft magna penuria famis. Venit quoqj& magna lo his

euftaru magnitudo in territoriu Tridentinu: qua? maiores erat cp cetera: locuftg.

Et miru didUi,herbas/paludeiq$ depafta? funr.iegeces vero agroru exigue cotige
runt^equehti vero anno pari nihilominift modo aduentarunt. Caput.111.
LJ Is diebus Agilulfus rex ocridit Mimulfum duce de slula iantfi Iuliani: eo q> MihmJfius
(e fugiori tge Francoru ducibus tradidiflet.Gaidulfus vero Pergamefis dux
Gaidulfus
Pergamo rebeHans contra regem fe comuniuitjfed datis obfidibus
ia duitate fua
pacecu rege feocRurfura fe Gaidulfus in ifula Comadna redufit, Agilulfus vero
DD ii)

by GUbgle
V Digilized
 fex in eandc Comacina infula mgreflus^ies Gaidulfi exide expulit: thelauru&
que ibide a Romanis impofitu inuenerat/Tidnu traftulit,Gaidulfus vero iterato
9
pergamu confugies/ ibiq? ab Agilulfo rege obtetus,rurfum in gratia recept eft.
Vulfarf Rebellauit qq$ dux Vulfari cotra tege Agone apud Taruifiu:& obfeflus/ captufi
Oc anno fuit peftis inguinaria iteru apud Rauen (qj eft ab eo. Caput. II II,
Auarcs
Childcpcrtus,
H na,Grad 9 & Hiftria nimiu grauistficut & prius ante triginta annos exriterat»
Hoc etia tge Agilulfus rex cu Auaribus pace fede Childepert9 qep bellu geflit cu
cofobrmo fuo Hilperici filio:in quo plio vfcp ad triginta milia ctfa funt. Fuit aut
Brionct tue hyes frigida nimis/quale vix aliqs prius recolebat fuifle.In regioe qcp Brionu
9 9
fanguis de nubib fluxit;& itra Rheni fltnrrj aquas riuul cruoris emanauit.C. V.
is diebus (apietiflimus ac beariflimus Gregorius papa Romang vrbis poftcjj
Gregorius
P»
" pa

H multa ad vtilitate fandse ecdefie fcripferat,eria libros quatuor de vitalim*

alia

(florum copofuitique codice dialogu,id eft duoru locutione: qa eu colloques cu

9
Thcoddinda. fuo diacono petro ediderat/appellauit.Hos igit libros pfat papa Theodelindae
reginpdiiexmqua faebat vticp &
chrifti fidei dedita,& in bonis anibus efle pd*

P)Er hanc qcp regina multu vtilitatis dei ecdcfia colecuta eft. (pua.Ca. VI.
JL Nam pene omnes ccdefiaru fubftantias Langobardi cu adhuc gentilitatis er*
rore tenerent/inuaferut.Sed huius falubri fupplicatioe rex permotus, &
catholici
9
fide tenuit, SC multas poflefliSes ecclefiaechrifti largit eft:atcp epifeopos q in depf
fione & abiedione erant/ad dignitatis folitac honore reduxit. Caput, VII.
diebus Taflilo a Childeperto rege Francoru apud Baioaria rex 'ordinatus
Ta/filo
Baioarij;
H is

eft. Qui mox cu exercitu in Sdauoru ^puincw introiens/patrata visoria ad lo

lum proprium cum maxima prjda remeauit. Caput. VIII.
Ac etia tepeftatc Romanus patridus & exarchus Rauennac Roma ^pperauit;
Romam»
H Qui dum Rauenna reuertit/ retinuit duitates quae a Langobardis tenebant*
quaruifta funt nomina.Sorriu,Polimartiu,Horta,Faider,Ameria,Perufiu,Luci
*v olis,& alias quafdam ciuitatcs.Quod fadum cu regi Agilulfo nundatu eflet/ fta*
tim Tidno egreflus,cu valido exercitu duitate Perufiu pctrjt: ibicp p dies aliquot
Maurifione ducem Langobardoru q Ce Romanoru partibus tradiderat/obledic
Maurifio dux
&fine mora captu vita priuauit.Huius regis aduentu in tantu beatus papa Grego
rius exterritus eft/vt ab expolitione templi de quo in Ezechiele legit/ delifterec fi
cut ipfe qcp in luis Omelijs refert.Rex igit Agilulf rebus copofitis/Tidnu repeda
liri
uit.Nec multu poft fuggerente, maxime Theodelinda regina fua coniuge:ficute3
beatus papa Gregorius luis epiftolis frpius ammonuit: cu eode viro landiflimo
papa Gregorio.atqj Romanis pace firmillima pepigit.Eidemcp regine idem ve
nerabilis (acer dos pro gratiaruadiione hanc epiftola direxit. Caput.IX.
Regorius Thcodelindg reginae Langobardoru.Quia excelletia veftra ad fa#
G dendu pace ftudiofius & benigne leiicut folet impederit, renudante filio no*
9
ftro Probo abbate cognouim . Nec,n.aliter de chriftianitate veftra cofidendu fij
9
it,nili qa in caula pacis labore SC bonitatem veftra oib monftraretis. Vnde oipo
9
tenti deo gfas agim ,q ita cor vrm fua pietate regittvt licut fide redam tribuit/ita

qcp placita Tibi vos fp operari cocedit.Non.n.excellentilTima filia de fiuiguine qui

ab vtracp parte fundendus fuerat/ parua te credas acqfiftc mercede. Ex qua re vo*
famati veftrj gfas referetes/dei noftri miftricordia aepeamur/ vt bonoru vobis
 w

VicSin corpore 8C aia,hic & in futuro cSpcrtfet.Salutates 'vos pr^terea paterna tlil^
ftione hortamur/ vt apud excellentiflimu cdrtiuge vrm illa agitatis, quaren 9 chrifti aifeagatf»

anc reipublicae focictate non renuat. Na ficut d£ vos fare creditnus, inultis tnodis
cft vtilc, (i (e ad eius arrticitiam conferre voluerit. Vos ergo riibre veftro qust ad
gratia partiu pcitihent/fempcr ftudeteratcp vbi caufa mercedi fe dederit, elabora* 3la Vncfcedrt
tejvt bona veftra amplius ante omnipotentis dei oculos comertdttisi Cap.X* cJidenc

Item epiftola eiufdem ad Agilulfum regem*

r^Regorius Agilulfo regi Langobardoru. Gratias excdlenrig veftrc referifh9:
vJLquia petitione noftrn audientes,pace qug vtrifcp effet ptib 9 ^pfutura, ficut de
Vobis c6fid entia habuimus/ordinaftis.Ex qua re exddlctig veftrg prudeda
9
bo*' &
nitate valde laudam :quia pace diligedo deu.vos
q audior ipfius eft,amarc mott
ftratis.NSfi (quod abfit)Ma non fuiflet,qd agi habuit,rtifi cu peccato pericii &
!o partiu miferoru rufticoru fanguis,quoru labor vtrifcp ,pfirit, funderet. Sed vt
£>dcfle nobis cande pace queadmodu a vobis fada eft fentiam 9, paterna charitatc
vos falutates petimus, vt qties occafio fe dederit/dudb 9 vrisp diuerfa loca,&
mai
ximein his pdb9 coftitutis vris proripiatis epRs/vt hac pace tat ^pmifliim eft/pu
rt cuftodiat:& occafiones fibi aliquas no qugrat vn aut cohtetio qugda/aut ingra*
titudonafatjquaten9 volutati veftr? agere gfas valeam 9 Allatdres vtro pr^fentiu
literaru, ficut reuera hoies vros in eo c) decuit affedhi fufcepim 9 :qa iuftu ftiii vt vi

ros fapietes,& q pace fadam deo ,ppitio rtudari5t,cS charitatc & fdfd'pe/& dimit
T Ntra hfc fequeti m?fe lanuarr) apparuit ftella come* (tett deberem 9 .Cap.XI*
Atis mane &
vefpere p totu mefem.Eo %<$ menfe defunditis eft loanes archieps
IoSne» ardife
Raucagicuios in loeu Marianus duis Romanus fubftitutus eft. Etiin qCp duce irt pifcopus
Marianus
Trideto mortuo/ dat9 eft eide loco dux Gaidoaldus virbon 9 ac fide catholicus* Gaidoaldus
lifdem ipfis diebus Baioarij vfcp ad duo milia virOru/du fiip Sdauds iriliut/up Haioarfj
Ueniente Cacano/oes iruerfidunf.Tunc primu caballi filuatid & bubali in Italiam Cacanirs
CabalL' Silua
delati/ italia? populis miraculo fuerunt. Caput.XIJ. tid
Ac etia tepeftate Childepertus rex Francoru gtatis anhd.xkv.tu vxore ^ppria, Bubali

H ficut fert, veneno extinouic.Huni qt^ &

q Auarcs dicunt, a Pannonia in Tu*
ringia ingrefli/bella grauifhma cU Frads geflmitBrUnichildes tuc regia cu nepo
Childepertus
rex
Huni
Auarcs
tibus adhuc puerulis Thcodeperto &
Theoderico regebat Gallias. A qb9 accepta Brunichildes."
Theodeper
Huni pecunia/ reuertunt ad ^pria.Mortu9 qq* cft Guntranus rex Francorfii re* tus
Theodericusi
gnucp illius Brunihildis regina fufcepir,cu nepotib 9 adhuc paruulis filijs Chflde^ Guntranus.
pEr idetps Cacanus rex Hunorn legatos ad Agilulfum Me* (pmi.Ca.XHL
t* diolanu mittens, pace cu eo fedt.R omanus qcp patndus morit,clii GallidnuS Cacanus.
Galliciniis
fucceflit: & cu Agilulfo rege pacis concordis inrjt. Caput. XIIIH
T 1 Oc etiam tpe Agilulf cu Theoderico Francoru rege pace perpetua fedt.Poft
/Tlhacc Ago rex rcbellantefib» Zangrulfum Veronenfiu duce extihxit. Gaiduli Ago
fum-ta Pergomdem duce,cui ia bis p^cerat/peremit:pari etia riio 8C Vuame* Zangrulftrs
Vuamecadus
^Vbfequeti tpe rurfum Rauenna,8C * (canHu apud Ticinu ocddit.C.XV.
Ocos q drea ora maris erant/peftis grauiftirtia vaftauit.Scqueriti qcp annb tnot
valida populos Veronenfiu attriuit.
talitas Caput. XVI.

T Vnc «ia fignu fanguintu in coelo apparuifle vifotn qtiafi ab hafta Ow

guinea,9t lux cbruuina per totam noAem,Th(odepcK9 rex Francorum eo
Theodepef
tus

•Digitized byGoogle
 tfjccu Clothario patruele fuo bellu geres /ei* excrdtu vehemefer afflixit. C.XVIl
Oothariu*
Ariulfus. "Equenti anno Ariulfus dux q Farualdo apudSpoletu fucccfferat/ morit, Hic
Farualdu*.
Ariulfus cu bellu contra Romanos in Camerino gefliflfet/ vidoriacp patrafiet,
reqrere a (ilis bolbus coepit, qs ille vir fuerit que ipfe in bello quod.geflerat/tam

a& aliquid. ftrennue pugnante vidifiet.Cui cu fui viri rdponderent le ibi nullu alique fortius
fariente cp ipfum duce vidifle,ille ait. Certe multu/ &
per oia me meliore ibi aliu
vidi:quiquotiens me aduerfsc partis aliqs gtuterc voluiflet,ilIe vir rirennuus mc
iemper (ito dypeo ,ptexic.Cucp dux ipfe ,ppe Spoletu (vbi baGliCa beati martyris
SautnurcptiB. Sauini epifeopi (ita eft,in qua eiufde venerabile corpus qefac) aduemflet, mrerro*
gauit cuius haec ampla domus efletRclponfum eft ei a viris fidelibus,Sauinu ibi
martyre requielcere:que chriftiani quotiens in bellu contra hoftes irent/ folitu ha'
berent in fuum auxiliu inuocare. Ariulfus vero cu adhuc eflet gentilis/ ita refpon*
dit.Et potefl fieri vt ho mortuus aliquod viuend auxiliu p reflet. Qui cu h$c dixifr
fet,equo defiliens,eandem bafilica confpedurus intrauit.Tunc alqs oratibus/ ipfe
piduras eiufdem baflicg mirari ccrpit. Qui cu figura beati martyris Sauini depi*
(fiam confpexiflet,mox cu iuramento affirmauit dicens, talem oinoeum viru Qk
in bello ^ptexerat forma habituqj habuiflc.T unc intellcdum eft beatu martyrem
Sauinu eidem in prglio adiutoriu contui ifle.I git mortuo Ariulfo/ duo fili) Faro
aldi fuperions duris intra (c ,ppter ducatu decertares, vnus ex ipfis qui vidoriam
ThfliWa/ naevus nomine Theudclapius, ducatu fufeepit. Caput.XVII I*
ptua

C irca haec tga coenobiu beati Benedicti patris (quod in caftro Caflino fitu eft)
a Langobardis noclu inuadit.Qui vniuerfa diripietes/ nec
tenere potuerim vt ^pphetia venerabilis
vnu ex monachis
Benedidi patris qua longe ante praruide
;
**
rat/ipleret:qua dixit. Vix apud deu obtinere potui/vt ex hoc loco mihi aiac c5ce*
derent.Fugietes qcp ex eode loco monachi/Roma petierunt: fecu codice fandg re
gulae, qua beatus pater copofuerat,S< quyda alia (cripta, necnon pondus panis,
T ’
menfura vini,& qcquid ex fuppelledih fiibripere poterant/deferetes.Siqde poft
,

beatu Benedidum Conftatinus, poft hunc Simpliaus,pofl que Vicalis,ad extre*

tnu Bonitus congregatione ipfiun rexit: fub q b^c deftrudio fada eft. C. XI
Mgk jl ^rOttuo igit &
Zottone Beneucntoru duce/ Arigis in loeu ipfius a rege Agi
IVllulfo mimis (ucceflmq ortus in Forofulrj fuerat:» Gifulfi Foroiuliani duas
filios educararreidcmcp Gifulfo confanguineus erat. Ad hunc Arigifum extat epi*
ftola beati Gregorrj papae in hunc modum direda. Caput. XX.
M. i

Regorius Arigifo duri.Quia Gc de gloria veftra/ficut reuera de filio noflro

G
me nos
confidimus, petere a vobis aliqua fidurialiter ^puocamunarbitrates cp mini*
patiamini cotriftari:maxime in tali re vnde veftra aia multu poterit adiu*
uari.Indicamus aut ^ppter ecdeGas beatoru Petri & Pauli aliquantas nobis trabe?
ideo Sauino Sub diacono noflro iniunximus de partibus Bridi
neceflarias effc:8<
onu abquatas incidere/ vt vfcp ad mare in locU aptu trahere debeat.Et quia in hac
re folati)sindiget,falutantes gloria veftra paterna charitate/petimus vt adionarps
veftris
q in illo loco fimi deputetis vt hoies q fub cis funt/cum bobus
9
(ilis in eius
9
tranfmittere folatiu debeant:quatenus vobis coairrcntibus meli qefei iniuxim ,
9
pofUt perficere.Nos.il. /pmutim :quia du res perfeda fuerit/ dignu vobis xeniu
 no fit imanofiim/tnnfeittemus.Narn (cimus nos cdnfiderare filns
no? &
{iris qui bona vobis voluntate exhibent/refpondere, Vnde iterii ais nobis
petimus glorior
fefili/vt ita facere debeatis, vt &
nos vobis poflimus efle
g
preftito beneficio de/
bitbres:& vos mercedem (anciorum ecdefrjs habeatis. Caput XXI

H is diebus capta eft filia regis Agilulfi cii viro fuo

Godefcalcb
parmefi ab exercitu Gallicini patrictj:& ad vrbe Raucnatiu furit
quocp tempore mifit Agilulfus rex Cacano regi Auarorn artifices ad
rio^de duitati
deducfb.Hoc
Go^efcaicu*

faciedas na/
ties cu qbus ifdem Cacanus infulam quandam in Thracia
expugnaUit. C.XXII.
pEr
*T\ Fr ide duoCte
quoqt tepus Theodel/nda rroim
tenus Thendelinda regina UzCihrZ
bafdica beati loanfiis baptifte qua- . •
-*

r Modroa d
•I
coftruxerac
locus fupra —Medidlanu.xiq.milibus
—
4 autti/
abeft/dediauit:
UvUlv.dlIll»
ih
Mcrdicia
t T

inulcifcp omametisauri/argetiqj dccorauittpredqfcjj fufficieriftr

diluit. Quo in
loco etia Theodericus quonda Gothoru rex palatia cofiruxic^ eO
# q> jftiuo tnc Theodericus
locus ip(e vtpote vicinus alpibus teperatus ac falubris exiftir.
Cap. XXlll »e»

A O 1 I vuvumiu vjuv-r I^ULJcirUl tTO inC CO

ma capitis tondebacvel qualis illis veftms.qualifue habitus erat. Sicide ccruiccni
vfqt ad oedpitiu radentes nudabat capillos a facie vT« ad os dmiifibs
habetes qs aftdcmitfoa
Ifl vn acp parte in frontis difcriminc diuidebant. Veftfmeta

maximejmea, qualia Angli Saxones habere folencomata inftitis latioribus,

vero eis erant laxa’ &
vario
tolorc cotextis.Calcci vero erant vCcp ad liimmu pollice pene
apri: & alternarim la
queiscorrigiaru retcnti.Poftea vero ceperut hofis vti.Tup quas
byrreos mittebantrftd hoc de Romanoru rofoctudine traxerat.

Patauium’.

TJ Ac tepeftate legati Agilulfi regrefli a Cacano ’

(re pmiflfi fuht.C. XXV
L lpacem perpetua fadam cu Auaribus nunciarunt.Legatus ejen Cacani cum cii
adueniens/ad Gallias perrexihdenGciahs Francom regibus,
vt ficut cu Auaribus,

f
nt 011 ^gobardis.Intra hxc Langobardi
cu Auarib» SdauiS &
Hdtrorufines ingrefli, vniuerfa ignibus &
rapinis vaftauerc. Cap.XXVl.
A u
. .
w
«gi tunc naicit filius de Theodelinda regina in Modicia?
t Io:c ul Adoloald eft appellatus.Sequenti
J tempore Langobardi caftm mon
pala/

i J
< l
ns Siliqs inuaferunt.Per idem tepus repulfo apud
Adoloald
Rauenna GaIlinico,rcdijt Sma Mons Silici»
ragdus,qui prius fuerat Rauerina! patricius. ar&fcpuJto. •.

Caput XXVII Smaragdus

G?
T
AqdohO
Au § u
oC Tyberio
% dft
$ vno & viginti annis rexit impenu,cu filiis
& Coftanno a Foca q fuit ftrator Prifci patn'ci]/occidit.Fu
The MauriciusCg

Focas
jtarn vtilis reipublicc: na farpe contra hoftes dimicas/vidoria
obtinuit.Huni qcs
qui Auares appellant, euis viitute deuidj funt.
Caput XXVIII
Oc anno Gaidoaldus dux de Tridetq, 8f Gifulfus de foro lulq cum antea
H regis Agilulfi focictatc diicordaret,ab
eo iri pdee recepti funt. T uhc efia bapti
'i
Gtlidoaldu»

T ^r ^
3 P
.
n0,at
c P tu
i
,S
i r
dc
^
PUer Ado oa,d
I 9*» Agilulfi regis in fando Ioane in Mo>
onte a Secudo (eruo Chrifti de
Tridento:cums fepe ferim 5" sccunju.
riknnone.Fuit aut fefti pafchalis dies eotepore.
VH.Idus Aprilis. Ca.}QQX.

OigKized by Googie
 f

Rat aut his diebus adhuc difcordia Langobardis curo Romsnis ^pter captio
E uitate filiae regis.Qua de caufa rex Agilulftis egreffus Mediolano menfelulio.
obfedit duitate Cremoncnfem eu Sdauis, quos ei Cacanus rex Auaroruiri.fojatiu
2ret»onl
&
mi ferat: coepit eam.XlLKaP.Septcbris:& ad iblum vfq? dcftruxit.Pan etil mo>
Manto» do expugnauit Mantua:& interruptis muris eius cu arietibus, das venia militib9
in ea erant reuertedi RaucnnatingreiTufq? eft in ea die Iduu Septembriu. Tunc
q
Valrarfat coa.partibus Langobardoru fe tradidit caftru quod Vulturina vocat. Milites ve?
Birxillunt
ro Brexillu oppidu igni cremates fugrerut.His ita patratis, rcdditaeft filia regis

iF.fi*. 9 Smaragdo patricio cu viro & filia,ac rebus cuneis: fadacp eft pax menfc nono
vfcp kailendas Aprilis,inditione.viij.Filia vero regis mox a Raucna Parma redrjt:
t)b difficultate.partus periditata,ftatim defundaeft. Hoc anno Theudepertus 8C
Tbeodericus reges Francorum adueriusClothariu patruum fuum dimicarut: in-
quo certamine ex vtraqj parte multa milia ceciderunt. Caput.XXX.

T Vnc etia beatus papa Gregoriusmigrauit ad Chrifturcu iam Focas per indi#
tione odaua anno regnaret fecudo:cuius inlocu ad apoftolatus offiau
nianus eft ordinatus.Fuit aut tunc hvems frigida nim is :& mortuj funt vites
SauiV
pene
jft' >' *
*.
t.
i
m oibus locis: mefles qcp parthn vanatae funt a muribustpartim percuflf vrcdinc
-cuanuerunt.Debuit etenim tunc mundus fame/fitimq? pati, qn recedcte dodore
\ ->• i
tanto, animas hoim fpiritalis alimonia: penuria/ fitifep ariditas inuafit. Libet fane
jnt pauca de eiufde beati Gregorrj papa? quadam epiftola huic opufoilo inferere
vt podit licjdiusagnofci humilis ifte vir fueritrquatjcp innoccrig & (auditatis.
Hic denicp cu accufat9 apud Mauritiu Auguftum & cius filios fuiflet,q? Malchii
quendam epifeopu in cuftodia ,p fojidis occidiflct,fcribens ^phac re epiftola Sa#
uiniano fuo apochryfiariorq erat apud Conftantinopolim, inter cgtera fic ait, Vnu
eft quod breuiter fuggeras fornifumis dnis noftris: quia fi ego femus eorum in
morte Langobardoru me mifcerc voluificm, hodie Lagobardoru gens nec rege
nec duces, nec comites haberet: atq* in (limma cofufione diuifa eflet.Scd qa deu t\>
meo,in morte cuiuflibet hois me miicerc formido.Malch 9 aut ifde epifeopus ne#
q? in cuftodia fuit,nem in aliqua afflidioc,(ed die qua caufam dixit Sc abdudus
eft,ne(ciete me a Boniracio notario, 8^ in domu eius dudus eft-.ibiq? pradidit, &
honorat9 eft ab eo:& node (ubito mortu9 eft.Ecce quata: humilitatis vir ifte fuit
q cu eflet (ummus pontifex,fe feruu noIauitEcce quatac innocctia?,q nec in morte
&
Langobardoru (q vtiqj increduli erant/& oia deuaftabat) fele noluerit amm*
MokwWu» Git (equenti $ftate menie Iulio Ieuatus eft Adolo* (fceri. Caput. XXXI*

I aldus rex fuper Langobardos apud Mediolanii in dreo in prarientia patris fui
Agilulfi regis aftatibus legatis Theudeperti regis Francoru:& defpofata eft eide
regio puero filia regis ThcudeDti:& firmata c pax ppetua cu Fracis. C.XXXIL
Odem tpe Frand cu Saxonibus pugnantes,magna ftrages ab vrrifq? ptib9 fa#
E da eft. Apud T icinu quocp in bafilica beati Petri apoftoli Petms Cantor
mine idus eft. Sequenti deniqj mcnfe*Nouebrio rex Agilulfus pace fedt cu Sma
fui/

ragdo patricio in annu vnuraedpiens a Romanis duodecim milia folidoru.Ciui*

lates quocp Tufcig,hoc eft Balneus regis, & vrbs vet a Langobardis inuaf^ funr;
9

Tunc etia menfe Aprili & Maio apparuit in ccelo ftclla quam cometem dicunt*
 Tfi' **•

Dehind AgilbJfus rex itera facit pacecu Romanistrib* annis. Caput.XXXIII.

is diebus defundo Seuero patriarcha, ordinat in loco eius loa nes Abbas pa

H triarcha in Aquileia vrtere,cum cofenfu regis & Gifalfi ducis. In gradus qqj
Romanis Candidianus antiftes.Rurfum menfc Nouebrio & De* aftRomanu
ordinariis eft
1

cembrio ftella cometis apparuit.Candidiano qcp defundo/apud gradus ordina

tbr patriarcha Epiphanius,q fuerat primicerius notarioru ab epiicopis
q erat fub
Romanis:& ex dio tepore cgperunt duo efte patriarcha?. Capur.XXXIllI. Duo Patriar,
ch*.
Ac a?tate loannes Confinus inuafit Neapolimtque de eadem duitate no mub
H tos poft dies Eleutherius patricius expulit: eu
cp interfecit.Poft harc ifde Eleu-
therius patricius Eunuchus imperq iura fu(cepit:qui dum a Raueriina Romaper*
aisConfine*

Eleuthcriu*

geret, m caftro Luceolis a mditibus interfedus eft; caputqj eius Cbriftantinopo*

um Imperatori delatum eft. Caput.XXXV.
Ac etia tempeftate mifit rex Agilulfus Stablicianu notarium fuu Cbnftatino*
H polimad Focam Imperatore: q rediens cu legatis Imperatoris fada paceaij*
nuali Agilulfo regi ii de legati imperialia munera obtulere. Caput. XXXV/.
Ocas igic (vt praemifliim eft) extindo Maurido/eiufcp filrjs, Romanoru re* Focas Cee far
Fgnum p,odo annora curricula principatus eft. Hic rogate papa Bo*
inuadens
tiifacio/ftatuit fede Romanae &apfica? ecclefie caput efte o?m ccdefiaru: quia ecdc
Bonifacua
papa.

fta Conftatinopolitana primam (e oim ecdefiaru fcribebat.Idcmetiam papa Bd*

'nifado petente/iuftit in veteri fano quod pantheu vocabaf, ablatis idolatrigfordi*
bus,ecclefia beata? femper virginis Maria?/ & olm martyru fieri: vt vbi quondam
'oim non deoru/fed d^monioru cultus agebat, ibi deinceps oim fieret memoria
fandoru. Huius tge Prafini & Veneti per oriente 8C Acgyptu ciuile bellum faci*
Prafini
unt:ac fefe mutua c?de ^pfternunt.Per fe qct; aduerfus rempublica grauiftima bel Veneti
Ia geretes, multas Romanoru ,puindas/& ipfam Hierofolyma auferut:& deftrii
quoqj ^pphanates, inter ornamenta locoru fandorum vel c5
entes ecclefias: fanda
murtiu:etiam vexillum dominic? cruris abducunt.Contra huncFoca Eradianus
q Eracl/anu*
Africa regebat/rebellauit:atqj cu exerdtu venies/eu regno atep vita priuauit: reen
publica Romana Eradius eiufde filius regenda fofcepit. Caput. XXXVI
U Eraclj'u*Of.

S Auarum.
C irca haec tga rex Auarora que fua lingua Cacanu appellant,cum innumerabili
multitudine veniens/ Venetiaru fines ingreftus eft.Huic Gifulfus Foroiulia*
nus dux, cu Langobardis quos habere poterat/audader occurrit: fed cfmis forti
canus.

GiTulfii*

animofitate contraimmefam multitudine bellum cu paucis gereret, vndicp tn cir*

9
CufeptuSjCU omnib pene fuis extindus eft. Vxor vero ciufij? Gifulfi nomine Ro Romilda
hiilda cu Langobardis &
q eua(erant,Cue eoru vxoribus filrjs qui in bello peri**
muroru fe Foroiuliani caftri munrjt fepta.Huicerant filrj Tafo & Caco Tafo
irant, intra
Caco
ia adolefcentes.Rodoald vero & Grimoald adhuc in puerili ?tate coftituti. Habe Rodoald
bat vero & filias quatuor:quaru vna Appa,alia Gaila vocabat: duaru noia n5 re* Appa
Grimoald

tinemus. Comunierunt fe quocp Langofyirdi &

in reliquis caftris/qug his vicina Gaila

*rant:hoc eft in Cormones,Nemas,Ofopo, Artcnia,Rainia,Glemona vel etiam Cormone*

Nomas
Mibligine: cuius pofitio oino inexpugnabilis exiftit. Pari etia modo & in reliqs Ofopus
Hunis,hoc eft Auaribus pra?da fiercnc,{ec5muniere.Auares vero per
eafte!lis:ne Artenia.
Reunia
omnes Foroiulianorum fines diicurrentes/omnia mcendijs &
rapinis vaftantes, Gleinona,
Mibligine

Dighlzsd by Google
image
not
available
taminarcnt.Crudoru pulloru carnes Gbi intra mamillas fub falcia pofuerut: quae
ex calore putrefa<?l{/ odore fetidum exalabant.Cucp eas vellent Auares cotingerc,
no fuftincntes fcetore, putabant eas naturaliter ita focterei^pcul ab eis cu exccratioe
xeccdentes/atcp dicentes, omnes Langobardas foetidas clle.Hac igit arte Auaro*
nim libidine puellg nobiles euadentes/& ipfc caftg imiafg lunt:& vtile fanandae
caftitatisjfi qd tale focminis contigerit,mandauerut exemplu. Qug poileag diuer

fas regiones vcnudat£,iu\ta nobilitate fua dignis funt nuptijs potit?. Na vna earu
Alamannoru regi, alia vero dicit Baioarioru principi nuplille. Ca. XXXV11I.
r? Xigit vero nuc locus poftpofita generali hiftoria, pauca etia priuatim de mea
JL^qui haqc feribo genealogia retexere.Et quia res ita pollui at, paulo iuperius nar
rationis ordine replicare.Eodem deniqj tepore quo Lagobardoru gens de Pan;»
nonijs ad Italia venit, Leuchis meus abauus ex eode Langobardoru genere cu eis •fs Lupichti
aisauus
pariter aduentauitrqui poftqj aliquo; annos in Italia vixitidiecp dauaes extremu,
gncp ex (e genitos filios adhuc paruulos reliquit:quos tepefias illa captiuitatis,de
qua nunc diximus,coprchendens/omncs ex a liro Foroiuliefi in Auaroru patria
cxules deduxit. Qui cu per multos annos in eadem regione captiuitatis mifaia lu
ftinuifl(cnt,etia ad virilem peruen ident itate, ceteris quatuor (quoru nomina non

retinemus) iq captiuitatis anguftia perfifletibus, quintus eoru germanus nomine Lupichis

9
lLupichis,qui noller pollea ^pau extitit:infpirate (ibi (vt credimus) [mifaicordi£
audlore/captiuitatisiugu abijeere flatuiti&T ad Italia quo gentem Langobardoru
relidere meminerat/tendere:atqj ad libertatis lura iluduit repedare. Qui cum ag/
greflus fuga arripuillct, farctram trh &
arcu,& aliquantulu cibi ,ppter viaticu ge
renstnelciretcp olno quo pergeret, ei lupus adueniens,comes itineris &
dudlor ef
ferius ell.Qui cu ante cum pergeret/ frequeter poli le relpiceret, & cum liante
fubfi fleret, atqj cu pergente prjiret, intellexit Gbi eu jdiuinitus datum ede vt ei iter

quod nclcicbat/o(lendei*et.Cu per aliquot dies per montiu lolitudines hoc mo/
do pcrgeret,panis eidem viatori que exiguu habuerat/olno dcfea't.Qui cumieiu
nans iter carperet/etia fame tabefa&us dcfeciflet/tctendit arcu fuu. & eundem Iu#
pum yt eum in cibu fumere pofTit,fagicta interficere voluit: fed lup 9 ifdem icflum
ferientispraxauens/ab eius vifione clapfus efl.lpfe aut recedente eode lupo/nefci
ens quo pergeret/infuper famis penuria nimiu debilis effe<?lus,cu iam de vita de/ fami* pi/
fperaret/fefe in terra ^prjcicns/obdormiuif.viditqj quendam viru in (omnis talia
nis

(ibi verba diccntc. Surge qui dormis:arripe via in hanc parte contra quam pedes
tenes:illic eteni efl Italia ad qua tedis.Qui flati furges,in illa qua in fommsaudie/
rat/ pergere coepit: nec mora ad habitaculum hoim peruenit:erat.n Sclauqru habi
tatio in locis.Quem cu vna mulier iam vetula vidiflet,{latim intellexit eu fugi
illis

tiyu efle,& famis penuria laborarc.Ducla aut mifaicordia fuper cu/ abfeodit eu
in domo fua:& fecreto paulatim ei vicflum miniflrauit &
potu: ne fi ei vfqj ad fa>
turfatem alimonium pretberet, eius vitam funditus extingueret, Denrq? fic cope/
tenter ci paftum prabuit/qufcp iple recuperatus vires accipere potuiflet. Cucp eu
iam validum ad iter faciendu vidiflct, datis ei cibarrjs ad qua partem tendere de/
bcret/ammonuit.Qui poli aliquot dies Italiam ingreflus,ad domum in qua or/
tus fuerat/ pcruenit.Qusc ita deferta erat,vt non folura teflum no haberet/fcd cti|
EE
rubis & fcntib9 plena eflet.Quibus flle focdfis/fnter eotiem parietes vafla horriu

reperiens in ea fua faretra fufpendit.Qui poftcp conianguincoru &

amicoru (iio;
ram muneribasdotatus,8£ domu re£dificauit,& vxore duxit: ied nihil de rebus
quas genitor fuus habuerat, exdufus iam ab his qui eas muaferat/longa diutur &
p
na polMone conquirere potu it. Ifte vt iam iuperius praemiG^extitit meus ,pau ;
Hic etenim genuit auu meum Arichis, Arkhis vero genuit patre meum Vuamc*
frid. Vuamefrid aut ex Theudelitida coniugc genuit me Piulu: meucp germani!
Arichis, noftfu auu cognomine rettulit. Hgc paucis de ,ppriae genealogiae feric
q
delibatis, nunc generalis hiftoriae reuertamur ad tramite. CapUt. XXXIX.
&
M Ortuo vt diximus Gifulfo duce Foroiulienfi,Tafb Cacco fili) eius eunde
ducatu regedum (ulceperut.Hi fuo tge Sdauoru regione quj Zellia appella
tur,v(q5 ad loeu qui Mcdaria dicif/poflcderut. Vfi vfcp ad tpa Rarehis duas iide
Sdaui penfione Foroiulianis ducibus perfoJuerut.Hos duOs fratres Gregon* pa
tridus Romanoru in duitate Opitergio dolofa fraude peremit. Na ^pmittens Ta
(oni vt barba ficut moris cft,icideret,euq$ fibi filiu faceref.ipfe Talo cu Caccoe
ei

germano (uo ac delebis iuuenib 9 ad eunde Gregoriu nihil mali metues/ ad uenit;
Qui mox Cu Opitergiu cu fuis eilet igrefliis/fiati ifde patrid 9 ciu itatis pbrtas dati*
di praecepit:& armatos milites luper TafbnS eiufcp foti os mifit. Qubd Tafo cuiil
(uis coperiens/audafler (e ad prneliu prfparauitivltimucp fibi data pace valedicert
tes per fingulas ciuitatis plateas huc illuccp difperfi,quofcucp habere poterant tru*
ddantes,cu magna ftrage de Romanis feriflent/ad extremu etia ipfi p erepti Gmt.
Gregorius vero patridus ppter iuGurattdu quod dederat, caput Talonis fibi dic
(

ferri iubens, eius barbam ficut ^pmiferat periurus abfcid it. Caput. XL.
T "[ Is ita peremptis/dux Foroiuliani Grafulfus/Gifulfi germanUs con(tiruit. Ra
fidoald vero 8C Grimoald defpetflui ducentes fub patrui fui Grafiilfi potefla*
te degere,cu eflent iam ,ppe iuuenilem gtate/afcenfa hauicula remigantes ad Bene*
uenti fines perueniut*.& exinde ad Ariehis Beneuentanoru duce fui! quondam pe
dagogu »perantes/ab eo gratifllmc fu(cepri,& filioru loco funt habiti. His tpib 9
moituo Taffilone duce Baioarioru, filius eius Garibaldus in agunto a Sdauis de
tridhis eft*.& Baioarioru termini depraedant Rciutnptis tfi Baioari) virib p ,8c pr
j
das ab hoftibus excutiut/Sc hoftes ae fuis finibus pepulerut. Caput.XLI.
Ex vero Agilulfus pace cum Imperatore in annu vnum,itemq$ in alteru faries
R cu Frands qcp iterato pacis concordia renouauit.Hoc nihilominus
ui Hiftria intcrfedhs militibus lachrymabiliter depraedati fUrit.Sequcti qcp mcnft
ahnb Scia

Marao defun&us eft apud Tridentu Secundus imius Chrifti,dc ^ f^pe ia dixi;
mus.q vfcp ad Langobardoru geftis copofuit hifl Oriola*
fua tpa fuccincftam de
Eo tpe rex Agilulfus cu imperatore iterato pacem copofuit. Occifus ^
cft his di
ebus Theodepertus rex Francoru:& fafla eft pugna grauiflima inter eos.Gundii
ald etia germanus Theudelinda: regirtf, qui erat duX in ciuitate Afteiifi, nemine'
(ciete audor2 mortis ipfius,hoc ipfo in tSpore (agitta itftus ihttfqt. Cap.XLII*
T Git Agilulfus rex,d & Ago appellatus eft,poft£jj.*xv.afinOs regnauerat/diem
regnd filio fuo Adaloald admodu pUerO c3 Thcude
JLdaufit extrcmu:reliao in
hnda matre.Sub his ecdefiae rei! au ratae funt;6C multg dationes per loca venerabis
 Iu largitg.Sed cu Adoloald euerfa mente infanirct,poftcp cu matre dece regnaue*
rac annis, de regno eiedus eft:& a Langobardis in ei 9 ioco Arioald
fubftitut9 eft
9 Arioald
De cui regis geftis ad nram notiria aliqd minime guenit.Circa h?c tpa beat 9 Co Columbanui
lumbanusex Scotoru genere oriundus, poftqj in Gallia in loco Luxouiu dicit,
q
monafteriu conftruxcratrin Italia veniens, a Langobardoru regegratater except 9
eft:comobiuqj quod Bobiu appellat /in alpibus Cocqs ?difirauit:quod.xI.mili>
Bobiu
bus ab vrbe diuidit Ticineli:q in loco &C multj pofleflioes a fingulis principibus
fiue Langobardis largitj funt:$£ magna ibi fada eft congregatio
monachorum*
T Gitur Arioald poftqj fuper Langobardis duodedm annis Caput.XLlII*
J-regnu tenuit/ab hac luce fubtradus eft. Langobardoru regnu Rothari
genere Rothari •

Arodus regendu fufcepit.Fuitaut virib 9 fortis, & iuftidae tramite fequensrfcd tn

fidei chriftiane n5 redam linea tenens, Arria na: hasrefcos
perfidia maculatus eft.
Siqde Arriani minore patri filiu, fpiritu quocp fandum minore patri & filio
ad
fua pemirie dicut.Nos aut catholici patre & filiu & fpiritufandum in tribus pfp,
nis vnum & veru deum cquali potetia,eadecp gloria cofitemur. Huius tpibus pe
ne per oes duitates regni eius duo epilcopi erat:vnus Catholicus, & alter Arrian 9 ,

Jn ciuitate qcp Tidnefi vCcp nunc oftendit,vbi Arrianus epus apud bafilica (andi
Euftbij reddens baptifteriu habuit,cu tn ecdefigcatholicf alius eps
proderet: qui
tn Arrianus eps
q in eade duitate fuit Anaftafius nole ad fidem catholica conuer*
fus/chrifti poftea ecdefia rexit.Hic Rothari rex Langobardorum,Ieges quas ibla
&
memoria vfu retinebat, feriptoru ferie copofuit:codiccqj ipfum edidum appeb Lex Lango
bardi ca
lari praecepit. Erat aut lam ex quo Langobardi in Italia EdicTtum
venerant annMxxvq. ficut
idem rex in fui edidi teftatus eft ,plogo. Caput. XLIUI*

AD
te
hunc rege Arichis dux Beneueti filiu fuu Aione direxit.Qui cu Rauennam
venidet, Ticinu pges,ibi ei Romanoru malitiatalis potio data
excedere faceretiatcp ex eo tpe nuncp pleni/ianiqj (enfus fuit
eft qu$eu men
Aridiig
Aio
Caput.XLV*
T Gitcu dux Arichis huius de quo diximus pater ia maturus annis ad die
vltimu
^ppinqiiaflet, (cies filiu fuu Aione no redi ede fenfus,Radoaldu & Grimoaidu Radoaldtia.
Gnmoaldug
iam flore iuuentutis habentes,quafi ^pprios filios Langobardis
q aderat comem
dauitteifqj dixit, q? melius eos regere ifti/cp Aio fuus filius poflit.
Cap.XLVL
Efundo ergo Arichis q ducatu quinquaginta tenuerat annis, Aio eius filius
D Samnitu dudor eflfedus eft.Cui tn Raduald & Grimoald ficut feniori
fratri
& dno peroia paruerut.Qui Aio cu iam annu 8i menfibus qncp Beneuetanu du i
catu regeret, venietes Sclaui cu multitudine nauiu no longe a duitate Sipoto caftra
pofuerut .Qui occultas foucas circa caftra facietes,cu Aio fup eos
abfenrib 9 Rado r
ald &
Grimoald veniftet,eofcp debellare vcllet/equus eius in vna de eifde
foueis
cecidit: ate^ irruentibus
fuper eu Sdauis fimul cu aliquaris alfls extind 9 eft.
Quod
cu Radoald nunciatu fuiftet,cito venies,eifdem Sclauis^ppria illoru
lingua locut9
eft.Cumq? eos ^ppter hocfegniores ad bellu reddidiftct,mox fuper eos
irruens,
magnae^ eos ftrage ,pfl:erncs:& Aionis morte vltus eft, de illis finibus
& cos qui
reman (erant hoftes fugam petere coegit. * Caput. XLVII* Rothari
T Git Rothari rex Rex Romanoru duitatesab vrbe Tufcig Lunefi vniuerfas <
qua: . -sjfl
J-in littore maris fitg funt vfcp ad Francoru fines cccpit.Opitergiu qcp ciuitate isv

EE .i)..

>

. Digilized by Google
image
not
available
 ‘ftit.Quae ab Imperatore honorifice fuicepta,poft aliquot dies,vt defiderabat,bd*
ptifmu confecuta,& ab Augufta de iacro fonte leuata efhquod vir eius rex Pcrfa
•rum audiens, legatos Conftatinopolim ad Auguftu direxit,quatenus eidem fuH
redderet vxore. Qui ad imperatore venietes, verba regis Perfaru nundantiqui iua
requirebat regina. Imperator haec audicns,recp oino ignorans,eisreiponfum
red
didit/ dices. De regina qua quaeritis,fatemur nos nihil fore, praeter quod
ad nos
Jiic aliqua mulier priuato habitu aduenit. Legati vero refpoderunt/ djcrtes.Si pla>
(€t veftro confpedui, velimus hanc qua dicitis muliere videre.Qug cu iuffu impe>
moris adueniflet, mok vt eam legati confpiciut,ad ei 9 veftigia ,puoluun£:eicp ve>
nerabiliter/ quia ea fuus vir reqrcret/fuggerut.Quibus illa refpondit.Itc renuda*
U regi veftro & dno,quia nifilicut ego ia credidi,ita & ipie in Chriftu crediderit
me ia vitra conforte thori habere no poterit.Quid multaC.Reuerfi legati ad patrii
vniueria quae audierat iiio regi nundat,Qui nihil moratus, cu fexagintamilib 9 viV
fis Conftatinopolim padfice ad Impatore venit:a quo gratater &
fatis digne fo*
fteptus eft.Qui cu vmuerfis chriftu dnm credens, pariter cu oibus iacri baptiima/
tisvnda perfufus,& ab Augufto de fonte leuatus, catholica fide confirmatus eft*
multifep muneribus ab Augufto honoratus:accepta fua coniuge/lftus gaude» &
ad fua patriam repedauit.Circa hgc tpa mortuo apud Foruiuli Graiulfo duce, Fo
°
Graiujfu»*
foiuleiem ducatu Ago regedum fufcepit.Apud Spoletu qt TheudeJapo defun A s°
q udclapufl
flo, Atto eidem duitati du&or effiat. Caput.LlIJ. J[*
T Git Aripert poftcp apud T icinu per annos noue Lagobardos rexerat, die obi Anpcrt
•lens, regnu duobus filrjs iliis adhuc adoleicetibus Bertnari &
Godeperto regen
T
du relicjc.Et Godepert qde icini fede regni habuit.Berthari vero in duitate Mt
Emhar/
diolanenfulnter qs fratres facietibus malignis bolbus/ diicordic &T odioru fomes Go *f*rt
regnu inuadere conaret.Qua de re Godept 9 Ga
furrexic in tantu vt alter alterius
ribaldum Thaurmatiu duce ad Grimuald Bcneuentanoru ftrcnuu tunc dwflow CtPmoM»
dircxit:inuitans eu/vt &
quatotms veniret, fibi aduerfiis germanu fuuBcrtaritau*
xiliu ferret:regis filia fuam germana ei ie daturu jpmittens. Sed legatus ipie
frau*
dnm agens,Grimoaldum exhortatus eft vt veniret:& Lango
dulenter contra iuu
bardoru regnu quod adoleicetcs germani diflipabant/ipfearriperer.quipate ma
turus,confilio,puidus,& viribus tonis exifteret.Gnmoald hgc au diens, mox ani
mum ad regnu Langobardoru obdnedum erexit. Ordinatocp apud Beneuentu
Romualdo fuo filio duccdpfe cu eletfh manu Ticinu ,pfeflurus iter arripuitrac
g
oes duitates quas obuil habuit,fibi amicos & adiutores ad regnu perqpiedu ad*
fciuit.T rafemundum vero comite Capuanu per Spoletu & Tufoa direxit: vt per TrafemMu*
eas regiones Langobardos iuo cofortio coaptaret.Qui imperata fibi ftrenue per*
fidens,ei cu multis adiutoribus apud Aemilia in itinere occurrit. Jgit Grimoald
cu ,ppe Placentia cu robufta viroru multitudine aducniflet, Garibaldu qui legat9
*
T
ad eu miflus a Godeperto fuerat icinu prpnifit vt eidem Godeperto de fuo ad .
' ’
•

uentu nunciaret. Qui ad Godepertu veniens, Grimoaldum dtius aduetare dixit. *

j

Cucp Godepert ab eo qucreret,quo in loco eidem Grimoald hofpitiu parare de

beret,GaribaIdus ita refpondit.Quod dignu eftec vt Grimoaldus qui eius cau
fa venerar, eiufcp forore accepturus eflct,hoipitiu inter fou palatiu haberet. Quod
BB uj ,•
image
not
available
image
not
available
 INCIPIT LIBER QVINTVS, Caput.L

^Onfirmato itaq; Grimoald regno apud Ticinum, non multo

poft tempore iamdudum padam (ibi Ariperti regis filialius
aermanu Godipertu extinxerat, duxit vxore.Beneuentoru vero
exercitu, cuius auxilio regnu adeptus erat, multis donatu
mune#
ribus/remifitad propria. Aliquatos tamen ex eis fecu habitat#
turos retinuit:largiflimas eis tribues pofiefliones. Caput. 11«

— Vi poftdj comperit Bertarit r>fugum Sdthia appetiffc & apud

Cacanu dc
madauit vt fi Bettarit in luo
motari, eidem Cacano Auaru regi per legatos
repnSr2ietineret,cu Langobardis,^ fecu pacem qua hadenus habuerat/ deinceps
Bertarit, dixit eivtin quam par#
habere no pofllt.Hxc Auaru rex audiens,adfcito
tem vellet/ pergeret:nc ,pptcr eu
Auares cu Langobardis inimicitias contraheret,
Bertarit vero h*c audiens, Italia ad Grimoaldu reuerfurusrepetfjnaudierat enim
veniflet,mifit ante fe ad
eum dementiflimu eflc.Igif cum ad Laudenfem duitatem
Grimoaldum regem Vnulfum fibi fideliflimu virum qui fuu ei aduentu
nuncia
nunriauit.H£C
ret Vnulfus vero ad rege veniens, Bertarit in eius fidem aduentare
mali palluru fore. In#
ille audiens, fidenter ,pmifit in fna eum fide veniente/nihil
Grimoaldu ingreflus,cu eius fe vcftigqs aduoluerc
tra ha* Bettarit adueniens ad
,
conat cflet,rex eu demeter retinuicatqj
ad fuu ofculu erexit. Ad que Eertarit feru*
tuus fum inqr.fciens te chriftianiflimu &
piu efle,cu poflem inter paganos viuere,
p veni.Cui rex vt folebat, tureiurado ita repro#
frct de tua demetia,ad tua vcftigia
mifit/ dices.Per eu q me nafd ferit, poftcjj in mea fide ad me vcnifti/nihd in ali$
mali patieris: (ed de te ordinabo/ vt deceter viuere potfis. Tue ei in fpaciofa do
ita

mo hofpitiu pr?bens,eum poft vi? laborem habere requiem iuflit: praxipiens ei#
dem ex publico fumptu vkflum:& quaxp eflent neceflaria/largius miniftrari.Ber
tarit vero cum ad hofpitium ftbi a
rege prgparatum venifict,mox ad cum Ticine#

fium riumm cceperunt turmae concurrerent cum

vel viderent, vel priftina noricia

(alutarcnt. Verum quid non mala lingua

irrumpere poteftT Mox namc^ vemetes
denunaantiqui nifi Bettarit ritius vi#
ad regem quidam maligni adulatores,rcgi
perderecafleuerantes ob hoc ad eu io#
ta pnuarct.ipfe regnum cum vita protinus
tam cocurrere ciuitatc His auditis Grimoald nimiu
credulus efFcdus; & quod £
ncce accendit:confiliumcp inqt quali
miferat oblitus/in innocentis Bertarit ftatim
erat) in craftino vita priuaret.Cui denicp ad vcfpe
ter eum (quia iam hora tardior
genera trafmifit, vteu
tam diuerfos cibos, vina quoq? praecipua, variacp potionu 9
inebriare pofllt: quatenus multa eadem
norte potatione rcfolutus/vinocp fepult ,
dc cius patris obfcquio fuerat, cu
de fua nihil falute cogitare valeret.Tunc vnus q
menia caput mit#
eidem Bertarit ferculum regiu attuliflcnt, quafi eu falutatur^/ub
tens,cide fecrete, quia rex cum occidere dilponeret/nunriauit.Bataritvero ftatim
fuo pincern? pr?cepic/ vt fibi in fiala argentea
no aliud Sj aliquatulum aqu? ,ppi#
rege defcrebat,de verbo regis cu
naret.CikB hi qui diuerfi generis potiones eia
rogaret, vt tota fiala biberet;illc in honore regis fe tota bibere ,pmittes,paru liba#
 bat aqua: de argeteo calice. Qui miniftri du hacc regi nunciarent q? ille auidiflime
biberetirex ljtus refpod it. Bibat ebriolus il!e:cras.n. pariter eadem vina mixta curri
(anguine refundet. Bertarit vero Vnulfurti ciri 9 ad fe adfritu de iua morte ei regis
cofiliu nunciauit.Qui ftatim ad domu fua piieru mi fit vt fibi lecfhftcmia deferret:
leftuCp fibi iuxta ftratu Bertarit fieri prjcepit.Nec mora rex Grimoald fiios iatclli
res direxit,q domu in qua Bertarit quieftebat,he aliquo modo effligere poflit,cu
ftodire debcrent.Cuq? cccna finita effit:& egrefiis oibus/Bertarit tm
9
Vnulfus &
veftiari Bertarit remafiflent,qui vricp eide fatis erat fideIes,cofiIiu ei aperiuu&T
iic

obficrant eu vt cu Bertarit fugeret:ipfe eu cpdiu poffit/intra idem riibiculu quie*

icere fimularct, Cucp fe ille hoc faefiuru fpopondiflet, Vnulfus pannos iuos leda?
ricios,8£ culcitra, vrfinacp pellem fupra ceruiceac dorfum Beitarit impofuit: eircp
ex confilio quafi rufi icanu feruu extra ianua impellere ccrpit. Multafcp ei ihiurias
fades,fufte eu infuper gcutere,defup SC vrgere no ceflaufcrita vt ipulfus arcp iefius
%>ius ad terra corruerer. Cucp eundem Vnulfum regi) fatellitcs qui ad cuftodia
pofiti erant, reqrerent quid hoc effit, feruus ifte inquit nequa,lcftum mihi in cu*
biculo ebriofi lftius Bertarit flatu it: qui in tantu vino plenus eft/vt quafi mortuus
ita cubet.Sed fatis eft q? eius nunc vfcp amentiam fccutus fumriam deinceps in vita
dni regis in domo <ppria manebo.Hax illi audientes, & Vera quae audierant cfie
credentes, lgti effefti funt:& eu,paritercp Bertarit que putabant firuu:& qui oper
tum neagnofieret habebat caputjocu ilii dantes,aoirc permiferur.lllis aut abeuri
tibus,veftiarius ille fideIiflImus,6bfirato diligerer hoftio.rcmanfitintrinfeciisfb^
lus. Vnulfus vero Bertarit de muro anguli,qui eft a parte Ticini fluminis, per fti
'ne depofuitieicp quos potuit/fotios coniunxit.Qui arreptis quos in paftu inuenC
eadem noftead Aftenfim ^pperantciu itate: in qua Bertarit amici ma>
•rant equis,
mebant:& q adhuc Grimoaldo rebelles extabant: deinde quatotius EeitaritThail
rincnfem vrbem petens, ac poft dauftra Italia: tranfgreflus,Fracoru ad patria per
uenir.Siccp deus oipotes difpofitione mifiricordi &
innocentca morte eripuit: 8C
regem ex animo bona facere cupiente ab ofFenfione feruauit. Caput. 1 fi
T vero rex Grimoald du Bertarit in hofpitio fuo effi putaret, ab code hofpi*
A tio vfcp ad palatiu fuuades hoim hinc
9
&
inde adftare fecit, vt p eoru rnediii
Bertarit deduceret, quaten effugere minime poflit.Cucp a rege miffi veniflent,cj
Bertarit ad palatiu euocaret,& ad hoftiu pulfaffint, veftiari 9 ille qui introrfus erat
rogabat eos/dicens.Mifericordia cu eo facite: cumcp paululum qefcere finice:quia
adhuc de itinere laflus/grauiffimo fomno deprimit. Quod cu illi acqeuiflenr,hoc
ipfum regi nunciauerut:quia adhuc Bertarit graui fomno quiefieret. Tunc il!r,fic
inquit, hefterno fero fi vino adeo oppleuit, vt adhuc euigilare no poflit. Quibus
tn prxeepit vt mox eu excitatu ad palatiu dcducem:q venientes ad ianua cubiaili
in quo Bertarit fperabant quiefiere,cocperunt acrius pulfare. Tunc veftiarius ille

rurfum eos rogare ccrpit/vt quafi eundem Bcrrarit aliquatulu adhuc dormire g*
'mittercnt.Qui irari vociferantes, iam fatis ebriofum illum quieuifle: mox calcibus
• eiufde cubiculi hoftium confringut.Ingr?fficp,Bertarit in leiftulo requirunt. Que
,
cum non inueniffint, ad requifita eum natura: refidere fufpicati funt. Quem curii
tiec ibi repperiflent,veftiarium illum interrogant,quid de Bertaritfadum fuiflet
Quibus ille fugifle eu refpondit.Que ftatim capillis apprehefum furctcs,cuqj yer
berantes ad palatiu pertrahunt:eucp in p radentia regis perducentes, fug£ Ecrtarit
hunc e fle con(ciu:ideocp morte digniflimu dicunt. Que rex dimitti prirccpit: euq?
per ordine qualiter Bcrtarit effugifTct/inqfiuit.llle regi vniucrfa ficut a<fta fuerant
rettulit.T unc rex a circuft antibus requifiuit/dices. Quid vobis de homine ifto vi>
det: qui talia perpetrauit.Tunc oes vna voce refponderut e fle eu dignu multis fup
9
plicrjs,excruciatum interire. At rex. Per eu
q me nafei fecit inquit, dign eft homo
ifte bene habcri,qui pro fide dni lui morti fc tradere no recufauit:euq? mox inter

fuos veftiarios efle precepittammonens eum vt fibi eandem fidem quam Bertarit
habuerat/ feruaret, multa fe ei comoda largitura ^pmittens. Cumcp rex requireret
quid de Vnulfo fadum fuiflct,nunciatu eft ei q> in beati archageli Michaelis ba*
filica confugiu fecifiet.Qui mox ad eu mifit:fponte ^pmittens q> nihil pateret ma*
li 3 tm vt in fua fide veniret. Vnulfus vero talem regis ,prmfTionc audiens, mox ad
palatiu venit: atep ad regis veftigia ^puolutus, interrogatus ab eo eft,quo aut qua
liter Bertarit euadere potuiflet. At ille cu ei eunda ex ordine retuliflet,rex eius fide
8C prudentia collaudans, oes eius facultates, & quicqd habere poterat/eide deme#
y^Vmqj poft aliquod tps rex Vnulfum inquireret (ter concedit. Cap.JllI.
V-^vtru vellet ipfis diebus cu Bertarit efle^dle iureiurado ait, prius fe velle cu fkr
tarit mori/ cp vfcp alibj in fummis delitrjs viuere.Tuc rex etia veftiariu illu requi*
fiuit dicens, vtru melius ei efletfccu in palatio manere,an cu Bertarit in peregrina*

tione degere. Qui cu ei fi milia ficut &

Vnulfus refpondi(Tet:rex eoru verba beni*
gne fu fc ip iens eoru fidem collaudans, prjcepit Vnulfo, vt qcquid vellet, de do
:

&
mo fua tolleret: pueros falicet equos, diutrfamfuppellcdilcm,& ad Bertarit
illefus ^pperaret.Pari etia modo & illum veftiariu abfoluit. Qui omnia fua fcdrn
benignitate regis fufficienter tollentes, cum eiufdem regis adiutorio Francoru in
patriam ad fuu diledum Bertarit lunt ,pfcdi» Caput. # V
T ] Ac tempeftatc Francoru exercitus de ,puinria egrediens,in Italiam introiuir.
.LJ Contra qs Grimoald cu Langobardis ,pgreftus,haceos arte decepit. Fuger*
quippe fe eoru impetu fimulans.caftra fua fimul cu tentorijs,& diuerfis pariter re
ferta bonis, praxipueen vini optimi copia hojbus oino vacua reliquit. Quo dum
Francoru acies aduenilfcnt,exiftimantes Grimoaldu cu Langobardis pauore de*
territos,caftra integra reliqfTe:mox Igti effedi, certati eunda inuadutteomaq; afflu
entiflima inftruunt.Qui du diuerfis epulis,muItocp degrauati vinofomncc^ qe*
uifient. Grimoald fuper eos poft nodis mediu irruens,tanta eos c$de.,pftrauit,vt
9
vix pauci ex eis elapfi, patria valuerint repedare. Qui Ioc vbi hoc geftu eft prcliir,
Francoru vfqj hodie riuus appellat: nec longe diftatab Aftefis ciuitatis mccnib 9.
is diebus Conftatinus Auguft
9
&
Coftans eft appellat9 Italia Cap. VI»
H a Langobardoru manu
,q ,

eruere cupiens. Conftantinopolim egrefTus per

toralia iter agens, Athenas venit:indec{5 mare tranfgrcfIiis,Tarentii applicuit. Qui
lit*

tn prius ad folitariu quendam qui ^pphetig Ipiritu habere dicebat/ adqt: ftudiofe
ab eo feifeitans, vtru gente Langobardocu quae in Italia habitabat, fupare obti* &
9 9
nere poffit. A
q cu feru dei fpatiu vm nodis cxpetiflet,vt jp hoc ipfo dnofuppli
oret, facio mane, ita eide Auguftorcfpodit.Ges Lagobardoru fugari mo abaliq
 non pot:quia regina quxda coru alii ^uinda Veniens, bafilica beati loanis baptSfe
ft? m Langobardoru finibus conftruxit:& ,ppter haec ipfc beatus loanes n Lan#
gbbardoru gente continue intercedit. Veniet aut tempus qri ipfem oraculuhabe*
bit defpeflui:8C tunc gens ip(a peribit.Quod nos ita fartum efle
^bauimus: qui
ante Langobardoru perditione eandem beati I barris bafilica,quac
vricp in loco fl
Modicia dicit eft c5ftituta,o viles perfonas ordinari cbfpcxim 9 : ita vt indignis
&
adulteris n5
$
vitg mento/fed pmioru datioe ifde loc9 venerabilis
largiret. V1L
TGic vt diximus,cu Conflans Auguftus Tarentu venif?et,egrcflus exinde Bene#
uentanoru fines inuafitiomefqj pene per quas venerat/LangobardOru
ciuitateS
coepit. Luceriam qcp opulenta Apuliae duitate expugnata fortius inuades/diruit:
8C ad fblum vfcp ^pftrau it. Arentiam (ane ,ppter munitiflima
lod pofitionc cape# Arcadi.
re minime potuit.Deinde cu omni fuo exercitu Beneuentu
circudedit:& ea vehe?
menter expugnare ccepit. Vbi tunc Rumoald Grimoaldi filius adhuc Rornoali
iuuenculus alii

ducatu tenebat. Qui flatim vt imperatoris aduentu cOgnouit,nutridu

fuu nomine
Seluualdu ad patre Grimoaldu tranlpadum direxit:ob(ecrans vt quantotius
veni aA SefoaJdS
fuo ac Beneuentanis quos ipfe niitrierat/poteter fuccurreret.Quod
retjfilioq? Vel Scfbald
Gri
moald rex aud ieris, flatim cu exercitu filio laturus auxiliu/Beneuientu pergere coco
p it. Que plures ex Langobardis iri itinere relinqueces,ad ^ppria remearut dicctes,
quia expoliaflet palatiu:&jam no reuerfurus repeteret Beneuentfi.lriterim
Impeo
ratoris exercitus Beneuentu diuerfis machinis vehemerer expugnabat. Ecotra Ruo
moald cu Langobardis fortiter refiftebat.Qui epuis cu tama multitudine congre
di manu ad manu ^ppter paucitate exercitus non auderet/
frequenter tri cum expe
ditis iuuenibus hoftiu caftra irrumpens/magnas eifdem inferebat
vndfcp dades;
Cumqj Grimoald cius pater iam iacp ^pperarct, eunde nubitiu 'eius de quo prae# vt

mifimus ad filiu niifit qui ei fuum aduentu riunciaret.Qui cu ,ppe Beneuentu ve?
hifiet,a Graecis captus, imperatori delatus eft.Qui ab eb vnde adueniret requires
die le a Grimoaldo rege venire dixitreuhdemqj regem ritius aduetare niihriauitt
ltatimqj imper ator exterritus/cOniiliu cum (uls inqt quaten 9
cum Rumoaldo pa#
fa(cerctur,vt Neapolim pofUtreucrti. -
Caput. VIII;
A Cceptacp obfideRumbaldiforbrecuinomenGi(5fuit,cueodem
pace fecit, Glfit
vcro rtutridu Sefiiualdu ad muros duci pcepitjmorte eidem
•
friihatus fi
j.

aliqd Rumoaldo aiit riiiibus de Grimoaldi aductu nunriaret: fed

poti9 afieuera#
ret eunde venire minime poGLQdftlle ita fe farturo vt ei pripiebat/
*mifir. Sed
tu ^ppemuros adueniflet: velle fe Rumoaldu videre dixit.Quo cu
Rumoald citi 9
adueniflet, fic ad tu locutus eft.C5ftaris efto drie Rumoald, & habes fiducia,hol(
fcUrbantquiatuus genitor ritius tibi iiixiliu prebitur9 aderit.Na
fcias eu hac nerte f
iuxta
X
Sangru fluuiu cu valido exexcitu manere. antu obfecro’ vt mi(ericOrdia
ex#
hibeas cu mea vxore,& filrjsrquia ges ifia perfida me vitiere no fihet. Cumte hoc
dixi flet, mliu imperatoris caput eius ab(cifum:atqj
cu belli machina qua petrariam * •
•r
vocant, in vrbem piertum eft.Qd" caput Rumoald fibi deferri iuflithdcp lachry#
(

hiaris ofculatus eft:dignocp in loculo tumulari pneeepit.

Caput. IX;
I^^EoriSsigitlmpatorfubitoGrimbaldiregisaduentUjdimifla Beneueti bbfi#
1. 1 dioe, Neapolim ^pficifcit.Cui 9 tn exercitu Micola Capuan9 comes iuxta
flu# a . . .

ema Calbris fluminis in locoq vfcp hodie pugna dicit, vehemaer attriuir. ~
C,X, aACalorli
image
not
available
image
not
available
 tium copones, cu exercitus parte exigua haberet, eofdc ipfos quos habebat/ diuer#
fo habitu, vari jfq? inftructos armis ante oculos legaroru per dies aliquot quafi no
nus iugiter exercitus aducntaret,frequeter tranfire fecit. Auaru vero legati dii eun
dem iplum exercitu alijs bC ali)s modis praxerire confpitiuhimmefam Langobar
doru multitudine efle crediderut. Quibus Grimuald ita dixit. Cu omni hac qua
vidiftis exercitus multitudine ftatim fuper Cacanu irruam, & Aiiares: nifi de Fo#
roiulanoru finibus velociter exierint.His vifis bC auditis/legati Auaru cu haec fut>
regi nunciaflent,mox cu omni fuo exercitu ad ,ppriu reueriiis eft regnu.C.XXII
VuameFrid.
T~\Eniq5 Lupo hoc modo vt premifimus interempto/ Vuamefrid eius fili 9 vo
J-/Iuit in loco patris apud Foruiuli obtinere ducaturfed metuens Grimuardi vi
Camunrum
Caramamim. res, fugit ad Sdauoru gentem m Carnuntu,quod corrupte vodtarut Carantanu.

Qui poftea cu Sclauis aduemes/quafi ducatum eoru viribus i*efumpturus, apud

Nemas caftru,quod no longe a Foroiuli diftat, irruetib 9 fop (e Foroiulanis, cx#
Vu«ftari
3* #• ' •'

D Einde ordinatus eft apud Foruiuli dux Vuedari, q (tindus eft.Ca.XXUI

fuit oriundus de Vincetina riuitare,vir benignus, bC populu iuauiter regens.

Hunc cu audiflet Sdauoru gens Tirinu ad rege ,pfedum eite, congregata valida
multitudine/ volucrut fuper Foroiulanu caftrum irruere: &venietes/caftrameta#
3roxas ti
q Broxas diat,no longe a Foroiuli. SccPm diuina aut diipofitione
funt in loco
contigit vtdux Vuedari fuperiori veipere a Tidno reuerteret/ neidentibus Sda*
9
uis.Cui comites cu ad ,ppria (vt aflblet fieri) remeaflent, ipfe hoc nunau de Scia
nis audiens,cu pauds viris,hoc eft.xxv.cotra eos ^pgreflus eft. Que Sdaui cu tam
paucis venire coipidcntes,irri(erut dioentes,Patriarcha contra fe cu derids adueta*
re.Qui cu ad pontem Natifionis fluminis qui ibide eft,vbi Sdaui refidebant pro
pinquaflet,ca(Tidem fibi de capite auferens, vultu fuum Sdauis oftenditjerat enim
aluo capite.Que dum Sdaui, quia ipfe eflet Vuedari coonouiflent,mox pturbati
Vuecfrari adefle damitant:deocp eos exterrente, plus de fuga/qs de pradio cogi#
tant.Tunc fuper eos Vuetftari cu paucis quos habebat irruens, tanta eos ftrage o
ftrau it/vt ex qncjj milibus viris vix pauci qui euaderct/remaneret.C.XXIIlf.
factfcari
Ofthunc Vuedari Landheri apud Foruiuli ducatum tenuit: quo defundo, ei
.andhcrf
P Radoald in ducatu fucceffit. Caput. XXV*
.upus. Ortuo igit vt dixeramus Lupo duce,Grimoaldus rex filia eius noie Thea#
ft DictradS
Lomoaldus
inmoaldu8
m: derada £0 filio Romoaldo,q Beneuentu regebat, in matfimoniu tradidit:
ex q ille tres filiosjhoc eft Grimoal3u,GifuIfu,necno& Arichis genuit.C.XXVI
iifulfus
irichis O Ex quocp Grimoald de omnibus illis qui eum quando Beneuetum ^pfedus
l\fuerat deferuerunt, fuas iniurias vltus eft. Caput.XXVII.
^Ed bC Foru populi Romanoru a'uitate,cuius ciucs eidem aduerfa quedam in# •

•O tulerant, Beneuentu ^ficifcenti,mifIofcp illius euntes bC redeuntes a Beneueto

fjpius le(erant,hocmodo eos deleuit.Quadragefimoru tempore per alpem Bar#
Ipe» Bardo donis Tufdaingreflus, nefeientibus olno Romanis, in ipfo facratiflimo fabbato
'

pafchali fuper eandem duitatem ea hora qua baptifmu fiebat, inopinate irruit: tati
is

tamen occiforu ftragem fecit/vt etiam diacones ipfos qui infantulos baptizabant,
m ipfo facro fonte pcrimeret.Sicc£ eandem vrbem deiccit/ vt vfc^ hodie pauciflS#
mi in ca commaneant Habitatores. Caput. 'XXV1U.
 V*

J
r? Rat qde GrimoaldoCotra Romanos no mediocre odiu: Jp eoq> eius qfdam
germanos Tafone 8C Cacone in fua fide decepiflent.Qua ob caufam Opitergi Tafo
Caco
um duitatem vbi ipfi extin&i font/funditus deftruxiti eoruqj qui ibi aderat fines OpitcrgiS

Foroiulanis,TaWifiartifq*,& Cenetenfibus
diuifit. Caput. XXlX» a& Onefibut
jpEr hgc tepora ^gam^i^^I^^oiejincerm quam ob caufam,a fua gente Alzcco

mual
moaldum filiu fuum Beneuentu dirigens, vt ei cu fuo populo loca ad habitandu
concedere deberct/praecepit.Quos Romoaldus dux gratanter excipiens, eifde fpa
tiofa ad habitadum loca qug vfqj ad illud tempus deferta erant/contribuitt Icilicet
fcepianun*»
Sepia nu,Bouianum,8C Ylernia,& alias cu fuis territoriis ciuitates, ipfumcp AI ze* Boiriahunt.
conem muatoBignitatis nomine, de duce Gafbldiu vocitari prcccepit .Qui vfcp Yfcmia
CiaftaldiUs»
! hodie in his vt diximus locis habitantc$,cp£p & latine loquant lingua?, tamen pro
prium vfum minime amiferunt. Caput.XXX*
Gitur exti ndo vt diximus apud Sicilia Coftante Augufto, punit oC£ qui ei fuo
I ecflerat McZerio tyranno, Romanoru regnu Conftanrinus Conftanti) Augufti Contbmtfnui
Of.
filius fufcepit regenaum.Romanifcp principatus eft annis dece 8C fepte. Conftatrj ate Cofrantii,
(ane tgibus Theodorus archieps, & Hadrianus Abbas viri gque docfliflimi a Vi# Theodorus
Hadrianus
talianO papa mifft in Britannia, plurimas ecclefias Angloru dodrinae ecdcfiafticfc Abbas
VnallaiiUs pa
fruge fcrcudarut.E qbus Theodorus archieps peccantiu iudida,quaris Calket an pa
nis p vno qqj peccato qs pernitere debeat, mirabili & difoeta cofiderarioe deferi
t

T N fequenri poft tge menfe Augufto,a parte orieris ftella (pfit.Cap. XXXI.
•i-cometis apparuit, nimis fulgentibus radrjs:cj poft femetipfam reuerfadifparuit.
Nec mora graitis peftilentia ao eade parte orientis fecuta,Romanu populu deua#
9
ftauit.His dieb Donus papa Romang ecdefig Jocu q paradifus dicit, ante baflica Donus papa
Dagobcrtus
beari Petri apfi candidis & magnis marmoribus mirifice ftrauit. Ca.XXXII.
TJ Ac tepcftate Francoru regnu apud Gallias Dagobert* regebat: rex Grt# cii tj

fi moald pacis firmiflima? Foedus inierat.Cuius Grimoald vires Bertarit etiam

apud Francoru patria conftitutus,metuens,egreftus e Gallia/ad BritanniS infula 8axoti5 Wt
Saxonumcp regem properare difponit» Britannis
Caput. XXXlll.
T vero Grimoald nono die poft fleobotomu cum in fuo palatio coftitutu*»
A accepto arcu, columba fagitta percutere nifiis eflet, eius brachij vena difrupta
eft.Cui (vt fert) medici venenata medicamina fuperponeres,eu ab hac fundit5 pri *

uarunt luce.Hic in editfto quod Rothari rex cSpofuerat/aliqua capitula legis qug
ei vtilia vifa funt/adiecit.Fuitaut
corpor^prtcualidus, audacia primus, caluo capi
te, barba ,pminenti:non minus connlio/qj viribus decoratus. Sepultu aut eft cor#
pus eius in Ambrofrj confeflorisrcjj dudu ipfe inter Tirinenfem con
bafilica beati
tft/nrta
ftruxerat ciuitate.Hic poft
9
morte Ariperti regis/ expleto iam anno vno menfi# &
bus trib /Langobardoru regnum inuafittregnauitcp ipfe annis noucrelitfo Ga Gtribaldus

ribaldo filio fuo, que ei Arigti regis filia genuerat, regejad huc puerilis gratis. Igif
vt dicere coeperamus, Bertarit egreffus de Gallia,naue afeendit Vt ad Britannia it
fulam ad regnu Saxonu tranfmearet.Cucp iam aliquantulu per pelagus nauigaft
Bertarit
fet, vox a littore audita eft inquirentis, vtrii Bertarit in eadem nauc confifterct.Cui

; . FF tj
 -eurefponfum cflet/q> Bertarit ibi efletdlle qui clamabat/ fubiunxit. Dicite illi vt re
9
•uertat in patria fuanr.quia tertia dies cft hodie q? Grimoaldus ab hac fubtrad cft
Iuce.Quo audito Bcrtarit ftadm poft fe reuerfus eft: venienfcp ad littus, inuenirc
perfona non potuit quae ei de Grimoaldi morte nuriauit, Vnde arbitratus eft, no
hunc homine/fed diuinu nunciu fuifle.Exindeqj ad patria tendens,cu ad clauftra
ltalig veniHetjiam ibi omnia obfequia palatina, omnecp regiam dignitatem cu ma
gna Langobardoru multitudine pr$parata fe repperitexpedarejtacp Ticinure?
«uerfus, exturbato Garibaldo puerulo a regno,ab vniuerfis Langobardis mele ter
9
tio poft morte Grimoaldi in regnu leuatus eft.Erat aut vir pius,fide catholic , iu
fticig tenax: pauperuqj largiamus nutritor.Qui ftatim Beneuentu mifit,exindeCfc

lodefinJa Rodelindam fuam coniuge,& Cunipertu filium reuocauit. Caput. XXXII1L

Junipere.

Q Vi vt regni iura fu(cepit;in loco illo quia parte fluminis Ticini eft, vnde ipfe
olim fugerat, monafteriu quod nouu appellat,dno
Tiore fandg virginis
&
liberatori fiio in ho#
martyris Agathg conftruxit.In quo multas virgines aggre*
gauit: rebus & diuerfls pariter eundem loeu ornamentis ditauit. Regina vero eius
Rodelinda bafilica fandg dei genitricis extra muros eiufde auitatis T:idnenfis qug
-ad perticas appellat, opere mirabili condidittornametifc^ mirifids decorauit. Ad
olim pertic£,id eft trabes eredg fteterunc
Perticas aut locus ifte ideo dicit: quia ibi
quas ob hanc cauiam iuxta more Langobardoru poni folebant.Si quis aut in ali*
qua parte, aut in bello, aut quomo extindus fuiflec,cofanguinei ei 9 intra fepulchra
9
fua pertica figebat:incui fummitate coluba ex ligno fadam ponebat: q illuc ver/a
eflet,vbi eoru diledus obiflet:(dlicet vt (ciri poftit in qua partem is qui defundus

Gitur Bertarit cu (olus p annos fepte re* (fuerat/ quiefeeret. Caput. XXXV*
I gnaflctjodauo iam anno Cunipert filiu Riu in regno conforte afeiuit: cum quo
pariter per decem annos regnauic. Caput.XXXVL
Vrnq? in magna pace d egerent, & ex o! parte in circuitu tranqllitate haberet,
rsAdalgii C furrexit contra eos filius iniquitatis Alachis nomine: per que in regno Lango
bardoru perturbata pace, maxim^ populoru ftrages fadg funr.Hiccu dux efletiti
irauio Tridentina duitate cu comite Baioarioru,que illi Grauione dicunt: qui Bauzanu
lauzanum
lginua
.
& reliqua caftella regebat/coflixit,euqj mirifice iiiperauit. Qua de caufa elatus, eti
am contra rege fuu Bertarit manu leuauitiatq? ie inter Tridentinu caftru rebellas
comuniuit.Contra que rex Bertarit ,pgrefliis,cu eum cxtrinfecus obfideret, inopi
flate fubito Alachis cu fuis duitate egreflus, regis caftra ,ptriuit:regccp ipfum fuga
petere copulit. Qui tn poftmodu faciente Cuniperto regis filio qui eu iam olim

diligebat,! regis Bertarit gratia reuerfus cft. Qui rex cu eu iterfkere aliquoties ve!
let,Cunipert eius filius hoc fieri fp ^phibuitrreputas eu de reliquo fidele exiftere»
Nec deftitit apud patre obtinere/quin etia ei ducatu Brexia: cotribueret:redama*
te fepius patre/ q? in fua pernicie hoc Cunipert faceret, qui hofti fuo ad regnadum
vires prcberecBrexiana denicp ciuitas magna iemp nobiliu Langobardoru mul
titudine habuidquoru auxilio metuebat Bertarit Alachis potentiore fore. His die
T
bus rex Bertarit in ciuitate icinenfi portam contigua palatio, quaz &
palatinenfis
dicit, mirifico opere conftruxit. Caput*XXXVJL
&
Vi cu decem odo annis, & primu folus,&poft cu filio regnu tenuiflet,

Q ab hac luce fubtradus eft.Corpufcp illius iuxta bafilica dni (aluatoris,quam

Digitized by Google
Aripert cius genitor conftruxerat/fepultum eft.Fuit aut ftaturadeccs:corpore pie
HcmuJ/nda.
no: mitis g oia/8d fuauis.At vero Cunipert rex Hermilinda ex Saxonu Angloru
genere duxit vxore.Quaecu in balneo Theodora puellam ex nobiliflimo Roma#
&
norum genere orta,elegari corpore, flauis Jalixifcp capillis pene vfcp ad pedes
decorata vidiflet,eius pulchritudine fuo viro CunipertO regi laudauittqui ab vxo
re hoc libenter audire difljmulans,in magnu tamen puellg cxariit amore.Nec mo
ra venatu in filua qua vrbem appellant, perrexit: fccucp fua c5iuge Hermilindam
venire praecepit; qui inde nocftu egrediens,Tidnu venit: & ad fe Theodotam pu#
ellam venire faciens, cum ea concubuit:qua tamen poftea in monafteriu quod de
illius nomine intra T
icinum appellatu eft/mifit. Caput. XXX VIII.
Lachis vero iam dudum concepta iniquitatem parturiehs/adnitetibus Aldo
A ne 8C Graufone Brexianis auibus,fed &
alrjs multis ex Langobardis oblitus

tantoru beneficioru quaein eu rex Cunipert impenderat:obIitus etia iufiuradum

^ido
GraUfd *

q? ei (e fideliflimu efle fpopoderaucu Cunipert abeflet/regnu cius

&
palatiu intra
Ticinu pofitum inuafit.Quod Cunipert vbi erat audiens, flarim ad infulam qua:
inter lacum Lariu non longe a Como eft/confugit:ibiq? fe fortiter comuniuit. Fa aFsinrra

<5la eft aut magna tribulatio omnibus qui eu diligebant: & maxime faccrdoribus
& dericisiquos oes Alachis exofos habebat. Erat aut eo tempore Ticinefis ecdefisc
cpifcop^vir drii Damianustfanditate pcipuus,liberalibus artib 9 fufficieter inftra Dam/anui
dus.Is cu Alachis palatiu inuafifle pfp iceret, ne quid ab eo ipfe vel fua ecdefia ad#
uerfi perpetirec, Thomam diacone fuum fapiente fcilicet &C religiofum virum ad
eum mifit:pcr que eidem Alachis benedidione fandf fua? ecclefia: trafmifit.Nun#
ciatu eft Alachis Thomam diacone ante fores adftare, benedidionecp ab epileo# 'Thoma*
po detulifle: T unc Alachis qui vt diximus,omnes dericos odio habebat,ita inquit
ad fuos. Ite dicite illi, fi munda femoralia habet/intret:fin autem aliter/ foris con#
tineat pedem.Thomas vero cu hosfermones audiflet/ita refpondit. Nunciate
quia munda femoralia habeo:quippe qui ea hodie lota indutus fu m. Cui Alachis
Didte ei,qa ego no dico de femoralibus/ fed de his qua: intra fe
iterato refp5dit.
moralia habent. Ad h^c Tnomas ita refpondit.Ite dicite illi. Deus folus pot in me
in his caufis reprehenfione inuenirema ille nullatenus poteft.Cuqj eundem diaco r
nem Alachis ad fe ingredi fedflet,afpere fatis 8£ obiurgando cum eo locutus eft. -

Tunc omnes dericos SC facerdotes pauor bC odiu tyranni inuafiueftimantiu fe ei 9

feritate tolerare omnino non pofle.Ccrperuntcp tanto amplius Cumpertu defide

rare/quanto peruerfore regni fuperbum exeerationi haberent.Sed non diutius fe rts ptttmfori
bC cruda barbaries peruafum regnum obtinuit.
ritas Caput. XXXIX.
•rxEnicp cu die quadam folidos fiiper menfam numeraret, vnus ei tremiftis de
i—/eadem menfa ccddif.que filius AI donis adhuc puerulus de terra col!igens,ei
dem Alachis reddidit.Ad que Alachis fperans puerulum paru intelligere,ita loeu
tus eft. Multos ex his genitor tuus habet: qs mihi in jpximo,fi deus voluerit,
datu
rus eft. Qui puer cum vefpere domu acTpatre regreflus eflet,eum fuus genitor re#
quifiuit,fi quid ei illo die rex locutus fuifletrille patri omnia vtfatfa fuerat, bC qd
fibi rex dixerat/nunciauit. Audiens hxc Aldo/ vehementer pertimuitjfiratrecg (uu
Graufone adfdtu ei omnia quae rex maligne locutus fuerat, nunciauit.Qui moxeu
- '
FF iq •

* •
. . i
amicis & his quibus credere poterant,confiliu ineunt qualiter Aladhis tyrannu re*
ano priuarent, priufcp ipfe eis aliqua lefione facere poi fit. Qui maturius ad pala#
tiu nfedi,ita Alachis dixerut.Quid
dignaris in duitate refidere.Ecce omis duitas

vniuerfus populus tibi fidelis exiftit:& ebriofus ille Cunipert ita

diflolutus eft

vt iam vitra nullas pofTit habere vires.Egrederc &

vade in venatione, exerce te &
cum iuuenibus tuistnos aut cu reliquis tuis fidelibus defendemus tibi hanc duita#
tem.Sed &
ita tibi repromittimus, vt in ^pximo inimid tui
Cuniperti caput afFera

mus. Qui eoru verbis pcrfuafus/ duitate egreflus,atcj? ad vrbis vaftiflima filuam
nfertus eft:ibicp fe iocis & venadoibus exercere cocpit.Aldo vero & Graufo eun
tes ad lacu Comadanu,ingreflicp naue,ad Cunipertu jpferti funt. Ad que venicn*
tes/eiuspedibus ,puoluti,fe contra eu neqter egifle ^plefli funtreiqp quid Alachis
malitiofe contra eos locutus fuerit/ vel quale ipli ad eius
perditione cofiliu eidem

dederint/ nunciarunt.Quid pluraCEleuerut pariter &

intra fe facramenta dcderut

diem ftatuentes in quo Cunipert veniret, vt ipfi ei duitate Ticinenfem cotraderer.

Quod & fartum eft. Nam die ftatuco Cunipert Ticinu aduemens,ab eis libetifTw»
me fufceptus/paladu fuu ingreftiis eft.Tunc omnes ciues,& prjcipue eps,facerdo
tes qcp &
clerus, iuuenes &
fenes certatim ad eu concurreres, o efqj eu cum lachry*
repleti coda#
mis amplexantes, deo gratias de eius reuerfione ineftimabili gaudio
mabant.Quos ille oes ,put potuit/ ofculatus eft. Nuntius fubito ad Alachis perne
nit,adimple(Te Aldone 8C Graufone quod ei ,pmifcrant: & caput Cuniperti attu#
li(le:8^n5 folum caput,fed & totu corpusteucj? affirmans in palatio federe.Quod
ille audiens/animO cofternatus
eftimultacp tontra Aldone & Graufone furibun#

dus 8C fremens cominanstexinde egreftiis per Placentia/ad Auftria redrjt:

fmgu#
afciuit. Nam Vincenua
lafcp ciuitates partim blandidjs,partim viribusfibi fotias
veniens/contra eu eius dues egrefti, bellum pafauerut:fed mox virti, eius fotijef*
ferti funt.Inde exiens/ Taruifiu peruafitipari modo etia &rehquaj duitates.Cuqj
iuxta fidelitate
contra eu Cunipert exerdtu colligeret/8^ Foroiulani in eius auxiliu
Foroiuli
fuam vellent ^pficifcijipfe Alachis ad ponte Liquendae fluminis,quod a
quadraginta &
orto milibus diftat:& eft in idnere Tidnu pergentibus in filua cj
eos
Capulanus dicit,latens:cum Foroiulanoru exercitus fparfim veniret/ oes
ficut

veni#
veniebant/iurare fibfcopulir. diligenter cauens/ne aliqs ex his retro reuerfus
funtfacramentis aftri*
entibus hoc alrjs nunciaret,ficC£ oes a Foroiuli venietes,eius
rti.Quid pluracGum omni Alachis Auftria econtra Cunipert cu filis venietes, in
campo cui coronatae nomen eft,caftra pofuere. Caput.XL.
_
D que Cunipert nundu mifit:mandans/vt fingularc certame iniret: nec opus
A efle vtroruq? exercitu fatigari. Ad quae verba Alachis
cum vn 9 e fuis genere Tuicus ei perfuaderet,viru bellicofum/fortecp eu
minime confenfit.
appellas
Cui

vt contra Cunipertu audeter exiret. Alachis ad hax verba refpodit.Cunipert ^uis

ebriofus fit, 8^ ftupidi cordisjtfi fatis eft audax,& mirae fortitudinis. Nam tpe pa
tris eius qn nos eramus iuuenculi,habebant in palatio verueccs mirae magnitudi#
terra lc#
mstquos ille fitpra dorfum eoru lana appr?hendens,extefo eos brachio a
uabaf.quod qdem ego facere non potera,H{c ille Tuftus audiens,dixit ad
cu. Si
adiuto#
tu cu Cuniperto pugna inire lingulari certamine non audes/me ia in tuo
rio fotiu nort habebis.Et hgc dicens/ ^pripuit fe:& ftatitti ad Cunipcrtum cofugit
& haec ipfa illi nundauit.Conuenerut itaqj vt diximus,vttcqj acies in capo corona
tg.CucK iam ,ppe efiet/vt fe c5iungere deberent, Seno diaconus Ticinenfis ecdefig
qui cuftos erat bafilicae beati Ioanis baptiftetquae intra eadem fita eft duitate: qua
quonda Gundiperga regina c5ftruxerat,cu nimiu diligeret rege; & metueret ne
rex in bello perirer, ait ad rege.Dne rex/ois vita noftra in tuafalute cofiftit: fi tu in
bello perieris/oes nos ifte tyranus Alachis per diuerfafupplicia extinguet. Placeat
fcaqj tibi confiliu meu:da mihi apparatu armoru tuoru:& ego vadam & pugna*
bo cu lito tvrannotfi ego obiero/tu recuperabis caufom tua:fi vero vicero/ maior
qa per feruu viceris/gloria afcribet.Cucj? rex hoc fe fafturu efle denegaret,cce
tibi

perunt eu pauci qui aderant eius fideles cu lachrymis depofeere/ vt ad ea quae dia
conus dixerat/allcnfum prgberet. Vicftus tandem/ vt erat pq cordis, eoru precib9
& lachrymis lorica fua, galea, atep ocreas & cjtera arma diacono praebuit: in fuacp
perfona eum ad praeliu direxit. Erat enim ipfe diaconus eiufde ftaturae 8C habitus
ita vt cu fuiflet de tentorio armatus egrcflus, rex Cunipert ab omibus cfle putaret»
9
CSmifium itaq? eft prgliu:& totis virib decertatu.Cucfc Alachis ibi magis intede
ret vbi rege efle putaret,Cunipertu fe extinxifle putans,Senone diacoriu interfedt,
Cuq* aputeius amputari prjcepiffet, vtleuato eo in conto, deo gratias acclamaret
fublata caflide/dericu fe o<xidiflecognouit.Tunc furibudus exdamas.Heu meiii
quit,nihilegimus,qn ad hoc prjliu gefiTmus vt dericu ocriderem 9 .Tale itacp nuc
fado votu, vt fi mihi de 9 vitftoria iteru dederit/q? vnu puteu de tefticulis impica
T Git Cunipert perdidifle fuos confpidcs, ftatim fe eis (dericoru.Cap.XLL
•Loftendit:oimq? corda fublato pauore ad fperada visoria cofortauit.Infiruunf
iterum acies:& hinc Cunipert, inde Alachis ad belli certamina praeparanLCumcp
iam ,ppc efTet/ vt fe vtraxp acies ad pugnadum coiungerent, Cunipert ad Alachis
verba mandauit. Ecce quatus populus ex vtracp parte cSfiftit: quid
iterato in haec
opus eftvt tanta multitudo pcreattConiugamus nos, ego &
ille fingulari certami

ne:& cui voluerit dns de nobis donare vi<ftoria,omne nunc populu faluu SC ineo
lume ipfe poflideat.Cucp Alachis fui hortarent vt faceret quod Cunipert illi man
dauit,ipierefpondit.Hoc ego facere non poflum:quia inter contos fuos fantfti ar*
changeli Michaehs, vbiego illi iuraui/imagine confpido. Tunc vnus ex illis, prae
pauore inquit,cemis quod no cft:& tibi ia tarde eft ifta modo meditari. Confe*
runt itacp acies perftrepetibus buccinis,& neutra parte Iocu dante, maxima popu*
loru faflfa eft fi rages. Tandem crudelis tyrannus Alachis interijt:& Cunipertad*
iuuante fe domino/ vufioria ccrpit.Exeratus qcp Alachis coperta eius morte, fu
gg
fubfidiu arripuine quibus que mucro n5 perculit, Adduafluuius peremit.Caput
^uocp Aladiis detruncatu,cruraCp eius fucdfa funt:informec£ tm/ truncuep cada*
uer remafit.ln hoc bello Foroiulanoru exerdtus minime fuittquia cu inuitus Ala
hoc nec regi Cuniperto,nec Alachis auxiliu tulit: fed cu illi be!
chis iuraflet, .ppter
Ium c5mififlent,ipfi ad ,ppria funt reuerft.
Igit Alachis hoc modo defundo, rex
Cunipert corpus Senonis diaconi ante fores bafilicae beati loannis qua ipfe erexe
rat, mirifice fepeliri mandauitjpfe vero regnans, cu omniu exultatioe 8c triupho
vift ori a*, Ticinum reuerfus eft.

Finitliberquintus FF liij
 PAVLI
GOBARD1
WARNEFRIDLAN
DIACONI FOROIVL1ENSIS H1STO
FILII
RIAE LANGOBARDICAE LIBER 5EXTVS.

INCIP1VNT CAPITVLA LIBRI SEXTI. CAPVT.I.

Vomodo Romuald Tarentu coepit:& quomodo Theoderata

m onafteriu (and i Petri {dificauit. Caput. II.
De morte Romualdi: & quomodo corpus beati Renedidi ad
Gallias delatum eft. Caput.HL
De Radoald duce Foroiulano:& de AnfFrid qui eius ducatum
inuafit. Caput. 1111.
u r
Jeiynodo qua: apud Conftatinopolim fac taeft:& de epFa Damiani epi. Ca.V
&
De eclipfi lung folis:& de peft ilentia quae Romae irini fada eft. &T
C. VI.
Quo per antiquu hofte Aldoni & Graufoni nunciatu cft,q> eos Cunipert occidc*
DeFcclice diacono gramatico. Cap.VIU. (dere vellct.Ca. VII.

De Ioannc Bcrgomenft epifcopo. Caput.IX.

Dc ftella obfcura qucc tunc apparuit:^ de eruduationc Vefuui montis. Ca.X.
Quomodo gens Sarracenorum Africam cccpit:& Cartagine diruit. Ca. XI.
& &
9
De morte Coftatini, regno luftiniani, vidoria ei de Sarracenis. Cap. XII.
Quomodo Leo luftinianu exilio trufum,regnum eius inuafit. Caput. XIII.
Qu5 Tyberi Leone fugas/& carcere coqriesjmgator cffedus eft. Ca.XlllI
9 i

Qyomodo papa Sergius Aquileienfem fynodum nolentem fandam quintam fy>

nodum fufcipcre/correxit. Caput. XV.
_

De Cedoal rege Angloru qu5 Roma venies baptizatus cft,ftaricp obijt.C.XVI

Q* regnu Francoru tub maioribus domus efle coepit» Caput. XVII.
De morte Cuniperti regis:& regno filij eius Luitpcrti, Caput. X VIII.
De Ragunperto duce Taurincnfium,quomodo iiiperatoLuitperto/regnum in*
uafin& eo anno occubuit* Caput. XIX.
Quo Aripert regnu Iuafit & Luipert viuu copr^hed & poftea extinxit.C. XX
s
it3

Quo Rothari apud Bergamu regnas ab Ariperto capt9 ,vitacp pnuat9 e.C.XXI.
Qu5 Anfprand in Baioaria fugiens,cu Theudegto eoru duce gmafitCa. XXII.
Quo Aripert Anfprandi vxore,fdiucp eius & filia diuerfis modis deturpauit: &
quomodo Luitprandum ad patre fuum in Baioaria ire permifit. Ca. XXIII.
9
apud maior domus Anlchis Arnulfi fili a Sclauis ocriius e. XX111I.
Gallias
De morte Aldonis apud Foruiuli:& ducatu Ferdulfi q a Sclauis ocriius e. XXV
De ducatu Coruuli apud Foruiulijqui aTegecxcgcatus eft. Caput. XXVI.
De Pemone Foroiulanoru duce:& de naduitate trium filioru eius.Cap.XXVII.
Dc Gifulfo Beneuentanorum duce,qu6 Sura & alia caftra inuadcCap. XXVIU.
De donatione quam Aripert Romanae ecdcfiae feriet de duobus Anglorum xe
gibus. ^tpUtXXEX '

L)e Benedido Mcdiolanenfi archiepiftopo. Caput.XXX.

 De morte Trafemundi Spoletini duds, & ducatu ei* Faroaldi.
filrj
C.XXXL
De Iuftirtiano igatore quo iterum regnu inuafic:& fuos rebelles occidit. XXXI f
Quo Philippie9 luftinianu peremit, & Auguftale dec9 inuafit. Ca.XXXIll!
De obitu Petri patriarcha & facerdotio Sereni. Capur.XXXI 11J*
Quomodo Philippicum Anaftafius fuperauit. Caput.XXX v!
Quomodo Anfprand auxiliante fibi Theudeperto cum Baioarijs Aripertu fupe
rauit:& de morte Ariperti in flumine:& de fuga germani eius Gunperti
& re#
&
gn° Ai?fprandi Luitprandi. Caput.XXXVL
Quomodo Theodofius Anaftafiu fuperauit,& regnu inuafit: & de inundatione
De gente Angloru, & rege Francoru Pipino & (Tyberis.Ca.XXXVIJ.
•
belliseius:& quia ei Karolus fuus filius fucceflit. Caput. XXX VJIL
Qu5 Luitprand Rothari fuu rebelle ocddit:&: audacia eiufde regis. C.^OCXlx!
De morte Gifulfi ducis Beneucntani,& ducatu Romualdi ei
9
Cap. Xl!
filrj .
Quomodo beatus Petronax monafterium fandi patris Benedidi apud CaflTnu
reparauit:& de mOnafterio fandi Vincentrj.
Caput XLL
Qt defundo Imperatore Theodofio, Leo ei fucceflit. Caput. XLI
Quomodo Karolus Francorum princeps Ragunfridum fuperauit. Ca.XLlIL
Quomodo Luitprand donationem Romana: ecdefic confirmauit: & quomodo
filiam Theudeperti in coniugium accepit in regno. Capui. XLI1IL
Quomodo Faroald dux dallem inuaUt:& quid TheudoBaioarioru dux ad apo
ftolorum limina Romam venit. Caput. XLV-
Quod defundo Sereno patnarcha/Califtus regnum ecdefia? fufcepiu& de bello
Pemonis aduerfum Sdauos. i
Caput XL VI
De aduentu Sarracenorum in Hiipaniam:& quomodo eos Karolus & Theudo
in Gallia fuperarunt.
Quo Sarraceni Conftatinopoli obfederut,& a vulgaribus deuidi funt.XLVIIL
Ca put . XLVII.
Quomodo Luitprand rex corpus Beati Auguftini Tidnu aduexinquo etia tem#
pore Leo Imperator Iconas deiccit. Caput. XLIXi
Quas duitates Romanorum Luitprand rex inuafit: & de terroribus fodis Leo#
nisAugufti.
CaputX.
De Romoaldo Beneuentano duce:& Gifulfo filio eius. Caput. LL
De inimicitia Pemonis contra Califtum parriarcham. Caout I II*
Bellum Ratchis contra Sdauos. Caput. LUI*
Quo rex Luitprand Pipino Karoli regis filio capillostotOndit. Ca.LIIlI*
Sarraceni rurfum Gallias repetemeSja Francis fuperantur:&
quomodo Luirpraii
in folatium Francorum iuit.
T
Caput
De rafemundo duce Spoletano,& Gifulfo Beneuentano, Si Gregorio Si ree
LV
,
ano Hildcbrandi. Caput.LVI.
Quia mortuo Gregono/ Gotefcalcus in Beneuento dux fodus eft;&
quomodo
^
rex Luitprand bellum in Pentapoli geffo;

,
4
.
... Rnium
*”'*** Capitula
—
libri Cati.
—•
r —— • •
 INCIPIT LIBER SEXTVS.
Caput.L
Vm apud Langobardos tranfpadum gmmt.Romualdus
ifta

Beneuentanoru dux congregata exercitus multitudine,Tarentu

cxpugnauit,& coepit: pari qcp modo Brudufiu/ &
omne illam
qux in circuitu eft,latiflima regione fuse ditioi fubiugauit.Con
Theodcua iunx qqj eius Theodcrata eodem tepore foras muros Beneuen
fanc riiu'tatis> bafilica
i m
honore beati Petri apoftoli cqnftruxit:
Caput. IL
quo in loco multaru ancillatu dei coenobium inftituit.
Romuald r> Omoald qcp poftqj fedecim annos ducatu gefllt, ab hac luce fubtratf us eft:
Lxpoft que filius eius Grimoaldus tribus annis Samnitu populos rexit. Huic in
Grimoali.
coniugio fotiata fuit Vuigilinda foror Cuniperti, filia Bertarit
regis. Defundo
Vuigilmda
eft:pr§fuitcp Beneueto
Gifulfus qc« Grimoaldo,Gifulfus eius germanus duftor efFcdus
ei Romoald peperit. Circa
Vuinipcrga annis dece S^fepte.Huic fotiata biit Vuinipga, quae
Romoald
De beato Ee h$c tempora cu in caftro Caflini vbi beatiflimi Benedidh facru corpus reqefcit, ab
exifteret, venientes de Cenomannicoru vel
neji<ftoeiuf/ liquatis ia elapfis annis vafta fblitudo
qpforore.
Aurelianenfiu regione,Frana du apud venerabile corpus (e pernotare fimulaf#
fent.eiufdem venerabilis patris,parirerqj eius germanae
veneradarScolaftic? ofla

aufert nres,in luam patria deportaruntivbi figillatim duo

monafteria in vtrorucp

honore-.hoc eft beati Benedi&i,& fandae Scolafticc conft ruda funt.

Sed certu eft
nobis os illud venerabile, &
omni nedare fuauius,& oculos femper cocleftia cOn
qcp mebra qjuis defluxajrcmafiflc.Solu etenim fingularitcr domi#
tuentes, cetera
nicu corpus no vidit corruptionetcjteru oim fandorum
corpora in {terna poftea
gloria reparanda corruptioni fubieda funtthis exceptis que ob
diuina miracula fi
- vero Radoald que apud Foruiuli pracmift#
aT
(ne labe (eruant. Cap.111.
Radoald
A ^mus
; ducatu tenuiflc,cu ab cade duitate abeflet, AnfFrid de caftro Reunia du#
m*
eius abfcjj regis nutu
catu tiujauivp
Qtll ‘*“™ peruafit.
j- Quo coperto
1 Radoald in hiftria u ac dein
„ fugit:
i _ . ; n ; PnmnMt<> nmimir AnlTriVl
denauigio per Rauenna Ticinu ad Cunipertu rege peruenic. Anffrid vero no co i

rebellans, eius
tentus clucatu Foroiulancnfiu regere,infuper contra Cunipertu
ei re#

gnum inuadere voluinftd coprghcnfus in Verona ad rege dedudus,euulfis ocu#

n exiliu trufus eft.Foroiulanoruaut ducatu poft haec Ado frater Radoaldilo
jis /i
Ado.
co feruatoris nomine, per annu & menles fepte gubernauit. Caput. 1111.

Vm haec in Italia gerunt, hjrcfis apud Conftantinopolim orta eft: quj vna in
C dno noftro lefu Chrifto voluntate & operationem afleuerabat.Hanc aut h{rc
fim exdtarut Georgius patriarcha Conft atinopol itanus, Nacharius, Pyrrus, Pau#
Georgtus
Machanu» lus&Petrus.Qua ob caufam Conftantinus Auguftus centu quinquagintaepifeo
Pymis
Paulus pos congregari fedttinter quos etia fuerunt legati landx Romanae ecdefia: mifli
Pemi»
ConcibuC<*n
ab Agatone papa.Ioannes diaconus, & loanues Portuenfis epifeopus: qui ompes
ftananopoli eandem hgrefim damnauerut.Ea hora tante aranearu tel{ in medio populi cecidc
tanum
runt, vtomnes mirarent:ac per hoc fignificatu eft/cp fordes hjreticj prauitatis de#
pulfae funt.EtGeorgius quidem patriarcha correcfhis cft:c{ten vero in fua defen#
Datnianus ftone perfeuerantes/anathematis funt vltione perculfi.Eo tempore Damianus
Ti
Manfuctu* archiepifcopi: hac
rinenfis ecclefiae epifeopus fiib nomine Manfueti JVlcdiolanefis
de caufa fatis vtilem,re&{C£ fidei cpiftola compofufcquj in pfata fynodo no mt*
 dtocrc fuffragiu tulic.Refla aut & vera fides hxc eft-.vt in dfio noft ro Iefu Chrii
3
Ito ficut dua: fimt naturj.hoc eft t .1
dei& hoisific ctia dua: credant efle voluntates
(i
ue optiones. Vis audire de eo quod deitatis eft.Ego
inquit, & pater vn5 fum\
V.saudtrequod humanitatis. Pater maior tne eft.Cemis
fccfh, humanitate cu in
nauidormientc.Cerne eius diuihirate/c5 cuangelifta ait.
Tunc furgens impeiauit
vento _&mar.:Si Ma
cfttranquilliras magna. Ha* eft fexta
fynodus vmuerfahs
Conftatinopohcelebraa,&: Graeco fermoneconfcripta,
temporibus papa: Aga-
thonis:exequentc ac refidete Conftatino principe,
inter ftpta palatii lui.
rj Istpibus per indirionc oflaua luna edipfim palTa eft. Solis
Cap V aFsmmk
eclipfis eodj
JTlpene tphora diei quafi decima, quinto Nonas
Maias.effefla eft:moxqj fub
lecuta grauilfimapeftis eft.tnbus
mcnfibus:hoceftIu]io, Augufto, Scptcmbrio
Tanacp fuit multitudo morientu, vt etiam parentes c5
filijs.atcp fratres c5 forori
bus bini pw feretra politi apud vrbe Roma ad
fepulchra ducerent. Pari ctia mo-
do hac pcftdcnto Ticinu qcp depopulata eft.ita vt cunflis
riuibus per iuga mon
nu/leuper dmerfa lora fugientibus.in foro
fla nafcerent.Tuncq, vifibiliter mulus
per plateas riuiraris.herbf&fmte- &
apparuinquia bonus
flu per ciuitate pergercnt:& ex iulfu boni
malus angelus & no-
angeli malus angelus qui videbat
vena
bulum manu ferre, quot.es de venabulo hoSiCcuiufcCq,
domus percuITtiret, tot
de eade domo d.e fequeuhoies interirent.Tunccuida-
diflum eft per reuelatione
peftis ipfa prius no qefceret/^ in
g bafilica beati Petri qu ad
Sebaftum martyns altanu ponera.Faflficp eft:& f vincula didt/anfll
delatis ab vrbe Roma beari Se-
baftjan. martyns religa, mox vt in ia difla '
bafiliraaltarm coftitutu eft, peftis ipfa
D £}* vero Cunipert dum
poft hjc cu ftratore luo, que liti-
(quieuit Cap.VI,
r\gua TP™
Marpahis dicut,cofiliu iniret in ciuitate
Ticinjfi.quo Aldonem SC
Graufone vira priuare deberet: repente in feneftra '
qua confifteblt.vna de maiuf-
culsmufca cofcd.t Qyam Cunipert cultellrvt ura
,
extingueret percutere voIcns,e.us
V"° 5(1Granr° dS 3d P* htiS regiVconfihunefcietes ve-
^mrfrhf
nirent,™ bafihcy fanfli Romani martyris qu f ,ppe palatii?"ita eft
opinquaffint,
repente eis obu.us qdam daudus vno pede trSrato faflus eft: qui
ef dixit/ q, eos let

correnrT lft r
m
eiufdembafilica: confugere. Moxcp
#*** h *C aud ‘^ ™g"0 «mort
Cunipetto regi nunci
atu crt/cp Aldo & Graufo In bafilica
beati Romani martyris
cofugiftent. Tuc Cu
U OTp t,Vt 9 d fuum “"fi' 2 '
'

ftrator^lcfco
debmlTec. Cui fuus1
Smrc,
rejP°ndit. Dne m,
JS&T
ronfpeflu no exiui: quo hoc alicuidicere
rex, tu fcis
quia poftcp hwcofiliari fumus, ego a tuo

mifit, interrogas cos, vt gd in loeu

potui' Tuc rex ad AJdonc Graufone &
fanflum c5fiigi2 fcciflent.Qui refpodentes
di-

”
'
noblS
eos/cifcitas qs fuerit ille quieis
nos d " s ** ^ vellcrlceratorex mifit ad
nunciaucriumandans eis/ vt nifi ei nunciatore n-
dc r?‘ a c n Pofe-Tue iUi ficut faflum fuerat/ regi narraucnit
f §.
ob
f-
f habl
-i ’,<iJ ul vn " p^^Muiiaiu
«.
tenus crure ligneo vtebat:&
- v
—
eT.huc i. v o !i?l P cd5 truncatu naoeoai:
habebac & crenu^
cx genu-
fuifle lui interit 9
1
I ‘T ?n^
< de t r
, J'f
lc.Qui ftatim Aldone
U ™& / 5^‘gnu Ipiritu
Graufone in flia
nunciu. Tuc intellexit rex mulca
fuilK:& ipfum fui fecreti cofilia rdidif-
A* 4?»-
pam peperat.S^ in rehquu eofdem in loco fiddiu
habuit, Caput,VlL
L
 patruus Flauiani praeceptoris mei:

EO
tepore floruit in arte gramatica Fcelix
icrlix Grama argeto/aurocp decoratu inter reliqua fu?
cusFiauia •que in tant5 rex dilexit/ vt ei baculft
(largitatis munera codonaret C.V1U
us.
Er idem qc» tps loaneseps Bergoma
oanncs_Per/
otni cpus P tis eodefiy vir mira fantfhtatis
cxtititQui cft rege Cunipertu in conuiuio dum
reucnenti equu ferocem Si indomitum
fermod narent offendiflct.rex ei hofpitiu
fuper fe fedentes terne allidere
folebat/prarparari fecit.Cui
qui immenfo fremitu
extitit.vt eum blando inccllu vlcpad do?
cuepiftopus fuperfediflct/ita manfuetus
mu\ppria deportaret.Quod rex audies, epifeopuex &eo die honore debito eo?

luit' 8^ ei
quem tua’ icftioni dedicauerat/dono largitus cit. Ca. IX.
ipiiim equu
fereno inter dni natale 8i Theo
Ac tepeftate noftu ftella iuxta vergilias coelo
'

B phania apparuit oimodo obiibrata/ veluti eu

hec menfe
luna fub nube eft ooftituta.Polt

Februario die media ftella ab occafu exqcquj eu

magno fulgore in par
dies alme. 8C oia
tes ortetis dcdinauit.Dehinc menfe Martio Vefuuus erutftauit g
virentia ciraiquac^ puluerc
prj ^uiuvi
circuquacp pr^ v Si v... ^ -- funt.
cinere illi’ exterminata .
Caput X. •

-r- Vnc Sarracenoru gens infidelis Si deo inimica ex

Aegypto m Africa cum ni?
pergens, obfeffim Cattagine ccepfceaptaep crudeluer
depo
i mia multitndine
CaputXL
pulata eft;&: ad folum vfcp proftrauit.
eius minor
Conftaminu» T Nter hec Conftatinus imperator apud Conftannopolim mont; txgubernacula
luibmanus lfiliusluftimanus Romanorft regnft fufcepiccuius r
J-riHUSUilunianusi\.uiiwuutuis.^ii« —
— dece annos o
per
#

Af •.: _ o mrp terra marictt

«T eiCAtm pace feat.Hic bcr
maricp feat.Hicocr
Cxf.
tenuitHic Africa a Sarracenis abftulit:8i eu eifdem
1•_ -

^
Sergius Pont.
quaCoftatinopolim fecerat, taucre i
Maximus siu pontifice quia in erroris illius fynodo
Zacharias fuo iuffit Coftatinopolim depor?
Protofp.» rubfcnbcre noluit,mi(To Zacharia ^tofpatario
contencns,eun?
tari:fcd militiaRaucnnc/ vidnarftcp partift iuffi principis nefanda
CaputXll.
dem Zacharia cft contumeliis ab vrbe Roma 81 iniuriis
pepulit
_
regno prmauit;
^.Ontra hunc luftinianft Leo Auguftale dignitate arripies, eu
C?f.Le*Aug. 9 exule poto femauit. Xlll.
V-rtegnftcB Romanoru rnb annis reges/Iuftinianu
i

C?'f»Tyberi
us Aug.
D VrfumcB TyberiuscotrahuncLeone
Jt\quo iple regnauit tpe in
infurgens/regnu eiusinuafit;eu«toto
cade ciuitate in cuftodia tenuit _ f^PUt*
_ t_
qntu vniuerfale cocdiu
SinodusAqui r i Oc tpe fynodus Aqudcienfis fafla,ob imperitia fidei
9 beati papy Sergij monitis inftnjcta,K ipla
Icicnfis I"j fuicipere diffidit/ donec falutarib
cofentitFatSa aftt eft ea fynod^CoftJtinopo
huic cft ceteris chrifti eadcfqs annuere
li temporibus Vigilii pap?
fub Iuftiniano prindpc cotra Thcodoru ocs hjrcu «
deft 8£ homine genuifle aftirmabant: in qua
ThcoJoru* cos d beata Maria folum hoicm.non
hcreticus virgo theotochos dicace qaficut
fvnodo catholice eft inftitutft vt beata Maria fg
fed vere deu &' hoiem genuit. XV'
catholica fides habet, no hoiem folum/
is diebus Ccdoal rex Anglorft
Saxonum q multa in patria beUa geilerat/ad
OdoalAnglo
ru Saxonu rex H Chriftumcouerfus/Roma jjpetauitQui ad Cunipertft regem
mirifice fufeeptus eft.Is eft
vemes.ab eo

Romam perueniffet/a Sagio papabaptifetus.Pctnifqt

appellatus:& adhuc in albis coftitutus.ad
regna coeleftia misauit Cuius corpus

inbafilica beati Pari fepultft eft:& ho*c

fuper fc eptophiu defaiptu haba.

Vimen opes,fobolem,pollentiaregna,triumphos,
C Exubias, proceres, moenia,caftra,lares.
Quscq» patrft virtus,& qux cogefterat iple
X jflf ’
'm* t? |
* 1 ,
9

1
.
.

^
niilit

N h
Ccdoal armipotens, liquit amore dei, oh-r '* y l/. ; ?.»*.}
 €5 :
VcPetrum/iedcmcp Petri rex cerneret holpesy
5 jj ? Cuius fonte meras (umeret almus aquas.
j

< 5 m .
Splendificumcp iubar/ radianti carperet hauftu,
J4 [r [n Ex quo viuificus fulgor vbicp fluit.
W W\ s
Pcrfpidcnfqj alacer reddiuae praemia vitj.
»•
1
Barbaricam rabiem, nomen & inde fuum. JfV 'fi.livpv
•v
f»‘f

MTJfcl
1
Qonucrfus conuertit ouans,Petrumqj vocari,
» 'ff.M
.Jibm Sergius Antiftes/iufllt vt ipfc pater.
Fonte rena(centis,que Chrifti gratia purgans,
I
• .w
*.M

i i \u ,
Proti nus ablatum, vexit in arce poli.
Mira fides regis,clementia maxima Chrifti:
vi-'.. - %>/,•: -*/*/*%;
% [i
Cuius conulium nullus adire poteft.
..
> * : : > ,$ofpes enim veniens iupremo ex orbe Britani, 3p
•fcfcoftw*
rs\ < <
Per varias gentes, per freta, perqj vias. , 6
r

!X C.
Vrbem Romuleam vidit:templumcp verendum * .1 V i

Afpexit Petri: myftica dona gerens. y

,
fl : 0 *

t , ,
Candidus inter oues chrifti/ (btiabilis ibit
'-4 i
j 4
•. Corpore nam tumulum/mente (uperna tenet, :

^^ . —
Comutafle magis (cepcrorum infignia credas.
4'iJk‘ «i .

Quem regnum Chrifti promcruilE

s-
• ^ * r
.i.x
,v> Parmf Y\7I
vides.
,

‘#V
j .,%u
'J&i
4fc*.

rj Oc tempore apud Gallias Francoru regibus a (blita fortitudine & fd&ia de*
X |i generantibus: hi qui maiores domus regalis efle videbant, adminiftrarc regi#
TO-P?^5 ritj? n?a& quicquid regibus agere mos cft, ccrperunt: quippe cum coelitus
1

elfct, difpofitpm,ad horum ^geniem Francoru

tranfuehi regnum.FuitCp eo tem#
n domus in regio palano Amulius vir>vt poftmodu claruit, deo ama* _ _
bilis/ mirae (aneftitatis: qui poft gloriam foculi Chrifti (eruitio ie *
(ubdens,mira* r
- - rS
bil^ip cpjt^ppatu extitit:ac demu heremitica vitam eligens,
: leprofis vniueria prsr
i>ensobfequia,continenti(Tfme vixit. De ciiius mirabihbusapud Mctcnfcm
. ecdeft
am vbi epifeopatum gellit, liber extititciufdcm miracula 8c vitae abftinentiam con
tinens.Scd 8>C ego in libro quem deepiftopis eiufdcm
duitatis confaipfuflagititfi j;
[te Agclraiiino viro miti(Iirnb,8( (an (ft ita te praeapuo,praefatgecdefi{
t archiepiico#
ipo, d c hoc (acrarilTimo viro Amulfo quaedam eius miranda compoliii,quae mo*
.,dofupcrfluum duxi replicare.
;
Caput, XVII.
9
t . 1 Nter hgc Cunipert cuncftis amabiliflim princeps, poficp duodedm annos T an _ ’

A gobardorum re^nu poft patrem folus obtinuitjfandem

ab hac luce fubrratfus
eft.Hic in campo Coronatj, vbi bellum contra Alachis
orgi) martyris/ monafteriu conftruxit.Fiu’t aut vir
geffit,in honore beati Ge#
elegans, omni bonitate con* &
0
r°n*c*
^
*P 1C11US a da xcp bellator. Hic cum multis Langobardom lachyymis i»?**?
• *
i
.

domini (aluatoris,quam quondam auus eiufdcm Aripert

,

ffcrcgnumcp Langobard orum Luitperto filio adhuc puerilis

confhruxerat, (epultus
^ t

ffa n* reliquit: cui R<* Luitpcn

:

.
Wtorpm Aniprandum viru lapientem Si illuftrem contribuit. Caput. XVilL
7“"*- 1 ' '

'

GG
I

Ragunpemn
duxTaurinen
fium
Rex Godipcr
nus diximus, cu vauaa manu vuh«»,«uw..u- * ~ - »V
c^nipis exuperans,regnu Langobar
—
fium duc5 apud ^ovaras conflixii:cof<$in
Caput.XIX.
Gfmoaid. dorum in» af t:ied eodem ann6 mortuus cft.
£ e™ d_
nfP
Rothari Bcr/ eius Aripert itero bcllu parahs^iighauit cu
Vncfilius
Luitperto rege apud
gamen fili dux
iudux
.

| r Ticinu.Cuc» ^v
IU wj &Ottonc
Anfpfado &
. Tazonetnecno
_ & Rothari,ac Pharao#
K *£U - l T mWrm infantulum viuu in bello coprjhendit.
coorchcndit.
. 1
„e fc do& hos bello^OTipcranV.Luitpfrtu infimtulum viuu in
comuniuit. - Caput. XX.
tS.. Anfprand quocp fugiens in irtfuISJeComacinam _
Contra
JJwg® T vero Rothari dux Pcrgamu duitatem fua rediens, regnti arripuit.capta
n
Aque rex Aripert cu nlagno exerdtu ^fidfcens, expugnata primu &aliqua
41
lau#

de Beroamu obfedir.camqj cu arietibus &

diuerfis machinis/ine
belli dif
Rothari pfcudo rege, cius ca>
'd Jb ficultate%xpugnans mox cocpir:compra:hcnfumcp
ibidem poft aliqupt dies per#
put barbaqj radens,Taurini$ in exiliu trufitiqmcp
(ai/cpen. vero que coeperat, pari mo in balneo vita priuauit. C. XXI.
c mntus eft.Luitpertfi
in infula Co marina: quo coperto An#
\ 71 Ific qq? exercitu aduerfus Anfprandu Theude#
Anfprand
CUucnna
IV1 fprand lugit Claucnafdeirtde per Curia Rhetioru duitate venit ad
noue.Exercitus vero ^ipertiinfulS
Cuna pertu ISaioarioru duce; 8^ fuiteu eo pannos
Cs put. XXII.
Thcudepert
n qui Anfprand fuerat inuaderts,eius oppidum diruit.
i
oculis priut
s^prTdAn* D Exigit Aripert cofirnritb rcgno,Sigifprandum Anfprandi filiu
I i

fprand £diiu iuntfi fuerat, diuerfis modis afflixit. Mind

|\ ut;omnc
( fq; q u i ei coianguinitate
defpKjbilcm
MpmMrn remq«Anfptandi
fbraid&iiu. •
ncrfncxit.nofolum meius corpore vmdufta

Luitprand ad patre luu fn Balearia ,pteaus,ei ae luo aauentu ingrana#

"bile gaiidiu fecit.Vxore verb
\t ^nl^ndTheoder^noie, rex Aripert coprn:hen
volutate feminea rcginS futirta dTe ia<flarct,nafo at$ aurib ab
fiSJSSU * diTeot,'d’i? cu fe
Luitprandi nomine
'd^dfefuc faciei deturpata eft.Parietia modo germana
Auwnai^ie Aurdna deformis efFedaeft. _ A
AnitflFi Fflius,qui dc
tZiSgSh* r lOctemporrtpud Galbas in Francoru regnum Anchis
nomine maiori*
(U * ^ndrfdfic:;Andm| quondam Troiani creditur appcllatusjfub
l Caput XXI III.
d&rtitis gcrfcbstt prindpatum.

'Mjf OSubqcB^pud Foroiuli Aldoe que dixeram* lod feruatore fuifle, Fcrdul
Fo ho lubricus delatus. Qui
Fcrduifua
rouUq dux
I
¥l^ ducatu fufcepiqq de partibus cupiit,magna
Liguria: extitit:

fibr& Foroiulanis detrimen

» . ? i> T yfftoriSlaucte dcSfauis habere
-^hnueiit .E ferritini qbufdfTScIau is dedit, vt exerdtu
r Sdauoro in eandem ,puind3
, ' ^iV^hdrtanoc imrmtfercnttquod ita qcp efFedum cft. Caufa aut magn? in cade
'4 AI

oum;'qtfeifl cora Wciriia p?Tctbant:8C dc cis prf

aas aocgcrura.ouoic

t- M- « cutus cffhos redi» ScuWahis lingua ^pfiadidt: Wr nobilis, aioqr

c "' aflcqui no potmt.Cui cxmdc rc<
Si \intnis 'potcrts?fc'3 tamciVcordcni latrunculos
‘ 1

••
ucrtcnti Argait, duxPcWidfdsoWnifaais eft.Q.uc dum interrogaret, quid de

Digitized by 1
iliis latrunculis faftum effet. Argait ait ei,fic.n.nome habebat, eofdcfuifle rcfpodit
Argait
Tunc ei Ferdulfus indignans/ita locutus eft.Qyando tu aliqd fortiter facere po#
teras, qui Argait ab arga nome deducium habesCCui maxima Simulatus ira*
ille

vt erat vir fortis, ita refpodit,Sic velit deus,vt no antea ego & tu dux Ferdulfe ex# 1

ramus de hac vita/qj cognolcat aliqs ex nobis qs magis eft arga.Hgc cu fibi inuice
9
vulgaria verba locuti fuiflent,contigit rto poft multos dies vt exercit Sdauoru
jp
quoru aduentu dux Ferdulfus pr^mia dederat,cu magnis viribus aduetaret.Quf
cu caftra in (ummo montis vertice pofuiflent, & pene ex Omni parte difficile eflet

ad eos accedere, Ferdulfus dux cu exercitu fuperuertiens,cocpit eundem monte tir

cuire, vt per loca planiora fuper eos poflit irruere. Tunc Argait de quo pramifi#
mus,ita Ferdulfo dixit. Memcto dux Ferdulf/cp me efle inerte & inutile dixeris*
& vulsari verbo Arga vocaueris: nuc aut ira dei veniat fiig illu
q poft erior e no#
bis ad nos Sdauos acccflerit.Et hax dicens, verfoequo,gafperitatem5tis vij gra
4C
uis erat afcenfiis,ad caifra contendere coepit ScIauoru.FerduIfus vero obprobriu
duces, fi no ipfe per eade difficilia loca fuper SdauOs irrueret, eu per afpera queqj
&C diffirilia/inuiacp loca fecutus eft. Que fuus exercitus turpe ducens duce ndn fe#
quijfiibfequi & ipfe coepit. Videntes itaqj Sdaui eos per deuexa loca fuper fe veni Langobardi
re,pra»parauerut magis lapidibus ac fecurib p /cp armis cotra eos pu
fe viriliter,^ Foroiulam 4
Sdatiis tarfl
gnantes, pene oes deieftos equis percmeruttficcp vidf oriam nort viribus/ (cd cafu
adepti fiinUbi ois nobilitas perrjt Foroiulanoruribi Ferdulfus dux cecidit: ibi 8C
ille qui eu ^puocauerat/extindus eff.Tanriq? ibi viri fortes per contetionis malum
& inprouidentia debellati funt, quanti poflent per vna concordia & falubre cofili
um multa milia ftemere emuloru.lbi tn vnus e Langobardis nomine Munichis* Municbia
qui pater poft Petri Foroiulani/& Vrfi Cenctcfis ducu extitit,folus fortiter vi &
riliter feat.Is cu de equo eiedus eflet, &
eu vnus e Sdauis fubito inuades eius ma#
1
nus fune colligaflet,ipfe manibus ligatis lancea ab eiufdem Sdaui dextera extrahes
cu cu ipfa pcuftit*.& ligatus g afpera fe loca derjcies,euafit.Hgc ideo, vel maxime in
hac pofuim 9 hiftoria, ne qd alicui per contentionis malu fife cotingat. C. 3(X V
M
T\
Ortuo itacp Ferdulfo duce hoc modo,in eius loco ordinatus eft Coruulus
q pauco tge ducatu tenens/ dum rege offendiflet/ euulfis oculis dedecoro *e
Bmceps vero Pemmo ducatu ^meruit: fuit ingenio (vixit. Cap. XXVI.
q
Coruuiusdux
Foioiulicnfiu

Fenthio riua
J-Vfus &
vtilis patrig.Hic patre genitus BelIione,q de Belluno fuerat: (cd ^ppter
fucccdor*
Ecllio
(editione qua illic fecerat/ in Foruiuli poft veniens, ibi pacifice vixit. Hic Pemmo
habuit coniuge Ratperga nomine: qua: cu ef7ct facie rufticana,fepe maritu deprC# Ratpcrgvxor
cata/ vt fe dimifla/alia vxore duceret, qua coniuge efle deceret. Sed ipfe
tanti duris
Pcmmonis
Faitun» raro
vt erat vir fapiens,plus eius mores & humilitate, verecudiam atqj pudiritia/cp cot'
poris pulchritudine fibi cSplacere dicebat.De hac igic c5iuge tres Pemmo filios,
hoc eft Ratchis/& Ratchait/& Ahiftolfum viros ftrennuos genuit: quoru natiui# Rarch/j
Ratchait
tas humilitate matris ad gloria erexit. Qui dux cogregatis oim nobiliu
q in bello Ahifiolf
de quo diximus obierant filqs,fic eos cu filis natis pariter nutrrjt:ac fi ipfi ab eo & Gifulfus Bc/
Ac denicp £tate Gifulfus Beneuentanoru du# XXV1L
H ftor Sura ,
(geniti fuifient.C.
Romanoru ciuitatem Hir pinu, atep Arcon pari modo Oppida cce
pit.Qui Gifulfus tpe Ioanis papg cu omni fua virtute Campania venit* mcedia &
ntunitanoru
dux

foSnes Ponti

GG tj
Max*
 t!epr$dati5es faciens/multos captiuoru cccpit: & vfcp in loeu qui Horrea dicit, c£*
ftra metatus efhnullufcp ei refiftere potuit. Ad hunc pontifex miflis facerdotibus

cum apoftolicis donarrjs/vniuerfoscaptiuos de eoru manibus redemit: ipfumcp

ducem cu fuo exercitu ad ^ppria repedare fecit. Caput, XX VI 11,
Aripcrtus res
Oc tepore Aripertus rex Langobardoru donatione patrimonii Alpiu Cocd
H arum quae quondam ad ius pertinuerant apoftolic? fedis:fed a Langobardis
multo tempore fuerat ablata/reftituit:& hanc donatione aureis exarata literis, Ro
Reges Saxonu mam direxit.His etia diebus duo reges Saxonu ad veftigia apoftoloru Roma ve
nientes, fub velocitate vt optabant/defundi fiint, Caput.XXlX,
Benedivtus ar
Vnc qcp venit Benedidus archieps Mediolancnfts Rom3, &caufam egit jp
chiepilcopus
Mcdiolancfis. T ecdefia Ticinefhfed vidus efheo q? a prifeis tpib T idnefes epi,a Romana fu
erant ecdefia cSfecrati.Fuit aut if&e venerabilis
9

Benedidus archieps vir egregif fan

ditatis:dc quo per vniuerfam Italia bon? opinionis fama flagrauit. Ca.XXX,
Trafemudus Gitur defundo T rafcmundo duce Spolkanoru/ Faroaldus eius filius in loco
Spoleranoru
dux obiit
I patris eft fubrogatus.Denicp Vuachilapus germanus fuit Trafemundi:& cum
Faroaldus fratre pariter eundem rexit ducatum. Caput. XXXI.
Vuachilapus.
[uftimanuB
CxC.
Ttttbellu*
Bulnaruhi res
AT vero Iuftinianus,qui amiflo principatu in ponto exulabat, auxilio Terebe!
Bulgaru regis, regnu rurfus rcdpiens,eos qui fe expulerat patricios oeddit.
li

Leone qq?& Tybcriu,q loeu eiusvfurpauerat/oocpit:& in medio circo cora emi

Leo
Tiberius populo lugulari fecit. Gallicinu vero patriarcha Conftatinopolitanu erutis oculis
fuiltanuB
Cyrus
Roma mifit.Cyrumq? abbate qui eu in ponto exule aluerat, epm in loco Gallidni
Couft an tinus confhtuit.Hic Conftatinu papa ad fe venire iubens, honorifice fufeepit ac remific
?apa
que pft rat 9 in terra ,p luis peccatis intercedere rogas,cunda eius ecdefig priuile*

Philippicus W Vi cu exercitu mpontu mitteret/ad coprghe* (gia renouauit.Ca.XXXII,

dendum Philippicu que ibi relegauerat, multu cum ifdcm venerabilis papa
*phibu it, ne hoc facere deberet:fed tn inhibere n5 potuit.Exercitus qcjj qui mimis
contra Philippicu fuerat/ad parte fe Philippici cottilit,euCK imperatore ferit, Qui
rufbnianus
Conftantinopolim contra Iuftinianu veniens,cu eo ab vrbe miliario duodecimo
rybemiB. pugnauit, vicit & occidit:regnuqj eius adeptus eft.Imperauit aut Iufhnianus cum

Leo filio T ybcrio in hac fecunda vice annos focque Leo in expulfioc illius narib9 deo
trucauit. Qui poft iteru aflumpto imperio, qtiens defluente gutta reumatismanu
deterfit,pene totiens alique ex his q contra eu fuerant/iugulari pcepit.^C.XXXlII
Petrus
>ercnus
MT Ortuo denicp his dieb 9 patriarcha Petro, regime Aquileiefis ecdefig fufeepit
Seren9 ,q fuit vir fimplicitate pdit 9 ,& ad Chrifli frruitiu ,pn 9 .C,XXXHJL
& Bardanis didus eft,poflqj in imperiali dignitate cd
Philippicus

Cyrus!
A vero Philippicus, q
firmatus eft,Cyru de quo dixeramus de pontificatu eiedum ad gubernandis
monafteriu fuu/Pontu redire p recepit. Hic Philippicus Conftantino papf literas
praui dogmatis dircxit:quas ille cum apoflolicc fedis confilio refpuit:&huius rei
caufa fecit piduras in porricu fandi Petri:qu£ gefia fex fandaru fynodoru vtifuer
faliu retinent.Nam & huiufmodi pidurgs cum haberent in vrbe regia, Philippie?
iuflerat auferri:ftatuitcppopulus Romanus, ne hjretici lmpatoris nomen/ autcar
its folidi tas/aut figura folidis fufciperent.Vn nec effigies in ecdefia introduda eft,nec no*
men ad miflaru folennia ^platu.Hic cu annu vnu & fex menfibus regnu gefliflet»
 contra«5 Anaftafius,^ SC Artemius di<ftus'cft/infurgcs,eu regno expulit: odiliic^
Anaftafiui
priuauit,ncc tamen occidit.Hic Anaftafius literas Conftantino pap£ Romam per Artemius
Scolafticu pacriciu & exarchu Icalig direxit:quibus fc fautore catholice fidei, & /an Confrantinir
papa
dft fexti concilrj praedicatore ede declarauit. Caput.XXX V.
I Git poftdj Anfprand apud Baioaria iam noue expletis annis exulaflet, ^moto Anfprand,
d- tandem 1 cutpert decimo anno Baioarioru dudtor exercitu venit Iraliajpugna#
Tcutpertus;
Uitcp cu Ariperto:& facfla eft exvtrac^ parte multa ftrages populorum.Sed c&uis
ad extremu nox pliu diremiflet, certu tn eft Baioanos terga prcbuifte:& Ariperti
exercitu viftorem ad caftra remeadc.Scd dum Aripert in caftris manere noluiflet, Aripcit
ied potius Tidnu duitate introiflet,& fuis hoc facio defperatione, &C aduerfarijs
audacia praebuit.Qui poftcp in duitate regrelliis eft/8d fimfiflet
fuum exercitu ofFenfum haberet, mox accepto confilio vt in Francia fugeret, quam
quia $ hoc facto

;
tum fibi vtile duxit/ ex palatio auru fuftulit.Qui dum fluuiu Tidnu grauatus au#
ro tranfnatare voluiflet, ibi corruens fudfocatus aquis/ extindus eft. Cuius in cra#
ftinu diem corpus irtuentu/in palatio ordinatu/ac deinde ad bafilica domini fal#
uatoris quam antiquus Aripert cSftruxerat prolatu, ibicp fcpultu eft. Hic in die#
bus quibus regnu tenuit/nodu egrediens/& hac illaccp perges, quid de eo a fin#
^ulis duitatibus diceret/per femetipfum explorabat;ac diligenter qualem iufticia •
&
iinguli iudices populo fuo facerent/inueftigabat.Hicaduenientibus ad ie extera#
rum gentiu legatis, vilibus coram eis veftibus fiue pellicrjs vtebatjvtcp minus Ita#
li£ inhdiarent,nunqj cis predofa vina/ vel cjteraru rerum delitias miniftrabat. Re
-gnauit aut cum patre Ragunpcrto fiue folus vfcp ad annUm duodedmu.Fuit qcp
.vir piustclemofynis deditus:ac iufticiae amator.In cuius temporibus terre vbertas

nimia,fcd tempora fuere barbarica. Huius germanus Guntpertus eo tempore in

Franciam fugiens/ibidem vfcp ad diem fuae mortis permanfit.Huic fuerunt filrj
tresiquoru qui maior natu extitit Ragunpertus nomine/ noftris diebus Aurelia#
nenfern ciuitate rexit. Poft cuius Ariperti funus Lanfprand Langobardoru regno Aiifptaaa

•potitus,tres folummodo menfes regnauit: vir per omnia egregius cuius fapien
«i? rari §quadi funt.Cernetes Langobardi huius intentu, Luitpradu d 9 filiu in re
gali folio cofbtuut.Qd^Lalprad du adhuc viueret audies/ valde lctat 9 cft.C.xxxvi di

Oc tempore Anaftafius Imperator claflem in Alexadriam contra Sarracenos

H direxit.Cuius exercitus ad alium verfus confilium ab itinere medio, Conftart
tinopolitanam vrbem regreftus,Theodofium orthodoxum inquirens,Imperaro
4 >1
*
‘M

rem elegitratcp coadum in folio imperq confirmauit.Qui Theodofius apud Ni

tenam ciuitatem Anaftafium graui prelio vicit.-datoq? fibi facramento, eum deri#
jcum fieri/ac prefbyteru fecit ordmari.Ipfe vero vt regnu accepit, mox m regia vr#
be imaginem illam venerandam in qua fanda fynodus erat depida: a Philip# &
pico fuerat deieda/priftino loco erexit. His diebus ita Tyberis fluuius inundauit
vt alueum fuum egreflus, multa Romanae fecerit exitia ciuitatijita vt in via lata ad
vnam & femis flaturam excrefccrctratqj a»porta fendi Petri vfc£ ad pontem Mil#
uium aqug fe diftendentes coniungereriT. Caput. XXXVII.
teporibus multi Angloru gentis nobiles & ignobiles/viri & ferminj/du#
H is

ces tk priuati diuini amoris inftindu de BritamaRoma venire confucuerufc

GG iij
Apud regnuFrancoru tunc temporis Pippinus obtinebat principatum. Fuit aut
vir mirse audaci&qui hoftesfuos ftatim aggrediendo cotcrebat,Na fupra queda
fuu aduerfariu Rhenu tran%reflus,cu vno tm fatellite fuo irruit:eucp in fuocubi^
culo refidentecu fuistrucidauit. Bella qcp multa cu Saxonibus,& maxime cu Rap
poto Frifonumrege fortiter geflit. Hic &
alios filios habuinfed ex his prjapuus

Karolus extitit, qui ei poft in prtnripatu fucceflit. Caput,XXXVIIL

_ 9
7v X
vero Luitprand rex cu in regno cofirmatus eflet,eu Rothari conianguine
/Veius perimere voluit.ls.n.conuiuiu ei in domo fu a apud Tidnu pnrparauit:
in qua domo viros fortiiTimos,qui rege conuiuante extinguerenr, armatos abfeon
dic. Quod cu Luitprado nunciatu fuilTet,cu ad palatiu fuu euocari praxepit.Que
ficut ei dictum fuerat/ lorica fub vefte indutu, ipfc manu ptradans repperit.Qui
Rothari cu fe detedu cognouiflet, ftatim poft fe exii iens, fpata euaginauit vt rege
9
fatellitib no
percuteret. Econtra rex fuu enfem c vagina exemit.Tunc vnus e regrjs
mine Subo, Rothari a tergo coprcchendens, ab eo in fronte vulneratus eft: fuper
que Rothari ali} infilientes,eu ibidem occiderut.Quatuor vero eius filij q non
&
aderant, vbi muenti/ibi &
perempti funt.Fuit aut rex Luitprand vir multae auda*
ci^ita vteu eum duo armigeri eius occidere cogitarent, & hoc ei perlatu fuifiet, m
^pfundiflima filua cu eis folus ingrcftus,mox euaginatu gladiu contra eos tenens
eifdem quia cu occidere cogitauerinf/improperauiuquod \t facere deberent/hor
tatus eft.Qai ftatim eius pedibus ,puo1uti,ei funt qutcmachinauerunt/cundta £*
fefli:& <3c ali]sqcp hoc fimiliter fecit: fcd m
confeflis/mox tante malitiae culpa pe?
Ffundo itaq? Gifiilfb Beneueritano duce5Samnitu ( percit. Cap. XXXI X,
D populum Romuald eius filius ad regendum fulcepit.
irca harc tepora Petronaxciuis Brexian? vrbis diuino
Caput. XL,
amore copuncftus, Roj
C mam venit: hortatucp tunc Gregorii apoft olic? fedis pap? huc Caftinu caftru
petrjt:atcp ad facru corpus beati Benedidi patris perueniens, ibi cu aliquibus fim*

plicibus viris, ia ante relidentibus habitare coepit. Qui eundem venerabilem viru
Petronace fibrfeniore ftamerunt. Hic non poft multu tempus cooperante diuina
mifericordia,8^ fuffragantibus meritis beati Benedidi patris:iamc£ euolutis fere
centum dece annis, ex quo locus ille habitatione hoim deftimtus erat, multoru
&
ibimonachoru nobiliu &
mediocnu ad fe cocurrentiu, pater effedus, fub fand$
regulj iugo,& beati Benedici inftitutione reparatis habitaculis viuere ccrpittatcp
hoc fandum ccenobiu in ftatu quo nunc cernit /crexit.Huic venerabili viro Paro
nari in fequenti tpe facerdotu prsccipuus,& deo diledus pontifex
Zacharias plu>

ra adiutoria contulir.libros fcilicet fanvftcc fcriptur£& alia qua:cp

quae ad vtilitate
monafterij pertinent: infuper & regula qua beat9 pater Benedidus fuis fandis ma
nibus c5(aripfit,paterna pietate conceffit.Monafteriu vero beati Vincenti} martyr
ris quod iuxta Vulturni fluminis fonte fitu eft:& nuc magna
cogregatione refub

get, a tribus nobilibus fratribus, hoc eft Tato, Tafo &

Paldo,iammnc ardificatu
iTcutvirieruditiflimi Autperti eiufde nionaft eri) abbatis in volumine qd* de hac
re compofuit/ (cripta fignificant.Superftite fane adhuc beato papa Gregorio Ro
man£ (edis, Cum anu caftru a Langobardis Beneuetanis peruafum eft:fed a duce
Neapolitano nodufuperuenicte,qdam ex Langobardis capti,qda perepti furit.
Caftru qq* ipfum a Romanis cft receptu: pro cuius caftri redeptione pontifex (
ptuaginta libras auri ficuc primitus promilerat/ dedit. Caput. XLL
Nter haec defundo Imperatore Theodofio,qui vno folummodo imperiu re*
I xerat annosius in loco Leo Auguftus fubrogatur. Caput. XL1I.
Pud Francoru quocp gente Pipino vita exeinptoa cius filius Karolus de quo
A pmiferamus, licet per multa bella 8C certamina de manu Raounfridi princi*
patu fuftulit. Nam cu in cuftodia teneret, diuino nutu ereptus au?ugit,Ac primis
cocra Ragunfridu cu paucis bis,tercp certame imjt/nouiflimccp eum apud vincia
cu magno certamine fuperauit.Cui tn vna,hoc eft Atidagauenfem duitate c5cefHt
ad habitadu,cu<ftam vero Francoru gente ipfe gubernanda fuicepit. Ca. XLiq.
O
tepore Luitpradusrex donatione patrimonii Alpiu Cocciaru Romanae ec*
E dcfi$ confirmauit.Nec multu poft idem regnator Guntruda filiam Neuperd
Baioarioru ducis apud que exulauerat in matrimoniu duxit:de qua vna folumo#
Br haec tga Faroaldus Spolitanoru dudor (do filia genuit. CaputXLIllL
P Cladi m duitate Rauenatiu inuafir.ied iudu regis Luitpradi iifdem Romanis
T ralemudus infurrexii:eucp
reddita eft.Conrra hunc Faroaldum duce filius fuus
clericu fades, locum eius inuafit.His diebus Theodo Baioarioru dux gentis ora#
tionis gratia Romam ad beatoru apoftoloru veftigia venit. Caput. XLV.
*
T* Pud Forumiuli igit fublato e rebus humanis patriarcha Sereno, Califtus vir
/vegregius qui eratTaruifiane ecdefiae archtdiacon* adnitete Luitprando prin
cipe Aquileienfctn ecdefia regedam futcepicquo vt diximus, in tempore Pemmo
Foroiulanis prgerat Langobardis.ls cu tam nobiliu quos cu (uis natis nutrieratfi
lio eos iam ad iuuenilcm perduxidet aetatem, repente ei nuntius venit, immclam
Sdauoru multitudine in loeu qui Lauriana didt aduentafle.Cum qbus ille iuueni
'bus fu per eofdem Sdauos tertio irruens,magna cos dade proftrauifcnec amplius
;ibi aliqs a parte Langobardoru ceddie/qj Sigualdus qui erat ia ftate grandjuus.

lfte naqj in fuperiod pugna qug fub Ferdulfo fa&a eft, duos filios am iterat. Qui
eu primi &
fecunda vice mxta voluntate fuaie deSdauis vltus edet, tertia vice pro
hibente duce/Sd alrjs Langobardis, no potuit inhiberi/ted ita eis refp5dit. Ia (atis
inquit, meoru filiorum morte vindicaut;etia G ad me venerit/ ljtus (ulapia mone.
Faftumc^ eft:& ipte (olus in eadem pugna pereptus eftJPemmo vero cu multos
inimicoru ^pftrauidet, metuens ne aliquem luoru amplius in bello perderet, cum
eifdem Sdauis in eode loco paas Concordia iniitratep ex illo iam tempore magis
ac magis coeperunt Sdaui Foroiulanoru arma formidare. Caput.XL VI*
-

O
tempore gens Sarracenorum in loco qui Septem dicitur, ex Africa tranftre
E tantes,vniuerfam Hifpania inuaterurit. Deinde poft decem annos cu vxorib*
.
& paruulis venientes, Aquitania Galiie ^puinci^quaG habitaturi ingredi funt. Ka
rolus Gquidem cu Eudone Aquitanig principe tunc difeordia habebat. Qui tame
jn vnu fe coniugentes/cotra eofde Sarracenos pari confilio dimicarunt,Na irrucn
tes Franci Giper eos,trecenta teptuagmtaqncp milia Sarracenorum interemerunt.
Ex Francorum vero parte mille 86 quingenti tantum ibi ceciderunt. Eudo quocp
cum fuis fuper eorum caftn irrucas,parimodo muUosinterfidcns/omnia deua#
ftauic.Caput.XLVH.
 Oc etiam tempore eadem Sarracenoru gens cum immcnfo exercitirvcniens,
Conftantlno/
polis a Sarta
oeofeobGdct
H Gonftantinopolim circumdcdittac per continuum trienniu obfedit, donec ei
uibus multa inflantia ad deum damantibus/plurimi eorum fame &
frigore, belo
lo peftilcntiaqj perirent,ac fic per tempus obfidionis abfccdercnr. Qiji inde egref
fi/ Bulgaru gentem quae eft fuper Danubiu, bello aggrediuntur: &
ab hac quocp
vidi/ad luas naues refugiunt: quibus cum altu peterent, ingruete fubita tcmpeftao
te, plurimi edam merfis/fiue contritis nauibus perierunt. Intra Conftantinopolim

Vero trecenta milia hominum peftilentia interierunt. Caput.XLVIIL

Vitprandus <3qj audiens/cp Sarraccni depopulata Sardinia/ eria loca illa vbi
L
&
ofla, fandi Auguftini epilcopi propter vaftationem barbaroru olim rranflata
honorifice fuerant condita foedarent, mi fit & dato magno peio accepit: & tranfo
tulit tanti patris honore recondidit. His
ea in vrbem Ticinenlem: ibicp cu debito
Tranflatio S.
Augullmi Pa •diebus Narnia duitas a Langobardis peruaia eft. Caput.XLIX.
piam
«tj Ocp tempore rex LuitpranduS Rauennam obfedtadaflcm
inuafit atep deftru

L^xit. F unc Paulus patricius ex Rauenna mifit,qui pontifici interimeret: (ed Lan
9
gobardis pro defenfione pontificis repugnarib Spolctanisin falariopontc:& ex
alrjs partibus Langobardis Tulcisrefiftcntibus/confilium Rauennatm diflipatu

'Contentio -de
eft. Hac rerrtpeftateL*b Imperator apud Conftantinopolim faneftorum imagt
imaginibus nes depofitas incenchriRorrlanocp pontifici fimilia facere, fic imperialem gratiam
dei & fando habere vellet/ mandauidled pontifex hoc facere contempfrnomnis quocp Raueno
tum delendis
n? exercitus/ vel Venctiaru talibus iuflisvno animo reftiterunt. Et nifi cos pondo
fex ^hibuifletjmperatorem fuper fe conftituere funt aggrefli. Rex quoqj Luito
prantcaftra Aemili? Foronianu & montem bcllium, buxeta q? perfecta, Bononio
im & Pentapolim, Auximumep inuafit.Pari quocp modo tunc Sc Sutrium pero
Romanis redditum eft.Per idem tempus Leo
uafittfcd poft aliquot dies iterum
Auguftus ad peiora progrefius eft,ira vtcopelleret omnes Conftandnopolim ha
Litantes, tamvi/cp blandimentis; vc deponerent, vbicucp haberent imagines ta falo
,.v.
It* r
r
-
uatoris/£j$qj eius fanda: genitricis, vel omniu fandorumteafqj in mecho ciuitatis
/r
incendio concremari ferit. Et quia pl?ri<$ ex populo cale fcelusfieri praepediebant
aliquand ex eis capite truncari/ alf) corporis parte muldari funt. Cuius errori gero
manus patriarcha n5 confentiens,a propria ftde depulfus cft:& eius in loco Anao
ftafius prcfbvter ordinatus eft. CaputL.
q Omuala denicp dux Beneuenri vxorent fortitus eft Guntperga nomine: qua:
jLxfuit filia Auron? Luitpradi regis fororis.De qua filium genuit: quem nomio
ne fui patris Gifulfum appellauit.Habuit rurfum poft hanc fi alia coniugcm noo
r

mine Raingundam filiam Gaidoaldi Brexiani duris. Cput. LL

Rauis fane per idem tempus inter*Pemonem ducem, &
Califtum patriacha
G autem huius difcorduc ifta fuit. Adueniens ano
difeordia: rixa furrexir.Caufa
teribri tempore Fidendus epifeopus de caftro lulienfi cum voluntate fuperionim
ducum intra Forofulani caftrt muros babitauinibicp fui epifeopat 9 fedem ftatuit.
Quo vita decedente/ Amator in eius foco epifeopus ordinatus eft.Vfq? ad eunde
'enim diem fuperiores patriarchae, quia in Aquilcia ^ppter Romanoru incurfione
 V
r^x v» c ,j. .

.yrrj*
•v&;:
yi •
V*
-
•iif

habitare minime poterat, (edem non in Foroiuli, (ed in cormones habebar. Quod
Califto qui erat nobilitate co(picuus,(atis di(plicuit,vt in eius dioceficum duce &C
9
‘
Langobardis epiicopus habitaret,& ip(e tantu vulgo fodat vitam duceret.Quid
pluraCContra eunde Amatore epifcopuegit/eumcpde Foroiuli cxpulit:atqj in il
lius domo fibi habitatione ftatuit.Hac de cauia Pemmo dux contra eundem patri
archam cum multis nobilibus Langobardis confiliu inijuappradienfumqj eu ad
caftellum Pondum quod iiipra mare ficum eft/duxit:indec£ eum in mare praecio
pitare voluitifcd tamen deo inhibente/minime fecit: intra carcerem tamen eum re
tentum/pane tribulationis fuftcntauitQuod rex Luitprand audiens/in magnam
iram exarfit:ducatuqj Pemmoni auferens, Ratchis eius filium in eius loco ordina
uit.Tunc Pemmo cum (uis difpofuit vt in Sdauorum patria fugeret, (ed Ratchis
cius filius a rege fupplicauit:patremc£ in regis gratia reduxit. Accepta itaq* Pem*
mo fiducia/q? nihil mali pateretur,ad regem cu omnibus Langobardis cum qui
T
bus confiliu habuerat/perrexit. unc rex in iudicio refidens/Pemmonem eius &
duos filios Ratchait 5C Ahiftulfum, Ratchis concedens/ eos poft (uam (edem con
fiftere praccepit.Rex vero eleuata voce omnes illos qui Pemmoni adh^ferant, no#

minatiue comprehendere luflit.Tunc Ahiftulf dolorem non ferens, cuaginato pe

tie gladio,regem percutere voluit, nifi eu Ratchis fuus germanus cohibuiflet.Hoc

modo his Langobardis comprghenGs/Herfemar qui vnus ex eis fuerat/euagina xrs . Herfrma.

to gladio multis (e inlequentibus ipfeie viriliter defen(ans,in baGlica beati Micha

dis confugit:ac deinde regis indulgentiam iolus impunitatem promeruit, cgteris
longo tempore in vinculis excruciatis. Caput. LU.
Atchis denicp apud Forumiuli dux vt dixeramus effe&us in Camiolam Sda
R uorum patriam cu fuis ingreflus/magna multitudinem Sdauoru interficiens,
eoru omnia deuaftauit. Vbi cu Sdaui fup eu (ubito irrui(Ient,& ipie adhuc lance#
am fuam ab armigero non abftuliflet,eum qui primus ei occurrit, daua qua ma#
nu geftabat percuticns,eius vitam extinxit. Caput. LIJL
irca hacc tempora Karolus princeps Francoru Pipinu fuum fdiu ad Luitpran
C dum direxit, vt eius iuxta more capillum fufdperet. Qui eius cfiarie incidens,
ci pater cflfe&us eft:multi(cp ditatu regijs muneribus/genitori remifit. Ca.LlJlI.
Er idem tempus Sarracenoru exercitus rurfum in Galliam introiens, multam
P deuaftatione fedt.Contra quos Karolus non longe a Narbone bellum comit
tens,eos ficut 8C prius maxima cede proftrauit. Iteraro Sarraceni Galloru fines in#
grcHT vfcp ad prouinciam venerunt:& capta Arelate/omnia circuquacp demoliti
(unt.Tunc Karolus legatos cum muneribus ad Luitprandum regem mittens, ab
eo contra Sarracenos auxiliu popoiat. Qui nihil moratus,cum omni Langobar#
dorum exercitu in eius adiutorium properauit. Quo comperto gens Sarracenoru
mox ab illis regionibus aufugit: Luitprand vero cum omni (uo exercitu ad Italia
re drjt, Multa idem regnator cotra Romanos bella geflit:in quibus (emper vicflor
extitit:prxter qp (emel in Arimino eo abfente eius exercitus cjfus eft:SC alia vice cu
apud vicum Pilleum rege in Pentapoli demorante magna multitudo eorum qui
regi munufcula, vel xenia, vel fingularum ecelefiaru benedidlionem deferebant, a
Romanis irruentibus cjia vel capta eft.Rurfus cum Rauena Hildeprandus regis
HH r
 • - •

nepos &
Percdeo Vicenti'nus<!ux obtinerent, irruentibus fubito Veneticis Hiltfe
prandus ab eis captus eft: Peredeo viriliter pugnans occubuit. Infequenti quocp
Tempore Romani elatione folita turgidi congregati vniuerfaliter, habentes inca*
pite Agachonem Perufinoru duce,venerunt vt Bononiam comprehenderent: vbi
tunc Vualcari Peredeo &
Rottari moneant in caftris. Qui fuper Romanos imi
entes/ multam de eis ftragem fecerunt: reliquofep fuga petere copulerut. CaLV.
tj Is diebus Trafemudus contra rege rebellauit.Supcr que rex mm exercitu ve#
fi nicns,ipfe Trafemundus Roma fugiens petrjt.In cuius loco Hildericus ordi
narus eft.Mortuo aut Romualdo iurnore Beneuentanoru duce qui viginti & fex
ducatu tenuerat annis, Gifiilfuscius filius adhuc paruulus remanfit.Contra quem
Beneuentanorum populus qui
aliqui infurgentes/eum moliti ftint extinguere: fcd
fuis dudoribus femper fidelis extitit, eos peremerut,iui duds vita feruantes. Qui
Gifulfus dum adhuc propter jtatem puerilem idoneus ad tantu populum regen
dum non effct, Luitprand rex Bencuentum tunc veniens, eum exinde abftulir: 8i
apud Bcneucntu fuum nepotem Gregoriu ducem ordinauit. Cui in matrimonio
vxor foriara Gifelperga nomine fuit.lta rex Luitprand rebus copofitis ad fuum fo .

Imm remcauinGifulfumcf nepotem fuum paterna pietate erudiens, ciConiper*

gam nobili orta progenie in matrimoniu iunxit.lpfe rex eo tempore in languore
decidens/morri approximauit.Que Langobardi vita excedere exiftimantes/ciu*
nepotem Hildeprand um foras muros duitatis ad bafilicam fantft? dei genitrids,
quee ad perticas dicit, regem leuaucrunt.Cui dum contum ficut moris cft/ trado»
rent, m eius conti fummitate Cucculus auis volitando veniens infedit.Tunc aliqui
bus prudentibus hoc portento vifum eum fignificari cius principatum inutilem
fore. Rex aut Luitprand cum hoccognouiflct, non jquo animo accepit, tamen de
infirmitate conualelccns,cum regni mi confortem habuit.Euolutis dehinc aliquot
annis, T ra emudus q Romam fugerat/Spolctiu rediens,Hildericu cxtinxit.Rur#
fumcp contra regem rebellionis audaciam (umpfit. Caput.LVL
T vero Gregorius dum apud Beneuenm annis feptem ducatum gefllflet, vi#
A ta exemptus eft. Poft cuius obitu Godefcalcus dux effetflus, annis tribus Be#
neuentanis pr.rfuit.Cui in coniugio vxor (otiata nomine Anna fuit.Rex igit Luit
prand talia de Spoletio fiue Beneuento audiens,rurfum cu exeratu Spoktrn pe#
tnr.Qui Pcntapolim veniens/dum a Fano duitate foru Simpronrj pergeret,m fil#
tu qua: in medio eft,Spoletini fe cum Romanis fbtiantes,magna incomoda regis
exercitui intulerunt.Qui rex in nouiffimo loco Ratchis ducem, &
eius fratre AhiV
ftulfum cum Foroiulanis conftituit.Supra quos Spoletini &
Romani irruentes,
aliquos ex eis vulnerauerunt:fed tame Ratchis cum fuo germano, &
aliquibus vi
ris ortiflimis omne illud pugng pondus fuftinentes,virilirerqj certates, multifq*
I

trucidatis, fe fuofqj exinde prarter vt diici,pauds fautiatis exemerut.lbi qdam Spo

heanoru fortiflim* Berto nomine nommatioe Ratchis acdamas,armis mftrudhis,
fuper eu venit. Quem Ratchis fubito percutieris, equo deiedt. Cumcp eu eius fotfj
perimere vellent, eum pietate fblita fugere permifit. Qui manibus, pedibufep rc*
ptans,liluam ingreflus euafit.Super Ahiftulfum vero in quodam ponte duo for#
tilfimi Spolium a tergo venietes,vnu eoru aduerfa cufpide feries, deeode ponte
 deierit. Alteru vero fubito ad eucoftuerfus/ vita priuacu, poft fotiu merfic.
T vero Luitprand Spoletiu perueniens,Tra(emundum ducatu expulit: eucg
A clericum fecit.Cuius in loco Agiprandum (iiilm nepote conftituit.Cum vero
Beneuentu ^pperaret Godefcalcus audito eius aduetitu/ nauem conicendere, accp
in Grsecia fugere molitus eft.Qui poftcp vxorem &
eundam (uppdledilem fu a
naui impoluillet, 8C nouiflime ipfc alcendere veller, irruentibus Bencucntanis Gi*
fulfifidelibus,extindus eft. Vxor (ane illius cu omnibus quae habebat/ Collatino
polim perlata eft.Tunc rex Luitprand Beneuentu peruehiens, Gifulfum fiiu ne*
potem iterum in loco proprio ducem cdnftituit:rebu(q? ira compofitis/ ad fuum
palatiu remcauit.Hic gloriofiflimus rex multas in chriffi honore per lingula loca
vbi degere folebat/bafilicas conftruxit.Hic monafterium beati Petri quod foras
muros Ticinenfis duitatis litu eft,& coelum aureum appellat/ irtftftuir* In fumma
quocp Bardonis alpe monafteriu quod Bercetu dide/ cdificauit.ln Olona nihilo
minus fuo proaftio miro opere in honore fandi Artaftafi) martyris chrifto domi
dlium ftatuitjin quo & monafteriu fedt.Pari etiam modo multa per loca lingula
diuina tcpla inftituit.Intrafuu quoq? palatiu oraculu dni laluatoris jdificauit: &
quod nulli alrj reges habuerant, lacer dotes SC dcricos inftituit,qui ei diuina quot
tidie ofFiciadecantarent.Huius regis tgibus fuit in IocO,ctii Fotu nomen eft,iuxta
fluuiu Tanarum vir mirg (auditatis Baodolinus h omine: q multis iniraculis Chri
fti gratia liilFragante refulfit.Qui fepe futura pra?dixit:abfentia quocp quali prae*

(entia nuntiauit,Deniqj dum rex Luitprand in vrbem Siluam venatum iflet, Vriii$
ex cius comitibus ceruum (agina percutere rtiftis, eiufdem regis nepote, hoc eft lo
roris eius filium Aufufiim nomine nolens (auciauit.Quod rex cernes, valde enim
eundem pueru amabat, cum lachrymis eius incommodum lamentari corpit. Sta*
timep vnu e fuis equite mifit,qui ad viru dei Baodolinu curreret, eumqj peteret vt
pro vita eiufdem pueri Chriftum fupplicaret.Qui cum ad leruu dei pergeretapu*
er defundus eft. Cui Chrifti famulus ad Ce perucnienti ita dixit.Sdo qua ob cau>
(am veneris, led illud quod poftulare milTus es,iam fieri non poteft: quia puer ii
le defundus eft. Quod cu is qui mifliis fuerat regi quod a (eruo dei audierat re*

nundaflet, rex licet d oluerit q? effectum fupplicationis fug habere no potuit: tame
% quia vir domini Baodolinus prophetig fpiritum habuerit, aperte cognouit. Huic
quoq? n5 diflimilis apud Veronenlem ciuitate Tcudelapius nomine fuit: qui in*
termiranda quae patrabat, pr^fago etia fpiritu multa qua: erant ventura, prgdixit.
Eo quoqj tempore floruit vita vel adibus Ticinenfis ecdefig epilcopus Petrus: q
quia regis erat conlanguineus, ab An perto quondam rege apud Spoletiu exilio
fuerat rerrulus.Huic beati martyris Sauini ecdefiam frequctantfifdcm venerabilis
martyr praenundauit/q? epilcopus apud Ticmu futurus eflet. Qui poft ea cum fa
dum fuiflet/bafilicam eidem beato martyri Sauino in folo ,pprio apud eandem
duitatem conftruxit.Hic inter reliquas cptimj vit£ quas habuit virtutis etiam vir
ginitatis flore decoratus emicuincuius nos aliquod miraculum quod pofteriori
tempore geftum eft,m loco proprio ponemus. At vero Luitprand poftcp trigin
ta & vno annis, (eptemqj menfibus regnum obtinuit,iam etate maturus,huius vi*
tj curfum expleuit;corpufcK eius in baflica beati Hadriani martyris, vbi &
cius oi
HH fj
 Fuit autem vir mnltf fapieti?,confilio fagax, pius ad#
nitor reduiefcit/ Cepultum eft.
modum & pacis amatonbelli praepotens: delinquetibus demens:caftus, pudicus,
largusditeraru quide ignarus, fed philofopbisequan#
orator, peruigil,elemo(ynis
dus;nutritor gentisdegum augmentator.
Hic initio regni fui Baioanorum pluri#
caftra cccpit: plus icmg oratioibus/cp
armis fidens: maxima iempei cura Frao
ma
eorum, Auarumcp pacem cuftodiens.

* , j y 4~ f;i .
* /cr f .Fli v 4*
: ^ itulocf
(J . Pauli Diaconi ForoiulienfishiftoriaeLango*
bar dicae liber (cetus finit*

UKRPn < 1 xrj :*IU

rom wte >Jri tpoi.p

Tjrrata inlornande,
’
i, . i

A. in.pa aina.ii.verfu.xiiq.Mauortuis.Mauortius.B.i.pag.i.ver.xvifj.confifari.c8
verfari.ver.xxv.induebantur.inbuebanturA'er.xxvij.paftem.parte.ver.xxxiir).cau#
rionibus.cantionibus.verAlii).Baft$ue.Baft§n^pag.iiA’erJ.fluuio.fluuij.vTi^xq.

vaftaueruni.vaftauerunt. ver.xv.& in duitates. & duitates, wr.xxq.idem.id clt.

B. n.paP.i.ver.vi.«liquis.reliqai]S.v^r.xxv.Tracifcae.Tracifce.pag.ii.ver.i.{eruitu
difpendia. ftipendia,
tem.feruitutcm.ver.irj.idem.id effver.iir). Romani. Roma,
Marcia#
ver.v.Mam.Nam.ver.xrfftriginta.afs.trecenta.ver.xx. Macrianopolim.
nopolim.egrcdiuntur.aggrediuntur.ver.xxi. Macrianopolim.
Mardarropolim.
ver.xxviij. campeftris. comper#
ver.xxv.pota cognominato.potami cognomento,
tis.ver.xxxvi.nadla,fortc.veda.vTr.xxxvq.conuiuio.forre.c5uitio.B.iii.pag.i.ver.
interfetflionem . mcernedonem.
ri^onfil ium . afylum . ver. irj . gences.gentem . ver. iifj .
ver.vi.conteftatione.concertatione.wr.vq.patrias.patrios.ver.ix.qucrirans.qucri#

tans.ver.xiirj.nimium.nimrj.ver.xv. Ancha. Aucha.ver.xix.pudcndus

Philippo#
humilitatus.pudcndis obprobrijs humiliatus.ver.xxvirj.Philippolim.
polim.ver.xxxi.fluminis.fulminis.vcr.xxxifj.perturbauit.proiurbauit.ver. xxxiiq.
circum#
Tofte.Hofte.vcr.xxxix.effecflum.forte. affeci um. ver.xli. drcumlpechis.
ver.ix.quar.quem.ver. xv. re#
feptus.pag.ffver.vffneca quoqua.aFs.necquoqua.
vici]s.auitus. ver. xxix.
portatum. reputatum.ver.xxi-j.Birhin^. Bithyni^.ver.xxir).a
vidna.vianam,adueunt.adeunt.ver.xxx.intra.inter.ver.xxxq.Anchalitan{. Anchia
licanf.ver.xliiq.Theflalonia.iTheflalonia,tmcidare.truddarirt.B.iir).p^.i. ver.
confule.exconfule.ver.xxiirj.excidcntc.forte, excedente, ver. «iq.
Attroru.
xxirj.ex
ver,
Aeftrorum, pag.i] Aer. viq. perturbat, proturbat.ver.xvq.inquirere.inquirut.
9 illi.ver.xxv.via.via.ver.xxviij
xxi.Quo credo fpiritus (iint ilii.Quodpedo fpirit
Itamoros Tuncafos &
Boiftos.Itamards Tuncaffos &
Boifcos.ver.xxxviij. cica?
fagittaq?.fagittafi^.ver.>di.mulcoruc|?
trices.p cicatrices, ver.xxxix.ilapulis. (capulis.
multarumcp.B.v.pag.i.ver.i.Rofomorum.Rofomonorum.ver.ifj.bumelch. uu*
percutifabundat.vcr.vi. Amni#
nielh. ver.v.incitafep.mcitatifcp.Ermanaricus rex
us.Ammius.ver.x,lntra.lnter.ver^vi,Romam.Romania.ver.xxi.fufceptulq%iu#
 I

fceptofcp .ver.xxviij.notionem.rationem.ver.xxxvi.morticinia.mortidna. pag. fj»

ver.un practorio.intus inpnrtorio.vcr.iirj.intonareuntonaret.ver.xviij. poittari

poft tanti.ver.xxuj.ap.ad.B.vi.pag.i.vcr.xv.intra.inter.ver.xxi.Venerij.aFs.Enerij
ver.xxiiij.Ephyros.forte Epiros, ver.xxvi. A
Septentrione alius. A
feptentrionali.
ver.raori.cjd. qcF.ver.xxxiiij.moUida^mollicic.ver.xxxv.Veiagotharu. Veiegotha
rum.ver.xxxix.quiiqae.quis quc\vcr.xhij.Gizcngerici. Gyzerici.Vuandelorum.
Vuandalomm.pag.q.ver.iiij. Mariam Ermantiam. Mariam & Ermantiam. ver»
vi.Tocciarum.Cocciarum.ver.x.interfeifhonem.internedonern.ver.xiirj. Ar. Ad»
ver.xvij. Bricios. forte. Brutios. ver. xx.Tyrcnno.Tyrrcno. ver. xxvrj.diriuant. for>
te.deriuant.ver.xxviq.a Pedemoris.a pede mStis.ver.xxxvi.Gcrmania.Germana.
C. i.pag.f.ver.i.Vuandali& Alani.Vuandali.afs.Alani.vcr. xvrj.in aiius, vicinis,
ver.xxxvij.egeritur.egeric.pag.q.ver.ix.generi.gcnere.ver.xix. finem, pacem, ver.
xx.exigit.no exigit, ver.xxvi. catalago. catalogo. ver.xxxiij.eximr).eximia.ver.xxxviij
gentis.aFs. mentis, ver.xlrj. huius. Hunis.C.q.pag.i.ver.r.fortiflimarum.fortiiiimo
rum.vcr.ij.Doruicena.Doroftena. ver. v.diciante.duiftante.ver.x.talia. alia, ver.xrj
iudicula.vidicula.ver.xvi.tabulorum.tabularum.ver.xvij.curtis. forte, coitis, ver.
xxxvi.iuuentus. imientus.pag.q.ver.xxxix.auxiliatorum. auxiliariorum, ver.xlrj.du
centorum.quingentorum.C,irj.pag.i.ver.iiij.moniendo.momento.ver.xvq.mor
9
tibus.morib . ver.xxiq.cacumincis.cacuminis.ver.xxvi. eum turba.cum turba, ver.
xxx.eminenti.forte.immincnti.pag.ij.ver.vi.aliqd.aliqd.ver.vrj.nos.vos.ver.viij»
forte.forti.ver.xi.Enante.En ante.vcr.xv.Veiegothas.i Veiegothas.ver.xxxij.ille.
illic. vcr.xxxv.pedibulqj coculcatus.pcdibufq3 fuorum coculcat9 .vcr.xlq. naturalis.
muralis.C.iirj.pag.i,ver.xviq.intra.inter.vcr.xxi.intra.intcr.ver.xxxi.efle.eflet.ver.
xxxix.lxxq. Ixij.C.v.pag.i.ver.vrj.cu.eu.ver.xij.Tolofa.Tolofam.ver.xvi.Heima^
nus. Germanus, ver.xxvi.ne.ncc.vcr.xxxirj.intcrnedione.internedonc. ver.xxxv,
Cirreni»Tirreni.ver.xxxvirj.Achiulfum.Acliulfum.ver.xl.qua.qua.pag,q.ver.iiij
rocernetes.contuetes.ver.xiij.biib.vrfo.ver.xvi.Idergona.ars.Dertona.ver.xxij.in*
terfc&ioni.internecioni.ver.xxv.Vctiirgas.aFs.betoricas.ver.xxix.tempora.tempo
re.C. vi.pag.i.ver. xij.periitianno.perijcanno.ver.xxxv. Ataulfi.afs. vultulfi. ver,
xxxviij. Antoaru.anroruiarsrantaru.ver.xlrj.Sigifmundo.Giiimundo.pag.q.ver,
xvij. dominum.dominiu.ver,xxix/ratribus.fratris.ver.xxxix,grauatur.grauatus,
D. i.pag.i.ver.xxij.fcrcula.forte.feretra.ver.xxxv.iecura.(ecuta.ver.xxxviij. Necacf
Nctad.pag.q.vcr.i.bclla.tela.ver.xx.confuetum donu eft.aFs.confuetudo efhfufd
piet.fuicipit.ver.xxvi. Cenandri. Cemandri.ver.xxvij. partem, parte. Marcenam.
Martenam vrbem.ver.xxx.Candicis.Candacis.Alandouuamuthis.Alanouuamu*
this,ver.xxxi.Perialdes.Peria id eft.ver.xxxiiij. Agramatus.agrammatus.
 Errata in Paulo Diacono.
AA.i.pagina.rj. ver.xviij.Taflipitis. Aflipitis.ver.xix.& Aflipitis.ex Affipitis.vcr.
xxxi.pofndcre.polTcderc.AA.i).pag.!).ver.xvij.irolc.arolc.vcr.xxiiii.vidnitate.vv
dnitate.nSnulle.nullg.ver.xxxiiq.aras.auras.ver.xxxix.Aftirmates fe. Affirmat efle.
AA iij.pag.i.vcr.viq.^fundi(Tima.^fundiflimu vcr.xjavn.vt cjb9 nome tribuo
4

9
ret visoria conceflifle. vt qb nome tribuerat visoria condonarettficcp Vuinilis
Vodan viatoriam conceflifle.Pag.rj.ver.xIrj.maxima.maxime.AA.iiq.pag.i. ver.
xix.aliquot.aliquod.ver.xxxv.Gc.fi.pag,ij.ver.xij.parte.parte.AA.v.pag.i. ver. iij,

Qyi Gue vt illatum ab hofte vulnus contemnerent.Qui Gue vt expeditius bella gc

rerent,(iue vt illatu ab hofte vulnus contenerent.ver.xviij.in gentem. ingente. ver.
xxv. tato.Tato.pag.tj.ver.iiq.Turilmondus.aFs* Turifmdus.ver.xv.ad regem, re
gem.ver.xxv.fimulatis.aFs. fimilatis.AA.vi.pag.i.ver.x.pr{dpit.praccepit. ver.xv.
9 9
rcda(ft .redacias.ver.xvij.Sophiam.Sophian.ver.xix.caholicus.catholic .ver.xxiij
Abba.Abbas.ver.xxx.Aurum.afs. darum.pag.ij.ver.i.direptum.diruptum. ver.
xvij.lentis.fentes.ver.xix. dcphcfe.deprenla.ver.xxvij.viuit.currit.BB.i.pag.i.ver.
9
xxvi.^.xxvij.hudca.hiula.ver.xxxiri.Ccelicus.Ccelit .ver.xxxviij.&[.xxxix.promo
corde, promoconde. pag.ij.ver.iq. roboras. reboans.ver.vrj.iuxit. vinxit. ver.xi.8£
xij.O minus.Ominis.pag.rj.ver.xxxiiij.ardiiloico.ardiilochico.conteximus.contc
xuimus.BB.q.pag.i.ver.xvij.En a re qua.Enare que.ver.xviij.effulgcrat. effulgo
rat. ver.xxrj.fi tvat.ver.xxvrj.funf.hunc.pag.ij. ver. viij.pofitis.pofitus. BB. irj.pag.i.

ver.i.po(Iipendam.poftidendam.ver.xij.Liguris.Liguria.ver.xiirj.Brida. Brutia
Cap. XXIII.Cap. XVIII. BB.iiij.pag.i.ver.xxiiij.cum.eum.pag.tj.ver.ix.Pan#
noniam. Pannonia. BB.v.pag.i.ver.xxvq. duitatem. ciuitate.pag.ij.ver.iij. exceptis
Patauium/& montem Silids/& Mantuam. exceptis Patauio/lx monte Silids/8£
Mantua. ver.xxiij.Dertona.Dertona.ver.xxiiij.larifidjs.laaifidjs.ver.xxxiii).Brti
tiam.Brutia.vcr.xxxv.ora.oram.BB.vi.pag.i.ver.ix.PentapoIim,Pentapolis. ver.
xx.Tiburim.Tiburum.ver.xxxi.Samniam.Samnium.ver.xxxiij. cornu quinqua*
ginta.comu quod quinquagita. verjcxx vi.Tyrrheno.Tyrrheno mari.pag.rj. ver.
iiij.a Delphos infula properantes.ad Delphos properates:ver.xv.imutata.immu

tata, ver.xix. inter, intra, ver.xxxiiij.mulios.multos. CC.i.pag.i.ver.v. poft tan'

tas animi milerias de fpe iam fidus ccepit futura reuelare.poft tantas animum mi'
'ferias de fpe iam fiiuscocpitfututareleuare.

Regiftrum alphabeti in Iomande.

A.B.C.D.omnes terniones funtr pracrer A. quatemionem.

Regiftrum alphabeti in Paulo Diacono.

AA.BB.CC.DD.EE.FF.omnes funt terniones.GG.HH.duemiones.
 tornandis atq, Pauli Draconi, Augu*
Imprefl! funt hrj libri
Vindelicorumifolerti opera loanms
Muler*
ftsc
Anno a natiuitate Domini Millefimo
Quingentefimo quintodedmo*
DSvero Vicefima prima
menfis Martrj. /
 .

v
•'
'
•
•;.
•
. :«»V
•
N
<•
-
l
-
h*- - - -
,
, . .

^ - «
. , .

Y ;•<'
A »*>
.

<
*' ••’. / ‘A
'

t "
^ -T r> I fifi •

#
.
,

;
:

V Jb;
,4-»
/fdV
1
1
' t
•

r
tik
'

• ’

<!_

'
ic . »
•*"
\>
-Sdi
7 i$f
'*
.

*^Sa
'

4 i '
wV»
•
*' •
*
* *' f

.•» .* •
»•.*•.
* *
..
V V
.
*
‘
.
•’
.
V'
»> \

vv; •;.•••- .'?> *

1

''•'
.
V *.<Vr
ii > f!
"hir
i m. t f . ii 1. -j-.'.''- i
!'r*
- . 'i
1 ..
•'£ ' *'•• '

. * :•• • ?*'