(

M V S
feu praxis
VM V RC G S I AE,
I A
Illius pr rnio quae Inftr umentis agitur certa ratio,ab Ottomaro
Lufcinio Argentino duobus Libris abfoluta,

EiulHem Ottomari Luicinif, de Concentus polyphoni, id eft,

explurifarijs uocibus compofiti^canonibus^Libri totidem.

^ Argentorati
Anno
apud loannemSchottum,
Chrifti,! f 3 d.

C um gratia 8^ priuilegio Imperiali,

adQuinquetxnium.
y'.

C/
 -'
i'

K J
^ / . ir z-
^^|4, )r, l^r?

y 'pV. C
^'VSr-
'
'
f; l'' . 'y-J‘

\ -

‘ .

V-. /T
 Magnifico luro Domino Andresc Caluo Mediolanen Ottoma^
rusLufcmmSjArgemmus,
Qum ob alias infignes uirtutes tuas^magniflce Andrea , iiimmamcg eruditio
ticmjplurimus tibi honos ab omnibus fure optimo debeatur : tum in primis iti'
gens praeconium, &T fauorem immcndim apud ftudiofos cura tibi tua conciliat,
qua ueterum monumenta libr orum, per chalcographiam ab interitu uindicas:
SC nouam ingeniorum foeturam,diuite iemente fpargis in orbem^ Nam(ut mea
fert opinio )ficut non minoris eft meritiores praeclaras geffiile,^ geftas foelici fti
lo exarafle , adeo, ut non paucos inuenias ( fi alterum expetendum fit ) qui Ho^
meri elle malint Achilleis: ita non minus coniiiltum uniuerfe reipub . litera-
^
rig crediderim,per eos qui ceu lupiter ex capite paraim edunt , nouis quibuiHa
muentisliterasilluftrando,^illosdemumqui partum huiiifcemodi in iinum
excipiunt ac confouent Denic^ mille exemplis fua ope,aut impenia excufum,
»

protrudCit mlucemrtantacplibrorum propagatione id demu agunt,ne fitCquod

aiunt ) TfKiTofj ^ Itacp ne(cio,cuinam potiflimum referamus acceptum,

qp mplures ( ut in
p rouerbio didtur ) mutos magiftros domi habemus , quibus
cum uegetandi ingenif gratia, diurnum nobisexiftat nodurnumq^ commer^
cium : an ne authoribus ipfis, qui ea nobis peperere: an ifs,quorum ope ad haec
ufep temoora integre ieruata funt ^ T uo igitur dudu , qum iiibinde al q atep al i)
infigne ''belli,ex officina loannis Schotti chalcographi impedio fblertis, haud

fcf us,^ . duratsco equo fortiifimi armati prodierint; fuperioribus diebus be-
(

a A nigne
 mc adhortatus cSjUtlibcIIum Sebaftiani V/rdung de Infirumcntts Mir>
iTifgne
fids,ex Ger manico Latmum facercm:fic enim fore,ut etiam ab exteris Muficac
. ftudiofis legi poflinEa tamen lege, ut liber eflem ab hac fide,quf abs quouis iti'
terprete exiguunlicerctc^ nobis ( fi modo ex re lecSoris id futurum fperaremus

ab authore longo mteruallo difTennre Nam quo licentius id fieret, multorum

.

nobis proponebas exemplum: qui in alienis libris reftituendis non fine gloria
laborafIent4 Id quod in hoc libello opera? precium exiftimabas : cui, ut ex certis
conied-urisdeprehenderelicet,propter ereptum praemature euiuis SebaftiV
num,fupr emam manum conftat haud qua^ contigifle Jgitur tantum abeile di^
cebas,ne quis interim uicio mihi uertat,iicubi a Sebaftiani fententia tota ratione
deiciuero:ut etiam gratiam non mediocrem hac occafione a ftudiefis fim repor^
taturus:uix enim futuru arbitrabaris,ut hec qualiacuncp fint,diligentius quilpi^
amplexetur,ob id,quia fumma cura fint translata,^ q> ex aliqua faltim parte iii^
deantur utilia^ Ego quamuis primo cotra officium arbitrarer futumm , ut meo
nutu in alieno iblo aedificium extruerem ^ Deinde, ut tempus ieuerioribus ftu^
V
dqs deftinatum , in his leuioribus farmentis legendis perderem 4 idt tandem
apud me ratio, tibi uir opume, at(^ omnibus fimul Mufica? ftudiofis gratificans
df Et quidem quo uotis tuis rdponderem ) iatis
in ipfo ftatim operis ingr effli (

Sebaftianiperpendiailum aequando aedificio noftrb congruebat Veru

'affabre
cumfubinde alias at(^ alias quaereremus excurfiones , quibus utile dnkicom-
tnifceremus, nefeio quomodo fit, ut amphora incepta,iam tandem ur is exic^

riu
rit^Cactemm nihil moror ob id amicum Icdorcmtnccj admodum magni refert,
fiib CUIUS nomine legantur dialogi ifti,noftro marte utcunc^ condnnau,fiue Sc'
baftfani 8^ Andreae : quando fllis libelli congruit principium : fiuc Ottomari
Bartholomei Stoffleri:eftisenimmunicepsnofter,uirinliteris8tr re Mufica
non parum exerdtatus: cum illo enim eodem freti contubernio, iucdfiuis horis
de Mufids multa iucundiflime fabulamur: qua: necp nos unquam icripfiile pu^
debit:necp,uri cofidimuSjlecS-orem ( nifi forte magnopere delicatus fuerit ) one>
rabuntC^od idcirco admonui, ne Sebaftiano adulterinum quafi partum fup^
pofuifle uidcrer,uulgando dus nomine id quod ipie haud qua^ fdripfillet ^ Bc-'
ne ualcto uirpr^flanuilimct Argentorati anng Chrifti«i >r
3
 CMVSVRGIAE LIEI^R PRIMVa #
Dialogi Pnmi Imertocittoresv '

Andreas Siluanus, Sebaftianus Virdung^

Siiie malis,

Bartholomcus Stoflerus, Ottomarus Lufdnius^

ANDREAS.
NC Olumemaduemfsete jSeballianefuautflimejUehcmen-^
ter gaudeo :non tam eius rei grana, tibi ex fem entia res cefi
rint, nobis lampridem reftitutus cs, Qi^nsenim femel tibi
lundus amidcia,non f grc carear tuo contubernio r' Sed illud quf (b in primisC fi.
uacat ( exponas nobis, quid nam rei te impulerit,ut alienas peregre luftrares re^
giones:uix enim crediderim, te incadum laborem tam arduu tentafie^ S. Non-
Andrea chariilime^ Qiii enim externas penetrarem regionum oras, nifi
ifeileris

fwelpes aliqua teneret, eas conquirendi merces, quas apudnoftrates nonita

pafiim inuenias obuiamrNam quae undicp in promptu (imt,atcp omnibus expo
iita,non perinde habentur in precio, atc^ ea , quae ingenti fudore, (iimmocp itu-'

dio comparantur.Nec^ uero id meum eft exemplum^qum uideas pl^roft?^, nui-*

lauitare maria,nuHamuiaruma{jperuatem decimare, nuliolcp latronum horre^
rceremfultt!^,quoexoricum quiddam ad corporis cultum alterant. Cauterum
ad animi' deeus comparandum,quis non magis Platonem imitetur, aicp Pytha^ ,

goram.
 M V S V R. G I AE
gof am/cliqaof^c^qui mhil terrarum non adieretubfcp gentmm id (bium inda^
garimt,ut alioqui docSi euaderent dQ<friores:qugftumcp facerent earum rerum,
quae cum dommo fimul enatare poflent^quocuncj illum uis uentorum illifa na-
ui,tempefi:afcjadegi{Iet^ Namqms nonuidet^merces fllas longe omnium eflc
laudadffimaSjquae ufli aere prorfus eftimari non poflunt^Quod genus eft mpri-
mis omnium ore celebrata Mufice,inuentum mter cacteras nimirum animi do-
tes uel ob id magis frugiferum, q? folum ( uti putat Theophraftus ) maleafiecSis
corporibus medeatur,&T animis^ Huius perdiicendae gratia non parum laboris
fufcepimustquando ad eam aflequenda non unus acfimplex patet aditus , Sunt
cnim,qui drca numerorum habitudines, unde &T fbnos regulatos prodire con-
ftat,occupati,perpetua contemplatione,quibus rationibus illg confiftant,explo
rare nituntur:&: iunt,qui uim eius uarijs explicant inftrumentis:denic^ inueni-
as,qui uoce produnt,quid uir ium contineat harmonia.Necp uero un^ impenic
me poenituit,aut operaetquando iam palam eft^hanc prgclaram diiciplinam,an-
gratiilimum eile lenimentu * Haecmentis tetrum dilcutit nu>
xtj cuiufcp laboris
bilumiadeocp mire leuat animum prefllim erumnis,ut nemo non deo immorta-
Iiacceptum referat tam frugi inuentum Mitto Orpheum,&T Linum, utrunc^
drjs genim:quorum alter dum rudes atcp agreftes animos mulceret, non modo
feras,uerum etiam fy luas &T iaxa dicitur traxiile. De origine Muficac iam lubet
diflerere^ Homerus omnis prorfus antiquitaus impenic gnarus, qum iam uul-
'
gOtC'
 L I B. t
Extant autem nonnulla jquscfingulis quibu%tiocibus modulandis funi
ateommodata* Qualia funq '

Trumicheit.
 %x M S V V R G r AB
De alio gener c,I nftrumcnta rcperias 6C ipia chordis referta, qtraft^ pIin-ihtTrf
uocibus reddendis aptafunt,ne<pplccffris exuberantiam iateruallis commettfii
tamur/ed fmguli neriii Cngitlos prgftant fonos*
Cythara.
 L I B. L
Sequens Tnlirumentum ignobile eft,proptcn'ngcntcm ftrepitum «ocum,fe
feinuwoprxpcdienuiiau
Hackbret,

V A. Nunefi uafatjnfinimentommlecundigencns nobis explica rationem,

€. Inter fecundi generis Inftrumenta , quat flatu concepto inibnant, illa primas
fibi uendicare ab omnibus indicantur, quae a follibus fpiritu turgidis, accipiunt
coacfhim aera: hic pro arbitriomagiftri quieapuliat,in cellas cannis confines
transfufus,mox erumpit in fonum.Htec ficut maioreflimptu parantur,ira etiam
qineiiis al ia organa uocalitate iiia fecile iiiperant. prgftant fimdiu, uanetatecp in^
figni exuberant. A, Edoceas quflb nos pauds, quo haec liqueant clarius. S.
In prinus plgra($ alia Inftrumenta iaufunxbiimanum aptamur, foliahqs prope
c a modum
 ,4 M V S V R G I AE
modum ad Det praeconium relicJis Habent praeterea plus roboris, qix^ctmc^
.

grandi, perpetuocp armantur (pirttu,^ illa, quibus flatum miniftrat humanus

anhelitus,crebro ob fragilitatem i^iterrniflus* Adde, q> lam nouo tnuento tanta
in illis eft uociim uarietas,ut qui' haec habeat (bla, eunda habere caetera uideatur^
T acec,q? m hijs pullandis,uel mediocriter eruditus,eximios alioru Inffrumen^
,
torum tnagiftros facile uicericquippe cui ad negociumcapeilendu manus fimt
pedefep inftruduHuc accedit, q> uaft Mufica communi appell atione Organa dJ
cuntur, nimirum ob generis excellentiam, qum a Graecis omnia quaecunc^
nora funt,hoc nomine uocentur^ A* Probe narras. Id fere dbiqp gentiu nunc
cft receptum,ut Organa rei diuinae adhibeanturme quis noftra facra interim iiv
feriora exiftimet ijs,qug Romani etiam du ethnid,(ummo Muficae Audio quon^
dam celebrarunt . Ita enin^ memoriae proditum eft, lunio Bub.T er. Qc Qu*
AemilioCois.Tibicinesquiiacris prg cinebant, prohibitos in aede louis uefci,
Tyburimo agmine abrjfle: Senatu imminutg religionis impatiente,Tyburti^
T
nos orafle,ut homines reftituerent: accitos in curiam a y burtinis,exoratos ti'
bicines minime paruifle.Confilio deinde haud abhorrente ab ingenijs hominu,
T
inde a yburtinis circumuentos tibidnes , quippe per fpeciem ibi celebranda--
rum cantu epularum inuitatos,uino ( cuius ferme auidum genus eft ) oneratos,
Ibpori indulfifle, tum ita uidos fomno, in plauftra coniedos, Romam delatos
cfle^plenos crapula, poftera luce ipfos in medio foro opprimente repertos. Con
currente
 L I B; I.

currente dchme populo, precibus detenti tibicines/aeSa tame illis primo in a^de
louis ueicendi poteftateSed quoniam in mores Muficoru incidimus,tu uelim
certiorem me reddas,num Muficg uim ullam habeat,mores eorum corrumpea
di,qui ea ie impenfius oblecJantQuod fi dabitur,ualeant qui ie hoc titulo uendi
tannmihi fatius fuerit,cum Themiilocle ede moribus in deterius
mutatis Bonauerbaqug(b*Qiiis unquam tanta fuit uecor-
dia,utMufi'camab ingenuis difciplinis defiriuiflearbitretur^quaruunaomniu
uirtus eftjintegritatiuitae confuluiflec' Docet id palam notiflimus ille Gra^coru
uerficulus,j6f Xtiy \vti Sed hgc communiafimt.Qi^iod ad
Muficamatunet, primas illi tribuunt Pythagorei in componendo aduirtutem
animo:folitum enim illis fuit,lyra excitari aibmno,ilIa(^ obftrepente ibpirirnon
tam aliam ob cauiam, $ ut mentes harmonia lenirentur, ne qua turbida cogita^
tio obreperet improuidis^Veruntamen quid attinet comemorare Muficos egre
gios,primaec5 cohortis, quibus penitus illapfa Mufice, a uicijs prorfus liberum
animum reddiditr* Qiiaru fi quis Cathalogum texere uolet, rite ut Aratus a lo^
ue,Fabius ab Homero,ita ille quilquis futurus eft,a Paulo Hofhaimer aulpica-
bitunHicinalpibus Noricis non longe a Sal tzeburgo progenitus, ftemmatis
donatus a diuo Maximiliano Caefare, cuius ille aures tenet, quoties organo fa^
mentem quo lubct:nobilis alioqui,incomparabiliin
eris pr^cinit,trahitq^ fimul
genio/umma(^ animi dexteritate (^licquid ^nim Roma fuo debet Romulo,
c 3
aut
 ,# M V S V R G I AE
mut Camillo, hoc totms rei Muficat untuerfitas Paulo tribuit, fiio inilaui*atort-
Magnailliin re Mufica gerenda ineftgrauitas,ne<^leporisminus Nonilliim.

protenfa in longum Camoena,ulli faftidioiiimreddit, nonbreuitas defpicabi''

lem^Nihil no patente erumpit meam, ubi ubi ille manus,animumtp intenderiu
Nihil ieiunum apparet, nihil frigidum,at necj languet quippiam in illa angelica
harmonia:quinimmoubereuena,acpatente meatu, fer uent Scffucculenta funt
omnta.Mira articulorum lcnitas,non frangirfublimem illius moduiandimaie^
flatem. Neqp uero illi fatis efterudimm refonafle,nifi etiam amoenum quiddam
&' floridum concinuericCarmin^quaeuis adeo fuisabfolutaluntnumerisjutfi
tnomeTfrtum inde adcmeris,integrirate fua deftitutam plane iam harmoniam fei>
tias.Variefasillitamimmenfa,utfihuncaIiquotanm's quifpiam audiat canen^
tem, non tam miretur, unde tot amnes euomat oceanus, ^ unde ille depromat
modos. Atq? uir rantus,nucquide fupra triginta annos in magifteriofuo emen-'
fus,quum multos, qui in hoc opus neruds omnes intenderunt, longepoft fere^
Iiqaerit,nuilumie pafluseft (iipei'are, acnepquare quidem* DenicpC ut paucis
dicam ) quod de Cicerone (entit Fabuis,id iam uulgo probari m'deo,ut uidelicet
iam fe in Mufids profeciflefciat,cm'Pauli noftri harmonia ualde placet :quicp
ut illi fiat ^ fimillimus,nocfl'es laborat, ac dies.C^terum, reliquit hic Paulus
KOTo:T^,a?tate iam uergente in fcnium,non paucos poft ie ifcipulos SC(fi di-^
cere licet }PauIomimos,qui paflim in Diuorum ^dibus,loeis celebrioribus,hor
nore
 L I B. I. .r
tiore finiulacfe famfliW auc5i,facrfs praecinunt. E qtiomm albo quidam iiinf
mihi non ad faciem cogniti folum,quinimmo propter ingenij prgftantiam, mo^
rumc^ fynceritarem^tnrra ped-orispenetralia receptijoannes Buochner apud
Conftantienfes Toannes Kotter Argentinus apud Bernenies Helueuorum,
,

Conradus apud Spirenles^Schachingeriis apud PatauienfeSjBolfgangus apud

Vienenfes Pannoiiiaejloannes ColonienfisapudSaxonum ducem. Praeterea
reliquos, quibus cum nulla mihi intercedit familiaritas» Atqui paucos hos, idcir
co tranfeo,quia,ut Maro inquit,fimt hic etia fua prgmia laudi. T um referre non
parum exiftimo ad artis cuiu% plenam traditionem,ut proferantur eius inftitu-"
&
ti principes , quos imiteris , ad quo^ Portatiuumt
riim exempla te componas» A. Nemo
fane rceffe reprehenderit hanc tuam dili
gentiam.Itaenimmihi pcrfuafum eft,
xion parum multum ad cognitionem di
fciplinae conducere imitatione»Sed nuc
qugib prodas horum Inftrumentorum
figuram, ac nomina,quorum cauia te
in tantum magiftrorum pelagus conie-
ceris. En tibipr^ftofunt*
 M V S V R G I AE
Pofitmum,
 L I B. I.
5

go receptam efTetjMuficcn artem omnmm mgeniofiflimam, nobis non homi>

nis ciim(piam/ed Diuoru elle traditam beneficio^mltrudo artificiofe Deorum
conuiuic, Apollinem imrnortalmm longe fapientilTiniumjian^ Muficae muen
torem, cithara impulfii exhilarare Deos fadtjliados
it/ tJity cpofiityy^ ii

yL'6(rk(/iy ^^QiiQc^iJ^oy}x,y^%i^oii*cV(x,i ovn kccAh^

Id eft, Prapulchram citharam Mulas tenet inter Apollo,
qua miTcent murmure noces,
Viciffim dulces
Deos omnes futs depinxit coloribus Mercurio eIo>»
Lucianus proinde 5 qui ,

quenu&T cordato deo,Muficen rnbuit^atcp ab illo eam ait fortuito reperta, hijs
quidem uerbis: (x?iK hJ^h \<j yLOv<rtKoy^^?^i)VH(j7r7s vzK^ccy iVfi^y^ot^yttvoykTT kvTu^
Ct/ViTTH^lXTO 7TH yiis ycct^\vcct^yLO(rccg^ty ^vyoDcrcc^ylTruTcc ii/Triifccs tyytc
yiJUoyvTTo^&Sy iTTTCC vTccyt/ yAcc(pv\^oy^i^ tvee^'
iAovioyy^S iam uefo
ccuTO) cp^ov&y ToyTToc^cd avcccfl^ay cca-Kivrcc, Ideft,
Mercurium efle Mufictim noiieris, T eftudinem enim alicubi emortuam repe^
rit^exquajiundo eimanubrio^S^ compofitis calamis, fimdilyra impofitum or>-
ganum compegit,in quo ieptem extenfas chordas argute adiTiodum,& impen'
dio concinne pulfat:adeo, ut me urat inuidia , ficubi iimile quiddam aggredi in
cithara tentauero, Hadenus Lucianus, Caterum qiiifquis huius infignis diici^
plina author extiterit, iam in propatulo eft, plurimum eam undiq^ inualuifle:
b adeo
 4 MVSVRGIAE
adeo, ut ne ulla qufde gens tam feris fit moribus, a qua Mufica pror/us exiiTef,
necp ulla fit in parte recepta*Proinde,ut ego propemodiim fufpicor^natura non
parum confert adminiculi,ut Mufici ferme omnes ultro fimus, paucifTimis qufe
bufdam amufis tantum,ex hoc albo,tan^’ monftris,reied-is Rari enim illii^ovcc
,
quibus rerum parens natura, non fiiggerit Muficam:quic^ illam non tam
ob aliam caufam habent exofam,^ quia funt uelim Ego non minus
portenta dixerim,^ chymeras,tragelaphos,aut hippocentauros illos, qui prse^
ter folitum animantium nafeendi ritum, edid ferutun A* Non pofllim non
probare mftitutum tuum* Praeclare enim tecum agitur, fi id tibi efle h'ceat,quod
fapienriiTimis quibufcp, qui' uniuerfam uitam peregrinationi' deftinarimt,do(ffri
^ nae confequendae gi atia* Id quod ad fapientiam comparandam non parum ha^
bet momenti',tefl:e Maro ne, qui A
eneam fim terris maric^ lacfiatum inducit, 5^
Homericus Vlylfes,7r(?;Vi^^ <5^ ccvSfcoTrod^ tJliy Scdqiim (ut
ais ) natura Muficen fuppeditet , quid attinet obfecro, tot fubijile labores, eru^
mnas,pericula 3 etiam cum uitae difcrimiher' S* Etfi nihil in omni re, quae faitim
ufui efle poteft,no fere palam fecerit natura, ita, ut hacibla refragante, nihil ulU'
credamus eife tentandu,tamen haud mediocriter in imiuerfiim profuit , ars atcg
mduftriarquafi careas,quantumcunq^ itipatus fueris naturp benefici]s,in opere
aggrediundo inops eris confiltj, nec^ muitum abfimilis feraci quidem agro , ac
negledo atcj incultOt Denicj iifolis naturae dotibus contenti, artes contempfe^
-- rimus.
 L I B. L 5^

rimiTSjCitr iion tiudi, quemadmodum prognati fumus, prodimus in publicum,

cum beluis idem nobis fit cibi potufij commercium,inertes acociofi uitam aga^
musr A t iam palam eft,naturam homim* non parum in arte conftituifle prgfidif,
finequa (brdida iam plane,incul ta,manca,at($ etiam pudenda funt omnia,
Praedare ha?c non minus ^ acuto iudiciorecenfuiili SebailianeCamoenis tuis
ornatifiime Jamcp nos in ipem erigis,tua dC aliorum ope futurum, ut ferox a plg
rifcp fcriptoribus praedicata Germanoru natura, tot egregijs difciplinis aliunde
conuecT-is ad nos imbuta, miteicat parumper, ac reddatur manfuetior , V ix eni
adducor,ut credam Germanig noftre tam infenfos efle Super os,autfuiiIe im^,
ut non illa eque cum alifs gentibus eruditione certare poffit, fi modo animus no
ftratium ingenua excolatur doctrina,. Nam quod ad mores attinet,quopa(So
probitate ullo hominum generi inferiores fimus,ego non uideo. Sunt enim na^
tiones quaedam fuo iam notatae cauterio,quodfoeda morum labes iam olim illis
muflerat,QiiaIeeft illud, kxttttx Et illud Epimenidis, quod Pau^
Ius citat ApoAoluSy KXKCcSH^ixyxa-T^^icroc^yoh Qtiocon^
tra Germanis,ob fummam ingentj dexteritatem, nil aliud ^fimplicitas obijei-
nimirum,quam chriftuSjred-i atep gquiueriis magifter, in ieruis ma-
tiiruiirtus
gnopere defyderat. Sic enim ait apud Matthgum, yiviak ^p^ovti^oi&s St
icKi^^xtot it TTifisifxi Id eft:Eftote prudentes uelutiierpentes,&rfimplicesfi-
cut columbae Jtacj fi ad niliil aliud condudt prudens illafimplicitas, hocpotiffi-
b i mum
 ^ M V S V R G I AE '

mum lums noftris debet accedere,qj a morum quorundam portentis Iiberf red
dimur^quibus % x ifta hominum icatet ^quac doli ac fraudis comenta iugiter ani^
mouerlat:'®-(?AvT^oV2r? fane licebit huiufcemodi appellare, uerfatili quopiam
ingenio praeditos, uafros,ac uerfipelles Catilinae mimos,qui C ut Criipus tradit
cuiui^ rei fimulatorerat,acdiflimu!aror^ Sedut ad lireras redeam* Sicut facile
fuit Homero &T Demofthent,pa!mam eloquentiae Latinis praeripere, nemine
admodum relu(flante,eocp potiflimu tempore, quo Romani aliteris ferias age-^
rent:ita maiori^* nofti is non operofum fuit,a Marone ac T ullio iiiperari docSri
na&f eloqiiio:qum hicmoueret Euphrates.illicGermaniabellum* Verum eni
uero quantum promonere potuerint noftri in literis,fi un^ maiore ftudio artes,
^ rem militarem trac^adent,non pauci nobis fuerut documento, quibus totum
illud noiIe contigit, quicquid a clariilimis ftriptoribus in nobilioribus linguis
pailim eft compreheuiiim* Videberis autem &C tu non mediocri adiumento efle
omnium difciplinarum ftudiofae Germaniae noftrae,fi ei utcuncp aperueris rede
modulandi rationcmrqiiandoquidcmSCillanonparum habetmomenti adxt/-^
id eft, difciplinarum uniuerfum orbem feliciter abiblucndum*
Recftc mones,facii^ luo inftituto fatis,qui nihil un^ lucris tuis acceffilTe arbitra
cum fumma eruditione coniundum* A t iam in confeflb eft,pro"
ris,nifi id fuerit
dente Platone, item Ariftotele,inter egregias artes Muficam minime extre^
mas tener e^Caeterum, quod ad me attinet^uereor neparum ualida tibi noftra In
ftitudo
 L I B. I. r
omnfa ea afTequeda.qua? prgftarc de fe debebit, quiiqms
ftitutfo wderi poffit,ad
Muficus mfignfs haberi uolet^ A* Vt uidere indeor,fchedf quas manu geftas,
lucundam quanda,8^ minime ingratam nouitate prae ie ferunr,qug mihi ufui fu
tura foret ad rem Mufica afpirantijfi tibi moleftum non eiTet,mihi haru uidendi
poteftatem facere* Nam etfi nulla in te collata merita hoc utdeantur expofcere,
id tamen pro uirili curabo, ut in pofterum tanto ateaffecflus beneficio utcuncp
refpondeam* S* Facerem quod petis,ac lubens, fi id modo ex re tua futurum
perfpicerem* Q^uomodo enim tibi non gratificarer, cui ob amicitiam , quae cum
annis creuit fimul,nihi! uideor non debere ^ V eru quo pado ad te redire poffit
uel exiguus frudtus ex icio illarum rerum obtutu, mihi haud qua^ perlpicuum
efrepoteft,ob raritatem operis potiiIimum, atc^ magnitudinem* A* (piando-
quidem non admodum conducibile tibi uidetur,obiter ifta cuipiam ofFerri,5^ ib
Ium a limine,ut dicitur,ialutari,te ob{ecro,nifi aliud te diftinet negocium,tuo du
dlu,introfpicerc nobis Iiceat,ac finus omnes harum rerum, quas abs te repertas,
certis coniedluris deprehendimus,penetrare* S. Qum, ut iridec,te huius non
piget laboris,non cund-abimur,breuiter fimul atcp diiucideomnia,quae ad Mu
fica Jnftrumeta,legitima ratione uocalia reddenda, pertinere uidentur, aperire,
tu modo fac attento fis animo* A. Velle primo omniu in partes digereres ea, de
quibus didlurus es, quo aptius fibi cohpr erent fingul a* S* Ita faciam * Vafa ad
jliarmoniam reddendam apta,quac a Graecis Organa dicutur,polTumus nos in-
b 3 ftrumenta
 S M V S V R G I AE
m
ftmmentaappcllarejea triplici reperiuntur uarietate. Quaedam enim ex ncr^
uis in fe pr otenfis fbnora fiunt; alia Ipiritum recipiunt,qui iuxta rcccptacul i ma^
gnitudinem grauius intonatjaut acutius.Sunt praeter ea,quac cx pre conflantur,
at(j pro ponderis habitudine diuerfiim reddunt ibnum . Et quidem ca quae ner^
uos recipiunt, noftri Luium chordarum uocant(uulgo Seytenfpil ) Ego qua
fint figura,quoue noftratium nomine cenleantur,nunc oculis fubijciam.

Clauicitherium, ' Virginale.

 L I B l *
Clauichordium. Clauidmbalum,

Omnia hatc Inftrtimeta habent

pledra ( fic enim illa uocant ) chor^
‘
dasdiuerfis in locis contrectantia:
que dS manibus agitantur, uniuer^
fiimrei harmonicae concentum ab^
Ibluunt; ita , ut nihil ultra defydera'
re queas.
 M V S 'V R G I AE
rcqucas, quod illis Inftrumends poffit accedere. Sunt proinde ex lioe genere
alia uafa 'Mufica,quac
pledra non habent, fed eorum loco certis locis uocum Ci'
onata interuall a.Hxc qum praeter pulfum,quifit fonitus reddendi gratia, etiam
^teruallorum huiufcemodi contadum exigant, iam fit,ut labor em dup icatum
1

requirant.Cxterum uicit iam labor naturam , eocp humana progrefla eft indu^
ftr ia, ut nihil non seque
his Inftrumends ardsmagifterio exprimi poffit. Sunt

autem, ferme illa quae fequuntur,

Lutina.

Atc^ifta quidem Organa ad plurifariamreddcndam uocalitatcmfdoliea

fiinqideo maxime Muhea uidentur, ^
Extant
 L I B. l
interrogatum,cuius ref gratia mare haberet mfeftiimtprotmiTS non minus uer^,
^ intrepide refpondifle: Et cur mAlexander,orbem terrarum r Maions plane
latrocmfj Alexandrum mfimulando^^ poflet fuggillari is,qui umVo tantu naui
gip res alienas muaderet. Atc^ fi Chnftus meis uotis annueret^ id (blu expolce^
rem, ut pacem nobis illam largiretur, quam toties imprecatus eftdilcipulis,8dl
quam angeli Muficis modulis ipib nato futuram condnuerunt orbi, Detrufis
interea in aliquem locum fubterraneum moftris illis Briareo bC Centauris , ubi
perpetuo eis contingit id,quod fummo ftudio affecflant, nempe bel Iigerare,Fal^
Ior,nifi in ea (entetia fuerit fandus rex Dauid,qum dicer ccDilTipa gentes, qux
bellauolunt. A, Probe dicis. Sed quomodo ad MuficamrRede mones, ut
hxemifia faciam,tan$ diflbna,&: iiridorem ac ludum magis,^ iucundam har^
moniam mbuentia: attamen locus exigit, ut pofi: Mufica Inftrumeiita, etia ifta,
qux amuiafunt,commonftremus.
 M V S V R G I AB

Confulto hic nonnulla Organa pra^tereo^quf ut Stentor ille HomeriaTS,o!>

iiocalitatcm infignem, rnagis fuer i m
t in precio^^euphoniap gratia Qiiodge-'
nus eft Hebreorum tuba/iftuIa^Cythara^SambuccajBucdna, PraIterm,T ym^
&
panum, Chonis^in typum, ut teftatur diuus Hieronymus in epiftola ad JDar
danum,non in euidentem utilitatem,aut uoluptatem inftituta* Sic enim Paulus
feriptum reliquit in epiftolaadCorinthios,T(tvT«(/^e7r<ivT<«TV7rci (ruv^Cxivo^
Ikhvvoi<;, Vbi aurem iam illuxit ueritas,neceflario fublata eft umbra, qua^ uerita
tem prius palliabat* Vnde fit, ut nunc omnia huiufmodiOrganafmt negleda*
Qiiod ideo dixi,ut etiam nimium curioCs feciam faus*Sum autem fer me hsec.
 JO M V S V. R G I AB

?Mmpaiiuni d pftoimnt
\ \ \ S S, N
F(alterium Dccachordum, Pialterium Dccachordum aliud
 I B. I. ^9

CytfcaraHicronymi,
Alia CytharaHieronymi.

Alia Cythara
Hieronymi.

e z
 (
L I B/ I.

&
p, M V &. V Ri 0 I AE
Fift iila Hieronymi. Organum Hieronymi.
 L I
Cymbalum Hieronymu A. Nunc tecrauenm,quandGquid2
nihil admodum confert utiliratfs, figu>
ram Inftrumcntoriim, rationemcp per
cepifle, qua fiunt (bnora, nam id quoc|:
plebei norunt,ne graueris obfecro nes
c'ocere, ut concinne modulemur, quo
lopan illum Vergilianum,ucl Demo^
dccon Homericum a’quare pcfiimus
cantando,aut C quod malimus )uince^
— - * Nam clarifllmis illorum prouocati
exemplis,eam nobis gloriam propoli^
tam credimus, fi argutum concinuerim
mus,qua? iftis iam contigit tam infigni
prcftantifiimorum poetarum tuba ce^
lebratis. Eximium certepreconiaefi-,
cundem&AluficiimelTe,S^Philoibm
pl um,qualcm inducit V ergilius,clum
inquit: Cythara crinitus lopas
Per(bnataurara,doaiitqua?maximus Atlas^
Hic canit errantem Lunam, Solifi^ labores,
Vnde
 J4 M V S V R G I AE
Vnde hominum gcnus,8f pecudes, unde imber & ignes,
Ardurum,pluui2[cp Hyadas, geminoi^ Trioncs.
Quid tantum Oceano properent (e tingere Soles
Hiberni,ucl quae tardis mora nodibus obftet.
Nec profedo minoris gl oriae eft,Cmul cum Mufica,quicquid cognitu digna
efi:,in uniuerfum pcrcepifle, qualis ab Homero Odylleae induatur Demodo'.

cus.
c MVSVRGIAE LIBER SECVNDVS^ .

SEBASTIANVS.
VNC demum aggredi' conucniet id^quod pofterius eft hums iti'
ftituri^ne concepta lamdiidum de nobis (pe fruftreris^ A ut id
commodius profequamur,ilIud m cemmum' te prsefdre operar
prectum eft:Omnmo tenendam efle ei^qin' apte cupiet Organis
canere,unmer(^ concenms rationem Hanc amem in primis
prgftabit ars^imitatione comftata^S^ frequenti' exeremo. Ars qiubufdam pr^(cri
pta eft prarcepn's,quar hi'c tradere,longum eflennecp mdeo^quo pado uotis tuis
poffint refponderc^ Qum magis ex re tua futuru cenfeo^ut ea m pr aefens tradlc'
mus, quae mulus exemplorum milibuSjiamdudum a magiftris huius artis fune
tentatarhorum fi quis bonam partem apte modulatus fuerit Organis , iam tum
in promptu eft,ut pro captu ingenij fuiconeturfimile quippiam audere * Qin'^
bus
 '
<

L I B, I, i<»

A. Solancfiac Organa(unt,quaffbnorafiimt,fmmffIofpirimf’ S. Sola/n»

quam,qua alunde,^ a magiftro,qui ijs camt,flatum captaiit;nimirum ob td libe
raliora,^ a canendi perito non nifi unn exigunt negodum. Caterum locus po'
ftulatjUt ea commonftremus^qua magiftn' ore inflantur, ad hac agitata mani
bustnon enim uideo, pri(ds,noftri{cp haciam olim habita neglecJuiV Quancp
nonulli Alcibiadem tradant, deteftata oris habitudineinfuppeditandolpiritu,
V
tubam qua canere difcebat,longea leproiecfJu confregifle, eruntamefi quem
iuuat h if s Organis famam aucupari modul andis, unico hoc certe non ( quo mi^
nus id faciat )abftcrrebitur exemplo, A. Tu igitur exponas,qua ex hoc ordi^
nc Organa elle arbitreris. S. Hac fere conie<Sor,qua cernis*

I
 to M V S V R G I AB

. " •» » ° » » , Floetciu
flim mnr^ n>nminiiuniuu\.:n\imiun t tHitw i mw>umuuumwrm t iw iii/ n i u n
^ o o o 9 o 4>

W' mm§ V i» (» (9 tO ‘"i™) I

-

Schuuegel, ZuuerdipfdfK
“\\vvul>‘il.l;ill llMMiu..nm?.».n.^»i'n^>l im>nUm"..Altlt;Tl;rjKXT17TrJlMIM'*TH>l|jiMMj|ll>ilM|/J|ilMii»lj|'/tl.i«..M

RufpfeifE
Kriimhom
Gemfea
horn^
Zmc^en^

I
 L I B. I. Zt

/m/mwmmmr/r fi

Krumhocrtier

PlcttCtlpil

^ mn»nwiniMil
^i 9 ’rrn^_

Sackpfeifi^

d i Haec

I
 M V S V R G I AE
Haec ua(a Mufica per longum diftinda,Iegitimfs foraminum mteruallis, (eu
diVere mauis,cf curis, aut mternodrfs,(eprem uocum diTcrimma probent puHan^
da, aptatis ad hoc ex utraqp manu digms. Accedunt proinde tres aut quatuor uo
CCS ijs inftrumenris,quae unicum habent foramen a tergo, fnllud pollice pau:u
Ium aperueris,mten(b fimul parumper (piritu:quae res ^ accomodata fit ad mo-'
dulanda carmiiia,quibus uagus eft nunc in fublime, nunc in profundum tr anfi-
tus, nemo eft qui ignoret. Caeterum in quibus perpemafpiritus uehementra exi'
gitur,in t alibus Organis ultra feptem uocu diferimina nihil eft reliqui nifi fum^
:

mam illam uocalitatem adnumeres,quam prg bet Organum, nullis admotis di^
gitis!ea enim uox harmoniam facit diapaibn* Vnde fi artis huius periri trifarias
uoces, quarum nulla diapafon excefterit,fuerint modulati,dumodo inftrumen'^
taillahuiufinodifmtadinuicem habitudine,utgraueamedio diapente uinra^
tur,&r pari modo ab acuto medium:tum fiet,ut quantitas ipfa ienor um ultra f
Cium dis diapalbn (e porrigat.Ex quo perfpicuum redditur, q? Organa quae tia^
ngc
tu agitantur leniori, ad omnes cantiones praefenri artificio abfoluendas , lo
fint aptilTimarcaetera non item, propter fyftematis anguftias. Sy ftema autem uo
co, Ibnoru ab infimo in fummu extenfionem. Eft aliud ex eo genere Inftru^
mentorum,quod humano flatu (bnorum fit, ex aere plgruni^ conflatum In quo *

mirum uideri poteft,^ differentes poftit intenfus modo, modo remiffus fpirirus
fonos edere.Fiunt praeterea quaedam tubae dudilesme qua in parte Muficae de^
 L I B, I,
, »5

fitmodulandi facultas , Quae quamuis monophonafiijt tantum, tamcnt habent

fy ftemauit fi poly phona eflent, ilifficerent plane ad quadrifarias uoces r edden'
das fingulac:adcocp inliac parte Muficac uoces multiphariam exuberant, ut nc'
fcias,artisbeneficia,annaturac mireris magis. A, Exhibeprecor haec Orga'
«M^utuideatn, S. Hic coram runt,afpice.
 Thurncrhorn*

A V idere uideor,fam nfhfl abs tc prsctermffliim ex

. if s Organis, quae ratfo^
rem Muficam prae (e ferre probantur^ Nihil fere uocalmm Jhftrumento^
rum efr,quod non attigerimus. Extant tamen nonulla aerea corpora, ex quibus
pro diueria ponderis qualitate,differentes licet ibnos elicere. Aiutq^ hac uia P
thagoram primum reperifle modos . Nam is collatis inter fe corporibus, ex dP
uerfa eorum habitudine,proportionem rei Muficg accommodatam dicitur coi-
 L I B. I,

legifTe.Idem traditur fccifle, dum errantium fyderu metiretur diftantiam: adeo

nihiieft uipiam in rerum natura, quod non fit cum Mufica communitate con'
iunclum Jamq^ ex illis ego tibi quaedam lpec!?anda proponam.
Cimbala, Campana. Incus. Mallei,

Hxc ferme funt Organa, quae Mufica poflumus appellare, propter ibnitum,
quemreddunt,uocalitati magis confinem. Verum commemorare iam obiter lu
bet, nonnulla efle, quae ftrepitum ciere polTlmt magis,^amicum auribus ibni^
tum edere:inter quae tanto iam plurium conlenfu primas obtinet timpanu, quo
bellatores noftri clalTicum canunt: aptum certe organum tali ingenio, in qtio ft'
mul omnia fibipermixta funt, atep confufa,exulante illic concordia dC tranquiU
litate,
/i

/
 M V S V R G I AE
fitatCjqufbusrebus Muficanofiramaximc cpushabet. Similem igitirr (ut
bet proiierbmm) muenerunt labra laducam.Corruptu enim illud murmur, dC ^

liorrifonum tonitru,mirum eft, $ apte quadret huic hominum ff ci, qusc tam
cum diffidet ipia,^ cum toto humano gener e^ Qiiicquid enim u^iam eft in mo^
nbus fordium^quicquid fceleris,aut impietatis, huc ueluti ad inexhauftam delt-*
chorum feminam confluit. Nam,ut ex infinitis pauca quaedam recenicam, quo^
'
tiisqiuTcp eft eorum, qui fanguinis ac uitac prodigalitate ftipem emeretur, quem
a cedc,periurio,rapina,racriIegio,furto,aduIterio,ftupro,proditione,atcp id ge^
nus,in cam liberiatem adlerer e audeas, qua fruitur quilquis nulli obnoxius eft:
turpii:udimVEtiIIaiam,proh Deum immortalem, 8^ ijsgrauiora licitaarbitra^
niur in be!lo,quaealioqui iguioribus legum cenfuris expiantur . Quis un^ erit
tam uecors, fi modo aliquem belli guftum perceperit,qui non concordi Gram^
rnadeorum fentenri^ rubfcribat,quaehabet,q>beIlumficdicftumfit,>t«Ta: icvrU
minime pulchrum, minime iuamdufnriedprorfus deteftabile,fo2 ^
dum,ca!amitofum,S(f exitia! e Jam uero etiam Principes uideas,nefcioqua ratio
ne ccmom'ios,impenfe deleclari, SC gladio pro dcfenlara plebe accepto,cunCiis
perniciem moliri,pro re momentanea,SL mox in aliam ditionem tranfiu;! s
Ium terrae mi(cere,omniaturbare,omn!aconfundere.Meminit AuguftinuSjfa-^
ccr EccIcfiaeDocftor,libroquartoeiusoperis,quod deCiuirare Dd infcrpifir,
"
capite quarto, piratam quendara ad Alexandrum magnum perdudum, ibi
. murio-
 I B; IL „
bus lam palam eft, rebus dua SCALA GVIDONIS MVStCl»
busabfblutumhumsarusne

m
^
godumcotineriMtacp quod j

ad primum attinct/dendum\
cftj quaedam Organa eflfe Po / Cf
^
Iyphona:qug uidelfcet unica ~W>“
plurifarias uoces cdSt Alia
^ ifft ( tv 1
furit , quae fingulis tantu uo
cibus reddendis (unt idonea
ut
De prioribus nobis (ermo ia _
habendus eft^quae tanto diffi
t Iat
i I

ciliusaMuficooflFiciumexi- ^ Ia
gunt, quanto maiore opera <
rebus plurimis eode mome-' / h Wl
to,^ fimplici 8C unico inten «H-j-V
deris ^ Extataut non inutile
tot ur
i'nuentu,quod multo nos le-
uat labore, ii diuerfas uoces ji
Ia tfu
munam compaginem rede^
-/bllATC
gerimus:Tabulaturanoftra
tes appellant eiufmodi con-
(j
ih jut
f textum idET““ -tmi
 ^6 M V S V R G I AB
textum, quo loco notular um,qiribus cantus deferibirur inrta lmeas,fimplicibu*
utimur cl ementis, luxta uulgatam Guidonis Mufici inftitutionem:eam,quam^
uis pafiim fit obuia , tamen quia huic negodo, ex aliqua parte familiaris uidetur,
non ab re duximus hic in medium prscferre^
In triplici iftoliteraru ordine, conftat compreheniam efle omnem rationem
harmonicam* A* Eft ne omnium Muficorum concors deferibendarum lite^
rarum ufiisr* S* Minime:necp admodum magni refert,ariufinodifignumfuc^
rit,dumodo rem certam 5C indubitatam nobis fi'gnificet;Nam ut de Inftrumcn>*
primi generis eorum , quae iiiperiori libro propofiiimus, aliquid obiter dica^
tis

mus:Paulus Hofhaymer,antefignanus,5(r plane princeps eius Muficae,qug In^

ftrumentis agitur,hunc fere ordinem literarumiiiis inferibit tabulis*

F G A B a h c d e f g
h
Conftat autem, ueteres Muficostria dumtaxat intra ipacium Diapalbn ha^
buiflefemitoniarprimuminter e dC f, ieamdum inter a &Tb, tertium inter h&f
c, cuius rei euidentiffimum documentum probent quaedam uetuftiflima Orga^

na* Qiiod ego hac ratione fadrum arbitror:qiria in c naturalis quadam harmo^
nia,ut Guido Muficus tradit,exoritur: imde S>C Paulus nofter omnem concen^
cusfcricmauipicatur,in c nimirumpeculiarequoddamponcns,utin d re,reli-
 I» 1 B* 1 1*

deinceps fingulisfuaimpcrrit nomina. Cuius rei idcirco libentius memi-'

quii[c|i

nf,quo oftcndercm,maxime efle frugiferum, imitari Paulum, etiam in ea parte,

qua licitum fit,longe aliter ienure. Pofterior gtas, propter immenfam concen^
tus uarietatem Inftrumento ablblucndam, pluribus uifa cft egere iemiconi)s:'
quae res id tandem efFcdt,ut cuilibet uoci ommum conlenfu iam adicdum fit ali-
quod femitonium.hac fere qua cernis uia.

A. Satis iam fuperc^ dificruifti de tonorum fignis : qua autem nota intelligi
«eIisfemitonia,egonecdumcompertumhabeo, S. Sub eifdem fignis femico-
nia conferibi uelim, quibus QC tonos,adieda pufilla iblum appendice in femito-
nijs,quaa tonis dinofiantur,demptis tantum ab hac lege ijs fcmitonf)s,quf pro-
f X dnus
 5S M S V V R G I AE
tinus pofi: a, (eqmmturtflla enim ex ueteri Miificorum ritu (ignantur^ lam,
lii fallor/ormul am tenes defcribendi notulas. Reliquum eft,ut fub quanta qug^
uis mora fii proferenda, ad caput literae adforibatun Elementum enim m tabulis
c quibus concentum m Organis pulfandum diTcimus
,
fitum figmficat eius no^
ixil a?,quac cantu Id
eft in uero quod
. capiti litcrar um imminet, figuram notula^
rum:qua temporis quantitas pcripicua redditur, comonftrat^ Partimur autem
quemlibet cocentum,qui ex cantu in tabulas tranfcribendus eft,in fingula tem^
pora^Et quidem ex temporibus quoddam eft Perfedum, quale uidelicet terna^
rio numero confidtur: cuius generis tempori extat infigne carmen Pauli Hof*
liaymer,quod,Tandernacken,in(d'ibitur^Sed quandoquidem perfecftorixtem'
porum ufus eft rarior, ad Imperfeiftum tempus defledt amus Jmperfecftum ergo
tempus eft,quod ex g quo in duo paria refoluitur, &T defcribitur in cantu figura,
quam uocant quadrigona» Sed in tabulis puncflo in caput liter ac comedo, hanc
temporis moram denotamus hoc modo^

Partes, in quasprimo tempus refoluitur, flint duae femibreues in cantu,notc

ad Iphfrae paulum comprefTae effigiem exaratae: feu mauis,adrhombiformam
accedentes ;ut fic, « In tabulis autem line^in redam ad caput literg

contra-'
 L l B. II ^9
roDtrahfmiK^qug dimidiatam temporis portionem cxpli^
cet^hac fornia,
Semibreu^s d iuiditur in duas minimas, quat in cantu fu AITO
miles funt feftubreuibus,recepta tantum linea ab illis differentes : &T fu
gnificantur irf tabulis linea adunca ad literae caput depicta, hac forma, .

Minimam partiuntur Mufidrecentiores ( nam ueteres hic coniifte V ll

bant,neculterrjs progrediebantur, quod &T nomen ipfum plane indi^ I I I

cat ) in gemin.^ femiminimas, quar cantu a minimis non aliter ^ colo^ 1 I F

re dilcernunti^ Porro in tabulis linea dupliciter incuruata defignatur, V

Diuiditur iemiminima in duas partes jquales, quarum quaelibet eftledecp-
mapars temp 2 ris.Necmirumuideridebet,fiinretamminutadeftitua •
mur nominibrjj^Habent hae in cantu unam lineae curuaturam:quam in
III
tabui a*5 reda^^3nitripIicant,hocmodo^
V entum e/Tet lam tandem ad atomos ibnorum,nifi for ent,qui (ededmi tem>
poris partk ^t“am in f qualia fecarent. Apparent huiufmodi diuifionis
partes in cantu dupltd curuatura,in tabulis autem quadruplici,hoc
typo.
At harc quidem, quf diximiis,de uocibus inferioribus iimt intell igcrida:nam
illauox,qu^ reliquas acumine fuperat,non icribitur clcmends,ied in lineas pun
<Sa colIocantur,perinde ati^ in cantu;denitj omnino eafdem temporis differ en-
- - f j das

1
tfasredpiaftt^qats lamcommemorauimus. Hmc contraria (iiiit,buacdc uods
intermilTionc dicuntur : haec modo ncceffitaris gratia fit, modo ornamenti, aut
utilitatis^ Paulam iiocant Mu(id,a Graeco uerbo 7r(et/(j/4«/,id fignificat,dcfifto,
fiue,qmctem capto^Notantur autem prorfus eifdem typis paufac i^ tabulis,qiu^
bus concentus moram diximus,per fingula temporis momenta d^efignari Hoc
dempto, q> temporis integri paula alineadefcendit, Semibreuis^alineafurliun
uergit, hac forma , T X Cacterum nullam artem Cicero pl^e tradi aedu
ditpraeceptis^Quodfiufpiamufuuenit,inhacnoftradifdpIina Aacddit potifli
mum,ubi iiifa docfJillimi aiiulcp magiflri inftiturio,quae manu plxruncj fit, lon^
ge eli ad fulceptu negocium,^ fint praecepta,efficacior. Age igitii' , oculos huic
rei,de qua longus nobis lermo fuit, teftes adhibeamus, atqp illi canpen, quod le^
qiritur,qua ratione dc concentu in tabulas r edadum fit,protinusiliju^'cabunt^
I
fl
^ Ll L1
I I
1(1
1 J.
II
A 4 11 ri.
1 ^
1 «>
J .
!

^
1

5 c
1 1
4
1

«
1

-f
1^ '
1

0 c
1

d
.

7
— i 1
!^B 11 hWr 1
MtL
1
t

JO
•
^

u m
f s
w f^
f~-i
‘Jfs
u»' rbib
Cw-b-C
rrfr

livUi'
jsf ?-y

AA_I 1
TIJLTI 1 . t^» 1
“H"l—
~i^r" rr^ "il4
VA ^ 1

^
f 1
—
¥ -
1 1

« f
1
.
1
J *'
1
il
f«
p ± ac-f
r^H tEW
Jf«f
1

M
c c ,

^ ^rl) A fic-ip
||P
f 4AA
A
.
c c
j
1
i
’

s 3
<

ii f .
‘\
^
)

I
n ACO ll
.‘.i

\
 t

B - -
'

>A
1

f*!
1^

xfiT
^

1^
Y ‘K I P •
*^
i

^ P P L 1- vFr r::'.
•
I A#

rpt
. - 1-
gi: rr irfco .i
_ ^ A^i X .« .

-i-i>
1
Nb
«5f
I' b
iC
l^^ Tf^#
c Si
i
m
^S$5
K^
5i
''

L> ,l^.M
h c
' '

tOS-K(q‘
1 1

Itt'

Ac 1)4
1 1 ( f>W cH5 «V «0
T>
,
LLccc
w 1
hfi'-- ^_j-/
Ii

_AM
_ ® ^ ^lii F i ^41
A 1
err
\ I JT 1
- 14

^ 7
® 1 M' MM 1

•
g
c
,fM 5f <ifl-

k-ti' k|kj 5 \
^
#

il ,«
A

\
 44 M V S V R G I AB
A* N V M (iTpcrcft qirippiam,quod ab co cxigis,qin’ huic fpci dcftinams trit,
ut ciiadat MuficusrNam lisec^quac hadenus a te tradata funt, facile etiam igna^ -

iiiffimusquifcjanequeturjutcogmtahabeat* Id lam demum fupeFeft, quod

nos quantumuis locuplete oratione prfftarenonpo(Tumus,negrauemrcele^
briora magiftrorum carmina ex cantu tranfcribere in tabulas, cacp ftimma dilf^*
genua pcrdifcere:maxime uero omnium curare,ut non (bium fint codnna,quae
modulantur, quod fit, qum partes carmims mnullo (ecum diffident, fed etiam
amoena, lepida, iiicunda, arguta, atcp quatenus fieri ^tcft,auuIgan'ftridorc
differ enria*T radio lam dudum ab oratoribus exemplo , quibus parum cft com*^
pofite dixiffe,atq? erudite,nifi etiam Iplendide dixerint, liberaliter, atc^ magnifi-^
ce,Et quidem haec ommu ore laudata eloquentia, nulli contigit fine fiidoribus^
V eriffimum enim illud,2d quodammodo oraculi loco habetur,quod a uetuftilfi
mo poetarum Hefiodo memorie proditum eft,
iA^wrCC Sioi Tl^OTrifOlSi^ 'ISHKCCff '

ydcvcCTOi^fzccK^is (At y ciU&' Itt

y 7fH)(y$ T07Tj>^ro^^
V imitem Superis nilum cft fudore parari
Praefepto,callis multum porrecSus ad ipfam,
At<$ riget primum^
Et nos ratione non admodum diffimili/entimus d< Mufica,ut non poffit u!-'
lis iilab

A-

I
 L I B. I t ,
4^
feillabi mentibus (inefngcntiIaborc,acn'cp ftudfo*Nam,utprsecIarc inqiiitFa'
bms:NihiI rerum natura magnum uoluit effici cito: praepoiiiitcp pulcherrimo
cuicp operi difficultatem:quae naicendi quocj hanc fecerit legem , ut maiora ani^
malia diutius uifceribus parentum continerentur^ Denicp non parum refert, in
quem primo magiftrum incidas, qui te,ut Achillem iiius Chiron, protinus tra^
ducat ad optima. Timotheum profecto Muficum,aiunt geminam mercede exi^.
gere iblitumabi]s,quialio anteie eilent praeceptore ufi : propterea q> ante^
,

quiet a Timotheo difccrent,multa illiseflentdedifcenda: idipfumcerte non

contingebat in omnino rudibus. Nifi forte putandum fit, Philippum Macedo^
num regem crrafle,qum Alexandru filium, Ariftoteli, id temporis uiro dodrt-
nac incomparabilis,in diiciplinam daret:aut philolbphum defipuide, qui id mip
neris incSfiilto obierit. Ad optima autem ideo mox enitendum, monet Fabius:
quia etiamfi id non contingat quod auemus, altius tamen ibunt, qui ad fumma
nitutur,^ quiprjfiimptadefperationequo uelint euadendi, protinus circa ima
fubftiterint . A. DIXISTI haeSenus ea, quae a magiftris iam pridem,nercio
magis obforuata finr,an inuenta:omnino tamen conflat, ea efle receptariam , nifi
moleftumfitjorauerim teplurimu,negraueris de eorum Inflrumentorum ra>'
tione aliquid dicere,quac figuram habent dolij per longum difle<fti,in quod pro
cenfae chordae,manubrio quodam auafe prominente,recipiuntlegitimainfer^
ualla,quat rite comredamur lgua,occupata in nemorum pulfu dextra, amicam

g i auribus
 4(f M V § V R G I AE
*

auribus reddunt harmoniam, Atcj in primis neruoruiii ordines

depinge: dein-
 L I B. II. 4r
dc rationem, qua ad Guidonis fy ftema referantur^ S. Faciam, ac lubens: uerfl
quod te primo omnium (cire uelim, ordinum illorum, de quibus quxris , incer^
tus omnino eft numerus : iam olim enim quin(^ erant, mox emerierunt fex,ncc
Ita multo poft,(eptem uifi funt,fed rarius:(atis autem uocum fupercj miniftrant
fex ordines,fi in manubrio interuall a rite notentur, quod proximum erit huius
mftituti.Primo igitur conferamus Chelin(fic enim hoc Organum uocant Grsc^
d,nos poflumus teftudinem appellare) conferamus in^ ad fyftema Guidoni^
cum, id quocun<5 fit nomine Inftrumentum* Ex re item tua effe poterit, ut ner-^*
uorum ordines teneas, quoue apud noftrates cenieantur nomine Deinde quot
,

ab inuicem uocibus diifer ant,in debitam uocalitatem ereeSat Jd enim neminem

( utputo ) debet pr 2cterire,qui Chelis puliandat nauarit opera. A. Nunc cro,
c6monftresnobis,quopacfJ-oin(a-ibatur manubriatnam id admodum opus eft
cognitu ad percipiendam diiciplinam de aptandis tabulis:nifi eam nobis tabula
rum rationem traderes,quam paulo ante propofiieras: tunc enim nouo hicleua
remur labore. S. Nihil prohibet,priores tabulaspraflemiadhibere negocio.
'
Sed urget nos una omnium in communi obieruatio,aqua deflecf^ere nephas ar^
bitramur,memores illius Pythagoria' fymboh^tJCTo? j8«</^i^£/^.Iam
Igitur alias tabulas ihftituimus , quarum literae eo ordine fe confequuntur , qua
m manubrio fequenti funt depidae.
g 3
 I
t I b; 1 1.

Vides hic m iecSdo neruorum ordme pnmi intentalli^indpcrc Iiterarum fc^

.

ricm, 8C per qufncp ordines neruorum continuari. Deinde primum neruorum

ordinem dC fecundum fimiles geftai*e literulas, mutata dumtaxat charaderum
quantitate:utpotequoniam prima uoculatio eft a affior^ideo grandiuiculis lite-
ris eum conuenit depingi, Adde,q> primus ordo fignatus eft unitate arithmeti^-
ca,uittam geftante in capite,Secundus item unitate^ftd fimplici : tertius dualita^
terquartus ternione: quintus quaternione, dC fextus quinarium geftat numeru*
Qiiibus numeris id demum fignificamus in tabulis , ut chorda? uidelicet figuris
arithmeticis infcriptae,nil aliud ^ impulfum dextra exigant , Litera? autem de^
(criptae ultra huiufcemodi impuliirm^etiam contadum requirunt chordarum in
manubrio,qiiem leua agimus,&T fic numeri unicum defyderant officium^ literae
geminatum. A, Prioribus Inftrumentis pulchre mihi tonorum diicrimjna,5<r
(emironiommoftenderasrpoteftneidpariinprffentibusfacilitatefienVS , Po
teft, inquam, tu modo con{ideresuelim,femitoniahacliterula b fignificari, to^

nos scct/^oTi/7fot$yid eft, in crucis formam figuris, qux quidam ab h quadrato,

mutatis quibuidam,tradf funt a Muficis,quo frequenter tonorum uelicmentia
exprimitur, maxime uods mf Sed en tibi prgfto eft, quod petis.
 M V S V R G I AE
Voces CromaticigCftcris
i

i Voces Diac, 1

rf-—
u%T 1

Cc l

(T
U i >S
lU-
Ur -kp •9—^^
aA * t t-
<<

1 t)
/1
cc:

5 *
t V
/ y i2
^Ib
CT
b P| 5
iP
C?

,f i?r^ t «SJl
.

\
1
^
5«. f-
V
,
r'
W 1
1

Vntfo^
nidtac.; '
VnffbniCroma
tid generis.
1
ii
i 1
1
^
t
 L I K I L
Intdligo mmc,^ in procimi fit, concentum quempiam Iiac uia, quam oflen-»
V
dimus, redigere in tabulas. eruntamen ne ulla inquin' poffit, quam non tradf-»
derimus , fadlitas, mox tibi integrum Guidonis fy ftema offerimus , cum liter a>
ru &numeroru, ex quibus hae noftrae conflantur tabui ^^^quata collatione. Ec
quoma frequenter accidit, ut munfi neruoru ordine duae uoces fimul incidant
puliandat, adiecimus in iequenti tabui a, quoad fieri potuit, omniu uocu aequiib^
nantes, ita, ut unam ex hif s, quae in eode funt neruo,facile in alio neruo reddere
queas.Qiiod ut fiat peripicua,doceamus excplo,quo res no tam intelligi,^ fen^
tiri ualeat. j, 8^ 1. ditonus (imul puliari nequeunt, propter uoces fe mutuo prae^

pedientes.l, enim contadum requiritifuaein manubrio, ,uero refugit :ideo(^

bifariam fonare inunoneruorum ordine, uix quaquam poffibi!e,nifi chordas
ciufdem chori digito diuidas in manubrio:quod a plaenTcp fieri iblet,non fine no
tabili uocum imparilitate:quae aeddit, ubi integrum dimidiato proportionatur^
Comodius igitur loco f, acceperis X in primo ordine, 1 in fecundo. Hae f qui^
(bnantes in poftrema columnula ddcriptac fimt tonorum : at fi omnia (emitonia
cum eorum f quifonantibus, quibus feribendafint charaderibus , fcire defydc^
ras,illani ingredere tabellam, quae uerfa pagina fequitur; fic enim futurum au-^
guror, ut uotis tuis abunde rclpondcatun

X
tl

cjI»
 ;

I •

& J
I I ffhh
O DJL t) O 4^04
|\
^ h
I f iPPxi

•
' l
(^^ '
I

0 54 n c
Mh
« 4 tJ 04 c
"r^(
«F

c I» ,5
/
 - i- L I B. I I. , . ,,
, Proinde fte qtiippiam fit in ^onfcribendis tabul/s, quod cognttioiiem tuam
pofiit cffiigerc,non ab re fieri arbitramur,fi carmen fuperius in tabulas redadS,
hic denuo in has recentius inllrud^as conferamus: quo in promptufit, differen-
tiam fimul inter ie tabularu deprehendere^ atcp huius inftituti idoneo uti extem-
plo pratfixo.
Abibluimus nuncprouirili noftrafiiis numeris, quicquid Organicae Mufi-
cae accedere poteft praeceptorum,ex ea parte,qua theorica eft : nam praxis quo-
'

modo literis tradi poffit,ego non uideo.Magnaprofecffo hinc Muficg laus exo-
ritur,q> fpeculatione non contemajexit in opus. V
nde non pauci fuerimt,qui eS
moralitati coniuntffam exifl:imauere,Opus amem quomodo tradare debebis, a
magiftro in ea re perito docedus es:nos iam noftrac cf demus fundioni. Quan^
ne haec quidem,quod ingenue fatemur, tanta iimt integritate, quanta fide dC di-
ligentia a nobis diicuffa.Quis enim tara oculatusfoeni(eca,qui non rclinquatfi-
cilienti locum f In communi autem id potiffimum dicendum, ut ad f qual itatem
menfiirae tan^ adicopum Muficus intendat. In modulando, iuauitatem magi*
<pedet,$ articulorum celeritatem.Prodcft tamen,tyronem ftadm ab initio dig<
tos perpetuo curili agiles reddere, quo in pofterum tadus illi fit uiuacior Non .

enim ( quod a pl^rii^ creditum eft ) Mufica uiribus eget,(ed aptatis longa exer
citatione articiilis.Celeritati autem nimiae farilc mederi queas,frf nos paululum
contrahendouarduaticontra ac moleftae morae uix qua^t Inde emmfit^ ut lan-
b } gueftat
 ^6 M V S V R G I AE
guefcat harmonia, ac laccrc uidcatur,tan^ cmortua:qum nuifa motus uehcmm
tia erigitur in pedes,nulla agitatione uoluitur in inceflu,ncc ulla Feftinationcfer
tur in curflim:Et quod Muficac tribuitur, ut afFedus moueat,nc(cio, an pr jftarc
poffit harmonia undicg iacens,omnicp prorfixs uiuadtatc dcftituta^ Mediocritas
autem qum in om ni negocio plurimum habeat momenti , tum maxime ta Mu^
Cca.Teftem huius rei non grauabor citare Homerum Iliados N,
lAy isi lyuTrvTny <ptAoTHT&*
fjLoATHC nyAvKi^HS i^ccy.x/ijLOv®'

- Cimdarum faties rerum eft,ibmni, Venerifep,

Blandi def n cantus, choreae modus at<^ decentis*
Flaccus proinde tn eadem eft fententia,qum inquit: &T citharoedus
Ridetur , chorda qui femper oberrat eadem*
Sit igitur Muficus cum quadam maieftate grauis,necj nimia uelocitatc rapia
tur in praeceps:lciat(^,iisnfibus humanis adhibcriharmoniam,qu3c quanto inte--,^
grior eft, tanto facilius conciliat gratiam, utpote,quae ametur iudido.Nemo ein
diIigit,quod non percipit^Qiiod ideo dixerim,quia inuenias nonnullos, qui dc^
dignanturmodulari idquodinprocliuieft,ied omnes modulos iecant in ato^
mos Jllud quidem non eft iuauern melodiam edere, (ed omnem plane rationem
harmonicam corrumpere. Sic faciunt omnes,qui a Pauli Hofhaymer feftiuitate
(iimmacf blandicie,Camoenae( ut eft in prouerbio ) 'ar <t<rwy abfunt* u V
dere
 L 1 B. II. fr
der c cftim lam cft quoO^ Muficos amufos^quffibf plus gquo placcm: 8C dum
Paulum noftrum,ob mgenif eorum tarditatem conlec^an' nequeant, ut (apere
alijs uideantur,harmoniam omnium eleganuflimam, cum authore fuo infecfren
tur.Quod dC Homero acctdifle refertur, omnis Mirficat fonti atcp par en, de quo
fic Nafo: Et fua rilerunt tempora Moeoniden, Nos,ut fuperius diffule diximus,
primas non trademus cui$ carmini in Organo pulfandi, nifi iHud fuerit Paul/,
aut certe ad eius modulandi* rationem proximo accedens :fcioc5 bonos omnes
noftrae huiclcntentiaefubfoipturos^Alios nonmoror:quandoquidem, Nun^
{ ut ait Seneca)tam bene adum eft cum rebus humanis, ut quae funt optima, p!a^
cerent plurimis^ A> Nihi'I(ut puto)d€fyderanpoteriadt Inftrumentalem Mu
fica polyphonam pertinens,quod non rotundo ( ut amnt ) ore dfUerueris^ Nuc
tnonophonorum Organorum concentum oro nobis exhibeas , nifi id tibi fuerit
moleftum Jn numerato em eft,in illis reperire harmonig rationem,unde multo
leuaberis labore^ Intelligo quid uelis : necp id admodum incognitu eft uuU
go,quot acutis compacfta fit Fiftula, quaue modorum uarietate exuberet,Nihil
Igitur afferre uidemur,fi tantum ea qug paftim omnium ore uulgata funt,memo
tiae mandaremus: clariora enim illa funt,^poflintcuiu% ftriptis eluceftere.

A4 Id tantum abs te iam tandem efflagito, ut tres fiftulas per diapente inter fe,
ut fuperius dicebas, differctes,Guidom's fy ftemati conferas, S4 Facile id quidc,
fi modo flagratum fuerit. A. Gratum profedo, ac liipra^did poteft frugi-'
f erum.
 ,Tenor. Difcaftt.

Aa CC
8 %^
'i5^5«) 855s:J
d. %4^sa-
851
tgx-
oa
fe
A54%*f-
b F f 6545 *!

d +5s|
e
b 2;1 i
r
-t-
1* •
I 0
L I B, II.

/
t
 )

St.
- OTTO M A R » t/ V S C 1 N 1 1 A R G E' N T I NI
de concentus Polyphoni ratione. Commentarius Primus»

Cd e VNl versa systematis

RATIONE. GAP. 1.

Y S TE M A Graecum uerbum eft, nos poflinnus Complexio^

ne dicere,quo Plutarchus in libro de Mufica uiiis, uidetur mul--
torum ibnor um fcie coniequentia ipadum fignificare , &T quaft
harmoniarum limitem at<^ pomerium: unde nos potiffimum aufpicari aequum
*ft,qui Muficam acontempladonceuocamus inopus.Eftenim prioris loci ( ni
^lor ) lati illius fymphoniarO campi quaccp monflrare diuerticula,crebras prg'
fer iblitumexcurfioncs,8(raIia,quae iamplurimis Muficorum exemplis clarius
Hmt,^ alicuiusfcriptis celebrata,Nec debet iftacxpatiandi libertas ( utfit efirg
his euagandi licentia appellari; qum uideamus a Pythagora no minus reeSe pr g
feptumefle, Muepogs/ii Quandoqui-
dem quaec^ partium iiios habet aflertores. Inuenias qui Guidonis Aretini faiu- '

bri iane inueruo pl us nimio inhf rent:quod Muficus ille inftgnis,prout fua tem-
pora.ferebant,diligentiflime explicauitjd inlcribitur Scala Muficg , ipacium de
tem lineis,ac totidem linearum tatetuallis emenfum, Semitoniaillic dtimtaxae
ii trifariam

>
 6t - ® O MM E N T A R I V S
trifariam tonis fnfcmft Pnmum ficconftitmt,utquafi coronidem addtret prf-
mo modo diatcflaron.qui in grauibus orditur, claui r Secunda, quod fequens
4

diatefiaron expleret,cums mitium eft C* Ac terdum deinceps perfedhonem ad^

iunxit cius diateflaron,quod in F,oritur:quo loco quonia etiam tono opus crat^
propter inceptum in G
diateilaron , uoluit illic toni frniul atej lemitonij eile re-^
ceptaculum: huius indicem fecit b rotundum,ilIius h tetragonon,obieruato pari
calculo in cuiuf(^ diapaibn.Quae quidem rado obdneret,fi nobis fimpltci tanta,
ac unica uoce perpetuo utendum foret:quamuis ne id quidem fatis comode fieri
poteft,ut undicp intra Guidonis anguftias polTit cantus huiuicemodi contineri:
quod in promptu edet mihi non pauds demonftrare exemplis^ Oro autem te^
quifquis es,qui carminibus hanc legem praeferibis, ne extra Guidonis fepta pe^
dem proferas ^ Num Reiponforium ( ut uocant ) Chrifti uirgo dileeSiffima, eo
qjfecundi fit toni, in D finiri queat.^ quod nemo certe, niii demens, aut Muficac
ignarus, negaueritjllic igitur incipiete cantu,et per hypodiateffaron in pro* A
mouente,unicus gradus eft, quem fcanfim inde in B condngas:quo loco fi fa di-*
xeris,uideberis iam pl ane iura tua uiolaile, eo q? Guidonis pomeria tranfilieris,
qui ibi mi folum dici prapcepit,alijs uocibus omnino prg clufa uia* Sin eo lod mo
d iil atus fueris mi,ut ille urgere uidetur, iam natursc quodammodo limites prae-*
tergrediere,quae multo eft ^ ulla poffit ars efle potentior , Quis enim ta uecors,
ut non intel ligat, primum tonum, aut fecundum in D expir antes ,
gemino quo-r
dam'
 P R I MV
'
m
dam fa gaudere bf^quando illis unicus deefl: gradus,quo mmus In e ferantur,
ubi alloqui fa Illis eft peculiare Denic^nullaeft in hoc controuerfia,^non In
fublimi cantus parte id nequeat acciderc,fadenribus fidem mille, &T eoampliua
exemplis* Sed ais,In parte grauiibna carminis nimium licenter in B fa didmus^
At ego uelim,mc doceas,cur diuerfis in locis idem fieri hon Iiceat,in quibus nc^
qua^ diipar ratio inuenitur,qug aliter moneat hic, aut alibi fadendum Diapa-'
fon proindemodus eft perfedac fymphoniar,qui mirum $ difeors rcdderetur,fi
per faltum ex uno termino in alium tratjceres, dC in uno,puta b, fa, 8^ altero, ui^
delicet B,mi diceres*Sed non eft,cur in re notiftima uerba perdamusrde compo
lito cantu loquamur, qui ex mul tiplicAus uodbus fibi colbnantibus conflatur^
In tali iam plane conftat,necefIario plura requiri femitonia, ^ Guido tonis acce
dere permiiertt*Primo,quia in tam diipari uociim ccEtu,modorumcp permiftio^
Ue,creber eft modus diapente, in quo fi contra fa,mi dixeris, dillbnam nimir um
harmoniam feceris.experimento eft pugnantia illa inter b fk^dCe mi,f fa,&: B
inf Sileo perpetuum diffidium,quod repedas in b fa,fi<: B mi,diapa(bn imperfe
ifto* Deinde urget quodamodo neceffitas, ut fingulis tonis fingulaadiagamus
femitonia,li rite uolumus perficere claufulas.Sic enim uocamus rio inepto uoca
bulo, poft longu mota,carminis alicuius quietem,&T quali optatas ledes: quo pa
<fto uox inferior pergit in extrema defcendendo,uox fuperior a{cendedo,ubi no

mia penuldma femper diftabit lemitonio ab extrema. nifi illa uox fuerit xni.fiinc
.
13 enim
 «4 C O MM E ISr.T A:
: R I V S
enim inter ultimam &f proximam mediabit tonus» (^od etiamnirm m fimpli>f "
cantu fieri aftruit Franchinus Gaforus, Muficora fug gtatis facile princeps» Na
is inquit» Si cantionem uulgatam, Salue regina, per la fol Ia re modulari infti'-

tuas,ibl ipliim a Ia dilfabitiemitonio,etiamfi[tuibiibldixeris,utindiatonicogc

.nere Guidonis omnino locus aperiatur chromatico, id quod iemitonrjs gaUdec
impenfius»Ex quo facile liquct,fiex cin dfieri claufula debeat, in c omnino d^^
(yderariiemitonium»Huius rei fidem quiiquis forte nobis credere grauetur, ab
ijs oro cxigat,qui rem Muficam agunt Inftrumentis: tum enim ( ut puto ) fadk
jenfii percipiet, quod nos uix ulla oratione hic peripicuum reddere pofiemiis».
Proinde (quod naturali quodam harmoniae impulfu accidere arbitror )omnik
cantus afc€nius,adfemitom'auiurpanda,eftpropen(ior:nimirum ob lenitatem,
cui afeenius omnis cognatus eft»(^em enim motum tribues rei leuiculf ,nifi ^
|)tum in lubIime»^Contra,omne carmen defeendens, adufurpandos tonos'uP
V
detur propenfius,no tam ulla magis,^ grauitatis ratione» erbi graria, fcanfim
de a in c progrediendo,pl erunc;p commodius in b mi dixeris,nonfic,fieregi&
2

ne ex c in a defeendas: rediius enim tunc uiur pabis fa V nde nunc in confeflb

;

cft,multorum authorum exemplo,ne ull um quidem tonum in uniuerfo elle fj'

ftemate,aii non poliit aliquod lemitonium accedere. Necp eft quod dicantmib^
qui id negocij leuiter admodum ante nes attigerunt, Potefi: quidem ufu uenire^,
IJtin e,2C^onfimilibuslQcis fa canatur/cd per Muficam ficlam» Quod oro po^
ternum
t^tam iUtrc! cft^^aOl quali prg ftfgib conf^iimf' QUafi ucro cciilbphilHrum chl
mera nommari queat/enfu perpendi' nbnlqueat*Ca?terum,utuidere uideor, fc'
mcioma flh^quac prgter Guidonfs cbnfilium m {yftema noftrum irrep(erc, noii
fimtadeo mcogni'ta,ut nuf^ ede perhi'beantiir:necp ita funt ddofa,ut illoru ofFi-^ .

cfo nos fadle deftitm patiamur^C^od ut doceremus,ex multis unum dumtaxat

exemplum protulimus, quo breiritati' ftiideremus: (excenta i'd genus prolaturi;
fitinum non mouerit pertinacem Interim nobis fatisfad-um arbitrati, q? Mufi-^
.

cam rem die certam oftendimus,non fallax comentum,aut inani ab aliquo ftu>
dio conficSam^
C DE NOTVLARVM GENERIBVS;
atej figuris, CAR It

RIGO figurarum ,
quibus notiilte compoiiri cahtus hodie dc^
pinguntur, ut ego deprehendere pclTitm, hinc der iuatuh Oihiij
olim Muficae ratio^duplici temporis numero contihebatur,To*n^
gO,atcp breuiXongus,figura quadrata defignabatur, qui in corporibus quieti
magis eft accommodata, atep rebus loco confiftentibus, Breuis aiitem, pf ojptd:
motus celeritatem , fphcrica^ figuri propius accedebat,qu 2e corporibus cohuo
nitmaxime mobilibus ^ Vnde 8cPoetap,quosrite Muficos omnium udufti(Il>
mbs appcllaueris,hancetiamdumobferuantnUmerorum ratfoheih.HuiUs rei

,
'
teftem
 66 COMMENTA R 1 V S
teftcm, C ufdcbftur, Vcrgilmm dtaucro: Numeros enim, mquit flie, memfni,fi

uerba tenerem. Csetcrum cantores fefe in hif s anguftfjs confifterc, parum Ubt'
rale rad,numeros illos multifariam protenderuncEt breuem quidem cotra uc^
tuftatismorem,tan^ in partes breuiores fecandam, quarum refpeduipia cen-^
(eri longa pofTetjquadrata figura defignarunt. Rurfus illam in duas notulas par
titifimt,quas fcmiljrcues uocant,figura fphf rac quali comprcllic, aut ut quidam
fentiut, rhombi. Semibreuem diuiduntinduas Minimas, quibus praeter Ibni'
breuis figuram linea reAa accedit, uertid affixa, ucl pedi notulf . Minima prilds
erat indiuiia:quodS^ nomen ipfum prae fe ferre uidetur. Diuiditur tamen illa a
r ecemionbus,in partes eqiiales, quarum figura folo colore dinolcitur,quo pror
fus uidentur diffii%.Nonnulli coloris loco illis incuruant lineas a capite, ut ap^
pareant aduncae . Secantur autem dC hae quali in atomos parium particularum,
€ft($ figura illis notulae omnino fuffufac colore, cum adunca inliiper linea. Haec
uia quodammodo a noftris reperta eft,in extremas partes difiribuendi tempo^
rismecp cundaremur afleuerare,illis Ipcciebus notularum polle omnem ablbl-
ui harmoniam, nifi longior mora quandocp notulis in unifono accideret : quam
fimilibus formis toties repetitis, non finefaftidio depingeremus. Vnde fadum
arbitror,ut breucm notulam Mufici in geminas breues extenderint, nomen illi
inditum eft Longae,figuram habet breuis notulae, led duplicatae latitudinis, aut
a Igua parte affixae ad caput, pedefuc linex Longa dehinc protendi in notulam
duarum

/
 P k1 MV S* ^7
duarum longarSccKpta. Maximam hanc uocant, ultra quam progredi ncphas
uiTum^ Depingitur autem figura brcuis nctulae, latitudinis duplicatae, aim an>
nexa finiftrorium linea. Quae omnia quo facilius deprehendi poflint, iam notU'
larugenera, qua figura, quoue cenieantur nomine,palam reddere conabimur^
Maxima^ Longa^ Breuis^ Semibreuis^ Miiiima»

1
u
Semiminima^
iH i.^1
Fufelis, Semifufelfs,

'
CDE P AV S I S. C A P. III,
lAufi dicitur uocis intermiflio, a GrxcouCTbo Trivofictt dedu'
jdo uocabuIo:fignificatiIludab,incfpto defifterc,fme quietem
^ P’‘'o nemo ibit
infaciasjcui cognita quandoc^ fuerit uocis humante fragilitas. Id enim potilltma
preftat cantui permixtum filentium, utfefe robur uocis alioqui
iugi nixu interi
k turum

)
 :

<J5 C O M p\ E N T A R I V S
turum,rccoIIigat 4 Nam
fuxta Nafoms fentcntfam
Quod caret alterna rcquie^durabile non eft,
H?tc reparat uires,fcflac^ membra leuat*
Denicp cantor tacitus, aliorum mterea fiiauflTima concinnitate animum fib<
demulcens, perinde at($ Homericus ille Apollo, de quo fic legitur,
armatus dehinepoft emenfalilentfj ipada,(ummaoblecf^atione
Tfef 7T£T o:xov6t)i/,
erumpit in uocem : adeo, ut canendi labor illi non modo non moleftus , uet um
etiam ilipra ^ dici poteft,iucundus uideatur. Proinde neicio 9 gratam uarieta^
cem fecum afferat illa canendi, filendicpuiciilitudo, qua uel id demum difeitur,
quid numeris ad imiuerium concentum uoces adijeiant fmgulac , Obmuteicens
enim uox^dC quafi intermortua, rurfus quid (uac poffint uires, oftendit, qum rc^
. uiuiicit^ Pau&ii prorfus eadem eft ratio, quae 8^ notularum, id eft, tanta mora
'
filendum eftin paufa, quanta ad eamnotulamexplicandam,qu2e illipaufae con'
finis eft,morula requiritur ^ Breuis paufa fignatur pertranftierfum dedudali^'
nea, quae inter cluilim duabus lineis interuallum omnino occupat. Semibreuis
ab acumine lineae defeendit in medium interuallum. Minima ab imo coniiirgit:
cuius partes fi quando fignantur,aduncae fiincut clarius hic coram intueberis*
Breuis* Semibreuis. Minima. Pars Minimae*
)
T
I I
 P R I MV
CpE PLVRIVM NOTVIvARVM compagine^
feu,ut uocant,Lfgatura, c A ? iliu

Ocunt plf runc^ notulac in unam copagincm , non fine cuidentl

utilitate breuiffimi contextus, qui alioqui pluribus feribendus
I erat figurismimirum Pythagora: inftituto, qui rerum integritar
cem atep conftantiam,ait efle in folidis corporibus, confufionem atep facilem in^
teritum in diuifis^ Itaqp quoad potuit,diuiia in unum coegit. Quod eadem ratio^
ne uidere licet in notulis diuerfi generis, in unam figuran\ coaptandis euenifle^
Cgterum,(unt qui id non minor i decore figur arum,$ aliqua utilitate facium arr
bitr entur, ut plures notula: fibi per quanda fyntax/m cohgrefcerent , qua: turpi
diffidio ieiundac, nifi coalefceret,uideri poflent diiperfe. Sed iam aggrediamur
explicare compagina formulas,fimulcp quid qua:cp poffit earum particula diffi'
niamus,Omnis ergo pars compaginis,aut quadrata: eft figura:,aut obliqua:Xt^
nearum deinde ha:c eft natura,ut a dextris notula: afeendens , femibreuem red-
daudefeendens uero,breuem. Et quidem omnis compagp, cuius prima notula
dextrorfum habet aftendentem lineam, iam plane intelligiturprimam habere
femibr euem,illam tiidelicet notulam,cui fuperne incumbit linea , Nam etiam (i
Iblam locares, femibreuis diceretur. Veru quomam in multarum breuiu con^
uxtu oporteret omnes notulas primam fequentes tantii^er uolui contra nume>
>
£ i rorum
 70 C O M M E N T A R 1 V S
rorum integritatem, dum {emibrcuis illa aliam fortiretur femibrcuem, quae itri'
pan1itatibneiusexpleret/adumi'amefl:,utlecunda notulagque femibreuis fir,
&T a terna omnis compaginum ratio fure dependeat, quam ( ne multis te morer)
hac breuilTima uia aflequeris^ Quadrata corpora,qum, ut fuperius oftendimus,
fint ad m
quietem multo maximum adeommodata, (blas compagine quadratas
notulas licebit extenfesm tempore deprehendere: tunc potilTimum, quando
m decliui propendent^Nam ficut quod m fublime arrigitur , leiutate protendit:
itaquicqmd uergit in profundum,profe<fto molem corporis, &T geminam quan
dam gr auitatem habere conuihdtur :Grauitati autem cuil ibet eft coniunda tar^
ditas, 8^ mora,quietis appetens : unde acddit,q> omnis quadrata defeendens, in
longam extenditur,maxime fi fuerit extrema compaginis Jdem iudidum eft de
prima defcendente:quar ratio obtinet in quadratis fimul, &T obliquis : non diffi-
mili caufa a natura traduda,qug motum indidit amm^ntibus principio pigrum,
propter infblitam laboris fufceptionem,medio feruentiorem , 8^ fine aliquanto
remifTiim:nimirum ob laflitudinem, quae naturaliter omnem motionem conie^
quiturXiquet ergo,primae norulae compaginis,8tT ultimae deftendentibus, po^
tiffimum couenire tarditatemXt ne quem hae qug ftiones a natura repetitae,diu^
tius in ambiguo fuipeftim detineant, ia accingamur omnia, qug diximus darifl!i>'
mis docere exempl is: fiatcp id per figuraro primas literas, quo prolixitas euite^
tur^ut per 1 longa defignetur,per b breuis:nam de femibr cuibus prius diximus^
Non
 :

P R I M. V S; r»
t It
*•
tVv

1X?4^ yoT
**l I

Nongrauabimur hacc exempla acnbri ibdagmedi(aiterc,quamuisomiifa

fupcrius fmt exprcfla*nullum enim laborem fugimus^propter eos,qm hums rei
rudes (Imt , fi illis contingat, me docente euadere doctiores . In primo exemplo
ambx notulae (iint longae:quia defeendunt par iter,8^ funt quadratae: quod fem^
per ueriffimu intelligas de prima &C ultimajn (ecundo,prior eft longa : quia de^'
fcendit non alteratquia quod de defeendentibus dicitur, in obliquis figuris tan^
tum ueritatem obtinet in prima notula Jn tertio exemplo prima eft longa,ex fu'
periore ratione, quia prima eft,8<r deicendit , Sequentes funt breues , quia obli^
quae,ideo non poflunt extendi alibi,^ in prindpio Jn quarto exemplo prima &C
ultima funt longae,ex ratione primi exempli,quia deicendunt,Sf ftint quadr atf
media autem eft breuis,quandoquidem necp prima eft,necp ultima, &T ut dici fo'
let,ct/Tfc ySig^ovTi ot/^xvov «7TT£T«<,Eamfi mille comitar c4itur,omnes eflent bre

ues,pr acter ultimam,quae extenderetur in longam, fi modo defeenderet. Quinti

exempli prima eft longa , quia defeendit : non fic fecunda, quia necp initium eft,
neqp finis*Non proinde tertia;quia neuti^ deicendit Jn lexto exemplo ibla ulu--
ma longa cft,quia deicendit Jn feptimo exemplo SC odlaiio nulla eft longa:eo
in illis nec prima dcfccndat^nccj ultima; nifi forte obliqua fuerit extrema , unde
I 3 nec

i'
 C O MM E N T A R 1 V 8
ncc quic$ extendi poteft in Ionga.Fateorhoc loco,nos nimium prodigos fuifle
uerborum,qui idem iam plus decies diximus.Sed non pudebit nos prolixg ora^’
tionis,dummodo futura Iit utilis.Plures autem fuperfunt compagines, quarum
ratio facilime ex illis,quae iam toties repetiuimus,colIigi poterit, ut ex pr3edi(^i8
barum ualores facile perdifeas.

Cde
1^ signis ab initio
di ky*
carminvm
deicripds, c AP, V;

Oft Claues ante Cantilenaru exordia lineis affixas,|)xima lunt,

quae carmen praeccduntfigna quaedam,habitudinem cantilenae
huiufmodi indicantia . C^lligiturautc illaex duobus numeris.
 P R i MV S. yj
quibus cantus fpfe pctiflimum gaudct,tcrnan‘o wde1tcet,at(^ binario , Et quide
Ternaria conftat ex ueteri Pythagorae iententia,omnium efle perfedifliminn,
unde dC ab Ariftotele numerus diuinus dicitur .Platoni item, quod aiunt, Philo
loibphorum deo,contigit numerus annorum uitac abiblutii5mus,nempe,Si,qul
numerus prouenit ex nouenario in ie mul tiplicato: nouenarius autem ex tribus
conftat ternarijs: quae res Platoni apud multos peperit diuinitatis opinionem.
At binarius numerus, eo q» Ternario unitate eft minor, imperfe(ftus didtur.
V ocamus etia ea perfeda , quae funt maxime integra, qus($ uix un^ in partes
fecari polTunt.Quod genus eft omnis numerus impar;nam is naturg diuinj pro
pius accedit,quam coftat efle fimpliciffimam . Alludit hucilludV ergilianum.
Numero Detis impare gaudet, Qiio contra diuifioilla,quae fit in numeris pari'
bus, ad corruptionem pertinet, quam imperfecftionis euidentiflimum experi'
V
mur efle indicium . idemus autem trifariam Carminibus praeponi figna.Pri'
mo figuras arithme^as; e quibus j p erfedionem fignificat grandiufcularunt
notarum,puta Maximarum,6d Longarum, quibus modum tradunt contineri». ,,

Eft autem Perfedio modi,comprthenfio trium Longarum in Maxima,&T toti'

dem Breuium in Longa, At figura z imperfedionem fignificat moduquae tum
fit,quando MaximaduasLo'ngas,8(f illagcminas Breues continet. Digredior
ad fteundum fignum,quod. orbe quodam fit, fiue circulo: qui fi plenus fuerit,
»ntcger,perfedionem indicat temporis;quae tunc fit,quando breuis notula(h»c
enim '

/
 r4 C5 O MM
.
E N TA R 1 V S
cftimfolafubrjdturtemporf)tres complcAiturfonibrcues.Quod C orbis /If4
ne«ti$ fuerit mteger^ fed hemicyclus apparuerit a carminis initfo , Imperfe^
dio tunc palam redditur tcmp oris* Accidit aut illa , quando breuf s notui a duas
femibr eues comprehendite Tertium deinde fignum pundo fit , re nimirum ( ut
mathematici teftatur )indiuifibili:unde fonibreuis reiultat,cx notulis fcilicet mi^
nimis * Atep pundus ille fi in mediu orbis^aut hemicycli inijdtur, Prolationem
defignat maior em:quae tum accidit,quando lemibreuis notula tres continet mi--
nimase Veru quo haec magis fiant peripicua, formulas^de quibus diximus^iani
oculis fubijciamus» Modus perfeduSe Modus impeifedus^

^ Tempus perfedue Tepusimgfedue Prolatio maior» Prolatio minor*

 Cf tcrum ca,qug de Signis diximus^fic accipienda (unt^ fi non componantur^
Nam fi arithmeticus numerus orbi additur, Orbis modi index eft, SC Numerus
Temporis^ Oi, C3,
Signumodiperfedi
' Signumodiperfed^i SignuimperfecfJ-imodi
dC temporis. dC teporis impcrfedi. temporis perfedi. ^

Cz 0 ^ G
Signum imperfedi modi Signu prolationis ma^ SigriS piationis maio>
Sir temporis. ioris,temporis perfedi. ris,tpis imperfedi.

f (T) Signum dimiriutionis, id eftjCC^ ^

^ Signu diminutionis
I .leriorismotus2<rtemporis. j
temporis impfedi.
Eft, quando ex Paufarum deicriptione licebitperfedionem auuicj notui g:,;
iautimperfedionem deprehendere.

. : M ^
Tl 1 1

•i
^

Pauff ^p4(p,erfedi Paufas tepus perfcdum Paufe proTatioficmma

indicium» dcmonfli^ntia. iorem indicantia.
'
l DePun^
 7^ C O M M N T A R I V
E S
Cd E P V N C T I $
CAP^ VL
Ocus monet, ut de Pimdis obiter aliqmd dicamus Efl autcrti
.

PunefJ^us id quod Grg ei ttX^cctcc uocant,hoc eft,extremum ill ud

in quod omnis figura refoluitur, (rwlx^^^Syid eft,continui mi ni^
ma partiaila:ficut eft unitas numeri Significat autem Punclus
notui laroTadiedus, illud momentum, quod ei deeft, quo minus fit perfecfhi^
V nde Maxime adferiptu pundum, defignat ipfius notula? perfedionem : fine
enim pundo duas contineret longasiied pundo adhibito, ternarfj minima por^
tio notulae accedit,qua? in numeris didtur Movisy id eft unitas : ate^ id demS agit
pundus,ut Maxima tres cotineat Longas, Non diilimili ratione pundus lon^
gam perficit, indicatep eam plane tres breues continere,Itempundusbreuis
notulae adhaerens Iateri,trium femibreuium,Semibreuis triumminimarum , 8C
• Minimae trium ( ut uocant ) (emiminimarum eft indidum, Itacp, ut apertius
cam,Omne pundum partem unicam fignificat eius notulae cui adhg ret: partem
dico,in quam proximo refoluitur ,Conftat enim,Maximas primo fecari in Lon
Videtur autem mihi,non
gas,illas in breues,has in femibreues, 8C fic deinceps.
abrurde,pundis rerum fumma fignificari,atcg perfedio Qiiod fi quis diligen^
,

liuspenfitareuolet, illud Horatianum forte accommodabit noAxopropefito:

Omne tulit pundum, qui mifaiit utile dulci*
Vidimus
 P R I MV ^

Vidnnus mhocgcftcrcpIfrunc|i impcnfe fudere preflrantiflimos fiaimomcg

compofitionis magtllTos,ut fingulis notulis per umuerfum concentum fingula
punda adiungerent* Qiiod lolqum feliciter egit m fiio LHomen arme, m quo
poft primum puncJum,canon ille, bi fic de fingulis omnibus notulis iua punda:
imper tit.Et Henricus llaac in fup offido, Argentum bC aurum, omnibus notu^
larum fpeciebus,fimul in unqconcentu,per diuerfas noces puncta perpetuo te^
nere adiedt Idem in ilio officio de beata uirgin^ notulas cantus in primo Ky ^
»

rieleifontalidiipofitionegfecicEtBolfgangus Grefingerus praeceptor meus,

hoc ipfum in fiio,In paucnna, egit per notulas contratenoris^ Licebit proinde
omnia quae diximus ex (cquent£us formulis^fine ullo negocio perdifccre t Sed
ecce horum exempla»

1
 A .

7® C O M M E N T A R 1 V S

C]dE‘ P SSIONIB VS, SIVE IIS Q.V AE AC.Cif.

dunt Notulis,&r primo de Auemento eara*
CAR
'

VIL ,

t^Otularum 7riSi$^id eft^pafliones, fiue accidentiaiimt duo Aut

:
enim excrelcunt notulae^aut deftciunt^Et quidem augmenta ac^
cipiunt notulae per aIterationem:qii9e fit^qum plures notula^ in>
ter fe proximo
maiores pofita^^ternariu non complent: tunc em
^
ima ex illis extenditur in duas fui generis:ne concentus (ua integritate deftitua^,
tur,et ut undicp fois conflet numeris harmonia,Fit autem in ternario^id efl^per^^
fed-ione dumtaxat: unde in prolatione maiori, qum plures minimse inter duas,
jfe maioreSjid efl, femibreues locantur, una poteft per alteratipnem excrefcere.

Ita, ut duas minimas ualeat* Idem accidit iemibreuibus in tempore perfecflo,

quando inter duas br eues continentur: fieri enim potefl, ut earum una in gemi'
nas extendatur Pari ratione id uiiiucnit inmodoperfecffo^ BreuCjS enim inter
,

longas comprehenfa!,huiulmodiiunt paffioni expofitf , ut una exhijs poffit aF

terationi patere, V
erum.enimucro, qua uia id fiat, quod diximus,breuiter ape>
riamus, Sicubi in tempore perfedo duae femibreues inter duas breues[flatuun>
tur,,9^ ambae afemibreuibus huiufinodi diferete funt,iecuridaiemibreuis altera^
numerus Quo pa^
tur,id efl, in duas extenditur:ne male cohf reat incompletus ,

dio enim duae femibreues perfedum tempus abfoluerent , nifi una earu in duas
cxcrefce^
 P R I MV S* 79
e^crefccrctC Haud dfflimili modo, fi quando tres femfbrcues intra duas breues
lepiumur,8^ prima femibreuis primam breuem ingreditur, altera autem breuisf
ad iequentia rcfpicit,tertia iemibreiiis in huiufcemodi cotextu per alterationem
in duas protenditur. Denicp ne diutius hic confiftamus, ubicuncp poft exadanj
temporum diftindionem ( quae quibufdam tenuifiimis uirgulis ad caput extre-»
inae notulae temporis fieri debet,non puncSis(ut quidam arbitrantur ) duae femi
brcuesfuperfuntjultima earum neceiftrio una exuberat. Et quodhicde femi>
breuibus diximus,locum habet in minimis, SC breuibus , quando earum plures
in maiori prolatione, uel modo perfec5o,notulisfe proximo maioribus appa?^
rentdrcumfeptae.
CdE NOTVLARVM DEFECTVv
CJAP. VIII.
CdditprptereaNotu is defec3us:et hic bifariam perpendi ibi et,
aut ex adie<5o,aut e colore. Ex adieeSo penuriam fentiunt notu
lar, quando in perfecSione, id eft, ternario numero notui a e mV

bus conflata unitatibus, propter unitatem praecedentem, aut ie>

quentem, tertiam perdit partem: fitep illud non tam notulis, ^ paufis, aut pun^
iSis, urgente plgruncp neceflitate compofitionis. Qui enim alioqui perfecfh tem^
po r is notulis liceret extra uniibnum profilire , fi fingulae breues trinam dimen-'
fionem in huiufcemodi tempore dumtaxat admitterent^^Qiiod SC. in alij s perfer
1 3 (Sioni-*
)
 So C O MM E N T A R I V S
^ionibas,modi uiddfcct, dC prolationis, pan' modo cuenit, ut cogeretur ftotiiT^
perfeda intra uniibni anguftias confiftcre, fi nequiret ob traiedum alio facien-'
dum, unam notulam abijeere, quam mox completus motus habunde compen^
faret^Suadet proinde utilitas reipirandi,aut forte compofidonis,ut paufse perfe-*
rtis notulis adiedae,illarum moram tali intermillionc temperencCf ter a quan^
do id fiat,non eft in noftro arbitrio,legibus prscfcribere, Magiftris enim compo
fitionis harmonicae phas eft pro nutu fuoperfedas notulas qs quibus oftendi^
miisuijs, integras,uel mancas ponere, dummodo diligenter ( ut fit ) praetenui^
bus uirgulis tempora circa notularum uerticem diftinguant* De colore iam de^
mum difleramus,qui &T ipie tertiam partem perfedis notis adimit: idcirco in no
culis coloratis, quas definimus efle illas, quae ie totas colore proluunt nigro,
aptum eft imperfectionis, aut cclypfis, id eft, defectus indicium: nimirum a po^
rioribus fyderibus tracta fimilitudine,quae ccl y pfi traduntur affici tum demum,
quando candore fiio deftituta,nigrore per totum corpus fiiffundutur Sunt au-^
,

tem, quiiniblaperfectionecolon locum facianuunde&findidum quafi latens

perfectionis quandocp fiiipicantur colorem cxiftere.Planc igitur conftat,omng
notulam,quac eo lod,ubi confiftit,perfectionis eft capax, binario numero com^
menrurari,poftea^ colorc fueritplene re(per(a:ita uidelicet, ut in perfectioni'
modi colorata maxima,duas longas contineat: longa atro perfiifa, duas breues;
breuis,duas femibreuc^m tempore perfecto :&:fcmibreLUs aera in prolatione
 )

P K i MV S* 8i

. mafori, duas minimai* Id ctfam admonuflle ueifm, q> ob notuTarum cognatio>

nem,quae ad idem tempus pertment,non mddo illf colorem admitamr, qu^ iU
- hcperfedionfs funt capaces,{ed &T eodem corextudbi mutuo cohf rentes:utpu>
tam perfecSo tempore/emibreues, quae breues atras ingrediuntur, quod etiam
fnalijs perfediombuseadem lege fieri cognofces^ Sed quandoquidem infer-
monem de colore incidimus earum no tui arum, quae hoc typo impcrficiuntur,
haud ab re flierit, obiter nunc eum colorem commemorari, qui nctulis acci-
dit imperfedis. V ideo autem ferme a Mufids id obferuari, ut fiait in perfedio-
ne per colorem tertia tollitur, ita in imperfec5ione,non nifi quartam portionem
cius quae tincta eft, auferri: hac ut coniecSari polium ratione. Quoniam in tem-
pore pei fecfro breuis notui a ex duabus conflatur femibreuibus , quarum fi una
color perinde ac in perfedione abff ceret,non uideo,quomodo color huiufcemo
di a dupla proportione differret,in qua numerus maior minorem gque duabus
paribus pardculis continet, iit infra dicemus. Candida enim notuIa,ad colore
tincfIamcollata,propriedupIata exifteretcoloratg. Atqui dummodo opportu-
nitatem ijDecfleSjbreuius defcribendarum notularu, color nobis id agendi in im-
perfectione paraciflimam anfam fubminiftrat.Tres nancp minimas, fi in eodem
loco confcribere uol es, facies id$breuiflime breui notula, prorfiis nigrore tin- :

cta:qu 2equminquatuor minimas ex ^quo refoluatur, colore quarta detrahen-

te,quidfupererit,aifi aes miuimac^^Idcmpropemodu fiet de tribus ( ut uocant
^ femi-
 8a C O Mm e N T a R 1 V S
(emi'mimmis,quas non minus commode fcmibreui atra depinxeris. Pari ratio-*
ne uteris in reliquis, obieruato tamen omnino eo, quod pauloante diximus,de
cognarione notularum,ad idem tempus pcrtinentium.Omnia autem qug difle-'
fuimus, hic, fi lubet,cor am intuearis licebit.

t •L i*|^
0 , 311 .. M <»

CdE his, Q.VAE POTISSIMVM AD PRAXIM

CAP, ix.
conducere uidentur,

V 2t hactenus pro uirfli noftra dtgeflimus, Muficac ftudiofis, ut

fperamuSjprofutura^uiderx pofliint ex aliqua parte conmneSa
efle theonca?: monet igitur locus, uti' ea literis mandemus, quse^
ad pr axim maxime funt accommodata, quod genus eft meniii-^
r2crano,dC piur ifariam compofiti carminis in legitimos numeros redueSio Ad-*
monendus igitur mihi inprimis eft huic negocio deftinatus,utconcenius com^
fofiti
 P K I MV S* 5;

pofirialfqua^h partem ablbluat ne im^uelit egredi menfiirae fimites:ha?c

5 eft
^ erum^quae commiflliram harmonia?
praefcripus legibus mconciftm, 8C mmime

-fecum diffidentem continet.Hg c eft numerorum regula^&: quafi fcopus,ad que

- referenda funt omnia* Gra?a' hunc de quo loquimur decentem carminis motu^

ivs^vSiJt^iocy uocant:ut mtelligas^Muficam cognationem quanda habere cum mo

^t^Dus,^nqu^busflqu^d praeter praeftriptum fiat, eque ffiflbnant fecum pariter

ac diffident omnia* Themiftoclem aiunt, qum ab eo Simonides poeta,iniquum
ludicium efflagitaret, his uerbis elufille hominis petulantiam : Necp tu Simoni^
des bonus poeta efles, fi praeter numerum caneres : nec^ ego bonus princeps, fi
praeter legem ludicarem^ Adeo ufpiam,quod ultra dtracp numero>
nihil eft

rum praefcriptum redegeripoffit* Amuffis ftacp noftra, quae aequando operi

. muficofemper eft adhibenda,Tad-us eft, quo emetimur tempora, haud aliter,
^ horologqs fingula horarum momenta ffi'(amtur*Omnis itacp concentus ra>
* do,ftatimex fignofibipraepofito colligenda eft^ Nam illafi ad ternarium, id
eft, perfectionem pertinebit temporis , propter geminam huius generis quaft
pompae cumlHam tarditatem, (emibreues fingul as tactibus fingulis adaptabis
rnus Jd uero ^ facile factu fit,nemo cuf haec res aliquando tentata eft, igncraue>
n't* Duas mmtmas hoc modo in T actum redigimusraut quatuor ( ut uocant ) k'
TnnTiinimas*Nec uideo,quid difficul tatis cantorem hac ratione poffit offendere:
quando cxgquo Tactus quoslibet licebit in cerffffimas portiones diftinguere*
m At uero
 84 COMMENTARIVS
At liero fi per commiftioncm alicums Mininif cum pluribus fcmibrcuibus^aut
fingulis^non poterimus quemlibet tad-um fimul cum integris notulis finire, (cd
notula eadem contingit, quae unius tacfJus finis fit, & mmum
alterius , Syncev

pam Mufici id genus harmoniam uocant,id eft,concifi6nem. Tum demu men>

te idagemus,quod m cantu eftpraetermiflum, fingulas notulas, quae contrare^
iSum menfurae ordinem ucluuntur,in gquales partes fecando:i'ta enim minimo
negocio priorem partem fim' unius taeSus adaptabimus, dC alteram fequentis ta
&US principfoTft autem mos ille lam ab omnibus harmonicf copofitionis ma^
giftris obferuatus,ut in alicuius magni operis cotextu,primas fibi uendicet per>
fedio:uideturcp cantiones non infeliciter a ternario tan^ a numero omnia ma^
xime diuino aufpicaruqui etiam prindpto haud inepte conuenit , ob affectatam
quandara moram,quae motus cuiuslibet initio a phyficis tribuitur^ T ernarium
autem numeru proxime coniequitur binarius , id eft, temporis imperfectio, in
qua paulo celerius notulg proferuntur^ Vnde &T tactu utimur longiore, puta
qui duas femibreues complectitur,quo mora tactus, celeritatem notularu tem^
peremus Jn huiulcemodi autem tactu,octo femiminimtc<ut uocant)tactum per
ticiunt,autquatuor minim2e,duf ue femibreues 4 In commiftionibus uero notu^
larum id fiet, quod proxime de Sy neopa diximus^C^terum tyronem huiufce ar
ego malim etia in impfectione femibreues notulas fub integro tactu profer^
tis,

re;eoq) facilius fit tactu in pauciores cj in plures particulas diiuTum abfoluere^.

Verum
 P R I MV 8.

Veru pcftca^ frequens exerdtatio arte canendi longo ufu firmauerit, tunc ex<
pediet aggredi canra imperfectu prolixiore tactumam is breuibus notulis in im
perfectione aptius conuenit. Sed ea,qug de imgfccdone teporis^quatenus ad ta
ctu pertinetjdiximuSjfic accipienda iunt,fi poft orbem dimidiatum (equitur nip

merus binarius figura arithmetica defcriptus,aut certe uirgula tranleat per femi
circula numeri loco, V trucp em illud diminutione uocant Impfectionis, qua ci^
tus carmims^grefflis defignatur. Proinde ficubi (olus hemicy cius ponitur fme
ullo numero,uirgulaue,incunctanter iam noris,in eo cantu, cui fignu tale pr^ po
nitUTjfemibreue integra tactum exigerc,Necdefunt,quibus uifum efl^huiiifino
di carminis formula,ProIationem minorem appellar i:eo extenfione,in mora
faltem,(emibrcuisnotulf illicfierijperfpicuafit^NamueteresCquemadmodum
) omnepi cantu breuibus emenfi fiint : dC fi qua minor notui a ex-
ifonrjcere licet
tenderetur in tactum,hoc prolationem appellarunt Veru quoniam minor ex-
tenfio fit in notulis,qug plus habent logitudinis,qum in procliui fit,rem alioqui
jplixam^efficere Iaxiore,Semibr eue in tactum dilatata, prolationi minori ad(a*i-
pferunt Minima aut quonia habita breuitatis ratione, maiori negocio in 1 atum
cxtenditur,prolatione maiore illic efle definierunt, ubi minima tactu expleret:
^latione nimiru a profero,deducto, quod aliquando fignificat,protendo. Haec
fiint,que ad opus canendi copendio quoda proficere auguramur: breuia quide
tlla,C uerba eflimesrfi fruge, denla forte plus gquOt Sed ad altera parte indituri
nollri properanda eft* m i IN
 $<s M M E N T' A >R I V S
C O
CiN COMMENTARIVM SEGVNDV.Mf r ^,v
OTTOMARI EVSCINII
PRAEFATIO.
VPERiORE Comcntanb,qm'bus modis a cantore abfolucn^!
Idus fit cantus, ex plun'farrjsuocibuscompofitus,eaqua potui-
Imus diligentia exeeuti fumus. Atqui pl^rofcp uideas,in(citia ner
"do dicam, an defidia , necquic^ audere in cantu affabre componendo quan^
:

alioquifatisfupcrtjconcinne carminis compofiti numeros abibluant^ Illi pri^

tniim uel in eo potiffimum peccant,q? fibi quandocp dijudicandi carminis partes
afliimunt,anis componendi canius prorfus expertes. Vnde non raro accidi|:,nc
peflima pro optimis probent. Deinde,q> languefcere finunt ingenium, du quid
uires illius poflint,minime exploramdonge admodum alj illius Mufici ienten-
tia,qui dixit, Semper ego auditor tatumr nun^ ne reponam.^Hac in parte a no-
bis ( ut puto ) iuuandi fimt optimi quiq^ cantores, fietcj id tanto facilius, quanto
ad componendas cantilenas plurimum confert,prefl:antiummagtftrorii multa
ceciniffe carmina:inde enim ft yl us uires accipit,&T folidum opus probato aliofS
fiet exemp!o,quod alioqui abfcp recff ore difflueret. Eft autem Compofitio, di-

ueribrum ibnorum artificiofa quaedam in concinnitatem dedueffa unio. Sicut

enim iter ae,fortuito in aluearium proie(ff2e,haud qua^ uerbum, aut orationem
I

,
mtelligibilem eonflanqlta nccj omnes foni,quocuncg modo coeant , ftatim Iv-
 S E C V N D V
tp micci/yid eft^iLicimdam^&r auribus amicam harmoniam prsebcbuntPrimo igi'
cur jfbnos mter fe concordes enumerabimus:dciade quibus legibus, quoue ordi
ne in compaginem n'aducanmr,edocebimus^
Cde sonis concordibvs, sive concor-
dantijs^ CAP^

Oni concordes duplici genere reperiunturtautenimperfed^i

funt,aut imperfecSu Perfedi funt,quibus conuenit cum unifo^
no^aut diapente. Ad
unilbnum referuntur diapaibn, diidiapa-
fon,fiC uigeiima iecuda. Ad diapente duodecima,&T undeuigefima Jmgfedi fo^
©i ferme funt^quibus cu ditono intercedit cognatio,ut eft fexta,decima,tertiadc
.cima,ieprimadecima,fi<r ‘uigefima. Perfeai hac potiffimum cauia dicti iunt,quia
,in illis ueluti ablblutis dC folidis, fedes qugritur: eo q> omne carmen per longas
ambages profectum, tadem in hijs finem qugritatmt ne interim dicam, q> etiam
ab ijfdem fumer e,au(picatum uideri poteft, Quo contra. Imperfecti admo
initia
cum cantionis accomodati uidentur,8L in ea ferme parte,quae finem, ueluti per^
fectionem fuam antecedit , commmode locantur*
^
m 5 Dc
 ti COMMEMTARlVS
Ce> e dissonantiis#
C AP^ !!

I (Tona cft omnis compagoy quae prsetcr eas, quas lam indk^uu
mus harmonias inciderit: quodgenus funt (emitonia, aut toni,
8C infuper fonus diate(Iaron,qute pariter item cognatas habent
cas,quas ex diapafbn quoquo modo re(piaunt:ueluu in concordium grege eft
defimtum* Tonis emm
atcplemitonifs accedunt ex quadam fimilitudme feptf>
ma,S<r nonanae rjfHem quartadecima,& fextadecima,Rur(us diateffaron famf m
Iiam fiiam receptat undecimam, 8C decimamocSauem Et haec quidem ideo tra^
<fTamus,ut primum quifq^ norit,quid fugiat, deinde quid obierueu quan^ nobis
etiam tacentibus,diflbng harmoniae fuo (emet prodant indido:ad€o mire cu na^
tura conuenit haec ars,de qua nobis (ermo eft,Mufica^ ItacJ ceu nauitae pruden^
ti fulpedh' (emper funt fcopuli:ita attento carminum compofitori, etia attj etiam
fugiendae funt diflbnantiae*
Cq VATENVS VSVRPANDAE
lintDiflbnantiaf. CAP. IIi.

E(^^e mihi a Flacco traditum efle apparet id,quod 8C Plinio pro^

batur,fepe nimiam officere diligentiam, id quod ille pari uerbo
r um numero extuh't,In uidu ducit culpae fuga, fi cai et arte . Eft
emm
 S E C V N D V S/ sp

cftim nonnfliiljquod moliaris in componendis diffbnantrfs, atqpidqtralegcfief,

lam peripicuS reddemus Jn tonis,iemitontjs,ac eorunde confinibus, in liarmo^ ^

nia coniungendis ,obrinet,quod u% adeo iam ab omni Muficorum cohorte eft

receptum, ut nullam ferme cantilenam proferre queas , qu^e diflbnantiam hanc
non in aliqua faltem (ili parte admittat Claufulam uocantduarum uocuindia^
pafon pcrado aliquo motu, certum dC quafi optatum diuerticulum eam fedcm
:

uox fuperior ex proxima notula praetentat, priuf^ inferior diapafbn ipiiim in'
grcdiatur:ibi uideas licet impari cota(Su,utrafcp uoces ex feptima (efe reipicere:
atc^idem pari modo fiet,fi in unifonum duae tendant uoces,tum enim tono difta
but utrgacp , ante^ unifonum fuerint complexae. V
erum ing qualis illa uocum
mutua attredatio , breui etiam durans momento,facile tantillo errori ( fi modo
error dicidebet,quemfenfus deprehendere nonpoteft ) uenia parat. Idem cen^-
fcoaudendum in minimis notulis,&T rjs,quae etiamiminore mora,^ minimf pro
feruntur: nam in illis nulla concordig ratiohaberi poteft,nec^ etiam exigitur:
quando tanta celeritate uoces curfitent, ut nullum auribus iudicium relinqua--
tur.Etfi relpecSus iugis haberi debeat,ne in f quali aggreflu alicuius notulg uo^
CCS aliquae fecu diflideant,confimiIi uidelicet appulfu,atcp, ut diatur,in ingreflu
tacflus.In uniueriiim enim fiefe habet lex Muficorum, ut non nifi in fyncopatis
( ut uocant ) notulis, concordantias negligere liceat. Verum exemplo ( fi lubet)

rem aperiamus, Volo in uoce fuperiore duas breues ponere, dC eide in infer iori
concor^
 S>o; C O MM E N T A R 1 V S
concordantes aptarc^&T primo (libft diapa{bn,m quo ord lor radu:firccedit mfvfi
per (exta,&T dc/nceps qufntatnon pofliim autem nifi interpolko greflii a diapa>
fonadiextamuemre, quando feptimamferior cum fuperiore parum cohuemt;
Atqiu placet mihi uftare faltum eum^qui a diapafon futurus fit in tertiam proxr^
mam^mdelicet (extam^aluperiore dedudfa ratione : uolocg, ut uox mfcrior coti'
tinuato gradu promcueat^Dilponenda igitur mihi ad priorem breuem fuperio^
ris uocis notulam, primo (emibreuis eft: cui ubi puncftu adiunxero , licebit mihi
in proximum gradum firpinemmimam locare^ atcptum continuato ordine ge^
minas (emibreues : quo contextu (ut inquam ) prima femibreuis,cuiadha?ret
puncSum,diapaibn fapit cum fuperiore^at fuccedens minima^feptimam^Nec^ id
admodum abfiirdertum^quia notui a eft morae breuilculae:tum^ quia confiftentc
. fuperiori uoce haec minima promouet,8^ (ic diipar eft utriufcp uocis tacftus Se4
curnoiicuncftafubijcimus fenfibiis^

T- - 0 -^ 0 ' . l-- 0 ^
Exemplum primi. Exemplum fecundi.
 V N D V § S E C
|[de permisso vsv q_vartae: atc^ve inibi
dc compofidone Faux bourdon uulgo appellata^
CAP^ II II.

lateflaron^uelutiprsemonuimusjtn difcordiirm fonorum eft na

mero:qu 2e res omnem fibi' ad concinnitatem uiam plane prg clu
fif?c uiderctur^mfi eflet^quo abfona ems durfcies leniri, aut certe
V
|

prorfus tolli pollet. nde in fublimionbus t antu uocfbus locum reperir, in qm'^
bus natura quodamodo maior eft mobilitas: qu<e qum alioqui ad temperandas
diflbnantias apta fit,m quartf afperitate leuiganda ntairum ei it accomodatiffi^
majn grauioribus enim uocibus, quas natura magis finxit fixas acftabiles,S<r
quafi ftiperiorum uocum bafes,quando nulla ratione tolli uitium inconcinnitas
tis poteft, quartam illic poni,nephas putatur, Ceterum, fi in iiiblimi quarta collo
caueris,duooccurrunt remedia, quitus inaequalitatemeiustemperare ualeas^
nempe fi fubfternas immediate tertiam, aut certe quintam . Atcp prius illud re^
medium uideo nunc crebro in uiiim trahi a recentioribus Compofitionis magis
ftris. Faux bourdon uiilgo uocant illud Compofiticnisgenus,rarumquidcm
ifthuc,fcd minime inarncena.Eqiiidem longo tracftu moueri,ac continuato gras
du,in ardua, aut in decliue poflunt tres uoces,inter quas fumma diftabit a media
per quartam,&: media ab inferiori per tertiam:eft(5 iam receptum, ut iucundiffis
n mas
 9* COMMENTARIVS
m
msc harmoniarS cxan fiones hac tattone mfii iiantiir, quibus etiam perbelle
ingenia Muficoru mihi luxuriari uidentur, 5C fibi etiam plus ^ iatis eft, permit^
tere, Qiia in re docenda, plus ualebunt prj ftantiflimorum magiftrorum exem-
pla, ^ meus conatus, aut etiam eius, in quo necp eloquium defydcres,nccg dili-
gentiam,
Cde pevribvs cantionvm vocibvs^
CAR V.
OCE S, E Q VIBVS quafi legitimis partibus conflatur cantio,
plurifarig,nec^ m pra^icriptum numerum redadhe nos frequenrio-
:

resfuo nomine, quo hac tempeftate auulgoMiificorum appellan-

tur,^feremus. Principio Cantus eft,ut uocant eruditiores, fed a literis parum-
per aIieni,Diicantus:&T is quide arcem harmome obtinet,unde plerucp urgente
natura in fublime magis fertunraro in imis uifitur,nimirum ob lenitatem quan-
dam germanam, quafi cognatam gracilitan. Proximus efl: Tenor, qui me-
dium fibi locu uendicac,nec^ ad ardua loca capienda,nc(^ ad decliuia magis pro-
penfus. Huic mox fuccedit ilio loco Bafliis,ucx grauis, dC quae profundo har-
moniae ex uoto gaudet * Atc^ hijs tribus uocibus ueteres iblis contenti erant: ut
ego arbitror, q? tres ordines in repubTuflicere exiftimarent,qui e diuerfo homi-
num genere in unam concorde fcmentiam,at^ omnibus falutarem coirent:
haud
 S E C V N D V S* 9^ :

haud alftcr, $ tx triTartjs hijTcc uocibus,fi arte componeremur, mira percipere

tur concinnitas, Cgterum,quan^ maioribus noftris,ut dixi, tribus uocibus fy-
ftematis fpacia occupari rede uiia fint,utpote, fi Cantus apicem harmoniae cor^
riperet,Tenor medium,&T Bafllis,quem olim Contratenorem nominabant, fc'
des infimas,non tamen paucitate illaexplebantur/ed fupererant loca non pau'
ca uocum cocordanuum capaciaamde facfHim,ut uox quarta, quam Altum uo^
cant,memoraus tribus accelTer it,Eft enim illa quafi media inter Cantum, 8C Tc
norem:unde quia uoces uiriles excedit acumine, reefie mihi uifiis eft id nominis
inuafiiIe,Compertum enim iam eft,caritu iticundius abibliii non pofle, niTi pue-
ris eas partes commiferis,Quan^ Altus pl^runcp Tenori etiam uices fuas pre-
ripiat,ficubi ille in faftigio harmonia diutius moretur» Et hac quide itoces qua-
animum pDflent etiam uarietatis immenfj^ aipidu,
ruor,fatis,iirpercp exhilarare
ni Muficae copia neicio dicam,an luxuria, quinrg uoci, quam V
agantem nomi-
T
nant,locum in fyftemate reperiflet. Inter enore nancp,&T Baflum , is obtinuit
receptaculum: unde fi forte ab eifdem uocibus ceu ex proprijs fedibus pellitur,
tum in procliui eft, ut aliarum uocum locisieie quafi circulator STuagabundus
infinuet,unde dC nomen,ni falIor,fortmrs eft V agantis, Iam di(ftu mirum, ubt
ftabulentur uoces aliac,quas ian ccensv addiderunt nobilifRmi eius , quam tra-
dimus,artis magiftri,quando nc tam aditus ipfos,^ etiam penitiflimos quoiep

.ni
fyftemaus recefllis uidemur quiucp pr.^edidis iiocibusdefedifte:adco,utmge-
nium
 ^4 COMMENTARIVS
nkim magis humanum mireris m plurium uoaim commiflura, ^ rerum paren
tem naturam* Atqui' Muficf eximiam quandam maieftate audias lieebit, ac in-
credibilem ui'm,(icubi (ex uoces harmpnicg coniund-as^rctfl-e expenderis;atcg id
qum olim portenti loco haberetiir^liac tempeftate eft imlgatiifimu * Nolo enim
dc denis^duodenis, aut uigintiquatuor uocibus catalogu texere: aut fi forte ma-
iorinumero offendantur, e quibus argutiffimas cantilenas uidere in promptu
eft*Quis enim certis finibus artem tam feliciter exuberante , cohibeat c' Verum
quod certo fciam, ex Germanis noftrisHenricus Iiaac,plurimuinfex uocibus
coaceruandisualuit: ate^ is, ut fertur, ingenij fiii reliquit hgredem, Ludouicum
Helueriumrnam ifthuc flli cognomentum,primaria fahe Mufiaim ex htjs quos
fouetCffarnofter Maximilianus*Necminori preconio mihi celebrandus eft
Xiftus Theodorici Auguftanus,uir non tam patriae,^ Conftantiac,{n qua pro-
feflionis fiise magiftrum agit, decus 8C ornamentum in(igne*Nam i$ , ut alia de-
fint,uel eo nomine potiffimum etiam nobis commendatur,q> bonas literas Mu-
ficepariftudio copulauit* Bolfgango deinde Grefingero non parum eft quod
tribuam,ueluti iam olim prgeeptori* Quan^,ut femel dicam quod fentio,eo pro
greffa firnt hxc tempora,ut qum in plgrifcp alijs artibus pauciores inuenias, qui
poffint cum antiquitate aliquo iurc contendere,ita uel ty rones etiam modo pro-
ferre queas, qui facile priicumMuficor um ^uum fuperauerint* Itacp prius mc
charta, autcerte tempus deficeret,
9 no mina, fi perga illuftres huius feculi Mu-
 SECVNDVS^ 9S V

ficos commcmof arc:tanti lam habetur^m re mgenfofiflima cxccIIcrc; Qum igi-'

Cur nec^ facultas nobis fuppetat^nec odum, ueteranos artis componendi harmo
nfas,&: iam emeritos fimul cum rentioribus, tan^ duces noffri inftituti fequad-^
bus proponere,fat nobis uifum eft,{i,ut bona pars Gentilitatis fblem adorat or^
cntem^itanos nobiliilfmis huiufcemodi ingenijs in lucem emergentibus,benc
precemur.Xenophilu Muficum Plinius tradit centum 8C quincp annis, fine ul>
io corporis inccmodo uixi(Ie,atc^ id praeter cuiuic^ alterius exemplum: ntmirS
( ut non pauds placet ) artis fuae beneficio : quod fi deftinct Deus futurum falu-
care,m'hil eft quod magis optamus , ut illis contingat.

Cq.vae fvgienda dissonantia harmo^

niarum compofitori. CAP^ VI*

V giat inprimis diflbnantes iecum fonos, cui concors uocu com

pago cordi efl:,etiamfi ifthuc iam antea admonuimus: licebit em
rem cum primis necefTariam crebrius inculcare. Natura tum dc
cebif eius toni,cuius harmoniam componendam plurifarijs ubcibus fuiceperis,
cxade rimari,quid ferre quafi genuinum poflit,quid contra exhorreat: ita enim
dC arti inferuietur,8C auribus Sunt enim qui maiore licentia,
,
, ^ artifido, extra
pr^feriptam tonorum melodiam exfpadentur quafi uero artis alicuius cflTe ui^
;

n I deatur.
 9^ C O xH M E N T A R I V S
deatiir^ea quae ars fpfacxpoftulct^corrumpere. Et quidem hifmilit ad eos ora^
torcs ^ proxime uidentur accedere, quales audiui ex alto fiiggefto uerba uendt'
care,quae necp loco apta erant, ne(j tempori:ut rede prudentis illms iiidias elo^
gmm,cinus alicubi meminit diuus Hieronymus, in iftos retorquere poflis, Be^
ne ifthuc,2<r iterum bene. Sed quo illud tam benerFaceiTant igitur mihi Mufici,
qui deled-atione capere auditorem non pofIunt,qum illud potiflimum in omni>'
bus dcfyderemus,quado alioqui prf ftiterat(ut prouerbio uulgi dicitur ) filuilTe^
Adimitur autem amcxnitas compofitioni primo, per ufurpationem impertincn
tium clauium. Velutifi in tertio tono,aut quarto,quae in E frequentius exeunt,
prarterfolituinb fa compo(ueris:auteolociiedem carminis qugrasinipfopro
grclui,ubi ois ratio toni reludetur: ut ii in memor atis tonis in F claufula facias^
De quibus rebus in libello noftro,quem de Progymnafmatis huiufcemodi,ari-'
nos ab hincferme tres edidimus, abunde tradatur. Turbatur infuper non pai u
cantionis alicuius concinnitas,incompolitis uocum motibus, pura in ieptimam,
nonam,decimam,acficdeinceps.Sed neiextam qiude uideas perires magiftros
frequentius noces dimouere:ingerit enim hoc non mediocrem difficultatem pa
rum exercitatis cantoribus : atej ex eadem mox fubr epit formido , qua prtefen-'
te,nihil rede geritur.Quamuis enim in plprifc^ fic habeat, ut pul chra f nt diffici^
lia, non tamen mox difficilia qupe^ fimt pulchra:id quod in Mufids obtinuit, in

quibus primas habet coniunda facilitati maicftas.Denicp,ut in hiftoricis SC pce

tis
 S E C V N D V § 9f
tfs prccipucdcfy deratiir decoru:i'ta et nos, quatenus fferi poteft/ingulas quaf^
noces uolumus motum obferuare ^ maxime copofitum : nam eiufce rei nifi ra>
tio habeatur, ego quid inter argutam cantionem interfit, moleftum flrepitu,
non admodum uideo^
CQVAE observanda* GAP* III*

X Mufids non parum multi exuterunt, qui Compofitione po>

tifiimu probarim, quae intra ardiores limites contineretur : tum
cjuia minori labore cantorum intonaret , quado ijs nihil eft mo^
leftius,^ acuminis iimul&fgrauitatis in eadem cantionis parte
oppofita extremitas: tum quia confonantias fibi per uidniratem quodammodo
germanas,per interuallalogifflma alienas fieri iudicarent,reclamante,ne id fiat
etiamdumuetuftifitmo Muficorum prouerbio, Quani^ conij>
cere nobis licet ex uetuftillimorum compofitione Muficorum,fuas clnufc^ aeta^
tis fuiireleges,(uacp placita:necp noftris quic$ cum illis ferme c6u'enire,qui an>

nos ab hinc ducentos fuerut modulati Extant enim plfrac^ id genus modula>
,

mina, quae nos adferuata paflim uidimus , Dij boni, ^ frigida,fi cum hfjfce no^
ftris conferas:adeo,ut uix fidem mihi faciant recepti, uno omniu ore celebra^
ti fcriptores,qui tahbus potuiile moueri animos, memorif prodiderunnnifi de^
cora, ut ad perfonas dC loca,ita etiam ad tempora fuareferastNam quod ex infi-
nitis
 p8 COMMENTA 'RIVS
nkis confecturis deprehendere licebft, in Muficis longe aliter eirenit, ^
in cru>
dftfone Jftfc enfm uel hoc potfflimum laudatur^ut ad uenerandam illam uetufta
tem,quo propius fieri porerit^accedasullfc, nili maiores fuperes, futurum eft, ut
ab omnibus rfdeare^ In Muteto aut. Tota pulchra es, non parum feliciter mihi
ueterum Muficoru inftituta uifus eft neglexifle Nicolaus Craen, uir me Herclc
prgftanrisingenrf:atc^ exeoiamdifcere poterimus,quantaIaudeetiam prilcas
leges pra?terierit:tantu abeft,ut uicio ifthuc uerti alicui debeat, fi modo decenter
ex omni parte fiat, Efi: proinde, quod facile uiam componendi harmonias (lippe
quod uiderim,canonibus uulgatum,ut ceruor reddaris
ditare queat,iiecp adeo ,
m tanta peruagandi licentia,quo fic enitendum:id quod hac uia aHTequeris, Prin

cp io te admonitumuolo, quando facilior relpecftus habetur ad pauciora,duas

rantum uoces adnitaris coniungere: atqp illas, fi continuato progreiTu feceris in
fublime p erger e,uox tertia apte contrario motu in d ecliue rapietur, cum qua &T
quarta eadem petet decliuia. Tres enimfimul uoces in huiufcemodi progr effli
mftituere non potes,nifi ea uia,quain indicauimus, ubi quatenus ufurpanda fit
quarta,expreff imus.Obtinet igitur, qjfn imperfecfla conlbnantia par uocu apte
a(cendct,altero defeendente : fic enim uocibus qugrendi funt comites, ut difpar
fi'mul,S!r ex gquo inftitutus in uniuerfum motus inueniatur. Exemplo aute ue^
teris plane, fed non inconcinni Muteti,Quxeflifi:a,Henrici I(aac,ficubi alio
non poteriniusjid quo pacflo fiat, oftendemuSt In calce emm fecundat partis, ui^
deheet
 ; S.E C V N D, V 9^
dc!icet. Et immerfi^ac ferme m medio^uides hoc quod docemus adamuffim ob>*
feruatu . Eft infiiper^quod lam artificm ome^&: ipfum prcmde decorum.de quo
crebra nobis facSa mentfo^longo mterual !o fuperct, a cf arillimis magiftris hde^
liflime obferuatuait ludelicet^quatenus harmoniae ratio patitur, ficubi opes im^
menfas huius profeffionis oftentarc uoles,uoces ipfas (eie muice pr aucnire pa^
tiaris,fiuefd fieri malis, mox ab imdo carminis, fiucmipfms concentus medio:
undicp enim fumma laude id efficies: quan^ meo ccnfilio,quo c6modius,ac ra-
rius, eo recfjfusInamoena enim fiunt , ac parum grata, edam qua funt opdma,
^

ficubi fuerint intempeftiua,atcp immodica: ut alicubi mpracepds Rhetoricis

preclare admonuit Ariftotelcs.Cgterum in perfedfis concordanttjs pr^ uendo,
autquouerbo Muficoru cohors udtur, fuga apte dilponitur, quippe diapafon,
unifonojdiapente, SkT plgruc^ eda diatellarom Necp locus exigit, in haere exem
pla proferre,qua adeo decenter uideas omnes luxuriari , ut nulle propemodum
rei maior fit gloria prppofita,Extantfelecffae qugdam cantiones , e quibus fingu
!is,ueludex Duratfo equo, ^plufcule prodeunt uoces* Tantum ualuit ingeni-
um ne dicam, an exercitatio,ut nihil tam arduum fit,aut impeditum, ad quod no
accedat ardor dC fedulitas mortalium^
o DE
 «0^ GOMMENTARIVS
Cde canonibvs compositionis
(pedanm^ CAP^ = Vlll*

Aetcrum ad rem propius pergere bonis auibus uocamur, quo

concors plurifariaruuocum habitudo apertius explicetur . Ge-
IminapuoceSjUtpaulofuperius oftendimus , commodius fibiiit

aliqua confonaritia primo copiil abuntur ,nuc quo ordine reliquas duas coniun^
xeris^iitconcentus fuis numeris abibluatur, palam reddemus^ Et primo, fi Ur^
beat, a uocum faftigio ordiamur, a Difeanto uidelicet, SC T enore . Et quide eas
m
uoces concordi harmonia contrahas,necelIe eft:puta, aut uniibnum, tertiam,
(extam,aut diapafon:nam de quarta fuo loco tradauimus» Item de decima, duo^
decima,8<: longius difiitis/uperiiacaneum arbitror adhortari quippiam :quan^
T T
doquidem intra eos fines BafTus enoris uice fungetur,SC enor Baffi munc^
ra obibit:ifa,ut nulla eiiiice rei nouitas nobis negociu facefiere uideatur , quan^
do probe omnia fibiea qua diximus ierie conflabunt» Si igirurmemorarreiio^ .

ces gemina? unifonum fuerint complexa?, BaiTlis uniibnu cum eifdem,aut certe
T
tertiam fub enore occupabit. Altus autem,quando proprio loco no porefl, i is
uniibnum fe alterius infinuet,neceile eft, BalTus autem quintam , &C iexram iv cr
uocibus pra? didis, non minus commode tenere poteft, etiamiiquintamihi ma-
gis probetur, uer um utracj altum admittit in terna fupra BaiTum* A d teniam
propero
 s E c ir D V s; m
propero Jn ea fi Difcantus 5C Tenor confiftant, Baflus uhifofttrm eam Tenore
poflidere poteft:id quod ilh' nun$ non ufdeo conccjliim, Itacp deinceps mhtl dc
uniTono dicemus Proinde eaam fub T enore ternam arripiet BafTus :
quo loco
Altus unifonum cum una ex his tribus uocibus compledatur oportet^ex ea cau
(a,quam mdicauimus. Sextam aOt fi infra tertiam prg didam Bafiiis teneat, Al^
tus in tertia fiipra Baflimi commode Iocabitur,m'fi in unifbno alicui ex tribus uo
cibus adiungi malit;quod cum alioqui femper illi fit permifTum, de peculiaribus
tantS Alti ftatiombus deinceps loquemur* Nec minus apteBaflTusin huiuice^
modicompofitione tenebit fiib Tenore diapafon,8^fupraeum Altus fextam:
quamuis multis partibus prgftet quintam admififTe,aat tertiam^ In decima aute
tiib Tenore diiponenda id obtinet, quod in tertia didum eft: qum nil aliud iam
fit dedma,^ tertiae odaua:deduodecimis quocp pari opus eft cenfiira,alijfcp de<

inceps:8(r in odauis nullam uideo naici diueri?tatem,qug alias leges tradi expo^
ftulet:quo confitluus faduri nobis uidemur, fi ledorem, uerborum prodigalita
te nononerauerimus Jnuenias enim,qui rem facilem uerborupelago difficilior
rem faciantrnos contra,difRcilia paucioribus,quo fieri poteft,pcripiaia reddere
t?ntamus*Qiiod fi uoces primariae ex quinta fefc reipexerint, BalTus (extam in^
fra T€norcm,aptius autem odauam fordetur, priori Altus concodantiae in ter^
tia,aut odaua:altcri fn tertia,quinta uel odaua accommodabitur* lamq? fuper-
cft^ut de (exta dicamus* Et quidem in ea, fi Difcantus cum Tenore confederit,
/ o i Bafliis
 i6i C O MM E N T A R i V S I L
Tenore gaudebit,quintaue,&r quod certo fciam, rarius c(?Jau^>
Bafllis tertia (iib
At tertia Bafli, Altum adn|ngi finit in fexta, uel, quo magis afficior, m quinta*
Qiunta aut Baffi tertiam, aut fextam pro Alto efflagitata Sic odlaua Bafli tertia,
fextam,aut dedmam^ Cacterum in odaua,quam Difcantus dC T enor concordi
nonnun^ unione delegerint :nifi magis tibiarrideat,utBaflum intratam lata
fpacia earundem uocu colloces, quippe in tertiam, aut quod magis ex ufu eft, in
quintam fiipra Tenor cm:tertia certe,quinta,fexta,fi<r ocflaua fub eodem non mi
nus concinne quadrabit^ Priori ferie Altus uiciflim cum Baflb ea loca, quae fu^
pra Tenore funt, partietur. Alter a fuac cuicp partes ex gquo refpodebut,nempe
tertiae Bafli fub Tenore, quinta Alti, SC odaua,rarius fexta.Quintae infiig Bafli
ac fexte tertia. Alti odaua dC decima: Od-aug item decima, duodecima dC tertia^
decima Ald.Qiian$ hoc poflerius non admodum crebro eueniat*

Cc O N C L V S I O.
'HABES Lecfforhumaniflime,Commentariosliofi:eccuprioris operisau"
dJarium, quos alius pro ingentj eloquentiae magnitudine feliciore flylo exa^
radet, nos longe infra mediocr itatem pofiti, benigne nobifeu aedum duximus,fi
rei Muficg fl:udiofis,fidem dC diligentia noflram quantolocune^ labore proban
dam comendaremus. Et fi uerum eft, quod Grgce uulgatum uideo , /^ccko:\^i^
vT«fiT«;nonnullaofficijnoftripordo ad nos aliquando redP
tura eft. v a e £ .
c INDEX E O R V M, Q. V AE H A C
Mufurgia continemur» ;

Altus,
Artis cuiuicp prgftantia. 4
9t . <.
Bellorum detcftatio* ^6
Canones Compofitionis* fOp
Cantus quid» 9t
Cythara» it
Clauichordiorum Tabellatura»' j7»8i:feq»
Concordandae uocum*
Compofitio Faux bourdon» 5>»
Diflbnantiae^ S/
Et earum ufus ibid»
Diicantus» St
Ficedulae, u
Fiftularum T abellatura. ',.?8
Germanorum Iaus,&T ingenia» f
Hackbrett,
Inftrumentaquae pledra habent».
0 J
 INDE X*
Inflmmcma MuCca Hebr^ orum^ 19,^ (eq*
Inftrumcnta Mufica ex xre* 2/
Ligaturae notularum^ ,

Lutmae^ '
to
LutmaeTabellatura 47*4S,&feq^
Muficae muentum, 5^ utilitas*
’
'

Mufic^e Item origo* 5 ‘

M ufic^ praxis* 82
Muficorum Catalogus* *r
Muficorum propn'efates,5'(?* STobieruationes* ^7
Naturam fuppetiasprfftare ara'* _ 5
Notularum genera,&T figurx* 6 /*&T ftq*
Notularum compagines* 69
Notularum paffiones* . . 78* 7^*
Organa uaria* $
Organum Portariuum* ir .

Organum Pofiauum* 18

Organum Regale^ '

'
ccd*
Organum diuini cultus* .10.
Organa fpu itu hominis ibnora, *
ip* 20,21
. ’ Or
 I N D E X»
. Organa ducftilia» 14
Pauli Hofhaymercxccllentia^ ^
"
PaufarumdefcriptiOj&Tualor^ ^3
Prxceptorc uno,&T experto utendum* 4^
Pfalterium. n
Punctus quid* '
7-5
Pundorumdifaimen* eod*
Quartae ufus* 5>i

S cal a Guidoms Mufid* 3^

Signa carminum* 73, 74, 7 3^^
Sy ftema quid,&: eius ratio* 6%
Tenor*
Tibicines T yburtinorum fui furis* 14
Tympana claffica» 14
Vagatj?* P3
4r ^
'-I'
s
[Oct„ 1884, 20,000]

BOSTON PUBLIO LIBRAEY.

One volume allowed at a time, and obtained only by card;
to be kept 14 days (or seven days in the case of fiction and
juvenile books published within one year,) without fine; not
to be renewcd; to be reclaimed by messenger after 21 days,
who will collect 20 cents besides fine of 2 cents a day, includ-
ing Sundays and holidays not to be lent out of the borrower’s
;

household, and not to be transferred; to be returned at this Hali.

Borrowers finding this book mutilated or unwarrantably
defaced, are expected to report it; and also any undue delay
in the delivery of books.
***No claim can be established because of the failure of any
notice, to or from the Library, through the mail.

The record helow must not he mado or altered by borrower.