Civitas Verisive Morum

mm,
1 ,
mmHf':
'*''''
''!'"*' ''''^ '"^''•""' "•""'olm.M.i Uclbene, Aristo-
^ u^°f
V de Monlius
t«Us doctnnam carmine
et picturis complexa, etillustrata
comnientan.s Th. Marcili. Parmis, Am'>r.
et Hier. Dromrt, 1609.
n-fo . nomhruises figures en taille-douce, par Thom.
de Leu. vel
dor. Ir. (h)r. {Premierc reliiire.)
'\
mu Delbene .Bar.h.). Civila. veri, sive

,norun,, ,d llenricum III, Arislo-
lehs do Monhus docirinam carmiue ei pi,iur,s complexa, et illuslrala
commenlarns Th. Marcilii. Parisi.s, Druart, 160!). In-lbl., v61.' br tr
dor. (/ic/iHrerfe /Vpooi/e.) ^,.'
50 )o
Volume crni? de 34 charroanlcs d er""'»»
"' er.indps traviires
ffravnrfs cn laille-iloucc
cn i.,i,i» h.,,.„„ „
par tl
Thomaa
ijg Lj„
LIBRARY OF THE
UNIVERSITY OF ILLINOIS
AT URBANA-CHAMPAICN
-^^
xq875.1
Bif3c
Digitized by the Internet Archive
in 2010 with funding from
University of lllinois Urbana-Champaign
http://www.archive.org/details/civitasverisivem01delb
12>H-3c^
CHRISTIANISSIMO
FRANC ET NAVAR.
REGI HENRIGO IIIL
R C H T E C TI
I, qui tibi rcgias extruut
(Henrice regum mm6tiffimc)&Cca. pu-

blicorum dpcrum itiiracula attoliunr,
qtubus vrbium princinem , quam rui-
nis deformem acccperas, fupra orbis
ornamenrn rlf-rnrafti non aiice prima
:
ponunt fundamina, quam excmplaria

fubiccerint, quibus opificij futura di-
gniras confpiciatur. Ego contra Cmitatem hanc Veri. fiue
Jidorum, regni atc feliciterefformati fpecimen,tua^majefl:a-
tis oculis confpiciendam non prius offero , quam tu vidlor
eflformafti. Nam qu^ in illa verbis effinguntur , tu rebus
prceclare geftis expreftifti : qux virtutcs prasceptis philofo-
phicis defcribuntur,tu regijsexemplorum documentistra-
didifti:quae vitiorura monftraconfiliopulfantur, tumanu
fugafti: quas votis optatur ciuium fecuritas, tu eam fingulari
opeintuo imperio collocafti. Lausifta tcmporum tuapal-
ma eftjlalus populorum tuum munus,votum animorum tua
falus tuaomniumfomnos vigiIantia,tuusomnium otium
:
labor , tua omnium artes tueturinduftria. Qux ctiam (i
parua dida funt , tuarum virtutum ampUtudiniimputabis,

& veritatepro laude contentus Cmitatem hanc Veri fpecu-
lumpotiusquammodulum afpicics, vnde regni noncon-
ftituendiperitiamrimari,fedtantociuiumbonoiamconfti-
tuti gloriam valcas admirari. lllam quidem olim Auus Hcn-
rico II I. nunquam {ilenda:memoria:Rcgidicandamcon«
ftruxit: fedcum fubito coortabellorumciuiliumtempeftas
regnum oppreftiflet , & tantae majeftatis lumen extinxiftet
iacuit illain fitu, &:fquaIore,ijfdemoffufa tenebris , quo:
Regcm, quac Regnum,quie bonorum omnium mentes ob-
A .j
duxcrant. Veram cum poftmodu tux majeftatis iubar afful-
Tic, Sîno-ruentemtemporisinfeliciflimi
caligi.ie difcufllr,
difcordiarum faccs extinxit , fanguims pafilm fluentis riuos

repreflir,&C p^cis optatam tranquillitatem redux it , tum illa
erura ex puluere,&: eodem, quo tua Gallorum ciuitas omnis
publice,priuatimque,lumineafflata,propiusadeumSolem,
vndenouumflbiardorem afpirari fentiebat, accederecon-
cupiuir. Huc acceflit, quodregalis ha:c tua munificentia,
qua: totum tui imperij orbem tanta felicitace compleuit , ad
familiam quoque Dclbencam refpexit , & quam regio fem-
pcrnuminidcuotiflimamcognouerat, nouis infuperbene-
ficijsdeuin^liflimam eflc iuflit. Qua enim dignitateHcn-
ricus HI. Parruum mcum decoratum efle volucrat ean-,
dem, quo illius intcritu minus angerer tu in me contulifti.

,
Qui fit,vt cum ego in Auum, in Patrcm, in Patruu, in totam

familiamcongefta quondam regia manu beneficia in me
renouata experiar, Aui veftigijsinflftens, monumentum
hoc vigilijs iUius clucubratum , tuo nummi dicare con-
ftitucrim. Erit enim, quale paraueratmemorisergafuum
Rege ,
mdicium tale &: obfequij, &C offi-
&: deuoti pe<5toris ,
cij mei erga Regem, Dominumquc meum teftimoniu Im- :
par quidem tant^ majeftati ,tantifque ab eaprofedismunc

ribus votum fed nec imparis famam metuo dum fugio no-
:
men ingrati,nec vUus tam improuidus veniet rerum aeftima-

tor , quinon mese infirmitati ignouifTc malit, quam tuas infi-
ritatis obliuifci. Accipe ergo (Regummunificentifrime)
fubditje , &: addidae tibi mentis non ingratum ftudium:
&C quam fola dandi facilitate excolere nouifli , regiam
beneficentiam fumpto hoc opufculocoli patiare \^[c,
Datum LutetiaePariflorum primoCal. Fcbr. iô^^.
iiPklAIEST, T.
Deuonpmuf c^ ^ddiBijîmtis
eAlFONSrS T> ELBEN B
Epifcoptii Albimjts,
SERENISSIMO GALLIAE
DELPHINO. HENRICI IIII. REGIS
Jnti0ifimi^ ^ JUnftrifima %egtnA
^
Qâru Adedtce& Filio
O MEN,
E X maris efi^fukat qui ISlerei carula Delp h in,
Exercem celeresperjiia regna choros:
Sedpiafelicis dedtt tndulgentta cdi , et
oArmipotentefouet Gallta Utajinu
DELPHiNrMj maris O' terr& quemfatn po-
tentem
Spondent, qudpopulis terrafretumciuepatet.
Jnmtneti acdomtto T) elp h in r s tn orbetriumphos
Jampariturpts adefi^ cedtfeptfciculi.
NOMEN.
rM tibi najcentifaciles, elphin e, Jorores
Lanifica nerent ftamina Uta manu,
^lu&fiio longa fuit, de nomine cumfibi quAuis
:
Tôfceret arbitrtum detrtbni ^naforor,

Sedratio ^pietasperutctt : amabtlenomen
Omintbus ktis tmpofuere tibi.
Vnanimtzque fua muicentes ^thera 'uoce ,
Talta êridicis concinuire modis:
TuS^mine
hvDov icvs
digna tuo,
eris, teprincipefuula current
0^ popults gratiftmaterrA
OmnibtfSy caU Zephyrisfeliciafanciis,
Spondet enimpopulis, Lr Dor i c i nomen, afylum.
Hoctuafirmabtt magnis îrtutibtis omen
Vita pium ,belliO" pacisfped-ataper artes^
Quaqueatttarmtpotenspopulos Europ/tferoces :
^jâcjft^ oJJtê molleSitrepldifmapeStora , campil
Delictjs(û€ operatafouent : maque aruaferacis
Per Lthyes agttant anirmjub 'vulpe latentes,
fnclyta ceu frirm Lvdov ici GaUia ^ârte]
Et pietateinter gentes caput extulit olim,
Vtque tui dicione ^viget nuncftrenuapatris,
Jn legej ûolet ire tuasfic ambitus orbis,
Totimj autarmis domittis trepidabity O* '^^^
Fcedere demncttis pacis , tibijeruiet vni.
Sic cecinere tibt nentesfatalia Diu£
^Jôjira quoque adfpiransjic tibi Muja "uouef,
oA Serenipim& tux. Z).
Cliente addiîfsimo
Theodoro Makqi]lio\
/[
= 4W.
AD POTENTISSIMVM,
ET CHRISTIANISSIMVM
HENRICVM GALLIyE ET
III.
POLONIJS REGEM IN VERI
Ciuitatcm Bartolemxi
Delbene.
Pr^fatio.
^^ EB VS inhumanis dominetur 'vt inclyta F iRTrs,

"
Inclyte %e x, cmuisfacHe hinc efifetre ûolenti,
lUa tu&fulgens amii&fuhpe£toreiaudum
Copia^ me fecit ijpecie infiamatm honefti
ToUere humo ingeniu 'vt foffemÔ^contendere longe
Qênteanimi fuêrO^tcnehras^^^nuhila^vulgi,
^?sQam 'velut exiguo nafcens de feminepinm,
Turpurei furgit pulcherrima regis in horto,
<*Atq. altas inter frondofo vertice 'vires
Sminet arhoreas Tufco deueBm ah Arno
:
Sic ego , re tenui , 'valeo nunc 'vincere magnos

f^lunerthiis reges^ quos f^cula prifca tulere,
FortunAve etiam quos nunc fouet aura henigriA.
Inter dr ^rfacidas non 'vltima gloria Xerxes,
Et magni âcid& qui fanguine crettu AchiUis
QyHagnm QtAlexanderinon magnA fortis amicis
Adagnas donauere 'vrhes ,fed perdere poffeS
Motto quas terr^ , 'velfma incendia flammisy
fiAutmari^ eluuio , autannofa aholere 'vetufias.
Afi ego magne tihi nunc 1{e x hPEN rice, heatA
Urhis c^ AternA ,perfed£q. ofiêro muntis,
,
Struîzmateria cariem haud metuentefitumque

Têmporisâut fortun& &fium , aut capttalta Regum
Iurgta,qtupejfum dant 'vrhes , maxima regna
2.
Funditm euertmt^^vaftli comulfa ruinu.

Sciltcethanc njrbem^tthi quam nunc dono dicoq.
Inclyte 'jR^ x , non difcidij fax vrere , nulla
Jrarum rabi&s agitureâut prmaletauri
Ladere facra fames , non exhaurire bonarum
^jms comportarat 'virtus -^Jj^tffufio rerum.
Nulia hic ambitio ^viget auU dira CeUno ,
Vnguib armata ^^properans liuenttb. alis

,
ToUere tners fefe d^ lucem adfeChtre^fibiq.

,
Tr^tnia 'virtutis foUemma pofcere 'vecors.

Ercro & quam tibinunc T^ x dedico <*âximeydigna eft
Cunctas tmperio regere ^rbes vna ^fua^
Sub dicione orbem terrA ^gentefq. tueri.
Luftrat enim mentes r i rt r rr purior aura m
Noftra ex -vrbefluens. hCarum altapalatia cernis
Ordine cliuorum hic plano O^ 'variantia ftgnis

,
^lmq.fuis , atq. heroumdtftinCki figuris.

Qups bene de vita meritos aut prifca tulereS,
Qût hu ficla 'vident pofttos in culmmelaudis.
Hos inter quoq. l&tus auos mirabere lucc^
Circum purpureafufos yteq. ipfe decorum
Legtbus atq. armis primûo in flore iuuent&
Luctfer e ccelo Veneris , non pulchrim olim
Aiane caput profert njndis perfufus 6ois.
Ferquoq. dehinc oculos per quadrua compita circum

3ina 'voluptatum htcfacies. Fallaciter 'vna
Jn prueps laciens blando quafi carmine 'vulgm,
SiHpe etiam magnos falfafub imagine reges
Decipiens ,fdltumq. euertit ,fceptraque frangit,
Htc etiam duplex dolor. Vnmftemere fbllers
Ante 'viam laudi domimzq. anteambulo magnA
,
V RTrr I s : f it 1 1
relegens 'veftigia fadi
oAlter, O" adfiduo male confciapedora fcindens

Vulnere, 'vti ^vultur celfafub rupeVrometheum.
Adffice dehinc gemmas media regione 'viarum
Surgere ceu moles , duplicis bicoloria templa,
Fcedus amictti& duplex fignantia^^verum
Et fi^fum. Vera in 'vulgus funt fcederafApe,
Ftdu fedaularum. Simulatio fingit amicos
Hic omnes: ad rem fi êntum eft omntbus omnes ,
Hoftes ambitio facit , O^ffes blanda lucelli.

'Porro &
flammiferi fUmmo flat 'vertice faxi
Templum ingens Frndentia 'vbi quA regih. abtzt
, ,
Infrimis qmniam rehus pr^ferre gerendis

,
Vna facem potis efl alto ^velut tzquore lucem

,
FIuMhs in mediis fpargit pharus : atq. eafyrteis

Etbreuta oftendttffcopuhfq. auerterepuppim
Uoce monet 'veluti mtffa , fortumq.fuhtre.
Hu tihi Rex I n riCTE O" taliay magnus in huius
Vrhis (lArifioteles me interprete fingula tradet
Fartihtss^C^ mentem ornahit , lucifque heata
In regione tuam fiflet. Sic denique magni
JWator Alexandri 'veniet tthinomine fama.
Maius enim gentes gyrum in rationis & aqui
Fleêre , 'virtutumq.animos compefccre hahenis:
%Jrhes quam capere^ aut arces exfctnderCy ^ armis
VincerejC^ imperiis hofles frenareJuperhos.
^ ij
POTENTISSIMO
CHRISTIANISSIMO QJ/ E
HeNRICO III. GALLIiE ET,
Polonia Reî inniîjîmo.
I c T V R V s olim Romanus orator apud Ca:(arem,
C^r,inquitj qui apud te audent dicere mamitudinem

^
tuam ignorantyqui non audent,humanitatem. Quo princi-

pio mihi videtur omnes vti pofTc.Rex omnium Chri-
ftianiffimeacpotenti{Iime,c[uibus ad te fcriptio di-
(Stioueahquafufcipitur.Nam & Regia: tax maieftati

nullaparinueniripoteftoratio : &:numanitas tuane infimorum qui-
dem obferuantia^ & ftudij fignificationem refpuit. Ac fumma quidem
tuas maieftatis amplitudo certat cum pari humanitate ac beneficentia:
nostamentenuifTimisopibushomines, humanitatis tu£E &;benigni-
tatisadmirationeducimurmagis,quamfaftigijacfplendoris : perindc
bonitatem animo & cogita-
vt in ipfius prxftantis asternajque naturas
tioneferunturcitiushomines,quaminopesac potcftatem priufque :
Optimi id-eft beneficentifTimi olim lupiter a Romanis , quam

MAX MI fiue potentiffimi nomine affedlus eft. Itaque multi ad te
fcribunt aut dicunt quotidic.qui tametfi in Maieftatis tua; fplendorem
quafi orbem folis intueri non audent, clementiatamen tua & facilita-
te prope fingulari alUciuntur. Quorii vt ego quoqj in numero adheref^
cerem,fadu eft non aliqua do6trina,ingenij aut artatis fiducia quorii in
me fios & fpes,magis quam res aut maturitasrfed blandiente occafione
qux mihi valde cupienti , fed prorfus infperanti oblata eft. Cum enim
Bartolom^vs Delbenivs Patricius Florentinus C i v i-
T A T E M Verijfiue morum verfibus defcripfi(let,in qua expofuit om-
nem Ariftotelis fummi viri de virtute ac vitabeata fententiam,poeti-
cstahumrcrum defcriptioni,meam adhibere interpretatio-nem vo-
luitjVt fi quid in ipfo pocmate fupra captum vulgi effet,hoc ipfum ora-
tionefoIutaIiberius,quafianteocuIosponeretur. Qux interprctatio
tibi offerenda fuit R E X invictiss. et christianiss.
quoniam ipfe tibi opus fiium Poeta confecrauit. Eft quidem hxc ieiu-
nior mea & Icuior commentatio quam vt rede in tuo principis tan-
,
tinomincapparerepoffit, ab Ariftotelis tamen dodrina&ingcnio

5
commcndationis forcafle nonnihil accipiet,cuiuscFontibusIiic no-
fter quafi riimlus emanauic. Argumentum cjuidem ccrte infum Poc-
niatis talc efl, vtREGiA maiestate non alienum videri poflit,
cum vt audor ipfe in operis fui prarfatione pofuic,talis fitiia:c veri
fiue MoRVM civiTASjVt omnibus omnium qux condita; vn-
quam fuerunt ciuitatibus excellere videatur. Ilias enim vel temporis
vetuitate , vel mutatione fortunre , vel feditionibus ac bellis inteiH-
nis labefadari tandem & conuelli potuifle: hanc vero nonilhstan-
tum mahs vacare , fed ne a communibus quidem his conuiclus &
focietatis humana: peftibus , & tanquam furiis,auaritia, ambuione
libidine, aut id genus aliis expugnari.Vircutes cnim vitiorum ex-
tanquam ciues funt mcolentes hanc ciuitatem. Beatitudo
pultrices
autem ipfa quafi domina eius ac regina eft in cuius arcem muni- ,
tiflimam mah adfpirare nihil poteft. Neque enim alia vnx beata^
,
notio eft ,
quam jecretis malis omnihiis , cumulaia honoYum complexio.
Eaque vt nauis duabus quali anchoris prudentijE fapientixcjue fir-
mata , nulhs in curfu humana; vitas flud:ibus frangitur aut ia6la-
tur. Non mirum igitur (i adiungit audor hanc illam ciuitatem ef-
{e , qu2E nata fic aptaque leges aliis ciuitatibus imponere , omnef^
que hominum coetus ac focietates a vitiorum femita quafi habenis
redsE rationis refledtere in viam publicam & regiamvirtutis , inque
ipfam deducere fedem ac regionem vittc beatas omnibus mahs va-
cantem , bonis omnibus circumfluentem. Qua: cum tahs tanca-
que ciuicas audoris Poemate inbrmata fit, veriflima nimirumeius
ratio eft ,
prxdicantis vt pini arbores proceriflima: de paruo femi-
ne oriuncur , icaTe a principiis teniiftimis profedum, iam faculca-
tis tantum habere vc ciuicatem doaare poflit , qualem ipfi olim
,
orbis terrac principes amiciflimis fuis 'aunquam largici func. Perfa-

rum enim Rex refercus omnibus pr^raiis donifque fortunx Xer-
xes , Athenienfiquinquevrbes Afix vcendasfrucndasde-
Themijlocli
dic M. Antonius Anaxenorem citharcedum quatuor ciuitatum ve-
:
^tigalibus ditauit, Alexander multas plerifque amicis vrbes obtuht:

nemo dare talem vnquam potuit , cuius ambitu & regione fehci-
tas ipfa contincretur. Itaque non diffido fore,vt hbertahs,quem-
admodum optimas notas vinum xtatem facile ferat, vigeatquenon
pracfenti folum , fed etiam pofteritatis memoria , quia prxclare
audor,
mifcuic vtile dulci,
grauiflimafque Ariftotehsdevirtutibus,deque vkimo illo vitxpra?-
mio difputationes poetici melhs duicedine tcmpcrauit. Longc difli-
miU quidem vt fpero, euentu, atque hodie multi exeunt Iibelli,de qui-
busille veteris Poeta: vcrfus redte vfurpetur.
Vanefcunt momentanei , ceu fumus in auras,

A iij
6
Quorum de numero meus liber commentarius efTet , nifi Ariftotc-
lis fapientix principis inuentis , & gcnio nitcrctur. Eaque fiducia
tibi Reo;um MAX 1 M E et Chr ist i an

hoc quale-
i ssi m e
cunqnc ingenij mci munusoffero.abfqucvlladiligentiori convmen-

darione & iine magnifico laudum tuarum pra:conio. Nam & odio,
,
vt inquit tragicus Poetajfunt Ixpenumerb nimic laudationesi& amens

fim,n tamlcuihoc& angurtogencrc didionis tuarum laudum ma-
gnitudinemadarquarevelim.quxfolisorientis atquc obeuntis termi-
nis ac resionibus continetur. A.d.xiv.Kalend. lanuar. Anno Salutis,
CID. IJ. XXC V.
%^CI^ TVjE cMAIESTATI

ohfequentijf. cliens.
Theodorvs Marcilivs!
IN CL. V. BARPTOLEMAEI
DELBENE PATRITII FLORENTINI
CIVITATEM VERI,SIVE MORVM,SIVE
POETICAM VIR.TVTVM ET FELICITATIS EX
libris x.Arijiotelisad Nicomachum defcri-
ptionem , Pr^fatio Theodori
Marciltj.
Lo s Imperij Romani C.Iulius Cazfar cum

in epulo Cleopatrse faccrdorcm Achoreum
adfarctur apud Lucanum , de anno fuo ma-
gnificegloriatus eH:.
Nec mem Endoxi 'vincettir faflihus annus.

qu^ C. Ciefarisdeanno fuo & fi non vanifli-
ma gloriatiofuitjtamen affirmare licctDcI-
benij Patricij Florentini annum digniorem
eire,de cjuo &ipfe audor gIorietur,neque vlla
vnquam a:tas conticefcat.Nequc enim horarum aut momentorum,fi-
ue,vt dicitur minuciarum ieiunis ratiocinatiuncuIisjVt foliti matJhema-
ticijin puluere aut abaco fubtiliter defcriptis,fed poetica: totius florum
varictate, &: vberrimis fapientia: frudibus anni fui partesomnes ita
compleuit, vtfineafpcritate hiemis vbique aut veris amcenitas , auc
asftatis & autumni maturitas copia deledet. &
In primis aucem ha^canni pars quam ciuitatem Veri fiuc morum
infcripfit,&: quafi Nouembrem fui anni mcnfem voluit, in quaphilo-
fophia: moralis, omniumque & animi &: ingenij virtutum prxcepta,
fic vt Lucrctius Ioquitur,poetici mellis fui contingit.
dulci flauoque liquorCy
vt non folis iam virtutis aut lâpicnti^ ftudiofis, verum etiam volupta-
hominibus & imperitis,grata & iucunda videripoflint. Qua fcri-
riis
ptionenihiI,&inpra;fens,&adomncm pofteritatis mcmorinm cfle

debet commendatius.Quid cnim prxclarius quam Ariltotclis fummi
de omni virtuteacfehcitate mentcm & fententiam ex vmbraculis
viri
ocioqueeruditorum, inpriuatorum familias &:principum comiratus

pcrducere ? Mihi quidcm cfFcdor tanti operis ac muncris videtur non
miuriacum Lucrctio didurus.
ûia Picridum peragro loca, nulliusante
Trita folo , iuuat inflgnem petere imle coronam
Vnde priusnullis 'velarunt temjjora Alufc.
Sed non ahenum fuerit,principio ftatim dc occafionc huiufcc t.uiti
muncris
C I V I ^. V E R I
A. Sol oriens & ingrediens Sagittarij fignum,menfe Nouembri.

B. Nox in cuiru iundo equis nigris fugiens cum velo fuo in occa-
fum.
C. Pucruli alati x x i v. candidi fignificant dies,atri nodcs , quanim
hoc menfenumerus maior.
D. Caftellum RiuoIium,Taurinodiftans VI ciD P.
E. Hortus Caftelli Riuolij cedris citrifq. confitus.
F. Margarira Galliarregis fiIia,Sabaudi:Eprincipisconiur
G. Riuoliumoppidum.
'B AR T. D E L B E N. 5,
muneris a Poeta fufcepti paucis exponcre.

Patronaeibcneficentiffima fuit Margarita Francifci Chriftianiili-
mi Gallias Regis Aliobrogum Principisxuius tanti merita
fiIi3,coniux
femperhabuitjVtfibivixcogitationeipfamagnitudinem corum adx-
quaiepoflevideretur.HuicRegina: tuncinarce Riuolij,in Pcdcmon-
tanis degenti anno cld ld lxv. forte odas ahquas ex hbris anni
fui antegreflis,au6bor in magno domefticorum eius comitatu freauen^
tiaq.obtuht.Illa,vt audloris animum ad maioraquasdamexcitaret, re-

nidens,vereorjinquit,necontraiquam tufperas, poll ver anmtui tam
efBorc(cens,pofttepentes ZephyroSjC^lumqueferenumxflatis, mef-
fis &:vindemianoncopio(iirimafit. Cumenimadautumnumipfunv
iam perueneris,nullam tamen ledtori tuo fpem adfers , futurum vt flo-
resillos,&foha,&frondes,fru6tus aliquisreconditarcuiufdam &. fe-
ri^dodrinsconfequatur. Tum ille de fuainReginarnobferuantia
pra^fitusjiflamfui ingenij effeincjuit,folem,cuius radij huncpoeticum
annum effecerint.ltaque non aliunde cjuam ab illa fperari pofle autum-
num frudibus abundantem,aut materiam qua: condimentis verfuum
adhibitis dodtrinx & quafipabulumfit, quo legenrium animi
ftudij
explcantur.Quaeciiaudiorhuiufcehbridixiflet, tum Regina,raem!ni,

inquit te,cii in regis mei frarris comitatu cfsejlegiflTe olim mihijConuer-
fa Hetrufce aliquot capita quatuor aut tjuinque ex libris Ariflotelis ad
Nicomachum , fed a ledtione illa tunc me reiecit obfcuritas non mi- ,
nus negotij exhibens quam latina interpretatio.Neque enim il le inter-

pres ea quas breuiter dixit Ariftoteles dilatare vifus eit, neque tantarum
rerum magnitudinem fummittere paulifper ad ingenia difcentium,ne-
que lucem vllam adferre didioni AriftoteUs, multis locis obfcurse , cii
propter concifum & minutum genus orationis,tum quia propriis phi-
lofophi^verbisreferta efl,cju:E folirerum illarum peritifacileinrclli-
gunt.Hasigitur tenebrasingenij tuilucedepellicupio, nud.imque re-
rum ptJEceptionem veiliri pellucente oratione , feueritatemque fv
pientias ilhus poetico tuo lepore hilarari. Quod mihi quidcm videtur
ita commode fieri poffe a te, fi oda vna , fiue carmine feparatim , virtii-
tes vitiaque finguladecantaueris, notis adpofitis, quibushonefta &

turpia fecerni pofIint,vt animi a vitiis abdud:i ad honcftatem mouean-
tur. Hoc mihi gratius facere nihil potes,neque principi filio meo, cum
ad florentem xtatem peruenerit,vtihus. Nam perindc vt cgo , natura;
ipfius infl:in6tu,poefi ducitur & deledtatur.Itaque confido fore, vt car-

minum dulcedine delinitus, tam falutaria viuendi prxcepta facilius
mandet memorias, omniaque obferuetnonminusiucundcachilari-
ter,quamhoc ipfo tempore ingremium meum, vt-potc pucrulum
accurrentem vidcs,laxatis ei habcnis a prxceptore. Vix inquit , au- ,
d:or,fineinftin6tudiuinoadflatuquc ApoIIinishocfieri potcft. Ma-

gnum enim & inufitatum negotium cft tamen quia virturis laus ;
fepe tribuitur neceffitati hac fiducia pcrgam obludtari difficultati-

:
bus non paucis,quibus tanquam vifionibusnodturnispullatus mihi

B
10 CIV I T. V E R I
animus , magnitudinem operis perhorrefcic. Nam multa mihi in

mentem veniunt incommoda , illud verb imprimis , Pocfim totam
in fabulis edc &c iucunda rerum imitatione , itaque ceu alienam
philofophia vituperatam eflc a multis , vt Zenone Stoica; familio:
principc ,
quem dicere folitum ait Laertius. Poeji nihilejje inepiiusad
comprehenfionem fcientiarum. Sed voluit, credo, Pa-nulus ille dicere o'/)?'-
mui , non 7ra/«'a?a)5. At Romanus quidem ccrtc Philofophus Cicero
Tufcul. Sed videfne, inquit, Pofr^ quidmdi adferant? &:c. Etmox-.

II.
omnes virtuiis neruos elidunt. liecê igitur a Platonc educuntur ex ea ciui-

tate, quamfinxit ille, cummores optimos,& optimum Keip. flatim exqui-
reret. Perdifficile igitur & arduum videtur poctico more ac mo-

do fcribendi , veritatem ex Democriti puteo eruere , lucemque ad-
ferre fententiis obfcuris , & didioni Ariftotelis. Sed alia ex parte fc
mihi offert vera illorum ratio ,

quibus poeds non videtur elTe ab-
horrens a philofophia vt Ariftotelis qui philofophum efle ait
: ,
<î?^fA.vQov fiue fludiofum fabularum , & Strabonis qui poefim pri- ,
mam efle ait antiquiirimamque philofophiam , libro i. Geogra-

phia:.
Nec verb mediocritate ingenij mei deterreor. Nam parui inge-
nij & minoris dodrina: opinionem & famam fiibire malo ,
quani
inofficiofus videri , aut parum obediens. Et quidem obferuantia:
me^ in te magnitudo mihi dabit fortafle plura ingenio maioraque
compledi, quam credere vnquamaut (perare potuiflTem.
His ita didis tum inde difceflfum efl;. Triennio autem poft: ha-
bitum illum fermonem , audor hunc anni fui librum fiue hanc ,
partem menfi Nouembri accommodaram perfecit. In qua cum

vbertim animos legentium fucco ipfo & medulla difputationum
Ariftotelis de vero , bono, pulchroque de virturibus animi &men-
tis ex decem libris eius ad Nicomachum pafcere veIIet,poeticjE fa-
cultatis in hoc argumento fupelledilem expofuic, qux cum ad tan-
ti epuli fplendorem vix fatis lauta videretur , etiam a pidura foro-
re eius gemina germana mutuatus eft. Sapicnter enim vidit, nihil
tam efiicax: fieri poflTe ad fpecies rerum claras & illuftresanimisinfe-
rendas , cpam pidurx cum coniugationem , vt (1 quid poe-
poefi
ta non fatis calamo deformauit , hoc penicillo fuo pidor imitecur.
Qiiod cum ita effe oftenderc vellet Simonides poeta,ingeniosc di-
xit : Poemaloquentempiduram effe: piûram, tacitumpocma.

Poema vero fuum audor infcripfit Veri, fiue morum ciuitatera:
nihil enim ciuitati fiue Reip. fimilius , quam virturum acvitiorum
ac Beatitudinis defcriptio. Animus enim ipfe vrbis fimilitudinem
habet : virtutes & vitia bonorum & malorum ciuium,vc-pote ha-
bitus fiue adfediones animi firmx&permanentes. Adfecliones vc-
ro fiue imperfeda; vircuces ac vitia vt continentia, incontinentia tan-
quam ciuesimperfedi, vtfenes&pueric.i.I.ni.de Republ.c.i.I ixad
Nicom. Prudentia pubUca fiue politica , tanquam domina & regina
B AR T. DEL B E N. „
& -î^^^^TejtTowjcjjvtcap.i. lib.i.cap.vii.l.vi.adNicomachum.Bcatitudo
ipfadeniquetanquamp/^ô^^//,quam (apientifluTius quifque femper
fammam legem efle iudicauit. Necjue diflimili partium defcriptione
permotus D. Auguftinus libros xii. omni do6lrin<e copia circum-
fluentes, deciuitate Dfiinfcripfit.
In primis autem fidio illa ciuitatis in poemate laudari potefl , cum
poetisnihilfit vfitatius, cjuam virtutum & vitiorum domos, & quafi
regna verfibus depingere.Sic enim ipfe poetarum Deus Homerus iHa-
dis hb. xiix. in Clypeo Achiflis duas diuinitus pinxit doloribus (uis ci-
uitates^pacis vnam,akeram belli,quas &: Phfloftratus expreflitin Pyr-
rhiimagine.-Nequc diflimiliter,Ouidius domicihum Inuidentia;,Pru-

dentius arcem Sapientix,in Pfycomachia,alij aha quafi carminis peni-
cillo imitati funt.
Neque ineleganter hxc^^veri aut momm ciuitas nominata eft Morum :
c/«/V^jquoniam coUocats in ea funt virtutes morales;Km ciuitas, quia

continetvirtutesintelligentia^fiuementis. Sednelongiorpugna ipfii
prolufio fit , iam ad interpretationem operis tempus eft accedere.
B
IZ
DIESPRIMVS IN QJ O
ITINERIS IN HANC CIVITATEM
ET CLV I N CLV E PORTARV M
CIVITATIS DESCRIPTIO.
E MP F s ero/t ^puceps rueret cum pomtfer annm

VictnA metuens Boredlia frigora 'Brumji:
lam coma filuarum de 'vertjce glauca fluehat^
Somnia gaudebant pernoBis pafcter 'vmhram^^
QtAtq. foporatas mentes 'variare fguris:
Qêquoq. contingens pigris cum lcniterali-s
Fouitj c^ hacpinxit miht fhmnvts imagine mentemji.
IJifa mihi coram Regina adfifiere 0^ hifce ,
Vocihm adfari, laudifq, inmittere curam.

IA M p ROCF L Oiiipedis fugiens a Itmine Titan
Scorpij^ & hojpitium Utus fapientis inire
Centauri ^fouet hunc : & mulcens lumtne flauo
oArquitis antiqui canos in êrtice tingit,
Sicque recentato Jpargit , quafiflore iuuent^:
Attua T>elheni femper candoreniuali
Sparfa capillitq cano fiat vertice Jilua,
în£taq. non ^vUo fauefcit lumine Thoshi.
lam decies duo lujira tthi fuxere feneîus ,
lam grauis^ O' '<Jit^ ft^t in ipfo limine meta:

^luin tu alacer tandem quafi cui fpes laudis honefium
Tercuftt thyrfo pe£tus , languorefolutus,
ToUis humo ingenium cjT mentem ^properdfq.fuhire
^ternum quoddia colit S ap ien t ia^ tetnplumJi
,
(^Me duce carpe ^viam, neq. te remoretur eunterru

Aut oculorum aci&s hehes , ^ quafi ^vefhere 'vit^
Caligans : 'virefue haudpojimodo 'vtante virentcj

CorporeA.Hociter efimentis.Iuuenefcit inhoras
Adens animi & floret , cum dehtlitata fenefcit
Qorporis extrorfum jfecies :fic Phoeht^s in iAtdftrurru
Decliuis proculdnoftro citm limite cedit,
Smit hiems nohis , 'ventis mare ,frigore telltis
Clauditur , ^ hruma gyro interiore niualis
BART. DELBEN.
Qogitur ire dies : alio fedclimate 'vernm
Etmaria, & Zephyrorum
terras panditinertci
Spiritm c^,
procedere
longtinctpiunt foles.
€rgo adci ^ fcquere
, ingenio ,
penetraq. beatawu
Hancfedemêft njbidux P r rv en r i a reb.agendis.
Hanc ego nunc 'vifo his tantum comitam duabiM,
His DominA monttii non me fopoyillerehquit^
,
Jn fomnis 'vigilare tamen mihi njtfm CT* acn ,
Incenfm fludto , T)omin£ ve/tigia Utt^s

Tône fequi , celfas propere fcandentis in arces:
^jfalls plenafui redtutuo himine fi-atris

Luna peratherios nota regione îarum
Qampos ferturouanSjgeminis circumfua fielUs^
Adane fub aduentum Solis cum Luctfer agmen ,
T^nnminat &theriumi 0^ jlatione nouifsimm extt.

Ignea fic domin& pm\^q. fimillima hici
Semita^ egoflam,mA velut vrnbra in folecorufcAy
Lucida qu.z non efi , creper.z tamen izmula luci,
Interea his Dominam vtfis mi adfarier vltro,
Dum tua confe6ior "jejltgia ktm.Ô' arcem
Jnuolito hanc , animt, tecum^ alternantibm alis^
Nefcio qu& inluxit mi animo tam clara repente
Têmpeftas , hilaratq. noua rattone. Supremo
lUa refert , a rege tibi hu funt lumina , O^ vni
Huic grates meminiffe decet , non illa putare
Muneris effe mei. ZJeluti cum deuim oiim
Deprenfm fern in filuis ^fiub noBe viator,
Inuenit fi forte viam cum Cjnthialucem i
Pr^butt accenfiam magna de lampade fratris,

^J^^fion Lunam qutdenim cuiquam dare furda petenti
,
Luna potefl fed enim C£li termq. potentem,

,
Cuim opm Soleftipfie cjr 'vaga Luna tfalutat,

Et grates agithuic gratas debere falutem ,
Hutc 'vni meminit , qui dux eftcertm in omni

PrAmonftrare 'viam 'vtta , quam dicereno£iem
Pofifiumm.Incerta <vt nocturnis Cjnthia dufirix
Horif , fic ratio cua in caligine noftri
Jôbis dux animi efty vagay multa aduerfa reuertens,
Ipfaq. ducis egens. Crefictt Latonia moxq. ,
Decreficitypleno nunc enitet orcjtrientem

Parce dehincaperit ,fiurua caltgine tandem
B iij
,4 CIVIT. VERI
Trifie caput mergit , non ûltm non color ^ntis
Vnquam illi , do^fiX, adfiduU 'variare figuris:
Sic ratio humana efi varia (jr mututur in horas,
,
J\Qec femper fiatmt fecuros limine r eri,

Cmm ego hanc 'vrbem,turrefq.0' fulgerelonge
Aicenia confbicio , c^ fiammam , qux. êrtice ruvis
cy^d[arrnoreA medio ruttlat fplendore perenni:

Et quino latere adfurgens lateq. corufcans
Interiora ^rbis ferfunditlumine puro.
<i^fi?ice planities ctrcum 'vt pulcherrtma ridef
jS/on proculd pelago , cin&i herhefcentthpts aBis^
Atque folo Cererts ^filuaq. c^ fitrpe Lyd.
Fronte Eurum fie^t ^ folt efi auerfa cadenti:
^t latm hoc Borea pa4:et , illud fiatihm <tAufiri,
A/Icemhm 0^ magno fofk molimine claufum efi,

Atq . ita natur^ ^ foctatis dotihm artis
Splendtdaq. ad (peciem, ad mtdmq. efi tutu heaturru.
Qmnq. vo/tet portis quarum qu& prima ,pyropo
,
oAuroq. effulget y fornix pofiefq.fltferhi

Stant ehore atque eheno , fta^ cutmine Thoehm Apollo.
Cumque horis /iat clara dits ,fia4^ menfts ^ annm.
Hu "vhi diCtu dedit ^portam *i,jegina fecundam^
Vt/it qu^ fertis fiagrans & ^moena coroUis^
Chlortm hahet , ac Zephjrum fpargentes tempora Verni

Florihm omnimode 'variis , O' f^^^^hm herhis.
Tertia hahet fiauam Qererem ^patremque Lymnu,
Qyênfa his adpofita efi , O^pr/zhet Copia corntt
^Diuite poma fuo Auîumnmnoua
, Pocula mufii»
^jiarta 'uirens^hedera & circumuefiita fequaci^
cârtem hahetin gremio TaphiaiCaptendula neBit
Calitda qtios fahri , male qui 'vulgauit amores
Qoniugis ipfe fu& jfaBufq. efifahula vulgi
Loripes inpnfufq. fenex. Tum firidet aheno
Cardtne quinSta ^fiiis impletq .fonorihm aures.
Verttcem in hac fummum rettnet citharcedm ApoUo.,
Aiufarumq. chorm.Qjâtiunt pars cjmhala circum^
Parsfidthm,pars voce canuntâtq. dthera mulcentL».
FianCy aheunte die,vir natu magnmÔ* idenu
Qâximm ingenio,^ natur& fcriha difertm
Claufit : ^
huc inquit ^nonefi fine lumine Solis
Regtna intrare , c^ celeherrima templafiihire.
BART. DELBEN.
INTERPRETATIO.
Co N c I NN E ac eleganter
depida cll: forma primum ipfa
hoc libio verfibus tanquam
& tanquam facies /^m Cmcmorum
penicillo
vniuerf£c:deindeparteseius finguIÊ.portuSjriuuliviginti, por-

f/».'r<«r/^
ta:quinque,ac vice totidem, domicilia, valles, antra, arces gemina: infc-

rior &c fuperior , & fi quid prccterea vrbem & natura & Cnu & defcri-
ptione asdificiorum & pulchritudine,imprimis nobilem reddir,
Ac portus quidem,regioque vrbi vicina eft quafi locus homini cir-
cumfufus,in quo res illa: funr,qux fenfu aliquo percipiuntur. Viginti
riuuli funt voluptates qu^ adiones virtutum ac vitiorum comitantur.
Ipfiverb fenfus portê funt vrbis: vixadlionesvirtutum &:vitiorum:
domicilia virtutes incolunt: vitia in vallibus quafi luftris , & ganeis de-
litefcunt.Antrafignificationemhabentappetitus. Arx inferior felici-
tatis morum fiue politic^c regio eft : fuperior autem fedes felicitatis
quietx & contemplantis.ln eaque arce flamma depmgitur, qu^ fpecie
pyramidisinterquinquetemplaerumpit. Cumquelatera eiusquin-
que fint,quodIibet eorum ad vnam de quinquc portis ac viis direclum
efl:£lamma verb illaimago eft mentis inflammatê fludio veritatis.
Templafuntxdes dicatsvirtutibusmentis,Scienti^,Arti,Prudenti£e,
IntelligentiiE , SapienticE. Cetera eiufdem modi planiora fient in ipfo
quafi curfuinterpretationis,vtdefenfibusinternis,fenfucommuni, vi
imaginandi & memoria:item de principiis,eIe(5tione, confilio volun- ,
tate.&fiquid pr^terearequirituradcognitionem virtutum,vitiorum,

& Beatitudinis.
Quoniam autem prima virtutum ac vitiorum animi.fiue moralium
defcriptio eft,dehisprincipio qujedampaucis adnotare vifum efl.Vir-
tutifuacuiquedomusdepidtaeflin viisquinque diredisillis,alci!: , lu-
minofis,qua:conducuntaportisadmcdium ipfum, &: quafi vmbili-
cum & arcem ciuitatis.Vitiorum autem reccptacula funt in vallibus il-
lis quinque pofita,quafi tetris tenebris craflTaque caligine oppletx vo-
,
ragines. Quas cum wix & regiones virtutum mterieclx

inter valles
fint, videre licet quemadmodum virtutis cuiufque palatio vitiorum
domicilia vtrinque oppofita fint.Omnium autem virtutum vitiorum-
que tedba ex materia tali,eaque forma pidor imitatus eft , cumque fta-
tuis,tabeIIis,topiariis,figiIIis monflrofis,hortis, flirpibus, fcaturi(;inib.
fontium,animaIibus,aIiifqueornamentisomnibus, qua: finc^-ularum

virtutum & vitiorum aomiciiiis vila lunt maximc conuenire.
Intalemigiturtotbonis adfluentemciuiratem,poetacommentus
cfl Reginam proficifciduabus tanrumdcpuellarum fuarumcoctu ad-
fumtis:fe autem quoque ipfum veri videndi lludio inflammatum pro-
fequi.Duxautcmregina^&quafi myftagogus Ariflotclcs cumquo ,
dierum triginta quafi luflratione Rcgina pnmLini vias ciuitatis omncs,

omniaquc
i6 C I V I T. V E R I
A. QuadrigcE Solis , & hinc inde horx anni fiue partes i v.

c|ua effigie notatur ha:c porta efle videndi.
B. Hiems
C. Audlumnus
D. JElhs
E. Vercumcorollaflorea.
BART. DELBEN. 17
A. Ver fiue annus vernus in hyperrhyro ports odoratus.

B. Chloris dca copiam florum oflFcrcns.
C. Fauonius (iue Zcphyrus ctiam ipfe flores prarbcns.
CIVIT. VERI
A. Cercs & Bicchus cpulantes in faftigio porta: guflatus.

B. Audumnus ofFerens poma fiue audumnitatem.
C. Pomona Dea ctiam ipfa cum munere fuo.
BART. DELBEN. ri>
A. Porta contadlus fiue tangendi,operta hederis quibus

,
nomcn ip-
^
_. fum ab hercndo & tangendo. In hyptrchyro autemMars &c
r-.. VcnusirretitiaVulcano.
iO C I V I T. V E R I
Apollo habitu pafl:oritio,cithara canens inhyperthyro portE

ahenex circumq. eum
Mula: cum fuo cûxq. inftrumento, Qua effigiedeclaratureflc
ha;cportaaudien(ii.
BART. DELBEN. ^4
virtutum ac vitiorum domicilia contemplatu?;.Deincle in priorem fi- ,
ue morum ac politiccT Bcatitudinis arcem afcendic. Efl: autem quafi

pulmnusfiuemolestreshabens graclus,& marmore candido exaggc-
ratus.Poftremo in fummam fiue contemplationis acveritatis peruenit
arcem,incuius vcrticeillamentisadvericognitionemexcitat*E flam-
maeiljdcqua paulo antc commemorauimus.
Pro licentia vero poetisconcefiTa , efEngit auftor fe in horto caflelli
Riuolij amoEniflimo primo die Nouembris,Solis tadu leniter tepefa-
,
ciente,&: li(ûidijiima,\i Lucretius loquitur r<e// tempcfiate, fub cicri arbo-

re, adopacandumlocumpatulis diffuCi ramis , obdormiuiffe. Tuni
vifam libiin fomnisfecundum quietem Reginam cum duabus de fa- ,
milia puellis adeffe, atque his eum verbis ccEpifTe affari.
IaM PROCVL OCTIVEDIS .j^.JfQ. .
Inducitur enim regina exordium orationis fuie, capiensamenfls

Nouembris defcriptione poetica.Nam ait.Iam folis radio inaurari ca-
niciemChironiscentaurifenis,quiamathematicisvfurpatur fao-itta-
Chironem appellan^vt illi in defcriptionibus xii.fi-
rius, poeta: vero
gnorumadcataledaVirgilijadditis.Alijalio nomineadfici volueriac,
vtSofitheus apud luliumHyginum, C. CxGus BafTus in Arati Phs-
nomenalunius Columclla lib.x. Aufbnius in fignis carleftibus. Chiron
igitur,fiue Crotus ille , fiue Sagittarius de orbis figniferi, fignis duode-
cim vnum efl:,per quod meare fol dicitur menfe Nouembri.
DeindeReguiafubiungitadexempIumChironis, qui folis clarita-
teperfufusiuuenefcerevidetur,au6)ôremquoque huiufceoperis iam
corpore ingrauefcence, mente animi tamen magis effiorefcere, :Noa
oporcere igicur fe ignauix dare fed acrius incumbendum
, effe ad virtu-
tem & Bcatitudinem , ad quam ipfa nunc itinere breui & quafi com-
pendiario proficifcitur.
SlC PHOEBVS IN AVSTRVM.

Comparatio a conuerfione folis : Namque vc Solis ad brumale Ci~
gnum receffujhiems nobis exiflit,contraque:Eflas iis, qui ad Auflrum:

fic ajtate ingrauefcente corpus affligitur &.infirmatur , fed aha ci parte
mens vegetatur ac iuuencfcit. Cuius rei caufam explanauit copiosc
Ariftocclesproblemace iv. partis xxx. Nequeinclcgansillud Valcrij
didumeftcap. vii. Iib.iix. Senefcentihusmemhm emditorum,inttis animoi
indf*firia henejicio,florem iuuentae retinere.
HlS TANTVM COMITATA DVABVS.

DuasRegina:comites adiunxicdecoriscaufa.Indccorum cnimm.i-
tronis,nc dicam reginis,finc vllo comicatu proficifci vndc illud Ho :
•
mericumOdyfreajlib.primo,dcPcnclopc.
NonfoUjAncilLx huic qcmina fed fone fcquentcs.

C uj
ii CIVIT. VERI
Sic apud laftinum lib. x i v. Olympias Regina , dual^tts ancillis in-
nixa.
Geminis circvmflva stellis. 4
Lunx Reginam ipfam fimilem fecic. Eftenim Luna fderumregina^

vt apud Horatium in carmme {xcu\an,8>c ajlrorum deci^s,\/z apud Virgi-
lium lib. I X. JEneid. SzfiderHm mater , vc Apuleij Milefiis lib. xi, Ea-
demque i^fchylo Trpeo-Cy^-oi/ctVfw^jVUJcS'^ o(pQi^fA.oi, honoratifsima jleUarum,
noflisoceUus. Comites autem Rcginxpuellas cum ftellis Luna; vicinis

comparauit.
CREPERiE TAMEN ^MVLA LVCf.
Similitudine au(5lor,& Regina: prêcellentiam, &: ftatum fu^ men-
tis expreflit. Nampoftfolemipfum &ca:Ieftia,flammcefplendorma-
ximuseftrcui Regina: mentem puriftimam, & luceadfluentem fua,
perfimilemefleaitrfeautemadhefifle comicem,quafi flamtEvmbram,
quasin omni vmbrarum genere tenuiflima eft.
Animi alternantibvs alis.
Sic Plato in Ph^dro dixit 4^^;^ i7rn:^fajuivtu> ^maôAs^^r»-

^nimtim pennis aptitm permeare cteli regtones.
Velvti cvm devivs olim.

Alia comparatio planiflime conueniens. Omnia enim fimilia diui- :
na luce nihil vfijuam rerum,aut certius eft,aut clarius humanx autem :
rationis lumen paruum & incertum eft. Neque enim fit femper vt ra-
tioimperet,adpetitusobtemperet,parfqueinferior animi inluftretur
a fuperiore. Vitam vero in terris nodi perfimilem efle planum eft.Hinc
illud poetae Lucani hb. ix.qui Pompeium mortuum reapfe cognouifl!e
ait.
quantafub noBe iaceret

Nojlra dies
SlC RATIO HVMANA EST.
Ratio humana inftar lun^.Itaque mentem Aurel. Cafllodor, cap, r.^

lib.de Anima,didam efle ait quafi fA.yi]/tw,id eft Lunam, (juia varia vicifi-
tudine commutatur &c.
CviyS EGO HANC VRBEM.

lam quafi verbis Regina:,ingrediturin defcriptionem ciuitatis Ve-
ri,obferuatisdiIigenteromnibus adiundis, quxvir fcientiflimus Ari-
ftoteles cap.xi.lib.vii.de Republ.neceflaria eflc putauit ad pofitionem
vrbis idoneam,eiufcjuc frequentationem.
QV I N Q^ E PATET PORTIS.
Quinqueporcisnotatiquinquefenfusexterni. Per hasenim quafi
B A R T. D E L B E N. z^
portas omnium rcrum fpecies ad mentem fluunt. Itacjue incjuitM,

Tullius lib. I. Tufculanarumquxftionum, njt non folum phyfici docenty
'verum etiam mcdici , quiijld aperta & patefaBa viderunt, "viaquafciuad-m
funtad oculos,adauresyadnares,afedeanimiperforata. Pauloquepoft eas
partes dixitefTe quaf fenefiras animi eaquedereLadlantius Firmianus
:
cap. ux.de opi£icioDeiLucretiuslib.nr.
Harvm Q^^ prima.

Prima videndiporta eft, inqua pyropus , cjui vt Ouidius inquir,
flammas imitatur eaquegemma denotatur fplendor oculorum & clari-
:
tas.De qua fcientiftime Ariftoteles lib.deSenfu & fenfili,in eumquc lo -

cum Auerrois in fua paraphra{i,oculis^>-opn«w (^fuum ait ejje lumen. In
eadem porta effigies Apollinis:Apollo enim Sol eft, cuius radio perfu-
fceresjoculiscernuntur. Eburverocandidum,& ebenum nigrumfi-
gnificationemhabetcandidaspartis inoculo,&pupilla:,qu^ nigraeft.
Q^ J£. SERTIS PRAGRANS.

Odoratus porta effigiem habet Choridis Deas florum , & Fauonij
elicit. Flores autem &: coroll:E grati
venti,cuius aura flores e terra^ finu
odoris.
Tertia post flavam cererem.
Guftatus hasc porta eft,in qua depidi Liber pater,& Ceres quibus ,
Copia dea Fortunx ancilla,plenocornuadponit omnis geneiisau-

ftumnitatcm.
QVARTA VLRENS HEDERA.
Portacontadius,in quatangendivis cxprefTacolumnis hedera im-
plicatis,& complexu Martis ac Veneris. De impUcatione autem hede-
rarumPlinius cap.xxxiv. lib.xvi. Catullus epithalamio Manlij. Hora-
tius in Epodis ode xv.
TVM STRIDET AHENO CARDINE QJVINCTA.

Quintaeftaudiendiporta,eaqueahenea. Aerisenim materics tin-
nitibus & fonis aures complet facilc & iucundc.Hinc poctis a:s drgutum
quam Regina in ciuitatem Veri fiue morum
tinnulum,fonorum,^c. per
portam difciplina: , &menti cetcris omnibus
ingrcfruracft,vt-pote
propmquiorem.Sermo enim eft cfFedlor difciplina:. Is autem neque
oculis.neque vllo alio fenfu accipitur,fed auribus tantum,vt planiflimc
demonftrauit Ariftoteles lib.de Senfu &fenfili. Vcraq. Plutarchi vox.
TJ1 (LfiTYifjiKi. ?î^y\ rx a-mVtrtHS vnam hahet anfam,aures. Et Apuleij.Pfr<<«-
res homo prudentiam fapientiamque difcit.
Aptcigiturconuenienterqueapudhancportam AriftotclcsReginx
primum occurrifTe fingitur,quxcum,dic in aliarum porrarum fpeda-
culis confumpto,hic porta cum,folc obeuntc inrrarc vcllet,dcm6ftrat
eiPhiIofophushocnificlaralucc,ncutiquam Iiccrc,eoqi dido claudir.
2-4
DIES SECVNDVS QVO

DIE IN VERI CIVITATEM
INGRESSVS IPSIVSQVE CIVITA-
T QJ/ ^DAM GENER.ATIM
I S
/ dercriptio eft.
Am rofeis fleUas digitis ûrorafugahat,

Cum redtt adportam^cfUjZ cardme (tnd&t aheno
Kegtna. Occurrit qut <vefpere cUuferatîdem
A4agni4S Anfioteles. JSlunc,incjuitydenique fas efi
Regina tntrare huc tthi nec te dtgmor 'vUa
:
Inf.dtt anteêdem meif-s a cjuo tempore prtmunu

,
Condidit har/c vrhem ftil^ts , <^ mens confcta IJ eri,

^lukm hene do^ mantis , 'venturt & pr&fcta cjuondanu,
Zeuxtdis exprefit nurihiis te excellerecafiisy
Effigier/ici. tuarn faptenstn fede locautt,

oAtrta vbt TômtnA , Veneris cjua temperat ^ftus:
*L erum ade^ , ^ memort mea peBoredtB^ repone^
Dum moneo^tthiqu& noftram 'vtfenda per 'vrbem,
Totn trtparttta eft^tripltci O^ regtone vtarunu,
oAdffice 'ut aerta pars hmc in ctdrntne rupis
Fulgeat : 'vt cltuo tmpofita huic ,
0^ colitbtis iftis
Altera,de fumma lucem regionefiuentem

oAccipiat : tum tertia dehtnctn 'vallthtis imis
oAhdtta caltgat ^pigris inamahilis auris.
Fartthus hts tria rcfpondent njanantia regna,
In quibu^ htw2an& peraguntur tempora vttA.
Frtmum^vbi fceptra manu S af ient i a dia capeftit,
J^^fto quam ctrcum efiyffeculatrix calitda feri:
Altemm 'vbt efi follers F rv den t i a rebus agendis,
,
^lutcj.prAeffe altis , aut iuffa capefferedoBi:

Toftrema folium failax regtone locauit^
'Iêhtis in humanis Siren hera hlanda ^r , olvtt ASy
Agmina cjuam ctngunt facris operantta njentris
6t yeneris ^ gumiA , nehulones Aictnoique. ,
oAdfJpice pr&terea his deni compita rtui

Quadrua vti lambunt ûrbisyfeddtfpare multHTru
Ingenlo
B AR T. D E L B E N. a;
Jnênio laticnm.Bi^ quinis flumine dulci
Alueoli^ fcatit 0" nitidu argenteMs vndis,
Qydfi totidem tetro ad[j?ed-H, O^ ImentihHs njndiSy
pt male qua^ cautm qmpertentauerit olim,
ôflmodo ei trifle os fenfu torqviehit amaror.
Farte alta njideri cut uaptdis in 'vallthm infra
J^^Qubtla temêfias femper ?neq. Cynthius vnquam
Jrfas penetraf fedcs radtis , non fiamine ptirganlL>
Thretctj Bore<& , fed turpes jemper olenti
IlUtdque iacent merf& caltgtne noîsl
'Plem tamen pars huc properant ^ certantq.priores
Jntro ferre pedetn , îtnm quia pojfe heatam
Viuereihi fjjerant : huc prtmtif c^ 'vltimtis ordo
Tendtt tn hu magni adfl)trant confmia reges,
3
His aduerfa îderi fulgentthuf atria teBis

CoUe in qu^que fito?'Tandens fe hic largior Ather
Omnia ctrcum auris puris 0^ lumine , vefitt
Vurpureo.Tamen hasrcfugit pars plurima fedes^
fnluftrefque odere 'vias , quihus itur in arcerru
Rupis marmore/Zyfulgent 'vhi lucida quinque
Templa micat^ 'verofacra tnterteiki ^perenni
,
Lumine flama ^vigens medta regione. Sed tlla

,
uEthertis modo reîa plagis adfurgit ,eandem-3

S&pe etiam inclinant 'variantes flamtne venti,
J^Qitantcmq.procul rapiunt de tramtterecii.
ayiêntis ea human& ejjigtes. Adfedthtis iUa
Lemhtis ad certos fines pertendtt honefii:
oAidtrapidij fertur 3 vartoq. errore viaru?nj
^fiuat 0^ faifa fferans fuh imagine portttnij,
,
Qy^d hreuia c^ Jyrteis latehrofo in gurgtte 'vitJi,

,
Frangtt flulta ratem. Sed cui Frp^dentia lumen

^r&fert dta fuurn , quanquam diuerfa viarurru
Ojfert fefacies , cauttis tamen eltgtt vnarruy
Cuimiter fummA pertendttinatrta fedts^
Ftnis "vhi, C^ metn eft 'vit&fuprema heatA,
Atrta plena honis quA nec fortuna , nec 'vUa
,
Vis auferre potefl, lapfpts neq. temporis ^vnquam

Ferdere quin antmus qutpo/^td^ tlla
: heatt4Sy
Nec fperare potefi meltora , aut piurihtis vnnu.nn
oAdfiuere, c^prxfrte fua ntlcetera curat. ,
f
Arqptes vttfollers , ad ftgnuyn defttnati£iiis,
D
,<; C I V I T. V E R I
j\(j}n alio feBitue oculos , aut flura minatur,

Icere nam medium lam eft temeraria in auras :
Spargere tela manu ^facile tpfa ignauia pofit,

Hac fedcj itaq. eft lumen dux mem , , ^viarunu,
Sola poteft ciues ,gentei , 'vrbefq. beare,
C^Qec mmen huc fas eft nuUo dtfcrimine cuiuis .
Scandere, C" in ûitA Jumma regtone beata

Sifierefe. C^Qam fcire "Siam quA ducitin arcenu
Taruum eft , turbida ftmens eft , nec rebtts honeftis
Qy^pta fatis fungi , quia velnatura vel 'vftts
.Abnuat. Vrbe ttaq. hac noftra proculejfe tubemtis
uEtatem ceu 'verenouo qu& ftonda geftit
,
Ludere nugari contemnere feria regnum

, , ,
Cua y OLr PT 4T I s, rebtts pr&ferre gerendis

J\Qec curat domitare armis rationis, njt hoftes,
Adfectiis animi, male refponfantis honefto,

Spernentifq. decus ,
quoprmitet inclyta r iktfs.
Eft Crcefiqui cutts opes , iuftofue triumphos
lio M A iuos : valtdas efl;
fano in corpore 'vires,
Aut oris fpeciem fugttiuam, aut illicis auranu
Torm&,qui male,fantts amat , metamq. bonorttrru

^jitmat ,inque ûia velutipfainfede , quiefcit.
Valltbm eft tmis quidegenerincubat ftUtc

Feda v olv?t atis relegens 'ueftigia : 'vulgtis
Hu fatuum, h^c proceres,hu magnos formula regeSy
Excepto fapiente tenet. Sedplura profari
lam vetat hora mens nam Soldecliuis in &quor
:
Lumina fubducit , fummi qUA Solis imago

Trmta ni fuerttmenti,foctataq. noftr&,
'
Cafpitat, c^ geminA languet caltgine noBis»
Sic ait ,& facro fnem dedit ore loquendi
Ditis Anftoteles ,fpeciofdq. Itmina claufit.
INTERPRETATIO.
Iam roseis stellas digitis.
Hv I VscE
Itoteles per
diei principio folis ortus poetice
aheneam,fiue audiedi portam ex veri ciuitate proJit,

depingitur, & Ari-
ac Reginam ciufque comitatum excipit. Neque enim alia quam ahe-

nea illa fiue audiendi porta inVeri ciuitatem regina difcendi cupida in-
troire potuifl'et,cum,vt die antegrefl"o intelledtum efl: , auditus fit pro-
prius cognitionis fenfus ac difciplinic.
BART. DELBEN. z;
Sed principio ftatim dubitatio exiftit , quo paflo Reginam Arifto-
telesnonprius vifamita facileagnouerit ; Scire igitur operxprcrium
ertjita commentum efte auilorcm.quafi reginx imaginem Zf uxis no
folumpingendijVerum etiamdiuinandiperitiaexcellens,iam olimvi-

uente adliuc Ariftotele,in ipfi Veri ciuitatCjin atrio Temperantiae tan-
quam caftirans fpecime penicillo fuo exprefterit.PriEterea mortuis di-
uinandi pcdciam artribuuntpoet£c,vnde Homeritota ^«xity/otfiuemor-
tuoru diuinatio in Odyftea. Itaque fi omnibus vita fundlis verandi fiue
diuinandi ficultas conceffi multb mmusea deelTe poteft iapienria;
eft,
totiusprincipi Ariftoteli. Deniqueperfomnij (peciem hxcpercgrina-

tio tota eftingiturrfomriiorum autem licentia & libertas quantafit,
omnes fciunt,eaque D.Hieronymus olim defenfione.lib. i. ApoiogicE
aduerfus Rufinum,folertiftime vfus eft.
In Veri ergo ciuitatem Regina tanquam Xenagogo

fiue hofpitum
duce Ariftoteleingreditur. Atqueisprincipio ftatimdemonftrare in-
cipir, quemadmodum tota ciuitas veritatis, tributafitin partestreis.
Quarumprimaexcclfillima rupes, quafi ecôTraAgcjs fiuefummir arcis
in ea locum obtinensraitera puluinus,fiue moles plana, in quam ^radi-
bus aliquammultis adfcenditur,ex latis ac lummofis virtutum viis,cui-
que moli,rupes illa impofita eft:tertia vero infima , valles quinque ha-
bens, craifiscircumfufas &occultatastenebris.
Siue,fummaciuitatis
pars,rupemhabetexcelfam,in eaquetempla virtutummentis fiue in-
tellige.uix:media planiciem altam vitcE politic^,& v. in eam vias latas
fiue regias vittutum moralium : tertia & infima eft viriorumK Harum
autem ciuitr.tispartium fimilitudine,triplex vitae noftra: genusdecla-
rari oltenditjVC iam olim ab eo pofitum fuit c.v. Iib. i.ad Nicom.Sum-
maenim ciuitatisparsquafi vitaeft philofophica, in contemplatione
rerum & veri inuefligandi ftudio pofita:altera pars,nempe media,ima-
go eft vkx politic2E,cuius laus omnis in adiione confiflit:tcrtia verb in-
fima parsjfpeciem habet vitas voluptaria: , mollis , delicata:, ab Epicuri
& M. Apici) difciplina non abhorrentis.Tribus autem his viuendi mo-
dis,hominesautimpcrareait,autferuire,intelIio;ens de ratione &ad-
petitu.Namque in philofophantium animiS & politicorum, adpetitus
tanquam feruuIus,rationi ceu regmx & domin^ parere co2;itur volu- :
ptariorum autemhominumratio,quafianciIluIamiferrimam adpeti-

tmferuitferuitutem. Detriuioautemhocvita:, philofophus loco an-
ted. Dio Romanus orat. iv. de regno. Plutarcn. hb.de inflit.puer.D.
Thomasii.n.Quccft. CLXxix.Artic.n.
AdsPICE PRiETEREA.
Voluptatesac dolorcs virtutumacvitiorumcomitcs,notariait ri-
Uulisxx.voluptatesriuulisdecem dulcibus& Iimpidis:doloresaliisto-

tidcm turbidis & amaris.De hoc voluptatum & dolorum comitatu in-
fra dilfcrendi locus die XXV.
D ii
C 1 V I T. V E R I
A. Ciuitas Veri fiue MoRVM.

B. Quinq.vrbis huiufce porcê fignificationem habentes quinq.
fenfuum exteriorum,
C. Tres fenfus interni. Nempe fenfus communis , Vis imaginanJi,
Memoria.
D. Vallesinquib.atriavitiorum.
BART. DELBEN. i5>
E. PaKitia virtutum moraliuin^per eaq.tranfitus in arcem & templa

virtutum mentis.
F. Triagencravita;humana!. VoluptariumjAduofum fiuePoliti-
cum,& contemplationis fiuc philofopliicum.
G. Vigintiriuuli,quorum deccm, habent fignificationem volupta-
tumrdccem alij dolorum.
D iij
30 CIV I T. VER I
PaRTE ALl A VID EN.

IriCTreditur nunc Ariftoteles, Regince illasquinque plenasnebula-
rum & caliginis in parce ciuitatis infima demonllrare valles , in cjuibus
funtdomiciliavitiorum. In hasautcm vallesdecem riuuli,c|uinq;dul-

cesjtotidemque amarijilli voluptates,hi dolore? comitates vitiis. De-
cem hi riuuli ex radice rupis ita influunt , vc ibide ftagnantes nebulam
excicent.qua circumfufe valles inob(curantur:decem verb alii,ex vtro-
que regiarumviarum latere,viarum fcilicetjin quibus palatia virtutum.
Horum item quinq.amari, totidem dulces illi dolores , hi voluprates ,
comites virtutum. Adiungit deinde Ari(l:oteIcs,vuIgus imperitorum

caligine illa nihil decerritum , cercatim properare per lemitas & ponti-
culos qui laterales ac tranfuerfi conducunt in valles. Nimirum hi vt
Plautinusille, Non prorfia' ,verum ex tranfuerfo cedunt,cjuaJicancerfolet:

Vias autem illas dire6las,excelfas,luminoras,quibus ad virturum pala-
tia peruenitur,a tam paucis aitfrequentari,vt tanquam regiones mcul-
tx deferta:que ab omnibus,herba vefl:iri &: (Iluefcere videantur. Atque
ha^tamclara; Sc illufliresvi^domiciliisvirtutum diftindx, reda con-
ducunt ad celfiffimam illam rupem & quafi vrbis totius arcem muni-
,
tiflimam,qux templis quinque ornata,fpeciem ac fimilitudinem gerit

vit:Einveritatiscognitionepo{itaj,qu^ cumulus&: confummatio eft
totius beatitudinis. Hêc igitur nunc ita fummatim Ariflioteles luccra :
verb in hifce viis cxcelfis & tanquam regiis,re6lam efle rationcm , fiue
prudentiam virtutibus praclucentemmebularum in vallibus obfcurita-
te intelligi,obfl:ruentem virtutis luminibus adpetitum riuulis comites :
virtutum dolores ac voluptates declarari,exhis qusinfra diduri fii-

mus patebit.
Perenni lvmine flama.
Adpofite verb,flamac perennis (pecie,mes ipfa intclligi potefl:. Nam
vtprxclarequondam ipfe Arifl:otelesdixitcap. x. lib.in.de artediccn-
di. S\ vouZ %oi <p<ii aivyi-^v iv t>7 -^y^ mentem Deus ipfe ceu animi nth-
Jlrilnmen accendit. Neque diflimili ratione Virgihus in vi. JEneidis

mentem vocauit. ûrai fmplicis ignem.
Et Prudentius agens dc mente , in Hamartigeneia,inquit,
Ignitum quoniam Dens indiditoUi
Ingenium
^THERIIS MODO RECTA PLAGIS,

OflcnditRcginsiam Arifl:oteles duo efle,principia , dc quibus
omnes acStiones humana: fluunt,mentem & adpetitum .Qua dc re co-
pioseAriftotclcsiamolimdifputauitcap.ii.lib.vi.adNicom.cap.x.lib.
iii.deanima.
Sed(xperatio{ictctncn^,adpetitusquafinube inobfcuratur : vnclc
rictas per magna cxiftit in eledione finium. His igitur audoris verfi-
BAR T. D E L B E N. 3t
culispaucis^plane lei5bis & intelledis, patcbic gencrale illudprinci-

pium cis contincri ,(|uodfepilIimc vfurpauic Arillotelesiam olim, vt
principio lib.i.ad Nicom. c. i. lib. m. Top.cap.vi.lib.i.de arte dic.cap.
i.iib.r.de Repub.omnia nempe ad bonumaliquodreferri. Quodqui-
demetiamL.Senecadifputauitepift.cxix.&Prellusintrodudione fua
in modos philofophi^ nihil fieri fine boni alicuius eIed:ione,aur veri,
:
autverifimihs.Bonienimduplexratioefl:,nam autverueft, autverifi-

mile. Verum bonum,aut fupremum fiueperfediflimum efl:,nimirum
beatitudo:aut interiedlum , vt virtus,valetudo,pecunia. Bonum verifi-
mileinterdum eil: vi naturac|uefuabonum, fa^pe vero etiam malum,
fed in fpecie aliqua boni delitefcens,vt iam olim docuit Ariftotcles lib.
ii.demoribusadEudemum, cap. III. lib. vii.de Repub. Mentis igitur
acieocco^cata, folitihominesautverifimilia bona pro verisampledi,
vt vitium pro virtute,cap.iii.Iib.i.de Rep.aut interieda pro fummo , vc
honores,autpecuniam, aucvaletudinem pro vltimo vitic prcEmio dc
fine.
Sed cvi prvdentia lvmen.
Prudens fiue is cuius mens occKcata non efl, fed qui adpetitum ha-
bec rationi obedientem , is neque bona verifimilia pro veris confed:a-
tur ,neque interiedta pro fummo , fed via breui & quafi compendiaria
nititur ad beatitudinem vel aduofam fiue pohticam vel quietam Sc
, ,
cognitionis &c acquiefcit vel in media partc huiufce vrbisregione, vi-

:
delicet illa qu*eintervallesquinque plenas cahginis, arcemquefum*

mam interieda , fimilitudinem habet vitcT pofita: in adione vel pro- :
grediens etiam vlterius in arcem vltimam fiue fupremam afcendit,qua:

Ipecicmgeritvita£contemplantis,atq;hic proprie nominatur fapiens.
A R Q^ ES VTI SOLLERS.
Quemadmodum qui collineare nititur ad fcopum,a rebus qucc fco-
po (lue figno vicina; funt,ocuIos auertit,vt fignum ipfum fiue medium
ferire poflit : fic prudens aut fapiens ab omni verifimilis & interiedi
bonifpecie,refcrtfecogitationead beatitudinem adionis aut verita-
tis. Quam Ariftoteles ipfecomparationem attigitc.ii.lib.i.adNicom.
& cap. vi.lib.ii.Plutarchus item libro de virtutcmorali.
H^C SEDES ITACtÊ.
Pergit laudare ac depingere fummum bonum , idquc multis nonii-
nibus infigne facit.Nam & lumen effe ait,& ducem, &: metam viarum
omniumvit;Ehumana;,eoquebeatos ficrihomincs priuatos fiue fin-
gulares, & familias,& ciuitates.Singulorum enim fiue priuarorum vita
bcaca pofita eft in cognitione veritatis:familia; vero ciuitatis Sc impcrij
beaticudoconfillicinadionc,c.vii. lib.x. adNicom. His ica pofitis
adiungit AriftotcIcsdecondicioneanimorum,quimagisapti finc, &
viis quaficompendiariis minimcquc obfcuns ad cognitioncmadcp-
31 CIV I T. V r R I
tioncmqueilliusextremivitarhumanxprajmij.
Nec tamen hanc pas est,

Notisquibufdamplanum fncit, quifintmaximeidonei audicorcs
difciplini* moralis. Vna ell notajfi adpetitus corum, rationi non diffi-
cillime obtempcret. Aliera, (i cum prxcepta morum , fiuc bcne bcate-
que viuendi accepermt,ea experiri porro perganr, & conferrc ad fuam
vitxquecommunisfelicitatem, neque fint officiorumexpertes :finis
cnimhuiufce de moribus difcipUna; non eft praeceptorum cognitio,
{cd vfus fiue ad:io,vt cft c.ni.hb.i.c.ii.hb.ii.ad Nicom.Tertia auditoris
idonei nota eft , xtas paulb maturior. Ratio autem huiufce prscepti
non vna eft. Et vt a iuuenc ordiar,hic idoneus non eft , quia in Ethicis
& Poiiticisopusexpericntiacft , &vfu rerum. Is verb fine temporis

diuturnitatc acquiri nequit , quia reru fingularum obferuatione exiftic
c.i.hb.i.Sapient.maioris.Iuueni autemvitar necdum diuturnitas ahqua.
Eadem caufii 6cratio,curiuuenisautpuer mathematicorum fubtiles
rationes fcire poflit phyficas , aut eas quce poft phyfica philofophias,
:
ncm item,c.iix. hb. vi. ad Nicom. Eaque dc re dicendi locus erit die
vicefimo o6lauo.
Akeradeinderatio,quia non curatiuuenisperturbationcs,&voIu-'
ptatcs virtuti repugnantes frenare, aut dolorcs perpeti adlionum , qui-
bus in pofteftionem virtutis eundum eft. Itaque in huiufcc Veri fiue
morum ciuitatis partc infima, vbi vitiorum valles ac domiciha funt,
tanquam in Calypfonis aut Circse latibuhs indormiens aut quafi Sire- ,
narum fcopuhs adhcrcfcens , non laborat pcrucnire in mediam ciuita-

tis huiufcc regionem,vbi fedes Beatitudinis Pohtica::aut fijpremam, Ci-
uc <t>cfio7n>A/i',&quafiarcem,vbiregnumSapientix & Beatitudinis, qua:

ex contemplatione.Pcrturbationes ncmpe animi,&: turpes voluptatcs,
omnemadillas regioncs aditumintercludunt, fapientcrque Tulhus,
lôlupratesyincûkjlfladijsimie domina^Jape maiores parses animi,a virtute de-
tcrquentAdQmcme.lôl((l>tatejincûit,dominante,maximds virtutes iacere »e-
ceffe f/?. Veraque eft tabella quam Clcanthcs, vt idem ait ,Janecommode
verhis t>ingerefolel>at. luhehat eos, qui audiebant,fecum ipjos cogitare, piilam in
tahella lôluptatem,pulchcrrimo vejlitu,& ornatu regaliînfolio fedentem,prtt~
fio effe
nuUum fuum ofjidum du-
virtutes,vt anciUulas,qUie nihilaliud agercnt ,
ceret, nijivt Voluptatiminijlrarent &:c.De qua tabella etiam D. Auguftin.

c.xx.hb.v.dc ciuit. Dei. Hinc &conqueftio illa Virtutis,incarmine
MnafcjE Sicyonij.
Ecce voluptati vicina , miferrima virtus

Hicfedeo , adtonjis fcquafferua , comis.
Quos verfus longe aliorlum, contra Poeta: & mcntem pcrtrasic
Athenxuslib.i.
Inhisergo quiajtateiuuenes, duplex quam dixi caufii eftcurhu-
iufcc
B A R T- D E L B E N. ^^
iurcedocftrincTauclitoresparumicôncifincralia: in his qui non JEtate
fcdmonbus iuucncs, fiue c}ui,tamct(i a;tate matura, non minus tamcn
qudm iuucnes perturbationum proccllis aguntur j potius cjuam iudicij
&conrilij clauo reguntur,vtincontinentes,autc}uiaofficiorum exper-
tes. Hi auditorcsnecidoneirunt, quiaperturbatioaucabofficiis auer-
fiOjCos d Bcatitudinis etiam Politica; regno excludit.
Duo itacjue iuuenum genera,vnum statc, alterum moribus animi:
vtrifque hoc philofophi auditorium claufum eft.
Neque tamcn fic claufum illud muentuti eft, vc prorfus non admic-
taturad vllam huiufmodiprccceptorum auditionem:immoveroetiam
iuuenes,ctiam pueri vocantur,vt vntutum prxceptis audiendis pertur-
bationcs flias refrcnare diicant.Eigo etiampueris Roma:fcriptacarmi-
na de moribus ohm,quaIe illud Appij C:Eci,auc M.Caconis Icaque du-
plex huiulce philofophio,' auditor idoneus efl:,vnus ad perfed:ionem,&
poIiticamilIamfeIicitatem:alteradnecefritatem&pra:paratione. Viri
audiunr,vtauduioiIIa eisinflrumcntum fitBeatitudinis pohtic£E fiue
a6tuofa:,fiuec]uoconfequipoflintBeatitudinemillam a6tuofam, & vc
philolophivcrbumeftgu-^sjOfitîcwc.iix.lib.i.c.v.Iib.v.adNicom.pueri &
iuueneSjVtinlhumcncohuicprxparentur.Virisauditioillatanquavini
indolium purgatum difIufio:puero autem & iuueni,efl: animi taquam
odor,quo imbutum , vino
dolij purgatio,fiue^«re lauatio S^ inunîo Sc
deinde huic vtile Iit.Ex quo difcrimine auditorum elegans illa Horacij
Poecx ad morum fipienciam difcendam,cohortatio,epift.ii.lib.i.
Nmc adbihe puro
PeSlore verba puer , nunc temeliorihus offer.
Quo jcmcl eji imhuta recens ,Jeruahit odorem,
Tejla diu. Ec illa Epidcci ad ingrediencem
p!iilofophari,voxapud A.GcIliumc. xix.lib. xvii. K^^îcoTn-mZ (ôiîin
Sx^-v^^ il iUYs.'}zL^(g.i 3 cc>J£Joi'. 'E/ yb ii^ tUo oman cuKa- /SctMe/s , ctTraAgro. î/
<Ta7r»i, oi^g^v,»! o?o5 yiîQ^ AVfYiTi Ttintjv yii^v. Homojn cuiufmodi 'vas dijfun-
disfvide an l)Hrqatum fit.Nam fi in opinationem ea diffundis,perierc^Siputrue-
rintjoiium autacctum ficnt,autji cûid dcterius ejl. Cum difcrimine illo ctiam
Pcrfius a ccipiendus efl Satyra v . cum ait.
capite hinc iuucnefq. fnefq.
Finem animo certumttniferifq.viatica canis.
Hxc itac|ucde huiufce philofophix' auchtione,quafi formulacfl,

qu:c tamen includere no videtur iuuencs, qui propter a natura infitam
prudctia: vim,a:tateiuuenes,morib.animi fenes funt.Eflnempe aliqua
ptudcntianaturalis, qua: Ariflotcli AguoT»5C.xiii.lib.vi.adNicom.Ha:c
lipetantainanimisinnataefl^vtipfiprudentixvirtutigcminagerma-
nafit.Multiquc&inueniuntur hodie,& inuentiolim, a:catis florc, fed
mctisquafixllate6c follhtio. SicTarchonilleapudGeographumhb.
v.proptcriudicijquafiveflibuIopcEneipfovitar&liminc, maturitate,
capicc cano fuiflc pcrhibctur adhuc infans,&: vagicns in cunis. Canum
finxcrc illum ,
quia vt Plauti verbum efl;. Sapcre opmccqui funt capite
E
54 CIV I T. VER I
candido. Ad lioc excmplum , vc Hcrenn. Philo refert , lib. de legat. ad

CaiLim,Tiberius Cxfai etiam adolclcentulus cumertet didus eft, ,
îa-QvTyii id elt , Senior i'i a.iSb) rtcu tz^ rUv a.y^mou , mod retiereren"
,
turhomines inêniumciui ^^ prudentiievim. Etapud Eunapium. Sophi-

fla lulianus Iv iau^^ym îffflv-ryn , in adolefcentulo , fenior. Et Macarius
Monachus ^gyptius olimdidus 7mtSiteôyifCx)v fiuc,yemfe^«fr, vtefl:
hilloria: Laufiacre c. x v 1 1. Nicoph. Callilli EccIeH hilliorix c. x i v.
lib. I X. SicctiamManuciComnenusImp. apud Nicetam, iv fxu^Kt
(mâv Zv yjK3.-yv\^Q.\(g. xotui , Inadolefccnte ,mcntcm gerens fcnilem. Et Fe-

lix Aur, Calliodori amicus, prasfat. lib. x i. Senilis iuuenis. Et Sapien-
tiirSalom. c. i v. antefertur lônits puer & fipiens , regi [iulto ^ feni.
Ec verb fapienter Pindarus Olympiis Oda v. (^-JovTcq <Je ^ , incjuit,
noii iv (tvS^^ci iniAiaj 'jvc/ua. , j(^ rz^^ ov ajAtxxcti iotxJ(gt. 'ôvov. ISafcuntUT
cani etiam in iuuenihus cito capilli , etiam xtatis ante folitum tempus.
Vtraque igitur caufa illa &: ratio quam polui ex Atillotele, cur puer
•
auciuuenisauditoriolcienti^moralisparumidoneusfit, principio il-
lonititur,cjuodpuerautiuuenisfinem €0'S3/'d.5/W & Beatitudinis Poii-

ticct confequi non poteft:. Nam qui nullo aut paruo rerum vfueft,non
potefl: collineare ad hunc fcopum. Puer aut iuuenis eiufmodi efl:. Er-
go Item.Qui non curat perturbationes animi cohibere,non poteft
&:c.
fcrire hoc medium aut adfequi finem. Puer aut iuucnis eiufmodi eft.
,
Ergo &c.
Hincargumentum quoque tertium vltro fe ofFert. Qui perfedus
ciuisnon efl:,non fruitur hoc fine felicitatis politicce fiue a6luofce, Puer
aut iuuenis eiufmodi eft,c.i.lib. m.de Rep.c.ix, lib. i. ad Nicom. Puer
itaqueaut iuuenis &c.
Dixi, puerautiuuenis. Sicenim& Philofbphus ipfec.iix. lib. vi. ad
Nicom.dixitmodo -zirajs Cmc puer, modo vioi fiue iuuenis ^vt declara-
ret fe agere de auditore,qui aut puer,aut certe iuuenis,necdum ad vfum
rationis perfe^tum ad propinquans.
EST CROESI Q^V I C.^CVS OPES.

Prxclarciam Ariftotelesadiungit, quamlongcdiucrtantmores (a-
pienti & vulgo imperitorum. Sapiens enim reda via contendit in ar-
cem iplam beatitudinis. Imperiti autem de via in femitam prorepunt,
& wzPhutuslocûitmyinhiant mifri quodnufûam ejl. Alij enimvtpau-
peres,pccuniam:alij vt ambitioIi,honores:aIij vt deformes,pulcritudi-
nem :alij vt infirmi, valetudinem : alij aUud vltimum vitarfu^ prs-
miumacfinem ftatuunc,neque intelligunt, aut lippa illa acie men-
tis fu^ vident hxc omnia nihil aliud effe , quam inftrumenta vcr^
,
felicitatis & fummi boni , vt dilputauit Ariftoteles cap. i v. & V-

,
hb. I. ad Nicom. Itaquevtisamcns vidercturcuicum oculos palce-

re liceret cuiufdam ftatua? Ipedaculo tam adfabre miroque artifi-
cio fida: quam illar dcorum imagincs pulchcrrimx funt apud Ari-
,
ftotclem cap, 1 1 1. lib. i. de Rcpubl. tamen mallei fpecicm citius

BART. DELBEN. 35
autrcalpellicontemplaretunficiniquiffimiruntiilirerumxftimatores
qui bona qux in corpore,aut extrn corpus cafu fortunaque proueniiir,
<]ua:rentes,tanquam flexiones & dcucrticula viarum , dccrrant a regio-
neipfavitaebeata?.
Vallibvs est imis cvv I d e g en e r.
Quoniam hicerror, & ha:cimperitorum animiseffufa caligo efl:, vt
verifimiliaproveris,interie6tabona pro fummo, fiue beatitudineac

finebonorum amplexentur.-idcirco fieriait, vt hxc Veri ciuitas fre-
qucnteturmaxime in vallibus ac femitis vitiorum, in iifque plurimi
tanquam adSirenumfcopuIosadherefcant, inquelibidinis omnium-
quevoluptatumcoEno, tanquamfuesvolutentur. Hxc aliaqueplura,
diefequenti Reginamdoccbit Ariftoteles. Nuncautem Soleobeunte
finemdicendifacit,quiaSoIe iflo, fupremi Solis fiue diumic mentis
quafi imaginenonlucentc, ingenij fuiaciemhebetariait,tenebris o-e-
minats no6lis, Solis nempe occafu, &ignoratione veritatis Ethic^-,

cuius cognitio pendet a Sole & fenfu. Sed &c triplicem facere nodtem
potuit. Quippe illas & pra^terea Chriftianas veritatis
de quibus dixi,
ignorationem,qu^nox ceteris longe grauior.De quo die tamen & no-

d:e , fufpicione ahquid pra:cepifle , ad eumque Chriftiana: gentis dieni
refpexifle putant ahqui Ariftotelem. Peruulgata enim eft vox cius
morientis,& inipfo vita: exituac fupremo fpiritu, caufamtotius na-
tmx complexu auguftiorem,venerantis.
& huiufce diei & reliquorum in hac Veri ciuitate pcrcgri-
Sic igitur ,
natio concluditur, quafi Ariftoteie nodlibus obmutefcente, & quafi

Jinguas immolantenumini Mercurij,quiritus Grajcisolim & perin- :
de,vt fiPythagoriEferuetpr;Eceptum,vetantis derebus Pythagoricis,'

hoc eft de rebus diuinis ac prseclaris , verba fieri fine lumine.
,
ApuJ
lamblichum,
E ij
P a
5<^
DIES TERTIVS,IN QY O
DESCB.IPTIO BEATITVDINIS
P O L I T I C ^.
V MiN E iam terras , ^vndis elutus Sois

SpargebaScroceo Titan^cum Itmma pandens
Vrhis Ariftoteles^cdiq. in lucida templa
Sujpicit, (jr Solem ore pio ficrite precatur.
Cynthte cor cceli , lucis mare , muida rnundi
aêns actemperies , noftrA tua lumina menti
C^ hunc concede volens mihi Sande lahorem^,
Pr^fer ,
Jn geminas animHs T^ g in a m eft ducere fedes^
KegnaheatA ^vhi funt femper ftorentta uitA.
Harum eft iUa prior quam Imine poftdet arcis
,
T>ux hominum 'vtta rv den t ia, ijerticeMipfb

SpeCkitrix refidet foUers S apientia VerL
JSQmc itacf. hanc Regin pritts Jpe6femtis in arce
^j^ prior eft , animtts quam prudens caUe 'uiarurru,

^^fuanquam multivltci , tamen occupat , c^ fihiqumt
^lua breuiore poteftaditum regione marini :
Sicutregna Dei ^properat qui vi/ere quondam

^^Qautta , defluuiis pelago mifcenttbtis 'vndas
%Jicinaregione fuas ,hunc quibreutore
Uorticetorquetur ^fibifoUers eltgit : 'vtq.
Fontefuo riutis maior, maiordq. riuis

Flumina , maitis item fluuiis eft omntbm aquor,
Clmdrecipit cunâs , 'vUoneq. crefcit aquarum
Agmine :fic Veri efi Î{e spfb lica, motus ^ aBtts
Continua minor eft reBi adfuetudine , 0* ipfam
Virtutum exfuperant longe,ft)lendentia teUa:
Qm tamen exoptanda minm votiuaque ^fummi
Quam fedes excelfa boni, quo flenitts 'vno^ aut
Certit4s , autnumero nihileft ferfe6titis omniy
Sufficiens fibi , ntlexternialiunde requirensy

ISlobile , femperouans , O^ ah omni parte heatum*
Vntus hoc regis contingit munere nobis,
Vnus qui dare cun^poteft. Qceleftis imago
B A R T. DE L B E N. 37
Urris in tnli puriîma munere jplend&t,
Tale bonum frufira magnA conantur apifci
Corpore& 'Vir&s , leuis aut fortuna tenere
Sub dicione fua , CT* proprium fibi 'velie dicare:
JVIente animi capitur , cutt4<s poffefio nuUas

êmporU njna 'vices mctuit , non fi-tgora mortis
ût fenij , non fortuns, momentii fuperb/z.
ji. therta nam fede ^vemt , terr&q. futurtis
Tempore non multo ciuis yfibi corpore paruo
Ho[j)ttium magns, metatur ortginis hojjpes,
llliHS aufpictis , duûq. c^ lumtne cermnru

T*rAmonfirante viam reÂ rationts , in arcenu
Scandere fas tpfam , 0^ fedis pia regna beatA,
Hu 'vtden ^vt vttA fedes ^Re g i n a beatA
^Trtgeminis caIo adfurgit fundata columntSy
Difoare materta ?Trtpltcis ^fed dfpare vultt^
Jfia bont facies hutm quo pr^mta regni
,
Omnta nituntur.Primam rutilanttbtts auro

Textam ypurpureifq.leuem vartare figuris
Qy^dfpice pennarum -.fragtlts dehinc altera tefiis
TeUucet conflata vitrt tum tertta longe ;
^rAceUens alttsfoltdoq adamante columna

StruChi fuo valtde hanc fundamine fufitnet arcem,
,
PrAmia fortunA cjutd funty nificjuohbet oltm

Ventorum factles tmpelli flamine plumAy
Ânt fiêrtles leuiter cfui ludunt aere pappi?
CorporcA dotes fiagtles 'vt vitrea , robur
Forma valetudo ctto defictt haud perit vllo
, :
Tempore fortunA nulla tnclinante fathifcit

,
Tempefiate bonum quod clufum peCiortsimo

,
%yir prudens adyto generofi poftdet. Ergo

Necfed&t infiabth vttA regtone locattis
Vir bonus ac fapiens neq. fi Fortuna caduca efly
:
f*orporis aut pereunt dotes y ego vincarinertemj

Et fragtlem vttA malc fubfiruxiffe beatA
Ingenio fedem quia talis fabrica , cjualem
Condtcio recipit generis tam lubrica nofiri.
Sola vices nefctt , necj. fluciuattnclyta Virtns.
Vtq antmus donec mortali efi corpore clufnSy
Jmpiger hoc vegetat^ uirefq. tn rebtts agendJs
Sujfictt afitdue : talis pulcherrima rerum
E iij
3« C I V I T. V E R I
Vtrtm efl animi cuflos bunc armat honeflis :
Adoribm adfeBufq. docct frenare rebeUes

,
Trudente imperio O" reB& rationis habena.

,
Corporis h&c eadem vir&J conferuM , honores

Augct , amicitias iungit , bene partn tuetur,
Dtuitidfq.flbi,non fe fummittere nouit
T>tuttiis. ^nimi conftans C^ certu beati^
Siceflconditto , Cf^ fedes inmota , nec njjlis
Sxagitata malis mea quam mens condidit arce

, ,
IJrbis in hacfumma menti duo regna beat<z:

,
Sic tamen 'Vt mortalis , in his quoq. tura tenere

Po/ît condicio , quam fola potentia caU
Summoueti &tern6fq. ijetat contingcre honores.
Deniq. 'vtilentum quod crefcitin &quore 'Vtmen

Corah^j , mira [pecie lapidefcit in auris
Et Solts radio , ctim primum îuerein ^ndis
Defttt , & iufjum efl ^Jêptuni excedereregno:
Sic Ratio re^ c^ yirtus vbi luce caducas
Conttgerint dotcs , cogunt durefcere , ^ arcent^
A molli leuitate animum , durofq. labores
Fortiter exanclare docent , O" quicquid acerbum <?/?,
uEqua mente pati portumq. intrare quietum^
,
lUtus ex pelagt fcopulis quam nomine v it am ,
QÎortales perhibent falfb. U^^Qam njita receffu
quem riRTrs, rect d Qj^ e nobis

Ejivttalis in hoc,
'B^ tio: hanc vitam qui ^viuit abunde eft
Oflendit
Diues honoratm ffanm fpecioftis 0^ omni
, , ,
Nube animidemta cumulattss femper honejh

AiunereUtittA , ^ puris circumflutis aurts,
Hucitaq. vt faciles , nuUaq. ambagcviarunu
Sint adittis Reg i n a tibi , priti^ atrta circu??u
îyMe duce 'virtutum prima luftrabis in 'vrbcy ,
Lucentefque njias , ipfam quibtis itur in arcemj.

Pmterea difces lateant cur vaUibtiS imis
SquaUentes vitij gancA fub luce maligna, ,
Totdq. 'utifacies 'vrbis , fit mentis imago

Humanx quam 'vel âtio
, ceu lumine fpargit,
Velnebults occcecat inertem deuitis error,
Partem animi fummam T^ t lo tenet ,aptaq,honeftum
Uotis expetere , atq. bonis meliora r olv n t as
Pr^ferre : afiima iuuenatur fede Cv p ido:
BART. DELBEN. 35)
£aca veleffkndit quafimijfas J ra quadrigas

Carcerihm , [pumafq.ferox agit ore cruentas.
Sic & luce diem ^ tenehris metimur, Eom
Promit tn orbe diem faullo poft Hejperm idenu
,
Jnuoluit tenehru cdum , rebufq. colores

ayûfert omnimodos cua caliginenociis.
,
Plenius hizc Regina ttbi tunc dfcere tempns,

ôfiera cum njeniet tenebris Aurora fugatis:
Talia nam memorare nefas fine lumine Solis,
Qm nuncocciduo nitidum caput dquore mergit.
CyNTHIE COR CJBLl.
TE R TIV s hic F"mciuitate peregrinationis dics,cuius prin-

eft in
cipio pecit a Sole oriente lucis copiam Ariftoteles,vt ea perfufus,

tradere poflic Regin^ viam,qua pcrueitigatur in Km ciuitate, vtraque
beatitudo,actionisvna,alteracognitionis. Ac primum, Arifloteles
verbis depingere miHtuit mediam ciuitatis Veri partem,{iue fedem po-
liticx beaticudmisjfiue acluofa,%adquam pri^lucet radius prudenticC fi-
uered^racionis acluofar. Prudentiam amem izare^îe rationis nomine
adfici poiTe.iam olim ipfe oftendit,principio libri vi.ad Nicom. Ne-
que tamcn idem prorfus eft virtus prudentia:,& ratio redailla: fed fub-
tiliushocquidemdifcrimen,c[uam vtinhacpopulariterdefcripraciui-
late locuseieflevideacur. Inpohticajverb beatitudinis itinere lumen
prudentiiE requiritur , tanquam ducis & magiftrê omnium virtutis
adjionum.Quodfcientcritemdeclarauit Ariftoteles c. xti.hb. vi. ad
Nicom.Virtusenimbonialicuiusfinemeiigitacproponir. Fine au-
temillo tanquamfignopropofito,reIiqux funtprudentixpartes , in
perueftigandis viisacrationibus, quibus ac boni propofiti finem h-

ccat peruenire.Itaqueprudentiam Ariftotcles meritb iuie,memis ocu- &
lum nominauit. Quamquam alij locum illum Ariftotelis de folertia &
calliditate,alijdeipfiusmentispartea6tuofa, fed nonoptime intelli-
gunt. Crito etiam ille , vnus de Pithagora: difcipulis in libro de pru-
dentia & fclicitate,Prudentiam affirmatf/^cfw ceterarum virturum eJTeac
OT^ww.Maleautemloco illo Ariilotehs c. X 1 1. lib. vi. ^ S' t^n &c.
(criptum eft,pro, «J]^ e^/? &c.
Marini sicvt regna dei.

Felicitas mari fimilis eft:animus humanus nauto! properanti ad ma-
rc.Media:ilIefiueinterie6la:rationes,quibusadbcatitudinisaditum,&
quafi portum via munitur,tanquam riuuli funt,qui conducuntad ma-
re.Acprimum vitabeata onmium rerum expctendarumquafi com-
prehenho quardam & fummaeft vt mare omnium riuulorumacflu-
:
40 CIVIT. VERI
minum receniis 5c collcdio cft.Qw^ enim,\ti\\e apud Plautum interro-
^M^ncfluuius ej},qucm non rccipiat marc ? Animus autcm beatitudinis ad-
pctenSjnauta: perfimilis adfpiranti ad mare , qui fiviam , nefcicqua dcue-
niat admarc yamnemcomitcm qtacrit fibiS\Q prudcntisanimipartes funr,
quarrereacmoliriauxilia .5^: mllrumentavitCEbcata:, vtautem ille qui
maris deliderio tcnctur^drpe de fluminead flumc digreditur,donec ad
illud pcrucnerit,quodrccipitur,non aliofluminealiquOjfed ipfo mari,
vtqueilludinucntumaliisomnibusriuuIisanteponit:parirationepru-
dcntia & virturcs morales,corporis 6c fortunx bonis antcponcnda:
func , vrpote in ipfam beatitudinem proxime tanquam mare bonoru
influentcs.Vt aucemmarcipfumfluuiis omnibusquoscxcipitfic bea-
titudoiplaetiamprudentia;,£c virtutibusceteris lcngc prior,& anti-
quior habenda cil.
QjÔ PLENIVS VNO AVT CERTIVS.

Defcriptio fummi boni ex adiun(flis,vc cum ait.nihil extra eius am-
plitudinemreliilumeflcjitcm beneficium efle largientisomnia Dei,
arquciphus largitorisquafiimagincm. Prartereanoninfortuna:" rota,
non corporis viribus , aut fpecic, fed mente ipfa collocari,qua; fola im-
mortalis corporefencfccntemagis magifque inluminatur atque efflo-
refcit,quia nihil terrenum habct aut concrctum, fed e qx\o ipfo in cor~
poris velum,ceu roris gutta in flores,dcfluit. Quod Ariflioteles idem c.
iii.lib.ii.deortu animahum di'xit,S\ voiui fjilm ^^%v iTnKnivcuiy ^yt) %7ov
moji (jLom idefl: mentem folam ex materia non emergere jVerum extrin/ecus
,
eamfuperuenire,folamquein homineparticipem effe diuinitatis. Cui non dilli-

milem Arifliotelis fententiam expofuimus, etiam die antegreflTo ex c.x.
lib.ii.de artedicendi.
Eftigitur quidem^vtdiximuSjX^/V^^frff^jprxmium diuinum 6c c^le-

fl;c,fiue vt Ariftotelesipfelocutuseftc.ix.lib.i.adNicom. %o<rS'o($g. Sed
tamen hxc ita diuidi folcnt, vltimum illud vita; prarmiii vel acquiri ftu-
dio induftriaque mencis humana:, vel nihil aliud efle, qnam profe6tum
a Dei largitate beneficium , fine vlla corporis aut
animi nollri conten-
tione.De priore illogenere,nempe quod v(u & confuetudineprocrea-
tur,in hoc poemate auclori potiflimum fermo eft.
Hjec viden' vt.

Orationisfua: penicillo depingit fedem Beatitudinis politicx, loca-
tam in mcdia ciuitate Veri,in mole illa fiue puluino ex marmore, Qua
fedemtribuscolumnisfuIciriatquefuftentariait,ita vt columna: illa:
fignificationem habcant triplicis boni,fpe6Iantis ad vltimum bonum.

Triplexautem illud bonorum genus diuitia: & honorcs valetudo,
, ,
prudentia.Diuitias & honorcs declarat fpecies illa columnx ex pennis

inauratisacpurpurcis contextxrvaletudinem refcrt columna vitrea:
prudcntiam vcrb columna ex adamante fblido ac fuIo;enti formata.
Omnia conuenientiirimc, Nam&pecunia; &; gloria: bonum pluma
leuius
B A R T. D E L B E N. 41
leuiuseftjScvaletudocjuafivitreafradajVelfragilisrroIaprucIentix co-
lumnavinulla fortuna;Iabefa6laripoteft,ceterifc|uecolumnis,vtvaie-
tudinis &: pecunia: conuulfis aut euerfis , vnius tamen prudcntix vi to-
tum illud politics Beatitudinis isdificium fuftentari poteft.
Nec sedet instabili.

AnteoccupatioeftjOccurrensdubitationi. Sienim pecunia &: va-
lctudocoIumna:funtbeatitudinis,nonfaneexpetendavidcturplumea
illa & vitrea felicitas.Sed occurrit fapienter & docet Ariftotcles
, ,
'non
depingi hoc fermone Dei beatitudinem , cuius pars nulla fortunce telis
expofita fit:fed illam cjux in homines cadere, &c conuenire poteft.

Huiusautcmetfihabitus ac ftatus ipfe interior mutarinon poteft &z
conuellia fortuna, tamcneiornamenta qu^dam externa & opportu-
nitates pra:clare agendi eripiuntur interdum. Quocirca intelligi necef-
feeftadiione virtutis,homineseatenus beatos & bonisomnibus flo-
rcntes ficri, quoad natura; humanx conditio capere poteftillamfe-

hcitatem , vt dilputauit etiam ohm Ariftoteles cap. x. lib. i. adNi-
comach.
Vtq.. animvs donec.

Pergitdetriplicihocgenereboni explicare, atque oftenderequan-
tumPrudentia: {plendor antiftetvaletudini&pecunia;. Namvt Pru-
dentia:radio virtutes,fic (plendore virtutum pecuniam ac valetudi-
nem inluftrari necefte eft. Atque vt olim docuit Ariftoteles c.xiii.lib.
vi.adNicomach. fineprudentia:Iuce,& quafioc«/onuIlam exiiVere in

animis propric virtutem: Cic nifi cum virtute focientur pecunia dz vale-
tudo in bonis improprie numerantur. Quod nunc pereleganti com-
,
paratione ante oculos idem proponit Ariftoteles. Vt enim corpus , 111-

quir, animi regentis ac moderantis auxilio viget ac viuit fic Prudcntia :
cetcrxque virtutes,animum ipfum acontagione fenfuum,&omni tur-

pitudinis offenfione tuentur,atque efficiunt vt homines diutius ac cer-
tiusfruipoflintpecunia, vaIerudine,forma,gratiafiueamicis,atqueid
genusaliis, quastandemvolubihtate fortunasautlapfutemporum de-
llorefcunt.
Denic^vti lentvm.
Declarat coralij fimilitudine itaeftevtdixit,nemperadiis Prudcn-
tia:ftabiIiora& diuturniora etiambonacorporis&fortunx. Vt
fieri
enimcoraliumtenerum & mollc ipfanaturx fux conditionc, tamcn

radiis Solis perfufum lapidefcit:perinde pecunia, valetudo & id gcnus ,
alia,per fe leuia, incerta, momcntanca funt.Iuce autem Prudcntix, nr-
ma, certa,ftabilia efficiuntur.Dc coralij lapidefccntis ingcnio,Diolco-

ridesc. cxxxix. lib. v. Ouidiuslib. iv. Mctamorph. Intcrprcs Pindari
adNemca,Odavii.
F
*
î CIV I T. V E R I
Et arcent a molli levitate animvm.

Aliam adiungic prudentia; & virtutis laudem.llla tancjuam Achillis
armaede, quibustc6bi&: mimitianimi,nullisfortuna:celis, nulla tem-
porum peimutatione , de fede rua,& ftatu dimoueantur, Hanc pharum
eirc, qua pra^lucente in vita: infefto & ancipiti curfu, mentem cjuafi na-
uim adpcllimus in portum vita: beatx, florentis ac felicis omni malo ,
rumgenere vacantis,omnibonorum copiacircumfluentis.
HVC I TA Q^ E VT PACILES.
Virtucem ac Prudentiam efle dixit comitem ac ducem itineris rc<5bi
ad fummam felicitatem.Niic Reginc-c pollicetur, fe die fecjuenti often-

furum,quainpartc ciuitatis,Prudentixillius& virtutum tedainue-
nicnda fint, &c quemadmodum illis oppofita fmt domicilia vitiorum.
Teda enim virtutum efle in viis quinque diredtis ac luminofis , qu^ a
portisciuitatispertinentadfedem Beatitudinis:vitiorum autem lati-
bula efle in vallibus quinque illis depreflis & caliginofis. Practerea du-
plicem Veri ciuitate aerem,quorii ille purus , tenuis , luminofus:
cfle in
hicautemcraflLis& concretus. Sicautemcfleduos animinoftriadpe-

titus,vnum expertem rationis,in parte animi inferiore, concupifcentc,
compote rationis, in parte fuperiore fiue mete,
irafcente: alterum vero
fcilicet voluntatem fiue (iovAmVi&c confultationem,fiuei3eyA£w<7jf. Nam
rede fiue cum ratione adpetimus,vel fine deliberatione,veldeliberato.
Cuius rei mentioncm etiam fecit Ariftoteles c.xi.lib.in.deanima,& c,
xiii.lib. I. adNicom.&planiiTimeD.Thomaspartis i. Qusefli.xxc. &
xxci.Nemefius c.xxxni.de natura hominis. Non diflimilis autem Vir-
gilij ratio efle videtur in vi. ^^neidis duplicem aerem eflingentis, vnum
Elyfij , cum inquit,

Ldrgiorhic nether campos & kminevefiit
Purpureo
Alterum Tartari. Statferrea turris adauras. De quibus auris plar
niflime Papinius lib.n.Thebaidis.
vndique pigra
Ire vetant nubes , & turbidus implicat aer.
Sic ET lvce diem.

Perelegantervtrumque animi adpetitum expreflit, permutatione
temporis,fiue vt a Ceforino in lib.de die natali dickur, dieiciuilisj in te-
ncbras &: lucem. Vt enim die appropinquante no<5lis tenebras diflipari
neccfleeft, ficadpetitusinferioris,nempe irafcendi & concupifcendi
caligo depellitur , luce adpetitus fuperioris fiue voluntatis & confuita-
tionis:contraque inferiorillc adpetitus inobicuratfepeconfilium &
rationem,perinde vt nod:is caligo inquit Ariftotcles hoc ipfo teraporc
nobislucem eripit,finemque adfertdicendi.
DIES QJVART VSJN Q^VO
DV^ PARTES MENTIS , ET DVO
GENERA VIRTVTVM, NEMPE ACTIONIS
£X COGNITIONIS , DISriNGVVNTVR,ET DE
vircute adionis fiue morali docetur,
nempe mediam efle inter vi-
tiorum extrema.
A M
'vigil Atheriosmpellere Lucifer igneSy
Coeperat ,alhatiifq.fuo pruurrere Regi,

|! Cum Sophu paterm cdumfua lumina tollens,
Votu facit pius aquefiio capit omina Sole,
,
Tho^be decHS mundi, Ci&UqJoUq, voluptas^

Perpetua fons lucis ades , tua lumina nohii
Prt&fer , ah Eois 'veniens , 0^ Uttore ruhro,
^therius tthinatura calorinfitns tlle,
Adfidue cuius genitali femine fcetit
Parturiunt maria dr terriZ. Tu luce corufcas
jSlatiua , de fonte tui radij omnia Iuccjtu
oAccipiunt : aliter nofiro depe£lore lucent^
Virtutes , non natiuA ,fedtcmpore0"vfii
^fmfttix. , ^ fiudio îgilandi in rehns honefiis.
Te fine caUgat mens nuhila , te fine Veri
Vefiigare <vias, efi femina fpargere 'ventis,
û potes ingenerare animo Uirtutis amorem->,
Glmlanguet finelucetua , cdiq. calore.
U^fajnq. tua luUrans face terras , Aquora , c&lurru,

Omnidq.exponens magni miracula mundi,
oAd Verum ceu njoce vocas , inatria Soiis &
JiUus inuitas , feUcis pr&mia 'uita
Solus qui donare potefi. Tu Umite cdi
Semper agens medio geminos fuh frma iugales,
Dum neq. te adBoream folito fuhUmior effers,
Autmagequam par efi properas decltuis tn Aufirum,
Jpfeq. te cohihesTropicorum fcammate ^trtnquc^,
Ire doces medto Vtrtutis tramtte mentes,
%Jt proculauerfA ^ttiorum finthips imis
F ij
44 C I V I T. V E R I
Etfummis ^fugiant ucas caligine fedes.

Aclte nunc 'H^ g i n a mem fe fle^tere fermo
Jncipit. Hizcmodo qu/z memoraui Jj)lendida nobii
Sol exempla mou&t nofiêr quoq. fenfus eodem^
:
liortatur , medmmq. &tiam iubet ipfa ferire

JSlofiri aci&s oculi. J^{am fi pertendere m orberru
Fixa "veltt Solis rutilantem pufula , cuis
Vltro fe tenebris damnauerit 0^ 'viceuerfay :
Cf longa caligine merfm^

(farcere qui tetro
jucundo fiûitur non ^nquam iumineSolis,
Orbatur paulatim acie :fc flamine nuHo
Âutnimto adfe£im animiquoq. lucida îrtm,
,
êfcit.Aut 'veltiti medim tepet tnteraquarurru

Frigora, cdefiefq. ignes , agitabilisaer:
Ltmite ftc medto efi , inter contraria 'virtm,
Virttitum qt4oq. te &
vitiorum figna doceho.
FLt c duo funt , nullis njnquam fallentia rebns^
madens dolor,0" circumflua meUe volvftas»
Felle
ABibm incumbens alacer qui gaudet honefiiSy
,
Pofidet huicanimi ûirtm penetrale .fediderfu

Si dolet , hutc vapido 'vitiumfiib peBore glifcit,
§lm modicis gaudet menfis , tenuiq.paratu^
^fuem procula Paphtx, cafiris , fj?urc6q. cuhtli
Uita tuuaf , 'virtm huic temperat intima , nomen
Cui dat tempenes contra ,fic viuere , cuim
:
Qontrtfia4: ,fenfiiq. animum male torquet amaro^

Aduer/i ftupet hic vittj aut impeUttur ceftro,
Hafce voluptates atq.hos , 5^ g n a dolores
i
'
Significant riui, per luctda firata viarum^

Infima Virtutum hac lambentes atria in vrhe.
S ed phires falfm dolor aut fucata Voluptas
êciptt, c^ medio Virtutum altmite valies
T^rmfuerfosagttin piceas. Ffoc fcire ftluti efi
1>tlcrimen.Vtttj facies blandtfitma Siren,
Ore 'voluptates primo fpeciofa nitentes
Oflêntat : crucios a tergo fkua dolores
Ingertt : at' contra Vtrtm fatis affera primo
Efiaditu , morfufque aliquos habet ante-dolorum^
Fine <voluptates , quas necdulcedine njtncit
J\Qefhr ^ ambrofia. Hoc etiam difcrimine rim
Sunt altj dulces primum , dehinc torquet amarot^
^tq. latex tdem contra gujiamine primo
Fungitamanue dulcis fed pne faliua efi.
,
Sed neq, "jirtutum quiqm profitentur amorem^,

Omnes tangit amor :fimulant pars plera, difertis
oArdua laudantes njirtutum culmina verbls,
Ipfi 'vt laudentur , ver& quia laudis egeni
Falfam inhiant^ implentq. aures popularihm aurisy
Fucatofq.petunt inopes Virtutis , honores,
»7v(Vc prodefie aliis quArunt ,fed vana prufie
uimbttio fubigit : veluti cufiodis in vno
Capm fi grege fint ^ oues , fa6io agmine capr&
Frofiliunty celerefq.ouibus pruurrerecertuntj.
Faftorin extremum fipe illas reiicit agmen^
Ffq. mmen referunt fefe. dira cupidoTam
Dignis poftenore loco, eft innata prioris.
luftttia aut Ipecie laruati aut ReUigionis
.,
Omine , lucra inhiant , mefiem O^focialiter aurl
Ârgentiq. metunt, HuiRis inclyta Virtus^

Hu tUis efi fumma boni. o^Meliora fctuntq.
Et celebrant , fa<3-is fed deteriora fequuntur.
Ut toga fit palmaUi vident , ^ piihi figuris

Gefiarum variis rerum^ iufiifq, triumphis
tulgida ,promeritos qua vefiitUta clientes
îrtm : vt contra vitium flet fordibm atrum,^
îlibiis in tunicis , faUacibus inlita fucis
TaRula fit quanquam fed vita turpiter adfa
:
PeUucet Ipecies , oculofq. incefta4: imago.

T?lurima pars tumen hac cupiunt "jefttrier, ifio
Se pulchroshahttu ,populufque patrefq.feueri
Sperant ,elat6que fuêrbi êrticetoUunt
Alta fiipercilta , c^ lunonem pafiibm Aquantj,:
St quamquam 'uitio madeantintercute plures,
Gloriola c^ci tamen , ^ ridentis inani
Fortunx. fieciej^vt fani reBe, atq. beati,
ftAdplat^dunt fibi gratanturque, Phreneticus oltrru
Kefptitt vt medicum,C^ , qutafiim te fanior, inquit.
Ti^^ âletudo eftanimi tutelaq. Virtns.
jiuerfttamen hac , audent fferarefaluterru:
qualem non femper cautus Vlyxes
jicctpiunt,
êpperit ad ScyUapropitis confinia nauinu
oAdpeUens ,fbcios 'vbtfex male perdidtt , omnes
F iij
\G CIVIT. VERI
^De njeUore nota , remoq. armifcj. 'ualentes.
Talia peccanti 'vimmdii^re coloreiru

Gluis potii , aut culpam prMexere Clmn^tlianml
Libera diuino cum fit concejfa ôluntas \
Afunere , c^ e multij elefiio callida lumen ,
Qonfilij duhi& percua crepufcula vitiZ.

oArtibtis inflruBi , his , opera ejfigiare 'valemus
Digna in huiufce vrbis teîs adytifq. locari.
Hoc %^ GiN A tibi paiefiet craftina Fhcebi,
Cum mdiis lampas totum patefecerit orbem->:

UsQam cdi &dituus nunc claudit Vejper Olympunu^
J^Qc mthi fas quidquam fari fine lumine Soli^.
IaM VIGIL iETHERlOS.
NVNC adSoIemipfumorationecouerrapereleganterdiei
qua
exprimit Arifloteles. In dux ponuntur
ortum
defcriptione quaft
notê proprise Solisrclaritasnempelucis, &caIor, qu^ res vt aSolis
vniusaceiufdemvinaturaquefluunt^fic animi humanivirtus efi: du-
pleXjVnaqux in adioneconfiftit, altcraquxin cognitione & fcientia-
Cumluceigitur Solisnunc Ariftoteles confert vitam , cuius finis
cognitio eft fummx veritatis , hoc eft Dei cum calore autem Solis vi-
:
tam adioni feruientemcuius finisfelicitas communis,fiue pohtica.Ita-

quedefinitione fic eam declarauit Ariftotelesc. vii.Iib. i. ad Nico-
machum,&: c.vn.Iib.x. a&ionem ejjeanimi ,fluen[em a vimteoptima.
^THERIVS TIBI NATVRA.

Nunc a diftimili oftendit inter Solis proprietates, Sc animi virrutcs
interefte,quod ill^ SoU a natura ingeneratê funt:nobis autem virtutes
induftria & vfu quarrenda: funt,etfi naturx vi magis minufue ad eas fii-
mus propenfi. Qux difputatio cft Ariftotelis c.i.lib.ii.& c.xni.Iib.vr.ad
Nicom.Itaque nunc Solis auxilio opus fibi eftc ait Ar'ftoteIes ad felici-
tatisvtriufqueinueftigationcm:ciuiIis fiue agentisj&folitaria!, fiuc

cotemplantis. QuemadmodumautemSoIisradij fintducesadpoliti-
ccEfeIicitatiscumuIum,ipfe pauIopoftdi6turuseft. Nuncautemofte-
dit Solis clariftimam lucem quafi inftrumctum cfle adipifcenda: illius
,
felicitatis ,
rcrum infpedione. Copia enim fux lucis
quar pofita eft in
latelongequeinomnesnaturccpartesfufa, oculis noftris exhibet cx-
lum , maria , terras, & quicquid horum ambitu continctur. Harum
autem omnium rerum in{pe6lione diligenti via fternitur ad cognitio-
,
nem veritatis.Itaque hac etiam ratione Sol a Phyficis mcns mmdi atque
temperatio nominari potuit , vt a Cic.lib.vi.de Rcpub.Plinio c.vi.liK n.
Plutarcho in hb, dc facieinorbeLunx , dc Cleanthe apud Laertium.
,
Ammiano Marcel.lib.xxi.Iul.Firmico c.iv.lib. Etiam Heraclitus So- 1.
Jem veritatis inueftjcrationi auxilio effe cum dicere vellet.obfcure illucl

ac more fuo enuntiauit,c]uoci eft apud Plutarchum in lib.Jc animalium
prudentia Ei fjun «A/o5«i', lu^p^îy^ ki ihi NiSolcxftitijJet , noxfutjjec: no-
êm gcminam,opinor intelligens, oculorum no6tc fiue cxcitatem, ac
inentis no6bem (lue ignorationem.Tangic autem quoque audor vefti-
giumiIIucJ,quafialicjuarurpicio Ariftotelijdevero &c vno Dco , & a
quo felicitas %oa-ShQi,\'t didum dieii.& nx.
Ty limite c^li dvm medio.

Nunc de felicitate politica fiue a6luofa doccre pergit quemadmo- ,
dum fcilicet hancpetentibus ctiam via prsmonftretur a Sole. Qui cum

in orbefignifero conuertitur, cxtrametasfuas,&:quafi cancellos nun-
cjuam egrediens,fed mediam regionem cxli femper obtinens,exempIo
fuo docere videtur homine.s medmm in a6tionibus feriendum efle , ita
vt a vitiofis extremis cjuafi peftiferis & nocentibus rcfugiamus ad ,
eundem modum quo iple, hmc,Auft:ri cxcremumpruinarigens, decli-

natjinde feptem ftellas vnde honifer
Aquilonii Jlridor,gelidas molitur niuesy
Gfw/wo^ autem ^c/yr^w^ /«g^fo, au 6tor dixit, vt interpres Sophoclis iii
Aiacem, Solis currum iundfum effe aic duobus equis candidis, quo-
rumillcLampon, hicPhaethoniaut^fwiwoidixitvalde fimiles: &fic
geminietfiquatuor fint, vc foliti numerari,
Nam si pertendere in orbem.

Aliud fimile, quo nihil, fic enim loqui licet , idoneins. Nam vc acics
oculorum exftinguitur tam illis, qui Solem acricer oculis intuetur, cjua
iis ,
qui diutiffime in tenebris , vc carccre auc fpecu aIic|uo detenti fue-
runt: fic animi nimia elatione aut depreflione, virtutis lumen cxftingui
jieccfleefl:.DeocuIorumautcmiIIamediocritateArifl:otcIes problcm.
Xxix.Partis xxxi.c.i.Iib.v.dc ortu animalium.Lucret.Iib.iv.
AvT velvti medivs.

Locum & regioncm virtutis terminari duobus repugnantium inter
fe vitiorum extremis,alia comparatione docet non minus clara & illu-
flri,quamillafuit fuperior. Namvtaerisnaturatepida, intcraqua: fri-
gus & ignis ardorem interiedla media cft^fic habitus virtutis medius in-
ter extrema vitiorum efl:,quorum alterum excedit mcdiocritatem,alte-
rum eftinframodunijVt AriilotcIesipfecopiofiusdecIarauitjC.iix.Iib,
ii.adNicom.yEc]ucigitur extremumvtrumq.nocetjVndevcriuerbium
vctus hxfoTnTii miyiTii extremitateSy aqualitates. Vt inedia & voratrina,
arqucvtraqueiuguIat.DiflTeritea de reloann.Caflian.c.xvi. CoIIat. 11.
FauflusEpifcop.c.xvii.lib.i.delib.arbitr. At dcvirtutibiis \etusvetu-

y?«»7 illud proucrbium efle ex philofophorum fcholis, teftislocuplcs
Dionyfius Iib.nx. narransdeC.Marcio CorioIanQ''Eo/x«,inquit,ttA>i^j
iivdf ^ f^s^ itiv "^âv My>fMVW (îXoirtiCSfm. O ti /nicni-nTii ilcnv , ^m cbc

dxoorn^ni «i ruv rj>uv -^nztJi ,
/uatAi^ h rt JîKctfocruor. lîaetur , vera efjeiUa
'ueterum fapientum vox , •virtutes morales , meciwcritates ejje, non autem extre-
mitates ,maximecjue lujlitiavirtutem^c. Quanquam alioetiam modo,
virtus ipfaeftctYOTTf^, fiue extremitas vidclicetKj^^5cxe/9Bv w^ iu vt lo-
quiturphilofophusc.vi.lib.n.ad Nicomach.hoccll:,^«<zfcn«:? optima eji
^ hene hahet.
VlRTVTVM CLVOCVVE T E.
Pergit fubiungerede voluptate, acdoIore,(ignis virtucis & vitij cer-

tifTimis.NamjVt eftc.iii.hb.il. aclNicom.habitumatquepcrfcdionem
virtutis ineiusanimo efle intelhgimus,quimuncrevirtutis atque offi-
cionon inuitusneque iniucunde pcrfungitur quibus autcm hoc ip- :
fum doloris quafimorfus efficit, ij habitum vitij animo comprchcnde-

runtjVtargumento eft voluptas ea, quamexturpi flagiciolaque vita
percipiunt.Idquenunc Ariftotelesperilluftrisexcmpliadpohtione de-
clarauit. Quibus enim parce^fobrie, continenter viuere melli ac volu-
ptatieft,inquit,ij temperantiarvirtutem habent, quibus autem hoc
ipftim felh iiue dolori eftji) ftmt intemperantes.
Hascevolvptates,
Oftenditreginasriuulosexarceinferiorierumpentes habere (Tgni-
ficationem voluptatis adiunda; virtutibus, &doloris, qui comitatur
Fluunt autem hi riuuli dextra Ixuaque, iuxta vias illas in quibus
vitiis.
domiciUa virtutum.Sed eorum riuulorum alij puri acdulces alij turbi- ;
di & amari,vt di6lum die primo.
Sed plvres palsvs dolor.

Fal{a & inani quadam fpecie voluptatis aut doloris decepti homi-
neSjC via faspe in deuerticulum abeiit , relidlifque itineribus ac domici-
liis virtutum,abduntfefein vallesac latebrasvitiorum.DoIoris enim
metu & moleftiiarum , a ftudio virtutis deterriti : illecebris autem blan-
diftimarum voluptatum deliniti , ad vitiorum callcs adherefcunt. In
quo cernere Iicet,quantopere occiEcati fint.lllis enim qui a natura vir-
tutitanquam fpinê rofis additi funt , doloribus perhorrefcunt :illos
non vident,qui ex vitiorum gurgite ac voragine erumpunt. Volupta-
tes appetunt eas,quibus vitiorum frontes,quafi mcretricularum , fuca-
IX funt; ad illas non relpiciunt ex virtutibus efftore(ccntcs. Dc quibus
eleganter Cebes Thebanus in tabella vita; humana:. Et Mufonius apud
A.Gellium c.i.Iib.xvi.
Sed nec^virtvtvm.
Et tamcn vt in boni viri fpecie latitcnt,magnificc de virtute ipfi lo-
quunturjfiuevtHoratiuspoetaeleganterdixitep.vi.FiV/wrfwxfa^rf/JW'
tam,vtlucum li^nai^mwtluucmLlîrtutemverhisHerculi^ inuadunt: aut
vc
BA R T. D E L B E N. 45>
vt philofophus ipfe r.i v.hb.ii.ad Nicomach. ^jzfra 3\ ?^y>^ n3i.^<îv'^',Tii
o/oiiai q!'.Xo(niC;>i{v.Conjûgientesadverl>a,pHtant fe f)hilofophari. enimCum

lucrari&rvoluptates carpcre,6: Eilfum gloria: choragiumcomparare
optent:rpeciequadam &oftentationevirtutis,apud imperitos fidcni
f]bifaciunr,cjui tantum adlionesipfis, nonautemanimum quo fufce-
pta:rinr , con(iderant,fucoqucillo &apparatUjnonipfivirtutis fjcic
natiua commouentur.
Vt toga sit palmata vident.

Dcclarathominum amcntiam , qui tametfi virtutem,animi veftem
pulcherrimam &: quafiornatum regalem efle intclligunt,vitiorum au-
tem fordidato &:pannofoveftitu nihil eile faxiius, vitijtamenhben-
tius futili centucuIo,quam virtutis togapalmata veftiuntur.
Phreneticvs olim respvit vt medicvm.

Pergit hoc ipfum illuftrarc fimilitudine. Reda valetudo ,fiue fanitas
cftcorporis temperatio,cum videlicet ea congruunt inter fe , e quibus
conftamus,vt eft apud Ariftotelem problem. iii. Partis i. c.ni.Iib. x. &
adNicom.ficvirtusperturbationummoderatio eft, &: quafi valecudo
animi, &'perpaucostameninueniriait, qui hanc fiue fanitatcm fiue
tranquillitatem animi & pacem fedlentur.Sed a mediocritate fiue me-
dio defluunt ad extrema vitiorum, vt quondam Vlyxes ad Scyllam
plus nimio nauim adpellens,de remigio fuo fex comices amifit. Odyf-
fex XII.
Talia peccanti.
Quafi anticipationc quadam illis occurrit qui dicerent,defledere fe
avirtutum viain vallem vitiorum, fane, fed vi ac neceftitate quadam
idpotius,quamculpa fua euenire. Itaqueillumipfum, dcquopaulo
ante mentionc fecimus, Vlyxem,& fi mortalem catum,malum,crudum-
que (y callidum atque fubdolHm tamen a Scylla fibi cauere nequifle. Sed
,
Ariftotcles fapientcr fanc hanc defenfionem refellit c.i. & deinCeps lib.
iii.adNicom.oftendenshominidatumeflcdiuinitus^6Jci^'(noHdefl:vo-
Iuntarium,in quo ineft eledlio fiueconfilium, voluntas fiuc hberum
arbitrium,&:confuItatio,qua:triaprincipiainternafuntomniumvita;
noftrxadionum, quibus tanquam txdisprarlucentibus,animifineof-
fenfionein domicilia virtutum profici{cuntur,pofita inviisquinque
vrbis huiufce excelfis atque luminofis,vt Ariftoteles die fequenti Regi-
na: dicturus eft.
DIE S CLV I N T V S, N QV O I
,DE FORTITVDINE PR.IMA

VIRTVTE MORALI.
Fc I DA 'vicim yefugit iam tela dieiy
Nigrantefq.fmus pepli
Demgat O^ properanter equos
^ o x contrahit, atros
: comes auolat ^na
Pallentt ore Tauor curru SolaureHS
: tgneo
f-nuehitur contra , Qomes hutc Fiducia , fitadens
ês agere c^ folita ignauis etiam addere calcar.
,
Soie tgttur duce nunc, Vert JpeîemHs in 'urbe

Plrtutis primA 'vfenda palatta, circums
Stgna ijht porttcthus rohur jpirantia in amplis,
llla viros referunt oculis, quos ignea quondanu
Extulitin cdum vtrtttSy hodteq, nepotum
.
Pofieritas memorans , cdo pia laudihus &quat,
^Nâm neq. prAcipiti calor hos temeraritts ^vnquam

Jmpultt effrenes aufi neq. in afpera rerum
:
Pallidtis tre Timor , nerutfqJgnauia languens

Inualtdis 'vetuit.D^^^Qon iUos ntwdtis oltm
oAdtonuit vulttis , nonfpe deiecit honejia
Trifte fupercilium Fortuna :fedneq.tales
êhilttare animos , incendta fma dolorum
Sualuere vnquam , non terrthtliftma mortis,
êrrtculas longe quA cunBas vincit , imago
Demouere ftatu.aôrtiSiquam dicere portum
Humantzfoliti vttA,fednon fine magna
yuUm in hunc penetrare folet formtdine portum^
Omnes ipfe rates quia porttfs conterit. jEquo
Hunc antmo fubeunt tamen illi , mafcula virtus
^lups armanstreptdare vetat , dum finthus hoftes
Defendunt patrits , aut dulcia pignora natos
Propugnant carofue malts damnifque parentes
,
Iônttmide prohihent., antmdmq.impendere gaudent.

Patridq. in prtmis dum ficra tuentur , C^ araSy
8t pro rellto-toneruunttn vulnera ,
quondam
Conctdtt vt prona m fabieôs vi^ma cultros.
BART. DELBEN.
Sangmnis & rtuo fumantes imhuit aras.
Acceptas ^pelago , ceu fponte 'uolubtte ^femper
Flumen redditaquas.-vltro Vtrtutis amore^^
Sicanimitrepidis opponunt peBora fortes
'Iîu , & ojfcio deuotn pericula ûinctintji
Et patri^ reddunt caroq. accepta parenti^
Dehtta "uel natis impendunt munera 'vita,
Sunt alij Ipecie fortes Virtutis inani
1. J\(^n^q. altos trepidum ventofo Glortacumi
Jn cenamcn agtt , / amA 'veldira loquacis
Cogit in arma fames , laudumq immenfa cupido,
Purpureoue facit fortes fucata 'veneno
oAmhitto , aut pcenas mefuens ignauia , virei
(ôUiêre tpfa iubet , maculafq. horrefcere cer^
I r. 'Cx,ritu. Efi altPtsfortes imitarier audem
u4fpera qut didtcit contemnere forttter 'vfu
III. oAdfduo. Sft alttis cui cuo ira impete feruetiS
Excitat trnmanes ftoltda in certamina vires,
oAut animt pcenas dolor ingenioftis in acres
Cum kfis fremit c^ njindtâ occafto ridet.
,
I V. !Nêc duhitant aliquijefein difcrimina ferrtj

Gfudihet êuentu quontam certare fecundo
Sunt foliti luc tUis auget fiducia robur.
,
V. Siipe ettam 'uecors dubiarum infcitia rerurru

Exagttat mentem , 0* protrudit irt ^fper/i cAcanu*
Ht ialefq antmi falfa fuh imagine fortes,
Virtutifq.folent pmulatQ fallere 'uuitu.
Omnthm his loctis ejl nuUtis Virtutis in aula
Huius quam duce me Reg j n a inuifere pergeSt
,
oAdfptce de fufca filtce 'ut 'uenifq. ruhente

Sanguineis furgunt hxc airia : lampas in ipjb
Limtne vti fupero lucet 1{ationis imago :
R ed^ tUa eft radio fpeciofa palatia lucis

,
Vtrtutum quA complet, 'vti pharus ardua quondanu

Emtcatj ojiendens trepidis ex Aquore porturru*
^dfpice uti ruttlent tnfignia teCki trophAis^
Atria 'utilongu ctrcum redtmita coronis,
, Et lauru 'uicirice virentpalmifq.^Reportant
Certa etentm duhtis ex rehta prAmta fortes,
Jnpatrtamatq. lares multa cum laude reuerfl.
Sed nunciam fatitis^ Recina, eft 'vtferein ampU
G ij
^^ CIV I T. VERI
Jntemra domus. Viden ^t /tmulachra ûirorurru
Ifla coronato Utis ftent vertice
palmisl
^tq. tn porttctbm 'uttiHm Jptrantia robur,
Suftineant teBum ft)lida ceu mole columna?
tfanccjuoq. porttctbtis cjua ctngttur area circuTru^
Inlptce.Statmedta ,ftruHum de hofiiitbus alte
Currtbtis atq.armis 'vifenda mole trophmmjy
Et late ruitlat ^[ubteBvs tgntbm ardens.
^lualesde /J?oliis congefits 'vtôr aceruos
Sftfoltttis jiruerey O' frî^î^ vrere famis,
Et fua 'vtMci redtmttvts tempora laurUy
Gradtuo 'uenerans offerre ea munera patri,
Ante focum talemfacieq. habttucj.<iSînerUA
Inuiih, medio fa4: Itmtte ftrenua V irtv s^
Et neq.fe in medias infert temerarta ftamas,

J^(ec Procul abft/itt ntmium ^ftîgetq. 'vtrago:
Parte alta metuens plm Aquo tncendta,pallet

Tigra cito longe fugiens I g n ^ r i ^ curfit,
Eûa iacet rapidts ambufta Avd aci a ftamis^
In quas prutpiti ^&cors fefe tntultt aufu.
Ingentes fedtam eft operA [pe^re columnas^
Hu modo Vtrtutis qutbtis tncltnam recumbuntj
Atria ceu quondarn tUorum Kejfublica neruii
, ,
Incubuit^quorum hu[j)irant ftmulachra figuris.

Prtmtis tn his ingens Parto de mjirmore fpira4:
(tAmphttryoniades , nodofi robore cla/Uy
Exfuuioq. acer J^QmcAt horrente Leonis,
Triamides tlli fta4r proximtis HeBor dr '^yî^ ,
Et pietatetUt non proxtmus ordine tantum.

,
%omulides feqmtur ,patriA qui figna QamtJlpts

%ettulit , atq. ^na totum feruauit tn arce
Jmperium. Flamis dextram crepitanttbtis vrens
Scmula fta/t. Vtderi "jt frons ntlcaperatay doloris
fiArguit expertem ? jSltmirum peHore in imo
^ceramor patriA , 'uiolentior&ftuattgnis.
Impiger htnc Brutus fia4^ ,
qui patrem exfuit njltro,
Vt patrtA indueret patrem pia^. Adjptce contra

Ef locus , herois nuUa fub imagine fttrans,
Formcem 'vbi fulcit fubltmi mole columna.
Regis Alexandri htc ftetera^ celeberrima qmndanu
Bftfigies , fa4ûlas iUtfonuere perames
B AR T. DEL B E N. 53
lûm mea de SophU fiudio dtChitu ,fed amas

m
ITac pofiquam rapida^ ahierunt irrita , IJeri
'DeuiHS a meta , cmruq. excufim , hahenis
5^£^ fuis ratio quem temperat , excidtt amens *
In 'valles , 'vitiis ûhiturpia regna profanis,

Scilicet huic folium pojiquam fortuna tenerc^y
Et dedtt tmperiofa manu traCkire 'Darij
Sceptra.per aurora populos ûrhefq. heams^
Im memor ipfe fui , fitrpifq. ohlttm auitA
( l^t fultti Têges fefe tgnorare fuperhi)
Filtm ejfe louts , Dem immortulis haheri

Velle ferox cceptt , patrem tgnorare Phtlippunu^
Talthm auerfos iugulaê infanm amicos,
Templaq. Amtcttt& menfas violare profufb ,
Sanguine amicorum.Sedentm rex luppiteripfe

Ha^ tntempertas , h^c impia faCia perofm,
Fulmine proflrauit fiatuam bacchantis , ^ alto
Exclufam hofpitio Vtrtutis , fede locari
Vallis in aduerfr iufit , quam Ai^dacia pY&ceps
TofHdet. Htcinternunc flat fimulacra fuperbo
Vana fupercilio Kegum , qui nomine digni
Vix fitts hurnano fdiuum fihi pofcere honores,
Et regnum tentare louis furialiter aufi,
HatTd fecm ac montes furiato peîore quondam^
fiTidontihm accumulant , infana mole Gigante^,
Et "uafli properant conuellere limen Olympi,
hufolitu e^ , mutato nomine,ftultis
Sciltcet
Fahulanarrartde Kegthm ,omniartte
^lms auderetuhet , 'uapidofuh peHore feruens
Jmperij jfecies cdumq.imitata potefias,
,
lura negare fihi fcripta O" contemnere leges,

,
Uulgt 'ut terrtcuias fatui , non 'vincula Kegunu.

Nunc gerninas huc flecie acies , atq. intima teHi
Infhice , nuUs. vhtfunt ftatUA , fed plurima imagp^
Fr&fcia njenturi vtuis quam duîthm oltnu
Zeuxtdis efltmitata manm.Licet ora tueri
Qârtia 0^ in duris exercita pe6iora rehm^
,
Regina tuo aut patrum njiguere fuh muo.

^ltt£
Frtma tut fe ofiert hic ma^na parentis imago
Franctfci , quo rege , fuis in finthm olim->
Alagna renafcentes Adufarum (j alli ^ fruBm
G iij
j4
CIV I T. V E R I
Vidit y e^ harjc nouiter caU fe munere 'vitanu

ViuereUtata eft: 'vitam.ftnelumine cuim
Jpfa etiam mors eft ,perhthet
quam nomtne 'vitA
Vulgti^ iners : nec ftare diu aut florere heato
Culmine regna folent , quorum de flntbus exful
JH f^ S A prOCUl fugit ^S
APIENT 1 îCACa V OLyPTAS
Succedit profugis , &
opum vefana frp/no.
Hicetiam magno ^virtutis robove fiptus
Vir tum EmanueUdepiCki in imagine fpUndet,
Qui patria eie£tm regni dicioney dtuq.
Curarum pelago ia£tatt4S , 0* afpera longA
Verpeffm mala multa fugA :fed robore mentis
Perfttttt inuidfo yfedefq. recepitauitaSt
£oncilio , cato non impar Vlyxi,
O" "virtute
Clara oâgeiiani hic quoq. veliflcantis imago,
.Aufpiciis cuii4s , Canoduce deinde carina ,
JSIeptuno mirante ipfb S^^êiq. pueUiSi

,
Emenfa Oceanum efttmmenfum , 0^ nominis i)na

O mtne dignafui VicTOKiAy prApete curfUy
êrrarum O' pelagt totum circundedtt orbem.
ECac 'vbi fatidica fapiens fiib 'voce peregit,
Qyâiores procula teiiorum culmine fpargi
Vmhras confpiciens Solemq. auertere curfUs
.,
jEquor in occiduum flnem dedtt ore loquendi.

,
LvCIDAVICIN.€,REfVGIT.
Di E B Vs antegreffis intelledum
virtutis,nempehabitumeflejCjuo inftrudli
eft generatim de
&
vi naturac[ue
ornati mediocri-
tatem tcnent auream illam , quas ceu meridies quardam eftinter metas
folis,ortum & occafum,vbi poetx (edem ac domicilium aiunt efle om-
nium Deorum,Ladant. ad Thebaidem lu. Deinde explicatum efl: dc
principiis & quafi fontibus iis , c quibus manant virtutes, mente,adpe-
titUjeledione , confiIio,voluntate. Pra:terca demonftratum efl: cjuem-
admodum virtutes procreentur , nempe adlionibus honeftis. Poftre-
mo (juas notas fint virtutis aut vitij in animo iam infidentis,nempe vo-
luptas & dolor. His ita expofitis , Ariftoteles confequens nunc efle ait
de virtutis cuiufque natura dicere fpeciatim.

Quinto igiturhocperegrinationisdie,Reginam & comiteseiusAri-
ftotelesin Vericiuitatemabilla, perquamintroierunt^portaaudiendi
nempe,via breui quadam iuxta murum vrbis , & videndi atque odora-
tusportas, ducere porro pergit, ad illam qua:conta<5lusportaeft, a
BART. DELBEN. S5
A. Palatium Fortitudinis.
B. Ingens tropharum in area palatij nictlia.
C. Fortitudo.
D. Timiditasfiuelgnauia.
E. AuJacia.
5(j CIVIT. VERI
cuius portx ingrcflUjVia ducitur illa,in c]uaexa:dific.itum eft: aPoeta
palatium Fortitudinis.De c|ua virtutc primo loco nunc diccrc injflituic
AriftotclcSjVel quoniam ceteris omnibus notior eft , vel quia illius cjua
irafcimur animi partis propria eft. Qux fi mmus prior naturx ordinc,
,
atcertevchementiorcft. Acrius cnim vita: pcriculapiopullare (oliti

omncs,quam fcdVari commoda , vereq. M.Cicero : Q«^-,uic|uit, hono-
rem,auis gloridm , quis laudem ,

quis vllum dccus tam 'vnquam cxpctat ,
quam
ignominiamînfamiamy contumcliam fusjat ? Aliter tamcnordinc natura:
prior temperantia eftet , nempâd concupifcendi faculcatcm attincns.
Hxcenim prima facultas animiefte vidcturnatura,vtexD.Thoma:

difputationc intelligi licct partis i.quajft.xxci.artic.ii.
Pcr cjuam autem adpofitc Ariftoteles inducitur cum dc fortitudine,
cuius extrema (unt timiditas & audacia , di£turus eflct , a dcfcriptione
diei fic incipiens,vt in ipfo cûafi ingreflii, ac hmine (cimonis fui,timo-
ris ac fiducia: mentioncm feccrit.Nam&: timorcm,no6lis:&: fiduciani
diei & fohs,comitem efte dixit,cjuemadmodum Lucretius lib. vi. No-
flis ternyilem caliginem,S>c Amm.Marcelhnus lib.xxiix. Horrore, inquit,
tenehrarum hchctari folcnt obJlri(^7a: terroribus mcntes,rt intcr inriumera mnlta,
yjiax quoq.Homericus docctyOptans perire potiiis luce,quam patiformidinis aU'
gmenta noûrna. De Nod:e autem Dea &<:urrueius,Theocritus Idyll.
II. Apollon. in m. Argonaut. & vtriufque interpres.De Pauore Deo res
protrita eft.
SlGNA VBI PORTICIBVS.

Intelligi vuItpalatiumFortitudinis, cuiusformam &quafi faciem
paulo poft exprefturus eft: nunc ambitu eius cotineri ait, figna hcroum
Scfortium virorum,quipro falutepatrix,inpericulumcapitis& vita!
difcrimen, vltro fe intulerunt, ornatiflimaque amplificatione hiudes
eorum inluftrare pergit ex adiun£lis, cpibus eos taquam notis infignes
facit,vt,non rebus fecundis infolcnter cfFerri non aduerfis de ftatu ani-
,
mi deiici , non mortis aut doloris & fupplicij metu frangi ac debilitari
potuifte.
Omnes ipse rates portvs qxia conterit.

Perurbane lufic inillosquimortem adpellanc portum cjuietis, vc
HerodotusIib.vn.Sotades apudStobarum, Dionyfius Longinus rr^
y-v|ou5.Epid:etus apud Arrianum c.x.Iib. iv. M.Cicero lib.i. Tufc.Qua;-
ftionum. Nofterautem fcftiuiflime, mortemaic porrum quidcmefl^Cj
aftnauesomneSjidcft omnium corpora, in eoportu frangi,cum qui-
dem animus,qui corporis nauclerus & gubcrnator eft,in vit^ fempiter-
nxdomiciliumperucnirenequeat, quinnauiseiusin mortecjuafi iplo
portu & aditu frangatur.
ACCEPTASQ^ MARI.
Planiflima comparatio , vc omnia ex mari flumina oriuntur, in eiuf^
que
B A R T. D E L B E N.
^y
que finnm rurfus infiuunc vi folis , ex mari vaporcs elicicnte^quibus in
pluuiam conucrds, ternTquein gremium fufis,exif]:unt flumina, qu^
inoceanum dcinderurfusdeoneranturificviriforteSjquamapatria vi-
ram acceperut eandem illi egregia animi alacritace rcfuderunt.De flu-
,
minum autem ortu fic Ariftoceles in Meteoris c.xm.lib.i. ea nafci par-

tim ex aere ac vaporibus terra concluns,partim aqua cxlefti _, & imbre
guttatim quali confluence.
NON ILLOS TREPIDVM.

Pra^clare in ipfo quafi veftibulo & limine fermonis a vera finceraq.
Fortitudine,difl:inguit genera quinque Fortitudinis fallacis & fucolir,
latentia in fpecie quadam & (imulatione Virtutis,nempe illorum qui ,
miferias & arrumnas (ulferre & perpeti audenc non pacnê parencum, ,
amicorumfalutepermoti, autaliqua fpecie honeftatisanimum pul-

fante: (edalij aliiscaufis pcrmoti. Primum genusillorum cil, qui glo-
ri^ fpe aut infamia;metu nihil pericuIireculant.Alterum illorum qui ,
fe periculis ofl:'erunt fiducia quadam experientia: de quibus Ariltoteles

c.v.Iib. ii.de artedic. Tertiolocofequunturilli quiirarum facibus m-
flammati & vltionisadpetentes,periculacontemnunc.Quartigcneris
funr,quifretifelicitatequafempervfi fuerunt, fortiterinaciemac di-
micationemveniunt.Pofl:remogenereillicontinentur,qui fortiter fa-
ciuntignoratione : vt fi Hedorcum Achilledmiicaretperfuafus non
eflTe Achillem,fed Patroclum aut Therfiten. Primum illud genus,ver;E
fortitudini perfimiIcacp:Encgeminum efl:. Quintum autemfiuepo-
fl:remum,a fimilitudine virtutis longifTmie omnium receflit. Atque
ha^comniaexfequutuseftcopiose Arifloteles cap. vii. lib.in. adNi-
comach.
AdsPICE DE FVSCA SILICE.

Ingrediturnunc Arifl:oteles Regin^ totum Forticudinis palacium
aperire.AcprincipioidquadracumeflTeait^vnaqueinquouislaccrepor-
ta infigne.Maceriam deinde murorum pofuic filicem, qui lapis cft co-
lore ferri,diftindus venis fanguineis,quales cernere licet in iafpide. Ex
taliigitur,fiue l3pide,fiuefixo,inregia Fortitudiniseffida efleaittro-
pha:a,fornices,coronas,fciIicetpropter lapidis huiufce duriticm ac
firmitatem virtutisdomicilio conuenientem. de qua duritic Pliniu.s
cap. X II X. & XXII. lib. xxxv i. Neque aha mens Virgilij cum ait in
vEneid. VI.
Quam Jidftra Jilex , aut flet Marpefia cautes.

Prxterea oftendit Ariftoteles Reginx,turriculam criftallinam flmi-
htudine phari eminentc in ipfo frontilpicij tympano , tanto quidc ful-
gore.vcatriumpalatij totumfulgorc fuo luftret & complcar. Cingi

autem ait,Fortitudinem a doIoribus,a:rumnis ac periculis,qua: magno
animo excipiuntviri fortes, cum aliis honeftatibusimpulli, tum pa-
H
58 C I V I T. VER I
trix (cilutc maximc. Prxfert autem eis lumcn fuum reda ratio fi-
ue pruJcntia comes omnium virtutum moralium cjua: phari fpe-
, ,
cieinhocpalatio, c]ucmadmodum &c in ccterarum virtutum domi-

ciliis , exprefla eft. Itaque hocfcmel nunc prasmonuifle contentus
ArirtoteleSjin aharum virtutum hiftoriis non itcrabit.Iam autem in ip-
fo Forritudinis palatio,in ambitu quac-lrata: illius amphfrunxque areac,
oll;enclir,quemadmodum columnarum loco tecta (ulHncntium ftatua;
pofita:fintpalma,laurucjuecoronatx adfimilitudmem efhda: vete-
,
rum heroumacvirorum fortium,c|ui vclanteipfum Anftotclem, vel

ortate ipfius,laude fortitudinis celebratilTimi fuerunt. His ita pra^mon-
ftratis ,deindeadparictesipfos huiufceregia;,quafidigitum intendens
ArirtotcleSjOlfendit Reginardepidas ineis aZeuxide,nonpingendi
folum,verum etiam diuinandiperitifl]mo,virorum fortium imagines,
qui exll:iterunt,aut hodieque funr, multis retro xcatibus poft Ariftote-
lisevitaexceflum.
Sed nvnc iam sativs.

Speciatim Ariftoteles Regina; deftatuis herouniuc virorum for-
cium narrare incipit.Sunt autem illorum hx ftatuce qui pro patria vel
emori vel omnibus periculis vitam opponere non dubitarunr , cûalis
,
Hed:or,Mucius Sc2Euula,M.FuriusCamillus icquahs Ariftotehs,& alij

quos longum eflec enumerare.
Qv ALES DE SPOLIIS.
. Narrat hunc ritum Sihus Italicus lib.x.T. Liuius lib. xlv. L. Florus
cap.xii.lib.iv.Appianus inLibyca,&in Mithridarica. Plutarchusin C.
Mario.
Adspice contra est locvs.

Bono diledu eft vfus au6lorin exclufione Alexandri.Nam multo-
rum ille quidcm fuffragiis fortiftimus efr,fed re ipfi & verirate no item.
Nam Darium ille quidem ac Perfas vincere potuit,animum fuum vin-
cere,iracundiamcohiberenon potuit,qucEveI prxcipu^ funt parres
virifortis. Sed Hipponadteo fatiseumpr^coniocommendauit L. Se-
necaepift. xcv. Vnumilludcacitus prxterirenonqueo, ita impium
fuifte , vr cum exoletus,dehcium eius morbo exftinclus eflcr, medici-
,
na^ principi vEfculapio tanquam ignauo medico iratus, omnia eius

templa inflammarit. Nam Epicl:etus,au6lor fane grauis,Arriani cap.
xxii.Iib.ii. AAi^cuJôi inciiiit,exÂgt;c7ii' ifA.is^pvi^vo^ ^ 'AuxAjiTrE/ct "hTnffiO.-
mv)i t9 ifuf^îi. &c. E/3a)%gio5autem ille Hepharftio.
NVNC GEMINAS HVC FLECTE ACIES.

Hadenusheroes antiqui:nuncadrecentiores ventum eft :quorum
Zeuxide Ariftoteles Regin^ oftendit
depi£tas in pariete imagines a
BAR D
E L B E N.
T. 55,
facLilrate illa diuinandi c|ua prêditi manes vc di^Vum a principio. Ac

,
primum Francifci, quiReginxpater fuit,principisimmortalitatedi-

gniflimi.
quiGcticum moderiitus JpoUine Manem^SiC bcllifulmen, & patro-
nus ac parens vnicus litterarum fuit.
VlTAM SINE LVMINE CVIVS.

L.Scneca epijft.xxcn. Otium fne literis mors ejl , & '^^^^ hominis fepul-
r«m.Et Ariftotelesnoftcr interrogatus quantum excellcrent dodii in-
do6lis,re(pondit, quantum viuimortuis.
HlC ETIAM MAGNO.

Defignatur Emanuel Philibertus Allobrogumprinceps,Regina2
coniux , qui laboribus viginti quinque annorum exantlatis ,
pofl: bella
plurima &: grauillima,tandem prillmam dignitatem quafi polHiminio

recipcrauK.
Clara magellani.
ImagoFcrnandiMagellaniquiprjEfuitcla{fi,quajMagelIanicifreti
inuentrix.Exqua etiam Sebaftianus Canusdeinde,naui{ua,cuiomine
futuri euentus , nomen & tutela erat Vidoria, orbem terr^ totum cir*
cumuecluselt.
H^CVBIFATIDICA.
Tota Fortitudinis regia luftrata,extremo iam diei tempore,non'me-
diaqua ingreffus fuit Ariftoteles , fed laûa Regi« porta egreditur,cui e
rcgione , vallis Audacia: , cuius domicilium poflero die Reginar often-
furus cft.
DIES SEXTVS,INCtyO
DE AVDACIA ET T I-
M I D I T A T E.
r Ri r s cxttdlerat folito de Tethjos 'vndis

Os Hyperionides jdtfpellebatcj.pniinas
AurorA 'vitrea.s^ axts feruorecitati^
Adaneparum cautos anm quA temporemordent
Tomiferi extremo quafi^vellet Cynthim ^ltro,
:
Jpfefuam prAfcrrefacem in caltgine cua.

H i)
<jo CIV I T. V E R I
Vallis ,
quam rctinot fuceps Ai^D aci a fedem.
Ergo &
aAnjiotehs Keg in a m inmtaS cJT* hmus ,
fnqmt tnm nitid^ rapienda occafio lucu.

,
'HmuliiS hicnobis iam traitcicndus tllarru , ^

Tempns mtre viam riÛA per Itibrtca ripa
,
^lujx, dticit iacfare ferox otA f dac i a ffi^

,
Gaudct 'vbtin 'vaptd& fquaUente creptdtne 'vallis.
Hac vulgo plactta eft vallis.Pars plurtma recJo

Deuia virtutis de tramtte , teCta Jubire
oyJudacis properat domtnA quta mole figuraq. ,
Vtraq. tcCki vident ftmtlt^ neq. cura notare efi,

Q upd domws hu cua eji ^ptrra nitet altem lucc^,
Lampadu vt recttz rattonis lumtne fplenderttJ
oArdentes vtrtute antm-t : temeranus auterru
Fertur in arma amens nec fat rattonis in armis,
,
8t cito defictens , ler^tter fufcepta relinquit.
Solus vt in fluts deprenfpts forte viator,

Forttculum fefe facitt O' contemnere murmur
Jratt louis audet , iterq. interrittis vrget:
Jdem fimagno fuper tngens porta fragorc^
Intonutt CAii, 0* proptus fua fulmina mtftt
Juppiter , horrefctt fubtto , O* tremit
externatMSy
Conftliumq. vi^ , O^frf^pt^^ proiictt amens
Sarcirmlas , feq. tpfe altquo timidtfimus antro
Occulit , hofpttto auttrepidat la/tttare priore.
Talis erat mantis huohm dum 'vim maner&t,
Hic iam porttctbus quorum fimidacra fub altisy
Stnre vides 'I^ g i n a modis pallentia mtris.
Illic ante omncs locm his^ Audacia quorurru
Impta facrtlego fuperosincejjere beUo
Infittttyatq. ingens ferro refctndere cdurru,
Tttanefq.fert^Cf T err& fentina Gigantes:
In quorum fubtere <vicem qui teda- perofi ,
Sacra T)eo fiamis abolent^ rttuq. profano

,
Vertcre doUiarasin haras cdoq.placentes, ,
Turpiterincejia violareltbtdtne cafitds.

'De genere hoctfl:o Xerxcs, quem Gruia njtdtty
Et gemutt , templis oltm fcdtratamouere^
Bella^ facefq. tnferre pits, & facra Deorunu
Omnia ^facrtlegum Jubteciis vrere Jlamis,
Vtncldq, Neptuno , tenebrafq. intendere CaIo.
BART. DELBEN. 6i
Sed viden 'Vt pallet ftatua iJlitis ante-minacis?
(êrmt ad ejfugij rtmas^ refpeâ^ vt olim^
Calltdm ad.mtps agttutor tn orhe quadrtgls
Qrcenfi. Tam parua fuo efi Ai^d ac i a fine,
Qâxi^na prtnciîo 0* cdo non lenm , minari.
Clafihiis tnnumeri^ 'venit , lemho eWugit 'vno.
^êj proculhinc ziecors Salmonem Eltdis olini^
Glut d.ommpts paru& , magnijouts tzmtilns ejjc^
Suftintiit tonttrufq. imitari
. ^fulmina , inerti
^rte faces îhrans , ^ pontetnuecim aheno.
llle fac&s vibrat^ferro quatit "vngula pontem^y
Et fonttu feriunt aures crepitante quadrio-A:
oAt patertpfe Têilm fimulato fulmine ouantiy
rulminls intorfit trtfidt penetrahile tetum^y
Frutpitemq. dedtt furtarum tn tnftta regna.
Htc O* Alexander met4s oltm.^ peciore forti
CognittM , attentas momtisdum prahuit aures^
Confiliifq. meis at poftquam talta furde
:
Audttt., C^ fefe penetramt tn Mria hlandA

Cua IJoltdptatis ,
procula dicione heata
Virtutis ^fimulacrum eit^ nunc exfulat.Ipfcj
luppiterimmiffo deieStum fulmine ,poni
luf^tt tn his vht fefe effert oArDAciA, teBis^
Htc ttaq. itle mtnax, c^ ptBo futmine pottensy
J\(u^r/c tatet , atq, Audax meruit , nonfortis haheri,
'^luem popult tremuere olim cet4> futmtnis alas,
Omnta terrtfco dum complet nomine regna.
Âdfbtcenunc Regtna gradu tnferiore tocatos,
Rege fuh hocmeruereduces qui pr&mta hetti, ,
FtparuA quaft firrtBuriX, de futminetanto,

XJerius autnehut& C^ fuh tnani nomine reges,
,
Euotuere tamen fut>eris Aquarter tpfis.

Cerne quoq. audacis ftatuam 5^£ gi n a Leandri,
Tûrptter tnceft& Veneris qui percitas ceftro,
ISton 'vlla uirtute potens , maretranat, C^ 'vndas

VinceretuCtantes Aquttonihtis audet ,amore^
Cacus , AhjdenA & ffecie , i^fo in frigore Ponti,
J eruidtis Heronis , cmquetonitrua ^ igneis,
Fulgur -vt e pelut fperntt , dum ft)erat amicA
Inruere amplexum , atque optata no£te potiri.
Sicatt, audacique egrejjtis ttmine,porro
H iij
c^ C I V I T. V E R I
Teriit iArifloteles , magno cum porta fragore

Intonmt cAt , c^ trcmere omnm 'vifa repcntCy
Ipfa mouere etiam tellus,Tum palltda nohis
Orn mefu fiigent ,gel'tdt4S per pedora mana4:
Sudor O" '^t gemina velantur lumtna noBe,
,
oPkfox tamen excujfns ttmor hic antmtf^. receptis ,
Pergimus ad molemfojfa O" Jûlto aggtre clufanu^

(LMuniri ^t folttaarx hoftem qu&fntbus arcet. ,
Qm colithanCi pmul ac venientes turba notauit,

Emintu , occluftt portas jpontefq. reduxtt
Subltcios , C^ fe latebras ttmidiftma in imas
Condidtt , exfanguifq. metu c^ tremefaiM pauortj-i
,
ArreBifq. comiSyparuo dtfcrimine mortis,

Tum Sophia paier , tfas , inquit, Regtna latere^
Qjiin patimur 'viles animas ? Ego condttorhmtts
fpfearcis,quales latitenthac fede truones,
8t ?20ui , c^ latebras illas tibi carmine pingam^.
Principio latebr& in quas fefe I g n Ari a condit
<»pyurcida ^funt teifo diflantes longiiis iUo,
Adafcula ^vbi ûirttis , quam Audacis Itmina regni.
Conuenienfq, iftis faciem queis vertere pallor
,
Tam facile eftfolttus ^pofitum de marmoreteBuwu

ifidor.c, Talhdulo eft^cineris ^veluti Lunenfe colorenu
v.iib. XVI.
giupd /imulat.Tremulo pendent circum atria flo
Pallidade ceris^moUt effigiata figtUa
ToUice. In his Phalaris , Stculdfque cruenta per "Vrbei
Sparfa l^yrannorum feges oltm , quiq. timorc^

Sefe altj infignes nimio feceretjranni,
Gfmfq. fuperftitio , aut male mens ftbi confcta femper
SoUicttos habuit , fubigens qtioq. tuta timere^
Omnia,& adfiduis tepidos paUefcere curis.
Foffa domum trepidam cingit plenifima ceruis,
Etleporestutiinludunt , damAcf^ fugaces.
^N^miina ibt legere efl etiam , treptdtfsima corda,
oAlnorum ^ JaltcumqusmoUtbtisin/cripserc^
Cortictbtis , titulofq.fuos grandes ,fedinani
Fartos gloriola , c^ mera qui mendacia fpire?2t^,
Sctltcet hi ,patin£ dum feruent , poculdq, inter

Et fcortiUa fort , vulgufq. ignobtle ,njerbis
*UTtU a- Maxima beUagerunt , * forti concmrere campo
^'^s mo- ^^^ dubitant cmuis , ipfum quoq. vincerepojfe
B AR T. DEL B E N. ^5
6t "uicijfe olim perhibent certumine Aiartenu. noma-
e^y? ^bi terrihtlem fonitum proculdre canoro ^^c^x\\°~
Jncrepuit tuba , cumq. manus iam prdta pofcunt^ xi.hb.i v.
Proiedls fugmnt clypeis , celeri^tmm alas

ât pedibiis timor elapfos Infamia vefiit.
,
Huita dum Senior Kegina fmgula pandit,

CynthitiSyOCciduo nitidum caput /zquore merfit,
DiBtfq. impofutt , ventens J\(ox infiiaifinem.
s
EXVRGENS PELAGO.
SEnaX T o peregrinationis diein Veri ciuitate,Arifl:ocele

duce, Regi-
domicilia vitiorum cum forcitudine pugnacium,
luftrare pergic
nempe audacix & cimidicacis. Prius aucem a larua
in vallem vbi efl; do-
miciliumAudacixdefcendiCjperpontemquoinftracuseftriuuIus ilJe
fluens ad Lxuam palacij Forcicudinis. Deinde Audacias regia exploraca,
meatu (ub riuulum, ex alteraparte fiue dexcra fluecem, abdico,ingrefla,
tranfic , & in vallem peruenic , in qua poficum efl; domicilium Timidi-
tacis.
Principio igicur demonftrat Reginse viam Audaci^ Ariftoceles

quam pr;£cepsaclubrica fic , quamque facilis animi
planc nondum
habicu Fortitudinis confirmati,laprus,in vallem Audacia^^quataquc in
vulgo iudicij fit prauitas, cui plerumquc audacia &
furiofa quxdam te-
Acque hic,omnium praua confue-
mericas, forcicudo vera eflc videcur.
tudine ac viciis imbucorum,communis error eft. Nam percurbacionis
nube occ^caci eciamfi viciofiflimi finc , camen & aliis & fibi ipfis can-
,
quam vircucem adepcis,gracuIancur.Hoc aucem eb fieri cofueuic, quo-

niam viciaplerumquelacencin (pecievircutis, boniquenacuram filJd-
citer imicando adulceranc ica vc facile imperiti ea pro virtutibus am-
, :
plexctur.Acquein primis Audacia, fortitudincmmirificcimitacur,cu-

ius idcirco regiam,eadem efle ait & ftrudtura, qua pala-
auclor materia
tium Fortitudinis.Itaque animos fraudem impelli,vt Audacia
facilc in
eis Fortitudo efle videatur.His itaintelledis , Regina in area Audacia!
ei demonftrac,cx marmore
ingreditur,vbi Ariftoceles a:re fidas illo- &
rumftacuas, quiolim Audacia commemorabili cxfticerunc. Maxime
vero dcceftabilem cfle docec,Iongiflmicq. a medio vircucis aberrancem
audaciam illorum , qui fecundis fortunx vencis elaci Deum ipfum ad- ,
cequare,bellumque ei ncfarium acquc omni fcclereimbucumficere

conacifunc.IdqueexemplisdocecTicanum & Gigancum, quicumdiis
bellarunc,Xerxis,Salmoncei,Alexandri, & fimilium.
De cenere hoc jsto xerxes.
Exemplum Xerxis, qui Athonem celficacc incrcdibilimonccm
^4 C I V I T. V E R I
complanare,ac Hellefpontum iungere adgreflus eft.De cuius amentia

plenx hifl:orix,pleni libri.
Nec procvl hinc vecors Salmonevs.

Salmoneus Elienfium rex c|uem fulmen ac tonitru louis effingere,
:
in eiufquelocofandereligiofequeafuiscoli ac]petentem,Iupiter ira-

tusfulmineexftrinxit,quemadmoduma Virgilio narratu eft J^neidc
Vi.Manilio Tzetza Chiliadis vn.hiftor.cvn.
lib.v. Aftronomic.Ioanne
Atquehuiusimpietatipar,&gcminaillafuit Remuli, Tiberino rege

Albanorumediti.Dequo Dionyfius HalicarnafT.lib.i.&Ouid.lib.xiv.
elegantcr Fulmineo êriitimitator fulminis iflu.
Perurbaneautem&facctelufitaudor oppofitionefidiac veri ful-

minis. Salmoneum fcilicet nonClaudiano tonitru,nonfulgure ex-
pelui,nequebruti fed veri ac deliberatifulminis telo interemptum
:
fuilTe.
Et picto FVLMINE GAVDENS.

Alexandrum fulmentenentem depinxitin templo Ephefia:
Apelles
commemorauit Plinius c. x. lib.xxxv. & Plurarc hus in Ale-
DiansE , vt
xandro pidum ab Apelle ait Alexandrum MfA.ivuo<ô^v id eft fulmen
tenentem.
Q_V EM POPVLI TREMVERE OLIM CEV &C.
Mater Alexandri Olympiasfibi vifieft infomnisflamam parere a

fulmineaccenfam,vtnarrauit Plutarchus in Alexandro:&: Georgius
Cedrinus in compendio hiftoriic , proprium fuifle ait Alexandri 3^ m-
yjj i{^ (r(poôv yXS^ TWfCiSî.
Adspice nvnc Regina.

Intelligi vult Alexandri duces,PtolemiEum,Perdiccam,Lyfimachij,
Seleucum, Antipatrum,& ceteros qui imperium eius perbreui tempo-
re tam late longeque propagatum,quafi hereditatem teftamento ipfis
reli6lam,creuerunt.Red:iirimc autcm hos inter audaces recenfuit Ari-
ftoteles, quiacumDeorumimmortalium honoreconiungipeneom-
nes concupiueruntjVt de Clito,Demetrio,Lyfimacho, Plutarchus do-
cet oratione u.de fortuna & virtute Alexandri. Concinnc autem di-
dum , Alexandri duces tanquam ftridluras de tanto fulminefuiflt.
QuemadmodumPlutarchuseadem oratione regna illorum vocauir,
o-fjux^ o.TnccatKrfA.aiTicL rni AmâvSôv ûooL/Aeui lioc eft , miniita quted^m^
ahle^mina, dicionis Alexandri.
C E R N E Q^ 0<i. AVDACIS.
Audax Leander Abydenus non fpecie honeftatis, iêd amoris incen-
diovidus, mari fc committere & nando
folitus no6te intempefta,
commeareadHeronem.Itaque^W<«cf;w proprie Martialis nomina-
uit
B A R T. DE L B E N. c^
uit Epigram. c xx i. lib. vltimi.
SlC AIT, A VDACIQJVE EGRESS VS L I M I N E.
Luftratis Audacias teclis Ariftoteles cum Regina

egreflus porta la-
per fubterraneum iter emergit in vallem Timiditatisêx al-
teris dextri,
tera partc,domicilio fortitudinis oppofitam , quo tempore audor in-

geniosc commentus eft^fulgurare ac tonare coEpifrej& terram moueri.
Ariilotelem vero& Reginam ait extimuiflejdeclarans virtute quidem
eorum animos egregie munitos fuifle,vacuos tamen ftiupore ac duritia
immani.Atqueitanuncquad intranfcurfuattingit vitiumillud tertiu
pugnanscijfortitudine,quodpauloante duabus decaulis (iletio pr^-
teritum eftjtum quia proprio vacat nomine hoc vitij genus tagi quia ,
pauciflimitalivitioadfines reperiuncur. Vixenim autne vix quidem

exiftut,qui animo ita duro fint & immani, vt ne in terr^-motibus qui-
dem,aut ^ftibus maris contremifcant.Tali autem fi quis duritia inuen-
tus fueritjcum Ariftoteles cvii.Iib.iii.ad Nicom.pofTeînquit , adpeUari
nomine communi, jlHpidHm aut infamm.Kcdiic^xJiQ adiungit, vix inhomi-
nemcaderehocvitijgenus,c.x.Iib.eiufdem,vt&L.Seneca epift. ic.in-
hfimanitas , incûk,eft ifia &c. Et tamen pofle conuenire in homines,ar-
gumento efle dixerit aliquis veteris GaIlia:popuIos, qui neque ruinam
^dium , neque Oceani asftum,neque terra; motiones,neque vllam vim
maiorem formidauere,vt refert Geographus lib.vii.^lian. Var.c.xxin.
hb.xii. Nicolausdemoribusgentium apud StobêumSerm.xLnx. &
fequente.Sed nimirum excipit Celtas illos Ariftoteles cap.vi.Iib. ih. ad
Eudemum,quafi qui hominem exucrint ex homi-
Nicom.c.i.lib.ni.ad
ne.Quod aurem de Celtis alij,hoc de Germanis tradit Herennius Phi-
lo lib.dc fomniis. Videlicet, quia Grascis olim,Celt^ communiter ac
generatim popuhomnes Galli;^ & Germania,',vtrcsnotiflima.
Pergimvs ad molem.
Conuenientiflimam TimiditatiatqueignauiiEfedem depinxit,nem-
pe arccm folFis vaI16c|ue mcind:am,neque habentem alios pontes qua
fubIi-ios,timidilfimafciIicetprouifione,vtadquamuisaurammetus,
ftatim fubleuari poirmtaut eximi. In arce autcm ipfa &: in muris ac ,
portis depinxir homines eneruatos,cxfangues,& quafi.

pallcntes morte futura
Arrefltfme horrore comis.
Qui fimul Ariftotclem viderunt, & Reginam eiufquecomitcs ad
propinquanres,atque illi muti metu exanimati & vix viui pontibus
,
,
exemtis, quafi cochlcie vel teftudines,fe ted:is fuis abdiderunr. Afpicic

hicadlVtginam Ariftoteles, & miflas,inquit,faciamusvilcsanimas,
mctu abie6Vas in fuis Intibulis,fignificans ignauos,angufti &: parui ani-
mi homines magis defpicatui elfc folere quam audaccs &: contume-
,
,
hofosjodio. Remotior autem a palatio fortitudinis dcpi6ta cft Timidi-

tatis domus quam AudaciiE,quiaTimiditas & ignauia nimium quan-
I
cc C I V I T. V E R I
tum difTimilior cfl: fortitudini,quam audacia.

His ita cognitis,narrat dcinde Ariftotelcs Reginx de fcde illa Timi-
ditatisjouemadmodum in area eius,pallentcs e cera ^€tx fint imagines

cumaliXjtumillxtyrannorum in primis, vt Phalaridis, Agathoclis,
Alcxandri Pherxi & fimilium ,

quibusin metuac fufpicionibusa^tas
omnis confumpta cft.Nam vt rede Laberius.
Neceffeefl multos timeat quem multi timent.
Feftiua&memorabilisinhanciententiamnarratioefl Plutarchi in
commentario libello ad Principem do6lrinxexpercem,deClearcho
Pontico tyranno qui fomnum
,
capiebat in cillula delitefccns , tan-
quam ferpens in latibulis.
Sl C VL ASCt:_CRVENT A PER VRBES.
Singulisenimciuitatibusfuus tyrannus.Dionyf lib.vii. luftinus hb.
iV.Paull.Oros.c.xiv.hb.ii.
FOSSA DOMVM TREPIDAM CINGIT.

In foffa quas Timiditatis caftellum cingit , greges degere ait ceruo-
rum,leporum,acdamarum,intelhgens milites acducesignauos& pV
^«laznJks , qui haftas & clypeum timidiffime abiecerunt.Quales ilh bel-
lo Augufli & M. Antonij mihtes, quos QXôrnificius Poeta,P. Virgilij
jEmulusohm^perurbaneappellauit/fporw^^/fdrojâpudEufebium : &
illi de quibus concinne Sidonius Apollinaris epift. vii. lib. v./« pratoriif
leones , in caftris iepores.^Ncc diflimilis iocus Lyfandri in Corinthios,^»/-

quod in vita eius
minabeUieJfeillos ciuesjnquorum fofsis tutifint lepofes,
commemorauit Plutarchus. Idemque de Archidamo Zeuxidami in
apophthegm. In ')>£ôvhi?svi autem,& Thrafoncs beneilludquoque
Meftius Volfcorum dux apud T.Liuium lib.iv./» ocio tumultuop,in heh
fegnes. Et Tertyllianus c.i.De corona. InpaceleoneSyinpralio cerui. Et Sy-
nefius cpift cix. E\ itfm 'hfa.ciî , cn TreAg^ ^Âo; , ctTraf^^tj mnî.In pace
prafidentesjn hello timidi,vhique improhi.Et iam olim S ophocles >yt>y' 'Ofoi
aly/ÛvjCîSllsTi ?^yi<; 'p^mi.Pugnare fegnes, hlaêrarejlrenui. Facete au-
tcm Ariftoteles talium bcllatorum titulos& nomina in alnorum & fa-
licum corticibus infcripta efle ait,qua(i diceietjSalmacidit Jpolia. Nam
arbores ill^ fragiles,& amatorum magis quam armatorum infcriptio-
nibus commoda^. Atquehis did:is fole iam obeunte, finis huic fermoni
impofitus eft. Poftero die iturus Ariftoteles cum Regina in palatium
Temperanti^,pofituminchuo &viaguftatus. Nam ctfi Temperantia
&gurtandi&:tangendivoIuptatum refrenatio eft tamcn Regina per ,
guflatus portamjquêprior eft,in cliuum Temperantix ingrcfTura eft.

m
DIES SEPTIMVS, IN
Q_y O DE TEMPE-
R A NT I A.
RAEv 1 A ênturi Solis , Tithonia coniux

Difjjulerattoto palantesMhere (iêllas^
Cum pater tpfe vrbts , referato Itmine , l^hcehurru

Exoriente die , foHto de more falutanSy
Thcebe pater dtxit , terras , mare ,/idera , CAlunu
Lumine qui complens 'uegetas 'vitalthus auris
,
Omnta nuncducete Virtutis in atria nohis

,
Stnt adtttis faciles huita» Stcfattis, in altzt
AtrtaVirtutis fcandtt ^qua pulchrior^vUa

Vtx alta ejfe potefl. J\(am qu& fua lumina pr^fert
Omnthm tn tectis , altas Trudentia feruans
iJirtutes , hanc ifta fu& moderamine feruat
TempertiZ Vtrttis , hodiernilumine Solis
^luam duce Artfloteles ReginA oflendere pergit,
oAtq.ait^tntendens dextram.Sata fangutne liêgunUf
H&c tam celfa 'vtdes qu& flare palaxta ^partirru
De niueo\,partim rofeo de marmore fplendentj,
Vefttbulum 'vide fls geminis hoc fiare columnis,
Vna P TD I c iT I AE Pario de marmore imago eft:
Altera de rofea quam fulgere Iafj?tde cernis,
!Z^7b V A LETrDO efi. Terr& defigit ocellos,
Cafla Tudtctti<x,femper-florentis imago.
Cingttetmjrto 'Paphia c^ canentisoltUi&
Serta coroUa caput.de termite. L&ta nitenti
Ore Va LETFDoefi^ atque tlit tempora 'uelat
Seruia de cedri ^flore amaranti
foliis ,
P urpureo.Aiediis nunc qu& patet area "vife^

Porticthus.Sedet hic 'veflali fchemate 'utrtuSy
oAurea t e peries quam flgnat nomine.Lychnurru
Dextra tenet^ blando tenerum palpamine Uua
Agnellum fouet. Hinc BacchtiS Venusatq. Cupido ,
Jnde fedent domiti,^ mambus pofl terga reutnclis,

Cedrus hera tpfl^vmbram factt , c^ cognata faltgno
V V
'
tfg C I I T. E R I
Suaueolens generi 'vitex. Sed plmima in ipfis

Vorttcibm ftmulacm 'viden ?Sub imagtne tali
Sedtbns his muunt iUiface pedom quornrn^
Lege Fudiciti&falua , exarsere iugali.
JSlec nimio madidi mentem turbare Ly&o,
Sed foliti Baccho ^
Veneri pugnarCyparatis
Sede fua reChim "^Rationem pellere C^ omnia ,
oAtria Virtutum 'vafiis conuulfa rmnis,

Turpibtis in fcedas 'vitiis protrudere valJes.
J\Vf 'vero effigics his tantum plurima fflcndet
Tortictbtis ^fed ^ in teiii penetmltbns ipfis
Sunt aliis clar& 'virtuttbus. Jâfubirc^
Jâm cuptunt quoq. te^ht-.qmbtis fub pe£iore glifcimL^
Vtrtutes ali& . Sed nos fimulacm morentur
JUorum , celebrcs quos fecit amabilis , olinuy
VirtPts ,TEMP E R.IE M morum qua nomine pr&fert,
Hoc Pagafia 'viden ? Alcefiis tn agmine~/vitarn^
,
Cuius morte fuam fibt coniux repperit olirru.

J^Qmcquoq.marmoreishutllam 'verba labellis
Edere 'velle putes. cMea tefanîftme coniux
Fatis eripuit mors accerfita yfedtUa
Jûnceadem tribuit mthi 'vttA mi4nere , fera
Fofteritate frui. Comes huic efi Icariotis,
Ferduo lufira 'viri contux errantis amore^
Nota : maritalis quA feruans federa leciiy
Sola fuos tutata lares ^furde audtit omnes
oyiuerfata procos , 'vm fua femper Vljxi,
Ille fedinterea ludit '.fecurns amorurru
FenelopA 0^ Veneris miles Venerifq.puelli
,
Efl adfigna frequens q^ nunc la^^&t abditm atra

, .
Vicin& tn vallis caltgine ^poftera Solis

Vt tibi lux oriens reteget. Ihfunc adfiice te£io
Interiore domm ^piiloris 'vttngeniofa
Eftimitata manus , 'vifenda mole fepulchrurru,
Hoc Caritz regtterr&^molimine comux
Qyâgno confiituit pia , thyfo peBti^s amoris
Saucta ifolamen magnum fedinane. <iPkfariti
Namq.fui tanquamfitiens , exterritaq. Aftu
Qeu deftderij magno, permifcuit 'vnda O* '
,
Obduxit cineres , Cr' 'viuens faîa fepulchrum efi

Adortui. liAt Hippoljti fequitur quam cernis imago
'
B A R T. D E L B E N. c^
Tlehtlis , infan[bi, qui dum perfiftere certM
Lege FudtciticZ , refugitq. tncefia nouerc&
Uota fuA illtm male feralt occidit arte^^
,
Turhatis dtfiraBm equis dehtnc Vtrhiiis ejfc^ :
Coepit , d?" ma^ri T)ium honorc^.

<)iterno
Reftitit hu fatm faptens^^vocemq. reprepty

At rofeo facies Kegimz offufa colore eft
Candtda ipurpureo vt niueum 'vtolauerit ofiro
Si quis ehur , velmixtn
rofis vt Itlta vernantj
Candida puntceis ^fuaui perfufa ruhorc^.

Ipfi &tentm iuxtim fe piii^ in tmagine vidit^
Etcomttes geminas , quarum altera ftuminis (iyirni
IJenerat Hetrufci , late dominantis alumna,
Anttquo illorum de fiemmaSe crcta leone^ ,
ûrato (jT' njirtdi quihm arma infignia fulgentj,

Dum Regina ftufuffenfa in imagtnis heret
Adffeciu atq. htc ora fui quoq.piBa mariti
,
Vefttgare oculis pergit. Nulla exftatimago

lUim hic , inqutt Sapiens , nec qu&rere frufira
Hanc infiftcy iMet vallis regione propinquAj
Et fiatUA focia eft qui plurtma lufit Vlyxis.
, ,
JSfec plures opm eft , Veneris iam <vtfere porro

Qui domitas hahuere faces : luftremm 0^ tlios
Sohria qui ficc& peregerunt tempora vttA,
Atq . epulis , donifq. modum pofu ere Lyd^
6t ventrem fihinon ventri fuhmittere fefe
^rudentes temere nihil indulsere falmAf
,
Farua fed affeîas recreantia corpore vires.

Adffice candenti Pyltm de marmore CNêfior
^rimm in his ^potuttleuiterqut tempora longa
Ferre grauis fenij , menfi quia margine paru<&
(fontentm ^paruoque epulans facilique paratUy
Fecit vti fano fiht mens in corpore fana,
Et 'valtdi fiarent animoque O" corpore neruiy
Ergo fenex (fr&cosfanix. plm rohorementis
Juutt, c^ Iltacas moltmine fuhrutt arces
Ingenvj mage quam ferro exvugnauit (AchiHes.
,
tfunc ettam fteCia qui 1{ex Laced&monis olim^

Sohrim ^ ficctss, ciues quoq. "Jtuere paruo
Contentos docuit , cultiifq. horrefcere molieSy
Viueret vtfortifuhpeôre mafcula Vtrtm.

I iij
ô CIV I T. VERI
Hic Epaminonda^ ,patriA quo fofpite fojpes
Gloria,0' exftinBo patrix, decm occtdtt "und.
En faluum ^t prAfert clyfeum^ûocemq. ûidetur
Adittere, Sic jiôriens, inquit ,modo njscor amici.
Paupere teô idem tuguri cultuq. beatm, ,
Fluxa leues animas capientia munera ,femper

Fallaci<s contemfit her& , parcufq. loquendi,
Tro re pauca folensfari ,fed plurima fcire,

Et gerere, His didis , fero iam vejjpere paufamj>
Fectt Ariftoteles , cernens Hyperione lapfo
Ltttm ad Hejperium , biiugos fuccedere J^pis,
Pr^viaventvriSolis.
EG R E s s V s cum Rcgina eiufque comitatu ex Timiditafis palatio,

AriftoteleSjin cliuumafcendit.vbi domicilium eft Tempeiantia?,
conftrudum marmore partim candido , quale Pariurh partim rofeo, ,
quale Porphyritcsmarmor >^gyptium , quod rubereait Plinius c. vuv

lib.xxxvi. Du^pra^tereaftatuxfuntadportamipfamveftibuli pofitî
fuftinentes vtrinque fornicem fiue arcum. Quarum illa ex iaipide rvj*
bentieft,qualispurpureaiaipisapudPlinium c. nx. lib. xxxvi. Ha:c

autem ex Pario marmore candore infigni. Prior illa palatij Temperan-
tia: materia & ftatua,nempe rofea,valetudinis integrac fignificationem
habet , cuius nota cflTe confueuit coloris bonitas , tanquam rofa in ore
purpurafcens-.pofterioreftindiciumcaftitatis.Ac valetudinis quidem
ftatua,coronatacedroeft,&amaranto:nam ha^cdurarepoftunt , &:
quafi valere diutiflimc.Caftitatis autem ftatua ferto ex ole^ myrtique
ramulisimplicato,redimitaeft.Nontemere. Namde Caftitate nunc
AriftoteU fermo eft,non tam illa virginali, quam ea qux huptiarum &
matrimonij propria eft. Eft au tem oli ua caftitati amica itaque facra ,
Minerux.-Myrtus vero arbor eft Veneris. Arbores autem ha:, cognatio-

ne quafinatur^,quamo-v^7ra0£/a»' Gra:civocant,ard:iflimctenentur, vc
eft apud Theophraftum c.xvi. lib.ni.de caufis ftirpium.Qui cum dixif-
fet,Oleam & Myitum eflc amicas,deindc fubiungit. to^ t? y^î^ m/x-

'TrKiy-i^ <^Y\(n 'T^îV^PCOV AvdYollcCV , )C, TK? i^ /A.Vf)f>n'>i jSaiC^Vi Cj)0£cO^ S*IA "TV
oM^îxovm m Ihala^. Quod Latine interpretor. Na, cjt* radices eamimplicari
ait Androtioy^myrti ramulos intcr olc<e ramos?^ quajt tabulata,mrepere.C6-
fociatisiîturole^Myrtiqueramis , caftitasmaritalisaptiflime coro-

nata eft, in qua & pudicitix & Veneri locus eft. Valetudinis autem &
pudicitix ftatuis ornatum eft Temperantia: limen,vtprimo ftatim ad-
fpectu planum fieret,abftinentia in cibis , fobriecate in potionibus , Sc
pudicitia fiue cafticate , intcgram valetudincm & florentem diutiflime

confcruari.Eafque laudes qui habenr, his viridis & honoratacpntingit
BART. DELBEN. 7'
A. PalatiumTemperanti^r.
B. StatuaTeraperantiajcumcoronaexamaranto &: vitice.
C. Effigies Baccbi vindi & adligati nota Tcmperantia; refrcnantis
_,
voluptatesfiiliux.
D. Vcnus & Cupido vindi, nota Temperantia: coercentis Iibidi-
nem.
E. Cedrusarbor,notadurationis&vaIetudinis.
F. Vitcxfiue etyfosjnotacaftitatis.
G. Ariftoteles.
H. Regina Margarita,GalIia: rcgis F.Sabaudix principis coniux.
7i CIV I T. V E R I
fene6lus:contraque,vtinquitM. Ciceô liîdinofa ^ intemperans adole-
fcentia, ejfatum corpus tradit fcneûti.
QVA PVLCHRIOR VLLA VIX ALIA.

Temperantiamvirtutemefreaitprxftantjflimam.Eftenimhcecvir-
tusconferuatrixprudentix, eaquedignitas inipfo nominc fignifica-
tur. Didlaenima Graccis temperantia (m^^âvw, tanquam QFârtTUui
<^^vmvM eft conferuans prudentiam,vt eft apuci Ariftotclcm iplum cap.v.
lib.vi.ad Nicom.Eaque mcnte Plato in Cratylo ffaq>^cnjiou.,id eft tem-
perantiam,cfte dixit mrneJicu -nis <2f^n<noi)c, , (iue confcruationcm prudentia:
Et lamblichus eam ex Homeri fententia efte ait,c|ua(i aacu cpejJvrtw (iue ,
faluam &
incolum^m prudemiam.Et Hierax philoibphus eandcm efle ait
Tiifirim jc^j <7aT»eia* -vii cp^y^(nag,id d\,cuflodiam & conferuationem prudcntiê.
Etinterpres EuripidiinHippGlytumjhancaiteflexv/Yw/rw ri (spô/u)fjî
cPfim, Cmequa confiruamusmentem. StobcEUS fermone xxxvii.
ClNGIT EI MYRTO P A P H I A, SCC.
OHua caftitatis amicatantopere quidem vt a fcriptoribus rei rufti-

,
cx proditum eam prouenireacvberiorem fieri,fi pueri , &

fit, la'tius
puellx cafta: quotannis baccam eius legerint. Sic enim a Florentino

commemoratum eft in Geoponicis lib.ix.& repetitum a Palladio Ru-
tilioTir.vi.lib.i.dere ruft.Myrtusautcm arbor Veneris, Paufanias in
Eliacislib.ii.po<ybii)yt)//cy^(ni/»}i/ Acj>£^(ft'T>J5 li-C^ iivcLj,:(ôixîa. tu iii){st.?ôiAoyat
id e(\i,RoJam^ Myrtum effeflirpes Veneri facras,propriicûe attincre ad ra-

tionem pulchritudinis &c. Eademque Seruius ad ii.Georg.&: ^neid.v.
Sedet hic vestali schemate virtvs.

In area ipfa fimulacrum fedet Temperantia:,{pecie,figuraq. virginis
veftalis fed coronata^ floreo ferto & dextra lychnum tenens hxua
, , ,
agnum. HiEC enim Virtus florentes feruat,lucemque rationis puriorem

&: caftos ac pudicos facir. Ergo & fedet a dextra eius Bacchus vinclis
conftri6lus,ala:ua Venus & Cupido. Ipfius verb Temperantia: fedem
opacant cedrus & vitex.Cedrus nota durationis incorrupta^, vt rcs po-
pularitcr nota eft:vitex autem caftitatis & Pudicitias, nam reprimerc
crcditurVenerem.Diofcoridescap.cxxxvi.lib.i.Pliniuscap.ix.Iib.xxiv.
^lian.de animalib. c.xxvi.lib.ix.Etymologifta in V"<tfA.m. Hinc etiam
vitici nomen Gra:ce,vt a.yioi diceretur.
Sed plvrima in ipsis porticibvs.

PaucisnuncAriftotelestcmpcranti^vim exprimit, eiufique matc-
riam declarat,nempe illamverfariin voluptatibus iis refrenandis,qua:
velex fiporevel tadupercipiuntur.HisenimvoluptatibusdcIenitiat-
quecorrupti,propriedicunturintemperantes. Caufamexpreflit Ari-
ftotelesProbl.ii.&vii.Partisxxiix.nimirum, quia,inquit, adtre£latio,
& corpoiis titillationeSjCum beftiis homini magis communes ,
quam
vllo
BART. DELBEN. 73
vllo alio fenfu perceprcT voluptaces. Haium
voluptatum ênusigirur
nuncinfamac Arifloteles, ac docec quibus propcer earum operam ma-
Jisjhomines conflidencur.Nam Sc mentis aciem, & rationis rccla: (lue
pruclencicTlumenpra:ftins;uunc,&fam:E vulnus infiifrunc &z inercise
mancipatos hommes tenenc,&: ad matas,wz aiunc, fiue ano-uftias rei fa-
mi]iaris,& mendicitacemdeduciac,&; vcpaucis mulca compledamur,
hominemexuerecogunt exhomine,fiue homines tanquam Circxa
pocione,conuercunc in belluas. Prariercim aucem illx qua^ percipi untur
taduvoluptates, nocentesac peil:ifercx{unt, hominemque de ^radu
mcntis deiedtum, deprimunt infra tarda: languidxque pecudis condi-
cionem,vtnon minus fandlequam ornate &z copiofe demonrtrauic
Ladantius Firmianus c.xxin.Iib.vr.
Nec vero efpigies tantvm.
Non temperantes, folum fed & aliarum virtutum compotes in hoc
& animi & mencis,
Temperanciar palacio efleaiCjinriuens omnium fiue
&a6lionis&cognitionisvirtutumquafifolum ac fundamcntum QiTe
Temperantiam.
HOC PAGASÂ VIDEN' ALCESTIS IN AGMINE.
Ingreffus iam cum Regina in palatium Temperatia', per-
Ariftoteles
git porrodemonftrare ftatuas illorum qui pudice ac pudcnter vitam
ei
egerunt.Qualis Admetus olim ThelTalias rex eiufque coniux Alcefliis,

,
qua: nemine ciuium ac ne pcarentibus quidem ipfis pro falute principis

admorcemfefeofferentibusjipfaidvltroexpetiuic. Dequo argumen-
to cragedia exftac Euripidi , & narrauit loannes Tzetzes hiflioria.Liii.
Chiliad.ii.SedrefeIIicna:comniaPaIa:phatus.
COMES HVIC EST ICARIOTIS.
Alcera ftacuaeft PenelopcE,cuiuspudoremacpudicittiam,&Home-
'ruSj&omnesdeindeHomeriveftigiis ingrefli poeca:, mirificisin ca:lu
Laudibus exculerunc.Longiftime camen ab his diuerfa incerpres Thco-
criti eclogam vii.& Seruius in ecl. Virgilij ii. Acro in cpift.ii.
narrauic in
a quibus non diflcncic M.Cicero,qui Iib.ii.de nac. Deor. ex Mercurij cu
Penelopa congreflli nacii efle aic Pana.Idemque a Plutarcho attin2;itur
lib.de inter.oraculorum luhanus etiamCa:farin cpillola ad Callixcnci
tUo n.yniM7riu),incûit,i'7rctjvii/xmv îôv •v^zstb Tnn/rav 'oTnT^tpiAco^/ctjid elt
Penelopam paene ah omnib.laHdatam quafi amantifsimam viri.yiôv fiue pa:nc

dixit,n5 nefcius,muItos huic dc caftitate Pcnclopes opinioni reclama-
re.Et L.Seneca epift.xxcix.quafi rcm dubiampoiuit plcnamq. contro-
uerfix.Qw/W /w^«im,inquic,rf» Penelope impudica fueritân uerlpafaculo/uo
aucem quafi omnium procoru amica potius,quam cuiuf-
dederitf?\:inc
quam inimica fuerit,eam inrifit au6tor,fiue auclores iUi potius,obfcac-
ni carminis,quod Virgilij Maronis caftiflimo poemati tanquam regiis
te6lis pulcherrimc aelatis 6 laqueatis cloaca^fubulgitur.Paufanias quoq.
in Arcadicis fiue lib.nx. traditum eflc ait ci Mantincis, Vlyxcm cum is a
TroiareuertiflctjPcnelopcu nunciu remififlc,quodfufpcd:a clfec nomi-
neadulterijItaq.Laccda^monemcamrcuertilfcjcacindcMantineci vc-
K
niflejVbi&cvitaexcefleric. Ec Lycophron in Alexandrafic Penelo-
pam dcpingit.
Scd Bajfara
Virofa cir impotens , exhauriet domum.
Quem in locum adnotauit interpres Ifacius^Durin Samium in fcri-
ptis reliquiflcjPenelopen ita in procos omnes piam fuifle, vt illi fratres

eius eflent,ip{a omnium foror.Sed pergamus fane ad alia , neque coga-
muspoecas quafi ad iuratos iudices,pro tefl:imonio verum dicere.
Ille sed interea lvdit.

AitnoneflcineilHem fedibus aut regione Tcmperantix Vlyxem,
fed in vallc tenebrofa Intemperantiierrcfpiciens eo , quod Vlyxem Ca-
lypfonis & CirccT,aliarumque amoribus poet« infamarunt , vc pacebit
diefequenti.
NVNC ADSPICE TECTO INTERIORE DOMVS.
Artemifiaconiux Maufoli, quem Cariaj terrae rcgem fuiflê aiunt,
melius quam alij Satrapam , fiue magni regis prsfedtum, vt patct ora-
tione Demoilh.de RhodiorumIibertate,&commentario ineam Vl-
piani.Hxcviroexfliindo, pra: magnitudine dcfiderijcum oflTaeius &
cineres contufa in puluerem , & aquê indita fic tanquam fitiens obbi-
biflet : fepulchrum pr^terca vcl fanum ei fccit tanta magnificcntia 8c
fumtu,vtintcropcraorbisterrxprodigiofanumerctur. Hoc itamulti
narraruntjVt indiligentia videri poflit in rc tam vulgari cfle diligentem.
Illud non ahenum adiungere,quod a Gixcis nonnullis vt
fuerit paucis
Thcopompo apud Suidam,proditum efl, & tangit quoq. Geographus
lib.xiv.Artemifiammagnitudincmoerorisconfed:am5i ludu, conta-

buifle.
At hippolyti se qj^ I t V r , &c.
Hippolytus infigni cafl:itatc,filius Thcfei Athenienfium rcgis, cum

dccreuifletnunquam fe VcnerevIIaconcaminare, ac nouerca deindc
complexum eius amore inflammaca pccerec , confl:ancifiime recufiuir.

Acque hoc eciam argumenco,in manibus efl: cragc-cdia Euripidi Gra:ca.
Hippolytus coionatus,& Latinaitcm aha L.Senecir.Perfimilis de ado-
lefcencis Comminij cafticace,apud Plucarch.narracio efl: in ParalleUs.
Restitit h^c fatvs sapiens.

Cum audorin palacioTemperancia.',dignum RcginjEpro fingulari
eiusacperpecuatotiusvita:cafl:icace locum aflignarcvellet,inter alias
eiufdc a:tatis infigni cafticace Heroinas, Arilloccle his didis concicuifle
aic,quoniam hoc ipfo tempore in atrio ilIo,Regina pxne viuam ac fpi-
rancem oris fui adlpexicimaginem,& pra; modcfl:ia erubuit, Efi: autcm
ha:c illa Reginx imago,quam aprincipio libri audtor dixit a Zeuxidc,
pingendi ac diuinandi artifice in acrio Temperantia: dcpiaam fuKTe/m
eacjLieReginamabAriftoteleagniram efTe.cum primum ad vericiui-
tatem adpropinquauitjVt intromitterctur.
Et comites geminas.
Intelligi viilt comitcs ReginÊ puelJashoneftiflimis familiis natas,
quibuscum Reginaplurimum dcIedaretur,easpotillimum ex omni
fuo comitatu (ocias tunc fibi adiunxit, huiufcc ad virtutcm ac beatitu-
dinem profeclionis. Harum altera Philiberta Seflelia filia Marchionis ,
Camerx:altera Petri Tornaboni filia, quam habet in matrimonio lu-

Jianus De lb ENEjCquesordinisD. Mauricij & Lazari,fihusau6lo-
ris huiufce operis.
NVLLA EXSTAT IMAGO ILLIVS HIC.

Virtutum laudatio & vitiorum reprehenfio poetica: penc propria ,
cflmateries, vtex Ariflotelislib. depocticalicetintelligi, & oratione

Maximi Tyrij qua laudauit pocticam.Quarecum audor Temperan-
,
ti^nomine complures ajtatis fux homines non fi6lc aut fallaciter, fed
vere fapienterque dilaudauerit,nunc quoniam in ipfa veri ciuitate con-
ftitutus eft, inquanonmodofal(iaIiquidproferre,fed eiiam veri vel
tantillum (ilentio difHmuIare fcelus ncfarium cft,ignofcent arqui ledlo-
res,fi aperce palamque & libere nonnullos qui memoriaipfius non ca-
ftifTimc vixerunt a Temperantiit caftris exclufit , non mehercle contu-

melia: caufa,fed quoniam ita lex operis qua^dam ab eo fufcepti , pofce-
au6toriucundc fine,quafi illud in ficris olim prar-
re videbatur. Hifce
conisvoce vfurpatum dixit,Exf/?o,& aTemperantia:fedibusabIegauit
eoSjin vallem Intemperantia:,perindevtpafl:orilIeapud Theocritum
Ecl. I. Venercmipfamatuguriolo, regnofuo,Iongeabefre iubetgcn-
tium,/^î,inquit,z» Idam,3hi in complext^ Anchift.
zo-m Trar I ^ca
^'fTnim' A'y)(((m.v. Itaquc induciturnuncÂriftoteles admo-
nensReginam,nefruftra multam operamponcre vclitinrequirenda
fuiviri EmanuelisPhilibcrti imaginc.In palatio enimillamdcpidam
cffe IntemperantiiE,propter imagincm Vlyxis,vt dic fequcnti patcbir.
Adspicecandenti.
Pofitis multorum exemplis qui domitas habuerunt Iibidincs,nunc
,
Anftoteles de ftatuis adiungit eoru m qui parce, abftinenter fobrieque

vixerunt,vtNcftoriIlcmyfc///e«fA:,&^«/a'or;7o^««^di6bus a Poeta Na:-A.Gel.c,
uio. De huius enimfrugalitate, non difîculterconicdlura ficri po-^'"'^''*
tcft ex his qua: Homerus lliad.lib xi. narrauit,vbi ancilla Neftoris Hc-
camede, Arfinoi filia,menfam ei adponit, nonepulisexquifitifTimis
cxftrudani , fed modico & pcrtenui adparatu. Hic cnim cpula-
rum ei adpofitarum quafi index ab Homcro dcfcribitur. Ca:n.E
capur,
K ij
^c CIV I T. VER I
cdbiti nomcn debentU cape.
AccefTit fauus mellis, & panis. O menfam regalem ,

qualem nunc
fic, nondicam, mHnifici gregario , fedfofibriautcaprimulgoadpone-
resjvitamfibiprx' tanta vi6lus parfimonia &: afperitate,vicalcm non
efle proquiritaretur. Sed Neftori tamen ca vidus moderacio ac tenui-
tas , vt inquit iam Ariftoteles , & vitam diutillime propagauit,&: men-
tis aciemitaindiditacrem,vt ipfe confiliis fuis citius cjuam Achilles
armis,Troiam cepifle videatur,fapienfque apud Homerum Agamem-
nonisexclamatioficoptantis decem, vt ipfe loquitur, ovfA.cp^S^fA.om,
id eHconfiliarios Neftoris haud diflimiles,breui enim futurum vt talium

virorum confiliis, Troiaexfcindcretur.
HVNC ETIAM SPECTA.

Lycurgus nontantum frugiac fobrius , fed Lacedemoniis
ipfe
ctiam fuis aud:or vita: fobria: & frugalis. Acres autem fiue acriter in-
telligentesabflemijjVtLycurgusillealterThraciarrex. De quoVirg.
in III. Gcorg.
Parcvsq^ loqjvendi.
Attingit SpinthariTarentinihominisdidum illud commemora-,
bile,de Thebano EpaminondaGrjEcia: facileprincipe, qui cum ei vfus
magnus &confuetudointerccfl'erat. MviSich -mv Zv Ka.%' iccoZv a.v^înn
emTOYHJuVa^ /t*))T5 îiom ytvua-xjvii ftJiTt eAct-iôvct <^%y)j)fum id eft A/f-
, ,
mineminomni vita fthi 'videre cantigiffe hominem,qui & plurafciree , &

pauciora loqueretur. Sic enim a Plutarcho exprcflTum eft in lib. de genio
Socratis , &: lib.de ratione audiendi.
De frugahtatc autem Epaminon-
6iX , & voluntaria paupertate,Plutarchus in Pelopida narrauit, mul- &
tain lib.de genioSocratis,&inapophtegmatisEpaminond:E. JEmi-
liusitemProbus in vita eius.^lianus invariis cap.v. lib.v. loannes
Grammaticus hiftoria cccxlvi. Chiliad x.& alij fcxcenti , quos reccn-
fcreomnesambitiofumpotiusquamvtile aut elegansviderctur.
DIES OCTAVVS,IN
QJV O DE INTEMPE-
R A NT I A.
/ N Qj^ EBAT 'vetuU furgem iAurora cuhilc^

J\(on inuita viri , Solem de more precari
Ccepit ^rtJtoteles.Soly dixitjucida mundi
Temperies tua nunc fialtas optnhdis njnquarifu
,
Vr&uia lux nohis.VaUem luftrare fcelefiam

Ingredimur , fedes 'vhi fpurcas ipfa locauit,
B AR T. D E L B E N. 77
Squallentiq. Intemperks fe UBMin aula.
Sicait , 0* âUis nehuUrum ^vellere opertay
Tran/itinaduerfum limen , dehmcordine pandit

Singula RegmA , Solemradiante parumper,
Et retegente omnes latehrofa m ^vallerecejfm.
Ecceforum primo ^venales Itmmemerces
fnqutty hahens Veneris , âridffuecupedinis artes,
Inlecehrafq. omnes ^fucos mangoma formn&t ,
Fercula regifico luxu , carchefia Baccht

J^Qefkiri c^ amhrofiA fummi louis &mula ipoftes
Ornati Venerifq. rofa , Bacchiq. corymhis.
Adfj)ice liuentihanc aram de marmore : paliens
Hic Intemperies fedet , ilii dexter lacchus,
JSIehride fiiccin^Pts , redimitus tempora ferto
Ex hederis , thjrsoq. nitens ^fua pocula mifcet:
Aligera Uua Veneris puer^ ofculafigit.
Infaciem effigiatiomnes paUore mrenterrUy
Vt foliti Venus C^ înum quosfregit , in omnefq.
Artiis fe infinuans languore opprefit inerti,
IJmhram ara hinc factunt platunns genialis^ înde^
Vertice haccifero Veneri gratifima Adyrtm,
oAnte pedes iUis projiratu in limine primo
Reâ , nefas , %atto eft , pedihus quam proterit omnc^
IJulgusin hu penetrans fe te£ta furenter : at tUi
S&uius infultant , quos ardens purpura 'vefiit^

Diuiti-z quihus , ^ faciendt tmpune totefias
^fmdlihetâdfidue tacito fuh pedore diBantj
Tlurima , quA feri %ationis formula recl&^
Et prohihet turpi reuocans a Itmine njirtm.
Sic fatm Senior monuit penetrare 'volentes
êginam c^ comites Tremere hanc in limine 'vefiris
:
Ejfgiem pedihm fitcautio dtxit^ C" 'vltra ,
oArdua fufpenfo ^vefiigia ponite grcffu,

Idmq. adttu prtmi fuperato limmts,ingens
Porticm a Uua , dextra inremeahtlis error,
* Et Lahyrinthâ CACum vertigine tediunu,
Jngrefis patuit» Trim hoc lufirahimm inquit,
T)tm Ari/ioteles , teSii penetrale dolofi.
En Lahyrintheis non efiinfiexihmiUis,
T)&daleo 'veluti Aiinois carcere taurm:
Agmina fed 'volucri pehufitt arundine peCim
K iij
-8 CIV I T. V E R I
Q upmm c&cm Amor. Valet aucupis arte Cupido.

Caita^tauci aucepsâmttefcjue c^ retia tendens:
Aut pedicis falht,vifcme 'volumtneteBis
Tângit arundtmhm ifedin hancmagii exferit artes^
Corporis egregij fiqua , O' pTAdtutte pennA
Vellere conjptcua efl , ciT^ njerficolorthm alu:
Sic amor eji. Humili non tam de plehe gregales
Qaptare cy capere infiiemt,quam murtce ^ auro
Fulgentes proceres. Haciiiimaxima pr^da efi.
IHe "jiden ?Troiam ^vt caperet qui maior (*Atrides

Venerat , efl captus flaux, Bryfeidis aura^
^luam domino rapuit feruam male-fanm Âchilli.
Vt gremio mentum mentemq.fouentis amicA
T>enofuit\ fortis Veneri , contendere diBis
Strenupu AEacid&:helliin certaminafegnis,
Tarte alia furit jEacides ^fioliattis amicay
Etfedetante rates^proieBis cafide O' hafla
Flehtlis^y C^ cithar& firepitu folatur amoremS.
Sicuti cornuto viBtts certamine taurpts,
Formofa iunice piger poflquam excidit , ahdit
Sela/tehrismoerens i O* filaper auiafertur.
S^(ec proculhinc Ctrca fruitur , dare cauttts Amori
Vulpio Stfyphides ludum ,follerfq. alteni
Cultor agri ,proprium fine cultu deferit aruurru,
Et furtt , interea dum ficca ^ fohria cura4;
Tenelopea domi ver/a vice filia Solis
:
ur£olid& male-fida fiio , fert facra facerdos

oSÎultiuagA Veneri ^ foctifq.indulget Vljxit
Extremoque fui fatiatos neCkire amoris^
Vertttin orafuum , c^ turpi grunnire fuhegit
Conclufos in hara.Sic olim paftor Vijxes
^lui fapiens populi , mutata eft forte fuhulctss.
fmpulfiin Veneris coenum , frouoluereporro
Sic gaudent fe deinde ,fues ^vt corptss olentis
Ohfccena cupiunt merfare voragine lama.

Fortefed cjt duhites Lahyrinthi quale recejfti
Jnteriore iliud [pecus inl&tahile , pigrA
Stant vhi circum aur& , & picea caligine c&lumy
^lup neque nunc ^pr&ter fblttum ruttlantia Phcehi
Orafiium penetrare diem potuere ,fid horret
Sic mediafuh luce , velut; noxincuhet alis
B A R T. D E L B E N. 75>
Intempefta. Luto ficiashabet anguliis ille
IJulgiuagJL Venerii neptej ^populariaquondanu

Coniugia , vt Phryna^ , 'ut Laides , hocgenm omne^.
Vix ea fatm era^ Regtna exterrim Uuo
,
Omine repref^ttq. retro veftigia , ^T illarru

,
Q^bfiftens proculeft animo exfecram mephitin.

lamq.poli medium tranfcendens Cytithit^s axerrL>
D ecliues agttabat equos , cumcetera pergens
Exfequi Ariftoteles Spaciis ne excludar iniquis^
,
Torticiis ad Uuam fupereft , hanc 'vifere temptis,

Ut porro ft?eêmus , ait, quostlla receffu
Qonttnet cftfigies : non ef hu gdnea quanquanu

Qyûltum digna oculis qu^ perlufiretur honeftis,
J^Qamq.fuohi Baccho fidi Cerertq. clientes,
Infe dum properant inuergere fkpe liquores
Vitigenilatices crebrifq. madere culuUis,
,
Exfttnxere facem reÂ 'âtionis , ^ ipfbs

Fecerunt hebetes ad 'uitA munia fienfits.
nAut epulis auidt nimium incubuere paratis,

Qy^tq. guU prefiifiua dtcione furentis,
^''^Qon vnquamcdo potuere adtollerementemj,
^dfpice purpuret longo ftant ordinereges,
Omnes pampinea redimiti tempora fronak^^
Lafcitu aut teneris hederA ora fiiperba corymbis
Vmbraî. Ante omnes vidert ? hic Dionyfitss oltrru
SicaniiZdominus , fnuaq. tyrannide princeps.
2>Iunc etiam fitttre merum ,fitire cruorerru
îxeris , in vultu tantu ebrietMtis imago
6t crudt ftecies animi fiedet.Adfpice iuxttnu
DiBtis Alexander quondam metis , mea doBtis ^
Di^ fiqui , ^ re£iA ra4:ionis liiuere lege.
Jdem poftquam AfiApopulos & regna fubegit,

Omnia ceu rapidi peruadens fulmtnis alisy
Temperie domindque procul 'I\afione valere
,
lujfa , deliciis totum fie tmmerfit , & inter

Agmina moecharum , fcurras , moUifq. clienteis
Baffarei , dtdictt bacchari, O" ftcrtere multo
'Depofiittis vini certamine. Cantharpts illi
Fro clypeo ,fcaphium galcA fiuccej^tt equina ,
Florea ferta,iubA ,fiiprema tn cafitde ptnnas

Ingentes , mueas ,fioltt& dtfiingueretraBtt
8o C I V I T. V E R I
T^pmtceo : didicit geniales dextem talos
Vtbrare , CT" Venerem iacere , haflâs ftrentia qtiondanij
Hoftis in adHerfl peîts torquere , rigenfq.

Pa/itolo malacOjCeJît iorica : 'vicemq,
Bucephali , tortis expieuit de flore heMo
Farttds AcidaitiZ , ^
noBurna in heila paratta.
Sic 'Bacchi O' Taphi^ fa^ttis de principeferutis,
Obruitafltduo %âtionem flumtne ^tni , &
Adilitia Veneris : vttto non dedittis ^vni,
Tanto fipe magis feltci ftdere foffor,
Gluam rexautfatuus-^diasin luminis oras
Editur. Ecce aiij reges muiti atq.tetrarch^,
Cjpridis aduerfum Jpectis hoc tnamabiie , iimis
Suauiter 'vfurpant ocuiis .(*Amor omnthns iderru.
Jamque aderM Vejper foitto fujjiamine linguam,
Offufifq. ocuios tenebris^vtnctre parattis^
Cum propero Sapienshacnobis edtdit ort-j,
Vittma nunc eft metafuper Lufiratio fpurci :
opertum
lUitis ecce antri , tenebris ^vbi 'vuigus
Arte 'voratrin&certat, fiudioq. hibendi

Cenfetur ^fuperare ipfas non fegne crocutas
Jngluute , aut rapidis Stjmphaiidas ^nguibus acres,
Ventris troiuute fpurcas , c^ pone fluentes
Ttirpiter : at caiices eadem piebecula ficcat
Innumeros numero , & Lenai flumine mentem
Obrutt infano , ac veiut aita in dolia iongus
T)ecidertt ferpens , bibii ac "vomit. Eminet iUo
Agmine Arifttpppts quaftdux O' fig^^f^ > ^quisy .
^Juptquot funt nattis Vertumnis caUidtis omnes

, :
S&pe chamdeo vti , variata peiie coiores

Induere.Huic pofitum hoc ieue ficco epumice ftgnum eft,
Tône Phtioxentis hunc fequitur ,gruis improbas oiim
ôfierequi foiittis iongifima coila ,faliuA
Longius in iongo njtflmturent gutture gratA.
Sunt aitj deinceps , Epicurt4S cum grege multo,
fnfipiens quos edocutt fapientia curfum
Fieêre de meta Vtrtutis , c^ afpera prtmo
lUtus intrantes mordentia iiminCi ionge
Omen 'vt aduerfum fugere ^ adproperare Voiuptas
^lup ienocimts animum vocat , improba Siren.
Hancfummam effe bonii Virti4tes nomina tantum:
Extr*
BA.RT. DELBEN. 8i
Extra tjuam Venus Cr Venterquoddtdfet , honefiurru
cum corporea qtôq. mole perire
Sjfenthil:
Socratis ^fuis &qm ammam. Furor impins ille^^
Ferdidit innumeros lymphatis mentthtts oltm^,
Atq. hodie perdit , quamquamfub lumine Veri
Terlpicuo magis , ^
cdi adjptrantibtM auris, ^
Stc fattts Senior îam pruipttante diet

Litttis ad Hejperium fapremo lumine , tranftt
Vallis in aduerfr regionem Itmite cuo ,
Suh terra.Jngrefts domus hic adparuit increns^

Clufaq.foUtcite clathris , atq. ohtice crebro.
ISluUa thi comparent hominum veftigia clufks
Antefores^lleriles circum agri , ^
fentthus hirti,
Jnclufos ibi tum magno clamore ^jocamas^
Pulfamufque fores faxis , cubtto ^pede.Frufira,
ISlemo audtt , tanto aut ftrepitu exctttts oftiapandit.
Srgo 'velut nuUis hahitatas Itnquimtts ddesy
Opprefifue ftupore graui , aut torpere êterno
Qj^dfuetis , velut hiherno fub fidere gltres.
SOLjDIXIT, LVCIDA MVNDI TEMPERIES.
Cum virtuti,cuius cjuidcm locus ac rcgio femper mcdia cfi: , & fem-
per vitiis , c^nx virtutis cjuafi metam aut deferunt, aut tranfcendunt,ea-
demfubieciafitmatcriesjnempeadpetitus ac perturbationes animi;
fapientcr mtellexit au6lor fibi licere domicilia virtutibusacviriis ea-
dcmmateriaftruduraqueponerc, variatis tantum ac mutatis eorum
ftatuis&imaginibus , referentibus Ipeciem ac (imilitudinem corum,
qui fucre olim authodie(]uefunt virtutumillarum autvitiorum liabi-
tuinfigniti.
Egredlisigitur odauo nunc profedionis fuce dieexpalatio Tcm-
perantia; ,
per la!uam atrij portam Ariftoteles, defcendit in lubiedam
val!em,vbi regio & domus eft Intempcrantiar. Huius ante ipfum
veftibulum&limcn,aream dcpingit latiftime patentem, vbi venalc
propofitum fitomnc genusepularum,potionum,deIitiarum , odo-
rum quibus illecebris & lenociniis tradi homincs , dcinde Vcncris ac
,
faporis voluptatibus ardiflimc ivrctiti tencntur. Limen vero ipfum

intrantibus.ara fe offcrt,in qua fcdcs Intcmperantia: fub (pecic figuraq.
Vcncris. luxra funt ftatux,hinc Bacchi, indc Cupidinis. Antcfta-
tuarum pcdes proieda rationis cftlgies,vt quafi infcrius portx limcn,
pedibus inrrocuntium proteratur. Nam fcrui Intcmpcranria: & clictcs
protcrunt & concultantrationcm,quidni?vtdomin.L' fux gratificentur
L cjux
CIVIT. VERI
A. Intemperancix palatium, ftrudura ciufdem modi qua illud Temperantiar,

fed caducum &: ruinis deformc.
B. Effigieslntemperantia: quamCupidofuauiatur F,
C. Bacchuspocillansquafihersefuxlntemperantia?.
D. RedaRatio quam Intemperantiapedibusfubie£tamhabec,&; quafi coa-
temtimconterit.
E. Platanusingenshuicchorovmbramfacicns.
F. MyrtusarborfacraVeneri.
G. AdparatusGul*.
H. Adparatus &: inftrumcnta curandis morbis^gula crapulaq. contra^tis.
I. Fuci,pigmenra,odores,ahaque inuitamenta Veneris.
K. Morsvoluptatibusaccelcrata,
B A R T. D E L B E N. 8^
quÊrationi&prudentixeftaduerrariamaxinic. Illudprxterea cx illa
reda: rationis obtrita: & conculcatcT fpecie mifernbili collio;cndum efl,,
iibidinoros,impuros,intcmperantes animos, tantb minus quam.ex

aliisvitiislaborantes, odio & reprehenfionecarerc pon'c quod om-
,
nium maximc voluntariam atque idcirco turpiflimam libidmi fua: fer-

uiunt (eruirutem. Facilius cnim multb eft voluptatibus repu2;nare,
quam dolori,vt iam olmietiam pra:monftrauit Arirtoteles c.xi. iib. m.
ad Nicom.
HisitaexpofitiSjadmonetAriflotcIes nunc Kcginam ciufque co-
, vt furpenfo Intemperantix domum
mites veftigio, introcant,nec
inconfiderate pedibus premant abiedamipfo in veftibulo 6c limi-
ne, Rationem.
Ingens PORTIC VS A. h^'VA.

Iamexplicareingrediturdevinatura.cjuelntempcrancia:. In liuius
cnim quafi ludo ad voluptaccm cruditos , ram eifrenata vi concupir;:
fcendi & indomita c(fe,vcnihil eisin omni vita magis propoiicum fit,"
quam pcrfrui voluptatibus illis , qua: vel ex taxStu vel fapore percipiun-
tur. Atqui hosnatura fenfus nobis tradidit, non vtvoluptacum fie-
rent minifhi & fatellices ; fed cadum quidem addidit quafi calcar , acjb
fpecieipropagationem guftacum adindiuidui conferuationem , •fiub

,
vthominesfmguli corpus fuam vitamque vidu cultiique neccffatib

tuerencur.Veruncamen quoniarm hi fenfus vegetioresin homine funt,
quam vllo in genere animancium , eb fieri videmus, vc acrius ac fuxen-
tius venerisacfaporisticiIIacionehomines,quam tardx Ianguida:que
pecudesinflamentur. Domiciliumvcrblntemperantia: partitus efl in

haram hclIuonum,&: Labyrinthumamoris:iIIamaIa:uapofuit,hunc a
dcxtra.Cum enim vitium ventris & gutturis cogathomincs, vt Afranij
hac in re verbum wiuriêm\is,obhuteJcere meritb gulones in haram au-
,
6lor concIufit,tanquam fues (lolidos ac immundos, fipienterque Ho-

merus Odyffeadecima cum declarare veIIet,vitiofum illud
remigium Ithaccnjis Vlyjjei
tatitumabdominifuonatumfuifTe, nonlaudi & gloria:, commentus
efl,Circa:veneficiisomnesmutatosfuiffeinflies.Labyrinthi vcrbcar-
cer amori & Iibidinofis conuenientiflimus eft.Caufam Lucretij verbis
exprimamuslicet:
Nam vitare plagds inamorUnelaciamur
Non ita dijfcile efl,quam captum retibus ipfis
Exire
Nequeambigo quinLabyrinthi(pccie,apoetis amorisimplicatio
propriedcclarccur.
Valet avcvpis arte.

Pcrquam cleganci vfus allegoria cfl,in qua inducitur Amor vicc au-
cupis,animi humani fpecie auium,quarum illa; maiores pcnis, purpura
L' ij
84 C VI 1 T. V E R I
auroq. dcpidis, vt rcgum ac proccrum, alix minores, vt vulgi,quarum

alx vnicolores ac nigra:. Vifcum dicit blandimcnta inlecebras amo- &
ris. Quemadmodum ille apud Plautum ad amicam adolcfccns
lîfcMs^mcûnymems vcjlra eji blanditia
Citiusautemrcges illos & proceresopibus &copiis adfluentes,in

amorisblanditiistanquamvifcoinherercereait^quoniammaioresha-
bent ocij ac libidinis opportunitates.
Ille viden' Troiam.

Regum vt fortunam , fic Intempcrantiam fcre maiorem efle quam
priuatorum,peropportuneoftenditexemplorcgumregis ad Troiam
Agamemnonis,qui AchiU
libidine ardens,flagitioscamicam Bryfeide
li eripuit,& amenter anim um offenditjquo vno (pes vid-orix
illius viri
nitebatur: Alia parte AchilIes,verbo quidem pra:mium S^ honorem , re

ipfa & veritate amicam fibi ereptam dolens , libidinem fuam , & fuê &
publica: dignitati anteponit,Gra£c6fque ab He6lore opprimi facilc pa-
titur,vtdoloremfuumvlcifcatur. Quo loco audtor inluftricompara-
tione,Achillemfecit tauro fimilem vidoincertaminedeiuuenca.
Nam perfimileacgeminum illud Agamemnonis & Achillis hbidi-
iieinflammatumdifcidium,pugniE taurorumde iuuenca fi^rmofa de-
certantium. Qualem elegantifTime pugnam Virgilius pinxithb.iii.
Georgicorum, & Ouid.principio hb.ix.
Nec procvl hinc circa frvitvr.
Vlyxes cautus ille quidem,red parum caftus,quippc qui nequc a Ca-
lypfonefibi , neque a Circa & ceteris in pcregrinatione illa temperarit.
Claudunt veroeiIatusnonfatellites,fedfues, focij nempe cius,quos

Circa potionibus fiiis conuertit in pecudes.Itaque falfiffime in cum lu-
audor,iam illum efTe non vt regcm maxime decet, populi paftorem,
fit
fedfubulcum verius.
SOLLERSCii ALIENI CVLTOR AGRI.

Queri fcilicet de Vlyxe fuo Penelopc potuir, quod de viro fuo apud
Plautum matronailla. Fundum alienum arat yincuhum familiarem deferit.
Et vt Theognis olimdixit, i-)(^c^f\v auvJ^cL[Aa.fyo)ijOi t^ aMo^retoi /3aAeT
>/ » ~
Virum fe odijfe falacem,

Quifquis arareamens arua aliena cupit,
Sic ilhKoTCAaj/ cayiif\v alicnum arare fundum. Sophocles epigramm. in
Euripidemjapud Athena:um lib.xin.
FORTE SED ET DVBITES.

Adiungitnuncextremumquafi gradum intcmperantia: importu- ,
nam icilicet libidinem fummoenianarum vxorum, quaspatrui,& iv%>'f~
^«Vokg^^rufticatim fcorta, lupas, meretriccs vocant vrbaniores, vt auljci

;
BART. DELBEN. 85
& poet^,amicas autforores,Catullus moechas.His quafi fuburramjad-

fignauitaudor, antrum in extrema labyrinthiparte, ine6c|ue poluic
ftatuasilliSjCjuarum oHm doraus patuit omnium cupiditati , vt Laidis,
vt Phrynes ac fimiiium, qux CcCe omnibus peruulgaiunt. Sed Regina
ftabukuiihoc lutulentum,impurum,inuirum, cjuali malum aufpicium
detell:ata,pedem retulit,in eamque partem regrefla ell:,vbi flatua^ prin-
cipum illorum,quibus olim lupul^ iWx,fummmiana vxores fiue vt Dio-
cletianus AAocûitm^mercales vxores nontamodio fuerunt.
I A M Q^ POLI MEDIVM.
Libidinoforum regione lullrata, refugiens a Veneris grege impurif-
/imo Ariftoteles, inclinatoiam in pomeridianumtempusdie reltare
ait porticum,in qua ceu hara fpurcilTima^tanquam fues in ccEno , volu-
tantur in cibo & potione,vinolenti fiue hihones, fiue hihiones, aut hihonij,
& ilh qui (ignanter fane a Lmnis, Hell(iones,gulones^gurgites, lurcones co~ ,
medones,fdônes,edones,mandones,ventres,manduci,gumia,glutones,deiulato-
res,nominati funt. Principcinterhosloco,AriftotelesponitDiony{ium
fuperiorisDionyfij Syracufanifilium,hominem fiuebelluam potius,
fiti ac voracitateinfigni.Huic Alexandrum difcipulum fuum adiungit,
decuius pergrcecationibus & vinolentia & quafi cum Baccho ipfo,per-
potandi certamine,notillima: hiftoris.
Cantharvs illi pro clypeo,

Tmitatus cft locum Plauti ex Bacchidibus
Vhique imponatin manum alius mihi pro cccjlu Cantharumf
Pro galea Jcaphium , pro injigni jtt coroUa pleflilis,
Pro hafia talus , pro lorica malacum capiam pallium
Vhi mihi pro equo leflus detur , &c.
SVPREMA IN CASSIDE PINNAS.
SicPlutarchusin Alexandro,gaIeameius & pinnis& crifta cquina

infignem fuiflc. 'H v l'l , inquit, ^t, ^xfaiWi t» ô^t^? Sîa.^zsfiTnii , vji iKcclifu-
%v 6;<pi)c<{ 'srli^v MtJxsrKTi )c, fMy-iSpni %ctj/Mxc^v. Erat ^ galea iuhainjigni,cui
'vtrinq.adflahat pinna,candore0' magnitudinemirAnda, 6cc.
Tenebris vbi vvlgvs opertvm.

Principes in porticu helluationis collocati: plebecula in antro quo-
dam rcmotiore.Optime.Nam fordes principum in apcrto ac propatu-
lo pofita; funt:priuatorum macula: latent. In priuatis autem illis i;uIo-
nibus Ariftippus voluptarius philofophus cxccllit cetcris , itcm Philo-
xenus Eryxidis,fiue Cytherius, fiue Leucadius , alitcr cnim ab aliis no-
minatus cft : bellillimus homo , qui collum gruis optarc folitus fcrtur,
qub diutius cibi &: potionis fuauitate frucretur. Dc quo iam olim Ari-
ftotclesc ix.Iib.iii.adNicom.&lib. iii.ad EudemumProblematc vii.
Partisxxiix.AthenxusIib.i.&iix.Suidas, alij.
L iij
g^ C I V I T. V E R I
Et pone flventls tvrpiter.

Imitatio illius Pctroniani.
Tales Herculea Stymphalidas arte coaâs
Ad c<elHm fiigtffereor,^<(neq.jlHentes
Harpias , cum Phineomadnere 'veneno
FalUces cpuU
Illud, pancque fluentes &c. correxerealiqui pennaquefluentes,
iclc|.intcrpretati,"Jo/^w/fj,vtIull:usLipriusAntiquar.lea.c.iix.lib.i.Secl
parte:
Petronius videtur voiuiffe, ponequeflucntcis, pro, flucntes poliica
ex illo Virfrilij de Harpyis, Turpifsima vcntns Proluuies Et voluit
fcilicet Pet^^roniusjn/ôwf fyllabam producerc^quam Virgil. corripuit.
Caltces plebecvla siccat,&c.

Taneitconuiualemritum,bibendiadnumcrumliterarum, quibus
fcriptum nomen amicae aut amici.
SVNT ALII DEINCEPS.
Non peflime pingit coloribus & penicillo fuo Epicuri de greê porcos.
docentesfummumbonum effe in corporis iucunda titillatione. De

quorumprincipeEpicuro eleganterfancM.Cicero Ennij poeta: verbis
lib.ii.de n2itm2LDeor:.Sed'mc^\xiiidum paUto (jûid fit optimum iudicattcdi
paUtium non fufpexit.
DOMVS HIC adparvit ingens.

Domiciliolntemperantia;&partibuseiuscognitis, nunc Ariftote-
les cum Regina in vallem pergit , altera ex parte palatio Temperanti^
oppofitam,in eaque oflendit fedem vitij,quod infra Temperantis me-
diocritatem eft.Hoc autem,quia proprio vacat nomine, communi ab
Ariftotele dicitur Avcij^cna. fiue ftupor.Si quis nempe ita fit exfenfus, fi-
ue nullo fenfUjita durus &: immanis,vt tanquam ftipes autfungusjneq.
doloris morfu,neque titillatione corporis vel tantulum moueatur.Ta-
les quiapauciflimireperiuntur,con(iderate audor xdes huiufce vitij
depinxit in receflu & folitudine , ab omni commercio & focietate ho-

minum diftantes,conuenienterque adiunxit,pulfatas quidem diu mul-
tumque fo res,&inclamatoshabitatores,vtintromitterent:fedilIosne.
que ftrepitu, neque clamore vllo excitari potuiffe quippe ftupore op- ,
preffbs,& omni (enfu vacantes. Quare occidente iam fole in collem vi-
cinum difcefferunt,vt cum fole expcrredi, in Magnificentia: regionem
& Liberalitatisproficifcerentur.
DIES NONVS,DE
M AGN IFI A CENTI ET
LIBERALITATE.
OEPERAT Eoo defurgens&quore , lotos
lungere Vhcehm equos :fefe tn "uefima coeptt
I Sermonis Senior referens,adfarter orftis
Kegtnam efi. OriturSol, inquit, munere cuius
'
Lux c^ ^Jit^ "uenit ifedenim prnifiantior ilU

Uitn ^fui complet 'JRyatio quam luminis aura,
Splendor in hac fummn^ ,Jpecies pulcherrima , cuita
XJtfio , mirtficos accendere pofstt amores,
Fulgor enim fi iAuri tanm dulcedine mentes
Adlicit humanas , 'vitam 'vt fine munere tuli
IJitMlem ejfe negent, hoc caffos fanguine , manes
Inter, & Orctuinumcrent in farte peculi:
SJfct amahilior quanto ^ficognim , ijtrtPis?

ûa fine mlaurum , nifi fplendens luce maligna
Atq. infignelutum. S ola efi quam propterhonefie
(iAurum optes Virtus , qu&ra^ teneafq.pamtum^. ,
Sola docct redc largin ^ parcere : fola

Conctliare potefi auro dectis , ^ dare partis
Lucem dtmtiis. Sic fatpts fcandere coUcttu
(Jcepit in aduerfi^m Sapiens , 'vhifurgit adauras
Laui domus duplici difitn^ colore : 'virenti
Qârmore pars dextra eft , 'venijque interfiuit auri:
Attera fiat niueo de marmore , totaq. leui
tiArgento virgata nitet. Suhltme columnis
Surgit marmoreis teBum ^fimulantihas illos
Qjii 'veimagntfjce regalia munera Uti,
Aut modtcis inftru£tt opthpts , trthuere volentes,
Lihero vti par eftanimo ;non feruus hertli
Vtiujfufolttus 3 mediocria. Limina tofiquamj

H&cfumm ingreî 0^ [pirantes marmore 'uulttis
,
&
De prafino Farto fufteximus inclyta partinu ,
Ohflupucre ocult tant& miracula molis:

Tarttm animosfenfu pertentauere fuaui
S8 C I V I T. V E R I
Gatidia. Staf medmm ramis felicll^HS arhrj
Complexa impluuij fpatmm geminoqueminatur,
Sttpitis in c&lum fecundo "vertice. êxter

oAurea mala gerenSy pleno ceu Copia cornu
Funditbumi, Helpertdum^feruataferunturin hortis
§lualia, 0* tCerculeo pr&tium cefijfelabori:
Lauw hab&t nitidos arg entea munern flores.
Has ita dumfiatuas Regina Cr in arbore fructm
,
Miratur taciteq. oculos per fngula ducit,

,
fnfolita rerum fufpenfam in imagine , dicf^ts

Vltro his compellat Sapiens.Clms arbore flores
Cernii in hoCyait , e^* fuigentia poma metallo
Diuite , qu&^fuo numeroojue ^
tempore , nullo
Concutieme fluunt : quantiim<^.cr quando petenti
Conuemt O" danti ,ftia quifque fub arbore mala
Etflores legit hac, Lauo fub ftipite flores
jiccipiunt , quos emeritA flducia laudis -
!J^(an ita commendat fedcommiferatio fortis

,
HumanA iuua4:. Htc vidua^ folûr egenteis

QyÎunere ,pupiU6fue altquis ,femiue trementis
^lups premit , c^ graue foUicitA curuifcere cogit
Paupertatis onm , quafimagno pondere prefiis
Jncurnbens humeris , ofiundenfq. ora rubore^,
^riflitiaq. animos. Tatet htc fbciale petenti
Hofiittum menfi ieiunis denttbtis acri
,
InfiructA hic epulis, t^ fojpita foctlat agros

Cura minifiertis , & morbi tAdia longi
SeduUtate leuat : male clufi carcerecAco
Infont&s , aliquo redimuntur munere ,fontes
Jpfi etiam inueniunt miferA folatia fortis

Hic altqua , c^ dotem 'virgo , quA nubilis olim->
Indotata dorni refidet , fub paupere tedo,
Hi talefq. fiuunt Iauo de vertice flores.
Aureafed dextro fiuitant fub fiipite mala.
Sctlicetin dubio Virtu^s certamine aârtis
Cognita , & infignes quos fecit adorea heUiy
Donatihinc abeunt , 0" ouanteis munere 'venA
^tuitis.HaudmintM hifiudiis deuota c^MineruA
Semper O" ingenuas quos -vita exculta perartes
,
^romouet , accipiunt^ etiam maioradaturi,

SifaperentiUi, Domin& quos riuus inaurat
Formna
BART. DELBEN. Z9
Fortum liquidw.rerumq.capejfere habenas
JuptyC^ tmperij reditus tra6hre beatos.
Htnc &
fipe frequens magni mercede redemtor
^bfcedn maiore operis ditatm ab illo :
Arte^ impluerentntfimunera Jiiptte nullas ,
Scma "Joluptates dare poffet , comica njbique

Siparia , & tragtci caderent auUa theatri.
Non epulas feftofque dtes agitare per^vrbes
(âuderent populi ruerent celeberrtma
: Diuum
Fana , neq. exjirueret noua quifquam-.thure calerc^
ISlulla pio , autfertis halare recenttbtis ara
Toffety (sPllagnificotantum fub peBore Virtus
L&ta valet , tales producitin arbore fructus.
§luodq.magis mircre ^pluit de ûertice Imo

^rboris, adfiduc quafi fiorum argentetis imber:
uirboris adfidue dextro de ^tpite^ffont<Lj
Aurea pruipttant ûiuo quafi fumine, mala.
Semperenim gemina quantumfluit arbore^tantunts
Summi lex Aterna fouii iubet 'ufque renafci.
JA(Vf vero aut Bore^z frigu^ penetrale fonori
H& frondes mctuunt S oUfite ardore propinqui
:
Torrentur nimio , curdntue Caniculaquantum^

Cogitet Erigones rabere , e^ fata fidere diro
Vrere, rorifuo fed iugtter aere gaudent.
Sed nunc has etiam^quas porticta ordine longo
Expltca^ h&c fta4ûas , duce me cognofcere perg^^
'Bêgia progenies. Princeps hic Phcebt^ (tApoUo
Jpfe , cir magmfico quafi ductor tn agmine. J\(^//%f

j£ que eft magnifictts. Uitam mortaltbii^s Agris
Largttur , fielli-s radios , rebufq. colore s
Innumeros terris foetm , fua gaudia cdo.
,
Inferiore gradu pofitns , quo prtnctpe quondarru

Florentes Solym&. T{aram quia fectt tn tllo
Qor fapiens , O" dextra potens geflamine fceptri
Aiixturam.Hinc gemino cdi pro munere gratus^
Condidit jLterno templum mtrabtieregiy
^lupd coluere omnes qud Sol orittirq. caditq.
,
Talefutffe nihtl faf^t niltale futurum. ,
Htc ettam Regina Carum celeberrtma :ftruxit

Qontwris erepti qux. trifiis amore fepulchrtim-> ,
Nobile (iâufoli , njacuo ^velut aere pendens.

M
po CIVIT. VERI
Tofsidet haud proculhinc jiatuam^cognomine dignm
QyMj G N I rex ^yâcetum , terrA notijsimus orhi^
QÎagni^ce magnii qu& gentes Jparjit in omnes
,
Et populos priudjq. domos ciuefq. merentej

, ,
<i^£unerihm neq. in hac illi contendere qutfquamj»

:
Laude ipote ex facili , mortali femine cretm,

Jnnumeriteftes , atq. hos non njltimm inter
Jpfe ego.Afagnificenam me illim arca tulentis
fnflruxit , facerem quifumtm , omnia magno
Conduciis operis dum permiracula rerum^
,
Scrutor, CT* in Ithros inuentn foloq.faloq.

Et caIo , refero "uariis animalta formis,
Vt replicatu iuuentferos meafcripm nepotes,
u4tq. legant oculis quafi picium , fingulafefc^
Vtmoueant jpariant 'viuantq.animata ipatefcat
,
Denique totim natum 'vt fcma theatri.
Hac itu narrauit foftquam dux nofter adimam^ ,
Rejpexit feriem , cupiens quoq. ceterafcire

'Regtna , atquenouos heroum difcere ûltm,
Qjips noua mirantur 'virtutis lumine claros
S^cula magnificA. 'Dtle6ii hic ora parentis
Vidit , & ingemuit , lacrimifq. fluentia tergens
Lumina , Adê miferam , dixit,fum 'vifa 'videre
J\(unc quoq. magnanimo te peBore fufi?irantemj,

Vtfolitm cpim f&ua tuis Fortuna refiare^
<iAufj?iciM , tanti te principe digna retraCiuns
Confulta imperij. Sednec prohihere fiuentes
Largi magnifico valuit de pediore riuos,
ûtfacere , ingenuis quinfedes ponere 'uelles
Qydrtthm &terna^,Tha^htq. fouere clientes,
Sartaq, pmtftares caft&fua teCki Adinerm,
Et noua fuhftrueres , accires denique in orhem
Inuitans mercede tuum quos laude madentes
,
Jngentj ,
quamuis alio fiih Sol^ , hearet
Faufto per populosnon inuida murmure Fama:
ISlon mtnrn intereamagnis Fr&toria magnorunu
Impenfis operum firueres cum plurima , leui
aârmore ,gemma^6que auri diftin^ nitorc^»
Sluidmemorem ^âlide clufuraslimiteregni
Hoftihm oppofutffe tuis 1 munimine quorurru
Vndique tutafuos eiiam nunc xVIartia fines
BART. DELBEN. 5,1
Pofierita^ colk , externi fecura minaruryu

Orbis , qua Solcunq. potefl agiture iugal&t,
Hu Regina 'vhific querulafiib 'voce peregit^
Sufcipiens Senior ygemuitq. O' fuula dixtt,
^luam fiuerent terris felicta Utafauentis ,
Tr&mia Fortunx, , fi refpondere labori

Virtutis niueo paêretur fiamine fufits
Tarctz -.fedparibus non femper pafiihus irc-j
Virtm Forft^ poteji. !Nûe fic tamen ahitcithaflas
Debtlis , aut mifem efi , memini ^t iam dicere , Virtm,
Sed properemm cjr hu populariaîfere figna^
Fortictbus Uuis qu& circum Uta renident^^
Vultufq. illorum referunt , quos lumine reCi^
Inradians fecit 'I{atio, 'vt fine crimine largi,
ês angufia domt qmbus efi ,fuccurrere vellent,
Etfua perrigere hts ,fubigens quos turpis egeftas
^Tofcere cogttopem : caro fed prima parenti

jiltera tuteU miferA , lacrimabile cuim
lUos preftt ontis , fido dehinc dona clienti,
Tertia at hofjpittbm quarta his quifangmne iunSliy
,
^fmnCki per adfines ffarfa,^ poftrema per omneSf

FormulaquosHlisnoniunxitciutcaiuriSy
Ipfafed human&iuît miferefcere fortis
Conditio , fimilefque animo fibi fingere cafiis]
JSfec 'vero hualios recipit pulcherrima fedes,
^luam qui diftribuunt hu talia munera lAtiy
Sicut vtua ruuntin apertos flumtna riuos.
oAcneq. difficiles fittenti pocula pr&bentiy
Vt putem , latices atro de gurgite cuim
Hauriat immifio longe molimtne reftis
U^tnturq. opus eft, ûrentem qui fibi fperet
Indeleuare fitim neq.fic, velutaggererupto
:
Pigri fiagna lacm , 'vernifub temporis horamjl

Sictemere in lama^ fpatiari , ^ inhofpita tefqua,
Inq. fpecm tetros , c^ olentesire mephites
§lu& âuUtfper amant mox turpiter arida fquaUentS^

,
Jêc pifces domino pr&bent , nec ^rata 'vianti

PocuU. Nigrantis puteifehabe^ tnfiar Auarm^
Prodtgm in ftagnt morem efflrdit hos medta inter :
Sunt regionc tlli quthm huin limma pandtt

,
Sefeadttm qualiq. olim ratione fuere

,
M ij
5,2- C I V I T. V E R I
Largiflnii quomm hic Jimulacra nitentia cernis,

Jnprimo 'viden njt foror hic argentea Thcehi
Tr^mineat ducirix 'velut agmine ? Cynthi^ tpfe
,
Dnx eft magnificis .fbrorems CynthtaduMx

ePlduniftcij. Simul htnc fatm fimul extulit alte
,
Dux oculos cdo nofter , bigajq.citatas,

Etnitidam LunA properantis lampada cernens,
Qonticuit, Solis metuens finelumine fari.
HoC CASSOS SANGVINE.
Tangit adagium vetus, Vecuniam ejje hominihiis fanguinem. Legend.

Artemidor.c.xxxv. lib.^.Plutarchus apud Stobceum Serm.ccxxx.
Vbi svrgit ad avras l^ta domvs.

Magnificentia & Liberalitas virtirtes nulla alia re diiferentcs funt,^
quam intentione quafi & remiffione )argitatis,&; feruandi in munerib.

decoriquadamdiflindione. Magnificinamqueinmuneribus amplis
ac fplendidis liberales in modicis &: quotidianis feruant decorum. llli
:
publicemagis,hi priuatim largiuntur. Itaque vntus regia magnificen-

tiaeft,&rprmcipismaieftaticonueniens, iiberalitr^s autem vulgaris &:
Nicom. homines
priuata. Vereque olim Ariftoreles dixit c.n.lib.iv. ad
vita: fplendore magnificos,eriam Iiberalesnominari poflTc, nonautem
ctiam retro & concra , beneficis &benignisomnibusdebcriIaudem.

magnificcnti;r. Quanquam igitur h^ virtutes non gradu aliquo tan-
tumautextcrnaconditione, iedvi naturac|ue ipfa difterunt , tamen
propterfummamearum cognationem & fimilicudinem,idematc|ue
vnumeisaudtor palatiumexxdificauit,induastamcnpartesdiuifum,
quarumalteramagnificcntix'propriaeft , altera liberalitatis.Magnifi-
cencia; partem ex marmorelplendido &:virenn effinxit. Aptiflime.
Nam vc magnificenrix fplendor &c amplitudo maior cft quam Iiberali-
tatis : fic virens Laceda:monium marmor ca:teris hilarius. Sic enim
Plinius c.wn.lib.-îxx.pretiofi/Jimi, mcûk,generis marmor LaccdtxmoniHm vi-
r/Wff««f?//'âf/;//d>7V^.Virideautemilludmarmorquafi interfluentibus
aurivenisvariatumatquediftindumfacit, quoniam aurum magnifi-
centix6crpIendorismaximuminftrumentum cft , & principis folius
dignitaticonueniens. Apage,dicet Alfiusahquis, ergo feneratores pe-
ricrint:vellcm pol quidem,fed camenauri poftcflio priuatis coccditur,
publica largitio cius fiue Iparho in popuIum,principi referuata eft. Sic
enimluftinianusNouellacv.cumdixiftec.milliliaconfuIibus, numos
argenceos cancum permitci , fubiungic: Nam auri fjarfio tanquam^ropriA
regid dignitati rclinaticnda efl.cuifoli eminentia fortHnayfacultatem largiturau-
ri contcmnendi : argenti autem mtttcndi, cuius ^roximum ah anio petium eji

B A R T. D E L B E N. ^5
A. Palatium Magnificentia: & Libcralitatis.

B. Imago Magnificentixlargientispomaaurea.
C. Liberalitatis effigies,qua: largitur flores argenteos.
D. Arbor a radice vna duplex inftar citri ,
pars cius dcxtra malis au-
rcis Magnificentia: onulh eftbua flonbus argcntcis Libera-
litatis.
M iij
j,4
CIV I T. V E R I
ceteri confules fKuleatem habento. Sed&ante luftinianum, menseadcm

Theodofio l.i.C.Tiieodos.De expenniudor.Denique fic pro auro tan-
quam pro imperij nota propria, aut potius tutela &quariPalladio,
principes Romani propugnaucre,vt reges Perfarum aliofq.omnes ex- ,
traorbeniRomanumprincipesabfterruerint, vt fi forte aureosnum-

mos cuderent^fuaminhisimaginem exprimerereformidarint. Num-
mosarcênteosaUorumregum iconiis permiscre,fuisreferuaucre au-
reoSjVt fummam imperij prxrogatiuam. Eaque de re narrans Proco-
pius hb.iii.belli Gothici,folos Francorum reges ait exceptos fuilTe , qui
bonavenialmperatoris luftiniani MaflTihce & Arelato nummos fua,
non principis Romanieffigie,aureos fignarunt.Liberalitatis vero fedes

ac domicilium ex marmore candidoefl: quale Pariumaut Lunenfe
,
apud Pliniu c. v.lib.xxxvi.Candoris enim color tenuis dc {implex,qua-

lispriuatorumbcneficentia&iliberahtas. Idque marmor nunc quafii
viro-atumefreaitargento,quoniam vt Horatius dixit,&nemo nefcit,
yili(u> argentum ejl anro. Bene autem , Utam domHm,ha.vum virtutum di-
xit.Liberalitatisenim eft Si^vctf )(^ S^7ra,]ioiv vâ>i. Dare &

fumtum facere
lihenter.c, i.lib.iv.adNicom. Apteque & morate CatulI.Epithal. Peiei.
Dona ferunt prcefe declarant gaudia vultu.

,
Neque difconuenit huic rei,etfi re6la originatio non eft,illa Ifidori.
Liberalemdiflum,quialihenterdonet,necmurmuret. Et L. Seneca concinnc

c.iii.lib.i.de benefic.Gratias Deas (ingiridentes, quiapromerentium %iultus
^/7^rw/«w/-,&c.Contraqueapudeundemc.vii. lib.ii. Fahius Verrucofus
henefcium ah homine duro ajpere datum,panem lapidofum vocabat , quem ejit-
rienti accipere necejjarium fit êjfe acerhum,&cc.
LlBERO VTI PAR EST ANIMO.

Dixitymagnifice regalia mmera &c.tangcns Magnificentio: nomen://-
yero autem animo &c. refpiciens ad Liberalitatis nomen,qua: dida eft,
vel quia digna homine libero,vt videri vult interpres Terentij vel qma. :
a lihero animo proficifcittiriVt L.Seneca c.xxiv.de vita beata.
Obstvpvere ocvli.
Oftendit magnificentia: djgnitate & amplitudine homines in ad- ,
mirationem rapi & obftupefcerediberalitatis autem fpccic adlici amo-

rem & beneuolentiam,vtiam olim declarauit quoq. Ariftoteles cap. n.
lib.iv.ad Nicomach.
Stat mediis^pacivm.
IncommuniMagnificcti£& LiberaIitatisquafiimpluuio,citri vnius
quidem fed geminatx fpecics depida eft,vnaque cx parte malorum au-
reoi-umcopia,vtvetuspocta loquitur incuruifcentis : ex altcra vero
parte floribus tantumveftitiE,argenteis,nihilq,habentisnifi frondium
acflorumamocnitatem. Quaimaginemagnificentia diftinguitur a li-
berahtate.Namquevt flores & foliafrud:ibus,argentumauro:fic libe-

BART. DELBEN.
ralicatismunera magnificcnti^ largitionibus fuperantur.Quod autcm
virtutis vtriufcjue commune eft, vt voluntaria non extorta earum lar-
gitio Cit, hoceademarborishuiufcepidura intelligihcer,c[uam talcm
exprimit nunc Ariftoteles,vt mahs ac floribus in gremium coulquos ,
a^quum efi: accipcre^per fc ipfa ac fua fponte fluat &.quoties opus efti ,
Pari enim rationc , Liberahtatis &c Magnificcntix laude florcntis ojffi-

cium efl:,fua f]3onteacvoluntace,tahtemporemcnfuraquelarg;in, qua:
&ipfius fiuedantis, &accipientis rationibusmaximeopporcuna ef
,
{e videatur.
,
HlC VIDVAS SOLATVR E G E NT E S.
Aha Liberalitatis ac Magnificentia; diftindlio fumta ex varietate ,
perfonarum in quas beneficiaconferuntur.In aliis enim Liberalitati, in

aliis Magnificentix locus eft. Liberalitati in priuatos ac tenuiflimis
opibushomines:Magnificentia:inlautiores, &quiahquo fint nume-
ro &c loco.Ac primum recenfet homines tah conditionc vt defiderare ,
poflint ahenam Liberahtatem &

munificenciam,vt viduas muhcrcs,{e-
nes homines,pupillos,&idgenusahos,quibusau6tor effinxic benefi-
ciadarifub Iûoftipitearboris, vndefohatantumdefluunt flores. &
Incvmbens hvmeris.
VtTheognisohm queftus
j4h mala pmpertas , humerts quid tu incuha noflriSy

Corpus 6" ipfim anbnum , Jic mihi turpijicasf
AVREA SED DEXTRO.

Altera in arborisparte,fiuefub dcxtro ftipite,Magnificentia magnis
amplifqueprxmiisadficithomines honcftos vt fcicntia militari, auc
prxclariflimarum artium difciphnis excellentcs ceteraq.excrcet , quo; ,
iac perfpicue Pocta ipfe commemorat.
Sl SAPERENT ILLI,
Si faperent^ vt Leo ille nouze Roma: ImperatorcognomentoMa-

gnus,quicumprofeftoribus artium fuis, falariavocato Rationah fuo
Eunucho iufliflet dari, atquc ille vt captus eiufmodi hominum cft, fub-
murmurauiflet, in milites hanc pecuniam reclius erogari poflc, Vtinam
•vcYo yi^c^m^meis temporil;>us ea contingerct felicitas ^-qua: militum flipendia in
profleflionumfxlaria mutaret.'Nd.nd.x. Suidas,& alij.
DoMIN^ rORTVN^,
LufitadFortunamlmpcrijRomani , aurcam dcquaCSuetonius
Galbarc.iv.Iul.Capitolin.inPio &inMarco.yEl. Spartianusin Scucro,
c,c C I V I T. V E R I
SpONTE AVREA PRiECIPITANT.

Cuiusmodifpontancumillud.clifrentcopiosc Ariftotelcs c.i.lib.iv.
Ad Nicom.Benc Arnobius lib.vn. Boms auxiliacornMnquam roâriflôf-

citjpontanea femper oîtulatione fuhueniens,^c.
LeX IOVIS IVBET VSq^_REN ASCI.

Tansit prcECCptum philofophi de Liberalitate ex loco anted.Sic lar-
criendum nc dcfit copia in pofterum etiam bcnignc faciendi, ne com-
muni prouerbio notcmur,c[uo nesÂiur,Largitio fundum haberc. De quo
fapienterTulliushb.ii.Deoffic. Quem tamen Ladlantius Firmianus
locum reprehendit c.xi.hb.iv.
QVAS PORTICVS ORDINE LO NG O.
Sequitur defcriptio ftatuarum , ac principio illarum cpo: in dextra

huiufcepalatijpartcvirisMagnificispofitxfunt. Quoniani vt dextra
liruis:ficmunificisacbenignis,magnificiexcellunt.Atqueinterhos ip-
fos,principemlocum Apollotenet,auriipfius, qux Magnificcnuariu-
pellex potiflima efiijomniumque fub Luna rerum procreator & pares.
Huic Solomonem adiungit,regem fapicntia: dignitate ampliflmium,a
quo illud orbi tcrra: notifllmum, pra:lHtia?terna:que natura: templum
ex^dificatum eft:,prxclarcE cuiufdam acorope fingularis opus Magni-
ficenti^.Et vnde,inquics,notus Ariftoteli Salomo ? Harc aut taha quae
palfim h^ccCiuitas habet dubitatem,ad ea remitto,c|ux de mortuorum
diuinandi peritia dixi die operis fecundo.
v£terno templvm mirabile regi.

lifdcm pa;ne verbis C.Tacitus templum hoc hb. v. hiftoriarum lau-
^.xmt.Illicmfûitiimmenfa opulcntia temi'lum y &:c. EtHcrennio Philoni
lceationeadCaium edjtâTiiôiwnt^x^^Qa^^pouiiqa-ni êccJ^ê/soyctm-reAgu!^
S)j<nti dvaL^îiroiitnv yVîov^Tny m{(g.âi pêf.fA.Tcwv. iemplumpra aliis omnih.

nobile atq. illujlrejn quod oricntis cjT* occidentis totius oculi conieî ,
quod tan-
quamfolipfe^-vfquequaquelucet.&cc. EtiamDio Nica:nus lib. xxxvii.nar-
rans de ludarorum rcligione & findtimonia,Eu,inc]uit,5â) viuvn fJiiyi^Vy
X^ ^c^KS^^l^x-nv , 'TrXviv , v^^ oQv Vni

ai-^vni te xS^ dvco^Côi y.v , tîmiyjsntv.
Deo templum maximum longeq. pulcherrimum excitarunt nif quatenus hians ,
^ patulum,&fnefa(}igioeji,&:c.Scd quo pado illud tcmplumpatulum?

Dixerim,illud, Ks^J-i^dQv ct^î/Mi^&c.intclligi dcberc,nonde tototemplo,
fcd atrio tcmpli,quar parscius quarta,di6taquc atrium gentium, aut ve-
flihulum : quod fine tedo fuiflt- , & quemadmodum fub dio fucrit lofe-
phuscxplicatOrig.c.xiv.lib.xv.EtExfcidijc.vir. lib.vi.&contra Apio-
nem hb.ii.Tangicur quoquc Ezcchiclis c.xL.Er quia femel hoc tcplum
intrauimuSjVnum etiamCornclij Taciti cx loco antedidojdc ftrudlura
cius bonum vcrbum in co dicanuis , qui loco citato, intcr cctera tem-
plum illud Hierofolymitanum fuifte ait, intimis claufum. Quod vcrbum
nempe
BART. DELBEN. c,^
nempc/«//w«-,etfinonnulIi,vtIuflusLipf]usv. c. able£ârunc , ramen

iprumcfcruiruteillafe adlegarevelle videturin ingenuitatcm,
ac lo-
cumpriftinum. Templumenimilludm/w/^cA.^^y;/;;, Cornelius
dixit
partes interiores opponens atrio de cjuo dixi. Ex partes intimx fic
claufa:, vt vcl non omnilms vel paucis, vel vni tantum patcrcnt, vt pin-
xicnonmale GeorgiusCedrinusquafi in tabel!a,compcndio hiftoria-
rum,ex lofephi vt adparetcap. xiv. lib.v. Exfcidij.Templinempe Hie-
rofolymitani cjuinque ambitus fuifTe. Extimum pacuifle omnibus
non tantum , fed etiam pcregrinis. Hoc fcilicet , atrium <rcntium

Iuda:is
decjuodixi. Alterum Iuda,'ia:c|uc omnes introibantexclufis tancum
exteris.Incerciumviricancum ilhusgcntis admifli. In quartum foli
facerdotes. Infacrarium autem ipfum,ad eiufquearam venire flolis
mduti illitantumfacerdotes potuerunc , c|ui cafli eflent. In adytum
denique fummus pontifex ftola pcculiari amidus, femel quotanriis
ingrediebatur.Atqueha:comniumintima templi pars fa?pc ipfo tem-
plinomineafHcitur, nimirum propterexcellentiam, vtin Macabxo-
rumhiftorialib.iii. HajcmcadeC.Taciciloco fencenciacfl:, qua: C\
refellipotuerit, tamen iocandi materies non cric,quafi in Veri ciuicacc
mcnciens.Aliud enimmenciri, aliud mendacium dicere.Scd iam mitlas
, noftri poec;E epulo concenci fiinus.
fa.cia.mus fcholicas dapes Exem-
plum igicur illud fapiencifflmi regis confiderace audorpofuic,vc often-
deret nihilamagnificentia ipfafieripofTemagniflcentius ea lai<yitaie
&
qua diuini nominis amplitudo gloria inluftracur.
HlC ETIAM REGINA CARVM.

Adiungit ftataam Arcemifix , cuius magnificencia fpeclata in
Maufoleo.
POSSIDET HAVD PROCVL H"iNC STATVAM.

Ex numero quidem virorum forcium fuftulic Alexandrum vt meri-
tus cft fupra die quinto fcd nunc iuflam ei debicamque imperric lau-
, :
dem Magnificencia:. Qua: fcxcencis facileceftimoniis confirmari po-

tuiflcc , cum orbem cerra: fplendor eius, ranquam fol ipfe compleueric:
fed folerccr abaudtorcfattumcfl:, vc Ariftoceles dc Alcxandri difci-
puli fui Maghificentia illa commemorarecpociflimum,quam ipfe can-
quam inftrumencum habuic fcribenda: hiftoria: dc nacura animalium.
QuaderePhnius narrauitc.xvi.hb.nx.AtheniEus lib.ix.Quitantos in
hiftoiia: illius confe6lionem &; remunerationem Ariftotelis, fumcus
Alexandrum feciffe aic,vc o6tingencis ij calencis xftimaci finc. Qux no-
bisinterprecarilicec fercquadringenca &
odoginca aureorum milia.
QuonuncprecioPhilofophiam ipGm,cocumque HeIiconem,fi cflcc
venalis nemo,vc Plaucus loquicur_,pra:ftinarct fiue cmerct.
,
N
5?8 C I V I T. V E R I
H^C ITA NARRAVIT.

Arrificioni cranfitionc lcniccr ac fcnfim audor cjuafi Jcfliiic ab
anciquitatis excmplisadreccntiora , occafioncRcginx, qua: vi(a ibi
patris fui Franciici primi,inter Magnificcntix fplcndorc inlultrcs, ima-
ginc,mulcipliccmeiusmagnificcncia;lau(dcmpcrll:ringicbreuiter. Scd
nulla inceriiaslaudcsmaior , cîum cûod-Lnerammârens vno orbis
tcrriE confenfu , nuncupacus cfl:.
SEDPROPEREMVSETHyEC.
Tranfit Ariftocelcs in Kxuam palacij partem , vbi flatux illorum qui
liberalitate ceteris cxcelluerunt. Sed quoniam h.TC plebeia ferc,ac pa-
rum inluftria exempla funr,acrcs ipfa: in vulgari notitiapofirx,conten-
tus Ariftotelcs dominam huiufce ordinis & Reginam pofuiflTc Lunani
arcênti procrcatriccm , quod libcralitati paulb ante conuenire dixcrat,
fincm facit. Pofuic aucem gradus Liberalicacis, qualcs officiorum olim

Roma:.Hos ficenumeracA Gelliusc.xin.Iib.v.Primi parentcsjdeinde
pupilli tutoribusfuisjpollclientcspatronis, tum hofpeshofpiti. Hinc
cognati cognatis,adfiinibus adfines,denique ccteri.
DIES DECIMVS , DE
PRODIGALITATE, ET INANI
OSTENTATIONE MAGNI-
F I C E N T I ^€.
FTEA pmiceos ab Eoo littore furgens

Aurigahat equos coniux Tithonia , Solii
^hCuncia vicini: Seniorjiijpexitadortus,
Atque ait , tztherij dux fiamee limitis , eifer
Munc puro magis orediem, radtoquetenebras
Difcutelargifiuo ,
quihm h&cinamahilishorret
Vallis 'vhifedes njitiorum higa locauit.
,
Sic ait dr cliui coepit defcendere calic^

Herhido iîn vallem geminis ^hi fimplicetecto
,
oAtria fiant îtiis. Simulac penetrauttin horunu

S&pta pedem Sapiens , Regintx, farier or/us
BART. DELBEN, <><>
Sic breuiter,Kiden 'vt deformia te^hi ruinU

Hu iaceant ?dixit. Fuerant prtm integ?-a , & arte^
Non bene ftrtiCki minus , neq. fauperiore metallo,
^luam quas magnifici gemmis auroq.comfcai^
La rgificiue tenentârgento diuite fedes
Lucentes. Sed enim poftquam illas blanda Vo lvvtas
8t Veneris Bacchiq. cliens malefiâda Ivventvs
Jncoluit ,pejjum deformtbm ire rmnis
Ccepere. His pofttin hic fiaÛA funt limine frimo.
'Dextm 'viden facieridet pellace Vo lv p t as^
Lma nitet facili focialiter ore I r r e n t a.
Dehmc latem hi^ cingunt ^mor^' Jocvs^ GrLA^femper
^luos fociare fibi comites 6ff r si ogaudet.
Strata iacet mifere tranfuerfo Itmme diues
Antea nuncfed egens C^ inant
, , Copia cornUy
Et pedibpts teritur balatronum intrare ôlentums,
Ipfa fed in fumma fedet arbore ^fiebile diBvi,
8t dtfperdit opes h era p rod i GAy deiicit ipfbs
Verttce defi^tngens ramos, atque aurea mala
ProticitiC^ mtidos argentea munera florcs,
Adagmfica tantum, 'Rîo quas redta iubebaty
Largtficdque manu , 'velut Aqua impendere lancc^y
In bene promeritos , ^
pr&mia ponere laudi
Debitn , dtuittas. Huautem dira CeUno
Dtriptt , C" quaftdepoftico limine turpes
Corporis efiûndityContaciuq.omnia foedat,
Adproperantq. ruuntq.fuesy ûelut agminefadfo
Lenones.,fcurr&, perduBores^ parafitiy
aSMoschiZy^ aquarioli ybalatrones^hoc gentis omnc^y

Et capiunt , rapiunt iftbi quifq. eft proxtmus ipfe^
Seq. fuamque probe grex improbm hinc ftabtlit rem* ,
Sicut tn excelfa nafcentia culmine rupisy

Solt dtripiunt , poma infelicia , corui.
Partealiafedety oftentans laântia yfiimtPiSy

Sic quafi magnificos , fed inanes , ci^ ftbiftruxit
Condignam rutubamfoliis ^
arundine textam,
Alaxtmaq. his meriti qui ftmt^paruiftima donat:
Paruuldque his trtbutt , meritiqut grandia nuUo :
Dileciu , aut trutina rect^ %ationis , honefti

Nec finem infticiens , medit^mue ferire paratn:
Dtuitia^s tantum oftcntansH&c njntca metUy

N ij
,oo CIVIT. VERI
QâgnarMmq. is fruBm opum ,
placet 'vntcm illi.
Ero-Q etiam patinis , magndq. firutce fodales
Accipit^ O* magnos factt in profcmta fumtm.

per pompam , ijt ^virgo camfirum->
=iAttica fed, Cereris
Fert ifuatransferriad Ipeciem per compim gefiit
Aduricis ardenti fuco njela ebria,fumtm
Gfm teftentur heri magnos locupietis, îngens
Scm& inftrumentum miferisquiz gloriaquondam^

:
aâgna fuit Adegaris in paruo muricis ^vfu.

,
Trotrahtt aut mimum follers componere , feruos

Veno/tuyn , terctefq.plagas , 'venahula , mulos,
Cjjti pr&dam refemnt ,pretio ^fed,fctlicef emti ,
Iniens corpm apri ^poptdi qu& ante ora ftuPentis

Bellua pr&tereat ceu facra fercula pompA.
,
Circum porticibm fed iam jpeêmm in amplis,

Hofce parum htn prtfcosfub tmagine reges,
-
Infipienter opes ânis qui fumttbpt^ ohmj
Adtrtuere fuoji. Qm primm in agmine, trunca
Effigie , C^ certo efi fine nomine ,primm inancs
Amem Tyramides ccepit qui educerecdo.
Inde Cheops fequiturregum fiulttfîmm illcj,
Foetiferi quondam lAQlt , dicione fiuentu
Tinguia qui tenuit :fed dum moliturinani
Tyramiês fiudto 'vecors , difperdidit omnes
lêgni dtuitias , tnfanis fumtibm : ipfas
Denique fltoU , cupide jpurceq. locarc^
J^durnas fbliers operas , fa4îs 'vnde diurnis
Pyramidum merces operisôAmafis comes illi
U^^tpotens AqueÔ' fMum rex ,plurima fiulte
ûi monumentn ftruens magnam deftruxit opum ,
'virru.
Stunt altj ferte longa quos dicere longum eft.

Hosinter quoq.RomuUdA.Nero feum 'vterq.
Claudim Cr Qdum ipeiorfed 'vtroq.tyrannm
Caim atq. altj furiata mente coaâs
, ,
Qjd ferutre fui 'vefanis fitmttbm\ orbis

,
T>tuitias jft?arsere 'uagis ceu femina ventis:

aSôx eguere aliis , qua/ime conuincere 'vellentj
Prodiga , qui dixi , non eft manm inclytn regunu:
(^tq. iidem quafi pro mecaufam dicere 'veUemLjy
Omnia dtrtpuere lupm 'velutacer ouilc^:
,
Trodegifte vt eos nemo contendere poffet.

BART. DELBEN. lOl
îppe itemm fuccl plenos , penmfq, renMii
Suhlimes aquilas , in cdi nuhihus alti.
Hac vhiluftramt Senior. Super njltima^ dixit
oArea nunc illa eft , extremo limite vallis
§luam Regtna "jides horrere, JnUta locorunu
Hacfacies varias fedes hahet
, : e quihus tUa
ûam "vigtlax feruat cufiodia , c&ca profani
Carceris eftdomus : hinc pateteregione paratUTru
Hoftjttium miferis,quos tmproha cogit egefias
Tofcere opem vita , atque aliena lance foueri,
Huaut illa domu^ , manet induhitata profufis.
Partealia lucus colitur fanumq. Lauern&.
îcina regione forum crudele fuperhis
^djidue feruet ftruûm , 'vndique ^ 'vndiq.teBis^
Perutgilt cura , ieiunis dentthus acres
Hic agitant quifiua legunt cumulantq. trihuta,
,
Jn captta O^ merces
, , ^
fiuBus afpera vt olinu ,
Omnihm tn teais crepitans falit horrida grando,

yijpera cum defiutt hiems, C^ fiigora mordent^.
Scilicet vt miferos O^ egentes yfic cir auaros
Trodigitas facit efiundunt , efiufa requiruTtt^
:
Acrius, O* rapiuntjpeffum , quo plura dedere^.

Sed grauius rapereefthona quam dtfperdere parta.,
I. Qju fua dtlaptdant ipfi hona .,fint in amorc^y

VnBdque cum multis comedunt âtrimonia :fiolus
*\B^m partam vigtlax veluti draco , feruat auarus.
I I Eft vt confilto fiapientis taBtu amici
.
Prodtgus euigiletj referatq. in priftina fefL^

,
OuA male deferuit re£ti veftigia : creficit
Sempet auartti^ fitis , etfi fiumine rerunu

ârtarum creficente.Sitim ceu potio gignit
I^fia grauem turgct diro quius hjdrope venter.
,
1 1 r. Si&pe&detertor canis cum aJpergiturAtaSy
Heluofie in gyrum rationis fponterefle^dt,

Qydt femper tacite creficit , crefcentihus annis
Aurtfacra fames,hreuiorquo fimita vitA
fam reliquA fiupereft- , maiora viatica qturens.
1 V. Jpfe nocet fihi , fiednon paucis ûiuit afitu-s
Commodus:ipfe fihi malus efl neq.

, commodat 'ulli
JEuclio deparce parctts , hellum facere ipfi
^^^'(on fiegnis Genio. Plura hiscum diccre vellet,
N iij
JOl CIV I T. V E R I
A. Palatium vitiorumquÊcum Magnificentia & Liberaliratc pu-

gnant.
B. Inanis fumtuum oftentatio,vitium,c[uod MagnificentijE modutn
excedit.
C. Prodigalitas,vitium Liberalitatismodum excedens.
D. Reftnaio Magnificentia: vitium non pertingcns ad modum
,
Magnificentia:,pomaque &quafi Calabrihofpitisdonalar-

giens,
E. Auaritia,vitium,quodamodoLiberaIitatisdeficir.
BART. DELBEN. loi
Hejperus ortm erat. Vhcehique fuh &quore merpt
Lampade confpickns ^J^Qopis procedere higas
,
Contkmt Sentor yfaîoque hicfine qukuit.
LVCIDA PVNICEOS.
DE c IM o die,pofi:quamdepinxitfpeciemoriends
lcs.depalatio Liberalitatis & Magnificentice
folis Aiiftotc-
tranfit invallema
Ia;ua manu,quam duo vitiaincofunt,procIigalitaSj &inepta fumtuum
oftentatio.Quiprofedionishuiurceordofic fietplanior.Duarumvir-
tutum eft vnadomus,nempeLiberaIitatis &: Magnificentis. Vtraque
autem virtus,a duobus vitiis acerrime oppugnatur Liberalitas hinc a :
prodigalitateinde ab auaritia Magnificenti^ {plendor, hinc a vani-

, :
tatequadam iiuc infolentia,inde a paruitate quadam 6c reftriclione

fumtuum.Quatiror igitur aduerfaria Horum
his virtutibus vitia funt.
duotranfiliunt mediocritatem, vtprodigalitas &fumtuum oftentatio
inanis:duo item inframediocritatem repunt, vt auaritia , & fumtuum
quos Magnificentiaexigit,reftrid:io^Scienterigiturvnamdomumati-
ôr vitiis xdificauit tanquam cognatis,primum illis quaj tranfeut mo-
dum vt profufioni & fumtuum infolentia: : deinde illis qua: confiftunt
intramodum,vtauaritia: &xreftri6lioni.
Hodierno igitur die qui decimus eft in ciuitatc Veri,injTreffurus' efi:
cum Regina , in palatium quod coniun^Sta; incolunt profu-
Ariftoteles
fio,quam iple olim datcHaui,^ fumtuum vanitas,quam â.\ia.vcnaj! & etTn/-
^xsiAU} nominauitjVt c.ii.Iib.iv.adNicom.Atquehuicaflineilludvi-
tium quod ixiyôcîXoTifxiau/ ^ vocauit, ac iueundilfimc depinxit Theo-
phraftus in notis,qui liber totus pene cxfcriptus eft a Stobxo.
Viden' vt depormia.
Defcriptio domicilij vitiorum,profufionisnimirum&: inanisMa-
gnificentia: , qua: tedta lacera fingit ac ruinofa efle,culpa iuucntutis ac
voluptatis,quarumftatuasviderivultinipfo ingrcflupofitas, vnani a
dextro veftibuli latere alteram a Ltuo.Circum has ftatuas alia: inibi vi-
,
funtur vt amoris,ioci,vitij ventris & gutturis,fiue ita dicendum

, verbo
Tertylliani, Voratrina:,qua; peftcsquafiadminiftrx fimt&: fiitellites

,
profiifionis.Itaqueabhis fingiteuerfum Copia: cornuin ianuaipfa ta-

quamhminisviceproiedumefle, vtconculcetur ab int^rcdientibus &c
proteratur, exquointelIigivuItau(5tor,nihil aliud profufioncm fiue
Lucihano vcrbo vtilicety^roc/iîrrfrrw cilc^quam diifipationcm patri-
monij atque omnis pccunix,dantcm fine diledu , fine iudicio nullaq. ,
habitarationcperfonarum, loci,aut temporis, nequc quantum aut

quomodo largicndum fit,confiderantem. Eandemque non dcbencfi-
ciis a quoquam accipiendis non dc rc domeftica &
, familiari augenda
I04 CIV I T. VER I
cocritanrcm.Ttaque oftendic Ariftotcles Regina?,(juo pado in his tedis

nrborLiberalitatis &
Magnificentia: ludibrio &; dircptionifit mimis,
lenonibusjfcurriSjmufcis aulicis ganeonibus , atque id genus aliis fex-
,
centis ,
quiarbore infccnfa ramos eius defringunt, frudlum difperdunr,
flores ipfos decerpunt & diflipant.
Parte alia sedet.
(iouâioui fiuc fumptuum vanitatis domicilium, ftrudlum foliis Sc
arundine.
Maximaq. his meriti.

Commutatio ex Ariftotelis cap. ii.lib.iv.adNicomach. Eiufmodi
(iai]ia.u(Tov fiue oftentatorcm diuitiarum , îu^ ^Tni/Ko} ctictAjjw/ , oAiyt
^' oAiyct magni faciendt fumtus ^pamos facerejvhi â-
SbLTntvoiv : S , TroMct. K/î
mi^magnos.
MlSERIS Q^ -^ GLORIA MEGARIS.

EtiamhocinexemplumpofuicAriftoteles capite anted. quem lo-
cum bene audor nofter accipit malc omnes alij Gra^ci Latiniq. inter-
,
pretes. Nam illudeV rH 77ae?%nihilinteIligiphiIofophus aliud voluit,
quam in tranfitu &: via.ExempIum autem fequcns, imitatus eft au6tor

ex Horatij epift.vi.hb.i.
ClRCVM PORTICIBVS.
Luftratapalatij huiufce parte in quaprofufio eft,ingrediturnuncil-
lam inquafumptuum vanitas & infblcntia eft,docetque Reginam
de
fimulacris in ea expreflis,quarum prima
^gyptij qui fumtib. eft regis ,
infanisjinaniftimum opus,nempepyramidesaItiftimas excitauit.Nam

vtgrauitcrfimul &vrbaneinquitPliniusc.xii.hb.xxxvi.Pyramides il-
\x regum pecunia otiofi ^
Jlultaojlentatio. Quano[uam aliamquoquelo-
ge deteriorem illarum caufam &c occafionem ipfe pofuit Ariftoteles^c.

xi.Iib.v.deRcp. Aliamitemattuht lofephusin originibus ludxorum
c.v.lib.n.& Zonaraslib.i.annalium, nempe fubftrudionibus pyrami-
dum laboriofisjoppreflbs fuiftc ludxos a legibusyEgypti. Alij fepelien-
dis rcCTibus ^2;yptiis eas fuifle. Cui lententiar adftipulatores hoc {xcu-
locjuicct/ioW]^^, fiuequiinfpexerc.Ali) horrcailla fuifl"eIofcphi,vtEty-
mologirta.
RetTis autcm qui tantx inanitatis operi initium attulit , ftatuam au-
£tor fine capite confinxit , vt nomcneiusin hominum ignorationc
enim Plinius loco paulo ante citato , negat inter
verfari oftcnderet.Sic
au6torcs conftarc,a quo Pyramidcs faCtx i\nt,iuJ}ifsimo,incpit,cafHohli-
teratistantavanitatisauôribus.Diodonisetiam Siculus lib.i. 7nei<J'g,in-
cpeooj , <rvfA.q)av{Taji. De Vyramidibus nulla,incûit,neque inter ipjos .yfgyptios,

neque inter hifioricos fiue rerum gejiarum fcriptores, confenfio eJi.De Cheope
autem
B A R T. D E L B E N. lo;
autem & Amafi rcgeHcrodotuslib.n. Amafisquidemrex cura/Tcdi-
citur,Sphingem illam mirabilem fepulchro fuo imponcndam, de qua
Phnius c. XII. Iib. xxxvi. & alij. De Neronc autem vtroquc,Ciaudio &
Caluo fiue Domitiano & de Caio Suetonius, Tacitus,alij.Cum au-
, , ,
tem ait audlor Niiipotens aque,&' fatuu-s rex iocari voIuiOe vidctur ex
,
vrbaniflimo illo prouerbio,./^«/ regem aut fatuum nafci oporterc. Nofter

enim fignificare videtur,adiungi ôffejaufvtrumque.Qup.Ci feliccs fatui
fint, felices rcges,fehciores fatui (imul &c reges , illud deniquey^/if
mer-
c^y,redc,pro fatmerccdis,vtauctorad Herenn.Iib.i.y^î)- otium. Tullius
lib.xii.ad Attic.ydirwrfw/^î-, Etiurisaud:ores,vtI.xix.Dcop.Iibert.5<?f/>
tempm. Quod 2LUtcm Arirtotelesfedixifle air,rcgcsnon polle prodio-os

nominari, eft c.i.Iib.i v.ad Nicom.
SVPERAREA NVNC ILLA EST.
Effingit,& quafi ingenio fuo inftruitarcam qux
ante huiufce palatij
fores,ampIiftimam,in caq.principio carcercm conftruir,deinde hofpi-
tium paupcium quod Grxci vocantXenodochium,Latini('non quide
M.CicevOyied ^\i])hofîtalium tum Lauernie, furum acrapidicaru Dc£c
:
tempIum:poftremoyf«^c«/«w quafi quoddam,aut forum.vbi ad^rariu

angarij,nouorum vedigalium inuentorcs,pu-
i\iunt,c^'iyii'ii,cxa£totes
blicani,atq.id genus omne pcftimarum pecunia; hirudmum. Carccris

imagine audor intel ligi vuIt,prodigos cum debita contraxcrint , mul-
toq.opprefti xrc alieno fuerint,neq.iam roluendo f^nt , ire in carcerem
rcda via.Hofpitalij fpccie declarat fortunatos Iaut6fq.homines,patri-
moniorum cfFufione, ficri mendicabula. Lauerna: De^ tcmplu indicio
eft,cos qui fua diffiparint,alienadeindcrapcre, ac perfoflores parietum
fieri folcrcjfiue vt M.Cato locutus cdoVnTi, i;eîcuiariam vitam viuere,
ac repentc largiterhabere,repentenihil. Scnaculumdcindeilludautforum,
fiuereccptaculumpotius publicanorum , fignum eft,principcs cum
egerc inccperint,prouincias dcinde fuas compilare.Itaq.m htcris facris,

Kex egens, magnu^ e^ calumniator. Vtoucth.cd.^ .xy.nx.\d.o.\jicdcViuncxiQO
Vandalorum rcge iadlatum in Africaprouerbium olim, vc narrat Vi-
dor VticenCPerfec.VandaI.Iib.il.
PlNNISQ^ RENATIS SVBLIMIS AQJV I L A S.
Diuitix enimpatrifamihas &principi,quodauibuspinnar, vt apud
Ciceron. epift.ii.lib. i v.ad Attic. Quimihi pinna-s inciderant, nolunt eafdcm
renafcij&cc.Ez Artcmidoric.v.Iib.i. TîivTni^vi^z/lei^cpaifA.iv 'iy\v.Diuites
dicimus pinnis prxditos.Hinc & adagium vctus KctM/ew -z^rli^D^f^. De quo
Suidas.
Sed gravivs rapere est bona.
Oftendit Auaritix malum cffc giauius quam Profufionis , vt diflTcrit
quoqueAriftotcIcsc.i.Iib.iv. adNicomach. Namprodiâlitati , aut
vis qua:dam cgcftatis &z inopix, aut natura ipfi , ingrauefccntc iam
artate modum aliqucm profccStb
&; fincm facit auaritia vcrb ncquc
:
paupcrtatcminuitur, ncqucfcneduterefrigcfcit, fcdvtriufquerei ac-

ceffionc,ccu ignis oleo infufo, cxardcfcit magis magifq. inflamatur. &
O
,o<; CIV I T. V E R I
Prxterca cffufionis iiiacula cb leuior quam illiberalitatis & auaritis,
qaod auari de alieno rapiunt,proc!igi autem largiuntur de fuo. Itaq. hi
dcfenrioneillavtirolentrivituperentur,/Vo/?j-^,inquiunt,/A€<:,wo« <?//>«<«
/ii«r,vt Hcrodcs olim Atticus Sophiltcs.Cum cnim Achaix tunc

prarfi-
des Quindilij caftigarent hominem, quafi nimios fumtus faceret iii
ihtuas 71 ii CfAAv ecpn

, Siimo-îv
, , , e; iy^ îs ifôn iix-mi^ A/Vei<"5 hoc •,
cll, quid veftra , inquit , hac curatio ejl ,/imcis ego inludo faxis ? Et ille
apud Perfium diflolutus, profufus, perditus adolefcens.rede monenti,

inquit, Nefismihitutor.
DIES VNDECIMVS DE ,
AVARITIA ET RESTRICTIONE
MAGNIFICENTI^.
osTERA lnx aderat , cum matutmm opaca ,
Tênditin aduerfi , Sapiens , confinia vaUis,

Tramite fecreto pdes 'ubitetrica genti
:
TurpilucricupidA ^foUerti qu&rere nummos

Omnihm ex caufis , inuentos claudere feris
Arcarum C^ nequefcire frui
: , nec 'veile fruendi
£edere partem aliquam : canls 'ut pr&fipia feruam
Nec fcenum effe poteft , &
equos arcereparatmy
êfiringit dentes , longeque abfterret , c^ hirrit.
Huc vhi deuenit Senior , Sata fanguine regurrLy
Dixit , in hac latitare ûiden caligine , circum
J\Qubila multiplicis Labjrinthilimina ?Scire
Efi oper^pretmm , quanto fpatiofior ifta
* ifthsc ^^^ domm * hu, late campos amplexa patentes,
Splendida quamfedes, vbi Adagnificentia regnat:
Et nitet, huicgemina eft quA (LMunificentia. Gjjutnio
Longms afede hacdifiet Labyrinthus auari, ,
Adfiduo quem per Jedinani momine , reptant:

Gluam qu& proîgi habent,deformia tefki ruinu.
Sed fedem propiore gradu fpeBemns auaram,
Jpfa in "vefiibulitranjuerfo limine ftrata
Ecce , nefasdiBu , Tietas iacet , inq.columnA
Fornicibus moremfibftant fimulachra : Sene^tif
BART. DELBEN. J07
CuYua^gemens , labiis demifis , ohfita rugisy
Lymfhatufque P ^r o r ,
pallore exfanguis inertiy
Sicca tenens fauccs S iris, aduerferta ûentri
,
Dira F jm es , dextraq.ftipem deformis Egest as
oAccipit exiguam rapide ,prunizf,^ battUum
F Ri G r s habet njiuA : toguUfq. njirtlibtis omnes
Femineifq.Jiolis fimul omnes /int ^tamiciA^
Cernis ? O^ 'vt facie horrentes, ac fronte Jiriata?
J^Qocie dieque pa4êt cuiuis penetrare 'volenti
C(X,ca domiis ffed qm femelintra limen auarum->
Sponte pedem tulerit fruftra mifer inde regrefjurru
Sxpetity^vtcanithocinfriptum carmine Itmen.
Ingrederc , egreffum , fed defperare memenro.
Fioc fimul infculptum Regina in marmore legit^
Horruit , ac trepide retro êfitgia 'vertit,
Vt qui lucifugum pref^tt pede nefcitis anguenu:
Qy^tq. ait , vltro a me fcelerati Itminis auram^,
His ego me latebris temeraria dedere feruanu
,
Jpfa 'uelim , '^R^gum genus alto afanguine , quorurru

c^Munere libertas altis data contio-it "jltro
Gentibus ? ^ quos necfine libertatis honorc^
T^Qmcupet hoflilis quoq, dtro felle 'veneni
Lingua madens ? Valeant Semor ,ffe^cula^ tunti ,
Gfm mihi conftarent c^ Itbertatis , auitA

Snperent , oculis ,pretium , quoque carius ipfis.
Ipfa etiam prA quo vilis mihi ^jttti. ^Bîdens
'Parce metu , dtxit Senior , ^Bêabile teûm efi
Aie duce nec filum tibi circumfpexeris , olinu
:
Qualefuo dedit JEgid& Aiinois , in hifce

Dirius efiquanquam Labyrinthi flexibus , illo
Alonflrum , quod domuit ,pro caris corpus Athenis
Vroiiciens 'vltro T^hefeus , cum laude reuerfiis
Indedomum multa , atq. omnimemorabilis mo.
Ergo ades intrepide 0^ mecum Regina ,perijias,
Ingredere ambages neq, te remoretur euntem,

:
Horrida njel fbectes monfiri ,penetraltbtis ipfis

^mdlatet inclufum te£ii autlaborimprobus , , acri
Exercen? fludio ,fedinani ^flextbm illos
Bis ternis clufos Labyrinthi ,femita feruet
Omnis quorum opere arboreo ceufiiptte nigrum :
Itq^ reditq. agmen , celeres prorepere ab imo

O ij
io8 CIV I T. V E RI
In fummum fummoq. leu&i dccurrere ad murru
,
Vormtu , c^ j^f^^f (^^fi' g^ftif^ laboris.

Q^Mcenia quAflexm mtercurrentia cernu^
Vt fibi conftruerent , hic qui Ipattanturauari:
Diruereante aliis aufi fuanequiterolinu
TeCki , nec e tignis alienis condere fedes
Has veriti nwil vt plenA decederet arc<z,
,
Hoc illis ftudium h&c ^vitn e/i nil promere ^femfer

, ,
Condereopes jVeterefq. nouis cumularelucellis

îuitias yplures 'vehiti circumdare ftultCj
Stquis amet chlamydes , viuum^ hisfe ohruere ipfe.
Serica vti follers tenui deducere fila

Stnmine multitugis anfra^tbtis , agmine repens
,
Exiguo textor fefeq, inuoluit c^" vltro ,
Jnmontur veniunt Seres Jpoitdntq. iacente?7u

,
Qyldpdtiplici toguia C^ peûnt fibi 'vellem l^ti:

,
Sic alias alidfq.fibi circumdare fruftm

Certat auartis opes , venitheres ,
y fimulomnes &
1)tripit , vnBdq, tranfglutit patrimonia gaudens,
I. Primus oAuaritiA circtis , nunc infbice , quales
Qontinea4:.Deparciomnes , 'uelut Euclio terris
<t/iurum defodiunt , cumulatis vndiq. faccis
Jncubitant , vigdefq. metu ,ftrepituq.pauentes
Glmhbef adfidue , fures velut omnibtis horis
fmmineant manvis aut FrAdonum fiua ,parati
,
Omnia qui rapere , aut male CAcas occupet heres

Callidu-s y infdias ftruere. Aurea peruigil olirru
Hefperidum draco non feruauit in arbore poma
Cautius.iAtnulIi rapimtis fua , noftm tuemur^
Dtctre , o^ hacfolitt caufa prAtexere fordes.
Hoc fatis eft ^culpdue caret quod plurima , ^ auri
QÎefis , c^ argenti , multosfatis vna bearc^
Û;Q poterat, veftr& pallens ejr inuttlis arc&
Cluja perit fundo , ceu caco carcere fentes?
Hos mxtu loctis his magnos qui impendere fiimtus
,
Tolhciti , demunt ahquid prius inde pufiHe,

Atq. minutatim quaftctrcum rodere gaudentjy
A4agnific£^ fecant ita corpta laudis , honefta vt
De faciedemens , inhonefto vulnerenares.
TroximtM a primo Labjrinthi circultis ific^
Striîor.Hichabitant , exaBio menftrua ditat
n
BART. DELBEN. lo^

Fenore quos mmlo , celerefq. tn 'vota CdendA
Lattficant aliis i . en v s quafi ef v s ^^ ipfa
SoRs quafiMORs , frvctvs talts quaf ^jortice flvctvs
Tnîtiis, , miferos altum qui mergtt in Aquor.
III. Alterah hoc circtis lenones cingit auaros,

Lenapq. 0^ quibtis ars producere. Stcuthtrundo
Venatur, 'uolttans agros O^ compita circumj,
Ipfa ftbi pr^dam , ntdifq. loquacibtts efcas:
Sicmultebre fectis tentant adfamine ltngu&
(^lelltfuo h& LamtA , 'venaturdmque per o?nnenu
Ccetum , oculis factunt , in amoris ^vincula foedi
Vt lactant, CT" adulterio ftt^tproq. fequeftrentj.
\ Jnteriore autem gyro , ftrepit alea , feruentj>
V.
Alueoli , talos mant4S improba mittere qu£rit
Compofitos , mox deinde rapax quoq. tejfera , talis
Subticttur , totos detexerecallida cenfns,
oAlpera tum gltfctt pugna fritiUis,'vibratis
Lfaftarum vtce. oAtin medto certamine Adauors

Smttatrox , expletq.ftim , nonfanguine mijfio,
Qorporis e vena , fed 'vulnere diuitts arcx,.
Hacce parum Uta , paulum ftatione morattir
Dum Regina dolens talt caligine mentes
,
Impltcitas Labyrinthea , fonuere per aures,

Utcina ex regtone preces C^ 'vota , grauefq.
Audtti gemttus. Stuputt Regina ffiedtpfc^
JV^// graue pr&cipias animo , fedfortiter aude^
Hunc etiam dixit Sapiens , inutfere circum^.
,
V. <^M.endtci h&c , 'vaga turba , tenent latif^tma rcrna^

Gluicumulare fttpem fiipe gaudent. Flebtle carmen
Aurtbus occentant altenis gaudia pe£J:tis :
Ipfis pertentant tacttum , crefcente lucello,

Et tunica introrfum aureolis pannucia rid&t.
V I. Intimus hic porro circus , fiitnt cafira tagaci^
êrfida oyâiugena , iuxtim Dea ^J^^fioctis amica,
ûlchra Lauerna fedet :fures ftant atq.rapones
Sub fignis ,pr&fto manuari qtudltbet artc^
Furtifica Uutz, ^miluinis ^vnguibtts acres,
Baltea curtare , & detexere pallia , noû
Culmina te£forum 'vigiles perrepere , totunu
Sub terris habitare diem cautique rccejfiu ,
Se inlatebrareipfi ,fiurtiudq. pr^mia , cuo.

O iij
„0 C I V I T. V E R I
Adfhice nunc medio Lahyrinthi carcere , qualc^

TafiitHr, in riguo fecreti gramine prati,
Qônftrum horrendum informe , tnffenSjCertipma , 'vita
Têjiis aAuaritia. Huicneq. olentis bellua Lerna

Vertice multipltci certauertt : hanc neq.cui^
Carcerisinclufum DiBd flexihm oltm,
Semtferumgentis oppugnet ,prolefq. hiformis.
. 2Sfon minus atq. Hecale eft rugis pannucia , venter
Sicut inexpleto tumet hydrope fquamea tergum
Tota ,fed infoltto fquamarum tegmine , crehra
CautiojQ^ tmmodtci ftipulatio fenoris , atrox
Tâgina, lucrtfcismtferos 'vrgere Calendis,
Squamarum 'vice funt: intortoque agmine caud&
Stringit , vti vigilax draco , fua pedefq. manufq.
ArmMin exittum , raptdos , velut , vngula ,gryphes:
Torttlis eft pro nojre mamt5,rapere omnia foUers,
oAnguimam vihrant qualcm tn certamina barri.
Arhoris hu, omnes afperrima hellua ^frucitts
,
LargificA rapit , actertA in penetralta condit,

6t ttmet ipfafrui , prohihetq. infiana volentes.
Hac Sapiens : atq. his volutt fuhiungere plura,
T errihiles oculorum aciescum hellua flexit:
SedDominam adjpiciens Vtrtutis luce micantem
Aiagnific& ,fubitomentemexternata pauore^,
Adugiit immenfit4m quo territa vallis ,
,
omnia ^
Jntremuere fimul Lahyrinthi regna profani.
At filiti tenehris fie beUua condidtt antrt,
Solquoq, confe^ lucis ftatione diurn&,
Merfiitlucificos ,Srjthr&o gurgite ,crtnes.
POSTERA LVX ADERAT.
Satisiamdiu peregrinatus cum Regina fapientia: princeps Arifto-
teles , o^x polita efl ad laruam palatij Liberalitatis & Magnifi-

in valle
centia;, omnemque fatis formam & tanquamfaciemvitiorumin ea
vallecommorantium,Regina2 ofl:endit,c[uorumalterum extraLibera-
litatis,alterum extra Magnificentia! modum & cjuafi limites procurrif.
Hodierno igitur die , cjui efl: in Veri ciuitate vndecimus , hora diei pri-
ma fiuecum ipfo exortu fblis
, , per cuniculum tranfit Arifloteles cum
Reginain vallem palatio Liberalitaiis Magnificentiaeque oppofitam a
dextra,ybi fedcs ac regio efl vitiorum,qua: intra metas Libcralitatis &
Magtii-
EART. DELBEN.
A. Labytinu»as,inquo viti.T duo, Auaritia & Reftridlio Magnificentix.

B. Effigics Scnedutis impofitx vni dc paraftatis fiucantis ianu.T.
C. Statux Pauoris & Paupertatis.
D. Famcs& Frigus.
E. Sitis.
F. Primus Labyrinthi circulus in quo ftatux tcnaciumjquod primum genus Auarorum eft.
G. quo fcncratorcs quod altcrum gcnus Auacorum,
Alter circulus , in ,
H. Tcrtius circulus.in quo Lcnones tertia fpccics Auaroium.

,
L Quartus circulus.in quo aleatorcs.quartum Auarorum gcnus.

K. Qmnftus circus, in quo mendici.
L. Scxtus,inquo furcs.
M. Ariftotclcs.
N. Rcgina. ,
O. Audtoripfeopcris.
P. Auaritia ipfa,(pccic monftrofa.
QÂcbor Liberalitatis & Magnificcntix.
ut C I V I T. V E R I
Magnificentix.quafitardi & languidi curfores,deficiunt.Ncmpe Aua-
ritia Liberalitati oppofita & Rcfl:ri6lio rumtuum adiicrfari.i Mjignifi-
,
centir.Harumtedla, inquit Arillotclcs multo cilcampliora tpam illa

virtutum Liberalitatis & Magnificentia:, aut vitiorum Prodigalitatis,
vana:c[ue impcnfarum oftentationis. Quod fcicntiflmic aud:or exco-
gitauit.Intclligi cnim vult,vt res eft,a multo pluribus auaritix 5c angu-
Ihta: illius rcrtridxque Magnificcntia; limen teri,cjuam aut prodigali-
tatis&inepta:fiimtuumgloria:,autvirtutumip(arum, Libcralitatis &z
Magnificentiac. Itaque vt plurcs fimt Auaritia: rcftn6i:a;quc Magnifi-
centiiEclientes,ficatrioeisopus fuitmaiorc. Pra:tcrca Auaritia:^: mi-
ferxilliusieiunaccpeMagnificentiardomicilium,, callidc auctora Li-
beralitatis & Magnificentiar fede aliquanto longius^quam Profiifionis
&:impcnfarumvcnditationisacgloria:te6ta,diftarefinx]t,vc fignifica-
tionemfaceret,aLiberaIitatislaude,acfplendorcMagnificcntiXjlon-
gius auaros, & illos qui miferc ieiuncque fumtum in res magnas&:
prxclarasfiiciunr,abeflc,quamprodigosautimpenfarumoftcntatores.
Profufi enim & fumtuumgloria infolefcentes,citius ad Liberalitatis Sc
Ma£;nificentis metam quafi ab ouo liue calce refledcrc fe poflTunr,
quam tenaces illi & fordidi aut ieiunc magnificijC carceribus ad mctam
virtutis emittantur.
IpsA IN VESTIBVLI.
Pi6torpenicillofuocoloribusianuamllliberalitatis &: ieiunas Ma-
gnificenti^ verius imitari non potuiflet , cjuam aud:or his vcrfibus ex-
preflit.Nam ecce limen ianux inferius j miferabili afpeclu cft. lacet
enimcrudeliteracnefaricpedibusingredientiumobtrita ^Scconculcata
P/>;<«^.Veftibulumverbipfinnfulciuntftatuas, prmium Sme^tutis y cx-
ficcatx & incuruisccntisjdeinde Pauom, ftatua cft, cjuafi amcns,cxfin-
guis , fine colore.Deinde effigics, Famis, Frigoris, Eêflaiis, Sitis,cûihus
malis.fordidi & illiberales fere confli dantur. Tribus nempe veftibuli
portis,hxftatuxfuIciendis,appofitxfunt,perquas portasin palatium
ipflim patet introitus.Porta: vero ipfx,triplex genus dcclarant,illorum
cjui inAuaritixtedaingrcdiuntur,vtpaulb infcrius patebit. Omncs
autem fcrcilliaquibus auaritixdomus frcquentatur, homincs parui
anc;uftiqueanimifunt. Itaqucodoillas inauaritia: vcftibulo ftatuas,
audor togisquidem virilib. amidas, fcd 3: ftolisindutas mu-
pinxit
liebrib. Auaritia enim vt fignanter aSaluftio Crifpo didum Q(\:,quaji le-
nenismalis imhHta^corpu^ animumqHc virilcm ejfeminat.Ddndc adiungit hu-

iufceoperisaudoromnibus quidcmingrcdicntibus,trinai illas vcfti-
buli Auaritia: fores vltro patere fed : cum in penetraha ipfa ventum eft,
ibi omnes,quafi in cuftodiam pcrpetuam dati cflrent,dctineri.Quod fi~

^ rrnum cftj auatitix morbum inninabilem effc, &: vix ac ne vix quidem
fordidos Sc illiberales homines, fiue, vt Lucilius dixerit , adpetones, ani-
mum fuum ad munificentix laudem transfcrre. Itaque in foribus i^Cis
Auaritix infcripr.um efle ait verfum.

I N G R E-
BART. DELBEN. „,
Jngredere egrejjum fed dejperarc memento.
ImiMrumex Dancis Aligerij Pocrxverficulo, quem i!lc,inferorum
fedemac locum cicfcribensînlimineinfoadpofuir.
Lajciateogni Jperan:â ovoich' entrate.
HuiukeverdculidemmtiatioReginamitaconterruit, vtexfecrata
illud tancjuam Orci oftmm.ac longlillme refugiens,omnino
difceflTura
videretur.nificoniirmatafuifretoratione Ariilotelisdocentis^tammu-
nificam &
Iiberalem,in fcdibus auaritia: non polfe adtineri.
Arboreo cev stipite.

Imitatus illud L.Senccx.Inconfultus eisvanujque curfus efiyqualis formi-
cis per arhujla repentihus , qu<£ in fummum cacumen , deinde in imum inanes
aguntury &c.
MOENIA QYÂ PLEXVS.

/
Regina: ingredienti Ariftoteles de palatij fubflrudione loquitur,

nempeauarostignisilludfibiftruxifTealienis. Intelligivulc auaros ra-
piendisalienis ditefcere,& veram efleadagionem. Diuesautiniuflus,aut
JniaJliheres.De qua TÎian.variis c.xxxii.lib. xiv. Eunapius in lambli-
cho.Prxtereainnuit, virtutum ac vitiorumtedanon diiferre materi*
velflrudura fed illa vitiorum deformata
: & diruta eflca vitiofis , tan-
quamasdespra^claras a fordidis negligentibus dominisaut inquilinis,
Qualcs illi,c|uos iucunde fanc M. Varro increpuit Tct^H MgHvrTroy. Sed
quic necefitas te iuhct aquam eûndere domi tuafSi vafa hahes pertufa polu-
,
hrum non hahesfJd quam rem nohis e[i confluuiumâd quam rem vinarium ? in
pauimentononaudes facerelacunamfat inhumu facis calceos elixos j &c. In
humuydixiz ^rojn humo,&cc.Et melius fiierit,^^ quam rem vohis,Scc.
Sic aute& comicus Latinus elegantiilime in Phafmatefua Sca-na n.
comparationema;dium& animifecit : Aniraum efrcquafia:dificium
ftrudtum examulfim, acpulcherrimc:hunc vitio inmigrantecorrum-
pi,vt acdes ab inquilino aut domino i«^/7igf«/f, cum pi^ra familia, inmun-
doyinjlrenuo,&i.c.
Sericavtisollers.
Simihtudinedeclaratingcniumhominis auari, opibus nimirumfe
inuolucntiSjVt bombyces fiue ferici vcrmiculi, tela fe ipfi intexunt fua,
Hi enim , vt in illa ipfa quam detcxerunt tela,moriuntur:fic ifli, quicum
Gemisfuis helligerant parcipromi,\t Plautus Aixcm,$ctriparciâuidi,aridi ho-
mines,animumfuumentemqueinthefiuropenitusabdiram &:defof-
fam fepcliunt.Itaque illeapud Vhmum parcifime parcus fencx Euclio:
Nam egometfum hic^xncmiXtanimu-s domi efi:
quidnirin aulaauri plena,fub tcrram abditus. Dcinde autcm, vr illi ver-

raes cum diu multumquc texucrunt,accedit dominus qui omncm carii
operam dcripiat fic : illi in Auaritia: Orco mifcrrimi Tantali,illi nonte-
naces ,fed pertinaccs , illi thefaurum fuumquafi draconcs circumplexi,
P
:
„4 CIV I T. V E R I
poftquam fenore, fraude,fallaciis,pcriuriis ad ingentern pecuniam ve-

nerunr,aut indigno eam heredi relinquere coguncur,aut turtis,latroci-
niis,direptionibus,incendiis,naufragusrxpiflime amittunt, & Euclio-
nis Plautini verbis eiulant:
Nam quid ejlopttsmihi vita qui tantam anri perdidi?
PrIMVS AYARITIyE C I RCV S.
Illiberaliumduogenera pofuit in hoc primo Auaritia: Labyrinthi

circulo,vnum eorum,c[ui nihil vnquam largiuntur,fed ne rapiunt cjui-
dem alieni quicquam : alterum corum qui non modo largitionem fa-
ciuntneminijfedpotiusretrbcontraquealienumtanquam harpyas te-
terrima: rapiunt. Priorisgeneris, molcft:iilliquidem,{edminustamen
peftiferi ac nocentes quam hi rapones, \\\ pecmiamm accipitres quorum ,
vmbra ipfa, commodisalienisperniciofa eil:, dignillimi vt Thyefl:^

verbis exclament,qui a fe difcedere quam longilTime omnes iubet,
Ne y inquit contagio mea honis vmhraue
, ohftt.
Inprimo AuaritiarcircoilUdeprimogenere auari: in ceteris , reli-
qui.
CONGESTIS VNDIQ^SACCIS.
VtHoratius inauarumfatir. i.Iib.i. Congejlls vndique faccis, Jndormis
inhians. Et Apuleius de rancido feneratore quodam , Pannofus, inquit,

^ fordidus aureos foUesincuhat.Necûc diflimilis illc quem falfiflime in-
ridet Luci\ius>Cum hulgaccenat,dormitJauit,5cc. Etilledequo Nicetas
in annalibusfuis C^\omodius,avyKsL%u^yTu<:ô(.crK$îa). Condormiensfac-
culo Juo.
HOS IVXTA LOCVS HIS.
Cum auaris in primo Labyiinthi circulo illos coniungit,qui fumtuj

magnificos reftringunt, £c tanquam circumrodunt.
Proximvs a primo.
In altero circulo Lshymnhi feneratorcs , qui non merces, non opc-
ram fuam aut induflriam/ed tempus ipfum venale habcnt meritoque :
L.Scneca c.x. lib.vii.de beneficiisvituperauityfwfmrora»; tahulas, com-

putationesyVenaletempus,fanguinolentdS centefmas , &c. Et h)enc cxaBionem
menJlruamV o'ct3. dixit,vt etiamD.Bahlius lib. cotra feneratorcs fA.toOic^Mi
a.-Tra.i-nî.Cum his conuenienterphilofophus c.i.lib.iv.ad Nic.iungit,
eosqui7a^/xÂ '^TroMa, intellige, Act/^,i3ct>«a7,idcfl:, P^r/y^y^^fr magno
Lambinus, neq.Zuingerus,neq.interprc-
accipiunt.Qui aute illi_,nequc
tes alijredeaccipiunt.Intelligiautcm vulteos,quiinmagnoIucro, nc
puf^llum quidem aliquid contemncre audent.Cuiufmodi leno induci-

tur PlautiPerfafc.xvii. ArquehocPlautus Rudcntefc. xiix. comicedi-
xit,Co««frrfrec«w/'«/«/yf»/o.EthuiufceIocicxemplo,aud:or Prologiad
Truculentum ,dixit iAuferrecum puluifculo. Exempla quoque apud
Theophraft:.Charad.Eth.c.DeParfimonio.SedvulgbnecintelJe(2:a.
BA R T. D E L B E N. ,,^
Tertius circus habecZ,f«o«fy,cjuorurorc!es ncrapin.T fatis depidaîn
comajdiis.grauitcrq.&randeluft.Noueilaxiv.vocauitôAe^êi^^^^yj;^^;^
Xvfxi.oi))id^ mi aojc^foavm pejiilentes c^pu[?licos euerfores cajlitaris ac tepcrantu.
Quartaregioned/e^fom,dequibus AmmianusMarcellinusIib.xxiix.
nobilitatis Roman^,tcmporibus illisturpem acflagitiofam vitam,de-
fcribens. Q«ic/rfw,inquit, exhis aleatorum 'vocahulum declinamesfunt,icieoq,
fecupientes adpeUariTejferarios Jnterquos tantum dijfert,quantum interfures
Cir/dfroMw.Sapiencerlane inrilithominumleuitatem, nonrei fedno-
minis turpitudinem abhorretium.Sed cur honelHus nugones iWi, teffe-
rarios fe^quam aieatores dici putauere?VideIicct,quia teflerarum aiea ce-
teris omnibus impenfior. Etenim a talis exprfi ludere minores fummu-

las,deindecum incaIuiflrenr,maioresfummasIusere tefleris. Eaque re
Martialis epigr. Lxvi.Iib.iv.ita fcripfit in laudibus vitx ruflicê, & inter
vituperationes illorum ftudiorum quibus dediti vrbani,
Suppojttaeft Uando,nunquam tibitejjeratalo. Quafi rufticus talorum lu-
dus,quiapufilla; {ummx:te{rerarum,vrbanus, quiafummaruni infren-
tium,&decoquerefoIitus.Tangicquoqueanathematicus illehoc dif-
crimen,epigr.xv,lib.vltimi. Voluere itaq. illi trolfuli videri, fe teffera-
rios quidem ene,magnifice:at non minutc ac ruflicc nleones talarios.
Ergo &;faceteAmmianus,tefrerariosaIeatoribuscxcellere , quantumaSfsX
furunculis latrones.llhenimmagnaj&propalam rapiuntdii clam &"!" «'"!'!"
pufillaplerumq. &quaG verecunde. * Eleganter autem aleatores nc ^?^^"'"'"^'
tefferarios Ammianusfurumaclatronumfimilesfecit. Damnis enim""/''""''"™ vt
aleatoriis cum exinaniti fuerint,miferi ac ieiuni,trafeunt quafi de fumo mct". Srh
in flammam ad gregem furum & rapicidarum. Quinda efl: mendico- nofrJ't''°'
rum fl:atio.Pofl:remi generis funt,fures ac rapones^ Lauernie derc tatraces ^
AGlolTa'
^ '"^''-
'
miniitri ac iaccraotes,inomniomnium auarorum genere peflimi. ('"">, acdpe

^ inipiideotc.
Im-
TMEDIALABYRINTHEI. />.;./-«., a,^,.
qui
iTiic.Et
In Labyrinthi partib.intimis,pratulum efle voluitaudor, incaq. ip- p-^> "'.*'•
lampatciauaritia, cuius tpeciemex adiunctis non inelejranter pinxit. '^'''*

'"= '"
Immaniflimii fcilicet focdifTimumq.effe monftru, ficie quidem mulic- '^ncTd. x'n.

bri , vcntre maximo & tumente , ad cxcmplu hominis adfecli aqua in- f^lwsi'"''
tercute,femperq.fitietis.QuaIcdcpinxitHorat.odaii.l.ii.Diogen.abud"t'u'Xy'"'
Stobxii Sermone xxxv.&: PoIybius.Pelle aute id m6fl:ru cffe ait tanqua ""' ^ ^-
fquamea,fedfquamaruin loco ciefleinnatas cautiones & fyni^rapha & '^'" cram!
chirographas debitorii. Atq. vtacerrimaauaritJa:rapacitatcoflcderet«m*.v<,!l'

mcbris omnib.eam fubornauit ad rapiendu apcifTimis^vt cauda: hama- vcTafc'^^'
to vncinat6q.acumine,tu manuum ac pcdum w/7«/«/V,vtPlaurus loqui- "'"• rro
tur,,^«f
•/ •
/•rJ--r -
tanquapromuicidc liue manu Jcntcr, uuc
^^«///««•'ung«to,naloaeniq.iplo
/-•!/- ' natoimpu-
elcphanti.His ac talib.rapina: inflrumcntis monflru illud omncs citri mKcus'

,
illius,qua Libcralitatis & Maiznificentiararborem eflcdiximus.fruclus ".'l"'''

'"'
flore(q.diripiens,intcrrxcauernispcnitusabflruditacrcc6dit, nequif-"'''''"^^!!
•^^ .
r r>v ) r * Tranquilli
quam eis perrruatur. Ue qua mihi tpccic cogitanti vcnit m mcntem ri- '°<^"» "°n
dcrefimfllimamAlcma:oniscuiufHamapud Herodotulib. vi. exeoq cnS"*

P ij
„rr C I V I T. V E R I
apLid Dioncm Romanum orat.ii.(dcInuidia,& interprctcm Pindari aJ
Pythia Oda vii. imaginem , cui cum propter acceptum ab co , nefcio,

quid bencficij,RexCrcc{usLydorum,refertus omnibus prxmiis do-
nirc[uefortuna:, &c montes,wt dicitm-,aim hahns , poteftatem fccifTct (u-
mcndidcregiisthelauris auri,quantum femelcorpore fuo cxportate
'
potuiflet,illeauro fcpenitusingurgitare,&.quafidiuturnam fitim ex-
plere cupiens,ridicnliJlimam,G Plautincloquihcet, rationemexcogita-
uit.Principio tunica fefe induitjquantumpotuitamphflTima, (inumque
ilhustanquamvchim laxauit, deinde cothurnospcdibusinduit, om-
nium qui tunc inueniri potuere Iatiflimos,atque ita exornatus,cum rc-
giis miniflris introiuit,vbicum ramenti aurei accruum vidiflct.cotinuo
inruenSjCothurnosprimum vfqueadfuras,auropcnitiis referdt, deiti-
de (inum auro totum impleuit,ac ne qua corporis pars, aurex illius fe-
licitatis expcrs e([ct , auri etiam ramentds capillis implicuit , os dcnique
ip(um aurofibi totum quafitibicen buccas, autpuer veficam aura.in-

flauit,atqueitaegrcflusefl:admirabili fpecie,cothurnos propter auri
pondus vix trahens,turgentibus autem & fufflatis mirificc buccis , cor-
pore deniqueomni(ictumentc,vt monfl:rumcitius, quamalicjuis fa-
cicfiguraquchumana eflê videretur.Itaque & Crocfo, & omnibus qui
aderant,rifus maximos concitauit.Sed ille quidem Crocfo regi ftuItiC- ,
fimailla fpecievoIuptatifuit,nobisautemdepi6lum pauIoanteAuari-

ti^ monitrumhorribiIeefl:.^«4nrMncmpe,inquitC.SaIlufl:ius, hellu<t
ferajmmanisjintoleranda efl,cju6 intendit,oppida,agi-os,fana,atq.domos 'vaflat,
diuina mm humanis permijcet, &cc.Hxc tam deteflabilis furia,& focietatis

humanx peftis,fimul Reginamvenientem afpexit,quafinod:ua, tantiE
Liberahtatis & Magnificentia: lucem rcfugiens,fublato clamore , iate-
brisantrifuife(cintimis,occultauit. Alcma:onemquidemillum auro

etiam os fibireferfilTe^nonincredibile di6tucfl;,cumintcrprcs Arifto-
phanisnotet,multisin morepofitumefTe, TO^zj/x^-rt <ûAa.T%v 3 (tpyjôv.
Minusquidem flagitiose hoc cuftodes pecunix illi,pra;quam lûilla
Hugonis Italix leîs fratria Ciuq fratrijja fiue fratris vxor,baltheura
,
pretij immenfi aureum,magnis fulgentibus gemmis inluminatum ab-
didit penitufque abftruiit.Narrat Luitprandus Ticincnf c.v.lib.iv.Rer.

pcr Europ. ge(t. Libet autem quia huic loco non difconucnit', verfus
adpingere,quibusau6t:or operishuiufceipie ohm, fic quafi penicillo
imitatus,iIIamHerodotideAlcmi£one Ethopociam in Ecloga , fua,
quam de auri cupidine lufit ex tempore olim.Ea huiufmodi eft.
Aurea quis duhitet nuncfecula currite^fufls
Dicere 'vellefuis Parcasf Spes omnis in auro eft.
Âurum vitaviriefl.Aurum^viapuhlica, cunî

Perquampurpureos ad honores tendcre certant.
Omnihus in terris aurum vnica
, &
vna voluptas.
Aurea captatur^ non laurea gloria.Zeno
Stoicus, ex omnifapientemparte heatum
B A R T. D E L B E N. "7
Pinxit: at hicjapiens, efipiSia cucurîta^pra qmm
EH verejapiens^c^ ahomniparte heatits,
Ccpia quem circum fluit aun Scilicet ille
Pulcher, honoratus,fapienSy rex denique regum,
Fortunamque fuo Utus fibi temperat ipfam
Arbitrio , trijiefcjue procul difcedere curas
Imperat, &/iqua incipiant fujcareferenam
JWentem animi nehuU, cunflasportare vocatis
In mare dat Zephjris. Anne ergo heatioralter
Quam ille cluere potejl, auri quemprouehit auraf
Ingenium , virtusanimi,fapientia,cultus
Ipje Oei, coeliftudium,fanflique receffus
Aientu, & in terris , ccelefiia munia,vit<ey
Quid niJinanioU ,fehriliafomnia, nuga,

Burra quiJquiliie,nehuU
, , puerilia regna,
Parte alia ji aurum adfîrct f Sunt cetera,vt aiunt,

Nodurni lemures , qui cum foligneus auri
Paret , difj>ercunt , neq.lucida teU diei
Huius ferre queunt ,fugitantq. vt nofiua folem,

Hic populi fermo eft , hxc mens. PlehecuU vellet,
Indicaji poffet , feri formica,Jihiq.
Nidos congerere, 6* cumuUre perenniter auriy
Hoc ftudium cbmant,parui properemus , O" ampH,

,
Pythagor<ie necfas,in vifcera vifcera condi,
Nunc popuUs fifas , in vifcera conderet aurum.
Etcondunt plcriq, tamen: fua vifcera fului

Arcamauri faciunt , diftumirabile, idemque
Ridiculum c^ vcnicns aliqua fuh imagine fedi.
,
De noftris alias. Nuncfat meminifje quod oltm

lofepho referente fciunt ,qui talia curant. c.penulc.
Ohfidione Ttttis Solymorum cinxerat vrhem, lib.v.
Intus dira fames , cert<iq.pericuU mortis.
Ergo fugam multimeditarier, ipfaque caftra

Tenderein hoftilis fojfati millia multa , ^
Defumo flamam
in ruere , omni ex parte videres.
Quaritis ,annedomum , ^veUtin ftationerelido
Auro,illi fugere f Apage. Intra vifcera multum Sic&
Quin cito dcmiserc aurum fihi , tranfque voratis apud
Athenzii
Nummorum aurcolis , hofti Ucro inde fuerc, li.iv. qui-
Exitioq.fthi. Nam miles quando refciuit, d.i in vlti-
mis agcs,
ludaicos multo tumcfaflos pondere fuUi tranfuo-
Ire ûcrperij ventrcs,excepit euntes, Mtisantc
lu') paucis
Profecuitq. exfta , e^r fihi venas eruit auri, autcis , fic
Nafcitur vt c<tfa quondam gcnitrice , vigetq. opinione

fua beatus
Partus ccefareus. Quanto fclicior ille
moritur.
"j
1x8 C I V I T. V E R I
Alcmao qui tam

,
lepida, facHiq. rapina
Sarduci regis totum fe oppleuit al? auro.

Scirciuuatcredo , qualeaurum,qua:ue rapina,
Expediam.adtentas , heuis ejl fahellajperaures
Vefiras illa meet. Legatos regis opimo

Hojîtio quondam accepit , fouitq. henigne.
Inde fuas iterum adfedes, regemq. reuerfis
Multusin oreillis Alcmô. Kex quoq.gejiie
Scire quis Alcmao.Prafio efl a rcge vocatus.

Atria nummorum plena huic iaurique flruiccs,
Rex pandi iuhet ingentes , tum carpere , quantum
Hinc poffet capere , c^ toto fcmel afportare
Corpore permittit. Tunc qua fe expleuerit lile
Scireoperapretium eft artem , & cognofcier auri
Ouam cluet ingeniofa fames ,glehaqiie nitentis,
Cum fcmelinuaft mentes , tam dira cupido.
Principio tunicas fihi laxas induit,efje
Carhafa velorum , atq. auris implenda putares:

Tum pedihus quantum potuitreperirecothurnos,
Induit adftriftos minime , lateq. capaces,
Sic properans , ipfofq. auidus prauertere Crcefi

Du6lores , auriq. furens inuadere aceruoSy
Ceu lupHsacer oues,ramentas protinus auri
Cum videe : hinc mox cura fuitfarcire cothurnos,

f^ndantes mox deindefinus rutilante moneta
Sic totos impleuit , vti fuh pondere tanto
Sudaretmifer, & premeret veftigia lente.
His fatur, & tamen his minime fatiata rapinis
Auri fames , vltra quoq. tendit, 0^ audax
facra
Artenoua rutiU gleharamenta capillis
Implicat, os ipfum fihi de fulgente metaUo
Diftendit , ceu pinguis ehur Tyrrhenus ad aras

Cum altiiis inflauit. Sic cxornatus ah auri
Emerfit regnis ,fpecie,mirarieromnes
Et ridere fmulqua cogeret omnia plaufu :
Perftrepere , vt prêhentc aliquo fpefiacula rnimo.

Sed multi risere, quibus tamen ille faliuam
Tuncmouitiocus , ^ qui
ft
data copia , vellent
Effe quod Alcm<so , vel & hunc fuperare rapina

Ingenio ftmili. Noftris quoq. morihus ecquis
Alcmao ferinolletf Non effe frequentes,
Kes loquitur: nullos reperiri credere durum eft.

Noflra fuos etiam fapientes fccula normt,
Etvoti modicos ,fimul&' mentishene fan^y
Aura quihus cteli eft aurum,quihus ipfe creator
i
B AR T. D E L B E N. iip
y/«r/, pro venis ejl vniciis omnibiis auri.
Quo Jine qmd prodefl aurum f quid veua metalli
Diuitis eft , nifl perfufum fulgorevenenum?
O curuas nimium mentes ,
quii^tis omnis in auro
Spes poftta eft : cxli quil?us ipjius atria fordenty
Pra ca:lato auro : lucis quibpcs aucior , 0" ipfe

Fons radij , quo terra nitet, quo cdica gaudent
/igmina , veftnis, prae gleba dij^licet auri,
Qua ceu vepretis extrafla nitedula , torquet
lllorum in fe oculos , quihus in caligine noflis
Mumanx , non vllafolent aliundenitere
Lumina, mens quorum demens ^ lippa recufit
Diuinalucis radium , ceuno6lua folem.
DIES DVODECIMVS,DE
MAGNANIMITATE.
os pi ri I firdes inUtaq. te^ perofti^, ,
zy^âne fub auroram ^duhiAq^crepufculalucis^

Colleciis cito farcinulis ût deferit hofpes:
Limen Qyûariti,& Sole exoriente fcelefium
Liquimm , O^ptceam cua caligtne valiem->.
oAtcjue alacres coUem puris efcendimus auris,
^fua prope vtcini deiiêrtttur orhita cliui.
HicSaptente vtam pruunte inltmina templi ,
Jntrotit Regina coltt quod fplendida 1J rtvs

,
Q^ A GN I AN I M I, Tum fic Regtnam adfarier "ultro

Sxorfus S enlor.tedtum ingens adfpice dixit,
Ntttturh&c 'valido 'viut fundamine faxi
Reqia magnificoque in cdum fornice furgtt,

,
Sufiinel: hunc feries his fenis ftruB^ columnis^

Et fhatio circum hts incingitur amhitus &quo:
Intereas humtliterdena crepidinecurrensj
Deniueo mtxta e^columella marmorenigro, &
Aurcaq. impofita eftrutilantiluce coronis.
fntertoredomus g^ro ntt&tampla columnis,
Tarteîhtdfque auro textis,0' iaffide fuluat
Et gemmts ftelliUâ micantlaquearia teîi
CIVIT. VERI
§)jÂttuor in templtim referantur Itminaportu.
Pomiferi prima efl anni fomofa corona
,
Totam multipUci qnam ctrcum ftemmate cingit.

Altem^quam deformis hiems , ceu veUere /pargit
DenfUo niuis Cr nebulis acriq.pruina.
,
J nfequitur quam Ver, O' Veris coniuga Flora^

Omnigeno variant fertis dejlore corollis.
J\(uda Ceresquartnm pauentibtds amhit ariftis,
Jpfa columnarum bisfex capita aurea ^fignii
R efbondent ,per quA Solcircumuoluitur orbc^
^nnum pgnifero. ^lu&pofquamfingula verbis
Sic pojuit Sapiens , altas euoluere coeptt
Oras eioquij , O" > ^^ gn i celeberrima , dixit,
Hu Vi RT r s AN M I, I njia la4:a C" regia 'uita
Qyddfinem properare doc&t ifummamq. heat&.
J\Qarn quibtis Imc virtn^ fuh peciore glifcit , honores
Promerttis magnos pariunty rehufq. gerendis
Jujios inueniunt multzt cum laude triumphos,
J\Qec tumen aut fatui plaufns cjr murmura curant^
Vulgi , aut fitulerint merita pro laude repufaroj,
Inutdia rtdente , gemunt, curdntue reliCki
Limac&s placare oculos , virtute :fed vltro
Jnutdiam plorare iuhent , folitifq. dolenternj
Se cruciare ipfam curis tT imagine laudis
:
L&ti promerttA ,memori fuh pe£lore geftas

"liej agitant , animumque a£tt remeante lahoris
Prateriti fpecie ^folantur. Compita circurru
*Cotkah Dente Theonino rodi, qtsafi^famia , laudis
Curam illts acuit neq. fi Fors riferit , indc^
,
Qydltitf-s excelluntue animos,tolluntue fuperha

Sorte fuperciltum :neq.fireflauerit,altum^
*Deiiciunt humtles animum ,fedfemper eadem^
Jn [iatione manent , alt^^ columine mentis,
Compofitoq.gradu , ^ quafiêrtex fummus Olympi,
oAc neq.pofcitopem magnt^s faciVeâfjêra quando
Vrget fors animtis. Quia fefe intelltgit eff^
T)ig7ium , quiduhiis aliorum prabeat 'vltro
Rebtfs opem , non qui pofcat fihi. JVIulta henigne

Tr^fto tdem facereeftaltis , non accipere ipfe^-
Sic AN i Mi poftquam magni
memorabtletempltinu
Carmine defcripfit^Safiens : nunc , inquit yH onoris
m
BART. DELBEN. Ul
media eft ulLim 'Kegtna inuijere tempm.
^ljtjsi ,
Qjmttuor hucfialis adfienditur , omnia termes

âlmeus ante fore^ , 0^ î£trix laurea êla^t^
Et Jpoliis poftes fulgent hofHlihus , ipfi
Culmine , ftat prifio celpim de more , tropmrrLs.
, ,
Spondis m graduum pofitA ruttlanttbm auro

Jpfis êffigtescjuorum v irtv te cluentes
Olim ammi c elsa, laudem reperere perennem.
Socratis h&c prima vanifi^b crimine falfio
eft:
Qecropids, , infando indicio , niltalemerentenu

Demisereneci , mox cajfum lumine , triftes
Eluxere diu , 0^ ftcUuam pofierCi dolorem^
Et defiderium quA teftareturademti,
Thebarum decus hic ingens in limite dextroy ,
\Atq. alij plures ,magnis celeherrimacelfios

Gruia quos a n i m i s quondam tulit , : ordine Uuo
1{omulidA pofiti , peperit quibtis ardva famarru
Hm VI rtv s,fieraq. etiam nunc laude cluert^
Toftuma dat , munu»
'vttamq.fiequens extendet in
quam lunins inde
SednuIIi propiore gradu ,
^YUtus , ^
hinc himaris magnum dectis ille Qorinthi,
Timoleo qui contra an i m v m, molimine m ag ni
,
Tugnamre ani ly O* fiefe i)icere fiuofq, ,
aAdfeBtyis , patri& quafi fafices , Utt^s <vterq,

Summifiere ,fieges quo furgeret altiorinde
Laudis O" i^^ patrem hicfiatrem mente ex/uitalta,
: ,
Effet 'vttn patriam pius c^ cumularet honorenu.

,
Ardua quA templt medio patetarea , celfanij

In qua purpureus fthi fedem ftruxit O^ ararru,
Et fiociis Hon OR, hic etiam extertore , quadria-a
Virtutum poftta eft fbath , quihtfs ipfia beatA
Vrizmta nttuntur ^jitA ^pedtufque nitere
Puriter illiti^s deb&t , qui techtfiuhire^
Celfia iriumphantis ffeltx mereatur H on ori s,
ffacita dum memorat Sapiens , iam lim en adipfiirru

Ventum eratinfignis templi, cum intrare paratA
Regina , Senior,modo ^tfiere , dixtt^Honoris
Hoctibifas adytum celfivenerahtle, mecum:
Temptd^ erit tua cum radianshtc ftahttimagOf
Inter honoratos Merni Itmine templi,
ObftupmtRe^rtna 'uidens Uquearia te£ti
C I V I T. V E R I
(tAurea conaexi , ruulis ftelUntia gemmisy

QArttfictfquemanUi^variisexpreJjatrop&a
Ducttbus , 0^ palmas , e^ Hetrufi^ magna coron&
StemmMa , multiplicefq.e lauritermite nexti^*
HOSPITII SORDES.
MoRATissiMVM principiuiTi, fiue ex moribus ipfis whx com.
munis expreflum.Ait enim Reginam ex illis auaritia: rcdis exif^

(enonminus libenter, c[uamla.uti hofpitesex deuerlorio fordibus in-
quinatiilimo difcedunt.
HodiernoigiturdiejinciuitateVeriexvalleAuaritxrcgina cil Ari-
ftocele fuo afcenditin collem propinquum , vbi bafilica ell Magnani-
Hanc autem quafi mediam audor eflc voluitiq eo ipfo tcplo,
mitatis.
quodprincipio totiusoperisfuideannojpofuit tancjuam cffigicm fi-
mulachrumq.anni fiue temporis. Sed quare hi mcdioanni templo efl:
^des Magnanimitatis?Nimirum,quoniam h.xc illa efl: virtus , qua ge-
magrium & dignum immo^-talitate fiifcipiunt.

nerofi animi,nihil nifi
Itaque inipfo annitemplo fanum efl: MagnanimitatiSj vt conftet tcm-
porisfiueannidecurfuid nunquam vaftari, vna enim ipfius anni fiue
tcmporis fanum deftrueretur. InipfodeindeMagnanimitatis templo
fanum Honoris quafi adytum fiue penetrale pofitum eft.Scientcr qui-
dem atque circunfpede.Honor enim pr^mium eft virtutis.Quod cum
Rom^ olim declarare vellet C.Marius , tcplum Virtuti & Honori co-
iundum, & tanquamgeminumdedicauit, vt eft apud Symmachum
cpift.xiv.lib.i.D. Aug.c;xii.l. v.de ciuit.Dei.Sed quafi c^dcs vna ponitur
inipfa C.Marijinfcriptione,qua; relata eft inepigrammatisantiqux
De manvbiis cimbriceis et tevtoniceis
vrbis.
-(^DEM HONORI ET VIRTVTI VICTOR EECIT VESTE
TRivMPHALi CALCEis pvNiCEis. Alij vt Raruardus Var.
c.iix.lib.i.c^/cf/y/?rfmciw, &intelligi volunt calceos muIleos,de quibus
eftapud Feftum.Ego tamen rcdum puto,iIlud c<tlccispuniceis. Neque
enim illud fingulare,C.Marium virum triumphaIem,c4/cf/$' vfum^^m-
cw,fed regum Albanorum exemplo, calceis puniceis.cpod inC.etiam lu-
lio CxfarenotauitvtfingulareDio lib.xLin.eum vfum,T^j7relgji/ JnJÂw
Kjifv^fo-ypoay x^rîf^dioiXiouinîidv K'/\^Y\,pedum tegminefubinde alto ^ pu-

niceo.vt S^lbanos reges olim,&cc. AtpatricijcalcciquoqueaIiquinigri,vt
apud luucn.Sat.vii.TcmpIum itaq.illud C.Marius Cof vii. fccit & de-

dicauit,& quidcm fubmifiius ceteris Eaq. dere Feftus in Sul;mifiorem,
,
Vi<^ruuius c.i.lib.ni .& prooemio lib. vii.Cur autcm iunxerit C.Marius

iedcm Virtutis atq.Honoris elcganter diflerit Aurel.Symmachus 5c D.
Auguftin.locis antcdiclis.
Acomniumquidemvirtutumpropriaillaeft quafi merces, laudis
& Sed quo prxftabilior quxque ac maioreftvirtus, eoma-
gloria?.
ius honoris flagitat prcemium. Honoribusigitur fummis decoranda

efi:
BAR D E L B E N.
A. BafilicaMagnanimicatisiSc Modcftia;
B. Co!umnxxu.fuftineiucsb.iniicamintcrquasxxx.mod6 ,alus xxxi.vel xxxir. columcllx,
quaelibct carum ex candido marmorc & nigio mixca.In capircllis autcm coluaiiiarum,
figna xii.orbisfignifcri.
C. Porta: huiufce vrbis iv.fignificationcmhabcnccs.iv.anni p.artium.
D. Scalaiquibus inca,'llam Honorisadrccnditur,apoccaAnd:umni. Inlatcrcautcm vtroquc
fcaiarum ftatna; pofitx magnanimotum.
E. Scala:,a porta /Eftatis,in fpondis carum,fcd mcdiis tantum , vtrinquc ftatn.T modcftorum,
fiue corum qui in honorc mcdiocri accjuicucrunt. His fcalis vicina; ill.x- , qiix -t porta
Vcrisfînt,ruinof;t &caduca;,ad quavum latusvnumiacent humi cfligics inanium ,
oftcntatorum Magnanimitatis , fiuc (uperborum ad latus alterum cffigics ambitiofo-

:
rum iaccnc.
F. ScaLi;aportaHiemis,quascoIumnatum viccfulciunt,vnacxpartcpufillanimi:cxa!tcroau-
tem latttc humi fub fcalis abftrufi iaccnt foHdi laudis vera:q.glori.x' contcmcorcs.
G. Cslla Honoris.
U4 CIV I T. V E RI
ellMa^Tnanimitas, quoniam virturibus ccterislongcmultiimquc ex-
cellit.EViw ^, vt iam olim dixit Arilloteles c. m. lib. i v. ad Nicomach,
riiuiyx.\o->\uîcL,o^ X3(ÎJ.U% iQ ^^ a.fi'r^ /Miî ,
>o V^$ -mii Magnani-
mitas,m(]uityceterarumvmuttim quafiornatusquidamejjc vidcttir , ctcnim
amplioresedsfacit,&zc.Nam ceterx quidem virtutes.tcnui apparatu lau-
dis contenta; funf.hxc fola eft qua: nihil ni(i grandc_,amplum , inluftre,
Ac pxne diuinum expetit.Quare in nullius virtutis quam Magnanimi-

tatisdomicilio,rediLisHonoriprcpotuitcolIocari. Apexenm-ivirti^
tumMagnanimitas,apex Magnanimitatis Honor eft.
NlTlTVR HIC VALIDO PVNDAMINE.

Defcribereingrediturannitemplum,inquo, vt iam diximus , fa-
num Magnanimitatis inclufum elL Huiufce vero tcmpli coluhinx
duodecim,menfesanni trigintacolumnx intcr has minorcs interic-
:
dl^jfiue columella^,parte vna candidx, parte altera nigra::dies hx quip-

pe & noclcs menfium.Tedum autem ipfum fornicatum ell:, vt Ennius
poctadixit,c^/iiM^c«re5/om/cf^.Deniquedifl:inguiturfl:pllis,anni enim
quafitedtumeft.
Calum , flellis fulgentihws aptum.
vtidemlocutus eftEnnius. Porta: huiufce fani.fiue horx,{iuepartes
quatuortotiusanni, Ver,7^ftas, Au6tumnus,Hiems.Capita ipfaco-
lumnarum fiue menfium , denotant figna fiue partes duodecim or-
bis figniferi , in quo Sol ipfe procreator anni , conuertitur : Non difli-
milis Athenienfium ohm ciuitatis defcriptio ,vt apud Suidam, in
yimTWi. Nempe in phylas quatuor , tanquam horas fiue anni terapora,
ver,hiemem,3eftatem, autumnum : Phyla; deinde rurfus in tres fra-
trias diuifiE perinde vt anni temporaintresmenfes:fratria:,poftremb

,
in triginta ycxr) fiue gentes. Quibus colledis numerus exiftit c c c l x.

quot dierum annus fuit in antiqua ciuitatis Athenienfium defcriptio-
,
pe.MaleapudSuidaraeftnumerus cccLxv.Namisnumerus,illa ci-

uitatis defcriptione longc pofterior eft.
Gr^ciquidemminorisanni,dies cccLX.fuifte,plurimis Herodo-
ti, AriftoteHs , Cleobuli,M.Varronis
C.Plinij,aliorum teftimoniis do-
ceripoteft.AtillaapudSuidamnumeri cccLxv.pro ccclx. incorreda
critici alicuius corredio eft.
MaGNI HiEC ANIMI VIRTVS.

ExpUcatnuncRegina:,vimnaturamque Magnanimitatis Ariftotc-
finem Scquafi fcopum ei proponitante oculos.
les, &virtutis tantiE
Magni fcilicet animi efte ad res magnas difficilefque aggredi , &
mereri vt honoribus ampliftimis decoretur. Ita quidem vt in illo ,
quafi o-lorixcurfu,netantillum quidem laboret, fidcbitusei honos

vulgiiudiciononfueritdelatus, fi exiftimatio aut gloria clandeftinis
obtredantiumfcrmonibus & confiliis oppugnetur. Rcgia enim illa
magni,excelfi animi virtus.

BART. DELBEN. ,^^
Non fumit <xHt ponitjecures
Arbitrio popularl!^ aura.
NeQ^SI FORS RISERIT.

Hoc etiam magni animi atque excelfi ©fficium cft,a:quabilem fe in
vtraque fortuna praEbere,tum profpera tum iniqua. De Olympi
autem
cacumine notiflima hiftoria eil.
Ac NEQ. POSCIT OPEM.

Hieiam proprias quasdam fortis magnique animi hot£c funt , vc
non petereauxilium,fedpetentiferre:amplitudinem oÎoria:, & vir-
tutis, honeftatem, diuitiis omnibus anteponerc nihil nifi
maenum & :
pra;cIarummoliri:inufitatas gloriievias indagare , tritas rclinquere.
NVNC, INQJlÎT, HONORIS.

Tempus inquit iamefte Ariftoteles,Honorisadytumipfum luftra-
re,quodin bafilica Magnificentia: medium eft. Sed pra;clarc auClor
duoMagnanimitatisgeneradiftinxic,perfe6l^ vnum
, fuiediuina:&:
heroica:,alterum inchoata:,fiue humana:.Perfed:^ fedcm pofuit inipfis

adytis fiuc penetralibus Honoris humans aute locil dedit in ipfis o-ra-
:
dibus fcalarum,quibus in adytumHonoris afcenditur.In graduum ve-

ro lateribusipfis fiue fpondis,vtrinque ftatuê funt,virorum animi qui-
dem maximi,fed nondum eb vfq. virtutibus exaggerati,vt in templum
ipfum recipiendi finr.
lam quaterncE fcaLT,quarum gradib.templum afcenditur,funt a£l;io-
nesMagnanimitatisprimum^deindcvirtutisquoqueillius quxmodi-
cis hor oribus acquiefcit:cum quatuor extremorum fiue vitiorum
qua;
virtufibushisaduerfariafunt,vtdie fequentiplanius fiet.
Invnisigiturharumfcalarum,oftenditAriftoteles Rco-inÊ ftatuas

illorum,qui magnitudine animi ca:teris excelluerunt. In primis autem
Socrates ibi eft,qui cum ab Anito & Mehto,conflata ex fraude fallaciis
& mendaciisaccufationepremeretur,nec^rfrro««w,vt inquic Tullius
quoefiuit ad iudicium capitis,nec iudicibMsfupplexfuit.adhibuitquc hheram
con-
tumaciam amagnitiidine animi duâm,non aftpcrbia.Et fupremo vita die dc
immortalttate animorum multa dijferuit,c^ paucis ante diebm cumfacilc-
poffet
cduci e cuJlodia,noluit. Et cum pane in manu iam mortifcrum illud tencret pocU'
lumjoauutus ita ejl,vt non ad mortem trudi,verum in ctelu vidcretur afcendere.
Hxc M.Ciccro.Lucianus tamen Socratis mortem, vt inani quada ma-
gni&vircutibus exaggcrati animi ^'ccie fucatam,inrifit,inmortuo-
rum dialogis. Et Quindus Septimius Florcns Tercullianus cap. i. Iib.
de anima,virtutem illam Socr3.ns mplcbeiam finffcacvukarem. Vulcro
enim folere homincs , fi alitcr vindicareiniuriasfuas nequcunt,fal-
temvlcifcieasquadam fpeciecontemnentis. Quid, inquic, <t//W /^-
peret vir quilibet iniuria damnatus, pr<mr iniuria: folamen , ne dum phi-
lofophus ^loria animal ? Scd Luciani quidem fibulas omictamus
Qîij
-
Titf CIVIT. VERI

maledici coniiiciatoris,&: quiloui etiam ipfi inique iniurius ac infeftus
efl:. Tcrtullianus autcm dc Socratc locutus cll:' hdta cum Chrilliana!
«rentis virtutibus comparatione,in cjuarum fpleneôre omncs profano-
rumfiiieethnicorumlaudes,vt ftella: infohsradio necernunturqui-
dem.
SOCRATIS H^C PRIMA EST.
Athenienfiuminiuria, Socratisgloriamait inluftratam fuifre,qua(i

trophxo vel ftatua.Et quidem vt Laertius, & aHj telles , breui poft ho-
norificentiflimc ftatua Socrati Athcnis pofita fuit , mcrtcm cius fub
perfona Palamedisintcrfedi miferabihter lamcntante in thcatro Euri-

pide,in qua tragoedia fêbihs exclamatio ilia fuitêWi^T* gWieTE tuv mv~
an^pov •mv G^v clAyuo\iQv otJK^Vct fx^dmv. Occidijlii , cccidijlis omnijciamy
nihil de vohis male mercntem , Mufarum Infciniam 5cc. Sic cnim ha^c a
nonnunisproditahifl;oriaell.Mehusautem£t«<^'ict Myfrav, quam vt efl
vulgoin libris Laertij, ctnJ^V* MZovlv.
Hic ET Epaminond^.
Proximum Socrati pofuit Epaminondam,principem facilc & fum*
mum virum vnum omnis,vt M.Ciccro exifîmauir,Gr^cia;,quiin exi-
tu ipfo vitiE Magnanimitate fuit fjngulari. Quem enim nojlrum , inquit
Cicero epift.ad L.Luceium,/7/e moriens apud Mantineam Epaminondas
nocum quadam miJerationedeIeât,quitum deniquejihi auelli iuhet fpiculum,
Poftquam ei percontanti diflum ejl clypeum ejfefaluum,vt etiam in vulneris-do-
lorciequoanimocum /^«(/ewommr^êaqueaplurimis commemorata hi-
ftoria efl;,vt Valerio c.n.Iib.ni.Iuftino lib.vi. Paufania in Atticis &; Ar-
cadiciSjPauIIo Orofio c.ii. lib. iii. aliis fexcentis , qui ctiam vulgo noti
funt.
Ordine l^vo romvlid.€.
Altisatqueexcellentibus viris quos Grarciatulit, ftatuasindextra
fcalarum parte collocauitmunc Romanos eis ex altera parte opponir,

Sednvllipropioregradv.
M.Iunium Brutum,qui reges expulit , c regione pofirum ait Timo
leontis Corinthij,vt ea res indicio fit pari cos fuiflc magnitudine animi
eofdcmquein gradib. propiorib. templo conflituit, pr;rcipuameistri-
buens laudcm magnanimitatis. Brutum vero ac Timoleontem pares
fccit , quoniam Brutus filios fuos & vxoris fua: fratres , Tarquiniorum
tyrannidi velificantes,fecuripercuft'it: Timoleon fratrcm fuum Timo-
phanem,regnumCorinthiadfc<ftantem,opprefl]t.M.Brutitamenfaci-
nus,amultisquafiimmanevellicatumeft,vtD. Auguftinoc. xvi. lib.
iii.de ciuit.DcijPauloOrofioc.v.lib. II. Quinimisquidcmfortaflê in-
clementereadereficlocutus eft. Brutus f\nc^\m.yprimfcsapudKomanos

Cojprimum conditorem regemque Rom£,non folum exaquare parricidio ,Jed
Cir vincere voluit. Sed hi quidem Chriftiani, quorum peculiare hac ia
BART. DELBEN. U7
parte iiiciicium efi::Romani autem ipfi M.Iunium Brutum ,
quafi libe-
rorumraIuti,patria:libertatemru2efortiteranteporuifretfummisincs-
lum laudibus extulerunt,vt Valerius c.iix.lib.v. Exuitîncûiz^patrem vt
cpnfulem ageret ,orl?ufque viuere quam puUica 'vindicla 'deejfe maluit. Et
Claudianus lib.i.in Eutropium M.Brutum ait vifum cflc,
niifero ciucm praponere patri. Et Virgilius yEneide vi.
Vtcunque ferent ea fata minores,

Vincet amor patria
Siuedolcnter,in(]uit Anchifes, fiue kctis animis nojlri minores fiue
Romanijmortem liberorumM.Brutiaccipient,parentis quidem certe
animum vincet amor patria. Quancjuam icio interpretationem
aliameffe D.Auguftinic.xvi.lib.m.deciuit.Dei.&Seruij Grammatici.
EademquederefapiensPlutarchi difputatio eft in Valerio Poplicola
& Zonara: in annalibus hb.ii.
Q_VADRIGA VIRTVTVM POSITA EST.
In puluini planicie fiue area,cui Honoris adytum, fiue penetrale im-

pofitum eft,ad quatuor angulos funt quatuor fimulacra, virtutum fci-
licetquatuormaximarum,fiue,vt vulgo vfurpari foleii/t, cardinalium,
quibus ornatum atq. inftrudlum effe oportere ait pedbus hominis per- ,
fedc magnanimi,ac promcretis vt quafi Phidia: Mincrua in arce olim

Athenis,ficflatuaeiusinasdeHojioris reponatur. Neque enim fasefl
{imulachrumvllius hominis in adyto illo ipfo locari,nifi qui totius ho-
neftatis ampIiffimopr^mio,fummaqucamphtudine&gloria dignifl
fimus inuentus fit. Vt enim fapicnter ipfe ohm Ariftoteles c. m. lib.
IV. ad Nic. loLixTnvi 7^^^105,0 ^ytM-^-^î^î/.vi ilyafpoi m. Omnino ridiculUs eji
magnanimusfinon idem wôn/^.Qua laudis atque honoris pra:cellentia

cum pauciftimos aut verius nullos exiftere,au6tor fignificationem dare
vellet,acute Honoris adytum illud fine vllis ftatuarum ornamentis po-
fuit.Conuenienter hoc illi Ariftotelis fententia: c.in.Iib.iv.ad Nicom.
XotAeTrai/TfletAvj^/ct^^^/ctPvs-vl^p^v e/fct^jy yb "'''"' '^ '^''^^ KSi^ys-ytJiou;. Diffcile f/?,
reapfe ac veritate,magnanimum Nec enim eiufmodi effe quifquampotcfly
effe.
quinon idem vir lônus.Dixit autem Pocta,Honorem ibi effe cum fociis,
[iue c7r^î3ctf//o/5fiueo-K/>'^j5oVo;$,refpiciens opinor ad Mediifidij Dei imagi-
nem.quas fic folita exprimi,vt a dextra effet Honar Deus,a la:ua,DeaK(?-
/ir<w,mediusinterhosy^wor,vthodicqucRoma:inmarmorePario , 6z
NarboneMartio,inmuroipfo vrbis. InhancigiturHonoris ca:llam,
Regina cum Ariftotele & comitatu fuo ingrefla vefjiere , manebit do-
nec cum folis exortu facultas reddita fit , aliud aliquid in Veri ciuitate
contemplandi.
DIES TERTIVSDECIMV-S,
DE MEDIOCRITATE HONORVM,
ET MAGNANIMITATIS ATQVE HVIVS-
CE HONORVM MEDIOCRITATIS,
extrcmis,
fj>^l^ I DS.RE vt hiberno ,fera fuh noBe ûiatoYi

ff(^^^, Verhere <ventorum pluuuf^ exercitm acriy
S^^^^M^
"^
'^Difficdiq. errore ^vU ^facceptm aîici
Hoffitio lauti eft^ C^ qui hene foalet , illi
^^^^^^ Tenula non fcindenda dies ohducere paucos

,
Vt 'velit , c^ lente properat nifires ahqua 'vrget:

,
Sic de purpurei non cefitlimine templi

Tr&propere Domina , c^ gradthm defcendere ccepit
î^j^ttuiLimen adillim portA , ceu ianea ^feruat
Feruida quamfpicis /nfas incin^ capillos.
Suhfittit^Cr hreuiter Sapientem adfata , aêreiuri
Dixit oAlexander, quondam tum ille reponi
: ,
Intra purpureum Venerandilmen Honoris,

Sufcipit , cîSturet mern hic cognominelaudis
Qâgnm Mexander ^Sapiens ait ^ omniafano
PeBore fi recolens , mea qu^ pr^fcripferat itti
Vtiliterfchoia , de folidA cermminelaudis^
J\(^« temereamhijfet Dens immortalis haheri,
Et louis Âmmonis diuina firpecreatmy
U^(on genitore fatm , dederant quem fatu , Philippo.
Acctpio dixit caufam Regina ,fed iUud
Scire veltm , medio graduum cur Itmite , nuUa
Altior ejfigtes pofita efi ^primique relidi
Sunt 'uacutlDehent quia laudis ^r&mia femper,
Refi?ondtt Sapiens , ^velut aquo examine lancisy
Adtrihui , ^' rehm pariter concurrere geftis:
lufum quadritugis nec equis agere iUetriumphum-^
Dehet ypro merttis cui merces ampla pedefier,
Aurea necnitide huiccircum caputire corona,
e^jrto qui meritm modica pruingere froniemj.
Qjii raptt immertto claros malefanns honores,
TurpioT
B A R T. DEL B E N. izp
Turpioripfe abttj C^ raptos infamat homres:

^mq. dat wdigno Vtrtutis pn&mia , laururru^
D eriptt herentern nuUa cum taude coronam
De capiteipfe fuo famam fiht fauciatipfi^,
,
^rMerea medium nuUa hic tranfcendtt imagOy

Qy^tq. micant circum minm omnes lumine claro,
Quam qu& magnanimis pofit& regione propinqua
Templt purpurei modicos quia carpere honores
,
Contsntt , nthil 'vltertm extendere j?tnnas

Solliciti , neq. magnanimis certare^ necinfra
Qêta4 je ahiicere , atq. animis reptare pufiliis
Gaudent^ 'vt neq. magnanimi fetoUere cdo
Jcartis alte properant audaciter altSy
Purpurei fope vt proceres , regefq.Juperhiy
Dum ôrs tmmeritis pauUtffer hlanda , renidety
ExceUuntanimos, ^
pulfantlimen OljmPi
ZJertice nec minus
, interea quoq. ludere 0^ vngi
Gaudent tndecores 0* lafciuire proterue.
,
Cua faperueniens fuhtto tncautos hera , tangit,

Sicutab tnfidiis , ouantes caUida in ipfo
ODprmtt articulo. Sudo velut mquore cdi,
Incita pr<zgefltt variis agttare columha
Flexthm celeres iteratis plaufibm alas:
, Plinius &
Frondefi h arhorea mujfans ,Jpeculatur ouantem ^^^'
CaUidmacctpiter,plaufufq.frehenditinipfei
LMttia. Proclamat io , Fafltgia ,ferm
Cingite mi longis circum feftiua coronis: Epiacw»
Adox heu heu^ mifere longis 'ululatihtis idem
R^x Agamemno iterat.Scalis deieBpis ah altis
oAdfftce Tarquinitis iacet htc^ qua limite verno
Exittis eflizdis , magnioftentator ineptm
Olim animi 0r titulo fihi conueniente, S rPERBvs,
,
Hac quoq. parte duces , ventofa fiiperhia fihris

Jnpta quos reges non 'utrtm regia fecit,
, ,
^lm poftquam Dem iUe prim dein vix homo , vefci ,
Qâgnm Alexander "vitali defittaura,

EuroÂcf^ A[is.(f^fuis dittfiima regna
Dtrtpuere armis , atq, 'urhes ftragihm omnes
Impleuere c^ agros , 'vmhris 'veiut excttm imis
Eumenidum chorm aut vltrices Athere îrA. ,
ProtedA latm ad Uuum ^fraCtAque ruina

K
,30 CIV I T. V E R I
Jllommfiatm^gradihHS tentatitt Honoris

Tonere cfuos leuis <*A mb iti o. Nunc iUiui vmhra
Occulithos templi c^graduum , conamine magno
^lups fid jiultomalo tenueruntturpiter olim.
Portafed htberni quafrigida pandituranni^
Scalarum gradthm 'veluttfulmentay pufiUA
SuntpofttAfiatUA^ rtfii contemnere quales
Promtius incipias, odio quamperprimere acri.
Hiiftatuisfimtles,ipfibona quifuaftulte
Nefcireyatq. animis folitireptarepuftUis,
Tendere non audent oculos ad limen Hô n oris.
Taruulafubfcalis njeluti proieda pgilla
His etiam cernis. Tales^ quthtis incl;^tafordet
Gloria, queisnulla tentat dulcedine pe^tis
Segne^ comes Vtrtutis Honor :fed ûiuere ruri
Contente , c^ latehris te^tifefe ahdere., teHa
Repttlis vt tefiudofuafe continet^ vfq.
Qâlunt^ quam merfareforOy atq. in luce 'videri,
Purpmeoq. aliis excellere vertice honoris.
SlDERE VT HIBERNO.
decimus hic iam eft dies in Veri ciuitate, quo die non
T^ E RTIV s
egreflTus ex templo Magnanimitatis Ariftoteles , pergit de alia
virtute Reginam docere,nempe illa,quam ipfe olim ad Nicom. c. iv.

lib. IV. vacare dixit nomine.Non defuerunt tamen qui Latineappella-
rintAfc?(if/?MW,quanquamidaCicerone&D.Thoma,Iongealiterno-
men vfurpatum eft. Nonnullis etiam vifa eft nominari pofle Tranquil-
//><«,quoniam mediocri honore qui cotenti funt, ij remotiajludiisamhi-
tioniSyVt ait M.Tulliusôf/ww cjr tranqutllitatemfequuntur. Ego circuitione

vfus,honorummediocrell:udiumdicere mahm:(icenim videturintel-
licri pofle faciliLis,hxcilla efle virtus quje mediocribus fiue modicis
, &
paruishonoribusla:tatur : vt Magnanimitas ,
qua.'gaudetmagnisac
prarclaris.
Hodicrnoigiturdie,inVericiuirate, lufl:ratioe{ltepli,illius Virtutis
qULC in omnigcnerc aliarum virtutummediocres adpetens, & mo-

res
dicis honorum pra:miis contenta,ficaMagnanimitatediftert,vtLibe-

ralitas aMagnificentia: quarum alteramodicarii, alteranon nifipra:-
olariflhnarumrerum Cum igiturduêfintvirtutes honoru

largitasefl;.
CTubernatrices,nempe Magnanimiras,& Mediocritas,honorum:vtraq.

a duobus extremis oppugnatur. Ac primum Magnanimitati aduerfaria
eft,hincya»t£j-v[uxJct,id cft, animiparuitas & anguftia;:inde ^^âmôtvs fiue
E^ R T. D E L B E N. 131
inanis quêdam oftentatio& fpecies Magnanimitatis, fiue fupeibia,

flultaque animi elatio. Vtraque labes animis humanisja virium (uarum
ignorationeacmeritorum,infertur. Namquibus honores ampliflimi
debenturâd eos tamen vt indigni adfpirare non audent , pufillo ani-
ij
mo autem honoribus fummis dccorari non meicntur, eos ta-

funtiqui
men fibi deferri & dari petut, ij ^vm funtûe inanitcr magnanimi, ac
fuperbi.Modeflix verb hinc (^xAoTfja/ctfiue ambitio repugnat , inde a.<î-
ô-rtfAta,fiue animi abiedio & viUtas^nuHius plane honoris adpctens.
Die igitur fiiperiore de vi naturaque Magnanimitatis cgit Ariftote-
lesrnuncde virtutein mediocribus fiueparuis honorum prxmiis ac-
quiercente,& vitiis cum hac ipfa virtute cumque Magnanmiitate pu-
,
gnantibus,explicabit.
Eleganti autem Arifloteles comparatione Sc vndecimi diei princi-
,
pio contraria,exorfi3s eft.Nam die xi. Reginam ex Auaritia: tedis tan-

quamfordido &:iliiberali hofpitio Ixtanter emerfiffe narrauit nunc :
viceuerfaait,ex Honoris temploillamquafihofpitcmex amocniflimo

deuerfQrio,perinuitamdifcefIiffe, vc oflenderet cam ad cxcellentem
glorixformamampledendam,ardenterfuiffeincitatam.
Meretvrdixit, albxander qôndam tvvs.

Ante-occupatione artificiofa,principio ftatim dubitationem
fuflulit
de Alexandro.Quare is tantis rebus gefl:is,tanta apud omncs gloria re- ,
pofitusnonfitinfacelloipfo & penetralibus Honoris. Itaque Regina

inducitur huiufce rei caufam fcifcitans ex Ariflotele, qui perindc vt die
quintoagcnsdefortitudine,itanuncrefpondet,Alexandrum nequiffe
vincere animum fuum,auc fortuniE blandimcnta modcratc ferre. Ero-o
neciniuriaexHonoris adyto exclufum efle,abie61:umque in valleni
Audacias.
»
Sed illvd scire velim.

Duarum virtutum , Magnanimitatis,&mediocnshonommfludij, ac vi-
tiorum quatuor ^nimipuJtlli,Superhia , y^mhitionis , Animiahiedi ,
, fla-
tuas in bafilicaMagnanimitatis Poctaingcniofiffimecollocauit, fada
diflributioneperfcalarum gradus, quibus ad Honorisfacellum afcen-
ditur.In templo enim anni porta: quatuor,vna Auûmni,3.\tciL:i ^ffa-
tertia K(?w,quartaH/Vw^. A portis autem hifce totidem fcalx funr,
tis,
ad Honoris adytumdiredar.Inquarum primis,nempc Audumni fca-

Magnanimorum ftatux.Inipfis autem latcribus,& flôndis
lis,pofitas
graduum ^fl:atis,pofitcc funt effigics illorum , qui mcdiocres aut par-

uos honores tantum cxpetunt.De gradibus autcm Vcris dcicdos.pin-
git fuperbos & ambitiofos,humique illos a dcxtra iaccntes,hos a la:ua.
Adfcalas Hicmis quafi paraftata:,
pufilli animi homines fubipfis au- :
tcm abftrufifolidxIaudisjVcrxqueglorix contcmcorcs. Ncquc cnim

dignicrantquiingradibuslocarcntur, cumquafi jn angulis mallcnt
lacitare,& fubgradibus occultari.
jji
•
C I V I T. V E R I
His ita intclIedis,orclo huiufce dici apcrtiflimus eft. Nam gradus

Maf^nanimorum dieantegrcfTo explicatifuntjioclierno autcni die Re-
o-ina tranfit a gradibus Audumni ad gradus y^llaiis , in quibus cffigies
contcmplari licct illorum qui modicis lionoribus la:tantur. In his au-

tcmrcalisanimaduertitReginain mediis tantum gradibus fimulacra
efTejfummos autem atque imos vacare. Itaquc caulam huiufce rci fci-
fcitatur ab Ariflotele.Is refpondct , medios tantum his gradus occupa-
ri,quoniam hx fcala: funtillorum qui mediocribus (iue modicis hono-
ribuscontcntifuntjnetûearduaquxdam&pra^clarafurcipiunt, neque
fummihonorisprxmiumefBagitant,ncqiie ramen autinertix& laii-
guori [c[q dant , neque mercedem laudis gloria:que contemnunt.
SCALIS DEIECTVS AB ALTIS.

Degradibusvernisdeiedtiindextrumlatusfuperbi, fiueinani qua-
dam fpecieMagnanimitatistumentcsjVttyranniac rcges,illi,quos non
Fortunavocauit ad principatum,vtolimTarquinium
virtus vlla,fed
Superbum Romas,&; duces illos qui Alexandri armis qua:fitum impe-
rium,'quafipra;dam mortuo illo partitifunr.
PROIECT^ LATVS AD L^VVM.

Ambitiofos pingit humi flratos , & iacentes deturbatos nempe de ,
o-radibusvernisadlûam,eofquevmbratempliHonoris & graduum

eiusoccultari fingit,quiaadhonores ambitione,&: gratia pecuniaue
o-rafrati,non ipfos honores,fed vmbras eorum adepti funt, fiue vt Tul-
lius in Bruto aixit,non ipfos honores fed nomina. Stultomalo autem Poeta
dixit ixu^Tnmjxjo.lCiôx. GloHis. Sttiltomalits. Stulttis malpts. Sic Plauti Pa-

nvio.yiores mori O* ^^^^-
P A R V.V LA SVB SCALIS.
In fcalis Hibernis gradus a minutis figillis fuflinentur, denotantibus

animipufillihomines,quibonaipfifuancfcientes,non audentad ho-
norem Sub gradibusautem humi proiedtîacentparuular
adfpirare.
flatux,fignificationem habcntes eorum,qui honores contcmnunc nul-
liimque laudis & gloria: guftatum habcnt.Ex qua gente Seruilius Vatia
latitans in villa fua.In quem iocus L.Seneca: cpifl;. Ly.Vatia hic fitus efl.
s T
DIES QVARTVSDECIMVS,
DE MANSVETVDINE ET PV-
GNANTIBVS EI VITIIS,IRA-
CVNDIA ET LENTI-
tudine.
AET A rtihefcehat , croceum ITithonia peplum

Eoa regtone trahens :fuffupi ruhore
Vt noua nuptafui qmjponfiltmina tanît
Suflênfo pede\Uta^fuo mox Caiafutura
Cato:prAterito Sentor ciim limtneport&y
Auro qujL ruttlatfamdf^ imitante pyropo^
Refi:ititadportam,qut& cardinefirtdet ahenot
ex^/"^ nouem decorantfummo quam 'vertice aûfk,
Et quaprincipio nos in pomoeria mifit
Vrbis huiufceintro Sapiens, celeherrima^ Veri,
Hicprope ûifa domt4s, tenerispulcherrimafaxis^
Qyôlliftruda manufTufci tornattle quale
Effodtunt, do6ii 'varios effngerein ^jfm.
; HancorftisSapiens 'RegtnôHendere^dixit
HacANiAii viRTvs MAN VE I fkde moratur,
Valuarum antefores^ dextra Uudq^ columnA
Stant geminiZ:impofita hisaurata coronts^ ahena
Hic lupafiatjgeminofq^fuo velut njhere rum^
Ihfutrtt^ belltgeropepertt quos llta jMarti,
A LT ELLv M Qânimi 'vegetum, REMVLtrMQêmifi»
Atffatio interiore domtapatet area^fcahro
Occupathancmolesmedtamdemarmore^celfd,
Cerntturimpofttum cui vafli corptts ahenum,
Et feptemgemina toruum ceruice, draconis,
Tergeminum dextrolateri, mirahiledtciu
Eficaput,dUua totidem ceruicibti-s horret.
Septimt^ eji, alios qutmagno in corporelonge
Exfuperat 'vertex, medttis^ 'vtnditifq^ corona,
Ornntbtts eturpi feruens ac lutea ri/iu

Vnda fluit -, qualts Tufcts de montthus humor
Labtturin thermaSi Agris quifpefalutem
R iij
,,4 CIVIT. VERI
Contulit optatami ^vanaJpefipefalutM
Elu/tt, miferos trifiesq, abfcederepaffm.
Jrlanc itaq. in molemgradihm confcendere iufit,
Qy^tq. "uiam SapienspmulipfeprMuit^ C^ ifio^
nAdJpicite 'Vt capite ex medio , cinôq, corona
Lutem, ^ multo medicatus felle êneni
Trofluit in capidemfithieBi marmoris, humor,
Duxait j hincproceres, hincmagnipocula reges
ITaufia hibuntyirdfq. acrifubpeBorefmas
Concipiunt: labro 'vulgmfeproluitamploy
8t furere incipiens, armi* contendere geUit:
Tttan de meliore quibm pruordiafinxit
Argtlla^ bibere hunc mediis quiprofiuit humor
Degradtbm^gaudent, ^vbimagnis pocula mifcet
êgtbus^tnnocuofqfacit c lement i jfonteSy
Qydtplebi, laticis P at ient ia temperat &fium.
Sfi oper&pretium quoq. cernere,fmm ^trimq,
Vtgemina multo cauda draco njerhere^fubter
Effigies fcahrafculptas in molefiagellet.
Agmine in hocprima efl, rugis perarata senectfs
TônefibitfquaUenSy&plena ruhoris egest as,
Hic etiampugnax telis pharetrdq. crpiDOy
* Laflitu- Cîq. mederi oltm Fessonia credita, morhm^
do D. Au.
guftinus
^y maleftMda
I
F ames pallentiinamahilis ore.
j n r- 1 '
n ' •
c. XXI. lib. cauAA monfirofa 'volumtnefirtngtt

exf/f alio
êUua,parte altafculptas inmarmore fcahro
M I c 1 T lAE & piE T AT I s.Hahenos
ult.D^ci?'
EffigfteSyO* A
INâmq.fiiA laxans ira, non parcereiunStis
INûit amicitia, Diuisq. irafcituripfis.
ZAfi ima egelidm qui margine defiuit humor,
Et piger^vt ftagnantis aqua, cuipotm, hehefcit
Etflupet infenpts, neq. res agere aptm, c^ ira
O mni expers, patitur 'vecors ruere omnia retro
Jnpeimjaxijq. negociaperdit hahenis,
Soltslam manet his,quos lenes haufia remittunt
Ingradtbmfummo atq.imo diflantihm Aque
Aiift. c.v. Pocula, clementi ^patienti mixta tepore.
ad
Succenferefctunt, quibm, 0^ cur, quatenm,^ quo
lib. IV.
Nicom.
* Ferram?- T emporCyquoq^decetffatto.Sua miles vtarma
Am7hT' S^w/^/, * obtufamqffaber ceu cotefecurim:
nus apud Sic antmos iUis acutt, fortefci qerendis
Vopilcu. ^ ^^^
BART. DELBEN. 155
Jra facit rehm nimiimq. fluentia ftringit.
,
Hufapiens IhQofiifq, rotas iam Sole cadente^

,
Adproperare "videns ^fermonis ftamina rupit.
hjETA RVBESCEBAT.
depidlx iam ills virtutes, quibus dnimus

SA T I s
ipfe inll:ruitur& ornatur. Nam

fortitudoinpericulisacrebus for-
humanus feorfum
midolofis verfari docuit:temperantia opprimere voluptates Liberali- :
tas& Magnificentia elargiripecuniam Magnanimitas , &virtusilla :
qua; modicis laudibus contenta eftjpeterc honores:nunc ill^ nobis ex-

primendx virtutesfunt quas inter homines verfiri, fiue hominibus
,
commodilIim^,vti docent, fiuc vt a Grarcis dicunturjO/x/A^îioc^,

Sedacerbitas qu^damnatura:,&rabies, fiueiracundia,vfum fami-
liaritatis & confuetudinemvitx in primis lxdit,vitamqueex vita ipfa
tollerevidetur. Q£isenimiracundis,acerbis,afperishominibusdcIe-
d:aripotc{l:.Înc|uamfententiam copiose dilputauit Plutarchus libro
decohibendairacundia.ItaqueanteoV/AnTfitjcs fiueconfuctudinis quo-
tidianas virtutes,de reprimente peftem illam focietatis iracundiamjvir-
tute lcilicet lenitate ac manfuetudine dicendum fuit.
In huiufce igitur êdes virtutis , hodierno die qui in Veri ciuitate mc-
fis Nouembris dies quartus decimus eft , Regina introducitur. Egreffa
cnimextemploMagnanimitatis,proficifcitur in regionemac fedem
ManfuetudiniSjVicinam auditus portx,pcr quam Regin.i principib hu-
iufce profediionis inVeri ciuitatem introiuit. Ingcniofiffime autem
hoc auclor ita commentus eft Manfuetudinis te6la & Iracundix val-
,
lem,ad portamaudicndieffe.Namrerum difpliccntium auditione, ira

cflPerucfcit,eaquc manfuetudini materics ncmpe iracundia: reprimen- ,
da:,occafiofuppeditatur.Quodfapienterquidem Xerxes vidilTe vide-

tur,apud Herodotum lib. vii. qui Pythia:cuidam holjiiti fuo o-rauiter ,
fucccnfens ,
quod pctitio cius quxdam ipfi pcrmolefta contio-ilfer
Animum (\\x\tm aurimlU hnhitare.Yû nw -nJl iî7a<^<n) inquit, J5 ov Tmcn ,
um rV a-v,^^nmv oixt\ yvî a ^^^ /mV AJcyras Tif-îoi iix7n7rKi\ ^ 'cmfjux,

,
rCîf/ouTicL î T-y-no/cn, aiioiiut. Scito igitur., inquit,rf«/>w«w in auriculis habita-
re , quifi res gratas auditione accepcrit , corpus totum fenfu quodam volu-
ptatis adfcit :
fn autcm res iniucunda (^ odiofe fuerint , ira inflatur ac
turgefcit.
Ordine igitur nunc ad Manfuetudinis tecla pcruentum ert:,qux qui-

dem peropportunc audor exa:dificauit co gcncre faxi quod quia can- ,
dore infigni cfl:, &: venulis quibufdam

intcrpunclum, alabaflrites
fufcis
quidcm propricnon eftjfed propter fimilirudinem tamcn vulcrb fjc
Hetrufci Florcntia: nominat. Rftautem fixi genâut fuccinipotiiis,ita
moUe ac tcnerum , vt ctia tornaii non difficultcr pofllt, inquc alia atq,-
aliam
i3(J C I V I T. V E 11 I
A. Manfuetudinis palatium.
B. Fons in aiea media impluuij,denotans vitia qua: cuni Manfuctudine pugnant, Iracufidiatn
& LcRtirudinem.
C. Draco in faftigio fontis , Ira; figiiificationcm habens.
D. Vas aureum in quod cx draconis capite aqua influit denotans iram regiam,& principum.
E. Aqua qui ex draconis alis fluxit in labrum qua potati iras concipiunr.
,
F. Qiiinqueftatua:fignificationemhabentesmalorumquibusopprefsi,faciIeirafcuntur,Se-
ne(itutis,Egeftatis,Amoris,Famis,Sitis,Defatigationis.Eafqueftatuas draco caudae fujB
volumine vno flagcllar. ExaUera parte ftatua; {unt Pietatis &
Amicitix quas ,
draco caudx volumine altcro vcrberat:fed pidura cas cxprimcrc non potuit.Dcnotanc
autem valde iracundos,amicis ctinm &
parcntibus,Deo etiam ipfi folere irafci.
G. Tria ferpentum ora in alis draconis,quibus denotatur iracundia: gcnus triplcx,
H. Clemcntia,qu2e hydriac Cux squa refrigerat tempcratq.iram regiam.
I. Patientia qui lcnit ac fedet iram priuatorum.
K, Aqualenta&qualisftagnorumjdenotansStuporemjvitiiiManfuetudinipugnansdcfe^la
B A R T. D E L B E N. ,37
aliam fpeciemeffingi. IcaquefubftruclioniiEdiumillarum quas inco-
lit Manfuetudo fiue lenitas , harc materies conuenientiffima ell:.Man-
enim animus , facillime ad ignofccdum infleclitur.In ipfb autem

fiieti
fimulacrum eft nutricantis Remum ac Romu-

yeftibuli taftigio, lupa:
lumrargumento , manfuetudinis tûoddam inter feras etiam & homi-
nesquaficommerciumefre.EtdixitPocta. :::
AlteMmque animivcgetiyRjemulumque remipi. Eo refpiciens, quod

Romulus îCtxxs ^ltellus a nutricc Acca Laurentia,pueris blandientCj
quafi dignus ali propter vires corporis & animi frater autem eius Re-
:
mulus quafi tardus U remifTus.cuiufmodi homincs dicti olim Rcmores.

Au6tor de Originegentis Romana'.Et alij.
At sp.atio I nt eriore dom vs.

Intelledumeft manfuetudinem efreir.^temperationem. Sic enim
Ariftotelesiam ohm quocûenomina.uit ezm ôfyvig KS(-X^^<nv v^ rififA.r.aiv.
c.iii.Iib.i .Rhetoric.Mediocritas autemhscfiuetemperatio, aduob.
extremis oppugnatur. Hinc ab iracundia,mde ab illa,quam Ciccro-
niano verbo nominQmusVicct Jentitudinem , qua canquamftupore, fic
animiobtorpefcunt^vtneiuftiflmiisquidem irafcendi caufis exciten-
tur.Hasigiturnuncmaculasanimidemonftrareincipit,quo cognita:
faciliuseluantur.Sed principio iramiplam quafi fontemiracundiÊ &:
caput,fignis certiflimis notat,pingens eam effe quafi draconem , omni
diritate atque immanitate teterrimum, cuius fignum ahencum, pofitii
cffe ait in planicie quadam gradibus exaggerata dcxtrum
, cuius latera
I«uumque,figiIIis aliquot adornata fint.Draconem vero ipfum vtrinq.
ait alarumvice, deformatum effetribusceruicibusanguinis, collum
quoqueanguinum effejfed caput fpeciefiguraque humana, & rcdimi-

tumdiademate. Caudaspra^tereainnatasei geminas,ita demiflas &:
pendentes,vt figilla quîn plani illius bafi cfFe diximus, vtrinq. nftrin-
gerefacillimcpofTmt, atque hxcla:ua;partis,illadextra:cf^gics cmi-
nentes circumpledi. His ita verfuum tanquam pcnicillo depidis , ad-
iungitdraconemiflum immanem ac focdum, c feptemillis capitibus
furentcr efflare copiam aquas fcruentis ac flaua; ex qua etiam vaporcs
,
teterrimiexcitentur, eiimque humorem elegantiflunc cum aqua.in

thermisHetrufcis cfteruefcentCjComparauit. Molemvcrb illam cui
draco impofitus ex marmorefcabro effe ait. Ira enim quafi fcabitudo
animi eft.Hinc Veti:onius,Omnem fcalîtudinem animo dclcre.
Hanc itaqjve in molem.

Poftquam adfcenfu arduo in puluinum illum pcruenerunt fiuc mo-
lem exaggeratam,vbi fedes draconis cft fllius ac prodigij,a quo iam di-
ximus humorem illum cfflari , videntaquam illam dcflucrc in labrum
fiuc alueumjcbquc multos venire potandi gratia. Itaquc acccdic nunc
Ariftotelcs ad draconispaulo ante quafi ainigmace propoflti explica-
tioncni.
S
,,8 CIV I T. V E R I
Ac principio declaratjfpeciemillam portentl horribilem , iram eflc
ipfamjprincipium&quarifontcm iracundia-, Tribusautcm cx vtraq.

partcccruicibus anguinis,tres dcfignari fpccies 'u3.cundix .Excandefcen-
tiamy^maritiem, & AcerhitatemSic enim a vulgo philofophantium hi
tresquafigradusiracundiXj&fignificanterquidem , nominati fiint.
Verbisautemcx M. Cicerone fiimtis fortafleindigctcmuslicet, pri-

mum quidem fimihter excandefcentiamâhemm inimicitiamyienium dif-
corc/wWjVt ex definitionibus aM.Ciceronehb.iv.Tufiiul.quasft.pofitis
hcetintclhgi.NamexcandercentiadefiniturdCiccrone ira nafcens 0"
modo fxi/?f«;.-Inimicitiajim vlcifcendi tempus ohfeyuans. Difirordia, ira acer-
hior,intimo odio ^
corde concepta.Qux definitiones ab Ariftotehs fenten-
tia nonahenarfiint. Nam is Excandefi:cntiam eflevokiit animi habi-

tunijiram celcriter concipientisjncciue difliculter deponentis. Amari-
tiemhabitumeflcanimigrauiteracdiutifllme irafi:entis. Quod qui-
dcm inimicitia: proprium eH:. Acerbitatem denique iracundiam eflc
Arirtotelesvokut implacabilem. Hxc autem quid ahud quam difi:or-
diaeft Quanquamacerbitatem etiamipfi:proiracundia implacabiU
?
pofiiic M.Cicero ad Qiratrem.

Collumautemdraconiseius quo denunc agimus cum capitc hii-
mano & infigniregio fiue diademate, Arifloteles
, pofitum efle refert,
tanquam fignumiraE:cuiufdamRegiic,qux totiusiracundia: extrema

quafi hnea efl:, & priuatorum in ciuitate hominum difcdrdiis & acer-
bitatibus longe furentior atque immanior.Qualem cahide iiotis quafi
propriisinfignem feeit Calchavatesapud Homerum.
E f <^v%oyiv ioim.
Quis potisiratOjinferior, contendere rcgi?
Eflo etenim ad tempiis fmulatc concoquet iram^

^ji grauius pofi illa fremit cum occafio ridens,,
Viuaque adhuc , 'veteres ojfenfo fufcitat iras.
Bene &: C. Tacitus Annahiv.huiufmodi irapinxitin perfonaprin-

cipis Tiberij.Q«^,inquit,w^r<f/6'«^ Tiheriui ciuiliterhahuit. Sed in animo
rcuoluente iras , etiamfi impetus ojfenfonis languerat , memoria valehat , &zc.
Quahs etiam luftini Impcratoris iram pingit Agathias lib. iv. Et Clo-
douari Francorum re2;is iram Greo-orius Tur. iiiftor. Francor. c. xxvir.
hb.ii.Neq.inelegantcr aut non vere Nicetas Annah i. o/ on "^^^r? S\ ,
m\ov o*Got7fJ«<n , x^ dii^naiv m tIuj x^ xjli^v <^j>v>cmfy,<nv x^ }{ai^fZ!!fy\(nv. Prin^

cipes iram fopiunt,rurfufq. acccndunt,vhioccafofuerit excitandirurfus incen-
^^,&c.Qiiare autem principum ira^ grauiflhma:, eft apud Ariftotclem
c.ii.hb.ii.Rhetoricor.
HlNC MAGNI POCVLA REGES.

Narrat iracundia; potione reges inebriari ex poculo iIIo,in quod ex
BART. DELBEN. 13P
capite monftri, aqua profunditur:vu!gus autem ex labro illo fiue alueo
quodin planicie ipia eft.Primaigitur ha:c fedesattributa ellalteriex-
tremorumManfuetudini ac Lenitati repugnantiumjfcilicet Iracundi^.
TlTAN DE MELIOHE (TV I B V S.
In medio fcalarum ordincfonticuli funt, ad quos depida: Patientia

&;Clementia,mifcentesaquamilIamferuentemaIiafricîdiorc,vtCle-
mentiasquidem aquis,regia :Patientia;autem frigore,plcbciairatcm-
peretur.EftigiturhcTcmedia tanquam fedesacregio Lenitatis.
EST OPE RiEPRETI VM QVOQ. C E RN ER E.
Duplexhuiufcemonflrofidraconiscauda. Volumine vno cauda,

Ariftoteles imphcari ait Itatuas a la-ua parte illius puluini effi6tas,vidc-
licet,effigiem. Sene8Ht'is,Egeftatii,AmoY'tSyLa[îtudinisJnedicc. Quoniam
liis malis conflidantes facihmc , vt Q^nnius dixerit , effundunt iraYum
quadr'igas: alterius vcrocaud^quafi verbereflagellari fimulacra dcxtri
lateris,nempe Amicitia &
Pietatis effigicm.Ex cjuo inteIlio;i debere, ira-
cundiainflamatos,nonamicis,nonparentibus,aIiifquecaritatibusiuis,
non Diis deniq. ipfis parcere. Quod argumentum copicsc diireric L.
Senecalibris de Ir3,GaIenus libro de curationemorborum animi, Phi-
tarchuslibrodelracundia.SicapudCiceron. cpifl;. xu. lib. x.ad famil.
/<j«;/^yi/w/^««ji'fr«///;fi-. Similitcrq.cpift.xxin.lib.iix.ad Attic.EtOuidii
lib.xiii.AgamemnorexD/«»;V<^/c/Vw//?^j.EtAlcxanderMagnusirafci-
tur y£fcuIapio,apud Epidetum Arriani c.xxn.lib.ii.Et Virg.EcIoo-a v.
Atque Deosâtcj. ajlra vocatcrudclia mater.
Hincetiam lap'idatiotemj)loYUm,fubuerfio avarum ^ larium familidrium
proiedio in pul>licum,apudSucton.Cai} c.v. Ncque difllimihs hodicque
Sinarum barbaries.
In ipfasquoqueresinanimasfsuiunt,furenterirati, vt menfam cucr-
tut,pocula adfligunt. L.Senccx c.vIt.hb.i.delra.Suctonij
Neronec.xLvii.
Et apud Galenu libro de curatione morb.animi. Iracundi cciam in ofli.t,
inlapidesjnclaues (xuiunt.lnojliacalcibusarietantjapidesfranqunt , claues
moYdent.^t'D.A.u^.c.xw.\'\\:>.xiv.T>cciuit.Dc'\.Nonnuncjuam,n-\q^mt,homo,
etiam rehus inammn irafcitur,vt male fcrihentem Jiilum collidat, vclcalamum
frangat'iratus,S>cc.S'\cM2ittia\.e^'\2t.L\iiV.\\[).iyi.Frangeleuescalamos,^c.
Sic Herodotilib.i.Cyrusrexirafcitur Gyndiamni,XerxesAthoni mo-
ri,vtnotifrimares.Inveftesquoq.(i.iasfxuirc(bIiti, eafq. fcinderenon
folum in Iudu,fed etiam ira,vt ille apud Silium lib.xvi.
In feverfusahira,
Auratam medio difcindit peflore veflem. Et Galeni libro de curat. mor-
bor.animi.Irafccntes etiam veftimcnra ipfi fua fcindunt.Et apud L. Sc-
nccam c.vlt.hb.i.de Ira. Appian.Iib.v.Et in Mithridarica.
Denique & fxuiunt irati.Itaque ^lahra fuaipf mordent,& in
in feipfi
columnas caputimpingunt,^ CApillosfuos cuclIunr,c^fcmur,pecûsPercutijit.
L.Senccac.vIt.l.i.dcIra. Aliqui&vitamhbicripiuntipli, irafurcnter
S ij
J40 CIV I T. V E R I
ftimulati.Sediucunda &
ridiculaEurylochi philofophi apud Diogen.
Lacrt.ira,quicoc[uoruoiratus,cumveruipro,carnibusremico(5lisonu-
ftOjinforumplenumperfecutuseftjVtinterficeret.Idq.eomagisridicu-
lum,quod philofophus ille de famiha Pyrrhonis,& ecV&.Aw4<af & ct^/ct-
c|)oeia* profeflus.
AST IMA GELIDVS Q^ I MARGINE.

Imis gradibus fontes adiundli aqu^ prorfus refrigerat^^qui fignifi-
cationemhabcntftuporisliuelentitudinis, quodlenitati vitium altera
cx parte oppofitum eft.
SVA MILES VT ARMA S A M I A T.

Nam Academici,ir4c««^MW ,fomtudin(s quajicotem ejje dicebant , vt
pofuit M.Cicero in Lucullo,atque idem lib. v.Tufc.Qujcft.Peripateti-
.
ciyinQU\t.,iracundiam cotemfortitudints ejfe dicunt^Qnp loco TuUius etiam

Ariftotelis hanc & Peripateticorum fententiam mutuatis a Zenone ar-
eumentis oppugnauit:fed/«W<i,vt Qi\unt,leonem exciîens. Quemadmo-
dumctiamL. SenecaStoicusinlibris fuisdeira, in Ariftotelem quafi
fiucStusin fcopulum incurrit. Cum autemM. Ciccro ait, Iracundiam
Peripateticisvideri coticulamfortitudinis^ iracundix nominc pro ira quafi
abutitur.Sic enim dicere malo quam Ariftotelis fcntentiam ftoicc in-
,
terpretatur, aut deprauat.Integrior L. Seneca c.ni. lib.in. de ira Arijlo-

telesy inc^MitJram calcarait ejfe virtutis. Et Plutarchus in eo libro in quo
difputauitrationemefleinbelluis^Tws ctf Jyê/rt^ inquit , ^(^0.(^1^ tii c%y.U
'^ i^ <^^fxccjra,virtutistancûamferri temperatio ejl,^ rohurfuenucleUs,
DIES QVINTVSDECIMVS,
DE COMITATE SIVE ADFA-
BILITATE EIVSQVE EXTREMIS.
ronte gerens nitidt^m Veneris Tithonia/tdtis

Lutea,Jhargebat rofeos ceruice caîllos,
Cumptacida egrefî de m a n s r e t r d i n is auUy
Haudprocultnde amplas excellere 'vidimus ades,
1{eginie has Sapiens breuiterficpandere ccepit^
Vortictis hu^ inquit, quadrupiex,difiin6fa columnis,

Qârmorede omnimodo,vtden vt nitidi^tma ridet^
^tq. vocare vltro venientes voce videtur?
Feruia quadrupkciportarum hu liminejemper
Regia. ûrpureus primofidet Âeacm ipfe
Ingreffu -.at circum huic acrifchola verherat aures
Voce tegatorum : O' totumifua regna^per errans
Caufidklnafomm 'vaga, litesliterefoluit.
Ofpofttisi latm adUuumfiat limine porta
Cumpetafo^C^ loculis^damnumfugtentis imago

QyMaiugenA, Strepit hunc circumgrex impigerôlim
Sicutapespopulant 'verni quA ruris honores^
Etfua colleEtoftipantaluearia meile,
Hiclucra magna inhiat magnarim^ C^ 'vagm emtas
Infittor exponit merces, propola tabernam
Expltcatiinuitans rerum nouitate 'viantes^
Atc^, breui anticipans hominumfpes tempore^ -vendit
Spempretio^hutUifuafmt^ mangonia mercis.
ffos interuolitant quafi^veft)^^ fenoris acri
Qiftfiguntjftimulo quemquem teiigere^nouifq,
Sic quafifeniculisfugit cum pi£tor^ humoris Piautus
^jmcqmdirjefiyVn^ exfiiguniL.patrimoniai donec

Sanguis inefic^ habentperagant^ quopafcerefentis,
Proximafublimi ftat culmineporticm, illam
Qârs habet^ horribilt ruttlat cuifidere 'vertex
Jgnetts^ adfifiunt celfa ceruicefiiperbi
(LMarticoUi C^ raucisfertunt ciamoribm auras.
Qenturio hircoftis^ miles,tiroq.proterue
LafciutfSy Qyârtisq. alif quibtts impia crudi

Sacraplacentyfangutfq. nouo de ûlnerefuftis,
J\Qatio quanttuis prettj^cum finibpis hoftes
T)efenditpatria , ê gem Leg EMQ^tuetur:
Afifuriis eadem quoq.pernitialior ipfis
Excttis 6rebi picea defedefitb auras,
Cumprt&das agit, aut incendia trifiia mifcef
Finibtisinpatrta,O" ciuilia commouet arma.
Sregione autem cunîs excelfior aula
\Ad dextram patet. fnprimoftat ltmineport&
Froteus innumeris fpeciem 'variarefiguris
Sollers. Frendet aper, rugit leo,fibila4r anguis^
XJrfiiS 'utifiuitygannit ûipecula,ftammas
fnduitj idem in aquas tenues dilabitur^dem
J^Cuh caua tegitur :fic formas tranfitin omnes
Aulica^multipliciq. oculos imitamine ludit
Vita, Putes bene 'veUetibi^furialiter odit:
Credas diuitijs quoq.picos ûincere, ytiontes
Qmfodtuntauri, quiaSerum 'velleretextisy
Purpuretfq, nitent togulis :fedfipefub tlia

S iij
c
i4i CIVIT. VERI

Irm 'vefie latetifeu quis mendkior Iro.
Exterms Uta eftjpremit altas peHore curas,
Calltdaf^ exterim malisridere alienis^
Sanguine cuminteriusfleM.Eft h&cdeniq, 'vita
Pergula pidorum, veri nihil omnia fi6la.
Faftibus errantes hic 'vanis atria circantj,
Et 'veniufvLi-iaheuntj, redeunt^ propemnter inanes.
Scandereparsjcalas, altj defcendere contra
Pugnant^y edenfq. ruunt, truduntur, ipfi ^
^ruduntPorro altos thalamiparsplera moratur
:
Antefores^ regifq.fm,fua tempora cogit

Temporihm feruire^ manens, dunu limine tunderru
Trocedat thalami, Utu 'vt comitetur euntenis,
oAreanu 'vhi quadruplex incingit porticm, alta
Verficolorq. hafis, muliehriter ore nitentem
SuBinet effgienu. Grauiterq. O^ comiter tUa
JnfimuU mtrant&s triplici delimine^cernit.
Eft Adf ABi LiTAs talis ,
placidifima Virtmy
SoUicitA mifcens quafiUtn coagula 'vita.
Adffice circum humeros ardet qu^ murice Una,

Ofcu/a 'vtitotam fparguntjjO' apicula crehris
Fingtt imaginihm:qma nunquanuparcm amicis
Utum cui comtcape^m
Ofcula dtutdere eft ,
JnHruit h&c Virtm. Jdemfua dtBa liquore
Omnta ceu mellis contingit apicula dulccs
:
L&ta fauosfolita lahris quafifigeret arte,

U^^fon mwufceptrigeros iterato murice reges
Lma decet.quam qua comes htiarifima 'vtrtm,
Communefq. facitjne tanquanu oracula triî
Sacrafuperciliofundanty interpretis ore,
aditm, claufdsq. rogatihm aurcs,
Difficile.^q.
Laudthm adnumerent generofopincipe dignis,
Has etiarru cerne efpgies, hafis opprinnt alta
^luasfihifuhteCkis.Vna eftT aras it i a, mures
Tanquam opici^ Itngens alienum fipe falillum,
îens quicquidait rex a quo pafcttur, idem
St neget hoc, negttuns, ^ nutufemper ah illo
'Vertitur, 'vt 'vario c/aui moderamine cjmha:

^«;-
^-srfof
îf^Y^ (^^ oROsos factt, omnenu murmure fufcans
^^s^ c. VI. L&titiam aduerfo '^ycuiuis contenderefemper
Nicom.'*'* ^ffera,qu6dq.fihtplacet, aut 'verum ejfe videtur.
BART. DELBEN. H5
(L^criter elatrans, facilis neq. cedere cuiquam,
Sedferrugineo 'vefper uelamine J\(odfi
Frafiernitiam ferm iter , fuadetq. filere^
Craftina durru extulerit reparatm lumina ITitan.
Fronte gerens nitidvm.
MANSVETVDiNis domicilio luftrato , vbi conruetuclinis

quotidianarpeftemiracundiamcohiberidiximus^nuncacl con-
uidus humani & focietatis virtutes ipfas ventum ell. Quarum prima
eflComitaSjincuiusregionem Regina cum Ariftotele nunc proficif-
citur.
Eft autem Comitas virtus in congrefHonibus excellens , & quafi ar-

tificium quoddam ita
inter homines verfandi ne congreflio noftra & ,
conui6lus moleftia: fitvnquam/edmagnxpotiusvoluptati, in rcbus

quidem certe honeftis. Nam placere aut deledare velle in turpib. non
eftcomitatisverumafTentationis. Propric igiturhaxtanquam virtus
qu^dam comica eft,quam perelegantcr in Pamphili adolef centuli per-
fona,comicus Latinus in Andria Adl.i.fc.i.depinxit.Eaq.virtus quan-
tafit,exempIoC.MarcijCorioIaniapud Dionyfium HalicarnafT lib.
iix.intuerilicet,qui cum efTct ceterarum virtutu laude cumuIatifTimus,
& a natura ipfa fidus videretur ad hoheftatem, peruicacia fua tamen &;
morofitate,laudes tantas inobfcurauit peftcmq. fibiipfeac perni.ciem
attulit. 70 y inquit, 'ZOâ ^cs^ C;>aj[l'^)i Cbc inUZ ciiA^'''m<; ^7n)i^,ovT& 70
y^
%^7nvrtK?v TiJ-TnAouiyim (taua.ijjj.oii:(^ru^cayîtjiJi<n. Atquc huiufcc Ari-
nullum inlingua Grscanomen efle ait,c. vi. hb.iv. ad

ftoteles virtutis
Nicom.Iatinc autcm Adfabilitas nominari pofTc vifa cft plerifque mi- :
hi Comitatis nomen plemus videtur. Nam facilitas propric in fictis,

adfabilitas in didis , huiufce autem virtutis laus confiftit in didis ca
quidenijfedmultb etiam magis in moribus & fadtis, vtomni crenere
obfequiorum.IraqueAriftotcIcsipfeadNicom.exorfushancvirtutem
dcclararcjinprincipio ftatim, &: inipfo quafi limine fignificatiqncm
dedit eam fpe6bari dv lu.ti ofA.iAta.ii x^ tu crv^lu/, fiue /'« conqrefsibus c^r conui»
Bu.la autem exponit,56, PâyMv ^ rzsfcLyfMi-mv xjtKci^v, fiue didommfiflorum-
que commmionem ^ focietatem. Horum vtrumque intclligi licct in vcr-
Do comitatis,vt apudQ.Fratr.de petit.confuI.Mtw comitdstibinon dcefl
ea (jua hono ac fuaui hominc digna cjlfed opus cjl magnopereblanditia, &zc. Sic
cnim legendusis locus.DiftinguitncmpeQumduscow/Wfw, S>ibLtn~
non item. Scd parua fiiiacproprij vocabuli
ditiam,\x.\\\vi fit virtus,ha:c
ignoratio cft,dumresipfi tencatur.

Comitas cxtrcma vero cius duo funt. Hinc
Talis igitur cft virtus :
morofitasquxdam&pcruicacia :indead(cntatio, caque duplcx, vna

placcrctantumexpetens,altera&:placcrcftudcnsj LSrdcIcclare fnc lu-
cri.
144 C V I I T. V E II I
A. RegiaAdfabilifatisfiue Comitatis.
B. Effigies Adfabilitatis, cumcaduceo Mercurij, &: palla perfperQ
ofculis & apiculis. »»- * ^'
C. Extremaduo,qua:pugnantvirtuti Adfabilitatis, Adfentacio &
Morofitas.
D. Statua jâci,ad camq.caftra litigatorum.
E. Statua Mcrcurij,.ad eamq.mcrcatores.
F. StatuaMartis,ad eamq.porticus miiitiÊarmata:.
G. Statua Protei verfatilis in omnes formas,ad eamq. porticus auli-
corum.
BART. DELBEN. 14^
cri.QualemCiecilius comicus poeta mulierculam depingit in Cratino,
Modo jic olpjemens.
Hilaris, comis,commmiSyConcordis,dinn id quodpetitpotitkr. Prius illud
genusadfentacionis vtrumque fuis
'Aêcr>c<lc£.dicitur:aIterumK?Aa>c//«x,
coloribus pinxit elegantifllme Theophraftus in Notis.A|3gW<i<x, Q^Fra-
tri depetic.Conrul.5/dW/>w eft.
AmPLAS EXCELLERE VIDIMVS iEDES.

Depinguntur teda ComitatiSjpofitain eodem colle, in quo domi-
ciliumvirtutis gaudentis mediocritate honorum. Comitatis autem
tetlaprarclare audoringeniofuoexa^dificauit. Principio
enim domi-
cihum cffinxitampli{Iimum,diftin6lumportisquatuor, in earumque
portarum qualibetamoeniflmium deueriorium.Deindeporticus intra
cxtraquedomumipfamperamplas. Ad primam autemportamftatua
eftvEaci regis omnium olim iuftiftimi, eoque confluuntj qui res iudi-
cant,patroni,iurirperiti,aliique a;tatem agentes in litibus. Altera porta
Mercurij cft, eaque in ardium parte, locus & regio eftmercatorum.
LaterisIteuiportaprior,effigiem habet Martis , quam circumfluunt
imperatoresj duces,mihtes, atqueidgenusalij caftris militia:queaddi-
6tihomines. E regione aula eft ornatiflima , & porta cum ftatua Pro-
tei,ad quam pi6ti aulici, quibus propter morum fortunarque varias co-
mutationeSjProteus planifflme conuenire vifus eft. Sic igitur quatuor
harc gcnera vicx in comitatis sdibus au6tor difpofuit, quoniam comi-
tas 6c humanitas in horum vfu & conuidu cernitur maxime.
ArEAM VBI (VVADRVPLEX.
Inmediahuiufcepalatij area , fimulacrum pofitum eft Coniitatis
fiue Adfabilitatis , cum Isena , fiue pallam mauis, apiculis perfperfa , vt
Comitatis delcdiatio , tanquam mellis dulcitudo quardam , & fuauitas
efloribusadflataeflevideatur. AdpcrfaeademofcuHsjfiueoribuspar-
uis.Pars nempe Comitatis aliqua', ius ofculi.
HAS ETIAM CERNE EFilCIES.

PoftquamadComitatiseffigiemperuentum eft,pergit Ariftotcles
Reginam de repugnantibus Comitati extremis docere Adfentatione ,
ac Morofitate.Cum autem :iiz,Y€centatiis T;>rf»,fabellam videtur.tanfre-

re vellc.Solem in mari exftingui cumoccidit,poftridiequeIucerecepta
^riri.De quainfra diccndi locus die xxiv.
14<J
DIES SEXTVSDECIMVS,
DE STVDIO VERI SIVE VT
DICITVR VERACITATE , EIVS-
Q^ E EXTKEMIS.
AN E recentatam Sapiens alhefcerelticenu

Vt vidit iam "jallis ait defcendere fedes
,
Tempm in adnerfi . Viden "jt domm eminet ingens,

Splendida^C^ in cdum fuhlimi te^ minantur
Culmine ^fsppoftisferies 'Vt longa columnU
Frontem fuftineat ? ^*âgtc& fed ftcut ah artis
Carmine ^pro vario njentorum famine ^forma
^tq. alia atq. aliafefe induit , d^ quafinuhis
SolerepercujfA^ûana fuh imagine fallity
Jrf^c fedes mendacis hera , cui pleraq.gaudet
Pars hominum feruire. Etenimlaruata per omnei
^Terrafq. traciufq. maris ^fua regna propagans
Jncedit , 'variis mortalia fallerefecla
Sxemplis fapiens , verhis blanditur, amidn
Q^dlicit) aut oculos praftinguit mimica geftu,
Suhdola fipario Veri , mendacia celans.
%em fimulans pr&fert , ffê fed fruftratur inani,
Ventort^mq.leui ^velutaura ^pafcit hiantes,
Vana fuperfiitio comes hutc , cultufthi fiô
Calltda multiplicareDeos. ScBa quoq, multo
Vertice dtjfeBA , longo velut Excetra cauda
.Agmine repentes , errorihm omnia mifcentj,
T)emocritique noui , multum ridere parati
Sacra Deiimq. ipfitm , Domina comitantur euntk
Sed propiore gradu quoq.nunc 'uariabile njani
Cjjiale fithoc Itmen teî 'videamtts, ^perta eft
Area , non vllis circumueftita columnisy
Torticihvifuemtens : rarofed ^verticecircurru
QyderiA cingunt 'vlmi , ceu 'vellereinani
VeftitA nebulis ^ftecie exteriore virenteSy
Jnteritis carie exefA ,fua regna lacertis,
Crahroniimque lares genti , O* ccenacuU 'veîs.

i i
BART. DELBEN. '47

^lutncunces tnier medios , mtrabile dicfu,
§lu& modo 'vlfa fmt ,fimplex in Itmine ^vna, &
'Defubitô gemtna €^\Simklatio plurima vanis
^drogat aujptctis fibt quiz non debitu : 'vltro ^
Extenuat bona quix, fua ,D i s s m
r l a r i o,fingens
Effe minora illisâlipt^ qu&pofidet. Jpfa
J^func 'vide fis , qualifacie S mv lat lo. Kugis
Obfitu cum fitanus , tamen ejfe iuuencula gefiit^
Ferfbndcjuetegitrugas ,celatcj. capilios
oArte galericult canos : iuuenaliter autewu
Floridula corpus tuntca 'velare 'vietum->
JXouit , & ingentem , fit quamuis paruula ifeft^
Ingento facit, excelfis adiuta cothurnis.
^fuinetiam fulcro fefe fubltmiter efierty
^jôd congefia factt crebro 'vefica tumore^.
Hac tuit comitattis hera condigntiSieafdenu
'Âdfiuit in fedesy 'vlmorum margtne faptas.
JSlon itu Tarthorum fiipare gregaliter oltm^
Tûrba fatellitvjregem folct , Angultis omnis
Feruei^âg^rta tUis , magtts , augur , fomnifolutor.
§luiq. oculos vanis fpeCkintes ludere noutt

Calltdeimagimbpts , quo cdiinterprete difcunti
'J{es fibi njenturas altj , cumfortis oberret
2>lefcitis ipfe fuA nulldq. empiricus artc^,
:
Jmproba cui <variis euentibtts alea ludit

Jn capita , cjt ^verbis non re datf&pefalutem.
Sed nuUus propiore gradu quam pr&ditus arte
,
Omnia conflandt in nihtlum chjmifia ciniflo ,
Jmftger^ atqfua fornace peruflior ipfe^^

^dfidudq. ntger faciem fultgine :fquaUe?pL>
Sorde manus fceda , quam Tethys eluat vndis
Omnibtis haudfacile: dfumo efiolidijîma 'veftis:
Jgne rubent oculi 0^ flamarum verbere , liopi:
,
Tolitcitis arcas altenas grandtbtis implet,
Ipfius haud vUo turgefctt facculus &re^:

Semper egens , femperq. petens , Cf^ mutua fiimens,
Oumis qudque potefi^ certtis nilreddere cuiquamjy
,
Acrius autfiinftare velis , legefq. minere^

Inficias volctire yfolum aut ctto vertere pergety
vacuam portus agitare celocerru:
Inq. alios
ûncquoq. ayklercurtj fi auris male furda vocanti,
T ij
,48 C I V I T. V E R I
Fiet acl extremum magm autfaher improbHS , , <ero
JSlauiter incipi&t fallaces cudere nummos,
Sed Thcsbus media coeli regione citzitis ,
Fertur equis turpiq. monet iam exfcendere âUe^

,
Collis in aduer/i cltuum , atq. ihi cetera porro

Vifere , dum radio Jua nohis lumina prdfert, -
Culmine fuhltmi totum nitidifsima late

Occupat huncfedes , candore nomhilii ipfb,
* dicata. Di^ * ea Virtuti facm eft , quam dicere r eri
Fas Do MiN A M. Spe^ quanto 'venerahile circum
Lumine fit fufumltmen iparia omnia totis
Sedihm , atq. omnes nuUo difcrimine partes.
^hutdrua porticihm circum intra extrdquerenidst, ,
T^henntis niueo quaji tralucentihm /zque

oSMarmore iConfmibq. modo.Regtone fedipft
, celfo fundamine nitens
Jmpluuij medtiZ
Ejfgtes Ve racis h erae^ 'velamine nuUoy
Totdq. pellucens cryftallina :peôris autem
Verficoloremicant de gemmis , intima , lucc^.
Cincidq.pacifera frons termite candet oitu^y
Sujpictenjq. oculos adtollit in atria cdi^
Indice fignificans fiihlato adfdera dextr^^
^theriA femper fe 'viuere culmine fedis
* vaide • *
-^^f (ôlt , terris de(j?retam fepe iacere^,
ipretam. JSIuUoque tn prctio êl part4o 'viuere ,pau€is
De ftudio Veri feruente calefcere peBm.
Ada^nanimi circum quos ficula prtfca tulercj
,
Stantferie longa heroes ^vatumque fupremi

,
3^{uminis adfa/tu fapiens chorm omina ûera ,
Fattdico fudtt qui peBore , quiq. facrorum-i

'^B^thm in <veru curas pofuere tuendis,
!^jôfq.fuo dignos Sapientia nomine fecit.
Ffiictta dum Sapiens îuo quafi flumine inundans
Defluit , inclinare dies iam ccepera^ , 'vmhm
Longtus d tectilabentes culminevtfi,
Ergo ait, egrediens Uuo de limine Veri^
3\Qunc properemm &
hanc qtu DissiMf^LATio fertUYy
,
oAnte fores pofitam,paullifter îfere. Limen

H&c propiormertto Veri contingit honeftuntj,
Qjiam foror ipftm Simvlatio, ^hfippenechtlurru,
(iAutnocet, aut odio eft ,limans fiiacommoda^verhis
BART. DELBEN. 145?
Et temans "vltro ^pVA quam non dehita quifquis

oAdroga^^ ipfe/ihi , ^
multa cum laude coronam^
Herentem alterivis cafiti^decerpere gaudet,
Dereptamq.Juo "uecors vnneBere. Tone
Socratis effigies fequttur ^fimula4:to cuim^
Dulciloqui fcriptis fuperefi animata Vlatonis,
At hafis hoc retinet hreue fcriptum in marmore carmeri' * S^clujit
Nefciui omnia fcd me nefcire omnia, fciui.
:
pro clau-
fitvc Inft.
Faruula fed fimulacra laênt in margine cliui, §. Quod
Mis ^foltti laudes quidifsimulare pufillas^ itcrii. De
legic. agn.
Sicquafi pr&fignes , aurx, popularis amorc^, iiiccefs.
GlofTa:
Dicere plura etiam Sapiens 'voluijfet, ohortm
tciroKKiia.
Hejperm inuidit, htiugos immittere ^''{[oftis R^cludo. Ec

L. Florus
Certans ,inuitiq, reclufit * limen Oljmpi. fincli. iv.
Mane RECENTATAM.
SE QVneiT VRquidem fuum

cui ipfi
conuictus humani
alcera congreflionum
nome & proprium impofuir,
6:
Ariiloteles
virtus,
fed huiufce virtutis laude florentes vocauic dMûuKovi, quafifimpiices

apertos,re ipfa &
veritace, non fpecie ahqua fimulationis aut dilHmu-
lationis gaudcntes. Itaque couenientiflimum huic generi virtutis for-
taffe nomen fiievit.Sincenus.lêmittem fcholx vocant, fed nomineam-
biguo,vtindicio eltipfe Ariftoteles c.vii.Iib. iv.Quanquametiamipfe

KmV<^rewvocatMagnismoraI.c.xxiii.Iib.i.
Sed alia vericas logica eft , aha Phyfica , alia Theologica , aha porrb
Ethica,Eaqueduplex. Vna in negotiis & ftipulationibus, fiuerebus
contrahcndis,eaque ad luiHtiam referturraltera vericas vitx & morum,
qua; nihil fingit,nihil fibi adrogac,fed fmiplex apcrcaquc cil, nullius rci
fimulacrix auc diflimulacrix maliciosc.
Dixi,W/>/W.Nec enim verax definit effe^qui line fraudc cuiuiquam
fimulac auc difhmulac.lcaq.cum Ser.SuIpicius,& C. Aquilius Galliis,&:
Sex.Pedius,definifrent,t/o/«w maliiejje, ciialiud agitur,aliud/imulatur. An-
tiftius Labeo, &: premens eius vciligia Vlpianus reprehendcrcjquia/jo/^
fit (^ fine dolo aliud agi
, aliud fimulari. Verc hoc quidcm illi, (imulaiio-
nem poife doli expertem e(fe,nequetamcn ruit Serui) dcfinitio.Incclli-
gienim vuICjCum fraudulosc aliud agiturjaliud fimulatur. Pacet, quia
Seruiusidem prardixerat dolum cfCcmachinationemalteriHi-dccipicndi cau-
Jrf.Neque dixerat,(impliciter,Jo/«w,fcd dolum malum. Ponit nutcm Vl-
pianus exemplum,aliud agendi,aliud fimulandi,y7c«r/, inquiens/4«««f
qui per eiufmodi difsimulationem dcfcruiant&mcntHr, 'vcl fu.x 'vclaliena^ &:c.
NuUo idoneo fenfii ea ledio eil:,& fcripfic force Vlpianus mi , pcr ciuf
T iij modi
I50 C I V I T. V E R I
w^
A. Domicilium Arrogantix &: Mcndacij.

B. Effigics Mendacij.
C. Arrogancia.
D. Chymifl;i£,Spagirita.%circiilatores,cliuinaculi,mathematici.
B A R T. D i: L B E N.
A. Veritatis Rcgia.
B. Effigics Vcritatis,
,5i
•
CIV I T. V E RI
modidifsimuUtionem defemnt^njt tueantnrvel fua vel aliend,^c.Sua , vide-
licet vcin fiducias cotradu aliena,\i fipatronus iniudicio liberti defti-
:
tuat eum,vt aduerfario eius opponac alium pro fe potentiorem.Pro li-

berto id non iniquum. Sed litem ad potentiores transfcrre vetitum C.
Ne liceat potentioribus &:c. vt de rei tranflatione,efl;D. de al. iud. mut.
cau.
Virtutem quidem qua de nunc agitur,non male Simplicitatem quo-
quc nomines.Nam etiam pliilofopho ip(i c.vn. lib. m. ad Eudem. eo-
demfignificatueftjo aAm^s ^t, dTrXî jc, ^'Hn^^foi. Ideft,^fr«^ & fmflexy
& ipfefiuefMus quaq. in rc. Pcccant qui ^'^^'^v interpretati cum >(ju i fin-
gulis in rehusfui iuris atq. arbitrij fit , vt Dionyf Lambin.Ncque enim de
iure hic &: poteftatc,fed de ftatu eodem,fiuc vt fcholafticc dixeris,/df«-
titate asjitur.Siue i^^^kii^î, qui in re quaUbet fuus & fimplex,atque vt ex
Ifidon Pelufiota; epift.cxxxi.hb.il. dixeris o
fj^ ffLouincoi a,'?rh(Lî. id-efi;,
enim dupl-ex fimplicitas,vna prudes &
qui fmplexintelligcnter.Ed iufta:
altera dcmens & iniufta,vt diftinguitur apud Suidam in dvrhoTri.

Oppugnaturautemhxcvirtusabcxtremisjhinc ^rrogantia & Si-
mulatione-.inde ^.difsimulatione.Y tr2.(û.e fempcr impficata mendacio eft.
commentus auctor cft ingeniofiflTmic vnam vidcri huiufce au-

Itaque ,
Ixdominam a principio & in ipib quafi limine ac veftibulo fed raox

, .-
geminam adparerc.Quippe & arrogans & diflimulator fiue e/jsop^vterq.

mendax eft,diciq. poteft,veritatem vtrinq. oppugnari amcndacio, fcd
difl^crcntcr.Quippeindeamendacioincxceflufiuearrogantia : hinc a
medacio in defed:u fiue Diflimulationc. Argumeto eft ipfe Ariftotcles.
Nam vtrofq.videUcet tum arrogates tum difllmulatores vocauit -îvSh-

(uaysfiucmetietcs c.vii.lib.iii.adNic.cvii. lib.m.adEud.Sic&Iuftitia
cuihascvirtuscognataeft,vtrinq.oppugnaturabiniuftitia.Vtq.huiufce
virtutis,fic&Iuftitiac extrema,quafigenereaIiquo conucniunt,fpecie
differunt , vt tempus dicendi erit dic proximo fcquentc. Hanc virtutis
vtriufque adfinitatem, Ariftotcles tpoq.ipfc tangit ad Nicom.loco eo-

dem, vbi de hac virtuteextremifquceiusagcns,ait oaztiinlSv/JcLt vidSx-
xiojt ozownivi id c{\,Quatemts adininjlitiam tcndunt aut iufitiam^&zc.Quem

locum maleomnis legiointcrprctum accepit.Omnes enim derekisqua
adiniujlitiam aut iufitiampertinent,interpTct3.n,\onge abicrunt a mentc
philofophi.
Alia quoque ratione mcndacium quafi gcnus cfl, fiue mentientium
gcneraduo. Aliquicnimipfiusmendacij caufa mentiuntur, fiuenon
aHafinimcntiuntur,quam vtmcntiantur,exq. ipfo mendacio capiunc
voluptatcm,dc quo genere totus Luciani Iiber eft Philopfudes: alij fiint
qui mentiuntur fed propofito fine aliquo lucri aut honoris. Vtrumque
genus exfcrtim Lucianus principio fllius libri diftinguit,&: anterior illo
philofophus noftcr loco anted. vbi ait , mcndaccs alios ipfo mendacio
gaudere:alios ex co lucrum quxrcre aut honorem.
Pl VRIMA
BART. DELBEN. i^^
Plvrima vanis adrogat avspiciis sibi.

Adrogantesfimulatione quadam, &inani oftentatione , fidoque
nonfolum fermone,redetiaravultu ievcnditant: difTimulatores con-
tra,quos Grarcie/ôji^ct^vocant, fuaipfi bonafcientesobteguntjaut ver-
bis extenuant & abiiciunt.
Sed Oftentationis & Adrogantice,genus triplex eH. Aut enim animi
caufa^S^ propenfione fola mentiendi, mouentur ad oftentationem , vt
£atui ac nugones aut cupiditate honoris & animi eIatione,vt milites
: ,
gloriofi in comcediis,& cjualis apud audorem ad Herennium lib.iv. iK

le «0« diuesfedgloYiofus oJientatorpec(inia.Qua.\es etiam Theopliraftus pe-
nicillo fuo pingit in Notis fiue notationibus c.vlt.aut lucri caufa often-
tant fe & gloriantur, vt circuIatores,chymift^ non Stagiritx fed fiâo-i-
rit£e,horumque collegx Chaldxi,mathemacici,planetarij, genethliaci,
«5 a.yt%v Iq-' i.To^wi/.iaATnSMLi iyiiv ,'mc^mt hn(ko^\\2i.nQs, Hahere mHlta no-
w/»^,e/?/7fr«f/7(?.ManipuIaresquoq.horum&participes,incantores,ma-
î^cpiharufpicum fratres, Arnobij lib.iv.Et pharmacopoIrEcircumfora-
nei,diuini fiue diuinaculi,conied:ores Cmefomnifolutores, pra:ftiCTiatores
cumacetabulis&: calculis, alijfcxcenti MTô^rav \^j>uv /ep{$ , nugarum
ptkilipimarum antijiites , omnes ad Fabulinum Deum ablegandi.
Sedpropioregradv.
DomusAdroganti^fiue Oftentationishicpingitur,talis quidem^
Vt eminus primoque adfpedu , magnificentiftimc fubftruda eflc
,
videatur,cum reipfa & veritate, non fubftrudio illa fit fed vlmi arbo- ,
res,inquincunces quadrato circum ambitu diredla: , &: velat^ nebuU

fpeciem habcntc ac fimilitudinem xdium,perindc vt in nubibus,radio-
rum inflexione,aIiiE atquealix rerum imagines procreantur. Vlmi qui-
<lemillxdefurculisfata;videnturvlmi Virgiliana:,vi. j^neidc,opacte,
ingentii Muam fed.em Somnia vulgo
Vana tenere ferunt,foliifque fub omnihus herent.
Prodiirogrf»f/i<autemquoquealiqui,vt Camerarius gloriationem di-

xere.Sed intereft: Adrogans aliis etia fua detrahit : glorius fua intempe-
ranter exaggerat. Verum vtraqueplcriimque res interfenexaiunda-
que eft.
Q^ INCVNCES INTERMEDIOS.
Ingrefti illudinaniftimum Adrogantia domiciIium,vident exagjrera-
tumveficulisquafitribunal, in coque ftare cum cothurnis altiflimis
Adrogantiam,x2Lmo innixam arboris * colutex, iuxtaque adfiftcrc gc- Bggug.
minameiusgermanamSimulationem fiue Ironiam. Vtriuiquc tam naudicr.
elcganter & concinne exprefTa Pocita: verfibus imago eft,vcinluminare

prartcrca quicquam vellc,fit lucernam infole adhil;ere,mt tcruncium addere
Crcefpecuniie.
V
,54
CIVIT. VERl
Sed IAM SOL media.
Tempusinquit,iamefrc Ariftoteles de caliginofa Simulationis val-
le in collem vicinum proficifcendijin quo

Sinceritatis fiue ita ell dicen-
d\im,lêracitacis domicilium eft,quod quafi Poeticcctfot^^ôw/^cî-êx lapi-
dephengite f1:ruxit,de quo C.Plinius c. xxn. lib. xxxvi. Etait intus &c
fori,s eadem fpecie figuraque efle quippe : vt hominibus veris ac fince-
ris conueniens habitatio fitiCjuorum vt

dicitur, apemmpeîis viderc U-
cet,nequc Momo necefle efi:,in eis fenefiiellam aut lumen dcfiderare.
NVNC PROPEREMVS ET H A N C.
Depi6laVeritatefiueSinccritate,eiufquevnoextremo Arrogantia:
fequiturnuncalterumeiusextremum fiue altera quafi inimica, Dif-
fimulatio-.qua: non tam acriter Sinceritatem oppugnat quam Ofienta-

tio.Iraqueneeffigiesquidem eiuslonge abazdibus Sinceritatisin val-
lem ablhufa eft,fed in ipfo confpedtu pofita, inque ipfo quafi frontif-
picio veftibuli Sinceritatis.
Duphcem vero difiimulationem efle docet,vnam eorum qui de re-
busfuisprx-clariflimismaximcque expetendis fidlc fimulateque difli-
tentur.Qualis fapiens olim Socrates, qui tametfi vt vetus poeta lo-

illc
ouitur,Peîis egregiefapientia munitumgereret, tamen hoc in omni fermo-

ne profitebatur.-i^MWW tanttim fcirefe,nihil fefcire. Alteram dilfimulatio-
nem eorum efle,qui leuia qusedam habent & inania, eaque ipfa tamen
quafi magnaquxdam pra:claraquediflimulant;vt quis fingeret ami- fi
culum purpureum fibi,aut calccolos Sicyonios non eflê.Huc facit cha-

rader fiue Notatio Theophrafti n.de Ironia quam male inrcrpretati ,
Cauillationem.Qup diflimulationis genere vfi olim LacedcEmonij. Eaq.

diflimulatio fiue ironia,arrogantia: &
oftentationi eft adfinis,vt illo ip..
foLaceda:monioriiexemplointeIligiIicct. Quos cum Diogenesma-
le veftitos in Olympiis vidiflet , hoc ipfum efle dixit oftentationis , &
o-IoriiE,vtnarrauit7Elianusinvariisc.xxxix.Iib.ix.Nonfatcomm.ode
autem pidor, & diflimulationis imaginem pra:termifitautparum ex-
prelfit,&: Mendacij Arrogantixqjimagines difcreuir.
DIES SEPTIMVSDECIMVS,
DE VRBANITATE EIVSQJVE
EXTREMIS , ITEM D£ VERE>
C V N D I A.
TNTHiA flamifero decejferat aureafi-atri,

Cum iuga îcim fuccefmm herbida coUis
Dtix Sapiens ,fcdes njhilate ftruxit amcenas
Vrbanos trjbpêns MOREsJnlarif^maViRTvs,
StngulatumSapiens ficorfm pandere. Campi
Cernite planitie 'vt 'viridaria quadrua rident^.
Iôrticm Hla virens circum patet : arbore Thcehi
6t IJeneris tonfa trichiU florenter opacant^^
Qjiattuord pdrtis deuortiaUtitîarm?u,
Fons medtaleni fcatet inregione fufiirrOi
JPerfpicuis nitido ^vmens in marmorelymphis,
In medio cffgtes D omin& , florentia Ute
IProJpiciens fua regna "videt. D e marmore leui
Stru^ hafis , leges , hilaris moderamina 'vita^
(fontinctinfcriptas.Proculhinc procui oris acerhi

(iôrfvis , C^- inuidi& , Ungua^ vrtica proteruA,
J\(u^^tii proculêrha , c^ Veneris 'vocahula funto.
l^rifie fuperctltum , caperat^ ^ fimhria frontis
Exefto: neq. in hu illi mea regna liceto
Ire yfiios qutqin curas ludoq. iocoq.
Ducere ceffatum , durtis male patrut^s, odit,
Scahnttemq. animo refugit delere ,proteruis
Et dare 'venti auris crucias , ludihria , curas»
^JsQon procul d D omina , finuati tuhere gihhi
îdiculdque fedet fpecte , lepidifiimtis idem, c^

fnnocua falis in quofuis adffpergine dicax
^fdptn circumque fiiis pruordia doCttiS
,
Ludere fahellis c^ êrtere fieria ludo.

,
Adfidet huic hello helle, qui cognittis aulis

Hofpes Artfitptts regum , Cjntcdmq.peroft^
Spurcitiem (^ mctuens fcahiem mordere cantni
,
Farris in exemplum fuit , 'utifuautteraula,

,
V ij
1^6 C I V I T. V E R I
Et fapere aduerfis fugnantia frontihm ejfe

C^m ftûunt homines ludi de puluere O" ^mbra,
,
JDefipere y^vtmedtco fi quis cum 'vifitatAgri

Limen^ ohejfe putet. Sapiens ciuilthus ^ndis
Se merfare poteji^ nequemergi : carpere fruBu^
qAuU y nec mintis interea , mentis hene fan&
Viuere, c^ i;//ro alios re£i:& inter pmmia ûita
Ducere ,fecre1:os ah inertis tramite 'vulgi.
Tûtida scFRRARF M g urguftia vallis opaco ,
* Maie Inlatehrata finu , ^ fcmam lutulenta mephittn

lonemlfi ExhaUnt.O^^ egotnluuiem %egtna prdr^
fAmm. Digner in hanc : tihi nec fuerit comitare decorunu,
oAc neq.^vicino^quam njeprihm ohfita âliis
Limine hahet fera 'B^ st i citas hircofdq. nofiros
T>ima morari oculos. Tetrici<s inhumana client&s
Qyfforihtis illa fuos fingatfine lumine nunquam ,
Qjios Ch ARiTES placido adfticiunt^âmahile numen

Adfua tam rigidos hilarifiima facra 'venire^
, »
JSlon vnquam li^s r s finit aut exporgere frontem*

,
Sed 'venit etAos pr&tendens !JS(^îfer igncs:

itAdproVeremus ^ has pauUiJper 'vifere fedes,
^luas T^ FDOR impofitas medio tenetaggere clim^
Cocttltht4S ftru£tas murisy & fuaue-ruhentes,
Ipfe quoque os iuuenale,fuo quafimurice tin6ttis
Stat Pudor , 'vtjblitus iuuenum fiijfundere fkpe
O ra 'verecundtis ,Utum, color , indolis omen.
Sedcito tranfcurfim primoq. a limine fedes
Sit fatis has <vidijfe : nec efthene congrupis annis
Ifie color noftris :neq. cum maturuit Atas,
VUa ,pudor,latts efi ,fed nil fecijfe pudendum.
Stc faffts Senior , tacuit. Nam Vefêr Olympumj
Clauferat ,0^ crehrA circareruhentia vifi
Culmina njBerides , celeres implumihtis alis.
Cynthia flamifero.
QvoD Leontinus Gorgias olim dixit apud Ariftotelem Jib.in.
Rhetoricor.rhetori faciendum efle , 'vtrehusaducrfinoYnmfirm rt'
fi{m,eorumquericliculis firia qu<edam opponat: hoc peromnem vitam fa-

pienti feruandum eftjVtcum grauibusferijTque rebus fatisfecerit , dec
fc iucunditatipauliiper, animumc[uerelaxet,, qui cum ludo & ioco li-
B A R T. D E L B E N.
A. Domicilium Vrbanitatis.
B. Imago Vibanitatis.
1^8 CIV I T. V E R I
berali exhilaratus fucrit,ad grauiora cleinde maioraq-, (ludia reuocetur.

Qjiiarc nunc ludi atqueioci mediocritatcm adiungit AriftotcIeSjfiue re-
ficiendianimivirtutem,cuinomenipreindidit 'Qahî^dryiGi fiueita lo-
quendum ell:,Dmm><im,rcd eandem appellemus licct EoT,^7rtA/cw Huc
l^rhanitatem.
Hxcautem virtus duas inimicas liabet,vna ex parte Scurrilitatcm,
cx altera Rufticitatem.
Decimus igitur fcptimus iam hic in vcri ciuitate agitur dies, Vrbani-
tmdi^tisficer. Cuius tam, vrbanaatqueomni venuftate circumfluens
depida hic tabclla eft;,vt illud humanitatis,fahs,fuauitatis, leporis , fpe-
cimen, ipfa videri poftit finxiflc vrbanitas.

Principio enim domicilium vrbanitatis expreftlim cft fpecie figura-
que horti amaniftimi, in cuius cxtimis partibus fint ambulationes for-

nicat;r,fiuemV/7/7^potius,fiuetabulata,fiuepergulas,aut vtlul. Firmi-
cus dixcYk^^virides porticHS in circulHm,flexk njitihus, &cc. In medio fons a-
qux puriffima%fiue in poctica materie loqui licet poetice,
nitidis argenteus "jndis.
ad quem o6to vi^,myrto, lauru, hedera Sc id genus ftirpibus atq. her-
bis fcmpervirentibusveftita;,pcrfimiIesiIIisquasFlorentia?intucriii-
cet in hortomagni ducis Hctrurix. Fons autem ipfe vmbraculo conte-
d:us,impofito fex columelIis,inque medio ipfo,& quafi vmbilico fon-
tis,impofita eftigies Vrbanitatis , ad oclo illas de quibus commemora-;
tum eft femitas, intuentis,Pluribus autem horti locis.
Difcuhuere, tenentq.
PochU belli homineSj ^ inumhrant ora coronis.
De marmore levi.
Ad ftatuam Vrbanitatis Ariftoteles appropinquans , lcges in bafi
ipfa fontisincifas Regin;rpellegit,ex quibusplanumfit,qu^ fintpartes
hominis Vrbani ac fluentis,vt Plautus loquitur^y^^cm^.Cui deinde op-
ponit hinc,fcurrilibus iocisvelitates ac mimicis:inde vaftos & agreftes,
cûgratiis nunquam litarmt,vt olim Xenocrates.
NON PROCVL A DOMINA.

Vrbanitatisexcmplaquccdam adponit, vt ^fopum corporisqui-
dem diftortiftimi , fedingenijpcrurbaniatqueomnifcftiuitateafiluen-
tis hominem. Quahs a Plutarcho inducitur in conuiuio fipientium.
Deinde Ariftippum adiungit, in ipfo Vrbanitatis quafi gremio cduca-
tum olim.Itaqueinuidens eihanclaudcmcaniculaplcbcia Cmccanali-
cola vetmSjDioêncSyohfiringilandi gratia,c4«fw,illum appellare folitus,
regium.
PVTIDA SCVRRARVM GVRGVSTIA.

Artificiofiiprarteritione attingitvallcm Scurrilitatis & Rufticitatis.
Nam ita eas deformc adfpedtum habere,inquit,6c turpem vtfannoni ,
BART. DELBEN. 155,
alicui & fcurrx vel foffori & caprimulgo , conuenientior earumluflra-

tio (ir/]uam philoloplio aut Reginx.
Sed venit oet^vm.

IniEdiumvrbanitatisinfpeclione necdudieomni confumto^quod
reliquu diei eft,inc|uit Ariflotelcs ruificere ad Verecundix Gue pudoris
te6baperlufl;randa,pofitain cliuo, quo inoppofitasvrbanitativalles
defcenditur.Neque enim Verecundi^ domum par fuit in regione ipfi
virtutumcedificarijCumiltnon virtuSjfed affedio quam ad virtutis ,
indolem natura ipfa quafi notam adpofuit,vcdocet L. Seneca epift.xi.

Hocautemitafietplanius. Aucanterem,auccumre,autpori: rem
verecundari homines foIiti.Nam & ante flagitium,cogitatione ipfa,&
fufcipientes facinus,aut facinoreiam fufcepto erubefcunt, cum fpecies
quxdam turpicudinisanimum pepulit.Eftenim pudor ac5~b^/cc^ cpiiCTctcTix
vt Ariftoteles definitc.vi.Iib.ii.Rhetoricor.autM.Cicero epift. iv.lib.
ix.ad Attic. Aiêûc^jcaTwojct.Horumautemnihilcadcre&couenirepo-
teft: in perfonam viri honefti & grauis.Neque enim ille in turpi cogita-
tione vnquam verfabitur,mult6queminus flagitij aliquid faciet.
Prccclare igitur hoc ita nuncinuentumatqueexcogitatum efl, vt
Arifloteles verecundix te(5tis,Regincc procul demonfliratis , artificiofa
quadamprxteritionedicat, nihil attinere ingredi. Nequc enim laudi
effe hominibus xtatis maturx, fi verecundari & erubefcere nouerint,
fedpotiusficurencnihilinfeadmittere, quod pudendumaut rubore
dignumfit.Sapientcrque L.Craflus apud Ciceronem. Non enimpuden-
do,inauit,fed nonfadendo id quodnon decetjmpudentice nomen ejfugere dehe-
miis.
Tamenquianonfrequcntiflimifuntita incegri,fandi, innocentes
viri.vcabomnieciamcogicacioneflagicij aucfcelerisahenifinc , eciani
ij quixtate maturafunc, apudoris aliqua fignificatione laudari folent,
vt L.Craflus apud M. Ciceronem , & L. Murena in ipfius dcfenfione.
De Cn.Pompeio item,&; Fabiano L.Seneca narrauit epift.xi.M/;// , in-
quit,f r^/- mollius ore Pompeij^nunquam non coram ^lurihus erubuir^^vtique ^
cum infenatu tefis ejfet adduflus erubuijfe memini,
in concionilûs. Fahianum ,
(^ hicmire illumpudordecuit, &c. Neque ab alia menteillud Homeri-

cum,lliade xv.
Ai^/iâv Jl cLf^m vrXiom crooi.
SaPius incolumesfunt qui eruhucre.

Prxterea ruborem aut noftrx turpicudinis phancafia fiue fjjccies 2î~
gnic,auc alienx.DeprioriinceUigendus Ariftoteles. Pofterius autcm

hoc pudoris genus laudi eft. Nam vcrborum obfcoenitate aut turpitu-
dine rerumalienaerubefcere,ncgrandiquidem artate hominibus in-
decorum cft:vc illiapud Lampridium fenes crubefcunc,oblccrnc inter-
ro£;atiatyranno Auito fiueGabalorinquos&tyranniiocusillemimi-
CMS, Eruhuit faluares cjl.V{mn(mo Ai crgopudorctfi virtusnoncft, lau-
datur tamen,&; medius cft intcr cxtrcma,nimium fcilicct pudorem fiu»
i6o C I V I T. V E R I
adfeclum ad omnia verccundantis & quali obftupefcentis, &: impude-

tiam.Huiufmodi quoq.rcs laudabilis cli:,Indignatio,mcdia ncmpe ad-
fecliointer Inuidentiam 5: MalcuoIcntiamc.vii.lib.n.adNicom. Hu-
iurmodiquoqueMirericordia, & id genus alij adfcdusjquinonipfi
laudantur,fcd modus eorum. Concinnc itaque Pocta finxit , vefpei ti-
lionescircumPWomtedlavifas, vt enimveipertilio, nequemutculus
proprie neqile auis eft fic Pudor nec virtus propric nec vitium.Sic Var-
:
ro Terentius in Agathone lufit, Fa^nsfim 'vefêrtiliOj^c.
DIES DVODEVICESIMVS,
DE IVSTITIA PVBLICA SIVE LEGI-
TIMA EIVSQVE EXTREMO
INIVSTITIA.
RT A pFDORicoLOR fimul ac Ttthoma cliub ,
Dejcendit Senior tedfdq. ruhente P rnoRis

,
Egrejfus ,procul oftendtt rutilantta coUis

Stdereo circum iuga lumine , quam ftbi legit
Sedem Ivstitiae r irti^ sidehtncfarier orfks

atq. his animos accendere didtis.
£ft Sapiens ,
Omnia cum luftret , terras, mare ^fidera , cdunUi

^NftJ^ Hjferionidcs fe pulchritis adfficit 'vno:
Ciimq. ohit , c^ circo feffos agitare diurno
Deftitit aUpedes , c5^ 'verficoloria terr&
Pallia J^T o x remouens ^cdum 'velamine puUo
Jmplicat , annealtquid , Jô ct i s deformtPis ipja
EJfe poteft c<zca caltgine ? Sic C^ ETonefti
Jn regione , nihtl fteciofitts enitet ^vna
fvsTiTiAE r I RTFTE, nthtl dtftortim atris
VaUthttsin ûitij , quam iufti migra4r ^ ^qm
CjjM fines , ârians hifido dijcrimine labes
Têtra 1 n i rsT i ti AEide qua nuncdicere primunu
Ordiar eft ^vulgo quia tritn
, cognita inerti^ ^
Notior 'vt fua fit nulli domt^s at pia rerurru :
Qy^rhitra Ip^st it lAcfioras celehrata per omnes

lUa quidem ^^gentes claro fednominetanturru,
,
Notior efinon quifq.fuo fihi nomine , cmStis

Nomine
v d s
BART. DELBE N. ,Ci

NomineJ r stiti Aeft qudm cogmta ,femperin 'vdo
IUud c^ extremo fipimine tinnit tn oris.
j
IToc pueri recinunt paruiy irmeneftjfenejque,

Hocita perfj)erft4s Jermo fale fuauior omnes
Influit auriculas ifedres incognita
-i mf lt i
avcis quos lupiter Aqum amauit^
fpfa,placens t
PLKRiBFseft odio quafi formula Stotca , 'vitix,
Infufcans faciem, quia circumfcrihere inique^ -
Fallere , miluinos extendere quahbet "vnmeSi

Jnnocuo temerare manm irnpune cruorc^^
Cingerefe alterim raptis de fronte corollis,
Dtlapidare fuam ,atqueahen£ incumbere fa?m,
Debitn virtutis lai^ i ^ dare pr.^mia f rafdi^
Figerelucripeta^s pretioatq. reftgereleges^
Imperiofa 'vctei: : tanta cahgine mentes
Tîs iN IV ST iT I AE ^'al&t occuare ynecillani^
Jn Ipeciem patitur defigere lumina ,f i rtv s
IvsTiTi AE rehm qua prznitet aurea cimciis^
§lua neque Luciferi , cdo mtidifttmm alto^
Ignis amabthor ftlendet , Ucet ^quore lautm
Eoo : neque Vejper , amans pr&currere ftellis
Omnihm , & dubiiz dirimens confinia hicis.
Hunobis facies îcino 'vertice colhs

In[f)icienda 'venit , tanto perfufa decorc^:
Ante fied hanc opm infiuhieSia 'vifiere "vaHe^
Sedem ,1 n ivstit iae turpifima regna profanji.
Adftice ftant piceacircumcaligine,tecii
Horrida tam laceri faftigia , dedecm ingens
Omnihm in terris înimicdque mcenia cdo.
Sxcubat ante fores ,pauidisexercit^ curis,
oA arit 1 4,0" macro laruahter ore.
(iAcris
(iAdftdet qAmb iT I o,& ftbi propudiofa 'veneno

Qûricis infecit fulgenti pallulam , C^ alto
Vertice fert oculos circum ,fufftaia ,fiup€rhos.
Tarteahafedet ^n£ta , ^ florida êrfitcolore^
Palliolo , c37" 'variefiertis incinBa corolhs,
^tqucvlnis Bromivm hinc,PAPHiAM inde amplecfittirJHa
&
§lm 'vino IJenerimale perdita temperat, 'vnde
Dtcia Intemperies. Furiarum hu triga nefandA
Regno Jniu(iiti& fidiftima concdtatrtx,
Hoc lacerum populo pandit ceu * ianea te£itiryu. * laniu-k.
X
V ,
icz c:i V I T. V E R I
Horreat 'Vt teBo 'videri interiore triqucira

^yramis ?t{ancfibi cum Funarum maxima vellet
Ponere , in hojpitiis alienis ante ruinas
'jngentes dedit , exq. illis fihi te£^ locauit
Talia maceriis , raptlfque aliunde trop^ is
Infiruxit rutuham ,furtiuos induit olim ^vt
Garrula plumarum ignaua ratione , colores^
,
Et placutt fihi ,fed neque longo tempore, cornix.

Tyraniiis. jT)^^^
T
TRAN N ORFM^prtmUm lattiS OCCUpOthui^
!Nîo, Tjramidis :P afc i q^ m al ig^fecunda
oiigar- Târte fedent p k oc eres iun Bis male perdere votis
,
Ochio- "êm populi 'vigiles :r es an ae tertia plebis

,
cratia.
InfcUx rcgto , mifccntis facra profanis.
*Rapidus O^nthus his mens cruda , ynanasraptdifima ^ 'ventu^
Gr"^""^ Omnta ceu Boreas conuerrere callida O" ipfas ,
IJincere aues properans Stymphaitdas ^'vnguetagaci.

Ipfa fedens fumma celfi regione CeUno
Impia Pjramidis , leges concerpit auitas
U^Qauiter , 0* rapidis [pargit ludihria njentis,

Hu Inivstitiae late dominantis imago efi,
Sednimis hu mora longa rnihi ejiin 'vaUe profana:
lam propera^ mi antmtis 'vicini lucida coUis
In iuga , de hene qu&fitis 'vhifiruxit adauras
Te^ fihi omnimodo fplendentia marmore , Vi ktvs
Inclytu I sTiTi AEi^' vario difiin6ki nitorc^.
Forticihtis late circundatu quattuor , inttts
Area ,portarum totidem quoqueltmina , Semper
lUapatent cuiuis. J\([o« hincexcluditur 'vUo
Tempore ,feu njenia/tciuis tutnmine legunuy
Seu peregrinus egens : aditum quoq.âuperin iUa,
yEque ac diues hahet nuUo dtfcrimineiuris
:
Inualidi 'veniunt cjr magnis 'virihus acres.

J\(jinc etiam 'vide fis , 'vt ahenis portictis iUa
Nititur c^ caIo furgit quadrina columnis,
,
luffa Itcct legere hic cuiuis fanBifîma legunu^

Frincipis imperio ,fanîue incifa fenMtis,
oAut populi ,ferietrtplici difiinBa ^facrarumj
Et populirerum , & priutn difcriminefbrtis,
Sta4: media te£ti regione triqt4etra,Q^ in auras

Pyramis exceUtt , domin^ findifima fedes
Hocjandfe 'venerahtlelimen , ^tararru
Juftitia.
.
B AR T. D E L B E N. i<t^
Poplite fummijfo âr efi , cultuque piare,

Hmc etenim populis îta efi ,regnijq. heata,
Omnimodis cumulata bonis , experfq. malorum-}.
QyâximaqJjjic merito •virtm cluet: 'vnicanempe^
Efi aliisfemper hona quam fibi commoda curat
, ,
Tublica priz quam priua :fua C^ trans tempora mitttt

Temportbus populi^ leges peccare vetantes
Dum ftatuit , ciuefque regens , Chironia moruryu
Vlcera , qUA ferpunt populofks tetra per "jrbes
Sanat , c^ a ûitio poenis abfierret, honefio
TrAmia conftitutt ^fontes elidit ûtacrc^ ,
Cultor agrilolium filicemue^ O^ ma^t honorc^

Promeritos bene , ceu ftores fouet aura Fauoni.
Pyramidis reftdens Astraea cacumine f irg o
T)eftxis oculis cdi in 'verfatile templunuy
Sidereoq. micans ftellantis tegmine pall&^
Qiuibm impertit pacem , Uttfttma te^
Vrbibus , c5^ pleno fiuges quafi Copia cornu
Tunditagris ^populis ampltftima regna ftequentat.
fnferius , lateris longo primiordine fulgent^
Turpurei gradtbus reges :ferteq.fecundi
JSlobilttas , moderans rerum fapienter habenas:
Toftrema triquetri pofitus regione Senatus^
Quem popult legere fiiofuffragia iuftu,
êmporis imperto parui qui reddere iura,
Jnq. 'vicem pofttis , alieno ^fctret hahenisy
Parere imperio , c^ iuri cimiiter isquo. .
Pyramis , c^ quadruplex ea circum portictis, atrumj»

Subterhabet fiêcpts , c^ c&ci locafenta recefius.
Carceris hu domtis , C^ mala manfto. Tetricus illic
Arte reos iudex audit , fubigitq. fateri
Oredolos timido , & commtfta piacula : raptarru
Smiter infonti multo cum fanguine r ir a m:
Aut BON Ai qu/SL miferis mortalibus altera 'vita:
Siuetrucis multo confeChim njulnerelingu^
T)emifere neci f amam^ quA tertia ^tta eft.
Spurcidicis Critictis fcriptis hancUdere laudi ,
Grex fihi ducit iners, v ir as interfrete credunt^
Inluftrare fttlo ^vit as loliginis atr& .
ISlequiter tnfufcant alienas ,fanguine ^'^ v it ae * riinius
Nefcta turba fu& , neque cernens mantica tergo \^]^^

X ii
,c^ CIVIT. VERI
Gthhere qnid celet, contemtis Impia facriSy
Qôrliferoq. atrox ir&cj^ odttq, veneno:
Et miferA 'vter vti multo fpiramine turgem
GlorioU : non 'ut 'uentis in votaparatis,
djMuneris jEoltj , tumuit quondam iJter Vlyxi.
Sunt alia O* maiora ^fedh&cme 'uejper in oras
Sdere nunc lucis prohibet , neq,facra mouere^
Sacrilega ijia finit. Venientlahentihus annis
TemPora cum velis portum mea cymha citatis
,
Jhit in hunc , lacerans inimici êla theatri.

Stcait, Cr Nodfi Sapiens ea iura remifit.
Orta pvdoricolor.
HACTENVsdc virtutibus qux referuntur ad illos ipfoSjin quib.'
infunt fequitur illa qucc refertur ad

. alios , ncmpe lufUtia quam
,
idc'nco<ty<x,%v a.ôTeAc>vCmehonumaltenii. Thrafynniachus fophifta voca-

uitapud Platonem hb.i.derepublica,& tangit Ariftoteles c.i.lib. v. ad
Nicom.
Odauusigitur& decimushic dies inveri ciuitate luftitice dicatus
cft,quononahuspulchriorinluxit : conuenientillimumquehuictam
feftiuo dieiaudorcoepitexordium, partima pulchritudinefolis , cui
parem fecit fplendorem Iuftitia:,partim a tenebrarum horrida fpecie,
cui fit perfmiihs turpitudo & decfecus Iniuftitia^. QuemadmodLi enim
virtutis fplendor in luftitia maximus eft : (ic Iniuftitia nihil turpius,ni-
hil fcedius. Atque huius armis vtrinque

, luftitias laus acerrime oppu-
gnatur.Neque enim,vt in aiiis animi virtutibus , diuerfa etiam luftitia:
cxtrema funt fed vltracitraque iuftitiae

: omnia in-
fines fiue terminos,
iuftitia; labcs occupauit. Ariftotel.c.v.Iib. v.ad Nic.Quanquam &Iufti-

tiaccxtremaficdifferrepofTunt.vthincfitdefedusIuftitiiEj fiue JiKcLto-
<Tiujy\ iAMimuattJujlitia dejiciens : inde AxfSoSiKctiov Cmenimia, feueritds , ni-

mius rigor luftitice.De qua extrcmorum pugna,ornatecopiofeq. Dio-
nyfius Originum lib.nx.Plutarch.in Bruto.Sed illud ipfum dxfiôSiKAio»
profedto iniuftitia eft,vnde notiftima illa woXySummam ius Jumma iniu-
rw.ManetitaqucdecretumiIIud,Iuftitiamoppugnari vndequaque ab
iniuftitia.Et altcra illa regula. Virtutum mcdiocritatcs,vtripquc oppu-
gnari a vitio.
lauellus ncfcio quis , & id gcnus alij , de puluere & fchola proceres,
difputauere,non effe Iniuftitia! vitiofum cxtremum vtrinquc. Quippe
iniuriam facere,vitiofum efle:iniuriam accipere quod Ariftoteles alte-
rum extremum facit,non efte vitium.Nemo cnim voluntarie vltroquc
accipitiniuriam,nequcfiacceperir,eo vituperarinomine poteft. Ref-
pondent aliqui hodie ciuldem farina^ homines, quod ante dixi,Iniufti-
BART. DELBEN. 16^
A. Domuslniuftitia'.
B. Statua IniulHtia; conceipentis Codiccm legum.
C. Auaritia &: Ambitio, cjuibus maxime homines mouenturad Iii-
iullitiam.
D. IntcmperantiiceffigiesintcrBacchum&Venerem, Harcfcilicec
quoq.labes iniuftos faccre foHra.
E. Pyramis ftruda exparietinis,dirutis nempe ab iniuftiriavirtu-
tum aliaruma:dificiis. Triquctrxillius Pyramiclis
primo la-
terefedesTyrannidisfiuedominatusnn altcro autcm Oli-
garchix':in tertio deniq.Ochlocratix.In his tiibus , domina-
turlniultitia.
X ii;
i66 C VI 1 T. V L K I
A. LegitimtcIiifl:iti^rcgiamarmorca,inedqueporticus, &co]um-
na: quibus adfixcc legum tabulas.
B. Statua lurtitia; lcgitima:,(iue vniuerfalisXiue archireclonicxûni
palladiftindla ftellis, !a;uaquecodiceni legum tenens,dextra
Ipicam virginis Erigonx,(me Aihxx, fiue luftitia: iritcr ftel-
las.
C. Pyramis triquctra. Primo larere fedes Regni: altero Arillocratia::

tcrtio Democratia:. In his dommatur luftitia.
BART. DELBEN. ,67
tisvtmmquelatusoppugnari a vitiofo extremo, fi fpedetur iniuilc
agens parum aut nimium,(iue «^Wo? OMm , & aV^tôJl^csco?. Sed hoc
quidlemproclereAriftoteliscaftrnporiuSjCjuamtueneft.Nam verehoG
quidem diciturjearatione quam ortendi.-fed ahamens philofopho eft.
VidehcetdocerevultjVirtutesomncsefrcmediocritatcs inter nimium
& parum.-fed cum difcrimine.Nam virtutum qux in adfedionum fiue
7r2^3av modcratione ac mediocritate verfintur , vt fortitudinis , tempe-
rantix.&c.&aduumvthberahtatiSjMagnificentias &:c. nimium auc
parum, cTque vitium eft; virtutum autem quibus arquahtas propofita
eft,vt luftiti:^ legitim2e,commutantis,diftribuentis, nimium & parum
eflenon sque vitia: fcd nimium,eflevitium, parum verb damnum aut

maIum.Damnumrei,malumperfona:. Ahopr^tereadifcrimine,cete-
rarum virtutum nimium &parum,&: virtutibuspugnareipfis, &inter
fe ipfa quoque confligere:Iuftitiarum autem parum &; ninlium ipfa irt-.
ter fe dimicare:at virtutibus non repugnareproprie parum fed nimiuiii;
De luftitiaigituratquelniuftitiahodierno die Ariftoteles ad Regi-

nam didurus eft,ac primunidelniuftitia,ex cuius deformitate,Iuftitiai
pulchritudoficfliusagnofcitur. Obuiaenim vbique furiahslniuftitiê
facies at luftitixilla cceleftis
: diuinaqucimago lucetin paucis,
qaos cequns amamt
lupiter
Quaretotiusvirtutumchoridomina&Regina luftitia , omnibus

quidemaliisanteponenda fuiflfevideturjVtexcellentifpecie pulchritu-
dinisfucejfaceretTTjAît^^^^jquodaiunt^S-sjfojaTrap^fiuefpIendidum prin-
cipiumriedquoniamceterarumvirtutum quafi concurfu exaggerata
luftitia eftjillas primum explanari necefle fuit, quo facilius ad emfnen-
tem huiufcc tanta: vircutis regionem,iIIarum quafi gradibus adfcende-

retur.
Hocautemiuftiti^ gencribus notatis apertiflimum fiet. Duplex
facies & forma eft vna illius quam Legmmam
enim luftitia: tanquam ;
vocantfiuc Generalem alteraillius,qua; in partefiuelpecictantum cx-

:
cellit, vulgus dicit P artkularem. Harum vtraque fuum cuiquc diftribuir,
fedillapublicc,harcpriuatim:illaexformulapra;fcript6que legis,"h:Ec
autem duclu & aufpiciis tantum rcdx rationis hue prudentia:.
Sed genus illud Vniuerfilis fiuc Legitimx luftitix diuidere ac diftin-
guere rurftis neceflTe eft. Vnij eft enim iuftitia: legitima: genus impcra-
tisialterum vero pareniis.Illaprincipis & magiftratuumlegitima lufti-
tiaeft:ha:cpriuatorum inciuitatehominum. Princepscnim ccterique
magiftratus legibus defcriptis,imperant ius vnicuique tribui pro digni-
tate cuiufque:priuatorumautem olhcium eft, ita fuam cuique tribucre
dignitatem,vt aprincipeautmagiftratu imperatumcft,idcft, iravc lc-
gibusobtemperenteafqueobferucnt. Vndeillud Ciceronianum i. de
legib. luflitiam ejfeokcmperationcmfcriptis legibus: & illa iuftitia: dcfinitio
quam cxpreflit Ariftotcles c.in.hb.x.Sapicntia:, oJiKctioi k.*^' g^/> Wvre/-
'^f^xj^ Tî io[Mii. luflus eflîn quo inefl habituSy legibrts obtcmperandi : Impe-
,cs CIVIT. VERI
rantem verb illam luftitiam Hippodamus Thurius apud Stoba.'um
iux/oy.icLfdiK'n,ciu:iCirc6lam lcgum dcfcnptionem, fiue rcâm lcgijlcitioncm Ai-
xeris. De omni autem fpecie honc(l:atis,lcges in ciuitatibus coniiitui

rolent.ltaquclegesimponentemeifqueobtemperantemlicetomnium
virtutum ornamentis abundare.Ex cjuo illud fad:um eft iam tritum vc-
tuftatc prouerbium, lujlitia complexu omncs 'virtutcs contincri : perinde vc
fi totius honeftatis compendium efle diceretur. Ergo &; philoiophus
hanc oAnv dfi-rUu vocauit c.i. & ii.!ib.v.adNicom.idefl:,?of^w (lueintc-
gram,exque ceteris virtutibus ceu partibus ac raembris conflantem. Ec
'nAe/ay a.firU^ id efl:, virtutcmêrfcfiam, cap. i. libri eiufd.vt & Theages
,
apud Stobaûm.Et inliteris facriSjTroAgti SxyjLioazwm. Port^ lujlitia , func

.^(po^t w -sÊTT}? ISioLi , Vari^ fpccics virtiitis , vc explicatSuidas. Item
alij.HmcillaluflitixlausexPoliPythagorx inflitutorum a:muli fcri-
ptiSj apud Stobccum. Aox.{ /mh 'ryJ ajxâiy 'mv S^nîoazwcu fjuL-Ti^ 7? ;t) 7/-
diLooui TâMojv -^zr^niâiiTniv. Placitum mihi ejlyinc^mz^lujiitiam cete-
rarum virtHtum matrcm atque nutriculam adpellare.hcm Theagis fententia

illa.Ka^''^!/ a, Slyjiioavva. azuJTO.yyS' tj '^s a.fiM-î ^nf^ /xificov î -^î^x^
"î^ -nXiicc yj^ TraivTnf^ra- 3 vmi^ yd dy tuvtcl.tu J][ ctM Ayctja, î •^-
ycic, chc a.'nf%^\/^. lujlitia y inquic , confociatio qtitedam & concinnitas
conuenicntiaque animipartium ej},pcrfeâque & omninofumma quadam 'vir-'
tus. Huic cnim vni laudes omnes domi nafcuntur, ceterac virtutes huiufce opibus
carere nullomodopojjunt. Necûealkcvin eodem ludoeruditus Hippoda-

musThuriuSjin hb.de Beatitudine. 'Biwojuiou/ fiuelegitimam luflitiam,
Cornu ^malthea vocauit. Nam iuftis imperiis principum & ciuium
ohtGmpevationc, quafvirguladiuina, vt aiunt, ciuitatibusomnisom-
niumrerum expetendarum vbertas,varietas,copia fuppeditatur.
Ettamenilludanobisdie tertio cx cuiufdam Pythagorei fententia
didum deprudentia,illam virtutem ceterarum duccm cjfc ac matrcm,
haudmutamus. Namfiadminiflratioreip. &focictas hominum inter
jpfos,vita:qiConiun6tio {pedetur,luftitiaexcellit: fin autem virtutum
inanimisprocreatio confideretur , omnibus anteponenda prudentia
ert.Huiusenim radio luflrati & completianimi, omnia virtutum om-
nium quafi curricula fine ofl-enfione vlla conficiunr.Eaque mentc Pla-
toprudentiaînomnivirtutmngenereattribuitprincipatum hb.iii.de
legibus.
Etquoniamhêc a me tanquam fchola explicari coepta eft : illud
quoque ceu mantifam & corollarium adiunxero virtutes omnes , adfici
quodammodopoflênomineluftitia: legitima: fiuepublicx,quatenus .
fcilicecomnesilliusadmonicu & imperio, deferuiuntpubliccxlaudi 6c

incolumitati. Nihilominustamen eas a luftitias vinacuraquecîfferre
cx fubie(5taillis macerie intelligi licec. Nam legitima; luftitix materia
cft,vtinxn.tabulis,yrf//^'f/Jo/7«//:fortitudinisverb,resformidoIo(i, tem-
peranti^voluptaces,LiberaIicacis&:Maghificenti^pecunia,Magnani-
mitacis honores sumi,manfuecudinis ira,comicatis,vibanicacis,finceri-
tatis^cogreflTiones couidufq; humani.D.Tho. n.ii.Qua:ft. liix. Art. vi.
Q_y A N E Q^ E LVCIFERI,
Attingit veteris poetÊ fenarium.cjui elc cap. 1. lib. v.ad Nicom.
iVo« tam Hefperus admirandus eflâut Lucifer:

Nempe quam fpeciesformaqueluftiria:. Videtur verb quiqui eft
Poeta illejfic locutus quafi alia Luciferi ftella fit , alia Vefperi fed ean-
:
demeflTeprimusdeprehenclit Parmenidcs apud Laert. aut Pythagoras

apud eundem, tefle quoque ipfo Parmenide.
HORREAT VT TECTO.
Vingiz Inifijlitia fedem ipfam,Pyramidem pra:celfam & triangulam ,
fiue trigonam,fiue tricjuetram,malc materiatam,quippe ex dirutis aha-

rum virtutum te<5lis,exq.parieiinis & maceriis male coportatam. Late-
ra vero eius no fine (calarum gradib.eiTcjeofq.teneri trib. inlaudatis
tria
reip. formis. In primo enim latere domini fiue tyranni fedent,in altero
deinde oligarchici fiue pauci principatu obtinentes iniurte, m tertio cll
ochlocratia,(]ucdemocratia,fiuciniufl:apopuIidominatio, qua: ^k^-
705 A«/Ao«;^7/ct,Plutarcho,inCimone.In culmine Pyramidis Iniuflitia
ipfaredamrationem,fiuePrudentiam,pedibuspremit, & quaficon-
temtim conterit.Iuxta bafin fme acropodium Pyramidis, fcdent nutricu-
Ix Iniuftitias rerumque publicarum peftes ac furi*e tYQSjAuaritiaf Ambi-
tiojntemperantia.
SeD NIMIS HiEC.
Pereleganti occafioneab iniuftitia conuertit fefc ad explicationem

iuftitia;. Nam Ariftotelemaitexfecrantemfceleratalniuftitix tetta,
cotendifteadhmenluftitia:quodincolleproximo. Depinîturautcm
luftiti^ legitimcEregia,ornatiusceterisomnib.virtutum domiciliis, a:-
dificataeffe.InaliariienimvirtutumiEdib.fubftruediSjCcrtualiquodge-
nusfa*xiautmarmorisadhibitum efbinhuiufceverb te^bis, omniailla
generaf-ixijOmncfq.marmorumcoIorisvarieratescontinentur.Qualis
apud Strabonem lib.'X.7rz);x/A>i Ai9/ct,(iuc marmoris x/dnVnw.Ncq.admodu
diflimilifpecieThebaicuslapis,quemP);rrôôea7o»vocaucre,apudC.
Pliniumc. XXII. lib. XXXVI. Hocautempropterca ficauclorcommctus
eft.quiavtiamdixi, omnevirtutisgenusad iuftitiam quodamodorc-
fertur.Deinde luftitiaedomuscolumnis aheneisimpofita efte fingitur,
itaquidem vt finc oftiis tota fit,fcmpcrq.patcns,vt Roma: olim Tribu-

norumpI.domus,quia nullum ccmpus vacarc debct iuftitia. Concinnc-
queolim Ar chy t3.s,iudicem anc confimilcm enedixit,apud Ariftotcl.c. xi.
lib. 111. Rhctoricor. al^ 'utriufque cnim pcrfugio ncminem oporicrc cxcludi.
Adcolumnasautcmahencascum Regina propiusacccdcns Ariftote-
les, incilas in eis omnium prarclarc inftitutarum ciuitatum lcgcs oftcn-
dit , vt florente olim Roma: impcrio , e/$ ^«Aats â.An^'; ia-iyjxtcpovn 0/
voy.01, id eft,/« pilis aheneis le^cs infcribi folit<c,\x. cft apud Dionem lib. l 1 x.
Y
I70 civiT. ver;i
Dionyrmm lib.x.lllas autem lufticix Ieges,inquit Ariftotcles,omnibus
limeii IuftitU intrancibus ad legendum efle propofitas, vnde &: legibus
ipfis nomen Latine inditum eft.
Stat media.
LuftrauitiamaffatimRegina materiam & columnasaediumlufti-
ti^ : nunc ad ip(ius Dex contemplationem piereiigiofeque accedit,
pra^monentc Arifl:oteIc,magnam huiufce Dea^,nempe Aftrat*e pr^fen-
tiflimonumini/anclimoniam & religionem deberi.
HOCSANCT^.
fêropportune ingrcditur in explicationem luIlitivT. Nam cultum ci
ceremoniamque adhibendam efleait propterconftansac perpctuum
ftudiumeiusdealiisbenemerendi.Namiuflitiaprardiriiullc legitimC'.
queomniafaciunt.Extahautemvita,bonisomnibus augentur& cu-
mulantur ciuitates.
Pyramidis residens.
Depingit effigiem Aftrêe fiue luftitia^fedentis in faftigio pyramidis
cuiufdamfirmiflimiEj&fpecietrianguli.Tribusautcmlateribus.triplex
genus ciuitatis laudabilis attributum eft.In primi enim lateris gcadibus
locatiordincjiufti reges,inalterooptimates:in tertio adminiftri Sc
conflliarij politia: fiue timocratix,fiue ftatus popularis cenfu tempera-
ti , fiue in quo cefus ratio habetur.In his enim generibus ciuitatum,fci-
licet Regno.^rijlocratia fiue optimatum imperio,& Timocratia fiue Po-
litia , fiue cenfione , luftitia efflorcfcit. Ariftoteles ipfe cap.x.lib. iix. ad
Nicom.c.v.Iib.iii.de Repub.
DIES VNDEVICESIMVS,
DE IVSTITIA DISTRIBVENDI
ET CONTRACTVVM.
E Rs ic o Lo R E tterum terra.s Eom ami^Pt

Induerat Sapjens ôicina palatia cospit
,
Vifere , qu& puro circumfua luwine firuxit

Irs ririAR ger mana fiht. §fû iifninapofiquam
Qontigit Hunccediem dixit tihtfanda dAcamas
, , ,
J rsr ir I A E soror, ^fitmmi louis altera prolcs.

Sit mihi fas lufirare tm penct^nliafedts»
BART. DELBEN. 171
Sed hreui^ vna dies, ettam longifsima qualerru ,
^xe njehit Tttan <vapido fub ftdere Cancri,

^c neauelonga fati^ quam fenis menjibtis anni,
Sol T^haeton promit gelido fub 'vertice , duras

Horrifer "unde niues Bore& molitur^C^ ^rens
SpiritPts , c^ rigido peruadit frigore terras.
Vna dies tamen h&c quanquam hreuis^^ ctto noBi
Decejfura ,peplo njelamina longa trahenti
Per cdum ptceo , fatis hacregtone fedentenLt
I F ST iT 1 AM Kegina tiht nunc carmine pandet,
Temptis erittutts h&c 'vates quifuminis Arni ,
Edttus ad ripas mea nunc êftigia lufirat,

,
Latius omnia cum reteget ^pennifq.fauoris

SublatPis R egina tui ftellantia iv ae D
Ora videns propius per fmgula promptius ihit
,
a^tultiplicis monimenta domtts ipingenfq.colore

CunCiafuo adferos mittetrelegenda nepotes.
,
oAdJpicejfiant , duplicifq. lattts difcrimine teî

Atria , dextrtm tllmc , Imum hinc,celeherrima clauduntj
^luattuor aft a fronte duplex.C^ pone,renidet
:
Forticus.Huillt celebrant de morejrequentes

(*Atria , quos operis fibi Virgo astrae Afenem
T>ilcgit fan^hfocios : JJ?atiantur apertis
Forticfhtis , z/arioque mor^ ftbi tAdia lent&
QÎurmure longa leuant triftes qui littbus atris ,
Impliciti , ditm pigra vocet matricula fcriptos

OrdinCj Pr^tortfq. meet cito cauft per aures.
Aft r I RG media regione astraea fub auras
Jpfa fdet :foliique vicetn bafis explet ahena,
Jnq. bafirutdat nitidifsima Solisimago,
Sic quafi peruadens inter deiuergia mundi,
Scorpio dire tuas partli moderamine chelas^
Siue astraea tuasAquato examinelanceSy
Stqnifer obltquum qua cingit balthetts orhenu,
Semper enim ri rg o fua iura petentibus^ xquas
Et faciles nuUo vari^ difcrimine dedit
,
TerfonA pretio ,precibtfs

: , lacrimifque mouetur,
Cûantum dura ftlex , lu^tantis 'verbere njenti.
Et quanquam louis ad foliumfedet aurea patris^
Turpureoq. bibitlatices Dea nei^ris, orc^:
Jn terris ^viget n)fquetamen , 'veriq. beata
Y ij
r i
jji CIVIT. VERI

Aiifidiie fUcitai fihi fedes ûifit in vrbe^t
Syêc minm interea cdi quoque defpicit alti
Vtrtice , non vnquam conmuens pupula fianBA
* ApenC- Virginis, in terris quA i st a i n i fsta '^ gerMntur:
•u ih % '^
^'Pf^
quoque aduolttuns ^priifto ep jua reddere ium,
iniiiiia Siue p&tant multi , fieu pauct ^plecterejbntes,
flidi^w- £ibene promerttis largiri pr<zmia. T)uplex

cicquaii Scilicet ofiicium efi quo terras ,
V
irg o per omnes,
DTftri-^"' Portio menfiurtz 'vtrata fofiula4r iOmnihHS aque
bucns lu-
Supp/icia indignis c^ dignis auget honores:
,
Co n 1 1 a- '-tlut nu 177 cro tribuit nihil euariante cmq,

(? ,
^**^'"'
Sji^^d cuiiifiq.fiuum , c^ lances adtemperat mquas.
tfu ita dum narrat Sapiens dum tendit i» aranu ,
Oraq. j r s t i t i ae , obtutus 'Kegina , nec ^fquarru

Q^/lirantes oculorum acies defleît , ^vtrinq,
Adfiantem njidit ftatuam ,frope ûirginis aras^
]Sleficidque,his caufam d Sapiente requirere diBis
O' ipfi inquit,fiatis eft mihi cognita V ir90
Ccepit , j
AsTRic A ified quorfum dextra Uuaque figura

t*Adftamh.z ftatUA multum ûariante ? %elucet
Altera purpureis , auroq.fuperba rigente^
Clauatis tunicis , C^ fulgentifiimus ordo
Ponefiibit comitum : dextrum latHs altera claudit
Jnlmie fiquallens, annis atque obfita pannis,
Auxiliumq. rogans ,geftu quafifiupplice , DiuA.
(tyddfitcithanc ftatuam , rabiofi diuitis indc^
Tôruiter a Uua efijgies , dirdfiq. minatur.

Scire "jelim quorfium h&c ita fint variata figuris.
Tum breuiter Senior.Statuis extrema notantur
lllis,lv ST iT I AE Uudi pugnantia:Uuum
Oppuanat Utus hic diues , quia migrat honefiôs
J r s T I T I AE fines , quam par eft plura tenerc^
Tertendens dextro veniens a limite,pugnat
:
Acriterhuic, C
habereminm fe diuitis arte^
Vociferaturinops.Inter N mivmq^ T* arf mq^
\^cria multicolor,fic pr&lia glificere cernit,
Terrarum facies , qud Soloritiirq, caditq,
Et vtdet adfidue , toto reuolubilis edit
§luotquot in orbe dies , agttato Cynthitts axcj,

St ni Diua fiiio mtntât fitfpamine lites,
^luafiq.fua ipartes ,n imiv-m. detraxit habentt^
B A R T. D E L B E N. 17^
Lance , det huic propenfa ^minfs qui poftdet ^quo,
Jn cafcum cadere incipiant chaos omnia retro.
Sedquoplura measfiilus haurit plura fuper(un4L>. ^
Oceanum velutt mare qui dtûndere tentet

Jnfoueam ,fiidet frufira multumquelaboret.
Jdmque dtes ahiit, iam deferit Hefi?erm OetanUy
Qumq. dieclaudifua 'vult confinia fermo.
Versicolore itervm terras.
Ex p R E s s I s legitima: luftitix lincamentis nunc illa nobis de-

pingendaluftitiaeftjCjucElegitimxtanquam parsrubiedaell: ,
:
&
cuiuslausomnisconfirtitprimum in pecuniie velhonorum &id o-e-
nus rerum iulla & ^quabili diftributione , deinde in rebuslccîtime
contraheiidis.
Fefliiua autem priEteritione hunc diem qui eft in Veri ciuitate vnde-
uicefimus audor fic exorfus eft. Cum illa qux multis Iibri quindli ad
Nicomachum capitibus Ariftoteles vix ampledti atque explanare de
vi naturaque luftitia; fatis potuit,ea nofter hic,quoniam poefis tam
ac-
curaram prxceptorum defcriptionem , ac tantam difputandi fubtihta-
tem capeie non poteft , pcrpaucis verfibus fibi tanquam ftridim attin-
gendaeflcintelligeret^peropportuneinducit Ariftotelem, ncgantem
fibi vnius etiamfi longiflim^ dici fpatiumfatis efTead omnem qui de
Iuftitiaeft,fcrmonemexpIicandum. Itaquefummatim eafe didlurum

qu^ in dici vnius anguftias ex tam varia,multiplici , lateque fufi mate-
dcduci poftunt.Tum fore ait vt poeta Florentinus,qui vt h^c tacite
rie
omnia fublegeret,comitatus Reginam eft cadem poft paulo, carminis

,
fuipenicilloimiietur.Vtquehomo mihtarisncquedcfchola, fed aula

& comitatuprincipisvnus, Iaudemrcportet,huiufceglacici diflcdtie,
qua ipf 1 in fcholis philofbphi refrigerantur.
AST VIRGO MEDIA.

Hocinitiumfermonis eftde Iuftitiainparte,fiuC(M,£e/(jc5),fiueita pcr
Ciceronianoslicet,p4mV«/*fr/.Qua; mihiquidcm etiam prtuata vel pro-
pria dici poflc videtur,vt fuperior illa fiuc lcgitima , redc nominari pu^
blica vel communis,
Propiix igitur fiue priuata; luftitia: duplcx quafi facies ac forma cft.
Vnaqua: per difiundam gcomctria: proportionem diftribuit hono-

res,pecuniam ceteraq. pra^mia fortunx altera qua:proporrione arith-
:
metica fuum cuiquc cribuit in rcbus contrahcndis, vt venditione, em-

tionc,mutuo,fidciuflionc,dcpofito,Iocationc,condudione,pcrmuta-
tione,atqucidgenusaliis ncgotiisquxvokmtariafunt. Ncque cnim
fine confenfioncpartis vtriufque contrahuntur:fcd contrad:a cum fuc-
Y lij
^74 C I V I T. V E R I
A. RegialMftitiaepriuatJefiucparticulaiishabens non porticus,vt legitima:

luftitix regia,red vtrinq. atriara frontc autem &: rergo duplices porticus.
B. luftitiac , eadem fpccic qua luftitia: lcgitimje cffigies priEter quam
Statua ,
quod pro fpica Virginis,menfuram habet. Inbafivero eius incifa Solis

imagOjfignum Librac peruadens.Tunc cnim la^f^tpfa. fiuc a:quinodium,
fiuediei & nodisxqualitas.Libraautem&rairqualitashuicmaximc vir-
tuti conueniens.
C, Prius extremum luftitix , N i m i v m fiue cxceflus,fpecie fyperbi diuitis.
D. Alterum extremum, P arvm fiuc Defedus, fpecie mendici ius fuum
perfequcntis.
BART. DELBEN. 175/
rinr,requiturnecefritas,& obligatio, &:adioc.vii,lib. v. ?A Nic. l.v. De
obl.l.xi.decontrah.emt.C.l.xvii.§.Sicut.D.Commod.Net].voIuntaiia
negotia'ta,tLim,ad norma fuam dirigit hxc iufticia; fed illas etiares qux
nobiscuminuitisquaficontrahunturjVelclam, vt(icompilcmur,auc
p€riuriofallamur,autadulterioviolemur,autidgenusaliis modis in-
iuriam accipiamus:velpalam,vt verberari , pulfari, carcere aut vinculis
iniufteadfligi,fpoHari,contumeliisvexari, aliaque id genus fexcenta,
qu^tanquam vltrafinesprocurrentia, inuitiflimis etiarri illisqui au-
ftores iniuriae exftitcrunr,a luftitia quafi yraheuta, inter curfoyes admetam
Jedenteymam reprehendi^& refledi intra medioCritatis limites, necQffc eft.
Ec
propterea paulo poftinterduo extJ:ema,nimiumac
luftitis ftatuaxn
parum pofituruseft.Hancicaquenempe-yttse/f-^ fiue particularem lu-
ftitiam,definitionefua Vlpianusexprefficl.x.D.deiufl. & iurc. lufiitia
ejl conjlans ^perpctua voluma^s, iusfuum ctr^j. tribuendi. Ac pociflimum
quidem ad lulliciam iliam particularem Vlpianus refpexic , qua:con-
trad:usregit,fiucqua:commerciisprêft.Ha:c enimmateriesDiêfto-
&
rum Codicispropria. Vt apertius explicarc facilc quidem feci lon- ,
gum eft. Illi quidem iuris interpretcs opus perdiderc, qui longis locîs
conatioftendere,ilIam aut luftitia: LegitimiE, auc luftitix Des fmc
Aftreie,definitionem efl!e.
Adspice stant.
OrditurnuncIuftitiacpriuata:domumarchite£lari Arifloteles, eo-
dcm marmore quo luftici^ legitima: regiam dic antegrcffo icdificauit:
ac ne ftrudtura quidem ipfa& conformatione difterentem effingic"; ex-
tra quam quod illa fimplices,hcEcduphces porticus & aulas habetrqua-
lum illae domicilia fint luftitiir diftribuecis : ha:c autem illius qua: mx~
eftrebuscontrahendis. In vtriufque enimlateris domicilio acria duo
ampliffima depingit. Duo videlicetatriaad dextrametlc lufticicT illius
qu^diftribuit,in quorum altero de honorum , diuitiarum 6: fimillum
fortuncE pra^miorum arqua diftributione,confilium haberi fin(Tic:'in al-
teroeaipfapromuIgari,&quafiviricim diftribui. Tocidem lufticiz in

rcbus concrahendis acria cfTe ad Lxuam , in quorum alcero qua:ricur lu-
cri xquatio in altero damni.
, Ha:c enim illa extrema funt Nimium 6c
P<«r«w,aquibusa:qualitas & arithmetica iuftitia: proportio in rcbus
contrahendis oppugnacur.
Admonet verb Reginam Ariftoceles,vc concempletur lincaracnta
lufticia: priuatcE,quam bafi ahenex impofitam effe ait,in eaquc bafi in-
cifamclleeffigiem folis meantis pcr illamorbis fignifcripartem qua:
diciturlibrarvt fpecieilladcclarctur,nihil tam luftitixproprium cflb,
quaminrebuscaufifq. ciuium a^qualitatis confcruationcm. vc Nam
Solisradiusinlibra:figno,diem a:quabiliterhumanis omnibus difper-
tit,nequemagisadAuftrumfeinfle6litquam Aquiloncm': fic lufticia:
munuscft,nonpaci a:quabilicaccm iuris communisa quoquam pra:-
ftantia dignitacis auc fortuna: cranfiri:omniaquc fine amorc & fine cu-
xi6 C I V I T. V E R I
fîdicatc.rurfurque fine odio & fine inuidia iudicarc.Conuenit cninn il-
os,quiresiudicance{reper(imilesiudicumillorum ftatuis, quas The-

bisait Plutarchus lib.de ifid.fuiflcniancaSj&oculisconniuentibus : vc
earum admonitu,iudices nequemuneribus fe corrumpi, nequc gratia
cuiufquamfledlipaterentur. Atquehoc pereleganti quadam lullitia:
pidfura Chryfippus expreflit apud A.Gellium Lances autem

c.iv.lib.x.
luftitiêailpingires notifTima, & tangit quoque Orpheus ille quiqui

€ft , Hymno Iuftitia:,apud Stobxum Ser m. li.
HiEC ITA DVM NARRAT.
HacHrenusde luftitice ftatua: nunc addftentcm ci vtrimque ftatuam
ReginavidetjVnamegentisac malc veftiti &: pannoh hominis.-alteram
locupletis florentiftimavefte&: ornatu regali,mulco auro multifque
gemmis vifendum. Qua tam difpari fpecie Ariftoteles intclligi air, om-
nes controuerfias haberi inter homines propter difcrcpantiam eius
quod nimium &c cûodparum eft.Nam luftitia quidem S"io-y,iiuein reb.
caufifqueciuiumrEqualitatis, conferuatio eft. o ^la-ov rniMfA.ov « Tn^nT,
^quaiitM autem vt eft in i^wueihio ,non parit hellum. At verb cum hi ni-
mium & aliena pro fuis adpetunc illi autem fua reciperare ftudent, at-
,
que iis etiam iplisde alieno multum adglutinare,multitudinem litium,

& varietatem caufarum exift ere necefte eft. Perinde vt in corporibus
humanis , fi rerum illarum ex quibus conftant arqualitas & proportio
turbetur , vt-pote fl fanguis corruptus eft , aut pituita redundat, aut bi-
lisincorpore,morbiasgrotationefquenafcuntur. Quamuis copiose
hoc & largiter Menenius Agrippa difteric apud Dionyf Originum
lib. VI.
DIES VICESIMVS , DE
A Ciy I T A T E.
FRA renidebat fugienti luce 'Diana^

Qâne fub aduentum fratris, cmn FiRCiNis&dc^
Ê r HERi AE rutila digrejfm iforida ccepit
Jn luga "uicini Sapiens , procedere collis,
Et nttidam Lun& faciemfufêxit 0^ orii ,
Suauiter vt puri rejplendet imagine Phcebc^

Dixit , C^ enitetinter 'vti Regina minores
JEtherios ignes \fed cum ventt aurem ore
Frater lucijico ^fpectes argentea Lunx>
SegYiis
B AR T. DELB E N. 177
Segnii hehet , decvi^ omne leues 'umefcit in auras.
Ttilchra êlut Lun^ efifacies , opm artis : af illud
^&dala quodnaturajiio ceu poUice fingit,
Infiarhabet Solis, ^[mdenint 'valet oris imago
Fi^ , 'veleduBi ceu viuo marmore vultMSy
Qôiiiter aut &re ex rigido /pirantia figna,
Pra quam njiua cluent , ipfoque edu£M parentis
J^^CMurA in gremio Ineque tantus Jplendorin artc^
Vnquam erit , 'vt certet minor hu , ceu filia , matriy
Argentiue nitor fulgorem prouocet auriy
Candiddue ignifero contendat Cynthiafratri.
Sicneq. 1r sr itiae quamuis pulcherrima Virtvs,
Qûltiplices *vnquam fiecies aquare decori
Lucentes <varie poterit , quihm enitet ae qj^ r m.
Certis I r st it i ae eft caufis locm : ommhm ae q_v o»
Islamque vhi fcripta filent , ûel egent interpr&teiura,
jE Qv; A 'venit ratio, quA deficientia fupplet.
J^^Qec 'vero lex 'vlia poteft ficire per omnes
Articulos , auttam clara promere fortes
'vitA
Cortyna , nihil^t reliquum duhiumue fuperfit.

HufatmSenior, limen penetrauit amcenumj,
liAtq, ait adjpiciens 'Rfiginam , Florea circiim
S&ptn, 'vides prati : Idte îolaria pafcunt
Verficolore oculos ptBura , narium & omnis
Copia ihi ex/ptrans ,gratiîma fpargit odoris
aûnera. JSlatiui denjofipimine 'vaUi
Cluditur , innumero quod nexa *volumine citrm
Implicat, & fpinishorrens yonerataq. pomis
itAdfpeBu nittdis , aurdmq. imitantihm auri.
Spinanotat poenas ,^
pomi fplendorhonores,
faCht quihm hona penfari , mala pleîer Aquum efi.
Qydt fpatio interiore virens , hifidoq. minatur
In cdum rupes altifsima 'vertice , qualis
Tarnaffm hiiugo ftat culmine Gr&cm * ad auras, * AcKd-
LCincceu Cyrrha viret Thosheo termite lauri, Laftant.
Jnde njelut Nyfa eft, hedera 'veftitafequaci, ^^ t^^^-
Lahiturin medio quafi fons Aganifpidos vnd&,

Et leni fi:repitat per florea murmure rura.
^dripam, Themidis fani funt te^ ptifi/ii,
Stantiuxtim duofigna , latm de marmore leui
I i
iy% CIV T. V E RI »
Thejfaltis ad dextmm , rex femanHfsimm &cjui

Oltm Deucalto Imumq. Epimethis.ZJterq.
,
2ôn crebro laptdum { jiBa efl eafahula ) iaSttt

Tanta cit})generii reparant diflendia noflri
Glmndam,fed plactd^x, facilt rationis hahena
Silueftres domuere animos , ^ lenibus aqui
Flexere impertj iuflis ,fbcialiterauum
Degere vti pofita 'vellent feritate , iugoq.
Suhdere ceruices legum , quin fontihtif tequi
Qydtque boni fluerent , & in arca pe£ioris intns
CompofitA , non codictbns , fixoue columnis
capitoiij.
^re tabellarum fcriptA , legerenturin * arce.
O feltx animi ,felix ter c^ amplitis Uas
Jlla prior qu£ iurafori nefciuit , c^ artem->
,
^lua lites fereret, mefsis confurgeret ûndc^

* tI, h7t<b Avirea , cpuam meierent qui * nigra in candida vertUTvtj:
îy>i lifiir-
Jfjf^n-ra fcd terris aeov i cum rema 'v'tqêrenL>,
Tif. L>um lis nulia futt , ntmts autjufflamtne longo
lênfilis , aut fiqutd dubitabile forte , benigni
I. Qydrbttrij res tota fuit , non iudicis 'vUa
II. Hic partes tetrici ipoenas infltgere culp&

Si cuiforte ofus , haud pcernx. futt omnibtis njna
Formula , deliîi licet 'vnvts flringeret omnes
III. ^JX^^' ^N^mq- tenor 'valuit vit& integer aâ,
IV. St 'valuit mintis in fiaudem propenfa 'voluntas,
y Atque ea gens ae q^ ifacris operata bon i Qjf e
Scahritiem delere animo non dura , nec 'vUas
VI. VeUecicatricesodij fupereffe,grauefque
Corde inimicitias coquere , C^ medttarier acris
Tempora vindiîZ : memorifedmente piabat
„j^ ISIumen amicitia fanBum : qum, fa6ki benignl
iix. J^P^ » adfidue gratofub peSiore fcripta
Peiiegere , ipfi aiiis fiqua benefalfa dedifle?pL>
IX. Neciegere ,0* ratione magis decernere 'veilc^
Vindtcequam giadio magis c^ contendere verbis
,
X. ^ltâm certare manu :fiquid feciflet inepte

Error , ^
human& mintn occa catio m entis
(âuiflet , 'veniam faciies dare. Taiibtis aeqv
Arttbtis atque bon i quibt^ eflinflruâtaberna
Tecioris , hi non tam legem lpeâre,parentemj>^
BART. DELBEN.
Iffum qudmfoliti legis , nec verba tenerc^
§lfialmcumque&inhureiipfas vertere, verha XII.
FleBerefedquo res ûocat, c^ quo cond.toripfe
Legis : ^ hanc totam 'vult dtfcere , nec fibi partenu xirr
Jndealiquam mutilans, res tudtcat^ am cito fundit
Lubrica de dubio titubans oracula iure^
Lenefub arcano qui peBore condidit Aquunu.
Has AE (IV lo^ BON iQ^ artcj qui neclegtt , omnes
Terlegit incajfum leges : infcitia femper
Obiicithuicnubem, velutinunc (fargerebigis
Vefperah tfe/peria veniens regione citutisy
Ingreditur iMe ^ crepem caligine terras, i*"'^"^
Ptrarenidebat.
Qvo pluresinhac Verifiue morum ciuitatecIics,copuIcIiriores.

Pulcherrimus quidem luflitia: legitimx dies,pulchrior etiam hic
vicefimus dics ^quitatis. Quam vel vno verbo iECjuitatem adpelle-
mus licet vt Ariftoteles ETne/jcg^sti/jVel QomxxwdiOyBonitatem ^ aqmtatem
Vt M. TuIIius pro Ca^cina.
-/^quitatis vero excellentiam au£lor demonftrauit comparatione
quadam artis & natura:. Nam ars ipfa per fe quidem locuples & copio-
fa eft :
tamen vbertate varietate, copiaque natura: cuius tan-
vincitur ,
,
taeft facultas, tamque magnifica & lautaquafi patris-familias locu-

pletiflimi fupellex vt idem in pluribus negotiis nunquam vfurpet,
,
cum aliis atque aliis femper abundare poftit. Artis autem res pau~
pertina funt 6c aQguftze , itaquevnius inftruraenti opepluribusinne-

Quod Ariftoteles iam oUm pererudite cultri Dcl-
gotiis vti cogitur.
phiciexemplo declarauit c.i.lib.i.de Rcpub.
Conuenienter itaque nunc luftitiam arti fimilem fecit a?quitatem ,
natur^. Namxquitasipfiusnaturajquafinormaquxdameil , iufti-

tia vero quafi artis & inftituti humani. Itaque copiofior a:quitas,quam
iuftitia legitima. Nam qua; legibus in ciuitate adftringi & vinciri non
potuerunt, ea perpenduntur ad normam asiquitatis. Breuitcrque &:
commodc Ariftoteles definiuit xquitatcm cap. x. lib. v. ad Nicomach
EVcMopGciJ/ôt "5 ]/o[ji.ov fiue coYreBionem /fgif ,& cap. x. lib.i. de arte dicen"
di i^ /(A'« jcjt) yiyfa.fxtAtiM wfxM i?^^fA.cty fiue propria legis confript^nue rc(i~
duum. Namfiquidlegibus prcXteritum eft,idxquitatc recrahitur:&fi
quidardiusquamparfitjlegisvinculo adftrii5lumcft,id a:qui acbo-
ni arbitrio laxatur.
i8o C I V I T. V E R I
A. Pratum ^quitatis fa^ptum citrisarboribus denfatis &: implicitis.

B. TempIumThemidis quafi ad radices montis Parnafli.
C. Deucaliorex a:c]uiiru-nus, & reftaurator generis humanis pofi:
eluuionem terrarum.
D. Pyrrha vxor & foror Deucalionis luxta vtrumquc efiigies lapi-
:
dum verforumin homines.

B AR T. D E L B E N. ig^
H.€C FATVSSENIOR,
Prajftantiam -^quitatis declarciuit Arifl:oteles:nunc per vallem fub-
iedam Regina: viam aperit in collem propinquum , vbi locus ac reo-io
cft Êquitatis : cjuamcoIoribusfuisfcitiflimepingit.Nempeamcenir-
fimum pratum cfle,aggeie incindumjfoflîque maxima. In acrgere au-
tem ipfo copiam citrorum elfe qua; farpimenti ac muri vicem explear.
,
In prato deinde interioreduo tanquam ParnaflTi montisiuga eflê vnum

veflitum lauru:alterii hedera. Acl radices autem ipfas montis templu elfe
TkemidisCelifilia;,vtapudFell:umefl;,quxIurtitia:,&^quitatisolim
Dea did:a & habita eft.Itaque Aufonius in Monofyllabis Deorum.
Prima/mc\u'\i,DcHmfd^Sj
Qua Themii ejl Craiis.
&carmme XXIII. inprofefloresBurdigalenfes.
Sub loue qu£ Minos,(juid Themis ante louem .
louemjegcsflueius confl:itutumdicit Thcmidisaurcm nomine :
a^quitatem.fineinflituto fluentem ex naturainteUigi vulr. Quânquam

generatim cjuidem Theniis etiam vfurpari folita pro Dea leo-um &
templo autemThemidis Strabo lib.ix.Ouid.lib.i.Demu-
a;quitatis.De
tationeformarum.Iuxtaverptempli aditumatqueadfcenfunijdextra
lasuaque ftatua^ fiint Deucalionis TheflalicC ohm refris, & coniuo-is eius
PyrrhjEjde quibus Poctce fabulisprodideruRt c-os ex oraculo The-
ficlis
•midis,lapidibusproie6lisatergo,&in homines mutatis, pofl; elugio-

nem terrarumjturfus initium attuIifl!epropagati6nis humani^. Re au-
tem ipfi & veritate intelligi voluerunt , Deucalionis regis iufti, inteo-rj,
religiofiinflitutioneacdifciplina, homines diritateac immanitatefic
iefFeratoSjVtpcnefaxeividerentur,ficemollitosfuifl"c^vt abinflitutis
agreflibus ad religionem,2equitatem acbonitatem flefterentur. Quod
Plutarchus attingit lib.n.difputationis fua: contra Coloten difcipulum
Epicuri,& Lucianus in comment. fuo lib. de Dea Syria. Aliter ramen
allegoriamhuiufcefabularloannesTzetzaexprefliit. Chihadis vn. hi-
ftor. cxxxiv. Aliter etiam luflinus lib,iv.& Paulus Orofius cap. ix.Iib.r.
PhiloquidemHerennius Iib.de pra:miis&pcEnis,qui Grxcis Deuca-

lio efl:,hunc Chaldceis efl[e Noe inquit,cuius tempore maxima illa con-
tigeritjVniuerfi orbis terrce eluuio de qua efl in liteiis ficris. Similiter-

,
queluftinusMartyf.Apolog. I. Etargumento efl,quod dearca Dcu-

calioniSj&columbasexeaemillionePlutarch.commemorat, lib. quo
animahum prudentiam comparauit,
BencautemPoetafanoThemidis&TEquitatis quafi xdituos ad- ,
pofuit Dcucalionem & Pyrrham.Quia vt canit Ouid.

Non illo meliorquiJquam,necamantioraqui,
Vir fuit : autilLt, reuerentiorvUa Dcorum.
O F E L I X ANIM I,
Digrcdiiurinlaudationcm populi antiqui a DcucalionePyrrhaquc

Z iij
i8z CIV I T. VER I
propa(âtiprimicus,atqueitapcropportunc oftendit, quxnam partes

finta:quitatisexArifl:ot.Rhctoricisc.xiii.lib.i. Vc fi duo,conditione
difpariliominesîdem forte flagitiumfufceperint^rxpc iiuncadpcr-
nam vocet,illi vero ignofcat , in voluntatem &z animum eius qui pec-
cauericmagisintuensquaminpcccatumipfum, De voluntate autem
eius conie^lurafaciens ex vita eiusantegrefln, cums perêtua "vox, inquit
Tullius pro Sulla,^5>-rf«;7?iw^f/f^frf'/?e.Huiufmodi a:quitatis riuulus Per-
farumlexillaquamdilaudat Herodotus lib. i. vt reorum culpa: cum
laudibusquafibilanceperpenfis, fierctquafi compenfatio,&hxvelad
pernicieveladialuterci valerent,qucEplures &grauiores inuenta!,&c.
&
Qua Philotas arquitatis defenfionc vfus apud Q.Curt.lib. vi. Philotas
incmitjCorriplexu^ regem,orate ccepit^vt pr^teritam potmsvitam quam culpam
intueretur.Et M.Cato apud C.Salluftium hanc pra^fcindit coniuratis de-
fenfionem,&: quafi viam intcrcludens,/^/Wf/icff,inquit, cetera eorum vita
huicfceleri ohjiat &:c.Bcne & Tullius Verrina ii. Ke6le faBis vitiafuUe-
uari Sic Ariftotelis loco anted.T^quitatisprarceptum eft, (TK$'m7v,fA.ri^'7mk
rti ytw ,"^^0, imU lii «f diii ,ii ui 'QmtTnXv. SpeBare, non cuiufmodi quijque
in prafcns , fed qualis femper , autplerumque, & c.

Sunt item icquitatis pra^cepta , vt citius iniuriam acceptam obhuifci
quam beneficium:accepti autem magis quam dati beneficij mcminifle;
iniurias&contumeham, autcequoanimopati, aut depellere legibus
ac iudicio magis quam vi & armis, ^m.oi/ ?sya i%/\\v KtAn^ 'ifyf*. it
Malkratione acverlo decernere,quam faô y &c. vtille apud Comicum.

Omnia prius experiri quam armis,fapientem decet. Eaque farpe Icgationum
cau{a:vt apud Dionyf legat.ii.Legati Romanorum ad Sabinos. Leg*.
tionem,inquiunt,priusadvosmitterevoluere, j^ //.yi fziro-n^v afôj'^
ipynv ,
'ZBf^v
>>' -arî^dicoaj P^^yav , neque prius facere ordiri , quam pr^tentare
«ufr^/y.EtMenelausapud Libanium. to J^>cct/ct tw ^vsyw 7r«l(fô^ Tî^^xf-A^t
Â lusfuum di6l'ts perfequi

/ww 751$ O7rhoi<; 'Qct'KYiSu.v, ciji,^7vivc6'n^v. ar- &
qumentis ihumanitis ejl:quam armis mox incurfare. &c. Similiter Pericles &
apudThucydidemlib. ii.fed verbis Latino interpreti non intclledis.
NequeaIiusCreontiregifenfus,apudEuripid. Phoeniflis Item, arhi-
trum adigere potius, quam ire ad iudicem aut reciperatorem. Et legeni
totamfpetlare,nonpartem. Quodlulij Celfi quoque prarceptuml.
xxiv. D.De legib./wc-iî/f eji,ruji tota lege perfpe6Ja,vna aliqua parte eiuspro-
Sed bene hoc phiJofophus generatim
pojtta^ iudicarevelrefpondere,dcc.
pofuit,quafiadomnescontra(5busomniaque negotia pertinens. Hajc
taliaque iam olim expofuit Ariftoteles c.xni. lib.i.Rhetoricor.
a ^ i
DIES VICESIMVSPRIMVS,
DE VIRTVTE HEROICA EIVSQJVÊ
EXTREMO, FERITATE.
EDiBT s egrejjht placidi vmdantthm qj^

Suh lucem Sapiens^ collis regtone propinqui
Floriferum , Cr late vefittum lumine campum
Purpureo cospit projicifci, actalia fari.
Jamfoltto cttim propera ox demere pepli N
Uela tui , quthm c^ male-gmtn filentia nofir&
Lentufaci^ Itngu^, ûariofque odiofa colores
,
Eripis cxocHlu-.tucontralucidemundi
Tr&ful , ^ afstduo terras , mare ^fidera c&li
Lumine qui comples , clara luce atq. ferena
Islunc folitomagis exorere ,& de fiaminetextis

ûri flamicomante tui ,fefiiuim horas
Jndue quas pa4îtur nunc perhreuis area
, Circi
Paucas ire tui. Sedes luflrare heatas
Tendimm Elyfij 'veterum Utifsima pr at i\>WV^v
LCERor M quos aCkt piefwBeq. mereri
,
îta pias fectt fedes , agitutaq. terris

Atq. homines inter 'varios^commercia cdi.
Lahe proculvittj 'âtio illis perflitit 'vfq.
In fiatione fua ^
'vigilaci mente 'uolunta^
,
Optima :feu cafiris alacres adfigna mouerentj ,
Sanguinei graue oârtis opm :feu leniter&quo

Imperij regerent 'vrhes moderamine :pleno
Siueforo merfi , iitcjac ciuica iura
T^raCtarent agiles \feu dulcia pignora natos
Coniugiumq. domi patria pi&tate fouerent^.
oAtq.ita dum media fefe in 'vertigine rerum^
lp[i agitant ^mcmorefq.fui populumq.pairefq.

Promeritis faciunt ,melioresindemagifq.
Felices ahiere : Arahum 'velutauia Thcenix
Vnica femper auis , lucos filuafq. pererrans,
Pidchrior efl , redtuiua fuocum ftmere prodit%
ITac ita pr&fatm fentor ,fcfe intulit alte
t84 C I V I T. V E R I
Cljid patet Elyftj s E D E s herojca camfi,

Atque ait, Hac ctrcum Uti fipimme prati
Planicies îden' vtUuru palmaque îcifsinu,
Etmyrto ^varie impltcitis , efi ûndtque cluja?
Vincere confuetis frondes heroi BrsJIlA
ViMces bene conueniunt ^vnr in a coronas
Dequib. impleStenSy circum iliis tempora cingat
V i RTFS. Semper 'vthAc viridtfsima in aggere cliui
Frons 'viget , Elyftj femper pia natio campi

Floret , 'vt hi quorum fimuiacra dicata relucent^
CÛii qu^que fuis , celfifque fuperba tropm
Et fpoliis .OXumero fedpaucis pr&mia dantur
Talia diuini femper-florentia honoris.
nArdua nam virtus ea uelmagis 'vfiicus omni
,
Ex îrtute velut , aeloque eduûs aceruus,

Omnibtis atque auis inuentu rarifsima terris.
Sta4: primA tandem^vagus oltm , limine caUa
qA MPHiTRroNiADEs, fpolioquc horrente leonis
^Jûnc quoq. terrificus , nodofi C^ robore claua
Froximus AEgides , neque tantum proximus illi
u£de yfied 0* merito , 0^ tnnqmm T^rinthins alter.
Conditor haud procul hinc TroianADARDANrsarciSy
Sminm illefiua clari^m de gentenepotem^
Refipicit , eximium Troi^ dectis ^Hectoka^ cuitsf
RefiititadTroix, magnis virtutibus arces
oAnnis lenta decem , GratA vidoria clafisis.
Sregionetrifieclifienex , atq. ore dfiertus
Dulciloquo J\[ ESTOR, mttis fiapientia cuitis
Tltis nocuit Troi& , quam profuit hafia minacis
Peiiasâcida Graiis. Hunc TrotHsheros
An cHisE s fiequitur , patri^ pereuntis amorenu
Nunc quoq. tefiificans ,marmore 'vultui
ceu triftiin
Atque fiium cineri cinerem mificere njolenti
J^^(on Itcuifie dolens patrio ipatri&^ ruinis.
Inde duo geniti fimrm foue notus vterq. ,
oArttbus AfirrAA fanSlis ^laudibpu Aqui.

Terror vterque malis ingens ,feopuIu/q. reorumj:
Fficatqueilledomo Cretes , 'RspADAMANTHVs,âcer
aîNOs. BLTSirM domtis his ,regione tribunal
Terrifica dtrum efi Erebi, manefiq, coercet.
Hac Sapiens , atq. his venturi prAfcitis oli?ru
Kce
n s
BART. DELBEN. j8;

H^&c quoque fatidico /tc non temerarms orc^
Addidit.Extremo jpatiopmargine campi
Qdla duplex fuperefi ifumma teftudine ptctm
IJnim ep; meritis rerum cognomine Ad ag r
,
C ARO LV s aciarum dicendm Saxonds ille :
Opprimet atroces armis : Saracenica belli

Artelatrocinia elidet yfummittere Jeje
Ir£unnos terrifico beUutos pecfore , coget:
JSfuUm in omnimo tanta feritate rebelles
Perdommt gentes , toties certamine belH
^luamuis indomitos ^fua 'viStosfub iuga miftt
Jrfojies : necminm interea quoquepcdiore fouit
(Âdunifcdoûe manu,Aitifas c^ Apollinis artes.
AEquimanm ^fic tlle erit. AJi qut fceptriger artes * «««/.'^0$
Adartis amatcruda^s : Aiifarumff)ernit& odit

Artes tnnocu(is , c^ nullo fanguints hauftu
Sbriolas ^fed Cafialto de rore madentes,
J\Qfiare ApoUineo faturas , c;^ Hianthideljmpha,
J\dancus , &
exfiinÂ njiuit quafi fcmuladextrA,
Altertm c&Ua laqueari [ptrat in aureo,
Sffigies regis Ludoutci, pralia fecit

Adulta PaUftinis quireliigioftistn oris,
Et Syriis ^tcunque ferent eafacta minores,
:
Vincet amor cdt^ 0^ fiudtum ptetatis auitA.

Tlanttie in campi , celfo fedet aggere 'vates
T^hracim c^ blando citharA moderamine mulcet
,
Omnta ^filuefirefque feras , filudfq.ferarum
aAtria: quin terr^, potis efi:

penetrare pcr offa
Adatrts , CjT" hac tanta dulcedine carmims , aures
Jnfenfts trthutt (
dtciu mirabile )faxis,
Hu ita fabellts funt prodita at illa ferarum :
Seclafuere homines^ ritu quibm a£ta ferino

jiLtasin filuis-.ftirfcs^^njfvinttoripfe^
AgncoUue ferunt qui ftirpes :Jaxdq. duri
Ceu rupices :pofita hos doctles feritate fubegtt
Orphem in ccetu tufie c^ focialtter Auum
Degere, in Elyfits etiam nunc •valiibm idem
Dulciloquo merttas HEROrM , peBinelaudes
Diutdit, C^ ''oicfum carpit ritufque ferinos, ,
Slyfij proculacampo in caligine "vallts

Subteâ , Feritasfedes habet atra nefandi ,
:
,8^ C I V I T. V E R I
jUa IJ?ecHi latebris , O' olerite ôragine merfa eft.

JSic P H AL4RIS qui eltxa fm pateripfe comedit
Vtfcera filtolt ( fi ^vera eft fama ) nec indt^
lUa proculLamia , ex vteris prandere puellos

Efera quA matrum extradtos , confueuerat.Jlltc
Tafiphae puri turpiftma filia Solis,
itAcriterinfandi fiimulata Cupidinis ceftrOy
Etnitidum cernens, oculo fitiente , iuuencurru.
Tal&s defca bro lapide , c^ fuligine t&tra
Horrentes ^propius fiatuas jpe6kire , decorum efi
JSlecmthi , nec %egtna tibi. J\(^n tam mihi JôcJis

Tulla parum gratu êft facies , caligtne cdi
Atrta qu& inuoluens,prohiba nunc vifere plura.
Sedibvs egressvs.
N s V L iE Rhodi aut Syracufarum vrbis, vbi nullo non ciie fol eO:,
I
^.h^c veri (iue morum ciuitasperfimilis efl. Nullum diem habent fi-
ne ahqua ferenitate,& quin foUs radio hilarentur fed ahus tamen aho :
clarior eft.De clariflimis autem hic vnus cft,in quo de virtutis Heroica:
pricftantia didurus Ariftoteles, conuenienter in exordio radium a fole
petitjantegrefTis omnibus inluftriorem, quo Regince locum
facilias
& fedem Heroicêvirtutis demonftrarc poftit, qux tanto virtutib. ce-

terisanteceUit^quantbdiuinapraeftantiorahumanis. Ha:c cnim illa
virtuseil:,quaquiinftru6li& ornatifunt, videntur tanquam Dij qui-
dam verfari intcr homines. Itaque a virtutis excellentia diuini olim
Spartx wi nominati. Quam & Romani crcbrb locutionem vfurpa-
runt,vt M.Cicero, Atque iidem didi Herocs , vnde nomen

&: ceteri.
njimtis Heroica: iidem Semones & Semidei quafi altera tantum parte ho-
mines.Deferenitate autem illa perpetua Rhodi & Sytacufirum , Cice-
ro Verrinavii.L.Seneca.c.xvn. Confolationis Marcia-. C. Plinius c.
Lvii.lib.;i.Sohn.c.xi.&xvii.NequediflimiIiterdeAlexandria./£gy-
pti Ammian.Marcellin.hb.xxii.
Huic non vt ceteris teda quxdam audor sdifi-
igitur tanta: virtuti
cauit fed campum Elyfium depinxit,ad exemplum illius quem Virgi-

:
hus poeta in fexto .Êneidis fuar diuinitus expreflit. In campo igitur ta-
]ideo;ereaitau6lorHcroicavirtutcprcTccIIcntes ita nempe adfedos, ,
vt nullis perturbationum flatibus animi eorum agitentur fed in ter- :
ris conftituti , vitam agant ca:leftem. Qualcm fipicntis animum

etiam Stoici effe voIuerevtL.Senecaep.LXi. rrt//V,inquit, eflfapientis
animus^cjtdahsmundiflatHsfuperlunam.Semêr illicferenum efl, &zc. Eiufce

autem modi Heroicas virtuti oppofita cft Feritas. Interiedius nam-
queinterexcellentem Dei xternamque naturam&: expertes rationis
A xR T. .
D E L B E N.
1S7
,
A. Sedes
Heroic^virtutis,feptapaImisJauris,&myrtisarbonbus
mtextis & implicatis,c quarum ramis coronamenta olim he-
roum.
B. Orpiieus,quaIem Poetxpingunt,maxim^que
Maro ^neije vi
Ouidiusiib.x.
C. Deccni cxlbm quibus Hcroum ftaturcvt Herculis
Thcfei &c
p. Antraferitatis,quodvmum Heroicx
virtutionpofltum
E. Eftcrarorum Itatua:.
Aa ii
x88 CIV I T. V E R I
pecuJe5,homo efl:. Itaque licet ei vel ad fu-nilitudinem aliquam Dei

appropinquarCjVel ad immanitatem bcllua:, vt apud Ariftot. c.ii .lib. i.
de Rep.qui rantopere^f//«f;^ ac ferus/iue vt Antidamas loquitur apud
Fulgentium,expecuatus efl: , vt m hominum focietate viuere nullo
modopoflit,vtTimonilleo/orô»2/'««wapudLaert. Plutarch.alios, &
Qêtellus apud Ciceron.epifl:.xiv.lib.i.ad Attic.& Bcllerophon Ilia-
devi.isnonhomofedbelluacfl^rquiautem focietatenonegent, quia
fint ^TUfKî, fiue quia in veri contemplationeacquiercut,autab homi-
nibus abeunr,vt ad Deum magis adpropinquent,hi tanquam Dij funr.
Sapienterque olim Heraclitus , 3 a-ocpov 'Qi Trdiimv Ki^ârfA.ivov. Sapiens
ah omni commercio feiunûs efl , apud Stoba:um Serm. xxiix. Inter hos
Deos, & feros illos fiuc hetlHtos, interiedi homines: inter diuinam fiuc
heroicam virtutem, & feritatem media virtus hominis,quales ill^ de qui-
bus ancea6tum e(\:.Heroica illa virtus,eximia^ laudi efl:,vt viceucrfa feri-
taSjfummxvituperationi.Neque enimlausvllaprarclariorefl:, quam
illaquxfimilitudinem&fpeciemaliqua diuinitatis homini attribuit,
vtapudHomerumôg/îi^jôg/jcg^^s^javT/Ogo^jNcqueineleganteraJNice-
phoro Gregoradicitur, 'Cîf «.V.^^Trov clv,^^Tni hiflôrias lib. x. fiuc ,
fupra hominem homo. De quo genere laudis Lucianus in apologia pro

imaginibus.Neque maior efle poteft vituperatio,quam belluarum , in
fpecic figuraque humana,feritatis. Quales in poetarum fabulis Titani
& Cyclopes.Hinc ilIaconuicia,i;>/«^ hipes ^ ajinfts , animal,fHsoccifa, eU'
phanti corio circumte^HSyS>cc.
Phoenix vnica semper avis.
PhcEnici merito fimiles aaôr feciz heroes , fiue diuina virtute ho-
mines.Tum quia perpauci funt,vt eft c.i. lib. vii. ad Nicom. tum quia
vt ex funerc fuo Phoenix pulchrior : fic heroes illi cx negotiis.
HJB.C ITA PRi€FATVS.

TopographiavelTopothe{iaverius,campi Elyfij cum domiciliis
heroum.
NVMERO SED PAVCIS.
Infrequenter habitariait Elyfium , &pcrpauca in eo heroum efl^c
ranquam facclIa.Nam facella quidem eis & faftigia tanquam diis attri-
buit propter diuinam virtutem,paucos vero cfle inquit,quoniam diui*
navirtutehomo, raraauU. ExempIatamenadiungiteorum,quos in
numero heroum repofuit antiquitas,vt HercuIis,Thefei, Dardani,He-
doris,Neftoris,Anchifi%Rhadamanthi,Minois. Qtubus illuftri ora-
tione & quafi poeticapidura exprefris^deinderts^nÂrj-v^ fiue anteoccu-
pationepoetisvfitata,Caroli quoqucMagnicxemplumadiungit, &
Ludouici Gallix regis fanditate infignis. Quorum a diuinandi perito
Zeuxide,iam tunc astatc Arifl:otcIis,depidas in hoc Elyfio campo fuif^
fc imagines fingit,multis farculis antequam ipfi nafccrentur.Nam Zeu-
BART. DELBEN. 185?
xisquidemiprumquoqueanteceflicAriftorelem.vt videre licetin li-
brisremporum. Argute verb ingeniofecjue Poeta,Rhadamantho &:

MinoifedesporuitinElyfio^tribunalapudOrcum^fatis aro"uens alio-
rumPoetarumineptias,quitantaiufl:iti;ElaudefulgenteSjfinxerintha-
bitare quoque, nonautem ius dicere tantuminOrciErebofiuetene-
bris.Optime nofter vt ciues in ElyfiojVt iudices in Erebo efle commen-
tus. Tria nempeapud manes iudicia , &
tribunalia , Vnum Minois in
circulisj&quafi fuburbiisfiue proceftriis: alterum Rhadamanthi in
carcere fiue Tartaro:tcrtium Catonis in Elyfio,vt Êneide iix. âcus
aUtem porta: ac veftibuli cuftos,apud Lucian. lib. de ludu. Atque ita
capiendum,quod Êneide vi.HercuIes dickm, Ip/tus ajolioregis Cerbe-
rumdetraxiffe.Rfgifvidehcetâci, non autemDitis,vt male accipic
Seruius.
Planitie in campi.
Cum heroum ftatuis coniungit quoque illam Orphei,ad cxemplum
Virgilij in fexto ^neidis,apud quemOrphcipartes in Elyfio funr,dul-
cedine carminis fui mentes illas fandliftimas deleclare & virtutem He-
yo;VrfwlaudandoextoIIcre, vituperandoque feritatem huictanta: vir-

tutirepugnantem,affligere.VtautemPoetanuncdcOrpheofabeIIam,
interprecatur,fic & loannes Tzetzcs Hiftor. xii. Chiliad. i, Clem. Ale-
xandrin.principio fui Protreptici.
,v- Elysii procvl a campo.

Hic iam quafi de calo in cammjex virtutis Heroica resione, in vallem
Feritatis eundumeft,in quafpeluncam eiusefte,inquic AriftoteIes,infi-
nita quadam altitudine,eamque orationis fua: penicillo pingens, mini-
me dignam efle ait,cuiregina appropinquet.Eminus igitur eam demo-
ftrans.ftatuasineainquitefte, viU fcabroque & impolito lapide vc ,
PhaIaridis,Lami^, & ceterorum,de quib. Ariftoteles lib.vn.ad Nicom.

Et GrcEci interpreces.Icem Pafiphaa: matris Minotauri,& id gcnus alio.
rum. Quippe vt Ariftoteles ipfe cradic c.iv.lib.vii.ad Nicomachum,
Omnis qua^ magnopere modum excedic vicioficas,fiue amencia illa, fi-
uetimidit3s,fiue intemperantia,fiuefa:uitiafit, ferinaeft,nifi ex
mor-
bonata fit,autnifiquidinfitumanaturafit, auta confuetudine pro-
fe6lum.
Aa iij
T ni n i
DIES VICESIMVSSECVN-
DVS , DE CONTINENTIA ET
INCONTINENTIA.
r c iFER oYtus erati Venerls mndifmm ignifi

Ante diem , hiiugifcf. citis yroperante êhebat
tiAxefuo terrii , dubiiH confima lucis:
§lu& non ejfe dtem pojfes , non dicere lucem-iy
Vlttmafed nociis pojfes O" prima diei. ,
Cum SeniorUtomigransdelimite c a mp
E Lr s ii: neq. clara dies , neque tetrica JSloBis
Hac facies , dixit ^fed ^ hanc imitutur c^ iUaryu.
Ifaudaliter fero qu& circum 'vejj?ere teCta,
(iPk[ultiplica4: ijolitans curfus , 'variofque recurfns

oAdfidue , c^ 'vacuo feCtatur in aere pr&dam^
Impigra , pelliceis alis agitabtlis ales,
^hQe^ cenfetur aues inter ipennataq.fecla,
^Nêc bene quadrupedum fe gentihpts addere tentet,
Sic ea quA cliui nunc in regionepropinqui
VifereteBa paro , neq.fantlJ rt r t i s honort^
Splendida , nec V
it 1 1 fquaUent poUuta 'veneno.
Scilicet his teBis hahitant , quifipe reheiies
C ON I NFERE ammimotus .^furiMa cieret
ûôs rENrs, imperiumue gtlae: necpror/us eofdem
Edomitos hahuere tumen, Qui c ontinet, il/c^
Dimicaf C^ 'uincit medio , <vt difcrimine fsârtis
Qîles , ai^ iiie animum cuiTEMPERAT aurea virttts,
Jam quod 'vincat hahet nthil,aut quodfubiuget.IUi
J^^mq. triumphata Ve rs c^ Gtla, ^ deftit olim
"^fponfare ferox O" contra tendere 'veiicj:

,
C/artis 'vti magno heUicertamine 'viBor,

Hojiibtis itnpofmt qui leges , ante reheUis
Cui populus , quA nunc prouincia fa6in quiefcit.
Tâiia pr&fatpis Senior, penetrauit inipfu?7U
Limen vhijedes iitis rattonis hahena
, ,
Quitenuere animum , ne fe Ve erisv e fvello

Dederet , imferioue (^ v lae, Dehinc,AJpice dixit
A R T. D E L B E N.
B ,;,i
Hanc êgina domum minm eft excelja minoris

, ,
Luce nitens radij quam quA colit aurea "uirtPis

,
TeCtaîfum tumen huicdecor ejtifua lam quoqfedi.

Vtneque laus tantum efi bellu imponere finern-3,
,
6t tutu iam pace frui , C^ pepenjje qmeterrL::

Sed quoq. lam pugnare aliqua efi c^ 'vincere belli ,
Troelta , nec trepide 'vnquam hofit dare tergaferoci,

Ipfa domm facies odanûla ,fluminis Ârni
dydd ripas nunc quale 'videt Florentia templurru^
SACula quod Q>Harti ôfuerunt prifca Gluirino.
Nufquam ad pro/peiim tota patet ^de fenefira^
"Kûca firepit raroq. aperitur cardine porta^
,
JSIecmulto teritur pedeltmen. Porticm amhit

Interius totam , crebris fufiûlta columnis,
§lmltbet infirucia "jt Vefiali fchemate 'virgOy
u^tq. incin£ia caput candentis termite olim

Uittatum , atq.folo fixis conniuet ocellis.
Inter ea4 prima efi aliifque excellit
, at a^ Am
Ordine tofi ali& , quas omnes dicere longumj.
Omnibus in dextra efi rutilantt lumine lampas.
Tarte autem fupera thalami fiant ordtne circum
Longo comôfiti ^fua cuiq. 'vt Cidlula , VefiA
StruGta facerdoti. aêdtA penetralibm Adis^
Qârmore de Pario Vefla efi , atque arula tuxtimy
Sic quaft perpetui foueat quA lumtnis ignem,
Ante pedcs %J est ae ^furas euinBa cothurnis
1> ELi A pumceis altrinfecm ,^Dea fulgens
jEgidis * horriflcA clypeo galeaque Adi n e rta
, dj^fus'
Adpfiunt , religdntq. manm poft terga p r e llo iliadc'"?*
qA lig ero Ve n er is
penndfque euellere certaniL),
,
*Deripii4>ntq, humeris pharetram ^fiangttntq. fagittas^

Comminuuntq. arcum. Stat inermis ^fletq. mtfelltis
Pufio , cjr ad pinnas rapiunt ludtbria venti
Quas Zephyri , limis , confraBdque refpicit arma,
Vefta quid efl , ^
fandia micans de fomite fiamay
Perpetuo nifimens Rationis lumine re£tA
Inradiata fuA caftA intra limtna vitA
,
EtficcA , cohtbens fefe ? ceu ciaufa puellA

Intrafe tenuere olim penetralta Ve s t ae.
*\Dardana quod coluit telim,tmitatdq. deinde
oAlba facrum ifimul Cr rerum quoque maxima Roma,
ipt CIVIT. VERI
Hu itn lufiratls , trmfimtm altem collis
i^dproperarjs Senior , decliuia
,fmt 'vhifedcs
Haudprocula VapidofubieÂ limitcvalii^,,
His pofitA quife male continuere. Supremo
ISlempe iugo Vir tfs njeneris quA tempera t Afius^
,
Exfttnûitq. faces ifrangttq. Cupidinis arcunu

Ktque GuU mgenium perdit ,fibi Diua locauit
Sedes purpureo êfittm lumine : dextro
Hi cltuo refident , quihus ofpugnatu V OLr ptas
Turpis i^împertum 'Veneris VENTRisovÊifintftra
ârte^lNTEMPERiAE 'vallem prope margtne cliui ,
Ima illisloci^s efi , quifem certamine vmct

Qum FENERE atque cr la ,Jiint pafsi turpiter. Odo
HAcetiam laêrum domvts efi,ait,0' datacircunu
ForttcthtiSj Saptens O" crehra 'virgine fultis
,
Vefialt ,fed hahent radiantcs lumine nuUo

Lampadas in dextris , quoniam fuh pe£iore viuit
O^ctis Amok tacito âtqueincefios excitat igne4.
Ergo nec ^vlia iftis canA reuerentia r est ae^

T)edecorifue meâs tanti , nec cura pudoris,
oAftipfitm penetrale tenet de marmore nigro,
§luale fuit LucuUi olim ^D ea lurida n octis,
dSMirtfico Deo furua caput fihi ftemmaê cinxit,
J^(o« 'vittif , non arhorea defronde , corolla aut
Flortbtis e variisferta ,fed plegmate fufcis
Nycieridum ex alis Luna Cr fihi cornua fronti
:
Jmpofuit longoque nigrantemjyrmate pallanu

,
Indutt d^ 'vario fiellarum fidere piBanu,

,
Occulit hac Veneris pupum, hlanditdque moUi

DeltnitarticulOi & tacttis fouetimproha ôtis,
Tone fiat , c^r digtto picet4S puer indice lahrum^

Ferprtmit Harpocrates , tactturna fiilentia fuadens:
Brachio ttem , textas de refiibtts occulitidenzj
Fur ope confilto fcalas ,
prAdulcibtis aptas
oyklatris ^cidaliA furtis ftrepituq. loquac&s :
Ne prodant fioleA coepti tentamtna furti,

Induit O' ôlli p^dtbtis de 'vellerefoccos,
Fartealia , corpns tedi de culmine prueps
Heronis iacetinceftA,qu& facraDeofq.
Ehria,^^bydenttuuenis complexihtis oli?nj
Tofthahmt , îtamque amens impenditamori.
OpflA
n ,
BART. DELBEN. 'S>i
Oppia njirgo ftmm fibi adhucde matre mhentem

,
Fert incejia [inu partum,fi4bitura facerdos

Sanguineadhuc viuo terramihic c^ Optmia turpenu
Turpishahet flatuam , CT* aînuti de êmmate 'virgo
J^Qjvirgo , ad/imtlefq. aliA^ quibus h^fitin orc^
Vtrgmitatis a mor^ c&co fiib pectorefecit
Vulnm A MOR ,V e eris furtiuum p v's i o. Tethys
Sediam diua meum prtdem manet hofpita Solentj^
Ahluat vt longi perfufum puluere Qtrci^
Fludtibpts Hefperiis^ ^ ehurno pe£tine crines
Digerat auratos , nobifq./ilentia fsadet.
LVCIPER ORTVS ERAT.
Ex o R I T V R dies non tam fubieda materie, quam poetica def-

cnptionequadam,fiue italicet, ^jui^yj>a.<pU prceclarus. ACTitur
enim de Contineniia & Incontinentia.Quarum lirec vitio.ilLi virtuti eft
adfinis.Sednequehxcplane virtus^nequeillaprorfus vitium. Itaque
non Heroica tantum virtute,fiue diuina^fed humanis etiam, vt fortitu-
dine,temperantia,iuftitia & ceteris,quarum iam celebrati funt dies, in-
ferior eft.
Hodiernoigiturdie,quieftinVerifiuemorumciuitatealter & vi-

cefimus,egreftusexHeroica:virtutisregione Ariftoteles cum reoina,
porrbpergitadcontemplationemdomicilij Continentia: Inconti- &
nentia^.Quarum tedta pofita funtaliter, quam ceterarum virtutum aut
vitiorum.Nam virtutumquidemdomiciliaincollesimpofita funt,vi-
tiorumautemsdesnivallibusabdita^&retrufcE. At Continenti^ do-
mus non ipfo in colle , fed in cliuo cll: fiue adfccnfu & Incontinentix
:
domusnon ipfa in valle,fed extra vallem paucis paftibus in collis cliuo

quafi altero.Hocautem earum pofitu audor declarauit, nequc Conti-
nentiam virtutem perfedam efl"e,neq. Incontinentiam plane vitium.
Neq^ CLAR A DI ES.
quod tcmpus ContinentiiE Incon-

Defcriptio crepufculi matutini ,
accommodatiflimum dljVt-ôtc creperum fiue
tinentixq, regionibus
dubium.NequeenimdicinomincpIanc autnodis adfici potcft , fed
vtriufque fimilitudmem alit]uam gerit, pcrindevt neque Continen-
nequelncontincntiavitiofitas propricnominatur,fcdani-
tia virtus,
miadfe6tio quxdam,illaquidcm ad virtutis, hxc autem ad vitij G~

militudinem adpropinquans. Hoc autem ipfum etiam dcclarauic
fpecic vcfpcrtilionis , fiue vt TcrtuIIianus loquitur 've/jjcruginis
,
qui neque tcrrcnum propnc , ncc volatilc animal ert,& tamenha-

bec fimilirudinem vtriufquc. Diftcruit ea de rc Ariftocclcsc.xin.lib.
IV. de partibus animal. Macrob. Saturn. cap. xvi. lib. vn. Facete
Bb
i94 CIVIT. \'ERl
A. Domus Continentias ,
quafi xdcs Veftas , ac Veftalium caftarum.
B. Vefta cum igne fempiterno.
C. Minerua &Dianaexarmantesac vincientesCupidinem. Virgi-
nes autem Veftales quajfubporticibus.eafcjue vt column^
fuftinent.
B A R T. D E L B F N. 19T
A. DomusIncontincntiiCjquafixdesinccflarum Vcfl:alium,quarum male

pi£torlampadcsacc?nfascxprclTit,cumexfl:in£tasclcbuillct.
B. Statua,NodisDcx,cum coronadcalis vcfpcrtilionum &: iongiflimi fyr-
matisquaripallamdiftinvâmftellisjfiucftcllatamtrahcns, lub caque
occultansVenerispucllum Cupidinem.
C. Harpocratcs fiuc Sigalio cum foccis lancis ne ftrcpant, &;cum fcala ncxa
,
de reftibus,&:osfibidigito premcns.quodalitcrquamoportuit h pi- ,
diote imitatum cft:vt nequc rccte virum pro pucro, &: fcjlas collo cius
inicftas, non Cuh brachio occultatas pinxit.
P. Hcro facerdotula qux dc turri fcipram d.-iccit.

Oppia Veftahsinccfta.
Bb ij
\^c C I V I T. V E RI
quidem vt alia Tcrcnt. Varro in Satyris.Q«£f/ multa ? inquit , Faâs fum
'vefpertilioyneq in murihns plane, neq. in volucribits fum.
Non c(l autcm plena virtus Continentia,quoniam ij qui fe continer,
perguntilli quidem ad Temperantia; laudem : fed tamen necdum in-
termortus in eis titillationes voluptatum illarum qux vel attredatio-
,
nevelguftatupcrcipiunturifapienterquePlutarchusIib. devirt. mor.

ha:c ita diuifit,vt tcmpctantia quidem (it perfedra virtus , intcmperan-
tia cxplctum vitiumrcontincntiainchoata virtus,incontinentia imper-
fe6ba vitiofitas,comparationemque fecit incontinentis animi, cum ci-
uitatc in qua parnm Ia:ti funt partim moerore opprefli.Sic enim animus
jegre fibi temperans ex parte quidcm rationisadpetitum vincentishi-
larior fit.ex parte autem adpetitus repugnantis angitur. Ac fi repreffus
paulifper adpetitus ille fuerit,tunc illa continentia efl.fin adpctitui fuc-
cumbir.ea incontinentia efl.Ergo & quod Poeta die vii. de tcrapcran-
tibus zênSyîxhjSedfliti Baccho ^
fêneri pM^nare,d)CC. accipe no qua-
tenus iam tempcrantes

iili antequam: adepti Tcmperanti^ virtu-
fed
tcm e{rent,fiue quatenus continentes adhuc illi,&: quafi in aditu ac vc-
flibulo Temperantix.
SCILICET HIS TECTIS.

Enucleatius iam agcre pergit de Cotinentia,Incontinentia,Tempc-.
rantia Intemperantia. Continentiam videlicetminuslaudabilemeflc
temperantia:& incontinentia minus vituperabilem vitio inteperantiar.
Contincntia enim reprimit adpetitum illa quidem , fed non plane op-
primit:temperantia verb non prÎio fed bello vincit adpetitum, vt An-
nibalem olim Scipio apud T.Liuium lib.xxx. contraque intemperatia:
labes rationem adpetitui tradit in feruitutcm.MacuIa vero incontinen-
tia: talis ell:,vt vincatur quidem ratio adpetitu,fed pugna quafi Ofculana
atqueita, vtverumilludfiar.
Quondam etiam viîs reditin pr<€Cordia virtus.Et illud
'viiliQuerefurgunty^c.
Ipsa domvs facies octangvla.

His itaexpofitis, Ariflotelesperuenitcum Rcginain cliuum , vM
tedta Continentix quce (pecie talidcpingit,quali templum Martis
,
antiquum eft Florentia:,nunc D.Ioanni facrum,& videri vult effc quafi

sdem Veft3e,& habitationum Vcftalium. Sed has in ciuitatc Vcri sdes
Continenti^multolaxiorcs audor facit quam fanum illud Martis ,
Florentinumeft,eamque Continentia: domum clathris & canccllis

omni cx parte claufam finxit.In area verb ipfa effigiem pofuit Minerux
ac Diana?,quarum illa frugalitas denotetur:hac autem caftimonia. Ab
iifquc conftridi &
vin^tiCupidinis Bacchiqueiraaginesibiad Vcftjc
pedes.vt intelligamus hanc fubiedam effe Continentiac materiara , id»
que munus atq.officium,vt refrenet Iibidines,vctrifq. acgutturis vitio,
& elfriorumJtntQc vomentiftm fami, vt M.Scnec^ verbis dica, obludletur.

Dardana qvôd colvit tellvs.

Veftales primum Troias,deinde Albx.pofl; Romx fuerunt,perpetua:
[iue/>fr/?fr»o, vtLuciliusloquitur/^wrff^^wîww, {mz iuTra.fiim , fiue
vt CatuIIi verbum eft.Pfrfwwi-i^/rg/wajad cuftodiamignisfempiternijn
tempIoVeft^.DequibusM.CiceroIib.z.legumFf/?<e,inquic, colend^
ad cufiodiam ignis:^ fentiant mulieres
'virginesprafintyVt aduigiletur facilius
in natura foeminarum omni cafiitatem peti. Plura de his Dionyfius lib. 11.
Plutarchus in Romulo & Numa. Fiamma vero illa indicium corpoi;is

puri &cafti,animic|ucincorrupti&vinccntisadpetitum.SicenimPlu-
tarchusin Numainquit; K3i-%^c^v w *<$G«t/p7Bi' t^ y Twî ^mau', a.Kv^-
TDii )C54 «fc/tu«t'm/5 •m^%^ m>fxa.<nv. Puram & incorruptam ignis naturam,
quafinotam effe corporis inUyati inta6li. ^
Etfi non nefcij iumus terram
Veftsnomine,amultisbonifqueintelligi,aliisaliudplacere:fed nobis
ita nunc quadrat,Veftam efle animi puritatem , ac de voluptate vido-
riam.Itaqueftatuîlla^VeftaliumquibusContinentia: tedaquafi co-

lumnis fuIciuntur,oIiua & palma coronatê funt. Anteque omnes/^wrf-
ta y quK prima virgo Veftalis capta fuit, & a cuius nomine deinde om.
nes cum a Pontifice caperentur, dicis caujfa nominata: fuerunt , Amatte^

A.Gellius c.xii.Iib.i.EtfiPlutarchusinNuma,easquarprima£Virgines
veftales captze fuerint,nominauit Qeganiam & êraniam: deinde verb
confecutas fuiffe Tarpeiam ^ Canuleiam. Troia verb Albam Veftales
tranflatas:deindc AlbaRomam,patetSymmachiepift. cxiix. lib. ix.
Primigenia,incûk,dudumapud ^lbam lêfialis antifiitiSjScc.luuenah Sat.
IV. vl?iquanquamdiruta,feruat.Ignem Troianumy^ Vefiam colit Alba mino-
rcfn.
HlS ITA LVSTRATIS.

Tranfitioadlncontinentia^hiftoriam ,incuius domiciho VeftaJes
longe muhumque alix funt,fiuc alius-modi. Quippe.
No^Cpof T AWfA.<ôt ,-7ra.j>%m t <l-7ra.j)%)ioi.
hJupta ne-nupt<e,virgines ne-virgines.

Verficulumillum fcribcre & cantitare geftientes , qui apud M.Se-
necamveftali vtprobrum obiicitur.
Felices nupta,moriar nifinubere dulce efi. t-
OCTOH.^CETIAMLATERVM.
Digreflusincollishuiufcecliuum Ariftotelcs, Incontinentix tcâ
Regina: oftendit,in quibus impudicarum Vcftalium,fiue cum Apuleio
&Arnobioloquilicctiwwm«rdr«w Virginum ftatu:E cum lucernis rc-
ftindis,inareaqueipfa,virginitatis DecE Vefta: locumtcnet obfcura
quasdameffigicsnoaiscumpallafufcadiftinclaftellulis. Qiialis apud
Claudianum lib.n.deraptu Profcrpinx.
fiat pYonuba iuxta^
Stellantes Nox pidla finus.Atquc ha:c fub vcftc fua latenter ample-
Bb iij
M
J48 C I V I T. V E R I
6litur,acfouetpuelIum VenerisCiipiilincm. Poncautem ell: Sigalio-

nis fiue Harpocratis effigies cum fcalis &z
no6lurn3e illius pallx iyrma
,
fiuecaudamtenensjtanquampediflequus. Adminiftra enim quardam

&:tanquamfatellesflagitij,taciturnitas. Nequc longeabcflHeronis
)uell£E effigies,qua: facerdotula olim Vcneris,amore Lc.indri faucia, il-
io fubmerfojdelperatione fe ipfam c turri altiiruna pr;Ecipitauit.Statuê
praiterea funt Vefl:aliumillarum,qu:e olim ftupri conuida^, viuasque

acfpirantesad portam Collinam incampo Sceleratodeôii^x, miferri-
mo mortis genere perierunc.Qualis Oppia , de qua T. Liuius lib, ii. &:
aliêapudalios.
DIES VICESIMVSTERTIVS^
DE AMICITIA ^QÂLIVM.
zTHTOs acjuoreo Tîtan genialiter 'vfas
êrpetuam hojpitio no^tem^fuh frena iugales
Pajiosambrofia reuocauerat , inque recentU
Curriculi fj>atium iam cceperat ire , citato
<*Axe diem reuehens: heflerni limite cliui
2) igrediens Senior , "jicini tendere cceptt
In tuga , Thcebeo iam Jplendtda lumine collis ,
Atque ait. Hoc age iam luflremvu amahile dulcis

Limen Amic it i yiE. Licea4^ mthi dicere paccj
Phoebe tua. âdio tu luminis omnia comples
jEtherij ,/lne te noBis damnata êrenm
Concuhio , O^ nulli îtalis ^tta iaceret:
Sed Sol efi alit4S îtA quoq. lumina pr^fert
Gluifua , quo fme ntlin îtu optabile , clarum^
Sidtis qA M I c I T I AE. S OL c^ S AL dicter iUa
ImepoteftvitA. J^^Qam fi de fimbiis a^
Orbis <*A I ciT I Es procul exfulet , omnia denfis
Jnuolut tenehris ,fieriqueinfulfa neceffe efl.

Sola potefl lucem his dare , qui caligine merfl
Trifliti& , nullo recreantur lumine Phoebi:
Solaq. Amicit lEs condire aut toUere vita
Triflis amaritiem potis efl : neque diues , egenfite,
Autfortis modicA quifquam , fine ûiuerefru^t^
LAtns oAmicttiA ualet : omnes ijna tuetur.
H a D
BAPvT. DELBEN. i?P
Adfpice nunc^gemm&inquadrum de marmore fimcja
IJt mteant moles .his tnterpofla facella
Sunt tria c^ has neBunt êluti tria njincula rupes.
,
Qârmore de Pario primum eft , O^ culmtne iva Beneuo;
Sta^ fummo , cun^fifq. velutfacere "jna benign e

Difcupiens , atq. awpleî ,fua brachia pandtt,
Alteriiis poftta efi Con cohd
i a verttce.Tendil: concoidia.
L(zua iugum manus^ in dextra efi moderamen habena,

IJt tenuit lômA ^gente<s frcnare Juperbas
Qu& folitu 0^ 'ViUis Aquas imponere leges,
,
aAt Dej pofiremi retinet fafiigiatempli Liberaiitas.
AA V N iF I c Aiin Uua ramus nitet auretis tiii,
Dextera di/iringit frondes , [pargitamicis. &

Trinos qu&cf^ gradns moles habet , incj^ fupremo
Âurea am icit i ae late refplendet imago
Jllim (jr lucem cdo radiMa remittit^
,
Candida concdiat quam 'virtm .LucidanoftrA

Et quafi Phosbea eft hu 'vita lampas^ 0^ atra
ISlubtla trifiiti& cijpellit ^frena iuuenta
InneBit ^fenij ceu fcipio fuftinet , annis
Curmfcentis onm iat<& fua gaudiaforti:
Auge4: in aduerfa didis folatur amicis,

:
îAut dat confiliumfapiensâut re adiuuat ipfa.

fnferiore gradufedet hancimitata ^fed ilii
quam conciliare IJoLr pt s

Difsimilis longe ,
Nouit A MiciTiAM Uta hinc Venfs adfidetîndc^:
E r IV s atfactem iuuenili fchemate 'velas

^
Etnitida & ridens perfonula : 'uellere Seru?ru

TextUi uirens humeros incingtt kna corolU :
Circumeuntcaput^htbernisgenialiterilli
Arte rofis multa fert& quia ueris honores ,
Purpureos iUi longum exfl?ei^re morantes,

,
Cerea fed totu e[i c^ cum breue tranfierit nier,

,
Solefub ardenti radto contaCta , Itquefcit»
Aft ea qu& lucri gratos feiMturodQres

Semper amicit ies ^ nummique cupidine feruet^
Tofiremiregione gradm inamcena moratur.
lP<x,c etiam folidA fpeciofum effingere geftit
Jnfiar Amicitia , /iudij fed difpare multtiTTi^
Jngenio eft. Rugis caperata femlitertlli
Laruategtt factem manm efi caua femper apertu^
: :
MM
ioo CIV I T. V E R I
ftût finm aut gremium , C^ cû&fitu recondere foUers:

VeStore fuh <'oapdo femper fitii ardet habendi,
Lucrto Q^ ERcr Rirs comes huic , O" 'uena metalli
Diuitis afidue cui profuit aurea ^ l rrr s,
Cuus c^ occuans fidos fibi ^fdipe
,
clientes.
Ir£os media inter fChi luto refolubtlu ^do eft^
6t factleaut pluuitiL^muisaut afêrgtnequauis^

Dijfluit in m hilum , c!7" tenues 'uanefcit in auras,
Circumftant fiimulos quibm anxitis admouetacres
Terror egeftatii , velopum 'vefana cupido,
Jn radio puri ludunt corpufcula Solts
Paucula ^prA quam turba frequens, quos tale moratur
Foedus A I c iT 1 AE^ jperatdque pr&mia lucri,
Aftea quam "Virtutis amor quafi fcederis aqui

Jungit AM
ic iT lEs nexu ,paucifque honifq»
Aaftuit , adfiduo longt quos temporis vfh
Adutua fte^tos fecit prudentia , Atas^ ^
Et fortuna pares. Tales non deiugat 'vUa
Temporis autfortis 'variatio ifoedere perftanL>
In hene compofito yfeu fors mage Imta renidet
^lfiam pritis alterutri ,feu votis dura maltgne
%eôndeti Itcet indulgens O" pôfpera plures
Adlicit & cftius quamfma
, triftis amicos. &
tCuitiS AMiciTi AE gemina efiforor, vtraq, neBens
Foedere dtfparili , quos njel fortuna , njeltpfa
Condtcione parens iufsit natura coire.
§luamuis qui potior,fefe demittere C" 'vltro

Tar in A I c iT I AE potis eft defcendere fcedtis
JUi qui minor eft Sed 'vbt dfcrimine largo
Ftrdque condicio dtftat ^poUenttornLquum^
Conuentt haud facile ad fcedm. Qju caufa^fupirbos
J^fumen a mic iti ae reges cur neBere fruftva
Inctpiat , tantofque iugo fummittere faftus.
flunc in am i c iti a, cfuoq. te Regina doceho
Cfm mala fint fugtenda procul, quibus tlla tepefcit
Aut perit , ac êluti morbo corrumpitur acri,
Z)t proculanoftro refugit cum Phahtis adAuftrunu
Vertice , dtftrt^t fterilefcunt frigore campi,
Sed cum <vere nouo remeans , aurifq. Fauoni,
Trouocat educens gremio teliuris aperto
^luA latuere dtu variarum femina frugumj:
Sic
mM
BART. DELBEN. zoi
Sk O' AM iciT lEs fterilis quafilanguet amici ,
Cum procul ahfentis nuUo adjpe6iuue foueri

,
^dloquioue poteft : eadem reuirefcit c^ 'vltro
Jnduit infloremfefe , redeuntis amici

Ceu Zephyris recreata nouis , atque enitet ort^
Turpureo , ^folito circumueftitur honorc^.
Efi C^ AMic iT i A M vt fubito dfctndere ,falterru
Difjuere 'vt fit opm lente cum coepit amici
,
Prodere feimprobitas nuUa medtcabilu arte^,

hlteriufue fuo maculet qu& crimine 'vitarru,
Uulneret aut famam , nihilum peccantis amici,
Aft leuthns maculis , ^
quas fapientis amici
Eluat ingemum , aut êniens maturior &tas,
Fcedus A M ic iT I AE non eftrefoluhtle fandtuwu,
Noffein a i c it i a morcs odioq. 'vacarc^ ,
Verum eft , C^ medituri hofiis quid diftetamico.

Peftis Amicitim grauis eft Parafitica , cuius
Ebria magnorum ru£iu funt atria regunu.
^hQec regem 'vt fimulat , fed fe fua commoda blande &
fnfidtans parafitus amat , ceu 'veUus lafon
luit in auratum faptde , fudaretanalgu
Ipfe aries trem eret ,multum nefcire paratus,
'Veri^s A I c iTi AE^ nuUa mercede mouetur
^dttutts , neque dtuittas aut captat honores,
Jfortulm aut Paphiiz quos fert decerpere flores
Geftit ,AMi ciT lES tpfa eft &fru&:t4<s amico, 0*
Ampla fatis merces de qua nuncdicere plura
,
Ceftb perinuitPts i^denim ^Ni£ x inutdacogit,

Sripiens Solem ,fine quo nildtcere fas efl.
Toftera cum veniens Aurora retexertt orherru
Qmd fuperefi , Solisrenouatus lumine,reddanu.
Tethyos ^qxoreo titan.
SoLEMNiOR dies fortafTis aliquis, fed iucundior nullus adhuc in

liic efl; tertius & vice(imus,in quo deAmi-
Vcri ciuitate inluxir,qua
diccndum eft.Cui enim liomini potcft: vitacjjevitalis, vt loquitur
citia
Q^nnius,qui non in amici mutua henenolcntia conqmefcat? Quid auteni

dulcius qnam habcrc
cûi cum omnia jic audcas locjui vttccum f Ingenio-
fequc Ariftoteies a Pocita inducitur hiftoriam huiufce diei narratu-

rus ,
principium orationis iua: conucrtensadSolem, ait Amicitiam.
Cc Soiem
ZOl CIVIT. VERI
A. Dnx molcs quadratx/eilcs Amiciiia-.

B. Saccllum B e n e vo l e n t i ae , & iii falligio eius ft.itua Dea: brachiis pafTis , quafi ad
amplcxum.
C. Saccllum Concordiae & ftariueins,infaftigio,mainiiugum tenens.
,
D. Sacellum Mvnificentiae, &: ftatua eius in faftigio.quafi ramum aurcum K-eua tc-
nens , qualis apud Maroiicm .4ineicie vi. dextra ftrmgcns folia cius, & Largiens. Sed
pidori Lrua pro dextraeft.
E. St.itua in vrtiufquc arcis primo fummoque gradu
aurea,fignum vcrx Amiciti.x* , cum vir^^
'^'
tutefempcrconiundx.
F. Statua cerca in fccundo gr.uUi , Amicitiae leiiis ac momcntancx,qiia: comes ac foci»
voluptati.
G. Effigics lutea in tcrtio gcadu.qux comes fociaque vtilitatis
,
BART. DELBEN. ,03

Solemvitxnofl:rx',(iue terrenumefle,quia5"o/rw,vrinc]uir M.Cice-
ro , emundo tolkre videntur,qiiiamidtiamevita tolltint. Atque (ic D.Ionn-
nes ChiyfoflômusapudStob.Tum Serm. ccxiii. BeAT/oi' >j,un' cr/SeoSbMi-a^
Sf viXlov , y\ (PiAav cLTOiqîjiyidiuiaJi. thiôi y) Zv yiAiov opccvth , di <rJco7r,» h(ri
<pi^m Si i.DTUDjiotuiTii y^' aui o* '^\i'\'iiyimrn , &c. Satius nobis efl Solem
exjlingui ,
quam orbari amicis. Multi enim qui Solem vident , nihilominus
in tenebris Junt : amicis autem qui adfluunt, in calamitatenuUaverfari bop
funt , &c. In tenehis nempe ejfe dixit metaphorice , pro
mocro. in
re & Iu6tu iacere. Re6le autem atque ordme ,
quoniam de vir-
& inchoatis fiue adfedionibus iam expoluic audor,
tutibus perfedis,
adiungitde Amicitia,quce virtutumomniumfociaefl:. Nam virrures
moralesactionibusvirar&hominum focietati inter ipfos deferuiunt:
omnis autem vita nobis vel cum amicis vcl cum inimicis. Amicitix igi-
turpofl: virtutes adhibenda fuit explicatio.
SOL ET SAL DICIER ILLA.

Laudatio Amicitice.lllam totius.vitajcondimencum efle, neque vl-
lamjEtatem,aut coditionem,vIlLimuetempus carereponê frudtu ami-
citia;.Hienimquibusamplifl[imxfortunxrunt, amicorum adfluentia
non mediocriter egent,quorum ope & confilio thefauri ipfisconfer-
uentur, &in quos vtipoffint munificentia&: liberalitate,cumquidem
occultXjVt muficxitapccunia?,nullafit dele<5tatio. Eleganterin hunc
fenfum Arifl:oteles c.xv.lib.n. Magnor.moral.Tenuiilimis autem opi-
bus homines,aut,qu^ Plautina locutio efl hominum mendicahula quid ,
,
omnino aut ipfi aut vitaipforum efle potell fineamicis quafi ferenta-
riis, quorum largitate & copiaipforum indigentia & inopia fufl:entc-
tur?Nequedifllmilisratioefl:illorumquimediocrifortunx funt con-

ditione. Hi enim,fiuevthocipfumquod iamtenent, benctencanr,
fiuevtaccelTione aliqua idcumulent, amicis & gratia egcnt , qua fi
fpoliati fuerint , herent , vt nauigia qua: in ipfo curfu aura venti omni-
no dcfl:ituuntur. Eaque ipfa de re Valerius c. vii. lib. iv. Ad fummnm
perneceflarium quiddam & honcflum , &: natutcE in primis confenta-
neum,amicitiaefl:,neque familias tantum ac priuatorumopes , fcd
ipfas etiam ciuitates , regumque fortunas , multorum beneuolcntia
munitactuetur.Iraquevtiamolimdixit Arifloteles, ij a quibus ciui-
taces optimis temperatx funt & inftitutis & legibus , non minus dc
amicitia curafle videntur ,
quam de iurisxquabilitate cap. i. lib. nx.
ad Nicomach. vbi & copiofe ac deinccps quoque dc vtilitate riini-
citia: diflfcric.
Adspice nvnc.
Nunc amiciticE fedem ac regionem defcribir,facic fiûraque a cxte-
rarumvirtutumhofpitiis longiflimediuerfam. Neq.enimdomus eft,
fedgemina:moles& quafi puluini duo exaggerati, quifiguraquadri

C c ij
i04 C I V I T. V E R I
funr,&: tri'^^"^ 4^^'^^^^^"^"'^^ ''^"^"^"'•^"'^^""^ ^'^"^"°^^"'

^^"''P^^'''^'^^
tice templuni efl::altcrum Concordice tertium Bcneficentia:. Beneuo-

;
lcntiambrachiisapertispingic,atqueexporred:is&: paratisamplexari.
Concorciix fimulacrum cftinxit cum frcno iugo, cjux ceu norx func &
vinculiamicitiXjAmicinempcciuafi coniugati iunr, /lucquafi boues
eidemiugoaJligatx.Vnde apudHorat.Oda xxxv \ib. i. ^ mici ferre iu-
qumPitriterdolofi. Propcrt.eleg.vlt.lib.iir, Tuhene conucniens non finis efê
/«eww.Aufonius epift.xxiii.ad VauWmum.DifcutimusPaullineiugum &:c.
Hinc£/««^4rfdicunturamiciapudPlaut. Trinummo. vbimalc Sc. vi.
Critici corrigunt^f/^w^jrf.Bencficentuu verbattribuit ramum aureum,

quafi matcriam munificentix & liberalitatis. Qualis aurcus Profcrpi-
nx ramus apud Virgil.in vi. ^neid. Ouid. lib. xiv. Metamorph. Clau-
dian.de raptu Profcrpinx lib.n. Ncc vero tam fabula illa de ramo au-
reoeft, & Poeticares,quam videtur. Audire opcrxpretium eft cjuid
Galeotus Martius narret c.xxvii.De didis &c fadis Matbix regis Hun-
eariXjagens de terricorio & diftrido Sirmicnfi.A^rfyc//ar,inquit, ihi au-
rum ad fimilitudinem njirgulti,fimile ajparago. Nonnunquam 'vero ficut ca-
breoli circa truncum vitis intorti,ad mdgnitudinemplerumque duorum cubito-

rum, auod nos vidimus fepe.Sed ille aureus ajparagusfue capreolus, iuxta viccs
natus,non ejl auri valde puri. Ejl enim vcna auri lihenani. Et anuli ex hoc auro
fadiy{cumfacile fiantyCûis enim labor contorto atm digitum circumdaref) di-
cuntur ftnare verrucas.Mam & egoquoqueex huiufmodi aureis virgultis anu-
lum pofsideo, &c.Hxc Galeotus ille , fides fic penes auttorcm, aut penes
illum vtPaufaniasdixerit.oTa vaqa. Liberalitati cjuidem aurcumillum
ex^neideramumtribuitPoetanofter conuenienciirmie. Vtenim ex
arbore illa Poecica,fic de Liberalitatis quoquc arbore,ramo
l^no auulfo non defcitalter
ûreus, & fmili frondefcit w^4wer4//o.Eaquedercdi(5lum die ix.
Concinne vero eciam Aurelius Caffiodorus cpift. iv. lib. v. cum aureo
illo Virgilij ramo comparationem fecit fimilix qua: tanquam fcmi-
narium efletjfummoru vuoxum.Concordat^mciun^hHic familiii ramus ille

ditifimus ,Qui Jîrgiiiano carmine femperrenaf:itur,S>iC. Sunc aucem hx cres
animi adfcdiones Beneuolemia , Concordia
, Ltheralitas a quibus , ^ , &
principium & ftatus fiue incolumicas,& incremcntum ac robur amici-
cixpromanac.
Geminavcro cancum hxcamicitixfedes, non multiplex poetiE in-
geniodepidaeft.quoniamgermaniflimum illudgenusamicitix, cu-
ius eft vircus conciliatrix,fere inrer duos cantum (blec, non aucem plu-
resconglucinari.QuaderecommencariusPlutarchieftinfcripcus, «r^
tdA a/*^ Cme de multorum amicitia.Ez Ariftotelisprxccptio c.vi.lib.iix.
(;<;)/
c.x.lib.ix.adNicom.
Puluini aucem illiomnibus rebus gemini , vc incelli-
xquales,ac(]ue
gatur xqualicas quafi macer efleamicitix.Sic cnim Plato lib.vi.de legi-
buSjContricum vecuilaceprouerbium eftc o.k,a:qualitatematremeJfc ami-
c/V/^,&: Ariftoteles c.v.& c.iix.lib.nx.ad Nicom.ldcmquec.iix. lib. vir.

B A R T. D E L B E N. ôj
aaEudem.^w iacltUu MyiTWj. la-o-m y\ ^î^^rm. hJon temere dicitur. yfquali-
t(ts,amicitia,&:c.Nec^\ie noneleganterMinucius Felix in Odauio./^w/-
citiaparesfemperautaccipit,a(itfacity &c. Qânquamaliaircm ratione
^qualitas mater inimicitisc , Vnde illud Fab. Quindiiliani Declam.
ccGLxxix.Inimici expari,
TrINOS qV.€Q^GRAD VS.

Triarerumgenerafunt, inquibus innatum f.AKoq-txjv quiddam & ,
vis alliciens homines ad diIigendum,x'////Vrf^, 'voluptas, vmns^ fiue Iione-

ftas. Vnde genus triplex amicitia^. Vnum illius quam vtilitates conaJu-
tinant:aIterumquodreferturad iucunditatem:tertiumquodconc'iIia-
turopinionevirtutiSjCjuam ^«9-09/^/0» Ariftoteles vocauit c. v. lib.i.
de artedicendi,& TeAfc/a* <:piA<a*,id e^âmicitiamferfeflamyC.inXih. ix. ad
Nicom.
Tertiumautemhocgenus vcra: fincercequcamicitia^proprium eft.
Priorailladuogenera funt amiciticE leuis&momentanea: & qunuis ,
temporumautfortuna^pcrmutatione tanquam flofculi celerrimedc-

cidunt,quales apud QTratrcm. Breuesacfiffragatoria amicitia L.Sencca
cpifi:.ix.H^,inquit,y^«f amicitiie,(juas temporarias pobulm appellat.
Hos igitur amicitia^ tres quafi gradus & varictates cum dcclarare au-
ôrvellet moIibusiIIisfiuepuluinis,tres cuiquegradus adpinxit , in
quorum fupremo amiciti^ ver£e,nempe illius quae virtute contrahitur,
flatuam auream flatuit, late longeque fulgentem. Proximo fequente
gradueftamiciti^voluptariximagocercaJntcrVencrem&Bacchum
media,pcrfonata illa quidem,fed tamem adfpcdu hilari, forniaqUe iu-
uenih & integra,colore autem fuaui & florentc. Idcirco quia id «Tcnus ,
amicitixfcrepropriumefl:^tatisflorentis fiueiuuentutis.Poflremo &:

infimo gradu, eft amicitis fruduofa: fluc illius quam gignic continetq.
& argiIla,c6locata vero inter flatuam. Plu-
vtihtas,imago fi£ta ex luto
ti atque Mercuri),perfonamhabensetiam ipfa, fiuc hiftrionicam fa-
ciem,fed ftriatam rugis & fenilem , quoniam talis amicitia exiftit fcrc
interhomincsfenes. Atquehuiufceimaginiscauactiamcxporreclaq.
manus eft,qua declaretur lucri efle adpetens & rapax , vt de puclla f ua
fiue domina Tibullus conqueritur.
Illa caua pretium flagitat vfauemanu.
Quales item illi apud Marcellinum Iib.xvi.agentes in rcbus,non cx-
panfa chlamyde,vt mos faciendi crat.fed vtraque cauata manu in con-
fiftorio aurumaccipientcs,quos lu\i3.nus Cxiav,rapcre fire , dixit, non
acciperey&cc. Neque diftimili fahua Vcfpafianus C. Suctonij c.xxni. ca-
uam manum oflentat.Et Auguftus eiufdcm c.xci. cauam manum affcs porri-
gentihuspraht.Ath.enis quoq.iudiccs cum rcis tacitc ficrnificarc vcllcnr,
fecorruptela: & muncrum acccptioni paratos,fub palliolo cauam ma-
num effingere foliti clanculum, vtreus obfcruarc poftet, ccteros ea res
Equitcs.Hinc& illcArifto-
lateretjVtnarratintcrprcs Ariftophanis ad
phanis Thcfmophoriazufis iocus iniudiccm donipefam,minimeque
Cc ijj
iotf CIV I T. V E RI
'
'
vtlocutiolimedecumatum.
Ko/A»f rzsrC^Tiiviv , Aj>yj^Q]i vv lii <h^.

O Prytani per tnam te dextcram rogo,
Quam tu canam porrigereamas admunera.

Sed pulchrc caufam horuiudicuafinus illcMadaurenfisagithb. x.
Caufidicis enim qui ea in redifputarcrohtij& culpare tahs farinîudi-

ces. Qutd crgOy inquit, miramini 'vilijîma capita, immoforenfiapecora , immo
'vero togati volturijyjitoti nunc iudices fentcntias fuas pretio nundinantur, &c.
Sed vt de femita in viam,ver^ quidcm fohdcccjue amicitia: iliatua, ex
auro folida eft,vt & pretium eius excellenfque pra^ftanria & firmitas fi-
uec6ftantiadeclaretur.Voluptaria:veroilhus fruduolascjue amicitia?,
e cera lutoque funt imagines, vt materia tali & vilitas earum & incon-
ftantia, mutabilitas varietafqueintelligatur. Ea^demque imagines lar-

uat£e,quia natiuam veri amoris,germana;cjue amiciti;^ faciem imitan-
do quafi adulterant,tam me hercle, quam fitlus ifte amor amiciti^ fiue

eW 'Ga c])iA/d,,dequoM.Tulhuslib.iv.Tufc.qua:fl. Cuiamori perfb-
nambelledetrahitAriftotelesc.xii.lib. vn. adEudem. Amorem efle
amiciti^ fimilem, differre tamen,quia expetit quidem amator hencvi-
uere,\t Sc amicus:fed diffimiliter, videlicet amicus ^ /uocA/â ^{ qua ma-
xime conuemt:3.mawv mtemKoiT' aliodiva-iv fiue fenfus titillationi conuenien'
ter. Atgjjwsquidemfic nude & fimpliciter : 'ifui 'Qn cp/A/ct , fiue amor
amicitis fimulate,& (ub palliolo & mantello.Sed amicitia: voluptariac
ftatuam fecundo gradu pofuit,fru6tuofa^ vero imaginem extremo. Si-
mihor enim amicitix vercE,iucunda eft amicitia,quam vtihs,vteft c. vr.
lib.iix.adNicomach. Detripliciautem illo genere amicitix exfertim
quoque Ariftot.c.ii.lib.vu.adEudemum.Etc.ix.hb.iix.ad Nicomac.
Cicero in Laslio.Breuiterq. fed argute Dio Pifonianus , & deinceps alij
apud Stobtcum Serm.ccxi,ii.
AmOR AST EA CiVAM V 1 RTVT I S.
Hzeceopertinentvtamicitia vitJEmorumquefimilitudoefle intel-

ligatur , &
dignitatis fiue conditionis ^quatio,omniiimque rerum,co-
filiorum, voluntatum fine vlla exceptione communitas.
HVIVS AMICITIiE GEMINA EST SOROR.

^qualiumamicitia^duasinquiteflêtanquamforores. Amicitiam
fcilicetnaturalem, & illam inqua difpari fortuna:conditioneamici,
quam Ariftotelesindigetauit cp/A/oj; >cet^' ^^j&i^yU^ ad Nicomach. &:

c^j/A/ajic^cw/croT^^^tc.xi.lib.ii.Magnor.moral.IuuenaliSat.iv.eft, Magn<t
amicitia: vtmagnus amictis apud Cicer.epiil.xxix.lib.vii.ad famil.Iuuen.
Sat.i.& vi.Horatio amicus potens epift.xiix.& Oda xiix. lib. n.veneran-

dus amicptSyQ^m.xiiyi. Quibus amiciti^ generibusauclorlocum defi-
gnauit in altero puluino fiuc mole amiciti£e,vt die fequenti patebit. Ac
naturalis quidcm eil amicitia vt pfttris & fihj,deinde fratrum, tum viri
.
B A H T. DEL B E N. 207
&: vxoris.Cui amicitia-jDemoflhenes contra Midiam, oppofuit cp/A/cw,
g>t TK •m^tv^v-ni (rv[A.^c^<i-tiQ.v vt fi diccrec, amicitiam formfecus aduen-

tantem,{iue cîxtou) eV mro^^p^^î 3 amicitiam ex inflimo. Acque huiufce
generis , amicitis illa; de quibus antedidum.Interpreti Terencij Euan*
thio in Adelph.ha:c4w/£-/V/it voluntaria eft, nempe o^nxinter alienos^t^Lxn-
queopponic. Necejjaria amicitia,Ci\ie fanguinis propinqMttati qus nunc ,
Ariftoceli eft A^df//r4/a-. Inarquahum aucem amicicia eft vcdiuicis &:

egencis/crcis &: infirmi,do6li &: indo(5li. Sciencerq. illud lapiencis m-
terpres ac facerdos Ariftotcles admonuic olim c.vn.lib. iix. ad Nicom.
fic demiim incer fuperiores & inferiores gigni amiciciam fi mediocris ,
ac modica fic non aucem fumma inasqualicas vc principi cum priuaco :
auc cenui homine vix auc ne vix quidem poceft efte amicicia.Dcmicte-
,
re camen CeCe poflunc rcges eciam & poffidere amicos,vc Alexander Ma-
gnus,de quo mencio eric die fequenci.
Vtprocvlanostro.
Comparatione exprimit amicitias non aliare fa.'pius quamabfen-
tiadiucurnoq. filenciodiftblui, &vanefcerepaulacim :fcdamicicamen
adfpediu & colloquiis rurfus eas,vc ignem fopicum ex citari. Non dixic
aucemphilofophusc.v.Iib.iix.ad Nic. ^;ômi oLinivcrlctyrfiicîAiaui Avdiu/
Tre/eDd ei^Jonga ahfentia,ind(icitoUiuionem amicitiiey&cc. Scd SÔKÂridLo 7n)i(v
Videtur inducereoi?liuionemiS^c.Ezenim vere D.Pecrus apud Clemencem

Rom.in Epicoma. ffzccâ-tvoKpi^îr fA.vyi/A.oLii^Ka.vlsiiauiiA.a.nv i>ci.ivav'^7n>AifA.7ni~
vovTWi.Amici mentihus ^ memoriis iunSli funtêtji corporihus dijiames. Icaque

inceramicoseciamabfences&cacences manercpoffeamiciciam.
EST ET AMICITIAM.
Pcrgic aIiasamiciti^peftesdemonftrare,fiuevtM. Ciceroloquicur
calamitates-.vt fi eruperit vicium amici cale,vc corrigi non poffir, ex eoq.
ad nos ipfos redundet infamia.Nam leuicula quidem pcccata, &: quafi

'uerruc(e,\i Horatius loquitur,amicorum,fcrcnda: func quod Ciceroni ,
T^Tnqiof^v. Nequcnonfapiencer Demofthenes apud Stoba:um Serm.

CCXiii. ucan^ oivoi Kij)va,77ti •na tV ttivoituv T^TnnijHVJ) )6j (îAia. 'mg 'fyJ ypcciAi vui
v%<n.l^tvinHmadpotantiummorestemf)eratur.ftcamicitiaadmoresamici.h.U
tera icemeftamicicia: mulcoque capicaliorpcftis adfentatioyCm^m au-
dtorfcicilfimcadmonecdiligenciuscauendam cireinamicicia,quamin
mcrcacura numos aduIcerinos,canc6que adfencacores fabris qui cudcre
fohci plumbeos numos,fiue adulceracoribus monecx videri magis de-
ceftabiles ac peftiferos quancb grauius eft animos humanos , quod fa-
,
ciunc parafici , quam aurum vcl argentum corrumpere.
Vervs Amiciti^ .^ditvvs,

Veri amiciharcnocaeft.Nonfpc lucri, auc volupcatis,auc honoris
amarc,fedipfius amicitiarcaufa, vtcanta: lucis radio pcrfulusanimus,
omnivirtutislaudefacilius compleacur.Sicmagiftcr lapicntix Arifto-
zo8 CIV I T. V E R I
telesTopiciscap.i. lib.in.diflerit. ^micinamperjeexpeti. EtCiceroia

LaÎio.
DIES VICESIMVSQVARTVS
DE AMICITIA IN^QVALIVM.
ACT A ruhefcehant orientis lampade Fhcehi
Vixiuga "vicini coUis , tranfmtttere vontenu
oAdgreJfm Sapiensinflratum marmore^puri
Et radium forte adfpiciens Hyperionis , ingens,
Dixit^honor cdi , diuumq. hominumque 'voluptas
Cynthie , quid fme te nifnox, humana fuijfet
Vita , quidaut do6ie fieri aut potuijfethonefte
Auflnciis /ine Thoehe tuis? Te mergere in ^quor
Audent O ceani , radiofque exftinguere âtest
Dtue tuos ^fed tu neq. Jinciput ^quore ttngisy
Thetyos,aut vlia tuns njnda exftinguiturignis,
aAdfidue exoriens radiorum munera gentes
Diuidis in 'varias , nofter quas contmet orhis:
Aut ohiens hilaras populos , tua munera lucis
Spargens his , aduerfipedes contraria nofiris,
Oppofiti figunt fiia qui "jeftigia terris.
Sic c^ qA mic it I ae per gentes diditn lucent^'
Adunera ^perque omn&s ftargit face lumina terras
Sidus qAmic iTi dE, quamfiqim tollere pofct
Emedio 'vitam e îta quoq. toUer&tidemL},
,
Adutua non colerent homines commercia nuUis ,
Qoetihus 'vtentes agerent focialiter mum:

aôntiuagA fed morefera ^fua quifq. feorfim
Fahula torueinhians jpr^das C^ prfiiacirciifru
Clfursrei: infultans altis ^fihi commodm 'vni,
oAtque intus caneret fihi quifque odiifque furenter
Aiutua certarent , velut hoftes omnihus omnes.
Aft in Ami ciT I AE regno ^germanitus omnes
O mnihtis officiis certant ^neque curM amici
Commoda quifque magis tepide^ quam qu&fua:nempe
qAlter. amicfs ego. Qupd quifqueimpendtt amicol
Jpfm
B A R T.
E L B E N. D ô^
Ipfm m acceptis referens fihi ,gaudet : honefti
Regula quoa *patitur, longiz fiiauifsima 'uitA * quoad
Condimentn njouens illi^feu fo rs ea^fiu^
Ipfa poteft N ATF
R A parens , ftue addere v irtvs*
oyldutupis hicanimm fic commeatinteramicos
Communis quafi A4ercuritts , non legeiubent^
Stcaliqua : aft inhihens fapido fiih peBore Vi rtv s
Imperium , atq. animi fuhtgtt propenfa 'uolmtas.
Non igitur Ittci miferi legifu e timerentj
Trifte fupercilium mortales , mutu filerent
ludtcia , herhofumq.forum , njox rauca togati
Volturij ftreperet nufquam , feralior iilo
Qirmine , quodgemit in teBorum culmine huho^
Fcedm a miciti ae fanBum fiadftringeret omnei^
Efte in honore ftudet, multaque indagine captat
^lutlibet , iUe etiam dtgnus qui cerite cera,
Qjdq. rudis tiro ^parmdque ingloritis alba^
JSlec tnli arte potens Ûa, cui dehita merces
Sit Jpeciofus honor j clara 'veladorea laudisi
ârtis A MiciT I a sfibi iungere qumt honefia
Fcederefdncitas. Longetamen, efteinamore^
Fr&fiat , quam ejfe in honore aliquo. J\Qim qumt honorem
S&pe , alium ftatuens finem fihi :gaudet a mari
Quifij. licetnihil hincaliudfe adquirere [beret,
Sedittat ille magisfacris operatas , honeft&
Humini a micit iae, quifanHe diligit 'ultro,
^luam qui diligitur êluti matercula gaudet
:
Ftliolo tn cunis , nuUa qui parte in amoris

liêfpondere poteft. J^SP fimihi commodet omnes
Ipfefiios linguas , Dea linguis confita F ama^ ^
Enumerare queam numerofas carmine laudes
^luamuis multiplici , quibus adftuit h&c pia 'vita
câter a mic ities: non fimihi commodet omnes
Jpfe oculos argvs, cui corpore lumina toto^
Ipfe mihi fua fi det mutua lumina OlympuSy
Omnibus eualeam fatis inftar amabtle JDiuni
'Difttcere ipfe , aliifue omnem depingere formamS,
Et iam alacres properanter ad tntermetia * Qrci * in tcr-
^hcebtis equos agttat , properemtts nos quoq, te^ !/*^"^»
Vifere , "jbi ftattu his poftt& , quos foedere tniquo ^ Mf*M-

lunxit AMiciTiAE, fors aut natura ,parenti ^"''
Dd
H
îo CIVI T. VER I
Pianom comugtj yfiatres aut frainhm alto ,
Ctues c^ ttimtdo regi ceu paruula magno

,
vJpM"? Se foctet , magnos formica imitata , camelo.'^

pp^lcher in hac primtisferie efl HephAftio , magni
n K«A*"^«<-
Delici^ regis. (*yîcat aurea êrtice Uto

Cafsida Oîn cono , 'vice prominetaurea crifia
,
Glandefua ^foliis Jlex Utifsima ramis,

Pendentes demittit apes , examine long&
Jmplicitas ûux, , cûarumdemurmure hombi
Verha fonare putes te non tf a. Sctlicet iUc^
:
* 9,x«m'-
Jêrtis ^ LE X ANDRi -^potius^ quam regis^ amicuf,
4mX«- Necfua in officiis auU ^fed commoda fêdtum

*""•
Semper Alexandri. Hoc exemplo 'viuere verum * efi
f^!*""*'
§lups comitiua fouet ,firem fpeêmtis, c^ ipfa
monea^ quidformula ifedquafi falfiiryu
Officij
Ejfet agunt
, fa rs plera , quibns nutricula mamarru
Aula da4: indulgens fcopw illis 'vnicus ipfe^
, ,
^fmfq. fihi qutd qAlex ander, quid poftulet 'uftii

Regitis , haud plerique magis quam fomma curantj.
*Aiphon- Sicut hiant gauiA * circantes mcenia long&
S ^l^ll ^^îi » & exctpiunt fiquis proiecerit tndc^

Anton. ZJefcum aliquid i fubtta Uta , fugiuntq. rapina.
liLnTe Sunt aliA hinc ftatu& iUorum quos necfit aheno
^f ''fi^^' Cf« cUuo pietas. * Hiceft in amore parentis
* rof>);. Filtus , êrfa 'vice,nato 'vita parentis
cJT*
Cara fui. jEneam vide [is , 'vt dulce parentenu

Gefietonns ,tardum fenio , iuxtdq.parentis
Impltcittis dextr& 'veftigia paruula fignet
Adtrepidans puer ^ scanits, ftamas ita Troi&
Triga fu& fugtens , gemin& pietatis imago.
I As hic pia , qu& corpus complexa mariti,
p
J
Infiliitq. rogum , c^ cumulauit funere funtis,]
(Â stores hic deinceps ,
duo lucida fidera ifra^reSy
J^htle fraterni pariter Jpe^kimen amoris.
Sed piceos JA(^ x iungit equos circumquecitatis ,
Lafciuire choris iam cceptant fidera: Somnvs

,
Infequttur ,feciimque pater 'variata figuris

S MN lA mille trahit , partterq. ftlentia lingt4&.
Tacta rvbescebant.
Saturnifeftusdiesvnusprincipio Roma:olimfuit,qui deindcl^-
B AR T. D E L B E N. m
titia blandicnte alium exfefe procreauic nonalitcr cx amicitix die Ix-
:
tiffimo in Veri fiue morum ciuitatejiic natus elt quartus dc vicefimus,

qui de amicitia inxqualium.Quem diem audor ingrcditur celcbra-
eft
re bonis verbis,nempe iaudibus amicitiie. Hanc enim .efle ait cua focie-
tashominuminteripfoSj&vitiEquaricommunitas continetur, eaque
non minus infuauem, ac fi lucidus orbis folis ita in
fublata,vitam fore
oceano mari extingueretur,vc accendi amplius non poflet. Commenci
enim poetx funt Solem obire in mari,ex eoque rurfus emcrgere.Poctis
nempe vt Homero & prifcisphilofophiSjOceanus fuit horizon fiueli-
nea finiens,vt Geographusdocet Iib.i.&Euftathius interpres Homeri
adliiad.Iib.v.Theo Alexandrinusad AratiPhxnomcna. Nuâtor au-
temhomo L.Florus c.xvr.Iib.ii.narrans de expeditionc D.Bruti in Lu-
ficanos&CallxciarpopuIos^pcrucniflê Brutum ait,non quidcmeb,
'vk mures ferrum rodunr^fed ad formidatHm milit' hns fiumm Oblimonis pc- ,
ragratoque viBorem Oceani litorCynon j^riiis Jigna, conuertijfc, quam adcntcm .
inmariaSol€m,obrutumqueaquiiignem^nonfincquodam ficrihgij mctu , c^-

horrore deprehendijjct. Neq. minus ad Fabuhnum Dcum ableganda pcr-
fuafio illa,c]uam profert C.Tacitus in Germania fua. Trans Suionas , fo-
num Solis emergentis audiriformkfque Deortm,& radios capitisyadjj>ici,&:c.
Bene Ccri^zum,cmergentfs.0^ômz ncmpe Cornelius , Solis orientis
fi-
mm , &c formas Deorum, & capitis radios,io\is c3.dcmisfulgorijin ortusedu-
r<i««,&c.Nequeaccedendum opinorv. c. lufto Lipfio, legenti,y^wo--
^cwm.Etiam Moamech in Corano fuo apud Euthymium in Saracenicis
/\siio/u)ôv cuiii^c^ fonî °f>rSo^ ^ ctfATiîv. Solem yaizînaquamcaientem de~

mergi ad extremum Hejperi<efiue Hifpania deinde lotum afcendere mane ,
:
(^
oririi S>cc.Hcmyalterumexhomineil\oyCci\iccz¥loro,huncnatu?n dictis. Sed
de Moametho nihii mird^mmiArcadicogermine , &c in cuius dyofTiK^ ?3-
VoWoL ingeniumautmentcm qua!rcrc,tondereafinumefl:,
^depolcertofcio, inquit Comicus,
Occifam fucm fepe plns faperc
Cummanducatur. Neq. Poetasmoramurvtluuenalem cuius
illud efl: Sat.xiv.
Sedlonge Calpe reliSlaÂudiet Herculeo firidentem gurgitc Sole^.
Tali autem ianuam dcfcriptioncm huiufce diei audor inc^reflus,
pergitlaudareamicitiam, &inhercreillam aitin voluntate animi hu-
manijfiue habitum eflc voluntacisjqui animum ita inflituir,&: ad omnc
aduerfus amicum oflicij munus infl:ruit,vc ipfiuscommodis nihilo mi-
nus gaudeac quam fuis,folaque opinionc quam dc amici vircutehaber,
ardliiTimecumeoquafi vinculo & ncxucopulecur.
Alteramicvs ego.
Prouerbij vice vfurpari foIitUjVt apud Arifl.c.iv.&: ix.Iib.ix.ad Nic,
Et magnis moral.lib.ii. Lacrt. Zcnonc.Cicer. La;Iio,Ec cpill.v.lib.vii.ad
famil. Ortum autema Pythag. Synefius epill. xcix.oTrt/^w-p^^^vj^/AsF
ttMov ecto^v weiGS.Pythagoras definiuic,4w/c«w effe alterionfcipfum.

Dd ij
j
2,j2,
CIVIT. VERI
NoN IGITVR LITES.
Tantarum virium efle amicitiam,vt fi omnes eam colere vellent , le-
mtimiE iuftitijeimperium^quafi confulare didtatorio toIleretur,fieretq.
vt paucitate litigantium,herbis,vt dici folet enatis , forum ipfum ac iu-

dicium filucfceret, vt in vrbe ampliffima & ornatiffima Syracufis con-
tigifle olim adnotauit Plutarchus in Timoleonte.Neque diflimiliter in
literis facriSjMacabxorum hiftoria: c.iv.hb.i. Etapud Dionem in Eu-
boica.
PVRPVREOS VIGILAX INDAGINE.

Aliudargumentum laudis, amicitiam efle cjuiddampraeftabile ve-
hementerque expetendum , quoniam quidem minus optabile fit, ho-
nore affici quam diligi.Honor enim propter aliud expeti folitus ami- ,
citia ipfa per fe.Deinde aut virtus amicitia eft,aut non fine virtute. Sic
enim Ariftoteles principio lib.iix. ad Nicom. eV' y^ <S>'îa. , -êTi) 71$,
jj fAir "î-nii. AmicitiaaufviYmquadameJiiautcum virtute. Et Tullius

in Lxlio. Nec Jinevirtuteamicitia ejfe vllo ifaô poteJi.Et ibidem. Virtutum
enimamicitiaadiutrixanaturadataejl. At honorem eflTevirtutemnuIIus
dixeris.OptabiUus item diligere quam diligi. Nam illud noftri arbitri
autem alieni.
eftrhoc Qup ipfo etiam inluftratur dignitas amicivx,
quoniam eius rei femper compotes fumus, quînamicitia excellit.
Nam vt honorem tribuere,fic diligere in nobis fitum eft diligi autem;
&honoreadficieftinpoteftatealiena.Ha:ctaliaqueAriftoteles c. nx.
lib. nx.ad Nicom.&TuUiusin Lslio.
NON SI MIHI COMMODET OMNES.

Magnificafuperlationelaudcs amicitis conclufit. Famam ipfam
linguis fuis omnibus fatis digne laudare non poffe Amicitiam , aut for-
mam eius faciemque fatis,etiamfi oculea totaeft,contemplari.
,
Iamqâlacres properante r eqvos.

Quafihymno Amicitiêdidlo^vergenteSole inmeridiem,cum Re-
ginaingreditur Ariftoteles inaIterammoIem,quas fedes ac regio eft
Amicitiîllorum quifortisnaturxue conditioneina^quales.
PVLCHER IN HAC PRIMVS.

Amicitias imparis exemplum Alexander Magnus & Heph^ftio,
quem,vteftapudPlutarchum, Alexandernominare folitus fuit c^xAct-
2iiÂvJôvciU3i(\amicum/ilexandrii\tCvatctum (î^slÂa-iAia. Guc amicum
re?if.Itaque illum valde amare folitusrhunc autcm reuereri.Hephxftio-
nemverbaudorcumgaleapingitîneuiusapicecriftxloco eft ramus
ilicis,glandibus aureis incuruifcens,eiufque rami cauum apicularum ,
examineconujleri fingit,cuius admurmuratione difertim expreiTum

hoc verbum exaudiri poflit, Non tuafed te , arborem fcilicet ipfam
BART. DELBEN. ii^
cordi fibi efre,non adfluentes in ea glandes.
SVNT ALIiE HINC S TATV Ê.
Subiungit exempla naturalis amicitis, vt parentum in liberos,& li-

berorumaduerfusparentes.Itemfratrumimer fe, &coniugum cari'
tates.
^NEAM VIDE SIS.
Exemplum caritatis irt liberos & parentes ponit >€neam Troianum,

cuius celebratillima in hiftoriis pietas in patrem Anchifen & filium
Afcanium.Dec[uaiten;iy£lianusin Variis c.xxii.lib.ni.
Iphias heic etiam pia.

ExempIumamicitia^maritalisEuadna, quaedefiderium virifuiCa-
panei exftindi non ferens,in rogum eius ardentem fe coniecit, ne a vi-
ro fuo morte ipfa diuelleretur.Itaque fic loquitur apud Ouidium.
Acciê me Capaneu cineres mifcehimusînquit,
Iphias,in medios dejtluitq. rogos.
Necminus cleganterillud audornunc enunciauit, Mariti
Injijiliitque rogum , & cumulauit funere funus. Quale illud
Poeta» Lucretij lib. vi. cumulahat funere funus. Notum autem ex
fabulis,alteramitemEuadnen fuifle Neptuni & Pitanac filiam. Sed
nuncdeEuadnalphidisfiliafermo efl:,quxprimum di<5ba fuit lanira.
Interpres hoc Pindari narrat in Olympia.Oda vi.
CAstORES HINC DEINCEPS.

Inlufl;re <îXa.îX<^taji fiue atnicitis fratern^ fpecimen Pollux, cui ne
immortalitasquidemfinefratrcoptabilisvilaefli.Itaq. rogatu fuo im-
petrauit a Ioue,vt fibi liceretimmortalitatis pra^mium illud cuin fratre
partiri.Vnde eT^jjJt/Aogjys vocat Homerus odyfl^.xi.quafi altemismorientes
Sed piceos nox ivngit eqxos.

Nox Dea etiam prifi;is nota vt Homero, Hefiodo,Orpheo:fed cur-
rum ei iunxere,biga$ fcilicet,Poeta: neoterici fiue pofteriores Hornero,
vtTheocritusldyll.n. Apallonius Argonaut.lib.iii. in eaque locaid
Grxciobferuauereinterpretes. Imitati poft etiamLatinivt Tibullus
cleg.i.lib.ii.Ex quo hic Poetx noftriloeus imitatus videtur.
Dd »j
DIES VICESIMVSQVINTVS,
DE VOLVPTATE, DOLORE, ET DE
ADSCENSV IN ARCEM BEATITVDI-
NIS TOSir JE IN CONTEM-
platione.
FPE RAT occentans njtx longa filentia ^hCofiis^

Ales , t^ in curas reuocarat pr^co dtei:
lam 'uigil, tnq, alias agitans quoq. îfere fedes
Vrhis deindejutz Senior , cum lumine Solis,
Talia prsfari ccepit. Dea tetrica , terras
Frigore contrijians , O" pepli horrentihm atri^

Jnuoluens latehris, O* fpargens munera ,fomnos
Jn caput omnetuos ûarie JSfo x casca d iei
.
S TELLAR FMQ^ PARENs , curru flamante corufcm

lam prope Phcrhus adefiyparua efi mora ,pinge dolorem
T)iua mihi , namq, ille itht notifsimus njni eft.
At fimul auricomo tu 'veneris axe citatus
Cynthie , mt pinges , quali fit blanda Vo lvp t 4S
Ore , poteft nemo facereidtedo6iiiis ^vno.
nempe tua eft,0^te comttatur euntenu
Ftlia
Adfidue ^tecumq. vigens oriturq- cadttq.
JunCbt Volvptati eft femper ^crmioue Dolori
V
ViRTrs aut iTiFM ,neque ab his fe deiugat "vnquamj.
lUafalus animi certa , hoclethale ênenum,
Cum ViRTTTE DOLOR fi tetriciis amhulet aquis
Taftbns , aut vitam foUers condire Volfptas,
Vtraq^ res LAFDi ^ft\. 'Vitto finvtraq, turpi
Conftiret fefe indulgens ,eft Vtrao^ frafdi,
Adore fluit nitidt fontis fincera Volvptas,
Clu& hene compofitA de mentis origine manat:
Aftlutulentm 'vti torrens ruit agmine aquarunu
Ohfcceno , e fcatehris fudit quam cua Lihido.

D enique felle D Volvp tas
ol or tingens , aut meUe
Omnia perfonas agit in profc&nta njit&
,
Omnimodas Dolor a îtio dum terret

, , honefli
oAffera 'uelftudjj pingens, defteêrefuadet

BART. DELBEN. 215
Tramite ISirtutis reCto , 'uerfique v olvtt as

Dum 'vice , meUeJiio , uca caligme fcedis
%JaUihiti a njitij reuocat, 'velinatrta blavde
QôUihm imperiii, alacre^ inuitat^honefli.
Talia cui meUi efi contenderein atria , 'viuit
lUi fptb fipido Utifima peôre riRTrSt

Tefiis 'ut ejfe poteft locupl&t etiam ipfa roLy ptas:
Parturiens veluti cum in florem fe induit arhor,
FruBiferam Uto fe tegmine prodtt amiButs,
ITinc 'venit O" mator 'virtuti gratia ,frondcj
(t/drbor 'vtifeltx * formtzf^ decore iuuenta
, *fruaifera
^luA nitet hac oculis fpecie fe gratior infert.

,
Ktque eadem fludiis redis Umta v olvtt as,

Jndole ftorentes prodit iuuenalibtis annis,
Florea ceu veftis promittitin arbore poma.
^?^Qec 'vero aut acet , aut confufi dolore folfptas
Effluit hac in ftne , 'velut comes alteraprauis
ûf ftudtis ifedahitmulto perfufa relinquens
FeBorisin tacito fenfu 'vefttgta meUe^.
Hincexefio itucûe, hinc frocul , edtttts 'vrbe Cyrenis
Ganeo A rifiippus quam condidit impia feCkt,
Carmine Sirenum quouis feralior aupi ,
Omne v olv pt atv m difcrimen toUere :

'vitA
Efte V OLVPTATES r/ietos ftnefi. beota

i>icere ,feu turpes iU& , Venerifq. miniftrA
oAtque GuU ffiue ingenvj de fonte , c^ honefti
Frofluercnt antmi qtu nunc fipientia fumma eft,
:
J^Qec mtntis exfenfi, quos 'viBis inlitu Aiedis

ôrticus argute nugantes audiit olim,
Omne volvptatvm nuUo difcrimine reî
Aut praui genus ex animis qui poffe putnriwtLi
Stirpitus eltdi neq. non c^ pofte doloris,
,
Sifaperent , homines inta£tos viuere fenfi.

Jfta Tromelhid^ * fipientia ftulta repugnet * ^""'
Ingenio nimtum quantum , fic coUige : Fecit

Scilicet hic lafides iaciens poft: terga , renati
Vt fterent homines : iUiUptdefcere contra
VeUedocent homines.Tanta eft 'vecordia CAci
êôris, ^ Sophia quod gaudetimagine 'vanA.
Fropterea noftram trepidant fluitare per 'vrberru^
Bisfeniadftdue bifido dtfcrimine riui.
,,<j CIVIT. VERI
Jsfempe decem dulces , totidemgufiantMr amari:
Qy^tme decem mtidi per coU&s , vaMus imis
TurbidHli totidem flmtant yD olor atq, V o lf ptas
Vt "vitiis comes it, velje commgit honefl:o,
Sed medio cdi tam limite Cynthim axes
Jncipit aurigare fms monet hora diei :
Scanderein hancarcem ^fedes njhi Vita beata

Conftituit , tacito glifcens fpe^minererunu.
Omnia nuncmemorimea peBorediCki reponc^
'\Bîma 0^ fedis regiones dfce beat^.
,
Quinaue patet celfmfcalis adfcenfm inarcenu]

Bis denique fcatent tma de margine riui,
Signa Voluptatis njari^ , 'variiq. oloris. D
Antra fub hisjcalis : ibi 'vis latet abdita, quiduis
qAd p ETEREy atque ahquo fenfit quA carpere geftit,
Senfus. Ipfis trma fidet rupisradicibm im^
Comunis
£ffgies in ter graduum deuortia. EarurrLi
Tnma 'viden fpecies perceftas quohbet antt^
Adripit a finju , atque omni regione 'viarurru.
vis ima- ^ccipit hos fingttque prcmens dchinc altera :fiBai
ginatrix.
formatdfiq. diu ,fibi tertia coUigit omnes^
Meraoria Ipfia fiuainjpe^nsretro êftigia fiemper^
oAnteriora nihtlcurans , femperq. forori
Vfdq. e^ tnuifa eft, Summa rutilantis in arcc^
Lampadis , h& fiemper fioUta in ftatione fiorores
TergeminA velutanctllA ,fiua penfa miniftrantj
Ilh ceu domtna. Ef ea noftr& mentis imagOy
Cui cenfius njenit , e^ fundata pecuniafienfiu eft.
Gluinq. etiam d portis , quina Cr regione ijiarumî
lugiteradfjjirantaurdi , accenduntq.fouentq.
Flamam ,
qum. rutilat fupremo in culminefiaxi.
Lucidtor fied enim longeq. citatior illay
Surgtt abhis auris , qumfiumma poftihpis arce^

Vuriter d quinis templorum , Umite ftiraniL>
QuAq.fiuo:quorumhicagitattis flatib.ignis
oAdfidue cdum peruadtt , O' aurea cdi
,
Sidera fieUati , c^ penetrabtlis omnia lufiraP.

Sedfua iam Tttan fubducens lumina mentis ,
D^n patitur nttido delumineplura mouere^.

RVPERAT
BART. DELBEN. 217
RVPERAT OCCENTANS,
LvsTRATis omnium virtutum moralium & vitiodratum 110^-
pitiis,peruenitiam Reginacum Ariftotele,aclmolemmarmorca
illam , qute media, & quafi vmbilicus eftciuitatishuiufcejScperquam
adfcenfus patet in rupem excelfamcui templaquinqueimpofitafunt,
dicata virtutibus Intelligentia: fiue Mentis.Sic Lucret.lib.v. HHmanum
in peûSjtemplaqfiementis, 8>cc.EoreCîcicnsqu.od A<ff«^Qniritibus Dea.
Sed antehuiufce puluini marmorei fiue molis adfcenfunijdies oritur in
Veri ciuitatCjmateria quidem ipfa volupratis ac doloris partim ferenus
partim pluuius:fed tradatione pulcherrimus ac plenus fcrenitatis. In-
genijenim fui luce & quafi radio audlor hilariorem fecit omnem phi-
lofbphia:moraUs locum illum,qui efl: de voluptate,atquc inimica eius
^gritudine fiue dolore.quarum vtraque materiam virtutis &: vitij , ha-
bitiimque ipfum,atqueipfamadebBeatitudinem ,vt corporibus vm-
brxcomitantur. Nam & omneidin quo virtutes & vitiaexerccntur,
moleftum aut iucundumeft: &a6tiones virrutum & vitiorummole-
fliampariunt aut dele^lationem : & Beatitudo ipfa,pofl:quam virtutib.
c. m. lib. nx.
acquifita fuerit,non eft fine fcnfu voIuptatis,vt Ariftotelis
deRcpubl.c.vii.lib.x.ad Nicom.fedhodierno diein Vericiuitate, vo-
luptas & dolor fpeclabitur potifTimum, vt comes virtutis & vitij. Vo-
luptas enim & dolor cum virtute copuletur laudi cftjfi cum vitio,vi-
fi
tuperationi.Quemadmodum difTerit Ariflotelcs cap.xi.Iib.vn.aci Nic.

c.xii.&deincepsIib.vi.adEudem. Quemadmodum autem vntuti vi-
tioquefintcomites dolor & voluptas exemplis fiec planius. Munifici
acliberalis viri animus l^tatur cum bcnignc facit bene merenti:contra-
que auaruspcrcipitvoluptatemfiquid fbrdide acinhberaliter fcccrir,
vtilleapud Horatium. Sat.i.Iib.i.
Popul{is,inc^mt,me /il?iUt , atmihi plaudo,
Ipje domi Jimulacnummos contcmplorin arca.
Aliaqueex parte munifici doIenc,facuItatem fibi deeffe bene meren-

di.VndeillaTiti principisnotifimTa voxapudSuctonium,^w/fi^/fw
perdidiauaris contra nihil acerbius quam occafio
: ncccffitas aliqua &
iargiendi.Exprimitcrgo nunc Ariltoteles voluptatemac dolorcm de-
fignari in ciuitate morum viginti riuulis fcaturientibus ex rupe illa aux
in ciuitatc quafi vmbilicus eil , moli fiuc puluino marmoreo vita: poli-
impofitus.Dehis autcm viginti riuulis dcccm turbidi funt & nma-
tica:
ri,totidemq,dulces&:pcrIucidi,itavttarbatione illa&amaritie decla-

returdolor,dulccdincautcm&:claritatc voIuptas.Dccem aurcmriuuli
nimirum dulccs ac puri adluunt ciuiratis huiulcc quinquc collcs, ita vt
virtutumasdes quafi interamnce fint,fiue intcr illos fontes medix 8c in-
teriecta::reliqui vcro decemriuuliin vailcsinfluunt, flngnifque turbi-
(ii$ incingunt domicilia vitiorum.
Ee
t
ii8 CIVIT. VERI
A. Magna molcs & quafi rupes,in rotunda planicie,in camq. adfccndiuir viis
quinque^quaruminitiafuntaportis quinquc vrbis Veri.
B. Gradusfcalarum qumq.in rupemci(i,quibus in fummum adfcenfuseft.
Intergradusautem ipfoSjpartemfimacffigies , ala:ua Sensvs com-
MVNis &:Vis iMAGiNATR.icis:a dcxtra M e m o r i ae.
C. Flama qua: in cielum adfcendit, fplendorefuo denotat Mentem fiuc

I N T E L L I G E N T I A M
: Calore V O L V N T A T E M.
D. Templum S ci e n i ae.
E. Templum Akti s.
F. Tcmplum Prv denti AE.
G. Templum Intelligenti ae.
H. Templum S a r i e n t a e.
i
I. Aristoteles.
K. R£g I N a.
.
B AR T. D E L B E N. zip
DEA TE T R I CA TERRA S.
Nodiscaligotnftitiamparic,vtapudOuid.Iib.ii,Remedij,FabiUni
Dcclam.ccxca.A/ox, incûn,eft temûs doloris , contraque Solis fplendoif
adferthilaritatem.Vnde apudOrpheum HymnoSoiiSj^Â/of, ^Juv «Xfa
forOffv-lîi. So\,iucmd(^ animaliumadJpedJ^. Etlphigeniaapud Eurip. tô
y),inquit,S CiuifiAiTaiv.IucHndiimemm eft, ad/picere lucem,&cc.E.i-Qo nunc,
cum cjuafi crepufculo matutino au6tor inftitueret depingere Dolorem
ac VoIuptatem,taIi principio exorfus vt petat primum a Node ip-
eft,
fa,c]ux nondum plane difce(rerat,vt pennis fuis atris & colore trilHfico
(ibiadfitindefcriptione DoIoris:deinde Solem oratiam aliainparte
caÎi emergentem,vc quoniampapenslstiti.'eeft,in Voluptatis,c|ux ip-
fiusfiliaeitjdcfcriptionefenfibus fuisprêlucereveht. Nodem verb
fiellarum matrem vocat,vt & Tibullus eleg.i.Iib.ii*
CHrrumque fequuntHr
Matrli ,lafciuo fidera fulua choro.
TibuIIus autem cx Orpheo,cuius illud in Hymno Aftrorum,

hciîpic, 'n^noi NyjcTos cf)/;\9i TE^ci/ot /ueAsc»}??
Ignes <etherij Nofiis pia pignora niqra.

Etiam Euripides in Eledra.
Nox aureorHm nigra materignium.

Quippe Nox ftellas parere videtur quianoftu adparere incipiunr.
,
Dieiautemquoque Nox mater apud Heiiodum Theogonia fiqui- ,
demillaHefiodieft.HincApuIeiusiib.xi. D iem fmcûiiy qui dies ex ijlK
noiênafcetur,&cc. AnHoteles verb etiamipfe c.vi.Iib.xii.Sapientia:, no-

rauitfuiffealiquosfapientes cicwx;-ni ywcJvTUi Trai^^jideft, qniexnoê
procreata dicerent omnia,
CVM VIRTVTE DOLOR.

Laudifuntvoluptates &doIoresfi comites fintvirtutis : turpes au-
temacvituperabiles fiadiundtivitio c.xi.hb.vii.ad Nic. c. xii. & dcin-
cepSjIib.vi.ad Eudem.
Partvriens velvti arbor.

Similitudine declarat voluptatem qux ex honeftis adionibus capi-
tur indiccm efle virtutis,vt flores in arbore,fertilitatis.Vt cum is qui lar-
gitate munificentiaquc vtitur in bcne mercntcs,la:to id animo &: hilari
vultu facit , eo ipfo Iibcralitatis habitum teftatur,& munus fuum quafi
cumulo & commendationeaugct.Nam aipcrc quidem datum benefi-
cium pra:clarc Fabius Verrucofus ^pancm cffe dixit, lapidofiim quem cfu- ,
rienti accipere neceffarium /it,cftdre acerl;Hm.L.Scncc:i c.vii.Iib.n. do bene-

ficiis.Concinneque Ouid.fabular. Iib.ux. Super omnianjultus accefere bo~
m.EtCatullus,fiuequiquiilIecft,epithaI.PeIci.D(?«4/fr««r pne fe , re-
Jiantur âudia vultu

Ee ij
zio CIV I T. V E R I
Nec vero avt acet.

Voluptates comites virtutum , diftinguit a voluptatibus flagitiofis,
vt illis Bacchi & Veneris. Nam voluptates honefta' permancntem &

fohdam Jxtitiam pariuntrturpes autem fugitiuam & inanem,&: cui fta-
timcomespoenitentia&rEgritudo. Itaquc nonlapientcr minuscûam
acute Ariftoteles ipfeapud Valerium pra-cipitc.ii. hb. vn. vt voluptates
aheuntcs conjideremui .Benc &;Horat.Epift.ii.hb.i. Nocctcm^tadolore vo-
lu^tas.
HlNC EXESTO ITAQ^HINC PROCVL.

Pergit paucis refellcre infanas multorum opiniones de voluptate &
beatitudine. Acprimiim Cyrenaicorum & Epicureorum damnat infa-
nientem , vt Horatius dixcnt, fapientiam , fiue vt Gregor.Nazianz. orat.
i.conrralulianum Acrocôv a-oc^tou/ , cûi contenci in voluptatc finem bo-
norum pofuifte, non curaruntdiftinguerefbrdidas&flagitiofasvolu-
ptates, a fynceris & honeftis.Itaque impie ac nefarie neruos omnes vir-
rutis inciderunt,& philofophiam quafi mimulam aut filtatriculam ha-
buerunt,non vtmagiftram virtutis& fapienti;^. De multiplici autem
difcrimine voluptatum, fapientiarmagifter iple Ariftotelescap. xii. &:
dcinceps lib.vi.ad Eudemum c.v.Iib.vlt.ad Nic.
Necminvs exsensi.
Refellitiam Ariftoteles Zenonis fiue Stoicorum (edlam , qucc in
aliampartempeccauir,damnans volupcatesomnesgeneratim, neque
diftinguensilliberales &obfcoEnas a libcralibus & laudatis. Horum
philofophia quafi annus fine die fefto eft,aut quafi dies omnino expers
ferenitatis, Itaque fapientia talis non facit ad Veri fiue morura ciuita-
tem,in qua vt in Elyfio Virgilij.
Colemque fuum ,fua [ydcra norunt.
Sed hoc etiam ipfum,nempe Zenonem ab Ariftotele refelli , antici-
patione Cmcfz^hTi-\4 poeticaaccipiendum eft. Zeno enim Ariftotele
pofterior fuit : quemadmodum quidem etiam Epicurus , & tempore
pofterior&morib.ideftnequior. BeneautemPoetanofter,Stoicidas,
docere homines lapidefere.Sic enim & Plutarchuslib. pro Nobilitate,
Chryfippum,vocat 5/-oic«»? Lapitham,atq. exadamantecompa6lum.
Propterea nostram.
Dcfcriptio riuulorum xx.quorum deni honeftarum voluptatum ac
dolorum totidem turpium fignificationem habent vt ante diclum die
:
fecundo.
SeD MEDIO CiELI.
Significat iam Ariftoteles Regina: tcmpus efle in ciuitatis huiufce

puluinum illumj fiue molem marmoream illam adlcendere, ad quam
BART. DELBEN. zn
diredlxfunt vibisquinqueporrxtocidcmquevi^&colles , in quibus
virtutumhorpitiarunt,aquibusportis,&: viis,8<:collibus,(pirareincjuic
aurasjiifque gradus perflari rupis illius cxcelfarjCui tcmpla impodta vir.
tutum IntelligcntiazfiuementiSjflammamc|ue illamqua; inrer quinq.
templa elucet,mentifque imago efl:,foueri.Quo commento audlor de-
clarat,virtutum adionibus mentem toueri,omniumque rerum cogni-
tionem afenfibusquafiinternuntiis.acpra^cipue a fenfu oculorum &
auditu ad mentem (me intelligentiam defcrri.Itaquc M.Cicero lib.i.de
Rnihus,Qjiicauid,\nquh,animo ccrnimnsîd omne oritur ajenfibus ,^x. Epicu-
rus apud Lacrtium , Yloiiybo^^syogî^ t^ ojiQiicriaii ylj^jyjvy^.OmmSyinauh^
ratio apta efl
a Jeri/il^HS.htiam ipfephilofophia^princeps Arifl:oteIes c. iv.
lib. in.de anima.Mentem abrquefenfu,aicviderieflê uamf ypaLiufA.xr{oi,S
fA.iiH'.' •Ozzr"^^^^ c^SiMîia. ycyfa.fA.fxem , tanquam taheUas in quibus perfcri-

ptum adlouc nihil fuerit :fed perfcrihi omnia pofsint. Hanc enim rccipicndi
omniafacultatemdeclarauit Ariftoteles, adiedione vcrbi dvîXiyJict.
Ncquediflimili ratione idem philofophice totius audlor & magifler
pofuit cap. iix. lib.i. de demonft, illum qui aliquo fenfu orbatus fuerit,
fcicntiareialicuiushauddubiecariturum.Similia quardamPlutarchus
c.xi.Iib. iv.de philofophorum decretis , & M. Cicero lib.i. Academica-
rumquaeft.Contratamen Ca:farScaIigervenit,Exercirationecccvii.&:
xiix.Quifiad Euangelij formulam cxaminecur,ferripoteft:fiadnatu-
rajcognitionem,faIlitur. DeindefinaturiE principia Ipedemus non :
peflime Scaliger.-fi concIufiones,non optimc.Nequc enim hse fine fen-

fuumadminicuhs.Sedlongushic,nequevniusdiecuIa:fermo eft.
Qv; INQ^PATETCELSAM.
His ita expofitis,nunc Ariftotelcs in ciuitatis molcm illam afcendit
cuiimpofita rupes,fiue arx ip(a,& quafi cLKîutMi. In rupis autcm hu-
iufce cliuo,Regina: oftendit philofophus tres imagines. Prima fignifi-
cationem habet Senfns communis,:\.\zcro. Vis imaînatricis, tcvzia Aicmoiu.
Hasau6torficnotispropriisinfignesfccit, itaque coloribus fuispin-
xit,vta6lumagerefit,copiofiuseademvelIcintcrpretari. In cliuo au-
temrupishasimaginesfcnfuum interiorum pofitx, quia fine horum
opera non exiftunt virtutes mentis,vt Scicntia,&; ccterar, quarum tem-
pla in planiciem rupis impofita.
Ee iij
DIES VICESIMVSSEXTVS,
DE SCIENTI A PRIM A
VIRTVTE MENTIS.
r RiOR Oceani permro Cjnthim 'vndis

Einica^ i aut cittus ctfpellit nubila cdty
Tuncetiam njapido metns fuh fidere Cancri

Cum propior nobis longm ohit : Arquitis * holjjes
§luam 'veierispuro radiM nunclumineidixity
yidjpiciens Fhcshum Senior , delittore ruhro
LAta ferena4:A iaculantem tela diei,
Sciiicet in iuga nos njoluit quaft ducere , tendens

Cynthim ipfe manum , templis rutilantia quinq,
Qpl^ ENTis ^hi refidet quino difcrimine V irtvs»
Adigrat in has animm fedes , in coUihm elim^
Antedtumultum , njarteq. exercittts illis
^lmnciupltci perquos hAclimite peruta rupes.

Sic fatm Senior , celfo iam culmine molis
ConfiiterM , gmdihm nos per êftigia celfis
lllim , in fummam quoq .anheli eua/imm arcenu.

Qy^tq. ibi tantnrum nohis mimcula rerum^
Trtzftinxere oculos , caligine pupula mergi
Ccepta dtu ,ftupuere antmi , "vefiigia ferre^
Viteriom pedes ipfitimuere repentc^ ,
(tAdtonutt ficrelligio , ^^circumji&tithorror.

Haudfecm ac rutilum fiquls delatm Olympi
T)efuhito ad limen terras , mare,fidera ffedtet
,
Suh pedthm Solifquetuhar jeparataq. LunA

,
Cornua , &
aduerfo femper njaga limite quinq, ,
Lumina t^ ohliquum per mundi halthem , orhenu

, ,
Glu& rotat horrtficis rutilantia figna ferarum

Vultihm O' toto pafcentcs Athere flamas,
,
Tum Sapiens : Ffactempla îdes âriantia quinquc^

Luce fua C^ teBis^ circum fuhftruCia perennem^
^^lu& micat in cdum , crinito vertice fiamam?
Singula quo 'venitmt luftremm in ordine. Trimumj
C&ruleis ftruûm fapphiris prmitet , aureo
ci
B A R T. D E L B E N. zzj
Sic cfuafi corjjperfs de puluere. Confcia rerun-u

Jngens qua^ "jarte cdique jolique faUcj.
'iAmhitm includit , certifq^ S ient i a caufis^
Frincipiifcj^ potensnullo âriantihus moy
Callida Ipe^tatrix rerum , quastungere parcit
Ortf s O^Jt^ terit fs ^
quorum ceu limine fuxa
oAnttco * 'veniunt res in profcmia mundi^ * anterio-
"•
Pofiicoque aheunt : ruia duplex illa theatri,
Sed penetremmin hu 'venerahilis intima templf.
Quinq. perinluftres radiant circum ordinectnila,
Latior hxc prima eftaltis, tmagtne Diua ^ Scicntia.
Vnttif haud vno fpeckindam fe exhibet orc^,

Alterttis D
omtna eft errantis femitn Lunz,
Aftrolo-
^^^'
Qognitu cui folt njaria eft , Soltfq^ laborcsy
Confcidque afirtferi quid cogttet area cdi,
Vrania , 'vtdtgno indigetarunt nomine Graij.
'PtBa choro tuntca flamarum pr^^&te quinq^
efi ,
Gruta qu€5 errans erroris nomine falfb

,
''êddtdtt infames palla efi variata figuris

:
Aftrorum , in facies homtnum , rerum, atque ferarum,

Tertia at ommmodis permulcet cantibus aures^ Mufica.
Api 'voce opHS eft , carmenfeu dicere pleBro

Et fidihids querulo aut animanda efttibia ftatu,
,
Jnfequitur numeri quA coUigit imparis * ayos Arithme-'
Atq. paris quofuis abaco , cdicf^ meatus ^"^*-
Oueis amor eftradio ^^ 'vanis defcrtheremetisy

Ajtricaq. in uulgus ^furgentia prodere figna,
.Cixfaminututtm his numerorum fragmina pr&het.
Vltima m ultiplices fulcare in puluere formas, Geomc-
AÎetiriq^ docet terras mare ^fidera cdum

,
Fornicis aurati qu& fuftinet alta coronis ^ * comi-
Signa^manureferunt imitatimoUiterillos •p.„<,.
oArtificis, quorum teftata S c ent i a F amae

J^^nc ctiam pennis ad feros 'uiuanepotes
Peruoiat in^ omni viget indeiehtlis £Uo.
,
Prtmtis inhis At
las ,perhthet quem n&nia âttim
* Tertyli.
Rtfiloqua * ingentis rueret ne machina c&ii,
,
Su/itnuijfediu nitcnti fortiter armo:

Dcindc fathtfcentem fuh iniquo pondere templi,
Et treptdum ne fie , terrafque inuolueret omnes
Vna ruina fiimul, donec T^yrinthius ilii
ii4 CIV I T. V E R I
Ferrct opem ^fubdens onerifua Urga îcifsinLj.
* Atias. Sic fofpes T ELA Mo *

ficfofpita regia coelt.
Et mmen his fenfm nugis (juoque ferim x,thr& :
Dejiina flamicom& c^ fiellati bamlpts axis

,
Di^pts Ar LAs^ mundi quia per conuexa ôlantis

Jre folens animo dr fpeculan confciafati
,
* piancta- Erronum* Jbatta 0" treptdantia figna choreis

,
'"*"'
oAfirica : non humeris fed 'vi fulciuerat acris
Jngenij CAlum , quia caU dedittis "jno
Jn fiudio , ^t populiqui rem gentimpiger illanu ,
Sujiinetyimperiique fui rex ipfe columna ejl,

Troximtis huicnuUa reltgattis rupe Promethbfs
Verum in Qaucafea, îgilax Jpeculator Olympi,
O RP H EF s hinc cithartz fama fupernithera notus:
Carmineque y£olto mulcens delphinas ri on ^
Htc alij quoq, menfuris numerifque potentes^ ^
ARCHrrAi& ErcLiDESiWultifcta Mfsa PLAroNJS,

oAtq. alij , 'uaga quidfibi 'vellet opinio plebis
SoUtciti nihif aut qualt res fchemate fiux&.

jNsciAfed Nox iungit equos Jnimica volenti
Sc i .5e E , nec in pr^fens patitur defcrtbere ^verbis,
Late pofsideat quos dta Scien ri a fines.
PVRIOR OCEANI.
No N iam
planc Alccdoniafunr.
hi vulgariter fcrcni dics in Vcri fiuemorum ciuitate, fcd
Sctjuunturenimcxplicationes virtutum
McntisfiucIntelligcntix,qua2ncc[ucpcrturbationumflatibus,nec vi-
tiorum tcmpeftate ac repugnantia necjuc doloris morfibus dillrahun-
,
tur. Harum cnimvirtutumhabitus tancjuam Olympicacumcn efl:, ,
quod pocta: fcmper quictum effe aiunt,nec|ue vlhs ventorum aut tem-
peftatum mutationibusagitari.
In hacautcmopcrisfuiparte , auiflor nonnihil Ariftotelis ordi-
nem mutauit , fed neccflarib. Nam illc totius natura cjuafi êditnus^
fortitudinis.temperantiasjceterifque morumfiueanimivirtutum a:di-
bus libro tcrtio &: quarto luftratisjibro quinto, (ubiungit quafi animi
totiusfiuemorum^/yKoi' &apicemIull:itiam.Dcinde lib.vi. quafide^
fcripra iam totius animi fiue morum rcgionc, transfert fe ad Mentis fi-
uc intclligcntia: virtutes, vt fcientiam , artem,prudcntiam , & fimiles.
Qiiibusantcoculospropofitis,refle6tit felibro feptimo tanquam ad
fubfeciua quccdam,& reh6ta in defcriptione morum fiue animi, & fub-
iungic
BART. DELBEN. 2^5
A. Tcmplum Sc i e nt i ^^ ftrudum deSnpphiro gemma.

B. Quinque cx\\:c Scicnciaiiun i. C[ua(j Generalis scien-
TIAE,1I.ASTR0L0GI AE , III. MV S 1 C AE, IV. AR I T H-
M E T C AE V. G E O M E T R
I , I A E.
l-f
iitr CIV 1 1. V E R I
iunfîtduoquaficxtremavirtutislaudabilia: vnum virtute iftCa excel-

lentiuSjfiuciiabitum vircutehumana maiorem, quce 'virti^s hcroica no-
minatur fiue diuina : alterum virtute perfeda viiius, 6c gcnus quafi
quoddam virtutisinchoata;, vtContinentiam.Quibusitapertraclatis,
voluptatem acdolorem, imperfcd:is virtutibus ac vitiisquafi mate-
riamadiungit.Librisautem fequentibus,o6lauo &nono detotius vir-
tutis focia & conforte amicitia narrat. Denique hbro decimo de fehci-
tateipfa,eiqueadiun6tavohiptate. Atqueha:cpa:netotiusdemoribus
ad Nicomachum difputationishneamentafunt.
Noilier aurem a dodtrin^ filo iilo recelTit pauHifper, &c fine vlla prx-
ccptorum Arilliotelis offenfione, virtutcsintelhgcntia^fiue mentisre-
feruauit ad extremum.Neque alitcr quadrare iph hcec in Veri fiue mo-
rumciuitatepotuiiTent. Ciuitatisenimhuiufcetres funrpartes. Prima
vito: voluptaria;,alterapolitica:fiueacluo{a:. Tertia philofophicx &:
contemplantis,quas die fecundo plenifiime auctordeicripfit. Nam
primam fiue infimam vitiisattribuit, altcram fiue excelfiorem virtu-
tibusadfiojnauif, & felicitatipolitica: : tertiam excelfiilimam, & ar-

cemquafi vrbismunitillimam, effe voluit (edem ac regionem felici-
tatis philofiDphica: & contemplantis. Quare non debuit intelligen-
tias virtutes cum hac vltima felicitace , natura coherentcs , diuel-

lere.
Quinque autem virtutes mentis funt , Scientia , Ars , Prudentia, In-

telligentia fiue habitus principiorum , & Sapientia. Harum dux funt
mentis actuof^, illius quÊ contemplatur quidem , fed tamenrefert
fe ad finem aliquem adionis , vt Ars & Prudentia tres verb func :
virtutes fiue habitus mentis, itacontemplantis, vtinillaipfaverico-

o;nitione acquiefcat , non defiderans agere aliquid aut moliri, vt Scien-
tia , Intelligentia, Sapientia. Itaque vt ex virtutibus animi fiue morura
felicitaspolitica,itaexvirtutibus mentisbeatitudo philofophica fiuc
contemplatrix efflorefcic, conuenienterque vt felicitati politicÊ vir-
tutes animi , fic bcatitudini philofophica; , virtutes mentis adiun-

gens , ordinem feruauit au6lor illum, quo nihil fieri fingiue poteft
defcriptius.
SlC TATVS SENIOR.

Indicantur nunc a philofopho Rcgina: quini fcalarum gradus , qui-
bus in ipfam mentis arcem adfcenditur vbi templa virtutum quinque ,
pofita,illarum quasfuperiusenumerata^funt. Necmalctemplailla efle
Poeta finxit. Nam & Lucretius hb.v.dixir,

Humanum in pcSlus , tcmplacjuementis. Ac mens quidem,
fiue omnis regio illa animi qu.£ compos rationis eft a fenfu diflat lon-
giiTimc^fed propius paulb ramen abelt illa pars qua; in ipfa conteplatio-
ne refpicit ad finem aliqucm adionis. Atq. huiufce partis funt virtutes

Ars,&: Prudentia.Rcmotior aute ell a fcnfu pars illa mentis,qu^ tota in
fevcrtitur,&inipfavericognitioneterminatur ; eaque habet virtutes

B AR
E L B E N.
T. D ii^
Scientiam,InteIligendam,Sapientiam. Ac mentis cjuiJem illius adluo-
fx finisefl: diledus boni & mali: Ars enim bene efficere docet
, Pruden-
tia bene agere.Contemplatricis autem mentis extremum eil, veri falsi-

guedircretio.
Atqîbi TANTARVM.
Dcpingitur adfcenfus Reginas cum Ariftotele in arcem veritatis fiue
contemplationis.in cuius pianicie incredibili quadam lietiti;^ volupta-
te metes eorumait perfufas,propter copiam & fuauitatem lucis, quani
illa tcmpla erumpens eifque adfulgens flama emittebar.

inter
Flama verb illafignum efl: mentis verividendiiludio vehementer
inflamatx.TempIaverodiflindaeflêait omni varietate gemmarum,
eaque dicata efle viriutibus Mentis in veri contemplationem acriter
defix^.De his templis ante commemoratum cfl:.
PrIMVM C.tRVLEIS STRVCTVM SAPPHIRIs.

Defcriptio templi ScientiiE,vndique fapphiro inluminati. Sapphiri
enim color cxruleus efl:, aureis punflis lucens , vt inquit Plinius c. ix. Iib.
xxxvii.CoIorautemciEruIeuscasliefl:. Cx\i autem Itella: , quafi aurea

fapphiri punda funt.Itaque fapphiri materies Scientia: templo conue-
nientifTima efl:, Scientia enim cognitio eft rerum ca;Iefl:ium,certarum,
&inmortaIium,fiueortusatquc interitus expertium quos eleganter ,
Poeta nofl:er duo quafi limina efle dun.anticum , & pojlicum per qua; res ,
mortalesquafiintrantatq.exeunt. Sic enim Arilloteles quoque ipfe

olimortum &:interitum efl"edixit,d^«$ g<5 â-lcui ^vias in ful^Jiantiam, c.ii.
hb.iii.Sapientia.'.ldemq.c.i.lib.ii.Phyficor. rag(r/$,inquit, 0^05 in yV/a»

Ortus via in fubjlantiam.
Qv INQ. PERINLVSTRES RADIANT.

Pidura quinq.csellarnm templi Scientia:.Quarum prima Scientix eil
gencralis.-altera Scientias fiderum , fiue Vrania:, fiue Afl^rologia: : tertia
Scientias fonorum fiue Euterpae fiue Muficx,quarta Scientix numcro-
rumfiue Arithmeticce:quin6taScientias menfurarum fiue Geometriie.
Imagine div^ vnivs havd vno ore.

Ingcniose vno verifculo alteroue Poeta fe de plurimis quxft. expedi-
uir,qua:de multitudine Scictiaru.igitarifolita: infcholis.r.Vnafcictia
an multar?ii.Si multa: illa-, trefne vt Sapientia qua Metaphyjicam, vocat,
Mathematica,PhyJica:anvero eriam plurcsfEr plurcs ii ponimus, .inne
quatuorillxfint,carLiq.primafit,detranfcendentib. (Sc vniucrialiflimis,

{iue/'r;w4P/>/7o/op/?zd,altcradeintelIigcciis&Deo,fiue54/^/f/M,fiueDi-
uinafctentiafiUQ Theoloîa , fiue vt loquelaritcr dixcris Alctaphyfica , ter-
tia Mathematica,c\uanCLPhyfca:an vcrbquinq, fint. Prima vidciicetde
Deo,fiue Diuinafcietia,Gu<:Theologiayd.\teTa de intclIigaiis,fiucPo/?/?/j)'/i"-
c«t,fiue vtvocat Aff/<//'^yrcrf,tertiadetranfccdentib. &: vniucrialifs. iluc
Ff i;
tj,8 CIV 1 T. V E RI
Prima Philofophia , quarta Mathematica , cjuinda Phyfca , &c. De his
omnibusica mc extricaui,vt diccrem.

ImagineDiua
J^niusyhapid vno Jpeândam Je exhihet ore.
FORNICIS AVRATI.
In ipfo templi fornice quinque Scientiarum ca^llas ambiente,locata2
fijntftatuaehominumrcientiflimorum. Primum Atlantis Mauritanise
regis.quivnusomniufuit AftrologiarperitilTimus. Ex quoillucl poetê
fidis fabulis prodiderunt ca:li axem ab eo furtentari. Iraque ab indige-
nis Aovdu v^c$î5,ColMmnamcali,wocmm Herodotuslib.iv. califerum
Atlantem Virgilius adpellauitlib.vi.ytneid. PapiniiiS4/?r/fmw lib. iix.

Thebaidis.Arnobiuslib.ii.adueifusgenteis,^fy?^rorfw, bamlim , r/^;a-
nemy ac deflinamcceli.QuodamemVocta. memorat de Hercule Ailan-
tis vicario fiuefubadiuua paullifper , id aliqui fic tradidere : fed aliter
ApollodorusinBibliotheca. EtbenePoeta nofter allegoriam fabell^

adpofuit,de qua etiam Cicero Tufcul.v. Ifacius ad Lycophrone, Tzet-
zes hiftor.i.Cbiliad.v.Cedrinusincompendio. Euftathius in Homc-
rum,alij. Pliniusquidem Athlantem Sphxrarbarbaricac muentoretn
facit:lfidorusetiam Aftrologice.
Sequitur deinde ftatua Promethei qui carlum & fidera conrempla-
,
tusdiciturinCaucafomonteexcelfiflimo.Quod M.Cicero indicauic

prooemiQ lib.v.Tufc.qujEft.& interpres Virgilij ad Eclog.vi.
Orphevs hinc cithar^ fama.

Sequuntur ftatus muficorum,vt Orphei,& Arionis,
HlC ALII CÔQ^WEJ^SVKIS.

Imagines Geometrarum 5c Arithmeticorum Archyts Tarentini,
Euclidas Mcgarenfis & Platonis.
AtQ^ ALII VAGA QVID bPINIO.
Ad extremum,quafi profanos,huiufce templi fepto & tanquam 'J^cj
ÂppcwTuei^vfummouet.opinionemquar Sc inccrraeft, &veri non mi-
nus quam falfi perfuafio .Exefte irem iubet rerum fingularum cognitio-
nem,qua: incertaetiamipfaeft,anceps,Iubrica,obfcura,fallax,neq.di-
gna qux certiftimis fcientia^ myfteriis initietur.
c
DIES VICESIMVSSEPTI-
MVS,DE ARTE,ALTERA
VIRTVTE MENTIS.
ECD r M puniceos digejferat ordine crines^

Necthalamo 'veteris^quanquam vert&fa mariti ,
Trodterat , remorans T^hcebi Pallantias ortns,

Effe dies nobis tam îfa in culmine rupis^
Luce rubefcebant circumfic omnia fam&y
Intertempla micans CAliquA fiderelambit.
,
Sed Senior , iam parua moraefiy albefcere , dixity

cdlum nitidufque referre citato
Incipiet ,
Cynthius axe diem monef hora tnuifre templum--^

,
L&ua parte fitum quod plurimaturba freojuentat^

,
Et 'varians atq. omnimodas excultu perartes.

,
Sctltc&thoc Rs diua colit celeberrtma fanmnj.

yi
Qyâgntficum minus eft , partli neq, luce corufcat^

^jia fibt conjittuit qu od dta S ient i a: pukhrunu
,
EftmmenÔ^ [pecie mentes oculofq. moratur.

QyÎyrrhtna matertcs , trtplici âriata colore efi^
Hinc artita * mant^ refecans^ autcalltda "uertens r artifex.
exf ^/ mtnuens opus hoc eduxit tn ^theris auras.

,
pty^rttfices operis mnti T)ea blanda ô lt p r 4s,
u4dhctens treptdas tacito inuttamtne mentes:

Et Dea., qu& duris deprenfa tn rcbid.^ 6g est as
Inuentt C^ fiudto ^jaria^s ijtgtlcxcoltt a rtes.
,
'Otraque fuppofita eficelfi tefiudtnetempli

Effigtcs. Htlari 'vultu prtortUa renidet.^
Exq. humeris Tyrtofaturatam murtce palUrru
T>€mittens , oculos iucundo lurnine pafcit:
Altera ftat mcerens , & îltbpts obfta pannis,
Has tnterpofita efi bicolori infignis amtdu
Fo Rs H E Rj. Candentesjub peStore fibula Ditta
Inctngtt tunicas , humeros circumdata pimrui
âlltolo efi , puUoq. cJr decute. *
Sic h e râ duplex * dctriro.
ôlMdettngenium. aydodo Uta ey candtda rtdet,

Blandttur , fauet acfouet atrox rurfki , acerbe
:
ff iij
s
i30 CIVIT. VERI

S^piit O' in/tdiii aut aârteoppugnat aperto,
Vlumis texta eadem yfeimmo deformce templi,
Tênfdis eji quouis agitatdque fiamine 'venti.
,
'Tale c^ in arttfices leuis atq. 'voiatica Dma

Exhibet imperium. J\(empe jrtis formula certa efi;
liês ipfi, flmtant, Tales dum , callida quamuis
A R sfubigens fingit ,form£tjue imitamtne vefiity
Falî Diua potefi, non quod Dea cxfpitet ipfa,
Sed quia Fors inimica nocens , interuemt ^rti,
6tfacit artifici res 'vt parere recufentj,
At benehabetiCum Fors atqucA r mifcenturin njnunu*.
Interiore nitent feptem circum Adefacella^
Signis qu&que fuis âriantia. B ellica primo
Ats mili- qA rs pofita cfi ,graue Adartis opus tra^re fuperbi
taris.
fmpigra , O" infeftos defendere finibtis hofies.
Poctica. hlterius domina efi , T>ea doCta oetic a, lauri T
Circumeunt heder^que caput. Stat proximns illi
JVLae on id es, oculis captus ,fed!uminementis
Lynceus C^ Domina gremioinnutrittis inipfb.
,
Nec longe AAaro virgilivs, Latialis Homertif,

Pafcua , rura canens , O" prdta ftmper : amores
Tranfcribens aliis , quibtis hdc mjfieria cordi,
^lups V eneri feruire tuuat , Venerifq.puello,
Jnq. leues cytharA ûdtum confumere curas,

Et dt^re legat quA carmina miles in armis
Qy^fatris Actdalia , medio non agmine miles
Alartitis , lliadas 'velutinter clafsica legit
(LMagnus Alexander comite ac duce maxima vatc^
,
C^ voce animansfua figna Foet&.

Beiia gerens ,
Oratoria. ^
ertia dchtnc F A NDi pr^gefitt cop I A fiores ,
Spargere in auriculas varios , atque influere ^vdo

(^Mentes , dulctloquA medicatas 'verbere Itngua.
Mcdicina Vicini QÊDiciNA potcns efi Itminis , herbis,
Siue opti-seft ferbis , 'varios fanare dolores,
Largiriq. nouas doBifsima gra mi ne 'vires,
Carmine feu mauis 0* vit^ reddere 'vitanij.
,
Architc- ^^s quoquc tcmpla firuens fuperis immania Diuis,

""*
êgtbus &dtficans 'Vtfenda palatia magnis,
* vitru- Friuaiifq. iares ponens, c^ ciuica te6ia,

uius C/eHam habet , ac multas * 'vna in fe continet artes,
C.I.
* akn- (i^firtfica hic etiam Qritica efi Dea,San£ia Dearum ^
nius cx Homcrico iilo a?» "iîa.w. Idcmq.apud Piobum.?»/f^r<{ Dttmtn.

•
B A R T. D E L B E N. . zî
Atq. illi comes ^tfatagens anciRuU

, , primas Giam ma-
Garrula litterula^s , 'verbocj. ac uerberefiua tica &
Gramma-
Chu docet in trimis 'Dormna c^ 'vwlentioripja. , tiftica.
^luamuls c^ Domina ipfa ntmis "violenta ^fuperhe

Quidlihet in quofuis audens , mutilare poetas^
Commaculare notis inurere "BjTetoras ipfis ^ ,
Auriculam htftoricis peruellere confcia quamuis ,
Cana Ftdes tUis , mt C^ mo/tura Vetuftas,

Qupfq.finu fou&tin vapido femelorfa clientes,
Q^rtibtis auerfos altis facit , ardua templi
Limina nec patitur penetrare ,S ci en ri Afedemj>
Dia 'vhi conftituit vanis certare fed 'vrqet:
Lmdthm inter fe , tumidi dum flattbus 'vtrcs

IJlterim nthil inueniant quo crefcere pofsint, ,
Sic partittis tners Alufarum regna trtummr,

Qyf/tq. aliquis faûs fubtto eftâuis vnica PhoeniXy
Graculm ante leuis pennaque inglorim atra, ,
u4les quem cupide mutatis addere formis

,
Iâfo poeui veltt ^facroqueintexere peplo.
Eft <^ltm qui non , Dem , tnciutm Fferos

homo fed
Sol prA qtionebula tpfe:Deumcertifttma proles^
Vltima fed meritts prima efi , quA tradere terris
,
Semtna , & arboreas vlmis adtungere 'vit&Sy Agricui

tura.
Kut palts humiles ^pecoriq. impendere curanu Pafti
Atq. apihus docet. Hanc etiam nunc lumtne 'virgo
De cdts Aftri&^ videt placido : inque paternos
Ciim vitiis oftênfa lar&s hutm migraret , in
liê/iitit ante ,dum fe induit alis.
diu tecto
Sedfatis hu: iam ^Nô x venit aduerfaria So li
ht metm eft^ verfm radio fine Solis i n ertes
Jsle faciam mea dum 'varias it Mufaper artes.
,
Necdvm pvniceos.
TAM excellens fpecies pulchritudinis

vtnullius hanc oratio Nofler hic tamcn fatis explicare pofllt.
efl: invcricontcmplatione,
poeticopenicilloproximcadfimihtuiiinemeiusaliqua acccflfit. Nam

Iblertcr ita exorfus efl.Tantum crcpufculo ipfo m arcc illa conrempla-
tionis,luccm fuifle , vt media dici pars.fiue vt Plato Ioc|uitur in Phxdo-
ne, «^tôi/ « ju,£(r«/x3ct<t »j JcatAsoytte»» 9-0.06(05«. , cfle vidcretur. Tantam verb
luccm adfulfifle aitex flammailla mcniis philofophica: fiue contcm-
CIV I T. V E R I
A. Tcmplum artis exmatericmyrrhinajfiuelapidcmyrrhino.

B. Septem artium cxlliE.A R T I s militab.is,Poeticae, r.het(>
RICAEjMEDlCINAE, ARCHITECTVR.AE, GraMMATICAE,
AGR.ICV LT VRAE.
C. F O R. T V N A.
D. VOLVPTAS.
E. Eg£ STAS. Sed FORTVNAE, VoLVPTATIS & EgESTATIS cffi-
pidornonrcdifruneexpreflit, ncqucdefignauitcxllas feptem at-

trics
tium,qua: in ccmpli circuitu.

BART. DELBEN. izj^
plantisjin inedia templorum planitie. Jtacue hjc prxluccntc Ari-

illa
ItotelescumReginapergitnuncadtcmpIum Artis,(^nociminusiirmi-
ter fundatum efle ait,minurc|ue pra:clarum illo Scientia: lcd ipfum ta- ;
mcn per fe puIcherrimum:Nam Scientia quidem rerum eft, c|ua.' necef-

farix vniuerfa^q^ fmt,fumme^; cDnftantes Artis vero materia mutabi-
:
lisjfiue vt locjuitur Cxcilius, profiuuia f^, quemadmodum etiamilla

Prudentix. Nam vtraque redt^ rationis admonitu inrebus fingulis
cxercetur: illainefficiendis,haEcinagendis. Sedipfartamcnper fc jê-
neratimacfinemateriafingulari fiueratione forma:fux,experteslunc

mutationis&inconftantiaf.D.Thomasi.ii.QuaDllLvn.ArE.iii.
SCILICET HOC ARS DIVA C O L I T.
Templumartisdepingicfubrtrucluramateriemyrrhina cuius pretiu
aliquanto efi: vilius quam fapphiri , ingens tamen : & nitor autem eius
verius.quam fplendor aliquis. Ingeniofeq. hoc Poeta commentus eft.
Sapphiri color ca:ruleus conueniens Scienti:^; myrrhini color varianti-
bus maculiseft, iraque artjsfimilis, quse &:ipfa variarefolica propter
varietatem materioE.Oper^pretiu eft audire. C, Plinij ex c.ii.lib.xx.\ vii.
verba de myrrhinis.5^/f«(/or his,incûit,/ine virihtis , nitorque vciius quam

j^lendor.Sed in pretio varietas colorum,circumagentih. fe mamlis in purPuram
eandoremq. & tertium exvtroq.ignefcentem,velut per tranjttum colorts purPu-
rrfr«ê/cf«fe,rf«f /^cêfowc/f/cfw/c^&c.HincilludMartialislib.x.epigr.xxc.
Aiaculofe pocula myrrha. De ortu autem myrrhinorurn,alic|ui cot ra Pli-

nium imperite diiputant,fed hoc agere nunc velle,aliud agere elfet.Tri-
pliciq. artificio id templum exardificatu eiTe.QiLippe arsdiffingcndis fiue
ahter fingedis, autordineahodifponendisjiiateria:parcib.autinaugc-
da materia minuendaue exercecur. De hoc artiu difcrimine,nimiru eas
in materix aut mutatione verfari,aut additionf aut deminutione , aut ,
compofitione,autappofitione,autadglutinatione autmixturafimul ,
&adpofitione,&:c.exfertim Alexander Aphrodif Problem.xLix.lib.i.

A R T I F I C E S O P E R I S T A N T I. ::!.,' "
5 .
Inadytoipfotemph Artis, cfficHirE ftatua: Deleclationis fiue Volu-

pcacis,&: Inopia';quarum illa quafi blandiendo inducit:ha:c vi & nccef-
ntate cogic homines ad indulhiam & artis tra6lationcm. Media vcro
interhas imago Fortuna:,cûa: confors &c fociaeft Artis. Nam vtraque
in rebus fingulis eft. Itaque vt geminiE germana: forores viciifim efc f
amplexarividcntur:vereque Arifta:netusinepiftolis,.^>"ffw egere Fortu-
nii,&' Fortunam Artis indufiria exornari. 'nyûu^ , incjuit , vracra^ rarz^crHoxTaji
roy^ni ,^rv-^n S ict.>co(r//.'iTztf 'ra.ic, 'QicfnfAa.ii^&cc.Qus.m cx Agathoiiis Poct^

verfuyvajV^wîmitatuseftjqucAriftotelesprofcric.iv.lib.vi.adNic.Ncci.
diffimiliEer demixtura virtutis &: artis.Valerius c. iu.hb. n. agcns de P.
Rutilio. INTERIORE NITENT.
Septem in artis cemplo facclla conftituit artium fingularum. Ac pri-
mum Artimilitariadfignauit:altcrum ArtiPoeticT: tertium Rhetori-
ca!;quarcum Medicini':quinclum Architecturx;fextum Grammatic.T:
feptimum Agriculturx.
X34 C V I I T. V E RI
Alterivs domina est.
TranficAriftotelesa Martis & rci bellicas facello adfacelli alterius
defcriptionem.viclelicct ArtisPoeticie,in cûoftatiiaHomeri & Virgi-

lij;factaqucdigreftioneopportuna,clignum hocftudium efteaitjn c|uo
homines,& Mufaruniy vc Varro
cxcellentibus a natura prxditi ingeniis
loquitur,Pow/?;/// verfentur. Hanc cnim artem iliam eê^cûx diuorum
& hominum benc de rc communi priuatacjue merentium laudibus ad-
hibcndafit, nonaucem flagitiofiscantilenis,& Veneris vocabulis,cjui-
bustanquamfefcenninisaures,nonnoua2nupt^,fedvtVarrolo^tur,
acerlfce virvinis redurentur. Laudabilis quidem Perfarum mos dequo
narracHcrodotus lib. i. & Nicolaus de moribus gentium apud Sto~
bxum. Serm. CXLV. 0'mQ. (r<î<n -miiiv Ch 6^«<r' Txt)^ arA Aiy^v iîq-i.
>
Quacunaueillis facerenefas.eaneque dicere fas eft.

Eiufdemtûc modi eft
illud Sophoclis pra:ceptum,apud Stobxum.
Qua turpeferi eji, ea proftrier nefas.
Herbis, sive opvs est verbis.
ParagrammacifTimijHer^^cjr-ufr/^^r^mw/nec^m/wf. Sic Marcellus

Empiricus Carmine adTheodofium A.
Gramine feu malis a^ro praftare medelam
Carminefeti potius,S>cc.
Ec Gaufridus Abbas^ Altarcumbje in vira S.Petri Tarentafij. PocuU

rjerhts cir heryis infeâ , &c. Duplcx nempe Medicina olim , Kationabilis
vnaraltera Pfy/c<«. Ecduoremediorumgcnera.R<tr/o»4/';7w, herbis, fi-

ue gramine : & Phyfica , verbis fiuc carmine. Pallimcjue ita diuidit Mar-
cellus Empiricus, comesoSiciorum Thcodofij. Tangic quoq. D. Au-
guftinuslioc difcrimcnc.xx. lib. ii.de dodrina Chriftiana, fapicncerq.
oftendit, quo aftu caliaremedia vocarinc olim Phyjica^ & difTcrichanc
mcdicina^ partem re(5be non folum ab Ecclefia , led amedicisquoque
,
ipfiscondcmnacam efle.
o
DIES VICESIMVSOCTA-
VVS DE PRVDENTIA.
ECT A ruhefcehant orientis lumlne Phoebi,
Human£ dux re^nM 'uht T^ri^dentia 'vitA
Et domtna. Hoc Senior temflum frofpextt inde , ^
Orfm prmfari hreuiter. Gûam candtdm ifie^
Dtxtt in orbe dies oritur quam Phoebtts amico
, ,
Ore iactt radios terris J^^Qtidtfimm altt

;
Rex cîli merito mem audit Cynthim omncs ,
Unm fc hilarans. Sednon minm tUe corufcum^ .\
Soljfacithumano fub peCiorelumenhonefti^

Qôrei qtdi regere 0" reBA rationis habenis
,
Amigare mon&t certas T? rf dent i a rneta^

,
'^R^m in humanis fiatuens qua^ fieGlere no(tr& ,
Qircum opm eft "uttx, "jariata negotia re^s :
Inqmrens quoque cauta uias , qutbm itur in arcem^

Lumine quA fmper rutilM perfufa beato.
Ignis ah hoc tlle eft veluti fcinttUula Solc^-y
J^ndefiis vttum ptm injptmre figillis
Surripiens potuit , folkrti corde Promethem.
Fahella eft , memorant quod inani carmine âtej,
E curru 7'apuiffe faces Hypertonenati.
Callidm hoc faceret quamuis , & 'vulpio furtum
Japeto genitus S , li? njidet omnia sqlv s
Terris qu&(j^ agttztnt homtnes , CT" inAthere Diui
Cynthim atque audit, neque Solem eftfallere cuiquam.
,
Vita hominis kat i oefi, atque hoc 'velut igne Promethetis

Jnfptranshomines , tunc tnterluftra ferarunu
Aiontiuagos ^fimtlefq. feris , torut^mque tuentes
Tanquam vrfos hipedes , animautt lumine re£tiz
QÎentis , c^ humanx. docutt commercia vttA,
Sciltcet d hrutis homines , feclifq. ferini^y
Separat hu 'virtm antmt P Rr d enti a re6ii.
1. Flu£t>hm tUa docet mediis educere îtA

NoftrA , animi cymbam ^tuta fubducere , terra^
%îgto nixos vtrtutum , colltbm tnjra,
Gg ij
I. o
i3(f CIV I T. V E R I
Gh/arum teChi fua Junt c[ua(^ nitentta luce^.

I tf^c cadem 'vit^ cum ftant placida aquora ventUy
I .
Pucipere inftantes animo iubet ante proceiias. .
Cumq. mari defiuit hiems crelêrq. proceilis

I I I. ,
Africm c^ denfi njeniuntad littom ftucim^

,
llla monet conftareanimo ciautimq, tenerc^-.,
I V. Blanda voiuptatum iuhet inuitamina tnnquamj ,
Carmina Strenum ,fcopuiis qu& figere acutis

Têntant , auricuiis furdis audire. Serenat
V. Nuhiia triftiti& , tempeftatefq. doiorisy
Tojfe venire hiem&f quoniam prdfciueratfiias.
VI. Cliuque coiunt hominei fiuxA miracuia F rt is
Tieqva C
opes , duicej grata de coniuge puppoy.
Glu&ue foiet naturaparens impenderet 'vires,
Egregio fbeciem fiorentem corpore , magnunu

Ingentum ^feruat rationis iuce , 'veiauget.
V I I. Strenua femerfans eadem cimltbt4s ^ndis
Turtoremergity vartj commercia vuittu
1 1 X. Confiiio aurigans , rertimque peritu bonarunu
Stftere profluuium , vario 'ueiut Eu ripm Aftu
^jtA ferrifoittA, JsQecnon tnmen hu quoq. F ortjs
Excipitinterdumvefanacorporeteiay
Sed mintis atq. altA , quas inferiore locaui
Vrbe yfuo prtui feciufoiiimineteBi:
1 X. Lumtne 'vt accenfo quas omnes dirigit, 'vna,
X. Omntbus 'vna in conciiio eft. Vbi re£tt4s honeftiy
Vartis 'ubi 'vtttj ftt itmes doBa monert^:
X Qju bona qUiH maia fint quo dtfient candida nigris.
I ,
Vtque maiis ieuiora , bonis meitora prinoptes:

X I. Jnduat &
'uita ût varios humana colores.
Laudtbas his animum cumulat ceieberrima VirtPts^

Liminanunc cuius radio perfufa 'uirentc^
Lufirare efl:animtis. Viden ^t, Regina topazîo ,
Exfirt4ûs paries circum eft, ocuiofq. relucens

Adiicit intrantum îridt reficitquenitore^?
§lutnque micat circum c&Uis penetraie. fmq,
^rina fua ejliampas , 'uarto dijcrimine iucis:
Cuiq.Jua ejfigies nuilo dtfcrtmtne , cautA
Taiiadis S* comitum facru operatn aîneruA

,
Stat iuxtim mantss, atque fuis ûariaâ figuris

Qjuitbet. Ha caUa referunt ^P RrDENTiA 'virttts
a
.
B A R T. D E L B E N. ^37
Ojiam facie fii muhipltci. F rvdenti prima eft Prudctia
icgitima.
^jÂ leges ftatmr popnlis ac gentibus Aquas,
Ha n c referens velut occipiti eji ocnlata aykltneruA
Effigies bijrons ceu Janus. Fronte LrcrRorM
,
oAnteriore 'videt Dea ^pofieriore S olon e m,

AlteriUS cdk domtna eftT^RVDENTIA S AN IS Pnidetia
Jncltta co n siLi is^rebtisDeacaUidaîtA '

Jiibera-
tiua.
Incertis certare * vias , ^ tangere metamj, *certas

^*^"^'
Atq. ea confiliis comitesfibt legtt amicos,
VtPERicLEMÔ* ^î oltm ffeciofo nomine lufti
Clartis a/d K I ST iD E s, ingratts lumen oAthenis.
Hinc Dea qux, lites diri mit dans iura iforoq. Prudctia
mdiciahs.
Frdfidet. Adfiftit caperata fronte feuerus
AiiNos cp" '^HADAMANTurs humo fua lumina figens ,
Velatifiq. toga mantbus , ne munera captenlL

Qjiarta Minerâ domfm curatjpriuofq.penateSy Prudctia
domcfti-
Qontugiiimq. fouet gratum , paruofiq. Quirites
Sufifictt , &
bene qu&fittis fua regna tuctur.
Vlttma CAVTA siBi soli fiaptenfq. aîNERVA eft,
Et ctthanfta canit 'velut oltm aAftêndtus , intus Prudctia
finguiari«
Omnia nil curans alij fiudent peredntue
, ,
oAlgu , dumfibi prouentant fiatis omnia reBe*

O mnia quA fimulacra îdes fub fornice templii
Sunt trtftiquefiipercilto , facteque fienili^
J^Qilla iuuentutis gemaltfionte renidenti).
Intuuenum prAcoxnifiquaeft i , Frvdentia nunquam
Fecfore conftitutt fedes.Temeraritis tllos
Error agtt neque longa dtes , qutnfitdque multis
,
IJfibus acfores r erum expertentta fecit.

,
Fenfiilis d caHs. lychnm laquearibus aureis

T^ ergemtnus , clareq. micans cuiufque , fidel^
Vfique fiateUttimn facit , C^ comttatur euntenu
HuncanimiSolem , 'veluti fiuafidera l^hoebum-).
CoNsiLii prima eft bonitas , ficitifsima redtas w^..w«.
Veftigare 'vias , qutbtis in portum itur honefti,

Attera qua meditans hera quid Fr kden tia re6ie amuK'
Imperet atq. tlli qu& fint contraria sen t it.

,
Têrtia confitltis Sententi a ^fi qutd acerbi efi r'"-""-
henit , G^ in meltus dure confulta retraStaty

IJt locus , aut tempus 'vartans^perfondue poficit.
Torro etiam Domin^ hoc templum quA pofistdet, njna Soiienia.
Gg iij
,j8
CIVIT. VERI
cognominls , tUa,
Eft vterina foror fimul O'
Cluam J^rrRA Jârens fme CoNSFETrDiNE
, ^ rsr
Tanquam fa/tre partt , S ollerti a. Lumen O* iH^
Jidenttaliquam pr^fert ,fed quo duce , plurimm error
O biicitur , ni dia fuam T^ rvdentia lucem^
Jpinxerit. tCaudfectis acLunx,fi4,h Itice maligna
Eft iter âut dubtA fub f?rtma crepufcuia lucis^
Sujhenfo pede , & ambages m&tuente viarumj,
Etlapfus factles , ocult/q.horrentibus vmbras:
Vtnoftros iam NoHis equi caltgineterrer^
Vtcina picei , pofiquam fua lumina Titan,
Vertit ad tTeJpertum fero iam 'vefpere , Ittttts.
Tecta rvbescebant.
CE R TAT in Veri ciuitatejpuichritudine dies cliei,ac fequens prio-

relÊtiorfemperinlucefcit, vt hodiernus Prudentise dies , quem
audor ipfe concinne fic ingrcflus eft defcribere , vt a poetarum de Pro-
metheofabulaexorfus,eam vere fapienterque ad PrudentiiE laudem
accommodarit. Nequeenimillumcjui ocuhscernitur, fed Prudentiae
folemfuifleaitjdecuiusradiofumpferitigniculum Prometheus ohm,
vt hominis formatam e luto imaginem animaret , ipfoque id Prome-
theinominedeclarariait,namefre'^T)?5<^zO/^''V'*^ quas Latineproui-
dentiafiueprudentiaefl:,radiusnimirum ipie &
quafi aciesanimi hu-
mani,qua qui orbati funt , ij perfimiles Cyclopis funt ilhus , qui indu-
ci tur ab Euripide,cum Vlyxes oculum ei effodiflet,velle quidem corri-
pere Vlyxem , fcopulum incurrere amens ac lamentari. Sic apud
fed in
interpretem Apollonij Argonaut.lib.ii. Theophraftuscenfet,Prome-
theumfuiflevirumfapientem, qui primusgeneri humanoimpertitus
philofophiam atque hinc fabellam ortam deignc hominibusopera
:
eius dato.Hinc V\omQi\\ojiScallidtis apud Horat.Oda xnx.lib.n. SoUertt

cori/^" Prowf//>f«âpvidCatulI.epith.Pelei.Et7n)/>tl;\95ct'o^'(M.«T'«. Hefiodo
eft,a verfuta & varia mente.In hanc fentenriam iucundc Hyginus in fa-
bellisfuisc. ccxx.narrauit Curam Deam fuifle cjua: prima finxcrit ho-

minem.Et Anaxagorx difcipuli Prometheum efle dixerunt vovv fiue me-
tem,vt pofuit Georgius Cedrinus in compendio hiftorix. Dehomini-
busautemexlutofidis a Prometheofabella, eft apud T^khylum in
Prometheo.Propert.eleg.v.lib.iii.Horat. Odaxvi. hb. i.Ouid. Meta-
morph.Iib.i.HefiodumDier.&Oper. lib. i.&inTheogonia. Apollo-
dor.Biblioth.lib.i.Cic.Tufcul.v.Lucian.inhbro. Prometheusesin di-
dis.Seruium ad eclog.vi.Claudian.alios.
BART. DELBEN. 2-39
A- Tcmplum PRVDENTiit, ftrudlum gemma topazio.

B. Prvdentiae legitimx.fiue lcgesferentis in Republ.
Ca'ila
C. Prvdentia deliberatiua, cjua: Rcmpubl. regicconfilio.
D. Prvdentia ludicialis.fiuercsiudicans.
E. Prvdentia Domeftica fiue in re familiari.
,
F. Pr VD E N Ti A fingularis fiue vtvocantalK]uiMonaftica, In

c]ualibetcxlla tres lampades. Scd piclor parumaptc , modo
tres,modo plures pauciorcfuc exprellit : vt nccjue lat re6lc in
cxlla Prudentix legitimx Mineruam c]ua(i habitu virili,vnac|.

fronte pinxic,non vt audtor voluic,bif ronccm.
Z40 CIV I T. V E R I
Flvctibvs illa docet.

Pergit enumerare aliqua Prudentix officia,&; eleganti comparationc
vim PfuJentiÊdeclarat.HacfcilicetvnajVitcTnoftra; cjuafi nauiculam
gubcrnarij & feliciter in portum adpelli. Perindc vt Titinniusolim
poeta comicus de fapientia dixit,
Sabicntia. guhernatornauim torauetjoaud Vâlentia.
Et adiungit Prudentiam moderatricem cfFe Fortunar.Et vero fapien-

tiflimihominesFortunam aliudnihilefle cjuam prudentiasS: confilij
penuriam,totumquehocnomene(Ieinanerufpicatirunt.Exquo illud
Appij CÊci in carminibus apud Salkiftium orat.i.dc Rep.ord. F^hum
efje fuaaucmque fortuna. Ex Appio deinde Plautus Trinum. Namftpiens
quidem polipfe,fngitfortunamjtk.ExQodem Cornel. Nepos in Attico.

Suicuiquemores,fnguntfortunam.Ex (apiente Poetaidem Tullius Parad.
v.vbi (apiens Poeta ille Appius,vt arbitrati alij,vt ego,Plautus. Eiufdem
modi&illud L.Senccx.fâlentioromnifortuna eflanimuSy&Lc.^Hec^.diSi-
militer Sztyvicus. Nullumnumen ahe^,f JitPrudentiafednoSy
Te facim'is Fortuna Deam caloque locamus.
,
Bene ficlocusilleapudLadtant.c.xxix.lib.ni. Abeadem verbmen-

teetiam illa Epicuri.x.t;£xet ôêt.^^^lct.o-oipa) Ty^» Trape/WTr/TfJ^. Quod in-
tQrmQi2X\xsQictio.FoYtuna exigua interucnit fapienti.\\h.\.S>LiiAc^ni\:iUS.
Profert & L.Seneca cap.xv.lib.ii.de Tranquill. & Plutarch. lib. de For-
tuna.
VlDEl^VT REGINA TOPAZIO.

Defcriptio temph Prudentiar pulcherrima.Primum parietes eius to-
pazio gemma totos conftare.neq. id temere. Nam topa-;(in verbo,Tro-
glodytatum iingua fignificationem quterendi fubiedam efle, inquit lu-
ba rexapudPliniumc.iix.lib. XXXVII. Proprium autem eftmunusoffi-
ciiimque Prudentice, rationesquarrereac peiueftigareconducentes ad
felicitatempoliticamfiuea£luofam,vt iam explicatum eftdietertio.
Cum autem perquirit has vias fiue rationes Prudentia, dile6lum atque
difcrimenadhibct.falutariaatque prazclarafeccrnensapeftiferisacno-
cituris,totaqueinv{u,& vitacommuni, &rebusiisqux deliberatione
habentverfatur. Deinde templumtotumauclorconluftrariait lucer-
nis qumdecim,a Prudentijc fole accenfis.
QVINQVE MICAT C^LLIS PENETRALE.

Pi^gere pergit interiora tcmpli,& quafi adyta,qux diftin<5ta cfle air,
quinqueca:lli5,in quibus omnibuscffigies fitMinerua',fedalia atque

aliafpecie&: ornatu. Imaginibus autcmillisdcclarari quinque fpccies
Prudentix.Qunrum prima cft Legitma , fiue illa qux leges ac iura ciui-
tatibusdcfcribit,qnamquew//io?%T.>c^ Ariftotelesvocauit , eandcmque
<if)(jTiKrtonH.'Mj quafi^wffw vitieacmcigiflram officiorum. Atcûe hrrcprinci-
pis &: legiflatorisprudcntiaeft.AltcraeftDeliberatiua fiue ôvMvtjx^,

qu£C
B A R T. D E L B E N. xai
qux fpeciatim de (ingulis reipublica: negotiis deiiberationem habcr,
qualisprudentiaeftconfiliarij.Tertiaeftiuclicialisfiue A;«:A(r"<^>;,«ûxle-
gibus, generatimdefcriptisvtitur, ceu normis finguiarum in ciuitate
adionum,ea,que prudentia cft iudicis.Quarta eft Prudentia domcftica
oDcoiofMKYi yilla. qux rei familiari ac domefticx prouidet,quxq. coniuges,
Jiberos,&:familiatuetur:eaq. patrisfamiliasprudentiaeft. Qujndla eft

Thomas loquitur , Monaflka , qua fibi
prudentia fingularis fiue vt D.,
quifque confuHt ac profpicit,eaq.hominis induftrij prudentia eft,quafi

intus omnia ftruentis,& intus canentis,vt Afpcndius olim citharifta.
Ad fummam igitur quinque fpecies prudentia: funt , Z.fg;«W4, Deli'
heratiuayludidaliSjDomejiicaySingulam.
Prvdentia prima est.
Primafpecies Prudentia: Legitima ^cui tanquam fatellires adiunxit

Lycurgum & Solonem.Horum ille Rhetm fuis,fiueinftimtis , Lacedê-
moniorumciuitatemoptimetemperauit:hic autem leges Athenien-
fibus exaratas in tabeUis dedit,qux di6ta: fuerunt Axones. Ex êmino
autemilloquafi fonteRomanum hauftum putant, fed alij
ius ciuile
quoque illius muItifontes.Nam ex omnium pene iis temporibus bene

inftitutarum fiue iiDiofMn^m ciuitatum legibus & iuflls colledum fuifle
illi fciunt, qui non prorftis ouierofnroi.
Alterivs cjell.ê.
Altcra {pecics Vmdcntix, Deliêratiua ftipata Pericle , , Ariftide, ho-

minibus in Athenienfium ciuitatis adminiftratione olim ad confilia
pr-udentiflimis.
HlNC DEA QX^ LITES.

Tcrtia Prudenti^ fpecies hdicialii, comitaza Minoe, Rhadamantho,
qui fumma in rebus iudicandis a:quitate fuerunt , ita vt louis diuino fe-
minefufceptividerentur,e6fqueau6lorperfimilesinducit ftatuis The-

banis,de quibus commemoratum eft die xix.
QVARTA MINERVA.
*"
Quartum genus Prudentia: DomeJlicumyCui adiundi agricola: & ho-
minesrufticani.Hascenimaugenda;reifamiharis fiue j^»^«,T/7-i»c?5 ra-
tio integerrima eft.
Vltimacavtasibisoli.
Quinda Prudentia eft quamperurbanc folam finxit,ac
Singularis ,
sihil habentem pra:ter facculum fuum&: ar-

fodalitij aut clicntela: ,
cam.EftenimharcillaPrudentia, qua pra:diti homines, quad Epicu-

rei fapientes , omnia fua^caufa faciunt , eamque vulgus imperitoruni
arbitratur fummam cflc Prudentiam. At contra quidem difputauit
Hh
142. CIVI T. V E RI
iam olim Ariftoteles c.nx.lib.vi.ad Nic. & D.Thomas ii.ii. Qucefl:. vii.
Artic.x. iibi rapere,genus quidem Prudcntix vnum efle^non au tem op-
timumjaut pra: cxteris expetendum. Sed vulgi opinio mutari vix po-
tefl:,ad camque ingcniofi etiam fa^pe tanquam ad Sirenarum fcopulum
aliquem adhcrefcunt.
Hisautemprudenti.Tgeneribus, D. Thomas Prudentiam cjuoque
adiunxit JV<f///r<«rm. Sedverum fiqua:rimus, ea partim ad Legitimamy
partim ad Deliheramam & hdicialem referri poteft.Nam & pacis & bel-
li funtleges.acPrudentialf^mw^,
temporis vtriufque efl: domina &
moderatrix:&invtr6quedeUberationescju^dam&iudiciafint neceC-
fe cft.Itaque vt luftitia/ic Prudentia,& pacis &
belh cft.
OMNIA CiVAE SIMVLACRA YID E S.
AitintemploPrudentiieftatuamnullameflreiuuenilem fed omnes

feniles, quoniam Prudentix & confiiijmagnitudofenumpropriafir,
aut xtatis maturs. Vfu enim rerum experientiaque
, nicitur, quae nifi
tcmporisdiuturnitate, &CEtatematuravelingrauefcente nonfere exi-

ftit.Eademquecaufaeftcuriuuenisautpuer geometri^, aHarumq. ra^
tionum mathematicarum fciens euadere poflit,Phyfic£e verb fiue natu-
rahs philofophia:,& Sapientias fiue philofophia: prim^,non icem:vide-
licet,quiainPhyficarum , &
earumqux poft phyfica , philofophia-
rumprincipiisexperientiaopuseft & vfu: in mathematicis non itera
quia principia earum a rebus abftrada funt c.nx.Iib.vi.ad Nic.
Pensilis a caella lychnvs.

Singulas prudenti^ casllas tribus lucernis,tanquam ftellis conlucerc
atqueinluftrariait,quibusdeclarenturilla;tres virtutesquafi admini-
ftr^ & comites Prudentice. Primum5o«/V^co«////,fiue6t;/3«Ai£t fiuevt
alij loquuntur,ô»rf co«/«/rdfio. Deinde Celeritas intelligendi ea. quas benc
confulta fuerint, fiue ffzuncrn. Voiktemo.Sentemia fiue rydfA.v.
AcBonitasquidemconfilijeft, quaexcogitanturhoneftê rationes,

quibus ad finem laudabilem &
quidem opportune fiue no alieno tem-
poreperuenitur. Eaquediffertaprudentia, nonipfoconfiliofiuedeli-
beratione, fedvipraecipiendi. Nam
bonaconfultatioboniconfilij in-
uentio eft : PrudenticE vero funt partes non modo confulere , verum
etiam cofulta imperare atque exfequi. Intelligendi autem celeritas fiue
cwuiffiî ea eft qux de rebus a Prudentia imperatis exifl:imat,fiue aut con-
ducibiha efl!e illa fentit,aut qua: his contraria fint, videt efle inutilia vel
perniciofa. Prudentia enim,quafi dodlor eft pra:cipiens; celeritas intel-

ligendifiuefWecr/stanquam difcipulus ,
prxcepta fiue didata intelli-
crens & laudans. Sententia deniquefiue-yr^VH illaeftqua' conlultain-

terpretatur benignius ac lenius,eaque temperat pro varietate , tempo-
rum,locorum,perfonarum:eftque talis fententia in deIiberatione,qui-
lisaequitasiniure.
Adfummumigitur,bonaconfultatio,a.d inueniendum refertur:
BART. DELBEN. ^4^
intelIigendiceleritas{iueaz«/W eft iudicij rrencenciaeftarquiratis.
Bonaveroconfultatio , celeritas intelligendi, & fencentia, ecquid

partesprudenti^ fint^prxclare D. Thomasenucleauit, u. n.
Qu^ft.
X L 1 1 X. Partes nimirum prudenti^ tanquam totius inte^ri efle, me-
moriam , inielligentiam , docilitatem ,feleniam rationem , prouidemiam cir- ,
,
cumfpeSlionem , &
cautionem. Partes autem prudentis tanquam
eeneris
/lue fpecies quinqueillaspofuit , dequibusiam didtum eft, Legitimamy
deliheratiuam,iudicialcm
, domefticamy cjT* fngularemy fiue folitariam. Par-
tesverbprudentiac/?o/fw«Wf^, vtipfe loquitur, ideftquafi adiumcnta

ûxdam effejhonitatem conjiltj y celeritatem exifiimandi deconjilioj^fenten-
/ww,fiue asquitatem in exiftimando.
PORRO ETIAM DOMINAE.

Adiungitde Prudentianaturali qus diciturab Ariftotele ^=(ôW c.
xni.lib.vi.ad Nicomach.quam interpretati aliqui Sollertiam,\z Dionyfi
Lambinus,parumaptc,vteTyyuoi/iprumhuiufcenominisinrpedanti,fa-
cilc patefcet. Etveroiisaudorumlocisquxilleprofert naturale vefti-
giumartisdeclaratur magis,quam prudentiar. Ego acumcn dicerc ma-
&
lim.Hoc enim a natura eft , oculi inftar habet, quemadmodum phi-
lofophoc.v.lib.iii.adNicomach. et/q)victeft,cicOT|) o-^n. Etc.xni. lib. vr.
^<ivo7i>5 quafi o^/s. A<i^07if5 nempeeft ivcpvfa. comparatione ad Prudenti^
virtutem.Ey(?)t;/ctnempeeftduplex , videlicetpradica vna, qu^vt dixi
tradatur comparatione ad Prudentia: virtutem.-altera theorica , de qua
philofophus c.vlt.lib.iix. Top. &
fine lib. prioris de Demonftr. Practi-
cain boni,theorica in veri eledione verfatur , vt Topicis loco eodem
V y-arc ctAn^t/a* ewC|)wct,S ^twa.^ nsi^âi gAgo^ r ctA»^^?, jc, cpuy^v 5'
êvJ^j.
Bonitas naturaadveritatisfnem , efl pojje verum eligere, ^ fuqere falfum
&c.Atquehuiufmodi6t;q)y;'cteftduplexct')/%/>'o/c£., fiue facultas celeriter
inueniendi medij fiue argumenti 6^«%'* , fiue facultas facili
.-
& ,
conieduraadfequendiquid fequatur ex medio fiue argumento , fiue

conclufionem,Iib.i.deDemonft.Iocoeod.EaqueIumenquidemfuum
prttfert animis,eft enim /îmTm^facultas videndi dx. rivuv alv axsL<roy yi-,
vom T^ 'W^K-mv. Quemadmodum quicq. in rebus agendis feri pofit. Ma-

gnis moralibus c. xxxv. Iib.i.c. xn.Iib.vi.ad Nicomach. fed quo lucen-
ce , nihilominus aberrare poflint a fcmita felicitatis , nifi prudentis
vfusconfuetudoqueacceflerit. Namfacultatequidem aliqua naturali
aliosahismagisinclinariadvirtutem, fed talem fehcitatis hanc viam
efli;,
Qualeper incertam lunamfuh lucc malignaj
Efliterin Jiluis.
Beneque philofophus c.xii.lib.vi. ad Nicom. qualis fcopus Hô-Tyiv)^
talis&ipfa.Laudabilienimfinepropofito,laudabilis & ipfa eft : ma-
lus autem fi finis & fcopus iam calliditas illa,& Tra.vvpyia.
, eft.
Acvcroprudentia:luxnunquamfaIlit,nunquameft fine comitatu

Hh ij
244 C VI I T. V E R I
omnium virtLitum , vt cjuidem verc luuenalis in {luyra dixeric.

A^nllitin nnmen abeji ji fit Pmderitia.
Neque obliuione vnquam prudentia dclen potcfl:,vt artes.Nam ar-

tis cjuidem exercitationi farpe locus non ell ac nulla vita: pars vacare
:
potell prudencia. Itaque conuenienter hunc vita; noflra; Solem ad-

pellauit.
DIES VICESIMVSNONVS,
DE INTELLIGENTIA SIVE
MENTE,SIVENOTITIA
PB.1NC1PIORVM.
I GREssrs Sapiens animi prfdentis ab Ade^

Adjpictenjq. nouum radiofo fcandere Solenu
Orbe, §luis hoc Phcebi dtxit , iubarinjpictt aureuirUy
Vt neque conniuens , aito neque pupuia fejc^
Auertens ocuit maneat defxa-i nec hiiurru
Terpetua incipiant mergi caitgine noBis?
Aut qu& mens animi potis eji 'vim difcere ^fontis
^lup fuit adfidue hic radiorumlucidm amnis?
Se d minus CT mentem facile eji comprendere magnamS,
Cjju maria Cr terras implet , cdumque profunduTfUy
Cuius in omnimodis lucet fpientia rerum^
Vultibm , &
mittensquafidefe prAdicatipJk
Voces adfidue , inq.Jut mortuiia Jecla
ISIotitiam tucito iactens hortumine ducit.
(lAc neque per caufam fa^ cuiquam fcire , iatentes
IhQotitias DtUA cuim nunc 'vifere tempium^
,
Ingredior. Vide fis "jt circum qudque renidet

^ JDe nitido flruBum foiidoq* adamante ,fed ipjk
(Jizruia conuexi rejpiendet imagine cdi
TTefiudo , ciT' "vario flamarum fidere , totî
InterflinCtu mico/t : media regione meantis

Effigtes T^hcebi rutilat^, Thcebiq.fororis,
Et ffatia Erronum 'uarie dtflantia quinq.
* h ciEio. Vnde * trahit prtmiz 'vanarum femina reruntj
J\(^tiiia mens nojira ,quibtis dotnta, ûigere^
BART. DELBEN. 245-
Tergit c^ m cai4-pis wquirere 0^ omnia porro ^
Per caufas eafcire,paren$ J\QMura patert^.

QjijX' "voluit , cuo gremtj neque cautu recejjk
Qydbdiditi C^ mulm circum caligine cinxtt,
Templi etiam tecium loricapertfylos amhtt.
JmpofitA effigtes defixis lumen Oljmpi
,
(Lddfpiciunt oculis , terr&(j^negocta [pernu?^,

Jnterius medtis templt penetralibm aurea
Effigie ijates ^BJpodopeius enitct , olinij
Vrimula qui cecinit mundi prtmordia , Diuum
Cultpu infiituit , mentefq. cupidtne cdt,
*
BeUutas ^prius , incendit , necortginis altx, BcIIuaru
fnmemor&s , pajfas turpilanguere êterno.

Et fiatUA hafishoc infcrtpta eft carmine plana,^ TO 'ZBKa.if
Vna quod vt comitum ^^gm^ dicere iujfa eft,

Expltcuit tinîam mellis dulcedtne "vocerru,
Jnfimul c^ citharA percurrens peîine fila.
CAN T I C V M.
Têrra quid vefiras , Ifomines , moratur

Jnfcij mentes ,pedibm terenda?
Qur leues cordt eft agitare cuo
Teôrecuras?
Qô ntis inuitant iuga vos heati,

Flatibtis nuUis agitata 'venti,
^^<«^ nec 'velant nebuU nec ûfiri ,
Verberatimber,
Sed Qj^ I Es femper T>ea Uta ,fumm&

Eft potens rupis ,faciemque cdi cr
Cordishumani^variosrecejfiis,
Fronte ferenat.
Ipfa ôs nutu Dea blandientis

Incttat vultHS , facilefque fi)ondet
'Eûpis adfcenfus , propriumq. celfi
Limen Oljmpt.
Hh iij
^4(f CIVIT. VERI
Ite y nec teru trepidos retardet
siAura conatm , quid amica t€rr& eft
Aura y/imentesdociles Olympi
PrAmia Jpeitent?
Vojq. per cliui tetricum rigentis

Kepitis qui iam Imvh , in laêntcs
Valle fuhie^ infidias referri
Spernitelonge.
Culpa in exemplum mea fity meam qui

Perdidi caram Eurydicen , tueri
Dum 'volo , 0" gaudens oculos refteCio in
Pone fequentenu,
Scrupeum dorfi hociterefiÔ' hirttinu

Sentihus ^fedmox veniens oLrpTAS V
Et Qjr lEs ,fumma regione , pafcunt^
Ne£kirement&s,
Semimm vohis Ratio fr<&ihit

5^ cTAper cliui nehulas , Juamq*
Traferetlucem tfugietq. longe
T>eutus E RROR.
lUa pertingens radio quadrinas
Fer piagas mundi Jpeculatur lipfiirru
Sednimis cdum penetrare paruo
Lumine tendens,
Jcarifatum metuat liquatis ,
Soiequi pinnisnimium propinquo,

Decidit prueps ypelagoq. nomen
Fecit O* omen.
DlGRESSVS SAPIENS.
M pÊnefolftitiumipfum & dies in veri ciuitate longiflimus eft:

IAquo die cum Regina ingrcflurus Intelligentia: templum Ariftoteles,
afolisdefcriptionecjuadamelegati exorfuseft. Depingic enim radium
eius tanta lucis copia fluentem,vt ocuiis eam defixis acriter intueri ne-
mo poflit : quemadmodum etiam Dei prajpotens atq. excellens natura
animo & cogitatione nequit comprehendi. Id autem huic diei ^ quo
BART. DELBEN. Z47
A. Tcmplum Intelligentiae.
B. Statua Orphei.
C. TabellainquainfcriptumquaficanticumOrphei, hortarorium
adcontemplationem cccli.
A.C. Puella de comitatuReginac, canticumilludcanensmonicu Ari-
ftocclis, & iuflii Reginar.

i^8 CIVIT. VERI
Je Intelligentia agitnr^coniienientiffimum cxordium cft, Intelligentia
cnimliabitusfuiefcientiaprincipiorum efl:,c|uamTuIIius cjuoq. Men-
tcm vocat,vt Ariftotelesvoui^: vtercjucambigue. Meiis enim eftquoque
inqua incft mens illa fiue fcientia principiorum. Sic enim nomine
ycif«r/>communiteraccepto,liabitusomnesmentis,nonmale{cientias
nomines. Sed principiorum notiti;^ habitum , philofophus ipfe nomi-
nare {oXim^-^-ÛM^fhcr^y^-î S^^^, pTînciîum faentiie , propric videlicec
acceptXjVtc.xxvi.iib.i.c.vlt.lib.ii.deDemonftr. Atnomincvno hunc
habitumhaudfacile dixeris.Antiquiilimumverbprincipium "^x^- &
vsve^^jiêft , omnidignitateprinceps.naturadiuina. Qu^queconditio
principiorum eft vt dcmonftratione fcientiaq. comprehendi non pof-
fint,h^cinDeopra:cipuecernitur,c|uiafeiplo tantum plenepoteft in-
telligi.Optimus igitur hic diei de Intelligentia exorfus eft.
NecveroineleganterDcicumSolccomparatiofacta eft. Imagincs

enim Dei geminx; mens humana, &: radius folis,vt eft apud Philoneni
Herennium libro de fomniis.
CVIVS IN OMNIMODIS.
Tanquam in tranfcurfu attingit qualis Dei cognitio fitrex reb. enim
illamaE)eoe£fedisacprocreatisefflorefcere, non excaufa,cum ipfc
caufarum fit omnium prima & antiquiftima. Quodetiam >€gyptij
olim voIentesinnuere,Minerua?fuxfiueIfidistempli veftibulo infcri-
psere,qua(iprsdicantisdefeipfa ifidisverbum.EyiJgV' t^" S yiyÛ,^
oCjJCj iavfA,(.m : iijZv i/xov Tnviôv c^^rAn -tto -Sj/jicS? etTnjtstAy^fti;. Ego fumidomne
qiiodfiiit ,
quod f/?, quod futurum eji , & fe^lum meum nuUusadhuc morta'
liumaperuit,V\utart\ms lib.de lfide.Pfp/»w fcilicet,Dci,fiue vt literae fa-
crx loquuntur,7a oTncm^y ^«êô/^De^w, videnthomines,non autem
faciem cius.
VlDE SIS, VT CIRCVM q^ A Q^

Defcriptio cemplilntclligentise fiue Scientix principiorum ftrudli
adamante in fornice autem fiue teftudine tcmpli ftellarum fimilitudi-
,
nescernierrantiumatqueinerrantium,quarum fpecie animi exciten-

tur ad contemplationem caufarum csleftium & cognitionem diuini- ,
tatis. Adamas autem lapis huic templo idoneus fuit. Intelligentia enim
habitus principiorum,principiis vero perinde vt adamante lapide, nihil

conftantius,nihil firmius.
Q_V IBVS DOTATA,VIGERE PERGIT.

Redbc illiapud Suidam in jaivctf 'motaji. o iks, inquiunt, "^^n 'Gaermî.
Alens t>rincipiumScicntia.Et^nuci}p\:iCiueK^tvAi c^voicd , vocant h^^fjux-
^ iQ. fimulacra mentis. Et , J" i« -^(TyAAa-fxaf(g..Mentis adumhrationes.Qicc-
ro i.legum. B^crum plurimarum obfcuras O' neceffariai intelligentias ^ quaji
fundamcnta qu^dam fcicntiiejScc.
Caeco
BART. DELBEN. Z4P
C.ECO NEQVE GREMII, &:c.
Intelligi vulr,i'cAoTO%/<i«.VuIgus c[uocûe ISioa-uyK^cu; vocar/ed melius

G ahnus iSiocnjyKâico;. Alexandei in Pvohlem. ISiorn'^ ct^pVm, &ciSico'
Adspice vt in mediis.
In medio Intelligenrias templo fiue in ipfb penetrali,fiue adyro , fta-
tuaeftOrpheivatisTheologi, cuius nomine infcripri etianj nunc de
laudibusdiuinishymniefle creduntur qui tamen nouitij alicuius Or-
pheifiint. Eiufdem (ûoque in^rs incifumeftefingitur in hoc templo
carmcn, adfixiimq.ad bafin Orphei ftatua?. Quod carmen vt adfpexit
AriftotcIes,ait Regina:,dignum efle quod decantetur.Itaque Regina id
ita fieri voluit. Vna igiturnunc de puellis Regins fuauilfimam vocem
exphcans, canitcanticum illud confcriptum quidemaPoetanoftro,
fedconclufumdefinitioneilla, qua pra^ftantis ^terna^î narurscondi-
tionem quodammodo exprefTit Orpheus,cum inquit Denm effediem &-
noêm.Ex rebus enim effe6lisDeus perilluftris,& quafi dicsrcx caufi ve-
ro & vi naturaque fua menti humanse perob(curus,& inftar no6tis.Or-
phei autem didum illud eft in louis hymno,quem Proclus aliiq.Plato-
nis interpretes attulerunt,&: plenius ceteris Eufebius lib.iii.Prarparatio-
nisEuangeIic£e,inquoIupiterinrerciEteraeflêdicitur,
vj> Xj vouj},}Cj ya.iaL , x^ cLj\jrj> , yu^ te x^ rtfxa^,
Ignis , rf^«it , cir teHtps , ^ calum , noxq. diefq.
Terracvrvestras.
Hymni principium quafi 'fkiH.iAiva-ii qu.-edam & cohorratio,qua in-
flammentur animi ad capeflTendum iter in fupremam feUcitatis ar-
cem,qu2e fapientiaj ac veritatis.
MONTIS INVITANT.
Inuitat mentes Orpheus in faftigium raontis Olympi,in quo redif
fime Orpheum audor fingit hxc ita commentari- Nam Pieria Olym- ,
pus,Pimpla,& Libethrus olim loca Thracia::,Orpheus autem Thracius

Fuit. Atque hjEcitaefle Strabodiiputauithb. x. Deinde quia vertex
.Olympraptiflimusanimisinveritatis contemplatione defixis. Com-
menti enim poets funt.nullis eum ventis aut tempeftatibus agitari pro-
pter excelfitatem,de qua Solinus c.xiv.
SeD Q^VIES SEMPER DEA LAETA,

IntelHgivultfummamPehcitatis pofitam eflfe in contempKuione,
vtcopioscdifleritAriftotelesc.vii.lib.x.adNic. Contcmplationisaute
quafi foror,Q^«/>5 a ncgotiis. Corporis enim labor & agitatio aduerfa-
ria eft cogitationi c.iv.hb.iix.dc rcpubl.Q«/Vrfw vero Deam 'fuilfc Ro-
manispatet D.Auguftinic.xvi.hb.iv. deciuit. Dqi.Ez falucarem Deamy
li
i50 CIV I T. V E RI
vocat Amm. Marcellin.lib.xix. Quicti & contemplationi etiam co-
snata Democriti EueqtJjde qua Suidas.
CVLPAINEXEMPLVM.
AfeiproexemplumfumitOrpheuSjCjuonullum fingi potuit,ac-
commodatius. Nam quod iple in Euri Jica vxore ab inferis cducenda
feruaredebuit.neretro adillamrefpicerer,hoctenendum eflc omnibus
eximisefelicitatisiteringreflis/ne rurfus velint Politicasvita: moleftis
operpiifqj negottis miplicari , aut referri ad inimicum rationis adpeti-
tum,& obkoenas vitiorum valles.
''
" SCRVPEVM CLIVI.
!^V
quidem iter effe in arcem philofophicas felicitatis,fed la-

Perdifficile
boremprxmiofelicitatisvberrimocompcniari. Vt in adytuOlympi
montiSjVentiacnubesmolertiampariuntjfedvoluptati efl: tranquilla
quo intelligi vult,quantb fit contemplationis fc-
in vertjce planicies.Ex
licitasexcellentiorpoliticafiue acluofa, qux nihil aliud quamiter &
quafi adfcenfuseftinarcemfelicitatisilliusfuprem2e,qua:l^tifiima, ex
vericontemplationeefflorefcit. Bene autem Poeta iunxit Pôluptatem
& Qîfffm.ComesnempevtraqueBeatitudinis.DeQ^/efeiamdixiide
Voluptate autem res protrita ex Ariftotele^vt c.in.lib. iix. de Rep. vbi
^tui ltj^cîMnctJii\nc^nz,fA.z'pYihm oKnroj 7ram$ ihccj. id eft , Beatitudinem cum
yoluptate omnes autumant ejje. Acwei^hiskreiiCdem c. xi. lib, vu.ad Nic.
vbi &:illudnotauitj(ua>ccte/oi/ideft/'f4r«/w,di6tum efte, quafi ywa yal^f^
id efkjvalde gaudentem.
Illa pertingens radio.

AdiungitOrpheus humanae fapientiiE radio non fatis viam muniri
ad veram cognitionem diuinitatis;fed priclucente illo,volitare quidem
po{rementesadverticemvtrumquecasli,&: a fole oriente ab obeun-
tem,refque omnes intueri:fed fi altius efFerre fe diuinaque ipla conrem-
plariperrexerint,Icari eisexcmplo pertimefcendum cffe,ne in crrorum
pelagusimmenfumdeuij acpraecipitesferantur. Famili:t Pythagoric^
Symbola olim fuit^âE^ mf^yfiiocv clhv <^ci-n<; (xy\ ;\g£A<l. DemjiJIeriis Pytha-
ôncis,fine luce neloquitor.KeCcnlamhlichus Symb, Pythag. xm. Bene

hocm plerofque nunc ieceris ârodicc.De relûs diuinis,fneluce neloqni-
tor. Commemoratione dignilEmum quod ex Ariftotele profert Ro-
manusilleStoicus,Natural.Quasft.c.xxx.lib.Vii.£grfgie,inquir,y^r//?ore-
les.Ntinqfiam nos 'verecundwres ejfe delpereyquam cum de Diis aîtur^Sîc.
DIES TRICESIMVS, DE
S A P I E N T I A.
A^ alias lotofe purtia extulit orc^

Cynthim , hu luftro dum ^rhis pomceria noprA^
Giuarnnunc mane nouo , nitidm pexifq. capillis
Exorttur,dixit Sentor. Celeherrimtis omnes
Ifte dies inter , ftellas vt Luna minores
Enitet , at^j. htlarat feftiuo lumine terras.
Sciltcet tllim hoc Timn largitur honori,
Vifere nunc cuii^ fanîi penetralia templi
Jngredior. ient i a lucenu^
Dia hic [j?argit S a?
Prmia qu£ mentt eft ad Solls regna fupremi
JUitis hic radians quem Thcshus imagine terris
,
jnferiore refert. Templum hoc penetmhtle menti efty

In regione prtm vtrtutum exercitn curis,
îlu& tam pura nttet, quarum alta palatia fplende?ttj
follihtis tmpofita his ,fummA fuh mcenihtis arcis,
Vita heata illic in agendis ftrenua floret

%ehtis : O^ hanc pars flera colit , cuifirmioY&tas,
Et ualtdo "vegetA fuperant in corpore 'uires,
Cizrula Sapphtro O^ folida efl adamante heati
(iyMatertei templi ,primiq. imttuta nitorem^
Coeruleum fani, O" candentta limina quarti.
Qelfa qutdem ftant teBa tui F rfden t ia templi,
^lurihus (jT* circum cdlis ruttlantta : ctzlo
Sed domus htzc quam dia coltt S ap i e n ti a, longe

^Nîor eft mtnus c^ domtntz exagitata fuperhis
,
FortunA tmperiis , Sapiens fihi nam^ fatts 'vntis * «<-^>xit;.
Semper, c?" infenfr ntlcurans murmura plehis,

Flaudat tn hoc vtt^ mimo anneexfihtletj^virum
Li&dere vulgtis iners an fit laudare paratum,
,
^N^n mage refpiciens campo qu %m fortis aperto

Curat cqutis , quantum adfe (iulta canicula latret,
Qût 'veiuti '\BJoodot)es, autcelficulmen ^thonis^

Jn uagst non metuit falientes littora ftuiius.
Aiente pia femper , nuilifque erronhns a6ia^
\'\
ii
h
z5i CIV I T. V E RI
Vertitur ad cxlijapiens jpe^kicula yfacru
Sicoperans litat , indomtti non fangmne tnuri
Seddomito fenfu , & mentt feruire parato.
Et nec opes inhiat fittens , nec curM honores:
JSlecminus eft folpts quam folns cum uiget 'vnm
, ,
Pro populo fihi nam fapiens celebrifq. theatri

,
Eft 'vice. Sol 'veluti folui licet adfuit vfojue ,
Luce fua nec egettrepidanttbus &there flellis,

,
Q uin Catis ê(i,de luce faces accendere cunCiU * p« fiuc

fufiiciens
Vnicm tllefiia ^fi Fors exfitnguere pofet. vc i£neidc

VII.
TaUs lAndxagorA fapientta ClaZjomenij,
^fui pedtbi44 terram peragrabat , fidera mentc^,
Corpore terrigeno piger , a[i animo incola caU
Impiger^ C^ rerum follers cognofcere caufas.
lllipts effigtes in cdifufpicit arcerru^
Etdigitum tendens ad fidera , ôce vid&tur
îcere ficvelutimiffa^cyM I H I tatria caelvm.
Stant alij S op i ae proceres clari ordinelongo:
In primis numero fapientes Gr&cia fepterru

Qjios dedtt exfenfos quot nunc reperire faperdas
:
Sttlaborhaud facilis. Tanta efi fapientia f&cli,

QunChi fub aurata rnagni tefiudtne templi
Stant fimulacra velut mtnitanti feria ûlttty
^dfpiciuntq. oculis quafi fixis atria c&lty
Solts0^ "vt fummi fittenttbits ora tueri,

H&c pofiquam Sapiens doBafub 'voce peregit^
CunBa beattficam memorans mfenda per ^rbemj^
lam^ dixitj Regina dtesmonet , ipfdque meta
Urbis 0* hoc templo refidens Savientia^ feffix.
,
IJela ratis trahere , cjr tuto requiefcere portu.

Te 'I\egina tutts qui partius lufitat aula
FilioltiSi 'votisiam pridem ocuHfq. requirity
Te pater ipfe domtis , atque Eridanitides omnes
lamdudum reuocant Nymph&: rnifedemanere
Conuenit hac ^placiddq. Deae SAPiENTisin &dey
Adentimente pia prectbufij.litare fuprem&,
Sufcipiens Regina , imo fitb pedore dixit
J-f&c oris mihifixa tui documenta manebuntj>
Semper ^^^h&c eadem deme metis audiet olim
Filtolns , regni fuperefi qui folns auiti
Heres , O^generis fpes magna fed 'vnica nofiri.
BART. DELBEN. i^^
Cui mca quid melius poterit pia cnra ^vouerey

Glua.m gemina 'vt fla^ûa dtgnm PRrDENTisin ^dc^ ';
Stet D OM I N AE argento nitidfif , S ap ien tis in &de

uiurem , ^
geminA felicia pnzmia meta
Occupet , Aternum cdi fiaîone heatml
Sic ait 0* fapienti amm& , ^ gratifsima tantis * Arifto-
Grat&r pro meritis fajfa eft Regina ,fu6fq.

Jnde larci repetens ahtit , lahentthm annis
Culmine fiih templi fedcs hahitum perennes^
âns 'vht perpetuo Sjpientia munere 'vitanu^
udmhrofio mentes contingit rore heatas.
NON ALIAS LOTO.

OMNES Iibii fuipartesaudoritaconcinncperitequediftribuir.vc
adiebuslxcis ad la^tiores, &:pofl:rembad lÊtiflimum (apientia:
diem perueniret.Quid enim l^rtius ac fefl:iuius,quid omni fpecie deco-
risac dignitatis plenius , quam Sapientia , cjua^ totius contemplationis
quafiregina eil:fConfide.ratio enim contemplatioquc natura:, qui efl:
vnus fuauifHmus pailus animorum , eam adferre potefl: deledtationem
propter cjuamlaborcsa^rumnxqueomnesvitêexantlentur. Itaque &
bella fufcipimuspacem o^tantQS^maximeqHeoptahileomml?usfims, ^ bo-
niSy & heatisycum dignitate oc/KW,c.vn.Iib.x.ad Nicom.
ConuenienteritaqueSapienticEtemplum&ilIufl:rius ceteris omni-
bus,&maioreartificioconfl:rudum,&fublHTiius, au6torcf?inxir. Efl:
cnimSapientiamentishabitus limatiflimus, (cicntiarumquc ipfarum
quafi magiflra& domina.Principia enim & firmamenta illarii oppu- C\
•
gnentur,adfapientiamillisperfugium qu^ & propriafcienciarum efl:,
initiapercaufam fiue demonfl:rationem, & communia principia per

indud:ioncm,&vtvulguspbilofophanTiumloquitur,4/?o/?mori defen •
dit.ProptcreaqueEufl:ratiusin vi.de morib.ad Nicom. primam philofo-

phiamjiue theologiam , vocari ait, -nîuo tiîcSv , 'frn^Yif/.uo 'êrm<^>'> Artcm
artiumyScicntiam fcicntiarum , ho-n inquit
, , tijvoi 'Ig.^ -n^^^Kjt? , jt, '^(^tjfA.o7y
^5 dwmîiKTovi cwidi "S^;^« Sf^Q.<îQ. , xs^ r:P^^hZQ. ûT<ti^ ouf(g.i , ;y^

/Cp^(rKiV(t^(ef.^v'^<; y dx> tV 7m.j> avrSii ^tir^h^hiôv ^ ^ o/x.fx y^TtPôuZ
TEAr^&c.Id-eil.Quîa facit vt artes fint artes,& fcicntiar fint fcicntia: fiue
& artib.&: fcientiis foimam tribuit,& quidem trifariam. Primum quia!
principiaearumexplicat.dcindequiatraditcisprincipiapoftrcmoquia
(ic inftruit eas,vt ex iis qua: acccpcrint a Sapictia,ipfr adfuum fibi qua.'-
quefinemcolIinearepoflintj&c.QuodautemEurtratius^-jfr/Vwr/rfw, fi-
ue (ro<^'ictt, vocari ait primamphilofophiam cir theoloqiamy cum difcriminc

accipiendumeffcjdequoditlum diexxvi.
Mcritoigiturhancvirtutem plurimisnominibusinfignem fccic ac-
que honcftauic Ariftotelcs. Nam &: j-ocp/aw , fiue Sapientiam , &
Cffiy^vtu) (^tM^roCîctf , fiue primam philofophiam , cy fxirl ^ <ûa-tKa.,
li iij
M4 CIV I T. VER I
A. Templum SapienTiae ceteris omnibus excellens ftrudlum

,
adamante, & fapphiro.

B. Anaxaôras Clazomenius digito in cxlum intento , iuxtaq.hunc
in aliis cacllis Sapientes ahj.
C. Ariftoteles va l e Regince dicens.

.
B AR T. DEL B E N. i^y
fiueresnamrafu[ferioreSy8c%oAoy'icui,(mQrerum diuinarum fcientiam indi-
getauit, vt efl: apud Stoba'um fermonc xxiix.ldemque q>i?^<Toq)tcuphilofo-
phiam nominkauitvz c.vji.lib.u.Saîcmix.Ezrzst^TmavcfiMi.PrimamSa-

ptentiam c.iii. lib.iii.Sap. Ec hvn^v q)t?^(n>(ptaM
, jecundam philofphiam c.
xi.lib.vi.c.vi.lib.x.Sapient.&: q>t?^cn<piaui%Q?^yiKtc^ dut Theologicam bhilo-

fophiam c.w.&c vii.lib.i.Sapienr.c.iii.lib.).De orcu & interitu & abfolu- ,
te ôA9><>c2a/'fiueT/>eo/o^/crfw,c.vi.lib.x.Sapient. Ec avjttaf yi^rifxiui^Tlco
'Qnq-vffA.tcu Sapientiam y ^fcientiam honoratifsimam c.x.lib.xi. Sapient. Ec
5-«îot$ Sîxsi.iov, ideft , Omnium maxime principem ac ducem :

c^ cui ceteras
fcientitis quafi amillulas domina , refponfare aut obloquifas non jit. Eandem
virdiuinusPlato lib.vii.de repub.Did/fi^/Vrfwvocauit, candemque aic
uamj) ^piyKov roig f^f.*i(Mx.aiv iimm >c|cO^, quafi apicem, ejfe omntum fcientia-
rum.SeA non fine (uo fibi diicriminc,omnia illa nomina conucniunt in
54/?/>»ri4w,vtnuncdi(rererelongum eflet.Digicumverbquafiadfontes
intendi fupra die xxvi.
PRAEVIA QV;.AE MENTI EST.
Sapientia enim rerum diuinariiacprsclararum feientia efi:,qua me-

tesinluminat£E,iurguntad pr^rpotentisrerum omnium Dei cogniiio-
nem.Ariftor.c.xxxv.lib.i.Mag.moral. Ergo &Sapientia ceterisomni.
busfcientiisexcellit. Namfcientiarumdignitas efubieclaeis mareria
elncefcit. Materiesautemfapientiaepra:fl:antiirimae{l,nempe resdiui-
na:& prxclar.T,longiflimequeabomnicorpoiis&: materia' contao-io-:

ne difl:antes.Qu2E dilputatio efl: apud Aiifl:otelem c. vii. lib. vj. ad Nic.
c.xxxv.lib.i.Magn.moral.c.vn.lib.x.Sap.c.ii.lib.i.Sap.maior. Solis au-
tem fupreminomine Deum Poecaincelligi vult,vtOrpheus in hymno-
louis ,
qucm profert Eufebius Pamphili.
Luna cy Sol, lupiter idem
Templvm hoc penetrabile menti est.
Ad
SapientiatempIum,&contemplationisbcatitudinem, peruc-
niriviamoralium'virtutum,niperturbationumvcntis agitetur animus
coptemplarivolcntis. Ergo&artate firma robufl:aque plurcs adFeli-
citatem attionis animum adpellere quam , ad beatitudinem cognitio-
nis & veritatis.Qupniam prudentia quo: dux & magiftra
efl: agcndi , in
rebuscummateriaconiundisverfatur,a(5lionibusnempchumanis:Sa-
picntiaveibquxdominacfl:contemplationis, rerum ell feiundlarum
ab omni materia.Itaque audor dilHnguit hoc in loco munus atq- offi-
cium , & quafi atbiter fines rcgit Prudcntia: & Sapientia:, vt Ariitot. c,
iix.Iib.x.adNic.
Caervla sapphiro.
Sapientis templi dcfcriptio magnifica. Nam cxxdificatum efle aic
I i iiij
2.5(j
CIVIT. VERI
fapphiro&adimante: Adamantemad Intclligentiam,{apphirum ad
Scientiam refert.Nam ex vtroque.fcilicet Intelligentia: Scientixque ha-
bitUjfapientixdecusefflorefcitc.vii.lib.vi.ad Nicvbietiamclegansil-
lud Sapientiam efle cjuafi iTriq^^/xlco «.gqjotA^ e^pâQîd ei\,Scientiam cum ca-
quadSapientiam a.Ki<:ô.?^v fiue
|7irf,&c.vtcontradixeris. Scientiam cdc
captitnonhabentem. Curautemfapphirus Scientix :adamas Intelligcn-
tixconueniensfitjiamdeclaratumeftdiexxvii. & xxix.
Celsa qvîdem stant tecta.

Sapientiampotiorem e(fe Prudentia, namPrudentiatelis fortunsE
maîsexpo(itaell:,c|uiain adtionibus humanis verfitur, at Sapientia
quafi ex arce munitillimadefpicit omnesfortun^s tempeftates. Ac Pru-
dentia quidcm fortunc-c prxmiis ad rerum magnarum fufceptionem
ecêt : fapienti autcm in ipfo thefauri omnes repofiti funr,paucifq. con-
tentolicetomnibusfipientiarcopiis abundare. Quodipfum Epicurus
quanqaammagill:ervoluptatis,non ineleganter expreflit,cumdicerct
Fortunam exiguaminteruenire fapienti. Atq. hocatam mulcis v{urpatuni
eft,vt iam prouerbij fpeciem habere videatur,vt Ciceronc lib.i.de finib.
Plutarcho lib.de Fortuna.L.Seneca c. xv.lib. ii.de tranquill.&dixi ad

diem xxiix.
iNSENSiE NIL CVRANS MVRMVRA PLEBIS.
Alia fapientis conditio. Vulgi ab eo laudes contemni, quiaeft al^p-'

x»,$,Qupd poetica fimilitudine au6lor inluftrauit. vt Athonis auc Nam
Hxmi montis accolas non terrentur iEftu,aut inudatione maris:fic ani-
mus (apientis neque laudibus imperitorum, nccjue probriscommo-
UCim.E(lenim philojophia paucis contenta iudicihus y multitudinem confulto
ycique^ fufpeda
ipfa fugiens &
inuifa inquit M. TuUius lib. ii. Tufcul.
,
quxft.QupdaLadantio c.xxv.lib.ui. iniuriareprehenfumeft. Nani

eadem quocjuementeSocrates fuit, qui -m r^f7n?âv S^cyiAaTa. , :\3f.fAuai
6)oaiAi , Tmiîav l\iix%7a , Imperitorum iudicia Lamias vocare folitus eft , Cj?*
idem Cicero in libris de diuini-

cajfas puerorum terriculaS.Nihilenimefl,\t
tionepofuitjr^/W^^rf, quamnihilfapere. Concinneque ac rotunde

Plutarchus,^ y> 'vni 773^0?$ 'Ûk^v f-mi £rz)Cf)o/$ '^v a7mj>ia-x.\ii ^multitudini
placere,efl fapientibus difplicere.Lib.de inftitutione puerili.Nequenon fa-
pienterEpicurusapudL.Senecam epift.xxix. Nunquam ,'mcûkt volui

nam quci ego fcio non prohat populus quae probat populus
populo placere , , : , ego
nefcio.Quis placere poteft populo,cui placeat virtus ? Malis artibws popularis

fauor quteritur.Stmilem teiUis faciasoportet.Sed paufam facio.ne quis mihi
illud Ciceronis: Df/5«f ciuafo communihus lods^domi nohis ifta nafctmtur.
Mente pia semper.

Alia fapientis nota puriftimam & fanctiffimam ab eo mentem Deo
tanquampro vidimaofferri. Qlio locobellilfimaau6lorisallufio eft.
Non Utare iapientem tauris indomi£is,fed domitis fenfibus.Tauros ve-
BART. DELBEN. 2^7
ro indomitos intelligic hoftiasiniuges, fiue intadas fiue aiîAYirovi &
dûysi.Nullisvnquamflimulis^mJlmoperisexdtatds conatu, vc Arnobius
loquiturlib.vii.aduerfusgentes.
Nec minvs est solvs,&c.
Aliud fapientis adiundum fiue alia nota, qua fecernitur a prudente.

Solitudinem fapienti perpIacere.Sapiens enimofficio fuoin folitudine
acrecefluperfungipoteftrprudens in luceac populifrequentiaverfe-
turnecefrccft. Nam lapicns cum difcellita multitudineacncgotiis,
propius ad veritatis cognitionem,Deumcjue ipfum accedit: contraque
incommunitate hominum,vitaqueoperofi,L.Seneca:verbisex epifl:.
vii.f^pe lamentari licec, Auarior redeo , amktio/ior, luxuriojior, imo i'ero
crtidelior & inhumanior^fjuia inter homines fui.Ez argute Symmachus. Se^

riam folitudmem ,folitateplel?eia fufcari, hoc efl: , frequentia populari. Ec
Romanus Dio t^ a.Tnq-iu^. TraAu ao-<5)<xAg^g,o^,inquir,)t, KfiiTJm ri ifnfAiai, tts
taro^ '^^s cw,ê?7rot4 K$'vconci6. Multo fecuriorO^mclior folitudo,quamfocictas
hominum.Et not3.maions AUic:imvox. Se nunquam minus folum effe ^ qua
cumfoks ejjct. Ex quaiIIudPoeta:nofl:ridefapiente. Necminusefl folus
mam folus cum viget, &c.Et fro fôpulo dixit Poeta fipicntem fibi, & pro
theatro efle, imitatus voces Democriti & Epicuri, quas laudat.L. Seneca
epiflr.vii.
Talis Anaxagoras.
In prima tcmpli fapientix carlla fliatuam pofuic Anaxagora: Clazo-
menij,qui lautum & copiolum patrimonium pra: fludio lapictia:
con-
temfit.Cumqueadmoneretur,vcpacriacfua:curamaliquam fufciperec,
€goverbmquic,fulcipio, &digito fubIato,ca:Ium eis dcmonftrauic,
germanamfibiillampacriamefreintcIligens.Diog.Laert. in Anaxa<ô-
gora.Tangic quoquc declamator Himerius. Neque diflimile illud hu-
iufce AnaxagorcE,quod Philo Herennius refcrt Iib.de immortalitate
mundi.Interrogatum cur plerumque in agris fub dio perno6laret , ref^
pondiflc,ca:Ii contemplandi caufi. Et intelligi eum voIuiflTe aic Philo,
^ ôj>iioiii^<!^cpotî i^/etVepwîdefl:, Choreasfluetripudia& conuerfo-

nesflellarum.Lmidcm modi eft quod rogacus oIim,cuius rei caufa nacus
ef[et,Cieli ac folis videndi caufa yVGCpondiz. QuodreprehendicLad:ancius
c. ix.lib.lii.quancoiudicio,ipfe videric.
EXSENSOS QVÔT N V N C, &C.
Lufic ad diderium Ariftarchi qui Theodedta: pacer,quod referc Plu-

tarchus <^t^^. Olim vix feptem Sapientes in Gracia exflitijfe,hodie
lib.'?*^^
non facile totidem idiotas repcriri. Ec fapcrdas Pocca dixic pro indpidis. Sic
cnim VarroTerenc. accipi voluic , non vc Fcfto & Marcello vifum,
pro fapiencibus.
SOLIS ET VT SVMMI.
fummumbonum & vltimum illud \kx pra-mium
Tetigit figiirate ,
Si iinem,Dei\iCioncmcle facie ad faciem vt Hebraî loquuntur, &D.

Auguftinusc. xin.lib.x. detrinitate, fiue rU^ v %« ôjp/o», vtOrigenes
pofuit lib.ii.^zi^' ctp;;,^cJi/.Quemadmodum etiam D. Ambrofius c. m. lib.
ii.de fpiritu f^ndio.yitam aternam effe ait viderepatrem,flium (^Jpiritum
fanûm.EtD.Cypnmmeîii.nx.Summameffevoluptatem admittivt vi-
deasDeum.
Hjbc postqvam sapiens.

Vela iam orationis fua: contrahere incipit Ariftoteles,ac finem face-
re,poftquam Reginx ciuitatem Veri totam aperuit,rationefqueacvias
tradidir perueniendi ad felicitatem,a6tionifque & contemplationis au-
xilio,cum terreni exfilij tempusabfolutum fuerit, reuertediin patriam
cceleftem. Difceffurusigitur nuncfipientiac magifter,tempusefle aic
Recrinxpoft diuturnam dierum xxx. viam remeare ad fuas caritates,
coniugem & liberos , fibi autem ipfi illud Sapienti^ templum inco-
lendumefle^vbicontinuatisprecibus a Deo fuppliciteracdemifse pe-
tat veniam erratorum,quibus deletis migrare poftit in coeleftc illud fe-
licitatis domicilium,vbi beati fruuntur ûo fempiterno.
SvsciPiENs Regina.
Refpondens AriftoteliRegina,eandemfelicitatem etiam filiolo
fuo CaroloEmanuelitunc fere quadrimulo exoptat, multb quiden%
fapicntior mater quam aui^ ills & nutricub,& p^dagogi,qui alumnis
fuis voluptates tantum,aut magnam pecuniam optant euenire, vt apud
Perfium in fatyris.
Hunc optent generum rex &

regina,piieUa
Hunc rapiantMmdquidcAlcauerit hic rofafat.
Et apud L.Senecam ep. l x:. At Regina fapienter filiolum fuum dua-

bus tantum ftatuis ornatiorem videre expetit , argentea vna,altera verb
aurea;illamq.in templo ei prudentias ftatui,hanc vero in sde fapientia^.
Quibusintemplisomnisvitx felicitascontinetur. Quo tam fapiente
voto &huiufcediei,&totiusmorum ciuitatis fermo fapiencer ab au-
dore tanquam falutis quodam augurio conclufus eft.
Errata fcri^mra.
P.i.verf.iS^.ProfuGo rerum.legc effufio rerum p.cad.v.i^.In prscepsiaciens 1. In prsceps lacicns p. 9. y lo."

.
lcgiircolim mihi l.Icgereolim mihi p.i^.v.iS.Choridisl.Chloridisp. 14. v.ti.& mensconlcia vcri , 1. &
mcns
confcia veri p.cad.v.16 cjua:remperat snusl.quK temperatsftus;p.i6.v.ii.malc,fanus Imale-fanusp. ?o. v. vlc.
lictas l.variecas p.jy.v.SefFufacaligoI.ofFufacaiigo p.j7.v jS.Ingenio fcdeml.Ingenio fcdemrp j^.v.ô.acbo-
ni propofiti l.ad boni propofiti p.fio.v.j.Tcmpus miie I.Tempus inire p.Siv.ji.tuia timcre Omnia l.tuta time-
rc Omina vt itneide ^.Ominatuta timensp.cad.v.ji.&adfiduistcpidos I.& adliduistiepidos p.tfj-v.antepen.
SaImona:i l.Salmonei p.^^.v-y.eiftrinxitl.exftinxit p.yfi.v.; fit.non dicaml.fi,non dicam P.79.V.14 fa:pcliquo»
res l.fcpe liquoiis P.84.V.33. tx^Sfaftivl.txSaif"* P- iiS.v. penult.latuiil.daturip.^^.v. ly.ruuntq. fues,vcluc I.
ruuntq fues velut.p.ioi.v.ji.quibushydrope venterl.cjueis venter hydropcp lo^.v.^.Lucidal.Lutea p.iio. v.9.
Sicut inexpleto tumet hydropel.Sicut hydroêtumet diro.tump. 114.^.19. faccis.indormic l.faccis indormic p.
ii7.v.35.Vecitasl. Veritas p.ijj.v.ancep Atiftipusl.Ariftippus p.ijfi.Ienit acfcdct l.lcnic ac fedac p.147. v.io.
agyrraillis.l.agyria llicp.i 8c.hu man is l.humani p iSi.v.ii.orate l.orarc p.iji.v. 1; Dcofurua I Dea furuap.
i
I97.v.i5.feruac, Ii»nem l.fctuac Ignem p.ic^.v.ij.fimulatel.fimulata: p.iio. v.7. lEciHima ramis. PcnJcntcs I.
lastiflTima, ramisPendcntcs p.-.io.v.ifi.iyncerisl. finccrisp.ead.v.i9.fyderal fiderap.iij.v.vlt. Tyrinthius l.Ti-
rynthius p.ijo.v.i4 cyiharxl.cithar«ep.i34.v lO.Paragrammatinlmi I. Paragrammatifmi Quodautcm eftp.
celerifliiT)ns,pro ceIeitimus,redleeft.Siccnim vctetesPoets&iutisaudlores.tt quod p.68. eft,pugnarc, iDtelli-
geytcxplicop.196.
Extrat^ du Primlege.
VYVANT le priuilege du Roy noftre Sire,il cft permis i Ambroife Drouart , Libraire
lurc cn 1' Vniuerfue de Paris, d'iraprimer ou faire imprimer mettre en vcntc & diftri-
,
buervnliureintitule,0«/><*i veriJiuemorum^Biirtholomet Delhene , & faidl defenfes ledic

Seigneur atousLibraires,Imprimcurs,ouaurres,denon Imprimerou faire Imprimer, vcndre
ny diftribuerenfespaySjterrest'^ feigneuries,autresqueceuxqu'aura Imprimcoufaidl Impri-
&
mer lcdidt Drouart,fur lcs pcines contenues efditStes lettres, ce iufques au tcmps tcrme de &
fixans,icompter duiour&dattequîlauMefteacbeiiedîmprimerjCommeplusapInincftcon-
tenu efdidles lettres patentes. Vcut aufli iedidt Scigneur querextrai6t du piiuilege mis au com-
raencementoualafin duliurequ'ilfoittcnu pourdeiicment fignifie. Donnca Parisleij. iour
d'Oftobr5,iô8.fignees par le Roy en fon cotifcil.
Dehvmery.
^ 15-S
&. ..

Civitas Verisive Morum

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Civitas Verisive Morum

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

mm,

mu Delbene .Bar.h.). Civila. veri, sive

(Henrice regum mm6tiffimc)&Cca. pu-

ponunt fundamina, quam excmplaria

labor , tua omnium artes tueturinduftria. Qux ctiam (i

parua dida funt , tuarum virtutum ampUtudiniimputabis,

difcordiarum faccs extinxit , fanguims pafilm fluentis riuos

ricus HI. Parruum mcum decoratum efle volucrat ean-,

dem, quo illius intcritu minus angerer tu in me contulifti.

Qui fit,vt cum ego in Auum, in Patrcm, in Patruu, in totam

cij mei erga Regem, Dominumquc meum teftimoniu Im- :

par quidem tant^ majeftati ,tantifque ab eaprofedismunc

men ingrati,nec vUus tam improuidus veniet rerum aeftima-

T^ofceret arbitrtum detrtbni ^naforor,

Talta ^eridicis concinuire modis:

oA Serenipim& tux. Z).

^^ EB VS inhumanis dominetur 'vt inclyta F iRTrs,

Sic ego , re tenui , 'valeo nunc 'vincere magnos

Stru^izmateria cariem haud metuentefitumque

Funditm euertmt^^vaftli comulfa ruinu.

Vnguib armata ^^properans liuenttb. alis

ToUere tners fefe d^ lucem adfeChtre^fibiq.

Tr^tnia 'virtutis foUemma pofcere 'vecors.

Ordine cliuorum hic plano O^ 'variantia ftgnis

^lmq.fuis , atq. heroumdtftinCki figuris.

Ferquoq. dehinc oculos per quadrua compita circum

oAlter, O" adfiduo male confciapedora fcindens

Hoftes ambitio facit , O^ffes blanda lucelli.

Infrimis qmniam rehus pr^ferre gerendis

Vna facem potis efl alto ^velut tzquore lucem

FIuMhs in mediis fpargit pharus : atq. eafyrteis

I c T V R V s olim Romanus orator apud Ca:(arem,

C^r,inquitj qui apud te audent dicere mamitudinem

tuam ignorantyqui non audent,humanitatem. Quo princi-

(Stioueahquafufcipitur.Nam & Regia: tax maieftati

Optimi id-eft beneficentifTimi olim lupiter a Romanis , quam

tinomincapparerepoffit, ab Ariftotelis tamen dodrina&ingcnio

orbis terrac principes amiciflimis fuis 'aunquam largici func. Perfa-

^tigalibus ditauit, Alexander multas plerifque amicis vrbes obtuht:

Vanefcunt momentanei , ceu fumus in auras,

lis fapientix principis inuentis , & gcnio nitcrctur. Eaque fiducia

tibi Reo;um MAX 1 M E et Chr ist i an

cunqnc ingenij mci munusoffero.abfqucvlladiligentiori convmen-

vt inquit tragicus Poetajfunt Ixpenumerb nimic laudationesi& amens

CID. IJ. XXC V.

%^CI^ TVjE cMAIESTATI

Lo s Imperij Romani C.Iulius Cazfar cum

Nec mem Endoxi 'vincettir faflihus annus.

dulci flauoque liquorCy

ptionenihiI,&inpra;fens,&adomncm pofteritatis mcmorinm cfle

ocioqueeruditorum, inpriuatorum familias &:principum comiratus

A. Sol oriens & ingrediens Sagittarij fignum,menfe Nouembri.

muneris a Poeta fufcepti paucis exponcre.

tiaq.obtuht.Illa,vt audloris animum ad maioraquasdamexcitaret, re-

explcantur.Quaeciiaudiorhuiufcehbridixiflet, tum Regina,raem!ni,

nus negotij exhibens quam latina interpretatio.Neque enim il le inter-

tes vitiaque finguladecantaueris, notis adpofitis, quibushonefta &

ipfius infl:in6tu,poefi ducitur & deledtatur.Itaque confido fore, vt car-

d:or,fineinftin6tudiuinoadflatuquc ApoIIinishocfieri potcft. Ma-

fepe tribuitur neceffitati hac fiducia pcrgam obludtari difficultati-

bus non paucis,quibus tanquam vifionibusnodturnispullatus mihi

animus , magnitudinem operis perhorrefcic. Nam multa mihi in

mui , non 7ra/«'a?a)5. At Romanus quidem ccrtc Philofophus Cicero

Tufcul. Sed videfne, inquit, Pofr^ quidmdi adferant? &:c. Etmox-.