HISTORIA

DE ORIGINE ET PRINCIPIO
ATQVE V I T A OMNIVM
regvm lvsitaniae,
ET REBVS AB ILLIS PRf CLARE GESTIS,
cum oinnibus caíibus,qui ineo Regnoad noíèra
vfque têmpora euenere,
„ ET MVL71S Jt-LIIS.iyrflVS SClTV Dl GT^TS SI MIS
ad iiem F^egnum Lufitanix jpeftantibus.
Libri XX.
AD PHILIPPVM TERTIVM
Hifpaniarum,& Indiarum Regem Inuictiílimum.
\strCTORF: fujnrr1.1 coHfTfHTfHP i.vsit^iko
[acra Tbeologix Doftorc, in ^tlrnx Vrbis Gymnafto olim publico
profcfftrc, ir facri Collegij Clcrico.

R O M Ex Typographia Nicolai Mutij M. D C I.

SVPERIORVM PERM1SSV.
 Jtgo iAnaftafius Gcrmonius I. C. & SanBiftimi D. 'EfTapte vtrmfque Sigtoaftf-
ra Referendarias de mandato Reucrendifsmi Tatris To. Marice de Bcrftghela Ma-
gittri Sacri ‘Palattj legi Librum bane, cui titulus ejl de Origine <£r "Principio Re-
gum Lufitania Muíiore Emanuelè Conflantino Lujitano, 4? in eo nihil fidei, aut
bonis moribus repugnans inueni. Immo eiufdem auíioris, indujtria, labor 4? dili-
gentia in quarenda Origine Rjgum Lufitania, <U eorum ferie referenda maxime
laudanda funt in quorum fidem me fubjcripji Romat inxdibus fçliumex, habita-
tionis die xx. Maij M. D. XC1X.
^ínaBaftus Gemonius.
 PHI LIPPO
HOC NOMINE SECVNDO
,i
L V S I T A N I AE REGI
# » _ *» ’ --'í

IN VI C TIS SIM O.

VM literarumíkdia,RexInuiftif-
íime & potentiflime, cuilibet homi
ni fingulare vitíe pradidium, & in-
credibile afFerant ornamentu j illis
tamenj qui clauum Reipublica: te-
nent; maximam exhibent vtiljta-
tem. Nam cum eorum,qui fub eius
degunt Império, curam habeant;
nihihnOrbe reperiri poteft • quod magis conducatad
leuandas curas 5 quas moles publicorumnegotiorum íò-
lent aíferre 5 quam dodtiífimorum hominum monumenta
diligenter & fedulo perfcrutari; confilium enimíine af-
fentatione fubdola, aut fallaci obfequio prsebent, nec
magnatum gratiam aucupantur; nec eorum iram,aut
odiumreformidant. Cumque in Principum diãis (vt
Orofius refert)nihil leuedebeatvideri, quando invul-
gusfacileemanant- & Principis exemplo mores popu-
li fxpe regunturj nihil ad eorum illuftrandam dignitatem
aptius eritjcognitione-multarum rerííj quaíin doóborum
libris facile haberi poteftj & illa Rempublicatn tutam ab
prsfidio conferuant; moresq. patriae diffluentes
A z difci-
* *

t ■%*
difcipUnx feuéritate deuinciunt. Quibusommbus,Rex
InuidiíTime, ita círcumfluis, vt fummi Regis .gloriam, &
laudemconfecutus fis5 intuis laudibus illa eit on nmm
maxima,&clariílimà; quod Chriftu-s niimine fu o tc prd-
tegit,tibi prxfens adeft, pro te pugnam capeflit, cjuxyn-
auditamdilfgentiam in iacris peragendis, iaíceleribus
impiorum hominumvindicandis, infefiriíti nomine3&
Rcligione Chriftianapropagaiida.adhibeas. Mon eíl er¬
go mirum, íi reliquarum omnium virtutu laudibus abun¬
das, cura hanc vnam; ex qua reliqux omnes oriuntur; ftu-
dio(iíl]me complexuS fueris. Cumquetibi proprium fcín
per íuferit , & perpetuurri 5 vt in 'omnibus tuis adionibus
redum, & honeílum elucdceret. Nunc verocum a J vo-
luntatem ík auéloritas addica; ea procul dubio ;p radias;
qux rfiinhnedubijs inditijs futura pollrcebare j.tuarn il-
lam heroicam virtutem non reeenítbo; iuftitiam in cor
eitationibusjconftantiamin dubijs* piucentiamin con
filijs, tantaíri & t am a d mir ab il e m clêm c n ti àm,qiií s vm-
qflfam in aliquo Príncipe vidit ? legit? autnud:y:t ? fruére
liex Inuidiíiimeiílo tanto bonOjCibridum tuç gl-oriç auv
dorem íeinper intuere • ottines tuàs curas in Reiptíbltcx
falute defige , & ad xternam d nanam q. gloriam afpU
ra. Ego vero etfi tacite, vt par eft atque dcneo, te vene-
roratque fufpicio j teftem tamenobieruantiain.te mex;
Indicem voluntatis adtehunc Ubrummitto,non taminv
<*enio per feótum, quam induítria elaboratum;vt in angu
i\o abacofumofasfvtaitCícero) LufitamxKegnm,&
maiorum tuorum imagines, primordia, .& fteinmata: ve-
luti in tabula exHibeam fpe&anda, & patrem tuum, & te
verum&lege debitum Regni Luíitanix hxredem intel-
•• Egoautem,Kex.potétiifmievmmç.
huma-
humanitate tua inccnfus ,bencfícentiaq. alle&us omnes
meas cogrtationes ad tuam dignitatem & gloriam con-
ferédas eífe ftàtui^maioriq. animi contentionemihi eni-
tendum eífeexiftimaui.Nec id elaboro,Rex inuióEflime,
vt in^enij mei aliqua laude fruar; fed, vt incredibilem
meam erga t e b en e uo 1 é t i a m ,íi n guíar enVvolun tatê m fal-
tim prsedicanda gloria declararem.. Non igitur mihi de-
«ro, quamdiu aliud príefíare non poííuna, quin hoc fcri-
bendi generemeum in te animum pleniííimum pietatis
oftendam; perficiamque- vt íne in omni loco tui memo¬
rem eífe cognofcas. Non me fallít; quam id pro meo fm-
gulari erga te Audio, qiio quidem mirabiliter fum inflam
matus j exiguum fit: fed non debent, qui magna prasíla-
re nequeunr; parua negligere, & qui in rebus maioribus
vfui eífe non poífuntjob id in leuioribus muneribusjapúd
eos,quospracipue obferuant , collocandis, diligentiam
remittere. Hoc autemideofeciqquiaea materies mihi
te tant o& tara magno Rege digna viía eíl, ôe hi noílri
de Origine &c PrincipioRegum Lufltania? eomnaencarij
erant paulo dihgentius eiucubrati , & elaborati .. Ac-
cedit etiam; quod nihil aptius meís cogitationibus ar-
bitrabar,quainlibrum hunc tibiRegi máximo coníecra-
re,qui csvirtutuin cmnium gloria priefíantiflimiis ;■& is
Rex, qtro maior in vniuerfo terrarum orbe non poflit re-
periri,&landeReligionis,fandtitatvs,.clemenrix, boni-
tatis, esin primisadmirandus..Tibi ergo hax grata: futu¬
ra fore cenfeoj qur honram muneris oblati dignitatem;
quam ofíerentis animum atque fldem foles pondcrare.
Nam eurn Regias mareítatis maximumornamentum íit
in hominum fl d eh ca te , ôc beneuolentia conflitutumj
quomodo poteífid illis ingratum, & iniucundum acci-
 dere;quód intelligunt eflc ex egrégia voluntate atque
fingularifide profe&um?Te;Rex inui&iífime • nonfo-
lum oro, verumetiam obfecroj vt hoc munus ita acei-
pias $ vt videant omnes , quanti tuorum Lufitanorum
oblata munera facias; & erga illosjquam ardens ftudium
& voluntas. Vale Romse •
.a.-*

Humilimus feruus

Dodor Emanuel Conftantinus.

£JE EMANVELIS CONSTANTINI LIBRIS
IOSEPHI CASTALION1S CARMEN.
V EM Lufitanis egrejjum finibus ohm
Mar tio, \ oma virum florentem laude dtjerti
Sxcepit ,gremioq. fbuet, mirata benigno
Qarmine mor tales, coelejles carmineJedes
Profequitur^ condi tq.Deipr<cconia vates,
Idem liberior numerisq. folutior idem.
^Retlare* celebrat felicia rura Matero,
Ei Lufitani ter magno tura Phihppo
cÂddicit Regni, Regemq. extoUit ad afira.

Q
Eloquijq. decus fcriptor Jibi qweuit 'Vtrumqut►
IOSEPHÍ CASTALIONIS HENDECASYLLABI
IN EMANVELEM CONSTANTINVM LVSITANVM.
V JR vix jingula fíngulis dedijje
ConHantine ferunt patres Mimrttam.
H<ec vni tibi contigijje cunffa Si

Çratantur faciles Remi nepotes.

7s[am Jett magnanimum tonas Philippum
tArpini decus imitaris cr is,
Seu landes Juperum canis 'vrrumque ,
Et certo pede 'vinclaverba pangis y
Eyapfmteam ttbr comparas coronam-,
Et caflis Elegis refersTibullum,
. • 7{js ft) têmpora feu ducum rccenfe$r
A Cri fioprocul te abejje remur,
i: $eu ^rum iuuat explicar e caujas,
í Et cirtamen inire di/putando,
Doflas in Latio locas Menos ,
Lujitania ter quaterq.frfix y
Emerfit decus vnde tale mbir9
.v iosr:
IOSEPHI CASTALIONIS
IN EMANVELEM CONSTANTINVM EYS1TANVM
epigramma.

Efarum Reginon piares arcula gemmos

^ CUufit, puam hocvarias nobile clauft opus»
tília tibt ad vitam deerunt exempla legenti,
T riHiaq, inuemes Uta»feucra, t i bi.
B<ec placemt leSlor, quamuis Jtt docla vetujlas ♦
TRojira fuum feruent hocduçefecla decus,
IOSEPHI CASTALIONIS

A
IN EMANVEEEM CONSTANTINVM LVSlTANVM
/ EPIGRAMMA.

V rea fit Regi platanus, fit ft) aurea vi tis 9

Innurneros capiat pythia menfa duçes.
SumptiUts & Crafjilegio faturem opimi,
Ofentet p anhos falia beatus opes.
Multa alias pafcatferuorum mi li'a, muitos
Sub iuga quos nequeunt vix num erare boUes..
Bis maior a tamen potuere obtingere ferais,
Incertasbominum fc variante vices. z
Sed tu inter próceres Cabalini ornate reponis
Longe alias alto pecloredmitios.
Çguas non ignis edax, nec durum euertereferram ;
TRullavel ira poteJl}nulla abolere dies.
O M N E S REGES L V S I T A N I AE
A PRIMO COMITÉ HENRICO BVRGVNDO.
RIM V S Lufitaniç Comes Henricus Burgundiis
Vefontij natus vulgohodieBefanzon praefuifljm
perio Lufitania: ai^aos viginti tres moituus çft
Afturicíe anno 111 a •
Rcx.
 RexPrimus Alphonfus Comitis Henrici Filiusjin Lu¬
fitania regtiauit annos 40. vixit annos pi. mortuus eLt
Conimbrica:, die íèptima menfis Decembris anni 1185.
Rex Secundus Sandtius Alphonfi Primifilius in Lufi-
tania regnauit annos 26". vixit annos 58. mortuus eft
Conimbriae, die 8. meníis Ianuarij anni 1212.
Rex Tertius Alphonfus SecundusSandij primifilius
in Lufitania regnauit annos 12. vixit annos 38. mortuus
eft Conimbricç die nona menfis Nouembris anni 1224.
Rex Quartus Sanctius Secudus Alphonfi Il.fiíius in Lu¬
fitania regnauitannos 26. vixit annos 48.mortuus eít To
lcti, die 15. menfis Martij anni 1247. duobusannisvl-
timis Alphonfus Comes Bononiéfis in Gallia Sanótij fra-
terRegnum Lufitania: pro fratre gubernauit.
Rex Quintus Alphonfus Tertius Alphonfi Secundi fi-
lius in Lufitania regnauit annos 5 2. vixit annos 7o.mor-
tuus eft Olifippone die 8. menfis Septembris anni 1275.
Rex Sextus Dionyfius Alphonfi Tertij filius regnauit
in Lufitania annos 46. vixit annos 64. mortuus eft Sca-
labi vulgo Santarém die feptima menfis Ianuarij anni
1325.
Rex Septimus Alphonfus Quartus Dionyfij primifi¬
lius in Lufitania regnauit annos 31. vixit annos <57. mor¬
tuus eft Olifippone die p. menfis Maij anni 1357.
Rex Oótauus Petrus primus Alphonfi Quarti filius re¬
gnauit in Lufitania annos decem • vixit annos 47. mor¬
tuus eft Eftremotij die 8. menfis Ianuarij anni 1 36*8.
Rex Nonus Fernandas primus Petri primi filius in Lu¬
fitania regnauit annos tf.vixit annos 43.mortuus eft Oli¬
fippone, die 20. menfis O&obris anni 1383.
Rex Decimus loannes primus Fernandi primi filius il-
B legi-
legitímus in Lufítanía regnauit annos 48.vixit annos7<r.
mortuus cft01ifippone,die 14.1-néfis Auguftianni 1433.
Rex Vndecimus Eduardus Primus Ioánnis primi filius;
in Lufitania regnauit annos 5. vixit annos 37. mortuus
eft Nabantiac vulgo Tornar contagione peftifera ex qua-
dam epiftola accepta, die Nona menfis Septembris an.-
ni 1438 .
RéxDuodecimus Alphonfus Quintus Eduardi primi
filiusin Lufitania regnauit annos 43. vixit annos 42.mor
tuus eft Sintra* die 8. menfis Augufti anni 1481.
RexDecimus tertiusIoannessecundus AlfonfiQuin
ti filius regnauit in Lufitania annos 14. vixit annos 40.
mortuus eft inópidode Aluor inRegno Algarbioirum
die 25.menfisOdobris anni 1495. j
Rex Decimus quartus Emanuel primus Eduardi pri¬
mi ex Fernando filio nepos in Lufitania regnauit annos
2 6, vixit annos 5 2. mortuus eft Olifíppone die 13.
menfisDecembris anni 1 521.
Rex Decimus quintus Ioannes 3.Emanuelis primi fi--
liusin Lufitania regnauit annos 35.vixitannos 5 5.mor-
tuus eft olifíppone ex apoplexia die 11 .menfis Iunij 15 57
Rex Decimus fextus Sebaftianus primusIoannis 3. ex
filio Ioanne nepos, in Lufitania regnauit annos 21. ferro
occifus eft in Africano bello, die 4. menfis Augufti anni
i 5 78 -
Rex Decimus feptimus Henricus primus Emanuelis
primi filius in Lufitania regnauit annum vnum menfes
5.&totidem dies,mortuus inopido Almeirinilunapa-
tienteeclipfim, die vitima menfis lanuarii anni 15^o.
quo&natusfuitj cumannos 58. vixiífet.
Rex Decimus odauus Philippus primus Emanuelis
i. ' ~ primi
 $
primi ex Ifabella filia nepos,in Lufitania regnauitan-
nos 18.& mortuus efi: in Camobio Fratruni Ordinis S.
Hieronymi vulgo El efcurial vocaturin xde S, Lauren-
tij Martiris, quam ipfc à prirais fundamentis ardifica-
uerat,die i ^.menfis Septembrisanni 15p8.
Rex Decimus nonus Philippus fecundus Philippi pri¬
mi filius,qui hodie in vniueríà Hifpania regnatincre-
dibili omnium gáudio, & tatitia, atque totius orbis
exultatione propre infinita, quem Deus Optimus Ma-
ximus ob pietatem íuam immenfam per muitos annos
illum nobis conferuetincolumem, &filiosfiliorumfuo-
rum vfque adq. &c 5. generationem videat, quod vtita
íitDeum femper toto ex corde deprecabor, &fingulis
diebus quantum per vires meas id fieri poteft , depre-
cor. Cum in eo femper fincera gloria, virtutis ftudium,
honoris fplendor, verum decus enituerit, & cum tantus
Rex fit,nemofuo fermone excluditur, facilesadillum
aditus omnibus patent, fuam humanitaté omnibus im-
pertitur, &in te tantum Regem, &c Principem adrni-
randum exinopinato, & de repente difthicon erumpit.

A D PHILIP P VM III.
hispaniarvm regem
POTENTISSIMVM.

/Tf V •* folusfolio] & Regno potiaris Eoo,

•** Claudatnr jjjhâra maclnna tota tuo.

B * Hl-
 JM

HISTORIA
DE ORIGINE, ET PRINCIPIO
H E G V M L V S I T A N I AEi
Et rebusab ittis praclare geíhs ; (efmultis alijs cají-
bus fcitu dtgmpmif, qui in eodem Regnoad
noílra vfque têmpora ewencre„

V SIT A NIA, quse, (vt memórias proditum eft,)

à Lufo Hifpanix Rege liberi patris Filio; aut Lufa
liberi focio cum Lufo bachante fecundum aliquo-
rum audorúm fcntentiam nomenfibi vendicauir,.
ab Oriente Tharraccnenír prouincia terminatur;
linea ab Orctania vcteri ad eura pótem duda;. cui
è regionc Septimancai fita’ funt;ab Occidenti ea OceaniAtlan-
ticiparte, qua Tagi, Minij 3 Durij 5 & Anar aliorurrrq.Lufitaniae
fluuiorumoftiaintcrfluit,àScptentrione Duriofiumineexipfius
B fiofiioad eum vfque pontero, qui Septimancis adiacet^à Mcri-
dic limite Botica: clauditur. Hisvero au&oribus Prolemasus in-
fignior; Lufitaniae latus Auftralc Ana conueniencius diftermi-
nar; Septcntrionale Durio, q.ua? autem à Durio ad Minium eít
regio;Ca]laicoromjBracaroi um, Tarraconeníiprouincia’, quem-
admodum Plinius contribuir, qurin libroj. capite i.intriapro-
niontoriadiuifam fuifle Lufiraniam dixerar.Scrabo veronon fper-
nendus andor à Tago ad Artabros ; qui iuxta promontorium:
Celricum funt, Lufiraniam protendic. Tagi vero Regiovairjad
c Aquilonem fpe&ans Lufitaniaeft,g.ens eft, Lufitana, rnquir,in-
tcr omnes Hifpanos ampliífima & armis Romanorum annis pluri-
mis oppugnata, ktus- Auftrale huius regionis- Tagus cingir,ab!
occaífu-vero&SeptentrioneOceanus;ab Aurora Carpetani^Va-
eai, Vettones,.& Callaici facis nota gentes. Er paulo poft, Mi¬
nium: amncm omnes Lufitaniíe íIuuígs, ait, magnitudine fupera-
rc»
 6 HISTORIA R&GVM LVSIT.
re. Artabròs etiam Luíitanue poliremos ad Septeritrionem, & A
Otcafum vocac. Regiònem vero, qute interTagum & Anam eíl
và Lufirania excíudit,vnde & Barbarium Promontorium fuper Lú-
.íitanoseíle commcmorat; vbi de ftanni fodinis loquitur. Lati-
norum vero multo conftantior & indubitaca magis eíl rãtio,
quos omnesbreuitad íludens, íilentio hoc in loco inuoluam , &
Pomponij Melkeautforitate contcntus ero;qui non modo dili-
gensatquc difertus fcriptorj.fed veluti Hifpanus domefticarum
rerum peritiífimus breuicer & elcganter,qua: tunc erant,tres Hif-
panite prouincias diuifit. Tiibus,inquir,cftdlíHndanomlnibus; B
parsque eius Tarraconenfis, pars Bejthica; pars Lufitania vocatur.
'Tarraconenfis, altero capite Gallias , altero Rethicam Luíita-
niamq. contingens, mari latera obijeit noílro, qua meridiem,qua
Septentrionemfpt&at,Oceano; illasfluuius Anas feparat,& li-
= bro 5. de flexu terra: inter Tagum, & Durium; cum agitita fcri-
bit, ineofunt Turduli veteres, Turdulorumopida; amnisautem
Munda in médium fere vltimi promontorij latuseffluens, & ra-
diceseiufdem abluensDurius.
Diuiditur yniuerfum Luíitaniae Regnum feu Portugallix in C
prouinciasquatuor,Interamnem,& Tranímontanam, Ciílaga-
nam,&Tranftaganam; fedquia vulgo &Portugallia*,&Luíita--i
níae Regnum appellatur; cur Portugallia vocetur, hoc in loco ra-
tionem reddendam duxi. Eorum vero fentenciam, qui arbitran-
tur j Galíos, Brachates, & Celtas,ante Aduentum Domini annos
290. in Hifpaniam fuiífe profedtos, & Interamnem prouinciam
ftatim fub fuam poteftatem redcgiííe, conditis ciuitatibus non-
nullis, inter quasfuit Portugallia (quteGallis portus cuiufdam,
& perfugij inftar crat) falfam eíTe exiftimo. A portu enim & cale D
appellatam eíTe Portucaliam j eftomnium doâiffimorum opinio.
Cale enim appellabatur olim opidum,quod Durio flumini im-
minebatj incole íitum, necpiícatoribus,quibuspr;ecipu£e inco-
lebatur, & ijs, qui in mari verfabantur, facilis haberetur acceRus;
&inplaniori loco nempein ripa, quam noftri portum vocabanr,
' cepit habitari. Inde vero cum paulatim creuiíTet; <& in dignitatis
honorem, & ciuitatem amplilíimam deueniííet Portus cales, &
- - Por-
—A*
 LIBER I.
A Portucale, &Portucalia cepit appcllari; Eius Ciuitatis Epifco-
pus in antiquis concilijs Portucalenfis appellabatur.vnde totú Re-
gnum nomcn obtinuir,dubi) autcm vitandigratia, Epifcopus; qui
antea Portucalenfis dicebatun Portuenfis ccpit appellari. Hanc
vero fententlatn comprobant, & amplc&untur Eduardus Galba-
nus; qui Alfonfi primi Portugallia? Regis vitam fcripfit; & L. An-
dreas Refcndius antiquiratum Luíitania optimus inueftigator, &
affiduuspcrfcrutator,in epiftula ad Barttholameum Cabedium
Hicronymus Olorius EpilcopúsSilucnfis in vita Regis Emanue-
B lis,& Iacobus Mánetius Valconcellius canonicus Eborcníis in
commentaiijsdeantiquitatibus Luíitania. Suntetiatp & concilia.
Tolcrann, in quibus deEpifcopis Portucalenfibus fít mentio. Ha-
bco efiam pro hac mea opinione Antoninum Piurn au&orem; qui
in íuo itinerário cale opidum in ca parte collocat, ad cuius radi-
ces nobiliíliina Portucaiia ciuitas hodic condita efl; camdcm ctiã
ampleditur opinionem Eduardus Noniusà Leone Iuririfconful-
tus Lufitanus. Quod fi Portucalia nomcn ex vno opido fuittem-
poris progreíTu in tGturn R cg num deriuatum , íimili rarione con-
C fcntanenm fuir, vtex tam magna Luíitania parte Luíitania no-
men in totiuii Rcgnum duccretur; vnde vniuciTum Portugallia*
Regnum continet maximam Luíitania partem &non exiguam,
vt Paulus Iouius parum confidcrate dixit. In Portugallia feu
Luíitania Rcgno quámplurima memoranda recenfcntur; ea
enim Luíitania pars, qua Interamnis vocatur,in qua Porruca-
Icnfis ciuitas fita cít, plus trccentis & viginti paífuum millibus in
Jongitudincm patet, fiuujis cnim Ana, & Durio continetur. Adij-
citur praterea Callccia Bracarenfis à Septentrior.c,qua Durio, &
' > Mimo definhur. Adortum vero folis aliquot funt ciuitatesuans
Anam, qnain LuíitaniaRegno continentur 5 ita, vt non íit minus
cCalecÍ3,&Bethica Portucalia íinibus adie&um quamex an¬
tiqua Luíitania detradlum. De hac vero Interamne prouincia, vt
alijs oiniííis de illa hoc loco verba faciam, quid referam V qua
etii anguftijs finibus circunfcriptaíit, rerutn ramen fplcndore,&
varietate longe lateq. patere notum íit ijs; qui eam oculis perlu-
íharunt. Similiter maximis excelíisq. montibus admirabilis con-
 8 HISTORIA REGVM LVSIT.
fpicitur; quorum ille, princepseít, quem Relias montem veteres A
appellarunt, inlacu vero in eius cacumine exiftente nonnumquã
quamplurima nauium fragmenta conípiciuntur. Hoc ctiamnoa
mediocrem hominibus affert admirationem ; cum à mari plufquã
quadraginta rnilliapaífuum Lacus abfit; coq. exaftuante máximo
fragore concutitur. Rem íimilemin monte Aquis fluuijs vulgo
apudLufitanosehauesappelIatur; quod opidum Tranfmontanas
prouineixe eft, euenire folere apud noftros increbuit.
Habeteriam bascparsLufitani^qua: ad Interamnem prouin-
ciam fpedtat; Ecclefiam Metronolitanam Bracharenfem,Cathre- B
dalem PortucaIenfem,de qua paulo ante verba fjecimus j cum
alijs collegiatis quinque prrecer centum & quadraginta Monafte-
ria diuerlorum ordinum cenfu amplilíiino ditiífima, & alias Ec-
cleíias,quasParochiaIes appellamus; qua: 1460. numerumex-
.cedunt íuis baptifterijsadauóh:, amasbitatein vero nonobfcuro
voeis teftimonio arguunt illic fontium perennium 25000. gratif-
fímidecurfusjinterquosfonsille,qui non longe àciuitate Co-
nimbriceníi confpicitur, maximum fui ftuporem infert, quem Pli-
nius in agro Catanenfi non longe inde conftituit. fons enim ifte ^
ideorarumfui fpe&aculum exhibet; quia forbet quascumq. fíbi
admouentur. Vidi egomec,cutn in cumlocumcumSerenilíimo
Card. Henrico (qui in Regno Lufitania: Sebaftiano fucceífít) me
con.tuIi£fcm,auidilfime ad fe traherefontem iftum cçfam arborem
bene magnam clanculum; inieótam in Iacunculum arenae, in quo
ebuliiens fons, effunditur,crat enim pedali altitudine, paulatim
inter arenas forberi,& poft paruam moram non coinpar uilTe; quod
experimentum quamplurimi quotidic faciunt. Alij vero referunt
(cum fpedantibus iplis iumentumin copedem irnmitterct)totum D
abeo Jacunculo abfortum fuiííe. Piinius ctiam meminit alium
fontem iuxta fluere, quiomnia refpuit, iftius autem fontistum
natura, tura origo obiiterataeft. Ager autem (quem prior fons
cui ootnen feruentia’eft indltumalluit) Cadima appellatur non
proculàTentugalenG município. Huius vero prouincise ama>
nitatem alia plurima oftendunt, pontes yero quadrato lapide
elegantilfime conftruóti 200. portus vero marini o&o.
Vni-
 '

LIBER I. *
A Vniuerfum Régnum Luíitanias mukis & limpidiflimis flumí-
nibus, nominifq. commendatiflíimi celebratur; inter quos Tagus
ille apud vcteres commendatiflfimus primum locum obtinet. Oli-
íiponem alluit,& inde duodecim paíTuum miíiia in Oeeanum
influir. Nam in Sinura Oliiiponéíem ingreiius anrea mifcetur ina-
rinis aquis in opido Villsfrancas. Tot cnim vrbes Tagus ante
continet,tot va ida, & opulenta loca in ímusambitu,&pertot
amnis ripas centum fere miliiú paííuum fpatio, tantam vetuíla-
tem colligenti, ampleótitur,vt iibrura pro lua dignirate integrum
B poftularec,cuius rei idónea modo matéria noneft . Latitudinem
oftij ftrabo ftadiorumelíe vigintitradidit,altitudinem veroper-
magnamj vtà nauibus millia decem vedantibus nauigári facile
poííit; quod veriífimum cííe experimur hodie ; nauigaturq. du-
plici canali, veteri nempe atque nouo; &in campis fuperiori-
bus inundationes duas diffunditacftus occaíione, vt ad ftadia
centum &quinquaginta fácies exftetpelagi,reddaturq. planities
tota nauigabilis. Hoc proprijs oculis confpicimus ab ipío opido
Viltefrancas vfque ad Beneuentum. De flumine Durio quiddi-
cam ? Aurum enim vehcrc Durium,fi nos ignoraremus,à Silio Ita
lico facilepofiiimus admoneri dicente.
Hinc certéHt paflole tibi Durtusq. Tagusq.
Claritatc etiam feriptoru & aquarum multitudine Durium efíe cc
lebratiífimú, & Tagum fuperareabúdantia aquarú notum eft om-
nibus, qui in Luíitania commforati funt. Hoc vno dempto, quod
compreífior eft, & fere inter montes alueo fluit. Eft nauigabilis &
millia paífuum fere centum vfque ad Catàra&am nauigari po-
jj teftj indeexrupe lembuculorum adfcenflum inipediente magno
fragore prascipitatur; lampetrarum ingens eo loci, rupe fubca-
dentein arcum,aqua oribus adhaerentiuin captura eft. Ncbiiis
quidam LuíiranusMartinus Ficarctus nominejçum intelligeret
amota Catara<fta cimbas vfque ad maxime frumentarios Sara-
brís,Senticasq. agros paruo negotio fubuehi, & frumento onuftas
pronoamne decurrere, incredibiii patriae fuae emolumento; cum
ipfepriuatuseífet; &impari tantas rei cenfu,Regc ipfo permit-
tente, opus hoc moliri tentauit j atque bonam partem obftaculi
> C fummo
 IO historiae regvm lvsit.
fummo labore irruperat. fed illudentibus oprimo viro , vel qui ex A
vetere forte íimultate, nondum illi paccati.erant >vel quibus mos
eftfaciliusaliorum egregios reprehendere conatus, quam exfe
aliquid egregiú conari,hominem tamquã femidelirum apud Re¬
gem criminantibus à re fufcepta prohibendú obloquentibus.Mar
tinus ipfe re fua confumpta & attenuata; interuerfoq. «mulorum
malignitate Regiofauore,&defperatafpe perííeiendi deftitit.
Quid comrnemorabo de Munda ? qui Conimbricenfem ciuita-
tem alluit inter Durium, atque Tagum aequis fere ab vtroq. ípa*
tijs feparatus, à Dario Tagus, ait Plinius, 200.millia paííuum in- B
teruenierite Mundanonlongeoritur, ipfe etiam aurifer minori-
busnauigijs aliquantum,cimbis vero fluuialibus admodum eft
nauigabilis.
Hicnihildicam de Minio, quem Iuftinus libro vitimo àMinif
frequentibusvenisficvocatumfuiírefcribit. Neede fluirio vacca
appellato^iediò fere inter Mundam, & DurtQ interuallo. Ncc de
Cuda, quem LufitaniCoã vocamyexinfcriptionepõtis Aíeanta-
rae.Nec de Tamaca ftuuio;quiex Aquifiauiéíi Colooia,vbi populi
Tamacani funt,nomen fortitus eft. Nec deNabane & Ozecharo
fluuijs, quos íic vocatos accepimus,ex Hiftoria Sanftae Virgin is,
& Martyris Irenes, quas ante annos o&ingentosfuit fcrípta.Oze-
carus autem eft,quem Lufítani Zezarum vulgo nominant. Qui
Nab^nem excipir,ipfe vero in Tagum tanta vi erumpit ; vt Taga-
nasaquasad alteram vfque ripam tanta vi etiamprofcindat,&
quafi indignatus, quodextínguatur à maiore ilumine,fere ad mil-
le paíTys prono alueo refíftens mixtioni,contumaciter à colore di-
gnofcitur, qui cserufeas ad nigrorem tendentes,Tagus verofla- ^
uas autfubalbas vehitaquas. AbundãthecfluminamagnaLam-
petrarum, Alofarum, Trotarum multitudine. Sunt & alia ilumi¬
na, & fontiumgelidae perennitates,portus maritimi, pontes ele-
gantiflimo lapide conftru&i, maxima aeris temperies, & alia mul¬
ta, quas cum ad rem noftram hoc in loco non fpe<ftenr,nequaquam
poffunt recenferi. Nos vero ad Regni Lufítaniíe fertilitatem atq;.
alia írmiíia& coniunifta his explicanda accedamus.
Superuacaneum arbitror ftatimin principio huius Hiftorije;
com-
 -v líber i; tt
A commemorareRegni Luíítaniae feracitatem admirabilem, &ín-
credibilem amamitatem, hodiernum ipííus cultum,omnisgcncrÍs
frugum copiam; & vbcrtatem. Longum enim eflet recenfere hoé
Joco omnia il!a,qua:in fua monumentadchis veteres au&ores
retulere. vnotamen Athamei teftimonio ero contentus, iJludq.
adducam, vtquilibet ex ilio facile intclligerfpofiít Lufitana?Re-
gionis fertilitatem, fjecunditatem, felicitatem, & quantum apud
veteres femperferaciílima habira fuerit. Athaeneíveroteftimo-
niumjquod Jib, 8. Dipncfophiílarum cap. i. itafcribir, folum af-
B feram.Quideflferam Lufitania? fertilitatem? (eftautem RegioIbé¬
ria } quam Hifpaniam Romani appellant;) cum id redtius deda-
rct Polybius Megaíopolitanus.Omnium hominum optime Timo-
crates, & fcribit libro 3 4. Hiftoriarum, quod in Lufitania, vbi Ti-
mocrates natus erar, ob optimam aeris tempericm animalia funt
facunda,atquehcmines,nec vmquam fruótusdefunt. In ea Re-
gione funt rofe, albaq. violç, afparagi, & alia omnia huiuímodi
nondefunt.per maiustemporis fpatium ,quam trium menfíum.
At marinum obfonium, quod ad multitudinem,bonitatem, pul-
c chritudinemq.fpeâ:at,maximedifFertab eo,quod eft in noftro
mari.Nam&hordei ficlus, qui medirnnum continet,drachma
venundatur, & tritici noucm Alexandrinis obolis, vini metreta
drachma, hxdus mediocris obolo, fie & lepus. Agnis vero trium
vel quatuor obolorum pretium eífe confueuit. Sus tamen3quiad
centum librarum põdus accedat,drachmis quinque in cçnas emi-
tur, duabus autem ouis, & tribus obolis ficuum talentum emitur.
Vitulus drachmis quinque,bos iugo aptus decem,filueílrium
D veroanimalium carnes neepretio quidem vllo digna; putantur.
Sed has inter feconferunt, benigneq. admodum vicifiim largiun-
tur atque mutant. Nobis vero bonus Larenfius Luíitaniam Ro-
mxadeííe facit,quotidieq. varijs implet bonis, vt cum íiiauitatej
& magniíicentia, omnia conficiantur, ftudct, cu nihil domo aífe-
ramus,praeter fermones & hxc de Lufitania:feracitate fufficianr.
De noftrorum fortitudine nihil dicam, nifi quod veteres &re-
centiores au&orcs memoriae prodidere. Diodorus SicuI usom-
nium Celtiberorum fortiffimos eííc Lufitanos conftanter audet
C 2 affir-
 ..- "_L.JM3L.1MI ^.■

n HISTORIAE RE;GVM LVSIT.

affirmare. Liuius etiam quamplurima de Lufitanorum fortitu- A
dine enarrat,&expendanturquafo, verba ipfiusininitio lib, 5.
DecadisVero quarta, apponam expreffa cius verba, qua: talia
funt. Pmor hac gefiferat Scipio; idem proprator Lufitanos de-
paftatavlteriore prouincia cum ingenti piada domura redeuntes
inipfo itinereaggreíTus ab hora diei rertja ad oótauam incerto
euentupugnauit,numero militum impar,alijs veroíupcrior. Nam
& acie frequenti armatis ad longum,& impeditum turba pecorum
agmens&recenti milite aducrfiisfeííos longo itinere concurre-
rat. Tertia namque vigilia exierant hoftes. Huic noíturno itineri ^
tres diurna: hora acceflerant,nec vila data quiete viapralium
cxceperat.Hac Liuius. bene tamen, fed quod itinere longo fef-
fos, & de tertia vigilia egreffos, prada atque longo agmincim-
peditos efle confeíTus eft, parum alioquin íidei habiturus.
Nonenimres agebatur.cum fugacibus Armenijs, & v.entofi
Tigranis exercitu . Sed cum Lufitanis affuetis pugnare contra
Romanos, quorum forti opera vfus fuerat Hannibal,non mpdo in
Hifpania,fed in Italia quique Lucij Aemilij Paulipropratoris
qxercitum apud Lyconem opidum profligauk,fex vno pralio Ro-
manorum millibus cafíis cateris intra vallum cópulfis. atque agre
caftra defendentibus, tandem ad modum fugientium magnis iti-
neribusin paccatum agrum reduókis. Hoc ideni teftatur ínniliter
Liuius lib. 7. Decadis4. quoin loco doótqres aduertunt, & le¬
itores huius indignioperisadmonitoscíTe velim, quomodo Ro-
manorum fugam feriptor facundiííimus obumbret, ad modum
fugientium in agrum paccatum perduótos memorans.Orofius cer-
te facundiííimus & eloqucntiílimus audtor in libro 4. fuaHifto- ^
úx cap. ao. L. Acmilium cum vniuerlo exercitu cafum interijííe w
dicit, & cap. 21. Sqrgium Galbgm praetorem à Luíitanis magno
& incredibili praelio vi<ftum,vniuerí'o exercitu amiíío, cum paucis
vixelapfum euafilTc narrat. Ex quaignominiacú fe poftea vlcifci
Galba ftatuiftet, Lufitanos, qui citra Tagum habitabant,fponte
fua fefe dedentes ad colloquium vocauir. Simulans íedeeorum
commodis aóturu. Sed circúpofitis militibus inermes atq; incau¬
tos perfcelus maximum omnes profligauit. Quares,ait Orofius,
r poftea
 L I B E R I. 13

A poftea vníuerfe Eftfpaniae propterRomanorum perfídiam caufa

maximitumultusfuit. Triumctiam ciuitatum Luíítanis conuo-
catopopuloj vtaudor cít ValeriusMaximuslib. 9. titulo de per¬
fídia, nouem millia, in quibus fios iuuentutis confiftebat,p3rtini
írucidauit,partim vendidit. M. Cato acriter accufauit Sergiuin
Galbam pro interferis contra fidem interpofitam Luíitanis, vt in
.Bruto M. Tullius teftatur: & in libris de diuinatione idem Cicero
•id Íatiífimeexplicat,qu3e breuitati ftudentes nuncomittimus. la-
tifíime etiam hoc idem expiicat Afconius Pedianus, atque Titi
Liuij Epitome lib.49. Idem etiam V alerius Maximus lib. 8. cap 1.
® declarat Catonem nonagcfímum annum aetatis fuaeagercjcum
Galbam accufauit5quodidem etiam teftatur Liuius lib. 9,4. De-
cadis. illa enim, qute Orofiusteftatur ex Cláudio, quid referam?
3co. Luíitanos cum millc Romanis pugnam commififte ait duce
Viriato Luíitano,in qua feptuagintaLufitani.Romani vero trecé-
tum & viginti ceciderunt, cumque vidores fparíi iam atque fecu-
ri abijífent, vnufque ex-ilhs longe à csteris fegregatus maneret; à
circumfuíis equitibus pedes ipfe eft depreheníus; ille tamen;vnius
c eorumequolancca perfoíío ;ipfiusequitisvno gladij iólu caput
diííecuit, & fubito abfcidit. Quofado ita omnes metu perculfit,
vt prcfpcdantibus cundis; ipfe eos contemnens otioíius abfce-
deret • De Viriato Luíitano plura & vera poteram hoc in loco
commemorare. De quo cum veteres plura memória? mandaue-
rint, nonnulla dicam. Plinius in fuo libro de illuftribus viris de
Viriato Luíitano íic ait. Viriatus genere Luíitanus proptcr pau-
pertatpm, primo mcrcenarius, deindc alacritate vedor ac poftre-
mum dux. Bellum aduerfus Romanos fumpíic, eorumq. Impera-
D torem Claudium Vnimanum,deinde Caium Nigidiumoppreífit.
pacem à Popillio maluit integer pcrere, quam vidus; & cum alia
dediflct, &arma retinerentui,bellum renouauit. Q. Ca?pio à Sc-
natu contra Viriacum miifuscft,quicum vincerealiternonpof-
fer,duos fatellitespecunia corrupit,qui Viriatum tiumi depoG-
tum perimerent. Quk vidoria, quia empta crat, à fenatu non fuit
probata, nam Viriatus decem & quatuor annos Hifpanias aduer-
fus Romanos munierat, &hoftes Ilomani aperte quam ex infi-
 14 HISTORIA REGVM LVSIT.
dijs fuperàre , & occidere vcllent. À
Florus veroiiaec de Viriato ait,ViriatusLuíitanus vir callidita-
tis acérrimas > qui ex venatore fubito Dux, atque Imperator;
etfí fortuna, cenfretHifpaniasRomulus, non contentus Jibertate
fuorumper quatuordecim annos omnia citra vltraq. Iberum,&
Tagumigni, ferroq.populatus.Caftraetiam P«etorum,& Prae-
iidum aggreíTus, cum Claudium Vnimanum pçnc adinternitio-
uem exercitus cçcidiífet,& infigniatrabeis,& fafcibus noftris,quae
ceperat,in montibus fuis trophasa fixifíet, tandem eum Fabius
Maximus Conful oppreíferat, fed à fueceíTore Seruilio violara B
vidoria eft, quippequi confidendas rei cupidus fradum ducem,
& extrema deditionis agirantem,pcr fraudem & iníidias & dome-
fíicos percuíforesaggreífus hanc hofti gloriam dedit,vt videre-
turaliter vinci non poífe.
Iuítinus autemde Viriatoait,intanta fasculorum ferienullus
illic dux magnus prater Viriatum fuit ; qui annis decé & quatuor
Romanosvaria vidoria fugauit, & per multú temporis fatigauit.
Adeo feris propriora quam h-ominibus ingenia funt. Quem ipfum
nó iuditio populi eledum, fed vt cauendi feienté declinãdorumq. C
periculorum peritum fecutifunt, cuius ea virtus cótinentiaq.fuir,
vt cum confulares exercitus frequenter viccrit, tantifq. rebus ge-
ftis non armorum,non veftis cultum non deniq. vidum mutauerit,
fed ín eo habitujquo primium beilare cepit; perfeuerauerit,vt qui-
uisgregarius miiesipfo Imperatore etiam opulentiorvideretur.
Oroíius vero lib. quinto cap. quarto haede Viriato refert. Vi-
riatusin Hifpaniagenere Luíitanus,homopaftoralis, primoin-
fedando vias, deinde vaftãdo prouincias, poftremo exercitus Prç-
torum, & Confulum Romanorum vincendo, fugando,fubigerido, ^
máximo terrori Romanis omnibus. fuit. Siquidem Iberum Sc
Tagummaxima,& diuerforum loebrum flumina late tranfrre-
dienti & peruagantiC. Vetilius prastor occurrit, Qui continuo
cafo vfque ad internitionem pane omni exercitu fuo vix ipfe prç-
tor cumfúgalapfus euafit. DeindeC. Plautium Pratorcm ipfe
Viriatusmuitis pralijs fradum fugauit. Poft etiam CJaudius cum
vmagno inftrudi» bdli contra V iriatum miffus, quafi pro abolend*
 LIBER I. i*
A fuperiore macula turpiorem ipíe auxít infamiam ,'nam congreffus
cum Viriato,vniuerfas,quas fecum adduxerat copias, maximafq.
vires Romani amiíit exercítus.
Non opus eíl hoc loco recenfcrejquoties ab alijs Ducibus Lufí-
tanis Romanorú exercitus fufi rerardatiq.fuerint,nã Iulius Florus
lib, 2. cap.17. íxpiífime Romanorum exercitum àLuíitanis Du¬
cibus fradum, & carfum fuiíle ait. Et eodem in loco tota certami-
num moles cum Lufitanis fuit, nec immetito quippe folis gen-
tium duces contigere, ex quibus verbisfacilequiliberdignofcere
g poteritad vidoriam maximum momentum duces afFerre.Nam
quotiefcumq. milites noflri militaris rei non ignaros duces habe-
bant non taryum fe iadabant Romani. EuidentilTimum & clarif-
fimumexéphim erit v-el Viriatus ipfe,quem pauloaqte memini,
qui annos dece & quatuor varia vidona Romanos fatigauit adeo
feris,quam hominibus Luíitanorum ingeniafuntpropriora . D,ic
quaeío Iuíline,cur feris quam hominibus propriora noftrorú Luíi-
tanorum ingenia dicis? quia annos decé & quatuor varia vidoria
Romanos fatigare, & vexare non deftitere? poterã ,& mérito hoc
C in loco quamplurima exempla proponere ducõ Luíitanorum,qui
noílra aitate magnam gloriam & nomen íibi compararunt; vt illo*
rum praeclariífime res geítas omnes agnofeerent ad quoru manus
hce noftras elucubrationes peruencrint, fed quia partim in vita
Regis Emanuclis,& aliorum Regum quamplurima commemo-
rantur, partim aíij audores illa in eoruin monumenta retulerej
ideo abííinendum hrc duxi. Nam de ijs,qu« Reges noflri edide-
re, quamplurima ílarimreferam; vt omnes intelliganr,quales fue-
rint noflri Reges, & prascipue de Alton lo Henrici primi Luírtania?
D Cotnitis filio, de quo andores Typis mandarunt in agro Ori-
chieníi cum Ifmano,&alijs quatuor Saracenorum Rcgibus ma¬
nus conferuifle j eòrumq. impetus retardaífe, omnes enim co die
crimina expiauerant, Sc Sacrofandam Euchariíliam aoeeperant
deuotiffimoore: lefus vero Saluator noíler in Cruce pendens,,
ipfius Alfoníi primi Lufitaniae Regis oculis obuerfatus dixit,in
hoc íigno vinces ,quod cx tcílimonio ipfius Regis in ipfius vita
appofito declaratur,. die vero fequenti quinque iUorum Sara-
cenq-
 ] 6 HISTORIA REGVM LVSIT.
cenorum Rcgura impetus comtninuir, & retardauit Alfonfus A
Henrici filius,&Rcgium nomen vltra cttraq. mare comparauit.
De fortitudine noftrorum haecdixiífe hac in parte fufficiar.-De
moribus veio aliqua dicenda, &breuiter funt3vt ad alia poftea
ínarrandaaccedamus.
Multa ftrabo refere de noftrorum Lufítanorum moribus vcluti
fu o tempore acceperat» nec tunc quidem maios, nec nobis modo
erubefeendos; quorum multicum Religione tnutati fuatjmuiti
etiam huc vfque durant, quod Luíitanos fttaboinfidiatores vo-
cetjrtemo in maiam partem idab ilio dídtum efíe accipiat.eft enim g
militare vocabulum, vtadmonuit iulius Pollux cap. io. Ea enim
de re Cicero Q. Fabiummaximum laudat libro prirqo de oíficijis,
Càllidum Hannibalem ex gente Pamorum, ex noftris ducibus Q.
Fabium Maximum accepimus facile celare ,tacere, diffimularej
infidiari, praripere hoftium çonfilia. Leui armatura Luíitanos vti
affirmat Caefar primo belli ciuilis commentario A. Romanis, Gal-
IíSj atque Germanis grauiorem accepere 3 & quaj Panóplia voca.-
tur.pedites Luíitanos Cetratos pugnare,& Cadar , &Liuius,
& fic etiam alij plerique atteftantur;&Dion Cafíius Herminij C
montis incolas infidias Cccfari paraffe dicit;vfus vero pugionura
Lufitanis antiquiflimum eíTe feiunt omnes, qui veterum libros
euoluunf. Nam me puero cum Oliíipone degerem magno in ho*
nore pugionumvfusadhuc viris erat, qui vfuspaulatimdefluxit
adíiccas. Namapudnoftros vnufquifq. fertplura iaculasGalai-
corum, & Bracarorum praefertim. Pleriq. ex plebe etiam nunc id
obferuant, cu m ad agros egrediuntur bina fere iacula, & quidem
amentata; vtuntut etiam nonnnulli haftilibus, qui mos eft Tran-
ítaganorumj etiam cum pedibus iterfaciunt, lanceas íatis oblon¬ D
gas geftant extra urbein,quaj cum equitant habiliores funt. Spar-
tano vero ricu Luíitanos degere, & Grarcorum m.ore Hecatombas
facere, gymnica cercamina exercere, & qusecumque aliaadlioc
fpe&antia, omnia eo reducuntur, vt Grtecam noftrorum originem
oftendant. Aqua; potores funt, quod& veteres aflirmant, & hic
mos ad noftram xtatem vfque etiam magna ex parte durat, pra>
fertiminternobiles, paeriautem citra pubertatem abftemij funt
fere.
 LIBER I, 17
A fere.Regibus autem, & Principibus Lufítanis femper folcm-
nis fuit vini abílinétia,quod in Rege Emanuelc,& in alijs Regi-
bus, vt infra diccmus, laudatiílimum fuit. Hoc vero de noítro-
rum moribus hoc loco dicamLuíitanos in vera & Catholica
Religione tuenda & propugnanda demonftraííe mores vcre
Catholicos, & hac in re fidei zelum prafeferentes vehemcntcr
cminent, & de noftrorum moribus ftatim in initio liaec dixiife
fatis fit, nos vero ad inftituta acccdamus.
Sed antequam ad|primum Luíirania: Comitem Hcnricum
3 Rurgundum, & adalios Lufitanbe Reges deueniam, illorumq.
pame diuina & incredibilia fa<Sta explicem. Hocdicam,neob-
tre&atores denobis aliquid maii fufpicentur; illud nobis ve-
nireinmentem, rem tantam magis amplificanda: patri* no-
ftraí ftudio & alacfitate, quam aliquid perííciendi facultate ag-
gredientibus, mérito vereri debere,ne,quoniam permulta,
cumfacristum profanis in rcbus fupra natura; vim fada fub-
inde exponêtur, narratio earum rerum,quse tam Henricus Bur-
gundus primus Lufítanice Comes,& eius fílius Alfonfus primus
c Luíitania: Rex, quam eius pofteri, tam Reges, quam eorum fi-
lij fortilfime effecerc,plus fortaífe admirationis apud quofdam
íit habitura quam fidei, & vt efthominum captus,idplerumq.
euenire cernimus, vc tantum quifque credat, quantum fe viri-
bus, aut ingcnio fuo fe prsftare pofíe confidat. Quidquid vero
communem vfitata; virtutis & induftria; modum fuperat,id nul-
lo modo prorfusadmittit. E contra etiam, qui nullum modum
ambitioni ftatuunt,admodum a?gre patiuntur, fi eorum Reges
p illorumq. fílij praxipue minime fuerint immodicis laudibiís
illuftrati.Quod cum apud alias nationes fieri foleat, tum apud
noftros Lufitanos tantam plerumq. offenfioncm fcribendar Hi-
íboriae munus affert, & praecipue cum deillorum Regibus feri'
bitur,vt omnium noftrorum tela in eum,qui tantum facinus ve-
lit audere, direda adhaerefcant. Id quidem non ita pridem qua-
plurimi viri fapientilfimi comprobarunt exemplo & experi¬
mento, quos omnes honoris caufa nunc filentio inuoluo. Deil-
io vero, qui Regis Emanuelis gefta Luíitano fermonc complc*
D xu$
 i8 HISTORIA REGVM LVSIT.
xus eft, nccreticere nec diííimulare poíTum. Res, inquit au-ftor A.
ille,maiorum ineorum, non perinde atque eorum merita po-
ftulabant, exornaui; quamuis alius labem generi noftro& anti-
quo fplendori nobilitatis afperlit;alius poítremo hoc autiilud,
quod ad laudem nominis Luíitani erat, pmermifit .Quod íi
prudentishominis eft alienis periculis admoneri, hoc vnove-
re exemplo potuiífem ancipitem euentum icribendi perhare-
fcere; fed quo plura me impediebãt,co clarius cerni potcft ani-
mus meus íiudio ardentiííimo nominis & amplitudinis noftro»
rum Regum inflammatus. Cuius rei maiore defiderio flagra-
bam, cum vidcrem nemincm exnoítris id aliquando eíteciífe.
Accedcbar eciã, quod nullus noftrorum copioíe & diftufe no¬
ftrorum Regum gefta vnquam latinis litceris ab obliuione ven-
dicauir, nec extern nationes vnquã Lufitanorum Regum gefta
cognoucre. Idcomecontinere non potui,quin hoc negotium
libentiftime fufciperem, quod, vc libentius lacerem, mnlra. me
incitabant, fed i Ia maiores ftímulos admouebant, cum vidc¬
rem me volutarem Philippi Regis noftri vere Catholici alpçç Q
nari fine máximo impietatis crimine non poífe,uun indignif
fimum exiftimabamnomen Lufitanurnapud Htfpancs tanto-
perc celebratum non etiam per vniuerfas orbis partes propa-
gari & extolli, & in hoc opere noftrorum Regum gciia, in qui-
busnon tam res humanas quam propre d<uinas ( vtexiftima-
re licet) explicandasíuícepi, eoarranda erant. Nunc ergo ad
Henricum Burgundum primum Luíitanix Comiccm veniam.

HENKICV$ Frimus Lufitama Comes. d

ENRICVS Rurgundus Primus Lufitani*

Regni Comes, & pater Alfonfi prirni Lufitanioe
Regisnatus eft Vefontij, vulgo hodieBczan-
çon dicitur. De origine vero Henrici multa
variaq. auclores tradidere. Alij enim Panno-
nicum,Hungariaí Regis filium fuiífe arbitrãturj
aiií autetn Graecumnatumex fanguine Conftantinopolitano-
rum
 LIBER I. 19
A rum Tmperatorum fuiíTe dicui t, plures vero & maiori ex parte
Lotharingum fuiífe teftantur. Nos vero horum audtorum fen-
tentijs omiííis, &rei verirate infpeóla, Burgunduin proeul dú¬
bio fuiííe confitemur. Hcnrici autem pater fuit Comes Verno-
liehfis, &Brionenfis nomine Guido, filius Reginaidi, & Aliíàe
cotnitum Burgundiae, qui frater fuit Guilielmi Burgundise Co-
mitis. Henricusergoprimus Lufitaniae Comcs,Henricum Ste-
phanum Comitem Burgundis & Tolofie , & Raymundum
Comirem San&i Acgidij, qui poftea Caliecise in Hifpania
'fe Comes fuit, cum ad íacrum bellum, maxima cum claífe, qua
innumeri milites vehebantur; contcnderer,fuiitineris focios
habuic. Habuit etiam prseter hos,quos antea nominaui,qui fibi
maxima fanguinis coniun&ione coniunítierant,Fratres Pa-
trueles Calixtum l i. Pontificem Opt. Max. & Clementiam.
qua? vxor fuit Roberti Sereniífimi Gallite Belgix Comitis,
qui íilij erant Guilelmi eiufdem Henrici Comíeis Lufiraniae
patrui. Hanc fententiam veram eííe proculdubio exiftimo.
Nam praiterquam quod illam viri doótilfimi ampleóluntur, in-
c terquoseftL. Andreas Refendius antiquitatum Lufiranite ve-
riífimus& diligentiíTnnus perferutator, & Eduardus Nonius à
Leone Iureconfultus Lulitanus, noftrorum monumenra hoc
clariusquamdixi, demonftrant. Hsc omnia idem Eduardus
Nonius in illofuolibello inferipto,cenfurac contra lofephum
Teixeiram, id latius declarar,& plura cõmemorat exempla. Eo
autem temporc, quoHenricus Burgundus, cum maxima equi-
tum multirudine, qua? illum comitabatur, (ad facrumenim
bellum Henricus de anno 108 8. contendere decreuerat) in
Hifpaniam appuJit, magnus Alfonfus Sextus Hifpania? Rex,
qui Toletanam ciuitatem expugnauir, &lmperatorappeIlatus
fuir. Império Hifpania? potiebatur; & aduerfus Saracenos, qui
vniuerlam occupauerant Hifpaniam ,bella continenter gere-
bat, qui Alfonfus Imperator ex diueríis vxoribus 3. habuit fi¬
lias, nempe Eluiriam, Theraíiam, atqueOrracam. Ex histri-
bus filijs Alfonfus, Theraíiam filiam ex Simena Regina, & eius
iufta vxore, & eidem Alfoníò valde diledla Henrico, vt illum
D * ar&iore
» «
 20 HISTORIA REGVM LVSIT.
arâiore tieceífitudinis vinculo conftringerct,atquefibi contra A.
Sarracenos pugnãtcm fuppetías ferret & auxiliaretur, vxorcm
dedit. Nam ad Alfonfum Iaboranté in recuperanda Hifpania,
abduriffitlio iugo Maurorú,ex totius orbispartibus maxima
fbrtiíítmorutn hominummultitudomilitiam iuamChriílode-
uouenres, & próipíius nominisgloria fe,&omnia fua Iiben-
tifíime offerentes, quamuis cum euidentifiimo mortis periculo,
cònfluebant. lnter alios autem ,quiea tempeftate Alfonfo in
bdlo auxil-iabantur, primatum inter omnes tenebant Raymun-
dus,vt antea dixi Comes Sanóti Aegidij, & Henricus Burgun- ^
dus, qui fuit primus Luíltanias Comes, & Henricus Comes
Tolofae & Burgundite. Quos omnes,vt vinculo neceííitudinum
(quamuis, vt paulo ante dixi,ad Sacrum bcllum contenderem)
aròtius Alfoníus Caftellíe Rex, qui ea tempeftate cum mauris
Hifpaniantoccupantibus,bellíigercbat,{ibi coniungerct «Sc co¬
pularei,triú filiarum, quas nubiles habebatjconnubijs, fortiííl-
mos duces fibi deuiciendos eíTe exiftimauit. Eluiram ergo filiã
fuam dilcdiífimam Comiti S. Aegidij,Therafiamaute chariffi-
mam,quam maiore amore profequebatur,cum eííet Regina mo c
ribus fpe&atifíimis,HenricoBurgundo, qui Luíitaniae império
poflea potitus fuitjcuius fadtanulla vnquãobícurabit obliuio.
Orracam vero trium, vt nõnuili tradunt,natu maximá,quamq.
limiliter vehementer dilígcbat, alijs vero natu minimam fuii-
fe placet, atque poíl defunótam Simenam Reginamex vxorc
Conílantianatam Henrico Comiti Tolofa: & Burgundiae, (nec
enim hac in re inter ipíos au&ores, qui annales Hiipaniat ícrip-
fere,&res geftas Hifpanoruminmonumentaíua retulere,fa-
tis conuenit) in marrimonium collocauitj Nos vero horum ^
omnium auáorum hac in parte opinionibus reieâis & prae-
tcnniífis,inpraefenti de Henrico Burgundo verba iacimus fo-
ium . Cui Alibnfus Imperator'vxorcm dedit Theraíiam fi¬
liam vnice amatam, illiq. cam Callecia» partem, Bracharos,
appellatos,qui àMinio, vfque adDuriumconrmentur, <5eto-
tum id, quod tunc Portucale vocabatur ,fimiliter etiam vni-
uerfam prouinciam interamnem, & ciuitaccm Vifcníem ,La-
macen-
 LIBER I. 21

A macenfem,Bracharenfem, Portucalenfem, &opidum Vima-

rienfe, (quod apud noftios vulgari idiomate Guimaranes nun-
cupatur) necnon Scenarum Caftrum, atque quamplurima alia
opida, víquead Conimbricenfem ciuícatem Therafia: fíliae do-
tis nommeaííignauit& tradidit Alfonfus Imperator. Pme-
rea Iiberú reliquit, vt vniuerfam Lufitaniam ex Sarraccnorum
iugo armis recuperaret gener Henricus, & fub fuum lmperiuin
redigeret, fuaeq. etiam adderet ditioni,& dominió, atque om-
nia,quae vltracontinentem erant, debeliaret. Hanc vero Lu-
•g íitaniae partem, quam Theraíise filke in dotem dedit Alfonfus
Imperator jEernandus ipíius Alfonfi Sextipater,viàMauris
extorferat &eripuerat.Quamdonationem feu fendum,vt ita
dicam,ea conditione Therafia: fíliae conceííit Alfonfus, illudq.
de nouo inftituit , vt perpetuis futuris temporibus ad Comitia,
qux in Regno Legioneníi fierent, Henricus Burgundus met at¬
que poft ipíius obitum eius in Regno Lufitanice haredes ve-
niretenerentur omnino. bi tamen aliquodneceífarium adeífet
impedimentum, quo venire ipfemet Lufitanhe Comes, feu
C Rex nequaquam poífet. Quidam exvniucrfr Luiitaniaípro-
ceribus princeps, feu Dux, aut Comes, aut Marchio cum am-
pliífima,&indubitabili potentia,& facultate abipfo Lufita-
nix Regni domino, & patrono fubdelcgara mittereturad Ca-
ftellas Regnum Legatus, nomine ipíius Lufitanise Rcgis, feu
Comitis. (erat enim eo tempore Comitatus Lufiraniae) fi
tamen cafu aliquo,&fortunaeueniret,vt in Regno, feu Co-
mitatu Lufitaniíe aliquod non adelfet impedimentum, & bel-
lum maximum, & grauiifimum Regibus Legionis, & Caítelhe
D immineret, & adeoopprimerétur,vt nequaquam hoftiumim-
petusaut retardare, aut comminuere poífet Legionis, & Ca-
Relia? Rex, & fí cafu aliquo accidere & contingerepoífet,vt
idem Luíitania Comes, feu Rex, fi deinde crearetur, accedere
cum copijsj&epibaris equitibus non valeret, hoc cafu penitus
teneretur leuis armaturç rtiiiites trecentos fuis proprijs impen-
dijs ôtíumptibus in Rcgis Caílellae auxilium mittere. Rex
vero Caítella?» vt Lufitama: Comitem ad hane vnam rem ope-
 & HISTORIA REGVM LVSIT.
rc complendam ardiífimç obligaret-& aftringeret, onús impo- A
nendumeffe cenfuit. vnde tributum non magnum impofuir,
quod poílea idcm Henricus foluere neglexitj& nonnullas alias
poíi addidic conditioncs & pa£ta,qua: temporeeiufdem Hcn*-
jrici Burgundi exoleuerant. Nos breuitati fiudentes illa hoc
loco ouiitccnda eííe duximus. His vero conditionibus non
jadinipleris abHcmico Burgundo, & ipfius hteredi.bus &fuc-
cçjPforibus ad Regnutn Lcgioneníe, feu Caftella; Luíitaiiiae
comitatus iterum reduet, vel potius, vt vulgo iurisperiti lo-
quuntur; deuolueretur, cumab eodemRegno Legioneníi di- tf
flra<ftus& diuulfus eífet,. quod fecit Alfonfus Imperator fi¬
ne procerum Regni fui aífenfu,,qua de re multae funt exorta:
poftea controuerficE . Nam Fernandas Alfonfi Imperatoris
pater filio eius Garfiae hune Lufitania: comitatum fimul eum
Regno Callecia: adiutióto Regio titulo eius tantum durante
vitaconceíferat.Hancvero diui.fionem,cumeius fracerSan-
âius natu maior admodú iniquo animo pertulififet j fratri Garr
fiae bellura indixit. Cumque acerrimum interjduos fratres bel-
lum exardefeeret, poftquedimicatum eífet, & ftepiífimc manus dp
conferuíífent; tandem in bcllo captus j & ín vincula conieófus
eft Garíra,quo è médio fublato vniue.ríae Hifpanise império por
titus eft SanCrius Alfoníi Imperatoris frater; quo etiatn poft
aliquod temporisinteruallum interfeâo, dum ciuitatem Zar
morenfem in Regno Caftella: obfidione cingeret, à quodam
Belido Dulfo omnium Hilpaniç Regnorum primatum,& íupre>*
mum imperium habuft Imperator Alfonfus Theraíise Regin#
pater,apud quem Henricus Burgundus,de quo nunc loquimur,
admodumfuit gratioíus, & tanta apudillum auóforitate, & P
potentia valuir, vt hoc vix credi poífit. Nam-pmerquam quod
illi in rebus bellicjs operam maximam, & ftrenuam induftriã
exhiberet, ipfius confilijs Alfonfus Imperator magoam fidem
femperadhibuit,eratenim Henricus Burgundusvir impigep,
veritatis amator, non folum togae, fed rei bellica: peritiífimus,
vt eiuidentilfime demonftrant ilíius digna immortalitate faci-
oora^quíe noftri in monumenta fua retulerc, quas obxauíàs
Alfon-
-~é
 LIBER i. 23
A Alfonfuslmperator eius focer illi plurimumfidebat.Cumq*
focer Alfonfus ciuitatem Toletanam obíidione premeret, vt
eamfubfuum redigeret imperium , & Mauros eam poffiden-
tes inde expelleret, illi vehementer auxiliatus fuit,& Mauros
omnes inde expulfos illius famiílimo Império cedere coegitv
Totenim tantaq. inaudita &egregia facínora edebat Henri-
cus Burgundus, tam intrepide, & íeuere focero in bello axilia-
batur, vt ipfius Henrici homen, fama, virtus, incredibilis ani-
mimagnirudo apud omnes totius orbis partes in diesmagis,
£ atquemagis cluícefceret, &propter fanguinis clatitatem,&
resprieclareadmodum, &fortiter geftas non folum omnibus
gratiífimus & chariilimus eífet Henricus,fed etiam per vniuer-
fas totius orbis partes eius nomen indies magis, atquemagis
dilataretur. Hoe vero iíli iníigne & femper roto corde infttum
&innatumfuit,vt in conftituenda,& corroboranda vera, &
Catholic-a Religione, dies noétefq. omnes animi neruos in-
tenderc-t. Curh optíme infelligeretin Dei timore veram felici-
tatenvcc 'ftffcrh, vnde in comitatu Lufitanise praetef miíitum
q fuppiementa, viros expmni Religione feledos accerfíuit, qui-
biis grauiiíima négoya ad ciuilem Rempublicam in pace con-
ftituendam fepiífime cÕinunicaret^iiafe tot tantasq. vidorias
ab hoftibus reportauit,vt eodem ánno ter & quatertriumphans
in Lufitanipe comitatum intrauerit, & quod liaec omnia fiiperat,
vfqueadeopius perhIbet'u r, vt viftorias vulgo acceptas huic
pietaci re-ferant, quas breui tempore, &!fk>n obfcuras, nec paii-
eas paruifque copijs de nominis Chriftiani hoftibus reportauír,,
Duxitergoin vxòremHenriciisBurgundus Tlicrafiam ve-
t) ram & legitimam filiam alfònfiSexti Imperatorisnuncupati;;
quam fibipeperit Simena Regina vera & legitima vxor non au-
temeoncubina;.vt Rodericus ToIetanus Lufitanis parQ arquiis,.
atque omnes illius fequâces arbkrantur.Nam priores duas né-
pe Eluiriarrr-jâi The/aíiam, quas fupra meminimus,ex Sime¬
na concubina natas fuiífes exiftimant. Rodericus vero Tolcta-
nus, & omnes,qui eius opinionem ampleéluntur, cum in rebus
Lufitanorum parumímtverfati,&Hifpanas etiam non reéte
i. i i ‘ calleant
 24 HISTORIA REGVM LVSIT.
caUeanthacin re decipi poterant. Non enim chroniçon feri- A
ptum Hifpana vetuftalingua videre feptuaginta annos, nriuf-
quam Rodcricus Tolctanus natus fuilíet, confcriptum,quod
olim apud L. Andrcam Refendium antiquitatum totius Hifpa-
nix diligentiífimum,& vigilantiifimum perferutatorem vife-
batuty&hacnoftra tempeíiate ia Archiuio ciuicatis Eboren-
(is vifitur, ia quo eadem Simcna non concubina, ícd iufta
vxor& Regina Caí|dlx& Lcgionis diferte & veriílime per-
hibetur, & comprobacur. Hanc veram, & rninime dubiam fen-
tentiam tenent, &ample&untur omnes iiJiau&oses, qui Hi- B
ipaniarum monumcntare&e&exa&eeuoluere. Hanceamdé
tenet, & veriífirnam eiíe demonftrat L. Andreas Refendius in
libro de antiquitatibus Lufitanix, & idem hoc cõprobat lacius,
& quidé prolixe, vt idem ait, in epiftola ad Ioannem Barrium,
in qua lueulenter & copiofe & genere dicendi amplo & ver-
bis grandi &enuclcato idem confirmar, vbi veram rerum co-
gnitionem cum rebus antiquitatis connc&it. Hanc eamdem
fententiam veriífirnam eífc docec lacobus Mxnetii>f Vaíton-
celliusin libro L. Andrex Rcfendij, quem ipíe iuííu Henrici C
Regis abfoluit,quametiam omnes illi, qui res Lufitanix re&e
recognofcuntj&Hifpanix vetera monumenta euoIuere;am-
pleftuntur. Therafiam enim Reginam fuifie appellatam inge-
nue confitencur omnes illi, qui res Hifpanix & Lufitanix re&e
callent, quod etiam coníiantiífime omnes illi, qui contrariam
fententiã ample&untur,confitentur. Veram ergo, & legitimam
fuiíTe filiam dicere cft,opus,& legitimo matrimonio fufceptam.
Nam omnes filix Regumex vero & legitimo matrimonio ha-
bitx tunc temporisReginx appellabantur, non vero illegiti- D
mx &cx concubina íufceptx, hx enim iuftx, &legitimxfilix •
non erant, in re tamen clara amplius immorari non licet, Iippis
enim, & tonforibus hoc notiífimum eft.
HabuitHenricus Comes Lufitanix ex Regina Therafíaeius
vxorc Alfonfum primogenitum cius in Lufitanix comitatu hx-
redem & fueccílorem, qui poft patris mortem Dux fuicLufí-
tanix, poítea princeps adhuc viuentematre Theraíia,qux Re-
' 1 gina
 LIBER I. *5
A gina appellabatur, tandem Rex à fuis acclamatus, vt in eiu*
vicadicam.
Sufcepic etiam Henricus cx vxore Therafia Orracamj quam
duxitin vxorem Veremundus Paes Comes Tranftamara?, qui
dominium fuum in Callecia habebat. Aliam etiam filiam illi
peperit Regina Therafia, quam Henricus pater eodem matris
nomine appellari fecit, quae matrimonium contraxit cum
FernandoMenendio , qui in Callecia fímiliter domicilium
fuum conftituerat.
B Habuit etiam Henricus ex concubina filium naturalem,
quem Petrum vocauit; virum in rebus bellicis ftrenuum & im-
pigrum; & rei militaris peritiflimum, quem in expugnatione
Scalabis, feululij prxíidij, vulgo apud noftros Santarém di-
citur, Alfonfum fratrem multum adiuuiífe noftri au&ores in
Regum Lufitaniasannalibus fcribunt.
Anteaquam ad alia Henrici Burgundi facinora commemo-
randaaccedam, mihi vifum fuit,hoc in loco recenfere Hcnri-
cum hunc Burgundum Portugallia: Comitem primum non
c fuiífeillurriHenricumLemburgenfem,quem nonnulli au&o-
res fuiífe arbitrantur.Hoc vero clariffime fubduóta temporis ra-
tione fatis videtur conítare, quae ratio clarilfima eft, atq; mihi
videtur eífe pracipaum Hiftoriaí fundainentum. In hoc enim
robur veritatis, cuius magiftraeft hiftoria, confiftit. Nam per
ea têmpora, quibus Henricus Burgundus Portugallise Co¬
mes inHifpania morabatur, & focero Alfonfo,vt ex Sarra-
cenorum iugo & tyrannidc vniuerfam Hifpaniam liberaret,
&fuamfub poteftatem mitteret,opemferebat,atque fuico-
mitatus fines longe lateque dilatabat,&indiesmagis,atque
magis Sarracenos ex multis Lufitaniae partibus cxpellendo
propagabat imperium , & liberos ex Regina Therafia fufci-
piebat , illofque indulgentiífime máximo cum fui honore
procreabat; ille Henricus Lemburgenfis , quem ifti au&ores
meminere, qui Henrici Quarti Imperatoris propinquus fuit,
inGermania magnisbellorum fluttibusia&abaturácdiOiHpt»
flu&uabat j cum bellum ciuile admodum acrtf
- E /&

y -
 %6 HISTORIA REGVM LVSIT.
pora inter Henricum Cçfarem Quartum & Henricum fíliurn vi- A
gerct,quofe implicuit Lcmburgenfis Henrici fenioris partes
fecutus. Cumque Henricus Imperator Henrico Lemburgeníi
pro tali benefício par pari gratiam referre vellerj illum Lotha-
ringise ducem in Godofredi Regis Hierofolimitani demortui
loçum fuffecit;anno i ioo. Poftea vero cum Henricus Impera-
tor hoc nomine 5. imperium coníecunis fuifiet, hunc eumdem
Henricum Lemburgcníera anno 1106. Ducatus dignitate pri-
uatiir, & in exilium compulit ire.Deinde Ilemalcus auótor non
fpeniendus conífantiílimeaffirmat anno 1182.hunceumdem ^
Henricum creatum fuiflfe Comitem Lemburgenfem ablmpe-
ratore Fcderico primo, exquibus meoiudirio facile dignofci
poteft,aILum ruifíe I-Ienrictim Lemburgenfem,alium vero Hen¬
ricum ComitemLufítanire. Accedit etiam,quodnonnulli alij
auítores memorire prodidere, hunc eumdem Henricum Lem-
burgenfem vitam cum morte commutaííe abfque eo, quod ali»
quos liberosfuperftiteshabuiffet, inter quos eft PontusEute-
rius Dclphicus in HiftoriaBurgundicarum rerumingeneaolo-
giaBrabantias. Si ergo Lemburgenfis nullos fílios fdiquir,&
res luce meridiana clarior fit> & vniuerfo Luficaniíc Rcgno no-
tilfíma &clariííima Henricum Burgundum Lufitanire Comi¬
tem habuiífe fílios, & patrem fuifíe Alfonfi prirni Luíitanire
Regis j vtin ipfíus vita infra latiífíme eommeraqrabo.Quid eft
hac inre dubitandum? Illi ergo, quihanc rem exadte voluerint
perpenderc; ex temporum fupputatione facilime intèiligent
illum fuiffe coaetaneum potius fílij Alfonfi Regis quam Henrici
patris. NamHenricusBurgundus Lufitania'Comesabanno
io8S.quoinHifpaniam cumalijs nobilibus,quos diximus, D
peruenit,in eadomicilium collocauit, femperin eodem Regno
‘ commorans fedem fuam ibi perpetuo conftituit. Atque Dyna-
ftiam feu comitatum femper habuit, cum TherafiamReginam
duxiíTet vxorem. Praterea de anno io^q. filium Alfonfum illi
peperit Therafia Regina, qui patris fuit ha’res. Suícepit dein-
dealiosfilios & filias, & tandem de anno ni2.vt diximus
fupra. Henricus Burgundus è viuorum contubçrnio emigra-
 L I B E R I, 27
A uit. Cum per annos viginti tres Lufitaniae comítatú obtinuifler,
ex quibus omnibus darilTimfi eífe vidctur,alifi fuiíTe Henricum
Burgundum Comitem Portugallias,aIm vero Henricum Comi*
tem Lemburgéfem, fed ad-Henricum Burgundum reuertamur,
& iftorum fentétiam reiedam pluribus confutare non eft opus.
Poftquam comitatum Lufitaniae obtinuit Henricus Cathre-
dales Ecclefias Bracharenfem,Lamacenfem, Vifenfem,& Por-
ucalcfem à Sarracenis penitus dirutas & labefadatas fuis pro-
prijs impendijsde nouo aedificauit, illafq. fic eredas &ele-
B gantiífime & apprime ornatas fuis pontitícibus iterum refti-
tuic, quas eriarn magnis redditibus locupletauit; & alia edidic
opera, quae eiusnomen immortalitati commendarunt.
Praetereain Lufitaniae Republica gubernandafuit Henricus
fatis cordatus,& non folum optimos & redos Antiftites rebus
Ecclefiç praepofuit,fed etiam in política difciplina optimos Rei-
publicç redores,quoad poterat,conftituebat,& quã plurima de
Reipublicae regimine eos admonebat,&cum fuis proceribus
fepiílime omnia ad Rempublicam optime regendam confilia
c communicabat,illisq.inculcabat,quodveluti nauis guberna-
toradcurfum fecundum,& medicus adaegri falutem omnes
fuas curas & cogitationes refert, fic bono principi eorum, qui¬
bus praeeft,vitabeata propcfíta debeteífe,vt illi bonisfortu¬
nas fint locupletes & copioli, corporis viribus valentes at-
querobufti, omnibus animi virtutibus inftrudi atquc ornati,
. deniq. gloria famaq.praeftantes,atq; clari. Cumq. Rempubli¬
cam Lufitaniae vehementer diligeret; quod.eius minores fem-
perimitati funt, filium Alfonfum; vt iilam optime regeret poft
eius obitum rede imbuendú & erudiendum eífe,quoad potuir,
elaborauit. Vnde illúdodilfimo & íapientiífimo cuidam viro
Lufitano tradidit in difciplinam. Rede enim intelligebat,quod,
vtinfementepofita eft fpesmeífisj itatotius reliqua: vitaeex-
fpedatio ab educatione pueritiae pender,vbi vero infirmam
iilam meuntis aetatula? teneritatem robur adolefcentiae excepe-
ritj quae tandem alia-resanimum praeclarifllmo rerumftudío
accendere poteft j praeter bello fortiífime gefta; aut litterarum
1 E z trada-
 i§ HISTORIA REGVM LVSIT.
tra&atiotiem ? qusetumdeniquefolcnt contingere, cum à pri- A
mis, vt aiunt, vnguiculis, omnçs príncipes dant operam, vt íint
ipfí fimulbellicoli &fapientes. Infuper,fapientiae, iuftiti«,pie-
tatis «quetatque artium bellicarum cupiditate ítudioque ra-
piantur, à pueritia elaborandum eft.
SiThemiftocIes olim, ofíli Alfonfe dicebat Comes Hen-
ricus, cum fomnum capcre non poiTet adolefcens, àuítores di-
cerefolitum tradunt íeMiltiadistropbteoquiefcerevolcntem
excitarí £ quanto acrius, eos incendi neceíle eft; qui quotidie
non vnius, íed innumerabiUum hominum virtute prseftantium 6
trophaea, non e mármore conftituta, ad exigui pradicationem
teir.poris, íed ad omnem «tacem commendata íapientifsimo-
rumlitteris intuentur. Nec vero pertimefcendum eft, neaut
labore frangantur, qui «tatis fuae florem in bei lieis rebus & Iitt-
terarum íludijs dedicandum eííe ftatuerunt, tanta íiquidem eft
obledatio paulatim adquirenda cognitione rerum ícfe pa-
feentis animi, vt qui ea fruuntur, ab ijs nec laboris r«dium,nec
auocantium voluptatumblanditiae íemiantur. lcaque fapienter
poet«,cum caeterosomnesdeos Veneris Império iubdidiííent,
in Mineruammodo & ftudiorum praefide-s muíasnihil ei. iuris
eííe voluere.Nec antiquiíTimi illi poet« aliam ob eaufam Palia-
dem armatam fínxere, niíi, vt fignificarent, in Rerumpublica-
rum moderatoribusbellicam virtutem cum fapientia çemiun-
#am & copularam eíle oporcere. Quam rationem.fecpti prifei
illiheroas, in diíciplinam hominum eruditonum Jongoq,.vfu .
peritorum; filios íuos ftudiofe tradebant, & príncipes ipfi.dp-r
dos viros & fapientes in comitatum amicitiamq- fuam cupi- ^
diííime recipere folebant. Sic fortiífimum illum Grascorum
Achillem PellciThefalorum Regis filium àChilone Centauro
puerumeruditum eííe eft litteris proditum, & cidem iuueni ad
Troiam profe&o; Phtenix ait apud Homcrum, fe Comitem i
patre idcirco eííe datum; vt illum efficeret oratorem verborum
adoremq.rerum.Similiterfummus ille Athenieníium orator
Pericles, qui annos quadraginta coníiIio,do&rina, eloquentia,
dicitur Atiienis prxfuiííe,priufquam ad Rempublicam accede-
 LIBER t 29

A ret ab Anaxagora Clazomeniofuerat inftitutus,Thimoteum

Cononis prseftantiifimi Imperatoris filium lfocrates, Epami-
nondam Lyfís Pythagoreus, Alexandrum magnum Ariftote-
les erudierunt. Necfolum animi, fedetiam corporis. ratioha-
bcnda eft, corpus enim imbecillum animi virtutem plerumq.
debilitar , & à rebus acricer & animofe gerendis abducit.
Vtrumq. ígitur curandumeft, vt & corpus fit valetudine fír-
muin, & animus reíte moribus & vita conftitutus, vt enim cor-
pus iníirmum animi induftriamfrangit, irabene valcnsatque
_ robuftum corpus animum reddic aiacrem & in omni rerum
difcrimineconfidentem .Pmerea ingenium eft diligenter di-
fciplinis excolendum , vt fapientiam Regio muneri maxíme
neceífariam confequatur. Hacenim ftudia pudorem & mode-
ftiam ingenerant, animum cupiditate dignitatis incendunt, &
ad Rcmpublicam falutaribus inftitutis temperandam erudiunt.
Deinde prsterhoc communeprsfidium alijs etiam virtutibus
fulciendifunt príncipes, vtintelligant eorum ftatumnontatn
opibus & armatorum pra^íidijs, quam fubditorum amorc & fi-
C delitate ftabiliendum. Nam principum opes & potentia infidias
minime repellunt, & hominum praeíxdia charitate & fide feclu-
fa eifdem ipfis, qui illis circtimíepti funt, erunt valde metuen-
da. At fubditorum amor laude Regia: clementise &benigni-
tatis incenditur, & fídes Regis verirate &conftantiaprincipis
confirmatur. Ncmo enim odiopoteftproíèqui bonitatem,nec
fidei fpeétata: & cognitç vila condirione diffidere.
In príncipe has virtutes eminere neceííe eft & co clarius de-
bent fplendere, quanto principis ftatus altior eft, & adplurçs
D eorum vtilitas cuminfigni admiratione diffunditur. Infuper
princeps,quiditionéfuam &Imperium clementia&fidecor-
roboraueritjnec fuorum infidias extimefcct,nechoftium incur-
fionem formidabit,cú nihil in terris fit fide & amore valcntíus«
Armorum etiam robur atq; prudentiae confilium aliud eft
principis prxfidiQ, quorum alterú fine alteriusope imbecillum
& infirmú eft. Quid enim arma proderunt, fi omnia temeritate
corruerint,quam vtditatem confilium afferet i fi nulla: fuerinc
viresi
 3 o HISTORIA REGVM LVSIT.
vires,qua;,id quocí fuerit rede excogitatum,prudenter& ílatim A
cxfequantur. Nam iuuentutisdecus,qua;inditione principis
cft; in animi magnitudine &robore coníãftit, & fenedutis laus
canitie hoc eíl prudentia: maturitatc continetur. Deniq. opus
eft principi,vt inarmis iuuenes exercear,& fenes prudentia
grauesin coníilium adhibeat,nullus enim à iuuentutclaudes
perfeda; fapientia; requirit, nec à fenedute vires iuuenura fla-
•gitantur. Aliud etiam in iuditiorum feucritate íubíidium prin-
çipis poíitum eíl, fruítra enim armacomparantur ad hoíliles
impetus reprimendos,fruílraíimiliterad coníilium fenes vo- B
cantur ,fi hoíles domeftici minime rcpelJuntur; hoílesautem
domeftici,& inteftini fontes funt & facinorofi. Quibus íi fuerit
fcelerum impunitas attributa, vniuerfam tuam ditionem mul¬
to crudelius quam externi hoíles5diífipabunt.Hi veronon funt
leuibus fed acerrimispa:niscoercendi,neiftorumiinproborura
contagio ad tuorum fubditorum pernitiem crumpat. Nam qui
inpericuloíisvulneribus dolorem efficit, fepilíime fanat,qui
omni dolore fauciú leuare conatur, interimit. Vt igitur in prín¬
cipe nullopado crudelitas, fcdclementia fumma requiritur, C
itain fummis Reipublica; periculis non diíTolutio, fed feueritas
efflagitatur, & meo quidem iucditlb maior feueritas in príncipe
excogirari non poteft ea, qua fcelerum impunitate vniuería
Refpublicaiugulatur,qua; tandem & felix&beata erit,cum
Reges fint ipíibdlicoli íimul & fapientes.
His & alijs fapientiífimis documentis filium Henricus Co¬
mes Lufitaniae erudiebat &hoc opere cõprobauit,vt vtiliflimus
& optimus Reipublica: fuseprinceps Alfonfus eííet, vt poílea
fuit, Lufítan* enim Reipublica: princeps optimus 8c pruden- D
tiífimus euafít, vniuerfam Luíitaniam à Maurorum feruitute
poílpatris mortem exemit & Jiberam reddidit,vniuerfa fando-
rumtempla, qua; à Sarracenis penitus diruta & folofuerant
a:quata, de nouo fuis proprijs fumptibus & impendijs fecit sedi-
fícari,& alia praclariífima 8c digna imtnortalitate opera edidit,
qua; nos latius,cum adipíius,vitamaccedcmus,enarrabimus.
Quis enim nó videt ex optimadifcipiina àpueritiaíibi infita hçc
omnia
r
 LÍBER I. 31
A omnia effluxifíe? Hxc hac in parte de Henrico primo Lufítaniae
Comité fcripíi, vt omnes, ad quorum manus hte noftrte elucu-
brationes peruenerinr, intelliganr, à qua ftirpe tot tantiq. Lufi-
tanite Reges,qui fui nominis fplendore,fapientia,&integritate,
vnitterfas totius orbispartes compleuerint, originem duxerint.
Abhae vitamigrauitHenricus Aíturicce anno àChrifto na¬
to 1112.ipfíus corpusin ciuitateBraeharenfiinfaccllomaioris
Ecclefite Metropolitan# requiefcir a cum Luíitaniam per annos
23. máximocum honore & eius immenfa Iaude gubernaífet.
B Nam fines fui comitatus propagauit&magnam Calletiaepar-
tem & Afturicam ipfam eiuitatem opuientiífimam ex foceri
Alfonfi poteftate,in belio contra ipfum inito, vi & potentia ex-
torfit,& in fuum redegit imperium,quae omniatandem Regibus
CaítelIcX fuere reílituta.
Poít multa temporum interualla nempede anno 1513.1a-
cobus Soía Archiepifcopus Brachar# vita» innocetiífim# & in-
eulpatiífima^moribusq. admirãdis, infignierga Deumipietate*
vit#q. puiitate & integritate Iaudatiílimus 5 pietatc vero me*
C morandus j & nobilitate confpicuus Henrici oífa & Therafiae
eius vxorisex humililoeaeiufdem templi prope aramfummi
templi fuis impendijs exportari iuifit,& in loco nobiliííimo,vbi
fimulcum vxore Therafiarequiefcit j.fepeliri& condi curauré»
Hxc vero breuiter de Henrico dixiííè íatis fit, qui plura dcfide-
rat, Annalia Lufitanorum Regum cuoluat idiomaté Lufitano
conlçripta vbi alia magis ample & diftinde cognofcet. Nos-
D vero ad Alfonfum eius filium priípum Luíitani# Regem ao
ccdamus* f '

KEX:
 J* HISTORIA REGVM LVSIT.
REX TRIMVS LV SIT AN IAE A
A L F 0 7^ S V S V P^l M V S.

OST Henrici Burgundi mortem Lufitaniae

Comitatum obtinuit Alfonfus eius filius ex
Regina Iheraíiafufceptus, qui natuseftan-
no io94.dumHenricuseiuspatervixit& fub
matristutella& adminiftrationefuit, infans
Portugalliaejmore illius temporis,quo Re- B
gum filij appellabanturInfantes,diéiuseft. Poft mortem ma-
tris, vfque ad praelium Orichienfe, quo à fuis Rex acclamatus
fuit, Lufitaniae Princeps dicebatur,ex quo tempore femper
Rexvocatus eft; Therafia vero ipfius mater Regina dicebatur
more illius temporis, quo Regum filia;, quamuis Regnum non
haberent, omnes Regina? dicebantur, qui mos vfque ad AI*
fonfi têmpora durauit. Poftea vero Infantes, vt etiam mares
vocabantur,quodlicebit intueri ,illis,qui plurima diplomata
in Luíitana lingua legerint, quorum quaaiplurima in caenobiò C
S. Crucis canonicorííRegulariu S. Auguftini ciuitatis Conim-
bricenfis hucufq. referuantur. In forali lege opidi Conftantini
Panoiarum crat ea ínfcriptio. Ego Comes D.Henricus & vxor
mea vnapariter Regina Theraíia,erat autem fubfcripYio hoc
modo.
Ego Comes D Henricus & vxor mea Regina Therâfia ma-
nu noftra roborauimus Era M. C. X X X111.
Ego Infans Alfonfus filius Henrici Coinitis & Regina; The-
raíise auótorifo & confirmo & roboro iftam cartam quam D
feçit pater meus & mater mea regnante domino Alfonfo
in Legíone,
Inconcefsione Iuris cauti, vt vulgo dicitur, opidi Alpendo
rada;,quod Therafia Regina Alfonfí mater inftituit anno M.C,
LXI.itaerat fubfcriptum.
Ego Regina Therafia domini Regis Alfonfí filia concedo
tibi Sarracino vanegas &c.
Supra
 LIBER II. 3}
À Supradi&a Regina Domina Therafía, qua? hanc cartam fír-
micudinisproprijs manibus roboraui &c.
Ego Alfonfus Infans mandaui & conceffi fupradiíla íieri,
ficut furíum refonant pro amore Chrifti & Eccleílae libertate
& Sarraceno vanegas,quimeraultis verbis rogauit, & hanc
cartam proprijs manibus roboraui.
In donatione Eremita: S.Romani anni M. C. L X X VI. quo
tempore Therafía Regina eius mater iam abhac vita difccf-
fèrat,ita Alfonfus fubfcripfit,cum fe principem fuifle appel-
® latum nouimus.
Ego Alfonfus Portucalia: Princeps magni Imperatoris AI-
fonfi nepos, Comitis D.Henrici, & Regina Therafía fílius,
nulla neceífítate compulfus, fed prompta atque bencuoia
voluntate & diuino amore commotus Eccleíhe Sanífoe Cru-
cis, atque Fratribus ibi commorantibus facio cautum ad il-
lam noftram Eremiram Sanóli Romani fítam iuxtà Caftrum
Sena:&c. Era M. C. LXX VI. erat autem talis fubfcriptio.
ç Ego Alfonfus Portugallise Princeps.
Quamplurimaaliade hac vna re & veritate clariífíme com-
probata coIJigit & refert Eduardus Nonius à Leone inillo
luo Iibeilo de Regni Lufitania? exordio , & in Jibro ceníurarum
contra libellum Ioíèphi Teixeira?. 'a '
Alfonfus LufitaniteRex duxit in vxorem Malfadam filiam
Amajdei íecundi Comitis Maurianse, & Guigoniseius matris,
quíe filia fuit Comitis Albonenlis. Hic Amadeus ille exfti-
tit, qui reuerfus ex Syria, quo bis contenderat caufa facri
D . Jsin InCuIa tandem Cypri e viuorum contubernio emigra-
uit. Cuius corpus in monaftcrioSan&íeCrucispropre vrbem
Nicofiam requiefeit. Hic Amazdeus ab Henrico Quinto Im-
peiatore primusSubaudia? Comes, Sc Sacri Imperij Vicarius
per vmuerfam Italiam creatus fuit, & pro Rhodicnfíum equitú
deíeníioncinauditam ex immaniífimoatque teterrimo Chri-
uiani no minis hofte Turcarum Impcratore viétoriam retulir.
Etfi vJapofthominum-memoiiamqjarta vidoriaeft,in quaad-
mirabilis ic diuini nomiqis potentia oftendit, & quid Amxdei
F viri
 34 HISTORIA REGVM LVSIT.
viri fortiífimi virtus valebat ;cognirum aur declaratum fuit.. A
Itainhac vi (floria omnia patcfaôa, vt numquam maioribus,
necilluftrioribus argumentis, aut iliuíhata efíe; aut inpofie-
rum illuftrari poíTe viderentur. Sed nos de hac viíloria, cum ad
rem non fpeíter j Sc alij auótores de ílla quamplurimalitteris
commendarunt, huc in Joco dicere quamplurima omittimus»
& ad Malfadam reuerramur.
Longe enimlateq.àveritate diífident omnes illi, qui arbi-
trantur Malfadam Manriquez de Lara, quam diximus Alton*
fum duxiíTe in vxorem, fuifle filiam Comitis de Lara & Princi- «
pisdcMolina.Nam ventas, vtexiftimo; eftfuiífe filiam Arna?-
dci fecundi Comitis Mauriana?,& per ea têmpora principis
nominis celebratiffimi, atque Henrici Imperatoris beneficio
fuit Arelatenfium proRex , & per vniuerfain Italiam Princeps
ôc Vicarius facri Romani Imperii, copulatis ditioni,Comita-
cus Subaudiar, Maurianenfí, Tarantaficnfi, Belgienfi,Auguítev
Clabaíij, Sedunenfi, & Tranfalpina Secutia. Hic Amadeus,
qui patcr fuit Malfada,qua AUobrox fuit & vxor Alfonfi
primi Lufitania Regis,ex vxore Guigone fecundum Paradi-
num, aut fecundum Philiberti Pingonij fententiam ex Ma-
halda filia Comitis AJbonenfis filium habuit Humbertum
huius nominisIILSubaudi* C0mitem,pra?terea etiam exeadé
M abai da. aliam, filiú nomine loanncm Valetudinarium habuit,
qui m canobio Sanóli Antonij vixit , 8c in eodem loco e viuis
exceffit, infupet filium alium nomine Petrum illi peperit Ma-
Jjalda, qui vitam monachorum egit, 8c habuit etiam aliam filiã
nomine Adelaim,qux André# Comiti Angleti* & Princlpi
Mediolanenfi Othonis Caefaris filio nupfit. Habuit etiam Ala-
fiam, quam Humbeítus Bellijeoci Princeps duxit vxorem.De-
nique fufccpit Malfadam ,qu# matrimonium contraxit cum
Alfonfo primo Lufitania? Rege, de quo in hac vita nunc verba
facimus, quijVtflatim videbimus, à fuis primus Lufítani# Rex
conclamatus & falutatus fuit. Erat enim Alfonfus fangui-
nis necefiitudine Malfad# coniú&us. Hanc eamdem, quam;
hoc inloco ample&or fententiam , tenet & ample&itur Eduar-
 LIBER II. 35
A dusNoniusàLconelurifconíuItusLufítanuSjVir non medio
cris ingenij & in hiftorijs Lufitania? alijfq; non mediocritcr ver-
fatus,quam etiam multi alij ampleduntur. Nos vero ad Al-
fonfum veniamus.
Alfoníus primus Lufítania: Rex habuit cx vxore Malfada,
quas Allobrox fuit,Sandium primo genitum,qui Alfoníi patris
hasresin RegnoLufitaniae fuit.
Habuit etiam AJfonfus ex vxore Malfada Orracam Fernan-
di fecundi Legionis & Callecia: Regis coniugem, poftea vero
® fummi Pontificis decreto abinuicem difiundi& íeparatifue-
re), erant enim ratione fanguinis coniundiífimi. Nam per ea
têmpora iam natus erat filius Alfonfus,qui patri in Regno
Legionis & Callecia2fucceífit,& pater fuitFernandi Tertij,
qui Sandus reputatus fuit. Atque exSarracenorum potefla-
te Cordubae & Hifpalis ciuitatesvi extortas fub fuum redegit
lmperium.
Habuit etiã Alfonfus Therafiam, quae nupfit Philippo primo
Galliae Belgicas Comiti ,quae cum apud Belgas degeret,nomen
C Malthildis Therafias loco accepit. Et apud eofdem Belgas ma-
gnum íibi nomen &honorem comparauit. Belgas enim,dum
coniux aberat, Syriaci belli caufa,optime & prudentiflime gu-
bernauit,vt àpatre ipfius Alfonfo viro máximo nequaquam
videretur degenerarc. Philippus vero Therafia? feu Malthildis
coniux, dum ciuitatemPtolasmaidem apud Sydos in Afiacin-
geret Valio & Foííiij eofq. magna premeret obíidione, morbo
peftifero a vita difcelíit. Therafia autem eius vxor propre Fur-
D nasanno 1228. fortuito cafu morte intercepta fuit. Nam dum
ipfa Therafia faceret iter per viampaludibus&aquarummul-
titudine plenanu lapfoeííedo deprimitur, quo ex çafu locum
illum Reginasforamen hodie appellari confueuit.
Tempore, quq Therafia ab hac- vita difceffir, Fernandus ip-
fius ex fratre Sandio nepos Belgias Comitatum obtinebat ,
quem optimis legibus poftea rcxic.&gubernauit,incredib)li
gáudio & ornnium Belgarum laetitia inaudita,vt talem atque
tantum decebat vitum,
F x Alfon-
 5* HISTORIA REGVM LVSIT.
Alfonfus Lufítaniç primus Rex habuitctiã álios filios illegi- A
timos nempe Petrum Alfonfum à Portugallia. Orracham Al-
fonfam,quam duxit vxorem Sandius'Nonius,& íllipeperit
filiam, quam Orracham appellauit,& Confalaus Sofa nobiii
genere natus & inter Lufítanos nobiHílimus iliam duxit vxore.
Poftquam Alfonfo Regi per aetatem licuir, bella pra?clari(íi-
ma geflit , vrbes quamplurimas expugnauit , Sarracenorum
potentiam, qui Luíitaniam opprcíferant; penitus fregit. His
autem rebus commotus ifmarius Africae magna: partis , Be-
thic.Tq.Rexj alijsad fequatuor Rcgibus conUocatis, tam ex 3
África, quam ex vlteriore Hifpania tantas contraxit copias, vt
niillia quadringenta Ifmarij exercitus fuperaret. His confifus
Ifmarius in Alfonfum properabat lenris quidetn itineribus,
fed ad vindicam animo concitariííimo-.NccIfmasrio Alfonfus
fegniter procefíitobuiam .Namin agroOiichienfi paulo infra
çaítrum viride opidum non pjrocul à confluente Cobris & Ter-
gisfluuiorum in conípedum mutuum vcnientes caftra pofue-
re. Comq. Alfoníus Rextumulum, vbi vetus erat facellum ^
infediífet,& Ifmarij copias propre infinitas, vndiq. campam
vniueríum complcntes &noftrorum agmina circumclufa ma¬
gna fpe deuorantes, áfpexiflfet, pauere cepit, vt ipfe in fuo te-
ftimonio,quod infra apponeturingenueconfitetur.MiJitibus
enim noftris fanum non videbatur confiiiummanus cum tan¬
ta hoftium multitudinc coníererc j quilibct enim illorum fupra
centumhoftes aduerfusfein praelio erat habiturus. Militum
tamenânimos princeps confirmauit,dimiííofq.Sacro-fandam
Euchariftiam omnes fufcipere iubet,& craftinum diem, qui ^
Iacobo Apoftolo Hifpaniarutn patrono facer erat,tatos exfpe-
dare. Cumque aduefperafceret fenex quidam,quiin eodem
fòoello,incuiustumulo ihfederat Alfonfus,cum hoftes con-
fpexit, Eremitieam vitamagebat, & inter Mauros oba:tatem
prouedam, paupertatcm & vira: fandiratem, nullius iniuria Ia-
cefíitus,ad Alfonfum venir,atq; forti elfe animo adhortatur.Vt
qua nodis hora tintinnabuli; quod in facello erat,fonum audi-
iet»tentorium egrederetur ; appariturum illi Chriftum in aerc
Cruci
 LIBER II. 37
Cruci fubfíxutr. Larrustam optato ramque infperato nuntio
Alfonfus, totius ncétis peruigilio promiíTum expeítabar. Pri¬
mo ergo ante Iucem diluculo ad tintinnabuli fonum prçtorium
cgrefl'.usíufpcxir in acre cruciíixum dominum; cuius viíi volu-
ptare propemodum extra mentem abforprus; ita adorans dice-
bat. EquidSaluator totius vniueríiè Tu nemihi? Tunemihi
appares c1 Quid enim hoc opus eft in te credenri; & te fumma
pietate colenti ? perfídis iíhs tuis atqueideomeishoftibusjtuar
B diuiniratis ignai is potius apparerc digneris, vt Crucis tua: mi-
fíerium inteJIigantatque deíinant infanire.
. & alia bis íimilia, quaeipfè in eiufdem teftimonío fa-
tius declarar,cum ex mentis quaiiabílradionc perfequeretur.
Chrifti colloquentis & viótonam pollicemis voce iuamdifli-
me affedus, in cadum domino recepto, arma poítulafjarmari
numes-, aeiesin ordlnem reduci>& canoro tubarum eoncentt»
Jmperat íignum daii. Alfanfuna ergo quidam ex proceribus to-
tms cxercitusnomtne adeunres poftulant ; eum ita alkoquen-
C tfs, fortiflime Imperator, milites rui defiderant , vt te Regem
falutari permittas. Quibus ille ; Ego,fídiffimi Commrlitones,
hononftcum fatis inter vos nomen titulumq.principis fortitus
lurn, alium non appeto. Nec fi maxime expcterem,veipoícen-
tibus vobis morem gerere vellem, id tempus aut iocus patiun-
tur,íed operam dabo, vt vos ducis veítri non paniteat. Vòsin
hoc incumbite & idcuratejvt milites dux non defiderem.Con-
tia illi,qua: pofíuías, pollicemur &nobisnon deerimus,fed pro
Regcpugnabimusardentius, vineemus honeftius; moriemur
D aIacnus. Cum igitur propre vim intuliíFent, recufanti magrris
vocibus & tubarum,Jituorum,rympanorumq. fonitu,ter accia-
matum. Alfonío Henrico primo Lufiranise Regi vita& vi<3o-
rta, data inde miiitibus reifera ferebatur in hoítes.
Exaliyamc.n parte innumerabilis ille Bavbarorum exerci-
tus tam dj/foms damoribus tam hornbiJi fragore perftrepe-
bat,vt catlum ruerejtcrracorccuti,&qtiaflari rremoribus vi-
deretur; ccmmiíTum eft pr^lium fanguinolentum, pertinaxjdu-
rum>.& diuturnum > àprima diei hora vfque ad tneridiem ; do-
• : nec
 38 HISTORIA REGVM LVSIT.
neclfmarius,cuius iam vitapericliiabatur, &quam noftrive- A
hcmenter appetebant, rebus íuis deíperatis & amiífo in confii-
âu confobrino, cui fuicorporis cuftodiam demandauerat,no-
mine Homar Atagor Rcgis Hali ex fiatre nepote fugit ipfe, &
vna Reges,qui cum eo erant.Tantum autem fanguinis effufum
eft, vt ex loco certaminis riuuli in Cobrin atque Tergen decur-
rerent. Quin infecuta paucos poft dies pluuia cum tin&am atro
íanguineíuperfíciem lauiíretjCreuiíTentq.riui, Terges,qui ad
confluentes Cobrin recipit, etiam vfque ad Anam aquas fan-
guine infeótas pertulit: quod lacobus Mametius Vafconcellius 1
in Himno Vinccntij Martyris hiscarminibus adnotauir,
.yibi pauperc Terges
Flumine ah Oricbio fegnh delabitur agro,
Excepticecidere duces ,fnfeq; cobortes
Bar bane £, ac tellus tanto efl imbuta cruore.
Vt pojiquam pluuix ceedem elauerc,pigerq;
Riuus ijt contage fua, quacumq. meabat,
'Polluerit fyatium late tfluftufq; petitos
Funcflarit .Anx torrens inglorius ante. C
tAtque vaporatis «eflu Quintihbus impar.
Tojl illa, indtgenis feftus de clade fuperbi,
ISlobilis ifmarij
AlfbnfusigiturnouusRexconfueto viíToribusmorein caftris
criduopermaníit & concefla ijiilitibus prada, ipfe,qui eadtenus
niueo ícuto vtebatur; Infignia fieri iuííit, quse rem ibi gcftatn
defignarent. Atque primum, quia Chriitum in aere Cruci íub-
fíxum confpcxeritjin argenteofeuto ca:ruleam Crucem for-
inauit.Deinde quod quinque Reges viciíTet,fcutaquinque per D
ipfam crucem diftinxit in vnoquoque triginta nummos argên¬
teos formauit& íigurauit,quodSaluator mundí totidemve-
nundatusíuiífer.
Pofteaà poíierismutatafuit nummorum ratiocommodio*
re ratione & in íingulis quibusq; feutis íinguli quinq; númi po¬
li ti decuflfatiin ad figuram litterae,x, bisnumerato, quod in mé¬
dio eft, & cum a íummo deorfum, & cum à latere ad latus fit
fuppu-
 LIBER II. gp
A íupputatio, vt num crus triginta expleatur. Hxc tuncfumpta
ibi iníignia fucie, Caftella vero aurea feptem, qua in rubro
campo ícuri Regij oras ambiunc, tem-pore Alfoníi llí. adieâi
funr pro iníigni Regai Aigarbiorum, vt infra lare diçcmus.
Nec mirum videri debeat,ii Chriftus Opt.Max.pro Fccleíia
fua & pro populo fuo hac & alia multo maiora &olim eífecit
& quotidiefacit, Quid enim aliud íignifícat iilaconclamatío5
gladíus Dei & Gedeonis,& illud rurfum fa&us eft fu per Iephce
fpiritus domini & eiuftnodi innumerabiliaíí niíi non abfque
B Chriftinumine, quod illis fortiflimis hominibus prtefens ade-
rat, tanta bella íufcipiatque profíigari potuiífe í Quid deinde
illud de calo dimicatum eft contra eos 5&.ftella manentes in
ordinefuo& in curfu fuoaducrfus Syíàram pugnauerunt,niíi
cadeftes exercitus Chrifto Impetatori; quem dominum exer-
cituum facra littera appdlant,commiííos,pro pijs contra nefa-
rios oc iinpiqs pugnam capcfíere? Nón eft igitur,cur liac exem¬
pla viitutis a fanâiífimis illis hominibus ad fempiternam tem-
poris memóriam relióla negiigamus; quce omnia quiedeAl-
fonfo diximus, facilime comprobant. Nos autem alia exempla,
adducernus, quibusclare quilibet poterit dígnofeere vera eíTe*
qua maiores noílri dc primo Rege Lufítania Alfonfo primo»
nobis tradidere.
Vt enim vetuftiorapmerm.it ta m, Conftantinus Im per ator
non tam numero milirum,aut robore exercitus, aut bei landi;
D fcientia3 quam Chriíli praeíidio Maxentium fuperauit,quem ita
pnma impreílione metu perterruic, vt in fugam turpiífimam;
verfuni adexitiumq.pracipitem Tiberis alueo demergicom-
Irn, ^umautem eximium terrorem hoftium animís ipftus.
nuinen *n*ecef,3X* Cum enim Conftantinus iam de
ChriítianaReligione prseclareíenfiííct, viditeo forme tempo-
re,quoeratcumhoílecongreífurus3ethere puro atqueferêno5
crucis lpccierp diurno fplendore corufcantetn,vocemq. è cdo>
ttnflamaccepitjquse illi vi&oriam denuntiabat,íi modo cru-
cem tamquam íummi atque aeterni Dei vexillum fequeretmv
nde ígitur omnrbus regijs inftgnibus crucis ÍIgnum ante po**
£uit„
 40 HISTORIA REGVM LVSIT.
fuitjin illo enim omnem fpc non modo vi&oria fed immortali* A
tatis & aterna gloria colloçauit, illo infígnitus innumcrabiles
hoftium exercitus fudit,Imperiumq. Romanum íatilfime pro-
pagauit.
Qiiid referam de Carolo Martelloífíne prafentis Chtifti
auxilio fufpicaripoftumus ab exiguis initijs ad tantam gloriar
magnitudinem peruenifle. prafertim cum eas res geflerit, quae
viribus humanis perfici nullo modo potuiftent.Incredibile for-
taíTemultis videbitur,quod eft memória traditumjfuifle vno
pralio ad trecenta fepfuaginta millia Arabum virtute & aufpi- "
tijs Martelli occifía, eo prafertim tempore5quo gens illa pluri-
rauni armispoterat;&cun<5te África atque Hifpaniaexitium
& vaftitatem intulerat. Mihi vero nihii dignum admiratione '
videtur .Nihil eft enim tam arduum atque munitum; quod
non excellens virtus, Religionis ftudio confirmara expugnet &
conrerat. Quid de Theodofio Imperatore hoc in loco comme-
moremíqui cu Eugênio ita conflixit,vtfacilime fe Chrifti pra-
fentis auxilio fuperiotem eflè ccrneret; fuit autem inhoc lm- ^
perator ille mirabilis; quis quo tempore reliqui corpora fomno
& ciboreficiunt; iscibi abítinentia &votis fumma Religionc
fufceptis animum coníirmabati cuius quidem picracis atque
Religionis fruâum eximium tulic. Nam vbi primum fignis col-
latis manum cum hofte coníeruit excitati repente turbines ve-
hementiflimi aduerfas copias hoftium peruerterunt & tela ab
illis in Theodofij exercitum conie&a, máximo impetu repule-
runt.llliusautem infignis viôtoria meminit Claudianus cum
itaad Theodolium feribit. £>
Clxudianut q nimiim àiletU: Eco, cui fundit ab antris,
dí confalat»
"Xheodofij. ytEolM armatas biemes, cui militatccther,
Et comurati y>enmnt ad clajjica -venti.
Simili Religionis ftudio incenfus Carolus Magnus omnia gra-
uiftima bella contra Chriftiani nominis hoftes fufcepit, nec vl-
lum vnquam periculum Chriftianç Reipublicç dcnegauit.Non
immerito igitur illius virtutes, quibus tamquam gradibus in
caluoiadícendit,omni genere monumentorumimmortalitati
con-*
 LIBE R II. 4l
A confecratre funt. Pari Religionis ardote3 muítis poft ifetatibus
multi Príncipes kali arque GaIli3Duce Gotbtfredo viro fingu-
lari, virtuteaninsi, &egregia volunrate pra:ftantifíimo>&inau¬
dita pietace flotei«iffi«io,esÈpolfís-Turcis arque Saracenis, Ci¬
liciam &Syriam omnemquc illam Afia.’partem armis recepe-
runt,& Hierofolymam , cuius liberando ftudio3omniaquae
funt in vita caraarquepenuamda,reliquerant, immenfosque
labores fufceperant, ingenti armoruir. contentione recupera-
runt. In qmbus horninibusnefcioquidprimum admirer3exi-
B miam ne virtucem3an iníignem porius pietatem $ Virtutisenim
magnitudotanta fuit, vtomncm barbariem, quae tantum nu¬
mero arque robore valebat,vt ctiam de vniuerío nomine Chri-
ftiano ex hominum memória delendo cogiraret, ira rcpule-
rint,vtlonge à Syriae fínibus fummouerent;íingularis pietas
in eoperfpeólacít ?quodnec vJIa neceífitatecoa&i, neciniu-
rialaceiliti bellumcun&ishoftibusChriftiani nominis intule-
runt, vt Chrifti monumentaatque veftigia, terris ad iníignem
c diurni beneficij memoriã impreíTa3venerari3mácuIamq;iIiam
fan&ifíimi Sepulchri a Barbaris oppreííi, qu£ in Chriftiana
gente infederatjdelere poííent. Quidautem nuncderebusab
Hifpanis ardentiilimo animo atque fingulari pietate geftis fer-
monem inftituam ? Qute quidem eiuímodi fiierunt, vtnemo
fanus fufpicari valear, eas fine Chrifti pradentis auxilio, cuius
amoreHifpanorum natiolibentiflimefefein vitíedifcrimen in-
ferebat j perfici poruiííe. Cum enim tòta Arabia 3 & África in-
fluens in Europam Hilpanos armis oppreífiftet 3 & crede atque
D infinita clade ôc crudelitate confumpfiífct; pauciífimi ex íllo
naufrágio colIcdh'3tanta virtute hoftium impetum reprefierunti
vtmagnam etiam Hífpanke partem inlibertatem vindicarent.
Pofteii deinde maiorum exempla ita íêcuti funt, vtcum pauci
admodum elfenr, Aírica vero ingentem vim hominum laepe
numero eífunderet 3 quae Saracenis Hifpaniam incoientibus
fubfidio occurrebat, nonmodorantremultitudinismcurfiones
atque furentes impetus íuítioerent 3 verum etiam omnem Bar¬
bariem ex H ípania tandem exterminarent: cuius facinoris
G adini-
 4* HISTORIA REGVM LVSIT.
admirandi, & prene incredibiliter confcdi laus incredibilis
psenes Fernandum Kegem atauum Philippi II.Régisnoftri Ca*
tholici, quihodie regnat, conílitit virum inuiâiflimum} &in
omni.genere laudis excellentem. Si qurerat autem aliquiscau-
fam,cur ea gens,qua: florentem & integram Hifpaniam oppref-
ferat; ab eiufdem Hifpaniae reliquijs fuerir expulíà atque pro-
fligata}non aliam reperiet; quam Religionis fttidium,quod
quidem antea erat parne extin&um,& poft illam plagam nuFtns
gentibus infliítam fuit mirabiliter excitatum arque renowa*
tum. IJlo igttut* incredibili ardore pietatisincitati; cum omciia B
praclara iacinora pro Chrifti nomine fufccpiííenr, res illas im-
mortalitate digniífimas effecerunt, quibus immorralem glo¬
riam compararút. Nulli ergo dubium eííe poterit veriíTima díe
ea omnia; qure de Alfonfo primo Luíitania Rege diximus, cum
Chriftus pro Ecclefia fua Gatholicayvt antea díxí,& feci.í maxi-
ma, & quotidie êt videmus fieri. Teílimoiuum ípíius Regis At-
fonfi inLufitaniafertur referuari in Camobio Aleobacenfi fra-
trum Ordinis Saníli Bernardi. Illius copiam hic iníeribendam
duximus, qus mihi traditafuit hic Roma; à Domino Confal-
uoMametio Vafconcelliovironobilí&iniure Caiai eocate-
rifque fcientijs verfatiífimo; dumin hac vrbe apud Sanítiífi-
mum D.N. Clementem VIII. & re & nomine Pontificem Opt.
Maximum pro Maieftate Regis noftri Catholici Philippiom-
nianegotiaadRegnumLufitania fpe&antiaageret,&res efl:
apud Luíitanos notiffima; quod ego à maioribus natu íapiííi-
me audiui, verba autem ipíius Alfonfi,qua;(vt dixi in Caenobio
Aleobacenfi originalia referuantur) hac funt.
D
Ego Alfonfus Portugallix Rex filius illuftris Comiris Hen-
rici nepos magni Regis Aldefoníi coram vobis bonis viris Epi-
fcopo Bracharenfi, Epifcopo Conimbricenfi, & Theoronio re-
liquifq;magnatibus 8c ofíicialibus vaíTaliis Regni meiinhac
Cruce Aenea, & in hoc libro San&ifíimorum Euangeliorum
iuro cum ráttu manuum mearum, quod ego mifer peccator vi-
di hifce ofeulis indignis Deuin Dominumnoítrú Iefum Chri-
ítum in Cruce exiftencem in hac forma de verbo ad verbum.
 LIBER II. >• 43
A Ego eram cummeahofteinterrisvltraTagumin Agro Au»
riquio; vt pugnarem cum Hiímacle, & alijsr quinque Regibus
Maurorum habentibus íecum infinita hominum míllia,&gens
mea timorata proptermultitudinem erat fatigata & multum
triftisin tantum, vt multi dicerent efie temeritatcm inire bel-
lum, & rnsílus de eo, quod audiebam ; cepi mecum cogitare;
quid agerem, & habebam vnum Iibrum in meo pampihone, in
quoerat ícriptum Teftamentum antiquum,& Teftamentum
Iefu Chrifti, &aperui ilium, & Jegi vitoriam Gedconis, & di-
B xiintrame. Tu íeis domine Iefu Chrifte, quiapro tuoaino-
refufcepi bcllum iftud contra tuos inimicos,& intuamanu
cft dare tnihi, & meis fortitudinem, vt vincamus illos blafphe-
mantes tuum «omen & fic dicens dormiui fupra librum & vi-
debam vnum fenem ad me venientem dicentemq; Alfonfe
confide,vinces enim debellabifq; Reges iftosconrerefq;poten-
tiairiillorum & Dominusoftendetfetibi. Dum hxc vídeo,ac-
ccdit íoannes Fernandus de Soufa vaíFalIus dc meo cubículo,
c dixitqi furge domine mi^deft homo fenex,vultque te alloqui.
Ingrediatur dixi, fi fidelis eft,& ingrefius ad me noui eíTe ilium;
quem in vifione videram, qui dixit mihi, Domine eito bono
animo; vinces vinces & non vinceris, dile&us es Domino, po-
fuitenim íuperte, &fuper femcntuum poftte oculos miferi-
cordix fua?,ipferefpiciet, & videbit,ipfe me iubet indicarc tibi,
quod dum audieris fequentinoóte tintinnabulum Hcremitorij
mei,in quo vixi fexaginta fex annos inter infideles leruatus fa-
uore Altiífimi egrediaris extra caftra fine arbitrisoftèndere fc
D tibi pietatem íuam multam, parui & reuerenter in tcrrfcm poíi-
tus, & nuntium &mittentem veneratus fum; &dum in oratio-
nepofuus fonitú expe&arem. Secunda no&is vigilia tintinna-
DLilurnaudiut,&eníe& fcuto armatus egrcíTus lúm exrra Ca¬
ítra, vxdiq; fubito à parte dextra Orientem veríus micantem ra-
dtum&paulatim fplendor crefcebat in maius,& dum oculos
a d tilam partem eíficaciter pono,ecce in ipfo radio clariori So¬
le ugnumCrucisfuípicio3&Iefum Chriftumineo crucifixum,
cx vna & altera parte multitudinem iuuenum candidiífimo-
Ga rum
 44 HISTORIA REGVM LVSIT.
rum.,quos fandos Angelos cífe credo, quam vifíonem,dum vi- Á
deo,depcíko enfe & íctito & r elidis veftibus & calcearnentis;
pronusin terram me proijciò lachrimiíq; abunde miííls cepi
rogare pro confortatione meorum vaífallorum; dixique nihil
turbatus. Quid tu ad me domine ? credenti cnim fidcm vis au¬
ge re ? melius eít, vt te videant ifti infideles, & credant, quam
ego,qui è fonte baptifmatis te Dcum verum Filium Virginis,
&Patrisíeterni agnoui, & agnofco. Erat aucem Crux mirai
magnitujdinis,,&eleuataà terra quafi decem cubitos.Doini-
niis voce,quam indigna.’ aures meae fufceperunt,dixit mihi. B
Non, vt fidem tuam augerem, hoc modo apparui tibi,fed vt
roborarem cor tuumin hocconflidu, & initia Regnituifupra
firmam petram ftabilirem.confide Alfonfe, non folum enim
hoccertamen vinces fed omniaaiía,in quibus contra inimi-
cos Crucis pugnaueris, gentem tuam inuenies alacrem ad bel-
Ium 8c fortem ; petentem, vt fub Regionomine in hac pugna
egrediaris.Necdubites,fedquidquid peãerint libere conce¬
de, ego enimaedificator&diííipator Imperiorum, & Rcgnoríí
fum. Volo enim in te &in feminetuolmperium mihi ftabilire, ^
vt deferatur nomen meum in exteras gentes, &vt agnofeant
Succellores cui datorem Regni.Iníignetuum, expretioquo
egohuiTianum genus emi,&exeo, quoegoà Iudaeisemptus
íum,compones, & erit mihi Regnum íàndificatum,fide pururn,,
& pietate diledum. Ego,vt hsec audiui,humi proílratus adora-
uidicens, quibus meritis domine tantam mihi annuntiaspie-
tatem $ Quidquid iubes faciam, & tuin mea prole, quam pro-
mitrisjoculos benignos pone, gentemq; Portugallenfem fal- D
uam cuítodi, & fi contra eos aliquidparauerismaium, verte
iíludin mepotius,& in fucce.íTores mcos,& populum, quem
tamquam vnicum filiumdiligo;abfolue. Annuens dominus,
inquit, nonrecedetab eis, nec à te vnquam mifericordiamea,
per illos cnim paraui meífem multam, & elegi eosin meífores
meos in terris longinquis. Haecdicens difparuit, &egofiducia
plenus& dulcedine redij in caftra, & quod taliter fuerit iuro
Ego Alíonfus Rexpev fandifaa Iefu Chrifti Euangelia hifce
 LIBER II. 45
A manibustada.Idcirco prsecipio fucccíToribus mcis inperpe-
tuum futuris,vtfcutaquinque in Crucem partitapropter Cru-
cem, & quinque vulnera lefu Chrifti in iníigni ferant;&in
vnoquoque triginta argcnteos,& fupra íerpentem Mofis ob
Chrifti figuram,&hocíit memoriale noftrum ingeneratione
noftra;&fi quis aliud attentauerit a domino íic maledidus,
& cum Iuda proditore in inferno maceratus, fada Conim-
brica: ?. Calendas Nouembris anniM. D.LII.
Èso Alfonfus Rex Portugallenfis.
B P. Colimbrienfis Epiícopus.
S.Bracharenfis Metropolitanus.
Thcotonius Prior.
Confaluus Soufa Procurator Vimarienfís.
Pelagius Mendez procurator Brachareníis.
Sanótij Martini Procurator Colimbrien.
Petrus Pelai Curioe Signifer.
Fernandi Petri Guria: Dapifer.
. Velafcus Sandij. I
Alfonfus Menen. Prxfedus Olifípponenfis.
Menend. Petri pro magno Alberto Regis Cancellarioò
Sello do Archebifpo de Braga, Sello Real.
Sello do Bisbo de Coimbra.
Dous Sellos mores de dous grandes.
Hoc Regis Alfonfi teftimoniú referuatur in prafato Caeno»
bio Alcobaceníi, & nihil addidi, aut detraxi ex copia, qua: hic
Roma: mihi mutuata fuit à praftato domino Confaluo Msene-
D fi° Vafconceilio, & Cabedo, qu«e copia ex Luíitania fibi,dum
Romae eíTet, tranfmiífa fuit.
Poftea tempore Alfonfi III. vt in eius vita dicemus, infignia
• caftellorú feptem adiedafuntcircum periphseriam areç,& cli-j
peú purpureú addidit caftellis aureis confperfum pro fimbolo
Regni Algarbiorum.Poftea vero Emanuel Rex in fuú ftemma
fpha:ramaírumpfit,quodad fequentes Reges percrebuit, vt
fpecimen Imperi j, quod per vniuerfas Orientis partes propaga-
uerat,fymbolum denotaret. . "V >
 46 HISTORIA REGVM LVSIT.
Impiger vir cxtitit AlfonfuSjrei militaris TcientisepericiíTi- A
muS jVniuerfam Lufitamam fartam teâam (vtaiunt) àMau-
rorum iugo& feruitute vendicauit,anno aurcm 1147. maxi-
mis auxiliatibus copijs & fuis etiam Lufitanis fretus Alfonius
opuIenriíTimam, & muniriíTimam ciuitatem Oltíipponenfem
ex Saracenorum Tyrannide libcrauir. Collipum vulgo Lei¬
ria, Eburobritium vulgo Euorade Alcobaca, Scallabim feu
Iulium praefídium, vulgo Santarém,Tybuccium, vulgo Abran-
tcs,Sintriã, Maforam,Turres nouas,Cetobricam,Cezimbram,
nouam cuitacem Aruceiranam,Serpam,Pacem,Iuliam,Myrti- ®
lim Iuliam,Metcbricam,Lacobricam.,Portum Hannibalis,BaI-
fam,Aritium Praetorium, Amaram, Talabricam, Calanticam,
&omnem deniqueLufitaniam, quanta nunc eft, ex Saracenis
bello acérrimo vique maxima eripuít;Chriftianiíq; reftituir, &
fartam teâam,vtaiunt; vniuerfam Portugalliam fuis reddidir,
tanta.* enim corporis vires Alfonfum comitabantur; vtin pu¬
gna; inqua feniper primus erat, eumtamquam furibundutn
Leonem hoíles reformidarent, tanta autem corporis fortitudi^^,
ne praeditus fuit,vt nullum leue vulnusdicatur inflixiífe. Etír^
maximus effet bellator Alfonfus,cum domi eífet,& Conimbri-
cx moraretur, quá? ciuitas Regia erat illis temporibus,& ibi ha-
bitaruntmulti Lufitan. Reges,cú Monachis Cxnobij S.Crucis
hy mnoSj & facra carmina decantabat. Tanta etiam virtute ex-
celluit, vt illi fuerit peculiare faepiflime impei feóta, 8c non
dum inchoatapro perfe&is (quafiinfefitumcííet) praedicere,
quodveteres auítores Scipioni Africano peculiare fuiííetra-
didere, cum Scalabim feu Iulium praeíidium ex Saracenorum jj
iugo furto feu ex infidijs capere vellet, fuorum non magno nu¬
mero comitatus Conimbrica egreífuscft,8c pridie quam ap-
propinquaret Iuliopraefídio íe 1'equenti die intra eius mamia
pedem fixurum,atque illud íubfuam poteftatem redaóhirum
fuis pnedixit. Vnde Iulium prafidiu natura Joci inexpugnabi-
le,&artemunitiffimumnulla Saracenorum prodirione vifub-
egir, &noftris Lufitanis reddidit;hac enim fiducia nihil pra*-
ciarius, aut admirabiitus dici exccgitari ue poteft. Hsec autcra
i " .. . ~" r
omnia
"•'* ’* .
 LIBER II. 47
A omniafibià Deopropter eius maximã pietatem concedeban-
tur. NaminDeum pijflimusextitit Alfonfus, cum maximam
carum rerum partem j qua? iure belli íibi comparabat, Religio-
Hs viris, & Camobijs, quorurn multa de nouo aedificauit, diui-
deret, velut Deo & non fibi militarer, impetus autem hoftium,
ira rctardabat &comminuebat : vt Deus pro eo videreturdi-
micare. Eoloci,quo iuxta Olifipponeníem ciuitatem caftra
poíucrat,cumi!lamobfideret,ampliiíimam & ditiílimam Ec-
cleíiamfub inuocatione Samíti Vincentij Martyris cumorna-
B tiífimo & fplcndidifíimo Caenobio Frarrutn Ordinis Saníli Au-
guftini, quiCanoniciRegulares vulgo appellantur, fuis fum-
ptibus ab imis fundamencis aediíicari curauit,& ad finem vfque
pcrduxit; & ciuitatem ipíam Olifipponenfem fub eius tutelari
pra?fidio cõmuniuit & vouit. Simile aliud Caenobium Coniin*
bricae in laudem fanâiífimx Crucis conftrui mandauit. Voto
enimvouerat feque anSb/fime obligauerar 8c aftrinxerat Al-
fonfus, fi reportata vi&oria immanes hoftes fuperaffet,tale Ca®-
ç nobiumad laudem omnipotentis Dei, quanto citius per eum
fieri polTetjStdificaturum, quod à primis fundamentis erexit, &
perfecit, & magna cum ipfius Alfonfi laude & gloria opere cõ-
pleuit. Aliud etiam monafterium Eburobritij vulgo Alcobaca
in laudem & honorem Saníii Bernardi Abbatis íedifícari man*«
dauir, quod maximis & innumerabilibus céfibus locupletauit;
percrebucratper vniuerfas totius orbis partes &peruaferat tãti
viri fanâitas,miraculorum gloria,probitatis magnitudine,vitae
integritatc & innocentia, qua re cõmotus Alfonfus fan&iííimo
D viro in Burgiacamobiú aediíicari iuííit, in qua ipfe natus fuerar,
harc vero & alia plurima mõafteria acdifícari in Lufitan.curauir.
Inter alias fortifíimas vrbes, qua? regnante hoc Alfonfo
Henricoprimo Lufítania? Rege(quoiuftior alter nec pietate
fuit, nec bello aut armis maior,) ex impijflimorum Maurorum
poreftate iugoq; Iiberataí funt; fuit Ebora j quam fub potefta-
tcm fuam redegit Alfonfus opera & virtute fortiífírni viri Gi-
raldi, cui propter corporis & animi robur, intrepidi ícuabfque
timore ccgnomcntú Luíitani indiderút • Cuius dfigiem arma**
tam
 4S HISTORIA REGVM LVSIT.
tamílri<5to gladio caput Arabis prasferentcm, &nranu íiniftra A-
etiam caput puellse Maura geftantern pro infigni gen ti li tio fu*
nobilitatis habent Eborenfes. De Iaudíbus, bellica virtute &
íingulari ftratagemace Giraidi, quo Eborarn ex infidijs agr
greííus fuic, acque de ilia prãeclariffimam vi&óriam repor-
tauit, fí quis hoc in loco cupiat encomium fcribere, facis am-
plam vbercmq;matcriam dicendi illi tam illuftrétaíinus fup-
peditabit, fed haec non attinentad noílrum inftituturn. Pqft-
quam fub Chriftianorum poteftatem Ebora redacta eft, di-
gnitatem Epifcopalem iterum accepit & Poritifex iilius ciuita- "
tiscreatus fuir Pelagius praeftantiííimus vir, fufíragante iibi
ipfo Rege Altonfo,quiTemplum maximum,quod hodieex-
catextrui ornariq; curauit, & quamplurima decreuitípetítan-
tia ad celebritatem facrorum fapientcr, & diuifionem piouenT
tuum, quod ex monumentis antiquis, quce in publicis eiuf-
dem Ecclelise ícriníjs referuantur,apparer. Pelagius ergo vi-
tatn cum morte commutauit, cui Seuerus, qui anrea in ea-
dem Ecclefia Decani dignitatem obtinuerar, fucceffit, & íic alij c
ordine quodam fucceffiuo fuftedi funt. vfque adHenricum
Cardinalem, qui in Regno Luíitania: Sebaftiano demortuo
fucceííit, & primus Archiepiícopus Eboreníis creatus fuic à
Paulo Úí. Pont. Opt. Max. rcgnante Ioanne Rege huius no-
minis 111. eius fratre, anno falutis 1541. Nec hocin Iccopra:-
tereundumefíe mihiperfuadeo, qua cura &libcralitate fupe-
rioresEborae Antiftitesin asdificandis &extruendis dedican-
difq; in eadem vrbe Caenobijs femper claruerint. Inter alios
quamplurimos fuit inprimis Vafcus Epifcopus doótiííimus,qui
monafterium San&as Claras intra nouum ciuitatis ambitum
asdificauit i alterum veroOrdinisSancli Hieronymi, fubinuo-
catione San&iífimas Virginisà Rubo nuncuparas, in loco amas-
niiritnoduobuspaíTuum millibus àinamibusipfiu.s ciuitatis di-
ítans crexit, atque vtrumq; magnis redditibus Jocupletauit.
Henricus etiam Card. vc fuperiorum Antiftitmn veíligijs iníi-
fteret, amplifsimumSocietatis Iefu CoJleguini, vnacum ma-
gnificentifsimo Templo çxtruxit, atque Academiam, in qua
.'■ '' .. omnes,
 LIBER II.
omnes,pr*terius ciuile& medicinam, fcientia* ínfl:ituuntur,de
nouo erexit. Vnde non folum Eboras, fed etiam alijs vicinis
opidis,& vniuerf» Lufitaniae ingens vtilitas ornamentumq;
acceffit. Henricus etiam, dum Antiftes Eboreníis eífet,Caeno-
biqm Sandti Ar.toniifratribus inftituti San&i Francifci,qui
ob ar&iorem viuetidi normam & infticutum à pietate appel-
lanturjtedifíeari àfundamentiscurauit. Cum aliud Camobiura
eiufdem Ordinis fex miliibus paííuum ab eadem vrbediftans
propeopidum vallisviridisanteafuis propijs fumptibus aedifí-
cauiífet.Fuit etiam incredibilis Henrici Antiftitis ergaEbo-
renfcs benignitas in aedificando ab imis fundamentis nobiic
Sanâi Antonij Archimandritse templum, quod in publico ci-
uitatis foro loco confpicuo & illuftriffimoeleganti magnifícaq;
operis ftrudura; ex communibus Cathredalis Ecclefiae pro-
uentibus,exftruicurauit. In cuiusfrontifpicio ab Andrea Re-
fendio literis magnis prafens inferta infcriptio confpicitur.
Diuo Antonio Aegiptio fanótiífimo Monachorum Archi-
mandritae facrum.Henricus Emanuelis Lufitanise Regis pij,
felicis, inuiâi, filius, Sanéte Romanae Ecclefiae Cardinalis pri-
mus Eborenfis Archicpifcopus, priore diruto, nouum hoc,
ftru&ura,forma auguílioreReligionisergoerexit.
SANCTISSIMO ANTONIO ARCHIMAN-
DRITAE SACRVM.

Cumq; Henricus de anno 1578. Archiepifcopatus curam

D vltro à feabdicarer, cum (e fenem videret, & tanto oneri fere
fuccumbcret,talem curamTheotonioeiusnepoti,&Brachan-
tiaeducis fratri demandauit,qui totoeo tempore,quo Ebo-
renfem Ecclefiam fibi commiífam gubernauir, & ad hoc vfque
tempus optimo regimine moderatur,praeclariífima immorta-
íitateq; digniílima opera edidit. Ex multis aliqua enarrabo,vt
tantipraefulis virtusperomnes orbis parteseuagetur. Caeno-
bium San&i Antonij, quod Henricus ab unis fundamentis ere-
xerat, & Academiana Eborcnfem, ipfe ad calcem vfque per»
H duxit,
 5o HISTORIA REGVM LVSIT.
duxit,maximabonoru£n omnium celebritate& gáudio prope A
infinito.Ineapmerca ciuitaterpauperum Xenodochium illi
íimile,quod Sandiífimus Pontifex SixtusV. Romaí infiituit
& fundauit, Theotonius ab imisincepit aedifícare fundamen-
tiSjilliq.vitimam manum impofuit, omnefq; pauperes in.eo
exiftentes fuis impendijs alit,omniaq; ad vidum &veftitum
neceflaria illis fuppedirat. A primis infupcr fundamentis am-
piiílimum & nobiliífimum Caenobium Carthufiorum extra mu
ros ciuitatis Eborenfis, illiq. plufquam feptem aureorurn mil-
lia in fingulos annuos reddicus, vt rede ali poífent, aífignauit. ®
Quos redditus ipfe Antiftes fuis proprijs pccunijs emit^Car-
nielitarum Monafterium, quipedibusnudis incedunt,àprin¬
cipio ad finem vfque abfoIuit,eofque cum reliquisomnibus
monafterijs pauperum Religioforum, quae ipfe Antiftes atdifi-
ficauir, alir.Alia prnerea opera prope infinita commemora-
rem, fi per tempus id liceret, & Iocus id pateretur. Seminarium
Eborç eredum,AuIam Archiepifcopalem in eadem ciuitate de
nouo aedificaram filentioinuoluo. Quid referam ea> quae opti-
musfecit AntifteSjeo tempore,quo Eborae & in vniucrfaLufi- C
tania de anno 15 8o. & de hocpraefenti anno grafíata fuit con¬
tagio peftifera ? Cum omnes tali morbo oppreífos fuis impen¬
dijs aluerit, fed ad Alfonfum reuertamur.
Nunquamfatis laudare potero Alfonfum primumLufita-
niae Regem inuiítilfimum, qui temporibus illis incultis, in qui-
bus omnia prxclara ftudia fepulta elfe videbantur, multum ta-
men legebat, quod illius conciones.quas in Annales translatas
legimus, plenae Philofophorum fententijs facile declarant,in D
lítteris autem facris fummo ftudio verfabatur, ita, vt fi quid ab
íllo Latine fcribendum eífet, eodem plane ftilo fcriberet,cuius
diuina virtus cum admirabili fapientia coniunda mérito eft in
omni aeternitate celebranda. Alfonfus enimprimus Lufitaniae
Rex, cum Scalabim vrbem firu&arte munitiífimam &mili-
tum multitudine & vigiium dilígentia & praefedorum vigilan-
tiadefenfam, centum &viginti tantumfortilfimis hominibus
ftipatusnode vna3vtdixiiCepiífer,vrbis íitum&Regionis fer-
tfli-
 LIBER II. M
À tilitatem & expugnationem illam non incommode latinis Iitc-
ris poftea complexus eft, ita tamen, vtappareret illum ex fan-
£tts litteris non viuendi rantum difciplinam, fed dicendi etiam
ftylum & rationem íibi pepcriíTe. Poft Alfonfi mortemvfque
ad Dionyfij Regis têmpora viguit latinarum litterarum ftu-
dium, quantum illa aeras rudis & impoiita atque continuis bel-
lis exercita ferrepotuir,ita, vt nullum monumentum illius tem*
poris exfter, quod non pure & dilucide,& vtnihilaliuddicam,
latine ícriptum íit. Deinde barbaries, qua? priftinam língua: la-
s tinx puritatem faede contaminauit, Lufitaniam inuaíit, non
ita tamen vtftudium illius in principibus exftingueret.Nara
EduardusRex Ioannis hoc nomineprimi filius, vt infra dice-
mus, non folum litteris valde deditus fuit, fed librum etiam de
Regni moderatione ícriptum reliquit, fratrein autem illius
Petrumconftat eruditum fuiiíè,Henricum etiam illum, qui
primus ignotas infulas explorauit, viamq; aperuit, qua noftra:
claífes in Indiam, & in omnes folis Orientis Regiones penetra-
c repoírent,doâiífimumfuiííeconftat. Homines^umeíTent in
armisenutriti,non tamen artes ingénuas & maximas difcipii-
nasneglexeruntjfedmultum ftudij & opera: in illispofuere.
Non enim tunca!ea,non libido,nonigaauia, non defsidia,
non mollities,non defperatioillorum ânimos impediebar,quo
minus ingenium excolerent.Quantum igitur temporis illis à
Regni procuratione vacabat, tantum in ftudijsartiummaxi-
marum coníumebant. Intelligebant enimomnem hominisli-
beralis & ingenui cultum virtutibus & fcientia contíneri.Mens
jp enim, quaeinanimodominatur,difcipIinis inftruendaeft,re-
liquíEpartesanimi virtutibusornanda: funt,vt poísimusoffi-
cio atque munere noftra perfungi, fed ad Regem Alfonfuni
reuertamur.
Ea enim mente & animo fuit Alfonfus, vt eius animus fue-
rit femper ftudio Religionis & fcientiarum inflammatus.Chri- .
ftumipfum crucifíxumcaelo fereno contemplacus praelíú iliud
memória immortali digniílitnum aggreííus eft. In quo quinqj
Reges maximis exercitibus conftipatos aggreífus fudit &pro-
H 2 fligauit,
 HISTORIA REGVxM LVSIT.
fligauit,qui cum Scaiabim vrbem expugnaret,atq; portas ciui-
tatis effradas& repagula conuulfa cernem, in medio porta;
genibus fiexis,antequam ferrum ftringeret,tamincenfo Audio
Deum vencratus eft, vt in caelo verfari fibi videretur. Alfon^
fusenimeum máximo animo praedituseflet, &in bellisenu-
tritusmultos impiorum exercicus fortiflimos atque máximos
funderetfugaretque, nunquam fibi vidariamadícripfitvllam,
fedomnesad Dei clementiam&opem iiiius prajfentiflimam
referebat, qui nunquam opus aliquod prarclarum aggreífus
eft, nec illud aliquo modo egit, quin prius in caelum tota men¬
te refpieeret, & opem diuioam aíftduis precibus,caftiífimis vo-
tis, iníiammato ftudio,flagitarer.
Emanuel Rex Alfonfi virtute& animi magnítudine com-
motus cum de anno 150a. compoftellam fuifíet profe&us, vt
ad Sandi lacobi fepulchrum nuncupata vota períolueretj Co-
nimbricamcum peruemffet, & fepulchrum Alfoníi Regis ,de
quo nunc agimus, parum magniíice extrudum cerneret, id de-
moliri & aliud fatis amplum & magmficum & Regia liberali-
tatc dignum scdificari iufiit eodem anno.
Similiter Sebaftianus Rex cum de anno 1573. Algarbio*
rumRegnumadiret, vt opidamarítima,quam munita eflfent,
proprijs oculis perluftraret,& fiquid admonimentum deefíe
videretur, exadiífimo fuo iuditio & Reipublica; peritorum
confilio prafens vel fuppleret, vel nouaret, vel corrigeret. Fe-
cit aurem irer per Orichienfem agrum & vidoria; memorabilkr
locaomniaperfpexit. Nullum ibieredum txophaeum» nullam
infcriptionem,tantumfacellumiUud ignobili fabrica,nonfe-
inel refedum , rufticorum tantum cuitu Religiofum reperit.
Puduit illum incúria;, & focordiae fieculi fuperioris. Atque vt
exeufari mereatur tetas hominum illorum, qui in continuis
bellis vitara traducebant, & dextras promptiores ad pugnan-
dum, quamadlicterasilla tempeftate fepultas , & ingeniain-
clinatiora ad armahabebant. Miranda tamen non eft floren-
íibus poftea rebus & renata philofophia obliuio tam diuturna;.
Haturaenimcomparatum eft, vt qua: óptimafunt,non omnia
ftmul,
 LIBER II. 5$
A íimul,fed pertemporum interuallaemergant. Sebaftianuser¬
go affe&us mira pietate,& vc apparitionis Chrifti & Rcgis ma-
ximi atque inclita: vi&oriae memoriam rcnouaret, eamq; face-
retrcdiuiuam,diruto veteri facello templum inaedificariprae-
cepit»atque ibi nobili arcu extruSo&fuperaddito, ex altera
parte latine ,& ex altera Lufitano Idiomate fic inferibi impe-
rauit.
Hic contra Ifmarium quatuorq; alios Saracenorum Reges,
innumeramq; Barbarorum mulcitudinempugnaturusfe-
lix Alfonfus Henricus ab exercitu fuoprimus Luíitaniae
Rex appellatus eft, & à Chrifto ,qui ei crucifíxusappa-
ruit,adfortiteragendumcommonitus, copijsexiguis tã-
tam hoftium ftrageín edidit, vt Cobris atque Tergis
fluuiorum confluentes cruore inundarint, ingentis atque
ftupendae rei, ne in loco,vbi res gefta eft, per frequentiam
obfolefceret. Sebaftianus primus Luíitaniae Rexbeliicae
virtutis admirator& ma ror um fuorum gloriae propaga-
tor ere&o titulo memoriae renouauit.
lnfinitum eííet recenfere Alfon-íi laudes & virtutes ,quam
multis iti locis immenfas hoftium copias exigua manu fuderit,
atqueincredibili ardore pieraris inciratus quam preclara fa-
einora pro Chrifti nomine fufcepcrit.
Anno ergo 1169. Alexander III. Pontifex Opt. Maximus
Alfonfo& íueceíToribus LuíitaniaeRegnum coníirmauitdie 3.
Maij 1169. miíía legatione ab Alfonfo ad eumdem Alexan-
drum, quatn in Latheraneníi Ecclefia magno Romanorúm ci-
p uium numero, & populimultitudineprope infinita illuc con¬
fluente, vniuerfo facro Cardinalium Collegio afliftente cum
vniuerfa Romana curia ratam Alexander habuit atque firmam
indixit Alfonfo eiufquc fucceííoribus Luíitaniae coronam, hac
tamen conditione, vt fingulis annis tamipfe Alfonfus quam
eius fucceífores Sanóíae Rorçianae Eccleíiae vnam auri libram
loco tributi foluere tenerentur.Hanc vero coníirmationem pu¬
blica intelligibili & clara voce publicauit & edixit Albertus
SamSte Romanse Eccleíiae Camerarius. De exaótione librai
vnius
 54 HISTORIA REGVM LVSIT.
vnius auri quamplurimç Innocentij Pontifícis Epiftolç extanf, A
quibus vniueríos Reges adhortatur, vt illam foIuant,poftea
autem temporum viciííitudine folutioexoleuir.
Alfbnfus tandem omnibus rebus tam bello ftrenue quam
pace piegeílis, diem fuum claufit extremum Conimbricse die
íeptimamenfisDecembris anni u85.cum vixifíetannos 91.
& imperium Luíitania; per annos quadraginta obtinuiíTet, & in
CamobioSan&a? CrucisfepeJitur,quod ipfeà primisfunda-
mentis in eadem Conimbricenfi ciuicate aedifícari curauerat.
1

REX
 LIBER II. 55
R E X SECVNDVS
S^fT^CTIVS T % 1 M V S.

A N C TIV S primus Alfoníi primi filius Prin-

ceps exftitit Luíitaniae vtiliffimuspatris vefti-
gijs femper, dum regnauir, inftitit.
Duxic in vxorem quadriennio ante patris Al¬
foníi mortem Dulciam,feu Aidonziam filiam
Ranimundi Berengarij & Petronill* Aragoni*
Regis filiam & Ranimiri mcnachi neptem, atque Alfoníi III.
Aragonia; Regis fororem, qya? illi peperit Alfonfum, qui pa¬
tris hteres, &princepsnominiscelebratiffimi fuit.
Fernandum, qui in vxorem duxit Ioannam Galliae Belgiae
ComitiíTam atque Balduini Imperatoris Conílantinopolitani
filiam. Fuit Fernandus vir animi vehefnenris, quamuis non ad
voluntatemfuamresfiuerent. Namin pugna illa apud Boui-
c nas, qua ipfe interruit, commiíía,cum ImperatoreOthone
IIII. & Ioanne Anglias Rege& Reginaldo Comité Damp-
martini & alijs aduei íus Auguftum Philippum Galliarum Re¬
gem captus eft, & per muitos annos Lutetise in arce Lupara af-
feruatus & detentus in vinculis fuit. Tandem multorum preci-
bus à Ludouico Nono galliarum Rege ex tam dura & tam
diuturna feruitute liberatus ex ergaftulo corporis emigrauit
Nouiomianno 1233. eiuscorpus máximocum hcnorefepul-
tum fuit, hocdiftichoin eius tumulo infeulpto, quod Meyerus
P au&or non fpernendus in fuis libris nobis feriptum reliquic.
Fernandiproauos Hifpania, Flandria corpus,
Cor cum -vifceribus ccntinet tfle locus.
Pctrum, qui feu difeordijs cum Rege Alfonfofratre ,qui
tam erga fratresquam erga forores afperrimus fuit, nec ali-
qua benignitate aut humanitate in fuos vtebatur, aut defiderio
diuerfas Regiones videndi multas orbis partes peragrauit, &
in África apud Marrochiorum Regem tempus aliquad com-
moratus fuit,cumque ab eo difceííilíec>denique in Aragoniatn
venit,
 56 HISTORIA REGVM LVSIT.
venit, vbimatrimonium contraxit cum Aurembiage,cuiusiu- A
re Pctrus Comes fuit Vrgelleníís, & à Iacobo Aragoniae Rege
Maioricae Regnum obtinuic, eius tantum vitadurante, vtali-
quoprremiocumulari poíTet propter h^reditatem,quaeadma-
trem Dulciam in Aragonix Regno fpeóla bat, cumq. vires, vt
illud tueretur ex Saracenorum iniurijs,non haberet,nec aliquç
facultares illi fuppeterent ad tantam prouinciam fuítinendam.
Regnum iterum Iacobo reftituit,quimaiori&praeftantiori mu-
nere ab eo fuit cumulatus, & ciuitatem Segorbiam & Morel-
lam aliaqiopidaillilargiífimeconceííitin Aragonise Regno. B
Huius Petri infanris auxilio fretus Guillelmus Mongrius
eledus Archiepifcopus Tarraconen.Infulã Ebufum debeliauit
annoi235. & tandem fine fiiijs Petrus vitae fure cursú impleuit.
Dum Petrus apud Regem Marrochiorum degeret caufa
difcordiarum intcr ipfum & Alfonfum fratrem exortarum,
illi quinque Martyres Ordinis Sandi FrancifcijHetruriae Pro-
uinaa?, qui iuíTu fandi Francifci in Africam profedi funt,
vt Barbaras illas nationes ad veram,& Catholicam Fidem
conuertcrentjin Marrochiorum ciuitate Martyrij coronam ^
adepti íunt. Quorum fandorum corporum reliquias Pe¬
trus infans, de quonuncloquimur,& Alfonfi hocnomine fe-
cundi Regis Lufitanisegcrmanus frater,qui vtdixi,propter ini-
micitiascum fratrecontradas in ea ciuitate morabatur5maxi-
macum pompa & honore in Aragoniam, indevero ad illud
celebcrrimum & vere Regium monafterium Sandae Crucis ci-
uitatis Conimbricenfis, auod vtdixi Rex Alfonfus à primis
fundamcntis erexit,transferri curauit,quoin loco propter tan- ~
torum fandorum merita quamplurima Deus operatui mira¬
cula. Nec Petrus infans proptet tam fandum & tam pium opus
fine máximo pramiopermanfit, Deus enim illum initinere ab
imminenti mortis pericuío liberauit incolumem.
Henricum,quiadmodum adolefeens ex hac vitamigrauit.
Thearafiam vxorem Alfonfi Noni Legionis & Caileciae Regis,
ex quaçum iam filios procreafTet Luiitani à Cadeftino Tertio
Pontifíce Opt.Max.feparationem magnopere appetebant,tutn
quia