4

Sanifsimo Leoni decimo,Pontifici maximOjIoannes Reuchlin fe fpplexcommehdac.

TAL i CK philobpha beatifsme Leo dcime, reliz
gons ChriftianaePontifx maxime, Pythagora e us no minis parente primo, ad fum m os homines /
cellentibus ingenrjs prarditos olm delata, per qum
plurms annis ingentilatratu Sophiftarum occide/
ratjtamdiu tenebris denfa node fepulta, quoufque
Deum fauore fol omns generis optimorum ftudo/
rum clarifsimus Laurentius Medices pater tuus , Ma
gni Cofmipropago,Flortinaciuitatis princeps exo
riretur.Quem etil nouimus animo C fcenta guber/
nand rempublicam dC domi 11 omnia conflio prudenta gerend,tam fu/
Te compotemjiit nemo actate fu in ciuili exercitatone uideretur mags lauda/;
das: tarnen ad hoc nobis eum fateri oportet.comodius natu efle pernde atq; cce
litas demifliim,utpoft elquentiacdifcplnas benedcendi artes Petrarchs,
Philelphis,Aretinscprhetoribus ant iuumtt Flortintraditas, quo cTe abqj
controuerfia poTent cues Cunds nationibus exteris ntidore fcribcndi calamos
&C purtate linguae ornatores,pfe tandem patrie nferret quoqj llam expultric
utiora fapfentiam & arcanorumeftigand ratonem, qu in brs C monum*
tis prifcor ad fua ufqj tmpora latuifent. Ad id prouncia? diligenter accut un/
dequaqj dodsmos 8t* ueterum autor peritifsmos uiros,quibus cum rem ici*
ta etiam fatis effet eIoquenti,Demetrium ChalcondyIen,Marfilium Ficinum*
Gcorgium Vefpucium,ChriftophorumLandinum, Valorem AngelumPolitia
num Joanne Pic Mirandulxcomit,carterosq; orbis eruditifsimos,quibus antj
quo r folertia Se" arcana etuftas malignitate cafuum oblitera ta in lucem redi/
ret. Hoc egere fummiuiricertatim.Namdocuithic,cmentabtur altenlegerat
tfte,interpretatus eft ille,ac linguas uertit in Iinguas- Marfilius Grxciam duxit
inLatium.Romanos in Grarciam Politianus reduxit.Inftabantomnes operi,ne
mo n5 fummas Medicibuslaudes afTers.Hos in heroas beatifsime Leo , tuus na
talis uirgulaCut aiunt)diuina fliciter cecidit,Di]sgratia:cert ut non reftaret ul
iumelegantionsdoclrinegenus4nquotunoneua(erisperitior,ade quidpuer
amplexus poIitifsimifuauitatPolitiani.Quidmultis r Florentia illo aeuo nihi!
erat floridius,in qua re*nacerentur optimarf artium quarante cectdereomna ni
hilremanftmtadum de h'nguiscV h'ters quononexercerentur nobilfsmFlo
rentin.Ea fama ego tum quid uehemcter mouebar tadus eius loci cupiditate
ac no fol magnifcentifsimiiinfueti nobis Hercynrjs aedifici) auitacdomustue,
quam MagniCofminomiriarunt,uerumetam parentis tuidefiderio uifendi, un
de noftro feculo tanta cmoda prodtjTentigiturn Italiam profedus cumilluftri
Eberhardo Probo,Sueuorum noftra aetateprimoduce,cui Secretisfiebam, in/
irauiFlorentiam circiterduodecimum calend.April.anno falutis millenmo qua
dringentefimo oduagefimo feptmo.Cumqj nfgnem Medicar gems nobilita/
tem ei duci cmendaTem,ut pro re uerta te piofedodebu, opiabat eo ibi
uro colloquium habere. Quod ubi animaduertiflt, nefcio quo reuelante Lau/
*entius,apprehcnditperegrnidexteram perqumhumaniter, nos do/
nium fuam duxr,fingula uifu digna oftendens.Prim,faberrima equorum ftabu
la.deinde armamentarium omniapparatu bellico refertum.pbft item fingulos
thalamos preciofsmis aulaeis ornatos pulchrosqj tapetas : x inexcelfo culmi/
ais

4)4

A L AE

nis te arbor ibus confiai m nemus,Heperdum hortos urea mala , cuius Li

bliothecam cum in ccelos ufq; uerbis extoIlerem,perhumaniter ut fofebatuir fua
ufsmus refpondit,maiorem Obi thefaurum in Jbers eTe quam in librs. Quxfo
te Papa fancb'fsme,unas me Ioqu tecum al quan to liberis infimatem de media
plebe hominem: Quanta putas me tum captum admira tione cumquodam inf/
gnigaudio,quando uniuerfs applaudentibus auduiflem ad fumma te rerum fa/
tigiaconfcehdifle optimum optimifapientifsimicpprincipis duiLaurenrrjMe/
did s fil um, record abar fubit tanquam hirophantes aliqus paternum lludua
ticinium prophetix par. Quid hac ex Laurencio laurea fruticari queat, non
modo Laurentibus popuIis>fed etiam tot orbi preciofiusrquis maior excogita/
ri thefaurus pofsicqum fit II ud tuum ineffabile regnum,unde nobis omnes di>
uitix tanquam ex Padoli abylTo Huunt,om ncs gracit, omnes optimarum litera/
rum ornatusj& omne quod eft in humanis bonum f Semina iecit pater uniuerfe
ueteris philofophix,qux nunc te filio in culmos furguncut te rgnante nobis pi
cas illius meter liceatin omnib. linguis,Grxca,Latina,Hebrxa3Arabica, Chai
daica C Chaldi aca,quibus hoc tempore lbr tux maieftaii oferutur , C uberius
omnia perficiuntur ub tua dtionc,que funt parente tuoprudetifsim inchoa/
ta.Quarecogitans fola ftudiofis Pythagorica defuifle,qux tarnen fparfim in
demia Laurentiana deltefcuntcredd haud ingratum tibi futurum, fi C ea foro
afferrem,qux Pythagoras nobilesq? Pythagorei fenfifle dicuntur, ut tuo felici nu
mine legeren tur Latinis hadenus ignota.Italix MarfiliusPlatonem xdidit,GaI
lrjs Ariftocelem Iacobus Faber Stapulenfis reftaurauitimplebo numer C Ca/
pnon ego Germanis per merenacentemPythagoram tuo nomndcatum ex/
hibcboJdtamen abfqjHebrxorum Cabala fieri non potut, eo qubdPythagor
philofophia de Cabalxorum prxceptis initia duxit, qux patrum memoria difces
dens e magna Grxca rurfus in Cabaliftarum uolumina incubur.Eruenda igtur
indefuerant fere omnia. Quare de arte Cabalfttca, qux fymbolica phloopha
eft,fcripfi,ut Pythagorxorum dogmata ftudiofis firent notiora In qubus omni
bus nihil affirm o.Tantum utut opinantur infideles recito, qui Simon em udcum
Cabalx peritum audturiFrancofordix in imam cauponam cdiuerfo tinereco/
ueniuntPhilolaus iunor Pythagorxus,cV Marranus Mahomctifta. Iam uerrc
edis n duerforiofarcinuls peregrinifamem pellere cupentes horrent conu/
uarumtumultuantemgregem,atillis poftfympofia tabernam deferentibus ta
cozpit Marranus: Temperaui multis mihi uerbis in tanto murmure coepulo/
num indigenarum,qui ni m um poti prandio nunc abeunt,uertus ne mal au/
diTem,i quouis fermone aduea ego fremitus intercalaim eorum quos exitio
fa temulentia onuftos nouerim.Pftuerquam hinc Ulis profeclis, foli nos inio
pridem diu crforio conuenimus,ambo,ut eft uidere,peregrini, C haud parum ab
innere fefsiiubcas oro cauponi,fi tua mecum ftat fententia,ut fecundx menfx fc
rantur,& bella n'a minime Sybaritica,quando liberioregeftu conuiuere licet C
colloqui.At ecce ftruclores accedunt neicio qux promentes tragemata , cum nu
cibus C cafeo,utinam Bithynio C cratre ncertumzytbco an uinario,quanc|?
nobis omnium nihil monentibus. Tum Philolaus haud mediocri dexteritate
ait,Cauponaria m agit hic inftitor,ut qui num mis ubiqj locer pedicas, eti hofpi/
tibusadda turica minifteria,quo plus uiniabliguriregeftientibus uendat: mox
enim atqj de bellarrjs fermo excidit , fercula prxft funt. Nuncfaninter honefta
pocula opto nobis Iaxiora fodalitia fore.Nam utrqj me confule uultus , miconui
ua,capienduseft nouus&laiTatis membris curanda requies. Potifsimm uero
mihi poft longa m nimis C fcabram uiam,durosq}calIcs, quos hucuiq? im emen
fus. Quid tibilit integrum ignoro,cum de tua peregrina tione nondum facus fim
certior,qum longinqux,aut quis tu,aut undena m uenersr E Byzanrio,inquit il
le,Conftantiniurbe,quam muln Nouam Romam appellant: fum enim patria By
zantnus,ftudio uarusjfue Grxc uelis,aut Hebraic, feu magis Latine* Arabs
carnea

"1

L I

4)|

tamen dodrinam plus callens: ni moleftum eft , tu ucifsim indicare ne reu/

fes qui uir ipfe Os- Philolau m me nomn5t,inquit ifte, Alanutn na ttone, dicplna
Pythagoreum,&fortai haud abfimilem tuilinguacem fed quod tibi erit /
bulum quarfofConftanu'nopolitan Marranum me uocant , ait ille , no m en Ce/
rintho&Ebione, fcholafticis notum , qud C aquatindus C recutitus apella,
utrincp alioquitam Mol Iegibus,qum Chrrftianorura dodrina fum initia tus,
fcholafticos memoras audio. Phlolaus ad ha;c;Id rogo autem, Sunt ne huma
nitaria fcholx Conftantnopoli mod, inter iftos maxime omnium crudeiesC
truculentifsimos TurcosfPluri m,inquit lle,qubus fe excellentifsimis ingenijs
homines dedderunt.Eft enim plusillrcdifcipulorum qum decern milIQ, Per/
fia,Grarcia.Latio, C Iudaifmo in unis moenrjs , inter quos cum ia m anhts duo de
utgfnti multarum artium auditor fuerm,lbuit tandem expaciari ahafi forte uel
trans alpes inuenrem iludi fapentacpraditos,quidemaximsquaeftonibus
copofe queant, probabilter dflrtare.
Tum cuats phlolophi.r f petebat
Philolau9,&: Marranus.Cuulus retult,cum fim nullis ipe unius dicplna; leg
bus aftridus,qu minus ne fcb qudem fidei liber quicquid fenfero defender
prohbeor.Cert par habes mecum, Phlolaus inquit, ut uideo, explorandi del]/
derum. Nam ad Germanorum nobile hoc emporium Francofordienfe m igra t/
busThracia mercatorbuscmitm meunxi,quodacceperimhicefleIuda*um
magnat in opera Cabalftica famar, ac ingents exiftmatonis, qua; una facultas
Cut irp audiu doclifsimos homines,fuaui ocio C confilrjs uberr mis afluentes,
me prefente,arbitrar) prcarteris efle queat philofophi Py thagoricecognator,
lanquam nihil fimilius.Nam eflePythagoram.omnia ferm dogmata iftinc expt
Tea turn aiunt. Iudacoilli Simon eflenomcnperhibent,Eleazari filio, ex antiqua
Iochaicoru m profapa,quem nunc remotis mentis adorr fta t fententia. Ego /
ro,inqut Marranus, fi per te lcet.tecum ipfe rum accedam tamet Pythagort
ca paruni edoduis , Temper enm mihi Arabes mags eneraton fuere Algazel
Alpharabus, Abucarert, Hal, Ahumaron, Abenlma, quem La fini Aucennam,
& Abenruft,quem Auerroerri ocartt, C relqui confimiles Per pat etc. Quan/
quam nemini unqam mea attat negatum fuit Conftantnopoli qualemcunque
fmgularumpropelinguarum atcpfecbrumphiIofophamconfeaui,maximdif/
fmilum gentium prxceptoribus indies publice docentibus. Tum Phlolaus:
Gonfidc.nam facile,nquitPy thagoreus fit is, qui C libter uerbo credit, C pro
tempore t acere poteft, omnia pnecepta intelleualiter intelligit. Ai ille, Afta
bo faltem ubi paters , tanquam Pythagoreus aliqu s, audam qua de re fer mo
nter uos fiat.ltacp nenarrabl gaiidd dlibutum me r eddes, cum permagn fti
mauero n conuerfatone fapentum fuflc.Et Alanus,Vena mus ait.Nam in po
rn ario dorn i ius , in qua habitat, deambulare nunc folus dictur, ac cert hie loci
ft,5 oftum paf et.Cern s'ne iftum ex h orto os uerfus incedentemf Age maturus ingredamur.Saluemagfter.Cui Simon de more gentsDominus ubifc.
Tune Simon Iudaeusfrogant duenar. Turn is, Vtruncp. nam & IdarUs fum
Simon. Quae autern nomina ueftri amborm accipiamr quo reclus uos alio/
quar. Vterc^ ad id.Ego Philolaus,& ego Marranus refponderunt: acduerfis itnerbus alter alteris nefcie"s,poft longam peregrinatonem hue tandem conue '
Amus, quos non hoc emporium tarn late immnens tanto commeatu proptoti
Europas decantatum, ac tot C tarn precious mercbus lluftres nundinae , ta m di/
ucrfarum genticonfluxufpedofaeadfucontemplationem traxerunt: fed un us
tu fama perduxt ea cupidtate,Ut nobis de omni Cabalftica ratione magnope
re, t doeb's uifum eft C colda S Cxpetda, nobles illas cV ram in Scythia qua tn
in Thraca commendatas ingent laude cgtatones tuas breuiter C commode
aperires. Ad hare : Eft ne Simon , inquit , memoria noftri etiam apud Scythas C
Thracas gentem tarn longinquamfEftproftcl&aitutercp, multo maxima. Nam
abhmcante trienriiiirn circiter quatuor luirjQuando tempore illofupputabant

ueri

4-1

A L AE

ucftri a mund exordio poil quintum riiillenarium annos ducntos ocfo 8C trgn
ta,pulfi ex Hfpanaludaeorum centena quatuor cVugntimllia,inde^ difer mi
nat m llorum maxima pars ad loca noftr a exiles profecb', mu tarn in te nomine Ii
bbut atirmanc,perquam norifsimo artiura difciplinam,multas literas, ncredib j
le ingent] acumen, dC philofophici fermonis expedita m integritatem, praefertim
quoqj Cabaltcefpeculationis dunamperitiam,cVuniuerisauditorbusadmt
rablem neepraedcant,ta utin omnium oculis dfeend cupdorm ultra San
romatas S glacalem fulgeas Oceanum. Super quo fufeepit lIe,Tanta de me ue
ftra exiftimatio uri Pythagore,non medocrem ruborem mihi affert,qui uereor;
ne fi indicium hoc ueftrum ex populan rumufeulo cceptum fruflrer aut fallam, .
qUantumuis idcontingatfragilitate mea,pfe udear n tamdunum Cabala? lu
dum propc mea gnauia dolendam rtiuriam commififle: quo plane quicquid in
me languidum,fraclum 8 imperfed deprehenderitis,id in huius fapiente.qu
defiderats,quandamuergatgnomniam,quafiophcsdefectus tendere debeat
inartisindigntatem3idquod minime omniuuelm. Nam cgopfequantulucun
que fm,qui fco,quam fim exguus aut mecum arteri Caba ltfte omnes,qucqud j
elfe putentur, laudatifiuuits an defpeelimttodicere, tarnen hac concern/
plandi arte nihil eil homnum generi u(quamjquihumidegunt,cV prxalijse/.
gregi pollent ingenio ac mente florent, Deo collatum expetiblius, nihil ada
ltttemanimorumcommodus,nihil adimmortalitatemconfequend apu'us,quo.
congruenter naturae mens humana propnquius ad defica tonem afcendat, hoc
eil ad beattudinis fummum,quod A Grarc dcunc, fme id uobis extrema aut
ultimum uocare placuerit feu tnem,unde contngat,nliiloindgentcs)abroIut>,
Temper abcp impedimento fortunat,tranquill,feIiciter muere, cum artificofe
admodum per quardamfymbola terrens omnibus reiedn'sjemotaqjrerum mate
ra , formam forma decerpcrmus,quoufq; ad primam omnformem C inforA.
rriem acenderimus formam.De quointdlgunt Cabaliflar diuin Genefeos hc,
iuTum, Produc t terra animam uiuentem adfpecem fuamjfcilicetaddiunam,
Ideam , qua: cV ipfa eft terra uiuenti in urtute Dei uiui earn utam influen tis per.
Adonabu t cognofcatis-autore Iofue,qu6d Dens uiuus intra uos > di/,
fperdet iri confpeclu uelro contraras fortitudines. Hare in ' id eft,.
Porta lucs infcrpr,cap.i-Ieguntur.Quo fit ut omnia uit habenta (lio inftnclii
furfum tendant,cV omnia utiinfiuentia uergant deorfum.Cum enim in flo m>
dofenfibili,quicquideIemtis quatuor confit MVfl idel,mitum,idomneaut.
anima careat duerf V uagi motus efedrice, ceu iacs mmobiliter C quefees
ut lapis V ferrum*aut uegetet C crefcat ut planta V herba,aut mu tariam dmo
ueatur.progrediatur C tantum uuat ut anmantia bruta Yconchae,aut etiam ra
tonalterloquamr uthomo5quarfolentadolefcentes noftr de libro p TVW'def*
fpiritus gratlx/icHebraicnominandadifcere *
Tlfl \ WJVVltl
eftJacens,pullulans,uiuens,cVloquens3nihilprofec1 eorum eil, quod internum
ocio fe non modo quodam arrgat, quafi eo confpeclu quendam fibi uirtutis fiiae
ufum gIifcens,cV mores fingens,ut altfsmos terr montes ccclO uerfus , ab ims
uallbus exurgere cernimus,iuxta Pfaltae carme,fccndunt motes 5 defeendut
campi,ut experimur in alt procellas maris erigi,ut afcedt mare fludus in Ext
ehelc,ut flatus aris e cauernis exuperare fentimus.Nam C naturae Dominus in
illo eodem propheta erumpere facit fpiritum tempeftatS, utdenicp omnagnea
euari uidemus. Afcendit enim ignis depetra nludc uolumne.ka uripreftan,
tes,quae ueflriingeni] uis cl,ntellgits qiydnecefsitate coaClos fateri nos,qu$
toqueepres nobiliore natura extat,tto eadeptionefublimiorgaudere,ceugr^
nO frumet iadat in terr, quod no qucfct doee gleba; uifeera fraga t, 2C extra*
celluris meatus fufpiciatcVccelel aura fruatur.Ead efl ratio in merallicis quot
c id qu generofius eflinaltiores fpiritus ebullit ab alkimia fubltmatS, utp.uricx=
ra femper ea uidemr qu_ func fublimiora.Sic que, apud inferos ( d \' at i u t cfa

LIBER

I.

4,7

t fquafeta,fordibu sep deprefla i udcamus,quae apud fuperos candida C il utra

ncredtbiJcj decore ornata miramur,6 preoniolaudum profequmur. Quanto
mags omnium opinone cum folers natura rebus iacentbus , uegetantbus, fpi/
rantbus ingenia cala inggnat ut altiora pe tant: profedo non uidetur ea hom/
nem ncglexiTe omnium anmantum domnatorem, animal decorum,&: uener
dum,anma! nobmTsimum,ca*rers prarfeclum,non modo prudens C fapens, ue
rm &contemplatiuum,L relgons capax , quin meloribus C fancloribus i/
pfum dotibusornau erit, C pnelertim id generis donauert cond t one,ut ex in/
lito fibi naturae defiderio quibufeunep pofsit uribus adfumma C optima tendat.
Hommem enm meliornatura Deus,ut extat facrat s ma hftora, exduobus
pofut,Iimo terrae, C fpiraculo uitx: ut limo indutus , corprea prudenter curer,
C fpraculo uitx prardtus,penter amet diuna, producatcp terra animam uiu
tem ad pecem fuam atq; propram,uidelicet illam peculiarem Ideam, non bru/
torum, non pIantarum,non lapdum aut Iignorum>fed ab ore Dei natam.Y in fa
ciem eus diuno fpiritu afflatam mentis fuae ipfam illumina tionem. Hac illa eft,
quae paulo ant nobis uocabatur Deificado, quum ab obiedo pnefente per me
dum fuum exterior fenfus tranft in fenfionem inferiorem , C illa in imagination
ne m ,C imagina to in ex ft mationem.C exft ma to in ra tionem, C ratio in in/
tellectum.cV intellects in mentem,6 mens inlucem,quaeiiluminathominem,St~
illumnatum , in fe corrpc, Hinc recle acceptum efle apparet, quod Cabaliftae in
arbore decern numerationum Thiphereth in medio Sephirothpo/
nendum enfuerunt , magnum ilium Adam quafi lignum uitar in medio Idealis
paradiii, aut quafi lineam redam (ut aiunt) mediam. Fecit enim Deus hominem
recftum,Ecclefiafti regio tarn ad fupera quam ad infera flexibe: ut per Em pedo/
clis litem C amciriam, in numeratonbus Iiis fubter notatam, quae defignantur
per *\*m r\vi humana fe cogitatione agnofcatelementorum SCmundani huius
regnieiTeparticipem.TimoreautemDebcVfanclificationejper 4DtV\ quae
fupra eum expdun tur,trium fmplicfsimae Dcita tis notionum *\
pro fu aptu apprehnluum. Igitur ad id natus eft homo hic in terris , C ad hoc
cum natura fi nxic a tep form aut,ut C pedibus cum beftrjs ambulet in terra , C (6/
Jus ex omnibus animantbus ereclocapite,cum angels incelo conuerfetur
JM anus autem utraicp inter pedes C caput locaras, tum ad uclum necearium la
borando flgat in rellurem , turn ad uitam arternam contemplando leuet in ccelu:
ad quarum tutelam , oculorum orbes foli ex omnium fenfuum inftrumentishomtni motabiles inditi funt,ut in terram pro corporis,cVin ccelum pro anm con
fpciant falute. Talis eft apttudo atque uis hominis, hare facultas , haec potencia
quam nonimplantaueritutquefuefummum bonumDeus,eunatura,nfifacul
tas in ufum C potentia quandoque redigeretur in ac7um,prarfertim inhomine
induftro,cx'add feprceparante.S enim captusille diuinitatis non effet homini
pofsbIs,fr uftra del i'derium eus natura ngenuftet. homo nanque agilis C ido/
neus.haud unquam corporeorum fenfu C rudi cmentorum taclu fatatur > quin
C omni cogitatione ad feparatorum purtatem C altfsmarum rerum cognitio
nem proueh atur.Ea eft plane cundorum ftudioforum irrequietudo, quibus cV ue
hem ens anm applcato per morales , naturales C mathematicas uertatcs.ad
fupernaturalium difpofitionem agnafcitur>6 tandem ad primam entitatem ride
lis afeenfus indulgetur. Verbi caufa , luculentifsi mum procul ignem exardefee/
re udetsjntenditur forma eus per lluftre medium quodGrarc appellant </W
/ ufque ad oculum corporeum.Expedat intra ipiritualis uio C obedx re
propriar forma m fuam efle percpt , quare ipfam ceu affinem propinquam Ii/
benter hopto fufeipit, C per medium apparentar, qua: nobis dctur Graec
Qcu/Tctoicc-, fpirtuahter udco fenituo ac brutai ftere : qua m qudem effigem
rurfus ad udcium humanuni fupern product, SC paulo fuperius totumillud
ad ipfam rationem promouetjtum ea tandem poft agilem dicurfum, ta fublma
O
Cam

4jS

AE

tarn 8 cribratam corporali's ignis abftradonem transfert adntelledum.ln iftd

igtur afcenfu tres tnueniuntur regiones , C in finguls unus abftradons {latus.
In prima regione obedum,daphanon,fenfus exterior , C ibi ftatur. In fecunda
interior fenfus,phantafia, iudicium brutum. fecundo ftatur .In tertia,iudciura
humanuni, ratio, intelledus, C tertio ftatur. Horum omnium domina mensures
cepto lumne fuperiori, hominis intelledu m illuftrat V perfict.Ecqud aliud
opinabimur Cabaliftas > de Sech el , Sandalphon, C Mettatron docuTefStatus
autem quilibet,duplcem habet differentiam.In primo enim ceTat corpus, C in/
cipit anma,unde nominatur animalJn fecundo,ceflat anima5cV ncipt ratio,un
de nominatur homo.In eertio,ceflt intellediua potential incipk m ens, qu fo
la One controuerfa deforis aduenir,unde nominatur Deus,uxta oracuIum,Ego
dixi drj eftis. Statuum taqj nomina funt fenfus,iudicium C intelledus.Interuallo
rum autem media,ipfasfpecies deferemia-furit diaphanon,phantafia C ratio,cui
rei haudabfimileproferunt in Mercaua Cabalifta; tres patres, qui funt Abraham
fuperor,Ishac imerior,Iacob medtus. Cum igtur trium regionum duo internalla fenfus SC iudicium duplicantur fecundum inferis C fuper us,&: utraque ad
nos reducuntur terminos,rcftant decern fcalx gradus, per quos ad cognitionem
omnium,quae funt uereautfenfu,autfcientia,aut fide abim ad fummum afeen/
dere poimus.De quo Abraham Cabalifta in libro mirabili letztra.fic ait,
^ 4
* - " vh-\ * wVs -
5
WO by
^ymtmttideft.Decemnumerationespra:
ter quid,decem C non noem,decem C non undecim.lntcllge in fapientia V fa
peinintelledu,inueftiga in eis, proba ex eis, ftatue r fuper puritates fuas,
C repone creatorem in thronum fuum. Hadenus ta. Intelleclus enim humanus
quae fuprk (lint intelligit in fapientia,cV quae infr funt,fapit in intelligentia.Et fen
fus exterior ftatuit rem ab obiedo per fpecies oblatam , V fenfus interior ftatutt
rem fuper puritates,id eft abftradiones fpecierum,quac ant fuerant diaphano ac
demum phantafae funt peculiares. Deinde iudicium inter phantaOam V rationed
inueftigat exrjfdem apparentrjs , C ratio difeurfu uario conclufionecp probat in
eis.Tuncredeo ad initium C dico , qud intelleclus creatorem ut caufam omn .
caufarum primam,reponit in thronum fum,quae eft ipfa mens. Vy4\ VsM? Ha
bens taqueuiri folertifsimi decern numerationes quibushomini contingit re/
rum apprehenOo,qu x funt obiedum,diaphanon,fnfs exterior,fenfiis interior,
phantafia,iudicium nferius,iudicium fuperus.rato C intelleclus, C hec omnia
non tam funt quid,qum quo.Suprema uer mens in homine aliud quid eft. Qua
propter ficutDeus in mundo,ira mens in homine, inter decern Sephiroth regni
gerit diadem a,cV rede cognominatur ^r^id eftcorona,quae ut Arido teles afle/
rit in fecundo de Gencratione Animalium libro , fola diuina eft , C fola extrinfc/
cus homini accedit, cuius lumine recepto uirtutes inferiores diriguntur, &gu>
bernantur
^
? id eft,Quoufque intelledus
intellgens C intelledum fnt unum 8idem,ut fcrbt Commentator arbors de/
cem Sephiroth, quod magiftr fuper uerbis prophtie , In lumine tuo uidebmus
lumen,itadrjudicarunt, i ^ VnaW3 yffQ
V^Tim^Wi ^hoc
eft,qud in influentia mentis,quae nfluit ex t e,intelligim us C redifica mur.Puto
iam efe parefadum omnbus,qu naturae humanar condtonem diligenter feru/
tati funt.Primb,qud defderio quidem naturali ducimur,uel(f redius libtt dicere) trahimur ad apprehendendum res fummas C duinas. Secundo, qud cas
quantum adnoftrambcatitudinem fan's eft, data opera pro modo cVcaptuno/
ftro apprehendere poffumus:ad alterum nos inclint natura , adalterum diaini/
tas,utrunque per ignis figuramfurfum tendentis& omnia quodammodo com/
prehendentis Vlambentis artirkiofCabaliitisdemonftratum.DequoRabbi
lofeph Cahlenfis,in Horto nucis,libro fecundo,inter caetera his uerbis ait, \
id

id eft,Scias> quia anima intelleiua nfufa in homin, C eprafents in forma

fupremam>pfa uocarur ignis. Cu applicant Salomonis illudJLucernaDei, pir
tus hominis. Ve plane camenfatear,id quod uerum efl tum ratio probat,tum ex
ercitationis confirmt experimentum,non paucis oportet artibus, non ualde mi
nutis humanorum ftudiorum fcientrjs,nonleui doctrina eum prius inftnidum
efl, cuius induftria promptitude C ingenium ad formarum feparatarum ac fim
plicium mundi fuperioris C intelligibilis fubftantiarum contemplatiortem ita
manfuefcat,ut inipfa ferme Dei penetralia rrepat.Ante omnia nanque prden/
tum uirorum ethicis C bonis moribus eruditos efle nos conuem't, ut turpia uite
nujs>fequamurhonefta.QuodEcclefiaftesadmonuit, Cuftodipedem tuumqu
iueris ad domum Denquia Ethan Ezraita in erudtione,fc p fall it, Iufticia & iudi
citim prasparatio fedis eius.Quo carmine non tantum opera hominum, quae ipfa
debenc iufticia perfici,uerm etiam 5C cogitationes cordis 6V oris uerba comple
cb'tur, quae redo iudtcio confiare oportet. Quareuna uoce ac confimili fenfu tradunt CabaJiftae, n^MWW
VG2
^ "\hW ^ 2
IWJVjm id eftjQubd indulgiendo concupifeentae atque Iibidini tantum , ut fa/
ciunt ftuIti,corrumpunturdefidera fpeeulationum.Poft mores taque compofi/
tos C animum purgatum (taceo quidem nunc pene infinitas fiue rede eu uer
autbeneloquendi regulas,quae folum ueftibula C fores feientiarum funt,nonau
temfcentiae) tum opus ert Mathematcis C Phyfi*cis,quaeinnumerabilia com/
pleCbntur,Arabum&Gra:corum C Latnorum ubique uolumrtbus compre/
he nfa, uel de uniuerfo numer<?,pondere C menfura : uel de omni motu 6Y quiete
rebus eTentialt er inharrente, quam dicunt natura m. Eft enm natura, ut Rabbi
luda Ben Leuifcribt,in libro Alcozer,Wrt jnm nM4
nVnnn
?
dj;s "
id eft,Princpium i caufa qua quiefeit'C /
uecurres,nquaeftperfe,&nonperaccdens.lnhac termnationeudetsquan*
tac C quaIes,quot C quam ntermnatae res congerun tur,ut ferc Ont omnia nobis
fucipienda naturam nueftigantbus,qua; fupremo celo ad infimum terrae cena
trumeontnentur, fi'uefuo nitantur robore ac fubftent,feuquoquomodofeha/
bentia innitantur C accdancut non tota state hominis uel pfa nomina ngula
rum inuenri(taceo propreta tes,condtiones,uires,mores C opera tiones) queant,propter eorum quae feire cupimus prope infini tatem , C uirtutis noftrae ratio
nalis capactateme C rerum inueftigandarum difficuItatem,S humanaepotente.
fragiltatem , C defderj noftri mulrplicem diftradonem. Qudenimfnon'ne
Abrahxddumfui,SufpcecaIum,8 numera ftellas f potes :nec potutipfe,
quanquam fuo tempore,fecdum Rambam. nfgns Abrologus erat. Vnde tra/
dunt Cabal ifae,quod \pn wV MTflfeJ ^ Sfctt J7V vb l^WS1 Tita Va
iuyian ^TflVn *V*j7 ideft,Omneidquodincliseft,nonfcit homoaliqudex
eo, nfiad ipm modum Mathefeon feu difeiplnarum, ufque adeb modicum.
Quorum hoc diclo admoneor, multa erraffe ueteres in Mathematics, etiam in
quibus lli totam pene utam,ut mos eil; ftudiforum,contriuere. Quod in fuis re
cordatur ferpts biibacher , pofteris nobis atteftatus antiques eo feculo etiam
ufque Arftotels po tmpora nonplene Mathematica fciuiffe. Ait enm fic, 4a
: vobw: V> ti4^^Vnideft,Quod Mathematica; feienti non eranttem
pore Arftotels perfecle.Cfi igitur,ut Salomon inquit,Cunclaeresfint difficiles,
C in pfis naturaIibus,quorum faltem principia nobis nota fun t, a u t eile poffunt,
*y\j7Tin ^ Materia, formai pruatio, tanta in hominibusfedeat /
prehenfions tarditas, quid futurum de nobis cogitabimus fupremas illas fpiri/
tualium caufrum fpecies intueri quarrentibus Ad quod omnium nferorum
abftradionbus,dfcurfuratoneac lgicis fpecula ton bus opus ert , quae facile
poffnt totam hominis uitam occupare.ut eft non nullius ponders difcere,^n
W\T qux appeliamuspracdicamenta.de ut ad illorum confuetudinem loquar
O
genera

44-

A B LAE

genera generalifsma, utdelcet quae funt tV MtfWn WIM J*

: ,?3? bytP
? id eft , Subftanta, quanttas, qualtas,reIatio,quando,
ubi, tus, habitus, agens, pa tiens : iftis eni m SC confiare putant C intelligi, quae/
cunque in hoc conditoris orbiculari globo continentur. Inueniri autem nihilo/
minus C quae de his ipfs eorutn comprehenfs diuulgentur atque die ant ur,
obidtfcpraedicabilia nomnar S wflplO \ id eft, Genus,
fpecem ,differentiam,proprium,accidens. Horum omnium dies atcp noeles au
cupia,plagas C indagnes inftituunc per fngulas cuiuslibet rei caufas , quae funt
rv^anm Vjnbn
"YO^rm id eft, Materia* forma,efficiens C finis. Ex
quibus ut nobis ipil molliter blandimur , omnis negocrj ueritatem uenari quea/
mus quadameuidenti(utaiunt)demonftratione,quam rYO appellant, (ci/
licet de altero ad extremum alrerum, tanquam carceribus ad metam diicurren
tes,rnmodumcuufdam artfcrj,cu nomen V^n indidcrunt. Atueroquafo
lertia C quibus ambagibus illorumhommum,qui hare plus oenrare foleanr,
quam pracftare fophifmata prarftruantur,noftri tic docuere, ?^, Va *\
vVw QHti^an tarn uV?n nwVwa ' ?-\* ^^ nbvm
*Vnn \vyn wrn \? ^ wni
nr? wvpin wwwen ktoi 'njnVww
wrvpsn
5 \\
id eft , Compontur omns fyllogfmus V demonftratio ex
duabus propofitionibus, fueprcemfsis maore Se* minore , fecundum tres parts
culas , qui uocantur termini, una ex eis eft fubedum qua-liti , C dicitur extremitas minor.Et fecunda pars eftpartcipans, terminus mdius. Et ter/
tia eft praedicatum quaefti , quae nominatur extremitas maior , C ex illis conclu/
fo. Hoc eft llud rete , hic ill e h a m us , uifcum C ilex , hoc uinculum quo ill orum
opinione libera cap tur ueritas,8c* quo uel circa naturae fubi edas res , ut funt phy
ilca,uelnaturam comitantes ut mathematica,uel naturam quodammodo exuen
tes ut me taphyfca,nd h'nd quandoque fruftra utuntur. Quae autem natu/
ra prorfus Sc* ab omni materia C motu funt eentialiter abfoluta C feparata , di/
et mus theoIogca,quippe iftis Inguactatbus SC rylJogifticis fufurris non fubie/
da s ut quorum tanquam immeditatorum non fit propri Ioquendo feientia , fed
frmor ualdior notifia. Quo abfolutius Ariftoteles in librorum Illuftrium,
quos poft Nat ur alia fcripfit,uolumine primo,nobis infnuat , qud tlltus quidem
notitiae poiTeisio eft non humana , tum ut confpcmus , quia rarb SC uix milli/
bus uni contingit,quafi uideatur magis illabi quam hiimanitus acquiri,tum qud
in fumma confttuturditT cutate propter tenuem(arbitror) C exilem intelle/
dus noftri ab initio inftindum. Quod figura quadam ingenuit Zopharin libro
IobPullus onagri homonafcitur. Dei nde, ob naturalis apttudinscommodae/
ruditione adiutaeinopiam C defedum: eo qud longo iam tempore mail's pre/
ceptoribus deluli, nondum prudentes pueri teera in aerate reldis optimarum
literaruftudijs , adfordida fophifmata compelluntur: illorum fuafu,quorum au/
res praeter utrum hoc C utrum illud cum fuis propofitiombus C corrolarrjs, a/
liud nihil admttunt. Acced t in caufa, cleris promoto difeipulorum adgradusfuperiorcs,quibus nondum credenda erant tarn excelfa,quando in lters humar
norbus parum adhuc olei confumpferunt , quare in tot C tantis fen t bus C dti/
metis labore molefto fruftra defatgati refliunt antequam ad uenerandae fene/
dutisannosperuenerint,nempe adhuc aetate uirili florefcentes. Audite autem
uos obfecro uerba lob : In antiquis eft fapientia , C in multo tempore prudencia.
Ideo motus quondam Rab Eleazar dicent fibi benigne magiftrofuo Iohanan,
Veni docebo te opus de Mercaua : id eft, de fublmorbus contempla tonibus,
refpondit
tb id eft,Non ncanu,quafi nondum confenui. Nouerat enimdifcipulusille fagax cVpraecocisadoleicensingenrj, adtamfublimemcVal/
tarn fapientiam non efle aptos nee idneos, nifi eos quiara fedatis C extinds
cupdi/

t 1 E R

I.

44

eupiditatum ardoribus calore iuuenilirefrigerato, annis proedi, cum qua/

lam tarnen naturali probtate fenefeunt. Nam quid adhuc aflfrret feniutri com/
modi , nifi probitatemcV conftantem uitae intcgritatem adderct f Idcirco uelim
crcdat omnium nemo,quod j fnt uer theologi quantumeunque fenes,quacun/
quepraditi contentiofaloquacitate,quiuitiorum quolibet genere feedati, fu/
perbia,hypocrifi,auaricia, odio,inuida,& fa-petea rcIigione,luxuria,negle/
do mentis lumine affediones fequuntur animales. Afsiht huic optnioni
Salomon, qui ait, Abominatio Dei eft ipfe peruerfus, hic eft ill , qui ab altitudi/
ne auerfus uergit ad decliua,quantumuis eum natura erexerit in alta.Non igno
rauit Algazel Marrane tuus, ille Mahumetifta hos bt contrarios in anima /
tus furfum C deorfum homini dodo quam infelicifsimos fore,quum in libro De
feientia diuina demonftrat, quod ex contrarietate huiufcemodi attrahentium
imprefsionum fit cruciatus in anima fortifsimus C maxime formidolofus. Sic
prater uitia etam peruertunt C auertunt fecularia negocia, dum forte paren/
tes, uxor, Iiberi, res fami1iaris,amc,inimc,cafus,euenta,cV quaelibet pro/
pinquorum neceisitudines,haud finunt uires hominum fuminos intelligentias
gradus afeendere. Sed fac quifquis ueftru merit, nihil in nobis m eTe quod
impedat, finge captum ngenrj noftri fcelcem C fauftum, nulla fit dementia:
aut defipenta: ne fpecies qudem.Iam parata fuccurrant omnia , qua: adfufei/
piendum res altifsmas pertneant , ut de noftra fragilitatered queri nnio pof>
fit: tarnen fpeculando, non'ne plurimos deterrebit excelfior celo, pro tund or
trtaro, duinorum obcurcas illanec fenfunec rau'oneperueftigabiIis,quae
ftudjs noftrsnon ut caetera fcentiae lucemrecipit,fed fecum afiert & quafi de
fuo ipfa promptuaro nuirosnon indignos radit atque Iucet,quanquamnec
fu fponte ut ulcm fefe pafsim proftitut , nec non inuitiata fe offert , fed noftra
uoluntate humans ante feien trjs perquam ornate infti tu ta,non ualde rep ugnans
a t trahitur, quemadmodum fi retufumferrum ,ut ait Salomon, V non priuspo/
Ii tum fuerit , exaeuetur multo labore, C poft nduftram fequetur fapentaf /
tenim quae fenfu prouehuntur ad intelledum , diligentia quadam ftudiorum
JC artificiali rationccolliguntur: ultra uerb, quae ab ntelledu admentem fit" ad
eius lumen pertingunt quafi diuina m induunt perfonam, C idolio carent hu/
manojU t fjs queat nihil nobis cog[tari profundi us. Super ea igtur re ngem uifi
fe uifus eft idem Salomon, cum ait , Alta profunditas feu profunda profunda Cita
enm Hebraic legit ur) quis inueniet earn f Non dixit , quis habebit earn : /
nullienim habuerunt. Sed quis inueniet, tanquam difficile, non autem quoquo
triodo impofsibile,quia Dominus dat fapentiam,& bcati qui inueniunt earn,
ut eft in facris oraculs.Paucorum eft igitur inuenire illam C eorum quidem
beatorum,fuper quos non fuis mentis, fed dono Dei corufcat tarn uenerand *
luminis fplendor. Sane arbitror neminem fore qui nefciat, non eTe multtudi/
nisaudire Dei fermones : quapropter clamabant ad Moyfen ,Loquere tu /
bis C audiem us-non loquatur nobis Deus.Te inquiunt, te audiemus, quod On/
kelus interpretantur Nezabel. Quare in capitulis patrum ita legtur , Mofe Ici/
bel, ideftMoyfes audiuit C accepit legem de Sinai. Vnde Kabaladicitur,ab
audiru acceptio. Quod animaduertendum C memori puto mente reponen/
dum , ex tanta fufe hominum multitudine, tot etiam fandorum , Moyfen i/
pium, qui ad ueri V sequi agnitionem ab ore Derecipiendam unus,& prater
eum alter aliquis effet deftinacus. Sic enimCabalifta ille Azariel Bar Salo/
mo Garonenfis fcribit, *V4i*\n yvnxcb vn tFK'WTt
V
V
3 Quod eft, Non quidem prophetae omnes fuerunt potentes au/
dire fermonem ab ore Dei, nifi Moyfes. Vos gitur optmi uiri, quorum ni
mos meoergauosamor communia ftudiamirificdeuinciunt,exhis facile per
fpicits, quae mihi obiter excidert) rem ualde neceTari humano generi ecc! i tus
O 4
indul/

44*

A L AB

indultam eflTe Cabalam , fine qua nemo tarn rara m, tam difficilem adpfci queat
apprehenfionem diuinorum,quaccert non funt mortalum rationum probation
nibus,non fenticofis nafium uerborum contentionibus , non hum ans fyllogif/
mis propter eorum diuntatfubeda:qun immb tam magna,tam grandia , tam
infinita j ut una hominis aetate , ucl (fi libeat) denique pluribus omni quantum/
cunquendefeflb labore fuperar nonpofsint,etamfi uitaenoftraeanni tendant
in multa fee na , nobis plane in hoc luto,in hac arga C denf corporis cremento
fpirantibus,& corpreo fenfu cunda prarfum entibus. Aiunt enim fapientes He/
brxorum magiftri,
WW * >& rvWfcVO
VJkO? W id
eft,Qud ad explcandum uirtutem open's de Brefth carni C fangun,mpofsi/
bile:quanto mags de Mercaua.Quare facamus, oportet ut Ungulares techno/
graphi V artifices docendo folent. Credamus unicuique in arte fu a perito. Nam
logicus de parte1 orationis Gram matco recepta credit, Rhetor lgico argu/
mentatonum affumt locos, Poeta C orator a mufico, Gemetra proportones
ab Arthmetco mu tuatur, Aftronoma numeris , figuris ac dmenfonbus ma/
thematicis fidern habet. Tranfnaturalia utuntur conieclura naturalum. Et /
nisfeientia fuperior rede praefumitde ftatutis inferiorum , nihil eorum conata
proba re,qu x ab arte ulla priori audiuert el hr m a ta,fed liberaliser didis credit,
ne ante tota homines uta defca t quam unius posit dfcplna; uel minima ratio
perfed nueftgar. Qud 0 hoc in hum ans fit , &C quaQ uilioribus ac fellularrjs
opficjs, ut ab audi tu recipant atque credant eis uiris quos pra? alrjs dodrina ef>
fe finguJari prarditos arbitrantur, an in fummarum C diuinarum rerum fcientia,
quam noftris uiribus ne unus,itcm C alter attingere uix potumus,tradronem
iandorum hominum Si receptionem fore contemnendam putabimus , quae Ca/
bala Hebraic diciturr Eil enim Cabala diuinae reuelationis,ad falutiferam Dei
C form aru m feparatarum contempla tionem tradita; , fym bolica reeeptio, quam
qui ccelefti for tun tur a iflat u, redo nomine Cabal ici dicuntur : eorum ero dfci/
pulos cognomento Cabalados pellabi m us , C qui alioquin eos imitan' /
tur,Caba lifta; nomnandi funtrperinde atque circa xditos ill or m fer m ones quo
td ano la bore defudan t es.Equidem Ph ilol a e,M arranus inquit, per te licet opi
nor hunc 1 ud.Tum uno fafce quicquid de Cabala dki potuit,Neftorea eloquentia
complexum eTe,ut pernofcamus quid nomen ipfum defignet,ac unde oriatur,fit
ne in natura uel in hominum fu a liquid eiufc em odi,quod Cabalam uoeant: de/
niqjcuius caufa uel propter quid ita fit,quatenus & ad quid utilis, C diuinarcon/
templa ton quam uideatur effe neceflria , quantu ho min pofsibls idneo
C ad earn fe -parant. quis did Cabalicus,qus Cabalaeusdebeat,cVqus Ca
balfta,quid opus eft uerbisftotu m cap te ad calcem,n hoc lauddus,quod nul/
" las oculistenebras offundit. TumPhilolaus,SoIuiftifunem Marrane, ingreffus
mare magnum C uix fulcabile, nondum in portu nauigas,& qua; Simon 1 le tan
quam in breuem tabellam depnxt-udersper calgnem uidere,ac per med am
nebulam intueri. Adhuc enim ne ad fores quidem eius artis addudi (umus: qua/
re m Simon Hebra?orum contemplatifsime, amabimus tc pergas ultr.nobis /
nim hadenus non plus profueris,quam ut anfam pra?beres de arte Cabaliftica la
tius cogita ndi,quid illudfit quod reuelatum eft,quis reuelauerit , quis reeeperit
quid com modi aflferat ea rec ep to,qus modus artis huius, per qua (ut rumor eft)
miracula Hanf, nam id ultimum de longnquo me hucappulit. Expoftulabo, in/
quit Simon,i!!ud omnium pri mum de Neftorea eloquentia,cuius Marrano in/
fimulor. Ea enim fphiJofopho mihi V ludaro effet me udce, opprobrio futura
tanqu adulationes am ant, cum nequeat tanta breuitate fermons contineri elo
qut a.que C uerbor C rerum copiam defiderat, C lud is nobis in moreno fit,
ut fucos dicendi fequamur. Nam loquipropri,non eloqui fub ferula ddcmus,
C caufae ueritatem magis,qum locutionis ornt m qusrimus. Sed abfolu pau

LIBER

44j

cis,quod uehcm enter optat/s, ne tot cV tam dcrmnofis tnerbus defatigatos,

uelnaeniarum ambagbus quafi ofcran res tos animo pender finam.pot cnm
quam fine ullo ut apparet tardo audiuihs , ego quibus ueftigrjs 8>C i ndcrjs , quot
SC quibus ueluticanibus dimnitonem Cabalae uenatus deprehenderim , ne uos
in ipo nomine contingat errare , fcut Sophftarum qudam rrfione dgn pro/
pria temeritate,uelfi maluerits negligentia difcend falfo afferuerurrt, Cabalam
uiTe hominem diabolcum hxreticG : unde Cabaliftas haereticos eile o mneis
(abfneteobrecrofpotesrfu,quanquame(tridiculumngs:atdeOnteue>
lim hare hominum monftra &f portentaridere) commodum eaproferam,dequ
rum certitudinedubitantes me rogaftis,fi prius commonuero Cabalam, nec fen
fuum rudi tadu>nec imperiofis logici artificrj argumentis elTe quaerendam , cuius
fundamentum in tertia cognitionum regione conftitutur, ubi non udicum /
gcns,nonprobatoeudens,nfyllogifmusdemonftrans,quinmmoubnecpfa
hominis ratio dominatur.fed nobilior quedam nottia, ubi fumen ments cadens
fuperintelledummouetliberamcredendiuoluntatem. Qua: enimfenfu perc/
piuntur.infra feientiam funt8c*rationecertiora:quaeautem mens influir,
fcientiamponmus,perindeatq;ratonaI difcurfu folidiora. Confttri paulifper
&C commoratus ne res tam diuinas,fr agilita tis humana: nuentio nbus C re/
guls.ut aunt,Iogi'calibus fubiecbs putetis:ignofcte am ici, non artero medita/
ca,fed utut caufae intercdunt alia ex alfjs traho- Iam cnm ad id quod uults pro/
pero,quid Uud ftc'quod reuelatum eft,nemo me mpetrab r,u t exfh mare que
de o m ni uos id r cuela tionepropofuiicunclorum creditorum,quaepropuiden
tur eile infinita :qun potus quid illud fit primarium uniuerfale a tq-, prarcpuum
diuintats reuelatum,n quod fingulae reuelationes diunorum feruntur redu/
cuntur. Cert idquidem ipfum,PhIoIaus inquit.Tum SimonjReCl uer,c eft
profecl aliud nihil 5qum poil ruinam primordialem generis humant' '/
lis r eftauratio, quae nobis nj> ver dC La tints fa lus nom na tur.Efus ipfius extat
omnium prima noftrae fpeciei facia reuelatio ,fi cxamufsim uniuerfa mundani
exordtj pondero , qua nulla fuit prior: non enim infmnio correptus quafi dim*
naret Adam, per afflatum Propheticum de uxore poft foporc loquutus eft, Hoc
nunc os ex ofsibus m eis, dC caro de carne mea:fd minus fe coarum alterius Ja
ceris experreclus habere fenticns,poftquam ad cunda fingulatim animanta ter/
rae maris acaers fado circuitu perueniffet , de fubito ntuitus Heuam, ur robu
ftus cViuuensadulefcentulam fucciplenam,fpecieuenu(ta,uultubIando,& hu
mana energa praedtam,mutua prurgin coepit xardefcre,ac genial cupdne
opplcri, quae tum fe non erga ullum animal aliud tetigfler. Sic enim Eleazar ait,
tile magi (1er nofter, C Salomon commentator facrarum feripturar ordinarius,
i nwm Vj7 Km nj? ans TW^ru \ tvw Va

h e(r,Qu6d uenit Adam ad omne iu mentum C animal,cV non commouebatur
fenfus eiusin illis.ufqj dum ueniflet ad uxorem.Quibus uerbis proh hominum
fidem,obtortum fcelus malignitate peruerforum hominum contigit,ii modo fine
homines,ac non magisdiabol ncarnati,Vlaruae furiales exftimandi, qui fed/
tionem Chriftiantatis aduerfum nos, quamus fecundum leges imperatorum in
nocenter C pacific uiuentes, tarnen quolibet genere nuriarum excitare para/
ti,cum faepe alias, tum nuperin ida urbe,dida magiftrorum noftrorum falfo nter
pretatijfic expouerQt, qubd Adam tunc,ciim omnibus betrjs C anmalibus f
dcoiuerit.Deus bone,quta turpifsimorS nebulon audacia, infant Sophifta
rum affenfu C fauore adiuta. Nunqu enm K"a iuxta linguae Hebraica? proprie
tat em luxuriae coit fignificat3tametfi quandocp pro neceffario materiae bieclae
complexu per quandam illud metaphoram de coi t femnal ex uerccundi
deantelligatur,ut Gen.i.cap.Ingredere ad ancillam meam,fi forte faltem ex
illa fufcipifiIios,quo in loco sa id eftJngredere ad ancill: no aur dixit, Coe'as
cum ancilla.Quod eti hic par non cft,uf<$ adeb, ut ab ho minibus quantuncuncp
ne/

144

A L AE

nequam equeat accipi confimiliter , propter negocij eius de quo frmo fit, im/
pofsibilitatem.Nam cert qui fieri poflt , ut tantus uir C tam magnus Adam ci
cmce, pulice, mufca, cicada feminaliter coufle intelligaturf Hare e ob eau/
famrecenfubuths cVhiiiufcemodifauars , maledcis C maledidis acleufsmis
transfugis , neqj in hac neep alia ulla in parte fidem habentibus, nihil contra nos
de facra qua m non nouer c feriptura credatur. Redeo ad id unde digreiis fum.
Natura: itaqj inftigatione folicum utercp in mundo eflnt , uir fentiebat uxor ad
epertinere,nondum gitur Cabala hace fuit-Caeterum hocingenij erat,uideli/
cet fingularis C acerrimi,ut cuicp rei protoplaftus ipfe iam orbis Dominus pon/
taneo potitu nomen adderet, quo cognofeamus uoluntatis id fuii , non naturae.
Nec iilud non rationis extiterit,poft legis trangrefstonem,qud pcenam mort
n monitorio comminatam formidauerit, quam dudu rationis udcabat fore no
corporalem,eo qudfe moxatcpdeIignocomederat,mori non fenfit. Ergoiuxta
Ramban , moriendum in peccato i ntell exit, ficut C nos Cabaliftae intelligimus.
Iam quid in omnibus his orodiuinaereuelationis fuiiTeputandumeftf certenihil
hueufq; comp eri mus, quod non totum au t confilio rationis aut motui fenfus pa/
ruiflfe dubirauerit omnium prorfus nemo: at illa tarn perncofa legis trfgrefsio,
tanta in Deum optimum maximum contumelia, tam infeta temertas, tam con
tagofa Iibido,tam tetra,tam uenenofa pefts toxica C fceda lues,geners huma*
ni corruptrix, n uenarum cuniculs infidens,S cum ipfo profluuo emtnis in po
fieritat* continuo meatu Terpens, an qua pofsit uia quo'ue modo expiari C aucr
t nulla ualut humana: fragilitatis cogtatio praefumpta concipere. Hie inquam
hie ad imminentis deperattonis,quo morbo nihil pernici ofius,efficax fubfidium
diuina reuelatione opus erat, ne tunc hgmtum fum fdor Deus omnino de/
feruerat,fedfpem quandam inect,forenon impofsibiiehocpfum,quamusim
mane crimen C contra infinitam maieftat admlm , tarnen tradu tempors v
nito,aboleri, t ol i C extingu. Dixit gitur ad angelos audite Adam,Et nunc ne
mittat manum fua m C fumt de Iigno uita?,cVcomedat,cY uuatne.ternum,cV /
mit eum Dominus Deus de paradifo uoluptatis. Vox ultima hec erat, quam ab
ore Dei miTer audiebat,cum iam ex horto pelleretur,qua tarnen inter tot mcero/
res atcpludus firm am ergacreatorem fuum recep/r fpem illam,quod tamhorribi
lis fententia fuccefiu tempor urn fi'eret ex Dei mifericordia rcuocabilis,iftudq; fi/
buerba ndicabant oraculi.ait em'm ,Nunc fineiam, ne mittat manum fuam C
fumat deligneo uite.Nempe haud fruftra didionem nuncuel am,adddt Deus,
quo praefens tern pus defgnatur, infinuando fententiam no fore perpetuam , fed
pofle contra earn futuro pft tempore abolitionem impetran, fi quando uenirec
homo ad uecendum de ligno utxde(tnatus,quamuis tum femetipum filpica
retur,du m fpirtus fuos regeret artus,irr euocabliter peder poenasrqua no fui/
fet fecum perendie Deus,ut folebat,facie ad faciem locutus,quod palm indigna
tions erat fignum,Sc* alint i ab Adam anim , ut qui ante cum fnguls quibufqj
animantibus atq; bclrjs loqueba tur omnium creator Deus,am cum hominepec
catore loqui ore ad os dedignaretur.Ne tarnen ilium prorfus omni confolatione
deftitueret clementifsimus pater,continu mifit angeIum,quo plenius tanta? rui
futuram difeeret repara tionem. Sic enim Cabaliftae in commentary's circa Ii/
brum letzira fenbunt ,
Vu? rO**t VJPVV "^ Vl\ WVWan
: bw^ideft,Qudpatrumpraeceptoresfueruntangelinoti,uidelicetpreceptor
ipfius Adam Raziel.Hic autem fummi Dei nutu expations ei uam oftendit,6C
diuinum fermonem per allegoriam recipiendum, more Cabaliftco expofuit,cu
ius non modo uerbum ullum, fed ne litera quantumcunq; minuta Sc* exilie, acne
apex quidem fruftra pontur. Te autem appello Philolae, V teMarrane omnia
ex dods dodifsimi uiruaccom modate hanc ueniam, qud forte religio me pro/
hibitura fuerit alienis feda noftra C rim Judaico non initiatis tam recndita C
tam arcana prodere,quor cogrtio,a me Deus amet,difcipulis etiam propres

LIBER.

Ii

44

fop multumcp denegatur ut uix rars in lbrs eademlceat faltem tegumts ac

amigmatisobuolutainueniri* SicenimnThalmudlegitur, ^r\D 'Q^D^TQ rt<
: VrV? >> ^ tTV\\yvV> V n*V*ru'd eft,Non tradunturabfcondita le
gislan colilaro C fapcnt magiftro uuenum, intelligent mago. Quare di/
cam'ne amplius,an taceamCnonparum dubtare me facint,tum magfrrorum n
ferdic?a,tum adfcrutandas res altifsmas ardor ings utrufqj uelr(ut arbtror)
dunoigneinflammatorum.Ataudacler tarnen ndulgentior mihi:pf, tempera
bo apertat pneceptorum , qui uideo (ob's lumen abcg dfcrmine fuper omnes
difpergi quotquot obcem remouerint>dicamq}, tamctfipro more gen t is ndras
perquneleganter,tamututpotero,qun: homines dotfifs mos fapietiisimosqj
dixiife, C fcripta diuinitus reliquifl acceperim. Et explicabo nihilomi nus ora/
tionem fan occultifsimam creatore mundi cum bcatis angelis in fax diuinira/
tis penctralibus hab tam.Dxit n ancg D eus,Ec e Adam fie ut nus ex nobis : n on
ex uobis inquired unus ex nobis.Nam inuobis angelis,numerus cftcValteritas:
in nobis,id eft Deo,untas infinita, arterna , fimplicifsima C abfoIutiTsima. N I/
pfum unum in angelis fi quid fit,efTe poteft fient in Deo. Non igitur connumera
uif ubi angelos Deus, cum de unitate loqueretur , quoni rpugnt idem aliquid
eie unum in natura cum Deo V angelis, tanta eft crea ton's C crea turar diftanta.
Quid igitur eft quod ait,Ecce Adam ficut unus ex nobisrHinc fane corjeimus al
terum quend elfe Adam cl eft, angel is in cozlo demonfixatum, unum ex Deo,
que in ucrbo iecera t : C al ter eil Adam terren, repulfum D eo,qu e m ex into
tnanibus fuis finxerat,V horto exeger at.lfte3unus eil cum Deo.hc non mod at
cer eibuerum etiam alius St* aliud Deo. Poil miferabilem itacg generis humanf
caim docuit angelos fuos Deus de reftitutione aliqudo futura falutis, per que
narri uentura effet : C quidem docuit non qutum ipfc doc ere, fed quantu caper
angelica conditio poterat,n prarfenta demontrans,qus effet humanum genus
redempturus.tunc enim prardeftinata plane fucrat falus homin,quapropter;E
ceinquithic elt lle Adam, quin tantumpoftorbis C ueftri ortum efen ta liter
cicjed etiam ante creationc in eternt ate luit unus ex nobis antequa terri
pusneret.QuodOnkeJus Chaldaic fie interpretatur
T^T\
\sVY Qid eft.Ecce Adam fuit unigenitus meus fiue unicus meus in a ternitat
ex me ipfo.quo uoeabulo utitur Deus ad Abraham,dic eris, Toile filiu tuum unir
gcnitum.Cumq; futuri perfonam redemptoris iam angelis indcalet,ne forte pu
tarent eundem ipfum moxperfunclorie fubita quadam intercefsionehoc odium
tarn fceierofi criminis auerfurum,remouit illico dubitation, V negocium in t>
pus diilulitjfubiungens: Et nunc praefenti hoc tempore ne ifte meus in ternitate
unicus,qui fubfiltit ex me iplo,manum fuam mittat,cV fumt etiam de ligno uit,
jnnuedo feil icet ut quod folum nunc fieri prohiber id olm coceffurus fit. Quo
prudenterinreIlexerant,qudtametfinonnunc;attamenpoft,temporisfuccefru:
per iftum Adam ceclerem Deo coxternu ruina hare ueniret de fruclu ligni repa*
randa. Dom ino itacp un uerforum fedenti fuper thronum fuum,o m nes cceli exer
citus afsirtentes eUa inquit Mcha,dextrs C finiftrs , pro tanta erga mortar
lium imbccillitat dementia grattas egerun t.Mis efh'gtur ngelus Ra-iel ad
^dart>collapfu m C mcerore plenum,ut confolaretur eum,cui fie dixit : Ne fupra
modum conficiars gemitu C mol eftia, quod te duce genus hum an in fummarn
corruit perd tionem. Quoniam originale peccatum hoc expiabitur.Nam ex tua
propagatione nafcetur homo iuftus SC. pacificusj uir heros,cui nomen continebit
in miferationibus, etia has quatuor literas*, h. . h. Sc" i II e per recia fide V placida
oblatone" mttr man fum,cV fumet de ligno uitae,cV eius Iigni fructus erit /
nium fperantium falus. Quo fermone finito, i! Ic damnatus V arrumnofus Adam
inter miferias omnes quas incidit.inter dolor-mter lucl, quo in tta calamitate
fuerat affdus, cfidens in Deum mut and del icli fpe conccpit3cV: ideirco incredi
bil erga faclorem fuum tadus}diunae dementia: gratam habut.Hec fuit

omnium

44

A L AE

omnium prima Cabal a,primordi all's falutis nuncia.O rem gra ta m>o canfam de/
fiderabil em.Quid com modi usfquid acceptius f quid po tuit magi's opportunu m
perditaexonditionimortalium fupers anerriVquidopis praeftariconuenentius,
quam ut falutem publcam captus nuriciart r Hare eft ll reuelatio fandifsima
fie* fum ma, in quam omnes diunae reucla tiones reducuntur,harc optatifsim a tra/
di t o;h arc faluberrim a recept io > irl qua omnes Cabalifticar r eceptiones recapitu
lantur,omnes diuinorum traditiones,omnes cleftium erUditiones C uatum iri
Hones C beatorum mdittiones nuntur C comunican tur.Quam ob rem cum
fngula haec Adam uxori fuae pal'am renuncaTet, cpit ea prarlente ad poftenta
eis commemorationemcVgratiarum actionem Credo aliari Dedfacrflcarc.Ita
enim magiftrinoftri tradiderunt,^Q W
^MWHTl X&i ft, Qud
cum Adam primus obtult iuuencum. At Heuaam futura uueritm mater lum/
mota defperatione,tandem uiro fuo cognita ccepit.cV peperit primogenirum.
Vnde ingenti C incredibili gaudio perfufa , qud putaret ci mox falua tore eff
,1^, \
TPT? id eft,AcquifuiuirumIlum quatuor
lterarum,quas literas ab angelo iam pridem receperanr,cV acquifitum nomina/
ut Cain. Quem ubi parentes agnofeerent praeter fpem pram's moribus peruer/
fum,al teram inchoarunt natiuitatcm,& genuerunc Abel : adoleicentibuscp tunc
utrifqj fil tjs;tradiderunt hanc Cabalam,id eft ab auditu de falute reftituenda rece
p tionem, tum ab Abel ardenter amatam, tum Cain uiliter defpeda m .Opinio/
|ie uer dudus Abel,qud ipfe foret dem ille, de quo reuelatam expedarnt re/
ftaura t one : cum fe Deo grata, fide reda V obi atone accepta fentret , eo quod
d pfum refpexerat Dominus, Sc" ad muera eius, adCain autem C ad muera
illius non refpexr,toto coept pedore mentisq? affedu ligni frudum defiderare,
quem in oblatione uitae conftitutum efl iudcabat.- ratione, lignum u ta di/
du ,0 ita cognomnatum,qud effet per lignum uita creatori oflerenda, qui de
dit llam.quare manum fuam conatus eft mttere,qubdde ligno acciperct>ab/
fumer et aboler et.hoc enim delgnat. Vnde fratrit contra fe odium patiZ
tertuIit,cVqua?rent occaonem rxar.uehementer etam rsto,nonfe blands uer
bis expoftulaut, ut mtigaret llum, fedprorfus tacuit. Cumqj uideret fibi morti
rapto de arbore ramo uel Iignea claua Cain minante, quam maxtmlaetatus eil
fperans ligno nterfic,non enim tum eratferri ufus ante or tum Thubalcain, qui
primus fui t mall eator.'Si faber in cunda opera arris C fem*. Claua iraqjlignea
prargr andi m unitus dixit Can ad Abel fratrem fuum:Et fuit cum eTentn campo
V infurgebat Can in Abel fratrem fuum,cV occdt eum.Romani addunt legen/
do,Dxit Can,egr ediamur foras:quod non eft in faene feripturae contextu. Abel
autem inerms armato non refttt, fed uolens C lbens fe morti obtult. Cum no
cantum fatifdare pro nobis creditori Deo,uerum etam C originale debitum
nio foluere, fieri pofet, C acceptabilis deuota conftitutaqj hoftia in fol u tu m
prarhri patats effet.Poft uer quam fte decefferat fine lberis , fuftinuit Adam
multo tempore, fi forte quod in flrjs non inuenfTet,d cofttngeret in nepotbus,
Sed quid iam fperaret n reproba Can generatone, de qua pridomnis fiducie
euanut,uidebateam fellularrjs artibus cYopfCrjs incumbere,ftudio fer/
uli auare operam, tenuiora commoda C officia corpor necelra fequi, nihil
dunum cogitare,nihil liberale , nihil heroico uiro dgnum : quare alam prolem
cV aliud fernen Deo petrjt C mperrauit, quo plane fupra quam dci queat exh/
Iaratus eftpientifsmus pater,ficdcens, Pofuit mihi Deus fernen aliud pro Abel
quern occdt . uocauit nomen eius Seth , qum genuit ad imaginent
SC fimiltudinem fuam,non qud carter eius Iber no habuilient formam C ma
ginem hu m anam. qui C homines quoqj erartt:fed quia relquorum hadenus prae
ter Abel,po t us daemoniorum generatio quam hominum dceda fuera t, propter
llorum execrabilem malciam C uitia deteftanda. Non igitur qud dem ones C
diabolos fubftantiuos genuTet3id a nunc additur, quod imprj C prophani qui/
dam

LIBER

I.

447

dam mentuntur. Sed qubd uoluntate malos. Nihil autem eft malum nif utium
&daemonium.Pergam itacg uults,utquaianuafim ingreflus, ultra proficfcar.
Et illjPerge di lgenter obfecram us,nquiun t. Denu Simon ait,Pater nofter /
dam,rurfus ex Seth nepotem fufcept,memor eius Cabalac.quam bi Razie) tra=
diderat,quod ex fu propagatione nafceretur homo futurus faluator .Quare uo/
catus eftEnosjd eft homo, tunc putabatur,& quidem ualde fp erat fuit eum /
pellandum fore iiixta Gabalam angelicam per nomen quatuor Itcrarum ih.u.h.
uel faltem magis Cabalifti ce in miferationibus per Sin literam de medio quatuor
literarum i. h.u.h. Sic enim in facra hiftona feribitur, n*\ \ * QWS
Vrwri MA
quod Latini non admodum docte Iegunt,Ifte cepit inuoeare nom enDomini: fed
rari quidam C contempIatifsimiCabaliftarum>rec1ius quo ad linguae proprie/
tatinterpretantur,ita de ^Swa4* tunc expeatus eft uocari per Sin Iiter,quae
in arte Cabaliftca dem quod n^rTCi id eft,in mifera tionbus,&: *a litera per no
caracon defignat ^ id eft, ce medio , feilcet quatuor iftarum IterarG i.h.u.h.
Perinde afcg hoc modo ntelligi deberet i n S 4 ^rva \ XVh \ id eft,
Tunc exp eclatus eft uocari per Sin de medio i.h.u.h. quafi pro angel enuncalo
Enos fumeret de lgno ute,mundumcp redimerefcheros pfe nomnatus i.h.in m
ferationibus u h.no tte arcanum , V animada ertite myfteri.Cum uer am nul
lins angel deftnatione hoc modo appellaretur , tum fto relicto in alt fpem fu
locarunt.Angelorum nanqud eft Dei nunciorum monitu nomina patribus indi*
ta funtpro quibuslibet cuentis,fue preteras , ut quia pofedi uocatus eft Can:
feu prefentibus,utquaur,uocatus eftEnos.autfuturs,ut quia paren tibusluclf
praebiturus j uocabatur Abel. Expedatio hace n quartam trahit ur Enos proge/
niem , V de Iared natus eft Henoch, qui a mbulauit cum Deo, fed difparuit, quo/
ni am abftuiit eum Deus. Tertio abhinc traclu uenit Noe in confolationcm /
ilium publcam llam audtu receptam falutem recia fidcfperantium;quorum ex
uniuerfa plebe tantum ocio inuenti funt.qui placertDeo. Fuit etenim Noeuir
uftus V perfeclus in genera tioni bus fuis , V ambulauit cum Deo , qui recepit in
mandatis ut faceret arcam de Igns.n qua faluaret mundum. Cabalic igitur fpe
rauit in lignum, fic enim lob ait, n*v?^ Tpk wn ^ ic*
Quia e^ ac* lignum (pes,
de hoc fato certior faclus qud in ligno utta homini fuiTet promTa. Sed port /
bretatem fequuta eft cfulio. Vnde 8>C Babel cognominatur, quae nunc Babylon
a Balbel, id eft Chaldaceconfufo. Hace fub familia V: liberis No fuit orta. Eranc
aut filrj eius, Sem,Ham V lapheth, Futuro itacpDei feruo Sem , in quo falutem
precaeterisperabat,itabertedixit w. 4ttVw
IWa quod Cabaliftice tra
ducitur,Benediclus quatuor trs Dei Sem , per hoc inquiunt Cabaliftae jr>*v\n
rW?tW *%^5? QM? TVW *3 id eft, Noti fecit, qubd futurus erat Sem feruus Dei,
ut ferbit Rabbi Moyfes Gerundenfis. Quo ntellgimus defideriu prj patris fuif/
fcqubd Sem benediceretur appellatione quatuor literarum i.hu.h.ut fieret or/
gtnals peccati redemptor. At ne tunc quidem llud uenTe tempus Deo ftatu/
tum,quo tan tiicafus reparatio ctingeret , anglus Iophiel ipfi Sem adnunciauit.
Ita enim feribunt Cabaliftar.VfcO"^ atP VtP \2 id eft, Preceptor ipfius Sem fuit
Iophiel. Sufpendebant gtur ea fcula fuper eufcemod recogtationes fuas, uf/
que in annos Abrahae ftlrj Tharhe,qui prim nomnatus fuit Abram.Ei uiro erat
ngelus qudam famliars Zadkiel,fic enim ferbunt Cabalftac
lW id eftPracceptor Abrahae fuit Zadkielj quieandem ei Cabala m trad/
ditrecpenti,quam AdaeprotoplafmatiRaziel. Dcniq; (ut arbtror)reliqua funt
haud ignota, qubd quto lie tempore uocatus fuera t Abram 6 uxor eus Sarai,
tarn diu nunquam fibhacredem genuerant. Poftuerb^uam nomen uir mutaba/
tur Abraha m,&T uxoris nomen safa, mox Ishac fufeeperunt filum , de quo cum
ei i ufsTet Deus , ut unigen tum tlleret quem dilgebat Ishac, eum in excelfo
Mora: quodam monte fuper ligno ii:iniolafet,mcredibile uidetur quo gaudo
SC quanta tetina exultauerc, diuina: promifsonis memor,quapoIlicebatur ei
P
Deus

44t

A L

Deiis his aerbis:Statuam(inquit)paclum meum inter the C te, C inter fem* tuf
poft te,n generatonbus fuis foedere femp rerno,ut fim Dens tuus C femins tul
poft te,atqjin te benedicentur uniuerfae cognationes terre. Quapropter quam di
ximus humanae uniuertats falutem,in filio fe confidebat a!laturum,quem fubi*
tb ad uocem De almpfit,& oblationis omne lignum fuis pfe manibus excdt:
nempe lapfum originalem per lignum reparan' pofle,oraculum docuit:unde feri
pturadicit,qudtulit Abraham ligna oblationis, impofuiKpfup er Ishac filium
fuum, C pouit eum n altare fuper ftruem Ignorum , extendiKp manum C arripuit gladum,ut mmolaret filium fuum.Nfi enm recepifiTet Ishac a patre fuo tra
ditam human* faluts Cabalam,per lignum utae atq; hominis cuufdam iufti ob
latonem futura?,ut eft cunds uiuentbus horrbile mor, no im'cp fuTet tanta be
neuolentia C ta alacr uultu ' h il ar ta t e ufam, impender prx oculis mor
tem lpont amplexus : fed uelut eft mortalum condito,aut ftrclum mucronem
declinaflet,aut uerbis faltem qubufdam lenorbus patris feutam uel mtgaflet
tamen,uel fugflet. At qui fufpicatus feefore ilium, quo futura effet prmordalis
ruinar reftaurato,nihllibea mrholatoneduxt iucundus, nihil dulcus ea mor
ce,cu ius gratia totum opnone fu redmeretur genus human.Pracbuit fane ll
haneipfam fpem eo firmiorem,qubd eundem locum Deus ab orbe condito facr
fktjs defti nauera t.Terra nanqj Moria eft dgito Dei Abrahe demonftrata,in qua
primus Adam ftruxt altare, obtulitxg Deo muera, ubi C Can cAbeI,ubiS
Nohe fui acrficarunt.-fcut magftrinoftri dfputantn capituIsR.EIiezer,
aftipulante Ra m ban C R.Iofeph filio Carntolis n libro Portarum iuftitar,&f in
loco eodem urbs fancb Ierufalem cftrucla ft Salomone Gallo tefte. Re autem
infeca c Mora dfeederent pater ate filfas 5audta eft uox Zadkelis ad Abra
ham proIata,Benedcentur in femne tuo omnes gentes terrae: quo folus uniuer/
fa,in futura m generationem cognocebaur efle protelata.'dc* uox ipla Dei per an
gelum Raphaele fuper Ishac quocg cecltus deIapfa,Benedcentur n femine tuo
omnes gentes terra?, ne forte fepfumfore faluatorem ilium crederet. Nam hoc
quocp Cabalftarum eft,qui feribunt fie
^n4
W id eft,Pracceptor
pfius Ishac fuit Raphael. E uro de fliorum altero fpes non erat, quiam bened
eltonem paternamexercitationeuenandiamiferat.faunomfuit.'de altero ma
gn lib pollicitus pater,prardcit his uerbis re uentura? uaticinium prtendent^*
buSjSeruent tib popuIi,cVadorabunt te gentes. Non accderatgtur finecaufa deIacob(fc enm appellabatur iftefhusjtam ings maiorbus noftrs uniuer/
fe faluts expedato: fed quia omnium mortalum primus pfe uidt portam cceM
apertam,c\: fealam terra in cozlum porreclS,S in ea confftentes quatuor literas
t. h.uh.quas apprehdere gerebat in uotis. Confonant quocp Sin per notariaco
y&B id eft, Vnclionem deiignant,operi adiecit, quo delibututnlapi'dem in tem
plum quodd nomine Bethel exardhcairt. Augebat fufpconem, qud ngelus
Peliel lacob erat famlaris, qui multa conftanti C opnone C fermone prarmo/
nutetum quod lacob elegit Obi Deus, tum qud beatus erit illecu Deus lacob n
adutoroeius.Scrbunt autem Cabalubefic, ! VtoVtj pjF
^ideft,Prarcc
ptor lacob fuit Peliel.Sed edoclus ab angelo fuoIacob,fe non ilium bre faluato
rem quem haclenus coeleftis Cabala praeturerit,negocum in aliud fecul diuna
reuelationereecit,Gc dcens,CongregamncVadnuncabouobisquod contins
get in poftremo der,N5 auferetur feeptr de Iuda,& legislator de femore eius,
donec ueniat Silo, C eidem congregatio gtium.Quo uaticinio innotuit alique
quandoep fore faluatorem humani generis, qui C exuda C in poftremis dierum
nafceretur,cV effet SiIo,cV feeptr regni gereret,c* ad pfum gentes conflurent.
Quarepoft hos patriarchas magnus ille Moyfes nofua fponte morti fe abtulit,fi
eut quond Abeljficut ol im Ishac,fed renuit C cura populi fubtrahere fe uoluic,
quanquloquebaturcumDeo,utamicuscum amico,facieadfaci,& bculo ute
baturpro fceptro,& totaludaeom gens ad fe confluebat. Nouerai tamen fe no de
.
familia

LIBERI.

44

femilia lud, fed dedomo Leui ortum eiT, natum in poftrems derum
efl Silo, quod fecundutti Syracam translatonem Onkel Chaldaei fignhcaturi
dum,quem nos appellatnus M efsha.De omni tarnen racione atqj modo reftau
rdi orignah's cafus facis fup inftitu tus fuit ab angelo fuo Metatron. ta en im
Cabalifta: fcrbunr, { tYWTfl WIO Vif W qui eft nuncius Sada. Hanc itaque
fandifsmi lacobreuelationcm unuerfitas prophetarum recept,quod in poftre
mis dieru nafcatur is ex femne Iuda,qui peccaclim originale fit aboi turus,Mcf.
(ha rex pacifcus, definente tum fceptro ac prarfedura luda* , conuoca tisqj fim ni
undiquacp gentibus.Hec ucp hue receptio patribus ad collegium prophetarum
per fuccefsionem tranfmigrauit, quifingulatm cund tradatone quotidian a in
ter fe conferebt de ureo Mefsih feculo, in illa beata Spiritus fandi hola exul
tantes prac fumma lacttia,&imo de pedore gaudia fu promentes,uno quodani
focietats uinculoinipfo Mefsiafaluatoreconnex: quanquam ducrfs fe tem/
poribus de tilo eodem uenturo rege multfariam mu tsqp mods dirertres,fin/
guli tarnen quq; parem cV plane haud abfimlem fent enra abfoluerunr. Hic quidem bis uerbis.Obfecro Domine,mtte quem mitTurus es ; alter in p erfona Mefsi
h X inquit,Mitte me,hoc eft *ivbv> quod in Arith m etica progreftioneper artif/
ciofum Cabalar, modum , tum quatrilteram excellentar dignitatem , tum pfum
quoq$ uxta Raziels tradtionem fuperius commemoratam redum nom lliirs
Mefsfue,per aequaltatem numer trecentorum nonagmta odofignifcat.Et te*
rum,Vtinam dirumperes clos C defeenderes. Alius fie, Excita potetam tuam
&C uen ad faluandum nos:Deus reuerte nos,c oftende faciem tuam,& falui tri/
mus.Alius>Expedabo Deumfaluatorem m eum.Alus,Ecce Dominus egrede/
tur de loco fuo C defeedet. AIus,Deponet niqutates noftras V prorjeiet in pro
funds maris omnia peccata noftra. Alius, Venens ueniet cV non tardabcregreO
fus es infalutem populi tui, in falutem cum Me&ha tuo.Alus,qu confolabatur
gentem noftra m dicens, Abftulit Dominus iudcium mum. Rex IfraeJ quatuor
litcn's in medio tui ert, non timebs malum ultra. Dominus Deus tuus in medio
tui ert fortis.pfe faluabit.Alius, qui in perfona Mefshacpollcebatur : Et ert, fi>
cut erats maledido in gentbus domus luda & domus Irael, fie faluabo uos, C
crtis beneddio,&: tant fcut fuerunt qudono proiecerS eos.Et alius ta.Ore/
tur uobis tmentibus nomen meum fol uftica*. Quid mults mororromns uno
corde gaudere,uno ore omnes omnia bona dcere cV laudare huus fala ton's il/
lum diem,& optare illud tempus de quo Daud coram Deo exclmaut,Mtte Iii
cem tuamcV uertatem tuam,illa quetabunt mccVreducent mein montem fandum tuum SC in habitacula tua. Super iftoautem lucis uocabulo dixit Rabbi Sa/
lomon Gallus, Lucem tuam, id eft regem Mefsiham,icundum quod feriptu eft,
Paraui candelabrum Mefshae meo. Vndecertiores fadifumus nulla de fe duda
efle opnone Daud, qud ipfe idem ille foret rex Mefsha,qu genus humanuni
Deo concilaret, tametfi dunum emanauert oraculum. Inueni Daud feruum
meum,oIeo (ando meo unxi eum (quia undus dctur Mefsha)cV ego primoge/
nitum dabo llu m,fuperorem regbus terrx.In after num cuftodam illi mfericor
da m meam ,S padum meum fidle illi, & ponam in feculum cul fernen eius,
V fedem eius ficut dies ccelor.Contulir ergo Daud fpem omnem in fernen fuff,
ob idq; fUum ex Bathfaba natum appellaut Salomn?, qud audtu receperat,
credderatcg Mesham,quofalus mundo uenret,tiq; prncipe pacis fbre, iuxta
Cabalam fib reuela tam.In diebus eius ert abundanta pacis, doee auferatur lu
na.De alio gtur femne fuo intellgend fuit qum de filio Bathfabar.senm Saz
lomon adamauit muleres, per quas cor eius deprauatum eft, ut equeretur dos
alenos : erat cor eius perfed cum Domino Deo fiio, ficut cor Daud patr/s
eus.Qapropter fuctauit Deus (atan contra Salomonem,ut ei non effet pax in
tegra,qu pacis folm nom habere!. Quotquot gtur Cabaliftarum funt,qu un
uerlam falutem in Salomonem recorferSr,aum quendam Salomenem ntendt
P *
qum

41*

A L

qum fiIumBathfabf,& aliud quoqj templum quam eus Se!ohlos,qu templ

fe conftruclu druptionis turi ubectt.cu praedxit.Deus,Templum quod fancli
ficaui nomini meo,prorjciam conpeclu meo.Qua de re pecca tum orignale no
ualuerunt abolere,neqj Salomon hc,neq; templum hocquantumus in Porta bi
eis Cabalifta>fic feriptum extat, TPYYB. tu4aw tiV'.j?
" &
rwv^onvm ^
ww "wsnai twuV niwn nvn mwa
svvwfn ^w-'im'wn -^ ^\w"\n
trow nVjra
wsVw -\n nV*onn twttman nv^no^ nynan \>*\
i VWPWTfi OTVIPJI vm
td eft, Initio creationis mundi diuina /
habitatio eratdefcendens in inferiora ,6Y cum effet diuina cohabitado inferius,
reperd Tunc codi Sc* terra uniti, & erant fontes V cannales acliui in perfecli one,
& trahebantur fuperiore ad inferius,& inueniebatur Deus compl ens fupern
& infern. Venit Adam primus peccauit Q diruti funtdefcenfus,&confraclac
cnales,S defrjt aquacduus,cV cefluit diuina cohabita to, C diuifa eft foci etas,
Poftea uenit Salomon SC exa-dfcauit dorn um, C tunc reuerfo funt cannales
deriuationes feu duclus,atq? reliqua. Vbide Salomone (oqutes Cabaliftrei po
tius uidentur,quam uocabulo alludere, cum illud intelligant de uturo quodam
reg pacfico iuxta Ifaiauierba,qucm nominabit ipfe miraculorum operator,con
kfiliarius,Deus forts,pater futuri feculio^w ^M?deft,prncipem pacis.Sanpu
taueruntaliquEzecham regem hic faille defignatum.fedalij iierba Icgentes fe
quent a, Multiplicaba tur eus imperium.cV pacis non erit fins fuper foli Daud
&fuperregnum eius,intelliguntderege Mefsiha,qui abla turns lit uniuerforum
peccata,in animshominum quot diana bella SC pugnas mouentta , qua? pareces
noftrpeccaucrunt,utfcrpfitieremas in libro Thrcnorunij Patres nolri pecca/
ucrunede* non funt,& nos iniquitates eorum portauimus . Ita uideri quidem po.t e
rat Ionathae Chaldaeo.qui pro Sar Salom, id eftprncipe pacis traduxit fuperiore
in 1oco,k*V?"\ ^ id cft,Mefsiha pacis.De quo iteru Ifaias-Difciplina pa
eis noftrx fuper eum,& in cicatrice ac liuore eius fanati fumus. Hie erit ille Saio/
mon,qui templum multo fublimius eriget plane fempiterncV indiflolubilc. Sic
enimCabalfo:fcribunt>bw ' nmyvoiQ TVOTO Vm? WvyiflP ^
! ^ id eft, Qud dorn us fancluartj quae eft inferis , difponitur iuxta domum
fancluartj , quae eft fuperius. A Salomone igitur illius terreftris templiconditore
ufq? ad regem Iehoachin eundem % qui SC lechoniah (habet nanq; ambo nomina
ealdem literas tametfi trfmutatas) expedatio alutis uniuerfaeapud omnem cos
turn prophetarum in uenturo Meisiha collocata fut.ab 1 fata ufq; ad Malachiam
qui aiebat,Statim ueniet ad tempi fuum dominator , quem uos quxrit is. Super
quo R.Dauid Kim hi fcribit,qud domina tor hic fit Meisiha, qui C ipfe nuncius
em teftamend,quem Ionathan Chaldeus Rabona nterpretatur.Poft prophetas
aut",expeclatio falutiferi aduentus Mefsihar,totac Cabaliftica exercitatio qua/
lilcunq? extat,quam recle in eiufdem Meisiha: fempiternam liberationem ingio
jnerantjimplicant atcp reducunt.omnis ea plane ad fcribas legis C feniores quos
appellarunt capita patrum, qui prae multitudine haud numerantur, C ad magn
conclrj uiros defcendit.fuccefsiu recepta fcholafticorum more,abEzra,qu Ca
balam tradidit Simeoni iufto,facerdoti magno.fynagogar pracfeclo,rurfus ab
i ecepe eus auditor An tgonus cum focrjs lus,de quibus fuerunt Zadok C Be/
thus,radx ha?reticorum,unde did funt Zadokai V Bethufai, ut feribit IudasLe
uita in libro Alcofder fermone tertio. Deinde Iofeph filius Ioetzer , C Iofeph fiV
1 tus Iohanan Ht erool y m i tanus,ab rjs Iofua filius Paralmh, cuius fuit dfcpulus
qudam Ieus Nazarenus Machabxorum artate,non ille Chrftanor.Et Nithat
Arbelfis5 quibus C luda filius Taba Simeon filius Sota , de quibus Semeia
8 Abt alton.a b his Hi! le C Samai, qui habuerunt multa millia difeipulorum, ab
tiis Rabban Iohanan Ben Sdachai, caille difcipulos quinq fouit, qui fuerunt
t: . :
*
i
.Eliefder,

14 't

t.

Eliefder,qum fcribuntEIezr filius Hrcanofue fiIusHanhania?,Iofeph Co

hen,^ Simeon filius Nthanael,&: Eleafdar filius Arach.De Rabban Iohan qui
ctum iTuigint ixirannos,forttuseft Cabalam fuam Rabban Gamaliel, quo
Smc filusj quo exlibeiris eius luda Nagid,quf magfter nofter fahclus dicit ur,
euih filius GamaJielrecipcndo mitatus eitHuciqj CabaIar,quorum dicla Cre
lquas fcr cripturaeallegoricas expoiriones fequut func Cabalftarum ctus,
Hannania filius Acafiae,Abba Saul>R.Tarpfcn,Acabia filius MahaIalleels,Ha
nania princeps facerdotum,Hanina filius Thradionis, Hanania filius Hachina-,
NehoniafiliusHacona,HaIaphtha,Duf<5hai filius Ina,Hanina fiJus Dufa-Do/
fafHiusHarchinas^Akba,Eleazar filius A^aTaf,EleazarHafma,RabLeut,
R.Iobanan filius Barca,poft eum Simeon exIibers.DeindeTzadok,rum loi,
hunc fequitur Ifmael,& de alio genere R.Mr,aquo recepitEleazar filius Iacob,
lohananSandIar,&Eleazar filius Samua.DindeNeOra,poft quem lanai&T
Mathathia C Samuel mnor,& Elifla filfas Abuiah,&EleazardeKaphar3&:Iii
da filius Thema, &Iofua filius Lcui, C prarter illos alfj mult>qu aliquando pro/
pter dfputationcs Tbalmudicas appellantur Thanaim, ceu dclatores, C pro/
pter fum mar um rerum m edtatones ab inferiorbus fingus ad excelfiora quqi
reducfias- maorbusq? receptas,& pofteris tradtas5quibus toto ftudio innitun/
tur Mekablim Hebraice,ac noftra tte Latnis, aurore Ioanne Pico Mrandu
lao Comte,ante quem nomen eorum ROmanarlnguan'ncognitum erat,Caba
aut Cabalci dicuntur.Tum Marranus,Nofl:rne,inquit, eum uirum pertiTsi
me S mon,qui primus La tns Cabalar uocabulS prodidtr'Ec Simon,Nounem/
pe(ut opnor)ipfum,ait,olim domo exulantem apud Gallos C Allobrogas,pul/
lumqj patria C fugatum acerrim ab inuds , quadam deteftabiii pcrfecu t one,
propter eximia phlofophiarftudia fu C nobile ngenum.Eftadeo genus born
num(ut ait Terentius)qui efl primos fe omnium rerum uoIunt,nec tarnen lmtj
excoruo forte nat,que aus uqj ad Coronel annos(ut eft in fabuls)ueftita prus
albispums,poterus nigrs,colorem indumenti esprcbet canddi C atr,unde
fratres atrati dcuntur,quppe uolucrs ea ob impiam delationem Temper odofa
Phcebo. Sed utriqj ueftrum nota eft hace Po'fis. Hi tunc fuer t oeftrum 5hi mafti/
ces, hi canes tarn generofi C tarn erudti Chriftan : noftro autem feculo multa
Hebraeorum arcana dogmata Romanis aurihus perquam docle imperiti. Ad
hace Philolaus : Relidis, ait, rebus geftis ad artem Cabalifticam (fi mihi creditis)
reuertendum nobis eile confulo.-quoniam aliquanto pft adueiperafeet , C nota
noftra uix dici queat,qum ali tendant. Percucurri equidem fingula, inquit Si>.
mon,nihil falfius de me ultra expedabitis. Et Marranus* Si fie (inquit) ego cert
fregerim fer monem tuum ualde ncom mode. Na m or atons fil u m texebas , tum
maxime aptum et re quam defideramus,cV nihil erat quod m ags placut , quam
poftrecbm Cabalar defintionem.noflesquidillud t,quod prater cartera mortahum gener egregus reelatum fuert,tum qus quid reuela uert,cV quis recepe*
rt> quo in pnelo mea nterpellatione abduclus es , id quodubdoleo.Quare m
tu,oramus;ut redeas. Ego uer hilare quidem obfequar. Simon inquit, Et tSdem
ad modum arts,quem optare uos animaduerti properabo>niG iam uepera m m
net, quando&uosaudendo forte cum faftdo,S ego ip/e loquen do defcfsfu/
mus. Satis enim multa nobis tarn breubus horis exciderunt , V quae mea fuit uef
temeritas(fi uu!tis)uel(quod uerius eft)fingularis erga uos dileclio , quod in tata
re fieri no debuit, omnia imperatus dix quidem ex tempore.Tum Philolaus, At
obceramus uterq*,compleas abacum calculo authorum , qui Cabalam C tenue/
runtcV tradiderunt,ne hoc fermonis membro, nondum perfeclo, ad diuerorium
noftrum,utoportet,ccenaturi abeamus.Qimdiclo rurfus Simon:Extant in, irt
quit, meo arbtratu Cabalihe nnumerabiles (nec enim numero comprchcdcre
refert) eorum partim funt,qui audieretantm : alrj uer qui C auditores C fer/
btores fuere;tamen,quando ita urgets3recenfcbo perfuntfori nnullos , quori
P
iibri

4,t

A l AB

libr de Cabalftics contemplationbus quotidiano uenunt ufu , quantum mihi

fuppett memoria: quanquam non in omni parte omnes ntegri,aliquorum enin*
fola fragmenta enatarunt,relquiproh dolor,ita extind funt,ut uix nominum re
cordatonedodifsmorhominum monu ments innotefcant.Nam ut prfca pa/
tres uolumina iniquitate tempor 8C longo tradu annorS perd derunccum baud
m cdocr poftertatis damno, quor noftr tarnen memncrt:ta nos iam in pfo
mund fexto millenario uuentes,maor noftrorS libros uel uetuftate,quae /
na confumit,uel bellor malgntate,uel inunda tone ac uafttate,ucl improufo
ignis cafu,uel quandoq? odio C inui'dia turpi S deteftanda , qux incendiarios li/
brorS inertes ckftuliosetiamaruo noftrofollicitauit,amifmus. Citantur abho/
minibus fide dignis Henoch libri C Abrahaepatris noftr , quin cVMoyfesalle/
gac libros bellorum Domn.-bfuc librG Iuftorum, C unuerltatem librorum Ki
rath fepharm,quam Athnel duce Caleb expugnauit: Afuerus 1 bros Memora*
bilum:Ionathas in Machabais libros fandos de Spartiats.'Paralpomena com
memorant libros Lamcntatonum:lbros Samuel uidentis, 8c" Nathan prophte,
C Gad uiden ts,5C Sem ee prophetic, C Haddo uidentis,& A h iar Silonitis, C lis
bros lehn hin' Hannani-qui omnes nuquam funt.Qucrimur C biblioihecam Da
rrj,ut eft in EZra,fut ea in Ecbatanis preciofa. Pari exemplo innumcri noftro /
culo autores periere,tametfnon dubitamus fuperefle plurima,qua: ipil dum
ud mus,nec iftam de me gloriam cum Mirandulano aclare pofium, qubd qua; il
le quondam Ezra,de Cabalftcis Cectctis feptuagntaconcribere uolumina uO
fit,ea mihi ma mpcnfa conqu fierm,cu ne tantidem propc aur C argn' lits
quo eos libros fi fuperarent ac ofterrtur , licitari queam. Vtmur te non adeo>
librofi ,attampro noftta uiril Abrah libro patris noftri,cu eft nfcrpto nv?n
de crea tone.quem non parum literati qudam afsgnant magftro Akiba,profe/
do noblibus fcholrjs orna turn, ut qui aloqun exilia t reconditus Svf obfeurus. Et
libro -,T\v,n de Splendore,quem compofuit Simeon filus Ioha, cum n quodam
uafto C tenebrcofo fpecu quatuor C uiginti annos delimit. Et libro
de
Cdore,qui ueftrs Lucidarius dicitur.Sunt C quos cedidt in Cabala Ule Abra
ham Alapha,?CinfignesCommentarj Ramban. nam ta colledue nomnatur
Rabbi Moyfes filus Nehman , iiper arcana Iegis,quappellatis Ger5denfem>
8c Com m en tar j omn dodism receptoris Rabbi Mnahem Racanat fuper ar
ana Ramb. liber Perplexor Rambam,in fine per mem , id eft Rabbi MoyG
filij Maimon,quem uocant Moyfen Aegyptum:8c* liberty "^ywid eft,Port,
iuftita*,qucm ccrpft Rabbi Iofeph filus CarnitoIis:& lber WK*\J7W id eft,
Porta lucs magiftriIofeph(ut ferunr)Caftilienfis in Hifpania : C liber nMYpWX
id eft,De cr Ldulitatibus,cuus autor fuit in Afia Rab. Saadia:cV liber "* ViD
de myfterio Iegis,quem fapiens ille Abraham Aben Ezra cofecit:5 liber R-Har
mai fl] Hanina.qui dctur eloquentsmor caput in Cabala, C eiufdem auto/
ris liber yppn id eft, Speculationis. Alius dencp liber nwwp WWQ id eft.Corn
mentari fanditatis,que" fcripfit R.AzarieI:8c* liber ? id eft, De nominibus:
liber Explanationum alphabetbcuiuseft nferpto
Vsn
V\a
exR.Akiba:c\: liber R.Ama ^ ^yw dereconditis Pfalmiundeuigefimi: C
libefyrOTUd eftjSinguIaris de unonefeu colIedone,cuus memnitR Abrah
Aben zra de myfteri* legis cap.primo:8 lber rv\Vto deft,Myftcriorum:8It
ber Quarfton abftrufarum: C libellus Cabala: quem xdidt Azariel, alrjs Oriel
Garonenfis:& lber qui prxnotatumV^n "> niVQKn YV^ de fide C expatione : C lber radcum R. Iofph, Albo cui pariter Cabalar ttulum prafixerunr,
quamus lle mags ethca commentetur,quam anagogica. Extat dem lber ele
gantifsmus in Cabala aduerfum phlofophaftros nomine Alkozer more Arab
co,quem compofuit R.luda Leui,cuus hec funt uerba iVn Qj? kVk T&yovh^i
: ^Wid eft, Qud non fit Cabala bona nifi cum corde bono:ub plurmum mihi
uifus eft fapient cr5 tarn Tanda contemplations malignos fophiftas repul Te,qu
canquam

LIBER

4- j

tanqp mufcae moreftts>omns unguet quantum's preciofi fuauitatcperdnr. Vti

mur denq; comentaras n librQ TW?** Magftri Iacob Cohen , Sc" in eund lbru
c6poiitoneR.Ishac,qunrcrpncexpIanauonnomnsfanclt. Eil liber etiam
qudidit R.Tedacus Leui de decern numerationibus Cabaftcis.NoIo addere
libr SaIomom\fub nomine Razielis infcript , quia eft fio mgica : haclenus
quidc re mea; familiaris, penuriam chartace qua caeteris no foleb, cert uobis
peregrinis planifsimaperui, at mea tarnen fenttia nemo unqu de ifta fcripfit
arte ufcg dud arufciofus,nemo diftincb'us,nemo Iucidus,cp R.Iofeph BarAbra
ham Caftilienfis cius Salemtanus,tra huius facultatis uolumina ilud mol/
cus,qubus omn Cabal ftar nfttu ton fect claror.-prim de d cuonibus : fe
cundumdeliteris^ tertiuoliimendepuncis.ELislibrittuIus extat
id eft,Hortus nucs,uxta Salomonis ca ntcajn hortu nucs defcend: u t uderem
amcena urgulta. Apparet nuc harte efleutpomaure argnteo retiaculo n/
clufum,ut legttur in Prouerbrjs,MaIa urea in 1 edict's argenteis uerb pr ola tu m
i uxta modos fuos.Ita eft; Cabala pom illud aureum atqj diun argentis ls,ui
delicet ngeniofisinfttutionibus Sc"humansartbus circumlgat,qual her
fueut auriric opifico,qu fubth'bus caHaturis aure boni odoris pom non o ni
nnoteguntaut operunt argen to,ut nihil eus uder queat,fed cauats qubufda
foraminbus C argenteis cancells tum pom colorem em nere,tum ambra odo
rem efflare finunt. Afpicientibus tarnen longinqu totum id qud reticulata eft,
udetur argentum ee integrum: propus autem intutes f ftudofe rimentur, 07
rnul aurum quocp rcperient,cV quo magis aurum ab argento diftat,eo ionge plus
ab arte Cabaliftca probatur dnerre Cabala > quamus ambas fpeces unum ge/
nus fpirtualis inftindus compledaturSed altera praecedit alteram, ut oraculuni
Herophantas,utcfc unius generis aurum id quidem bonum eft, illud autem opti/
mum,ad quern modum in Pentateucho de Heuil narratur,qud aurum terra: il
Ii us bonum eft,non enim illic (cribitur optimum, ut quidam legunt , fed bonum.
Et inlfaia deOphr,Dignaborhominem plus quam aurum optimum,& aur de
Ophir.Ita quicquid de (acra criptura homines optmar artium am atores feien
ta naturali addicunt,auro bono par eft.SC appellatur opus de Brefth. Quod ue
to fceta fpritualirecipimus opusdeMercauadcitur , C auro arqatur ptimo
atquepurifsimo.Scribunt enim Cabalftae ita, jpbun
R4RtfH5 tV8?J7T3W
i rvmVttn WftW\ INR 1 id eft, Qud opus de Brefith eft fapentia
naturae, opus de Mercaua eft fapentia diunitatis. Etquoni utrae fapentia
mcunqjcirca mundt St" ea qua?contiftunt in mundo uerfatur.EftcpTalmudiftar
C Cabali ftar ea in re unanimis arbitrt us,qud duo fint m u nd.Pr m us in tell duals,qui uocatur t^n id eft,mundus lle uenturus , fclcet quo ad nos.
Et fecundus fenlibils,qu dicitur
th^y> id eft,mundus ifte praefens , quod ex
uerbis fapientu noftrorum recepmus,de nomnis dun quadra gin ta duar lite
rar iiudiofo cuItor,fic dicen t,qubd talis dubio procul exftat, vhyvh 3" nw
i in taV*\j?m oV\ytl tPVry> *W VtVtt *VQMMd eft,Diledus fur
fum C deideratus deorfum,Sc~haredits duos mundos,mund praefent V mun
dum futur.Idcrco duduntur Tal mudci C Cabaliftae fecedtes n duas facul/
tatesjtametf excredits receptionbus arriba? fimilter oranturcV cmantrnam
utriqj maior uor tradtionibus fidem habent,etam nulla ratione reddta. Sed
hac diftinguStur deputatonis ordnatione,quod omne ftudium , omn operam,
omneconlili,laborem C dilgent,uniuerfam quoq; ments fu? ntenton Ca
baliftafcelix lle atc beatus mundo fenfibili finaliter ad mundum intelledual*
transfert C traduct.Talmudfta uerb in mundo fenfibili permaner , ac animant
unuerf huius mundi tran(cendit,qudfiquandoc lcenter adDecV /
tos piritus pergat,non tarnen De ipfum ut immanente cVabfolutum accedir,
fedutopificemeaufamegren C circa fuacreataoccupatum.Angelos autem ad
minftemquotidanajdumaiti uoluntatis effedus exequendos mancipa t, al til si
P +
marum

4*4

A L AE

marumrerum contemplationesad hunc inferiorem mundurn Temper referensl

Earum tamenfacultatum altera faepe alterius fenfa mutuatur , C ad fuum defide/
rium trahit.Enimuero quandoqj ftudia ultro nter fe communicant Tal/
mudic fi Cabalaei,ut adiua uita C contemplatua , licet unum eundemq? facras
feripturae contextum pleruncp alter ad tmorem ferulem, alterad amorem filia/
lern fuo morelepida fuafone nutet. Apparebit enim acri (ludio Talmudifta il/
le circa legis praeeepta C mandata refdere,illa exponere,illa dirigere, illa /
rari C exofculari,ut nihil aliud rede defin am us Talmud eTe quam legis expia/
nationad intention autoris. VndeTalmudici ^ didifunt, C ^w^
id eft,expoitores C pharefa,qui de fuggeftu C cathedra Moyfi femper inftant
operi,praedicant,& plebem hortantur cum propheta regio dicentes, Seruite Do
mino in timore:ac cum Iofue,Tmete Dominum C feruite ei Quin C hoc ita fa
cte,acillud0c obmttte cum tali&f tali moderamine,unde fexcta C tredecm
praeeepta uno uerbo ^ncoprehenfainduo capita redegerut wyn vb X\W?
id eft,fac ne facas,quae uos affir matiua tTnegatiua cofueuiftis appellare , multt
feitu cmoda C ufu perqp neceflaria. Cabaliftae at quus tefte ueritate ur fine
lege pi obferutes,tam* contplationi plus ncbunt: deoq} appellantur *WUH
"byV ypyn deft,ur fpeculations exmagiftrs legis.Hicurreipub
licae ac priuator dom ri tus C cofuetudines in udicalibus C moralbus
cum fu hiftoria penes Talmudiftas relinqu*tes,ea fibi tantG quae ad anim quie
tem C tranquilzate pertinent,^ ad amorem Dei referuarunt. Sic enim aiunt,

WMn V^Vn
\ tVYWlVVa RTO ideft,Int*tiounuerfae legis due funt res,bona diTpoito anim,8 bona dipofito corporis. Tota n
que lex praecipu ad perfedone hominis tendit, C fecund earn duas confequi
mur perfedionesj mentis alter,& altera corporis : long uerb dignior ea eft, C
praeeminentiae aItioris,quae animiuuat C uitam perpetuat,quancp idnea cor/
poris hab tudo, C debita cpofitio eft tempore prior, lgtur altore lo/
C dgn ore gradu habendi funt Cabalftaeillam legis expofitionem fequtes,
quae per qudam fymbola ments eleuatonem ad fuperos C adrem duinam q?
maxime propell tJianc appellant Graeci ueftri anagogcam inftitutonem , quae
non modphilofophia fit, fed C ophia ipfa,hoc eft fapitia.Vnde mrito fapien
tes denominantur, TJTftl **y\W? utcconatorinquit Salomon, quonam
perguntllucubieftuita,cVpromortalium captuadhuc ncorpufeulis habitan/
tes tempore ad ccternitate\&: ab nfims acendunt ad fu m ma.Facte pcrculum
f uultis honorandi aduenc.n principio creaut Deusclum V terra m. San
lumTalmudcsuocantur omnia ulibls mundi quaefupra lunam funt, & quae
fubter earn appellant terram .Dende ccelum quoqj interpretantur formt ter/
ram elTe uolunt materam,quare in principio aiunt creaut Deus forma C matee
riam,quardenu6compofitionin fnguls quibufq; opifice orculo fabrefecr,
C omnia non tarn manu tornauit noues uerbo dolaut. Lcgtur enim **>
tPTiVw id eft,cV dixit Deus:Fiat Iux:&: dixit Deus,Fiat frmament:S: dixit De/
uSjCongregentur aquae.-t" dixit Deus,Germinet terra:c* dixit Deus, Fiant Ium<
nariar&f dixit Deus,Producant aquae reptile:&dixitDeus,Producatterra:5c" di
xtDeus,Facamus homin:& dixit Deus.Eccededi uobs omnherbam.gtur
perfed funt ccel C terra cum omni attnentia C tota fupelledil eorum , ut (lint
quatuor elementa quae dcuntur tenebrae primo nominatae,(piritusDomini,aqu
fub firmamto,&r arida.Sequuntur pariter C caetera mifta, quaeuulgo elemetata
uocant,ut aues C uoIatila,beftiae ac reptla,pfces C cete granda,^ eorum om
niu dominator homo, cu ex uniuerfis corporeis un ccelum eft liber arbitr,
quo ne mal titer e tur,figunt e 1 eges,prom ulgtur conft tutones, cmnantur
trfgrefsonis pceneXum tem gnis nfluens ncupetur coeI,d eft ta^W quafi
VW id eft,gns C aqua,& nihil ex feproduca t,fed produda folum cceleft,
hoc eft hmido calore foueat,tum redo quidem ordine rectantur iu illoconfti/
tuta

LIBERI,

4;i

tuta fortifsimeinHuentiafol cVIuna,quibusducibusomnesreIiqui notturexer

citus luminaria de fteIlar,nox C dies,fpIendor C tenebrae,figna C tmpora, dies
&annt. Harcitaqsde globo corpreo cVreclufis in eomftis. Duouermundi
Cabalftis (une recepti,corporeuscncorporeus,uifibls Sc* inuiibilis/enfibilS
SC mentalis,materialis C dealislnferor mundus C fuperior,cum legc , In pria
cipio creauit Dcus coelum C terr,cV ita fymbolic ccel fumma,terr nfima deft
gnareputtJioe modo interprttes 1*\"\ WlYbgpQ wn * nVnnns
id eft,lnitio creauit Detis fumma C infima,quo nimirum arbitrantur fimplic C
immaterialem mund fumma ctinere,compadum ueroSt* cementarium hune
infima,unde C legdiuinam Brefith decreatione promulgatam ccepilTe ab pfa
litera beth,quaen arte Arithmetca internumeros duofignficat.pernde atqpfic
notatortnlmuaret,duoprncpalter creauit Deus>totum mundum fupremui
cum omnibus in eo degentbus,cV totum mundum nfimum,om ' ad ill per
tinctia.N Sin alter,fuiffet uticp fatis Moyfen.ita fripfifl, la^nVtf
n"1?^
TW ^? quod baud fecus eodem xllo more La t mis I egeretur.ini to crea/
uit Deus coelum St* terram.Potut enm fummarium illud creations non ncipe/
rea beth litera. Scut Salomon in Prouerbn's>Domnus poflcdt me principio uta/
tum fuarum, ubi fine beth C abfcp ulla alia prapofitione pon tur prncpn dido.
Ca-terum prarterconfuetudnem duobus ftis creats adunxic bis bnos artcu/
los n C n . Vnumexcellentisdemonftrationisquidiciturha,&alterumom/
nimodx comprehenfonis quiconfttuit exaleph primo alphabeti elemento c
ultimo thau, C eft id quod rxci aiunt alpha C , C Romani prora C pupps,
tib uifus eft per ccelum,omnia excellenter fimplicia fpiritualia copledfcab alcph
ad thau,ideft primo ad ultimum, & per terram fimiliter capite adealeem /
nia excellenter corporala V tjs cdtenta,nihilo tarnen minus fingula in ipfo una
principio tanquam unicum creatum.Scut Ezechiels rota in rota, cum fin's qui/
bufe uncp nuolu ts ufa eft una effe fimltudo gloriar Domini , C ut ipfitis Rabbi
Saadiar in libro Amuhoth,id eft credulitatum proprrjs uerbis utar ^ pTftVna
TWb id eft,Sicut uitellus in medio oui,feu ( ut ego ipfe dicere foleo) inftar albo/
ris oui unus,teftaceo firmamento contenti,utellum ipfum ngIomertis,tapr/
mus mundus ille intelligiblts fecundum mplicat,ut tota uircus eius inde guber
netur, quo fit ut conftrngantur utricp uinculis concordias , ade ut farpe tarn fuas
quam comprehenforum naturas C appel lat ones mutua fib librtate cdonenr.
In fecundo nane , hoc eft fenfibili mundo fphaerae nouem mouentur ab empyre
immobili ,cui Metattron afsiduo praeeft, at in primo nouem angelorum chori
mouentur ab immobili Deo.Sicut in immobili filentio cundorum creator prim
fimul omnia creauit,poftea nouenario fermone ad proprias fingula quxp diftin*
cliones loquendo commouit.Nominantur C uicifsim ignis feraph,aer cherub,aqu a tha rlis,ariel terrai quae in mundo funt inferior! ea non parum multo meli
re nota funt in fup erioribus, quapropter hac inferiora cgruenter appellari que
ant uerorum exemplara,V adumbratfupernorum imagincs,figna,notae fym
bolaquibus mouemur ad cogitandde fupercoeleftibus cVangelicis fubftttfst
utrtutibus C opera tionibus quodam tramite abftradionis uel afsimlatons uia
uel alia qua.d ratione ac modo nobis carne induts pofsbil.Vnde ftatuuntduos
quoep paradfos,alter cceleftem C altem terreftr,in qui bus prarmia uirtutcon
iequantur utriqj tarn homo terrenus cjj homo clefhs,ut in huius orbis terra qu/
diu in corpore fuerit hofptatus,tancp in alquo corruptbil hortouoluptatis,glo
riam C honore, gaudium C laftiti , defiderium deledatons ob ali/
cuius heroica- pracemnts V fil qs huius fecul ladate uirtutis caufam lucre
tur,quaf tarnen umbra? funt C res caduca? fumo firailes.In cceleft uerb terra C
r lis uiuenti fpercozleft ubi extat amoenta ts eterna; mmarcefsibls parad/
fus,anima; hominis in uta mortali ol m fecund urtute recle operad, n exutac
clemtfsmus ille maximus C optimusDeus ofted omne hor,quodne udere
. quidem

4f<

A L AE

quidem antea potuiTet tamgraui Sftamdenfocadauerc obfeur corporis one/

rata,illud nominatur C in Cabala C inThalmud tWKW toV^ONt id eft,
Speculatio illuminans,hoc eft uiiifcans,quam uos cognmonem intuitiuam Dei
appellatis.ut quxcontingat anitnxfeparatx per lumen glorix,ac maturifsimc
penittantibus Tola efl beatifica probetur. Nam alia fit per (pedes connaturales
quxnon eft beatifica ct TW4<*an nrKW
deft,Contemplato quae
non fit illuminas uocatur.Nunc uefquando clara Dei uifio C perpetua fummx
diuinitaris fruitio.pro fuprema hominis parte,ntelle<iu V uoluntate bean's do/
nantur, idetreo iure ptimo ea nifi in fupremo mundo contngunt nemini. Sic
aiunt Cabaliftx, : V^j?1 V> n-K*V? yW id eft,qud ante*
quam apprehendit hanc intuitionem,feparatur anima eius ab eo . Quarc mor tz*
Ii ho mini fiquandoDeus uideridicitur, id per angelum fieri puta tur, '
trocan utfcrbicRambanGerundenfisinExodo. Quam obrem pro duplci
hominis conditione fpirtuali fit" corporal i, ac pro duplicis merceds retribu to/
ne,dupltcem,ut audiuiftis>paradfum afTerunt, ita dicentcs, vrWNTW \\y> \* n2
Wttvsjn iw*Vwn www ] nwjnaa wnjm
: ''
id eft,Quia paradiTus V flumina cum fingulis rebus quas cerns in
opere Brefith,omnia uxta formas intellectual es C fupernas funt difpofita: id ita
fentioeticum aurode Heuila.bdeliio aconychino,ca?teriscp infinitiprccrjgem
mis.Eodem modo 5teadem forma duplicem gehennam,cilicetduos trtaros *
fe deputatosrjdem Cabaliftx afleuerant,fuperors & nferioris mundi ad cor/
quendum nociua corpora in tempore,ac animas prauas in arterm'tate. Nom? eis
m une indi tum eft S^*> id eft rka,hc eft tartrea: peenat locus,qui prarter cg
tera,feptem immanioradurifsimarum peenarum receptacula.criminum reis iu/
fto Dei iudicio deftinata comprehenditrficut Cabalifta ille in Horto nucis , uo/
lumine fecundo, defeptemhabitaculis inferorum tradathis uerbis, ^
rvva 4*yjw> turra nn "
^ Vr Va VVsn mwm :m
:0 jvn t9eh SVW^Kat id eft, Dux fpeces Gehennam
funt,fuperior C inferior.'una ad corpus in mundo ifto,una ad animam in mundo
uenturo poft iftum, C locus comprehendens omnia hxc,eft uocatus Arka.quo/
nia m in eo funt,gehennam,5t portv mortis,dt puteus ntertus S lutum fecis,d
perd tOjSt" fouea .h ueufqj Iofeph Caftilienfis.Iam hxc uncula,hic carcer,hx /
pedes,hxc feruitus,hxc captiuitas peccata noxorum manent, tarn corporum in
mundo prxfentqum animar in mundo futuro,ut uftos xqua comitentur uir/
tutumprxmia,6iniquos debita fequanturutiorum tormenta. Quicfnam aliud
debetur redus quam uita C honorfqutd aliud prauis qum mors C horrorfNec
id ufqj adeb temporaliter intelligendum eft. Sed ut Cabaliftx uolunt etiam intel
lecbaltenficenimfcribn^bK 0* tl^nBW^
^
1 tftttS WKVM? tjTP*nS id eftjlufti etiam in morte fu dcuntur uuentes, V ma/
gn etiam in uita fua dicuntur mortui. Quo peritis in Cabala non erit obfeura
Dei ferttentia In die qua com ederis ex eo,morte morieris:uideIicet non corpora
Ii, fed pritualNam uixi't Adam poft efum uetitum ultra nongentos annos : in
momento tamipfo mox atqj legem tranigrefls erat,morce moriebatur.In pec/
Cato,inquam, fuo,toti humano generi C prolis futurx propagation!' xternis infe
riorum habitaculis deftinatx fontico nims V contagilo. Quoufqj Dei plcito
ueniret Mefsih a ille redemptor,qui hominem in paradifum reduceret,n terre/
ftrem fed ccelefrem,3t uitam libens redderet quam parens amiferat.xterna non
temporalem anime non corporis,illam iplm Dei famlartatem C iucundifs/
mum diuinatisafpeclum,omniuoluptateplenifsimum.In hune omnes ueriCa
baliftx non ophiftici totam fua m 'duciam fgunt a tep locant. In hunc omnia fan
cbrum (cripturarum falutaria uaticinia rtorquent. De terra promifsionis,dele/
rufal ciuttace cuius participado eft in idipfum de mote Dei,& loco fanclo eius,
C

LIBRI.

C ua fahda,& fanduario,c atrtjs Domin,& tjplo Domini, & domo Domn/,

C porta Domini,6t* ceteris fimilibus mults,que. R.Mofes Aegyptius n fao M1>
ncad cfi:Deuceronomo,c et ntellgi de clefti beati tudine uoluit:qua de ca
fa mult5&fa^ecfiTalmudiftiscertamus,c plurm utrqjnduas imusfentt
as.IIIi omn* liberatone regs Mefsiha? de corporali captuitate u uerus difper
fione conantur ad tumultS,ad ftrepitus ar mor, ad expeditones bellcas,
ad cxpugnatones region5,St" deuaftationesterrar5,cJraelitc exercitus nido
ra referre,ut quondfaluatore Moyfe legimus aduerfum Chananaros C Palac/
ftinos noftrs maiorbus c6tigiiTe:aut faitead exquftS euafions ngenium,quo
funt in alrjs liberatonibus,ut multi uafr,ut ego puto fnde ufi,quando tot fecu/
Iis fub tot regnis difperfi exular5t,ut fub Babylonco annos feptuaginta, fub Per
jfico quinquaginta quatuordib Graeco cents 8c* trgrlta , nSc fub Romano mille
qudringtos3necd finis.Nos contra,tneo arbtratu, redius Cabalftce Mefsi/
ha effe uenturS putamus,ad liberand miferos bumani generis" m ortaies,de uin/
culis niuritiac originalidad dimttendf peccata,&: ad faluandS pi Deo feruietl
ti animas in Ada parre noftro utta acterna exclufa s,ufcp ad fatisfadion Mefsi
hx,qui ut cofummetur iufticia mifericordis C dementis Dei,man3 fu mittat C
fumt de ligno uitzC comedat de eo.utper illu uiuamus in aet ernSEa fa tisfadio
no in faftu regio,nec iadantia honoris ac gloriae fieri debuit , eo qubd originale
peccarS Mefsiha expiandS defuperbia&elationepullulauit. Quinpotius in
humilitate ac tolerantia,no incurribus fit" in equis,fed in nomine domini Dei no
ftri,5 no in uidoria,nec humano triSpho>fed in Iabore,ieiunio,ugiIrjs,fortitudf
ne animi,c5temptu ceriodoxiae,mfercordia copafsibil,amore Dei precpuo,di
ledone horninS reda,S" in ipfa tandheroica liberali ac fpontanea morte,quo/
niam ctra uitiu folauirtutepugnatur,c mperia,prncpatus5 ftemmata,coro/
nas,huus feculi nemo fapens unqp magn duxt.Quin hoc eft fapere,glori hu/
i'us mundi cotemnere,quon cum ntererit glorofus diues,n fumet omna(ut
in quit Pfaltes)neq; defcdet cu eo gloria eius.Qucquid igtur de trophaeis V de
fbiedie populorS fcribitur in literis c5fecratis,id omne poft crdita nihilominus hiftori,fi qua: fadaenarrtur,de mundo tarne ntelleduali cVfupernspot
ftatibus Cabaliftis intclligitur , ita ut Mefsiha rex futurus ptimo iure leuia C
abieda hace ifti'us feculi deliramta,magiftratus,honores C rgna tanq*j uan C
ftultan modo negledurus fit,uerumeti contpturus,qui ad abolendS humane
fpeciei reat3, ad aperiend uirtut uS adueniat. Vnde uerus ipfe Mefsha li
.reda ducimur ratone defolo Ifaia: nobli capte clarius cognofcetur,quod ficin
cipit v\2p Vw id eft,Ecceintelligetferuusmeus,c fie dfinit n^PWVt
yjF C protranfgreforbus orabit,quo fuprqldici queat miror, no abfq? fin/
gulari apud carteros exterarS nations homines uerecundia (uobis ego fobs cofi
denter loquor)R;Salomon6 Dauid Kimh, alioscfcde noftrafeda no parfi do
dos uros nefcio qua pufillani'mitate,uel fi forte cor! gentibus pudore , tota illic
contexts Ifaie defolo populolfrael nuncpafsim difperfo toruinterprctar,cum
planifsime fit de lio ipfo Mefsiha prophetatum, quod Chaldaica Ionathar tradu
dio nominatim exprimit,dicens,Krr,ena
vb^ d efc Ecce profperabi
tur feruus meus Mefsiha . Hie eft lie ab Ifaia in fpirtu proph etico uer ufus eo
Ioci,homo dolorS C infirmitatis expertus,uultu abfeodito, nullius honelr repu
tations ur,duina percufsione tadus,defpedus St" utatus,tonfusut agnus,occ
fus ut ous,a terra uiunS abfci(Tus,c\: cS feeler ats reputatus, C inter flios hom
n inglorius. At uerb quid nter flios DeiC plane muItS exaltatus ieleuatus C
fublmisualde.Nam generation eus quis enarrabt,&Domni.De uoltasper
man eius dirgtur,(: Dominus aboleutineo nquitatomni3noftr,quade
fcelerepopuli percufst eum.Ipfe enim uulneratus eft propter crimina noftra,er
attrtus eft propter niquitates noftras, qui cert iniquitat non fecit unquam, C
non fuit dolus in ore eus, Sed Dominus uoiut contufionem eiufdem uulnerati.

4,j

CAB ALAE

Quapropter cum ft pfe uftus Dei feruus,multos iub'fcabt per agnition fui,
iniquitatem illorum ipfe portabit,2 peccata multorum tollet,c" pro peccato
ribus intercedet.De uero Mefsiha hare omnia uidit Ifaias,cV profedo no eft men
titas, lta firm iter eft illa congregado lirael iuxta Ca bai i ftarum opinionem , cV il
JudfalutareDe nftri tarn ipe promiTum utiiiftificemur ? id eft,in cogni
tione ei us,non ut ialuemur in tumultu nec in fuga, fed Tub uno rege in uno fi/
dei confftentesexercitu,liberemur in morte at cognitione Mefsiha: > qua fini
tur peccatum,flc* r emouetur obftaculum clarae uifionis Dei, hoc eft human gene
ris originalis contagiofus reatus.De quo fe in libr Cabala; de fide C expa/
tione legitur, nwYnn yawa xmroan tvoin na ? Vywm na w
trtwi ^ nVa^w ana aninra nn^Vo "

^nw nwe Vsn i na ? ' nnV na \

njn xvty n*n wn tvn vVy toain na
av\nV^ ' ma trwnaw nwan yaw *nn
ntw\
? * vnw TWO : tppwvn rw Ieft,Viademonftransuirtutern
gratificam infufam, qua: eft uirtus creata ducitur feptem uariationibus , quae
Uint tredecim ordines expiationt's,quibus mundus dirig tur,quoufcp fini turn fue/
rit peccatum.St* uenerit Mefsiha qui eft uirtus Dei. Et in uirtute gra'tiae quae eft
uir tus angelica, V in uirtute gratificata&infufaabea quae eft uirtus prophetae,
requieicet fuper cum fpiritus Domini tetragramma ti,fpiritus fapienriae C intel/
leclus,fpiritus confiltj C fortitudtnis,fpirirus fcentix C ti mors Domn.Ecce fe
ptem uar ietates,quibus Mefsiha ut tur adbenefacendum bonis, V addeftruen
dum malignos,fecundum quodfcriptum eft.Et fpiritu labiorum fuoruminterfi/
ciet impium.Haecfuntcommemoratiuoluminis Cabalifticiuerba,quibusmone
mur r cg Mefsiham non manu fed ore,non ar mis fed fpiritu, uncere popul Dei*
aduerfaros,donare autem Dei gratia feptemplc pos, interncereq; impos , SC
hare omnia fpiritu ors,id eft dodrna fu fprtuali, quam per uros uftos C ele/
dos iufti di cipulos.fparget ac feminabit in omnes gentes , per quod Ifaiae llud
ad tempus Mefsih relatum oraculum,Haurietis aquas de fontibus fala tors.Io
nathan filius Vzielis Chaldaice interpretatus eft rjs uerbis, > "pVa^ni
K^5" '"VASTO id eft, Et recipients doclrinam nouam in gaudio ab ele/
dis iufti Ea uer eft dodrna illa noua, qud er m lumen luceat , C qui odt in
tenebris eft,cV qui dilgt,uerfatur in luce. Finis igtur praeceptorum hceft,ut di/
ligamus inuicem n dodrina Mefsihac, n*ttv *av\a naVV n"4j?n nnvw id eft,
Qui docebit populos atribulare in urjs retragrma ti,ut fcribit Rabbi Dauid Kim:
hi fuper eundem prophetam,capite quinquagefimoprimo,in uerfu,QuiaIexa
me exibit?quam fcilicet qui fecerit, faluabiturrqui contempferit,peribit. Vetera
enim timorisfuntjnouacharitatis'oVwaV'ia nantfVqueftdiledionis
redae ex corde integro fecundum magiftrosnoftros. Eritigitur Mefsiha exem*
plum uitae omnium h'berandorum,a quo uniuerfa dependet mundi falus , quae di
citur falus acterna,&exponitur noftris per omnes dies feculor, ubi legiturjfr
rael faluatus eftin Ihuhfalute aeterna.DequonnihilfcribiturinlibroCabalHa
cadma by nVnn ^aw anw n-wan *V?"o
:6 uVwnA
vow own torn w y\o wrw *
: W by id eft, Et hoc eft arcanum regis Mefsihac, qui ueniet cit in diebus noftris,cuusomns operado incipiet in h.&etiam i.h. quod eft myfterium diei
feptmae,Vhoc nomen,eft nomeTuum inregralcperficieturcp omne opus in ma
nu eius.Ecce definitu eft fapiencibus Cabaliftis,omnia per Mefsiham fore
cenda,&totameiusoperatonem fieri facratfsms quatuor Iltens i.h.u.h. in
myfterio diei feptimae,non numero uidelcet dierum fie appellatae , i'cd tranfi/
tu de uita adua ad uiram c5templatu,id eft in pfa quietudine anmi V pacata
trqulltate, fecedendo abhuius md nimia folIicitudine,cV cementaros ope/
ribus patratis. Scrip t eft enim,Ec requeuit dieeptimo ab uniuerfo opere quod
v. y
patrarat*

LIBER "t

4ff

patrarat.Quamuis autem Talmudifta; multa reg huic attribuant nomna,ut in

tellgere licet ex plurmorum dodorum allegatonbus in libro Sanhdrin uolii
mineHelek,citatis acpite ubi fcrbitur:Et Rabbi lohanan dixit,Mefsihaequod
<ftnomenrufqadlom,SucepitRabbElie2erdicenssDiesMesih{.Etp6ft
in multis eorum fcripturis,fcut commentarrjs in Canticum fynagog, **
i JYIWYN XMt\ exponuntur nomina Mesihae Silo, rjnon,Daud>Hanina,germ\
iuftus,conblator:ea tarnen fingula putantur agnomina uelut imaginara , inftar
feptem exemplorum llic recenfitorum, quarfunt, arca, propcatorium , tabular*
trrga mannaij&fpiritusDei.Sediuxta Cabaliftasunumhocnomen
'netibile tvVTH audiuifts quam fit proprium Mefsiha; , quod integrab t V perfi/
ciet nonien eius fubftantiuum: docent enim credi oportere hoc eile nomen fuum
i'ntegrale,quod pie fandecp integraturin miferationibus cui nemo Thalmudifta
inficiator fubrepit, cum dixerit magnus lle magifter in Thalmud commmora/
to in loco, quod nomen Mesihae eniet appell ande confimiliter Hannna , id eft
mfericorda,ctando uerfum Jerema? ts.quem tarnen licenter mpropr Ro/
man fie legunt,qui non dabunt uobis requiem. Sed ea non eftetymologca nter
pretatio.Itaenm redus meiudice Jega tur, qud non dabo aduos miTcncordia,
Hoc Ionathan Chaldxus traduxit ^" id eft, Mi fer a t on es , utquifecundum
Thalmudftas dicere uellet- quod uobis ambulantibus nprauttate cordis, ut
Deum non audiatis,non erit Mefsiha,qui nomina tur m fera tiones , quo clare in/
notefeit ^' id eft ,1 n migration bus de medio i.h.u.h. nom fore proprium
faluators Mefsiha*,cuus Sc" dgntas C oftcum3tamctfi rigore ac feuertate c> ftet uxta regs Daud uaticnum abfqp ulls controuerfia de ipib Mefsiha ex/
' "preflum, Iudcabit populum tuum, nquit,n uftt a,cV pauperes tuos in udco:
camen quonam iudicium,d eft utjjts fecundum omnes Cabaliftas cum uft i ta
etam admttitcIementam.Sic enim Iegitur in Portar lucis,capite4- ' na
vjrrv)
vrn id eft,Qud iudicium eft partim rigor C partim dementia,
qubus mods primi lapfus reconchato per teratam unonem, C nouam quaif/
dam populi cum Deo defponfatonem futura eft,ut Hofea pr;edxit:Sponfabo te
mihi in iuftica V iudicio. In mifericordia V in m ifer a tion bus, ubi ponitur, .
n^Nequis gitur putet lum pfum Mesihae aduentum ex aliqua iuris necefsi
t ate,ac non potus Je gratia mera , C dono Dei Iberalifs elle deftnatum, re
de imponetur huc faluatori nomen dementia inclytum,quod ex omnibus lite/
ris tarn uocalibus quam confonante,foIam m fercordia m , C prt erea nihil aliud
ignifican tibus erit compofitum.Idcp fore nrjcim us per fandas quatuor literas,
quibus tanquam notis C fymbols inefable depingitur , C per Sin confonan t",
quo nomen ineftbilenominatur.Tritum enim in Cabala eft,qubdhec nota Sin
exponitur, ? pernotariacon
mrp tSV id eft, Nomen terragrammaton
uocatum,hoc eft proIatum.NuIla; a tern funt liters alae,qubus fola nud mferi
cordadefignatur,nifi ha-quinqji.h.u.h.&fconionaSin.id efts De uocalibus qua
cuor in libro Portarum uftitia;, fie Iegitur, fctfrV

VwKW
' VW Wttta fcWV V^lTOideft,Ethoceftmyfterium.quoddixeruntmagi
ftr i noftri,quorum memoria fit in , qud ecce quatriliterum Cinquit Micha)
i. h. iL h. egredietur de loco fuo, egredietur per proprie t a tem miferationum. De
confonante autem Sin,uniuerfi Cabaliftx,qui non funt nefetf in Cabab il/ca Wfi"1*
Sin literam totius in fe complexus quatriliteri ex Arithmetica proportione
ratonem con tinere,haud infidas iburtt;eandem quoq; ab ea pofsideri proprie/
ta tem dementia; ac mifericordiae.Omnium gitur hominum falus de fola Dei m
fercordia expedanda eft , quod palm exprefsit Habacuk Deum fic alloquens,
Cum ira tus fuers,mifericorda; recordaberis Vbi Dauid Kamhi, quem noftri ap
pelIantKimht(ficutalf pronunciantRabb^cV Alemania dicitRibi, perfacilem
uoeis a in i conuerfionem,u t C de Grarcis ac Latinis extat par iudicium. illi enim
Grammatiki C logiki,nos Gramtica C lgica ; illt rniur nos mater, ita Sam fon
Q,
Simon,

4 .

Cab al ae

Smfort, &C Cmhi Kmh,8 alia plura) Ule inquam Daud ludtriis Hfperti
per nomen id eft, Mifericordiar ille politu m fecundum Arithmeticam pro/
portionem Cabaliftce,hoc eft fymbolic intelligendum efle docec Abrah:qua
fi Habackficdiceret,0 Deus cum tu ira peccat noftrtangeris , memento ferrrt
nis Abrahae cu promtitfquod n eo benedicentur unfuerx cogna tiones terra.
Et riirfum, O Deus tu lum aftatus es, benedicentur in i cm in e tuo omnes gentes
terre. Vt autem ndcaretHabacuk ipfe,quod nam futur efet il lud fernen, fub
x t:Egrefus es in falutem populi tui>n falut cum Mefsiha tuo: ubi dem D. Km
h iicfcrbt,
p id eft, Hic eft Mefsia nius Daud.AioigturcS
fj pen tbus Cabalftis omni noftri ueram falutem in Mefsiah pderequotquot
a tcmgmus ilium. Quo rit ut ab omnibus nos rebus creans, quoad pofiumus ab/
foluen tes per omnes grads afcdereac migrare in eum concmur,ut ipfumfi m
nusconfequamur, atuel alfequamurcerte pro fingulorumquorumqjuirili-Nam
hiceftnofter ipCe,in cuius aduentum omnislex nobis eti intellectaliter refer
tur, hon Moyfi tantum fcriptura,fed C prophetar, SC quiequid in Hagiogra/
phis con t netur. Totum nanqj id contexts quod ElTrim Varba,rd eft uiginti qua
tuor nos dcmus,c uos Biblia nomina t s,to tu m inquam id eft, Legis /
pellationc nuncupamus.ut in Daniel. cap. 9 . Ambul ando in lege Domini Dei no
ftn',quam tradidit coram nobis per manum fruor fuorum proph etar.Ha nc
lam 1er iptur decreu mus tarn ftabilem SC adeb eife hrmam,ut fuper earn cogita/
tus omnes hoftros tutb fundare queamus, V fublimcspecuantiumhomincori
tern plat iones haud perplexim locare: t um, quia fu m mi Dei uoce promulga ta fit:
tum,qu a tantis energiae uiribus in homnu contemplantisimorum mentibus to
iet operan' ut per earn de quibufcunq; bet mtftis ad fimplicia , de fimplicibus ad
fimplcfs i ma, de caufatis ad caufas,S mundo den t q; raferori ad fuperior, fu*
perioread Mefsiham, qui ments noftracobiedumfupremSc' in ulti mo graduc
ceptibile fit,tanqu ad regem feculor afeendere ualeamus;per quem plan tan
dem in Deum tranflfeamus incomprehenfibil: tum etiam , quoniper has /acra
literas quafi per fealam Iacob,cacumine tangentem coelos, cui Deus ipieinm'ca/
tur, noftri acendunt angel C defcendunt.uedtores hinc precum,indedonorurn>
qui ultro ci troqj portant.hinc inde fuppetas,ut ex ueftris quidam ait.Et profedb
nihil fen to aliud e ta m, quod uel fngipoftet anmum noftr arcb'us Deo,perindc
atep aliquodftamenintrotexere,qumillamipfam cuius mentio fit facr feriptu/
ram, qua; nos primo in diuinorfi admira tonem ducit:tum in eorum pro humano
captu agnition\deinde in iilum ardentisimum qualtercunq; cognitedunta/
tisamorem,prefeferentemcerhfsimum pei effeebm Per banc cum zechels
animalibus SC rotis de terra eleuamur, ut cum euntibus eamus , V cum ftantibus
ftemus Hi eft fol us uerx contemplation is campus , cuius fingula uerba , fingula
funt facramenta,&Tfinguli lermones,fyIIabar,apices, eius plena funt ar/
cam's fenfibus,non tantum nobis autoribus,uerumetiChriftianisatteftantibus.
eft Cabala,quae nos humi degere non fin t,fcd m ent noftram extolJit ad al
Mefshac ratio/
habiliter tranfcendere,nfi quodam ncomprehenbil intuitu quafi uia momen/
tane ra p tus, quo putamus haud impofsibile Cabaliftis nobis in fpiritu prop ter
tium mundS corripi,ubi eft Mefsiha omnibus inferioribus influens. Mundi enim
generalifsimi numero tres funt.Primus materialis.fecundus formalis, & tertius
inform isSeu quando fie uultis,primus inquam infimus,qui V fenfibilis:fecSdus>
fuprmus C mentaIs;quicV intellgibilis:& tertus
id eft, fuperfu
premusruel idicere licet fupremisimus,ncomparabils cY duinus. Mundum
autem cenferi pn mum, quo ad nos uolu hune corpor eu m, ceteris fubiiftent, or
dine forte peruerfo, qui ufta rationein genere caufarum fuii debebat ultimus,
quafi receptaculum omnium fperibr.ifte conftituitur primo , ex or J is V code
ftibus.fecundo> ex elementi s C elemen tats; t erti, ex natura humana S fmgula

t *

A.6

fr]'shomtaibus,qudcunturHebrac ^ftn
Grace /m^ie-^^ Latin
paruus mundus. Vnuerfum hoc corpus (ut Ariftotel ueftro placet in libro de
Mundo) eft globus ex codo Sc terra, V tjs contentis naturis conftitutus : quippe
cum feptem ha bitacuh's cleftibus,& t cm habitaculis terreftribus,qua* qui de
cnumeratR.MnahemRacanatincaptezj.Leuiticinomnibusiftisprimadcoe
lumpertinentibus,rvov \\VQ ^
tt^nw ^^ Secundo ad ter
ram I *iVn Vbn * 4* ^ ^Septem quocp habtacula inerorum
Iofeph Salemtanus in Horto nucis(ut paul fuperius audufts ) nomina t m re/
citauit.De Microcofmo aucem id quoq? haud clam eft omnibus nobis , ad horn
ns conditionem,quamlibet in partem refpexeritis feptem attinererquae funt cor
pus,anma,5exr)'s compofitquodWM appellamus,ut eftllud regis Sodom /
rum
pideft,Da mihi hominem,ex quatuor fcilicet ptentns amImx /
pofitum,Sc" quatuor qualtatbus mundi maoris, qui fane mundus cum fit anima
tusjilluftratur mente propra,qucedcitur Metattron. Secuduseft mundus fupre
mus ntellgentarum feparatar ,quac Cabal ftis appellantur ! ^
philofophis autem Hebrarorum. rvn*MW Tf\"\ Eum quidem mundum SC fpe/
ciebus plenum,c\: forms SC m cntbus foluts , C angelis, complecb'tiir, ambit SC
regit ipfaMefsiha* anma,quaeapud Cabaliftas eft ideata idea omnium uirarum,
ad quam refer tur omns uitaltas ndiuduals,pecfica, SC generifica.Indequaf
exuuaro depromitur uitaomnis,&nominatur Cabaliftis terra uuentium,
: n^wu
wbi nria*? rr>n
rwt v'^
" id eft ,1/
deocpcommentantur in uerficuIo,Producat terra animam uiuentem ad fpccicm
fuam,hacc efl: anima Mefsiha?. Qua> uerba leguntur i ta in Porta lucis,capite fecfi
do,Et ficut in mundo humano,quidiciturMicrocofmus, anime hominis domina
tur mens,ta mundo cceleft domnatur Metattrori,Sc* mundo anglico domina/
cur anima Mefsha*,2 mundo incomparabli domnatur Adonai. Quin et/am fi/
cut lux mentis eft ntelledtus agens , ita lux Metattron eft Sada , QC lux animai
Mefsiha: eft El h a5d eft Dens uiuus,cV lux Adonai eft Enfoph.Cumqj confultifs
mus rerum naturalium ferutatoribus facile uideatur fuperioris na turar nfim um,
cum inferiors naturae fupremo communcare,in tantum qude ut farpus de proxme connexs dubtar pofsit,ctigUa Tintan continuai cuius nam exftat /
turaeillud,quo continua ununtur,haudfecusatcp id, quo equipes SC eius ngula
conueniunt,cornem'nefirancarneum,proptermmediatamexftentiumc5ne*
xionem. Idcrco etiam nunc mags fine inura dc arbitror , qubd homo micro/
cofmus Se" mundus fenfiblis ille magnus, communicant nmente. Mundus tem
corporeus SC mdus inteIIedualis,communct in Metattron, qui eft intellects
agens prim mobilis, unus cum natura clefti tanquam inferiori,c cum natur*
angelica tquam fuperor.-mundus autem fupremus cum mundo tertio incom/
parabl acuiperfupremo communicant n anima Mefsiha*, quaf eTentia quad
utrnqt&r anglico duinomdocotinuacnec enim interftito llo anima Mef/
fihae,8t*Elhaidiftani.Sed cft Elha fons aquaru uuent,&: anima Mefsihae riuus
u itx.Tertus mundus eft D eta ts,qu confttu tur ex eo,quod Seraphim uocaue
runt,Sanclus fardus fanebs tetragrammatsrdicturcp n Deuteronomno, Ma
gnuSspotenscV terrbils, feu potis reuerendsrmagnus ante creatonem, potes
in creatione.t" reuerendus poft creatonem.Et hie eft "tW id eft unus,imm ma
gs propri,principum untatis ; quia Aleph defigriat principium,&: had* unum:
quad princpu m unius,omnia in fu fmplicitate uriitatis compl cansrcuus talis
eft emanatio fecundum Cabaliftas
id eft,Spiritus uerbum uox.fic e
nim Rab Azariel in comentario fanelitatis.poft etiam ea,qua* nunc recitaui,fcri/
pfit his uerbis, kV\ yuxh * ? vh ? wn syv tvroi
* rvawi id eft, Ex fprtu ptoducitur uerbum atcp uox , non per apertiortem
labiorum, Sinon per fermonem linguae, riec anhelitu hominis : Sc hi tres unus eft
fprtiw, quia unus eft Deus , ut in libro Ictzra de creatione legimus his uerbis,
Q *
nn

AfX

CABALAS

j nwa ny^ ^ w*M?n KTl id eft, Vnus fpiritus Deus uiuens, benedi/
dus ipfe, benedidum nomcn eius,qui uiuit in fcula, uox C fpiritus C uerbu,
C hoc eft fpiritus iandus,duo fpiritus ex fpiritu. Hare Abraham pater nofter.Ec
iuxta id quod Rab Hamai,in libro ^ de fpeculatione fcripfit.Hi tres qui (line
unum,nter fe proportionem habent.ut ^
id eft,Vnus,unens,uni .
tum.QuincV paul fuperius idem aictTOS tm^ideft,Etfunrprincpium C mdium &nnis,chaecfuntunus pundus,cV eftbsnynK deftJDomi
nusunuerfi.ficnuolumnecitato.Mundustaqlletertiusncparabiliterfum/
mus,exiftis tribus,qua:funt unumcon(lituti\s,quafi ex fumma efentia, potenta
fie" operatone, inceternum C ultra extenditur, nec concauus, nec cohuexus, nec
carnatus,nec fuperficem habens. Nam ut lerbit Azariel in libro p rid cm allega
tofanditatis, : 4Vs *\ ". .
yv<PtV\ton id eft, Hic eftpri/
mus abqj inito,&T hie eft ul ti m us abfqj termino.fan quo ne cogitatus quidno/
ftri pertingere pofluntj nominatur Enfophid eft inhnitudo: qu eft fumma qu
dam res fecundum fe incomprchenfibilis V inefiabilis, in remotiisimo fu diuini
tat is retroceTu,S in fontani luminis inaccefsibili abyfo i retrahs cVcontegs,
ut fe nihil mcell gatur ex ea proceder, qu all abfolutiisima deltas per ocium om
nimoda fui in fe ipfaclaufione immanens,nuda fine uefte ac abfq; ullo circumftan .
tiarum amdu,nec fui profufa,necfpIendoris fui dilatata bonitate indtferimina/
tim ens non cns,& omnia quae ra non i noftrar uidentur inter fe contraria 5
tradicloria,u t fegregata C libera unites fimplicifsim implcans.fie enim legtur
in libro de fide C expiatone,
"\ pHTQ W*> VT*Ven 2
^XVTOK
VH\ "vTid eft.Iam dixi tibi,qud produces ens de ente nullius eget, V qudl
ens eft in non ente , qu ad rem non entfs,& non ens eft in ent e,quo ad rem entis.
Et infr,Quo difeas quodnon ens eft ens,cV ens eft no ens,ita ilhc fcri'pt legtur.
Iftudautem omnem noftrum intelledS tranfeendit, qui nequitcontradidoriain
fuo principio combinare uta rations : quoniam per ea, qua: nobis ab pfa natura
maniffta Hunt, a mbulamus.quae longe ab hac infinita uirtute cadens,ipfa ctray
didoria per infinitum diftantia connedere lim ul nequit , ut quidam Germanor*
philofophfsmus archiflamen dialis, annos paulo ante quinquaginta V duos po.
fteritatiacceptum reliquit. Temporalium igirurcurarumgrauaminefemoto
anilium difputationum fophifmatibus contemptis,feIix Cabalifta per Cabalam,
id eft recept V credti femitam tenebras erumpt V profiltn plendorem , quo
attingt lumen,6Y fie Iumine migrt in Iuccm V per lucem,quantuhumana po
tefteapere natura,illud uerum luminar e comprehendt fub modo cntis non aute
non entis,nfi fiathoc per omnium abftradionem qucunqj non funr prncpum
abfolut primum.Cumcp frequenter hac uia per neffabile gaudium C alacrtatc
fpiritus ipfamens Cabalifta: intra profundar tacit umita tis fecretum humilia defe
rens atep terrena, ad fupereceleftia C nuifibilia transfertur omnem tranfeenden
ta humanum fenfum-tunc C fi adhuc mortali in cute hofp tatus, tarnen focius fe
angelorum,pernde atep domcilrj upereceleftis quidinquilnus,cuus tam ere/
bra conuerfatio in coel is efle cognofcatur,& tum quandoq? cum illis tanqu uia/
rum fuarum comtibus ad altorafpciatur, ' Mefsiha? uifitat:quandoq$
autem ad inferiores tarn coeleftes, quam carteras natura- uirtutes anglico dudu,
nec tame fine propria quoqj ratonedefeendt , V earudgntates operatonesq;
intelligereac fingulari honore uenerari ftudet. Vnde oritur intima Cabalifta: .
angelisamicitia,per quam alquando nomina duinaritecognofcens,res admira
dasconficit,quacuulgusmracuIanominat,utR.Meir pernomduinum uelab
cthnicoprolatumipfamuxorisfuarfororekcorruptionediuerforrjlupanarispra;
feruauit , quam ui prohtutam null us ganeonum uerbo dido etiam quantumuis
robuft us uiolare ac ft upr ar e ualuerat, in Porta; lucs exordio , V ai t a id ges
nus

LIBERI.

4gj

flus pTrfma cum fuis autoribus recitantur. facilis ufcemod erat patr6
memoria Cabalifts miraculorum operario, ut rj ab nuds prophans a-pus
ignominiofe ucrfut magc cognominarentur,quai no illa opera perfeciflet Mi
chae'ffed multo maxime Samael,uidelcet per incantationes Aegyptiacas QC ar
cana quaedam,tametf uirga Cabalftarum Temper deuorat uirgas praeftigator,
& falubrus agit quodcuncp diuinum , quam ullum dacmoniac. Semper enim ad
homnum falutem tendit Cab alar artfcium, contra uer Temper ad perdtonem
uergt mgica: uanitatis uenefcum.'hoc per nomina tenebrarum & cacodaemoz
nunu'Hud per nomina lucs C beatorum angelorum : de quibus nfi more noftro
Sabbath feratus dies iam ueTperi hac pfa hora ngrueret,quonam hue attnet,
tanquam hutis artis frudus,quem adeb defderatis, ego Tan tum quicquid fent
rem mags ample tradarem. At partim abeft,quin noxruatoptimiuiri,Teceden/
dumcp nobis eft\non modo ne prxcepti negligens multa uapulem, er urn ne eti
profefsoni Cabalcar defiam ,fi hoc Sabbatho ultra Sabbathai , qui ell Saturnus
fuprema arcana 8C recndita labore operoTo erTodiam , ac nonpotius filentio re/
morer, ocioperfruar tantiiper,dum fequens dies prartereat. Caetera hicperen/
die ucl quotoquoqueloco, urutelegeritis,de arte Cabaliftica explanabimus.
Tu Philolaus,fcs inquit dime illimas dicendi partes Tortitus noftri caufa,qui poft
meridiem adortis nobis tot res tarn admirandas V tanto numero perpetua ora/
tioneprotulifl,quanquam nulla plane mouer uiTus moleftia. Et le rum, Amor
inquit erga uos meus,tit Tper, mutuus molefti abftult. qubd nif adeT/
Tent fer;*,non putarem mea intereile uos tales ac tantos dcend gratia hue pro
fedos ita Cabal doctrina ieunos C inexpletos dimttererfed parendum efl: legi.
Ad haec Marranus,Ego uerb Simon redfateor,nunquam me cuiufquam con/
pedu mgs dodum abrje , mhq; uel f malt's ambobus ut pro hoc quocg rec/
piam abs te qudem cumulate,quantum id temporis pat credtum eft, fat ee fa
dum. PhIoIaus,Tu foIius:nqur,tu caufam Marrane agasucIm,ego nondum iftis quanquam maximis di ad dodrnam Pythagoricam familiarisimac/
cedentbus>tamc audori mihi copiofius haurendis, fore fatsfadum putauero*
f non com pcrendtnata dies fnem artis affrat : qua de re poft Sabbathum ftud
tuum Simon,qu a ndo fngulari tu a comitate nos ita fers,redibimus. Et iIle5R.edz
te dum ait ntr epid3ac interea ualete bona ualetudine.

IOANNIS
LIN

REVCH-

PHORCENSIS
CTOR I S

LIBER

LEGVM

DO

SECVSDVJ.

Beuntbusndeutrifcp Phlolao unioreMarranocpdomu, uarius

inter eundem erat fermo>& non ineptus : quippe dods ( /
dum phi lofophis de hoc ipb Hebraeo,cuius c fu m ra a dodrna fin*
gularem etam commendabant erga peregrinos humanitatem, 8c"
in omnibus atc pre omnibus morum dignitatem. Placuerft cunda
cius hominis>pra?ter unum iftud Sabbatum futuro(ut udcarunt) tardo plenum,
quo tanti magiftri gratfsmo colloquio dullerentur , & in diem rejeerentur
ufe adeb tertum,non abfq? temporis mol efto dfp"dio,cum quid adur eTent luz
ce cra(Hna,ignorarent.Tum ambulando ita rumnati acceptae uecum dodrnae,
breues didorum eplogos mutuo percenfebant. Ardentbus autem il lis dfeendi
feruore,uent n mentem dC redrjtfubitb n memoria m adm rabil s ur Iuda?i ora
eio,dfpiit andi acrimonia3inftitutio gram's & erudta,qu* fine fatetate deledet,
Q 3
non

454

CAB AL AE

non fucata , non colorata , fed quae ubi maxime careat floribus,ibi plurimum
riat frucus.Cumq? fe tarn ab itncrc in duerforum corripuiflent,mox in ipfo c5*
fefllbantequam refpiraent,ccept ira Marranus:Omnum fapent, quos equ/
dem a tcners audiuer im annis>haud icio an ullus fuerit unquam , qui argutior in
dtcendo, fublmior in fentiendo uifus mihi fit hoc uno Simone, quem uel remi
nifeensiam memoria teneam,ita fermone fuo tametfi pIano,fimplici, non affeda
to,nondom quxfito,minime^Demofthenis oleum olentecfed magis extempo.
rali SC quotidiano meum animum ad ardua contemplanda excitauit,ut nihil con.
ceperm gratus.Drj boni,homo I udarus ex Iudan's ortus, alitus, educatus C edo/
-dus, quae nato ubiq$ gentium barbara, fuperfttiofa,uilis,abeda,c plendorc
omnium bnarum artium aliena eft habita, perpetuam crede mihi hanc nodem
procluidefideriomeouirhuus udilem uultus,audiflm uerbaloquents,in5
miferum hocuefpri Sabbathum interuenifet. Tum PhiloIaus,Ne Graecqui/.
dem omnes,inquit,quibus omnium confenfu tribuitur mu ta rum artum dfcipli
n a, ngc mor u m acum en, dicendi copia, t a m a c ender e potuiffent in alta rerum ar.
canarum faftigia,nfi forte unus Pythagoras lle meus,philofophiae pater : tarnen
qui non Grarcis earn dodrina? praftantiam , quin potius ab lis iplis Iudars re/,
cepertitacp receptor ptimo iure ipfe quoque,id eft Cabalifta nomindus erat;
quamuis utpoft diuturnam peregrnationem e longinquo aliquid admratone
dignum referret in patriam, quod faclus uulg crederetur, ipfe nomen illud Ca
bala: fuis incognitum primus in nomen philofophtac Gra-cum mutauerit. Quod
coargumento rede conije i mus : quia nulla m dfcipulis fuis r ehquir aliqua ratio/
ne perquirendi facultatem , quin id primum fui dogmatis principium elfe uoluit,
utquxrentibus au fa m refponderenr,*7b <pct : id eft,Ipfe dixit,more Cabalifta/
rum, qui ferme haud aliter rerum cognofeendarum ranones citant, quam qud
aunt talari ^law id eft,Dixerunt fapientes : fie nofter ille -nt 1 : id eft,Ipfe
dixit. Ipfe autem idem eft Pythagoras , qui hoc modo philofophiar nomen indi/
dife perhibetur: quoniam fummi Hebrzorum autores Hachamim C Grcorum.
ante (e olim Sophi cognom inarentur , ita ueterem difciplinam noui conatus eft
nominis ornamento ueftire. Non autem eotibi debent minori praccono digna
uideri,qua: Simon Iudaeus protu!it,qud fint ab ignobili genu's dodore,
canquam ex barbaris autoribus defumpta, V ab homme brbaro allata.quando
idem omnium maximus nofter Pythagoras fimul cum brbaro quodamnomi/
nsZora,centiarum prima ftudia ntjt,adeo< id extra Gra-cam , quo tempore
apud Aegyptios fecum philofophati funt,qui tumdicebantur prophetar, C Affy
riorum CnaldaM cVGallorum Druida?, SC ex Badris Samanau, C Celtarum non
pauci, apud Perfas Magi, apud IndoGymnofophiftsc,cVille Anacharfis a/
pud Scy thas,S in Thracia Zamolxis ante ipfius Pythagorae feruus,quod omne
Alexander ille cognomento Po1yhftor, libro
wecyo&xy c-v^e^u^id eft,
De Pythagoricis notis, feriptum rejiquit :C apud Indos denique Iudari quos /
pellaruntBrachmanasjUt Ariftoblus Pripateticus meminit.San licet ueradt
cere, non eft certeufquamrepertus Pythagoras qucquam rerum autdiuinarum
at humanar um uel a Grarcis ddicfe uel Romanis:fed ut Antiphon arddt in
libro w& & Jt
/ f>i7w -7ifo>T<(b<rcw*rtoy.id eft,De uia eorum qui uirture prarftterunt.AccefstdfcendigrataPythagorasadAegyptoscVArabas^ad Chai
dos poftquam Syria,quae SC eft cV nomina tur Iudara,Pherecidem fibi magiftrtf
S praeceptorem nadus fuifet : unde Syrius uulg ipfe quoej; tum appellabatuiy
quem alrj Tyrium dixere,alrj Tyrenum j 71 jlGctfoyjx7&.' v% 71;.
inoteyyy -7f- <Qte<mQa>y.id eft, Vt barbar um C non Grarcum fuilprardicay
rent hune omnium philofophorum primum.Harc Marraneconuiua mi dodifsix
me penes Eufebium Pamphili feripta Iegifti,certo fcio,in uolumine,fi rite recordor,de prarparatone Euangelica undcimo, qui C hoc addidit,/*oci/ 1
-fSF
coq&v 1/> \%yi<ty, wy;<ro^{<tftfK7ree<9 vwhksvtv\/ ; id effcTantum quod
fapica^

LIBE R

i I.

Ae i

fapentibus Graecs habut nihil , penuria fapientx ac ndigentia cohabitan/

tium.DcqubuSUteftnTimafoPlatonK.barbarus quondam Aegyptus;s'quc
ualde fenex,uer admodum uifus eft Soloni dxfe , O Solon Solon, Graeci fem/
per pueri eftis.nullam habentes antiquam opinionem , nullam difcplnam tem/
pore canam. Nec illud non erit maxime la udandum n Py thagora , praftant fa/
pientia nobiltate uiro , qud in alieno 5 Ionginquo fo!o, quae barbars ho/
minibus labore ngent,algu C iidore,muIta commentatione atque meditatio/
ne,non paucis eta m anns corrafit : ea non dcam meliorated tarnen fplenddora in pa triam, ufque adeo in Italia m , que tunc magna Grecia die eba tur, ecu lu
mens ipfe fuis reportauit, cum incredibili cunclorum de fe atque fuis feclatonV
bus admira tone,ita ut omns,qu fapienta bL doclrina excelleret, Pythagorx ail
dtor fuilTecredereturrundepholopha Itlica potifsimum ab illo nomenac
ccpit.AdftpuIatur huic Iaudi Numenius Pythagoricus in primo uolumne de
Bono, cum ait qud Plato atque Pythagoras quaecunqueBrachmanes Magi,
Aegyptrjludanque inuenerunt,ea Grace ipfi expofuerunt.quo uehementifsim
fufpicamur, uerum efle quod airunt ur doc7isim,S uariarum Iinguarum /
ritijudeorum quaeque tarn recepta, qum inuenta exponi alenis furts hnc Grg
corum,indeLatinorum,nihirquenoftrume(reinphilofophia,quod non ante Iu/
daeorumfuerit, quantumuis hoc feculo admatur eis mrita glora, C nunc uni/
uerfaeorum contemnantur,quoniampraefens actas omnium ftudorum expl/
cationem magis illuftrem perpolitamq; defderat. Tum uera, oprime Philolae,
reers,nquitMarranus,quo m a gis aentar Eurpids Hecubae, bity* yxj> *
^ofi-M/Toiy imy h ix-ff <wy>s o rur>y <ve: id eft, Sermo namque ex
inglorrjs progrediens atque gloriofis, idem non idem ualet. Nam fi Ariftotelei
aliquis,auc Theopbraftus quifpiam ea protuliflet, quae nos Simon hodie docuit,
nihil omnium fententia eTet dignis auditu , nihil grauius, nihil memorabihus:
addtdiffet tantummodo dicendi genus magis aequabfle,6c"ahquemeIoquentiae
fucum. Nunc quoniam Iudeus eft, qui fuo more agreih'us paul St" prefsius rem
omnem trac1auit,haud dubium quin fordda Tint futura in auribus illorum no/
ftro aruo Sophiftarum , ut ipfi fibi uidentur plane perfubtilium, fi qui audiant.aut
Tint audituri,uel potius uniuerfis nunc aut prau aut ftult philofophantibuS*
appareantimplicata^bftreperaihiulcaj'eiunahorridajrufticamafperitatemi
peregrinam infolentiam fnantia : tametfi etiam (ut mos eorum fert) prius
quantum oportet examinata qutdem,quafi aurum, non fit aurum , quod in luto
quxrimus , poft uerb quam ab hoc iam homine in diuerforium ecce noftrum re/
da uia nullomonftrante rediuimus,quandocoena forte nobis pracftinatanon/
dum eft,confuIo ut quifque fu recitemus inter nos,praefertim digniora quae au/
diumuS&figamus memoriae, ne labantur,dum recens omnia tenemus.EtPhi/
lolaus :Quam prudenter ait ilia praecogitafti Marrane :fic enim ad audiendum
paradores uirum accedemus perendie poft hoc Sabba tin' moftrum cultaqj Iudeo
(ut ait Oudus) feptima facra uiro. Interea tu fellam hanc arripias , ego alteram,
5C confidentes dicamus celeriter de omnibus donee apparentur,qua? ad ccenam
congruant. Carterm ne detur fruftra contention! locus eum foli limus , id enim
aliud nihil effet, qum tempus perder, tu prior quicquid in buccam uenerit, ue!
prxteritorum aut praefentium recordandi uel commendandi gratia quocunque
accidat modo, cloquereSic igitur Marranus exorfa texuit,Etquanquam nego/
cium omne,inquit, circa quod poftmeridianohoc temporeconuerfati fumus mi
hi fingula examufsim perpendenti uideatur elfe altius, qum ut id nos hum!
ftratifufpicerepofsimus, tarnen faepenumer,quxhominibus prima fpecieappa
rent ardua C impofsibilia.tand continuis &C indefefsis exercitationibus duroq;
labore fitcV: plana & facilia,iuxta Maronis illud.Labor omnia uncit. Idcircolf
benter in media confer,que ab ifto me auduTe meminero,addciliis quid ipfe
*
Q. 4
femiani

A L AE

fentiam, Hebraeus fane preceptor nofter de Cabala nobis pettibus traaturus

commodum oftendebat,eo nomine quid fit ntellgend. Nam Cabala receptio
ne dfignat,fmul hoc attulit qud ea noftris animis eflet infita femper ad iummacnditionenaturalitendentibus,quaproptereius defiderium nobis coftaret
ingenerari V qud fumrn aeres acduina^ubIimoreshaberenturatq5digniores>
quam qud ratione humana comprehendiac difcerni queant. ld autem triuiale
idoneis peripateticis eft dogma-ut enm principio meos Arabas cum quibus mi
hi extat folita familiaritas,citare Iiceat:Alpharabius in libro qu de fcienttjs prae
fcrtpfitdiac titur fententia.qudres diuine. pa fide credibiles,func altioris or
dinis,cum fint aTumptae ab infpra t i one di u na,qu on a m in eis funt fecreta dui/
na.a quorum comprehenlone debiltantur rationes humanar, neq; confequtur
ea.Haec Arabs ille,quod C Simon nofter affirmauit,qui eos ordnes appellat re/
giones i & in animae noftrae tertam regionem conftitut res incorpreas ac fub/
ftantasab omni materia: penfioneliberas C immunes, non quae Antifthenesco
gttauitphantaftca illa V lgica uniuerfalia.Sedipfas inqu reales formas, fpe/
cies3ideas,eflentias,quaefuntres altisimae,circa quas uerfantur Cabaliftae, ut au
dio,contemplationibus fuis prop inenarrabilibus,cV ea fingula quae nos fentire
aut icire arbtramur hue conferunt, ac demum uniuerfa in unum quod eft ipfum
bonum atv^ prmum per meda reducunt, tanquam ad noftrar mentis faluberri/
mum finem.Quod Arftoteles in 14.lib.eor6 quae Poftnaturalia fcrpfit , id quod
eft - 6 (/, id eft,Sibi fufiicens o falus eTe dixit, cV SimonHebrai
ce njnw nominauit.Sicut cVregiusPfaltes ait,DominieftfaIus,&fuperhanc
generis humani falutem , omnium Simon Cabaliftarum fundamenta ect, quae
fint ratione inueftiganda, per rationem inueftigata, ut quibus ien/
fus praebuithypoftafim,nec intelleclus difciplinam.fumma enim funt,cVquorum
caufa nequeat adaequata reperiri , quorum cognitione difertifsimus fecte Peri/
pateticae Theophraftus fcientiae abftulit facultatem. fie enim in fuis Superna*
tural bus fcripft, &<! \ Sv 7jv(5b <Awji(C Ai itidn Stapey- ctf^ecs "ffc &-
n n lx.v curcw^n </f. Mfii'rftuf khyiuctM, id eft,Vfq; ad aliquid quidem pofumus per caufam fpeculari, principia enfibus fomentes rquando autem ad ipfa
extrema V prima tranfierimus,nonampliuspoflumus,fiuepropterea qud non
habemus caufam feu propter noftram infirmtatem.De fupernis enm cVduins,
qubusnihil eftprus,undenam qu;rfo pofet demonftrationis aliquod medium
fumirQuare Plato ait in Timaeo;qud illa explicare plus eft q? noftra? uires fuffi/
ciant.cred autem tjs ubet,quiantdixerunt,quanq? nulla demonftrationis ne/
cefsitate loquantur.Hacc ipfa Platonis uerba cVuerifapents mandata ego tanti
aeftimo,u t ea oraculi mecum loco duxerim habcnda.Et fi ulla Cabala? rata C fta/
ta fundamenta funt,haec funt.Quaproptef acerrimum duinae cognitions mera
& nuda fideconftantis,hoftem &fofidiatorem arbtror logtcum eile fyllogifm,
qui Theofophiftarum aufu atqj ufu,Deum dC angelos mentesqj beatas V umpli/
cifsmas ultra mundan fecul uirtutes V omne fimul aeternitatis agmen,cV quc/
quid eft ufquam hiftoriarum de rebus fupernaturalibus, id totum humanae mor/
tali tati fubrjciat ratons dcuri inueniendum probdum,dirigendum,perinde
atqjillas tarn illuftres fubftantiasin Tullianum aliquod includereconetur.Hoc
nmirum eft Iouem uincire uelle,ac falice uiminea.aut refti nutica Igare.Quod
ne Thetis quidem (autore Horn ero) permitteret, aut Centimanus Briareusille
Aega?on.Quo magi's contentions theologiftas V nugiuendos fophiftas ndica*
boccelum dC fupercceleftium expugna tores non minus efle, quam Aioidas ge/
minos immania corpora , ut ait Virgilus . qui manibus magnum reicinderec/
lum aggrefsi. Haud fecus atque Sinaaritasac Babylonios oiim filios Adam, hoc
eft, ex humana imbecillitate, quam in fe non agnouerunt prognatos-turnm al/
t fsimam exxdificantes , cuius culmen pertingeret ufque ad ccelum , primo/
res ,

L I

res VsVa Balbel,id eft,Confufions authores.unde Bbe,quam uos r3 abyldna d

citis,N ce alterum alterus lnguam intelIigentes.Per hos enm grrulos fyllog/
ftas>in rebus credends petas erga dunorurh unuerftatem omnis amittitur,atque uincend ftudo fraternum odium conc catur, uenaticos canes ad fedtonem
paratifsmos.fummaectemplations uenenum orbetoto expelIendum.Trium/
phenthxcfifas eftfyllogfmorum artificia, in natura C humans nuentonbus
atep figm ents. Sed n facrs oraculs locum fb ne fperent ulIum.Hoc enm Par/
mendes apud Pa tone de iibftanttjs feparats Socrat dogma traddc, i ra dices,
itfct. uisHitH^ id eft, At fmilter nos llis non mperam us noftr imperio, neep /
gnofeimus diuini qucquam noftra fcicnta-E fermoni Se" peripatetic aftpulan/
,& Arifttelesipetum artifex tum organum,ut aiunt,fciend,cum in refolu/
tiuorum pofteriorum uolumne primo, mmedatorum cientam eTe indemon/
ftrablem affirmat.Poft paul inquit,Et non folum cientam , fed C prncpium
fcentae eife alquod dcimus quo trminos cognofemus. Prncipm feientiai
Themiftius ibi appellat noftram mentem : trminos uer ex quibus uideJicet /
ponuntur dgnitates maxmar,ubie<3um V predicar. Sed Philoponus qui uul/
gnominaturloannesGrammatcus, explanautharc non partim fublimus8
uerUSjita feribens , /\ ' -/ 7tf &- vt& : /.
ik Sea /'j'fm &&& Jjff.-nisix'rtc iv ^ id eft,Philofophus hic
quidem enarrationem pranacentis dcli fie traddit.Prncpium quidm feientiar,
mentem accipiens, non noftram, fed diuinam cVfupra nos, trminos aute* ipfas
ntelleCluales5c*duinasformas.Terminos quppe illas uocar,propterea qud
fines Ont omnium. Cognto itacp fupernaturalium creditorummente pender
non ratione,quxratocinandopoteft errare. Sic enm dem feribt Ariftoteles,
&% v> ^'^ -, id eft,Sufcipit falfum,ut opinio , ita etiam
Iogifmus,quod eftratiocinatiorundefyllogifmus nuncupatur. Idem denicp con/
cludtpofterorafic:Scientia,inquit,omns cum Iogo,id eft cum ratione eft. Prin
cipiorum fcientia quidem non uticperit. Quonlam autem nihil uerius contngt
efefcenta quam mentem,mens utiqj erit princporum. Principia uer dicitur
res primar, Hefiodus pricq; omnes Theolog dos fecerunt efle principia, ig<
tur haMrcogntoproprie nominator Duina. Et utinPoftnaturalium primo alie
dem Stagirta crpfit,eius eftpofiefso ^&^ eft ,Iuft utcg
nonhumana,qudueIfolus uelomnS maxime llam Deushabcat, cVindgnus
fit homo quarrere crca eum ullam fcientam.Deus enm folus hunc habet hono/
remiuxtaSimonidem. Sedcum nobis nihil magisconducat ad beattudnem,
qum fummarum cVdiunarum rrumcognito,qua(terogo) uaPhilolaeala
homn ad eas pergendum eft,fi no fcientia f quibus'ue mods comprehendenda
tanta fum mitas? Tum Philolaus.Perecaftor pfetu,iteroftendifti planum at/
que pats. Cum nm qno^fintcogntonum opfices,Ammonio tefte,poftA/
riftotelem,qieorum quatuor tantum n primo de Anima libro memint:funt
autem nt^unk^<!^ce^aur*eeifUi<&SiH,i(, id eft, Mens, difeurfus, opnio,magi/
natio,fenfus.Mens qudem cVfenfusnonfyllogTant, alterum longe fuperius,
alterum mult inferis ratione. Sed nec imaginario quoque cum fit ftatio fenfus
C apparitonum inde mgrantium referuatio.Senfibus autem neququam ratio
cnantibus,ne putandum quidem eft apparentia fenfuum ra tocnar poi. Rer
ftabuntigtur opinio cVdifcurus,at opinio eftipfius dfcurfusconclufo,quapro
pter eapfa non fyllogtfat.fol ergo difeurfui quaedancea nomina tur , relda eft
fyllogiffandi facultas:hucuqt Ammonrj fententa eft in commenrarrjs qu aedidt
ad Ariftotelis prima refolutua.Etquonam attigienumerattone comprehenfio
nescVcomprehenfa breuiter,ne uagetr oratio mea longus,opinordiuina efle
fupra fyllogfrnum , nec ratione humana intellgi poife qua; non ducant originem
cogno*

48

CAB ALAE

cognofcendi a fenfu,fed ex mera dependent fide,tantum ob amorem reuelantis

receptad hominumbeattudnemcredta.Sunt tarnen plurimafan quae fe di/
uinx fe fpeculationi immifeent , ut unius familia: folent quandoq; liberti S
inqulin c5mune fibi nomen ufurpare,atc$ illa crebr(ita enim fateor) fe theo/
logicafacuItatetraclaripatuntur,quiatielaIqualemordnem obtimierunt ad
Deum,aut per fe aut per redudone,ueI alia forte ratione,ut creatonis,conferua
tionis,perfedons,iuftifcatonis,beattudns, falutis, dC fmiliu. De ills equid
no cogitoinpraefentia,qudfciam eanatitralter nobis cognita fieri, quorfi aut
in potnaturalbus affertur oftfio qud fint,aut in theologcis,propter quid fine
Permitto nimiru llis ratonem,quppea fenfu quondam orts C dcurfu huma=
no dcdtis,fed quorum ueritas fola pendet authortate reuelantis , eorum haud
arbtror efl fcientam,nec in ills dominari fyllogifm uelim.Sedd tant quod
omnibus eritpra:ftantiusfides,quam quhabet,is ab Arftotele inPrioribus re/
iolutiuisappellatur,JfeA2ce{/</7ixei<i'-,e tTvj.^<cv^ve/?,deft>meIiusdipofitu9
qumfiefletfciens.-quod expIanauittaPhiloponus.id eTe, melius cognofeere
quam per demonftration\ Ad hace Marranus,ATentior tib Phlolae, inquit,
& tecum quoqj illa ipfaquae merae funt fidei C purcredibilia, ueto fubeda efle
logicstendcuIs>qua: plane mags funtcontemplantibus detrimento qp lucro,
dnoftr pariteraTeueranttam Graec qum Latni.Hieronymusille Dalmata
. in Pfalmum nH.crbens , fyllogifandi artem theologiac applca ta compart pa/
gis Aegypti,cV:ficait,Cyniphesdaleclicararts ftmulus tellgitur,quae licet
partium uideatur re pfa habere feducb'onis aculeum , grauifsim tarnen faucat
mentes humanas.Quapropter docb'simus fteur hanetechnam quam cYuaniV
tatem fenfus Se* obfeuritatem ments agnominat, omnino ab Hebraicis dmout
ftudjs atqjreiecit.cm facpealis.tumapertifsimadDamafum de quaeftonbus
fibipropofits,quando in *.fjs uerbs uttur.De Hebraicis diputantem, no decet
Ariftotelis argumenta cqurere.Et in Pfal.14j.de theofophifts ita crbibQuan
do tecum cceperint difputare,fic uerba eorum breuia funt,fc artfici fermoneco
clufa,ut euadere tib difficile fit.cum enim te ligauerint fyllogifms fuSjcV te clau
ferntjCV quaf maceriam fyllogifmum tib texuernt ac acdficauernt, non potes
corruere,non potes tranfre,teneris nclufus, no eft ruina maceria? necg tranfitus.
ibi tenuerint te quaf quodam gyroinclufum,tunc non en's in anguila ua
qua: d Licit ad ut,fed in lata qua; ducit ad mortem, ivre \ 7tAthZc tvsis>&/
fl k fffa.byttoicts'ntQcwoteyixSi id ebQuoniam cVimplcitatis fides melior
cil quam curioQtatis peruafua rato,ut dixit Athanafius in lib.j.aduerfus Arria
nos.confirmat hoc idem in operecontra Qrarcos,quod fie incipit , /\^&*/
<nxs ta ri"fSf ocAh8x{ yrd<rts-,is -noS-ny w ^fvray <^</Wi(Aitf Jlitut
eroy c<p ' ?\ ^et-n yJqxitoy^ id eft, Ipfa quidem de cultu diiiino C de uniuerfo/
rum ueritate cognitio, non tarn nfttuta ab homnbus dodrna eget, qum ex
fe ipfa habet notorium fuum. Sic Athanafius* Hoc nihil efie ueriusqufquefiV
bi conftituat. Quo enimdicendi ftudio, aut quoperfuadendi conatu opus erit
eus,quod mea fponte paratas fum credere, quod'que iam folo erga reuelan/
tem amore meo fingular ueneratone libenter recepi, ne minima: quidem
ratons u coadus aut ndudus,quam faltem tenebrcofa in hoc corpus de/
merfi uineli animi obtufitas poTet excogitare. Multo uberus hace tradat
Iuftnus ille phlofophus Chrftanus in libro deredaconfefsione,iambumpri
cum iftuc citans, ^^>^<^&^, id eft, Nihil enim homv>
nibusdiuinorum manifeftum,qu cVSocrats fluxt ab ore. Fertur taXeno/
phontis Socratici ad Aechinem epftola, Vbi omnbus,inquit,patet duinas res
cogntione humana comprehendi nonpofle,quare fuTctpie ipfosdeos ex ani
colre, quales autem funt, nec nuenre nobis pofsbileeft, nec fas quarrere
enim feruis cducit,nec eis laudable dxerim, fi domnor fuorum confiJia,
nif quantum ad m nifterum fuum pertinet ferutari uoluerint. Et ut de Socrate
~
_ t* _

LI ER
I I
4<?^.
olrttphlfphore<Satorus,fcrpltidem in Memorablbus, *&&$
i/ ih cpcu/fojj w-nii fi/,o7 tvi-jtc a />{/ flay Mf7rti iv&jj) det,Mirabatur
atudelcet Socrates.fi no mantfeft ipfis fit,qud ea non el; pofsible h mini/
bus nuenre. Talis femper fuit omnium aetata C omniferrnreligionu fenten*
tia,ut humano intelledu n capiantur quatprius in hominis fcnfu non fuert , C
quae intell edus no capit,ea nec ratio dilcuti t.qux at ratio nil difcutit,ea nequ
ratiocnatonis difcurfus>quamcWaivuocanuudicabit,quQdturn maxim di/
uinitus reuelatx ueritati congruit,etiamfi de earum al qua imaginarios nobis /
nimiconceptus formemus,ut quicquid religiofe pecj} rcceperimus, id argumen
cationis uiolentiaeno fubdamus,uei ullo nobis phantafrnatepropotico. Mj lores
itacpimitatusilleNazianzenus Gregorius,qu eminet inter omnesnofirates in
omni theologies facuItatisgenere3omni uerborum C fen'tentiarS uenuftate ft/
nulcVTgrautate,huicdoclrinaehaudabfimliter adftipulatur in libro theologize
cundo affirm ans,y> kmrfoy wib&fbnf* Jticwoix -h boy-^- oAsyoo-oy <f!n epeevrti/
<t<3J, id efi\Non cprehenfibile fore humano difcurfu dun neq; tota quicquid
contngitimagnar.NemtuMarraneChrlanor meprorfus expertem aut
negligente fufpcers. PhiIIausrefpondit,Memni Athenagoram philofophS
^tnenenfem ad mper atores M.AureliumAntonin,&L.AurCommodpro
Chriftans legatO fie dixTe, In kj dicw ff Jloyuinay^ois ^^^ cmi/
(tjAtqu SC per ipfa dogmata quibus nntmur,n hu m ans cert,fed duinitus
mss Deo dodis,peruadere los (non fcut de prophans tentes) polumus.
ubi aliter de prophans perfuaderi-alter de dunsniinuat. Tametli alqu mu
tos ex uobis nouerim , qui omnia logcs adnuent nbus confundunt 3 & fuscp
desnaturada mathematics principrjs,ac rurfus theologica naturalibus ftatut
conrrmantqj.Sed haudqaq? caufae diuinae funt naturalibus pares,nec ualent na**
turaba dirigere duna,longecp minus illa que Tola fide confiant, lia ratone pof>
funt demonftrare humanitus fcibla.Scut riec ea q funt pur crdita, necefario
nferunt naturaliter fcitarpraeftantfsimus enim lle uefter Dionyiius Areopag*
ta,quem ego aut reliquias aut magnem Pythagoreorum(ut arbitror) haud int/
pienterexillimauerim.fupertheologicisiitiscognitionibusin libro fuo deDui
nis nominibusnta Ioqutr,ov</ ffi inqut k(uhs
* y? uLct-nh -nlg t/
'<&CCA\"tti /\ lie XC71KTX TXS "ffi* ttLy ^t\0l/5l'gHVOCSiPtJJT *j <uZstP (ullCcffc i% Hfl?) ,
< v7i<t>iJ)v7f ffir-J oUccs etfjrjif ycy, id e(t,Neqj enim confequens llato caufa/
tt's & caufisjfedhabent qudem caufata illas caufaru receptas magnes:ipfa! au/
tern caufae caufa tis abftrac% funt,& fupernrefident iuxta cuiufcp prncpatus ri
tionem.Quocaptofiusalquorum exueftrsretaculum cVfallacius dogma eft,
in rebus bla fide reuelata coriftantibus,fyllogfmorum proprietate nedum uten
dum,uerumetam paridgnitatecredendumefie quicquid ex facris oraculs pei:
fyllogftcum artificium fequitr,acbonaformali neceflara logicacp confequen
ciainfertur. Nihil enim tarn dftat quam effediuintus reuelatum cVhumantu
nuentum.Vndenmera fide pur credbliS, credere C fere funt maxime difpa
rata,ub nunquam conclufiofyllogifm fore poteft eudentor exprxmiTsis, et/
amfipraemfsiseuidenta certa mifceantur,tamen femper conclulio, partem fe/
qutur infirm orem.Rede igitur uel hoc affirmamus,qubd in eodem fubiecfo SC
refpeclu eiuciem uertats,non poteft fimul ftare habitus fidei acquifita?, V habcus feienta? per demonftrationem gentar. Qui ergo contradct facrs oraciM
Iis,s execrablter contradct fidei. Atuerbquialtcui conclufiOni humano in/
genio , fubtilbus huentunculis,Arftotelicis technis , Elatica'que di'fciplina,
cuius autor fuit Zenon> fltisus tQjiteo-o&Kttqxvys utGalenus aitdiueChryfipp tendiculis, aut fophiftarum fyllogifmisexfacrorum oraculorum reuelats
colledae atqueillatae contradct, is iam non fidei contradct, fed Icientiae hu/
man* rpugnt, non diunam llumtnationemjfed mortalem induftriam ab/
nuens

47#

CABAL AE

nuenshaudexecrabtenfed erranterfort,autquandcpperfpicaci4er,nonau/
tetn turpiter.Quo'n modo gtur affirmare qus aufitfdiuinitus reuelato, S hu/
mancus inuento par dignitate credendum eTe, nfi qui totus pafcatur fyllogif/
mo ficut bos foeno. Sane quae (amabo te) intercedit dignitatis paritas ftus Si ils
l usrFidele illud,a t iftud fcibil e.Mens llus Cedes cft3 ift us ratio : liud deflu t 1
mine fuperno,iftud ex fenfu duc t orgnem.In mentis region e aliqua funt necef/
faria,qu in ratione funt mpofsibilia.In mente datur coincidere contrara C c
tradicloria,quae in ratione longifsim fepar an tur. Non eft gtur omnno nerum,
fi pracmile lint de fide, conclufion derco fore de fide. Nam execra bilis eil pro
pofito hare, null um adorandum eil creator.mul to etam execrablior ifta,Omne
fculpctle eftadorandum.In eis nanqjambabusblafphcmaturfides, attamen&fa,
era SC fidelis non eft h seconde confequens,nullum fculptile eft creator, qua natu
rali ratione demonftrare poiTumus,ergo ueritas ei us no pendet ab au tortate re/
uelan tis.Sed eins euidtia long crdita fide minor etPari fuafu fall mur (/
tendo,quiaconclufofitdefide,dcrco aliquam prarmiirum necefiareTe de
fide.Qus enm ignort Hebran's,Chrftianis Agarens eile fu mm a fide cred/
tum,qubd fculptile non fit adorandum,ad cuius tarnen aTertonem inferendna
turalibus utar praemifsis,nullum lapdem eife adorandum-fculptile autem uide/
mus lapidem eile. Tum Marranus, Com mod mihi PhloIaereducis,inqut,
in memoriam noftrorum quorundam elenchos fophi fticos;quum dicunt,cclu/
flo eft h .-er e tic a,ergo aliqua prxm Tar u m -Qua in cauia mir or fupra quam dieipo/
teft,quod tili aliquosuel homines quandoep inuenant,qu eis taliacredant. Sed
quid ego Aethiopem Iauare conor, qui nulla opera candefcit.Sunt prxterea que
tametiireuelantur,tamenetiamfequunturdereuelatis,quzfiacceptenturcre/
dent e.fides potius erunt qud reuela t a,quam ici cnta quod ill ata. Scut quae pre*
cipit ecclefia mea ee credenda etam quocunqj ingenio compofi ta, praefumun/
tur potius fpiritu fando efle reuela ta^quam humana ratione nuta > quantum/
us quad a m fyllogftica fubtilitate inducantur. Sic lle ad ecclefia m Alexandrn
fcrpfit mperator Conftantnus de concilio Nicaeno, dcens, iyxf-nhr&Hs<oig
ti Hparqv V(TH9 7rc<j,a/v
$ - St yvjj^ixatstt env 71 <n &' ttii
\ ra>y K9^ thAikvtw(/cwc()i/ tts </ltKvocug <1&,- Setow >i&y<rtj ^., id eft.
Quod enim trecentis fimul placuit epifcopis , nihil eft aliud quam Dei fernen ta
maxime ubi fandusfpirtus taliumtotcV tantorum urorum mentbusncum/
bens dunam uoluntatdeclarauit.De epifcopis loquitur hc, ecelefiam uniuer
(alem iprtu diu no agita ta m repra?fentantibus,non de quorumlibet quantum/
cunqj polyphemorum heteroclits finecerebro capitibus. Abeant gtur in offi/
cinam fu m mixtiones fyllogifmorum de efle,de necefaro, C de ctngent, aut
fi qua fint alia logicxcuriofitatsposibla feu mpofsibilia. Nulla enm eft ora/
tionis fideliter crdite ad neccffaram propofitonem aequa comparatio,cum ne>
eff r a pofst elfe d ubi t ab ils,r euela t a uero nihil fit euden tiu s. Ne gtur occu*
pent eufcemod mixtiones adyta facrorum,ne moleftent herophantas,qunim
m feceda n t(( aliquid poife uelint)ad artes fellularias aut naturas cementaras
autfupputationes mathematicas,netraneanrlimtes,ne attngant tw <&
tdfi xfv&cw
ttvsHpiumuffi -& 7$</Wi{/. Reda, nqut Phllolaus, inceds /
mice ad Pythagorxprofedb uiriduinore doctrina mbut obcuras latebras
nul lis hum an ngenrj argutiolis perueftgandas,quae nobis a m bgend for midi/
nem magis ncutiunt qum gnrent adhxrendi firm ta t. Non enm potert di/
uinorum tantus fplendor per tam tenues Se* ailes foph fma tum rmulas tam ftri
dim noftrisnoduinis oculis cern. Sed opus erit amplsimiscogtandi Se* ere/
dendi uiribus,maximec(urait Terentus)fide C taciturnitate. Quo motus /
thagorasjomnbusdifcplnistoto orbe hauftis primus philofophac creditor, ni
hil prus(ut fcrpfitApuleus)difcipulos fuos docujkquam tacere.Nam hoc erat
prmum contemplatiuae fapientia^udmenturn , meditan condife ere > loquitari
dedfeere.

LIBER,

I I.

47<

dedfeere.Perinde atqttam augube maeftatis Pythagorica fubl mitas multo e>

fet dignior,qum qud pueriliter iadats gem's Ioquitando C garriendo compre
hend poflTecSatis uerb nobis pater ex tjs,quat Simone accep mus, etiam Py (ha
goram ficut cxtera Cabaliftarum,ta hoc quoq; genus dodrnae in Grecam attu=
lfl,cWcetqubddequadtione altfsimadifcpulusnterrogaturus taceat.' nter/
rogatusuerbfolureipondeat,ett/r)ft4i*,Ipredixit.SicCabaliitrerpondent
tFTffau'deftjDixerunt fapientes.Et Chrftian quoq; fuis dcunt -msAieoy, id eft,
Crede.Tum Marra nus,For taffe nos taxas PhiIolae,quibus id Se" m pera tor lu I i a
nus improperaut dcens, n&y ktoyix t&t yfoma , hs /jv -? -n wslcrti/ , f\
Mt4*f*b<r, id eft, Veftrumirrationaltas Sruftctas,S nihil ultra ipfum
crede,ueftraeeftfapentac.Cuconuco Nazanzenus in prima inuecliua prude
ter occurrit) quod pariter hoc Pythagoreis fi t pr im u m C m axi'm di fciplinac fun
damentum,tacere:dendenullam dcts exhibereratonem,nifi</'x>' ^.-quapro
pier s inique nos redarguat,quppeft&u&y ton-- uP,f7t>f \,$^ ' wiy *
r<rt/o-^y/tcM(?<rt/^fif - K^/Wo-.ideftJnidem cdeme fto,i'pfe dixit,S apud
nos crede,Iicet altjsfyllabis Sc" uerbis,ita Nazianzenus.Habemus nunc memor
ter eorum, qui prx qubufa; cacters facra diligentius tradauerunt unanim em di/
feendi morem,uidelicet Cabaliftarum Wntf Pythagoreorum
ChriftianorO"
'^. qucqudaliorum eft,diuinum non eft.Equidem ante multo
gtau tantum,PhIolaus at>ea omnia exHebraeorum fluxifleCabala , iam certo
certius fco.xlare nanqj uideo,quarcunq; Simon nobis oftenderit philosophise Ita- *
lcae,hoceftPythagorcis adamufsm quadrare, uthaudab reiudicauero Cabali
ftarum S Pythagoriftarum nter fecunda eiufdem eTefarnacOmniananq; Mu/
dianoftrautriq5 reducunt ad humani generis fatem, St" omnia entiaquxfubfi/
fi unt, aut fubftant, continuo ad ideas referun t,quar uer funt,S idearum ideam.
Vnde iitriqj ternos ei mundos aTeuerant,cV ter t um infinitum , ue! potius non
fnitum,tribusq; conftare omna,t&7n$> y epxo-y o isvbvtyetdi & & (3 tk tsci*
-m ntifivm etra.id eft, Quemadmod enim dcunt Pythagorei,omne SC /
nia tribus terminantur,ut in lbris decoelo fcripft Ariftotelcs.Nam alia qudem,
inqut,funt corpora St" magntudnes,ala uer habitant St" obferuant corpora Sc*
magnitudnes , alia deniqThabittum cVcuftodum princpatus fun t C origines.
Quoditaintelli'gorQuoniam mundus inferior complerlitur corpora C magni
tudines fngula cum uiis urtutbus C intelligentrjs fpharrarS motorbus appro/
priatis V generabilium corr up ti bilu cura toribus ac cuftodibu s.qui obferuare dicuntur corpora prouide,ut eft cu cp tributa prounca,quos antiqutas quan
doque uirtutes , quando'que angelos , tum aliquando C dos , tem C dazmonas,
uel pro rerum anxarum foil ctudne > quibus al legantur crebrb dacmona quoq;
nomnauit.De quibus cant HomerusAoi Javm-jw* tvemM'd eft,Drj olym
pica teda nh abitan tes , feilcet qui rebus natural bu s prxfed fepequerua tur/
banturaffedone, ac fumms ad ima relegat Iaborum fuorum caufas dcunt
id eft3Multt enm patmur olympca teda n habitates ur9,graues dolores in
ter eos ucfs m reponentes , ut eft in Ilados quinto. Nam olympum ntellgunt
prifei quntam efTentam fue naturam, hoc eft ccelum:qu are teda olympca funt
fphaereicceleftes feu coeli, dd celando,ficut teda tegendo.Denq; uirtutes coz
leftes Se* uires elementares ac rerum naturalum propretatesHefiodUsdeos ex
celo V terra dct gentos in fu Theogonia,St" Orpheus graecor primus theo/
logus ad Mu feu m ferbens eofd app ell at dxmonas his uerfibusMctt/ wr? vxvfos
vffi ntyvs j \w<f)pv$ ? fiovs? <& ysBojftovisgi il < TavetpoTiss. id eft, Dxmones cozle/
fies C areos SC aquaticos SC terreftrescVfubterraneos C gnfequos feu gni
fiftentes.In operum quoq; dierum libro Hefodus,Darmonesinqut boni funt,
terreftres cuftodesmortalum homnum.Ipfequidem Apollo fe fu^fimles dxs
monas rogantiquodamTheophilojrefpondit angelos efepro incumben te fibi
R
admini/

47*

admnftratonis officio , ut eft in oraculisSic enm cecinit,ut ferme'folet omnia

heroice,2rvoi*i*A Aoya \a>^iySu/oy ynavit. wwfsp Stf./axgce </t *<*? tytei *ef;
td<ft,Nomennerationecapienduminignehabitans3hocDeus.Parua aut Di
portio angel nos.Erigam us il libet ad altiora ingem'um noftrum, quippe ad uni/
uerfi huiusglobiWtalesinfluxus. Nam mundus fuperior compleditur fuperos,
effntias incorporeas,diuina exemplara,& orbs huus figilla, quor inftar /
nium rerum inferiorum facis funtfadar,que Pythagoras & 7ijtf
ixt^.ir.i etjmmortales prima deos,uelut principia rerum ex mente dtuina pr
duelas ideas,utfint eintiales xf%k prncpatus,cVT origines habitantium corpo>
ra,dcftfpecierum,compofitas huus mundi res informantium.Quo planintelii
gitur alios etam llic efe immortales/ecunda deos.prima enim fecunda rcferc,
entia ncorporea,hngularia 8 indiuidua : non materal numero , fed formaliter
formali nter fe dTerentia:puta fpirtus ab omni materia Iiberos,fimplices & im
permixtos,fuapte natura extra cclum fenCble commorantes> C ut ait Arftote
les.nec tempor,nec loco aftridos,unde nec fenefeant nec tranfmutentur,multd
magis nulla uariatone nec aIteratone,nulla denique pafsionc afTedi , fifficir>
fimamfibi&optimam ducant uitam,habitentq; acternitaten^quodnuncupatuf
xuum, 6C GrxcejU>j quaf ce y, id eft,femper ens.quoniam idem iIJud feculum
femperfuit,eft,erit,intemporaIiter,inmentediuina: ex energa tarnen Deforasr
creatum, extra coeli noftr conuexa confttutum , pro domicilio pledidisima
fpirituum beatorum, quos Pythagorei ueros dos exiftimant in ublimi cthers
uertice loca tos.cm prorfus obec1u,tum retro partu cuitemos, feilict aruo im/
mortalicV diuinopraedtos.Ab ipfoautem eodem etam alrjs difpfatum efty
V tributum effe S uuere,hs qude clarius,h s uer obcurius, ut dem dixit Ar1
ftoteles.Quid autem id fit, per quod difpenfetur C trbuatur , ab hoc amo duino
dC immortali rebus alrjs, hoc eft nferoribus eTc ipfum,n fortutum,obiter,aut
perfundorie illapfum, fedcuiuslibetfpecieiconfmiliterfubftantiuiim,certpr
m omnium Pythagorei Socrates V Plato feqiientes praeceptorem fuum.dicpu*
losfllius familia: docuerunr,cum auduTent Pythagoram femper dediuins ob= feur loquentem , dieere fol tum, qud Tetradys traderet anima' noftree fontem
perennis naturae,tunc plan ntelIexerunt,Tetradyn effe ideam n mente dtuinv
tradentem , di fontem effe ideam exemplar em tradtam , &C perennem naturam '
efle ideam rerum eTentialem receptam. Quare Alcinoo tefte, dixerunt hoc /
do,'t?f(/ tiiJlx f\ -ffC&f SiV,v<rj? 6\}&! S t&s " vLi&H-ny -^^^* &S '
St&s 1 fyi-TtcfyyMH^oK : id eft, Eft idea quoad Deum qudem, cognitiofua
quo ad fenfibilem autem mundum exemplar, quoad feipfam uer confiderata
eflntia,ceu Ioquentis uox (uti eft apud Areopagitam) una cum fit atque eadem,
multis auribusut una perciptur.Eft enim uox primo inuocferatere, feefid in
uoealitate, C tertio in quolibet auditore. Quo autem in mundo fenfibili femper
fphafra prior in omnes eamfequentes nflut , ita in mundo ntelledual non tan/
tum fingulos choros fuperores nfluerearbtramr n omnes choros inferiores
uerm etam totum mundum fuperorem nfluerentotum mdum inferiorem,
ut omnia profuo captu, quantum fieri poteft, momentnea adaeterna,cV nfima
reducantur ad fumma. Nihil tarnen mere creaturarum ad tertum mundum redu
c poteft : nihil enm tanrac fublmitatis fuapte natura capax eft, ni Deus.Atqti
tertus inquam mundus ille fuperfupremus , omnes alios mundos continens fo/
lus Deitatis eft, duina conftat eifentia,ut plane mihi udetur rede cogno
minata wdo/vcxf7sei t^> : deft,Omnipotens fedeslocata.mmoexiftens u>
per omnexuumcVuper omnefeculum (eft enm feculum feculorum)-^^?,
yttsxTiWiVoiarfvritoSiOvmTifx&t fefrsf 7r>& cid eft,Exiftenti,fubftantiaf,eirenr
tiar,naturaf,entitas S imitas praexftens.Quod Pythagoras nofter / appelaur,
Parmendes Pythagoreus y uterque haud abfiml ratione, en <{/,#, K9
jo o?$ ; id eft, Qud fupereflntiale umim, SC ens, unum. Sednemo antiquitatie
cam

 # E R

I U

47f

Hm perofus aut tantas con tcmptor maior um ee optauert, u 1 1 a nt mrcV ta m /

plentern Pythagoram exifhmet tarn an Ii amentia corrrpmm fuiflc , quod puta/
ret abaci5numeros aut pueriles taIos,quibus acbrct uul torios quatuor,aut mer/
catorum clculos caeteraqj id genus eflererum omnium principia, qua? non fo/
turn rebus non praefint,uerm ettam fecundum res accidant.Quin potius in tell
gi uoluit ipfum eTen t aliter SC fmpliciter unum, quo,cV ex quo,& per quod, SC
in quo3cY ad quod omnia funt.cV ordinantur,8c* permanent^ contincntur,cV im
plentur, V conuertuntur : idemqj eiTe primum unum V primum ens, quod in fe
cund Poftnaturala teftatur Ariftoteles his uerbis : <* /\ jip ?
jrj^ brfyy 7i -m / $ <frt Aef Sbp crTify/ 1 w , s v&h ri voik , re / /
: id eft, Plato nanque V Pythagorei,non aliud alquid ipfum ens,nequ e i/
pfum unumded hoc eorum naturam eife, ceu exidentis eflentiae idem unum eile,
SC ens aliquod.SaneXenophanes file Parmenidis prarceptor,cY idem Pythago/
rte coxuus , quanquam omnia celar mos illorum fuit:tamen uifus eft clarifsim
nobis explanarcquid ipfum unum eiTe intell exerunt,de quo in rerurri pririciptjs
ucrba fecernt.Dxt autem illud unum , eiTe Deum, quo liquidius Pythagorae a /
cana nobis patefiunt , cum ftatuit infinitum SC unum cV numerum eiTe prima re/
rum principia.Per infinitum nihil aliud fignificans,qum ipfum pofTe.nihil enim
qus unquam necogtauerit quideni,prius pb pofe,quod maxime infinitum in
Deo eft, immb ipfum infinitusDeus eft,in quo nfeparantureife&pofiTe, quod
omnium producibilium SC fittgulorum quorumque continet cfentas, uirtutes
SC operationes cum omnibus proprietatum 6C accidcntium cncxblibus diffe*
rntrjs C uniohibus.Cxterm Pythagorae affentitur etiam ea in re Anaxagoras,
ante quos uiros nullam Grecos omnes Dei habuifle cognitionem,Eufebius Pant
phili autor eft. Dixit enim Anaxagoras,Quoniam erant omnia fimul. Et Demo/
critus,Erant,inquit,omnta fimul potentia, uidelicetAu//*: id eft, in ipfopofle.
eft ilia quoque mixtura,fiue rerum commixtio Empedoclis SC Anaximan/
dri, neququam tarnen in aliquo Hefiodi aut Ariftopham's chao node C erebo
Confufa , fed in Deitatis pleno lumne difcreta , C in pfo nfntt lumnis intimo
pntrait' ordinata : quanquam fi haud inique intelligatur Hefiodus,certe chaos
no SC tnebras non ef rerum principia, fed ex principes orta ftatuit. Id /
lim in Theogonia protulit, tyccffo KS 'h* itf&-n\fyjiivr curry.Hrot /\ -TtfLsx
*& yvtitt. Dende fequtur, ^t* * IpSoe - // iyfav-n : id eft , Ex
principi,cV fiquando alquid primo fadum eorum eft,certe primum chaos fad
eft.De chao auterebus ngraq? nox nata funt. Ariftophanes ueraliter in Aub.
feripfit ,
JwH&vvf tfiQ* ri whew -nfioy : id eft , Chaos erat SC nox erebusqj
nigrum primo. Sed ita fingir, poetice Mufarum more , aHudens fuis aubus, Ut ex
uo poffet amorem excubare , ac fimul Orphei fupparafitatur in Argonauticis,
non abfimilter fententi.quapropter hoc idem repetendorurfus iterumqj mem
rtrim,omna SC fingula in illo pfo pofl,non confufe,non in chao, non in erebo,
nec obfeura no<fte> fed diferet ac ordinate in pleno lumne , feilicet in ipfa fumi/
nofa SC omnium fulgentifsmorum radorum fplendidifsma clarta te ac illuftrs
SC lluftrants eTent x duinar in tutu,notitia,cognitione uerfri,qu ptimo iu/
re ab antiquisms philofophor u idea nomina tur ex r> - yiva-: cuius qui/
dem poTe effe>cum omnia compIedaturmentaIia,ratonala,ntelIgbiIia,fenfi/
bilia,utalia,fubtantaIa,adhefibila,cV adhaefiua, non tantum eorum quae funt,
uerumetam quae non funt: tum uer illud poterat infinitum appellare Pythago/
ras,quod SC fpientifsimis didum erat fatdfcMvxttt : id eft, infinit poTe, quo/
niam SC ipfum eft infinitum, SC una eademqV infinita SC eflntali deacompled/
tur res infinitas.Nhl enim uel fuit,uel eft,uel ert in fupercoeleftbus,cceIeftibus,
r.errenis,corpores aut ncorpores,n a ngelis,n homnibus,in brutis,in plant is,
in mineralrjsjin tota uniuerfi natura,quodnon poTet, uel (ut grammatic loqua/
mur)potiscft. hocomniaprodeunt,ha;cml;?reg^v'*<'(c -.*

 L
fwuxio7roiot<Ai/vxtxis : id eft, Infinit potens cVomnipotens potentificapotentia,
quar nihil aliud eft, quam duina eflenta, intra quam ante omnia unum produ/
cit duo. Hie tenes Marrane totum meum Pythagoram. Duo primus numerus
eft, unum uerbprincipium numeri Quia fi eredis Xenophani,ut ante audifti, /
num illud Deus eft > 8C cum intra eflentiam diuitlam produdio duorum manie/
rit (numerus enim feipfoconftuitur,Boetoperipat etico autore, uxtaqj unum
foins bnarus naturaliser eft) tum neceflarib duo quoque illa, Deus funt, quo/
niam intra Deum nihil nift Deus eft. Tres igturhaeres princpumcVprimum
cumfint,cVTunam Dei eflentiam nonexeant,tum Deus plane unus funt. none/
ni m eflentia eo indi tur , qud ex uno duo produda numerantur, fcutin rebus
quoque corporeis farpe fit , ut unitas mota in duitatem (fit uenia comparatoni)
ufque ad terna progrediatur,manente rerum fubftta , ut ftip tis C furculorum,
uel xquius,ut hominis corpus,brachium 5 digitus. Ex uno itaque in diunis pro
ducente, duobusq; producis , tri ni tas oritur, quibus rebus addatur eflentia ab
eis formaliter diftinda, en formalis quaternitas quae eft infinitum, unum, nu/
merus duorum , omnis numen fubftantia , perfedio , C finis. Nam unum , duo,
tria, quatuor, collediuo progreflu decern confe tint, V extra decern nihil eft.
Quare hoc ipfo intellexit Pythagoras omnium quoddam rerum priheipium ei>
fe , quod Tetradyn nominauit. Nam tetras Graec, quaternitas eft , V adis , for/
male folis,fiue radius, ex quali form alita te licet am fuperfubftantiai, Deus ipfe,
unum iluftre nomen confttuit quaternitatis , ueluti quatuor inter fe formaliter
diftindorum. Vtqj farum prophano igregaret , optima ratione nomen fan/
dum perypfiloncripfir,cum -f uulgoper iota fcrib confueuerit. Adhucau/
tem C ipfe quoque Tetradyn , ut Deum al quern hoc loco excel! en t er in genere
mafculino pro tulitj quo more Latini ueteres Cupidnem aut Venerem mafcu/
line pronunciaruntjcum alias nftrumentalemquatcrnitudins numcrumipfam
Tetradyn genere fmininoeloquantur.Deumautem fe illum oftendereuoluic
per quem ipfe iurauit m -^^ nihil haben de beat uenerationed/
gnius.Nam ut Ariftoteles ^^'-^''^: id eftjuramentum eft nono
rabil fs mum. Ego fan hoc in loco Herocli non,aftipuIabor,qui urea carmina
Pythagoram pfum confcrpfiflopnor. Atqui pariter optarem propter mirit/
cae fanditatis reuerentam , qud Tetradys Romana lingua non quaternarus
nec quaternitas, fed uoce mutata quaternio aut quaternitudo no minaretur , qua
le apud uos Chriftianos obfer uatis,facr um prophan uulgi ufu fecerntes. cum
enim ter tenuis C terntas populariter legi debeat.uos facrofandam hypoftaira
al terato uocabulo trinifatem appellats, quafi trum unitatem, feilicet enim lite/
ram ab pfo uno propter unitam fingulorum natura m mutuantes Sed u trece/
ptui cana m ,o m nu m rerum, nqu a m, una quaeda m fumm a res eft Tetradys, Py/
chagoricum principium. Tum Marranus, Bellfsmum recordor ab hoc exem/
po Phil olae, il lud quatuor U teta ru m charagma, in quo uniuerfa generis humar,
ni aluspraefto fit. Quod nobis Simon tanta feripturarum ubertate confrmame
\ ubi profed mihi ludcorum Terragrammaton , ac potus pfas quatuor literas
ex quibus nomen faluatoris compona tur , non male infus eft Pythagoras in Ter
Cradyn Graecum fymbolum com mutall. tum.Ego uer, inquit Philolaus
lio Tetragrammato Scilla falute,adquam totum pene genus humanuni reduxc
Simon, plane nondum fatiatusdifcefsi: quare cum ad eum redi ero de itis rebus.
fi uolet ampliora quarr a m, praefertim deillo homne,qu falutem fingulis quibuf
que nobis allaturus fit tanquam uniuerbrum rex undus, deoq; Mefsiha didus
t utde modo uelim num fit Aefculapius denu uel per tranfanima tone,u t ait
in hune mundum uenturus,de quo lulanus Imp. in lib.*, contra Galilaros i ta fert *
bit , y&f (jiVt / & rtt voirntt <fy WWiQ v>y *'<7{/ ^ itiiyljjj jjg: $1 Aip
yovyns fois ^')' uBx y igouii 7niHoit\fiL4%"nfw^oy% kfftufijUt iSr yttv(jf7ti
*W<? 7[ t> fc wftfp, wA0(wfAv^ j / TWS 7&><Pet ui & \

LBER

H,

47,

yh 76b &mk&i\fxaurSi Aijulv , iras tuxvoSStm 71*f 4v\k w*MtA Ampfaf,

(*-7 (&v<i5f t^onr* : id eftjupi ter enm in fuis nt clligb I ibus ex feipfo /
fcuapium genut>cY in terram per folis genitalis uitam defh'nauit , h c in trra ex
clofaciens progreffum uniform iter, quidem in hominis fpecie circa Epidau/
rum apparufMucins itaqj tllic fuccefsibus fuper uniuerfam porrexit terram,falu
rarem us dexteram ut reftauraret animas male difpofitas C corpora inualid
habentta.Quficompoitum exillis quatuor lit en's quoin's etiam alio legendi
Charaktere addto no m en habuTet, prorfus faluator ipfe putandus effet Aut cer
t quantufqutus ill e fuerat Hercules Alcmnac filiu* loue prognatos diuinum
femen>quem Thafsfj Saluatorem nominarun t, C monetae publicas infcripferunc
Ce ipitXivt crbrrn^ 5|'(|/ : id ft s Herculis falua ton's Thafsiorum. Eiufcemodi
minimum argenteum prifeepereuffum ego nuper, ut foleo, ergares antiquifsi/
mas incredibili uoluptate his m eis dgtis uerti legens C reuerti. Quo non ab re
eonecbbam,omnum uOceac confenfu Herculem nter dos relatum, C falua to
rem eflepromulgatum. Praeter eos fu i ffe al ioqun aliquam multos, qui mortali/
bus opem tulerint faluatores,haud dubium quidem eft,quorum numero memi
ni m us Ptolemarum regem Aegyp ti,cu nomen So tcr,d eft, SaluatOr exttt. Ro
fn ans quoque Curtis ipfe fu morte terram reddidit fala m , & fu Capita De/
cfj pro patria femada fortiterdcuouerc, communis faluts mrifici autores. Tum
Marranus, Liben ter , inquit , te interpetiando monerem,ut quae nobis Simone
tradta funt,perfpicacius animaduerteres> 6t* paul quius intelligeres.Poft enim
quam multa de Cabala ille uir omnifariam fecflae (uaeperitus differuiffet, quid
modo effet, & d quid 11 ttIis,ofrendiiTetqj quod effet recepta reuelatio, V quod
fac le nobis iter er ret ad beattudins faftigium C fu m m am fcelctatem : tum
rogatus nobis qud'nam iliud efet,quOd prcip uu m di untats reuelatum fuf>
fe putaret, ad quod generan' m omnes dunorum reu el a t enes reducerentur :ae
bait id effe quod dcitur,poft ruinam primordialem generis human uniueralis re
fturatio , quae falus no m na tur, cV quam da turns foret homo uft us Sc pacifcus,
uir hros .-cuius nomen quatuor contneret in mfratonbus literas, ad quem
ros pfos cunds negoerjs fecularbus abfoluentes liber conar debeamus , per
mnes gradus idneos afcendere ac mgrare in pfum-profua quifq? uirlirquod/
'que fnthuc omnes aclus nofrrformand , hue omns contemplatio drigenda,
hue tendat omns facra Iudaeorf ferp tura, quae nobis quaf fcala acob fore queat
fuper terram fitaJ& cacumine tangens coeJos, per earn tranfeendere nos m un/
dumhunc pofle corporeum ufquen al terum mundum angelicum, etam ad i>
p am Mefshae illius faluatoris animam, qua: fit omnium an marum faluandarum
tequies S fatietas , extremuscp finis , ultra quem progrednufquam ualeamus:
quriam terminer fummum habitaculum mundi fupremi, C communicetcum
mundo fuperfupremO)fue dum per Gam m at eos di cere lceat fupremifsimo:
quin potius ncomparabl,ad fummum, hc eile omnium hominum perptuant
falutem cunclorum bonorum aggregaxonecompletam.Quaefmemnersa St/
fe effe propofita,quanquam per ambages,mea quidem fententia non dubl
Ttabis, los tuos faluatores,nec etam Iudaeorum quofdam de quibus ugnt/
quatuor Biblia faep honorficam fecere m entonem, in tanta unquam fuii di/
gntate conftitutos,utgner humano falutem unuerfalem afierre potuffent,
per quam homines in omni orbisterrarum fpacoquotquot effent,fempiterno
Iuo I acte fru, C cum Deo poftlapfum redire ualerent in gratiam. Quid enim de
tuo Aefculapio complures fenferint alif, ru uideris, qui airunt ilium m eretrco
'inceftu natum ex Cornide uenufta muliercula, de qua cantur:Pulchriornto/
ra qum Lariflea Corons Non fuit Aemonia, C cam farp in templo ApoIIns
fubegernt atqu e compreTernr facerdotes,qui adulterinis complextbus fe ge*
nitum Aefculapium , finxrunt Dei nlum effe ifto loco cul ti. Apis autem Aegy/
ptus,qu artera medicina; primus Graeciac intult tamnfignis eofeculo templa/
j
rjus,

47

rius,utetianimormusin remplit pro Deocoleretur,fingulari erga facerdotesApollins auore dudus, infamem fufcepit alendum cV mfttuendum,quem difc
pulo quondam fuo Chroni Centauro > deinde com m cndaut medico pcritifsi/
mo,ut artem curandi tuendi corporis in Aefculapium transfunderet:quo fade
in urum euafit Aefculapius fama C opibus magnum:auaricia uerb tum nft/
gatus,cupidtate honoris duerfas mundi regiones, ad pecunias arte medica
corradendas peragraut.amcg duictjs plurimum abundans,& fama ingent prac
ditus , ftult fe Deum nomnauit, promttens non fol um zgrotis fanitatem, ue/
rumetiam mortis denu utam , fuper quo Ioui fuperbiae fux p cenas dedt ;nam
fulmine idus perrjt. Sic enim Pythagoreus ile PndarusPythonicarum tertio
fuper Aeculapio cecint xtyoA' {tfxxoviteu f<ls </ii tQoiy, kunvoot s'tfvuy veAfq
Kus.ztuy K*gouivsirb<rKi4i tgeyUd cft.Manbus ergo lupiter prorjeiens amba*
bus, refpiratonem praecordorum defumpfit fubito. Ardens autem fulmen infiV
xit mortem. In hanc fententiam Apollo querulus fuper Aefculaprj flrj morteEq
rptd fngitur , "Zivy&p witCK-itic & rhy . stfvoi<rty t/ctttc|
^A^.Quarenifi plan in diuinisplumbeifumus,hominem tarn alienum dgni
tate.faluatorem eflhumani generis non putab m us, de ne in unuerfo qudem fa
natorem,qui opem non alibi quam in Pergamum, C Ioniam, Taran ta,&: Ro*
mam, C Con,t" Aegas, in eas circa regiones con tul t. Nimio tu uidus amore
tuorum Marrane,PhiloIausinquit,plus quam u eritate, omn es homines minoris
seftimas imm quam minimi cenfes, qui non Galilaei funt.Peruerfus hic mos eft
mea fententia (fit uena uerbe) non modo laudem alensnonadmttere,fcd SC
uituperarernec tibi ut uideo fan's fuerit,tuicp fimiltbus, op tim os uiros fuo feculo,
uirtute cIaros;quos antiquitas ob egregia fada in dos reuilt,non eldeos con
tendere,nifi & iediabolos tartreos feceris. Ita Ladantium tuum hoc in loco imi
tatus, qui dcimo capte, lbr primi ad Conftantinum imperatorem fie fcrpfit:
Aefculapius & ipfe non fine flagito Apollins natus,qud fecit aliud dunis ho
noribus dignum , nfi qud fanautt Htppolytum, mortem fane habuit clariorem,
quod Deo meruit fulminan', hxc ille. At lingua omns qua: feile nfictur,
gtiftu caret: fatetur is rame rem eTeduns honoribus dignam, largiri faniratem>
quod C fecum omnes fatentur argroti. Sed quid aliud fecert Aefculapius,!] ne/
lciatLadantus,Socratem fapentfsmum interroget,qu gallum ei offerendum
uouitjUt eft in Platons Phxdone.non ut fb corpus fanaret,qui iam morti adudi
catus uenenum biberat, fedut parenti ApoIIini,hoc cft primo C incorpreo Cor
li aeternxutae dfpenfatori,animum tranquille morentis cum lam'tiaciubiloV
parane redder et Nam gallus Apollini Phozbo,qui Sol nom na tur, facer eft,hora/
rum C diet latus nuncius:Aefculapius autem didus eft , ueterbus lubla to A*
pollnis uidoria C trumphus,qui pan appellatur,eo qud pauam,ceuationem
<SC quietem poft lberatonem nominarnt. Ea enim actate confueuerunt nturi
pugnam prius Mart, V poft pugnam udores Apollini pecana referre.Qum /
ptegitur Socrates in Aefculapio,quieftpaean,ioem uitaedatorem ueneratus fit
iam iamcj} mon'turus, dodifsimorum hominum reda iudicia uiderint, dignum fa
ne ratus C ptimo cuq; oflciofum , huus mundi Pythone mximo ferpente u*
do 8 pedibus calcato, quando per mortem celerter ad ueram utam iter capefftur,Aefculapo qudem offerre, id eft Pacana celebrare. Sic Orpheus uetuftfsimus uatum C coactaneus iftorum deorum.nam cum Tyndardis & Hercule naui
gaTe perhibetur , in hymnis cecint ,<Wp -/ erAj7rtt (-, & (tm
xscfo-aTHfioTHt .& mcfaifiid eft, Sanator omnium Aefculapie domine
Paean, Veni beate fala tor, utacfnem bonum pracbens.Muftos fe Iulanus impe
rator noufte alritin maxmis periculis Aefculapioadiutos,6c" feipfum argrla/
borantem fcepc medelis eus faluum euafTe fatetur, ad hoc teftem ctans Iouem.
Sed quid hace adunuerfum mundum,repondt Marra nus, cuius Mefsiha pvx/
dicatur faluator,nec corporum modb,fcd animorum. Et Phi lolaus ad id, Tu ue

i i E

I h

477

rMarranc, quid deHerculer* nonne morum formatorcV omnis ingenua: difci/

plme in cunis orbis terrarum locis preceptor fuitfInde illa imago Herculis /
pud Celtas peruetufta quidem C uero Gmilis , ubi fenex pfe homines innmera/*
biles lriguloe cathenulis aures colla reuinclos, lingua pendentbus trahir, quo
uult cunque. Celtx uernaculofermone Ogmon nominant. A Luciano fit eius
memoria in alloquo de Hercule Cltico , toper quo lli dcunt , te* -*>y ifxnAix
Jvtyttrx'aiurx iyismbictyifyeilJi&cuio-oQovyivei&vov: ideft,NosHercuemuerbo
C ration omnia opnamur eftecifle cum fapiens fuerit. Nam uirtute domare ai/
ta,c ignorantiam auferre dodrna,nihil aliud eft, quam calcare monftra , C an*
gues necare, Ieonem Nemeauim claua percutere,hydram Lernaeam interimere,
aprum Erymanchium occidefe, ceruam in Menalo nemore aurea cornua gereri
tem capere,Scymphalidas aues in nube fagtts confodere, Antanim intra ulnas
ftrangulare, columnas in Ocano figere , Geryonem trctpitem uincere, boues
abgere,taurum permere,Acheloum monomachia fuperare: omtto C Diome/
dis equos, &CerberumS urea Hefperidum mala, id que genus facinorum cae>
tera quamplurima, totum urtuts fui t,totum recia; infti tu tions officium , V be/
ne uuendi exemplum. Tum Marranus , Dicerem (nqut) aliorum de illo ex/
ibimationem,nf tuprius eiufcemod tulfles argre,.breujt oftenderem fuiflehonobilem. Siquidem ex Agenore Proetus erat : Agenoris'autem cls frater,
quo natuseft'Aegyptus,quoLynceus,quo Abas, quo Danae, cuius lut Per/
feus , cuius Alcaeus, cuius Amphytrio , cuius (ut purabatur) Hercules , quem ta/
men reuera lout's aiunt, id eft adultercuufdam fufte filium. Nam ex Alctnena
Iphyclus Amphy trioni C Hercules loui, uno partu , fi fama; credttur, edti funt
in lucem. Hercules uerincenfus ignifacroperrjt : quoniam Deian/rae uxoris attentatam pudicitiam in Neflum Centaurum iaculo uindicauit , quam ipfe in /
le captiua puella non exhibuit , perquam inique fui pconem adulterrj folam ul/
tus-qui ex adulterio conceptus adult erium pariter ipfe commifit, in carteros ne/
(ci quam tuftus , in feipfum certc inufttfsmus. Tu he talem mundi faluatoretn
fore credas Ph ilolae,qual is fuit Hercules,aut qualis Aefculapius,f non aliam ob
rem, uel ob id fait em , qud uterque turpi nota decefTerit : nam utde ambobus a/
pud Lucianum in ecclefia deorum Mounts ait , vn -nc amte^va-i t isvt id eft,
Adhuc figna tenent ignis , quod exuft ambo Amt. Curtium C Decios magna/
ni mita tis laudant aIrj,ego imprudent iaccufo. Quid qud alqui bldicjs V adu
latonibus dudi,autuia tyrannis coacb , cum fala toris nomine ornarunt, qui
non modo illos non fanaut nec feruauit,fed prorfus deuaftautt ac perdidit, ut Siculi Verrem publica ftatua in Syracufisnfcripferunt cruTHfx, ideft,qui falutem
dedt, Cceronis teftmono in accufatione quarta Verrinarum. Sed nihil ad
jhunclocum, ubideuerahomnum falute agtur , quam il non prxftiterunt : ue*
ra namque falus eft, empiterna per manentia, quae in Deo eft, C Deo tributur*
ut in libro de Mundo ad Alexandrum fcripfi t Arfto teles. Ex Deo nqut Cper
D eu m nobis omnia confiunt3nu!Iaqj natura per fe fuficiens eft,carens illa, quae
eo eft falute. Dein adiungit, * voix, a-eir yofy ernte ify : id eft*
jpfa quidem eftentia,faluatoretenim enter feu eflentialiter uniuerfor eft Dens.
Vnde in libro decim oquarto poftnaturalia , rurfum fe ait riftoteles , Scwpetscp
c scT xgiiiijai vJiTtyxiSKTU & ?> -xf-n\JV) &{ '-*3 7
cd/rxKb! Hsft ( : id eft, Mirum fi primo C fcmpi'terno Vfibi fufficientiffimo hoc idem primum, non utbonum ineft, ipfum fuflcicns C ipfa falus, per
quod monemur , ueram nobis falutem in primo fempiterno C fufficentifs/
mo bono, qui. eft Deus optimus maxi mus conftarc, aliunde quxrendam. So
lus enim ille fummus mundi opfexcV redor de fuperemnentis liberaltats ele*
ment i fsima uoluntate corruptblbus dare poteft incorruptionem , C tempo/
ri fubiecls aternitatem, C iofolubilcm tranfitorrjs permanentiam , quorum
tarnen

47t

CABAL

tarnen propria natura eft , ut orta occdant bC auda fertefeant. fie enmn Tmaeo
Platons loquitur Deus:Quae me fada, indiffolubiliafunt, me uoienteralioqui
lgatum quidem omne, difloluble eft. Ecce non tan tum parpatetcisyfed etiarrt
Platone pfo 6 Platoncis teftatum recipimus, fola Dei uoluntate permanent^
conced rebus quibuslbet pro captu fuo, Se* hxc ft uera fa lus. Na m faluari dci/
mus,a laefione fcruar,ut res tranquille permaneant. Quod unanm cfenfu Gr*
corum quondam magnifci C ornatifsm Iegat,anno natutate Iefu, 1 4 ? 8-uni
uerfal concilio Bafilienfi illuftr quadam cVdfertfsma orationeexpouerunt
his uerbis dcentes, *re yfy o-udltat $ j o-cotwx s sVtycctoe ms
tMcTi xs 17$ zAiTxxi ^^- "
id eftjpfum autem fala/
re bC faluari,i" ipfa falus fim pliciter nihil aliud apud Graccos V in noftra util t lin
ga qum permanre bC eTe.Homnes igtur qui de fui natura mort funt obno*
xrjutcefint efle,cum ita eDei conformant uoluntat, utfutur fint immortales,
bC beato aeuo fruantur,red dicunturfalutem confequuti : V qui eis iliam largi/
tur immortaltatis beattudinem, is rede dctur fala tor, quod uocabutumufti
cepit Cicerons pofterits antea inaudtum,ut nunc Salua tor Latine dc queat.
Sane omnis alia mpropr ac m ag nar nomina turTalus,quid eni m t qud anl
manti bruto medicus hodie confert fanitatem , bC illud perendie relabiturin /
ftem,moritur($ nunquam redi turum, num ea uocabtur falus Quid illud quod
flor i marcefeen t hor tul a nus opitulatunqui fios poftrde cafurus fit i bC in puue
rem conterendus: num ha?c trdua confer ua to re prorfus nconftants falus no/
mnanda eft ? Sic Hercules Thafsos fmel aduui t,quo falurem lls dede di/
citur, qui pftfa:pinterierunt,i hodie nihil eortim nifi nomen extatrfic Ptole/
maeus Aegyptum feruaut, tot pofteabells cVincurfonbus hoftum deuaftat.
ScDecrj Romam lberauerunt,attamen fequenti fubuerfione atque incendio
drutam.Imperfeda (crede mihi) falus eft omnis quae tempore frangtur, perfe/
da eft que. cadue aeternat,ut deHelfe morte fublata in urpids Orefte Apol
lo docut,cu m fie ait,
*er y fcf& lijv^is <<<\ , IcwQc n&g

id eftjfta eft quam cern ts in a?th eris couexitatibus, faluara

quidemjcVnonmortuaiuxtatcego earn faluaui. Vtqj nonfimus ignari, falutem
ill am non ab Apolline, . drjs afrjs,nfi tanquam m eda torbus prodrjTe : quin
uerus fum mo Deo, cui propram pfa fe infigni urtute dcauit , tum ita fubiun
gif ((wog fyvo-Kv}(jLiJvit?QiZvyp>y:id eftjlouis enim exiftentem,uiuere earn in
corruptbem decebat. Per Caftorem Helenatfratrem , Marrane uera predicas,
inquit Philolaus , V fapienter uders de uera falutelocutus , attention^ fala to/
rem dequo tarn magnifceac tarn perpetu facra uaticinantur eloqua,umfore
oportere,qui non tarn huius grandis mund, non regionum St" urbum, non ink/
morum elementorum bC fyderum, non IignorumcV Iapdum, non plantarum SC
arborum,non pifcium,non uolucrum,non pecorum, qua; omnia na turam ducerri
bC fuar condition!* iriftindum nerrantercV prob fequuntur>St* ad conftitutum
fbi finem manent quod funt, qum iftius minoris mund feruator V reftaurator
fit,hoc eft homns,qu ab arqutats fibi tradita norma cVredae rationis fernen ta
fa*p deadens generofitatem fuam coaceruatione uitorum in ftagna profunda
malorum StTempternae cOrruptons barathrum uo!untariepreciptat,undere
uocaregradum proprrjs uribus Tfua ope nequeat.Hc Marrane, hicinquam a
ute nobs,hic faluatore opus eft.Hoc genus creaturarum appellat Pythagora V
f7nvsccjjSciicc ifroirricfiid eftjHomnes fpontanea el edone dtriment
habentes. De quibus ita fcrpft n aures carmn bus , ^- itr *.
*rro>y ZK %<rop<riy, in -, A/o-ty < cwjiGxcriy mimtofct fyoff -{
Qpy/xgyotA vAiVc^eei \ \vr (fiifOPnu kt%ovx t^ovrir.id eft,JVIiferi,hi
quidem bona prope exftenta non afpcunt eque audiun^foIutionem malo/
rum, pauci intellgunr, talis fors mortalium lardit mentes, h autem rotis ex alfja
n alia fcruntur,ntinta damna habentes. San nofter pfe philoophorum prinr
cepa

LIB ER

IL

+i

j-epihoc nimrum Cabal.ifts Hebracs fumptum , ut Simone accperepoflu/

mus, fenft rationalem eflehominem rebus alrjs nobiliorem,utputa diuniorem
non untumunaoperatinenec uniformi efteclu contentum , ut cartera qua; Cos
la natura trahunturfenipereodem modo agente,feduarfjsdotibus inftarPandd
tx prxditum, quibus fponte utatur in omnem euentum pro libera uoluntate,ob
quam libertatem aitjSeor^-^ ---/ oh TtbqfovQt <pvo-ig AKvwiy 1&+
, id eft, Diuinum genus eft hominibus quibus promouens natura oftert/
dit;fingula,quppe illa facr natura eft anima intellediua. fecundum igiturintel/
ledum Deo accedit homo ut mero fyncerum,atque fecundum fenfijs inferi/
res Deorecedit tanquam im purum puro, quo fit ut ratio qua: nobis (ut in/
quitipfe)oftenditfinguIa,dum fead mentis fruitionem conuertit,beatos nos fa/
ciat. contra uero dum ad fenfuum diicurrit libidinem , miferos, ut inter uir tuteni
cVuitium mediushomopofitusuideatur,ueiut fublti tutus apex in litera Pytha*
gor difcrimine feda bicorni,ad quem Hercules lle Prodcius teera tum aera/
te cogitabundusrefedit-Quetnadtnodum uer ut Solon apudHerodotum Cree/
fo affirmaui'Mnte obtum nemo fupremacp fuera debet dicibeatus,ta nemo
cert miferputandusft,dumhancuitam uuit.SedfcIicetultimafemperexpe/
clandades homiriieft,quii becto corpore tuncuitjspermanferit oneratus*
incipiateTe uere mifer,& eam mferiam ut fuperore oratione accepifti, Pytha/
gorasin duo genera diuidebat. Nam poft mortem mifer,aut bona prop ha/
bent, qua: unc beatitudinis dona , quamuis ea nec afpicnt , nec audant , qu
Dci uilone nondum fruanturrhi de faluandorum numero funt,non extrema
miferia grauati, ut tandem aliquando pcenas euadantconftitutas , aut denique
ab eis bona Iongifsim diftant, ut oala nunquam ullum habitura fint finem ,
appellantur infinita damna habentes. Duoigiturinferiorum habitacula hic de/
fcribuntur, Elyfius campus,id eft tranfitorius , illorum quibus bona prop funtj
fupera utconuexareuifant.Ettartarus abhorribil fono, quafi tortor teter terror
uocatusjillrum quibus fu daina funt infinita,qui kylindris radtjscp rotar di/
{trieb' pendent,ubi fedet,acternumc$ fedebit infelix Thefeus, V e mles , y/ va
Tit-n. U6i*v<ni/,uteft Platone Pythagoram imitante fcriptum,id eft, Vnde
nunquam egrediuntUr. Hic mihi accdant obiurgatores qui blaterare in tun/
dem Pythagoram non deftnunt tantumtam prarcpum uirum , cuius di(3a/
mini ceu orculo derum creditumeft. Quare diclator ueritats uelut alter /
pollo ill feculo nomnabatur, quod ipum uocabulum Pythagoras defignan
RumoremautemdeilIopafsimdiuuIgant,hanceiusfuifle opinionem qud ani
ma humana quorundam poft mortem corpora brutrum riformet, quod ut>
ris rationeutehtibus ncredible uideri debet,de tarn excellent!' philofophiae au/
tore Sabundantifsmo feientiarum fonte: unde ad nosemanauitdiuinarumd
iiumanaram rerum cognitio. Quin potiusea fufpcio trananimatonis ex ho/
minibus Pythagoricorum myfteriorum partim ignars, partim ob inudiant
perofisorta eft. Nonenimcaruitacmulorumliuoreprarftantfsima eius.uriuir/
tus, nnocentifsima uita, egregia doctrina, Celebris fama,utcp fit, nihil non
pollutum reliquerunt inuidi carptores,Timon, Xenophanes,Cratinus, Ariz
Jtophon,Hermippus,cVaIij quorum non exigua multitudo eft, qui de Pytha>
gora filis inlibris mendacia plurima fcripferunt, ac ea prodiderunt , qua: nufquam ab illo uel dcla uel feripta fuere: aut eiufcemodi fi qua dixiflet, tamen
ta in peiorem eafenfum peruerterunt,ut facile crederetur talis ac tantus uir
nconderat docendoaberrafle,de rerum principrj's,de numeris,dcfabanon
cuftanda, de abh'nendo ab animatorum efu,de infers , d'que metempfy/
chofi 8C tranfitu animarum.de quo nunc traclamus. Qui enim exemplaria 6
jpecies rerum ita diftinxit, ut mutub tranfmutari confundi'ue nequeant,quo'
nam modo humanam eTentiam,qua: fua eft forma communicaret bruto fquan/
do dC autor e fe ipfo , nc unitas quidctn fubftantiua certi numcri , fecundum
natu

CAB A L
naturam eft nicas alteriusnumr.quraitj *.<fCbit9vkfo * <,<7?
lict yificcfi hjJ7h u<ri*.H-mt:id eft,Vnitates in dutate ipfa,ad eas quae funt in ter/
ntate ipfa,fun t incoiecliles.Ita in phyfics confit, quanqu longe fecus agitur in
Mat hematicis , de qubus nihil in praefertt a nobis eft egocrj. Vnum autem cur
ufquc rei eft efnta partcipat,qae alterius re eTentiam non occupabit, U
\is&ccy/os </*
id eft, QuaHbet enim fubftanti una fpece participt. I/
deo in dfpars nimantis utam tranfire non poteft, uel ulla cjualifcunque befta,
quin potius mane tin fug lege naturae iium tenes muniis,5fu e/1^
herauf
%Ti:id eftJtaque fpecies lpece non coincidit. Tam et fi nanque unum figlium
multisimpreftum plures ceras efigiat,non tarnen pi urum figillorum formas di/
uerfas eademeera ferre poterit.Haud gtur figlium formae humanae,queftima
go Dei,naturam inferiorem figillarpermittitur:quod ut Omnia fua Pythagoras
arngmaticpropofut,fic C huius opnionis certam fententiam nota propria de
figna u t,cum nter alia fy mbola iftd fbi gratfsmum celebraret,<jv Actxrivhie* St
riva ih ^(f'fcf c:d eft,In figllo Dei maginem non circumferre.quod meo arb
tratu recle ntellig tur ad h une ferme modum Jmaginem De,quaeeft anima ho/
mins,naturas alias crcum circa non fgillare,neque formare pofle.Sic enim Her
mes Trifmegiftus Aegyptorum do<for,in libro ad Afclepum:Horninis,nqut,
Una pars fmplex eft, quam uocamus duna? fimilitudins formam:cV paul infe/
rius it,Duae funt imagines De ,mundus fclcet C homo.qud inique igitur ex/
planauerint eum-.uel nuidi uel ignari, de tranfit anmarumpoft mortem, fimul
ctiam deillarum defeenfu ante hominis generatonem,profecl6 nullus modo ex
tat, qui non id mecum fentiat,uel ulla mente praditus.Quando nanc mult ani/
mam hominis depotentia materia; putabant ediici, ftatuit nofter ipfemagis ere/
dendum efe,infund earn corpor ab ipfoDe, t* ob id earn afleruit ante corpus
efl,quod non tempore intelligendum eft>fedpuritate&naturaedignitate.Hane
taque infufionem appellauit anima: decenfum, quem poftea multis ambagibus
uari fedatores traclau erunt fua qui fque uia,non Temper pro au ton's uolunta te,
qui defcenfum anmae humana; in corpus non fee Lindum ftum accip pra?cepc,
iuxta motum, mundo ntelleclual per fingidas fpharras ad mundum elemctarem,ut Proclus V aftpulatores alrj.fedpro natural um formarum ferie, in qua
corporis humani ultima perfeo eft , anmaratonas , qua: ita totum perfict,
ut homo animal diuinum ptimo ureappelletur. Vlit gtur Pythagoras am>
mantia fola.quorum facra natura,id eftratodemohftrat Ungula , diuinum eige
nus,fcilcet Deo propagatum,utaures eddit carminbus,cuius fpecies mu
tetur conuertatur, fie generum fingulorum formas ei permanentes , licet irt
eadem fua forma difs miles. Poft hominis uer mortem fi uftus deceTtrt, ani/
mam eins tranfeendere purum aethera,V aeuum degere cum bean's , tanquam
Deum cumdrjs.Ita enim aitjvoxoy yv>t(w sho-xs & V7itf>yv itPslu^b -
, is tfcf tAifoy tAeff,lojicu ictretr' StfjxpfyotQ*,vk \ti Svt-n s:id eft, Au r g5
udcum ftatuens fupern optimum , cum relinqus corpus in aetherem liberum
uenies,eris immortalis Deus,incorruptibilis,nec ultra mortalis. Sin autern iniu/
(lus C fcelerofus in peccatis infanabilibus 6c* mortalibus decefert homo , tune
animam eus omnem fuum reatum uarrjs diluere pnis doeuit, eascp peenas pro
magntudneac multitudine criminum ags atep minus fore duras C durables
qubus delegata fintloca haec natura; nferora,6c~ corpora tum imaginara feu h*
gur ala.tum quandoep uera,non quae informet ut effentialis portio, fed que inqu
lni more,pnarum fuftnendarum caufa inhabitet, aut qubus per indi (tStam
locale afsiftat,uelut motrixntrinfeca mobili, uel circa quae crucatibus fubecH
torqueatur,ut Tityus circa uultures,cVIxon adferpentumrotas,cV Tantalus in
flumine,Sc* Sfyphus apud faxu m,cY Prometheus cum aquilis.Quandoquid der
mon Tartareus poteft corripere ac obdere corpus, cur non a ni m a turps ad inr
ferorum p cenas damnata,uel uerum cuijfcunp ipeciei corpus ingrederetur Dei
diperu

L I E R

I,

4g,

', uel aerem indut,oftetart quamlibet afpcdibiis noftris formam,

ut Dido moritura Aeneam alIoquitur,Sequar atris ignibus ardens. Et Plinius tj
nior rem fcribt credtam,de domo quam AthenodorusTharfenfs philofophu*
co'merat,eam fuiiTe importuno ftreptu infam cm , qudibi fimulacrum horridi
tenis afpicebatur,&quotidienoftra quocp:rtate fmla occurrunt terriculamen ta,modo crafsioribus exuurjs.Tum uaria: illudunt fpecies a tcp ora ferarum:fet e
mmfubitofushorridusatra^tgrs,fquamofus^ draco fulua cruce Ieama,
aut acrem flamma: fohitfl dabr, omnia transforma t fefe in mracula rerG , gncp
borribiIem^feram,fluuiumd^Iiquentem.Harc fane corpora uocamus phanrafti
ca,hoc efbpparitua, qurtaflumere pofsnttam anmae homnum folutaequtri
da:mones,ut de Lamia nouimus Menppi Lier) philofoph procace proca in pui
chram mulierem apud Corinthum conuerfa,quam Apollonius Tyaneus publt>
cdeprehenditlemurem eiTe.utdeniqjfenexiilepannofus V mendiais Ephefrje
quondam caufa peftilitatis,hoc genere Metamorphofeos notatunquem Japd/
bus obrutaiunt uilum effecanem quafiMoloflum.De utrfqjcripfitPhJotra/
tus ecundus.t'n libro de uita Apollonrj quarto.Eius autem quod Pythagoras di/
xiTe fertur,fe quondam Euphorbum fuifte,alia ratio eft: non enim talem dicendi
morem ipfeprimusinftituit,fedlongepriusinpopuIari confuetudine apud ue/
tuftifsimos ufurpatum fuit,quod qua eflet quifqj uirtute aut uitio praeditus,alteri
afsimilaretur,qui eminenter eademconditioneolim fuifiet.uirum enim quern If
buiflet robore pra'ftantifsmum,dxerunt efle Herculem. Ita Marcus Varro,Rir
fticellus, inquit, Hercules appellatus mulum fuum tolIebatEt Numenius Pytha
goricus a perte fcribt nihil aliud eflfe Platonem quam Moyfen Attica lingua Io/
qu entern. Sacpe quoque Cicero diclus eft La tin us Oemofthenes efle,omnes uir
tutum SC operum paritate ac fmlitudine morum,non autem ob unius fubftan/
ta: communionem.ita Litanus Plauti feruus Argyrippum dixit eiTe Solon, qui
pariter leges confcribat.de illo in Afinada fie at,Nunc etenim eft negociofus in*
terdsjiidelcet Solon eft,Ieges ut confcribat.lfta Plauti uerbainolitam prifco
rum loquendi confuetudinem indicant, ut hunc hominem,dixerint ilium eO
fe quendam, qui fuerit natura, ingenio, moribus,amore,affclione,i opere fi/
rhlor. Vnde Romani folebanthuic adagio partculam AIter,adungere, ut tu
es alter ego , C ego fu m alter tu : licet feientes uidentes qud reuera ego
fum tu,nectu es ego.Sedinutrifque nobis fententes eflidem ingenium,par
ftiidium,eandem uoluntatem, eundem conatum,fpritum,animum t5 mas
uh-ff ii76x?*.oiiSb9!. Nam nimos antiquidixerunt motus hominum Cuolan/
tates,quare unius moris,curaeacdiligentice,confimilispropofiti,a?qualis motiui
a pars motus SC fenfus eiufdem homines ufitat appelantur unanimes. Eft au/
tema prfeis phlofophis haudquaquam alenum,utdcatur anima eil motuum
& fenfitiuum in nomine i^v^oy yfy rf iolv^v nqut Ariftoteles </!vo/ ni/ustc
lixcp'bg&e , cUxviohxe : id eft , An matum enim ab inanima to
diibus maxime diflerre uidetur.motu C fenfu. Quicunqueigitur erga rem ean
dem afficiuntur C mouentur,idemcp fapere ac fen tire uidentur , unius efle ^v^hs
id eft,anime,uulgb dicuntur.Vndeillafamofa^tTt^v^ao-fd eft,tranfanmato
nihil aliud reuera eft inris red dodis,qum qualis cura, fimlis motus VTpar ft u
dumalcuus hominis mortui, pbftaliquo tempore, in altero uel eodem repers
tiim homine uiuo.Taliaemulatione trt 5c ufitat fermonis,Pythagorasqu5dam
re'diens aPcrfarum Mags(ita enim fapientes ill fuos nominant) forte inter ami
cosxhlarand conuiurj gratia moreMagorum utpoterat,6YdcerefeEuphor olim militis Troani,Calliclis,Hermotimi,Pyrrhi,Pyrandri,CaIidonae, Alces,
SC demum fuamPythagoraeanimam in fepfocontinerc, qubdnclnatam ad que.
dam preclara in finguls illorum pracipu lita gereret afleclionem , ftudium SC
uoIuntatem,ad qua? ill ipfi propenfus in uita eorum fuerunt moti.Omnium au/
teta maxime cum in Euphorbo Troiano daruTet bellica uirtus , ipfeEuphorbi
animam

 A L AE
animant nacbs eflet,qu afi a m cor Euphorb haberet. De quo nmrum fe acia/
re po tuit,cum laudaren! eum pgiles ftudq bellict,cernentes laterum C brachio
rum totuscp corporis fui robur,2incredbil cm erga fortifsmos athletas amo/
rem pcnfantes,quem Ulis tum C preciof apparatu> magnifico fumptu often/
deba cante enim carcis ficcs C molli cafco tri ' nu t eban tur athletar , ipfc
uero nofter eos carnibUs tunc primus nutrrjlTe com pertus eft.Admirantibus igi/
tur illis qud inphlofopho terarum ftudiooee pofft tantus amor pugnar,
Quid mirum f repondert Euphorb animam in fe uiger e,hoc eft, ingenum, ftu
dium motum^ uoluntat Euphorb apud ferefidere:qui tametfi effet pacts pre/
ceptor C quietas cont empl atonis autor, tarnen in fe pfo fentret belli tanquam
Troi\mdefideriumfQuoaudito>mox rumor nter temer crdulos ortus erat S
fama percrbuit, uel gnoranta myfteriorum Pythagoricorum, uel malignitatc
inuidorum,qu Temper optima quarcp peruertuntY recitant audita fecus multo
quam int dicta,qud Euphorb anima in bello Troiano perempti tranfmigrauc
rit nPythagoram.Quar opinio poftea fuitadiuta feriptoribus atep poctis. Inde
Ouidius in Transfigurations lib-t^harc nter alias migas Grarcis Cretizin aO
fuets morefuo mutuatus,fic dePythagora cecnit,Mortecarent animar, fem/
prior e relida fede,nouis domibus uiuit h receptar. Ipfe ego (nam
m emim)Tro an tempore belli Panthodes Euphorbus eram,cu pedore quon
dam harlitn aduerfo grauishafta minors Atrdar.Cognou clypeum laruxgefta/
mina noftrarnuper Abantis templo unons n Args.At noli obftupefcereprae/
ftans Marrane,mhil horum in Pythagorar lbrs (crfptum nuenes.Nam tria ipfe
folum edidc uokimina -prmum wm^AZjy, fecdum -mhiLnsy-, tertium epvo-ixy,
quem Lyfidi quidam aferbunt , fit igtur tertium nobis urea carmina. Percurre
fingula quxcp,& nuiquam reperes n eo utro de trfanm atone qucquam, quo
credas iacilius rumore falfo emnatum efle per inuidos qucquid de illa pm^w
refngitur.-quoddiuerfitas narrationis plane indica t , cum alt) clypeum hunc
efle n templum Iunons relatum apud Argos : alrj dicatu Pallad Atheni affir/
qts. id eft, Pallad MineruarMencIausab Euphorbo, autor eft TyriusMax/
mus difputatone t*. Quantam nunc eufcemod teftimono habere fidem opor/
teat.lurifconfult in'derint.Equid adducinonpoftum uteredam Ouidrj de tranfi
tu anmarum fabulam, tam excellentem in omni centia C grau urum docuf/
fe,attp eo minus credendum putauer m ^ quo magi's prarftantes autores aliter tra
ddere. Nam quod aflerunt multi, apud Grarcos Pythagoram nuenfle primutn
animas ee mmortaIes,manfeft falfum dcunt. Homerus enim Grarcorum fe/
re antiqutfs mus longe prior hoc dogma proddit,cui apud inferos arrimar defun
dorum de multis rebus dlTerunt, uaticnantur mulra,ecquid altud(oro te)uiri
eus tam admi rabile carmen infirmt5 1 hvs ?i quam animas noftraspoi
mortem permanerefDenden foctjs Vlyfsspalam oftendt,mprudentes homi
num animas corpore fepara tas,non quidem beftarum naturas, fed tant um ha.
bitus brutornduere,atcacum talihorrorepoenas luerequas Circe iufferit. Qui
cuncp autem radicem C fiorem tenet Moly , eorum animas,autore Mercurio,fo>
re fecuras, ur eft in Odyflfear dcimo libro. Sed ad llam de Euphorbo ironiam re/
uertamus,de quo idonei quotens fcrbunt,omna Pythagorar duna dogmata fa
tentar,xLnji&Ki hoc eft allegoria obfeuriore trad.Qud Apollonius Tyanenfis
illePyrhagoreustraclatucum Thepefone archiphilofopho gymnofophiftarS
habito Philoftrat uolumnefexto confirma t,ita loquens, J -^/
pat,o-3&x "uv^Kyops (rvy^ua ^' vj i ouviiJayAd eft,Sin/gmata tan*
go,fapientia Pythagorar concedit haec, tradidit enim C arnigmatizare. Quand
autem cum Indorum Brach manibus n libro eiufdem tertio difpu tabat, quarrens
de anima quomodo fentirt.Iarchas,inquit,ficut Pythagoras quidem uobis, nos
autem Aegyptrjs tradidimus-Sufcepit AppoUonnw ; Nam igitur te aliqu Troia
norum

 I E R

4gj

iiorammTe dces**ut fe Pythagoras Euphorb. Audi iamMarrane quam The/

fpefioncatrefpondert , prus interrogans,quem'nam exGrarcorum dudo Tro
iam cxerctu,admratione dignorem exiftimaret.Cui Apollonius, quod Achil/
les primas Homero naclus eflet.TumIarchas, -n: ^^^. "hy niyo
*e|/3ia -^^ <$,**> "xtytny <r&^.TV7y^ 4&7ivvtyx(,<i\j<poiiiHyi'7o:id
eft,Adiuftum3ihquit , Apollini etiam progenitrem aeima meumrmags autem
progigns corpus.hoc enim dC Pythagoras Euphorbum putaut. Dende rcitt
Gangen Idorum olim regem Gangs fluurj filium mults uirtutbus Achillcm
fuperafle,illumq*, ipfum fuifle,llud progignens corpus,quod pfe iam eflcr.Ver*
bahacc non animarum tranfmgratonem, fedcorporum tranfmutatonem indi'/
canr,inftarcuiuslibet materia*, qua* fit apta ftus uel llus formant recpere. Per/
nde atque comdia diceret, Ego prius trageeda fui,qua ex qfdem trageeda na
feitur S comdia lters ac elements , ut Ariftoteles ait in libro de Generajtione
primo. Aut cam's qudam fi diceret,Ego ante diu equus fui,propter cuufd equi
corpus,quddepaftus eft cam's, quo alimento in fubftantiamrc alike conuerfo,
equus ille plebeio fer dicatur pfius cam's ^' <r<3c*, id eft , progignens
corpus fuiflc , uidelicet unde prognatus fit. Non autem equi animam in canem
tranfqfle,quipam exhocfermone arbitrabitur. Qua igiturrePythagoram do*
cuifte crederem , animas tranfire in alia corpora, eofolum, quod fe Euphorbum
prius fufl dxert,cum hic manifeft conftet atq$ conu eniat non quidem anima,
fed ipfum corpus udcatum fuifle Euphorbum,& nhilomnus hoc ipfius dtfum
non fuifle planum , fed merum aengma , quo arcanum quoddam ill feculo nco/
gntumuolueritnnuere,fclcetmateramprmam omnium form arum nonfolfj
, fed auaram eiam efle, femper defidero mbtam nulla form fatiari:
quod M.Antom'no imperatori philofophiisimo aequ uifum fuit,cum in libro ad
feipfum tetti cripft , on v'y vrue -iff tpvo-is , s lit tsxttrcc ay
mft vKcSpMix.azr'ifUcty&p ti vi tbcw rooyiii }; cwr <roykijs:id eft, Qud ni
hil ita cupt uniuerfi natura , ut entia tranfmutare C facer noua fiml a. fernen /
ntm modoquodam omne,ipfum eft ens ex fe futur.Etidem in libro fepiimo,7$7
cAcctj Qvcris-.K oAf voices w xe,'s vtt fa 7nrxeioyb7fAx<riO'vy)x(fe ab3 f (tvcfcvcpvs
-/^- / cJi 3: ai e/Sf&, s M7j:d eft, Vnuerfi natura
ex unuerfa eflfentia tanquam cera* , nunc quidem equuleum finxit. Confuiidens
autem id narboris naturam, fimul ufa eft materia eius : dende in homunculum,
tum in aliud quipptam.unde nomnatur ab Orpheo natura iftis epthets , /
!<& *tT,id eft,mult3 mach natrx mater.'St" a&TeM/^p4>o<ft'a*T-,id eft,alie/
narum fgurar decretrix.Qucqud fuerit, equidem long potus opnabor Py/
thagoram,fi Euphorbum aut alum quempam fe fuifle dxerit , exempli caufa id
amigma introduxiTe : fin autem credatur hftoram texuifle , profedb non algm
ob rem fecifle putandus eft,qum ut oftderet pod animam feparatam a corpo/
re,rurfus eandem ipfarn,autore Deo5in dem ipfum corpus redire, quodpenitus
jam reliqui't C deferut, atque non in aliud ullum.unum nancp C idem fuifle cor
pus quantumcuncp diuerfis nomnbus appellatum, in quo totiens reuixerit Py
thagoras ab Iarcha Indorum fapien tifsimo iampridem diicere potuimus non in
magnitudine Se: quanti tte, fed in fubftantia C emtate: ut mare quanquam eft
homogenes atcp unum,tamenhoc efledicimus Aega*um,iIIudIonm,iftud Myr/
toum,aliud Crifaeumrita 8C unum hominem farpus renatum prim nominarunt
Aethaliden,deinde Euphorbum,poft Hermottmum,tum Pyrrhum , demum Py*
thagoram ilium noftrum,qui tot regenera tiones tanquam philofophus maxime
fpeculatuus C duinus no a ttrbui t naturae uiribus,fed fol Deo,quem , ut refere
Heracldes Pontcus in hac PaIingencfia,Mercurium nuncupau t, ut oftenderec
neminem reuiuifcere,nfi urtutediuna.Nam ut luftinus rectatille philofophus
bC martyr Chriftianus n Paracnetco ad Grecos, hoc Deus cognomento Pytha
gora eft honoraws ,,(4^? iff A*hd eft, Anmato unuerfo
S
tami

4&4.

A L AE

rum:eo qubd animam ififundat hominibus uniuerfis, SC nfufam auferat, &?

tarn reftituat,quotes Sc* quando uoluerit : qualefatpus etiam in aljs homnibs
uifum,6 experienta certa compertumeft,referentibus noblifsims fcrptori/-.
bus. Nam Arifteas quondam Procnefsi mortuusfuit tn officna cuufdarrifl/
Ions : dende feptimopbft anno , eus urbis cuibus dem uiuus apparur, C ipc
tune carmina de Hyperborers Arimafps compofut,cuius in quarto hiftorarum
Herodotus egregt meminit.Carterm uixk in Armenia Eigenere Pamphy
lus5quicumoccubuiiTetin prarIio,fublatisalrjs dcimo die cadaueribus tarn cor/
rupcs , integer quidem incorrupto corpore repertus fuit , domumqj delatus pro
officio fepuimrx, ubi duodecimo morte die dum pyrac effet impofitus , refurre/
xibcV" quae interim uiderabretulit.Harc Plato fcrpfit derepublica,uoIumine de/cimo.Huc etiam llud oceurrt , qubd egmus pellam Roma? mortuam , cum fe/
pulchrarTerretur,Tyanenfi Apollonio uitxreftitutam,n quarto Phloftrati It
bro,S Alceftis quoque narratur ab Hercule refufeitata rurfuin din uxifle. Tum
Marranus nqut, Qum prop acceds ad noftra, Philolae : nam fi coram aftarec
Simon , recenferet nobis de librs Hebracis , qubd Deus olim abftult de ,
qui erat in Moyfe,cV dedit feptuaginta ulris. Pod alqua denub tmpora fublato
xhominbus Elia, fpiritus eiufdem inclinauit fuper Elifanim , C item filium Su>
hamitidisipmortuumreuuifcere fecit. Addo nunc Samuelem mortuUm,que
fufetaut quxdam mulier inEndr , qui poll: refurredionem fuam cum Saule re/
ge locutus eft. Audi uerb quid Ezechiel uderir ille propheta 5 campum
plenum aridis ofsibus mortuorum >cV acceffrnt o (Ta ad oTa, unumquodqu? ad
unduramfuam,Sc"eccefupereaneru V carnes creuerunt^&T externa eft in eis
cuts defuper , SC ingreTus eft in ea fpiritus, St" reuixerunt , fteteruntqj fuper /
desfuos. Haec in facris Uteris continentrHebrarorum, multa plura uerbinhifto
rijsChrtftianorum deicriptaleguntur.Equidem pro me tibi hoc affirm are a ufim,
abfque parabola , fine xnigmate,cVT omni remota irona , qubd u ere SC plane le/
fus Nazarenus fratrem Marth fufcitauit,Lazarum nomine,quatriduo ante mor
. Adhuc cuufdam etiam utdux filium extindum, uitae reddidit :&Iairi fy-/
hagoga? principis fill am , aliosq? in fanda fcriptura comm em ora tos. Hune ipfum
quoque lefum refufcitauitDeus^Sc* in eius mortecorpora multa eorum, quiuita.
defundi Crant,furrexerunt,6C exeuntes de monumentisjuenerunt in fandam ci*
'utatem.cV appariicrunt multis. Paulus denique Tarfenfis Eutychum , qui caii
uta mgratierat, lucrefttutuiuum. Martnus hondum epifeopus ,mm now
dum baptzatus, tres mortuos fufctailt. PoTem catalogum proferre hominurrt
ab in ten in ad u ta m prftnam ruocatorum,nifi tu non ignorares Chriftianis no
bis eTe creditu facile , nimos homnum redire in corpora , qui generalem /
niumcorporumhumanorum refurredionem rurfusaduiuendum futurampla/
ni confitemurrde qua pulchrdifertiisimus Athenagoras, Athenienfis philofor
phuspro Chriftianis librum integrum &, certedodis auribusdign
compofuitrcV: Tures,Maurs,Agarens,Mahmeth in Alcoranfic loqutur,lHis
dicentibus , cum eritis ofta , uel ad nhlum redadi, qualiter efficiemini homines
nouir'Refponde.-Lcet lapide uel ferrei,uel fi quid elt durius,efletis ,qui uos pri/
ut'ce creauit,ad uitam denub uos refuicitandos reuocabit.hucufq; in Azoara>
uigefimafexta:irurfus in quadragefima quinta ficat,Qui nos primo plafmaut,
fecundo uufcabit. Vnde Pythagoram tanto maiore uelim profequamur uene>
ratione,quanto is propus,quam eseteri Grcorum philofophiferm in omnibus
alr)'s,non folin hac caufajnoftra: zeeefsit fidei. Ariftoteles enim indem us, qum
nihil eorum crcdidit.quae nort uel manu tetigit,uel oculis cerner potut, uel /
prehendere fyllogifmo.Propterea in fine tradatus de generatione cV corruption
ne,reditum mortui hominis niillatenus admifit, debili admodum argumento uV
fus,V: Alcmxoni magis,qum fuis prceptoribns aflenfus,contra tritum fuo tern
pore ptouerbi,tvX9i/|^ w^Trive.Quem fequuti font alrj,quppecohors pb
lofophan

LIBER.

II.

4g

fofophantium,nhocrcprehendend, qud fe omnia fare, alios omnia ignorare

prxfumentes.Pythagoram port reliquos rrident,&: i Hud Luciani exclamant, re
r<rtTO,7if V7nf wiTnp m AovMrat, lit eAvm lii mcovnsxpwvixv, . vatSvcti
wxhiy.id eftjQuis met Py thagoram,quis fuper hominem fle uulr, quis fcire uni
uerfi hormoniam C reuiuifcere denuofIta eum ridicule fub hafta licitancur, qua
Ccontemncndam iumentorum mercem,aut uile mancipium.IIIis ego multa noft
felibenter permitt,dum modo patantur C alios nonnihil didiciiTeld ade nunc
ftomachum ego commotusaduerfum eos, quifolentantiqufsmis praeceptori/
bus V philofophix princpibus facile detrahere, prolixius quam oportuit excan
dui,ut pernolcas, me Pythagoram quoque tuum non fecus amare, qum pareil,
C calumnatores fuos uehementer odifle, non homines, fed monlra hominum.
Tum PhiIolau8,Qudam,inquitfunt,quibusignofcendum eft, qubd tarn recon/
dita C arcana mylleria nefcant.non enm omnia poTumus omncs.Ideoq? redetf
dum cum illis in gratiam ericf qua imprudentes infamauernt.Qui autem in eo
quandocp filentio exercitati,Pythagoreorum togam candidam abiecerint,Vco/
tumeli cceperint eius dodrinx maieftatemlxdercac tanti philfophi caput mi
nuere,eos ego non fol m arrogantes, uerm etiam homines impurifsimos iudi/
cancro, quor enumero Xenophanes eft, qui de illo in Elega fu lufTe ira per/
hibetur,ut cum uidifTet aliquando Pythagoras cancm cxdi,miferatusdixerit,Sine hunc,eft enm cari fodalis anima, quam eius ex uerbis agnoui. Sed ea quidem
manifefta Diogeni Laertio extat fuggiIlatio,quodqjicem Plutoniapud inferos
Pythagorx difcipuli conuiuantur , qui C pfe uiderit animam Hefiod xnex /
lumnx alligatam.gementem C ftridentem.Tum Homeri quoque animam de li/
gno pendenterrt,& ferpentibus circundatam.Hec V iftisfimilia fycophantiarum
crimina,diffama tiones C calumnie, funt leuifsimorum fophiftarum, qui contadu
omnia fdant im mundo, C pollt oredapes V uelgia fceda relinquut. Quod
autem decarnium ^animatorum omnium efu diuulgant,quem aflerunt prohi/
buiflfe Pythagoram,fer nil me perturbatrquoniam funt clarifsimi autores,qui ea
mendacia refellant.ait enm Ariftoxenus ille infignis fcriptor,Pythagoram non
abftinuiiTe ab animatis, fed carnes comedifle, quod Porphyrius in libro primo
4& yn^nsiii-^vyty probat, eo qud athle tas abalrjs caio,ab alfjs ant fcubus nu
tritos,ipfe prior omnibus cibo carnium aluerit, dixeritcp carnes habere uirtutem
ad acquirendum robur incredibilem.ita Porphyrius.Et Apollodorus arithmeti/
eus teftatur illum boues centum immolafle, cum reperiflet, 07 ipiyvovf$oy>ivou
ilib oftwyuvicuf V & i<ro/ cPvvxrcu reit 4&: id eft, Quod triangul orthogonrj fubiedum latus tantundem ualeret,quantum quxcontinerent.Fu/tta/
men modeftifsimx uitx,mediocris nutrimenti,paucifsimi potus,ut fcripfit Lyco
Iafeus de Pythagora. Vnde raras fortafle carnium fibi ufus erat : fxp enim to\o
tenui melle pacebatur. hxc omnia Athenxus deccenis dodorum hominum Ii/
bro ie.Ate ob id fi ftudiofos literarum ea,qux gram's cibi foren t,diligenter uitare
c5monuinet,ne cerebrum ab incauto ftomachionerelxderetur, quo ualerentco
templationi uehementius incumber e , quis hoc non laudi daret tarn fido prxce/
ptori?ut qux didcTet apudHebreps,duri alimenti ee in eorum lege prohibits,
qux item apud Indosfug enda cognouiftet : ueluti pifces marinos ne Hornacho
quidem utiles, nee deorum oblationibus acceptos(nemo enim unquam in facrifi
crjs immolatu m ee pifem audiuit) qux deniqj apud Aegyptios accepiiTet de fa
ba,quod non fit mundum legumen,ut in Euterpe fua notauit Herodotus, ea pla/
ne in pabulum non fumrent, tranquillitatem mentis perpetuo literarum ilud
quxrentes : quanquam e ufcemodi pa mnita noluit tarn exad C ad unguem,
ueluti legem duodecim tabularum obferuari.Nam C ipfe porculis m inufculis C
ticcdis tenerioribus uiditafle Xenophilo C Ariftoxeno, quibu fdamqj alrjs nzs
tu maioribus, fuis propcoxtaneis proditus eft, quem cVnulloefle tegumento i
pus ufum quam faba,ut allium fenfim leuigaret,in quarto nodt'um Atticarum A.
S *
Gellq

Gei) comperies.Atdefabis pbft inter cetera fyrtibola explanbitur,riunce h<

mens ueniant tib priora in mentem quae dixi,&: pofteriora quae ddurus fum, a\
agnocas qum impie turpes quidam phloTophiae fanniones,prmatem philoToA
phorum Pychagoram poftca Tanna TubTannt,qud numerum docuerit eTe om
nbus rebus princpum:qui cum fe quantitas dcreta,uerius fequatur res,qutni
antecedat,quaf proiediles fuTe clculos intellexerit pTe,a quibus omnia fint ori
ta.Quos miror partter non fine riTu,qud cum auderint crebr teftantibus Tapie
tifsims hominbus, omnem Terme phloTopham Pythagoric , QC eam maxime,
qax de rebus diunorbus extet, myfticam efle,ac per aenigmata propofitam:
nihlominus tarnen hanc Tapientiae duinTsimam partem de numers, imitando
Tyrrhenorum ftul titam, plane citra omnem metaphor accipi iubeant. Fuit
au tern id prTcis C uetuftfsim aeui aptentibus in more , per arcanarum Hterarx
aliegorias Se: TenTuum myftera Tapientiae profunda m inqUiftionem tradere. Sic
omnia Tuntantiquifsimorum,tamphiloibphorum,qumpotarumnigmatibus
pleniTsma,6 propter rerum obfeuritatem C propter leuem uulgicontemptum,
xv^inquMax.Tyrius indifputatione decima,id eft.Rerum enim ab humana
innrmitate non perTpedarum manifeft, aptiorinterpres eft tabula: ea uer phi/
lofophos rede dec etj quae Tub po figment orum uelaminehonefts C teda rebus
C ueftta nomnibus enunciatur,Macrobio autore,quam ego curiofiTsimfcho,lafticorum ingenia n rerum admrandarum notion em excitare introducere
arbi tror.mnor enim diligentia quaertur,quod ante Tores pre ft , quam quod
longefitum nabyflo profundi reconditur:ita facilitas apprehendcndi (experto
crede)dTcpulis ftudorum negligentiam parit,& frigide petitur, quodi'acillime
obtinetur.Euem'tcV quandoq; nos Ulla uerborum proprietate res abftruTas effri
nonpoffe,quaslongis ambagibusSCuaricompofito irmonecogeremurenua
ciare,niTi fuiTet commode repertum breui enigmate uti.Necnon illud in rem eft.
nam affolent aduerfiscaftris belli duces,quardam Tyntagmata edicere,quaeteilv
ras nominantjUt Tuos quiTq? dux internofeere mil ites, C Te quoqj nter Te queant;
quemadmodum in bello CarTars Venus genetrixj&Sylle Apollo Delphicus,<
Marj Lar deus , Vlephthae Siboleth.lta no fuerit utcpndecorum, Tymboba do
dr noe peculiaria C arcana Tamiliaribus tradere, ut quicunqj difcpulorum ea ma
gis uTurpaTent,dilediores firent magiftro,ntercp fe plus caeters dilgerent:un/
dePythagore fymbols quibuTdam arcans Tibi quandam indffolubilsamors
Vamcitixcathenamfabrefccerunt.Erat enim Pythagoras concliandaeamci>
tiar in primis ftiidiofiTsimus,ac Ti quem ddiciflet Tymbolis Tuis cmuncaTe , eum
continu Tocum a m icumq; conTciTcebat, TubTcriptore La crto ; Tadum eft uc
ardentus cupert omnes Pythagorcs fy mbois-hoc eft myfteriorum nts uti,
tum qud futuri eflntpraeceptorigratores ,tum ut cunds apparerentnobi'les
efle Pythagorei: quo motus apudPlutarchum in odauo conuiualum Phlnus,
ex omnibus cuius Syllae Carthagncfis ipTe Tolus nter epulas abanimatisabfti
nu,ut agnoTceretur eflPythagqreus. Quare is Leuco patria Tyrrhene Mo
derat Py thagorci diTcpuIo reprehenTus luit, plus llius dogmatis fequi icriptff,
quam Tententam,quod Cinaln'sPythagoriftisTuerat repijfhfionedignum , qqj
immodeft afted mciribus Teparatis SCiinguIaribus.uel in Tociorum C amicor
cnis panem non frangebant utcaeteri,uel cerebclla non edebant, uel Turgentes
ab epulis ftragula conuoluebant , uel nudis pedibus Tacrificabant , uel Iocutur
Tole Teauertebant,uel relida populan uia per diverticula diTcedebant, uel cum r
dentbus nunquam aut partim rdebant,uel fabarum efu prorTusabftinebanr, Ti
milacpegregie uTurpabt,magis Tuperfttone, quam reda ratione dudola imi
tantes ad cortcem Tymbola,negIgentes uolunta tern, ut talibus nots nnoteTcey
rent,V uulgPythagoric euTd'ordinis uiderentur. Sunt igrur eiuTcemodi Tyrn
bola unius collcgi] figna.Gxrtcrum addamus etiam, qud diunarum C humana.*
rum

LIBER

II.

487

rum rerum amplifsima (paca dimetientibus nobis, C innmera tradtbus me>

mori plurmu confrant amigmatica fymboIa,hoc eft,not qu fguntr animo
ut quotiens recordari Iiberit , cit noftris bbtutibus ofiertur. Symbolum ergo
de rerS pn'nciprjs com modifsim ert,unum C duo.qud enm ctius occurrt res
ngulas intuentibus,qum unum C duo,cum caufas C origin uniuerforff fcru/
tari uolumusfNam primo afpedu cernitur oculs id,quod eft dem ipfum,cV non
eft alter:exquo ante omnia mente concpmus,qubd idem C alterum fnt un
C duo.Alcmaeon autem Crotoniates,qu Pythgorauixtartate, duo appellawc
multa,qudxi4 eflecontraretatesjtanqu litem fortEmpedoclis.'uaga tarnen
pofutilla&: fine fine diuerfa,utalbum cVnigrum,dulcecVamara,bonum V ma/
um,paruum C magn,AriftoteIein primo Poftnaturaliatefte.Pythagorici aut
diuerfa illa rerum nter fe ultro contrararum, quas Alcmaontj contrarie/
tates appellaruntjpropter arithmetics artis amorem in numerum coartarunt de
narium,celebrem ilium &omnac5tincntem,utfintumcVnint,impar&:par,
unum c^multa,dextrumcVfinftrum,mafculn&fcemim'nt, quiefcs&mot,
redum C curuum,lucem C tenebras,bonum C mal,quadrum C oblonga. At
hare ta fint utrahber.qud duo funt : ideirco diuerfa funt, quoni duo funt. Na m
f unum euent,contraria non eflntin decern uer unuerfa rcdegerum,quod ifie
numerus omnia eft perfedismus,quo cunda; nationes C omnes populi prater
Thracas , cm Graci turn barbari ngulas res numerant non fiftentcs citra 5 nec
>rogredientes iritra,tanqu naturalibus calculis decern digitorO.San ill tus per
edion oftendit fte ornatifsimus m undus,quem cernimus decern tantS fpha-ris
uxta Pythagoreos mouer.-tanto etiam reliquis eft perfedior , quanto plura nu/
merandi genera continet,par,impar,quadrat,cuburn long, planum,pr mu in/
compofit,cprimumcompofitum,quo nihil abfolutius,qud in decern /
cionibus quatuor cubic numen conumantur,quibus dicunt Pythagorici unuer
fe confiare. Archtas quocpnobls Pythagoreus ille Tarentinusomne quod eft
denario numero compleditur, que Stagirita imitatus Ariftoteles Peripattico/
rum gymnafiarcha,dccem genera ents nominal decern categoras) quo nomine
fib uolumennfcrbcrepIacuir,oftendentiphilobphc,tEuftathus uoluitde/
cem Troyy-xrcc^i eft,entia rcala,ut Alexander Aphrodifeus decern <p*>vccs,id eft,
uocesjut Porphyr us decern m<Wt*,d eft,intell ecus fiue concep tusruel ut Iam/
blichus forte redius decern uocesfimplces;nonutuoccs, fed utfignifcantes res
tpfasfimplices medio decern conceptuum fmplicum. ATentiunturhuic Alex"
derAeges,AmmonusHerma:,cV: Smphaus5nfignesfapientieamatores,qui
etiam gnauiter arbitran funt in ifts decern generalusims entibus, duo quxdam
prarcpua reperri pofe in quae duidantuntametfi ab una eTen ta orts;ueIu t uib
ftant C accidens,fiuecorporeum C ncorporeum, feu materiale C m maten /
le,autfimplex C compofitum.Ita nanepduo amat denarus.ut ab uno progrefls
fiafcatur per duo , C per duo redeat in unum. Primus enm incopofitus ternarus
eft ex uno C duobus,non quidem compofi'tus,fed conftans.quia unum non habet
pofitonem fecundum IambIichum,non facit ergo compofitonem, qudouerbo
rum fequ uolumus proprietat. ^^?
t-
-^^<6'
siyiitn&isGx siynH tJjSo-iij hSxW^m inqut Simplcius in Commentary's fu
per praedcatnentS quant,id eft, Neq? enm unitas manens adhuc unitas pofito/
nem aTumit.necg pundus,manens pundus pofitonem abtjcit.ex quo difirenn
cognocere po(mus,qum diftat unitas pundo.Cumcj} nihil fit ante unum,re/
de dcimus unum eil primum:bnarius autem no efteompofitus exnumris, eo
qud ex fola unitate u na C una coordnetur,& ideo primus numerus eft, quia prt
ma multitudoeft.a poteft numero metiri,prarterquam fola unitate /
niumnumerorum menfura communi: femel enm duo, nihil aliud quam duo eft.
Quamobrem ea multitude, qua; appellatur ternarus, uerifsim ab arithmetcis
numerus primus ncompofitus nuneuparur ; binarius enm hune praxedens non
S 3
eft

4t4

CABAL AE

eft ncompofitus numeris-fed mags propri non compofitus.Cupens tacp ter*

narius non cTe ociofus,quin potius bonitatcm fuam in omnes creaturas abq? in
uidia rnuliiplicar,dcuirtute progrededo ad opera ti onem , illud fcund quod
eftin eo multum multitudnis,produCliuum tquam numeri de numero dC llucf
effentiale quodeft in eo unum omnis produclionis fons S orgo , fimul C omns
procefsionis inti3,St* omnis fubftantiae immutabilis permantia, perpetua mece
intueturacrefpictt,ctafefeinfeipfumretorquet per m odu m unitaria cVduis
tatis femetipfum multiplican* atqjdicens , fem el bis duo funt quatuor.
tradysilla quaterm'tudojdequa mihi tecum ante fermo fuit, hace eft omn, quae
creata funt idea:quoni,ut aiunt arithmetic!, quaternaro omnisprogrefsio pertj
ctur.unde oritur decas illa, quam appellamus decern omnium rerum genera ge
neralifsima.Nam unum,duo,tria,quatuor> de omnipotente potencia ad energas
dum exeuntiaproducuntdecem.quorum dimdi eftquinq?. Pone tg tur in me
dium qunqj,tanquam aliquem figniferS in medio exerc t us,cV in eius Jaterede*
xtro numerum proximfuperiorc,qui eft fex, C inlatere finiftronumerproxi/?
mnfcriorem,quieftquatuor:haecduounda etiam conftitut decern. Pone te
rum in latere eius dextro numerum proxim fuperior qui eft fept,Y in latere il
niftn>numer proxim inferiore qui eft tria : hace duo iuncla fimiliter conftituSt
decem.Pone rurfus in latere dextro numerum proxim fuperior qui eft ocio, 8C
in latere fimftronumerproximc inferiorem qui eftduo.h.ecduo unca confti/
tuunt quoqj decem.Pone demum in latere dextro reliqua nouem,& in latere On!
ftro unum,iamcp reduc ilia nouem ad unum, & refurgunt decem:qu rurfus ad ul
gin t relata ,ncip i un denu fle nicas, deinceps ad omnes nmeros cardna
les ufq; ad centum, Sicut enim bis unum faciunt duo.S: ter un tria,& quat er un3
quatuor, C fimiliter ultra :ita bis de faciunt uiginti,& ter decern tr iginta qua
ter decern quadraginta,& fimiliter ulrra,non aliter de centum > no fecus de mille,
ultr.Ha-c quidem ratio erit,cur decern per iota , quae uirgula eft creca Grarc
fcribimus,aut per folum punclu Hebraic notamus,quce tarnen fgna tarn barba/
ris quam Latinis,aIioqui ilmplicem reprarfentant unitat: quippe aqua numerus
denarius oritur,cV in quam dfinit, cuius Pythagoric extat fy mbol , uidelicel
unum, duo, qux Zaratas Pythagorae pracceptor per nomina propagations pro*
mmciare confueuit unum appellando patrem,& duo matrem,teftimonio Phitar
chiCheronfis inTimaeiPfychogonia.Nam ut ante accepifti unum V duo cum
effentia diuina,producunt quaternitudinem illam Tetraclynideam omnium re/
rum denaro numero confummatarum. Earn Pythagoras affirmt efle
vxv Qvo-w.ideftJPontem perpetuae naturae, quae nihil aliud eft,qum cognitto re
rum in mente diuina rationabiliter operan te.Mentem er ipfam Dei Pyth ago
ras num cru allegorcc nuncupauit,cum diceret numerum eTe unuerforum priti
cipium. Itaenim Plutarchusin libro deplaciits philofophorum quarto cribft,
y>if A cc2di!J tav^vcyfttscf r& vis -Ab<rAce(ixt>ft,id eft,Numer autem Pythagorae
pro mente accipt. Signum plan haudiniqu, quia in incorporis nihil diuinius
mente in feparatis nihil fimplicius numero.Nec praeterea cogitan aliquid potefk
mente fimilius, C ab hoc perpetua* natura: fonte per ruos C cannalesdeftuit mi
m crus Pythagoricus un C duo,id quod ab aeterno in ipfo fonte immfi Oceania
fuit,erit,imm femper eft.ubertm fcatens,qubd homines prifcoeculo nominar
rint Zena ipfum illud un(ut Ariftoteles uolut hoc Homeri cta,uf nsif
ts*,
id eft,unus princeps fit)dictes Zena pro Zeua,utdelcet uiuendo,qu Roma/
ni IouquafiZeua nuncupart , cVCornutus in libro de Greca theologia illa
rit totius mundi eft anim.Duo aut,nominata eft Hera , illius Zenos, hoc eft
louis C foror C contunx,dequoficHomerus in dcimo quarto Iiiados , HiJ'as
mhvTiiJ cento* ifisHt&Mtifb deft,Hera,hoceftIuno afpiciebataurthrona oculi
eundem fratrem&leuirumZenaJioccftloueminfummocacumiae pluriforw

LIBER

tt

4*9

tante Idxfedentem.Quofacilius Tena pofTumus fapentfsmorum poetarum de

origine r er um cognolcer e,qud in multifontana Ida, qui mons fie propedu no
minatur,& tjP iVWj/ prxcognitione UuS) yivuvxta Iupter C luno reCder*
tanquam imutn C duo in qua terni onis idea illa ruofa : unde fluunt omnium rer
princpa;qua philofophi aetate pofteriori formam C materiam nominarunt. h
demc apud nos eft forma C materia prima , quod apud uetuftifsmos philofo/
phos urfum C duo > apud idneos illuftresc poetas louis Sc" luno, qui coeunt in
Gargari mentis Ida,8c"coueniunt in diuina; mentis dea,bns ambo bigs, C qua
tuor ambo equis ductur,fed defeendendo Iupiter in olympo manet, luno ad in/
feriora tendit Homero tefte,fcdcens, &^^& mAvQofa gara va
vtfjvwst dAJo / oAw/TT r <' KMtty id eft,Vado uifura pabulog extrema ter
ra?,nunc autem tu caufa hue per olympi iftud uenio. Neuter tarnen alterum /
nio defericHoc igitur modo exit mente diuina uniuerfi exordium. Refpcics
enim Terradys ad fui eflTcntiam qua; eft prima untas.omnum produdrxjSt" fi*
mu orgnem uam primo produjo remin cens,quoniam binarus eft, fie ait
femelunumbisduo,moxconftat quaternaries, habens in cacumine uertcsfui
fummam unitatem,fi'tc Cubito pyramis,cuius bafis eft quaternarius planus apud
arthrnercos fuperficem figniricans. Super quam diuina; unitatis iam memora/
t lux radians for mam C fpeciem facit gns incorporei.Propter Iunons, hoc eft
materia; dfceTum ad inferiora,unde confeftim oritur natura lumns eTentialis,
non uftiut,fed illumnants.Et hare eft crcato mundi medrj, quem Simon Iudarus
appellautpremum,qua Dctats mundus comparatonem no patitur , ideocp
iiudicefuperfupremus C ncparabilis tile nominatur. Rede uerb mdius hic
dicitur olympUs,qua totus lucidus C feparatarum formarum plenifsimus eft V;
W*T4!f/tJ'^-b,llados oclauo,d eft ubi immortalium area fuperficiesfiue pa/
utmentum extat.cognominatur enim habitaculum Deorum, feu ut redis Ma/
ro in Aeneid.io.Deum domus alta,cuus qude culmeft unttas,paretes trinitas,
tC luperrices quaternitas.Idq; clarius cernitur cum iam numerus diuinitate fu
emanando paululum declinauert, C diuerterit ad creaturaru figuram. tune ete/
nim ponamus fmul & pro Tetrady tetragonm, in quolibet eius ngulo pun
et! ! n nftar un tarum pro imtate faftgrj quae nunc coept habere politonem,
eleuemus quantum fieri poteftfummumapicem.Eoperae?o,quatuor latera n al
Cum ereda:quatuor erunt trangul fuperlatitudne fu quadrangula conftrudi,
6C n unum punclum excelfum ducli.ecce pyramis pfa,quae eft forma gns , teft
monoTma; Locf Pythagorei n libro de anima mundi, Doric fie cribentis,
</} a Tsvxpis isctfxs Bi<rtas 7*s iQes ywixs tfc*& (&^-, /1 mfis wxivet/
TtTvcZy Ks M-^jomfstcZyti eft,ex quo pyramis quatuor bafes V squales ngulos
habens>componitur forma ignis perquam mobilifsima C tenuifsima Eft ea fa/
nabfcpmareriajux eTentialis feparata, prxima Deo cYuita fempiterna,ut in
tz.libro,qui Poftnaturalia incriptus eft,C in fecundo de Clo, legitur fie, Men
tis opificium eft uita,De autem operato eft mmortaItas,iftud autem eft uta /
terna. Hare Pythagores mutuatus eft Arftoteles.AtquDeus ipfenoneft lux
creata, fed lucbils autor omns lucs, quarepyramdem abfolutifsimam Cre/
traclisimam triangula bafin altitudinem fee erigentem , quaefimlter igneS
oigorem fgnficat Deus opt.max.n diuina ecum trntate ncomparabils mi/
dicontinet.VndeSc" Chaldan Se" Hebne Deum efleignemperhibent.Quam ue/
rb pyramidem quaternio producit, gnea lux eft ncorporei C mmateralis fe/
paratarumntelligentiarum mundi, extra caelum uifibile,quiGrxcis uoeatur
w{/, nobis feculum, aeterntas Seither. Vnde C a;thra,fu!gor xternitatis dici/
furubinon eft corpus, neep locus, neep uacuum, neep tempus , nec inedus, ne/
que tranfmutatio.id ib funt enta inalterabilia cVimpafsibilia , optima habet a
ut am ,qua toto a?one, id eft a'tern tat e feu acuo fruuntur.Haec ferm funt ipfa uer/
ba Stagrite Ariftotelis,quaj tarn ipfe quam Platonici C Socratici ex Py th ago*
S 4
rafu*

A L AB

ra fuxerunt.qui fe in aures carmnibus ferjpfit, S religo corpore in actherem /

berum perueneris,eris immortalis Deus.: hs,fcilicet in hac uita fuperatis , gnofces immortalium deorum C mortalium hominum cohabitationem , quam
eleganter ipfe appeliat </$, fa fmul ftando , per quod tres nobis proprieties
medrj oftendit mundi, quem liberum arthera nomina t,uc qui materias potentia
fegregatus,S praeferuatus in librtate calefcat Dei ardor c,ac infenfbili motu in
feriora calefaciat.dicitur enim ther,cc & s &f
$1*, eft,femper
calefaCiendcPropriettes autem illius funt har,condtio,chorus C ordo. Mundi
eius conditio eft,qud totus quicquid eft, purifsima forma eft : cuius aflruntlo/
uialem eiTe naturam,quae immortalia C mortalia informet, C fotu fpecifico cun
da utruq; mundi in fuo eiTe confer uet, de quo extat il lud Maronis,0 pater ho/
minum diumcp eterna poteftas.propterea ob fomentarium calorem , piritals
fol ueteribus Iupiter dias eft.Vnde di\ Mar tis gradiui lcerdotes eum appeU
tarant Lucetium, C Cretenfes Phofphorum,ab denominatus eft olympus,
qubd totus fulgeat,in quo louis totus prardet C praeeft , imo tot quod eft , ipfe
eft.Hinc illud quoep in p. Aeneidos, Annuit C totum nutu tremefecit olympum
Eius inquam conditio eftreceptare formas fimphees , immateriales , feparatas,
per fe exftentes,tam unuerfales quam indiuiduas. Continet enim omnes ideas
ideatas, generum &fpecerum,ceuexemplaipfa contraclioribus excmplarrjs
mitanda,quor exemplar fgnatorium confiftt in mente diuina. Sic enim nom
nari uolumus,quod eft in mundo,deitatis exemplar abfolutumln mundo ntel/
ligibili exemplum abftraclum,&in mundo fenibil non exemplum , fed exemr
planum illud contra<3um,quomodo fgllum,fgura,ceera fgilla ta.Huc accedit
fecundo chorus,aItera proprietas fT^efr, id eft, gaudio beatorum fpiritun,
infinito C uoluptateimmutabil Deorum dic1us,qui uernar illius habitaculi Y ci
ues olympionicae myrtea corona ouantes,ambroia C nedare diuini couiuj per
petu fruuntur,ridentcs rifum inextnguibilem : de quo fapientifsimus poetar
Ho m er us,cc<rW<G>- </t icf ?- ' >?** 9t o<<n/, id eft,Inextinguibils cene ex
citabatur rifus beatis dijs. quod omnno laetitiam ill orum femp t ernam oftendt,
quam iugi concentu citharis C catters mufarum inftrumentis,tripudio,choreis,
fympofjs,quietis cubiIibus,cVintcrdum dulc fomncprarclarus ibidem Melefigenes eleganter in Iiiados prmolibro exprefsit. Quid ni Marranee Quac'nam
poteft maor cogitan' uoluptas,qum Deum uolentem , C poft eum rerum /
nium ideas atep formas afpicere purus C tranfparentius,quam fecundar creaturarum ulla.-deindeuifones quoqjfuas inferioribus pandere, quodomnedeor
eft proprium . Dei quandoep uoeantur Latine, qui C Graccc thei,
ri St?,id eft, fpeculatione ac ui(ione:unde Stcc<ta fignificat afpicere uidereep.
nominanturfif quandocpangeli,dumuifa cacters enunciant, ut Orpheus M err
curiu inuoeans ar,xAv#< /* t<u <!\7
^! vtwruy^id eft,Aur
di meMercuri louis angeleMacads fil,expIanator omnium.Nam cftbJbtty na
dare ac explanare dicimus. Crebro autem alteram pro altero ufurpamus,nom
confderats officijs,ita ut promfeu dtjs C angels n cmun fermone utamur.
Cum enim Porphyrius in Ifagogis fcrpfiflet,qu6d C nos fimus rationales & an*
geli, Botius Latin uertens, Sumus nqut C nos rationales C dtj. hoc modo re
pertur in Iibrs aliorum quamplurms. Quare nemo putee cum dos nomina/mus.ipfosarquari fummo &ineflabliDeo,qui nomen non habet. fupremam
nanque maieftatem e appellamus Deum , qud entia cunda infinit pntrt,
&fingulapercurrit> 7tfSts{/,deft,currere. Vnicuique nemperei multo inte^
rior eft Deus,&: mags intimus,qum pa fibmetpfi, ut qui cum nullibieft, ubi/
que fit. At non fie dos appellamus, qui terminatam fib tantum exequuntur
proui'nciam,&addeftinatum mittunturopus. Darmones autem quantumcun*
que boni, tarnen Pythagora ( fuis in hune med] mundi chorum
non admittuntur. Sic enim Plotinus,qu teftantibus Porphyrie C Longino,
myfte/

LI ER;

ii,

myfteria Py thagorrm perfedifsim fedari ufus eft, in libro de amore dcor,

nqut,Gcnus eflepafsonisexpers dicmus C putamus, Da:monibus autcm pa>
iones adiimgmus,dicentes etiam fempternos efie , fequenti poftdeos gradu;
Pracftat fane,nullum n mundo intelligbil daemonem appellare quinetiam f bt,
ponaturpedarnion^feDeum exiftimare.Hadenus ta Plotnuscerteinomn
dodrina fu breus,at animo attento pderandus;pra?fertim hoc in loco tarn dif>
fcI,quopotarum ueterum arcana dedqs loquentum poterunt abfque mole*
ftia cVfine plurimorum exacerbationelcg. Tertia intelligblis mundi proprie/
tas ab eodem Pythagora demonftrata eft.cum ipfe dixit,S recia ratione uxers
male acia dolendo,cV bene acia gaudendo, deosq; oraucn's , ut opus tuum perf/
ciantjtum cxuto corpore profedus in artherem,ers immortalis Deus.Ordo no/
bis hic confiderandus eft, quem in confequenda hominis beatitudne Pythago
ras obferuat.Iftudnamquemedj mundi ccelum incorporeum, ac ifte beatorum
inuibilis olympus,nihil impurum admitt it : fugienda ergo uitia funt, V ample/
xandar uirtutes.Deinde falus hominum>mifericordia Dei eftrqUare diuinitas lcnda, uperifunt exorandi- ut opus noftrum perficant:tum demum nihil iftuc
materia; nihil corporis, nihil permxt recipitur : ante gitur morendum eft, C
fnde corpus exuendum, qum in deos referaris. Hic eft ordo fecul feculorum,
ut uita funds homnibus purs C eledis,deorum indigenarum fuperccclcfh's
quoque aula concedatur, V communis fit pariter humana; natura: cum facrofan/
disangelcs prtbus perpetua: uita: conuerfato,innufibilic tarnen omni/
formi uperccelefti cedo C orbe requieto,extra fenfibilem mSdum , ubi uerus efi:
olympus, non imagnarius eque po'tcusnon quiuoluatur, quirotetur,nun/
quam ueqiefcat.Tum Marranus,Qum proxim,inquit,fedis noftrorum tem
porum acceditunus maximomnum Pythagras.In legenanq; Chrftanorum
fimlter Iegitur,quod homines mortui denumero refurgentium funt ficut angel
Dei in cells , ubi tabernaculum Dei cum homnibus. Non ntrabit aliquid coin/
quina tum,aut abomnatonem facis SC mendacum. Erit ftic uoxctharcedor
citharTantiumcthars fuis,cantuscnouus,i5t" mortui, qui funt feript in libro ui
ta:, uident ccelum nouum terram nouam. Prusenim ccelum ac prior terra eis
abierunt. Ibi etiam ciu tas beat or 5 habns claritatem Dei, C Hus muri ex iap
de conftrudi,fundamta eius omni lapide precofo orna ta.Et Dominus omni
pot ens tem pl iftius ci uita tis eft,cV de fede eius product tur fluuius aqua: uiue,ceti
ipldidus cryftallus:ciuitats uer eius fundamenta C fuperfcies eft tetragonus;
uerba enim Apocalypfis,unde illa fumtur,funt hxcty mtoti%>*- xe?f..8
ciuitas tetragonus iacet:quod explanaut Hippoly tus Papa fie eTe , <$c n icQocuoif
t^7nyi^,ideft,propterfolidumcVfirmum.Id tumihi reducere uideris ad Py/
th agorae tui erum,V figura m pyramidis ttragona bafi eredam,quam
mathematici folent inter folida reputare, plane quem urum iure ptimo non
modo tuum, fed uerus noftrum Pythagoram appeilarem : C appellabo quidem
noftrum > dum uiuam , quod ipfe folus ex omni ueterum phlofophorum turba
m ags apte, magis concnne noftra fapuit, neq; ualde SC Perfis quo/
que SC Palaeftinis noftra state Arabibiis in dodrina: fuae fundamento di/
(tat, idem ipfe Itlica: philofophix autor. Sic enim in lege Mahometh Azoa/
ra prima legimus, Deum paradfo bonos indudurum , ubi dulcifsimas aquas,
multimoda> frudus uariOs,cVdecentiimas mundfsmas mulieres,
bonum naeternum pofsidebunt. EtinAzoara quinquagefima puma,
Credentes autem (inquit)S benefacentes pulcherrma loca paradf poflef/
furijomnefuum uelle perrkicnt,hoc$ lucrum eft maximum, huufmod qui/
dempollctum illsfummam laetitiam denunciat. Dende in dodrina Alabometh ta crbitur , Si ullum obleda ment genus ftic deefet , beat tudo minime
plena eTet.Fruftra ergo delicia: adefifent, fi uoluptas deeflet. Et paulo fuperius,
Incolis quidem eus(aiOquicquid defiderari p o teil, ftatm aderit, qui C perfedi
erunt

4,t

CABAL AE

erunt omnes in ft atura quidem Adae,in form a uerb lefu Chrifti, nunquam incter
mentutn autdetrimcntum alquod pacientes. Et in Alkorancaptc 4 -Hlic qui/
dem credentes accubabunt tapetis fercs itramentis(^purpureis,omnibusc^ fibi
dlecls perpetu '^ puellas formofifsimas, utfunt hyacinthus C
margarita;, ab hominibus atc diabols nunquam deuirginatas nec menftruatas.
Erunt C ill ic arbores colore inter uiridem ni tentes, fontes^ former
mantes, ! punica.Non'nc hic fentisPhilolae, qudpars maxi
ma horum fymbolica eft V inftar Py thagoricoru m all egorice narrantur quae au/
difti ferme omnia, id quod palm fatetur Mahometh in libro de doctrina , c ait:
Seculum aliud poft mund iftum,cuius nulla fimilitudo exponi poceft. nec enim
coloni eus mortales* nec dies eius fub numero. Quo fe pfum declara t,quae (cxis
pferit de diuinis,alIegoric crpfifle, non autem omnia plane apert, quando
numeraut dies beat tudns,des mille annos quadragnta mllia an*
norum.Et paradfum habere docut pau m ent aureum fmaragdis C hiacyntbs
crebrb i nt erp oi t s diftindum,omni fruclfera confita arbore, decurren tbus per
amozna arua fluentis,quorum alia quidem lac,ala mel albunualia uinum purfsi
mum fundunt-Hec in libro de dodrina Mahometh,ubi per fenfbilem paradfum
defignat llum quem ratio non capt ntell giblis mundi hortum.Duos enim pa
radlos Mahometh in Alkoran nobis propofut,c in Azoara fexagefima quarr
ta Oc ait, Qui timuerit coram Deo ftans,duos paradifos rerum multiplicium
nimodi^ bonifcecundosjhaereditatem accipiet. Ita duasquoqj oftend t ciuitates
Ierufalem,cum in libro de doctrina quxrit Abdias, Quare Ierufalem dicatur do/
mus benedida.Refpondit Mahometh, quia in diredo ccsleftis Ierufalem fita fie
Hice ad noftri Simonis Cabaliftica quar auduimus,haud parum alluduntde dut
bus feilicet par adOs.al tero cleili C altero terreftri,geminos mundos fignficau
tibus,uilbilem C inuifibilem:illum nobis prarfentem, hunc nobis futurum cum
quid de quo fats multa paucis expofuift: quare oro Philolae , ut de noftro qu
incolimus reliqua profequars.Faciam fedul Phlolaus ait,fi prius te comonues
ro, ne cum rudibus ph il ofoph aftrs erres , qui ea tantum fapunt quar ocuiis cay
nu t,ut de Antfth ene fcrpfit Ammonius Hermiae cum dxiflet, Homnem qude
uideo,humanitatem autem nonudeo. Vndeputabathumantatem nihil rerum
eTe ni fi ogtatons figment,7S-7te U v- *At> ,t* tuWe tvn {y, $ <)
h*- Afl><w f /*(wc tvf4<4(/ tfiy : in terpr e ta tur fie: Hate ille dixit fen*
fu abtate fola uuens,cV non potens ra to ne, ad maiorem nuenton* fe pfum ex*
collere.lta Hermades in Ifagogis . Haud aliter tarn funt quidam obtufo ingenies
qui acutius contemplan nequeant,n f quantum pupiila comprehendat,aut /
nus palpent, quaecunqt de uta clefti,de dps fuperis.anmabus nceelo aut de
cceltibus audiunt,ea mox ad ccelum uifible fpharras,frmamenturrt
mobile, V quos fenfu percipmus orbes referunt.ac fi in tanta turbine motu , SC
irrequieto m ta t tu m ul tu,uita beata confftere pofet.fequetes ero fpri*
talem fenfum 5C fubtlem ments llumnationem, ipil quidem intelligent maoy
rem ee uertatem in rjs quae non udentur,qum n rjs quaeuidentur. Ad hoc Py*>
thagoreorum propenfa eft uoluntas,ut credant hunc mundum C quxcunque n
eo locantur,adumbratameTeimagnem eius, qui extra ccelum utuer mundi,
comprehendents folum intellgentias,formas& animas corporibus fubftan*
ta,uirtute C operatione feparatas Vnde animas hominum ab omni forde tur
pi defeca tas, a bieda corporal mole firm iter tenent,& nullatenus dubtant extra
hoc uifible ccelum omne, ac ultra qualemcunque ncommodtats aleamin aster
ntatis olympo habitare, omni librtate donatas C nuliinecestati obftrcSas.
Sic enim Pl o tnus ille nfgnis Py thagor fta,in libro de proprio cuiufque dmo/
ne quarto,Animas (nqut) extra fenfbilem mundum profecas , exftmanduna
eft naturam daemonacam tranfeendifle, genera tons fatum ,
hu us mund necefsitatem , quamdiu in mundo in tclligtbili habitant . hucufquc
Plotinus.

LIBER

II.

'49)
PIttns.Qotes fgtur de uers dtjs,ntellgentrjs feparatis,forms pufforibitj
piritbus duiniSjfuperis, angelis 5>C beatorumanmabus mcnto fit , Temper re/
cordare ac animo tecum ueri,mtmdum ilium fupremum,intellgibtlem, im ma/
terialem,fimplicem,abftraclum,co2lum incorporeum, olympum inuifibilem.pa*
radiim mentalem.fupernaturalem x thera.nec fenfu nec ratione perceptibilem.
Eontinc dimifload noftrumdefcendamus corporeumcV fertfibilem mtmdum,
cuius exemplar eft in mundo mcomparabl deitats,cV exemplum in mundo in/
teIIigibiliformaIitatis,0c* exemplanum 'Jow^vmstcny rf ipfo. Vtcj} unum or
eft mentalis mundi,fic duo nobis exordium erit mundi corporalis , qui non efec
corporalis,nfi quatuor fts conftaret:pundo,Iinea/uperficie,crafsitudne,ad /
xemplum cubicas figur quam confttuunt,unum,duo5tria, quatuor. Vnum enim
pofitionefixum,creatpundum.Linea deunopunclo adalterumprotracbbduo
bus fit.Superficies ex tribus oritur lineis.Crafsitudo quatuor nafcitur : ante, re/
trbjfurfunbdeorfum. Ideocgficut binarus per fe miiitiplcatus, numerando bis
duo, quaternionem producit : ita binarus femetpfum in feipfum replcans atq
retorquens dcendo,bs duo bis,primum cubum fact. Ergo poft quinarum qua:
tetragonica eftpyramis,quppeprncpium intcllgibils"mund5accedtfex late*
tum oclonarfj cubus ,quem mundo fenfibili architeclum pra?fcimus. Nam in
ter rerum principia,non habetur feptenarrj villa memoria: quoniam urgo eft ni/
hil pariensjdcrco Pallas nominatur.Ad cubum ergo prmum duertmur, fan
foecundumnumer3,muItitudins uarietatisq;prncipem, utquiper duofit 8 per
quatuor conftitutus. VndeficutPyth agorae preceptor Zaratas, duo nominante
matrem :ta nos cubum inde progredientem appellamus materam,omnium re
rum naturalum fuhdum C fundamentum,fedemcp fubftantalium formarum.dfe
quo TimausLocrenfisillePythagoreusn libro de anima mundifcribt,c/t iy
ywxg l^oy.id eft,Ex tetrgono nafci cubum folidifsimS C ftabile omnino cor*
pus:fex qudem Iatera,oc1o autem ngulos habens.Huic fundo, fi qua forma dis
"merfanntatur,hucfoIdo receptculo fi furit illapfa , dC in hanc fedem mate>
rialemrepofita,nonuagneccommuniterrecptur,fed ftabilitercV fingularitr
ft indiuidua&incommunicabilis,tanquafcrpticiagIebar,temporicV loco fub
iecla,x* quafi de I ibertate in feruitutem ma tere proferp ta.Igtur gemina proflue
re ab uno fonte rerum temporalium principia cernmus,pyramidem Se" cubum,
id eft formam Se" materiam,quae ex eodem tetragdno deprehenduntur prodrjTe,
cuius dea,utante oftendimus.eftTetradys.Pythagorar diunu exempIar.Symbolagitur prmordialia,quanto potuibreuus explariaui,qureuera nihil del?/
gnant aliud quam materiam C formam.Cumqj oporteat tertium aliquid poner
quo uniantur.nec enim fpontconflunt,neccontingit fortuitus quarumlibet for
marum coneurfus in materiam, neeg unus re materia contingenter formam alie
rus recpt.non enim ex corpore humano mox atqj deceflerit anima , generatur

telcam adducere , quo moueattir materia ad format delideru, ta utceTante hac

- cV hac forma,introducatur ucifsim ifta qudam & fta . Nam pruatio V poten/
'* ta nihil fubftantiu agunt,cum fint nullius aclutatis reals,ob idqj minimar enti
tatis:quanto magiscertam formam alcu materia; neququam iungereautun/
re poflunt. Vndeinuent funt quidcerent, loco priuationis motum efe tertum
" prncpi:qui cum fit accidens,quomodo ert principia fubft' ? aut qus eus
motus ert motor fQuare fapientius ctemplati Athenienfes ambo,Socra tes So
phronifc , 8C Plato Ariftonis, pro motu feu pruatone agillimO acb'uor pouerunt De, dicentes tra eTe rerum principa:Deum,ideam S materiam, quod an
tPythagorasoccult fymbolizauit arcans his nots aflrend principia unuer
forum eile , infini tum , C duo , Infnitudins Deum , unitatis formam , al/
>
teruts

494

A L AE

teritatis materiam defignans 'autores. Infinitum in mundo fuperfupremo 8c" in/

comparabiIi,unum feuidentitatem in mundo ntelleclual, duo feu alteritatera
in mundo fenfibili>eft enim materia quidem alterationis mater. Coniungit aute
Deus materiam Sformam per legem ipfi naturae impofitam:idcircoante Pytha/
gorx tmpora uetuftifsimus ille Orpheus in libro Hymnorum,poft Ioucm,d eft
tormam,quiabeonominatur ^w^To^,idefl:,prncipurn uniuerforu. Ec poft
Iunonem,id eft materiam,quamuocat Jios ovJnxf>oy wcw&'ftitoyjd eftjouis con
thorlemomniparentem. Iunonio enim cognomento materiam alloquitur his
uerbisj^cif yof oiyv sVw qKus faZt cpvcriy yvu>tQtvuv: j2p ot7Ttt<riy xiKfccySivv a\f
tviSiid eft, Abfq; enim te nihil omnino uitx natUram agnouit : m m nicas qui/
dem uniuerfs p er mixta fupra quam pudice.Itaep poft (inquam) Iouem formam,
SC lunonem materam,adddt idem Orpheus Iegem,d eftdftrbutionem,ut ef/
fet tertium naturae prineipium , cognomi ' id <pv<na>s v> ^ id eft,naturt
confirmatiuum.Nam lex dictur nomos Graece>utnofti,anemo
id eft,
partior cVTdiftribUorperinde atep diftrbuens omnibus quod fuum eft,uel quod ad
fe pert net.Hoc efl ait-pc/toy venoy arQfxyScc <Aixsicu/ (lie in hymnis fuis ccinu)
id eft,cleftem legem figillum uftum. lex enim naturae figli at una forma mul/
tas materas,ficut tabellio una effigie annuli multas ceras. Iam uer quaelibet fi/
gllata in materiam formae non ultra uocanturideae, hoc eft fpecies s id /1,
hoc eft ide,fcilicet formae stc^i iris pcic [\1 cct\Qis fl 5, id eft , Ceu
iliac in cen s exprefsiones infeparabiles materia,ut fcripfit Ammonius.Proindc
aperta nobis iam extat fenfibilis hu us origo mundi,quem pyramidis Se" cubi
ugum lege naturae celebratum peperit.barum figurarum tetragonaebafes con
tinu unitae,dodecaedronefficiunt,Pythagoricum quippe fymbolum , quo deuV
gnatur ipfum uniuerfum ex materia SC forma compofitum : illius recle memna
Alctnous de dogmate PI a tons,fic dicens , < rfWWt^* w &is nst**-/
^GcSjid eft,Dodecaedro ad uniuerfumDeus utebatur ,fcilicetcum hunc /
dumfabricart.OclanguIonanq^cubO)fipyramidem ex quatuor tranguhs aequi cruribus eleuatam fuperpofueris , ardincium dodecaedri art ficiofe conftru/
xers,ub fuccumbit eubus feu talus uti mate^Sc* incumbt pyrarais uti pater, fie
enmTmeus Locrus ille nobils Pythagoreus n libro de Anima mundiVn>/u* /
J1^ oyoy fc^e off/vef . ^ ce <F wA*, SeAwf n ^7$-,4 . /
'u? tKyovxM efr,Forma qudem, tnquit,ra t ion em habet matrs cVpatrs:matcra
uer fcemnae atep matrs, tert a autem eTehorum genimna. Ex his igtuf omnia
huus mund quae funt,non perperm affirmamuscertis feminibus Se* fecreta fa/
cutate Hcr.fane mira uar etate apparentia propter uariam formaru ad fuas ma/
terias commenuratonem V infintorum pene accdenuu,qua: o-vttiifpccti Ep/
curus uocatadmixtionem,per abundantiam SC defeclum,htem Se" amcit, /
tum V quietem,impetum SC tranqulltatem,rarum SC denfum . Vnde oriuntur
! orbes SC ftellae > quatuor tem elementa a ex quibus euaporant caldum C humi/
dum,5 frigidum V: fiecum, tum qu a-lbet etam fenfuu m obiecla . Inde alrjs aliud
contngt, Se" effict omnesres ut conuertant formas , mutcntqj colores, Lucretr
teftimono. Sents'ne quantum nos iam cum plebe phlofophorum ambulamus,
uulgariam terimus uiam,quandoinhaecphyficalapfifumus:quare{cummuItt
multa de natura cripfere, minus urum nobis adhbendum eft , ut quidde rebus
naturalibus fenferit Pythagoras oftendamus , nobiloribus SC dunioribus fu/
mentes ntium.NaturaIesfuntdrj,fupernaturales uerb drjdeorillosmundusn
ferior alit , hos mundus fuperior fouet , unde Se* fuperi dcuntur de quibus ante
haud parum multa diflferumus. Drj deorum fmplcifsm Se" purfsimi.qua nuf>
quam funt,deo fupercoeleftes funt,qua ubiqj funt,deo nobifeum funt3ifh'cind/
genae,hic aduenae-Nunquam enim in noftro mundo funt nifi mifs, quare angelo/
rum nomine gaudent cumadhaec madeuergunt,quoniam regs regumnuncj
funt, habitu tamen S facie nobis apparent quali uolunt,iuxta libertatem arbn rf
femper

LIBER.

II.

4M

femper benefciorum erga nos amantfsimi. Sed inferiores dfj ad fuperceelefta

nunquam migrant,ad nos uerb 6c" ad noftra quandoq* lega t onem aTumt , unde
C par modo eft, quando angel nominantur.Deus autem opt. max. tamnrma
2um fuprema media, fngula pentifs m e inhabtat, ta uc nihil fit entum fine
)eo. Praeterea dfj orbis noftr preftantior es funt: infer or es autem in corpore hu
manoanimar,quanquam Uli apud corpora, h in corporibus.In medio autem ho/
rum fu loca cenentdaemonescV heroes :darmonespropedeos,heroes prope ani
mas,quorum Pythagoras in aureis carminibus meminit,cV finguhs quibufqjfuQ
rribuit cultum. Ncc illis tarnen aras fanguine foedar nec anmalia immolari per/
mifit,nifi publics utilitatis caufa,magis autem thure atq; hymnis , quo cidra na C
priuata facri ficia fieri uoluit. und e illud cxt a t , Thure Deum placa , uitulum One
crcfcat aratro. homo fit quaedam mSdi huius effiges,unde Mcrocofmus,
hoc eft paruus mundus nuncupatur, in mults paria recepit mundana nomina
iirrtx$oQiK,dC more translatitio. Mens enim in homine Deus appella tur > nllar
menus ummae primae, aut per homonymtan, aut per p a rticp a t i . Ut ani
ma rationaIis,quae per mentem ad uirtutes C optima quaeq? uoluntatem inclint,
dicitur daemon bonus (lue genius.quae uerb per phantafiam C prauas arTediones
uoluntatem ad i t a C pefsm a quaeq*. trahi t,no m inatur daemon malus. Qua m ob
rem Pythagoras Deum orat, ut homines malo liber et , C omnibus oftdat quo
d je ne utantur.Oxuto demum corpore,fi feedata uitfjs manferiefiet dmon ma
lus,St" uita eius <Avr</lcuitoriec,id eft,tnfcelicitas uocatur:fn uerb abiecerit uftia , ni/
hil minus i mpreiTus ei dure fol 1 ici tudi nis ch ara , penitus omn erga
humanos V mortales etiam,quantumuis urtutis mores, affedionem reliquerir,
alfquantocrit tempore bonus demon,cV in huius mundi amoznitate foeliciter for
tunateep deget fingulari femper cum la* tit ta, t anqu quae bene geirit adhuc /
mori fecum mente uolutans ad eadem recl gerenda ndum extindam retineat
uoluntatem, cuius uita Gratreis w<A<uiovk, id er,fcclicitas dicitur. Vnde illud Vir
gilrj Maronis ortum eft,Qua* gratia curruum fuit ui'us, quae cura ni/
tentis pafcere equos, eadem equtur tellure repollos, lllam ani m a m p rfeos le/
murem nuncupate accept, cuius generis f quis At , qui beneuolentia erga nos ita
d ucatur,u t noftr C noftror um curam for tit us, pacato C quieto nomine dorn um
pofsideatdar dicitur familarts. Sin autem propter aduerfa uirae mrita nuis bo
nis fedbus,tnteruaga tton e ecu quodam exilio punitur, terrculament bonis ho
minibus inane, at noxium m aiis.larua nominatur.Cum uerbincert eftquaforti
tione fruaturdar ne fit an larua, nomine Manende nuncupantjcui honoris gra/
ta Deiuocabulum adddere , quonam eospronunciantetam dos, qui tufte
prudenter ucae curriculogubernato mortem fandam oberunt. Caetertim prom
leu dos, angelos C daemonas etiam eos nomina mus ingenuos fpirtus , qui in*
guls qubufcphominibus cuftodes addtct,minim confpcui, femper adfint non
modb adorum teftes,uerum etiam cogtatorum5qu nos quoqj poft morte fequa/
turufep adfummi daemonis poteftat, udcium atep tribunal. Omnia hec ad nos
exPythagorafluxerunt,quaeipi partim ab Aegyptrjs,partim ab Hebra*s atque
Chadxs,& apud Perfar fapientifs m os Magos didct, traddf t,quo
rum meminere praeftantism autores. Mercurius Termaxmus Aegyptiorum
lluftrs legislator C contemplantfsmus criptor in fermone perfedo ad Afcle/
pium.Timaeus Locrus n libro de Anima mundi.Hefiodus in operibus C diebus.
Plato per Dotimam in conuuo. Per focratem in Phedro. Itdem^ n Philebo.
Pr AtheniTem hopitem in legibus,SC Epinomi, alrjs^ Ibrorum fuorum locs.
Porphyrus de abftinenta animatorum.Iamblchusde myfterrjs.Proelus n Alcibiadem.Plotnus n libro de Amore C n libro dePropro cuiuq-. dmone. Ma
xmusTyrusnbinsdiputationibusdedaemono Socratis, multi Grecorum
alrj,quos La tints Cicero in uoluminibus de natura deorum, de dunatione , C
in fexto de r epub, SC ille quoqj Madaurenfis Apule us in libro de Deo Socratis,
T
fi

f9iS

A L AE

>

C relqui pofl: illos mitati funt. Nec dfunt ex Perpatetics 3 qui de mtoribt
orbum ,fiderum atcp ftellarum, Sc* praeGdibus elementorum tradauere , fiue cor/
poribus llis afsftant , feu illorum cuique pro cuiufque anima infint, mitto dice/
re:iam folum quae reftant de mundo fenfibili , paucis enumerabimus. Mundutn
igitur huncqui eft acternitatis imitator,dixit Pythagoras,continentiam ei /
num totorum,fecundum Ordinationen! , quae lit in eo;qui tametfi eft corporeus
tarnen incorprea habuerit prima principia, cu Stoici non funt in hocaflfenG;
putauerunt enim ea fuiflTe corprea, quia fpiritualia. Eimdem ipfe V genitum. 5c
corruptibilemafleruitjfedprouidentiacV: induIgentiaDeinunquamcorrumpen
dum. Dixit quoque corpora elementorum eiTe rotunda , prater ignem , quiconi
figuram praeierat:coIorem eiTe corporis apparentiam ; tempus,circulum , mundi
extimum,motum , differentiam quandam feu alteritatem in materia, generation
ni St* corruption! pafsibilem materia m fubjc .necefsitatem incumbere mundo,
St* quaedam de necefsitate fieri , quaedam ex fato > quaedam eledione , quaedam
fortuna,quaedam cafu.horum caufam efle humanae rationi occulta m, cui aftipul*
tur St* Anaxagoras:mdum item cpifTe ab igne,arbitrabatur ipfenofteredexte/
rum eius in oriente,Gniftrum efie in occidente. Tum fequutus Thaleta cce/um in
quinqu zonas duft,deindeinaequnodiaSt" folftitiautraquebina Sc*ardurrt,
Haud aliter etam terrarum orbem.Praeterea omnium primus reperit obliquita
tern zodiaci.iuxta folis meatum.Lunam uidcri aiebat folum terreftreignitum,in
fe habens campos,montes 6c* uallesDe anima hoc modo pronunciauit, quod fie
numerus fe mouens.qua per uires ita diftribuit.uitale circa cor, rationale cY men
tale crcacaput.totaminterrenonpofle. namrationalem eflefempternDeo/
pusjirrationalem uerb corruptibilem.Eidem autori referenda uidetur diuinatio
uerior ad facrificiaHumanum fernen utilifsimi fanguinis efle uoluit ma
teriaecorporeae,fed incorprea uirtute praeditam. Caeterum feeminam pariter fe
rnen emittere. Deinde no folum hominem, fed alia quoque animantia rationem
habere, abfque tarnen mente. Qubdautem magnapars horum non rationalits
agere uidentur,cert corporum dy fcraGa culpatur,quia debi'tis no fint dotata in*
jftrutnentis.Ideo uerba non habent,fiuc cicures feu ter,fed fymbola St* notas cer
tas pro uerbis tenent, quibus lignt's inter fe cogitatus fuos exprimant. Sic igitur
beftiae loquuntur,non dicunt, quod Graec fignificantius aiunt, *<< ^ $xfa
g<\ illorum PJutarchi uolumna de plactis philofophorum teftes cito
ualde bonos. De reliqus mund huius fue fubftanttjs eu accidentibus > ferpto/
res extant pene innumerabiles in omni philofophorum feda, quorum altjgenc/
raliterfunt loquuti de uniuerf natura, ut Ariftoteles,Theophraftus,8t" tui /.
rabes , Mauri'queprop omnes: alrj particularterde Gnguhs quibufque rebus,
ueluti lulius Pollux, Dipcorides,C. Plnus.cVhs Gmiles. Capita cundarunt
tarnen difciplinarum quotufquifque pofteriorumPythagora phlafoph.r the*
fauro,tanquam hxres apprehendit,St*eam haereditatem literario ftudio exco/
Iuit,proq; peculari quifque bontate ingentj quantum ualuit , maxime adorna/
ut,8t* pro urili extendt. Sed quid cunda uel fereuel opinan uuat, G non in
hac nobis uita adimant moerorem SC crucatum, in altera poft uacui/
tatem malorum non addant cumulatifsimam omnium bonorum complexion
, quae tarn ftudiofe didieimusf Quid iuuat denique qud bene feiendo /
lefaeimus, St* malefaciendo non omnino metuuacare,ac itanullo animi tran/
qullo ftatu fru poTumus f Quid rurfum qud monitis prob obedientes in/
ftar iumentorum femperiufla exequimunalioqui omnibus in rebus ftu!t,ro/
lidi ,fatui , fungi , bard, blenni, nihil bruto diftantes ? Quare opportunum ut
debatur Pythagora? philofophiam ad beatitudinis exoptatae faftigium
Vexpcdtam aeterni gaudtj fecuritatem deftinare, quam in contemplatione funx
maru.m Sc* diuinarum rerum collocauit. Eum frudum ceu fcelicis arboris inde/.
feTaphilofophandi ftudtanoftra proculdubio fequuturum putauit,finospriu
anima

LIBER

I U

4>7

anima purgata uehementerdeclnemus iti]'s,ccoIamusUirtutes dligenter.

quo plane nullius mal nobis pfis confer) lxta mente hilaricp ftudio mathemat/
eis fpeculationibus ncumbamus,quxnbis medxobuerfaritur nter res natura
les SC diunas.funt enm materia partim nfeparatx ut naturalia,partim lepara/*
tac ut diuna, crculus nanq; feu harmona , quartquam abfqp materia on fubfftt,
camen abfep materia eTe ntellgtur,qunimmo nullius materia: ag tur cUr cum
quaelbet mathematica tradamus. Cum gitur difficile, ne dicam impofsble fue
rat nteliedum noftrum fubit naturalibus adfpernaturalia,Sc" ab omnino ma
terialibus ad pentus immater alia tfanflircidered uoluit Pythagoras dicipu/
lis fuis quafdam res in medium poner, quas 8c" fenfu aliquo modo pofient Sc in/
telledu compreh endere,demonftrationescp ill arum ob banc caufam ma them ata
feu math efeis,hoc eft dfcplinas nomnauit : quem uer de js librum compoie/
rat,Eruditionurrt fiue Infttutonum nfcripfit,quauiuuenbus puers aptum,
propter quos& id nomns elegit vcuSAjTacZy: inquototumquicquddci pote/
rat de numeris, defguris,&: de harmonrjs explanauit:nde tanquam ex uno illu/
ftr fonte,quatuor lympdifsim ru emanauere, quas nos quatuor liberales artif
facultates appeIlamus>arithmetica,geometria> muOca : fane aftronomiam inter
naturalia c5numerans,pro maxima partein librum , quem appellauit phycum,
coegit,qubd in motu corporum confifteret.At quoniam de illas apud quampluri
mos noftra xtate literarum peritifsi mos,tam lata eft expedito, ut quaelbet
rerum fngularem facultatem facat> SC qulibet facultas propriam clalTem ducat,
unamquanq; fuis prxceptoribus committam,& propter multam mod nodem,
noftrx apparatus prxfentes5nnem loquend aciam, qui tot uerbs hade
nus tolerantfsmas aures tuas immodeft aufus fum obtdere. Tum M arranus,
Iuro fuperqs,inqut,tanta me dicendo uoluptate oppleuifti,ut nulla mihi fit mu
a grator,S nunc ccenx obltus,o mnem pen famem ad dodrnx tune cupidita/
tem retuli.quanquam uideo cauponem irca magnfcentam SC fumptus epula/
rum eiTecuriofum,tu uelim tarnen contentius reliquam Pythagorxphilofophi
explices eam,qux ad urtutes,mores V republcx mdufrriam pertineat, idqj ut/
cunqj potes qum breuifsime,dum ftrudore&ccenaturis nobis trclnrernant,
SC extera paretJgitur audi Marrane , omne (Philolaus inquit) hanc partem, fub
nomine urbanitatis contineri Pythagoras uoluit, quocirca,unum inter reliqua
uolumen compofuit.quod mhiLwu nomnauit,id eft ciuile,feu ut fortaiTehaud fa
eis propre uerterunt Latin;de repblica, perinde atqj non fol m explanet , quae
multtudinem concernant,uerumetiam fingula cuiufque fua,que morum funt SC
uirtuts.Qui enm ciutati pre.ficitur,nifi dignus fit etam,qui domum fuam regat
fifepfumquoq},is plane inaufpcato eIigtur,Mfcf^
Mttirjgpji
ticHH 7TayiA(trHx fl mhLwSti eft,Portio eft gtur,ut uidetur, V prncipi circa
mores tradato,pfiuspoIitce,utin libro magnorum Ethicorum ait Ariftotcles:
quae quidem ciuilitas ex omni uirtutum numero confiftit,cuius partes funt uirtu
te prarditt homines in unam confuetudinem admifsi. nam malorum conuerfatio
non am ciuitasreputandaeftjfed conuenticula ubi uta funt ficut inter bonos
uirtus,ut Theognis ille Megarfis in libro ad Cyrnum:Difces rede quidem ri/
dts:at fi fociere prauis,tum perdes tecp ' tuum. Ormfla itaqj contempla
tua fapientia,qua.m ad naturam retulit Pythagoras, dC in librum phyficum reclu
lit de principes C caufarum modis,qud ex Monade indefinita dualitas , ex llig
numeri,exnumerspunda,expunds linex>exlines planar fgurar,ex plas /
ldx figurx,ex quibus (olida corpora 8C fenfibls ille mund globus cum fuis orbi
bus,mixtorumq$ elements,gn,a're,aqua SC terra fiant , fingula pene
(ut pfe folet)per allegoriatn obuoluta,tum deniqp relidis pan ter mathemati'cis,
qux perlbrum PxdeuticUm, hoc eft: de nfttutione, fuis oftendit, fecenfendtti
arbtror ftridim , qux de mor bus docut ,de qbus in poltico difful jus ferpi t,
SC in car'minibus aures inftar fummx contradi us ; qux cum xtate noftra legan/
Ta
tur

4,

tur public,nunc fola profquar eufcemodi fymbola ne fcrpb's rradta5ut dfc>

pul memoriae uirbusfreticonfuefcerent ad ligna prolata bonis m orbus uiere,
profeffumcp philofophiaeordin quotidie nter fe arcans tefleris afr mare. Qu o*
rum numero haudquaquam pauca illuftrs Erafmus patria Roterodamus,pro/
fefsone Theologus, eloquentfsmor noftro feculofacile princeps Se" dulcs Si/
ren, cum ngenti fu laude, quam de politorum lferarum rudosms qubuf/
que ptimo iure meretur,n libn's fuis uel poftertati admirandis Adagiorum lu/
culenter exprefsit.In confequendis fanc urtutibus Pythagoras baud parum con
fuetudini trbuebat>adeo in teneris confuefcere mult eft. Vnde mores did funt
9,quafifc0,hoceftconfuetudines, quodStagirita ill e faepn ethcs approbate
SC nofter pfe,tufsit op tima m utarrationem elgere: ill am nanque ucundam (in/
quit)reddet confuetudo. Vniuerfam aque moralem phloopham ordinabat
in tres metasrpnncpi nDei diuinorumcp cul tum : fecund in (ngulorum quo/
rumque hominum ad feipfos : poftremb erga carteros officium, nam
quod addiuina prasftantius a ttinet.in primis nihil cfle gratf fupcris docuit, quod
non fit fordibus uacuum Si' plane purgatum : quare id Adagonis tFadidiccrebr
rbabendum in ore /* cary/Sey ? fy ' /, id eft, non cfle libdum drfs
de uitibus non putatis. De purifsimo qoque adore ftatuit facrificiafie: unde
'ftfuum illud.Ne facrifices abfque farina. Sacrificium hoc Pythagorkum maxi/
me uetftum eft,quod uin S pane fjit.^quae autem Deo dicata funt, ultra nonde/
bent ad humanos ufus trsferri.Admoriebat igitur fepdicens, Agallo candido
abftineas.Perfeuerandum uerefleinhumilitateueris adoratoribus,hocfymb
lo prafcepit,itfl;i&i 7tQ><rKuvH<rovix,id eft,federe adoraturos.nam quod in adora/
tione oporteat circumquacp profpicere s de qtio illud ortum eft, Adora circuma/
clus.prudentiam circa duinas preces indicat, ne iure in nos ita retotqucripofsir,
Nefcitis quid petatis-Caeterum quo ad nos ipfos recfl uuendi norma confiftit in
homhis decoro, quod extrem rum eft medium > nter abundara m V deledum:
vtrolibet enim uitiofus eft SC mancus SC ctimanus. Inde fymbol hoc,Stateram
ne tranfilias.'prarcipit ftudrjs cV aclis omnibus rnoderamen adhiberi:apertius au/
tern quod ipfedixit,SaIem apponito,idad aftediones noih as, qua: pafsiones /
pellantur,rect pcrtinet. Eft enim fal nota modeftiae , quoniam in eibatu hominis
admi'ttur nmius minimus : utrumque fane refpuitur SC quod infulfum
eft,cVquodfalfifsimum.rgiturSaIcmnetranigrediaris,prouerbiumquoquefuit.
Proinde aftecliones in nobis , pafstonesqj uniuerfae quadam mouentur apparent
ta boni aut ma!i.bonisla?tamur,prfentibus trftamur malis.-rurfum bona conu
pifcimus , futura mala tmemus. Ergo gaudium SC mceror elementa funt pafsio/
, ex quibus omnesanimorumnoftrorummotusoriuntur, quorum reclitudo
uirtus dicitur,obliquitas uitium.Apparet tarnen farp nobis bona,quf mala funt:
fl econtrarib quae bona fu nr,uidcntur non bona .mul tum enim.ut ait Seneca, ue
rum SC uerifimile inter fe differunt. Quare contingit error facile in imperito uul
go,cuiUS magna copia eft : eum Pythagoras fuis difcipulis auertere ftuduit fymbolic admone"s,Per triam publica m ne ambules, id eft ne uulgi fequaris errores.
Nam qubdufurpari etiam hoc uolebat, Extra publicam uiam neuages,am iniliuaerat loquendum elfe ut m ul ti,potiuscp quod apud omnes conftat, tu ne im*
pugnes.unde iftud eft; Aduerfus folem ne loquaris, ne uidelicet incidas inpericu
a,quod red monet ilIud,Acutum gladium declines. Id fit,fi honefta uerecundia
utaris in pub!ico,cuius haec nota eft,Aduerfus folem ne merjto.Nunc igitur fub/
lato circa bonum 5c" malum errore, temperandum efl ftatuit uoluptati SC mro
ri,cupiditati SC timori: quare dixit, Riii arqueatque triftitiae manus non deden/
das. nam gaudtjs SC uoluptate nos fru fecundum harmoniam iufsit, hoc eft cum
honefta quadam temperanria, quamappellauitlyram. Vnde hoc fymbolum /
Sosftli&w.
Avp<w,id eft\cantibus utendum ad lyram. Non prorfus inane myfteiium fuit, quofemper ante nitum foporis utebantur,ne perturbatis inolefta*
rentur

LIBER,

4s>s

rentur infomnrjs , quae dum irruTent , furgentes ifst Ie#i ftragula excutere
conuoIuere,hoc eft nbmnia glom erare in u nu m C rerjcere , ne rememorara gra
uarent.De mrore fie loquebatur,Arum annulum ne geftato, per quod exclu/
fit cunclum anm doIorem,nififuper admffo peccato : quapropter in fuis ta /
cnt carminibus,MaIaquidem fi feceris,dole.In ceteris Pyt h agora s, Cor ne edn
dum mandaut : id fe eft,ne te excruces, quin ubi efferbuers in iram , ollae uefti/
gum in ciere confundito : quoddefgnat ab ira deferuefeendum, C practerito/
rum malorum tollendam efle memoriam. De cupdtate hoc modo, Qua: uncs
unguibus, ne nu trias:d contra manus rapaces conft tuitur. imb eque de
quotidiano uclu Os abund follicitus : quare ait, Chnici ne nfideas. eft au tern
chcenix,cibus dturnus,quam uoeant prabendam, al rjfportulas appellant. Pari/
ter uer ne ullum auaritix in animo tuo recondite argumentum oftentes,ita *
monuit,Quae deciderint(inquiens)ne tollito: per quod iietuit etiam fuarum
quemque rerumnon decere ardentiorem effeamatorem. Deformidineisa,Ne
reflectes ubi ad trminos perueneris: quo fymbolo non tantum trepidare /
tem prohiber., uerum etiam quicquidin tatis eftquantumcunqueterreat:hinam/
que funt termini defniti Sc" determinat, quos tranOrenon poters.Fruftraigitur
times , quodrefleclere aut uitare nequeas : ab eucemodi quippecafu nufquam
rcfilire,tortitudnis quidem 1 auda te ac egregias magnannitatis eft. Enumeraui/
mus perfundori notas Pythagoricas:primmqueaddiunapertinenr,deinde
quve ad homines fingidos quoquernunc alter erga alter m quibus moribus uta/
tur , a ucul ta paucs.cum que nihil a m ici ta fit optabilius, incumb t ma poft
dos cura,uirtute amicos parare,ut eft in carminibus auresjtamen n tranfeun/
ter quoslbet. Idcrco ipfe dixit, Ne cuique ineceris dextram. Et dum pntrait/
bus rats dignum amtcum inueneris,omnium tuorum participem eum facias. Ob
cam rem ipfe Pythagoras hoc alios ante omneis ufurpauit adagium,Amicorum
omnia communia, Timaeo C Cicerone atteftantibus.Eft enim amicus alter ipfe>
quo fit ut amtcitia fit rjf, id eft, arqualitas C eadem anima.Minime autem ad/
tend funt in amicitiam homines alioquin interne albi, tarnen nigramcaudam foris geftantes(experto crede)quibus nihil fert terra peftilentius, picx men
dicx Cyanolcucac cauda inter fcapulas nigricante, omnia limulantes &C dsm u
Jantes hyprocrita:. Dixit itaque Pythagoras, v.ny\v%&cu.-f ^ : eft,Ne
guftes ex tjs quibus eft nigra cauda,rj funt fahifratres,quos atratos uocant. *> yc>
v-tHb* *e Www ^tf , ut cripfit Tryphongrammaticus : id eft,
Falfum enim in extremis nigrefcit.Reliquos leuors amctar partim utiles, Cue
cognatos due amicos fupra modum con temnas acceptes ; quod nftitut
allegoriahaec, Vnguium prarfegmina nec commingiro nec infiftito
Nequeabeft,quin ngratum conuiclorem S fingidos nobfeum lufurro
ncs, hominesc grrulos caut uitareiubeamur : unde ill ud extat, Cohabitantes
nobifeum hrundnes ne habeamus. porrb amicus confultbrecipiendus eft, at re
ceptas non facile a bn'cendus.Frangere nempe amicitiam inhumanum eft, qua/
re dixit, Panem ne frangto.Tu uero ta elis amicus eTe, ut amc omnia perin/
de cures at que tua, cui non blands uerbis Sc fer m fuco placeas , fed iludi
ueri.Sedes enim amtctae uertaseft,nonadulato,propter quod ipfe dixt>Oleo
fedem ne abftergas. Vtcg concilandus eft bonorum amor,fic no eft commouen*
da malorum iracundia : hoc ipfu m admonet,Ignem gladone fodito.Eftprae terca
uiri boni officium, prodelTe omnibus, nocere nemni. Namfiuel moleft% autor,
ael oneriimponendofocius acceiTeris,nprofuifl quid\mags autem grauafe
diceds, ut ta in to locum dedlTe uidears. Tue autem uirtuti potius tua: gra t a m
mcreberis , quum onus deponenti ecurras, ut leuetur pondere uelocius,hoc il/
kid eft quod dixit q>o?7to> <rvvjt&fej/,/ n%itAjtt,id eft,Onus fimul depone
re,non autem Omul imponere : haud fecus atque fi dicat.ad id coadiuuato,ut ho
mines moleftialeuentur, no grauent ur.Indignus uer, C peruerfis uir moribus,
T 3
ficut

joo

CABAL

ficut non eft interim endus fubtb,ita tib ueniat minime fouendusrquareinterd*
xt,Cbum in matellam ne immittas. Earn deniep ferocitatem deponamus opor/
ter , ut prorfus nemo faeuiat in quemuis innocentem. Praccepit enim C illud Py/
thagoras,Mitemarborem non uiolandam nec ledendam.undeilludextatinfym
bolie,Pifces ne guftato.Et proferto pifeis animal eiufmod,quod ipfa natura nul
lo pacb lardt homnem.Nunc quantum ad rempublicam attinet,adhucidreftat
citandum,quodipfe dixtt,Coronam ne carpferi, fignificans legem non uiolan/
dam,&: illud item,In uia ne feces ligna.quo monemur publica,& qua: funt uniuer
ltatis, non eTeturbanda. Quam uer fapientem haud deceat faftus C maeftatis
inflaricpublici ue honoris tumor,arcanum hoc fymbolum nos exhrtame,A fa
bis abftinendum.Magftratus enmfabiseHgunturprifcorum more.Innumerabi
le autem deiiderat malum qufquis anxie oceupatus eft in capeTenda repblica.
Quo mags ne populum dehortando male offnderet, maluit dfcipulos recndi
to myfterio , tanqum fidus magifter ab omni ambtione auertere , ut memoria
Temper tenerent , uidelicet oit zd & .Plura horum no dubum eft,qun
Hipparchus C Lyis Pythagofar auditores memoriter tenente praccepta dodo*
rts.quac illicum carteris concholaftics ingenio fuo pro librs feruarunt,in audto
rio Thebarum prodiderunt. Ea tarnen C non omnia ui'd , V ad fnem properans
no omnia perftringere uolui.Hoc unum uolui nefcius ne efles C obiiuioni baud
committeres Omiiem ferme Pythagoricam philofophiam euenotisuerborum
iSt* tegumentisrermplenam,umqtradendi morem utantdixi,abHebr.Ti's.
. credttur QC Aegyptrjs ipfe ad Grarcos primus tranftulifle. SolebStenm Aegyptrj
quibufdam ficlis nter facerdotes Uteris facracommuncare, ut elent plebi fecre
ta , quo C dutus admraton forent Sc" attentius caperentur.unde tili Coloisi ira
tuar,arae,arcus,cV acra publice incifa literi Aegyptiorum facrs.prominebant pe
clanda uniuerfis, fed non nfi myfts V initia ts hieroglyph is in t ellecla , ut de rjs
Chaeremon &Ors5 Aegyptiorumcpmulti fcripfere. Sic Pythagoras meus eile
non p ut a bat uiri fapientis alino lyram exponcre, au t m y It cria , qu;e i ta recipereC
ut fus tubam,cV fides graculus, C ungenta carabarus. Quare ilentium ndxt
difcipulis,nc uulgdiuinor arcana patefacerent,qux meditando facilius quam
ioquendo apprhendant nr. Tum Marranus, Ne,inquit, unus tibi pofsideas oro
Pythagoram miPhilolae,fed noftrum eife patiaris, nonfoliustuum. Equidem
pe mihi uideor de tuo fermone haud admodum furdus,neque immemor Py tha >
gorifta euafifle.qui ut cunda myftcrfa,metaphoras,a?nigmata,fententias apoph
thegmata,allegoriasjfymbola,ntas5figna,iacramenta,tanri uiri V omnium pri
mi philofophi,qutu obiter C perfunaoricatalogi fpecierecenfuifti,commen
darem memoriarJocis Tullianis C arterhetorum in te audiendo fum uis.Quin
uispericulum faciam. Afteruifti enimdi rite recordor, Pythagoram tribus uoluminibus omnes philofophia: partes complexum fuife, phyfico, pardeutco V po
Iitico,ideft natura Iildcplinar C morah',quacmoriens (ut alias audtui) hi* re/
(lamen to mandarle fertur.ne uel extra famiham ederet , imm nullatenus publiV
caret.Ipfe uer digns tanturfi V numero paucs,dum uuere t, omnia qua? licc
t nebantur , maxime autem mathematica,uiua uoce, nullo utens inuolucro piar
ne de m ontr aut,ca?ter i s cartera in pa rabol s. Ergo aliter loquens, aliter fentens
(cVfi emper idem fapiens) per qu.tdam fymboia ceu memoracula doctrina uam
fuis impertitus eft > ta ut ad prifeorum im tationem aliud didu m , aliud referrec
intelleclum.Ab eo namque,ut deprims exordiar,pro Deopontur infinitum C
unum , pro rebus incorporis numeri, pro corporeis figurar , pro myftis harmo/
na-pro fordbus V peccatis utes non putatar,pro eo quod eft in uita purifsimCf,
farina. Gallus Candidus nota eft Oeo dedican. Sedere defignat humilitatem , cuv
cumaclo prudentiam:cV hace quoad duna, iftud ad rem priuatS C uirtutes fpe/
clat.Statera fymbolum iuftkiar.Sal nott moderamen. Via publica errores nul/
g. Sol ponitur loco mantehcV aperti. Acutus gladius fignificat percub, Lo/
cum

I I fi E R

II.

f,o.t

tfcrm inuerecurtdiam. Gatitus uoluptatcm. Lyra harmona m. Stragifl ec, in/

fomnia. Annulus ftri&is dolorem. Efca cordis cruciatum. Olla ebullttonem i/
re. Vngues recuruirapinam.Chcenix alimentum.Res decidentes fortunam.Ter
mini fatum. i ira funt hominis quoad feipfum,illud iam fequitur, quod uerfatur er
a alterum. Dextra nott amicitiam. Nigra cauda falfos fratres. Vngues & cr
nes fymbola funt propinquorum.Hirundines garrulorum,^: eorum qui excdt
ingrati.Panis myfterium eft uera; amicitiar. Oleum adtilationis fignum, ignis ira/
cunda:, gladius exacerbationis. Onus moleftiam infinuat. Matella figurt indi/
gnum , arbor mtishominem utilem, piicishominem innoccntem. Haclenus de
repriuata,nuncderepubIca.Coronaiignum eft legis C reg minis. Ligna uar res
unuerfitatis, ambtonem. Faba demftrat omnia fymbolica,omna figurata S
allegorica. Qud nifi plura in difcpuls Pythagorae putares nuenir polfe , pro/
fetfbharcomnia reduceremad eiusuirimathematicas proportones,quonam
unum 6V duo prima progrefsione Hunt tria:Ecce rempublicam,cV ter tria funt no
uem : Ecce rem diuinam:& ter quatuor funt duodecim: Ecce rem priuata m quo*
ad alterum , V quater quatuor fun fedecim:Ecce rem priuatam quoad fe.Eft igt
tur refpublica trgonus,cVrcs priuata tetragonus,cficutfe habetfedecm ad
duodecm,ta fe habet duodecim adnouj fingula in proportone hemola , hoc
eft fefquialtera. Vide quam docils te pracceptore fum , C quam egregi Pytha/
goriTo.Tum erb quem mepfum facis? TumPhiloIaus, Plane Pythagoreum,
nquit,iam enm tibi permittorumpere fi!entium,fats difciplinar habes , fi /
nia formalia ftelledualter intelligas. Ad harc Marranus, Ego certe , quid hoc
fit ignoro-. Dicam, aitille, fi omnia quae tib apparent/a fenfu ad mentem transfe/
ras.hoc eft fi corpreas pafsones omnes rendas C ments contempla done per*
fruaris. Iam uerbicaufa in latifsimo campi fpacio Iongdiftantem te homnem
uidere te uelinrtuuerbgnorans quid rerum fit, exiftimabs uel agriterminum,
ueltruncum eTe(habet enm figuramretam,&materam tua opinione mmo/
tam)propuscum afpexers , cogtabitur in arbufeulam fuccreuiife. Reecla gturpenes te cementara mole, uegetare id putas uta planta;, tum fi motu pro/
gresiuo iuxta uos ambo accedats, continuo arbors forma euanefeente fuecur/
rit tib anmaliscuufdam imago, nefeienti atquedubtant fit'negryphes an c
cona, uel alia quxlibet ingens auis.bpes enimeft.Iam$ faclus propior, cerns
qud caudam C alas non habet, C ambulat ereclo capte : mox relinqus omnes
formas prores,& formam cogitas humanam.Ergoun cum obuam fuerts, fa/
Iutem prior dcs,&repondetifteloquens ratonaliter,tum nequeFaunineque
Satyr,aut alterius tbphafmatis oritur fufpico:fed plane homnem eiTeagno
feisjuel uicnum uel amicum,qiiem ubi de paren tibus tis C propinqus , ut fieri
foletjnterrogas, pfe omni quaefton tuar fatsfacens recedit:eo'que dfeedente,
folus tecum medtars hunc homnem V ex parentbus efe natum , C parentes
rurfum ex parentbus , C illos pfos pariter femine humano , C fernen illud ab
homine quodam efTe, tandem 'que cum natura refpuatinfinitum,uidebtur forte
haudadmodum mpofsible unum alquem afsignare homnem, qui fueritor/
tusfine femine humano .-tain duodcimo libro Poftnaturalia fcrpfit Ariftote/
!es,8 eum appellat -n -, id eft,perfec1um.Cumq$ accepto feras dar philofophis homnem talem perfeclum, cuius corpus non fit natum, utcajterorum
hominum,tunc difeurres per rationem ad hominis animam,femper de perfecla
adperfecliorem C nobiliorem.-eademq; pofsibilitate arbitraberis conced quo/
queanimamcertam,non tacreatam ut carteras animas * fed forte quae fepfam
concreauerit,&: earn efTe non folm perfeebm aut \ perfecliorem , uerum e/
tiam cunclarum quafuerunt, funt, erunt aut fore poflunr, perfecb'fsimam : hanc
in hominis mortalis corpore fitam feparabis corpore, fupra reliquas animas
feparatas(quando ipfa eft nobilifsima) locabis in nobilifsimum non locum , fed
habitaculJSobifsima uerb mfo eft prxima Deo,quod Stagir ta late prole/
T 4
quitur

f4x
A L
qutur in libro ad Alexandrum de Mundo.lllam autem nos in orizonte mndi
perfupremi , qui dicitur incomparablis, habitare iudicamus,ubi eft unio Dei Sc"
creaturac:fcutinorizonteaeternitatis ponimus motorem primimobilisimmobi
lern, in quo mundus corporeus C incorporeus conueniunt.Hac iam uiahuma/
nam formam,inteIleduaIiter uertft informant feparatam , C eandem metalter
ad ternitatis fupremam duxifti manlonem:unde omnibus angelis C animabus
gratiofis fummanftilIatbeatitudo,Sc"omnes anima; falutferae ad eandem an/
mam ceu ad regulam quandam regulantur. Quod utique de corpore llo perfe/
difsmo, cuius ante meminmus ,Pythagorc non negarem. nam ipfe dixtho/
minem poi fieri Deum immortalem, per quod fentcntiam fuam clare oftendr,
quod una glora partem hominis utranque glorificare pofsitjSt" to tum hominem
facer beatum,quando maxmus ipfe Deus aut utranque nforbit, ac fu Dein/
te imbibit, aut an mx com mi ttt, ut corpori fublimato clartudnem 5c" glorifican
tionem uam inftuat,si*(vyai(<?iiito7n>fivT>, /^ ngi <0*(#
ideft.Tanquam coniugatoSt* uiarum comiti,fimuIq?cenfito, C quod fimul certa
uerit.Hoc Pythagoroe dogma repullulautab Orpheo,quodin exituhymni ad
Mercurum deprehenditur. Iam tibipraroculis pendentem cerns Homeri cate/
nam auream , in Iliad, s. ab Ioueccelitus fragilitati noftrac demiflm in terras,per
quam temetpfum opediuina in fublime leues cum agendo,tum contemplando.
Necefe namque ftiert prius fecundum mentem uuere,pft tandem mente con/
templari,6c" contemplantem ardenter acendere: quoniam uta eft contemplado
ne prior,quarum cum utranque deceat efe puram,ad confequendjum id, quo ni/
hl eftpurius,certepurganda prius uta, dende illumnanda cotempla to. Quod
gitur in ea quam attulimus rerum rebus abftraclione uidfti, tu id n tepfo ex/
perire,utperrationemad mentem redeas,& ex ternis te omnibus explces,quod
M.Antoninus mperator mperat^TiAao-e/ </>(/, id eft,ExpIicato tepfum.O/
portet enim ex hac uta migrantem in alteram, omne indumentum exuifl ac nu/
dum profcic,non modo ab omniteria C corpores appcdcn's5uerum etam ab
uniuerfa perturbatonum,afieclionum Se" pafsionum moleprofugum atque libe/
rum:quod (cite admodu m Lucianus Sam oa tenus, in dialogo Charons V /
currj omniS phloophifsmo docuit,quem nfi legiftijleget" mitare.Quid aliud
eft obfecro, quod Pythagoras in tra diufit,quxnos in di urtutis ueftgia po
n a n t, nifi purga to,illumnato Se" perfedoflie enim ait, roeS ate mW, */
*,>{/ jg tfcw<rb,7WJ7K Fl S??tfl ! <^v*Sr,id eft,hacc labora, hace med/
tare,haec oportet te am archcec teduinx uirtutisin ueftgia ponent, quod Hiero
clesdeurbusanimaenoftraeratonalis arqu in telligiuoluitoamoridiuinor *
plicats:cVha?c nos,nqut,Deo fimiles facient. Verba Pythagoraeconfideremus.
Tra nanq; pofut, qubus tunds , anagogic poftumus ad fumtnam beattudin
p cru enrc. Labore urtutis,qua?n adone confiftit:meditation,quac mults di'ci
plinarum ftudrj's nutrtiir:2t~amor",qu nos ut necefarium unculum Deo conne
dit:prmum morals,fecffdum naturalis cummathemattca.tertiftudoOs theo/
logia ubertm exhibet:nec unum fine altero per fe fats eft, fed tra hace cou entre:
oportet- Id dod quidem.ut omnia Porphyrius, maxmus Pythagorcor6 expo
rator,in libro primo de Abftintia anmatorum, tradat his uerbts, quae ob graue
teftimonrj autortatem afierre libuit,'
inquit, /^ Smetc,
ufoi<ri:Hsi &^: u-nt & truutsttitSlMH ffl cSp,'/1' yi 7s$ -mcr
Jwyu>i> AaMewa t \-7<<?.* yif vAy t**Ai/v,a tbcw /txyu-x <ruuyovnci^ tv/a
tiovxsd eft, Non eft beata nobis contempla , uerborum accumula to C dfci/
plinarum muIttudo,quemadmodm alqus forte putauerit: eque confttu/
ta fecundum hoc, eque pro quantitate rationum ac fermonumaccpincre/
mentum : fie enim nihil prohberetillos, quiomnem congregarent dfcplnam,
fore beatos. Et alquanto poft,ut omittam relqua breuitatis gratia, fie ait
49 hus fa $VT<rt/"fytr v&g ik 'rrots
tMc^ incwjviu te & U Pl &

Lber

ib

ej

Jbyov<pi<fKimoblwxt 9*1 putxtt&Ucs cutovv vaiies ? 7b 'mip

vbp^^/t'"w,6T$Wc/fc\<fow^
$/cw7is 7 WJ4VC crccGai.*
^^&, ideft,Etnos oportet hinc , f quidem ad uer propria
uelimus redre,quae de mortli aiirmpfimus natura, abfjcereuriiuerfa , cum pa
erga illa affedone per quam defcenfus nobis contigtrrem inifci autem beata: 8c"
ternas eilentia^t" ad ncorporeum ac mpafs bile ftudentes afccndcre , duas m
dtatones facentes : imam qudem fecundum quam omne materale &Y mortale
deponamus,alteram autem quatenusreuertamurcVredeamusjaliter ad ea afee/
d entes quam bic defcendimus.Etiterum poft fermonem haud naide multum,u/
b et nos llc Porphyrius fenfu C imagnatione rrationali quae fequtur
tndeconditione,pafsionibuscp eufmod animumpenitus fcgregare,quatenus
p errriitttt naturae necefsitas.rit uero dponere, articulatimrp componer , qua
ad m entern pertinent,tranquillitatem ex bello quod aduerfum irratio/
nalitatemgefsimus parantes, ut non fol um de intelleclu cVintelligibilibus au/
diamus,uerumetiam pro uirili fmus fruen tes eius contempla tione,tum in natu/
ramincorpoream translati, tum uiuentescum ueritate per mentem , non ultra
falfecum corporum cognatis. Soluere taque multa nobis indumenta debemus
tum uifibile hoc indumentum carneum,tum eaqutbusinteriusfumus indutipe!
Meis prxima. Hucufque Porphyrius,qui ea de re longe plura differendo profe/
quitur,omnia iftuc tendentia,ut per fenhbilia ueniamus ad intelligt'bilis /
talis boni fruitionem,honefte uuendo,pur contemplando , & diuin amando,
quae omnia de Pythagora noftro tanquam quodam ingenti cunclarum difcipli
Harum flumine duxit. Ego uerb.Marranus aiebat,ab rjs que mihi ordne recen
fuifti,planineam moueoropnonem,quodflumen illud fuum Pythagoras ex
infinito Cabaliftarum pelago>cuius felicem nobis Simon nauigationem polli/
cetur in agros Graecorum limitauit,unde noftra tandem iluda irrigare queamus.
Ita pares mihi udentur eTe inter fe Simonis de Cabalib's , & tui de Pythagori/
eis tarn fermones quam fententiae.Nam quid aliud in tendit uel Cabala-us uelPy
-thagoras, nifi nimos hominum inDeos referre,hoc eftad perfeebm beatitudinempromouere.Quae autem alia uia,quamfimilis utriufquetradendimodus,8
ambobus aequa exercitatio per fymbola 8t* notas, adagia fV parozmias,per nume
os S figuras , per literas , fyllabas QC uerba : fic hypfilon Pythagorae,iuuentutis
fymbolum extat : fic prima fyllaba Iiiados fignum eft C nota omnium librorum
Homeri,quot fnt numero in utroque opere.lic uerbum cdid,fgnificat bonum,
atri malum:haud aliter 8c" Simon nofter primam Pentateuchi 1 iteram , 8c" penta/
grammati mediam ad alias res tranftulit,cV Raham,au tore Dauid Kimhi,allego
rice pro Abraham mut uatuseft-,cY cetera que de ferm one ad nos habito,
fatis meminimusSed audi quanto clamore nos caupo ip(e
ad coenaculum uocat,heus ad epulas.Et Philo
laus,Equidem,inquit,cupienter e/
dam, quin mus.
IOAN

OANNIS
LIN

REVCH-

PHORCNSIS
t I t .'.ii i ' &

LEGVM

DO.

TERTIV,

OST ubidigrefsUumencpobfcura uciTsm luna premtfua/

dentcp cadenta ydera fomnos,ambo foluuntur in fopor, prae*
mifla adhortatone alerus rga aterum, ne ultra prmum ma
neobdormifcerent: expergcfac endos gtur fore curarunt. Et
poftero die dum de more nduuntur , interea mmnerunt eius
^^^^^^^ diuerfrj caiipnis tierba longa C uaria,quibsad hefterhat
epiilas hofpitibusrecertfuerit,fiufle quafdam fuperiori die Romana cut* Fran
cofordam miTas propfitiortes 8c* conclufionesj contra inhibitionem apoftoli/
cam , ab Aftaroto quodam fidas C concrtrtatas , aduerfus Ioannem Reuchln,
propter libros non comburendosjam plus quinquennd crudeles perfecutones
innocenter fimul animo fort C nfrado paum, prar foribus fapentae ac tem,
plorum ueftbult's Roma: affixas , C mox in lutum , ftrcus C ccenum ibi proie/
das C conclcalas uh's ex caufis,tum quia praeter fummi Pontifics uoluntat",
cVabfqj reuerendifsmorum udcum notitia, coram qubusea IispoftAftaroti
appellationem hadenus tren nio in Curia penderet, tale facinus fuiflt attenta/
tum:tum qud unuerfis nnotefeeret, earn conferiptonem apertfsms fcatere
mendacn's.Principi nanq; pollceri Aftarotum n praefenta Papae conclufiones
eas fore dfputandas,& Papam tarnen negautffe ac ccrt prohibuTe, quoniant
in mults aeftate prxima publicis Romac fcfsonbus h a bin's , ea caufa plenfuk
fet difputata C difeufla coram dodifsimis mundi lu m imbus, Ecclefiar catholica;
pra?latis,archi'epifcopis,epifcopt's,generalibus ordinum,6Y eorum procurator/*
bus?pcententarjs,dodorbus,magno numero Theologac, Iursq; pertfsims
uiris }qui Capnonem ene abfoluendum decreutTent. Dende,qud gnominio/
fe appellauer t Oculare peculum,fcandala 8 errneas cont inentias , quum ta*
men liber ifte fit per Apoftolicam fententiam diffinitiu admiflus. Tum etiam
qubd de eodem Libro ita fcripferit,qud fit quincpVniuerftatibus dudum igni
addidus,quacertfunt meraenugaf,claracV' candida mendacia: quia nulla in om
ni terrarum orbe fit aut fuerit Vniuerfitas,quae Ocularefpeculum condemnaue/
n'efed tantum Ongulara quafdam cap tofa capita , uertgnofo cerebro hetero/
clta,&fupno erroredecepta,conuenticularitercVconfpiratiu contra Iuris Sc*
iuftici. formam in Oculare fpeculum liuore tabuerint,Y fua,utaiunt,fentimenta conflauerint. Poftremb eos aiunt, qui luto C coenocorollariailla inuoluerint
C reuoluerint affirm are folitos,in ijfdcm concrptonbus nihil contner ab ad
, quod no antea in defenfione publica Ioannis Reuchln contra calumnia tores
fuos Colon enfes uftfica tum , fol u tum C refolutum fuift, quod Iedor cuique
lucdusftellsclaruerit. Aftarotum itaquefempereandemcantilenam pro turpi
fu lingua canere.Hos cauponi fermones fuiffe cum hopitibus C conuus fuis,
dixeruntPhlolaus unior Se* Marranus:graue nimum putantes,n re tam parua
C puerilijtot annis tam ferociter dg!adari.Et fimul atqj ueftiti erant,tum Simo/
ns domum,tconflfueranI,uelociterfefecorrpl!erunt.Cuminter>utipfo/
rum ufus ferebat, amicifsimcfalutaiInt,Marranus fie ncipt: Qum nos dele
dauertpridana difputato tua,iienerande Simon, ncredbiieadmodum eft,S
uixdcpoteft,itafumus te nobis abfente impatientes more, qui praeter ullame/
rubefeentiam mox atq; pretertjt fabbattuum,antelucan aduenimus.EtilIe.Ve
nertis profpere, nqut,amci optm, an non C uos hodie ferias tenent, quem
diem foli nuncupats.Tum PhiloIaus,Pythagoricafumus turba, inqu,dies *
neis

\
LIBER - M,

s 9

neis feftos agmus,quando hilar mente cont em pi a mur- ii ec fabbatS aliud quip/
pam cenfemus , quam r elids negocrjs fecal arbus dare operam , ut adh area tur
diuinitati.Sc enim nobis Pyt hagoras iufsit , autore Lartio,|auu/e
nt {Ho,
id eft,conuerfari oportet cum drjs. Nifqubdtunumerum uenerars feptimum
ocio aptifsmum.ou etiam nobis Pythagores nihil rerum parit,cV Minerua no
mnatur. Tum Simon legi aufcultandum eft>quae fu cuicp dtftribuir.cV natura;
pfi pro anima eft.uolut enim ea dC uiribus corporum eruire, fine quibus nec ra
tio lana efe,nec ments lumen conferuar ualid pofst : quapropter mediaton"
inenfis lunae,hoc eft feptimam utac partem quiecere conlhtut,n qua nihil age*
reliceatjnifiquodobmiTumrreparabiliternoceat. Ha: nomnantur, fi rdeme/
mini,Romanis feria: ftatua*; uniuerfi populi communes Sc* faciundis rebus dim'/
nisconfecratajrutqjnon femper philofophariNeoptoIemus permttet illcapud
Ennum;ita non Temper, no omnibus, non omnia de Deo meditan, uel ex uelrrs
font qui precpiant.fed eft V quand o, S quibus C quantum,Nazanzeno ad Eu
nomianos autor e,quem aliquando Graec legi uirum C dodifsimum V eloquert
tifstmum in Achaia cum degerem : ita non ulecet quod eft optimum,cV infini/
turn finite pro noftra menfura concipietur. Sex ergo diebus operamur , at fepti/
moquoquedie V corporaliter ociamur, quantum permittet uiuendi necefsitas,
C mentaliterpoftuoluntatispurgatonemdiunis ntent fumus.cYfetiuiterc
omni tranquilzate res lacras laudamus,folicg tunc Deo feruimus. Hue uergit
quod dicunt Cabalan noftri, *nV ViD 7W id eft.Sabbatum eft myfteriurn
Dei uiui,ut in Porta lucs captefecundo.Extatnamqjfymbolum mundtfupero
n'shoc eftlobclei arterntats,ub ceTat omnis labor : quare gemino dcendi ufa
legibus ndcitur quinto DeuteronomrjrObferua diem labbati,quod uult ntell/
gt achonbus exterorbus,uxta mundum inferiorem. St" Exodi uigefimo : Me/
mora diem fabbat ad fandificandum illum-udelcet animad uires coniungendo
menti ad contemplation's profedum, iuxta mundum fuperiorem. Agnoci'ts '
iam'nefqubd fabbatum eft nota dun feruitrj, quo fen fu s C ratio abfoluQtur ab
oceupationibus materialbus,quantum permttit humana mbecllitas, V encr/
gia mentis all ga tur oceupationibus formalibus , ad confiderandum qua: furfum
funt.Iftudlexuoluit perhaec duo uerba innuere, vva*t ? id eft,obferua, memora,qubus intelligunt ex magiftris noftris qudam, preceptum fabbat elfe af/
fir matiuum C negatiuum, dicen tes-Obferua, id efteaue , quod femper eis uitare
Cgnificat.quatenus nos arceat ab omni quod fanditati contrarium eft.Alrj obfer
ua,explanantcuftodi,ut nodi cuftodtam attribuant, SC recordationem diei,ac il*
lud haud oblique ad Cabaliftarum quadrat fundam en tutruqui h une mundum el
fe ndem,cV: mundum uenturum, id eft fuperiorem intelledualem efe diem
putantjhic feruos degere,iftic uiuere Iiberos : his dicendum caue, cuftodi, obfer/
ua:illisreminifcere,recordare,memento.quoniamhaccuox,^^ id eftreminifce
re>Continenspraeceptaffirmatiuum,proceditexamore:uerbumuercaue,pre/
ceptum negatiuum,impletur extimore.-Iiberorum autem eftamor^feruorum t/
mnita omnium praeceptorum reputamus alterum altero nobilius.Fermc in ht
fententiam longiore tradatu Moyfes Gerundenfis in Exodo fcripfit,quibus duo
eflfefabbararecipimus, dudi fcriptura: teftmonoEzechielis *o. Sabbata mea
dedi eis.Nam pluralislocutio duorum numerocontenta eft,quippe non folum
utgeneraliterunouocabulofingulasferiarum fpeciesinlege numeratas Deus
exprobrare nobis uoluerit, quemadmodum Dauid Kimhi cYThalmudiciopi/
nantur: uerumetiam ut peculiarihoc nomine datum optimum cVdonum perfedum a Deo nobis conceilum,quod Iobeleum fuperius appellamus, memori fern
per mente cpledamur: de quo Porta lucisfic VUPSW WvVj? rrjrSTP "1
rtsaY1 id efth.Tc eft hebdmada fuperna, quae uocatur lobeleus runde omnis re/
mifsio,propiciatio&infufiogratia: defcendit,quam fan's nemo eloqui ualeat,
cum nec oculusqiudem uiditunquam,oDeus3 prater te. Eft enim,ytr<2U7 Vi
fabba/

s6

A L AB

fabbatum quietis,8c* fabbatum fabbatorum,quo animar human* omries pur re/

iecb labe tandem redibunt libere ad heredtacem patrum,& mittentur in poiTeO
fionem uer noftram atcp propriam,quam acquifiuimus C retinemus per anima
Mefsiha: de tribu luda, feptimi ab Abraham patriarchar, procuratorio nomine
in orizontemundiuperfupremuxta fcripturam,Et fupralubilcum mittet /
dices fuas,Iere.i7.Qua;interpretaturCabaliftailIe preftantifsimusSopherAma
in libro ,*" idertreconditorum,Pfalm undeuigeim,fuper uerfudies diei,
V *6j?rvw ^ v^sk nVru
^nnwa

, i u">Tfl tV 6| ,> id eft, Vult dicere unufquifcp ad famli

fuam,S ad ha;redtatem patrumfuorum reuerteturrquafi diceret,quod acendet
perangelosad locum deftinatonis fuar,quod eft Sumen Dei repleta aqus. Harc
Rabbi Ama,&: funt aquae qu* fupra ccelos funt, in mundo intellgibil '
\j?W?n ubi obferuantes fabbathum fruuntur,&:cibanturhaeredtatela'
cob patris eorum,ut dixit Ifaias. Sane llud ipfum quidem eft fabbatum Cabali/
ftarum,omni tempore fantjh'candum,nquo non carns,fed anime, fequimur uo
!untatem,& meditamurdiuina, nihil contra Deum intendentes, quod pro lege
omnibus gentbus extat, quon ex ipfa natura pullulauir. Vos enim quibus lex
Moyli lata non eft-Iudarorum cacremonia: haud aftringunt, ut numero eruats,
quod C Iarchas quondam red ApoIIonio negauitrnec uobs numerum extor
quebo,fedquietum C tranquillumanimum pofco,foIiDeo diunisq; dedt,qui
maxime in anagogica fpeculatione confiftit,uti eft ifta internos difpucato uo/
bis tantopere defderata.Tum Marranus,Omnno perficiend eft,nquit : nam
ccepfti Cabalam uenuft admodum tradare,qu am nobis plufqum clare oft>
der s non tantum pofl nos hodie,uerumetiam deber de altifsimis rebus differ/
tare. Idtunonnemecum poftulas Philolaef Ac ille, Cert quidem. Enimuero
nunc eius dt ici plinx intrauimus nauim,cV moxin ipfa prora fentimus , Cabalam
nih il aliud efle,nifi(ut Pythagoric Ioquar)fymbolicam theologiam , in qua non
modo litera; nomina funt rerum figna , uerm res etiam rerum. Quo animad/
ucrtmus,Pyc hagonv philofophiam fer omnem eil Cabalans ortam 5 quipari
modo fymboiicum tradendi morem ad Grarcos tranftulit.quin ego ipfe quoque
cum fodali hoc meo te uehementer oro , ut die endo potius docendo , pergas.
Tum Simon : Non mihi tantum iadantiar ufurpauerim , utdocere uos audeam:
rtec bene tutum fuentn reta m perplexa,nohdum extrais cognita , prarfertim
Romane doc$is,pra:ter admodum pauca,qua?annis fuperioribus Ioannes Picus
MiranduInecomes,cV PaulusRicius quondam nofterediderunt,etiam ufij adho
diernum Latin is non fan's intelf eda. Vereor enim fi docerem tam peregrina do
gmata,ne mihi haud fecus atq; mu!tis an t bonis contigit uiris,nuidorum turba
ignominioeobftrepat,quiomne quod nefciunt improbant, cV facile malignan/
di ftudio uerba in alienum fenfum detorquent,contra Ioquentis uoluntat, quos
Cicero calumniatores uocatrego fi diet grammatic lceatXalumnenfes appel/
Iauero,quoniam uos ipfi aequmeos Theologiftas, Pharfeenfes nominare con
fueuiftis.Sed plm teftor,utrunqj ueftrum me nihil docere uelle : dicere autem
magis C recenfere,fi quid apud Cabaliftas legerim , quod nobis haud diiplicere
putem.Exequar igiturprimum,quodilii ultimum intendunt.nam omneftudium
uum C uniuerfam operam uni huic propoGto impender curant, ut in hac uira
felicitatem C futuri aeui,procaptu quiqj (tio?perpetuam beatitudin confequantur,quod maxime omnium hoc medio fieri pofl confidunt: fi tandem aliquando
id quod fibi fentiunt pro utriufqj mundi ftatu effe optimum5fedul6 C gnauiter ap
prehendant,cuius poicfsioadeptisiucunda Vperfecla fitquies:nimirum cm
etiam qua?qj alioquin animalia,quantumursbruta , felicitatem fuam geftire tum
uifa fint.cum quae oprima fibi exiftmant,rjs fruantur,Vadea pertingant,quae eu
pid rati fua: afreruntfatietatem. Cernts bouem depacere fioridum aliquod
uirdepratiim>non quidem totum,eddeliberata eJedione nunc hanc inquirere
herbam,

LIBER

III.

hcrbam,nunc illam :fubitocfr alam qudem facile relnquere, alam autem pror/
fus obmttere,donec ad cfentaneum C uefcumib almentum perucniat , quo
confiftat dC requefcat.Hoc modo Cabaliftg poil campos feientarum latfsmoe
prata contemplatonum , omni amoentate ornara, multas Y liaras & quali/
tercunqjol entes herbas dcguftant,ut demumtoto gramineperluftrato,illuddiui
num Moly reperiant,cuius quanquam radix ngrefct, tamflosHomeri opinio
' ne albus enitet ladt fimls , quo inuentu cnelas feplifle mferia s uidentur,aps
petitusfui fine m in hoc mundo confecuti felicem. Virtus uerb Moly eft, opera
difflcila radixjflos animorum tranquilltas, hoc omne nfi pfefents fecul era fe
lcitas efle,alud nihil necred qudem pofsit.Futuri autem beatitudo,ft appre/
henfo fummi bon,fupra quod nullum bonum, 8 quo eft omnis bonitas, quod
nulla mera creatura comprchenditur. Sed tum apprehend aiTeritur,cmpro
cuucp captu proxim acceditur.'ut f quis fmbriam ueh'm en t apprehendat> ho
minem indutum apprchendTe dcatur. Ad illud bonum qud Deas nomnatur,
non plane nobis potert ob noftrae conditonis fragiltatem , nfi gradbus atep
fcals afcend>quae qudem utuos loquiconfueuftis,inftar Homrica: catenae, ut
ucrludari nos fecundiim duina eloqua dicimus , certad fpecem fcalxlacob
patrsnoftrde fupereceleftibusporrguntur in terram, tanquam reftsquacdam
aut funis urea ccelitus adnos dreda 5 uelut lnea ufuals liaras penetrans /
turas. Afpcts nanq; foIem,cuius radius ad uifum noftrum proficifcitur per orb
Veneris3per orbem Mercurrj,per orbem lunae,per orbem igns,per orbem a cris,
V tangit corpus opacum fpeculiconcaui 3 refleclitcfc inde ad ftupam aut lana an>
dam -quam fplendore fuo incendit uehementer ufq? irt eitleres : eude uerb flam/
mac fpecies ad oculos peruenit noftros, C fenfat tone nterori fufcipitur, fufce/
pta ndica tur ab aeftmatione , tandem difeurrtur ratione redeundo iiiam , cjua
praefens operario omnis eft progrefl, turn hsecprudenternobis oftendit,quon
modo format interiores deferantur per piritus animales ad imaginations C acfti
matonis iudicium : quo etiam modo externa ab intrancis^recpiantur, quo iterrt
fla mma fpecies in perfpicuo ufcp ad pupillam Intendantur , qua ua ex incendio
peculiconcauiorta tftamma,8quomodo radius incenderepotuerit, quo de/
niqt modo per multa media fibi nonconnaturalia continuerur fplendor, qua riir/
fusfitprportionecomparandus ar ad ignem,ignis ad fpharram luna?,& reliqui
orbes ad reliquos.Singula hare ratio noftra difputat per iter compofitionis & re
folutionisultrcitrbfusp deep gradiens, SC modbharc, modo illa cogitans,neqj
ceflt ratiocnar ufqj dum per phantafma effigiem, ntentiones fplendorem, lu/
men,lucem luminare, fcilicet ad ipfum de quo loquimur folem reuerrerit.In pri/
mis imagincm lucidam agnofet, deinde iudcat ipfam eiTe propria illius flam mac
ftupeac,qua'm pridem oculi uiderantrtum qubdintentio eius re uifa per diaphanoh ad oculum foris produda etiam intra uert recepta.qud item ftupa fit terre
ftris.qubd fplendor fit aereus,qubd flamma ignea.qubd candor accidens diapha/
no inhrens,qubd tranfeat per lucidum atqj perfpicuum,fiue ar illud fit feu ignis
auteceleftealiquid,fecundum format fubftantialis energiam QC bperationem /
cularem,deinde meditata fu nobiliori cuicp Temper accomodans, relela mate/
riafecum de forma difputafeincipit, non iam artificial i ut cuius fcrutinium hue
non attineat,quae redius figura nominetur qum forma , fed naturali tantum aut
fuperiore. Pergit itacg ratio, cVformarum aliquas reperit efepartculares,nunc
&hic,reliquasluerbuniuerfales femper SC ubique.'furn exparticularibus quafd
corporibusnexitentes,quibus dent utfintralias autera formas coafstftentcs,qui
bus prftent ut fie fint.-alias omnino feparatas corporeis eentia,uirtute ope
ratione,qua? tarnen iderco nomen quandoqjformaeamittunt,atq;ue!dtj,ueIan/
geli.uel intelligentiar,uel anim beati,uel mentes, aut alio quolibet uocantur no/
mine.Quarcunc autem funt uniuerfaes.ea; on ultra formated idea: fiue fpecies
dicuntura multis,qui perquam proprieloqut didicerunt. Sic ratio fane tantifper
V
afcendet>

joS

CABAL AE

afcendet ,dum pterit : cum autem ita fuert difcurrendo extenala ,ut formas
quae corporibus nec infant nec ad funt, tanquam natura: non fubectas compre*
hender nequeat> mox fubfidiarium accerfit ntelleclum, qui plan ut liane mate
riam abftrahit ab hac forma eu afini cuiufdam in agro fepulti 9 quam natura in/
duit graminis forma ex cadauere llo floretente : ita rurfus formam quoque
limplicitcr materia conatur abftrahere : id uer experitur arduum effe J abo/
ris plenum (facile entm eft abftrahere materiam forma, fed formam abftrahere
materia difficile) quapropter ntelleclus He purgatiorem fe eleuat, ut menti
cafionem in fe influendi prarbeat, cuius claritate fretus , formas agnofcit /
millas eTe pentus a corpores eilntia , u ir tute operatione a utas, C ob id
eque loco, eque tempore conclufas,quo ueroporteat eas arbitrar fupra cav
los efle,ub ceflat motus C tempus.Hnc uoluntate* noftram inftruit,ut eile qua;*
dam credat extra celos entia optmam imam ducentia, qua toto aruo fruantur,
bq; ilium fecundum nchoare mundum , luminibus uus metbus purifsims
offertfsimum,quem pofsit intrare animus humanus fortiter conten plando,cer*
te mult potius qum oculus corporeus tranfcdere orbem folis acute udendo.
Vtcfcfolem non afpicimus , nii fol nos refpcat : ita mundum uperorem uidere
nequmus,nifi C ille nos ut'deat:eft enim totus oculus ipfe quoqj foleclarior.So/
lern autem comprehendmus per lumen folare, ta duina comprehendimus per
lumen diuinum,cV qui ufu corpreo polTumusnon folm orbem bls,uerm e/
tiam uperiores ftellas V fummum ccel caperercur non poflt mens noftra , quae
uirtutem corpoream modo quodam infinit prxcellt ,altius fufpicere,ac mundi
archetypi contenta udere.'cum tanta propinquitate concauum Sc* conuexum fu
premicocl uniantur ,quo conuexo arterntats horizon nihil diftare uideatur.
Intuemur tacp (mihi credite)alterius mundi duina mutu,St* illa nos uicfsim in
tuentur, uelut duo dired oppoOt oculi per unicam lineam iifualem recproc
circumacli. Tum Philolaus, Omnia.nqutt, qua: doces Sinf, Pythagorca unt C
Itlica: philofophar propria, quam inter nos her difcufsimus parumper ego C
Marranus mecum.Ad haec ille, Vos equidem quid appellare duxeritis PythagO
rtcCc ignoro.at hoc ici'o,hxc eie Cabali ftica,quac haclenus propofui,a prifcis Ca
balaM'stradita,cY omnia lege duina HebrarorC complexa. Hinc nafcitur illaenu/
meratio qunquagnta portarum in telligentie, circa quas tantopere CabaliftarQ
ftudia defudantjdiuinitus Moyfe Dei feruo receptarum, quarum cognitionem
ipfequoqjpofteris nobis tradidt unuerfitatis conditionem explcantum,-^**
**
Tvsnch v\dim
"Wo- nw
w wen M'fVW YVBK
!"6** " ^ l<lWdeft,Iam^dixeruntmagiftrinoftri,quinquaga
ta porta: intellgenta: produ& funt in mundo, C omnes illa: tradta: funt Moyfi
prxterquam una:quiadiclum eft,Minuiftieumpaulominusdrjs.Superifto Ca
baliftarum fermone dixit Rambanin Genefeos cxordio.qud eiufcemodi omne
Moyfi traditum per portas inteIIigentia:,content eft in lege duina Iudeor,uel
fenfu literal uel allegorico,per dicliones, uel arithmetcas fupputationes,uel ge
ometricas literari figuras >fiue deferiptas feu tranfmutatas,uel harmoniaeconio/
nantascxformscharaerum,conunclonbus,feparationbus, tortuofitate.d
reclione,defedTu,fuperabundtia,minoritate,maioritate,coronatione,clau(ra>
apertura Sordine reful tan tcr.dC per ill am quoq? legem diuno fpritu adeptug
eft Salomon rex (pitifsimus omne quod nouerat,de quo ferpt eft in libro Re
gum,quOd Deus eidederit fapentam V prudentam multam nms,quafi arenS
in litore maris, V creuerat fapenta Salomons fuper fapienti om m orientadf
C Aegyptior,cV: erat fapicntor cunds homnibus, C diputauit fuper lignis
cedro,qu eft in Ibano uq; ad hyflbp,quar egredtur de pariete,cV diflruit de iu
mentis C uolucrlbus Se* reptilibus C pifeibus. Vitra hiec ch'rmat noftr fenten
tiamGerundenfis,&:concIuditita,n4WNV!3ro VaTV\ TW\7b J?V ; *\
i TTVTby nwwitt ^' id eft, Omnia hc cognouit per legem,&: /

LIBEK

III.

S09

jtfoJaucnfttn ea per expofitiones fuas, per Grammatcas fubtltates per le/

vas eus&per calamiftrationcsilIius.Contigtautem ehocpoftquam ad plen
fuft duodequnquagnta portarum intellgentiae rationem confecutus , quae
perunt omnium creacurarum cognitionem.Sunt enm cundres untuerfaltter
|n quinas condiciones dftributar.Nam uc elementa funt,aut elemtata,aut ani/
mar,autcceleftia corpora, autfupercoeleftia incorprea. Horum fortai quodli/
bet decern recipitconfiderationes,quarum capitula funequat fequunturrGenera
generalifsma,genera fpecialia,fpecies generales,pecies fpecialifsmx,res indiuiduar,qu ulterius confiant materia Vorma.uel quibufdam utriqj proportions
!ius,contrahunturfinguIarterdiferentjs,proprietatbusa:accidcnxs.Dec
hi cam effentiarum,qum ntellgentiarum modi per quinqu multiplican quin
quaginta anuas apcrunt, per quas ntramus in creaturarum penetralia illa emi
nentbus notis n operbus fex derum defgnata , di Cabaliftis ftudofe depre
henfa receptaqj.Iam ifto artificio arnigmatcus ferupusa Comit Mirandulano
nter nonngentas conclufones fuas propofcus, facile in enodem ferpum expa
nabicur.Aebat enm fic.Qui fcueric quid fit denarius in Arithmetica formali,c*
cognouerit naturam primi numeri fpharrici, fciet fecretum quinquaginta porta/
rum intellgentiae, 8C magni IobeIei,& millefimae generations, C regnum /
nium feculorum.Haec MiranduIanus.Ducatur itaque uelim fphera plana fiue cir
cuius decern fgurarum numeraum fuper centrum quod fit qumqj.eft enim me/
dium denarrj dCin eius circumferentiaparticulariter , denariaefupputationis nu
merifngul defcribantur,tranfeatcp diameter mnimo ad maximum, hoc eft ab
uno ad nouem s cuius diufo duos femicirculos eTiciet : parte liquidem dextra
fphaer,poft unum C ante nouem fuperius commemorata pontur duo, tria, qua
tuor,qu inque,a parte autem finiftra port: unum V ante nouem reponantur quin/
que/ex, feptem,oclo,cY trahtur linea? per centrum duobus ad oc3o, tribus ad
ieptcm, quatuor ad fex, quinqu ad quinqu. Tum fi mximo cuique taritum
fubtraxeris>quanrum abundat fupra quinque,quod el fphaerae denariae centrum,
atque idem fuo mnimo addideris,qui quinqu defecit , femper ex utrifque op/'
pottis numeris quinqu S quinqu adaequarafurgent,quare compartes inui/
lnearum pundis quaelibet lineaedeferptio Numerals quinqu C quinqu
obtinec-Quinarus gtur numerus in circulo denar ae reuolutionis dcitur fpha-
ricus,quia,ut uidlis,omnes numer phxrx ad quinqu redguntur, id autem fe
per quinqu lineas in phxr a dudas,qu arum fingulae decern continent. taque
fphaerico numero per decern multiplicato nafcentur quinquaginta fiue portar in/
teHigentiaefeuannIobeIei,cuiusproportio dupla, quae efl Arithmetica formali/
tas.in fe muluplicata,mlleOmam generatonem procreabt:quod fi perpetuo lie
facics,apparebit infini tudo,qua.* eft regnum omnium feculorum Cabaliftis En
foph nominatum, C eft Deitas ipfa fine indumento. Reliqua enim Deus produxit amidus lumine ficu t ueftimento, t effet lumen de I umn e,ac inde cum uefti/
menti fui lumnecreauit mundum intelligiblem fpirituum feparacorum Cimii*
fibilum,quod Cabal i ft* uocant coelum,ut ex me fepius accepfts.Ad hunc
dum intellgo uerba fapientifs m C maxim Rabbi Eli ezer , qui cum iftam pro/
pofuiitquxftionem^ndecreatumfitccelum^efpdibn^V
V^TQid eft,
de lumine uet menti fui fumpfit Ree tan tur ha-c M oyfe Mai moni oftefore Per
plexorum in xs.capite libri fecundi,Sc" Rabbi Iofeph iuniore Caftilienfi,ciue Sa
ernitano in Horti nucs uolumine fecdo. Vfcp hue afcdit Movies Dei feruus,
ut cognofeeret lumen ueftmcntteus,& fabbatum fabbatorum.cVIobcleum fu/
perius,& millefimam genera tionem, quod totum nil aliud eft,qum mundus fu/
perior Idearum,angelorum ,fcelicium animorum.Igiturcum indumentum Dei
tranfeendere ac faciem eius uidere nequiuerii, rededicerur ex quinquaginta por
tis intellgentiae una carufe, quam alqu noftrum fufe opina ntur ffw id eft,
Vnuiicauonem> tarn en ijs baud aflentior , mags uer efe puto Dei effentam,
V *
quam

fi%

.*

' ' Ai ALE

quam fymbolum indicat Tetragrammaton ,& eft munds ncompaabfls, #:

comprehenfiblis porportone.Dxt namqueMoyfi Deus,Faciem meamuide/
re non poters. Seti uerius fie , Et fac es mea: non uidebuntur fed uocabo nom en
Tetragrammaton coram te.j3.Exodi,quod explanant Cabaliftae, *pVbb Wyiftst
\ WWT? V^n vhv own id eft,Vocabo coram te nomen llud magnum,
quod non poters udere.ita enim Ramban Nehmani feribit , quo plane apparet
Deum iuxta pfum ee fuum Tetragrammaton, Moyfe non fuifle ufum. Hoc
fanportarum eft omnium principium fupra omnem creaturamante creationis
exordium,de quo legitur, Creauit Deus ccelum & terram. Et Chaldaca Onkeli
translatio fonatita,CreauitTetragrmatus ccelum terram.Deus ergo Tetra/
grammatus creauit omnia, quem uos Tetradyn nominare audiui. Dixit autem.
Rabbi Eliezer,ut in capituls eius extat, ,\5"|1 n^jmtVTM Is6w ~v?
nsbsid eft,Vfquequo non fuit creatus mundus, fuit Deus c nom en eius foltim/
modo.Altj quoque Cabaliftae afierunt teftimono Moyfi Aegyptij,capitei>.libr
fecundi Perplexorum fie rfen tiwn fe^V W trw fc6tt? nVnrv
: id eft,Ab initio um non effet ulla res,erat penitus nifi nomen Dei dC ipi
ta eius. Ergo ahtequam eilet creaturarum quicquam iuxta Cabalaedodrinam,
nihil erat nifiDeus,St* nomen eius Tetragrammaton, C fapitia eius. Sola certc
cria hace receptionoftracontinet, quae prima creationis porta magiftro noftro
Moyfi neququam fuit aperta : quarc dicitur legem diuinamperueftigafletan/
tum modo per nouem QC quadraginta portasJofue autem denu una minus, feilt
cet per odo C quadragintarfic enim in libro Explanaton Alphabtisa R. Aki>
barecepimus, rVIQ Y\WnWk *YJ?W l?W\TW oVj?r\l W*Q ? "CtiSY
i rvn *h"\ vnnrO? ? "^ Vj? nwvwn'aVwk ? ideft,Etpoft mor
tem Moyfi abfcondita fuit de Ioiie porta una, V relila: fuerunt quadraginta /
< portae,cY Salomon laborauit fuper illa porta ad reducendum earn , fed /
rat potcnsHoc ita receperunt Cabaliftar.quoniam de Moyfe feript eft j+.Deu*
teronom,Non furrexit propheta ultra in Ifrael ficut Moyfes.Nonigiturloiue
ualuit tantum afcendere,quantum Moyfes aicenderatridcircohaud ab re affirma
tur uno fuiflegradu inferior.De Salomone autem Ecclefiaftis u.lcgttur,qud qug
fuient ut tnuenirec res beneplaciti,fed addunt Cabalifta: Deum ci praecepiffe fie,
Scribas rede uerba ueritatis: ea efle dicimus tradita V recepta per uam Cabale,
quatenus aliud conferibere non auderet nifi quod recep l'iTer ,idqj fuit duobus gra
dibus inferius,qum Moyl receptio.Poft Dcum porta feeda eft mundus arche*
typus, OC dicitur Ccelum Deo Tetragrmaton in fapientia creat iuxta Thar/
gum HieroibIymtanum,quod loco r^WK^ id eft, In principio pofuit
i d cfc-ln fapientia : quippe cfirm ans quae diximus,qubd in fapitia creauit Deus
Tetragrammatus ccelum conclaue angelorum, de quo plane nihil Moyfe fuie
expofitum,ne rudi Sc" agrefti poptilo,uel non intellecla uilefcerct,uel idolola trie
praeberent occafionem.At uiubilis ifte mundus terra intelligitur,quem inter por
tas tertiam eile aftlrmamus.Per inane autem fymbolice notan' materiam putab
mus,portam tntellgentae quartam.'per uacuum, hoc eft priuationem , quintam:
eft dC fextahorum appetitus naturalis abyffus,deinceps pro quibufuisfexdieror
operibusreliquae porta: fequuntur. Iam enim quatuor elementorfifignaculapor
tas quatuor indicant: purum nanqj elementum ignis fecundMoyfen AegyptiS
libri Perplexorum fecundi capite uigefimo fexto,tenebrae nuncupatur , fptritus,
aer,aqua,humor elementaris,lux,forma fobftantialis,dies,accidentia quae maxi/
me nobis conferunt ad cognofcendum quod quid eft. Nox funt proprietates /
culta: , uefper corruptions uia,mane generation!s , dies unus,qu certa ration e
non dies primus nominatunfeddies unus,fignificatcompofituminluccma:dit.
Die fecundo,aqu fupra firmamentum,funtfpecies rerum uniuerfales.-firmamen
tum,horizonaeternitatis St* temporis : aquae fob firmamento influenzae ccelefii
corporum naturales.Die tertio fequitur aliud ccelum uifibile ac materiale,porta
. fcilicct

LIIER

1 I It

fit

fclcc undeufgefima:inde cerra quam terimus,deinde maria quae naugam us5fic

herbar femina, lgna,frudus. Quarto autem luminaria) fgna, tmpora dies, an
ni,fpIendor,fol,luna, quibus planetis caeter communcatone caloris frgors,
ficctats C humoriscomprehenduntur. CaIetcficcatSatumus,Marsacup/
ter cum fuo foie : humedat C infrigdat Mercurus Venus cum fua Iuna5eti
feptemhx fphacrae diftinguanturfpecific. Defignantpratterea portant requae
ftellae nonamcVtrigefmam,tumdiequintiprodeunt anmae uiuentes,qux eft
uita mortalium,&: maquis repula C cete C pfcesA generatim uolatilia,cpar
ticulariter aues:fexto animal progrefsuum in terra,c reptile terreftre,c iumen
ta,&beftiae. Tandem porta quinquagefima , quae eft homo. Hi funt quadraginta
nouem creaturarum cognocendarum modi nra
cVfuprema porta unus
creator omnium nullo homine nfi Mefsiha plan cogntus, quoniam ipfe eft
lux Dei C lux gtium:ideocp C cognofeit Deum,8 Deus cognofeitur per eum.
Regius enm propheta DaudadDeum fie exclamt, Mitte lucem tuam, quod
interpretatur R.Salomon Gallus^n^TaV
SVVwV r^ire? rPWWl
id eft,Mefsh qui comparatur luc, quia feriptum eft, Par au i lucernam Chrifto
meo: Ifaias ait,Dedi te in fdus populi in lucem gentium. Et rurfus, Ambula/
bunt gentes in Iumne tuo.Scripfit aut AriftoteIes,id quod eTe uerum arbitrer,
utfionem fieri non pod , nfi cum lumine, ut legtur in libro de Anima , v 0?
lufa q>67T?,id eft,nil uifible fine luce. Quaprop ter ambultibus nobis ad /
numnfpeClionem,conducit admodum itneri adhiberelum,utuiam qua pofCmus abfqj pedum larfioneproficfe, matura cum proudeta elgamus. Ad quod
receperunt Cabaliftae tramites quofdam lumnofos C illuftria experimta, qua;
nominarunt,manTl VUntt ib deft,Trigntaduas femtasfapientie.,quarSme
minit Abrahamen libro de Creationcquem fie incpit,rVA4M ^IWS tPwVwa
iVC nlW nw TT r\^Va id eftjTriginta &duabusfemitis mira/
blibusfapentiaeexcusit feu exculpfit Deus TetragrammatonZabaoth nome
fuum:fuper quo fcripfit R.Iacob Cohen.qud dict mirabilibus, eo fignifcat has
femitas eflfe arcanas,r ccondi tas C occultas,hac fuam interpretations" cofirman/
do per ThargtC Comentator Rab Ishac neund'librumrvy,,, teftatur, quod
prifet fpientes uiri cordat.m tes C redi per fundamenta legis in Cabala pl uri/
mum exerctati docuerunt nos,quod maiores noftri L patres ambulauerun t per
nas multas,ut tandem ftarent in femts fts.quac dcunmr admiranda fapentte,
tradta per Zadkiel Abrahx patri noftro in tradtonc fderis.hec ille.Recfebo
ttaq uobs auditores oprim,fi modo dgn alqUid exiftmatone ueftra iudcab
ts.EtPhiIoIaus,Pergeobfecro:8C Marranus,Imm6cofeftimexorfapertexe ob/
teftor,ambo inquiunt. Tum lle ji.at femitae , fummo culmine ad ma bafis ten/
dunt.hoc modo no t3dar,quaru prima cft: ^ Vaw .i.Intellgtia mraculofa,
fie quibufd dda,fed redius multo no mnab tur-In tellgenria occultam R.Sa
lo mon Gallus in libro Deut, cap.jo. probat hoc uerb t^fcvn fignifcare
in uerfu,Qiioni mandato hoc quod ego prxctpio tib hode, no fupra te eft. ubi
docet legends effe,no occultatQ te eft,idcp per Chaldacas trsla tiones illic cita
tas.Eft at lum das intelligere prcedtia Une principio, ' gloria pr
, quoni nulla creaturarS mera effentiae ueritatt eius ualetappropinquare.
Secunda WAt'pV'aWid eft, Intelligent! fandificans , eft fundamentum fa/
pientiae <eternz,quxuocaturfides;Snominatur parens fidei,eo qud de eius
uirtute fides infunditur.
Tertia "oVw bv& id eft.Intellgentia abfoluta,eft intentio principiorum,qu
non radicauit ad reducendum fibi alicjua in penetralia maiefta t s fiiae , quxintun
dantur ab anteriore.
(
Quarta "OTTO Vaw id eft,lntelligentia munda purmeat numerationes Caba/
lifticas c figurations earum emdat ,'1 trminos V extremitates fuas,
utfintabfqdetruncauoneautdifperfione.
V }
Quinta

L A

Qulftta^ntTa VtfB? id eft,Intelligtiafulgda,dctur Cabaltt's gloria fecda.

Sexta yyarvoVaw id eftjntelligentia refplndens.fedet fuper thronofplen
doris,6 illuftr at fulgor em Iumnarum, 8>C infundit nfluxumfuum pradfedo fu/
perficierum 8c" eminentiarum.
Sptima VWO Vaw id eft, Intllgentia indudua, eftpfe thronus glora?,
perfctcp ueritatetn communcatonum fpiritualutn.
Odaua WW btt id eft, Intllgentia radcata, quae conueniens uni dc/
tur,8c* eft proprium pfius prudentia:,quae infunditur fapentia fuperore.
Nona s bw id eftjntelligentia triumphals uel eterna , uocatur parad/
fusuoIuptatis,paratusfandis.
<
.
Decima WYTW Vate id eft,lntelligentia difpofitua, aptat Tandis in fide /
paratum,ut induantur fpritu fondo, flc* eft illud quod uocatur Thiphereth in
ftatu fupernorum.
-
Vndecima ^ bw id eftjntelligentia claritatis, eft fpecies ipfa magnif/
centime dida,Y4rttn quoniam ex ea oritur uifio uatibus uifionem uidentibus.
Duodcima ? ? id eft , Intllgentia notata , infignis raptus , qua de/
fluuntuir tutes prtuales inftar nfufonis uniusab altera fecundutn primi in/
fiuents energiam.
Tredcima yxoi bw id eftjntelligentia recondita,illuftrat folum potencia
talium intelleduum,qui per cogitationem fidei crdita: indent.
Quartadecirria
bw id eftjntelligentia illuminans.que eft ipfe Hafmal
ngelus Ezechielis,quafi fpecies eledri5inftitutor arcanori,animaIium fandua/
xt)ydC intentionum eorum.
Quintadedma id eftjntelligentia fubtilata>difpont ordnem
quo needtur acceius per gradus afccnfio nis.
Sextadecima ynM Vaw id eftjntelligentia fidelis,qua augentur uirtutes gra
Ctficatx iuxta uttas eorum in quibus habitant.
Septimadecima yroi Vaw id eftjntelligentia probatoria,eft tentatio & pro
batio antecedensJn qua confiftit donum Dei benedidi erga omnes fandos eius.
Odauadecima b^xs? id eft, Intllgentia confrmans,eftuirtusreftaufans in numerationibus Cabalifticis , fi quid Ulis deOt , ueftiendo eas de fpritu
fanditatis fuar.
Nonadecima yvTVH by& id eft,Intllg?ta uoltatis pruidet omnibus crea
tis, per earn cognoicunt Cabaliftx uerita tern (apientix fuperioris.
Vigefima Vtna & id eftjntelligentia conftituens,facit ftare pfam crea
ti'onem in calgine munda.Et magiftri Cabala: dicunt quod fit caligo,iuxta illud,
Caligo in circuitu eius.
Vigefimaprima w*v\rv blf& ideftjntelligentiainnuahs,perquamrepa/
rantur Sc" innouantur omnia creata in hoc mundo.
Vigefimafecunda j?wn rva > id eftjmelligtiadomuslargitatis ,deme
dio nfufonis iliius trahuntur arcanum 8c" abfeonditum , quathabitant in umbra
eius,8c" adherent edudionis ftudio atq? diligentia; promouents ad alta.
Vigefim atena \) b'SW deftJnteIIgentiaadiuitatum,eftcolledio V
uniuerfitas operatonum fpirtualumdlc dda propter infiuxum qui congrega/
tur in ea de fonte pelagi fuperioris V glora: excelfc.
Vgefimaquarta V"\as by& id eftjntellgta medans,qua collgiturinfluen
ta grat iarum,cV pfa nfundit largtat in omnia ftagna feu pifeinas benedido/
numafeappropratarum.
. .
Vigefimaquinta * & id eftjntelligentia colledua.qua collgunt aftro
log iudcoftellarum fatales euentus,Sfnotitiam eorum perficunt pharrsSc"
orbbus fuis.
Vgefimafexta 9 id eftjntelligentia adminculars,c5currit in fubfi
dium ad omnes operaciones planetarum C alios influxus cceleftes.
Vige/

LIBER.

I I i.

f%t

VgfimaiTeptma^VTan Vaw.i. Intellgenta perpeta,qutide coritnuarur

per m eaturn fols SC luna* fecundum condiciones eorum.
VigefimaocTaua nwflflVaw id eft, Intellgenta corporals, informatomne
corpus,quod corporatur fub ofbibus,tem<$ magnitudinem lloriim.
VigelimanonawV^'an
Va^Pid eft,Intelligentfa complacentac quacfi/
t>recipt diunam nfufon* t participet de irriga tone eus fuper omnia creata.
Trigefima
id eft, Intellgenta concitatua fertfuUmqua fiimt en
ta Tub orbefuprcmocY omnia genera mxtorum.
Trigefimaprima bw id eftjntelligenta maginara.qua uaritur SC
al ter tur omnes figure ac imagines creata: iuxta fuperficies rem V n a tur a s car .
Trigefimafecunda ' Va"B" id eftjntelligenta naturalis, qua confumma
tur natura rerum materialum fub fpha-ra lunar ad perfecb'onem fuam.
Complexus fumbreui catalogo uri externorum dogmatum cupidifsm,qua*
noftri majores SC de qunquaginta prudentx portis , S de dua bus a tq; trginta
itinerbus kpientiarmultis inlibrisdifficilore ftudio tractant, 8 eftresproiecl
meliore digna magftro ac multi fudors fane, qua: m aximam um habeat ad /
hortandum nos, ut ferme femper cum angelis uerfemur in contemplatone fum/
marum SC diuinarum rerum, quibus f familiares efe ccepermus;mhil nobis et it
autddu aut faclu diftcie-Familiarratem earn litera: conciliant,qua: illor mu/
nus funcEasfi adhibuerimus decern numeratonibus Cabaliftcs,ftatm confur
git duorum SC trginta numerus. Quod ferptum in libro Ietzra legitur, 'veyj*
nvnK ,TW*i*a',>YB?jn ^ nYVideft,Decem numerationesBelma, 5c*
uigntidua: litera:. Quapropter non pauci fcriptores decern iftis proprieta t/
bus filentodigns.cVuigntiduabus Iiterishanc femitarum confiant fummarri
pro meo qudem more in eum ordnem dgeftarum quem tarnen al rj haud parte
cer obferuarlt. Atueroillud lterarum collegium, f qunquaginta portis dilgen/
ter applicuermus, inde feptuagintaduoruny ngelorum felicem ferem compe*
riemus, quibus Semhamaphores,id eft nomen expofitorium illud magnum fum
mi Dei confiare perhbetur.Nam ad qunquaginta uignt duo addita,7- procrea
bunr.Hi funt angel fortes uniueric terrae,per quosputatur Moyfes il le miracul
rum operator manu fu mareufquead fceum diuifiife,quonia ipl funt angel du
ifonis.EtdiuiftDeus terra m iuxta numerum angeloreius. Sic enim in libro1
Portarum iufticfte,quem Rab.Tofeph en Carntol, Celebris in Cabala magifter,
confcripfit,inter alia legmus,^TJ?y V3 tWOV Va YW id eft,
relictae funt omnes gentes traditae in poteftat em feptuaginta pra-fedorum , hoc
eft principum angelorS, quibus RacanatperitifsimusCabaliftaGen.48.feptua
ginta palmas applicat illas circa duodecim fontes quos nofts. Quinetiam certS
eft,duas ibidem fuiTe columnas nubs V ignis, quibus duo prarpofiti erant ange
Ii. Quar non nanrer exiflim abmus in eiufcemod feclione maris C lberato/
re filiorum Ifrael accefsiTe Moyfi feptuaginta orbis terrarum angelos, SC duos
llos columnares in mnifterm faluts, quae nobis plane contngt ex nomine
Tetragrammatoneffabil , per feptuaginta duo nomina , quae de lacra feriptura
colliguntur explnate Exod *4.a uerfu,TolIenscp fe angelus,ufque in ftnem,ubi
legtur.Diuiq? eft aqua. Sun t nimrum ea nobis facrata fgnacula hodierna acta
te memorimete repoita,quibusfymboIisangeIiuocat ferunt opem homihi/
bus,ad laudem Vglortam nerTablis Dei.de quo fcripfitRab.Salomon in expo/
fltone Thalmud , tefti mono Gerundenfis , inGenefeos exordio. Symbolorum
jtaqj charaderes hi funt,quos dgito uobs pingo:
wn w\t
jmn
4m rma ? wv 4V *\m
w
aaV
? rw* twn nm *\nn nb-a
*\hi \ vb nVa tsfc
ftv\ >
Vo rb* W> 'ya TWh ^n ? t>yn p*o ?
bw

4 mai
m maj? wnn 1
; UVa
X4
e
Omnia haec nomina manant de
V +
pro/

 A L AE
propriet ate clem entaf,ut aferunt Cabalftx, illa uer una extat ex decern mime
ratonbus,quarum uobs arborem demonftrabo,fi adnuernt fuperi,& uos f me
audre parat erts.Quin paratfsim,ambo inquiunt,qu ob id tanta tiner pe/
ricula obiumus,toc& tantis fumptibus erogats. Sed perge, aiunt, ut de ftis an/
gclt's alqd difeamus , quorum nomina Marrano mihi nunquam audita fuere,
credo V tibquoque Philolao parter.Certe,atlle,ut neuif funtunquam ifti
mihi angel quidm , ta ne ipforum coghta mihi funt nomina , fed am a b mus te
uir optime,indefinenter perge. Tum Simon, Fui Te angelos , nquit, mul tos qui
ad tantum C tam admrandum Moyf opus concurrerent , cum aquas man's ira
diuderet, ut IfraelitaE fces pedibus tranrent, id ex ipfa poflu mus facra ferptut/
ra deprehendere^iequs me ueteratorem put et. Verba namque duna n eo lo/
ci funt, vnVwn ^ id eft, Et migrauit anglus angelorum. Non ut
uos pronuncat is Latine, Toll en seg fe anglus Domini. Non enm Adona pof/
Cum eft hcquod nterpretamurDomnum : fed Elohim, quod uos pariter angel
translatum quotidieIegtis,Minuiti eum paul minus ab angelis. c", In conpe/
du angelorum p fall am tibi.At neququam etam hic fcrifcit ur,ut alias crebr an
gelus Elohim:fed memorablter fie ngelus ha eIohm,tnt ere edente artculo demonftrante,perindeatquedcere facrahftria uellet, Per nunc nubis angelum
caftra preceden tem , cognofe te hic plur mos quoque alios adefl angelos orbis
terrarum prncipes. Aftipulatur nobis Thalmud n Mcchilta, ubi Rab. Nathan
magiftro noftro Simeone Ben Iochai cogna to meo , hu us quaeftions petit (/
1 ut ionem . Quzfo, nquit, quare ubqj feribitur anglus Adonaifhic au tern an/
gelus ha elohim cu refpondet, \v>4 V Wna V n^KV'KideftjNonDeus
in omni loco , feilicet fignfcatur, nifprxfes Hue prxfedus. Igitur ngelus illefi/
mul cum fep tuagnta pr xfidibus prou nci arum nt ellg tur anuTe, ob idq; ta di
dus Mallach ha elohim, ngelus llorum prxfdum feu prxfedorum, C alten'/
tem ngelus ignis eorundem praefidum focus,ut iure Optimo 7.numerentur,
quorum figna uidiftis ampridem ame defcrpta,quac f uultis,uel potus quauuf
t s (nou enm uos uclle)docebo,qua n uia facris Iters educantur.Iamhos ipfos afiumitetres uerfus \y>"> 3?D^ ac n modum eredae columna: fingulos
more Cabalftco dextra ad fniftram ta nferbit e,u t unufcu iufque uerfus Ii/
terae fummo adimum continu altera fequatur alteram,tunc prmi uerfus charaderem primum ponite,qui uau nomnatur.-dende fecundi uerfus charaderem
ultimum ufu retrogrado accipite,qui eft he,tum poftrem recurrte ad terttf uer/
fusntum,quodrurfusinuenietis uau (: trescharaderesordneifto
conunxerits, nafcetur prmi angel m emorialcuau, he,uau : C fecundi od, la/
med i od: V tertrj fam ech,od, t eth.fic quoque de reliqus femper ternis atque ter
nis,prxfentt autem modo tribus columnis rite ut fieri debet eredis,quodlibetG/
gnaculum Te tragra m m a ti expoftorium conflabtur.Ea uidete,conuderate,con
cemplamini bene,num hoc plum fumma Iaetita eft , omne huius feculi gaudutn
excellcns, recordad fandos nutus De cVdunos uultus,quos Hebrar Mala/
chim,Gra;c
tA^Latn Dos nomina nt, tradare animo dC manbus tam pu/
ras, tam pas, tam confecratas res conuerfar ftudofe cum ills canddfsims
peciebus , quarum fplendor nfi perfpcacbus generofarummentium lis llucefcit. IntereTe conuurjs atque colloqun's fprtuum beatorum,quinos
fupra qum omnium mortalum mos eftfratern dlgt, needlgunt modo, fed
aman t. Geftir e mihi p arietes uidtur C hominibus nobis gratuIari,quod De bo
nita te fadum t,ut per quaedam humane mbecllitats fgilla C artitcofa chara
gmata n hilares cectus adm tta m ur angelorum, pro urium noftrarum capacita
te, cum quibus tranquillo corde gaudeamus C Iattemur, quos colamus 2C ueneremur, quibus honorem tali C ta m fublmi natura: debtum impenda m us, qui*
busuicifsimcVamemurcVinftituamurcVTcuftodiamur. TumMarranus,Cha/
raderes quidem uideo > inqutt , fed nominum fonos non audio ; qua gtur
pronun/

LIBER.

II.

proflUnciatiorticiUiibcenturngcliBefcto.AdhaecSimortjVt oculte udehtur,fc

aurbus andLintirr:L ut nos uident,ita uocantes audunt.Id quo modo fieri po>
ft,duobus uerbs dcam fpritu C uer taterut quales habent lnguas noftr me?
testales habeantaures angelrcYficut fpirtus diunilingus angelorumloquun<>
tur,ta fpirtus human aurbus mentum aufeultent. Non gtur ea necefstate ft
bt nomina mponunt,qubduelntpaImnominar & claman , fed fignaculamev
mortiua tradunt,qubd cupanc a nobis recordad, ne omnem putets um diuin
in uoce latere. Symbola gtur hxc frequentem angelorum memoriam pofeunt,
quorum fedula remincenta nos in amorem De mutuo traducit , C ucfsim /
mor in rememorationem.Quem enm fortter amamus,eus frequenter memni
mus,ut eft in Prouerbo.Meminerunt omnia amantes. Idcirconomen Tetragr
maton nobis Deus condonauit,n utllo fe uocemus,quod eftineffabile^edecg
uobis anekphonron appellatur,id eft non uocabile.Qud enm relpondit crea
tor quarrenti Moyfi,Quod eft nomen tuumr'cert hoc aiebat,,h,u, h:hoc eft /
men meum in sternum, 6hc memorialemeunt in generations C generatio/
nem.Eft gtur Tetragrammaton ternitati nomen,gcneratoni autem memoria
le tantumequa nequit ulla uoce humana componi nomen,quod diuinitatis natu
ram square pofst. Ab operibus angelos cognofemus , quare pro jfdem urtutS
operibus nomina parter pronunciamus,ut medicina Raphaela urltate Ga/
briel,a ftupore ac admratione Michael,quod interpretamur, Qus ta forts : pro
pria uerb nomna,quonam eflntiamignoramus,noftrat mortaltats nfirmitas
nuenire non ualet,nec inuenta mponere, nfi quant nobis duna eft reuelato/
ne cceflum.Ex numers itaq? ac fgurs dunitus tradts, contplantfsimi qiqj
fecdum uoluntates angelorum nomina fbi formare inftituuntur, fcuc puer ex
liters uoces cponere docentur,uel Hebracis,ucl Grecis,uel Romanis, uel Ara
bcs,uel Acgyp ttjsrnon qud uox enuncianda egeat kter s cufccmod, fed pro/
pter noftrat mbecll tatis memoriam,ut fint nomina quafi notamina , qua: fenfus
noftros incitent uel figura uel , fenfus moueat phantafiam , phanta
(la memoriam, memoria rationem,ratiointelledum,intelIecus ment,mens an/
gelum.Scripfit huus generis aliquid perqum eleganter ex ueftris quidam,nfi>
gni nomine philofophus Tyrius Maxmus,in libro -iS^f*^* <&> ?\ *?
, difputatione odaua. Vndc id uobis coniedura innotefcit , fatis e, ft
tres uerfus per me antrefolutos, in angelorum feptuagintaduorumreuertiam
C uenerationem legeritis ea ferie, qua Spiritus fandus didauit,prorfusqj per eo/
rum diledionem in nominis Dei fummi ardentifsimum amorem C exttica ado
ratonem incubueritis,penfculatm commemorando, qubd ficut ex numero
trgrmati arthmetca proportione progredtur numerus feptuagntaduom
tafeptuagntaduo angel ex fignaculocreatojsquodam effluxudiuinoprodu/
cuntur. Cum enm quaelibet litera Hebraica numerum pecularem de0gnet,ori5
tur exiod,he,uau,he,duo 6Vfeptuaginta,hoc modo:iod nott decern, he quinqj,
uau fex,he terum qui ncp:t o t urn hoc ex arte Arithmetica,fic collga t ur :Iod dec,
iod he qundec m,od he uau,unum C ugint,iod he uau he uignt fex. Compre
hendte nunc fingula, Decern, quindecim,uiginti unum C uigindfex, C oritur
feptuaginta duo. Hare reputantes uobfeum , apert intelligent ad inuocandos
fpirtus uoce fpirtual opus eTe.non autem clamore, ceu facerdotum Baal, qui/
bus abHeIaprophetadiciturj.Reg.18. Clmate uoce maiore,forfitDeus indi
uerforio eft,aut in itinere,aut cert dormt,ut excitetur.At fi qua oratone n fup
plcatonibus utimur,nondeo fitutDe uel angelos fyllabs aut ddonbustan
quam erga mortales ufi commoueamus, fed ut uires noftras in ardor illorum in
citemus C fiducam in eos quafi ancora igamus,uelut appellando nauim in por
tum folEt nauta; reft eieda uel fue prolato terr attrahere , quanqu immobile,
quoconatu ad terra fepfos trahft. Par ratione per fenfibila nos ligna quocqj
inftituto cpofita, uidemur inuiubil diuinitat attrahere cum tame reuera nos
pfos

fie

L AB

tpfos mobiles admmoblem diuintatemattrahamus.Hoc arcano fundamento

facramenta uniuerfa S* ceremoniarum ritus perftant.Hnc fignis,charactenbus,
C oce utmur, hinc hymnis C canticis, hinc tympano C choro , hinc chordis,
cymbalsV organo,ahis^ id genus muicis,non utDeum quafi fceminam emol
l amus,nec ut noftris blandimet is C adula tionibus angel capantur , fed ut Dea
duina exaltando,noftratconditions exiguitatem agnocamus/ubiedionern
V obedientiam humillimeprof teamur^ omnem uolup tatem humanam in res
duinas conferamus.Adfummum au tern, hoc paci amorem intenfum &C arden
tcm ergadiuinitatem concpamus, quiunus praeter cartera ideffict magis,u{
omnium gratiarum capaces fimus:propterea palmas tendimus , brachia expan/dmus,genua fleclmus,ftantes oramus,ufsi quoqj uaccam triennem , capratr/
mam,turturem,coIumbam,per medium diudmus, arietemn uepribushxren/
tem cornibus gadio occidences^gne crem a mus, Thau fuper poftes aedum fan/
guie notamus,ferpentemacneum afpicimus, Cherubim C alias imagines fgu/
ramus,uerbacompofitaloquimuratq;uouemus,San(ftuariumtruimuS)Pontifi
cem tam uario C admirando indutum ornatu attontirefpcimus. Vniuerfa hx
C fimilia propter nos ipfosfunt,ut nos moueant.noi inctentenos auertant,nos
conuertant,uifibiIibusfcilicetad inuifibilia , fdem augeant,fpcm confirment,
V ueram inter nos charitatem Deo gratifsimam diligenti anacephaheofi in diui
nor amorc transferant.Dogmata hare omnia Cabaliftarum funt,qui ut liber ter
tiusPerplexorum Moyfi Aegyptrj atteftaturjiedcunt, nV\*OJ?n
ma tP
fwnm *\
nv
"\r\v> varv vvoi
' ^tvon id efhqud intentio ceremoniar eufmod eft,memora Dei
frequens,8C timor eus,S amor eius,Sc obferutia ma ndator omnium , V qud
credatur in Deum altifsimf, id quod necefirium eft uncuiq? , nt'mir graui nos
mole corporis opprefsi,ualde quidem egemus ad fomnolenti animi excitation^
c5mouentibusrebus,utgenerofus equus itinereiam longo fatigatus cum clasiV
cum perfonut, in robur ergitur, fiare loco nefeit, mica t auribus : V elephantus
egnicietorpefcens,igneoftenforefurgitn audaciam:ita rebus fecularibus ener
ua ta uirtus noftra , externis C corporalbus incitabulis, fiue uoeum feu figurara
ndiget,ut anmi nofiri uigor fpirituali operi robuftus infiet, C contplatio /
{Ira tanto acrus in ublme prouehatur, quanto mags attonit antea obftupuer
mus.In hanc utilitatem clementes angeli farp figuras,charaderes, formas C uo
ees inuenerunt propofueruntq; nobis mortalibus V ignotas &tupedas, nullius
reiiuxta confuetum lnguar ufum fgnficatiuas, fed perratiom's noftra; fummatn
admirationem in afsiduam ntellgiblium perucfhgatonem,dcnde in illorum
ipforum uenerationem Se" amorem indudiuasrnon enm fecundum nftitut aut
plactum hominis fgnifcant,fed ad placit Dei. Vndeaduos illuda nobis trfru
lit doclfsimus uetra artate atq? feda Mirandulanus Comes , quodin nongents
conclufionibus ait, Non fignirieatiua; uoces plus poflunt n magia quam lignfi/
eatiu:quarlibet enm uox uirtutem habet in magia,n quantum Dei uoce forma
tur , quia llud in quo prtmum magicam exercet natura , uox eft Dei. hxcPicus*
Turn PhiioIaus,Soporatos cVftertentes,inquit,nos homines majori moueretex
ctatione huiufcemodi nomina , fi plures fenfus , C non unum folum mouerenr,
ut non modo noftris obtutibus per figuras C charaderes apparerent,uerm eti
articulata uoce auresfimul noftras pulfarent.Quare plurimum opto, fi fieri pof>
iM'fta non folum pidauidere,fed dida quoqjaudire.Tum Simon, Valdefegnes,
in quit- puta nd funt, mea fententia, fi cum tua uenia dici liceat,ualde quidem
hebetes,qui extraneo motu egent,quanquam ita fumus nati, ut imper aliud ma
gis alium afTciat , C non idem omnes pariter. Adharc , Afintior tibi Simon do*
difsime uera dicenti,Marranus ait.hoc enim C nofiri aflrmant.angelos homiV
nibus apparerealiter atqj aliter pro conditione ac natura uidentis.de quo Chry
fofiomus fup er Ma tthum late ut o mnia3tandem bis uerbis de Iofeph feribi

LIBER

M Ii

f,7

S'arp<J)atv6,y,0eW4A(!^*.y Jjff.'n 1</$^#: roh totttn & $ Zfycteia V? jfyfiqt

ftpjjocc ynsi u 0/><& vKt^-n ?\ 4i*f 7flft/Tf,d elt,Per fotnnum apparet ange
lus,&: quare non manifeft, quemadmodum paftoribus C Zacharias & urginr
Vehementer crcdul us erat ille ur, C non egebat ufione fta. Cui Simon rurfus
Et id ta rede quid.ac haud aliter Cabaliihc fentiunt dicentes , qubd uirtus uifiua
in Abrah fortior erat,qum in Lot,i dcirco Abrahae apparuerunt uiri, C Lot an
gel. Sed de his alio forte Ioco.Nfrc quod ad noftr attinet caufam, magna ut per
nofts,eft hominum diuerfitas. Qudam fan's grat C ea forte content! funt ange
los in forma humana uidifie,altj informa ignis,al) in forma uenti acaers , alij in
forma fluuq C aqua?,altj in forma uolucrum, altj n forma gemmar aut minera?
autprecoorum lapidum,altj in energa prophetiar,aIij in pirtu quodam li abita
te intra ferait) in literarum C charader fi'gura,alj in fontu uocs,c fie de pilaris
bus uifonum fpecebus,nfacra feriptura deprehenfs : uobis auto dum hi chara/
der es 7nominum nequaqu atsfacere udebuntur, demonftrabo reda ua,no
tantum in charaderibus commemoratis,uerum etiam pot ea commemorands,
quo'nam modo ex egieIiterarQdidiofiat,qua>positarticuiatpronunciari.E
ius artis Deum ipfum habemus autor.Legimus nanq? in j.Exodi,Ecce ego mit
to angelum meum ante te, ad cutodiendum te in ma A' ad ducendu te in locum
quem deftinaui. Sis cautus confpedu eius, C audi uoe eius, ne exacerbaueris
cum- quia non ignofcet feeleribus ueftris,quoniam nomen meum eft in il lo. Per
quod cognofemus nomen angel ptimo rtu comprehendere nomen De quan
deq; debere.Ideoq? Cabalar cum angel cuufus nomen fignifcatue pronuncia
re nequuerint,fubfido alicuus nomnis De.quod lli adungunt, tot fimul pro
ferre confueuerfit.Scut enim tres hos charaderesjy'oaut v^jj, uel ad fign
ficandum angel nomen mpropre indent ufurpar, nif addatur nom Dei El, uc
Michael,Gabrel,Raphael,ita ipf quoq? in altjs angelics nominibus facram cri
pturam conStes mtar,dicuntR.azieI5Iophel,ZadkieI,Peliel,MaItbel, Vriel^
6C fimli more cartera. Quin uerbut Romani Deum fuum Capitolinnominant
optimum maximumrpropter beneficia optimum, propter uim maxm6> Cicerorus teftimonio in oratone ad pontfices pro domo fua:fic Iudxorum nato Deum
fuum propter beneficia uoeatlah, C propter uim ac ur tu t appellat el. Ita enim
Cabaliftacfuper Qauid regs fermone , cum ait, S iniqutates obferuauers Iah;
Domine quis fuftinebitfdict, i
WTJP *> VWnn tiVnj?

id eft, Iah,quod fit feculum dementia?, Adonai, qud fit feculum feueritatis,ut iri
Port lucs cap. odauo.De El aut ita legitis Numeri FortifsimeElDeusfpiri
tuum omnis carns, num uno peccante contra omnes ira tua defxuietrOptimu*
tgitur nobis Deus eft,quia clementifsimus : C maximus, quia fortifsimus : quod
duo ha?c nomina diuina reprfentant Iah C El,quor alter, fi quotocuiqj feptua
ginta duor nominft coniunxeritis,nimirum infigne uocabul oxytonon efficie*
cis-Hoc cert modo femper pronciando,ut didiones fiant trfiyllabic<e,ac api/
ratones per fingularhanc nota feripte h flatu forti,tanqu dplici fpiritu Latine,
litera? h, eximo pedore prodeant,& ubiq?Iah unic per i confonant pronuncie
tur. Similiter C El. nam u traqj harum didio etiam in compofitione nomin /
nofyllabic profertur, C in eandc accentue cadit.SuntitaqjIxxr). nomina facra,
quod unum Semhamaphores, id eft, fandfsm tetragrSmatinom* expofitorS
dicitur per inuoea t ones angelorum ab homnibus Deo dcdts,deuo tisq; cum t
more tremore fie enuncanda: Vehuiah,IeIieI,Sitael,Elemiah>Mahafiah,Iela/
hel,Achaiah,Cahethel,HazehAladiah,Lauiah,Hahaiah,IezaIeI,MebaheI,Ha'
rel,Hakamah,Louiah, CalicI,Leuuiah,Pahalah,Nelchael,Ieael, Melahel,
Haiuiah,Nithhaiah,Haaiah,Ierathel,Seehiah,Reaiel,Omael,LecabeI, Vafari/
ah,Iehuah,Lehahah,Chauakiah,Manadel,Aniei,Haamah,RehaeI,Ieazef,
Hahahel,Michael, Veualiah,Ielaah, Sealiah, Ariel, Afaliah, Mihael, Vehuel,
Daniel j Ha Jiafiah j Itnamiah, Nanael , Nithael , Mcbahah , Poiel , Nem amiahr
leale!.

ftt

A L AE

Ieialel,HaraheI,MzraeI, VmabelJahhaeUAnaueUMehiebDamabiah^auv
kel3aeI)Habuiah,RoeheI,Iabamiah,HaiaieI,Mumiah.Praefto iam funt ad manumuir optimi cumquibus non modo ab imi pectoris penetralibus cldeftina
colloquia muflafe,uerumer.iam expreffas quoqj uoces mifcercc" qulibet fym/
bolco fuo nomine inuocare queatis,quanquam fngularum regionum praefidcs,
tarnen nihil non communication habentes .Tametii enim in mundo fup erclefti
habitt, at ifta nhilominus inferiora curant. S enim hoc influentrjs naturalbus
contingit , ut in ccelis comorentur,flt" fimul terrena gbernt,muItomags urtutibus nobioribus ; tenuioribus 6 fmplicioribus mundi fuperioris , eiucemod
magiftratuspariter funtcocefs,ut pntrent noftra,c norrs uicifsm penetre
tur. Ad id utar Plotini ueftri aTertone in libro de Intelledu ( des & ente , qui
at.Mundus fte fenfibilis uno tantum loco determnatur,mundus autem intelli/
gbilis eft ubqj. perndeac fi dteae , quod lie hune noftrum c* ambat V ordinet
C conferuet C penetret. Animaduertite autem quid admratone dgnum Caba
liftarum fapientes hue afferent ,inquientesita, *2y\ WJ7 Va
V^3oV Waw W^tV "? y&W id eft,Non eft tib tilla herba aut
planta inferiusjcuinonfitftella in ftrmamento,qupercutiat earn cVdcate,Cre
fee. Ineaminueneruntipf fententiam facris Iterismunit, utlegturnlobcap.
jS.Num nofti leges catlorum,fipofuers praefedum feu prxddem uel executorem
e us in terrar Non taqj uos retrahant orbis terrarum tantae follci tudines ac rer
inferiorum cure,quibus fupranomnati angel dfpenfatonecreatoris funt deh
natbquominusllosetam in nouem choros fupercceletum herarchiarum refe
ratis. Cum enim ngelus fit a! tertas,fcut Deus denttas prima uer altertas fit
binariusrred opnabmur,qubd ex binarrj multiplicatione numerus angelorum
oriatur. Mu tiplicatio autem binarrj cubica fe ft) bis bn bis , erunt ocio pri>
mus cubus : ocinos uerbquoq? angelos in nouem choros f diftribuer/tis,eruht
feptuagtnta duo , tot enim funt noues ocio. Redite nunc f uultis per choros ad
cubunvper cubum ad Tetraclyn uerram,quam nos Tetragrammaton,Romani
quaterntudinem appellant,ab ea ad binarium,angelicam naturam fgnfi'ctem,
&C indead unira tern Deum opt. max. experiemnicertefi noftrum ftudum ad
angelos applicuerimus,qud etiam per angelosDeo iungamur Tetragramma/
toincffabtliiod.he, uau,he,n quo primum replendet angelorum iftorum nobi/
lfsma natura. Nam f ex quatuor ills literis mrp quater iod pofueritsjfi'ccp de/
feendedo ter he,bs uau,femel he,mox uobis furget feptuaginta duorum fumma,
expoftora nomins Dei inenarrabilis cVncomprehenfibils, ad quod omnia fa/
era nomina referuntur,quorum ingens copia efhfingula tarnen appellatiua fuhr,
hoc folum Dei proprium eft& appropriatum,quare4nV^cognominatur.Hee
autem feptuaginta duo dicuntur unum nomen i y mbolicum, eo quod intentio i\r
lorum fit unum Deum opt.max.fignfcare,lcet per multas V uarias ratines ara
gelorum ,ut notamus principem per ulicos, C mperatorem per exercitum.Ec
ea fane uenerantur,arq? colunt magiftri Cabal plurimum,quibus deuti homi^
nes miranda operantur C mirabiJiora,quam eloqui mihi fas fit,ego tarnen urun
dodifsimum in hac cauf teftem citabo Racanat in Commentarrjs Exodi . qui
hos caraderes V has literas affirmt effe , "van "V^Wi ftVJJ^V nVWK
: 'crbssfvh ww Va mwji traviste
naaideft,
Charaderes uolantes fupern in fundamento fapientae fpiritual^Sc* funt admim'ftratorrjfpiritus feu prarfedi ad faciendum omnem remper eos,Sc" operationes
eorumfunt notae Cabaliftis.hucufqj R.Mnahem Racanat.Etfecundum R. Akt'/
ba procedunt de throno gloriae Dei. Sednequis uana fuperftitione duduspu/
tet ab angelis omnia humanae mortalitati clitus conferri, ac non potius per an/
gelos ab ipfa Dei maieftate omnia fieri etiam in artgelis,ut in Daniele Nabuchad
nezerChaldaiceteftatur,^
K*0 Wte *\aj? VWtea'M'd eftsEtfecS
dum uoluntatem fuamfacit in exercitu codi C habitatoribus terra;. Idee reeeperunt

LIBER

III,

st*

runt Cabalan de libro Pfalmorum pas oratones ad Deum feptuagtnta duobus

uerfibus habendas.quorum unufqufque nomcn Tetragrammaton cum nomine
angel ex7*>contnet,unohaudab re excepto,qu principum Genefeos indican
eleuant autem quantum fieri poteft nimos fuos fts uerfibus ad Oeum , fortiter
afcendendo de angelo ad angelum,& Temper inter laudes Dei tot & tantas ab al
cera ad alteram in fubltme tendendo. Ad illud eos uuant angel, ut relela fcula
ri folcitudne,procaptufuouehanturinDeum,ceuIeufsma pluma tenufsim
fpirtus adumento ad fublimia cceIeftiao fuftollitur. Videte C audte oratio/
nem uerfuum cum Tetragrammato C angels. utrunque enim uobs tam dgi/
to, quam uoee monftrabo fie:

^w
^
nrw
nw>n *\ ^mV^K vnnn Vk 4
na ^mnomvurw nw!?
nnon ^vdV ? ^pQinyVn mm
bv
mm *nwnn
vmV^Vy miaya ww
nwV
nsn o'w ivnw yam mnn
wvp
*4V nanai mnntjn
man ^ ^a ynom nw yat
*lV w nwta
mm yon *m
^ tav\*n nw
nnya mnj?V rnVyn i^nna vyj^ nw maV
yyvn Va nwb ^
nnya mnj?V nnV mm w\
Dwa V > ajraroV ^V mm w
yvw nV^Va ^n^yy ova ^* ^hVk mm
.

TW\Vaanw wwrw
? viw Vk*v nnV mm nn^nya "wtw
^ny-w
'Vk
nw mp
. wi nvVia mm kk nw oa
^nVK WW ^ yVy
* V Vy nW mm yvw wn*
^??
mm
v\onV 'ww vwv mm
mwVai Va 4aV Vaa

?n nw aV Vaa "rwv?

:jtj;

*myin vow yn nw wVn

mmn wypV ^hVk
V mnVK
nw *V nv\y ww nin
nijwa ^ mm ^^

y\aV w?n*. vaw mnVK

my
'. : .i
mvaKa Van mm nw ^
Van man ^ jrw mm
nV^v \ nwi Vk Vsnw4 Vn1
winn nV^ mm raw " ^
- ^ pwn tropvn ^ mm
^? ^ ^ 4rnVK mm
rw ^4Vy ^ mn^ ^
"V ^? mm ^nh^ mm ?
^ina^a vnon ^wqi nrn mm maV
pwV^a
nwia
nV^yn mm
& j?n Va^a TftW n^m
. Tan^n 4nVn ^ \?^ yVk %
X
man

if

C A I kt
v&a&a
le WS'4* maw
r\yo*> nw ifwri 4VjA TW WOK S

. .

wvw Twbtna
ww
nWe V pan 4
\
awn
V nnjn
wiwn VaV
vVtsMn VaV twtp 1W

wa
4KV
tvw nVnai
rrov
\

vwma Vaa ^ w Vaa

V"1^
. yyw
ww
Tvaro nw ^ t^V *>

taro viV way

wonb n"VtnaV VKV V nw

Vy ^ ^
? V ^nVs mff
if? "\ nw by wynm
won -\
na nvrk w\n
^Vvu *
nina nw
\ vwn rw n*wo
nsa *
^ tvffp * ^^
Oftendi iam nobis optimiuiri.qualibet in linea nomen efleTetragramma/
ton,cY tres literas angeli,uel redo uel rranfuerfo,ut fieri foIet,pofitas ordtne , dc
tribus uerfibus Exodi4.U^Ka^ ^ quos tarnen Romani hadenus non funt
interpretan'. Pfalmodian autem Latini fie legunt , ut ante forfitan uel in Capnio/
ne de Verbo mirifico, uidere potufts.
"C T tu Domine fufeeptor meus es , glora mea 8c" exaltans caput meum.
'-'Et tu Domine ne elongaueris auxilium tuum me , ad defenfionem meam
confpce.
Dicam Domino fufeeptor meus es tu cVrefugium meum Deus meus, perabo
in eum.
Conuertere Domine eripe animam meam , aluum me fac propter mifericor/
da m tuam.
Exqufiui Dominum,&: exaudiuit me , 8C ex omnibus tribulationibus mes eri/
put me.
Pfalite Domino quhabitat in Son,adnunciate inter gentes ftudia eius.
Miferator V mfercors Domnus,Ionganimis V multum mfericors.
Vente adoremus QC procedamus V benedcamus ante Dominum,qui fecit nos.
Reminfcerc miferationum tuarum Domine, V mifericordarum tuarum , quae
afeeulofunt.
Fiat mfericorda tua Domine fuper nos,quemadmodum peraumus in te.
VuitDomnus dC benedicftus Deus meus, exaltetur Deus falutis me*.
Vi quid Domine recefsift Iongj defpicisin opportuntatibus,n trbulatione.
Iubtiate Domino omns terra,cantateV exultate V pfallite.
Et fadus eft Dominus refugipauperi,adiutor in opportuntatib.in tribulatie.

LIBER

III.

Et fadas eft mihiDom inus in refugum,6c* Deus meus in aduforum fpei mear.
Domine Deus faluu's mear,in die clamaui C node coram te.
Domine Dominus nofter,qum admira 1 e eft no m en tuum in uniuerfa terra,
ludica me fecundum iufticiam tuam Domine Deus meus C non fupcrgau?
deant mihi.
Expedans expedaui Dominum C intendit mihi.
Et nomen Domine inuoca bo, Dom ine libera animam meant.
Egoautem in te fperau.dxi Dens m eus es tu.
Dominus cuftodt te,Dom i nus pro tedio tua,fup er manum dext cram tuam.
Dominus cuftodiet introi tu m tuum C cxtum tuum ex nunc C ucp in feculum.
Beneplacitum eft Domino fuper timentes eu m , SC in eis qui fp erant fuper mi fe/
ricordia eius.
Confitebor tib Domine intoto corde meo,narrabo omnia mirablatua.
Clamaui n toto corde,exaud me Domine,u(fr Hca tones tuas requram.
Eripe me Domine ab bornne mal o, uro niquo eripe me.
Deus ne clongeris a me,D eus meus in auxum meum refpice.
Ecce Deus adiuuac , Dominus fufceptor eft animar .
Qiionam tu es patient a mea Domne,Dominefpes mea iuuentute mea.
tntrobo in potencias DomnDeus memorabor iufttar tuar Colis,
Quia redum eft uerbum Domini,& omnia opera eius in fide.
Dominus fcitcogitatones hominum,quonam uan: funt.
Speret Lfrael in Domino ex hoc nunc SC ufqj in feculum.
Dilex.quoniam exaudiet Dominus uocem ora tons mear.
Domine dlcxi decorcm domus tua,cV locum habitationis tuas.
Domine Deus urtutum conuerte nos,S oftende facem tuam C falui ermus.
Audut Dominus C mifertus eft me,Dominus fadus eft adiutor meus,
Vt quid Domine r cpellis animam meam-jfucrtis faciem tuam me.
Dominelibera animam meam labtjs iniquis t* alingua dolofa.
Dominus cuftodiet te ab omni malo, C cuftodiet animam tuam.
Et ego ad te Domine clamaui C mane oratio mea prauenet te.
Voluntaria oris meibeneplaci'ia facDomne:cV iudi'catua doce me.
S dicebam motus eft pes meus, mifericorda tua Domine aduuabt me.
Suaus Dominus uni'uerfis C miferatones eius fuper omnia opera eius.
Quam magnifcala funt opera tua Domine , nims profundar funt cogitatio/
nes tuar.
Notum fecit Dominus falutare tuum , in confpedu gentium reuelauit iuft/
tiam fuam.
Magnus Dominus 8t"laudabls nmSjSt* magntudns eius non eft fins.
Mlfcrator C mfericors Dom nus,patens V mu tum mfercors.
Sit glora Domini in feculum,la:rabtur Dominus in operibus fuis*
Cfitebor Domino fecundo" iufticiam eius, C pfallam nomini Domini aftiCsimi.
Cognoui Domine,quia arquitas iudicia t ua,c\" in ueritat tua humiliafti me.
Dominus in ccelo parauit fedem fuam,cV regnum fuum omnibus dominabitur.
Tu autem Domine in arternum pcrmanes, C memoriale tuum in generationem
C generationem.
AlleuatDominusomnesquicorruunb&erigitomnesclifos.
Qui timent Dominum, fpcrauerunt in Domino, adiutor eorum C protedor
eorum eft.
Et anima mea turbata eft ualde,fed tu Domine ufquequo.
Ab ortu folis ufqj ad occafum,laudabile nomen Domini.
Iuftus Dominus in omnibus utjsfuisjt" fartdus in omnibus operibus fuis.
Sit nomcnDomni bencdiclum,cx hoc nunc C ufqj tnfecijlum.
1
Vide,

,M

CABAL

Vide, quonam mandata tua dilexi Domine, fecundum mifericordiam tuam ur>
uifica me.
.. <
Seruite Domino in hetitia,introite in confpeclu eius in exukatione.
oculi Domini fuper metuentes eum,cY in eis , qui fperant fuper mifericor/
da eius.
im
ConuertereDomirte ufcg quo,Sc" deprecabilis efto fuper feruos tuos. :
.
NedereIinquasmeDomineDeusmeus,nedifceiTeriskme.
!.#(".- r:- .. :
DeleclareinDominoji dabt tib petitionee cordis tuii.
Conftemini Domno,quonam bonus,quonam in arternum mifercordia eius.
Dominus pars haereditats C calicis mei, tu es qui reftitues hxreditatem
meammihi.
....... .
-i ,.- . -.;
In principio creautDeus caelum Y terram.
:j
Confitebor Dmino nims in ore meo,& in medio multorum Iaudabo cum.
Conuertere anima mea in requiem tuam,quoniam Dominus benefect tibi.
Tum Marranus, Adeo'ne(nquit) te una in re tantopere laborantem patmur
expacri,qu ad artem ipfam ,fi qua eft Cabala?, toto defidero properamusrEt
Phlolaus , Non eft (arbtror) una res de qua Simon dTeruit , fed tercp quatercp
plures ac multo plurma?. Sabbatum enim fabbatorum , quod eft requies aeterna
C finis Cabalae:pbft autem quibus gradibus ad earn afcendamus > tarn portar um
prudentia?,qum fapientiar femitarum, C de no minis Tetragrammati expofito/
ribus angehst Semhamaphores clara nos uoce inftituit. Ad hare Smon:Re/
lqua fi bene recorda m ini,equdem nonnihil de illa digna religione decern nu me
rationum Cabalifticarum premfi , C fortaTe promifi didurum me, facamqj per
catalogum , fi me attent audiatis. Tum audimus cupide (ambo dixere) qua/
propter perge incundanter. Mox Simon ait : Decern numerationes Caba/
lads nvyD 4\5> appellatas multi ex nobis multifarim tradant, qudam in ar/
boris modum,alrj ad formam hominis, ut farp mento fiat de radie e , trunco , /
mis C corticibus.Sxp uer etiam d% capite, humeri's , cruribus , pedibus,Ia tere
dextro C finiftro.Eae (lint decern diuna nomina , quae nos mortales de Deo concipimus,uel eTentialia,uel perfonala,uel notionalia,ueI communiasse nominan
tur ' id eft corona,
id eft fapientia, nra id eft, prudent a fiue intelli/
gema, id eftVclemeda feu bonitas, TWOj,id eft,grauitas uel feucritas, \
id eft ornatus,nn id eft triumphus,V\n id eft,confefsio laudis , * id eft funda/
mentum,n^b^aid eft regnum. Supra coronam uer ponitur,tV>D ^ id eft infini
cudo, cV eft aby flus. Eloquar an fil earn? Res eft nimirum profunda: fpec ul adonis
C quoddam pelagus immenfum , in quod omns noftra contemplado demergi/
cur,& demerfa quodam hitu abforbetur. An'non memineritis quantum noutrj
iam ferme omnium nationum theodidafcali dies atcp nodes defudant' fer folum
in conceptibusattributaIibus,quas corum altj perfediones in diuinis nominant,
alii attributa,tum negatiua, turn affirmatiua, tum abfoIuta,tum relatiua feu con/
notatiua, quae facile nunc (ut arbtror) de libro Cabaliftico compendj Porta; lucis,quem Paulus Rcus,ur egregi dodus,quondam exnoftrs unus,nunc Chri
ftianus, exRabbi quodam Caftilienf collegt, cVdelfagogisquas fcripfit n Ca
bal am,di'le ere poteftis. Ea pariter de re magnus ille m agifter Cabala; Rabbi 1/
feph filius Carnitolis, librum ^
id eft , Portarum ufticae conferipfit , C
feripferc Commentatores circa arborem decern numerationum mult multa,
quicaufam hanc nuolutam euoluunt,cVtotamfer facramferpturamueterem
in has decern nu m era dones, & per eas in decern ipfa Dei nomina, C per ea in u/
num Tetragrammati nom redgunt atquereducunt, affirmantes quod Enfoph
fit C alpha , qui dixit,Ego prim us,cY ego nouifsimusrcV qubd
id eft,Co
rona regni omnium feculorum fit fons fine fundo,6 ^ S id eft,miericor
darum pater.cuus myfterum illud eft,qubd Eheh figillat perEmeth, hoc eft eO
fentiamper ueritatem. Sicut nobis dictator ait Eleser Haklr , - r*.zx

LIBER

III,

Sl)

id eft , Emeth eft figillum eius. Probat hoc ratio arithmetica , quam imitantes ,
tmiltipIcauerimusEhieh perEhieh,furigtquadringenta quadragintacYunum,
quae fimul funt rva hoc eft,uerum,feu ueritas:ficut
id eftJDom in!
pax.Plura hue reducunt,ut aleph magnum,timorem Domini,Iucem inaccefsibilem,dies aeternitatis.ut eftiIlud5Egreflus eius abanterioribus diebus feculi. Sic
feribit ingm's Cabalifta TedacusLeuiin libro de decern numerationibus. Ad
fecundam autem numerationem, quae eft fapenta, referuntur hare, ex attributis
aut proprietatibus,primogenitura,Ies, id eft ens, lex primitua, Iod litera prima
tetragrammati, terra uiuentum, triginta duaefemitae , feptuagnta legis fpeces,
beIlum,iudcum,Amen, lber, landum, uoluntas, principium, Valia id genus.
Et forte mirum eft,quod fecunda numerario dicatur principium:Iegtur nanque
in Racanat excellent! Cabalar magftro circa Genefeos initum hoc modo "Vw
nffVpiaV J\VJW WYtt ton ? Vwn id eft, Et forte quarres,
quum fapenta fitnumeratofecunda,quare dicatur principium. Scriptum eft /
iiim in libro Bahir,maan fc6t< \ id eft,Nihil eft principum.nifi fapien/
ta. Cu equidem rede mihi udear refpondere> qud infinitude ipfa trium fum*
marum Cabalifticas arbors numeratonum, quas uos treis indiuinis perfonas
appellareconfueuifts,abfolutifsma eientia,quum Ht in abylTo tenebrar retra/
da,&immanensocofacpiuel(ut aunt)ad nihil repiciens,idcrcodictur id
eft nihil,fiue non ens , non fins : hoc eft , ym yiR quia nos tarn tenui erga res
dunas, ingenrjpaupertate muida ti de qs, quae non apparent hand fecus atque
de ijs>que.nonfunt,iudicamus.Atubifeita oftenderit,utfitalquid,cVreuerafjb
jftat,tum aleph tenebrofum,in aleph lucidum conuertitur : feriptum eft enim,Si
eut tenebrae eius,itacV lux eiuscVappellatur tune quidem aleph magnum, quan
do exirecupit,capparere omnium rerum cauiperbeth proximfequentemli
teram.de qua fie feribit Mnahem Racariat, nVs?"\ \
ttVa ^ id eft.Sic reperes literam hancfcilfcet beth,facientem res omnes;quapropter aleph eandem uti propinquifsimam C fcdiorem literam fibi recipit,
is pater omnis generations & produdionis.Demdeaflumptum
beth,rurfus ablegat in uniuerfitatem entium,ex infinito
finem ium coniequi
defiderans,quare finalem literam nun,coniungdo beth generat,p id er\filum,
quae prima eftprodudio in Deitate,ac principium altertatis, undecognomina/
tur rPW> id eft, principium : tametfi eft fecunda emanatio ex infinitudine: hoc
eft , fecunda Cabalftica num era to , per quam omnia fada funt. Scriptum eft e/
ni m : Omnia in fapenta fecft. hoc modo primus effluxus fit fecunda numera*
tto,qua terminus generations eft filius. Reftat tertio medium inter aleph SC nf,
quod eft iod, nota fandinominis ro a, cuius ambos charadcres,ialternisuci>
bus nominipben intertexueritis,eritnra intelIigentia,prudentia,feuprouid*
tia,lcilicet emanatio in diuinis tertia,cui attribuitur Adonai,ipiritus,anima, uo/
tum,myfterium fidei, mater filiorum, rex fedens in throno miferationum , iobe*
feus magnus, fabbathum magnum, fundamentum fprtuum, lumen mirfcum
fuprema,qunquaginta portadles proptationis,uoxinterior,fluuius egre
dens de paradio. Litera fecunda Tetragrammat, pcenitenta, aqua; profundar,
foror mea,filia patrs me, V alia.Hucufque notauimus tres numeratones , quae
dicuntur Cabalifts , teile Rabbi Ish in Co mm enta rrjs Iibrt Ietzira ,
*>ns Da r\MvVvnideft,Tres numerationesfummae,atquefupremacfcdes una:
in qua fedet Sandus, Sandus,Sandus Dominus Deus Sabaoth.Bonta t,fiue de
mentiae,quae eft quarta numeratio, cum duno nomine El , approprantur etiam
hecrgrau'a, mifericordia,brachium dexterum,innocens, dies tertus,gns Candi
dus , laces Ieonis , pes primus, Abraham fenex,Orens, aquae fuperores,argen/
tumDei,Mcha'l5facerdos,angeIusinfpecie eIedri,Hafmal,ueftesaIba?,Aufter
alia. In quinta numerau'one leueritatis diunum nomen eR Lobim , Cv'appii/
cantur eitimor proprietas rgoris feu grautats praeeepta legis negatua, bra/
X j
chum

 L AE
chium finiftr3,igns egrediens ab aqus,ut n libro de Cteatdne. Item dies quarv
tus,occdens,Gabr l. Ishac fenex, nox, forcitudo, altare aureum, pes fecundus,
fandifcatio,caligo.Metattron,aquiIo fpecieS fufca. Sextae applcatur Eloha,fpe
culatio llumnans, lignum uitae, uoluptas, lnea meda,lex fcrpta.facerdos /,
gnus,ortus foIs,fpecies purpurea. Et fcribt Tedacus Leu,quod de hoc loco
planantur feptuaginta nationes in terra, ifigillum eus eft Emeth Adonai, C
uocatur pax, C forma eus figura tur in luna, c myfterium eus eft terta litera
Tetragrammati , C myfterium hoc Pater nofter qui es in ccelis , homo fuperaus
feu Adam cceleftis , iudicium , fententia. Michael , Ifrael fenex. Deus Jacob. Ad
feptimamreferuntur,Adonai Sabaoth,crus,pes,columna dextera , rota magna,
uifio prophetiae,Moyfes, St* caetera. Odauarconueniunt Elohe Sabaoth. Myfte
rium columnae pedis finiftri St* Booz,8t* inde trahitur ferpens antiquus , difci/
plinaDomini,ramus , Aharon,Cherub,filj regis,moIae molentes,St" alia. Nonac
appropriatur Sada , funda m entum mundi , Si on , fons pifcinarum, iuftus, Deus
uiuus,Sabbatum integrum. Medium inter cuftodi C memento. Dies quinqua*
gefimade Leuiathan,Aries,Iofeph iuftus- Salomoniiuftitia.robur, lignum fcien*
tia: boni St* mali.fcedus Domini,arcus teftimonrj, gloria Domini, fundamentum
prophetic Dauid,redemptio,feculum animarum. ReducunturcV ad dcimant
numerationem:Adonai,regnum,uita, cherub fecundus* SpeculationonillumtV
nans.Pofteriora.Fins.EcclefaKraeIs,Sponfain Cantcscanticorum. Regina
cceli. Virgo Ifrael. Myfterium legis ab ore datar. Aquila. Litera quarta Tetrar
grammati.Regnum domus Dauid-Templum regis, Dei ianua, area foederis > C
duae tabulae in ea. Dominus uniuerfae terrae. Audiftis breue rationarium decern
proprietatum,fue notionum aut attributorum in d i'lii nis : quae dicuntur Cabalifts n*a",V:a quod intelligunt alrj ^Vs id eft> abfque uel prafter, C n*ta id eft,
quid : ut fi diceretur, Decern prarter quidrfcilicet excepta Deiquddrate. Vnde
interpretar folent Belmah,hoc eiTepraeter,idquodeft inenabi'e,alrj ab ipfo
*\2*&*Q
V 'aV^deft, Coartando feu conftrngendo nguam tuarn
ne loquaris3tanquam uerba facra,que non fint uulg prodenda. Dcendum nunc
efetde angelicis principibus C daemonacis praefeds quos ad latera dementia:
C feuertats ponunt Cabaliftae,rem profed indigentem multiloquio,i non me
ridiem trangres ueheremur inuefperum.Qus enim paruo in tempore tarn
magna exponerefQus trigntaqunque principes purtatis,ac feptuaginta prn
cipes Ifmaelisin latere numerations quartaetam cito abfoluerefQustem in
numeration quinta grauitatisatque tmorts partertriginta quinqu principes
' reatus,cY feptuaginta principes Efau tarn obiter St* tam perfundoripofteefats
explanarec'quae propria quidem uolumna pocunt,cVcerte admodum lata, qua
re his in praefentia intermifsis procedamus ad artem.Beattudo,nquam, concern
plantifsimorum hominumpro elediore modo amedtatone legis, hoc eftuiV
gntiquatuorlibrorum,quosEflrim Varba nominamus,durnaStnoduraaperi
derefacris ex litcrisdeprehenditur.Scriptum eft enim,Beatusur (nter caetera)
qui in lege eus medtabtur die node : non qui Iegat,non qui icribat,non qui
loquatur,fedqui meditetur . ne, forte feriptio legis aut Iedioquandoquetermiv
nata C definens , etiam beatitudinem ceire ac definere compellat. Sed is tan,
dem, qui cogtationes in corde fuo illuc cogit , ut di mifsis carnalibus , fpiritualia
legis medtetur,s(inquam)sbeatus eft, cum corde mundo Deum uidebt. Non
enim tanta erat meoarbtratu dili
uius Latins. Item ad mandata C prarcepta,
quaenumerum habent,tum ad religiones cVcaeremonias,quaerudiac indodo, e/
tiam uu!gb,ueIfarpnon fine uitioacpeccato peraguntur,unde non mercan/
lurtantam beatitudinem, quae crporeis fenfibus confiant, ut adillarequirarur
tarn afsidua , tam continua C tam dilgens medita to die atque nodis. Sedion
ge maor beatitudo in theorise gradibus fublmionbus micmr poe demon/
ftraur
4

LIBER

III.

ls|

ftratnr4qu ad legte Cabalfticam nteligentam ufqueade tendal, ut fpirtal

tneditatione mentes noftras mbuat , C quafi in fmlitudinem fui formet..Hanc
efle contjcmus legis meditationem,quaeMoyfipoft datam in gne legem, C
fradis iam reparatiscp lapidis tabulis , tandem ab ore Dei tradita eft. Primo
nanque, ut aferunt Cabalan, Dens legem fuam in globum gneum confcripfifj
per ignem fufcum fuperignem candidum.ait enim Ramban Gerundnfis
J nV W ^a*
5 TVV4W nb^i "*A id eft, Qud app/
ret nobis per Cabal am,qubd fuerit fcriptura in igne fufco fuper dorfum ignis ca>
dd. Vnde illud extat Deuteronomy trgefimotertio,Dedextera eius, gnea lex
eis.Erantqj turn literae (utaiunt) confufie ac inglomeratx, quas ftudiofifsimi qui>
que fpeculatiu intuentes,ae diligenter confiderantes , fpiritu fando dudi facile
poflfent hinc C mde,fusq; dec^ul tro citrb, prorfus rurfus,eligere, legere, collge/
re,ac in uerbaquxlibet formare fententiam, in bonis bonam, in malis malam hV
gnhcanta. Deo autem Moyfes edodus in ordinem cundas redigebat populo
sedendas,ut qua; legis eTent,uniuerf feirent C obferuarent, C inde lex in libros
diftinda>6Y in arca m repofi ta eft,ficut pfe recepit Domino.Artem tarnen ordi
nandi 2 uaria nd literas , C facram ferpturam ad mentis eleuationdulcifsim
interpretanda duna tuncmaeftate receptam, ut rem duinfst'mam a rudibus
m perceptb! em,uulg non patefecit:fed eledis tantum Iofue C fept uaginta,o*
r e ad os tradidit qui bus poftea Temper electores quiep receperunt , C ea rece/
ptio,ut ante aUduifts,nominata eft Cabala. Nonnihil aftipulantur etam fapi/
tfsimi Chriftanorum dodores,quorum plurmos ego,quanquam lud.Tus tame
libenter n aliena caftra tanquam explorator rrepens legi De noftro enim Moy
fe Gregorius Nazianzenus lle Grarcus,cognomento Magnus ,theologus,n li>
brode ftatu Opcopor fe atj ^ w/xoft-rtc
7ni,of,i*/ & ^&*>^ -ms

esis TrtAtff^j/ & ''- id eft, Accipt 1 eg,ipfis quidem m ul tis,eam

eft litera;: ipfs autem fuper mu tos >eam qua; eft piritus. C in libro t.Theo*
logia?, ovAiTvUOVTto sigis ^ Mivcs fctyxcpite, k^tautc? tCiiQottfoSyv jio
t Jwcvjj&v}/ tdv vo(iV Yffi t Ujfv^foiiS/iy^Tb yf : mfaeiis k$ # yAovcri,-n Tti
ixiyoivgi cufu Qcvwcri : id eft, Vult ta tabulis folidis C lapidis confcrib,& rjs al
trinfecus propter manifeftum legis C occultumrllud quidem muItscV nferua
manentibusjh oc autem paucs C furfum p eruen entbus.Quibus uerbs appa
t e t qiiibufdam ualde dods,et am ueftrs hominibus,qubd Mofes legis text pie
traddert:at m yfteria; parabo! as C fymbola pfi fib ac prarftan t orbus refer/
Uarit.Eam ab I ar tern in tres u i as diuifam fuifle accepimus , Sal mon is tefti/
monio,qui uProuer.Certfcripfiribi tripIiciterconfuItb& efententia,utnotifi
carem tibi reditudinem eloquiorum ueritatis.Sic enim gens noftra loqui cofue/
uit,cumhabendaeftCabala:mtio,utappell*team
"HW ideft,eloquiau
rtatis fcrpta,fcilicet rvotW 1*V\ id eft,Secund uiam ueritatis,quod eft Ca/
balar.Hc mos fuit Aegyptio Gerundenficxteriscreber.Alrjuerquinqj Ca
le parres exhbuert,ut R.Hamai in libro SpecuIatons,quas ita nominat y\^t\
yiS&W VVaw TOiW tVW"v id eft,Reditudo,&: combination orato.Sc" fen
tenta cVupputari'o.Veter Mirdulanus n nongents cclufionibus fcrpfit his
uerbis:Qucqud dicantcarteri CabaIbf,ego prima duOone fcentiam Cabala;
n fcentiam Sephroth C Semothid eft numerorum C nominum , tanquam in
pradcam C fpeculatiuam diftnguerem. SedR.Iofeph Bar Abraham Salernita
nus,8Cabaliftarum mult maxima pars fequuntur Salomonem regem, in eo
qudtrpiciterllampofleartem non tantum fpecular, uerumeti'am pradcari
plan credunt,uxta triplicem rerum omnium conditione", numerum,hguram C
pondus,quppe ilia quincp in bec tria reducentes.Cum enim totum negocium fit
aHegoricum.&T aliud pro alio per aliud ntellgatur, utipfa fenttia fit alia pro a/
lia:dicemus palarn , qud aut didio pro didione ponitur , aut litera pro didione,
aut liter* pro litera.Principi flempeddiofumiturprodidione}elper tranfpo
X 4

,2

A L

Gtfonemquaimetathefisnuncupatur,uelpernumerurniequa!em didionbus in
clufum.Literaponiturprodidoneuel incapte,uelin fineuel ublibet,perfu
perpofitam notam.Litera ponitur pro litera per alphabetcaram reuolutionem,
plan totum,ut omns tandem proporto compleatur arthm etica, geomtrica
6C mufica.Vcrbicaufa,iIIudPfaImi .Domine in urtute tualartabturrex:intel
ligimus Cabaliftice de Mefsa dicentes , Domine tetragrammatein urtute tua
Mefsiha rex,fubaudatis uent uel operatur. Eft enim Mefsiha uirtus Dei Sc" /
peratur in urtute tecragrammat. Ad idmeducithaecdidio tVDW1 cuius fi lterj
tranfponantur,erit rPWl id eft, Mefsiha. Alio item in loco Dominus dixit ad
Mofen, Quonam prarcedet te ngelus meus. Exod * Ecquis eft il/e ngelus u
xta CabalftasCdicunt altj qud Michael . tranfponendo enm literas "blrtV fe
Michael : alfj accipintes ilium fecundum arts Cabalifticx m odu m, affirmant
quod fitMetattron,eo qud Deus aiebat, Quoniam eft nomen meum in
Metattron autem eft nomen Sadai per numerum arqualem utrifque didionbus
inclufum,quod mirificampleditur Gerundenfis in loco ante citato. Cerntis i3
duas Cabalxfymbolicas uasfQun uults quoep tertio literam uidere pro didio
ne reponirLegitelfaiam cap.*i.BenediceturinDeo,Am.Ecquis eft ifte Deusf
Cabaliftae refpondebunt,quod eft yosj *\
id eft , Dominus rex fidelis.
tres enim has dicciones per capita,tres litera: yatfi notabunt, ut fcrpfit RacanaC
Exod decimoquinto. Quarta fpecies S tertia Cabala: pars,eft commutatio lite/
rara,ut dclo certis Iteris feripta fymbolicdeOgnet alia m didonem per alias
literas compofitam,x*fit per alphabetcaram reuolutionem iuxta librum crea/
tonis Abrahx uaria tonbus ugnt duabus > fecundum quod ibi tot alphabets
leguntur.Exemplum probet nobis Mazpaz nomen De,quod Iteris his qua/
tuor conferbitur faro de quo Mrandulanus uefter fie ait, Nomen Dei qua
tuor literarum,quod eft ex mem, zade, pe V zade, regno Dauids debet appro/
priant, cumq;llud in facrac ferptura: textu plane non legatur, cuius nam rogo
eTe fymbolum perhibebturf Refpondent Caballar , qud fit fymbolum atque
fjgnaculum tetragrammati neftabIs,cV procedt ex alphabetco ultimo, quod
eft uigefimumfecundum libri,qui nominatur Sepher Ietzra , dicturcp Ath bas.
llic enim comutanturiod pro mcm,&he pro tzade,cV uau pro pe,utfitMaz/
paz Adona, od he uau he. Dixi mod ad artem pertnenta,quefit uel tranO
uerfis,ucl tranfpofitis,uel com mutatis ddonibusjfyllabs aut iteris, fecundum
quatuor radones qutbusfcripturarum fenfa ngenofeac artificofe allegorzan
tur.Nam de rjs quae fine arte confiant , C fola traditone funt Atechna , fatis fu/
uos feci eertiores,quanquam ante pfi ambo quar ueftra profefso eft,haud
parum multam de ills cognitonem proprio iludi adepti eftis , quo feilicet mo
do fimplicia de compofitis,cVf fuperora de nferoribus abftrahantur ,ac fero/
m na in mundumntelligibilem autfuperfupremum & incomparablem referan
tur. PoTunt cV petatis argumenta nonnulla fa- nobis legendo fandas literas
in mentem uenire,qux addunorum admratonem primm, ac etiam tumn /
morem eorum nos allcant, nec tarnen certa quauis arte trad queant, ut qud
Gabriel fortore fit urtute quam Mchael.quoniamdecolegtur in Daniele du
plex uirtus uolandouolans. De Michael autem folumqud uent in adiutorx,
quare nter intelligtias Gabriel ph lofophce uirtus reputatur in telledus agen
ts,& Michael uirtus intelledus pafsbls.Itafcrbit Rabbi LeuiBen Gerfom,
qui La tns nominatur Magfter Leo de BanolisPlurmum conferre mihi uide
tur,PhiIolaus nquit,ad arte Cabalilcam optime Simon, id quod tu Atechnon
appellas: nifi enim habeantur in m anbus reuelata maiorum , qua: rede qudem
fub artem cadere non putas,eTet omns quantumcunq? temeraria omnibus con
cefla exponendi Icenta Vuertend facram feripturam quorfum qufep uellet,
quemadmodum accep mus uulgarios quofdam fophiftas agere, ut hac attate u/
detur fuis fyllogifmis illa fandifsima duni pirtus oracula prope in publc cd
temptutn

LIBER

III.

ai

tmptuni adduxifle.Nufc autem quando adreuelata funt(ut arbitror) appli'canr

daunuerfajducturquardam linca, quam ultra ctraqjnequc confiftere rectum,
utquxarts fnt,operapesimorum hominum non uergantad ncrtam. Tum
8mon,Apert uera prxdcas,nqut.fer nanque eft aliud nihil quod plus erran
ter adfenfa cuufqueretorqueatur quam oracula,tamet nond Temper malicia
fit.fed plus ignoranta.qus enim dedita opera piaculum n facra committ
refrita Saul quondam uerbi ambgutate deceptus errauic ab orculo, cum pro/
mfifletDeusExodidecimofeptmo, ipV'flV *W nn^ideiiDelebomemd
riam Amalek,credens fi mares abftuliiTet,fatisfieri praecepto,quoniam
/
fculum fgnficaret.Deus autem magis deler memoriam Amalek, per hoc uoca
bulum *^ uoliiit, quod memoriam quoqjdefignat.Nondum enim eratfcrptu/
rae dftinclo per pnela &accentus,qua: ab annsEzrprimtm pit.Ergo *t
fine puncb's C memoriam C mafeulum enuncans , Sauli occafionem ddit rui>
na:. Ad hace Marranus,Contigit C Italis C Gra?cis fimile de uerbo <?<fr,quod&
hominem fignificat C lumen. Vnde quondam faturnalorum cultores ampbib
logia decepti,homnem aliquem quotanns Saturno immolarunt, cum arque fa/
critciumlluduxta oraculaccenfsluminibus fieri potufet, utplacaretur Saz
turnus.Sic enim gens illa tam ftulta poftremum Hercule magiftrorefiput. Etmi
ferandum eft etiam aetate noftra,quantum ftolid homines C fuperbi qudam
phiftar impericia lnguarum erfent,quod eflet tarnen ferendum, nif fe non /
ft contenderent,&: monftrantibus uiam non etiam ufque ad nternecionem nui .
derent. Sed b nofter dux, artem Cabalifticam , cuius exordium nchoaft,profe/
quere plenus. Tum Smon,Artemhanc rebus conftare tribus, nqut,perto
rum ut dxmus opinio eit.Primnumerorfupputatione,quae K^WQ** id eft,
Geometra nominatur,quafi terreftrium characlerum inuiccm numeralis dimefio,quae tarnen pendeat ab arthmetfca illa ob abftradam fui fimplicitatem nul/
lisienfibustraclabiIi,&rdeonenoutormquidem artificio rud fubieda.
tius igitur nuncupata eft prima pars Geometria,qum arthmetca , quamuis /
trunqj reuera unum SC idem in hac arte ualeat. Dende tranfmutantur quandoqj
fyllabacjUtfitcV: tranfmutataddo,aut conuertitur uerbum fimplciter. Secun/
doquod litera ponitur pro dclone, C appellatur Notaracum ab apicbus nota
riorum,quoniam bi quaelibet litera in culmine notatur,ut fit alicuus integri uo
cabuIfignum.Tertoconfiftitharc arsnlterarum mutuatione,cum altera pro
altera ingeniofe Iocatur,fi<r appellatur commutatiorquofadum eft ut Rabbi 1/
feph Minor Salernitanusjlibros de hac arte fe conferiptos, Hortum nominan e
rit,id eft m* propter ternas huius didions Iteras.quarum lingular fingulas /
ti-ones artis CabalifticaedefignSt.Nam gimel fignificat Nun \^"\5
thau TVWen utfint partes totius artificrj h fcv^uwdeft,arithmeticap^,41
id eftjNotariacum quafinotatorium,cV: vy>W ideft,Commutatio elemenroru.
Huic ttulo allegat autor uerfum Salomoniscapite fextoCantcorum,Decen/
di in hortum nucs.Pro prima itaque parte exordiar ab eo quod eft princpum.
Et fcribitur in Zacharia,qubd Dominus Tetragrammatus ert * deftunus,
Snomeneus
id eft unum .-forte multo uerius Dominus Deus ert aleph,
id eftprincpum,ut uos Grarc dcts Alpha C n,C
id eft unum , ut qui fie
pyincpium unius.Ipfe nanque fupra unitatem,8omnsunitats fempi/
terna orgo eft.Et forte non dicitur unum, ficut non dicitur ens:quoniam eft fu/
pra omne ens, quo mant qucqud eft. Vnde contemplantisms nominatur ideft5nens,utlegiturExodidecimofeptimo y
^^ ?
id eft,Num eft ens Adonai inter nos,an non ens f Lcgitur aute in libro de Va fi/
de C expiationis,qud fit utrunque id eft , Ens C non ens : quoniam
ta quae funt,Sc" ea quae non unt,ex ipb funt,& poft ipium funt.Ita quoq; non unS
eft,quoniam omnis unitatis caufa eft,& unitas poftipfum eft, C nihil eorum eft,
tam quae poft ipfum funt,qum quxnofunt,ut in libro Speculations Rabbi /

Sit

A L AE

tna * qui poft multa fe ait, nnV TVQW WNW MV\ VWlfl tf*V*M tw id
eftvQubd omnia ea deriuanturab unitatefua,cipfe non eftfimls pf un. Necg
id folum noftrifatentur}uerumetiam aTeuerant Marrane ueftri parter,quos el/
efepientfsmos probats.Donyfius enim Areopagita in libro de Myftca theo
logia edem fententiae de Deo fubfcrpfit his uerbs eft*f <fof
ntfavw.
,* fcWTef?,id eft,Deus nec numerus eft5ncc$ ordo,necg un, n cep unitas. Quid
tandem eftrRefpondt Hieron Simonides,QuSto mags cog to,tanto minus in
rcll go.Ot mihi accidtt fmle,cum exaclis Omnibus creatis acendero fupra /
ne ens,n nuenio aliud quam infinitum pelagus nihltudnis , C fontem omns
en t ta eis ex abyTo tenebrarum manantem p ernit er. O aititudo, profundtas,
o noftra infrmtas.At fa eis uder debet id nos de llo nofle , quod ipfe nobis de
fe reuelauit,quia ft pr ncpiu m hoc eft Aleph,& Tetragram matn, quod per A
leph fjgnfcatur>no tatq; eflentiam duinam, nihil utiqp aliud quam mn uidel/
cer,eft,quod cert propcmodS ert idem cum eflntia TV\TT.N am propter aequa/
lern ualorem ferptura utrunq; conunxt, tanquS eius qui eft primus C ultim us,
Exo.9.n^n TVtfV V ideftjEccemanus Tetragrammati hoiah,quafieft,ci/
licet fins perum C miraculorum Dei,ut patet in decern pi ags Aegypti. Nam
alibi eadicfWo fc noninuenitur.Indicat autem Salomonis Trecenfis teftimonio
inftantem eflentiam.Qud uero Tetragrammaton alodcccpit, plane noftricau
fa fadum eft,ut agnofcamus ipfum efte pundum infinitum C omnis numeri,hoc
eftrei cuiufcunqj complem entum.Iod enim dec? fgnfcat. Et in refolutione no/
minis Tetragrammati eft litera decima fic,4v W TVT Vbi poft Tetragram ma
tonreperitur "\TT quod eft fymbolum ipfius Ehieh,hoc eft entis per arqualitatetn
numer.Etnhloquoqj minus fignificat eflentiam crea ton's, t Exod..Ehieh mi
fit me ad uos,non ilia que mmanet5ed qu flu t extra. Eft enim figillum Dei ",rp
quo Ehich figillauit mundu m,SC dicitur n^t< id eft uerC quippe quod in feipfum
arithmetic^ multiplicando nafcitur. Tum fequitur TV> nomcn cfnriat,merriac
rctn'butonis,ut in Pfalm s: St Iniquitt es oberuauers Iah. Tra igtur nomina
eflentala in Tetragrammaton cern ts.lneffablc nott eTen tiam prima, Ehch
eflentiam in rebus,& Iah eflentiam i n meritis,& predcantur in eo quod quid eft.
idep appellatur TV id eft quid c* Nam Tetragrammatn *W perse/
qualitatem numeri fignificat xva utrunepenmeontnet ^.CumcdixifTetMoy
fes,Quid nomen eius,quiddicamfrcfpondebatur e,Eheh.Dende confdera d
lgenter fpiritusfand uerba,quae haudfruftrapontur in eodemExod ?.vn *b
TV " id eft,Mihi quid nomen eus quidcEt uidete literas terminales eorum,
habebts^quatrliterumineflabile
cuius prncpum eft Ehieh ; medium,
Iah:finis,infinitudo.Partesenim eiusfunt
\ quas duidemus n tria inter/
ualla.Primumeft nn.Tecundum TVn:tertum Wl omnia adeTeaceTentil dey
feruientia.DelahlegturExodi t.Fortitudomea&lauslah.De * eodem in
loco>Et fadus eft mihiin falutem. De *W Gehefsprmo,Fatlux.He.cambouer
ba noufsma plurimm ad mund opficium C rerum exiftentiam contulerunc,
ut *v\
"VW Fat Iux,&: fada eft Iux.Et erat uefper,cVT erat mane. Fiat fir
mamentum, fit diftindio.cV fadum eft ta. Congregentur aquar,Yfadumeft
ita Germinet terral fadum eft ta.Producat terra,& fadum eft ta. Fiant lumi/
nara,& fadum eft ta.Semper addito eo, Et fadum eft uefper , C facftum eft /
ne.His omnbus(ut reuera <int)deprehendimus nefTefemnaliter C occulte no
menineflbile.Solum uer EIohim,d eftDeus,n lilis fex diebus expreflum cer/
ni mus. Sed cum iam mundus appareret eTe perfedus,poftcp uaria C admiranda
diunfsmarum uirtutum opera confummata,tandem pro mrito triumphuj e/
fetcelebrandus.Sc'feftus dies ndcendus.-ecce cum EIohimTetragrammatus
Rex regum C Dominus domina ntum incefst , & didum eft tum primm,Iftae
untgenerationes cceli &terrx,quandocreatxfuntindiequo fecit Tetragram/
matus EIohm clum C terram. Hic Tetragrammaton publice auribus mil
creatu/

LIBER

III.

clreaturarum primo intonuit, quo intellgmus dementiam Del cum iuiitia:

nam in quocunque loco facrae fcripturae Tetragrammaton fib iungt EIohim, ibi propretatem anmaduertimus clemencia* fimul dC iufticix. Com pontur qu>
doque cum,
ut in oratione Habakuk,Tetragrammatus Adonai fortitU/
domea:&:no9 fic legendo,uirtutem Tetragrammari defeendere intellgmus
ad ipfum Adonai prolatum. Sin ordine conuerfo reperitur Adonai Tetragram/
matus , ut Genefeos decimoquinto : Adonai Tetragram m a te quid dabis mihi;*
tum mente concipimu8,qudnumerationes, hoc eft duinceproprietates ab in/
feriore ad fuperius afcendentes,fupremam lucem apprehendant.Ft
quando/
que,ut reperiatur iunclum nomen El,PiaImo centelimo decimooclauorI tetra/
grammatus V lluxit nobs^cY fignificat clementiam.Haud abfmiliter cum addi/
tur Elohim,cVdcturficjEl EIohim Tetragrammatus locutus eft,S uocauit ter*
ram,Pfalmo jo.tum denotatnomen ineffabile gratia 6C feuertate ueflitum. Ali/
quando Iegtur-dcp tantum in Prophets cV Hagiographs,Tetragrammatus Sa
baoth,Pfal.4*.Tetragrammatus Sabaoth nobcS, lfceptor nofter Deus Iacob:
infinuatcphoc modoproprietat iudcrj.atqj ideo prophtie ift more increpado
ad eueritatem utuntur.De huufcemodi explanationbus perquirere latus po/
tei tisn libro Portt Iucs,cV multo latifsme in libro Portarum iuftcia: Rabbi
Iofeph Carnitolisradhuc cVde tredecmeufdcmTetragrammat proprietat/
bus,quas legislator Moyfes inuocauit Exod n-in hanc ententam:Tetragram
mate,DomineDeusmirercorscVgratore,longanimis,multa:clementx,cVuerus,cuftodensmifercordamnmiIIia,toIlens iniqutatem , pcrtranens Icelas
atque peccatum,&f nnocens non innocentabitur , ufitans iniqutatem patrum
fuper filos S uperfiliorum fiIos,in tertiam fcV quartam progenem. Vos hc ap
pello,uos optm uri.hoc enm dcere libet certe fine fallo : quona" mults V u/
drjs C uerbs eTet opus ei, qui cunda nomnis Tetragrammati myfteria publi/
care uellet?, cuius ne finis quidem ullus reperitur unquam, fient nec fubftantia
Dei.Obmiffb itae nomine proprio eientiat diuna:, oftendam deruata numero
pauca:tic enm fieri confueuit,ut pro grammaticorS decreto appellatiua de pro
pres formemus.Suntautharc, T\*\Vk tTtlVK V quor unumquodcgOriginem
fuam ex nerTabil Tetragrammato fortitum eft, quod literas contnet quatuor:
ccequatuor,&rdefignat zs.ecceuginti fex, qua! omnia funtunumDeifym/
bolumrecce unum.Iunge finguIa,uideIicetquatuor,ugnti fex &Tunum,& fit,V
cui fiaddideritis terminatonem Tetragrammat xv\ nacetur Eloha. Nunc de
EIohim ficdctur,qud eus *q non eft re fgnificato , fed grammatca inflexio
quodindeapparet.Namfi per affixum aut regimen confequentiaelegendum il/
lud fuerichaud dubium quin "a literacarebt : ergo fi principio Tetragrammati
Iah, ordine conuerfo El addideritis , moxfitElohb&aiTumendodeclinationem
grammaticam,quceeft * in fine pronunciabitur Elohim, quodcV faep per lite/
ras ineftabilis fcribitur,cV Elohim nihilominus pundtatur.Eft autin Cabala fre/
quens ordinis conuerfiufus,& magna eius uirtus uirtutiscp laus,cum quoquo
do fyllabae tranfponantur,qud abcp diminutione tarnen exdem manent lit erar
licet no eacdem figniflcationes.cuius rei Abraham in libro Ietrra meminit
cum ait, TG$v\ DW V3\ id eft,Marcm V fminam.marem
in Emes,S fcemnam in Efemrubi tranfpofitio literarum,rci quoep muta tionin/
dicat.Verbicaufat dC Vt< id eft Deus, V non. Qiiod cum alias frequenti fit in
more,tamen hoc eft uehem enter admirabile in hoc nomine ineffabili.quod eius
literae quantumcunquc hac illacq; peruertantur.femper unam SC eandem rem fi/
gnificantruidelicet efle aceftentiamDei,qui dixit, Ego Tetragrammatus, SC
hon minor. Quod ifto uobis ufu ert manfeftius. Refoluatur Tetragrammaton
nomen in duodecim uariationes (nee enim poterimus ultra proficifci)tunc quic
quid inuent fuerit,nulli alt) nifi eflentia* deferuiet,cuius fymbola funt haec, >*
i TiW-WW M m ^ WTO WW Duodecim
igitur

AB AL

{gtur tila nomna,unum nomen apud Cabaliftas cenfentur, tanquam untus rei
fignificatiuum,quanquam funt duodecim expofitoria,quorum fingulis applict
de facra fcriptura unam claufulam,quae illud aperte per notariaeum referai , non
cxpoGtiontSjfed memoraculi tantum Ioco,ne fubeat eus obliuio : ut fi dicerem
Attde C audi Ifrael hodie,quod Iegitur DeuU7.cap.Hebraic fic, J74aw\
"DVn Ww4 Horum quatuor uerborum capita notabts , acent tv^Tl quod
nomen eil eflentixatcrefolutio Tetragram mati,pariter de ceteris fiant cetera.
Sed maneamustantifper in prima Cabalas fpecie,dum adhuc qudam cognitu
neceilaria uiderimusJam enim quod dixi,de fecunda parte fumendum fuit , ag/
grediamur autem hanc artem uultis membratim cariimcg,mod6 ne diu in uno/
quocpimmoremur, ut diurna opera cum die tranfeat. Quin id quod prus tetig,
nunc iterum breuiufcul ctabo, utfirmius haereat, qudDeus ante creation e m
ineftabilis,in crcan'one nomina tus eilElohim,cVpoit creation habtas in mun
do tanquam in templo fuo dicitur " Adonai. Vnde illud Iegitur Pfal.n. /
tragrammatus intemplo fano fuo, Tetragrammatus in cozlis thronus eius, ut
qui dominatur in operibus fuis.Nam ipfe eil ut fcriptura dicitOeut.io.Oij deoru
C do mini dominorum EI magnusrquare templum Cabaliftic nota eil Adonai,
Vconuerfa uiccperaeqaalitatem numeri.Perinde atqj in Adonai "^ tanquam
in fuo V:m id eft,templo adorandus fit inefTabilis Tetragrammatus, VDeus in
Deo amandusjiuxta triplicem mundum.leremiae 7. Templum Domini, templ
Domini,templum Domini.Reilat aliud nomen appellatiuum
id cft,Sadai.
Exodi .Ego Tetragrammatus, dC apparui Abraham i Isbac St* Iacobper El Sa/
dai)CV nomen meum Tetragram maton non feci iciri eis. ubi folum hoc appella/
tur nomen fuum quod eft ineffbile, quia hoc tantum eil fummoDeo proprium,
quatenus ipfe eil nihil eorum quae funt,fed fupra omnia eil, non Habens reipecl
extra fe.Ca?tera funt etiamaliarum proprietatum Vrelatonum appellatiua, uc
Sadai,quodLatnuerteruntdicentes omnipotens:fedaptusHebra>cfignfca
tur,Sibi fuffiriens,fe conrentus,5 nullius indigent, quod Graci redius 7?
interpretantur.Nam itf ideftquod, >v> fum'cituel fatis eil, Gra m matice did/
mus.Caeterm f audieritis folitari in facris uocar otP id eil nomen , confeilim
Tetragrammati uobs in m entern ueniat,quod ww' ^ C hypcrbolic nome
dicitur fuper omne nomen,quantumuis in fermone quotidiano rei omnis fit que.
habeat exiftentiam.Sadai autem quoni'am no eil eiopusaltehus adiutorio,ideo
patribus in El Sadai,hoc eil,in forti qui fe ipfo cotentus Ht, TetragramStus appa
rutt,ut qui per fe fuffciat miracula C prodigia facer , non autem fecit illos feire
qud nomen Tetragrammaton fit illud nomen,in quo pofst homo tanqu coo/
perator C delegatus Deo efficere miracula.de hoc apertius inCapnione de
Verbo mirifico. Eilpraeterea pfius Sadai minftratorus fpiritus Mecatrron per
qualitatem numerificnominatus,quidux C monftrator uiarum eTe perhibe/
tur,quodpolea fi mecommonuerits,traclabimus apertius. Acc edit aliud nome
Sabaoth,quodHebraic fic Iegitur, Vita dicuntur exercitus, quorum pri
mus eil ntellgentar um omnno feparatarum C angelorum , fecundus motorvl
orbium C afsiftentium uirtutum , tertus animarum corpora informantium , C
non inuenitur nifi poil nomenDe.Vnde trplciter quoq; Iegitur, SandusjSan/
dusjSanclus Tetragrammatus SabaothJfaie. fexto,ac altjs inlocs fimiliter.Om
nis igitur prim X partis Cabala? flatus qua procedat inilitutione a uduft1 s. Nam
cum totusin facrorum uerborum commutationeconfiflat,5t' quxlibet uerba bi/
farim alterentur,neceflari fatebimur ci parti duas fubeffe fpecies:alteram quae
fit fyllabarum autdicb'onum tranfpofitio, alteram numerorum acqualiras. Vtfi
uerbi caufa legero Ifaiae 40.
nV ^Tfl id eil,Quis harc creauitfC Cabaliftic
tranfponamduohaecconuertam^in t^n1? tumaclu redibit exordium Gene/
feoscrnV pro
nb
utftecfententia,Qushec creauitfDeus crea
uit.Et Ezechiel fedit ad fluuium Chobar5id eft,adtnfluentiam Cherub , tranfpo/
natu

L I E

I I .

fit

natu^nim *Y3 cVfi'tbVoEtNohcinuenit gratiam. Gen. couertendo enim

ni ft in Smila cunda euenunt per metathem propter Iterarum prmarani
confuiionem,que.n gneo globo apparuerat, ut Icuert quafi de chao literas edil
cere3atqj eas hinc C inde legere,prorfus rurfus, ita primae partis peces prima
fu m ma tur. Nunc ipfe mecum confttui acceflu membri alterius , departe prima
nnihil exempli gratia monftrare > ut pernofcatis rem Iqudius C frmius quoqj
memoria teneats.Legtur de Ishac C Rebecca is- Genefeos ,
id eft,Et concepit Rebecca uxor fu a:ex quo diuinare commodum nobis conced
tur , quidnam Rebecca conceperit. Quin cert ut uerba indicant , concepit Re/
becca "?1 Vos autem confiderate uri dodfs mi,ecquid fit M^rti in hac primg
partis fecunda pecieper^VJTan?> id eft,numerorum commenfurationem:repe/
retisuxtxqualitatem numeri Ogncare w^" MfA ideftjgnem &ftipulam,
utruncg cnim in fecotinet 707. Concepit ergo Rebecca ignem C ftipulam, quod
facra comprobant eloquia teile Abdia, qui ait, Et erit do m us Iacob ignis , C do/
musEau tpuIa.Similiter quando audimus legem fuiflelatam in ipitia
udeamus qua: fit illa fapent , qua: ad legem ferendam congruat. Et cert funt
edida C interdida,iufsiones cY prohibition es. Symbolum auteft Tvaan id eil
Sapientia omnium mandatorum Dei: cum enim quatuor llus uocabiili ciernen
ta de proprjs ferpturs pronunciauerits *>n XSO
conflabitur ex eis nume
rusfexcentorum cVtredecm mandatorum Dei, qua: doctores noftri ,"\ appel/
Iant. Ad fummum in hoc genere (peculations primo legis charaderes elementa
C literas in confufo fuife r epoficas,V hac atq$ iliac legibiles,memoratu dgnum
erit:fecundb nulls accentibus aut punis dftinda s:ter to fngulas alphabet lite
ras primordiales certum fignficare numerum,etiam quinqj termnales,quas Ion
ge poll ille prudens Ezra fimul cum pundis adinuenit. Nam prmituaruntduae
ac uignti, quibus foil's ab initio ferptura omnis depda extitit, quas ufq? ad h are
tmpora Cabalftaelocant C dislocant pro cu ufuis iucunda: contemplationis /
moenitate.Vltimb eft nobis ntentanda uniuerfalis harc meta,quod tametfi Caba
liftfit officium,aIiudlegere ac aliud intelligere:tamennuolabiIiteriftumquiG
que obferuet canon , in bonis bona , in mal is mala, ne albo nigrum applcet,aut
diem nodi.Tum Marranusjd genus artis,nquit:haud fecus cogita uero,qum fi
quis Dorotheum aliqu appellauerit pro Theodoro, aut pro Nicodemo Demo/
nicumdme pro Demophilo PhiIodemum:ficut Grarci dicere folent, <(<&9
H9<BA9(r*,?o/.Ad hare Simon ait, Cert id quod dicis nonnihil quadrat/ed ex/
empla enumerando admodum breui fatigaberis propter ali arum linguarum ino
piam, quae adHebrxam tanquam omnium linguarum fontem comparata: paupe
res funt,cVegeftatisfua:impatientes,utquae8c'reliquarum nationum afcifcanc
idiomata.Nec enim plenum numerum accipiunt, neccompofitionem utilem ad
m it tun t : quapropter ars ifta in alterius genu's fer monem traduci minime poteft.
Quod nifi uos parter Hebraic peritos noflem,fruftra hc de Cabala,quantum/
bet paucula uobifeum egiim , aut iam adur us eTem. Sed propere accedamus
ad icundam huus nftitutions partem,quae.y\t^*ttyu dicitur,d eft notariacum,
quod eft conuentum quoddam clam receptum inter Cabaliftas, ut literar fingula
riae fine coagmentisfylIabarum,certa uerba defignent,quemadmodum notarrjs
C aduar rj s eft in mor e,8 quondam belli ducum furtiua ferpta literis unir is inco
dte repofitis arcana mentis protulerut.ft adeb probi grammatici Commenta/
riusjut fcribit A.Gellius,fatiscuriofefadus de occulta Iiterarum fignificatione,
haud aliter fortin huius artficfj profecutone ft, qum fi qui pacifeantur nter
fe iod Iiteram , propter nduifibls pundi figuram, ineflabile Tetragrammaton,
quod uulg Dominum interpretamur, notare : ficut C illud ipfum pfopter tres
ROT /3? id eft , fu m mittes in decern rtumerationibus , quae funt una C eadem
VtSQp id eftjunum diadema tribus puttclis fignare folent. Aiunt enim Cabaliftae
3f\X2 yvyvi tawyaYD m
"2 id eft, Qud ad myfterium hoc ferbune
Y
nomen

 A L
nomeh tribus iod,uti hoc, 5? ubi unicum quatrm4erum tribus nia'sh4e#cri/
fcrbitur.quod ufu quotdano approbatur. Fuit C quondam in diebus Antiochi
Eupatorisjudas Mattathiae flius,belIator nobls,S dux belli pro legibus, tem/
plojciui tte patria C cubus Iudarorum acerr mus:contra quos cum iam Anti*
chus C llus omnis exerctus irruerenr.dedit ludas angelo montus commlito/
nbus fuis, ceu belli teTeram , hoc nobile fignum , sa ut fe quatuor his lteris
fortiter in pugna exhortarentr,prmittens qud futurum efler fignum udorg
De,quod Iudarorum milites animo laeto in uim magnae confolationis acceperft,
Vfub eo fignaculo ualde pugnantes, interfecerunt in caftris Antiochi rorum
quatuordecim mila,0 ingentem numerum elephantorum,cum js qui fuperpo/
fiti fuerant:quo fadum eft.ut princeps belli ludas fie antea didus,denceps ab om
nibusMachabaicognominaretur, eo qud hi quatuor charaderes fyllabceu
fonarent.Cumcp tanta eius figni uirtute tot fe crederentprliorum uidoresfuifl,
admirati funt tribuni militum C fapientes in IfraeI,rogantes Iudam,quo'nam mo
do tot triumphi fub hoc eis dato figno contigTent : C refpondit ludas Macha/
bacus,n ifto figno prefentam eTe De omnipotentis inerTabilsrotendtqj illa uer
ba Moyf Exod. i$. dcents, nw vVwa * id eft, Onus ficut tu in fortbus
Tetragrammater H amo? quatuor charaderes hxc uerba defignant, tanquam
eorum initia , ubi Iod fignincare nomen terragrammaton plane deprehendtur,
ac efle reuera 4 5 duni nom ns 7*- Iterarum per xqualtatem numeri me/
morabile fymbolum.Eo
de Iudae exerctu , terum pugnantes
proftrauerunt non minus ?5eoo. ut Icrpta indicant , pra?enta De mrfic dele/
dat,c patria uoce omnipotentem Dominum roTrbenedcentes.Hnc ergo in/
tellgitis, uerbum quoddam totum per unam poiTe literam fignificari, uel ea de
mum ftet fingulariter, uel uerbum quodlibet aliud collediueperficiat: ficut tota
dido fertur integram pariter orationem notare,utDan.i.^4?^ ^
id eft,
Numerauit,ponderatum eft.diuifum eft. ququidem hoc illi Nabuchadnezer re
pracfentarunt,NumerauitDeus regnum tuum C cofummauitillud.ponderarum
eft inftatera,c inuentum eft deficiensrdiuifum eft regnum tuum,c datS eft Rie
dis C Perfis.Autigitur una didio per literas dfperfa plures efnct,aut multa: di/
dones per certas earum literas retradae una m colligunt, hnc exmults unum,
C ex uno multa :quod nc utiquam mrum efle oftendt duorum monofyllaboru
frequens ufus,utaunt Marone fcrpfifle in carmnibus,EftcV non,cundimono/
fyllaba nota frquentt, rjs demptis nihil efthominum quod fermo uoIutet:ergo
tota fer omnium homnQ colloqua.eft C no,fignifcant. Quare in hac arte qus
dubitabit una litera didionem integram,unacp didione oratonem extenfam, C
uceuerfa, una oratone didionem aliquam eledam ntentatamep notari poffr
unde oritur occulta quardam C admrabls epiftolarS technologt a , quam farpe
imtatus ego,in graubus periculis C fummo reru diferminelingua Germanica,
perepiftolamcrpf;qireaLatinouironThuca uel Ethrura cognoci deder
rabam , V conuerfo more fcrpfi Latin, qud Alemanum homnem Latntats
Imperium fere uolui. Accpiatis hoc uelim qucqud tarne llud eft grato animo
C fenfibus imis,res eft non parua,dlgenter reponats. Vu autem nobis uent
firit operemur huufce generis litera; quadrfarim.Aut enim fumfttur ab initio
uerbi ad alqud aliud fignfkand,ut in exorfu Genefeos M?T\ "tfw> ^WPftTav
ti^TQid eft,Dies fextus, perfedi funt cceli, ecce Tetragrmaton. Aut fine cu/
iafcunqj^itPfal.i.^JW^np tib qua; traTpofitxfaciftyat^.AmHocnanq? in/
tellg uo!ut,Non fie mprj,quoni no dcent Ame, dcircoingehenn5 mtrrur.
Aut funt qua; fe offerant fingllatim quxlbet per ntegra didione una coprehen*
i,ut Pfal.j.Multi infurgunt aduerfum me.Qu funt ift muItrRepondt Cabali
x \ funt Roman,BabyIonrj,Iones,Medi. Aut proftrem n5 rea t ue ad alto
rum uerborconftitutionedeftinanturifed earum quxIibetfecundS fuaeproprie
taris fignifcaton" fumitur,ut quando duorum feculoru menu'o ft,futurum fecu
iura

UBER

Hl,

}|

um od litera figm'fcat , litera he feculum prxfens , uidelcet iftum mundum,

Genxibefuntgeneratonescceli dC terrae
Tl2ideft,inhecreauit ea. Nmirum extrema kilicet.hxc deltersconfideratioad fubftantam charaderes atti/
net quoad fe,atnequaquam adaccidtalem relationem utfuperorcs tres,quan/
tum ad aliud. Sic enim iam hac deftinatione fgnificant uel iuxta Grammaticam
infttutonem res ipfas, pofitione prima oblatas, uel numeres arithmetica difci/
plina ordinatos,ueInonnullas rationes uerbis magiftrorum noftror" applicatas,
uel deniqj omnem creaturam aprima caufa profedam,cV:rurfus inprimScaufam
reducibilem.De primitiua pofitione Iiterarum ita monftrant , qud Aleph fit uia
feu nftittorunde dicitur lob jj.Docebo,id eft,inftituam te fapentam. Beth,do
muS}PfaI.i}.Habitabo in domo Domn.Gimel, retributio.Pfal. *. Quia Domi*
nusretribuittibi.DaIeth,oftium, fores uel ianua,Gen.p.Et prop erant,ut frage
rentoitium.Hejecce,Gen.47.Ecceudbisfemina.Vau,uncinusretortus:Exod.iff.
Quarum erunt capita aurea.Sdain,arma.j.Reg.. Et arma laueruntiuxta uerb
Domn.Heth,terror,Iob 7.Xerrebis me per fomnia.Teth,declinato, per meta/
thefim thet,Prouerb.4-Ne declines ad dexteram V ad finiftram.Iod,cfefsio lau
dis,Gen.49.Laudabunt tefratres tui.Caph,uoIa, Ecclef4 Melius uola plena re/
quie.Lamed,dodrna,PfaImoT4}.Doce me facer uoluntat* tua m. Mem, aqua?,
lfaijiOmnesfitieniesueniteadaquas.Nun.riliatioJfaifi^FiliumcVneptem.
Samech,appofito,Deut.j4.cap.Quia mpofuit,hoc eft appofuit, Moyfes mantis
fuas fper eum. Ain,oculus,Exod.".cap.OcuIum pro ocuio.Pe,os,Exod.4.Quig
pofuitoshomini?Tzade,latera,Exodii Sex calami cgredicturde lateribus eius.
Kuph,reuolutioueI circuitus,Exod)4>Redeteanni tempore, id eft,circuitu an/
ni.Res,egeftaS)Prouerb.io.Pauor paUperum egeftas eorum:alrj tarnen barredita
tern interpretantur. Sin,dcns, lob 4 Et dents catulorum contriti funt. Thau, fi/
gnum,Ezech.9. Signa Thau fuper frontes urorum. Ifta eft Iiterarum Grammati
ca expofi to , quomodo folt rebus quibuslibet nomina imponere uel primitiua
uel deriuata. Nihil ut arbitrorab altor ipeculatione alienum,fi quis ngurate Io
cutionis ftudiofus extitent. Tum PhIolaus,Nos inquit oportet(ut conrjcio)fenes elemtarios fore, quibus denu ferula fit opus. Nam interim multo ftudio ad
alphabetum redacli fumus.Et Marranus, Cert repuerac mus, hace eft Philolae
palingenesia tua illa Pythagorca. Quibus Simon,Nolite,nquit,reiptrere,ma/'
gnaprfeclbreseftcV digna philofophis,f Platoniueftro creditis, mnirneqjridi
cula,utin Cratylo Socrati ufum erat,cognofcere literas.no enim habemus quc*
quam,inquit,illo melius,quo de ucricate primorum nomnum iudicemus,Mre7n*)
-?! id eft, Quandoqudem fylIabscVliters mtatiofit , reebfsimum
eft dfeernere elementa prim Lim. Vnde puto dicla funt elementa,quafi hylemen/
ta- hoc eft matertala,ex quibus minimis maxima 'unt.ut eft illud Hefiod,S par
uum paruo fup era ddas,& lim ul omne coponas , magnus fors tdem fiet aceruus
Prouehere Sim.PhiloIaus airrorrnia enm ueredicis,noshoc ermonecm tua
uenia ocatifimus.Tumille,Addicplnafarithmeticac numros tranlibo, qui \i/
ten's Heb racs defigntur.nec enim eft tilla in orbis terrarum fpaco alia lingua,
cuius liters quoslibet nmeros tarn perfecl oftendant , conatifunt tarnen noui*
trj Graecrum ludios imitar,utSfimiliteralphabetofuo numros exponerent:
Sed erat necele duas Obi figuras intercalare,t fexti quam nonagefimi, quae qui/
dem figure lteralter ex ordne alphabet!- non funt. Schemata enm duo hxc s-.t/.
figmenta funt hominum nouorum imtandi ftudio duebrum , cui res teftesHo/
mercos libros cttamus.SanRmani pticos nmeros literis explicant. dequ
re Prifcanum Carfarienfem legifts olim ad Symmachum de numeris , ponder/
bus SC menfuris fcribtem.Faciamus taqj numerorum quatuor gradus, quorum
primus eft digitorum,fecunds denarorum,tertus centenariorum quartus mil
lenariorum, Primus gradus alphabet! fgurs hotatur, ab Aleph ad Teth, Suntq;
/
Ya
figna^

J+

t A A t A

fignacttla num,firigiflatim numros nouem refertia,ut 5^1*1<

Vnum,duo,tria,quatuor,quinque,fex.feptem, 00, nouem. Secundus denario/
rum ordo,nouem quoque continet Alphabeti figuras, Yj?o:'iaVa'wd eft,De
c^uigmti,triginta,quadragnta,qunquagnta, fexaginta, feptuaginta, odogin/"
ta, nonaginta. Tertius gradus cctenari orum habet limilter nouem characleres>
^n^n^nM?^V *^ eft , Centum, ducenta , trecenta^ quadringenta , quingenta,
fexingenta>feptingenta,odingenta,noningenta. Quartui gradus eft millenario
rum,in quo reuertendum eft ad prtorum numerorum rguras : quanquam efle de
bent ftatura grandores,ta ut dcatur magnum AIeph,quafi Aleph latum,&: pro
nunciatur per patha fecundum a Italicum : fie beth magnum , quod duo millia fi>
gnifcat. Inde ufquead nouem millia, demum iod magnum decern millia, quo in
ordne qudam pro ftatura folent figuras apicibus notare. Denceps non ngurs
utuntur,fed uerbis ^^
id eft, mille millia, bis mille millia, & reliqua.
Viam iftam Alphabeti numerorum maxmoperc funt amplexi Cabaliftae, quf
dicuntannorumduo millia,initium prarcefsifle,antequam hic mundus fieret:eo
qubd ant id eft, initum feriptura ponit, Beth magnum dicens, n4W\a
lta fapientes noftri exponunt eum locum Prouerb. 8. Dominus pofledit me im>
to uiarum fuarG,antequ quicquam faceret ex tunc.Qucquid uer millia tranfr
greditur, infinti loco habetur. Nam fins numerorum mfacrs millia funt, uteum
tielletDauidinfinitatemprecij oftenderePfaI.9- dxit,Bonummh lex oris tut
fuper millia auri C argenti, hoc eft fine numero. Tertiam nunc fpeciem fubftan/
tiaeliterarumbreuifsimrecenfeamus, qua; adaliquas m agllrorum noftror in/
tentonesreferuntur:utaleph,beth,ilIs fignificatprudtiam,gimel,dalethre/
munerationem pauperum,S mem,deft,Meatnar,udelcetfermonemapertuni
C fermonem occultum, fie de alrjs, qu x paulo nerius recitabimus, Thalmudi
eis tarnen ufu frequentiora.Quarta earum lterarum fpec es confiftit in rebus
dts atq; creatis omnibus, maxime quidem utt'ls Cabula- ftudolis , quo faclius
creaturas reuocare in creatorpofsint , id quippe quod illis dcplinae maxim
eft&fingulareftudium. Literas igitur in fuuin quafqjordnem lpcabo.ut elemen,
tafingulafinguIaritercognofcatis,atqjficincipiam:Abalephufq}adiodordines
fue chori angelorum lignficantur,quos intellgentias feparatas V formas libe/
rales, incorpreas C nfenfibles philofoph appellant, progrelTas C deriuatas
urtute Dei, qui formam non habet, neq; imagnem neq; fimlitudnem. Dixit es
ni m Ifoix quadragefimo capite,Cui afsimilaufts me,&: ada*quaborrEt paulo art
tc,Cui ergo fimlem fecifts Deumfaut quam imagnem difponets ei> Caeterumi
manfio ifta nominator, o^kV^STI
id eft, feculum angelorum, fiue mundus
angelicus. Dende litera caph ad literam zade, cozlorum ordnes defignantur,
qui Dei creators uirtute donati,ab angelorum nfluxu difpenfantur , & uocaruc
biX\ ^ id eft, feculum orbium feu fphaerarum. Porro zade ad thau ins
teruenunt quatuor elementa cum fuis form is, S fimul omnia mixta tarn uiuefty
tia, qum non uiuentia, qua Dei uirtute pendent, quibus influit elfe C uuere:
ut eft in Ifaia,Creans coelos C extendens eos, firmans terram C qua; germinant
exea,dansflatum populo qui eft fuper earn, &fpiritum calcantibus earn feu am/
bulantibus in ea.Drguntur autem ab influentes angelorum C fphaerarum : atep
totum id uocatur rvmo^n id eft, eculum elementorum, C in eft homo
quiappellatur yo^T\ ~ ideft.feculSparuum^quodGr^cidcunt/ux^^sxr//-,
hoc eft Minor m undus.feu redius, parous mundus. nam in homine ipfo relucenc
omnium creaturarum proprietates fummarum V infimarum.Hxc forte utilius
memoria repetemus,fi quorum'nam litera; fingulxperhibeantur efle iymbola,
demonftrabimus:rem fane iucundam,& antiquifsimis autoribus celebratam:ne
fintfuturi aliquando,quihancartem, uttenuem ac ienunamcauilletur. Eftigituc
Aleph, nota fummarum&altifsimarumrerum, qua; primo effluxu diuinse
bonitatis fubfiftunt;utpuU angeli,qu dicuntur ;*\^ IWft ha th, id eft anima/
i

LIIR

IIb

$Jf

la fanAdrff e potis utar ablque medio fubter Deum. Hi angel ufrfute Dei,
proximc inferiores purgant, illuminant C perficiunt , quat commuai uocabulo
illorumdtcitur influencia.
A Beth, fecunda litera, ecndum fgnifcat ab ipfo Deo gradum angelorum,
qui diciintur Ophahim, id eft for feu rotar, fecundo loco deriuan/
tur Dei uirtute per int elligenta m priorem,& ipQ Deo quocj nferiorbus in/
fluunt.Dixere fmul etiam lapientes, quodBeth fit nota fapientae.
X Gimelrepracfentatexentrjs fuperoribusangeIos,qudcuncur
Aralim,id eft angel m agni.for t es C robufti,qui defcendunt ordine tertio du/
maieftatis bonita te,ill um in ant uirtute Dei per intellgentiam fecunda m,
Vpf pariter nferiorbus nfluunt.
Daleth;fymboIum eft emanatonis quartat apud fuperos, eorum qui dcurv
tur ''V'wn Hafmallim , C in uirtute Dei per medium intellgentiat tertia: in
fluuntur, C illa uirtute nferiorbus nfluunt.
He, litera deOgnat entiafuperiora , quinta: ab ipfo Deo emanatonis , qua:
funt ? id eft Seraphim>C influuntur de uirtute Dei per medium intelligen
ta: quartarac eadem uirtute nferiorbus nfluunt
Vau,notat eftent am upernorum emanatonis fext,qui dicuntur *2Vt3
Mallachim , id eft angel , & influuntur de uirtute Dei per medium intellgenta:
quintar,ac cadem uirtute nferiorbus nfluunt.
t Zain , fign aculu eft fprtuum beatorum fuperiorum emanatonis feptimar,
qui nominantur tPnVtf Elohim, id eft dfj,6C influuntur de Dei uirtute per fexti
ordins ageIos,ac eadem uirtute nferiorbus nfluunt.
, Heth,fgnum eft fuperorum emanatonis , SC funt angel, qui /
tur o^nVtf ^a BneElohim,ideftfilrjdeorum,deurtuteEl,perangelosfeptimi
ordins influfi,ac eadem Dei uirtute nferiorbus influentes.
O Teth,nota eft angelorum emanatonis nonae,qui uocantur Ta'bYO Cheru*
bm,C influuntur de uirtute Deiper medium intelligently otfaui ordins > C /
dem uirtute nferiorbus nfluunt.
Iod,ltera decima fgnifcat eflentam intellgentarum emanatonis de.ci/
mac: appellantur autem unttrW Isim nobiles V patrien Jimtcpomnibus herar/
chrjs infer ores,V Dei uirtute illuftrtur per chorum,eade uirtute ins
fluunt filfjshominum cognitonem SCfcentiam rerum mirifcame^ induftriam*
Vnde dicuntur,qu tali funt prarditi facltate filrj
id eft,homines nobls in
tellgentiat, de quibus Pfal.4Quio terrigenar V filrj hominum,quod propriefc
Iegitur,tam filrj plebei quam filrj patrcidrj,quafi diceretur,tam agr eftes quam no
biles. Earn denominatinem ab hoc intellgentarum ordine fummus nospfi.
Eft enim in nobis intellects agensfumma pars animg,quam Arftoteles w?p, hoc
eft mentem appellat,que nobis fol a deforis adu enit.Inde procdant fiones pro
pheticx,ac omnia magna SC fanda:uocatur autem Vjnfcn Vaw quo finitur *
dus angelicus, Sequtur
a Caph, ea litera defgnat primum mobile ab ipfo El Sadai , tanquam caufa
prima imm ediate,licet per rational is uitae fprtum comunican' u m tum, qui eft
anglus Metattron, C dctur intell edus agens mundi fenfibilis per penetration
formarum nferiortbus omnibus i a m prarbens,quare influit uirtute diuina
in omne quodeft mobile. Caph finalis fgnifcat gyrum ftellarum fixarum , quae
fphacr a oclaua nominatur quantum ad nos, fed quoad iperiora, eft orb is fecuiv
dus in duodecimzodacifgnadiuifus,quxnosn^^appeIlamus,influturq;de
uirtute Dei per medium intelligent ipfius caph,fmiliter^ nferiorbus influic
\ Lamed, eft lignum primae pharraplanetarum,&: dicturrvaV quafiambulo
ns , quos Latini errons appellant , inftar Gracorum, qui ob id eos aflerunc effe
9AyjtrDicitmxp orbis fep t mus, Saturno attributus, quem *$0 /
mtiSjinfluit C influit .
Y i
a Mem,

jfyi

CABAL A

la Mem, aper tum nott fpharram louis, qui nobis ' nominator^ ur/
tute Dei per medium ntelligentae fuperors influitur,eademcg urtute inferiors
bus influit. Mem clauium eft fymbolum fphaerae Mam's , quern appellamus
tr^-a orbis quin t, C urtute Dei creators i nflutur per angelum proxim /
periorem,ST eadem urtute inferorbus influit.
3, Nundignfcat Iumnare maus,quod uocatur W id eft, fohx* eus fphx/
ra di ci tu r orbis, man influturcp Deo per medium int elligentiae fextar,qua C in
fluitn inferiora. Nun finale fphxra m ndcat Veneris,quae nobis uocatur
Noga, Dei uirtute conftat,nfluitcp medante ntelligenta fepti m a.
O Samech,eft fymbol5cancelIarrj,quidicitur Cochab,& Latine Mercu
rus:influitur at urtute Dei fuperorbus, eademq; uirtute inferoribus influir.
j? Ain, eft nota fphaeraunaf, quae rtobis dicitur tW* Iareah,i apparetquafi
oculus finifter mund.eftqj nter aftrfera ultimus orbium, C propter albedinem
quandoq? nominator.TViab Cunda hace facultan aftrologicae committimus.
t Pe,fignfcat anmam ntelledualetn, fngularem C uniuerfalem , C dirig/
tur ab intelligence's feparatis.qubusinfundituraDeo, tarn in fpharris quam in
ftellis, in omnibus anmats fuperorbus C inferoribus pherarum C elemert
torum. Phe finale dnott fprtus animales, qui drguntur ab intelligentes fu/
perioribus d uirtute atq$ mandato De.
y Zade,fymbolizat materiam tarn coelorum, quae eftntelligbls,qum ele/
mentorum quat cftfenfibiIs,omniumq} myftorum.Driguntur autem urtuted/
una per intelligentas feparatas, per formas propras. Zade finale monftrat
elementorum formas,qua: unt ignis,aer, aqua, terra : cYreguntur duna uirtute
per angeIos,qudicuntur n^WK Ifsim C uirtute coelorum, C urtute materia: .
prma:,quae eftfonsV orgqcundtorum elementorum.
^ Kuph,eft fymbolum nanmatorum C mineralum, C eorum qudicuntur
elementata V mifta.Diriguntur autem uirtute dtuina per phaeras ceeieftes C in
telligentas feparatas,quae uocantur ^WK ifsim.Et influunt inferoribus n re/
gone quatuor elementorum.
*> Res , fignificat omnia uegetanta , fruebs C fruges , ac terrae nafcenta , n/
fluunturcp uirtute De corporibus cecleftibus C intelligentes feparatis nomi/ '
ne, Ta^KitemqKompIexionbus elementorum.
47 Sn,defignat omnia fenfitua tam reptila terrae progrefsua,qu'am aqua/
rum,pifces C aris uolucres fimul , C quaecunqj rratonala utalem motum ha
bentia , qua; uirtute Dei reguntur corporibus cecleftibus C intelligentes, quas
uocamus ta^WW C complexionibus elementorum.
Thau, eft fymbolum hominis C naturae humanae, quae eft perfeeb'o 8c" finis
omnium creaturarum, dii igit Deo complexionibus ac qualitatibus eleme
torum iuxta influentias ccelorum,fx" per officia peculiaria ntelligentarum fepa*
ratarum la^WV Ifsim, qui funt angelica: conditionis,Sficut funt finisaccon/
fummatioin mundo angeIorum,itaeft homo finis cVperfecb'o creaturarum in
mundo elementorum , quin potis in mundo unuerbrum : conftitutus eft enm
ex duobus mundis,lkut fcriptum eft, Formaut Dominus Deus homnemdeh>
mo terrae, fpirauit in fac em eius fpiraculum uitae.
""PRacbntur haec uberius noftris maioribus, quorum pofteris nobis clare *
paret erga facras literas ardentifsimus amor, qui de omnibus etam minutii/
fimis rationemreddereftuduerunt. Verbi caufa,
De Aleph fcriptum eft in libro id eft de Candore,ubifeditR. Amoral,
C difputauit quare Aleph ponatur in capt'te AlphabeticY rcpondetur,qua fuit
ant e omnia, quinetiam ante legem, quod de R.Rahumai, ci us libri au tore, com/
memorat Mnahem Racanat , in dftndone Genefeos prima. Iterum autem
quamobrem proxim fequatur Beth, cert quia fuit legis nitum. Et quare Gi/
melnonfitnominatum gideljcum in facris Uteris praeponatur V*^ C fequatur

1 I i E

i i U

f{7

Vt Gtnji.ubifcribftur Vw SVn
Tala S his para fcrutari cert no
fun t dedignati apientes ur.Quanquam Tunc etiam aliquo numero, qui breuta
eis caufa,rcddere aliquorum rationes praetergrefsi, tantiim fcrpfere qua: fmpli/
citer ad rem artinent , quonam Temper ad fublimora omni diligentia S ftudi
conariintproperare,ut Rabbi Iacob Cohen,nlibro cut tirulus eft u;*VQ
?"\1? id eft,expofitonornins fani.Nam de Alphabeto ftriim fic dicit,

1.
.

4.
J.

1
2
3
4
i

7* 7
8.
8
9 ?
to to
ZO. 11
3.

70. 1
80. 7
SO, 18
100.
10. zo
300. ZI
400. zz
Nu- or/
men, do.

Aleph
,
VW
Beth
Vita,
tr*n
Gmel
Pax,
"S Daleth
Sapientia,
He
Vifus,
Vau
Audi tus,
to
Zain
1
Odoratus,
n
Locuto,
Heth
S
Infufio,
Teth
Iod
Cuba to,

Caph
Opes,
Br Negocum,
Lamed

Mem
Aqua:,

Nun
Meatus,
2

Spiritus,
Samech
Ain
RtTus,
$?
?
V
"
Semen,
Pe
jnv
Zade
Sufpicio,

Sopor,
Kuph
Res
Gratia,

Sin
Ignis,
Thau
J>oteftas.
.
ri

TLJAec cxTeiufcernodireliqua quae audiftis ex partum monuments, quanto po

* tui breuisime decerp , ut uobis uel alquam deguftationem literaria: pro/
fesonis exhiberem. Scripft enimde rjs non neglgenter, nfgnis autor Rab/
b Akba,quem imita ti funt complures exnoftris homines litcratifsm ,quos
multo dignamur honore.Dixerunt enim,qud n expofitione Alphabeti latent
muid fenfus : & Rabbi Abraham Aben Ezra, de hoc in libro , qui prarcribitur,
*\ id eft, de Myfterio legis, ta inquit, XVTOY\
tVBanTt \ ^? ideft,Etuerumeft,qu6d bonumfit hocutintelligtur,
quia dictur ex eis fapentia. Non ut omni tarnen u t:c noftrac tem por e, i n litera/
toria laboremus arte (ait pfe)t dies noeles in uoluminibus Rabbi luda tor/
queamur,qui primus fertur Hebracis Grammaticus elTe: uel in illis uiginti libris,
qos delnfttutone literaria Marinus compfuitruel quos Samuel Nagid, ea/
dem de re duos uiginti aedidit. hueufque Rabbi Abraham Aben Ezra. Nec
fmftrafenfit itahomo prudentifsimus, literarum peritsimus : ad maiora e/
nim&altiora nati fumus.
_ '
,'
"P\Ixi modo, qua: ad fubftantiam litera: pertinent, confderat iones qii3riior:
nunc mea opnone terminandum eft id quod accdentali relatione litera/
rum agere dudum ccepmus , S jTV**vbM id eft, Notariacon appellatur , qua in
parte tdconGdcramus, qu Ktera>quatn ddonem fignfcer.
Habet autem
Y 4
tres

yjf

A L AE

tres quoque fpecies.Quum enim figfiaculum altqd ab initio diionii accpt,

fc(ut fieri folet)apicibus in fublimi notatur, iam na^nn WtTs id eft, caput diclio/
m'snominatur,atquedemoreitafcribitur \ Quandoitem fumtur termino C
fine uerbi aicuius propofiti,tc na^nn id eft,finis dic"'onis,cognomnatur:
quod confueuerunt figurare hoc modo n o Sin au tern fngulis uerbi cuiuslibet
literis notas fingulae deducuntur, id tunc generali uocabulo notariacon appel Ja
mas. Ad hace Philolaus ait, O nofter Simon , qum funt hace externis hom nibus
arcana recondita.Tum ille,MuIto forte oceultiora,,inquit, oftendam uobs in
hac terta Cabalac parte,quae TWQn nominatur,ub mutua fit liter pro litera po
fitio,6Y totiens fit quotiens alphabeta permutantur. Permutantur au te iuxta nu/
merum literarum bis C uigefes quia uiginti duas legmus Iudaeor lteras,fem/
bns qubusqj literis coniugatis,Icebit alteram fumere pro altera,cV ea
bina t io dicitur ut fi ex iftis fex literis Alphab eti Latini, a b d e fcontinu
binas C binas coniugauero,quatcnus fub ugo primo fint a b,ub fecundo d,fub
tertio e f,uelimcp per epftolam huius artis peritum aliquem hortari, ut fupplica*
turus principi, cadat ante pedes eius : fe ferbo , d b f, quod ille intelliget Cade,
ita cVdealrjs. Totum hoc opificum cuent ex Alphabetcara reuolutone, ut
fuccedat mutuo litera pro litera proprio fibi iugo combnala , feilicet uicifsm a
pro b,& b pro a,fimiliter pro d,& d pro c,item$ e pro f,V fpro e.Quod facilius
nHebraics nullo quidem obftnte procedt,qua uoces quas Latini uocales no*
mnant,n funt in ordinem Alphbti Iudacorum repofitacPrifca igitur tate mo
cus inde pater nofter Abraham dixt,ut in Iibriletzira cap. . legi tur, Aleph cum
omnibus C omnia cum Aleph, baud fecus arque Beth cum omnibus V omnia
cum Beth,& ita de fngulis. Quare ut exemplo id fiat manifeftius , uiginti duo al/
phabeta producam in medium,quaein eodem creatiom's uolumine Abraham ici
t admodum C utiliter ordinauit.

X X II.Alphabeta R. Ahraham.

xb
aa

aa

yo
?n

iV
oV

ra
M

?
VP
?

OO
04
oa
y?
*l
tb

ra
ya
O
\o

on
?
ye
4P
ira
na
Va

y*
V*
TCP

na

*u

Vv
so
au

J?n

fta
ya
V
yV
*
vv
*\
Oa
ve M?V
v ?
\w nia
na
vo
on
m
ny
*

Vt
?
Vn
W

04
:
on

on

*w
V
va
na
nV

>

fcn
0

\n
ten
no
n-

w
nn
on

an
Vn
en
sn
on
yn

W3\
^n

\
M
nn

Va
W

?
nn

Vx

*
tu

Va

^a

4W

Vk
Va

OK

J7K

*NK

?
tt?a

Elcmcn/

LtER

m.

fit

Elcmentorum hace ugntduorum commxtio, neququam ert ruftc in'/

docl intelligenda romnia enm fprirus funt.Sic n libro letsira fcribtiu-jEt fcul
pfit cum illo pritu Deus ugntiduas lteras,tres matres,feptem duplices,i: duo
decirh fimplcestcV: quarlbet llarum eft fpirtus.ad contemplandum itaqj, pri/
tualiter ngenti cum gaudo nobis tradta hec funt, non ad obloquendum,non ad
irridendum,fed pa fide myfterafcripturarum amplexandum. Credentes enim,
liters facus altora fpeculamur,& abfeondita cfdmus n literis repenre po*
fe,quafi Dei fermonem n medio caligins , qui dixit ad Moyen, Ecce ego uenio
ad te in denfa nube,ut audiat populus cum Ioquar tecum:qunetam "p id eft>ui
gintiduabus,credent in perpetuum. Oportet nanqj Cabal il ta m non aniliter, fed
fortit er credere, qua; funt patrum mandata lteris,fingulari amore ac animo iu
cundo 11 cum gaudocVfducia, ut Pfal.7- Exultent C lartentur "p
ideft,tgintiduabUs,quiquxruntte.Namduas& ugnti literas feitote fundar
menta elle mund V legis, ut copofe n libro traclatur Horti nucs, fecundo: que
uellegifts,uellegets.
Tum Fhi!olas,Cert,ait,taIes libros legi, nidi
unqiiam, qui et am non parua ufque hue opera, ubi'nam lterent crutatus im.
Et Marranus , Nefcio,inquit, quo pacloillumod librorum tanta ludis parf/
monafit.utneamcoquidem eos Jiberaliter edant,autquocunque tarnen
uendant. Tunc Simon,Statutum nobis eft,nquit,arcana legis non dari peres
grnisjfed Xpvh ider,confiIiarofapienti:non domeftico etiam conllia/
rio tantum,nec fapient mod,fed fimul confliario fapent,qui no fit extraneus,
6 non fit indoelus.Nec id argre ferats3uos obfecro.faepe nanq; imminents pe/
rculicaufaintamdiuturna difperfioneconfttutis nobis conuentus patrum fol/
lcrus proudftatuit, TwnnsO "43 bbvs TVOT3 tVO WW IWiid eft ,Ea lege
ufc pe fugeret ab eo, in quod cecidit pofterius , Moyfe noftro Aegyptio autore*
qui caulas enumeran & rcitt euenta in capte 7i.libriPerplexorum. Sediper
uos ha?c 9c* alia noftrae gntis boni confulere.quare fta difputationedimiira,par
tem artis Cabaliftcartertiam profequar. Accepiftis de Combnationibus litera/
rum , ducentis cVquadragntaduabus permutationes conugationum ducentas
triginta imam , praeter alphabetum uulgb confuetum. cuius tarnen binas quaque
fuo ordine literas pan ter etam connecere ad mutuas uicfsitudtnes olent.Rem
uulgb exilem,ac forte prima fpecieimperits cotemptam, fed quae tarnen neniar,
p!uriraexaltandahominlbus,utIegiturPfal.. tq^ "& T&\
id eft,ExaI
tando defpediones filrjs hominum.Ad quod b citat R.Salomon , id quod did/
tur Pfalmifta,Iapidem quem reprobauerunt adificantes.faclus eft in caput an/
gul. Vos eqdem oro,haudnegIgenter confiderate,qubd nonfruftr feriptum
eft, u*V3 nam de '^' Cabaliftic fgnfcat ducenta quadragintaduo : tot
cnm funtcuncfe fuperus deferipta; combinationes, C ex llsunam C triginta
ducentascjjuariationes decenti honore ueneremni. Omnia enim ex llis oriun/
tur,quaent V qua? dcuntur : de rjs nanqj ianuis quas appellant,pater nofter /
braham(uteft n libro Ietzira) dixit ^ KYV "VTl \ \
id
eft,Et exftit omne diclum,cV omne creatum progredins ex illis,que quidem na
bis illorum adminculo facile poTumus in noftram ordinate falutem : quoni re*
ducendi fumus per omnium rerum creatarum confiderationem n unius creato/
rs pro humana uriIcognitonem,quaeftfalus noftracV uita alterna, hoc ft a
Deo per nomen fuurri rurfus in Deum. Ipfeeftipfemetnomen fuum quatrilite/
rum in fcula feculorum femperbenedicliim, quod oftcnderatPfaltes, cum aie/
bat:Et cognofcent, qubd tu es nomen tuum Tetragrammaton, folum tibi fupre/
mum fuper trram. Idcirco folum hoc nomen dicitur Semhamapho/
res , id eft, nomen expofirorium elTentaeDe : cuius experimentum fumitur de
prima huius artificrj parte. Aliud eft Dei nomen in iftius locum fuccedens,
quodduodecim Uteris ferbtur , eius'que ratio de fecunda parte recipietur. /
hud pratterea nomen eft, quod in hac Cabala; tenia parte commodifsim tra/
claturj

14

A L AE

datur,nomenquadragntadiiorum charaderum : non quod unusnomins una

prolatoquadragintaduabusliters conftet.Notum eni'm eft apud quemlibct in
tclligentem(ut docet Rabbi Moyfes Mahimoni) quod unumnomen inueniri
ncqueat ufquam, tot literis ferptum* Sedplurafunt nomina inter fe&in feipfa
complexa,ex multis literis aggregata,qux ducanc Cabaliftam per quafdam /
tiones occultas ad ueritatem cognitionis Dei tetragrammati, iod5he,uau:he,
ft Y\ *VP quod fi'militer arthmetce quadragintaduo fignificat. Huiufmodi
quadragtntaduo charaderes,per tala nomina uc coniundi dicuntur unum no/
men,eo quod finaliter folum unam rem fgnificant , quemadmodum econtrario
alia nomina compofita C collediuafrpe compiura funt untcefignificantia.Po/
cuit igt'tur in prxfentiarum contingere,qud ratio ilia qua intelledus nofter du/
ceretur in Deum>nequiuerit nid multis St" literis C uerbis explican. Nec id mi/
rum,quoni3 per multos 8f diuerfos riuulos folent ingeniof opifices fcaturigine
inueftigare.ta defonts fui abyft emanare fecit Deus cundas res, f ad infinita
uoraginerefluere.^wn Va ^ ? WS *Y0a W 1?
proan \ ?\ yyihaa
ronVwrn nanVwn ftrm
IrVYWrt 45WK VV rVWD^n *Vnn ^ rvaV Haecfuntuerba
con tem plts m dodoris Ham a, n libro yv J7TI id e ft, fpccul ationis ,ad qua: uti
liter allegatipfe " id eft librum font's fapientix,quanquamuir
tarn integer teftimonio non eguiiet. Iam tentabo fi ea Latine interpretan uale,
ta falte ne quid fententia detriment!' patatur.Vt produceret (nqut) rem in uer
bo St" uerbum in re, quoufcp reftitueret omnes res in fontem reiplendentia,,6t"r.e
fplendentiam in uerbum , tanquam fontem cuius nec terminus iit,nec numerus,
ad lucem naccesbilem augmento tenebrarum recondi tarn in uniuerfo quadra
ginta duarum lterarum. Hucufqj Hamai. Appellant autem hoc tarn uencrand
SC colendum nomen duabus St" quadraginta literis defgnatum prxftann'fsm fa
pientiim, quorum memoria in benedidione eft WV^W W^id eft,Sandum
C fandificatum.Ideocp per alphabetic^ reuolutionis commixtionem rudibus C
indignis occulta turn ,atcp tantum fandis contemplatiuam uitam agentibus, ex
alphabeticaria combinatione per Ieremiam eftreuelatum,quifarpe legere foie/
bat in libro Ietzra,ut repertur ferptum <pn"05 *\* id eft,in libro de fpe, cuius
autor eft Rabbi Iuda,qu compou t ilium. Ieremias libr urn Ietzira multu
8t" fxp 'c nodurna ueriaret manu atep diurna, uenifle ad eu m $ id eft, filia uo
is,dctur , quae iuberet ilium tribus annis uolumni rjdem nfudare. Poft taque
annorum trium finem, quando iam ei pi a cuit charaderum conugato V trada/
tus, ut operaretur in eis, mox fb a tcp fodalibus creatur homo nouus , Sc* in ipfus
fronte ferptum erat, nw BnnVs id eft,TetragrammatusDeus uerus.tum
fentiens ill e homo nuper creatus,fcripturam in fronte, baud ultra remoratus eft,
quin fubit citata manu prmam dimouerct adimeret lteram in rvaK quae eft
Icph.Itamanebatrelquumhisuerbs,n,an^n,? n4TTideft,Tetragrammatus
Deus mortuus.Ob quam rem Ieremias indignatione perculfus fcidit ueftimenta
fua,St*dixit eijQuare tudeponis AIephabEmeth^Quirefpondit,Quoniam de/
fecerunt ubique fidel ta te Crea tor is, qui uos creauit ad imaginem cV Gmilitudi
nem fuam. Dixit Ieremias, Quomodo igitur apprehendamus eum ? Refpondit
iiie, ivssA traioa wn *% ? nwsw&VKn ^anfcleftjScd
bite alphabeta ad fpacium in nunc puluerem difperfum , iuxta intelligent! as cor
diumueftrorum-Et fecerunt ta.Etfadus eftillehomo inhorumconfpedupuluis
t"cinis,atcp fic difparuit.Quare Ieremias fe tune abipfoeo uirtutes Sfpoteftates Alphabetorum C elemtariarum commutationum reeepifte aflerebat. nam
difpoftionem conugatons de libro Crea tons ante nouerat : inde ad pofteros
Alphabeticaria hace Cabala,d eft Recepto,tranfmigraut, per quam arcana di/
uinorum maxima panduntur. Quum enim per omnes lterarum combinatio/
nes nomcn illud magnum(Tetragrammaton)& pro uiribus maxms extoll /
dum,

LIBER

i i Ii

J4

dtim,ab ultimo ad prmum crcumduxermus:tum fe nobis diuina eius notta Itberaliter oftendet , uoluntatnoftrae (lias facilitates offeret , 1 fubij/
cet,fi nos inuenerit dgnos:atque anim purtate,fide fynceritate, fpe frmitu/
dine.a mors ardore praedtos C muntos.Noluerunt enim patres noftri (utRab/
bi Tarphon,Rabbi Moyfes Aegyprius,&: Rabbi Hamai,ca:terp fcripferunt fe*
cundum praecepta magiftrorum noftrorum illud nomen cuiquam mortali oftendere, nifi admodum digno. Sic enim dixerunt, qud non tradatur nifi humili, C
ei quiftat ndimidoderum fuorum>non iracundo,nec ebriofo,nec prauis mor/
bus fdato.fed uiro pac fco,cV qui fuauiter loqua tur cum crcat uris,& qui Lift
diat illud cum mundicia : talis enim dl ecfus eft furtum C circa nos defideratus
deorfum , C timor eius cadt fuper crea turas. Vt uer nomen illud nobis pateras
cam more Cabaliftarum > primo partiar quadragntaduas literas n feptem uer/
ba,deindequodlibet uerbum in duas dc?iunculas,quarum0ngula?contineant
uxta idioma linguae Hebraica: ternas literas. Faca gitur multiplication e arth/
metca,dcendo fexes feptem ,erunt quadragntaduo , fcilcet Iterarum eius no/
minis colleclo uniuerfa, quamnfpecion oculorum ueftrorum hoc charagma/
te fubqco fc,4?byy wmnan ^^
sttW yhio. r\y&
Equidem hoc in uerfu dum quotafquafque literas comprehendero , confeftim
mihi altera pars dicfonis unius feptem quaeuis dflyllaba nafcitur. Vnaenim
quaequehuius tarn preciofi nomns diclio fex conftare characfieribus dignofci/
tur,tamen Hebraics tantum,non autem alteris linguaemarn Latin pluribus eritopus,utSagathbama,Sagaththecaz,Miathazab,Iemibatha,Zethaghaphaz:i
Thegazama > Zaazpapas : quae in antiquorum uolumnbus inuenuntur ufque
hodiernum in diem Romano fermoni peregrina C incognita, fed non ideirco
defpicienda,qud dura funt,c barbara.Nemo enim tam lippis oculis in aipeclu
facrorum utatur,ut recndita contemnat. Nemo auribus in audiendo diuna
tantas delicias indulgeat , ut fol um ea ueneretur, ea laudet,ea fequatur qua: fen/
iibus Ont iucunda , oculis ameena , taclu mollia, C uoculatione blanda: fed fpr/
talia capefat magis quam corporalia,Sc*conftantia magi's quam 1',
gis quam fucata.Enimuerbfaep afpera C hrrida praecedunt Depraefentam.
Recordamini qua: contigerunt Elia: prophetx,cum in monte Dei Horeb intra
cauernas C in pecu lateret, non'ne dclum erat ei fie , Ecce Tetragrammatus n/
cedit C flatus grdis atque for tis , fubuertens montes C difeindens ac conterens
petras ante tetragrammaton : non in fia tu tetragrammatus, fed poft flatum /
motio:x"nonin commotione tetragrammatus, fed poftcommotionem ignis:
non in igne tetragrammatus , fed poft ignem uox fubmifl tenuis , C in illa uoee
locuta eft ad eum gloria tetragram m at> quacnomnatur YDS Itauospoftde/
fertum,horridum C fentcofum,poft montem C petras,poft flatum C terrae /,
tum , poft ignem , poft uocetn in ipfo cauernarum C fpeeuum ueftibulo dmf/
fa oceupatonum fecularum multitudne , audetis gloram Dei ad uos loquen/
tem , Quid uobs hicf Pergte ultr.ut exrat enarratum j. Regum decimonono*
Igitur non hie ftandum eft, fedreuertendum nobis cum Elia propheta inuatn
noftram per defertum , hoc eft per has hfpidas barbaricarum connexionum re/
uolutiones cVperplexas uepresinuiam facrae atque cannica: feripturae, uiam
er noftram , qua: eft ueritas eloquiorum Dei , ut ungamus regem in Syria, qui
abunclone dctur Mefsiha.Tantifper namqueperconugatones duorum C
igint Alphabetorum ambulabimus,dum ad fupremum atque primum Alpha/
betum ugilanti follictudneacndefea diligentia uentum fuert. Oportet /
nim nos artificiofe per Angulas combnatones tarn diu difcurrere,quoufque uox
Deipateat.&Tapertusfenobis ofterat facratifsmarum feripturarum textus. II/
la nempe uox Dei omnibus Alphabets aprimo ad ultimum, udelcet ugefimum fecundum,uirtutem fuamckualoremlargterimplut.ut combnatones aU
quanto maiorem eflcacam , quaereputantur non fignfcatiuae , quam nomina
primario

;4t

CABAL

primario fignicatu prftent,ueluti radius fols fortius quidem urt'cqukm fol ipfe
unde manauit.Hnc illud extat Mirandulani Comitis in Concluuonibus, ubi
fe ait , Quaelibet uox urtutem habet in Maga,n quantum Dei uoce formatur.
Prsefentis ergo nomnis quadraginta duarum literarum urtus , operato,uigor,
eflfcaca , complementum C perfedo aDe uoce pendet , quam intendimus per
omnes omnium Alphabetorumconnexiones :V reta uenari, doee eptem no/
mina quadraginta duabus lceris comprehenfa,ufquam n feriptura facra compe
rire queamus. Verbcaufa.Si quarrantur ex primo C uigefimo AlphabetO fmll
ter feptem uerb,qux pofsint uel ullius duinae feriptura: uerus ee fymbola, re/
ponantur mihi fala ut funt memorata fuperus.Itde exipfo C uigeumo , adhuc
autem C dcimo nono C eodem modo deinceps omnia percurrendo uftp ad pr
mum.quoda (lio exordio ceureliqua nomen accept,ut diceretur,rbS id eft,Al
bath,cuiusexcombmatonehocmutuemurexemplum, Vaj^VVvN
V^V WV
V2
^y 212 W Quodfimul iam eft nomen diunum
quadraginta duarum literarum ex primo Alphabeto libr Ietzira permutato,re
ceptum.Solananq? permtala t* tranfpofita pater nofter Abraham in eo crea/
t ons libro pofutjCum non dubitaret aiioquin uulgarrj Alphabeti reclum ord/
nem cunds efle notum. Solent autem C hunc par modo combinare dcentes,
*USs ut Rab Hamai docuit tn libro tilo de Speculation^ deferbit qua/
dragntaduarum literarum etam ex eadem fu combnatone produdum fie,
WWf ? wamus nWK " WUrCiVK Quodfimiliter,
ut caetera, Deum benedidumuxtafuam propretatem fymbolcefignfcat.S/
eut enim quatrlterum ineffbile nott Deum ut eft fuper omne efe,cV Eheh re*
praefentat Deum ut eft in omni e(Ie,cV Adonai Deum ut eft omnium domina tor,
C Sada ut nullius eget : ta par modo quadraginta duarum literarum fiue reci/
piatur ex tranfpofitis feu redis combina t onbus,quodl bet defgna t D eum,qiu
tenus eft creator cceli C terrn?,ufibiiium omnium C nufiblum. Quamobrem
fta ugnt tria nomina diniua,quorum quodus quadraginta duabus figurs pin*
gtur,mgula fecundum ugnt trium Alphabetorum ordnes ducur , duobus
werse feriptura: prims uerfjbusjn principio creaut Deus caelum C terram,ter/
ra autem erat nam's C uacua. Incpiendo prima litera Beth > C in ultima Beth
litera terminando,quaecum fie Hebraic Ieguntur,ut funtipiritu fando didatg,
quadraginta duas figuras abfoluunt,femper ponentibus nobis litera m pro litera
fubuno C eodem combinations iugo.Inuenuntur& alrj Cabalftaefublmus
fpeculantes,qui tranfcenduntcreationem C creaturas cVnfoIaDetatis emana
tioneperfiftunt,quam fnde per nom en fandum n. charaderum C per nomen
quadraginta duarum literarum dignifsimis C Deo deuotis hominibus fub fido
filentiolargiuntur,receptum &fcriptumr\VV^n
"NDS id eft,in libro Epi/
ftolae fecretorum,ub ad quatftonem Antonini Romani de facrofandis no mini
bus refpondit Rab Hakados, qud ex Tetragrammatofluit nomen duodecim li
-
p art id eft,pater, filius C fpiritus fandus : ex quo deriua/
tur nomen quadraginta duarum literarum, quod itapronunciafur p nnnV
i nwVws
twVw trnV w^vn nv\ BTOftid eft, Pater Deus, filius
Deus.fpiritus Sandus Deus,tres in uno C unus in tribus. quanta eft hc alttu
do, quanta profunditas , quae fola fide apprehenditur. Turn Philolaus, Quantac
uerb Simon, inquit, tib agenda: funt gratia;,qui omnia nobis tam dilucid atque
clare oftendis,fimod quicquam n hac arteclarum eiTepotenS non potius ma
xima parshorum nuolucris reclufa,c" fugere adfalces ufa. Et Marranus,Ta
ce obfecfoPhilolae,inquit,Sine huneprogredi, an non uides ruefper ingruit,
hic quaf diurnum padus eft.Porr tu perpetu loquere Simon, qucqud rerum
erit. TumiIIe,Compleuiartem totam cVedocui,nififuntqu3eparticulatimre/
ftare putets de quibufdam nomnibus Dei,cV angelorum C urtutum , V confe/
cratis figillis , quorum ui ac poteftate faduros fe multi multa promiferunt , quae

irm

til,,

,43

uugb admiranda identur.EtMarranus, Obi ub forte te cepit, nqut , qud

de nomine duod eci'm hterarum quoq? didurUs eras, qua m u is fecundar partis ma
teriam eiTeaffirmares,quiam prarterrjt. Tum Simon,Parum eft quoddeillo ex
ponam , nifi qud poftquam crebro 8t* frequenti praurum hominum ufu pafsim
uefcebat nomen Tetragrammaton,antca cum tanta cura & folctudne,cutn
canta reuerenta St* ta m prden ti modera mine dones &C elecl s tan tu rn facerdo
tibus fcptimo quoqj anno tradttum , ut difcerent per illud populo benedicere in
fancluaro.'tunc ad maeftatem huus nomins conferuandam prohibitum fuit
cerdotibus eo imprecan , folsqj fum mis pontificibus quotannis permTa erat us pronunciarte n debus ieuniorum dC propciatonis. Quare illus loco carten's fubfttuerunt nomrt duodecim lterarum, qud effet aliquanto facratus,
quam nomen Adona, dC tamen ineftabl Tetragrammaton long minus dui/
num,quo facerdotes in benedidionibus uterenur.Confueuir aurem quatuor bis
lcerts ri T^n cum apicibus n capite cuuslibet notariac fgnatis confcnbi,
C ita pronuncian yeto \?V\?X\ id eft,Sandusbenedfus ipfe. Per quod be
neddonem Deo Numeri fexto mandatam, pofterus fuper populum pro /
tragrammaton ita proferebant : Benedcat te fandus benedictas ipfe , C cufto/
dat te. Oftendat andus benedidus ipfe faciera fuam tib, St* mifereatur tu.Le/
uet fandus benedidus ipfe faciem fuam ad te, cYponat tbpacem. Quo in loco
Salomon Trecenfis commentator facrar (cripturac Ordinarius fe fcribt,rQn *"fb
wVw-NrW^W? W
WH 1WV n^\?U "ffvb ETTM tPD-Wi
1 Vtp mj73Yt< VW ^ ya id eft,Itaque facerdotes diftendunc manus fuas dicendo.Sandus benedidus ipfe ftatpoft nos,ficut icriptum eft,
En ipfe fta t poft parietem noftrum , animaduertens de feneftris inter dgitos fa/
cerdocum. Sic in uetuft codics membrana fcriptum teneo , qua mus imprefl
qudam uolumina chartacea uerbis iftis careant Fir mifsime ucro cr edunt noftri,
fit* nullatenusdubitant hac forma expreflam benedidionem tantar profpen tatis
c(recaufam,quantxfui(ret,fi nomen Tetragrammaton quod nunc Ado na i pro/
nunciancin iftis impreca tonbus permaneretMutatio enim hare facia eft ad ho
norem Tetragrammati, ne totiens iteratum, negledui tandem fubiaceret, quod
Deus optimus maximus omnium maxime auertacHabetis omnemhortumCa*
balifticum,ideftn3?, tribus areolis diftindum,quarfuntGeometria> notariacon*
thmura,cVradicibuS}herbis,floribus infinitis excreictem cum omni ornatu fuo
ad unum hortulanum repcentem,qu rigat,planta t, Si incrementum dat Deus
optimus maximus ncomprehenfibils,nerTabiiis,tnnomnabilis,cu eft quoque
nomen incomprehenfibile, nefiable > nnom nabi Je Tetragrammaton , ex quo
flut V deruaturomne, quod eft facrisfacrum.Reliqua enim, fi qua inueniun/
tur rerum diuinarum fymbola, notar, iacramenta,Ggna>profedb ex hoc ipfo du/
cunt originem. uerbi caufa M"\*a fignificat \ Deus unns, per primam
huus arts partem ^^, operando arithmetics, ut fupr explanacum eft:
illud dem tmen nomen v,*o fymbolic reprarfentat integrum pfum nomen
Tetragrammaton per fecundam Cabalar partem,ut cribit Iofeph Bar Abraham
cus prarfedurar Salemitanar. in fecundo uolum ne Horti nucs , h is uerbs,

\ nimon
wvvorv * id eft od com/
mutato eius caph,cfic he commutato eus uau, fie uau cmutatioeius fdain,
quo animaduertimus Deum in eTenta fu unum ene unfsimum , quo nihil eft
unius:quanquam multa fecundum alias relatones dicuntur de ipfo- propter qu
uocatus eftElohim Kadofim,d eftdrj fandi'.Iofue uIrimo,L EJohim Hatjm,i'd eft
drj uu , Deuteronom) quinto. Et Malachias primo de feipfo loquitur fie, ^
*W>*0 \*- "3 Q^iVMSid eft,Et fi Domini egOjubiefttimor meus, quo in loco fe
Deus pIuratiuappellatDominos.Iuxtaimmanentiam ergo unuscft,iuxta /
grefsiones autemplures, qui dixit, Facia mus homnem ad imaginem cVmil/
tudinem noftram.Non qud linguae fandar mosfuerit,ut in fummaconfttut
Z
maicftate

{44

CAB A I, AB

maeftate de fcpfs pTuratiue Ioquerentur,ut Rab Saadiacrbt in libro, mrvw

id eft,credulitatum. Hoc enim tenue argumentum eft : quonam fubit pbft ipfe
fingularter loquitur ita,Facam ei adiutoriumfimilefibi.Hanc unitatem&hanc
pluralitatemndiuinjs noninuiti admittunt Cabalftaediuerfis rationibus : unde
aflrunt tres primas numerationes Cabalifticas,nVb *\naunam eii fum
m regs coro na m ,u t fcribit Rab Afle,in libro Vrv1 fin gu 1 a ri u n i onu m, feu colle/
clorum . Cernttis hoc exemplo , quod omnibus Cabala: partibus uitr citr pro/
mifcu utimur : uidelicet uniu erfa lterarum,fyllabarum cV didionum metathef:
deinde numerali fupputatione,notationecapitaIi,& com m uta t tone Ii teral cu m
fngulis fpec ebus, quas priori fermone patefec. Sic enim tranfponimus nomen
Tetragrammaton, ut fit Va C .' * id eft eftenta > quae omnium re/
rum prima eft, qua funt omnia entia,uera SC bona. Vnde Eheb Adona,fignif/
cat arithmetce tantundemauodEIohm, cuius fumma oduaginta fex,ficut
TM nota eft pfius Elohm^filic extendatur, n Wft hoc eft,
id eft, ocluagn/
ta fex j "va nomen Tetragrammaton , quia fit ugnt fex qud fi extendatur
V\ Wa facit centum 8C duodecimo defignat Tetragrammaton Elohim, hoc eft
Dominus Deus : de quo primiim fcribitur, Iftae funt genera tiones ced C terrar,
ft aut nominis Tetragrammati principium Iah : 6 pfius Efohim medium Iah,
fins Eheh Iah:quodtotum eft perfeclio pfius,
idefte(Tentia?,quodfign4
ficann deftipfum,cr eTediun. Vnde quotidano trtum eftuu,utpfutn
eTe dicatur aliquid diu num,neceTarium C incorruptibile.Omnc quppe quod
eft quando eft, huius gratia nCcefle eft efl, tunc contngit non eue. Virtus
itaque illius eftentiaeducebatur in operationem per uerbum Dei, qui dixit *vid
eft ut, quo diclo creata: funt in una fumma idea; uniuerfe ,ac uirtutes intclicduales abfolutifsimx, per hoc quod ipfe mandauit fic, Fiat lux , C mox facia eft lux.
Quam uniuerfitatem fecuta eftangelorum ad minifteria deputatorum natura,
quando dixit p W\ ideft,Etfadumeftita,quodprincipemcViacerdotem ma/
gnum defignat, qui nominatur Michael , lucidum argumentum angelica; condi/
tionis , quod ex unitate C numero centenario conftituitur. Vnde putant primo
die ideas extra caufam primam eftc producas C formas abfolutifsimas , quo ad
eflfe C operari : die autem fecundo hnc angelos ee creatos.Non enm in primo
die aebatya id eft-paclum eftita, fed in defecundocum firmamentum fie/
retccel,uxta Rabbi Elezer de luce ueftimt eus creati. Decern enm uefubus
indutus erat Deus quando mundum creaut, ut dicunt Cabaliftar, ac de ultimi ue
ftiment fui luce fumpfit V creaut celos , non qudem fenfibiles , fed ilfos nufi/
biles C intellecluales riving id eft,entitatis fpirituales.de quibus Pfaltes
atXceli enarrant gloria m Dei,ubinon fcribitur Q^CW id eft,cceli, qui funt orbi
culares, quod memorabliter notaut Rabbi Ama , n libro Reconditorum, Pfal.
decmonono:fed O^wn quibus additur artculus ha,ut in fummario argumen*
to Genefeos Iegtur,In principio creaut Deus Hafamam,id eft, celos ilios exi*
mos llos famigeratos,illos dmrabiles, nunquam uifos,nec mortalibus oculis
uidendos. Altj namque ceci i,qui non feribuntur per ha artculum, funt quidem fr
mamentum,fed tarnen uocantur nomine cceli,quare ferpt eft, Et uocauit Deus
firmamentum coelosrcV dicitur pfius codi firmamtum inuifibils, inquam, quod
appellatur Ccel co?Iorum:unde fequitur ta-Fant luminaria in firma ment coz'
li. Nimrum illa extenfio in modum pellis tanquam lters nferpta luminaribus
V fiel lis propter loca lern expafsionem dctur raka , quod nos firmitudinefir/
mamentum appellamus. Nam cozlum inufible non egebat luminaribus , quo/
nam per fe fpirirualiter eft lluftre, ac mentalter prima caufa illuminatur. Ideo
nominantur nrelligenria; feparata?-de quibus ait autor caufarum, Omnis ntelli/
gentia plena eft formis, qua? dum ntellgit,dicitur audre dC Ioqu:quare Moyfes
aitjAudite cceli qu.loquar,Et Dauid^Coelt enarrant gjoriam eitDeus apud
O earn.

L I E R

I I I.

f4

OfeamJExaudam caeIos,& ft exaudient terram. Vndc lumen propheticum de

fcendit,quoddctur, TVVKian
V^oy id eft>uifio ilium ins,qu fuit Moyfi:
nam aliorumpropnetarumuifio erat, tVYWfl nrsw
V?t>J?ideft,NoniI/
Iuminahs , Se" ea dicitur terra, nonnihil mentionisin primo fermonc defi'shabi/
tum eft.Equdem mihi red uideor credere ob id fapentes noftros dixiff, Afpe
dus Moyl ficut aipedus folis,8c* afpedus Iofue ficut afpeclus lunar. In creatione
igiturrenfibiliumutiturDeushocfymbolointelligibilium, p utdefigne/
tur minifterum angelorum rebus naturalibus concreatum fub nomine /
m* Mchael,tanquam fpeciei angelica; appellatiuo,quae per earn orationem
\ infequentbus quinqu dierum operibus rectatam,iuxta primam Cabalfti/
artis partem aequalitate numeri fymbolicfignificatur, per quod inftituimur,
qud omnesangcl funt eiufdemfpeciei :fngula porro corpora fiue ccelefta feu
terrena, proprios habent redores uirtutum,acprxfedos opera tonum.t am ea
quae funt rarionalia, ut cceli,fteIlae,homines,quam quaerratonala,ut beftaeac
elementa. Philobphis nempe tum primm peripatticas : id probatur qud caz*
him quodlbet fpharricum, praeter formam fuam effentialem , habeat afsiftentem
nteligentiam orbis fui motricem,quuocatur ngelus, eo qud ad hoc officium
mi(Ta,intelligens V uolens complet iuffa creatoris, tanquam inter Deum V /
turam uirtus media,a qua flunt operationes in rebus,quas natura earum uel non
faccret,uel non fe faceret,quas alt} proueniredicQt propretate occulta, & alrj,
quia tale. Motus enim cozlorum & ftcllarum quanquam naturaliter eft circula/
ris , tamenab oriente moueri ad occidente m , uel econuero non naturae eft , fed
uoluntats.At habet liber a m uoluntatem angel us natura uer ad cert m flum/
modo inftnclum coartatur : unde Temper agit eodem modo. Angel autem non
mouent orbes fmper eod* modorquo fit ut no femper eodem modo fiant muta*
tiones horum inferiorum.Maximam namque uim ac poteftatem angelica exer*
cet conditio in res corpreas : quapropter ntellecbs agens quo innuunt for/
m,nominatur ngelus, teile Rab. MoyfeMaimoni,&appelIatur,nVw bwwff
id eft,Praefec1us uniuerfitati, ut dixerunt fapentes noftrt, uocaturqj Metat tron,
quoquidemgubernanturomnes uirtutes Ungulares humanae,animales V natu
rales , quae pariter angeli die un tur : eorum eft multitudo quo ad nos infinita, fed
quo ad creatorem certa , termina ta V fnitaxuus re Brefith Raba m emnt , ubi
legtur,qubd creator quotdie crt ccetum angelorum,quos alrj uocant formas,
qud fnt fubftantae formal es, qutbus totafphaera generabilum C corruptibi/
lium abfque numeroplenaebHaud fecusatque uelter quoque recepit Hefio/
dus:n Operibus enim V Diebus fie ait,-?yotp nv&oi maty Qftjfcwn tsvhvGorty
& t/c?,4>Aecxt Svy-ft c/fjmuiy^ fee Jnfc 4ff <%iThiK tfyte, ntfa Uv
tjtwt! tyrfirtbt W cum: id cft,Ter enim decern mille funt fuper terra mul/
tos p afeen te immortal es Iouis,cuftodes mortalium hominum , qui utique obfer/
uant C iLih'cas Y m fe randa facia , ar em ndut.ubique euntes fuper terram.
Quorum inftar in homine , duas uoluntats potentias nommant duos angelos,
jn
^yi id eft, autorm boni & autorem mal, ut WYVP le/
gtur, quem citt Rabbi Afin fu colleclura. Eiufcemodi autem Hefiodos cu*
ftodes corpori coafsiftentes La t ni fpiritus nuncupant, eorum qufquis folictudin negocorum nferiorum deftnatus fuert, Mamona feu Mamn dicitur,
quem Graec daemona feu daemon uocant, non utique in malam partem. Sane /
liud quidem eft darmon,aI ud daemonium,quod nobis putatur diuinitatis exte/
nuatiiium effe,quapropter dmnutue dtuints excluditur: quanquam plane fa
teor,Homero cVuetuftifsimisfcriptoribus alium eus uocabul fu m fuffe, quo/
rum multi de Socrats daemonio laudanda cV ueneranda pra?dicarunt,quod Apu
leius de Deo Socrats interpretatus eft. Quod autem Latn uocarunt fpiritus in
ftaruentorum, nobis orginem fumpfit,qut eofdem
appellamus,de qui/
bus Rabbi Tedacus Leuiin libro de Decern numeratonibus, poft explanatos
2
quae

*4*

AB

quatuor uehtos,aqulonarem,merdionalem,orientalem SC occdentalerrb tan/

demficfcribit, TVOYOyTV^?
' JWK
r\W> "fartVv
l ^ id eft, Et illis quatuor uents creauit quatuor angelos,qu prxfedifunt
fuper eos in die C in node.Deinde fequitur eodem autore,qud Michael qui eft
de parte dementia; ac mifcrationum,conftituitur Mammona, id eft prarfedus ill
per uentum oriental em ufque ad dimidium diei,& ufque ad nodem:regitc /
tum occidentalem Raphael,qui milicer eft de parte clemencia?. Tum Gabriel in
uirtute iudicrj Sc" feueritatis prefedus eft cum uento boreali, fuper dimidium /
dis;& duas mcnfuras mundNoriel uerb pracfidet auftro.hucufque TedacusLe
ui.Caeterm plures tili (lib fefpecies habent.quasliber rwy\D id eft Arcanorum
continet. C in Porta lucs , ita legitur tWpa W ^ W^tt *\y \ yQ *
wtV ipyhwytor
urna tp*v\ne xxvq
ViaVan ^
^ vnk wvw wicny xhy\ rvwwta ^ rvww rvwna mm
manVV taa trvVwb wa www ''
^ ?^ rwiya
yvwn "yw* jn ! rwaV ama n^nV >
; " M id eft,Qubd terra ufque ad firmamcntum non ibiilocus uactius, fed
ne plenum forms : ex illis pura?, ex illis capaces gratia? ac miferationum, C (une
inferius multx effigies foedar,noxiar, tentatrices, C omnes com morantes C uol
tes in aere- Et non terra ufque ad firmamentum locus uaeuus s quin totum fint
fpecies,exrjs ad pacem,ex rj's ad bellum , ex fjs ad bonum , ex tj s ad malum , exrjs
ad uitam ex tjs ad mortem. Et omne id in hab cation e infer iorun qua nos fumus.
hxc Iofeph Caftilienfis.Sed abfit fando propofito noftro,ut multa de fqualenti*
bus C turpifsimis dxmonibus illis hum ani generis hoftibus , qu% dicuntur con/
trarixfortitudines,diputarepergamus:ueI qui iiperiorem regionem peruagari
putantur,ignei,uel qui propinquo nobis acre oberrant , uel qui terreni terreftria
territant, uel qui lacus C fluuios habitant , ipfum mare quatiunt , uel qui
fub terra illos quandoqueinuadunt,quiputeos effbdiunt C metalla,item hiatus
terrae prouocant,flammiuomos uentos agtant,cV fundamenta concutiuneextre
mum;qut omnia lucs fplendors fugiunt mperfcrutabiles 2> pentus tenebricofi.'qui non mod genus humanum , uerm etam bruta uexant , fermones dios
abfque fonitu ingerentes : aduerfus quorum machinationes funt ex notrs , qui
multa fe arbitra n tur exp ertos,ac non dubtant C bonos fpritus mulcendo at t ra
h ere, S malignos oppofics pafson bus propulfare,facriscYdiu ns rite nomini/
bus ac charaderibus fuftultnubenthominem futurisperculs expon endum re/
ciperemembranam tenu(simam,qua?dctururgnea3tanquam fyncera, /
da 6c Immaculata, ut pracigiat adoris puritatem.tum deinde hos charaderes in
feri bere fie , at extra in hipidiore folrj parte figna quoque hxc \W5 qua
ligatura firmfsmc fperantem in Deum unuerfitatis crea torem , prarcpunt nul
las formidare peruerforum homnum machnationes.Id ta pandunt myfterium:
funt enm fymbola prmorum quinqu uerfuum Gencfeos, tarn capita quam ter
m nijuxta fecundam Cabalifticae artis partem. Scripfit quondam de Phyficis /
gaturis,Cofta Ben Luca,res non phyficas, tarnen experientia(u t opinantur) pro
ba ta s, qui ait: Auricularis digitus abortiui,fi mulieris eolio fufpendacur, non concipietdumcoilo harrebit. At nunc uerba,quibus creator omnipots fecit coelum
C terram alliga ta.num putaucrit(inqui6t)aliquis nihil polTefSan multum pro/
fedbcredunt meat fed homines magno magftro Rabbi Aile,quifcriplit in *\QO
VTVT. qubd uolenspetereac impetrare optata, conuertat feadclemcntiamc"
miferationesDebutendon'scharaderibus^DlV^ "Q^DD ^ quae
inucniuncur eflTe digna facrae feripturae memoracula rcuiufmodihabentur Vala
compluria, quibus ferm omnes Cabalftarum Iibrifunt refcrti. Student quoque
alrj dui ni s liters fgilla illuftria fabricare,qua? contra homnum aduerfas uale
tudines&reliquasmoieftasualeantduturno ufuprobatazuelutieft illuduerbi
ca ufa,quod Rabbi Hama in libro Speculationis,ex quatuor non magicis,(ed /
.
lennibu

t t I,

4?

ennbus Sc"communibusfacris nomnibus compofuc, qunpotuscompoitum

apatribusrecept W WW TW Eftautem Sp Caba1iftice,idem quod
El. Accpiuntgtur eius fcientiac artifices primum chraderem prim nomns,
c* primum fecundi.St* primum tertr^c* primum quarti, fitq; figillum primum
trto Deinde operantur pari modo circa fecundas quatuor nomnum facratifsi/
morum literas,Sc" oritur vnn Tertium figtllum ita conficiunt, ternas quafque li
tetas coniungunt,8c*nafctur Poftremum eodem more copulant ultima, dC
exurgit quartum figillum,quod eil mn Horum quatuor fgillorum intentio eft,
WWttV M^ftVtf
id eft,Domnus Deus nfter,Dominus unus : C ha:c(in/
quiunt)efto quatuor fimulundorum figillorumfuperfcriptio.Demum in mem
brana; tergo depingunt fie, wvnww quod nterpretatur J
^rw

W\W W W> id eft,Vnum, Prncipium untats fu?, Principium

finglartatisuar, Vicistudo (lia, Vnum. Etintelligturuicifstudo fuec litera/
ria.fecundumtertiam artis Cabalifticar partem. Stant taque cum glls SC in/
criptionibus coram al tiTsmo mente Deo deuota,Sc* quam libeat benediclonem
de illis decemodo benedic1ioribus,aut n alqs iuftis precibus conten ta m poftu/
lauerint , infallibiliter fe impetrare fperant, uel ceclitus imminentem
faep fortem rangere,uel adraftam, id eftduinarum legum ineuitabilem pote
ftatem orationibus facrorum uerborum mitigare pofle confidunt. Nam haud
mod charaderibus Se" figurs, uerumett am uerbis Se* carmnibus bene initia tu m
Cabalftam putant quarus.tum quam fint admiranda efflcere,quod Se ueftr qui/
dam poTe fieri confitentur.PIotnus enim de Dubfjs anmx,Iibr fecundi capte
trgefimoqunto,enumerat quatuor, qubus mirabilis nfituirtus, feilicet qual/
cates pecierum occultas Sc" figuras, Sc* concentus, Sc* uota. Porphyrus etam Se*
IamblchusaiuncperOeum propri,perq; bonos angelos aduerfus nfimos p/
rtus mperum nos habere, necinueniturullumn orbis terrarumambtugenus
faomnum, quod in hanc (ententi facilius eat,qum ut fama eft diuin ores Chri/
ftan, qui nomnibus SCfiguris daemona en'ciunt , Se* manus iipra gros mpo/
nunt.Sc" benehabent.-Sc* mortfera fanant, 8*mracula confimila operantur. Sed
(ut aflrentibusillsueraloquar) omnia eafideipotus tribuunt,quanquam C
orationibus nonnullam eTe infitam poteftatem opnantur. Dcunt enim, atque
credunt ,qud oratio fide fa Iuabt infirm um : eque aliter donei Cabaliftae fen/
tiunt , qui pariter affirmant operationes miraculofas ex folo Deo, Sc* ab hominis
fide pender. Mendaces gturSc*ftuItos eellos pronunciant, qui fol figurar,
foli feripturacfols lneaments,foIis uocibus aere fiado natis>tantam mraculorum um C poteftatem concdant , ut teftatur Rabbi Mo fes Aegyptus , n libri
Perplexorum prim, captefeptuagefimofecundo. Adhaec, Nonfolum (nquc
PhiloIaus)Hebraeorum Cabaliftacjed etam Graccorum prxftantfsm, multum
Iignaculs Se* figllis fide trbuerunt. Antoch us enim cognomto Sother , quum
efletnexpedtone contra Galatas uros fortes SC miltum nnumerabl con/
curfu mu tos , praclum difficllimum com mTur us , quando iam ut de eo Luca/
nus fcrbt , -aovHfKs t vks * </W, nodu uidit per fomnum afsftere fib
Alexandrum iubereep , ut miltibus fuis ante pugna m , pro bellica teflra figna/
culumquoddam fanitatis edceret, per quod fib contingereucoram pollicebatur.iderateiufmod,quonueftbus nfignrentur: utidem Samofatenfis de
cpellations errore notaut , retir/ M * - -^-, id eft5
Triplex triangulus nter fequnquelnears. Antochusautem fignoeo leuato
mirabilem aduerfum Galatas nadus eftudoram.Egoipfeprofedollud pen*
cagoni fymbolum fxp n Antochi argntea moneta percuflum ud , quod re/
folutum in lneas oftendt uocabulum V f ft f A, aut (quod idem prorfus eft)
vyiwh id eft hygtea.Grarcs liters,Latin nterpretatur Sa ni tas.
,

An non in rem erit,Marrahus inquit, !d quod Magno Conftantino quondam

Deifignum (ut tunc appellabarit Crucem) in ipfa merdie hora coram omni ex/
ercitufuperneapparuit,LatinisIiterisinfcriptumfics yipCEf Etui/
ctquidem Cftantins odem fignaculo,atc tune plaufupopuli, Romanorum
imperator leclus acralutatus,omnumq}imperatoruminuirsimusfutcogno
mnatus. Quantum igi tur altierunt fgilla C fignacula , telles erunt fummi uir
IudxisMachabxusjGrxcs AntochusjRomanis Conftantinus.
Nec te falIt,Smon,quod de Chriftianis paulo ante loquutus es.Nameagen/
te nihil fub hoc feculo eft in opificio fignorum,charac1erum &C uocum admirabi*
lus,qui figura Crucis,& nomine iesv fiftunt maria, uentos mitgant, fulm*
na repellunt. Eft prarterea characlere illoc* effigie Crucis nihil etiam fortius,
npericuls nihil magis alutferum : quanquam non aliam (ut libre fatear) ob
rem,nf qubd uer Saluatoris fymbolum exttjficut uobs Dei fymbolum eft nomen
Hud tetragrammaton. Quodcg Cabaliftat pofunt in
nomine neffab I.cum nuper te monftratis fgillis V charagm atis ,id multo ua/
lidiore modo polint fidles Chrftian per nomen i e s y effabile,cum proprio
fignacLilo crucis, cum fe arbitrentur nomen Tetragrammaton longe redi us pro/
nunc are in nomine TWWV ueriMefsiac. Ad hoc citant id quod in Mtdras Thjl
lim ueftri fcripferunt, MfcTO W p OtV "\
p MW S
i ww wsa rjw \rw
v1^1
mnnV^ Vtw vVVbnia
id eft. Dixit Rabbi Ioue,flus Leui, allegando magiftrum Pinhes filtum lair.
Propter quid orant Ifrael in mundo ifto, V non exaudiunturfpropterea qud n<5
nouerunt Sem hamaphores.d eft,nomen Tetragrammaton.Ha*c ibi. Turn Sm
mon;Fortafle tu.Sed quid uerbisf Certe hanc figuram crucis fapientiores Caba/
Iiftae ad lignum acnei ferpentis in deferto creel um referre uolunt, licet ualde filen
ter 6YoccuIte:idqjper . id eft,peraequalitatem numeri. Horum nanque
*b id eft-crucs,&: \J? id eft,ligni, charaderes utrinque centum C quinquagin
ta fy mboliflntrquare fcil is de altero ad alterum fit trfitus , de cruce ad lignum,
SCdeligno ad crucem. Sed dgito compefcoIabelIum.Temporisanguftia /
ta t,optmi amtei , ut minus quam uolui dixerim- Et me fruftror tarnen aegr meo
gaudo llo excrefeenti de ornamento V dignitate orationis ueftra?, cum in tam
den( nodequando cubandum eft,defecero.Qui nontanquam Sophiftae, uulga
ri, nugatorio Texilifermone, eque gladiatoriocertamine uerborum, aut con/
tentone opinionum hadenus mecum dfputats, fed accuratacV acuta dicendi
ratione, fententrjsre de qua agtur aptis V accommodats, ut optarem maor
nobis derum fpacia conced. Nemo enmdearte Cabalftica paruo momento
fatis dicere poteft , tanta? funt res , tam alta;, tam innmera*, tam dfcrminofa*:ut
oporteat fum mis ingenfj uirbus nti quemlbet eus caug audum 6c" ftudiofum:
C circumpcere non modo qua ndufrra fit addifcenda, fed etiam quo fit per/cu
lomoderandacVexercenda.Namcum eafcentia fitcV rcrumfprtualum Vfpi
rituals;nec pofst homo facile de fprirbus afierre iudicium, is etiam cu eft inter,
angelos C dacmones iudcandi concefla poteftas qualibet di/creta penficula t /
ne, uelufque ada-quatam regulam, profedo nonfine multa utqueformidtne,ac

LIBER

III.

;4,

nfi purgatis antmorbus fti facultad &f fti exrcto red incumbfcur , nc Ba/
laam prophetae brtem patiamur, ne uucntum matrem mitemur , ne fub figura
lucs tenebras fequamur.Metuite nobis ab ftis fulmine deieds fprnbus di fx/
uiTsimis hftibus noftrsratque crdite mih,ferunt nter nos mortales, ut angel,
fie dabol uexlla quiqj fu. In exerctu De quatuor an tefignani ViV^sx VwTO
VWW id eitoMichael,Gabrel,Vriel, Raphael, inftar elementorum qua/
tuor,fecund quatuor fitus, au t iuxta quatuor numerationes Ipirit uales, ut quon
dam filij Ifrael quatuor uexlls proficifcebantur:Num. . ad orientem ludas, ad
meridiem Ruben,ad occidentem Ephr ain,& Dan ad aquilonem. In exercitu pa
riter Saranxlatifsimagerunt figntferuItoresueIa,Vwtvo $? V>WJ7 VwTQDd
eft,SamaeI,Azaze!,AS:ahebMahaael.dequibusMnahemRacanatLeut.i<r.
nlibr.i. Pentateuch fermonem tradat : quoin loco 8c" Thargumlonathan ipfe
fuper Gen.alIegat.De^fd adbuc magnae crebrefeunt turbae dacmoniorum C le/
gones, tartar profugaeac fugitiuaeomnesportionem fuamhabentes in capro
emiTario,qua? propter eorum fdittem errorem hc recenfere omittam, quatv
quam multa pars in facra feriptura comprehenduntur. Sed cum prouerbio Caba
liftarum dcendi finem nunc faci,
id eft,Prudens ntelliget. fi eti
hoc adddero, qubdficut Michael bv\Xf\ \TQV> WVT id eft.ille acerdos magnus,
facrificansn mundo fuperor, animas homnumimmaculatas Deo benedicta
prxentat, mmundas autem &C uitrjs oneratas ad diabolum mittt: ira pontfx
in mundo inferori , ut ferptum eft in Ledit, iubetur anmala munda C infonta
fierre Deo,crimintbus autem C noxarum mole on er a ta, trader e Sa taar, quod
c Cabalibe fedul approbant ,dicentes, ^ Va
{ XWp -p ncnoV
VPVrbyb ta1" id eft, Qiibd omnes res
inferiores funtrepraefentatiua: fuperiorum , uti fit inferus , fie agtur fuperius,
tendunt hace aliquid S uirtutibus debtum 8C uitrjs , ut cauendum cuquefit quo
uiuat,6 quo moratur modo.Tota nanque Phlofophia noftra hec eft,ut bene ui
uendo,bene moramunne forte fuaportiofutur fumus tartaro, ultricbusfurrjs omni fruftrata pe , atep tum eueniat malo male. Nunc quod ualde dferuciar,
puto difeedendum nobis eflTe, quando mane ad nodem, fupra quam decut mu
ttloquus uobfeum fabulor. Nam ut de mehumanter conieduram faci, ita non
indign de uobis iudico, quod dormitum fopor abre folltctat. TumilIi:DiueI/
limur adeb molefte(inquunt)abs te,Simon, optantes perpetuo te audre.-quam*
obrem de multloquio ne uerbum quidem.At quod ita iubes,mor tib germus
&C abmus :rediturad teincraftinum.nifi tib ncommodum eft. Ad hace Simon
ait,Nequeo cariare amcos uos,quid mecumconftiturm.Cras ad longnqua mi
grabo uocatus , nuptarum caufa , quonam patruus uxorem Ratiponte duxt,
quaeres bene uortat-Tum Pbilolaus,Vrgerem (nquit)tots uiribus,ut maerea
nfi non arqu eTe t.qun haud modo nobs(fateor)nati fumus.-parte noftri, amcis
fuoiurelocamus.Igiturgratias tib agentes faufta precamur itinertuo,tusq;.
Hc Marfanus,un moeror e tadus:Vade(inqut)dextrs auibus , profper fell
citercg,amcfstme Simon, atque urorum optime.Interea finem nudnarutn
. . Francofordienfium expedare cogmur , ut cum mercatorbus noftrati/;
bus ab hoc emporio npatriqufofuamtutiusremearequea
mus. Tum Simon, de more Gentlico nqut,Pax
uobis. Ad quod ambo ft:Vale,aiunt.
I decus, noftrum.
<
O L L O Q_V I I D E T E
CABALISTICA,
FINIS.

LEONI

Leoni DecimOjCapnio.
ABES fandifsime Leo dcime, Capnone humfj fer/
uotuo,breui compendio rec tatas in fymbolica Pytha/
gorae philofophia, & Cabalae fapi entia ueteram opinio/
nes atq; fententias, exigui licet numeri, tarnen quae ftu/
diofis multo amplius cogitandi ac inueftigandi anfam
praebeant:de quibus ego medidCris ingenrj C minutas
prudentiaehomo nihil iudicare aufim j nec fanciudicaue
ro.Sedtotum hunc librum tuae fubrjcio autoritati, cuius
in arbitrium liara eft to tius mundi enfura ut quae di/
fpliceant,rerjcias,& tum I xtabor camera placuiTe.Cona/
tum hunc cene meum, quem & noftri&T reipublicae caufa fufcepl me potes
extftimare,uideri tibi nonplan improbum confidortum qud aliena meo labo/
re noftris patet,tum qud hoc femeftr Iegendis ills id quinquennebellu, quod
aduerfum me hoftes mei te fciente gerunt,li omntno nequibat uitari,at leuare ftu
duerim:tu m denq; ut Sc" meorum effet apud te aliquid, quo fit beneuolentior me
mora noftr tua,quotes paternum erga me anmum tuum frangere ac auertere
inimic moliuntur. Non enim intermittunt (icio) quo tdie fu furris atttare pas
aures tua s,mod5 per proxenetas conduclitos,modb per epftolas, ut quas ad te
proxime decimoquarto Calend. Odobn's exAgrppina Colonia datas nuper
legi,quarum fimul cum faifa delatone titulusetam mentiturautorem. None/
nim tam colenda Colonia, tameius ueneranda Vniuerftas, fed p articulantas,
8C quardam nmicor fingularis coll uuio,mmimaqj pars ciutatis C ea infanior,
hoc facinus fect,ut tuae fandtati aftirmar en t,quae uera non funtrdqj cotra nhibitiones apoftolcas, 8c* contra mandatamCacfars pace. Vides etiam quanta in
eifdem lteris audacia,tanquam Solonanas tib leges pracribere,fontemq?iu/
ris docere praefumant,qua oporteat uiain iudico ad nutum Se" uoluntatem eor5
procedere,ut facilus me ordibus uncant,quaf non am certa toti ferme orbi ha
beatur innocentia mea. Vnde adduci non poTum, ut fufpicer iftis tefidemhabe/
re,q defpecb nhbitone apoftol ca.cV contemptis cenfuris tuis quam minime
obferuato Iuris tramite libellum meum lite pendente combuTerunt. Credes ue/
rb po tius grauidrbus urs Alemania; fuperiors , omni exceptone maiorbus,
2udnuIIcandalumpo(!,nullam ruina* occafonem paraui coram ulla plebe
rermanor,qui mihi eiufdem linguae beietate undi funt,n qua lingua iftis Bel
gis ignota confilum meum illud Camerarum cum plana eus declaratone uno
contextu cert, ut decebat, edidi : ac fecurequdem credere potes , eocp firmus,
quo de mea innocenta,pietate,fde, i ntegritateq; plurbus illuftrifsmis latifsmarum terrarum noftrae nations regnatoribus,magiftratibus, populism Germa
norum,c* fancb'fsms dicecefum noftrarum epifeopis, oppds 8c" ciutat bus fer
me trienrio anteper literas obfignatas 8c" fide dignas,fadus es certior.Extant pe
nes te ab nuiclfsimo Rom.eleclo imperatore Maximiliano Maximoleon tib,
C reuerendifsimo Cardnali domino meo Gurcenf, pro mea innocentia
quatercp oblata teftmonia.Dederunt 8c" poft epcopos illuftrismi prounciar
praefides atqt duces nobilifsimo fangune prognati : electores Imperrj Fridercus
Saxonia?, SCLudoucusBauariae nterrex, C dux Virtembergenus,Sc*marchio
Badenfis princeps, QC ftrenufsimus magfter ordns Teuthonicor : 8 regio*
nehorum reuerendi, ac Deo amabiles Germancepontifices epifeopus Vormacienfis,epfcopus Argentinen{s,epfcopusConftantenfs,qui me ouemfuam pa
ftor agnofeit: Se" epifeopus Sprenfs,lle tua fanditate huc Iti datus iudex,qui
authortate tua fundus, de confilio pertorum pro mea V feriptorum meorum
innocentia diffinitiuam tulit fententiam.
Cum enim illis dederunt parter
quin/

LIBER

IIb

sft

qunquaginta tria Sueua; oppida,omnes offidofifsmi,fortfsmi & integerrmt

uirUomm endattas epftolas V literas recbefde probtatiscp mea?,ndemnta/
tatisq; telles. Addunt ilorum tefh'fcati'on roburcY pondus infigni doc1rtnaS
grautateprarlati Ecclefiac, quos reuerendfsms caufa; noftrae udicibus Grima/
no V AncnitanoCardinalbus.orthodoxa fideicolumns, tanquam periftylia
iunxiri fenatoros aTeflfores^undi lumna .* Archepifcopi, epifcopi, ordinuni
generales,^ eorum procuratores, pien tiae Romanae magftratus, pcenitentta/
rrj&alrjtheologiacatquc iuris Ieifsimido<Sores,pro fuis iingulor um dignitatis
bus, in hiftoria detporibus m eis nomnandi: qui tot fesonibus publcs in tux
Maieftatis domefticofacrario,quam Capellam pontificiam ucant, habitis, lern
per agente rem meam (ut omnia (biet fdelter) oratore iuriperitisimo loanne
Vanderbico,tam equeftris ordinis nobili uiro,quam ncaufarum patrocinns di*
fputatore aceirrmo,c edem procuratore meo. tandem in ultima eCsione , /
fa plen cognta,per fententias fcrptis editas decreuert, me ab hac perfecuro/
ne iniuriofa libera ndum eTe,ac aboluendum. Nec ulli dubium , quin diTri n tiu a
quoqs paris oraculi fententiareuerendifsimor iudcum,ut debuerat fecura iuii
fet: niti tune mandatum de fuperfedendo abs te, ut dcebant accula tores , mpe/
traffent. Eorum omnum,quos iam ctauimus,undequaque tetimonia Y lio ta
recordabers, QC acia iudicorum,fi coram te legt curabis , plane nuenes me ab
omni del torum nfimulatione prorfus alienum. fslt huic meaepuritati tota
ferme urbs Rotnana,&cunclariim natonum omnes dodfsm,quoiiim ego de/
cretales quotidie literas accipo,etiam fimbus orbis,confr mants me nullis h
minibus fcandalo fuifeunquam fcrptis meis: quin mepotius .edificare indes,
plantare^ uarrjs ngusEcclefiam Spritu fanclo i qui per diuerfitatem lingua/
rum cunclarum, gentes in unitate fide congregauit. Anmaduertunt nimrum,
qud ego primus omnium Greca in Germaniam reduxi,cY primus omnium Ec*
clefiae uniuerfali artcm C ftudia fermonis Hebraici condonaui atcp tradidi : qua/
refpero,menon fruftra iperare pofteritatem.Ecclefiafticam meritis meisfutu/
ram noningratam,te^pracfentembeatifsimeLeopontifex maxime, rerum ma/
gis quam uerborum acftmatorem, pro tot SC tarn duris Iaboribus meis in ortho*
doxam ft'dem benefict) loco cullatis , pacem mihi SC animi tranquilinatem iufte redditurum.Sin me uer cupias in hac uita malom
perfecutioni perpetu fubiacere,uehementer
gaudebo uideri dgnus,qui tantas pro
Chrifto noftro iniurias
patiar.

Balese, per Ioannem Heruagium, An

no natiuitate Chrifti,
M.

D.

LXL

1 1

 .:

': V


I
I
i

rOANNIS

REVCH-

lin Phorcenfis,LL.Pofcoris,De Ver

bo MirificOjLibri III.

BASILEAE,

D,

LXl

IN

LVDEM
TRiVM

D1SERTISSIM,

LINGVARVM

FERlTiniM)

TQVE
VIRI

loanns ReuchlinPhorcenfisJibrorumcpquos de Ver/

bo Mirfico nuper edidt,commendati7
ca Conradi Leontorq Mu/
brunnen.EpftoIa.
CONHADV LEONTORIVS
VVINPHELINGO, S.

IACOB
P

VAMPRIHVM AtcMoguntidcodifceifidtimmmcipfofumexpertus,uut
gatum dpud Gallos noros prouerbium , nufquam cum amieo fatis prtfens, nee
dbfens: prtfens enim cm effemjionfatkte pro nofird amicitiafan fus, quoi aman
tibus omnibus cciderefolet,qui in digreufentiuntfe plcraq; omilfe, qutfefattu*
tos dut diuros animo demduerdnt: fed quod omijefdreient litcruU,quarcom*
mercio utindmfepius tecum eff-m. Cooquebamur de libeo clarorum uirorum do*
mmi Spanhemen.quem imprcioni bxu datum effedicebas. Interrogad de Do*
clore tontine Kcucblin , ejfet'nt mfertus , quod ipfum cumfubdubitdres^iegdresq;,fum demiratut : quem enim
ht omni genere docTr'm* bac tempedte clariorem exiimart pojfcs, tibi penitui effet familidrk er notust
reperires nem'mem.Eum ergo nonfine ntdgnd miuria er Uiura Germani nomink prteribitk, tuq; abbasq^
tuut.E&enimtrium MgUdrumperitiirnus'mtnpres,GrtC,Kebrdica'eTl^tindr.dddeetiam uk, GaUice,
quam AureUdnk dum iurisudio ndUdretoperdm,perdidicit. Tranfiulit plerafq orationes dolcfcens, qud
rumaliqu, nifi fior,funt "Xenopbontk in Socrats denonem confiftje.Condidit carmina, multa er iueun*
iid^confcriptplerdfo^epioldresdijbutdtiones,quasfententijs Gr*corum,etidm Hebrtorum rtfirt. Vtau*
tem Hebr<corum fecreti dogmatutpcnctrdretjnultis annis enixiimc laborauit : atque in eorumbU
bliotbecmeuoluit,utquemliebrxorUMbioppon4f,non ftcilreperies. Hac'mgenij er dotlrmt feelicitdte
crubertotcinduuitddfcribendumdidlogum fecontulit,quemCapnion feu dcVerbo Mirific infcript:
quo nihil unqum uidi, facundias, mirabiliiK.ln trek dutem libros diuiditur. Primus , omnu. fecreu
Vbilofophuefub nomine Siionij explicat. SccunduS,Barucbidm ludafum, omnia fecretd nomma eypor*
tentifica,cr 1 multa Hebrtorum enodantem confingit. Tertius,Capnionem fidem Cbriunam exprefer
ptk duobus approbaxAem er demonrantem mducit : ubi omnu uerbd mitificd ad nomen lefts ita applicat,
ut Ulud ineffabile Tetrdgrdmnuton , iam effabilefaum effe demonfiret Quem legerk didlogum , djfirmd*
bk nuum,neq; PbUofopbum,neq; lud<eum,nrq Cbriidnum,todnni KeucUiH iure puftrri poffe,
km non omnibus italk dpponere nobkfuerit perpetuus pudor. Quare mi Ucobe,cum Auguam
fim pctiturus,cr nefeiam quo tempore Balcam peruenUmyuelimfutmd cura er dU
Ugentk,fcribdS lodnni Amorbachio impreffori,ut in Catalogo fuumloan*
ni Retichlm Pborcen.locum dignet. Vale mi iucundiimc
UcobcUtus&fcelix. Spir* XlKalendas
Maias, M.
XCIIII.

10 AN

st*
lOANNIS
LL,

REVCHLIN

DOCTORH

PHORCENS1S

CAPNION,

DE

Verbo Mirifico, Prarfatio.

R. V m arcanarum curio iquidam exploratorcs, Camer
rie Dalburg,antiftes Vangionum facratfsime, quos C re/
condtac uerborum uires,V: abftrufe uocum energiabcYdi/
uni fecretorum nomnum charaderes ollicitant, aetate no
ftra(quantum uidere mihi rede uideor)non parum fecede/
reabantiquifsimis principumPhilofophorum ueftigrjsde
prehenduntur,c circa mirabilum efteduum plenifsima*
myfteriorum operaciones fa?pe,multumc aberrare: hacpo
tifsimum de caufa,qud uel caduca figurarum obfcuritate obliterata3ueI depra/
uationeLibrariorum peruerfa C mendofa,ea facrae illius philofophix fymbola,
C ueneranda fupernaturalium uirtutum fignacula nedum intelligi, fed legi
queant.Quare tardo pleriqj, ac inerti fruftra defatigatione affedi, tarn Iaudabile
contemplandi genus,uel horrendo fugiunt , uel negligdo iamdiu tum defe
runt. Vnde ductus ego ncredibl quodam gratificando ftudio, V nmrum amo
reJrigulari,ergaomnis bongartis columen egregium Ioannem LapidanuTheo
loga-dodorem5tam monaftica Carthufienfium uta,qum editione lbrorum n
fignem atqu pritnum, cuius ferulae manus fubdiderim in exerctaments humanioribus inftituendusraddam adhucutriufque iurifconfultifsimum C poltio
ribusliteris ornaufsimum urum antiqua mihi obferuatum amictia SebaftianOi
Brant Argentinenfem, C tem ingenio prarftantem C miro charaderumartifi/
co nobilem,ac uarjs difcplinis erudtum Ioannem Amorbacchium,utrofquen
homnum dodifsimorum literaria repblica clarfsmos : ut nefcas,famahege/
ftorum,an cutate illuftriores.Tunt enim non mediocr interfummos ci/
ues laude.Tantorum gi tur urorum motus ingenti amctar uinculo,tantas au/
fus fum tenebras Se" tam obfufeata facratorum imb fecretorum uerborum latibu
la ngredi,& quafi de abdiris oraculorumjc" uetuftifsima; philofophiarpenerra/
lbus,exponerenoftro fa-culo quantum nobis memoria fuppett,unuera ferm
nom na,qubus fuperori a?t a te fapentes homines C miraculous operatonbus
prardit utebantur n facrs, fuePythagorica fuernt C uetuftorum phlofopho/
rum facramenta,fueHebraeor6,ChaIdaeorumq} barbara memoracula, feu Chr/
(tianorum deuota fupplica,quae de illorum libris atep Unguis in hoc opere prom
pta cerner licet. Quoddcirco nomni tuo dedcautmus,quonam facra facrs
debenture maxime fa cerdo ta facerdotum pr ncpbus,qu ali tu dgntate cete
ris anteftas:non fol um ob magnitudnem ditionis atq$ potentiar, cuius tu cumula
tfsmedues es, nerum etiam propter inenarrabilem uariarum iiterarm peri/
tiam, cuius teftis eft biblotheca illa tua Latins , Grarcis cY Hebracis uolumini/
busreferta:unus Germania; noftraethefaurus,quo fum ut folitus femper,pro ani
mi mei fenttia.Trium igtur philofophorum de Verbo mirifico difputa nonem
accpe, quos nter fe (ut fedarum controuerfia cogeredebut) altercantes finxi:
quo mags eluceicat occulta facrorum nomina proprietas. De quibus , V de tot
numero,atq;tantisunum tandem fuprem qudem mirficum '/
bis eligendi faclior pra?ftetur occafio. Et ut breui argumento rem cogno
feas Sidonius defehola Epcuri pr m um puta tus, deindenuentus in nullius er
ba uraire,omnifariam plu'lofophus, cupiditate dfeend peregr proficfcitur,
pol multa ngreTus Sucuiam, philofophos duos n oppido Phorce conuent,
Baruchiam Hebraeum , C Capnionem Chriftianum .cum quibus de uarrjs difei/
plins,atque moxde pfa dumarum cY. humanarum rerum fcentiadTrit,de
opinio*

LBER

t,

if*

opm'one,de fide, de mraculs, de ur tutbus uerborni V fgurarum de arcand

operatonibus C myfterfjs fignaculorum. Hoc modo unuerfarum gentium,
quae aliqua excellent! polleant philofopha, aut non lliberalibus cer emonjs, C
acrata nomina, V confecrati character es in quaeftionem incidunt: fit enumera/
to fy mboloru m , fnguls pro ae fedae ri tu dh'genter , ufque dum Capnon ri
libro tertio ux tandem ex omnibus facrs unum ihsvh homen colligit , ici
quod omnium facrorum uirtus atcp poteftasref~ertur,quodeftfemper cTuper
omnia benedidum.At nunc pfum Sidonum audiamus.

Sidonius iefmjtm de Pboreenjlum genere , origine'^ dij]irit,r quoi lotis m aflierk

tnotUofis$poitpr<efl<tns indolesgigni.
Cdput primum.
S I > N I V S .
1 quid eft omnium in natura humana ufpam, amice Bamch
tuqj Capnion, uterqj Gades arque meta ncredbilis defidern,
SC afylum longe perfequents me admirutions (uobs /
nim iuberttbus C aUciiltantibusfolis libet intrpide Ioqui)
quod perpetuam nobis uoluptatem pariat,unum h SC om ne,
ut opinor a confit eile , nlnlqj fer aliud qum noua quotd e
noftro fenfu peregrina quxdam,uel alias al to tempore, feii
aliter atque ampridem fenf.e fuerint, res ipfas percipererquod animum noftrum
amoenitats auidum , Temper admirando quodam oftento nuperrim ad expe/
riundt a llcere uoluntatem, C inopusquantumcunque arduumpropellere /
let. Quo facile crediderim , ut hon mod auitum genus meum (quod plane fuit
multisfa:culis,atque nunc omnium rerum peritia extat percelebre)uerm Si uni
uerfam Sidona,unde mihi S nomen 6 origo eil, atque ade totam patriam, uel
iucundanouitas,uelftupenda antiquitas, in quamus dulces, attamenduros la/
bores nctauert. Ab aeuo namque olt funtPhcenices, V uariarum regionurri
& indagini,L nouarum rerum ftudrjs fupra quam drei pofsit indulgere: qui ilia/
pte diligentia primi literas inuenerunt.-quarum beneficium apud Grecos, fortafc
fe noningratos uiros,collocarunt. Et poli exquifitam numerorum rationem ter
ras SZ ccelos menffunt : naturalium item SC bellicarum artium expertifsimi. Ad
extremum,femper ea gens & mores hominum multorum uidit,& urbes:queres
in maxim am ei terrarum parti gloriam cefsi t,ac prac ceteris ingens prxconium.
Pace cnim ueftra,maiores ego meos nimisforftan laudo:fed uincit amor patriar,
fecpnihilominus proditipfa ueritas. Nam Side atomis dogma illud antiquum,
cuiufdam met quondam popularis uiri Sidonfj primum f"uit,Mochi nomine,idcp
ante res Troi anas:ut pernofcatis quantum induftria, quantum ingenrjs multo/
rumq; negociorum inueftigationibus Phoenicespradtiterintrquippe quod ne
Lucano quidem hiftorico magis quam poeta clam fuit,ita cadente:
Phnic es primi famaeti creditur aufi
Manfuram rudibus uocem fignare figuris:
Nondum flumineas Memphis contexere biblos
Nouerat,StTaxis tantum uolucrescferaecp,
Sculptaq; feruabant mgicas animaba linguas.
Eorum ego nomina Iaudis,cV ueftigia fequendi cupidus,ad quae (ut natura fe*
ri folet) me tandem duxit paterni quoque fanguinis profluuium ,iam annis non
paucis inter multa mari terraq; uerfatus fu m, ptimos quoique fermonum re/
artifices quintans : uthinc quid diceretur,audirem:indecernerem, quid
agendum fit. Nec enim patria fol m mea,tota'ue Tripolis ucnia contentus fui)
rede diuerfarutn atque us uniuerfarum artium rnagiftr a :quanquam nunc
Aa }
barba*

tiAr

DE

VERBO

MIRIFICO

barbarc ccept rtu torqueri, fed abfjVexcefs, euafi,erupi longus,poft Liban um

C Syram>plus peragrando, quam Menelas ille,qu Telemachum V Pifirrac
hofptes,uerfibus iftis de fu peregrnatione certiores fecit;
" "' >
Sum non pauca quidem pafts^multsq; percls
Nauibus adueniens ocftauum labor in annumj
'' -; Vf^CyprrtmjpftPhnicenAegyptiacparuj
- . . Inde per Aethopas cV Sidonios & Erembos,
Ac Libyen,ubi cornigeri pabulantur V agni.
Sic mihi non dfait in tarn longo earundem uarum difer mine labor-quoucp
relcb primm Britannia, deinde Gallia: tum Rheno dudore in Germaniam iter
concelum eft, ambos ut uospientesuderem atque probarem, non tarn oculs
quam aUnbus.Eg enim Plautnumilludita conuerterm:Pluris eft aurtus tes
unus , quam peulat decern , in cognocends prxfertim homnbus phiIofophs>
quales accepi uos eTe fama undquaque celebratsimos.Etutprimum deteliceat dicere Capnion,quem patria Phorcenfem ex uarjs librorum atque tabula/
rumtuarum inferiptonibus efe acceperam,ftupent mihi faspius multo quam ul
la de re alia,qubdphlofopham fylueftrs Sueua funderet:tumeranttinerisqut
dam comits abftrufarum artium mecumftudof, quirefponderentnonforecrc
ditu difficile ) afpertatem enm am pod quandam prarftantem ndolem ggne/
rercommemorantes, Ratilpontanum quondam Antftitem Gradea lnguaPoIy/
phemum: Gentilta uerb AlbrechtUm cognomento Magnum , qui non tantutn
Ariftotelem, fed Vahos Peripattica; phlofophaefecfatores primarios fupera/
re uifus k,tamenin Sueuia V ortum dC altum.Qiiod ego ipfe ta fuiflcognou.
Legeram enim am aliquot nfignes libros ab eo uiro Latin conferptos, ob fin/
gulrem eorum excellentam in Grarcam linguam praeter folitum traducios. De
nique non uanas,non frgiles credendi rationes in medium adduxere , quod ue/
{trates alio facile migrent,cV propter uclus tenutatem, dC propter agrorum /
lendorummoleftiam,cVpropternopiampecuniarum.Iungamipfedenu6,qubd
a regio nequeat abundantbus efe mereibus aTueta. Idcrco migrantbus Sueuis arbtrabor optimorum prarceptorum femper copiam afforc:quonam adoptt
ma quxque loca migrandUm ltrjs qui fterla fugunt. Itaque qud doclrina, elo
quertta, confilo pollcs,non inde eft.qubd ex fylua natus fs,quam quondam aut
Baccnas,aut Orcniam,nunc nigram uocant : fed ut ex tin's audio, quia non /
elb antiquam Parrhfiorum Lutetiam, uerm etam pene uniuera Gallz dCGer
maniac, nonnulla Italia; gymnafia, caput ftudiorum perluftrauers.
Quanquam udere mihi uideor, aptitudnem Phorcenfis agr nonnihil ingenrjs
indigenarum conferre,id(j uerum efl literatorum hominum ngens numerus in
degenitorum facit.Non enim multo minorem genitalis conditons um habet
patria , quam pater ipfe , fi Porphyro creditur.Habetis fermonem bene Iongum
duna;,hominis^ peregrini,qui de ueftra regone dTerere conetur.Sed ut eus
me loci unde alten' genus,alteri fuga eft, haud fegnem putets ndagatorem efe,
"* commodum utique fuert,ne obmittam quidem hoc ipfum,quod in Phoenicia de
monumentorum ueterum docfifsimis autoribus compert habu. Nam in Tro/
ar olm non tam bello, quam pugna conftat , Phorcyn unorem Phrygfj exerc/
tus ducem fufle,Homer teftimono,qu n nauum enumerationefc ait,
PhorcysllePhrygum duefiorfut Afcanus^.
Aduerfaitaquefortuna dum Ilium caderet,coadiunt qui utam feruaflnt,ex
mnumerispaucifuperftte$>alasfibifedesquerere,alia rgna fperare.Igtur Aefteas cum Afcano / focio Phorcyde,qum plurimis etam relqtis,
Italam petunt.Sed Afcanius cum fub Albano monte oppid conderet, QC quiqj
fib manendi locum alius alibi deftnaret, is fe demum Phorcys iunior fuperioris
Phorci qui Sardinia; ' rex , ab Atlante quondam uicus C in mare fub/
merfus perhibetur, ex Euryale nepos per Italam SC Infubres Germaniam in/
greflus

LBER

t,

fyy

greflrusjStraiedortgcntilacu nter Iftr c Rheni fontes.perfacilor loca mon

tanasqj planicies aduerfus blem occidentem tendit: ubi fluuum offendtlmp/
dismum dC pcatorum,eiusq$ nripa imbecilletugurium: ad quodfe,laflum tra
hens ueftigium , Cenex quidam corripuit, grauatus anns dC totus bculo incm/
bens: qui cum Phorcyn in tarn deferto nemore , cum tanta familia; copia incede/
re uidilTet exterritus , parum abeTe putabat,quin fpiritum omnem emitterer.
Phorcydi autem qua?renti,quid hocflbentum uocaret: Senex ipfe refpondit,Ae*
neasnomenei. Tum attonitus eo nom ine Phorcys ,uerfaq$ adflumenfacifc
mox fubintult,
Tu ne lle Aeneas, quem Dardano AnchiTe,
Alma Venus Phrygtj genuit Simoentis ad undmr Qiros uerfus pofthsc Ma
ro Virgilius infuam Aeneida tranftulit,peregrina uetuftate delegatus. Hicita/
que fumpft omen V brtem aduea mancndum fibi fore, mltitudincm
fuam hortari,ne dunum oraculum contemnerent,quod n Troani antfttis no
mine deprehendnTer. Nam quibus Aenes iamdudum haud modics interuall
effet reliclus, eis iamfefe liquid alter Aeneas oftenderet.Duxigtur Phrygius
C animo C more regio cunds iusit , ut quantum quique conari pofent , arbo*
rum undiqueroboribus eruts,ex deferto campeftrem agrum efficerent . Quo in
loco breue oppidum Carcem extruxit , quam de fuo V aui nomine Phorcen ap
pellauit:tanfum erat ab tilo grauifsimo V fancihTsimo atque omni laude Sc" hono
re digniisimo uiro Aeneas dileclus,ut ad folam uocem quia fluuius Aeneas dice/
retur,fedendum ei quafi ad perpetufi Troiani Aenea: monumentum eligeret. Ac
eflu itaque temporis cum de mediocr familia populus copiofus feret,c cxptx
habitationis anguftia ucinas fyluas cedere,arua colere,uicos xdificare,c urbes
educere cogrer, aiunt ilium prater tarn ruftica quam urbana , multa etam alia
iftuc oppida fundaTe,quorum Ongula nominibus fingulis,tam m atris , qum ma/
teriarum,adfternam profapiae memoriam notauit,qUxpartim edax abolere ue
tuftas,partim commutare barbarorum immodcftia nititur.Nam quod quondam
Buryale iam Aurelium,quod Stheno antea,nunc Sthen,quod ScyIla,ScelI dc/
tur,quod olim Medula , dfuperiori aetate in nouam arcem commutatum eft : fie
GorgoneaPhorcynides ( quarumlata eft fama x*uetuftifsma commemorato)
fertili hac gleba,hoc ftu loci amceno huius oppdi Capnion,id eft,ortus tui liilco,
infempiternaomniqjasuo duraturahomnum memoria conferuantur. Et ne de/
effet quoque pofters Afcan] foci] reducs atque collegae fui dutinum monumen
tum,ccepit etam eius urbis cogitatione,quam dem fub Albano monte fulcabar,
norbempfefimlequiddamexaedficare, quod par nomine Longam Albam
uocaut.IdnomenhodepermanetPhorceintrafecundumlapdem.Itaudiftis
origins ueftra tabellam me pngere Oudoxi more,quafi alquam nautarum char
tarn : qua tenus eo cogntions nos ducat,cred poTe tantos uros in omni dodrina ornatfsimos,quanquam diuerle fecte, tarnen uno cefpite natos:quorum con
uerfationem plus qum aurum,argentum,unones C omnia preciofa iamdu fin*
gular defyderio quxfieram,n his fentbus C faltibus,n hac ipfa Sueuia inueniV
r. Nunc quid hue accefer m,anmum aduertite.

Cauptm fuitduentus docet, de uirtute, de tege}demttapbyctifutn fenttntidm

rfprnfjcr de miucutononnihil.
Caput II.
POft loquendi,dicendi,fentiendiqj artes , quibus fub ferula fum ntatus,dein
de poft diciplinas numerandi atque metendi,quas liberum fpiritu haufbdu/
cebar admiratione rerum tarn in terra quam inaethere ad naturalia documenta
quibus omnem uitx mea: curfum confummare ftatueram : quia de morbus
Aa 4
(quam

fSS

i)

VERB O

MIRIFICO

(quam partem tiquiPhilofophiae putant) ego parum exiftimabam dandutri 0/

perx.Neque enim tliam nimia ngenrj occupatione dgnam arbitror , quod ufui
pfe moralis obferuatione confuetudinis C communi uitae conuerfationecon/
ftet: quam minx,blandimentacp pueros uindida maiores doceat, nonmhil etiam
natuauirtutbusipfisinduftra trbut,qua:doceri ftudericfc nequeunt :fed utut
expofl:uIatcuiufqueregionisinfttutio,inualefcunt. Vndeuidemus id quod hie
Virtus dctur,albi utium haben , pro ncolarum opinonbus. Sic us efl aio
nihil aliud quam quod homines uolunt. Ciuiltatem itaque '$ prudentiam
n fol a uulgi autudcum perfuafone contineri>meafententa eft,fiue tu dorato
ra e!oquenta,feu muneribus aut blandttjs efficias,dummodo mulcea tur, qui u
r d t'cendo prxeft. Apud Vlpanum, abfque controuerfa urum confultfsmum
legtur: Barbarus qudam Philippus, cum feruus fugituus eicRomae, prartu/
ram pettjfl,uim praetor defignatus , C pratura tandem fundus eft, receptumep
fuit s nihil eorum reproban quae feruus in tantae dignitatis uelamento geflTerat.
Idem graus autor deftatu homnum hace potertat feripta relqut : ingenuum
accipi deber etiam eum de quo fen ten ta lata etquamus reuera fuerit lbert/
nus, quia res iudicata pro uertate aeeipitur. Et Paulus Romanorff peritifsimus
iuris ait:Hodie propter ufum Impera torum, fi in argento relatum candelabrum
fit argenteum,argent quoque eTe,non autem fupelleclil cm, quoniam error ius
faciat. Quodigturuel populo uelprncpi feu reg, hoc eftiudic placut, tum
per conuetud nem,cum per confttutiones legis habet uigorem. Nam ut Iula/
nus inqut,Cum pfae leges nulla ex alia caufa nos teneant,quam quodudicio po
pul recepta; funt,c populus lege regia omne imperium C po teftatem in regem
contult, lquido apparet omnemiurs prudentiam ex uoluntate homnum fola
pendere,qux f eft fuffragatrix,bonorum V malorum fubugatrix,bona res dc/
cur 8c* publica C priuata : fin aliter , contraria. Propter niqua enim quae populo
uel probante uel tolerante funt,Hefiodus in Operum cVDerum libro,cum mu
ta de regibus & udicibus,iufttiacp fcripfiTet, tandem uolutplebem farpe lucre
peccata regum,id eft,udicum.Vnuerfos quppeudices non folQ/pfe, uerume/
cam C Homerus^cundlaquidem antiquitas reges nomnaut,quorum nfigne
turifditions ceptrum gertur. Cuius teftis fuerit aduerfum Agamemnonem /
chillis nobile iilud uramentum,fex autfeptem Iliadis uerfibus explica tum.Nort
apud mpertos,fed,ut ego arbitror, C mecum longe plures in homnum dodfsi
morum C humanifsmorum confpeclu Ioquor,quos non lateat tam celebrem il*
lam C uulgatam iuris exercitatonem, C a quaeftuarrjs ngent precio lctatam,
Vacontrouerfiarum confultoribus plus quam diunam propehabitam, nullius
uel medocrs momenti,quafi artem aliquam fellularam aut cerdonicam reclus
aeftimari,pra*fertm homini libenter adres altas 8 dignsimas fummalaude n/
cendenti,ac non potiusfragiIia,caduca,fluxa C inana,gloria;,puIchrtudns,di*
utiarum.aetatis ludbra quaelibetadmiranti.Ctabitur (f uults) ifti fermongra
us C fandus teftis C autor ualde bonus Cicero , qui ante trbunala defender
auus eft meam n ea caula opinonem,etam aufeultance C inuto Seruo, qui fe
cum alquem doclum in iure cuil putabat.Oro te.Capnon, qui etiam n eiufd*
profefsionisofficinafudafle uque ad coronam cVlaurum dcers : quod orna/
mentum,qux dgntas,qua gratia, qux admirato fita eftneo ftudiorquod
cam tenui homnum opnone pendet n fingulis Iters atque interpuntfioni/
bus uerborumoecupata, quod omnium faclonum autortas cVinurarum /
bur, SC urgorum ncendium, C inqutats fomentum efi conclamatur ab /
nibus, non dico plebes tantum, uerumetiam nobilibus : quod folum inania /
gftratuum nomina, C quotdiano timor plenifsmos honores, mercenaria'/
que lucra, C duitias nemni fapenti appetendas,Obi metam fgc,cx' propter*
ea multorum nmctas fuis cultorbus apen concilit: quibus tot Antonrj,
tot Catilinat ob os uerfantur, C anim quette appetentenon nunt efe quietc'
\
Deinde

itis

9sy

lethde non ell difficile nofle quodab omnibus feruafur i quod uerb non trica ti m
obferUatur,dnon eTcius perhbent. Cur ergo admirabor tantopere, quod me/
cum quilibet Ianrj, coci , fartores, pifcatorcs, aucupes, uenatorcs nouerint
Magnum uobisneuidetur.fcire nomencuiufque legis, & ad omnem euentuni
applicarerCurnonmaioris aeftimabitis unguentariumfquem reponendoapo/
thecarium uocant,fcire uniuerfa tabern fuaeuafcula,pyxides,urceoIos,pateras,
cyathos,phialas,aromata,pigmenta,pharmacar' Aut futorem meminiiTe quamli
bet formam cuqj pedi addere,fimul C fubulas,quoq? acus,forfi'ces,digitalia non
obliuifcfrQug mnia,ufus,exercitatio,necefsitas V urgens in rebus egeftas9edo
cetjdC qiiandoq? horum fimla imitari C effingere fames bruta cogt't.
* Qus expedut pfttaco fuum^opt,
Picascp docut noftra uerba conarif
Magfter artis ngeniqj largtor
Venter,negatas artifexfequi uoces,
Vt ait Saryricus ille. Igitur quod non propter fe dfctur , fedpropter durftum
uiclushumani commercium, propter terrenas concupfcentias human* ment
extraneas, quo'nam id ego paci phlofophiae facratsmae tanquam membrurn
adiungam,fine quo manca uderi pofst,ut qui pede caret,claudus nominetur, C
qui lngua,mutusf Omtto haec,neco enim quaeproceIla,quis mefludus hue de
ruaut. Redeo itaqj unde dgreflus eram. Nam omnem ego uitae curfum in
contemplatione rerum naturalium confummare ftatu.-ex qua Tola oritur, quant
uer feientam dicere poTumus. Caetera enim aut inftrumenta funt feientar, aut
fupputationum dfciplinar , aut communis aetmatons ufus, aut figment a cog/
tation derebus,quas abfq; corpore materia fubfiftereopinantur,cV propter/
ea fimph'ces nomnantur:haecmnon fintufquam, tarnen eft genus hominum
qui non t an tur de rebus enfuf noftro fe orTerentibus,cicntam abfumere, quae
fall fllereq; non poteft : fed onerant mentem cogtatone quurundam tenuifsi/
morum flatuum,cV feparatarum formarum:quae quoniam in natura non iunt- fed
fupra naturam eTe putantur,idcirco Metaphyfica uocant.Hurc ego non eo con/
filio difputOjUt homines eruditos redarguam,quanquam reprehendendiuiden/
tur,fi ri tum fciendi quo fonte hauriatur,&T qua (emita procedat,arqua lance pon/
deremus.De quo Ariftotelem tutim loqui finas, optime Capnion, n cuius te pa*
laeftra plurimum exercuifle,atq;mde gymnici certamints exado tempore infi/
gnem tiara m, C ureos annulos te tulifle ferunt. Nam Baruchias hie , magis (ue
audio)Pythagoram fequi dicitur,& fi quis alius uixit antiquior Magus.Stagiri/
tes itaqj ille in refolutoriorum pofterorum libro fecdo- ad extremum,prop in
hanc tarnen fententiam expofuit,quar,ut arbitror, nonnihil hue quadrant. Audi/
te ambo, fi forte Latine atis explicare poflum.Eft en m(ut fcts)Si Grc nimi5
fenticofus Ariftoteles, C umbrofus, C etiam feaber, nec nifi fuis uoluit intelli*
gi.Verba illus funt huufcemod, Ex fenfu pullult , quam dicimus memoriam:
ex memoria uerb frpius eufdem rei obtenta nafeitur peritia.Plures enim num cro memoreuna eft perta.Ex perita autem uel ex toto in anima quecente uni
uerfali uniufcuiuidam de pluribus aflumptt , quod qindem in finguls unum ne/
ritillis idem , artis prncpum oritur C centar. Audiftis Ariftotelem, cui hand
abfimile Afranius quondam poeta , C lepid C prudenter, nec minus uerin li/
bro cui Sella: inlcriptio eft, de icientarum caturgne prodidit hoc ueriu,
Vfus megenut,materpeperit memoria.
Igitur cum feientiam adepturosutioporteat artibuscVfenfuuminftrurnentis,
fine qubus ignorare contingit uniuerfa (nec enim caecus colores nouit nec fur/
dus uerfuum mfuras autcitharxmodum.)Iam eritnecel.resfolum corpreas
nospofe comprehendere qudo de corpore idquodtenufsmum eft perpttuo
quodam fluor manat ad fenfuum noftroru foramina, deinde id ipfum iugi motu
remotoqjocio pfa in thalamum fuum imaginario introducit,tnquarer formas
in

ffl

DE

VERBO

MIRIFICO

in homimim ntellgentam refplendent,ut ab undaftante radius in pupilfam fle*

xus,qux omnia corpora funt C corporum flores. Vnde mihi redius Empedo/
clesdixifleuifuseft,quodfimilifimile cognofcimus.
Nec mora nec requies inter datur ullafluendi.
Perpetuo quoniam fent i mus, ut ait Lucretius.
Quippe etenim uartj fenfus animantibus infunr,
:
Quorum qufqj fuam proprirem percipit in fe.
CurproprifNam cartera uelfallunt uel falluntur, qua? fcrequs feputatnuf*
lis fenfibusadutus.Sed Hercle uerentem ne peregrina uobis nimis fuggeram,
reducere me conatur Epcur fagax interpres iile.
Quin pars,inquit,horum maxima fallir,
. *
Propter opnatus animi quos addimus ipil,
Pro uifis ut tint qua* non funt fenfibus ua.
Nam nihil egregius,quamres eft cerner apertas.
Id il Ii nonconOderant, qui fupra na tura m fe andere nantur, 8* in ardum de/
filiunt, unde pedem referre nequeant , qui praeter tot nata , in tanta huus mundi
uniuerfitate,tamen etiam circa figmenta defudant,circa nuda cnu'a,qua* uocant,
C fpecies rerum,circa diuina immobilia-circafubliftcnnas-circadignitates pri/
masrationis , circa principia, circa ubftantas numinum fmplicismas ,ncor/
poral es, extra cceli domicilium commorantes, C il le op tima m quandam uitam
ducent es : quae omnia (potis autoribus) ut aurium obledamenta , C auditatis
noftra* uariorum negociorum Temper cupidifsmarblatia, pro (ingulariquadam
C fpecofa fingend arte funt reperta. Omnes itaque C di] C diuina taha med/
tantes ualcanr,cubituni eant,dormant nodem totam. Homero udiceunum lo/
uem fomnus non tangat, quafi cartera fupercozleh'a nihil fntJs folus eTe post,
de quo tarnen apertnthil feimus , fed tantumfomnareuidemur, quale fan's, ut
mihi uidetur,prudenter idem poeta infinuat,quando iomnium Agamemnon!
miTum louis eTe nuncum defen bit. Qucquid enim de loue cognoicmus, /
no fimilmum eft. Atquidedgnitatibus,deprincip]S;qudfcntiamusfquoruni
haud nepti Peripatetc.quos nunc,&: mxime omns Germania C folos, fpre/
tis relquis noblfsmis autoribus, fedatur, non efle feientiam contendunt,eo
quod feientia C demonbatone omni notiora fint,quippe quibus omnis feien/
ta pendeat,6t* prnciprj non fit princpium, quoniam ipfum eft ante omnia. Nec
tarnen ignotum id eflfe decebir, quo cunda lucefcunt.apparct, C fciuntur. Vndc
i ^itur principia cognofeemusfEx fenfu.Audi Ariftotelem rurfustuum;Capni5,
i\ locorum primo uolumine, cm ait , S cui dubium efle uelit,nx omnis alba fie
nec ne , fenfibus ndiget Igitur fdes,quar/*centibus.nobis ex principes eft , in rey
bus naturae fenfuicp ubieds conftat uniuerfa:quare nihil eorum qu non fuernt
corport C materiarcnexau'ntra feicnta* limites iure claudi tur. Quodfi hoc eft^
una fufficiet rerum cognitio, quam Gracci phyficen , uos naturalem phlofoph
uocare confueuiftis. Qua* conditiones eorum quae uerar funt, V fneuelamine
nobis percipiuntur.illorum^caufas.efleclus^emporanocajmodosjeuentajintc/
gritates C partes inueftigat,atq? rimatur.
Vnde tremor tern's quauimanaaltatumefcunt.
Obicbusrupt rurfusqjin feipia refidant.
Defedusfolis uarios lunarqj labores.
Vnde homnum genus Vpecudum fimul imber SC ignes,
Ardurum,pIiadas,hyadas-geminosq} triones.
Qudtantum ocano properem fe tingere foies
Hybcrnfuel qua* tardis mora nodibus obftet.
Omnia fpecuatnx naturar phyficacompleditur,quibusfe toroanio dodifsi
mi quiqj obledare ualeant mirandum in modum. Eius gratia, quod ex me audi/,
ftis antea per muita loca& locorum pericula ucrfatijs fum , ut miranda naturat
uiderem,

LIBER

"fff

utderem,SC uel audtu caperem, in 1' Indam pofeclus : fi cerner po>

fem, quae ilhc,quanquamrar, tarnen alquotiensplanis ocUls uideri feruntu
monter; a, SC pr odigrjs fmila,martichoras5aquam auream,magnetem lapidem3
pantarbam pygma?os;fdapodas,tgrdem,phoenicem auemjmargaritas,C iterri
ichthyophagos. Deinde per Africam, ut gentem afpicere traqua- canem proreg
habet,cuus motu imperta fibaugurantur.Mtto alia quoep erare, hon aurem in
tuer quiueram principes Unoculos, Artthtopophagos, Cynocephalos , quorum
Omnium maxima pars fabulofa eft. Fontim etiam SC riuorum partim uera funt,
qua; dcuntur,partim fdionbus adrnala. In Afphaltite bitumen reuera gigrii/
tur , fed quod nihil in eo Iudaex lac merg dictr , profeclb eius contrarium ali/
quandorepertur.InDodonelousfns, SC extinclas faces accendit,8Caccenfas
extngut. Hammonis nterdufrget, noclu feruet. Infula contra Timauum fita,
fontibus calidis featet, inipfo mari, qui SC cum mari crefcunt atque minuuntur,'
id ipfum cum Tergeftins hominibus expertus ium,Lynceftis aqua uni modo te
rnuerttos tacit, quin Sc" apud ueftrates Sueuiae ppulos fuper amnem Pbilifium
Geppnae oppidi , fons quafi fapore uini fluit.Ipfe me non dcam dies , fed annus
dehciet,fi naturae fingula miracula recenfere cupiam, qua; tame baud clam uobis
(Imt.Etenim quod ex hominibus eruditifsimis tantum uos abundare /
r rjs SC lit erar S V rer m experments,ut nihil uel tarn miniiriG uel t maxiirmfit,
quod uos fugiat,autlocjsuifum,autlibriscognitum,eo facile conijciofruftra me
multa de mirabilibuspredicare, cum qUo locidego.pro nouitate ftupeo , id uos
pro ueftrifrequentia lolitum habeatis SC quotidianum.At ego fine contruerfia
pro uno in Germania miraculo uofipfos quaero , qua uirtute, qua doclrina uiros,
quam grauesqum fanclos, quam omnium optima de uobis iudicia, fuprqurri
di ci po teil exuperantes,qua!ein ipfo ingreflii , in foribus ipfis SC falutationis im>
tio fan's exploratum teneo,quac uultuum diuina figura,quis lepos in uerbis, quae
in me fufeipiendo humanitas , qui exaebe iapientiae -p interiedti fermones, 11/
niuerfi mores perfedifsimos uiros oftenduntnncredibile eft quam gaudeam frui
colloquiodocliscp uerbis ornata SC perpolitaoratione, SC dignis cognitu atque
audit fententrjs, ut tarn berall', t munfica ueftri conuerfatione tot tantosq; tot
tineribus fufe tos labores Ienire atejj fedare , uel potius omnno leare pofsm

?o$tSiionij laudatibntmfiatim ad refutanda fui dia dggreditur BarucbM,bmtuQUnc

tia capta ab aliorum laude, cr extenuatione[ptrfonic.
Caput
III.
HP Vm copia dclorum perctus barvchas: Audi,Capnon, nquft
* quem partum Sidon edidit. Nam ita facile crediderim , qua: is de Phoenicia
bus magna praedcat,ifti modo uideant, qui iam totum ferme orentern ignoran-'
tix ' dam nent,cm necio quem Scytham,aut quos Sauromatas, atunt
humanitatis SC docitrinae hoftes,eam inuafiTe regionem atque tenere, ut nefutu/
rusfitfuperftes,quiartescoIat Sed tu,n quantos me Sdoni,ftuporescogs elo/
qutia tuacAt ille.Parum extat in meBarucha quod tanti facis.'fruftra enim ex/
tollere niteris,quxipfe in me mnutfsma cognoui.Et caue fatis,ne iufte, tarn an
guftis uerbis meis eloquentix nomen indideris. Quid enim hac noftra oratiuri/
culauix tandem exprefsimusaliud,quamPunic^gentisapuTsimamingenrj con
ditionem : id quod qudem hiftora: tradunt, SC res propalam extat. Sue/
uiar quoque ueftrae laudem attigi.'cuus ambo locupletes orb teftes efts , eque
ulloprarter uos (peclaculoeritopus.Poftea,utmuItloquentsfert linguae confue
tudo,quidam furor excditore,uidelcet,nifinaturamfenfiblem,nihil efe digna
arte feu difciplina.Et f nonde nullis rebus(ficuti Socrates eftimabat)at faltem de
his ipfis,qua natura: fubiacentjSC fenfuipatt, erit potifsmum id quod uocamus
fetn/

st%

DE

VERBO

MIRIFICO

feien ta m : nam de duns ego arbitror null am homin conceflam eie ueram
gntonem.quem cum fermonem Baruchias nterpellaret, Sidoni dodifstme in/
quit,& ut puto,uir omni optime,quod longe praeftantius eft,gnoce.Nam nna
ta mihi quxdam prop ioquacitatis temeritas pruenire me facit Capnion hune
ueneranda* probitatis hominem,cVIiterarum quoddam pelagus,ac aetatis noftre.
diuindm fpecimen,obqj id in ifta mihi diTputatione iure preferendum : fed uetus
m os ft u r quam quifque balbutie maxime , tarn geftat loqui maxime , u 1 1 is
patee dcend campus magi's quam ignari'squod SC mihi accidit, ut cm tu die/
ras, egopraiftouulgatx lapientia: uiro filentia rumpam. Atferas aequo animo,
Capnion. Tum is, At tuperge libere, ateppertexe quod exorfus es. Itaque quam
multa pergnauiter dferte de mu ts rebus dixifti,Sidon, Baruchias inquit, fupraqum noftrates philooph folenr,qui,ut qudam gracul, totos dies de omni
negocio,uno tarnen barbrico ftrepi tu garrir non ceifant,nulls adhibitis ornar
ments , millo eloquent a? flore, oratoris ullo muere : ut non de facratifsima
ph lofoph a,fed de prophno uulgi commcrcio,de fub ha fta pignorum 1 cita to/
ne,de bacchan tu m tum ul t u,de leuifs m oru m cucio, de Baiarum contu melrjs,
agi putares, quorum egoconfuetudinefmile quocp contagium ex parem labem
contraxi,ut haud iniuria mihi Tyndare uericulum obieceris apud Oreftem Eu*
ripdis feriptum, Vuas barbar,cum fis uetulus inter barbaros. Tarnen utut res
eUibenter C fortaiconfult mina faciam,qude pa tra,de te,de nobiOpfis differuift.cum-hoe refeIIere,noftri amborum honeftas:iftud,cIaritudo tua.llud, or
bis terrarum fama prohibeat:augere autem oratione,qua?Iaudibus extulft , no
opsfit noftrae,ne noduam Athenas, ut eft Graecorum adagium. Qubd uer tan/
tum lumnis in corporibus,tot 8c* tam uarrjs quolibet momento exort s,falo,pro/
cellae,ac turbini fubiedis,t* materia? pli corruption is m a trf quot idanoq; mot ui
cVinconftantxcohxrentibus,tantumrmitudinis tantumueritatis reperifti,ut
de nulla re,nifi fenfibili fcientiamoriricredas,ualde admiror.qui nihilfqu con
trarium exiftimem fy ncerar perfedarrp fcicntia*,qum hoc fol um, quod tu norm'/
nas fenfibile.Puto autem id quod corpori apparet. quod u t aiebas, ad fenfuu m no
ftrorum foramina,quodam fluor perman t.non fine ten uifsimis quibufdam uel
teribus acra tranfmigrantibus,ufque dum ad corpora p oft ra pertingant Quis e/
nm poTet animi radius fuper ea area fie mobili , ut funt natura? omnes res , quas
extrinfecus homines fentiunt,uel tranquille ftare , uel inconcuiTe refledi , ut tam
illuftre in nobis diuina? humanit at is, aut humana: diuinta tis opus inde cheretr
Non efle neg quandam de rebus eufmodi dodrinam, opinionem,udicium.D
feern im us ab aqua gIaciem,S udicamus iftam fluidam , hanc dut ur niorem : ta/
metfihanc exifta nudius ortam, V iftam poftridie in hanc difolu paratam.Sed
qubd conftans bC perpetua de rjs cienta queat fubfiftere,id qudem pernego, no
olum Pythagora duce,cuius me tu aTeclam uoluift: quod in partem honoris It/
benter reciporcm intellgam Platone fummo tilo uiro, QC quafphilofophor
Deo,Pythagorae difcpulos fuifle tanti arftimatos?qubd folus Philolai Pythago/
riet bel los,quanqua m paper,tamen decern millibus denarium mercan non de
ftiterit. Sed annuit etil Ariftoteles eo nobis in negocio, cuius patrocinio (ceAicU
ter ut i m ur.In primo na nep Poft eroris refolutionis uolumine,cum plunbus egffet qu ahs in feido ca u fa nobis eligenda fit, V quis fare prob, V quis dodiculus
uideatur , adiunxit: Iraq? cuius Ompliciter fit fcientia, id ipfum habere
aliter eft impofsibile.Quod ne Platone quidem alienum cxtat,qui poftea quam
mundumnprmum ntclligbilcm Sc" fecundum feniibilem partitus eiTet,addide
rat , ilium per mentem cum ratione iudicari 5 hune uerb per opinionem non fine
fenfu. Vide quem tu Epicurum federis , ex umbra tili oratione fuper puluerem
cunda ardihcantem.Ego tam magnis patronis facile uinca.Et fi'mihi turpeuidert
non debet te tanto uiro, cateris i'ngenio,dodrina,dignitate,pra?ftante uinci,re>
felli,coargui,qui noftrorum fape maiorcdido,Philofophxca(uel fummo tenus,
uc

LIBER

fei

ut aiunt) m prohibitus attingere. At dcrco Germania qanquam relgofos,

tarnen parum dodos Hebreos nutrt :quonam ftudiofisporiusabhorrendm'
{>htloiophis,qumpeririairiam autpotius curofitatem in errores cadendum ef*
,perfuadent,quorum eos potfsimum credunt autores.Sed feci quod folentaui
di,ut quanto deterrerer amplius, tanto haurirem feruentius i pro crcumftantia/
rum opportunitate, pro tempore 8>C pro meo captu tarnen. Itacp C Ariftotelefri
me quandocplegiflefateoriSiPlatonemintroipexiflcjundeillud quod ante tibi
citaui,prodrjtEt fine ijs quocp hoc idem me credere leaflet atque tacit tanta on
nium etiam maximorum urorum derebus naturalibus cum mmortalt quadani
fui laude cribentum diuerfitas,n qua uerum confiftere nequitOmhium prm,
utariuulis adfontempergamus,arbitrorte,Capnionemc hune noftrum non in
ficias ituros,uniuerfam rem eo modo cognofci , quo confit eiTe. Nam fin aliter,
falleretopinio,quaefecus atqueres eft,eam animi obtutibus referret.At habet
uniuerfum, ut fit, principia fua, etiam Epicuro tuo C Lucretio autoribus,qui ait,
Omnia fint principes feiunda necefl cit.
Et mundum eflfe ortum omnigenis ex principes*
Difcordia quorum,
Intcrualla uias connexus,pondera,pIagas,
Concuris,motus,turbauitprxlia mifeens.
Igitur omnia pariter ex principes cognocmus , exquibus fnf:quor6
ac regula pendet centiarum demonftratio, tanquam penetra ex fonbus. Ad
fores autem cum erra tur, quo nam egopado crediderim in penetralia rede e/
ceTum ri'Aterranbquiuiam ignorantes nihilominuspergunt.Ignort,qui cv
cum compita turmatm huclluc^ruunt,haudunomnere gradientes, quan
tum ab uno>tantum uero dtlent.
Kccitantur philofophoru.n deprimo ante opiniones uaru.
Caput
IUI.
Vis ncipiam Phcenicibus iftis tuis,tum prima,tum tanta, ut recle puta(t,na
tunetotius inueftigatione produis , atqueadeo Thaieteipfo:quanquam
Mileti ciue, tarnend Phoznicum nobilisimis Cadmo V Agenore prognato,
qui ante omnes de rern natura traditur difputail. Et, fi Platoni crdftur, primus
apiens uoeatus eft.Quid tandem poft innmeros conatus fuos, C indefefl Mu/
diapropter qux,& rempublicam,& mximos magiftra tus abiecitfQuid,inqu,
iugiter rutando inuenit,quod effet huius illuftris machine;, quam cernimus con
dgnumfundamentumfAudqum Celebris fit excogitado. Aqua eft princpu"
uniuerforum.Ex aqua enim omnia proderunt ,V in aquam omnia refoluentur.
Nemo non dubitat,fi maximam hancorbis molcm Thaletis iudiciocommitta/
mus exxdificandam, Temper nobis illuuiones x" undantes ftagnationes fore t/
mendas, quippe quod natura (iftius (ntentia) liquentem hanc aream fuis xdifi/
crjs fubiectflc perhiberetur, qua: ad quemlibet aqua; motum ruitura fint. Taceo
quantum aduerfus architedonicat artem moIituris,quiftrudurxdomefticaepa/
luftrem regionem elig t.Sed intenderic quemlibet fluuium Thaes- feu(ut ego ar
bitror)influentiam a!icunde,quae fecundarum caufarum etiam fufi post /
dium,quem oceanum mihi nominare Homerus uidcturubi cecinit,
Deum patrem Tethyncp parentcm.
Ab eo tarnen ille compopularis (bus Anaximander:primum dodrinx eius an
ditor, deinde in (chola fucceTor, opera data longe abi'jt.Nam ex infinito cunda
pullillare ftatuit. Addam C tertium Milefium,cV eundem gentilem tau m quend
Anaxmenem , iftius Anaximandri dfcpulum , qui deertis magftri pnecepeis
ex aere cunda orri,& in aera quoqjreuertifomniauit.HeraclitusEpheiuscon/
emptor Philofophorum 5 irrifor Homert, ab exhalantibus fuis pulmonbus di
calidis uifeerbus erudauit rem inaudita lit ersqj obfc uns , non uulgarrjs fed/
Bb
ptam

i ft

V R

MI RI F

ptam relquit:fterile quoddam element.quem gnetnuocamus,uliuer{gtgne/

re, acq; rurfus e cunaa referri.Fruftra igtur Romari Veftam ccelbatu pra?po/
fuere. Succefst Anaximen uir inclytus Anaxagoras alquandiu cius Clazome
hius,pofihac propter philofopham fpretarepub. Vomn dgntate populan',
phofophusadmoduminfigns,multumM
SCrerum genera tionemcaufam^putaui't.Archelaus thenienfis Apollodoriflius (nam fuit aliusHomercus quidam miles) is a'rem nfntum,denfum , re>
bus cunds praebere caufm ut exifterent,arbtrabatur,&T proptereaPhyficus di*
ctur.Sequutus eft qudam fol omnis arcana? phiIfopha?,aquo dartfcium no/
men primo accepit, Pythagoras Samus,quem non errafe,ledab alrjs dfentifle
uer dxero. Ex numeris enm unuerfa pfe conficit.Eam difcipjnam ex noflrs
didct, uetuftfsimam quidem illam C Syria? B Chald.ieorum, quam nde redis
Graccspofthac uerbs atquefentetrjsilluitrando,admirationem fuis h o minibus
de fe prarbut tantam,ut quo ilium appellarent nomine dubtarent.Cefo lauda/
re princpem hunc philofophorum.qui priorem non uidtjfecundum non habet,
C quod par laus inueniri me nulla queat.Et fimul ne mihi pfi nmis blandr >
dear , fi extoUameas artes uirum quem tu pfe me fequiprodidifti. Epcururri
uni tibi laudandumrelnquo : quem miror Ath.ents,ac n potius ruri natum eue.
Hic principia rerumaffirmauit eTej'nduiduacorpufcula cV locum nanem. Sed
Empcdocles ille Agrigentnus quatuor elementa enumerat, ex quibus quodl/
bet nacatur,gncm, aerem, aquam Se" terram.Principales uerb poteftatcs binas,
litem amicitiam:quarum quidem res concilit, illa uerb dipergir.Initia re
rum ee docuittra Plato Socratis dcipuIus,Deum,rerumq? formas cV materia*.
Ex his quod fentimusprimmrefultarefiguram,poftrem cartera. Nouifsimus
Alexandra Macedonum rege,qum artis nobilitate claror Arftotelcs, ex mat
ra ad appettum forma? per pruationem excitata res omnes concreuifle uoluit*
Quicunque fecundumha?c aliqua inuenire t en tabant , pri nation is loco motum
quendam ftatueruntadutraqjcogenda efllcaciorem. Tu tibi Sidonipra?fumes,
in tanta tot amplifsimorum fua aetate hominum(cV ut confuets tune omnibus
utar)tot fapientumcV fapenta? amatorum diuerfitate accontenttnecertamue
ritats fidem poTe contare,pra?ferb.n cum circa principia tarn mirifico certami
ne pugnatur,ut nefeire cogaris cui'nam ex illis palmam deferre,aut h erb am dare
iuftfancteqjdebeas.Nondum enm(utaitFirmanus) deicditaliqulb decfo,
qui fenrentam defingulorum opinionibusferat. Sane qui tecum EpicUrimew
tern probent nueniasaliquos:egoqumecum Pythagora? dogmata non mpro/
bent. Sed abduct nos proefsionis eledo, ut fufpico udtces amoueat , C refra/
gabiles arbr non admittamur.

. Sum itprimo tnttfententiam probat ZaruchiM^ofiendtns nihil firmitatk in bit

caiuctstffcqutrcnium.
.
V.
aVid gtturf Qua?'nam dcamus efe rerum prncpiafCerte ngens certaml
femper fuit inter clarifsimos philofophos,cV adhuc fub udice lis eft, quarc
cm initia nondum certa fint,quarro abs te quam ueram de rebus feien ta m hab,l
turusfis,qua?exeiufcemodiorta?initrjs perhibenturr Scire nanque tum nos Ari/
Moteles opinatur,cum re principia caufamq? cognofeimus unamquanque, ele
menta.Nec folum d,uerum etiam Y quod ita lus re caufa lit,ac non alia aliter.
De fine igtur in rebus caducs firmitatem qua?rere. Glandes porcs commtte,
bobus foenum,rans V corus fenfibile tempeftatis praefagum : bruta, mortales>
& internecin' fubeclas res fentant,nos aItioribusntamur,cV:a?terna mente
compIec"tamur,non qua? fluxa & fragilia fub coci, fed qux fempiterna fupra /
los funt. Nec enm conabor nondum iritis noftrorum homnum auribus ea in/
culcarejqu^.uixexercitaufsimququeint^gant.Dicerenc namque ab rebus
/

LIBERI.
unuerfis me fegrcgare fcientiam .quod quidem de naturae mobilitat fubdts ue
rumdicerent:quippdum paricer leentiaeperpetutatemattendimus i natuneqj
torrentcm ilium C inilabilem fluuium, cuius nihil attingimus quolibet tempore
nifi piinftum. Adeo'ne conciontor nofter defipuft,quifquis tandem ille fuit, qui
Ecclefiaftenconcrpfert,fiue SaIomon,feu quod muItifamantEfaiasipfef'Quid
cil, inquit, quod fuitrld quod erit. Et paulo ante, Generatio prxterit,& genera/,
tio aduenit.Etenim quomodolauaberis,nifiligna tranfmutenturfQuomodo ale
ris,nifircceptaculum utalcsfuccs concodits ac tranfmu taris cibis C potibus in
membra qua:quediTpertiatrPecora,ftercus'lercora5fimumr,fimus;gramenr'gra
mina,lacdac quoque, pecusf Cunda faeculum rotar , ob idega fquendo diclum,
quod fie nata propellt,ut fluclus procellam,S dies horam, SC Hora momentum.
hoc , ut egeratur aliud. Fingit natura femper ne fit ociofa-tanquam
excaeramodb equum,modb leonem, 6C eo deftruebhominem. Superites eft al/
ter alterius,fempercp fecundus priorem fepelit,LucilIa u iru m,pft Lud Ila.Secun
da Maxmum,pbft Secunda.Fauftinam Antoninus ,pbftAntoninus. hoc modo
omnarCeler Adrianum, deinde Celer, tota quidem Auguft aula uxor:fiIa-po
fler,maiores,bror,Agrippa ,cognat ,domeltici >amici , Arus ,Meccenas ,facer
dotes, medic. Totius aulae domina mors. Hic tu mihi fecnttam perpetuam fia/
tuas,ut cognoc> f uer fcripferit , quifqus de rjs hifloram texutt. Hippocrates
morbos curans innumerables, mortuus eft. Heracltus mundum ignibus com/
plens,intercute aqua extncbjs fertur. Democritum occiderunt ex fe nat pedun
culi pene animalumminutfsimaturba.Haud (ecus 8C in alrjs anima carentibus.
Nam hebenus in arborum genere, modo lgnum,modb lapis eft. Ecpenes libr,
qui Alkoran apudtuos incrptus eft, quxrtur, quid primo lignum ? mox ptr
tus,aunt.Quod uirga Moyt!,iam lignum, lam ferpens.Ego paucis tecum agam:
nec enm tu is es cui mana, ut nutrices uagientibus puers folent , in os inferam.
Nihil eftfcrptum,pidum,ficlum quod te lateat:quare quid haeream,cmconfi/
dero noftra nobis ingenia ad naturam certifsim ferucandam ures non fuppe/
tere, quin femper eiufmodinoftrxcogitationi fcrupulusintjctur. eque pina
talo infixa radictus euellitur.Annos ipfos aclabmus deomnifpeceremquam
lbet informante fine falfo indica euros , qui needum animam noftra m qua uiui/
mus,fpiramus,fentimus,ntellgimus,x" quid cxT quomodofit perfeclecOgnoci/
musfDequa re non erit pluribus tecum opus.Tu pfe noft,quot de eadem uar
tates extent, quotlabyrnthcrcunferantur. Epicurus enim,quemuiTusesicm>
tar,mxtam exgnicVa'refpeciem dictefle animam,
Inde calor motus,& uenti ca;ca poteftas.
Occipt inde acr,nde omnia mobiltantur.
Xenophanes ex terra C aqua,Parmenides ex terra & igne. Empedoc!esS
Critias fanguinem,Anaxmenes aerem.Hpprchus ignem, Crtolaus Perpate
ticus ex quinta elntia conftare,Democritus fpirtum mobilem atomis nter/
tum, Zenon cdcretum corpori fpirtum. Heracltus phyficus fcntillam ftellars
fubftanta:. Heracltus ponticus lucem. Hippocrates flatum tenuem per corpus
omnediflufum. Po^donnisideam, Pythagoras &PhiloIausharmoniam,Xeno
crates numerum fe mouentem.Plato efientam (i motrcem, Ariftoteles entele
cham nouuti nomert glorofus nuent:hoc eft forme perfecbohem, quafi finem
anifcis,cuusfermortes de anima tanquam mortales rcfelli deber, max m.tuir
integritats &C amplifsma nter Galilatos dgntatc clarus Gregorus ille Nazi
zenus in libro contra Eimomia nos autor eft. Ergo qui nos ipfos ignoramus, quo
modoreliquorum fcientiam adpfci fperamusrQuanta multitudo prxftantium
feriptorum fuit,&f tarnen uque ad Hieronymi,Auguftinicg tmpora nihil de an
macerti quopedem figere licuifet, relidum erat,quod (ut esmecumomnsfe/
curiofus explorator) ex lters inucem mifsis nofle forfitan potuiftifNfti
de te > Capnton , nihil eft quod dubitcm, qui Nazarem dogma feclars, cuius hi
Bb
ambo

,tf4.

JOE

VERBO

MIRIFIC

ambo quaf duo mundi lumria ftudiofifsmi prcones cxtitere.Habets de rebu*

corporels fiue corpori cohaerentbus, quae aliquo pofsnt modo fub fenfus cade/
re, (ententiam tneamiquod C propter celeritatem momenti , quo perdant, quae
uelox naturae torrens confeftm rapit C alterat, 8t" propter mperitam principio
rum, abftrufas caufarum latebras,oculosq} uefpertiIonum,&: diflficl mam in/
uentonem proximarum conditonum (quas pafsiones nominant) humana de
jsfcitia tam repente acquiri,cY firmiter federe, ac tideliter permanere nequeat.
Ante enim(ut eft Heraclitifententia)resmutatur, quamill fuas circumftantas
cogitatione adieceris.CernoEmpedoclem n Aetnae Hammam impetum facer,
Y puto me feire quodmpedocles Aetnam infultat , dum hue uox nter dentes
ftringtur. Empedocles rtullus eft, tanquam de eo quod non eft , narrabitur fa/
bula,dicentq$ plus credtur,quam audienti demonftratur. Etiamfi uno momen/
to pronunciare uelis quod feiricups, ut Lycophron Perandri 8c* Meli ( filius,
qui ne longo traduhominemeTeamumdceret,abriilitfiibftantaeuerbum,fi
album homnem momentnea proIationeappellauit.Profecl ne fie mundi flu
xum S naturae rapitum torrentem eutafti. In omni enm pundo tempors
Fens abtjcim us , C ficuti uolucris nunquam uno ftatu manent quaecunque
funt ingent hoc conclua mundo, cuius ornatusquoGraec nomen ufurpat,
folaquidem uarietas eft. Semper igitur in motu cum lit, lemper aliterreshaber,
cV proprietas altera.alteram pellit. Ita neque radius noticia refledi propter tur/
binem inconcufe poterit, neque deftinari mentis noftrae lumen mpetu altera/
tionis totiens interceptum. Quapropter Ecclefiaftis fententiam iure probabi/
mus cum ait, Intellexi, quod omnium operum Dei nullam pofsit homo inueni/
re rationem eorum , quae runtfub foie. Et quanto plus laborauerit ad quaeren/
dum, tanto minus inuena t, etia mfi dixerit fapiens le nofle,non poterit reperire.
Hoc eft- quod tu, Socratem exftimaiTe,dixiri,quanquam non il le nullam uole/
bat haben de rebus fcientiam,quide tot apud Piatonem rebus diipurat,fed natu
ralem quidem nullam, diuinam autem plurimam.EflTe demqj artes in ui'ra huma/
na preel cbres,quibus agitentur mortales, ne torpefc5t,cV iirnul ad rempub.pri
uatam^nonnihtl conducentes, fabrilem,aerariam,domefticam> c/uem, milita/
rem,ru(rcam,3 quarcunqj fimiliter ab hominis prudenti uoluntate pendent. Et
nim que cum ordinatione noftra fiunt ualebunt conftituti loco:in rjs tranfgreflbr
errabit.quipraeceptisper nos excogitatisnonobtemperaueritquaefortafTepre/
cepimus experimentis pluribus compulfi, aut quandoqj folo arbitrio. Vnuerfa
haec uderi non feirputabat Socrates. Quarcunqj autem forent neceiTuria,udica
batea folum diuinitate petenda. Itacp qui nihil fe fere dxiTe uulg traditur , is
mihi non natura, fed diuino munerecunda fciuTe uidetur, quare fuo mrito ab
Apolline no homine,fedDeo(ut Sidoni uos poetice perfuadeu's)fapientismus
eft iudicatus.Suppeterent nobis ueterum hiftor3e,n iam defefsi eftis,cY maid/
rum noftror annales degeftis maxime memorabilibuscV rebus ledionedignif/
fimis confcriptae,mirandum in modum in eadem opinione adiuuarent,quae(l ri/
tememinimus)dequodamnosHefiodocertioresfaciunr. Is cum pecudum eiTet
paftorinBotia,cproximquend Heliconamontem orrofolegregem egif/;
fet,audiuit mufarum concentum,dulci(ut par erat) modulamine quippe mufaru*
Acccdcns propias ubi illos diuinos uultus cV uenuftifsimam deatum choreanv
afpexit,imiiariccepit carmen quoaltabantnnumerum.Tum beneuoltes mu<
fae fimplicitatem hominis ruftcan non afpernatae lauri ramufculos C aliquot
clamos Afcraeo paftorobtulere, quibus acceptis poetcam repente artem ade/
ptus euS non natura,fed Deo. Nihil fecus C apudHomerum He Demodocus : C
apud Cretenfes Minos, quern ferunt loue cunda didicifl, cum eflvte cum
Deo in Ida monte, atep fane in pfius montis antro frequens conuerfatio.Melefa/
goram Eleufinium Athenienfes dicere folent nymphis dodum : bC Epimenidc
Cretcm Iongifsimo quodufomno diuinitus. Fuit &C inProcnefo philo ophus
. *
" '*
miri/

LIBER

T.

{>

mrifcae ill prmis fcientae Ariftcas nomine , cuius an imam quandoque corpus
1,!1$1 port ufa longinqua fpacia redire in corpus rumor era t. Is quan/
quam innumerabilia iciuerat,tamen prceptorem non alium,qum duntatetr
habufle creditus eft. Sic noler Socrates uir apprim p eredu s, S Apol Unis (uC
ante commemorauimus) teftimono ualdefapene , tametfi ftudo , cura V fol*
citudine rcrum naturalium abhorrebat, tarnen nihil cum in natura fugerat. Idqp
ei con tgTe Stoici affirmant , haud humana perueftigatione, fedOeo afsiftente,
quem C ipfemet appellauit darmonium : Que uox ea fuerit , quam audiucrit,feii
peces i quam udcrit, aut aliud quippiam , quo dunum humanitus fenferit Ac
uer ueftrs ad noftra , quae fideliora me iudce funt,pergamus. Antiquitas ipfa
cuius fummofemper in honore fuit autoritas,tumfama,tum Iltens memoriaepro
didit,gentem Hebraeam, maiorescg meos uencrando cultu Deum quendam, /
ius nom en(ne confuetudine uilefceret)uulg celabant,muIto itinere, '$ fu
pra quadraginta per defera loca,per hifpidas fcnticofascfe uias, per montes, per
ualles,per aquas, fequutos efl : qui tantifper eos paternocum affedu comitaretar,S>C clementibus oculis inuiferet, dum ilium fnde amarcnt, obferuarentcg. Is
itaque Deus,quocunque tandem regofo cupiat nomine uocari,adunum eac
tanta mu ti tudi ne hominum C ngen t i fr equ4ia,unum,inquam,Moyfen, in quo
placuitcrehr menu's dcuotio pernubem defcendit, ut eifeptuagintauirosad/
iungeret,qui cVTduerfa prudencia republicae magtra tus ger eren t,cV uarijs art*
bus s quae agenda forent pro caufarum ftatu explicarent. Sedquonam id indu/
(tra fieri natural nequiut,eo qud fupra contendimus humanam conditionem
noneflTe rerum in hoc mundo tanta mutatione uolubih'um undquacp capacem.
Idcrco de fpiritu quem Moy ante nfluxerat.etam feptuagnta pa tricrjs difpfauit. requ eu Tet in eis fprtus, prophetarunt : nec ultra ceTauerunt. De
fellularrjs quoque artficibus eodem modo facrahiftora commnfctur.Mfic
enim fprtum Deus arte fabripraeditis homimbusBezaleelcV Ahalab,
ut fapienter, intelligenter & feienter opera cunda facerenr, C noua quaequere/
prirent acraro fando neccTaria.Rurfus feror ad ueftros fcriptoresQuid enim
de Tynco Chalcdenfi memoria dignum in lone Platon s IegiturrVnde profe/
d mihi Nafonis hoc carmen ortum eil udetur,cum ait,
Eft Deus in nobis,funt 6c* m m ercia codi
Sedbus aethereis fprtus ille uen,
Quare Sdon, Capnion>concedam ngeniofa urs in adonbus caut/o/
nem,circumfpedionem,prouden t aman ftudn'sfagac tatem/olertiam. in confiderationererum omnium dociltatem,artem,intelligentiam, opinonem. At /
r de qubuslbet fenfiblibus conftantem,puram Sc* rtefTabIem feientam homini negauero, nif non humana dfc plina, fed diuina t rad tione ugiter ab uno d
item ab altero fuerit recepta, quam nos Hebrari Cabalam appellam us, id eft, re/
ceptonemin qua maores noftr,quibus fama fapienta; nomen addiderat, pr*/
parats fementibus exercuere, ut Abraham qufqus tandem is fuerit, ut Simon
filius Ioha,ut Abraham fecundus cognomento AIaphas,ut ille Rambon, ut Ra
canatenfis, C reliqu circa relgionem diuinam, circa infttuta,crca folenna>r/
ius,faaa,obferuationes^cra^ myfteria,multis annorum curriculis ftudoL

Sidetmt ittrumfutan BpicutttMfententum definiert ni/

titur.
Cdput
VL
nPVm.heustuBaruchias* idonivs at.quodnon lapides tantftf,
A fedcVfaxa ingenthoc flumnefermonistui'uoIiiisr'Dfpereant ill maores
2ut te quod, ut inquis , edido philofophics prhibere conat funt. Nam quid
it ur erat de te,f philofophorum penetrauiflTe libros fuuTet ccefu mtcum nihil
-'
Bb i

j%d

to

VE . O

MIRIFICO

or acone tua copiofius unqium C ettam pugnacius audiuerim , tta Ut , quo

tandem ariete mur ftum,quem nanibus m eis uerbs oppofuft,frangereque,
h aud fim compos confilrj.Nec me contra di mcatum oport et,quoniam tantts di
bus enfem meum obtuderis.Obmutefcam ig tur fi hoc unum m m onuero,gr /
homnbus fore,d quemltbet ignorare.quod uidet , quod audit, quod tangit
Velut Plautinum ilium Sofiam, eo folo rum uulg mmouentem j quod fefe
tangendo,uiddo,audiendo ipfe de fcipfo dubitet. Quis en im afpiciens unquam
htuem , earn atram dixert , atque ignem eTe calidum quis non enfu udcaut?
Qiiare f Epicuro aufcul t ab s , nuenies p rims ab fenlib us eTe creatam nottam
uer. At qud duna fcri ab homnibus contends,id quoque tib baud facile /
ceiero. Sic enim,dum cognofcentercs comprehend! tur, diuinum cum huma/
no iungt conftebers,quxduo tam funt oppolta,qum qua? maxime. Duintas
enim}& initio carere,Y fine dictur,humana termins clauduntur omnia. Eus au
tern quod tnttur , ad infinitum (Peripateticis atteftantibus) nulla eft prop or to,
Seite igitur Lucretius nofter fie inquit,
Quippe etenim mortalem aeterno iungere,c\r una
Conftare,cY putare,Y fung mutua pofc,
Defipereeft.
Quid en m duerfius efl putandum eft, aut mags nter fe dundum dicre/
psq; , quam mortale quod eftmmortal atqj perenni iuncfum rEgo uerb etami
fieri pofsit,tantam moleftam fupers nonmprecabor, ut quolibet momento no
bis mortalbus preceptores afsftant,cV quod uxfodalem aufim,d dos rogem.

'I

jftrit.
I

Caput

Til.

ego, Inquit Baruchas,Sardanapaum hurte Latinum tuum^uem carter!

**Lacretum nominant , fufpcor 6t* de philofophia omni diunirats choro
male m eritu m ,c fi non molerte feras tam hicqum alrjs pluribus in locis Obi ipf
controuerfum.Sed quod ad rem attinet,tangamus. Cm enim facra magna: mar
tris Cybeles deferiberet , hominesq; ob id armatos curr fequi affirmaret , qubd
putabant diuam prxdicere,quo prxfidio patriam defenderent, ea tarnen eTe ua/
na creditu,fubiimxit his uerbs,

QuxbenecYeximquamusdfpoftaferantur,
. .
4 -> Longe funt tarnen ueraratone repula.
y
Omnisenim per fediuum natura necefieft,
,
Immortalixuofumma cum pace fruatur, . .
Sem ota noftris rebus feiunclacfc long.
Nam priuata dolore omn,priuataperclts,
,
Ipfa fuis pollens opibus nihil indiga noftri,
Nec bene pro merts cap tur,nec tangtur ira.
,
Quo apparet fuperos nihil de fu dementia nobis argiri5ne forte moleftianc
gociorum afTicantur. At pft tertio libro fie ait,
. ... ...
..-..
Dicendum eft Deus ill e fuit Deus ncly te M em mi,
Qui princeps uitae rationem inuenit,eam qua:
Nunc appellator Sapientia,quiqtperartem:i . ..
Fluctibus tants utam tantsqj tenebrs
In tam tranquillo V tam clara luce locauit.
Nihil ermo fte prat fe ierre poteft.nifi philofophiam efl fpraculum Dei, il .
luftrationem dunam. Id lle tandem pfa uertate coaclus atetur, quod uxde
fuis manibus exrorfimus,quod abf^commnationc fidcularum exprefsmus
Taceo qud modo anm efle mortale afert, modo redire adcocJeftepnncipi:
iAt^animamuerbcaufacumdicerepergatn
Mor/

! !1LBS

:.

f, i

Kf tr.

i:

MortaImeTedocens>anmumquoqdicerecredas,
.
: .
Alio n carmine ait,
%
Dencpcoclefti fumus omnesfemineoriund,
i.
Omnibus idem pater eft,
Et poft pauca concludit:
Cedit tem retro de terra quod fuit ante
i
Interras.atquod mifumeftexaetheris oris,
Idrurfum codi folgentia templa receptant.
; (;
Adeo'nefeincogitantem atqjimpudentem non uereturrefelli,fedphaerati
diclis fperaut nosfallere,ueI faltem dubios reddere.c" uelut pfemet fe prodidit,
4quafi mufco dulc contingere mellc.Sed oro te,finc eum inter poetas canerc, nort
pulpito philofophor pracefle.Quod fi te, aut quoslibet fuis decretis, fuis literis*
uel etiam Epcuri,utpoftrema,ita impunsima faclone permoueri putarem,uo*
ciferarer,0c" quantum maxime poflem contenderem,omnium uitiorum fpurcifsi
mam altrcem eflfe harte fe<ftam,phanaticociuldam Leucppifomnoplantata,
portea Democriti autoritate irrigatam,excitarem omnis generis philofophos,ta
metfi ad extirpand facrilegam hancgentem,no ade fit multis opus, neqj ualde
agaciac claro ngeno.T Capnion,mmejinquit,maledic1a4rcipfam putemus,

*:

Ctpnion iurgU miffd faetn iubct}cr Uuiibm tmborum mcipiens,tndem ips homntibut
'
aggrcditurdijputtionemiefcitntia.
Qp. VIII.

" Qudem mihiuidere uideor, ambos uos altifsimarum rerum explortores,

^-Tummis ingemjsjfingulari copa,&: dcendi facltate praedtos,muta fplendi
de, magnfico multa, plurima fa pienter ad rem qua de agit ur contuliife,ac quafi
de utriufqueuarrjs mereibus nobiliisimamdeguftationem prxbere.Sedcm ani
m m ecum cogito , quid ipfe ego ad ueftrum forum tants ltgatorbus dignurrt
afierre queam,mei profec me plurimum miferet txdecp, qui rufticum nimis 8
illepidum fermonem erudmfsimorum auribus inculcare nondubitem,nifihoc
unum uitio me liberet,qud confult Sc" data opera me ueftro confortio immi>
icuerim>ut comparatione rudi tat is C imperiti Iterattfsimorum hominum
dgnitas C gloria multo acrius fplendeat, ut folent candida nter multa nigra
eminentius clarelcere, C quodlibet fui contrary pracfentia diften tius apparere.
Igitur age , Sidonius inquit , obfecro te , fco C hune Baruchiam mecum, parce
fti aeri uel inre non opportuna.Quid enim abdicatione laudis,cuius te arbitra/
mur dignifsimum, opus eft fNouimus nter nosetam prdem. Quare perge,
Capnon, C mam nobis fententam explica. Percommodum enim hc phiiofo/
phiar locus folt arios contnet , eque ullo ftreptu impedti nos ab audiendo, tu
dicendo prohibebimur. Facam facile,qua iubetis , capnon, ait, dum
tneptias meas animo non moleftoferats. Etfi me non fallt memoria, Herde
omnium hoftium numero cum caftris ipfis reliclis,exiftimo bellum inter tos dua
bus ex caufis geri.Prim qud ulla de rebus tarn fupernis quam infernis nequeac
humanitus acquiri icientta, occafionem prxftantc tum humana imbecillitatc,
quantum ad diuina fpeebt , tum rerum naturalum temporaria mutabilate ac
al t er at o ne con tinua,qu od ad perfedae fe entx fundamentum attinere putatur.
Obtatc* fccundum,quod eque diuintus etamqucquam mortales feant, ne
intolerabli molefta per hominum difccndicupdorumquocidianosappetus
drj afficiantur. Practerea uer potfsimum , quoniam duinam cum humana opes
ratone coniungere,quod in eiucemod feita necefarb fieret,nihiIo fecius ex/
titerit;atcpfic5cordi unculo maxime diuerfa conneclereftudeas.Totum hoc>ue
quam breuifsim pro noftro captuexplicemus,ponderanda uerbor uis eft,qui>
bus ab ortu ferme uf<$ ad hanc uefper digladiamini.Traclatio autem no admo
i-:i".
Bb *
dum

frf

DB

VERBO

MIRIFICO

dum ex occuftis principes ert,neque non perfpcus ratonibus (ut arbtror) ad

credendum. Quid eri m oculorum orbes ccaus in foramntbus frontis occlufi
aliud quam uderc defiderantr quod unumcV proprium eorum eft folamen , fine
quo ert fpedacul fruu fruftra fi n t St* ocioa muera St uults , recorda mini
quale Phryx tile apudEurpidemhaud tnconcinnum plane carmen attulit,
Qiiifquis,tnquit ille,uir eft,etiamfi feruus fuerit,lucem tarnen cerner gauder.
Quid illa cartlago momorofsibus,carnefrmor nhominum aurbus pendula
fieensqV'non'ne uoces haurre cupt f Vnde dC aures , citato Vergilio , diet pu/
tant,Cni ait,
. Vocemcg his aurbus haufi.
Et, ut cartera percipiendarum rerum inftrumenta complechr, quid aliud odor*
uis nariS,qum olerefQuid lingua magi s.qum guftare apptit f Efca igitur qua
oculus pafcitur,color eft. Sic aurium/onitus:fuaueoIentia,nafi:faporJinguar : ac
mollia quarq; taclus pabula funt.Quarram de nceps,non extet oculus, nec auri s,
heque nafus,nulladenique lingua,nullus fenfus,quid putas nobis m modi ffe
rant coIor,uox)odor>accrbum,duIce,fcabrum,leuerNon ne omnia hec fruftra in
orbe fint inania , cxTnihiliaeftimandarCerte quidem ponitehoc manibus,
apprehendite,non arma fenfuUm , fed eorum uires acpoteftates. Nifi enim illis
acre iudicium adfit , indifcrcta C confufa fient unuerfa , nec alterum alten' pro/
prium obecers,& oculus uocem uidebic,&" auris colorem audi et. Oro te igitur
Sidoni iuxta Lucretium tuum,an poterunt ocuios aures reprehender f an aures
taus.'an hunc porr tadum fapor arguet orsran confutabunt nares oculi, gu/
ftum quoque uincentfNon.ut opnor,ta efbnam feorfum cuique poteftas diufa
eft. Quod Baruchias quoque tecum & omnes Academici Peripatettciqj refporv
debunt.Atquarnam eiusduifions occafioeftrDicatEpicurus,oculum,fimiIter
cV caetera inftrumenta non cognofeere ipfam naturam C cdittonem rer.Quid
igitur f audte uerficulum,
. - j. .
Hoc anim demum ratio difeernere debet.
dfam iam eft.Nam ut color ufum ptdura pafet nani,fic relucens in animo for
ma uerbproculdubio pabulum ert ratonis,quar alterum ab altero difeernet, me
dio intercedente cogitatu,quam arftimation appellant.Recenfebocaufam om
ncm,quam queo breufsim. Senfibls quidem res undiquaqj fimulacrumde fe
prop ell t tenufsmum cV neorporalequod fenfu facile appreh enditur propter
amicam fcnfituarpoteftars hofptaltatem. Id cm eb loci duerfatur, eminen/
kiorem dignitatem moxadptfctur,&prarfentemrci fubfiftentam abjdens fit
idolum,retentis(cumcarteriscircumftanttjs. Tunc itaque imaginado quardam
effigiem abfentis fmulacri fufpcit ldoli tandem condiciones, pfa ph amafia per
quafda m app a rentas C arftmat V df) udcat,mod uer, modo fallaciter. Vnde
folent cquiiniftr difeern endo lamas odT, ac quaf futura nocumenta fugere:
haudfecus atque aues , qux fela in hortis agrisqj terricula male ftifpcantes hors
rentA fspedecipulasmctuunt,infidiasq; prarlentcunt. Pofterus harcnuolu/
ra quanquam diligenter fublimata.tamen adhuc brutis appendtjs reperfa,d>
gni'or qudam urtus,quac ratio dctur,cribrat atque libra t , ab una proprietate
currensadalam. Quo plane difeurfu in rebus quidem illud efle cryftallum affirr
mat,hot uer gIaciem,cV inter gemmas dfputat eledrum quandoq; uitrumep mi
fcerirquapropter animaduertit hoc efle chryfol thum,ftud diet renam, llud ui
rrum appellar.n aconibus autem V negocs aliud efl turpe arbitratur, aliud
decorum.Ergo femper rimatur ra to,x: dilgent ac ndefelTa indag ne fenfiblia
ferutaturpriusa materia,nuncpraefentiareidenudata,adiuric1is eti intention
nibus ua nf s haud ulli fenfuum receptis,quar tarnen abfqj enfiblibus innotefeere
non poTuntru cum Baruchiam hime intueor,homnem ftatura mediociiproli/
xabarba/ubtriftifronte,nafoaquilino,pallatum,crculatS)CVquodaitSatyrus%
Obftipo capites figentemlumina terrae.

:
Murmura

IIB E R

l' -

Murmura cum fecum C rabofa filentia ro dit,

Atqt exporreclo trutinatur uerba labello.
nde auguror Hebraeum eTe,cu croceus eft ctrculus mfigije-phfiofoplmm quod
pallio tcdlus itaSc" Pythagoricum maxime uel alteris diuinioris feclaerqud Sa
turnus arcanaecontemplationis autor.eiufcemodi fuperficiei pcluras proct eare
dicitur. Pofthae mihi pro confuetudine gents &Tprofefsionis non ualde amic3,
niii quantum nos am Iiterarconcliant.tedoitem gaudent*& umbra , pJurimaqj
id genus quaehomini acccdunt,uel uitrj uellaudis indicia. Necunquam celt ra
tionis fcrutinium/ed ingnita eftcuicgiedul quaerendt cupdtas.tantper dum
fagax notiti appetitus circa optatam uertatem fuo uoto minime fruftratur.qu
C in omni arte inueftigant artifices,8t"deceptos quslibet natura ipfa fact eru/
beicere,quoniam illis inter uerOcV falfum redar rationis defuerit iudicium.De/
ceptores quocp naturalten ut taies odimus,6c" omnes qui aliud fub lingua, aliud
gerunt fub pedore.Nihilcp tam uerecundum hominesiibiducunt, qum errare,
praefertim bono pracditiingenio,cV qui animi uirtutepollent: quos ego quoties
de icientfjsdiflerendum nobis eft,folos efTe homines ao Inf an tes et am uix ab u
beribus auulf',de quauis re,quam uidentaut fentint,cUriofeinterrogant,ut fa/
ternonabreliceat,ngentum effe nobis inuenendi ueriamorem 8 facltate;
eque autem ad id dementia: nos pfos trahi uel faltem duc patamur , ut naturam uniuerfitatis,quae uel Sardanapalo tefte, omnes creat res,auc1at, altcj?, cum
alias nufquam egifleperperm uiTa eftream tarnen hicaberralTe,ac talem nobis
ueritatis auiditat fruftra imprefsifle putemus. Qiiemadmodi enmuanc crea
tos fuTe oculos fatemini,fi nunquconcederetur lucem afpteere : fe 6C opinabi/
murdefan<5tafolerticpnatura,quae mortalium animis rationemhaud implantaifet,eiqj tam uigilem percontandiuericonatum nunquam inferuiflet,nificomper
tum tili ante fuerit , human animum poTe ueritatem apprehendere , iliamcp hc
t3m nobiIemfacuItatem,conditionem,uirtutem,potentiam,uel aliquando pro/
direinoperationem,reducereadefFeclum,propelIerein , iaculariqj in ob/
ieeftum ei confentaneum,c uicifsim fui appetens. Eft enim fic efea rationis ueri/
tas,ut illumnatus color ocuIi,cV perctus odor narium , V confonans aurium fo
nitus.Ergo liquid apparet in hac mundiftrudura,quam cernimus , aliqua triff/
phare ueritatem,qua: toties rationem noftram commouet, agitt mpli'cat>expl
cat,totiesinquietam,toties infomnem mirismodis foIlicitat,non fortuitis aut
alicunde aduentitrjs,fed fuis proprrjs C originarfjs naturae illicibus,que omnia
cam non fiunt fruftra,utiquecontingit,ut uerttatem eorum quae funt, aliquo tan*
dem opportuno tempore amplexemur.Quifquis igitur id quod eft-uel fuapte na
cura,ueldiuinoadiutus adminiculo uercomprehenderit,quare nonillum dus
fcientiam fortitS exiftimauerimfita enimfcientiam appellabimus ucram appre
henfionem re: hoc eft, quod initio dixi>ponderanda uerborum uiseft,quibu
tantopere digladiamint.
Scicnti* nomen ume tecipiturjum de b'mlt hiturktrqubd humanarum rerum non eft
feientia, fed opimo:pr<eterea de obieflo rationis er m<:ntto,(ycauf$ prU
ma cr fecunda differitur. Cxpt I X.
QVa in caufa cert intelligi facile poterit,qubd fcentiae nomeri uare fgnif/
- catjUtfunt res multplces,quas fciridicmus. Rerum autem de quibus coi
ligere feientia m autumantmultiphilofophorum, maxime uerPlatonici,binas
eff naturas decreuere.Alteram qua: uideri ocu!s,S attingi manu post, prope
adomnemomentalterabilem.Deturenim uenia(utait Madaurenfis)notu'tati
uerbor,rerum obfcuritatibus feruienti.Haec ipfa cm ead V una perfifterc ne/
quear,nihiIominus tali uirtute animi hofpitio fufeipitur, pro modo rccli'usquo
, quo non eft,qualis in ueritate res eft,id eft,mutabilis. Qua quid mutabili z
'
"
rci

,7.

DE

TERBO

MIRIFICO

reifufceptiuamin nobis poteftatem quod acqu inter nospofthc confiare de/

bet,opinabi1em rationem uoco.Vnde id progrcditur,quod tu $doni, rerum /
turalium St* enfibilum fcientiam effe contendis-Et ego tibi aflntior, quae cert
ut cognita mutantunita St" fcienta mutabitur.Nihil autem reert , hc te fcinti
nominare an opinlonem, quoniam de negotio manifeftum eft. Vultis uno uer/
bo dicamfOrhnium rerum fub codi domicilio commorantium, non eft humant/
tus,quam ur fcientiam uocamus,fed opinio potius. Qud quando de his feien
tiam obtifieri udiamus, femper tarnen uoeabulum iplum opihionem defignar.
Alteram auteni fubftantiarum naturam afluerantincorruptam^mmutabilem,
conftantem,andemac femper efl , quarnon tantum penetrabili cogitatione
percipitur,uerumetiam mentis acie uidetur,qualia funt quae nos Uocamus diui>
na.Nam praecedentia plurimi appellant dacmonica. Vnde cV pleriqj Platonem di
uinum,Ariftotelem uerdaemonicum cognominarunt, propter utriucp in tali/
bus fcribendi eminentiam.De his itacp, quoniam fupercceleftia funt , ulli ui>
quam fenfui obuia,quis,optimi uiri(uos enim appelle Sidoni V Baruchia) quis,
inquam,mortalium,preterquam diuinitus,ac nulla humana uirtute,quantulam/
cuncp tandem cognitionem obtinere queatfNemo hercIe,nemo.Ergo ueritas in
fcriorum rationis,fuperiorum mentis , obiedum eft C pabulum V cica uolu/
ptas fumma,quodlibet pro modo fuo. Nulla tarnen in orbis terrarum am
plifsimo fpacio,nifi reuel a t one diuinade fubftantrjs conftans,tota V irrcfragabi
lis habetur fcenta,quatenus ab Ariftotele defin ta eft,quoniam duna non tan
gu n tur, m undan a quolibet momento fenfum eflfugunt. Hnc enm deeft caufarif
fufficens notta,nde permanently conlanta , 8 quod maxime obeft nobis fragtlis induftria,fera prudentia,citata mors.Quo fit,ut quam nos faepe putamus fa/
pen ta m fcientiam'ue efl,is error fit.fiue cceleftum fulcatur afpedu, feu natu/
raliumcaufarumacmateram fecum trahentum ,emncnt fupicione nitatur.
Quod Chai d.s philofophis Efaias ille nobilifsimus uates ad urbem Babyone
fcrbensimproperat:Sapientia tua 8t" (ciencia tua, ea pfadecepttc Saluent te
Aftrologi coelor (quod fortafle melius trnsferimus quam aruipices cceli:nam
hobre funt aftrologi qui contemplantur ftellas,St* fupputant menes)a qubus ue
niant tib quarcuncp futura fint.Defecifti in multtudne confiliorum tuorum ,u/
nufquifqj in uia fu errauerunt. Vtrofqj gtur complexus eft,6c" qui rimantur in/
feriorum can fas, qui ecefeftes influxus curancalter errat upputando,alter co
filia collgendo,utercpgnoransada;quatam operationum urtutem,
circumftantiarumconditionem.Quarenuefapimusfempiterna,undeSapienti
nomen eftdlue feimus perpetua,quibus fex materia; mdica extat, feu cognofci/
mus momentanea,fluxa 2 caduca,quae tempori ! fubiacent,jfemper illisre
da fides fuperior eft.per quam in tell edus ags poftus in culmine faftigio hu/
man anm,purus,Iucdus,perfpicuus3radantes in mentibus diuinis atep liper/
cceleftibus,& refulgtes omnium rerum tam mortalum quam immortalium fta/
tus,tanquam in quodam aeternitatis fpeculo intuctur.qua* omni rations ordina/
tone,dfcurfu ndagne, opinone,fcenta,i tcm omni deniqj intellcdu poteftati
uo agenti,fpeculatiuo adepto, quantum ille ipfe fe inferiora uiftat longquidZ
eft certor,cV tam ad ctemplandum quam ad agendum eficacor. Nam f liceac
inferiora conferre uperioribus,ficut anima fecundum fenfum fit aliquid dem a
du cum fenfibilibus,cY fecundum inteledum cum ntelligblbus : ita quoqj fie"
amplius perfidem fit mens noftra cum fupernis intelligenttjs adu eadem,cY cum
Deo coniunda.In quo rclucent omnes rerum caufae multo emnent us, mult no
bilius quam ipfarconfifterequeant in efedibus. Nam intima rebus eft cauiapri/
maplus,quam fecundx.Secundas prima con tinet,ut ions riuulorum aquas. Im
, ut immenm pelagus fimul omnes undas infinuat,ita amphsima eft eius
comprehenfio.Quod Agamemnon apudHomerum praedicat. Tenet enim uni/
ueria,unde myisoyxfiT' habere die j tur.
Quo

:v.

liber

i.

S7\

Quopio Utibom'mkq; unifi<tt,ubi Epicurifentcntiddefummi boniocio,r diumUti

- .
mfluxu moleftoreijcitur,probtms unum Deumexifttre^crcHiild
; .
guberntri*
Caput
X.
/" Mns reiortus eft, Orpheo tefte,cVr fubfiftendiuis potentifsma prncpium,
medium, & fins. Crdite mih,cm harc mente uoJuto cm naturas con/
grego, fegrcgo uniuerf, uideor udere^quo plane modo erga prxima I)bt hoz
roofehabeat.Quanquamenim cum gne caelum in materia communicat, cum
aere ignis calore, a'rcum aqua humore,aqua cum terra frigore, ruris cum ign
terra iiccitate, Deus cum intelligentia (quam idiomate uocabuli darmonem ceti
femus,quafi fttwovct^id eft,fientem immortalitate,d rmon cum homineafFediu,
homo cum belua feniti.cV hee cum planta quodam animar genercquod uegetare
facit.Tamen comperio denicji,qud brutum ab nomine diftat ra tione,homo das
mone innata fapi'tia.Sed homo abhomme potifsimum fide diffrt,ut licut gna/
rus Tapente alius eft per ufum ratonis , taapiens propheta per ufum fide,
propheta quocp darmone per mortaem conditionem. Iam igitur uidetis qua de
re pofuit Deus hominem in medio paradifi.Paradifus deliciarum hortus eft. Or/
natus omns delicia; funt.Mundusab ornatu nomen accept,quonam Grxc'c
*>V/o? dctur.In iure qtiippe cuil mundus muliebris is eft, quo mulleres ornan/
tur.Pofuit igitur hominem in medio uniuerfi,cum infers V fupcris com munem,
qui gerat erga fuperos fidem3erga inferos ratonemlnter mortales, ut Deus per
fidem,inter coelites ut homo per rationerminter alterutros, excellens per Tapien
ta m,parum duintate iliperatum-.humanta ts tarnen uiclorem. Qtiod ex Da*
uid regeddicmus. Cum fummo enm C ptimo mximo Deo fie de nomnelo/
quiturjMnuiftnquitoeum paul minus ab Q^rvVtf id eft, h Deo.ltaque mem
nfl poteftis , quid de priori ueftra conten to ne lent a m , efTe fclicet uertatem
alquam in aeterns aternam, cuius pfa mens receptaculum fiat .-fnmutabli*
bus mutablem. qua- contenta fit ratons duerforo. Alteris cientiam dicipo/
fe fjpentiam alterus reclam opnonem,ncerta omnia nifi duina fide roboren
tur. Eft am relquum infirmar cuiufda m argumentarons obftaculum (pace om*
num dxerim)abEpcuro populan' philofophofom na tum,quodarbicrorSido*
num recitare potius quam afirmare pro lingular grautats C doctrinar prar*
ftantia.qua praeter carteros egrege prarditus eft,quo faciat nos dubtare,contin*
gat'ne Deum affic molefta, ii beneficia mortabus largatur , an potius afsdus
precibus cupat rogari Solus Epicurus labors impatiens tantum amaut dfi/
dam , ut V in ummo bono poneret ocum , 6V duinitatis influxum putaret mo
leftiam. Quafi olem credamus exhauriri lumne, ac tandem deficere, quo/
niam tarn diu luxertrcV caelum fatigar,quandoprarbet clementes nfluxusin/
feroribus. Si hoc tarn diuturnum officium corporala noiynoleftat , non dete7
rit, non grauat, quid fentendum eftde ummo cuncloruni autore,quifi,cum
Epcuro.cum Lucretto , caeterisc uoluptarfjs gnatonibus ignauiam , in erta m,
pigritiamq; di!exiffet,non utique tantum cV tarn admirabilem hunc ornatum,
quem cernimus,ex uiceribus fuis exuberanter effudiiTet, C hanc m achina m
truxifft,quam toto aruoregeret. Quanquam enm quorumlibet negociorum
fingulares eile geftores,uicarios, tribunos, prarfides experti fumus, tarnen ad
hunc unum femper recurritur prineipem uniuerfi, quo fine nee geftores gerere,
tribunos furragari , eque prarfides fuff'cere putandum eft. Haud fecus at
que fumen fine luce, automnnofecundam caufam line prima. Ordo enm uni
uerfi C prim aliquid C unum defiderat, quod turpe eftphifopho nefcire,ctn
illud gregartj milites nouernt. Sic enm Vlyffes apud Homerum nexercitu
conciona tur.'Haud profecl finguli preffe pofTumus . Achui.Non enim bonus
eftplurum principatus, unus lit princeps, unusrex.Vbi nunc tot atomEpicu/
re, tantu regn guberntes C mund unius innumerables archited ( Si ratone
regime

,7

DE

YERBO

MIRIFICO

regunttantla corpufcula.non eruntgturfimplicia 6c* infecabilia quoniam ex

ratione corprcpconftant.Si praeter rationem,imprudcnter omnia geranturne
cefle eft.Quod non folum natura,fed ipfum nom en mundi abhorret, irt quo nihil
ornat,nihl mundi ualeret confiftere,dum fingula intert urbar en tur, C aliud alio
tenderet.Ergo qui fummus eft,unus eft: qui unus eft,fimp!ex eft- Aliter enim cV
pofitus, duo , n unus eft,quare in fe mozrorem,t<Tdium turba tionem, moleftiatn
null am unquam recipitFieret enim uarius C multiplex, inrfe detenus mutabilis,
qod unitat SC fumm bontattnon conuenit.Quando au tern fui fi milis dc tur,
id eft clemens, benefcus, mfericors , Sc* caetera quae bom ta tern fuam exponunt,
decent S ornant, tunc dempfe eft,atq? tum units fimul erit clemens C Dem
Deus cm inuocatur,clemens cm ad uota largitur. At eft ne alqus omni furto/
fodementior,qu cogitet fieri poflc,u tulls fupplicum precibusfempiternaedi/
uinitatis operofa quies Se* quieta operario moleftetur, cuius (um m a dgntas eft,
utpetatur,fumma tranqulltas,uttrbuat,qtii homines etam ad rogdum inu/
tat,quod nos Dei filius,idemq; Dens edocuitrNemo, inquit>uenit ad me,nifi pa
ter meustraxerit eum. Voluptas eft Deo afpicereuultus hominum feintuen/
tium atque admirantium,non moleftia,non inquiet udo.
Hotatur Lucrctiut,quiDcum moleftfirre uotd,dixit,tum quoi or.m nos inuitdt,quii'tn
ccmimgAt cum Dco,er de unicit iocetur.
. X I.

"T* Vus uer Sidoni Lucretius (honoris enim caufa iam non te nomino in feda
* tam icrilega) c*tuus etiam Epicurus audent id in Deo notare > quod nede
bonis uiris cogitare fas eflet,qubd amcorum uota moleft ferrent. Quid enim a/
lud mortales inprecem erga diuinitatem mouet-qum foerare e amcum Deo?
Quidfidem fupplicationibus adminiftrat praeter unum amorem? Quod /
rus omnis philofophiaeplenfsmus oftcndit,cum ait, Chryfyn Apollo pfe oran/
tern exaudiuit,quoniam ualdcfibi amicus erat. Apparet, ut arbitror, ex his quae
paucis complexusfum , protenu facltate dicendi, quae in me fita eft,quid ad i/
pfam cum diuinitate coniundione* humanam refpondendum fit.Nec enim nunc
qUaeftio eft , unus'ue idemq; Deus V homo efie queat , fiue Deo prognatus, feu
ex hominibus ortus. Quale de Aefculapodefertor ille Iulianus in libro contra
Galilaeos edito,memoriaeprodidit,cuius pene uerbafunt haec, utcuncp me autorc
translata :Iupterenim in fuis intelligbilibus ex feipfo Aefculapum genut,Sc*
in terra m per fob's prolificiuitam deftinauit,hic clis ad terra forttus progre/
fum uiformiter in hominis fpecie circa Epidaur apparuit. Audus itaque llc
fuccefsibus fuper unueram terram porrexit falutifer eius dexteram. Trfijtqj
adPergamum,deindeprofedus in Ioniam adTaranta, pofterius Romam.Hinc
traiecit in Cou m, denique ad Aegas>Sc* ad cetera loca mari terraq,ut reftaurar et
nimas maledifpofitas>cx* corpora minus belle habtia. Iulianus haec , fi ueripfe
uiderit>nec hoc loco controuerfiam dedrjs immortalibus explicare ftudebimus,
quem admodum in terris conuerfa ti,Sc" ab hominibus uifi fint , ut Apollo Daph/
nen infecutus.ut in Thefllia penes Admetum conftitutus, ut in Phrygia coram
Laomedonte cognitus, ut in pauperum Phlemonis Baucidiscp tugurio epulati
ambo drj fuperi, ut fcripfit Oudus:
Iuppiter hue fpecie mortali,cumc parente
Vent Atlantiades-poftscaduciterals.

Etenim ferme totus Transformationis liber ille haud aliud eft,qum deorura
cum hominibus,ucI,quod magis ridiculum erit, cum beluis, metalls, Japidibus,
caeterisq; anima carentibus, non tantum commun io, uerumetiam tranfmutatio,
ut Epicureis admirabilius uideri debeat,quod fummum Iouem omnibus rebus e=
ta m uilioribus commifeeri poetar canantEum nanqj modo in aurum iuiffc trO
formatum, modo in Cygnum. Iam taurus erat , iam aquila, iamlapis qui Abad/
dir

i ! 1

ti -

fr t

dir appellatur, totusq; femperucrfatilorhocProreo futNos uerofue hominis

focictatem cum Deo.iue Dei communcatonem cum homine, quantum ad /
dram internos difputationem confert , amor dcimus, quern fides peperit , fpes
alt,atqueferuat.Deusamor eft,hmofpes eft,uinculum triufque fideseft. un/
gitur di umitas ment,ut mens i ntelledui, intellects ntentoni, intentio mag/
ni, hxc fenfationi , ea fenfbus , pfi tndem rebus, ta Temper, ut uirtus fuperor
per firigula inferiora procaptucuuslbetanmants ufque ad ultima fluat.Spius
enim euenit , ut oculos alqua ucrfus dirigam, me tarnen uidie non memin,quS
aliorfum magnato lgauit. Quid uerb lit, quod me udere fufpicor, exerctatus
ante circa phantafaeintentionem intelledus preftat cum ratione.Intelledus nfi
per mentem lluminctur,ab errorenoneftimmuns.Mens lumen ntelledui non
porrigit,nifi luceicte Deo, qui cum liberrimam uoluntatem habeat (aliter enim
deterior eflfct homine) pro modo dix uoluntatis plus minus ue Iucis in mentem
pluit,quarigantur cartera: mortalium potefta tes : quanquam tarnen nulla ft ho/
minis erga Deum proportio.Deus enim infinitus, homo Hnitus eft : tarnen (pace
tua Ioquor SidonQnon funt hxc duo maxime diuerfa,ut tu aiebas,& alterum ta/
men non eft alterum. Poteruntautem nenarrabil unone conung, utunusi/
tmtfcSC humanus Deus C diunus homo cenfcndus ft. Ago iam uobifcum do/
difsimi uiri familiariter in palxftra, non arcanxfldei, fed uulgatxphiifophix.
Sic enim imitas, que eque princpum habet,nequefinem, Se" prop terea infinita
dicitur efTentia,uirtute c* operatione,tarrietf non fit numerus (is enim multitud!
ns aceruus eft) tarnen creat numerum iungturcp cum numero, cuius uaria con/
uerfatio in numerorum contubernio, fubftantiam quoque uariat eorundem , to/
tum numrale regnum tquam rexfummus gubernat.Hunc humilit, dChvni
cxaltat.EtfcutaitHefodusi ,
Er git hic facile,t* facilardua deprmt dem.
Stllat enim ab interna mmanetia cum ft infinitud , menfura S termnug
omnium, quad primus trangulus cundorum fummas efficicns , quandoquidem
omnium procreationbus mmfcetur. Cxterum peruent fecundo exitu adfux
naturae magi's confentaneum impar prmum ncompofitum phxrxnduiblss
qux tarnen faciem quandam compofitx naturxprx fe ferat, ex intalibus rerum
femntbus confttuta C paris C imparts. Tertio dende adat radios fupercor/
pus foldum- per circularem alteritatis humerum fenfibila penetrans,^ in dena
rix pyramidlsfundamentum perfedifsmm indefinenter agtans. Vltmodui/
na unitas numeri omns admirabile medium inhabtat;quod circulo quodamin
diiduximpartatis proximfefe conatur mirfica reflexione reducere.quapro/
pter 8 Hud pfum cum fuperior fecundo exitu communi charadere nignut.
Solam enim archtedura uniuerfi differentiam hanc ordins nter utrunq? medio
intercedente mundi corpore dfpofut,ut cerner Iceat unitatem fngulorum
communcatione non abhorrere,quo 8 Deum libenter ueriri cum hominbus
animaduertamus,cuus conuerfations eminentifsim efle argumentum poteft,
quod fuper ures humanas mrabilium operUm pfimet effedores fumusdimulqg
n natura confttuti fupra natram domnamur,cVmonftra,portcnta,mracuU
dunitats infignia, nos mortales uno uerbo, quod iam prdemuobs explicar
aufus fum , profliga m us.

Sidonius cufit ftUqu. diidirejtemcjj , qui nihilfieri, ni qusfut

gmk,dicit.
Caput
XII.
HPVm Caprtin perge, idonivs nquit.Qum enmcupofcre,quof
-* fum euadas.Ita me Deus met,nihif ullo tempore audiui iueundius , feilicet,
in nobis eTc ituoi C reconditum folie uerbs, qua: artificia inter omnia figm en*
Cc
tahu*

>74

DE

MIRIFICO

ta humana faclu facilima & tenuifsima ducmus, tot res, tarn mrabes5tam
duas,tamfubitas,tam audaces cfcere,quod libuerit animo noftro, quodde Me
deaiegimus:
Verbauter dixit placidos facientia fomnos,
{
Quae mare turbatum,quae flu mina concita fhint.
Qdenm carmina polunt r De his plane, uenefca fcmultum laclare mihi
uifaeftapudNafonemcutnat, ,..
-Concuflacgfifto,
. Stanta concutio cantufreta,ubila pello:
Nubil induco,uentos ^ :
;
Vipreas rumpo uerbs C carmine fauces
" fu 1 robora terra,
Et fyl uas , tremifcere montes.
Et mugir 1,$ fepulcris.
Te quoqj luna trabo.
QuarcBaruchia fupplicandum eft, etam tandum Capnonhuic, ut quid
fit hoc uerbum quo talia fieri aTerar.haud ignoremus-Et afcntor tibi, a r /
CHIAS refpondit:3t* cette res erit digna philofophis tantis, de tarn ecrets inter
fedTercre. Quanquam noftrum hominum genus in libris quondam occultis no
purum de ea parte religionis curiofi fuerera m en dicam , ut lentio , nullus eft /
bracus hoc aeuo,quem ea uerborum poteftas comitari uelit. Sed noclem totam fru:
ftra murmuramus.qud nulla nobis fit propheta:ficut c* Delphis oracula cefla
runt,6c* Pythias Phtlippizin a Demofthene infimulatus eft,nifi facrilegus aliquis
inuentus fit, qui lucri caufa portentum promittat,tam decipientibus quam decir
piendis.Ego de cxteris nationibus prior loquor,deinde meos recordabor,item^
alios. Nam diuitibus refponfa dabit Phryx augur, C are minuto qualiacunque
uolesjudar fomnia uendunt.Tanto prauis uiris femper in honore fuit auri /
crablis fames , ut non dubitent ob auaritiam Sc* lucri cupiditatem tarn d/uina,
quam humana fuis flagtijs contaminare. De tuis Capnon hac artate quibufdam
acerdotibus , qui fe purifsmos Vtanquam Dei nepotes dunitat plensimos
taclant,nil aufim obieclare,ne me fngulari negleclu eius feclx credas extenuare
diminuereamicitiamnoftram,quamnespoIitioresliterxconciliarunt.Egre
gium namque Terenttj adagium extat, C memor mente ampIexandum,quod
ait,Veritas odium part.IIlud ni uererer,adducendum effet in medum,quo'nam
modo uniuerfa precio facra prophanant fummo ad i mum , ut iam lint uenala
m creed e omnia, quam, dum uetant iure adions apud iudicem expoftularc, tu/
tum perfugium exqufierunt,implorando udcis officium, ut ritustraddinum/
mos baud pereatrquafi non fit m erees petita, qua; ob confuetudinem petatur,
cum nequeconfuetudo uocari debeatea,quae contra Deum machinatur. Sed ta/
ceo quxprodigia,quacmiracula populo predicant, utonerenturmuneribus do/
naria,V nummis fu redundent uniuerfa.Velut nquit Aclius, Aures uerbs ami
tant alienas, fuas ut aurolocupletent domos. Haudfecus C hic mgicos affert
cantus,V ill Theflala philtra , V ludan fomnia uendunt. Ceilnte gitur auari/
ta neminem fore arbitrabor pofterius,qui uerbs hgurs'ue mracula efacbrum
plliceatur,nifi demens al qua faga diunipotens rus habtet, quae ftolids qui/
buque cred uelit,admodum perita caelum deponere,terram ffpendere, fonte
durare,montes diluere,manes ubIimare,deos nhrmare,fidera extinguere,tarta
rum lumnare,que.anils amentia quandoqj n pfisflagris erraredepre
hea eft,& non Romanis tantum, uerumetiam uetuftori/
bus noftra? gems (hoc eftHebrarorum legibus)
ultimo uitxfuppliciouv
1
dicatur,
Baruchi
i

LIBERI.

?i

BirucbUftntentum reUt aprtion,ojlendent phibfopbos lultls ndiumcnti

iofaitueqwejhtijji.
. XIII.
AD haec ueftigo , quad moleftia quadam tadus CAPNION, in cum fer/
-*\nonem tarnen perqukm modefte ncdit, & amantifsime Baruchia, inqut
quorfum oratione duceris,ut nobis perfuaderc audeas,nfi adfit quarfrus,non fie*
r ftupehda Sc" admiranda quaedam ab homnbus5non tempore n a ta,fed /
bit orta:non propaga ta,fed pra;fenria,cV paulo momento inftantia>quorum /
cafionein ancnullus comprehenderit, nemo fperauert, & dcrco miracula di/
cladlue tu id facias imperiodeu forte uoto.Na m tantum abeft, ut diuitiarum gra
tia facile fant,ut etiam auaritia deditis,negata fit ea diuinorum munerum uene/
randa liberaltas.Quamus enim diuitiarum datores apud Hefodum drj cogno/
minentur ) tarnen rogari ad easconfequendas fuperinolunt, infer non deben
boc^roptercommunionisimprobifsimar,illud,obauaritia?turpitudinemuitan/
dam.Extat eius ret philofophorum ueterum fana docmna , Theognidis teftimo/
nio, qui fie ait:
Non amo dutias,cV non peto,fed mihi tantum
Viuere de modicis fit,nec habere malum.
Tims item Salomon, non minorii fapentia& uetufbteprardtus,candenj
his uerbis fen t en ta m cum diuintate loquens exprefsi t. Dicam equidem Latin
quoad potero.Nam id interpretariuftus tu forent partes.Egeftatem,nqut,xr
diuitias ne des mihi,fac me fumere panem meum conftitutum. Quod uulg fe di
cunt,Mendicitatem SC diuitias ne deders mihi, trbue tantum uiclu meo neceO
faria.Qubd uer iftis tuis Iudxis ceTauere(ut as)obfequi uerba mirificaron mi/
nutam 1, i hi crede,caufam oportet: quppe apud quos uel maxime quon/
dam id artificia uerfabatur , ita ut noftr maiores cupditate eius phlofophix adl
earn ufque regonem ab amcorum V compopularium dulc conuerfatone , d
patrtjs laribus multa non modbperegrnatone, uerumetam quad exilio perpe/
tuo fnt abdud.'quanquam audio quofdam haud aflentri uelle,Thalet, Pytha/
goram,Platonem,ca:terosq5 adludaeosperuentf, fed tantum ad Aegyptos C
Memphitcos uates. In quorum numero Frmartus fe Ladantius efle proddt,
n eius libr, quern Dimin a ru m inftiru tion nfcrpfit, uol m ne qua r to,fequu t us
fortafsis prater fe alium neminem.Sed ego facile per ueftigia Mofaicae lecb'onis
quae in illorum Iiteris atcp documentis comperio,in earn fententiam cogor,ut di
cam llos eque Syriam, neque Iudaram,non etiam Chaldara: fcholam practermi*
fifle.Suo enim tempore coepit facra Hebraeorum fcriptura tanto in honore,n tan
ta tamcp freqUti Ueneratone apud Babylonios haberi,ufcgadeb,ut llam ex pro
pria inlnguam ChaldactraducerecurarentjcVdpropequinquagefima fexta
Olympade,id eftjaetate Thalets.Igitur qui tanto indagand uertats accenfi e/
rant defideriojUt relela domo exiliumpeterent,neuetuftfsimaeos facrorff /
numenta laterent, qus erttam mente alenus , qudubtet eofdem Aegyptum
petentes , non fimul udxam accefsTe uel potifsimum , ut guftats ruuls etiam
de fonte p o tar en t, ut Nabathos quocp r t us intropicerent, puriordj dunta
te imbucr enturfIn qua tradenda Iudari omnium orbis terrarum gentium noblio
res fuere,ipfius oracul teft mono, quod lli feculo propter quotidianam celebH
tatem non erat ignotum, fedper compita ucosqj decantatum. Experiar modo
que inde uel binos erfus d erpere,qui Graecs cofonent. Sic enim ait oracul,
Chaldaei fapiunt foli,fapunt C Hebrx,
Qui feipfo genitum curant regemcpDeumq>
Accedit hue quod firmare fententi meam pofsit, quoniam mdica Aegypto
rum, Iudorumqj ditiantia fit : quapr opter mixtos farpe in eodem loco reperas
populos, ex Aegyptt)s,Arabibus,Hebra;isatcpPho2nicibus-,prfert im in Sebafta
Her odis,qua rurfus Samada dicitur ; in Philadelphi a3in Hterechonte> & item in
%
Galila

i7t

DE

VERBO

MIRIFICO

Galbea.Rem minime obfcuram,pertfsimo C noftri amborum amtismo lo

quor ifti Sidono,qua llnc haud longe ortus eft.
Cpnionkmmttm Sidonius comprob<tt,ubipoeidereiefi;ionegentkludaicieiO' Cbri
ftUnorum tUione tgitur.
, XI III.
VEra quidem refers ,inquit siDOMiVS. Nam una cernitur coritguta
Iudarae, A*gypti,Araba;acBabyIonorum:quare mihi probabilenon uide
tur,eos philofophos Palacftnam & Hebrprum fapientiam non a ttgfle, cum ha
beam qudem compertum,ilIos non modip res pfas,fed eram pene uerba e
us gentis in fuos libros tranftuIifle.Sed perge Capnion.Ats.Redprofedb iu/
dcas.Nam dePlatone certum eft,quem d ego refpirandi caufa poft mille neg
cia,6 ulicos tumultus , quandoque legere foltus fum. Et 6 Deus bone, quanta
nueno ilium ftnc expifcatm.magna eX parte uerbum uerbo.-qu fi latus
gnofcere uultis,Iuftinum legite philofophum,quem legiftis ut arbitror:quanqua
religionis meae ac nonmediocrs integritatis martyrem, ob idqj forfitanfuipedi
uobis,nifi re,nonautem a(Iertionefua,mecum fentrecogamn.Redeoadcau/
fam.Salubris jfta poteftas uerborum qua; uos deferuit,nos elegit, nos comitatur,
nobis ad nutum obedire cernitur : ea non humano confilio ,fcd diuim'tus data, SC
oblata perfecbe religionis uirtus, non fortuitu , uerm diligentia C induftria fua
mutauit Iocum.Quia uos legitima facra mutaftis. ideocfcfruftra murmuratis3frii/
ftra Deum inuOcatis,quem no,ut ipfe uult,coIitis:fed nur nt ionibiis ueftris
dientes,etiam nos Dei cultores luoremmortal odts,quod in primis refpuit di
uinitas,quxpacificamentibushumanis infidere cupit. Nlec Sidonium noftrum
facile aflimam, nfi fledi queat ad fincerum credendi genus. Nam de te ipfo uix
mihi fpes eft,ea profapia nato,qux Temper durae ceruicis extitit, niOaliquid mul/
tar in tuo preclaro ingenio literae,plurima ftudia,innumerabiles doctrinar, nonni
hil etiam ingens amor cognofcendi efficiat.
B.ffl<tgitdnt(tmbo,utporro pergt Ctpnion, to erudiridcderantes,quos ipfe id Dei *
gnitioncmdimu
dtp.
XV.
'"T'Vm uterque3bfecramus,aiuntte Capnioh,utnedefperes,neu nos dferai.
* Ea enim fola uis eft uerborum , quae omnium fcientiam fupcrat. Idcrco ma*
hum tux ferulae fubdimus, quoquo tandem dfcplnae genere initiati limus. Scio
ego,itemq? aruchias hic,qud in facris edifcendis longc alia uia gradiendum Gr,
quam mathematici phyficidj! folent.Hi eriim prius cornu petere atque contende
re inter fe putant commodifsmuhi,cV ri utranque partem dimicare ; deindeper
quaedam antecedentia fiue axioma ta , feu tu principia noces , quae refellere ne*
queas,mox cert combination!* artificio concludere,quo pe ftare compelan*.
t contra in drinis filentium defideratur, contento refputur , fyllogifmus irtv
detur. Nam diuinitatis nullum eftprincpum,nhl earn anteced t. Igtur quod*
cunqjconcludendum fuerit, edem confeftimaequiefeendum eft, multo frmgri
conditions qum fcenta. Quid illudfit, abs te ante accepmus.Quarenftaura
fermnem,optime Capnion,nosqi doce,quibus'nam uerbs mira quedam facere
queamus.Ego enim pro hoc noftro fodali quicquid praeftandum eft,fpondeo. Eft
ne ita Baruchia Tum ille, Ita eft Sidoni. Ambos enim uiros bortos atqj dodos
uos nou,Sc*qu ftpulatur,& qui fpondet. Vnde quod ex alrjs qubufdam nulfo
homnibus mihi facrilegitmerem.nunc minime formidomec etam>quodper/
uerfo quod cultu fummae dunta t fiat inuria.Nam t erq; nofts, qum hoc ne/
phariumeflet,cVphilofophisindignum.Egouer, capnion inquit,tbire/
ct'pio.Sedutriqj leges pra?fcribam,quas abfq? feditione obferuabitis.Refipifcetu
ueftra hxc efto. A Thalmudim Baruchia,ujqj Sidoni^ab Epicuro atque Lucrerfo
recedi*

LIBE.!.

f77

recedtote. Lauamin, mundi eftote. Vnn Deum omnium eflecbrcm , carteras

poteftates mintras habetote. Adprimum uota precesqj, ad inferiores hymni
funto.Qud fi forte petto ad inferiores proceiTerit, nifi fub modo delegate pri
mo adminiftra tionis, intenti non efto. Angel nobis ad Deu inde ad nos
uolitantes.reuerenta tr fiinto. Erga illos fecundum notam probationem,
facunda obedientia efto.Sacra,quorum obferuationes ex me audi turi uents,pa
lm digns , clani prophans funto. Haec uer edidta fimul C interdicta in album
prus cribendafadicau,utpenfculateuobfcurn animo uolutarepofsitis> /
ptanda'nefinr,anrepudianda. Nulla enimeonditione alia uos in arcanam facro/
rum nominuni Academiam, tanquam lud magifter aflumereftatui, qum fi tali/
bus primumlegibus afientri uultis. Etenm cum hace quaepropofui, Iibenter fa/
cienda fufceperitis,facilim uos ad ea,quae cupits,pcro peruenturos.
frccpttfiu*fuperiori cpite triiiitrt ,flnguU rtpetit Sidonius,tUquc (4
utoriutibm crcmonijsq; prifeorum confirmt.
Cput
XVI.
T'Vm JiDONiV, Intolerabile hadhs nihil arbitror fanxift,nifi forte

durum ihBaruchizuderiuelt, usipfurfi de Thalmudm, quas mihiquonx

damlegent fuperbas facciones V mu torum fuar amentia: confpratones elc
perfuatinonfequendas:prarfertirnubicunquead duinitatem attnet,cum po/
tiusfacra in exterarum gentium torquent odUm,czdem,direptonem,qum in
orbie terrarum conuertant falutem. Puto tarnen facile abiblt, fi cum fuo animo
recordetur,homines fuifle noftr fimles,qu (lia nuenta dC m edita ta literis often
talionis gratia mandauere,ut funt fcholafticorutn quorundam Commentarrj,
quos cert quilibet impune deferit,qucmadmod SC ego Lucret rj SC Epicuri de/
ieclor fio:nec enim unquam in eorum aut alterius cuiuiquam uerba iuraui.Reli/
qua decreta fuae funt ex autae profefsionis- Quapropter me confule nihil eorum q
refragabtur.Ego uer,ut pro meipfo Ioquar,cur non fubirem, quod puero mihi
quondam recia philofophia fuafitrEft enim mults iam feculis uniuerfa Sardana
pali feda non fine proprrjs autoribus Leucppo, Democrito, Epicuro, Lucretio,
frequenter bonis rjfdemcp clarifsmis uris explofa. Quid de caeters tus legi/
bus dubtem,quas antea pluribus uarrj' generis homnbus, maxime autem magi
eis prarcpientibus didc fNa m de I auacro cum effm in ctu apentlsmoruirt
Indiac,quos Brachmanas uoeant , eum morem lauandi pen in meam confuetudl
nem uerti, diut Limtate quo tidiani uisgnauiter initiants. Solebam indies cum
rjfdem infonte haud abfimili cuidam in Botia-qui Oirce appellatur, exutis ue/
ftibus lauari,oblto prus capite gutts eledreis, V odoribus ei re aptis. Deinde
poftquamfepro rtu fats mundos putarant,exeundum fuit circiter meridiem*
quantocyus ad facra illic in chori fpeciem afttmus,uett lino candido fit* mitra
alba, in digit is ferentes annulos , Sc* bculos geftantes manibus. Qua; mundicia
corporis t}C amiclus-utaiebant, anm quoqspuritatem adiuuare non partim cre/
dita eft.Et h arc antiftite Vardane,apud Indos quarto ab Hi archa. Nam poftHar
cham Sauchnes,poft hunc Sefonchors,deinde Bocchors,ta nominati ab Aegy
ptiorum olmregbus.Similequoque cum apudgymnofophiftasdifcendi gratia
deger^admii-Sc eo amplius qud interdiu ter,nodu bis lauari aqua frgida fan fut,prufquam poim totidem moments iacrorum penetralia ingredi. /
rat pariter lnea ueftis quotidie recens abluta.Namlanam prophanum ueftitum
arbttrantur : quippe tanquam belluinarfordis excrementumpecoridetraclam.
Legimus cV apud Hefiodum id prarceptor genus potfsimum diuns coaptari.
Ait enim (ut nofts)in Operum atq$ dierum libro ferm fie,
Nemo fub aurora lou aufitfundereuina

Iiiotts manibusjfed C immortalibus ullis.

Ce i
Non

97t

DB VERBO -MIRIFICO
Non Ge exaudir uoluntperhuntcfcprecatus,
-:
Et alio carmine fie,
.
.1

v ;*
->.:-

V,

Prauus ubi flum'ummanbusnon lotus obut,

;
<-.~-,
Huic drj fuccenfent,tribuentes nde dolores.
/ :
A quo fbi di lgenter cauitTelemachus.Nam Palladi fupplcaturus,n a?quov
i-e m anus lauit. Vides 'ne mod cum morem non abs te iam primm excogitar/,
fed pluribus antfeculis commendatumr Quod carcus ille uir omnia udens /
merus nofter, baud ignorail mihi puta tur,quando matrem Achillis Ioui fuppli*
cem futuram maris exuere facit.Quamuis etiam aliud, iftoq) maiusexpli
cafle iiideatur myfterium,tam" nihil ad hune fermonem.At qualem tu nobis ter/
tiam tulifti legem, clarifsima uetuftifsimorum autorum dogmata probant. Au/
dite,quid Sophocles hoc difticho lambico, quanquam non ade eleganter me,
tamen,ut opinor, minus inepte translato,profer at, cum ait,
In tintate folusunus eft Deus,
' '
Qui clum hoc V terram capacem conddt.
Quem Euripides Iouem praecipit nominandum.
Per cuius caput Orpheus cecinit,uniuerfa inlucem procefsnTerquem ipfe otn
hium genitor uno uoCabulo V principum finemqj in eiufdem Dei primo hyrft/
no collaudat.Quod uerfequitur ceteras potentates miniftras eTe cenfendas,crc

diderim idteHomeri carminibus dodt,TroianxR.hapfodias uolumine oclauo

ubi fplendida C maieftate plenifsimaorationejupitertn confefl deorum coa/
cionaturfefummum omnium difpcnfatorem.hos elle inferiores,nihil nifi fuo nu*
tu att en tandum :qui fecus feccri n t,derjci endos fore in tartarum,ut appareat, qu
tum potentior fit Iupiter C drjs C hominibus.Notum uobis carm extat.utut m a
uultis Grarco Latinum effcite. Enimuerb ex hac artificiofe lex quarta ducitur,
quafi aliquo dialeclicorum more.Nam fi primus eft,qui lingula difpenit, fruftra
confugttur ad reliquos,uel prece, uel uoto, quodhofpiti Nauficaa quondam Ai/
cioni filia perfuafit
Iuppiter pfe uirs difpenfat cunda fuperni
Sine probis feu peruerfis,ceu cuiqj fauet rem.
Ergo Thetim neququam pttrjt Achilles, ut fibi contra regem , quo indigne
uim paflus eftjfalu tem ferretrfed extenfis manibus flens orauit hoc modo,
Attufipoteris,nati complederecaufam,
11 Iouem confeendens limen olympi.
Hune enm uniuerfi Dominum C ptre m, ut in Dphlo Mender air,ad fum/
mum hoc honore dgnabimur,qu folus ttorum bonorum inuentor C poffeilbr
elt.Naturananqjinut nobis extat,cum fontis nitida uena arque contngqueat,
riuuls abftnere. Quid ergofNum contra maiorum infttuta fuperos utabmus,
x unus tanta m louis auxilia petemusrAc non potius Theognidis mortu,
Efle urum audentem duris in rebus oportet,
Eripiant fuperos inde rogare deosf
Sed fortafsis- amicorum ope, ita illorurri opera utamur, ut uicinorum /
moditatibus,ut propinquorum,ut hominum prudentium,quatenus nobis confi/
lio atqueconfolationeprodel queant,quorum eruditione,quorum monits.ac
fidel Temper mpulfu,mentem noftram qualibet in redune uoluntati conforma
re proculdubo pofsimus.Peritiores nanqj funtdiuinitatis,t" melius nofip'fos no
runr,omnesqj rerum noftrarum circumftantas.Idcrco nos resc noftras certius,
a tq; mult aptius pn'ncpis Dei fententr}simmutabilibus,quaficertisradrjsa/i>
qua ter fa corpora fubordunt ut inde uel bene nobis futurum fit, uel mala dect
nentur:hoc eft,qud beneuolentibus drjs,aut nobis auerfis, uel hoc fatum eftug/
mus,uel Hudfuh'nemus. Vndefama uetus etiam patrum memoria
fui t-dn's earn maieftatem eile, qud fata mortalibus i mponerent. Indigna mulier/
culae fomno iam opprimenda fententa, qua: Vlyflcm undeuigefimo libro (fi
recl

; r

t*I E R

I.

red meminO his uerbis alloquitur : Quotisquibusd) ftatueruntimmortales fac

tum mortalibus frugiferam terram habitantibus f Sic Socrates Oeo monitumi
predicauitrfic Numam Aegeria duxit:fic nemo unquam uer Pythagoricus fuir,
qui non deosinferit.IIlis uero, quod boni funt,tanquamprm boniportiones
proximo: honor ' debentur. Bon enim fu a p te natura honor,(ausc$
confequitur., ut Ariftotelis Moralia teftantur. Quoniam maioribus defertur
honor, quafialiqua fit retributio uirtutis. Maioresautem dtjfunt, non tan
quamfodalestantum noftri, uerumeciam ut redores: quia natura fu ipil plus
uigent racione atcp intelledu > ob idijj intelligentiar aliquando nominantur. Cav
term fequentes tua: leges mathematicorum confuetudine per antecedencia de
creta probantur. Vltimam quoque Sophocles oftendit,cum in Or elfte fe aiti
Prarftantorbus omnino eft obedendum.
Et in Aacehsuerfibusuttur,
/
Nam cu timor uiget 8C fimul reueren ta,
Ilium falutem mox habere crdito.
,
Quare mihi,Capnion,facilim erit iufsi s tuts praeirare c5fenfum,in ea cert eau*
fa, qua ante multa mla annor hominibus dodis , eifdeqj bonis accepta noui.
Non omnia fuperiorum temporum documenta effefequttAaw eos,qui aliter qumplebi
fentiebant:chm pbilofbpbos,tum morte mulftatos dieit
, qui ttim in Capnionif utrba iurat. Cap. XVII.
npVm Baruchtas:Nonnulla,nqut,Sconi maiorutn actas quOcpbcrrafe de/
. A prehenditur.Ne tu omnia fuperiorum temporum qu dfeenda concedtur,
fequenda etiam cenfeas,nifi ratio prius ea eTe uera di feu t at. Noli m hoc temer/
tace aliqua dudus arTerre,quod renin cupiam promulgatis his legibus, uel caete/
ris argumtationibus tus i nfidofe dffidam, quas pro tua praeftant cum elegant
ta, cum etiam ariarum rerum pericia exuberanter confers in medium. Ego ncg
pfe illas quoe fubibo,etiam nulla ratone prompta coadus, nifi fola diunx reue
latons autoritate.Conftat enim mihi tecum apud Ciceronem Cotta; pontificia
aifertio,qu albo confiden ter exhbuit, in relgone maioribus noftris nulla /
tione reddtacredi deber, quos Plato putauitdeorum til ios, qui parentes fuos
oprime nouernt:deoc^ tanquam de domefticis rebus,cum quid antrmarint, fu m
mam fdem prarhndum elTe.Sed uulgaris populi uantas far pe faifa quardam ue/
ris immifcuit, qua? uxpfi phlofopht fine uita: periculo poterant eflugere:ficufi
Diagoram plura de duns ferbente alter,quam plebi uifum eft, criminis aecu/
fauerunt,porredo capitis libello at is tnftantem mortem cleri fuga utaut.Ana
xagoras Athens ultimo fupplico adiudcatus , & Socrates ueneno interfedus
eft- Noftri etiam fapentes,quos olm udentes,nunc prophetas appellamus, fe/
pe regum indgnationem, aliquando popul,nonnunquam morte ipfam religio/
ns atcp duinorum gratia fub er unt.Meminiftis Hieroboam contra uir Dei ma
num leuaTe,qua: mox uertebatur in ardam:Eaias in partes ditTedus,Heremas
ir Aegyptolapidbusobrutus, Ezechiel uTuducs in AflTyra carfus, Daniel ad
beftas damnatus mos fufte ccifus,Micheas in preciptium datus, Zacharias
apud aram trucida tus eft.haud alia ex caufa omnes, quam qubd fandus indoda
plebe fentirent.Ergo perqu ufte addderas,Homnbus dodis,eifdembons.
Nihil aut grauius me , nihil moieftus modo premt, nihil quo magis abhorre,
juam tanta: gloria:, tant fplendoris,cam bonae fama: apud noftros uiris literatif/
mis (quos dodrina Thal mud m nomnant) carere, non ad tempus folum , fed
perpetu.At cum ta us,Capnion,geratur mos tib,rei)ciam uelTh almudm,
feilcet nqubus teneris mihi ungucufsftatm at^ (apere ccep,fummafemper
perfiftebatuoluptas,reIquautaiucundior. Spero tem Deo rem effedurum me
tore haud ngraum , fi quod animo meo gratfsimum fuit , fui gratia repel lam.
Ce 4
Con*

rt#

DE

VERBO

Minifico

Contigit enm nuncqubd haud fco an unquatn alias,ut facile car earn cacters o*
mbs, tantumne nie tam fanda mirablium nomino" practereac noticia > quam
t nobis pollceri uifs es: uel fi rede memoria tcneo ,ne tua dida nequiter car/
perarguar. Verbum(nefcio quod)terecordari aebas,quo nos mortales in na/
tura conlitut,fupra natura m dominaremur,&: monftra^or tenta.mir acula, qu
diunitatis furtt infigna,perfcefemus. Ag,Capnion,uthoc uerbum non ignore
mus.MuIta enm Uerba contributes rai terme fub modio recondunt,6c* in arca/
ns habent , quae ab ills mirifica eTe certfentur , V quae ipfe mu! tum quoque re/
!egi,fed effedus eorum nunquamfenhidcp fortafe quod uel modum non cr/
uaubuel fida pro ueris credidi.
efft,qu* de er Sdomonk Ubrk tiugickjtrunturjfttniit Si?
ioniut.
Ctput XVIII.
SVbtbtetigiftacu,s i d N IV s inquit.NamhcIatetanguisinherba:hoc
et,quod ad rem facit nonnihil quidem. Fuit enim mihi aliquando par frudifl
in quibufdam nugatoribus de arte mgica cribentbus , haud dignis quibus ad
calamum chartaiuppetatCogitaui librorum indice motus mira quaedam artifi/
cia me ifticrepertum ire,quau operationes Zoroaftri,Oromafis, Zamolxis, Epi
menidis,Orphei,Pyihagorae,Hoftanis,EmpedocIis,feu etiam iuniorum Theflalicas fadianes,Carirtdndar>Damigerntis , Apo! lonij, bannis Dardani. Sed au/
dite,dum lego quid fc.-aedepol aliud nihil qum Horatianum illud,
Parturiunt montes,rtaicerur ridiculus mus.
Sufp endunt fureiferi prat foribus uolumirtum fplendids ritufos, SC modo h3c
cflfe librum Enoch,quem diuiniorem ante ceteros mnes fuifle uetuftas aTeruit:
modo ilium Salomoni's mentiuntur , facile indodis auribus irrepentes, hac nfigni coniedura,quam ex libris Iofephi aUgurari lceat. Ait enim ille Antiquta/
tum odauo,Salomonem contra dxmones artem ad utlitatemhominum&eo/
rum curas inuenife,ncantamenta contra argrtudnes inttuTe, modum etiam
conuratonum. Ad hoc addtexpermentum quod ipfe uderit. De facris nibio
minus Hebraeorum hftorrjs promptum llud et,Salomoncm fu aet ate difputare
folitum d arboribus V herbis, cedro Lbani ufqite ad hyTopum:item de iumV
tis,uoIucrbus,reptlibus &pifcibus:qiiar omnia naturalem faltem mgica m
fe ferre pflTent. Sed ntrofpc ent acrius , apert fe prodt horum circulatorum
fallax praeftgium,c) noftro fuo i a mpridem confda fefe profitentur pfa uolumi
na. Si quis & uerborum cortfuetudinem,&: fententiarum um , Vcharaders ge*
rtuspfumconfiderauertt.Nam nihil obftabt,qun cerner detur plane, non diu
ex unius cnfpirations uolutabro cundos eiucemodi libros noftroaruo fcatu/
rtjTe.deinde li quae ipil fuis uoluminibus ex prifeorum adonibus indderunt, ad
artem commode fe habentibus,tamen qua untruditate literarum nihil infradu
obferuare queunt , non uerba ipfa, nec nmeros eque fguras.Ignorant etenim
q> Aegyptrj duplic charadere u runt ur, uno in prophanis, altero in facris. Quod
denqueChaldaeorumlinguamcV Hebraeorum, quam oper mgico neceflram
atteftantur , fimili charaderis imagine feribimus. Nihil gtur horum ft" Rober/
thus C Bacon,cV Abanus,cV Picarrix QC concilium magitrorum,ueI maxime ob
linguarum ignoran tiam, a d amufsim,ut oportet,tenereatqjdocere, minus etiam
lbrariorum manusab excmplts dupla feribentium non aberrare,minus dfcipu*
Ii difcere,minus operarrj potuerunt operari Redeo igtur ad d.ut cum Barucha
fentiam , tamet abund multa legerim fecretorum eiucemodi, tarnen
effedus eorum ne perceperim ufqu", fortafe quod magfter
idoneus etiam aberat,cuus opera C ingenio illa
pendebant. Rur fus igtur ne te pi/
geat recitare.
In

i r i

Ml

In crd'mm tifftrt fermontm C>nion,cui confcntiunt utcrtfc.

Caput

XIX.

ET A p M i N : lam uefpera eft inquit, $C id tempors immnet, quo prx

nocleconfci nequeattantum tanupdiuinum negocum acplanfacerdoti5
&pentbusphilofophis / luce dgnifsmum.Nec enm Brachmanas imi
tabmur nodu potius contemplantes,qubus ater cutifsimus eft color ^propter
creberr mum fols ardorem fer omnia fu denigrants.Locus item ifte tarn arca
nis caeremontjsincongruens,tam coelefti dono impar, tarn facris ritibus nimium
prophanus,atcp ideo mutandus eflTe uidetura'n^ facelluntffi ueftra quoqj
eft fententia) fecedendum nobis, tarn excellentifsima facramenfa perfuadeant.
Igitur rem omnem in craftinum differre multo fatius indica tur, quando in andern
meam fuburbanam, ac pene luco inftam conueniendi facultas eft. Interea uos
hoc nodis m*mentote,qud nter dTerendumdecreuims omnia maxime fen/
tiri.&T conftantifsim credi,cV apertfsimc prxdicari Iaudaricjj debere.Sola enm
reda fides eft ianua miracuIorum,quam fi negltgas-penetrare nequeas,V areca/
rsiuftabadytis38c*aboraculorumconconibus.Tum idonivs,
cet, inquit, ftatutum 6c" tempus C locus. Tu uero caue de noftra fide nil dubtes;
Credo , tua probtate fimul atque doctrina fngulari duclus qucqud uTtris. Et
ego, inquit barvchiaS, haud aliter atqj tua fententia eft,credam. Quod
nifi facerem, citaret Sidonius mihiLni antquifsmi carmina, qiribuspr.Tcpic
qudcredcndaOnt omna.Nihil enm eft ncredibile, faciliaDeo omnia funt, n>
hil eft impofsible. Verbum uerbo Lni uerfus (ut noftis) ha?c infinuant. Sed C
Pallas apud Homerum,cuiushacoccafioneremnicor, introducitur Achllem
tali fermone confolans, Veni ego qui etam faclura tu racundiam, fi credders.
Li bentus pfe mea quaedam adduxero , Danielis udelcet hiftoram , quamus
nonHebraic,fed Chaldac fcriptam.Hoc enm foIo,qubd diuntatfanclus ile
ur credidt , Ieonum pelcula illa-fus euaf.t. Sic nanq; ueritas fer mons habet,
omns laefio non eftinuenta in eo, quia credidt Deofuo. Igitur credam ego quo/
que cum Sidono par ter qucqud uTcrs. Tum a p N i on mox tabulas
quafdam producens exhibuit:&:Res,nquit,agtur bene. Vos iftas ferte domum
quifque fuas,in quibus catalogi morebreuiter uniuerfa funt defcripta eras fidei,
quxuobscredenda prius decerno, qua tenus haud fruftrainfttutum couentum
coamus. Vlete. Capnton Valefeliciter,uterque difcedendo refponder e.

IOANNIS
SIS

IL,

REVCHLIN
DOCTORIS

PHORCEN-

CAPNION,

VE1

de Verbo MirificOjLiber II.

P R AE F A T I O.

R i r i die fliciter confumpto facer an tiftes Dalburg.oro te,pa

tienter audias,quo'nam modo experredi poft fomnum tres philo/
fophi ante lucem conueniunt,cV to turn diem de uerbo mirifico du*
ferentes confumunt.Cuidiei potior Baruchiaspra:eft,ficuthefter/
Sidonius. Hode nanque mult plurade Chaldaeerum&THe/
brasorum iibris fumpta cognofces, ad quorum cap tanda principia fie Sido/
nus ccepic
Aupcv

jfi

DE

VERBO

um er pcrcubf4t

MIRIFICO

Cdput

I.

ASfumus,Capnion,c anteliicanum pfuni,quafipra;uertimus mportuni. Sic

enim Barucham hune quocg non nccdentem,fed properant uideo,ne quid
tuorum negligat;quin,fi lubet,calcara imprdr,quamuis currti.Heus tu /
ruchia in facellum.at ille uix anhelo piritu,Adininqit, tecum Sidoai,qu*
quam paulo ferius,tamen praematur,ut arbtror,
Cm ne humentem aurora polo dimoueritumbrani.
Cert dignus hic locus PhiIofopho,ilIumcp demiror Capnion,qui praeter morem
tux gent is,u el nunc potius noftrar,quonia m tuos fore nos feceris, non idola quae
Latine figna dftitis, necpullas con tine t magnes,nfi quid in penetralibus ac in
his ipfis adycislateat.Et eccecruxipfa eil. Tum Sidonius, Mitte BarUchia nunc,
an nefeis quid in tabuIisfCaue moleftiam nobis parias,qui Iongiors more autor
fis. Sed age Capnion,doce nos de uerbo mirfico, uel f illud fuerit aliquod nome
etiampIuratLi.Nihil enimeainre tanquam grammatici urgemus, modo id fue
rit quo nos in natura confttut fupra natura m,ut aiebas,operari mir acula pote/
rimus,fiue hoc flat praeudendo,ut funt uaticinia,feu res pfas efficiendo,quarum
naturalis caufa uulgo ignoratur,ob idefc peritisims et uris admirandas. Sunt
nanceres quaedam,lic natura concrctae,quasadmiramuruel rar uel nufqucon
peCbs,ut Herrn aphrod ti ol m Androgyni,ut Phoenix de qua cantatur,
Conuent Aegyptus tanti ad miracula uifus,
Etraram uolucrem turba falutat ouans.
Earn fe dicit Herodotus quamus multum temporis expecflatam, tarne nufquam
uidiTe,nf in piclura.Vt item unus partus quncp puer.caeteraqj monftrofarcV f
quapf natura: adminculo fabricamusprodga>ut eft apudDemocrit de cha
maeleonts ecore in fu m mis tegulis exufto,qud imbres C tonitrua concita t , ut
etiam ArchitaeTarentin columba lgnea,quam uoltafeparauerat.quaenos
ipil SC udimus , Vfabrefacere noumus. Haec C his fmla uel natura fententi/
bus nobis ) uel nos adminculo naturae procreamus , quae ratio phyfca llterats
crcbro Vmechancs homnbus ac minutisconfeientjs fcil im probat: nihil
horum ex te contendo difcere.Ita enim uulgata funt, ut in triujs C compits at/
que ade in quotdanis fophiftarum audtorrjs legantur. eque mirifica quo/
que machinamenta ea > quae aftrologi promittunt, uel n componends magin/
bus,uel feulpendis annul is, uel praedicends euents , uel fortuna infortunio^ di/
fpenfandis,&: omnno ncomprehenfibil ccelorum poteftatinaturs nferorum
figillattm applicandis : quae quoniam ta m fallacia C tam duera nter fe ufu ue/
niunt, ut C ipil autores eus fcholae nucem aduerfenrur,& tanta: tamq? inexu/
perabls diligentia: infinitif labris exftant, utfubartem non mendacem cadere nequeant,malm per quetem uera die ere, quam cum fumms laboribus
cjMofque fallere derdendam conditonem profelus, quae dedita opera mentir
doceat. Lucidsmum enm uertats argumentum eft confonanta, contra ue/
rb mendacrj dfeorda. Sed quid in ea arte quam appellant, conftans , firm urn at/
quefyncerum nuenesf Non de aftrorum mcnfuraIoquor,quaniI certus efle
cVmathematic ipen ta pfa ndcat : fed de concepto ex eis iudcio , cuius /
nuerfa fallax eft femta,cV ftulta opinio : praefertim in fjs quae corporum qualita/
tes, C elementares dpofitones ,c* ann momenta, C temporum ligna /
dunt,ut tuus Baruchia Mofes innuit. Videte quam (int inter fe uartj. Nam Abu
mafar,quem illi praefidem eus facultatis V magiftrum adorant, ubi de iudcjs
agit, quofdam, iuquit , aftrologos putare planetas de rebus tantum uniuerfa/i/
busfignficare,ficutdeelcmentsrerumq;natLira!um fpeciebus :atuerde finguls fingulorpartbus atcpaclibus,fcilicet mouer, quefeere ,fimiliacp nihil
pentus demonftrar Alios aut" arbitran ftellas oftenderc tantS? quae neceTara
funt.

LIBER

Ib

;*j

funt,udelieet gnem quidem caldum eflre,aquamuerbfrgdam:nntartien qug

fintcontingentia,ut quod homo loqutur,auttacet. Alios denic opinari plane/
tas,portendere tantum mutatones temporum,c*quatenusper eascorporibus
accidat.PofterioresueraftroIogos fequi ueteres,nec ulla ueter dia iudican/
di quidem ntenton conducere,quont am dicant impofsb 1 e fore fapientibus e*
tum aftronomis quicquamdeiudiciorum fcientiainuenire.Nihilominus audct
introducir dciplinam,quam fe nobis perfuadere nitantur , minutifsima etiatn
pnela humani cogitatus fcire,cV uniuerfam in rebus naturam peruertere acque
reuerterepofle.Quos nihil terretPtoIemanadmonitio, qui aTert talem -d/
clionem maiori ex parte nos fallere.Nihil prncporum fu orum lubrica ratio /
uertitnani figmentofimlma,quam aliter antiqui,aIterPtolemarus,alitcr Hai/
mon, aliter Hermes accpunt.Nihil infinita fecundarum caufarG conuentio,que
un re accdunt.Nihl tanta de nobis nororum diftantia &C innumerabilia me/
da. Nihil eorum tam incerta congeries , tam ncomprehenfibilis fiderum multi/
tudo,ufqueade,ut C fint quxnondumuiderint^ orantur prim um quae fe auf/
quam aipexiflfatentunquorum urtutem neceflefueritnorituris atepregends
fubftanttjspariteradmtti,cum tantulaftella quam ah Canem , alq Syrium uo/
cant, domina toribus planetis Sextili menfe tantum ardoris addar ux dum uih.
Neq? multum te flagito,ut nobis ediiras,quibus'nam modi's per fadionem ma
gicam contingat miracula fieri. Ego enim haud partim temporis in eo pt ain'gi'o
contriui,quanquam uane-tamen eius nondum me pcenitet qui fummis ra nom*
bus exteros mortales hoc facilius tanta pernicie poTum auertere.Nam cum to
tam xtat in tam facrilego negotio confumpfert's,i nde nihil quod lit,fed quod for
te uideatur,acgr tandem extorferis cum expedationc fummi periculi u t atque
necs.Ita ipfe Robcrt Anglicum apud Heluetios mfere mortu5,cV al ter Cr quen
dam cuius nomen taceo,miferiuscaptum,fama^mulc1atumnoui. Plures etiam
florentfsimos in ea arte quam miferrime hoc mundo defunclos fufl , teftStbus
fidelilsirais homnbus audu. Solent eufcemodi quidem honore tenebrar po
teftates foam clentelam afficere. At fi qui font qui non ligaturs aut adiurationi
bus malorum,fed quieto bonorum dacmonum auxilio magcam fe putant exerce
re,quod forfitan it a eis uifom eft: tam en fie habent inuoluta omnia , ut prius uni
uerfa quoe aftrologorum quae fupra paucis refutauimus,una cum praeferiptis fa*
crorurn foorum ritibus ad unguem obferuarecmifcere oporteat. Ingenio qui
dem humano intolerable nmiG,nedicam mpofeibile. Vix enm tota hominis
actas ad eusfacultatis libros tantum legendos fuppetit,quorum Mercurius fol
uniuerfalia facror complexus trignta fex milliajqungentos & ugint quinqu
fcripfiTe perhibetur.Qud putatis de relqus dam dencp permiti, quod tandem
longi's uigIrjs,muIto conatu>diligentiobferuantia arcana; fueris mgica; adm/
randa fecreta cum atrologor adinuentonibus abund adeptus, quibus obau/
diant manes,turbentur Oder a , cogantur numna, feruiant elementa,uelsq; cum
inexpugnabiIeusdifcplinxpoteftate,cV ca?ca numncoador uolenta, uel
fi malueris opportuna candidorDeor caterua experteomns ruditats opera*
tion conficere,tamen attonitus tune quide C ftupefadus tanta dacmon turba,
qui numen d,quo tu n facrs propito ad obied adion uoles uti,tancp precur/
fores 8 pompe, quaed praecedft,abhorrebis,opus^nfet reInques,detrm"to
tibi &C caeteris ludibrio futurus.Eft nanqjjamblicho autoribus, /
tum qudc nemin,quanta uiriO multitudo fufeitari folet,quando defeendunt drj
atq? mouentur,nfi (acerdottbus llis,qui labore ipfo iam experti funt.Enimuera
qui no unumquenc proprio quodS honore profequitur, diftribuit omnibus,
quod euie cogruit,morem^ gerit C gratrjs C obIationbus,&: donis eor condf
tioni fimImis,pfamnumin praefenticVoptatos effedus no aflequiturrquad/
mod inharmoniadl una chorda frangatur,tota fubito diflonat Hi funtloc,ha?c
firmamentadifciplmxacpfemethodiarts.Ergograu nos molefta Capnon (
ft/r

|I4

DE

VERBO

MIRIFICO

C mportabili onere leuafti pollcitatone tua , qui noftrm ftudum tot aftrs,
toc daemonibus,tot prcecep t s- to t rit bus C uanis o bfer ua t onibus liberare u e ni*
ft i.Nam.ut ceci it es omit tam,quot C quanti fnt,qu funt innmeri fecundum inf
nitos mentis primae cogtatus due ideas,quorum ferunt antiquum ilium Orphea
introdUxifenominatim trecentos C qunquagnt deos, folum terrena nobiscp
prxima coriliderabimus nu min a : ex quib.ipfe paris uetu ft a t s noblifsimus cri
ptor Hefiodus ter deciri mia in OperumDerumcplbro humerauit. Horfn/
gulis parentarefupra hominem eft,& uires noftrasfuperat. Sed iam fol oritur,
incipe omnium ornatiTsme Capnion.
Sidonium kudibus cxtoUit Capnion, crfecxcufdttdeinde de tribus Mimulorum partibus
diirit,qu4S,utudnastrtJpuit,t4ndm D inuocatione
ctufricatur.
Cp. 1 1.
HPVm tIe,S me,nquic,natura paulo in dicendo uberorem ac non tam moro*
fu m cdidifet,protedb quantum ego mecum reputo, habenda tib gratia fo/
rec non mediocris,Sidoni,qu tantam miracnlorum fyluam oftenders?unde no/
bis ardua ligna cumulatifsim fuppeterent,ad tam duni open's ftruduram am
pi magnifieeejj illutrandam.Idq* unus ex Chrylppi fcbola cTem,uaIde gaude
rem,has tuas ornatifsimi eloqutj diuitias at nobis prop ol tas, ex qubus copio/
ior mea fieri poTet oratio. Sed nec ad id elegantiarfi uel natus uel tnfttutus fum,
necresquadeagitur,pofcit.Quinimbrefpuit quoddtuinum atq? facratum eft,
fermons ubertat*,cV phalerats uerbs fucatas fententias : praefertm n doclrina
foli Deodcata,ubomnscft labes u tanda. Sedn facrs admonemur,qubd n
multiloqiuo non deem peccatumjiaudabfimle politoresquoqs literas iubent,
Qubd 8 confutb 8c" necefarib facturus fum,ut quam breu omnia peragam. /
quidem fi non mihi fum ma uobicum haben cceptfet famliartas , mor* Pytha/
gorcorum,pn'us unumquemq?uetrum peni tus fpedarem, C cuufqj naturam,
uidum,ftudium>affcdonem,aetatem praefentrem, linguae uer di aurium paten
tiam C filcntiumrequirerem.Nonenm omnbus-,utNazanzenusait,neq;fem
per,neque omnia de Deo phlofophari concedtur : fed eft quibus,cV quando, 8C
quantum. Vos autem e negoto prepara tos Se" aequos efficiunt collegas hefter/
tabulae,quas dom continets.Nec uobs ultra quid exgo, nfi quod Teren/
tanus Simo quaefuit n Sofia3Hdem C tacturnitatem. Annos enim plurmos fu*
pra ugintiquinq? nati efts,ctra quem terminum nullt Hebreorum,quodhicBa/
ruch as uerum fa tebtur,fcn'pturas diunorum fecretorum contingere fas eft , /
ritejt inter nosconuetudo eadem nonillaudata. Dendenoneftprophanaemul/
ti tudnfed fols facerdotbus hec noftra facratfsima fundi prodenda,qud de
fu m mis facris C Plato DonyfiumSyracufanCf, DionyfusAreopagtaTheo/
philum accurate acdlgenteradmonuere. Sacerdotes uer fine ctrouerfia no
fumus.Et f nullae nobis an t (ttum manus impoli ta funt,dummodo cum religio/
ns cultu di u na m fapentiam teneamus.Eft enm uera Ladanttj Frmani fenten
ta n fjs uolumnbusqinead Confiant num mperatorem fcripOt,qudtjdfunc
dodores uerae fapientia?,qui V Dei facerdotes.Igitur ne prophan aeftmemur.S
uera? philofophae tradato V unius De reueren ta prohibe. Sola uerb humili/
tas tanta? re aptos audtores,c*pesattentos, V fides dociles nos fact. Omnium
autem pra?tantifsmum eftferuensamor,qu nos n operationeconferuat,cVef/
fedus ad uota largtur.Cum gitur mracuiorum omns ars,fi qua uerae nomina/
ri queat , ut hic nofter Sidonius dodgrauiterq? recenfuit, in tres partes dufa,
quarum unaquaeq; per fe pecals Sc* propria facultas fit, uidelcet nPhyficam,
ftrologicam^Magicam^quae tam Goetiam n fe,qum Theurgi continet, con
unganturqsomnes ita inucem, fintcj} cogna ta;, ut qui Aftrologiam fine phyfica
pollicea/

.LIIER.

II,

ft s

pollceatur, nihil agat Cqui magcam fine Aftrofoga> iphyfca profiter au/
dear,, uer a ratione m ul t S aberret. Vos ipii uer eas omncs abijci tis propter lia/
nos exitus , & poft immenfa laboriofacp ftudia fruftratos euentus , poftulatiscp
me denu,ut quartam uobifeum utam ingrediar, quaefoliloquia poflumus appel
lare : ubi quodcunqj propofitum ad commoda petentium uota fuccedit. Faciam
quoad licet,C quantum in me ftum erit,quod diligentifsim pofeitis , nihil nega
bo. Sed hoc in pri mis feitote , quod et iam Pythagoricis , Platonecp ipfo iam diu
fane i tu m fuit, diuinarum rerum percept ion cm nobis nuenir qua lib et arte no
pofe,ueruntamen defuper reuelari:quod cV Plotinus ddit, C Proculus accepts
confirmauit, 8C non folum ueftri , fed etiam noftri Theologi atteftantur.Decebit
nos priusquidem purgatos ofrre,commend^ Deificar luci,& tunc illa m fu/
percceleftis aquae pluuiam in capita noftra defcendentem pracclufis fenfibus,men
te quieta expedare,laudantes in terdS V adorantes id pelagus bonita tis,ex quo
non tantum mrfc nomns cVfacrorum uerbor, uerumetiam omnium mirabi
Hum ad nos ufcp deriuantur fuenta,c* diuinifsimi manant riui.Principiigttur
bumi procidentibus nobis,hic h ym nus Inico modulamine,& acctu facris ani/
miconcitandi caufa debito pro 1er end us eft.
Rei omnis generator^ opifexcp,
Super urn rex,genrj lux,h omi num (pes,
Tremor umbris t enebrofi phlege tho ntis,
Amorincredibilis cozlicolarum,
Pauorinunciblstartareorum,
Celebris religio terrigenarum,

Deus unus,Deusidenv Deus aime,

Venens defuper illabere nobis.
SolmDeiuerbodc uohtnMe mirdcuU fieri probu
tur. Cap. III.
HOchymnodemoredicb rurfus Capnioncoepit:Omne hominis mraculff,
cuius uera non imaginara deprehenditur fubTtantia , tum grande, tum
medocre,tum minimum , (i ordo facrorum pn-feriptus obiruetur, referendum
eft femper in Deum gloriofum , cuius nom fit benedidum in fempiterna fcula.
Is enim folus eft , qui uel feipfo , u el delegato non fine feipfo, u el per fubftitutum
ex feipfo, talia facit qualia dem ira m unquoru m caufa m ada?qua t am fcire no poO
fumus.uel qud fiant,uelqud hoc modo fiant. Pra-cep tum iftudex facrorum ar
mariodepromptum extat.Sic enim dtuinus hymnus continet-, Benediclus Dom!
nus Deus Ifrael,qui facit mirabiiia folus.Si iolus,ergo non homines : folus , ergo
non demonesrfolus, ergo non angel.Igtur fol us Deus feipfo, a ut per crea turas.
Nam explorati iuris eft, Quod quifcp per fe , id per alium fuo nomine facer /
teft.Et Arftophanes ftatim inquit,Regt iup it er per aliquem deorum : no quod
Dei fummi loco regant drj gregales , effet enim fe abfens Deus , cuius locum illi
complerent.Id nobis dicere non permittee philofophis opilio ille Virgilianus,
quicecinit inter pecorarlouis omnia plena:quin potius quod in nomine Dei re/
gant angelijgubernt officia,^ munus exequantur fibi delegatum, quibus iufla
capeffete fas eft, in quibus Deus habitat,& in quibus ueh itur, fuper quibus am
bulat.Haud fecus atqj nos ipil mortaIes,ut inquit meus Paulus, cooperatores f/
mus Dei, cuius Arato tefte in Phcenomenis, Et genus fumus pariter cum ange/
lis, in quibus cV per quos agit,quod uul t.Non igitur nos fumus,qui miracula fa/
cimus,fed Deus optimus maximus,cui confitemini,qui hcit miracula magna fo
lus>quoni am in aeternum mifericordia eius.Habetis iftic, quis fit operarius,quo/
Dd
nia m

f$e

DE

VERBO

MIRIFICO

niamDeusdeomm'Habets,quaefitoperationscaufa:quonam in sternum mi*

fericordiaeius,Sc" pietas,8t" beneficentia,flt* grata.non ius, non rigor, n debit6
nonulladeniq}obIigatio.Habcts,qas mirabilium operationum fins, quoniatn
confefsio , 8 magnificentia,^ gloria ,C honor , b cultus, quo dignus eftDeus
deorum C Dominus domnorum, cui conftemni, quon am bonus. Quare pu/
deat alquos,d quidem , utipi fe putt optimde philofophia mritos, qui cum
alia multa non mediocriter infamas atq; dementi* femtam gradentia profiter/
turtum hoc uel maxime moliuntur,ut nobis perfuadeant artem euecert, ad cu
ius regulam necefsitate quadamdeorum uoluntates uel anguftijs uerborum,ueI
charaderum uinculs aftringan tur,cum iniafsi nihil agantA' qui iulTerit, non re
gi,fed regere.c5fueuit,quippe quifummus eft,idcrco figmentis inferioribusne/
quaquam fubiedus.Porrb praeftigorum efle dodrina poteft , miraculorum uerb
nuil a - ntli feruens cum dunita re unio:qua non ipil nos per Deum, fed Deus per
nos fuorum amicor uotis gratificando alqud efficiat,quod carte admirentur.
Non igtur impune Mofes in deferto Ztn, frater eius germanus populo fuafe/
re,de petra durifsima fepoffe aqua producerecneqj iduero autori attribuere, fed
eatenus fibrjpfis prafumpferunt,quatenus claritudo nomins ipforf n plebe ere/
fceretmtmium quidem ftult, ut dum cauebant ne propria erga fubditos minu/
returgrauitas paterentur quod Dei latderetur maiefta*. Quare adterram lade
melleqjmanantem uetitifuntaccedere,utdifcantiuniores,miracuIorum opera/
tionem in unum fummum maxim Deum referri debere,qui facit mirabi lia ma/
gna folus.Non nobis profedb,non nobis,fed Dei no mini danda eft hace glora
Qu funt C4pmone,nonium mteUiguntur Sidonio,qm de re mconjkmte mfimuUu
demie exemplk ex biftoriogrdpbit petitif tmpnpbdiUs qulunfaeris,mi
ucuU*dnospertmercjlendit. Qtp. III I.
" Rgo, neque nos , Sidonius inqut,miracula facmus, eque artficum ulum
^eTepoterit,quoeafacerediIcamus.Quarefruftra de nomine mirifico didurS
ce nobis uix tandem expedauimus. Frutra mihi hanc nodem pen infomnem
deduxit fcendi cupditas eiusrei,cuius ut tu predicas , nulla (it ars-cius neipfi
quoo,fi aliqua eTetcapaces fimus. At aedepol uel hoc mih,Capnion, mtrum mi/
rablifsimum uidebitur,c]udquar antea tam egregi affirm a fti, nunc neges. Di/
xift>fi rede memin ,qud mirablioperum ipfimer efFedores fimus. lam aliud
narras,qud neque drj,neque nofm e tipfi,fol us autem Deus. Qua: eft tua tanta n
nft an tiarm odo ais, mod negas : quanquam contra te rebus maiorum noftro /
rum aetate gefts , qum acrrim bellari pofum us , d in pugna uincer e.Nam Ut
potica mittamus de mulercula,
Quae fe carmtnibus promittit foluere mentes,
Siftere aquas fluufjs>cV: uerterefidera retro:
Vel inter mille Lucani mgica : Quod
Carmine TheTalidum dura in prarcordia fluxt
Non faris addudus amor,
Vel dePirthoo/qui primus dcurclolunam detraxiTc, uel Homerfca
de Circes omnpotentia, uel Maronica, de Protei uerfuta- Malo hilorrjs tecum
decertare,qua? quanquam funtadmodum innumcrabiles, tarnen ut alquas com
memoremus , negare non audes , Tarquinium Prifcum pro Adtj Naurj augurs
fententia ut eft apud Liuum,nouacuIa cotem difiecuiTe: Pythagoram uno /
mento,<: in Thurrjs C in Meta pontrjs fuTe:Apollonium Smyrna fubt in E
phefom uerbo dido translatum eiTe, qui V Rome dicitur uerbis occulte pronun
ciatis-puellam nuptiarum die moribdam refufcitafle , cuius ille nobilis icriptor
ieftis eft: Philoftratus.Hoc exemplo, fie* ea fpeconnfi fumas pari dodrina te in/
fttui3ut rm'isis folicitudinibus magorum , obferuatiombus aftrologorum , per/
r'..;

fcruta^

LIBER.

Ib

587

fcrutationbus phyficorum , folo poTemus ore noftro fubitas res admratone ac

rumore dignas eflicere, quae in nobis ueram effe philofophiam probarent. Nam
quid iuuac mirabiiia mulca quotidie dt fccre,nulla unquam facerefDe nobis opi/ '
nio in plebe eft magna philofoph iae ac omnium rerum fcientiae.Sic enim illam de
crbuncefle feilicet diuinarum rerum notitiam.Sed oro uos,a mi
ci optimi, quamprxftabimus fatisfadionem populo infignem atcpilluftrem ftu/
dtorum noftrorum , dum eiucemodi opera dfunt Parum eft nos literas noTe,
quas C quie abedores didicerunt.Nihil extollit diferios efle,quod natura mu/
Jierculisconcest, Nihil etiam quod tot C tarn perplexas fcholafticorum qua;/
ftiones uel i ntrcar e uel extricare profitem ur. Quapropter nos ipfos potius ftul/
tos C nfanos,qu'am fapentes uulg arbtrantur:adeb cert,ut in ui tupen quafinomen phlofophiae noftro aeuo deuenerit. Viuere etiam religofegentilitia fa/
era nuitantjC mores cogunt:quare ualde minutum crt, quo nos ab indoda pie
be diftamus, nifi admrandam profefsonem noftram mirfica parter opera con/
fequantur. Eo commotus gymnofophiftarum ille princeps Thefpon phlofo/
pho Tyanneo3qui fama Aegyp tiacae fcholae illedus ad explorandam illorum di/
Iciplinam de longnquo aduenerat-Jnt er fap entar difcipulos, cum quibus in hot
to difputand gratia confedt,uImum quae tenia ordine ab illis fuit arbor , often/
dit C 0 lignum,inquit, alloquere fapientem Apollonium, ut agnofeat non eile
mpofsibile nobis quoque pofsideri fapentiam- Itaque fecundum mandata lo/
cutum eft ei lignum articlala C foemnea uoee. Non putabant fe probari philo/
fophos,niTi prodigium oftentarent,quod humani iudicrj fenfum excede
ret. Quia uerbtuidfoliDeo tribuis,hominibus negas , hand icio quo nam modo
cuos extenuare ftudes,qui funt tarnen in miraculis agendis amplifsima laude can
tati-Taceo apoftolos quorum immeniafuuTe dicitur in rebus orbis terrarum uni
uerfs potentia.Quid uer Phlipp eius,qui Candaces quaeftorem erudiut, filia
una de quatuor Hermione , quae Traianointuente uirgis multum caefa nihilIlaedi
poterat,quo imperatore mortuo iter m Hadrianiiufiufuftigata hymnos cecinit;
deinde lebeti plurimo igne fuccenfo, plumbo C feruenti fulphure impofita/ufpi
ciens caelum, deferiptoeg fgnaculo fecit,dido citius C ignem extingu C plum/
bum eludari.Atquepraefentibus cundis,0 rex, inquit>teftor Deum cli,n5 me
plus caloris fen t ir e,qum tu pfe fentis. Nam uifa eft omnibus in rore , i/
pfisfloribusuerfari.Rurfus autem incenfo lebete nihil fecus at que antea liara
permanfit.PoflTem annales tYres geftas multorum citare,ac de quodam in Atra
longorem hiftoriam texere Petro nomine,fed temperare mihi ftatui\ne uos do/
difsimos homines docereuidear,utauntfusMineruam:tamendehochominc
uel illud recordabor,qud Halyn fluuum fceis pedibus tranfjiTe feribitur.
Sidonij obiurgdtioncm mitigdt BcLrucbidf,ojttndens O" dutoritatibut probata Capnio
ms dia effe Hcu-.fub finm iicendipartes traduntur
*.
. V .
"PVm,fi Capnonem intelligas Sidoni,Baruchias inquit,ut maxime debes ani
mo attento C dtligcnti , profeclo multa nobis ad rem fruftra fermocinatus
es.nifi fallr.Nam s utrique noftrum reda propofuit,quamuis ea tufiniftr acce
pris. Recordare quid nam hefterno diepoft fummar dignitatis cum humana im
becilli ta te neftmabilem com'undionem,focietatem,unionem,mox ntulit poO
fe nos in argumentum eufcemodi diutnx conuerfatonis uno uerbo mirada pro
digia facere.Id ego fe udcauero,u t folent op erationes rebus js uulg impinge/
re,a quibus illas emanare quotidie rudi oculorum confpedu cernimus. Quale in
odsHoratianshocextat, .
fceas machinas carinas.
Nam uimfermons penetresA non potius dicendiconfuetudnem animad
Dd
uertas>
;

DE

VERB O

MIRIflCO

uertassnullam inueners mach nam,quac aues trahat, fed nos ip ingenofe quf
dam nobis machinamentaftrumus,per quartantam molem nfretumleuterd/
ducimus:quo fit,ut reclius nos machins trahamus carnam.fed magi's ad omnia
loquendi morem quadrat,ut cum poeta dicamus:
Trahuntcp iccas machina: carinas.
SicdC cogemur Homer uitrj xquals infimulare, dePherecJo tala feribtem:
V qud fu eric omnifi fabril arce pen t ifs mus artifex , cV qud Alexandro aues
omnium malorum aucores fecerc, quar 5 uniuerfs Troans pernicies fuerunt,
6C ipf quoqj Pard.Qiiid aecufabimus aues Pherecli, qua: nocere nequiueranc
abfq; redore?Alexander icaqj damnum dedt-non naues.Hic tu reprehde, Sido
ni,prudencfsimum 8C maximum poetarum,qubd aues dxerit Phrygtjs nocur
mentumfuiTe,inquibusHelenaTrotam deduca fit :ac no potiusPriamfilium,
quod adulter rapc fecericaut Ilium pfum, qud Helena receptauerit. Sed ufus,
utnmultis alqs,ficinhaccaufapra:ualere debet, etiam nter nos,quanquamde
diuins.tamen humano fermone loquentes,ut dicamus piritu Dei plenos homt>
nes mracula facere,cum tarnen capraecipuDeusipfe perhominem faciat.Ego
te crediderim non tam fatuo guftu , quin hare me longe melius praefipueris,
& tarnen de t arditate Capnionis uolunTe nqu er i ,qui nos tanta upidit a t miri
fici nomnis fufpenfos habetruel ut auidiores morando nos confciatCquod quan
tum ad m e attinct fieri n pocct:na m nihil eft upam, quod plus expeto) el , ut
ca mora coll um fe pute t ex capiftro ereptur!,cV fe promifss erepere. Quod hoc
minus um arbitror tentare,quia tantiprobitatfacit, ut incredibili uerecundia
crubefeendum fibi duca t,fi fidem fluxam gerat. Sed funt genus homnu m~qu ta/
lentum lbenter uffodunt,cV feient as occultantjcV maiunt ncrtior es uider, ne
doceant,qum docdo mulos parere.Neicio, fi dismu! et ex eor numero eTe.
Equidem in communione liter arum optarem fingufos met fimilee , et profufos
fie in edends rjs , qua; animo gerimus , C quae nobis eruditone accumula mus.
Nam fi qua me fortaTe amore mei deceptus puro fere , confeihm quaro auditor
rem,quem utex medifcat,&oro,& aliquado uix tandem exoro.itaplur/mfder
lecftorcommunicationeac Iiberalitateftudiorum.ExperiamuritaqjinBaruth/a
Sidoni,refpondit Capnion,uerum'nedicat, anfingere fecum huncfermonem
ftituerit,quo mefacilius in angiportum coga t-dic age,de uerbis qu tui contribu;
Ies in arcanis habent,& ferme fub modio,ur aiebas,recondunc :ea enm te muitS
relegifleoftentabas. Iam ego feri ftudiofis uobis aflentior, Hebreos nonnihil
facultat noftrae contuliiTc, quos C imitamur faep redius qum cafteras gentes:
quorum qudem relgonem cftat patrum memoria plurimam diuinitatem ha/
bufie,Deumqj rite coIufe.Et faca no actus, Bar uc h ia s i nquit,ne ueJ fugedo
quaerere glori,qu tantis uiris rogar patiar,uel aliud dicere,cV aliud facer u
dear. enm funt quae de faerts nominibus ab Hebrarorum fchola nfttutus
fum.cV ideirco paucs expediam.Sed obftruit*pefluIum,ne mniftrorum alqus
exaudiat,neu facra prophanis ridculo futura fint,&: margarita; porcsfoedecal
centur.Confultb quoque conabor obfeurius loqu > mod quid uelim uos ipGpro
ingenfj bonitate intellgats.
De cottfortio mtnts Hum* cum bumm,& quam Dewsfe obleet cm bmmcjs
hilj; fiat nifl quod decreuerit,qui er oy@^ dki/
tur. Cap. VU
^Onfortum duintatis cum mente humana facir,qubdDeushomineutitur
^pro inrumento5haud fecus atque Perpatetci de adiutate fenfitiua*,cV ue/
getalis naturardocent.Nam ubcunque eftuegetatuum In fenfitiuo , bi uegetar
tuum erit loco inftrument:8 fenfitiuum ficut principalis motor,qui cum agere
coepit,non ad inferis feipfo mouet,fed per media utrifq? conuenienua,quoad e/

LIBER

I Ii

s% +

lus fieri potcft,ad fui par St* confentaneum, & ad id quo cum uerfar queat.Poteftas enim in anmalibus alumna dC nutrix medio calore, qui tarnen fe occulta cu
iufdam dC digefliuae proprietatis intermitidas , crudum cibum digerit Se* uerfa t.
Nam quo calor eft, hoc non magis transformat. Aliter enim in foco uelocius,
qum in domacho nutrimenta concoxeris , cuius aderfum modum plane cet/
nimus : fed quail charader St" imago quaedam naturalis padi, ad digerendum ca/
(orille tanquam aliquis proxeneta intercurrit.Idcrco non permanet cibus,fed in
aliam fubftantiam migra trquem non inherbam uel plantam nutrix uirtus tranf/
mutt (fieret enim fie uegetabili fimilior) quinim de induftria in carnem
conuertit,ad tgendum aptifsimam,ut per tadum in a fenfitiuus ipfe motor ha/
bitare queat.c igitur exuperantifsimus omnium Deus,qui ad fui exemplar te
fie Mercurio ter maxi mo.duas fnxit imagines, mundum C hominem:quo Inde
ret in orbe terrarum(ut eft in parabolis)^ delict's fruere tur in Hlijs hominum.ln
mundo Iudit mirificisoperationibus,nonfiderea uel elementan tantum uirtute,
uerumetiam aIiquandoproprietateocculta:quemadmodumdecoraIrj,aut alia/
rum rerum appenfone medici probant : non quod calidum ft , aut frigidum hoc
uel illudJed quia taIe,quomodo diximus in animait' nutritione,non calore prarci
puoJed per tale aliquid transforman onem rerum dgeflarum fieri. Ht fcut calor
naturalis in digeflione aiimentorum quafi umbra cft,locum tenens occulta; pro/
prictatisn'ta in effedibus exfecreta rerum difpofitioneortis, quaindiuiduum alz
terumdiffert ab altero , non ipfa natura,ut uulgputant, fedobfeurius aliquid,
quodnatutam praec edit in caufa eft, cuius inflar C typum in communi fermone
ipfum naturae uocabulum gerit Habens iam de mundo : uideamus pariter de ho/
mine,qui 3C microcofmus a Graecis dicitur,cutus conuerfatione plufquam /
di fe Deus ipfe obledatrquem pro captu quidem humano in fe transformare flu/
det , ut fenfkiua nutricio alimoniam : idqj tacit, quo ad nos calore amoris, quem
Concepimus:quo ad fe uer proprietate occul ta, quam ignoramus:fiue earn foe
dus nomines Jeu tradum inenarrabilem.aut aiioquouis modo.Quamuis autem
Deus hare omnia nullis caufis int crmedtjs, tanquam fol us omnipots agere pof/,
fit,S<* paucioribusobferuatis adionum terminisitamen multas uoluit fuze boni/
tatis participes concurrere-quas air) fecundas en fas app cllare,alrj uirtutes,non/
nulIideos>aut angelos, aut bonos daemones conftieuereJcilicet quicquid horutn
effeduum medium interccdit, idfe affni conuenientia admotorem habet, cVfi/
rhul ad rem motam non enorm di flan ta. Aeternitatis igitur Dominus noflra fo
cetatc gaudensJandam mtem hominis inter fuas delicias habet quail uicinam
naturae C origini ' dum cernit obfequentem, fedulocultu V perpetua
relgone,femper quafi ampltfsima uirtus nutrtuaconatur (quantum per mbe
cillitatem humanam Iicet)non amoris folm calore,uerumetiam proprietate oc
culta in feipfum dgerendo transformare, urcV homo migret in Deum , V Deus
habtet in nomine. At uer, fcut ea propretas, qua tranfmutamur in Deum , C
naturam humanam excedmus Jecreta nobis V occulta efb'ta iure ptimo Deus
ei occulta C fecretaquocp nomina dedit, cidemcppada quardam indidit, quibus
obferuatis moxadeorum debitam prolationem prouoto noflroprarens ipfeac*
cedat.Porrb fcut n natural digeflione uirtus caloris efl,quam cognofemus , C
adhuc uirtus tranfeorporacionis recndita, quam ignoramusata in hoc duinifsi
moinDeum trfitu uerba quardam funt,quaecognofcimus,cV quardam qua? gno
ramus. Conuent uero utrq? parti hoc unculum uerborum : Deus enim fprtus,
uerbum fpiratt'Ojhomofpirans.Deus tiyfr> dit tur,uerbum eodem uocabulono
minatur, humana ratio didone fmili exprimitur. Deus mente noflra confpci/
tur,V uerbo parturituriquare fcut ipfe mentis federn infenfjbilem,ta V uerbo/
rum fenfbilem elegit manfonem,non omnium- fortutucadentium Jed quae
nobis diuntas prmum nflituit, non humana nuento cogitauit. Seit enim
Deus cogtauoneshommum,quomm uanaefunt.Cogtatio autem Deifofpira
Dd i
ttixcft

t9 .

DE

VERBO

MIlllI

trix eil SC falutfera.permans>inundbils C certa.-quomodo putat, (ta erttqu

modo mente tracbt,fic euen ct.Domnus uniuerfi decreuit,& qus poterit nfir*
mareflgitur non omnia uerba numen pofsident, lime dcentem attente audiuv
ftisred quaefurnmus mundi C hominum Deus,uel angel perfpicaces, uflu pro/
uidentiaq; Dei certo modo compofuerunt,xternitatis barmoniam refonantia?
dignitatis tenacia, benefice dipenfa tions com pagine fpiranta, ta nquam n/
fenfibilis deiricatons fenfibilia monumenta , qua? literarum immobil Habilita/
te, uocalummembrorumfempiternarrmitatenixa/imuladmittaht&r alter/
nitarem modulationis nconcuTam, C aglitatem pronuncia tions no quarfitam
aut fclam - fed natuam , fimplicem C uenerandam. Quibus internunens feedus
cum homine Deus percutit,non quocunqj ,fed cum eo qui fandimonia , petate,
reIigione,potifsimum uerb credul ta tis flducia clarefcat.Igitur fi decretum quod
damloquendi conciliare debcathumanam mortalitatem cum Dei uirtute,dece
bit illa:fiue nomina. uerba mauulrs: prima, reda 8C antiqua ee:
quanquam ea uos barbara quandoq? propter inculta m.. id eftdimplicem antiqu/
tatem cognomnats. Antiquum quippe acced t aruo, aeuum acterntat propv
quum et,6c" aeternras Deo uicina eft , qui fupra atternitatem regnat. Vnde antt>
quus dierum prifes theologis nuncupatur eo qud regno prarfidet omnium fe
culorum.ideoq? barbara diumita ti cognatora funr. Vnde baud abre Zoroafter
primus ethnicorum theologus uetat barbara uerba mutari. Barbara ero dcun>
tur Hebraica .uel proxim inde deruata. Flofculi nanqj fermonis uenuftas efe
gantarum poli; Hebt um,5 I nguar dilindionem, curiofis potius, quam fyn/
cens homimbusefr excogita ta. Simplex autem Termo purus, incorruptos, fan/
clus^brcuis C conftans Hebrarorum cft,quo Deus cum homne,& homines cum
angels i ti perhibentur coram, C non per interpretem , facie ad faciem :
per Caftali.e riuum.nec antrum Trophonn,nec arborem Dodona;, Delpho/"
rumtripodem:ledficut fol et amicus loquicum amico. Qiiodli'putatis in meorS
potius laudem me diclum, qum quod ita fentiam > comprate linguas
nui/
lam purt'or em,nullam inuenietis magis pudicam.
Dc dntipiUte 4tbr*t ltngu*,cr quk primtti tniiderit literarum cbdntrts,r*i9 it
/ omniumfaip.orum uttufliimo,<tc trdnsUtionc LXX-in*
ttrprctum.
. VII.
T~4Euetuftate uerb x"ordne,f nolrs hiftoricis minus confiditis uel exueftria
^difcitejneminem omnium fcriptorum inueniri , qui fit Mofeantiquior. Nu/
meranturabillouq; ad captum Ilium trecenti C decern annirquo tempore gen/
t noftrarpraefuit Abefon,Arguis Agamennon,Aegyprrjs Vater, AiTyrrjsTu/
camus. Voluat interea mihi aliqus uolum aliud ante Troianum excidium, per
literas memorias proditum, praeter libros Hebrarorum. Nam poll annos centum
quinquaginta tandem pnmarrj Grarcrum uates Homerus C Hefiodus, Cicc
rone teile , Troiam fecuri iiint , quibus paulo prior Orpheus cum fuis acris fuit
Sed nihil ad noftrumautorem, qui ualde longo ante tempore feriptas leges tu/
lit Superioribus enim feculis reliquit EupoIemus,de regibus Iudac3?,Grarcus hi/
ftoricus in nobilifsimis operum fuorum monuments, Mofen apprimfapient
fuiire,cV gramrriaticam Iiterarumcpcognition luda-s tradidiue , qui earn poftea
Phoenicibusob uiciniam largitifint.Phcenices deinde Grarcorum pueris ration?
characlerum diftribuiu*e,propter alterna nter fe commerca-Quo Plnum puto
commoturn,ut fe diceret literas primordiales femperarbitrari AflTyriasfuifte, Ji>
cet alrj apud Aegyptios alrj apu dSyros repertas uelmt, attu'ilfc tarnen in Grav
ciam Phoenicia Cadmum fedecim numero- Varietatem banc regio tota facit in
uicem contermina.Et fortafsis etiam hoc , quod non ualde diligentes quidam re/
rum feriptores Mofen Aegyptium facerdotem dixere, ut Strabo cofmographias
(cx,f

L I

I I.

i9,

kfo decioio.Qucqud id fit, Mofes cuius ad nos ufque fcriptura peruenit, ami/
quior extat:ante quern nulla literarum monumenta legunturEam antiquitatem
confitentur multi Grarcorum , quam His alius aliter. Nofter quoq;PhiJon , C no/
fter,i'mb uefter Fabius lofeph us dum antiquita tern ttulo praenotat,nihil Moe
alienum fcrbit.Polacmonitem Grarcarum hirorarum libro primo , ducem cum
Ogygi C Inachi temporbus , Appiondodus homoille , Pofsidorii Amofide in
Aegypto regnant e.prnc p em transfugaru m fuiTe , tarn n libro contra ldaos,
quam etiam fuo hiftoriarum quarto, xPtolemanis Mendefius in Aegyptorum
hiftorrjs memtnt. Denquequin confcribendis Athenenfium rebus ciari ha/
bentur,V HellanicusjcY Philochorus, C Caftor, C ThalusA Alexander Poly/
hftorcognomnatus,cV omnium hiftoricorum facile princeps Diodorus, qui
AfiamcVEuropamprop uniuerfam diligenteripfe fuisoculis perluirrauit.Ht
omnes uetuftatis ampli s i m a infignia, de eo mirifico duce , C prafta nt ifsim o re/
rum duinarum autorepraedcaruntPer qux manfeftum rt.illum ceteris omni/
bus C aetate temporis,& antiquitate relgonis , C arcana; operations admirabi
Ii potentia C dfcplina diuinitatis ant cftarc. Fruftra enim Graecis uerba coeli/
Cus demeantia,cx*diuino fyllabarum contenta fuflrago,nomna petieris, propter
nouitiam dicendi artem,& nuperrimam uarietatem loqucndi.Grci nanque, ut
ait lamblichus Chalcidfis Porphyrrj difeipulus , natura rerum nouarum ftudio/
fi funt,ac prcipites ufquequaque f eruntur-inftar nauis (aburra carentis , nullam
habentes irabilitatem.Neque conferuant quod ab alrjs acceperunt.fed C hoc ca
to dimittunt, SC omnia propter inftabltatem , inuentonis elocutionem
transformare folent. Et ideirco Aegyptius quidam facerdos , recle Soloni apud
Platoncm in Timacorepondiilelaudatur,quandoaiebat:0 SoIon,SoIon,Gra?ci
Temper p cri eftis : nec eil quifquam Gracia fenex , quia iuuenis Temper s
an mus,in quo nulla eil ex uetuftatis com mem ora tione prifea opinio, nulla t em
pore canadicph'na. Quo forte ducls Ptolemarus lie Philadelphia in conquis
rendis antiquitatum libris, acrrimo ur iludi, cum Alexandrixbibliothecam
penrep'elt uoluminibus,admilia ferm feptingenta,deect columen anti>
qutatis Mofes,x* primum uetuftatis monumentum,dicitur tuncHierofolymas
regios legatos mOle,qui orarent curatim de fingulis tribubus fex uiros,Grece
dobilsimos , C aptifsi mos ad traducendum pentateuchum , uel potius id uolu/
men, quod nos compofto uoeabulo , Viginti quatuor appellamus, fecum Ale/
xandnam commigrare:quibus uenientibusrex lle non in urbe ipfa, fed adPha/
rum extra pene feptem radia, ne tumultu impedirentur, uxta numerum nter/
pretum jfeptuagnta duas cellulas extruxt: quas Hieronymus ad DeOderium
(cribens,non putafTet fabulofas, para-netcum Iuftini martyrs accural ins per/
pendflfet, qui feueftigiacellularumadhuc ftantia udfe aiTerit. Ergo translata
fuit Aegyptio rgi Hebraorum fcriptura in Grarcorum lingua m- ne inter tot /
lumnaprms huusmundi elementiscariturus eilet, neue cum Solone ilium
cogente uertare al quando fa teri oporteret,neq; fepfum neq? alium Grarcorum
quenquam,cognitionem antiqutatsullam habere. Qubdnos fumma ratone
commoneatad fecretas operationes , nulla de Gracs petenda efle antiqua dm i/
nisqcognata nomna.fed nec ab Aegyptorum , quamus uctuftiore, ut putanr,
difciplina.Namut Socrates in Cratylo Piatonis cum Hermogenephilofopha/
tur , omnia cert diuina nomina uel drjs primm , uel ab antiquitate, cuius int/
tium haud facile fetur, uel Barbaris prodita fun t. At dos fuos /
gyptrj proprrjs manibus fnxere,patrs eorum Hermetis Trifmegi*
fti teftimonio-errantes circa rationem diuinitatis}& non
anitnaduertentes ad cultum religio/
nem'que Dei,
Dd

De

t9Z
'i'

DE

VERBO

MIRIFICO

VeunoIMoucrOyCrctttr iijs dbbom'inibuiconfiftif-.ic \[*

crificijudmixtis,r torum mione. Caput Vi IL

QVd igtur quceres duaum in fidl humano t Qua? tibi facra ex nuenf oni
bus tuis i quae ccelefh'a fbfidia ex operibus m a mm m tuarum fpera nda funt r
Quo nam modo exuperantifsmaeacfupercceieftis pracfentiaeignacula, di fum/
marumpoteftarumdemeacula exdamonibusdifces quos Aegyptiorum proaui
peccances contra diunitatem V errantes fecere f Cxteri enim drj fuper ni, quor
opifex acternus eft fu m ma qu idem habitant,iuxta Aegyptiorum philofoph/am,
di ideo celi tes di cunt ur , nec noftrs humanis iliecebris commifcentur.Ergo al/
ten' cum quibus eorum quotidiana in tempi is fuit con ucrftio,i qui eranthuma
na proxim it ate conten ti, non drj , fed d.tm ones funt, proauis contra Dei plac/
tum erFedi,poft h omines natos orti , SC uel tam fatui,ut non Ioquantur,fed annu/
antruel tam uerutt, utfadorbus fuis Aegyptrjs cunda blandiantur-dcentes
quaecunqj aures demulceant. Vnde nihil ftablemihil hrmum, nihil conftans, ni/
hil Deo gratum haurre pofss,cui S pfa illorum difplicuit generatio.Hxc argu/
menta ex eius regionis praetantorbus philofophis ntelligere potefh's. Sed ne/
que pr maeua qu id em antiqutate natoni huic diun i ta tis facra nomina affluxe
re,quanquam de mu tis annis gloriantur apud Platonem , quando pre fe ferunc
resfuasgeftas literisnnorum nouem millibus contner: tarnen omnem nunc
numerum ego,quan tum de mundi exordio credere perfuafus fu m , fabuls plen
exifh'm o. A t fi hxc ipfi non faifa pu tant II is quoque repeto, ut ea ben ter eti
admittancquardeBabylonfjs&Chaldacis M.Tullius Cicero commemorat,qu
quadragnta feptuaginta mill a annorum , ur ipfi dcunt, monumentis compre/
henfa continent, qui numerus longe maior eft Aegyptiorum numero. Babylo/
mos autem qua mu is illi 3C Affyrtj etiam nomina ti fint,tam en ex uetuhs m is Ii*
teratoribus confit eofdem fuilfc,quos olim Syros appellauerunt, qui Babylon*
6 Ninum regni caput effecererquod Strabo illuftris autor , C plerique aln haud
gnobiles feriptores , ngenti uetuftatis ndagandacftudio quasftum pofremati
hominum tradidere. Syriae uer nobilifsimus eftager Damafcenus Periis uici/
nus,unde Iudxorum gens prima Trogo & I ufhno
item pluribus hifroricis no
contemnendis atteftantibus,originem duxir. Ergo Iudaeiqui VSyri & AfTyrti
fuerunt,multb uetufliora linguae ( x monumenta hoc modo pofsiderenc, etiam
fiexternisautoribuscredamus,qum Aegyptrj. Quoheret,ut adhueeos ludaj
tempore fuperarent & Deo. Vnde facratiora Hebracor nomina effentqum
Aegyptiorum , quonam dC uetufhora , d fub unius primi Dei cul tu tradita.
Addendum mihi foret V hoequd Aegyptrj propter ruditatem ante multis tem
poribus nondum innen tis apud charaderibus licerarum,fed ipfarum rerum
imagintbus feripferun t.-quam quidem feripturam hadenus in fuis facris, quar /
pellant,unacum nuper exeogiratis elementis obferuabant.Reliquum eft.ut fidi/
uina 8C uer facra Aegyptrjs effent nomina in fecretis m ira culis utila, eque ta/
men drjs-quos prarftantifsimo apud ill os, autore Hermete,dxmones effehom/
nibus pofteriores demonftrauimus, eque ab antiqutate feripturarum tradita,
quibus ea nomina continerideberent,quam profedb libriHebrarorum quoquo
modo plurimum fuperant. Hocfaltem nunc experiamur pnrterea,num uel fe
tanquam barb*aricis hom i nibus orta fintf quat fuit Socra tci fermons tertia pars.
Docebit nos Herodotus pater hiftoria in libro fecundo, Aegyptios fe nolle dici
Barbaros,magis uerb cundas nationes carteras.At quia tam abhorrent dC dedis
gnanturhocuocabulum quad regionifua?ignominiofum,idcircofuntabhofti/
bus Hebracis appellari Barbari: ceu ubi ad profhtutam aliquando &C fcorfurn con
uic io d icimus-O nobilis fcemina.Et fuerunt eodem tempore tres Roma? nobiles
meretrices,Cythoris, Origo,cV: Arbufcula.In earn quoep fenretiam Salutus, E'
rat,inquit,ei cum Ful mullere nobli , ftupr uetus confuc tudo. Videtis quod
utrtuti

LIBER

II.

J9y

rtut debecur,td contra bbfcoenis liomnibus quafi opprobrium obedari. Pau/

16 enim poft idem Crifpus Saluftius pleramq; nobiiitatem a fient contra Cicero/
nem nouum homnem inuidia aeftuare, quo quafi confulatum pollui credeba nc,
quppe tOc redius pofito nobhtatis uerbo.Ita canti'c illud in tel ligo, Cum exie/
rat Ifral de AegyptOjc" domus Iacob de populo brbaro , fuit luda in fandimo/
niamfibi. Barbaros uticp in contemptum arbitrabor uoeatos Aegyptios,quia
barban uoeari noluerunt. Atqu \yh Loes hic potius rudtat em & hebetudin
defignat. Litera uerfa,quamuis ubiqj i in Loes barbarum exponaturrerube/
feant itae Aegyptrj barbaros fedic, cViniuriarum agt.Et quomodo Zoroaftr!
facrorum,ut aiunt,principis,hoc facerdotium decretum accipient , cum uetat in
facris barbara uerba mutarrgtur barbara uerba quibus inter mmutabi/
liter &C incontaminatutamur , no erunt Aegyptia, quin potius eruntMoiaica
Is enim Mofes Hebrarus coram Deofebarbarum,hoc eft,crafsilinguem 6gra/
uiloquum confeiis eft\cum ait,Mi Domine,non fum uir elegantiarum, fed gra/
ui ore graui Ii ngua.Eiufcemodi homines Strabo cofmographus in quart ode/
cimo libro tradidit ab initio barbaros appellatos, confelo nomine, quidifficaj/
t cr,aip ere ac duriter Ioquerentur,ut blefos balbosq; diet m us , cognata rebus no/
minainuenientes:ficutmurmur,cIangor,ftrepitus,crepitus,cV alia his fimilia. Et
fi adamufsim cundas hiftorias rmari Jibet, inueniemus omnes orientis na nones
moIefteferrebarbarorumnomen,practerhuncnoftrumcum populo fuo Molen,
qui palam feduriloquum di barbarum eTe non infcias uit,t'dq; memoriae per >
teras prodidit. Necnos ipfos ueftigia fu loquelamcp imitantes decet negare
barbaros efle:non qubd penitus noftra loquendi fitners rat o.habemus enim ad
regulam idioma compofi tum, C gra m maticam artem exercemus, C adolefeen/
tibus HebrxSjMofe Kymhe,magifter Ephod proponuntur , q'uos m ore Gallo/
rum interpretamur,ego perfedus Durandus,cV Hafra, extend,; p radiantes lud/
magftri,ck os cVcalamum inftituunt.Quarenonelngues cVruftici,fed prim ho
mnumilmus,quosunuerfi uetuhfsimarum rerum exquifitores Temper fuifl
barbaros afferuerunt. Hoc non accurate confiderantes aliquide noftrsdocere
aufi Rierant,barbaros efle qui non lingua (anda loquuntur,ut Salomon choJaft
cusn expofitione hymni,que* cmemorauimus in uerbihuius interpretatione
Xpbc alrjquidelemtarrj.Sedctingiteti noftrisqud reliquis antgraphis,
Scribimus ndodi dodicp poemata pafstm.
Ego uer fatis crediderm Aegypti facerdotesilluftrores ImmifcuuTe fuis He
braeorum nomna,quibus efTcacius uta n tur, cum quid uelintfecretiin luce pro/
ducre,V e quidem non nifi Iongaeuo C oceulto (nidio ddcfle3ficu t uos ipfi di
fcere potefts.Quae nifi fuilfent aliena quondam a patria lingua , non tantum occultare poterant, quantum udemus in hftorrjs. Tametfi nanqj Plato & Eudo/
xus anns tredecim Heliopoli cum efdem babitarent, tarnen uix tandem ualue/
runt paucula quardam ex arcanis llorum uerbis per Iongam V afsduam conuer
fationemdecerperejquaenmonuments fuis fpargerent.De Indorumautphlofophs , quos Brachm anas uocant , non eft multa difputatione opus , quona m
illosexGracs coepTe prmum , ciim alia infinita, tum plurimaillicfimulachra
nobis argumento int,quae C ( funt, C Graced rtu coluntur : ut Mneruar,
ut Apollnis Delr^ut Donyfrj Lemnan',8<: ,& caetera, quorum dilgen/
ter in utaTyannaeiApoIlontjmemintPhloftratus. Concordant etiamlndci
Graecis in opnionibus difcipInis.Nam larchas Apollonio dcere folebat fen*
centi de anima hominis , talem llis eTe, qualem Pythagoras Graecis,^ ipfi Ae/
gyptjs tradiderunt : quafi prarceptores Aegyptiorm Brach manes fuerint, ta/
men id non tam antiquitatisordinem,quam opinionum nnouatonem ndcat:
praefertim cum idem larchas au u uixiTe narret , quo tempore nullus in India
magnusphilofophus,necgalquodilIicgenerofum ingenptillulauerit. Sed /
pud Druidas Gallorum non funt multa hominum fcula quarrenda , qui omnes
Graecc

S9tf

DE

VERBO

MIRIFICO

Grace phlofophati funt.cV propterea pofteriores barbars fuTe nofeuntur. Ni/

mium thultis fermonibus aures ueftras,docb'fsimi dC humanifsim uir, exfingu/
lari meoloquactats uitio aufus fum obtundere, dum aliquantulum conor affir/
mare, felgendaefle uetuftifsima barbarorum uerba in miraculous opeVbus effl
ciendis : non Phoenicum, non Grarcorum, non Aegyptiorum,non Indorum,non
Druidum.Adderem,ncquePerfarum,nifitam contigua effet DamafcicV Perfidie
uicinia.fed tantum Iudaica? gcntis,8t* illius antiqui Hebri,cuius fermo in difsipa/
tione linguarum ufque ad Mofen,cV: poft illum ad nos purus atque fandus perue
nitjxqu referens primam mundi exordio inftitutionem dicendi, quam non ab
nomine, fed folo Deo primognitos accepiffe neceffari arbitramur , percipu
nduinis nomnbus,quorum pofitio fupra hominem eft.Dequoaudamus So/
cratem (ut ueftris potiusautoribus indifterendo utar,qum meis)apud Platon?
ita loquentem.Per Iouem nos quidem,fi mentem haberemus Hermogenes, prae
cipuumredtitudinis modum conftitueremus nobifcum,fateri,nihil nos dedrjs
gnofcere,neque de ipfis,inquam,neque de ipforum nominibus,qubus ipf fe uo/
cant.Conftat enim illos quidem ueris fe nominibus nuncupare.Haec in Platone.
Confirm Atfuperiou SiioniM,qui ie uoce,uerbo cr rttionctxmt$
concepto fferit. . IX.
PRofedb non mihi obfcur uideris Ioqui,Sidonius inquit,c praterquam qud
nobis es comminatus Baruch t'a, uniuerfa pen quadrant ad nofixam philofo/
phiamrcV qud Deusfe menti humanar iungat,c in nobis lartetur,cum in ipfum
pro noftrocaptu n-ansformat fuerimus : &L quod per nos quandoque operatur,
fleut folet artifex per inftrumenta, quandoque nullis caufis intercedentibus,quae
dam fubit fact.Vtrunque enim poteft,cV li per nos qucquam agat aliquo me/
dio concurrente, quod ipfum efTe deceat tam Deo, quam homini conueniens.
putas, uerba nora eTequafi Deo accdant per fpirtum nclufum,cVhomi>
ni per fenfibilem aerem , quod mihi duobus uerbis complexus defignafle uide/
turpoftDemocritum Epicurus ille: non qubd eosdenque fequuelim, qibus
abrenunciaui,fed quoniam quod teneris annis inbibitum eft,fa?peinuius nobis
memoriae fe offert, C nihilominus confonantia opinionum ueritatis eftuefh'/
gium. Aiunt enim uocem noftram efle/ eft,flumen rationum. Quan
do nanque fh'ilat ratio in linguam , frangrtur aer,c ft uerbum.Sic fon s eft ratio,
cuius riuus erit uerbum quod in fonte conuenitcum Deo,cVinriuo acfluuto /
uenit cum homine.Vtq nihil eft in riuo,quin prius fuerit in fonte,fc iuxta Stagi/
ritam Ariftotelem, nihil eft in uoce, quod non prs fuerit in anima? conceptir,
quemadmodum literae funt uocis fignacula. Super quo fic Amonius Pert'pateti/
cus fcripfit (ignofcite fi non ornate C digne ueftris auribus interpretor) Ait e/
nim Jiterae quidem folum enunciant, res autem folum enunci'anrur : uoces uerb
V intellediones tam enunciant , quam enunciantur. Voces etenim iemel enuh'
ciantur,bifariam autem enuncianncilicet prim fntelIecliones,fecundres. Co
tr uer ntellediones duplcter enunciantur, femel autem enunciant. Enun/
ciantur dC uoce,cIiteris;fed abhac primb,ab his fecund. Ifta uarietas nobis, C
Ariftotele St" Amonio autore,naturam uerborum noftrorum demonftrat.quatenus communicant partim cum fpiritu , partim cum corpore : ut aptifsimum mi/
hi tecum efTe medium putetur hominis cum Deo,conciiandi uerborum qudam
ufus.At qud tu ea barbara potius elegifti,quafcognatiora duinitati,n5 multi
recufo.Iam enim,ut aitlamblichus,dtj eum fermonebarbaroruapprobauerunt
tanquam facris maxime conguentem, praefertim quia antiquor pr m usep extitt
modus ifte loquend. Et quoniam prmi nomina diuntus acceperunt, cum
propria lingua mfcuerunt, tanqu cum familiar c5fcn ta il I is uoce contem
pertcs.ita nobis feruda perpetu tradderut,noscg ita ipfam traditionis regula

KIEK,

ib

sat

rice deinceps conferuare debemus.Hs prceptis Iamblchus ipfe in tuam me fen

ttiam ducit : nifi qubd tu nobis perfuadere iludes ea>de quibus Zoroafter dixit,
Barbara uerbane commutes,Hebraca eflTe deber. Et profedBarucha, tanto
ingenio SC dcendi copia,totcj} teftimonrjs hiftoricorum ufus ut me facile com
moueas ad aifentiendum,nihilc nunc obftaret,quin tibi omnno crederem , niii
una ueterutn expercntiasquinon tant Aegyptrjs ATyrjscp, uerumetiam /
cis uerbis magorum admirandas res efTecifledicuntur,cV inpropulfandis pericu
Iis, accelerandis commoditatibus magnopere quidem prxftitiiTe. Referunt e/
nimOrpheaillum Aegyptrj Mercurrjfedatorem,prirni facerdotrj antiftite,theo
logum C uat\cum effet unus ex Argonautisdaeuam tempeftat in qu mifere in
cideramTuis facris auertifle,c auguria non folm ex aubue,fed S ceteris par*
ter animantibus primum d emonft ra Te. Grarc is tarnen idem nuocationibus ufus
eft,ut hymni fui probant,qui etiam Grace hadenus extant atcp canuntur.Py tha/
goras uer Plato uniuerfa quidem facra ex Aegyptrjs fe dodos aTerunt, nn/
nulli ex AiTyrrjs atq; Chaldiris , cartericp ca:reris,qui cert incredibile eft,quam
mirifica opera h minibus ollcnd crine Quarenon folum Hebr%orum,uerm C
aliarum gentium funt facra nomina.
QyiifitSxrum.crquAmuAricitcclpititur.

Cp, X.

TVm Baruchias,Sacrum,inquir,quandocp dcmus idem quod fandum,uide:

licet quodab iniuria bominum defenfum atcp munitumeihquandoque,ut
Martianus in iure cuil refpondit,Sacrae res bar funt,qux publice cfecrat funt,
non priua tim.uel,u t Vlpianus iurifconfultifsimus fcripfit,facrum eiTe,quod prin
cepsdedicauerit}ueleiusdedicandidederitpote(lat.Hoc modo quicqutd Deo
confecramus,cV ab ufibus uulgi fubcrahimus,id facrum S>C fandum , S>C quando/
que facrofanclum appeliatur,cuiufcunque fuerit nationisue! populi. Sic iile fa/
cerdos apud Timaeum Soloni quondam narraba , multorum bominum gefta me
rooratudigna3in Aegyptiorum templs,V facris eorum hteris contenta feruar/
Sic de ipfis quoep confecrats facerdoribus unuerfar gentis dici confueut , qubd
CntDco deuot V:fcrati,ut Virgilus de Heleno Apollinis acerdote cecinit,
Exorat pacem diuum,uittascp refoluf
Sacrati capitis.
.
. .
Et poft haec in oclauo Aene/dos libro,
At Caefar triplici inuedus Romana trumpho,
Mcenia drjsItaIis,uotum mmortale facrabat.
Alio quandoque m or - it reclius facrum uocamus omnium rerum autor?
Deum,utomnsfacri principium dC fontem : dende fui participatione cunda
poftDeum facra, in quibus Deus ipfe fuafponte uerfaturcumfuaprxfentia C
uirruie .Dirfertcp h oc fuperiorimam iftic Deo nos dedica mus, hic fe Deus nobis
dedica t , resep noftras afsftenta fua lluftxa t.Et iderco facra iure ptimo norm'/
namus illa,n quibus Deus ucre habitat.Non angel,non d^mones, fed Deus i/
pfe fummus,optimus,maximus.b idq; angelos ctiam ipfos , fiuedeos uocamui
facros,quoniam V in ipfis quoque Deus habitat, cuius farpenomen ferre dicun/
tur. Contra uerb prophanos pari modo execrabilcs appellamus , quibus long
Peus abeft: ut Statius,
Fraternas acies,alternacp bella prophans
Decertataodtjs.
Nam iuxta prmam uocabul uiam, fcut facra funt nobis Deo dicata,ita pro
phana procul phano Sc" religione,qua?cp extra facradegunt,interpretarilicebit.
Ad enim ex noftro fado facrum ill ud oritur:ut fac end is facris &Y facrificulus
rex ipfe qui facit facra.'Y facrh'cum,quod rt facrificulo,&iftudipfum quoque
facrum denomiueuir.Ouidtus in Transformationis libro ,
^

i9f

T)E

VERBO

MIRIFICO

Fefta dies aderat,qua Cycni ulor Achilles,

Pallada m adatar placabat fanguine uacca*:
Cuius ut impofuic profeca calentibus ars,
Etdrjs acceptuspenetrauitinarthera ndor,
Sacra tulerefuam,pars eft data cartera menfis.
Vult enm quod facra facrificia fuam abfumpfer nt portonem.Non gi'tur rv
fcias ibo facras eflfe imagtnes,characfteres , literas Se uerba , fue nomina, uo
ces nobis Deo dicatas,non modo apud Hebreos, nerum et i a A egyp tos C Gr
cos,S carteras natones,quasquidem res prouoto humano dunita ti morrales
confecrarunt S deuoucrunt.Nec aliud commodus aferam huc negocio exem/
plum,quhm quod apud Orphea illum ueterem facerdocem atep uatem,Hcrmets
Aegyptrj fedatorem,& Pythagoricar philofophiar funda torem absteSidonpati
16 prius addudum,cantur in hymno ad Venerem Lyciam dido>cm ait;
Noftrar nanq$ duces patriar diuina tuentes
Oppidulum propter facrum ftatucre coIoTum.
Qiianquam hunc hymnum qudam Prodi putauerunt,eo quod patriar fu me
mneht.Sed audiamus aliud fine controuerfa Orphei carmen ad aftra copofit:
Vocibus ergofacris,iam dxmones inuoco puros.
Quod igtur uel Deuscft, uel denieg quod non homines prmum,fed/pfe /
lus optmus maximus fu prarfentia C afsiftentia confecraur,& uirtutem lli fu"
infuditnd unurn prarter cartera uerc debet facrum appellar C fand ,quod Dcus
fanxit,Shonorfuo non humansillecebris referuaut.VndeuuIgo lnguam fan
clam Idarorum dicmus,& facras literas dgito Dei confcriptas,V nomina facra
non ab hominibus nuenta,fed ab pfo Deo inb'tuta. Si quando a litem in miraeu
lis gens quarlibet fuis uocibus ut tur,prft giu m potius quam m racul S eTc pro/
baruf:& non Dei afs ften t a,fed padone darmoniorum forttur effedum. Quod
quam periculofum Ot,hefterno die nter nos copiofe dputa tum fuit. Ad fum m
qualis eftdiftantia fignorum Dei h goeta C ueneh'cvanturnnterer, utpaucis
concluda m 3n facrs nter uerba Hebrarorum,8 uerba idololatrarum , quod per
Mofen dodi fumus,qu baculum uerbo Dei uertebat in ferpentem.Aegyptrj ue/
romalefc3quosfapentesuocabant, humanar difeiplna; incantatis uerbis fm
les imagines obtutbus regn's obfuder unt,quas in reuelatonem prartigrj Mofai
cus ferpens deuoraut.Quare mihi non indodc uifus eftRomar nuperqud no/
bilis philofophus propofl, nulla nomina in mgico Icitocp opere arque utitu
t habere5ficut Hebra ca-uel inde proximo deriataco q> omni prim harcDei
uoce formantur. Illud au t in quo potifsim mgica exerc et natura, uox eft Dei,
Stntenttf er difliones plttrim* Hebnic* m nouo tedtnrnto content*Jtic txpenun*
turjuxU Hebrern ueritatem ueterb inftrumenticxcin*
,
pUf.
Gfut X I.
"" Sidoni harfitare tenon ultra patiar, in eoquodmeritb eft manifeftum.
Credo enm multas gentes arcanis fuis uots aut fecretis opera tonbus He*
braica mfcuTe,non aliam ob caufam,qum ut certius optatis potrentur : quod
0inOrpheo3Pythagora,Platoneckhaud ambgendum arbitror, nihil aliud /
canum eorumtantopereoccultatum,tamrecIufum fuuTe,qum Hebraica diuin
uirtutis nomina,quar nulli feribendo patefieri uolueruntjUt idem PJato Dionyfio
Syracufano de fepfo per epftolam infinuat. PolTem abs te, Capnion,petere, uc
rationem edoceas,cur0: Euangeliftar C Apoftoli,cum cartera Chrfti opera in
Grarcum tranftulerint fermonem,non etiam uerba paueula, quibus ipfe miraeu
lorum operator ufus perhibetunfimul quocptraduxerint,fed ea penitus n mur
cata &intadapermiferint,Grarcisq> barbara uerba nferuernt,utclamantibug
ad Chriftum pueris MTWW Hofchtana,id eft,falua Domine : poftea illud im/
pericia

peritia fcriptorum deprauatum eft , QC abufiu am dccur, fann a. Quod pert/

tior Graeci fermonis Lucas prami dens futuru m,cum fe nouerai ad homines Graf
cos Euangelium confcribere , qui didionem hanc fecundum linguae proprieta t
pronunciare nequirent, melius arbitra tus eft tacere,qum corruptoribus rrden
dam prarbere. Nam relqui tres Euangelftac nihil eius formidantesHofchiana,
propter nOgnem llius particulam si, quod unum de diuinis nomnbus efle di/
cunt,nulla tenus omttere decreuerunt. Marcus item in tilo excellent! miraculo,
quod Chrftus in fufcitanda Iar filia cfect, ip etiam uerba Chrifti Hebraica,
qubus mortuautae hiccpreddta eft > non dubtaut adfcrbere. Apprehendens
nanq; manum acents in tumba pueIIx,duobus uerbs dixit *>^ *KXO ThabiV
nMCum.-quorum primum aduitambedat,d eft, Refpce.-fecundum uerb ad /
nitatem recuperandamjid eft, Surge.Vbi pft alqus non fatis dligens tranfcrfc
ptor,quod in hftorix margine compererat,orationis contextui admifcereaufus
eft,ut nunc pene unuerfi Ibri ic teneant wn^Vt?.Thalita,Kumi, quod eft
interpretatum,Puella tibi dco furge. Nec enim credendum eft abEuangeh'fta
cranslatum,quod in ueritat e non adeft.Igttur,PuelIa tib dco, unuerfum hoc ni
hit hue attinet.Quin admodum demiror quofdam non nullius apud uos n omniS
feientarum dodrina famae atq? nomins,quos 5C magni aeftimats,hoc in loco die
centes, KrV^U Thalita nom eTe uirginis,quafi putandus fit Chriftus ille , quem
ego feniper quantumcuncp Iudeus fu.tamen maors C Apollom'o Tyanneo,S
quibulcunq; philofophis feci. Nunc autem per te dotfus etiam excellentorean/
gels 8C omnibus drjs,non folm homnibus fuperor" affirmo , 8C Deum efle arqj
fuiffe credo. Itaqj quafi putandus fit,nomenpriusuoluTe ferutar, quo carmen
arcanum incantaretdicut C de Apollonio confentiut omnes m agci,qu cum ex
Tigillin iam,uel uer us Nerons manbus euafiTet,obIatam in uia puellam nter
hupt as,ut putabatur, mortifam attgt, C initio nomen uirgnis dilgenter quae/
fiuit.Eo accepto dicitur aliquid occulte pron\3cafle,quo puella reuxert.Et Ro/
mans hoc quondam in more oberuatum erar,quamcunqj urbem obfiderent, ut
eius nomen urbis accurate quaererent : idq; cognofcentesfolitifuntquodam car/
mine omnes illius tutelares deos euocarc , tandemqjdeuincere. Hoc ipfo fadum
eftjtit nullus Romang urbis proprium nomen auderet prodere,ne fushoftbus
fimile paterentur. Vnde cognofcim us propria ferurn nomina nonnhil incanta/
tiontbusprodeTe,quod abfit ab eo, qui omnem dmoniorum cultum fundtus fu
ftult,ne uel in hoc opereuirgnis nomen agnofeere cuperet , quam ante nufqu
uidifTet.Sed ^Wp Thabt Kumi uerba funt Chrifti,qu% Latin nterpre/
tantur,Refpice,Surge.Refpice;ut uiuentem:furge, ut fanam te oculis cernant /.
nuerfi,quam non tantum a morte,fedetiam ab omni argrotatone meo iuflfu con*
fiteantur efleliberatam. Sedfruftra uobis praedco, qua; ipil S apud noftros
legiftishueftigando crpturas : uelutipfalmo tredcimo, cuius eft ntum , yj> .
quequoDominea'n uerfu, Repce,exaud me Domine Deus meus. Et uigefmo
fecundo,quiiriCpitDeus D'eus meusa'n uerfu,Dinumerabo omnia oi mea,p(I
refpexerunt,uderuntin me.Etpfalmotrgefimo tertio, Exulta te iufti: uerfu,De
celo refpex t Dominus.Et pfalmo fequenti,in uerfu.-Refpic te ad eum, illumi
namni. Vbitranslatiouftra fie habet, Accedite adeum,cVilIumirtamn. Et in
laudatonibus , quas uos ad horam primam quotidie pfallts , In litera . Gime!,
Reuela oculos meos,cconfderabo. Vbi uerius pon debet,Refpcam mrabla
de lege tua.Eft enim hoc dem uerbum nn2K$Thabita , de quo nuncdferendum
nobis futrquonam illud infecunda perfona fact rVW Thabita,uel *v*20 Tha
bti,id eft, repcias uel refpce. Nam, t folent Latini, fxpc futurum ndicau pro
mperatiuo ufurparerut, Alterns dicets, amant alterna camcenne , pro dciterta
&C apud Hebreos dem n crebro ufu frequentifsimum inuentur , ut hc , Refpi/
ces,pro repice.Sed per fe impera tuus eft fceminini genersru t Caz
ticorum fecundo, En diledus meus loquetur mihi. Surge propera rnica mea.

Vbi

DB

MIRIFICO

Vbi poninir
Kumijtd eft,furge.Talia in multis facrac fcripturar, lcfs ir
doclioribus corrupta inuenietis,dum hacactate plus fol ene TheoIogiAriftocds
dialctica fophfmata,qum diuinac nfpirationis, C faneli fpirtus anmaduerte/
re uerba.Vnde (ludio humanar inuentions ipfa coelefts traditio neglgtur,cx" lo
quacitas hominum extinguit Dei fermonem. Similis enim librarorum errara
Aclibus apoftolorum deprehenditur , qui apud uos cpit efle communis ctam
doctisjS quidem dodorbus infufcitationeDorcadis ,de familia fanclor inlop
pe,qua; eft toparcha Iuda?x,ut ait Plmus, prxima Lyddae.IHic nanc pfius mu*
liercula; nomen non rede fcribunt,utego farpetam in;Graecs,quam Latnis codi
cibusindocl fcriptumnueni:quo exemplo tilos etiam in fuperori Euangelo
deeciTe crediderm.Sed fuit nomen proprium dfcipula; fidelis
Tabia,fi/
neulla quidem afpiratone, V abfq;,n,infnahfyIIaba;quod interpretato eius
Dorcas edocet.-SC eft nomAflyriorum Tabia,quodfgnificatcapream,fi
cut legimus in libro Chaldaico.qui dctur Iilen Pitbgamai. Prarterea eius etiam
uerbi nunc in mtem uenc, quod apud Marcum Chrilus dixiiTe feribt ur. Nam
adducunt illi furdum C mutum, precanturqj ut ci manum impona t:C apprehea
denseum deturba feorfum,mific dgitos fuos in aures eius,c expuens tetigt Ha
guam eius,& fufpiciens n ccelum ingemut,cV dixit, nnn Hiph athabquod eft,
adaperirerquod ferbi debet in principio per , pfilen, C in fine per fortiorem ay
fpirationc.Eft enim imp cratiuus pafsiuus uerbi acliui Pathah, quod eft aperuir,
be in futuro Ephathah,id eft aperiam.-utpfalmo 78. in uerfujAperiam in parabos
lisos meumccVTquinquagefmOjnueru^Domnelabiameaaperies.fc^de carte
ris. Vos enim non tam Graecam,qum Se* Hebraicam literaturam pernoftis Cdo
cli eftis. Nip h a th ah pafsiuo quodeft apertur, formare imper a t uu m Gngulare
mafeulinum Hipha thah,id eft aperire uel aperitor tu ,ficut Chrifti potens uerba
intonuit. Veniamus ad exuperantifsimam eius mortem , C fufpenfus in ligna
1' moribundas ait id,quod in pfalmo iuxta Hebreos uigefimo fecundo, apudj
uosautem uigefimo primo ponttur^in^rtpy HTsV
nVt* Eli Eli lama chafaba)
thani.Sc enim,ur res habet, Matthxus rcitt .quamus fabathani etiam cornil
ptdicatur,per defectum primae fyllabar,qua?per y Aynnotari debet. Marcum
uerb etiam paulo fegnius emendatum hoc loco ueftriobferuant - qui ponit t\V
Elohe, uel fecundum alios ">nV EIohi,minus apte. Nam nV EloheDeus eb
d Eiohiab Hebraris non Iegitur. PoiTet quidem per^nVs Elohai Deus
meus defignari : fed uerba prophetae non funt mutanda , quae Deum moriturum
recordaiTe puto,PfaIteriumqs ab initio pafsions incepifle, ufqjdum uitadefunge
retur; demum pereniff in ultimo interims fufpirio ad pfalmum,qu eft iuxta fe
* ptuaginta interpretes ordine trigefmus , ut pafsions V nitum C finis uno nu/
mero terminareotur.Sicut enim fummi facerdotes prodtori ludg trginta prom
feruntargenteos,priuquam Chriftus caperetunta ipfe patri Deo non tam pro/
jnfit,qum perfoluit trignt plalmos antequam moreretur. Veniam mihdabi/
iis,fi non Iceat praua comparare bons:6c" confderate nihilominus ,atqj recente
te cum anims ueftrs, qum conuenientertotam condemnationem fuamcVcrucia tum, his trgnta pfalms compleu t ifte beatus ur, f cum urum nominare fa
eft, nitu m duc ens tempore anxietatis in horto trans torrtem perpeflrde qua
toi us pfalmus quinquagefmus quartus mention icit : ubi uaticinrj moreferibi
tur,Ego a u te D eu m inuocabo,& Dominus faluabit me. Vefpere C mane C met
ridie loquar , C adnunciabo. Loquebatur itaq; toto tempore pafsions fuar cum
Dec 8 uepereSC mane C meridie.farpus occulte,quod per Dauid antea pracdi/
xit Oratio mea in finu meo conuertetur.Nonnunquam tarnen quardam excifd
canticis apertc pronunciauit,quar partim feclatores eius de proximo audiences
memoriae m andauere, partim fortafsis abfentes non auduere.De percepts igt/
Cur 1 1 ud fufle-poTumus arbitran qud aiebat,EU Eli lamah afabarhan:x*4n m a
nus tuas cornmendo fpiriium meum. Cuius titulum quidam habenc pro eeftafi,

* rL' '

<}uod plurimm moriendi congru it. Sed apd Hebreos non repertur.Nec dqui
em caret duino myftero,qu6dpoft eundem, SC non ante trigefimum pfalmum
mox confequtur irtfcriptio:V^'j?Ta Maskil,id eft intelledus,notita,feu erdi/
trjo.Poft mortem enim Chrifti,cuius ultima oratio tricefmus hic erat,tdem /
pmsinteIligere,&:uderequemcompurtxerdnt5&: in quem transfixeruntrqua
propter orauit peculiari uoto,utpater crucifigentibus ignofceret, quoninefci/
rent quid agerent.Seddum uerbaquidem Hebraica molior enucleare, quibusin
concufsis Euangeliftac inter fcribendum uf funt,nefco quo'nam modo in arcana
religioftis ueftra fegumenta lapfus fum : ut pernofcatis aliquame precedent!
medita tone,ac non tarn fubit ad ueftram profefsionem eTe conuerium.

AimirAtur Sidoniutjtcmq; Cdpniondiumrum lit(rdrumeruditionm,quApreiitum *

dmtruntBdruchmitumqugjiionide ucrbk m facrk Uteris petim
infertis Uebrdirft propofltx rejponiet
Cdpnjpn.
Cap. X.IU

Vm Sidonius, Mi Capm'on inquit , quam eft hc duinarum Iiterar peritus,

A Quid ego afferam igitur ad noftrum fermonemrSed fi rite recordor, multam
mihiquietem parauit Baruchias ,ne ualdedefacrisnominibuscogar diffrere.
Docet enim nos fola Hebraica inter uer nnumerar.hoc amrmare cona
tur tarn exuetuftate,qumdiuinitatis conuerfatione, arda quadam confde/
rarione Dei cum Iuda:is,&r qubd Termo ft blidior mu ts denkg argumeris. Quae
fi uera funt , ego qui aetatem in Graecis atcpLatinis plus ceteris contriuerim , au/
diendi tantum midi tempus nadum I arta bor. Et Capnon,Profedb,nqut,adrr/
rarer eius tantam in Eu angelrjs cognition em,nfi mult ant non paruam in Ulis
operam fateretur confumpfiffcidquodres oftendit, 2negocum ndicat. Sed
exaudiamus ipfum dum lucet. Pratergrefla enim meridiem dies eft. Agerurfus
Baruch a, quae de arcanis,cV ferme Tub mod io,u t aiebas,reconditis uerbis accepi
fti,ederc nefubterfugias,ambo SC oramus SC hortamur,quos cert tua !ingua(di
cat quiequid uelit Sidonius) plurimum deledat , cuius utercpdcipuli fumus. At
quandoitaiubetis,Baruchias ait,obtemperandum eft: modo fimplicitatemfer/
monis necontemnatis,qudnuIIis eleganttjs imbutus fum.Et nunequoniam ad
uefperam tendimus,non te ultra Cpnion urgebo,ut rationem reddas,quare ui/
tarn SC dodrinam Chrifti , Graeco eloquio feriben tes , eti am Hebraica uerba fu
dignantur nterferere. Vos dentq? am confueuifts omne uotum , uel publicum
tie! pr uatum,uno uerbo cocludere, menrquod SC apud Paulum inuentur. Ad
hoc Capniobreui(ait)abfoluam, ne harreas. Non autem lats tutum eft in re tam
prcellenti me uti fgmento meorfed Origcnem lumen theologorum noftrorum
ctabo,de quo dicitur , qud ubi bene , ibi nemo melius. Ait enim in libro contra
Celfum,in quibufdam acrs nominibus mirandam latere uirtutem:ideocj? hare i*
pfa non eff ex Hebrara lingua in aliam transferenda , fed in fuis ipfs charaderi/
bus conferuanda.Habes quod iamdudum emungere uoluifti, icilicet eifediuino
rum nominum,orationumcj; uirtutem mirificam : propter quam,cV charaderum
formxiSC uerba ipfa incorrupta permaneant,n ficut hominis compagine deftrii
da,incfufus etam corpori fpritus,S tota perinde uirtus euanefcat. Prarterea ut
Porphyrie refpondtlamblichus, Sea nomina exiiomnumpadoconuentoaj
' pofita eflent,nihilintereTet alia pro alrjscommutare. Sedpridem anteintellex/
musBaruchia,cVuerum eTe confitemur,eaei accepta diutntus, non parta hu/
manitus. Adquod fubiungit dem nobls Pythagorarus ille Iamblchus: eque
enm prorfus eandem,at,mentem feruant nomina in aliam linguam interpreta/
lata, fed funt gentbus fngulis propria quxdam, quae gentbus alrjs per uocem fi/
gnifcari non poTunt, Accedt ad hcquod fi fignihcation propretates per alia
linguam interpretan pofsmus,non tarnen candem conferuant permutata pot/
Be
nam.

400

DE

VERBO

MIRIFICO

tiam. lilis autorbus tib refponfumuelm, fed caue putes me tecum de omnibus
uci bis fimiliterfentire, earn uidelicet illa maieftatem obtinere, quam tu fama t '
late fpargis Deum nancpomnpotentem ,6 ut Graeddiciint,omnitenctern,quis
dubitable uirtutibus uerba decorare poe/ Itaqj poteftas De patet , fed nondum
.,

uoluntas , quxfola rerum caufa eft. Omnia enim quxcuncp uolut Deus, fecit in
coci in terra.Quapropter nifi oftenderis Deum uolui(Tehoc,cV item alterara
uerbumta!iatcptalurtutepollerc,nihilegens.

. *
^
fAominculifiAnt.

Cdp. . .

AT ego non uos docere , Baruchas inqut, fed quae olm de arcanis ex noftro
collegioacceperim.referre pollictus fum:quo ! rite perfungar, erit
cen abund quodgaudeam,necadalum mepalum allgabo.Cumhefterno uefper uno ore confultum ft,in rebus diunis credendum en"e3quanquam fcio nun/
quam apud uos ambguum fore, Deum omnia poferid quod animus nofter fu/
pee natura cprehendit,f Deus eft fuper omna,& quo cunda dependent , farn
. entia qum non enta,ut etiam praeftantes aTerunt Tbeologfic ergo fumma /
teruta,im fupra fumm m omni poteftate fuperior,ram ad exiftentia,qum non
exiftentia penes Deum eft, quae Ottilie limitbue terminatur. Aliter enim n fura
ma, uel fupra fummameflt.Qiiamquidemipfefioendatinuerbouelrecom/
morantem, nihil refert, dum diic fuam cupiat uirtutem habitare. Deiautemde/
cretum hoc,ceamuoIuntatem,uel expertentiageftorum.uel dHiinan'nfpiratio/
nis eloquio manifeile cognofcimus,quem in locum &fcripturamiacram,6 con
cemplatiuorum hominum dogmata,per quorum oradiuinitas Ioquitur,cVheroj
cas beator 5 hiftorias adaptare neceffar ium eft.Quis enim cognouit fenfum Do/
mini xternitati&f Nemo ,ni(l qui intra eum eft fp tri tus propnus ,Vdemumis cui
fe reuelae :lcut in hom ine cogita tus fuos nihil cognouit creaturarum illopofte/
rius, nifi tantum fuus fpiritus qui eft in eo,uel amicus aliquis, cut pirirus per bo/
minem,liuehomo per fpirit um fuum enunciauerit,uel fignis oftenderit.Ita locu/
cum eile Deum cum Abra ham,Mofe a tq$ Iofue,uirtutescj; uerborum diuinorum
illisoftcndife, mirandiscpeflccfibus amrmane maiores, &:docli cVipfi expert!
funt , nobiscp fua? profapiae furculis per literas memoria: commendauerunt : quae
C nos animo grato accpien tes,quotidie fi uolumus, experimur atque fentimus*
Sedutrem aggrediar,cupientibusaudireportentifica,ueniantinmentem}quae
fupr per nos abund dfeufa fuere, quod folus primus atq$ maximus Deus /
(enta,miracula,prodigia,fgna praecipufacit,quxcuncp ,& non prarftigiofa
funt. Vel dum angelos fuos quandoep diuino dignatur honore , mrabila eifdem
opera demandt faciendaa'n nomine tarnen fuo,nedet alienis honorem fuum,C
i gloriamfuatn alteriScVuertaturhomoadcreaturxcultumrelclocreatore.Quaa
propter nome fuum in angelos repont,ne quod acerrm omnium femper odit,
per nos admttatur formarum cultus, quam Graec dololatriam dicimus. Vndc
ad populum fuum ait, Ecceegomitto angelum m eum, qui procedat te,6V: cufto/
da t in uia , 8 introduc t in locum quem prarparaui. Obirua eum, C audi uoe
eiusmec contemnendum pu tes,quia non dimittet,cum peccaueris. Eft enim no/
men meum in ilio.Cum igiturDeo primm,fecund ab angelispruoto noftro
mirabilia negocia peragantur,congruentifsimum mihi uifum eft, priusdenomi
nedtuino,quod adDeumipium pertinere dignofcitur,quantum memoria flippe
cit:deindequod etiam angelo quandoq? concernir, pro tenuitatehumanaeimbe/
cillitatisnoftraedicendumfore>Inquare ordinem eruabimusiUtantuobiseaj
Dei nomina rccenfeamus , quorum tarn pridem iignificatio patet ; poft
que tentabmus de js,quorum fgnifcationem ndum ma
.
.
nifeftam,autpaucisreuelatamaccepimus,
.V ,
'

De

"
1

'
*
4

'

L I B E R

. . V .. . j

I I.
nominibtaJ^ei,crprimum de numero. .

, .
dp. XI III.

ei
. a

IGirur qui de nominibusarcanisciribereaufi funt, plurcs e nobis patrum me

mora, C ex ueftris quocp nonnulli ufqj hode 1 cguntur.-quare in diflcrendo fac
liores mear partes erunt,fi de rjs fummatim explicauero, qua; nos late apud auto
res uarios defcripta uidiftis. Hieronymus adMarcellam decern nomina Dei com,
memorat:DionyfusAreopagrapropquadragintaquincp>alrjreptuagintaduo,
al) plura,a!r) paucior a,quif.p pro captu fuo. Qins uerb deimitus no m in eflfe nu/
merus poteft eius,qu cx nnominabls \ omni nomine celebrisrQuare ne eg
Oos ipfos in angulum dctrudamus, unde nequeamus erumpere.neque tarn lente
acperfuncloricaufam agamus, ut nullamdiuini honoris memoriam tenerear/
guamur. Vos uer meis u erbis non plus aflentiri opto > nec ipfe aliter aftentiar,
quam facraconcedunt eloquia, ut nein Deum optimum egolutum& argillap
rans,uerm is C non homo uidear iniuriuSjc' alter Oza tangere arcam, C adi un/
gre alquidfupra id, quodDeus ipfelocutus eft. Primm enim humanigeneris
peccatum fuifle arbitror, id quod mater omnium uiuentium Heu a plus ad uerba
Dei addidit,qum ipfe Deus dixcrat:quod fequentibus quidem (celeribus initia
fuit,&Tdiuinae ultionis origo. Nam antequam orta eit mulierj dixit Deus Ada.-;
Ex omni lignoparadiQ comede, de Iigno autem lcictar boni C mali necomedas.
Heua uer recens nata, uideamusqualiter uerba creatoris immutauerit,cV ad
ferpentem Ioquens,De frudu , ait , ligni quod eft in medio paradifi,prarcepit no/
bis Deus ne comederemus, netangeremus illud>ne forte moriamur. Addebac
nobis pronomen pluratiuum>cum nufqu Heuar praeceperit ne comederet.quip
pe nondum natae.Subiunxit,Et ne tangeremus illud quod C Deus nondixerar.
Quarecum mendacem uellet Dominum c5ftituere>rurfus addiditdubitationis
bC increduiiratis particulam dices, Ne forte moriamur:quod creator fngulariter
&frmterfol Adaecomminatus erblnquacuncp enim die comederis exeo, mor
te morieris. Vnde Se" Terpens propter confilium , C Heua propter auxJum , C
Adam propter trangr eis onem pecnas dedit.Ne gtur in idem, coram tremedo
uniuerfit atis autore,utum aut crimen incidam,oranda eft fummaillius ciernen*
tia,utbeneuoIentiam noftVam&fpietatem potius,qum ruina m anmaduertat,fi
forte pes Iabatur : cui re de facratifsims penetralbus fui erga nos amoris fuecur
rere dignetur,propter gloriam C honorem nominis fui in fempiterna fcula be/
nedidi.Quod fit autem illud tam illuftre uerbum,tam efficax; tam uenerandum,
Cam falubre, in quo facilus uoti compotes euadmus ,cum muta,utdixmus,in/
ueniantur fumm Dei nomina, ea nobis uenunt conGderda. Nam qud Zacha
ras proph eta exclama t. In die illa erit Deus unusj&Tnomen eins unum.-admone
mur per huius tempors fgnifcationem plura cife nomina Dei,eo quod infutu/
ro feculo non crit,niii unum. Quid trahimus horasfquid tempusfruftra terimusf
quiddiu expedamus,quafi multa eTetdfputatione opus,quaIter id quod nom
ne caret,tam multis nomnbus pofsitdefignarif An'ne nomc inter fuperos aliud
diuinitati exiftat,quhm apud mortalesf Numceflet huius mundiconfueta nom
nato,n futura noftroru m animorum uitaf Dens ne, cum fui apud feperpetuam
eTentam,^ permanentem conderamus,nomenhabeatrAn uer tuncnulliili
fit opus nominee
Df nomme tVft&ttft Simoniiis biorU nurrdtur i Si
ionio* . XV.
" Iflo omni quod ad rem non plus a tt inet, quam ad moram rei, C tardta t
* -^negocrj noftri,paucis expediamus. Quamuis enim fuprema diuinitas apud
immorta!es,apud cccltes,rpud fuperccchtes pro fuo more, ut eft uerilmile, ai/
quo nomine uoceturfupereminentjtamcnmagisqu^funtinreinnoftramtracla
bimus,dicentes,quod iuxta humanam conti mplaitonem ex traditis nobis diuni
?
tusfa/

Va.

DE

VERBO

MIRIFICO

fufe facris nomnibus,quoddam eftentix attribuimus quoddam urtufi,quoddam

operationi>reliqua nlrgerga Dcum affcdlion.ETent autem uoco D fepara
tionem a rebus,c omnmoda n feipfo claufonem S exremam , ut itnob's il
fe noftra etate phlofophus, n remotfsm o fuar duntats rece ii,profundam
foltariam retraclationem penitifsim in abyfl fuaru m tenebrarum fe contegs
tern. Secundum hancitaq; affirmant fibnpfi Deum ucnerabile nome apudhomi
ns inftituifl,quippe qui fe folus cognofcat,quare & folus Gbi nomponit.Nuc
quo id conrjeiant argumento uir fapentes,c quod fit llud nom? eflentia: facra/
tifsmumuideamus.Dixit Mofes adDeum,Ecce ego uado adfliosIfrael,cdic5
eis.Deus patrum ueftror mft mead uos , C dcent mihi , quod eft nomen eius:
.quid loquar illisfDixitcp Dens ad Mofen
Ehieh;qui er:8t" dixit, Sic dice*
filjs IfraeI,n^nwEhieh mit me ad uos Hoc nomen Plato in ua ilia tarn longa pc
nes ATyros peregrnation didicerat, quod ad Graxos rdern duabus Uteris (*
tranftulit. Nam in Timatofic ait,Eftigiturfecundummeamopinionprimbdi>
h'nguendum,quid fit*>,id eft ens,quod femper eft, ortum uerb no habet:8 quid
quod ortum haber,eft autc nunquam.Illud quide latcll cum rat ion e compre
hentditur femper per fe ens: hoc autemopinionecum fenfu irrationalipercipi/
tmgenerabile &corruprbile,tanqu quod nunqu eft. Illo igitur nomine diftin
guitmundum creatore Plato, ornatifsimorumhominum copia eum fequuta
eft,prarter id tantu>qud aliqui neutrirgenus in mafculin mutauere.Plato enim
*excelle"tifsimum uniuerfiautorem nominat id quod eft,unico uocabulo -- : a
plurimt fequaces fui appellant eum, qui eft . Qj^x qudem mutatio Hebrais
utraq* congruit. Nam quod naturam non monftrofam fequuntur, eo foliim duo
habent genera mafculinQcVfmininum. Verbum itaqj neutrum penes Latinos
autGraecosfub illorum mafculino facile comprehenditur. Quocircfiucquieft,
Rue quod eft,dcatur,fuo effentiali nomine penes Mofen
proquhciaf,quod)
uerbofubftantiuoTvn pro legibus grammatica:4deriuant> priori addra litera.
Nefcio fi plane uenia dignum fit , mein caufa tarn eleganti coram uobis difertifsi
miscertatribus tarn barbarice loqui Sed diffrt licet Demofthenes,aut Cice
ro aliquis,profed crediderim eum in Dei arcanis mutum S elinguem futurum.
Sic enim Orgenes uefter fplendidifsimis quibufcp oratoribus no inferior, in ora
tione uigefima,fimemini,fuperExodum,hispeneucrbisloquitur,Omneshomi
nesadeomparatonem uerbcKuni,nonfoIm neoquentcs, fedcY mutiputSdJ
funt:quare,fi abfqj molefta barbarem perpetuam auditis,equidem libenter pergam.Tu uerb perge,inquit Sidonius.Non enim clam nobis eft , hc prouinciatn
omnium efdifficillimam,8t*prarterea egoipfearbitrornequaquampoflehuma
ho more diuina fan's enuncian, memor eius quod de Simonide prceftnt dodri/
ha m'ro narrant hiftoriar.Nam cum abeoTyrannus Hiero qua?fiflet,qud effet
Deus, unum diem deliberandi fpacum fibpoftulauit. Rediens Hiero poftridie
cum demrogaret,biduum Smonides pettjt.Tum crebrius dem Tyranno pet!
te, femper ill Smonides dierurn numerum duplicaut. Interrogan uerb tanv
dem Heronc, cur ita faceretrqua quanto,nqut,diutius confidero, tato mihi res
aidetur obfeurior. Itaque mror hoc abs te negocnm>ueI noftro fermone hade/
nus,cVramlucdpotm'fltra<tar:quare ne ultra nos moreris. Ad quod ilium
Capnion quoq; hortatur.
Denomine er 127.
<. X V T.
'""TVm ille Habens nomenDeifummi,quodhaudmperti quidam omniffprf
1 mum putaueruntrquippequod ipfammet Dei eTentiam defignareuideatur,
nec cum aliqua re communicare.Nihil enim extra Deum eft id quod eft , quon/I
unuerfa quadam compofitionis proportione confiant. Solus Deus fimplicifsi/
mus eft, V idcirco eft qui eftraliudautem omnequidem eft quo eft\n5 quod eft.
Tarnen ingrediunturalrinocontemnendi,cV in fecretifsimorcontemplatione
ftudofifsimihomines,rnultbpropius in ipfa ferme diuinitatis penetralia, quima
1
gnudinem

LIBE*.

II.

gntudnerri cufufdam alters nomnis obferuandifsimepenfitant, fupracphoc

Ehieh,fiue y aliud ftatuunt.Nam lit tuus, Capnon , ille reopagi
ta Dionyfius explcatipfe f/,id eft,qui eft,totius efle pro uribus fupereflental
quoddam eft, fundatrx caufacV opiexentis/ubfirenta:,fubftanta,erentiE,na
tura:prncpumj8c*menfuraaternitatum atcgtemporum,entitas&fecuIum en/
tum,8tempus eorumquacfiunt,&relTerjs,qua!qL]omodolibetfimt,irgenerati
ifs, quae quomodocuncpgignuntur. Hic nonohfcurc deprehenditur primi enis
cum rebus defluentbus concurfa to, quibus perfiftendi u m prebeat> quanqu
eflentiDei fimplicifsitn, perq? fimpliciter,Sc" per qua liber notificar, quc fieut
cotum n fe compIeclitur,pfum efle prarcdf enter exceptum5ut fit fuprefentiale
totius ei,tamen non deflgnat Deum,ut inclufum V quiefcent",fed res ipfas n/
tuentem,cfecum rebus inu'nuant\quibusfubfiftentilargiatur:quemadmodi
exeiufdem Dionyfij uerbs,quaeam audtfs,poft acrem meditationem facile in
teiligitis.Quapropter inenarrabiiis fuperemnentiaefeparat infe retroceTum
onfiderantes fandtifsimum nomen to,nHu,n prmis uenerantur,&T pfum ante
TfiKhieh colocant. QuodEfaaeprophetarumnobIfsmoDeuspfe maife/
ftautdicens,EgoDominus,^nHu eft nomen meum.-gloram meam alterinort
dab. Videts iam dclum nomc fub modio lumen continere,ac reftrngere qui/
dem rados, V in abdts fecefsibus Deum folitari commorantdefignareabiqr
ullo urtutum effluxurfed n furjpfius fe confifteta fimplcfsima C abfolutifsma
continentem,non egredientem,nihi! gubernantem,fed cunda permittente\quae
benefiuntacceptantem,quaeitemmalenonrecordantem,qualepofthac ineod*
propheta Deus loqutur.cgo fum,Egq fum tfnnHujdelens nqutates tuas pud
me,8c* peccatorum tuorum non recordabor.Nam qud gloriam fuam no
dat alteri,qubd non recordatur peccatorG,qubd apud fe, ac non propter aliud ex
tra fedeletniqutates,declaratfignifkatum nomins:quon Deum re
bus ira feparatm notat,ut omnia intra feipfum,uel agat,uel permittat,uel quie/
feat. Et facp negatiuis fermonbus nomen iftud confequentibus prarpontur, uc
paulo fuperius locutus eft Deus.lntelligats,quia ego
Hu,ante me no eft for
matusDcus, cVpoftmenonert.Hoc tamauguftum C infignenomenGraecis
qudamphilofophs, maxime autem Platonicis nxvny-, Latinis idem ipfum eft
apbelltum.Pfalmus enim primus C ctefimus de Deo fie enunciat:Et tu es
, C anni tui non deficient. Vos Latine in ctu facrorum decantatis , Tu au/*
tem idem ipfe es. Et hoc nomen Idem Virgilius ad louem tranftulit pari quidenl
in telligentia.quando Iupiter oraculum promulgabatdicens:
Quae cuqj eftfortuna hodie,quam quifqj fecat pem,
TrosRutuIusuefuat,nullodifcriminehabebo:
Seu fan's Italum caftra obfidonetenentur,
Siue errore malo Troiae montiscp finiftris:
NecRutulos foluo,fua quiqj exorfa laborem,
Fortuname ferent.-rexluppiter omnibus dem.
Videts hoc nomen Idem,regi loui attribute. Tant itaq? maieftatis,tam
fidiofum,auxiliarecp uocabulum T*v*>f/,quod eft ^nHu,fupereflentialiter aeter/
num cft,ncommutable,in fepo manens,fecundum eadem, C eodem fe h abens
rnodo,omnbusfimilter prefens,ipfumqj fecundum feipfum,nfeipb firmiter C
ntemerate,n pulcherrimis fubftantugidenttatfs fnbus collocatCMntranfmu
tabile}inflexibile,inuariabile:impcrmixt,immateriale,fimplicifsim,nullius e/
gens,inaugmentabile,indiminuibile,ingenitu,nonquafinondgenit,ueiquaf]
imperfedt,uel quod no fit ab hoc uel illud gehtum,uel quod nufqu nulloqj mo
do cfiftat:fed ut uper omnia ingenitum,&: abfolut ingenitum, femperqj fit C
in fe perfeclum,atqj idem fit fecunda feipfurrijSc" feipfo uniformiter C identifor
miter limitat. Vereor hic neintransferendis Grarcis aures doclas malofienda.
fed forte no eft mihi apud prtor oratio habenda3neq$ uos, ut in foro V fubfellrj'e
4
audi to/

DE

VERBO

MlHIflCO

auditores fedets/ed n Academia fecretfsmae philofophe : quae res nudas ma/

gis qumornata uerba defiderat. quamuisfi fieri ame pofftt, dtberem quidem
tuxta Horatium Flaccum,
., '
Cum rebus fimul Sc* ocunda,S idnea dcere uerba.
Vtcuncpeft,egofublimem eius nomnis dignitatem it faftgio omnium praefi
gerem,finonquandocp3imbfaepiusin harc fubterlunariadeflueret,cV cum rebus
itacommuncaret,utindefbi cognomenrtim caperet.Quicquid nonaliud/ed
dem pfu m exiftere putamus,non folm in fubftan ttjs.ut Dido ad Aeneam,
.'
-Te propter eundem
Extindus pudor-:
Verumetam fubftantias confequentbus,ut Anna Didonis foror:
Eadem mead fata uocaTesi
Idem ambas ferro dolor a tq; eadem hora tulftet.
, Itemqjdefocrjs Aeneae Vrgilius,
Idem omnes fimul ardor habet.
Quam rerum cum eodem ucrbo participations Efaas mihi udetur explcaf/
fe,perquemDeusloquitur3Ego tv\n Hu,ego primus, C ego ultimus. Et paulo
pofteapte qunquagefimo primo,Ego fum,ego fum Hu confolans uos:quo
liquido nobis innotefeit ipfum t"\n Hu,3C initio Sc* fine, S in medio rerum uerfa
ri. Vnde ut ueftra quocp noftris confentire demonftrem , rurfus Areopagit au/
dite,quide Hu,quodipfe rwjoy uocat,fic ait.-Idem ipfum ex feipfo omnibus
ad participandum donis irradat,ala connedens alrjs abundantia dC origine i/
dentitatis in feipfo, ^contraria identific pra-habens per imam St* fingulrem to
tins identitatis up er eminentem caufam.Vnde tanquam. rex fuo nutu cunda pe
netrat fuperna,mundana 5 inferna- Nec eil nil a ur tus in ocio St" in terra , St" /
pud inferos quae huius nomnis poteftat refiftere ualeatrSt* ideirco Dominus ur
tutum Hu didus eiquia omns urtus St* pottiaiili fubiedacft.Quatrit pro
phetapfalmo uigefimotertio,Quis eft
Hujillerexgloriarfrefpondentpr/
tusnpropheta:Dominusurtutum eft Hu , ipe eft rex glorixn arternutn.
Occurrt aliud memoriae, quod fola am ddi nomnis commemoratione recor/
dor. Eft enim per Mofen inter feptem fimul confecrata' nomina cum \,/
t am vp;* Efth pofitumuno fermonis contextu in legis repetitione,quam Deute
ronomum appellatis,quod Latineignem uocamus. Ideoq;fcpus exauditin
gnerut Abrahamum3Heliam3DauidemjCaeteroscdequibus extant hiftoriae, tan
quam nreduinrati confentanea.Et Mofes uidit Deum in gne , V angelum in
flamma ignis.Et Ezechielis diuina uifio fuit fplendor ignis,&de gne fulgtir egre
diens.Plato item fummum Deum in gnea eflenta ee uoIut,quem ingratus di/
fcpulus Arftoteles,ut iepc alis>ta nunc quoqjnon fine calumnia reprehendit,
inquodamlbelload Alexandrum Macedonum regem concripto: ubi repert,
uel non tam repert quam ablndorum Brachmanibus didcit,quntam efintiam
duntats efle manfionem.Non plane nos,nquit, ut aliqui circa dunum aber
rantes>n gnea elentaDeum eftdicimus.Deindeueriratisteftem,fciIiceiPla
tone,meliorem citare nititur,quando fubdt (fie enim Se" Homerus ait)
Sors louis eft ccelumnebusfedetxthere lato.
Melius igtur propheta Zacharias, Sc* multo cert melius: quippe qui ex ore
angel Deum ipfum audiuii loquentem,Ego ero c,dxt Deus,murus ignis in cir
cuitUjSC in honorem Ehehnmedioeius.DequOjUtetam Sidonio noftro
in adducendis philofophis ego blandar-ille Plutarchus, ur plurmas artes egre/
giedodus,inPhyficorum dogmatum colledario fuo mentionem facit. Defer
buut.inqut.Dei nortiam fie : fprtum ntelledualem igneum,nonhabentem
formam/ed transformantem fe n quodeunep uoluerit, V coaequantem fe unuer
fis. Vnde Zoroafter at,Omna funt ab igne uno genta. Vos quoq; Capni,imo
nos Chriftiani (nolo enimproefsonem quam ceep deferere) Deum uulgo ign
nomina/

 HER

II.

nom amas cum Paulo Tarlenfi,qui ad Hebratos fcrfbens, Deus,nquir, gns

fumcns eft.Tametfihoc nomenfubquadam dunitats dfcreta proprieta te uc
neramni fando fprtui attribut um, quod Iones baptifta docut, tam apud Mar
cum,qum etiam Lucam, dcens : Ego quidem baptizo uos in aqua ad pniten/
tiam,qu autem pod me uentet,fortor me eft,cuus non fum dignus calceamen/
ta portareapfe uos baptizabit in prtu ando c gnerper yiflxt figuram in fp/
rituanojid eft gne5in cuius ipfefpecie,fubIato Chrifto,apoftolis apparuit,
Capnion qu iitfdfunt}breuitcr rrpctit,r in ordmcm reiigitM'mde Sidonius Grxca
explicit.
Caput XVII.
PErplacetjtnqut Capnion,iftarecitato tua:quoniamnonnihil reIgion,utar*
b it ror,no ftr X congrut.Omnium prim um non eft aliud,quod unquam maio/
ri cum uoluptate acceperim,quam ta te ordnaTe ,non humano arbitror nftin/
ctu,dtutna hace nomina,ut contra multorum opiruonem,etiam noftratum, quos
theologoscoronams,non tvtw Ehieh, quod illiputant, fed
Hu,primm
coftitueris:ut fit ordo

fc4nHu,Eheh,Efth: quafi alqus ad nefiabf

lern unam trint atem,8 trnam unitatem loquatur. Idem eft ignis , quem ad m /
dum de utTibilium rerum natura dcimus:fubftantia,uirtus,operatio,n eodem /
no indiuiduo.Et forte ficut Orpheus facros bymnos fecundum confecrata norai
na dpofui t,Sdonus nquit,
Nv|,s'fft*(?,%.
VelHomems,
. Z.ws->kLjitK><p<fiT9.
De primo fie ait,
luppterobfcurans nebulas, in arth ere regnans*
De fecundo,
Sidedert mihiconiiofa Mnerua decor em.
Earn n ancp propter caput [ouis,de cuius cerebro nata dictur,m ut confilfj, 8C
magni cfiln' de uoeamus: quuos Hebrt TVQ^nHochma nomnatis.De tertio:
Sic fatus rifit pa ter ille deumqj,
Spendentem uocat Venerem,cui tala dixit:
Haud belli mperium cura; tib nata relidum eft,
Sed molh amplexu Hammscp ncendere duos.
De quo ternario llud Maroncum, uel Pythagoricum potius canere poTem:
- Numero Deus impare gaudet.
Nam mihi udere uideor , totamuos elntix diunx maeftatem in fuperemi/
nentitradecomprehendTe. HncfortaTe,qubdenta creat,creatarapt,rapta
perficit'Sed quidBaruchiam moror:age,fi ultra quid habes.
De TVCDft er voix, er tpturibut d nommbw,
Caput X V I I L
HPVm illeiHabeoquidem adhuc paueiisima quxdam,qua; meae olitn memorie.
folerterimprefsi, tarnen nihil ad hoc genus nominum, quae modrecenfui.
Nam exiftimarenequeo nter cunda quae uclleg,uel audendodidci,aIquod
reliare nom en aliud,pra?ter ea quae pridem me deprompta unt.Sols enim dui
nameflentiam tribus iftscomplecb'murnominibus, ^^^^',
Efth,quac Dei eTentam fgnrtcarent,etamfi am nullus effet mundus,uel exem/
plars,uel corporeus-Tuqc enim Deus di dem ipfe eit,c" efentia fu eTet, 8C
effet igneaenaturac.Non quidem uteft elementaris gns,neq;ut ftellars fiuecoz
leftis,fed ut inenarrabtlis in feipfo fpldor,cuus refpcdu os prterea gnes um
bra nt SC tenebr:q*d Chaldeor monumta Grecs uer b.apud Synefm ndict;
Ne tu defpicas nigrum fine lu m ine mundum,
profunda,^ am fubfternitur atra tenebra,
Sordidus eft}Obfcurus 9 tdola pafceni . .
Sic

SE

VERBO

M1RIICO

Sic enim mfdus etiatn ille,fi qusft archetypus , umbra C dolum crt ad duni
infepfo luminiscomparatonem, quanto magishic nofter materia? faecis con
fors m5dus,qu C fupcrioris mundi umbra dctur , Sc fola qua-dam effigiesf Sed
nefcio quid mihi de 32 Hochma Sidonius in aurem fufurrauit, quafi nom fit
inter confiera ta eiTntiae.Fateor equidem,quoni nihil Deo accdar, neqj lli ex/
traneumcohaerat.Nhil enim eftlmplciust' m ags unum. Quotde uerocum
DaudadDeum damamus:Omnia tu in fapientia fecft- Ergo ante omnia quae
facia , fuit apudDeum fapientia. Quae fi non ut extra Deum, aliter enim ne/
quaquam anteomnem creaturam fuiifet.Eratigitur eifentia Dci.Suprenim /
(tendimus idem efiTentiae uocabuhim efifequare motus iam Sidonius , ut ipfe crj
ciojueritus eft ne inter ea que. fint votas, ego negligentia inerti quad
Hoch
ma , id eft , fapientam omitterem. At ubi cum animo meditabitur aliud nihil
eTeDeum,nifi eifentia m fuam,non erteognit diflciIe,quo'nam modo nomina
Deumfignfcantia diftrbuamus^ro humana uidelicetcfuetudinerquippe qui
fummam C excellentfsimam diuntats naturam impropn ac impcrfecl /
gnofcimus:8c"idcirco illam quoqj imperfeclc nominamus.Quod fi qua nobis di/
uinitus tradta funt nomina , nos illa pro noftrae intelligentiae captu difponimus:
ut quaedam fignficare Deum fecunda feipfum putemus,omnibusueftibus exu/
tum,nudum,& linguls applicatonbus feparatum,quas nofipfi rebus alrjs acel
dere uidemus.ut cum eft illefuperfubftantialsignisrut cum eft pfumeTe copie
xum unce fempitern prterit:prfens C futur in unum pelagus ternitatis
unifico uinculo coliiga t.ut eti cum eft pfum Idem, nulla quid a I ter ta tis pro/
portione admixtum. Quae tra naturam quandfubfttixpuramdefigntyetiain
penes mortalem noftram C imbecillem rerum notitiam. Sapient ia eiufce/
modi eft, qua m nos homnibus accidere fentim us : quapropter alterum altero /
pentiorem dicmusillam fimliter Deo attrbuimus, eiusqj nomen Hoch
ma, quamuis inter nomina Deum fignificantia non minime udcetur effica
cae,tamen me utiqj '-myjd eft,fec6dum fe,fed
cevr>/, id eft,circa iDeutn
nominare per m i tttur. Cuius udico facra funt eloquia , Quod ftultum Dei /
pent us eft horn inibus. Quo fit ut ipfam et in Prouerbrj s hoc de fepfa pandat my
fteriunbcum ait : Dominus pofTedit me initio uiae fux , priufquam ille faceret ex
tunc. Ab aeterno effufa ex cap te antequam terra. Nondum abyfs , quando
concepta eram,necdum fontium aggrauatae aquar. Antequam montes fundaba/
turbante colles concepta fum.Pofterus confequtur.Et Ehieh fecundum fe
artifex,Sc* Ehieh delicia; quotd anae.Quod uos elegantius ta Iegts, Cum
eoeram cunclacomponens,cVdeledabarperfingulosdies. Vos iam certremo
to uelamine cernts fapientam Dei elle quandam emanationem,licet ante m/
di confttutonem producan , tarnen contemplatone rerum futurarum ex cap
te fummi Dei ort am, per quam omnia fada funt, fine ipfafaclum eft nihhqua/
fi fuiiTet pfius
Ehieh, id eft,prim effe,quem hic uoeat arthcc,concomtans
habitus Sfndutra. Humano more loquor propter imbecllitatem noftram. In
cufcemod nanq;caufa ntelligmus aliquando que eftari nequimus.Equidem ar
btror earn fapientam fufle fubftantam uiuentem , Se" energiam operantem fe/
cundum uoluntatem opinis unuerfitat prouidentem. EtquanquamDeum i/
pfum hoc fuiife,fancla opinio eft,tamen cogit meanmus alam llc De proprie/
tatem inteligere, quam furjpfius nudam im manen tiam. Quare Hochma
ex n's eTe op nor, quae comtan tur De abftrufam in feipfo claufionetn , ut etiam
forttudo Dei, qua? par ter cum fapientia paulo ante dida nonnhilcontulitad
mundi machnam, teftimono Hieremae de crea tore, qui fecit terram in forttu/
dine fu , C praeparauit orbem in fapientia fu , C in rPa Binah , id eft , intelli>
gentia Gueprouidentia fuaextenditccelos.Habetisiterum nomen religiofum,
quod Hebraei poft coronam C fapientia ponunt inter decern numeration es Deo
attributes, non incommunicatOjfed radianti:nonconcIufo,fedapparenti:n5 ab
ftrado,

LIBER

1 I.

ftracb fed egredienti.Quarum prima eft inaccefsibls dut'nitatis abyfts,& ma

ieftacis pelagus , C infinita omnium poteftas , tarn quae funt,qu m quar non font:
banc nulla fubterfugiet contradicb'o,hanc nulla prohiber implicatio, hanc nulla
.moderatur philofophiae dialctica ratiocinato,nonfophifticae perplexitates, no
lgica phantafmatarhoc denqj diadema tocum h diuinitate pendens regnu obi/
cibus ruptis penetracnomen eius uocant KetherSequuntur adhuc nouem
Dei ue(timenta,quorum fimbrias quoties ipfa mens beatorum attigerit toties re
fpondet Deus,Tetig mealiquis: nam C ego fenfi uirtutem de me exrjfl. Sunt
enim ip far urn nouem beatitudinum non tarn fruiciones , quam fruitionum obie/
da, quae tandem in nouem hierarchy's cum beatorummentibus conueniunut*
adfe numerations aflTimpferin t,finem dece" uerborum dgito Dei conferiptorum
eorrefpondenter adimplebunr. De W\ HTS^n HochmafcV Binach, Salomon
in parabolis, Beatus, inquit , homo eft, qui adeptus fuerit fapienti,&f qui afHui t
intelligentia.Et in lob refpondit Elihu filius arachehDixi- dies Ioque"tur,& mu
titudo annor fciet fapientiam:fed cert ipfa eftfpiritus in hominibus , C infpira/
tip Dei omnipotentis datis intelligenti.De ni'i Nezach fcripfit Samuel pro/
pheta in libro fuo,quem uos RegS prim S uocatis-Triumphator in Ifrael no par/
cet, pocnitudine non fledetur.Necp enim homo eft,ut agat pcenitentiam. Poft
quod diuinfi nomen,rexDauid gratiam habens Deo fuper templi futuri fumpti/
bus co]ledis,aIiud pofuitprope finemlibri Verborfi dierum primi,cum ait: Ti/
hi eft Domine magnificcntia, SC po tt ia,&: gIoria,& uiclor ia,&: *\ Hod,quod
uarietransfertur,lausueIconfefsio.Maniieftabit hocipfumdiuinitatisueftimen
vtum , Pfalmus rertius fit" centefimus , quo Deus prarcono effertur his uerbis,n*TV
Hod C decor nduift,amic1us lumineficut ueftimto.Sequitur hanc confefsio*
nem 1 audis C gloria? nomen aliud (ncl C u enerabiIe,no m en inclyt V /
,nrj plenum,quod tanquam cor in uiuente,ita inter decern nvtoD Sephiroth cir*
citer medium collocatur
Tiphereth.Sic enim in libro Verbor dier iam
pridem ctato,quem rcIiclorum,hoc eft ' eins libri
vnotato carmine dicitur, Nunc igiturDeus nofterconfitemur nos tibi, V lauda/
mus nomen Tiphereth inclytum tuum.De ambobustradatPalmus no/
jiagefimusquintus,^n HodflpuIchritudoinc6pe<Sueius,fortitudo Se"
Tiphereth in facrs eius. Vos poteftatem huius nomnis in Pfamooduagcfimo
oclauo contempleminicm dicitur,Quoniam Tiphereth uirtutis cV ualo
ris eius,tu es Deus.Et Efaae tertio atq} fexagefimo,Sic duxifti populum tuum,ut
laceres tibi nomen \ Tiphereth. At uer poft omnia hscloquamurdeau/
;gufto cingulo excelfi Dei,quo pfe fimul cum caeteris principe dignis ueftibus n
jnundi ordinatione ufus perhtbetur.Eft enim cingulum V in iure cuili ornamen
ti nomen.de quo in Pfalmo fexagefimoquarto canitur, Exaud nos Deus faluta/
ris nofte,r,fpes omnium fnium terrae,& in mari longe, praeparans montes in uir/
tute tua, accindus TVyo* Geburah.Cum igitur tanta maieftas iatibulum egredi
tur-ornata diademate,rapientia>intelligentia,uic1oria-praeconio,decore, quae fin
gula ipfe Obi accingit pottia fua-quid aliud eft hoc , quam regem proceder in re
gnum rDeus enim rex nofter ante fcula j ipfe eft Dominus uirtu tum-C rexglo/
Tiae,rex magnus fuper omnes deos,rex omnis terrae,ipfe regnabit in arternum fit*
ultra. Quare oritur confecratum illud nomen rwaV^a Malchut,quod tamillu/
Jftre regnum ,tam luminofum Imperium refpict, cuius in aeterno curriculo /
lifsimi orbis nuilus erit finis.De quo feribitur, Regnum tuum,regnum omnium
jfeculorum. Sequuntur duo regis infignia,(ceptrum 6f gladius , id eft , miftricor/
da C timor. Prioris nomea eft "vDfi Haefed, cuius Propheta regius meminit,di>
icens: Domine, in coelo eft mifericordia tua.Nec folm hoc, fed etiam fupra /
los , ut Pfalmo centefimo feptimo. Et Mofes in illa diuina fu m mi creatoris inuo/

#ef

DE

VERBO

MIRIFICO

fanditati nomcnproferredicens,Domine
Deus miferlcors &Tclemcns.pa
tiens C multa mifericordia, quod eft Harfed. Accedit ultimo diuini cultus
g perfedie religionis principium , quod qudem fi rite fmgulas contemplations
proprier ates rimamur,quo ad ipfum maieftatisefHuxum,uerfu nos poftremum
fuccedit : at ubi noftros inrutus nobis ad fupremi numinis ueftitum a tq; ornato"
deftinamus,profedb no iniuria propter femit conuerfionm , primas cathedrae
obtinet,S appellator pahad,ideft,timor.Vnde baud ineleganter illud tri/
tiiale uulg canitur,Primus in orbe deos fecit t mor. Et funt nonnulli C tjd /
biles grammatici,qu deos timor tranftuIere.Nam /It* Gra?ce,timorcftLa/'
tin.Non autem hic eftistimor,quo nocentes cruciatum formdant: ile enim
iurqs C dxmonibus noxrjs,&: aduerfis manibus eft dignus.de quibus apud Vir/,
gilium queruntur infer,
n*
-Qutfq fuospatimur manes.
Non eft ille diuinus SC falutaris t m or,nec Deo pr oueniens , fed furor & /
centis confcientacuermis,qu rodt qotide, atqj urit malam mentem , malum
animum.Quod M.Tullius Cicero pro fuo more contra Pifonem egregi copio
feqjdtiTerit NoIite^nquitputare P.c.ut n fcena udetis homines confederaros
mpulfu deorum terrer bfurarum taedis ardentibus:fua quemqj fraus,fu" facnus,
fuum fcelus,fua audacia de fanitate ac mente deturbat. funt impiorum furia?,
harflammacha: faces. Eftautem 4nQ Pahad timor intraneus,excelleritior amo/
re.Quo fit, ut nobilifsimus quidam hftra aetate philoophus, red mihi dxifle
uifus fit, qubd ficut extrinfecs timor eft inferior amore, taintrinfecus eft /
rior amore.Vos ipfiprfedo nullo docente uerum id efle inteIligitis,quanto me
bus agnofeets tam fandum,tam colendum,tam uenerabile nomen diurno fpr/
tuafflatum effe hominibus,non foKim utconfecratum,fed utdiuinum,ut efficax,
ut relgons facramentum firmfsimum.S dubitabitis,legite arcanorum monu/
menta,legite {andas literas de patriarcha Iacob confeript as. lurauit enim Jacob
per Pahad patrs fui Iihac.quod interpreta tum eft timor. Etadfocerum aie
bat. NfOeus patrs mei Abraham,& 4nQ Pahad Ishac fuiflet mbi,iam nudum
me dim ifTes. Audi uiftis breui, qua; fint nenarr a b i I is confftentix obferuandisi/
ma nomina,quacdeniqjcVr intra fe C foras deriuatac decern emanatones,&ear5
laudem,honores gloriam, dgntates, atqj facrata uocabuIa,modumdifpofitio>
nis efTentia? dunac fignfficantia,cV ex iplis facratifsimis literis electa. Nobis igiturnunccum tanta maieftate totus "Q^nVti Elohim in uniuerfitat rerum egre//
fus eft tot orna mentis, tot ueftibuscircundatus ,8c"idcirco tmVtf Elohim uoee
plural Deus unus cognominatus.Sedquum eflentix uerba tradaremus, breui
ter m memorandum fuit d,quod ueritas habet,nullum nobis ex rjfdem tribus
explictum nomen5quantumcunq? pfam folam cVpropriam Dei eTentiam defir
gnat,res crearas negligere,fed quodlibet ornatu fuo, V decore, C cognomto C
appellatione quhbet fummo dependente er eatur inueh're atqj denominare.
Denomine *'*^**(

Cdput I X.

1 T uttncpamabaltfsmoquodeft dem ipfum, quicquidfeipfocV fuis fin/

*-ybuscontentum,quicquid na tura m propria m, locum incommunicatutn,d/
menfionem peculiarem,quicqud inOgnem differentia: no tam, V feparacam fta/
tus conditionem fortitum eft,id non elfe aliud quippiam fed idem ipfum dicitur:
do il autem quod eft, uidemus quanta eius infngulacreata fitcommunicatio.
Non enimfolum quod fubftantia fua nititur, uerumetiam quod alt eriquidead
harret,entisuocabulum ufurparec6tendit,ut tandem efledicanturuniucrfa quae
cunq? primo dep en d en t. Sed de igne quid d cern us,quu m nihil ufquam fit quod
es fcintilla carere dicatur, ufqueade ut Hera I tus cunda ex igne genita eTe
docuerit. Quaproptcr intelledui etiam noftro , V egregium, C adorandum,SC
excellent

LIB**.'

I U

ser

excellentfsimum fuperfubftantalis deitatis nomen fe ofTert:innominabile, quo

praeter Deum unum,folum3prmum,nihl aliud denominan' queac , uocat /
pud Grarcos ^^&^ wQvH'nvjd eft,quaruor lterar nefTabile.Quod
cum omnia operatur, nihil operum fuorum fedenominat, nihil appellat, nihil
fuouocabulo afficit. Hoc ipfum enim interpretes nullam ei parem didionem inv
uenicntes/altem propter fupereminentiam Dominum uocauerunt. Non quia It
ceraehoc proferant,quippe qua: nullam fyllabamconficiunt: fed fimplicifsimum
fignificantes componi nolunr, cV incomprehenfibilis uocis fimulacra exigentes
fmgula; uocalcs funt, " Ihfuh. Quod folis quatuor pundis rite ordina t s Chai
daei depingere folent,n tarn fandi character es dgito Dei fc rip ti, u fu quo tidia
no mortalium uilefcant.Quorum confuctudn modpariter Hebraei aflmpfe/
repotifsimum uerquando in chartam exarare conantuntunc enim autnon in
legras quatuor literas, autChaldaicam fguram nducunt. Prarrerea funt qui tri/
bus tantum pundis utantur fem circulo connexs,cY alij alter. Hoc totum ob re/
uerentam tanti nomns inuentum eft , ne contredatione frequti con temnatur
tantas maieftatisduinouerboprolatumfacramentum. Iamam accepiftis /
num arcanorum fecretifsma fignacula. Nomen Tetragrammaton ab ho mine
nufquam repertum,ab unoDeo traditum:nomen fandum C honor and , nom
unum,quofoIusDeus eftbenedicendusreligone paterna: nompotentifsim,
quodcolunt fuperi)Obferuantinfer,ofcuIaturunueritats natura,quod ab afsi*
duis cultoribus imbibitum,& facerdotrjs mtibus inefeatum, mirfica dicitur im
peria hum anae faculta t condonare: no men prim is parentbus noftrct propagnis
moxcum infpratione uitediuntus cognitum De primognito nanqj fuo Heua
dixitjPolTcdi homnem per rtMV. Sic enim fand i charaderes continct , quod an
tea neuter inuenitur pro tulfe. Nomen denceps in bonam atqj frugfera m pro/
toplafmatum generationem deruatum.Nam cum ipQ Seth ad imagin SC fimili
tudnem Ad formato gentus efet iucundfsmus tilius,cceptum eft eo die nuo
cart nomen TTTVS eo qud prus inufum genus homnum de profapia Cain or>
forum tcrrSinhabitarent,cum quibus non multa erat Dei conuerfatio.Seth taqj
quia cultor duinitat s fut,u% adeb firper prole gauifus eft , ut cum uxore fa/
mila nomen Dei parentbus edod nuocarct. Atqui funt qui hoc loco docer,
omnium primum Enos Adx nepotem inchoai nominis flW uocation", libra/
riorum errore forfitan capti,non uerentes qud Stagirita philofophus in fophifti
eis redargutionibus admonet-imperitos idtomatum facile decipi.Quale illis /
cidere uidemus3qu( Ibcntus toto acuo logicis quxfttunculis implicantur,cV ara/
nearum telis;qum paucs annis diuina literatura.Nam cum Eufebius Hierony/
mus traduxerit hoc modo : Sed Seth natus eft filius,quc uoeauit Enos.Hc /
pit inuocari nomen DomimMudicabant aliqui partem orationis , Hic, pronom
cflTe,cum fit aduerbium temporis,accentu circumicxo pronunciandjidemq; de/
fignatquodtuncceuapudMaronem, '
Hic pater omnipotens ter cceloclarus ab alto
.
Intonuitrid eft,Tunc intonuit de cozlo pater omnipotens.
Sicut Vbifgn{jociexftensparconfuetudineinterdumfgnifcatqu3do:ur}
Ipfe ubi tempus erit omnes in fontelauabo.
Igitur fimula t<$ nafcebatur ipfi Seth filus,hic cceptum eft inuocari : id eu\tunc
inclamabatur nomen am uer inhanc abufionem uentum eft,ut uulgb pro
hie aduerbo jpronom en ft e iegatur,quafi Enos ifte primum i nccep erit nuocare
nomenDomin.QubdfiuerSfit,tam ex facris Itcrs.qum Chaldaica expofitio/
neipfi uosintellgus.Deindehocfandifsimum cultudgnifsmum nomfhas
reditatis quodam iure,ac perpetua fuccefsone per fubfequcntem , non Can re/
probi generau'one,fed ipuus Seth diligent i relgonis ftudio,& afsidua erga Deif
fide,St" uirtutis otegrtatepredticonrinuatpofteritatem deuentufq* ad Abra
ham;qui c ret in terra m Canaan,aedifcaut altare Deo, dC inuocaut illic nom2
Ff
mnv

09

DB VE
MIRIFICO
.m
.M
TV\n\Cui atquanto polt iterum apparuit Deus dcens Ego fum nw, qui eduxf
te de Vr Chaldaeorum Hutus filius Ishac iuxta puceum iuramenti erfaba.i mita
ts patrem,ftatu"t SC ipfe altareDeo^i fien iliter inuocauit nomen n'TVVatlacob
tllius tilius cum recubuiflet inHaran,uifus eft ei Deus innixus fcal arquee terris
el uata lu m attigit cui dixit per fomniu m,Ego % Deus Abraham /
tris tui, Deus Ishac. Qui cum euigilaflt. Cert > inquit , eft vm4 in loco ifto.
C igitur in caftris node pofteriori ludaretur cum Deo , 6c* quxreret nom eius
increpan do refpondit Deus, Cur quarrs nomen meumrSupertfuum enim iudica
it ilium quaerercquod ant poiederat.
.
proponit it Oro olm ignoto,cui rtfponict di tlefticorummorc.
ande pirfrquitur mfiitutm ordtionem. Cap, XVIII.
TVm pace tua, Capnion a it, interrumpo diTputationem.Nam uiders mpetu
tarn copiofar oration is mac duci per inuia, ac pene precipitan'. Nunquid /
miner's dehoc nomine Deum dixifleMofi, Ego Dominus qui apparui Abrah,
Ishac V Iacob in Deo omnipotente, cY nomen meum n"Tr non ndcau eis ? Tu
uero nos docere andes tarn occultum nom tilos noufle, tanquam hreditarium
prima humum generis maire ad Ce deriuatum.Quod 11 effet non recl nobis *
mentariorQ criptoresA magni cV graues V infignes Theologi tradidiftcnt,foU
Moll primo reuelatum.nec ante patribusfcitumfui(Te:nec eftt Deoinfticu
tum. fed ab Hcua excogitatum,^ pofters fuis legatum. Vera tu qudem recitas.
bias mquitfed faifa concludis.Ita enim uicifsim mihi dabis ueniamdl prae
ter modeftiam utar dialedicorfi conibetudine in dicdo.Nempe qudhoc Heua
ronunciaUerit,confecratacliterar tefttunat quod excogitaueritprimrn,quodl
rtnxerit quod inftituerit quail eflet humanum inuencum,Vnou exorfum,h.iud
tibi aflentiar.Etli memoria tenes3remou< occaflonem dicens , quantum mea fere
opinio.quod moxeum fpiraculo uitar afflatum fitillud prirnisparet/bus.cVcognf
tum diuinitus : id quod nobtismus dunorum fecretortr Efaias plurtm
confirmare putatur,cum ait, Tu es
paternofter.redemptorftdfter/afeculo
uel ab terno nomen tuum. Ergo, ante tempus quo creati patres noftri terre
ftres^'d nomen tui t. Carterm qud affers ipfa Dei uer ba ,qui fe dcat fuperiori ar/
tat proa uis apparuifle in Deo nipotente,cY nom en "7 non indicafte ciSidi
gnum eft indagine,quatenus hune nodum difloluam.Faciamus itacp eus re pri
culum. Quis'nam eft qui cum audat Ezechielemde lapdbusprecols loquen/
te m no recordetur fe uidifle uel horum aliquemfEt quis eft merca tor opulentos,
cui nunquam iuitcognitus Sardius,Topazius,Iafpis,Chryfolithus,Onyx,BeryI
Ius,Sapphirus,Carbunculus,Smaragdus, aut aliquis horum, aut p Jures, aut /
nes,uel etiam quos Mofes addidt Lgurius,Achates, Amethyftus < Quis te" efl;
qui non ex lilrjs agr,cV floribus camp, dC herbs hortorum multas
uarias fpe/
cies cum earum nominibus a tq; fgurs not a uer i t
Hic ol us, hic late fundentes bra cha betx (ut ait poeta)
Foecunduscp rumex maluac ! uir entes:
Hi cicer ex' capt nomen deben ta porra:
Hic etiam nocuum cerebro gelidumc papauer.
Gratad^ noblum requies laduca ciborum,
Et grauis in latum dmifljm cucrbita uentrem.
Omnia
nos quicp etiam mediocres de grege nom'mus: (ol uerb egregtf
homines dC exmfj,prarter nomina uirtutes quoq^fingulorum fcQt cV potltares,
quibus uel phyficus aliquis edoclus , uel empricus exerctatus indcauir Nihil
itacp m'tietur uel agrefts homo,qu fe Coralium atcB Smaragdum nOTe dxert,
cui negociator quifpiam modum nternofctfdi monftraut colore, figura, precio.
Nome enim quod Corait'us neo Smaragdus eft,rre<$ uiceuerfa. Qui uero fe feire

L I E R

I .

i,,

hoslapilloshaud fc!lproftetur,eum lloru potentascVoperattones elTeperdo

dum oportet,c qubd talis tantiis uterq; fit: V qubd Smaragdus appfus eolio,
epilepfeos auertit occafionem , C Coralius repellit ftomach dolor,cert quoqj
fufpendendi lege" caetera II i artificio congruentia.Quencunq; gitur talia non
infttuiqufqus is eft, cametfigemmam cVnomnauert C elegcrit,me docente,
tili rede me di xero gemmam pa m nondum indcaTe,aut herbam, aut quamus
aliam rem.Nondumenim proprietatem illi'ix" pottiam eius operationescpm/'
ftraui.Sic& Deus Mofi de hoc nomine locutus cft,quoniampatribusinDeoom
nipotente apparuit lnfuananqjomnipotentiafuperioribus annisipfemetDeus
fecit miracula. Ventente uerb tempore liberations Ifraelitice, benigniter uoluit
diuinam C mirificam poteftatem fuam delegare hominibus in huius nominis
occulta, quae nulli unquam mortali prius reuelatafuit. Pride enim
fingulari padoinclufit ci uerbo maieftatem energae C mirificam potenti, qua:
patriarchas maiorescp noftros ufcp ad Mofi tpora laruit. Tria itaqj funt: nempe
eft nomen,eft fig^ifi'catum,eft paclio fiue confderatio diuina.Nomenhumana
mentem eleuacignificatum eleuatae ment adhaeret. Duo ha:c maiores noftri
gnoueruht&nomencV fignificatumJdeoqj.ineodcm nomine inuocauereDe,
S in eodem rurfus utx Horum ipfefuitpropitius. Sed tertiquod multo maius
eft,quouerbcontnetur fupereminenspoteftashominiDeo firm m o delegata,
Mofi fuit, C non pa tribus indicate. Clarius iftud ex Hebraico fermoneperpdi/
lur.Pro eo enim qubd nos Indcaui legimus:Hebraca litera confiner. injTVU No
daethi,hoc eft iciri feci. Non enim fecit Deus fciri ab aetate fuperiori nome* fuum
TVtfV C ntellgi, quae peni'tus intra latent magnalia humana; fragitati commet
data:fedpotiusagnofci& coli 6obferuaripromifcu,cut caetera diunanom/
na.At uer nunc praepofuit Deus hoc nomen,&: in faftigio locauit fuper alia no/
mina ut mirabile,ut magn,ut terribile, ut notum ex miraculis Deo per homi/
nem fadis.Quapropter Efaias ait,WrV> Deus meus es tu,exaltabo te,confitebor
nomini tuo,quoni fecifti mirabilia.Hoc eft fcire nomen nw5cum no folurn cha
racleres C uerbum nos ipfos non fugiant> uerumeti eius pronunciado , quae eft
occulta, &: urtus recndita, C fequentia miraculorG figna. Quod omne ciim ex
capite quarto Exodi,t ex ipfo pofthacDeifcrmone fiet manifeftius.EgOjinquit
Dominus, educa uos deergaftulo Aegyptor , C eruam de feruitute, redima
in brachio excelb C iudicrjs magnis, C aiTum uos mihi in populo, C ero uobis
inDeum, C fcets qud ego fum Deus uefter.Scetis nunc Tetragramma
ton.Qua dodrinafQuia in brachio extento.Ecce miracula. Quam noti tiPeri/
patetici uocant pofteriorem ex figno:unde oritur fides.Scietis: at qua noftrae fra/
gilitatis capacitatefQuia iudcjs magnis. Dei enim eft iudcium,Dei fententa,
tuf parre uniuerfam natoncm abfqj ulla prarparatone oportet. Ecce fpes, Scie
tis:at quis ert feiend modusf Et cert confderatio Dei cum homine:Quia uos
ilTumam mihi in popul,8c* ero uobis inDe.Ecce utrinqj amor cVdiledio.Nori
enim communi obligatione ac nexu tantuopus eft,fcd neceflarib nouum fcedus
cum Deo coibimusjfuper uerbo ^n^jficupimus eius uirtutem in nobis operan'.
Vniuerfitatis enim Dominus ante hoc pfum futura; focietatis fcedus,de Iudaeo/
r5 plebe Mofi locutus eft,Videns uidi afflidione populi mei,qui eft in Aegypto.
Fuit gitur ante adoptatus in populo Dei.Et quid eft aliud quod modo ait, Aflu/
mam uos mihi in populum : praeterqu hoc padum , hoc conforti nouum,quod
monteDeo contemplatiui homines ingrediuntur,c fuper TWTC1 nuperrimcfee
duspercutiuntfHoci!Iudeft,quodnunciusv\r^de nomine quaerentiManoaere
fpondit, Curquerisnomen meumfat illud eft mrific,quo reiponfo cognouerat
nom en, C fuper eo madauit hcedum, quod apud ueteres fign erat cofderatio
sjficutin Homero quocplegts. Quarefequitur,Etpofuitoblationfuperpe/
t ram,oTcrens TVWSqui fact mirabi I a. Vnde ortum eft quod ad uxor dixit Ma /
noa,Mortemofiemur,quia uidimus roV\ Non timuiflec angelos uidere, quor
Ff *
crebra

rti

DE

VERBO

MIRIFICO

crebra couerfatio cum maoribus noftris patrum memoria fuit. Sed qua'Det uo*
cem per Mofen ntcllexerat dcents,Non meuidebic homo, uiuerdeoformi
daba t D cu m fe uidi Te donee confortaretur. Patriarchs Iacob non indicacur no/
men,etiam quaerent,fedhoc folm refpondetur, Quidquxrisnomen meumfSt*
non additur,Quod eftmirabile.Huic uerb quia uderat incenfat obiationis mira/
culum , refpondetur de nomne,Quod efi: mirifcum.Quofciri poterar,quonam
effet mrrQuanquam uoslegitis in eoudicum loco, Nomen meum, quod eft
mirabile.Sed tenet no eandem hic fgnificationem quomodo in Pfalmo otfauo
Domine Dominus nofter, quam admirabile eft nomen tuum in unucrfa terra.d
e ft3admranone dignum Vgloriofum.quod uocabulum
Adir fignficat.hc
uer soVs pel, quod eft miraculorum operator. Habets V originem tanti nomt
niSjcV figuram C fignfictam,^ uirtutem , quod foli Deo ptimo mximo con
gruit, quod inter omnia nomina per excellentiam magnum dicitur : ueluti lofue
locutus eft Deo , Quid facis nomini tuo magno, quod in Deuteronomto uoca/
turTerribtle. Et inpfalms, Bonum, honorabi!e,fanclum, Iaudabile,afternum>
beatifcum.cV in Efaia,Excellens,antiquum,ab aeterno : V in Hieremia, Inuocav
tum(lipernos:c^inEzechieIe,Egre(Iumingentes:cVinDanieie,Benedi<ftum:
in Amos,"rv*TP nomen eius : C in Malachia, Magnum in gentibus ab ortu folis
uf(Badoccafum,VhorribiIeinpopuIis.Omttam uir dotfifsimi confu rpuen>
les in hac tarn praeftanti caufa,& in hoc tarn falubr negocio, quaeftiuneulas gram
maticorum,quibus fe magni Thcologi tto frudio inuoluere hoc loco , ut etiam,
quod pudet audre,ad inanes contentiones deueneri nt. Solum mihi fupereft illa
Celebris Ypotentusima pronunciatio,qux in abyfio arcanorum dicitur fecretO
lime recondita,quam fi habet hoc nomen,non eil ineffabile :f non habet,non eft
nomen. Quid igtur agamusr Negabmus elle nomen , cuius contra nos tanturri
numerum teh'um adduximusfNegabimusineftabilcquod itatam Gracc quam
Lat ni appellant omnesr De quo Salomon in Prouerbrjs , Quis colligauit aquas
quaf in ueftim entofquis erexit omnes trminos terrae { quod eft nomen eius , QC
quod nomen flrj cius,H fdasrTanquam ficdicat, Eloquere nomen ipfum fifcias,
V effare quod eft ineffabile : quaf arbtretur difficile nos illius pronunciation/a
explicationem tenere.Citabo, Sdon, Hermetem tuum ilium Trifmegiftum ,id
eft ter maxim um,in dialogo Aefculaprj: Non enim fpero, nqur, totius maieftar
tis 1, rerum patrem uelDominum uno pofle-quamuis mu
t is compofito,nomine nuncupari.Deus autem in patrum noftrorum, no propha
norum,nonpoetarum,nonphilofophorum,non ethnicorum,fedDeus Abrah?
Deus Ishac,Deus Iacob,qui Se* ignota: V innominabili fuae naturae proprium no
men impofuit: idem quocp impofsibilis pronuncia tionis inftit utor V praeceptor
eft. Hic docuit Mofen inenarr ab I e nomen profari , quando de inepti tudine lin/
guae conquer cbarur.Iam nota ex eo loco uobs eft pronunciarlo, qua; tribus cora
m t bus fub una periodo comprehendtur. Vitra non aufim fines egredi arcano
rum, ne adftans ad par tem indignus aliqus exauda t.
De fcalt Ucobi, ejr gradibut tius:ubir uerfut L X X 1 1, in quibus Dci
nmtnconfmctwr. Cap. IX.
QVoniam uerb nom\ut in Cratylo ait Plato,eTentiac ipfus eftimftatio:
contingit nobis tanqua m pidorbus aut muOcs commi xtione mul tiplici,at
que diftindione uarla,quoufcg apprehendimus, quod imitan* uoIumus:ut fi (bru/
curam nobilem acr perueftgatione cupmus introfpicere , primm quidem /
ius fngula r eflum u s : deinde , ut prius erat cxtrua , rurfus ardifcamus , Sc* de/,
nqjcompagmem pfam mente conferuamus. Diftndo autem , fiue refolutio ca
nominutn in fyllabas ft,x" fyllabarum in literas, Se* literatum in propr etates, ac
cidenciaij.Uteris autem rurfum intricau's, complexio uerbi rem enunciat.Idcir/^
cono<

ilBEK

II,

i,

conoftrtmaiores duno iludi^ cVfuperno Iumne fret ,huis nominis gratia/

rum plenifsima" cxpofitionem par modo funt adepti,6Ypofterioribus nobis tras
deredignat,quam wM? Sem hammaphoras appellats.quo ccrtc /
torum fundamento plurmos nouconfifos.ut aggredertur ,qu* natura ipfano
ualuTent.Sed nchoc pfo quoq; careatis,compiebo paucis. Dominus quatuor Ii
terarumn fummitate nnxus eftfcalaefurgentisterra,c" cacumine tangencis
coelosrlacob humt recumbt,fomno quefcens:angeli De acendunt prim, de/
fcendSt pofteriusapfilacob affertur prom ifsio,euigiIat , affirmt Oomin elle in
loco, tremit atc timet , facrifcat eredo al tari ,C uouet uotum. Scalam gradi bu s
compleamusrnam in Cntico filoru m Corar diccur,Secund nomen ruuDeus,
fie C laus tua.Ergo w * Schemhammaphoraseritlaus Dei.-ergogradus
fcalac diuidun tur iuxt a laudes eius.Laudesaut Hebraica: uocantur u^Vrfn Th
lim, quo nomine Pfalmorum liber inferibtur. Erit igitur wroan
Semham/
maphoras ex libro pfalmorum diuini nominis reuelata expofitio. Qulibet ante
uerfus unum fcalae gradum notat,eorum quotufquifcptres conttnet lacraros cha
racleres:ex qubus iprituDe fuggerehte,unum conflatur fgnacul nfigne,co/
endum C oberuaridum, tribus liters format, cui efle perhibent inclufum Dei
angelum,ferentem fecum diuini nominis maieftat. Hiaute funt angel lxxji,
guiafcendunt,Sc*defcendunt:in quorum urtutes auguftaleduinaus nomen re
fol u tur,2 efdem angelics tandem fyllabis r eftaur a tur. Non qud refolut de/
fiert efe nomen, necg rehuratS rurfus eTeccepertrfedfcutol muitplcatione
radiorum &lumnis effufi. Ait enimcontemplantifsimus Gracor philofophus:
QuodfenfibiIibuseftfol,dnteIhgblibuseft Deus. Pfalmodiafcptuagmta duo
rum uerfuumjhacceft,quam Latin pronuncabo iuxta ecclefiae'ueftracconfuetu
dnem,6V quaclibet fanda fgnacula dgito monftrabo.-quapropter anm aduer/
titeperqua m dilgenter.Vbiuero quatuor liter ar um nom,id eft, nvp pon tur,
ibi ego more uetcrum ipfus 4ns Adonai interpretationem mutuabor:
Tu Domine fufceptor meus es-gloria ma,& exaltans caput meum.
EttuDominenecIongauersauxIium tuumme,addefenioncmeam cofpce.
Dcam Domino , Sufceptor meus es tu,Crefugium meumDeus meus:ipera/
boin eu m.
ConuertereDomines8t" erpeanmam meam,faluummefac propter mifericor/
diam tuam.
Exquifiui Dominum } 8c" exaudut me, C ex omnibus tribulationibus meise/
ripuitme.
Pfallite Domino,qui habitat in Sion, annunciate inter gentes ftudia eius.
Miferator C mifericors Dominus.Ionganimis C multum mifericors.
Veniteadoremus,& procidamus,cVbenedicamus ante Dominum qui fecit nos.
Remrifcere miferationum tuarum Domine , C mifericordiarum tuarum , quae
feculo funt*
Fat mfercordia tuaDominefuper nos,qucmadmodum (perauimus in te.
ViuitDomnus,& benediclus Deus meus,cV exalteturDeus faluts mea?.
Vt quid Domine recefsiti long,defpicis nopportuntatbus in tribulationei*
Iubifate Domino omnis terra,cantate&:exultate5oY pfallite.
Etfadus eft dominus refugpauper,adutor in opportunitatib.in tribulatione.
Et fadus eft mihi Dominus inrefugium,&Deus meus in adiutorium fpei meae.
Domine Deus faluts meae,in die cl amaui C node coram te.
Domine Dominus nofter,qum admirabile eft nomen tuum in uniuerfa terra.
Iudica me fecundum iuftitiam tuam Domine Deus meus , C non fupergau/
deant mihi.
' ' -:
Expedans expedauiDominum,5c*intndit mihi.
Et nomen Domini inuocabo, Domine libera animam meam.
Ego autem in te fperaui Domine;dixi,Deus meus es tu.
Ff *
Dominus

#1+

DE

VERBO

MlRIflCO

Dominus cuftodt te,Domnus protedo /uper maaum dexterm taaW " i

Dominus cutodietintroitum tuum dC exitum tuum ex nunc ufqjnfeculum.
Beneplacitum eftDomnofupertimentes eum, in eis quifperantfuper mfc/
ricordia eius.
Conftebor tib Domine in toto corde mo,narrabo omnia mirabla tua.
Ciamaut in toto corde,exaud me Domine,uh fca tones tuas requiram.
Eripe meDomineab homine maIo,a uiro tnquo eripe me.
i
Dcus ne elongeris me,Deus meus in auxilium meum repce.
EcceDeus aduuat mc,& Dominus fufceptor eft anima; meae.
Qiionam tu espatienta meaDomine,Dominefpes meah i uuentute mea,
Inrrobo n potentas Domini, Dcus memorabor iuftitiae tuxfolius.
Quia redum eft uerbum Domini,Sc" omnia opera eius in fide.
V
Dominus feit cogitationcs homnum,quonam uanae funt.
Speret Ifrael inDomino exhoc nunc & ufeg in feculum.
Dilexi>quoniam exaudiet Dominus uocem orations mea?.
Domine dilexi decorem domus ruac,cV locum hab tationis gloriar tua*.
Domine Deus uirtutum conuerte nas,C oftende faciem tuam,& falui erimus, Quoniam tu es Domineipes mea,aItiTsimlim pofuifti refugium tuum.
rAudiuit Dominus &C mifertus eft me;Domnus adus eft adiii tor meus.
Vt quid Domine repellis animam meam,auertis faciem tuam me?
Domine libera animam meam labrjs iniquis & lingua dolofa.
Dominus euftodiet te ab omni 1,& cullodet animam tuam.
Et ego ad te Domine cIamaui,cV mane oratio mea praeuenet te.
Voluntaria oris mei bcncplacta fac Domine,cV iudcia tua doce me.
Si dicebam, Motus eft pes meus,mifericorda tua Domine aduuabt me,
Suauis Dominus uniuerfs,&miferationes fuper omnia opera eius.
Quam magnifcala funt opera tua Domine, nims profundar fadae funt cogita/;
tiones tuae.
Notumfecit Dominus falutare tuum , in cofpeclu gentium reuclauit iuftinafuaV
Magnus Dominus C Iaudabils nimis,&: magnitudtnis eius non eft fins
MiferatorcVmifercorsDominus,patenscVmuItum mifercors.
Sit gloria Domini in feculum,la?tabtr Dominus in openbus fuis.
)
Conftebor Domino (ecundfi iuftitiam eius, C p falla nomn Domini altismi.
Cognou Domne,qua arqutas iudcia tua,V in uertate tua humliafti me.
Dominus in cloparauit federn fuam,8c"regnumfuum omnibus dominabtur.
Tu autem Domine in sternum permanes, C memoriale tuum in generationetn
QC generationem.
Alleuat Dominus omnes qui corruunt,Sc" erigit omnes elifos.
/
Qui timentDominum,fperauerunt in Domino, adiutor eorum c"protedor eo^
rum eft.
Et anima mea turbata eft ua!de,fed tu Domine ufquequo?
.. :
Ab ortu fob's ufqj ad occafum laudabile nomen Domini.
IuftUs Dominus in omnibus ujsfus,& fandus in omnibus operibus fuis.
Sit nomen Domini benedidum,ex hoc nunc iufc in iculum. '*
Vide quoniam mandata tua dilexi Domine , fecundum miferteordiam tuam ui/(
uifica me.
Seruite Domino in Iartitia introite in conipedu eius in exultatione.
It Domini fuper m ementes eum , & in eis qui fperant fuper mifericor/
da eius.
Conuertere Domine ufquequo,x* deprecabais efto fuper feruos eius.
Ne derelinquas me Domine Deus meus,ne difceflTen's me.
Deledare in Dommo,Sdabit tibi petitionee cordis tui.
Conftemini'Domino , quoniambonus,quoniam in sternum miiricordia eius.
Dominus

t i R

lb'

"

*%f

Dominus pars haredtatis mcx&calcs me , tu es qui refttues hiTedtatcm

m cam mihi.
In principio crea uit Deas caelum C terram.
Confitebor Domino nimis in ore meo,& in medio multorum audabo eum.
Conuertere anima mea in requiem tuam,quonam Dominus benefect tibi.
Nonuos conturbet,nec in ftuporem ducat promifcua,utuidetur, uerfuum col
Iclo:quafabfpordtne,acfortuta,non dunofato,fedhomnum uoluntatea'ngeniofoq; artificio conftet. Quod enm de Homeri carmn bu s C Plutarch us , C
carteri eius potica; ftudofi (crbunt , non fuifle initio, ut nunc funt in numerum
compofita, fed fparfm diftrada , C tandem grammauc is, qui circa Pififtra tUm
Ariftarchumcp degebant,in ordinem redada.Hoc haud abfmile de hymns pfal
morum noftr ferunt,6 etiam ueftrifacraefcripturxdodifsimi homines:utHiIa/
rius dux & epifcopus in eius Iibri commentarijs,qui fic ait:Non eft autem ignorandum,indifcretum apudHebraros efle numerum pfalmorfi^cVfine ordnis an/
notatione fuifle confcrptos.NonenmiIIicprimus,autfecundus,auttertis, a ut
quinquageimus, aut centefimus pracnotantur, fed fine praefcriptione aliqua ordl
nis in unum permixti funt-Efras enim,ut antique traditiones ferunt,incompofi/
tos eos, C pro autorum temporum diuerfitate difperfos in uolumen unum col
legit.Cum igitur fueritifta traditio W Semhammaphoras ante feptua
gintaduos interpretes,qui S numerum St" ordinem Pfalmis ftatuifledicuntur,
qutdem longe an tc;proieclb iudicare poteftis, haud ab re hos uerfus afflatu diui/
no conceptos,6c" numero C ordn humano no feruire,fed magis duno,propro
atcpfuo numero nnumerablter numerabil, C infinite finito.undetandem pro
ceflerunt fubelfocVrurfus ineiufdem adorandi nominisTYVrP nmeros modo fa/
pientibus noto referr.
Sidonius Grxcorum 6r ctlnicormfententim di Dti nonti Tctrdgrmnuton conuenire
) . .
cr quadrare oflendit.
Qp. XX.
HPVm Sidonius.PrxcIare mihi uders,d quod es poIlicitus,monftrafl dgito.
Sed quem tu eius nomins efl numerum uelis, in quem feptuaginta duO refe
rantur,non fat is nteIlgo,nfi quaternionem lterarum , quo tarn celebre nomen
conftare dicitur,tV ideirco ^ niut appellatum.Quod ego cert uetuftifc
fimos phofophos C phlofophia: prncipes (mper maiores pendiffeinuenio,
quam cartera cuiufcunq? religionis arcana- MaxmeautemPythagoram ipfum,
nobilescfcPythagoracos, qui pariter id quod tu Tetragrammum nominas , tuxta
fu: dfciplinae morem, uocant, quam omnibus djs> deorumep uirtut/
bus pracferuntjcVTperpetuxnaturxfontem efle n nimos noftros manantem de/
fcribunt.Teftis carmen eft,quod aureum Pythagora: appellant , in quo iuramen
ti 1*</? a(Tmitur,tanquam fummum,quo fides C rerum crcdultas ni/
tatur,cumdefinitioneperfec1a fubftantiae (lis. Imtat intquiq; praeftantifsimi
poetae,ut reliqua eius philofophiar , fic C hoc fubtilifsimum C cutifsimum con/
templandi genus qui mundi chaos in quatuor elementa : caelum in quatuor anni
partes:aeremnEurum;Zephyr,AuftrumcY Boream.terram in quatuor fpacia,
fecd5quinq?Zonas:duntatcn plebeos, nobles, fuperos 3palatiaregis:hci
manitat in carn, fpirtu, manes C umbr diftinxer trut ea partim in principio
legimus OuidianaeMeta morphofes;partim carmina oftendt , q crc cr tur.
Bis duo funt hominesrmanes, caro fpiritus umbra.
Qua ttuor ifta loca bis duo fufcpunt.
Terra tegit carnem,tumulum circunuelat umbra:
Orcus habet manes,fprtus aftra petit.
Stoici uitar noftrat fpIdorem,ex quatuor uirtutibus collaudant. Mathem atci
primam folidam demonftrattonem in quaternariorepcriunt.Phyficiiudiciales
Ff 4
poten/

ci4

D E

V E

M I R I F I

potcntas in quatuor partunmr:nteIleclum,ratonem,opinonem,

rthmetic unum poteftate appellant tecragonum. Vnum en m cum erumptin
aclum, eil numerus tecragonus:prmus differentiam num erorum uniuerfam ad/
implens,& fubquatuor termini's denarum perfed confummans. Vnum nanqj,
duo,tria,quatuor,denarrj numeri fubftantiam parturiunt,quo facilius eas credi/
derim,quas tu poft nomen TVtfP decern JVHD Sephiroth ntroducere (utpote
rem uulg infuetam) aufuses.Quidqud illeidem numerus eifdem quatuor lis
mu bus omnerrt mulcae harmoniam continet rim totam mathematicam colli/
gt,punclum,Ineam,paniciem atcp corpus : totam phyfcam cpl eclitur, in qua
femnaranaturguirtusdoceturprimm,fecundbpullulatonaturalis,tertado
lens forma,quartcompofitum.totam deniqj metaphyficam infinuat : eTentiam,
efle,urtutem C actionem, quae fane trplicitas mrificam quaternitatem explis
catrut fit principibpunclus,iemen,eftentia:feamd,Iinea,pullulatio, eTe : tertio
planicies,forma,uirtus:quart corpus,compofitum, ado.Hi mihi duodecim eO
fe lapides uidentur,quostuanteBaruchia/uisnominibusrecitafti,&: quos ille
tuus Mofes in quaternarium ordnem redegit. Igtur in tota mund uniuerfitatc,
illiusqj fingulspartibus,illaduinarelucetquaternitas. In fuperis(uteftapud
Orphicam theologiam) Mufa,Donyfius,Apollo C Venus, ea fuperna numna
mentbusnoftrs inftillant deficos attraclus:Mufa poefim , Dionyfius myfteru,
Apollo uatcnum,Venus amor em.In celeftibus, quatuor triplictates: fub cce*
lojtempora quatuorrfub tempore,quatuor qualitates : fub quaItatbus,quatuor
elementa:fub elementis,fubftantia,qualitas,quantitas , motus : fub pfa denque
fubftantia,corporeum,uegetable,fentuum,ntellgens:fub qutitate,punclio,
longitudo,latitudo,profunditas : ficut de numero dcimus, unum, duo,tra, qua/
tuor:fubqualitate,caldum,frgdum,ficcum,humidum:fub motu,afcendens,de*
fcendens,progredens,crculare.Dxmus de rebus fupercceleftbus,a:ternis, te/
poralibus,mixtis:udeamus quo paci animus humanusfe cum quaternitateb/
cauert Et afcendit quidem animus nofter per quatuor gradus,ad poftremum in
pfo(piritum,perfenfum,imaginatonem,phantafam, intelligentam.Tenetis
ergo naturam unuerfi quaternitate conftare : quam non eo modo eflecifletom/
nium opifex,nif V in fepfo quxdam effet idea quaternionis, priufqu in opera/
cionem uergeret.Vnde fummum louem Lacedmonrj quatuor auribus depinge
re mihi recle uif funt,quoniam fit pfe quoqj fummus quaternio,id eft,tuxta Py/
thagoricos Tbifccxfv^cuiusemanatio per formam quidem n angels,perpartici/
pationem ueram n anmabus rationaIibus,per imaginaram in ratons experti
bus,per umbratlem in corporumfgursreperitur, femp terna: cuiufdam plu*
aix confueto more ab excelfo adima defluc uniuerfa gando.
Dclitcris quatuor notnmis TVflVS CTfifftrk cbdr4terumgeometricb,& firmknumc*
rorum iritbmctitfs.
Gput XXL
"DErqu lbenter,Sdoni,audio,Baruchas inquit,quas tu noftrac discipline appH
* cas.Nam,ut udeo,recl omnia quadrant ad regulam . Hic enim efle mihi pu/
tatur le fluuius nfgns,qu de illo celebri loco uoluptatis egreditur, ad irrigan
dum paradifum,quaterno capite : que Orpheus C Homerus Oceanfiuocant,di
uinarum C humanar rerum origin,primo femper exiftencem,fecund manan
tem in deor generationem,tertib irrigantterrena,quartb ftillantem in omnent
fiuidamnatur.Hic eft ille fluuius Cobar,prOpter quEzechiel manu Dei tadus
uidit fimilitudin quatuor animaliSjcV quatuor in quatuor. In eodquoqj fluuio
quatuor cherubim in quatuor rotis,&rotin medio rotse.Ipfum eft anmal,quod
uideratiuxtaflumen CobarHocipfumeftmaremagn,nquo,iuxtaufionDa*
nelis,pugnabt quatuor uenti cccli,&: quatuor beftiac grades afcendebt de ma/
ri.Eius numen appellari Neptun uolucrut>qui dicitur in Orphicis hy mnis qua
drjugos

LIBER

If.

drfjugos curras impelIere.Myfteri igitur WH1 uetuftifsimisfuit fapientibus,

quidem alienigcnis,tametf publice inufitatum, tamen priuatim non ncogmt,
qui cundas optimarum rer difciplinas fub aenigmate tradentes,quofdam hoc in
negocio fbi artifices fabrili artepraditos inftituerunt : ut cgru toram rerorrt
nium uniuerfitat celte fculperent,eamqj in unam imagine noftro confpedui for
marent.ue crebr huius fummi nominis opus foret, quod timcbant uilitatecon/
temni:quamfanimaginemfacramuocauere,ilIiusqjicu!ptoreshierogIyphiea
de re didi funt.Erat autem hoc modo:Primb quidem oculusjfecd baculus,ter/>
to fcutum, quarto ferps. Videte quantum hxc apte ad figuras etiam prophanis
atqjrudibus confpicabiles.Sed multo fimplciores exiftunt numer , rjdcmq; for/
m ai es,quos SC acutius contemplamur eft figuras , SC propius rebus diu ns /
dere putamus. Quo plane multo eft opta tius nobis philofophis hoc ipfum tarn ce
lebre nomjquod&figuris charader geomtrica, SC form is numerorum arith/
metca facram enta fmul compleditur : utcp mathematici officio promifcu fun/
gar,redifsimprofedb dixerim:unum,par,impar,totum3 redudio. Nihil infini/
to,nihil uno, nihil pnelo prus eft,& ipfum omnium rerumprncipirri eft. De/
inde uf<# ad un,cV ufqj adpundum omnia funt , C ultra unum atq; pundum ni/
heft.Hicigituromnireri finis eft.Tenetis modbprimam rvw hter,qua:
fguram pundi refcrat,V S od id eft\prncipu nominctur: SC denanum id efr,fi/
nem numeri defignet,cV omnem numerum limplicifsim peneiret,quoniam /
tarn pre. fe ferat unitats.Vnitas aut omnium numeroru menfura comum's eix:dC
ea.ut fcribunt arithmetc>uc obtinct pundi,qusr cum fit principium interaalli
Iongitudirifscjbipfa nterualli,nec Iongitudinis capax eft. Sic ur neqj pund,
quod pundo fuperpofitum,nihil fit nifi pundum,uclu t fi nihil nulli iungas. Quo
accidit,ur etiam unitas in feipfam multiplica ta,nihil producat aliud prtera) fe/
pfam>ut fi dxeris ,Sem el unum,nihil nifi unum eft: aut rurfus femel unum.femcl
non la tus uagatur,fed in uno permanet. Eft enm eadem femper mmutabilisqj
fubftantia,princeps impars ordins,c efledrix quodammodo formaq? imparta
ti.Princip um,cmunicatio,cV fins omnium,fupra numerum,fupra to tum-di
fionis expers>carenspartbus.Quapropter0commodifsme noftris illisargro/
tis ! is fummum huius mundi autorem demonflrat, SC diuntats naturam bit
mananmbecillitat defer b t, qua,cV ex qua,V per qua m>SC in qua , SC ad quam
omnia funt.Vtamur,fi uultsdunifsimi cheologteftimonio Dionyfij /
gitac, de ente SC exemplaribus ta ferbents : Etenim in monade omnis numerus
unformter confl at,h abetqj omnem numera unitas in feipfa unce , fie* omnis mi
merus coniundus quidem in monade eft. Quantum uerb ex monade proceferir,
tantm difeernitur SC multiplica tur.Dximus de perfiftent a,dicamus de proceO
Cu.SC ficut motus pundi facit linea m>Y m o t us line facit plankem:ita mo tus /
nitatis creat alteram, C alteritasbinarium. Alterum enm apud Pythagor",
fapientar eus harredes,inquit Boetus,nuIIi alrj nifi tant um binario adcribitur.
Vnde Seruio grammatico autore, alter deduobus tantum dicitur > binarius au/
tern quandam indica t compofitionem : aceruus enim eft unit aium. Compofito
non fine materalis proportions fufpicione intellgitur. Materials preporro
abfqj formaIinequitexiftere,ficutreuera neep materia fine forma. Formam efle
quoddam duinum red arbitratur Ariftotel es. Numerus impar,V quidem ter/
narius,maxim proprus rebus duinis aTertur : cu haud abimle AJphefibeus
n Pharmaceutra Marons cecint:
Numero Deus impare gaudet.
Omne igiturquod primo extra Deum fluit,fimulatqj ipfum am Deus non eft,
alrer ab eo,6Y primae multitudini parfit:ut^nihilominus habeat efle,conuertttur rurfus adduinitatc,cuiusnfigne numeras eft impar. Omnis enim proccffus
(dixit Abucaten)per fimilitudin fecundorum ad prim efrcitur. Angelica /
quenatura impart numero ignifcanda cft; numero quidcm,quiaeftmuItitudoV .
ab uno

6l

DE

VERBO

MIRIFICO

ab uno progrefta:impari autem,qua prxima Deo & eus particpatione frta.

Namquafi parua Deiporto funt angel, quale peroraculum Apollo fatidicus
quondam Colophone quaerenti refponderat.Hic plane non deeh quod expertos
e aiuntphilofophiVnam ubi natura fuperor tangit inferiorem , ibi ex nfimo fui
gradufupremuminferorisattingit:fedmoxubadfummum3id eft, unitatuen/
tumeft,contrertneceTe5utnterioris fupremumad totam condtonem api*
rt uniratis3quoniam C unum C fmplcismum gradus non habet. Tota autetn
conditio untats eft.eTe eandem & femper fibifimiIem,confentientemcp mmu
tabilitatem,qua fols impar numerus,ut dicunt arithmetic!', maxime participar.
Sanecuiuicunqj medietas eft unum,hic impar eft numerus:cuus uerbduo,is6c*
partatem recipt,& n gemina arqua poterit difiungi. Ergo uidetis quonam im/
paritas Deoeftcognatior,partasautem difsimilior: ideo angelcam,fiue ideale,
feu totam archetypi mundi naturam,non qudem pari,fed impar numero redi/
us fuife defignandam. Atqui cum olus Deus multitudinem in fe non admttar,
caetera uer quantumcunqj fmplicia,quafi quaedam coaceruatio fint , cV ex aclii.
potentiaqj conftruanturridcrco primus Deitatis riuus non fimplci aliqua impa
ritatis nota celebran' debuit,fed quae fimul Y par d impar numero cftaret. Pa
r,ut eTet aliquid: impar, ut tant effet: quppe iftud quod effluxiffet, hoc quod
reflueret.Diuerfum enim eft efte3c id quod eft. Ex primo taq? binario, &C primo
ternario, conftat quinarius,qu produdum fuprema luce, prmum nteleduar
lis mund radium uno facrato charadere,hoc eft pfa n he litera demonftrat:qu2l
6 mathematici numeratons prmum incompofitum, C n Hebrxorum Gram/
matic prolations fpiritum eflentixqjhypoftaiim (artcul officio) defignaretra/
dderuntiQuodrudbus ac inerudits oculis fapientifsimus Salomon afTabr mi
hi pnxTe uifus eft.Fect enim fuper arcam duos cherubim,in quibus federet no
men Domini exercituum,ut effet qunqjcubicorum ala cherb una,c qunq; cu
bitorum ala cherub altera,quafi effigies fuperccelefts citra Deum eflentia? arque
naturas Vol x* tertum huiusinetabilis &mirifcinomnischaraderembreui
exponere,quem eTe uau perhibent.Haec tametfi coniundiofit copulatua , tay
men & in oratione perpetua tempus uerborum commutat,6V in mathematica fe
harium numerum fignifcat. Aptifsimigitur notula ftcli& terread eftomni
ex materia S>C forma coniundorum. Copular enim uau,cYpartes oratons con
ungt undeconiundo dda eft:deinde uerbs etiam tmpora tranfmutat , utna
tura rebus.Quid eft quod fuit f (irtquitcdefiaftes) ipfum quod futur eft.Quicf
eft quod fadum eft f ipfum quod faciendum eft.Tempors ergo mutaton uba/
cent quaecunqjcorporala, tam incelo quam in terra, horumqjmcdtjs Ota funt.
SedadPythagorica myfteria,6c"facrorum arcana tranfeamus Deprompfi exah/
tiquorum uoluminibus quofdam Scytharum alarum'ue gentium fabrl arte pe/
ritos homnes,unuerftatis naturam una imagine feulpere foltos, S propterea
hieroglyphos fuiffe nuncupatos quae contineret oculum, fpatam, feutum V fer/
pentem. Secundum quos uticp poft cu!um,id eftpundum ,cV baculum fiue fpa/
tam;d eft linearem planeiem,aequali ordne fequitur feutum jycevoyjd eftrcor
pus4bjdum, quod propter longtudnem,la titud nem tV altitudinem , fex a ngu/
lis claudtur.Efteniminlongitudne,antcVretro:inlattudne,finiftracVdexte
ra:inalttudine,furfum cYdeorfum.Hic nanque fenarus ta in natura folidorurrt
conftitutur,uc circa omne corpus nfeparabili conundone femper uerfetur.
Tra igitur cum fint folidorum nterualla,quorum cuuslbet duo funt motus,n/
hil mrumfipoft * iod,ideftunum,:n he,ideftduoatqutra,nunc fuo loco >
uau fequatur,id eft fex. Qui numerus pror numeror multiplicatone oritur,
fiue tu emefbis tria dicas,feu conuerfa uce,ter duo t quippe fingulis materfal/
bus cogruenti'fsimus numerus,qubd pfe alterna praccedenti numeror niul
tiplicationenafcatur.Rebtisautem alterutrum uicifsimqj multplicands mate*
ra pfa potifsimum occafio eft.Taceo qud ordinem hic fuum ex anteriora un/
ttibus

UBER.

19

latibus nancifcitur.Ex uno cnm duobus,atq? tribus fenarus colfigtur,utiure

ptimo cognocatis , poft 4 iod , C n he fubto pfar uau I it cram fequi deber.
Acced t qud quemadmodum totus uniuerfi corporals natura , uel Ariftotele
autore perfeda undiquaq; a(Teritur,non abundans fuperfluts,nec fruftrata necef
farrjsrta fenarus numerus totus mundicorpore fignacul pra-bens,n omni nu
merorum contextu;ab unitateprma ufe ad dec folus ade perfedus eft,ut corn
paratione fuarparti neep paupertatis egeftatc inops dim inu tus u fit, n cep im/
moderata plenitudine fuperfluus.Habet enim parte mediam, id eft tra.cV tenia,
id eil duo:5c* fcxtam.id eft unumrquae in fummam unam redadae,tot fenarrj cor/
pus proferunt.Qua quid perfedione creteri carent.Nam odonarrj medietas it
quatuor,8t* quarta duo,cV odaua unum , quorS colledio minorem toto corpore
fummam reduct,id eftfeptem. Screperimus in reliquis fummas partiu conge/
ftas>uel abundare, uel ftipite numeri decere.folus fenarus eiufcemodi rotalta
ce perfeclus eft.Quapropter haudab re mundum hunc totum atq; perfed fulus
ipfe defignat.Munienda eft uallo facrar lterar haec noftra fentenca, ne uos ex
cogitation? uacu,aut meum nuent fufocemni,cV quod pauci an m aduertt,
id uobts amicisimis fodalbus reuelabo.Profed quanqua plurimae folent in fan
dis cripturis generationes recitan millas tam ufpa genera tones in toto facra*
tarum literar Juolumine infpexeritis,cu A uau character hicnofter adiedusfu:
nfi tune foIm,quando de generatone cceli Sc* terra; legmus:Ifte funt genera to
nescceli cVterre.ubin^b^nTholdoth fingulari duntats dono per uau in ul/
tima feribitur. Quae quid litera reliquis omnb.n locis ede didoni fubtrahtur,
praeter unam Chrifti genealogiam in libro Ruth prope fnexorfam, Hae funt ge
era tienes Phares,quae uticp profapa omni alia generatone fuit perfection Per
fedum itacg efl tot uniuerfum litera haec terta facratifsm nomins fenaro nu
mero commonet,quon die fexto udt Deus cunda quaefecerat,St* erant ulde
bona.Igtur perfedi funt cael^St* t erra, Se* omnis ornatus eorum. Reliqu erit, ut
de tertio progrelu rerum,hoc eft.quarta litera paucis edifTeramus.Poftfubfift*
tas enim uer materia carentes , 8t* fubftantias uer materia m pofsidentes, hand
iniuria feqnuntur res , quae cum funt in materia formae corporum , tum fimul /
dem cor por ibus mat erjsip funt feparatae. Hoc genere edit animus rationa/
Iis,cuiutait Virgilius,
Igneus eft uigor,cVcleftis orgo,
Seminibus quantum non noxia corpora tardant,
hebetant artusjcnoribundaq- membra*
Is quanquam fecundum elfentiam fuam cxcellentiorem cum angelica natura
par congreTu ambulat.-ueruntamen qutum ad ipfum elTe inferius attinet,eo fit
pofterior,quod immergitur corrup tibilibus , St* cum corpore communicantibus
ungitur.Hoc ipfo dudus prophet a regius,Mnufti eum,nqut, paulominus ab
angelis.Gra tifsmum,amici,uobs ipfe fadurus fum , qui nQc ad uefperam audi"
tes lafati eftis:caufam enim quam breuifsime abfoIuam.PIatonis in libro, cut' eft
tncriptio Timaeusjhoc dogma extat j De6 in exordio primm creaTe gn\den
de terram Sed duo fo!a,8t* tarn aduerfa hare abfq; tertio quodam commode cohae
rere non poterant.Reftabatgitur medr utrorumeg, quod partim cum fuperio/
re.partim com muncaret cum infer ore.Itacp cum fintarchetypa,ut luces quard
igneae primft creata,deinde unuerfa corprea , faeces materiarum amplexant
fieri decuitaliquamfubftanti'5,qu3? materia penderet.nccj; fine materia exi/
ftcretjut quo ad Operationen! fuaru uirium habitaret cum corpore , Sc" quo ad po
teftatfuae eflentix habitaret cum angel is,St" alterutra uirtute neutri mundo de/
effet. Redifsimum igitur medium eft animus humanus,qui cum fit neutrum ,
utroq parteipat.Propterhoc aitHermes Trifmegiftus,0 Afclepi,magn mira*
culum eft homo animal adorandum St* honorandum.Hic enim in naturam Dei.
ttanfit>qua ipfe fit Deus Hie de/nonum genus nouit, utpote qui c fjidc or turn fe

4m

DE

VERBO

MIRIFICO

cfe cognofcat.Hic humanar naturae partem in fei p defpi'cf r.alterus parts diu
nitateconffus.Oqum cfl: natura hominis temperara folian s. Hic dt)s cogna ta
diuinitateciundus partem fui qua terrenus et,defpcit. Cutera omnia quibus
fenectflrium eTeccelefti difpofitone cognofcit , nexU fecum chantatis aftrin/
g,ficcgufpcit ccelm.Sc ergo felicioreloco medietats eft pofitus,ut quaeintra
fe funt diligat,pfe fupcroribus diligatur.Med am audi ts nter mundum inuift
btlem V mundum ufibilem eTe animam rationalem, arcfhfsim nihilominus
gnatamfupcrs.Ob eas utracp caufas alia nequut,nfi numen quinart] notula
defignari,qu ultima eft n he uocata, totius denari numerationis iuftifsna pro
culdubi medietas.Nam fi altrinfecus circa quinarium, fupenus quatuor , C infc
rius lex colliga uerts,decem uenent , quorum quincp medietas eft. Rurfus tra
Se* fep tern i t erum duo C oo deniqj unum C nouem , &: i den t dem femper repe
retis dec\&" folum quinarium efl medium experiemini. Si percundabimur /
curatius , eft profed fmilis fupernorum eTentia haud indigne iimil characlere
monftranda,nec aliud diffrtiam-qum ordo facit. Nam quo abbl utor, puror
frmor^confhtangelcusmundus;eo eft priori n helitera.cY cminentioriloco
fioftrisoculsoftendendus:pofteroriautem,liceteorumcharac1eremens huma
naquonam affxa eft corpor,qux cum corpore fmul eTe cocpt, quia uerecum ,
corporis intertu non define t, fed f fuamfuerit na tura m fquuta,& n alien gra
uata llecebris,redit continuo ,t" acendit tam incorpore m ans,qum extra cor
pus uoltans,ad confentaneam ei fupercceteftemqj habitationem,quam egp no/
m nau reducflionem.de qua Zoroafter, Afcendendum tibi e ad lum ipim,&
adpatris rados, undemifla tibi eft anima plurimam induta mentcm.EtPythago
ras tradidit his uerbis.S tu relinquendo corpus naethcrem liberum trarfieris,e/
ris immortalsDeus.Harc eft ultima r, he,reduc1ioqudem hominis addiuinta
tem.hc eft finis, hic terminus, hare meta, hic limes fit" perfetfio nomins huius ta
facr:tam adorandi,tam potentis,tam admirandi cuius coram MofeDeus memi
nt:Egooftendamomnebonumtibi ocabonomen.n^', coram te Hxc eft
quarta ltera,V a pud Danelc,fpeces quarti fmilis filio Dei. Dedt enm Oeus
hominbus poteftatem filos Dei fieri rjs , qui in eius nomine credunt : cuius ulti/
ma n he,quafi facis quarta eft aquilas in rotis qua: in Ezechiele gradiebantur ill
girer,6C nonreuertebantur. Huius literae uiac poteftate Abraham centenarius
ex Sara nonagenaria fteril$fcemna,prauer natura? leges,genuit,creuit(p in g>
tes, V ob id Abraham fuit nuncupatus-, cm ante Abram uocare/
tur. Quid mul ris r Noftra ni s flicitas hoc charactere nu meri quinarrj expn>
mitur,quounitur a cum a , V aqua: lbclo cum aquis, quacfuper cceJosiunt:
quo poiiimus quae uolumus ,5c" uolumus quacfuperiipfi. Quapropter 6c* quintal
partem Afer Tortitas eft quonam beatitudo n he litera exuberantsimo cpfum
ma tur. Aferenm foelcitatem beatitudinem'ue nterprctamur.Noxruit oprim
ur nimis, longo fexmoneqtKeDeieflmiam figpificare nomina uidebantur- tra
<ftaui.Carrera uofipf ex Dionyfio Areopagta Hieronymocp cognoi'c te.uelDei
uirtutem,uel eius operatonem,ueI noftram erga illum affeclionem fignificta.
Quanquam funt nonnuIIa,nec ab ftis,necg ab altjs Graecia: Latinorumcfc autor/
bus>fed tantum anoftris expoftarut eft hoc nomen Ifth , quod C urum C
Deum infnuat eum quo in libro Genefeos lacobipfefolus eTe ludatus perhbes
tur.Et fequitur,Nequaquam Iacob appellabitur nomen tuum, fed ^ quo/
niamcumDeocVhominepneualuift.Non abfimileeft item uocabulum si na,
quo in animi moleftia turbationibusqj utimur:ficut Mofes in Numris , Dmtte
M napeccatum populitui: quod uosinterpretatumhabetis,Dimitteobfecro.Ec
Pfalmocentefimo ac decimofeptimo, ^ }
Wl ' n\TP <
, Quod uos eleganter fic,0 Dmine faluum me fac, Domine bene profpera
re. Nam V n** Iahin n^bVn Halleluiah Jegitis* C rvw Zabaoth in facrifi>
crjs,c "'in Adonai inExodo>0C & EI,in ' ImmanuebO^v^quod eft

 f tir *.

t .

ntP SadaiJEt ante foem

Innon nbtnn'eius,quod uos dicitis,Permaner no
men eius. \$ EIionquocp&qumpIurtmanonuadeufitata,uteft Ma
com
Caphu.Sed&angelorum fangencratim uocabula permulta fqnt:
ut CPWWft r\vn ? Hafmalim-Haioth.Ophanim,Tharfitrn,ft:
reiiqua:dendepruatimnon iiticppauca^ut ^ Vriel,ut bt*i"\M? Afariel,ut
Vt^TW Zuriel,ut *vb Abir,ut ywcns Maftattro>his^ fimflia. Tenets quid
tandem audiendo nomnumfacrorum mandauerim memoria:, quodcerte quanti
breuifsimumeftcVperexiguum.Qiianquam funtd genus cnonnulla quidem
aIia,t]LKr l proponercm C explicarem , nihlominus quantumcuncpeTent,ue!
amplora his,uel mediocria magis:fed amdudm fol occdt,0: uos aufcultando
defefs efts.Cxteras ego partes Capnioni delego incraftinum. Nunc earn us ins
trhincadccen.TSidonius3Fiat,ingt.EtCapnion>Fiat.n opiparprajfto eft.

IOANNIS
SIS

REVCHLIN'

LL, DOCTOR IS

PHORCEN*

CAPNION, VBL

de Verbo MirificOjLiber m.
PRAEFATIO,
A M tertius illucefcit dies,uenerande anti(cs,in quo poft ueter phi/'
lofophorumGrxca gcntiscV Hebrarorumexpofita facra nomina, o>
pus fit , ut Capnionis natone Phorcenfis, profefsione Cbriftiani au>
datur perpetua tandem dclamai io. Ante cuius tarnen exordium
terum Sidonius ingcnti perueftigandae difcplinac ardore afieclus > prior cx/
ten's ita incipit.
/

SidoniM er tttdgno tdnguntur ieierio audiendi Cdpnionem,idxo<fr bortn*

tur,ut promiffum de utrbo mirifico perjoluat. Cdp. I.

MOuere mibiuifa funt , mi Capnion, hoenodis eubiculum forum, Sidonius

ait,&f ipfos coneutereparietes ea portenta uerborum,quarhic Barchias he
fterna illa oratione fua nobis audientibus,non tantum iocundifsima uerumet
maxime admiranda perqum doclc recitauit. Credo quodex acrrima atten/
tifsima cogitatione (ut fit) romprehenderit animum fopori proximum , eiuice/
modi uocabulorum inaudita nouitas, ex in diucrfa traxerit ut inde pariet quofr
dam gefirus imagint to fabric ret : ucl , fi uerum eft , quod ireputat,& ego non
ualde repel , facile potuit ilia dun ni tt is fymboIa,ccelefiium ingens chorus i/
qui Nullus enim Dcorum aufit3iuxtaHomeriuerfus,infuisfedibus permanere
moto Ioue.Sed age,Capnion.tempus nunc eftdeuerbo mirifico : ne tu fpem no/
ftram fruftreris. Hic ill e: Cenfes'ne quid her fuii reliclum, ait, ab hoc concio/
natore Baruchia , quod ego abfoluam hodie f qui tanta uaretate nominum pie
nus-mirum finon omnia efiuditirritamenta ftupendarum faclionum. Et Sido/
n<us, Cerneo uer6-.nquam,repondit.Nam fefe admodum atteftatus eft,nihil ha
dtenushorum uerborum ui poreftate fupra communem naturae curfum pra>
ualucnec uel carteros etiam fuos gentiles unquam potut(Te. Tum Baruchas
Vera quidem refer Sidonius:qure, Capnion , qux nobis es pollcitus,
uide num ad dem tua m pertinere arbtraberis , ut C cer/
tum Hud uerbum,quo miracula fiant,& eus
fimul ritum nfailibilem explccss
neqjnos ultra fupenfos
animi terieas.
Gg
De

6xt

DE

VERBO

MIRIFICO

t>tfidt,mboiUente&pro^tYtrmomnimdiKca'C<iit -: .
Deo.
dp. I i.
TVm'iHC}Qu3do,nqut,tantopere mihi erpts libertatemrecuand, faciaiti
non quantum fortai optats , fed quantum ualeo. Vb na nq; confiare uobi's
{a m arbitror aliquod fuifle maoribus noftris,fiue nomcn, feu uerbum, quo porte
ta,miracula>prodigia fcce o im habitt fint,ibi pauca utiq; reftabunt, quae uobis
negare tanta inter nos amctia me no finit. Si enim uerbum ipfum nominauero
Se* utend rt tradidero,quod poftulats>officum iure meo fat is expleu ero. Hare
omnia qua mus in promptu Sc" ad manum futura fint tarnen antpaulo altius elTe
res ipfa mihi petendauidetur.Cogitate cum animisueftris,Sc*diligenter recorda
mini di fputa tons noftrae pri mum diem,quando pro fingulorum fententia id
uenerat inter nos quo nefciam planjfi quicquam aliud omnium noftrum menti
atqjiudicio profundi us federr,irrnius haeferit,conftiterit'uefolidius, quam fue
adfithominibus nobis quaedam fempiternorum fapientia, fiue feicntia perpetuo
rum,feu cognitio momentaneorum,nihilominus quod Temper Ii s recia fides fu*
perorcertior^fit,quippequa?non inanibus noftriscommentationbus,feddiui
reuclationi tota innittur. Ab bac petendus eft mundi ortus , Se" omnia quae in
mundum Deo prodeunt, Pauli TarfenOs infigniteftmono,qu adHebraeos,
Per hdem,at,ntelligim us perfecta elle fcula uerbo Dei,ut ex his5quae non appa
reban cea qua? udentur,fercnt.Quod regius uates ex reuelatione diuina patefe
ce mortalibus hoc carmine : Verbo Domini cceli creat funt , C fpritu oris eius
omftisSc* ornatus,6c"urtus,cV exerctus eorum. Eft cVfidels Dominus in omni/
bus uerbis fuis, quapropter nemo audeat mutare uerbum Dernaternum enitn
per m a nct-cui omnia crea ta obtemperare necefle eft,quia ipfedixt,6t" fada funr.
Nam ignis, cVglacies, C fpirtusprocellarum facunt uerbum eius. Qud 8C
iiquefacit cryftallum>Sc* uuificat hominem,&fanat argrotoSjSc" occidt trfgre>
fores totum hoc facrar litera: prodiderunt.Supra naturam itaq? pracficitur,cVtan
quam in Jansimo imperio id uerbum confh'tutur , quod iuxta loannem theolc
gum 6c* euangeliftjn principio erat apud Deum , ' per pfum fada funt:
x quod illo mains eft,Deus erat uerbum. Nihil igitur illo pottius nobis erit , ma
xima ubuehementi robore,fuprema poteftate plenifsimo.Quae fit uirtus Dei or
pus quod.bet agere uo!entis,imuoluntas ipfauo!entis,dnudicarenequimus>
dum in hac fragil cute hofpitamur,quantus C quam fpaciofus ifti uoluntati, Sc*
ifti uerbo fit uirium fuarum campusrde quo uatcinrj oraculum iIludextat,Om'
nia quecuncp uoluit Domintis,fecit in coelo 8c* in terrain mari Sc* in abyfss.Habe
tis omnium primum,quo'nampotifsimum utioporteat in miracuIis;quaeconfue
turn naturae morem.tritam femitam ftatutos limites excedunt,8c*ordinemuni>
ueriirtunc enim non erit terminata &" anguila urtute,qualis eftomni6 rerum /
cura fubfiftentum/ed infinita potentia,amplifsimoditions fpaco,8c"Iatifsimo
campo eius duinguoluntats opus,quod eft uerbum Dei,re<5t per Apocalypfira
infcriptum.Rex regum Sc* Dominus dominantium,qui tenet Imperium omnipo
tenti*,tam fuper.ea quae funt,qum fuper ea,quae non funt.Ineptus hc fermo Pe
ripatetcis squiPhyficamprofitentur,haberipoet:atcontemplatuis homi
ibus apta Se* uera confit elTe oratio.Deus enm,inquit ApoftoIus,uocat ea quf
non funt tanquam ea quae funtCuius dfciplnae afiecla Dionyfius,Hoc audebiV
mus quoqj ratone,nquft-,affirmare>quoniid quod non eft,pulchri V boni parr'
ticeps eft.Sue autem uerbi hoc appel labtis , feu alio quous uocabulo , nihil re/*
iragor>mod primus diuintats intra fe perfiftentia intellgatur exitusrut lucs
ad lumen,8t* refplendentia luminis rurus adlucem,aut mentis ad rationem,cVco
uerfoita ordine.Quodquidem Oraseis uel uerbum rationale-uel ratio uerbals
uocatur:A>^ enim cV ratio dicitur,Sc" uerbum. Siquidem unuerfitatsopficem,
C natura: difpofitor Zeno ill uctuftus autor avo/ nominanSC Hermes philofo
phorurn.

LIBER

III.

'

phorufti antqufsmus adfium fcribt(nam fermqnex fermone nterpretabor

in caufa tarn neceflaria)Eft cnim,inquit, fii, arcanum uerbum fapien tiar,fanct
fa ncl folius Domini omnium t prarntellecli, quod efTari fupra homineft. Hoc
uerbo confiare Plato uniuerfa,qua: in mundo funt,in Epnomde uoIuit,cum de
diuinorum conorto,c\r ajqua dgnitate fie diiTeruit.Et nos honores,inquit,redda
mus,non alt) annum.alj menfem,alrjs nullam fortem deftinantes, nullum'ue tern
pus in quo fuum circulum percurrit ipfum complens mundum, quem ordinauit
uerbum omnium diu nfsimum. Quod felix quidem admiratur prim um , deinde
amorem concipt eus difcendquantum mor talis ferre po teft natura. Necg uerb
llud pd udcabis uerbum noftro more, ut fit aeris inter dents fradi nuncius,
qualem efl uoeem mortalium decrbunt.Qixod fi utiqjfragilia fempi ternis>tcr/
rena fupercleftibus, humana diuins comparare oporteat , faltem uerbum ho/
minis internum , quam fupremam in nobis ratnem appellatis , ex mente pro/
gredientem, neq; cum mente omnino dem , neq; omnifariam ab ea diuerfum il/
lucconferri patiendum eft. Humana etenim ratio ex mente prorlucns,haudab
te (lio intelledus fonte aliena cenfebitur , fed cum mentem fee u m in propatul
educit,aliud quiequam nequit mente uder.Natura itaque mentalis fubftantie
cum{h,eadem,exfubieclisofflcrjsexiftimaturdiuerfa. Huus inflar adumbratae
tmagirus in auguftifsimaedetats penetralibus arbitran licet, ipfum paterna: me*
ts uerburrbfiuerationem : quia per fe queat fubfiftere, ideirco a patre alterari ,
quo fimul exiftentiam habet. Atqui cum uniu erfa qua; in Deo, uel circa Deum
eflc contemplamur,in feipfo plan oftendit,tum llud ipfum cum fubftantia men
ts paternas idem affirmamus, . Nec eft aliud ufquam , quod inter Deum
dictem,& Deum uerbum.dftantiam ndicat,nfi fola prolationis natura. Nam
paria,imb eadem in utrifqj caetera fun t. Vtcrqj Deus,uterqj aeternus, uterqj igitur
ante omne tempus:hic femper protuIit,hoc femper prolatum eft, acquipotes pro
ferenti uerbum,8proferens uerbi paterrquod Plato ipfe non defes fcrutator di>
uinorum in Epiftola ad Hermiam,cV:Eraftum , C Corfcum relgiofis Iteris infi/
nuat,quando adfinem uiqj fic ait,Hanc epiftolam omnes uos quippe tres exi/
Rentes legere decet,potfsmum uero tum fimul congregatos:fin aliter, at faltem
duos com muniter pro uiribiis quam maxime fuerit pofsibile : deniq; uti confee/
deratione C lege propria,ut aequum eft,iuramento interpofito,non fine elegan/
t iludi, ieius ftudrj forore dfciplna,teftandoDeum rerum omnium ducem
cum praefentium,tum futurarum,ac ducis C caufae patrem Dominum,quem fi re
clephiIofophemur,cognofcemus.Non'neaperteuidetisqubdinEpinomideuer
bum doeuit Pla to mundi ordinem difpofuifle, id hoc in loco Deum caufam C du
rerum omnium uocari,c* habere patremfEft ergo flus uerbum , cuius /
ter Dominus nomnatur. Venat nunc uelm nobis in mentem eius fermonis,
quern Baruchias her crciter meridiem C docl fimul C copofe fectrquo nos( in
fttuendo prudenteradorfus eft, de nomine inerTabiIi,foliimDeofummoproxi/
me conuenent,perhibens interpretes loco HITT Dominum pofuifl , quonam
in nulla lingua parem Iii diclionem inuenirentJungite fi uultis C earn ora tion,
quam ego ipfe nudiuftertius habui: in qua meminimeuobis affrmare Thae/
cem,&Pythagoram,cVf Platonem nHebracs quoqjdfciplns erudiendos Sy
riamperluftra(I,unde non parum fuis Iteris contulernt : eius hic ueftgum cer
nts.Dominumuocat Plato De omnium rerum,Yducis C cauf patrem. Deus
itaq; ille omnium 8c* dux C caufa prixfentiumcVfuturarum, quia mundum ordinaut.Quisiamdubtabt, quin uerbum fit llud diuinifsim um iuxta Platonem,
quo flix quifque futurus fit, qui in admirationem , amorem C perception
,
nem eius rapiatur Verbum igitur flus Domini eft , quapropter
C Deus,cV dux, C caufa mundi eft. Scq; pluribus /
cabuISjcV mu ts uari' ,ac ab alrjs /
liter nomnatur.

et4

DE

VERBO

MIRIFICQ

De unigenitofilio D le/* Cbrio,iefinu parktmAM,fir*

.
Cap. III,

" '

S Ed inter tot ilhusdiuinifsimifilrj nomina unum extat ad mracula efedfsmf,

in quo fummo patri plus complacuit. De qua re nos ipfe per ua ticini in
fpir tu fecit certiores. Audit e obfecro Efaiae er m oraculum, Puer natus eft nobis,cV filius datus eftnobis,6c"fadius eftprineipatus fuperhumerum eius,& uo/
cauitnomen eiusVbpeIe,ideft,mirificum.Qudfitot3cVtamuariaiIliusfintno
mina,quaeramus oportet accura te,qu od'nam fit ex omnibus illud infigne nome,
quod pater appellauerit V pele,id eft,mirificum . Dicitur enim Ioanne , Vni /
genitus filius,qui eft in finu pa tris. Prim um, filis tametf St" ceteris hominibus
cedar tame huic duinfs mo uerbo mags proprium ortal bus uer i niquius *
uenit.Hic enim eft dem quod pater : n5 folm i!!ud,fed etam inde.Nam pate*
eft,qui eflndi fecundum fimilem fbfjpfi naturam initium praebuit : filius au terri,
qui natiue ab altero eflendi origine fumpfinquare additur Vngenitus,quod ifti
filio eft maxime proprum,6t" peculiare, fuum : no tantum quia unus de uno i
genitus, red etiam quod uniceatqj uno mod,e multo feciusatq; corprea natuV
ra.Decernatur deinde quid nobis finus patris ueht efle.Et rede prius qui eft, df/
citur,ut eius cum patre coarternitatem cognicamus,qui Mofi praecepit, Sic di/
ces filrjs irrael:Qiiieft,mifit me.quafi ab aeterno fit initio filius tanquaminfinu,
Idcirco fubditjQui eft in finu patris. Quo ntimam filrj ex patre natiufta
tern dclart, V perquam familire. Hunc alio nomine manum Dauid appellat,
quando ad patrem ita loquitur:Vt quid auertis manum tuam,cV dextcram tua m
de medio finus tuiYergo SC manus in finu patris eft filius,cV in finu filius eft manus
patris,per qua fecit nia, qui ait.Ego ipfe,ego pri m us:& ego nouifsimus. Ma
nusquoq?meafundautterram Vdextera meamenfa eftclos. Necomittam
uobis oftendere certitudinem caufe. Qubd enim ex patre manus ifta fumpfertt
exordi,de pfalmo centefimoocbuoprptaeftuertas.Sic enim propheta optat,
Adiuua me Domine Deus meus, faluum mefac propter mifericordiam tuam: C
fcient quia manus tua h^c,cV tu Domine fecfti earn. Sed qud pater & manus ea
dem fit,unacp fubftantia,6c* unus Deus,6c* id? Dominus, facile afpeclu eritin pfal
tno quadragefimotertio,fi more uerfuslegatur. Ait enim,Tu es ma
nus urgentes difperddifti,c plantafti illos.Nam quod illic parlongcomit
tur.Deilluminatone uultus,no mediocre trinitatis diuin eft.Redeamus
fter adfilium,Latinis uerbum.Grarcis mult fignificantius,St* fortaflereclius
A^epddfi.Eft enim Aoy& $ ratio,St"defnitio,c , fermo.I taqj poft im/
petratam uenam,noftro fragilia duns inferamus. Nam ut humana ratio ad mS
rempile ubUftensDeiratioadpatrem fefe habet:non tantum propter mpafsib/
Um utriufq; generation, uerumetiam cohxfionem. Nec enim abfq; m ente ratio
*rit,neq? mens ulla fine ratione. Verbautem officium cum fit inferiora ments minciare (ut in libro de Interprettione Stagirita arbitratur ) ac de penetralibus
cogtatonumfecreta depromere,uol6tatemdjpandereloquentis : eapropter SC
filius ifte, Verbum patris aptiTsim cenfetur:quoniDeum nemo uidit unqua,in
quit Ioannes at unigenitus filius,qui eft in finu patris,tpfe nobis enunciaut,ma>
gni confilrj nuncius:ea de re# tto? cognominatus, qui mortalibusupercoeleftia
Dei medtata reuelauert.Dediffmitione baud clam uobis eft, eius ill efle codi/
itions deber quxtotam re diffiniend natura quodmodo euiTcerareuideatur.
Ratio aut, quam nom fignificat, uxta Metaphyficam Ariftotelis edition?, eft
ipla defnto.Adirumproinde mod, hoc duinfs m cVfubfttiuum uerbum
imb fuperfubftantialis ra to dic iure queat naturae paternae quaedam euidens dc
monftratiojcuius totum ada?quatum,uniuerfale^generat,tacita generantis,S
certa deferptio fuerit,perqu cfeftim notion intuitu eu cognofcimus, qu pat
16 ante ignorauim us.Ergo qui udet me5inquit,uidet QC patrem meum;ape(ftum

fufcetoodiuocans ntelIecTus Cognitionen! Eft enm oculus ahim mens pfa.E/

iufdcm gitur ufio eric rerum notita,que maxime tum innotefct, cum tota fub
ftantia breu ferm one fit aperta,quem dialedci terminu m pcll t. Si enm hoc
cft gfgni.fcilicec ex fubftantia generantis product' genit, fecundum natura fim>
Ie:prfec? non erit iam occultus pater,cui filius oftcnditur,qui patris imago per
feda eft,quam Paulus literis exprefsit Coloftenfes hortatus,ut gratias agt Deo,
C patri,qui tranftulit nos in regnum filrj diledionis fu?, qui eft imago Dei inuifi
bils.Atqu oro uos,fapentes ur.quo iam pado,aut quomodo inuibis rei alii
qua conftabit imago.-quibus circundudionibus>quibus lineamentis,qua effigie,
quo colore imitab tur exemplum id ali qutd,quod nemo uidit unquam, quod ne
monouit nififiltusf Sedcofideratequod lequitur, Nemo pattern nouit nifi filius,
6C cut uoluerit filius reuelare.Eft ergo imago uiuens C uolens ipfe filius , non ab
'Apelle coloribus afsimilata,non Pyrgoteleca;lata,n5 arre Polycleteduda,n5
cuiufquam artfictj coagulo fufa,celtefculpta,acu pida,limo cera uefida : non>
cut Didonis op ta tus C imaginarius tile paruulus Aeneas qui patrem ttum ore
referret.non ficut Seth ad imaginem Adac genitus,nec ut caeteri noftrae propaga/
lionis filrj, quosmatrcscupiunteTe maritis effigie quam fimllmos. Paternitas
enm,&: primo, C uerius de diuina genera ti one diccur : de nobis C pokr us,S
umbraecuufdammodo.Scrbt nanqjApoftoIusEpheqs,Huiusrci gratia flea
genua ad patrem Domini noftri ^^ lhfuh Chrifti,ex quo omnispaternitas in
coeliSjSt'in terra nominatur. Sane in iftis mortah'bns,quodimitatur fuum exem/
plar,aut non eft unius cum eo fubftantiae,quamuis fit equalis fgura::aut (I forre u
nius fuerit,non tarnen in reliquis omnino crit uirtute tdem,confiIio fimile,efleda
aquipotensjmotu par.illauerdiuina effigies tarn eft prxima patri,qum quod
eft maxime : ade ut rduis dem ,quam imago dcenda effet. Vb autem imago
eft dttas eW- , ibi res pfa cerntur tota in effigie, quamuts in fu natura u de
r tangfue nequeat. Imaginem quoq? hanc ipfam fummo patri cfubftantalem,
figillum quandoqj nominant, eadem qua fupra interpretation e. Quod enm an/
nulus operator in figilli formalnearter cum tempore, id hc pater in uerbofuo
exprimit fubftantialitcr cum aet emtate, longe tem excellentius.Sedde cha/
radere,quonam etam hoc nomine ornatur filius, alia mihi opinio ert, quai cm
moxuobs,qua mein mu tiloquium non modbconiectr,autcommendauit, ue/
rumetiam tradiditmeatemeritas, uel ut uerius loquar, nimia fortafsts de ueftra
erga me humanitate confidenta:tamen uteunqj fit,exponam libe ter, l prus hoc
4ios commonuero , trfaram uniuerfa duinifsm C mirifici Verbi nomina intel
lgioportere,pro eus duerfa condtone cuius funt nomna.EfTenancp uerbum
&C uniuerftats caufam,cYDcum C natura: difpoftorem :dende in principio
fuifle apud Deum,ut manus in finu patris. de fuperior fermone ququam breu
-camenaperto,utarbtror,palamuobsinnotut. ' i
f.

V"

' :'

Trim conceptionsgno mrcula,trttfttut in turbo D,cr <fc imitate

D'.i. .
!
quadm.
Op. Iflfi

NVnc etiam haud ignorare fuert reliqu,quod in rem noftrS de mracufis /

fcends,omnium quam maxime futurum eft, eundem Deum Dei patris uer
bum, de fujpfius fpritu patre procdent!', tandem ex incorrupta urgne /
riorbus annis efTe incarnat um, quod multis ante feculs prophetarum uatcini
qfic fore prardixerant.Lcgamus Hieremi rcuIum,Quia creauit Dominus
houurh in terratfoemin crcundabit m'runt.Hoc eft ftupendum,hoc nouum, hob
"admirabile3qud fexus fcemneus abfqj CQCbtu,fine uir complexibus,fed Deo
folo non faciente modo,fed C creante,non embryon,fed uirum perfedum in te
ro gefst,& utero crcundedit.propt er quod , nquit Efaias , dabit Dominus pfe
uobs fignum, Ecceuirgo concipiet , C pariet filium , C ocabit nomen eus no/
**
Gg ]
bifeutn

fit

DE

VERBO- 1-!11?1

bifcum Deus. Quid enim aliud propherauolut eo fermoneVkCNrny Immanuel

expnm er e.prxter hoc folum uidelcet incarnatum uerbum , ut quia uerbum eft,
Deus fit.quia nobifcum conuerfatur,appareatncarnatrAliter enim nullius fru
g fgnum effet rege tantoperepetendum,aut quo Dcum tentarte no fruftra ere
deretur uertus,fi pro fu tantum diunitatis natura Deus, qua lu m cV t err am
adimpler,nobifc fuffet cuerfar pollictus.Nullus e nim locus Deo uacuus eft;
fed tria erant in ftopr.Tcellentifigno neququam abqj ngenti homnum admiV
rationepenftanda. Principio, quoniam concperet urgo : deindequd parerec
uirgo:poftremm, qudinde natus Deus eilet fimu I d homo.quxfingulaetj
Hebrxis malignantibus C inuitis ita fignificart deprehfa fun t.Teftis crit uniuer
faits maiorum noftrorum ecclefa , qui tancar rei prxfentes fuerunt, & $
i I J u m ,id eft,Deum h m ne m p edbus fequutt fu n t. Qu a re Ioannes illius diicipu/
lus per epiftol ita diuulgauit, Quod erat principio,quod auduimus, quod uis
dimus oculis noftrs,quod perfpexmus,c manus noftr. contredauerunt de uer
bo uitx,i' uita manifeftata eft,6Y uidmus,c teftamur,cV annunciamus nobis u/
tam X ternam qu j: erat apud patrem , 6 apparuit nobis. Et non fol um ea tantum
de caufa tam fuperemins illuddatum Deo fgnum xftimatur,cV tam admirabiV
lc:quia nobis apparuerit obtutu corporeo,a tq; adein corpore hum ano, quafi no
idem & angeli quond patribus oftenderint, cum quibus S human iter cornier/
fati,L cfabulat funt.tV ipfequandoc Dominus Deus. Sed quonihumanxfub
.ftantix rotam malTm aduentufuotinxt,baudfecus atqjprxftantus ermentum
aliquod ntegra c5fperfionem,c fata quxlibet fufre dicitur. Hoc illud eft 5quod
omnemiraculexcellir>quod uremaxim pendimus, quod prxcono indcinti
proeqinmur.Detas nanqjhuius dum homins,ideft;incarnatiuerb,untatotl
ermento,d eft-noftrxnaturx infantum furfitufuo nos fublimaut,utproauor,
& auitx condemnatons bice fublato,per eius nomen filrj nos ht ri duni, cV in
ter dos referri pofsimus.Habetis igitur tres ftatusuerb: eft Deus,efthius, eft in
carnatus:pro quibus fingulis religio* ifsimas appellationes infacris literis com/
per im usai el negantcs,uel aentes. Nulla enim re alia certius De5quJ aut priuas
tiua partcula, aut uocabulo negatiuo enunciamusrquanquam neqidqude*cer/
turn eft, c ipfe quoad fu fubftanti attnet ,nul!i fit nomini fubieus. quicqud
enim aient a fymbola dcDeoafferunt,d totum neq; fu elTcntia neep natura eft
fed quod proxim,circaqj pfam efle creditur. Vnde illud Hermetis.Quoni eiu
nomen non poteft humano ore dici,quod effar fupra ho m in em eft. Nee no illud
inreuelationenoftrTheolog:Etncapite e/us diadema ta multa Jubcnsnom
fcriptum,quod nemo nout,nifi ipfercV uefttus erat uefte afperfafanguine, tVuo
cabatur nomen eus uerbum Dei. Quo in loco non obfeure nos erudire poterie
iftius exulis facratifsima diuinatio de hoc Dei filio,cV quando nome habeat pro/
priumcV quando non habeat. Hic enim opto ueniat in memoriam noftram aril
chixoratioqua primam ex Deoemanationem afferebat, quod luxta Hebrxortl
philofophi'vo Kether uocatur,id eft\diadema C regia maieftas.Ea enim quia
fumma eft 3l amplfsima.dcrco multa contnecnfedademaca,quxfunct'nca/
pite, hoc eft multiform!' fapienta eius Primus igitur is tantx maieftats exitus a
patre Iumnum,quoniam eft inenabilis,peculare uocabuIS fortn' nequit. In fpi/
rtu enim Eaias exclamt, Generatonem eius qus enarrabtrNam ti prophet*
non enarrabit.quis enarrabitecum nihil de duns nifi prophetco fpiritu, id eft,
per reuelation in nos fupern prolapfam fentmus.Quare paulo ante , Brachi
(nquiODomncui reuelat eftrlam manifeft cftat ex fuperioribus, quid nam
manumefTefiuebrachium.fanclx profrant Iter.T:urpoce aliud nihil in Deo qu3
fubftantam- cuius naturaper fe fubfiftens, Temper cum altero,cV ab altero /
de at Sicut enim femper in teger,nunqua m maneus patenta nunqu (lentis fuit,
fed fempergenitor.quoniam femper pater. Genitor autem abq; tempore, igitur
perp etui filrj perpetuus pacer, Talern nos difer e tionem fwb obfeur cogitation!
nubile

t IS ER.

III.

(t7

nublo mente concipmus. At quae per fpeculun aenigmate,ac ex parte demus,

hullo nimir poffumus commenfurato, claro integro proferre uocabuio. Qua
re dademata geftans in capite,nom habet in Apocal yp('i,quod nemo nout mV
fupferquod de proprio,adquato,cV totam rei diffi mtionem comprehendenti no
mine mrito didum eft. Hoc enm V de tota tri mute nemo nout,neqj angeli,ni
fi quantum de fediunitaspfaprodidt gratuito, pro noftri m enira.non quanta
eft, fed quanta capimus- Satis'ne cernitts diadema ta fer ente carere apud nos av
quali nomine,at fanguinolentam ueftem indutumuidetis,utincipiat ab hominis
bus uoeari filius DeirDe filio enim nihil ftable,nilil firmum, nihil cognitum an
ceincarnati uerbi aduentum.t* eiufdem afperfum fanguine indumentum tenuis
mus.Quantum prophetis,quantum phiIofophis,quantum poetis dodi eramus,
totum tumo di calgine plenum iudcaumus. Dixit Dominus Domino meo, fe/
dedextris mes:filus meus es tu, egohodiegenui te. Etegrefs eins ab ini tio,
diebus aeternitatis.Et lapdem quem reprobauerunt aedifcantes,fadus eft in c'a
put anguli. A Domino fadus eft ifte,aut uerius, Domino fuit ifte : hoc eft mira/
bile in oculis noftris,im hac funt tenebrae in oculis noftr is,ha-c xnigmata,hec du
bia oracula. Quis enim in illo mihi feculo tune oftendifle t patrem,oY filium in la
pide,quem fanda ferptura
Aben Hebraic protulitf Confta t uer, S ab , in
ea lingua patrem fignifcare,c\f p ben filium.qux tres literas induas fyllabas cor
liexae pti Aben, id eft lapidem confciunt. Hoc myfterium eft , hoc fecretum efe
quod arbitror,tunc non fenfiTem, Dauus non Oedipus fufiem. Similiter in uer/
bo "0 Bra, quod eft creauit, V quo in principio Moll liber ncpt,eum nod in
hoc cirpo non qua?(iflrem,uteiufcemodi literas eim rmatus,nquibussA /
trem sB. flum "\R. fpirtum d eprehender em.aut fmul llam ipfam Bra uocem,
in principio prima eTefyllabam contjcerem,quo argumento pateret, uel trnita/
tem fandifsimam principum mdi fuiTe, uel patrem in filio ccelum atep terra m
crea(Te,qualehoc modo fit-Si quis enim ex tribus t*va Bra Iiters ultimam prime;
iunxer it,confeftm ras Ab eficiet,quod patrem elfe fupr moftrauimus. Dende
aB.fibnpficongeminans,relquum *>Raddiderit,quod^aBebar, id eft, in filio
refonabt. Vocales nanq;,ut nofts,apud Hebracos n uerfu lterarum , ut tales n5
colloctur. Poftremb totam ddonem fumpfert : is cert hoc integrum in nica
fyllarba latere fenferit.udelcet Pater in filio creaut. O rem mrdam, fed prophe
Calis fprtus uel diuini afflatus egentem. Ad hunc modm funt infinita facratifsi
mis charaderibuscomprehenfa,non folm praetertorum complementa, fed etiS
futurorum certa pra'fagarmodb adfit,quiea no tam interpretetur,qum prophe
tet- Sic enim fp rtus prophetarum aeu prar terti futurs prophets fubiedi fiunt:
quare ait Apoftolus, Vol autem omnes uos loqui linguis,mags autem prophe
tare.Nam maor eft qui prophetat, quam qui loquitur Unguis. Et alt) funt uates,
Plato ait in Timaeo,alrj uatum interpretes.
>
;

. ... .

Depoctis}ie primo erfecundo homine.ie ercitione iici,luck,no*

-(to. dp, v.

QVia uerb poetas quoqj id Paulus dodor gento" cognomento dign a tur pro
phetaru,eti de poetis uel hoc dicamus.Quis ante uetb incarna tu aufus ef
fet Orphei myfterht de node,ccelo,c aethere, cuius tu quoqj Sidoni nuper memi
ceras,ad fimplicifsi m Dei fummi trintat* applicare, ut de ptre c Orpheo dir
ceret:Noxgeneratio uniuerforS,ergo nox pater eftf Malachi auditerNunquid
no patter unus omniu noftr f Nunquid non Deus unus creauit nosf qui pfalmi's
tefttib.pofuittenebraslatibulfufl,incircuitufuotabernacuI eius:necidqde?
fuper unius filrj fui natiuitate fatis dederit,nifi V in eod nod s Orphico hymno
fequeretur,Nox quae luce emittis. Quaprop ter ad Deum patr propheta fie uota
fu dirig tjEmit te luc tu,& ueritat tu:ipfa me deduxrt,cY adduxerft in mo

.."
Cg 4
ten

DE

VERBO

MIRIFICO

tem fandum tuum,&T in tabernacula tua:id eft ad te patrcm,cuius tabernacua,ux

ame apparuit,funt tenebrae C latibulum , ambo ipfi me (t am iius tuus in gazophylacio locutus,Ego Tum lux m undi,quam fpiritus ueritatis , qui ce patre pro/
cedit(uteftapudIoannem)deduxerunt,cVadduxeruntin fublmeconremplato
nis genus.Sic enim montem dicimus,quem Mofes ad Oeum afcendt. Vultis 10
ge claris Apoftolum audire docentem.Quoniam Deus qui dixit de tenebris lu
cem fplendefcere.ipfe illuxt in cordbus noftrs, ad illumina tionem notitiar clari
CatisDei,inperfonaTVwro ihvh Chrifti.Nam iranoueritsuerbum incor/
poratum pofthac Apoftoli moreappeIIari,cui addidit ^, id eft perfon,
quod efle Uoluit trnae dicretionis fignaculum.Pergte nunc Orphea ueter
tam,declo etiam quid canat,accipere, quem pan ter omnium prentem uocat.
Sinox genuit omnia,ut prior hymnus demonftrat genuit C clum: erit igitur
coeli parens>nox.At non ficut communis uniuerforum parens , fed ficut de fe coz/
leftem emittenslucem. Vnde ^-- idcirco clum , quail dcitur,
quia tot us Iuceatrquem m ox 7rayy^/hZ>x,id eft omnium genitor em Orpheus /
pella t , qua bonitate amplifstma cum node omnium opihce conueniet. Nam ut
uniuerforum noxefiegeneratio,itacclumrjfdemcarminibus omnium geni/
tor pra?dicatur,utuerum fit quod Dauidcecinit,Quia tenebraenon obfcuraburf/
cur te^C nox ficut dies lucebitificuttenebrac eius,ita C lux eius.Cfiderate mo
do confubftantialem nodis C lucis xqupo tentiam.S cu t enim tenebrx eius, i ta
C lux eius. Vterqj creator omnium,utercp Deus ut erq; lumen pater in filio, V fi
lius de patre.ut lumen de Iumine,S candor lucis xtemx.De quo Ennius nofter,
Afpice (i nquit) hoc fublime candens,quem inuocant m ns Iouem. Non de Sty
gio,fedcceleftioueloquutus eft.quemadmodumcV Euripides his uerfibus , Vi/
des excelum,qu ilium infinitum artherem C t err am undiquaq? complediturhu
menribus ulnis:hunc crede Iouem ,hunc arbitrare DeQ.Hic eft ill e fublimis can/
dor,de quo nos Ennius docuit, quern ueteres Diefpitrem VLucecium nomina/
runt propterdiurnamlucem.Vndeanoftris Sol quocpdidus eft - ut Malachias
ait:Orieturuobis timentibus nomenmeum fol tantos*. Quem in Patbmoloo/
nes per reiulatonem uidibEt erat facis eius, icut fol lucet in umite fu, cV di/
xit:Ego fum primus C nouifsimus.De clo igitur noftro.qu in Orphico myftc
rio fli opinabmur,fimile canirur in eius hymni uerfu altero, Natiuitate fenex,
principia omnium, fins. Quinim C de loue pariter fie dicic : Primus
genitus eft Iupiter,V nouifsimus,cV princeps flminum. Huiusaut uos ipfi eau/
fa m noftis,quoniamquidDeus filius eft:2t cm fit Deus,nihiIo minus homo na
tus eft.De quo ad Corinthenfes fcribitur,Primus homo de terra terrenus, fecun
dus homo de clo cleftis.Facilis eft dethereciedura,qu Orpheus Tsw-nvc^
id eft igne fpiraculum nominar. Cuius hymni uerfum prim ita interprctor.fup/
plicatenimxtheri hoc modoexclamans,0 louis auguftalem habenspoteftat"
Temper infuperabilem.N'on ne iam emits xqupotentiam f Cernitis louia/em
union,ideft,celocnfortt.Nam iuxta Termaxim Hermetem Iupter eft
ced o,idefteflentia: perclu lu piter omnibus prarbetuit.Quare ilium
Grarci iufto uocabulo nuncupant:^ enim uiuere dicimus.In ipo(inquit theolo
gusnofter)uita erat.Vjelffl quoqs,ficuc apud Pia ton in Grarylo,quod fgifc&t
prxpofition per. Omnia na nq5 <$c,id eft per ipfum facia funt. Iscpleditur fuis
bumentibus ulnts V fpiritum,&: corprea natura, id eft-artherem V terra, EuripJ
dis fenttia,quant audiftis.Cm enim fie aqua uitar unigenitus Dei filius, uelut
facra tradunt eloquia,defcendens ficut pluuia in uellus , & ficut ftilcidia ftilltia
fuper terr,clarum eftillOcompleclifuis humentibs ulnis, fuofplendti fluuio,
fuo illo effluxu , ex paterna manante fubftantia arther": id eft,ill cunda intus /
lent fprit,cV gneum uigor(ut ait Virgilius) C coeleftem origine, non ab
clo,quod corporels cernimus ocuIis,fed ab inuiftbilijhoc eft diurno filio , C ex
(eipio clo ccclor procedentem. Ob hune ita<$ cplexum Hebraei ccel n*4^

L I &

III.

6i9l

Scliamam nominant,quafi Efchumaim:id eft ignem SC aquam.

nanqjdicitur quail ^ ta,deft,ardeo,&r ,id eft fpirtus,nomen uxca
Graecorum grammatcam,ardentem fprtt fignficans. Ex noclegtur fecund"
Orphea ccelum nafctur,ex ccelo procedc xther.Et fuit uepere C mane dies u*
nus.Res miraculo fim illi ,' er edbils ,uel potus credibi'Is , nfi Dei uerbum effet incarnatum,quod nos in tantis myfterrjs infh'tuiffet. Vnum fuit, quod
fimul era t,8 uefper,& mane,& dies, triduo antequam fol3&: luna, & ftellae nafce
rentur. Vnalux erat in mane,5 uefperum cYdem dfereta, quae idem cum code
difpofitore fut,qui dixit.Fiat lux.Cfiderate uerba,Iibrate myfteria. Verba haec
funtjn principio creaut Deus ccelum terram.Ecce breuifsimum fotius crea/
tionis fummari.Sed quid fuit quod facl e%8>C quid fuit in principio, antequam
qucqufaclum eft,3 quoeratmodo,id quodfuitin principo.'cV quis autquaco
ditione is iam fuit,qu genuit prncipium rinde fequi tur,Qu a terra erat nafta de
for mitas. Denicp ccelum quafi ueftmetum , quod terramambbat atq}celabat,8c"
ranquam proximus ami<fus pallio circundaba!, abyTus:ut Pfalmo
centefimo tertio3Quifundafti terra m fuper ftabltatem fu m, non nclnabitur
in feculum feculi. AbyTus fcut ueft mentum amidus eus. Supra ccelum erant te
nebrae,poft tenebras aqua,fuper aquam fpiritus Domini.Fecit itacp Deus dicen/
docorufeare uerbum,& fuit lux.Et diufit lucem tenebrs, luc die,
C tenebras nodem.Sc" fuit uefperJ fuit mane dies unus. Enimuero tenebrae C
uefper Orphicam nodem praaife ferunt:lux C dies,ccclum : mane artherem.
Antiquifsimi nanqj Latinorum manum idem quod darum diccbant , quomodo
Grxci cuzioy.inde mane deriuatum eft. Progredturquidem ex node dies,V ma
ne ab utroq; pendetrfed non modo ante cceli C terrae creatonem,uerumetam an
te xternitatem. Hare nobis deirco exciderunt ore nimis forfn temer,
attamendifputationis nolrx gratia- ut udere uideor,fatis opportune, quatenus
ne ullum fuffe tempus patrum memoria putetis , quo haec V plura id genus /
iores noftri tam accurat,tam propri,ac cum tanta opinonum firmtate potuif*
fent ante flium incarnatum extricare. Poftquam uero illud uerbum De aduenic
in hanc noftram carnem.ut homines illumnaret , tum aperti funt mentis n oftrar
oculi,ut multa duinitus ante promulgata,nunc fermcclarius fuis autoribus gnofcamus,praefertim quecunqjaddiuinitatem uerbiattinent.Scd rurfus adeius
nomina tranfeamus,ex quibus legere unum oporteat mrific , in quo folo mor/
tales nos in natura conftituti,fupra nat / fatum dominemur,cV /
ftra,portenta,mracula,diuinitatis nGgniaconfcerepofsimus. Atqj ut intcllga/
tis uari illi uerbo tributa efle nomina , com memorandum fore cenfui, quae funt
ei cum patre C fpiritu communia : deinde quae putantur fua: diuinae fubftentiae
propria: terti>quae carnis:poftrem,quae incarnati.
Triplexnminum,qiuDco tribuuntur^iributio,

Cap. VI.

PRmcptohictumecumSdoni3quantam hefterna fuaoratione commoditatS

Baruchias attulit,non poteris n admirari. Vnum hoc icio,mihi quidem gra/
tlaberis,quime tanta nominum enumeratione leuatum cernes . Omnia
di uinam C ineffabilitatem,cV effent abftraclionem , C relationem prater
difcreta,& uirrutem,& operationem,S fmilitudinem , C quicquid fuprem /
turam fequitur,aut cohaeret fignficanta,de filio quoq; Dei, cuius nomen eft m/
r cChC fimul de tota trinitate prardcanturrque hoc modo inuic duximus fegre
ganda,ut alia eoru quae non quid natura diuinitatis exiftat (hoc enim fecundo hu
rnanam inftitutionem foret impofsibiIe)fed quid circa ipfam fit, indicare uiden/
tur:eaqudemadeffentiam,quam tu,mi Baruchia,quantum mea ualebitfenten/
tia,copiofe abund^ abfoluifti : alia uer ad uariam dipenfationis procuration?
refcramus.Nouifsma haec radix in duos exurgit ramos, in rcrum abfqjcorpore
gererv

g j.

DE

Si
VERBO

MIRIFICO

gerendarum difpoGtionem,& in carnis fumptae, id e(r,homnis affectum. Priora

communiter,pofteriora proprieuerbo tribuuntur.Nam veas uniuerfa, quae ante
uni tum tili corpus uocabula congruunt,fuperfubftantaI, C uni trintati funt
muaJgitur quae funteftbuiaerelinquntes, tanquam de eshefternadifputato
ne fatis edodi, nunc recitar fummatim illa tentemus,quae dignitatem , Vpote/
ftatem creduntur imtari.Etenim qui \& ego ipfe,St" ignis confumens,&
quodmenabilitatem fignificat,peste fatis, Baruchia, mihi expofita uidentur ,C
pehtiori ftudiorum tuorum acrimonia , quam qua ego fim praeditus, quae tu /
ftantia: putaftiNegareuerb non poftumus,qun imperatoriam maieftatem Do/*
minus fignificet,&rex 6c"Deus,fiDamafceno IoSni obfequimur.Gregorius cer/ *
te ille Nazi anzenus inter ea col 1 oc a t , quae ad aliquid referuntur. Legim us enim
Dominus dominantium,irrexregum,6ifanclusfanclorum,cyDeus deorG.So/'
luui 5/,d eftquieft,potfsimum per fe elfe Dei nomenarbitratur. Etquanquam,
Deus is immutatum uoeabulum grammatici tradunt, quod ab (y iuxta Pia
tonem,id eft arder delapfum credftur : quoniam Deus ignis confums eft , unde
queatfubftantiaenota uideri: tarnen non eft eiufcemodi,quod efle aliquid fecun/
dum feipfum explanet,fine alterius comparatione.Dixit ehim Dominus ad Mo
fen , Sic dices filtjs Ifrael, Dominus Deus patrum noftroru, Deus Abrah,Deus
IshacDeus Iacob mifit me ad uos,hoc eft mihi nomen in aeternum.Expedabit er
go uox ea quofdam altos,quorum fit Deus> ut Dominus fubditorO eft Dominus,
oC rex inferioribus prefedus eft,ita foIus,altifstmus fexcelfus.Ego dixi dij eftis,
C filtj excelfi omnes,x" fublmis h abita ns acternitate". Caufa,Sc* princeps,c" dux,
C pr imuSjSc" nouifsimus,8c* a C n, C principi C finis,cVT caput,&T oculus homA
nis:fingulahaec ad aliquidintelliguntur relata. Virtute uer fua Deus eft admira
bils,omnipotens, magnus, tcrrbls, uuens, uidens, aetrnus,antiquus dertn,
perm anens,fortis, uita fempiterna, C Dominus uirtutum. Energiam item Deus
prae feferre quibufdam iudicatur,qui is ej/,id eft percurrendo,mouendo, per
netrando deriuare folent. Quapropter in Exodo loquitur Dominus, Noli adora
re Deumalienum> Dominus zelotes nomen eius,DeuseftaemuIator.SedcVTex
alrjs operbus quae Dionyfius cauata, Nazanzenus, quae adfurit, appellat , pfe
quoqjDeus cognomentapofsidet.Exmagnitudineprofed6,cVpulchrtudinefa
clorum contngit rationabiliter opificemaeftimari. Non enim fummus creator
ex fu fubftantia,quaeformam non habet,fed exhis quae aflunt, 5c" pfisrebus ene
dis facile nobis mantfeftus fit. Hoc paci dicitur , Fadens m trabilla, uf pugna/
tor, conterens bella,protedor, uiuificus, pater,omnum crcator,redemptor,fal/
uator,& id genus r cliqua.
Dr neminibus,qu* ptrfmilitudinm Deo ittribuuntur.

dtp. V 1 1.

Clmilitudo fequtur quae late patet, & quaedam ex plurbus collationbus per?
uenitjut ex un'uerfs bonis udualibus3corporaIt>us, rationalibus, legalibus
mentalibus3angelcis,in unumautoremconedsappelleturpelagusbontatis
C ex omnibus uuendi condtionibus in unam origin e m coads,dicatur fons uis
tae,6c* exomniuscandoribus,fplendoribus^lminusJuniuerfauce^nunan^
clartatem intrufanominetur fol.Scripfit enim diunusphilofophus,quodfenfi>
bibus fol eft, id eft intelledualibus eue Deum. Altera fimilitudinis genus cola/
tone unius ad unumjcVparis ad par.fumitur : quemadmodum fi ad clarta tem
lis dunfsimam trntatem comparare uelim, iam quoduis illiuslumad quam/
bet huius fubfiftentiam confero. Sic enim v7tscctriy , ut apertus pofthac audiev
tis,appellare confueui,maxime in diuinis,non ut Boetius fubfttiam,fed ut toftf
uifum fuit,adrem commodius fubfiftentiam,ne coincidam in imvw , quam nter/
prtes pene fingul parato more fubftantam ttansferunt.Non enim faber uefbo'
jrum,fcd imitator morum fojre ftatui;nec periculo grdi negocium fuberit, dff res
pfa

LIBE!

IIb

fpfaconfuetudinepalm fit. Audi'hs fane Deum phlofophs olemdic. Scut

autem folis eft glot>us,radus V lumen,cV: omnia unus fol : ita Dei eft pater, lus
& piri tus,dC omnia unus Deus.Idem de ani mo lccat indicare.
v. Nam Deus eft anmus,nobis ut carmina dicunr.
Eft di hominis anmus,qui confit mente,ratione SC fenfu. Mens illumint ra
tionem,&: ratio fluit in fenfum,omnia unus animus.Centrum nature, uniuerfori
medium , mund feries , uultus omnium, modusqj SC copula mundi, quo facilius,
tametfi fubobicura imagine , tarnen quomodocunque ad Deum comparabitur.
Naturam pneterea concomitantly diuinam plurima,quibus diuinitas nomen
Tortita eft:ut untasl, V ueritas, V bonitas. Dictur etam Deus folus , femper SC
ubique,intelligens infnta:ntellgens feipfum prim SC fingula,per eTe fuum /
gens cuncb,nomnaturamor&chartas,mmortals prouidentia:prxdicatur fa
penta,pu!chritudo, iuftitia, pax cVperfeclio. Poftremm ingenti numero funt,
quacDeum priuatiu aut neganter multo uerius enuncia nt, non ob defeclum re,
fed propter fuperexcellentianrexcedit enim omnem fermonem Deus. Tota h
enumeratio hue tendit,ut cogitetis omnia ifta cognomenta non tantum Dei pa/
tris S fpiritus,uerumetiam uerb quoque efle, qud eftDeflius amantifsimus,
optimus,maxmus,Deusfempiternus,neffbilis,incomprehenfibiis,mmob/
lis aeternitas,qui eft unus omnia,& omnium quae funt primordium.Ipfe enim eft
creator omnium,c per ipfum creauit pater omnia , SC idem ipfe, SC ignis confu/
mens,& TbT]p^^-;lux,dies,olympus,rexregum Si Dominus domntum,
Deusdeorum^anclusfanclorumjDeusAbrabamjDeusIshac^eusacob'.folus
aiti{smus,excelfus,fublms,habitans aterntatem, princeps dux primus SC /
uifsimus.A n,principi,medium 6 finis: caput cYoculus homins>perfeclo4
pax,ut t ia, pulchrtudo;fapient a, mmortals proudent a ch antas Si amor, in
telligens nfinta,intelligens feipfum primo Si fingula,per eTe fuum agens /
,1 SC ubique:untas,cY uertas,& bonitas,anmus,rato/ol,radus,fons
uita;,pelagusbonitats,caufa,pateromnum,creator,protedlor,faluator,redem/
ptor,ur pugnator,faciens mrabila>conterens bella: uufcus Dominus, zelo/
ces,5t Deus aemulator,Deus omnpotens,admirabiIis,magnus, terribls , uius
bC uidens me,antquus derum,permans,forts,Dominus urtutum,cV uta fem/
pierna. Ulis &fmiIibuspraconrjs,uerbum cum reliqus perfonis communter:
at hoc pfo proprie celebra tur,qud eft filius,fine principio genitus:quonam pa
trem habere,fed non princpium,i de femper patre, femper S mpafsbilter g
gni dictur, unus de uno,& unic,quem totus totum oftendit,& eus naturam ad*
arquatdemonftrat. Quaccunque hucafprant uocabula, qu~ecunque talem di/
feretonem nfinuant;eufcemodi erunt-quauerbum dunifsmum quod praefen
t fermoncjUt fumms laudibus dgnum,nueftgamus,pecular ornamento ex*
plicabunt:quemadmodumungentusnfinupatris,de quo ante Iocut fumus>
C \cccttfHf-^sK<ri'<w'T&,de quo loqui prom ifimus. Pro eo plane in Paulo fie
hodielegtur,Qui cum lit fplcndor gloras, SC figura ubftantia;eus:eaforfitan
confuetudne,qua hypoftafis fubftandofubftantia,cV non fubfiftendo /
ftentia, per quofdam traducitur etam dodos homnes,quod ta nterpretandum
eTe in libro deduabus naturs,qu fertur Boctrj,infttumur. Quanquam s demu
Ariftotels uolumina in Latinum uertens,^'* fimlter nomnatfubftantam
fuacp ipfemet pracepta tranfgredtur.-qua quidem mobltas haud exigua m plu/
rimorum oculs obfundit nebulam,ut uarietatem fer nullt hanc theologia Lar/
ftudiofi aquo animo ferre ualeant.Eft enim tardo plenum, uel porus odio , di/
uerfas condiciones unuoca explana tione interpretan , praert m in re non ora*
: todo fuco,cV fermonum flofeuls orna nda , fed robore uertatis SC rm/
tudne dfeipiinae. Vos quid fit negocrj,obfecro atten/
te ac impigr audiats.
Quid

4 jt

DE

VERBO

MIRIFICO

Quid ieDtopdtrecrfilio crJpiritufmo credendum. Cap. Villi'

DEcreutt reipublica? Chrftian* fenatus populusqj fdels, itafentiendum, ita
proftendum fore,qubd unus folus fit uerus Deus aeternus.mmfus, incom/
mutabils, incomprehenfibls, omnipotens C neftabilis pater C filius & fpir/
tus fandlus:tres qudem perfonae,fed una eTenta,fubftantia, natura, fimplex om
nino.Haec i'pfa fenatufconfulti uerba funt,hoc eft us, hoc eddum, haec iufbe reit
gtons uera lexrqua docemur unum , idemc pentus eTe fubftantiam , efentam
6t:naturamY7n)sflt<rf uer n fummadiunirate no medocriterdiuerfa cftamus
enm 8 folius eiTentiae,naturx,fubftantia?.Tfes funt hypoftafes,quas Latine uel
IIeidBoetiusperfonas tranftulit:cinunafimulhypoftafidu confiant fubftan
tiar.Non gtur uel dem dic1u,uel eodem modo erit v mstccri C fubftan ta; , fiut
neqjperfona C fubftanta.Fides autem catholica hace eft,ut unum Deum in trni
tate,cVTtrinitateminunitateueneremur:neqjconfundente^perfonas,neq;fub/
ftantiamfeparantes,inquocognofcimus aliter figrtficarefubftantiam,aliter -
s-o4{/.Pater enm ab terno fil um generando fuam fubftantiam ei dedit, ac nihil
ominus retinuit ; V filius nafcendo fubftantiam patris accept , fed neqj hypofta/
fimfuam,neqj perfonam propram,uel illein hunc tranftulit,uel hicabllo a (Tum
pfit.Sunt enm ambo V duarum hypoftafium, V duarum perfonarum:at uer /
nus ciufdem fubftantiam. Quapropter facile crediderim Heronym ifto inlo/
pro hypoftafi non fubftantiam, fed magis fubfiftentam traduxTe,potifsm"
in caufa tanti ponderis>ubi non mnima latere differentia nter v7risKcri\j deprehc
ditur,S va-t w:quam in Luce, primo uolumne,ac eius Iibri capite quin todecmo,
parter C recl fubftantiam uertii reperitur.eft enm noftro more vota fubftan*
ta:at vrnsxaris fubfiftentianominanda,ut cum dcat Apoftolus, x<*xrf vimsir
o-o?;nos ntelligamus figuram fubfiftentiae.Quo modo nanqj uerbum,^f<rxTp,fi
gnaculum uel figura fit paterna fubftantac, quod non limiliter , fed uerilla pa
eft tota patris fubftantia , prartercpid nihil aliud f Igtur fi ^?*xTf ab eo alter eft,
cuius enunciatformam,Chryfoftomoteftante,necefle fuit characlerem paternae
hypoftafeos,hoc eft fubfiftentiae , dc filum.non autem veras , id eft fubftantia? Cu
gnaculum. Pater enm generando fgnauit perfonam filj ,ficut annuii fgnatorrj
figura exprimt formam figilli.uel ut ipfe de fepfo docuit,Operamini,ait,non e
fcam quar pert , fed quae permanet in utam arternam, quam filius hominis dabt
uobs.hc enm pater fignauit Deus. Nominaturprterea fplendorclartatsfeu
gloria?,qua lumen delumne,quafi communionem indicans unus elentaz, quo
nobis uerius duae innotefeant fubfiftentae. Imago autem fiue xy quamus rota
patris fit oftenfio, ut non multo ante momento patefecimus:minm tarnen fecS
dum rem accipenda eft,fed cum re : quppe non artficials, fed naturalis nata fi/
netempore,caufaternitatis.Sequitur-Deiuirtus&Dei fapientia, quo ilium ir
mone ol nofter Paulus ad Cornthios feribens cognominat:Nos,nquit,prardi>
camus pfis uoeatis ludacs atqj GrarcisChrftumDeiuirtutem,De fapientia.
omnem enim in fe uirtutem fuprem habet cVpra?habet,ut omns urtuts autor,
V omnia per uirtutem rmifsimam nonlmitatam producens:quam cum men/
tis fuae oculis efet contemplatus propheta,exclamaut:Exaltare Domine n uv
tute tua.Quid dicemus de fapientia eius , cuius ftultum fapitius efthomnbusf
Eft enim plenus omnisfapientiaecVf ntellecftus,8c" fapientia; eius no eft numerusr
fed C fuper omnem ratonem C m entern , C fa pi en ta m fupereminterlocatus,
omnis fapientiaelargitor,cV omns intelligtiaecaufa,ex capite Dei progrefla
eft. In eo nanqj omnes thefauri fapientiae C fcientice funt abfeonditi. Porrbquor
niam fepfeuam , ueritatem 6V utam nomina t Dc filius, decebit utiq; rel/giofo
noscultuea uocabua uenerar,quaefintomnipotentsppficisproxmafigna, in
fummam animi noftri beafttudineni nos folcitanta.Beati (ait propheta)immar
culatinuia:nancicunturenim Dei uifionem in corde mundo, qua: eftfolahomt
num beau'tudOjfolafelcitas,qua?perhanc unam uiam nobis conceduir. Aud//
mus

LIBER

1| jit

mus ab ore ipluSjNcmojinquit, uenit adpatrem nifi per me. Va gtur qua tur
adpatrem,filus ebc" propterea uita e&quonjaharc ianua, hoc iter, hoc oftrtim
noftra de patre fcentia SC cognito eft.uertas ergo eft,aU'ter en m error cTer,no
fcentia,non cognito.Adhuc etiam uertas eft,qua unus eft:falum enim plura,
non unum eft.fed nouifsima duo fortafle to t fuqt trinitati communia. Filio aute
uiafuum udetur proprium uocabulum. Tales quide" in facrs liters plurimae
continentur formae no m nand ,fpec e dfpar es , genere laudabiles , quae in banc
metatn uniuerfae confonant,qud Dei uerb,id eft filius ex fubftantia patris abf/
que principio folus genitus eft ungenitus,af^ figura paterna: fubiiftai,
fplcndof gloria;,fIals hypoftafis,fi<: perfona uerbbfigillum patris, lumen de luz
raine,tmago uel e{/,Dei uirtus,cV Dei fapitia,uia,5< ianua cVoftium.Nunc re/
ftatqua bumanam fequunturnaturam,oratQoeperqumbreuicommemorare.
Verbum itaehoc tametfi eft Dei filius fempternus, ex fubftantia patris ante fe/
cula genicus:tamen eft nihilomnus ex uirgpis fubftantia in tempore na tus-per/
fectus Deus QC perfedus homo ex anima ratioaIi,& humana carne fubfiftenst
Homo igt tur cum fit,nhI humant ab illo p utetis abefle,nifi peccat : quippe pro
omnibus omnia fadus,quarcuncp Sc" nos,excepto peceat o: quar e hominis mores
&COgnomenta nonabhorret,non dedignatur no recufat.Filius homns,paftor,
pontiiex,obediens,iruus,mandatarius,miius,nihiI ferpfo loquens, neminem
udicans,non dans federe neep dex tris, neep finiftrs, fuam uoluntatem non fa/
ciens,ignorans confumma tions diem,fubrjcienti omnia fubi eclus > pernodas in
oratione , orans in monte, rogans patrem,interrogans qubLazarum pofuiflenr,
proficiens fapien t a,xta te V gratia ud D eum S homines, dor m tens in nauicu
la,efurens poft ieuna,fatigatus ex itinere,flens,anxius confortatus ab angelo,
fitens,ba ul ans crucem,crucifixus,m ortuus.Ia m ad car nem tranfeo, qud V uer
mis fu erit,0 non homo, qud ferpens in deferto,qubd granum cadens in terra m,
qud uitis,qubdouis,qudagnus,qud facrific, quod findone inuolutus, quod
epultus.Vos igitur qui bus eft ea foIicitudo,ea cura,cVqui miraculorum confide
dorum auidi eftis,eligite ex hoc conuentu, de hoc exercitu , ex hac ferme no m i/
num facrorum legione,quo fit potifsi mum in eiufcemodi operationibus utend.
X
l

Sidonius rcitt pdgnorum deorum derumq multa nomim:tum B.trucbM,quoi nmtn

De tligtre debut,pcndtt Animi:idco<fc poftuUnt ambo,ut pcrgAt
.-. ;
. . porr Capnion.
. IX.

Vm SdoniusjEgo, nqut, facerdotu" bocmuns uols lbenscp fubterfugto

* ac n unum te transfero,qui hodierna; difputatoni ordnepraelidesraut, Ucy
ptabt Baruchas fte,concedendum fuerr pulpito. Ego enim alrjs ab ineunte arta
ce,Sa teneris unguiculis initia tus fum facris,maieftatem nullam,neminem De,
nullum praeftablem nou,nfi qua: uidemus clarfsma mundi Iumna , folem die
opifcem, V lunam noctis decus : feu forte alia lucbula , quar uos fdera & ftellas
nuncupatis:c pbft fi quando pentifsme religiofus eTe uolui>occurrerunt inu/
bilium numinum ea no mina, qua? duobus his uerfibus eft Ennius rite cplexusr
"v Iuno,Vefta,Mnerua,Ceres,Dana,Venus,Mars> .
MercuriusJous,Neptunus,VuIcanus,ApolIo.
.
ra
i. Vel quae antiqufsmus Orpheus ad Mufaeum (cribes amplusifts enumerar;
Tellus,Koferpina,Liber,Spumigena,Hebe,HercuIes,Nymphae,Pan,Memo^
ia,Mufar,Gratiae,Horae, Annus, La tona, Dionc, Curets Corybantes, Caftor,
Pollux, Themis, Nox, Dies, Fides, Iuftitia, Rhea, Saturns, Tethys,Oceanus,
Aeterntas,Tpus,Styx,Proncea,Da;mottes cceleftesiaer^aquatilesrterreftr.ess
fubterranei,ignicolae,Semele,Bacchus,Ino.Leucothea ,Palarm5>Vidoria,Adra
a,Aefculapius,PalIas,Venti,Tonitrua,Menfi,Adonis,Eumenides, Hecate.;
a!iac,quorum idem gram's autor in hymnis merainit- Inter legendum autem ah>
.
HU
quandOj

f|4~

DE

V E R

M IR I F I

quandOjdum caetera non urgebanr, prolapfus obiter in externa , C explora/

tor fh aliena caftra irr epfi:fic Eugelia Chr ftanor libros legi.Et ego quocp,
Baruchas ait.Nam tuos ilos daemones,Sidoni, quanquam cum horrore ac tre/r
more,tamenSleg nonnunquamjc" Temper non tam legendos,qum ngligent
dos cenfui,eo quod patria diftabant inftitutione,& rationi n cgrueba t,quod
ab alio fadum eft,id Deum nominan : quofacilius accepi uerbu Dei Den m eTe,
quoniam idem cum DeojSc* abqj principio Omul cum paire, C fmul ex patre na"
cum eft ante xternitatem, C ante omnia fcula. Nam quod ex uirgine na
tum eft,non tarn eifentiae quam dfpenfatons fui tit a enm uoluit,fc ergo fuitra*
liampotuifletaiTumerenaturam,uoIui(Tet. Omnia nanqj qua-cunqjuoIuitDo/minus, fecit in cozlo C in terra. Cum uero inter tot mihi nomina eligdi options
datis3quod'nam in mtraculor operationibus uideatur fore omnibus efficaciuS)
ante quidem profeiTus i'pfe,fumrne de rjs nihil admodumfcire:quoniam poteftas
facrorum nominum adhancufqtauatemmaiores meos com tari uoluit,quomoA<
do patrum memoria in nomine TV\nningentia,fupra naturam, fatum ope'
ra faca leguntur.-nifi reperti fnt,ut alias in orbe terrarum,ic & a pud Hebreos fa
cril egi,u en efic i, fupertitioficfc exorcil#,quor um C in omni gente maligni fpri/
tus obftruunt mentes. Quare oramus re,Capnion,perge,ut ex omnibus acratif/
lmis nomnibus non ignoremiis, quid potentius ad mir acula , quid promptus,
quid maxime paratum itn'ta enim C Sidonius mecumdefiderat. Equidemdefi/
dero nihil aliud,inquit ,& ut pergas,oro iterum atq$ iterum.
>

Qjjifoh Dciomnipotentut miuculcrum optrdtrix.cr de quibuflrnfigurkiprctcrrt dt

iUo nommmirifico,qw>'utpdocognitum,o-qui uttnm
4,
, X,

''

TJIc Capnion5manifeftum et,inquit,nullam aut ucis noftra: uerba, aut linea/

* Amentorum fignacula,uim,potentiam,mperium, no tantum in eos qui ftfupra rratur erTeclus.'ueriim necpineos,quor6 natura mater eft, alquatenus,habey
re, nifi ida nobiliors operatonis urtute.Nam Ariftoteles inlibro que de Aai*
ma edidit,fatis Pcrpatetcs probata relqut.neq; fonum,neq; odor,ni(i
per qutddam accidens.alter nullum in corpus fortiri dominium, nullit infubftan
rrjs operari eflecbm.Exprimis cnim,non tertrjs qualitatibus conftamus. Virtus
igitur nobilior,qua rebus uerba praeter,im fupra , mdi cur
fum uim afferuntmo interim naturalis aliqua,fed fupra quo natura eft , eo qud
eiufcemodi quarlibet,qux natura duce ag t,uel fmile uel i nerus,non aute* fupra
fuam fpecioperatur. Itaqj cum internos line controuerfia hefterno diecuent,
fol Dei ipo tt iam miraculor eTe er ea trcem : Benediclus enim Dominus
Deus I rael j ( t rex pr opheta t) qui fact m rabila magna folusrh aud ab re (en/
ciemus , mirifico cuiqj uerbo Deum pum npotentia? fuac radium fngularem
indidTe,qux ft uirtus opera tua mirabilis effedus in nos ufep angelor miftifte/
rioperlata.-ficutdefigurs quibufd,autconfec1onibusarcanis,attefttefacro
eloquo,h a bemus com pert um:Fac ferpent aeneum, C pone eum pro fgno , qui
percuflus afpexert eum,uiuet.Item,SitefprtuszeIotypacconcitauert,pracce
dente oblatione aftumet facerdos a quam fan m in uafe fdili , C p auxill terrae
"dpbmento tabernaculi mittet in earn. fteterit mulier in confpedu Do
tnini,difcooperiet caput eius,&T ponet fuper manus illius facrificium recordation
nis,&: oblationem zelotypiaeJpfe autem tenebit aquas amarfsmas,n qubus eff
execratione maledida congefsit,adurabitxp eam,cVdicet:Si no dormuit uir alie
nus t ec,cV fi non polluta es deferto mariti toro, non te nocebunt aquae ihe ama
rfsma?:n qua s maledicla cgefsi.fin autem declinafti uirotuo, atqj polluta es,
C cocubu iiH cum a!tero,his malediclionibus fubiacebt'srDet te Dominus in ma
Icdit&on,exemplutnc<unc1orS npopulo fuo, putrefeere iaciat femur tu, C
tumens

Tl.

fcfj

tumcns uferas tuus dfrmpatur:ngredahtur aque maledtbe n uentre tuum,&

uterotumefcenteputrefcatfemur.Etre^6ndebitmuIier,^ien;men.Scrbet^
faccrdos in lib ello ida malcd i^&C delebt ea aquis amarfsmis, in quas maled
ca congefsit,S dabir cibibere:quas exhaufert, tollat faccrdos de manu eius
facrifici zelotypiac&T eleuabit illud cora Domino, fmponet^uptr altart&T fie
potum det muler aquas amarisimas,quas cS biberit,fi polluta e(, contpto
uiro adulterj rea,pertranfib5t earn aqua: malediclions>&: nfl to uentre cputre
feet femur,eritcp muler in maiedielion, C in exemplS omni ppalo. Qpd fi pol
luta no fuerit,erit innoxia, ScTaciet lib ros. Audia mus cV tertio Dei d odrina: Sic
benedicetis ffitjs IfraeI,S dcets es,Benedkat tibi Dommus,6Ccutodfat te. /
ftendat Dominus faci fuam ttb,& mifereatur tui. Couertat Dominus uult fuS
ad t e,& det tib pac.Et ponant nome me fuper filios Iirael,cVego benedic eis.
TaliuerborSui,ea figurar potentia,huiufmodiconfeclionuirtutc,hisfiuc ma
1edic1in,feu benedid/on5 carminibus, C compofitis urbis res ipf miro artff
co fabrtcatr, non nobis , fed per nosi Eten m fi diuin oportet nomiqibus iftft
nclufam cfe uirtutc,8 infallible numen accurrere.pottiamcp omnes legesre*
rum,0 fuperantc 5C penetrante delitefcere,opus ert no gnorarc:primm,qubd
fit illud nom en caeteris prairanrius,im folum iflud ex omnibus relqu5,cuius e>
nergia fecreta 6C fuppetjs arcanis totimt admratonis negoci cficatur:dein/
de quomodocgnitu.quod illudipfum fit,nec prarter id aliud rpotremum uer,
qua uia utendo adoramur,quodcupmus-Et eft idquid magn-cV hand fco,an
maxim.Ted tame Facile quidgradatim V prudenti indagine caufam
nomin,quafilanam decerptu extenuare,ufquedum quod later,comprehendas,
idejj illud effe quod defderas,irarim probes.Ex ingenti en im facror uocabuloru
accruo quedam accepftis ineffabilia,qudamquaruoce eferun tur, durum etil no
jmpofstbile. At fr difficile nobs,ex neHabili uocfieri,qua obedienter utamur,
quae'ue nobis quolibet cafu,quaus ' , quibufcunq; in periculis in prom/
ptu fit,&ad manum.Quare fuerit relquum,ut ducente necefsitate ad feru tandas
acri udicio nominaras uoces conuertamur,fi ante paulo altior (ludio tam ingen
fis potentT,ac tanta; nomina urtutis . breuisme nueftgem us. Qua
propter uifum eftapertius iam agend.Sicut enim clemetia cceli , & fideru radrf,
6C ignes aftror fempiterni fuodefluxu in fubterlunarianonihilmoliricredunf;
Hinctempeftates dubio pra?difcereccelo
Poflumus,hinc mefsiscp diem tempuscp ferendi.
Et quando infidum remis impeliere marmor
Conueniat,quand armatas diducere claiTes,
Aut tempeitiuam in fyluis cuertere pinum.
Necfruftra fignorum obitus fpeculamur,8ortus
Temporibusq? parem diuerfis quattuor annum.
Hoc natura? opus,liaec radorum influ en ta 5hic fubtili uiuacitate penetrans
Oa defcenus, luminis , comotionis C calorts. Hinc ut id poeta Mantuanus ait
Vertunturfpeciesanimorum,cVfpe<Sora motus
'
Nunc alos:aIos dum nubila uentusagebat,
"
Gonctpunt.hncilleauiumconcentusnagrS]
. " ' -1
Et lartae pecudeSi'St ouantes gutture corui.
Et,ut paucs compIecbr,ficut natura unuerfi ordnem fuum praeferptu in fin/
gulas agit res naturalitenita prxeminens natura? domina,omniumcaufa,duina
uolunras gratiam fuam llimitatam n uniuerfas C fingulas agit res fupernatura
!ter:ficut illa medi qualtatum fenfibiltum eudenter,ita iftaquando^ medio
nominum intelledualum confoederanter,fine proportone.abfcp fimIitudne,Pi
ne adeaufata com m enfurat ion . Quod nos Dens (iiperna reuelatione per
Efai docut:Quomodo,nquit,defcendit imber C nixde clo,cV illuc ultra non
r euertitunfed inebria tterram,c infundit eam,cV germinare earn facit, Cdat fe/

Hh
mea

j<

M X . I I

men ferent,& panetn comedenti:fic erit uerbum meum quod egredietur de ore
meo.non rcuertetur ad me uacuum, fed faciei quaecunqj uolui , V profp crabitur
in ijs,ad qua: mid lludCum igtur de fuperioribus,ut arbitror, liquido nobis uer
bum Dei, quod alio nomine ratio dicitur (quoniam utrnnqj'a Graecis una /
ciatur didione >-) apparuit id eiTe, quo Deus omnia facit, omnia operatur in
ccelo,S^ in terra,cV in omnibus abyfsis.De quo uei mathematicum, audite obfe/
cro,M.Manilium in Aftronomicis ad Auguftum,qui carmine Ocait;
Hoc opus immenfi conftr udum corpore mundi,
\f j
naturae di'uerfa condita forma,
.
.- , jr.. :
AerisatqjigniMerraepelagiq^iacentis

Vis a nim diu ina reg t,fa m eatu

. . ...... i .
ConfpiratDeus,St" tacita ratione gubernat,
. K
Et multa in cundas difpenfat feeder a partes.
>u
y
Gt ea ratio.a: idem uerbum humanam carnem indutum,quo magis nos
i us falutari contreda t one poflem us noftram commoditatem confequi , qudo
bis ocuh's cerneremus,6Y fingulis fenfibus complederemurillud ipfum, quod n
ultra neffabilbut antea Jiterarum circunfcriptione,fed enunciabili upce,compre
iienfibiliqj fonitu nominare poTemus:decuit am fingida Dei cum noftris maiori
bus pada confeedcrationem fupcr neFabl ,6Y^ nomine,
omncmdeni'qj pollicitationem ceffa re, ac transferr i pofterus in ipfius uifibilis
uer bi enuncibale nomen,per quod feeder a difpenfa t,uelu t paul fuperius ex car
minibus accepiftis : 6Y non fol um ita fieri dec ut t, fed it a Deus uolut , C ita multo
ante pra*dxtquod ego,G aequo ferts animo, ex oraculis uatum affirmabo.Ecce
dies ue ai en t,d ci t Do mnu s,S feria m dorn u Ifrael , 8C do m ut luda iced us nou,
non fecunda padum,quod pepigi tribus ueftrs, in die qua fortificaui
eorum.ut educerem eos de terra Aegyp t ,quod ip(i rritum fecert.Haec ira
in Hercmia leguntur:exquo plane ntelligmus pacta cum Deo,memoriapatr
inita,poterioribus annis caifa fieri &C irrta.n 111 padum trslatitia. Eiraut
ex omnibus legibus edds V nterdidis numero fexcents trededm ,prarci/
puum de nomine neftabil hoc padum , quod inrjt Deus cum Ifrael filtjs k filia/
bus fui&jhoc prom ifu m,h oc feedus. Ego, inqut, fum ncflable " Deus tuus,
fortisjzelotes Et fequitr,Altare de terra fa ci et s mihi,cV ofTeretis fuper eo hol
cauda C pacfica ueftra,oues ueftras V boues,n o mnile o.n quo memoria fue
rit no mints me.ueniam ad te, SC benedcam tib.Harc promittunturExodi cap/
te ugefimo. Atqui diruptum hoc fcedus, audite rurfus in Efaia dcc Dom/
mis: Ccelumfedes mea, terra autem fcabellum pedum meorum, quae eft iftado/ .
mus, quam ardh'cabitis mhrSc" qus ifte locus quets mea? Omnia hace m an us
mea fecit,& fada funt uniuerfa (ta,dicit Dominus. Ad quem autem rcfpicam,
nfi ad paupercuIum,Sccontrtum fpiritu,cV trementem fermones meosr Qui im
mola t bouem,quafi qui nterficiat ur S:qu m adat pecus, quafi qui excerebret ca
nem;qu offert o bla ton em, quafi qui fangunctn fui m offera t : qui recordatur
thuris,quafi qui benedcat dolo. Denomine uer nerfabil per Hier em,Eccc
ego uraui in nomine meo magno, ait Dominusrqu a nequaqu ultra uocabitur
nomen me ex ore omnis uri Iudaei dcents, Viu t Dns in omni terra Aegyp t.
Dt dijs Da wminibut.utifrrc uniuerft operm Chrifti soUcio,cr
deeub.
Cap. IL
Vm itaq oftderimus id, quod Deus filqs & filiabus fuis de populo Ifrael.
^padum-conuent fuper nomine TV\rrhabuic,otnne in nhilum De quoqj fea
tema redadum , adhuc explanare oportebt, nomen lludcommutatum ti
quoddam aliud ei1,quod uel parem cum neffabl,uel maor uim obtineat.Su/
per quoiter Efasanimaduertamus oracul,quiahec dicit Dominus eunuchs
Qui

Qui aiftodefint fabbata mea , & elegcrint quae ego iiolui, Sc" tenuerint feedu
me,dabo eis in domo mea,8 in mris m eis locum ,6c" nomen melius qum filfjs
&ftliabus,nomenfempiternum dabo eis quodnonpertbit;quadicatftIrjsc\:fi/
liabas meis ded nomen quodcelTauitrnimc uer eunuchis,qui fe cadrt propter
regnum ccelorum,dabo nomen melius,& permanentius, quod nimquam ceiTa/
bic.Proeoautemquodinhoc uaticinio locum inrcrpres iuftqudem traduxit,
(citte in Hebraro magnum contineri myftcriunv quod Chriibants nobis reuela
cum eft Illic enim Hebraic v lad ponitur,quod C manufignificat. Vnde caftis
hominbus promtt filia Dei,qu manus eft pa tris , V ciufdem quoep nom da t
ri, no ab re iudica m us.De qua nomin is transi a t ione it cr Dominus p er LTaiam
fie Iudaris Ioquitur:Et dimittetis nomen ueftrum in iuram entum clecli s meis , dC
interficiet te Dominus Deus,cVferuosfuos uocabt nomine aon'n quo qui berfe
diclus eft fupcr terram,bencdicetur in Deo, amen.hoc eft in Deo ,quinon tant
manus,ut fupra,fed etiam qui eft uen'tas,uerbi1 Dei incarnat,qut dixit.Ego
uia,ueritas,Vuta. Videtis ne hue acceder q> principi attulimusoracul- Puer
natus eft nobis,2t" filius datus eft nobis:& fiiitdom inatio eins fuper humer eius,
V uoeabit nom eius kVq pele.i.min'ficQ.Hoc eft illud nom q? quarr im us,hoc eft
illud uerb mrficinommrificf,qcP expedtamus, quod ante arrernitatrcV fupra
ternitat Deus eft,cV fatfus eft homo, fe.es prim admrabils Deus cV homo, uv
lia perfona, dux naturx:uel,quod maus eft,n uno corpufculo naturx, Dominus
& natura.Natus eft,fed dC ante genitus fuir. De fexu muliebri , quod humanfi eft:
fed dC de urgne incorrupta, quod diuinum. Hinc fine ptre, linc line matre, /
trunqjdiuinitatis.ln utero portants , fed in utero portato prophte cogntus , 8C
exultanri coram uerbo quo nafcebatur.Pannis inuolutus in tugurio,fed et fin/
done fudario euolutus refurgebat morte.In prxfepio reclinatus, fed ab ange
lis glorificatus:ftcllademonftratus,hmgis adora tus. Fugt in Acgyptum>fed
Aegyptiorum idolafugauir. Non habebat fpeciem neqjdecorem apudlud.cos,
fedpecofus erat prxflrj'shominum coram Dauid. In monte, ut fol transfigura/
tus,fp!enduit,cV qua maieftate in indicium uenturus ciTet,aperuit.Baptirattrs ut
homo,peccata drmitts ut Deus,non indigens ut aquis mdaretur ,fed ut aquas
mundaretTenratus ut homo,fed uiclor utDeus,cVconfdere iubens quoniam u<
ccrt mundum.E(Iirrjt,fed paut multa milia, panscp de celo uiuus decendit. Si
tiuit,fed C exclamaut-,Si quis fitit,ueniat ad me ut bibat: V cuicunq; in fecrede
t eft pollcitus, quonia m fium na de uentre eius fluent aqua? uux. Fa tiga tus eft,
fed fatgats ad fe uen entibos requiem promifit. Somno grau a tus eft,fed tempe
(late orta euiglans imperauit uentis SC mari. Telonum ptrfoluit , fed ex pfee*
Samaritanus conuco nominatus/ed reliclum facerdotibus 5 leutis faucium
curauit.Dcmonum habere diclus,(ed Gadarenodxmonaco,excelfi De filius
agnitus,de quo Iegonem demoniorum eiect,cV in mari fubmerfit.lpf eft.qui ui
ditfatanamducem dxmonumtanquam fulgurdeccelocadentem- Lapidibus e/
tiam obruendus,tamen abfcondt fe per medium llorum tranfiens.Orauit,fed C
orationes exaudiuit.Fleut, fed abfterfit Iachrymam. Quxfuit ubi Lasa
rus,homo enim erat.at fufetaut Lazarum,Deus enim erat. Venditus paruo, tri
gnta feilicet argenteis, fed mundum precio magno redemit Ta nqu ous ad /
cifionem ducebatu r,fed regt,id eft paicit lfraeKcV orbem. Agnus obmu/
tefcens,fedcY uerbum,Sc" uox clamantis indejferto.Contundttu^uulneratunfed
bC curat nfirmtatem, C langurem. In ligne* ufpenfus occid/
tur,fed ligno uitam reftaurat,cV latronem fluat, 8C moni tenebras inducir. Pota
turaceto,fed aquamin unum mutauit.Traditfpiritum, icdC p otefta t habet
refumere illum.Et feinditur uelum : quoniam qux fur fum funt reuelant ur.Rum/
pu n tur lapides,m ortu refurgunt. VI ortur.fed uiuifica t , St* morte morte refolut.
Sepelitur,fedrefurgir. Ad inferos decendt,fed animas reducit, 5C in caelum afee
itfb uenturus cft udicare uuos &C mortuos.Rede igur nomen eius uocatum
Hh i
eft

,S

D S

VERBO

MIRIFICO

eft mirifcum,qu plenifs mus pfe miris ft mirabil bus.Et fctore,qudnm huffC
fanclufuumjqui eft fandus fandor,mirificauit Dominus, adeut exaudat no,
cum clamauermus ad eum.Habetis quod'nam fe uerbum mirificum. At quom o
doenuncatur illiusnomenfEt eft'ne unum mukisprus enumerats ? anprrtt
rea etiam aliud quacritsfNon uerb feripturam fandam imitar i oportet, qu de re
bus abftrufis , Sc" arcanis nos edoceat Itacp fi memoria cpleclimur difputatiortis
noftra: anteriora colloquia,reperitur uerbum inpatrc, ft" manus intnu,cVDeu&
inuifibilis,c nomeninefTabile,ficut oleum in Ienticularpoft uerb qum ft incary
utum,exut ptre uerbum.inclinauit cozlos, C defcendit, cV emifit Dominus
manu fuam de aIto,8t" Deus in terris utTus eft, Scum hominibus conuerfatus eft:
V uoeatum cft Ali nomnouum uoee artfculata > quod os Domini nominuit,C
oleum effufum eft nom eus.-aperta eft ampulla lenticular formater eti ambitui
& cornu flrj olei.uinea diledoladum eft,in qua pfe nlius uera uitis eft, oleum
effufum nomen eius.idcirco prar omnibus participibus, 5C prar omnibus confort!
bus fuis unxt eum oleo lactitiac Deus.Quo quid oraculo.quibus adytis, qua dt>
uina uoce conrjeimus * rPWTa Mefsiah,quod ab undione interpretatur ^svr * tie
-lud nomen e(Te,uel aliud quippiam, quod %isy Dei filium propiori fono , /
cuIiariusfignificet.Nam %iss nonproprium,fed commune &/
cupa to eft poteftatis C regn. Singuli reges, omnes facerdotes quicunqt undi
funt , jgise funt. xf nancp ungo interpretatur, 8c" %i*s undus. Magis ergo pro/
prium illius nomen acceptandum nobis eft,in quo facile cunda pofsimus obtint
re,quacuoIumus. Quodterum exfacris charaderbusrmarinon fine aecurara
qudem diligentia iubemur , hortante hocipfo,de cuius nomine agitur. Scrutai
mini,ait>fcripturas,illac funt quae teftimonium perhibent de .

.
.. . j
(f
XII

e*
" *
*

Vid de caufa noftfa fandi Iibri continent r"Oro uos optim ur audite abftp
^-tardo,ergte anmos.Iam enim-prop tdem accefsimus fC adfumus pen
ad ipfas fores inueniendinominis.Hiftoria facrofandi Euangelrj hxc eft: In men
fe autem fexto m i (Tus eft ngelus Gabriel a Deo in ciuitatem Gal larac , cui nom
Nazareth>ad uirgnem defponfatam uiro,cui nomen erat lofeph , de domo Da/*
ud,cV nomen uirginis Maria, Et ingreiTus ngelus ad earn dixit,Aue gra ta pie/
na,Domtnus tecum,benedida tu in muleribus.Quac cum audter, turba ta eft in
fermone eus, C cogitabat qualis eflfet ifta falutatio. Et ait ngelus ei, Ne timeas
Maria.-nuenifti enim gratiam apud Deum. Ecce, concipiesin utero, fie" paries fir
lium,3c* uocabis nomen eius,v\OTP I H S v hiceritmagnusjcVfiliusaltifsimi
uoeabitur. Verm ego geftorum feriem recenfebo, fed quod noftri*
iegockimattinet,retrincipiam.Etpoftquam confummatifuntdiesodo,ut c>
cuncideretur puer, uocatum eft nomen eiusTVWTV4 ihsvh quod uoca turn eft
ob angelo, priufquam in utero concipcretur. O foelicemhanc horam>fauftuo
huus lucs momentum,clanfsimi homines C amantifsimi ftudiorum fodaIes,iQ
qua tarn excellens-tam potens,tam uicloriofum inuenimus nom: cuius nutu ac
ditione non tantum amplifsimus orbis terrar ambitus, uerumetianvtota mutig
di hace machina,cV fupermundals illa inclyta regio,fuperi atep manes reguntur.
Quem fcripfitMofes in lege C carteri prophetae,nuenimus i h s v h> fpi*
defideratum,diu quaefitum,ualdeinueftigatum> iuedifsimo cum frudu uolupta
tis,cV cum infallibli,ut arbitror, nter nos charitats uinculo perpetuts temponV
busduraturo.NomenfummumcVexuperantfsmum,nomenreligifum,fandTiS
$C honorandum,nomen in quod omnia facra nominafunt rcferenda,quOd eft fu
peromnenomen,quod nominaturnccElocVnterra,etam infuturofeeulo.N
mea miuculofum cV mirificum,nomen fono uocis 136 ucrknefL bt>
>

Ie,noQ

] Lifrfc II' - styt^lif

.-i.

] 9

li non <&4f>ttyf*M*V fed mwif** Nec eft uffa uirtus in ccfd 0 in fi

ta quarnominn^n^ IHJ VH reltercaLideat.Ncc eftullum aliud rtomenquod
/andius C r eligtofius conftaccutus literac D eus,cuius fyll abac pf tus , cuius dis
So Dens homo cft.Quid attontt obftupefcitiVQuid in me fixis oculis ntue
minicqud intent ora tenetiVSi mramn,uel hoc addam,quod prus tanto tem
pore,imo tot feculis fufe ineftabile,iuncla nunc una, non fonante , fed confonante
tera eftabilefadum eft.Etfi adhuc admramini,adhuc addam, quando uerbd
-fcendt n carnem,tunc litera: tranfiert n uocem. Vdete,quam apert nobis, Q
qum fdelter totum pando arcanum. Conceptio licerarum yllaba dicitr,unq>
iyllabarum diebo uocatur. Redgitis me ad grammaticorum tandem elementa,
quanquam uifu parua,tamen uirtute maxima. Non mediocr is eft ponderis.fi Pia
toncredimus,negociumdeIiters:probatipfefumma ndutra3cYacr ftudi'o,6C
ingenioagac earu di'uitas,imb deliciasen libro cu Cratylus inferiptio eft. Sed
;redeamus.enimuerout in hoc tarn excellent! nomine quinq? lit eraru, pars uoca/r
lium uim gerit,pars eft confons : fe eti totius didionis dux fun t fyllabae , quar
prior ex uocaliu uim gerentibus,fecunda ex reljquis aflumpta w confonante ort
fur.Vos quarfo recordamini Pcnta teuch, C memineritis optimum, maximum
Deiim nulla fmlitudine,nulla erTigte,nulIa imagine,nifi fola uoce figntticari ue
le.Idcrcoplebconconatur Mofes hoc modo.Locutus eft, inquit, Dominus ad
uos de medio igns,uocuerborum eus audfts,& forma penitus n uidtftis. Et
deinde ubiungt,Vt fcres,quom" Dominus pfe eft Deus,& non alius prter *
num.Dccoelo te fecit audire uoe fuam,ut doceret te , C in terra oftdit tibi ign?
tfuum maximS.Hacc Mofes.Pergite audiendo. Voxfpiritus eft. Voce enim diff>
unt aerem iclum : ita Nicodemus apud loannem inftitutur, Spiritus ubi uni t,
fpirat,c uoc<? eus auds:fed nefeis unde uenat,autquo uadatDeus V ipfequoqj
ipirtus ehlta Samaritana cruditur. Conuenientifsima ergo fignacula De noca
Jium uim gerentes funtlterae,quppefine uoce haclenusfuerc.I hoc di mim tc,
quia diuinttas pfs liters defigna turmunc ad confonante tranfeam us, qu ideiu
arbitramur corpulentorem,quod per fe,ac fine pritu uocali null oris fonra
habet , fed tantummodo cononat. Ea uerbeonfonans eft litera non ortutu
f>ta,nec imprudenter arrepta,n ab imperitia,neqj infetia, autprxter opinon,
prarter'ue fpem admTa:fed proudentia fumm Dei omnia cfcunfpate,omna
xhfpenfante,uxtaarternfuf rations examen ex um'uerfis charaderbus electos
quar apud Latinos Es,nominatur.Docu taut nos,fi memoria tenetis , /
chas hefterno fermone , diunum putar uocabul
Es , quod eft interpretar
igns.Hiceftille De maximusrgns, qu nobis in terra pariter uoce paterna
oftenditdcens,Ht'c eft filis meus dleclus.Etsat, Ven mittereignin terra
ft quid uolo nif ut accendaturf Vt clarius intelligatis atqj lucidius(n5 enim per
iambagcs,c uerborum obfeuros anfraclus uobiicum,fed patenteragam C aper
t)atreponite haec imis fenfibus : res erit me iudice non parua u?s Es, quod /
bracegnem fignifcat,id efthoccorpus,nondiuinum,non arthereum,non prav
lgofum,no apparens,utManichi,Eutyches,Diofcorus, Timotheus Aelurus
fomniando deliraruntrfed terreftre, quem Mofes ignem in terra cognominat, cS
lecundQPythagoricam Cabalam dcutiamus. rem tuefrdam audi tu. I 'rotelo
nueniemus id eod numeri moduIoconftare,quo noftr hoc ^ i s v , au
gufte maieftatis nomen,pari harmona,arquabili commenfuratione.Porr dicer
tisfortafle literam banc
Es, qua? medio ftansfecundam fyllabam faci'at.nort
rite genti more appellarided pro confuetudine linguae fanefke(fie enim Hebrat
ci fermons idioma uocant)enuncar deber, c de fanclis feripturs pala?ftr /
gamus. O qum nondubtarem ego uos in myfterior penetraba fecretus intra
ducere,fi Pauli fenfs oratione refponderc,cum fie ait, Norum ergo Ot uobs>
quoniethncs C gentibus miftum eft hoc falutare Dei,S ipil audit.Sed perma
iiebo in diomatc fando cum facilius, tum ettamman tfeftius facratiTsim
Hh 4
nomea,

D E

V'E'R * HfVJl t !

nomen HbracS explicabo,eufdem linguae modo proprietate.Obdfnuit nJcfc

Baruchtas difputandout pfe de fe gloratur, eumfr'rionc' acris elle congrutio
rem. Agite3uults* pfam mine cohfhantem lteram qux oferitur,adamufsim ex
plorare:cauendm prus eft, ne obliuifcamni literarum', qua? in hu'us nomnts
fcompoftionem rngreduntur.Snt aUt" quatuor foIarTW i v iquibus tetra
fct her ab hoc conforte noftro late admodum.ac maxime nterdum memorabili/
ter oftenfum eft. Qua* cum dici humana C uoee Y facilitt nequeant , apporter/
nequdem decebat ncarnandum De, prartereas alium cum carne afumerecha
raderem,quo nenuncablis fonus,ac tune inuiiibilfs Dei,inenarrabilis nota, in
ter humanos nunc poiet dents ftrdere aliqundo,6t" c effobilter uoeari , qua/
tenus ante inuocable,modo fentiatur uocable. Appellant uer earn Hebran /
fonantem \p fchtn,quod dentes,Heronymus presbyter interpretatur, ad Pau/
lum Vrbicam cfcrbens.Septimaconnexto quaceft extrema , quo in ipfo quoqj
feptenario numero ptmyfticus rttelledus, v copli,^ res, fchin,r\ thaf,id eft
uoca t io;ca ptsjdcntum ,fign a. Per dtes articlala uox prom tur,cV in his fignis
ad caput omniurrnquieit ChriftusSperuenturjper quem & uenturad regnu cet
lorum.Oro te,quid hoc facratus acramento,quid huius facramt uoluptate iu/
cundiusrqui cibi,qua: mella (lint dulciora quam Dei fcire prudentiam,& in abd
ta eius ntrarccV enfum creators nfpcerc-: fermones Domini Dei tui,qui ab
huius mundi fapentbus deridentuf,plenius difeere fapentia pirtalr Haec non
mea,fed Hieronym uerba funr,tantae autoritatis uiri.ne udear aliquibus fi'gm"/
tum commentari uelle.Dentcs igitur cumfint inftrumenta fandi pottfsima, de
quibus \r fe h in litera celebror e(Te dicitur : quid mrum fi cund atTenriantur mi
hi nobiliores ca-ters grammatici(taceo de ipfis theologis) ad pronunciationem
netTa bilis nominis illud,& non aliud elementum fuTe rfitum qum com m o
difsim N efeio quo cert paci illius uencrand, uel pot ins adorandi nominis
reda infttuto nemne,neqj uno autaltero dodorum homtnum>cV dunae philo
fophix magiftrorum probabil it er hadenus anim aduerfa eft, quorum utentes in/
uentionibus adhancnoftramorationem,non paruomcdrandonerepofTemus
leuari.Sed funt tarnen apta quardam huic operiadiumenta cVfubfda,quaeiniIlo
rum uoluminibus repertuntur abfcondita,quibus nonmagis ad caux inuentio/
nem,qu m nuen tx confirm a tionem diligter oporteat inniti. Quale illud extat
egrcgium,quod nos prdem de Hieronym epiftola expifeat fumus.
Demtmiifiatibut&nommisDciiiritbmeticrtitnc,

dp. Kill.

^TWeW 1 h s V h difcutiendo:adiungam aliquid Iatitiar, utmagsobledeirrf

ni,Sc" hilariori me uultu audiatis.Ratione mat hematica compertfi eft, corpus in
multitudinis copofitione quarri oportere,fpiritum in ilmpl cta te unita t.ut qu
to ad imitate res quaclibet accdt propus,tantofifpiritualior,cV materia; /
pendtcrjs defarcatior.Habemus uerbt'Dei ilia m omnium fpirituum fimpIicilsimS
diuinitatem,quar unitate ipfa deiignatur, cuius tarnen nota ex Hebrars dfcipl
ns tetragrammatinominis quatuor ftos literarum charaderes continere difei/
turrreftat quxrendum corpus ncarnat,eiuscp charaderem. Ad multtudinigtV
tur refpcamus,&f ad tempus incarna tonis , ut ex fgniproportione ad fignat,
peripcaciores euadere Iceat.Primum qui propter mundifalutem in mund" ue
niequaxtate mundi corpus aiTumpfitcRede^ mihi confentiente Apoftolo r/
fpondebttisJn ultimis,fiue nouifsimis diebus. Nos enim hi fumus , in quos fines
feculorumdeuenerunt. De mundi uer atibus diuerfi uaria tradiderunt. Oui/
diu s V turba poetarum quatuor effe mundixtates affirmant : Heiodus quinqu,
inflar Danieix ft a t : caeteri Cexjuxf a \W*fc^quo D eus cunda creauit ; r eliqui

LIBER

IIb

*4*

qui feptem,ut 8 eftopinio.Sed eas non pro mea fententia diudunr, qui fu/
curum feculum actatem feptima m dcunt.Tunc enim Dcus creabit coc um nour,
8C terram nouam,cV noua faciet omni a,ut facra nOnuant eloquia. Non ergo mu
di huus artas quaedam erit,fed nouus mundus:& no am fabba t um,quod Hebraei
feptmum uoiunt,fed fabbatum fabbatorum,& duratio arternitats, non tempo/
ts.Nunc aurcm x&si,C Dei uerbum C Deus,in feptima huus nftabilis fecul
tate aduent in carnem. Aetatemuoco ftatum mund quendam nter duasinfi/
gnes C communes uaratones,cV quafi peregrinas eus commotones. Sane pr
mam fui (Te cenfeo,cum perfeeli fun t cal C terra, C omns ornatus eorUm. Vi/
dtcpDeus cunda quarfecerat, erant ualde bona : V fadum eftuefpere 8 ma/
ne dies fextus. Dende fequuta eft ingens mutato mund poftdiem feptimum,
quando Adae locutus eft Deus,Quia audiftiuocem uxoris ,& comedift de Ii/
gno,exquo praeceperam tib,necomederes,maIedda terra in opere tuo.A crea/
fioneigitur mund,adufa tranfgrefsion Adac,prma artas mund, pro exili meo
iudicio ftatuturrab illa ufep ad Noah diluuium,fecunda actas: tertia uerb a Noah
ad Abraham,V eus circuncifionem dcetur fuiTe,quando ab idololatrs Eupbra
tetfuuioduidebatur fidelsDeopopuIus.Vnde Abrali cognomnatus eft *\zy>
Eber,non a Ingua,qu fuis ntegra feruauera t **\sn Hebri flj Selah,fed tranfi/
tuEuphrats quafi transfluualis.De Abrah adMofilegefcript5,facrac C mu/
Ciplces cxremon as,quart aetate numerabimus : quntam ad Hebraroru regn ir,
quando poft dirut Trota m,V luftrs homines tpora fupputare cpert : fext
ufqjad urbnuncRomam condit, quando fingula manu regs ncerca guberna/
bantur,nulIo iure diclo, null a lege lata,nifi quas Romulus poftbac ad populu m
nufculasfanclionestuIit,quas Curiatasappeaut.ExtantiiperhsSextiPapy/
rij uolumina,quaefipoteftis,accuratiusperlegite.Inchoauit id feculum Olympia
dibus dinumerare annos,ficutprarcedensluftrs,uq; ad&sv attat, quando Ro
manorS annus captatonbus atqj trbutis uniuerfus erat orbis adferiptus , qu
uocamus ad noftraufcpteporalndidonjtresolympadas terna ue luftra cti/
nente.qunt feptima nunc eft actas. Ea fi uer,fi a?quabiliter m e,fi n fegniter pen
fata arftimabits>gaudebo frudu mihi ftudior baud mediocre adelte : fin, ut fore
form ido, m ul to fee ius,uel aliqu de me uobis conatu oftendero , V falt p I a cu i'fe
uelleudebor,nihilomnus alludam ingenio meo, C perinde atep ita res babear,
ponam Chriftumin fine dier, id eft circiter feptima artat huus mund corpus
aKimpfifle.Corpus aut,ut dixmus n multitudne quarr endum eft.lgitur fi poft
unitat,qua: non numerum,fed Deum fgnificat,ex omnibus numeralibus figu*
ris apud Hebracos fept" num crom m domos fnxertis , V in fingulas ordne t nu
Iterarum arithmetical cotuberna recluferts, manifeft apparebt in feptima
domo,5 in eus conexonis medio loco,ipfe nota w fchn mediator? defignans
Dei C homnis,Deum C horn in,qui fecit utraq; unum. Eft aute* feptima: domus
connexio nomination hare res,tt? fchin,n thafquod Latin interpreta tur cap/
fis: W fchin,defigna tio:quai prardceret aIphabet,cV prarfagire t uaricno,qu6d
ipfa litera w fchin,erit aptifsimus character fi'gurdi nominis mwrp ihjvh,
quem Deus pater dedit caput upraomnem ecc lefia m, qua? eft corpus ipfus,uc
ad EphcQos fer i p tu Iegim us. Quod mihi quondam apert udetur Mofes prardi
xiffe in Deuteronomio,cV eus libr capte duodetr gefimo, m u en t ur naton
. fie uaticinatur.-Si autem audieris uoeem nw ihvh Dei tui.ecce quatuor lite
re.D einde poft; abundantiam b en ediclionis fequitur, Videbunt omnes ter rar u m
populi,quod nome tetragrammatonuoeatum eritfuperte. Qui quidem aceruus
orationis ex iftis tribus,uideIicet,Nom,Tetragrammaton, Voca tum:fimul col*
ledusjomnino iuxta CabalamHebrarOrper xp fchinfrequentiufu intelligitur:
ut fi ultima refpondeant primis,nihil aliud hare propheta contineat , qum fi au/
dieris uoeem nWS hoc eft quando tetragrammaton fie t audibile, id eft, fia b il ,
tunc nomen tetragrammaton uoeatum per wfchtn9crit fuper te:haud fecu

tf4x

DE

VERBO

11

atqjfidiceret,Si nomen inefabile ttragrmatonoporteat fieri efTbfIe,necefla

ro uocabtur per confonantem,quae appellatur 11? fchn,ut fiat n*\M?nSqui ert fu*
prate,caput tumSt" Dominus tuus.BenedidusfitDeus6 pater Domnnoftri
i h s V Chrift,qu defuper nftillat nobis cognition? ueri nomns uni/
gertti filrj fui S faluatoris noftri,ueI fecSdum Grteos fanators noftr. Hoc enm.
nomen medendo C Taando deriuant Grxcorum autores : Hebraeorum'uer
grammatici faIuando>ut dem i HS vh purent quodfaluaror. Atqul
faluatorcommunenomeneft,n,\4?rp ihs vh autem maxime proprijita quod
null alter nf filio Dei ncarnato conueniat.Fact hoc uarietas I iterarum 5ex qui
bus didio confit quali feculo non eft audita unquam altera fimilis
*
VedijsfahatoribWiquibmbocnommknonqtMirdt.

Cip. XII II.

pVere patrum memoria plures faluatores Iefu uocati, fed alrj's literis, alfj's fyl
* labis. Nemo enm has fimul pro fo nomine ufurpare unquam aufus erat,
qubd tota duntas in eis contneretur. Sed qufqus alqua fandtate prardtus
exiftimabatur, is aliquam ex ffs fancls charaaeribus lteram nomni fuo nanci/
fcuehementeroptauit.ut^w Abram n he.Dixitenim eDeus, Non ultra uo/
cabtur nomen tuum "q*o Abram,fed appellabers Abraham.EtHofa
adeptus eft,M'od.Cum enm Mofes ad explora ndum terram*Chanaanuros mit
tere deIiberaTet,pr aefecit eis Hofea filium Nun,de tribu Ephraim:cu ut foret fa/
lubrorifortitudine,mutato nomine addidt Mod Jiteram nomns ineffabilis pr
mam>uocauitcfc Hofea filium Nun , ywffV1 Ihofua>quod noftri etiam tranftule/
runt Ihefu.LegiturSt" alius de Bethfames, cuius memoria in libro Samuelis red'
tatur. Simili nomine &T tertus tn libro Efrac filus Iofedech , qui non feruat n he,
fed nominaturlefue. Repermus 8C in orationeuats AbcuK , uerfu antepenul/
timo,quando ait :Ego autem inDomino gaudebo,& exultaboinDeo Iefu meo.
quod iterum minoribus fyllabis compofitum legtur
Ish, id eft faus, qua/
f cum tadiceretpropheta, Exaltabo inDeo falute mea : quod neququam cen/
fer debet proprium Dei nomen, fed eius epitheton fu appfitiua conftruclio.
Eftetam quartus ftans coram angelo facerdos magnus,quo anglus abftulit
iniquitatem fuam uidente Zacharia , qui pariter cum filio Nun Gmilbus literis
feribtur ;pMsnn4hofua:putatutqj tune Zacharias n co loco umbram uidfte
aduenentis uer luminis. Legtur quintus lefusflius Syrach , qui fuit Ptolemafi
regs Aegypti tempore cognomnatiEuergetisV&credfrr Ibrum , cu nomen
Ecclefiaftico extat, edidife. Quotquot runt qui noftro fermone Iefu cognomi/
nantur,iIlorum nemoeas literas Omninopofsdet,quas ncarnatum hocDe uer
bum,Deus nofter: per quern creator fecit c" fcula, cuius excellens llud nomen
admirabili maieftate plenifsimum, nomen inclytum, felix, auguftum, nomen
grauifsmum3maxmac dignitatis, potehtifsimat autoritatis in coelo , fummi ma/
gtftratus in terra , iucundum angelis , religiofum hominibus , terrib le darmonibus, quinqu literis, id eft ex: nomine tetragrammato , S una infertaw,miro
fpritus fanel artificio mpon tur.-ficu t dem ipfecufus eft nomen, ex diuina C
humana efenta conftare agnofcitur. Nam ficut anima rationalis &carounus
efthomojitaDeus&homounuseftChriftus.Etita WW ihsvh nomen te/
tragrammats literis, V: una
fchin confonante pronciatur,ut eum denunciet
qui eft TP Iab ,id eftDeus,&vto fauach,id eft uelatus:ad quem fie Efaasloqu/
tur, Ver tu es Deus abfcondtus;Deus Ifrael faluator.Difflclis eft creditu , uirf
optimi, fi non C facris prophetarum monumentis hace mea roboretur imbccllfe
oratio.Quare audite.quacfo uos,rurfus Efaam Ioquentem, Propter Son non /
cebOj&T propter Hierufalnonquiefc,donecegrediatur,utfplendoriuftus eius,
C faina tor eius ut lpas accendatur, C uocabtur tib nom nouS , quod os Di
nOirtinauit.qud mu tis apud maiores noftros cmune hoc cognomctQ fuiifet,
I '

non

t IB

I I L

4*
non utiq? habitaras effet Chriftus nomen nouum , quod as Domini riominauit*
Primo enm Iofue nomen,quod Lat ni Iefu interprerantur,n5 Oeus ipfe,fed M er
fesimpout:quomodo gtur os Domini nouum nom Chrifto adderec, quod hu
mana prus excogtaflet nuentiof Sed ne prattereant nos uerba propheta;,uidea
mus nunqud lampas in effigie fua,& figura coninantis \p fchin lit era:, cire im/
dudis lineamentis corporalibus par C confirmas cft,in quar inftar 4 iod elemen/
ti,quod deitatem Hebris defignat,Iychnus fpIendet.Oieum eius lampada Sc" ly/
chnum ita igniconiungit,|ut abfqj omnibus rjs fmul iundis fplendor lampadis ter
nebras exire noIit.Quare Salomon cecinit,OIeum eflufum nomen tuu m. Ol e um
autemapud Hebreos w fchin incpt Iterangitur \p fchin oleinota,ideft eff/
fi C effabili's nominis conuenens extat fignaculum , quod ita Chrifti per formai
bibitjUtquicquid de una inillo natura dctur,de alia quoqjuerumefteperhibea/
tur.Iefus homo natus eft ex uirgine,nvB7TVv ihsvh, ett'am Deus natus eft ex in
corrupta muliere.'unde ipfa non tantum xpisonK^ id eft Chrifti parens , fed eti
kewxGKd eft Dei mater urecolitur.Qua in caufa Neftorius imprudenter defi/
putt,qui diuinam optratonem logicis fophifmatibus metiri uoluit, magnum C
iadmiratione dignum:fed tarnen uerum eft in una fubfiftentia,& Deum efte natifs
V Deum eflfe mortu&.Et quid multisfTam fil turn Dei efte filium hominis , quam
C filium hominis eflTe filium Dei.Quem diem effe filium hominis r Refponder t
apoftol,quonam altj Eliam,aIrjHieremiam,ueI unum exprophetis. Interroga/
bat tum eos fltus homnts,iIle uefttus,ille ftans, ill e fens, ille tradendus, lle fla/
me eflfe dicitisrRefpondit e uertex,&: petra,6C columen fidei, 5C os apoftoIorS
Pecrus:Tu es Chriftus flus Dei uui.Sed quid tanta de apoftolsfquosprophani
&incredul nomines magiftro fuo blandn putarentrpfam aufeultemus nerita/
tern quae at.Nemo afeendit in caelum , m'Q qui de celo defeendit filius h onu'nt's,
qui eft in clo. Defeendit de clo filius hominis , C afeendit ad patr filius Dei.
LegitePaul ad Ephefios epiftolam : Qui defeendit , ipfe eft C qui afeendit fuper
omnes clos. Audite Chriftum de feipfo dicentem , Si uideritis filium hominis
afcendentem,ubi eratprius.Eratautempriusincoelo;non informa ferui, fed in
formaDei.Nunc oleum diuinitatis corporaliter efTufum,qud effecerit, clare cet*
ni tisrqualiter unxerit totum Chriftum,non ut alios Chriftos,SauIem , Dauidem,
Cyrum,quos gratia fpiritus in cornu olei afsiftenter operata fandifcauit : fed at
humanitatem totam praefens ac non afsiftens,fed permanens detas efentiali un/
dione fubftantialiter inebris.De quo Propheta,Vnxit te Deus Deus tuus pra
articipibus tuis.Quofadum eft,ut C oleum erTufum pracberetllipeculiarus
rexcell entius nomen prx participibus,cx* pre confortibus iis: quod extat nom en
iietragrammaton uocatum,per 9 fchin,id eft n"\Vtt* ihsvh.
*

XJis quinq? Uteris fcribendum eft tam fandifsimum, C tarn adorandum WW.
Jb*t h S V H nomen, quod maiores noftri foil's tribus primis charaderibus abbreuiantesfic depinxerunt 1 s.utihodieinuetuftifsimscodicbus rede often/
diturrquemadmodum olim nobilium Romanor erat in more,ut prxnomina uel
unis uel binisjuel term's literie defignaret. Sic os imitati patres noftros,fi mili ter
tribus his lteris 1 HS. tam nobile uocabulum mutilare confucuimusreotpmagis
qud fchin,medta quam ultima fit.In ea re plurimi,& rjquidem infignes noftra
setate grammatici barbaram Hebraeorum linguam ignorantes, , Latinam afp!
ra t onem unum de Grarcis dementis numero feptmum,quod uocatur, puta
bant efte:quoniam illud in e nftrumepeuertitur : quapropterin orthographia
ftatuerunt hoc digne colendum nomen abfcp afpiratione feribdebere, haud ani>>
maduertentes Catfariefcm Prfcn Latinis n barbaris tufl leges.Ntfi em 8
poll,

4*

DE

VERBO

MIRIFICO

pod 4 iod,df pod " uaibipfa gemina fequetur afpiratio, quomodo primitiiratn
fuum illud te tr j gram m atoa i m i ta bi tur r au t quomodo u ere aflrmabitur quinqj
feribi figursfNam qua ue! in Gra co,u el in Latino fermone fina I is s litera de/
prehenditur,ea non de ubftantia nomi'nishuus,fedde eius fore decfinacioneiu
dicanda fu erit,quae V declinando haud permaneat ,0c* uel Graec in N , uel Lan>
nein M,crebr6mutetur.Tantum gtur quincfunt notae, quibus omnium ra
tifsimum pentagram maton i ormatur.fuper quo Sibyllinum hoc triftichoninter
pa uaticinia reperimus,
' * ;. . *
AHitnyotf liyitoio&Smtt c/mtartyy
. . i
HJe rpHP - bvH-ni e {oufiS/ - y y .
De Greco per nos uerfa Latin fie:
Ipfa Dei Tobles magniuenturaparents>
...= . .
Mortalifi milis fub carne uidebiturargra.
;
Quatuor ergo ferctuocales,confonat una*
. ^
Nunc hace ueftra pat ien ta quam pro morum bonifate in me audendo huma/
niter tenuiftis,fecit in dTerendo fermonem meum longtorem.Quarequidem id
uobis uehementer p et o, ut m modeft i x mea,atq; ifti le en ta? non tam dicendt
quam Ioquendi ueniam detis. Videor enim fan's ia m,at que nmis uobis de uerbo
mirifico promiflaperfoluie, in ifto pentagrammato
i H S v H nomine
domin at oris omnium maxime propr o,qui fecedens nobis hare de feipfo teil /
tus eft,dicens Data eft mihi omns poteras in celo SC in terra: ut uideliect feia/
mus iuxta Ephefiorum epiftoIam,quacfitfupereminens magnirudo uirtutisDei
innos,quicredimus,fecundum operationem potemix uinutts eius, quam opera
tus eft in Chrifto/ufcitans ilium mortuis , &C canftituens ad dexteram fu am in
cceleftibus fupraomnemprincipatum,^ poteftatemA utnutem,' domination
nem,& omne nomen quod nominaturnon folum in hoc feculo fed etiam id fu tu
to, : omnia fubiecit fub pedibus eius Et exaltauit ilium , inquit ad Philippenle
Paulus, 6 donauit ill nomen,quod eft uper omne nom\ut in nomine ihsvh
omnegenuflectiaturcoeleftium5terreftrium infernorum. Qui tamo eft melior
angelis effeclus, ut extat inliteris ad Hebraeos mifsis,quantod:flrentius pras il/
lis nomen haereditauit.
#
*
'
*

I
i '* ,

*
....
*(V.

t. .

Suptriorum recapituLHo,ubi er de mirdcuikper nomtn lefu ft*-.;

*.
Caput XVI

i D fummum hanc farcinam ex omnibus documentis>tamet(i admodum extll

**bus,tamen magnitudnebeneuoleniixn uos mearprogrefsiscoHigitchoc
eTe illud nomen. in quo miracula potifsimiim fiant ,cV quo duce fupra naturalis
pf do mina murA' res admirandas haud difficile peragimus : cui non refiftit alia
cuiufcunqj nom in is urtus,cui cet crarum adiurationum et dune poteftates, bC fe
er et or urn uires,& artium energi:cui obediuntcaelefti'a fyd era, inferna numina,
naturalia eIemeta,noclurnafilentia>arcanaMemphiticatTheflalica pharmaca,
Chaldaica m ur m ur a. Zoroaftri dogmata:& quicquid ufqua m eft,quod perhibe/
'tar iftis artihcibus gratum-totum tremit,obedit lupparaiitarur aut emir horret,
iugit,abfconditur.Quid opus eftpluribusf Tantam uim de fe prarbet illud nomc,
tit ad eius quandocp uel eftigiem , uel umbram folam admiranda V magnalia
fian t. Legi: tur enim lofua,qu V transan to more lfus filius aue dicitur , quo/
nt'am folum Chrifti typum , bC quandam umbra til em in nomine figura gerebat
itranrjfleIordanem,hoftium regna buertife,uiclori populo terram ffcjo
Ii Sc" lunae impera ife,Deu m eius uoci obediuiTe. Cui ad int egrita tern ueri norm'/
Iiis
tantum hoc deerat.quod extrema eiusafpiratio in aliam gutturalem
uerfa,& v fchinpoft uau tranipotaeft}necreatura nomen creatoris integr
.1
ferret:

LIBE*.

ttU

4*

Irrretrputaturqj id fibicognomentofumpfiffe,quipriusHofeeuocarefur,uttarn
potents nomins afs idua recordations res memoratu dignas gereret. Quale /
pientes quoc HebrajordeIudaMtathiaefacerdotS'ffliotradideruntpofteris>
qubd hoc tile Machaba' cognomen fifcciprit,eam maxime ob caufam , quia in
eius nominis charaderibus includer etur diuinus Mofi uerficulus ifte, Qu is fimi/
lis tuin fortibusi
cuius perfeuerante reminifcentia continuo accenfus,tan
ta Sc* tam memorabil uirtute ccelitus donbatur , ut eiufcemodi pracclara neg/
ta confceretrnmrum Se* Petri non corpus modb,fed cVumbra Iiberabat omnes
in leclulis ac grabatis expofitos ab nfifmitatbus fuis,cV Pauli fola fudara, 8c" fe/
mincindia de corpore eius fubIata,a?grots langut'dsqj mpofita in nomine ido
falutari repulerunt ,non tanf-im omnem ualetudinem malam , fedetiamfprtus
nequam,8c* illorum noxia pracftigia.Cert qindem ex nulla poteftate alia,nifi uel
qubd memoriale fuerint ueri nomins i s VH,uel latens quaedam attradio urtu
ts eius. uel etam numen pfum nominis, quae eft crux patibularis , cui ffixus eft
ttrhis tcito decreto morientis,id eft", ;'
:* ''r
WW1 ^Va **1*
Vel Grarc tem,
I H SOY S vxfapc& cco-ifavs "ff ivflctoy.
i H s V H Nazarenusrx Iudarorum.
Sicut enim Pentagrmaton eft fpritalis figura Chrifti, de quo epiftola prima
Cornthienfium diiri t his uerbis,Nemo poteft dicere Dominus ihsvh, nifi in
fpiritu fanclo.'ita crux eiufdem eft Chrifti corporate fgnaculum. Quemadmod*
ergoexduabusuitanoftra conftituitur: fpeculatiua 8c* acb'ua.quarum altera al/
teriusfocietaregaudet, 8c* neutra line altera utiliteruigere ualet.-itaomnehocdi
uinumexplend%uoIuntatisnoftrn?munus,theorica nominis PentagrammatiVSc*
practica crucis confquimur:qufimuIfiiuncftafuerint,n'hil inhocingentiorbi
terre ambitu experemn abfolutiusrfeparata uernecclelit alterum alterius ex
tetfymbolum, ut Unum infignofenfibilitercVpalam proferatur, reliquuminin/
tentioe mentaliter geratur, utrunqj com'ungente ardenti fide. An uobis parum
uidetur^cum tanto fruclu euadere uoti compotesrHoc eftilluduerbum minhc,
quod iam pridem expec"btis,uerbum portu'ficum,uerbum deificum , imbDeus
erbum,8c* uerbum Deus, Se* nomen uerbi i H s v , Sc" uerbum nomins i H s VH,
C idem i S uerbum Sc* nomen.qui eft Dominus dominantium.Hoc de pial m
LXXXii. didcmus, ubiinHebraico lie feribitur: WW 0 Tinto: ^
^yfiVrbyhyf \V* ^ Pro quo in Latino canimus,Et cognofcant quia no/
men tib Dominus,tu folus altifsimus in omni terra.Idem ergo Dei filius incarna
tus eft pfum nomen fuum ihsvh, quod no eft aliud nomine Domini Tetragr
mato,nifi unis 'r Cchin litera aTumptione, quae fecundam fyllabam deitatepriV
fyHabaperfundar,mergat, 8C ntngatrd eft,humanamnatram oleoenuo
mbbitam , unde Se* nomen oleum id e(Te,fupra oftendmus. Vtrunqj enim apud
Hebraeos abirfchinncpitwSem id eft nomen 8c"^4?Schemen,id eftolea
quototum 1 nomenenuncablefit,&ftadenpreciofsimam ininos ufqs
guttatim deriuar,8c* mentem noftra m Si debito modo aptetur, ita ungendo pene
trat,cV teniendo mollit,Sc" grat'ifsimo dirnitats lquore adeb cplet,ut es un/
Aionem lquidior aquislmpidifsims omnium fcentiarum fplendore? in fe reci
pat : fcut aqua nitida , aut terfum aliquod oleo litum corpus ul los queat radios.
Quare non folum mrificum3uerumetiam dt'ci pra?fagofum meretur. Super quo
Ioanns epiftola m de Iefu dcentem audte:Et uos,inquit,undionem quam acce
pifts ab eo,maneat in uobis , 8c" non necefle habets ut aliquis doceat uos fed fi/
cut initio eius docet uos de omnibus,cV uerum eft,Sc"non eft mendacium Quod
confiderans Paulus non fe udicauit alquid cire nifi i S Chriftum, 8* hune
crueifixum. Fruftra igitur ad arolos 8c" magorum arcanos anriftites cfugimus>
SC Aegyptiasdifciplinas,8c*fi quod eft aliud fuperftitionis collegium:cum nos i/
pfi certiorem praefagrj formulam teneamus,unius nominis familire numen, fa/
Ii
cil

4<i

SB

YERBO

MIRIFICO

ciles cercm onas,incredcndas p ot entas.admirandas uic es,qut totius natura do

minium 5 Imperium omns fecretar urtutis in eel & in terra,& fpritum omni
potetix noftro ore gerimus DequoHieremias in plandu loquitur Spiritus oris
noftri Chriltus Dominus.Sed abrjeiamus feralia carmin cereta, V uanos turo/
res,t" execrandas artes,cV philtra uim factura deis-, & Colchicos fucos,cV darm /
nacas tacho n es: Plutonica den q; uoIumna,cV umbrarum libros >Y Stygias coa
iura ti ones ,2 Acheron tarosrtus membrana chartaue contentos -av^xauep/ayt*.
ovT.hoc eft igni f erada m us:cui autores qtioqj pi ,h qui bus hace; uantas du/
xt originem,n5 abfq? fempiterno fuo cruciatu aferipti funt.cV ntamur Deo,
Dei hhum,quo uiuimus,mouemur & fumus,inconcutlm , fynceram V fimplc
habeamus hduciam , qui de fuo ueritars ore nobis inallibiliter pollicendo pro/
m it dicens- Amen amen dico uobs qui credit in me-opera qu ego facio,V ipfe
hciet d maiora horum fac iet:quia ego ad patrem uado, & q de u nq; p et lentis
patrem in nomine meo,hoc faci , ut glorifie ecu r pater in hl 10. Si quid petieritis
in nomine meo,hoc faciam.Harc funt diuina te(timonia,hec facrorum noftrorum
monum enta, hare facerdotia memoracuIa,ha?c purifsima ligna;he noftre ceremo
niacpauciscontentar,faciIi ufu>uili apparatu.Hxc ars noftracoelo fublimior,tar/
taro profundior,libera pertculis.umbrarum h oftis>con temp tr ix Iaruarum,Gmu/
lacrorum perofa,nec thure,nec mero ndigens,unuers m am bus, 1 emur ibus Jar
uib unpen ta ns, nia bulla omnia fepulchr a,V pecies mortuorum depk ens,
cV inania terrculam cnta,cV noclium occurfacula , V inferorum comm eacuf a hi
lariuultuabigens, fatum cVnaturamuincens; V quicqutd unquam optamus,li
modus a magilt.ro traditus obferuet ur.jnceiTntei conhcie<is,cV ndefc ienter ad*
implens.Fertur tile ab utero matris, C ab incunabilis ciaudus Hierofolymis pro
pinquorum manibus, Sc" pauper uehiculo ducitur,uc ante fores templi fua mendi
ctate uidum quxritet , pi et at in trantis , &C exeuntis turbar fedul mploret;
2uiapedibusfubfifterenequibat.Seddicit ei Petrusjn nomine nv?JV ihvh
Nazareni furge di ambula.cY exilens ftetit cV a m bul auit :ut apparear,
quantum dicipulocVmagftri nomenfuccurnt,cYmtato profugit. iVlagfter
uerbo uniuerfos languores cur au t,Y omnes daemones tuga uit :fed C dfcipulus
Dorcadi mortuae dixit,Tabitha.furge:cV illa reixit.Harc in Ioppe:aufcultate
nam Lyddar.Et Aeneas ocio a unos ncumbens leclulo paralyticus) eodem Petro
liber a tur dcente,Aenea fanet te Dominus i s v Chriltus, furge, V Herne ti/
bi:cV continu furrexit. Paulus in Macedonia fpritS Py thorn's ex puell a darmo/
niaca eiecit his uerbis,Prarcipo tibi in nomine ihsvh Chrift exire ab ea, O ex
rjt cadem hora. Per manus autem apoftolorum febt fgna C prodigia multa in
plebe,qui fie ad Deum orabt:Domne,da ferus tus cum omni fducia loqui uer
bum tuum, in eo quodmantuam extendas adfanitates,cV fgna C prodigia fie/
ripernominclifilrj tu I H S v H : V cum ora Tent,m otus eft locus in quo erat
congrega ti. Herrn ion e Phlpp apoftoli filia t*Petronrj,quem Paulus docuit,cU
fcipula medicin profeiTa,cunclosinuocatione IHS v Chriti fanauit Quo eti
uerbo Theophilae filius ille presbyter PhiIotheus,& riuum in uinum cuertit, C
grande axum dcendo amouit,cVefurtentbus moxfatetatcm pais prarbur.
A pud Hieronymum pr esby terum , V copia rerum, V feripturarum ueritare ca/
rum-utarbtrordegliisdeuitaHilaronsPala;lin,cum multa quidem admira/
tione dignifsima,tum iilud de quodam Conftantrj imperat oris candidato ex FrJ
ca Germaniar orto, quem teneris unguculs darmon malignus oblederat. Du/
dus igitur ille Gaz,cum ingen t com tat V honore ad Hilaron", expon enscp
tamSyra qum Greca lingua quas tarnen nufquddicerat,multphcemcaufarn
obtdionis.ei uir fanclus refp5dit,Noncuro quomodo ntrauers , fed ut exeas in
nomine Domini noftri ihsvh Chnfti: impero. Sic Vinuocato i HS vh tria pue/
rortrai cadauera cVuitac refttut , & fanitati. Totus lber pene rerum admiranda
rum pienus eft, ubi o cogtate cum an mis ucftrs quanta uim crucis tip id a u rus
Dalma/

r'

"

L I ' E

III.

ff47

Dalmatfae oppidum n ilo mximo terrarmotu fenfert,quo maria egrefTa mina/

bantur diluuium.Nam cum iam undarum gurgte,&: fremtu flucbfi , C druptis
montibus moleIapidumferfubuerteretur,Hilarionternuocato IHSVH Chr
crurifx nomine de ripa,c" perfidem manu contra inundationextenta,mox
ncredbil alttudnentumefcs,anteeum marepaulatim n fepfum relapfum
eft.Taceoqua mrtutepyratas in fe irriientesrepulit,cfurentem camelum fer/
moneSyrodomuitj&Orioninuocato ihsVh legonedacmonuminfediuer
fa multitudns uoee clamantium , liberaut. Daemones quidem ufep adhuc con/
tremfcSt,cumChrift nome inuocatur,ut ait Nazianzenus in Defenforio.Neqj
noftra quidem malitia euanefeere fecit uirtutem t4nomns,0rpotetatem , ab
tempore quo Chriftus,Marco tcftanteineuangelfj fuicalce,Ioquutuseft,In
nomine meo dxmona ei)cient:quanquam ea uerba in Grarcs codieibus non ha
bentur,neqjtotus etiam locus,qui incipit.Refurgens autem ihs vh mane prima
fabbatijufqj in fnemrcuus Hieronymus ad Hedibiam Gallicam quoq; mem mit,
Hilarius de trinitate libro x.nonnihil aftipu!atur,& Eufebius Pamphili lermi
numEuangelqibifix4t,ubifcribtur,Etneminiquicquamdixerunt:timuerunt enim.InLuca tarne abfqj controuerfia legi mus, quod ad ihs vu feptuaginta duo
fnt reuerf cum gaudio dicentes , Domine etiam darmonia fubifeiuntur nobis in
nomine tuo.Et ait Ulis ,Ecce dedi nobis poteftatem calcandi faper ferpentes 3 dC
fcorpiones, C fuper omnem uirtutem inimci,0 nihil uobis nocebit*
Be Pauli miracuto,r eiut peregr'mationc.
. XVII.
Ic Paulus in nfula Meleta,quam mendofi quidam Latinoru Iibri uocant Mi/
^tylenen,colubrum haertem brachio in ignem illxfus exeufsit. Nam Cndo
Syracufas uerfus nauigans, quomodo potuiilt Lesbum attingere f Qubd fi non
inuiti aufcultatis,enumerabo uobis fu;e peregrinations loca , q" fat manifeftius
nonMylenem,fedMeletam earn nfulam fuTe>n qua,fx* circa quam, terra ma
riqs tantPauIus ofrenden: miraeula.E Damafco abrjtHierofoIymam, nde
fum.-pbft Antiocham,rurfus Hierofolymam, C iterum in Antochallc fegre/
earns in apoftolatum cum Barnabapcruent ufcpSelcuciam.-indead Cypr, ubi
Paulus cpituocari,pofteaPergam,&: AntiochiPifidiaf,& Iconium,&:Lyftr,
C Lycaonia:Derben,&Pamphyliam,&: iterum Pergam C Attaliam,& item ter
ti ad Antiochiam Syria?, C tertio Hierofolymam propter circucfonmtrurfus
quarto in Antiochiam:dende tranfijt Syriam C Cilici,accedens fecundo Der/
bencVLyftram,ubiTmotheumcircuncidt:pbftintrautPhrygam,(:Galatas,
2Myfiam,<'Troam,' NeapoIim,&T Philippos Macedoni|,Amphipolim,A/
polloniam,Theilonicam,Beram,Athenas,Corinthum,Ephefum,Caefare',
C fecndAntocham Pii~idix,d fecund Ephefuma'IIinc peragrans Macedo/
nam redqt fecund adPhlippenfes,8 iterum ad regonem Troianam, ubi Euty
chum fufctaut:nde ad ATum uenit,Sc* Mitylenem.i uerfus adSam,
C Mletum,& Coum,&: Rhodum,&: Patara,&: Tyrum,cV Ptolemadem, C Cas
faream,&: quarto ad Herufalem,unde miflus in Carfaream,&: unclus tandRo/
mam.Hoc modo Cxfarea quidem applicuit Sidon ,inde Myram Lyciac, hnc
ad Cnidum,pft tandem ad infulam quae dia eft Meleta,ubi ferpentem corpor
haerentem abiect impun: quo loco Syracufas ducitur, C regium C Putelos,
Ce* pedeftr tandem progreffu Rom am,ut femper latea) peragrando,femper illu/
ftrior tant nomns apud uaras nationes feret cognito : quippe qubd uniuerfi
cernrent, qud in uno hoc pfo uocabulo tanta homnibus rerum admrandar
conceTadiuintus atep demandata eTetpoteftas. Sicdraconem Syluefter clauOc
n Capitolio, Philippus Leuiathan in nomine ihsvh fugauit.
De D.loanneEuangclifld,rmiracHlisdb eofais. . XV I .
TOannes Euangelifta, fuperato ueneno darmonem in Diana: templo ductos C
*quadragintanouem annoscommoratum,his uerbisloco expulit:Interdico t/
biin nomine IHS v ChriftiNasareni,ne ultra hic habites C cfeftm decefsic
Ii i
Ephefo

4t.

DE

VERBO

MIMFKO

Ephefo dasmon.Quo fadum eft,ut iuflu Domitiani,uir fandus,non GheProchO

ro fodali fuo,inPathmon nfulam exul deportaretur,ubi tam ingenua per nom
i s V confecit miracula,qubd facerdotes Apollinis impatenria,fimul 8t" fu/
turxdefertionis for midine pcrculfi , rem omnem ad Cynopem magorum facile
prncipem,qu defertum quendam locum uxta Phoram eius infuie, oppidum ha
bitabat>cum ftridentibus querelisdeferrt. Cynops,uthac cos moleftia leuarec
pollicitus eft angelos malos in loannem mittere,qui eum interimant. Cumcp u>
num de fpiritibus malignis Phoram mififTet, cui crudele necis munus inixerat,
cVisdomuiiamMyronis illaberctur , ubi erat Ioannes , mox ipfecaufampraeui*
dens ait dmont,Interdico tibi in nomine ihs vh Chrifti,neloco mouearis,quiri
ante pala pr fit ear e, cuius tu- gratia uen er s,fte ter atcp u erb diclo fpir it us, qua
catena uindus.Et rurfusIoannes:Age dic,quarehancdomumaccerersfRefpov
dtfprtus,Quonam facerdotes Apollinis Cynopem cumplandu conuenere,
plu rim a de te mala predicantes. Hortantibus autem lls , ut ad te necandum in
urbem ueniret, Cynops ait,multisfe annis in eo eremofediife, a nGquam cert,
ne maiorcaufa mot adfjflurbem,proinde huius homuncions gratia,ire nunc
b no effe integrum .Itacp mihi praecipiens fturo iufst , ut anmam tuam ad fe fer
rem,quamudiciotraderepararet. At contra Ioannes>MiTus ne, nquit,prius
etiamquoquam ab eofuifti, utalcuius auferres anmamrEtrefponditiprtus
Cert mflus uerb, SC egointerfeci quocg, fed anmam nullam abdux. Tune aie
Ioannes,Quare uos ll obeditisfEt piritus ad harcreferens:Omnis, nqut, pote
ftas Satanarillic inhabitat , C coniuratonem ntjtcum uniuerfis prncipatibus,
V pariter nos ipficum eo, obedit nobis Cynops, V nos ucifsm obedimus ei.
Dixitcp IoanncS) Aufculta maligne fpir tus > iubet te Ioannes Apoftolus flrj Del
j h s V Chrifti,nunquam de nceps egred adnfdias hominis > neep ab ido loco
recedererqu a uerb ad Magum ille non redfj t,al terum mir, qui fimli m anfit eue
cu.MQtterum duos ex prncipbus, quorum alter domum ngrediebatur, alter
fori s a itabat; ut quid effet futurum fpeclaret. Sed qui introibat par pnecepto m>
fit:qu i uerb ad fores ftabat, ut Mago fadum annunciaret , uelociter redrjt. Super
quo Cynops furore accenfus, uniuerfam affumenscohortemdxmonumabrjtn
urbem, ciuitas plaudebat Cynopeudens,cV omnesadorabant illum.Vbi
uer accepit loannem publice docere , ibi fumo iracundias ardent repletus eft,
po p ul dixit: Vir i cxcUC errantes u er ta tis uam aufeultate, fi probus fe loan
nes,cV reda fuerint eius uerba,tam uos qum me curabt per fermonem,quem lo
quar ad eum. Ego quoqj ipfe credam diclis C fads eius. arrip adolefcent
quendam,rogaut num pater fuus uueretrAdolefcenti a utem qud mortuus eO
fet refpondent,ait:Qua morte f At ille , quia nauta erat , cV in mari quondam ui
fluduura fufocatus ntern't.Tum Cynops ad loannem uerfusJam,nquit,often/
de fi uera fint, qua: pratdicas , S reduc adolefcentis huius patrem de mari , eum
puero ifti unuerfistp nobis reditu uuentem. Curefpondt Ioannes, Non nie
Chriftus mfit,ut ufeitem mortuos , fed ut doceam aberrates. Tunc Magus erga
plebem iadabundus hace uerba fecit,Iam iam cernts uri Phorenfes,qubd fedu/
dor eft hic homo, qui uos m agas illuftonibus feducir. Apprehendte, tenet e
eum , donee reftituam adolefcenti patrem uiuentem. Tenuerunt itae loannem,
Cynops autem expanfi's palmis adlitora maris fupplodens,fonitum quafi frago
rem ingentem effecit in , ab oculis illorum difparuit- Omnes igitur aftS
tes eleuata uoee acclamabant, Magnus es Cynops, SC nemo eft; praeter te.
afcendt de aqu s Magus, h abens,u t ipfe dceba t,p ar en tern pueri, V at ton t flu
puerunt omnes.Dixi 1 puero,Eftne hie pater tuusfQui refpondir, Vtic dornig
ne ipfe eft,adorabant^ Cynopem uniuerl, C confh'tuerun t loannem interfice/re, quod Magus prohibuit dicens:Poftquam multb his maiora uideritis, tum de
ru'cp pefsm afflgite ilium. Vocans$ ad fe quendam alium , quem rogabat,Fi>
liurahe habesf At ille ait, Cert domine habu, fed caede inGdrjs nccatus eft.

LIBER

IIb

49

Cut Magus,Reuiuifcet filis tuus : C uoce prolata uocauc ex nomine tarn ho m i

eidam,qum nteremptum:&Tconfeftm aftiteruntambofimul. dixitqj uiro ill
Cynops,Hiccfnefilius eft tuus,& ifte'ne eft)qui interfecit eumfRefpondebat ho
mo, Quin cerr domine,8 intuens Ioannem Magus , Qujd mirars nquit f Cut
ille,Ego,ait, fuper his neququam miror. Et rurfum Magus, Maiora his uidebis,
dC tune admiraberis. Ad quem Ioannes le locutus eft,Profedbfigna tua cit di>
foluentur.Qiiem ermonem audiens turba,fandum uirum ita compreisit,ut qua
fi mortuus caderet.Arbitratus autem eum Cynops am mortu exclamauit , No
lite ipfum fub terram fepelire quatenus uolucres coeli deuorent cum , C nid ca/
mus tune fi Chriftus eius refufeitet illum. Firmiter ergo finguli eum eife mortui!
opinan, abierunt uncum Cynope laudantes , SC eum amplifsmc glorificantes.
Cum uero Magus audiret,qud Joannes abrjflet ad locum inurbe,quidicturL
thobolus, ut llc praedcaret atqj doceret, accefsit rurfus c fuis da-mombus: quo
rum minftero necromantiam agebacnon One confequentium hominum cater
u multarinter quos mixtigradiebantur quoqj hi tres rcfufctati,qui cum dxmo/
nes eifent,hominesputabantur.Etdixitad IonemMagus,Ecceprohibuiteoc/
cid.ut maior te uerecunda pofsm afficere , 5C ignominia faccm tuam replere.
Quapropter uenifodesad portum,ut afpcias potentiam meam,Samplius ad/
mirabers.Igtur Ioannes cum unuera multitudne redrj t,prarcipens tribus lls
daemonbus.qu ib imagine hominum nuperrefurgentum comitabantur,ne di
fcederConcufsisitaqjmanibus>cYterribiIi maris fonituparado,Cynops fe, ut
antea,demifit in mare, atq; fie exoculis omnG euanuitrqui clamare no ceTabant
laudando dcentes, Magnus es Cynops, C nemo eft praeter te. Ioannes interim
orabat ad Dominum,ut Magus ille inter uiuos ultra neququam connumerare/
cur.Tum repente uehemens eft pelagi murmur auditum>0 procellis ingruent/
bus ei Ioco,ubi fepraecpitaut,nufquam apparuit.Et dmones qui Tub humana fi
gura ftabant , quafi am prdem refufeitat mortuis , adiurabantur ab Apoftolo
Dedicentejn nomine crucfix ihsvh Chrifti hanc infulam exte,nunqure/
dturi.Statmcg ab uniuerforum dfparuerunt oculs expedantiG Cynopa , fi for/
tdefretorefurgerer.Cumcpiftic trduum atqjtrnodiumpfum permanfiTent,
plurimieorum fame,ftreptu ac aeftuinfrmarij&f cadentes,tanqu mutiiacebant
in terra.Ex quibus tres adolecentes mortui funt > quos Ioannes m feratus tand
fufcitaut,prgdicans populo quae ad falutconducunt.Illi appropinquantes Chr
fto baptizan funt , relelo Mago , quafi altero Pharaone in profundo maris. Po>
femegoIngpIurauobsdeilIoanctoEuangelftarecitare,cV quales&quan/
cas uirtutes noftri huus facratifsmi C mirifcinomnis oftendert,cV terrs,cV al
to:C quo'nam modo ex nfula defundo mperatore Domitiano redics , fuam dC
iandorum hofptam Druianam uita defundam mortuis exctauerit , fola uoce
hac,dics rlHSVH Chrftus excitet te Druiana3furge C uade dom,mihi paratu
ra ccenSc 8Thomasapoftolus mulere diu mortufufcitaut.Et in nomine i
s VH Bartholomaus fimulacr foil's c6minuit,8d^monindeuifibiliterexpuItt.
De cbaracleribus, quibus muoeatur omnipotent dwindicr quoi tres Untumfucr'mt temporena*
turx, quatuor tempore legk,qm<^ tempore grati*. , X I X
Ed totus medies defciet etiam recens ortus , C uos ex tarn porredo fermone
^ raedioforfitan afficiemini.Haec tantum propofuile fats Ot,ut ntelligatis quonam fcut pater eft in filio , C filus in ho m imbus : ita nomen patris cl an fie a tu m
eft perfilium, nomen filj clarficatum eftper homines,cV unum eft flrj C patris
nomen,excepta confonantelitera:ficut flius &C pater unum funt, excepta huma
nitatis natura.Quapropter ere dixit,0 pater manifeftaui nomen tuum ho m i ni
bus,qu a uerba quae dedfti mh,dedi eis, ut fint unum , fcut C nos unum fumus.
Ego ti eis C tu in me,ut lint confumma ti in notum feci eis nome tu m>
Ii j
C

DE

VERBO

MIRIFICO

8t* notum facam,ut dledio, qua dilexifti me, in pfis fit,:ego n ipfis.Non uo*
inertes iam cfts,quoniam omnis ftupendxoperationis, di rerum omnium mir
darum dodrinam perfedam audiftis.Hic eiusartisIocus,hocfundamtum,ha?c
difcipna eft , hic lapis philofophorum , longe quidem eum exuperans, de quo
Archimici errantes ccmtendunt:ha;c uoxeft,hi iunt charaderes,quibus inuoca/
tur omnipotentia rebus fupra communem uitae modum agendis.dequo Zacha/
rias,Ipfe inuocabit nom en meum , C ego exaudiam eum. Tribus charaderibus
in tempore naturae,6t" quatuor charaderibus in tempore legis, C qunqj chara/
deribus in tempore gratia: inuocata eft diuina omnipotentia. Locutus eft enim
Dominus ad Mofen dicens,Ego fum
qui apparut Abraham,Ishac C lacob,
inDeo
Sadai,S nomen meum
Adonanonindcauieis.Etfequitur*
Et aTumam uos mihi in popul,St* ero uefter Deus,c" fcietis quia Tum
Ado
nai.Audiufhs Mofen, atiditeEuangeliftam C Apoftolum Dei :JHoc eft, inquit*
mandatum Dei,ut credamus in nomine filrj eius ihsvh Chrifti. Iungite imitier
hafcc'cognofcetis facile omnium potentifsimam ufquequacpapparuiffe urtu
t em,L op eratio n cm femper eflcacifsimam , per nom auorum Trigra mma ton,
V pat rum Tetragrammaton,&r filiorum Pen tagra mma ton:id eft in natura
in lege "\5' charitate,m\l?rr.Nunc enim filrj Dei fumus, idcirco quinq; lite/
ris uttmur , propter eum in quem credimus, C quern inuocamus mediator? Dei
C hominis, cundcm D cum C homincm , Dei fummi brachium C po tentiam:
quod nobis fan's de numero quinario her Baruchas rcuelaut. Siuultis
igitur fecurc omnia operari,haud ab re, ut Paulus Colo(Tenfibus,ita ego uobs c
fulo:Qiiodcucp facitis n uerbo,&: in opere, ut omne id in nomine Domini noftri
i h s V Chrifti facats.Hoc eft faIutiferum5hoc medica ment,quin potis hsec
(alus noftra, V medela. Sic de fanitati rcfttuto Petrus loquitur ad principes /
puli,& fenioresIfraeljNotum fit omnibus uobis,& omni plebi Ifrael, quia in no
mine Domini noftri ihsvh Chrifti Nazareni , quern uos crucifixiftis , quem
Deus fufcitauit morttiis,inhoc ifte aflat coram uobs fanus.Nec enim aliud no
men eft fub clo data ho m nibus,n quo oporteat nos faluos fieri' Hoc eft atri,
hare porticus hoc oftium,harc prima ianua ad DeO qui prxcepfc,Sandificamini,
mundi eftote.Hoc eftlauacrum, quo mundamur coram Deo fordibus:qubd Co
rinthienfibus Paulus no tilica t, Abluti eftis, fandificati eft is , V iuftificati eft is in
nomine Domini noftri ihsvh Chrifti. V dfcpulus ilIe:Scribo,inquit, nobis hV
lioli,quoniam remit tu n tur uobis peccata propter nom eius.Hxc eft a dop to no
ftra.Dedit enim Deus facultatem nobis hitos Dei fieri qui credimus in nomen i*
pfius.Sic enim Greece ponitur, V non, ut uulgolegitur, In nomine eius. Hare eft
re tributio noftra. Nam quifquis potum aquetribuerit in nomine illo, non perdet
mercedem.Et omnis qui dereliquerit domum,uel fratres, aut forores , aut patr>
aut matrem,aut uxorem,aut filios,aut agros propter nomen illud,cen tuplum ac
cipietjcV uitam xternam pofsidebit.Haec eft expletio uoluntatis noftr.Promifit
nanq; Chriftus ficdicens, Si quid peticritis patrem in nomine meo,dabituobis.
H;ec eft confolato noftra. -wxfiKH-ns enim , id eft confolator V hortator fpir i tus
fandus mittitur patre nobis mortalibus in nomine i hs VH.Harc uitanoftra,qcF
fe nbt Eugelifta, Vt fciatis,quoni uit artern habetis in nomine filrj eius. Hare
eft religio,haec reuerentia noftra,ut in nomine ihsvh omne genu fledatur,c/
lcjtijterreftri C infirnorum.Hec eft ultio C uindida contra impos,qu acutS
c5dnatifunt,quia no credtin nom ungeniti filrj.Harc eftprjsla?titia perfeda.
Vqj modo no petrjftis quicqu n nomine iIlo:pette, ut gaudu ueftr lit plen.
? eft adiuratio C exorcimus uehems afcp fortis.Obfecro uos fratres per nor
mDi rtoftrt ihsvh Chrifti.Harceftaudacia,ha:cfiducianoftra.Paulusemia
Da m afeo cda fiducialiter egit in nomine i H s v H,cVredrjt c difcipulis in trs
cxics in Hierufaljfiducialiter ags in nomine illo.Quid plurbusr hc eft pen ta
ait, Vbicqj duo uel tres cgregat funt innoie meo;ibi fum in medio cor.

t I S ft

I I !.

... ,
CgoiCbn/ha non fitfittc cruet.
Cip. X X.
S fid crdite mih.neft Chriftus fine cruce.IIIius crux noftra uiclorfa eft.BtMa
fes erecl/s manibus pratfiguraut crcerh, V uincebatur Amalech. Et apud /
zechiclem n tau cruets faluaut't confignatos. Quanquam crux apud antiquifsi/
mos.utinqUodam Arabum collego contner lcribitur,uerus magorum chara/"
clerfitrquia tarnen abcpi s v nomine nullaseiusuirtutes efficaces legimus,
derco reclifsim i s cumcrucccVcrucemcum ihsvh Martini antiftitis
teftimonio cqurimus,cinuenimus.Hoceft fignum fIjhomins,quoduidebf
turinclo.HoceftlignumfecundumparadifiJignumuitxJignumfuaueadue^
feendum, SC puichrum oculis, SC aipec1udele<f}abile,non uetitum, fedoblatum
Quocunqj die corn ederitis ex eo , aperientur oculi ueftri , SC eriris fictif drj. Hoc
elt lignum mirificum,quod DominusMofi oftendit, per quodaquas amaras /
uertitin duIcedinem.Sic enimlegitur,Et murmurauit populus contra Mofen dr
cens, Quid bibemusfAt ille ca maut ad Dominu , qui oftendit ei lignum. Quid
opus eratindefertoSur,&: nemorofa folitudine lignum oftendere , ubitot eranr,
arbores,rami,trunci,robora,uirguIta pra?fto SC ad manumrSed in Hebraico uer/
bum *\TlVr,Iorehuponiturhoc loco,quod inftituere,demonftrare,docere&:ie/
gern poner fignircat : quo ntelligiqueat, Deum fecreta quadam dodtrina pro/
phetx fuohuius crucis,qux fimili uocabulo apudHebraeos nominatur un turem
r euelafle Quapropter no dct ferip tura, Sume tibi lignum.'fcd oftendit illi Deus
h'gnum,quod legi ficpofletjnftituiteum Dominus de cruce :ueI,Demonftrai:ir/
illi Deus crucem. Hate eft illa faces,quam propheta regius deOderat fuper li'Irjs
rods, hoc hemiftichio moduIatus:Oftde faciem tuam,cV falu erimus. Quod
flaut philobphorum Pythagorca,autHebreorum Cabaliftca non defpliceant,
nuenetisidem ftatuamjignum, crucem, S faciem tuam fore, fuper qua Dauid
clamantem audiftis ad Dominum. Cum cruce igitur, SC non fine cruce omnis no
ftra facils operato erit. Qui fecus agunt, operam perdunt cVimpenfam , fruftra
la borant,& perculo funt proximi , V uanitars ( damna patientur. Tentaue/
runt ergo qudam,3c*decircuneuntibus ludis exorcftis inuocare fuper eos quf
habebant prtus malos, nom Domini ihsvh dicentes, Adiuro uos per i H S
quem Paulus prardicat.Refpondens autem fpiritus nequam,dixit eis, i sai /
u,cVPaulumcio,uos autem qui eftis f Etinfiliens homo in eos, in quo erat dav
moni um pefsimum , V dominatus amborum inualuit contra eos , ita ut nudi SC
uulnerati effugereni de domo ilia. Hare in libro fecundo Lucx crpta funt. Pro/
inde non feruantes modum crucis,& legem fidelibus confeia m, nihil admiratio/
ne, fed poena dignum operabuntur. Verbum nanqueuel ratio crucis perditis
quidem ftultitia eft', faluatis autem, id eft nobis,Dei uirtus eft. Quale uero ft hoc
pfum uerbum crucis, SC quae fit ilia ratio , doclifsimi uiri , hoc grande uel potiua
maximum eftuerbi mrfci,6c* fecrettsimum myfterum : cuius Areopagta
Dionyfius in Eccleliaftica hierarchia paucis meminit. Qua: cum deceat arcana
fcilicet uelamenta , SC fecretifsima fymbola non in aura m pargere, fed magis in
auremfufurrare,accedas uelm propiue Sidon,ut te afflatu nfprem. Tenes ( Et
ille>Teneoinquit.Tum Capnion,SiIe,cela,occuIta,tege,tace,mufrj. Et tu
Baruc hia pr abe aurem quoq? nib ilominus. AccepiftinrccfrfAt il1 e:Ego quidem belle fatis. Et tib quocp , ait Capnion , ueto in
u ulgus prodere.Nam quicquid hoc modo petieritis,
fiet uobs.Nunc gtur abibo. Vlete bona ualetudine,cV uerbum mirificum per/
. qumdiuinit er colite,
I N I J,
Ii

ta/

INDEX

RERVM

HVIVS

OPERIS

VdtdUonlegifcrituf.
3
K.Abaya
K.Abbd

Mf
Abbd Sdul
45*
3z8
Abhaye
Abdemelecheunucbm
37
R.bdimi
4*
Abel ligno occifui eft
44
Abenruft ant 43*
ibiL
Abenfin4
KAbbu
221
KAbU
i8i
Abidenushiftoricus
. Pici
44
Abraham Aldpbid
45*
Ahrihm antefidclit er iuus fu*
it,qum circuncifut
411
Abrm cuTuocdtut eftAbrdbm.
7
Abrahm quo anno natus
18s
Abraha m legeudere cccpit ibid.
Abrabtnomen 37s. libri 3S2.
/
54
* preceptor fuit Zddkiel,

ET

VERBORVM

DILIGENTISSIJMVS.

A peccdtHrm prtfciuit
170
Adam cxxx.annis poqua genuit
Uabcl3ab uxoris cognitione ab
ft'muit
271
Adm propter tranfgreionc pce
nasdat
oi
Adam fuo peccato humanW
genus incit
st
Adam rfilij eius propter ipfiut
pcccatu,m cdrcerem infirni de
trufl

AddrmenfisTebmriut
ii
* unde

Adiuratio crexorcifmusuebemts
Adoptio nojhd
ibid.
Adorationkctdtus foli Deoexbi*
beri debet
tsi
Adora circumaclus
49
Adorindi uerbum
$ i
AduUtioKK gnum eft oleum 50
Adulterij poena
477
Adulterorumuid
2/4

Aegeria duxit
$79
377
A bwb*
i9 Aegidius Viterbienfis de Uterisfan
in Abraham uirtus uifiud rtior,
is puUberrimd quadm fcri
quam in Lath
7
Pfit ;
M
Abtalion
381 Acgyptij duplici chdrddere tun*
tur sto. Barbariuocati $93.
A6wbdcbcrm<tbcm<tfcK
369
Abucates
34.
pro Uteris imttgmibus rerum
fcripferunt sji.fabuleurmul
Ahumaron
ibid,
ta de antiquitatis origine ibid,
Acabia filius MabaldkeUs
38
Acb: 5Ki'btj
regnduerit*
manibus deosfuosfinxerut ss>t
Aertsdiuiflo
6i$
30
.

517 AefeuUpius in uirum tuafit , erft

md er opibus magnum 47;
Acbronbrirftt
4
Acbwi prophet*
i Acfculdpius fulmine ius perijt.
Aftiones bom'mum nu effent, ni
47
fi prius m mente ducerttur 79 Aeibrafulgor ttrnitdts dicitur.
?*9 '. ' .
A<km poft r/m Hff/t alt non* AgUnomenDei
es
gCntOSdnnOSUixit
47 Agnus quid denotet
416
de Atm/* luda-orum 444 Agni duo quotidie in templo obla
Adam erexit altare,crfacrifiauit
H
ti
. Ahd
. 3-"4
44*
Abaron uirgdygemmdsJUoresfio*
ificmygddmdidit 284

Abaron ubi diem extremumcUu*

ferit
*4
in Abaronls uirgd gnificdtd eft
mains Dei uirgtnitds cr inte*
gritas
;?
AheSilonitiftibri
452

4
Aincftoculus
53}
W*J?
K.AkiUi
R.Aklbd

3*4

<.4H39
344
Vi< ditlio dxcipituT
31S
Albokdriliber
*
Albrechtus gentilitid lingua prx*
ditus
s<s+
Aleoxer Uber
368
Altpb,uimuelinfiitutioncfigni*
fiedt
^ m
Alexander mgnus ludiera pon*
ticcmadorduit
t
Algtf^ct
329
Alg philofophut Brum de no
minibus Dei m/cripjt
67
A4?:f/ Alphardbius
AS
AUmentum dnott ebecnix joi
Aimddiio
104
maVj?
3
c A/pb4brtiHtr<aci
J3J
AlpbdrabiusferiptOT
46
A mici'ri*/ccf rft ueritdsjno adu*
lati
4.99
Amieituecocilunix mprimirfiit
Pythagoras ftudioimus 58c
Amicitix uer* myfterium eft pa*

' r
jor
Amicitimfringere mhumdnsft
499
AmicuSfdlteripfe
ibid,
pro gentibut
214
Amon<mnfc<{j<o<tt r<gn<(Kit 30;
Amorferucnsprtftantiimum o*
mnium 584. utri mueniendi
nobis ingenitus
s 09
R.Amom
53
Amoprophet* mors
$79
map

NDEX.
Anauel
fii
AtUXdgortntWt
S79
Anoximander ex infinito cunt*
puulareatuit
fst
Anaxinuntt cunda ex me oriri
dicit
set
Andreas apoolut
2*9
Andreas apoolusAegetprocon
fulimyjlerium truck expofuit
Angelus nondebuit bumanam
turam mfiaurart
xss
A ngtlut bonus ey malm
7
Angtlut Politianut
413
Angelus ignk
s'AAngel adorare iui Aim ut
Angel iiuionk
s4
Angel cuftodesuentorm sa*
Angel officium
%$
Angel Ixxij afcendentes CT defei
tintes (
*j
Angeles omnes ejfe ciufdcmjpccici
ie Angelk, dijs er do-monib. qu
dam
4-fs
Anitl '
7
Anima Deietterbum fum
Anima pro corpore animlo 407
Anima datur doman bonu4,fiue
. genius
4W
Anima Dei imago,
480
Anima quidfit, perfiil no cogno
femtts
s*i
Antrntindumentum corpus 289
Animam conudcrc cm came quid
416
in Anima imago diurna* trmitatk
optime relucet
47
Animt an fimul omnesfint produ
4
Anim* eleorum n5poterant,nec
itbebantJiiklAeia,Dto&
homme ex infirno liberor 214
Anima* patrum omnes ttr m heb
dmada conueniunt
i6i
Ammetriuormapoibeca 54
Animarum duo receptculoftcun*
dumprifcosHebro-orum ibii.
Animt ad mundifinemquotidie
ertari
6
nwuthomink qttibiu cftet 6t

Anhelos
201.2
Annulumarcbtmnegeato 499
Annusfolaris dies je?, r qua*
irantem ^ minutas quin*
que confina
100
Ami quando in Olympiadibus nu
mtrati
4*1

Arbor ait* qm
fftf.
Arbor ao<{uutd t ApoUonium
f6i
Arbortm mitem non wlandam,
Uedendam
>
Arca
4<>
ArcbitaiTaritmi columba lignea
uolitart parata
5S2
Antigonuspatria Siebtut
3 Artopagit prbnmtn butranit
Antiochiteffra
sa/r
lit Tcwy>v
640
Antiquum acced t tuojeuum iter Arid
. - -f
nitati propmquum
S9o Aries quid fignicet
417
Anthropophagi
SS9 , adAriolosfruraconfugiturt^t
Antibcnis dium dt homme 49t Armj bommifunt ornamenta us
Antonius confu urbk Rom* 52 Arifitus diumitateeriid 'ui $6$
Antonmus confu mtemgauit lu Ari*i animam de corpore txire
dtum depeccato originati zji
Cr redire rumor eit
.
Antoninus confu urbk Rom* in
terrogatdrfacrificiopoMcf Ariobolus Peripattica'f *
fl*aiutntum
*?4
lofopbus mgnk
s
yvp pro
*i Arioteles D*monicus
yo
*\yp non jbnptr *ttrnitattm - Arioteles fenticofuic{l,umbro*
gnicat
217
fusrfeabtr
f*s
Y'V diio aliqumdo parutitem Arioteles mbil eorcrtdidt,quat
pusgnicat

non uel manu tetigit, uel cuHs

tib",v quidgnifictt
407
cernerpotuit,uel apprebende
rttcgifmo
* 484
"VT
>/4
Apeet
*xs Artaxrrxes Longimonus u^.tc*
Apollonius i Smyrna fuhito mE* Artaxtrxts multi reges Perfarum
fient dii
t$4
phcfumu -rbodio translatus
$ s4
SS, qui & pueam Koma-fu Artes cur inuentot
feitauit
<. S97 ArtiumliberaUum quatuorfacuU
tatet

497
Apis Aegyptius arte medicina- pri
7
mos Gr** intulit , tarn m* Afal ab
gnk feeuio tempiarm,ut r
ss+
tiam mortuus in templis pro Afcaniut AlbamtnMdit
284
Oro coltrttur
a/fs Anus Balaam
9
Apoo Dclpbicws SyUot in beo Affe Rabbi
teffera
4>c Ajfittrus Artaxtrxts ditHus erCom
byfts
i<?4
ApoUmk Delpbici dium dt Dto
Affuerus quatuordteim onnk re*
s* .
gnouU
ift
Apofioliacctptofbirim fondn*
quam ptetatum mortale admi* Affuerilibermcmorabiiium 4*
ftrunt
88 Afiirotus bok Capnionk s 04
U9
Apooli ueri ,pifcatores ffidiom Aarotb deus Sidoniorum
Arologi
bifariam
dieli
S7*
tat
84
Aqua ea
SS9 Afirologorum opiniones ,
Aqua pr'mcipium uniutrfru sei
Arabis colloquium cum ludan dt Arorum menfura certa, iudieiura
faax
j8
Mtfia nato
tsx
Aronomid
nUmerk.figurk,

di
R Aramban
390
menftombm mubtmatkk di
Arebytas Pythagorttts Tartntmut
habtt
,

4*
kiba

13

X.

elm
ses
Aihdndusde Chriftiihimittecr Baltbafartrib.annis regnauitx-fi
humanitate

1/7 Baptizat* fuerunt Sard, Rebecca Bibliam totdmChdld*m

nonfeeiffe iHwvt"*.

Kachel cr LidtCrnon circunAthanaj tcimonium dediuinita

Bihli*
diwjio
feeudum
Hrbr*os

cife.
38s
te & humanitdte Cbrii 9<
Athendgordsphilofophus Atbenic Bdptifna eft irrciterabilefacramc Bibliotbcu Darij tnEcbatanis pre
ciofa
t""" 4<*
fislegatus pro Chriinnkmif*
turn
387
fus di Commodum imp. 4.69 Baptifma cotra omnid peccdtd,cr Bibliotheca Alexandri* uolumini
bus ad milia ferme ftptmgcnH
prgfertim cotrd originale pec
AtbenodomTbdrfens philofo*
repleta
".1*** js*
catum
inflituendum
erat
}8
s
pbus
48*
Bitter
ciuitdt
.r
tS$
Athlet* cdrickccis, / Baptifmuscircuncionem euacuai
redebuit
ibid. Bitter urbis cdptio,eiuem<p fdlfi
- feo, triticofc olimmtriebStur.
Klefii*mors
-
18c
Baptifmi
fderamentum
facramc
48*
tum * legis ianua
38) Bumen gignitur m ajphaltitide.
Atta diftio innuitftpientiam Deu
Baptizdbantur luiei,utab immun
7
dicijsJbiritualibtK purificaren K3
Audritidfdcrapropbdndt 574 dU
* 445
47
uind cr humana cotam'mat ibi.
tur
Bos quidgnicet
Auaritidludxorum primi templi,
' 77.8 Brachmanes Indorum 481.J77
Bar
tpbli
wo Brachman* nou contempUntur.
19*
j8i
. BaranM
\ud*us
TiAticronymino
AudritUdcditknegdtd munerddi
Brachman*
philofophi
stt
umusfuitpr*ceptor

uind
S7S

S93
Auaritiamrtenacitatcm dcodt/ Barbari
tribui non pojfc
28} Barbarias Philippus * pr*tu Cabala quidt , er quart uettret
nofiri de ipfa non mtrrmerm,
ram petijt
sss
Audacia CT fiducia nora qualk.

Pytb.4gorfecHtui
ss7
V-S06.S77est
568 dt Cabala qui ex nofhts imhrU
Augu'mm luftinianus blebiens Baruchi*\ud*idefcriptio
bus fcripf runt
Xf
epifeopusfebolia m pfdlttrium Bartholomxus mulacrum folsco
minuit, cr d*monem mdefuga Cabaliica arsfymbolica eil: philo
fcflpt
i
x$
fopbia
434
Augufiinifententid de peccdto ori
uit
48
CabaU*funtuiri legem pi obfer
gindU .
' :
ZJ7 Bdrucbfcriba
uantts , tarnen contemplations
478
Aureliumolim Auryalc uoeatum. Bdienfe concilium
^
*o
plus incumbunt
4>4
sss
S00.39J
Aurora quid
yit Beatitudinu nouent fruitiones cr K.Cahdua
7
Autor miuerfi v>&\f
eo*
obiea
07 Cabcthcl
. ibid,
Autores facr* pagin* uettris ne- Belm fecundas ab Ayrijs pro deo Co/if!
cultas
iSx Candel* UteraUs fenfus compara*
rumenti
ijs
tur
14
477
5
J94 Belus Agenork frdtcr
531
43s Caph,eftuola
K.Azariel
4$ R Ben \uid Ltui
K.Azdridt
'.
4.1 Ben Cozbafalfus prophet* 3 j Gapnion m Ariotele plurimum
uerfdtus sf7. iuris prden/
Azariel Bar Salomo Garonens. Ben Cozba falfus Meiatiluieit
tia ad coronam cr laudan ufo
recepto
184
44.
135
fudauit
ss
Azazel
S49 K.Ben Sird
419 Capnionislibri de arte. Cabaliftic*
K.Azdriat
2SS Bcntamalion d*mon
xs.laut
s*4>
Benzuma
398

Cdptiuitatk
nouiim*
lud*orum
R.Bcrachidt
S.124
wwa
m
qu*fueritcaufa
19k

BabaiiusBota
14t Bereit
in
Carne
ChriinuUamdcuWmue
Babylon Babbcl
447
374
nitur
17s
Babylon quo *dificatai
181 TVO commet arithmetica ra*
Babylonicus Talmud quo tempo*
tionc
*74S6 Caius templum feeliauit tierofi*
lymitanum
147
re t ercd.tut Beritb diio
vjs
S9
53! Caali* riurn
in Babylome captiuitate lexpe - Beth gnificat dorm
Caufarum
fuffUient
notitt
deeft*
rijt
X TtV^ro
300
Bethus,mde Bechufai
4*0
f7
40e

Melaltclartt fabriUdmnitmtd* Qremonialiaquat


mm Ctte lotut dem effe.
84
ChalcidiusfuperTimxum Vlatonis
fcript
je
CbabUiqui
. 7*4
44
Chaldaica trislatio an lonatba fit
9x
Cambyfes filius
\a>
Chamdconk itcur m fummis W
ulis txuflum imbres crtoni
truaconeitat
s9z
tharacres nom'mis Dei diuer
iuxta tmpora tria
*f*
Cbauakiab
s4r
Chmos Holum Moab
119
R.Cfew
.
JH
Chiron centaurus
4 Sf
Chanitineinfideas 4.9$.& Choz
nix quid
ibid.
diio uaric dccipitur j.4
, r*S2
l7
TVY3
7
ehrius m rmd, quapotritquA
bse, mnqum fidelibusfuk
iifeeiit
9
CbriftophorusLdndinus
4
Cbriftionk Deus non dim puni*
tionem qum pater commi
natur
117
Cbrifiui non fine cruce
e/i
ehrius atrium, pmkus,oftium,
UnuA

Cbrifius in fine dierum

ibid,
Chriflusfilius born'mk
4j
Cbrifius Dei film imago uiuens.
61f. expuens tetigit linguam,
dicensHiphdtdch ss>3. incru*
ceciamauit Eli ttere, ibid,.
Chrius ngelus nommtus 614
Cbrifiusfilius in diuinisno eerea
m,necfaus,fedpatregenia
tut
7
Cbrifius palma- dimilatur t)4
Cbrifius fub quo Heroic natus.
140
Cbrifius pcenitentibus acutus erit
per iufiitiam,cr tenerper mifc
ricoriiam
31s
tbnjtinomcn
e%t
Chrifii optr breuk #j7#

X* i

Cbrifii hominis epithet*

ffj?
Cbrifti conceptio

Chrifii corpus glorifkatum . t8x

Cbriftifanclitas comparaticmc no
admittit
7S
Cbrifto data omnis potexs 544
Cbriftum damnarunt lxx Liu*
dices ..
40
cbriftum fcientiam humana in tern
porehabuii..,.
vos
Cbriftum quatuor mibus
mundi creationem comple
tispdumf
iH
de Chrifto multa TbalmudicifcrU
ptores paim tradidere . z
mCbriotresejfefubflantias 7s
Cibinnidtettdmnc immittds /00
Ciceropepe dius eftatmk De
molihenes
474
Circes Homeric*
j8s
Circuncifio tempore Mei* fbiri*
tualiterfieri debebat
410
Circuncifio typum geit efffienk
fangumk Chrifii ; 548
Circuncifio contra originale pee
cdtum remedium fuit
176
Circuncifionem infign!?lud*kdd*
tamfitiffi
411
Circuncifionemfuijfc cflftonkfan
gu'mk Chrifiifiguram
)8e
in Circuncifionc duxfcdes pr*p*
ratas
J94
Circuncifionum genera quatuor,
410
Ctilitas er iurijprudentia m foU
uulgi iudicum perfuafione com
t'metur
....
> t$9
Clemens Komanus
us
dementis V.Vjo.pontifick conftU
tutio de librkTdUnudick lu*
dxorum in Ldtinam Imguant
trdnsftrendis
18
Claudius ex utero matrk fanatur
646
Ccelum'mqumq zonas diuifit Tha
les
. ... 49e
Caelum quo pao uoedtum 619
Caelum m quatuor ami partes,
m
CcelifedesDeiuocantur
30 s
Ccclitcs'mmmcri, '. .
584
Ccelefiia prtfidiaex operibus ma*
mum baudJberania
ssx

in Ccelo an rmen quoidam (It

m fcpmtrionali parte : .. r
Conccptjonis fiftum de ipfa imma
culata uirgine per dimos fir
mie cclebratum
79
de Conccptione uirgmk pulchra
figura
i84
Concupifccntias effe duos
i8j
Confolatio nofira qu*
ejt
QonfouMtia ueritatis argument
Conftdntinus impertor fcdc Ros
Imperium Chriftofub
iccit
ZO
Conftantmi donatio uicario Cfcri*
ftifacla
ibid.
Confiant'mi teffcrd
Contiplatio qufit beata uoda.
joi
CoraUus repeUit fiomachi dolorr,

, '' ..
Corpi in multitud'me qutrendu
641
Corneedas
499
Cordis cruciatum fignificat efca*
got
Cornu luiairegni
j$o
Corma decern data funt Hcbrtis.
179
Cofia benLuca
\*4
Creatura nulla puraadrtparan*
dum genus humanuni fatiserat
7*
Crux fignicuium Cbrifti corpora*
U
6fi
Crux uctus nugorum charatlm
$69
m Crucisfign multa miracula edi
Crucismyfterium

R.Cumlai
4l
Cupiditas qutxendi cuiq; mgenitd
S9<S
Currus Dei
99
CHrtitoeyDeci/jimprudentutac
cufantur
477
Cybelerfacra
see
Cynops magus
048
Cynocephali
SS9
Cyrus trig'mtaannisregnauit iff?
Cyrus Artaxerxes dittuscrDa*
rius
i<4
CmregnwncrmfioriA
*<>t
balttbt

INDEX.

'Daletb,ofiium,res)uclUnuam fi
gnificat
m
Damabiih

Damntis uinua muUeributmf*

fum
J44
Udmdfcenws de Cbrii diu'mitdte
humunitate egregia loca 77
<Damdfeeni locus de trinitdte jt
Damafccni dium de Deo uno 28
Ddniel
7
EdnieUd beidf ddmndtui 597
Danielis liber quant*fit autorita
ttt
158
Danubiut inter ctterosfluuios ma
202
ximut
Ddriut duobus'annls regnauit 178
Dauid unum de Mci* nominibut
m
Dauid duos inter etterosfilios 29j
Dauid proeeit ex Ruth AoabitU
de
2+
TLDduidprauitatin interpretan*
do dita de Meia
is7
prxcepta fingulariter f*
dm Dei
402
Decim* fecund*
1
Deciut dfit
jo
Ddpborum tripot
S9o
Demodocut Mus dotut s64Dcmocritm dtiimdm ait cffcfpiri*
tum mobilem dtomt irtfcrtum
sej.eiutmors
ibid.
DrmoniumSocratis
fiff
Dtmonqudfit/lccHiiUi/
/71
Drmones fatoribut fuit cunta.
bldndiuntur
S91
timonespotefiati babuerunt fan
clos riuflos in injrno ufque
ad Meifpaionetn det'inendi
t>*mnes in md bircorTi
rent ijs quicreJuntin eos 143
Dxmoncs boni funt terrerescu*
fiodrs mortalium bomin 47
T)monum narrdtionesfeire
3
Demetrius Chalcondylis
43J
"Dem T& Sfcflj/
490
Deut m perfonis trinus e,in tjjvH
tia uer'o unui
27
Deutunmfolut
578
Deutinfinitut,bomofinitui tri
Heus mfinitudo,mnfura, termi*

nut
ibi<L
Deut in inuocatione
$7*
Deut'dmore,homo>es,uinailii
utriufq; fides
$7}
Beutfohlt miraculd fdeit
$t$
Deutanmoleiaafficiatur S7*
Deutfdpientid dicitur
60s
Deut quo pdto operetur
594Drws t mulator
- 6}
Deutfolut inteigens
'\ ji
Deut fpiritut,ac fummc mpUx
Dcuttimorditus
4 74
Deut eceleflium confilio non eget
st
Deut,dd cuiut imagmemfatut
homo, triplex dicitur habere
uerbum

79
Deut lux dicitur per effntiim 97
Deutfrdter ifraeUs prifdslwUo
rum ditus

Dtut ut eft Xfraeliprop'mquut 1 z<s

Deut eft ex fubantia pdtris ante
fculagenitut, er homo ex
fubantia matri/sin feculo na*
tut
47
de Dei nomine Tctrdgrammaton,
er Elobim Qabaht quidfens
tiant
105
D operatio e immortAitdt 489
Dei imago in bomine quid
47
Dei nomma duo er feptuaginta.
7*7*
Deimilitudines in anima
48
Deifiliut uiaquaiturad pdtrem
fft
Dei omnipotentiafold miraculoru
operatrix
J4
D uttributx
6ji
DeinomtnGnecunde
ejo
Dcitat uerbi uita nofir* natur*.
6i6
Deo dn coueniat dembulare m
Deo nitendum
646
Deum Alexandre auxilio fuiffe j
Deum tr'mum er unum effe
7
Dfuffl profua-fidei a(fertione,m*
dacio noflro non iniiget
1
Deum fubHanti* natura- fimpli
citateunumeff
7
Deum non habere nomc,cuiut not
cognitionihaberepoimut s\
Deum ex foem'm incarnandufu*

iffe , ipfum'q; fceum

Dcum,uerumcfc homintm futtt
rum extitiffc' . .-..- s .. 'f*
Deum omnia prsuider*, anttqu
fiant
**9
Deum er hominem rffe oportuit
eum qui humanuni genut repxt
rdturut effet
i"ts*
Deum ignem effe Chdldti rHC*
fort perbibent
489
in Deo nihil cffc,quod nonfit ipfe
Deas
7
in Deuteronomion K.Moftn Ar*
gyptum fcripffe
*.j.4-T
Dexteram ne cuiq inieceris 499
Diaboli conatum ejrftudik
um ergd bomines in eo effe? ut
eos deeipiat ac faat
.410
Diaboli'mfidUire
419
Diaboliincarnatitylarux furia*
. les
44J
Di tripliciter foletaccipi 1*4
Die>itcrcrLuceciut
as
Dignitat Dcifumma
stx
Dij fuperi rogdndi dd diuitidt son
fequenddt,infirinon debit 7$
Dij diuitiarum datons
ibid.
Dij gregales Dei fummi loco
regunt
sis
DiUgere rationaht nature pro*
prium
80
R.Di'mi
200
Dionyfim Grxcut
it$
Dionyflut Areopagita propqua
draginta quinqu Dei
enumerat

Dircent
j7j
Dirctor nutantium liber
47
Difcordia mendacij argumentum
SSt
Diributio triplex nom'mum que
Deo tribuuntur
619
Diuinitdtk dimfio iuxta ueteret
Grtcos
<si
Diuina effigies prxima patri 25
Diuerfius nihil quam mortale iun
um immortali
s$<s
Diumitas initio crfine caret j
Diuinarum rerumperceptio no*
bis inueniri qualibet arte non
poffe
&
Diuinitatkconfortitmcum
tt humana
;S8
Dm*

INDEX.
pflofuperiorum er mferiorum
Dodonx drbor
54
Dogmatum genta duplex apud lu
(Leos

Dolore gnicat dnnulus riilus

Dominus uirtutqudrebudilus.
*4
Dominum ordtnis pr*dicatorum
funtUtor cr dux
279
Domus Dei,fedes DeiappcUdtur.
308
Dorm luda e ecelejU Cbriftidno

>
Domusfrdel er domus Dduid 120
Domusfecund*gloria
147
Dor defamilia fanftoru. m lop
fC
*S>8
Domicntium fcptetn miraculum
320
Defitfilius
4*
KDof
133.34*
Druid*
464
Druide Grxc pbilofopbAtifunt.
fLDufiai
307
Dufebaifilins lannai
4;*

Eberbdrdut Vrobus Sucuorupri*

mus dux
433
Ebiborayrafocius 8
Ebumuce
ibid.
Beclea primitiuA tota in lingua
GrxcafunddUeft
414
Eccle* montes qui
39e
Ecclcx Roman*fe autor fubmit*
tit
2/2
Exclefi* corpus myfticum
119
Eccleafiicus liber
s
Edom interdum uocari Romanos,
EUel .
jiS
R.Ebzdr
190.30;
R.Ehzdrfilius Samud
197
Eleazarfilius Duma
319
lUbddmons
2<ft
Elcdfddrfilius Auch
54
EleaticddifciplmA
469
Eleazar pontix
s
EleazarHfmd
45t
Eleazarfilius A&ri* ibid. filius
Samud ibid, ieKApbar ibid.

filius \acob
ibid.
Eleemofynam dare firi/s cruolu*
cribus
4<!
"Elementa unde diant
533
Elementorum interje communie*
tio
sj\
Elemiab
.
7
Elena regina ldeos afflixit 268
Elie difeipulorum traditio 179
Iii* oratio mirabilis

Eli* colloquium cum muliere 154

Eli*fcdesuacud
394
R.Eliezer
186.3S
Eliefderfilius Hircdni
45
Elijfafilius Abuiab
vi
Elyfius campus
479
Elobim \
49
dcElobimmultA
19
Empedochs quatuor element* re*
rum principiafdt j6i.
mdmfangu'mem effe ait 563
R.Em>4
232
Ens quid
602
Enfopb
foy
Entis primicumrebui deuetibus
COnCUro '
6oj
Entia er non entia i Deo dpendit

Efre tertm er quartwt liber an

Hcbraiccfintferipti
*
Eucusbioricwi
18t
EtbinEZXditA
439
Euangelica lex
173
de Eucbarii* cramento multa
cruari*
389,390
Euilmerodacb annnis uiginti tri*
bwsregnauit
179
Euilmerodacbfiliusabucb. 163
Eunucbiquifecaftrant pro regno
Dei
*37
Eupolemus Gr*cus bioricus $99
Eupborbus Troianus
48 1
Europa tota primu filijs lapbetb
babitdtd
204
Exercitus cozlorum apud ebr*o$
4*
Exorcie tentantes dxmonia cija
retdecepti
"*
Expietio uoltatisnor*qu*6s
Execbiclismors
$7*
Ezra cabalam tradidit Simeoni lu*
fio,facerdotimAgno
450
Ezrasfacerdos erftrib
%

Edbis ab'mendum
soo
Taciem Dci effe MeiAtn
97
Tadiones demoniac*
C4<s
Entelecbia quid
32
per Epbraim decern tribus intei* lama crebra quid
guntur
3<?4 Ymes cogit bruta noftra uerba i*
Epicurus prineipiarerum corpu*
mitari
sst
fculd indiuidua, er locum ina* abpfrlarinariofdcrificand 498
50t
facit
552 Eitumgnificant termini
11
Epicurus mixtam txigne croire Tides unde oriatur
6j%
fpccicmdicit effe animam $sj lides QbriianA
Epicurus laboris impatiens ama* Eides redafeientijs fuperior ^7
uitdediam
S7l Fi'des rea fola ft ianua minado
rum
sSi
Epicurifea omnium uitiorumal
trixfpurciimA
S67 Tides admmirat amorem
57

EpicurifententkrefutAtA
sji Tidei parens
236
Equos niueoselfeuirgines tarn ui* Tideiradices
75
ri quam mulleres
114 Tideplenusbomo
ErdfmildUi
498 Tide feruAtus Danielk leonib. sZ%
Erroresuulgi nott uiapublica soi Tide perfeAfuntfcula uerbo dci
su
Efaiemors
579
Effentiaquid
Tilius Deiquart dicdtur tener 4
48
EjfentidDeitota'm tridde compre Tilias in diuinis quid fit
benditur
6s Tilius Dei duplicem in Mciababi
turns erat naturam
39
Efra an codicesfactos prirn pun*
douait
22 Tilius bominkpafior,pontifex,ett.
*33 defcenditdecelo
143
l.fras cum Kebumia unus computa
tur Uber
* Tilius Dei afcendit ad patr ibid.
Kh
Tmiti

N
tiniti ad infinitum 4 proper*
to
: ,
S6g
Yirmitatk nihil in tebat caduck
qutrendum
5<>
flammineus uir quodam trim lin
gudrumpcritiimus, cuius /
bri in bibliotbeca Rom adfcr
uantur.
7
tomes peccdti cancupifeentia 237
Tons Hammonius diu friget, noftu
fruet
9
Tontk ucna hdbita,riuulkabine~
mus
J7*
Font cedidi
ibid.
toma er materia prima idi apu
nos , quod apud uetuiimos
philofopbos unumerduo 489
fortunan notant res decidetes sot
fratresatrati
4SI
Tratres fitlfos nott nigra cauda.
Sot
TuciColcbici
4*
fuonum berba
96
G
Gabriel ngelus a uirilitate nonti
habet
s*S
Cad uiden tk libri
452
Galdtini opus in fex diinum IU
bros , iuxta articulorum Hogo
ratidiinionem
429
Gahtlni oratio de Dominica circ
eione coram Leone x. pontifi
ce mximo habita
41t
Gallus Apomi Phccbo , quifol no
mtndtur,ptctr etjhourum er
dieiUtus nuncios
47s
Gdo cdndido ab'mcre
498
Gamaliel cognomento Senex 4
Gamdlielis oratio pro liberdndis
Apofiolk
4
R.G.unlicl
4*4
Ganges indorum rex
48j
Gdrrulorum , corum qui exce*
dmt ingrdti,fymboldfunt birti
dines
/01
Gazitb conflftorium
138.140
Gazul
96
Gebcnnaduplex
4/5
in Gehcnnafcptcmmanfioms pro
impijs
428
Gebennd appcttdturprofunda 48
Gchcnntfcptemeflfenomm 47

Gcncdhgiis per muUcrcs texere,

fcriptur* mos
194
Generatio bominum quadruplex.
Gnerons non pote effe abfq ge*
nerato
s
Gens m Africa que canes habet
pro rege
<S9
Gentes arcanis fuis uotk er fdcrifi
cijs Hebraica mifeuerunt S9S
Goetxa uenefica ors
584
Gemetra proportiones ab arith
metic mutuatur
44z
Georgius Vetucius
4J
Georgius Benignus de Saluiatk,ar
ebiepiopus Hazarenus libra
deucxio uiftori* Cbriftiana:
fcript

s
119
Gemen uocatus eft Meias non
abfyratione
too
Ghcrim quatuorgenera
378
Gbericin mons

Gimelygnificatretributionem sy%
Gladium demanibus boftium arri
pert
18
Glddiumdcutum declines
498
GlebiSddfaciendum ignemproli*
gnk utuntur m landria 31e
Glorificata corpora quaprecipua
babeant
28
Gognomen regis
1x4
Gognomenundededucdtur zis
per Gog er Magog qui inteigan
tur
ibid.
Grtci nouarum rerum udio.
Gfa-cifemperpueri
ibid.
Grrgorij Ndzianzcnilaui 459
Gregorij HdzUnztni locus
31
Gymnofophie qui
4*4.577
H
Hiiab
vj
Haamiab
ibid.
TVflVJ?n m tribusfolummodo lo
ckinferipturkinuenitur jo*
Habelidcm equodeuanuit 450
Hdbelkfacrificium quidgnifica*
rit
41s
Habuiab
sis
Hddrdcb
32;
Hadrianus Cefdr deem ex \frael
uiros,qui dofma , dignitate,
cgenere utt/tm exceebant,

captos in carcerem mifit, feifei

tans,tu quid iuu uendidifftnt.
t$>s
Hadrianitempore ludxiomnetde,
leti
im
Hadasquid
*
114
Haddo uidentk libri
45
K.Haggai
jtfj
Haggdzethquii
142
l^W

377-7*
Hahdhel
fty
Hahaab
ibid.
Hdiaiel
ftt
Haiuiab
'/17
Hak dos librum iefecretis edidit.
^
KMalaba
Halaphtha ibflor
Hali
-

44
tu.
4i
43/

HaUcluiagnificat, audattHomi
mm
!
430

4*
'
94
R. Hamai librum de frecuUtiohc
compofuit.
J4
Hamos propheta
1
Hanna quomodo nterpretetur*
HdndniafiliusUachhai
45t
Hdnania princeps factrdotum ibu
Htnanidfilius Acaat
ibid.
Hdnina
210.3*3.
Hanina filius Bufa
45t
Han'mafiliusThradionis
ibid.
R. Haninafilius TeradionH 1j>>
R.Hamiit
isa
Harahel
518
Hariel
ibid,
Hakamiah
[ibid.
gnificat lyr
R.Hafdd
344Hafmal ngelus Eztcbics +
Hafmonai funt
120
Hafmundi
3*1
R.HaffdyA
47
Haziel
%\f
Hebdiedid 1
1
Henotatecce
tjf
He er betb quiddenotevt
325
HcqumtddlpbdbetiUterA [sy*
Hr effe er uiueregnificat
s?
ix litera qutcdm abfcoditiisy

I ' H
TI toce Udu poni
'
44
Hebdomadam pro fepteth aimotfr
ftttcio ccipi
\S9
Hebdomdddrumtemmi . 174
Hebdomdddrumdnnidn ntfold*
res, uel lurures
t6o
Hebmdb Heber
181
Ucbrxorfermo purus fdnut
$94
Vicedis Kdbbenm tempore con*
fulum Romnorum fuit,cr An
toninum Cofulem adocutus eft.
108
Kelkon Mufis fdcer
s4
Henxmenddcium
eot
Henoch dijbdruit
447
Henoch libri
45a
Herdclides Tonticut
48}
HerdcUtm Ephcjm uniucrfdcx i*
gnegignidicebatf6i.emmors
HtrdditM Pbyficut animant fem*
fiearisfubfiatu ejfeuo
' lait
si
Berdclitut Votum dnimm lucera
efjidit
ibid.
Hercules fenex hommes
biles jngulos cdthenulif duris
toUd reu'melos lingua pend
tibut trahit quocuq mit 477
"Hercules meifus ignifdcro perijt.
Hercules moru,formator,oomnk
ingenua difciplm* m cunis
rbls terrdrumpreceptor fuit
ibil
Heredera olm uirumro*
buflum dixerunt
48t
Herculem mter deosreldtum , cr
fdludtorem ejfe promulgdtum.
475
Herrn Trifmcgijtus Aegyptioru
door
480
Hermes dit mdieatis effclorcm
uno nomme mncupdri opof
fe
ett
Hermes loucmfyvKUOcdt
8
Hermionefhilippi fidiTrduno
uirgis ciefd no Uditur 87.*
dic'mdmeprofeffd
64.6
Herodes fuiffe tres
40
Herodes AfcdlonitA <>
ptrdiiit
j*

X.

Herodes Agrippd
140.141
Herodis AfcdlomU genus
141
Hrtbfft tend
j
Heud mdteruiuentium interpret*
tur
4jo
Hezebidt quot dnnis regndt j 0$
Hezekiatcporefol retroeeitgrd
dibuf deccm,db eo itmerequoi
fecerdt
8$
LHibba
78
Hic cetpit nomen Dommt inuoed*
ri,quomodo mteigdtur <seo
Hierobot manus driddcffeftd S79
Vieroglypbi
vj
Hieronymus de uoedbulo bdr multdferibit
8s
Hieronymum in TalmudicH Ubrk
nbillegiffe
1}
Hieronymus dec nomind Dei *
memortt
601
Hieronymi locus expenditur 341
HiUrionis qudam mirdcuU 547
Hiel multos habuiffe difeipulos.
4jo
KHiUelper centumferdnnos dn
teeeit Cbriftum
19
Hillel Ixxx.bdbuijfe difeipulos ex*
ceti'mgcnio er dormd pre
ditos
3
Hippolytus papa
491
Hircdnui
i8
Hirc dtq cdprt quidgnifiedrint
415
Hircorum mformd dppdrere dt*
mones
14?
Hirundines cohdbitdntes nobifeu.
nchdbcdmus
49?
Hijpdnus quidam noluitpfdlmum
ofiogemumnonumlegc
re
344
YLHiy* dutoritdi
34*
quid
4"
Hoedgnicdtio
417
Hogofirdtiobiedcotrd Tdlmud.
Hrnern crHeodus Crtcorum
Uitespotroidm
s9o
Homert de nom'mibm D dijboa
tio
60s
Homo nonpoterdt buminumge*
nusrepxrdre
*
Homo folium, quo i in paridifo ab
arbore uitxceciiit
4*

Homo ddimdgmc D coditas 4s

Homo ex duabus rebus copotus*
437
Homo queda munii hum efjU
gies, unde microcofmus, hoc
, pdruus mundus, *
tur
4f
Bommern utilem arbor mitk figu
rat
for
in Homme rclucct omnium creata
rarum proprietdtes fummdru
ty'mmdrum
4
Hommes plerunq brutorum nomi
nibus dppeUantur
%it
Hommes funtelmgues tymutidi
compdrdtione uerbidiuini 60%
Hom'mibus graue ignordre quod
uident,quoddudmt, quodtan
gunt
$66
Hortus nucs , titulus libri Qababt
lofepbi
4
Hortus uoluptats,gdn edn dius
34
Hofeas tempore Acta? regis pro/
pbetduit
is\

*
Human* omnidtermmis claudun*
tt'.r
66
Humanarum rerum *
nitusfientid
S70
Humdnitdtisdiuio
ij
Humilit dptos,>es dtttos,fies
docilesfach
584
Humilitatemfymbolicidegnat je
dere
501

.
45.109.14
R.Hfii
07
nj?n'<
3
R.mfritb
%97
Hylementdqudelement
$33
Hymnus Inico modulam'me 584
Hypoafls fubando fubdntia,
fubftendo fubfientiiU
f,i
Hypoafes diuine tres [unt, mut
Heus
7*
Hypftlo PyAdgor*, imctutisfym
bolum
si
I
Ubamidh
J*%
Idcobi Cohen dlpUbttm
?3?
h,hcob Cohen

X>

ibid, Dndgo / Hitrogbpboru

ibid,
7
7
ibid* Inwmib
leidzd
R.lmm<u
t*8
itiuniutn quater m anno babitum.
Impm/
eltorts
tempore

>t
lacobusTabcrStapulens 4*4
milidni
i

UcobifuU
9 ItUbel
517
ibid, Imperiti idiomdtum facile decipia
lacobo quxrcntinomcnnon indica lelabiab
tur
<P
ibid,
tur
<* lelitl
1>4/
fmpori
181
s+1
Iddduspontifix
} itmibatb*
Incomprthenlbilenomen
#
J4j>
7
Urldh
44 leratbtl
lerofolymtdeflruio
\%s 1 cr Aetbiopes utuntur Cbildai
lobnomenDci
7
a transUtione
341
lababel
ft8 ltrufdltm dupltxjupcrtu eyterre
Indignum
figurt
matcA
fox
firis
4
lairfiliusf'mbei
J48
Ineffdbilenomen
J4t
sH
lamblicbi autoritat
sA7 lespro ens
Ineffdbilt quomoio fdilumt cff*
KleffebabfcaU
>97
Umin
3
bile
j
quid
.*7*
Unai
4 51
Infinitas precij, Dauidi miiafunt
letzira
liber
mirabilis
sis*
Rlbbd
S
S1A?
bbefiliusTdnai
4 lefus cot'met cccxvi.ratwnc aritb
Infinit
potent
474
metica
17*
ibndzdtib pbilofopbus
"
Infernas
muls
appcatur
nomini
lixd diurna
43* Itjwsfaluator,uelfalus, uefalua*
bus
> *
tio mtcrpretdtur
1 #|
Idoio/dtr
190
17 Infernas inferior cr fuperior*, i
idookfru giwiHo meceperit 18 lefus quidam nugdtor
Lo/ c/tr<< Aqudoni curpo lefus An tresfuermt tinte Cbrium
infcrnusfbirimiAmon
54;
tiimum tribudtur
17
109
Inferni
portt
*;4
Icbc iaktm quomodo mterpretetur lefus cur Utter aeterd nomm Kef
dd
infer
defceniiffe
mnctpS
je attributum
10

triarebdt
icboakim cr Eli uocdtus epdter lefus dzdrenus quidam Macha*
btorum ttdtt
4> m Inferno fanosfuijfe ufque ad
matris Jtf&e
*9|
Cbrifiipdfiontm
%s\
Ifbowfti Vrm
jos lefus cr Mark $s*.CT quid con*
Inferorum
duo
cfft
babitacula,
{meant aritbmctuc
71
VLlcbofuAS
190
4-79
8
Icbofuaquii
109 lefu Cbrifli laus
Infirmitas medicam'me remouetur.
lebofid \chofcidc pontifex 149 lefufilij gea
187
lebofua / ?crabi
j ^
*}
innoectem
bominem figurt pifis
lebofuas, lebofu* Syrdcb duut f \(Zdb
7
50
lebofua Syracb tcmporibusPtolc- Ignea omnidleudti
4}
54}
mai Euergetisprimifloruit, tt Igneifbiritus
sa-* Innomtnbi'ftomm
flcTalmud
47 ignisfecundum natura: ordmfern Infomniagnicantrdguld lefti*
ibid.
per urit
xt$
lebofua- tempore fol m medio cali
per diem integrumf< oppofuit, Ignkpra'parationkinaltariDomi Inteeus agens pofxtus eft in wU
mineanimibumani
ty
nifemper arder debebat, cr
Inteeiones
dupliciter
tnuncian
lebofudm legis expotionem Mo
Udliduserdt
144
tur,femelenunciant
594
feaccepiffe
Ignemgladionefodito
499
y\Tpdt<oicciesudridtum
5x9 Ignortiam auferrt doHrma 477 InteUigentia; alpbabeti s) 4. .
hST4 Tfrr4rawdi refolutiot de ignoto Deo qua-flio

.1
SJ
*
lifcatb quid
141 Intercalaresfigura>
Intprnc

Utdouicus.
;
"
lUadpropbeta
SSO
1 Deumgenerantemfi lUufiridgiUd uiceamuleti 147
gnificare
%6 imago Dei in anima ubicondt. Inuerecundiam fignificat lotium,
ibid.
fi^V nomenDeiiWudTctrdgrS
48
mdton Deum non per effeeli, Imago Dei in anima hominis relu Inuiiimus dius Conant'mus
Magnus
548
fedper effentidm degnat 8
cet
47
iMflM
tpfi/j

quo
Heroic
ixlcbufilij Hannanilibri
451 imago patri confubantUtis.
coatut
14
Uuuiab
7
H
...
loannts

Ucob pitridrcbdhfuo tcment0

inter terd futur arcan*
Mci* myerium explicauit.

leidet

INDEX
foanncs Ldpiddnus thologie do/
or,er lodnnkReuchlmpre
ctptor
55*
ifi*mnes Amerbdcbius KeuchUni
amicus
ibid.
loannes eudngelid dtmonem i tc
plo Diane expulit
48
lodiutk eudngeU* miracuk ibid.
todnntsTxmafcmus
11.77
s DcigrdtU mttrprttitur.

R. lophfilius AbrdhdmicldriU
musCabdlefcriptor
453
RAofcpb minor SdUrnitdnuf $ij
loph iufius
524
RAofcpbfilius Cdrnitolis
4i*
lofepbfilius lobdMn Hierofolymi

450
loph fltm loetiyr
3.45
lofeph Cohen
ibid.
lofepb dfliUens
438.54 s
RAofcpb ben Cdmitel

RAofcpb
140
lodnnes Picut mirondule Comes,
lofeph ben Gorion
i
433
lodnnesVicusdeCdbaldript 15 KAoph cecus 6.7. qtmdo uixe
rit
j*4
lDdnnes Vandtrbim
ss*
lodnnesZacbeifilius
3 lofephus cur.Chrio adbefc*
lob liber non pdtudtn hdbctduto*
rit
9
7
ritdtem pud Hebreos, quodi lofephus MdtdtbUlim
Mofe dicaturidc liberfcriptus. lofephus hgdtusdd CdiumCdligu
UmRommmifltts
9
lob i didbolo uehementcr odfli* loph: libri Antiquitdtum 3.59*
us
25* lophenlophiubbreuiatof 163
lob liber quo fcriptut
395 lofiasquandiuregnarit 305.306
iod rdtur pro cubdtiontsm lofud fiUus Ltui
451
lod tres in circulo includuntur 57 lofudfiUus Parahiab
ibid,
lod'm Cdpb tommutdtum sAi lofue quos preceptores habuait 3
lod effentidm nottes. V tonf- lofue Uber luorum
45*
oncmloudis
lefueUus Hmanie
450
lod mdgnum, decern miia notdt. R.lr<<
399
Irdcundugnum
ioi
4
lod dturdm hibet replkdtm ts8 Ire ebuitiontmpgnicdt oUd.ibi.
R.IoJdf
i.it KAfddc
134
R.Iob<a"
39494 i/iwc fecundum>iritum coceptusy
er ifnuclcundum carne **8
KAobdtWl
1)9
R. lohdndn filius BirocfSimonis R,]dcfilius AbudyU
1 4*
pter
450 R.I/4C fern Scb0/4
43
R. lolundn filiutZdccdi
145 lfdUtUXOr
)Of
lohdndn Sandiar
451 lfdie mors
19t
lotddes pontifex
1.4 RAfmael
140.14z.xoo.393
lonatheThargunt
549 RAfmaelfilius Elifei
197
bndtbdsVzieUsfiliut 3.151.218 I/hd fitit uoedtus populus Deipe
londthasVzielisfilius Mum uetus
culuris,ob matron Krie 190
inrumentum m Cbdldeam Un idelnex .
5*4
gum uertit
i. lfrad quatuor nom'mibus dppcd*
londAdt in Mchdbtls librosfan*
tut .
3<?4
os dcSpdrtidtk
45* ifraclquomoiointerpretetur *
lo/wtwBi'Ww mChdldeumuer* IfrdehsJbesNleidi
309
tit,quamuit non otnnes eius It* ifrdcUteueri
263
bri nunc extent
355 RIJ!J*
1 374
Iones comprchc'm Uteris
l/?im dicdntur fymbolicc 535,

ngelus preceptor Sem. UdUcd philofophid, Vythdgorkd.

4477
433
v.. .

Itefcf <jid ctigerit deutrbo eps

7
R. Im& t>rnm compofuit defbe.
540
wfTfrffKr Dciconfiio.
2*4
R.Iw<iWH<<nn<</?t
257
Iud:<>
T/,
45t
KAuddsUusSdlomi
307
R.lMd^/zJHjmcbiHit
197
R.Ikc filiusBdbd
197
K.luiii Him Eldi
1S5
R . iKcf// D<m4
197
R.Jc.
128.142
( Simonis ob probitatcm rdo
rmm ftnus uoettus
9
luddfiliusTdbdi
45
luddlXdgid
ibid.
ludtdomuseB Chriimorum e
dc*
2*4
lud* trtbus,Vduidisfamilid 29*
ludxdplurium populoru alumna.
S7S
ludtus Simon
434
ludaiftlfitm Mciam Bencozban
reeeperunt
184
lud*i pdupertdtem er bumiUtdtt
lAcuentgdnt
315
ludxi ueri
224
ludet cur Tito er Vefraflano ue
xdti
184
lHft Meiam oeeifuri
175
iN&tno/fri trmports omniumgc*
tisue impuriima tx
todtiproprijsfiripturk conuinc
di
*
ludiab Hadridno obfei
185
Iit qfMTY non^4ttm po Cbr
i mortem punitifintd po
dnnos quddragtnta captiuitd*
tk
i9f
ludtitefidfigutidii
200
luLei in omnibus terris *
biles
to
ludui compdTdntur mulieri diulte
r*
30X
iudx'm D.fcripturkminorisfunt
mteigentixqudmdni %\
lud/ei durt ceruicisgens
57*
ludtitcrrtrum gentium nobilios
res
57
luitifomniduendunt
574
IwUf utneficiorumfiudio ibid,
Kk 3
1

I
ludti, Syri & Affyrijfucrunt j9
luda-orum obiecliones circa fabba
ti bferuationem
413
luda-orum auaritia creUra fub
primo templo
19*
luda-orum idololatria
190
ludx'orum luxuria
tje.iji
luisorumhomicidid
191
luda-orum error uarius circa Mef*
fu dcceptionem
i7
luieorum centena quatuor ey
g'mti milid ex Hijpania pul,
4
tuda-orum triplex genus po pdf
fum Qbrium
9
luisorum populus maxime ai ido
loUtriam promu fuit '' 19,
uia-orum circa Meic acceptions
uarius error
167
luda-orum maximaflrages \86
ludarorum quatuorfeelera
\ff
luda-orum multa milia occifa 18/
luda-orum nomen unie
jey
luieorum reprobatio cur contri*
tiotdia
36f
ludaorumgens und*
59t
ludaorum Imguafancla
ss
ludek Ubrorum parmonia s%9
ludxis Maehaba-us fuit ut Gra-ck
Antiocbui, Romanis Conftanti
nus
48
ludxis tria proponuntur
vgsMitos per Romanos fuiffc prode
dos - ,

370
btdiees per annos quadragmta an
tetempli deruiliontm expul
fucrut de conorio Cazith,
er habitauerut in Uamitb 14
ludicesluda-orum cum dliquemor
ti tradercnt,tota die nihil come
iebant
1)9
ludicum tribus
140
ludicij udtcorum modus
ibid,
Lidiciaanimarum apud ludios no
in omni loco iudicabantur 1 43
ludicialia qut
400
Jupiter infbecie mortali .
57*
tuoitercocionaturfefummum
nium di>cnfatorem
$78
Juris prudentia ex uoluntate bomi
pendet
$$s
usequodbomhtesuolunt ibid.
luitia.tntnemifericordid 75

X.

luiti*fymbohm atera
so
luus mundifundamentum
113
luftorummos
358
tofiorumftptem manottes 418

Kdbala dicitur ab auditu deeeptio*

44
Kippod ngelus mortk

348

Kuph gnificat rtuolutionem uel

fiteuitum
tyj
L
Labium eleum "
414
Lamed c dor'ma
53J
Lamehtationum libri
4**
Lamia Menippi Licij philofopbi.
4
Lana profana ueitum arbitrata,
S77
de Lapide preciofo or meUe fmi*
lia
8
Larfamiliark
49*
Lar Deus hurij tejfera m bello
48*
Lariffe* pulebritudo
i
Laus ChriUna- fidei
e+s
Laudan alienis non admitiere, rft
mosperuerfus
74
Laudes Salutoris nori
64
Laurentius Ktiiccs Magni Cofmi
propago
433
Ttobquii
37
Lebabiah
517
onb
3>
Lmures
49*
Leo pontifex manmus
15
Lconkpontifickx.laus
434
Leones Damcli nihil nocumenti in
tulerunt .
18
Leucippi fomnio plantatafea *
picuri
$6j
R.Leui
118
R.Lr; taxxtur obfalfam expo*
tionem
17*
Leuneulos effcgeni.es
10
Leuuiah
$xy
R-Lcuitm
..
4fi
Lexundedicatur
494
Lcxmembrorura
37
Lexcarnis
ibid.
Lex uetus qu* cont'mebat 40
Lex nun [empertoitm ritu Mit

got

.' 4

Lexna\urt \
: .40s
Lex Mofaicd mutabilk erat 40t
Lexludxorum fa-penumer mutai
ta
4
Lex an tradita t propter ferpen*
tkuenenin Adam immijfum
40 .
......
Legis explanatio adgemmumten?
ditfenfum

de Legis ueterk ddtione er ceffa*

tione Cabaliarum fententu.
40z
4e Legis mutabiliutc Talmudia*
rumfententia
ibid,
Jjegk ueterk prxcepta quot fue
tint
40*
Itgk er regimink gnum *
roa
so*
Legem plerunq; facr* litera- pa
umuocant
vj$
Legem ante mudi condition crea*
tarn fuiffc, ac Uteris ignek ni*
grk m dorfb ignkcaniii:fcri*
ptam
to7
Legem ueterem in cunk ron
nidUbus iameeffaffe
jj?
Liberts Cominetm HixsnusquM
tuordeem Imguarmn peritutm
84
Libri multi amii
45 .
Libriqui autbentici dpui luia>os
Libri Enochi Salomonk falfo in*
feripti
....
Libros multas luda-os babuiffe,
prtter legem & propbetasaa
te Cbrii oduentumJcript* s
Lignum crucem degnore
7
Lignum Nthe
44/
Limbus pdtrum
x$$
Limbum patrti quomodo Kcbrai
uocabant
339
Lingua cordk mterpres
79
Lingua mala,qu contra Deum !
quiturgrauior eft>qum idoh
latria
13t
Litanus Plaut!feruus
4
Litera prima nominkDei iod 594
fecunda 618. tenia ibid.quarts
a*
Liter* enunciant, rts enuncidntuf
594
Ititerarm Hebrakdrum infeptc
numero*

I \ D Er X
hmcrorm dornetiir&uHo
4
literas qui primm inutntrmt.
ftS
titeraliscr>iritalisfenfus 14
titbobolus locus in Vathmos mfu*
! .U
649
logicut de parte orationiskgram
mtico recepta credit
442
>- DrW,fr>KW, *
fio
i
589
tonga AW*
st
touiab
7
lucecius
.
490
tucidariusliber
459
Lwci/r ^iwrc /us fit diabolus.
lucretius Sardanapalus uoedtur
. $66. de dignitatis choro mili
. tnmVitf
buf
tucretius animum effe mortdlem
afferit
ibid.
turnen uejbertinum femper arde
bit
144
per Lutum Judti tmpora
tant
41c
lunaritannus ex treettk qumqua
gmtaquatuor confit diebus*
ttfO
tuxuria
190
1,>C0 Id/ftt
48*
tyeopbron abulitfubantu uer
bum , CT ilbmihominen /
mentanea prolatione *
uit
S<>4
byncek aqua umi modo temulcn
tOsfdcit
SS9
adtyramcantibusutendum 498
M
Mdcbabai ufq ad Herodem Afea
Ionium ludtorum pmeipattt
-obtimerunt
137
MagiPertrum
481
Magiratusfabk cligunturprifco
rum
$o
Magneslapk
SS9
Magognomengentk
224
Mabddb
7
Mabazdelfatan
$4*
Mabmedus tteritatk catholic*
i flurict - '
23d
smhmcdquidde miraculkChri
fenferit
J29

TPW'vn

M nihil ni uitium Cr dtmo

nium
4<
447
Mamdcl
7
Manais qumqudgmtdqimq; an*
nisregnauit
jos
Minaislfaiamiudicas iudicauit.
Mandatum Dei utcredamus c$o
Madragor* natura dedit hominis
figuram
281
Fimes Deus
49
Manoab quxrit nomen angeli 642
Kanus inter pedes er caput loca*
ta
437
impotione qumqerdt
neceffarU
140
.
to
Margarita gemma quomodo gene
returinorea
10j
Margarita
s$9
hurgarita obfeuris in dibu Lt
tiydimulant luda-i aUegpric
fenfum
14
Maria abfq concupifcentia eylU
. bidinegenita
28e
, dt Maria uirgine cr rore ftmile.
102
Maria an ne origimdi peecato.
Maria uirgo anterit nt peccato
146
Maria mater Chriiquare dicatur
primus homo
174
Maridquare mortui
209
burid mater Meia; nunquam mi
ruapaffafiiit
ibid.
Maria baudquaquam peccatiAd*
particeps
288
Marid ut mortua eft, mox glorio*
fd refurrexit er unk cum lio
in caelum affumpta
209
Maria uirgo aimilatur fapphiro
ex MarU matrk Mei* materia,
facia euirtus, qua- m nobilio
re loco er mibro corporis A
d* confruatifuit
272
Mari ab aeterno Deo prsuifam
fuiffe ,um ipus Dei con ce*
pturam, atq; uerumMciam
Deum cr bomintm pariturS,
*69

Marinas grammatiewt Utbrtus.

t)7
Marranas Mahometifia
434
Marfilius ricinus
431
Marlius Crjeciam duxit in Lati
ibid.
yvr&qmi
44
Materia alterationis mater 49 j
Matrix aurora; quid
31*
Mebdhel
;i3
R.Mi'r
f9.2442jtf.327.4it
Meldhel
4,-1
Melchifedec erdtSemfilius Nor;
39*
Melochidolum filiorum Ammon.
119
Mem gnificat aquas
)
de chufa
29;
Mem duplicem babent Ebrti 177
Memoriae(t,notitiam reiapudfc
habere
47
Memoriam ex fenfu puUuldre *
Memphitica arcana
044
R.Mffl
3<?
Menanier louem uniuerfi domin
Crpatremfdcit
J7
Mens receptdculum ueritatis 57t
tum Deo coniuna fiteaitm
Mensfuprema in homine
43S
Mentis opificium uita
489
Menti quomodo diuinitas coniutt
gatur
t
37?
R.Mubfjji
ibid.
Medicina quidfit fecundum Auice
nam
287
Mendaciumludtek deleabile joj
Mrn/ uariaccipitur mfcripturai
diuina
34*
Mi n/rm Imarem coficit luntcut
fus
270
Mcnfiruorum caufam m mulier
fuperfluitat effcmaterUe 289
Mf/rcb lofepbus uoeat Cappado*
ces
224
MtLisconituitur er diuinitate,
anima er corpore
7<*
Meias non incongrue ros
tur
to$
Meias non abfcmyflerio Dauii
nueupaturm faertt fcripturiSk
il

I
Mtias pacem'mter Deumcrbo*
mates pofituros erdt
s>j
Meidt mons,r adiutor
124
Meiasfecundu quam Mturm cd
put ecclee effe debedt
m
Meiat quire diitus Silo
138
Meiatkludeisinterficiidus 17s
Meias dourut tribut annk
dimidio
17s
Meiat de Virgme claufa nafeitu*
rut
177
Meias uentum Kmank dom'mS
tibwt
18)
Meiat ad reUtxdndum originale
peccatum, er ad 'mfirendat ani
in paradifum uetumer.
Meiat femperfuit omnium iufi
rum dcierium
23
Meiat qui pnUenti'm remif
fionem peccator totim mundi
durUiCTdt
ISS
Meiat dicitur fancluariu fxnua
riorum
171
Meiat rex componitur exdimni
tate&bumanitatc
2*;
Meiat fiepe m fana feripturd
DduidappcUaws

Meie nomina
4/9
de Meie dignitdtt multd ludet
feripferunt
6.7
Meie bumanacr diurna natura.
12
Meie nomen Rebuke, Cbaldai*
c,Grec er Latine
77
I Meie regit fubfiatia inueniun
tur duf filiationes
79
Meie duplex ndturd
87
Meieaduentut duplex
13*
Meie duo egreffus
47
Mete corpus abfq uirilifemme
nafeiturum
i;8
Meie tribuitur ludtio eterna.

Meie fdfi mors pr.cdicla 1S4

Meie fegnum fpiritualiter inteU
ligendum

Meiehumanitas dicla Dcifedes.

309
Meie diu'mitdtc Talmudie tri*
diderunt
17
Mtim effe Deifilium
8f
Meiamfecundum iiumitatc fem*

per m deofuiffe,cr ante munii

creationemextitiffe .'
Meiam Ueii t(Jc,cuidentcr prifei
Talmudie traiiderunt
3)
Meiam unumfdeiunt corpus,dnU
er uerbum Dei
ps
Meiam effe fteiem Dei
McUm effe lumen que Deut ed.
97
Meiam nomineTctragrammaton
uocandumfuiffc
p*
Meiam De er homme effe 47
Meiam ipfum effe DeinoMcn 87
Meiafilium lofeph,ty Mria fi*
liu Dauid eundem omnino tjf.
m
Meiam iam ueniffe certu effe%44Meiam effe uerbum Dei
23
Meiddd'mfirnudefceniiffe 348
Meiam effefteiem Dei
34
in Meu dut nature,& tresfub*
fiantie
12S
Vwi
4
**".2
9
Metapbyca
SS7
Met, ttron ngelus Mos
44
MezUmLbcr
28
Mkbdel udio de ddmirdtiae *
men habet
$\$
Micbeemors
$79
Micbram
95
Midadpropbeta

22;
Mi/com idolum Ammonitar 11
lnos loue euna didicit j 04
Mirdbilium operatiommfinis sie
Miraeula templi und cum feeptro
perijffe
144
Miraculx que Chrio nato decide
runt
isa
Miracula Qbrifii tritrii oftendun
, tur
319
Miracula trid m natimtate Cbrii
Mirdculorum drs in tres partes di
uifa
s+S
Mini m diu'mk quidt
n
R.Mnabem Kaeanati
4jx
Mocbi deatomk dogma antiqu.
sn
Mors totim aube domina
ssi
Moderamen nottfal
500
KoleUmonut mfimat
ibid.

Moly berbd"""** :'

$07
Monaeridolim babiUculd Qbria
idnorum
?
WTC
44
R.Mor
10.328
Moralia decern funt preeeptajint
quibusfobs nequU effe adulta
400
Moralia prtceptdfcmper funtfet
uanda
407
Mores antiquati difficile depenun
tur
Jt
Mores unde dii Greek
49t
Mofaicusferpens magorum ferpem
tes deuorat
$96
Mofes Deo dottus
gef
Mos cum Deofe barbarum eonfi
tetur
S9\
Mofesferiptorantiquiimm 59*
KMofes filius Maimonis
45I
Mofa Aegyptius Bjbinus 1.2.
i4.i
K.MofesbenMiimon 184.30t
R. Mofesfilius Hebmani
4;
K. Mofesfilius tubman Gerund*
fis
174
R. Mofes Hdddarfan
1s4
KMofet Gerundcns
447
Mofes propbetauit in uione Im*
da er clara
44
R. Mofes Aegyptiut
i91
Mos libri de beis Domini 45a
Mos uirga ex qua arbore exciu
268
Mos uirgaferps efficld 2S4.sej
Mos in dcfertoSm prafumptio.
SSS
Mofen legem non punafji
u
Mundut cream propter Meiam,

Mundos -' dicitur

$7*
Munii regnftempora cr pauper
tax minimi conueniunt ibid.
Mundigeneraliimi numero funt
tres
4<r
Mundi definidofetundm Arifiom
telem
4t
Mundi duo i Cabalifik fnntrece*
pti
4si
Mundum creauit Dm amorelefii
er Marie
71
MufcacecUtusexua .
*

I)

Xi

t
rdrum
57 Nom'md Dei omnid attributiui fj
Wdtmd terrAludee, qudm'pnmif Nomrn D <jf/f MeLni
$7 Nom'md diurna tridex literishuius
onk appellant
39! Nofflf I H S V H se ?. quibuili
nom'mis compotd '
jt
terlsconjlet
6)9,
quomodot
Nomimt
Dei
trium
ordinario
*of
VW
44

je*
fdum
41.641 in Nominibuf faerk mirandam la*
Nabatbeiritus
%yi Nomenlefuqttdndodpert
tre uirtutem
ff
Ndbucbodonofor quot dnnk reg*
ndtum 6)8. dpud Grecos er Nun liationem gnicdt

nourrit
\6$7*
Hebreos unde deducatur 54 NumcniusPythagorieus 4^.481
Ndgbidquid
174 Nora IHSVH dbbreuidtdb Numcrationes deciquibus homini
.
249
antiquk
64.)
cotingitrer dpprebeno 438
VUres olere cupkmt
j3 Nomen \hfuh oleum efjfum 645 Numerus omnkin monade unjr
dtban prophte libri
4f Nom? Tcfrdgrdmmato/i . D>
miter conat
617
K.Natban
8tf.*7.j78
tradition
608.609 Numerus impar maxime proprius
in Natiuitatc Cbrifii quid bumanu Nomen quo mirdculdfiunt 610
rebus diuink
ibid.
crquidiiumma
37 Nomen ).6x).6i^. Numerum effeuniuerfofum pr'tn*
K.Natronai
|iS Monten diddemdtis Deo tributum
eipium
488
Ndtarcp'
439
616
Nmerorum quatuor effe gradttst
Natura fdcrd eft anima mteUcfti*. Nomen miricum
14
J
6)9
UA
479 Nomen Meidb

fUtur* femperngit,netociofd. Nomen Tetrdgrammdtonin nuA Ofauianus poft mortem *

UnguanuUumpar
ffjj
tre imperauit xliiij.antik 1 9
Natura menfolk fubantie Nomen unigeniti filij Dei
14 Oculi uidere dederant s67-S6S
.) Oculied,color
Nature du* m Cbrifio
ff Nomen Da
i6t
Ndtureordinem Deum noUetoUe Nomen
Odium gratk,quo Cbrium ludet
re
8! Nomen ignis pro Deo poni 604.
perfecutifunt
9J
Katur* languor
2)7 Nomefdpicti* Deo attributu 60s Ogmion Celte nominarut Heren
Hegues exijs,quibut eft nigra Nomen loudkfcu conionk Deo
lern
47>
Olei
nsc
terra
emanauit
Korne
tribui 607. fempiterni Deo
cauda
499
tribui ibid. potentieyregni,
Chrifto nato
%$<
Nebiens preful

499
mifericordie, timork Deo tri* Oleo federn ne alergdt
Neeedrium quid
jit
Nebonidfilius
*\st
bui
07.608 Oe ueigium in mere confund*
to
ibid.
K.Nebumios
37J Nomen Deicurplurdlitcr pro*
61
NehumiosHeccanefiliut

rdtur
tbidt Olymput
Nomen
uiri
Deo
dttributum
.
Olympumprifci'mteigunt
quin*
Nelcboel
M
Nenumiok
ibid. Nomen Deiueri primis pdritibut
tdmeffintiam
47t
Nemrotb homines ignem ddordre
mox ctedtione injpirdt 09 Omdcl
%\-f
610
OnMo Kfiliui Sores Titi
cogebdt
8
tieoriusbereticustdxdtur 9f Nomen intffobile fxftm effabile.
rdtork

Ht'ftoriut operdtionem diuinamfo

Operum bonorum merces in hoc ft
(41
culo non expeftdndd
)
phindtibut mettes dipit 4} Nomen nouumCbrioddtu *4j.
quo mirdculdunt
44 Opinio de rebus humank tantum
Neztbol
441
babetur,nonfcientA
$7*
*o
?1
40 Nomen ZebdOtb
43
Nicenefynodi decret
47 Nomen \frdel
- ibid. Oriel Garonens
Originale
peccatum
quid
138
Nom'mk
Dei
Tetrdgrdmmdton
Ii*

J*7
Originale
peccdt
nihil
aliudeft,
terequidgnicent
9$
X*l
99
quam ipus originale iuftite
\XtniuequdndoNinoodit S Nom'mk Dei interpretatio S7.s8
Uifan menfis
itfi cum Nomine Dei quatuor literaru
carentiA
*4
populo benedicere
ft Origmle peccatum iNieU ex*
ftitbdel
517
*
fUtbdi Arbelens
451 Nomtnk Dei ultima litera
pidtum
4-S7
Nteus Arbolens
3 Nomina que permilitudmc Deo Origirtdlk pecedti magnitudo.
Homen Dei
fi1.602.6ty
tribuuntur
*)0
dornen duodecm literdrum,ty no Nomina undepetita s9 m originaUpcccato Morid
mm quidragmta dudrumUtc* Nominarebus cofona ee debit 91
eperit
*7
Orpbcni

X.

OrpbtutGrtcorum primus theo*

Us condition^ uim habet,quhn
pdteripfe
554
logus
47
Orpheus uetuiimus udtum 47 Pdtres dpud Hcbrtos fhr'cfemper,
Orpheus nommt trectos er quin
non mdtrcs filijs nomina im
ponerfolebant
i|
quagintd ieos
5*4
Orpheus primifacerdotij dntiftes, Paulus lfncUtd
\s
tbeologut udtes
S9S Paulus iudicdtfe nihil praeter Chri
Orpheus Pythdgoric philofo*
fium foire
6\s
phundator
S96 Paulusfpiritum Pythonis ex pueU
Orpheus ttberd tsv&nvoy uo*
U eijcit
647
(4t
28 Pduldd pedes Gamaliels legem
orphei de nominibus Del difpofi*
didieiffe
4
tio
60s Paulus diabolo coldpbis pereuf*
Orphei myjlerium de noe, calo,
fus
25
xthere
617 Pauli peregrinado O" mirdcula.
Ofdntld
S97
47
de Oftred erMaria uirginefimilc. Pe,cos
$
101
Peccdtoris condemndtio qu* 324
Otbonemortuo,Vefbddnus m im Peccdtu originale quomodo ab He
perdtorldeligiturKom. ti?
brtkmncupatur
2) 8
Ouisfimplicitdtem dtajmanfuetu* PeccatdSdul propter qu* oeeifus
dinem gnifieduit
417

ist
Oxa indign drcS, Dei tdngit 01 Peccdtdud<eoruprimitipli 19e
P
Peliel ngelus lacob erdtfamilid*
PdeuticusUberPytbdgor 457
ris
44
PdhaUdb
7 Pentdteuchut quo in Ch
Vdlntd [und*
25t
linguamtrdduus

Punis propofuionls
9S Peripatetici non effefcientUm con
panisfderum
394
tendunt
ss%
Vdnemncfrdngito
4.99 Perpetuum quid
407
Pdncm m corpus,erumum m fan* Perfond
628
gui cm in fdcrificio er Perfonarum identity, de diuittt ef
redlitertraffubdntidndd juif*
fentii unitdt indiedtur
$1
fe
39* Petrus dpoftolorum princeps in
VdnUrbd
SS9 Petrus Niger
xe
Pantheratauus uirgmts 319 Petrus dpoftolorum os
43
Vdrddifut duplex
45 Pctri umbrd fanat nfimos ' 64s
fdrddifos duos Mahomet nobis Phdrifei funt expotores,qui de
propofuit in Alkordn
49s
fuggeftu et cathedra Moyfem
PdTddifo cdrnali copuld Add cr ,1 perinftantoperi,prtdicant,et
Eud potuient comenire dbfq
plebem bortdntur
454
peccdto
28s Philippus Leuiathanfgauit 64.7
Vdrmenides animant ex tend cr i* Pbilolausanimam faatbarmoma,
gneconftituit
ss3
Paruuii bdptizdtiper baptifmifd* Philolaus iuniorPythagoreus 434
cramentumredimuntur 288 PbUoHcbrorudifertiimus s
Pdcris in legegnificalio 41* Pbilon exfacerdotdligenere pro*
Paionis ChriftifigurA cr umbra
genitus
7
40
Pbilonis Uber de uiris apoftolicis 7
Vdtcrgenerando gnauit perfonl Pbilonis UberfapientiaSalomonis
filij
. ej
inferibitur
ibid.
Paternitafquopaclodicdtur <*$ PhilonisHcbmUberin Hehrdice
tnueniatur ....
. -
Patria nonmulto minorem geniu

Pbilonis libros nodus Nietn* re

cepit

Pbilonc multaferipffi de dogmd*

tibusCbriftianis
ibidi
PhilofophiSyriam, lud** CT Chol
deamperagrarunt
s7%
Philofophi olim bdud habiti , ni
prodigium oentdrent 587
Philofopbid
566587
Pbilofophidm moralcm in tribu*
conftere
498
Pbilotheusprefl>ytcr riuu m aqua,
commit
646
Pbinecs corruptum nomen
. *
Pborcens dger'nonnihil mgcnijt
indigendrumeonfirt
ss\
PhorcHVhorctnurbe condidit sss
Pborontus Grxcislcgesdedit 323
Phoenix auis 554 ab Herodoto no
uifd
581
Phanicesregionum udrUrumm*
digatores, er nouarum ftudijs
indulgentes
553
Pbanices numerorumrdtion in*
uenerunt,terramo er calos dt
menfunt
*
ibid,
Pbanices ante Grecos Uteros do*
CUCrunt
S90
Phryx dugur diuitibus refconfa dal
bdt
574
erbommem er lumen ftgni*
ficat
527
Pbylacleridquatfucrint
405
R.P'mbds

P'mhds tcdZdrifiUus
t
Piritbous primus lunam calo de*
traxit
58
Pifcem nemo unquamaudiuitinfd
crifieijs ch immolatum 4%$
Pifces ne guftato
.
500
Planetfeptem bebdonudmfdci*
unt
270
Plato diu'mus 570. dnimam dit
cfJcntUmecfuimotriec 5<>j.
De rerumq firmds er mate*
rprincipiafdt 52.
exBiblijsexcerpt 57 Do*
m'muocdt Dei omniu rer,er
ducHercauftpdtrem
3
Pidtonis de crcdlioncfentitu 619
Plotmus myfteria Pythdgorconm
periime feftdri uifus ett,
4P

X.

Plebsffpluttpeecatdregum <$ Prophet** Deum mitlere ai annua

ciandum uerbum fuum
84
Plutonica uohmina
4
Pccnitentis poru nunquam clau- Prophtica lingua omnis loquitur
defuturo-ydcfi iamfadufit 13
fe funt in ifio mundo
388
Prop'mquoru
fymbolafunt ungues
Pccnitenti<e efficacid
324
er
crines
soi
Paenitentiam ponaufragi fici58
ddineffetabulam
387 Protei uerfutid
PccnitcntiaChriftu prxiicffe^4. Prouerbia Sdlomonisquomodo in
Poeta er orator kmufico propor
teigenda
30*
Prudcntia
degnatcircuaio
jroo
ones mutuatur
44*
toitl
7 Pfalmiolimjparfimdijpcrfi 6\$
Polycletus
6tf Pfeus de dut mu er humana Chri
fiinaturk egregia fcripfit 9*
Populut in firiptura pro geritili*
s
butdccipitur
39 Vtolemxut Philadelpbus
Porcinx carnes tpore MeU eftti PtolemsusPhilometoriuit come
taria m Mofenferibere ibi.
munis futura erant
418
Porpbyrij lusiblajphcmidcotrd Ptobmsm Euergctk primus p
Danielem
158 Pueri ex matr uteris locuti funt.
Ports quinqudgintaprudte ftt
PrtcntAcirci Cbrifti Puerorumtriumbymnus
2
tmgcntitt
tjo Puus colibe quidfignificet 417
Poidonim dnimam fdeit ssj Vuna er accentut apui Hebreos
quando cceperint
527
Prsputiorum genut quadruplex.
41
fenfumferipturx diuerfum
Prsentia Dei
fi
reddunt
m 23
Prsfiantioribits obediendum $79 Pygmei
ss9
Pnefiigiontm domd cffe potefi, Pythagoras er Plato facraexAe*
miraculcrum nulla
58
gyptijsfedottosajjcrunt S9S
Prteritum profuturo in feriptua Pythagoras uno momento in Thu*
rijs cr hi Metapontifs fuit /8s
rd quare potutur
jo s
Trxterito pro futuro curpropbe* Pythagoras ex numeris uniuerft
confit
fsi
ta-utantur
23
Principes unocuH
SS9 Pythagoras aninwn facit hamo*
Principia cognofeuntur ex fenfu.
nidtn
$64.
SSS
Pythagoras dilator ueritatit,ueU
Principia tria eflirerum \ 493
ut alterApoo nominatus 479
Prodicius Hercules
47j> Pythagoras nihil pr ut difcipulos
Tromijfa que
4o
fuosdocuit,quamtacere 470
Promisiones Dti uiUiscumcon^ Pythdgoram tres libros feripfie
ditionc falat
V37
482
PropbttdmfuiffeCbfiflum
313 Pythagoramfemper de diuinit re*
Propbrt<equi
'
404
busobfcurilocutum
472
Prophets idololatrici cultut abla* de Pythagora multiuaria menddtionem pra-cipufemper er *
cidferipferunt
479
bi(j;cpUrunt'
207 Pythagorici ex decern uniuerfa
Prophetarum piritus sui prsteri
fiare dicunt
487
tifuttirhprophetkfubditi 6*7 PythagoricdfymboU
48
Prophctaruanimsabfipcorporib.

.
an ditoni legit interfucrint 33 Que dcciderunt,netoito 499
PropbeHru omita Imgudyde futa* Qjiddragmta duarUlitcrarm no
men

6t
ro tanc^ de fao loquitur 307
Prophctds libros fuos no punftafi
R
fe
Rabcj Samuel college
>

Rabba films Rah>Affi

140
Rabban lohana Ben Sdachai 4*0
Rabban Gamaliel
4
Raban Simeon ab Hadriane Ca>fd
re occifut
4
Rabbanis Haccddos miranda de
Chrifto fcripfit
4
R.Rahmo
303
R.Rahmon
37
R.Rahamon
143
Ramban infignis aflrologut 439
Ramban mfignes comentarij 4/2
Raphael X mediana nomen habet.
Raphael prxceptor ifaaci 448
Rapinamfignificant ungues curui
50t
Rafticeut Hercules
481
Ratifpotanus quonda antijcs,Gr
calmguaPolyphemus
#4
Rdzicl ngelus
$ij
Raziel preceptor Ads
444
Rechabitdrum domut
379
Redemption^ fix modi
288
Redemptionem duplicem effe 287
Redemptor nuus ni Deut 87
Rehdcl
517
Reidiel
ibiL
Reges tres Magi
ifo
Reges er principes dicuntur mon
tes
212
Reges gentium ad Meum adora*
dumuenerunt
314
Reg fcm enumerantes\quimtL
dumgubernarunt

ieRegum genealoga libros Hero

desexuit141
Religio nofiraqttdUs
$
Res cnela- uniuerfaliter m quinar*
conditiones difiribut*
f<>9
Res fignificategeftatem y
Refurrexiffequofdam
484
Refurreio Cbrifti nofirat refur*
reionitgeneralis futurtex*
plum
3*
Refurreclio generalis mortuorum
4
Rhetor a lgico argu mentation
affumit locos
442
Rifui rqucatq; trifiiliemanm no
dedenas
498
Robertut Anglieut miferi mortu*
us
i?
Rom*

INDEX.
Salij Martk gradiui facerdotes. Saul qualia peocatafectrit y*
SdttlimptK <w &wif/ adorant.
490
K.Salomon Gallus
449. fit
2JX
Sd/i-ra
gutium poft mortem in lo
Salomon nuaidoUefjinxit %9
contra Salomonem Dm fatanam
coiuorum receptum afferut.
excitauit, utei non eitpax in
ibid.
tegra, qui pack nomen folum Sceptrum quando de tribu luda ab
latum
13 s
haberet
44?
Salomo fapientid
/09 Sceptrum ludaice Acadmie quart
Salus omnk mperfca,que tempo
do penitu defecerit
4
559
refrangitur
478 Sciapode
Saluare propri folias Dri rft 1 1 s Scientia uarii accipitur . . 09
Saltare quid
477 Sacht puri CT con/fas 4 De0 tri
di'ter
j; ff*
Saluatoresplureslefuuocatos 41
iS7-s<9
Samgatb fius Ariath
231 ScientiauerxSde <(mon
J49 Scientie boni er mali arbor 28 8
S(tm<u,cr difeipuli eiut
450 Safm<drMm<femon/h7(t(Of<n<2f pe
deat
$6i
Stmfcb gnicdt oppotionem.
Scire
quidt
$6*
m
Sdmmdicrielmouerunt fchif* Scire pcrpctuA
57
matain\fracl
140 Scriptoresantiquiimi . 590
Samdmci qui
464 Scriptores ludeorum authentic^
qui Chrifii aduentum antcccfji
Sampfon curfeipfum occiderit ifx
runt
s
Sma el minor
4;t
Samuel an apparueritSauli
ifi Scripturafacra enigmatibut erw
rijsfigurk obuoluta
25
SamudUagid
537
Samuelis hbri uidentk
449 Scripture confuetudo diurne mute
titudmi quandeque aferibere,
Sonm nemo diciturni mor
quod uel ab uno falofafium e
tern
242
Sanidittifunt montes
212
345
319
Sdnddpbo
43t Scripture populorum
Sanguisfubu'mijbecie occultatur. Scripture facre ufus er utiktAS.
460
3*3
Srfngufr lapides magnos uoluit 1 S Scripture deprdulde uariusapui
Sanguinis effufio
191
ldeos modus
20
Scripture
corticemfoUtmtnodo
ci
S <t edrim extra terrant ifracl con
derantludei
14
ituereludeinequeunt 143
Sanhedrim munus erpoteftas que m Scripturk dubia , debet femper
humanitas m melius mterpre*
38
Sanbcdrim,iudices ordinary 12
ttri
251
Sinhcdrim caput ludsorum 137 Sdam nott arm
533
160.420
Sanhedrim omnes Herodes mterU K-Seadias
7
mifecit
14 Sealiab
29s
Sapphiri materid ex tern
281 Sealthieles duos fuiffe
Sapcrc quid
4*7 Sebaoth cruets myfterium babct.
1*7.2*8
Sdpfrf/emp frni
57*
Sapientid er cuntid fepce er* Sebdild Hcrodk,Samaria uocatur.
ror
ibid.
+7S
Sapientem inuenire e paucorum. Sebaiatm Brant Argtntmtns,
fummusKeuchlm amicus ssi
44
Sechel
438
Sal nota modeie
498 Saracenorum duthcnticilibri 280
<^
320 Secreta cam'mumferalia
Sal ne trafgrediaris,promb.^99 Sdracenorumlibri
<i
Salem apponere
ibid, SarddnayiUfcftdcxplofa S77 Seculum
Stculm

Komnfub leone eil

9
Roma,
434
Koma.ecclee caput
xoj
Romdni tjomi<im ' icos tu
telares euocabdntex urbibus,
tdndcmq; deumcebdnt
$97
Komanorum Imperatorfuper uni*
uerfum orbem dominium ba*
bet
ibid.
Ro natiuitatk quid
31z
RosdcgnatMetam
10z
de Rore Mcia imite
103
Ku Romain colloquium cum lu*
deodefabbato
413
S
Sabbatb Uber
3
Sabbatum quid propri
sos
Satum pintualc aliudnon c,
ni nonbaberepeccatum 4
Sabbatum requies interpretatur.
ibid.
Sabbatum fepc Cbrifium foluiffe.
414
Sabbatum feruareludei prohiben
tur
18$
circa Sabbati obferudtioncjudeo*
rum obiecliones
4j
Sabbati cultum non effc de lege na
ture
4<;
deSabbaticouuio figmentum lu*
dxorum
4-4
Sdcramcntalia que m lege 410
Sacre liter*
S9
Sacre res
S9i
Sacrificiu quodlfrael faurus e
Meie aduentum
zst
Sacrificium nouum Meias inftU
tuit
38
Sacricia uirtutes er bonos mores
gnificanti<t
416
Sdcrofanum
S9S
Sacrum
59$.S9$
Sadai quid
530
Sadai nuncius
449
Sadai nomenDei
67
Sadai nomenproprii Meie com*
petit
99
Secbiab
7
VU?
n

-
feculum ucnturum inficris UteWr
, tempus ULeie gnificat 398
StcuUduo
188
WTO

$f<tebtW tjot regndutrit.

tes
Seiium trugeneu
308
Sr/d A'A'o udrijsmodts decipitur.
us
Selomon'm facrk feripturisuoed*
> turtleiM
118
Sem hmmcphoYM nemen cur died
tur
S9
K.Scmayd
.14;
Semaydtltgifreritut
3
KSemldi
49
Semeid
4;o
SemAeprophte libri
45a
R.Sfmuri/ Hiyd
21
RSemuel
148
Sfmuel propbetd erfAcerdos
1
R.SemuelfiliusHdcbdmdni *j9
V'NS'?
47
Sepbirotb
437
WV&W
3*
Septentrioncmuenirum dnti*
quidegoricefolitifunt uoca*
re born nwiwm, Aeraos
numefcprduitdtent
17
Serpent eneus
.

Scrps eolio inuoktus inuentuf m

fdlpropbcttoccionc iSS
Serpcntis enei gmm .
304
Scptudgmta interpretes
59
Septdgmtd interpietes multd traf
. rre omiferunt^ermultd mutd
uerunt
. *
Siboleth tefferd lepbthe in beUo.
S?6
SibyUdErytbred de Chrifio pro*
pbetduitfr eius cruce
iS
R.Sicbim
142
Sicks quidt
ti
Sich dimidium qui ttnebdntur fol*
uere templo
ibid.
Sidonij origo er nomen
ss)
Sidonij peregrhtdtio
sst- 5*4
de Sigilo er bumatkt fomdmile
480
Signum dupUx,prognoicuerre

; . 199

X.

proprifiliu gnicdt 144

T\"h*ypquii
138
Silentium in diumisdederAtur,
tentio rejbuitur
sjs
Silofecundum Syrtdcdm trSsldtio*
Onktli Cbdldei gnificat
unum
449
So proprium nomen eit beipro*
terlorddnemfluuium
19*
de Silo Kdbinorum [ententid 313
R.Simdi
-" "".
4
Simeon filiuslobdicommctdrid m
Mofen fcript

SimeonfiliutNdtbdndcl
450
Simeon iuui
144.14;
RSimeonfiliuslohai
17$
Simeon iufiws Cbriumfufeepit in
ulnis
4
Simeon iuusHieUsfiliui ibid.
Simeon films SoU
4fo
Simeon pontifex,qui er * d
Auf
3
Simon ImAck
434
Simon Sitefilm
3
Simonidisbiorid

Smdrdgdus cotto dppenfuf epep

, es duertitocedfionm
s
Sinus pdtris
tf*4
S'm dentes gnicdt
533
Sipbre Uber udlde apud ludtos au
tbenticus
1/
SiUel
$17
Socrdtes uniuerfd uideri, nonfeiri
put.it
s64Socrdtes iudicdbdt neeehrid folu
diuinitdte petendd
554
Socrdtes n&il fefcireuulg irAt
ibid.
Socrdtes omnid feiuit demonio
doflus
$6$
Socrdtes Deofe monum predi*
CdUit
S7*
Socrdtismors
'
ibid.
Solimmobl/setit
3
Soletit in medio cab per inte*
gram dient
18s
Solponitur loco mdnijtfti er dpet
ti
sao
Soles tres circdAugui tempord,
fubquoCbriflusndtutefRo*
me mul exorti,pduUtim in
cundcmorbemcoicrunt i;o

dduerfus Solemne nteit

498"
dduerfus Solemne loquttrls 498
SopbiegxrruU omnid eofundut. '
4.6s
Spiritudid mferipturd fderd fepe
percorpordlidgnificdri io;
Spiritus dpud Hebreos fammini
generis
104
Spiritusfimus quid
48
Spiritus nws quomodo ab Hc
breis nuneupetur
4t
Spiritus fdntlus pdtre er filio
procedit
41
Spiritus fdnux quid tfecundum
prifcos Hebreos
. 43
Spiritumfxnum efft Dium 41
StdterdmnetrdnlidS
49
de SteUd Cbrio nato apparente.
IS9
Stygie coniurdtiones
64.6
mSubieounoquoq; qudtuorde*
bentreperiricdufe
8o
Subdntid
630
Subentid
ibid.
SubdAcgyptifuperiorispdrs 39*
Superbii er mobedientid eft *
niumpcccdtarum origo i8i
SufdnntBclK er Draconit hiflo*
rid
4
Sufdnntbiorid
iS9
Syogizdndi drtem thologie dp/
pUcdtdm compdrdfD, Hiero*
nymuspldgisAegypti 468
Sylogifmopdfci,fedbosfccno 479
Syluefierpontifexnuximu 204
Sylueer drdconemcUut medpi
tolio " " -w .
47
R.Simeon filius Gdmliclis
197
T
Tdlmuiix uettres legis drednd
fubfiguris er enigmdtibus trd
diderunt ,
1
tdmuiicus codex ex quibus tuto
ribwscongtus
9
Tdlmudicis feripturis ludei con*
vineuntur
t
Tdlmudici
4*4
Tdlmudquidt
9
Tdlmudcx quibusferiptis cong*
us

Tdlmudfextdpdrs ordo purificdtionemnomindtd

>}
Talmud HierofolymitAnus
9
Li
Tdlniud

I
rihm primapars riofcm'mm
dppedtd
te
Talmudfecund pars ordofeoru
nuncupatd
<

Talmud pan tcrtid, ordo mulieru

dia ir.er quartdpars,ddmnt
torum uocdtd
ibid.
Tdlmud pdrs quinta ordo [aerifica
torum uocdtd
n
Talmud* Cbriflidnlsin recipiie'
but
i
Tdlmud nihil aliud effe quam legis
explanationcm ad intitionem
dutoris
454
Talmud quisfuerit autor, er quo
tempore t conferiptus coeclutq;
9
Talmud Babylonicus
to
Talmud diuifti in quatuor pMet.
tbid.
Tdlmudidrum tria effe genera,
7
K.Tanbun
177
K-Tanbuma
190,17t
Tamyrd regina Scytbiat
j
Targum quidt
s
Targum Hierofolymitdnd qus.
398
"R.Tdrphon
4P. 54*
TarquiniutPrifcus noudculacotc
difjicuit
58
Taurifignificdtio
41*
Tartarus db borribilifono turtur
quifi tortor, teter terror uoca
tus
479
Tartaros duos effe
45
TcdaniS- Leui mgnis Cabalia.
m
Tclcmacbus fupplicaturus manus
l-uat
578
Temanmfuld eft in nu Arbico,
Tcmplum ultima Herodes reflau
rauit
47
Tcmplum quoties profanatum.
Ttmplum tertium m calo ponendum

Tcmplum Hicrofolymitani* tertio

non tdificandum
m
Ttmpli mtracula
4*
h Templo ultimo mm res defite

N.

D.

X*

runt, qut m primo futrunt.

Tiba-ifilim luid*
-f.
Tigris
SS
Templo fecundo quinares des TimaWLocrens
. 4}
*o8
fuerunt
148 Timor Qreccfo*
Tempori nonfubijcitur Deut 70
Titulas cruels Chrifii
SAS
Temporumfuperiorum difeenid, Titus ludisfuat, ne ru'mt emita
nonfequenda omnia
379
tkeytcmpli caufa exierent,
fed\tantum tributumKomana
Temporum difeurfus i mundi mi*
tio u[q ai Chrifit paionem.
genti redderent
17
181
tW\n
t

nivan
if Tora quem numerum facitt 40$
Trdditio liorum R.>
j
t
di Trminos , Traditionespatrum quales
ficelas
4.99 Tribuldtionc s diuie m tres did*
Territdiuio
*\$
ones
31
Terrtmotum maximum tempore Trinit perfonarum diumttidtu*
HerodH Afcdlonit* in ludicdfi
rt unitdti neququam derogat
umfuiffe
150
28
Trinitatis miiuifa funtad
Ttrrdm flare duo deeim coumni.
le
extrd
49
Tetb decmdtio
$v\ Trinitdtis myerium qum non
Tetrayn efft ideam m mente di*
fuitfub utttri lege explicit tri
um
474
ditum
*
S9<*.
Tetragrammaton nome iiu'm* tri Tropbonij antrum
nitatismyerium diflmcm Tubal uocat lofepbus beros uel
nuat
*o
Hijbanos
us
Tbdles , Pythagoras V Plato in Turturfee caret
7*
Hebraids Uteris eruiiti ij Turturktyput
4f
Tbdbiu non eilt nomen uirgmis. T&dok
45t
Ttyiegniftcatlater*
5|
S97
TbdbitiKmi
ibid.
V
Tbdnaim
451 Vtflor eruditione ingni prt-ditut.
Tbdf.iorum Heus
475
4
Thdiorum hodie nihil ninonten Vdfaridh
fi7
extdt
47t Vau gnificat unc'mum rttortum.
Thau eflgnum
jys
Theodatjalfut prophet
4 Vebuidb
' SVT
Tbeognes Megarens
497 Vebttel
ibid.
Theologum ChriUmm HebraU Venire Dei quid

cos literdsfeire deber

431 Venus genitriz Ctfarts tefferd. Ht
Thcjhion gymnofopbiflaru, prm*
beo
48s
"Bf
.
f*7 Verbum Dei quoties dicatur Sa
Tbeffdlicd pbarmaca
44 Verbum Da eiufdem cum Deo effe
Theurgiaarsuenefica
584
fubdnti*
81
Tbipbereth
417 Verbum triplex habet homo 79
Tbomds dpoolus mortuam diu
Verbum prtfagiofum
4;
mulieran fufeitat
49 Vcrb crucis perdisultitidJaU
Thome locus taxatur
*7
udttsDciuirtus
*fi
Tbronus Cbriicutfol er luna. Verbiflatus tres
Verbi Deifluus pulebra fimi*
7
Tbubdlcdim primus maeatorey
tudine adumbratus
jf
faber in cunda oper ark er Verba in aliam linguam traslata,
ferri . ...
non candan conftmm poten*

INDEX
tum
$99 Vitdm omnid babentid fuo mfiin*
Veritdspro filio Dei dccipitur tot
(tu furfum tendunt
4js
Veritas mferorum eft efcx rdtionis Vitiorum quadruplex genus 185
fuperiorum mentis
570 Vitulignificatio
416
VeritdsinttemistternA
$71 K.Vld
13/328
Veritdtis qudntduis
9 Vlcus eft antiquum minas
337
Vejbdfldnusu Titus qudre uene* Vltio contrd impos ,
6S9
rint contri luidos
184 Vmdbel
518
Vefiibus decernfuit Deut ndutus, Vnguium cr'miumq; prtfigm'mt
qtmdomundumcrcduit 544
commgito inflfiito 499
Veualiab
7 Vnguibus qut uncs funt,ne nu
per Viam publiant ne dmbulcs.
trid*
S7
Vnitds Deumfignificdt . crcdt
498
in Vid nefeces lignd
joo
numerum
$ri
Vincam fepire ex caddueribus 1= Vnitas diuinanumeri medium
daorum
%$
habitat ibid.lngulorum com
Vinum ubi pr*udlct , nullum Idtet
munionenondbhorret ibid.
fecretum
362 Vniuerfum habet fud principa.
Sit
V'mo eypdnefierifdcrificium 498
Vir pugn uocdbitur Meias 3 Vniuertdtis res demonrdnt
Virgil Dei
28
gnd ui*
$OX
Virtus non ubiq m precio habe* Vocdes Uebr<eos non habere, fei
tur
$$s
quibufddm punis loco uocofi
Hum uti
it
. Virtus ntirdndd Idtet m nom'mibus
fdcriS
}99 Volutas Deifolurerumcdufd 600
Virtute uitid domdrt
477 Voluptatem fignificdt cantus $
Virtutefold contrd uitid pugndtur Vridffacet dos
304.30;
Vrielangelus
7
4*7
Vit eterna propbctk diffrend Vulgatd icditio qu
398
3
busmitudmibus degnatur. ai Vulpium exempld uenire
X
47
Vitdnofirdqudlis
6$<* X.enocrdtesanimm fitcitnumtru

femouentem
i&\
Xcnophancs animant ex terri ZT
aqua iicit effe
ibid.
"Xenophanes farmcniik prtce*
ptor
471
Y
K.Yinnai
24s
Z
Zdccaniduittd
319
Zdcharias Bdrachi*filias 30 4.30;
Zacharias propbetd,

Zdchdrix mors 1
9.i79
Zaikiel ngelus
447.7
Zddok rddix btreticorum, unde
Zddohdi
450
Zdmiruermis
284
ZdmolxkPytbdgord-feruus 4*4
Zddtds PyAdgor* preceptor.
4?8
ZeuocaturDeusfdnus
34t
Zelotypineprofligtmdx rutio dpui
Hebrxos
*34
Zend pro
488
Zenon animam uult effe. concrete
corporijpiritum
s j
KZerd
3*1
W
Zerubdbeles duos fuiffe
293
Zoroafler omnid ab ignegenitd di
cit
604
Zoroaflri dogmata
644

SCRI*

SCRIPTVRAE
HOC

VOLVMINE

LOCA

VETERIS

ZnefiAnprinci*
piocrcduitie
us caelum ey
terrant 49.
Gcn.i. Terra autem erat inanis ey
uacua
41
Gcn.i. Producat terra animam uU
uentium adjpeciem fuan 43 s
Gcn.i.Sit lux,eyfuit lux
329
Gen. . Vecit Dominus duo magna
luminaria.
203
Gcni.Etuidit ipfumlumen, qud
effet bonum
411
Gr. 1. Keplete aquas in maribus.
248
Gcn . 1 . Et dixit elobimfdcdmus bo
m'incm ai imag'mem noftram.
4<*.7+-*73.*97
Cr. . Et compleuit Dem in diefe
ptimo fuum quodfecent.
44
Gen. 2. tbcncdixitdieifeptimo.
44
Gcn. 2. nefunt gencrationes cali
ey terrap in creatione eorum.
47
Gen. . Et germinare fecit Domi*
nus
41J
Gen, i.Qia qua die comederis ex
eo,morte moricris
88
Gen.i. Hoc mc osex oibus .
441
Gcn.i. Et uidit mulier ,qubdbona
effet arbor ad uefeendum 1 8
Gcn. 3. Mulierquam dedifli mihi.
24430t
Gen.j.Ecce Admficut mus ex no
bis
44*
Gen.j.lnaffliionccomedes 142
Gen. 3. Ei emit eum Dominus de
borto uoluptatis
?.;
Genef.j. Et nunc ne mittat manunt
fuam,cj fumat de ligno 444
Girt. 4. AcquiuiuirumaDomU
no
44$

LOCA

CONTENTA.

TESTAMENT I.

Gm. 4. Et mfurrexit Cam contra

Habelfratremfuum
114
Gfrt.4. Nunquid euosfi-atris mei
ego fum
384
Gcn.4.Uon'nebeneegerk,repies
243
Gcn. 4. Et ad te coneupifeentia c*
tut
243
Gfrt.4. Vagus ey inquietos cris in
terra
387
Gen. 4. Etcognouit adhuc Adam
uxoremfuam
313
Gen 4.. Et uocauit nomen eius Seth
*4J
Gen.s. Hie liber generation^ Adx
4
Gcn. s.Ea e omne tempus quo
uixitAiam
274
Gen.t.Uoas uiriuftus
411
Gi. 8. Non addam ultra malcdice
re ttrram
11s
Gen.s. Eigmentum cordis hominis
malum ab adokfeentia eius 23
4s>
Gen. 8. Dt CT ort quief:ent
Gcn. 9. Et Nobe inuenit gratiam.
SP
Gen. 9. Et omnequod mouetur ty
uiuit,erit uobis in eibum 418
Gen. 9. Et occidetur cmnis ca*
ro ultra ab aquif diluuij 174
Gen. 9. Hon erit ultra diluuium.
116
Gen. 9. Etuixit fJoaspodiluui
trecentis ey qumquagmta annis
78
Gen.io.Gomcr ey Magog
223
Grn.u.Et<jHim<iftt quamfecerunt
in Arm
179
Gcn. 14. Lcudbo manus meas ad do
minum
ni.112
Gr. 14. Et Wiclcbifcdec rex Sa/
lern produxit panemeyumum.
Gcn.is-Nc timcMAbram

414

Got.ij. Ego clypem tum ey mer

ces tua magna nimis
23$
Gcn.if.Adonaitetrjgrmatequii
d.bis mihi
$19
Gcn.if. Domine Deut, in quo fc
qud poidebo cam
244
Gen. \i. Tu ibk ad patres tuos in
pace
24
Gen.if. Et generatione quart* re*
uertetur hue
31*
Gcn.xs. Semmimo dedi terra bane
307
Gcn. 16. Ingrcdcread !
4+3
Gr 17. Ambula coram mejyc*
perfeftus
74
Gi. 17. Et dabo paftum meum m .
ter te
41
Gm. 17. Non uoeabitur ultra nom
mentuumAbram
227.37
Genef.79. Et cinuncidetk carnem
pra-putij ueftri,eyerit in gn$
ludis
411
Ge. 17. Eteritfcedusmeum n ctr
ne uefira,in fadus in tternum
405
Gcrt.17.Et prtputiatus mafeulut*
410
Genef.%7. Omnes mos domusfus
44
Get;. 17. Et Abraham filius nona
gintanoucmannorierat,qud&
do circumeidit carnem prepu*
tij fui
4'
Gn. i3 . Et apparuit ciDominus u*

m.jsf
Gen.i3.Et pcccatumcorum aggr
uatum e ualde
19*
Gen.t3.Ecce,obfecro,affcaui to*
qui ad Dominuegobumusey
c'mis
2}
Gfn.18.N0rt derua proptqcipfot
decern
250.37e
Gcnef.r9.Et dixit maior ad mino*
rem
264
Gfrt.i9f Venipottmuspatrtm no*
firm

X
ftrum ulno
- 313
. zi. In die tertio eleuduit Abrd.
lumoculosfuos
351
Gen. . EtdccepitAbrdbdmlignd
hobcdufti
340.4t9.44S
Grn.zx. Vt immotiret / /
. 4
Gfn.zz. mes unut retentut m
. denfitdteper cornu*fud 379
Gen. 22. Ef uocduit Abrahdm no
menlociiUiitf}Deusuidedt 92
Gen- zz. Et benedicentur infemme
tuo omnes gentes
228
Gen. 23. GhcrrbdbiUtoregouo
bifeum
378
Gen. Z4. Et omnU bond Domini
in mdtiu em
zi }
Gfii.z4.Aimi egrediens ddbdurie
dum
300
Gen. 24 .Et f^i bydridmfudm;
ISS
Geft.z4. E indwxit m: m tdbemi*
eulum
34
Grn. 24. Et infroiuxit rm ii/.-uc
1 i tdberndculum Sdrre mdtri/s
f*
32-333
Gert.25.Et idiit Abrdhm,j de
cepituxorem
224
Gr. 25. Et concepit Kebeccd uxor
i fui
*
Gcn.25.Et eoUidebdntfefilij in me
dio eiut
327
Gen.zs.Etemifit eos defuper IsbdC
. filiofuo,cumddbucuiueret 317
Gtn. 27. Etfuit cum fenuit ishdc.
t : :+09
Gert.27. vide odoremfilij mci,cut
, - dgripkni
in
Gen S.Etegrejfuse Ucob 124
Gm. 28. Et exiuit Ucob de Berfxl ba
ni
Cfn. zS. Et (teerptt ce Upidibm lo*
ciiius
.77
Gene/T zS. Etecce ego iro tecm.
Gen. 28. Tibi ddbo Am, er /mini
tuo
227
Gen. 28. Quirn terribilis locus
; i/fe
zzi
Gm. 30. Et uenit Ucob de dgro in
uejpere
iia
Gen. . in omniferuoreommt
v

Gen.fi.Reuertere ddterrdmpdtr*
tuorum
328.358
Gen. 32. Ettimuit Idcobudldc, er
anguft fuit ci
3*8.3*9
Gen.33. Et compuliteum,cr rece
pit
316
Gen.35. on ucdbitur nomen tu
ultri Idcob
216.398
Gen. f.Et regnduit in Eiom Beld
filiut Beor
32S
Gfn.37.EtocierMntew
tz^
Gen.37.Et furrexerunt omnesfilij
eiusr filix eiu dd confoUndu
tum
ZZ2
Gen. 37. Fcrd mild comeditipfum
47
Gert.37. Quiddefcenddmddfilium
meumlugens in infantum 249
Gen. 39. ofepb dutem defeenderdt
cum eo in Aegyptum
390
Gcn.j9.Etfugitextrk
33*
Gen.^oAnfomnio meojtytc ui
tk cordmme
3.?;
Gen. 41. Ego Pbdrdo , CT dbfc te
non eleudbit uir fwn.
224.262
Gen. 41. Et Pbdrdofuitfomnidns.
296
Gen.41. Pofinm duorum dnno*
rum , crc. fomnUuit.
417.4(8
Genef. 4. Et omnis terrd uenit in
Aegyptum
ztj
Gen. 42. Et lofepb ipfepotensfi*
das efuper terrdm 36.20
Gen. 42. Et dixit eis lofepb, in die
tertio
35*
Gen.43. Et uidit lofepb Benidmin
frdtrem fuum
124
Gen. 44. Et deeeit dd eum luda.
- J*
Gen.44. Et diximui domino me,
Eit nobispdterfencx^infdns
fenedutis
37.3
Gen. 47. Ego defcenddm tecum in
Aegyptum
-349
Genef.4.7. A mlttd ex mord tibi
ros natiuitdtis tu10*
Gm. 48. Et ego dedi tibi bumera
mum
324
Gnef. 48. In uid Epbrdtd, ipfd eft
Betblebem
*j<
Ge,4?.lH(4 te confitebuntur fid*

treslui
17.13t.311.3e7?
Gene/: 49. CtK/iM / .
119
Gen. 49. Honrecedetfccptrum de
ludd,crlegisldtordcmediope
dum eiufydonec uenidtSilo.
38. 13S.137. 142.200.zo7.zz7.
313.310.448
Gen.49.Donecem'(itSi7o 42$"
Gen. 49, Et feribddefemorecius.
138
I
Gen. 49. Lig<<n (d uitdm ciuitdtc
fudm
325.334.393
Gen. 49. LdUdbitinutnoueflimen
tumfuum
9.333
Gen.49.i/icb<<r, dfinui fortis,uel
offeus
131
Exod.z. Et perrexit uirgo,<y uoca
u t matrem ipfm infdntis 300
ExoJ.3.Ecce rubus drdens ra igrwj
Cr rubus non uordbdtur 298
Exo.i ) Ehichmifitme ai nos 518
Exodi'3. Qttonm ego ero tecH.
.4. Ef decepit Mqf: s ux
rem fudmeyfil os fuos , er e*
quitdrefecit eos fuper dfinum*.
322
Exod. 4. Fi/im mewprimogenitai
ifrdcl
' 117.351
Exo. . Ego tctrdgrdmmdtut,cy
eppdrui Abrxbdm
519
Jcxod.c. Et nomen Dem non noti*
fieduieis
94
Exod.9. Ecccm<tKtetr<i2rrtm<ii
boidb
?i9
Exod. 9. Vifimspeccdtumpdtrii
fuper filios
4.0f
Exod. iz. Non (ft , nifilex.
310.318
-
Exod. iz. in dccimo'menfis huius.
7
Exo/.n.Hxceft/exp<i/b 37
Exo. 1 2. Etfubftdntid non confiin
getis in eo
39)
Exod. 12. Eterit de$ btec uobis
memoridl
40
Exod.ii.Sdnftificdmibimnepri*
mogenitum
85.177
Exod.i4.Qiem<t<<me 12^
Exod. 14. Etmouitfcdngtlufdeo
rujn , qui ibdtdntc Cdflrd,zrcr
7.514

U
Bxoi

I
Exod.iA,.EccrfinguispdcH,qu6d
fciiit Dominus
348
Exo.isJortitudo ejUmidb.
Exo.i/. Et per/iritumnatui
dccrudte fint aqua
41
Ex0.2j.Dfus uir pugnt,Deus
men eius
.**
Exod.i;. Donee trdnfeat populus
tum Deut
i$9
Exod.v.Sdnudrium Dem dpt*
uerunt minus tux
m
Exod.is. Dominus regnduit'mfe*
culumudcd
408
Exod. 4. Vniuerfum Unguorcm,
quem pofui m Aegypto,no po*
nmfuperte

Exod. i* . Qgi<t ego Dominus medi

, CUS tUUt
22*
Exod. 15. Qulscuttuinfortibus
tetrdgrmnutc
$jt
Exed.is. Sdbbdtizauit populas m
. diefeptimo
41/
Exoti.is.Ecfe ego plum uobis
de calo
-}90
Exod. 17. Nm rftm Adondiin*
ter uos,dn non tnst
$vj
Exod.17. Drcbo Am
Iffc
ttd
Exo. 17. Quid mdmttfolius Dornt
ni,cr bellum Dei er
joS
Exod. 19. Botepdratiddtertium
diem,nondcccddtsadmulierc.
418
Exod. 19. Et/ in dit ert/o /
m
Exod . 1 9. bra nunc f di te m
cdigmcnubiSyUtdudidtmcpo
pulusloquentcmddtc
)S7
Exo.je. Ego dominus deus tuus.
14
Exod.20. Qjjonwm go d*t, dtf
: tuus,deus zeldtor
iS
Exod. . Non m tibi deus alie*
nus
400.40)
Exod.10.Memento dieifdbbdti, ut
fdnifices ipfum
41;
Exod. 10. LoquerC tu nobis, r dus
diemus
441
Exodi 2. Et firuieteiLeoUntf
4*7
xod.u. Aducnm no obiurgdbis,
377
.

:f

X.

'

Exod. 2jfcEcrt ego w'tto <MrfMt

ISO
meumdntetc ddcuftodiendum bruit. 21. vt uel tunc bumilietufy
te muid
s*7-SiS
coreorum prtputidtum.
Exod. 24. Etfcriptfuper tdbulis
410
*
uerbdpdi decern
381 LeuU.n.Quid fderieium dei, txr
Exo. *. Paisfdeicrum cordm me
deifuiipfdcricdnt,erTitr
fdnili
351.396
femper
394
Exod. 31. mer me crfilios ifrdcl. LfiMt.23. Omne opus nonfdciets
414
lex fempiternum erit gener
Exod.p.Cufiodicntfilij lfrdclfdb*
tionibus ueftris
4.0*
0 bdtum
4 Leuit. 14. In die fabbati prpara*
Exod. 11. Sdbbdtd med ferudbitis,
buntur cordm deo iugiterk/>'
quidfignumfunt mtcrmcv'm
Ujs lfrdel fadere fempiterno.
teruos
4i
4
>
Exo. 3. Et uidit popuhs qubd tdr Leuit.is.Numcrdbitisfcptcm beb*
ddret Mofes defeendere de mi*
domddds annorum
%$>
te
4 Leuitici it. Et reuertim'mi unuf.
Exo.ji. Etfecertbideos exdu
qutfqucdd poffeionemfudmj

38
407
Exod.ji.Memento Abrdbdmjfddc "LeuitAs.Quddopduperfdus fu
cr \frdcl feruorum tuorum.
rit fidter tuus
%
Lw't.i. Et uetusk fielt nouiex*
Exod. 33. Ecce elocus dpud mi,
eludetis
398
Crftdbtsfuperpetrm
301 Leuit. 16. Et perdem'mi in Gcnti*
Exod.33 Edcies me* non uidebun*
bus
4e;
tur
Si Lcuit.if. Quonidm dduent CT bu
Exod. 33. Ecce locus est dpud me,
bitdtorcsuosmccum
327
fldbisfuprdpetrdm
ji* beult. 24. Etnumerdbft tibifept
Exod. }4.Qa cornu erit cutisft
hebdemiddf annorum
teH
ciei eius
379 teuit.re.Etdedmbuldbo inmedio
Exod. 34. Etfcriptfuper tdbulis
Ueri, er ero uobit m deuni.
uerbd pdideaem
399
17*
Exod.f^.Etqudndodiurifuntti Leuit.2 i. Et m&Kdbo in medio
bifToUepectdtum
387
/ri

Lernte. Etpldcdtustritti,utpdr* .3. H*funtgenerdtiones Ab

cdtu
314
ron er Mos

Leuit.+.Animd cumpcccdutritj* . . El dlienus qui dpprtp'm

pfdmorietur
48
quduerit,morietur
jot
L*r.ii.Mi*/ifr qu* fufeeperitfe Num.G.Bencdicdt teptnus bene*
men,& pepercritmdfculum,ct
dius
4j
immundderit
29* Hum. t. Et i filio quinquigmtd
LHt.17. mmfdnguis ipfepro d*
norum cejfdbit quide negocii
.. mmfatisfdeiet
348
407
LiKtt. 17. Et effundet fangumem mm.9.Etfecerunt pafcbd'mprU
<ius,0- operiet ipfum humo.

: 41;
19t
Num.io.Surgedomme,rdifiipe
tfit.i8.cig*/ciVtfeomo, &ui*
tur mimici tuifCr fugidnt odi
Kitwtffc
319
teste
14.33
Lcw't. 18. Ad mulierem mpoutio Hum. 1 1. Congregi mihi feptUdgm
nemenrudtionlsfute ne dcce/,
uniros dt fenioribus lfrdel?
ddS
90.418 * 14
hcuit. . Vir ue mulier in qui- . ii.txdltdemmnum tum.
bus fueritfciritus pythoniw.
US
\
s
. Nu*

INDEX.
"Rtm.ii.Kon uidem mdkm'tuUm.
21.22
Nu .. Quoi proijcitur dt uulux
1 nutrsfue
tf
fium.u.Etfigurmdei contempla
" tur
j4s>
Num.ij.Mittctibiuiroi
41*
NKW.14.Dftur nobkcdput, cr re
uertdmur'm Aegyptum 1/3F
Nume.14. Viuo ego, dicit ,
non ut loquuti ck m duribut
mels,cfdcidmuobis
jji
Num.ts.Eteritkfani
ji*
Hum.t6.iortiimell, dcmjfiri*
' tuumomnicdYns
7
Num.i7.Etecce floruit uirgdAbd
rendomuiLeui
298
Nmn.zi.NetimcMipfum
3*9
Nume.iu Qriciur cUt ex Ucob;
Numen, fdctibiferpentem d-ne
N um,r pone cumfuper lignuni
,68
Trouer. S.Dcut pojjedit mtprmci
' piumucfu
*
Num.ii.ttnuncfimdumtm *
culis tuis,reuertdr mihi 4e/
Hum.xj.Non ctutbomo Dem, ut
mentiitur
js7
Nm.ij.Qgcitdem, uidit
' ImBdlddm
11S
Nume.14. Egrtffd efteUd Ucob.
*4J
Num.iS. Obldtionem
tnei <td ignes mcos odtrisfudu
' ttf
3$i
. jx.Et dimidium tribut *
ndfft
If
. diebu'm dies
ffo
DfWfr.j.Mow tont jffer er Lita*
*
409
DfKt.4. Non dddetifuper uerboi
quod ego -cipio uobk 20
Deute. 4.Ef <ock uos ctrcmo~
nids er iwrf
401
Deuter0. s. obfcrud diemfdbbdti.
ss
Deut.f. Tdciens mifericordidm di
milid diligentibmeum
194
beut.e.Auditfrdctydcus, dm *
Jtcr,deusunusc
28
j)eut.s.Etligdbis(d'm gnumfu*
ptrmdnustuds
45

Deu.7.Serutbit dominus dem tu< Dr.24. jnt /rta Udbbc

m pactum
134
ritb
381'
t)eut.7.Etferud precep, er <fc* Dra.24.Si nnfntus fuerit uir, qui
cretddtq;iudicid
399
furdtrndninumex filijslfrdcl;
D*.7.Tf elegit dominus dem tu*
197
US
29t Dcuterono,is. Ocukmproocuh;
Deut. 9. Non in // pdfic uiuitbo
400

39 DfKt.25. Vronuncio bodie domino

D<tn,9. E^D*nirfitfcjin Ii
tuo,qubd mtrduiinterrd, qut
brisnumerumdnnorum teu
iurduit Dempdtribm ucrls.
xn
227.375
DfKtf.9.Nf< tnim propter iuU DfKtfr.27. Attende crdudi frdel
tidstudsey -qutate cordis tui
bodie
30
mgrcdicris,utpoidcdsterrdm DfKtf.27. Mdlediftm uir,quifice
eorum
291
ritfculptile
2i
D tut.xo.D deoru,cr dom'mi do Dft.28. IngfntiK quoq iis no
m'mtrum

quiefces
iS?
DfKt.w. Et circumcidetkprtpu* DfKt.28 . Et fTKnt Kit* f<fujpen*
tium cordis ueri 409.410
fetibicorm
340
D nie.to. D eus mdgnwfirtis er DfKt.28. Vxorem de>onfdbis , er
ttrribilis
$%
uirdlimconfiuprdbitcdm 13.
D cuter.to.EtdiligiiGber 377.
4
DfKtfr.29. funt uerbd pdili:
D 4n.12.Et multiex dormitntibm
399
in tmve puluere euigildbunt. DrKt.29. Abfconditum deo nom
dttribuitur
40e
D(t.n, immundttm ermundum DfKtfr.29. ldfunt uerbd Beritbi
pariter comedentur
418
7*
D euter.ij.Quid detrit ptuptr de DfKt.29. Et cueUtt cos dominm de
fuper tend eorum cumfurorei
medio terr*
**S
DtuUf. Etcrittibiferum Olm*
22.38
407
DfKtfron.30. Et circuncidetbo
Dtut.xs.Vercutitttc dem rnfmid.
minus Dem tum cor tuum. *
410
1*7
D eute.17.Et/cififecundum tr* Dcuttro.io.lpfc tnim uitd tud;
bum oris,quodnuncidbunt tibi
er
tuorumi
de loco
14*
J4
cuternb.ij. D f Wfdio frdtrum DfKtfr.30. Qtfoniitm mdnddtuttt
tuerum pones [uferte regem.
hoc quod prtcipio uobis bo*
die
sn
141
I> eut.17.Sidifficile er dmbiguum Deuter. 30 . Et conuertit Dommut
dpudte iudiciumejfe pcrfrxc
Dem tumconutronem tum:
219
ris
49
D fKt.17. Et[urges er dfccndesdi DfKt.30.Et introducet te domint
deus tuus in terrdmtqum pof
ocum
i4l
DfKt.i. Prophetdm demedio tui
federunt pdtrts tui
jtf
de frdtribm tuis tdnquS mea DfKt.31.Eccf dormiescum pdtrii
bus tuis
374
tuet
32
DfKt.23.Et non uidebit inte turpi DfKt.31. Nouiqubd po mortenf
mtdm corruptione corrumpe*
tudinem , er non rfcnft te.
m'mi
n\
JS9
D fKtf.24.Et comud rb'mocerotis DfKtf.32. Gentrdtio prdud dtqui
cvrmtdiius
*
j79
ftrucrmtnquiddco retribu
Irl

I , N : D , X.,
tsboe populeulte- , jsjT)cu.)i.QuLltuAbo A&coz\oi mA
mem
is*
.. ipfc pAtcrtuui
poffcffor tuus
125.425
Deux i*. Memento Herum feiuli,
aducrte annos generationis er
, generationis
32
Deut.p. ipflmeprouocdueruntin
eo,qui non erAt Deux
374
.. Domim folut deiucet
tum, er non erit cum eo Deut
dlienui
389
Deute. 3 i. Qkid ignisfuccenfus eft
in tVd mr , C7" drdrbit ufq; di
tnfirnum inferiorem
1/4
Dcut.}i.Corrudt uel prtccipitetur
ut imber, uel ut nymbus doilri

38
Deut.ji.Videte nunc, quid ego, e*
goipfc,crnonfunt dij mecum.
3'
DcMf.31.Dfum quite nafcificitje
bdudbif
317
Vcuter.jj. Memordrc dies fculi,
"7
Dar 33. ^.tbdbitabit ifraetconfi*
dcnter,folummo*o vculus
tob
404
Dcutero.jj. Non cut reus
dfcenforcali in adiutoretuot
Deut.ij.?rimog-nim bos eiui, de
cor H
>3*-'34
Deut 3j. Tor prreepit n. bis
'. fcs . .
-401
Deute. 33. Quispopulus fandtuse*
, rit in Domino 231 233
Deuter.3 j. Bf4fKi tu ]frdel,quk ut
tu populusfaluatus per Dcum.
Deuter. 14.. Non furrexitpropbee.
td ult in \frael cut Mofes.
peutfr.3S.Et in gentibm iflisnon
quiefees
40;
l'o/?2.r dbfcondimmi ibitribus die
bus
3i
Ipf.cln diefeptimo
41;
I0/.7. Peccduit lfrAcl>ey tranfgref*
fifuntpAilummeum
34
\0f.7 SicutturbAfli nos, turbte
, Dominus in die iflQ
3S8
*.

s'-

: -i

\of.\\.Adam magnas m gigaiitib,

47
\of.u. Dcus,Dcui,Dcus,Dcus,Dc
us,Deus,ipfc fei
3
lchofi^.. Trans flumen *
runt pAtres , patres uclhi fe
culo
249
lofue ultimo : Non poteritkferui*
rt Deo , quid di] fancli ipfl.
\ebof ult.Et bcjlid mult
37*
ludi.f.Et diliges eumuelutegrep
fum folis m uirtutefua 377
lud.;. Elget de us no\itAtes,cr tue
cxpugnAbit portas

Uidic.s.Suntegr.usfolism firti*
tu Junefud
428
ludi.s. Et d-dificduit ibi Gi d. on al
tare Domino
93
iudic.e.Si ros fuerit fuper ueus
tantuni
29S
ludia;), tiunquid poffum deferere
u\num,quod Uticdt Dcum er
homin s
39
8. lpf crfilij eius fueruntf*
cerdotes tribui Dan
354
luicum 19. Ai domum Deiu.do.
tS4Rutb i.Accede hue r comed- s de
pane, er tinges ^umtuum
in Aceto
34 s
Kutb ult. funt genetaones Pe
res
is7
i.Reg . Et exdltatum eft cornu
meum
379
tjt-g.. Btmordbituribilcoldm.
49
.Regutn i.Etucnit uir Dciad Eli,
35S
i.Reg.2. Aggregd me ad unamfa*
. cerdotalium
378
uKig. . Etfublimabit cornu Kept
d-fui
379
t.Keg. 3. Antequam cognofeeret
, deum
12}
i.Reg . e. Et omnia uafa qua reddi
dik ei pro delicio
148
i.Rfgum 7. Et non addiderunt uU
tr uenire ad termmum 1 rae/,
217
i.Reg.n. Et rebeUduerutlfrdclin
domum Dauid -, .
120
fR .'. Qg* fft

i.Rrg.i6.Nun<ji conm domina

Meiaseius
74>
i.Reg 7. Fi/iiw ipusferui tuilf*
fxiRcthlchcmitis
154,
i.Rem 2j. Et eritdnintd dom'mi
mei UgatA in ligatorio uiuenti*
um
2;f
1.Regi<m 28. Q4r< terrui[li me,
247
.
%.Keg 28. Et 'mclinauitfjcicm fut
adtcrrdm,r aiorauit
2>t
2. Reg.i. Et t crw pricip,*fl
corimfaus
174
.Reg. 7. Et quisutpopuluituus,
fuut \fraelgens una in tcrrAt
propter quam iuerut dij ad re*
dimendum
50
2.Rrg n.Non cm bispdrs in D4
uid , reuerterc in t^bernacuU
tUA lfrACl
. 2S
zRcg.ii.Peccdui domino
387
2.Rrg.i2.Efwm dominus tranu
UtpeccAtumtuum
u8
*.Rfg'2.Etewfn[tf>frfgrins
uirum dihitem
243
2.Rfg.i. Eortdn refbicietin hu
militAtimfuam
.
a.Rfg.16. Et irgreffus Abfalon
.ad concubinas fArris fui , Ant*
eetdos omnis ucltotius l/rad.
2?*
.
:
2. Rrg 17. Wait Abfalon cromnit
uirlfrael
ibidf
t.Rfg.2e.Non fft pars in Dot
. uii
390
i.Rfg.23 Et cut lux matutina *
rieturfol

3.Rfg i.Ndtb.;n uenit ad fadem re

gis,ddorduiiq regem uperfd*
ciem fuam in terrd
252
3.Rrg.i.ltecr intcrrogdff Bddzf
bub
38*
j.Reg.6. Et totdm domum operuit
dur6,ufa dd confummationen
totius do.nus
147
3. Rfg.9. Rt X dut. m Selomo dile*
xit mulleres txtrdneas multas
3.Reg 10 . Et regina Saba audita fit
mdSelomonis
pf
3.Rig.i2. No.'ifc uUr\ afcendere m
Hierufalem
367
3.RC*.

INDEX.
I.Hgn.RfMfrtrrf di do tuos
ifrdel

g.Rcg.u.No et nobis purs in Dd

uii,neqi bxreditdiin filio iffki
}8
^.Reg.iS.Ckmutc uoce mdior:,r
fitan Dm in diuerforioe s*f
j.Rfg.iS.Ef faum dum occide
ret lezabel propbetdt Domini
7
4..Kcg.<s. Et ncndddiderunt ultra,
trme Ardtn utnire
xts
4.Rcg.8.Etomnid botuDmdfci
m- Krg is.De AchdZ
98
4.R<g.t7.Etrontr/iatMifftDomi
nus in ifrdtl
$
4.Rfg.i7.Et dcrcliquerunt omnid
prsteptd Domini Dcifi>i,&c,
4.Rig.zi.Etfdnguinan mnoxium
efidit Manais multum udde
*.Paral.\.Etfamilix fcribarumfe*
dents \abez
94 14s
%.?*Td.i. Etfamilu fcribdrumfe
denies labez
139
i.Pdral.17. Cum complcuerts dies
tuos , utudddt dd patres tuos,
fufcitdbo fernen tuum pot te,
no
t.Vdr.u. Eecc film natui t tibi
t.Pdrd.n.Et ipfeerit mihi infi'iu,
CT ego iiin pdtrem
ibid.
t.Pardl.is. Ad txaltandum cornu.
)79
j.Pdrd. 19.Quonidm dduent nos
coram te
327
i.Pdrd.ult.Ettucleuaste omnibws
in caput
101
t.PdTdlip. 3. Et domut mdgnd tecla
fuit ligno dbicgno
1 47
i.Pdral.6.Nonekomo,qui non
peccdt
246
.Pard.ts. Diesmultietiam ifraeli
fine Deo uero,fmedcerdott do
cente
j$7
a.Pirdi.24. Etjpiritut Dei induit
tdchdtim filium lehoiddtcfd
cerdotis
191
t.Efrx 4 ExplctO tanpli ftcundi
ptre&c,
48

j.E/rf j.Weuelabitur filitu meut lob i;.Ecce infaticHsfuk non cor

fidit
24J
lefu;, ijs qui cum eo -Utabun
lob
is.
Ad
quem
dnnunciai
uer*
tur
10$
bd
2
lUcbcm.i, Ego dijperdam uos in po
lob
28.
Et
dbfconditd
producit
in
pulum
220
luecm
300
Hebem.u.Etabuntdujr confiio
ns m domo Domini
416 lob 31 . Et dnimdm domlnorum e*
im afflixi
20
lob i.Adbuc tu retinespcrionc
lob
31.
Fow
no
bojpitabitur
gber.
tuam
5
lob i.PfHern pro peUe
409
78
lob 4..Ninneabfccitfuniseorum lob 3 1. Et pro bordeo Jpind jjj
cum cis,morientur,cr in lob 32. Et condemnabunt Deum.
9.10
gnitione
3<j
lob 6.lpfdfuntficut dolores carnie lob 33. Spiritus Dei fecit ,
nima S-dai uiuificduit .

o*
lob 6. RcfpicitefemitdiTemdyitine
93
rd Sabd
31 s lob 38. Hum nofti leges coclorum.
lob e.Etidm fuper irrui*
tis,r mercammifuper proxi* Pfal. 1. Beatus uir qui dmbuldtinle
ge Domini
4
mum
3
Pfal.

Non
ficimpijtfedtdnqudnt
lob 7. Quarepofuii mr obuium
glumd
37J
tibi? er ero fuper te dd onus.
Pfa.i.Cor.fiinges eos uirgd ferred,
*4
rtdnquam udtfiguliproijcies
lob 7. Et ero fuper me onus!
eos
32ff.3<*
Zi.lt
Tfal.i.
Harrabo
prxceptum,
Deut
lob. 9. Vtindm effet internos arg
d xit ad me, Filius mens es tu
tor

83.311.555
lob 10. Pfflc CT" carne ueftifti .
Pfalm.
2. Confurgent reges terre,
393
lob i o . Quit dxbit in inferno utoe
cultes me
248 Pfal i.Ofculamimfilium,neird*
featur

Bs
lob.u.Uunquid ufq dd confummd
Pfal.i.Tilius
meut
tstu,ege
hoiit
tionem Sd iddi
204
tegenui
133.29e.3H
lob il Etjpeseorum dicliodnU
me

20 Pfdl. 3. /ti infurgunt dducrfum

me
s}*
lobij. QuifdpientesfuntfConfitc*
Vfal.
3.
Ego
dccubui,cr
dormidm,
buntur
387
er refurrexi
42}
lob is. Qttjre reputdti fumus fi*
cutbeflid
37 p/i.4. inuocuero,refponde
mihi
118
lob 18. Mdior uel primogenitd
mors
14 pfa.+.Confortaminir roboretur
corueflrum omnesjperites 'm
lob 19. Et ex edrne med uidebo
Domino
12
Deum
7i
Pfal.
-'.DfKi.Dftff,
Dewsloquutut
lob 19. EtrurfumpeWemed circun
eh,v uocauit terram
ji
ddbuntur ifid
121
lob .Si" afeenderit dd celos excel Pfal. 3. Ex ore infantium er
than
44*
lentid dus
244
Prdlm.9.Confitebor Deum in toto
lob 21. Dulca fuerunt ei pratdual
corde meo
23

41
lob 24. Ettrdxit robufios infort;* Pfal. to. Cur Deut mdnebis i longe
tudinc
242
leb ii. Ptcit 'pdcm in fublimibut
fuit
118

Ifa.n. Et h Abitaba lupus cum me

te
>
PfaU

I
Pfdlu.Dm iufiumiproUtfCr im
pium
\
Pfd.n.QuonidmiujlusDtusiu*
ftitsdilcxit
417
PfdLis.ThronustuusDcuiperpe
tum
77
Pfd.is.DixiDeo,dom\nimcics
tu,bonitMmednoeftfuperte.
242
P/i.is.Beus quit hdbitdbit m ta*
berndculotuo
4
Pfdl.is. Non dereUnques dnimm
meamud'mfernum
47
P/dZ. i;. Ego dKtm mifcricordidtudeonfifus fum
49
PfxLie.Ego'miuftitiduidebofd*
ciemtudm
349-350
P/i/.i(.MttittpIic<(tntr /dbora
eorum
*4*
P/"d!.i7.Propifrboc Utdtumeh
cor meum, er exultduit glorid
mea
3-3*
Pfd. 17. Et ddbkmhifcutumfaU
udtioncm
3ss
Pfd.i7.Ego'miuftitiduidcbofx*
ciemtudm
4
Pfd. 18. Ei ddbls mihifeutum fd*
udtioncm tu.m
21.21
Pftl.t8.Ethumilitdttud,uelmdn*
fuetudotudeonfortdbitme
Pfdh9.Caliendrrdnt glorid Dei
881
Pfdlis.Mittetddiutoremtuumde
fdncludrio
uf
Pfd. 19. Exaudidt te Dominus m
dietribuldtionis
329
Pfdl.io.Deui'mfortitudmetudle
tdbiturrex
381
Pfd.it.Superceruddurorx 3*0
Pfd.ii.Domine in uirtutetudlx*
tdbiturrex
j26
Pfdl.2i.Egofumuermis,onouir
284
/. zi. Qwowdm pones cum be*
nediliones'm(Ctcrnum 382
Pfdlii.Vitdmpetijtdte
233
%Pfdl.ix.EtproUtionemld>iorum
tius nonprohibuifti m perpe*
tuum
38
P/dInt.22. Vdrdbiscordmmemen
fdm
345
P/d/.22.Bt comibus unicornium
txaudiftime
179

D.

X.

Pfd. . oderunt mdnus er P/i.44. pfe cognouit dbfeodita^

pedesmeos
342
cordis
300
Pfdbj.EtUmcumdmbuldueroin Pfd.4.4. Non ecouerfum retro
udlcumbr* mortis
394
cornojlrum
148
PftLi^.AttoiteportM principes *Pfd.4.s.Audifilidc?uide 118
uejlrM
393 P/d/.4j. Atitregmddd dexterZ
Pfd.ij.Deic tender plenitudo
ttummdudemate
28
eins
87 Pfdl.4.s-Sceptrumdirclionis,fce
P/rt./.BortwerfDfW>p'4>
ptrmrfg
138
pter boc docebit errantes ui. Pfd. 4.$.. Pro pdtribus tuk ndti
3*4
funttbifUi]
u|
Pfd.17. Si non credo uidere boni Pfd. 4<. Dm nobkrefugium er
'
3*s>
rtitudo
248
Pfdf. 30. momentjw in //. 4s. Vdcdi er cognofeite,
irdeiui
W
quid ego Deus
318.413
Pfd. ji. Qkm mw /> P/d/.47.liu o/orHtpdrtKrj'fM
gnoi rcconiifti timcntibm tc,
3x8
413
P/d/. 48. Keilificdbit ufy m
P/<tl.3.Congr<gdK/cifrc
feculum,fek
4-08
dquMmdrts
19 Pfd.^.%.Etidmfilij Addti^etim
P/dI.33.Vcrto Dei ccelifdftifunt.
fill] ueri,f\mul diues uet pdufi
3s
P"
=47
Pfd. 34. Gujldtc er Krtf , quoa Pfd. 48. Vir Deut redimt <mU
niam bonus eft Deus
39*
ntdm mcdm de mam infrnu
P/I.34. KedemitDeusdnimdm
14s
feruorumfuorum
38 Pfd. 48, Qgom'dm bic tit Dem
Pfd. 3$. Quonidm tecum efons
Deus noftcr in feculu er tdlrk
uite,cr inlumine tuouidcbU
m
muslumen
S7-4" Pfd.4-<>.Etuenietultrdinfempi*
Pfd.je.Hom'memO'beftidmfU
ternum7r uidebitinfernum
tubisDcus
218
347
PfdL}6.m lum'me tuo uidebimus Pfd.^.Quifdcrificetconfrio*
lumen
319

32t
P/d/. 38. AdutM enim ego tecum. Pfd. s, Ecce m peccato genitus
317
.
funt
243;
Pftl.j9.Dixi,cuftoduuiismeds Pfd.so.Quifdcrificethutdtm,bo
peccdndo'mlingudmed 331
noubitme
230
Pfd.)9.Qupnigberfumegotc* Pfal.so.Etfrirituliberdi confirm
cum
378
mdme
41
PfdLw.Expeddoexpcdtionc PfdLfo, Quifdcrificdtconfeio
mem
121
nemjionorabitmc
387
Pftl.j<>.Veruntdmicumimdgme Pfd.si.Dom'mcUbidmeddperics
dcdmbuLbit uir
47
416
Pfd. 40 . Et dfeendere mefecit de Pfd. $5. Super meDcusuotd
puteo tumultus
247
foluem confesiones
ibid,
Pfd.4.i.Bedtusquimteigit'm Pfdl.ss-ZttuDeusdefcendtreeot
pduperem
48
facics in putcum
247
Ppi.41.Om confr-ditiones Pfd.ssMoUidfuntfxftd utrkd t*
erflucluitui
3
iusfuper oleum
its
Pfd.^.Triumphdtorifuperli* Pfil.ss'.Hon exultent mihiinimi*
lijs
02.375
a' mr menddcitcr
1^4
Pfdl.^.Sedes Demperpetud Pfdl.syMijhominum denteseor
terna
319
rumidculdzrfigittx
ff

I
P/l.ej. Qw'<* meliot c miferi*
cordidqumuitA
%S9
Pfil. 5 4.. ExAudi Dem
cum dcprecor
219
Pfil. <S}. Spes omnium finium ter*
. r*
387
Pfil. 6s.Tibifilitiwn eft lm deut
inSyion
ibid.
Pfil. 66. Ad cognofcendm in ter*
uim in omnibus gen*
' tibuAfiluAtionm tuam
2*3
Pfil.67.BenedicAt nos Deut, De
us nofter, benedicAt not Dm,
CT metut eum omntsfines ter
rte
%9
Pfil6y.ConfitebmtUr tepopuli
Deut, confitebuntur te populi
omnes, terrAdeditfruumfui
101
Pfdm. 7. bxtAbmtur cr exulta*
buntgentes
**
P/j.gs. odientesmegTAtk 194
PfiUs.Venient mclyti ex Aegy*,
pto
204
Pfil. eS.Afcendifti in 1,;ddtm es prtddm
iS3
Pfil. 69. Et ego outionem di
tcDcuf
389
/.71. Antefilm filiut nomen
eius
iys
Pfil.74.EtfitplAcentAtritici in
terxA
23tf.323.39*
Pfd.7i.Timebunt te cumfile 78
Pfil.71. Ante film genitus '423
P/i/.72.R<grt T infilam
munuireddent
31e
Pfil.7i.MifcreborfuperpAupert
\6

Pfd.71.Deui iudiciutn tmm rgi

<4
*33
Pfilm.71. Et dominditur mire
> ufi^ Admire
201.31a
Pfil.7t.Cordmeoprocidct Aetbi
opes
2i
Pfi.lm.71 Cotrmifcetut LibAnas
frucJut eius
148,
P/i/.73.Dowfwi cwitdte injtgi
nrm ipforum uiuifiedbis 47
P/.74.Signd / no uidimuf,
non tfi ultrlpropheta 14f*
318
Ppd.7S.EtomnU cornudimpio*
rumabfimim
379

X.

Pfilm.76. m ludxA Dens.

2*3.364
Pyiim.77.Vi cognofcAtgenerAtio
ultimA,filij nafientur
321
PfiL77.TuesDeusfAciens mirde
biit
26}
P/4.77. Etrepulit tAbernAculum
lofepb
142
Pfil.78. Erecorcf fft ^ttw a
roipfi
239.4
Pfd.79.Et ptrfice qum pldntd*
uit dexter
is*
PfAl.79.DmolietureAmAper de
fyluA
210
Pfdm-79.Sedensfuper cherubim.
*S9 Pfil.8o.EtdbAcum quern phntd*
uitdexterA
27t
Pfilio.Vitemde Aegypto trAnfi
fires
317.318
Pfilm.s.Deus exercituum con*
uerte nos,oftcndeficim tum.
Pfilm.Si. Etnon Audiuitpopuhu
meus
3 s
Pfil. Sj.Sol erfcutum eft dbm'mut
Dem, grdtidm crghrim d\t*
bit
78
Pfdl.i^.bAudAbunttC,fil 4
Pfil.8s. Veritds de terrd germ'mA
bit
392
Pfilis Hunquid infeculum ird*
feeris m nos
423
Pfil.ss. Etliberdfii Animm
ex mfirno inferiore
254
Pfilm.Ss.Cufioii dnimm medm,
quidfinitas egofum
3*9
Pfilm. 8s. luftitid crpAX ofcuktAt
funt
8'<s
Pfd.8s.VeritAS de terrA germ'mA
bit
319
Pfil. 3s. Conuerte nos Deusfilm
nofirA,Auerte iron nobi*
fcum
2tf7
Pfil.Ss. Sicut lundprspdutd in
sternum
418
Pfilm.86. ficuttu,'mdijs
Dcus,neq;cutoperAtud 322
Pfd.8a.TundAtioeim'mmontibm
211
Pfil.86.VeritAS de terrd germ'mA
bit3r iufiitii de calo reficic
tur
toi

Pfil.87.Deus ndrrdbit mferiptn

popubrum
ji9
Pfdl.87.CmemordboKtdbct
bylonm feientibus
3t 4
P/.87. Diligit Dominus portas
Syion
141
Pfd. 83. Cdntic pfilmi flijs *
re uiorifipcrIdngor 23e
Pfd.88.Nunquid mrrdbitur mfc
pulchro mifericordid 247.
248
Pfil.i8.Et conterdm dficie ipfiut
inimicos eius
243
Pfil.88.Qttorum non mmor fuit
Adhuc
i
Pfil.SS.Etpondm in A-ternum fimeneius
xiy
Pfil.88. Et thronus eius cut fol
cordm me
31c
Pfil.89. Mifericordid* Deicdntd*
bo
259
Pfil.89.Quod exprobrduert ini
mici tui Deus,quod exprobra*
uerunt tdlos tui
33*
Pfil.89.mndm nufericordid d-di
cdbilur
iS9
Pfil.89.Et fubire me ficit de pu*
teotumuhuf
254
PfilSg.LA-tificA nos pro diebus,
quibus nos dfflixifli
412
Pfil.89.Et turepulifti erdbieci*

344
Pfil.89. Dies Annorum norortt
m eisfeptdg'mtd dnni
tea
Pfil.89. Q uir uiuet,cr non ti
mebitmartm
24
Pfi.89.Percufiifiedus electo meo,
iurdui DAuid feruomco,jc.
Pfil.90. AbfconditA noftrA a4 lu*
men Kultus tui
309
Pfd.90. QgontiAngeld fuis
dduitdete
7/
Pfil.90.Cum ipfo ero ego in tribu
Idtiont
231
Pfil.9uCum ipfofum ego in trtbt*
htione
118
Pfil.91. inuocdbit me,cr exdudii
eum,cumipfoero'mtribvlAiio
ne
248
Pfil.9%.UAbitAns in ueUtnento d*
tiimusjn umbu Sddddi mor
bitwr
s>8
Pfd.

I
tfaLpi.Exkaba eum, quonu *
gnouit nomen mcum, inuoca*
bitmc,crrejpondcboci
6%
Pfd. pi. Domui tuepulcbritudofa
nitatis Dm inlongitudtnc die

Tfd.9t. Tu Ottern excelfus in eter

nun Heut
i)4
Pfxlm.pi.lujluiutpdma fiorcbit.

E ; X,

meam 5 .
*j
tfalm.107. Dicent redcmptiDci,
quosredemit de manu tribuid*
ta
m
Vfal.ioS.vt liberentur delecli tui.
2JO
P/d.nc.Df matrice durera 102.

3"
tfaU 11 o. Dixit Dominus Domino
meo
2.)4j5
tfal^taratafeiet tudcxtunci Pfal.no.lurauit DeuSfCrnonpcc*
nttebiteum

391
feculotues
99
Pfd.iio.Tu
esfacerdos'm
eternu
Pfd^i-Pra-paratut tbronui tuut
172.391
extunc
423
tfd. 94.Qg<tirrfgmt<< annlxfaflU tfd.m.Cornueius cxaltabitur'M
gloria
179
dio aius fui m generation*
tfal.nu
Pmcipium,fapientid,ti*
HU
373
mor Dei,inteeus bonus
Pf.d.pA- Uodic uocem eiui dudic
nibus
facientibus
43
ritis
JlS
2J7
pfal.9i.OlcoUtititC
i8 Pfdl.4i.\nexitu\frdd
fd.9$. Quonidm ipfe e deus no Pfal.ii7.Medid nodefurgo id
fitendum tibi.
35
fier,nos autempopulus pafcux
eiut
xa //,117.Salua dexteram tuam,er
exaudi me
13t
Pfdl.96.lMX9rt4eftiufto
329
P/d/.nS.Dcw
mihi
in
ddiutoribus
P/4.5S . Sedfuper cberubim}mo*
mei/]
4
ueatur terra
259
Pfdl.99jrater non reiimit 232 Pfil.n3.Et tetragrammatus cr iU
luxit nobis
sip
Vfd.99. lubilatcDco omnia terra
PfdLiiS.Ldpidcqureprobaucrut
*4.J*7
,
edificantesdiufaduse m ca*
tfd.io44mfericordiamcriudici*
putanguli

umcantabo
if9
TfiLioi. Scribdturbocgeneration Pfd.nS.Omnes gentes circundede
runt me
213
ninouiime
411
P/i/.iox.Et tu Deus m eternu per Pfd. i li.Deus Dominus, cr illuce
feit nobis
230

manes
308
Pftl.ioj.Omnid infdpientiacijli tfal.49. mihi lex oris tui
fuper miid auri
sia.
81
tfd.fi, Quoniam ipfe cognouit Pfal.it9. In fcculum noobliuifckr
mandata tua
40 S
figmentum norum 237.241
tfdm.tQi.tonts tenebratiCrerit Pfalm.no. Leuabo ados meos ad
montent
12;
nox
210
pfdl.104.. Qui ponitnubemeurru Pfd.Mo.Adiutormem Domino
fact"ore codier terre
ibid.
fmm
1S1
tfd.10s.Etpane califaturauit eos Pfalmo 120. non dormitabit.
378
5>
ffa.tos.Etdixitutdigerieret eos, PfaLiii. Propter fiatres mtos cr
nifiMofes elcus ausfietiffet.
amicos
123.42
vfd. Mi.in domum Domini ibimus
9
tfdL 10s. Holite tdngere Metas
3
, mecs
168 Pfxlm.46. Deus cuSlodit gberim.
tfaUn.xosiSeientes 'm tenebris er
378
'
'
^umbra mortis
247 tfdl.tvs.Dum conuertertt Dm
Tfd.iof, Et mutoMtrunt gloriara
captiuitastm Sien
. ji
i

tf4.nfSupTd dorfum menni f*

V .uerunt arantes
.. 333
//.130. Di profundus uoedui tt
.. Deus

2J4
Pfdm xp.. Surge Deus im requiem
tu, tu er arcartitudmh tu*
289
pp/,132. .Mrmrnto Dfw Dduidis,
Cromnisaffiiioniseius 23*
VfaltiiMec requiesmed m ftmpi
ternum
. _ jif
Pfd.iii.lbigerminarefdcidm *
nuDauid
>
. -379
P/dl. 133. QKonm l4co( elegitfi*
bi Dommus
. ;;t
tfdm.\i6. Diruite, diruiteufq^ai
fitndamentumined
199
Pfal.t}6. Quiiatpanem omnicar
ni
19X
Pfd.ii<s:Quonidm 'm fcculum mi
fericordiaeius
isp
tfabn.ii9. Rrtro erantefirmifti
mt,crpofuilimtuolamtum
27
Pfd.14.-f. Spiritus tum bonus dein
cetme per uiamretlam
41
Pfd. 1 43. E t non uenias in iudicium
cum feruo tuo
14s
tfaLns.beatus, cuius Deus lacob
in adiutorem eius
115
PfdLtis.EttXAltduit cornupopu*
lifui
10
Vfb^.Vropinquus e Deus
nibufinuocant.buseum 124
P/4/.146 Deut crit abfoluens pro
hibita
.
417
Pfd. 14;. Exibitpiritas eius 144
Pfalx+e, Deus abfoluet Afurinu
353
jP/kI.i47.Mittrt unburnfuum, cr
fanabiteos
84
P/df.147. Nor in firtitudine equi
eft uduntas eius
4*4
Pfd.i 48 . Et exdtabit cornupopit
lifui
12/
P[d.i47.ilijslfrdel populo pro*
p'mquo
123.125,42
trouerb.i. Occultt res legem
128
ProMfrb.i. Dominus datftpientii
44-8
Proucrb.4.. Documtntum bonum
. dediuobis .
3*
Proutrb.

N:

D"

227
nonfatkntur
248
Vrouerb. 4,.ilius fuipitrimco, te
ncrzrfolus
tu Proucr. 28.Q1H abfconditfcelera Eccl.n.Si multis uixerit ho*
fud,nondirigetur
387
mo,m omnibus hetetur
397
Vroucrb . 6. Quia lucerna man*
Prettr. 28.BMtaibomo quifem Cant. 1. indica mihi, quam dilexit
ddtum,cr lex lux
141
peretimordtus
358
animamed
33t.
Vrouerb.Audite, quin principe*
Cant.i.Exultabimm
er
hetabimwr
ProK.jo.
St'c
eft
<<</</*
lialoquor
174.
m te
352
ter*
302
Vrouerb.8.Dcui poffedit princi
Vrouerb.j . Non 4<l<f<tf/iprr * Cant. . ofculetur ofeuh ork
piumuixfu*
79.S0.ij4
bum iius
2
fui
ss
Vrouerb. s>.In profundi* inferni m*
uitdti eius
249 .30, Et( uiri in alma. Cant. Pulcbr*funtgerne tu*/
301.307
Vrouerb. 9.SapientU*dificauit do
cut tunes

mumfudm
81 . 31. Drfr ebriatiuum perd Can.j.totrutCypridtleus meus
to, er amaro animo 3t
.. Et expeatio iuftor
mihi 'm Engaddi 234
390
gdudium
i$6 . Jl.EtMorfc fui Ca Cant.t.Trabemepote
cordabituruUra
21* Cant.i.Sicutrofa'mterfama* 277
frouerb.n.Qsi abfconditfrumcn
tum , ntdleiicetur m . Ecclef.i.Omnia flumina uaduntm Cant.%.Voxdileimei
23$
mare
248 Cant.z.Ecccifie uenitfaliens fuper
JOl
montes
207.211
ProKcrb.ij.Spf prolongata dffli* Ecclef.i.Non erit memoriaprioru
Cant.z. Ego rofa terra; camperk
git cor

397
Vrouerb.tj. Peccatoresperfeque* Ecclef.x.Gencratio uadit,rjrgene*
p'mguiim*
224
ratio uenit
354 Cant. 2. Rebondit dileftus mus,
tur malum
324
Vrouerb.^^ txdltdt gente* Ecclef.i.Quid quod fitfipfum
4.09
quod erit
3zj.3Ss.389 Cant.f. Egredimmicruidete filia
37 .
Vroucrb.xf. Etuerb m tempore Ecclef. 1. Cun* res difficiles non
Syion regem Selomonem 8
pote uirfermone exprimere. Cant. 3. nueniquem diligit anima
fuo quam bonum
128
31e
Vrouerb.*f. Refonfatio teera
mea
277
Ecclef.z.Vide
qu*fo
pr*efio
m
le*
Cant.f.
Vapilionemportatilem
fe*
pefeitiram
331
titia,cruidcbonu,recc< et
citfibi rex Selomo
42
Vrouerb. xi. Vi decl'metab mfirno
Cant.
j.
fa
corona,quia
coronauit
ipfumuanitas
397
mfiriori
$$
eum materfua
38}
Vrouerb, ts. Cumplacuer'mtDco ff. Qgfcfcit,an fairitusfilio*
rum Adam afcedat furfum 253 Can.4.Totapulcbra es arnica mea
ui* uiri
238
274.290.
Vrouerb. 17. 1 0mni tempore Ecclef. 4.. Eilum tr'mum non cito
rumpitur. '., . -
37 G<f>. 4. MiUeclypeiJk)cnfuper
amans amicus
12)
Prow. 18, luflu primus m lite fu, Ecc. 4. Melior puerpauper er
eum
xjj
fapiens
238
Cant. 4. Muera dabis de capitt
uenit dmicus cius
27}
Pro. 19. Venitecrcomedite pdn Ecclef. 7. Qgoniam
Amana.
314
iuus'mterra
246 Cant.f.Aperi mihi foror mea .
meum,crbibiteumum
39
Vroucrb. . Sdpidiimus ebomi Ecclef.7.Vide opus Dei,quisenim
128.j24.374
pote aptare idquod torferit. Cant. s. Palatum eius dulccdmfa
nipais mendadj
30*
255
Vrouerb. 22. Inclina durem tudm,
er dudi uerbdfapientum 1 9 Ecclef.7, Et iuftus perijt m iufiitU Cant. 6. Qua- ifia quatappam
Pror.22. Ni repeUas terminum
fua
%ss
tanquam aurora
78
olam
4*7 Ecclef.7.Alta profnditas,quts m* Cant. 7. Rrfiiciens unfits *
Vrouerbf.Pomd urea m cancel
ueniet earn
442
fcuM
32;
latum argentek,uerbum diit Ecclef. 8. Non iuus'mterra. Cant.7.Hafus tuns cut turris Li
242
fecndum ambasfacicsfuas 14
boni
409
Vrouerb. xj. Si efurieritinimicut Eccl.9. Perptrant peccatum unit, Cant. Qua* dabit tecutfidtrem
perdit bonitatemmultam 24
mihi, laentem ubera matris
tuusyciba eum pane
239
ProHfr.2j. aua er enfis atq; fa Ecclef. 8. CiuitMparua,a- uiri 'm
me*
124
eapauci
239 <mi.8.Seror nobisparud, er be
gitta acuta
21
Vrouer.if. Melius federe m an Ecclef. te. Corftuhi m finira il*
ranonfuntei
148.168
lim
. 17 Ecd.10. Sifpirituslommantis a*
gUO tci.
22*
Vrouerb. 27. mfernus eypetditio lef.n, Mancfcm'mafem . .^feenderitfuper tt
19t
Mm EccL

I
Mccl. 14. Ab toit/e er inte fecuU
creata. funt
a9
ty^j/rrt07icogm>uf
3*3
lfd. t. Omne uput aildnguorem.
353
lfd.i. A planta pedis ufq di uerti
cem,noneineofdnitas 333
lfd.\.Et derctoiquentes Dam con
fumentur
xt
1fd.i.Et conterct fceleftos er pec*
cdtores
xix
fa.%. Pdrdttu erit mons domwt Dei
in CApite montium
io8.xtx
lfd.*. Quia de Syion exibit lex.
383
lfd.i.Etincl'mabiturfublimitMho
m'mis
%yy
lfd.i.Et exdltdbiturDeiu fotos m
dxia
. ijs
ifx.i. t non leudbitgens glaiium
contragentem
xi%
Ifa.i.Diciteiuo,quoniambonum
$
Jfuj. pauperis indonUbui
uerit
19
Ifd.j.CorruitlfrdcUo-Juddceci*
dit,quia lingua , er opera
eorum contra Deum
331
lfd.j.EccenomenDeiuenitdelon
g
...

lf.).Etdmbuldbdntextentocoot
erdnnuebantoculif
191
I/4.4. to die illd erit germenDei'm
decoremuelgdudium
100
lfd. +.Quid fuper omniglorid pro
. . techo
}><
tfd.s.Vmea it dileo meo m cor
nufilijolei

l[a.s. Abiecerunt legem Dei exer*

cituum
191
lfa.s.Propterboccaptiuatuie&po
meus
3^3
lfd.i. V trdbentibus peccdtum.
*4J
lfd.s.EtJperauiutfdceretuu4Steyfecitiinds
333
ifd.s.Proptereacaptmtusepo*
pulmmemnecognitione 317
lfa.6.Sdnelut,fancluifdnrut,Tetngrammatus Sabaotb 19.530
ifd.a.lmpmgudcorpopulihuius.
17
lfd.7.Pctc tibignum
$

X*

lp.7.Eccf w'rgo conctptrt,c p<<*

4e ccrfo , gui nunc oriebdrk.
riet filium , cr ocdbit
17*
f11 Emmanuel
103.104 ifa. 14^ Et dpplicdbitur bagber.
lfd.7.Alntdconcipiet
199.307
3*8
Ifa. 9. Et critdd fdnificdtioncmy lfd.14.Ai calos afccdamteye.-\o%
cr di Idpiicm offtnonvs 199. lfa.16. Et pra-pardbiturper mifri
<
coriidm thronws
^$9
fa.i.Etdddidit Deusloqui dime ifcc.xi.bitporciUodefercturmu*
adbuc
ti
nusDeoexercituum
139
1/4.8. Deum excrcitum ipfm fdti ifd.to.Etfuerunt m tenebrk opera
ificate
94"
eorura
,*
lfd. 8. Et cotedtus [um mihi teftes I/1.X3. Qjtoniamfedentibus corm
ieles
304
Dro
12
ifa. I. Ei deeei di propbetiflm, lfd.if.Ecce Heus nefier ifie,>era*
erconeepitey peperit filium.
uimus'meo
m
304
lfa.if.Tuncapcricnturoculica>co
ifa. 9. Populm qui dmbuldbdnt m
rum
31S
tenebris,uideruntlucemmdgni lfd.if. Glutiuit mortem fempiter*
309

. i}8
lfd.9. Admultiplicandum e'w im* Ifa. *. Qu: cum Iotb bc,firmauit
perium
7*
Dcusfcula
*>4
lfd. 9.1nfms not e nobis tfilius ifa.x. Vrbsfortituditiis nobis le*
ddtus e nob(s,erpmcipdtus ,
fus,ponet muros, er antemura
rc.
io<$.i9-38
le
ox
1/4.9. Pater temus princeps Sa* lfa.i6,Conculcabit campes pcii nt
Im
"9
pauperis
$
lfd. 9. Admirabilis , conlidrius, lfd. 17. E t crit m die Ud,cldngetur
Dem
177
tubamdgna
40;
lfa.9 EtfuitpmcipatMfuperbu* I/i.17. Ecccapmgucdmctcrr*e*
merumeiut
S3
rttconucrfio}rrorccccliie
lfa.9.Etiudicabitmiuitiapaupe
fuper
w$
ret
ifo.^is ifa.ii.Qtda'mteconlt
4j
I/4.10. Sicnimferitpopuluttuut ifd.zS.Vcrcuimws feedut cummor
ifraeUcut arena maris 3
f,erc.
187
lfd.n.Eterit'mdicu4drdiixljfdi> lfd.iS. Coanguatum e ftratum
quiabit mgnumpopulor
abextenone
190

1/4.29. Ecce ego ndaui m Sion la*

lfa.it.Etegredieturuirgaieflipi
piiem probatum

te\ffdi
x09.31t.389 lfa.z9.\n die erit Dem exerci*
lfd.u.EtlManus'mrobuo \$
tuum di diadema gaudij ucl ha
ifd.ii.Etrequicfcetfuper eumfrif
nork
94
ritus Dei
41 lfd. 9. Et mueatores difeent do*
\fd.u. Ai eum gentes udebunt.
drinam
38
3*7
lfa.}o.Hceuia)dmbuldte mea.
lfa.xuEtiuiicabit'miuitiapau*
1x7
peres
138.414 ifa. 30. Eccenomen Domini uenit
lfa.i\.Quicritansmgnumpo
ielonginquo
%*?
pulorum
381 lfa.)i.Bcatiuosfcm'mantesfuper
lfa,ti.Hdurietk aqua cum gdudio
omnes aquas
13s
defontibusfahk
.383 l/k. 31. Mittete; peiembouk er a
I/4.13. Et eritEabyloniagloriare*
ni
ibid.
gnorum
143 ifa.ji.Veneruntlijufqidityari,
Ifa, 14. Qsomorfo creti/h' //f
j poteasno eft pariidi 317
1/4.

I
].}z. Henee cffnddturfuper nos
jbiritus de excclfo
Vs
Tft-juDeutUgumlator noer 13
lfd. 33. Qui ambuUt in iufiitijs,CT
loquitur xquitdtcs
404
it 33. Et qudrc moriem'mi domus
Ifrael
343
Ji.33. Dm iudex noer, Deut le
gitlor noer,Deut rex noer
33*
lft.}s. Prxmium Dem, ipfe ueniet
tydudbitnos
ii
Ip.3j. Ei reiempti Dei redibt,cr
uenient in Syion
349
lt.js. Dein ipe ueniet,CTaluabit
nos

ll
It. je. Ad comededumeran uu,
Cr dd bibendum urinamuam. '
.l-u 38. Vdddmddportdf'mfirni.
4
Id* 40. Dominum Deus in
fortitudme ueniet,
cius domindns cum eo
4: S
it,40.QtUs btc creduit
sjo
It. 40. Et Libanus fujficis
ddfuccendendum
409
it.4.o.Gentesqudfinoneintco
rm eo
349
it. 40. Abfconditd eSi uid
Domino
244
yf.41. Trituraba . es,cr con
teres
213
It. 41. Ne timcAS,quia tecum ego.
Sl
lfd.4i.Ecceferuut meutfufeipidm
cum
115.12e.310
id.^i.Ud'cuerbdfecieis 317
Ip.41.Et no dmbulduerunt in uijs
ciut,neq; dudierunt legem eiut.
301
Tfd4..Ego Deutjpc eft nomen
mcMTO
112
Ifd.dfi.ld uerbd feci eis
13
^.43.Ncmerairntwpnorii , "
dtitiqud ne curcts
y, 8
Jaix 43. /w /e credtti
mbi
255
I/.43. Ego Dr,cr no db/cj mieft
tor
229
lfd.4j.Pdta tuut primus peceduit
244
Jp 44. De
3S7

X.

Ip 44.Qaonm ejfunddm dquat

fuperfitiintem
3*6384.
Ip.44.Ego pximut er nouiimus
201
Ip. 44. Dci't DfUirex lfrdcl,CT
redemptor cius
112
Ip. 44. Sic dit redemptor tuut ex
utero,ego Dominus fdeiens
nid
82
lfd.^.Qubergofuitmecum 87
Ip.45. i/ntei fdludtut erit'm Deo.
81.230.233.338 '
Ip.45. ; ddme,crd
udbimini omnts fines terror,
224.262
lp.4*. Qgi<< rabi fieetur omne
genu
3S7
I/4.4;. V& contrddicenti fiori
fuo,ted de tets ten* 200
lfdit 4s.Sicdicit Deus MeUfuo
Cyro
i3
Ipi>45. Ipe adificabit ciuitdtem
fuam
125.4ns
fd.4-f.Rordtcccclidefupcr 103
Ip. 4$. Mrti mce extenderut cot
los .cromni exercitui
tepi
80
Ip.45.Ego feciyrcgo leudbo,ego
fertm cr liberaba
224
iyi.4S.N0n i principio in dbfeona
dito locututfum
34-35
I/j.4?.Pnor4 rxtunc ,
CT de ore meo exierunt
to
lfd.^S.Mxnut quoq med fundauit
terrdm
ib;d.
It. 49. Drittem lucemgrntmm.

It. 50. \ndudm calos obfcuritdtei

CT fdccum pondm opMmctum
eorum
330
Ip.50. Dorfummcumdcdipcrcu*
tiemibws
33t
lfd.si.Attditeddmepopule meut,
CT mater mihi ntendite.
118.38t
lfd.si.Rcfricite ddprtrdm 327
]t.$i.VtpLntdrct calos
i
1.. Cito clduut ad dperiedum,
CT non morietur ad corruptio

3*1
It. st. Ecce inteUigeteruus meut.
124.21 2.3
lfd.s. Dominus uoluit propter iit

ithmntignicmUgem 37!
I/-i.Qj Odilo dd oculum uide
bunt
B7.JS
\fd.sj. Et ipfe pldgdtus eilpropter
culpds noras
%Sf
lfd.sj.lpfeuulnerdtust& 338.341
lfd.fj. Ecce inteigetferuus meut,
CTC
334-31*.33
Ifd.yj. Obldtus eSt,cr ipe tffUStwt.
.J19
....
lt.sj. Et dcendct cut uirgultum
cor CO
31
lfd. i 3 . Et Domini obuureecit in
eo peecdtum omnium norum.
347
Ip.53.E0 quid iniquitatem non
cerit
26
ifd.fj.Percuffum Veutn
3**
it J. Et Deut obuidrefecit im eo
peecdtum omnium nororum.
m
lt.S).VidcbitfcmclongUum, er
uoluntdt Dei in manu eiut pro
Jbcrubitur
227
lt.sj.Etin uulnere eiut medicate
eft nobis
23s
Ift 5 ? wk nos Ht
mut
24$
lt.s4..Etomncsfilij tut cruntdo*
i Deo
38
lfd. 54. Sic/U dies Nor iud mihi.
178
1/4.54. Difciplmpdcisnortu*
per cum
119
lp. 55. A ttendite dd petrm unit
cxcifieis
7
Ip.55 EccetcempopuUs4edietit
ducem erprteeptorem genti*
bus
17X
lp SSomnn^tttet uenuxdi
aquas
13*
lp.55. 0<<1!({1|(
6nt
42a
Ifd.st.Etliosdlienorum
tos ad Dominum
3-7
Ipi<e 56. Et non dict filiui dlicni.
-78
Ip. f.Uolocaud eorum
yj%
lft.s6.Ad diligendum nomen Di,
utfintiiincruos
377
lfd.$6.Califedes mihifmt joi
lt.se.Cuoditeiudicium^fdci'
teiuitim
171
Mm a
Ip.

I
lfa.S7.EtnondiHbdh
4*9
lft. y. Crant frufium labiorwn

37*
\pt.s7. Qupnim non mfempiter
litigabo
421
Ifa. $7. Et uos dcctdite buefilijau*
guratricHyfemen adulter* 30
\fi.S7.\pftiuuipcri]t
iss
lf. S7. SicAit excelfm,bdbitm in
<cternitdtc
}J2
fair. Et animai ego feci
34
}pUj8.Annunci(t, uel coram [depo
pulo meo feeluseorum 174
lft. S9. Et uemt m Syion redptor
plenm
x)4
ifx. i 9 ' non c abbrcuuU
nusDeifaluande
224
lfx.6-.Et populi tui omnes iujli in
perpetuum bsrtditdbunt ter
um
375
lft. 60. Multitudo cmelorum ope
reteos
30
lfd. . Quifint ifti, quiut nubes
uoUnt, erftcut columbx ddfc*
neftrxt fuat
an
I/i.tfo.Ego Da in tporefuodc*
clcrabocam
10
Ift. <so.Surge, iuminare, quia uc*
nit turnen tuum
228.246
tpt.69. Cmnes de Sabbduenit,au
rum er thus deferent
is
lft. 61. Gaudens gdudebo m Deo,
er cxMtabit anima m
Beo meo
2. 3
lft. 61. Spiritus Domini bi ifupcr
me,quia unxit Deas me
4;
lft. 61. Ndm f.cut terra producit
germenfuum
is
lft.6i.Et aiuen quoq
377
ift.i.Etftabunt alien^eypafcent
ouesuefirat
21s
lfx.si. Et uocabitur tibinomenno
uum , quod os Dei nominal it.
109.
lft. ei. Donccegrcdiaturiuflus e*
ius utfplcndor
29y
lft. l Ecce ft',uatus tuut uenut.
lft. 6). Tu paier noer,ey Abra*
bamnefciuitnos
, 2i
Ijfitfj.Qwirf rubrum cueftimen
tum uum
3 }
J/. 64. Vtinam dirumperts calos

X.

dcfccndercs
*6o
lfaite 4. Ecce ti irdtuses , ty nos
peccduimusin ips hoUm 24s
Ip.65. Etdimittetis nomen uer
ad iurametum electos mets 369
lfd.s.Quonimhi eiteturom*
ne gem
2er4
lfa.6s.Bentdicetur'm Dramen.
ifa. 6$. Et einem de lacobfernen
37
lfa.6s.Cuftoiite iudicium,& ftcu
ttiufiitiam
4*4
lfdtes. Et erit antcqudm inuocent,
egorefpondebo
124
if. 66. Yeci ut mquireret ab eis qui
non'mterrogauerunt
371
ift e ff. Qgw per ignem Deut iudi
eatus ft
i>4
If66, Qgid in igne Deut iudicabi
tur
30
lfd. g*. Et erit fernen eorum exfuf*
fieiitia menfis in menfefuo 412
lfd. 66. Antequdmparturiat,pdrictiantequa uemat partus dus
ler.i.Ab aquilone pandetur omne
malum
s
1.. ego iudicabor tecum, eo
quod dtxeris , non peccaui 23t
Icr.2; Qffo/tj'm mcolam confregi*
ftiiugumtuum
408
I*r.2.Et (go plantaui te palmitem
totum fernen ueritatis
384
1er. 2. Deuorauit enfis uefier pro*
pbctasucfiros
19
1er. 2. Et paores culpdbiles 244
ler.x.Et populus meus mutauitglo
riamfuam, pro eo quod no pre
derit
9
la }.7rons merctridsfiitde tibi
14
1er,j. Et dffumam uos,unum de
uitateerduos de cogndtione.
}6t
ler.j. Uoniitentultra, dred teflde
menti D
170
LT.4.V0COB enim quafl pdrturfc
tdudiui
327
1er. 4. Et benedicentur in eo gentes
382 .
Ifr.4. Viditerrdm,ep- ecce monis
VMcuacrat

1er. 4. Afcendit leo de ka,

Tren.4.?ilij Syion prtcio^micU

auto
zoo
ler.^-Koudte uolis nouale 409
1er. 4. Vocem tanqudm parturien*
tit dudiui
1$1
ler.s. Sikfdcie med nonformiddbi
Iis
Sa
1er. $. Vcruntamen hoc ddmenda*
ciuni
30}
1er. $. Circuitc uicos Hierufalcm.
37*
Kr. $ . Ncgauerunt Dcumgr dixe
runt,noncipfe
3<y|
1er. s. Et uiuit Deut dixcr'mt,
ueruntamen faltatem iura/
bunt
319
ler.s.Vcrcufiteos leo dcfyludju*
put nemorum
x\f
1er. 6. Et ego prxpudlus ldbi\s%
410
1er. 6. A pdruo ufq di magnum em
rum,omnis thefaurizas t. efau?
riZAUit
t)%
1er.7. EtprovjcidnxMsiefuperft
ci: mea
369
ler.7.Tcmplum Dom'mi .
1.7.facite uidiueflrat,
22*
Irr. 7. Et a-iicauerunt arasTo*
pheth
tp*
ler,7.ExpeUiuosafdciemea 3^4
ler.S.Hunquid cddcnt,v nonfur
gent
ibid.
1er. S. Quomoio dicitii,fapiente'
nosfumut
to
1er.9. Et ucriidUm non loqutntut
1er. 9. EtomnU domut \frdcl,prer
putiati funt corde
410
1er.9. Quid ego Demfaciens mi
ricordiam eyiudiciumeriufli
tiam in terra
iss*
ler. 1 c.Quia beflifdifunt pa
res
34
If i.Ei Dens exercituu, qui plan
tauitte, locutus c de te mali.
23
1er. . Sdnclicacos dd dient ofafioniS

}6t
ler.ii.Dimtdomum meant, dere
Uquihd7editatcmmem ff
Kr,

1
Ucr.i^ltxptitio frAclis, SdluA*
tor eius in tempore tribulation
BS
3*7
Jtr.xs.Sifteter'mt Mofes er Semuel
in confrcftu meo
251
'ltr.%s.Si counterif, conuerttm te,
uel requiefeerc teftcidm, faciei
- mex-difidbk
go
er.t*. Congrcgifio lfrdclisDcus.
1er.17. 511 gori dltitudkis
principio locusptnificAtionk
norx
308.309
fcr.i7.M4mpuli<f ifrac*
Ikieus
38
ltr.i8.tion'necHtfigulutilte, po
tero fAcere uobk domus ifucl.
38/
kr.2},Ecce <(tes ucnientjicit dem,
' er fufcitdbo Dduid germen,
>
87
Ier.23.Nn<jH eus ieprope ego
*3
1er. 23. iniiebits eius fabubitur
Ifruel
ttt
ier.ij. Et eft nodfc f 4
buntcumjeutiuusnocrns
Ur.ijjniiiKtmfdudbttur to*
di
224
1er. 23. Et fufcitdbo DAuidigermS
iuflum
,
213
1er. 23. Et non dicent ult , VW
- dem
398
rer.ij. Ei peruertik uerba dcrit
uiuentium

iX

ret
382
Ter. 3 . nidi omk ein md*
mtsfuperlumbosfuos
30t
1er. 30. Quonidm obduem eiedtri
cem tibi
396
1er. 30. Eiferuit domino deofuo,
Cr Dduidi regifuo quemfufcU
tdbo
us
ler.30.Eccc tgo conuerto couero
nemtiberndculorumUcob \$\
1er. 31. Creduit deusnouum fuper
tendm, mulier circuniibit ui*
rum
296
Ier.3t.Et/cmi4nt eum domofrdct,
cm domo ludx feedus nouum.
7S-38M99.47
ler.3t. vadet dd requiefudm \fr*eL
Ier.31. Etfcmmabodomumlfucl.
377
Ier.31 !Reertere uirgo frdel 39
1er.33. Et dtudm uerbum bonum,
quodlocutusfurniere,
89
1er. 33. mi pdftum meum (effet)
diem , leges calo er
ten* non pofuibn
27
Ier.33.N0n dbfemdetur
fedens fuper thronum domus
\frdel
3
ter 3.Et uoeduit 1er bdruch
filium Neri*
370
Ier.33. Domine mirex,mdlcfece/
runtuiriii
ibid.
ler.j9.Eruens erudm te, er ht gl*
dio non cades
ibid.
1er. 44. Etmidduos omntsfer*
uos meos propbetdt
22s
ler.49. Perijt conlium fijs,x
tidd fada eftfdpicntid eorum.

1er. 24. Etponm oculos meosfu&

' pereosadbonum
80
1er. is.Et fruient omnesgtesifi<e
regi Bdbylonk
tat
1er. 2<y. Virquocfc fuit propbetdns
HomMieoraii Vri 30e kr.49.Ei erit mfine dierum,rtiu
cam cdptiuitatem EUm 210
Jer.28. Prophetaqui prophetdt dl
1er.
49. licirco dudite cofilium dei
' pdcem,cum uenit uerbumpro*
quoi inijt ie Eiom
20;
' pbet*
3i7
{er. 29. Cumfuerint completi inBx 1er. so. Kcdcmpter eorum frtk.
bylonifeptudgmtd&nni 154
I
!er.3o.Etferutrnt domino deofuo, Ifr. s. Owesperdit*fuerunt pop
crDduidiregi
393
lut meut
4
ier.jo.Merrogdteqtuefo, er wie Tbren.t. Multdenimfunt fuftirix
teporturitmUfculws
327

s
Ie.39. Vocem terrork Audiuimus, Tren.t. Tdftifunthoeseiui'mcd*
foriitudmis er non p4ds tbi<f.
pite'
185
ftr.30.Kt ,< Trcn.i.Et abierimt abfyfortitu

tie coran perfeqtunte

234
Tren. t. Qg4 clongdtut eft <L mt
confoldtor,conuertens animan

88.101.11s.t3g
Tren.i. Gdude cr Utm filiaEd
qutbdbitAt'mterrdYa 204
Tren.i. luutcftipfe iem,qukot
eius amaricaui
34
Tren.*. Convertit rrtror/wmdexte
ramfuam
23t
Tren.2. Dcruxit dominus,cr rio
pepercit omnibus precios la*
Cob
191
Tren. 2, Qgii eontedbor tibi!
Tren.uCfirgit'm irdfurorkotti
necomulfrdcl
38 a
Tren.3.Et tdbefeetfuper me Anim

2
Tren. 3 .bonus eft im expeantibuteum
12t
Tren.3.ProtrxyHiwe tejnetrfa
eatoratio
38S
Tren. 3. Seiebit folus er tdeebit,
quia baiulauit fuperfe
330
Tren. 3. Ego miens paupertd
tem,in uirgA mdignationkfuAi
me m'mduit
349
Trrn.4.Et magnificAtum eftpec*
cAtumlUpopulimei
19*
Tren. s.Super montent Syion,quoi
iefrtum cft, uulpes ambuUut
runt meo
jog
Tren.s.mlicres m Syion humili
ucruntuirgmes in ciuitatibu*
luda
29*
Tren. s. Quare m xternum obliui
feerknos
3*r
Tre.s. Spiritus or* nori Meidt
icMcdptuteftinretibus 329
Trcn.s.Fupillifdifumuf dbfqip
tre
jix
s.Uice ieus noer,erni
dit incon/
eius
i2|
Zzeeh.i.Et fuperfirmamentmt
quodcrdtimmincns eo
rum
309
Ezrcb. . Etfublimitdi etrum, cr
(ublimitdsek
ts|
E;cc?. 2, Ft7t Ada mirto rgo te 4(1
filioslfrdd aiGoim
dim
f

I
tyxeb.s.Et tu-pli bominkfume ti
^ glddium dcu'um
i8tf
E?b. 7. Et adducam malos gen*
tium, , . .

jff
Zzccb.j. Et non miferebitur *
, lus meus
,
79
.Eccb.8. Et /'pjj mittfntts eruntfut
toremadnafum fuumiLii.14.
... 34*
Evcb.S.Et cdrametati fumux ibi
, j'f( tn'bitf
.
Ecfib. 9. Pfccdiww domus l/r<<c/,
r iJ-< magnum nimkualde.
1 ' '
'
Evcb.13. Sicutuulpes m deferto
,, , prophet* tui)frdclfuerut 344
Exo. 13. Et uenerunt in defertum
Sindiyr quieuerunt
33
Ezech. iff.Et no/wi/b /ci/t merf
trix
.....
JQt
E?rcb. 17. Tenerum cdrpamtey
pUntdbo eum'cgofuper nonti
t altum,ey prominentem
111
Bzeeh. 17. Fift A<km tnigmatizA
, t . enigma
14
Etb.i8. Non fnm koo nwrtcnx
- mortui
ij
Evrb.iS. Anima qutptecauerit,
, ipftmorietur
314.4*
trcb. 20. SdbbiU dedi els.

N.

X.

Etcb. 34. Et moi me,oues

, pafeux
XOS.37
Eccb. J4. Et fdludbooues medi,
ty non.erunt ult in prtddm
, us
Ezech. j<s. Ejfunddmfuper uos d*
quas mundos ,
Ezech. 3*. Etauferam corlapideti
de came uefird
ibid.
Eztfh, j6. Et dabo uobkcor car*
...
bt<i.
EVfb.3<. Et dfpergdm fuper uos
aquas munddt, ey mundabimU
Iii ab. omnibus immundicijs uf*
firit ,;
j8s

Ezech. 35. Etremou<rificid.:ncor

tapideam de ueftrx 49
Ewb. 38. F/i hominis pone fdci
. f< de Gog tfrr Mdgog ztj
Evcb. 39. conuertam con/
. ueyonem Ucob
%%*
EVb.44. Portdbccldufderit,
Hondperietur
97
Ezecb. ult. Cixcuitus dec cr oilo
milU
as
Ezech. ult. Et nomen ciuiutis ex
i die, Drw
?
9
Ddn.z.Lnpis.quiptrcuitftdtui',
fddus e mons magnas 110.
Ot r.-r.i :.. .
;
Dm z. Eiuf cdput ex ptimo con
Ew/v*e, Egodediek pr*<epta y fldbdtdure,peus cr brdehid,
t... non boni
., . . 408
eye
98
;Esb. n.'Etofq&m t i'tt/xj I5.w.:.Et/xcKmco
319
t.eyimpium
174 Dan.2. Nouit quidin tenebrkeft.
f.zech.n. Proratigladiofuerunt
i populus meus .
19J E>An.s. Numerduit,ponderdt e,
. 22. Eccf pnrkfi m I/J-f/,
diuifumc
13
fM/&ftd brahiumfuumfue X>diu 6. Dch meut mit dngelum,
* SuntAit. ' . ;
192
ty cldufit os leonum
219
Ezeeh.H.Etibifubdflafuntubc* Ddn.7.Afl}icielam ergo inuifione
rduirglnumfuarum
ts - ^^'
BcrJj.
Sitngiii enim emfitit
kqudfilmt hominis uenien*
>: inmedio tm
; it
tern
iji.33j.421.415
Ejb i4 Ecce ego profnalo-fin Ddn.7. EtcornMde^tmbdbebdt,
uariummeum^ " > .
jf
380
Efbn4, Yucrintcj; tres uiriifii in X Dan. 8 Et ecce heedus ,
,: medio cius,Uods,Damtlctlcb ueniens ab occidente,fuperfd*
, . ' . : .
. dem totius terrae
*pr
Ezech. it.Eccefdpienthr es tu Da Dan. 9. Etinteigeuionebcbdo*
, , ;. W>fc ' ' . '*.. .. 1.
modesrptuaginta prteifam ef
fefuper populumtuum
2;?
Ewb. 33, si / wortfm mpi/.
Dn.io,Poft/w-.fo Dajelfuil

gens tribus hcbdomaiibiu

rum
160
Dan. . hdbuc tres reges dbunt
Verde
154
Djn.12. Vff>lcndor cali 42
D 12. Et intcigentes>lendebut
4*7
Drfn. i2.Btt ^i cxpcBdt typt
gndt id dies mie trfcentos tri
gintdquinq;
is*
Hof.i. Non adijcidm ultrd,ut mijfc
rfrfr omi j/rrff
224.23}
Hop. Et congrrgdfcKntm:^// lud*
119
Ho/". 1. Etrejpondebit ibi,ficut in
diebui iuuentutk
3
Ho/! i.E ora
miferebor, et
faludbo eos in domino Deofu
Hof.i.Etfmimbo earn mbim ter
ra, ey miferebor eius 129.377
Ho/?J.Et^<frfltDolWm Dr*
fuum,ey Dduid regem fm uf
Hof. 3. Quid diebus multk mora*
bu>:turfilijlfrdcldbfq;rcge,ey
dfo fob*
36<$
Hof, 4. Super cdpitd montium de*
. coabunt
207.23$
Ho/^4. Gomw i ignomi
niani commutdbo
21.2s
Ho/!y. I Dcm prodigiofe egert
iSS
/..*-
Uof.G.Quidmifericordiam uolui,
eynon crificium
417
Ho/) \ Viuificdbit nos po duos
diesjy in die trrtiofufeitdbit,
uelerigetnos,tyuiuemusante
fdciemeius
9-?i*- 4*1
Ho/Itf. Etuenictcut imbernobif,
toi
,u
;
Ho/?6". viubitnos po duos dies,
"349
/. 7. Vb fif, ^4 refugerunt i
. .me,uddtio ek
319.33*
Ho^9. Qni tiim b incarn
tiomeaxxek
24
H0/.9. Reprobaba foi Dft !<<,
^ non dudierunt tum
8a
Ho/) 9. Propter malitimcperunt
tos de domo med.
3<*4 .
Hof.io.vitkfrondofalfratl. 37
/, u, In & A(4W trahm
toi

INDEX.
7
M*
M
Hof. 1 1 . Ex Aegypto filium Amos 7. DomineDeus propitid*
requefo,qusftdbitcrncob
m cum
317
404
Uof.^.n mdnupropbcttdimtta
labo
17 Antos7.Quisfurgetldcob 217
Hof.i). Dtmdnuinfirniredimdm Amos 7. Etlfrdelcdptittdiionecd*
ptiudbitur. '. : .
jos
COS
140.34S
ftofa.Ero qudros \frdtli m Amos 8. Et dfeendere fdcidm fuper
omne dorfum [actitud cilici.
Hop j. Ei ego Dominus dem tuus
143
..'JV
ex terrd Aegyptiorum
229
Hof.i^.Sdndbo perucrtdtem tot Amos 8. Et occidere ficiam folem
in meridie , er tenebrefeere fit*
rum
isf
cidin terrdm in die lucs 345
Hof.14. Conuerte lfirdd,ufy di do
m'mum dtum tuum
324 Amos 9. O tdificat In clo afe*

H0/I14. Ero qudfi ros\Jrdcli,er . . onesfudt

germindbit cut Arnos 9. Etoculos meosfuper cos
ad malum
80
locl.i.Solz? lundobtencbrdtifunt
Amos 9.\n die idfufcitdbo cafuld
110
Dduiddcieddm
350
loe/. X. Et aquilon 'm elongdbo d uo
bis , er impedm cum dd terrd Arnos 9. Qufi tedieit in calo afe*
onem fuim
301
driddm
m
ocl.f.EteffunddmJpiritummeum Abdix t. Et non erit reduum do*
mui Idcob
310
tpcr
js&
loci.). Sol eylund obfcurati funt, Abdi ultimo. Etdfcendcntfdlud*
tores ddmontemSyion 204
CT c dbfconderunt >lcn~
lome
3.Fit lonas in uifecribus pU
dorem fuum
330
fds tribus diebus

Iof/.. Et/6 de domo deiexibit.

Micb.i. Et ponentbi cdput unum
loeI.3. Diem dei mdgnum er boni
3*3
bilan
411 Mich, i . Ii domodd puluerem pul
ueris
13
ocLj.Eteritcmnk qui inuocduc*
rit in nomine Dei, liberabitur. Micb.i.Afcendit portcUumfacis
dntc eos
3
123
locl.ult. Cogregdbo omnes gentes, Mich. i. Et trdnbit rex eorum an
te eos
49
er duel cdi. in lofdphdt.
Michj-Proptercd
eduft
ucriSy*
7
ion tdnqudagcrarabitur 221.
. Arnos t.Et uinum damndtorum bi
bet domus Dei eorum
344
Amos i.Super tribusfcelcribut i> Mic7>.4. Et iudiedbit inter*
los muks .
138.382.426
rdcl,er fuper qudtuor *
uertdmeum
i94.19j.331 Mcb.4.Et fluent dd cum
211
Amos 3.1*0 rugijt, quis non time Mich.s.Et egreffus eius dbttcrnU
tate,ey d diebus feculi
272
bit
219
Amos s. Nmfdcrificid er Micb.s. Et tu BcthlcbcmEpbrd*
td paruuld es in milibm luda.
obtuliis mihi indeferto.
>.38
Arnos s. Qjt*ritcme,cruiuctit. Micb.s. Vroptcrtd dabit eos ufque
dd tempos quo pdrturiens pa*
Arnos s.Cecidit, addet refurge
rict
183
re uirgo )fracl
364 Micb.s. Et reduum frdtrum com
Arnos e.Dcteflor ego fuperbil U*
rcuertentur fuper filioslfrdcL
cobtCrpdldtideiusodi ibid.
205
Amos .'. Micb.s.Bx tt mihi egredictur.qui

t domhtitor m \frdcl
t*
Mich.e. huditc montes difccptdti
Domini
2
Mich. . Vfiq- facer iudici, er di
Ugere pLtatcm
404.
Hahum t. Dem in turbine,yin le
pt-atc uid eius , er miles pul*
lis pedum aus
;jo
Rib.i. eft Deus ad conr*
tandum
^
2+8
Nb.t. Eccefuper montes pedes an
mneiantvs
*
Ndb.i. Montes compuntlifunt ab
eo,ey cocs uuducrunt 213
N<<b.j. Etflosucl germe Ltbanie*
languit
148
Hum.t.Leudte caput totius congre
gdtionisfiLorumlfrdd

Nah. i.Vt fulgura difcurrent 42S

Hah.z.Viflo eorum tanquam lam*
pdddrum
ibid.
Hdbdc.t. Nunquid tu,dbdntiquo>
dominus dem mcus,fanus me
us nonmpricris
* 3J*
.. \uid fiet indubus
ucris,quod non crcdctiSjCum
ndrrdbitur
7j
Hdfw.2.Et iuflus in fidefud uiuet.
404
Habd.j. Et duo cornud de mdtcrkt
eiusei
379
Hdbac.j. Egodut'm Dominogau
dcbo.ey exultaba in Deo \efi$
meo
98.179
Sophi.Etidm drgentum corm,c*
tiam durum eorum non ualebit
libcrdrc eos
.7
Sopb.yExpeidteme,it Deus, m
dterefurreionismex 424
Soph i.Ad inuocandum omnesno
men Dei
207
Sopbon.f. Quonamtunc
tarn labium cleum,yc. 107.
263
Hg.i. Afcenditc m montem,eyaf*
rtc lignum
tes
Hdg.2. Adhuc modicum unum ce,
er ego commouebo caium.
14
Haggici . Loquere diZcrubabel
filium Seallhicl ,ducem lu ne.
>J
Hag,i.Aihuc mdica mm cft , cy
a m 4.
tr j

ego commuebo ccclum 14

Zacb.i. Et ce; ir rquims fupev
equum rufum uelfanguineum.

304-39
Zacb.9 . zt'um tu ptrfangumi p4
tii tui,emt captiuos de putio.

4
, Lauda erbetrefilia Syion.

347
Zachar.9. OnmuerbiDeiin ten*
Uadracb
7.3*5
Zdcb.9. Et fedebit Manz.tr m A*
ZtO
8
Zacb.9. Exulta, ualde filia Zyion,
iubUaialerufalem
131
Zacb.to.Sibtlabo eis, er congrega
bo eos
*
Zach. tu AperiUbane portas tuas

3<
Zach. . Qui enim Ungit uos, tan*
git oculi fui
24
Zacb.i.QjiU rece ego uenio,er ba
bitabo m medio tui
37s
Zchaj. Et applicabuntur gentes
mult*
ibid.
Zach, z. Cintd CT latarefilia Syio.
3*-33-37*
Zicb.j.Q cccc Upis,quem dedi
corm Ichofua
to
Zcb.4.Qttu magne
ramZorobabcl
111.29z
Zacb.4.?rimariapetra

Zieh 4.QUK t monsmdgnecor

Zorobabel
1x4.zu
Zac.a.Ecceuir,germennomen c
tut
100.101.104.311
Zdcba.S. Adhuchabiubuntfenes,
CT uetule m pUtek lerufaUm,
ios
Zac.t.Quoni ante dies iUos mer*
ces hominis non erat
377
Zacba.9.Equitans fupcrafmam,
3*1.384
Zacb.9. Pdupcr er equhansfuptr
anam
34
Zacba.9. Ecce rex tuus uenitt tibi
iuus, erfaluator ipfc, pauper
fedensfupcrafmam 8.19s.

Zachar. n. Appendcrunt merce*

dem meam triginta argentis,
33*
Zacbar.it. Kfbieient m me quem
transfixerunt
'33-54*
Zacb.ti. Eteffndamfuper dornu
Dauid
ige
Zacb.n.EtfimansJpiritum bomi
nk in medio eius
34
Zach.tuindieiUa erit ns patens
domui Dauid, er babitantibus
lerufalem, in obliuionem pecca
forum
168.385
Zacb.13.Et etiam propbetaserjbi
ritum immundicie transram
dterra
41t
Zacb.tu Dijberdam omnia
na idolorum de terra
107
Zacba. 14 . Et erit dies una,er ipfa
enotaDto
41z
Zrfcb.14.Et congregaba omnesge

, trs mtiierufalem ad preliunt,

**J
J
Zach. 14. Et exaltabitur, er feix*
bitfubfe
zw
t&alacb.t. Non eft mtbiuoStasm
uobis>ait Deux exercituum, CT
munusn pideebit dt mam ut
Jbra
4*7
mit qudUsuilitM, & expia
rareficiflis me
yjx
Mal. t. Afllixiftis eum,ait dominus
exercituum
sa
lul.uEtfl domini ego, ubi eft it*
mor meus
s49
Mal.i.EtEfauoii
Z44
j/alacb.uDilexi uos,ait dominus,
377-35
Mdhcb.t. Et quid unus trat quem
rens femen,erc.
jij
Malach.i.Vexafiis deum in erbte
ueris
33t
bUla.i. Quialabiafacerdofisfer*
uantfeientiam
18
Mal). Et beatificabmtuos omnes
gentes
;4
Kai 3. Ego Deux non mutor 30
. Ecce ego mitto angelu meu;
erparabit ufaciei mee, eye,
96.40
t
Malacb.ult. Ecce ego mitto uobit
liam
*3*-49
i.Mcb.8. DeKomanorum er lu
deorumfocietite
zo
s>AUcb.t4.Cwm iam compreben*
dcreturgUdio fe pctijt
3

LQCA

LOCA

NOV!

TESTAMENT!
AtthaHi.Vbieit
qui tut us eft.
Matth. 4. PermtentUm agi*
te,approp'tnquatenim regnum
calorum
401
Mattb.s. Wnucni foluere legem.
400
.. Tradent enitn uos m
ciljs,zrc
; .
323
Matth. xUnter natos mulierum no
furrexit maior loanneBapti*
Mttb.t$.Ctecifunt}cr duces caco
rum
3<S4
Matth.us.Tilius hominis uenturut
eft m gloria

323
Mutch.19. Siuls ad uitim bigredi,
feruamanddta
400
Mdtth.i.Omnis qui reliquerit do
mum
ibid.
Mattha-i zj.Supra cathedram Mo
fisfederunt feribx ey pbarifei
.27. Tr'mcipes facerdottiil*
Mentes cum feribis cr feniori
bus
345
, Mdttb.27. Deusmeus, Deusmeus,
quaremedereliquii
343
lfatth.18. Euntesergo doceteom*
ns gentes, baptizantes cos in
nomme patriSyCrc. $3.384
Mattb.iS. Ecce ego uobifeum fum
omnibus diebus
127
l/Ltrc.t4..Ccepit cr ttedere
344
lMc,i.Qgomodoetiud, quoni

uirum non cognofco

297
. Miriagrdtiaplenajos
Luc.i.lofepb fili Dauid
294
lMC.z.V.epcritfiliumfuum primo*
genitum
'
174
Luc.6.Beatipauperes
400
Lhc.ii. Cum finis armatus cufio*
dit atriumfuum
304
Lkc.iS.ecc afeendimus Hierofo*
lymdm
3x3
LMCiig.Qgt fi cgnouijfcsrtU
ibid.
; j . ;7
L0c.2x.SimoH,fffatanasexpetU '
uituos
' ' 3*3<i
Lkc. 24. Quifuit uirpropbetdpo
tens m opere frrmone 323
IodM.i, Entt/ uera,qu<eiumi*
nat,crc.
31e
Ioami.i. Ercf dgm Da, quitolit
peccata mundi
73
Iort.4. Domine, utuideo,propbc
U es tu
323
1< . Ego i i nomif p*
trft ro, cr recepiftis me.
1S4
Io*i.7.Et f^o / m mundum ut*
ni
33*
1<. 8. Ornnft quifdt peccatum,
ferumeftpeccati
41*
Io.8. Antequam Abraham fieret,.
egofum

3:9
lean. . Egofum ofiium:
424 '
Iodn . 19. Aliitf pleclentcs corona
defb'mis,impofueruntcapiti e*
vus
333
Rowt.3. Offln Ht Adampeccaue*
runt,yegentgratia D S#.
28,

Rom.4.Noft incircuncifione,fei
inpr<eputio
410
Rom.j. Si '$ f'fto muiti mor
tuifunt
347
Rom.11. Cxcitas exparte contigit
inlfrael
i
1. Cor. ij. Per bom'mmors, cr p"
foomicm refurretio mortuo*
rum
424
i.Corm.i3.Fi<fm reputdtam futjjh
' Atrbi: ra prxputio
41 o
Gd/.i.S<nfc dfrm qubdnon iu*
jlificdtur homo ex operibus le*
gis
411
Gal.s. In Cbrifio lfu neq;circunci
fio aliquid ualet
ibid.
Galat. u, Qjtod fi circuncidimini,
Cbriflus nobis nibil proderit.
ibid.
Colz. Expolias principdtustypo
tejltes
i$i
tb&i.lpfm dedit caput fuper

ms%
i.Prtr . PT refurreionem lefu
Qbrifli ex mortuis
z$t
t.Vet.t. Ad quem accedentes lapu
dem uiuab bominibus quide
reprobatum,crc
m
\.\oan.f. Tresfunt qui teimoniH
dentin ccelo,pater,ucrbum, er
jpiritiKfanflus
j7
Apoc.20. Et cumfinit ferunt mil
le annijluiturfaianat ax#
t
LOCORVM KRb
pturarum diumarm
finis.

Series Cbartarum
JBabcdefghiklmnopqrstuxyz
ABCDEFGHIKLMNOPQRST
V X Y Z

Aa Bb Ce Dd Ff Cg Hh II

Kk LI Mm.
Omncsterniones,praetcr JS quodet duermo.

Balea?,cxcudcbac loannes Heruagius, Anno Domini

M. D. LXL