This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
 HOOL
FAC , Livia

S.A.943.

BIBLIOTHÈQUE
de la
FACULTÉ DE THÉOLOGIE
de l'Eglise Evangélique libre
du Canton de Vaud .

Ex libris
PH . BRIDEL
DR . THEOL .

CORIROSE ET
TO

MCMXXXV
 1

A
Spezzano rom
1

R
 DE SYS DIALOGVS MV
GALILÆ TEOM A NDI.
SERDINANDO T E LYNCEO,
GALILÆI
Autore
IL.HETRVRMAGNODVCTdicatus
SERENISSIMO
AQLOLIDDIANTE. O

Ñ COPERNICVS
CL
PTOLM .
ARISTOT
LONDINI
Proſtat vænalis16ap-6ud3 . Thomam Dicas
Rh
 ' TE
VA
Pro
 SYSTEMA COSMICUM ,
Autore

GALILÆO GALILÆI
LYNCEO , ACADEMIÆ PISANÆ
Mathematico extraordinario,
'SER ENIÍM I
MACNI--DUCIS HETRURIÆ
PHILOSOPHO ET MATHEMATICO
PRIMARIO :
In quo
QUATUOR DIALOGIS
DE

Duobus Maximis Mundi Systematibus;

PTOLEMAICO O COPERNICANO,
Utriusque rationibus Philoſophicis ac Na
turalibus indefinitè propoſitis, differitur.
Ex Italica Lingua Latine converſum ,
Acceſſit
Appendix gemina, qua SS. Scripturæ di
&a cum Terræ mobilitate conciliantur.
Alcinous.
Δά ' ελάθριος 11 τη γνώμη του μέλλοντα φιλοσοφείν.
Seneca.
Inter nullos magis quàm inter Philofophos effe debet iequa
LIBERTAS.

LONDINI ,
Proſtat vænale apud Thomam Dicas fub figno
Gallinæ & Pullorum in Cæmiterio D.Pauli.
MDCLXIII.
 -
Polybius in Eelogis lib.13.cap.3 .
em existimo, Naturam mortalibus
VERITATEM Constituiffe Deam ' maxi
mam , maximámque illi vim attribuiſe.
Nam hæc cùm ab omnibus oppugnetur , atque adeò
omnes nonnunquam veriſimiles conjectur & ab Er
rore ftent; ipſa per ſe neſcio quomodo in animos
hominum fefe infinuat : O modò repentè illam
fuam vim exerit : modò tenebris obtecta longo
tempore, ad extremum fuâptevi ipſà vincit, ob
tinétque, de Errore triumphat.
Χωρίς προκρίματα πάντα μίνιτι .

Typis mandetur hic liber, cujus ti

tulum retroverſa pagina monſtra
bit .

* RICARDUS BAYLIE Vice -Can . Oxon.

 BENEVOLE LECTOR .

ŞUreâ Pace , cum Securitate publica,

per ſedecim ampliis annos, ingens in
A hac mortalis ævi brevitate fpatium ,
Germaniœ finibus exulante, præter jlla
solatia, quæ pietatis* manſuetiorumque Mufa
.
rum e complexu petuntur, infeliciflimi sæculi ac
invitæ vitæ hujus amara, fuavibus etiam amico
rum alloquiis xe724eAczév, &,ut veteris Poetæ ver
bum uſurpem , edulcare soleo : quos benignior,
fbrtuna fat commodos subinde largitur. Ejus:
modi congerronumè numero,locum interpræ«i
puos superior! tempore tenuit BeNIAMINUS
Engeicte Dantisco -Boruſus, vir & generis cla
riflimi dignatione , & multiplici doctrina vir
tuteque præstans : quem abhinc bienni6 & quod
excurrit, ex Italia reducem , holpitio excepi :
nee poenitendum hujus offieii frustum tuli. Præ
ter enim alia diversis de rebus utilisiima collo
quia, delectarunt inprimis eruditi Mathematicis
de Disciplinis sermones, ex quibus & Dantifia
pum cælum 3 elegantium ingeniorum ad invidi
ain
(a ) 4
am usq^ ferax , & Tttri Crugeri , Reip. illius
eximü Mathematici, felicein in hoc ingenio for
mando dexteritatem , erat agnoscere. Nam etsi
his astudiis, in quibus non mediocrem a priino
tempore ætatis operam curamqj conlumsi ,
transverse quodam turbine,jam ante complu
res annos abruptus ad alia fui : non ita tamen
amofem eorum exui3 quin interdum oculos ad
ipfa cupidè reflectam , veteresqs delicias, quan
do datur, ex intervallo regustem . Inter alia
porrò memorabat3 adnotafle feD Samiam Philo
fophiam , quæ Telluri motum . Soli Firmamem
toque stabilitatein attribuit, ante bis mille cir
citer annos ab Arisiarcho atque Pythagora Sa
miis excitatain ,deinde per omnes ætates, a mul
tis, qui supra vulgus sapere sunt ausi, defenfam ,
superior! denique feculo a Copcrnico resusci
tatam ; in Italia,doctis ab hominibus, aut allo
quio, aut fama fibi cognitis, ut-plurimum ap
pfobari ; monstrabat quoque comparatuin fibi
Fforentiœ Systema Copernicanum , a fublimis
eruditionis & adınirandi judicii Viro, GAĻI
LAEO QALiLAEr , "Magni Ducis Heimriœ
chiloibpho & Mathematico celebratissimo, cQn
cinnatuin . Hunc librum a capite ad calcem ,
uno impetu, avidiſſiinè a me perlectum , quod
mihi quantivisesie pretii videret, confuetudinis
hospitaliciæ mnemosynon offerendum in discef
ſu censuit, additi prædurari lege, ut,, quem He
truſcè
trusce loquentem pauci intelligerent, Latine
conversum, cum Orbecultjori doctiorique unis
Versecommunicarem . Ego, qui non ab re vere?
bar, ne, si simpliciter conditionem alperaarer3
hoc excellenti munere, quod, ob exotica com
mercia per temporum conditionem interclufa,
vix aliunde parari pofle fpes erat, exciderem 5
non sapbónus quidem negavi quod postujabatur :
fed neque tamen arcto aded promifli vinculo
memet obstrinxi, quin id falva fide & exjstima
tione poflem , siliberet, abrumpere. Nee enim
pauca epnsideranti diligentius, occurrebant3quæ
manum ab hoc labore temere suscipiendo re
traherent. Initio, mali moris, mali rem exem
pli videri pofle cogitavi,Autore inconsulto, at
que etiam , si sciret, prohibituro, scriptum ejus
in alienum habitum arbitratu nostro transfer
mare . Quid enim ?. nisi consilium ei fuiflet,
popularibus suis hoc muneris dicare propriuu v
cæteros ejus ab urn, pro jure soo, submovere,
numquid id ipse potius, aliens non expecrati
operâ , Latine fuisset editurus? Egregie qui
dem potuifle , fidem sacit Nuntius Sidereus^
jam per quinque & viginti annos Europam
obambulans3 in quo dictionis Latins splendor
cum rerum traciandarum sublimitate magnitu
dineque certat. Adde quod, si vel maxime (ua
pluribus interpretando communicari permitte
ret Autor : tamen & fama Viri, pridem ingen
tibus
tibus meritis æternitati sacra ,& hujus ipsius ope
ris cxcellentia , tali conatu queinlibet imparcm
arceret. Nam si nostros vultus, & corporis fpe
ciem , non nisi ab egregio Pictore libenter ex
primi ſinimus : quanto magis, non oris figuram ,
non corporis simulacrum , id est, nostræ imagi
nis imaginem ; sed animi senfa, mentis habitus,
nostræque intelligentiæ simulacra, scriptis ex
prefla,idest, plane nos ipfbs, a præstanti arti
fice repræfentari voleinus ? At cum si me pro
fitear,fane mcas artes artusque parum librafle
Tidebor. Præterquam enim quod nunquam
Italiam ingressus, ejusque linguæ qualemcun
que notitiam privatis tantum studiis , utodden Wass
út-plurimum , aflecutus, elegantiam illam idio
inatis Hetrusci paribus referre coloribus, & Ita
lics aceti vernaculuin faporem exprimerc fru
stra sperem j ipsius quoque materiæ difficul
'tas, disputationumque subtilitas est ea , quam
non ita cuivis in proclivi sit aflequi. Hæc, in
quam , aliaque fecerunt, ut meuin vertendi fat
tepidum initio propositum , in progreſſu frige
sceret, & penitusad extremum expiraret. Ita
que Benjamimis ille meus, cum Leydam con
ceffisset, id quod res erat, me tergiversari su
fpicatus,submittendos existimavit^quitorpescen
ti stimulum admoverent, Elzevirios^ Leyden
fis Typographos, artisnobilisiimæ facile prin
cipes, universis de studiis præclare meritos , qui
cum
cum ipse me perhumaniter ad hanc operam ,
impensis etiamimpreffionis oblatis, invitarant :
tum ipfbrum , ut arbitror, instinctu V. C. Mar
cus Boxhorn -ZuerinS) florentiffimæ Batavorum
Academiæ Doctor, quemHeinſius ille, quem
Salmafius , Reipublicæ Literariæ par Conſu
lum incomparabile, gloriæ suæ succrefcentem
sibi gratulantur, excitandum hortamine puta
vif : & pondus addidit ab autoritate College
suia Martini Hortenfii^celeberrimi Mathematici,
quem, scripsit, idem expetere, nee dubitare,
quin maximam eo labore gratiam ab horum
studiorum cultoribus sim initurus. His igitur
aliisque *«9«* artibus ac machinis expugnatus,
operi me tandem accinxi , præstantifltmum
hunc Naturæ & Mundi Interpretem paucis
intellectum , plurimis, atque adeo Latinitatem
intelligentibus omnibus interpretari aggressus t
ægrå quidem elegantia Italica Transalpine ve
stimenti squalorein subeunte, saJebn'sque ver
borum aut phrasium Hetrufco idiomati propri
orum , nee homkii externo temere obviorum ,
identidem remorantibus ' : ita tamen ut menti
Autoris atque Fententiæ principali, quoadpote,
nihil decederet, & apta Diflertationibus Philo
sophieis ubique perfpicuitas observaretur 5 cul
tum enim & ornatum hæc materia , doceri con
tenta, non desiderabat : a me quidem certe
frustra "expectabatp qui non nisi cum ab ordi
nariis
 nariis feriatus occupationibus interjungeren ,
isra scripsi, vel potius, ad calamum pleraque^
Mtlcbiori Freinjhemio noftro dictavi, & a scri-,
ptione fere madentiaTypographicis opcris coi
niſi, ut non licuerit iteratæ meditatæque lecfj
onis adhibere Iimam : quo certiorem in æqui
Lectoris humanitate ine vcniæ spem repofitam
kabere confido. Sed & excellentiflinium Au
toremipsum , ubi hæc nostra,vejpotius sua , for
te viderit, in condonanda libri se inconsulto
translati,fi qua est, culpa, facilem fe meis horta
toribus ac mihi præbiturum , Humanitas ilia ,
quam & inclytæ Nationis istius indoles, S Ma
1
theseos atque Philosbphiæ Genius ipse, propri
am q*tessibi vendicat, sperare jubet ; maxiinè.
cum apertas Mufarum jannas effe , Provcrbio
moneamur : & Opera Dei, qualium in hoc li
bro thesaurus quidam eruitur, undique revclare,
.

& noscenda prodere, Divino præcepto jubea

mur. Nee ingloriuin sibi fore studium hocce
nostrum , velideo putabit, quja ficutr, traden
te TliniO) Rhodii Protogenem suum , antea non
ex merito cultum , tum demum intelligere cœ
pere, cum ipfum ab Jpelle, homine externo,
veris pieriis æstimari deprehendiflent: ita civi
um ſuorum inclementiora forte de se judicia
( Vitionamquemalignitatis humanæ, domestica
in fastidio fere funt hoc nostro exterorum homi
num æstimio , quod ab obtrectatione & malevo
lentia
lentia liberum , adeoque sincerius eſſe ſolet,
emendatum , ac erroris admonitum iri3 est credi
bile. Oyanquam , quin ubique gentium para
doxus hie liber afperrimorum judiciorum sit
aleam subiturus, præftare neino potest. Fuit
hactenus Arijiarchici Dogmatis ea fortuna, ut
plerorumque cavillationibus, obtrectationibus,
irrisionibus etiam esset obnoxium , ac nisimagno
rum yirorum , Scientiæ frustum non in fama,
sed in ipsa, ejusque conscientia, sat amplo thea
tro, reponentium 3 excelsus & impavidus adver
ius contemptum popularem animus obstitisset,
jam pridem illud fuisset abolitum , nee per vi
gintisæcula ad hæc nostra usque tempora, tot
per incommoda potuislet eluctari; pro ut cæte
ras opiniones fi'Qas atque vanas ( Ciceronis sunt
verba) diuturnitatc videmas extabuiffe. Nam
opinionum comments delet dies : naturæ judi
cia confirmat. Qua in re Jibet sane mirari & ado
rare Divinam Providentiam , quod nostro hoc,
plusquam ullo alio tempore, Cælestiumoperum
penetralia pandat. Cùın enim antehacipfa ilia
sententia nonnisiquibusdai Astronoinicis ifsque
probabilibus potius quam neceslariis rationibus
niterctur, a Naturalis autem Philosophiæ prin
cipiis penitusabhorrere vidcretur; hodiè per ea,
quæ seculis omnibus ab/condita Magnus Gali
laus,Telescopii, divini Inventi à se perfecti, be
neficio, in CœIodetexit, arguments illa Topica,
plane
plane sacta sunt Apodictica :e Pbyficis autem
objects nebulæ , sudo liquidissimarum rationuin
jubare dispulsæ . Vicit Veritas, & vincet latius,
duinmodo propitiosmagis Cleanthet illos habe
amus, qui, inconsultâ pietate decepti, Sacro
sanctæ Scripturæ decreta hoc dogmate convelli
fals6 putant : quorum opinionem , & operis
appendices ascititiæ minuent; & Autoris ipsi
us Apologeticus ( quem ab amicislimo nostro Ro
btrto RobertinoBoruſo, pluribus ante annis ex
portatum Italiâ,liberaliterque, fedaliquanto se
rius quam utadnecti Oper^ posset, hue missum ,
propediem dabimus) omnino toilet, in eorum
quidem animis , qui judieii acriinoniam cum
æquitate miscuere. Præfractorum enim &
---απηρύτων νέΘ ανδρών
Ausudx @ sensor sej aSexécar misa ,
ut inquit Cppianus. Aug.Treb.Kal. Mart.i6^$.
Matthias Berneggerus, Auftriacus.

SEREN.
 -
d
1
1
 adade

SERENISSIME

MAGNE - DUX.
Iffcrentiam illam , quæ homines in
ter ac animantia cætera reperitnr,
D etfi longe nnximam , si quis tamen
ab ista, qu?ipfbs rurſum homines
OBO inter fe discriminat , parum abesse
dixerit, haud absurde fortafle jum
dicaverit. Quaroum à millenario numero ſupcra
tur unicas ? At nihilo minus vulgari proverbio ja
ctatur : Vnum hominem valeremillenos altos, ubi
milleni non valeant unum. Discrimen autem istud
a diversis ingeniorum habilitatibus dependet : quod
eo reduco; uc quis sit Philosophus, aut nec-Philo
sophus : quandoquidem Philosophxa , tanquant
proprium corum , qui eo nutriri possunt, alimen
tum , reipsa a communi fæcc vulgi separar , idque
sublimiore humilioreve gradu, nimirum pro illiu*
ipsius nutrimenti varietate. Qui altius aciem ocu .
Joram intendit, is supra rcliquos altius attollitur.
X^terum modus sublevandi oculos hie est4 si quit
ad grandem ilium Naturæ librum , ceu propriam
obje & um Philosophi*, sese convertat: in quo libro
licct omnia qua leguntur, utB Artifices Omnipoten
tis
 tis opera, perfe & ifſimi fibi mutuo proportionc re
fpondeant: maioris tamen pcrte & ionis dignatio
nisq; sunt babenda , ex quibus vifui nostro major
opera & insignitius artifictum ingcritur.
Compages hæc Univerfi, mco judicio , princi.
pem locum mcretur inter res naturales, quz intel
lects nostro capi possunt. Ea quippe, sicuti mag
.
nitudine, res omnes complcxu suo contentas exccl.
lit: ita quoque , tanquam regula & lex omnium ,
nobilitate casdem ut antccedat oportet. Ideoque
si cut unquam intelle& us magnitudine fupra reli
quos mortales immcnsum cmincre contigit, PTO
LEMÆUS atque COPERNICUS hanc
gloriam adepti sunt , utpote in hoc Mundano Sy
stemate legendo profunde adeo speculati Philoso
phatique. Circa quorum opera cum ifti mei Dia
logi præcipue sint occupatinefos mihi vidcbatur,
eosdem alii alicui , quam Sercnislimæ Tuæ Celutu
dini Dedicare. Cum enim in hisce contenta do
& rina, fundata sit in duobus istis ingenii?, qu» ego
pro maximis habeo omnium, quorum ad nos in
hoc speculationum genere (cripta pervenerunt ; ne
longius atanta magnitudine diseederem , oportuit
ea suffulcire favore fllius apud me Maximi , unde &
gloriam consequi, & Patrocintum poflent. Insuper
cum isti duo tantam intclleftul meo facem alluxe
rint, ut hoc opds meum , magna ex parte , illorum
dici qucat? non minus idem Tuæ quoque Sercnis
fimæCeliitudini poterit adscribi, cujus Magnifica
liberalitate non modo otium & quietem neoeflari
am hæc fcriptio nacta est : fed & ope efficacis ad
juta subfidi, quod in honorando ornandoquc me
nunquam
 nunquam languit, ad poftremam lucem vidit.
Eandem itaque ſolita benignitate Sereniffima Tua (
Celfitudo accipiat : & fiquidem nonnihil hic inve
'nerit, undc Audiofi Veritatis aliquem fru & um fab
fidiumvccognitionis amplioris haurire poffint, ad
gnofcat id pro Suo & proprio : maxime cum ad
juvandum tam fit aſſuefactaT. C. ut fub felici Re
gimine Ejus, nccunus inveniatur, qui univerfalium ,
quz Mundum adfli& ant , anguftiarum ulla fele co
ar & ari turbarive fentiat. Cum quo finem facia,
Tuæque Celfitudini prccatus omnem proſperita
tem ad perpetuum tam pii &magnanimi Suimoris
incrementum , Eandem humilimevencror.

Sereniſſime Tue Celfitudinis 43

Humilimme devotiffimuſque
Servus dvvaffallus,

GALILÆUS GALILEI

B.2
3

1
‫‪ :: :‬܃ ܝ‪ :‬܀‬
‫‪ QV1‬܀‬ ‫'ܝ '‬ ‫ܕ* ܀‬ ‫܃ ܃‬ ‫܃‬

‫‪f‬‬
‫;;‬ ‫!‬
‫‪ .: .‬ܐܐܢ܀ܳܐ‪ , :* :- .:. :‬ܢܪ‪(: - 'fi::‬‬
‫܂ ‪.‬‬

‫ܐ‬

‫|‬
‫ܙ‬

‫‪1‬‬

‫‪1‬‬
ဒ ဒ ဒ ရဒ ၍ ဤဒင့် 20

AD PRUDENTEM

LECTOREM
Romulgatum eſt Rome proximis annis 1

Edicium ſalutare,quo, ut periculosis

P ſcandalis ævi præfentis obviam ire
tar, opportunum imponebatur, opini
000 oniPjihagorice de"Terra mobilita
te filentium . Non defuere tamen ,qui
temere affirmare auderent,iſtud decretum non ex jus
diciofo examine, ſed ex affectu, caufaparum cognita,
fuiffeprofe &ium: andiebanturque querele, Conſultores,
obferuationun Aſtronomicarum imperitos omnino,
non debuiſe per improuifum iftud interdi&tum alius
incidere talia rimantium ingeniorum . Prouocauit
vocem mean zelus, temeritatem hoc genuslamentorum
non Settinens. Itaque ſtatui , tanquam prudentiffimi
iftiusdecreti ſolide gnarus, in hoc Mundi Theatro,
ſincere veritatis teftispublicè comparere . Eram id
temporis inre preſenti Rome: EminentiſimiCuriæ
illius Prælati non audientiam mihi modo, ſed a
applauſum tribuerant: nec ſine aliqiia mea informati
. ? tius poltea Decreti publicatio ſecuta .
est. Indeconat
Nationibus exteris, in Italia e qutdem Rome, tan
tum in ithac materia fciri, quamtum eius vnquam
imaginari ſibi Tranſalpina diligentia potuiffet; do
Colligendo inſimul omnia ad Syſtema Copernicanum
B 3 perti.
 pertinentia theoremata, notum faeerei istbtc omki*
frius fuisse cogxita Rom*, qukm išta Gensura pro
diret; fimutque demonstrate, ex hoc nojtro' Climate
HOB modo adſalutem anime conferentia Dogmata , fed
insuper ad ingeniorum delic'ut inuenttfublilia sub
1 iimiaque prouenire,
Eum infinem in hoe Dialogo Copernicanas partei
mibi sumpfi, procedendo in pura Hjpothefi Matbema
ticai qvam omni arteficiosa via conatui sum alteri
Hjpothefi Terram immobilem fac'unxi pr&ferendam
ostendere, non absolute quidem fed quatenus bane pro
fugnant nonnulli^qui ckmſe Peripateticos profitean
tur , solum exinde nomen retinent, fine peripatt
prtiisque, Vmbras adorare eontenti, nec propriis ex
cifervationibus philofophantes , fed sola memorih
ferperam intelleS orum quatuor pr'mcipiorum .
frta porrh maxime capita exsequemur. Primo
vSnabor ollendere, omnia experimenta, que in Terra
2
fieri pojsunt f adinferendam ejus mobilitaiim efe
infufiieientia: Jed indifferenter accommodari po
tœm mobili, quhn quiesceuti ferrt. §^a ratione
multat obseruationes incognitas antiquitatijuanifcjla
tum iri Pero. Deinde phenomena cxlejiia examina
buntur , cofroborando Copernicanam Hypothefin ^
quafi vi& ricem absolute futuram 3 adiungendo nov.18
Beculationes , qug tamen conducant ad facilitatem
Aftronomia , non etiam ad nature neceffitatem . Tere
tio locoproponam ingeniosum commentum. Vixisse
memineram ante cowplures annos, obscurum illud de 3

Jtttu marif problema poße lucena aliquam accipere, si

motut Jerre concederetur. Vox ijihec mea per bo.
minum ora volitans, misericordesadeo quosdam tnve
nerat, utse tanqu&m partits expositi patresprofiteren
turt adoptarentque inventum ijiud pro ingenii proprii
fetu
fetu. Nunc autem ne quit unquam exterus cxiftete
foffit, qui noftris armit communitus exprohtet nobis
negligentidm ctcitatemve in accidente tam ſingulari;
prebabiles illas rationes aperire conftitui , quibus ijiud
credibile reddi pojjlt, concefo , Tenant moveri. Con
fido nofciturum ex considerationibus hisce genus bu
manum , quod, si Nationes aliæ plus navigarint , nos
non contemplati fimusminks: itemque quod, continere
fe ab afienjufiabilitatii terra,& velut ex quadam ,ami
pinatione matbematica , apprehenderecontrarium,
non inde nafcatur, quasi non lo nos animadverteri.
mus, qu* debac refuntab aliis excogitata: fed quod
id proveniatpoultes e rationibus cum aliis , tum bit
pr£cipue, quas Tietdi atque Religio, quas omnipoten
tie Divina cognitio, & infirmitatit ingtnii bumani
confcientia nobia fubminiftrant.
Porro conceptus ijios in forma pialogi proponere,
non incommodum exijiimavi, quod bac ratione,dum
ad rigidam legum Mathematicarum obfervantiam
baud adjiringimur, ad excursus interdum ipſo argu
mento principali non minus amœnos campus [aperia
tur
Ceterum cum multis abhinc annis crebro in admi.
randa Venetian** urbe agerem , converfatus sum
cum Domino Johanne-Francisco Sagrcdo , Viro na
talibus illnilriſſimo, ingenio acutiſimo.Conemeaverat
eodem ex urbe Florentia Dominus Philippus Salvia
tus, cui ex claritudine sanguimis', opumque \magnifi
centia minimum fplendorii erat, quamvit utroq; pole
leret : fed eminebat intellectus, qui nullit deliciis avi
dius nutriebatur, quamfpeculationibus exquisitifimit.
Cum bit duobus crtbrocolloquy folebam de materiis
istis , intervtniente Peripatetico quodam\ Philofopho,
quem a cosnitione Veri , res nulla magit avocare vi
debatur,
 debatiir quim quod fan am in interpretationibut A.
rijiotelicit adquifitam , omnibus modit tuendam fibi
putaret.
Enimvero quando mors accrbifima Venetiat Flo
rentiamque binis ifiif magn'n luminibuf, in melioribus
torum annii orbavit; at famam eorundem , quantum
ejus per virium mearum tenuitatem licebit, in hoc meo
fcripto vivacem efficere conllitui, ipfos depresenti con
trtverfia tanquam colloquentes introducendo. Nee
deerit locus ſuus illi bono Peripatetico , cuy.i nomen
taceri prnpter incredibilem erga Simplicii commen-.,
tarios affe &tum , conveniens videbatur, eiusque loco
relinqui illud alterum feriptorit qnem tantopere
3
venerabatur. Propiti£ autem accipiant bint iji*
magne anime, meo quidem animo eternkm venera
biles, publicum hoc amorit met nunquam intermorituri
monumentum ; expofiturumque me Pojieritati contem
plationes promijsaf, eloquentiæfu£ memori& j'went.
Virii iftis colloquia varia, proutfors &•• occafio
lulerat, eaque fubinde interrupta , vt fieri amat,
interceſerunt, quibus , in ingeniis eorum , difeendi
fitit accenfa potius quam extin&ta fuerat. Ideoque
fapienti consilio deerevere , dies aliquot integros
tongreffui atque colloqniit impendere , per qvos,
fepofitif omnibus aliis negotiit , vnichad Mirabilia
Dei tam inCalo quam Terra^accuratiori ſpeculations
conftderanda, mentem intenderent. Conventui autem
ijii defignatum elt Palatium lllustriſſimi Sdgredi
vbi posl debita, breuia tamen officiat
Dominus Saluiatus orjus eSf in
hanc forman :
DIALOGVS
PRIM U.S.
i

PERSON Æ COLLOQUEN TES.

SALVIANUS , SAGRED US,
& SIMPLICIUS .
ein

Eri conveneraf inter nos, ut hodierno

die, distin cte, quoad ejus fieri poflet,
H

exa ctéque dissereremus, de rationibus

naturalibus, earumque momcntis3quæ
ರ್• ಕ hactenus ab utraque parte , tum Hy
Coperni.
potheseos Aristotelicæ Ptolemaicæq; cus Terra
fautrice, tum Systematis Coperricani ſeEtatrice , in Globum
medium allatæ fuerunt, Et quia Copernicus Ter- Planetze
ram mobilibus Cœli corporibus annumerat, ac fimilem
proinde Globum eam Planetæ similem constituit, ftatuit.
bene fecerimus, fi disputationem nostram ordiamur Subftantia
ab examinando, quæ quantaque vis sit & energia Pe . Cæleftes
ripatet'cæ disputationis in demonstrando, quod hy- inalterabi.
pothesis istaprorsus sit impoflibiliSjeo quod omnino les,& Elc
neceffe fit introducere in naturam substantias inter mentares
ſeſe diversas , hoc est , Cælestem , & Elemcntarem ; alterabiles,
illam impassibilem & immortalem , hanc alterabilem inneceffariz
natura ,
& caducam . Qjod quidem argumentum tra ctat ex mente
Aristoteles in libris de Cælo , idque de primoper Ariſtotelise
diſcurſus,
 SISTEMA
discursa?, gcneralibus quibusdam hypothesibus in
nixos inlinuat : postmodum experientia & spccia
libns demonstrationibus confirmat. Quem cundcm
fecutus ordincm , eadem ii!a proponam , subje & a
libere sententiameâ : quam censuræ vefiræ , cam
primisque Simplicii,tamstrenui propugnatoris Ari 1
fotelicæ do & rine, fubmitto.
Ac primus quidem gradus Peripatetici progref.
sus is est , quo Arifotelcs integritatem perfe ctio
nenique Mundi probat ex eo,quod is nequc sit sim
plex linea , nee sola superficies) scd corpus longitu
Ariftoteles dine,Iatitudine,profunditateque præditum : cum
Muudom que dimensiones non sint plures quam istæ tres,Mun
secit per- dus autem eas habeat, eum onines habere , & pro
fc& um eò inde totum atque perfe ctum esse concludit. Porro
p?ioidi-- quòd adragnitodinem . illam fimplici longitudinc
menfione constantem ,qux Linea vocatur , accedente latitudi
«onstct. ne, fiat Superficies; & addita insuper alticudine five
profunditate, nascatur Corpus ; & ab hac trtplici
dimensione non detur progresses ad aliam , sicut his
tribus solis terminetur integritas, & ut ita dicam ,
totalitas, id equidem optaverim ab Aristotele mihl
Bemon- demonstratum apodi& icisac necessariis rationibus,
strationes maxime cum id clarè satis atque prompte liccat
Ariftote- exequi.
lis, tres
tanrım , SIMP. Quid ergo deeft ifiis pulcherrimis dc.
nec plures monstrationibus in textu 2,39 & 4- post definiti
dimensio onem Continui ? annon isthic habeturprimo,quod
nes esle. pratertres dimensiones non fit ulla alia, propterea
quod ipfa tria omnia sunt, & ipfum ter omniqua
que?Et hoc nonne consirmator autoritateatque
do & rina Pythagoricornm , qui afferorit, omnia tri
bus esse determinata, principio ,medio ac fine, eum .
que ipfius Omnis esse numerum ? Et ubirelinquif
alterano

1
 COSMICVM .
altcram rationem , quod nimirum , naturz quadam Numeral
J lege numerus illc ad socrificia dcorum adhibetur ? ternarius
Pythagori:
i qu&ditem ,utique di& ante fic natura , rebus,quæ cis celebra
nnmero tres sunt, non autem paucioribus, attribui tus .
tur vocabulum Omncs ? Duo cnim Anibo quidem
dicimus, & duos Ambos; Omncs autem non dici
mus , nisi tres fint. Atque hæc omnis do&rina tra .
ditur in textu 2, Poftea textu 5. plcnioris feientiæ
causa legitur, quod Omne, & Torum , & Perse & um ,
formalicer unuun idemq; sint,ac proindc soISCorpus
inter magnitudincs fit perfc t u : folum enim iplum
tribus deternrnatur : hoc autem est Omne. Tripli
citer aurem cum sit diviſbile , omniquiq ;divisibile
est. At vcr6 cæterarum m3ghitudinum alia divifibi
lis est uno modo, alia duobus. Ut enim nunierum
adeptæ font, sic etiam divisionem , & conrinuitatem :
atque ita una magnitado continua est vercus nnam
partem , altera versùs daas: tertia verb, scilicet Cor
pus, omniquiq; continuatur. Præterea textu 4. post
quædam exposita, numquid id ipfum alia quadam
demonftratione probat r scilicet, cum transitio non
fiat nifi secundum aliquem defe & um (quomodo a
linea rranfitur ad superficiem , cum linea latitudinc
careat) & verb impoffibile sic. Perseftum deficcre?
Omniquaq; enim est : proinde non datur transirus .
a Corporc ad aliam magnitudinem . Jam his omni
bus locis aonon abunde probatum efle videtur,
quod ultra tres dimensiones, longttudinem , latitu
dinem & profunditatem , non postit fieri transitio ad
aliam : & quod Corpus,quippe omnibus illis præ
dicum , fic perse& um ?
SALV . Utverum fatear , hac omni disputa
tione tua non ultra me constringi sentio3 nisi ut con
cedam, qnicquid principium , nudium jac finem ha
bet,
 SISTEMA
bet, id posse atque debere dici perse & um : quod
autem poilea, quoniam priucipium , medium & finis,
Tria (un(, ideo ternarius numcrus perfectus, & üs
rebus,quæ eo numero constant , perfe stionem con
ferendivim habeat, nullam video raiionem quæ me
moveat ad id concedendum ; nee ctiam intelligo, nc
que credo, quod v.g.ad ulum pedum , numerus te
narius magis sit p rf&us quam quaternarins , au*
binarius : neque Icio, an quaternarius caufa'fit ali
cujus imperfeftionis in Elementis : S an Elemen
ta, perfectiora futura fuerint , li tria tantùm essent.
Re&ius igitur erat,illo lenocinio ad Rhctores able
gato , propositum demonstratione necessaria con
firmare. Sic enim in feientiis apodicticis fieri
par est.
SIMP. Tumihivideris in risum jqcúng; tra
here rationes illas, quæ tamen omnes haust* sunt e
doctrina Pythagoricorum , qui numeris rantam vim
attribuerunt : & jam te^ quiMathematicus es, ac ut
Intelle cts opinor etiam in moltis opinionibus Philosophus Py
humanus
eo quod thagoricos , apparet eorum mysteria contem
Numeros nere ,
intelligit, SALV. Numerorum Icientiam a Pythagoricis
divinitatis in sommo pretio habitant ipsumq; Platonem admi
particeps ratum esie humanum intellectum , eumq; parti.
Platoni,
cjpem existimasse Divinitatis, e£ sola cau«a quod is
Myfteria numerorum naturam cxploratam habeat , cquidem
numcroru °Pt'me novi , nee ab eo judicio mea quoq; fenten
Pytha?ori_ tia diserepat. Qabd autein ista mysteria , quorum
cornm fa. scientiam
bulosa .
nomine Pythagoras, ejusq; se,& atorcs,
adeo magnifecerunt illæ ipsænumeroram
nuge sint,
quæ vulgi sermones atq ; chartasimplcnt,ut credam ,
adduci nullo modo poslum . Itp mihi conſtat, ip
fos , ne doftrinæ sux mitacula concemptui atque
contume
bod COSMICVM . , 5
is contumelits imperitæ plebis cxponcrentur, inftar fa
Orie
crilegii duxisse, si quisfuisset ausus in vulgus enun
ciate magis reconditas proprietates numerorum &
mic
quantitatum incommensurabilium & irrarionaliam
76
ab ipfis invcstigatarum : eos verb qui hæc talia
te :
publicarent, in altcro Mando suppliciis infernalibus
u!' exeruciari pradicabanr, Unde crediderim , ex ipso .
li rum grcge iiempiam , ad pafcendam plebeculæ Cq
riositatem , ut molestos interrogatores submoverct,
at.
ista Ievicula, quæ poftea in vulgus emanarunt , pro De Papyrio
mysteriis suis numeralibus venditafje, eaq; in re se- prætexwtt*
30
ri
^acis illiusadolescentis afl'ithm imitatum essc, quiGell.1'23"
matri, nescio, an uxori carioſa, ad prodenda ſecrc
ta Senatus importune fete sollicitanti, pro veris se
cretis confif tam a fe fabulam quandam recitavit,ur
i de postea& ipsa, & cæter* muiiercs,risui & ludibrio
ejusdem Senatus expositæ fuerunt.
ut SIMPL . Equidsm nolim eorum numero , qui
mysteriorum Pythagoricorum nimis curiosi sunt,
.
accenseri • verum tamen nt propofiro noftro inhæ
Es
reamu?, rationes ab Aristotele productas , ad pro
1.
bandum , dimensiones npn effe , nee posse essc plu*
res tribus, concludendi vim habere respondeo : nee
si qua demonstratio magis necessaria poffet adserri,
15 omissirum eam Ariftotelem fuisse credo.
71
S ACP. Adde minimum ,liquam aliam ſciviflet,
)
aut si qua in mentem ei venisset. Tu vero Salviate,
11
pergratum mihi feeefis, si rationem aliquam suppe
ditaveris evidentem, & ita claram , ut a me compre
Uendi poffit.
12 ** S ÁLV. Tna & a te , & a Simplicio ipso : nee
comprehendi solum : verùm etiam quam jam amfe
jsiveritis , eG forte non adverteritis animum .
Facilioris intelligentiæ gratia , fumamus hanc cum
penna
 SISTEMA
penna chartam , с
Demon- quam in tales usus
StatioGeo. appositam effe vi.
merrica
trina di deo , & aliquid
mcnfionis, figure deseriba - ^
1 mus. Initio no -
tcmui b^c duo
pun cta A.B. & ab
uno ad alterum
ducamus ,tum cur -
vas AGB, ADB. tum re ftam AB. Quære jam
.ex te , quænam harum distantiam inrer termi
nos AB. 'dcterminarc videatur animo tuo , &
quare ?
SACR. Dicerem , id præftare Re& am , non ve
rb Curvas ; tum quia re& a omnium cft brevifljma t
turn etiam quia unica, soIa, & detcrminata : com alia
sint infinitæ , inæquales , & longlores; determinatio
verb, meo quidem judicio,ex eo fieri debet , quod
est unum atque certum .
SALV, Ergo lincam re& am habeamus pro de
terminatrice longitudinis inter duos terminos. Ad
jungamus nunc aliam ref tam & rarallelam iph
AB, quæ fit CO .
sic uthr duz fu-A B
perficiem interje
Sá comprehen
dant. Ejus fuper
ficiei velim 'bs te
mihi latitudinem D
aflrgnari , & quiс 2
de ex termino A.
Quomodo precedes ergo, && quem constitues al
terum in linca CD. terminum ad alignandam in
terje
 COSMICV M. 7
terje&i inter has linear spatii latitudinem > an, in
quam,dcterminabis cam cx quantitate curvæ AE.
aut re &tæ AF . an ver6
SIMP. Ex re cta A. F. & non ex carva : cum
a tali usu , curve jam fuerint exeluse .
S AGR. Ego vcrò nee hanc, nee illam adhibe..
rem , cum appareat, rectam A. F. oblique incedercj
scd ducerem lineam ,quæ lineæ C. D. perpendicula
riter inllsteret . Hæc enim mihi vidcretur brevissima
& unica, ex infinitismajoribus& inter se inæquali
1
bus, qux ex termino A. ad alia atqj alia opposite fi
ncz C. D. puncta produci possunt.
SALV . Ele ctio tua, cum addu cta ratione, per
fe & iflima mihi videtur. Ha&enus ergo habemus,
quod prima dimenko determinetur linea re cta : se
cunda, hoc est, latitudo, alia linea non so'um re & â,
!
verum criam ad angulos re& os insistence alteri lon
: gitudinem determinanti : atque ita definivimus du
as ſuperficiei dimensiones, hoc est , longitudinem &
| latitudinem . Quod si verb altitudinem , exempli
causa, trabis,istius, a pavimento pedibusnostris sub
je & o determinare jubearis : cum ex quoeunque
pun & o trabis,infinitæ lineæ , & curvæ , & re ctx , om
neſque diverse Iongitudinis, ad infintta subje &i pa
vimenti pun & a duci polfint, quamnam ex illis tali
bus lineis adbiberes.
SAGR. Ego verb de trabe filum appenso plum
bo suspenderem ,libereque extentum , proxime pa
vimentum demitterem . Hujus fili longitudo , cum
sit linea re cta , & quidem breviffima omnium quot
1 quot ex eodem pun cto ad pavimentum demitti pos
sunt , cam veram hujus conclavis akitudincm efle
pronunciarem .
SALV, Optim:, Quod si ex pun & o norato
in
 SISTEMA
in pavimsnto a dependentc isto silo, ( præsupponi.
tur autem pavimentum ad libtllam exactum , scu
horizontals , non inclinatum ) describercntur ali^
duæ restæ liniæ, una pro lon^ttudine, alter i pro la
titudine superficiei ejusdem pavimenti, quosnam an
gjlos \]\x cum filo isto contincrent !
S A G P. Coniinerent absquc dublo re ctos; cum
& iilum perpendicularc fit, & pavimentm benc com
plan.uum ac horizontalc.
SALV. Quod (i ergo pim stum aliquod sta
ruas caput ac terminum dimsntiomim , ex eo que
deducas restam lii iam3 ceu determinatricem pri
m* dimensionis, hoc est , longitudini*; necessiriò
altera lacitudinem d finitura , primr illi ad angulos
rctos inststet; & ilia denotairix alti cudinis, hoc eft,
tertiæ dimeniionis, ex eodcm progrcssa rundo, sor:
mabit utique cum reliquis duabus angulos con ob
Iiquo?,fed re & os,atq; ita a
tribus perpendicularibus, D
taoquam a tribus lineis
unis, & certis, brevillimis, 'C
determinatas habebis tres
dimensiones , piua longi
tudinem A. B. latitudine
A.C. altitud'mem A.D.
Et quia perspicuum est, A B
quod in eode illo puncto
non poffit alia a'iqua linea concurrere, quæ cum iftis
tribus angulos re&os efficiat : cumque dimenlionc*
a solis lineis re ctis inter fe restos angulos efticienti
bus determinari debeant ; ex eo sequitur, dimensi
ones tribus plures non esse , & qued tres habet, id
omnes habere : & quod omnes habet , quaqua
versum esse divitibile : quodque tale est, efle perfe
euns, & c. SIMP.
 COSMICUM . 9
SIMPL. Fxquis hoc credat,alias hie non por
fc duci lineas ? Quidni enim ex inseriori carte licea
aliam discribere lineam ,cæteris lineis ad pan&um
A. perpendiculariter occurrentem ?
S ALV. Tu profesto non nisi tres lineas re&as
(bias, qui inter fe re ctos angulos constituant, in eo
dem pun fto committerc queas.
SAGR. Omnino. Nam ilia linea, quam Sim
plicius innuir, eadem mihi futura videtur cum linea In probatf
D. A. ad pirtes inferiores, prolongata : qno pacto onibus
phy<icis
produci quoq; possent refiquæ duæ ; fed hæ cum accuracio
primis il!is tribus eædem essent , nee ab iis differ Geom'tri .
rent , nisi qood , ut nunc sese solummodo contin ca requi
gunt,tunc etiam secarent invicem : al uovam dimen- reqda noa
iionem non apportarent. est .

SIMP. Nolo quidem huic tuæ ratiocination!

1 concludendi vim adimere : sed cgm Ariflotele cer
te dixero, in naturalibus non semper efle demon
strationis Mathematicæ necefiitatem exigendam.
SAGR. Ita fotte quidem , ubibaberi ea nc
quit : at cum est in promptu, quid ni adhiberemus
illam ? Veruntamen restius fuerit , nihil verborum
amplius in hanc partem impendere . Credo nam
que, Salviatum Aristotcli ac tibi vel sine ulla de»
monstratione conceffurum fniffe,Mundum efle Cor
pus, & esse perfe stum , imo perfe ctissimum , utpote
opus Dei maximum . Parres
SALV . Sic est revera. Prorsus igitur omissa Mundi
gcnerali contcmplatione totius, veniamus ad con- duæ, ca
liderttionem partium , quarum Aristoteles in prima lestis &
divifionc duas sacit , easq; inter se diversiffimas , ac FJemenra
certo modp contrarias : Cxlestem scilicet , & Ele- r"5' 'V*ra
mentarem : illam ingenerabilem , incorruptibilem , inter it
ioaJterabilem , impaflibilem j& c. hanc verb continuæ contrari* .
! . C alteratiopi
10 SYSTEMA 1

alterationi mutation$q; obnoxiam , &c. Quam dif

ferentiam a divcrsitatc motuum localium , tanquam
ab originario principio petit, ac tali methodo pro
gredicur.
Excundo, ut ita dicam , e Mundo Sensibili, seseque
recipiendo in Mundum Idealcm, orditur archite & o
nice considerare,qubd , cum natura itit principium
motus, corpora quoque natūralia motu locali mo
bilia else conveniat. Declarat postea , motus locales
efle trium generum , hocest, circularsm , rectum, &
ex recto circulariq; mixtum . Priorc? duos voca
simplices,eb quod ex omnibus lineis , sola circularis
& re & a funt simplices Atqoe hoc loco senfen
am siiam explicaiius aliquanto proponent, de novo
desinit, Simplicium motuum unum csse circularem ,
hoc est, ilium qui sir circa mediti : alterum Re
& um , qui fit vel furſum , vel deorsum : sutsum qui
dem a medio :deorsum autem ad medium. Hinc in .
fert, necessarib convenire, ut omnes motus simrlices
restringantur ad haſce tres species, scilicet ad medi
um, a medio , & circa medium : id quod pulchra
quadam proportione (inquit) iis responder,quæ su
pra de corpore di& a suns, ipsius quoq; perfc t ionem
tribus rebus constare, perinde ac motum .
Porrb confirmatis hie motibus , docerc pergit
quod, cum corpora naturalia alia fint siniplicia,
& aliae fimplicibus compofita , (vocat autem cor
pora simpliciaea , quæ à natufa principium motus
habent , ut ſunt Ignis & Terra) par quoq; (it,ut
corporum simplicium motus fint simplices , & com
positorum mixti; ita tamen , ut composita sequantur
motum partis in compofitione prædominantis.
SACK. Quæso, Salviate, fubfiste nonnihil hoc
loco. Tot enim undiqi mihi dubia ex jam di& is
occurrunt,
 COSMICVM. II

currun t jUt naresse habcam ,auteadem proponrre,

modo his quæ deinccps di & urus es att ntionem
eftare velim : ant, si mcmoria dubiorum scrvanda
atcentionem ab iis aa? porro di &urus es,avocare .
SALV. Ego verb Libcns subsistam . Experior
m candem tccum fortunam ac in singula momen
pcricliter cxcuti cursu , dam inter scopulo? ac un
adeo procellosas, erepto mihi CœlOj turbataque
kide nautica velificandum est. league propone
icquid habes dubiorum , antequam iis major cu
alus accedat,
SAGR. Statim initio cum Aristotele nonnihil Definltfo
duxisti me a mundo senfibili , ut mihi oftenderes Nature vcl
chitecturam , qua fabricandus ille fuerat : & ad imperfects:
ftum mcam explicarecæpisti, quod corpus natu- peſtivè
velintemab
le sua natura mobile fir, eo quod alibi Natura de Ariſtotele
atur efle principium motus. Hie aliquid mihi products
bii ſubortum est, nimirum qua de causa diefre
ætermiserit Aristbteles , Corporum naturalium
a efle Mobilia natura , & alia Immobilia : siqui
min definitione Naturæ dicitur , illam esse prin
pium Motus & Quietis. Quod fi corpora natura
cun & a morns principium habentjaut omittenda
erat in definitione Naturæ mentio Quietis ; aut
o loco talia definitio non adducenda.
Deinde quod atsinet ad declarationem , quid Ari
oteles intelligat perMotus simplice?, & quomodo
atiis eos determines, appellando Simplices illos,
i Gant per lineas ſimplices, qualesfintCirculates caHelix
Cylicir
g
Recta tantummodo ; hæc omnia Iubens admitto, drUm , linV*
ee morose objicio inflantiam de linea Hdice cir- fimpiex
Cylindrunt, quæ cum ex omni parte sit sibi ipfi dici porest.
nilis, ctiam ipsa lineis simplicibus annumeranda
deri queat, lllud ver6 concoquere
C2
non possum
quod
,,
 I2 SISTEMA
qaod video , Simplices motus eum ita restringere,
(dum aliis verbis easdem definitioncs repetere vellc
videtur ^ ut illorum unum appcllet Motum circa
Medium , alterum verb sursum ac deorsum : qui ter
mini non usurpantur extra Mundum fabricatum
fed eum præſupponunt non quidem fabricatum , fed
jam a nobis habitatum . Quod si motus re ftus est
simplex ob fimplicitatem lineæ re cta , sique motus:
simplex est naturalis, quacunquc versuin illc fiat,
hoc est , sursum deorsum : prorsum , retrorſum ;
dextrorsum , sinistrorsum : & quameunq; differen
tiam aliam imaginari licet , modo re cto non diver
sam ; oportebit ilium competere alicui corpori na
* tural! simplici : sin minus, Aristotelis (uppositio
manca erit, Apparet inſuper, Aristotelem innuerc,
quod onus tantùm in Mundo fit motus Circnlaris,
Ariftoteles
& Per conſequcnS unum solummodo centrum ad
architedu. quod unicum mo£us re&i fursom dcorsumq; fasti
rx præcep referantur. Omnibus indieiis apparet, hoc Aristotcli
ta febricæ propositum efle, ut præftigiis nos circumscribat, &
mundanæ , archite cturam accommodec ad Mundanam hanc
non autcm fabricam , non autem febricampræceptis archite.
fabricam
£uræ conformet. Quod si dixero , Naturæ bac in
præceptis
accormo
un'vcrfitate maille pole dari motus circularcs,& con.
dat. (equenter mille centra; dabuntur quoq ; mil!c motus
sorsum ac deorsum . Pneterea constituit,ut dixi,mo.
tus simplices, & mo:um mixtum, appellando fimpli.
cs, circnlarem & rectam : mixtum vcro,cx his com
positum Corporum verb naturalium alia vocat fim
1
plicia (hoc eft, ilia quæ habent principium naturale
ad motum simplicem J alia composita. rorro mo
tus simpliees attribuit corporibus simplicibus, &
^ompositum compositts : fed permotum compofi
tum non amplius incelligit mixtum e re & o & citça
lari
 COSMICO M. 13
lari, qualis in Mundo adhuc inveniri poteft: verùm
introducit inoturn mixtum tam impoffibilem , quàm
eft impoſſible miſcere motus oppofitos in cadem lis
nea re &ta fa&tos, itaut exinde naſcatur aliquis mo
tus, qui partim ſurſum , partim deorfum fiat. Qgam
abſurditatem impoffibilé utmoderetur ac temperet, Motus re
& us quan ,
ad hapc deniq ;defcendit affertionem , talia corpora doqu e fim
mista moveri ſecundum partem fimrlicem prædoples ,quan:
ininantem . Vnde neceffariò confequitur , quod eti- doque mix .
am motus fa &tus per candem lineam rectam , fit ali- tus , ac .
quando ſimplex ,aliquando compofitus, fic ut fim- mente Ari.
plicitasmolûsnon amplius ex timplicitate lineæ ro- ftotelis.
lùm aftimctur.
SIMPL: Quid igitur?' an non tibi fufficerevi
detur hæc differentia,li motus fimplex & abfolutus
mulcò velocior dicatnr co , qui naſcitur ex prædo.
minio ? Quanıò , quæſo ,velociore laplu , puræ ter
ræ fruftum quàm ligni fruttulam ,ad ima deſcendit?
S AGR. Bene , mi Simplici, Verumtamen fi
fimpliğitas ideo mutanda erit;prærerquam quod in
finitæ motûs mixtiſpecies inde naſcentur, tų mihi
non poteris determinare motam fimplicem : imò,
fi major minórque velocitas poffunt alrerare fim
plicitacem motûs , nullum corpus fimplex amplius
movebitur motu fimplici : fiquidem in omnimotu
redo naturali velocitas ſemper increſcit,, & pro
inde mutat fimplicitatem , quæ tamen ob idipfum
quia fimplicitas eft , immutabilis effe debet. Quin
hoc amplius, tu novam Ariſtoteli notam impin
gis , quod in definitione motus compofiti non fe .
Cerit mentionem tarditatis aut velocitatis , quam
nunc tu ceu neceſſariam & effentialem defini
tionis partemexigis. Accedit, quòd ex ifta regula
tua nihil emolumenti lucraris. Sunt namq; mixta
C3 corpora
14 SISTEMA
corpora, nec è pauca, quorum alia tardius, atia ve.
locius moventur fimplicibus : Exempli causa ,plum
bum & lignum refpe & u terræ : & tamen ex horum
motibuf, quemnam tu fimplicem vocabis , & quem
compositum ?
simp, Ucfimplicem ilium , qui peragitur a
corpore simplici :& mixtum , qui a composito ..
SAGK . Optime profe cto. Ecquid ais, Sim
plici? Paullo ante flaruebas è motu simplici& com
posito cogno'ci, qu. nam sint corpora sinulicia , &
qnæ mixta : jam vero e corporibus fimplicibus, ac
mixtis me vis deducere in cognitionem qualis fit
motussimplex, & qualis compolitus. Exccllens me
hercle reenla, ut neq> motum amplius, neqj cor
pora percipias.
Prætcrea jam fignificas, non amplius tibi saffice
re mājorem vclocitatem , fed requiris adhuc terti
am conditionem ad definiendum motum fimplicem :
pro quo Aristoteies una sola contentas.suit , hoc
est , fimplic'uate fpatii : jam vero ex tua scntentia
motuf simplex erit is, quifit per lineam fimplicem ,
cum certa determina^aq; velocitate, a corporemo
bili sim lici. Jam esto, sicuti tibi placet, & ad Aristo
telem redeamus ; is mihi motum mixtuni desinivit
ilium ,qui cimponitor ex re cto & circulari- Sed ica
non invenio corpus ullun ^quod naturaliter tali mo
tu mobile sit.
SALV. Revertor igitur ad Aristotclem : qui
postquam bene & methodicc suum discursum exor
eflet, sed tamen ad scopum initio statim animo suo
præfixum potius oculos intenderet , quam quo eum
progreffio re & a deductura fuerat ; interrumpendo
filum , eo per transversum delabitur , ut inferat ceu
fem notam ac manifestam ,quod motus re& isursum
deor
 COSMICVM . 15
deorsumq; naturaliter competant I^ni ac Terræ :
& quod proinde ncceslariumfit, ut prater ista cpr
pora; quæ nobiscum sunt , aliud aliquod in natura
detur,cut motus circularis conveniat : quod qui
dem corpus tanto sit exccllenrtus, quanto motus
W circularismotu recto perfe & ior eft. Quanto autem
alter altcro it^ perfe ctior, hoc ex perfectione lincæ
circularis pr* linca recta determinat , illam appcl
3 ,Jando perfcsta ,hanc knperfe ctam : imperfbctam idco,
quia , sisit insinita , caret fine ac terminis : si verb
finita, quippianiest extra eam ,ubi prolongari potest.
r
Hie primus lapis, hæc basis, hoc fundamentum est u
0
niverse'MundiAristotelici fabrics , huic innituntur
omnes cæter* proprietates , utgravitate levltatéq^
carere. efle ingenerabile , incorruptibile , & omnis
mutationis expers excepto motu locali &c . Et am*
nes hasee patliones affirmat efle proprias corporis
fimplicis ac mobilis motu circulari : contrarias au
tem jffc ctiones gravitatis,lcvitatis ,corruptibilitatis,
11
&c. atfignat corporibus qu^ naturaliter moventur
motu recto. Unde,quotiefcunq; fundamentum huc
$
usque fiabilitum , vitio laborare deprehenditurdiaud
ab re cætera quoq; quæ superflru cta sunt omnia in
dubium vocaveris.
Non rtego , Ariftotelem ea , quæ discurſu gene
rali, aprincipiis iimivcrsalibus ac primis dependente,
hactenus introduxit5in progressu postea denuo con
-firmare rationibus particularibus , & experientiis:
quas omnes distin cte peosiculateq; considcrarc ne
cefle est. Jam autem , cùm in hacteaus allatis oc
curant haud pauwe nee exiguæ difficulcatcs, (& ta
men par erat, ut prima principia ac fundanıenta,
cerra firma,ſtabilia effent, quo tutius: iisdem inxdisi
eareliccrer( forte noninconsultum fuerit, antequam
dubiorum
 16 SISTEMA
dubiorum cumulus augeatur,experiri , num forte
sicut existimo, diverfum s cftantibus iter,aliam tuti,
oremq; vlam , invenire liceat, & accuraiius expensis
archite & uræ præceptis prima fimdamenta stabiltrc.
Scposito itaq: nunc Aristotelico progressu ,quem ſyo
remporc resumptum sigillatim cxaminabimur , aio,
in iis rebus , quas proposuit hucusq ;, cum co mihi
convcnire : & concedo, Mundum esse corpus om .
nibus præditum dimensionibus , & proinde perfe
Mundum & iſlinium ; addo, quod quatenus tale , neeessarib (it
perfe &te or. ordinatissimum , hoc est , partibus summo & per
dinatum ſe & iflimo ordine inter sese dispositis absolutuni.
elle preſup- Quim hypothesin nec a te , nee ullo alio nega
ponit autor . cum iri credo.
SIMP . Quis hoc negaret ? Nam prior pars
£ de Mundi dim:n!ionibusj Aristotelem ipsum auto
rem habet : * ejus deind : denominatio [ Mundum
efle ordinatiss.) non aliunde videtur efle desumpta,
quam ex ordine, quo illo perfe& ifſimo abiblvitur.
S ALV. Firmato iraq; tali principio , nil obstat
Motum re . quin immediate concludamus , si Mundi corpora
Stum in integralia fuâ naturâ mobilia eſſe debent, impossi
M^ndo bene bile effe , ut motus il,orum fit re& us ' aut a,iuS
trdinato quam circularis. Manifefta & in promptu ratio 1
impojfibi. est : nam quicquid motu re sto movetur y id mu
Jem ele. tat locum , continuatoque motu , magis magis
que demovetur ab iis undc progressum est termi
ni?, & ab omnibus locis quæ successive transmittit.
Quod fi talis motus naturaliter ei competit,ſequitur
quod a principio non fuerit in suo loco naturali : &
proinde partesMundi non sint ofdine perfe cto dis
positæ * Atqui nos præsupponimus, illas efle perfe ctæ
ordinatas : & proinde3quatenus tales, est impolljbile,
ut naturæ necessitate mutent locum , & per conse
quens
 COSMICVM . 17
( quensmotu re cto movcantur. Praterea cùm mo
tus re ctus lua naturâ sit infinitus, eo quod infinita sit Motns re
* & determinata linea re & a; impoflibile eſt, ut mobile & mſua na
| aliquod a natura prjncipium habeat motus per line- twtura. infini.
am rectam , hoc est, in iliam partem quo nunquam
perveriri potest, cum nullus sibi pqefinitus sit termi Impoffibilim
nus. Etnatura,ut Aristoteles ipfe rect dicit, non factu non
soscipit ilia facienda qaæ fieri nequeunt : neque mo- tentat na .
[. tum cbniolitur, quo pervenireimpoflibile est. IKT .

Poisit aliquis objicere , quod , quamvis' linea

i re&a , & ex consequentimotus per illam , in infi
s nitum produci poffit , hoc est 9 indeterminatus sit ;
nihilominus natura suopte, ut ita dicam , arbitrio, et
certos terminos assignaverit, suisque corpotibusna- Motus re .
& turalibus naturales instin & uj, quibus ad illos termi- ff»t forsaing
nos feranturj indideric. Respondeo , sabulari forte "» primo
This quem posse, quod primum Chaos tale quid pasiom cha0m
fuertt, ubi confuse sinéque ordine , materiæ indi
ftin ctæ vagabantur: ad quas in ordinem redigen Motus rer
das natura perquam concinne fuerit usa moture cto: Gus accoma
1. qui motus ficutibene constituta corpora turbandi, modatus
fic prave aispoſta re& iusordinandi vim habeat. ad inardL
Sed postquam onunia recte distribute collocataque "ita corpo
ſunt , impoflibile eft , in iis restate natnralcm incli- ra in ordi.
nationem , ut moveantur amplius motu re & o, quo nem
gendaredi
jam id solum canscquerentur, ut sao proprio ac nam
tural! loco excidertnt, hoc est, in pristinum Chaos
confusionémque redirent. Possumus ergo dicere,
333 motum rectum inservire contrahendæ materiæ ad
&. fabricandum opus : fed jam fabricatum illud,
aut immobile manere: aut, si moveatur , circu
* lariter solummodo moveri. Nisi tamen cum Plato
ne statuerc malimus, corpora Mondana etiam tum,
cùm jam fabricata & omnino stabilita cssent, ali
quandiu,
 18 SISTEMA EMA
CorporaMZ- quandiu, sic ordinanre conditore , motu recto agi.
daitinttio tata fuisse; fed postqnam ad certa determinataque
moture &to, j0ca perveniflent,paulatim in gyrum revolvi coepif
deinde cir
culari motan ſe,motu recto commutato cam circulari , in qno
fecundkm P°stcaperstitcrunt, semperquepersiftunt. Profunda
Platonem . certe spcculatio, & Platone dignissima: dc qua mc
mini communem nostrum quoq; amicum , Academi
cs^//; con cumLynceum in hunc modum & refto memini difle
Ritutum in ruinre.Qmne corpusquacunq; de causa conftitutum
movebiTur, in ftatu quieti$,sed fua naturj mobile , libertati suæ
mifi habeat permiffum ,movebitur; ita tamen,ut inclinationc na
inclinations nlrali ce/tum ac particularem ad locum feratur. Si
naturalem en\m in^ifferens ei effet, ad quemeunq; fecri locum,
ad cert* s- ^.j^. jn fua qujetc permaneret :cùm non fit ratio,cur
Mobilemotū in ^unc Potius quam ilium locum contendat. Cum
liqnem loci. igiturhanc incllnationem habeat , inde necessario
*ccelerat,eZ consequitur , ut niotum suum continue acceleran
adappetit* doconficiat : & a tardisfimo incipicns,non acquirat
locă fertur. ullum velocitatis gradum , niii prius omnes gtadus
Mobileqnie vel°citatis minoris, aut si lubet ita dicerc , tardicatis
tS deferent, majoris,pertransierit. Nam quando ex«edtt e statu
tmnes tar- quietis, ( quæ tarditatis motu? infinitæ gradus eft)
dttatis gra- non eft ulla ratio, cur determinatum ejuſmodi gra
dus transit, dum valocitatis ingredi debeat, antcquam minorem
Quies ell fobierit; & cur alium adhuc minorem , antequam il
gradus tar - him imb racioni maxime congruumvidetur , per
atis in - transire priusper gradus viciviores ei, unde exicrat,
& ab his ad remotiores abire. Sed gradus, unde
Mobile motū mobile motum iium auſpicatur, est fummæ tardita
non accele t\$) hoc est, qu'utis. Porrb hæc acceleracio motus
rat, nisi vi
sinitatem non fietjnili mobile ſuo hoc motu quippiam acqui
ad termi- rit : non acqu'rit autcm aliud,nisiot accedat adlo
mum acqui- cum desideratum , hoc est, ad quem iuclinationc na
Tar. turali trahitur : eo verb via breviifima,hoc est, per
lineam
 COSMICVM . 19
agi

lineam re & am dcducetur. Itaq; non sine ratione

táqu dici potest, quod natura, mobili alscui primùre in- Natura mo*
quietc constituto determinatam velocitatem col- bili certum
Tapi latura velocitatis
per aliquod tempus , & per aliquod spatium gradim in
funt adhibeat motum re & um . His præfuppolitis, imagi- ditura,facit
nemur Deum creasse corpus, v. g. Jovis, cui talem idferri mon
Izmr velocitatem indere constituerit,qualem ispostea de- ture &to.
Hill beat uniformem perpetub servare. Cum Platone
tud igitur dicere poterimus , Deum Jovi dedisse ut à
fie principio moveretur room re&o & accelerato , & Velocitas
cum postea certum ilium gradum velocitatis attigil unlformis
is let, re & um ejus motum convettisse in circularem , motui cire
FUR
cujus postea velocitatem natbraliter uniformem effe culari con*
conveniat , venit,
„ CU
cùm SAGR. Magna cum voluptate te disserentem
rid
audio, quam futuram credo majorem, ubidifticul. tem
Interdoquio
al tatem aliqaam mihi submoveris. Ea est, quod non quemcunque
ira facis capio, cur necefle sit, utmobile quietem dese- velocitatis
Hw rens , & motum inclinatione naturali subiens, om - gradum in .
ncs transeat gradus præcedentis tarditatis, qui in . tercedunt
at
ter auancunq; certum velocitatis eradum ,& statum dusinfiniti grao
velocis
ef
gaietis.intcrject lunt : qui quidein gradus infiniti tatis mino
ſunt,'ua ut natura corpori Jovis subito creatum mo- ris.
ema
tumsuum circularem cum tot illis velocitatum gra
il dibus contribuere non potuerit. Natura non
SALV. Non dixi,nee auiim dicere, naturæ ac
et
hal
Deo impossibile esse,velocitatemillamquamdicis, confert im
de
immediate conferre: fed hoc afiirmo, quod id na- terminatum
tura de fa & o non pr, stet. Si verò præftarct, e& gradum
o eratio naturæ cursam excederet, ac proinde mi- velocitatis.
ÚS
raculofa foret. etfi id pof
ui. ſet.
SAGR. Credits ergo lapidem reli & a quiete ,
IO fusceptoq* motu Xuo naturali versus centrum Terr
1.
s ) tranfire per omnes gradus tarditatis inferio
ber ris
 20 SISTEMA
ris ad quemcunque gradum velocitatis.
SALV. Credo, imò ira firmiter habeo perſua
fum ,ut cibi quoq; citra hælitationein id credendi
autor effe poffim .
SAGR . Si nullum alium ex hodierno collo
quio fru & um caperem præter anam hujuſce rei
cognitionem , ſatis magnum operæ me pretiuni fe
ciffe putarem .
SALV. Quoad quidem aſſequidatur ratioci.
nationem tuam , pars magna tuæ difficultatis in co
Mobile ve.. confiftit, quòd in uno tempore, & quidem brevill
li& a quiete viſlimo,tranſeundi ſunt inaniti gradus tarditatis præ
pertranfit cedentis quamcunque velocitatem , à mobili in ifto
omnes gra. tali tempore acquiſitam . Priuſquam igitur ad alia
tatis, ficur progrediar,hunc tibi ſcrupulam eximereconabor,
nulli immo- idqucnegotio non inagno,dummodonoveris,quod
retur . mobile tranſeat quidem per di& os gradus: verùm
ifte tranfitus ea ratione fiat, utnullibi dioram faciat.
Cùm autem tranfitus non plus unico temporis mo
mento defideret , quantulumcunque verò temporis
( patiųm infinita momenta contineat; itaque non de
erit, unde aſſignemus fuum cuique de infinitis gra- '
dibus tarditatis, quantumvis tempus exiguum
fuerir.
SAGR. Hucuſque di& a benc capio. Sed in =
terim hoc mihi mirum videtur , quod ifta (phæra
tormentaria (talem enim pro mobili cadente mihi
propono ) quamvis adco præcipiti curſu deſcen
dat,utminori quàm quod decem arteriæ pulfibus
reſpondet tempore pluſquam ducentos cubitos alti
tudinis emetiatur, tamen in hoc ſao curſu cum tam
exiguo velocitatis gradu conjuncta fuiffe deprehen
datur , ut fi in es gradu permanens motuin nihilo
magis accelerando continuafſet, nc dic quidem in
tegro
 COSMICV M. 21
tcgfo spatium hoc cmcnsura fuerit,
us
eni
SALV . linò ne integro quidem anno,dixeris,
nee decem anni?,nec vel mille : id quod perfuadere
tibi conabor, forte nihil contradi& uro nonnullis
la sim plicibus quæstionibusqnas tibi proponam . Ita
rd que dicito mihi, numquid dubites concederc, sphæ
ram bane in suo descensu majorem subindc veloci
1
tateni ac impetum acquirere.
1
S AGR. Id quidem habeo persuasi.fimum .
co
SALV . Quod si dicam , impetum in quoeunq^
motus ejus loco acquisitum ,tam essc concitatum , ut
sufficiat ad sphæram reduceadam in eam unde exie
to rat altitud'mem , an & hoc concedes ?
ja
SAGR. Conccdam absq ;contradi& ione5cam Mobilegras
To hac limitatione' timen, si sphæra «bsq; ulloimpedi- ve descea
mentototim suum impetum applicarc possit ad il« dendt de
lam folam operationem , scipsam , aut aliud quip- quiriteure
. piam fibi æquale reducendi ad eandem altitudinem - qJliUi2 i
qui illi ad
Id quod fieret, si terrn parforata esset per centrum , eanjem alt
IS , ad centum aut mille cubito/um a centre distan- titudinem
tiam sphæra perhoc foramen demitteretur. Per- reducendo
suasum enim habeo , fore, ut ilia fphtra centrum fiffi"*^ f
m
prætercurrat, tantundem spaeii in ascensu , quan
tum antea indeſcensu conficiens. Nani Gillud a per- *
pendiculo suo,qui status quietis ejus est, reraovca
1
tur, & postca lihcrtati su$ relinqaatur,remeabit ad *
i. illud perpendiculum ,idque transm'utet ad idem cum
priore,aut certe tanto minus intervallum ,quanto per
$ aerem ,aut funem ,aut alia obstacula fuerat impedi.
tum. Idipsum etiam in Aqua confpicitur , cujui
7 per siphonem ascensus discensui est æqualis.
SALV . Tu exigè disserts. Et quia novi , tc
non hæftanter hoc largiri , quod incrementum ip
fius impetus fiat elongatione a termino undemobile
digredi
 22 SISTEMA
digreditur , & appropinquatione ad centrum qu6
motus progreditur , dubitas ne concederc dup
mobilia æqualia ; Jicet per diversas lincas descen
dsntia, sine ullo tanien impcdimcnto, æquale sol
Impetus incrementum capere , sic ut appropin
quatio ad centrum sit æqualis ?
SAGR. Non rec t quæstionem assequor.
SALV. Defcripta figura melius explicabo
mentem meam . Eto linca A. B. Horizonti
с

A B

parallela. Ex pun & o B. excitabo perpendicula

rem B. C. Has deniq; jungam inclinata C.A. Jam
concipiamus lineam C , A. esle planum inclinatum ,
exquisite politum ac durum , per quod descen
. dat fphæra perfe cte rotunda, materia duriflimi
constans ; decidat item similis alia libero motu
per pcrpcndicnlarem C. B. Jam quæro , num
concedas quod impetus sphæræ descendenris
planum C. A. postquani ilia terminum .A. at
tigerit, æqualis esle pofsic impetui acquisito ab
altera in punsto B. post casum per peroendieu .
larem C.B ?

SAGR,
 COSMIC VM . 23
SACK. Hoc affirmare non dubito . Nami *»«>««*
revera ambæ sphæræ ccntro æqualiter appro mobilium
pinqoarunt: & per jan conceffa a me , illorum cent & qualiter
ro di ,
å
imp etu s a qwal iter suff icie nt s dtm
ad ipsa in ean Atantjam
altitudinem reducendas , funt aque
Ș ALV . Jam dicito mihi , qnid fa & ura tibi les .
videtur eadem ilia sphæra, horizontali, piano A.B.
incumbens?
SAGR. Qiieſctt utique , cum planum istud
inclinatione carear.
SALV. Sed per planum inclinatum C. A. de
scenderet , ctsi motu lentiorc, quam per perpendi
cularem C. B.
SAGK. Etiam hoc ipsum concedere nihil du
bitarem , nisi neceflarium esse videretur , ut mo
tus per perpendicularem C. B. velocior sit quam
per inclinatam C. A. Quod si ita est , quomodo
igitur per inclinatam descendens , & pun & um A,
attingens , tantùm impetum , hoc est , talem
gradum velocitatis obtinere potcrit , qualem & Volocitat
quantuni habehit ea quæ per perpendicularem de- incli
merplanum
natum
cidit in pun & o B >
tradi & oriæ videntur.
Iftæ duæproposi tion es con equalis eft
velocirati
SALV. Multo minus ergo credibilia putabor per llneam
affirmare, si dixero , qnod velocitates per per- perpendic**
pendicularem , & per inclinatam defeendentium , larem :&
absolute sint æquales. Ft hæc tamen propositio motus per
cam certa est, quam ilia quoque , quæ affirmat, larem veloce
quod descendens per perpendicularem velocius mocior estm*«
veatur , qnam per inclinatam . tu per in
SAGR . Hæ propositiones mearum auriam '"*t4*» «
judicio contradi & oriæ funt ; numquid & tua .
rum . Simplici ?
SIMH
 24 SISTEMA
c

А B
SIMP. Mihi idem videtur.
SALV , Tu me ludis, opinor, dum simulas, ca
te non capere , que me re & ius intclligis. hrgo die
mini, Simplici, quando mobile aliquod altcro vc
locius essc cogitas,quid namn animo cuo concipis i
SIMP. Concipio, unum mobile majus alrcro
spatium in eodem tempore conficerc : auc spatium
æquale, fed minori tempore.
SALV . Optime. Sed demobilibusæque ve .
locibus, qui mentis tuæ conceptus est ?
SIM?. Concipio, quod æquali tempore spa
tium æquale transmittant.
SA W . Et nihil præterea .
3IM P. Hæc mihi videtur esle propria definitio
motimm æqnalium .
Velocitates SAGR. Qain adjiciamus amplims alteram
dicuntur fcilicet, Velocitates æquales etiam appellari, quando
æquales, transmissa spatia habent eandem proportionem cum
cum spatia temporibus, quibus tranſmiſſa sunt : critq; defini
temporibus tio magis universalis.
ſunt propor- , SALV. Sic est : nam comprehendit æqualia
tionalia. ( patia transmissa temporibusæqualibus, atq; etiam
inæqualia transmissa temporibus inæqualibus, fed
proportionalibus ad ipsa (patia. Redi nunc ad ean
dem
 COSMICVM . 25
dem figuram , & applicando conceptum tuum dc
mota velo ciore die mihi , quare velocitas decidentis
per C.B..maior sit vejocitate descendentis per C.A,
SIMPL. Opinor ideo, quia dum decident
meticur totam lincam C.B. in eo tempore defeen- •
dens emetietur de linea C. A partem aliquanto
minorem quam C.B.
SALV . Sic est , atquc hinc elucefcit , mobile
moveri velocius per perpcndicularem quam per
inclinatam . Nunc confidera , num in eadem ilia
figura deprehendi quodammodo poflit.etiam al
다. terius conceptus tui veritas, & ostcndi,qnod mobiliz
æquc velocia in utraque linea CA. CB.
ic fintæqne
SIMPL Ego nihil hie tale deprehendo : quin
potius existimo hæc essc contradi& oria .
0 SALV. Et tu Sagrede, quid scntis ; Nolit
cquidem illud docere te, qnod tute novisti, & cujus
mihi iam modo definitionem suppeditasti.
SAGR. Addu cta a me desinitio sic habet,
mobilia æque velocia dici posse, quando spatiorum
ab iis confe ctorum eadem est proporrio, quæ tem
porum , in quibus ea consecerunt. Quæ desinitio ft
in præsenti cafo locum haberc deberet, necefie esset,
tempus descensus per C. A. ad tempus casus per C.
B. haberc eandem proportiogem , quam habet ea
dem linea C.A. ad C.B. Sed non intclligo quomodo
id fieri queat, ut nihilominus interim niotus per
C.B. sic velocior motu per G.A.
SALV. Ettamen adigam te ut intelfigas. Age
diemihi, motus isti numquid continue acceleran
do fiunt ?
SAGR. Omnino : sed acceleratio major est
in perpendiculari quam in inclinaca.
SALV9 Atqui acceleratio ita in perpendicula
D ri
26 SISTEMA.
ri fi comnarctur cum accelerations per inclinatam ,
ita sesc habct, ut acceptis duabus partibus aqua'
but in quocunquc loco linearum iiiarum , perpcndi.
cul«ri< & inclinatą, mnrus in parte perpendicularis
femper lit velocior, qtam in parte inclirutæ.
S AGR. Nego hoc : imopotero spatium in
clinatx suniere, in quo velocitas molto sit tmaior,
qnam in altcro æquali fpatio line* perpcndicularis:
idque fiet , sispatium in perpcndiculari sumatur
vicinum termino C. in inclinata verb rcmotiffimum
ab eo.
SAL V Vid.s ereo, quod proposirio , motum
in perpendicuTari, mul<& quam in inclinata velocio
rem aflerens, non sit vniueilalitcr v^ra, ntri de iis
motibus, qui incipiuntà primo termino, hoc cfi, à
quiete : qua conditione omiss3, rropolitio adeo
defictret, ut etiam cius contradi& oria posset else
vera , hoc est , motum in inclinata velociorem
clie quam in perpendiculari : siquidem verum est,
qnod in inclinata possimusaccipere (barium a mobili
transmissum in minori tempore, quàm hnic quale
spatium transmiffum in perpendicular!. Porrb cùm
motos motus per inclinatam in aliquibut locis
velocidr sit, in aliis minus velox , quàm per per
pendicularem ; igitur in al;quibus locis inclinatæ
tempus morûs ipsius mobilis ad temput morns
altcrius mobilis per aliqua Ioca liner perpcndicu
laris , habebit maicrem pruportionem quam
tranſmiffum spattom ad alterum fpatium, & in aliis
locis proportio temnoris ad tempus erit minor
proportione spatii ad spatium . Exempli caussa. Duo
mnobilia exeanr e quiete, hoc eft,ex pun&o C.vnim
per perpendicularPm C.B. & alterum per inclinatare
C.A. Eo tempore,qno vnum mobile torawperpen
dicularem
 COSMICVM. 27

dicularcm C.B. tranfimisit, alterum mobile confec1?

minus sparium C.T. ac proindc tempus molls per
C.T. ad tempus per C.B. ( quod ei eft æqualc )
maiorem proportionem habebic quam linea T.C. ad
C.B. fiquidem eadem linea ad minorem habet
maiorem proportionem , quam ad maiorem . Et
per oppofitum , si in linea C.A. produfta quantum
est necefle, sumatur pars æqualis ipsi C.B. fed
breuiori tempore tranſmifla ; tempus inclinata ad
tempus ipfius perpendicularis haberet propor
tionem minorem , quam qux sit spatii ad spatium .
Si igitur in inclinata & in perpendiculari possumus
intelligere spatia& velocitates tales,ut proportioncs
3 inter ipsa spatia sint & minores & maiores proporti
onibos temporum ; haud absque ratione concederc
qaoque possumus , ibidem esse s patia , per quæ nio
tuum tempora retineant eandem proportionem
quam ipsa spatia.
3
SAGR. lam sentio magnum mihi scrupulum
10
exemptum , & percipio, non solum esse postibile, fed
0
ctiam necessarium id quod mihi contradi& orium
videbatur. Interim tamen nondum intelligo , quod
3 ullus istorum casuum pollibilium autnecessariorum ,
1
fitis ipse,quo inpræfentia opus est nobis,sic vt verum
D 2 fic
28 SISTEMA
* fit quòd tempu? descensus per C.A.ad tempus casus
per C.B. habeat eandem proportionem quam linea
CA. ad C.B.unde abſquecontradictione dici quear,
quod vclocitatcsper inclinatam C.A.& per perpen
dicularem C.B. lint æquales .
SALV. 'Acquiesce nunc in eo , quod prxstiti,
ne tibi hsc incredibilia viderentur : feientiam au
tem alio tempore tradendam expe&a 9 nimirum
quapdo demonstratas videbis ab Academico no
stro circa moras locales : ubi demonstratum ani
madvertes , quod co tempore dum mobile decidit
per totam lineam C. B. alrerum mobile descendaj
per:C. A , nsqae ad run&um Ti in quod incidit per*
pendicularis du & i ex pon c t B. Quod si placeat
invelligare, qnonam in pun cto line* perpendicula
ris inveniatnr illud ipsum mobile decidens,dum al
terum descendans attingit punctum A. ducatur ex
A. perpendicularis ad lineam C.A. occurrens pro
longatæ linex C. B. & pun& um concursus crit id
ipfum quod quæritur. Interea vides cfle verum ,
quod motus per lineam C.B. sit velocior quam pet
inclinatam CiA- (ponendo ferminum C. pro princi
ple motuum quos inter fe comparamos) Nam linea
C»B. major eft linea C.T. & altera linea a C. usque
ad.concursum perpendicularis ex A. du ctæ, infiften
risque ipsi C.A. major est linea C. A. & proinde
motus per il!a;n . velocior est quam per G.A. sed
quando comparamus motum factum per totam Hi
1
neam C> A. hon cum toto 'motu , facto in eodem
iempore per prolongatam perpendicularem , fed
seum eo qui fa & us est in parte temporis per solam
partem C. B, nihilobtat,qnin mobile perC.A.con
mwato descensu ultraT.possit in tali tempore perve
sire ad A. ur, qualis proportio deprehenditur inter
lineas
 29
COSMICUM
lincas CA. CB. talis sit etiam inter ipfa tempora ..
1 jam ut ad primum propofitum nostrum redeamus,
quo monstrabatur, mobile grave, quietem exuety,
a d;scendendo transire per omnes gradus tarditatum
5. precedentium , ad quemeunque gradum velocitatis
acquifitæ , resumamus eandem figuram , ^ m? "
i mcria repetamus, inrer nos convenifle , qaod deci
dens per perpcndicularem C.B. & descendens per.
I inclinatam c.a. in terminis B.A. xqualis veloti
tatis gradus acquilivisse inveniantur. ut jam
ulterius progrediamur, opinor,haud gravate te mihi
concessurum , quod super alio piano minus elevato
E quam A.C. quale fuerit , exempli caussa, N.A.
motus descendentis csset adhuc multo tardier quam
in piano . C. A. Unde minime dubitandum eit,
notari posse 'plana adeo parum elevata supra hori
zontem A. B. ut mobile, hoc est, ilia ipsa sphæra,
in quantumvis longilfimo tempore perventura fit ad
terminum A. ad quem per planum B. A. ut per
reniar,nc quidem infinitum tempus sufficit : mo
tumque tantb semper tardiorem fieri, quanto mi
nor est planideclivitas. Necessario itaq; tatendum
est, posse supra terminum B. pun ctum accipi, ipfi B.
с

J D
B
tam
 30
SISTEMA
tam propinquum , ut edu & o inde ad pun & um A.
piano, sphxra illud ne quideni anno integro transi
ret. Porro fcias oportet, impetum, hoc eft, gra
dum velocitatis, quem sphxra ad pun & um A. di
gressa acquisivissc deprehenditur, ita sefehabere, uc
ft sphxra motumsunm in eodem gradu unisormiter.
hoc eft, Gne acceleratione aut retardatione , conti
nuaret; æquali tempore quanto emensa eft planum
inclinatum , confe& ura fit duplum ad longitudinem
inclinati planiſpatium . Hoc est cxempli caussa)
si sphæra confccisset planum D. A. nni hori ; con
tinuando motum uniformiter in illo gradu veloci
tatis, quem in termino A. suit adepca , conriccrc.
nna borS spatium duplum longitudinis D. A. cum
1 que (ficutidicebamusj gradus velocitatis acquiiiii
in pun sti? B.A.à niobilibas, quæ'exeunt a quoeun
que puncto accepto in perpendiculari C.B. quæque
deſcendnnt,unum per planum inclinatum , & ulce
ram per ipsam perpcndicularcm , femper lint æqua
fes; ideoque mobile deciders per perpendicularem ,
potest exire a termino tam propinquo iph B. ut gra
dus velocitatis acquifitus in B. non sufficeret ( fi
semper idem mancatj ad conducendum mobile per
spatium duplum Iongitudinis plani inclinati, uno
anno, nee decem , nee adco centum . Possumus er
go concluderc : si verum est ordinario naturæ cur»
fu, mobile, remotis omnibus impedimentis externis
& accidentariis, nioveri super plana inclinata tardi
us tardiufqae, prout inclinatio decreverit , ica ut
' tarditas ilia tandem reducatur ad infinitti , quod
fit, cum finitur inclnatio, & redigitur in planum ho
rizontale : pariterque fi verum eft, quodgradui ve
locitatis acquifito in quoeunque pun & o plani recli
hati , sii æqnalis ille gradus velocitatis , quem per
pero
 COSMICUM 13
perpendicularem decidens obtinet in pun & o fe &tio
nis lineæ horizonti parcllele. ex ifto plani inclinati
7 pun&o deſcripty ; neceffariò quoque concedendum
erit , quod mobile decidens , dum exit è quiete,
tranſeat per omnes infinitos tarditatis gradus, quod
PL que per conſequcns , ad acquirendum determina.
j tum velocitatis gradum opus fit , ut moveatur pri
1 mo ner lineam re &tam , deſcendendo per breve arit
longum ſpatium , prour velocitas acquirenda d bet
efl: minor majorve, & proat planum per quod de
ſcendit, minus avt magis eft inclinatum : Ita ut rla .
num dari poßit inolinatione tam exiguâ, lit ad ac
1 quirendum talem velocitàris gradum opusfit prius
motu per longillim .m ſpatium , & inlungiffimo tem
pore; lic ut in plano borizoncali nulla quantilacun . $

que velocitas naturaliter acquirarur amplius, quan

- doquidem mobile non amplius ibi movebitur : fed
motus per lineam horizontalem , quæ neque depri
mitur, nec affurgit, eft motus circularis circa cena
trum . Idcoque motus circularis nunquam acqui
retur naturaliter abſque præcedente motu rc &to :
ſin autem acquifitus jam fuerit, uniformi velocita
te perpetuò continuabitur. Horum veritatem plu
ribus declarare, atque etiam demonftrare poffem ; Mots cir .
fed nolo digreſſione adeo prolixa ,principale no- cularis not
Atrum colloquium interrompere: potius alia quapi- pot-st une
am occafione cò revertemur: maxime cum in hunc quáacquiri
ſermonem delapfi fiinus, non ut ca ceu neceffaria naturaliter
demonftratione uteremur, ſed ut illuftraremus con- abfque pre
ceptum quendam Platonicum : cuialiam quandam cedentemo
.
camque mirabilem Academici noftri obſervatio Motus cir
nem adjungam , Fingamus, Archite & um divinum cularis per.
decreviffe in Mundo crcare globos iftos , quos con perro uni
inuomotu in gyrum volui cernimus, & fixum con- formis.
D4 versionum
 32 SISTEMA
verſionum illis attxibuissc centrum , in eoque Solem
immobilem collocasse, postea fibrica[se di& os gFo.
bos omnes in eodem loco , atquc inde movcndi fefe
iisdem inclinationem indidisse, sic ut versus centrum
delabantur usque dum acqutfiverint illos vclocita
tis gradus, quos eidem divinæ menti visum esset;
quibus acquisitis, in gyrum a stos fuifle in suo quem
que circulo, retinendo jam conceptam velocitatem .
Qoæritur, quanta altitudine atque distantia » Sole
fuerit ille locus, ubi primo creati fuerunt isti globi
& an fieri posfit, ut om>es in eodem loco creati fue
rint. Ad hoc investigandam , a peritis Astronomis
petends Cant magnitudines circulorum in quibus
planetæ revolvuritur, pariterque tempora revolutio
nis eorum : qua dnplici cognitione dtscitur, quan
to, verbi gratia, motus Jovis sit velocior motu Sa
turni: & fi deprehendamus quod res est, Jovem
velocius moveri, colligimus indc, quod, cum ex ea
dem altitudine delapsi cssent, Jupiter adhuc ulterius
defeenderit quam Saturnus • id quod ctiam reve
ra fie esse ſcimus, cum Orbis ejus orbe Saturni fit
inferior. Ut autem progrediamnr ulterius, ex pro
Magnitudo portione Jovis atque Saturni velocitatum inter fe,
arbix.doguri & e distantia inter illorum orbes, €que proportione
locjta mo accclcrationis motus naturalis, inveniri potest, quan ,
fuumplane
tariorü rer ta ^ucrit illius loci^ undc initio delapsi sant, altitudo
jfondetpro- a*que distantia a centro revolutionis eorum . Quo
portionali- invento & firmato, investigatur,an Martis indc usque
ter descisni ad ſuum Orbem delapsi, magnitudoOrbis, & velo
ex eodé loca.cjtaS motus, cum eo quod calculus cis affignat, con
veniant. Idem fit de Terra, Venere, & Mereurio,
in quibus magnitudines circulorum, & vclocitatcs
motuum, ad calculum ( res miranda ) quam pro,
ximè accedunt.
SAGR.

1
 COSMICVM . 33
SAGR. Summa cum voluptate percepi con
templationem illam tuanı : ac nisi putarem , ista
præcise supputarevclle, longum nimis operosumquc,
O & forte dtfficilins csscquam ut a me capi postlt, non
omitterem idipsum abs te contcndere.
SALV. Operatio certe prolixa est atque diffi
cilis, & haud scio an inventu satis mihi prompta.
Rescrvabimus igitur in aliam occasionem, & nunc
rcvcrtemur ad primum nostrum propositum , ea re
petita partc, a qua digrefli ſumus, ,Si re&e mcmini, >

fuiimu! in.eo, ut ostenderemus, motum per lineam

re&am non posse ulrom ufum præstare in partibus
Mundi bene dispositis : & dicere pergebamus , non
idem accidere de motibus circularibus , in quibus is
7
quifit a mobili in scipfum , semper ip(um retinet in
eodet loco : is verb , quiper circumfcrentiam ciro",
culi, circa centrum stabile & fixum , ipsum mobilem
circumagit,ncc sui ipfius, nee vicinorum ordinem
turbat. Nam talis motus primum est finitus & tec
minatus, imo fine terminoque caret : cum in cir
cumferentia nullum detur pun&um quod non pri
. mus fimul & ultimus sit circumgyrationis terminus.
3
Dcinde cum in afsignata fibi circumferentia conti- Motus cir:,
nuetur, quicquid & intra & extra illam est, id alie- tufe teomi
3 nis usibus liberum relinquit, abfq; impedimento aut nati, partes
confusionc ulla. Hie talis motus cum id præstet, ut Mundi non
mobile seniper & recedat atermino, & ad eum re- perturbant.
. Inmotu cir
deat ? primum ipsc solus esse potest uniformis : culari,unī .
quandoquidem acceleratio morus fit in rnowli, quodq\ cir
quando id fertur ad terminum inelinatione naturali cumferentia
defideratu : retardatio aute accidit per repugnanti- fun S um ek
am qua illud ipſū ægre difcedit ac removetur ab eo principium
dem termino.Et cuin motu circolari mobilelsemper Motuscircu
discedat a termino naturali, cundemquc semperre- iaris fokus
petat; uniformis.
 34 SISTEM A
co itaq; repnenantia & inclinatio semper æquaTem
Motuscire
cul ari pere Vim nabcm ' a ^ua æqualitate provenit nee acccle
petth contT-rdta ncc retardata velociias , hoc eft,i:fius motus
tmari,potesti "niformitas. Ex hac urHformicate rerminata sc
qui poterit continuatio perpetua , rciterata fer
nAfot re- per circumgyratione , que in linea int rminara,
Etum non po ^ in mota continè retardato aur accclcrato, natu
teft natura .
liter eße raliter inveniri non poteft : dico, naturaliter : quia
perpetual, motus re & us, si recardacur, violences tst, & proinde
pcrpetuus efle non pottst : sin acceckratur, necefsa.
Motusre . rib pervenit ad terminutr, siquem habit : & si oul
8busui,corpori-
natura
la, habetj eiiam e6 moverl non pot st. Natura
libus attri . enim non movet eo' quo pervenire impolfibile eft.
butus, ut ea Ex his concUido , solam motum circularem pofle
perfe&to or- naturaliter conventre corporibus naturalibus Uni
dini, cum e» vcrfum iutegrancibus, & in optima difpoiitione con
exctderint, ficutis : rectum autem , li plurimur lareiamur , a(
rejtituat.
(5gnatum effe ± natura corporibus & eorum parti
bus, quotiescunque extra loca sua in prava disposi.
Sola quies, t,one confituta eslej& proinderedu ftionc ad sta
motus tum naturalem per viam breviflimam indigerc de
circularit, prehenduntur, Unde satis rationabiliter concludi
apti funt ad posic videtur , ad conservandum perse& um inter
confervatio- Mundi partes ordinem effe neccessarium , ut mobi
nem ordinis, lia motu circulari tantùnı ferantur : & fi quæ funt,
qu<e eo carent, ilia necesiario esse immobilia : cum
præter quietem & motum circularem , nihil ad
conservationeni ordinis aptum inveniatur. Et mihi
sine per mirum videtur ^Aristotclem , qui tamen glo
bum terrenum in centro Mundi collocatum , ibiq$
imniobilitcf hærentem facit,non etiam dixisie, quod
corporum naturalium alia fint mobilia per naturam ,
& lia immobilia; maxim6 cum Naturam motus &
quictis principium essc jam ante dcsiniverit.
SIM?.
 COSMICVM . 35
SIMP: Ariftotcles, ut is qui pespicaciſſimo li
cet ingenio soo non tamen plus quim par crat per
mitreret, cam tenuit in philosophando rationem , ut taExperimen
ſenſu ca
cxistimaret cxpcricntiam seuso nixar , anteponen
dameffc cuicunq; ratiocinationi ingcnii humani, *c ptaratiocie
natjonibus
diceret, eps qui senfum negarent, hanc mercri pee- humanis
nam , utcodcm sensu privcntur. Jam quis ita cæ-anteponen*
cutir, ut non pervideat, partes Terra & Aquæ ,quip de
pe graves, moveri naturajjter dcorsum , hoc est,ver .
suscentrum Univerquodnatnraipfamotus
fi, re&i Senf*mne
deorsum fa & i finem ac terminum constituit : qui vari mere
icem non videat, Ignem & #Aerem moveri sursum , tur.
re cta versus concavum Orbis Lunaris , tanquam ad
motus sursum fa & i terminum naturalem > Qnæ Senfiu ipfe
mTMftras,
cùm adeo maniscste cernamus, cumque certi fimus, gravia, mom
candem esse rationem totius & part'um , quid ni ueri ad me.
veram hanc propofitionem ac manifestsm esse dice- dium , da
remus , quod motus Terræ naturalis sit re & us ad levia ad
: medium ; & ipsius Ignis, re&ius a medio ? concauum .
. SALV. Vfgore ratiocinationis hujnsce tus , fi
quoad ejus fieri potest. plurimum tibi concedamus,
| hoc unum evincere potes , quod , quemadmodum
1 partes Terr* avulfæ a suo toto, hoc est , a loco suo
natcrali, hoc est,(nam id denique sequitur) ad pra
vam & inordinatam dispofitionem redu ctæ , ad lo
1 cum suhm ultro redeunt : sic etiam ( concesioquod
J eadem fit ratio totius & partiumj interri postit glo
buni terrestrem , loco suo naturali , vi quadam ex .
cuffum , co reversurum esse perlincam rectam, Hoc
nimirum est,uti dixi, quod anum , fi vel maxime Gravia t■
fcendentig
liberales atquefaciles esse velimus,tibi concedi po. dub""n efi'
test, Cxtcrum si quis hæc ipfa rigidius excutere an moucaria
vellev,; primo negaret tibi, quod partes Terræ , tut motu
tn si uslj repetentes, moveantur per lincam re- re&to.
Etam,
 36 SISTEMA
& am , & non per circularem ,aut aliquam mixtam :
& profe& o satis difficile tibi fuerit, contrarium de
monstrare : sicut aperre cognosces ex responfioni
bus ad rationes & experientiam particularem a Pco
lemeo & Aristotele addu&am . Dcindc si quis alins
affirmaret , partes Terræ movert , non pt Mundi
centrum patant , fed ut reduniantur cum suo toto,,
Ttrra fph** eaque de causa ipsashabere naturalem inclinarionem
rica est per versos centrum globi terreni, qua inclinatione con
conffiratio
nem parti. {pjrcnt ad formandum ilium atque conscrvandum;
um ad Tweecquodnam aliud totum , quodaliud Mundo cen
um cen . trum inventurus esses, ad quod integer globus ter
trum . renus, inde excussus , reditum quxreret , ut ratio
totius & partium efiet cadem ? Adde , quod nee
Sol proba- ■ Aristoteles, neque tu , unquam probatis, Tcrram
biliuscol- gfſe rcipsa in Univerfi centro collocatam : fed ti
Univerfi fpdcru Universe centrum aliquod affignarl poteft,
tentroquam Solem potius ibi locatum inveniemus, ut in progrel
Terr* . so cognofeas.
Jam sicut ex concordi omnium Tcrræ partium
ad formandum suum totum conspiratione sequitur,
illas partes. undiquaque istic æquali inclinatione
concurrere, &ut quoad fieri potest maxime anian
tur , in sphæricam formam coalescere ; quidni cre
dibile queq; sit, Lunam ,Solem , & cætera corpora
mundana, ipsa quoq; non alia de causa figuram ob
Cun fti tinere rotundam , quam instin ctu concordi, & con
partes om curso naturali partium ex quibus componuntur
nium glabo omnium ? quarum fi quando aliqua, vi quapiam à
rum mun-
danorum
soo toto separetur, an non rationi consenxaneum
cft credcre , ultro & naturali instin & u ipsim cò
inclinali 7" rcveriuram ? & hoc modo concludere , motum
taturali fe
Tuntur ad rc& um æqualitcr omnibus corporibus mundanis
fua centra , competere ?
SIMPLE
 COSMICVM . 37
SIMPL. Non est ullum dubium , rc,cùm non
inmodo principia fcientiarum , fed manifeftam expe
Prienriam , ipso que fensus audeas negare , nun
quam convinci posse, nee ab ulla opinione concep
ta dimoveri. Acquiefcam itaque potius eb quia
0 contra negantes principia disputandum non est,
1 qnam persuafos momeotis rationum tuarum . Et ut
10 inhxreamus a te modo pronunciatis ( siquidem ip
sum quoq;mdtom gravium in dubium vocas, an sit Motus gra
2 re & us neene) ullancratione probabili potes, partes vium re lfut
Terræ , hoc est, materias gravissimas, versus cen- ſenſecom
jtrum motu recto descendere, si demittuntur ex al- 'rehenditur
X tislima turri, parietibus re & iflirnis & ad perpendi
culum extru ctis constante3siq; turrim lambunt,utita Argumen
dicam , & in terra feriunt idipsum pun ctum ad un tHm Ar^ _
guem , quod a perpendiculo in illo ipso præcise \o - ftitelis:pro
co, ande soxum deniittitur , suspense , designatur ?bans,ideo
Nunquid hoc argumentum plusquam evidens est, via,
moversutfe
gra*
jf ilium motuni re&um esse ,. & versus centrum ten tur ad
dere ? Secundo loco vocas in dubium , an partes cen
centrum
-3
r
Terræ moveantu , ut Aristoteles affirmat , ad waiverfi.
1 Mundi centrum ; quasi verb non conclusive hoc
demonstraverit per motus contrarios, dum in hunc Gravia mo.
Ti modum argumentatus ett : motus gravium motuj vertur oi
levium cÆntrarius est. Atqui motus levium , ut ap centrum
Terra per
paret, dire cts sursum tendit, hoc est, versus circum accidens,
ferentiarn Mundi . Ergo motus gravium re cta ten
dit versus centrum Mundi : fitq; per accidens, ut
tendat versus centrum Tcrræ , cum ista centra for
tuitb coincidant. Investigare posteavelle,quid fa& ura
sit pars globi Lunaris aut Solaris, à fuo toto avul
1 fæ , id verb vanissimum est : quæreretur cnim id
quod esset secuturum ex præsupposito quodam im
posltbili Nam,ut Aristoteles quoqj demontrat,cor
pora
 38 SISTEMA
pora cælcstia (imr impatibil'u , impenetrabilia & i
Vanum est fr.mgibilia tic ut ille casus nunquam dari poflit : i
inveſtigare, fi ve|miXjm- daretar, fiquc pars separata rediretad
quid ex im- quum totum ' non rediret tamen ut gravis aut Icvis ;
poſibili fit
fecHturum. quandoquidem idem Aristoceles , corpora cæledia
neque gratia, neque levia esse probat.
Corpora ex ALV. Q^am non sine ratione dubitem , an
gravia funt, CTavja
leftia neque moveantur per lineam re & am perdendicula
rem) >d audies. ut modb dixi, quando particulare
neq; levia, iftud
ſeeundkm argnmentum examinavero. Quod ad alte
Aristote* rum caput, miror equidem , opus efle , at ille cibi
lem .
paralogismus Ariftotelicns, qui tamen per sc tam
manisestus est, detegatur : nee animadvertcre te,
quod Aristoteles præsupponat id quod est in quæ i
fione. Et audi tamen.
Aristoteles SIMP . Quaso , Salviate , honorificentkis ali
fallMeiam quanto de Aristotelc loquere. Cui namque tu per.
committere
non poteft, Cuadere p0terjs Unqu5, ilium ipsum qui primus, uni
dm Logic* cus & admirabilis extitit autor explicatorqi forma
fit inventor, syllogisticæ, Dcmonstrationis, lenchord, modorum
cognoscendi Sophismata- & Paralogifmos atq; adeo
Logices universe, postea gravem adeo commisſie
fallaciam , ut id quod in quxstione est, pro noto (up.
poneret ? Vos 6mei, neceffe est, ut perfe& è prius in
telligamis Ariftotelem, ac tum demum in co im
pugnando vires nostras experiamur.
SALV . Eo fine, mi Simplici , familiare collo
quium hoc inter nos est inftmtutum , ut Veritatem
investipemus. Fgo sane nunq'iam tibi succensebo,
si detexcris errores meos. Quod si mentem Ari
stotelis non snm aflectus, mod6 liberc me repre
concedito
hendas, &,graiiam
ut,qux me dubia , quia
a meferes crim hoc mihi
. , Interim mihi
geant, exponam , & ut postrema quoque verba tua
de
 1
COSMJCV M. 39
de Philosophic instrumento Logicano nonnihil rc
s podeam . Sarè ficuti fieri potest,ut artisex aliquis
cxcellat in conficiendis muſikis instrumentis, qui ta
men ariis iitdeni canendi sit imperitus : ita quoq ;
magnus dari potest Logicus, fed qui Logica parum
uti noveritjnon ſecusac multi reperiuntur, qui poem
ticam universam mente ac memoria compleftunturj
interim nee quatuor versiculos feliciter componerc
sciunt: alii enn&a Vinci ptreeptain numerato ha
bent, at nc quidem scabellum pingere possunt. Or.
gano canere non discitur ab iis , qui facere sciunt
Organa, fed qui ipsi canere iis sciunt. Poetica facul
ti
tas e frequenti leftione poetarum hauritar : pingen
1
di feientia, assidie delineando pingendoq; compara
tnr : demonftrandi notitia lectione librorum de
monstrationibus plenorum acquiritur , quales sunt
sunt soli Matbeniatici , & non Logici. Jam ut ad
propositum redeamus , aio , Aristotelem in motu
corporumlevium hoc solum vidisse, quod Ignis ex
quoeunq; superficiei terreni globi loco excedens, al
tum re & â petat : & hoc revera eft , moveri versus
circumferentiam majoreni ea qux Terram ambit.
lmo Aristoteles ipfe Ignem ferri lacit ad concavuni
Lunæ. Quod autem pofiea talis circumferentia sit 2붑

cadem quæ Mundi, aut ea conccntrica, sic ut moveri

versus eam ,sit moveri versus Mundi quoq; circum
ferentiam , id vero non potefl aftirmari,nisi præsup Paralo
ponatur , quod centrum Terra , à quo videmus
gijmus
3 aſcendeniia levia discedere > sit idem cum centro Ariftote lis,
1 cen- indo,proban.
atq; adeoAtqui
Mundi,occupet. globus
quod hoc terren
ipsum .is Mundi
est,de quo dubi-
-trum Terram
in centroçores
tabamuf, & quod Ariftotclcs probandum fufcepit, & Mundi
ain tu, non else manifeftum hunc Paralogismum ?
SAGR . Argumemum illud Ariftotelis,etiam diteutam
mihi
 40 SISTEMA
alio defe & u laborare, nee concludendi vim habere
niihi vifum suit, ut ut ei concederetur, circumferen .
Paralogjf- tiam quam recta petit [gnis , illam ipfam esse , quæ
telis Ariſto-
mt* alia Mundum amplectitur. Nam fi intra circulum , non
ratione e- mo^° centrum ipsum , ſed quodlibet aliud pun ctum
tegitnr. accipiamus , unumquodque mobile, qaod tnde per
lineam restam , versus quameunque partem proce
dit, absque ullo dubio circumserentiam petet, con
tinuatoq; motu , illam etiam aflequetur: sic ut v:
riffime dicatur, illud moveri versus circumserenti
am : at non vere dixeris, id mobile , quod per eas
detn lincas motu contrario sertur, ad centrum con
1
tendere, nisi acceptum pun & um sit iptum centrum ,
aux motus fiat per eam solam lineam , quæ a dato
pun cto produ&a , centrum pertranscat. Itaq; si
quis dicat : Ignis motusre cta petit Mundi circum
serentiam : Ergo partes Terræ , quæ per easdem li
ncas moventur motu contrario , petunt centrum
Mundi, hxc inquam conclusio non valet , nisi præ
supponamus, lineas motus Ignis prolongatas transi
re per centrum Mundi : cumq; de iis certò ſciamus,
quod transeant per centrum Terræ ( quippe ſuperfi
ciei terrenæ perpendiculares, non inclinats ) ut igi
tur inferatur conclusio, præsupponendum est, cen
trum Terre esse idem enm centro Mundi: vclcerte,
partes Ignis atq; Terræ non ascendere neq; delcen
dere, nisi per unam solam lineam , centrum Mundi
tran(euntem,id quod (postea )salsum est, & experieri
tiæ repugnat, qua docemur , partes ignis non per
unam solam lineam , fed per infinitas quaquaversum
a centro Terræ produ & as, semper per lineas ad su
perficiem Terreni globi perpendiculares ascendere.
SALV. Tuvero, Sagrede,perquam ingeniose
ad idem absurdum , deducis Aristotelem , apertam
Fallaciam
 COSMICUM .
Fallaciam el monstrando . Sed addas oportet aliud
absurdum . Videmis Terram esse {ph^ricam ,
& proinde centrum habercsuum , ad quod omnes
ejus partes ferri cesnimus. Sic enim dicere neceflc
eft, cummotus carum omnes sint perpendiculares
ad superficiem tcrrenam. Intelligimus ctiam , qudd
appetendo Terræ centrum, moveantur ad suum to
tum , & ad matrem suam universalem j & tamen
0
adeo facile? postea sumus, ut persuaderi nobis Gnar Rationabi-
€1
mus, eas instinstj naturali ferri non versus Terra lius affir .
01
mari
centrum , ſed versus Universi centrum , quod nesci- tur proba
, quod
mus tamen ubi fit, neque an sit : quodque , si maxi
me decor , aliud nihil est, nisi pun & um imaginarium gravia
dantadtino
atque adeo nihilum , omni facultate destitutum . centrum
Q^od ad ultimum Simplicii pronunciatum atti - Jerra,quam
net, quod scilicet vanum sit contendere,num partesad centrum
Solis, aut Lunæ jaut alterius corporis coelestis, a suo univerfi.
toto ſeparatae naturaliter ad id redituræ sint, eh Conditiones
quod cafus illc fit impoflibilis , cum constet ex A ri- og attribu-
stotelis dcmonstrationibus, corpora coelestia esse im - ta, quibus
patibilia , impartibilia , & c. Respondeo , nollam corpora
celeftia
conditionum ,per quas Aristoteles corpora cœlestia differunt
ab EIem*ntaribus discrim]nar , aliud haberc funda- *belement
mentum, præter id quod ex diverfitate motuum na- taribus ,
turalium utriusque deducitur : adeo quidcm , ut ne- dependents
30
gato , motum circularem tantum cœlestibus corpo & moribus
ribus competere, & affirmato, eum omnibus corpo- lign antuarer
qui iis
lo ribus naturalibus mobilibus esse communem , per ab Arister
& neceflariam consequentiam inferatur , attributa il- tele.
la ilia gcnerabilitatis aut ingenerabilitatis, alte
rabilitatis, aut inalterabilitatis , partibilitatis, aut
E: impartibilitatis , &c. æqualiter communiierque
convcnire omnibus corporibus Mundanis hoc
est, tam Coelestibus, quam Elcmeotaribus: aut
E Ariftotes
 SISTEMA.
Ariftotelem mali ac per errorem ca deduxissc
a motu circulari , quæ corporibus cælcstibus aflig.
navit .
SAGK . Hæc philofophandi ratio tendit ac
fubversionem totiusphilosophiæ naturalis, & ad con
fufionem concussionémq}Cœli, & Terræ , ac torius
Universi. Verumtamen habeo persuasum , kinda
menta Peripatcticorum esse tam firma , ut nKiuen
dum non sit, ne novæ ex illorum ruina scientiæ ex
ædificentur.
SALV. Tu vero jam 'omitte dc Cœli, vel
Terræ , vel & philosophiæ subverſione sollicitu
dinem . Nam quod ad Gœlum , frustra times ci
quod ipsemet inaltcrabile & impatibile judicas.
Qued ad Terram, nos noblliorcm illam perfe & io
remque redderc satagimus , dum cam corporibus
cæleflibus similem sacere Iaboramus, quodammodo
collocare in Cœlo , unde vestris a philosophicis ex
terminata suit. Quin ipsa Philosophia nostris e
dirputationibus non nisi beneficium recipit. Nam
fi vera proponimus, nova ad cam acceffio fiet : fin
false, refutatione eorum sententiæ priores tanto ma.
Disputiti- gis stabilientur. Tu potkis suscipe curam aliquo
one freon* rum philosophorum , ut cos ad joves atquc soflineas,
tradi& ioncs quàm ipsiusſcientiæ , quæ non potest nisi in melius
philofofho-
rum , ad
provehi. Et ut revertamur ad nostrum propositum ,
philosophie libereproducito quicquid occurrat ad confirman
am ipfam dam sommam differentiam , quam cohstituit Aristo
amplific*n teles inter corpora Cælestia & parteni Elcm mu
d*m condu? rem , dum ilia facit ingenerabilia , incorruptibilia,
cere pos- &c. nanc ver0 corruptibilem , alterabilem , &c.
funt. SIM P : Nondum equidem videre possum , ullis
auxiliis opusesse Aristoteli , cum adhuc firmus &
integer insistat pedibus : inò nec laceſitas ſalcem à
vobis,
 COSMICVM . 43
vobis, n-dum de gradu de jectjsfuerit. Quis autem Diſputatio
crit in hoc aflultu primo propugnator veftenbcri- Ariltatele
bit Aristoteles : Quicquid generatur, id fit ex con- dam jncora
- trario in certo fubjcf t , paritérqne in certo sub- ruptibilit* .
o jedo a contrario in contrarium corrumpitur: ita ut f«« celt.
( quod behe notandum ) eeneratio & corruptio non Generatio
detur nisi inter contraria. Atqni contrariorum mo de ctrr„p
cus quoque sunt contrarii. Si ergo corpori Cælesti tio tantkm
nonpotest attribui contrarium , eo quod motui cir- eft inter
culari nallus motus alius contrarius at , sequitur, contraria
naturam optime seciffe , cximendo a contrariis id fecundum
quod ingenerabile & incorruptibile esse debebat Ariftor.
1

Hoc primo tabilito fundamento , per expeditam Motui cir

3 consequentiam infertur, idem etiam effc knaugmen- cularinul
tabile, inalterabilc, impatibile , ac deniq; æternum , lusalitu eft
adeóque habitationem Oiis immortalibus conveni- c°ntrarius.
x
enter sopinionc con & orum etiam hominum qui de Calum Deos
Diis aliquem sensum habent. Idem postea consir Tum inn
matur ex sensu : siquidem in omni præteritorum mortalium
temporum memoria, ninquam traditnm aut com- babitacu
pertum suit, ullam »el in toto Cælo ultimo , vel in l*m .
aliqua ejus parte propria mutationem accidissc. immutayt^
Qipd deindemotui circulari nullus sit alius contra- litascali,
rius, id multis modis probat Aristoteles , quos re- finfibiu
petere omnes omitto : sufficiat hæc aperta demon- comprehend
I ftratio : qaia motuS simplicesnon Cint plures quam fa.
tres ; ad medium , a medio, & circa medium : quo Probas
rum duo recti Cursum & deorsum , sunt manifefth mgiui cjr
contrarii : cumq; unum uni tantum sit contrariuin ; CMiarl nihil
3 non restat igitur alius motus , qui circulari contra- esse contr»
rius efle poflit. Ecce tibi ratiocinationem Ariito- rinm.
telis acutiflimam , qua incorruptibilitas Cæli firmi
ter concluditur.

Ea SALV
44 SISTEMA
.SALV . Ista vcro nihil sunt ampltus, quàm ip
siflim ille a me jam indicants Aristotelis progres
ses, in quo quoticscnnquc tibi nego , motum quem
corporibus Cœleftibus attribuis , non compete
re ctiam Terræ ,nihil eo concluditur. Aio itaq ; mo
tum ilium circularcm , quem Cœl stibus corpori
bus assignas, convenire quoq; Tcrræ : ex quo , si
modo reliqua tua ratiocinatio concludrndi vim ha
bet, unnm horum trium sequetut, ut paulo antè di
&um est, & jam tibi repeto : hoc eft, ut aut terra
etiam sit ingenerabilis & incorruptibilis , Gcuti cor.
pora Cœlestia : aut ut corpora Cœlestia non minus
ac Elcmentaria, sint gcnerabilia, alteribilia, &c. vcl
deniq; ut ista differenria motunm nihil ad genera
tionem corruptionémq; pertincat. Discursus Ari
ftotelis ac tuus multas proposicioncs continet, qux
non temereconcedendx sunt. Quas quo melius exa
aminarc pollimus , opere pretium suerit, eas ad li
quidum perducere, ac distin fte quoad fieri poreft,
proponere. Velim autem ignolcat mihiSagredus,
G forte non sine ttdio audiverit casdem res fæpius
a me repeti : cogitetq; publicis in circulis disputan
tium ita moris efle , ut repetendo aſſumantur op
ponentium argumenta. Ais , generationem &
corruptionem non fieri, nisi ubi sint contraria : con
traria autem non else , nisi inter corpora simplicia
naturalia, mobilia motibus contrariis : morus con
trarios esse tantum illos , qui fiunt in lineis re& is
inter terminos contrarios : horum motuum esse
duo tantum genera scilicet a medio, & ad medium ,
quæ non aliis corporibusnaturalibus,nisiTerrx, Ig
ni, ac reliquis duobus Elementis conveniant , Ergo
insert) generatio & corruptio nulla nisi inter Llc
tnenta datur. Et quia tertius motus simplex, hoc est
circularis
 COSMICUM 45
im circularis circamedium non habet contrarium (namn
concrarii ſunt cæteri duo : & unum uni tantùm eft
contrarium )ergo corpus illud naturale, cui is mo
pe
morus competit,contrario vacabit, & proinde erit
im ingenerabile, & incorruptibile, &c. Siquidem ubi
po
nulla contrariecas, ibi neq; generatio eft , neq; cor,
Fuptio, &c. Atqui calis motus competit folummo.
ob dò corporibusCoeleftibus : Ergo ea ſola fant inge:
nerabilia, & incorruptibilia ,& c . Ac initio, mihi vi- Creditufaia
ICE detur haud pauls facilius efle, perſuadere fibi, quod cilius eft,
CO
Terra, corpus vartilimum , nobiſq;propter vicini- veri,
Terramqudra
mo
IN
tatem tra & abiliffimum , moveatur motu Maximo, corruptio
qualis effet revolutio in feipfam , ſpacio 24. hora-. nem fierid
CH rum , quàm intelligere , libiq; perfuadere , quòd ge- contrariis,
neratio, & corruptio fiant à contrariis , imò quod
Til generatio , & corruptio, & contraria fint in rerum
el natura. Quodfi tu mihi, Simplici, poſſes oftendere
modum operacionis Naturæ in gencrandis breviſſi
mo tempore fexcentis čulicibus vinariis è multi ex .
iguo fumo, ac monftrare , quænam lint ibi contra
ria, quid & quomodo corrumpatur , pluris te face
rem quam facio : nam ego quidem nihil horum in
telligo. Præterea cognoſcere deſidero, quomodo &
qua decauſa contraria ifta corrupciva ram benefica
fint erga cornices, tam immitia verò erga colum
1 bas, rurſus adeo cervis propitia, & equis inimica, ut
. his netotidem quidem ſeptimanas , quot illis amos
vitæ , hoc eft , incorruptibilitatis largiantur . Perli
cæ , & olex,radices agunt in eodem ſolo, iiſdem fri
goribus caloribúſq ; funt expofitæ, iiſdem obhoxiæ
pluviis, ventis, & in ſumma contrarietatibus iiſdem :
& tamen ille brevi tempore occidunt , hæ centenos
aliquot annos vivunt. Inſuper nunquam bene capere
potui tranſmutationem Eiftam fubitantialem ,manea
( fic ut
3
 A
TEM
46 SIS
mancamus semper in pun's rerminis naturalibus]
per quam aliqua materia ita transfermetur, ut ne
cessario dicendum sit , illam totalitcr esse destru «
& am , sic ut nihil dc priori ejus erJentia remancat, &
Simplex aliud corpus ab ilia diversiflimum indc producatur:
fartin at verb ut corpus aliquod sesc mihi afferat sub ccr
transpisitio to afpe & a; & paulo post sub alio diverse aspe& u, id
corporalub
diverfis af. m,hi ficri poffe videtor Pcr simplicem partium
fe&tibus re transposirionem , sine nova ollius rei generatione vel
frsfentare corruptione, talcs namq; Metamorphoses quotidie
potest. in nostris oculis obversantur. Itaq; ut revertar ad
refpondcndum tibi, si tu inihi persuadere voles, Ter
ram non posse moveri circulariter , argunvento a
corruptibilitatc & generabilitate duco, haud paulo
plus tibi negotii incumbet, quam mihi, qui argumen
tis non parum difficilioribus, fed non minus fir
mis tibi contrarium probabo.
SAGK . Da quæso ,Salviate, veniam interrum
penti sermonem tuum , quo ficuti valdè dete & or*
( quippe iisdem conftri& us difticultatibus) ita dubi
to , pum , nisi principali materia nostra penitui
omiiſsä, ad finem perducere eundem queamus. Ira
9; G liceret ad prinum nostrum discurfum redire*
cousultum judicaverim ,il!um de generatione & cor
ruptione quæstionem alii separato juftoq; colloquio
reservare; id quod ctiam , si ribi Simplicioqnc vi.
detur , in aliis quæftionibus particularibus in pro*
greffn colloquiisubnascentibus fieri potell,quasmc
moria servatas seponam interim , ut alio die propo .
nantur , ac minutim examinentur. Jam quod ad
præsentia attinet , cum tu dicis , si negetur Ari
Hoteli, motum circalarem non competerc Ter
ae , ficut aliiscorporibus Cælestibus , inde sequi,
quod attributa Terra generabilitas , alterabilitas,
& c.
 !
COSMICVM . 47
& c . què cælo quoque conveniat , in mcdio relin
quamus, hoc, an gencratio & corruprlo sine vel non
tint in nacura : &ad investigacionem globi terreni
nos recipiamus.
SIMPL. Non possum fecundis auribusacci- Negatis
pere, nee æquo ahimo pan , ut in dubium vocetur, scientiarum
principiis,
an generatio & corruptio sint in natura , cum ea quodcunque
3 res nunquam non oculis nostris objiciatur, de eaq; linerparal
duos jtitos libros scripserit Aristotcles. Sed si quis daxon de
principia seientiarum negare velit, & res manifeſtil- fendi pttest.
fimas in dubium vocare, quis nescir, quicquam cui
quam placet,probariposie, & propngnari quodcun
que paradoxum , Q>odsi tu non quotidic videS
3 generari corrumpiq; herbas , plantas , animalia,
quid ergo vides aliud ? Quomodo latere tc posset,
1
contrarictates psrpetua inter sese pugna committij
& mutari Ttrrana in Aqnam , Aquam convert! in
I
Aerem , Aërem in Jgnem, ac iterum Aerem in na
bes, in pluvias,grandines tempcstatesq; conden(ari >
SAGR. Nos vero hie utiq ; videm is,& propais ,
terca volumes tibi concederc ratiocinationem Ari
fote!is,quod ad hancpartem generation\s & corcug
tionis a concrariis fa ctæ. Sed ti per easdem illas pro
3
positiones Aristoteli conceffas ostendero , cæjeliia
corpora nonminus ac Elemcntaria, esse gcnerabilia
& corruptibilia , quid tum dices ?
SIMPL. Dicara secisse te qux fa& u sunt im
poflibilia.
SAGR. Die mihi, Simplici, numquid affecti
ones istæ sunt inter sc contrariæ ?
SIMPL. Quas ais affec tbnes?
SAGR . En illas : Altcrabile; patibile, impati
bile ; generabile, ingenerabile; corruptibile, incor
ruptibile,
E 4 SIMPL ,
 TEM
48 SIS
SIMPL. Omnino maxime contraria funt.
SAGR. Cùm hoc ita fit , & interim verum
quoq; fit, quod corpora Cæleftia fit ingenerabilia
p incorrapribilia, unde probo, neceffario corpora .
Cæleftia effe gencrabilia & corruptibilia.
SIMPL. Hoc verò non poteft, non elle So
phiſma quoddam
Corporack SAĞR. Audi priùs argumentum , ac dein de
leftia eo ipfo mum ei nomen indito, ideniq; ſolvito. Corpora
funt gcnera Coeleftia cùm fint ingenerabilia & incorruptibilia,
ruptibilia, pernaturam habent fua contraria, quæ funt corpo
cum fint in- ra generabilia & corruptibilia. Jam autem ubi eft
generabilia contrarietas , ibi eft generatio & corruptio . Ergo
doo incora corpora Coeleftia ſunt generabilia & corruptibilia.
ruptibilia.
SIMPL . Nonnc dixi tibi,nil aliud quàm So
Arguméa phiſma hoc effe poffe ? Ef illud ex eo cornutorum
tum cornu- argumentorum genere, quæ Soritæ dicuntur. Quale
twn,quod eft Cretenus cujuſdam illud , qui dicebat, omnes
wlias Sori- Cretenſes effe mendaces. Unde, cum ipſemet Cre
tes dicitur,tenfis effet,Cretenſesmendaces dicendo,mendacium
dicebat. Ergo neceffe eft Cretenſes effe veridicos ;
& per conſequens, idem ille Cretenfis eft veridicus :
propterea, Cretenſes mendaces dicendo , verum di
xit: & comprehendendo feipfum tanquam Creten
lem , eandem neceſſe eſt effc mendacem. Atq; hoc
genere ſopbi matis in infinitum , fine conclufione ad
idem regyrando, proceditur.
$ ĄG R. Tu nomen ha &tenus argumento tri
buifti : nunc id ſolvas oportet,& fallaciam oftendas.
SIMPL. Id vero præftabo . Nonne vides au
tem initio manifcftam contradi&tionem ? Corpora
Cæleftia funt ingencrabilia & incorruptibilia : Er.
go corpora Cæleftia funt generabilia & corrupti
bilia. Deinde contrarietas pon el inter corpora Cee
leftia,
 COSMICVM .
jeftia, ſed inter Elementa , quæ habent contrarieta
tem motûsſurfam & dcorlum , itemquc levitatis & Inter corpo
- gravitatis, Cæli verò , qui circulariter moveptar, non
ra celeſtia
eft con .
cuimotui nihil contrarium eft , contrarietate catrarietas. 1

rent, proindéq; funcincorruptibiles , & ',

S A GR. Pace tua , Simplici : Contrarietas ila
la, perquam dicis aliqua corpora fimplicia eſſe cor
( ruptibilia , 'num relidet in ipſo corpore quod cor
rumpitur : an ad aliud aliquod relationem habet ?
Quæro, exempli cauſaynum humiditas illa per quam
pars terræ corrumpitur, in ipfa Terra refideat , an Contraria
verò in alio aliquo corpore , cujuſmodi forer Aër, que funt
aut Aqua ? Credo tc reſponſurum , quemadniodum cauſa.com
motus furſum & deorfum , itemq; gravitas aclevi- ruptionis,
tas, quæ tu prima contraria facis, non poffunt effe non reſident
in codem fubje& o; itaquoq; nec humidum & fic corpore
in illoipſo
quod
cum, calidum & frigidum . Oportet igitur ac con corrumpi
cedas, quando corpus corrumpitur, id fieri per qua- tur.
litatem contrariam in alio aliqao corpore exiften
tém . Ea propter utcorpus Cælefte corruptibile fa
ciamus, fufficit effe in natura corpora , cum Cælefti
1. corpore contrarietatem habencia , talia autem funt
Elementa : fi modò verum eft , corruptibilitatem
· incorruptibilitati contrariam effe.
SIMP . Ego vero nego ,hoc ſufficere. Elemed- Corporata
ta alterantur & corrumpuntur,quia ſeſc contingunc leftia tan
& miſcentur invicem ,atq; ita contrarietatem ſuam güntEle
exercere poffunt. At corpora Cæleftia ſeparata funt menta ; fed
non uicijim
ab Elementis, à quibus ne tanguntur quidem, etfi ab ab iis tan :
üldem tanguntur Elementa. Si vis probaregencra. guntur .
tionem & corruptionem in corporibus Cæleftibus,
oportet ut demonſtres contrarietates in illis refidere.
SAG R. Ecce, hoc ipfum demonftrabo.Primus
fons,cx quo contrarietatosElementorü hauris;cft co
tarictas
 50 SISTEMA
trarietas motuum illoruin Curſum ac deorfum ,
Oportet igitur , ut contraria quoque fint invicem
illa principia, unde motus ifti dependent : cuinque
unum fit mobile furſom propter levitatem , alterum
deorſum propter gravitatem ; neceffe eft , ut levitas
& gravitas fint inter ſe contrariæ , nec minus creden .
dum eft,etiam illaprincipia effe contraria,qux cau
fa ſunt, ut unum fit grave , & alterum leve. Atqoi
veftra ipforum ex ſententia, levicas & gravitas pro
Gravitas ficiſcuntur à caritate & denſitate. Erunt igitur den
o levitas, Gicas raritáſgne contrari , Quæ affe & iones vfque
raritasestadeo reperiuntur in CorporibusCæleftibus, Ut ipſe
denſitas, ftatuas, nihil aliud effe Stellas , nifi denfiorem orbis
funt quali..
tes contra lui partem . Quod & fic habet, oportet ut dentitas
rix . Stellaran intinito quafi intervallo fuperet denſita
tem reliquarum Cæli partium . Quod ex eo mani
Stellarum feftum eft, quia Cælum ſumme tranſparens, &Stella
denfitare
liqui Tummefuntopacæ; item quia fuprà non inveniuntur
Celi alix
fubftantiam qualitates , quam major, minórve denſitas aut
infinito raritas,quæ majoris aut minoris traniparentiæ prin
fuperat. cipia effe poffunt. Cum ergo tales contrarietates
inter corpora Cæleftia dentur, neceffe eft,ipfa quoq;
elle generabilia & corruptibilia, codem illo modo
quo corpora Elementaria : aut certè contrarieta
icm noneffe cauſam corruptibilitatis, & c.
Raritde SIMP. Nec hoc, nec illud eſt neceſſarium ,nam
denfitas denſitas & ravitas in corporibus Cæleftibus non ſant
corporum inter ſe contrariæ , ficut in corporibus Elementari
celeftium bus : quia non dependent à primisqualitatibus, ca
diverfa eft lido& frigido, que contrariæ ſunt : fed mula vel
denfitate pauca materia in proportione ad quanticatem . Jam
Elemento verò multum & paucum habent fólunimodo relati
rum , Crem . vam oppoſitionem , quæ oppofitionum minima eft.
cui cumgenerationc & corruptione nihil negotü in
tercedit . SAGR.
 COSMICVM . SI
SAGR. Igitur ad afferendum , quod den
ntas & raritas in Elementis fit cauffa gravitatis
& levicatis , unde procedant motus contra
rii furſum ac deorſum , ex quibus poftea depende
ant contrarietates pro generatione & corruptione,
non fufficit, vt fint ex co denfitatis agt raritatis
genere, quod fub cadem quantitate, vel potius mole,
multam vel paucam materiam contineat : ſéd eft
ncceffarium ,vt denfa & rara fint beneficio primarum
qualitatum , frigidi ſcilicet & calidi: alias nihil
confieret. Verumtamen fi hæc ita fint , Ariftote- Ariftotelis
les nos decepit. Nam à principio id monere, ac ſcri- defe &tus in
ptum relinquere debebat, illa corpora fimpliciaelle alignandaa
i gencrabilia & corruptibilia, quæ mobilia ſunt moti- Elementa
bus fimplicibus furſum ac deorſum , dependentibus fint generas
à levitate & gravitate produ &ta à raritate & denfa- bilia de core
tate , qoam efficiat mulia & paucamateria vi caloris ruptibilia.
& frigoris : non autem oportebat cum inhærere
1
fimplici motui furſum & dcorſum . Nam hoc tibi
confirmo, vt corpora gravia & levia reddantur, un
de poftea motibus contrariis mobilia fiant, fufficere
qualemcunque denſitatem & raritatem , five à calore
illa naſcatur, five à frigore, aat undeconquetibi
placuerit. Nam calori & frigorinihil in hac opera
tione negocii eft. Et videbis ignitum ferrum ,quod
utique calidam appellari poteft, tantundem pendere,
eodemquc modomoveri, ac frigidum . Sed utetiam
>
hoc mittamus, unde noſtitu, quod rarum denſum
queCælefte non dependeant à frigido & calido?
SIMP. Id inde fcio , quia tales qualitates non
inveniuntur in corporibus Cæleftibus, utpote quae
calida & frigida non funt.
SALV. Vidco nositerum ingredi pelagus im
menſum , unde nuſpiam exitus paccat. Hæc enim
navigar
52 SISTEMA
navigatio fine nautiez pyxidis aut ftellarum regimi
ne, fine remis atque gubernaculo fufeipitur ? unde
neceíTario vcl de feopulis in ícopulos, ja ftabimur,
aut vadis obhærebimus, aut perpetuo flu & uabimus
nee momentum de falute certi. Quod fi vero jux
ta tuum conlilium in noftra principali materia pro
gredi lubetulterius, opus eft, ut (epofita nunc illa
generali coniîd-ratione, an motus re & us fit necefla
rius in natura, & aliquibus corporibus conveniat,
accedam:is ad dernonftratione5, ob'crvationcs , &
experientiam fingularem , proponendo ptimum o .
mnia ilia, quæ ab Ariitotele,à Ptolemæo , & ab aliis
hueufque fuerunt addu& a ad probandam Terra
ftabilitatem : deinde eadem folvendo : denique pro.
ducendo ea, quibus perfuaderi quis poſſic , Terram
non minus ac Lunam , aüt alium Planetam , corpori
bus naturalibus circulariter mobilibus annumeran
dam effe .
SAGR . Ego tanto lubentius hoc fequar, quan
tomagis acquiefco archite & onico & generali tue
difeurſu, quam Ariftotelico illo : liquidem tuus ille
fine offenfione ulla íatisfacit animo meo : at alır
ad omnem gradum obje fto aliquo obftaculo in
tranfverfum abripit. Ac nefcio, quid obftiterit , ut
Simplicius non è veftigio tuæ rationi aflènferit, ad
duftæ ad probandum motum per lineam re & am
non poíTe habere in natura locum , fi modo præſup
ponamus, Univerfi partes optima conftitutione dt
íbofttas, & perfc â e ordinatas eíTe.
SALV. Subfifte, quæſo, Sagrede. Jam enim
in mentem venit modus quo fatisfieri Simplicio
queat, dummodo non ita ftri& e quibufeunque pro
nunciatis Ariftotelicis adhæreat , ut facrilegium
comm'utere íibi videatur, fi ab illorum ullo fejun
gat
 COSMICV M. $3
gat 'opinionem suam . Neque vero dubium est , ad
servandam optimam dispoiitionem ordinemquc par
tium Univcrsi perse & um , quod ad localem fituatio
nem, nihil accommodatius inveniri motu circulari
& qnietc. Motus vero per lineam rectam , non vi
deo cui ret servire poffit alii, nisi ut particulam ali
quam e corporumintegralium aliquo, per accidens
ED
aliquod avulsam , & a ſuo toto separatam , natural!
constitutioni suæ restituar, uti supra dicebamus.
Coniideremus nunc,totum Globum terrestrem ,
& yideamus, quomodo is comparatus esse debeat,fi
* & ipsc,& cetera Mundana corpora inoptima & na
turali dispositione conservanda fint. Neccsle est ut
dicamus, Terram manere conservarique perpetuo
I immobilem in fuo loco: aut in codem loco ma
nentem , in seipfam revolvi; aut circa centrum ali
" quod per circuli circumferentiam agitari. Quorum
accidentium primum , hoc efi, perpetuam in eodem
? loco quictem , & Aristoteles, & Ptolemizus, omnes
que se& atores eonim , Terram & Jcrvasse sem
per, & in æternum servaturam efie perhibait. Arifioteles
Cur ergo, asserere vetamur , quod naturalis c- mtmProle.
tlobi
jus affe& io sitº, immobilem efle potius , quam terreftrem
! naturaliter sursom ferri; quo motu tamen ipfaponuat in
neque mota suit unquam , ncqnc movebitur? Et mtbilem .
I quod ad motum per lineam rectani, concedamus Quies potius
co naturam uti ad reducendas in totum suum par- !»«» motus
ticulas Terræ, Aqu?, Aeris, Ignis,omnisque munda- recimo Jursi
ni corporis inregralis, si qua illarum , aliquo casu Ari natura
inde separata, & proinde in locum inconuenientem "lis fi(t je
. alienumque tranflata fuerit. nisitamen ad banc ber.
i quoque reflitutionem motus aliquis circularis ac
commodatior inveniatur. Meo quidem judicio ,hæc
primaria politio multo melius respondct, etiam Ari
is
ftotel
 54 SYSTEM*
stotelis ipsius methodom scquendo , omnibus alrii
conse^uentiis , quam si morum rc & um tanquam
intrinsccum & naturalc principium Elementorum
attribuamjs. Id quod inde manifeftum est: quia, li
quxram ex Peripaietico , cum corpora Cælekttu
Motus re.. ftatuat incorruotibilia & æterna, num ergo credat,
S hi potiori globum rcrfenum non ctiam cssctalem , fed corrup
tibus quam tibi!em & mortalCm J sic ut aliquando venturum fic
integrisEle, tempu?, in quo, Solc, L«naJ ceteriſque ftellis cssen
mentis ate tiam fuam operationesque continuantibns 5 Terra
tribuitur . non amplius inventatur in Mundo, fed enm omni
bus ceteris Elemcntis deftruatur & in nihilum redi.
gatur > certo scio , responsurum effc negando, quam
vis corruptio, & generatio detur in partibus, & non
in toto, & quidem in partibusminimis ac iuperfici
alibus, quæ quasi font insensibilesin comparatione
molis universe . Et cum Aristoteles generationem
eorrnptionemqie deducat a contrarietate motuum
re ftorum , relinquamus tales motus partibus , quæ
solæ alterantur & corrumpuntur : integro vero
globo & sphæræ Elementorum attribuamus aur
peripatetici motum re&um,aut perpetuam in loco proprio qui
minks rae etem: qu* quidem affe & iones ad perpetuam con
tionabititer unuatioY.c & ftabilimentum ordinis perfe& i ſolą
aflignantE * funt idoneœ.
lementispro Qjod de Terra dicitur, id stmili ratione de Igne,
mrdibus eosdeque majorc Aëris parte dici potest : quibusÉle
quibusnum- mentis , cò Pertpatetici descenderunt ut aflignent
quam moue- pro intrinseco & naturali motu talem , quo neque
tur. it pro mota sunt unquam, neque movebuntur: contra
praternatH-
Ta ver0 ) motum eorum non-naturalem appellant , quo
libus eos,
quibus fem & movcntur) & mota sunt, & perpetuo movebun
per moven tur. Assignant enim Aeri & igni motum sursum ,
1997 . quo nentrum "riorum Elementorum unquam fuic
motun
 COSMICVM 55
i motum, fed eorum solummodo particute , idque
ou non afio fine, quam ut extra locum naturalem con
o fitute , constitutioni suæ perfe cts redderentur. E
is contra iisdem præternaturalem appellant motum
circularem , quo tamen agitantur inceffabiliter,
s obliti quodammodo cius, quod sepius inculcavit
Aristoteles, nullum violentum csse diuturnum .
11 SJMP L. Adomnia htc obiecta refponsiones
habemus accommodatislimas, quas nunc omitto, Experimen
progressurus ad rationes specialiores experientiam- ta jenju ca
que sensu nixam , quiz tandem , vt bene monet pta ratiocic
# Aristoteles, omnibus iis. quæ humana ratiocinatione nationibus
humanis
t fubmtniitraripossunt, anteponi debet anteponen :
7 S AGR. Servemus igitur hucusque di&a , da funt.
cbm iam a nobis hæc fit suscepta consideratio, vter
. ex duobus generalibus discursibus plus probabilita
tis habeas, Aristotelis inquam ,id persuadtndum no
bis, naturam corporum sublunarium esse igenera
bilcm & corruptibilem &c. eoque diversissiman ab
essentia corporum Cælesthim , quippe impatibilium ,
ingenerabilium , incorrnptibiliom , qui quide discur
susdeducitur a diversitate motuum fimplicium : an
verb alter ille Salviati, qui præſupponendo Mundi
partes integrates optima constitatione dispofitas,
per neceſſariam consequentiam excludit à corpo
ribus fimplicibus naturalibus motum rectum ,vtpote
in natura inutilem , exiftimatque, Terram ipsam
quoque inter corpora Cælcstia referendam , & quæ
his conueniunt prærogativis omnibus exornatam
esse. Qui quidem discursus hucusque, longe plus
quim alter ille mihi arrillt. Itaque Simplicium oro,
ne producere gravetur omnes speciales rationes, eta
perientias & observationes tam naturales , quam a
fronomicas, quibus aliquis persuaderi poflit, Ter
ram
 A
T EM
56 S IS
ram effe diverſam a corporibus Cæleftibus, colfo
catam in centro Mundi, 8 quicquid pnetcrea fuadct,
ne ilia ad instar alicujus Planet*, puta Jovis, aut
Lunn. & c, mobilcm ftatuamus. Salviatus aurem pre
sua humanitate sigillatim ad argumen ta respondere
dignabitur.
SJMTL. Ecce tibi principlo validiflimas d>a!
demonstrationes ad probandum ,Terram a Cœlesti
þus corporibus quam maxime differre. Prima;
Corpora generabilia, corrupribilia , alterabilia&c ,
diversiffima font ab ingencrabilibus, incorruptibi
libus, inalterabilibus, & c. Atqui Terra est genera
bilibus, corruptibilis , alterabilis, & c. U corpora
Cælestia font ingenerabilia, incorruptibilia , inalic
rabilia, & c. Ergo Terra divcrfiflima est a corpori
bus Cœlestibus.
SAGR. In primo argnmento, cibum hoc toto
die appositum , & jam modò de menfa foblatum ,
denuo proponis.
SIMP, Bona verba,Domine; cognosce cetera,
& videbis, quantum inter fe different. Nam in al
tero Minor probata suit a priori • jam vero ean
demprobare volo a posteriori. Cave hæc eadem
Celum eft effe dixeris. - Minoris ergo veritatem C nam Major
immutabi. est manisestilfima j fenluom experientia demonstrat.
le, cum in Hoc modo in Terra funt continue generationes,
canunquam
obfervata corruptiones , alterationes &c. quarum nulla un
fit Sola quam neque senfo nostro , nee traditione memoria
mutatio. ve majorum in Cœlo depræhensa suit. Ergo Coe
lum est inalterabile,&c. & Terra alterabilis, & c,
proindeq; a Cœlo diverse.
Secundum argumentum a princlpali & eflentia
li accidence defomo, estq; tale: Idcorpus, quod sua
natura est obscurum , & luce privatum , diverfum
GA
 COSMICVM . 57
est à corporibus luminosis h rcsplendentibus. At- Corpora lua
qui corpora Ccekstia sunt s lendida,luc6quc plena.cidapcr»*j
turam dia
Ergo , &c. Respondvatur ad hæc,nenimis multa ac verfa funt
cumulentur : & poftea plus argumentcru adducam. à tenebro/ls.
SALV. Quod ad primum , cui valorem ab ex
perienria concilias, velim aliquanto distin&ius mihi
d producas alterationes, quas in Terra , non item in
Cœlo fieri vides, ob quas Tcrram alterabilem ,
Cælum contra vocas.
SIMF, Video in Terra continue generari &
corrumpi herbas, planta*, animalia : ſuſcitari veo
tos, pluvias , tempestates, procellas : & in summa
DV Terræ faciein hanece Metamorphofi perpetua mu
ale tari : quarum mutationum nullam unquam quif
ot quam observavit in corporibus Cœ!cstibus, quorum
conflitatio ac situs exa cYiffimè conformis est omni
tor retro meniorix ; cum nulla unquam res ibi vel de
con
novo generata , vel e veteribus corru ua fuerit.
SAL . Sed ut acquiescere poslis hisce visibili
en
bue, aut, ut re ctiu? dicain, visis experientiis, necessc
2 est, ut Chinam & Americam pro corporibus Cæle
Mtibus habeas . Nam & isthic profe & ò nullas un
Te quam alterations obfervasti, quales hie in Italia
V
conspicis , ita ut ex tua ratiocinatione illæ partes
TA
Orbis & ipse sint imiterabile?.
TH
SIMP . Qjamvis alterationes illas coram ipse
UN
non senserim io istis locis : inde tamen allatæ nar
Tis
rationes dubio carent , Præterea, cum eadem sit ra
C# tio totius & partium , quandoquidem ille regiones,
eri
ipsius Tcrræ parres sunt non minus ac nostræ , neceC
se est, ut non minus etianı sint alterabiles ac istæ.
ti
S ALV.-Et cur tu potius ad alienas narratio
ves credendas temet adstringis, quam ut propriis il
10
ia? terras oculis usurpes ?
SIMP
 MA
S TE
58 SI
SIMP. Præterqnam cnim quod illx non ſunt
oculis expositæ noltris, tanto etiam intcrva'lo di
stant , ut vises noster ad similes mutationcs obfer
yandas eo minime pcrtingat.
SALV . Vides jam , accidisse forte fortuna, ut
ipsemet fallaciam argumenti tui detegeres. Nam
si te dicis alterationes, quæ in nostræ Terræ parte
conspiciuntur, in America propter nimiam diftan
tiam observare non posse ; multo minns illas videre
poteris in Luna , tot centenis vicibus a nobis remo
tiore. Et si de Mexicanis alterationibus , isthinc
venicntibus nunciis fidem habes; quinam ad te nun
cii è Luna dcscenderunr, ut ſignificarenr, nullas ibi
dem alterationes inveniri ? CHapropter ex eo, quod
alterationes in Cœlo nulla conspicis, quas , si vel
maxime isthic essent , ob nimiam distantiam con
flieere non posses ; item ex eo ; quod nihil indi
dem ad nos nuneii perveniat , cum nec pervenire
poffit, arguere non potes, nullas ibidem alterationes i
elle: quemadmodum ex eo ,quod in Terra conspici
antur audiantnrque, re cte arguis, eas ibi existere.
SIMP. Ego vero tam insignes, quæ acciderunt
in Terra mutationes adducam , ut,sitales essent in
Luna facta , facile illas hinc 'oservaturi fuerimus.
Jam inde a profonda antiquitatc traditum accepi
mus ad fretum Herculeum , Abylam & Calpen ,cum
minoribus aliis montibus continnam concrei4mq ;
Mare Me'
diterrane. terram fuisse , qua Oceanus excludebatur. Sed
um natum cum iſti montes quaCunque tandem de causa disce
derent ac separentur invicem , adnyssas aperto adi
Calpe di' tu marinasaquas tanto impetu irrupisse, ut univer
suprise so marl Mediterraneo terras inundarent : cujus
si m.gnitudinem coniideremus, sique fpecieidiver
fitatem , quam Aquæ Terræque superficies eminus
inſpe& a
 COSMICVM . 59
infpe &ta præbet , non est dubium , talem mutatio
nem a Lune, si qui cslent, incolis observari facilime
potuiise : peninde ac. a nobis Terræ inhabitatori
bus similes altcrationes animadverti poflent in Lu
na. Atqni nihtl tale unquam accidifle memoratur,
Ergo nulla ratione dici potcst,Cælestium corporum
ullum efle alterabile, & q,
SALV. Non ausim quidem affiriare,mutatio
ones in L«na tam vastas accidifle : fed interim ner
que .certus som , nullas accidere potuiffc : cumq^
talis mutatlo non poflit aliam nobis exhibere speci
em , quàin variationem aliquam inter partes Lunæ
clariores & obscuriores ; haud seio , num qui extite
rint in Terra tam curiosi Selenograpbi, qui per lon
giflimam annorum seriem , tam exa cta Selenographia
nos instruxerint, ut inde certi fimus, nullam unquam
talem contigisse mutationem in facie Lunæ : cujus
figuram non invenio tenuius descriptam , quam quod
aliquidicunt, eam repræſentare vultum humanum ,
aliiri ftum Ieoninum , alii Cainum virgultorum fal
ccm humeris bajulantem . Ex hoc ergo , quod in
« Luna vel aliis Coeleftibus corporibus nullæ altcrati
ones appareant , Cœlum efle inalcerabile , concludi
minime potcst.
f SAG .. Me vero nescio quis alius in hoc pri
mo Simplich* argumento scrupulus urget, quer
cxinii mlhi cupio . Quero igitur ex ipso , num
Terra ante Mediterraneam inundationem Jgenera
bills & corruptibilis fuerit : an vero talis efle tum
demum inceperit.
SIMP. Erat utiq- gencrabtfis & corruptibilis
ctiam ante : fed ista mutatio tam suit insignis, ut eti
am iq Luna notari potuerit.
SAGR .
 60 SISTEMA
SAGR. Quid audio ? Si Terra etiam ante
illam inundationan suit generabilis J corruptibi
lis, quid ni possit idem dc Luna pariter , abfquc tali
mutatione prædicari ? Cur in Luna neceflarium est
id, quod in Terra nihi! inrercrat ?
SALV . Acutiflima certc instantia . Sed mihi
dobium est, annon Simplicity aliquantulum immu
tet mentem textuum Ariforelis & cæterorum Peri
pateticcrum , qui dicunt, ideo sc Cœluin inaltera
bile statucre, cum in co nemo generari corrumpive
viderit ullam Stellam. Est autem Stella pars Cœ!i
minor aliquanio, quam sit respe & u Terræ Civitas
aliqii :quarum tamen innumeræ sic destructæ ſunt,
ut ne quidem cBJum vestigia remanferint.
SAGR. Ego vero diversum scntiebam , ac Sim
plicium ideo credebam hanc textus expositionem
diflimulare, ne Magistro suo condifeipulisque fuis
notam priore multoturpiorem impingeret. Ecqus
Non minus vanitas est asserere partem Cœleftem esse inalterabi
est impoſſi. lem , eo quod in u fa non generentur corrumpan
biie, cor turve Stdlle ? Quid igitur? estne , qui forte corruni
rumpi Stel- P> videret aliquem globum terrestrem , & alium ejus
larum uli- loco regenerari? Nonne apud omnes Philosophos
quam, ac cst in confefso , pauciflimas in Cœlo stellas, esse
totum glo- Terra ininores ; ac multo majores plurimas ? Un
bum .terree
ftrem de, corrumP1 Stellam in Cœlo , non minoris
moment! res est , quam destrui totum globum
terrenum . staque si ad generationem & corrupti
onem in Universo vere introducendam neceflari
um tst , at corpora tam vasta quam sunt Stellæ
corrumpantur ac regenerentur , satius fuerit ut
cam prorsus removeas. Nam confitmo tibi , nun
qnam viſum iri corrumpi globum terrestrem , aut
aliud Mundi corpus integrale , sic uc , dim per tot
soculorum
 ?" 61
COSMICV M.
fæculorum dccursum nobis apparueric , nullo su«
vestigio reli&o dissolvatur.
SALV. Sed ut Simplicio plusquam satisfa
ciamus , eique, si fieri potest , crrorcm exima
mus ; affirmo, nostro fæculo haberl accideotia, Aristoteles,
observationes novas , ac talcs , ut nihil dubitcm ,ficulinoftT1*m
nova
Aristotelem , si nostra viveret state , sententiam reperta vi*
sinm faisse motaturum . Id quod manifeste col- diflet,opi*
ligitur ex cjus ipsius modo philofophandi. Nam nionem fuo
dum scribit 3 existimarc sc Cœlum inalterabile, iſjet mutas
& c . eo quod nihil ibi aut novarum rerum ge turus .
ncrari , aut veterum diſſo vivisum fit , eo ipso im
plicite nobis cogitandum relinquit , quod si ta
lium accidentium unum ipse vidiflet , contrariam
sententiam amplexurus & sensuum experienti
am ratiocination! naturali , uti par eft,
eft , ante
positurus fuerit. Nam enim sensoum rationem
habere voluisset , ex eo utique , quod nullam
mutatione m sensu deprehendamus, 'de immuta
bilitate non foiffec argumentatus.
SIM P. Aristoteles ratiocinationis suæ princi
pale fundamencurn deduxit a priori , neceffita
tem inalterabilitatis Cœli per sua principia naturalia,
manifcfla & clara demonstrando : eademque postea
contirmat a posteriori, per sensum scilicet, veterum
que traditiones
SALV. Ea qnam tu dicis , Meihodus est, qua
do & rinam fuam conscripsit : fed non credoeandem
& in investiganda do&rina ipsum adhibuisfe: quin
potius habeo persuasum , id ei curæ primo fuisse, ut
6 beneficio sensuum , experientiæ & observationnm ,
de conclusione, quoad fieri posset , certus reddere
tur : postea cogitaret de inveniendis mediis ad
cam demonstrandum . Sic enim proceditur in pleriſq;
F 3 [cion
 62 SISTEMA.
Certitudo seientiis demonstrativis, idq; propterea, quia si con
conclufionis, ciuflo Vcra est , adhibita Mcthodo resolntiva facile
ope Methodi
Analytica,
deducjmur ad aliquam propofitionein jam demon
demonstra- ft" tam , aut ad principium per le notum : (i vero
tionit in conclufio sic fallà, possumus in insinitum progredi,
ventionem ficut non niodb in nullam veritatem præcognitam ,
adjuvat. sed Gepe etiam in impossibile vel manifestum abfur
dum incidamns. Neque dubitarc debes , quin Py
Pythagorat thagoras diu ante, quam demonstrationem invenis
eb inventam set,cu)us gratia sacrirlcaverat Hecatomben , certo
quandam sciverit, in triangulo re& angulo quadratum lateris
demonflra- angulo recto oppofiti , c(Te æquale quadratis reli
metwicam qUOrum duorum laterum . Atque hæc certitudo
hecatomben conclulionis, ad inveni:ndam demonftrationem non
sacrificat. parum conducit, intellige semper in seientiis demon
strativis . Verum cnim vero quacunque tandem
ratione sit progressus Ariftoteles , five ut discurſum
a priori præcederet ſensus a posteriori, five contra;
sufficit, quod Aristoteles ipse , ut sepe di&um est,
omnibus discursibus sensuum experientiam antepo
nit. Adde quod jam ante suit examinatum , argu
mentationibus illis tuis a priora quantula vis insir.
Jam ut revertamur ad materiam propositam , aio,
res illas nostris temporibus in Cœlo detectas, esse &
suifle tales, ut omnibus Philosophis abundè fatisfa
ccre poflint, Nam & in corporibus particularibus,
& in universali expansione Cali , apparuerunt ap
parentque subinde similia illis accidentia, quæ vobis
receptum est generationes & corruptiones, cum ex
cellentes Astrcnomi Cometas multos supra Luna
rem orbem & generatos, & rursus abolitos obscr
Stella nova vavcrtnt: ne quid de Stellis novis anni 1572.& 1604 .
in cxlo dicam ,qux fine ulla contradictione planetarum om.
sonsfeSie. nium altitudinem excefferunr. Qaid quod in fa
cic
 COSMICUM 63
cie Solis ipfius, beneficio Telescopii,prodoci disso!- Maeulxqu*
viqus conspiciuntur .mteriæ den ſæ ac obscuræ , nu - generantur
: bibas circumterre iribus persimiles, quarum multæ acdiffo !
: tanca vastitate funt,uc non modo Sinum Mediterra- facie Solkm
v-ur n sed totam Africam , isinwf, Asiam longissime Macule So.
2
fuperent. Jam il talia vidissec Aristoteles, qutd eum lis,tota Afia
fuisse dicturum factucamve , Simplici, paras ? & Africa
SIM? . Nercio, qiii Aristoteles fuerit dicturasmajores.
aut fa cturus , qui fam nus scientiarum Dictator
erat : fed id ex rarte scio, quid sc ctatores ejus faci
ant ac dicant, quidq;adeo facere ac dicere debeanr,
nisi dace,ancesisnano,capice philosophiæ deftitui ve Aſtronomi
lint. Qvod ad comeras atcinet , noone recentes ab Antitye
Aftronomi , qui Cœlsstes illos constituent, ab Anti chone con
tychöne convi& i fuerant, & quidem fuis iporum fmtati.
armis ? loquor de Parallaxibus , & de Calculo va
rie tentato; sic ut concluderetur deniq; pro Aristo .
tcle , Cometas omnes essc Elcmenftres. Et everso
illo , quod novatoribus præcipuum erat9 fundamen
to , quid restat illis amp!ius, qdo adhuc cre fti sosti
2
neantur ?
SALV . Parcins ista ,Simplici;novUs autor ille
quid habet de Stcllis novis an. 1572. & i604. item
que de maculis in Solis ? Nam de Corneas , meo
quidem judicio, parum interest , anGipra vel infra
Lunam generatos eos statuas : nee ilia quæ Tycho
verbofius exscquitur, unquam fundament! loco mi
3
1 hi fuerunt ; ncque vero inter (e repugnare puto , si
credas , materiam cometarum Elementarem esse,
& nihilominas quantum vclim eos elevari posse, oon
obstante impenetrabilitate Ccdi Peripatetici, quod
ego aere nostro multò tenuis , fequaciuS , foau
lius esse statuo. Quod ad Parallaxiurn Caloilum
attinet , primo quidem illa dubitatio , au Cometa
chai
F4

$
 64 SISTE
MA
fuic accidenti sint subjefti , deindc Inconstantia
Antitycho cbervationum , quibus calculus innititur, mihjpa
ſuas obscr- riter & has & i|ias oniniones fufpe& as reddunt, ma
astranomi- xime cum Antitycho , ut nvhi videtur , observati
ras ad su- ones interdum aut. ad rationts acccmmodec , an:
um in/titua instituto soo rcpognantes , falfitatis nomine tra
tum aceem- ducat.
motat.
SIMP. Quod ad slellas novas , Antitycho tri .
bus verbis opiime rem expedit, dicendo, Stellas no
vas non csse certas partes corpori; Cæleftis, & ad
versariis incumbere , ut alrerationem & gencrati
onem superiorum corporum probaturi , demon
strent mutationes fa ft^s in Stellis jam a tanto tem
pore d feriptis , de quibus , res Cœlcstes eas effe,
nemo dubitat. Atqui hoc nunquam ulla ratione
præstare illi poterunt. Dcinde qnod pertinet ad
materias .. quas aliquigenerari atquc diisolvi di
cunt in facie SostV,Antitycho nullam earum mentio
nem facit ; unde conjicio , quod illas aut fabulam
existimaverit , aut illusiones Tclescopii , aut certe
contingentes in aere quasdam affe & iunculas , aut
quidvis deniquepotius quam materias Cœlcstes.
SAhV. Tu vero ,Simplici, quid censes, ad ob
jectionem de maculis illis, importunis Cœli , magiſ
que Peripateticæ Philosopiæ turbatricibus , esse re.
(pondendum ? Non potest fieri, quin ceu defensor
ejus intrepidus, effugium atq; ſolutionem aliquam
quam hie inveneris, qua nos defraudare non debes.
(G
Opiniones SIM P. Audivi de peculiari hoc accidente
livers* de "diversas opiniones. Est qui dicat , illas esse Stcl
maculis
lis ,
So. Clas,in propriis suis orbibus, ad modum Veneris &
« Mercurii , circa Solem commeantes , quæ cum
"ilium subeunt, obCairæ nobis apparent:& quia
plurimæ sunt , sæpius accidit , ut pars earum in
« unum
 COS MICUM . 65
ma e gnum congrcgentur ; deindc scparcntur. Alii cffe
c censcnt impreisiones aeris : alii lllufiones cryftal
cli : alii res alias. Ego pronior fum ad credendum ,
simo persuasum habeo, essc illas aggregatum mul
“ torum & variorum corporum opacorum quasi
c casu inter fe concurrentium. Qua ipsa de causa
"C ppe videmus, in una macula numcrari decem &
“ plora ejusmodiminuta corpuscula , quæ Cunt ir
CC
rcgulaci figura3speciemque præbent auc floccorum
nivis,aut lanæ ,aut muscarum volantium : variant
10 "situm inter se5 & modo disgregantur,mod6 congre
gantur,maxime sub ipso Solc,circa quem ceo cen
72

CC

46
crum ſuum moveutur. Neq; tamen propterea di
ST cere neceffe est,quod generentur & corrumpantur:
ec sed interdum latitant post corpus Solis : interdum ,
" etfi remotæ abeoj non apparent tamen ob vicini
06
tatem immense lncis Solaris. Nam in Orbe ec
6 centrico Solis constituta est quædam quasi cœpa,
“CC ex multis tunicis compofita,quansm interior quz
que fuftinet exteriorem , & earum unaquæque
maculis quibusdam cxiguis incitatamovetur. Et
quamvis earum motus I principio sit viſus incon
" stans & irregularis : nihilominus tamen ad extre
CC
mum aiunt observatum suisse, quod intra determi
natum tempus erdem exa cte maculæ revertantur.
Atque hæc responlio mihi videtur accommodata
maxime eflS ex hactenus repertis ad reddendam hu
jus apparentiæ rationé,fimulq;defendenda incorrup
tibilitatem ingenerabilitatemq;Cœli.Quod si hæc ip
ſa non suffecerit, ingenia sablimia non deerunt,quæ
ade melioribus aliis inveniendis curam suscipient.
SALV. Si id dequo disputatur,esset aliquod aut
legis caputjant aliarum artium humanioru ,in quibus
neq; veritas cst,neq; falfitas, tum quidem acumen in
genij
 66 SISTEMA
genii dicendi promptitudo , scriptornmquc varia
lectio poflet invenire locum , ut, qui his rebus præ
starct , is suam qaoq; rationem probabiiiorem ac
plausibliorem efficeret : sed in scieotiis uaturalibms
In scientiis quarum conclufioncs sunt veræ & necessarie ubi 2
naturaltbui nu\\aS arbitrio humano locus est, cavendum , ne for
ars oratoria
nibil efficere te falfi defensionem suscipias.Nam ibi mille De.
mosthenes , millequc Aristoteles, vel a mediocris
ingenii homine unico , qui meliori fortuna verum
amplexus eflet, profterncrentur. Ergo remove, mi
Simplici, conceptam illam s pem tuam, inventum iri
homines do & iores, & autorum le & ione multiplies
nobis exercitatores, qui in ipsius naturæ .contume
liam, efficcre vera po/sint, quæ falsa sunt. Et cum
inter omnes illas opiniones, de macularum sola
rium essen'ia hucusque productas , eam quam
Argument* modò exposuisti, veram , & proinde cæteras omnes
neceffana 'l'as falſas arbitreris, age,ut etiam ista (ubmoveatur
probans,ma- animo tuo ,quæ certf Chimæra falfffima eft , omissis
culas ſolares scxcentis aljis quæ ei infant absurdi*, non nisidupli
generari fy
dtjfolvt.
cem experientiam in contrariuni adduco : prior est,
qUod cjusmodi maculæ mult* soboriri conspiciun
Demonstra- tur 'n medio disci soIariSjparicerq; multæ dissolvi &
tio evident: & evanescere, remotiores tamen a circumferentia So
maculas lis : quod est argumentuin necessarium ,eas generari
eorporiſola-& dissolvi. Nam fi citra generationem corruptio
ri contiguas
elle. ncmq; Comparent ibi solo motu locali , cun ftæ per
extremam circumferentiam & intrare & exire con
Motu ma* spicerentur. Altera observatio pro illis, qui Opticæ
culantm non sunt imperitillimi, a mutationc apparendutn fi
verfus cir. gurarum , & ab apparente muratione velocitatis'
cumferen .
tiam Solis motuSj necessari6 concludit,maculas esse corporiſo-.
Jardus apo larI contiguas , tangendoq; superficiem ejus, com
peret. ipfa> aut supra ipsam moveri, nee ullo modo remo
tis
 COSMICVM . 67
s à Sole orbitis circumgyrari. Arguit id motus, Figure ma
ersus circumferentiam disci solaris apparens tax- Etiffimaver
cularum ar'
issimuf. & versus medium velocior: arguunt figu (us circum
2 macularum , circa circumferentiam ar & iflimy, ferentia di.
eCpe& u ejus speciei quam in disci medio habent: eo scifo!arisdom
quod in medii disci parribus , plena scsemaje(tate , c"r talisapt
& quales revera font,conspiciendas exhibent: ver- pareat'
ſus circumferentiam autem , propter convexitam
globi redu ftam surfum , compressæ magis apparent.
Quæ utraque diminutio & figaræ & motus, si quis
eam accurate cum obseryare, tum supputare no
verit , præcise respondet maculis corpori solari
contiguis ; discrepat autem inexcusabiliter , simo
tum iisdem tribuamus in circulis quantumvis exiguo
a Sole intervallo remotis, ut ab amico noftro in E
pistola de maculis solaribus ad Marcum Welferum Macula so.
prol'xe demonstratum est. Ex eadem figuræ muta- l*res "°ncS
tione collieitur, nullam earum esse Stellam , aut a- ftant figura
fphæricafed
liud IphTrica hguræ corpus: nam inter omnes figu explanata
ras sola sphæra nunquam compressa conspicitur, fubtiliter
nec aliam speciem exhibere potest quam perfe & c txtensas
rotundam . Unde, fi qua macularum , 'esset corpus
rotundum , qualesesse censentar omnes stellæ , ro
tunditatem nanece tam in medio disci solaris,qnam
versus extremitatem oftenderet. Cum autem &
tantopere comprimantur, & subfiles adeo appare.
ant in ilia extremitate; fpatiotæ conrra ac largæ
versus medium ;inde certi reddimur, illas esse di
latum quippiam exiguæ profunditatis aut crassitiei,
respe& u su* longitudinis ac latitudinis. Denique
5 quiod obscrvatum fuifle dicis, macula? ,cum exege
. runt determinatas suas periodos, easdem præcise

redire, noliid credere, Simplici: decipere te volu

it, qui hoc tibi dixit : quod vel ex co colligere po
tes
 68 SISTEMA
tes, quia te celavit & illas qui generantur , & ift:
quæ dissolvuntur in facie SoJis, procul a circumfc
rentia; itemquc quia nee verbo monuit de ilia figuri
compreslione , argumento certo , contigua? easdu:
esse Soli. Quod attinct ad reditum ear ndem m
cularum , id nihil eit aliud, quam quod etiam in a
pistola supra di&a Iegitur, nimirum interdum eve.
nire posse, ut earum aliquæ durabilcs adeo lint , n:
dissolvi poflint unica circa Solem converfione , qui
minimum uno mense absolvitur.
SIMPL . Ut veram fatear, neque tam diutur
DeCselo,pronx > nec tam accuratæ sunt obfervaciones meæ , ut
fter ingentt mihi sufficiant ad senteniiam meam in hac materia
eius diftan - fid:nter asserendam . Vcrumtamen illas habebo
tiam ,exa &te
majorj caræ> & postea experiar, an id quod experi
non, ent!a fuppeditaverit ,cum Aristotelis doctrina con
differiftatuit
poffe
Aristoteles. ciliari pollit. Certum enim est, duas veritates sibi
Senſum ra -invicem contrarias esse non posse.
tiocinationi SALV. Ucexperimenta sensuum , cum solidi
prrfertAri- oribus Ariftotelis dogmatibus concilies , nullo la
Jtotcles.
^Qre conftabit. atque hsc esse verum , num quid
Aristoteles ipfc profireturjquod de rebus Cælestibus,
ob nimiam earum distantiam , explorate tractari non
possit ?
SIMPL . Profitetur hoc aperte .
SALV. Numquid idem absque ulla dubitati
onc vel tirubatione affirmat , id quod experientia
fensuque demonstratur, omni ratiocinationi quan
tumvis probabili ac speciofx anteponendum esse?
SIMP. Affirmat.
SALV. Ergo ex his duabus propositionibus,
quæ ambæ Aristotelem autorem habenr, altera hsc
quæ senſum ratiocinationi anteponendum dicit,
multo sirmior ac certior est, quànı altera , quæ
Cœlum

1
 COSMICVM . 69
Calam inalterabile putat. Et proindemagis Ari- Calūaltera.
ftotclice philosophaberis , si Coelum dixcris altera- bile ſtatue -
bile, propterca quod sensus hoc doceat, quam li formis est A
Cœlum dixeris inalterabile, qu6d idAristotelica ra- riftotelii Jo
tiocinatio suadeat. Adde qnod nos multo melius Erina quam
Ariftotcle possumus de rebus Cœli disserere. Nam ea , queio
dum confitetur illc, cognitionem talem efle ibi dif- deminalte
abilefacit.
ficilem , ob nimium sensuum distantiam , eo ipso
concedit, cum , cui talia minifterio sensuum pre- feleſcopti
sentiora redduntur, majori quoque certitudinc Ae beneficio
is philosopbari posse. Jam autem no?, beneficio melius ipso
Telescopi', tricics aut quadragies propius quam A- ^riftotel'
ristotelcs admoventur Cœlo , sicut in eo plurima &deraerep
rebusca.
a.
pofsimus obserware quæ non potuit Aristoieles , ſerere poffice
inter alia maculas istas in Sole , quæ prorsus ci fae MKS,
1 runt invisibiles.Ergo de Cœlo,deq; Sole nos Aristo
tcle cert'ws tra & are possumus.
SAGR . Fnterſum animo cogitationibusque
Simplicii, ac video , persentiscere quidem eum ar
j gumentcrum firiniſſimorum pondus • interim ta
men ex alters parre , dum autoritatem , quam a
pud universes Aristoteles acquisivit maximam , in
tuetur : dum respicit ad nnmeram celebrium in
terpretum , qui ad explicandam ejus mtntem omne
stadium operamque contulerunt : dum considerat
FIK alia? scientias publice tam utiles ac necessarias, qua
rum pretium autoritasque magnam partem side ni
titur Aristotelis; exhorrescit nonnihil atque per
cellitur: videorque mihi hxc dicentem audire ; Et Simplicii
ad quem deinceps recurremus controversiarum no- declamatit.
ftrarum judicem , Aristotele cathedra submoto >
Quem alium sectabimur in scholis, in Academiis &
Gymnaffis autorem ? Qois Philosopliorum o
mnes naturalis Philosophic partes , tam concin
no
 70 SISTEMA
no complexes est ordinc, sic ut ne particufarem.
quidem conclufionem ullam pnetermiscric ? Erg(
dcsolandim crit hoc ædificium , in quot tot viatore:
perfugium invenerunt? destruendum illud Asylum,
illud Prytaneum , in quo tantus Studiosorum name
rus tam commodum nistus est hospitium , ubi mil
lis aeris injuriis expoiiti , nonnili pancis revolutis
pagellis plerum universe naturæ cognitionem acqui
rerent ? evertendum propugnaculum , quod adver
sus omnem inimicorum assultum tutos præstat ? E.
quidem haud minus indolesco, quam quisquis est il.,
le, qui postquam longo tempore, maximis impenlis,
opera plurimorum artificum extruxit egregium pa
Iatium . cum postea videt id ob male ja fta funda
menta ruinam miaari , ne tanto cum cordolio ſub
rutos venust'nlimis tot pi& uris iniignes muros ; sub
verfaSj superborum ambulacrorum sustentacula, co
lumnas; inaurata Iaquearia deje&a; prostratos ftipi
tes, frontispieia , coronas e marmore sumptuosas
aspicere necefle habeat, obje ctis catenis , oppositis
fulcimentis, antemuralibus ac retinaculis ruinam
autevertere satagit.
SALV . Ergo vero Simplicium de fimili casi
metuere veto , multo minor] cum impenfa præstitu-
rus eum indemnem . Neque enim periculum est, ne
tanta philosophorum solertium sagaciumque multi
Philosophia tudo,ab uno alteroque nonnihil strepitusexcitante
Peripatetic perculfa, vinci se sinat: imo non tam styli eorum
ca tst Jnal. aciem retundendo, quam solo filentioprocacitatem
terabilis.
tajjum in contemptum ac derisum universorum ad
duxerit. Vanilfime creditor, autorem hunc illum
ve refutando, novam statim philosophiam introduci
poffe : quin opus est, ut prius quis diseat concinnarc
de noYO cerebruņı hominum , aptumquereddere ad
diſcer,
 COSMICVM . 71
discernendum à folfo verum . Quæ res in unius
Dei potestate sita est. Sed nescio quemodo aut quo
loco in diversum a priore sermonem exerraveri
mas : nec possim in viam redirc, nisi duce memoria
tua .
SIMPL. Ego probememini. Versabamur in
responsionibus Antitychonis ad obje ctiones contra
immutabilitatcm Cœli : quo loco interposuisti hanc
de maculis solaribus, ab eo prætermissam : & credo
examinaturum te fuisie responsionem ejus ad instan,
tiam de Stellis novis.
SALV. Sic est. Ut ergo propositis insistamus,
: videntur mihi responfioni Antitychonis inesse non
nulla reprehensione digna. Primo, si duæ ftellæ no
væ , quas in altislimis Cœli partibus collocatas & du
rafle diu, & evanuisse denique , non potest negare,
nihil ei negotii faceflunt in asserenda inal erabilira
te Cœli, cb quod illæ non sint certæ Cœli partes,
nec in Stellis antiqnis aliqua mutatio contigerit; cur
ergo tam anxie fete, tam operosc Cometis opponit,
eosque Cxleftibus regionibus undique proscribie ?
innon ei suffecisset, idipsum de hisdem prædicare,
quod de Stellis novis, hoc est, cum Cometæ certæ
Cœli partes non sint, neque mutatum qticquam fu
erit in Stellisejus, ideoque nec Cœlum illos, nec A
ristotelis do & rinam ullo præjudicio gravare ? De
inde non satis perspicio, quid tandem intimo ani
V mo conceperir, dum confitetur quidem , alteratio
nes,fiquæ in Stellis acciderent, ipsius prærogativæ
Cœli, hoc est,inalterabilitatis&c. fore destru strices,
idqne propterea cum Stellæ , concordi omnium
consensu fint res Cœleftes : contra vero nihil eum
hoc turbat, si eædem alterationes extra Stellas , in
rcliqua expansione Cœli , fieri dicantur. Quide
ninn
 72 SISTEMA
nim ? an existimat illc , Cœlum non csse rcm cœle
ftem > Quod ad me, credebam , Stellas appellari res
Cœlettes, propterea quod essent in Cœlo , ant mate
riâ Cœli constarent, adeoque Coelum plus illis effe
Cælefle, ca rationc qua nulla res magis terreslris auc
ignea dici poicft, quam ipsa Terra,ipse Ignis. Quod
præterea millam macularum Solarium facit mentio
nem , quas & nroduci, & dissolvi, & corpori solari
proximas esse, & cum ipso vel, circa ipsom rotari,
neceslaria demonstratione probatuin suit, id mihi
piveipuo indicio est, fieri poffe, ut Autor ille, po
tius aliis placendi quam sibi ipsi (atisfaciendi studio
scribat. Cum enim peritus mathematicarum disci
plinarum haberi velit,fierinon potest, quin demon
ftrationibus persuasus fuerit, cjusmodi materias efle
necessarib corpori solari contiguas, & efle generati
Generabili. ones atque corruptiones adeo magnas,ut nulla tan
Tas bo alte, ta unquam in terra fiat. Cumq; tales, ac tantæ tam
rabilitas,
majorē core que frequentesfiant in ipso globo Solis, qui dubio
poribus mű- procul nobilislinu Cœli pars haberi potest; quæ ra
danis perf.-tio tampotens eric, quæ non ctiam in aliis globis ta.
Etionem con- les accidere posse persuadeat?
ciliant, qua SAGR . Non poflum abfque fonma admirati
affe &tiones one, atque eciam abominante intelle & u audire, pro
oppofita.
Terra nobi. inligni nobilitate atque perfe& ionc corporibus na
lifima eft turalibus & integrantibus llniversi tribui, quod
ob tot mu sint impatibilcs, immutabiles , inalterabiles & c.
tationesque contra vero pro magna imperie & ione haberi , elle
in ea fiunt. alterabile , generabile, m tabile, c c. Meo quidem
Terra , ſubu judicio, Terra hoc præcipue - nomine nobiliilima
latis alte- & admiranda censeri debet, quia tantæ & multitu
rationibus, dinis & varietatis alterationes, mutationes, genera
inutile qnid
do inertis tione, &c. incestabilitcr in ea fiunt. Quod si mu
orii plena. tationis omnis cxpers , non nisi vasta solitudo ef;
Cet
 COSMICV M. 73
et arenacea , aut ſolida ex iafpidc mafia ; aut post
Diluvium , dilansis quibus opcriebatur aquis, globus
extitiffet immensos crystallinus , in quo ncquc na
cerctur, nee alteraretur, ncc muraretur dcnique res
ulla ; certe dixerim illam, inutile Mundo pondus,
iiers, ignavum , & verbo dicam J soperfluum , tan
quam si nee excaret in rerum natura : facer£mque
hie candem differentiam , quæ est inter animalvi
vum & mortuum . Idemque dico de Luna,Jove,
cætcrifque globis mundanis omnibus. Sed quanro
vanitatem difcursuum popularium attentius consi
dcro, tantò magis eos leves stultosque deprehendo.
Quid stultius , quaſo , dici fingive posset , cuam
quod gemmas, argenturn ,aurum , res pretiosas ap
pellamus; viUiítimam contrà Terram & locum ? Ec- Terre vel
quare his talibus rerum æstimatoribus non venit in auro Geine
mentem, si tanta Terræ raritas csset, quanta gemma- mifque no*
rum aut mctallorum pretiosorum est, neminem fore bilior.
Principcm , qui non ultro adamantum , Chrysoli
thorumquefarcinam , & vcl qua'uor onusta auro
plauitra commutaturus lit cum tantula Terra para
ticula, quanta (ufficeret plantandæ in exiguo vasculo
apiariæ , ant ibi seminandæ malo Medicæ , ut ejus
ortum , incrementum , pulchras frondes , odoratos
fords , bellos adeo fru & us intueri liceret ? Ergo Penuria fy
penuria cst & abundantia, qui rebus aut prerii aut c°P'a> retu*
utilitatis opinionem in animis vulgi conciliat : quivilitate
pretium inve
cùm ilium demum adarmnrem scle& iſſimam perhi - *' lt£m?e
beat, qui aquæ puræ fpeciem nabet, interim eum ipa
TH ſum nc cum plurimum quidem aquæ doliis permu
Incorrupti.
taverint. Equidcm existimo3eos qoi tanto opere billnaf '*'~
24 incorroptibilitatem ,inalterabilitatem j& c.extollunt, celebrara
id facere nimio vitæ desiderio, mortisqueformidine, gometu more
dum non cogitant , qDod , si homincs essent im- tn.
1 G mortales,
 74 SISTEMA
mortales , ad ipsos ordo nascendi, Mundúmque vi
Vituperato
res corrupo
- ſendi nunqium p^rventurus suerit. Digni prose&o
tibilitatis qui incidant in aliquod Medufæ caput , a quo tranſ
in st'tnat mucentur '" Jaspidcs,aut Adamantes5quo perfectio
convcrti res, quam funt , evadant.
merentur . SALV, Forfan etiam cjuſmodi mctamorph
sis cum ipsorum aliquo commodo conjun & a forei.
Melius cnim opinor cli, omittere difcurfuni, quai
discurrere siriftrc.
SIMP. Minimc dabitandum est, mulro perse
Corporace & iorem esse Tcrram, cum eft, qualem efle videmus,
leftia, ufi alcerabilis, mutabilis, &c . quàin si ma(Ta lapidea
but Terre eifct, ac vcl ſolido adamante durilfimo & impatibili
fervitntta, co^[}&vet, Verumtamen iftæ conditiones quantum
non niſi mo
tu do lumia nobilitaiis Terræ conciliant , tanto impcrfe & iora
ne opusha- reddunt corpora Coelcftia, in quibns cssent omnino
bent. fuperfluæ. Nam corpora Cœlcstia , hoc est, Sol,
Luna & c*tera Srelle ,non alium in uſum, niß ad Ter
ra servitium ordinatæ , ad consequendum hunc si
nein suum alia re nulla , nisi motu & lumine , in.
digent.
SAGR, Ergo natura, vastisfima , perfe & iſſima,
nobilifsima tot corpora Cœlcstia , impatibilia, im
morcalia, divina, non alium in usim condidit atq;
direxit, quam ad servitium Terra patibilis,caduor,
mortalis ? ad servitium ejus quam tu Mundi fæcem ,
omni6 immunditiæ fentinam appcllas ?' Eccuf erjt
Opus, copora ccelestia immorralia constituere, fervi
cara caduco ? Sublato hoc usu serviendi Terræ in
numerabilis ilia multitudo corporum Cœlestium
omnium , inucilis omnino & superflua relinquitur,sic
ut mutuam aliquam onerationem inter scse nee ha.
beant, nee habere poſſint , cum omnia sint inaltera
bilia, immatabiiia,impatibilia, & c. Verbi causa, 6
Luna
 COSMICVM . 75
una est impatibilis, quid Solem , «ut aliam Stellam Corporacz:
peraturam in ca putes ? line dubio minus efficax leftia mu
tuâ int(f
ric operatic^ quam si quis intuitu co»itationemque reſe 0pefatic
naenam auri maffam liquefacere velit. Prætercaonecareni.
nihi videtur ess: necesse, ut corpora Cœlestia , dum .
:oncurrunt ad gencrationem & alccrationem Ters
ce , ipsa quoque lint alterabiiia : alias vidcre non
possum , applicatio Luinæ vel Solis ad Terram gene
ratiqnum producendaru causâ , quid sit aliud, quàm
. marmoream ftatuam lateri spouse jungas , & ex
tali conjun & ionc piolem expectes.
SIMP. Corruptibflitas; alteratio,mutatio, & c.
non rifunt
t atisin integronusglobo terreftri
nus il,iusu ſuæ Alterábili:
Alterábilia
int e g non mriabilis est aeteruptib,qq am? Soaldaut Lues- tas hoon tnti
na :rnfaesd enstegmene dem & cournrmem quo pairbtus Olob' tcr
e
t i o
ex rat . Id qu rrupvte i r
i o t sis asrt
ef ,e in irp petupa '< fe #'' *
gene & co efl pe : & aliquibus
quatcnus tales, requirere operationes Cæieftes æter tantum
nas ac proinde necessarium esse , ut corpora Cede- ejuscamfti
stia sint æterna . tit.
SAGR , Omnia bene habent. Atqui si æter
nitati integri globi terreni prorsus obstat corrupti- Corpora
bilitas partium fuperficialium , imò si hæc s partibus in
litas , corruptibilitas , altcrabilitas , &c. ei
decus* & perfe& ionem conciliat , qiid ni poffis ac alterabiiia.
debeas alterationem , generationeni , &c. admitte
re pariter in partibus externis globorum Codestium j
cum hinc il'us accedat ornamentum , nihil autem
perfectioni decedat , neque tollantur actione*, ima
potius augaantur, dum hoc modo fit, ut non modo
in terram , fed etiam omnes inter seie mutuo ope
rentur, ac ipsa Terra etiam in eosdem ?
SIMP. Hoc fieri non potest. Non generationes
mutationcSj & c. quæ acciderent , verbi gratia , in
G2 Luna,
 76 protein SISTEMA
Luna , forent ioutilcs ac vanæ. Nu'u'i vero nihi
frustra facit.
SAGR. Et quarc forent inutilcs & va
næ ?
Generatio- SIMP. Clare nam^ue videmus , & manu pal.
nes do mu.
tationes in pamuS) omacs generationcs , mutationes , & c. quæ
Terra con fiunc 'n Terra omnes, aut mediate , aut immediate
tingentes, dire & as esse ad ufum , ad commodum , ad benefici.
omnes bu um hominis, Homimim gratia gencrantur cqui:
manis usi- ad nutrimentum equorum producit Terra foenum ,
bus infer- idque nubibus irrigancibus ." Indominum commo-.
viunt.
dum ac nutrimentum nascuntur herb*, fruges, fru
feræ, aves , pisces : & in (umma , si diligenter ifta
1 perlustremus & examinem:is, omnia in hunc direct*
tiuem animadvertemus, ut homimim neceffitati, uti
litati commodo, voluptatique servianr. Jam au
tem quem usum ,quzso , generi humano præberent
ill* generationcs in Luna,autalio Planeta ? nig for
te dicas, etiam in Luna homines esse, qui fru & ibus
ejusgaudeant,quod cogitare , aut fabulofum , aut
impium est.
Luna gene SAGR. An in Luna vel alio Planeta Jgsneren
rationes ng tur aut herbæ, aut plants , .ut animalia similia no
ftrisfirndesflrjs. an pluvi* isthic, venti, fulmina &c. qualia cir
nec ab ho. ca Terram , producantur, neque fcto , ncque credo,
minibus molto minus, nominee ibidem habitare. Scd inte
inhabitatur rTM non video, quomodo ex eo, quod nihil ibi simi
Jn Lana
le nostris rebus generctur , inferri necessario poffit,
nullam a!terationem ibidem accidere, nee esse posse
to bunteſ res alias> qu* mutentur , gererentur , & dissolvan
generatio
nes à noftris tur ' non folum a nostris diversas, verum eti
diverf*. am aD imaginatione noftra longislime remotasj
& in (umma prorsus nobis inexcogitabiles ? Etv
quemadmodum haud ambigo , si quisin vaiia silva,
feras
 COSMICVM . 77
Feras inter avesque natus csset & educatus,necun
quam quicqaam deelemento Aquæ cognovisset, ^enti aqM^
hunc talem nuhquam imaginando concepturnm , in cognitione
& natura cssc mundam a Terra diversam , plenum ani- dititaere
malibus, qua sine curribus,fine aliis velociter ince- rur,isnilde
-2x dant, nec in ſupcrficic modo, ficuti feræ supra Ter- navibus,
deque piſcing
ram , fed penitus in ipsa prosunditate : nec folum bus i„agi
me inccdant, utrum quoeunque placet in loco subsi- „,.; ffti
ber ftant immobiles, id quod aves in aere præstare nonpojset.
art poffunt : adhæc ibidem homines etiam hab'uare, ibi
fr dem extruere palatia civitatesque,tanto autem itine
cor rum uti compendio , ut sine ujlo labore, cum omni
2 familia ac domo.integrisque civitaribus, in remotif
en fimas scse regiones conferant qqemadmodum , , in
dir. quam, certo ſcio j talem , etfi perspicaciflima: prædi
-' tum imaginatione, nunquam cogitaturum fuisse de
am. Piscibas, de Oceano , dc navibus ClassibuTque : sic
-zbo æque, imo multo magis accidere potest, ut in Luna,
nit: tanto a nobis intervallo remota , materiamque for
už Sitan a Terra diversiffimam habente,substantiæ quæ
m, dam existant, & operationes edant ab imaginatione
nostra non modo remotas,sed prorscs alienas : quip
eneri pe quæ nullam cum nostris fimilitud'mem habeant,
lial & proindc omnino sint a nostra cogitatione diſcrc
Tiac pantes. Nam qnidquid sub nostram imaginatio
credi nem cadit, id ant jam ante viderimus oportet: , aut
4 cx rebus rerumve partibus jam ante visis composi
iin tum sit quales sunt Sphinges , Sircnes , Chimæræ,
Pob Centauri, &c.
po SALV. Sæpenumero Phantasiæ ac Ipeculatio
bulve nibus de hisce rebus induMi: tandemque visum eft
16 mihij possequidem excogitari nonnulla quæ in Lu
7001 na neque sunt, neque esse poffunt : nihil autem ,
? ! nifi
ut opinor, eorum gaæ ibisunt aut essc poffunt,
มี G3 largiſſima
fera
 MA
78 SISTE
largiffima gpncralitatc, ntmirum cas res, quæ Lunati
oxorntnt operando, movcndo , vivendo, & fortafle
In Luna
per modum a nostro diverſiffimum confemplando
poffunt esse & admirando magnitudinem & pulchritudinem
Subſtantiea Mundi,ejuſqueConditoris- & Re&toris, encomiifq;
noftrisdi- perpetuis celebrando gloriam ejus ; & in fumma
xtrf*. v quo præcipuc s pe & at oratio mea ) faciendo id ,
quod frequenter ade6 sacri (criptores affirmant,om
nes creaturas per^etuo esie occupatas in laudando
Deo.
S AGR. Hæc talia funt, quæ generalissime Jo
quendo, tsthic eise possunt : ego vero de ilfis ccg.
nofcere percupio , quæ ibi nec esse , nee esse posse
eredas, quæ diâinctius exprimi nomina, ique possint
opottet.
SALV. Adverte Sagrede, tertiam hanc esie vi
cem , quapedetentim , nee sentfcnres a principali no
stroinstituto declinamus. Ejufmodi digreslionibus
tarde veniemus ad colloquti noftri finem . Rectius
ergo fortasse fecerimus, si diſcursom hunt cum cæ
ter'u , qaos peculiar! sessions reservare conventum
inter nos est, adhuc differamus. .
SAGR. Qutio, porius hoc tempore, dum in
Luna sumus, a rebus ad illam pertinentibus nos ex
pediamus , ne alio tempore longuin adeo sit iter
emetiendum .
SALV. Volo , utvis. Et ut a generalioribus
exordiar, pcrſuaſum habeo, globam lunarem baud
parum a terrestri disserre , licet aliqua commuaia
etiam habere conspiciantur. Communionem pri
mò , deinde diversitatem explicabo. Conformis
absq ; dnbio Luna Terræ est ratione figuræ , quam
rotundam else , necessatiò concluditor ex adfpe & u
.
diſci ejus pejfecte circularis, & e modo recipiendi
lumen
 COSMICUM . 72
lumen [ olare . Nam fi Lunæſuperficies plana effet, PrimaLut
ineodem momento, toca pariter illuminaretur , pa- canformitas
ritérque tota, in eodem momento luinine privare- ratione Fi
tur; non autem primo partes Solem reſpicientes , & guræ,pro
fucceſſivè ſequenres, fic ut ad oppofitionem progref- batur amo?
fa, non autemante, totusapparensdiſcusilluftre nat doillumi
ionis
tur. Cui contrarium , prorſus eveniret , fi viſibilis Solaris .
y ejas fuperficies effet concava : hoc eft , illuminatio
inciperet à partibus everfis à Sole. Deinde non Secunda
T
minus ac Terra , per fe obfcura eft & opaca, per ta
conformi
, quod
quam
cut
opacitacem
lume
apta eft ad recipiendum & reper !
iendum n Solis quod facere, nifi talis effet, Luna pari
* non poffet. Tertio materiam ejus denfiflimam fo tenebrosa
19, lidiſſimánque judico,non minus ac Terrx. Claro eft.
facis argumento ſuperficies ejus eft,magnam partem Tertia Mai
.
inæqualis, ob multas eminentias atque cavitates, ope teria Lu ne
10
Teleſcopii dete &tas : quarum eminentiarum multe denſa eft
per omnia reſpondent aſperrimis & præruptis apud atque mone
Ro nos montibus : -mulæ longo certum circiter milli-rtoja, ficut
Elm arium tracta continuantur : aliquæ in nodum quafi do Terre.
HEL
& cumulum ar &tantur. Apparent etiam ibi multi Quarta.
fcopali avula acfolitarii, confragoli fatis & abra Luna ratio ,
de pti. Maxime vero frequentes ibi conſpiciuotur aga ne claritse
105:
geres (utar enim nomine, cum ad rem exprimendam tis loobcha
vich aptius aliud haud occurrat) iique ſatiseminentes, ritaris,di
qui diverſe magnitadinis areas includunt ac cir- du
jtinet
as as
partes
ori cumdant, formantque varias figuras , præcipuè cir babet, ficut
he culares , quarum nultæ habent in medio montern do Globos
mu fatis altum : pauciores inateria nonnihil obfcura terreſtris
o fins explentur, tali ſcilicet , qualis eft magnarum macu- reſpectu fuy
for larut , quæ libero ocolo videntur . Atque hæ ſunt perficiei
que majores arez : numerus dein earum ,que minus terrene
eio
rr minifque fpatii occupant,circularium ferè onsnium ,
Dicht eft maximus,
UNTE G4 Quarto ,
है
80 SYSTEMA
Superficies Quarto, quemadmodnm superficies noftri glob!
maris è diftin fta est in duas maximas partes, hoc est, terce
longinquo ftrem & aquaticam : sic in disco Lunari quoque
intuentibus, videmuS jn signem patioium diversitatem quorum
terreſtri s ,
obſcurior alia magis, minns alia splendent. Quorum quidem
apparet, aspectui, valdesimilis esset aspc t us facici Terræ , si
quis e Luna, vel ex alia fimili distancia eam a Sole
Quinta illustratam intueri poflet. Nam superficies Maris
Phases feu 0bsCurior apparet clarior autem ilia Terræ .
mutationes
figurarum Quinto sicuti nos a Terra Lunam nunc videmus
in terra, orbepleno lucere, modo æqua portione dividi, mox
fimili modo, in falcem curvari, nonnunquam omnino conspe& ui
eademque noftro fubtrahi, quando nimirum radiis solaribus
periodo fiunt occultatur , immerse tenebris ea parte quæ Terram
ut in Luna.
rcCpjc}t : jta pracjfj conspiceremus ettam è Luna,
eadem periodo, iisdemque phasibus illuminatam a
Sole faciem Terræ . Sexto.
SAGK. Subsistc parum ,Salviate. Quod illu
minatio Terrr » ratione phasium , apparitura Gt e
Luna per omnia similis huic, quam e Terra nos ob
servamus in Luna, id quidem intelligo ; fed non be
ne capio, quomodo ilia fiat eadem periodo.: siqui
dem illuminatio Solis in superficie lunari fit uno
mense , verùm in Terreftri viginti quatuor horis.
SALV. Vcrnm cst, quod effe& us Solis, in illu
minandis illis duobus corporibus , obeundaque
splendore suo tota illorum superficie, absolvatur in
Terra quidem , unico die naturali , in Luna vero ,
menCe ; Sed non ex hoc solo pendet yariatio figura
rumseu phasium , quibus terrestris superficieipar
tes illuminatæ conspicerentur e Luna : verùm ex
diversis aspe& ibus,quæ Lunæ cum Sole intercedunt.
Hinc si verbi gratia , Luna Solis motum exa cte se
queretur, & aliquo casu semper in ea linca, quæ Ter
ram
 *
COSMICVM . 81
ram inter ac Solcm describitur, hæreret eo aspe & u
quem nos conjun & ionem appellamus , tunc Inna
semper idem Terræ hemisphærium Soli obje & um
jntueretur , idque perpetua luce undiq; perswurri.
Sicuti contra , si Lunasemper eflet in oppositionc
Solis, nunquam Terram videret, quippe parte ſui tc
nebrosa, & proinde invisibili, Lunæ semper obje
& am . Sed quando Luna est in qudratura Solis,
tune hemifphærii terrestris, Lunæ obje cti medietas 4

ป ilia, quæ Solem respicit, luminosa est : & altcra a So

. leaversa.est obscura : & proinde pars Terræ illu
minata, circuli dimidii figuram Lunæ exhiberet.
NE SAGR . Omnia re & iſſime capio , & jam (atis
LO intclligo, Lunam digredientem aboppositione Solis,
12 ubi nihil de illuminata terrestri ſupcrsicie videbat,
atquc indies accedentem ad Solem , paulatim eon
spicere particulam aliquam saciei Terra illuminatæ,
eamque in fornia tenuis falcis, cum terra sit rotun
da : deinde dum Luna iio motu , de die in diem
3 Soli fit vicinior, plus plulque semper ei de illumina
te hemisphærio terrestri aperitur, sic ut ad quadra
turam progreflæ exa & è medietas objiciatur , ficuti
30 nos vicifllm tantundem de Luna conspicimus, Con .
tinuato postmodum acceflu versus conjun ctionem ,
fucceflive pars major de illuminata (uperficie scse
ostendit : tandem in conjun & ione , totum hemi,
sphaxium Inminosum apparct. Et in summa, re
& iflime percipio, qaod id , quod accidit habitato
3 ribus Terræ, etiam Lunæ, si qui essent, incolis acci
deret, intuentibus Terram ,scd ordine contrario , ni
mirum quando,Lunanobis plena est,& in oppositi
76 one Solis , tune Lanaribns Terra eflet in conjun
co & ionc Solis, obscura prorsus & invisibilis. Contra
flatus ille , qui nobis est conjunstio Luna cum
10 Sole,
 82 SISTEMA
Solc, & proinde Lona fileus & obſcura, foret illis
oppoſitio Terræ & Solis, & ita dicam, Terra plena,
hoc eft , tota luminofa. Et tandem quanta pars
fuperficiei luminaris illuminatæ de die in diem fefe
nobis exhiber , canta qaoque pars obfcuræ Terra,
codem tempore, Lunæ objicitur : & quantum ob
fcuræ Lunæ nobis obverfatur , tantundem illumi.
natæ Terræ obverſatur Lunæ : ficut folùm in qua
draturis illi medium orbem illuminatæ Lunæ , & hi
tantundem Terræ confpiciant. Una in re actiones
illä muraæ differre mihi videntur. Nimirum po
fito, non autem conceffo, quod in Luna fit, qui Ter
ram inde contueatur, is quotidie videret totam fu
perficiem terreftrem, mediante motu Lunæ circa
Terram , 24. aut 25. horis : nos autem nihil vide
mus aliud, nifi medietatem Lunæ , cum ea non
revolvatur in ſeipſam : quod fieri neceffe effet , fi fc
nobis totam oftenderet.
SA LV . Dummodo id non accidat contrarii
gracia, hoc eſt, ut revolutio Terræ in feipfam , caufa
fit, ob quam , alteram medietatem nunquam videa
mus : id quod ita neceffario fieret , fi illa haberet
Epyciclum. Sed'ubi manet altera differentia , quæ
Tatar Terra
alceri ifti à te obſervatæ ex adverfo refpondeat ?
fanmamado SAGR, Ecquæ illa ? jam cnim alia mihinon
medietatem occurrit.
Lans , doo SALV . Ea eft, cùm Terra ( ut re&tè notafti)
pozdžetas non niſi medietatem Lunæ confpiciar, è Luna verò
Lafo
Therainodo
confpiciatur tota Terra , quòd contrà tota Terra
tatar Ter videt Lanam , fed Lunx medietatem folum vider
Tooteconfpi Terra. Nam habitacores,ut ita dicair , fremiſphæ
rii Lunaris fuperioris, quod nobis eft inviGbile , ca
rent omnino confpe & u Terræ : atque ifti forte font
Azich honcs. Occurrit jam hoc loco mihi cer
tom
 COSMICVM . 83
tum quoddam phænomenon , ab Academico no
ftro núper obſervatum in Luna , undeduæ neceffa- E Terra
pluſquam
riæ conſequentiæ deducuntur : una , quod de Lona medietas
paulo plus medierate videamus : altera, quod - Lune con
tus Lunæ præciſe Terræ centrum obfervet. Et phæ. fpicitur.
nomenon , & obſervatio fic habet. Quandoqui
dem Lunæ, commerciuni quoddam, ac ſympathia
naturalis intercedit cum Terra, verſus quam illa ta
li determinata fui parte fpe&tat , neceffarium eft , ut .
linea recta quæ centra illorum conjungit , ſemper
tranfeat per idem pun &tum ſuperficiei Lunaris. un
de is, qui è centro Terræ Lunam intueretur , vide
ret ſemper eundem Lunæ diſcum præciſe termina
tum ab eadem circumferentia . Si quis vero fuper
ficiei terreftri inhiftit, radius ab ejus oculo uſqne að
centrum Lunaris globi pergreffus , non tranfiret
per idem pun& um ſuperficiei Lonaris ,per quod
tranfit linea centrum Terræ Lunæque committens,
nifi cum ei Luna verticalis effer: Lunâ vero pofita in
Oriente vel Occidente, pun&um incidentiæ radii vi
fivi ſugerius eftpun &to linex, centra committentis :
& proinde deregitur aliqua pars hemiſphäri Lunaris
verſus circumferentiam ſuperiorem , & abfconditor
tantundem de parte inferiore: deregitur inquam &
abfconditur refpe&tu hemiſphxrit q, uod confpice
retur ex vero centro Terræ : & quia pars circum
ferentia Lunaris, orienti Lanæ ſuperior, occidenti
inferior eft, facisergo notabilis erit facienda diffe
rentia afpe& usiftarum partium ſuperioris & inferi
oris, ſicutjamaperiantur, mox abſcondancor ma
culæ, vel aliæ illarum partium res notabiles. Similis
variatio obfervari quoque debebat verſus extremi
tatem borcalem & auitralem ejuſdem diſci , prout
• Luna in hoc aut illo ventre ſui Draconis invenitur.
Nam
G

B4 SISTEMA
Nam si est septentrionalis, aliquæ partium ejus sep
tentrionalium absconduntur, & australium detegun
tur ,& e contra. Jam hasee consequentias rcvera
ita sesc habere, Tclcscopii fide certiores reddimur.
Sunt cnim in Luna duæ certæ maculæ, quarom una,
Dutmacul& Lunâ meridianum attingentc, Corum spe & at; alte
in Lunaob- ri t\ qUaQ liametraliter opponitur. Prior etiam
servat*,qua abfqUC Telescopic conspicua est , non item altera.
fyit'efm in Prior (Corica illk )macula eftcxigua, ovali figura,
fweometu te.à maximis aliis divisa : opposita, minor est, pari
nere refpe- terque a grandioribus interfe & a, in campo satis cla
Etum ad ro cita. In ambabus hisce di ctæ variationes mani
Terrtm . fcfle observantur , ut appareat , cas contrario inter
se modo jam cfle vicinas limbo disci lunaris , jam
ab eo remotas, ea cum differentia , ut intervallum
inter Coricam maculam & disci circumserentiam
plusquam dupto majus sit una quam alia vice : in
altera vero macula,quippe circumferentiæ vicinio .
re , hæc differentia , unaquam alia vice triplo major
apparet. Hinc maniseftum est, Lunam veluti mag .
netica virtute instin & am , conftanter una sui facie
terrestrem globum rtspiccre , nec unquam inde die
verti.
SA< K. Ecquando tandem ope hujus admira?
bilis instrument! fa ftarum obscrvationum inventio
numque finis statuctur?
SALV. Si , qui suit hactenus, idem quoque
deinceps erit admirandarum inventionum progres
ses, estquod speremus , nos procedentc temgorc
vifuros ea ,quæ jam ne quidem imaginatione conci
Sextd.terra
Luna
pCre poflumus. Sed ut ad institutnm ſermonem
mutuo lu
redeamus, aio, sextam Lunæ cum Terra conveni
mineclare. cntiam nanc effe , quod ' quemadmodum Luna,
frunt, magna temporis parte ſupplct defe & um luminis fo
laris
 COSMICVM . 85
laris, & refle ftionc sui luminis no ctes nobis saris cla
11 ras efficit : ita Terra vicem ipsi Lunæ reponens, rc
1 fundit ipsi lumen, quod magis ei neceflarium eft, ra
dios solaces illuminarione fortissima refle & endo: quæ
illuminatio Lunarem, opinione mea, tanto magis su
1
perat, qoanco Terrcna superficies Lunareni exce
dit .

4.
SACK . Antequam ultra, Salviate, pergis,fine
ostendam tibi , ut ad primum quasi nutum tuum
penetraverim in caussam accidentis cujusdam , de
quo sexcenties cum cogitafiem , cam tamen excogi
tare non potui. Vis hoc dicere , lumien quoddam Lumen
1
ſuboscurum , in Luna, maxime cum est falcata, con- Terra in
1
spectum , proficisci ex refle ctione luminis solaris in Lunam re
1
ſuperficieTerræ & Maris: quod quidem lumen tan- flexione
to clarius apparet, quanto falx et accutior. tum e- proje& um
nim pars Terræ lumino(a, Lunæ obje&a, major est,
.
juxta id quod paullo ante suit conclusum : quod
1 nimirum semper pars Terræ Lunæ obje&a , tam fit
luminofa , quam est obscura pars Lunæ , obje&a
Terræ. Unde quando Luna tenuitur est falcata,
& conscquenter eius pars tenebrosa grandis eciam
erit illumiuata pars Terræ e Lunâ conspe & a3 tan
toque potentius lumen refle & et.
SALV . Hæc ipsiſfima est eorum quæ dixi fen
tentia,In summa, per jucunda res est, colloquicum
.
hominibus judicio &appræhensiva faciltatevalenti*
bus, maxime cum in asserenda veritate dissertatio
conſumitur. Incidi sæpenumero in homines adeo
duri cerebri, vt a me sexcenties incnlcata ista quæ tu
subito , tuopte ingenio penetrasti, percipere tamen
haud potuerint.
SIMPL. Si hoc dicis, non potuiſſe te ita hæc
illis ob oculos consticuerc ut intciligerent , equidem
valde
:
 86 SISTEMA
valde miror; neque dubito , fi ex toa explications
rcm non percepernnt, ex nulla cujusquam alterius
essc percepturos; cum omnia clare adeo dilucidave
ris, sin autem hoc innuis, illis tc persuaderc non
pptuifle ut crcderent, id minime miror. nam mc
ipsum in eorum esse numero profiteor , qui fermo
nes tuos intclligant potius quam probent : cum & in
bac, & partim in cæteris sex congruentils multe sese
difficultates offerant, quas promam, ubi tua absol
veris.
SALV . Veritatis investigande desidcrium ,
quam ad rem (apientum hominum , hoc est, tai si
Septimas
milium obje & iones mnltum conferent, in iis quæ .

Terra do restant absolvcndis me brevislimum faciet.Esto ita

Lunaſibi que septitm congruentia, quod ut benefieii,fie etiam .
mutuas ec offensionis mataas vices exercent. Unde Luna, fi
lipſes infer cuti fepsnumero in illumtnationis sui faftigio, Ter
runt. ræ inter se ac Solcm interpositione, patitur Eclipiin,
ac lumine privatur; sic ipsa vicissim interpoiitu suo
Terram inter ac Solcm , illam hujus lumine privat.
Etsi vero hæc vindi&ta magnitudinem off:nsæ non
æquat; cum Luna & frequenter, & satis longo tem
pore umbræ terrenæ totaliter imm rrsa maneat,
nunqaam autem tota Terra, nee longo spatio tem
poris obumbrecur a Luna: li tamen hujus parviras
corporis cum illius magnitudine comparetur, om
nino dicendum est, animi fortitudinem , ut italo
quar, in Luna maximam esse.
1
Ha ftenus de congruentia: nunc disparitas etiam
explicanda Teniret : cum autem Simplicius in no
stri gratiam aliqua dubia velit allatis opponere , o
peræpretinm fuerit' , audire ilia prius & excutcre,
quam ad ulteriora progrediamur.
SAGR. Its. nam est credibile, Simplicium ni
hil
 STSTEM A ST
hi! contradi cturum csse disparitatibus atque diffc
renttis inter Terram & Lunam , ut quarum ſub
tantias ipse pro diverfiffimis habet.
1 SIMPL, E congrucntiis a tc recitatis , cum
Tcrræ Lunam comparares, non possum sine contra
di& ione, nisi primam & duas scquentes admittere.
Admitto primam, hocest, figuramsphæricam :quan
quam etiam in hac nescio quid dubii (ubest. Existis,
mo namque Lunæ superficiem esse politifllmam , &
instar speculi tersam : cum contra vel manu paIpe
)
mus, Terram esse scabrosiflimam & asperam . Vc
. rum ista superficiei inæqualitas in alia quadam alla
z tarum à tc congruentiarum expendenda vcniet,qu6
cam reservo .
1 Deinde quod Luna , juxta secundam tuam con
gruentiam , opaca sit & obscura sicuti Terra, ibinon
nisi primum attribntum , scilicet opacitatis admitto ,
eclipsium solarium experimentis edo & us. Nam ft
Luna esset transparens, aer in totali obscuratione So
lis non esset adeo tenebrosus ut csse solet , fed per
.
transparsntiam corporis Lunaris tratfeeretyr lux
.
refracta, ut per densiores nubes fieri videmus. Sed
1
quod attinet obscuritacem , non credo, Lunam om- Lux ſecure
nino privatam esse luce, sicuti Terra : imo clarita- daria Land
tem illam , qur in reliquoejus diTco, ultra tenuiaſetur
proprie.cea
.
cornua a Sole illuslrata conspicitur, existimo efleTerra impo
proprinm cjii ac naturale lumen , non autem re- teus ^i .
flexum a Terra, ut quæ propter sommam asperita- fle&tendos
1
tem & obscuritatem suam , radios solarcs refle& en-radio sſol*
di sacultate destituitur. res

In tertia congruentia partim consentio tecum , Subſtantia

Cæleftë im.
partim ctiam dissentio. consentio judicando cor penetrabile
pus Lunæ solidissimum ac durum ,adinstar Terræ, & indicat.
plus aliquanto, Nam fi credimus Aristoteli, Cæli Ariftot.
duriti
I
 88 SISTEMA
duritiem impenetrabilem 3 & Stellas densiores Cœli
partes efle i neccssarium est & ipsas efle solidiflimas
ac impenetrabiles.
SAGP . Egregiam vero palatiis extruendis
materiam suppeditaret CœIom 4 si quis inde promere
Share

posset, utpote adeo duram ac transparentem .

SALV. Imo vero peflimam . Cum enim prop
ter suminam tranſparentiam omnino sit invifibilis,
non sine summo periculo impingendi in ftipites, &
capiris vulnerandi, per talem domum incedcre quis
posset.
SAGR . !d vero periculi metuendum non fo
Materia
fet, si verum est, quod aliqui Peripateticorum afſc
Celeftisin- runt' Cœ*um effe intangibile. Si ergo materiam
tangibllis. Cœlestem tangere non possumus, non possemus eti
am in cam impingere.
SALV. Id vero nihil juvaret. Nam etsi Cœle
fis materia tangi non potest, dt qualitate tangibili
deftituta : ipsa tamen potest elementaria corpora
tangere, Jam aurem ad lxdendum perinde , atque
etiam pejus est, siipsa impingat in nos, quam ii nos 1

impingamus in illam. Sed relinquamus ista palatia,

velut re&ius dicam , extructa in aere castella3 neque
Simplicium impediamus.
SIMPL. Quæstio, quam obiter attigisti , dif 1

ficiliorum una est quæ in philosophia tra & antur : & 1

sgo de ea pulcherrimas cathedrarii cujusdam do»
& oris Patavini meditationes habeo : quas nunc ta
men attingere, tempus non pcrniiuit. Ut igiturad
propositum nostrum redeamus, respondeo , putare
Superficies
me Lunam Terrâ solidiorem : sed non argumentor,
Luna plus. ntl tu ^acIS' *k afperitatc seabritieque superficiei ip
quam fyecu fius, fed potiusa contrario , hoc est, ab aptitudi
li terja. ne ad recipiendum (ut videamus apud nos in gem
mis
 COS MICUM . ag
mis durioribus accidere) ſplendorem lævoremque
$ quovis cerfiflimo ſpeculo ſuperiorem .Nam talem lu .
perficiem ejus effe neceffe eft , ut fortiter adco co
5 lares radios ad nos refle & ere poſſit. Illæ deinde quas Eminentice
FC dicis apparentiæ montium , ſcopulorum aggerum ,
vallorum , &c. meræ funt illuſiones. Audivi non- tes in Luna
nunquam in pablicis diſputationibus contra nova funt illufina
tores illos animosè propugnari, tales apparentias ones opaci
non aliunde provenire, quam à partibus inæqualiter et perſpicui.
opacis & perſpicuis, è qualibus interiores exterioreſ
que partes Lunæ compofitæ funt : ut fæpenumero
videmus accidere in cryftallo ,in ſuccino , & in mul
tis lapidibus pretiofis perfe& è expolitis, ubi propter
opacitatem aliquarum partium , aliarúmque tráns
[parentiam , variæ concavitatcs & prominentiæ apo.
parent.
In quarta congruentia concedo', terrcftrisglebi
ſuperficicm è longinquo confpe & am , fa &turam duas
diverfas apparentias; hoceftclariorem unam , alte
rim obfcuriorem : fed exiftimo, diverſitates haſce
contrario modo quam tu dicis , eventuras , nt
mirum Aquz ſuperficiem apparituram lucidam
eft enim polita & tranſparens : Terræ verò , ob
fcuram , propter fuam opacitatom & ſcabriti
em ad reverberaydum lumen ſolare minus ido
neam .
Quintam congruentiam admitto totam , & re
&è capio , fi Terra ſplenderet inftar Lunæ , ſuper ,
deeam contuentibus exhibicuranı effe phaſes con
formes illis quas nos obſervamus in Luna. In
telligo quoque periodum illuminationis Terræ va
riationíſque phaGum fore menftruam , etfi Sol
eam totam obcat 24. horis. Denique non invis
tus admitto , Solam Lanæ medietatem ab univerſa
H Terra
* 110
 90 SISTEMA
Terra conspici,& univcrsam Terram conspici solum
a mcdictatc Lunæ. De cstero falsifTimum arbitror, à .

Luna lumen Terræ recipi poffe,cum sit obscuriflima

opaca & incptiflima ad refle & endumsolare lumen,
quomodo Luna nobia illud bene refle cVit.Et5ut dixi,
credo,lumen i!lud,quod in reliqua Lunari facie ultra
cornua Solis illuminatione sp!endentia,Lunæ propri*
um sit ac naturale. Rem magnam præstiteris, si aliud
mini persuascris.
Septima congruentia de mutuis eclipsibus, itidem
admitti potest : quanquam ea quam tu Terræ vocal
Eclipſm , proprie Solis Eclipsis appellari solet. Atq;
hae sunt, quæ septem congruentiis tuis opponenda
in hoc tempore occurrebant, quas ad instantias si
quid respondere tibi placuerit, lubens audiam.
SALV. Si response tua re ftc sum aflecutu!,
tfdentur adhuc aliquæ conclusiones , quas Lunæac
Terræ communes facieba ,intcr nos esse controverſæ.
Tu putas Lunam tcrsam ac lævem instar spcculi, pro
indeque ad refle & endum nobis solare lumen aptam :
Terram contra ratione suæ afperitatis,simi!i reflextd
ni faciendæ imparem . Lunam concedis esss folidam
ac dura 3atq; idarguis ex eo,quod sit polira ac terfa,
non autem ex eo3quod montosa. Cur vero montosa
videatur,ejus rei caosam a(figna?,quod partibus plus
aut minus opacis pcrspicuisq; constet. Tandem cx.
istimas,ſecundariam iliam lucem propriam esseLunæ ;
nee reflexione Terr* produ ctam ; quanquam ex Ma
ri,ob superficiem ejus æquabilem ,refl:xionis aliquid
II. Saggia .. fieri non negas.Quod ad errorem tuum attinetsquali
tore.Leto reflexio Lunæ tanqua e speculo fiat,ut eximam eum
rereSolari.tibi,parum spei superest, cam videam , ea quæ de hac
quam
materia in Exploratore , . Literif Solaribus commu
li terja. nis amicl noftri leguntur ,nihjl in animo tuo profecil
[c :
 COSMICVM .
ſe: si tamen ilia qu* ibiperscriptafunt, attcnte legisti. 91
SIMP. Legi cursim & perfun& orie, pro rati
In onetemporis exigui , quod ' ftudiis solidioribus
* mihi reliquum est. Si tamen addu&is aut iftarum
disi rationum nonnullis , aut aliis, eximerc mihi dubia
le cogitas ; cas auscultabo attentiffime.
SALV . Dicam quicquid ad præscns in mentem
like mihi vencrit. Ac fieri fane potest, ut inter sc com
misceam & cogitationes meas proprias , & ca quæ
o di&tis libris mihi leditaea funt : quibus quidsm
ou abunde mihi satisfa & um probe mcmini , quanquam
He conclusioncs aspc& a primo magna paradoxa mihi
en viderentur. Hoc est in questions, Simplici, num ad
y faciendam reflexionieni talem , qualis nos \ Luna
perstringitj requiratur,ut superficies, ex qua fit refle
xio, tam tersa levisque fit quam estspeculi: an ver
1 r6 magis sit accommodata superficies non terfa, nee
di lævis, fed aspera maleque polita. Quod si jam ex
duplici nobis opposita fuperficie dua reflcâiones
nos ferirent , una lucidior , altera minus lucida;
quæritur, ex his duabus superficiebuj, vtra clarior,
H & vtra obscurior oculis nostris apparebit,
ed SIMP Ea, fine dubio, qux fortras mihi lumen Lune fica ?
o reflectet, adspc & u clarior erir, & altera obscurior. perficiem
SALV. Accipe, 6 placet, istud speculum , quod "if'ram
ex illo muro perider, & exeamus in atrium . Veni- effe
, prolicë
demonftra
to , Sagredc,speculum illi muro, qui a Sole feritur, tur.
adfigico. Difcedamns, & umbram isthic fubeamus.
Ecce duas soperficiesa Sole percussas , & muri sci
und licet, & speculi. Die mihi jam , utra harum elarior
appafeat,muri,an speculi > nil nc refpondes?
he SAGR. Respondendi partes Simplicio con
THE mitto, dehac re dubitanti, nam quod ad me , jevi
ito experientiæ principio
H
persuasum habco ,necef
farið
ll 2
 1

92 SISTEMA
Cario Luam valde tmpolita (upcrficie esse .
SALV . Dic Simolici , si tibidepingendus eflet
istc cum affixo fpeculo murus, utrum in depingen
do muro, an veto fpeculo , colorcs obscuriorcs
adhibercs ?
SIMP. Utique in fpeculo.
SALV. Jam si de superticie, quæ clarfor appa
rct, forcior exit reflexio luminis; sortlus quoque so .
lares radios refle ctet mnrus quim speculnm .
SIMP. Optime, numquid hisce mcliora habes
experimenta t Tu nos eo loco statuifti, quo reverbe.
ratio foeculi non pertingit. Verum hue meeum
transi, vcni modd.
" SAGR . Forte frecularis reflexionis locum quæris.
SIM P. Ita, Domine.
SAGR ; Vide tibi illam in opposito muro,
magnitudini fpeculi exacts respondentem , & |clari
tati Solis proximam .
SIMP. Veni ergo hue , & hinc afpice ſpeaili
superficiem , poterisque dicere, num ilia muri super
ficie sit obsenrior.
SAGR. Tu modo cam afpice: nam ego nolo
cæcari , quam nee visam , hoc in loco splendidifli
mam , & solari Iumini aut parem , aut æmulam
else, bene novis
SIMP. Q2are dicis ergo , fpeculi reflexionem
esse obtusiorem i!lâ ? Ego video , in opposito illo
muro , cui & alterius illuminariparietes, & una fpe
culi reflexio impingitur , illam fpeculi multo clario
rem effe : pariterque video , quod ex hoc loco
idem speculum hand paulo clarius appareat ipso
muro .
SALV. Antevertisti solertia tua , nam hac
ipfa observatione mihi jopus erat ad rcliqua decla
randa.
 COSMICVM .. 93
canda. Vides ergo differentiam inter duas refle
kiones, emanantes a duplici superficie3una muri, al
tera fpeculi , utraque eodem exacte modo so
laribusradiisi cta , vides quoque, murireflexionem
in omnes partes ci oppofitas undique diffbndi : fed
i'iam fpeculi , in unam solummodo partem exten
di , non ampliorem ipso speculo .' Vides deni<
que , muri ſuperficiem ex quo tandem cinque loco
conspe & am , semper zequalem sibi ipfi claritatem ob
tinere,splendidioreniubiq; quàm sit ilia fpeculi,ex
cepto solum exiguo illo loco , fpeculi reflexione
percusib, nam isthinc speculum muro multo clarius
apparet. Ex hisce sensu ipso & quasi palpando per
ceptis experimentis , meo quVdem judicio satis ex
pedite quis potest in cognitionem venire , num e
Luna reflexio , tanquam e speculo , an vero tan
quam e muro , hoc est, num e lævi an aspera super
| ficie ad nos trajiciatur,
SAGR. Si Lunæ ipsi pqesens adessem , non
poflem opinor asperitatem ejus superficiei , velipso
conta & u magis , quam ex hoc' sermonc percipere.
Luna quoeunque positu visa , respe& u Solis ac
nostri, superficiem suam radiis solaribus perfu
3 fam , semper æquabili claritate nobisexhibet , effe
* tus, qui exa & e congruit cum illo muri, quem quo
eunque loco contuearis, æquabiliter ubique clarum
animadvertes: discrepant autem e speculo, quod
C ex uno solo loco luminosum , e cæteiis omnibus ob
scurum apparet. Prætcrea lux ad nos e muro re
flexa, tolerabilis est , ac debilis in comparatione Iu
minis spccularis, quod vehemeiuiifimum est, ac
paulo minus primaria e Sole progressa luce visum
offendit. Haud secus amabilis adspe & u Lune fa
cies est ; quæ si esset instar fpeculi , præsertim cum
H 3 propter
Du
 94 SISTEMA
propter ylcinitatcm ad Solis magnitudinem accc
dere vic'cuur , fulgor ejus absolute cssct intole
rabili* , putaremusque nos altcrum quasi Solem
intueri.
SALV. Noli, quiso , Sagrede, dcmonstrationi
meæ plus tribuere quam ex ea sequitur. Con
tra movebo tibi Instantiam , quæ nescio anita
facile solvi poffit. Habes hoc pro magna diversita
te Lunam inter & speculum , quod ilia reflexionem
in omnes partes emittit æqualiter, ut sacit mnrus :
at speculum in unum solummodo determinatum lo
cum : atq;inde concludis, Lunam esse muro similem ,
Spent* place non fpecuIo. Ego vero tibi dico , speculum hoc
ná reflexio cmlttere reflexionem in unum tantùm locuni idco ,
ram in mnī quia superficies ejus plana est : & cum angulus re
tantkm lo- flexionis radiorum semper sit æqualis angulo inció
cum ,Sph*- dentiæ ? necesse est, ut radii e superficic pfana jun.
rica vero
quaquaver .
& im reflc &tantur versus eundem locum . Cum au
fum projici. tem superficiem incidentes, ad angulos zqaales an
unt. gulis incidentiæ , mediante infinitate inclinationum
soperficiem spharicam componentium in omnes
partes refle & antur ; ideoque & Luna quaquaver
fum reflexionem projicitjnon autem in unum tan
tùm locum , ut fit in speculo piano .
SIMP, Hæc ipsa obje & ionum illarum cst una,
quas in contrarium adducere volebam .
SAGR. Si hæc est una , necefle eft ut earum
Habeas plures: explica igitur ilias. Nam hæc pri
ma plus obfuturatibiquam profutara videtur.
SIMP. Tu pronunctasti ceu rem mahifestam ,
quod reflexio muriistius, tam clara sit & illumi
nans, quim ilia Lunaris. Ego vero iftam cum bac
comparatam, quasinullius momenti puto . “Nam
in hocce negotio illuminationis respicienda eft ac
diftin
 COSMICVM .. .95
diftinguenda soh*ra activitatis. Ecquis verò Sphera
vi tatis adia
in
dubitat, corpora Coelestia habcre majorem ( phæ. corporibus
- ram a & ivitatis , quam hæc nostra Elemeotaria, Coelestibus
Es caduca & mortalia ? Et iste deniquc marus quid est major
quam
« aliud est quam obscuræ Terra non nihil, ad illu-elem i»
enta :
• minandum ineptæ ? ribwe.
S AGR. Credo , te hie quoque valde decipi.
Sed venio ad primam instantiam a Salviato motam ,
& conlidero, ad efficiendum , ut obje ctum aliquod
nobis luminosum appareat,non ſufficere, ut id radiia
corporis illuminanti? perstringatur:sed etia opusefle
ut reflexi radii perveniant ad oculum nostrum , quod
manisestum est exempIo (pcculi illius , absque dubio
lurninofis Solis radiis verberati quidem ; nee tamen
ullum lumen aut claritatem exhibentis , nisi oculum
certo illi loco, qua reflexio incedit , admoveamus.
Considcrcmus jam , quid sit futurum , si speculum
sphærica superficie tumeret : ubi sine dubio depre
hendemus , reflexionis illius , a tota ſuperficie illu
minata factæ minimam partem in oculum certi spe
t atoris incidcre , cum minima particula totius su
perficiei sphæricæ fit ilia , cujus inclinatio repercu
tit radium ad certum oculi locum : undc minimam
convenit efle ptrtem superficiei sph gricæ , quæ oculo
sesc splendentem exhibet, omnibus aliis manentibus
obscuris. Quod si ergo Luna,ſpeculi lævorem has
beret, cjus pars minima Solis s plendorem oculis
cerci{pectitoris ingereret , quamvis totum hemis
phærium radiis solaribus esset expositum : reliqua
vero pars spectitoris oeulo tanquam non illuminata,
& proinde nee vifibilis , ac ipsa denique Luna pror
7 개 fus invisibilis apparet, cum illam particulam , unde
N reflexioprocederet, propter suam parvitatem nimi
amque diſtanciam ,evanescerc sit necesse. Et qaem
H4 admodum
96 SISTEMA
admodum oculo ilia eflet invisibilis : ita ejus illu
minatio nulla evaderct . Eft enim impoffibile ,-ut
corpus aliquod luminosum splehdore suo tcnebras
noftras amoveat, & nos tamen illud non vidcamns.
SALV . Fige, quæſo Sagrcde , pedcm in hoc
loc© . Nam ore vultuquc Simplicii npn obscura
comparent indicia, quod aut non bcne capiat, ant
non satis probet id quod evidentilTime vcriflimequc
dixisti. Et tamcn in mentem jam mihi vcnit,
etiam alio experimcnto scrupulum ci omnem eximi
posse. Vidiin camera supcriore magnum specu
lum sphæricum :curemus illud adferri, & intcrea
Simpliciusconftderatum cat, quanta fit amplitudi
ne claritas ilia, quam inferioris ambulacri parieti re
flexio plani speculi impegit.
SIMP. Video claritatem paulo mjnorem ;quàm
fi re ctis Solis radiis ille locus percutererur.
SALV. Sic est revcra- " Jam dicito mihi , si
remoto parvo isto speculo piano , in locum cjus
(ubstitnamus magnum illud sphæricum , quem
refiexionis cjus etfc & um in eodem paricte futurum
putas ?
SIMP. Credo , multo majorcm ampliorem
que lucem illud essc sparfurum .
SALA. Quod & vero illuminatio aut nul
la , aút ita erit exigua , ut vix sentire potlis, quid
tum dices ?
SIM P. Cum effe& um videro , dc responsionc
eogitabo ,
SALV . Ecce speculum 9 qnod juxta alterum
collocari volo ' Sed prius hue concedamus in illius
e piano speculo refiexionis viciniam . Observa quan
ta loci percussi claritas sit, & quam distni & è omnes
muri minuti qernantur.
SIMP
 COSMICUM . 97
SIMPL. Vidi & obscrvavi opfime. Nunc
dcerum speculum juxta primum colloca.
SALV. Ecce tibi illud , nam 'ut primum mi.
putias observarc cæpifti, hie collocjtum suit tc non
animadvertante : tantum scilicet in reliquo pariete,
luminis erat incrementum . Ecce jam ibi subla
tam omnem reflexionem , quamvis ibidem mag
num speculum convexum remanscrit. Amoveatur
hoc etiam , & postea reponatur si placet , nee ullam
lucis mutationem in toto muro sentics, Igitur ad
oculum tibi demonstravi, reflexionem Solisin spe
culo fpbærico convexo fa & am , non illuminare vici
na loca ſensibilitcr. Quid jam ad hanc responde
bis experientiam .
SIMP . Metuo , nc hie præstigiarum aliquid
interveniat. Utique video ex isto speculo mag
num exire splendor ?m , qui quasi aciem oculorum
hebetat ; & quod plus est, semper eo video , ex
quoeunque loco soculum intuear : & video eum
mutare sitnm in fuperficic (peculi , prout illud ex
hocaut illo loco respicio. Unde necessario con
cluditur , lumen satis fbrtiter in omnes partes refle
1 & i, &per consequens non minus potenter in ilium
parietem , ac in meum oculum'.
SALV. Vides ergo , quam oporteat esle cau
tum ac circumspcl um in assentiendo his , quæ sola
ratiocinatione nobis ingeruntur. Ea quæ tu disscris,
habere magnam speciem non dubito ; nihilomi
nus fenfuum experientia contrarium ostendi, tutc
modo vidisti.
TI
SIMP. Quomodo igitur cum re ifta compara
tum est ?
$ SALV. Dicsm tibi meam sententiam , quæ
Dcscio an ttbi fatisfa & ura sit. Acinitio splendor ille
m
7 ta
 MA
98 SISTE
tam fortisj qnem cernis in fpeculo , qoiquc non ex
iguam ejns partem occupare tibi videcur, non est
adco magnus, imo satis exiguti ; nisi quod vigor
cjus, in oculo tuo,medtante reflcxione fafta in hu.
mido extrcmarum palpebrarum , & per pupillani
spars! , producit irradtationem advcntitiain,isti ca
pillamento simiiem , quod nobis videre videmur
circa Hammulam candclz aliquanto rcmotioris :
nik quis eandem comparare malit cum splendore
Corpufcn- adventitio Stellæ . Ut, si tenue corpusculum , verbi
tum stelle gratia , Ganicula , Telescopio per diem observatæ,
cirtumfue & irradiatione destitute , cum eJdem , libero oculo
hultò ma no& u visâ compares, absque ullo dubio depræhen
feradiih,
jus apparet ^eS> •rradtatum longe majus apparere nudo & reali
nudo coac corpusculo, Simileant majus incrementum capit
puro. imago Solis, quam in isto s peculovides , dico ma.
jus , cùm ea lic fortior imagine Stelle : quod ex
hocmanifestum est , qnia Stella poteft aspici longe
minori visds offensione, quam ista (peculi reflexio.
Reverberario igitur, quæ toti huic parieti commu
nicandaeft, ab exiguaparte illius speculi proficisci
tnr : ilia vero reverberatio quæ modo h toto spe
culopiano promanabatj cum ejusdem parietis par
te minima commtmicabatur, ad eamque refringeba
tur. Quid miramur ergo , quod prima reflexio
fortiter illuminat,altera verotanquam impercepti
bilis manet ?
SIMP. Sum ,fiunqium , perplexus, alia etiam
accedente difficultate, quomodofieri poflrt, ut ille
morus, sic obscura materia,superficieque male polita
constanj, repercutercpolfit majus lumen, quam spe
culum benetersum & politum .
SALV . Non dixeromajus id lumen , sedma
vi
gis univerfale. Nam quoad vigorem luminisjipse des
 COSMICVM . 99
des ilHus parvi (peculi plani reflexionem , inferioris
ambulacripariciimpa& am , illuminare sortiter: re«
liquum auteni parietem , quimuri , de quo specu
luin pendet, reflexionem recipit, multo minus illu
minari, quam cxigua pars il!a sp£culi reflexionc per
cussa: Et fi rem penitus intelligere satagi?, oportet Lumen ex
considercs, quod, cum ejus muri superficies afpera afperis re
fit, co ipso quoque composita sit ex innumerabili- flexum córe
bus supersiciebus minimis dispositis secundum innu- niverfalitu
merabilem diversitatem inclinationum , in quibus est eo, quod
式i necessario evenit , ut earum multæ dispositæ sint * *&(*> re
ad emittendosex se radios reflexos in hunc locum ,fe^itur;do
quare '
multæ aliæ in alium j & in sunima nullus locus eft,
ad quem non pertingant plurimi radii reflexi a plu
* rimis superficicculisper omnem corporisscabri, ra
1 diis luminosis perculfi superficiem dispersis. Unde
hecessario sequitur, quod ad quameunque superficiei,
À quæ radios incidentes primarios recipienti oppont
tur, perveniant radii reflexi, & per consequens etiam
illuminatio. Sequitur etiam inde, quod ipsum cor
pus , in quod incidunt iiluminantes radii , ex quo
cunque loco visuni , totum illuminatum & clarum
appareat; & proinde Luna, ut asperam nee tersam
habens superficiem , lucem Sotis quaquaverfum dif
fundat, omnibusque [pe& atoribus suis æqualiter sese
1 lucidam exhibeat. Quod si superficies ejus , ut est Luna fiter
[ phærica,fic esset etiam inftar speculi lævigata, pror- Saeset de
fus invisibilis maneret. Nam ilia minima pars ,ex expolita .
qua Solis imago refle & i posses,oculo certi spefta- prorsus eflet
toris, ob nimiam distantiam invisibilis redderctur, ut invisibilis.
jam diximus.
SIM?. Etsi re & e capio a te di& a : tamen exi
24 guo labbre folvi ca pofle videntur, optimeque de
fendi, quod Luna sit rotunda & politiflima,quodque
ea
 Too SISTEMA
ca lumen Solis instar speculi ad nos refle& at. Ncquc
vcro propterea nccessc est , ut imago Solis in ejus
medio conspiciatur. " Non enim per species ejuſ
c dem Solis, exigua solis figura in tanta distantia vi
K deri potefl: fed ilkiminatio totius eorporis Luna
Cris percipitur a nobis per lumen produ & um a
" Sole. Cujus rci nobis exemplom præbet lamina
" inaUrata & bene lævigata , quæ a corpore lumi
< noso percufla, procul intuentibustotam sese splen.
CC
dentem exhibet : ac tantumex propinquo parva
" imago luminosi eorporis in ejus medio conspici
tur .
SALV. Utingenue fatear imbecillitatem me
am , ex illo tuo sermone nihil altud intelligo, quam
de lamina ilia inaurata. Quod si tua pace libere lo
qui mihi licet , valde pronus sum ad credendum ,
te ipsum a te di&a non intelligere, fed memoriæ
mandasie verba ilia ab aliquo scripta studio con
tradicendi,utquesapieptior adveriario videretur,
Duidam
& quidem illis videretur, qui ut & ipsi pro (apien .
fcribunt
tibus haDeantur, ea quæ non intelligunt, plausu ex
quod non cipiunt: tantoque magnificentius de ſcriptore sen
intelligunt: tiunt, qnanto minus mentem ejus assequuntur. Est
& proindeetiam credibile, scripjorem ipsum ex corum ho
Homintelli- minum esse genere ( quales baud pauci reperiuntur)
itur id
gquod ipf, qui de rebusnec intelle ctis scribunt: ut proinde nec
fcribunt. intelligi poflit quod scribunt.
Sed omissis ceteris , de lamina deaurata tibi re
fpondco, eam , si plana sit , nec immodice magna ,
posse e longinquo totam lumine perfusam apparere,
dummodofortiter illuminetur : fed nimirum talis
apparebit oculoinlinea certa constitute, hoc est,in
ea, qua radii refle ctuntar: ac propiue ad flammæ
(peciem accedet , quam si argento constaret; idque
ideo
 COSMICVM. IOJ
%
idco cum fit colorata , & propter fummam metalli
denfitaeem apta ad recipiendam lævigationem pera
fe & iflimam . Quod fi vc!maxime fuperficies eiïèt in
ſplendorem data, nec tamen exa & e plana, fed vari
1
as înclinationes haberet; tune etiam è pluribus locis,
{plendor ejus confpiceretur, tot nimirum , ad quot
1.
pervenirent variæ reflexiones à diverfis luperficie
bus fa itæ . Quæ etiam caufa eft, cur adamantes,
artificum ingenio , multis faciebus angulofi hant, ut
1
amabilis eorum fulgor in plura loca diffundatur. Si Adamantet
vero lamina modum excederet , quantumvis tota in multipli
plana, non tamen è longinquo totafplendere vide- ces faciet
retur. Et ut clarius rem exponam , fingamus -la - е'^ая'
1 minamdeauratam planam & ampliflimam , expofi* rHp& '**" re.
tam Soii ; & remotior oculns obfervabit , imagi
1. nem Solis occupare ſolummodo partem illius lami
næ, eam nimirum , unde reflexio radiorum iolari
um incidentium emanac. - Verum quidem eft, ob
vigorem luminis, eandem imaginem vifum iri cir
cumdari mukis radiis, & proinde multo majorem
laminæ partem occupare quam revera occupât. Id
ita effe deprehendens, fi certum ilium laminæ lo
cum , ande prodit reflexio , notayeris , fimulque
deferipferis magnitudinem fpatii iplendentis; texe
ris deinde majorem ejufdem fpatii partem , fie ut
pars media tantummodo pateat. Non enim pro
ptereaquicquam de fplendoris apparentis magnitu
dine diminutum procul intuenti videbitur : ¡ma
fplendor ¡lie fefe non minus large in pannum , aut
E quicquid id tegumenti eft , effundet. Si ergo è
5 longinquo visa exigua lamina deauratâ totà fplen
dente quis putaverit idem ctiam eyenturum in la
mina Lunæ magnitudinem zquante , is non mi
- nus decipitur , aç f Lunam dolii fundo non
Mi
 102 SISTEMA
majorettlocredat. Quod fi deinde lamina rotunda
retur in fphæram , una ſolummodo fui particula for
tem exhiberet reflexionem , utut ejuſdem vigore
multis radiis circa coruſcantibus: reliqua vero fpha
ra videretur tanquam colorata, idque Colummodo
fi non effet in fummo gradu polica. nam fi perfe &te
laevigata eſſet, appareret obſcura.
Exemplum rei quotidie præbent argentea vaſa,
Argentuds que dum ferventi dealbamento excoquuntur , toca
levigatum nivis inftar candefcunt , ac nihil imaginis exhibent:
non levigata fin qua fui parte lævigantur, in ca ſubito fiunt ob
obfcurius
apparet ;
[cura,& fpeculorum inftar imagines ibi reddunt, Et
quare. hæc obſcuritas non aliunde provenit, quàm ex com
planatione puriffimorum granorum , que ſuperfici
em argenti faciebant ſcabram , & proinde lumen
quaquaverfum diffundentem , utex oninibuslocis
æqualiter illuminata appareret. Si poftea lævi
gando minimæ iftæ inæqualitates exquifite compla
nantur, fic it reflexio radiorum incidentium in
certum locum tota dirigatur, tunc cx co loco lavi
gata pars multo clariorac lucidior apparet, quàm
reliqua , quæ dealbata ſolùm eft : ex ceteris vero
locis omnibus obfcura valde videtur. Et obfervo,
Chalybis pro diverfitatem afpe & ûs in intuenda ſuperficiei læviga
aspeštus di
verfitate ta producere talem apparentiarum differentiam ,
modo clar ut ad imitandam ac repræſentandum in pi& ura,ver
riffimus, bi gratia, thoracem ferreum , ex lævigatione fplen
mode obſcu. dentem , opus fit merè nigra & alba copulare, ac al
riffimus ap. tcrum alteri apponere in iis partibus armorum ,quæ
patet. lumine perftringuntur æqualiter.
SAGR. Si ergo iftiDomini Philoſophi ac
quieſcerent hoc concello,quod Luna, Venus, cete
rique planetæ fuperficie content non ita quidem
polita terſaque ut fpeculicft, fed aliquantulo minds,
qualis
 COSMICVM .
103
qualis argenti lamina candefacta ſolummodo , non
Levigata;numquid hoc fufficeret ad faciendam cam
viſibilem , accommodatamnque repercutiendo lumi
ni Solari ?
) SALV. Sufficeret ex parte : ſed non redderct ?
ita forte lumen, ut facit,cum eft moncofa , & in ſum
ma eminentiis cavitatibuſque magnis plena. Sed
illi Domini philoſophi nunquam concefferint , Lu
nam ( peculo minus,ſed multo magis ipolitam , ki mo
dò quid ſpeculo politius eft. Nam cum exiftiment,
corporibus perfe & iffimis convenire figuras quoque
perfe & iffimas; neceffeeft, uc fphæricitasillorum glo .
borum cæleftium abfolaciſſima fit. Adde, quod , G
mihi concederent aliquam inæqualitatem atut mini
mam , ftatim abſque ulla hæficatione multò majo
rem aliam arriperent. nam cum talis perfe&tio in
indivifibili confiftat; tantundem de ea vel pilo,quans
tum monte deperditur.
1 SAG R. Hic duplex mihi dubitatio ſuboritur:Superficies
prior, quare fuperficieimajor inæqualitasreflexio- magis fca
nem luminis fortiorem efficiat : altera, quofine illi bra, fortius
Domini Peripatetici figuram illam cxa & am requi- refleštit lua
rant . men , quam
SALV. Ad primam ergo reſpondebo : ad alte . que fcabre
dinis minus
ram reſpondendi partes Simplicio committam . Ad- habet.
vertendum igitur eft , eaſdem fuperficies ab codem Radii per
lumine plus velminus illuminari , prout illuminan- pendicula
tes radii plus illas minuſve perftringunt, fic ut illu- resobliquis
3 minatio maxima cum fiat , quando radii ſunt per- plus illumi
pendiculares. Et ut ad oculam hoc tibi demonftrem ,nant; es
en tibi chartam hanc in angulum fra & am : quæ fi re quare.
Aexioni luminis ex oppoſito muro excipiendæ ob
1 jiciatur, vides, eam chartæ faciem , quæ oblique raa
dios excipit, minus claram effe alterâ, in quam re
Alexio
 104 SISTEMA
A cxio incidit ad anguios re&os : & obscrva, prout
magis ac magis oblique radios excipio , etiam illu
minationem magis magisque debilem effici.
SAGK . Effectum video : ſcd caussam non satis
perspicio.
SALV , Si de caufla centesimam horæ partem
cogitates, excpgitares- Sed ut tenipori parcamus,
en tibirei demonstrationem in hac figura.
S
A

SAGR . Primus figuræ intuitus mini rem om

nem explanavit. Pergeigitur.*
SIMP. Explica ,quæso : mihi quod reliquum
est, qui non ita celeri captu sum .
Radii quo SALF . Cogita, omnes lineas parallelas, quaS
ebliquiores, terminis A.B. exeuntes cernis, else radios in lineam
hoc minus C.D. perpendiculariter incidentes. Inclina jam e
do quare. andem
illuminanti iineam G.D. ut obliquetnr ad formam D.O.
Numquid vides, bonam partem illorum radibrum ,
qui lineam G. D. feriebant, lineam D. 0. inta ctam
1 rclinquere ? si ergo D.O. illuminatuY paucioribus
radiis, consentaneum cft, lnmen ab ca receptum e
tiam essc debilius.
Nunc
 ios
COSMICVM .
1 Nunc ad Lunam redeamus, quæ c&m spha >
rica constct fi^ura , si superficiem ad instar, illius
charta politam haberet , hemisphærii ejus a Sole
illuminati partes extremitati propiores, haud paulo
minus lumen recipererit quam partes medix : cum
m
radiiillas obliquiflimeperstringant ; in has veroad
$ angulos re & os incidant. Unde in plenilunio, cum
totum quasi videmus hemisphærium illuminatum ,
partes mediæ spisndidiores sese nobis exhibere debe
rent, quam cæteræ versus circumferenttam , atqui
secut accidie, Jam mihi fingito saciem Lunæ sat altis
undiq; montibus tumentem; nonne vides, ut corum
tractus ac dorfa, supra perfe ct* superficiei sphæricæ
conVexitatem eminendo. Soli ex adverso opponan
tur, ic proinde multo ninori obliquitate radios exci*
p'Unt,tantundemque luminis, quantum reliqux pars
tes exhibcant ?
SAGR. Reftè omnia. Sed si tales ibi font
montes, verum quidem est , cos re& ioribns radiis
seriri, quam fierce in tnclinatione saperficiei politæ ;
interin tamen & illud verum est , qaod montibus
interject* valles ormes efftnt obfeure, idque prop
ter umbras vastifiimas a montibus in tali tempore
1 proje& as : ubi mediæ tamen Lunæ partes, utut val
libus montibjfque refert e , propier Solem ' cxalta
tum , umbra vacarent, ac proinde multo Lucidiores
ellent extremis partibus, non minus umbra quam
lumine perfusis : & tamen ithic cjuſmodi differen
tia non animadvertitur.
SIM P. Simili obje ctione me quoque medita
tio diligentior involvebat.
SALV . Quanto promptior est Simplicius in
rimandis obje & ionibns opinioni Aristotelicæ faven-,
tibuBj quam in solutionibus earum inveniendis ?
I Sed
106 SISTEMA
Sed mihi suspicio aliqua suboritur, ipsum casdem
data nonnunquam opera dilfimularc. Et quidem in
prætenti negotio , dim per se potuerit objc ctionem
(atis ingeniosam vidare;non possum persuadcrc mi
hi, quod non etiam adverterit rcfponsionem . Eam
igituripsius qinli labiis hærentcm dcpromere cona
bor. Die ergo mihi , Simplici , credis ne umbram
co loci esse posse , quem Solis radii feriunt ?
SIMP. Certe credo , non posse. Cum enim
Sol sit himinare maximum , radiis suis tenebras ſub
movens ; impoflibile est, tenebrofum efle quod ab
ipsb viſeur. * Adhæc habemus definitionem , quod
Tenebræ sint privatio luminis.
S ALV. Sol ergo contuendo Terram , aut Lu
nam, aut aliud opacum corpus, nullas unquam eo
rim partes umbrosas videt, cum non aliis ad viden
di'm oculis , quam fuis radiis , luminis traducibus,
utatur : & per consequens, in ipso Sole conftitutus
al'quis nihil qufcquam opertum umbra cerneret,
nam ejus radii vilivi semper una cum solaribus ra
diis ifluminantibus incederent.
SIMP. Hoc sine ulla contradicYionc veriffi
mum eft.
SALV. Gum vero Luna Soli opponitur , anne
diversa via incedunt radii tui visivi, & radii (blares 9
SIMP; Jam intellcxi , nimirum hoc vis dice
re , cum radii viGvi & solares eandem viam easdem
que lineas obssrvent ; non posse nobis ullam um
brosaruin vallium in Luna detegi. Define , quæ
fo , me simalationis dissmulationisvesuspe & are.
Nam affirmo tibi side nobilis hominis , hanc
rcfponsionem in mentem mihi non venisse, nee
forte fine ope tua , longave meditatione mea ven
turam fuiffe.
SAGR
 COSMICUM . 107
S AGR. Obje& ionis ultimæ folutlo , quam
nostrum utrique suppeditasti , revera fatisfccit &
mifu. Vcrum eodem tqmpore coniideratio h^c de
conjuncto radiorum vifivorum ac solarium itinere,
scrupulum aliam dc altera parte mihi in jecit, quein
an commode fatis explicate pb'fim nescio , cum
cniin sub manu mihi natus sit , nondum eum ad ra
tionem meam accbmmodavi, videbimus tamcn ante
dnnia,num polimus eum ad iiquiddm perdacere.
5 Dubium nullum est, quod partes versus circum
fercruiam hemifphærii politi, fed non lævigati, illu
minati autem a Sole , radios obliguos nv.Uo , infira
miores excipiant, quam pi tes ix ,quæ rct is So»
LU lis radiis feriuntdr. Unde fieri potest, ut tra&us
aliquis , verbi gratia , 20.graduum latitudine ver
sus extremitatem hemifphærii, non recipiat plus
radiorum , quam alius tra&us versus partes medias
latus gradibus non 'am^lius quatuor : unde certe
el tra ctus ille hoc altero multo erit obfcurlor : atque
% talisetiam apparebir, quisquis utrúmq; exopposito
& in faciem , ut ita dicam , intuebitur. Si tamen
$ oculus intuentis in tali loco constitueretur , ut lati
tudo 20. graduum obscuri tra & üs , non appareret
major latitudine 4. graduum in niedio hemispherii,
? non putarim impoflibile , at æque clara lumtnosa
ficut altera , videretur , aam sub duobus angulis
æqualibus, hoc est, quaternorum graduum , ad ocu
cum deferuntur reflexiones duæ, quali multitudine
radiorum constantes, quatum altera scilicet exit k
medio illo tractu latitudinis quatuor graduum, alte
ra viginti quidem gradus lato , fed per compressio
nem viso ſub quantitate quatuor graduum . Talem
1 vcfo situm tenebit oculus, inter dictum hemisphe
rium & corpus quod illud illuminat 3 cotlocatus ;
1 2 cunc
 EMA
Jos SIST
tunc enim vifns & radii per easdem lineas incedont
Ergo non impossibile videtur , ut Luna superficien
sons æquabilem habeat , & nihilomtnus in pleni.
lunio extremitatem æque ac medias {artes lumino
{am exhibeat.
SALV . Ingeniosa dnbitatiq hæc est, & con
fideratione digna : qux ficuti ſubito tibi nata fuir,
ita respondebo & ego , quicquid in mentem ex im
proviso venerit : & fieri forte potest , ut rem atten .
tius expendenri mihi responfio aliqua meliqr occur
rat. Sed antequam in medium aliquid producam ,
exoeriri liber, an , quod objectio tua ratiocinando
probabile fecito ctiam cum re ipsi conscntiat.
Eadem ego residua charti , - & explicandd sic
Inclinata , ut pars cxigua supra reliquam emineat,
-cxpeiiamur , si charfam lumini sic objiciamus
,
ut minor pars re&os , altera major obliquos ra.
dios excipiat, num ca , quæ re& os radios excipit,
clarior etiam apparent. En ecce tibi manifcftum ex
perimentum , vides enim illam insigniter essc lumino
fiorem . Jam ſi tua objectio vera sit , necesse erit, ut
oculo eousque dimisso, donee altera major at mi
nus jlluminata pars , per * riguræ compreffionem
* In iſcore ſeu contradi& ionem inſpecta , nobis non appareat
cio .
amplior altera Iuminosiore , & per confequens non
videatur sub majore angulo quàm ilia ; necesse erit,
inquam , ut ejus lumen crescat, sic ut tam lucida vi
dearur ac altera . Vide , ut illam incear, & ita quidem
obIique,ut hic aliqlanto angustior appartat alterâ :
nthilo tamen plus claritatis obseuritati ejus accedit.
Nunc obTcrva, num idem accidat & tibi.
SAGK . Vidi : neq: tanien,utut ocalo demisso,
di &am superficiem , ullo modo clariorem fa ctam ani.
madverto : potius in fuscu colorem tendere videtur,
SALV .
 COS MICVM . 10g
SALV. Ha & enus ergo certi fumus. de obje
& ionis inefficacia. Quod postea solutionem atti
net, habeo perfuasum , quia saperficieshujus char
tze aliquantulo minus quam tersa est3esse paucos ra
dios qui refle & untur versus incidentes, rcfpectu
multicudinis, quæ reflectitur versus partes oppositas:
& de paucis istis canto plures intercidere , quanto
magis radii vifivi ipfis radiis luminofis incidentibus
copulantur. Cumque non radii incidentes , fed illi
potius qui ad oculum rtfle & untur, obje ctum luny
nosum apparere faciant, ideoq; demittendo oculum,
plus de splendore perditus, quam acqoiritur: licuti
tu ipfe dicis, chartam obscuriorem fa & am tibi vi
deri.
S AGR. Ego hac & experientia & rationeac*
quiesco. Superefr,ut Simplicius adalteram quæstio
nem meam respondeat, mihiq; Bcclaret, ecqua de
causa Peripatctici rotunditatem Caleftium corpo
UI rum tam exa ctam reqoirant.
SIMP. Cum corpora Cœlefiia sint ingene. Perfetta
rabilia S incorniptibilia , inalrerabilia , imparibi- pharreitat
lia , immortalia , & c. erunt ctiam abfolutè perse- quart Cice
& a; & per consequens, omne perfectionisgenu$ ,pro% lestibus cor
indcq; figuram etiam perfe ftam , hoc est,sphæricam poribustri
habebunt ,& quidem absolute perse& eq; fphtricam , Peripateti
non autem asperam & irregularem . ' , cis .
SALV. illam autem incorruptibilitatem imdc
probas ?
SIMP. Immediate quidem ex eo , quia con- vigura non
trario carent : mediate vero e motu simplici incorrupti
circulari. bilitatis,
8 ALV. Quantum igitur e tuo sermone colli-jj* JJ*[£
po , ad constiruendam esienjjam corporum Cœleonis causa
stium incorroptibiIem ,inalterabilem j& c. rotunditas eft.
13 non
 110 SYSTEMA
non'tanquam causa aut necessarium requisicop al
fumitur. Si enim k rotunditate dependeret inalc- ?
rabilita*, posscmus etiam arbitratu nostro sacerc in
corruptibilc lignum ,ceram , aut materiam Elementa
rem aliam , dummodo illam reduceremus ad figu
ram sphæricam ?
SJMP . Nonhe manifestom est, sphæram Iig #
neam meliorem ac durabiliorem cfle obelisco , aut
alia angulosa figuri tantundem ejusdcm ligni com
Corruptib io &tenre ?
ple
SALV. Verillimum hoc est : non tamen idco
le recipit
magis do ex corniptibili incorruptibiiis, quanquam longe du
minus,n»n rabilior, esticietur. Itaque notandum est, corrupti
item incur- bile recipere magis & minus, sic uc unum altero mi
r*}tibile. nus corruptibjfc dJcere poffimus. Exempli causa,
Figure per iaspissaxo vcl arenaminus corruptibilis est. Jncor
ruPtibile vero magis & minus non recipir, neque di
feltio vim
hnbet öpe- ccre poffumus hoc esse incorruptibilius illo fi
ranii ttn- utrumque fit corruptibile U æternum . Diversitas
tum incor- ergo non potest operari nisi in illis materiis, qua du
joribus cor. rabilitatis majoris minorisve capaces sunt : in ater
Taptibili
bus, non nis autcm » quæ non nisi f qiiaHter a ternæ esse pof
autem in font , operatio figuræ cessat. Et proinde , cum
iternis . Cœleflis materia pon figuræ beneficio ,fed afca de
caula incorruptibilis ;, de peric fta ista sphæriciratc
non tantopere sollicita esse videtur. Nam dun>
modo materia sit incoruptibilis , qualem tandem
cunq; figuram habeat,semper ea tafis erir.
și fjgura SAGR. Ego vero quid amplius considero , &
Jpitticd affirmo, si concedatur , figuram sphæricam conse
tonferret rendæ incorruptibilitatis habere facultatem , indc
gternitaitm ſequi, qUOd omnia corpora , quoeunque tandem fi
Amaforens gurâ predita , fintæterna & incorruptibilia .Nam
eterna. ſi corpus proptcr rotunditatem esset incorruptibile,
cbrrupti
 COSMICOM. 111
corruptibilitasconsisteret in illis partibus, qua per
cectim rotunditatem alterant. Exempli causa, cu
bo inest fphæra perfect* rotunda , & quatenus talis,
incorcuptibilis.superest igitur, ut corruptibiles sint
illi angnli, qui rotunditatem cooncriunt & abscon
dunr. N'hil igitur hie amolius aut majus accidcrc
possi^ quam ut illi anguli , & ut ita dicam excref
tiæ corrumpentur. Sed G penitius rem coniidere
mus, in illis qwoqje parcibus versus angulos infant
aliæ fphæræ minores ejufdem materiæ , ac proinde
& ipse propter rotunditatem fuam incorruptibiles :
atque ita in reliquis,quæ circundant tstas d st mi
noresſphærulas, intélligipossnnt inesse & alir. Qqo
pacto denique totum cubum , in sphæras lnnumera
biles, resolutum ,incorruptibilem esse concedendom
eric. Quæ eadem ratiocinatio , similiſque ratiocij
natio similisque refolutio in omnibus aliis figuris lo
0
cum habet.
SALV . Ratio concladendiprocedit optime.
7 Quare , si, verbi gratia, crystallum sphæricum figu
re suæ beneficio esset incorruptibite , feu præditum
saeultate resistendi omnibus alterationibus internis
& externis, haud video', quidnam adjuncto ad
hanc sphæram alio crystallo, eaque reda& â v. g. in
cubum, quid inquam ea de cauta exteriùs aut inte
rius alterctur: nee puto, propterca crystallum red
di minus aprum ad resistendu* ambient! 'no,
vo , ex eadem materfa fa & o , quam alii alicui e
materia diversa : maxime si vcnim est, quod cor
ruptio fiatà contrariis, ut Aristoteles ait. Qjid au
tem aliud isti sphæræ crystalline circumdare pos
sum , quod ei minus lit contrarium ipso crystallo ?
Sed nos non advartimus interca tempus estugere.
Quod sidefingulis propositæ materte particularis
adco
I 4

)
 TI SYSTEMA
ádco prolixc disscrendum erit , tarde pcrveniemus
ad finem ; præterquam quod memoria multitudine
rerun!ita confunditur, ut propositionnm quas or
dine SinipIicius ad considerandum addoxit. vix re
cordari possim .
SIMP. Ego vero bene recordor : Et quod ad
hanc tpeeialem quæftionenidc montositatc Lurreat
tinec, inconcussa adhuc est, quam adduxi causa illi
us apparent! e, qu* potest optime falvari dicen
do , eam efle illusionem procedentem ex co quod
Lune partes inæqualiter opacæ sunt atque per
fpicuæ .
JAGR; Paulo ante Simplicit s apparentem Lu.
nz inzquaTitatem ,juxta Periparetici cujusdam amici
ſui sententiam , attribuit partibuj Lunæ diverás opa
cis & perspicuis : enjus generis illusiones videmus
In crystallis divers ify geminis. Mini matcria qux
dam in mentem venit ad repræſentandum hunc effe
Eum haud paulo accommodatior , & omnino talis,
ur mihi perTuadeam , iftum philosophum compara
quantovis pretio redemoturam . Ex
tionem hanecemarg
Conche ' ſunt conchx aritiferæ ( vulgo mitres. perula
margarita• rum ) quas variis figuris ioduit artificum ingenium :
cum ad apo
farentem & quamvis expoliantur axeuratissime ; ramen adeo
Superficiei varie, diversis inpartibus , dehifeere velextuberare
Lunaris videncur in Oculis , ut earum de æqualitate tactus
insqualita- ipsc vix fidem faciat.
tem imi.
tandam
SALV . Pulcherrima profe & o fpeculatio hæc
apie.
eft : & id quod fa & um non est haftenus, alio tem .
por : effe c tum dari posset: & si produ cts sunt alize
gemm* atque crystalla , quibu* cum illusionibuJ
choncharum margaritariarum nihil cst negotii, pYo
dicentur etiam h* ipfa . interin* ne cuiquam occasi
Quem præripiam , responiionem hue pertinentem tá ..
cebo,
1
 COSMICVM .. 113
cebo, atque id modo curabo, ut jam obje& icmibus
allatis >a Simplicio, satisfiat. Aio igitur , hanc rati
M onem tuam nimis esse generalem : quam uti tu non
Ć .

applicas omnibus sigillatim apparcntiis , in Luna

canspe & is, quibus egd & alii movcmur , ut cam Apparentes
ed montosam credamus : ita non atbicror inventurum ituqualita.
te quenquam , cui hæcdo & rina satisfaciat , habco- tes Luna,
magis ac
quepersuaſum , nequete,nec autorem ipsum in ea minus opa
plus acquieturum , quamin re quavis alia a propo - cio lo pera
fito aliena. Spicuis re
E multis variis apparcntiis, quas Luns cursus de busimitari
vespera in vesperamexhibet, tu nc quidem unicam muinon poſsa
.
-
imitari pofles efformatâ tuo arbitrip sphsra è par
AL tibus magis aut minus opacis ac perspicuis , exacte Alpe &tut
3 politam fuperficiem habente : cum e contra ex qua- Luna varii
US cunque matcria solida , nee transparente , spbæræ qvacunque
construi queant , quæ solummodo per eminentias tev opaciaa ſunmat -.
atque cavitates , & varie recepta illuminatione re imitabilcs.
præscntabunt easdem ad unguem apparentias & mu
tationes , quæ in Luna singulas in horas observan- Apparent}*
tur. Isthic videbis eminentiarum , lumini Solis ex - varia, qui
positarum dorfi satis clara umbram de sese spargen- bu*monta
ria denfiflimam , eamque majorem minoremve, Sam Lunam
proba
prout eminentiæ ipse magis minufre distant a conese
tur.
finio , quod illuminatam Lunæ partem a tenebroſa
disterminar. Videbis, eum ipsum terminumarque
confinium non esse , ficut in fphæra polfci fieret,
æqualiter extensum , fed ansraftuosum laciniatum
que videbis , ultra di & um terminum , in tenebrosa
ľ Lune partc,multas cuspides lucidas, a luminosa pla
ga omnino sejun & as, videbis, umbris sopradictas,
prout illuminatio augctur,ipsas inminui,donec pror,
s us ev«iescanrsac tpto jam illuminato hcmisphærio ,
2
nuspiam carum ulla compareat. Cum vero dein
1

de
114 SISTEMA
de lumen inalterum hemispherium lunare transit,
eædem illi cuspides quas In priorc observasti,denuo
in conspe & um ttbi venient, & umbras , fed in con
trarium ac increscentes projicient. a Quarum rc
rum (nam iterum hoc dicendum eft ) tu mihi nee
uoicam cum opaco. & peripicuo tuo repraesc
tabis.
SAGR., Im6 unam certe licebic imitari , scit
eet plenilunium , in quo propter illuminationem to
talem nee umbra amplius, nee alia ulla ex eminen
tiis & civitatibus orca variatio observabitur . Sed
quæso te3 Salviatc,noli plus temporis in hoc argu
mento perdere. Si quis cnim unam ahecramquc
modo lunationem observare fuftineret, & hanc ta«*
men ipsi sensed manifeftissimam veritatem caperc non
poffct,isomni privatus judicio merito censeretur.
Cum talibus vero tempos H verba feustra, consu
mere quid attinet ?
SIMP. Ego profe& o tales observationes haud
institni ; nee enini curiositas eb me stimulavit: mul
to vero minus idoneum ad illas instrumentum in
promptu suit. Easdem tamen omnino suscipiam :
interea quæstionem hanc "m supenso relinqucre poſ
fumus, & ad sequens progredicaput, adducendo ra .
*tiones, ob quas Terra lumen Solarenon minus for..
titec ac Luna reSc ctere tibi videtur, nam me judi.
ce, propjerobscuritatem opacitatémq^ Terræ , im
poffibile prorsus hoe apparet.
SALV. Cauva ob quam td censes ineptam il
tuminationi Terram contrarhim porius evineie.
Nonne vero pulchrnm foret, si te ipsa melius dispu
tationcs turas penctrarem ?
SIMP. An bene velsecus disputem , fieri fine
polat, ut melius quam ego perspicias : sed five
bene
 COSMICUM . 115
betie ſeu maledisputem , nunquam tamen credidero ,
10
te meipso re& ius difputationem meam penetrare
1 posse.
SALV Imò ftatim id ut credas effecero . Dici ,
o to mihi, quando Luna pleno propemodum orbe
Do lucet, sic ut & interdiu , & media no & e conspici pof
fi|,quo tempore spl&ididior tibi videtnr, dicne vel
no & c?
SIMTL . Nođe utique ' ac videtur Ythi Lu- Luna ifcffa
na æmulari columnam illam nubis & ignis qua Milis quaminter
lſraelis ducem fcse præftans, prafente quidem Sole didjultlendi
or appa
nubcculæ speciem gerebat • nođu vero splendidiſ ret .
fima erat. Sic observavi nomiunquam inrerdiu L<i
nam inter aliquasnubcculie ad earundem inftac al
1 bicantem , fed no & u deindc splendidiſſimam .
SALV . Ergo si nunquam nisi interdiu Lunam iupa inter
diu visa,
videre tibi contigiflet, non judicarurus eam fueras nubecu la
nubecularum istarum aliqut splendidiorem .
fimils ,
SIMP. Jta perfuasum habco.
SALV . Jam die mihi : credis ne , Lnnam re
ipsa no & u quam interdiu. lucidiorem : an verb per
aliquod accidens talem apparere ?
SIM?. Credo , Lnnam revera in ſeipla ,tan
tundem interdiu, quantum & no & u lucere : fed ly
men tamen ejus no & u magis eSeconspicuum , idque
propterea, quiano & u videmus illam in plaga Cocli
obseura : interdiu verb, cum ambientis æthcris cla
ritatem soo splendore non multum excedat, mulco
nobis debiliore fese luce confpiciendam prsbet.
SALV. Die mihi porro , unquam nemedia no
&c. globum terreftrem illuminatum a Sole vidi
fti #
SIMP. Quaftio ifla non nisi per jocum ,vel ho
mini certe plane stupidoproponend* videtur.
SALV .

1
 '18 SISTEMA
SALV. Minime vero : quin tu mini sipientiC
simus haberis & quæstio mca solida seriaque , nee
ludicra eft , itaqnc responde modo : quod î ali
ena a propositodicere videbor, ego ipsc fiupidus ha
beri non recuso. Haud paulo enim , is qui fini
te interrogate stultior eft co qui interrogator.
1
SYM?. Nigigitur oppidò fimplex tibi videar,
di&um à me puta, fierinon poffe , ut incola Terræ,
quales nos fumus, illam Terræ partem no & u videat,
ubi dies eft, qoæ a Sole illustratur.
SALV . Nunquam ergo Terram illuminatam ,
nisi interdiu , videre tibi contigit : Lunam vero eti
am profunda no c t cernis in Cælo fplendcntem . Ar.
quehæc ipsa, Simplici, ratio est, qua perfuafus Ter
ram non perinde ut Lunam spleodere credis. Quod
si Tcrram e loco aliquo, nostræ no & is ad instar te
nebroso videre posies , Luna multo splendidiore
eam animadverteres. Jam si vis , ut comparatio
bent procedat, oportet ut lumen Terræ cum lumine
Lun?, interdiu, non autem noctu vise confera»,.e6
quod non nisi interdiu nobis detur. illuminatam ' vi
dere Terram. Numquid res ita habet ?
SIMP . Ita profecto .
Nates apt* SAGR. Cum ergo Jam ipse sis confessus, inter
Mt illufiren- dju ţe vidisle Lunam inter albicantes nubeculas, uni
i Sole,earum , quoad aspe & um , iimilimam , eo ipso conce
tur minus
non
& ipfa LK dis initio, nubeculas illas , qu* utique materia Ele
mentari constant, aptas effe ad recipiendam illumi
nationem tantam , quanta Lunæ est , atque etiam
majorem , si tibi in imaginationem revocaveris
aliquando visas a te nubes aliquas maxima;, &
nivis modo candidisiimas neque dubitandum
3

eft , si talium aliqua tanto prxdita lumine confer

vari posset in multam usque no ctem , quin loca vi
cina
 COSMICO M. 117
cina vcl cenre Lunis plus fit illuminatura. Itaquc
'si ccrti esscmus , Terram a Sole pariter ac istarum
ali nub:cularum aliquam illuminari , nullo modo du
bitaremus, eam n6n minus Luna (plendere. Verum
de hoc omnis dubitatio ceffat, cum videamus , eal.
.
dem nubes, absentc Sole , no & u tam obscuras efle
al quam est Terra : & quod plus est, nemo nostrum
TZ invenicur, cui non sepius viderc contigerit ejusmodi
3 nubes humiles atque remotas, sic ut dubitaverit, nu
bes ne es,an verb montes eflent,id quod evidens sig
nu est,montes illis nubibus non minus efle luminofos.
Murus illi
SAGR. Sed ulteriori disputatione quid opusArarumis
cft ? Ecce supra nos Lunam bise & d majorem : *cce Sole, Luna
M murum isthic. altum a Sole ' percussum . Jam hue que compare
concedit , ut Lunam juxta murum intueri liceat ratus,*<m
o
observa nunc , utcr clarior appareat . Yonne vi- minks illa
1 des, quanto murus illuftrjor fit ? Sol illum pa- jf'endet.
30 rietem : hinc in parietem atrii reverberatur : ift Terra refle .
hinc tertia rcflexionc in lllud cœnaculum trajicitur, xlo muri
ubi tamen absque ullo dubio plus luminis est, quam p[ufquam
si Lurra lumen isthuc directe perveniret. prima Lu
SIMP. Id vero ego non crediderim . Nam il- na illunią
luminatio Lunæ, prasertim pleno lucentis orbe, ma- "**•
> xima eft.
SAGR . Videtur maxima propter obscurita- Luimen (x
tem umbrose viciniz : sed absolute tanta |non est, nt debilius
imo debilior est illuminationc crepusculi dimidia qxam cre'
hora post occasum ScJis , id quod inde manifestumpufculi.
est , quia non ante quam tum demum umbras cor
3 porum a Luna illuminatorum in Terra disiingui vi
B debis .
Qyod detnde tertia ilia reflexio cœnaculi, prima
Lunæ plus illuminet , id inde cognosces , G hue
progreffus aliquid libri leges , & hac postca no&c
ad
 118 SISTEMA
ad Lunæ lumen expcriaris an fit ftcitior difficilior
ve le ctio, difficiliorem enim fore nullus dubito.
SALV . Tam vero, Simplici, dummodo tibi
fatisfa & um est) animadvertcre poces, per teipsum te
revera fcivisse, quod Terra non minus ac Luna splcn
deat : & recordationem solummodo rcrum qua:
rundam ultro tibi cognitarum , non a me tradita
rum, de hoc tc certum reddidisse. Non enim ego
te docui, Lunam noctu quam interdiu splcndidio
rem apparere, fed ipse noveras • noveras item , nu
minorem
beculæ claritateni Lunari cJaritate non vi.
deri: noveras denique Terræ illuminationcm no ftu
conspici non posse : &in summa ultro scivisti omni
a, nisi quod ea feire te nescivifti. Hinc rario non
est ut ægré concedas, reflexionem Terræ non mi.
nori luce Kbrosam Lunæ partem perfundcre pot
se, quam na noftræ no & is tenebras illuftrat , imo
tanto majore, quod Terræ magnitudo Lunam qua*
dragies excedit.
SIMP. Lxistimabam profe & o, fecundarium il
lud Lunæ lumen ei proprium effe.
Corpora il.. SALV . Hoc ipsum etiam per te seis .ticc te
luminata ſcire attendis . Die mihi,numquid ex tc noveras,
clariora vi.
dentur obe Lunam no & u qQam interdiu clariorem apparere re
Seuritate fye& a obscuritatis oræ ambientis?& nonne per
fircundata. conscquens in genere perspe & um habes, omne cor
pus lucidum tanto clarius apparere, quanto ambiens
est obscurius ?
SZMP. Utique.
SALf. Quando Luna falcata est, & lumen il
jud secundarium satis clarum apparet, nonnesemper
ilia Solivicinior, & per conscqueris in luminc cre.
pusculi est*
SIMP* Est & optavi sepius, ot aliquanto ma
gis
 COSMICVM . 119
OM gis infuſcaretur aer quo lumen illud clarras cernerc
poflem : fed Luna no & is obscuritatem occasu ma
+ ti to prævertit.
SALV. Scis igitur optime, lumen illud in pro .
1 funda nofte magis conspicuum futurum?
11 SIMP. Omninò, & quidem plusadhuc, si infu .
per amoveri posset illustratorum a Sole cornuum
lumen cujus præsentia minus alterum haud parum
offuscat.
100 SALV. Numquid vero nonnunquam accidit, ul
obscurissima no & e, totum Lunædiscum , ncquaquam
illuminatum a Sole, cernere possimus ?
SIMP. Nescio an hoc eveniat, nisi in totalibus
Eclipsibus Lunæ.
SALV. Tune ergo Luna secundariam illarn
suam lucem exhibere clarissimam debeat , quippe
in obscurissimo constituto loco , nee claritate lumi.
nosorum cornuum obfiKcatam . Tu vcro Lunam
in co flatu , quali perfusam lumine vidifti ?
SIMP. Vial quandoque colorc cupreo , non
nihil albicante : fed alto tempore sic obscurata fuit»
ut e conspe ctu penitus eam amiferim .
SALV . Quomodd ergo propria hæc ei lux
efle queat, quæ quidem in alborc crepuseuli, non
oblante impedimento magni & contigui splendo
>
ri» cornuum , adeo clara videtur : poftea vero, no
& c obscura , remota omni alia luce, nuspiam ap
paret ?
SIMP. Audio fuisse, qui credidcrit, id lumen
ab aliisStellis communicari Lunæ ,maxime a Venere
ci vicina.
SALV . Hoc ipfum quoque vanum est : quia
tempore fuæ totalis obscurationis lucidior quam
unquam aliis apparcre debcret , cum dici nonpofa
fit,
 120 SISTEMA
fit, confpe ftum Vencris aliarumve stcIJarum ef lub
trahi per umbram terrenam . Atqui tum vel ma
xime lumine privatur. Nam hemisphæriam tea
strc, cum eo t-moore Lunam respiciat, no & e tüm ,
hoc est, totali privatione luminis solaris involvicur..
Et si diligenter observes , ipso sensj deprehendes,
quod, ficuti Luna in tenuem adhuc falcem curvata,
Terram tenuiter admodum illuminat, & pro ratio
ne incrementi solaris illuminationis , increfeit æque
splendor, indc refle ftendo ad nos transmissus : ita
quoque Luna , dam tenuiter est falcata , Solemque
inter ac Terra pofita , maximam hemispherii ter
reni illuminati partem aperit , clara satis appare
at, & a Sole difeedens , quadratureque appropin
quans , lumen etiam illud paularim elanguescat ul
tra quadraturam autem omnino dcbile videatur, eo
quod indies magis ac magis aspe & u luminose partis
Terræ privctur. Atqui contrarium oportebat ac
cidere, fi id lumen Lunæ proprium , jut e Stcllis ei
communicatum esses. Tum enim eam profunda
no&c , & ambience multum tenebrofb videre pof
fumus. .

iux Lune $ IMP. Siſte ; quæfo , Recorder ehim jam

fecundaria modo, legifle novitium nuperaq^ setufce Iibellum
producitur Conclusionum , qui prater alia multa nova tradic
à Sale,fe choc quoque, lumen illud fecundarium non a Stel
cundum
aliquosi “ lis Pr°duci, neque Lunæ proprium , omniam vero
" minimeeommunicatum ci esse a Terra : sed ab
eadem derivari Solis illuminatione, quæ propter
< substantiam globi lunaris nonnihil tranfpafcntem ,
CC
totum ejus corpus penetret : efficaciffime autem
" illuminet superficiem hemisphærii radiis folaribus
s expotiti; unde prosunditas,imbibendo,& ut ita di
s' cam ;exsorbendo Iucem illam ,ad modum nubis aut
crystalli,
 COSMICVM . 121

cryftalli tranſmittat cam , viſbiliterg lucida red :

idatur. Idque, fi re &te memini, probat autoritate,
: experientia, & ratione , adducendo Cleomedem ,
Vitellionem , Macrobiuni, & non neminem hujus
s temporis autorem alium : fubjungendo deinde,
conftare per experientiam ,quod Luna diebus con
jun & ioni proximis, hoc eft , dum in falcem liqua
tur , multum liicishabeat, maxime vero ſplendeat
Scirca limbum fuum. Addit præterea , Lunam in
Eclipţibus ſolaribus ( cùm diſco Solis eſt ſubje& a)
translucere , præcipuè circa extremum orbenı
fuus . Præterea quod ad rationes, videtur mihi
5
s: dicere , quandoquidem id nec à Terra , nec à
C
Scellis , nec ab ipfa Lana proficiſcatur, neceſſario
< relinqui, ur derivetur fà Sule. Inſuper, ex his præ
5C fupfplicis, omnium ſpecialium accidentium ratio
nes perbelle redduntur. Quod enim illa ſecunda
66 ria lux circa limbum extremum fortior apparet ,
" ejusrei caufa eft brevicas ſpatii à radiis ſolaribus
16 penetrandi ; fiquidem carum lincarum , quæ cir
t 68
culum pertranſeunt, illa maxima eſt, quæ per cen .
drum ducitur : cæterarum autem ex , quæ magis
ab illa diftant, vieinioribus ſemper ſantminorcs.
Ex eodem ille principio deducit, quod id lumen
liceparum minuarur. Eodem deniq; modo cauſa
Η ές redditur, qui fiat , quod lucidior orbis ille cir
ça Lune niarginem extremum , in Eclipfi ſolari
ે હૈ conſpiciatur in illa parte, quæ diſco Solis eft fub
je&ta, non autem in ca quæ diſcum excedit : ideo
nimirum id accidere , quia radii Solis re & a per
Gibi ſubjectas Lune partes iranſeunt ad oculum
noftrum : ſed per partes quæ extra ſunt, extra ocu
m
31 SALV . Si pliilofophus ille , primus iftius opi.
K vionis
 122 SISTEMA
nioni9 autot extitiflet, non mirarcr , cam ab ipso la
amari, ut ceu veram ample & erctur : fed cùm ear
dem accepcrit aliunde, nulla ratio fufficit ad ear
cxcusandum , quod fallaciam non deprehenderi
maximc postquam effe& ûs illius veram causam au.
divit, atque sexcencis experimentis inter iese mani
feste congruentibus discere potuit , id non aliund
quàmè reflexione Terræ provenire. Et fane quan.
tum hæc do& rina sacit, ut aliquid in judicio auto.
ris aliorumque omnium , diverfum ab ea senticni
um desideretur : tantundem ignoratio ejus , aut
quod eadem in mentem ipsis non venerit, excuſabi
lesmihi reddit antiquiflimos illos , qui si jam talia
tradentes audirent,quin pronis ea sine auribus ad
missoii, nihil ambigo. Et ii fincerè dicendum ef
emod sentip, non poff;m persuaderc mihi, novitium
ilium scriptorem serio & animicus improbare do
& rinam illam : credo potius, cum fe primum ejus
autorem ja ftare non poflit, inde stimulis æmulaiio
nis a & um tentare, ut cum sopprimat , aut taltem in
visam faciat apud rudiores, quorum numerum ſci.
mus csse maximum : ac multi funt, qui magis ap.
plaufu lætentur adfluentis populi, quam paucorum
non devulgo hominum assenfu .
SAGR , Pace tua, Salviate, non videtur mihi
* Che ten- sermo tuus acu rem tangere. Nam illi * qui pari
dono le Ctes in publicum , quod aiunt,extcnduntj norunt cu
partci al am inventionum ali narum autores scsc facere, mo
commune, j^ npn antiquæ nimis, & per cathedras circulos
que publicatæ , adeoque cun & is plusquam notorix
illæ fint.
SALV. Hem , ego te sum improbior aliquanto,
quid ais de publicis atque notoriis ? Nunquid enim
idem est, opiniones inventionesque {novas efle homi.
nibus,
 COSMICVM . 123
P*rinde
nibus, ac iifdem novos ipfbs effe homines ? Quod eft, few opia
si contcntus es existimattOBe apud fcieruiarum tyro niones, nos
nes indies suborientes acquilita, licebit ut ipfius cti vas homi.
am aipbabeti te tacias inventorem , ac impericosil- nibus; reu
!os in admirationem tui pertrahas, & quamvis dein- homines
de temporisprogressu fagacitas tua palam fiat ; pa- novos opii
rum tamen id oberit coniilio tuo, nam alii subinde n,(,«*««
conftituas.
succedunt ad servandum fautorum numerumi.
Sed pergamos oftendere Simplicio , quàm nihil Lux Lune
folidi habeat illius aatoris novitii diſputatio, quam- formaan
que & falsis , & asyllogistis , & paradoxis abundet. nuli Assert,
Ac initio fidsum est, lucem illam (ecundariam clari- quippe cla
riorem effe circa marginem extremcm 5quam in par- tior ad ore
tibus mediis , sicut inde velut annulus antcifculus b,tam exa
tremam
reliquo tra & u splendidior efformetur. Verum qui quam in
I
dem eft , fi qui$ Lunam in crepulcuio constttutam midio\ ^
adspiciat,apparere primo intuitu talem circulum : sed quart.
hallucinatio hæc est , quæ oritur e diveriitate con
finiorum terminantium difeum lunarem , ilia luce se
aindaria perfusun v Nam ex parte Solem respici
ente, cornuum Lunæ lucidiflimorum fines lux secun
daria stringit : ex attera parte, crepusculi tra & um
obscurior pro confini termino habet, cujus relatio
facit, ut nobis candor disci lunaris, in opposita parte
a majori splendore cdrmiom obsu(cati, clarior ctTc
videatur. Qaod sinov'uius autor , obstaculo quo- Modus obe
dam , puta tc&o domus alicuies, aut qua alia re in ſervann'
terieđa, primarium {jlendorem ab Ocuiq removere iUCem L*n*
didici(Tet , ita ut exclulls cornibus , rcliquus folurr- ſecundari
modo Lunæ tra & us visibilis rtlinqucretnfj eum to- amo
tum æqualiter luminofum vidisset.
SIM P. Mernini tamen aim scriberc, tale arti
ficium ad falccm lucidam abscondendam adhibitum
à fe faifle.
са SALV .
 124 SYSTEMA
Difcus Lue SALV . Ita sane,quam credidi ncgligentiam , ef
«i in tctiffificitur pari conjun &umcum temcritate mendaci
nifi per pri.om : cum frequentcr id redarguere nemini 'non in
vationem proclivi fit.
videripor Quod d;iudc in Eclipsibus Solis diseus Lurize
teft . conlpiciatur alio inodo quàin per privationcm , mi
hi non fit vcrifimile, præcipue cum eclipfis non est
totalis, quales obscrvatas abautcre fuisse nccesse est.
Si tamen etiam aliquid luminis ibi deprehendass hoc
non advcrsatur, favet quih potius opinion! nostræ.
Tum enim opponitur Lunæ totum hemispherium
terreflre à Sole illumiratum ; cujus etsi partcm um
bra lunaris abscondit : ea tamen respectu illumina
tæ reliquæ,percxigua est.
Quod addit præterea, in illo casj partem margi.
niSj Soli subje ftam , satis lucidam apparerc, non item
illam ,quæ extra est , ejusque rei causam effe , quia
radii Solis direfte per hanc partem illabuntar oculo
nostro, non autem per illam ; ea vero fabula est ex
illarum numero , quæ narratoris alia quoque fig
menta maniscste produnt. Si enim ad disium luna
rcm lace ſecundaria visibilem efficiendtm opus est,
Ut radii Solis directe dclabantur in oculum no
ftrum ; nonne advcrtit miscllus , hac ratione nos
tmnquam , nisi Solis in eclipsibus, lucem hanc secun
dariam esse visuros ? Et si soluminodo partis Lunæ
remotio à disco folari mult6 minor dimidio gradu ,
defleftere potest radios Solis, qao minus incidant in
oculum nostrum ; quid siet, si Luna vig'mti trigináve
gradibus à Sole removeafur, ut accidie in ejus ap
paritione prima 5 & quam tum inibunt viam radii
Solis , corpus Lunæ ^ertransituri s.ut oculum no
strum inveniant ? Honio iste subindc res ita fingitz
quales esse convenisbat , ut proposito suo servirent;
non
 COSMICVM . 125
non aurem dcinceps accommodat proposita ſua re- Autor lie
bus quales ips- sunt. Ecce conse & urus ut splendor bellicon
Solis subst :ntiam binn penetrarc possit, eamsacit in ctusionum
parte pellucidam , qualis est, exempli gratia, transpa- «jcommo
rentia tnbis aut crytal!!, fed nescio , quid postea de polito suo,
tali rransparentia judicaturus lit, fi radiis lolaribus non autem
trajicienda e(set profunditas nubis plusquam bis profositum
!
mille milliarium . rebus i$fisi
Verum concedamus, ut auda&er ille respondeat,
hoc facilime fieri poffe in corporibus coelestibus, uc
^uæ multo nobilioris nasuræ sunt, quam nostra
h?c E!cmentaria, impura, fæculenta : eumque con
vincamns errqris iis mediis, quæ responsionem , aut,
ut reftius dicam, effugia non admittunt. Si dcfen
dcre no volet , subltantiam Lunæ pellucidam efle,
necessc est, urdicat cam effe talem, dum tota Lunae
profunditas,(hoc est, plusquam duomillia milliariu )
‫ܐ‬
à radiis solis est penetranda:sed si Soli milliareunicu ,
aut eo minus opponatur /ion magis id quam monti*
un noltrorá aliqnem ipliuf radios e(Te penetraturos,
S A GR. Tu facis ut meminerim alicujus , qui
mihi venditabat occultam artem, qua per acusmag?
nexictsympathiam quandam , ex intervallo duorum Cujuſdam
triumve millium milliariorum invicem colloqui It- irrifig ven ,
ceret. Cuma; dicerem , libenter empturum esse me, ditantis *r;
dummodo priusexperimentum artis caperem ,eamqj Un} Per
ad rem sufficerc, si ego in uno , ipsc in alio cubieuli liari
milleum
mil
angulo consistamus ; respondit mihi, operationem in interual .
tam exigua distantia cerni vix posie , quare dimifi lum jnvft
hominem , ac dixi , mihi commodum non esse hoc cem collo
temporc in Ægyptum aut Moscoviam illius experi- quendi.
menti capiendi causa tendcre : si tamen ipse eb ire
velit , me Venctiis manentem partes ajteras obi
urum . !
K 2 Sed ?
126 SISTEMA
Sed vldeamus, quo tendat autoris consequentia,
& quomodo neccssc fit, eum concedere , materiam
Lunæ radiis folaribus esse permeabililfimiam in pro
funditate duorum millium milliariorum : fed inte
rim in cralTItie unius folummodo milliaris , quovis
montem nostro opaciorem .
SALV . jlli ipsi montes in Luna,rci in fidem
faciunt: qui ex uni partc pcfcufli a Sole ex opposita
altcra faciunt umbras nigerrimis,terminatas, mulcó
que distin & iores umbris nostrorum montium .
Ouod si montes isti essent pellucidi, nunquam po
tuissemus ullam asperitatem in superficie Lune cog
noſcere, neqoe videre cufpides luminofas, ſe jun ftas
a termino distinguente partem illuminatam a teno
brosa : imo ilium ipfum termirwm haudquaquam
ita distin ftum videremus , si verum csset, lumen So
lis penctrare profunditatem Lunæ : imoper eand m
autoris affertionem necesse esset i videre transitum &
confinium partis a Sole vifæ & non vise setis confu
fum , & luce tenebrisque mistum- quia neceffari
um est,illam materiamjquæ radiis folaribus in 2000.
milliariorum profunditare tranfitum præbci , adeo
tranfparentem esse, ut minimum cis obfiftat in cen
tefiina autmihori calls craffitieiparte : nihiloniinus
terminus, qui partem illominatam ab obscura fepa
raf, incidens est, atque ita distin & us , quantum est a
higredine distin fta albedo , maxime ubi incifura
transit per partem Lunæ naturaliter clariorem afpe
rioremque : ubi autem secat' maculas antiquas,
qnæ planities quædam sunt, cum illæ lphærice incli
nentur, sit rit radios solares obliquiflimos excipianc,
ibi terminus non adeo est incidens, propter illumi
Bationem languidiorem .
Quod ait deniqucj lucem secundariam non im
minui,
 COSMICOM 127
minui, ncc elanguescere prour Luna crcfcit, sed con
tinue in codem vigore Cervari, id v ro sal.iiiimum
est : imo in quadrature parum illius luminis con
spicitur, cum tamen contra multo majus id yulidi
usque conspici deberet , cum extra crcfusculum in
profunda no & e cernatur.
Goncludamus ergo, Terræ reflexionem in Luna
potentiſſimam csse : & quod multo pluris æstim^re
deb;s, inde promimus adhuc aliam pulcherrimam
Lunæ Tcrræque congr.cnciam ; scilicet (i verum
est , planetas in Terra per motum & Lumen suum
operari , quod fortasse Terra mutuam in planctis
operationem codem illo lumine, quid si etiam motu
ſuo ? non minus potenter exerceat. Quod si ctiam
immobilis ilia sit , candem tamen operarionem reti
nere potest: quia, ut jam vidimus, a ctio luminis ca
deni prorsus est, scilicet, luminis refletionis solaris :
& motus nihil aliud præstat, quam aspe& uum varia
tionem , quæ tamen codem modo procedit, live mo
veri Terram immoto Sole, feu contra faciamus.
SIMP. Non invenietur ullus philofophorum ,
qui dixerir, corpora hsc interiora in Cœlestia : quin
Aristoteles disierte contrarium affirmat.
SALV . Aristoteles aliiqae, qui nescierunt my .
tuum inter Terram Lunamq; luminis commercium ,
excusatione digni font: essent autem reprehensio
ne digniſſimi, G , dum libi concedi & a nobis credi
volunt, Lunam per lumen operari in Terram ,postca
a nobis de Terra Lunam illuminance edo cti, nollent
nobis viciflim a & ionein Terræ in Lunam conce
dere.
SIMP. In ſumma,toto animo abhorreo à con
cdenda ilia, Terram inter ac Lunam socictate mu
tua, quam persuadere mihi conaris, dum Terram is
K 4 Stellarum
 128 SISTEMA
Stcllanim quasi numero cenfuque reponis. Quod i
nulla res alia , saltem ingcos separatio atque di
ftantia inter ipsam & corpora cœlestia , meo qui
dsm iidicio,iecerrariò maximam inter ea diilimi
litudinem infcrrer.
SALV. Vide, Simplici, qnantam vim habeat
inveteratus affe stus, & radicitus hærens opinio.
Tam enim ca yalida est,ut eadem ilia , qu* contra
te ipsemet adduxistt abblandiri tibi faciat. Qnod si
separatio atque distantia magnam nature divcrsita.
Affinitas tem pcrfuadere tibi possunr, par est, ut ex contrario
Terram in vicinitas contiguitasque similitudinem importent.
ter ac Lu .
nam, respe. Jam vcro quant0 vicinior est Luria Terrae ,quàm
Eu vicini' cuivis alii globorum coeleftium? Igitur ex tuapte
tait . conceslione, fatearis oportct, & aliosquoque philo
sophoshabebis assentjentes, Tcrræ cum Luna maxi
mum affinitatem intercedtre.
Nunc' pergamus ulterius, & proponito si quid
prxterea restat considerandum in illis obje ctioni
bus , quas contra congruentiam istorum duorum
corporum adduxisti.
SIMP. Rekaret nescio quid in capite deLuna
soliditate, quam ex hoc ego concludebam , quod
Luna summe polita cflet & complanata ; tu verd
qoia monTosa nascebatur • & alia mini diflicultas ,
quod credcrem , reflexionem Maris, propter aquabi
litatem superhcici ejos , esse fortiorem quam Tcrræ,
CUJUS superficies adeo scabra est & opaca.
Soliditas
SALV- Quod ad primum dubium , dico;
globiL. quemadmodum in partibus Terræ , quæ omnes ob
nari pro
batur ex eo gravicatem suam , certatim ad centrum Terræ, quo
caw fit ad poflimti contendunt, nihilominus ramen aliæ a
mintosHi. liis inde remotiores manent , scilicet mbntes locis
pla'tis,idq; proptır ſoliditatem coram ac duritiem :
1
 COSMICVM . 129
( fi enim Avida materia constarent , in planum dif
funderentiij ita, quod videmus aliquas Lunæ par
ies supra sphæricitatem humiliorum partium effer
ri, ex eo durities earundem arguitur. Credibile
enim est, materiam Lunæ, concordi partium suarum
omnium ad idem centrum contentione fphærieam
. formam induere.
Quod ad alterunı dubium , videtnr mihi3 per ea,
qu* in speculis aectdere consideravimus, optime in- Reflexio lua
tetligt posse, reflexionem Iuminis maritimterre- minise ma;
ri debilior
strt longe debiliorem esse, sic tamen ut id accipiamus quam e ter
de reflexions universali. Nam de particujari,qnam 12 .
1 aqua quiescensin locum determinatum ejacnlatnr,
dubium non eft, si quls isto loco confistat, ibi viſu .
rum eum in aqua reflexionem potentiffimann: ex a
liis autem omnibus locis, aquæsuperficies superficie
Terræ videbitur obscorior. Et ut ad oculum hoc
ent
demonstrem , age concedamus in hoc atrium , & a Experim
to probatur,
quæ
nonnihil in pavimentum eiFundamus. Dic niihi aque refle
jam , nonne perfusus ille later, aiiis siccis multo ap- xionem ter
paret obfeurior? omnino, & talis apparebit , quo- rejiri debị.
curique eumex loco reſpicias, excepso unico,eo ni- liorem effe.
mirum , qui Iuminis per hanc fenestram ingressæ re
flexlonc pcrcutitur. Itaque retrogrederc paulla
tim ;
SIMP. Ex hoc loco video , perfusam partem
reliquo pavimento lucidiorem : idque proptcrea
fieri obfervo,quia per fenestram illapsi Iuminis re
Aexio mihi occurrit.
SA LVi IlHa perfufio nil præstitit aliud, quam ut
repleret cxiguas illas cavitates laterem asperantes, &
sjperficiemejus redigeret exquisite p!anar ,unde
postca radii reflexi versus eundem locum uniti ten
dunt : fed reliquum pavimenti, quod ficcum est, a
{peritatem
 130 SYSTEMA
(peritatcm suam habet, innumerabiU inclinationum
in minimis suis particulis varietatc constantem : un
de reflexiones luminis quaq uversum cxcurrunt,dc.
· biliores tamcn, quam si fimul omnes units incede
rent: camque ob cauffam parum aut nihil variatur
luminis aspe c ts, fi diverfis cxlocis illud intucamur,
sed 'ubique fibi similis apparet : ctsi multum ablità
claritate reflexionis partis aqua pcrfusæ .
Concludo lgitur , supcrficicm Maris , è Luna si
.pnspicer, apparituram quidem æqualissimam
( exceptisinsulis scopulisque j 'ſed minus claram sum
perficie Tcrræ montosa & inæquali. Ac nisi nollemn
amplius æquo progrcssus videri , dicercm tibi , me
Lux Lund občervaſſe in Luna, lumen illud ſecundarium , quod
ſecundaria, cam ex reflexionz 6l°bi terrestris mutuari confirmo,
ante cone notabiliter effe clarius biduo aut triduo ante con
jun f fhnem , jun & ionem , dum scilicet illam videmus ante auro
q**m poft ram in Orieote, quam post con}un cVioncm , quando
cam
s eft.,clari.
conspicituc Vespcri postqccafum Solemin Occiden
te. Cujas differentiæ causa est, quia hemisphæri
um terreftre , orientali Lnnæ oppositum , >arum
Maris, & plurimum terra comple&itur : totam e
nim habet Asiam . contra vero Lana occideiwalis,
maxima maria , hoc est , totum Oceanum Atlanti
cum , Americam usque, respicit. Quæ res proba
bili satis argumenro est , aqueam supcrficicm terre
stri minus splcndcre,
SIMP. Scd credis ne tu forte , magnas illas
maculas in facie Lunæ conspe & as, esse maria, & cla.
riorem ceteram partem csse Terram , aut talc
quid ?
SALV. Res ea , qua de quæris, principium di
versitatum est, quas Lunam inter ac terram esle ar*
bitror, a quibus ut nos expediamus , tempus est,
cum
 COSMICVM . | 131
cum nimis diu ip Luna commorari simus. fgitur
affirmoj sifolum unicusin naturanodas esfet effi
> ciendi, ut ex duabus superftciebus a Sole illustratis,
altcra alteram claritate superate videatur, is scilicet,
11 ut altera terrea, altera aquea esset ; tune necessario
dicendum foret, Ltiæ superficiem partim terra,
partim aqua Conflare, Sed cum ejas rci plures
modi nobis cognitisint, quibus idem effeftus pro
ducitur, & forsan alii tales adhuc nobis incogniti
reperiuntur; ideoque non ansim asserere horum ali
quid in Luna extare. Jam supra vidimus, lami
1 nam argenti albefa & am , si politorio inftrumento le*
vigetur, ex Candida obscuram fieri : & humidam
1 Terræ partem arida obseuriorem videri . Non mi
nus in dorsis montium sylvoſ partes nudis sterili
busque caliginosiorcs apparent : cujus rci causa est,
quia plurimnm umbræ plantis inter jicitur:at aprica
loca tota illuminantur a Sole. Atque hæc umbræ
mixtio tantam vim habet, ut in holoscrico villoso
florido, artificioseque variegato, color serici dille & i
multo videatur obscurior, quam non diffe& i, idque
propter umbras inter pilum disperſas : itemque ho
loseri cum planumhaud paulo nigtius est Ormesino,
licet id ex eodem scrico sit confe ctum . Si ergo res >

quadam eflent in Luna sylvis vastiflimis similes, ea

rum aspe& us visas a nobis maculas repræsentare
posset, similis differentia appareret, si eædem essent
maria. Denique nihil impedit, qub minus illæ ma
maculæ revera sint obscuriores parte reliqua , quo Luna pare
pa fto montes quoque nive conpersi clariores ap- tes obscu
parent. Id quidem in Lnna manifeste conspicitur, riores, pla*
partesobscuriores totasessc planas , paucis intra se ne ſunt:
clariores
ſcopulis & aggeribus, fed aliquibustamen , asperas: vero montgo
reliqua pars clara, tota referta ca scopulis, montibus fe.
parsis
 132 SISTEMA !
Luna ma parvis, aggeribus rotundis aliafre figuras habenti
culaslongi bus: ac præcipue circa macnlas , mfximi montium
montinm tra &tus animadvertuntur.
tractus cir .
camdant. Maculas porro superficie plana conftare , certo est
argumento , qnod vtd:mis , terminum ilium qui
partem illuminatam ab obscura diftinghit, transeun
do per maculis, æqualifer incedere: in partibus
Claris autem apfarerc tptum anfractuoſum ac lacini
In Luna atum. Sed nescio, an æqualitas ista superficiei ipfi
non gence per se sufficiens causa fit apparentis obscuritatis,
rantur res proniorque sum in partem negantem . Præterea co
noftris fi- gito, ingenti discrimine Lunam a Terra distarc.
miles,ve. Nam etsi facile credo ,regiones ifihic otiosas a? mor
rum diver- tuas non else: non ramen ausim affirmare, ibidem
silima, inveniri motum & vitam, ac multo minus, generari
dummodo
generatii p'antas) animalia , aut res alias nostri? similes : quæ
tbi detur maxime ibt cxjfterent, diyersiflimx tamen essent ,&
ab omini noftra imaginatione remotæ. Quod ut cre
Luna non
dam, inde persoadeor, quia primum cxistimo, tmte
eft ex Terra rjam globiLunaris non constarc Terra & 4 qua.Quze
marique
compofita. res una aj gen.ratjones altcrationesque nostris simi
les tollendas lufficit. Verumtamen etiamsi concede
retur, Aquam ibi Tcrramque dari; non tamen plan
Afpe &tus tæ & animalia nostris similia nascerentur,idq; ob du
Solis no- as præcipue rariones: primo quia ad noftra? genera
firas adge. tiones afpectuum Solis varietasadeo qeceflaria est,ut
nerationes "Gine illis cstc nullæ possint. Jam autem habitudines
neceſſarii
tales non, Solis ad Terram ,ab illis qu^ sunr ad Lunam , valde
funt in differunr. Nos, quoad illuminationem diurnam, in
Luna, majori parte Terræ , singulis horarum viginti qua
tuor periodis, no&is atq; diei vicifficudinem expe
rimur, quæ in Luna menaruodemum ſpatio abfol
vitur: item ille Solis in Zodiaco deseensus & ascen 2

ſus annuus, qui hiemis ættatifque vicillitudinem> &

dierum
 COSMICVM . 933
.

dierumac no & ium inæqualitatem producit, in Luna

unico menſe finitur: cumque Sol apud nos fic eleve . Diesnatu
rales in
tur ac deprimatur, ut inter maximam ac minimam Lura fine
altitudinem intercedat differentia gradum 47 : quan-guli una
7.
ta nimirum eft diftantia ab uno tropico ad alterum ; menſe cor
in Luna non nifi 10. gradibus, aut paullo amplius, ftant.
illa differentia conftat, quanta ſcilicet eſt maxima la Solis alti .
ticudo Draconis ultra citraque Eclipticam . Nunctudo me
3
confideretur, qualis operatio ſit futura Solis in Zona ridiana.in
torridaj li per quindecim dies continuos radiis ſuis Luna 10 .
cam ferire pergeret . Per ſe enim intelligetur, omnes graduum ,
plantas, herbas& animalia peffum itura .Quod fi vel Terra 47.
maximegenerationes ibi fierent,illæ tamenab herbis men
8r. difcri.
babet,
plancis & animalibus noftratibus diverſiſſimæ forent.
Secundò perſuafiffimum eft mihi, nullus in Luna Secundo
pluvias effe. Nam fi qua parte (nubes ibi congrega- pluviisca
rentur, ut fit in terra , videremus utiq; rerum illae rer.
runt aliquid abſcondi, quas ope celeſcopii in Luna
conſpicimus : & in ſumma,jin particula aliqua no
bis variaretur aſpectus. Id quod longis ac diligcna
cibus obſervationibus nunquamanimadverterepo
tui, ac ſemper uniformem puriffimánq; ſerenicaiem
ibi deprehendi.
SAGR. Ad hoc reſponderi poſſet, aut maxi
mam roris copiam ifthic effe : aut plaere nocturno
tempore, dum ſcilicetLuna non illuminatur à Sole.
SALV: Si aliis ex obſervationibus indiciiſque
conftaret, in Lupa fieri generationes noftris fimiles,
ac tantummodo pluviarum concurſus nobis deeffet,
excogitare pofſemus tale aliudve temperamen
tum , vicem carum explens, qualis in Ægypto eft
inundatio Nili Verùm cum nullum occurrat acci
dens noftris conforme, è multis, quæ ad fimiles ef
re& us producendos requirerentur ; nihil caufe eft,
cur
 134 SISTEMA
cor illorum accidentium unicum tantum introdu
cere laborcmus; maximc cum id non obscrvatione
aliqua cerca , fed simplici non -rcpDgnantia nitatur.
Præterea si quis ex me quæreret id quod prima apa
præhensio &simplex judictum naturale mihi di ctat,
an ibi res nostris similes, an vero diverse producan
tur; responderem semper, diversitfimas, & imagina
tione nostraprorsus incomprehensibiles. Nam hoc
S inexhausta naturæ opulentias & Creatoris atque
Gubernatoris cmnipotentia postularc videntur.
SAGR. Mihi semper extremanı temeritatem
flli commlttere visi dint, qui naturæ potentiam &
sapientiam , intellectus humani captu metiuntur;
i unt qui ex cvm tamcn in natura, nulla vel minima res invenia
ipsa causa, tur» ad cujus perse & am cOgnitioncm vcl iubtilissi
cum perse- ma ingenia penctrare ppffint. Hæc adeo vana per
de nihil
feftæ omnium intelligentiæ præsumptio non aliundc
vnquam in' nascitur, quàm si quis nihil prorsus intelligat. Nam
tellexerint, fiquando vclin un,ca aliqua reperfe&e cognofcen
nihil non
intelligere da periculum fecissent, & quid sit scirc vere digu
Seſe credunt staflent,ex infinitis aliis conclusionibus dc Unicam
quidem intclligere sesedeprehenderent.
SALV . Veriflimaloqueris , & fidem sacic co.
rum experientia, qui rem quampiam aut intelligunt,
aut intellexerunt. Hi cim quanto sapientiorcs
font, tanto magis agnoscunt, & ultro profitentur, se
parum inteffigere: adeo ut omnium Græeorum sa
pientiſfimus Oraculi judicio habitus, ingenue dixe
rit) se hoc unum feire, qnod nihilsciat,
SIMP. Igitur aut Oraculum , aut Socratem ip
funi arguere mendaeii oportet, dum sapientissimus
pronunciatur is, qui tamen sua ipsius confeffione re
rum omnium erat imperltiffimus.
SALV* Neutrum sequitur, cum utrumque sie
mul
 COSMICOM . 135
Ho mul pronunciatum verum esse posfit. Oraculum So- Verum Ora
16 cratem {apientistimum judicae , nimirum respc& u cu tM Sotra*
lo hominum , quorumsapiencia sui« circumlcriptati- tem ſapiens
mitibus eft. At nihil frit Socrates , respe & u sapien- judicantis
14 tiæ absolutæ, quæ est infinita: cumqae paucum & ni- refpwsiim .
no hilum tam sintipfius infiniti partes, quam multuin
feo quod, exempli causa, ad aggregandum uumc*
X. rum infinitum , perinde est, five millenarios , feu dc
narios, feu denique cyphras accumules ) ideoque
Socrates benc sciebat, terminaram ſuam fapientiam
cssc nullam respe & u infinity , quam sibi deesse novca
rat. Cum tamen inter homines aliquid iapientiæ
repcriatur, idquenon æqualitcr omnibus divisum ,
potuit Socrates aliquanto majorem quam alii par
1 ticulam ejus obtinerc. Atque hoc modo verum fu
crit Qraculi responsum .
SAGR. Videor mihi rem hanc optim: perspi
cerc . Hominibus attributa, Simplici, potestas est o
perandi, de qua tamen non omnes æqualitcr partici
pant: neque dubium est , potentiam Impcratoris
esse multo majorem quam hominis privati : verum
utraque respc & u omnipotentiæ divinæ pro nulla
censctur. Sunt inter homines alii multis aliis agri
culture peritiores"; verumtamen notitia commit
tendi sulco palmitem , quantula est ad opera ilia so
pientissimænaturæ , quæ facit, ut & radices vitis a
gat, & nutrimentum attrahat, & nutrimenti partem
aliam producendis pampinis, aliam formandis ca• Sapientia
preolis, racemis, acin's, corticibus idoneam secer divina infin
nat? Et hoc naturæ opus ex innumeris aliis unum n\tiei jsjj_
est & particulare, ex qdb vel folo infinita sapientia nita .
cognoscitur: ut ita concludi poffit, Sapicntiam divja
nam esse infinities infinitani.
SALV . En tibi rci hujus aliud exemplum .
Num
 136 SISTEMA
Numquid dicemus, sciehtiam è marmore pulchcr
Excelsum rimim effingendi flatuam , Bonarotx sublime inge
Bonarot* nium immcnsum extulifsc supra vulgaria ingenja ali
ingcnium . orum hominum ? Et hoc tamen artifikium nil præ
ftat aliud , quam ut tmitetur solam aptitudinem ac
dispositfonem cxteriornm superficialiumq; membro
mcmbrornm hominis immobilis : quod quantillum
tst i confcra? cum homine a naturafosto 3tot mem
bris cxternis internisq; composito , tot constante
musculis, tendinibus, nervis, oilibus, qux tot ac tam
diversis motibus inserviunt > Qjid autcm dicc
mus dc senfibus,de potcntiis anim*j ac deniq: de in
tele & u? Quæ ratio impedit,qu3 minusfabricain fa
tuæ 3a formnione vivi homini?, imo cujuscunq; vilis
simi vcrmis ,infinito intervallo {aperari dicamus ?
S A GK. Et quam dilfcrentiam inter columbam
Architæ
dimus
volarilem,& naturalem aliquain fuiifc cre- '
?
SIMP. Aut ego non intelligo quæ dicis;aut tua
dicta manifestam cdntradi& ioncm implicant. Inter
hominis a natura ta cti encomia majora,imo pro om .
nium maximo retulisti Intelle ctum : & paulo ante
cum Socrate dixeras, Intelle & um effc nihili, oporte
bit ergo dicere, naturam qnoq; nesciyisse modum
faciendi inteHcc t u p qui percipiendi vim babcac.
SALV . Ut acutissunæ objectioai tuæ respon
Homofatis dcam > recurrendum est ad distin & ionem philofo.
intelligit
intenſive , phicam , dicendo, Intelle & um accipi posse duobus
non item modis, seilicet intensive , *el extensive; Extensivej
esttensive, hoc est, quoad multitudinem intelligibilium, qus
infinita fant, Intelle c ts humanus quasi nullus est»
etsi vclmille propositiones intelligence. Nam mil
lerespe & u infinitatis 3 inftar cyphex fünt. Sin in
telkct us accipiatur intensivè, quatenus is terminus
intensives

{
 COSMICV M. 137
intenave , hoc est. perfe cte propositionem aliquam
importat, dico, intellectum humanum aliquas pro
positiones ita perfecte & absoluta certitudine cog .
nitas habere, qnam habeat ipfa natura. Ac tales
Cant scienti* mathematicæ puræ , hoc est, Gcome
tria & Arithmetica : quarum propositiones iniinito
plures intellectus Divinus cognitas habet : nam om
n:s cognitas hab;t : verumtamen paucarum illarum
humano intellc&tu perceptarum cognitionem , cogni- Modus c<$l
tione Divina non inferiorem crediderim, quoad cer- na^unii
Divinusab
titadinem objeftivam , nam eou(que progreditur, ut hum ano
carum nsceffitatem comprehendat , qua certitudine diverſas
nulla alia major esse videtur .
SIMP . Hoc oronunciatum temerarium nimis lntclle dia
& audax mihi videtur. humana fii
SALV . Propositiones istæ sent communes , & per diſcurs
ab omni audacix veltemeritatis umbra remotæ , ni- Sum .
hilque prosus de majestate Divinæ sapiemiae detra
hunt : quomodo nequaquam imminuitur omni .
ootentia c)us , si dicamus , quod Dens fa ctum in
fc ctjm redderc non po/fit. Sed vereor, Simpljcij
ne pro re umbram arripueris : siquidem verba mea
cum æquivocatione quadam excepisti. Ut ergo me
rectius explicem . aio, quod ad veritatem , cujus cog
nitio rmthematicis demonftrationibus paratur, ean
dem illam esse cum ea quam Divina Sapientia cog
noscit. Id vero tibi facile largiar , modun ilium ,
1
quo Deus cognoſcit infinitas propositiones, quarum
nos paucas aliquas cognoscimus, summe excellen
tiorem esse noliro modo, qui ratiocinandp dd con
clusione progreditur in conclusionem , dim Dei
modus simplici absolvatar intuitu : & cum nos, ex
empli causa , ad acquirendam nonnullarum circuli
quæ infinitz
paffionum ,, qux sunt,, inchoando ab ali
itæ ſunt
L qua
 138 SISTEMA
qua fimpllciore, & eam pro desinitione ejus , acci
piendo, ratiocinatione ad aliam aliquam , & ab hac
ad tertiam , inde ad quartam , &c. progrediamur;
inttlle & us divinus, fimplici apprehcnsionefuæ essen
Definitiones tiæ, comprehendit absque morofa ratiocinatione,
yifuare- omnem infinitatcm pallionum istarum , quæ tamen
ipfa com- poftea revera virtualiter comprehenduntur in defi
pleEtuntur
omnesaffe- nitionibus rerum omnium : & quæ deniquCjcum
.
Hiones re infinite sint,forsan Una sola sunt in essentia sua, & in
rum defini- mente divina , id quod ne humano quideni intelle
tarum .
& ui penitus est incognitum , etsi profunda ac denſa
Affe&tiones
caligine obumbrctur ; quæ ipsa tamen ex parte dil
infinita for cutitur & clarescitjsi conclusiones aliquas firmiter de
fanunica monstratas penitus lmbtbimus, & ulque adeo in nu
folummodo merato habemus, ut eas veloci motu transcurrere
sunt. poflimus. Nam in fumma, quid aliud est,in triangulo
quadratum lateris angulo re&o oppositi æquale essc
quadratis laterum re&am includcntium , quam pa
DiscursHs rallejogranıma super communem basin parallelis in
Sparia tem . terjc cta) efleinter se squalia ? atq; hoc ipsum non E
pore confer ne tandem idem est ac æquales esse duas illas superfi
& a,Divinuscies, quarum partes applicatæ partibus æqualem lo
intelle &tus com occupant ? Porto transcursus istos , quos no
momento
fter ;nrcllectus absolvit cam tempore & motu pe
abfolvir,
hoc eft,præc
detcntim }inttlle ctus divinus instar lucisin momento
ſentia ſem . conficit , feu quod idem est, eosomnes sibi præſen
per habet, ces habet.
Ex his concludo, intelle&am nostrum , & ratione
modi, & ratione multitudinis rerum intelie & arum ,
infinito intervallo a Divino superari. Non tamen
adeo ipsum extenuo, ut absolute pro nullohabeam :
imo, dum considero, quot quamq;, mirabiles res ab
hominibus intellectæ, investigatæ, conse ctæ fuerint,
eo ipso clarifsimc cognofco & intelligo , mcntem
huma
 COSMICUM . 139
humanam opus eflè Dei, & quidem excellentifli
Mum .
SAGR ' SePenumero mecum ipfe rem illam ,
qua de fermo tibi nunc eft , agitavi s quantum
lugenii baa
ingenii humant fit acumen : dúmquc pertot ac tam maniad
admirabilja hominum & in opificiis , & in literis mirandum
commenta vagor, & poftea vires ingenii mei refpieio acumen .
tam procul adhuc remotas à facúltate , non dico de
novo aliqnid inveniendi,ſed jam inventa folummodo
cognoicendj, ftupore confuías, & affli & us defpcrati
onc, parum ab infælicitate abefTc mihi nideor. Si
fatuam aliquam excellentis artificis intueor, egomet
mecum ita cogitare foleo : Ecquando tu poteris è
maſſa marmórea , redundantibus partibns abje& is,
elegantem adeo figuram in ea latentem effingere ?
quando mifeere ac diftendere in tela ve! pariete co
lores diverfos iifque repræſentare omnia obje fta
vifibilia, ceu Michael Angélus aliquis, autRaphael,
aut Titianus > Si confidero commenta hominum
in partiçndis intervallis Muficis , in ftabiliendis præ
ceptis & regulis , quarum tra & atio aures mirabili
oble &tatione demnlceat , quando ftupori finem im
ponere poncro > quid de tot tamque diverfis inftra
icntis dicam > Le &tio poètarum exccllcntium
и anta complet admiratione, fi quis & concep- Inventia
tuum inventionem , & eorum explicationem at ratianit
tente confideret ? Quid de Archkef t ura, quidScribcndi
Aupenda
de arte Navigatoria dicemt» > Vcrbm fubra pra com
omnes inventioncs ftupendas, qua ingenii emi- mentis alija
nentia fuit is , cui venit in mentem excogita- omnibus,
re modum , penitiffimas animi fui cogitationes
alii cuicunque communicandi , etfi longtffimo 8
:mporis, & loci intervallo diftanti : colloquendi
cum bi$ qui verfantur in Indus, cum bis qui nec
L2 dum
140 SISTEMA
dum nati sunt, ncc nisi mille aut dccies mille abhinc
anras nascentur ? idque quanta facilitate ? nknirum
vSgtnti minutos chara &teres in charta inter ſeſe va
rie jungendo. Esto hoc omnium admirapdarum
inventionum humanarum tigillum , & clausula ho
dierni colloquii nostri. Et quoniam horæ calidio
res abierunt , Salviatus auram frigidiuseulam na
vigando captare , credo , volet. Sequenti mane
nos ambos redituros ad continuanda cœpta collo
quia nostra , præstolabor , &c.

ALTERI
 COSMICVM . 141

. Hotel

or 300259
అవయవంవంవం

ALTERIUS DIEI
COLLOQUIU M.

SALV. Tot heri talibusqnc digressionibus a

recto primarii scrmonis instituti tramitc sedu & i
imus, ut haud sciam , poſlimne , nisi te juvante,
riora relegcre vestigia ut pergam ulterius.
SAGR. Non miror, te , qui rebus tam di& is
vam dicendis oppletam occupatamq; phantafiam
habes, nonnihil earundem varietatc confundi. Ego
vero, cui ceu simplici ansculcaiori nil aliud incumbit
quam ut audita tetineam , fortasse revocata vobis in
memoriam
st
eorum summa, filo suo colloquium rc
ituere potero .
Quantum ergo meminifle poffum , hesterna dis
scrtattone in {ummam id a ctum est, ut examinaretur
ex fundamentis, utra opinio probabilior & ratloni
magis consentanea sit, cane, quæ ſubstantiam corpo
rum Cœlcstium statuit ingenerabilcm , incorruptibi
lem, inalterabilem , impacibilem , atq; adeo ab omni
niutatione, excepta locali, exemptam ; & proindc efle
quintam essentiam , diversissimam ab csisntia nostro
rum corporum Elementarinm generabilium , corrt
ipubilium ;alterabilium ,& c. an vero altera,quæ subla
ta èMundotali difformitate partium , Terram existi
L 3 mat
 STSTEMA
142
mat : iiſdem gaudere perfe& ionibus, quibus cæt
ra corpora integritatcm Universi constituentia:
in summa effc globum mobilem & erraticam , hau
minus ac Luna , Jupiter , Venus , aliufVe Plancı
Deniquc sigillatimeft exposita multiplex compar.
tio Terræ cum Luna , & quidem cum Luna poti
quam alio Planeta , forfan ideo , quod ejus , qdis
pe minus a nobis remotæ, majorem , & in fenés
magis incurrentem notitiam habeamus. Et qui
conclusum tandem est, alteram hanc opinionem pri
ore verisimiliorem efle, progrcssus eb nunc nos de
ducere videtur, ut incipiamusinvestigate, num Ter
ta statuenda sit immobilis , ut a pluribus creditum
est ha & enus; an vero mobilis, sicuti veterum Philo
sophorum aliqui credidcrunt, & alii non longo hur:
usque temporc censent : & si mobilis est, quomodo
sese motus ejus haberc putandus fit.
SALV. Jam intelligo & agnofeo viæ nofice
fignum . Ante vero quam incipiamus ulterius pro
progredi, neseie quid monendus es mihi de novissf
iis veibis tuis, cum dixisti, conclusum esse , quod
opinio , Terram iisdem quibus Cœleftia corpora
conditionibus dotatam statuens, opposita sit verifi
milior . Non enim hoc ego conclusi, quemadmo
dumnee ullam aliam propositionem controversam
definitive asserere animus est : scd id modb mihi
propositum suit , ut producerem illas rationes, re
f pbnsiones, instantias & solutiones , quæ in utramq
partem ha ctenus partim aliis in mentem venerunt,
partim a me ipso meditationibus afliduis excogitatæ
fuerunt : decisionem jpostea judicio aliorum com
Initterem .
S AGP . Meoptcme Judicio sum paffus decipi,
dum ex dico ingenio metitus alios, univcrsalcm feci
conclu.
 COSMICUM . 143
onclufionem , quæ particularis tantùm crat. Erraf
- confiteor , maxime cum Simplicii hujus nostri
ententiæ fuerim ignarus.
SIMP . Non nego,mehac tota no cte, ea quæ
hestcrna die sont allata ruminatum esse , multasque
evcra pulchras,novas , egregiasqne deprehcndifle
peculationes. Utut sit, haud paulo ar ftius con
tringl me fcntio autoritate tot tantorumque scrip
torum > & præcipue & c. Tu vero, Sagrcde , con
cusso capite abriuere & Cubridere videris , ac si quid
perabſurdi pronunciaflem .
SAGR. Subrideo tantum : fed , crede mihi,
prope disrumpor, dum contineo me , ne in cachin
noseffundar.' In mentem enim revocastiquiddam
egregium , quod ante paucos annos, mealiisque No
bilibus, amicis meis, quos tibi possem annumerare,
præsentibus, accidie.
SALV . Rcf t seceris, si nobis id quicquid est
recites, ne forte Simplicius credere pergat , se tibi
riſui & ludibrio fuifle.
SAGR * Bene est. Medicum quendam , Vene
tiiis percelebrem , domi suæ conveni , quo nonnulli
ftudiorum , alii curiositatis gratia fubinde ventita
bant, ut se& ionis aliquam partem a mann do&i non
I. ninus ac diligentis & exercitati Anatomici vide
reni» Accidit autem ilia die, ut dc ortu & origine Cuiufdam
i nervorum inquireretur,qua de Celebris eft inter Ga- Pbiloſophi
lenicos Peripateticosquccontroversia : & cum Ana- ridicula o,
i tomicus oftenderct nervorum maximam quafi ttir. refponfi
ner vorum
- pem exeuntem e cerebro, transcuntémque per cer- orjginem
Vicem , distendi postea per ſpinalem , atque divaricari determi*
per totum corpns, sic ut prætenuc solummodo fila- nans .
sementnm tanquam suniculusad cor pertingat ; con
verfos ad Nobilem quendam , quem sciebat efle Phi
L 4 losophum
 344 SISTEMA
Origo net - losophum Peripatcticum , & in cujus pr* sentis gra
vorum tiam extraordinaria quadam diiigentia detexerat &
secundum ostcnderat omnia , quæsivit ex eo , num persuaderi
Arijlot. & denique sibi sineret , originem nervorum è cerebro
secundum
me icos. duci, non è corde; aj qUæ philosophus ille, cogi
tabundus aliquandiu , tandem respondit : equidcm
ita aperte rem oculis sobjecisti, ut nisi textus Aristo
telicus, aperte nervos lex corde deducens obfiaret,
in sententiam tuam pertra sturus me fueris.
SIMP . Vos vero scire velim , controversiani
hanc de nervorum originc nendum ita discussam
atque decisam esse, ut aliquis forte sibi persuadeat.
3 AGK. Neque decidetur unquam , si similes
cbntradi& ores na cta fuerit. Sed interim ea qnæ
dicis, non minuuntabsorditatem responsionis Peri
patetici , quimanifests adeo & in senso& incurrenti
experientiæ non opposoit aliam experientiam aut ra
tionem Aristotelis, fed solam autoritatem s ac nu
dum illud : Jpse dixit.
SIMP. Aristoteles tantam autoritatem non
alia Gbi rationc paravit,quam firmitate demonstra
tionum suarum , di(Terationumq; profunditate. Sed
necesse est ut intelligamus ilium : nee intelligamas
modb fed etiam in ejus libris adeo versiti simus.
Ut inde perfectiffimam quandam ideam animo con
ceptam geramus , & omnia ejus dicta memi no
{træ semper habeamns obversantia. Nee enim
imperito ille vulgo scripsit • nee adstri&us eft ad
fyllogifmos suos ordinaria ac triviali methodo ne
Reiaifita
h l'r'
endos : fed promiscuesuo usus arbitratu, proba
Ilonem propositionis interdom iis textibus immif
philofo
phanJum cu'r lu*de re diversiſſima tra& arevidentur. Opor
Ari/totelica
ter igitur > ut magnam illam Ideam totam tineas,
methodo. ac noveris inter sese loca componere , & bunc
textnm
 COSMICVM . 145
textum cum alio remotiffimo conjungere. Qui
hoc tenet artificium ,is dubio proeul e libris Aristo
telicis , omnis fcibilis demonftrationes eruerc pote
rit,nihil enim eft,quod iiſdem non comprehendatur.
SAGR. Atqui,mi Simplici. quemadmodum ^rt'ficium
tibitastidio non eft, res in Arfotele esse hinc inde argutum ,
disseminatas, & persuasum habes, compafatione ſophia qui
combinationeque variarum p3rticu!arum inde sue- buflibet
cum extrahi ; quod tu & alii egregii philosophi libris ban
facietis intextibus Aristotelis, idem ego prxfiabo in ritur.
verlibus Virgilii , aut Ovidii, centoncs inde forma
turus , & iis omnia hominum negotia , & naturæ
secreta explicaturus. Sed quid de Virgilio loquor
aliove poeta ? Eft mihi libellus Aristotele & Ovidio
multo brevior , in quo continentur omnesscientiæ ,
minimo^ue studioperfe & iffima ejus Idea concipi po
test : isest Alphabctum : neque dubites ,eum quis
has illá (ve vocales cum his aut illis conlbnantibu
bene jungere, & copulare scierit , ex eo verislimas
omnium dubiorum iblutiones efle deprompturum ,
omniumq; scientiarum , omnium artium præcep
ta indidem eruturum. Pi &or'e simplicibus di
versis coloribus , tabellæ. separatim impositis , par
ticulas eorum invicem miscendo ac temperando , cf
fingit homines , plantas, ædificia, pisces , aves, & in
sunina imitatur omnia obje & a visibilia , quamvis
in tabella nee oculi extent , nee pennæ, nee s qua
ma , nee folia , nee denique faxa. Imò necefla
rium est omnino, ut nulla res pingenda , nee ali
qua pars sins , aftu coloribus illis info, G modo
rebus omnibus expriniendis idoneos eos efle velis.
Nam si verbi gratia , non nisi penn^ isthic eflent,
tum non nisi avibus cristifque pingendis condu
cereut.
SALV.
 146 SISTEMA
SALV. Vivnnt valentque etiamnum aliqs
Nobilcs , quibus præfentibus Professor aliquis i
Academia Celebris cum Telcscopium nunquam à
visutn describi audiret, CQmmentum illud ex Ar
Inventio ftotele desumptum asferuit ; & adferri juffb Aristo
Teleſcopii
Ex Ariſtos telis opere, in eo locum ostendit, ubi ratio redditur,
tele de qui fiat,quod ex imo profundifllmi putei , interdiu
prompta . Stellæ in Cœlo confpiciuntur, adstantibufque dixit:
Ecce puteas, quem tubus telescopii refert : cce
crafli vaporcs a quibus crystallorum inventio de
fumpta est: ecce denique fortificata vifio , dum radii
per diaphanum denfius obscuriufqne trajiciuntur
SAGR . Hiemodusomnia scibilia completen
di similhnus eft ei, quo marmor polchcrrimam ali
quam , imo sexcentas pulchetrimas statuas in fe con
tinet : fed hoc arris est , ut illas eruere noverisr
aut, si malimus, refbondet prophetfls Abbatis Joa
chimi,aut responfis Oraculorum Gentilium ^quz non
intelliguntur,nisi post rerum prædi& aruni eventum .
SALV. Et quare prædi& iones Gcncthliacas
omittit,quæ æque clare post exitum demum in The
mate ceu figura coelesti monstrari poffunt ?
SAGR. Hac rationc. Alchymistæ , melancho
lici humoris œstro perciti , depræhendunt , omnia
ſubtiliflima ingenia revera nihil aliud scripsisse,quam
de modo efficiendi Aurum : fed ne tamen id ſecre
tum in vulgus efferretur , excogitafle hunc illam ,
Alchymie ” alium aliam rationem subvariis involocris idem ob
ftæ ,Chryso- tegendi. Et est fane jucundiflimum , eorum in
poëticese- fpicerc commentarios in poetas antiquos , in quibus
creta poës inveniuntur maximi momenti mysteria, fabulis po
tarum ej
fabulis in ëticis occultata3 scilicet quid sibivclint amores Lunæ,
terpretando ac deseensus ejus inTerram Endymionis causa ; quid
eliciunt. ita ejusdem adversus A&xonem : quando Jupiter
converta
 COSMICVM . 147
convertatur in pluviam Auream , & quando in fiam
mas ardentes : quanta artis secreta laticent in ilia
Mercario interprete, in illis plutonis rapinis , in illis
Auri ramis.
SIM?. Opinor equidem , & partim s cio , non
deefle Mundo ingenia prodigiosa, quorum vanitas
in præjudicium Aristoteli reduudare non debeat: de
quo minus reverenter interdum loquimihi videris.
Vel solaantiquitas, & inclytum nomen, quod ille vir
in mentibus tot præclarorum hominum acquisivit,
satis vencrationisapud omnes litteratos ci concilia
re debebat,
SALV. Non ita , Simplici , res habet. Inveni
untur aliqui scftatorcs ejus pusillanimi nimis, qni ut
is minoris æftimetur occasionem præbent , aut, ut se &tatores
re ctius dicam, præbituri essent, & levitatibus illo- quidum A
rum applaudcrc vellemus. Tuvero, die mihi quæ-ristotelis,
lo,annetam csrcrum imperitus , utnon intelligaSj imminunt
Ariftotelem , si præſens ipse Professorem ilium , , autoritatem
quo Telescopii pronunciabatur autor , audiviffet,fuimagi.
multo offenfiorem ci futurum fuisse, quam his, quieam nimis
Professorem & ejus interpretamenta riſu excipiunt? au &tum e«
Anne forte dubitas, Ariftotelem , si res illas in Coe- *»'•
lo nuper dete ctas vidisset, non fuisse mutaturum o
pinionem , & emendaturum libros (bos, amplexu
rumque do & rinam scnsu ipfo magis approbatam , a
fe denique repulsorum illos stcrilihomines uigenio,
qui timide nimisanimum inducuat , omnia ejus di
&a defendere velle; nee intelligent, si talis fuisset A
ristoteles, qualem ii sibi fingunt , tum fore, ut is exi
stimetur homo ingenio indocili,mente obstinata, a
nimo barbaric pleno, impotentia tyrannica , qui o
mines alios prostoljdis pecudtbus habcns,decreta sua
s ensibus, experientiæ, ipsiqoe naturæ velit antepo
nere?
 MA
148 SISTE
next 1 Autoritatem suam Aristoteli se& atorcs ejus
attribuernnr,non ipsemct sibi nsurpavit occupavitve.
Et quoniam haud paullo sacilius est, alicno sese (cu
to tegcre, qnam apcrta facie congredi; timent , nee
audent vcl paffum ab Aristot. discedere: maluntque
absurde negare alterationcs illas quæ apparent in
Cœlo Natura , quam nllam admittere alterationem
in Cœlo Ariftotelico .
Deſculptor SAGR . Hi talcs faciunt ut recorder Sculptoris
re quodam
ridtcula
illius, qui cum ex ingenti maffa marmoris , Herculis
narratio.
opinor aut Jovis fulminantis imaginem effinxilset,
ejquc mirabili artificio tantam alacritatem atque
ferociam indidisset, ut intuentibus terrorem incu
teret, etiam ipsemet eam ( etsi manuum suarum
opus) expavescere coepit , adeo quidem , ut cum
scalpro & malieo eandem aggredinon auderet am
plius .
SALV. Sæpenumero miratus sum , qui fieri
poflit, ut isti defensores omnium Aristotclis difto
rum acerrimi non animadvertant, quanto præjudi
eio autoritatem ac fidem Aristotelis oncrenr, & quam
imminuant potiusexistimationem ipsius, dum eam
amplificatum eunt. Dum enim eos ita pertinaces
efle video in propugnandis propositionibus, qua
rum perspicuam salsitatem vel manibus palparc est,
dumqae mihi persuadere volunt, hoc decere genui
num philosophum , & Aristotelem ipsum ita fa ftu
rum fuissej hoc modo tit , at multum imminuta dc
eo opinione dubium mihi suboriatur,an circa alias
quoque conclusiones magis mihi reconditas recte
philosopbatus fuerir. Quod fi viderem ipsos,eede
re, & manifesta veritate convictos opinionem muta
re, tum crederem ipsos in iis , quibus tenaciter in
herent, solidas, & a me non intelle & as aut animad
verfas
 COSMICVM . 149
versas demonstrationcs habere posse.
S AGR . Vel ctiam, fi nimium de sua & Arifto
telis autoritate deperderc sibi vidcrentur profitendo,
hanc aut illam conelusionem ab alia repertam fe
nesciviſſe; numquid mclius sibi coosulerent, si ean
dem inveftigareot in suis textibus , horum diversos,
juxea significatum nobis a Simplicio artificium , in
ter scsc comparando componendoque? Nam si in
istis textibus omne scibile continetur etiam hanc
isthic inveniri posse necesse eft.
SALV . Noli, Sagrede, ludos faccre monttum
hoc tuum, quod jocando proponere mini vidcris.
Nam non ita pridem magni nominis philosophic
Jibrum de Anima composuir, in qno dum refert A
ristotelis opinionem an anima sit immortalis neene,
multos textus adducit, non quidem ab Alexandra
c"uatos ( nam in illis Aristotelem ne quidem hac dt
materia tra & are dicebat, ne dum ut quicquam hue
pertinens definiat ) fed alios a fe repertos in aliis
locis reconditis , qui trahebantur in senfum pcrni
ciosum . Gumque inoneretur ab amico , difficulter
impetrari posle licenciam edendi libri, rescripfit ci, opportunum
nihilominus expeditionem rei procuraret. nam sc, confilium
nisi quid aliudobstet, haud difficultcr ,Aristotelis Peripateti
immutatâ do a rfna, & expositionibus aliis, & aliis ci cujufdam
textibus, opinionem contrariam, menti tamen Ari- Philoſophi,
ftotelis consormem, esse defcnſururn.
S AGK . Egregium vero do&orem, qui impe
rium sibi somit in Aristotelem, neque permiftic ,ab
co verba sibi dari : fed ipsummet obnoxium velu
ti , naso ducere vuh,8c cogere ut loquatur ad arbi
triumsimm . Vide quantum rescrat, nosse rationem ,
qua temporiscapteyir opportunitas. Nec enim eo
deveniendu est, ut negotium tibi sit cum Hcrcule ira
10,
 150 SISTEMA
to, & cum Furiis pugnante, fed cum Ancillis Mæo
oniis confabulantc. Vah ingeniorum servilium in
auditam vilitatemi ! ultro fese facere Mancipium ali
Pufillani
en* fententiæ : subseriberc tanquam decretis invio
mitasquo
rundam feia
labilibus • eo redigi , ut perfuasnm & convi& um
& atorum te profitearis iis argumenris, quæ tantam scilicet ha
Ariſtotelis. bent in concludendo virn & evidentiani, ut illi ipst
dubitcnt,an de tali propofitq feripta fuerint,& an ad
istam talem concluiionem probandam pertineant;
Id vero stiltitiæ longæ majoris est, quod inter illos
ipsoſmet adhuc dubitatur , an idem autoc in affir
mantem an vero negantem partem concesserit. Quid
hoc aliud est , quam Oraculi vice statuam ligneam
constituere , ad illam responsi petendi caqsa decur.
rere , illam timere, illani revercri, illam adorare.
SIMP. Sed ab Ariftotele 6 recedamus , quem
alium in philosophia ducem sequemur ? Qstende sis
autorem aliquem ?
SALV, Ducc opus est per incognitas , & syl
vis horridas terras : in apertis autem ac planis lo
cis cæci solummodo ducem requirunt : qualis qui
cst3 re ctius is domi manferit. Qui veroin frontc
ac mente gcrit oculos, iftis pro duce utaturoportet .
Nee ideo tamen adfirmo, nullatenqs esse Ariftoteli
auscultandut : imo laudo si quis ilium inspiciaf,
Nimium diligenterque discat. Id mod6vituperandumest,
adhere usque adeo in prædam ei te dare , ut occlufis oculis,
ſcentes Ari-unicuique di& o ejus subferibas , & omissa diverse
ftoteli, vi- rationis investigationc pro decreto inviolabili reci
tuperatione pias. Qui quidem abusus aliud quoqUc permag ,
digni. num incommodum secum trahit , ut scilicet ad vim
demonstrationum cjus assequendam non amplius
animum applices. Q^id quæsopudendum estma
gis , quam quod videmus in publicis disputattoni
bus
 COSMICV M. 151
bus, dum de conclusionibus dcmonstrabilibus tra
& atur, aliquem ex transverse progrcdi instru & um Ke Philo
Aristotclico textu, sæpenumero, de re diversiflima ſophi nomen
scripto , & obje&o eo , adversario os occludere ? ac titulum
Sane G hunc studendi modum porro tenere voletisj »s*rpent,
nomen Philosophorum abjicite , & vel Hiftoricos, quinuns,
vel memoriæ Do& ores vos appellate. Nefas enim Sopbant
quam pbilom
nr ,
est , cos qui nunquam philosophantur, honorificum
Philosophi cognomentum usurpare.
Verum ad ripam revertendum cft, nepelagus in *
grediamur immensom , quod nee toto hoc die liceat
emetiri. Proindc, Simplici, rationibus ac demon
ftrationibus tuis aut Ariftotelis , non antem texti Mundus
bus ac nudis autoritatibus inftru & us accedito.
Nam circa mundum seniibilem , & non in mundo ſenſibilu .
chartaceo, colloquia nostra sunt occupata. Et quia
in hesterno colloquio Terram tenebris extra ctam
aperto Cœlo asseruinius, & ostendimus, cam eœle.
ftibus corporibus ut vocamus annumerare velle,
non esse propositionem adeo convi ctam & proftra
tam, ut nihil residui vitalis spiritushabeat; sequitur
ut examinemus, quid probabilitatis in hoc sit , G
fixam eam statuamus ac prorsus immobilem , s cili
cet quoad totum (bum globum : item an verisimi.
liter eandem certo aliquo motu, & qnonam eo ,mo
bilem faciamus. Cumq; in hac quæſtione ego qui.
dem dubius hæream , Simplicius autem cum Aristo
tele non hæſitanter immobilitatem amplc & atur,
ipse sigillatim argumenta pro ilia opinione,ego vero
refponfiones & contrariæ partis argumenta produ
cemus : denique Sagredusanimi suisententiam , & in
quam partem pronior sit,explicabit.
SAGR. Acquiesco jsic tamen ut & mihi permitt
atur adserre, quæ simplex judicium naturalemihi
di ctaverit. V
SAL .
 152 SISTEMA
SALV. Hoc vero ipsom est, quod te maximo.
pere rogatum volo . Name considerationibus faci
lioribus , & ut ita dicam, materialibus, paucas opi.
nor a scriptoribus omiflas, ac deefle solummod
subtiliores aliqnas magisq; reconditas : quarum ad
investigationem quæ subtilitas aptior essc posfit in
genio Sagredi acutifsimo perspicaciffimoque ?
SAGR. Isper omnia ſum ,quet Salviatuseí:
me volet. Sed ne, quæso, novo diversionis genere
ceremoniis istis officiosis nos remoretur. Nunc
enim philosophus suin , & in Schola , non Aula
versor.
Terr & mo SALV. Esto itaq; principium nostre contem .
tiones ha- plationis, ut consideremus, qui tandemeunq; motus
bitutoribus attribuaturTerre,effe nCcessarium ,at ille nobis,tan
ejus ſunt quam Terræ inhabitatoribus, & consequenter e
imperceptt- fem motuS participibus, omnino sit imperccptibili,
biles.
tanquam si nullus cflet, quippe qui solummodo
res terrestres intuemur. At verb contra xque ne
Terre non
cestarium est, ut idem motus nobis appareat com
poffunt alii muniſſimus omniDus aliis corporibus& objectisvii
motus at bilibus, quæ tanquam a Terra separata , eo defticu
tribui, untur. Ut proinde vera Methodus investigandi an
quam qui motus aliquis & qualis attribui Terræ poffit, consi
observando
nobis appa- ftat jR con[jJerando & corpo
, num in
rent eſſe
communes ri°us * Terra separatis conspiciatur apparentia ali
cum reliquoqua motus omnibus pariter eompetsntis. Nam talis
Vniverso motus, qui tantum in Luna, verbi pratia , cernere
excepta tur , nee cum Venere, Jove, cæterisve Stellis, nego
Terra. tjj quicquam baberet is nullo modo Terræ vel aUis,
fed solummodo Lunæ tribui poflet. Jam est motus
quidam generaliflimus, omniumquerimaximustæ , is
nimirum , quo Sol Luua , cæte Plane &
Stella fixæ , & in summa totum Universum , exo
cepta
 COSMICOM . 153
cepta sola Terra, nobis apparent simul omnia mo-"Motus dis
veri ab Oriente versus Occidentem , fpatio 24. ho urnus often
rarum . Atque hie motus, quod hanc primam ap- ^itur se
parentiam , nihil imoedit quin poflit tam inesse soli communi fia
Terra , quam toti reliquo Mundo excepta Terra , mut toti
Nam eædem apparentiæ tarn in una quam in altera Univerſo,
positione confyicerentur. Hinc est , quod Aristo- exce
Globopt0terea
teles & Pto lemeus, utpdte mqui hanc rem p;nitius Ari.
considcrarunt
, immobilitate Terræ probaturi non
argumenratur adversus alterum motum , fed adver- Ariftoi. &
flhhunc diurnum : nisi quod Aristoceles nescio quid Ptolemeus
attingit contra alium aliquem motum , a veterum *rg umen
tantur cox
aliquo Terræ attributum , de quo (uo IoeQ tracta - i J^urh
^mus- imum S
G R . Optime capio neceſſitatem qua conclu- Terre au
dit ratiocinatio tua . Sed dubium mihi subnasci- tributum i
cur, unde menon possum expedite : nimirum quia
Copernicas Terræ tribuit alium adhuc motum su
per diurnnm , qui juxta regulam modo traditam ,
nobis in Terra , quoad apparentiam , impercepti
bilis esse debebat , fed viſbilis in omni reliquo Mun
do; videtur mihi necessario concludi posse, velquod
ille manifcste erraverit affigoando Terræ motum
ta!em , cujus gcneralis harmonia feu congruentia
in Cœlo non appareat ; vel certe, si qua ibi congru
entia datur,quod æque peccaverit Ptoleouus, hunc
non refatando, ficuti refutavit ajterW ,
SALV. Non ab re dubitasti. Quando venie
mus ad tra ftationem d : altero motu ; videbis quan
to intervallo Copernicus acunune & perspicacia in
genii Ptolemæum superaverit, dum vidit quæ flic
hon vidit , mirabilem inquam illam harmoniam
qua talis motus in omnia cætera corpora cœleftia
Cse reflc&it. Sed jam hac parte suspense, redeamus
ad
M
그
 154 SISTEMA
ad primam considerationem , in qua, fa & o,a genera
lioribus initio , proponam illas rationes , quæ mo
bilitati Terra severe videntur , ut audiam postea
quid Simplicius adscrat in contrarium .
Spare pro Ac principio si solummodo consideremus im
babitius mensem sphæræ Stellatæ molem respe ctu parvita
fit, motum tjS globi terreni,tot millenismyriadibus ilia minoris,
diurnum
foli Terre & præterea respe & emus velocitatem motus, quer
■potm, unius die! noctisque spatio conficere debet inte
quam Uni gra converho; persuadere mlhi nequco , poste quen
verforeli quam inveniri , cui rationabilius credibiliufque vi
quo
tere.
comfe- jeatur j hanc circunigyrationem in sphæram coe ,
leftem cadere , quam globum terrenum imniotum
stare.
SAGR . Si ratione universorum effectuum ,
qui a talibns motibus in natura dqpenderc pos
sum , ex utralibet hypothesi sequerentur indiffe
renter eædem ex amussim consrquentiz quoad
quidem ego prima ac general! apprehensione rein
capere possum ,existimarem , eum , qui rationi con
venientius putaret , totum Universum movere ut
Terram immotam retineas, hand paulo absurdioa
rem csse illo , qui non alia quam contemplandæ
Urbls agrique cirenmje& i causa , speculæ tuæ sum
mitatem conscendens , regionem , totam in gyrum
a^i sibi peteret ^ ne scilicet ipse capitis circumagen
d\ Libcrera subire necesse haberet, Et senemul
tds Inl^ni' qus commoditates secum trahit hypo
theis i Copernicana , non item ista Ptolemaica;
auxmteo q^idem judicio absurdom illud adæqua
ret , imo superarct: qua causa mihi ilia præ ista
looccredibilior ess- videtur . Fortasse tamen Ari
foteles , Ptolem os ac Dominus Simplicius inves,
niepc hie majores hypotheseos fuæ commoditates
Eas,
 COSMICVM . 155
Eas, fi quæ funt, bonum fuerit nobis quoque propc
ni : ant mihi declarari, nullas esse, nee esse posse*
SALV. Equidem ut operofa rei discuffione Motu* que.
non potui reperirc diverjitatem ullam : sic illud uri- admove
res,que
ntut
Eo
) que reperiffe mihi videor,ncc ullanı diveritatem hic æqualiter,
esse posse, Unde vanum arbitror , ultcrius illam habitfe
inquirers. Noterur itaque. Motus eatenus eft perinde ac.
motus, & tanquam motus operatur , quatenus re- fi nullus efa
lationem habet ad cas res , quæ ipso destituuotur : Set : nec
operator
in iis vero rebus , quæ totæ æqualiter de eopartici nifi in
pant, nihil operatur, & ica fe habet ac si nullus esset. quantum
Et hac ratione merces navem implentes eatenus mo- ad resipfo
ventur, quatenns reliftis Venetiis , præterque navi- destitutes
gata Corcyra, Creta, Cypro, Antiochiam tendunt, telationen
Quæ qutdem loca, Venctiz , Gorcyra, Creta,& c.babct.
remanent , nee cum ipsa nave moventur : & vero
quoad capsas, cæterasque sarcinas , quibus navis ad
æquilibrium oneratur, & respeftu navis ipfius, mo
tus ille Vcneriis in Syriam tendens, tanquam nul
lus est, & nihil aiterat relarionem quæ inter res illas
est : idque quia communis est omnibus , & æquali
tcr ab omnibus participater : at quando illarum
quæ ſunt in navi mercium aliqua sarcina yet unico
digito a capfo dimovetur, unicum hoc pro majore
motu respe & u capsæ fuerit habendum , quam duo
rum millium milliariorum iter jun&im a sarcina fi
mul atqae capsa confe & um .
S/MF. Hacest do & rina bona, solida , totaque qua
Propositih,
m Arne
Peripatetica.
SALV. Ego illam habeo pro antiquiffima , fuf- ftoteles ab
picorque Ariftotelem eandem a bona sehola qua- acceptam
piam accepram , non iatellexissc penitius , & proindc nonnihil
cum nonnihil ipsam immutasset, causam consu'io- immutavit.
nls extitiffe per illos, qui ipiius , omnia dif t defen
M 2 dere
 156 SISTEMA
dere volunr. Et dam scripsit, omnc id qnod mo
vctur 5 super re aliqua immobili moveri, parum
abeft quin statuam , Fallacia quadam usum dicerc
voluifle, quicquid movetur, moveri respe& u rci cu
jusdam immobilis : quæ quidcm propositio nihil
difficultatis patitur , at altera plurimum .
SAGR. Ne, quæso, filuni abrumpamus : quin
cœpram dissertationem persequere.
Argumena SALV . Cum ergo manifestum fit, motum , qui
tatio prie multis mobilibus communis est , otiosum , & tan
ma , qua quam nulium ess; quo ad relationem ipforum in
motus dio
arnus prom
ter se mobilium , eo quod inter ipsa nihil mute
batur ineſe tur ; ac operandi vim habere tantum in relatione,
Terra . quam habent ipsa mobilia cum aliis eo motu desti
tutis, quorum inter se habitudo mutatur : cumq;
diviscrimus Universum in duas partes, quarum una
peceffario mobilis est, & alrera immobilis ; ad obti
nendum id omne, quod a tali motu dependere que
at, perinde est, five solam Terram, five tocum mun.
1
dum reliquum, mobilem constituamus : siquidem
operatio motus hujus non nisi in relatione inutua
corporum cælesiium ac Terræ confistit , quæ sola
relatio mutatur. Jam si ad eundem prorsus effe
&um confequendum, tantundem confert , { Terra
sola moveatur, omni reliquo Universo celfante;
quam si sola Terra quiescente , totum universum
eodem motu moveatur ; ecquis credere volet, Na
turam (quæ utique, cun&orum judicio, plurium re
Natura rom interventu non effirit id , quod paucioribus
pluribus expedire potest) movere maluifle numerum immen
non efficir, ſum vastiffimorum corporum , inæstimabili veloci
quod pau
cioribus tate, ad consequendum id, quod mediocri motu ſo
efficerepo- lius circa proprium centrum rotationis obtineri po
test . terat ?
SIMP.
 COS MICUM . 157
SIMP. Non satis intelligo, quomodo maxi
mus ille motus quasi pro nollo sic habendus quoad
Solem ,Lunam ,aliosque planctas, & quoad multitu
dinem fixarum Stellarum innumerabilem. Ecquo .
modo dices pro nihilo ducendum , si Sol transeat ab
uno Meridiano ad alterum : 6 hunc Horizontcm
ascendat, alium subsat : si modo diem, modo no
& em exhibcat : similesque variationes Luna, ac cæ
teri planets,ipsæque Stellæ fixæ præbeant ?
SALV . Omnes istæ variationes enumeratæ abs
te , nihil sunt nih in relatione ad Tcrram . Et ut
hoc verum esse videas, irmginatione Terram amo
ve ; & è Mundo sublatus erit ortus occasusque Solis Ex motu
aut Lnnæ : non horizon errt amplius , non meridi- diurno
ani, non dies , non no ctes : adeoque nullat muta- nulla mu
tionem diurnus ille metus efficit inter Solem & Lu-tatio nafci.
nam , aut alia9 quascunque Stellas feu fixas , seu er- HT
omni.nter
a core
raticas , fed omnes mutationes relationem habentpora Cæle*
ad Terram : quæ omnes tamen ad summam aliud ftj: fed
nihil præstant , quàm ut Solem nunc Sinis exhibe- omnes mn*
ant, postea Pcrsiæ, mox Ægypto , Græciæ , Galliæ, tationes
Hilpaniæ , Amcricæ , &c. ac id ipsum faciant in Luna refe runtur
ad Terram .
cæterisq; corporibus cœlestibus. Qui quidem ef
festus eodem precise modo fequitur, etiamsi non
tanta Univerii pars occupetur ; fed solummodo
globus Terrestris in fe scipsum regyretur.
Huic difficultati maximam aliam adjungamus,
ta est, quod, si Cœlo magnus ille motus attribuatur,
necesiario faciendus is est contrarius motibus par
ticularibus omnium orbium Planetarum , quo
rum unufquifque sine controversia propriuni ſúum
1 habet motum ab Occidente versus Orientem , eum
que Ievem satis ac modicum * ac deinde conve
nit, at eum rapifaciamus in coEixarium ,hoc eft, ab
M 3 Oriente
 TEM
158 SIS
Oriente,in Occidentem , ab illo rapidiſimo motu
dlurno : cùm contra , Terrx in seipfam agitatione
asserta, tollatur eontrarietas motuum, ac solus mo
tus ab Occidents in Orientem accommodetur oni
nibus apparcntiis , & omnibus exa cte satisfaciat.
Motru cir . SIMP . Quoad motuum contrarictatem ,parum
culares non reserret, demonstrat enim Aristotelcs , motus cir
sunt contr*-cu]ares intcr fe non effe contrarios , & contrarie
yii , Secun .
dumAri . tatem corum vcramappellari non posse,
ftor, SALV: Anne demonstrat hoc Aristotelcs : an
vero nude, ut instituto suo serviens, affirmat ? Si
motus i\li contrarii Cunt, aflerențe ipso Aristotele,
qni fe mutuo destruunt, non possum videre , qu$
duo mobilia per lineam circularem occurrentia Gbi,
minus scnutuo destruanr, quim si per lineam oc 1

currerent .
SAGR . Quxso , subsistamus aliquantum hoc
loco. Die mihi, Simplici, si duo equites hastis con
certaturi patente campo libi occurrunt, vel etiam
cohortes integre committuntur, aut in mari classes
adverse sese invadunt , perrumpunt, submergunt;
numquid ejusmodi occurſus appellabis inter fe con
trarios ?
SIMP, Dicantur fane contrarii.
SAGR. Qyidni ergo motibus circularibus
eontrarietas ineflet ? Motus Isti cùm in fuperficie
s Ur appa . Terræ vel aqua , sphæricorum corporum ut nosti,
rttin rocissiafi , utique circulares font- Nostine, Simplici,
horologi., qui motus circulares inter sc non sint contrarii ?
cis,per im- Sunt ifli duorum circulorum , extrinsecus sese con
pheatos tingentium , quorum unum impulsos naturalitcr al
denres sesc terum in dtversam partem impellit * at vero si alter
propellent altero conc!udatur,est impossibile,ut motus eorum in
tihos. diversam partem absuntes, sibi mutub non obstent.
SALV .

1
 COSMICVM . 159
SALV . Seu contrarios , five non contrarios
hofce dicamus, ea non nisi verborum altercatio est*
scio , rcipsa multo fimplicius ac conventius efle,
si pofiimus omnia salvarc unico solo motu , quam
si duos motus introducamus, quos si contrarios ap
2
pellarc non vis, dicas oppositos= Neque vero in
trodu & ionem illam [ oppofitorum motuum ] ut
imposlibilcm damno : nee ejus negatione ne
cedariam confici demonstrationem , fed aliquid
saltem ad probabilitye;n accedere momenti af-.
firmo.
Accedit his tertia ratio, quæ minime probabilem Tertia cona
efle arguit Hypothesin Ptolemaicam , utpote pcr firmatio
quam omni proportions sublata turbatur ordo, quo e)ufdem '
corpora iliacœlestia disponi nee hæsitantes agnosci - Orbes ma
mus: quorum circumgyratio non dubia, sed cer- j0res majo
ullinia est. Ordo autem ille sic habet , ut, quanto ri tempore
major orbis est,tanto longiori tempore suam revo- conversio
lutionem finiat, & minores breviori. Sic Saturnus "es ſual
cum describat circulum majorem circulis omnium teraiunt '
cæferorum Planetarum ,eum complet annis triginta :
Jupiter in minore suo circulo revolvitur annis duo
decim ; Mars biennio : Luna ſuum tanto minorem
cmetitur unico mense. Nee minus fensibiliter in
Planetar
Mediceis Stellis videmus eam, quæ Jovi vicinior eft, rum Media
revolutionem (bam absolvere brevissimo tempore, corum con
hoc est, horis quadraginta duabus circiter , sequen- Verfionit
tem tribus cum dimidio diebus, tertiam diebus sep - tempora.
tem, & remotiffimam diebus septendecim . Atque
hie satis concordats sibi tenor nihil qmnino muta
bitur , dum globo terrestri niotum viginti quatuoe
horarum in seipsum affignamus : at veto si Ter
ram immobilem statuimus, tum erit necedle , post
quain _ breviisima Luna periodo confequenrer
M.4 ad
 160 SISTEMA
ad majores alias tranſierimus , ut ad Martis duo
Motus
horarum
24. rum annorum , inde ad Jovis annorum duodecim ,
altiſſime & ab hac ad aliam majorem Saturni , annorum tri
Sphæria ginta, neceflc, inquam , erit , hinc transirc ad aliain
tributus fphæram incomparabiliter majorem , eiq; revolu
perturbat tionem viginti quatuor horarum spatio finitam ac
'inferiorum tribucre.
periodas. Et hæc tamen confusio ex iis quæ poflent intro
Quarta duci , minima est. Nam si quis transire vcllet à
Confirma sphæra Saturni ad Stellatam
tio . to majorem sacere, quantum, eamque Saturnina tan
respondet proportio
Deformis
ni, respeftu motus ejus tardiflimi, multis millibus
inequalitas annorum constantis ; tune multo absurdiore saltu
ab hac ad majorem aliam trajicere , eamque 24.
** inter motus
Stellarum horis convertibilem sacere oporteret.
fixarum Si vero Terræ mobilitatemaflignamus , ordo pe
particula- riodorum optime sibi constat, & a pigerrima Satur
rįum fi
ni fphsra transitur ad Stellas fixas prorsus immobi
rum ftatua- les, & evitatur quarta difficultas, quamnecessariò
turmöbilis. incurrere oportet, si Stellata sphæra, mobilis statua
.

tur. Ea est, immenfa difparitas inter motus earun

Quinta dem Stcllarum, quarum aliæ movebuntur velociſſi
Confirmas me, in circulis vastissimis ; aliæ lentissime, in circu
rio.
lismirumis,prout hæ & illa poIis viciniores aut mi
Motus Stel- nus vicinæ fuerint , idquod fane quam inconveni
iarum fixa - ens est, tum quod videmus illas, quaram de motu
rum modo non dubitatur , moveri omnes in maximis circulis;
celeriores tuni etiam quia videtur absurdum , constituere cor
erunt,modò pora mobilia circulariter in hnmensis à centre di
tardiores,
diverfis tantiis , & eorum tamen motibus minimos circulos
temporibus, attribuere.
fi Sphera Quanquam non mod& magnitudo circulorum , &
Stella:& fit & consequenter velocitas motus istarum Stellarum ,
mobitis . à circulis motibusque cæterarum langissime discrepa
bunt,
 COSMICUM . 161
bunt : ſed etiam ipfæ Stellæ, fuos circuios fuamque
velocitatem( idquodquintum inconveniens eft) va
riabunt : liquidem illa, quæ ante duo millia anno
rum erantin Æquino & iali , & per confequens fuo
j notu máximos circuios deícribebant, cum nokro
tempöre multis gradibus ab Æquino&iali decli
nent, neceflc erit , ut motu tardiores quoque fa &tæ
.
fint, & eo reda ftï , at minores circuios deícribanr.
it parum abeft, quin acciderc poflit, ut veniat tem
pus, in quo earum aliqua, Temper antehac mota, ubi
cum Polo unita fueric, omni motu vacua confiftar,
& poft quietem aliquanti temporis, iterum moveri
incipiat: cum tamen aliæ Stélla , quæ fine dubio
moventur, omnes deferibant, ut di&tum eft, maxi
mum orbis fui circulum , in coque fine variationc
verfentur.
Accedit abfurdum (& hoc cfto fextum inconvc- Sexta Cen*
niens )folide rem difeutientibus , quod çogitatione firmatiot
nulla comprehendipoteft, quænam debeat effe foli
cUtas illius vaftiffimæ fphæræ , cujus in profundi
tatc tenaciter . adeo tot Stellæ fundatæ fint : qua
une ulla fitus inter fe variation«, tanta motuum dif
paritatc concorditer in orbem rapiuntur : aut fi
quidem Cœlum fluidum eft, ut rationabilius eft cre
dere , fieutunaquæque Stella per feipiâmı illud per
vagetur, quanam legemotusearum regantor , & quo
fine fiat , ut iidem è Terra confpefti , ab una foîa
fphæra fa & i appareant ? Mihi videtur, ad hoc obti
nendum , tanto faciliorem & accommodatiorem
eflc rationem , immobiles illas, non vagantes con
ftttuere , quanto promptius eft , ftratam lapidibus
areani, quam in ca curfitantcm puerorum popu
lum , ad nutum fervare.
Denique,
 162 SISTEMA
Septima Denique, qaæ scptima instantia est , si conversio
Cnfanta-
tio.
ncm diurnam attribuimus altissimo Gœlo, cam tan
tæ virtutis & efficaciæ statuamus oportet, ut secur
rapiat innumerabilem multitudinem Stellarum fixa
rum , omnium vasciſfimorum corporum , & Terri
haud paullo majorum , & insuper omnes fphærs
Planctarum , quamvis & hæ & illæ sua natura move
anturin contrarium. Qoin & præterea concedere
neceffe est, quod etiam elementum Ignis, & major
pars aeris , nna rapiantur , qnodquc solummodo
parvus Terræ globus pertinaci quiete tantæ virtuti
TerraJ»m/»- relu&etur. Quæ res, meo judicio , multum diff
lu, te in cultatis habet : nec viderc possum , quomodo Ter
medio flui
do librata , ra, penfile c°rpus, éque centro suo libratum , ad mo
Taptus me- tum & quietem indifferens, ab ambience liquido
tus diurni circumdatum , non debcat & ipsa cedere , ac uni
non foffe circumrotari. Talia vero obstacula non inveni •
poffe refiste- mus, si Terræ , minimo corpori, & Universirefp.
Te videtur. & u , insebsibili, adeoque ad inferendam Universe
vim ullam inhabili , motum tribuamus.
S AGR . Sentio multiplices animi conceptus
obversari phantasiæ , confuse adeo sermonibus ha
& enus habitis excitatos, ut, si modo rebus dicendis
cum attentionc velim incumbere,neceflc habean, ex
periri, num re & ius eosdem disponere, & quæ in iis
est, si qua modoest, ftru & uram eruere queam . Et
forte procedendo per interrogationes , animi mei
Unico m«' sense faciliusexplicavero. Quæro igitur ex Simpli
hUi fimplici cio primum, ancredac, eidem corpori simplici mo
unicus mor bili naturaliter competere posse diversos motus, an
an teTcZtr unicum tant^m > q"»propriuscisit ac naturalis.
liter, cæteri
participa SIMP. Aio , uni mobili simplici non nisiuni
rione com cum motum naturaliter competere, alios autem
tetunt. omnes per accidens & participationem , comodò,
quc
 COSMICV M. 163
quo per havem ambulantis motus proprius, ipfo ilia
ambulatio est : participatus autem is , qui cum de
vehit in portum , quo nunquam ambulatione sua
perventurus crat , nisi navis ipsum eo suo motu de
vexisset.
SAGR. Die mihi sccuhdo; Motus illc, qui per
participationem alicui mobili communicatur , dum
illud per seipsum moveatur alio motu diverse ab eo
qui participatur , anne neceffarium est , ut alicui
subje & o per se insit, an vero abfque alterius ope &
ſubfidio in natura esse potest?
SIMP. Aristoteles ad hæc omnia interrogafa tibi Motut non
respondctsac te docet,qMemadmodnm uniusmobilis eft, abſque
ſubje&to
unus est motus,ita quoq; unius motus unum esse mo mobili.
bile, & per consequens fine inhærcntia in subje & o
motum ullcm nee efle ,ncc imaginando concipi poffe.
SAGR. Velim , ut mihi tertio loco dicas^ num
Lunam cæterosque planetas & corpora Cælestia mo
tus suos proprios, & qualcs, habere credas ?
SIM?. Habent omninoj nimirums eos, quibns
Zodiacum peragrant, Luna menftruo spatio ^Sol an
no, Mars biennio, sohæra stellifera tot illis millena
riis, Atquc hi font motus corum proprii & natu
rales.
SAGR. IlUe Vero motus, quo Stellas fixas, cum
iisque planetas omnes ab ortu ad occasum , ind£que
rnrsusad ortum una tendcre video spatio 24. ho
rarum , quo pa & o cis competit?
SIM P. Competit eis per parricipationem .
SAGR . Non ergo in ipsishic motus regdes.
Cum autem nee inipsis refidcat, nee incerim abfque
subje & o aliquo esse poflit , in quo rcsideat : neceffe
eſt, ut eum proprium fociamus, & alii alicui fphæræ
naturalem ,
SIMP.
164 SISTEMA
SIMP. Eum in finem Astronomi atque Philo
(bphi repererunt aliam aliquam sphæram altiflimam ,
Stellis desticutam , cui conversio diurna nacuraliter
competit : & hanc appellarunt primum mobile,
quod postca secum rapit omnes sphæras inferio .
rcs , motum illis suum contribuendo & commu
nicando.
SA GR. Quod si vero fine sphxrarum incog
nitarum & vartiffimarum introductione , fine aliis
motibus & cbmmunicatis raptibus, attributo cuique
s phæræ unico ac fimplici suo motu , nullis contra
riis admixtis motibus, & omnibus uno fimplicite
nore incedenribus , ut fieri necesse est, cum omnes
ab uno solo principio dependsant , si, tnquam , hac
ratione omnia re cte procedunt, & perfe& iflima qua
dam harmonia respondent ; cur hunc modum re
jicimus & prodigiofis adeo laborioii(que conditio
nibus illis affensam præbemus ?
SIMP. Simplicem hune atque fie expedituin
invenire modum, hoc opus, hie labor est.
SAGR. Mihiqnidem pulchre inventns ille mo
dus effe videtur. Fae Terram primum mobile, hoc
est, sac eam revolvi in seipsam 24. horarum spatio ,
& versus eandem incedere plagam cum omnibus aliis
s phæris ; & islo motu nulfi alii Planetæ stellisve
participato, suos quæque ortus , occafus, & in sum
macæteras omnes apparentias obtinebunt.
SIMP. In eo ipso ſtat negotii cardo, qui Ter
ram absque sexcentis absurdismobilem facias.
SALV . Absurda omnia resutabuntur coor
dine quo ipsa proposueris* Etquæ di cta font hacte
nus, prima tantum & gencralissima font argumenta ,
quibus non prorfos improbabile videtur effici, diur
nam conversionem Terræ potius } quan toti Uni
verſo
 COSMICVM . 165
verſo reliquo competere. Nee ea tanquam inviola
bilia præcepta vendito , fed ut argumenta ceree spe
ciei nonnihil habentia jacto. Et cum optime sciam , Vnicum
vel unicam experientiam , aut evidenrem demonstra , experiment
tionem ,quæ poflit in contrarium adduci, sufficere ad tum, *ut
ista simul & alia sexcenta probabilia argumenta pro-firma de ,
monftratie
Aternenda, quare non est ut hisinhæreamus : quin om„es rati
præstat ultra progredi, ac Simplicii responsiones an- tnes probea.
dire, ut exploremus, num quas probabiliores firmi- biles ever *
oresve rationes nostris opponere queat. tit,

SIMP . Primum in genere quippiam de simul

omnibus istis confiderationibus dicam : deinde ad
specialia descendam . In universuni apparet , collo
care té sententiæ tuæ sundamentum in majori simpli
citate , & facilitate eosdem effe ctus producendi , dum Vtrtutis ina
existimas, quoad «produ & ionem illorum effe&uum finite pars
perinde cfle,seu Terra (ola moveatur , feu reliquus cites quam
Mundus omnis excepta Terra: fed quoad operati- exigua vT
onem , hunc modum illo multb faciliorem arbitraris. detur occu
Ad quod respondeo tibi, mihi idem videri,dum vi- p*ta effe
res meas, non finitas modo , fed & infirmiflimas re- debere'
fpicio : si vero Motoris virtutem , quæ infinita est,
confidero, non minus ei facile est inovere Univer
sum , quam Tcrram 3imb paleam= Quod si virtus est
infinita, quidni potius in magna ,quam minima par
te sesc exerceat ? Proinde discurfas in genere nihil
fonderis habere videtur .
SALV . Si dixiffom unquam , Universum non
moveri ob defe ctum virtutis in Motore, meum erro
rem opportune corrcxiTes. Ego vero tibi largior,
infinity potentiæ tam effe facile, centum milliamo
vere, ac unum . Jam autem a me di&a non referun-,
tur adMotoren ised ad mobilia solummodo3 & in ip
sit mobilibus non solum s pe & ant ad resistentiam co
rum
 166 SISTEMA
rum , quam haud dubie Terra Universe minorem
habet : fed ad alia multa specialia modo cori
derata.
Jnfiniti Quod ais deinde , convenientius essc infinitæ vir
fars una
non eſt al tuti, magnam quàin minimam sui partem experir.
teràmajor, reſpondco,Infiniti partem nnam altera noneftem
quamvit in- jorem ,cum utraq; fit fituta : nee dici poteft, a n
ter ſe fint tum millia de intinito numero partem cffe majorem
in*qnales. quam duo, licet alter numerus alterum quinquagie
millies excedat. Et fi ad movendum Univcrsem ad
hibeatur finita virtus, etsi maxima respe& u illius,
quæ ad movendam solam Terram sufticerct : Da
tamen pars major infinitæ virtutis adhiberetur, ne
minor essetinfinita ilia quæ remanet otiose. Qua
re nihil interest, aliquanto majoremne an vero mi.
norem virtntem ad particularem aliquem effe ctum
producendum adhibeas.
Præterea virtutis illius operatto propofitum sibi
terminum ac finem habet non solum diurnum mo
tum • scd funt & alii bene multi motus quos noveri.
mus ; multo vero plures incogniti nobis esse possunt
Quod fi ergo mobilia refpiciamus, cum non sit
dubitandum , operationem breviorem & expeditio
rem eflemota Terri, quam moto Universo} præte
rea fi refleftimus oculos ad tot alia compendia fa
cilitatesque, quas hacuna ratione lucrifacimus;il
lud veriffimum Aristotelis axioma , Frustra fieri per
plura quod potest fieri per pauciora, probabilius no
bisefficit, motum diurnum competere soli Tclluri,
quam Universe excepta Terra.
SIMP. In referendo axiomate illo clausulam
omifisti præcipui momenti, maxima in present!
proposito , nimirum illam , £ qvebene. Vidcndum
igitur, hæene an ilia hypothesis æque bene satissaciat.
SALV
 COSMICVM . 167
SALV. Confidcratio ilia , utra positlo satisfa
ciat æque benej continebitur in examine speciali ap
parentiarum , quibus satisfaciendum est. Ha&enus
enim disputacum est, ac porro disputabicur , ex hy
pothesi, sapponendo scilicet , quo ad satisfaciendum
apparentiis utramquc positionem æque esse accom
modatam .
Particula deinde , quam a me prætermissam ais, In Axioe
suspe& a mihi potius, & abs te superflue adjun fta vi- mate: Fru
detur. Nam dicerc,equebene, relatio est,quæ ne- Ara fit per
cessario duos minimum terminos requirit , cum res additamen
una non poflit habere relationem ad seipsam , ne- tum ,æque
que dici , v.g. quietem æque bonam efle ac quie- bene, fure
tem . Et quia, cum dicimus , froftra fieri phiribns perfluum
mediis, quod paucioribos expediri potest, intelligi eft.
tur, id quod faciendum est, eandem rem, & non du
as diverfas, essc debere : & quia res cadem dici non
potest æque bene fa &ta, ac eadem ilia ; ideoque ad
jun c ts particulæ illius, eque bene, superflua est, &
relatio talis, quæ uno folum termino constet.
S AGK. Ni velimus nobis idem accidereqood
heri, recipiamus, quæso, nos admatcriam , ac Sim
plicius initium faciat proponendi difficultates illas,
quas huic novæ Mundi dispositioni contrarias ar
bitratur.
SIMP. Difpositio ilia nova non est ; fed anti- Rttiones
quissima esse velaliud arguit , quod Aristoteles eam Ariſtotelis
confotat. Confutationes autem ejus hæ font. pro Terraquiete
,
" Prima. Si Terra vel in seipsam circa proprium
CC
centrum convolveretur , vel in orbem extra suuni
centrum agitaretur,neccsse est , eam violente hoc
« motu moveri,nam is ei naturalis non est; eo quod,
G fi naturalis esset, eundem omnes ctiam Tcrræ par
tes haberent. Atqui partium unaquæquc move
56 tur
 EMA
SYST
168
“ tur per lineam rectam ad centrum . Cum ergo
cc sit violcntus ac præternaturalis , non poflet esle
“ fempiternus. Ordo verb Mundi sempiternus est.
“ Ergo, & c.
« Secunda. Cunct cætera mobilia , quæ motu
« circulari feruntur, apparet a tergo relinqui, & plu
cribus uno motibus moveri, excepto tamen primo
mobili. Vnde necessarigm eflet , Terram qno
quemoveriduobus motibus , ex quo necesiariò
consequeretur in Stellis fixis mutationes accidere,
CC
quas nullas tamen videmus : imo sine ulla varia
" tiatione cædem Stellæ semper iisdem locis oriun
tar, iisdem occidunt.
“ Tcrtia. Motus partium est etiam totius , fit
* que nataraliter ad centrum Universi; proinde eti
am in centro desinit. Deinde movet autor dubi
6 rationem , an motus partium nataraliter ad Uni.
C versi, an verb ad Terræ centrum feratur : & con
co
cludit, inftin & u proprio, ad centrum Univerſ, &
per accidens ad centrum Terræ contendere. Quo
“ de dubio heri prolixe disputatum est.
“ Deniq^ confirmat idipsum argumento qnarto,
"ſumpto ab experientia gravium, quæ ex alto deci
“ dentia, in superficiem terrenam perpendiculariter
impingunt, Eodemquemodo, quæ re cta sursum
CC
projiciuntur, iisdemlincis perpendiculariter in lo
cum pristinum recidunt , utut altiſſime proje cta.
CC
Quæ quidem argument* necessario conckidunt,
motum istorom fieri ad centrum Terræ nequa
quam sesc moventis aut sobducentis , fed proje
"dilia expectantis & excipientis. Innuit postea,
“ produ&as abAstronomis alias rationcs, ad consir
w mandam eandem conclusionem , scilicet Terram
s in Universi centro immobilem persistere, Produ
git
 COSMICUM . 169
ocit autem earum unieam tantum , nimirum om
s nts apparentias, quæ in motibus Steilarum obser
" vantur, respondere position! Terra in ccntro :
quod non fieret , G Terra locum alium tcneret.
Alias rationes a Ptolemæo & aliis Astronomis ad
du & as, vcl statim , si vobis ita placet } vel ubi pri
usad Aristotelicas illas responderitis , exponam .
SALV . Arguments in hac materia produ & a Arguments
duorum suut gencrum : alia referuntur ad acciden- dupliei*
tia tcrreftria, fine ulla relatione ad Stellas : alia de- circa quae
Aionem de
ſumuntur ab apparentiis & observationibus rerum motu vei
cœlestium . Aristotelis arguments fere depronun- qHjete Ter
tur a rebus circa nos : cætera relinquit Astronomis .re,
Gommodum ergo fuerit, G tamen & vobis ita vide
tar , iftorum ab experientia Terra desumptorum Ar.umenta
examen suscipere ; ac postea progredi ad alterum ptoltmæiL
genus. Et cum a Ptolemæo', Tychone 9 ac aliis tychonist
Astronomis atque Philosophis , prater argumenta aliorumqut
Aristotelica amplius à (e confirmata roboratSqe, in- V*UT A t'
super alia fuerint produ c t; simulomnia iungi ^of- ftotcl,ca'
sunt, ne postea easdem aut similes rcfponfioncs repes
tere sit neeefle. Proinde , Simplici , five ea ipscrc
ferre, five hoconerc per me levari velis , obsequar.
ESIMP. Re& ius abs te ilia proponentur. Cum
enim plus operæ in studium impenderis, & promptius
eadem & majori numcro poteris adferre .
SALV . Pro validissima rarione venditatur ab Primum
omnibus h*T dc gravibus corporibos , quæ cum e defumptum
^."""e"'2
sublimi decidunt, per lineam re&am & perpendi à cadenti .
cularem ad superficiem Terra deferuntur. Quod Bus èfubli
irrefragabile pro immobilitarc Terræ putatur argu- mi deor*
mentum . Nam si conversione diurna rotaretur [um .
Turris , cujus e sommitate lapis demittiturseo tem
pore, quod casu laspidis abCumitur, vertigine Terra
N moltos
 170 SYSTEM A
multos cubitos ïn Orientem procurreret , ac lage
.totidem à radice Turris cubitorum intervallo, Te
ræ impingeretur. Hune effe & um alio confirman
experimento globi plumbei è mali fummitated
Confirma- miffi, conſiſtente navc5 notato pun & o,quod ille feil
tur exem
plo rei de vicinum pedí mali. Si vero ex eodem loco demi
cidentis ě tatur idem globus, procedente nave, pun&um ine
verrice mas dentiæ tanto fpatio diftabit à priore, quantum na
li. progreffa íuerit in tempore plunibi decidendis,ide
non alia de canfa, tifi quod motus naturalis liber.
tati fuæ reli&i globi, per lineam re& am verfuscer:
trum Terræ contendit.
Secundum
Huic argumento robur addit cxpertentia rçîlor
argumen- giflimèprojcebe in altum , qualis eftglobus, quem
tum de
promptum bombarda ad perpendiculum erc fta (uper horizon
a proje&tili tem ejaculatur. Hie excurfu recuriuque tanium
ad magnam confumit temporis, uc in parallele noftro , bow
altitudir barda fimul nobifcum interea multis milliaribus
1
nemexcufo circuma & a Terra verſus Oricntem promovero
40
tur; unde globus non prope bombardam recifurus
ſed tanto verfus Occidentem intervaJlo diſcelſurus
eſſer,per quantum Terra procurrens interim felse
fubduceret.
Tertinm
argumino Infuper adjiciunt banc tertiam evidentiſimam
tum accepe experientiam in globis bombardicis., altero verous
tum d bom .Orienten , altero fub eadem elcvatione, eadémquc
bardarum pulvcrjs tormentarii quantitate verfus Occafum c.
ejaculatio- millis: ubi Occidentalis èjaculatio plurimum ex
ne verſus ccderet Orientalem . Dum enim globus in Occi
Orientem
do Occi dentem , bombarda raptu Terræ in Orientem ferud
dentem tur, giobi cafus in Terram , à bombarda tantore
movebitur intervallo , quantum eſt aggregatum duo le
rum itinerurn , wojus , à globo confe &ti verſus Occi
dentsm ; àlierius à bombarda , rotatu Terre in
ientemOr
 COSMICUM . 171
rientem promota. Contra vero de itinere globi
eclus Orientem ernili detrahendam effet interval
um à ſubſequente illum bombarda deſcriptum .
Efto igitur , exempli cauſa globi trajc&io per ſe
uinque milliarium : Terra vero in iſto parallelo
empore globi volantis, tria milliaria confecerit . In
jaculatione igitur Occidentali, globi curſus emeti
tur o&o milliaria , hoc eſt,quinquc ſua verſus Or
identem , & cria bombarde verſus Oricntem : cja
ulatio auteni Orientalis duo milliária non excede
et, tantum enim relinquitur, fi de milliaribus volan
is globi, tria.Terræ ineandem partem ſubſequentis
bårahas. Atqui monftrat experientia , ejaculati
ines inter fc pares effe. Bombarda igitur, & per
onfequens ipſa Terra, confiftunt immobiles.
| Nec minus ejaculationes verſus Meridiem Sep Confirmaa
tur argu 1

epirionemive fi & x, Terræ ftabilitarem adftruurt. mentum

Wec enim unquam profe&tum per dioptram fignum ab ejacula
etingeretur , fed i&tus globį ſemper ultra ſcopum tionibus
verſus Mer
d Occaſum vergeret, idque propter curſum Terræ, ridiem
copum unâ verſus Ortuni vehentis , dum globus
Septentrio .
permeat aërent: Et non tantum ejaculationes per nem.
incam meridianam , fed & illa verſus Ortum Oc
calumve fa &tæ à ſcopo aberrarent : ac Orientales Confirmas
quidem jufto altiores, Occidentales vero depreffio- tur idem
res evaderent, utut accuratiflimè collinees.' Nam aliomodo
quia globus utramlibet in partem emiffus incedic abejaculad
rer tangentem, hoc elt, fer lineam Horizonti paral- verfas Ori
lelam ; cumque per motum diarnun , li modò quis entem do
Terræ competit, Horizon ſemper deprimator verſus Occiden
Orientem ,& eleverur ab Occidente ( qua cauſa Stel. tem.
læ Orientales exalcari, Occidentales deprimi viden
tur )ideóque ſcopus Orientalis infra ejaculationem
deprefus , cam reddet altiorem ': Occidentalis au
N 2 tem
 172 SISTEMA
tem exaltatus deprelliorem caodem efficiet : ut ita
in neutram partcm cjaculatio exa cte collineationi
sit responsura. Cum autem experientia contrari
um adstruat, erit neceffe , Tcrram immobilem ut
dicamus .
S IMF' Hæ profe & o rationes ita firmæ sent,
ut lufficientes iis responsiones opponi nullaqueant.
SALV - Num ex forte novæ & antehac inau
ditx tuis auribus accidunt ?
SIMP. Omnino. Jam vero video , quot &
quam pulchris experimentis, nature benignitas ad
veri cognitionem dedocere nos voluerit. O
quam bene veritas una consonat altcri , quantoque
conscnsu se mircuo reddunt inexpugnabiles >
S AGK. Male fa & uni, quod Aristotelis ætas
bombardarum invento caruit,nam his ille fuisset ор
pugnaturus ignorantiam , ac de rebus mundanis abl
que titubatione pronunciaturus.
Se &tatores
SALV . Fuit mihi pergratum , illas rationes,
Copernici
novas tibi fuiſſe viſas, n^ adhæreas opinioni majo
mn ex igngoris partis Peripatericbrum , qui perſuasum habent,
rantia ra- si quis ab Aristotelis do & rina discedar , id eo accia
tionum con- dere, qnod ipsius demonstrationes non satis intel
t'js"trum
Adherenn lextfit aut penctraverit. Tn vero profe& o novita
illi ſenten . tcs^',as au^'es , & a fe &tatoribus novi Syftematis
1i & . adversus scipsos product videbis obscrvationes, ex
perimenta, rationesque haud paulo fortiores , quam
lint eæ , quas Aristotel es, Pcolemæus , & alii oppug
nitorcs earundem conclufionum adducunt : atque
ita certior efticieris , eosnon ignorantia vel experi
entiæ defe & u ad hanc ampiectendam opinionem
inductos.
SAGK. Non poflum facere, quin hac occasio .
ne tibi referam , quid mihi acciderit, ex quo hæc o
pinio
 COSMICVM . 173
inio ja & ari coepta eft. Adolescentulus cram , &
ix Philosophic curium absolveram . Quem deinde
um intermifissem aliis implicitus occupationibu?,
venit, ut ultra -montanus aliquis , cni Christiano
Vurstifio, credo, nomen erat, sententiæ Copernica- cbristiano
m se&tator, Rostochio in has oras appellcret, & in de
Vurftifio,
opinione
Acadcmia quadam duas de hsc materia tresvc le Copernic
tiones haberer, auditorio frequsnti, nisi quod plu- le&tiones i
es, subje & i, credo, novitas , quam aliæ causz alls- aliquot ha.
(erant. Idsoque nolui ego interefle, quod firmisli- beBtj l*jd
me periuasum haberem , bane opinionem nil nisi accideri* .
ftnkitiam esse solemnem . Cum deindc nonnullo?,
qui ibi fuerant , interrogaffem , omnibns eam rem
udibrio ac risui essc senl \ nisi quod eorum unus
mini dixtt, non esse negotium ex toto ridiculum .
Cumque judicarem hominsm ilium satis prudemetn
atque circumspe & um , pœnituit me , quod non &
ipfe veniflem auditum : & ex eo tempore , in quof
unque Copernicanæ opinionis aiTeclas inciderem ,
psos interrogare coepi , sempérne bane cssent am
plexi sententiam : ac nc unicum quidem ex ipsbrum
nnmero reperi , qui non mihi dixerit, fe longo tem
pore contrariam opinonem secutor ,fed ponderc
rationum expugnatum ad hanc tranfiissc. Cum d&-c»pernici
Einde sigiltatim ipsos examinassem , ut viderem, num - fb&tatores
quid allerius partis rationes probe tencrent, cas cun- omnes initio
&is promptiffimas esse deprehendi , sicutvere dici contrariam
non potuerit, ipsos ex ignorantia, vel vanitate, ſunt opinio.
vel animi cauſa, quod dicitur , in hanc opinionem nem : non
cfle delapsos. E contra vero quotquot interrogavi itemAri:.
Peripateticorum & Ptolemaicorum ( interrogavi au-ftotelis
tem ex curiositate non paucos ) numquid iudii acdiſciPtolemei
opere in Copernici libro legendo posuissent; pag puli.
cillimos, qutbus saltem visusunquam esset liber, ani
ti
N 3 madver :
er ici one
madvertl : qui vcro intclligcrent , nee nnum , nee
etiam omiſ sequaces Peripatetics do ctrinæ percon »
tari , num ipsorum ullos ab altera unquam partc
stetisset; pariterque ne quidem unicum inveni. Cum
itaque considerarem , qui fiat, quod nemo Coperni,
canam se ctetur opinionem , qui non prius contra
riam tenuerit,adeoque rationes Ariitotelis & Ptole
nui perfpe c tifimas habeat • quodque contra nemo
Ptolemæum Aristotelemque icquatur, qui Coper
nico antehac adhæscrit, eoque deserto in Aristotelis
castra transierit > hsc, inquam, expendens, credere
cœpi, si quis opinionem cum la cteimbibitam , & ab
infinitis prohatam abjiciens, ample ctitur alteram , à
paucistimis aflertam , ab omnibus damnatar scho
lis, & revera maximum paradoxon habitam , om
pino essc neceffarium , ut hie ta'is evidentiflimis ra
'
tionibus motus , ne dicam expugnatus fuerit. Ego
quidem hac de causa curiosisfimus evasi, ut ad ipfum
hujos negotii fundum penetrare possem ; ac optima
quapiam fortuna vos ambos occurriffe mihi credo,
€ quibus absqueIabore ullo discere queam, quicquid
& hactenus di&um est, & forte restat in hac materia
dicendum , certus, beneficio discursuum vestrorum ,
& dubiis exemptum iri me , & in certitudinis statu
positnm .
SIMP, Dummodo ne falsus opinione , Cpe tua
exeidas , ncc ad ultimum , quam primo confusior
evadas.
SAGR. Confido , hoc evenire nullo modo
posse.
SIMP. Quidni ? Documento. fum ipse: qui
tanto plus confundor, quanto progredior ujtc
rius.
SAGA, Idipsum argumentd et , rationes huc
usque
 COSMICVM . 175
uſque firmas tibi visas, teque de veritate tuæ opini.
onis obfirmantes, clanguescere paulatim in animo
tuo , teqae fenstm in contrariam si non pertraherc,
saltem allicere. Ego vero, qui etiaminum suni, &
ha&enus fui neutri parti addi&us, valde confido, in
certa me scntentia secure acquieturum : idquene tu
quidem negabis,si, quæ mihi res eam spem injiciat,
audirc sustinebis .
SIMP. Ego ivero lubens audiam : nee minus
habebo gratum , si eundum ilia res in me produxerit
effc a um .
SAGR . Digneris igitur ad interrogata mea re
spondcre. Ac initio die mihi , Simplici, num
qnid hæc ea conciusio est, cujus cognitionem aucu
pamur, an cum Aristotele ac Ptolemæo sentiendum
iit, Terram solam in Universi centro quieseere , &
corpora cœlestia moveri omnia : an vero ftatuen *
dum , quiescente spbæra stellata , Soleque centrum
occupanre, Tcrram extra centrum hoc , iis agitari
motibns,: qui nobis Soli , Stellifquc Axis competerc
videntur... !
SZMP* Hæ ipsæ conclusiones sunt, de quibus
disputatar.
SAG K. Hx duæ conclusiones nonne tales sunt ,
ut necessario altera vera lit, & altera falsa ?
SIM P. Est ita. Nos dilemmate stringimur, cu
jus pars unanecessario vera , & altcra falsa. Nam
inter motum & qoietem , quæ contradiftotia sunt,
non datur tertium , sicut dici possit, Terra nonmo
vetur, & non flat immota : Sol & Stellæ non mo
ventur,ncque ftantimmoti .
C: SAGR* Terra , Sol, & Stellæ, qnid rci ſunt in
natura > sunt nc res minimæ, an vero consideratione
digna ?
N4 SIMP
 176 SISTEMA
SIMP. Sunt corpora principalilima, nobilifli
ma,ad integritatem Universi pertinentia, vastilfima,
denique confideratu dignissima.
Motus fy SAGK. Motus autcm atquc Quies, cujusmo
quies prin . di accidentia sunt in natQra ?
cipalia na
turæ acci- SIMP. Tantæ dignitatis atque præstantiæ ,ut
dentia. Natura ipsa per ilia definiatur.
SAG R. Proinde mow eterno agitari, & cssc
prorsus immobile, duæ affe& iones sunt in natura
maxime considerabiles, maximxque diversitatis in .
diccs, & præcipuc corporibus Universi principaliffi
mis attributæ ,ex quibus non nisi diflimiii sequi pos
finteventus
,
SIMP. Sic eft revera .
SAGK. Jam ad aliud caput mihi respondeto.
Credisne, in Diale ftica, in Rhetorica, in Physica, in
Metaphysics , in Mathematica, denique in quocun
quc genere disputationis,argumentadari, quæ ali
cui conclusiones non minus falsas quam veras pcro
fuadere atquc demonstrare posiint ?
Falfa non
Sunt demon SIMP. Nego hoc, imo persuasum habeo , ad
Arabilia fi- probandamconclufionem aliquam vcram ac neces
cuti vera. sariam ,esse in natura non solum imam , fed multas
Ad vents demonstrationes pociſsinias • ac de ea difputari pos
conclusiones se: & argumenta scxcenta ultro citroqne, sine ulla
probandas implicatipnc contradi& ionis agitari : quinimo,quan «
multa ne.
ceſarierar to pjus eam a]jqUjs Sophista turbare vellet, tanto
tiones prom clariorem semper. ejnsdem certitudinem cvasuram
ductpoßunt effe! contra vero adfalsam aliquam propositionem ,
non item ad veritatis speciepalliandam ac perſuadendam , non
falfas. nisi sallacias, sophismata, paralogiſmos, æquivoca
tiones, difcursusque vanos, asystatos, repugnantiis
.contradi & ionibusque plenos adducl poffc.
S AGK. Jam Gmotus æternus ,& quies ætcroa,
adeo
 COSMICV M.
177
adeo principalia naturæ sunt accidentia, adeoque
diversi, utex iis non nisi diversissimæ consequentiæ
deduci possint,maxime si applicentur ad Solem ac
Terram , corpora tam vasta, & in universitate rerum
insignia : præterea cum sitimpossibile, ut e propo
sitionibus duabus contradi ftoriis una non sit vera,
& altcra falsa, cumque ad falsæ probarionem nil ali
ud nifi fallaeiæ produciqueant; vera autcm omnifir
marum & apodi&icarum rationum genere persna :

deri possic ;quid aisergo, quod e vobis ille qui pro

positionem veram descndere didicit, non & eandem
perſuadere mihi queat ? Profe & o stupidus ingenio,
judicio pervcrsus, mente & intelje & u ftolidus, dil
cursu cæcus ut esscm oporterct, nisi lucem a tene
bris, genimas a carbonibus, verum a falfo discerne*
re poslem .
SIMF. Et dico tibi, & jam ante dixi, magi
ftrum , qui sophiſmata , paralogiſmos, aliafquefalla
cias cognoscere doccat, excellentiorem Aristotele
fuiflcncminem . Is nunquam hac parte decipi potest.
SAGR . Tu stas ab Aristotele, qui loqui non
potest. Ego vero tibi dico, G AriftotelcB hie eflet, Arifloteles
aut pcrsuasui in nostram concederct scntcntiam ; aut aut *onvelo
rcfutarct rationes nostras, & melioribus aliis pcrſua - leret *rgu
losnos ad ſe traduceret. Quid? nonne tu ipse, dum traria , aut
experimenta a bombardis accepta modo rccitari muturet
audivisti, vel Ariftotelicisipsis magisad probandum fententi** .
idonea ilia, cum admirationc fuifti profeffus ? Nia
hilominus tamen existimo, Salviatum , qui ca pro
duxit, examinavit, & exquisitilfima diligentia per
pendit, haudquaquam esse conscssurum , se velfiil
dem , vel evidentioribus adhucaliis, quæ scse pro
Ju & urum innuir, persuasom fuisse. Ac nefcio sa
ne , qua ratione naturam accusarc audeas, ut ætatis
longa
 EMA
178 SIST
longæ vitio effetam redditam, & producere oblitam
ingenia speculativa alia prætcr istud genus hominum ,
qui sese totos Aristotelimancipant,ncc (uo , sed ip
sius ccrebro sapiant, ipsius senfibus pcrcipiunt. Vc
rum andiamuscæteras rationcs opinioni Aristoteli
cæ faventcs, ut eas post modum cxaminemus , ac.ad
justam stateram cxigamus.
SALV . Antcquam progrediar ulterius, mo
nendus est mihi Sagredus, in fiife nostris discursibus
Copernicista me sumere personam : nolo tamen, ut,
quid effecerint in animo meo rationes illæ , quas in
ipsius favorem producere videos, ex mcis verbis æsti
mes, dum adhuc repræſentandæ fabulx calorc ra
pimur : sed quoufque deposuero larvam , expectes.
Tum enim slium fortasse mic depræhcndes , quàm
qui nunc in scena tibi videor. Pergamus igitur.
Adducit Ptolcmæos, cjusque se& atores aliam ex
perientiam , ei quam supra deprojectilibus attuli
mus, haud absimilem : & est carum rerum , quæ á
Terra separatæ , diutius in aere suspenduntur : cu
jusmodisuntaabes, & aves'volantes. Cum enim
de his dici nequeat, rotatione Terræ , quippe coi non
non adhærent, ea circumagi ; fieri non posse vide
tur, ut ejus velocitatem subscquantur : inro versos
Argument Occidentcm omnes velocifimèferri nobis appare
tum a nuasi
bibusavio rent. Quod ft nos a Terra circumlati , 24.hora
bufque de- rum spatio parallelum nostrum cmetimur qui
promptum . minimum 16000. milliaribus constat ; quam Ionge
aviculæ tantum ad cursom a tergo relinquentur ?
Argumen- 'Atquicontra fine ulla sensibili differentia , tantun
tum ab aw. dem in Orientem , quantum in Occidentem , aut ali
reflatu ,qui
pullare vi. am quameunque plagam easdem volare videmas.
detur equi Præterea , si decurrehtes equo , auræ quodam
quitantes. impetu vultum nostrum adflari sentimus, quanta per
peruo
 COSMICO M. 179
petuo ventorum vchcmentia pulsaremur ab Ortu ,
celeri adco rotatione in obvium aerem impingen
tes ? Atqui nihil horum fieri cernimus.
Ecce tibi rationem aliam ingeniosislimam , a quo Argumena
dam experimento desumptam . Motui circulari pro tum à ver
tum.i ver"
prium est, extrudere, diflipare, & repellere a suo cen- extrudendi
tro partes corporis quandocunque moti, dummodo acdiſipan
ne velmotus nimis lit tardus , vel partes colligatæ di vim ha*
ftri& ius. Itaque si v.g. quam vclocissime conver - bet.
teremus aliquam istarum enormium rotarum , quæ
abono vel duobus calcantibus a ftæ maxima ponde
ra tollunt, ut molem magnorum Japidum in torcu
lari pannos polientc ; velnaves omistas, quæ per ter
ram tra & x , e fumine in aliud flumen trajiciuntur :
bjc nisi rotæ rapidifsime circuma ctæ partes firmif
sime contexts essent , omnes disjicerentur , neque
saxa, vel aliæ matcriæ graves, quamvis tenaciter ex
teriori superficiei e>us adhærentes , rnukum resiste
re possent , quin impetu violentiCskno in diversas
partes , a rota, & consequenter ejos centro remotas,
excuterentur . Ergo li Terra infioit© majori velo
citatc rotaretur; quod pondus , qux calcis glutinis-
ve tenacitas , saxa, fabricas ,iotegrasurbes tenebit; ne.
tam præcipiti a ctæ vertigin* in Ccetom evibrentur?
Homines autem atque fera , nullo Terræ adstri & iº
vinculo , quanto minus tantum soft'mebunt impe
tus ? At vero contri ion hæc ipsamodo, fed mul
tp minora obftacula alia, pnta lapillos, arenas, fo!iaK
quietissime T^cræ adh*rere, velfubvec t , ad eaa
dem scsc paFtem cafu Ientifiimo reciperc video
mus. ' 1

Ecce SimpIici,rationcs potissimasàrebus terre

stribus , ut ita dic*m , deprompeas. Restat alte
rum genus earum , scilicet, qu* relationem habent
ad
 180 SISTEMA
ad apparentias coeleftes. Quæ profe& o rationcs
magis acommodatæ sunt ad cvincendum , cffe Ter
ram in Universi centro collosatam , & per conse
qucns annuo circa illud mou quem ei Copernicus
attribuit , destitutam . Quæ rationes , utmateria
nonnihil differentcs, reservari poterunt usqs dum ha
& enus propofitaruni vim ac robur examinavcrimus.
SAGR . Quid ais, Simplici ? Num quid Sal
viatus Ptolemaicas Ariftotclicasquc rationes in nu
merato habcre, & cxplicare facile posse videtur ? Et
credisne, quenquam Peripateticorum , Copcrnica
nas demonstrationes æque in promptu habcre ?
SIMP. Equidem nig colloquiis ha& enus infti
tutii, tantam de solida do&rina Salviati, & ingenii
acumine Sagredi , concepisiem opinionem , eorum
bona cum gratia difcederem hinc , nil amplius audi
turus. Nam fieri nullo modo pofle videtur, ut
quis experimentis adeo manifestis contradicat. Qiin
antiquæ opinioni , sine inquifitione ulteriori adhæ
sero : quæ tam vcrisimilibus fulcita rationibus , si
vel maxime falsa , tamen excosabilis esset. Quod si
hæ sunt habendæ fallaciæ ; Quænam veræ dcmon
firationes his pulchriores extitcrint?
SAG .. Oportet tamen ,ut salviati refponsio
ncs audiamus : quæ G veræ fuerint, necesie est ut ex
obje& ionibus illis adhuc pulchriores, & quidem in.
finite polchriores, objectiones vero foeds , imo foc
dilfimæ sint : G modo verum est illud axioma Mc.
Verum do taphysicum , verum & pulchrum , unum idemque
pulchrum , cffe : sicut & falsom ac fœdum . Ergo, Salviate, ne
perinde ac
falfum de tempus perdamus amplius.
fædum , SALV. Argumentum a Simplicio produ & um ,
idemfunt. f bene memini , primum hoc erat. Terra non po
test in gyrum agi ; nam hie motus ei violentus, ac
proinde
 COSMICUM . 181
proinde non perpctuus csset. Efle violcntum , indc
patet :quia, si naturalis eflct, partes Terra quoquc
naturaliter in gyrum agerentur : id quod est impos
sibile, natura enim partium est , moveri motu recto
deorsum . Hie respondeo ,efle optandum , ut Aristo- Rejponſio
teles mentem ſuam re & ius declarasset , dum dixit : ad primum
argumena
partes quoquemoverentut circulariter. Nam hoc, tum Arifto
moveri circulariter, duobus modis intelligi potest : telin ,
uno, quod unaquxque particula ſeparata a suo toto,
circulariter moveretur circa proprium suum cen
trum , describendo circellos suosminutos : altcro,
quod toto globo convoluto circa (bum centrum , 24.
horarum spatio, partes ctiam ejus , circa idem cen-,
trum , 24. horis , una volverentur. Primusmodus
non minus esset abſurdus ,ac si quis diceret, necefle,
effe,ut unaquæque circumferentiæ circuli pars,ctiam
sit circulus: vel, cum Terra fit sphærica , unamquam
que Terræ partem neceffario globum csse, ita poftu
lante axiomate illo : Eadem est ratio totius & par
tium. Sin accipiendus sit altero modo, hoc est,quod
partes ad imitationem totius naturaliter moveren
tur circa centrum totius globi, 24. horis ; aio , cas
hoc facere, tibique loco Aristotelis incumbit proba
tio, quod non faciant.
SIMP . Hoc probatum eft ab Ariflotcle in eo
dem loco, dnm inquit, naturalem partibus efle mo
tum re & um ad Universi centrum : unde circularis
naturaliter ei competere non potest.
SALV . Atnonne videf, in iisdem verbis con
futationem quoque refponfionis illius haberi.
SIMP. Quomodo ? & ubi >
SALV. Nonne dicit , quod motas circularis,
ipsi Terræ violentus cflet, & proinde non æternus >
& quod hoc Gt abfurdum , cum ordo Mundifit æ
tcrnqs ? SIMP

>
 182 SISTEMA
SIMP. Hoc ipſum dicit .
Quicquid S ALV . Atqui si id quod violentum est , ster
eft violen- num esse non potest, h contra etiam id , quod non
tum , ater
num effe potest esse ætcrnum non poterit esse naturale. Sed
non poteft: motus Terræ deorsumnon potest este æternus. Ergo
quod autem multo minus potest esse naturalis : nee ei poterit
æternum gfle naturalis ullus motus , qui ipsi non etiam sic
effe nonpo- ternus. Quod si vero Terram constituamus mo
teft, non
poterit eli. bilcm motu circular' , is & ipli, & parribua ejus
am eße æternus esse poterit, & proinde naturalis.
naturale, SIMP. Motus re ctus partibus Terræ naturalis
fimus est, eidfrnque æternus : nee unquam accidet,
utmotu refto non moveantur : ita tamen ut remo
ta impedimenta semper intelligantur.
1. SALV. Æquivocatione , Simplici, falleris, qua
nt libererisj efficere conabor. Itaque die mihi, cre
dis ne, navem solventem , ex Herculco Freto Palasti.
nam versus, æternum in illam plagam posse moreri,
aim semper æquali curlu feratur ?
SIMP. Minime vcro.
SALV . Quidni ?
SIMP. Nam ilia navigatjo restri & a & termi
nata est intra columnas Herculis, & Palzstinæ littus :
cumque distantia ilia terminis circumscribatur,etiam
finito tempore permeatur , nisi quis velit contrafio
motu reverti, denuoque prifinum iter cmetirt. Sed
motus hie interruptus , non autem continuatus
esset.
SALV. Veriflima Vesponsio , Sed navigatio
suscepta e freto Magellanico pee niare Pacificum ,
insulas Moluccas , Caput bone spei, indeque per
idem fretum , ac de novo per 'miare Paciftcum ,
&c. credílive , navigationis hujusce cursQM per
petuari poffe ?
SÍMP.
 COSMICV M. . 183
SI M P.,Poffet utique. Cum enim hæc sit cir
cumgyratio, quæ redit in scipCam , si repetatur infi
nities, absqueinrerruptione perpetuari posset.
SALV . Navis ergo cursum hujus itineris ia
æternum tenerc posset s
SIMP. Posset , modo suerit incorruptibilis ,
Nam ea dissoluta, necessario navigatio quoque fini
retur.
SALV . Sed in mari Mediterraneo , si velmaxr
me navis esset incorruptibilis , non tamen perpetuo
versus Palæstinam ferri posiet , cum iter hocce tec- Mecâns per
minis includatur. Ergo duo requiruntur , ut ali- petuandi
quod mobile fine intermiflione perpetuo moveri duo rtquiji
queat ; primum , ut motus sua naturi poflit esse in - a, Spatium
terminatus & infin'uus : deinde ut mobile pariter do mobile
incorruptibile sit & æternum . corruptionis
SIMP- H*c omnia necessaria sunt. expert.
SALy . Ultro igitur descendis ad hanc con Motus ren
feflionem , imposlibile esse, utmobile aliquod motu Hu e non
recto moveatur ætsrnum : siquidem ipscmet mo foteji en-e
tum rc t um , feu sursum ille fiat , feu deorsum , a tternw y fy
circumferentia ac centro terminatum facis : ita ut, pfoinde nee
quantumvis mobile , hoc est , Terra , sit ærernum Terre na
7
tamen cum motus re ctus sua natura non sit æter tura lis elle
nus , fed terminatifllmus , is Terra naturalises poteft.
comrxtere non poſsit. Imo quod & heri dictum
est , Aristoteles ipse Terræ globum perpetuo ftabi
lem facere cogitur . '..
Quod postea dicis,partes Terræ' , remotis impe
dimenris, semper deorsum ferri, comrantis æquivo
cationem egregiam . Contra enim , fi velis ut ex
moveantur , impedire ipsas contrariis ac violentia
stimulate neceffc babe?. * Nam si semeldecidcrinr,
oportet ut eas cum violentia jactes in altum , denuo
caſuras,
 : 184 SYSTEM
A
caluras Et quod attinet impedimenta,ea nil præ
ftant aliud, nisiut partes ad centrum Terræ pcrve
nire nonsinant. Quod si puteus ultra Terræ cen
trum effossus efiet, in eum abjefta Terræ particula
ne digitum quidemultra centrum ferretur,nisi qua
tenus impetu traje&a rediret ad illud, in eodemque
tandem quiescerct. Ut ergo desendere poflis, mo
tum per lineam restam , nee Terræ , nee alii alicui
mobili naturaliter convenire, aut posse convenire,
quoadUniversum in suo profe & o ordine consistit;
satius fucrit prorsus ilium abjicere, ac in id potius
intendcre vires, ( quando flat sententia, Terræ mo
tum circularem adimere )ut e/us immobilitatem tu
cri atque desendere queas.
S7MP. Quod ad immobilitatem , Aristotelis
argumenta , magisque certa abs te produ ct , illam
necessario concludere videntur ha & enus. Et sane,
meo judicio, rem magnam præftiteris, si ca refuta
veris .
Responfio SALV . Veniamus igitur ad secundum argu
ad fecun
dum argu " mentum , »d erat, quod ilia corpora , quorum de
mentum ." circunigyratione certi sumus, plusquamunnm ha
bcant motum , excepto primo mobili : & proptcr
ea, si terra moveretur circulariter , duobusquoque
motibus moverctur : unde feqneretur mutatio cir
ca orcus & occafus Stellarum fixarum . Atqui
nullam talem sequi videmas. Ergo &c. Responsio
simplicilTima, & huic instantiæ maxime propria , in
ipso afgumento continetur , & Aristotelcs in os
quaG nobis eam ingerit : nec fieri potest, ut ipGun
tu, Simplici, non videris.
SIMP. Nee vidiillam, nee adhuc video.
SALV. Hoc fieri non potest, cum clare nimis
isthic extet .
SIMP.
 COSMICVM . 185
SIM P. Pace tua , in Tcxtum ipfum oculoS
conjiciam .
SALV. Cnrctus e vestigio Tcxtum adserri.
SIM P. Ego semper eum in pera gestito* En
tlbi ilium 5. & exacte novi locum, qui extat. lib. 2 .
de Cœlo cap.6. ecce textu 97. Pr&terca omnia , qua
jeruntur latione circularly fubdeficere videntur^ac mo
vert pluribus Una latione , prxter primam sphtram :
quate & Terram necessarium est , five circa medium
five in medio pofita seratur, duabus moveri ' lationi
bus. Si auiem hoc acciderityteceſarium eft fieri mu*
tationes ac conversiones fixornm astrorum . Hoc autem
non videturfieri : fed semper eadem, apudeadem lo
Ca ipfius, & oriuntur , do occidunt. Jam hie nullam
video fallaciam , & videtur hoc argumentum pro
bandivi maxima pollere. ; .
SALf. Minivero hæc nova legio non mo
do confirmavit argamenti fallaciam : sed infuper
aliam falsitatemi aperuit; Attends igitur. Duæ font
positiones, aut mavis dicere cOnclufiones, quas Ari
ftotcles impugnare valt : una est eorum , qui Ter
ram in medio collocant,eámque moveri faciunt in
seipfom circa proprium centrum : altera illorum,
qui Terram longius a medio remoyent, circaque
Argumena
medium ipsum circulari motu ferri censent. Hanc tam Ariſto
utramque positionem conjun&im impugnat unico telis contra
argumento. Jam affirmo , errare ipsum utraque mobilita
impugnatione , licut error contra primam pofitio - tem Terre
nem æquivocatione feu paralogismo , & contra fe - duplici mo
do peccat,
cundam consequentiâ salsa constet.
Veniamus ad primam positionem , quæ Terram
in medio constituit ac in seipsam circa proprium
centrum volvi sacit, eamque conseramus cum Ari
mo
fotelis instantia , sic argumentantis ; Omniabilia,
o
186 SISTEMA
bilia , quæ latione circolari feruntur, vidcnrur ſub
desicere [ a tergo relinqui] ac movcri plaribus una
Iationc, exccpta prima fphxra , h . e. primo mobili.
Ergo Terra, si moveatur circa proprium centruni,
cum sit in medio collocata, neceffe eft at moveatur
duabus lationibus ac a tergo reiinquatur. Quod si
fieret, neceffe esset variariortus & occasus Stellarum
fixarti : id quod tamen fieri non apparet. Ergo
Terra non movetur &c. Latet hoc loco paralo
gifmus , ad quem detegendum ita cum Aristotcle
difputo : Tu Aristotcles ais,Terram in medio po
sitam , in seipsam converti non posse; cum ita neces
se effet, ei duas lationes attribuere. Ergo , si non
nisi unicam lationem ei attribuere necefle esset, tu
non haberes pro impoffibili , ut ejusmodi uni
ca sola latione moveretur. Alias enim absurde
descendisses eo, ut reponeres impoflibilitatem in plu
ralitate iationum , si etiam unica sola latione moveri
.
Terra posset. Cumq; ex omnibus Mundi mobilibus
unicum solum unica latione moveri statuas , cæcera
vero omnia plusquam una, & affirmes iitud mobile
esse primam sphæram ,hoc est , id per quod omnes
Stellæ fixæ & errantes nobis apparent moveri con
corditcr ab Ortu in Occasum ; si Terra posiet esse
prima hæc sphæra , quz una sola latione gyrando
præstaret, ut Srellye ab Ortu in Occasum ferri vide*
rentur, tu hoc non negaturus fuisses. At, qui dicic,
Terram in medio positam volvi in seipsam , is ei non
nisi ilium motum attribuit, per quem omnes Stella
apparentmoveriab Ortu in Occasum : atq^ ita fit,ue
Terra ipsa fit ilia sphæra prima, quam una sola la
tione moveri concedis, Necesse igitur est , 6 Ari
stoteles, & modb tuis argumentis aliquam conclu
dendi vim inesse vclis , ut demonitres , Terram in
medio
 COSMICVM . 187
medio positam nc quidem unica sola lationcmover?
poiſe : vel, adhuc minus , primam sphæram unum
solum notum habercposse. Alias cnim in tuo ipsius
syllogismo manifestam committis fallaciam , ncgando
iimulque concedendo rem candem .
Venio nunc ad secundam positionem , quæ illo
rum est, qui Terram a Mundi msdio removent, &
circa illud mobilcm faciunt, hoc est , eam constitu
unt PJaneram , & Stellam errantem . Contra quam
positionem procedit argumentum : & quoad sor
niam bonum quidem est; fed peccat in materia*
Nam conceffo, quod Terra hoc modo moveatur ,
qnodque moveatur duabus lationibus : non tamen
inde necessario fequitur ,quod propterea fiant mu
tationes in ortibus occasibusque Stellarnm fixarum ,
ut suo loco declarabo . Atque hoc loco pronus
lum ad exenfandum errorem Aristotclis : imo Iau
daudum potius ipfum aio, qnod adversus Coperqi
canam hypothesin adeo subtile nobisargumentum
suppeditaverit ,utvixpotueritsubtilius. Quod G
instantia est acuta , & in speciem firmissima, tanto
subtiliorem & ingeniofiorem solutionem ejns efle
videbis,invenramqueab ingenio non minusacut?,
quam Cbpernici sit : & ex difficultateillam intelli
gendi de tanto majore difficultate eandem invenien
di conje& uram capies. Sed nunc interim responsio
nem in suspenso relinquamus , quam (no loco ac
tempore andies, ubi instantiam Aristotelis ipsam at
tuleris, & in ipsius gratiam quanto fieri potest opere
amplius eam adstruxeris.
3 Nunc transeamus ad argumentum tertium Aristo- Responfio
telis, in quo non est uthæreamusdiutius, cum heri adtertium
& hodie ſufficienter ad illud sit responsum . Urget *rgumen*
tum.
e rim , quod motns gravium naturalitcr fit per
02 neam
 188 SISTEMA
neam re & am ad centrum : & inquirit postea, nom
Reſponſio ad centrum Terræ , an verb Univcrsi : concludit
que ' Paturaliter aacentrum Universi, ſed per acci
ad quartum
argumen .
que
dens ad Terræ. Proinde nos conferre possumus
tum . ad quartun), cui diutius immorandum erit, cum in
nitatur ifti experimento , a quo major pars argu
mentorum quæ restant, vim suam ac robur accipi
unf. Dicitigitur Aristoteles, argumentum certilli
mum immobilitatis Terra id effe , quod videnius,
in altum projc t a , ad perpendiculum recidere per
eandem lineam ,in cundem locuni,undeprojects fue
rantj idque quantumvis altiffimus motus fuerit. Ac
hoc non poflet acciderej siTerra moveretur , nam
eo tempore quo proje&ile movetur sursum ac de
orsum à Tcrra separatum , locus ubi motus ipfius
•proje&ilis initium sumpsit, beneficio revolutionis
Terræ procurreret longo tra&u versus Orien
*em i quanto f patio procul a di& o loco proje
& ile decidens terram attingeret. Ita ut hie accom
modetur argumentum globi ejaculante bombarda
in altum ſublati: ut etiam alterum ab Aristotele
'usurpatum & a Ptolemæo , quod videmus, gravia
per lineam re&am , & superficiei terrestri perpendi
cularem ex alto descendere . Porro lit veniamus ad
solyendos illos nodos , quæro ex Simplicio , si quis
Aristoteli atque Ptolemæo negaret, gravia ex alto
libere decidentia tenerc lineam rectam & perpen
dicularem , hoc est3 in centrum dire& am , quo medio
hoc probaret ?
SIMP . Utique medio senses, qui certos ilos
reddit , iftam Turrim esse rectam atque perpendi
cularem , ac nobis ostendit 5 eandem a decidentc
iapide radi , fie ut lapis nee pilum ad alcerutram
partem deflectat, fed in iniocurris , exa cts lo
cum
 COSMICUM . 189
cum ci , ■ undc dimissus est , subje&um serial.
SALV. Sed si forte sortuna globus terrestris
in gyrum ageretur, & per consequens Terram uni
secum ferret, ac nihilominus tamcn appareret, Iapir
dem casu sac Turris perpendiculum raderc, qualem
tum cjus cste motum oportcrct 1
SIMP, In eo casu lapis non motu , fed motibus
ferri dicendus esset , quorum unus esset is, quo è
sublimi fertur ad imum : alter quo cursum Turris
subsequitur.
SALV. Esset ergomotus ejus ex duobus com
poiitus j altero quo Turrim illc metitur, altero quo
: ſequitur. Ex quo motu composito resultaret hoc, .
at lapis non amplius illam simpliccm lineam rectam
& perpendicularem , fed transversam quandam , &
forte non re & am describeret.
SIMP. De non re cta nescio : sed hoc certe vi .
de, eam necessario fore transversam , & ab altera re
!
& a perpendicularem , quam describeret immobili
ftantc Terra, diversam .
SALV. Igitur ex hoc folo , quod lapidis casu
Turrim stringi videmus , certo affirmare non po
tes, à lapide describi lineam re & am &perpendicula
rem, niĞ Terram immotam stare præsupponas.
nd
SIMP. Sic est. Nam a Terra moveretur , la
is
to
pidis motus esset transversus , non perpendicularis.
in
SALV. Vides ergo paralogHxnum Aristotelis Paralogit
dio
atque Ptolemæi evidentem , & clarum , ade6que à mus
teipso dete & um , in quo ceu notum præfupponitur Aristoteli mov

IOS
id quod demonstrandum erat: GPU
MP
SI . Quo modo > Mihi syllogis mns benem*ifto ito
di
inte
demonstraren, ec principii petitionem habere vi-idpoñequo
ntiadm
detur. erat in
ram
10
SĄLY. Oftendam tibi,
0
quo modo. Die mihi: quaſtionć.
3 nonne
UD1
190 SISTEMA
nonne in dcmonstratione conclusio ighota po
nitur ?
SIMP. Omnino : narr, alias cam demonstra
1

* , superfluum estet.
SALV . At medius terminus nonne notus efle
debet ?
SIMP. Ita necesse est : alias enim id esset,pro .
bare velle ignotum per æque ignotum.
SALV . Nostra conclusio , quæ probanda & ig
nota est, numquid eft stabilitas Tcrræ ?
SIM P. Est ea ipsa.
SALV. Medium , quod notum esse deber,
numquid est casus lapidis re&us & perpendicu .
laris ?
SIMP. Eft ut dicis.
SALV . Atqui nonne paulo ante conclusum eft,
nos non possescire, casum hunc esse re& um & per
pcndipularem , nisi prius notum fit nobis, Terram
immotam stare ? Quapropter in tuo syllogismo 5
certitudo medii termini samitur ex incertitudinc
die
concluGonis, Vides ergo, qualis quantusque fit pa be
AL

ralogismns,
SAGR. Velim in gratiam Simplicii defendere,
G fieri poteft, Ariftotelem : vel minimum argumen
vim assequi re&ius. 'Ais,quod Turrim
tationis tuæ
Japidis casu stringi videmus, id non sufficerc, ut red
damur certi , motum lapidis efle perpendicularcm ,
( qui syllogifmi mediue terminus est) nisi piwsuppo*
natur, Terram imniotam stare , quæ est conclusio
S智督言一

probanda, Nam si Turris moveretur una cum Ter

ra rafúque lapidis raderetur ; motus lapidis
transversus esset , & non perpendicularis, Sed re
spohdebo : si Turris moveretur, estet impassibile,
Mt lapidis casu raderetur : cum autem radi earn cer
tum
 COSMICVM . 191
tum fit , ex hoc insertut Terræ stabilitas.
SIMP. Ita est, nam G lapis Turrim a Terra cir
cumlatam fringcrct,eum duplici motu naturali fcr
ri ncccflc csset, nimirum & rc t o versus centrum, &
circulari circa centrum, id quod est impossibile.
SALV. Defenfio igitur Ariftotclis in eo cong
ftit, quod impoffibile sit, vel minimum ab ipso pro
impossibili habitum, ut lapis feraturmotu ,qui mix
tus sit i re cto ac circulari. Nam nisi credidisset im
poffibile, lapidcm & ad centrum & circa centrum
unà troveri ; utique intellexisset, accidere pofle , uc
lapis Turrim caſu suo radat , tam si ca moveatur,
quam fi sit immobilis : & per conscquens animad
vertiflet , ex ifta rasura nihil inferri , quod ad
Tcrræ vcl motum , vel quietem pertineat. Verhm ,
hoc non cxcusat Aristotclem , non mod6 qui hoc
indicare debebat, si in mcntem ei venisset, cum pret
cipui sit in argumentatione sua momenti : fed etiam ,
qui talem effe & umnee impoflibilem essc,necab Ari.
ftotele habitum csle impoflibilem , affirman >otcft.
Non poteft atfirmari primum : ram paulo post o
ftendam ,non tam eum poflibiIem , quam necessarium
efle. Multo minus secundum affirmari poteft : nam
Aristoteles ipse concedit , ignem sursuni tendere na- Aristotelet
turaliter per lineam rectam , & tamen rotari motu concedit,
diurno } toti elemento ignis , & major! aeris par- Jinem ſu*
3 ti communicato a Cælo , Si ergo ci non videtur natara fuera
impoflibile, miseeri motumrc tum sursum ,cumcir- fum reda
0 culari, qui igni ac acri a concavo lunari communi- ticipltione
nicatur;multo minus impoſsibile putare debet, in la- vero moveti
pide miseeri motum rectum deorsum cum circulari, in orben K
qui naturalis effet toti globo terrestri , cujus pars
=;
lapis eft.
SIMP. Mihi hoc non videtur effe verisimile.
7
04 Nam
 192 SISTEMA
Nam si clementum ignis 'unacum aere circumfer
tur, res eft facillima, imo necessaria , ut ignis par
ticula, quæ e terra in sublime sertur , per mobilem
agrem transeundo, eundem motum recipiat, eum sit
corpus adeo tenue ac leve , motuique recipiendo
promptiflimum.Quod autem saxum gravislimum ,aut
globus bombardicus , fublimi decidens , fuoquc li
bratus pondere, alio sese transferri vel ab aere, velà
qua re alia patiatur , id vero piorsos paradoxon, &
a ratione est alienum . Accedit experimentum ap
pofitum adeo , lapidis e summitate mali decid:n
tis , qui, dum navisconsistit , ad mali pedem cadit:
fi vero navis provehitur , ab eodem termino tam
procul cadet ,quanto navis , tempore casus lapidis
progressa fuerit : qui quidem hand pauci cubiti ſunt,
quando navis celeri curfu sertur.
Disparllitas ' SALV. Magnum discrimen est inter casum na*
Inter cafum
lapidise W\S ac Terræ ,si globus terrestris motudiurno ferre
mali, doré tur* Manifeftiflimum enim est , quod motus navis,
Summitate quemadmodum ei naturalis non est, sic accidenta
Turrit . rius fit omnibus rebus quæ in ipsafunt. Unde mi
randum non est, lapidem in mali summitate detcn
tum, si (uæ libertati committatur, ita decidcre, ut
ipsius navis motum sequi non necesse habeat. Con
versio verO diurna tanquam motus proprius & na
turalis tribuitur globo terrestri , & per consequens
omnibusejus partibus : & velut a natura impreflus,
in ipsis est indelebilis : ac proinde lapis ille in Tur
risſummitate pofitus, insiin & u fuo primario circa
centrum sai totius 24. horarum spatio movetur,
atque hanc naturalcm propcnfionem æternum ex
ercet, qno tandemcunque statu collocatus
Et ut hoc tibi persuadere queas , nil nisi quan:
dam inveteratam apinionem eximcre mente tuade
bes,
 COSMICO M. 193
bes , ac diccre : quemadmodum ha & enus, dum
globi terreni proprieatem esse credidj, ut eirca cen
3 trum suum immotus flaret, absque ulla hæsitationc
percepi, unamquamque particulam cjus ipsam quo
que naturalitcr cadem quiete Frui ♦ ita quoque
[ creditu difficile non est, si globus terrenus instin ctu
naturali, 24. horarum spatio revolveretur , quod
j item omnes cjus partes intrinsecam ac natu alem
habeant inclinationm , ne quiescant , fed eundem
totius cursum ſequantur. Atque ita sine absurdi
tate vel incommodo ullo concludi poterit, cum non
naturalis , fed alienus sit ille motus , qui remorum
impulſu & ipfi navi, & per eam omnibus rebus in ip
1 sa constitutis confertur , rationi confentaneum efle ,
ut lapis ille, quamprimum a navi separator , ad ii
am naturalitatem reducatur , & ad puram sim
pliciterque naturalcm inclinationem suam re
deat,
Adde quod necessarium est, ut ea minimum aeris Parsaêris,
pats, quæ montibus altisljmis inferior est , ab asperi- montibut
tate superficiei terrenæ rapta volvatur in gyrum : altiffimis
vel certe,ceu multis. vaporibus exhalationibufque Subje
motu&ti;
m Tere
permixta terreftribus , naturaliter sequatur motumTæ ſequitur.
diurnum : id quod non evenit in aere, quinavire
mis impulse circumjicitur. Ut proindc a navi ad,
Turrim argumentatio vim inferendinullam habeat : 1

nam lapis ille, mali summitate decidens, tale mcdi

um ingreditur, quod motum cum navi cbmmunem
non habet : lapis auten e Turris apice demiflus,
in medio tali versatur, quod eundem habet cum
toto globo terrestri motum ; ita ut lapis ille nihil
impedientc aere, quin potius ejus motu promoven
te, Terra cursum universalem sequi poffit.
SIMP ,

1
 194 SISTEMA
SIMP. Non aflequor hoc , qui poffit aer in
gcnti alicui saxq globove ferrco aut plumbeo, pluf
Motus aëris
apiuos ad quam duccntas libras v.g. pendenti, motum impri
ratiendum mctc e^m , qu0 ipsemet movetur , & qucm forte
secum res plumis , nivibus, aliifque levilTimis rebus commun
levttfimo , nicat : imo video , pondus cjuſmodi, licet vento
at graviffi. expositum impetuosiflimo , tamen nee hilum à ſuo
mas non
item . loco dimoveri. Jam expende, num id aer ſecum au
ferre valeat.
SALV , Magnum diferimen est inter experi
mentum tuum, nostrumque casum . Tu ventum facis
incidere saxo in quiete pofito : & nog aeri, qui jam
movetur, exponimus sixum , quod & ipfum eadem
velccitate movetur , ficut acr non teneatur ei con
ferre novum motum, sed tantummodo conservare,
aut ut rctius dicam,non impedire motum jam con
ceptum. Tu Saxum propellerc vis alieno motu,
i
& extra naturam ejus posito : nos veroj conservare
idem in suo motu naturali. Si produccre vclles ex
perimentum accommodatius, dicere debebas, ob
Icrvari si non frontis, at mentis oculo, quid eventu
rum esset, si aquila imperu venti abrepta, lapidem ex
unguibus emitteret. Gum enim hie lapis adhuc
unguibus hærens, venti velocitatem æquet, & poste
miffionem ingrediatur medium ,qnod pari velocitate
moveretur valdcpronus sum in cam sententiam , non
cum esse casurum ad perpendiculum , fed sequendo
venti curium ; eumq; propria gravitate temperando,
motu transverso quodam impulsum iri.
SIMP. Necesse esset,utexperimentum ejuſmo
di capere poffemus, ac postmodum ex eventu judi
care. Interim effe ctus navis hucusque speciem opi
nioni nostræ faventem habere videtur.
SALV . Bene dixisti, hucusquc : deinceps enim
aliam
 COSMICV M. 195
na
of
aliam fortaffc specicm induet. Ncdiutiustc fuſpen
sum tencam, die mihi, Simplici, scri6ne statuis, istud
t6
navis experimentum adeo bene quadrarcad propo
situm nostrum , ut rationale atqne crdibile sit,id,
no
quod in navi accidcre videmus, ctiam in globo tcr
to rcstri accidcre debere ?
LIO
SIMP, Ha& enus ita senfi : & quamvis ob
uc
je& iuncula? aliquas in contrarium adduxisti : tamen
eæ tanti mom:nti non font, ut a sententia me dimo
vere queant.
SALV . Imò requiro ego, ut ita ſentirepergas,
m
firmiterque credas, id quod inTerra fit, responderc
etiam oportere his quæ in navi ; dummodo , si po
1
stea hoc ipsam deprehendatur officere negotio tuo,
ne mutarc judicium in mentem tibi veniat, Ais,
quandoquidem stante nave , lapis prope mali pedem
decidit; ac progredientc , longius a pede removetur;
Il
e converso igitur, ex casu Iapidis ad pedem , inferri
quietem navis, & ex casu remotiore, progreffum na.
vis : cumque id, quod denavi evenit, deTerra pa
riter accidcre debeat, ideoque ex casu Iapidis ad pe
1 dem Turris, necessario globi terrestris immobilita
IC tem inferri. Numquid hæc est argumentatio tua ?
SIM?. Eft, & quidem in compendium exa&e
redu & a, quod eam reddit intelle&u facillimam .
0
SALV. Jam dicito mihi, & lapis e mali summi
0
tate demissus,navi velociffime prove &ta', in eodem
præcise navis loco decideret, quem locum nave qui
escente feriret, ecquem usum hi casus tibi præberent,
ut tcde navis vel statione, vel progressu certiorem
efficerent ?
SIMP. Nullum prorfus.Ad hunc modum e pul
fu venarum cognosci nequit, dormiat ne quis, an vi
11 gilet.Pulsus enim eundemn tenorem in utroq;servat.
1
§ALV .
196 SISTEMA
SALV . Unquamne experimentum dc navi
cepisti ?
SIMP. Nunquam : facile tamcn credidenim,
autores quihocexperimentum adferunr} diligenter
id observassc : præterquam quod causa disparitatis
apertc adeo cognoſcitur, ut aullus fit dubitationi
locus.
SALV. Quod fieri poflit, ut autores cxperi
mentum a sciplis incpgnicum adfcrant, tu ipse tefi
monio es, qui cum eam rem inexploratam tibi fa
teare, tamcn veluti certain producis , & nos bona
ride rcmittis ad istorum autoritatem : quod tpsum
eosdem quoque fecissc,non modo probabile, fed &
neceflarium eft : ut scilicet ipsi quoque provocave
rint ad teftimonium antecessorum , & nemo tamcn
inventus focrit, qui ipsemec experimentum ceperit.
nam id capere quicunque velit, is plane contrarium
his quæ feriptis traduntur, evenire deprehendet, ni.
mirum lapidem in eundemsemper navis locum dici
dcre, sou consistat ilia, feu quantacunque velocitate
moveatur. Cum ergo ratio Terræ sit eadem quæ
navis; a lapidis cafu perpendiculari ad pedem Tur
dc motu vel quietc Tcrræ nihil inserri potest.
ris,SIMP.
Si tu meremitteres ad aliud medium
quam ad experientiam , credo equidem , haud ita su
bito nostra disputatio finiri posset. Nam ea res ab
humano omni intelkf t u tam effe videtur aliena , uc
persuasioni vel probabilitati, nee minimum locum
relinquat.
SALV. Et in metamen locum reliquit.
SIMP. Qtf fit ergo , quod tu non vel centies,
ne dicam semel hoc exploraveris, cum id adeo con
fidenter pro certo affirmes ? Ego vero non dimo .
veor ab incredulitate mea, certus, autores primari
OS,
 COSMICVM . 197
os, qui hoc cxcmplo utuntur,ipsomet cxpcrimcnto
ptoprio compertum illod habere.
3 SALV , Ego vero vel sineexpetimento certus
er
s sum , secuturum eum quem tibi dico cffe & um nam
ut fequatur nccessarium est. Qyin amplius addo,
nee teipsum ignorare, quod sequi non possit aliter,
utot tingis, aut fingere simulas, te id nescire. Ego
vero tam sum felixingeniorum domitor, utte quan
tumvis nolentem ad ejus rei confefflonem sim ada
& urus. Sed quid ita taces, Sagrede f videbarc mi .
hi nutu signiſcare, te quippiam efle di& urun v
SAGR . Parabam (ane neseio quid dicere: fed
Ut audivi ja & antem , cam'te vim admoturom effe
Simplicio, ut scientiam , quam nos celare volebat,
in apertum proferat , tanta mihi suborta curiofttas
est , ut aliud omne desiderium præ illo deponam ,
Proindc, quæso, re præfta quæfoiftipollicitus.
SALV . Non decro promiffis, dummodo Sim
plicius ad interrogata mea respondere (ustineat.
SIMP. Respondcbo qux ſciero , certus , eam
- rem nullo incommodo mihi conftituram efle. Nam
de iis rebus quas ego falsas arbitror, nil sciri pofle
credo ; cum scientia sit verorum , & non salso
rum .

SALV, Non requiro, ut aliud quidquam dicas

respondeafve, nisi qnod accurate noveris. Proinde
die mihi, si soperficiem planam habercs, instar spe
culi politam , ex materia, chalybis modo dura, non
autem horizonti parallelam, fed aliqaahtum incli
natam, eique imponeres globum exa & e (phæricam ,
ære, vel alia materia gravi durilfimaque constantem ;
quid hunc libertati suæ reli& um , fa & urum censes?
credifne, ut ego credo, quieturum ?
SIMP. Si ifa superficieseffet inclinata ?
•:■-•
 ; SALV.
198
SALV. Reftc. nam id modo sopposoi.
SIMP . Ego vero non credo quieturum : quin
rrrto fcio , ultro per decline descensurum esse.
SALV. Advertc, Simplici, quid dicas, ccrtus
enim fum , substiturum ilium glooum , quoeunque
eum loco posueris.
SIM P. Ex quo,Salvitate,hoc genere suppoQ
tionum uteris , mjrari desinam , quod conclusiones
falsissimas inferre soleaa.
SALV . Ergo pro certissimo habes , per ac
vexum ultro degressurum esse globum ?
SIMP . Quis dubitet ?
SALV. Atquc hoc tu firmiter credis , non
quod a me didiceris fnam ego contrarium tibl per
fuadere conabar ) fed per teipsum , du&u judicii
naturalis.
SIMP . Agnosco tuum artificium . Scilicet hoc
non dicebas ex animi tui sententia , fed tentandi
causa, ut ex ore meo quod velles responsum elice
res .
SALV. Ita est. Ecquandiu duraret iste globi
motus, & quam velox eller ? Attendito vero , lo
qui me de globo perfc& issime rotundo, deque pia
no exquisite polito, ut omnia impedimenta externa
& accidentaria renioveantur. Atque ita requiro
abstra a ionem ab Aeris impedimento per refiftenti
am remofante transituin ipsius apertum , & ab om
nibus obstaculis aqcidentariis, si quæ alia hie occur .
rere possent.
SIMP . Optime omnia sum' assecutus , & ad
qafstionem tuam respondeo, globum esse progres
(urum in infinitum ( si tandiu duraret inclinatio
plani ) & quidem motu continue magis accelerato;
cum h*c mobilium gravium natura sit, ut vires ac
quirang
 COSMICVM . . 192
quirant eundo : tantoquc major crit celcritas,quan
to major declivitas.
SÁLV. Sed si quis contendercr,globum in ea
dcm superficiemotum irisursum : hocnc, tu crede
- res ?
SIM P. Ultro minimc ; tra & u tamen ja & úvc
violento sursum ibit.
SALV. Scd si quodam impetu violente sibi im
presso propellatur, qualis & quantus esset ejus mo
tus ?
SIMP; Motus hic magis ac magis elanguescet
atque tardabitur, quippe naturx contrarius . Eric
autem pro majore vcl minore impulfu , item pro
majore vel minore acclivitate,longior aut brevior.
SALK. Videris igitur explicuisse mihi ha ctenus
accidentia mobilis alica jus super duobus diversis
plants : quod scilicet in piano inclinatomobile gra
$ ve ultro descendat, continue motum accelerando,
nee nisi videtentum quiescerc poflit: in acclivi au
tem piano, & ad impellendum illud & ad fitman
dum vi quadam opus sit , quodque motus eidem
impressuscontinueimminuatur, ac tandem omnino
1
cesiet. Addis præterea, in atroque cafu diversita
tem oriri ab acclivitate vel declivitate plani majorc
velminore, fie ut majorem inclinationem sequatur
major velocitas: contravero super acclivi piano i.
dem mobile vieadem impulsum tanto longius pro
moveatnr, quanto minor est elevatio . Porro die
mihi,quid accidcreteidem mobili super piano quod
nec esset acclive, nee declive.
SIMP. Oportet, ut de responsione nonnthil
deliberem . Cum hic.nulla declivitas fit, hon etiam
cflc poterit inclinatio naturalis ad motum : cumque
3
nec acclivicas, non poterit esse resistentia ad motum .
Unde
200 SISTEMA
Unde mobile futurum est indifferens interpropeng
onem & refistentiam ad motum . Itaquc puto , natu
ratiter ibi quietarum esse. Sed quid hæsito ? non
diu enim est, cum Sagredus ita secuturum esse me
docuic .
SALV. Credo hoc fore, si quis isthic mobile
deponeret : si autem in quameunque partem impel
Icret, quid tum ſequeretur ?
SIMP. Quid enim aliud, quam ut versus illam
partem moveretur V
SALV. Sed quo motus gensre ? num continue
accelerato, ut in planis declivibus; an vero successive
TCtardato , ut in acclivibus ?
SIMP. Nee accelerandi, nec retardandicausam
hie video, cum neque declivitas ibi sit, nec acclivi
tas .
SALV. Est ut dicis. Sed si causa retardationis
ibi nulla, multo minus causa quietis effe debebat.
Quamdiu ergo motum ipsius mobilis duraturum
efle putas ?
SIMP. Utique quamdiu durat longitudo su
perficiei isiius nec acclivis,neque declivis.
SALV . Ergo si tale spatium esset intermina
tum , motus in eo pariter termino careret , hoc est,
pcrpetuus efict ?
SIMP. Puto sic esse, dummodo mobile dura
bili materia constet.
SALV. Jam hoc præfappositum est dum re
movenda diximus omnia impedimenta accidentaria
& externa. Jam autem fragilitas ipsius mobilis in
hoc cafu , ex impedknentis accidentariis unum est.
Nunc mihi dtcito, quid causie putes, quod globus.
iste movetur ultro super declivi piano :at non sine
violent'u super acclivi?
SIMP.
 COSMICUM , 201 ,
SIMP. Nam inclinatjo corporum gravium eft,
moveri verſos centrum Terræ ; & non nisi vi Cur
um feruntur versus circumferentiam . El autem
proprium inclinatæ fuporficiei , proprius admovere
centro : ut elevatæ, dimovere a centro .
SALV. Ergo superficiem , quæ neque declivis
est, ncc acclivis , omnibus (uis partibus æquali
ter e centro dislarc oportebit. Anne vero talis us
quam invenitur ?
SIMP. Non desunt nobis tales, Ecce tibi illam
globi noftri terrestris, fi camcn ea bene polita esset,
nee qualis est , scabrosa & montium interciſa jugis.
Scd hæc exa c Ymscomplanatur Aqua , dum placida
ed atque tranquilla.
SALV. Ergo navis , tranquillo mari quam
malaciam vocant,prove&a , ex eo mobilium gene
re est, quæ in talisuperficie incedont, nee declivi sci
licer, nee acclivi; ac proinde ita disposita est , ut fc
motis omnibus obftaculis accident3riis & externis,
impulse semel concepto, incessabiliter uniformiterqj
moveatnr .
SIM P. Videtur ita fieri debere.
SALV. Et \\\t lapis in fummitate mali, nti
quid a navi portatus & ipscmovetur per circumfe
rentiam circulicirca centrum ,, & per consequens,
motu in re indclebili , remotis impedimentis extera .
ni!? & hie motusnumquid æque velox est, acmo
tus navis ?
SIM P. Hactenus omnia rc&tè procedunt : fed
- quid sequitur ?
1
SALVt Tu ipse quæso , ultiimm unde con
ſequentiam deducito , cum præmissas omnes per se
ſcieri?.

P SIMP:
 302 SISTEMA
SIMP. Tu hanc diccre vis ultimam conclusio
nem ,quod,cum lapis ille motu indelebili sibiimprcsso
movcatur, non reli& urus fit navem , fed secuturus
potiuSj ac denique decifurus ad eundem locum , in
quem caderet quiescente nave. Atque ita ego quo
que dico, secuturum nisi obstarent impedimenta ex
terna , quæ remorantur motum lapidis in libcr
tate soa posita. Impedimenta ejosmodi duo Cunt :
unum, quod mobile aerem impetu suo solo perrum
pere non pocest, cum ei deiit alter impetus impulſu
remorum conceptus, cujus antea particeps erar,dum
ceu pars navis , malo adhuc impositus veheretur.
Alterum eft, motus adventicius deorfum ,quem certe
alteri motoi progressive , obstaculo efle oportef.
SALV . Quod ad impedimentum aeris , id non
tibi nego : & 6 decidens constaretmateria levi, qua
lis eft pluma, aut lanæ floccus , eflet ista retardatio
permagna; fed in lapidegravi, minima et. Tu ip
.
le modo dixeras, venti vehementissimi vim non suf
ficerc ad loco movendum grande faxum : jam co
gita, quid præstiturus sit aer quietus, obje & us lapidi
tota nave non velociori. bt tamen, ut dixi, concedo
cibi parvum ilium effe ctum , qui ab impedimento tali
dependere potest , quomodo tc quoque mihicon
cessurum efle scio, si aer eadem velocitare, qua cum
Iapide navis,agitaretur, impedimentum absolute fu
rum efle nullum .
Quod attinet ad alterum supervenientem motum
deorsum ,primo mauisestum eft duosistos motns,cir
cularcm inquam circa centrum , & re & um versus
centrum , non efle contrarios , nee destru & ives in
vicem,nee incompatibiles. Jam modo cnim tu ipse
conceffisti, repugnantiam efle contra motum quire
moves a ceniro : & inclinationem ad motum ,qui ad
movet
 COSMICV M. 203
ovet centrojlnde neccssario ſequitur,qu6d ad mo t
m ,ncc admovcnte centro, nee ab eo dimoventem ,
obile nee repugnantiam habeatsnec propensionen ,
per cosequensneque causam , cur impreflæ fibs fa
Itatis diminutionem patiatur.Cumq; causa motrix
non ona modb fit, quæ per novam operationem re
ingoescere queat, fed sint duæ inter se distujctæ, ex
vibns gravitas id modo præstat, uc mobile pertra
at ad centrum ; impreffa autem ci virtus, ut id ra
piat circa centrum ; proinde nulla impedimcnti caq
i reftabit.
SIM P. Disputatio hæc prose & o famis in ſpeci
W rrobabilis est : reyera tamen aliqua difficultate
vix superabili turbator. In toto progreffu quan
dam suppositionem adhibuisti, quam scholi Peripa
tetica tibi non ita facile conceflerit , tanquam Ari
stoteli maxime contrariam. Est autem ista , quod
sumis pro re notoria ac manifesta, projectum a pro
jicience separatum , continuare motum virtute ſibi
impressa ab ipso projiciente, quæ virtus impressa
tam exosa est inPeripatetica Philosophia,quam tran .
fitus eft accidentis alicujus ab uno subje & o in alte
rum . Perjpateticij quod non neseirc te puto^ statu
uintw, proje & um deferri à medio , quale in case no
fro essetaer. Itaque si lapis ille a fummitatc mali ProjeS um,
demissus , sequeretur motum navis, opus effet , ut ^c*"'"TM
hunc effe& um tribueremusaeri,non autemimprel Ariftote.com ,
læ ci virtuti. Sed tu prælupponis, aerem non lequi tHr ab jm .
- motum navis, scd esse tranquillum . Accedit,quod prejj fibi
is, qui lapidena cadere finit, non necesse habet, impe- virtute,sed
tum admovcnte brachio cum ejicerc, sed solummo- à medio.
do simpliciter aperta nianu dimittere : atque ita ne
que virtutc sibi impressa a projiciente , nec ae
ris beueficio,lapis motum navis sequi pate
P 2 rit,
 204 SYSTEMA
rit , & proinde retro relinqueretur:
§ALV. Videris igirur hoc dicere , cum lapis
non cjiciatur jactato brachio , motum ilium ap
pellandum non essc projectionem .
SIMP. Proprie non potest appellari proje& io
nis motus .
SAW . Quze igitur Arifloreles de motu , dt
mobiIi,& demqtore proj -cti'ium dicit , nihil ad pro
pofitum nostrum pertinent. Quod si sic est,cur igi
tur ea prodocis ?
SIMP. Produco ilia in gratiam istis virtutis
1
impressæ .a tc ita nominate & introductæ : quæ cum
nuspiam cxtet, etiam operasi n/nil potest ; quia non
entium nullæ ſunt operationes: & proinde non solum
in motu proje cVilium jfed in omni alio quoq; motu ,
qui naturalis non eft,caufammotricem oportet attrP
buere medio cujus cum rationem debitaro non ha
buerimu?, ha ctenus dicta mománti nihil obtinent.
SALV. Esto . Veium die mihi , cum inftantia
tua omnis unice fundetur in nullitate virtutis im
preflæ , si ego demonftravero tibi , quod medium
nullam vim habeat in coniinuando motu proje & i>
lium, ubi jam separata suerint a projiciente, num
imprestam virtutem valere patieri? , an vero eandem
alia aliqua machina dtstruere conaberis ?
SIM P. Remota gedii actions, non video quid
ſupersit, nisi ut ad facultatem a movente impressam
recurrarn ! 1s .
SALY . Ut submoveatur, quoad fieri potest,oc
casio serendi altercationes infinitas , bere teceris , G
distinctius explanes , qualisnam operatio sit medii,
in enntinuando rei proje&r motu.
SIM P. Projiciens, lapidem manu tenet, & bra
chium cum velocitate quadam ac violentia ja&at,
qua
 COSMICV M. 205
S&«modo
qua ja & ationc, non tam lapis , quam circumje & us medium
aer agitatur. Lapis ergo , dum a manu deseritur, opere tur in
1
aerem sublt cum impetu jam incedentem , ab coque continuan
detertur. Quod si aer nihil operaretur, lapis de ma- dt mot*
mi decidcret ad pedes projicientis. proje &ti.
SALV . Ettu credulus adeo fuifii , ut hæc tibi
vanifllma persuaderi paffus (is, cum tuismet ifta sen
sibus confutare , & verum assequi Iiccrec ? Itaquc Bxperien
dic mihi , saxum illud ingeus, &globusiste bom- J^c « r t'
bardicus, qui solum impolicus,menſa', perstabat im- tionemula
niobilis adversus quemeunque ventornm impetum , tra (aufam
uc paulo ante ipsemec arfirmati , fi globus e sac- morûs pro
charo vel cjusdem quantitatis .goflipio suisler, anne jeSilium
1 credis soturum fuissc , ut a vento loco moveretur v «b Aristo
SIMP. Imo certo scio , abreptus a vento fu- tele
tam ,
tr**i~
isset , ac tanto quidem velocius, quanto leviori con
ftitiffet materia . Quomodo nuhes pari velocitatc
cum ipso quo propelluntur vento , concitari vi
demus.
SALV . Et quid rei ventus est >
SIMP. Ventus nil detinitur alhid essc quam aër
motus.
SALV. Ergo aermotusmulro majore & velor
o citate & spatio transsert material levillimas quam
1
graviifimas.
SIMP. Omninb.
SALV . Sed si brachio tibi foret excutiendus &
31 lapis, & deinde gossippii floccus , utrum horum ve
locius, longiu.que moverctur ?
SIMP. Lapis utique, goflipium enim ad pedes
mihi decideret.
SALV. Sed si id , a 4uo movetur projectile
manu emissum ,aliud nihil est, quam aer motus a bra
chio; motus antem aer, facilius materias leves quam
E P 3 graves
206 SISTEMA
graves impellic;qui fit ergo,qood proje& um gofli
pium non longius lapidc vclociufqne promovctur:
ccrtc nccefle eft, ut prater motum aerem alia vis la
pidem impellat.
Prætcrea fi de trabe ista funiculi duo pcndcrent
æquali longitudine , quorum alterius capiti globus
plumbcus, altcriusgoflipinus appcnderetur, utcrque
autem perpendiculo emoveretur æqualiter , ac post
in libertate rcllnqueretur ; tune uterque sine dubio
moveretur versus perpendiculum , illudque certo
tempore, inftin f t proprii impetus, ultro citroque
transiret, ac tandem in eo quiefeeret. Sea utrum
ex his globis pendulis diutius ita motum iri credis,
antequam in perpendiculo quiescat >
SIMP. Globus plumbcus fexcenties hinc indc
motitabitur : at gosllpiuus ter vel quater ad som
mum.

SALV. Igitur impetus ille , & ilia mobilita?,

quameunque causam habeas, inmateria gravi quam
levi diutius conservatur. Venio nunc ad aliud ca
put, & ex te quæro ; qua de causa aer non aufert
impositum huic menCe malum citreum ?
SIMP. Quia id per seipsum non movetur.
SALV. Oportct igitur ut projicjens conferat
motum aerij quo poftea nioveatur proje ctum .
Quod si vero talisvirtus imprimi non potest , cum
accidens ex uno subje ctotransire non poflit in altc
rum , quo modo igitur e brachio tranfibit in aeYem ?
Num forsan aer [non eft diversum e brachio subje
ctum ?
SIM P. Respondetur , cum aer neque gravii,
neque levis in sua regionc fit, cum efle dispositum
ad facilimerecipienduto omnem impulſum , atque
ctiam ad eundem conservandum .
SALV.
 COSMICVM . 207
SALV. Cum autem res pendute Jam mod6
monttraverint, mobile , quanta minus dc gravitate
participat, tanto esse ad motum conservandum in
eptius quifieripotest, ut acr, qui in acre nee hi
lum gravitatis habet, motum conceptum solus con
servet? Credo equidem , & te quoque jam cre
dere puto , non prius brachiuni, quim ei circum
jeftum aerem ad quictem sefe componere. Intrc
mus cubiculum , & sudario , quoad ejus fieri potest,
aerem agttcmus, quiescente jam sudario, tenuislimæ
cand:lx lumen inferatur cubiculo , nmulque folium
auri volatilis isthic dimictatur , & ex utriusque va
gatione æqnabili facile colligetur ,aerem e vestigio
redditum fuisse tranquiliiati. Posscm tibi sexcenta
cjusmodi experimenta producere ; fed ubi nee uni
cum istorum sufficerit, cura persuadendi tui pro de
fperata omnino haberi queat.
S AGK- Si quæ (agitta vento adverso excuti
tur, quam est quæſo res incredibilis , exiguum illud
aeris quasi filum a nervo impulsum , vel fortuna rin
^ente frementeque comitari sagittam ac prosequi ?
Scd ego præterea quippiam aliud ex Aristotcle cog
noscere velim , dequo Simplicium oro utmihi re
fpondcre digoctur. Si codem arcu duæ fagittæ e
mitterentur, uua dire & è , more folito ; altera per
traafversum , ut scilicet ad nervi longitudinem ex
tenla excuteretur;frire velim , utra harum longius
iret. .Ne , quæſo, respondcre graveris , etsi forte
queftio quodammodo ridicula tibi videatur : sed
excufatum mehabeto : (urn enim babetiore , ut vi
des,
cnici ingenio
poteft. : nee fpeeulariva mea facultas altius
SIMP, Nunqnam vidi per transversum emitti
sagittas: credo tamen ita tranfveriim euntem ne
P.4 quidem
208 SISTEMA
quidcm vrcesimam de re&o itincre partem eflc con
fe fturam .
SAGR. Cum idem & mihi persuasum eslet,
indc mihi dubium ", an Arist^teli cum cxpert
entia conveniat : est subnatum . Nam quoad cxpe
rientiam ,simensæ isti, ſpirante vehementi vento,duas
sagittas imponam , imam directe versus candemcum
vcnto plagam ,alceram transverse ; hanc ventus celc
fiter aufcrct,illam relinquet. Qnod ipfom , ii vera
cflet Aristotclis doctrina, vidctur accidere debere in
ista duplici cjaculacione arc us nam transverse qui
dcm sagicta,ingenti aeVis a ntrvo moti quantitate,
tanta nimirum 3quanta longitudo ejus ef, impellitur;
cum alcera sagicta non amplioris aeris inspalsum ad
mittat, quam quantum capic minimus cjus crassiriei
circellus. Caulam hujus diverlitatis imaginatio
ns concipcre non possum , & cam doceri cu
perem .
SIMP. Causa satismihimanifefta videtur : ni
mirum quia sagittæ per directum cmissæ findenda
penetrandique est aeris exigua quantitas : per tranfr
versum aucem iucedenti tanta, quanta omnis ejus est
longitudo.
S AGR. Ergo cmifll isagittæ aercm penctran
dum habent ? si vero aer cas comitatur , imb de
ducit, quæ penetratio locum hie habere poteft?
Nonne vides,hoc modo opus fore, ut sagittamajori
quam aer velocicate moveatur ? Et quid majorem
Medium hanece velocitatcm ipsi sagittæ conferc? Anne dices,
impedit quod aer ma/orem propria tua velocitatem ei tribu
motum pro- at > fncelligis ergo, Simpljci, hie omnia spe& a
je &tarum ,
taniut aka
re ad subvertendam sententiam Aristotelis , ac tam
eſt ut pro effe fa!sun>, quod medium proje cto motum conferat,
m.ougat . quam verum est, quod id solum ei sit impedimento.
Quo
 COSMICVM . 209
Quo intclle& o j fimul & illud haud difficulté^
xiTequeris, quod aër , cum veiè movetur, multo
facilius auferat fagittam traníverfam , quam dire
& am . quia in illo fira multus eft aer cam propel
Leus;in hoc vero fitu pauciflimus. Contra íi utaris
arcu, cum quietus eft аёг, fagittta tranfverfa in mul
tum äerem impingeos, multum impeditur : at verb
dirc & ta facilltmè íuperat obfticulum minims quar
titalis aerisj qui ei iefc opponit.
SALV. Quot propofitiones in Ariftotcle no
tavi (loquor autem de philofophia naturali j quæ
non modo fallæ funt, fed ita falfe , ut ei diametrals
ter oppofita fit vera ? utin hac ipfa ctiam accidir.
S«d ut perfequamur inftitutum , credo perfuafum
eflè Simplicio, ex eo quod lapidem in eundem ion
per locum decidere videmus, non poffe peri conje
ñuram de motu vel ftabilitatc navis. Et fi di fta
haä enus ei non fafficiunt, habemus experientiam
i demedio , qus eum omnino certum reddere po
cct . Qua experientiâ , nihil amplius quàm hoc
E perfpicitur , mobile cadens , à tergo relinqui , fi
materia levi conftet,nec aer motumnavis feqüatur:
fi vero aer pari velocitate movétetur; tumnec in
hoc, nec alio quovis experimento fenfibilis diverfi
tasinveniretur, ut poftea fum traditurus. Quod
fi jam in hoc cafu non apparet aliqua divertitas,
quanto minus apparebit in lapide decidente de fnm
mîtate Turris, ubi motus in gyrurh lapidi non eft
adventicius &accidentarios, fed naturalis & æternus,
& ubi aer exa ftè motum Turr.s, hæc vero motum
Terreftris globi fequitur 1 Habefnc, Simplici, quod
inhac parte objicias ?
SIMP. Nil,nifi quod non videam probatam ha
& enas mobilitatem Terræ ,
SALA
 210 SISTEMA
SALV . Nee mihi fane propositum erat , nunc
eam probare , fed hoc so'um ostendere, ex ilia
quidem experientia, quam adversarii pro argumen
to ftabilitatis Tcrræ ja &ant , nihil confici posse.
Quod ipsom de aliis quoque confido me demonttra
turum ,
SAGR . Qaxſo te, Salviate, priufquam ad alia
prOgrediare, conceditomihi , utin medium propo
namafiquid obje& ionis , quæ mihi, dumy tu Simpli
cio, tanta patientia & æquanimitate, navis illud ex
perimentum diflin cte ac minutim cxponis,in mentem
fntetea venit.
SALV. Ea ipfa caosa conv/nimus ut difpute
mus: ac beoc est, ut unusquiſque moveat objectio
nes fibi occurrentes. Hac namque via ad cognitio
nem veritatis deducimur. Die ergo.
Mirabile
SAGR- Si verum est , quod impetus, quomo
vctur navis, indelebiliter impressns fit lapidi dum à
quoddam ma'° 'am e avullus : fique præterea verum est,
accidens in
matu proje'quod iste motus,motui recto deorſum , qui lapidi
S trum . naturalis est, nihil impedimenti aut retardationis ad
serat ; necessariò mirabilis quidam in natura ſeque
tur effe & us. Stet quieta navis , ac tempus cadenris
dc mali sammitate lapidis duplici arteriarum putsu
constet : moveatur deinde navis, idemque lapis de
mittatur indidem; quiquidemob dictas causas, tem
pus duorum nee amplias pulsuum decidendo con
sumes, quo temporenavis proeesserit, v . g. viginti
cubitos : ita ut verus motus lapidis constet linea
transversali, quæ baud paulo longior eft priore re & a
& pcrpendiculari, mali longitudinem tantùm æ
quante: & nihilominus æqoatt tempore lapis eandem
pertranfit. Rurſum faciamus navigii cursum ad
nuc magis accelerari j fie ut lapidi decidenti ad
buc
 COS MICUM . 212
UDC hac longior priore transvcrsalis emeticnda sit : & in
1. summa, quantumcunque creseente vclocitatc navis,
011 lapis decidens transversales fuas semper longiorcs
10 longioresque describet ,& tamen singulas æquo fpa
rgo tio duplicis arteriæ pulsus cmetietur. Ad hanc it
nilitudincm , G in fummitatc Turris bombarda ad
libellam collocata , feu Horizonti parallela dirige
CO retur, feu parum, feu multum nitrati pulveris injici
as, sic ut iter globi modb icoo. cubitis, modò
ex 4000. modb 6ooo, modb 10000. &c, constet,
510 nunc omnes ejaculationes istæ a quali inter sefe
tempore absolventur : & uniuscujusque ejaculationjs
tempus non essetlongius eotemporequod globus
ex ore bombardæ dimiffus, sine impulfu , ad terram
00 pcrpeodiculariter decidendo consumeret. Jam res
miranda videtur, eodem illo brcvi tempore dect
dentix perpendicularis ad terram , ex altitudine v.g,
100. brachiorom , poise eundem globum fammis
eluftantibus a&um, emetiri modb 400.god6 1000 .
+ modb4000. modb ioooo,cubitos, sic ut globus,
quibuscunque ad scopum dirigatur ejaculittonibus,
æquali semper tempore in aere moretur.
SALV . Contemplatio hæc ob rei novitatem
«st pulcherrima , atq; adeo , si respondeat effe & us,
admiranda. Ncc cjus de veritate dubito : 'nisiq;
hnpedimentum accidentarium aeris obslaret , om
nino persuasom hrabeo, si,quo momento bombarda
globus exit , eodem alius per xqualem altitudinem
ad perpendiculum dcmittercfur , uterque eodem
momento terram contingerent, etiamg alter 10000 .
cubitorum distantiam essct emensus, altar vero 100 .
tantummodo • sic enim nt planities Terra sit æqua
bilis, unde certitudinis causa locus aliquis huic ex
pcrimcnto deligi poffct, Impedimcntum deinde,
quod
 12 SISTEMA
quodexaere provenire poster, motum cjacuJatio
nis velociffimum retardarer.
1
Porro veniamus, si placet, ad solutiones ccrero
rnm argumentorum , quandoquidem Simplicius sa
tis, nisi tailor, intelligit, primum illud quod acaden
tibus e summo ad imum , depromptum est, nullius
efle momenti.
SIMP . Mihi vero nondum omnes scrupnlos ex
cmptos efle video, mea fortafle culpa, qui non æ
que prompta celeriqae, ut Sagredus, apprehensiva
valco. Mihi sic videtur; si mocus iste participatus Ia
pidi, dum adhuc malo navis adhæret, indelebiliter,
ut ais, in eo confervaretuf etiam dum à navi jam
separatus est} tune necesse esset, ut fimiliter, iiquis
insidens equo gradum acceleranti, manu globum
emittat, globus istc in terra continuaret motum fu
um, & sequeretur equi cursum , neque restitaret. Id
quod fieri, credo, non videmus, nisi equesille glo
bum in antfrioravi projiceret. Quod nih siat,isthic
opinor, hærebit, ubi decidit.
SALV . Ego te vehementer errare credo j nec
dubito, experientiam contrarium tibi monftratu
ram , &globum in terram delapsom fimul cum equo
procurfurum , nee remanſurum , nisi quatenus alpe
ritas inxqualitafque vix impedient. Et ratio facis
mihi clara videtur. Nam si tu codem hærens loco,
eundem globum in terra provolveres, nonne is mo
tum continuaret etiam extra manumtuum ? & qui
dem hoc longiore intervallo, quanto superficies cflet
æquabilior, ita ut, v. g. super glacie, quam longifsi
me procurperet ?
SIMP. De hoc dubitandum non est, G brachio
globum impello: in altero caſo præsupponitur, quod
equo insidens, cum e manu tantummodo dimittat.
, SALV.
 COSMICUM . 213
SALY . Hoc quidem modo globum Cccutu
rum aio: at quando tu brachio eum projicis, quid
ipsij »t primam a manu abjerir, aliud rclinquitar,
quam motus impulsu tui brachii conccpius , qui in
co conservatus ipſum ultcrius provehere pcrgit ?
Tam quid interest, si impetus hic globo conseratur
a'brachio tuo potius quam ab equo ? Dum «quo
infides, nonne procurrit una ta manu*, & consc
quenter ipſeglobus, æquè velociter ac equus ipse ?
Sic est prose& o. Dumergo manum tantùm aperis,
excedit inde globus impulsus motu jam ante con
cepto non ex brachio tuo, per motum tuum pecu
liarem , fed ex mow dcpcndcntc ab ipso equo , qui
communicatur & tibi, & brachio , & manui, & ipfi
denique globo.
Quin adlıuc amplius tibi dicam; si ille inter equi
tandum, globum brachio projiciat in averfam fut
curſus partem , ut primum terram globus contige
rit, quamvis in contrarium projectus, cursum ta
men equifequetur, & nonnunquam plane subsistet:
ac ita demum in oppositum ipsius cursus tendet , &
motus e brachio receptus, decursionem velocitate
superaverit. Et vana quorundam ja ctatio est ,qai
profitentur, posse se, equestrem in modum , hastile
per aerem in adverfam decnrsionis partem ja ctarc,
& equo sobsequentes id assequi, ac manu denique
iterum accipere . Vanum , inquani, hoc est. Nam
ut proje & ile in manum currenti tibi reciderc facias,
id Curfum ja ctandum est eodem plane modo ac si
1
stares . Etcnim quantumeunque velox cursus, dum
modo uniformis, nee projectile res aliqua leviffima
sit, semper in manum projicientis recidet, utut alte
jactatum fuerit .
SAGR Hac doctrina deducor in cognitionem
quorundam
 !

214 SISTEMA
DiMerſaprn' qnorundam satis curiosorum problcmatum, in ma
blcmata cuateria proje & ilium istorum . Ac primum quidern
riosa cirea norum problematum , quod Simplicio valdc mi
jedilinm . Tam videbitur, istudest. Aio, possibileesse ,ut.
globus simpliciter elapsus e manu quantacunque ce
lcritatc procurrcntis , ac terram contingens, non
modo curfum illius subsequatur, scd & nonnihil an
1
tecedat. Qjod prqblema conncxum est cum isto,
quod mobile a projiciente conje & um in planum
Horizontis, pofiit acquirere novam velocitatem a
liquanto majorem ©a, quæ ipfi a projicicncc collata
suit. Quem quidem effeftum non fine admiratione
aliquoties odfervavi, dun spe& avi ludentes turbini
bus, quos, vtprimum excuffi sunt manu, per aërem
certa velocitate rotari , eamque relocitatem , vbi
tcrram contigerint,haud parum incrcfcere videmus.
Et si cursitando in obicem aliqucm impulsi, ſubsu
ltant ibi videas eos aliquanto lentius in aere volitare
at interram relapses, iterum impeta capto , maiori
welocitate ferrt. Imo, *quod multo magis est miran
dum , etiam observavi,quod non modb velocius in
terra curfitent, quam in aere volitent: verum etiam
quod nonnunquam ex binis spatiis in terra confc& is9
motus se:undifpatii velocior Gt quam primi. Quid
jam dtceret ad ista Simplicius.
SIMP. Dicerem primo, nunquam id observa
tum a me fuisse : deinde, me idem haud credere:
denique si di&is fidem apodi& ico argumento fece
ris, pro magno te Dæmonio habendum .
SAG Ř. Nimirum pro Socratis illo , non isto
Inferni. Vcrum tu iufc ad hoc docendum , inqae
memoriam revocandum accingere. Nam affirmo
tibi, nisi quis veritatem per seipfum sciat, impossibile
essc, ut eam ab aliquo doceatur. Possum quidem
ca
 COSMICVM . 215
ea doccrc te, que neque vera sont, nequc salsa : vc
ra autem hoc ell,neccssaria, seu quod idem est,qua
aliter sbse habere non possunt, unaquæque ratioci
natio mediocris aut per se scit , aut impoflibile est
ut unquam sciat. Atque hoc etiam Salviato per
ſuasum esse novi. Proinde coofirmo tibi , proposi
torum probjematum rationes tibi ipfi cognitas esse,
licet id fortafle non animadvertas .
StMP . Omissa nunc ilia dispotatione, patere
mcam vc profitear dc rebus proposit'u ignorantiam s
& ut problemata percipere poflim effic .
SAGP . Primum problcma pendet ab alterius
alicujus notitia : nimirum qui fiat,vtturbo circum
voluta corrigia excussus, multo longius, & quod
sequitur, vehementius impcllatur, quam si simplici
manu contorqueatur .
SIMP. Aristotelesquoque neſcio que proble
mata de proie & ilibus istis ad ducir.
SALV. Adducit, & valdc qoidem ingeniosa,
præsertim istud , vndc fiat, vt rotundi turbines
quadratis melius currant*
SAGR. Et hujus rationcm nonne , Simplici,
tuopte animo promere,neminealio docente posses?
SIMP, Quid ni possem ? fed jocari define.
SAGR . Æque nosti quoque rationem alteriut
iſtius. Die ergo mihi,scisne, rem quæ movetur, con
sistere si impediatur ?
SIMP. Scio ,dummodo tantum sit impedimen
tum, vt mobili sistendo fufficiat.
SAGR. Scin tu , magis impediri mobile , si
terra , quam G aere, ſit incedendum , cum terra
scabra ac dura sit aer vero mollis atque cedens >
SIMP. Cum hoc sciam , co ipso novi,turbinem
vdocius in acre quam terra rotari :ita vt scire meum
planc
 216 SISTEMA
plane sit oppofitnm et quod tu tibi persuadebas.
SAGR. Apposite , Simplici. Scisnc quod in
partibus alicujjs mobilis circa proprium centrum
agltau , motiones quaquaverſum inveniantiT, sicut
alue ascendant , altx descendant : antecedant aliæ,
1
& aliæ fubsequantur ?
SIMP. scio, idque me docuit Arikoteles.
SA GR. Et qua demonstratione ? die mibi
quxfo.
SIMP. Demonstratione sensûs ipsius.
SAGR. Artstoteles ergo præftitit ut vidercs?
quod per tc cernerc non potuisses ? Anne tibi com
modavit unquam oculos suos t Dicere volcbas
Aristotelem hoc tibi d5xifle ,(uggefisse ,in memoriam
fevocasse, non autem docuifle. Cum itaque turbo
sine loci mutatione in sefe convolvitur , Horizonti
non parallelus, fed erestus,tune ejus aliquæ partes
ascendant , opposite descendunt : foperiores hac,
inferiores per contrarium incedunt. Jam imagina
rc tibi turbinem , velociter in seipCuin absque loci
mutatione convolutum, & in aerc sufpensum , is si
ad hunc modum agttatus, ad pcrpendiculum in içr
ram decidat, credifne, quod conta cts terra æqae ut
antea perre& urus sit, in feipfum sine loci mutatione
rotari ?
SIMP. Non.
SAGR. Quid faciet ergo
1 SIMP Per terram strenue curftabit,
SAGR. At quam partem versii ?
SIMP. Versus eam j qua vertigo ilium fua seret.
SAGR. In e/us vertigine partes sont , nimirum
superiores, & quæ in contrarium nituntur , inferio .
res. Dicendum igitur est , utris partibus obsecutu
rus sit turbo. Nam quoad partes ascendentes ac
defcen
 COSMICUM . 217
deſcendentes, unæ alrcris non cedent : atque adeo
totus turbo n.quc deorfum tererur impedi
tus a terra , nee sursum , cum sit gravis.
SIMP. Rotatus in terra rurlo fcretur vera
[ us illam partem , in quam tendunt ejus paries su
periores.
SAGR. Et cur non pot'us , in quam tenduns
contrariæ, hoc est, terram contingentes ?
SIMP. Nam h impediuntur ab asperitate con
ta ctûs , hoc est , a terræ scabritie : fed ſuperiores,
cum in aere tenui ac ced;nti versentur , parom aut
nihil experiuntur impedimenti quare turbo du ctum
illarum icquetur.
SAGR . Proinde conta ftus, & ut ita dicam con
nexio Ilia partium inferiorum ,cum terra, præstat, ut
eæ maneant: ac supciiorcs 11tantùm ad progrelfio
nem impelluntur.
SALV. Nimirum ea ipsa dccausa , si turbo in
glaciem , vcl politiirimam saperficiem aliam incidc
ret,ncn æque procursitaret : fed sor asle fine ac
quitito alio moca progreflivo , in scipsum tantum
modp couvolveretur.
(
SAGR. Id facile poteft accidere : fed ad mi
Ć
nimum non æque velociter circumagererur , ut fi in
quandam in superficiem nonnihi! asperam inciderct.
Vcrum dicat mihi Simpliciu;, cum in scipfum rapi
de circurna&us turbo cadic , cur non etiani in aerc
provehitur ad antcriora , sicuti poftea sacit in
terra ?
SALV. Quia , cum aerem & supra & infra se
.
habeat, fit ut nec illæ ,nec ist* partes habeant ubi se
7
tencant figarqne • cúmque causa nulla (it, cur tur
bo antrorsum potius quam rctrorfum feratur , ad
perpendjculum cadit.
Q SAGR ,
218 SISTEMA
SAGR, Ergo sola in seipsum vertigo, sine alio
impctu, turbinem in terram dclapsum satis vclociter
impellere potest . Porro veniamus ad reliqua. Cor
rigia ilia, quam ludens bunc lufum , brachio allrgat,
ac turbini circumligatam cum impetu atfrahit,
quemnam in turbine præfat effe& um ?
SIMP. Cogit éum in seipsum convolvi, ut vin
culis bisce se Iiberct.
SAGR . Ergo turbo corrigiæ beneficio cir
cumrotatus ad terram penrenit. Nonne igitur in
seipso causanı babet, ut velocius in terra moveatur,
quam dum adhuc in acre penderet ?
SIMP. Omnino, nam in aere non babebat ali
um impulsum , nisi ilium a brachio projicientis.
£t quamvis iofuper agebatur vertigine : ea tamen,
ut di& um est, inaere nullam prorsus impellendi vim
habet : at ut terram turbo contigerit , ad motum
brachii progrestio vertiginis accedit, unde duplica
tur vefocitas. Et jam optime intelligo, quod turbi
nis inalcum resilientis velocitas imminuatur, quippe
deficiente subO.dio circulationis : & in terram reci
dendo, velocitatis impetum quam in aere majorem
resumat. Nunc id modo restat ut discam , quod in
hoc altero motu per terram velocias incedat, quam
in primo- Sic enim semper acceleratb motu in in
finitum ngitaretur .
SAGR. Non absolute dixi, motum hunc alte
rum priore velociorem csse : fed interdum accide
rc posse, ut fit velocior.
SIMP. Hoc ipsum est quod non capio, quodq;
doceri cupio.
SAGR, Hoc ipsum quoque tuopte ingenio
cognitum habes. Ergo die mini, si turbinem ,nul
!a in seipsum vertigine rotatum e manu dimitteres,
quid
 COSMICV M. 219
quid i!!e ad terram perveniens, effet sa cturus.
SIMP Nil; ſed ¡bi quieſccret immotus.
SAGR. Nonne poflet accidcre, ut terram con
tingendo , motum acquircret ? Accuratius ex
pende.
SIMP. Nisi cum in lapidem nonnihil inclina
tum deciders sinamus , sicuti pueri plumbeis orbi
culis (le chiofe vocant Itali) ludere solent, nisique
contorto illo in pendentem lapidem casu , motum
rotationis inscipfum acquirat, quo motu porr6 pro
3 grediatur in terra, nescio fane quid alia ratione fa
&arus (It aliud , quàm ut eo in quem decidit loco
hæreat.
SAGR, Vides ergo , modum tamen aliquem
dari , quo novam ille vertiginem acquirat. Cum
jtaque turbo in altum subsultans deorsum recidir,
quid impedit quo minus incurrere poſſit in obli
quum aliquem lapidem terræ infixum , & versos eam
partem , quo motus vergit, inclinatum , talique im
3 pulsu novam verriginem acquirat, ultra primam il
lam a corrigia fa & am : atque ita motus cjus dupli
cetur, velociorque reddatur quàm erat, cum turbo
primum in terram deciderit,
U SIMP . Nunc demum intelligo , hoc faeiilimi
sequi posse: ac in eam devenio contemplationcm ,
si delapsusin terram turbo contrario modo agitare
CUT , effe ftum quoque contrarium produ & um iri,
ita nimirum ut motus vertiginis retardaret alterum
ilium projicientis.
1 SAGR. Non modo retardaret ilium , fed &
nonnunquam prorlus impediret, si vertigo tatis ve
0 lox esset. Atqae hinc ratio reddi potest effe& ûs
1 illius , quem exercitati pilæ lusores cum soo com
ling modo adhibent, ut nimirum adversarium decipi
R2 ant,
220 SISTEMA
ant , exceptam pilam fcindendo{jam hoc Tcrbn u
tuntur hoc est,per reticulum ita oblique contorta
remittendo, ut vertigine in seipsun corripiatur,mo
tui proje & o contraria n Undc sequitur , ut pilæ in
terra cadentis impetus, qui al"as eam nulli a&am
vertigine, ad adverlarium propellcrct , ipsique tem
pus remittendi consuetum fuppeditaret aut emo
1 liatur penitus, aut ita certe infringatur , ut pila so
lito minus exultet , & comniodum sua remittendi
tempus intercipiant. Idem ctiam observamus in its
qui lignea pila ludendo certant,quis propius ad me
tam propoiitam accedere poflit. lsti cnim ,-quan
do in via lapidofa & obstaculis interrupta ludunt,
ubi pila lexccntis modis in devium agi, minimeque
metam promoveri poteft, ad omnia hæc obstacula
vitanda non illam terri provolvunt , sed è vestigio
per aerem projiciunt,haud secus ac si lapidem or
biculatum ad metam jaciendum haberent. Verum
cum ja & a pila, manu excidat, cum vertigine qua
dam , quæ eiconferturà digitis, manu pilæ subje & i,
ut cqmmuniter fieri solet ; hinc pila prope metam
in terram decidens, cum illo projicientis, tum verti
ginis accedentis impulla motu,longe satis evagabitar.
Ut ergo consirrere eamfaciant,ipsam artiriciose ftrin
gunt hac ratione , ut manu fuperne imposita pilam
fubje & am tencant, unde sit, ut elapsa digitis, corwra
riam vertiginem concipiat,qua prope metS in terram
cadcnSjibidem hæret, ant non longccertc procurrit.
Scdut ad principale problema revertamur , ex .
quo cætera prognara fucrunt; aio, poſibile elle , ut
aliquis velocissimo moru prove&us , manu globum
emittat,qui terram contingens , non mod6 motum
ejus consequatur,sed & velocitatc adhuc majore an
tevertat. Cujus ut rei capiamus experimentum , eflo
rheda,
 COSMICVM . 221
rheda, extrinsecus adfixam habcns tabutam ita sus
pensam , ut pars ejus inferior equos, superior po
steriore; rotas (pe & et. Quod si quis jam isti ccler
rime currenti rhzdx inlidens', manu pilam emirtat
10
inclinatæ tabulæ huic incidentem 5 ca gyrando de
1.
lapsa, vertiginem in scipsam acquiret , qux vertigo
conjun & acum impresso a rhcda motu ,‫ و‬pilam haud
paufo velociore, quim ipfus rhede, mota per ter
ram propeflet. Quod si alia tabula, contrario mo
do suspenderetur, rhedæ motus ita poflet attempe
rari,utpila per tabulam delapsa, terram attingen
do maneat iminobilis , imo quandoque contraril
rhedæ via decurrat.
Verum longe'nimis à materia digreffi sumus : &
si Simpliciusacquiescit in ſolutione primi contra
Terræ mobilicatem argument!, a rebus perpendieu
lariter cadentibusdefumpti, ad cætera quoque pro
gredi liccbic.
SALV. Hactenns infitute digreſiones , non
ram a materia tractanda sunt aliens,ut ab ca separa
te prorsas appcllari queant.Ad hæcistæ sermocinati
ones de rebus , excitante phantaſia menti ob;e ct£s,
non ad unum tantum pertinent, fed inter nos tres in
stituuntar : qui præterea colloquimur ad gustum
placitumque nostrum , neead cas redigi nos pati
mur angustias, quibas adstringerctur aliquis , ex
profesfo justaquemethodo materiam aliquam , &
quidem animo publicandi pertra & ans. Nolo, Poe
ma nostrum ita (blitarium , at nullas in eo sit epiſo
diis locus : quibus introducendis , quæcunque oco
casio levicula (urTecefit. Haud (ecus igitur ac si
fabulas narratum convenifiemus , aam rocitare mi
ni liceto, quam alia ex tc audita in memoriam mini
revocaverit.
Q t SAGR .
122 SISTEMA n
SAGR. Id vcro vehementer mihi placet, Hoc
ergo libertate freto liceat, antequam ultra progre
diamur, ex te quærere, Salviate,unquamne tibi ve
nerit in mentem cogitare , qualis nam esse putanda
sic ilia linea, quæ deseribitur a mobili, gravi, ex api
ce turris naturaliter ad imum cadente . Si rem hanc
in confiderationem vocasti , sac mihi quæso tuæ de
ca ſententiæ copiam.
SALV. Sum sane nonnunquam ista meditatus,
ncc. quicquam dubito, si quis certus eflet de natura
motus, quo descendens grave centrum globi terreni
petit, quin miscendo deinde motum hunc cum motu
communi circulari conversionis diurnæ , præcise sit
inventurus , ex quo genere sit ea linea , quæ ex ip
sius mobiliscentro gravitatis edu & a, jun&o duplici
hoc motu describitur.
SAGR . De limplici motu versus centrum , qui a
gravitate depender, absolute sine errore statuipofle
credo, quod fiatper lineam reftam , qualis adamuſ
fim essetimmobili exiflente Terra.
SALV. Quoad hanc partem , non modb cre
dibile hoc est , fed & experientia certa contpro
batum .
SAGR. Sed quomodo experientia fidem hujus
rei facere potest, si nunquam aliumvidemus motum ,
quam ilium exduobus, circulari s cilicet, & qui de
orsum eft compositum i
SALV. Im& ver6, Sagredc , non videmus ali,
um ,nisi fimplicem istum motum deorsum : nam alter
ille circularis, Terræ , Turri nobisque communis,
prorsus imperceptibilis , & quasi nullus est, folusquc
nobis notabilis remanef motus lapidis , nobis non
comunicatus: & hunc sensus ipsc demonstrat fieri'pec
lineam rectajcum Turri,quæ terrenæ fupcrsiciei rc &c
&
 COSMICVM . 223
& ad perpendiculum infistit , semper fit paral
lelus.
SA&R. Rationi congrua fentis. Et nimis pro
se & o turpitcr me dftft iacilis adeo rci professus ig
norantiam , Cum igitur hoc notissimum fit , quid
aliud ad intclligendam istius motus deorfum fa & i
naturam , ais te desiderarc ?
SALV. Non fatis est intelligere, quod fit rectus:
fed scire etiam oportet, an sit uniformis, an vero dif
formis, hocest,num semper eundem velocitaris te
norem servet , an vero tarditate aut velocitate di
ftinguatur.
SAGR. Jam clarum est , quod acceleratione
continua creſcat. .
SALV . Nec hoc quoqueſufficit : verùm una
sciamus oportet , ſecundum quam proportionem ,
hæc acceleratio fiat, quod problema non credo ha
& enus ab ullo philosopha aut Mathematico fuifle
cognitum jutut a philoscphis,aut præcipue Peripate
ticis, integra volumina , vastissimaque commentaria
de do& rina Motus confe &ta suerint.
SIMP. Philosophi potiffimum occupantur in
universalibus : tradunt definitioncs , generaliores
que regulas : quasdam verb certas subtilitates, cer
tafqueminutias, qaæ curiofitatis plus habent, Ma
thematicis rclinquunt. Aristoteles ipse certe fat ha
buit egregie definire , quid in universum sit motus,
& in motu locali ostendereprincipalia ejus attribu
ta, hoc est, quod alius sit naturalis, alius violentus :
item aliussimplex*alius compositus: denique alius
æquabilis, aliusaccederatus . & in motuaccelerato
contentus suit reddere rationem acceleratiohis : in
vestigationem verb proportionis,qua fiat hæc acce
leration & fpecialiorum accidenfium aliorum , Me
Q + chanico,
224 SISTEMA
chantco , vc! alii humiliori artifici commisit.
SAGR . Rete ornnia , miSimplici Tu vcr6
Salviate, si quando de thronio majestatis Peripateti
cæ te demitri?, nnd amnc animi causa lusisti circa in
veſtigationem illius proporcionis , qua gravium dc
sccndent'uni motus acceleratur ?
SAL V. Non opus erat , ut huic investigation!
operam impenderem , eo quod Acadenvcus nostcr
communes amtcus jam ostsndit mihi tra & atum
qtendam suum dc Motu , in quo id ipsum cum aliis
multis accidentibus demonstra*it. Scd nlmia di
greflio fuerit, & hujus rei causa colloquium hoc no
strum , quod i; sum qnoq"c digreflionis instar est,
inferrumpere, & comœdiam, quod aiunt, in como
dia facere vellemus .
SAGH. Per me tibi liceto impræſens omitte
re narrationem illam , fed ea lege, ut hæc propasttio
rumerum illarum augeat , quas in alia particulari
Seffione ventilandas nobis refervamus, ejus enim no
titia a me valde desideratur. Interea revertamur ad
lineam descriptam per corpus grave a fummitate
Turris ad basin ejus usque decidens.
SALV. Si motus re & us, versus terræ centrum
uniformis esset, cum sit etiam uniformis illc circula
ris in Qrientem - apparet,ex utroque componi mo
tnm er li'eam ſpiralım , unam ex illarum genere
quas definivit Archimedes in libro de spiratibus.
E* sent, quando pun&um movetur uniformiter su
per linca re&a uniformiter quoque circumdu & a cir ..
ca alieram exrremorum ejus pun & orum fixum ,tan
qiam circu!ationis ipsius centrum . Sed cummorus
rcetas corporis gravis cadentis continue fit accele
ratus , necesse est ut linea compositis duobus a
motibus descripta, majori subindcproportione suc
cessive
 COSMICVM . 225
ceffivè recedat a circumferentia illius circuli , quem
defcrtp(isset .centrum gravitatis lapidis , si lapis in
Turris simmitate tmnsitct neceffe quoq; est,ut ifta
recclfio a principio sit exigua, imo miniina, & si quid
minimo minn6 est : siquidcm grave descendens,dum
exit quiets, hoc est, privatione motûs deorsum , &
motum rectim deorsum ingreditur, neceffario tran
sit per omnes gradis tard tatis , inter quictem &
quameunque vclocitatem interje & os: qui quidem
gradas inaniti ſunt, ut jam ante prolixedilputatum
& concUisum eft.
Hoc itaque posito , talem accelerationis esse pro- LineA &e
greflum , cum praterea verum sit, quod gravis cor- script* i
poris deseenfus in terræ centro terminetur, necesia- csidtntemt:
rib sequitur, quod linea composite motûs ejus talis turali,pre
fuppofi
fit, que quidem snbinde maiori proportion* *ece motu toTerr & '.
dat a iunimitate Turris , aut, ut rectaus dicam , a cir-cjrca »ro
cumferentia circuli descripti a fummitate Turris per >««»» cen
coverfionem terræ : fed interim tamen illa recef- irum proba
Go snbinde minor in infinitum 6at , quanto minus biliter eget
minu(que mobile a primo termino , ubi quiescebat ,r<~wJ?"
receffe deprehenditur. Praterea necessarium est, utculi.
talis ista linea motus compofiti terminetur in centro
terræ.

His duobus prxſuppositis , aggressus (um deseri

bere circa centrum A. semidiametro AB. circulum
BI. qui terreftrem globum repræsentet , & prolon
gando fcmidiametrum AB. in C. descripfi altitu
dinem Turris BC. quæ circumlata a terra per cir
cumferentiam BI. vertice suo deferibit arcum CD.
Bisecando poftea lineam CA.in medio E. describo ex
centro E. intervallo EC . scmicirculam CIA . per
qoS,nunc affirmo satis probabiliter credi posie, quod
lapis i fummitatc Turris Caçadens , moveatur mo
tu
 126 SISTEMA
tu qui compositus sit ex communi circulari,& pro
prio re & o . Si cnim in crrcumfcrentia C D. signentor
aliquæ partes æquales, CF. FG. GH. ÅL. & è
pun & is F. G. H.L. versus centrum A. ducanrur
lineæ re & x ; partes earum inter duas circumferentias
CD.B I. interceptæ , semper nobisrcpræſeptabune
1 eandem Turrim B. circumlatam a globo terrestri
versus D I. quibus in lfacis ilia puncta , ubi ipsæ
secantur a semicirculi arcu C !. ea ipsa loca sunt,
quæ lapis cadens de temporc Intempus permcat.
quæ quidem punfta semper increscentc proportione
recedunt a summitate Turris. Atque hxc caussa eft,
F G
A HL
D
B

cyr motus re & us iuxta Turrim semper magis ac

magis accelerari nobis videtur. Apparet etiam hinc,
quod propter infinitum acumen anguli conta & ûs
duorum circulorum DC. CI. receflio cadentis à
circumferentia CF D. hoc est, a summitate Turris,
circa

1
 COSMIC UM . 227
1 circa principium fit minima : quod idem eft, ac &
i dicamus, motum deorsum csse lentissimum , & in in
di finitum magis magisque tardum , secundum vicini
* tatem termini C. qui status quietis est. Deniquc
ni indidem intelligitur, tandem hunc motum terminari
in centro terræ , A.
SU
SAG R. Perfefte omnia capio ,nec poflum per
suadere mihi, mobile cadens, gravitatis fuæ centro
describere aliam quam similem aliquam lineam .
SALV, Verum expe&a, Sagredc. Nam adhuc Mobile *
02 duas meditatiunculas adferre tibi habeo , fbrtaflc Turrit ver
non displicituras, Earum prima eft, quodaccurate \ice cadent
rem expendendo, mobile non movecur realiter alio inovetur per
circumfe
quam simolici circularimotu : quomodo ,dum supra rentiam
Turrim confifterce, tamen non nifi fimplici ac cir- circuli .
culari motu mo/cretur . Altera pulchrior adhuc #„„ move^
est. Mobile namquc non magis minuste movetur3 tur plus mi*
quam si continue supra Turrim constitisset : siqui- nufve quam
dem arcubus CF. FG. G H. &x. quos pertran- fzibi ſubštis
Giffet fupra Turrim semper remanendo, præcise sunt risſet.
æquales arcus circumferentiæ CI. quisubje &i sunt Move
motuturequa •
ac respondent iisdem CF. FG. GH. & c. Unde bili, do non
ſequitur tertium mirabile, quod scilicet motus lapi- accelerato
dis verus & realis non acceleretur , fed æquabilis
semper ac uniformis sit, cum omnes arcus æquales,
notati in circumfcrcntia CD. iisdemque respon
dentes , signati in circumserentia CI. temporibus
æqualibus transcantur. Quæ res labore nos Iiberat
novas accelerationis cauflas aliófve motus investi
gandi: quandoquidem mobile , tam supra Turrim
consiftendo, quam inde decidendo, semper eodem
modo, hoc est, circulariser , eadem velocitate , &
unisormi tenorc movetur. lam dicito mihi, quid dc
hoc meo enthusiasmo tibi vidcatur.
SAGR.
 228 SISTEMA
SAGR. Adfirmo tib!, verbis exprltasatisnon
pofle, quantæ admirationi hie mini sit. Ac prox
quidem in præsens intclle&ui mco repræsentatur,
non credo rem aliter habere ſeſe posse.Et utinam
omnes demonstrationes phllophorum ve! medieti
tem probabilitati8 istius obtinerent? Ut autem plene
mini satisfiat, audire velim probantem , istos arcu
inter fe esse æquales.
SALV . Demonstratio facillima est. Cogia
dadam cfle lineam 1 E. Cumqae femidiamete
clrculi CD. hoc est, linea CA. dupla sita
semidiametrum G E. circuli C I.eric quoque circum
ferentia dapla ad circumferentiam , & omnisard
maioris circuli dupius ad omnem similem are
minoris: & per consequens, medietas areascirc
maioris, zqualis arcui minoris. Et cum ang
CEI. fa & us centro E. minoris circuli,& insil
arcui C I. dupius sit ad angulum C A D. sae
centro A. circuli maioris, quem ſubtendic a
1
CD. igitnr arcus CD. medietas est de ci
maioris arcu simili arcui CI . & proindeduo
CD.C I. sum equales. Quod ipsum eodem
do partibus omnibus demonftrabltur. Etfi ian
dixerim ,quoad motam gravium defeendenti
præci sese rem habtre : fed hoc certe af
& linea a cadentc descripta, non exa & c est ha
esse tamen el summc proximam .
S AGK Ego vero ,Salviate, mirabile qn
aliud anlmo volvo : quod nimirum , istis sta
Mom's rt* confiderationibus , motus re & us omnino
&tus in «ni- cat) nec uatura unquam eo utatur ♦ quando
natura vi. etjam jjjc ufQ$ f quem a principio ei conc
detur ex ſcilicet in locum fuum reducendi partes co
tcrminatus, integralium , a suo toto separatas, & proindei
dir
 COSMICVM . 239
(poſitioneconstitutas, ei adimitursac tantummodo
otul circulari alignatur.
SALV. Hoc neccssario scqucretur, 6 globurn
reftrema circulariter moveri conclusum eflct: id
uod non adfirmo fa & um else : fed id solbm ba stenns
gimus, vt cxpenderetur vis ac pondus rationum ,
hilosophis ad probandam terræ stabilitatem ad
u& arum : quarum hæc prima à perpendiculariter
adentibus desumpta, difticultatibus quas audivifi,
aborat, quæ quanti momenti Simplicio viſæ sint,
cſcio. Prius ergo quàm ad examenaliorum argu
mentorum accedamus, consultum est, vt, si quæ In
contrarium habet, ea in medium producat.
SIMP. Quod ad hoc primum , varias equidem
ubtilitatcs audivisse fateor, de quibus non cogita
Ycram , & enm eæ novæ acin audica mihi sint,non
ica possum In promptu habere responfum . Sed
istud a perpendiculariter cadentibus desimptum
argumentum non est mihi inter validiflima argu
menta immobilitatis terrx : neque scio , quid
futurum sit dcbombardicis cjacuiattonibus , iliis
maxime, quæ motui diurno in adyerfum eunt.
SAGR . Mihi tantundem molestiæ crearet
tolatua avium. quantum difficultatis bombardx, &
omnia cetera experunenta superius addu&a præ
bent. Sed aves istæ , quæ suo arbitracu prorfum
& retorfum ^olant ^ varioque meatu feruntur, &
quod majorisest momenti,horis integris in aeresus
pense morantur,hx inquam animi estlensus intrans
versum agunt, utnon poflim percipere , quomodo
iuter multiplices hasce regyrationes converfione ter
ræ non excidant, quoque modo ad tantam veloci
tatem , quxvolatum earum haud paucis vicibus ſu
cat, retro sese tencre roslint.
SALV.
 230 SYSTEMA
SALV: Dubitatio toa profc & o ratione non ci
ret, ex qua Forfan ipfe Coperniois expediré fel&
tis non potuit : ideóque filentio prxtermittendan
duxic. (Quanquam etiam in aliis examinandis rai.
onibus contrariis fat parens fuit, credo propterin
genii fubrïtitatem , & quod majoribus altioribufy.
contemplationibus inniteretur, haud fecus ac!eonc!
allatrantium canicularum importunitate nihil mo
ventur.) Igitur illam de avibus inftantiam adulik
mum refervemusj & Interea Simplicio in aliis fat
faceré conemur , ita ut ei more folito mooftrem
ipfimet folutiones in manu pofitas eile, licet anim
non advertat. Ut igitur ab ejaculationibus ex
dem bombarda, eâdem & nitratt pulveris & g
magnitudine fa & is , quarum una tendat ad O
tem , altera ad Occidentem ,exordiamu?; dicat
quo argumento movcatur ad credendam ,quod
culatio verfusOccidentem ( prafuppofita fcilic
volutione diurnaglobi terreni) multo longiu
tendatur, quam altera verfus Orientem .
SIMP. Perfuafionis hujus eam habeo ca
fanioprop. quèd in ejaculatione Orientali,globum extra
ter quam barda conttitutu bombarda îpià fubfequitur,
ejaculatio
bombarrir,
hente terra verfus eandem parte celerrimè pro
Occidenta . unde fit, ut globus non longe à bombarda in
lis,Orien- cadat-Contra in ejaculationeOccidentali,pri
talem lon- globus terram attingat,bombarda loqgo lai
gitudine valle in Orientem provehitur : unde ípatiü in
ſuperare bum &bombardam interje & um , hoc eft , e
videacul«
onis ipfius intervallum alterum altero tanto
apparcbit. quantus fuerit curfus bombarda,
ipiius terra , per ea témpora , qnibus utervi
in acre volitavit.
SALV . Velim invefligarc nos poſſe
HA CGS MICU M. 231
ofe&oradliqaam experimenti capichdi , quod motui proje
cus erektilhim iftorum ita reipondeat, ut prius illud navi
Etiopraefii reſpondebat motui è fublimi deorfum cadcntium .
liis cuarteet jam in eo fum ,ut tale quid excogjtem .
Et, credo SAGR. Credo iätis accommodatam fore pro
Dribusa:baţionem ,fi rhedam non obte & am adhibeas, in eáq;
naud la majorem arcom ( arcubaliftam vocant , item bali
Frunita:-Atam cbalybeam ) ièmiguadrante, hoc eft}gradibus
indani:45. eleves, quippe qua elevatione, omnium maxima
ulicio i jaculatio fieri (blet : inter equorum deinde cur
Coliton, Cum fagittam unam in adveriâm , alteram in averfam
selle ki: partem excutias,probéque notari cures , quo loco
culatiori. Theda fuerit со momento temporis, cum ex utraqae
E pulves jaculationeterram fagitta tigeret. Sic enim exaftè
tenda poteritobfervari, quanto altera ejaculatio ſuperec
diaiammususdalteram ,
Hendan SIMP. Mihi hæc experiundi ratio valde vide
ppolis cur accommodata: ñeque dubito ,quininterval
multo loslum ejaculationis adveras multo fit minus futurum
entem. quàm averfe, Sit exempli caufa fpatium eiacula
am haber tionis per fe trecentorum cubitorum : & rheda cur
obum eruCus, interea dum volât fagitta , cubitos centum exi
bleguiregat. Dum ergo fagitta in adverfum trecentorum
lerrimer cubitorum fpatiumemittitur, interea rheda procur
abarda in șit cubitis centum : unde fpatium inter fagittam
Lentalizo i humidefixam ipfamque rhedam erit ducentorum
Ongol ai folummodo cubitorum . At vero contra in averfa
e fp ac ió n ejaculationcjcùm fagitta trecentos fuos cubitos con
noc chci ficiet, itémque rheda alteros fuos ccptum in con
10 tanik trarium , interje& a diftantia quadringentorum cu
mbarde, bitorum eile deprehendetur.
s uterisa 8 ALV. Poffétne modus ullus inveniri, quo
ejaculationcs ifta Gbi invicem squales èffice
rentur .
polie met
SIMP
232 SISTEMA
SIMP. Nescio alium, nisi fi'rhedam stirc facias.
SALV. Hoc nemo nescit , mihi vcro quæstio dc
rheda est , quæ concirato cursu fertur.
SIMP. In«endindj8 ergo fuerit arcus in ejacu
latione adversa , & rcmirtendus nbnnihil in aversa .
SALV. Vides ergo, superjsse tamen aliud ali
quod rcmcdium . Sed quanta dcbet essc intensio
illa, quanta que remiflRo ?
SIMP. In cxemplo nostro , qno cmiſfæ ascus
sagitt* tribuimus, cubitos trecentos , oporterct ar
cum in adversa ejaculatione ad cobito? quadrin
gentos intendere : & in aversa ad ducentos re
mittere . Sic enim utralibet ejaculatio ad trecentos
redigeretur cubitos , respe c t rhedf, cujus curricu
lum centum cubitorum , quadringentis cabitis
ejaculationis adverfæ subtrahitur, & averse ducentii
adjicitur , unde ad trecentos utraqne reducitur. .

SALV. Scd intensio ilia major minorve quem

nam in ipsa sagitta præstat effe ctum ?
SIMs . Arcus intensior majori eam veloci
tate propcllit : remiflior verb minorc eadcmquc sa
gitta quanto velocius, tanto & longius uni vice .
fertur quam altera.
SALP Ad æquandam igitur otriusque ejacu
latonis a currente rheda distant!am opus erit , si in
priorc propositi exempli ejaculatione, sagitta cum
quatuor, verbicausS, velocitatis gradibus excutitur,
ut in posteriori excutiatur cum duobus solummodo
gradibus. Quod si verb arcum utrobique æqua
fiter intendas , ex eo tres semper gradus sagitta
concipiet .
SIMP, Sic est , eaqae de causa ejaculatione*
arcus æqualitcr intenfl, currente rheda,non possunt
æquales effici.
SALV .
 COSMICUM . 223
arcus xqualiter intent], currcntc rhcda, non poffunt
2. æquales effici.
33
SALV . Quærere sum oblitus, in hoc experi
mento particulari, quantæ velocitatis curriculum
rhcd) facias.
SIMP, Oportet ut velocitatem rhcdæ præ
ſupponamus esse unius gradus, rcspe & u trium illos
rum , qui arcui tribuuntur.
SALV . Rc&è, ru &tè : nam ita ratio constable.
8 Quid autetn ? annon, currente rheda , fimul etiam
omnia quæ in ipsa sunt , cadem velocitate mo
veantur ?
. SIMP. Ambigendum hand est.
SALV. Und itaque movebitur & sagitta j &
arcus, & chorda fagittam everberans.
SIMP . Ita est .
SALV . Ergo in adversa ejaculatione , arcus
tqps scos gradus, velocitatis imprimit ipsi sagittæ,
jam ante , rhede versus eandem partem scstinantis
beneficio habenti gradum unum : adeo ut quatuor
velocitatis gradibns instru cta descratur. Contra in
ejaculatione aversa , idem arcus eosdem illos tres
gradas soos sagitt.e confert, quæ per rhedæ cursum
uno gradu sertur in contrarium , sicut duos folum
modo velocitatis gradus adhuc reliquos obtineac.
Jam autem tu ipseconccslidi, ad æquandas a jacula
tioncs esse neceſſarium , ut in adversum emissa sagit
ta quatuor gradus , in aversum autem duos soluin
obtineat. Ergo fine mutata intenfionearcûs, id ;m
1
rhedæ curriculum hoc ipsum præftabit , ut acccptl
datique rationes exæquentur : & experientia deni
que plenam fidem faciet his, qui alias momenta ra
(ionum assequi nolint aut nequeant.
R Porro
 234 SYSTEMA
Solvitur Porro disputationem haoc ad bombardam appli.
argumen ' ca, & invenies, perinde mobili ac ſtabili Terra, c
aent/aliflV°"" cu'at,oncs cadcm vi fa & as , & in quamcunquepar
do
occidentali tem dire ct*?, inter fe semper æquales evader.e An.
bombard*- stotelis, Ptolemæi, Tychonis , denique tuus & om
Tum ejacu- nium aiiorum error innititur illi si*æ & in»eteratæ
latione de* imprelfioni de stabilitate Terræ, quam ne tum qui
jimptum . jem cc-uis ant poteftis exuere , quandophilofopha
vultis , quid polita Terræ mobilitate sit fecuturum
Atqne ita in altero argumento , dum non conid
1
ras, lapidem Turri hærentem , quoad motum a
non-motumiium , idem facere cum globo terrel
quandoquidem Terræ stabilitas adeo firmiier in
eft animo tuo, semper ita dc tapidis casu disseris,
ille ex quiete prodiret : cùm amen ita statuon
fit, Terra stabili quidem , lapidem reli&a quiete
pendiculariter defeendere; mobili verb, eundem
cum Terra velocitate movers , nee ex quiete
motu quem cum Terra communem habet, et
fic ut ex communi illo motu permixto cum
venientemotu deorsum , tertius aliquis tran
lis constituatur.
SIM P. Sed 6 Dcus bone , si lapis tra
movetur, qui fit, quod rectè perpciyiculari
moveri conspicitur ? Quid est, fenfuimanife
tradicere , & hoc non est ? Quod li sensui
benda sides, ecqua igitur alia porca iiurab
philosophandum ?
SALV . Respe & u Terræ , Turris, ac ne
fimul omnes, agmine quasi facto, una cum
de, motu diurno circumagtmur , mocus di
pidis perinde sc habet ac si nullus esset, &
lis, imperceptibilis, omnique destitutus a &
net^ ac is solummodo motus, observabilis
 cos
GOSMICVM . 235
nqutturjquo nos destitnimur,il!e videlicet quo Tur
rim lambcns deorfumfertur. To non primus is es,
qui hocægerrime capere poslir, motum inter res illas.
quibus
haberc.
ipsc communis est, nullam operandi vim
SAGR. In mentem nunc redit mihi certa quæ- Cafus Sao
dam speculatio mca, quam olim agitavi, cum Alex - gredi nota.
driam, missus c6 Consul nationis nostræ, navigarem . Tabilis, ad
Ea force subfidii nonnihil conserre poterit ad hoc fum, quod
ipfum explicandum , qu6d motus communis nihil motus com
operetur, omnibusque de eo participantibus quasi munis nibit
nullus videatur. Et placet, niß Simplicio moleftum operetur.
fuerit, cum eo miscerc colloquium de his ipfis , quæ
tum temporis mecum solo fui meditatus.
SIMP. Rcrum quas audio novitaa me cupi
dum atqae curiosutn verius qaam patientem auscul
tatorem facit. Proindc tua proponiro .
SAGR. Si cuspis calami seriptorii, qui per tc
tam navigationem Vcnctiis Alexandriam usque me
cum in navi suit , eam facultatem habuisset , ut visi
i bile totius iiincris fui signum quoddam exprimerer ,
quodna m vestigium , quan vnotam ,qualcm lincam
denique reliquisset
?
SIMP. Descripsisset lineam Veneriis illuc ufq;
protensam, nenquidem rea iliimam ,seu ut rec tos
loquar, ad perfe & umcirculi arcum extensam , fed
alibimagis, minusalibiflexuosam , pro flu& uoas
tionisnavigii diversicate. Qnæ tamen ipsa eubiti
unius & alterias inflexio , sursum ac deorfum , ad
dextrani rinistramve fa & a,in tanta longitudine, quæ
centenjsaliquot milliaribus absolvitur ,integro, li
neætrastui mutationcm cxiguam & ex vix sensu per
ceptibilem attuliffet , ut proinde linca ilia circan-
tabilem crrorcm arcus pcrfe & i pars appellari queat,
Ra SAGR .
236 SISTEMA
SAG R. Proinde verus , verus inquam ;imo
verillimus cuspidis meæ pennæ motus , fuissetarcus
persecYt circuli , si motus navigii , sublatis undarum
Au & ibus, placidus atque tranquillus extitisset. Qnod
si candempcnnam alfidue manu tcnuiffeni, eamq;so
lummodo qaandón; per digitum unum ant alterum
hinc undc moviflern ; quantanımutationem ifti prin
cipal! & longirtimo ejus traftui fuissem allaturus?
SIM P. Minorem quam si linca re&a , mille
cubitos longa , tantillo spatio quantus pulicis ocu
lus est, diversis in locis , ab absoluta re& itudincde
clinaret.
S AGR. Si ergo pi& or, dom portu prohe
tur, incepislet cam ilia penna,quippiam in charta
lineare , haneque delineation : m Alexandriam
continuassec, poterat ciusdcm pennæ motu
texere integram plurium figurarum perfe& è
cextarum , du& ibusque millenis aliquot vera
latarum , cum regionibus, stru & uris , anima
aliisquerebus: etsi totus illc verus , realis &
tialis motus,cuspide pennæ descriptns, nil ni
giffima quidem , at simpliciſſima linea fuiffet &
operationem pi&oris propriam , eadem omn
lineacurus crat , ctiamii navis vel immota i
Qjpd autem postea dc motu pennæ longifli
aliud vestigium relinquitnr , præter ductus
charta deferiptos, id non alia de causa fit ,
magnus ille motus Venetiis Alexandria
pera ctus, & charts, & pennæ , in omnibu
rebus communis extitit : isti vero minutu
antrorsum , retrorsum , dextrorfum , sini
a di^itis pictoris ipfi pcnnæ, non autem ch :
muntcati, cum pennæ proprii sint , sui vel
linquere poterant in charta,qux respe & u n
 .
COSMICVM . 237
farum immobilis erat. Eodcm plane modo ve
um eft, quod pofíta mobilitate terra, motus lapidis
deorfum cadentis reipfa fuerit longus quidam tra ,
Rus, centenis, imô millcni! aliquot cubitis abfolu
[u»_ Quod H ftabili quodam iu acre, vel alia ſuper
hicie, casus fui curium lapis ille delignare , potuiiTct,
longiílímam lincam tranfverfalem exprefiuruserar,
Sed ifta pars univerfi motus illiu?, qui lapidi, Turri,
nobifque communis eft , à nobis , ac (i nee eflet,
percipi feniu non potcft : & ilia tantum pars obfer
'abilis eft,cujus neg; Turris, neq; nos participes íu
mus: qua dsniq; lapidis cafus Turrim metitur.
SALV. Acutillima profe fto commentatio,
pertinens ad explicandum fatis difficile caput illud,
it à mulcisintelligi poffit. Porro nil] Simplicio ad
ilta refpondcre placear, licet ut ad alia quoquc nos
:xperimenta conferamus, qnorum diicullio non
parum facilitatis ex dcclaratis ha &tenus rebus ac
cipiet.
SIMP. Non babeo quod dicam aliud : & ex
tra me propemodum ifta dclineatione pofitus fuj co
gicans, quomodo tra & usilli tot verfibus defcripti,
.ac, iliac , furfum , deorfum , ad Levant, ad dex
tram , & fexcentis intorti flcxibus , re ipfa nihilom
nino fint aliud , nil] particulx de única fola linea,
per unum eundémquededu&a verfum fine ulla va
riatione alia ,nifi quod à reftiffimo tra&u declinatum
nonnunquam pauxillulum eft, ad dextram & ad fini
ítram, асpennæ cufpis modo velocîus, modo tardi
:3minimatamen cum inxqualitate ſeſe movit, Hinc
confidcro, pofle eodem modo ícribi epiftolam : &
illos tachygraphos,qui manûs agilitatem oftentaturi,
non rctraá á à folio pennânnico du & u , multiplici
Aexu, figuram pulchre contortam deferibunt, i Joci
ve
R 3
 EMA
SIST
2
238
loci nave veherentur, univcrsum pennz motum , qui
revera unica sola linea versus candem du & â partem ,
ac minimum inflex! vel declinante a perfe cta re & i
tudine , constat , insinuofam nescio quam figuram
(ghirigoro vocant^ efle conversuros.' Enq, mihi
magnæ voluptati, quod Sagredus hujus mihi con
templationis autorsuit. Ulterins itaque progredi
amur3 cro hoc attentior , quod sperem , alia plura
hujus generis auditurum
Subtilita SAGR. Si similiam argutiarum audiendarum
teslaſatisiroinedesiderio
ful ni. teneris , quales non promiscue cuivis in
ce relata , mentem veniunt,non deerunt ille nobi!,in hac maxi
do excy made navigatione materia. Numquid enim hæc
clopedia tibibella speculatio videtur , quæ in cjusdem cursu
quadam navigationis in mentem mihi venit, cum cogitarem ,
deprompta. quod malus navis, etft ncq; ruptus oeq; flexus, plus
icincris galea su2; feu vertice , qnam imo pede con
feccrit ? Vertex enim , quippea centro Terræ re
motior pede, describendum habuit arenm circuli
maioriseo circulo quem pes pertransitu
SIM P. Ita quidem homo inambulans capite
quam pedlbus plus vt£ conficit.
8 AGK. Per teipsum ,ac tuopte ingenio rem afle
cutus es optime. Sed nc Salviati sermones intcr
rumpamus.
SALV . Est mihi volope , videre Simplicium
eruditione proficienrem . Si tamen illud commen
tum ex ipsius officina profe & um , & non e certo quo
dam Conclufionumlibello deſumptum est, in quo
libello similes aliæ non minus argutæ lepidæque con
clufiones occurunt. Sequitnr ut dicamus de bom
barda super horizontem ad perpcndiculum ere & a,
hoc est, de ejaculatione verticali, tand&nque reditu
globi per eandem lineam , ad eandem bombardam ,
etti
 COSMICO M. 239
etfi per longam , illam , qua sejun & us suit a bombar Inftantj4
CL da, moram , terra moltis milliaribus ipsam ad Ori- contra mo
entem transtulcrit , quo tanto temporis intcrvallo tum d'mr
globus versus Occidentem remotius a bombarda num Terrf »
cadere videtur . Quod cum non fiat, a bom - Sumpta ab
barda nihil promota globum expectatum fuille ejaculatios
Så

patet. da perpen
Solutio hie eadem est, qwæ supra de Iapide caden- diculari.
2.

te de Turrn : totaque fallacia & æquivocario consi

stit in eo, quod semper pro vero supponitur id quod ResP0«^'
12 est in quæstionc, Nam adversarius hoc semper ani-tur ad ix
20 ino firmiter c^nceptum gerit, quod globus per i%- oftenta fala
ba nis violcntiam eje&is e bombarda, quietc sua emo- lacii .
‫ܬܳܐ‬ veatur : e statu verb quietis emoveri non poteft,nifi
prasnpponatur quies globi terrestris, quæ postea est
conclusio, de qua quæritur. Itaq; replico , eos qui
Terram mobilem faciunt , hoc modo respondere,
bombardani unâ cum adjun & o sibi globo partici
parc de eodem motu quem Terra obtinct : imo si
mul utrique motum Terræ naturaliter competerc :
& proinde globum non ex quietc discederc, fed infi
tum sibi rctinere motum suum circa centrum , qoi
motus per ejaculationem in altum , ei nee adimitur,
nee impeditur : arque hoc modo globus nnivcrsalem
Terr* motum sccutus,vcrsus Orientem eidem bom
bardæ , tam in exitu quam reditu suo , semper ad
pcrpendiculum imminet. Atque idem accidcre
videbis modb experiri libeat , si in navi glo
* bulum balista re& à sursum excutias , is enim ad
eundem locum , feu progrediente nave , scu filante,
revertetur,

R4 SAGR ,
 240 SISTEMA
SAGR. Hæc optime per omnia satisfaciun.
Alia folutioSed cum animadvertertm , argutiis quibusdamoble
ejuſdem
instantię. & ari Simplicium , qucis alios capiat; ex ipso quæ
ram , prcsupposita nunc stabilitate Terræ bom
bardaque ad pcrpcndiculum ere cta, & versus Zenith
nostrum ejaculantc globum , an hoc assequisibique
persoadere queat , hanc ejaculationem vere per.
pendicularem efle, gfobumquc cum exeundo ,
redeundo , permeare eandem lineam rectam,sicta
men ut omnia impedimenta externa & accideni
remota semper intelligantur.
SIM P. lntelligo , rem alitcr haberc felen
posse.
SAGR. Quod si vero non ad perpendicul
dirigeretur , fed aliquaversum inclinata statuere
qualisnam globimotus essetf anne, ut inpriori
rectione,perpendiculariter is excideret recidcret
SIMP. Minime verb : quin potius in eg
prosequeretur motum suum per lineam rea
tubi bombardici rc t itudine continuatam , nisi
deniqde pondere suo prægravantc , versus tec
Proje &lilia refto corsu declinarct.
continuant SAGR. Proinde tubi rc t itudo , motus
motum per dire ctrix eft, neque globus extra lineam illam
linecm re-
Vetur, aut moveretur , nisi proprio vi& us p
am,qud jeorfum rediret. Itaque tubd bombards a
pe&tionem pendiculum cre & o, surfum a & as globus, E
morâs,quo Hem re cta lineam revertitur ; cum motus a
ferebantur gravitate dependens , per eandem perpendi
unâ cum deorsom contendat , ita ut globi extra
projiciente, dam iter continues re & itudinem illius parti
dum ei con .
jun&a fue.neris, quod intra bombardam conficiend
Te , Eftnc ita ?
SJMP> Sic mihi videtur,
S
 COSMICOM . 241
SAG R. Jam , propone tibi tubum perpcndi
colariter ere& um , & terram diurno motu circum
a ctam , secumq: fcrentem ipsam bombardam . Die
mihi globnsintra tubum adhuc hærens, applicitis
foramini igniculis, quo motu feretor ?
StMP. Motu re & o & perpendiculari , cum tu
busi ad perpendiculum erectus fuerit.
SAGR. Attente considera. Meo enim judi
cio , motus ille perpendicularis baud erit. Eflet
quidem talis, immobili terra : fie enim globus ali
um non haberet motum, nisi ab igne sibicollatum :
in gyrum autem a& â terra , globus hærens adhuc
intra bombardam ipsc quoque motu diurno fertur,
ita ut ipsius ignis impulfu (uperveniente ,ab imo fundo
ad os usq; bombardf3duobus motibus progrediatur,
quorumcompositionefit, ut motus a centro gravita
tis globi descriptus lineam inclinatam conftituat.
Et ut res clarius intclligatur, esto bombarda AÇ.
.
A D
OME

.
, YRI
untuf
A

12

с E
wkowe creda
 242 SISTEMA
Pofita Terº erc & a,in eâque globus B. Hic manifeſtum eft,immo.
ræ vertigi" bili, itante bombarda , cique applicato igne,glo.
ne, globus
. bumcrupturumeffe per os A: luóque centrobom.
bombarda
perpendicho bardam pestranſeunte deſcripturum * lineam perpèz
lariter ere. dicularem BA. atque hanc candem diceětionem
& a , non obſervaturum etiam extra bombardam ,, inque ver
movetur
ticem icuram. At vero fi terra circumvolveretur
per lineam & per conſequens bombardam ſecum raperet; e
larem ,ſed tempore quo globus, ignis impulſa {per tubumma
per inclina-vetur,bombarda raptu terræ tranfiret ad fitum Di
tam quan- & globus B, dum evolvitur Occuparet exitum D.
dam . motus centri globi fieret fecundum lineam BD.
amplius perpendicularem , fed verſus Ortam inclia
tam : cúmque, prout jam conclufum eft, glo!
motum fuur per aërem continuare debeat fear
dum directionem motûs intra bombardam fa &i
quetur ergo motus conformis inclinationi linex
atque ita non erit perpendicularis, fed verſus O
cncem inclinatus , in quam partem ipſa qu
bombarda tendit , unde globus, terræ fimi
bombardæ motum ſeqaipoterit. Vides ergo
plici , demonftratum , cjaculationem , qua
perpendicularis effe debere videbatur , alice
habere.
SIMP. Nondum satis id negotii caperc po
qui vero tu, Salviate ?
WALV . Ego fie satis rem assequor, nisi
nescio quis melcrupulus adhuc angit, quem
explicare possem . Secundum ca quæ di &
meo quidem judicio, bombarda perpendic
cre & â, terraque mota , globus non modo la
bombarda versus Occidcntem , ut vult Ari
& Tycho , fed nc quidem ex tua sententi
ipsam bombardam , quinj satis procul o
 COSMICVM . 243
versus rccideret. Ex tna cnim explicationc globus
duos motus habcrct, qui iun&im cum versus illam
pattem impellerent, hoc est, motum comniunem
terræ, quæ bombardam vna cum globo ex CA. in
ED. transvehit, & dcindc violcntiam ignis, globum
per inclinatam flineam B D. propellcntis: qui fimul
uterque inotus in Ortum , soloterræ motu fortio*
est.
DO SAGR . Non ita,Domine. Motus globum
DE OrtumfcrenSj totus a terra pcovcnit, ncc ignis hie
habet quod agat : motus verb sorsum eandem
ejaculans, totus eft ab igne, nihil quicquam confe
rence terra. Et ut hoc verum efle deprehendas
ignem non admove, & nunquam bombarda globus,
cxibit, nec vel pilum elevabitur. rursus, sac stare
terram , & ignem admove: globus absque ulla decli
tatione per peroendicularem incedet. Cum ergo
globus duplici fsratur motu, uno sursum , altero in
X orbem , ex quibus transversalis BD. componiturj
impulsus sursum totus est ab igne: circularis totus
provenit à terra, ac terrestri rotation! estæqualis:
cumquc ei fit æqualis,ideo globus ori bombards
semper ad perpendiculum imminet, ac in illud deni
que recidlt: & quia semper bombardæ dire& ionem
” observat, hinc fit, ut continue supra caput ejus qui
bombardæ vicinus est , appareat: unde ctiam perpen
diculariter in verticem nostrum delabi videtur .
SIMP . Mihi quædam alia difficultas objicitur,
ista nimirum , Quia motus globi in bombarda ad
huc hærentis velocillimus est, non videtur poffibtle,
i quod in illo momento tantilli temporisj transpositio
i bombardæ ex CA. in ED. talon inclinationem
lincæ transverſali C D. conferat , vt ejus beneficio
globus poftea pet aerem cursum terræ subsequi
poffit. SAGR.
 244 SISTEMA
S AGR. Tu vero multipliciter crras. Ac ini.
tio inclinationem lines transuersalis CD. credo
multo, quam tu tibi imaginaris, essc majorem . Nee
enim ambigo, vclocitatem motus tcrrestris non
modo sob Æquino & iali , fed ctiam in nostro par 2
allclo , majorem esse velocitate globi dum intra
bombardam movetur? sic ut intervallum C E. ab
solute sit majus tota bombards longitudine ,& per
c^msequens , inclinationem lideæ transversalis efle
.
majorem angulo re & o dimidio, seu semniquadrante
Vcrum nihil prorsus interest , seu sit exigua , seu
magna terræ velocita?, refpe& u velocitatis ab igne
prote & x. Nam si vclocitas terræ fc exigua, & per
confequens exigua inclinatio lines tranfversalis ; ex
igua quoque requiretur inclinatio ad præstandum ,
ut globus in volatu soo continue situm bombardze
iminentem servet. Et in somma, fi rem attente con
sidercs,illud animadvertes, quod motus terrx ,bom .
bardam ſecum transserendo ex CA- in ED. transver
fali CD . conferat majorem illam vcl minorem in
clinatiooem , quantacunque ad exæquandam justo
motui ejaculationem suffiriat.
Erras deinde, quod facultatem illam , qua glo
bal motum terræ sequitur , refers ad impetum ab
igne profe& um : atque ita commitis errorem ,quem
paullo ante Salviatus quoque commifissc videbatur.
Sequi namque tcrram , antiquilfimus est pcrpetuuf
qnc motus, indelebiliter inseparabiliterque eommu
nicatns ab ipso globo, tanquam a re terrestri, & mo
tu ilia soa natura possidente, & perpetuo posseflura.
SALV. Acquiescamus hisce , Simplici; nee c
Axceps quo* njm aliter fcfc res habet. Ex hoc discursu nunc de
modo aves
in aëre muin intelligo rationem problematii kijusdam ve
conficiat. natorii,dc illo aucupum generc, qui volantes aves
sclope
 COSMICVM . 245
0
ſclopetis conficiunt. Nam cum antca mihi persua
sisscm , quod avem petituri, longics ab ca dioptram
avertant, ac ccrto spatio , plus minusve pro vcloci
0
tatc volatus, & ipsius avis distantia , collineationem
1

anticipant, ut exonerari globi cursus ex dioptradi

3
re & us, & avis volatus, codem tempore } in codem
pun cto concurrent;& cum ex ifto hominum generc
quendam interrogaffcm , ejusmodi praxin adhi
bere solcant, negavit , ac me docuit , uti sese haud
ce
paulo faciliore certioreque artisicio , nam codem
0
plane modo se procedere; ac si quiescentem avemcl
*
ient petituri. Nimirum collineando sese volatum
1
avis adxquare, avemque sclopeti motu subsequi, di q

optra semper in eam directa ,donee excusso globulo

haud secus ac sedentem aliquam conficiant. Necefíc
igitur est , ut motus ille sclopeti, volantem avem
collineando proscqnentis, etfi lentus, comnunicctur
etiam ipsi globulo ,cum quo conjungitur alter quo
que motus ab igne , sic ut globulus impulfuquidem
ignis altum dire & e petat, sclopeti vero declinatione
volatum avis exacte prosequatur ; ut modo de eja
culatione bombardica di & um est. Nam & in hac,
ignis admoti beneficio globus versos Zenith in altum
excutitur : terræ vero motu vergit in Orientem :
& ex ntroque denique conjun & o compositum quid
dam essicitur, ut globus terræ cursum sequatur,
& re & â sursum rantum ire contuentibus appareat,
per candem postea lineam deorsom relabendo.
Collincatio ergo continue in scopum dire cta sacit,
ut cjaculatio cum attingat : & ' re cte collineatu
rus , flabili quidem scopo, sclopetum quoquestabili
manu teneas oportec : ac fcopo mobili , sclopetum
in cum cum motu diriges. Atque hinc dependet
propria rcsponsio ad alterum argumentum de bom
bardarum
 246 SISTEMA
Discutitur bardarum ejaculations ad scopum mrridionalem
instantia septentrionalémve dire& a. Nam ob)iciebatur ,si terra
fumpta . sit mobilis ejaculationes omnes Occidenrcm versus
bombardicis
ejaculatio declinaturas, cum co tempore, quo globus bombar
nibus ver dam egressus, in aere scop:im advolat, inccrea scopus
futmeridi* Orienti fa & us propior, globum occidenti vicinio
em fy sep- rem relinquat.Kefpondeo igitur intcrrogando anne
tentrionem : bombarda in scopum dire cta, & in hoc fitu reli& a,
semper eunde scopum respicere pcrgat,seu moveatur
terra,seu quicscat? Hie respondendum estjcollineatio
nem non mutari.Stante namq; globo,stabit pariccrt
bombarda : sio ille provehente terrâ movecur , eo
dem tenore hzc quoque niovebitur, unds collinea
tipne servata, semper sibi constabit ejacalatio , uti
per superius dicta manifestom eft.
S AGR. Expe&a quæCb, Salviate,donee cxpli.
Cuero, quid cogitationis mihi de volantium avium
confe & ioribus illis fuerit subortum : quorum praxin
talem efle non dubito qualem dixifti : credo quoq;
parem io ave feriendo sequi effe & um . Attamen
hæc operatio non per omnia bombardicis ejacula
tionibus conformis efle videtur , utpote quæ tam in
motu bombardæ scopique, quam utriusq; commu
ni quiete pariter fuccedere debeut. Videntur au
tem in his discrepare.In ejaculatione bombardæ, &
ip{a, & s copus parivclocitate mo?entur,ambo quip
pe ve cti motu globi terrestcis : & quamvis interdum
bombarda Polo vicinior fit quam scopus , & per
consequens motum, ut in minore circulo , aliquan
to tardiorem obtineat : hæc differentia tamen sen .
Gbilis non est ob exiguam bombardæ a scopo di
stantiam . Sed in aucupis ejaculatione, motus s clo
peti 3 respiciens avem tardiflimusA , si cum ejus vo
latu comparetur, Unde videtur mihi consequi,
cxiguun
 COSMICO M. 247
xignum ilium motum , quem vergcns sclopetum
clufo libiglobulo coniert , non pofle post exitum
lobuli adeo multiplicari per aerem , ut volantis
vis velocitatem assequatur, ita ut globulus semper
in eam dire ctus manear : imo v.detor avis antici
patura, & globulum post caudam reli ctura. Accedit
quod in hoc a&u aer , quemglobus permeandum
habet, non præsopponitur habere motum ipsius avis:
at in casu bombards, dim ipsa , tum fcopus & aer
intermcdius, participant æqualiter de motu univer
sal! diurno, Unde veram causam ; cur auceps non
aberret , cfle crediderim , non tam quod volatum
avis, inclinatio fclopcci (equatuf, quam quia nonni
hil anticipat,ac in anteriora collineat : & præterca
quia non unum solum , fed una plures globulos eja
culatur, qui per aerem fparsi,satis magnum fpatiunt
Occupant. Accedit extrema velocitas , qua excusti
[clopeto globulo deferuntur ad avem.
SALV. Vide quanto Sagredi volucre ingeni
um, ingenii mei tarditatem antevertat atque præve
niat, quæ fortasse dilparitatem illam & ipsa , fed non
sine longiori meditation; , fuerat animadversura.
Jamut revertamur ad propositam materiam xpen
dendæ reslant ejaculationes ad scopum Orientalem &
Occidentalem quarum illæ , si terra movereturj
sopra scopum , hæ infra serirent, eo quod terræ par
tertesOrientates, per morum diurnum continue de Reſponfio
ad argea
primuntnr infra tangentem Horizonri paralklam , mentlt '&
& contrapartes Occidentales exaltantur : ex quo ejacHlatis.
Stcllæ Occidentales humiliores fieri videntur ; & "ibiu ad
proinde ejaculationes juxta qui
ſcopumOrientalemdire&e( di& scopus
am tangentem ad fcopumlemori
in tempore enta eita
decurrenris per tangentem globi deprimitur )debe- Occid
lémque de
bant fieri justo aiiiorcs, & Occidentales humiliores, prarnptum.
mediante
 248 SISTEMA
mediantc cxaltarionc fcopi, dum globas tangcntem
cmetitur , Refponsio cxteris similis est. Nam quem
admodum scopus Orientalis motu terre continue
deprimitur infra rangentem quæ maneret immobilis:
ita quoque bombarda propter candem rationem
inclinatur continue , nee desinit respicere semper
cundem scopum ; unde fit, ut non frustrecur colli
neatio .
Coperni Fuerit opportunum hoc loco , monere de quo
cani pro- rundam Copernici sectatorum fortafle nimia erga
poſitiones sUOS adversarios indulgentia liberalitateque , dum
quasdam
adverſari iis exPerimenta quædam , etsi nunquam fa& a, ceu ve
orum satis ra tamcn atquc certa concedunt atque largiuntur :
dubids, ni. cujusmodi illud est de cadentibus e malo dum navis
mis libera" in motu est, & alia mult : quorum ad claflem hoc
liter, ceu quoque referre non dubito , cujus adhuc probatio
veras ad . desideretur , an
mittunt. ejaculationes Oricntales justo fant
altiores, & Occidentales humiliorcs. Et quia per
luasumhabeo, nunquam ab id iis exploratuw fuisse,
velim dicerent mihi, quam ergo diverfitatem inter
easdem illas ejaculationes inveniri putent , immobih*
posita terra, & posita eadem mobili. Pro iis respon
deat nunc Simplicius.
SIMP. Nolo quidem id mihi sumere3 quasi ita
solida fundamentaliterqne refpondere queam , ut
forte quifpiam alius , qui me sit harum rerum pru.
dentior : fed hoc certe dixero , responfuros quod
ex improviso mihi venit in mentem, cfle scilicet illam
ipsam revera diversitatem , quæ modo produ & a suit:
hoc est,terra mobili quidem, ejaculationes Oricnta
les semper evasurasaItiores,& c. cum videatur veri
simile,globum moveri deberc per tangcntem .
S ÄLV . Sed si dicerem ego, in effe ftu ita scqui,
quo pa & o refellercs assertionem meam.
SIMP.
 COSMICV M. . 242
SIMP. Expldrandi veri eausS decurrendam
Cet ad experientiam .
S ALV. Verum anne tu credis inuentum iri pe
tum adeo bombardatium , qui singulis cjaculatia
bus scopum ipsum serire se posse profiteaturj ex
ntervallo v . g. 500.cubitorum ?
SIM?- Non , Domine : quin credo, nemincm
ore qui, quantumvisexercitatiflimu8 sit, promitterc
udeat, senon plus uno cabito circicer aberraturum
Te à fcopo.
S ALV. Quomodoigitur ex hac tar fallacium
ejaculationum incerticudine certum de re nobis du
bia possemus argumcntum petere ?
3 IM P. Potcst id fieri duplici modo : primum
jaculationc repctita sæpius : deindc, quia respe & u
velocissimi motus terreni , deviatio a scopo,meo qui
dens judicio , maxima eflct.
S ALV. Maxima, hoc est,multò major cubito i
ita ut conccdatur, tantam ,atque etiam majorem va
riationem ordinarie accidcrequiesccnte quoq; glo
bo terreftri.
SINP . Credo firmiter,multo majorem rari
ationem efle futuram .
SALV . Nunc requiro,ut animi causa, craslio- Calculw,
remodo calculum j siplacet, subducamus,qui no- quantum
ejaculati» 2
bisinid quoq;scrviet (dummodo» ratio conftet,uri nes' £aM<
speroj documentum ut inde capiamas , ne te- bardic*
mere posthac , in aliis item rebus occurrentibus, abtrrxre
ad primum statim, quod aiuntc, lamorem vistas TMderi
manas præbcamus, nec quicquid nobis phantasia fcopo. pofito
luggesserit, pro certo ftatim ample& amur. Ut au- mot^ t4.re .
tem Peripateticis atq; Tychonicis plurimum largia
mur,in ipsalinea Æquino & iali fingamus ejacu'ati
•n6 ejuſmodi ad scopQ,per intcrvallum 5oo,cubito
S rum ,

i
250 SISTEMA
rum , versus Occidentem ,ex colubrina suscipiendam
csse. Initio quæramus latiore , ut dixi , calculo,
quantum circiter sit tempus illud , q>o cmissus e
bombarda globus ad scopum' .contendit: quod sci.
mus cssc brevissimum , certe non majus illo , quo bini
passus a viatorc consiciuntur, quod ipsum nnico sc
cundo horæ minus eft. Ponamus enim , una ho
ra tria milliaria , hoc est, cubitos 9000. viatorem
cmetiri , cum ergo quælibet hora 3600, minuta
secunda contineai, uno minuto fecundo duo paffus
cum dimidio conficientur. Unicum ergo secun
dum ad motum globi plusquam satis tem oris pre
bet. Et quia revokitio.diurna 24. horis abtolvitur,
Horizon Occidentalis exaltatur per horam 15. gra
dibns i hoc est , quindeeim minutis primis unius
gradus, per unicum horæ minutum , & proindc
15. tecuhdis gradus, per unum secundum horæ .
Cumque tempus ejaculationis unico horæ secundo
metiui simusj isto ergo tempore Horizon Occidenta
lis una cum ipso scopo exaltatur 15 secundis gra
dus , ac proiude quindeeim secundis illius circuli,
cujus scnvdiameter 500. cubitis constat tantum
enim intervallum inter scopum atque colubrinam
prtsupposuimus. Nunc Canone Sinuum inspe & o,
(& ecce Copernici liber opportune ad manum est )
videamus, quindeeim fecundorum subtensa, quanta
pars sit scmidiametri cubitorum 500. Hie, videmus,
subtensam unius minuti primi minus qu5m 30. ta
lium partium esse,qualtum scmidiameter est 100000.
Igiiur carundem partium subtense unius secundi,
mtous erit dimidio , hoc est , minus una par
te , quafium scmidiameter est 200000. & proiude
subtensa 15. secandorum , minor erit 15. partibus
ex iisdem 200000. Jam vero id , quod e 200000
parti
 COSMICUM . 251
partibus minus est quam 15. plus etiam crit co,quod
de partibus 500. quatuor centefimas continet. 'Ex
S:
altatio ergoscopi, tempore globi currentis, minor
est quatuor centesimis , hoc eft, una vicesima quin
ta cubiti , quæ digitum unum circiter constituit.
Unde consequitur, quod posito motu terradiurno,
uniuscujuſq;ejaculationisOccidcntalisdeviatio digi
tum unlcum non excedat. Si nunc tibi dicam, hanc
I deviationem revera in omnibus ejaculationibus acci
dere (ut inquam seopus feriatur unico digito humi.
Bts
lius, quam ii terra staret immota ) quomodo , Sim
plici, convincere me posies per experientiam , id non
accidere ? Nonne vides , impoffibile esie utme re
fellas, nili prius invenias modum aliquem ad seopum
De
jaculandi, exa& um adeo , ut nee pilo aberret ? Si
enim ejaculationes cubito uno variabiles font , ut
1
sunt revera; semper ego dicam , in unaqu&que vari
ationum istarum contineri quoque digitum ilium 3
motu terra profe ctum .
SAGK. Bona venia, Salviatc , tu nimium es li- Subtiliter
beralis. Dicerem enim ego peripateticis,fi vel ipsum ostenditurt
scopi centrum unaquxque feriret ejaculatio , nihil ejaculatio
quicquam tamen hoc obfuturum esie motuiterræ. nes bom
barda non
Bombardarii enim in collincando sunt cxcrcicati, magis nofi.
longoque usu bombardam ita dirigerendrunf,ut nec to motx
obstante motu terræ, seopum feriant; & aio, si terra quam quies
ftaret immota,ejaculationes abcrraturas, & Occiden- terra vari.
tales quidem justo humiliores , Otientalcs autem ^'urds.
altiores evasuras, Convincat me jam Simpli
cius .
SALV. Digna Sagredo subtilitas, Utut sit, fic
ve in motu , five quiete terra } variatio hæc eveniat;
cum ea non nisi minima esie poffit , non potest non
abfcondita latere in magno cumulo plurium alia
$ 2 ruas
 252 SISTEMA
quæ subinde ocr varia accidentia contingunt. Atq;
Cautiſi hæc omn;a difta & COncefla sunto Simplicio,super
1
mos eße
convenit, pondii quasi loco, documentum ci futura , quanto
experienti- pere deccat esse, circumspe ftos, multas experientias
at utveras ceu veras concedendo hiSjqui nunquam ca6 fccerunt:
concedenia fed animose prodocunt, qualcs eafdem esse oporte
his, qui ea- rcf> ut caufæ fuæ serviant, Hec, inquam , jocoiu
peTti fknt, PcrP°ndi» & corollarii dantur Simplicio. Nam li
quidiflime veritatis eft , quod circa effe& us harum
Experien - ejaculationum idem præcise tam in motu quàin qui
tiæ do rati- etc globi terrestris accidcre debeat. Id quod acci
onet contra omnibus etiam aliis experiientis , quæ vel addu
motum 'er' sunt, vcl adhuc adducipoffunt. Nam & hæ pri
r& tam diu
concludendi quidem (mtuitu, veri speciem aliquam ac similitu
vim habere nem obtinent , quamdiu per inveteratam de te
videntur, mobilieate opinionem intra Iatebras æqoivocati
dun tqrivo- abscondantur.
cationibu* SAGR Quod ad me , hucusque penitu
eccHitantur. qUicsco, ac optime inceIligo,quicunq;fuæ phae
impresserit universalem illam converfon'^ di
communionsm inter omnes res terrestres ,
omnibus naturaliter ilia convenit eo modo, q
tus opinio slatuit ipsis convenire quietem cire
trum, absque ulla hæsitatione discreturum efl
ciam & æquivocationem , quæ produ&is arge
veri speciem conciliabant.
Restat mihi folummodo scrupulus aliquis
nui ſupr*, circa volatum avium , quæ cun
quam animatæ , faculcatem habeant miile
genera pro arbitrio subcundi,longoque tem
paratim a terra in aere commorandi, & ibid
fufiffima varietatc hinc inde vagandi ; non
pio,qui fiat, quod in taiua motuum confuf
& ipsæ confundantur, nec aberrent a prio
 COSMICVM . 253
conimuni : & G forte detentæ , motu illo communi
excidant,quo pacto compenfore moram illam , ac
volata adæquarc possint , & subsequi Turres arbo
resque, præcipiti adeo cursu versus Ortum fu
gientes, dico præcipiti, nam in circulo maximo glo
bs terreni patum abest quin * mille milliaria per * Italic*
horam transvolent, quorum vix quinquaginta , vo-scilicer,hoc
latus hirundinum confecerit. eft, 2*0.
Germani
SALV . Si cursunı arborum , aves alarum sua ca.
rum ope subsequi deberent, velocissimas cquidem
oporteret cssc : & si ab universal! conversione dese
rentur , tanto intervallo retro cedeient , ac tam
insanus videretur earum cursus Occidentem versos,
dummodo conſpici possenr, ut volatum fagittæ lon»
ge ſuperarent. Scd non poflemus, credo , illas isa
viderc: quomodo etiam globi bombard* , ignis
violentia transcurrcntes acrcm , conſpectum nostrum
subterfugiunt. Ita verb res est : motus proprius
avium , volatus inquam earum , cum universali mo
tu commune nihil habet, ab, eoq; nee promovetur,
nee impeditur. Id vero, quod ejusmodi motum in
avibus inalteratum fastentat, aer ipse est, per quem
illæ vagantur , quique natura sua vertiginem terræ
secutus, at nubes, sic etiam aves , & omnia cætera in
eo pendentia secum ducit. Aves itaque curandum
non habent, quomodo terram fequantur : & per
hanc quidem curam semper eis dormire licet
SAGR. Quod aer nubes fecum vebere poflir,
ut matcriâ ad motum levilftinâ constantes , & omni
alia in contrarium inclinatione deiiitutas, imo ip
fas qnoque de terrenis affe& ionibus proprietati
39
busque partteipantes, id vero ultro percipio : quod
autem aves, quæ tanquam animaiæ , motum diurno
notui contrariu irare possunt,eo interrupto^ab aëre
S 3 eundem

{
254 SISTEMA
cundem rccipcre queant, id mihi di& u duriusculum
videtur, maxime cum fint corpora (glida & gravia.
Cumquc videamus, ut supra di&umest, saxa, & alia
graviacorpora , pertinaciter adversus impetum ae
ris obniti : & quamvis ab eo vincantur , nunquam
tamen id velocitatis acquirunt, quantam ventns , a
quo impelluntur, obtinct.
SALV. Noli,Sagrcde, vim tam cxiguam aeri
moto tribuere , quippe qui valet, & onufta navigia
deterre, & silvas extirpare, & prosternere Turres,ubi
motu rapido fertur : & tamen in his quoq; violen
tis a & ionibus, motus aeris longislime adhuc abest a
velocitate revolutionis diurnæ .
SIMP. Vides ergo,motum aerem posse quoq;
proje & ilium continuare motum , juxta do & rinam
Ariftotelis. Et profe & o minime verisimile videba
tur, errorem iu hac re commissum ab illo fuifle.
SALV , Posset absq ; dubio , simotum in seipso
continuare posset : fed quemadmodum ceflante
vento , neq; naves progrediuntur , nee arbores evel
luntur : ita cum aeris motus non continuetur , di
misso e manu lapide, brachioq; cessante, superest,ut
aliud quid fit ab eo diversum , quod rei proje cts
motum conciliet.
SIMP. Ecquomodo ceflante vento ceffat mo
tus navis ? Quin imo vtdernus, ubi ventus posuit, &
vela submissa sunt, nihilominus navis motum cur-)
fúmq; longo intervallo continuari.
SALV. Sed hoc ipfum adversatur tibi, Simpsi
ci, cum aere,quo inflata vela navem provehebant,in
ter quiescence, nihilominus absq; medii fubsidio na
vis ipfius cursus conrinuctur,
SIMP. Dici poffit , aquam ess medium illud,
quod navem provebat, ejusq; motum suftentet.
SALV.
 COSAICVM . 255
SALV. Posset equidem ita dici, si veritati con
. tradicerc liberct, Veritas cnim hæc est, quod aqua
2 propter magnam repugnantiam neſcindatur a cor
pore navigii , magno cum fremitu ei oblu & etur, &
impedimento fit quo minus tantam vclocitatem con
cipiat,quantam ventus, nisi hoc obstaculo remorante,
collaturus alias ci fuerat. Fortafle, Simpliei, nun
quam advertisti mentem , qno cum impetu fragoréqs
navem feu renvs impulsam , feu ventis agitatam
ftagnans aqua circamstrepat. Si tale quid obser
14 vasscs, a proferendis illis ineptiis censuisses abstinen
dum . Ha ftenus ex illo hominum grege tc fuisse vi
deo, quicognituri, qaomodo sefe talia hæc habcant,
rerumque naturalium scientiam acquisituri , non
navigia conscendoni, non ballistam bombardamvc
3 tra & ant; fed suis abstrusimuseis , indices perreptant,
& tepertoriafua verfant, ut investigent , an quid iis
de rebus Aristoteles pronunciaverit : textus Ari
ftotelici genuinuni senfum aftecuti sibi cum videntur,
nil ultra desiderant, nee quicquam præterca de iif
dem rebus sciri posse judicant.
SAG K, Magna, & ipsis invidenda felicitas hæc
est. Nam si can & i natura scire desiderant , & si tan
tundem est, esse, quantum esse sibi videri, fane maxi
mobono fruuntur isti, possuntque persuadere sibi, se
intelligerc & scir; omnia : 'cum e contra hi, qui ea
quæ nesciunt, se nescire agnoscunt, & quod sequitur,
nee minimam scibilium Intelligerc sese particnlam Jm invidi
intelligunt,exhauriantur vigiliis, contemplationibus am usque
insudent, rimandis experientiis obscrvationibusq; le felices,qui
cenfendi
macerent .
Se omnia
Sed quæfo redeamus ad aves nostras , in qua ma- cire per
teria , dixisti , 'motum aerem ingcnti fua velocitate ſuaſum ha
l
posse restituerc ipsis eam diurni
S motus partem , quabent.
A ludibur
256 SISTEMA
ludibundis volaribus suis excidisse potefant.Ad quod
refpondeo , non vidcrimotum aerem corpori so
lido & gravi conserrc posse tantam velocitatem,
quanta sua propria est : cumque velocitas aeris,
terræ velocitatem adæquet , nen est credibile ae
rcm restaurando illi damno retardationis avium esse
suffe cturum .
SALV . Discorsus tuus magnam probabilitatis
fpeciem habet : neetrivialium est ingeniorum , ad
rem ac opportune dubitare. Veruntamen ubi
fpeciem argumento detraxeris , revera nihilo plus
virium habere fentics , ac cætera expense jam atq;
discussa .
ý SAGR. Non eft ullum dubium , si argumen
tum non fit neceffario cencludens , efficaciam ejus
esse non posse nig absolute nullam : quia si conclusio
est neceflarib in isto solo modo , pro altera parte,
ratio valida product non potest.
SALv , Quod hæc inftantia plus tibi nega
tii, quam aliæ faceffit , ideb fieri puto , cum aves
sint animatæ, ac proinde suis viribus ad arbitrium
uti possinr, adversus motum primarium , rehus ter
renis ingenicum . Undevideniusillas, dum vivunt,
etiam forsum volare , qui motus ipsis , quatenus
gra»ibus3 impoſfibilis eft : at mortuæ non niſ deor
ſum cadcre possunt: & propterea ,putas, quod ra
tiones quæ locum habent in omni genere projefti
ltum ſupra memoratorum , non æque valere poffint
in avibus, atqueid veriffimum est : ideoque, Sagre
de, diversam etiam utriusque conditionemesse , nee
idem in projectilibus , quod in avibus, fieri vide
mus. Dimittas e vertice Turris avem , & mortnamn ,
& vivam : mortua idem plane quod !api« faciet, hoc
sequetur primo motum gencralcm diurnum , &
postea
 .
COSMICVM . 257
ofteamotum debrfum , ranquam gravi?. Viva ve
o si demittatur , quid vetat , quo minus, retento Reſolvitur
emper diurno motu , alarum ada rcmiaio , versus argumen
fuamcunque placuerit Horizontis partem conten tum , ab
lar? Atquc novus hie motus , tanquam ei pecu - avium yo.
iaris , nee nobis participatus, seniibilis nobis fieri latu, con
lebet. Quod sivolatus cam versus Occidcntem »<*«» :ter
abftulerit,quis prohibeat , quin alis eadem conten - tAm
ione ja& atis ad Turrim revertatur ? Denique re
cessus ille volantis Occidentem versus , nil foit aliud ,
quàm de motu diurno , qui v. g. decem velo
citatis gradibus #onstar , 'detra& io unius foluipmo
do gradus, undc ei remanebant adhuc novem inte
rca dum volabat. Qvod si in terra qufcviflet re
tinuisset decem gradus communes,iisque volatu ver
sus Ortum adjnngere potuisset adhuc unum, & ita
cum undecim gradibus reverti super Turrim . Et in
fumma, re bene considcrata,ac penitiffime perspe
cta, deprehendemus, effe ctusillosvolatus avium \
rebus quaquaversum projectis nulla re alia differre,
quam quod hæ moventur aprojiciente externo , illæ
vero a principio interno.
Atque hoc loco , pro ultimo sigillo nullitatis om- Experienti*
nium expientiarum addu & arum ,cun ctas illas faci- qua sola de
linæ rationes examinandi,tenipus ac locum op monflratur
portutunum exiflimo. Sibi cum amico aliquo nullitas
aliarum
majorem navis conftruæ camcram , & cura'ut isthic omnium
adihftic adsint muscæ, papilioner,& similia animalia contra mgo
yolantia: adfitquoq; vas magnum aquarepfetum, tum terre
inquo pisces natent:'aliquapnetere^situla suspen- produ&tar
datur; ex quoguttatim stillantem aquam subáje - rum.
& um aliud ore angusto vas excipiat.' Stante nave
cKIigenter observa} quomodo volatilia ifla pari
relocitate versus omnes cameræ partes ferantur,
piſces
258 SISTEMA
piſces indiffcrenter quaquaversum natitcnt,siilla vas
tuppositum omncs intrent. Adhxc projicieuti quip
piam ad amicum hon plus virium in hanc quam il
lam partcm opus erit , dummodo intervalla tint æ
qualia. Saltando quoque jun & is, quod aiunt, pe
dibus, in omnes partes æqualia spatia conficies. His
diligenter animadversis, ctsi nullum dubium est, stan .
te navigio non aliter ca fieri deberc;navigium deinde
quantacunque velocitate promove, & si modu mo
tus cjus uniformis sit, nee hac iliac Bift- >c , in orn
nibus di & is rebus nee vel minimam matationem de
prehendes , nee ex illarum ulla motum vel statum
navigii di judicare poteris. Saltando cnim eadem
in tabularo spatia , quæ antea, conficies, nee ob ve
lociſſimum navigii motum majofes falius versus
puppim qnam proram facies , ctsi ſubje& um tabn
latum in partcmtuo faltui contrariam decurrat , nee
si amicus versus proram , tu puppim coostiteris. rem
ab altero excipiendam fortius ja&are necessc est,
quam G contrarium situm teneretis : autiæ ficuc
prius in vas inferius cacknr, fie ut nee una puppim
versus abeat , etfi, dum fufpensa est in aere situla,
multis palmis navigium procesierit. Pisces in aqua
ſuanon majorilabore natabunt versus præcedentem
quam sequentem vatis partcm , sed pariagilitate pe
titum venient escam in quacunquelabri parte depo
sitar y Denique papiliones & muscæ quaquaversum
sine discrimine volitabunt,nee unquam accidit,ut in
parietem ,quæ puppim respicit, declinent, quasi ve
locem navigii cursum subsequendo , diuque in aërc
commorando defessæ . Fumum item e thuris in
eensograno surgentem , instar nubeculæ isthic hæ
rcre videbimus, indifferent6rq; mover! } non magis
in unam quam alteram partcm ,
Porro
 COSMICVM . 259
34
Porro causa congruentiæ horum omnium cffe
t uum est, quod motus navigii rebus omnibus in eo
contentis , ipfiq; aeri communis est, loquor de re
bus quas operit camera : ham si supra eam , in aerc
apcrto , nee ad navigii cursum sequace consistamus
in Donnullis dictocumeffe &tuum nocabile discrimen
)
appareret; & dubium non eft , fumnm tanto retro
W
cesturum , quanto aer ipse : p«u<erq; muscat &
papiliones impeditas ab aere,cunnavigii lubsc
qui non valituras, si notabili ab eodistantia separc
rentur. Si tamen in proximo sese teneant, cum ipfa
navis, tanquam anfra ftuosasabrica, partem aeris vi
cini fecum vehat, fine effensa laboreve navem ſe
% quentur. Quomodo nonnunquam in publicis illis
cursibus, quas postas appellant, veredos five disposi
tos equos ab importunis museis ac rabanis subse
quentibus, ac modo in hanc, mod6 alteram corpo
ris partem insidentibus infestari videmus. Sed ia
guttis decidentis perexigua differentia foret : in sal
tu vero projct ilibusq; gravibus prorsus imper
eeptibilis. S
SAGR. Obfervationes istas etsi mihi non ve
nerit in mentem ita subito institucre inter navigan
dum:plusquam certastamen sum , non aliter ac ex
posuisti, successuras. Fidem facit quod multoties
accidiffe mihi recordor , ut versans in camera mea .
quærerem , iret ne navis , an staret : & fæpc mihi
sum imaginatus,cam tendere in hanc partem , cum
moveretur in contrariam . Ha& enus igitur acqui
1 escoj & optimecapio, nullius esse valoris omnes ex
pcrtentias, ad probandam partem negativam præ aC
sirmativa , de converfione terræ produ & as.
Restat jam instantia , quod experientiâ cogni.
tum sit) velocern vertiginem haberc vim extrudendi
&
 260 SISTEMA
& diſſipandi matcrias adhærentes illi machinæ qu£
rotatur. Quacausa multis, ipsiquc Ptolemæo visom
est, si terra in scipsam tanta velocitate circumvolve
retur, fieri non posse , qufn saxa & animalia versus
ftcllas excutiantur : nee ædificia ulla tenaci adeo
calce fundamentis suis hærere queant , ut non & ipsa
simile patiantur exitium .
SALV . Priufquam hanc instantiam excutio,
non possum nor erre quæ non absque ri(u sepius
obfcrvavi, sere omnes in animum suum inducere , ut
primum sabulati audkint dc isto motu terræ, quam
1
ipfi fixam adeo credidcrant & immotam , ut non
modo nunquam de ista quiete dubitaverint , fed
etiam persuasum firmiter habuerint , omnes alios
quoque secum hominum cxistimaff- illam crea
tam immohilem , talemque per omnia decursa ſe
Stupiditas cula mansisic : & persualioni huic innixi , stupent
quorundam P°stea , cum audiunt, esse non neminem qui ci mo
exiStiman. tum tribuat : quasi scilicet hanc amplexus senten
žium ,ter* tiani flulte credat , terram non antea, fed tam de
7am tum
múm moveri cœpisse* cum Pythagoras, vel quisquis
demum c«-js fujtj primus ci motum assignavit . Jam quod
piſe move
ri, cum Py. hæc opinio fulciſfima ( credentium nimirum , quod
tbagoras assertores terreni morns initio stabilem illam credi-,
mobilem derint a creatione usque ad tempus Pythagoræ , ac
tam dicere tum demum secerint mobilcm , ex quo Pythagoras
ttpijjet. eam talern censuit) in mentibus hominum plebeio
rum & imperitorum inveniat locum , id cquidem
haud miror : At quod Aristoteles ipsi , ipsique Pto
lemxi puerilem huncerrorem commiserint, id ver6
inuſfitatæ cuidam & inexculabili ftupiditatt tribu
endum videtur .
SA GR* Ergone Salviate , putas, Ptolemæum
eenluiffe, stabilitattm terræ fibi defendendam adver
ſus

4
 COSMICV M. 261
fus iftos homiues , qui eam adnsque tcmpora
Pythagorx immobilcm stetisse concedant , ac co
solum tempore motum iniisse affirnicti, cum
Pythagorascum ipsi tribueret/
SALV . Non potest aliter credi, si confutandi Aristot.
Ptolemeus
modum ipsius recte considcremus: quæ confutatio mobilit ate
consistit in dcmolitione ædificiorum , dissipatione terra refu .
faxorum , animalium , ipforumque hominum tare viden .
versus Cxlum . Et qnia talis ruina disjc ctioque fieri twr adver
non potest in ædisiciis & animalibus , nisi in terra ſus eos, Jm*
6
2
prius extent; nee vero in terra 'collocari possunt eam longo
homjgps. acedificia fabricari , nisi ea steterit im-tempore :
mobifis; hinc ergo manifestum est, quod Ptolcmæus pytkagor*
argurmntetur adversus eos , qui , cum terræ demum &
concesserint aliquanto tempore quietem , vt scilicet rate moveri
anima'ia, & lapides , & cæmentarii commorari cæpjffe cre
diderant.
20
iflhicj & palatia ac civitates extruere possent, postea
faciunt eam prxcipiti motu ferri ad ruinam usque ac
destructionem ædisiciorum , & animalium 3& c. Nam
si proposuissent sibi disputarc contra eos , qui ter
ræ suam vertiginem a prima creatione tribuerent;
potius hocmodo refutassent, ut dicereht, si terra
semper fuiflet mobilfs fieri non pofuifle , ut in ca
collocarentur feræ , 'homines , lapides , nedum
ædificia construerentur civitates funJarcns
tur, &c.
SIMP. Non refte capjp hanc Aristotelicam &
Pcokrmaicam disconvenientiam .
SALV. Ptolemæus velcontra eos argumentatur,
qui terram temper mobilem fuisie crediderunt; vel
contra eos, qui statucrunt cam aliquandiu immobi
lcm , postea moveri coepiflc. Si contra primos,dicen
dum fuerat , nunquam fuifle motam terram ; non
1 cnim in ca unquam cxtitissent homines, nee anima
lia,
;
 262 SISTEMA
lia, nee ædificia , cum vertigo terrestris tale nihil ibi
morari finat. Gum autem argumentando dicat,
ideo non moveri terram , quia feræ , homines, &
ædisicia in terra iam extantia præcipitarentur ;ergo
præfupponit, aliquandote rram in tali katu fuide,
vt feris ac hominibus ibi commorandi locum &
ædiricandi copiam faceret. Ex quo consequitur,
ipsam aliquo tempore immobilcm fuifle, hoc eft,
aptam in qua morarentur animalia, & extruerentur
ædificia. ]£mne capis, quid voluerim dicere?
SIMP. Capio, & non capio. Verum hoc tenue
quicquideft,ad merita cauffe nihil pertinetpeque
Ptolcmxi minutulus error ex incuria commissus, ter
ræ ,si immobilisea fit, mouendæ (uffecerit. Sed jocis
omiſſis, ad argumentinervum veniamus. qui meo
quidem judicioinsolubilis est.
SALV . Ego vero , Simplici, adhuc ar & ius
hunc nervum adstringam , & magis ad fensum de
monstrabo, verum effe , corpora gravia circa cent
rum immobile velociter incitata , impetum acqui
rerc movendi CeCs ac recedendi ab illo centro,
Vertigo ve
quamvis alias naturali ad idem propensionc feran
lox habet tur- AlligcBif ad alterutrum caput funiculi,repletum
fackltatem aqua vasculum , & arrepto altero capite , scmidia
exstrudendi meter fiat ipse funiculus cum brachio, centrum
6 <##• vero fit cotyla, five acetabulum scapulæ , cui brachii
fundi, c?pur inhærjt : atquc ita velociter agitetur vascu
lum in gyrum 5 sic ut cirenmferentiam circoli de
: ui circulus fiv; sit Horizonti parallclus,
scribat q
five ere & us, five quoeunque modo inclinatus, sem
per eveniet, ut aqua vasculo non effluat ; imo agi
tator ille sentiet qaendam funiculi tra & um semper
diseedcre magis a scapula molientem . Quod si in
fundo vasculi foramenfiat, apparebit, aquam inde
difpuere
 COSMICVM . 263
diffluere non minus versus Cœlum , quam ad l»tet^
& in tcrram, Sin aquæ loco collocentur ibi lapilli,
rotatioquc fia? eodem modo , a\idem vim admo
vcndameflc funiculo dcprehendetur. Denique vi
dimus pucros, lapides procul jacere , rotando par
tem arundinis, cujus extrcmitati sit inscrtus lapis.
Qaæ omo u argome to font, conclusionem effe ve
ram , hoc est, vertiginem conferre ipsi mobiti impe
tum verius circuraterentiam , si velox sit motus : &
proinde, sitcr-a circumvolveretur in sciplam , tune
mocum luj erficiei, pr*cipne versos maximum cir
culum , ut inconparabiliter di& is rebus majorem ,
versus Cœlum omnia effe extrusurum .
SIMP , lnstantia mihi videtur optime ftabilita
S adstri& a muliumquQ ,credo, negotü tibi facesset
cjus disculsio atque solutio .
SALV. Solutio ejus Pendet ab atiquibus noti
tiis, non minus ribi cognitis & creditis, ac mihi. Sed
cum ille tibi non fontin parato , fit ut solutionem
non videas. ltaquc sine mea institutione ( quia jam
autenofti) simpliciter in memoriam eas tibi revo
cando curabo, ut ipfemet hanc tolvas instantiam :
SIMP. Sæpc confideravi tuum argumentandi Scirt ntft .
modam, qui me adduxit in hanc sospicionem ,cum Tum.certum
Platone tcstatuere, quod nostrum scire sit quoddam iu*ddam
recordari
reminisci. Quapropter cxime, quzso , mini dubi est.
um istud, explicata f ententia tua.
SALV . Qoæ de Piatonis opinione sentiam , t
verbis, & rebus ipsis tibi sigoificare possum . Et qui
dem in colloquiis ha ctenus habitis, multotics ipfo
id fa & o & opesc declaravi; quod ipsom inhoc quo
que qui præ manibusnobisest cafu przsiabo: quo
vejutcxemplo facilius postea disces meum de acqui
rends ( cientiæ modo judirium ; si tamen prorogetut
nobis
 264 SISTEMA COSM
nobis colloqul! tempus in alium diem, nccSagredo le nekas jau
molestum fit, hanc digreffionem a nobis institui. era oderwat
S AGR. Imo gratiflimum habcbo. Recordo V. Sedqua
enim, (cum ladhuc Logicæ studerem , nunquam ex eisiniz rún
tantoperc deprædicatam hanc demonstrationen inng lepa.
potiſfimam in Aristotele capere potuisse.
SALV. Ad rem igitur, & dicat mihiSimpliciter,More
us, qualis motus ille fit, quem facit lapillus insereaus indecum
crenæ arundinis a puero circumaftæ, ot lapillum .Moru
procul ejiciat?
SI MP. Motus lapilli, dum quidem crenæ in ricular
hæret , circularis est , hoc est, incedit per arcum hrdarine
circuli, cuius centrum est cotyla scapulz, semidia
meter autem. arundo cum brachio.
SALV . Si vero lapillus excidit arundine,qual
motu fertur > perscquiturne præcedentem circula
rem , an per aliam aliquam lineam incedit?
SIMP. Non aniplius in gyrum movetnr: sic
cnim non disjungeretur a scapula projiciciuis,aqua
cum videmus abire longissime.
SALy. Quo ergo motu movetur?
SAGR, Patere, ut hac dc re mecum in con
silium aliqnantulum ear : nee enim unquam hHC
meditationem intendi.
SALV. In aurem hoc tibi> Sagredc: vides hie
Ingnaeam-
pa benc quoddam reminifei * ..... Diu,Simplici,deliberas.
intero .
SIMP. Statuo , motum conceptum exitu ?
crena, non nisi per re ctal lineam fieri posse: im
necessario fit per re& am lineam, G purum impetum
aduenticium intelligamus. Turbabat nonnihil, qug
vicerem arcum a lapillo describi. Sed cum arcusi
deorsun semper Ac & at, non autem versus altera
partem , hinc colligo, declinationem illam pra
&am a gravitate lapidis, natura deorsum tenden
Ime
 COSMICVM . 265
npetus impreflns, inquam Jine naturali inclinatione
onsideratus, obseruat lineam re&am.
SALV . Scd quam linear rađam ? Possunt
nim infinitæ versúin omnes partes è crena arundi
iis, & è pun cto fcparatlonis lapidis ab arundinc,
produci.
S'IMP. MovetuT per illam , quæ est e dire & o
notus a lapide cum arundine fa cti.
SAL V. Motum lapidis crenæ adhuc inhæren
is , modo dixifti:circularem : jam autem rcpug *
nant tibi, circularcm esse, & effe è dircto , cum in
linea circular! nulla re&i pars infix.
SIMP; Non iutelligo', motum proje& i eff *
dire& o totius circularis, fed illius ultimi pun cti, in
quo terminabacur motus circularis. Rem intra
mesacis intelligo : fed non re & è poffumplicare
mentem meam .
S SAIV. Animadverto c ego , rem ipsam abs
te probeintclligi : fed propriis terminis destitueris,
quibus illam explices. “ Jam hosdocere te ego poſ
ſə, docere inquam , quoad verba nknirum , non
autem veritatem ipsam , quæ Res quædam eft.. Ut
autem te quasi manu palparc faciam , quod rem ip
sam scias, ad teimini modo desint , quibis eam " ex*
exprimas 5 agedic mihi,si sclopeto globulum Jacu
lariS Versus quam ille partem impetum eundicapit?
SIM P. Acquirit impetum eundi per illam li
heam rectam , quæ scquitur rectitudinem sclopeti,
hoc eft, quæ nec ad dcxtrat ,nec sinistram , neesup.
fom , nee deorsum declinac- #
SALV. Hoc est,in semma dicendo, quæ nul
lum sacit angulum cum linea morus re&i per fclos
peri tubum fa & i. *** WU !

SIMP, Hoc ipsum dicere volebamı:2

T SALV .
[ 266 SISTEMA
SIM P. Si ergo linea motu proje&i descripta
continuari debet , ut nullum faciat angulum super
linsam circılarem i si descriptam , dum adhuc el
fet cam projiciente ; & si ex hoc motu circular!
transire debst ad motum rectum ; qualisnam effe ds
bet ilia linea recta ?
SIMP. Non niſ ilia efle potest , qu* tangit
circulum in punc to separationis. Omnes enim a
liæ, si prolouge^tur,videntur mibi sectur* circum
ferenciam , & proinde cum ea quendam angulum
comprehensuræ.
SALV. RectilTime judicasti , féque quendam
qijasi Geometram ostendisti. NLmineris ergo,
mentis tus conceptum realem his explicari verbis,
quod (ilicet project im acquiratimnetum sese mo
- vendi pa tangenteni arcus defcripti a motu proji.
cientis in puncto separationis ipiius proje&i a proji.
ciente,
SIM P. Intelligo re& ifſimè; & hoc est , quod
dicerc volebami,
SALV . In linea re&a , quæ tangit circulum ,
qnodnam pun torum ipiius omnium est viciniſſi
mum centro illius circuli >
SIM P. Punctum contact'13 ab£que dubio : fil
lud enim est in ipla circuli circumserentia , cum ce
tera ( nt extra, pun cto vero, circumferentiæ omnia
font xqualiter a centro remota .
SALV . Mobile igitur a contactu recedens, &
per re & am tangentein sese movens , continue
magis magisque separatur a contact , \ So }ue cir
culi centro
.
SIMP. Sic est revera ..
S4LV t Jam fi memoria complexus e* propo
sitiones quas ipsc mihi dixitii , illas simul jongito,
mihique
 COSMICV M.
367
2
mihique dicito , quid inde concludatur.
IMP. Non tic obi'yun me puto , Projelun
11. Ovetar
quin adhuc meminerinm. Huonimiruin è dihis rro per tangene
bus colligitur, quod £roj tum , a projicienie in tem circxli
gyrum velociter a ctum , dum ab cp scpafatur, rc« mot*$ pr*»
tineat tmpetum contin andi metum suum per lineam cedentis, in
re & am , qua tangic circulum descriptum a motu pun &to lepota
rationis.
projicientis, in puncto scparationis , per quem mo
tum , prqje& um semper abj;ingipergit à centro cir
culi descripti motu projict ntis.
20
SALV. Igitur hucusque nosti rationem , cut
gravia , superficiei rots alicujus vclociter incica
te adhxrentia , extrudantur & lancinentur ul
tra circumferentiam , semper a centro longius
longiusque.
SIMP, Id quidem satis capefe mihi videor i
verum citius hæc mihi nova cognitio accesseritj
quam decesserit incredulitas , terram tanta cum ve
locitace in gyrum posse circumagi , sic ut tamen lapi
des, animalia &c. non versts Caelum extrudat.
SALV. Eodem plane modo, quo scivisti ha
& tenus j scies etiam , imo jam scis, reliqua. Quod
si intenderes ingenium ,vel per teipsum recordari poſs*
ses : fed redlmendi te*poris causa recordationem
tuam adjuvabo. Hucufq; scivisti per teipsum , quod
morus circuliris pro/icieruis, prqje& o imprimat im
petnm sesc movendi (cum evenit ut separentur) per
re & am , quæ tangit circulum motus in punfto sepa
rationis, in eaq;mntum comtinuando, semper elon
gatur a projiciente. Dixifi quoque, projeftum
per hanc lineam continuaturnm else suum motum ,
nifi a proprio et ponderc sniffet indita inclinatio
ad motum deorsum ; qua inclinations fit , ut BfiC*
motus hujus incarretur. Vidcris mihi Hoc quoque
Liville,
269 SISTEMA
Ccivisse, hanc incusvationcm tendere semper vetfos
centrum terræ , cum omnia gravia eo serantur, ha
Nunc paulo ultra progredior , & ex te quxro , an gr
mobile post separationem , in coutinuando motu
suo re&o, semper æqualitcr a centra removeatur, cic
sea, Gi mavis , a cirenmscrentia illius circuli cujus h2
motus præcedens pars foit : scu quod idem est, an te

mobile, quod a tangeutis pun & o feparatur, move

turque per ipsam tangentem , æqualiter elongetar ab
£ pun fto conta & us, & a circumferentia circuli ? ra
SIMP, Non , Domine : quia tangens pun&o &
conta & ûs vicina, minimum a circumferencia fepara xi
tur, cum qua , ipfa continct angulum acutissimum :
led qum magis magisque removetur , remotio ilia ci
Temper majori proportionc crescit ; ita ut in circu
lo , qui haberet verbi gratia decem cubitos in dia m
metro, pun & um tangentis, quod remotnm eslet a CE
conta & u duobus palmis , a citcumferentia circuli ta
removetur triplo aut quadrnplo plus, quam pun
& um allquod quod a conta & u remotum effet uno n:

paimo : &pnnftum , qnod remotnm estet palmo di po

midio , pariter, uti puto , vix quarta parte distantia he
(ecundiremoveretur . ita ut pun ftum uno alteroque es
digito contaftui vicinum sifti, animadvert) vix pos DE
fit, efle tangentem a circumferentia separatam . сC
SALV. Ergo separatio a circumferentia præce
dentis motus circularis a principio minima est ? €
SIM P. Quasi inscnsibilis. v
SAL V. Porro dic mihi : proieftnm , quod a t.
motu projicientis , impetum recipit movendi fe per
re & am tangentem , in taque progrederctur, nisi
propio pondere dcorsum premeretur , quando
nam post separationem declinarc dcorsum in
cipit.
SIMP.
 COSMICVM . 269
s SIMP. Credo inciperc sine mora : cnim nob
habcat a quo suitentetur, fieri non potcst , quin
eravitas propria statim operetur.
1

SALV. Ergo, si lapis ille, a rota ista rapidiffime ProjcH uA

circuma cta proje& usæque propensionan naturalem grave,ut
haberet movendi sesc versus centrum ejuldcm ro- primum est
cæ, ficut eam habet movendise versus centrum ter- projicien
ræ, facili negotfc reverteretur ad rotam , vcl potius te,declin*re
1 abca non divelleretur. Cum enim a principio scpa- intipit. .
rationis propter insinitum acumen anguli conta
0 ctus,elongatio longe minima sit;unumquodque paus
xillum inclinationis momentum , quod lapidem ver
sus cen rum rotæ retrahit, sufficeret ad eum in ipsa
circumterentia retinendum .
SIMP. Nullus dubito , snpposito lllo, quod ta
men nee fit,nee fieri potest, quod scilicet inclinatio
corporum iilorum gravium sit, ad centrum illins ro
tæ ferri, tune ea non extruſum , nee dissipatum iri.
SALV. Ncc ego fane suppono , aut fupponere
necesse habeo id quod non est : non enim nego, im.
politos circuma& a rotæ lapides excuti : fed idco so
lumhac suppositione utor, ut tu mini quod seqaitur
explices. lmaginare tibi nunc , terram essc mag
nam rotam , quæ magna vclocitate agitata lapides ex
cutiat. Jam to nihi optime ſçivisti dtcere, quod
motus proje cts ret fieri debeat per illam lincam rc
c tam , quæ terram tangit in pun fto scparationis. Ifta.
vero tangens,quomodo notabiliter a superficie globl
terreni ſeparatur ?
SIMP. Credo , quod in mille cubitis nec uno
disito separetur.
SAL'Q. Nonne vero dixisti , quod proje& um
proprio vi&um pondere, a tangente declinesversus
centrum terræ ?
T3 .

SIMP
270 SISTEMA
SIMP. Et dixij& dico cetera quoque. Pcrfcfte
nimirum intelligo , lapidem a terra plane non se
parari. Remotio namquc ejus a principio tai k>
ret exigua, ut vel sexcenties Xuperaretur ab incli
paticne,qt am habet lapis , movendi sesc versus ter
rai : cujus centrum in hoc cafe" eft quoque cen
trum rot* . Et prbfe cto concedere c<^imur,lapides,
animalia 3ceteraq; corpora gravia extrudi non posse .
Sed hova mihi difficultas objicitor in rebus levifl
mis , quorum perquam debiiis inclinatio est ut ad
centrum ferantur. Cnm er^o his debt seculias ad
superficiem sesc recipiendi, non video fieri possc,ruin
cxtrodarm.r, Nosti deindc rcgulam illam : ad de.
Struendum fufficit vtl unmm.
SALV. Huie quoque fatii'&ciemus. Ergo prin
ciple die mihi, quid per res Icves inteJiigas ,hoc eft,
an intclligas, materias ira reipsa lcvc* ,ut sursum cant:
an vero non absolute leves , sid ita graves , ut l;nte
quidem , fed tamen descendant. Si enim dc levibus
absolute scrmo tibi eft, plus quam tu vis extrudi tibi
concedan .
SIMP. Loquor dc hocaltero gencre,cujusmo
di (unt pennæ , !ana, goflipium , & similia, quibus elc
vandis vis minima quæquc Gifficit ; & tamen ea , in
terra tranquillissimc stare videmus .
SALV . Cum hxc penna versus terræ frperfi
ciem cuodi naturakrn quandam propeofionem ha
beat , quantumvis ilia minima sir, aio tamen suffe
& uram , ut elevari pennam non mat . Atquc hoc
tibi ipfa non est pgnotum. Proindc die mihi, fi penna
terræ vertigine cxtruderctur , per quam moveretur
lineam ?
SIMP . Per tangentem in pun & o separatio
nis,

SALV.
 COSMICVM . 271
A L V. Ec terræ rurfus uñienda , per quam
lineamı !noveretur ?
SI VP. Per illam que ab ea exit ad centrum terræ ,
SELV. Proinde duomotus bic in confiderati.
onem veniunt; unus projectionis, quæ incipit á pun
ato conta tas & per tangentem decurrit ; alter in
clinationis deorſum , quz incipit ab ipſo proje & o,
& per ſecantem dit verſus centrum : & li velis ut
proje &tio fequatur, neceffe eft, ut impetus per tan
gentem prævaleat inclinationi per ſecaate m , num
quid ira eft ?
SIMP. Ica mihi videtur .
SALV. Sed quæ res neceſſaria tibi videtur ad
motum projiciencis, ut prævalcat motui inclinatio
pis, unde fequatur & ſeparatio &) elongatio penna
à terra ?
SIMP . IN fcio.
SALV . Quomodo neſcires ? Hic mobile idem
eft fcilicet eadem penna, Jam quomodo idem mo
bile ſeipfum in inotu ſuperare poteft , fibique ipſi
prævalere ?
SIMP. Non video ,qui poffit prævalere vel ce
dere fibiipfi in motu , nifi modò velociùs, modò
tardius moveatur.
SALV. Vides ergo , quod tamen id ſcieris. Si
ergo proje io perox ſequi debet , ejùſque motus
per tangentem prævalere motui per fecantem , quan
tä velocitates earum ut fint oportet ?
SIMP. Oportet ut motis per tangentem fic
major altero motu per ſecantem . Me miferum !
Numquid ille multis myriadibis eſt major motu
deorlam non modo pennæ , ſed etiam ipfius la
pidis ? & ítulcus ego perſuaderi mihiſim pallus, lao
pides extrudi uon poſſe vertigine
T
terræ.Repetita ita
4 que
.
272 SYSTEMA
que priore scntentia mea dico , si terra moveretur,
fore ot lapides, Elephanti , turres & Civitates avola
rent necessario versus Cælum. Quod cum non fiat, ■
aio terram non moveri .
SALV. Profe & o Simplici, tu tam levimemen
to sustollcris, ut tibi magis quam pennæ metuere
incipiam . Quiesee nonnihil, & ausculta. Si ad la
pidem vel pennam terrestrisuperficiei annexam reti
nendam opus esset, ut descensus ejus deorsum esset
major , aut certe tantus , quantus est motusfa & us
per tangentem ; non ab re dixisses, necesse esse , ut
æque velociter , aut etiam velocius nioverctur per
fecantemdeorsum , quam pertangentemversus Or
tum . Sed nonne tu mini paullo ante dixisti , quod
mille cubiti distanriæ per tangentem a conta & u, vix
digitum a circumferentia removeant? Non ergo
fufficit , ut motus per tangentem , qui est ille ipse
diurnæ vertiginis, fimpliciter sit velociormotu per
fecantem , qui est motus pennÆ deorsum ; sed etiam
opus est , eum tanto velociorem essc , ut tempus,
quod ſufficit ad promovendam pennam v. g. mille
cubitis per tangentem , exiguum sit ad movendam
cam unico digito deorsum per fecantern . Id quod
numquam suturum affirmo, quantumeunque motus
ille velox, & hie tardus constituatur.
SIMP, ' Quid ni posset ille motusper tangen
tem tam effe velox , ut pennæ nullum tempus ad su
perficiem terra perveniendi rclinqueret >
SALV . Fac,ea(um in terminos conjicias,& re
spondebo tibi.Die ergo , quantum tibi sufficere videa
tur , ut hunc motum isto velociorem conftituamus,
SIMP . Dicam exempli causa,si hie centum my.
riadibus esset velocior isto, & pennam , & ipsom la :
pidem extrusom iri.
SALV .
 - • SALVM . 273
SALV. Tndiets ita , & falsum diets, igno
rantia solummddo , non Logic* , aut Physicæ ,
autMetaphysicæ , fed Geometriæ. Nam si prima
tantum intelligeres elementa , nosses utique , quod
a centro circuli duci possit linca recta usque ad
tangentem , se& ura eam hac ratione, ut pars tangen
tis inter conta & um , & secantem , centum , du
centis 5 trecentisve myriadibus excedat illam para
tem fecantis, quæ interje & a est inter tangentem
& cirenmserentiam : & deindc quo secans con
tac ts vicinior fuerit , ista,proportio fit major
ia infinitum . Undc timendum non eft , qqan
tumeunque velox sit vertigo , aut lentus mo
tus deorsum ,ne penna, vel siquid penni , leyins eft,
vel incipiat eo commovere sesc;cum semper inclina
tio dcorsnmferens, velocitatem proje& ionis soperct.
S AGR. Nondum plene,quid hoc rei sit,percipio .
SALV. Demonstratione & universalissima &
faciluna rem deciarabo. Detur proportio in
A

H
E Demonftrae
tio Geome
trica, pro
bans impol
D fibilitatem
extrufions ,
mediante
Vertigine
terreftri.

B F
ICE
274 SISTEMA
ter B1 . & C. sitque BA . quantolibct major quam
C. Eft quoqie circulus centro D- ex quo ducen.
di sit fecans ea ration , u* tangins ad secantem , eam
proportionrm habeat , quam ;abet BA . ad C.
Accipiatur harur duatum ABC.teruja pcpportic
palis Al. & iicut fe habef IB.ad I A. lie fiat di muter
FE . ad EG . & ex punfto G. ducatur tangens GH.
Aio sa& um qood oporivit ; & sicut B\. ad C.sic
efle HG. ad GE. Gum enim it , ut Bl.ad IA . sic
FE. ad EG erit eda n componendo sicut BA.
ad Al. sic PG. ad GE . Et quia C. est m-dia
proportional!* inter BA . & Al . itemq; GH. media
inter FG , & GE. Sicut ergo BA. se habet ad G,sic
habebit FG: ad GH. hoc est,HG. ad GE. id qaod
faciendum erit.
' SAGR. Capio demoſtrationem hanc:nori ta
men omnis mihi scrupulus eximitur : fed nescio quâ
consianementem obumbrari sentio , qua nebula
denſæ ac ni^rićantis instar5non me sinit ea perspicui.
tate, quæ mathematicis rationibus'esse propria solet
claritatem oeceflitatemq, conclusionis tuæ difeerne
rc.Quod me confundit , sic habet. Verum est quod
spatia inter tangentem & cireumferentiam diminu
-antur in insinitum versus conta&um: fed contra quo.
q> verum eft, qaod propensio rei mobilis ad difcen
fum,tanto minor semper fiat, quanto mobile vicinius
est primo descenûssui termino,hoc est,ftatuiquietis,
prolit manifestum estex iis, quæ nobis explicuisti su
perius, ostcndendo ,quod grave descendens, cum exit
quie*e , tranfire debeat per omnes gradus tarditati?,
interje&os inter ipsam quictem ,& qiemcunq;detef
minatum gradum velocftatis , qui quidem in insini
tum decreſcunt. Adde quod ista velocitas & pro
pensio ad motum , alia quoque ratione ion minus
ip
 COSMICV M. 275
in infinitum dimimiituri idq ; propterea quod gravi..
7 tas iilus mobilis in infinitum diminui poteit Ita
0
ut cause , propentionem ad descensum imminuen*
-1
tes, & pet consequcns prcjectioni faventes, duæ iint,
scilicet levitas rei mobilis , & vicihitas termini qui
ctis : & sunt ambæ in infinitum augmcntabiles :
quibus i'trisque unica tantùm causa proje & ionem
eiliciens , in contrarium obnititur , quæ etli & ipfa
paritei in infinitum , augmentabilis lit , non vi
deo tamen , qii fieri polfit , quin ipsa sola duarum
in infinitim item augmentabilium unitione & con .
spiratione siperetur.
SALV. Dubitatio Sagredo digna , qnam ad
dilucidandam , ut clarius à nobis intelligatur ,
cum ipse profitearis, illam adhuc in ronfufo te ha
bere , distin ctione utemur, & rem quadam figura
dcclarabimus , resolutionem ipsius faciliorem forte
KKF
А
В. NI

ML 1) G 7
D
L
E

P
с

redditura. Defcribamus ergo linean perpendicular

rem versus centrum: ea fit AC.cui ad angulos re & o*
offtat horizontalis ' AB. per quam fierce motu* oro
je & ionis, & in qua respro/e& a motum æquabilem
continue
( SISTEMA
276
continuaret, niii insita gravitate deorfum inclinaret.
Jam intelligatur ex pun & o A. produ cta linea reda
quæ cum AB.contineat qualemcunque angulum , &
fit ea AE. Super linea AB, notentur æqualia quæ
dam spatia AF. FH .HK.ex quibus ducantur perpen
dicularcs FG.HI. KL. nsque ad AE. Et quoniam ,
ut alias di& um est , grave cadens , cum exit quiere,
semper majorem gradum velocitatis , de tempore in
tempus acyuirit , prout ipsom quoque crescit ; fin
gere possumus, spatia AF, FH. HK repræsentare
nobis tempora æqualia: & perpendiculares FG . HI.
KL. esle gradus vclocitatum di& is temporibus ac
quisitarum ; ita ut gradus velocitatisacquisituS toto
tempore AK. fit tanquam linea KL. respe ctu gradus
HI. acquiliti in jempore AH. & gradus FG.in tem
pore AF. qui gradus KL. HI. FG. habent, ut mani.
festum est,eandem proportionem }qnam habent tem
pora KA.HA.FA. & si quæ alia perpendiculares du
cerentur e pug&is pro arbitrio notatis in linea FA.
semper invenientur gradus in infinitum decrescere
procedendo versus pun c tum A . quod repræscntat
primum intans temporis , primumque ftatum quie
tis. Atque hæc redu & io versus A. repræscntat nobis
primam propensionem ad motum deorsum ; quæ
propensio diminuitur ininfinitum per appropinqua
tionem rei mobilis ad primum statum quietis ; quæ
appropinquatio in infinitum est augmentabilis. In
veniems jam alters diminutions velocitatidus, quz
& ipsa fieri poteft in infinitum , per diminutionem
gravitatis rci mobilis. Atque hoc repræscntabitur
aliis produ ctis lineis e pun & o A. quæ contineant
angulos minores angulo BAE. cu/uſmodi eflet linea
AD. quæ ſecando parallelas KL. HI. FG . inpun ctis
M. N. O.nobis figurat gradus FO. HN. KM.acqui
fitos
 COSMICOM . 277
fitos in rcmporibus AF.AH. AK.minores alteris gra
dibus FG. HI, KL. aequisitis in iisdem temporibus,
& nifi quod isti acqnisiti fint a mohili graviore, hi ve
% rb aleviore. Etmanifesium est, quod, cum rcdođâ
linea EA. versus AB.coar & etur angulus EAB. ( id
quod in infinitum fieri potest , quomodo gravitas
quoquepotest in infinitum diminui ) pariter in infi
nitum diminuatur velocitas cadentis , & consequen
M ter cansa , quæ proje & ionem impediebat : & proin
de videtnr , quod ex copulationc istaram duarnm
1. causarum projectionem impedientium , in infinitum
diminutarum, ipsa non poflit impediri , Et ot totum i
argumentum inpauca verba contrahamus,aio,quod
coar & ato angulo EAB. diminuantur gradus velo
citatis LK . IH. FG . versus angnlum A. diminuantur
£tiam iidem gradus , & tan una quàm altcra dimi
nutio extendatur in infinitum . Velocitas ergo motus
deorsom eo usque diminui potest scum dupla ratio
ne diminui queat in infinitum ) ut non sufficiat ad re
fituendum mobile supra circumferentiam rotæ , &
per cohscquens ad faciendum , ut projectio impc
diatur atque tollatur.
Contra deinde , ad proje& ionem impediendam ,
opus est , ut spatia , per quæ proje & um uniendum
denuo rota , deſcendere debet , ita brevia fiant &
angufti ,ut, quamvis tarda, imo in infinitum dimi
nuta fit descenlio rei mobiiis , ea tamen illuc redt
cendo ac restitnendo mobili sufficiat : . & proindc
opus esset ut inveniretur diminutio illoruni spatio
rum,non modo facta in infinitum , fed etiam tali insi
nitate, quæ duplam infinitateni excederet, quæ fit in
diminutione velocitatis rei dcorsum cadentis. Sed
quomodo dlminuetur magnitudo aliqua præ alia,
dupliciter in infinitumdiminuitur se
Porro
 278 SI S T E M A
Porro notec mihi Sim; Hciui , quam non poffi
mus in natura philosophari line Geometria. Gra.
dus velocitatis. diminuti in infiniturn , chn per di
minucionem gravitatis rei mobilis , tum etiam pcr
appropinquationem ad primum terminum motus,
hoc est , ad statum qnietis , (emper fint determi
nai, & proportionalitcr respondent parallelis com
prehenlis inter duas lincas re&as concurrentes all
gulo aliquo , qu' fit consormis angulo BAE. vel
alii in infinitum acutiori , semper tamen ri ftilineo,
Diminutio vero spatiorum , per quæ mobile redu
ci debet super circumferenriam rota , proportio
nata est ad aliud genus diminutionis comprehenfæ
inter line,; , qnx contineanc angulum infinite an
2 gustiorem & acutiorem quoeunque acuto rc & ilineo,
qualis erit iste. Sumatur in perpendicular! AC.
quodlibet pun& um C. eoque fofto centro, deferi
batur intervallo GA. arcus AMP. qui ſecabit pa
rallelas determinatrices graduum velocitatis , quan
tumvis minimas , & intra angustiſſimum angulun
re& ilineum comprehenſas ; quarum parallelaram
partes , Inter arcum & tangentem AB. inclufe ,
ſunt quantitates spatiorum & reverfionum super ro
tam , quæ subinde , & quidem tantò majori pro
portione minores miunt , quantò fiunt conta & ui
propiorcs , minores inquam ipsis parallelis , qua
rum partes sunt. Parallels comprehenfæ inter li
neas re & as, dim reducuntur versus angulum , fem
per imminuuntur eadem proporrione. v. g. cum
AH. bisecetur in pun fto F. parallela Hl. dupla
erit ad FG. & subdividendo bisecta FA. parallela
produf ta a pun&o divisionis , erit medietas lineæ
FG . & continuando subdtvitionem in infinitum ,
parallels subsequentes erunt semper medietas proxi
mc
 COSM1CO M. 279
me pracedentium . Sed non idem evcnit lineis in
terceptis inter tangentem & circunfcrcntiam cir
culi. Fa&a enim eadem subdiv'.Hone in Itnea FA . &
exempli causa polito , quod paraliela educta e*
pun & o H. dupla fit ad illam , 4uæ educitur ex F.
ista postea plusquam dupla erit ad sequentem : &
continue quanto magis accedimus verfus contaftum
A. inveniemus præcedentes lineas continere proxi
me ſequentes ter , qijater , dscies , centies , millics,
ccnties milliss , & centum millionibus ac ulterlus
in infinitum . Brevitas ergo talium linearpt redu>
1
citurçò , utlcngissime ſuperetid quod necessarium
eft ad faciendum , ut proje& um , quantumeunque
levilfimum , revertatur ,ira urvetar super circum
ferentiam .
SAGR . Totam disputationem tuam , ejusque
firmamentum optimecapio .* Nihilominus tamer *
si quis anniti velit , aliquid adhuc difficultatis
moveri posse videtuf , & dici, manifeiium efse ,
quod dvarum causarum , descensum mobilisin in*
finitum subinde tardiorem reddentium illa , quae
dependet a vicin'uate ad primum descensus terini,
nuin , crescat semper eadem proportione., fikuti
parallclæ semper cahdem inter ie pronortifnem re
tinent , &c. Id vero non æque maniiestum videtur,
quod diminutio ejusd m velocitatis , dependens à
diminuttone gravitatis rei mobilis ( eral hæc ſecun
da causa) ipsa quoque fiat eadem proportions. Et
quis fcit , an non ea fiat secundum linearum , secan
tem inter ac circumserentiam interce^tarum pro .
portiouem , vel etiam majorem aliquai ?
SALV. Fgo ceu verum arripiebam , quod vc
locitates mobilium naturaliter descendentium s e
querentur proportionem gravitatis eorum , in
grat'um
280 SISTEMA
gratiam Simplicii & Ariflotelis, qui in multis Iocis .
id affirmat us propositionem manisestam : tu in
gratiam adversarii penis hoc in dubio , & fieri posse
asserts , ut velocitas accreseat majori^ropbrtione,
atque etiam in infinitum majore , quam (it ilia
gravitatis : atquc ita superior discursus omnis pcf
Cum ibit» Quem ad sufiuendnm , aio , quod pro
portio vclocitatum multo sit minor quam gravita-,
tnm . Quo modo non tantam adstruitur quod di
&um eftha & enus ,fed Grmius adhuc ftabilitur. Ad
hoc probandum experientiam allego , qua magi
ftra discemus , corpus quod vel tricies aut quadra
gies alterum gravitate superaret , cujusmcdi funt^
exempli causa , globus plumbeus, & a1ius ex sace
charo , plurimum adhuc abesse , ut duplo velocius
moveatur. Jam si proje& io non fieret , quamvis
velocitas cadentis diminneretur secundum propor
tionem gravitatis , multa minus ilia fet, quotiescun
que parum iniminuetur velociras, per mulrom quod,
ponderi detra & um fuerit. Verum hoc quoque
pofito , quod velocitas diminuatur cum proportio
nemulto majore quam sit ea , qua gravitas decres
ceret, quin etiam si hæc vel ilia ipsa pToportio
efler , qua diminuuntur parallels inter tangentem
& circumferentiam : non possum tamen ullam ne
ceflariam invenire rationem , quæ mihi perfua
deat 3futuram efle proje ftionem materiirum ut
libet lcvissimanim : imo potius affirmo, non futu
ram . Loquor autem dc matcriis non absolute levis
fimis , hoc est, omni gravitate carentibus , suaque
natura sublime petentibus j ied de iis , quse lentiffi
ne descendunt , minimumque gravitatis habent.
Atque hoc utcredam , hinc adducor, quia diminu
tio gravitatis, fa & a secundum proportionem paral
lelarum
 COSMICVM. 28
lefarum inter tangeoteim & cireumferentiam , pro
termino ultimo & femmo habent nulsitatcm ponde
ris,, sicut istæ parallels pro ultimo termino suo di
minutionis habent ipsum conta ctum , quod est pun
&um indivifibile. Jam gravitas non diminuitur
unquam id ultimum usqueterninum : sic enim mo
bile non amplius cflet grave: fed potius fpatium rc
ditûs tei proje & æ ad cireumferentiar , reducitur
ad ultimam exiguitatem , quz eft , quando mobile
requieseit ſuper circumferentiam in ipso pun&o
contactus : ita ut ad redcundum e6 non opus ha
beat (patio quanto : & proindc quantumlibct sit
minima propensio ad motum deorsom , semper ta
men ea plusqnam fufficit ad mobile reducen Jpmlu
per circumferentiam ,à qua ipsum diftat spatio mini
mo . hoc est, dullo .
Ś AGR. Prose cto disenrsus tuus admodum est
subtilis, sed non minus concludens ; ut fateri neces
Ce fit , qui quæstiones Phyficas absque Geometria
tra & are vefit, impoflibilia fa & u tentare.
SALV. Sed non idem Simplicii judicium eft.
Quanquam vix mihi perfuadeam , ex illo Peripateti
corú eum cfle numcro ,qui Maihematicarum difcipli
narum ditcipulis ſuis disibadent, ut quz & difeorsus
A:praventj & minus ad contemplandum idoneos ef
liciant.
SIMP. Nolhn Platoni facere Innc injuriam :
dixerim potius cum Aristotele , quod is (es: nimium
immerscrit , ac nimis impensam cootulerit ops
ram , in illam suam Geometriani , tandem enim
istæ Mathematicæ subtilitates , Salviate mi, tere
funt in abstrafto : sin ad materiam (ensibilem &
physicam applices , non respondent. Nam hoc
quidem Mathematici suis principiis facile de
V monstra
 282 SISTEMA
monstrabunt, Spbtram , exempli eaufa , tangere
planum inpuntto, quæ propositio præsenti similis est:
fed cum ad materiam devenitur , res longe sequius
babent. Quod ipsum de his angulis conta c ts, c
de proportionibus istis di& um volo , quæ ad res
materiales ac sensibiles accommodatæ , nulli sunc
usui.
SALV . Ergo tu non credis , quod tangensſu
perficiem globi terrestris in uno tantum pun&o
contingat ?
SIMP. Non solum in pun & o, fed,credo , per
plurimas decades, & force centurias cubitorum , in
cedit iinea rct a tangendo fuperficiem ipfius eti
am aquæ , nedum terre , ancequam ab ca fe
paretur .
S ALV* Sed si rem hanc tibi conceflero , non
ne vides , id caufe tuæ potius officere plurimum ?
Nam si posito , tangentem non nisi excepto unico
pun & o a lupcrficie terræ separari, plcnc demonstra
tum est, quod propter ingens acumen anguli con
tingentiæ (si modo vocandus est angulus^ prdje
Verum & um non scparecur ; quanto minus scparandiseſe
i rob
quandoque
ur ac causam hab:bit, si angulus iste omnino clauda
1. quirit a tur, ipliquc supersicici tangens uniatur ? Non ani.
contradie madvertis hacratione proje & ionem super ipso terra
&tionibus. ſupersicie futuram , quod perinde est ac si dicamus ,
nullam futuram ? Vides ergo, quanta fit vis verita
tisquam dum tu deptimere niteris , assultu ipso ex
tollis, & ei robur addis.
Sed cum illo te errore extraxerim , nolim alte
ri isti implicitum relinquere , quod existimasti,
s ohæram materialem non tangere planum in uho
solo pun cto. Optarimautem , ista quamvispau
carum horarum convertatio , cum hominibus Geo
metriä
 COSMICV.M . 283
metriæ non imperitis infiituta» præflaret , ut hujus
disciplinæ paulo prudentior interimperitifllmos ejus
apparcrcs. Jam ut ostendam tibi , guanto verſén
tur in crrorc, qui dicunr, fphæram v.g. ærcam non
f tangere planum v . g. chalibæum , in nnico pun cto;
die mihi,quid judieii fecres de homine dicente , &
constancer asseverantc , fphæram non esse revera
fphæram ?
SIMF. Judicarem cum senſu communi plane
deftitutum .
SALV . Atqui nil aliud sacit .is , qui dicit, Sphsra li
f phæram materialem non tangere planum , ipſum alis
cer materi
tangit
quoque materiale, in uno pun c t : hoc enim nil nisi planım
dicerc eft , fphæram non esse fphæram . Cujus ut „ateriale
ei veritas eluceseat , expjica mihi , qua in re con- jn unico
Rituas cssentiam sphæræ , hoc est , qua re fphæram fun & o.
ab omnibus aliiscorporibus solidis discriminatam
cxiftimes.
SIM? Eflentiam sphæræ in eo conGfterc cre-Definitio
do , quod omnes lineas rectas à ſuo ccntro ad cir. Sphæra.
cumferentiam produ & as, habetæquaJes.
SALV . Ergo si lincæ non essent æquales, foli
dum istud nequesphæra dici posset, 1
SIMP. Non posset.
SALV. Die mihi deinde, num credas, qaod i
multislincis, quæ inter duo pun & a duci possunt, non
nisi unica sola queat esse recta.
SIMP. Non nisi unica.
SALV. Sed intelligis tamen ,hancsolam re ctam
esse posse neceffario brcviffimam omnium aliarum .
S.IMP. Intelligo , ejusque rei demonstratio.
nem habeo claram , a magno quodare Philoso
pho Pcripatetico suppeditatam , baud absque rc
prehensione , nig me memoria failit , Archimcdis,
V 2 qui
 284 SISTEMA
qui hanc rem supponit,ut notam , cum tamen dc
monstrari poffit
SALV. Profefto magnus ut fuerit Mathema
ticus oporter, qui demonstrarc potuit id, quod ne
que seivitj, ncque demonstrarc potuit Archimedes
ipse Quod si tibi succurrit ea demonstratio , li
bentcr ipsam audiverim. Optime namquc recor
dor , Archimedcm in libris de sphara & cylindro,
propofitionem istam inter poftulata referre : ptanc
quepersuatum
Arabilem
habco, quod cam duxerit indemon
esse.
SIMP. Credo mihi redituram in memoriam :
sat facilis enim est ac brevis.
SALV. Tanto major ergo faerit Archimedis
ignominia1, tant6q; gloria/philosophi illius ilia
ftrior .

Demonftrae A SIMP. Designabo figuramB-&curva

B" ducatur linea reda A
ipsius. Inter punga
A C B. Ex
tjo cujuſ..
dam Peri. bis rc& am essebreviflimam demonstraturus, in cur
patetici, v* fumit pun & umquoddam, nt C. ducitque duas
quod line* alias re& as AC. CB.. quæ ambæ longiores sunt
re&ta omni. anica A B. id quod ab Euclide demonstratur,
am fit bre
viſſima.

A
B

Atqui enrva ACB. major est duabus re ctis

AC, CB. Ergo ^ fortiori, curva AC B. multo
major
 COSMICO M. 285
major crit re&â AB. id quod erat demonstrandum
SALV. Si quis, quicquid ufpiam Paralqgifmo- Paralogiſ
muas ejus
rum est , pcrquirat , nullum credidcrim accom dem Peri.
modatiorem isto repcrturum , qui serviat in exem- patettei%
plum illius omnium fallacjarum solennilfimæ fre probante
quentillimæquc , scilicet quæ probat ignotim per ignotius.
ignitum per
ignotius.
SIMP. Quomodo ?
SALV. Quid quæris > Couctusio ignota quam
tu probarc vis ,nonne, quod curva ACB ."longior
sit re cta AB ? Medius terminus , qui taoquam notus
assumitur , numquid est, quod curva A CB sit ma
jor ambabus AC. CB.quas notum est majores esle
unica AB ? Quod fi ignotum est, eurvam eſſe majo
rem sola re & â AB .quomodo non multo crit igno
tius, quod ipsa fit major duabus re&is A C. Č B.
quas constat esse majores sola AB ? & tu id pro no
to affumis ?
SIM P. Nondum satis intelligo , ubi sallacia
confistat.
SALV. Qnamvis duæ rectæ sint majorcs sofa
AB. ut notum est ex Euclide: tamen cum curva ma
jor fit duabus re & is AC , CB. nonne ea multoma
jor erit sola recta AB ?
SIMP. Ita Domine .
SAL V. Curvam ACB. majorem esse re&â AB.
est cooclulio j eaque notior ipso medio teriniuo,
qui est , eandem curvam esse majorem duabus rc
tis AC.CB. Jam si medias terminus ipsa conclu
sionc minus eft notus, id vocatur probare ignotum
per ignotius. Nunc revertamur ad propofitum
nostrum . Sufficit enim intelligercte i re& am effc
breviflimam omnium linearum , quæ inter duo
pun&a duci poſſunt. Et quoad principalem con
clusionem
V
 286 SISTEMA
clufionem , aistu, sphæram materialem non taogerc
planum in unico pun & o. Qualis eft ergo conta.
& us ejus >
SIMP. Pars afiqua de ſuperficie ipfus.
SALV , Et conta ctus pariter altcrius sphæræ ,
priori æqualis,eritne similis particula ſupcrsiciei ejus>
SIMP. Nulla ratio quin ita fit.
SALV . Ergo cum duæ quoque sphæræ semu
tuo tangunt, tangent iifdem duabus superficiei par
ticnlis. Nam si earum utralibet eidem piano con
gruit, inter sc quoque congruant oportet. Jam tibi
fingito dnas sphæras se contingentes, quorum centra
sunt A. B. Conjungantur centra per re&am A B.

Demonſtrane
DO
tio, quod qoz per conta & um tranfibit. Tranſcat per pun
Sphera tan- & umC. inque conta & u fumatur aliud pun&um D.
gatplanum Conjungantur duæ re &tæ AD. BD. fic ut conftitua
in unico
pando. tur triangulum
crunt ADB ſoli
æqualia reliquo . cujus
ACB.duocum
latera& ipſa,
AD. æque
DB.
ac ACB, fint duæ ſemidiametri, quæ per fphæræ de
finitionem omnes inter fe funt æquales : atque ita
re &ta AB. du &ta inter duo centra A B. non erit om
nium breviffima , cùm çi duæ hæ AD. D B. fint 2
quales : id quod per quas ipfiuſmęt conceffiones ab
ſurdum cft.
SIMP.
 COSMICVM . 287
SIM P. Hæcdemonftratio concludit de fphæ
ris in abstra & o. non autcm de materialibus.
SALV. Ostendas, etgo mihi, qua m, re conliitat
areumenti mci fallacia , ri vel maximenon de sohs
ris materialibus , fed immatcrialibus abstra & ilque
concludat.
SIMP. Sphæræ materiales lunt subjects multis Quare
accidentibus , quibus immateriales non subjacent : Sphara in
neque fieripoteſt,uc s phæra metallica piano a!ic«i abftra&o
tangat pla .
incumbens, proprio pondere non prcmat (il!ud , ita num in na
utplanum nonnihil cedat, vel etiam lpla lphæra con- nicopun&to,
ta&u offensam contrahat. Præterea planum illud non vero
vix poterit esse perfe& um , si non alia de causa , cer- materialis
te quia materiâ porosa constat. Nee minus difficile creto
co in con
.
forte fuerit invenirc fphæram ita perfectam , ut om.
nes lineas a centro ad superficiem ej&muffim æqua
Ufllmas habeat.
S ALV . Ista omnia tibi facilime concedo : fed
ea nil faciunt ad propositum , dum enim oslendere
mihi vis, fphæram materialem non tangerc planum
materiale in unico puncto , fphæram adhibes quae
[phæra non ef , & planum quod non eft planum , nam
juxta tuam affertionem , ista vel nuspiam inveniun
tur , vel inventa corrumpuntur applicatione ipfa
ad effe & um , Itaque minus peccares , fi concede
res conclufionem , fed cum conditione : 6 ſcilicet
in materia detur ejuſmodi fphæra ac planum , quae
lint maneantque perfe&ta , tonc fore uc in unico
pun & o feſe contingant; & pòft, negares ea dari
pofie.
SIM P. Credo, propofitiones philoſophorum
hoc ſenſu intelligendum effe, nec enim dubium eft,
imperfe & ione fieri, ut res in concreto acceptæ non
reſpondeant confideratis in abitra& io ,
V 4 SALO.
 288 SISTEMA
SALV . Quid ni reſponderent ? Nam que tu
ipſe modò dixifti', probant hoc , quod exa & è re
fpondeant.
SIMP. Quomodo ?
SALV . Nonne diciş , quod propter imperfe
& ionem materiæ , corpus illud, quod debeat effe
perfe tè ſphæricum , illudque planum , quod debcat
effe perfe & è planum , poftca talia non inveniantur
in concreto , qualia Gibi quis imaginatur in ab
ftra &to ?
SIMP. Ita dico.
SALV . Quotieſcunque igitur in concreto ap
des in ab .
plica s fphæram materialem ad planum materiale,to: 1

Aratto pre tiesapplicas ( phæram imperfe& am ad planum im 1

cisè ſucce- perfe & um ; atque hæc ipla dicisnon in unico pun,
dunt , utin &o ſeſe contingere. Ego vero tibidico , quod eti:
concreto. am in abſtracto (phæra immaterialis , quæ non fit
fphæra perfe&ta , tangere poſſit immateriale pla
nam , quod non fit planum perfectum , non inpun,
& o unico, ſed ſuæ ſuperficiei parte; ita at ha &tenus
id quod accidit in concreto, accidat eodem modo
in abftracto. Et effet profecto res inſolita , fi com
putationes & rationes in numeris abftra &tis inftituta
non reſponderent poftca monetis aureis & argenteis,
mercibuſq; in concreto. Sed ſcísne, Simplici, quid
accidat ? Nimirum ut ſacchari,ſerici,lanæq; rationes
tum demum fibi conftabunt, ubi vaſa, involucra, &
intertrimenta fupputandoLogiſta detraxerit: ita quo
q; fi philoſophus Geometra cognoſcere vult in con
creto effectus demonftracos in abſtracto, neceffe ha
bebit ut defalcet impedimenta materiæ . Hoc fi facere
noverit, adfirmo tibi fore, otres non minus accura
tè quàm ſupputationes arithmeticæ congruant. Er
rores ergo non confiftunt in abftra & o,acq; concreto ,
nec
 COSMICO M. 289
nec in G^ometria , vel Physica; fed in ipso supputa- .
tore, qui calculuin juste subduccre nescit .Proinde si
sphæram hates planumque persecta, licet materialia ,
dubitare noli, sese conta ctura invieem in unico pun
&o. Qualia haberesi suit & est impolsibile,ſane per
quam alienum erat a propofito , diccre , quodſpbt
ra enea non tangat in puncio. Quin insuper addo ,
Simplici, concesso tibi , quod non poflit in materia
dari figura sphærica perse cta , neque pJanum per
fcêtum , anne credis , dari posse duo corpora mate
rialia superficiei, quadam in parte quodamque modo
incurvatæ quantumeunquelibet irrcgularitcr ?
SIM? . Talia deesse non crediderim.
SALV. Cum hæc talia sintjipfa quoque in pun - Taltus in
&o sesc contingent. Nam unico pun & o se tangere, to non eft
non est pcculiarc privilegium perfecti fphærici, per- Sphera per
fe&tique plani. Imo qui hujus negotii contemplatio- fe&ta pro
pi lubtiliori vacarc volet,animadvertct,inventi diffi- prius ,Jed
ciliora multo esse dao corpora , quæ superficierum auruisfigu
ris omnibus
ſuaru parte, quam quæ unico pun & o se contingant, communis .
Nam si præstare velis, utduæ superficies invice con
gruant oportet ut autambæ sint exa cte planæ , aut si
una convexa estsaltera fit concava ;sic tamen ut hujus
cavicas , convexitati illius exactiHimc respondeat. ius
Que conditiones multo difficilius inveniuntur ob ni Difficil
est invenire
mis ftri & am earum detcrminaiionem , quam aliæ , figuras, que
quæ in casuali latitudine ſunt infinite, Superficiei
SIMP. Credis ergo, binos lapides , aut binas e ſue parte*
Fcrro massas forte arreptas,unique jun & as. ut plu - «"" *"
nmum unico tantùm sesc pun&o contingere ? &to se
SALV . In casualibus occurfibus hoc negan - pun contingant .
dum credo , tum quia plerumque cedentis immun
diciej quiddam habent : tum ctianı quia diligentia
ngn adbibetur , uc appljcatio mutua sine quodam
itu
 290
.
SISTEMA
idu siat^minima vcro quævis offensio sifficlt , ut ali
quantulum una superficies alteri cedat , sic ut fibi
mutuo , saltem in minima qnadam particula , figu
ram imprimant. Sin vcro superficies borum cor
porum bene terse forent , & utrumque corpus tabu
la incumben?, ut se mutuo non premerent,paullatim
ad mutuum occursum impelleretur ; non dubito,ad
simplieem in unico pun & o conta&um ca deduci
posse.
SAGK. Oportet ut bona cum pace tua pro
ponam difficultatis quiddam fubortæ mihi, dum au
dio Simplicium impoffibile diftantem , ut inveniatur
corpus materiale & soliduin , quod perfects sphæ
rica figura constet ; dumque video , Salviatum ,non
contradicendo , assensum ei quodammodo præ
bentem . Itaque scire velim , an æque difficile sit,
figurare solidum alterius alicujus figure , hoc est,
ut me re & ius explicem , an difficilias sit , marmori
figuram perfecte sphæricam inducere , an vero per
fe ctam indc pyramidem formarc , aut perfe& um e
quum , aut perfe ctam locustam .
SALV. Ad hæc responsururus , initiò mede
assensu excusabo , quem Simplicio præbuissetibi
videor : cum tamen ad tempus solummodo tacue
rim , Nam & mini propositum erat,antequam aliam
ad materiam accederemus , eadem fortasse cum
Figura tuis , aut non multum certediflimilia proferre. Ut
Spherica ex
omnibus a- Tc^Pon^eim igitur ad primam tuam incerrogatio
liis facili- nem , a'°> sphæricam figuram , si quam ullam aliam ,
me impri- facilime solido dari pofle, quæ & simplicilfima est,
mitur. & inter solidas figuras eum tenet locum, quem cir
Circularis
figura ſola
culus inter superficiales : cujus circuli descriptio,
ut omnium facilima , sola digna iudicata suit a ma
refertur in thematicis
ter poftula - , qu* referretur inter postulata neperti
ntia
 COSMICVM . 291
nentia ad descriptionem omnium aliarum sigura
rum . Est autem sph ? ræ sormatio facilis adeo , ut,
si e duri metalli plana lamina circulare vacuum exi.
matur , in coque forte fortuna (blidum quodcun
que volvatur, crasic satis rotundatum , per feipsum ,
absque alio artificio reducatur ad figuram sphæri- Figwrt
cam , quoadfieri potest perfe & am , dummodp talc spheric*,
diverſa
solidum illud nonsit minus sphærâ , quæ circulum magnit udi.
ilium transierit. Et quod multo sacio pluris , con nis unico
fideratione dignum est, quod intra illud ipsum ex- i„flrumen.
cavatnm formari possuntsphæræ diverfarum magni- to formari
tudinum . Quod adducitur præterea dcformando posſunt.
equo , vel (ut tu dicis) locust?, tuo judicio commit
to, qui nosti , pauciflimos in orbe sculptores, quiid
præftare sciant, inveniri- Neque Simplicium hac
in parte crediderim a me dissentire.
SIMP. Nescio , an abs te ullo modo diffen .
tiam. Opinio mea hæc est , nullam nominatarum
figurarum obtineri perfe & e posse:ut autem ad per
fe & iorem gradum propinquissime,quoad Geri potest,
accedatur,crediderim incomparabiliter effc sacilius,
reducere solidum in figuram sphæricam , quam in
formam equi aut locustæ .
SAGR. Hanc vero majorem difficultatem un
de dependere crddis :
SIMP. Quemadmodum ingens formandæ Forms »r :
fphæræ facilitas dcrivatur ab ejbs absoluta simpli- regulares
citate & uniformitate : ita quoque fumma irregu- introductie
laritas , aliarum figurarum introdu &ionem reddit diffictles.
difficilimam .
SAGP. Ergo ficut irregularitas causa difficul
tatis est, ita quoque saxi, malleo forte fortuna rupti
figura, inter introdu & u difficiles erit ,cum & ipsa fit
irrcgularis, forte plusquam ista caballi,
simp.
 292 SISTEMA
SlMP ., Ita fieri potest.
1

SAGR. Sed indica mihi , figura ilia , qualis

cunque fit , quam hoc saxum obtinet , habet ne il
lam perfe ctiflime, an minus ,
SIM P, tta perfe& e,utnil pofTit exi& ius.
SAGR. Si ergo in figuris irregularibus,& pro
inde ac V u difffcilibus, inveniuntur tamen infinite
pcrfe& ilsime formats ; qua ratione qucat affirmari,
simpliciffimam ,ideoque facilimam omnium , esscin
ventu impassibilem ?
SALV. Pace vestra , Domini : videmur ingrtflj
disputationem non nulto pluris momenti , q;am de
lana caprina : cumque nostra colloquia porro de
beant institui de scriis gravibusque rebus, nos frivo
lis nulliufque poideris altercationibustempus per
Constitutio dimus. Mcminerimus , obsccro , quod inycstigatto
Vniverfi, Mundani Systematis , Problems maximum ac nobi
problema liflrnum fit , si quod aliud io natura : ac tantomar
nobiliſi
mum.
jusqUiJem 9 f, p0stca dirigitur ad discuslioncm al.
terius, scilicet de causa duxus & refluxus marini,
cu/us ad investigationem maxima quævis ingenia,
quæ hucusque exiterint, certatim operam studium
que, srustra fortafle , contulerunt. Quaproptcr
si nil restat aliud , quod producamus ad abtblutam
cxcuflloncm instantiæ a terræ vertigine desumptæ,
quæ suit ultima ad probandam cjusimmobilitatem
circa proprium centrum , addufta ; transirc licebic
ad scrutiniuin earum rerum , quæ dembtu annuo in
utramque partem agitari possunr.
SAGR. Nolim ,ingenia nostra,Salyiate, mo
dulo tui metiaris ingenii. Tu , qui non nisi maxi
me sublimibus occupari conterwplationibus infue
visti , ceu frivola spernis , & inira te posita , quæ ju
fum gratamquc cibum intelle& ui nostro præbere
viden
 y
COSMICUM. 293
videntur. Proinde nobis quandoque gratificandi
causa, ne dedigneris hucusque tc demittere, ut non
( nihil curiositati nostræ concedas. Quod dcinde per
tinet ad solutionem ultimæ inftantiæ, cumpræ ab ex
cuflione diurnæ vcrtiginis , mihi quidem adhuc mul
to pauciora quam quæ produxisti , (atisfaccre po
tcrant : verum tamen etiam ilia , quæ superabun
dantcr allaca sunt , ira curiosa deticataque videban
tur , utmentis agitationem non modo non delafsi
rtnt , (ed etiam fui novitate voluptatcm tantam ,
quanta maxima est, attulerint. Proinde si qua reftat
alia speculatio quam adjungas , age produc illam, à
me lubentiifimecognoscendani.
SALV , Ego semper e rebus inventis a me, cepi
voluptatem longe maximam ; nee multo minorem
ex co , si licuit inventa cum amico aliquo commu
nicare , qui& caperet ipsa , & iis fe delectari osten
deret. Quorum tu numero cum censearis, ut ergo
laxem nonuihil habenas ambicioni mcæ , quæ intra
fe sibi blanditur , quoties exhibeo me perspicacio*
rem alio quopiam acuminis lyncci famam obrinen
te : præcedentem discuflionem accumulabo corolla
rio fal!aciæ cujusdamalterius, ab Ariftotelis & Pto .
lemæi se ftatoribus in argnmento producto com
missæ .
SAGR. Eccc j me cupide paro ad id quicquid
est audiendum .
SALV . Tranfmifimus act enus atque concesfi
mus Ptolemæo , tanquam effe & um indubitatum . 9

cum extrusio saxi procedat a velocitate rotæ circa

(uum centrum agitatæ ,, proinde tantumdem cres
cere causam extrusionis , quantum velocitas verti
ginis augetur. Unde inserebatur , cum velocitas ter
restris verwginis fumme sit incita tior quam alte
rius
 - 294 SISTEMA
rius cujuscunque machine , quam artisicio circum
agcrc possumus , ex eo scqui, quod extrusionem la
pidum & animalium &c. credibilc fit eflc violentis
fimam . Jani observo ego , quod hie discursus in
genti fallacia laboret , dum indifferenter & absolute
velocitates inter sesc comparamus, Vcrum quidem
cft , si comparo velocitates ejufdem rotæ , vel dua
rum rotarum inter fe æqualium , quod ea quæ ve
locius agitatur , majori etiam impetu lapides excu
tiat ; crescenteque vclocitate, eadem quoque pro
Causa proporrfone , proje& ionis cause crescat. At vero cum
je 8 ionii velocitas fit major , non ejusdem rotæ velocitate
non crescit. auct , quod fierct , si numerus conversionum in
secundum
tempore æquali multiplicarctur , sed produ & iore
proportio . diamctro, rotaqueconstru & a majore , sic ut eodem
tatit auffd unIuS conversionis tempore rctento tam in parva
majore fa quam magna rota , tantum in magna major sit ve
8arota. · locitas , cum cjus circumferentia sit major ; tum
cave credas, causam extrusionis in magna rota cres
cerc secundum proportionem velocitatis circum
ferentiæ minoris rotæ . Falsiflimum enim hoc esse,
possum expeditissime Minervæ craflioris excmplo
monstrare,quippetalem lapidem evibrare poterimns
arundine cubitali, quem alii sex cubitos longa non
poflemus, etsi motus extremitatis arundinis longio .
ris, hoc est , lapidis isthic inserti, duplo velocior
eflet motu extremitatis arundinis brevioris : quod
fierct ita temperatis velocitatibus, ut eo tempore ,
quo conversionem unam integram arundo major
facit , minor tres conversioncsabsolveret.
SAGR. Quæ mihi , Salviate ,dixisti,necessario
ita fuccessura video : causam tamen in promptu non
habeo , cur æquales velocitates non habeant æqua
lem operationem in extrudendis proje ctis ſed mul
(0
 COSMICVM . 295
to majorem , velocitas rotæ minoris, qoam altera
majoris. ltaque rogo , quomodo res habeat ,mihi
declares.
SIMP. Tibimet ipsi diffimiIem hic te, Sagredc,
prastas , qai soles alia omnia vel momento penetra
re : nunc vero fallacia te sugit , quam experimen
tum arundinis discusserit , & quam ego persoiccre
valui. Isa causa igitur est diversus operandi modus
in proje a ione per brevem , & per Iongam arundi
nem, Brevi siqnidem arundine lapidem exenflu
rus , non neecsse habes oniformiter continuare mo
tum ejus , fed tum quando velociflimus is cst,retcn
tarc brachium oportet > & reprimerc velocitatem
atundinis : quarationc lapis jam incitatiflimusex
cidit arundioe , & cum impetu promovetur. Sed
cjuſmodi rctentio fieri non potest in arundine ma
jore, quippe quæ propter longitudincm soam &
Aexibilitatem , non omninobrachii habenisobsequi
tur , fed pergit prosequi lapidem per aliqnod s pa
tium , eumque leniorc quodam freno conrinct , nee,
tanquam indurom obicem impegisset , ab sesc di
mittit. quod si arundines amb eincurriffent in ob
ftaculum quoddam , a quo cohibicæ fuissent,ex utra
que lapis, credo , paritcr evaderet , quamvis mocus
carumæque vcloccs extitissent.
SAGR . Bona cum Salviati venia , nonnihil
Simplicio retpondebo , cum eum ad me respicerc
videam ; & aio , discursuiipsius & bonum inessc , &
malum , bonum , quia omnia prope vera sunt: ma
lum , quia nil omnino sacit adpropofitum nostrum ,
Veriflimum est , si id quod lapidescum velocitate
desert , in immobile quoddam obftaculum impin
geret , tune iidem cum impetu caderenc antror.
fum , ca rationc , quam quotidie accidcre videmus
in
 296 SISTEMA
in oneraria nave,quæ post veldcem cursumaut vado
obhæret, aut in obstaculum aliquod impellitur,ubi
nimirum omnes repente ve& orcs,cximprovise pre
cipites labane :acversus eum cadunt locum ,qua fer
Dataterrd tur navigiuni. Quod si globus terrenusincidererin
vertxgine ODftacuium tale , q„od universe vertigini cjus obli
diurna,ter* fterct,illumquclifteret ; tune cquldem crediderim
quoddam "O" modo feras, ædificia , civitatesque , sad &
repentinum montes ‫و‬, lacus & maria 3 ac tantum non globum
obstaculum ipsum , subversum iri. Sed horum nihrl facitad
aut obteem
interclufà, propositum nostrum , qui colloquimur de eo, quod
ſequl poffit motum *crræ circuma& um uniformi.
adifikia,
montes ipi,*er & placidein seipsum , etsi velocitatc permagna.
totusque Ncc minus illud quod de arondinibus attulisti, eX
forte Glo. partc verum est : fed non eo fine suit adductum , ut
busdiflol
verentur .
exacte quadraret ad eam qua de tra & amus mate
riam . fed folummodo loco exempli , crassioris
Minervæ , per quod nostra mens excitaretnr ad
accuratiorem considerationem , an quocunque mo
do creseente vclocitate , caulk proje& ionis eadem
proportionc crescat;ita ut , v.g. si rota decem cu
bitorum diametro moveretur ea ratione , ut ejus
circumferentiæ pun&um aliquod unico horæ mim
to centum cubitos transmitteret, & proindc impe
tum extrudendi lapidem haberet , an impetus ta
lis centies millies increscat in aliqua rota , quæ dia.
metrum haberet 1000000. cubitorum : id quod ne
gat Salviatus, & ego ad idem credenduni inclino.
Sed sum ejus rei rationem nesciam S bane ipsum
interrogavi , & cum defiderio responsum expc
to ,
SALV . Ecce me ad satisfaciendum tibi paratum,
quantum s ciero poteroque. Quamvis autem ini
no tibifim vifus ad investigandtf res a proposito
alienas

1
 1
GOSMICVM . 297
alienas abiifle : tamen in progrcssu colloquii , sccus
opinor cffe deprehendcmus. Dicat ergo mihi Sa
gredus, quibus in rebus consistcre observaverit rc
ristenriam alicujus mobilis ad motum.
) SAG R. Ego hoc quidem tempore non video
efle in mobili rcsistenciam internam ad motum , nig
naturalem ipfius inclinationem & prepensionem
ad motum contrarium : sicut in corporibus gra
vibus quæ habent propensionem ad motum deor
sum , resistentia est ad motum sursum : dixique re
liftentiam internam , quia de hac , credo , tibiser*
mo est , non autem deexternis , quæ accidentales
& multa sunt.
S AL V, Hoc ipsum dicere volcbam , & tua İnclinatio
perspicacitas antevertit observationem meam . Ve. gravium
rum si parcus in interrogando fuij dubito an Sa- ad motum
gredus interrogationem respondendo penitus ad- deorsum ,
æquaverit , & an non in mobili , ultra naturalem in- equalis eft
clinationem ad terminum contrarium , alia aliqua refiftentie
mo
ad tum
fit intrinſeca & naturalis qualitas, quæ mobile mo ſurfu ms
tui reniti faciat. Ergo de novo dic mihi , nonnç
crcdis, inclinationem v.g. gravium ad motum deor
sum , æqualem csse reĝftentiæ corundem ad impul
sionem sursum ?
SAGR. Credo rem adamuflim ita habere, Qua
dc causa videmus in libra duo pondera æqualia in
zquilibrio quiescere , dum scilicetgravitas elevandi
ponderis gravitati ponderis altcrius , deprimendo.
Illud elevaturi, renititur.
SALY. Optime,qua causa pondus alterum ele
taturus altero , necesse habet , ut deprimeti pon >
dus adjiciat , elevando detrahat. Sed si in sola
gravitate consiftit resistemia ad motum sursum ,
unde jgitur evenit S ut in libra brachiorum inz
X qua
298 SISTEMA
qualium , hoc est, in statera, feu trutina Campana
quandoque pondus centum librarum , deprimendo
ne quatuor quidem libras contrapcndentes elcvaa
rc queat: & rursus quatuor libræ . deprimendo
elevens alias ecntum 1 Hoc enim præstat æqui
pondium feu appendiculum , in gravi pendendo
pondere, certis scapipun & is, .librarum discrimina
notantibus,admotum.Quod si refistentia ad motum,
in sola gravitate resides, quomodo igitur appendi
culum quadrilibri tantum pondere suo, ingentem
lanæ sericive sarcinam , puta 8oo »aut iooo. librarum ,
square , imo vintere & elevare poteft ? Utique di
cendum estj Sagrede, alio quodam hie genere resi
kentiæ, aliaque vi, quàm ilia iimplicis gravitatis,
rem peragi.
SAGR. Necefle est, ut ita res habcat. Proindc
doce me, quænam sit altera virtus ilia.
SALV. Ea est, quod non simplex hie libra
brachiorum æquatium adhibetur : a qua , vide
quantum differat statera. Nam in ea necessario effe
&ûs novi caussa consistit.
SAGK. Tentatio tua fecie, vt nefeio quid mihi
subveniret. In utroque inftrumento res est cum
pondere & motu , in libra momenta sunt xqualia,
proinde pondus alterum altero , quod clevandum
est,gravius vt fit oportet: at in statera ma/us a minore
non movebitur , nisi illud pendat parum , quippe
minori distantia appensum ; hoc ver6 moveat nul
tum, cum e majori distantia pendat.Dicendum igitur
est, minus pondus superare resisteniiam majoris,
eo quod multum moveatur, cum hoc alterum
moveatur parum .
SALV. Quod idem est,ac si dicamus, velocita
tem mobilis nxinus gravis compensate gravitatem
mobilis
 COSMICUM . 299
mobilisgravioris, & minus vclocis.
SAGR Sed credin tu ,quod velocitas ad amuf- Major veloi
citat majoa
fim restauret gravitatcm j hoc est, quod tantum fit rem gravi.
momentum tantaque. vis mobilis alicujus, v.p. ttten «-.
a &te com,
quataor librarum , quanta est ponderis centenarii, penfat.
quotiesconque illud haberet centum gradus veteci
tatts, & hocgradus tantum quatuor?
SAL V. Certum hoc est} ac multiplies posset
experientia demonftrari.Sufficiat hoc temporeuniea
ilia confirmatio a statera, in qua videbis cxigui
ponderis appendiculum æquo momento sostinere
posse gravistlmam sarcinam , si distantia appendiculi
a centro in quo sustinetur volviturque statera, tantò
majorfuerit altera minore distantia ex qui sarcina
pendet, quanto absolutnm sarcinæ pondus appendi
culi pondcre majus ef.Quodque à sarcina magna
ponderc, appendiculi multo minus pondu* elevari
non potest, ejus rei non videmus aliam esse posse
causlam , quam disparitatem motuum , quos utrum
que subire debet , dum sarcina unicum d'g'tom
descendendo, appendiculum elevari facerct digitos
centum; ( posito, quod sarcina centum appendiculia
æquiponderet 3 & distantia appendiculi a centro
stateræ centupla sit ad distantiam inter idem cent
rum, & pun & um fuspensionis sarcinæ ). Appendicu
lum deinde moveri per spatium centum digitorum ,
eo tempore quo sarcina movetur nnico digito,
idem est ac si dicamus, velocitatem mocts appendi
culi, centuplo majorem csse velocitate. motus
sarcinæ . Porra, hoc ceu verum & notorium
) principium animo tuo firmiter imprime, quod resi
ftentia, qnæ prosiciscitur a velocitate motus, com
pensetid ,quod dependet a eravitatc altcrius mobilis,
Undc comequitur, mobile aliquod unius libra «
X2 quod
300 SISTEMA
quod movetur cum centu gradibus velocitatis, tan
tundem rcfiftere fubafturo fe ,quantum reftftit aliud
mobile centum librarum , cuius velocitas tantùm
uno gradu conftat. Et duo mobilia xqualia , mntuo
refftentæqualiter, fi äqualem ad movendum velo
citatem obtinent. fi unum velocibs altero mover! de ***

bebit, majori quoq; reíiftcntia obnitetur, ſecundum

majorem velocitatem ; quam ciconferre placucrit.
• Declaratis his rebus, accedamos ad explicano
nem problematis noftri , & facilioris intelligentia
caufa nonnihil figuræ defcribamus. Sunto duzrotz
marquâtes circa centrum A. Minoris circumferentii
fit BG . majori« СЕН . & femidiameter ABC. Hori
zontt ad pcrpendiculum iniiftat. Per Pun & a BC
defcribantur re ft« lineæ tangentes BF . CD. & In
areubus BG . CE. aeeipiantur duæ parte» æqua.
les BG î CE . Fac duas
rotas zquali velocitate D
circa fuá centra gyrari, С
fie ut duo mobilia, v.g. E
duo lapides , impofiti
pun ftis B. & С. deferan
tur per circumferentias H
BG . CE. æquali veloci
tate , fic ut eodem tem
pore, quo lapis B.decur- E
rit per arcum BG. lapis IB
С. tranfeat arcum CE.
Dico jam , vertiginem
minoris rotæ ,multo po
tentiorem efie ad
G

fa
ciendam proje & ionem
lapidis B. quam fit ver
tigo majoris rotæ ad
CXCU
 301
COSMICVM .
xcutiendum lapidem C. Itaquecum proeo ac de
laratum jam eft , proje ftio fieri debeat per tangen
:m ; 6 lapides В. С. rotis fuis ſeparandi, motum
proje& ionis ex pun&is В. C. deberent incipere ,
tune ímpetu ab veriigine concepto extruderentur
)cr tangentesBF. CD. Ergo per tangentes BF. CD.
Juo lapides æquali impetu decurrendum haberenr,
-
ibidemque decurrerent , nifi alia viquadam in de
vium agerentur. Numquid3Sagrede, res ita habet ï
SAGR. Itamihicomparatum eflê videtur.
SALV. Sed qualiíñam ea vis tibi videtur, quæ
lapides à motu pertangentes,per quas eos vertigiuis
impetus veré propellit, in devium agat ?
SAGR. Eft vcl propria gravitas , vel gluten
quoddam,
retineat.
quod ipfos rôtis incumbentes autaifixos
SALV . Sed ad mobile deviandum à motu na
tura infito , nonne major minorve vis , pro divería
deviationis quantitate requiritur ?
SAGR . Oninino. Jam enim fuprà conckifum
e(t,quod in impeliendo mobili3tantomajorem opora
tcatcflè virtutern moventem , quanto majori velo
cicate motus eft conficiendus.
SALV. Jam conſidera , quod ad minoris rotz
lapidem deviandum à motu proje &ionis, quem per
tangentem BF. perageret , affixumque rot* retinens
dum , neceflârium fit , ut propria gravitas euro
retrahat peromnem longitudinem fecántis FG. feu
par perpcndicularcm du â am ex pun&o G. fuper
lineam BF. cum tamen in rota majore retra & io
non fit major fecantc DE. five perpendiculari du
&â ex pun & o E. fuper tangentem DC. quæ perpen
diculacis multo minor eft quàrn FG . femporque de
crefeit prout rota fit major.Cumq; hæ retra& iones
fieri
X 3
 Bez SISTEMA
fieri debcantæqiMlibus temporibus, hoc eft , dum
duo areas æqualcs , FG.CE. transcuntur; retra ftio
( sapidis B. scilicet per lineam FG. velocior erit rc
tra & ione DR, & proinde molto major vis requirc
tur , ut lapis B. minori fuse rotæ teneatur affixus ,
quam lapis C. rotæ majori. Quod idem eft ac si
* ' dicamus, exiguam talem rem impedituram esse ex
trusionem in rota majore , quæ in minore cam non
fit prohibitura. Manifestum igitur est, quanto rota
fit major , tanto magis projectionis causam im
) minni.
SAG%' Ex his quæ nunc percipio , beneficio
dissertationis tuæ minutim omnia exsecutæ , fat bre
vi discurfu videor animo meo fatisfa cturus. Cum
cnim ab æquali vclocitate duarum rotarum , am
bobus lapidibus imprimatur æqualis impetus per
tangentes apparet, quod magna circumserentia cxi
gua separatione sua a tangerlte, quodammodo sub
veniat, & suave quoddam frenum injiciat, appeti
toi, ut ita dicam, lapidis , nc is a circumserentia se
parari concupiscat : ita ut quodcunque tenue re
tinaculum feu pioprie inclinationis , feu glutinis
alicujus , fufficiat ad lapidem circumferentiæ con
jun & um retinendum . Quod ipsom postea invalt
dum est ad hoc præftandum in minori rota, quæ pa
rum proseqaendo dire & ionem tangentis, nimis avi
de lapidem sibi jun&um retinere laborat: cumque
frenum & gluten non (it validius co , quod altcrum
lapidem rotæ majori unitum tenebat ;abruptis ha
benis per tangentem decurrit. Hinc non solum afle
quor , omnes eos errasse , qui sunt opinati, cresce
re causam proje & ionis , prout velocitas vertiginis
accrescit : verum ctiam præterea confidero , cum
proje ctio minuatur augescentc rotarum incremento,
lic
 COSMICVM . 303
ficut in rotis ipsis nihilominns eadem retincatur
velocitas; an forte verum essc poflit, ad præstandam
ut magna rota tantundem cum parva extrudat,
opus cssc , ut tanrunJem cjus vclocitati , quantum
diametro adjiciatur, id quod fieret,si integræ con
versiones earum temporibus æqualibus finirentur.
Et hoc modo queat existimari, terræ vertiginem
non magis extrudere posse lapides, quam alia quæ
cunque parva rota, lente adeo circuma&a, ut24.
horis semcl tantùm converteretur .
.

SALV. Noi placct jam ulterius inquirere :

sefficiat, abonde satis nisi sailor . argumenti, primo
adspe ctu gravissimi vili , & a maximis viris pro tali
habiti, ievitatem ostendissc. Sat bene & tempos ,
& operam impendisse mihi videbor , f simplicio
quoque fidem nonnullam fecero , non de mobilita
te terræ , fed profe& o eornm qui hanc credunt ,
opiniohem adeo ridiculam & stultam haud efle , ut
a promiseuo grege trivialiam philosophornm habe
tur .
SIMP . Haftenus adduete solutiones inlrantia
rum contra diarnam illatn terræ revolutionem , de
sumptarnm a gravibus cadentibus de fummitatc
turris , & a pro/e ftis aut sorsum ad perpendicu
lum , nut secundum quameunque inclinationem ad
latera , versus Orientem , Occidentem , Meridiem
aut Septentrionem &c. ex partc mihi detraxerunt
inveteratam incrednlitatem de hac opinione con
ceptam . Interim aliæ multo difficiliores obje & io- Alit obje .
nes animo scse nunc ingerunt , e quibus ego qui- S tones rs
dem me nunqnam extricavero ; forte non vobis centium
duorum suo
ipsis adeo sqlutu faciles , opinor , erunt : quin & torum ad .
fieri potest,ut nunquam aures vestras subicrint. Sunt verrm .
cnim musteæ satis ac recentes. Oppositi oncs illæ pernicum .
X 4 pro
 $ 94 SISTEMA
proficiſcuntur a doobus Autoribus , qui ex pro
feflo scribunt in Copcrnicum . Priorcs legunturqup
dam in libello conclusionum natnralium : reliquæ
magni oijusdam Philosophi &mulque Mathematici,
sunt insertæ tra & atui, pro Aristotele , proque ejus
circa Cæli inalterabilitatem opinionc feripto : in
quo probat , non mod6 comeias j vetum etiam
Atellas novas , ut illam anni 1572. in Cafliopea, &
istam anni 1604. in Sagittario,non modo fphxras
Plancrarum non cxccllite : vtrum etiam absolute
lub concavo Luna, in elementar Jphæra hæiisse: id
que demonstrat adversus Tychonem , Kcpplerum,
aliofque multos obscrvatores Astronomos,quos suis
ipsorum armis , nimirum ex do ftrina parallaftica
consicit & expugnat. Ego , nisi nolitis ,utriusque
rationes producam , utpote mihi non semel attente
pelle & as . Vestrum est , earum examinarc pondus ,
de iisdcmquc judicium ferre.
SALV . Cum præcipue nobis fit propositum,
in medium adferre, & judieii trutina ponderare,
quicquid uspiam ad Huo Systemata , Pcolemai
cum & Copernicanum , aut afferenda , aut impu
gnanda suit addu&um ; non est conflium, , quid
quam de hac materia scriptum prxterire.
SIMP, lnitium ergo faciam ab instantiis con
tentis in libello conclusionum , & ad alias deia
Prima op de progrediar. Primum igitur autor acumine
fofittonovi
autoris li .
mjrifico fupputat . quot milliaria per horam
belli conc con".c,at pun & um superficiei terrenæ sub Æqui
d'honum . nocti*li positum : quot item , alia pun &a , sub
aliis parallelis. Neque consensus ,
temporibus horariis investigarc f, ad singula quo
que minuta hone progreditur ; nee in his ac
quieseit 5 quin enititur ad usque scrupula secun.
da.
 COSMICUM . 30$
da. Tantùm ? illevero pro præterca rationem
ſubducit apertiſfimam , quot milliaria fit in eo Bombarda
tenpore confe & urus globus bombardicus, con- globus
pluſquam
ftitutus in concavo Lunaris Orbis , & quidem , ſex dies
ad fubtraliendum adverſario ſubterfugium omne, conſumeret
præſuppoſito Orbc tanto , quantum facit ipſe caju luo
Copernicus. Ac ingeniofiflima hac exquifitiflima- é concavo
quc fupputatione fa & â demonftrat , quod grave Luna uſque
iithinc decidenss plusquam ſex dies conſumeret, terra
adcentrum
, sea
donec ad centrum terræ perveniret , quo natura . cundum
liter omnia gravia tendant. Quod fi jam aut ab ' opinionem
abſoluta .potentia Divina , vel aliquo ab Angelo, novi conclum
miraculosè tranſlatus ifthoc fuiffet ingens glopus fionum
toris .
ak.
bombardicus , & in pun &o noftro verticali po
fitus , indéquc fuæ libertati reli& us avolaret,
eguideni & iplius, & meo fimul judicio res maximè
iucredibilis eft , globum illum deſcendendo ſemper
in linea noftrą verticali manſurum , ita ut continue
una cum terra,circa centrum ejas , tot per dies ro
tari pergeret, deſcriberetque ſób Æbuino& iali line
am ſpiralein in plano ipfius circuli maximi ; & ſub
aliis parallelis lineas ſpirales circa Conos ; fob Polis
denique per fimplicem lineam re &tam decideret.
Stabilit poftca confirmátque magnum hoc parado
xon, interrogando produ &tis multis difficultatibus,
quas rernoverc Copernicijſe& atoribus eſt impoſfi 1

bile. Sunt autem, fi re & è niemini, ha.

SALV . Utere, qualo Simplici, remiſlioré gra
du , nec me tot una novitatibus involve , quipa.
rum valco memoriâ, & proinde neceffe habeo pro
gredi lentius. Et quia recordor,prideminftituiſſe me
ſupputare, quanto tempore hujuſmodi grave,, de
Lunæ concavo decidens,ad centra cerræ perveniret,
ac meminiffe mihi videor, non adeo longum prove
nice

1
306 SISTEMA
niffe tempus ; opportune dixeris nobis, qua regula
usus autor ille rationem subduxerit.
SIM P. Fecit id probando fuum inftitutum k
fortiori , sic ut in gratiam adverfae partis ex abun
danti ſupponeret, quod velocitas cadcntis per line
am verticalem , versus centrum terne, sit æqoalis ve
locitati motûs ejus circularis, fa sti in circulo maxi
mo concavi, ſub Orbe Lunart. Qia ex æquationc
provenirent una hora emetienda milliaria Germa
nica 12600. Hanc rem etsi vere imposlibilem , cau
telæ tamen supersiuæ gratia, & ut alteri parti largi
atur omnia, supponit ut veram, & concludtt , tem
pus casus omnino plusquam sex dierum cssc fu
turum ,
SALV . Hæccine methodus ipsius est ? & bac
demonstratione probat, plusquam sex dierum spa
tio casiim ilium absolvendum 1
S AGR . Videtur ille mihi nimium sere modestè
geflifle. Cum enim cjus in arbitrio positum esset,
ut ejusmodi cadenti quamlibebat velocitatcm attri
bueret, & per consequent, vel femeftre , imo scxen
nium ipſum designaret , illc sex tautummodo die.
bus contentus suit. Sed quæso te, Satviate, gustum
aliquanto mihi reficc, comniemorando,qua rations
sopputatio, quam aliquando tc prædicas infliiuisse,
processerit. Habeo namque perfuafum , nisi quæsi
tum illud operationem ingeniofam requiret , nun
quam eb te mentis agitationem applicaturum
fuisse.
SALV . Non satis eft, Sagrede, ut conclusio sit
nobilis & magnifica : fed illud interest, an eam tra
& cs nobiliter. Et quis nescit, in rcsecandis anima
Jis alicu jus membiis pofle fexcenta providæ sipien
tislimæque naturæ miracula detegi ? & tamen pro
uno
 COSMICV M. 307
Uno quodscindit Anatomicus, laniusaliquis, vel alia
miile trusta prosecat. Ambigo vero,num vestro satis
fa & urus desidcrio jlanii sompta persona, an Anatomi
ci,debeam in scenam prodire . Ihut sir,exemplo illius
auiori? a Simplicio laudari fa & us aninioiior ,moduni
ilium , qucm observabam , simeminero, vobis cxpo
ncre non verebor. Ante verò quàin opcri manum
admoveam , non possum non movere, valde me du- (
bitarc, bonæie fide Simplicius modum retulerit, quo
usi» autor sous invenerit bombardæ globum lapſu
suo a concavo Lunæ usque ad centrum terr* , plus
sex diebus esse consumpturum . Nam si globi velo
citatem in dcscenso , æqualem velocitati concavi supa
posuisset,uteum supponerc Simplicius ait, cognitio .
ne vel primorum acfimplicisfimorum clcmentorum
Geometriæ sc plane destitutum ostendcret, imo mi..
ror , Simplicium ipſum , soppositionem quam ait
admittendo,immenſam absorditatem , quæ later in
câ, non animadvertere.
SIM?. Fieri sane queat, ut erraverim in ilia
referenda : fed certe fallaciam in ea nullam video .
SALV . Forte,quze'retulisti , male sum assecu
cutus. Ndnne dicis, autorem ilium facere veloci
tatem motûs globi decidentis æqoalem velocitati,
quam obtineret, si in concavo Lunæ positusuna cir:
cumvolveretur : & hac quidem velocitate deferri
eundem ad centrum sex diebus?
SIMP . Ita mihi soripfisse videtur. Immensus
SALV. Et nonne vides adco pudendum erro- error in ar*
rcm ? Profe fto tu diſimulas. Non potes enim ig- gumento - *
norare, scmidianyetrum circuli minus quam sex - Sumpto å
tam circumferentiæ partem implere ; & quod fez slobo.com
dente de
quitur tempus lllud , quo mpbile semid!ametrum concavo
emetitur, minus esse sextl parte temporis, quo idem Luna,
mobile
 STSTEMA
3e8
niobile part motum veiocitate , circumscrentiam
emetiretur : & proinde globum eadem ,quain con
cavo sublunari movebatur, vclocitate dcscendentem ,
citiùs quatuor horis perventurum esse ad centrum,
poiito, quod in concavo Lunx revolutionem unam
24.horis absolvat : id quod supponere necesse habet,
.
6 semper eidem verticali velit iuhærcre.
SJMP. Exađènunc errorem intelligo ; quem
tamen ei prater meritan impingere nolim : credo
potins à me in ipsius argumento referendo fuisse pec
eatuni. Me aliorum etiam errorum arceftamus
inimerentem , optarim ad manum sit liber ejus, gra
tum habiturus, ii quis ipfum iverit allatum .
S AGR. Non deeritminister, qui ocyus eat:
idque fiat abfque perditione temporis , interea Sal
viatosupputationem suam nobisgratificante.
SIMP. Ear igitur : invchiet ilium apertum in
meo (camno una cam altero illo , qui & ipse contra
Copernicum argamentatur.
S AGR. Curabimus ilium etiam adferri , quo
totius agamus. Interea temporis rationem subdu
cet Salviacus.Ablegavi miniftrum . 3
Computatio SALV . Ante omnia alia considerandum est,
temporis, motum gravium defeendentium non esse unifor
quod eonſu - mem : sed ut primum ilia quietem deserunt, conti
mit lapsus nu£ yelocitatis incrementa sumunt. Qocm effe
globi bom . &um omnes alii cognoverunt observaruntque, pra
eetneavo
concavo ter illum recenpemquem diximus autorem : quia
Liw* usquenulla fa& a mentionc accelerationis , motum sacit
*d centrum æquabilem . Vcrùm hxc jgeneralis cognitio nulli
terfa , sciatur secundum quam propor
u(ui est, nisi una ,
tionem illud velocitatis incrementum fiat. Quz
quidemconclusio ad hæcusque nostra tempora suit
ab omnibus ignorata philofophis, ac primnm in
a vent
 COSMICVM . 13
venta demonstrataq; ab Acadcmico , communi no
stro atnico , quiinquibusdam suis seriptis nondum
juris publici fa & is , fed mihi aliisque amicis benc
volentiæ cause oftensis, dcmonstrat , accelera^onem
motus re&i gravium fieri secundum numeros impa- Acceleratio
res ab imitate, hoc est, signatis quibuscunq; & quan- mot*s natu
tiscunque placuerit temporibusæqualibus, si in pri- vium fit jea
mo temporc mobile quietem relinquens transierit cundum nuce
tale spatium , exempli causa unius ulnæ, in ſecundo meros ima
tempore tranlibit tres ulnas, in tertio quin^ue, in pares, inci.
quarto scptem , & ita conscquenter, secundum nu - pi*'^1 *6
meros impares fuccedentcs, quod in universum unitate*
'idem est acli dicamjs, quod spatia transmissa a ma
bili quietem relinquente, habeant int?r sese propor
tionem duplicatam illius quam habent tempora,
quibus ista spatia dimenli sumus: vel si mavis, quod
Spatia
s patia transmissa, lint inter se, ficuti quadrata tem -tranſmiſta
porum . ica trav
SAGR. Res auditu mira ! & hujus ais de àdattt^ funt
monstrationem , haberi Mathematicam ? ut quadrata.
SALV . Puriſfime Mathematicam , non hujus temporum .
moddj fed & plurium aliarum pulcherrimarum pas
sionum , ad motus naturales , ipsaque projc t a per- Inteira &
tinentium , quæ omnes invents sunt atq; demon - demici fcie
Atrate ab amico nostro. Easdcm & vidi ego , & entia cmta
omnes ingenti cum voluptate , nec admiratione mi-motum lo.
nori perdidici , cum viderem excitatam cssc novam calem .
ex integro cognitionem de tali materia , qua de
plaustra voluminum extant ; nec tamen vel unica
ex infinitis admirandis conclusionibus , quæ isthic
continentur , ullo hominum ante nostrum amicum
observata vel intelle cts suit.
SAGR. Tu movifti mihi salivam , ut omifliO
continuandi cœpti discursus noftri defiderio,tantùm
aliquam
310 SISTEMA
aliquam illarum quas innuis demonstrationum au.
dire discupiam . Itaquc me vel in prafenti redde
voci compotem : vel saltem sac (idem , te peculiar!
mccun co'ioquio rcm expcditurum > idque præsentc
Simplicio, si forsan & ipse cognoscendi paffiones &
accidentta primarii effe& ûs Naturæ desidcrio te
neatur.
SIM P. Noli dubitare , mihi non minus hæc
auditu pergrata fore. Qaanquam , quod pertinet ad
philosophum naturalcm , non credo neceflarium , ad
certasquafdam minutias particularitatéfque descen
dere, cum sufficiat gcneralis cognitio motus , ejusq:
distin ftionis in naturalcm & violentum , quabilem
& acceleratum , aliarumq; similium. Nam nig satis
hoc esset, non crediderim , Aristotclem omiffurum
fuissc docere nos , quicquid hac in parte deside
raretur.
SALV . Fortaflc. Scd nc tempus perdamusin
ea rc de qua separatim tibi diem dimidium , fro lu
bitu me tributurum promicto : quod ipsum alias
quoque promisissc memini; .Et ut revertamur ad
inchoatum nostrum calculum temporis , quo
grave decidens e concavo Lunæ perveniret ad cen
trum terræ , non arbitratu fortuito , fed argumen
tosi methodo progressuri, primo dabimus operam ,
mut experimento aliquo sæpius iterato certiorcs red
damur, quanto tempore globus v. g. ferreus, adtcr
ram veniat ex altitudine cubitorum centum .
SAG R. Sumamus igitur globum determinate
pondcris, & quidem ilium ipsum , cujus ex Luna de
scensum tempore metiri placet.
SAL . Id vero nihil interest. Nam glo
bi qui unam , qui decem , qui centum , iino
qui millc libras pendunt , eosdem illos cenrum 1
eubitos, 1
 COSMICUM .
311
cubitof, eodem omnes cempore meticntur.
SIMP. Id vero non credo ego , mujco minus
Ariftotcles, qui scribit , vclocitates gravium descen
denrium habere inter sc eandem proportioner ,
quam gravitates ipsorum .
SALV . Si pro vera , Simpiici,hancassertionsm Error Ari.
ample& eris, credas etiam oportet, ex duobus globis fat*lis ef
eadem conttantibus materia, librali uno, altero cen firmantis ,
tum librarum , eodem temporis momento, ex ioo. gravid u
dentia mos
cubitoium' altitudine cadentibas , quod major per- veri fecua .
veniat ad terram priusquam minor unico cubito de- dum pro
ſcenderit. Jam vide num hoc tibi persuadere que- por'ienem.
as, aut imaginari, majorem globum terram attin- tfTM'"****
gere, d<m minor necdnm unico brachio à fummi,ipforum
tate Surris abierat.
SAGR. Propositionem hanc esse falsam , haud
quaquarn dubito : nee tamen interim benc capio,
qnomodo tua possit undiquaq; vera censeri, Nihi
lominns illam credo, cum tu tam confidenter assc
vercs : quod te non fa& nrum scio,niii certa experi
entia, firmique demonstrations nitercris.
SALV. Nitor atráwe, & copiam cjus tibifa
ciam , cum hanc d: motu materiam separatim tra
& abimus. interim ut præcidatur occalio , colloquit
filum amplius interrumpendi, ponamus , calculo
noitro subjiciendum globum ferreum centum libra
rum , qui , qaod experientia srpe repetita docuit,
centumcubitorum altitudinem , quinq; secundis ho
ræ minutis emstitur. Cumqnc , ut jam indicavi,
spatia a cadente transmissa crescant in duplicata pro
portionc, hoc est , secundum quadratatemporum,
tempus antem unius minuti primi duodecuplum rit
ad tempus quinq; secundorum ; si jam multiplice
mus centum cubitos per quadratum radicis 12. hoc
eſt,
 SISTEMA
312
eft per 144. habebimus 14400. qui erit numerus couco
bitorum , quos idem mobile nno primo horæ mina." :
to tranſbit. Et secundum eandem regulam , enme
hora constet 6o- minutis multiplicando 14400. nu
merum cubitorum uno minuto tranfmissornm , per
quadratum radicis 60. hoc est per 5600.provenia
indc 51840000. qui eſ numerus cubitorum unS
hora emetiendorum , quæ ſunt milliaria 17280.
Qaod si placeat explorare spatium qnatuor hotis
emetiendum , multiplicabimus i}280.pcr 16. (quod
eft quadratum radicis 4. ) indeq; provenientmilli
aria 276480. qui numerus multo major est distantià
a concavo Lunari usque ad centrum terræ, quæ di
ftantia eft milliarium 196000. si distantiam conca.
vi 56. femidiametris terrestribus metiamur, nt facit
autor ille recens ; scmidiametrum vero terrestrem
3500. milliaribus ; quorum unumquodqae sitcu
bitorum 300O. cujuſmodi snnt ltalica noltra mil
liaria ,
Vides ergo; Simplici, ſpatium illud a concavo Lu
næ u(q; ad centrum terræ, quod Logista tuas non
nifi plusquam sex dierum itincre permeari possesta
tuit, fi potius experientiæ snbfidio quam per digitos
computemus,mnlco minus horis quatuor transiri: &
quidem exa&a coniputatione transitur horis 3 mi
nutis primis 22. c 4. secundis.
SAGR. Queſo te, mi Dominc, noli me hoc ex
a&o calculo detraudare , rem namq; pulcherrimam
essc oportet.
SALV . Talis est prose & ò. Cum igitur, ut
dixi, per accuratum experimentum observaveri.
mns , ejusmodi mobile transmittrre cadendo ceo
tum cubitorum altitudinem quinque secundis hora
scrupulis j ita ratiociocinabimur ; si 100. cubiti
trajici
 COSMICVM . 313
trajiciuntur 5. ſecundis : ergo cubiti 588000000.
(tot cnim cubitos conftituunt 56. diametri terre
stres) quor ſecundis tranſmittentur? Regula talem
hîc operationem defiderat, ut multiplicetur tertius
) numerus per quadratom ſecundi: unde proveni- :
unt 14700000000. qui numerus dividenduseft per
primum , hoc eſt,per 100. & radix quadrata quo
tientis, quæ eft 1 2124. eſt ipſe ille numerus qui quæ
rebatur, nimirum 12124. minuta ſecunda höræ ,quæ
ſunt horæ 3. minuta prima 22. & 4. ſecunda.
SAGR . Vidi operationem , cujus rationem
tanien prorſus non intelligo , nec ſciſcitandi nunc
tcmpus effe puto . 1

SALY. Imo nec rogatus eam indicabo tibi :

fat facilis enim eft. Notemus tres illos numeros, ut
A. primum , B. ſecundum , C. tertium deſignet. A.C.
fant numeri ſpatiorum , B. eſt numerus tempo
ris : quæritur quarcus , & ipſe temporis Et quia
novimus , quod , quam proportionem habet ſpa
tium A. ad ſpatium C. A. B. C.
talem etiam habere de
100. - 5.---588000000 .
beat quadratum tem 25 .
poris B.ad quadratum
quælīti temporis ; ita 1 14700000000 .
que per regulam aure 22 35956
am multiplicabitur na 10
merus .C. per quadra 241
tum numeri B. & fa &tus 6012124
dividetur, per nume. 2422 202
rum A. Quotiens erit, 1
24240
quæſti numeri qua
dratus , cujus radix quadrata eft ipfe numerus quæ
fitus. Vides , quàm hoc intelle & u facile fit.
Y SAGR .
 314 SISTEMA
SAGR . Talia ſunt omnia vera , cam inventa
jam ſunt :ast eadem invenire, hoc opus , hie labor
est. Intelligo rectissime, tibique gratias ago. Si
quid præterea curiosum & ingeniosum in hac ma
c'ria,tibi ſuppetit, fac,quæfo , ſciam . Si namque li
bere loqucndum , dicam bona cum venia Simplicii,
tuise dissertationibus aliquid novipulchriq;mesemn
per haurirc; cum e philosophis ipsius, haud sciam an
hucuTque quicquam j quod magni sit momenti,di
dicerim .
SALV Plurima sane demotibus istis localibus
dicenda reflarent : fed ea prout conventum inter
nos est, alicui sessions peculiari rcservabimus. Nunc
dicam aliquid autorem a Simplicio laudatum atti
nens, qui sibi videtur extitisse liberalissimus in par
tem alterlm , dum ultro conccssit , ilium bombar
ds globum , suo lapsu e concavo Lunæ tenere pos
se velocitatem æquaJem ci velocitati qua in gyrum
agitaretur, si supra manisset , conversionémque
diurnam subiisset. Ego vero ipsi«confirmo,globum
Mobile cà • ilium e concavo Lunæ ad centrum usque cadentem,
dens fi mo acquiſiturum esse gradum velocitatis multo plus
viretur cum quam daplum ad velocitatem quam motus diurnus
gradu velo-.concavi Lunaris obtinet, atque hoc per verissimas,
cheatis ac- non autem arbitrarias hypotheſis ostendam . No
quisitoyper veris erg0j qUOj grave cadendo, semperqus novam
tantundem velocitatcm acquirendo , secundum proportioned
temporis
un frmi )am di& am , in quoeunquelocolineæsuimotus in
born tran . veniatur , habeat in fe talem gradum velocitatis,ur,
firet fpati- sieum uniformiter retinendo , nee amplius acce
um
ejus duplum
quod lerando , moveri pergeret , per tahtundem tem
accelerato poris , quantum præcedente casu consumpscrat,
motu tran tranſiturum sit spatium duplum ad id, quod in linea
sienat, pracedentis motus deorsum transierat. Ne deſit
cxemplum
1
 !
COSMICV M. 315
exemplum: si globus ifte ſuo Iapſu e concavo Lunæ
ad centrum consumpsit horas 3, minuta prima 22.
& 4. fecunda, aio, quod centrum attingens constitu
1
atur iu eo vel citatis gradu, ut, si cum ca, sine incre
mento ultcriorc, motum suum continuaret unisor
mitcr , aliis horis 3.min. primis 22. & i. fecundis
transiturus sit duplnm spatii , quanta scilicet est in
tegra diameter Orbis Lunaris : & cum 4 concavo
Lunæ ad centrum sint milliaria 196000. quæ transit
globus horis 3. min.primis 22. & 4. ſecundis ( ftante
eo,qood di& um eft ) globus continuando motum
suum ea velocitate, quam , cùm centrum attingerer,
invenitur habuifle,transiret aliis horis 3. min.primis
22.& 4. ſecundis, spatium duplum prioris, hoc est,
milliaria 392000. Sed idem globus, G Lunæ conca
vo hæreret,quod[ 2320oo.milliaria habet in ambitu ,
fiq, cum eo circumageretur motu diurno,eodem illo
tempore,ſcilicet horis3.min.primis 22.& ^.ſecundis,
conficeret milliaria 172880. qnæ mult6 sunt minus
medietate milliarium 392000. Vides ergo, motum
in concavo Lunæ non esle qualem dicit autor ille
reccnsjhoe est,ea veIocitate,quam sit impossibile par
ticipari cum globo cadente,&c.
S AGR Discursus xuus optime procederet, &
1
omnino satisfaceret , si modo hoc mihi demonstra
tum efTet, mobile conse cturum esse duplum jam ante
)
confe& i spatium , si per tempus priori descensul
1 quale cadendo , motum suum continuaret unifor
miter cum maximo gradu velocitatis in præcedentc
descenſu acquisitæ. Qaam propositionem alio quo
quetempore supposuisti pro vera , fed non demon
Atrasti.
S AL y.Hæc eft earum una , quæ demon
ftravft amicus nostcr : & videbis eam suo tempore.
Y 2 Interca
 T EMA
316 I SIS
Interea quibusdam conje& uris non quidem docebo
te remnbvam , fed abducam certe a quadam opinio
ne contraria, tibique monlirabo, ita forfan csse pof.
ſe. Si pila plumbea , longo subtilique silo dctra
bq suspenditur,ac e perpendiculoemota 3Vibcrtati po
ftea relinqnatur;an non observasti , quod ea decli
nando a perpendiculo , in alteram partem aliquan
tulo minus quam in alteram ultro moveatur ?
Motus peno SAGR : Observavi hoc optime,vidique, (ma
dulorum
gravium ,
xime sipila sat gravis cfiet ) adeo parvum efle diseri
remot is im men evagationum illarum ,utnonnunquam credide
pedimedtis vim , araim ascendencem æqualem efle descendenti,
effetperpe. & proinde dubitaverim , an tales tibraiioncs pollint
Tuus. efle perpetaæ : & credo fane porfe, î removeri pos
set impedimentuin aeris , qui dim penetrationi sox
reiistat , rei pendulæ motum remoratur nonnihil &
impsdit; quod tamen impedimentum satis exiguum
efle , argumtnto est ingens numtrus vibrationum ,
quæ fiunt antequam mobile omnino quiescat.
1
SALV. Non eflet , Sagrede mi , perpetuus
ille motus, etiamsi prorsus amoveretar impedi
nientum aeris : nam aliud quid magis reconditum.
hie latet.
SAGR . Eequid est illud ? mihi non succurrit
SALV- Audies cum voluptate : fed postea di
cam: pergamus interim . Observationem illam de
pendulo , in hunc finem tibi proposui , ut intelli
gas , quod impetus acquisicus in arcu descenden
te , ubi motus elt naturalis , per se potens sit ad
eandem pilam , per tantundem spatii , motu vio
Icnto , in arcu simili aseendente impellendamı , talis
inquam sit per fe, remotis omnibus impedimentis ex
tcrnis.Credo quoque,fine dubitatione intelligi,quod
quemadınodum in arcu deſcendente,continuè creſcit
velocita
 COSMICVM . 317
Velocitas uſque ad ipfimom perpendicoli pun & um ; terrenks
Si Globus
ita ctiam ab eodem pun &to per alteram arcum
aſcendente continuè diminuatur ad extremum ofq;perterebra
tus esset,
pun &tum altiffimum , & quidem diminuatur eadem grave dea
proportione, qua initiò creſcebat , fic ut gradus ve- fcendens
) locitatum in punctis æqualiter diftantibusab infimo per illud
foramen ,
puncto, inter ſe fint æquales. ultra cene
Atq; hinc, (decenti moderations disputando )trumprove
creditu iacile reddimihi videtur,si Globus Terrcstris heretur per
percentru perforatus elsefj quod globus bombardi tantundem
cus per illud foramen defeendens, acquisiturusSpatium
effet ad centrum usque tantum velocitatis impetum , aicendendot
qui cum traje cto centro , per tantundem fpatii per quan.
ſursum impellcret , quantum erat antea spatium de- defeende.
ſcensûj, ita quidem ut velocitas ultra centrum con- rat.
tinue minueretur iis decrementi gradibus , qui ac
quilitis in descenfu gradibus incrementi ex æquo
rcfpondeant. Und; crediderim , tempus quod hoc
fecundo motú afeendente conſumeretur , rempori
descen: ûs æquale futurum . Jam si motus successi
ve ad totalem extin cYionem usque minu«ndo sum
mum gradum velocitatis , quem habuit in centco,
rem mobilem tanto tempore, per tantum rbatii de
ducit,qoantum eadem pari tempore consecerat cum
incremento vcloeitatis a totali privation^ ipsius us
que ad summum ilium gradum; omnino rationi con
gruum videiur, si moveretur ilia semper cum suni
I
mo gradu velocitatis , emensqram esse per tantun
dem tmporis utrumque spatium illud. Nam si men
te velocitates ifias dividamas in gradus crescen
tes & decrescentes , quales sent, v.g. numeri isti,
quorum priores crescunt usque fed 10. reliqui ad 1.
decrescent ; apparebit , quod & illi qui tempus
defeensus , & iiti qui tempus ascensûs designant,
Y 3 imu !
318 MA
SYSTE
fimu! omnes aggregate, tantundem constituant, i.
quantum redigcrecur , si alterutra partium ilia- 2.
rum tota maximis gradibus constitisset. Pro'm- 3 .
de totum illud spatiu transmissum cum omnibus 4 .
velocitatu gradibus & crescentibus, & decrescen - |
tibus, (idipfum autem Integra diameter est) offe 6
dcbet æquale {patio tranfmisso a velocitatibus 7
maximis , quæ in numero font medictas aggrega- 8.
ti crescntium & dccrescentium , Agnosco , men- 9.
tem meam obscure rre satis explicuisse : utinam 10.
clarius possem ? 10.
SAGR. Optime mihi videor intellexiste ,9.
atquc etiam paucis verbis oftcndere posse quod 8.
Intellexcrim . Hoc nimirum Jdicere voluisti, cum 7
motus incipiat a quiete, progressuque magis ac 6.
magis incitetur æqualibus vclocitatis incrementis, 5.
cujusmodi font ilia consequent'm numerorur run- 4.
cipiendo ab imitate, imb acyphra statum quietis 3.
repræſentante9eosdemq^ i consequenter quotquot 2.
placuerit, ita disponendo, at minimus gradus sit
cyphra,& maximuus v.g.5 omnes isti velocitatum
gradus quibusmobile suit agitatum , faciunt sum
mam 15. Sed si mobile moveretur tot numero o.
gradibus, quot isti font , & unusquisque essetæ-1,
qualis maximo, qui est 5, tune aggregatum om- 2.
nium istarum velocitatum esset dnplum priorum . 3.
hoc est 30. Ergo si mobile per tantundem tem- 4.
paris, fed æquabili velocitate, qualis est ilia sum- 5.
mi gradu5 5. moveretur, tune tranſmitteret spati
um duplum ejus quod tranfmiserat tempore acce
lerato , & inchoato a statu quietis.
SALV. Tu pro celerrima fubtiliffimáque tua
comprehendendi facultate , me multo clarius om
nia dilucidasti, & una monuiti de re quapiam insnper
adjun
 COSMIGUM. 379
adjungenda. Cum enim in accelerato motu conti
nue fiat augmentum ; gradus illi velocitatis semper
crescentis aliquo determinato numcro non potfunt
exprimi. Cum enim de momento in momentum
mutentur , infiniti semper Cjnr. Proinde mentem
nostram descripta signra re ftius explicaverimus.
. Efto itaquc triangulum ABC. Sumantur io latere
AC- quotlibet partes æquales , AD. DE. EF .
FG. ducantur e pun ctis
D.E.F.G. Iineæ re & x ,pa - M
rallelæ bafi BC . Imagine A
mur,partcs fignatas in li
nea A.C. else tempora 2 D
qualia: parail das autem
pun & is D.E.F.G. edu&as E
repræsentare nobis gradus
velocitatum acocleratarú ,
& æqualiter crcsccntium K F
temporibus æqualibus:de%
nique pun & um A.csse fta - G
tum quieiis , ex quo mo
bile discedens acquiſierit
v.g. in temporc AD. gra - B С
dum velocitatisDH . in se
quenti verb tempore velocitas supra gradum DH.
creverit usq; ad gradum EL. & consequenter incre. Acceleratio
ſcente velocitate succedentibus temporibus,proin- stavium
crementis linearum FK.GM.& c.Sed cum acceleratio deſcenden
continue fiat e momento in momentum, non autem tium creſcit
intercisc e parte una temporis in aliam : posito ter- de momen
mino A.ceu minimo momento vtlocitati?,hoc eft, toinmo
9 Hatu quietis, & primo quasi instante subscquentis mentum .
temporis AD .manifestum est,qu6d ante gradumve
locitatis DH.acquisitum temporc AD.tranſmiffi fue
YA rint
320 SISTEMA
rint alii infinitt gradus (ubinde minores, acquisiti
per infinite Ilia irftantia , quæ sunt in tempore DA.
respondentia infinitis pun ctis quæ sent in linca DA.
Ad rcpræsentandam igitur infinitatem gradayon vt
locitatis, qui præccdunt gradum OH . intclligere
oportct infinitas lineas fubinde minores mino 6 que,
quz du ctæ intelliguntur ex infinitis pun c tis lineæ
DA . parallelæ ipsi DH. quam linearum infinita
tem denique repræsentat superficies trianguli AHD .
A^que sic intelligemus,quodcunque spatium \ mo
bili transmisfumeo motu , qui fa & o a quiete inttio
uniformiter acceleratur, consummatum fuifle, & u.
ſum csse infinitis gradibus velocitatú crefeentium , se
cundü infinitas lineas, qnæ incipiSdo àpun c t A.duct*
intelliguntur parallelæ ipsilinex HD. & lineis IE. KF.
LG.BC. quantum -tande -cunq; continueturmotus.<
Nunc absolvamus integrum parallelogrammum
AMBC . & prolongemus usque ad latus ejus BM .
non modo parallelas in triangulo signatas fed etiam
infinitatem illarum , quæ produ ctæ intelliguntur
ab omnibus pun ctis lateris AC. & queniadmo
dum BC. erat maxima infinitarum trianguli , re
præsentans nobis inaximum gradum velocitatis a
mobili acquiiitæ in motu accelerate , totaq; su
perficies ipfius trianguli erat quasi congeries ac sum
ma totius velocitutis, qua tale spatium consecit in
tempore AC. ita quoq; parallelogrammum conge
ries est, & aggregatum totidem graduum veloci
tatis , quorum tamen unufquifq; æqoalis est ma 1
ximo BC. Qaæ velocitatum congeries dupla est
ad congeriem velocitatum crefeentium in trian
gulo : quomodo ipsum quoq; parallelogrammuin
duplom estad triangulum. Proinde G mobile deci
dens.secundum gradas velocitatis acceleratæ , qua!es
Cuat
 COSMICVM . 321
nt in triangulo ABC. ccrtum spatium in tempore
erto' transmiftt; rationi congrnum est & prpbabi
e , guod secundum velocitates uniform - s & paralle
ogrammo respondentes idem si moveatur , rranfitu
um fic xquabili motu eodemque temporc spariom
duplum ad prius illud , quod accelerato motu trans
mittebatnr.
SAGR. Est mihi per omnia satissa& um . Quod
si cu discursum hunc , probabilem vocas ; quales e
runt ergo necessariæ demonstrationes > Lltinam in
teta philosophia communi vel unica tar n evidens
Invcniri posset !
SIMP. In scientia Naturali , non est, ut Mathe
maticam requiramus evidentiam exquisitam .
SAGR. Sed hæc de motu nonne quæstio Na
turalis est ? & tamen ejus nee vel minimum accidens
ab Aristotele demonstratum invenio . Sed ne collo
quium nostrum inter-\impamus ulterius : qufh tu,
Salviate,noii deefle promiffis, & me doce, quam pu
tes esse canfam s præter resistentiam medii obnitentis
apertioni suæ, ut respendula denique conquiefcar.
SALV . Die mihi : duorum è distantiis inr
qualibus pendentium id ,quodlongiori filo ſuſpen
sum est, nonne vibrationes rarioresedit ?
SAG R. Ita , si nimirum æqualibus utrumquc
distantiis a perpendiculo removeatur.
SALV. id vero nihil interest, plusne removea- Vendtns i
tor, an minus. Idqm enim pendulum semper æquali funiculo
longiore,
tempore suas reciorecationes edit , live ille fing vibrationes
longitiimæ , live brevillimæ : hoc elt, leu longil1ime, rar/orf/
feu minus longe pendulum a perpendiculo removea- edit quam
tur; & quamvis non omnino iint a quales : tamen' breviorc.
insensibiliter , cxpcrieniia trste , differunt. Et ut
ma^ime dirFcrrent,id cause noilræ prodessec potius,
quàm
 322 SISTEMA
Ejuſdem quam obessct. Notemus enim perpendicnlum AB.
pendHli vi. & Cx pup&o A. de funiculo AC . suspendatur pon
brationes , dus C- & rursos a
few magna, liud , fed in eadem li A
ſeu parve,
fiunteâo' Bea , > aius altquan
dem fre- to ,quod sit E. Funi
quentia. culus AC, dimavea
cur e perpendiculo ,
deindeque pondera
C. E. libertati fuæ
permissa movebuntur
pcr arcos CBD.EGF.
& pondas. E. quippe FIG
pendens a minori di E
ftancia , atqae ctiam
( uti dixisti ) minus
remotum a perpen
diculo , & citius re
currere , & vibratio D с

nes frequentiores fa B
cerc cupit 3quam pon
dus. C. impedietur ut non toties ad terminun D.
transcurrere poflit , quoties id faccret , si libere
pendéret : arque ita pondere E. continuum impe
dimentum adserente , tandem ad qoietem reduce
Caufa quetur" Janiidem tunicU^us ( fublatis indeponderibus)
impedit, compositum quid est e multis pendulis gravibus 3

idque quietihoc eft, unaquæque pars ejus est ejuſmodi pendu

rtstituit. lum propius propiutque adfixuni pun&o A. & pro
inde dispositum ad iaciendas vibrationes suasmagis
magisque frequences: & quod sequitur , est habile
ad continuum impedimentum prabendum ponderi
C. Cujus rei signQm hoc est , quod funiculus AC.
cbservantibus non in re&um apparebit extensnsjscd
in
 COSMICVM. 323
in arcum sinuatus. Quod si loco funiculi, catcnam Funiculus
fu mamus, idipsum haud pjullo manifestius conspi- aut
cui catena,
pendue
ciemus , maximc si pondus C. a pcrpcndiculo AB. lum an
removcatur aliquanto Iongius . Cum enim catena nexum ,eo
composita sit e maltis particulis solutilibus, quarum yibrante
unaqur que fat gravis est ; apparebit , arcus AEC . intorquetur
AFP, essc notabiliter incurvatos. Hac ergo de cau in arcum ,
non in di .
la j quia parses catenæ , quo magis vicin.x sunt pun- rect$m exs
& o A , tanto frequentiores vibrationes suas edere tenditur.
moliuntur , sis, ut non permittantur inferiores, quo
ties natura (blcrent, prætercurrere ac rccurrere.Un
dc continue detrahendo de vibrationibus ponderis
C. id denique conquiesccre saciunt, quantumvis im
pedimentum aeris nullum cxisteret.
SAGR . In ipso temporis articulo sunt allati
libri. Accipe Simplici , i investiga locum de quo
dubitatur.
SIM P., Ecce tibi eum hie , ubi incipit argu
mentari contra motum diurnum terræ , cum prius
annuum resutasset. Motus terre annuus ajferere Co
fernicanos cogit converfionem ejusdem quoiidianxm :
alias idem \errx hemispbœrium continenter ad Solem
ejset conversum , obumbrato semper averſ. Atque ita
medietas terræ nunquam esset visura Solem.
SALV. Apparet ex isto primo statim ingresiu y
hominem ilium Copernici positionem animo nop
refte concepisse. Si enim observasset , ab ipso Glo
bi terrestris axem perpetuo libi ipli parallelum con
ftitll ; non dixisset a medietatc terræ nunquam vi
sum iri Solem : fed annum unico die naturali fuifle
constiturum » uc scilicet per omnem terram senos
menses dies, totidemque nox occuparetj ut jam sub
Polo habitantibus accidit. Sed hoc ipfi condonemus,
& ad cetera veniamus.
SIMP,
 324 SISTEMA
SIMP. Sequicur. Hanc autem gyrationem Tera
rx impofibilem ejfe , fie demonftramus. Quæ ſubjun
guntur j declaratio funs sequentis figura , qua de
pinguntur multa gravia descendentia, & levia afeen
dentia, aeremque permeanresayes, &c.
S^GB.Oitendc3us:so,Vah quam pulchræ nguræ,
quæ aves, quæ pile, & quæ bellæ res aliæ sunt istæ ?
SIM P. Ifte pilæ font è concavo Luna delapsæ.
SAGR. Hoc vero quid est rei ?
SIMP. Cochlea est,ex eo genere quod hîc Ve.
netiis buovoli vocant . Nam & hæcè concavo Lunz
demigravit.
SAGR . Sic sic. Hoc ipsum scilicet est , quod
Lunæ tanta vis & efjicacia in hosce piscesostreaceos,
* pesci ar quos * armat"s appellare solcmus ,attribuitur.
mai , SIMP. Hie deindc ille est quo de dixi calculus
itineris in uno die naturali , una hora , uno minuto
primo , & uno secundo , quod cohficeret punftum
terræ subje ctum Æquinoctiali, atque etiam paral
lelo 48. graduum . Inde sequitur ille locus , quem
dubitavi rectene memoraverim . Ergo legamus il
ium. Hit pofitif 3 necejfe ejt , terra circular her motat
omnia ex aere eidem , & c. Quod fi bafce pilas £quak>s
fonamus pondere, mdgritudine, gravitate, & in con
cavo Sphere Lunaris pofitus libero defeensui permit
.
tamus , fi motum deersum aquemw celeritate motui
circum (quod tamen [ecus eft , cum Vila A. &c.) ela
lenfur minimum ( ut multum cedamus adversariis)
dies sex : quo iempore ſexiescirca terram, & c,
SALV. Tu vero nimis bona fide retulifi hon
minis iliius instantiam . Hinc ergo , Simplici > disces,
quànı oporteat effc circumspectos, qui volunc aliis
ca persuadere , quæ nee ipsunet forte credunt.
Nam non posse fieri videtur , quin animadverterit
autor
 COSMICO M. 325
1
jutor il!e, talem a se fingi circulnm , cujus diameter
(hxc apud Mathemaiico? minus quam tertiam cir*
cumferentiæ partem constituit ) plusquam duodecu
plo fit major circumserentia Qui error multo plus
quam 36.csse ponit id, quod uno minus est.
SÁGR . Forsan iilæ Mathematics proportio
nes , quæ veræ font in abstra c t , poftea in concreto
applicatæ circulis physicis & tlementaribus non exa
muffim ita respondent. Quamquam Doliarios existi
mo , dt fundo dolii semidiametrum investigaturos
hac uli regula in abstra cto Matheniaticorum , utut
ejuſmodi fundum res (it satis materialis & concreta.
Excusit ergo Simplicius autoren, ilium , ac dicat, an
Phyſika tantopere differre posse videatur a Mathe
matica .
SIMP . Effugium hoc , ob nimiam discrepan
liam , nod videtur habere posse locum : nec ſcio,
quid hie dicam aliud , nisi quod quandoqve bonus
dormitet Homerus. Sed posito, Sagrcdi calculum esse
veriorem , nee tempus descensus globi tres horas ex
cedere nihilo tamen minus res mira videtur , glo
bum tanto concavi Lunaris intcrvallo delapsum ,ha
berc naturalem instin ctum ut semper se supr* idem
terræ punstum teneat , cui in exordio descent û im
minebat, ac non potius intervallo Iongissimo a tergo
relinquatuf.
pAhV . Effc & us hic feu mirabilis. sit , feu non
mirabilis , certe naturalis est & ordinarius , prout
sunt res præcedentes, Nam si globus ( per hypothe
fin autotis) dum in erncavo Lnnæ morabatur , ob
! tinuit motum circularcm 24. horarum , unà cum
terra cetcrisque sob concavo illo comprehensis 5 ca
deni ilia virtus,quæ ipsum convolvebat ante descen
sum , perget etiam in ipso descensu convolucre. Ac
tantum
326 SISTEMA
• tantum abest , ut globus terræ motum non proſe
cutus , a tergo relinquatur, ut potius ilium ipsum
terræ motum antevcrtere debeat, c6 quod appro-,
pinquando terræ , convolutio ilia continue fiat per
circulos minores unde cum eadem quæ in concavo 1
Lunæ velocitas in globo cadente maneat, debebat.ut
dixi, terræ vertiginem anticiparc. Sed si globusin
concavo circulation: caruit, non est neceflejUt in de
scend! perpendiculariter isti pun&o terræ semper
immineat , quod in principio descensus sibi sub}e
&um habebat. Neque Copernicus , aut quifquam
asseclarum ejus, hoc dicet.
SIMP. Sed Autor faciet , ut vides , instantiam ,
interrogando , quonam a principio , internonc vel
externo , dependeat tste motus gravium leviumque
circularis .
SALV . Inhærendo problemati , de quo tra & a
tur , aio , principium illud , quod globum in con
cavo Lunari adhuc bxrentcm , volvebat in orbem,
idem quoque circulationem in e/us descensu pro
movere. Ceterum autoris arbitrio permitto , inter
num id faciat , aut externum, ut lubebit.
SIMP. Autor ptobabit,nec internum efle pof.
fc nee externum,
SALV . Ego ver6 respondebo, globom in con
cavo non suisse motum ; & solutus ero necessitate
dcclarandi,quomodo in descenso semper eidem pun
&o sit verticalis, cum ibi non sit constitutus.
SIMP.. Bene. Sed si gravia & levia non possunt
haberc principium vel internum , vel externum , ad
motum circularem ; ergo neque Globus terrestris
movebitur circulariter : atque sic habemus quod
volumus*
SALV, Non hoc dixi } terram nec internum
nec
 1

COSMICVM .
327
nee externum habere principium ad motam circu
larcm : quin potins assero , nescireme , utrum ex
his duobus habeat. Jam ignorantia mea non habet
eam vim .,ut rem ipsam collar. Scd si [ cit autor ille.
quo principio moveantur in gyrum alia mundana
corpora , quæ motui citra controversiam obnoxia
sunt ; assevero , id quod sacir moveri terram , idem
illud esse quod Martem , quod Jovcm , ipsemque, ut
ille quidem credit , Sphæram Stellatam ad motum
impellit. Quod si ille me certiorem feceritquæitto
nam
sit cause movens unius e mobilibus istis ,prom
me quoque di& urum , quid caufæ , motum terræ
cieat. vel potius , id ipsum faciam , dommodo prius
ille me docere poterit , qnæ res , terræ partes deor
(um agat .
SIMP. Causa hu/us effe& ûs est notiffima 9 nec
eſt qui nesciat, gravitatem efle..
SALV. Erras, Simplici . debebas , quod ne- Non magis?
mo nesciat , causam illam appellare Gravitatem. cognofcituri
Ego vero non interrogo te denomine , fed de essen- quid mo
tiarei : de qua essentia nihilo plus tibi constat , via deor.
quam de essentia moventis Stellas in gyrum ; ex -jum , quàm
cepto nomine, quod rei huic est impositum , & fa- quid m
miliare domesticumque factum usu frequeote , cum veat Stel
vel sexcenties illam in die videamus : rcipsa verò las ingy
non magis intclligimus , quodnam principium &rum cauſis iftis
: nec.de
quæ virtus ilia sit, quæ lapidem deorfum agit , quam aliud quic
(cimus , quæ causa lapidem a prq/icientis manu fe- quam ſci.
paratum , sursum impcllat , aut quæ Lunam in gy- mus , nisi
rum moveat, excepto, ut dixt, solo nomine, quod nomin* *
motui deorsum singulare ac proprium afllgnavimus , ipfi. impo
nobiſmet
scilicet gravitatis : cum causam circularis motuK ""'' "
gencralioribus terminis exprimamus , & appelle
mus Virtutem impressam , item Intelligentiam aut
asliflentem ,
 A
SISTEM
328
affistcntem , aut informantcm : sicut etiam infinitis
aliis motibus pro causa tribuimus Naturam ,
SIM? . Autor ille maltò minis eo,ad quod tu
responſum megasti, petere mihi videtur. Nor enim
ex tc quærebat, quodnam in specie ac nominatim sit
illud principium, quod movet gravia &Icvia in ey
rum : fed qoodcunque tandem illud sit hoc solum
qu*rit , an intrinsecum illud , an vero extrinsecum
existimes. Nam etsi, v. g. nesciam , quod reiſit gra
vitas , per quam terra descendit : scio tamen , quod
illud sit principium internum : quia si non impedia.
tury ulrro movet. E contra scio , qu6d principium
terram movens sursum ,sit externum : etsi nesciam ,
quid rei fit virtus impressa ei a projiciente.
SALV. 'Q^ot ad quæstiones divertendum es
set , G vellemas expediredifficultates omnes , qua
rum aliæ ex aliis per confequentiam deducuntur ?
Virtus,pro- Tu vocas cxternum principium , atque etiam voca
je S a gra., bis præternaturale & violentum , id quod proje & am
via in sub- grave sursum impeljit : fed idem sortasse non minus
lime tol.
lens, non
jotcroum est ac naturale , quam id , quod deorsum
minuseft movct- Vocari forte potestexternum & violentcm ,
naturalis quamdiu mobile cum projiciente conjun & um est :
ac iravj. sin separetur , quæ res externa remanet, quæ motrix
tas,ea dcor- sit sagittæ , quæ tormentarii globi t Omnino neces
fum ve fariò dicendum est , illam virtutem , quæ talia de
hens.
ducit in sublime, non minus internani esse ea per
quam deorsum moventur. ac meo quidem judicio,
motus gravium qui sursum cx impetu concipitur ,
æque naturalis est,ac motus deorsum ,a gravitate de
pendens ,
SIMP. Id vero nunqnam ego concessero. Hoc
cnim habetprincipium internum , naturale, & perpe
tuum : illud autem , externum , violentum,& foituni.
SAGR .
 COSMICUM . 329
S ÀGÁ. Si mihi ſubducis assensum tuum ,quod
principia motus gravium deorsum sursumquc pari
ter interna sine & naturalia ; quid saceres* sidicerem
tibi , utrumque numcro idem esse posse ?
SIMP. Hac dc re tu judicato.
SALV . tmo teipsom judicem constituo. Dic Principia
ergo mihi, credisne, pofle in eodem corpore natura non contraria
poffunt
li consistere principia intcrna,quæ sine inter sese con ineſe natus
traria ? raliter ei ~
SIMP. Credo,hoc absolute negandum . dem fub .
SALV i Terra , plumbs , auri , & in sumtn U9i* J
gravifsimarnm quarumque materiarum quamnam tu
putas esse natnralem intrinſecam inclinationem , hoc
eit, quem ad motnm ilia putas ab interne suo prin
cipio instigari ?
SIMP , Ad,motum versus centrum rerum gra
vium, h. d.ad centrum Univerfi & terre , quo per
venient , si non impediantur.
SAL V. Ergo, si quis orbem terræ medium per *
foraret , & in hunc putcum , bombardæ pilam con*
jiceret, ea incitata a principio naturali & intrinseco
deferretur ad centrum usque, totumquehunc mo
tum peragerSt ultro , & per prineipium intrinsecam *
Numquid eft ita ?
• SIMP . Sic mihi pcrſuaſum est.
SALV. Sed ad centrum delatam anne putas
esse perre& uram ulterius , an ifthic immediate cesla-;
turam a motu ?
SIMP. Credo , longissimo spatio continuatu.
ram effc motum .
SALV. Sed motus ille ultra centrnm, an non
fierct surſum , & ex assertione tua præternaturalis
effet ac violentus ? Quem ex quo alio principio
dependerc facies, nisi ex illo ipso, per quod pila de
2 do &ta
 33.0 SISTEMA
Mot ut nai du & a suit ad centrum , quodque tu modo vocave
turalio per ras intrinſecum ac haturalc ? Ostende tu projiciens
eritur in quoddam externnm , de novo superveniens, pilam
que furlum impcllens. Atqnc hæc quæ demotu per
vocunt pr* centrum di cta sunt, ctia hie apud nos conspiciuntur.
ternatore Nam im etus internus gravis alicujus delabentis
lem for vio- per deciivcm superticiem , si eadem superficies ex
lentum .
jmo. ſurfum refl;ctatur) flnc ulia motus interru .
ptione idem grave (urfum propellet. Pila plumbea
soniculo uspensa, & emota perpendiculc, descendit
ultro, interna inclinaiione ducence , nee ulla inter
posira quicte prætervehitur infimum pun&um% &
nullo superveniente alio motorc movetur sursum .
Scio,non esse te negaturum , principium , quo gravia
deorfum aguntur, tam ipfis esse naturale & inter
mim, q am est levibus id, quo moventfr (urfum .
Hinc ttbi considerandum propono globum ligneum,
qui e sublimi aere delapsus, & proinde ab interno
principio agitatus, ubi profundam aquam attigerit, )
descenCum suum continuat, & sine alio externo
motorc profeindc submcrgit''r: & quamvis motus
deorsim per aquam ei fit praternaturalis, nihilo
minus is dspendet a prlncipio,quod globointe aum ,
non autem externum est. Vides ergo tibidemon
stratum , aliquod mobile motibus contrariis ab eo
dem principio interno mo 'C i poffe.
SIMP. Persuasim est mihi, responfiones ad
omnes iustantias ilia; habert, licet in prxfcns mihi
nonficcurranr. U ut fit, pcrgit auicr interrngarc,
$ quo princirio depfndeat ifte motus graviam
leviumque circolaris, hoc cst,ab internone principle,
an ab externo; ac deindc demonstrat,à neutro poffc.
Jnquit enim : Si ab externo ; Detune ilium excitat
fer continuum miraculum ? an vero Angel,u} an aer ?
Et
 COSMICVM . 334
Et hunc quidem multi aſignant. Sed contra.
SALV. Noli fatigari Iegcndis inftantiis. Nee
cnim eorum e numero som , qui talc principivm
aeri tribuunt ambicnti. Quod postea dc miracnlo
vcl Angelo dicitur, in han^ partem potius inclia
naverim . Id cnim quod initium sumit a Divino mi
raculo, vcl ab operatione angelica, eujusmodi est
transportatio pilæ bombardicæ in concavum Lunæ,
non est vero abllmile , ciusdem principii virtute
cetera quoqueperficere. Scd quod ad aerem attinet,
hoc mihi sufficit, ilium non impedirc motum cir »
cularem mobilium , quæ per ipsum moveri dicuntur.
Et proindc sufficit, ( ncc amplius quicquam requiri
tur). G ponamus, aerem moveri eodemmotu cum
globo terrestri, eademquc vclocitatc circulationen
fuam sinire. I
SIMP. Atqui ille pariter adverfus hoc ipsum
insurgetj buæret que, quid aerem in gyrum ducat,
naturane , an violentia. Si naturam dixeris, ost«ndec
id pugnarc cum veritate, cum experientia ipsoqu*
Gopernico.
SALV.Cum Copcrnico certe non pugnat, qui
nil talc scribit , qualia parum humaniter ei tribuit
autor istc. Qnin hoc potius affirmat, & mea quidem
opinione non male, quod pars aeris vicina terræ ,
cum terrestris potius evaporatio sit , haberc queac
eandem naturam , naturaliterque scqui motum cjus s
vcl quod tcrram ,quippe sibi contiguam , earationc
sequatur, qua Peripatetici dicunt, partem superio
rem, & elementum Ignis , scqui motum concavi
Lunæ . Sic ut potius ad ipsos percineat explicare,
num talis motussit naturalis, an violentus >
SIMP. Rcplicabit autor , si Copernicus tan
tuin inferiorem partem aeris moveri sacit, cum fu
2 2 que
 SISTEMA
1

332
ſuperior tali motu eareat , rationem reddi non
poffe, quomodo quietus ille aër postit secum dedu
cere eadem ilia gravia, & præftare , ut motum terre
subfcquantur.
SAL V. Copernicus dicet, oaturalem hanc ele
Corporum mentariom corporum propensionem sequendi mo
elementari.
tum terreftrem ,habere limitatam sphæram , extra
um propen . quam cessat ilia naturalis inclinatio. Præterea, fi
fio terram
fequendi cuti dixi ,non aër is est,quimobilia ſecum ferat : qux
limitatam cum a terra separata suit, sequuntur motum suum .
quandum Unde concidunt omnes initantiæ , quas autor ille
Sphæram producit ad probandum , aërem talium effe& um au
habet.
torem esse non posse.
SIMP. Cum ergo hoc non sit, necefle erit di
cere , tales effectus dependere a principio interno :
centra quam propositionem oboriuntur difficillime,
imo inextricabiles qu£Jiiones fecund*,cujusmodi func
sequentes. Frincipium illud internum vel esl acci.
dens,velſubjiantia.Si primim; quale nam illud ? nam
quafttas locomotiva circhm , hacienus nulla videtur
agnita.
SALV. Qui fieri potest ut nulla sit agnita ?
Numqaid enim isle nobis innotuerunt, qnæ in gy
rum movent omnes elementares materias, una cum
terra ? Vides , ut autor ille pro vero (upponat id
quod eft in quæstione.
SIMP. Ille dicit , hoc non conspici a nobis
& videtur mini , in hoc ipso verri rationis mo
mentum .
SAL V. Non conspicitur a nobis, quia scilicet
una cum rebus illis in gyrum agimur.
SIMP. Audi fecundam icitantiam . Que eti
amfi «Det, quomodo tamen inveniretur in rebus tam
contratiis . in igne, ut in aqua ; in aëre, ut in terra;
in viventibus, ut in anima carentibus ? SALV.
1 COSMICVM . 333
SALV . Posito jam , ignem aquæ contrarium
efle,licut & aeri terram ( qua tamcn de re, multa dici
poffent ) nihil tamen ulterius inde concJudi poteft,
quam tos demum motus , qui inter se contrarii
) funt,communes iliis essc non poise ; sic ut, v. g. mo
tus (urium , qui naturaliter igni competic , aquæ
competere non poifit : (ed , ut aqua per naturam igni
contraria est, sic etiam ci conveniat ille motus , qui
mocui ignis contrarius efi: is autem est motus deor
sum :at
motus circulates , quöneque motui sursam ,
neque deorsum contrariuseft, im6 quicum utroq;,
ut affirmat Aristoteles ipfe 3 permisceri potest , quid
ni paritcr & gravibus & levibus competere poflet ?
Porro motus, quiviventibus & non viventibus com
munes esse non possunt , illi stin, qui dependent ab
anima : qui vero corporis sunt , quatenus illad est
ciementare , & confequenter clementarium qualita
tuni particeps ; quid obflat , quo minus & cadajeri
& viventi sint communes ? Et proinde, si motus cir
cularis elementis proprius est , mixtis quoque com
munis ut sit oportebit.
SAGR. Profc & o necesse est , ut autor ille cre
dat, fele mortua d; fensstra cadente, fieri non.pofle,
ut viva quoque cadat indidem ; cum sit abfonum jCa
daver participare de qualitatibus , quæ viventi con
veniunt.
SALV. Ergo difeurfus autoris illius nihil con
cludit adversus eos,qui dicerent , principium motus
circularis gravium & levium efle accidens internum :
nefeio quam valide demonstratutns sit, quod non
poflit efle substantia,
SIMP Adversusistud insurgit multis oppo tio
nibus. Earum prima est ista . Si secundum (nenspe
Si dicas, tale principiun eſe $ubſtantian ).illud.est aut
23 matea
334 SISTEMA
materia , aut forma, aut compofitum . Sed repugnant
iterum tot diverſe rerum nature , quales ſunt aves :
limaces , Saxe , Sagitte , nives , fumi , grandines?
Piſces, & c. que tamen omnia fpecie & generediffe
rentia, moverentur à natura ſua circulariter, ipſana
turis diverſiſſima, dc.
SALV. Si res enumeratæ diversa natura con
Bant , sique rebus diversa natura constantibus com
munis aliquis motus tribui nequit s ut ergo satisfiat
omnibus,de pluribus adhucmotibus,quam de duo
bus solummodo , sursum ac deorsum , cura cogita
cioque sufcipienda erit: & fi certus motus pro si
gittis,aliasdeinde pro limacibus, alius pro saxis,alius
pro piscibus inveniendus est ; deliberandum ctiam
erit de Iumbricis, & topatiis, &agarico, quæ non mi
nus grandine ac nive, inter sese natura differunt.
SIMP. Vidcris argumenta ilia risu tantum ac
joiis eludere.
S ALV . Non sacio , Simplici: fed jam supra re
sponsum est, nimirum , &motus sursum aut deorsum
di& is rebus convenire potest ; non minus quoque
poterit iisdem convenire circularis : & inhærendo
Pcripateticæ do & rinæ , nonne tu majorem con
fiitues diverfitatem inter cometam elementarem
& stellam cælestem , quam inter piscem & avem > Et
movetur tamen utrumque circulariter. Nunc pro
pone secundum argumentum .
SIMP. Si terra flaret per volnntatem Dei , ro
tarentne cetera, an non ? Si hoc^salsum eft , a natura
gyrari: fi illud redeuntpriores questiones.Et sani mi
rum ejset,quod Gavia pisciculo , Alauda nidulo suo,
& Corvus limaci\petrtque etiam volens imminere
non poffit.
SALV. Quod ad me,rcspondcrem generaliter,f
Dco
 COSMICUM . 335
Deo ita tolentc terra cessarct a vertigine diurna ,
tum fa & urasaves illas, quicquid eidem divinæ vo
luntati vidcretur. Sin autor ille specialiorem re pon
sionem exposcat , dicerem , fa& uras plane contra
rium his quæ facerent, (i, dum ipse a terra, separatz
permearentaerem ,intcrea globus terrestris , ita vo
lentc Deo , prætcr expct ationem præcipiti valdc
motu corriperetur. Jarn illi autoriincumbit,ut nos
certiores reddat, quid hoc case sit eventurum .
SAGR. Quxso ,Salviate, da preciousmcis , ut
eoncedas hoc autori isti, stare sic volentc Deo ter
ram , & res alias ab ea scparatas continuare circula .
tionem motus sci naturalis, audiamusque qualia inje
polfibilia & absurda sint indc secutura. Nam ego
quidem non video confuiionzm orituranı effe ma
jorem ca,quam producit autor ipse, nimirum utnee
alaudz, ii maximeconentur , imminere nidulis ſuis,
nee corvi limacibus petrisque poflint : unde scquere
tur,ut & corvi limacium penuria laborarent& alau
darum pulli fame ac frigore perirent,ut quos nec ale
re parentes ,ncc incubato severe possent. H*c summa
excidit cstjquantum ego quidem animadverto,quod
autoris difto stante sequeretur. Tu, Simplici,vidcris,
an forte majora inde incommoda sint oritura,
SJM P. Ma/ora nulla video: crcd'bile tamen est,
autorem adhuc'alia, prater ista,naturae turbamenta
deprehendere, quæ ob causasdemi iibi notas pro
ducenda non putavit.Sequitur ergo tertia instantia.
Insuferqui fit u, t ite restam vari* tantkm movean
tur ab Occafu in Ortum,parallele ad Æquatorem ? ut
semper moveantur^numqutm quiefcant ?
SALV. Moventur ab Occidcnte in Orientem ,
parallelæ ad Æquino & ialcm, absque cessationc
prorsus cum io modum , quo tu Stellas fixas ab
Oriente
Z +
 SISTEMA
3
336
Oriente in Öccidentcm , parallelasad Æquino& ia
lem, abfque ceffatione movcri credis.
SIMP, guare, quo funt altiores , celtrius; q««
bumiliores, tardiusi
SALV . Nam in f pbsra vel circulo , fi circa
ſuum centrum volvatur', partes remotiores deferi
bunt circuios majores, & viciniores deferibunt eo
dem tempore minores.
SIMP. guare, qu£ Mquinoctiali propiores,in
majori, qua remotiores, in minori circulo feruntur?
SALV. Fit hoc ad imitationem fphsra ftclla
tæ, in qua viciniores Æquino&iali ftellæ moventur
in circolis majoribus quam remotiores,
SIMP, guare Pila eadem ſub Mquino&tiali tota
circa centrum terre , ambitu máximo , ceieritate in .
creàihili; fub Polo vero circa centrum proprium , gjro
nullo, tarditate fuprema volveretur ?
SALV. Ad imitationem Stellarum firmamer h
ti, quæ idem facerent , fi motus diurnus lis compc
teret.
SIMP, guare eadem res , pilav.g. plumber ,si
femel terram circuivit,defcripto circulo maximo,ean
dem ubique non circummigret fecundum circulumma
ximum , fed tranſlata extra Æquinoilialem in circu í
lis minoribus agetur ?
1

SALV.'Idem enim facerent, imo jam fecerunt,

ex do&rina Ptolemae , nonnulte Stellæ fix« , qui
jam erantÆquino & iali viciniſſimæ, circulofque nu
ximos deferibebant ;quosnunc , remoræ longius;
minores deferibunt.
SAGR. Magnum mihi viderer operæ fecifle
pretium , fi pulchras. res illas omnes memoria te
rere potuiflem . Velim , hunc mihi, Simplici , li*
bellum commodes: nam in соmare quoddani exo
ticarum
 COSMICO M. 337
ticarum exquisitistimarumquc rerum cssc recondi
tum oportet.
SI MP. Eum tibi muneri daboi.
SAGR. Noli facere 3 nee ego co te priva.
bo. Scd anne finis interrogationibusimpoiitus est?
SIM F. Nondum, audi porro ; Si latio circula
ris gravibuf e levibus eft naturalis, qualis et ea qu&
fit secundum lineam reclam ?Nam ſi naturalistfuomodo
& ismotus qui circum eft , naturalis esl , cum specie
differat à recto. Siviolentus,qui fit, ut miffll ignitum
furfum evolansfeintillvsum caput sursum à terra , non
a utem circum volvatur , & c.
SALV- Sexceptics jam di&um est, motum cir
cularem csse naturalem totius & partium , dum in
optima difposicione persistunt : re & um vero ad par
es [in ordinem, quo exciderant , reducendas perri
nere. Quanquam re&ius dixerimus, nee ordinata
rum ,nec ordine excidentium rerum dari motum re*
& um , fed mistum quendum , qui etiam merecircula
ris else queat.Nobisveromixti motus illius tan
tum una pars viſbilis & obfervabilis manet , nimi
rum re ctus: cum circularis , quippe nobis quoque De motu
participatus , omnino sit imperceptibilis. Atque mixto par.
hinc relpondetur ad radios, qui moventur & furlum tem circu
& in gyrum : fed nos circularem eorom motum farem non
diftinguere non poflumus, utpore quo nos ipfl quo- videmus, ut
que movemur. Sed autor iste mistionem hanc cujus to ipfi
nunquam ,credo,cepit, cum confidenter pronunciet,jumus par.
ticipes,
radios re & à futſum , non item in pyrum ferri.
SIM P. Quare centrum fyhtre delapfe sub Æ
quatore spiran describit in e)us plnni : sub dliis pa
rallelis jpiram deferibit in cono ? sub Folo descendit
in axe lineam gyralem i decurrens in superficie cylin
drica consignatam
.
SALV.
338 SISTEMA
SALV . Quia e lineis duftis a ccntro ad cir .
cumserentiam sphær.e (nam hæ sunt , per quas gra
via descendunt ) ilia qtu terminatur in Æquino
& iali,d:signat circulum :i&e vero qui terminintur
in aliis parallelis , describunt superficies corneas :
sxis dentque nihil aliud describit , fed in csse suo
permanet. Quod si permittis, ut libere scnrcntiam
animi mei pronuncier , affirmo tibi, ex omnibus
illis interrogationibus me nihil penitus exscolpere
vel cruere posse, quod contra terra motum aliquid
momenti conferat. Nam si quxram ex ifto autore
(hoc ei conceffo , quod terra non moveatur) quid
de omnibus istis particularibus Gt futurum , si ter
ra moveretur , ut vult Copernicus ; non dubio di
& urum eum , secuturos omnes illos effe&tus , quos
ipse nunc ut abfnrdos, adversus terra mobilitatem
oppohit : sicut in illius hominis animo conſequen
tix necessariæ repwtentur absurde. Sed quæſo , si
quid aliud superest , expediamas nos ex hoc tx
dio.
SIMP. In scquentibus Copernicum ejufque
se& atores impugnac, afferentes , motum partium
separatarum a suo toro , facere so!um ad eas toti
fuo restituendas : fed absolute naturale essc , ut mo
veantur circularises ad vertigineni diurnam . Ad
versus hos instat dicendo , quod secundum opinio
nem eorum , 5/ tata terra, unà cum aquagin nibilum
redigeretur , nulla grando aut pluvia e nube decide
ret , fed naturaliter tantum circumferretur , ncque
ignis ullus, aut igneum afeenderet , caem ill.rum non
improbabili fensentia ignlt nullutfitsupra.
SALV Providentia philosophi hujus est ad
mirabilis & summopere commendanda. Non cnim
contentus in ilia inquirerc , qux stantc naturæ cursu
possunc
 C0SM1CVU . 539
possantevenirc, dc iftis ctiam , quæ absolute nun
quam esse secutura s cimus , sollicitam in antecessum
curam gerit. Ut crgo pulchrä fubtilitatis aliquid 1

audiam , concedam ei, si terra & aqua in nihilum re

digcrentur, ncquc grandines , neque pluvias casuras
amplius, nee materias igneas eniſuras in sublime, fed
motu circular! tantumincessuras efle. Quid autem
deinde futurum est 1 & quid opponet mihi philoso
phus ille ?
SIMP. Vis oppositionis hæret in verbis imme
diate sequentibus. En ilia tibi. Quibus tamen expe-.
rientia dy ratio adversatur.
SALT. Jam verb ci cedam oportet, quem vi
deo, tanto me compendio superiorem . Ea est, Ex
psrientia, qua ego deftituor. Nam in hunc usque
diem nunquam videre mihi contigit, globum terre
ftrem cum elemento aquæ reda& um ad nihilum , sic
ut obscrvare potuissem , quid in exiguo hot inter
mundio faciat grando,quid aqua . Sed an ipscmet
fortafle , docendi nostri gratia quid fecerint in
dicac .?
SIM?. Non fecit.
SALV. Quantovis pretio redimerim alloqui
um illius hominis,utinterrogarc mihi liceret , an
aliquando globus hie evanuerit, atque ita commune
gravitatis centrum ,ut credibile est,secum abkulcrit,
in quo casu grando, opinor , & aqua,quasi stupida
stolidæque, nubes intra, incertæ quid sacerent, hæſc
rynt . Fie ri quoque potest, ut attraftæ ab ingenti
Fieri
illo spatio vacuo , quod globi terrestris abitus reli
querat, omnem ilium ambitum rarefeccrint, ac im
primis aer, qui summe distrahibilis eft , (ummaque
velocitate concurrerint ad vacuum illud explen
dum . Forsan ctiam corpora solida magis & mate
rialia,
340 SISTEMA
terialia, ut aves , quarum plurimas isthic per aerem
fuisle sparsas, probabile est , receperunt scse magis
versus centrum illius magnæ sphæræ vacux , ( quia
rationiconvenit , substantiis sub minori mole plus
materiæ continentibus, affignari angustiora loca , &
rarioribus ampliora^ acque ibi fame denique peric
runt, & in terram resoluta, novumquendam globu
lum , cum exigua ilia aqua in nubibus reli c t , com
ftitaerunt. Potuit & illud fieri, ut eædem materiæ,
tanquam luminc caslz , discessum terræ non ani
madverterint, ac cæco quodam impetu,more folito
descenderint , dnmque terræ se putantoccurrere,
paulatim ad centrum delatæ fuerint, ubi etiam hoc
tempore confftcrent, nisi ab eodem globo impc
direntur, Denique ut cordate magis isti philo
fopho respondeamus, adfirmo ipsi , tam scireme,
quid post globi terreftris annihilatipnem sit secutu
rum , quam ipse scivisset, quid de eo , aut circa
cum , secuturum suiflet , antequam crearetur.
Et quia non dubito , confessurum , nescire se , ac
ne quidem imaginando conciperc pofle quicquam
rerum quæ consecutæ sunt , quarum cpgnitionem
sola nobis experientia paravit'; mihi quoque ve
niam tribuet, ac excufationi locum relinquet, si nc
go mescire quæ ipse scit de rebus , quæ post annihi-
lationem illius globi scquerentur. Ego enim expe
rientia ilia carco, qua ipse præditus est. Die jam,
si quid habes aliud.
SIMR. Hæc est ilia figura , quæ repræsentat
globum terreftrem , cum ingenti caveraa aeris ple
na, circa centrum ejus. Et ut ostendat , quod gra
via non moveantur deorfum ut uniantur cum
globo terrestri, dc Copernici sententia ; constituit
hunc lapidem in centro , quæritq; quid is jibertati
ſuz
 COSMICV M.
341
fuæ permissus, effet fa & urus : altum Iapickm col
locat in cavitate mag^i illius hiatus , & eaſdam in
tcrrogationrs instituite Quoad primum, ita dicit :
Lapis in centro conslitutus aut ascendet ad terram in
pun iium aliquod , aut non. Si secundum ; falsum es7t
.
partes ob folam sejunftionem à toto , ad illud moveti.
Si primum ; omnis ratio & experientia remititur, ne
quegravid infue gravitatis centro conquiescent. Ite li
fufpenfus lapis liberatus decidat in centru,ſeparabit fe
a totOyContra Copernicum :Si pendeat,refragatur omnis
experientia,cum videamut integros fornices corruere.
SALV. Respondebo, licet haud absquemagno
meo periculo , cum præsio sit , qui per expericn
tiam cognoverit, (rem nunquam mihivisam ) qaid
faciant illi lapides in ista niagna caverna, & cre
dere me dicam , res graves communi centro gravi
tatis esse priores : ita ut non centrum aliquod (quia
hoc non niii pun&um est indiviiibile , & proinde prihs fMnt
omni efticacia destitutum ) vim habeat trahen- res graves,
di ad sese materias graves : sid ipsæ materiæ na- l**m cenr
turali ad unitionem conspirationc sibi com-^"'B r', *
mune centrum quoddam efforment , quod il?
lud ipsum est , circa quod parses aqnali momento Transposit*
consistent, Unde existimo, si grande gravium ag- magno gra
gregatum in quemeunque locum transferretur, par- *""»teag.
ciculaJ a toto sepatatas , illud esse secuturas >
& grega ,
particula
penetraturas absque impedimento, dumin partes ab e' sepa
minus sc graves inciderent : si vero materias orTen- rata idem
derent fe graviores , non descenfuras ult rius. Hinc sequerentur.
arbitror , in caverna acre plena , * fornix totus * Tucta lu
volta Pre
incumberet, ac tum solummodo violente soften- merebb e.
taretur supra ilium aerem , G duritics a gravitate
superari rumpive non poflet : fed soluti nee cohæ
rentes lapides, credo,descendereni ad centrum , ne
que
!
342 SISTEMA
que supernatarent aeri : nee propterea diciposset,
quod non moveantnr ad suum totum , cum ibi mo
veantur, ibi omnes totius partes moverentur,nisi
impedimenta obstarent.
SIMP. In iis que restant, autor erroris alicu
jus arcessit quendam Copernici se & atorem , qui
terram annuo atque dturno motu ea ratiqne move
ri sacit, ut rota cursûs movetur super circulum tcr
ræ simul & in seipsam , unde sequitur, ut aut globum
terrestrem quam par est grandiorem , aut Orbem
Magnum nimis exiguum constituat, edi quod 365.
revolutiones Æquino & ialis, circumferentiam Orbis
Magni minime æquant.
SALV. Adverte quod æquivoces, & contrari
um dicas his, quæ in libello scripta fuisse oportet. Ita
namque dicendum est , Copernicanum ilium facere
globum terrestrem nimis parvum , aut orbemmag-.
num nimis grandem : non autem terrestreni nimis
grandem , & annuum nimis parvum .
SIMR. Æquivocatio si qna hie est , mea qui
dem cette non est. Eccc verba libelli. Non videt
quod vel circulum annum &quo minorent , vel orbem
terreum juflo multò fabricet majorem ,
SALV. An primus autor erraverit , scire ne
queo , cum libelli autor eum non nominét. Error
vero libelli manifestus & inexcuculabilis est , feu fc
t ator ille Copernici peccaverit, scu non peccaverit.
Nam autor libelli sicco p:de transit, nee animadver
eit crrorem adeo materialem , nee notat eum , nee
cmendat. Sed condonemus hoc ei, tanquam erro
rem ex incuria potius qoam aliunde profe& um.
Quod nisi defatigatus essem , &fastidirem alcerras
In his occupari, & frivolis ac levicnlis illis altcrca
tionibqs, perexiguo cum fru ftu tempus confumcre
;
podcom
 COSMICVM .
343
poffem oftendere ,non effe impoſſibile,or circulus,ro. Non eft ab.
iâ currûs non major non dicam365.{ed minùs quàm furdum ,
20. revolutionibus fuis follit deſcribere vel metiri circumfe
circumferentiam non Orbis Magni folùm , fed alte- rentiam
rius vel millies majoris, idque dico monffrandicau- parvi cir
ſa, non deetle ſubtilitates multo majores ifâ , qua ſape revolu
illc autor errorem Copernici norai,Sed ,qua fo,reſpi-ri,poſle mee
remus aliquanculum , ut ad alcerum illum philofo- tiri atque
phum,
de oppugnatorem
veniamus.
cjuſdem Copernici , poftea li
deſcr ibere
neam ma :
cunqmuecuj
SAGR. Ef & mihi profe& o reſpiratione qua- jore masuf
dam opus, licet aires tantummodo delaſlarim . ximicir .
Quod ſi ccnftaret, in altero itthoc autore non inge- culi.
nioſiora & cognitu dig tiora nobis expe & anda, forte
præferrem , captandi refrigerii cauſa navicula me
committere .
SIMP. Credo, majoris te momenti res hic au
diturum. Eft enim ille conſummatiſſimus philoſo
phus, & inſuper excellens Mathematicus, ac Tycho
nem in materia comctarum , novarúmque itella
rum refutavit .
SALV. Eft ille forſan idem autor Antitya
chonis ?
SIMP. Is ipfe eft : fed confutatio contra ftellas
novas in Antirychone non extat ,nifi quatenus de
monftrat, illas inalterabilitacs & ingenerabilitati
Cæli nihil adferre præjudicii, ut jam iibi dixi: fed
poft Antitychonem , cum inveniſſet modum demon
Itrandi per do &trinanı Parallaxium , illas etiam effe
res elementares, & concavo Lune concluſas , ſcriplie
hunc al e um librum , De tribus 703 is stellis , & c.
eiquc miſcuit etiam argumenta contra Coperni
cum , Alio tempore produxi tibi , quæ de ftellis
illis novis in Antitychonc ſcripſerit, ubi non nega.
båt,
 344 SYSTEM À
bat, eas eflc in Cœlo : fed dsmonstrabat tamen ,pro
du ctionem ipsarum non immutare inalterabilitatcm
Coeli, idquc discuriu pure philosophico faciebat , cq
modo qu:m tibi dixi. Ncc facile dixero , qucm ille
postea modum excogitavcrit , easdem excludendi
Cœlo. Cum cnim in ista confutatione supputatio
nes & Parallaxes, adhibeat, materias parum aut ni
hil mihi cognitas,nee legere softinui: tantbm im
pendi operamilliscontra terrx motum inftantiis,
quæ mere physicæ sunt.
SALV. Intelligo re & iflime. Par erit , ut au
ditis oppositionibus adversos Copernicum , audia
mus ctiam videamufque saltem modum ,quo per do
& rinam parallaxiom demonstrat, ftellas illas novas,
tantis tamq; celebribus ab Aftronomis babitas altiſ
fimas, & inter sydera firmamenti relatas* elementares
Fuiflc. Autor ille profe& o propter ingentis animi
facinus hoc detrahendi de Coelo ftellasnovas, & in
s phæram elementarem compingendi, dignas eft, qui
immensum extollatur, & aut ipfc stellis inseratur,aut
saltem inter eas nomen ipsius æterno fam: præconio
1
celebretur. Quam primum ergo nos expediamus
ex hacparte, Copernici opinionem oppugnantc , ac
inftantias ejus exordire.
SIMP. Non consultum eft , ut eas ad verbum
legamus : satis enim prolixæ sunt. Cum sxpius
attente librum pellegerim, ad paginarum oras, ut vi
des, annotavi pjæcipua, in' quibus demonstrationis
nervus consistit, hæc solum legere suffecerjt. Pri
mum argamentum incipit ibi„ Et primo , fi opinio
Opinio Co- Copernici recipiatur , Criterium naturalis philosophi,
perntci,pbi.
Lofophia ni prorfU5 tollatur, veheme»ter saltem labefactarivi
criterium detur' Id vcro Griterium , ut omnes philosopho
evertit. rum ft& e sentiunt, hoc sibi yult, quod Senses& Ex.
perientta
 COSMICV M. 345
perientia nostri ſint in philosophando ducei : fed
in hypothefi Copernicana sensus insigniter decipiun
tur, dum scnfibiliter animadvertunt , in propinquo *
& quidem in mediis purisfimis ; graviffima corpora
ļ re&è ad perpcndiculum descendere , ncc vel pi
lum declinarc a linea recta : at nihilominus ex Co
pernici do & rina, visus in re tam clara decipitur, nee
motus istc re ctus est,scd ex re & o circularíq; mistus.
SALV . Hoc primum argumentum est,quod A Motus come
ristoteles, & Ptolemæus, omncfque sectatores eorum munis pro
producunt:ad quod abunderesponfum est,& often i„je efl ac
lus paralogifmus ac seti* apertc dcclaratum , quod fineneflet]
motus nobis aliisque mobilibus communis , perin
de fe ac si nee ettet. Sed cum veræ conclusioncs Alia ratio:
ſexcentis rationibus confirmari possint , in gra- ne confuta
tiam illius philosophi quid atiud adjungam : & * ut argum
tu Simplici , vices ejusfustinens , ad interrrogata- fomptum }
respond*: ac primbdie mihi, quem effe & um ha- cadentibus
bet in te lapis ille, qni decidens dc sommitate Tur- adparpen*
ris, causa est , ut motum ilium animadvertas. Nam Miculum .
si casus ejus nihil amplius, nihitque novi operare
tur in te, prater id quod operabatur quies ejus in
Cummitate Turrisjcertèminimedeseensum ejus ani 1

madverterts , necmotum ejusdcm a quiete distin

gueres .
SIMP. Percipio defeensuni ejus respe ctu Tur
ris. Jam cnim ilium video tali signo Turris,mox
humiliori aliiadlitum , & ita confequenter , donee
in terram delatum animadvertam .
SALF. Ergo si lapis ille aqnilæ volantis ungui-
bns excidisset , & per simplicem aerem inwisibilem
defeendisset, nee tu habercs aliud obje& um visibile
& stabile, cum quocomparares illud, non posses ad
vertere motum lapidis ?
A a SIMP.
 346 SISTEMA
Unde mo SIMP. Imominus adhuc animadverterem ,nam
ttu cadentis ad videndum lapidem , dum altiflimus est, oporteret,
animada
vertatur . aut cr*Pere caput, aut frbmitterc pro lapso illius, &
Id summa, vel capat, vel oculos ita movere, ut mo
tum lapidis subsequerentur.
Motusoculiy SALV, Nunc veram responfionem attulifli.
deobjeS a ' Cognoscis ergo quietem illius lapidis, dum immoto
vis- no prorsus oculo ,ſemper cum ante te vides : moveri ve
bis eft ar- ro deprehendis , dum , ne eum ex oeulis amittas,
(umento . organum visûs , hoc est , oculos movere cogeris.
Quotiescunque igitur irretortis oculis continue in
tueris obje& um aliquod eodem aspc& u,(emper ilkid
immobile judicares.
SIMP. Credo, neceflario ,hoc ita fieri.
SALV. Jam miht singe,tc navigantem , oculos
in antennæ caput habere defixos anne putas , quod
propter motum navigii vel celerrimum necefie sit
oculos quoque movere, ut obversum semper anten
na capiti vifam teneas , ejufqae motum subse
quare ?
SIMP. Certussum ,nulla hie opus fore muta
tione, non folum in vifu, fed etiam si qoo direxissem
i& um sclopeii,quo tandemeunque motu navigii, ni
hil habcrem necefle, justæ dire & ionis observandæ
causa vel pilum mutare.
SALV. Atque hoc eò fit , quia motus quem
navis ipli antennæ confert , eundem & tibi con
fers oculoque tuo : nec oculum in caput anten
næ defixurus vel hilum inflectere debes , & per con
sequens antenna apparet immobilis. Nunc accom
moda quæ diximus, ad vertiginem terra , & ad la
pidem in summitate Turris hxrentem , cujus qui
demmotum discernere non potes , com circularis
ilia motio vifu subsequenda, beneficio terræ , tibi
Cum
 !

COSMICVM . 347
cum Iapidc fit communis, neeoculum propterea
movere conueniat.Sin autem insuper accedit motus
deorsum , qui lapidi peculiaris, neetunsest, quique
cum circulari miseetur , tune circularis , quippe
lapidi oculoque communis , imperceptibilis effe
pergit, tantuniquc sit scnsibilis re& us, vtpote quem
visu prosecaturus,magis ac magis oculum demittes. Experiment
Velim , ad eximendum errorem ifti philosopho3 tum often
possemei persuadcre, navem vt aliquando cohseen- dens,moti
deret, ibique vas quoddam sibi pararet satis profun- communem
dum , & aqua plenum : haberct quoque pilam e ccra, ceptibilem .
vel alia materia lentissime fundum petente, sic vt
horæ minuto vix cubitum descenderet: navim deih
dc quantocunque poflet cursuſfcrri sinerct, ita qui
dem ut horæ minuto plusquam centum cubitos
proveheretur : denique di & atn pilam , aquæ levite*
immergerer liberc descenfuram , eiusque motam dili
genter obseruaret.Is igitur initio videret,illam pilam
directe contendere versus illud ipsum fundi vasis
pun ctum , quod naul stante quoque peteret: ac talis
motus,ipfus quidem oculo, & respe & u vasis, appa
rcret ad perpendiculum exa ctiflimus re & iflimosquei
& tamen affirmari non potest, quod non sit com
posius ex re cto deortum,8c orbico circa elementum
aquæ. Quæ li accidunt in motibus non naturalibus,
&in mat;riis,dc quibus cam in earum statuquietis,
tum etram poftea iniftatu contrario morn., exper
im .ncum capere poffumus, & tamen quoad appar
entiam non animaduertitur ulla diuersitas, ipseque
sensus decipi videtur , quomodo vellemus ergo
distinguere circa terram, quæ Jperpetub, quoad fue
motum siuc quietem , in eadem constitutione maniit?
& quo tempore in ipsa vellemus experiri, num aliqua
differentia deprehendatur inter ista accidentia mo
Aa 2 ti: S
 A
TEM
348 SIS
tus & quietis, si ipsa in alterutro horum solo ster
num perdurat ?
SÁGR. Discursu* isti mihi recrearunt aliquan
to stomachum , a pifcibus illis istisque limacibus ex
parte nauseantem . Ac prior qaidem eorum fecit, vt
succnrreret mihi corre&io cuiusdam erroris,tantam
veri ſpeciem habentis, vt haud sciani, an èmillenis
vel vnus sit , cui non imponat. Is ita habet. Cum
Conſidcra. navigarem in Syriam , instru&us Tclescopio ſac
tio ſubtilis, bono, donato mihi a communi noſtro amico ,qui
quomodoTe nuper id commentus crat, dixi nautis illis, hoc in
leſcopia ea ftrumentum navigantibus magno commodo effe
tate,tam poffc,fi in verticemali adhibeatur addetegendas e
in vertice longinquo dignoscendasque naves , Illi probabant
quam pede quidem instrumenti commoditatem : interim obiicie
navis adhi- bant eodem utendi difficultatem propter afsiduam
beripoffit. Au & uationem navis, in summitate mali præcipue,
ubi tanto maior sit agitatio :commodius autem fore,
si quis ad mali pcdem eo posset vti, vbi motio ilia
minus quam in ulla alia navigji parte fentiatur. Ego
( nee enim abseondam errorem meum ) eidem
opinioni accefll:ac cam quidem aliud nihil regeſfi:
postea vero , dicerc non poffim , quis me ceperic
impetus,remillam examinandi diligentius : ac tan
dem aduerti meam simplicitatem ( excufabileni
tamen ) in admittendo pro vero id quod fallffimum
est. Fatfum enim aio, quod agitatio galeæ inaxima^
respectu exiguæ, quæ in pede mali est,ufom Telesco
piiin obie & is scrutandis difficiliorem sit redditura.
SALV. Ego stetiffem a nautarum , atq; etiam
tuis a principio partibus.
SIMP. Stetissem pariter & ego , atque etiam
num sto, nee credo vel seculi adhtbita meditationc
merem aliter intellecturum.
SAGR.
 COSMICVM . 349
SAGR . Ambobus tgicur ego me præstabo ma
gistrum . Utar autem incerrogandi methodo, ut
quæ & ad res dilucidandas percommoda est , &
præterea dele ctacionem adfert eliciendo scntentiam
alicujus, ut feire fe videat , qoæ nescire putabat.
Ac initio suppono , navigia , aut quicquid
scrucari iibet , satis cssc remota , puta 4. 6. 10.
aut 20 milliaribus, nam ad investiganda vicina, per
spicillis nihil est opus• & per consequens, Telesco
pium in hac distantia 4. aut 6. milliaiiam sac com
mode quodcunque navigium , vel etiam majorem
machinam detegere potest. Jam quæro, quales in
specie & quot uumero lint motus a Hu ctuatione na _
vigii dependences, qui galeæ feu summicatc mali ac.
ciduut.
SALV . Fingamus,navem ad Ortum ire. Prin - Netus van
cipio, tranquilliflimo mari nullus esset alias motus, rii, A five
nið ille progressivus: at accedenre undarum agitatio- Ouatione,
ne,motus orictur alius, qui partim proram ac pup,pendentes .
pim per vices clevando deprim:ndoq; præftabit, ut
galea prorsum ac rctrorsum inclinet : partim vacil
lante in latera navigio ,maloniin dextram finistrám Dua mutgo
que nutare taciet:rursum alii fluctus navim in gyrum riones in
impellent, & a dirc&o in Orientem cursu modo ver- Telefcopfo
sus Corom vcntum,mox ad Euronocum deflectent : f*&*- < t
aliiab imo carinam fuccutientes,navim absq; dtflexu Pe»dantes
ab agitati
sursum deorsumq; movebunc. In universum autem hi one navis.
notus ad duo genera revocari po/le videntar : dnus
dire c tionem Telefcopii mutat per angulum : alter
mutat eandem , per lineam , ut ita dicam, angulo non
mutato, hoc est,ut tubus iostrumenti semper fibi ip
fi parallelus maneat.
SAGK. Porro die mihi : fi Telescopigm prius
hic dire& um in Turrim illam Buranam , ſex millia
Аа 3 ribus
350 SISTEMA
ribus hinc distantem , transversum ſolummodoj quod
aiunt , ungacm pet angulum defle fteremus ad dex
tram autfiniftram , sursum dcorsumve 5 queninam
hæc inflcxio præftaret effe & um in ista Turri cap
tanda \
SALV. Faceret,ut illam penitus ex oculis a
mitteremus. Talis enim declinatio , licet hie mi
nima, tamen ifthic centenis, im6 millenis cubitis va.
let* potest.
SAGR , At si sine mutatione anguli , tubum
temper sibi ipsi parallelam scrvando , transferremus
instrumentum 10. aut 12. cubitis remotius ad dex
tram aut ad sinistram , sursum vcl deorsum ; quem ef
fe & um ea res quoad Turrim haberet ?
SALV. Absolute imperceptibilem , cum enim
( patia hie & isthic intra radios parallelos contine
antur; necefle est ut hie & illic fa & z mutationes Got
æquales* cumque fpatium , quod isthic ab instru
ments detegitur,multarum ejusmodi Turrium ca
pax sit, non est periculum ut visu iHius excidamus.
SAGR. Ut jam redeamus ad navem ,nil hæsi-.
tantes affirmare possumus , qnod movere Telesco
pium ad dextram aut ad sinistram , sursum vel deor
fum , atq; etiam prorsom aut retrorsum , ad 20,
vel25. cubitos, dummodo id semper sibi ipsi pa
rallelum tencamus , radium visivum non plus abdu
cere poflit ab observato obje& i pun cto, qu^m iidem
illi 25. cubiti, cúmque ex intervallo 8. vel 10.
milliarium , fpatium ab instrumento dete ctum mul
to fit largius quàm quodcunque visum navigium ;
itaque tam exigua mutatio prsstare non potest , ut •
illud ex oculis amittam. Impedimcntum igitur
& causa , ut aberremus ab obje fto , non nisi a
mutatione per angulum fa fta prosicitel potest, quam- -
vis
 COSMICVM . 351
ab agitations navigii profe & a Teleſcopii trän
ió furfum , dcoríum , ad dextram aut fini
m , magnum numerum cubitorum inferre pon
teft. Jam pone, duo tibi eiïè Telefcepia, quorum
um adfixum it ad inferiorem mali navis partem ,
alteram non quidem in ſummo malo fed in fum
a certè antenna, cum ei pinna jungitur : utrum
de vero dirc t um efls ad navigiam í tq , milliari
asremotum , die mihi,credisne, quöd quaeunque
avis agitatione, aut inclinatione mali, major muta
ño, quoad angulum , fíat in altiſſimo tubo quam in
nfimo ? Cum impetusund« proram extulerit , an
tennæ fupremitas 50. vel 40- brachiis plufqium
pes mali retrocedet ac per tantundem ípatii
tubum ſuperiorem , inferiorem vero per palmum fo
Tummodo retrahet : içd angolus tantundem in
quantum & in altero inftrumento mutatur . Pa
riter ineumbehs in latera fluuus plnfquam centies
ampliorc fpatio ad dextram íiniftrámve transfert fy
periorem tubum , quam inferiorem : fed anguli aut
nihil prorfus, aut œqualiter certè mutantur . Tran
flatio ergo ad dextram aut ad Gniftrap , antrorfum
aut retrorfum , furfum deorsúmve , non præbet im
pedimentum fenfibile in Confpiciendis obje& is lou
gipguis: at vero maxirmm alterationero anguli.
Neceſſariö itaque fatendum eft, ufum Teleicopii in
fummitate malt quam ejus pede difficiliorem non
cífe , cum angulares mutationcs utrinque h'nt
äquales.
SALV. Quam ctrcumfpe& è со defcenden
dum eft, ut propofitionem aliquam affirmes aut n«
ges? Iterum dico, fi quis confidentcr afferentem au
djat, ob majorem motum fummimaliquam pe
dis cjusj ufum Tclefcopii,fupra quam infradiffici
multolio
Aa 4
 352 SYSTEMA
difficiliorem effe , nemincm fecilc dissensurum. Et
bine vclim cxcusare philosophos illos, quiserunt im
patientcr, ac a se submovcnt concedcrc nolcntcs,pi.
lam bombatdicam , quam ipsi pcrspicne per re & am
& perpcndicularem lineam desccndcrc vidcnt , abso
lute hac ratione movcri , fed asseverantes , moveri
can! perarcum , & quidem vehementer inclinatum
ac transvcrsalcm . Verum his missis, audiamus alias
oppositiones, ab autore , quem præ mjmibus habe
mus, intentatas Copernico,
Morus tera' SIM P. Pcrgitautor ostendere, quod in do&ri
y*,fiquis , naCopcrnici oporteat negare srnsus & scnsationes
ejfet. causal maximas. Cujuſmodi foret,si nos , qui leviſsima
eJetperpe, cuiuflib?t auræ fatum scntimus, sentirc non pofle
tui vehe
mentiflimi mus TMpetum perpetui venti , tanta nos velocitatc
qtt venti. corripientis, ut per horam plusquam 2529, mil
liaribu transv
s oict. Tantum enim spatii, cen
trum terra , motu annuo transmittit una hora per
circumserentiam orbis magni, sicut ipscmet accura:
te supputat. Et quia, utipsc dicit , ex Copcrnici
sententia, cum terra movetur circumpofitus a'e, motus
tames cjus , velocior licet ac rapidiorcelerrimo quo
cunque vento,à nobis non sentiretur, fed summa tum
tranquillitai reputaretur , nisialiusmotus accederet.
Quid eif verb decipi sensum, nisi h*cefiet deceptio?
SALV. Neceffe eft,philosophum ilium crede
re,terram illam , quam Copernicus in gyrum agi
facit, una cum ambiente aere , per circumferen
tiam orbismagni,non esle illam ipsam , quam nos
ſemper incolimus5ſed aliam aliquam ab hacdiversam;noftra
Airpanem
ski
fui parle enim hæc ead"" velocitatc Cecum & aere circum
fontingem^' stantcnos quoque deducit. Ecquem iðum senti:
nos non fe- fugæ
rit.
, si infcia
remusvelocimate nos histas vroscquente
declinaremu m , æquali
istc Domiousoblitus
eft,
 COSMICV M. 353
nos non minus ac ipfam cum aërc terram , in
um rapi , 8 , quod fcquitnr , ab eadem femper
s parte contingi, & proîndc abaërc non feriri.
SIMP. lmo ſecus eft. Eccc tibi verba imme
te fequentia. trtterea nos quoque rotamur ex cir
endu &tione terret &c.
SALV . Jam autori tuo nulla poflum excufa
ne fubvenire : tu ipfum excufa, Simplici, & juva,
potes.
SIMP. Nunc quidem ex improvifo defcnfio
on occorrit ,quæ mihifatisfaciat.
SALV. Cogitabïs igitur hac nou e , & altero
oanc defenfionem fufeipies. Interim audiamus alias
oppofitiones .
SIMP. Profequitur autor eandem inftantiam , Copernica
& oftendit , Copernicanam doftrinam ample& enti- nos oportet
bus efle negandas fenfationes proprias. Nam illud Ȏgare fen
principium , cujus beneficio rotamur una cum ter-Sariones,
ra ; nobis vel eft intrinfecum , vel externum , hoc
eft , à raptu terra profe& um . Quod fi hoc al
terum affirin tûr, cum ejufmodi raptum nullum
fentiamus, dicendum erit , quod fenfus ta&ùs non
ientiat proprium objectum fibi conjun & um , nec
imprefllonem ejus in fenforio. Sin vero princi
pium eft intrinfecum , nos non fentiemus motum
localem à nobis ipfis profe&um , necunquam àni
2 : madvertemus propenfioncm perpetuo nobis ipfis
annexam .
. SALV. Ergo philofophi illiüs inftantia hue
redit , principium illud , quo nos una cum terra
movemur , five fit externum , five internum , debe
Eur re nos illud omnino fenfu percipere, : cum autem
>d non fentiamus , proinde neutrum horum elfe :
NON atque adeo nos non moveri : & per confequens,
terram
 354 SISTEMA
Motus no- terram ipsam immobilem eflc. Ego vero affirmo*
fier aut in tam uno } qUam aftero modo fieripofle , ut mo
ternus ,aut ho
externus
tum ilium non ſentiamu?. Et quidem id fieri posse,
is
elle pttest, si sit sxcernum principium , cxperimentum navigii ta
ut tamen a plusquam abunde dubitationem omncm fubmovet : C
nobjs nom plufquam abunde, dico, quia cum fingulis horis aut
animadver
tatut aut
- impellere navem , aut fistere queamus , & magna t

ſentiatur. cum accurationc observare, an ex aliqua diversita

te , quæ senfu ta&ûs sit perceptibilis , ars ilia disci
poſſic' animadvcrtendi, an navis moveatur necncj
cúmque in hunc usq; diem ista fcientia nondum sit
invenra ; quid ergo mirum est , si idipsum accidens
incognitum quoquc nobis est in ipsa terra , quæ nos
perpetuo sortasse circumtulit, ut nunquam quictem
ejus experiri licuerit> Sæpissime, Simplici , niii sai
lor, Patavio , secundo flumine descendisti : nee , G
vera fateri libet, unquam tamen in te sensisti parti
Motus na- clpationem illius motus, nisi navi aut ad arenam ob
vigii, ves næ*ente > aut !n obicem aliquem impingente , tu cæ
infensibilis, teríq; ve&ores cum periculo præcipites datifuistis.
quoad fen-Opus esset, ut globus terrenusinobstaculumali
sur tatlis*quod,a quo sufflaminarctur,incurrcret:dico tibi:tum
animadverfu rcsidet,
demum runi te eum , qui in te
impetu, a quo versum stellas excutereris. Verum qui
deest , quod alioquoq; ſensu ,ſed cum ratiocinatione
jun & o, possis navigii motum deprehend.re,visu ni
MetHt ter - mirum , dum arbores & ædificia in campo posita
rtstris & contueris; quæ cum sint a navi separata , moveri
0elj*t de videntur in contrarium * Si per ejus generis expe
prehendi. rimentum de terræ mobilitate persuaderi te fine:
tur ,
res , juberem intueri sidera , quæ propter candem
causam apparent tlbi quasi contrario motu fe
rantur.

Si
 COSMICVM . 355
Si quis deinde miraretur , nos hoc principium ,
fiquidem internum nobis cssct, non senrire tamen ,
is parum convenicntia rationi cogitaret. Nam G
talc quid non sentimus , quod nobis cxtrinfccus ac
ccdit,& quod frequenter a nobis discedit ; ccqua ra
tionescntiremus illud , si immutabiliter in nobis &
continue rcsiderct ? Jam ecce quid aliud in hoc ar
guments.
SIMP . Ecce hanc exclamatiunculam . Ex bac
itaque opinione neceffe eft diffidere noſtris senfibus , ut
penitusfallacibus, velſtupidif, in ſenfilibusetiam con
)un8iiſſimis dijudican liu . Quam ergo verttatem ſpe
rare pcffumus A faciltate adeo fallaci ortum trahen
tem l
SALV . Ego vero hinc utiliora multo tutiora
que præcepta dedneere vellem , ac doccre, ut majo
ri nos circumspe ctione, & minori confidentia gera
mus in ample & endis iis , quæ primo nobis occurfu
a senftbus ,qui facile no? deetpere possunt, repræsen
tantur. Et sane velim , ut autor ille non tam anxie
Jaborarct in erudiendis nobis , quo pacto debeamus
senfu comprehcndcrc , motum istum gravium de
feendentium effc re & um simplicem , & non ex alio
generes "ec ægre ferret , aut exefamaret , quod rem
adeo claram ,manifesram ac obviam in dubium vo
cemus. Nam hac ratione suo le prodir indicio ,
quasi credat , eos, qui motum illnm circularem po
ttos quam re&um asserunt , opinari,quod ipso fenso
deprehendatur , iliuni Iapidem circulari motu fer
ri , sicut illorum senfum potias quam ratiocinatio
nem provocet , ad hunc dilucidandum effe & um . Id
quod non est ita , Simplici, Quemadmodum cnim
ego 9 qui neutrarum ſum in hac opinione partium,
in
ac tantùm instar histrionis. Gopcrnici personamhac
 MA
356 SISTE
hac fcena mihi fumo nee vidi unquam , ncc mihi
visus sum videre, quod lapis istc cadat alitcr ac ad
pcrpendiculum : ita quoque credo , quod idem
aliorum omnium ctiam oculis eodem modo repræ
sentetur. Re ctius ergo fecerimus , si omissa ap
parentia , de qua inter omnes convenit , operam
demus, ut ratiocinando vel confirmemus , si.quid
^cri ſententia bæc habet , auc fallaciam cjus in Iu
Cem protrahamus.
S AGK. Si quando philosophum ilium ob
yium haberem , qui mihi supra multos alios iftarum
do strinarum fe ctatores eminerc videtur 3 in argu
mentum benevolcntiæ revocarem ei quiddam in me
moriam , haud dubie sexcenties ab ipso visum , &
huic rei dc qua tra & amus , simillimum ; ex quo
perspici potest , quam facile quis a fimplici appa
yentia , aut ut ita dicam , rcpræscntatione senfus ,
decipi queat. Apparentia ilia lie habet , quod no & u
per viam incedentes, Lunam pari scsc paflu sequi pu
tant, dum eam tc& orumsuggrundia quasi radentem
cernunt , per quæ illam haud secus apparct tneedc
rc , ac facerct felts, quæ revera tegulis inambulans,
conspe & ui eorum obversaretur. Quæ apparentia
nisi corrigeretur a ratiociuationc, visum niniis quam
manifeste circumscriberet.
Argument* 8. IM P. Profe fto non desunt experimenta ,
contra ter
quæ de fimplicium sensuum
fallaciis certos nos red
re mobili.
dunt* lSitur eJnfmodi sensationibus omiflis hoc
tatem , ex
rerum M- tempore , cognoscamus arguments scquentia ,
tora petita. qu« du& a sunt, ut ipse quidem dicit , ex rerum
Horum primum est , terram moveri non
posse sua natura tribus motibusvalde divcrsis : aut
erit necessc 9 multa manifesta axiomata refutare.
Primum axiomaest, quod omnis affe ctas dependcat
ab
 COSMICUM . 357
ab aliqua cauſa. Secundum , quod nulla res [e- Tria azie .
ipſam producat:undeſequitor , impoſſibile effe , ut mata, que
movens , & quod movetur , prorſusunum idemquesupponun
fint. Idque non ſolum in rebus , quæ moventurà tout ma
motore extrinſeco , manifeftum eft : ſed colligitur nifefta .)
ctiam è propofitis principiis , idem accidere in motu
naturali dependente à principio intrinſeco : aliàs,
cum movcos,ut movens, fit caufa, & motum ,ut mo
tum, cffc& us; unum idemque fimul omnino & cau
fa effet & effe & us. Ergo corpus non movet totum
ſe, ſcilicet , ut totum movcat , & totum moveatur :
ſed oportet & in re mota diftinguere quodammodo
principium mótionem efficiens, & id , quod illa mos
tionemovetur . Tertium Axioma eft, quod in re
bus quæſenſui ſubjiciuntur, unum , quatenus unum ,
unam ſolarem producat. Anima inanimali produ
cit quidem diverſas operationes , fed inftrumentis
diverſis,ut viſum , auditum ,odoratum ,generationem ,
&c. Et in fummadeprehenditur,in rebus fenfibilibus
diverſas operationes derivari à diverſitate qax eft
in cauſa . Jam fi hæc axiomata conjungantur, res Corpus
erit clariffima, quod corpus fimplex , qualis eft ter- fimplex ,
ra , non poſſit ſua natura moveri Gimul tribusmo- qualis eft
tibusvaldediverfis. Nam per allatas hypotheſes terra , non
, poteftzovee
cora non movet ſe totam . Oportet igitur in ea di- ri tribus
3

ftingucre tria principia trium motuum : aliàs idem diverfis

principium produceret plures motus. Sed cum con- moribus .
tineat in ſc tria principia motuum naturalium , ultra
partem motam; non erit corpus ſimplex , ſed com- Terra non
pofitum ex tribus principiis moventibus , & partepoteft mo
mota. Si ergo terra eftcorpusfimplex , nonmove - veri ullo
bitur tribus motibus: imònulloiftorum , quos ei motuums
Copernicus attribuit ,movebitur,cumdebeatano ei attribu.
Colo moveri : quandoquidem per rationcs Arifto- torum .
telis
 358 SISTEMA
telis et manifeftum , quod moveatur ad ſuum cen
trum , ficati monftrant partes ejus , quæ re&is ad
ſuperficiem terræ ſphæricam angulis deſcendunt.
Refponfio SALV. Multa dicenda forent & confideranda
nes ad arguº circa contextum hujus argumenti. Sed cum illud
menta con
tra imobili. paucis verbis reſolvere queamus ; nolo me nunc ci 1

tatem tér tra neceſſitatem diffundere , præfertim cum reſpon

ré,sumpra fio mihi fuerit ab eodem autore fuppeditata , dum
ex rerum dixit, in animali ab unico principio produ& as effe
natura.
diversas operationes. Unde nunc ei respondeo ,simi
li modo,ab unico principio diversos in terra motus
procreari.
SIMP. Hac resoonsione minime acquiescet au
tor illius instantiæ : quinimo penitus ilia suhverti
tur his quæ subjungit immediate pro majorc im
pugnationis faftæ stabilimento , sicut audies. Cor
roborat , inquam , argumentum alio axiomate , ni
mirum islo ; Quod natura in rebus neceflariisnee
Qiurtum deficiat , nee abundet. Atque hoc manisestum est
axioma rimatoribus naturæ , præcipuc animalium , quæ cum
contra mo - mulcis motibus moveri debeant , a natura multis
tum terra , fucrunt }nstru cta flexuris , & concinne motus in
ftrumenta illis adjun c t , ut in genibos inlateribus,
ad incessum animalium , & cubitum , pro arbitrio
Aliad ar ipforam . lnsuper in homine multas cubito manuſ
contra um
gument tri. queflexiones,multas jun ctras, ad varios exercen
plicatim dps motus attribu it. Qoibus e rebus hoc argu
terr* mo- mentum adversus triplieem terræ motum depromi
tkm. tur . Corpus onum & continuum 3 aut sine flexu
ra jun & urave ulla , diversos motus exercere poteft,
aut non potest. Si sine iis potest ; ergo natura fru
ftra flexuras in animalibus condidit , id quod cum
axiomate pugnat : fed G sine iisdem non potest ; ergo
terra corpus unum, & continuum , atque adeo pri
vatum
 COSMICVM . 359
EEN vatum flexuris & internodiis , non potest sua natura
sad moveri pluribus motibus. Vides nunc3 quam argu
te responsioni tuæ , quam quasi prævidisse videtur,
Occurrar ,
ada
d SALV . Serionc h6c dicis , an me ludos fa
cis ?
ci. SIMP. Ex anisni mei fententia loquor, Flexiones

n
SALV . Neccfle Igitur est , in manu tibiposi- in animalia ·
tum id felicitatis , ut illius philosophi defensionem bus non
susciperepoſlis adversusaliam quandam instantiam funtfalte
ipw ob/e & am . In ipfius ergo mine absentis gratiam, ^ionum di.
S
quæso , mihi responde. Ac initio quidem ut verum verfitatem ,
admittis , naturam Ideo tribuifle animalibus articu- Motutani.
los , flexuras, & internodia , ut multas diversasque '""Hum
motiones ederc polfint. Ego vero propositionem omnesno
bane tibi nego , atque ideo flexionesesse faftas asse- generis.
ro , ut animal movere poffit unam pluresve partes capitamo
i ſuas , reliquo immobilimanente : & affirmo , quod bilium of .
EC ad species ac differentias motionum , illas vntus efíe fium omnia
At generis , hocest, omnes circulares. Atque hacdes"nt
da.
rotan
causa vides, omnia capita mobilium offium esse con Neceſſa
vexa , aut concava , nonnulla quoque Iphsrica, ni- rium effe
miram ilia ,quæquaquaversum sefe moveredebent, monflratur,
. ut in acetabulo scapulæ facit brachium figntferi , ve- «' capita
xillund rotantis ; aut accipitrarii , falconem esca re , mobilium
vocantis. Atque talis est fexura cubiti , in quacir-t fiumndfint
a
Son roru , codan
cumagiturmanus tercbrS quid perforantis. motus ani
a
m
etiaaliqua circulariaversusunam partem , & quasi malium
cylindrica , quæ serviunt membris uno fese mbdp omnes cir
flectentibus , ut partes digitorum , alia super culares..
aliam , & c . Sed ut ſpecialiorem inductionem omnit
tamus , hoc unum rci veritatem in geitere demon
Arat , quod in corpore solidoquodmovetur,cun
unum extremorum ejus non mutat locum , motus
niti
 360 SISTEMA
niſi circularis essc poflit.Cumque in animali scse mo.
vente, unum membrorum ejus , ab altcro fibi con
termino membro non scparecur ; erit ergo talis mo
tas neceflario circularis.
SIMP. Q51 id potest ? imo videmus animalia
movcri plurimis motibus non circularibus , & iis in
ter sefe diversissimis \ ut sunt, currere, saltare , asccn
dere , desccndere, natarc, & alii aliique.
SALV. Bene est : verum isti sunt motus fecun
Motussee
cundarii darii, a prioribus articulcrum fexurarumque de
animalis pendentes. E flcxu crurum in genibus , & coxarum
dependentes in lateribus , qui sunt circulares pactium motus ; se
mot*m qUjtur faltus,
kAdprimit. aut curfus, quæ font motiones totius
terre non Corporis :atqui hi possunt cffc non -circulares. Jam
requiruntur cum in globoterrestri non requiratur, ut una pars
flexur*. super aliam immobilcm moveatur ; fed motio to
tius corporis esie debeat ; flexuris hie nihil opus
est.
SIMP. Hoc locum haberet ( inquiet adversi
rius) si motus unicusesset : cum autem trestint , &
qaidem inter fe diversissimi, fieri non potest, ut in
inarticulato corpore inter se conveniant.
SALV . Verc credo , hanc responsionem alla
tam iri ab isto philosopho : cui ex altera parte re
fponsurus, interrogo te,'num exiftimes , quod gIo
bus terrestris per articulos & flexuras adaptari con
cinnarique poslit ad participationem trium mo
tuum circularium diversorum ? Nilne respondes ?
Cum tu taccas ,egopro illo philosopho responde
bo , qui fimpliciter hoc alfirmandum diceret : alias
enim superfluum & a proposito fuisset alienum, con
sideration! subjiccre , quod natnra flexiones ideo
faciat , ut mobile differentes 'motus subire poffit ;
quodque globus terrestris, utpote flexuris destitu
tus,
 COSMICUM . 361
tus, attrlbutos sibitres motus illos habere non poſ
fit. Nam fiputaflct autor , nc per flexuras quidem Petitur o
idoneam his motibus terram reddi potuisse , libere Atendi,.cu•
pronunciaffet , globum tribus motibus moveri non frXHrarUm
posse. Hoc ergo stante , quæso tc , acper te , G'beneficio
2
fieri potest, etiarn autorem argumenti philosorhuin , globus ter
hoc mihi humanitatis exhibcat , ut me rationem renus tri.
doceat applicandi globo flexuras , quo tres illi mo. bus
bus moti.
divers
tus exerceri commode queant . Spatium deliberandifis movtri
quadrimestre vobis , im6 scmestre concedo. In poflit.
terea mihi videtnr , quod unum folum principium Unicum
plures in globo terreno motus producercpoflit , ca principium
ipsa ratione , qna , sicut ante dixi , unicum prin - terra
plurium
mo
in
cipium , mediantibus variis instrumentis , produs taum causas
cit motus multiplices & diversos in animalibus. eissepoteft.
Nequc vero articulationc hie opus est , cum mó
tioncs totius, & non aliquarum partium csse de
beant : & quandoquidem pæ circulares ut sint opor
tet , simplex figura sphærica , fi qnæ alia , pulchcrri
ma est articulatio .
SIMP. Si maxime largi simus , hoc folunı tsbl
concedemus , id accidere poffe in unica motione :
fed in tribus diversis , meo quidem & autoris illius
/udicio , fuerit hoc impossibile ; sicut idem , in
stantiam suam continuando sirmandoque scribere Alia in.
pergit. Fingamus cum Copernico , quod terra
ftantia.,r|.
ab intrinſeco prin- contta
inoveaturpropriantefacultate,&
tem - m
cipio , ab Occide in Orien , in piano Eclipti piicatu
cæ; & præterea quod ab codem intrinſeco principio terra motība
convolvatur circa proprium ſuum centrum , ab O--
riente in Occidentem : & pro motu tertio , quod
inclinatione propria defleftat a Septenttione in Au
strum , & contra. Cum ipſa sit corpus continuum ,
& nonfexionibus atque jun&uris interstin ctum a
ull
 362 SISTEMA
ulla nc imaginatione veljudicio percipere possumus,
quod idem principium naturale, & indistin & um , hoc
est , Una cademque propenfio , simul in diversos &
quali contrarios motus distrahatur ? Equidem hoc
neminem dicturum essc credo , nisi qui hapehypo
thesin onini ratione , qua jure , qua injuria , propu
goandam ſuſcepit.
SALV. Subsiste parum , & in ipso libromihi
locum ilium ostende, Fingamus modo cum: Coperni
ce terram aliqua ſua vi, & ab indito principio impelli 1

ab Occasu adOrtim in Ecliptic* piano : tum rursut

revolvi ab indito etiam principio , circa fuimet cen
trum, ab Ortu in Occasum : iertiò defleQi rursus ſuo
Gravis er . pte nutuà Septentrione in Aujirum , da viciſim. Du
Ford Co. bitavi , Simplici, num forte quem errorem , autoris
pernici op- verba referendo commifiſſes : at jam video , quod
pugnatore ipsemet , & quidem nimis quam graviter, impegerit:
commiſſus. nee sine indignatione disco ,quod hypothesin parum
sibi cognitarn jmpugnare.fit aggressus. Non enim il- >
las motiones terræ Copernicus attribuit. Et unde
promit hoc, quod Copernicus' motum annuum per
Eclipticam , contrarium facial motui circa pro
prium centrum ? Non legerit oportet librum ejus,
qui plurimis in locis , ac in primis statim capitibus
scribit , ambas illas motiones versus eafdem partes , 1

scilicet ab Occidehte in Orientem incedere. Quod

si non aliunde , per se tamen hoc nosle poterat ; at
tributis ipsi terræ motionibus , quaruni una Soli ,
altera primo mobili demitur , esse necessarium , uc
Arguta
juxta doo in SIM Cave contendant.
candemP.partem ne fimul & ipse5 & Copernicus er
fimplex ine
ftantia retis.'Motusdiurnus primi mobilis nenne fit ab Or
contra Co. tu in Occasam ? & motus annuus Solis per Eclipti
pernicum. cam, nonne contra fit ab Occasu in Ortum ? Qui
vis
 COSMICU M. 363
vis ergo , quod iidcm in terram tranflati, Concordes
c contrariis efficiantur ?
SA GR. Profecto , Simplicius detcxit no.
bis origincm erroris illius philofopHl , qui ne
cessc eftut ipse quoque hoc modo ratiocinatus fuc
rit.
S A L Vt Nunc crrorem detrahamus mini- Deiegiiut
m&m , si id pote , Simplicio. Is cum videat t stel error oppos
las oricntes Horizontem Ofientalem ascendere, ftoris, oftča
haud difticultcr intclliget , si hie motus non sit in motum an,
ftellis , neceffarib dicendum esse , quod Horizon nuum jy
motu concrario depriinatur : p^r consequens, diurnuti
quod terra in scipsam volvatur contraria ratione ter.r at'
quam ftellæ nobis moveri videbantur , hocest , tos, verfuis
ab Occidente versus Orientem , quod est fecun- ea^jem
dum ordinem (ignorum Zodiaci. Quod ad altc- flagamin2
ruin dsinde motum attinet , cum Sol centro Zo- cedere , nec
diaci lit adsixus , & terra per circumscrentiam ejus effe contra
mobilis ; ut ergo Sol nobis appareat per Zodia- riose
cum moveri secundum ordinem signorum , neceC
sarium est , terram eodem ordinc incedere. Sol
enim apparet nobis semper occupare in Zodiaco
gradum opposltum ei gradui , quemterra tenet.
Atqueita terra perambulantc v. g. Arietcm t Sol
apparebit tranlire Libram : terra Tauri lignum oc«
'cupante , Sol Scorpioncm enietietur : cum terra
per Gcminos, Sol per Sagittarium ibit. Sed hoc
est ,utrumque moveri versus eandem partem scili
cetsecundum ordinem signorum : qualis ctiam eras
revolutio terræ circa proprium centrum .
SIM P. Intellexi rectiflime { nee video ,
quid polfit ad tantum errorem cxculandum ada
ferri.
SALV. Quinimo , Simplici ,longc isto majo
Bb2 reIT
 364 SISTEMA
rem alium audics. Is est, quod terram sack noveri
motu diurno circa propriom centrum , ab Oriente
versus Occidentcm :nee videt , G hoc ita eslet , tune
motum Uiiverfi 24- horarum , appariturum feri
ab Occidente versus Orientem : cujus plane contra
rium cernimus .
SIMP. Vah , qui vix prima elementa do& rinx
sphæricæ didici , nequaquat ha graviter errave.
rim .
Ex alio SALV . Hinc judica , quantulum studii sit exi
graviori. ftimandus oppofitor ille posuisse in legendo Coper*
errore
nico , cum pringipalem & maximam il'am Hypo
monftratur, thesin , cui summa rcrum , in quibus Copernicus
parum fx. ab Aristotelis & Ptolemæi do & rinadissentit, inniti
diiCoper- tur , in contrarium plane sensum perverterit. Quod
nico tri . deinde pertinet ad tercium istum motum , quem
buifle. autor ex mente Copcrnici , ut aic , globo terre
an oppofitor Ariaflignat ; nesciosane , quemnanı intclligat: il
Dubitatur
tertium lun certe non effe scio , quem ei Copernicusjun
motum d & im cum aliis duobus , annuo & diurno , tribuit.
Copernico Non cnim ei quicquam est negotii cum declinarío
terr& tri- ne versus Austrum & Septentrionem : fed in id mo
butum in- db scrvit, ut axem revolutionis diurnx continue
tellexerit .
fibi ipsi parallelum retineat. Ita ut diccre necesse
sit , oppofitorem id ant nescivissc , aut diflimulas
se . Q2amvis autem hæc una gravis hallucinatio
sufficiat excusationi nostræ , sidiscussionem ulte
riorem oppositionum ipsius omictamus -: easdem
tamen æstimabo pretio suo , ut prose& o merentur
præ sexcentis aliis vanorum hominum obje & iun
culis æsiimari plurimi . Reversus igitur ad inftan.
tiam , aio , duos motus, annuum i diurmim
non essc contrarios, imotendere versus eandem pla
gam,& proinde ab eodem principio dependere pol
IC
 COSMICV M. 365
ſe. Tertius ultro & spontc consequitur annuum ca
ratione , ut non neccsse sit advocare principium in
tcrnum aut cxternum (quod suo loco demonstrabo )
a quo tanquam a causa producatur.
SAG K. Dicam ego quoque , naturalis judicii
du ctu j quippiam opposicori illi , qui Copernicum
condemnare non veretur , & non examuflim omnia
sta dubia resolverc , & omnibus a sc propositis ob 1

je&ionibus respondere scio : quasi verb mea igno

rantia ncccssarium Gt do ftrinæ salsitatis argumen
Scd si hæc ratio condemnandi ſcriptores
ei justa videtur , æquum est , ut nee mihi , Aristo
telem & Ptolemæum rejicienti succenscat : quando
quidem ipsequoque me nihilo felicior est in resel
lendis illis , quæ sibi a me adversus do & rinam illo
rumobjiciuntur. Quærit ex me , qualia sint prin- Refolvi
gaJem intur
cipia , per quæ globus terrestris movetur mo^i tantia , fi.
annuo in Zodiaco , & diurno per Æquino & ialem milium
in seipsum . Ei ego repono , similia hie esse prin- motuum
cipia illis , per quæ Saturnus Zodiacum annis 30. aliorum,
peragrat , & multo breviori tempore secundum Æ- corporu
cæleftiumm,
quino & ialem inseipsum convolvitur , ut ex appa- eXemplis.
ritione & occultatione collateralium ejus globo
rum est manifestum : similia illis , per que Solem
uno anno Eclipticam percurrere, ac uno mense ci
tius in seipsum , Æquino a iali parallelum revolvi
(maculæ Solares ipsi senfui fidem rei faciunt jipsemec
absque scrupulo concedit : similia denique illis , per
quæ Medicea sydera Zodiacum annis 12.conficiunf,
& interea circulis minimis , temporibus brevissimis
circaJovem volvuntur.
SIM P. Autor illc tibi negabit hæc omnia , &
visum , Telescopii crystallo deceptum causabitur.
SALV. Ille vero nimium sibi concedi postulat,
Bb 5 Nam
 A
366 SISTEM
Nam a nobis requirit ut credamus , oculnm simpli
cem non posse decipi in dijudicando motu re& o
gravium descendentium • & ipfc tamen interim af
firmat , oculnm eum , cujusfacultas eft reddita per 1

se & ior,ac trigesies au & ior, in percipiendis aliisistis

motibus aberrare. Dicimus igitur,terram plurali
tatem motuum participare , similt aut fortaslis ea
dem ratione , qua magnes movetur deorsum qua
tenus gravis , & aliis duobusnotibus circularibus,
uipo Horizontali , altero verticali sub Meridiano.
Sed quod est ampfius , indica Simplici , qui nam
puras hunc autorem judicaturum essc magis inter
sesc diverse, motum re ctum & circularem , an vero
Magis dir
motum & quietem ?
crepat mica SIM P. Motum & quietem utique. Quod indc
tud guie-manifesium est, quia motus circularis non est con
te, quim trarius rec t , secundum Ariftotelcm , adeo quid;m
motus re ut eos misceriposse concedat, id quod in motu &
Elus de cir. quiete fieri nullo modo potest.
culabi,
Probabi. SAGR. Ergo propositio minus improbabilis
lius attri- eft, in uno corpore naturali duo principia interna
tuuntur ftatuerc , unum ad motum re ctum , & alterum ad
terræ dui circularcm , quam duo itidem interna unum ad
principia ,motum , & alterum ad quietem. Porro denatura
interna ad
motum reo
li terræ PartIum inclinationc redeundi ad suum to
Sum dos cum 9 * quo f°rt^ Pcr vioJentiam avulsæ sunt , unâ
tircularem, concordant utræque Hypotheses , ac solummodo
quam duo diflentiunt in operationetotius , dumaltera vult 9

*d motum qUod id per internum principium quiescat immobip

iHietem.fe . a]tcra ver0 motum ei circularem aslignat. Sed
per tuam & illius philosophi conceffionem , duo
principia , unum ad motum & alterum ad quie
tem , sent incompatibilia simul , prout etiam in
compatibiles suntcorum effe & us : sed id non jamt
accidi
 COSMICVM , 367
accidit in duobus motibus , re& o & circulari , qui
nullam habcnt inter fe repugnaptiam .
SALV. Hoc amplius adde, maxime probabile motus para
cffe, quod motio partis a terra separate, & ad suum tium terra,
totum redituræ, sit ipsa quoque circularis ,quantum
ut janı tur
ad fuum tv
declaratum est. Ita ut omnibus modis , , p0test
ad præsentem calum attinct, mobilitas quicte sit effe circu
acceptabilior. Jam perfequerc, Simplici , quæ re- laris.
stant.
SIM P, Robur addit aator instantiæ ſuæ , pro ,
ducendo aliudabsurdum , quod scilicet eæd»m mo
tiones naturisſumme diversis conveniant. Jam au-Diverfita
tem experientia docet , operationcs & motus diver- motuum
cgnfert ad
sarum naturarum essediversos : idque ratio consir cog„0scen
mat : alias enim nulla daretur via cognoseendidi- dam diver.
ftinguendique naturas , nisi illæ, motus & operatio-fitatem na.
nes suas haberent, per quas ad earum substantiæ co . turarum .
gnitionem deduceremur.
SAGR . Obscrvavi bis ter in discurgbus iltius
autoris, quod ad probandum , hoc ita vel ita scsc ha
bere , talem loquendi modem adhibere soleat : rem
illo & illo modo intellectui nostro confcrmem effe :
vel, nullum alias nos aditum habituros ad cognitio
nem hujus illiusvc rei: vel, Criteriumphilosophic
subverfom iri. Quasi vero natura cerebrum primò Natura res
tribuisset bominibus , & postea demum omnia di- iplas prima
ſposuisset pro capacitate intelle& ûs eorum . Atqui fuomodo
potius crediderim , Naturam res ipsasprimum arbiintelle& um
tratu suo condidisse: post indidisse bominibus intcile- hominum ,
& um , qui ad quantulamcunque partem ſecretorum iis percia
ejus, non nisi magno tamcn labore percipiendam , idoneum
piendis
habilis eflet. condidit.
. SALV. Eadem est & mea sententia. Verum
indica , Simplici , quanam sunt istæ naturæ diverfa ,
Bb 4 quibus
 368 SISTEMA
quibus Copernicus contra expericntiam & ratiS
pcm ,motus & o^erationes easdem affignat ?
SIMP. Ecce tibi illas. Aqua & Aer. (quæ uti
que diverts sunt a terra naturæ & res omnes in iis
clementis invent* , habeb'nt omnes nna tres illas
mo iones , quas Copernicus eſſc engit in globo
Copernicus terrestri. Et pergit hoc demonstrare Gcometrice ,
eaſdem o- quod scilicet ex do& rina Copernici necessario fe
perationes quatur, nubem in acre suspensam , ac diutiflime
diverſis na .
turis per capiti line loci mutatione imminentem , habere om
errorem nes tre» illas motiones cum globo tei reltri commu
alignat. nes. Demonltra-io ibi extat : potes per tc legcre :
non posium ,nim referre mtmoritcr.
SALV. Non placet eam legere : quin existimo,
superfine politam , & a nemine Copernicano negan
dam . Itaque demonstratione concefTa , de instan
tia loquamnr, quæ mini videtur exiguam habere
vim .liquid concludendi contra Copernicanam hy
poihcrin , eò quod nihil derogetur illis motibus &
illis operationibus, per quas venitur in cognitio
nem naturarum & c. Responds mihi , qqæso ,
Simplici ; Num accidentia ilia , in quibus aliquæ
res exa ctiftime conveniunt , nobis inservire possunt
ad earundem rerum cognoscendas diversas natu
ras ?
Ex acci. SIMP . Non domine : imo plane contrarium
dentibus
communi.
eft vcnim. Nam ab.identitate operationum & acci
tus non dentium , non nisi ad identitatem naturarum ar
poflunt co- gumentari possumus.
gn ſcina . SALV. Proinde diversas natunas aquae , terræ ,
turi di. aeris : aliarumque remit his elementis contentarum ,
verfa. non arguis tx illis operationibus , in quibus omnia
hæc elementa y i eorum annexa convcniunt;ſed ex
operationibus aiiis. Est ne ita ?
SIMP
 COSMICVM . 369
SIM P. Ita revera .
SALV. Ergo is, qui relinqueret, in clementis
rmnes illos motus, operaciones , & alia accidentia ,
quibus corum naturæ diftinguuntur , nos non priva
tet facúltate cognitionis ipfotum acquirendæ , eti
amii poftea removerec illam Operationem , in qua
jun& imomnia conveniunt, & quæ proindc nihil fa
cit ad diitin & ioncm talium naturarum .
SIMP. Optime, credo, rafiocinaris,
SALV . Sed terram ,aquam & aerem , zqualiter
1 natura fuifle conílituta immobiiia circa centrum :
íonne & tua, & Ariftotelis, & Ptolomæi, & qui hos
èéfcantur omnium eft fententia ?
SIMP. Eft recepta, ceu Veritas irrefragabilis.
SALV. fgitur ex ifta communi naturali condi
cione quiefçendi circa centrum , non fumuntur ar
gumenta dç divcríis naturis iJlorum elementorum
& rerum elementarium : led oportet ex aliis quali:
talibus non communibus, earum notitiam parare*
Proindequi adimeret elementis tantummodo quic
tem illam communem ,& interim lis relinqueret om
nes alias operationes, is nullo niodo viam cog
nofcendi clencias eorum interciperet. Jam vero
Copernicus ' non adimit elementis aliud nitî com
munem illam quietem , eamque tranfmutat in com
munillanum motam , reli& a iis gravitate , 'evi Elementa
täte , motu furtum ас deorfum tardiore velo conven¡re ¡л
cioréve, raritatc , denfitate ; qualftatibus calidi, motu com
frigidi , ficef » humidi; & in fumma rebus ova muni,nibï*
nibus aliis. Tale igitur abfurdum , quale fibi ifte lomagis
ninufve rt*
autor imaginâtur , in Hypothefi Copernicana nonfert,quam
invenitur :neque convenire in motûs 'dentitate, in communi
magis aut minus intereft ad diverlificandas aut qu¡ete И(|Т
non diverfifiçandas naturas , quam convenire in venirea
identitate
 370 SISTEMA
dentitatc quietis. Jam indica, si qnod aliud in con
trarium ett argumentum .
Corpora SIMP. Sequitur instantia quarta , ab obscrva
ejufdem ge- tione naturali defumpta , quæ eft , quod corpora
nerif,ha cjusdem generis , aut hab:nt motus in genere con
fens motus vcnicntcs, aut in quiece conveniunt. Sed in Hypo
quiingene. cheliCopernicana, corpora in gcnere convenientia
re conve
niunt, & inter fe similia, quoad motum summopere discrc,
parcnt, & è diametro sibiopponerentur: nam stellæ
adeo inter se similes, in mocu nihilominus essent in
ter fe tantopere di(ftmiles,sex planetis in orbem per
petuo reuoluiis, Sole vero stell ifque fixis omnibus
perpetuo stantibus immotis.
Aliudar- .
$ ALV. Argumentum in forma bonum efle vi
gumentum
contra CO
decur: at applicatio & materia laborat. Quod si
pernicum . perfistere volet autor in aflumpto fuo, consequentia
directè ftatim in ipfiummet retorqneri poterit. Pro- !
gressus argumenti sic habet : Inter corpora munda
na, sex sent, quæ perpetuo movcntur , ut sent sex
planetæ : de cæteris, hoc est, de Terra, de Sole, de
que stellis fixis dubitacur, quodnam illorum movea
tur, aut immotum perstet : cum sit neccssarium, ut
ftante terra , Sol & stcllæ fixæ movcantur ; & cum
fieri quoquc possit, ut Sole fixisque stellis immotis
Cencludi. moveatur terra. In dubio fa & i quæritur , quibuf
tr, ckm
Terra natu
nam convcnientius attribui poflit motus, &quibus
râ tener quies. Diétat autem judicium naturale, quod mo
brofafit, tusexistimandus sit liiscompetere,quæin genere&
Sol autem 'n eflcntia magis cognata sunt illis corporibus , quæ
stelUqtte haud dubie movcntur : quies aatein his, qnæ magis
fix* lucid*, ab iisdem discrepant . Et cum æterna quies,perpe.
tem effe, te tuufq. motus,diversiiTima sine accidencia;manifestum
has immo> cft, opottcre corpori sempermobiiidiversiflimam
tiles. efle naturam a natura corporii semper Aabilis. Dum
crgo
 1 COSMICVM . 371
ergo demotu & quiete dubiifumus, ergo tentemus;
an fubfidio alterius alicujus affe &tionis infignioris
inveftigare qucamus , terráne, an verò Sol & Nella
fixæ , magis cum corporibus haud dubiè mobilibus
conveniant. Sed ecce naturam opportunè dcfide
rio noftro ſubſcribentem , eaſubminiftrat nobis duas
affe&tiones infignes,nec minus qnàm motus & quies,
inter ſeſe diverſas : quæ funt, Lux & Tenebræ , feu
effe natura ſplendidiflimum , & effe obſcurum ac om
ni luce privatum . Itaque corpora interno & cx
terno ſplendore decorata , à corporibus omni luce
deftitutis diverfiffimam habent effentiam . Luce
terra privatur : ſplendiſfimus per fe Soleſt, nec mi
nus ftellæ fixe. Sex planetæ mobiles in univerſum
luce carent, ut & terra. Eorum igitur efſentia cum
terra convenit, & à Sole ftelliſque fixis diſcrepant.
Mobilis
ſtellata
igitur eft terra : inimobilis , Sol, & fphæra
.
SIMP, " Verum autor non concedet , fex pla.
netas eſſe tenebroſos, conformitatem
& huic negationi. tenaciter in
hærebit : vel etiam naturæ mag
nam inter ſex planetas & Solem ftelláſque fixas , &
rurſum inæqualitatem inter iftas ac terram, demon
ftrabitex aliis quàm tenebrarum ac lucis affe & ioni
bus. Imo jam occurrit mihi , in inſtantia quinta,
quæ ſequitur, expreffam effe fummam diſparitatem
inter terram & corpora caeleftia , cum ſcribit : Ex
Hypotheli Copernicana magnam confuſionem ac Alia diffe
turbationem orituram in Syftemate Univerſi, & in- rentia inter
ter partes ejus. Nam inter corpora coeleftia im- terrt
morabilia & incorruptibilia fecundum Ariftotelem , leftia
corpora Cem
, ſum
Tychonem aliólque, inter corpora inquam tam no- pta àpuri.
bilia judicio omnium , ipfiuſque Copernicí, affir- tate da im.
mantis, ca eſſe ordinata & optima conſtitutione diſ- puritate.
poſita,
 372 SISTEMA
poſita ", omncmquc virtutis inconflantiam inde
removcntis ; addo etiam inter corpora tam pura,
(cilicpt Vcncrcm & Martcm , collocabitur sentina
omnium materiarum corruptibilium , cujufmodi
est terra , aqua, aer , & omnia mixta. At quanto
præstantior distribjtio , naturæquc convcnientior
est ea , quam Dcusipse suit archite ctatus, ſegre*
gando pura ab impuris, mortalia ab immortali
bus , ut aliæ scholæ docent, quæ tradunt, impuras
& caducas illas materias angusto concavo Lunaris
Orbis esse conclusas ; ſupra quas non intcrrupta seric
res postea cœlestes panduntur.
eopernictu S4LF, Vercm eft fane, quod Copsrnicanum
Universa Systema psrturbationem immittat in Universum
Aristoteli- Aristotelis : fed nos tra &tamus de Univcrso nostro
to turbds
vero & reali. Quod deinde disparitatem essentiæ
immittit. inter tcrram & corpora Cœlestia , autor iste vulc
inferreab horum incorruptibilitatc , & illorum cor
Paralogil ruptibilitate , secundum doctrinam Aristotelis, &
mus ab An & ex ca disparitatc motum Soli fixisque immobili
titythonis tatem terræ adserere ;: Paralogismum committit,
<wtore com- sapponendo id quod est in quæstione. Nam Ari
mifu . stotelis incorruptilitatem corporum Cælestium
insert ex motu , de quo disputatur , illorum ne
Stulteterra ait , an verò terra , De vanitate postea ' rhetori
Coelo exclu .
di videtHr, carum istarum illationum satis superque di&um
est. Quid enim insulsum est magis , quam aflere
re , terram & clem:nta relegata & separata cfle a
s phæris Cœlestibus , & exilii quasi causa deportata
in Orbem Lunarem ? Quid enim 1 annon Orbls
Lunaris , sphxrarum Cœlestium est una , & con
ſentientibus illis , in medio reliquarum omnium
comprehensa ? Ea vera nova ratio est separandi
pura ab impuris, morbida a sanis , & in ipso
corde
 COSMICU M. 373
corde ipfoque meditullio civitatis , cxtruendi vale
tudinar'um , quod nica quidem opinione ad latus
extremumque civitatis angulum rcjici coveniebat. x«c »» *
Copernicus admiratur dispositionem partium Uni
versi , quod Dcus magnam hanc lampadcm consti
tuerit , ut summum splcndorem per totum tem
plum in ipsius centro , non ex aliquo latere diffun
deret.
Cæterum quod globus terrestris Venercm inter
& Martero locetur, ea de re mox tra ctabimus : ac
ipsc tu in graiiam illius autoris periculum secies , an
Terram isthinc extorbarc queas. Scd quæso , nc
demonftrationum soliditati Aofculos illos rhetori
cos intexamus, & cosoratoribus, vel poetis potkis
committamus , qui vilissima quæque , nec raro
perniciosa , lenocinio verborum exornare solent.
Et G quid aliud restat , quantunlicct nos expe
diamus.
SIMP. Restat sextum & ultimum argumen
tum , in quo ut rem valde vero absimilemponir,
quod corpus corruptibile & dissipabile possit mo
veri motu perpetuo & regulari. Idque confirmat Argumen
exemplo animalium , quæ licet naturali sibi motu tum fumi
tum ab ani.
moveantur,lassescunt tamen , & quiete ad vires re- malibus,
cuperandas indigent. Sed quid negotii eft hu'c mo que quiete
tui cum illo terræ, qui respe & u motus animalis in- indigent,
menCis eft ? Addc quod terra triplict motu di(tra- etfimotme
hitur, c in paries diversas abit. ' Quis ergo talia,eorum nit
nil juratus eoram defensor , asserere suiiincat naturalin
Ncque vero valet in hoc cafu , quod Copernicus ad
dneit ; cum hie motus sit terræ naturalis , nec vio
1 lentus, eum effe ctus quoque motui violento contra
rios operari : acillas quidem res facile diflolvi , nec
diu subsistere polsc , quibus impetus ac vis admo
vetur :

1
 374 SISTEMA
vetur : eas vero, quæ natura fiunt , in optima dife
pofitione sua conservari. Non, inquam , valet hac
responlio, & a nostra prostemitur. ' Et cnim animal
utique corpus natutalc, ncc artc fabricatum , ejus
que motio naturalis est, quippe ab anima , hoc est,
intrinseco principle manans: violentus aatem ille
motus est, cujus principium extra est , & ad quem
res mota nihil consert : nihilominus animal longo
temporemotum suum concinuans, desatigatur, atq?
etiam pertinaciter inftans moritur. Vides ergo, u
in ipſa natura, undequáque vestigia Copcrnicanæ hy.
potbesi adversantia, nuspiam autem faventia sese of
ferant. Et ne partes amplius oppositoris illius obe
am , audi quidipfemet adducat adversos Keplerum
( cum qno disputat)in illo argumento, ubi Keplcrus
oppugnat eos , quibus inconveniens , imo impol.
fibilevidetur, it immenfum augeri sphæram stella
Argumentam , prout hypothesis Copernicana requirit. Insta
ripro Cole ergo Keplerus dicendo. Vifficilius et. accident
pernico prettr modulum fe.bjefti intendere, quam subjetium
fine accidents augere. Copernicut ergo verifimiliut
facit, qui auget Orbem Stellarum fixaruM abfque mo
tu, quam Ptohtnœus, qui auget motum fixarum im
menfa velocitate. Quam instantiam solvit autor,
Autor A * miratusj A^eo decipi Keplerum affirmando,quod in
titychon"' ByP°tnefi Pfolcmaica motus intendatur præter mo
instatad dulum subje & i. Nam ipfi secus videtur, fcilicet non
verfus. Ke- intendi motum amptius quam modu|o convenit, &
plerum
pro intenfione moduli, motus quoque velocitatem
intendi. Hoc probaturus, molam fingit,quæ 24.
horis semel revolvitur i qui quidem motus appclla
bitur tardifflmus , at produ cts semidiametrousque
ad distantiam Solis, extremitas ejus velocitatem So
li* æqoabit ; & prolongetur adusque sphæram fel
latang
 COSMICVM . 375
latam , fixarum quoquc vclocitateni æquabit , utut
in circumferentia mola tardissime incedat. Hanc
molæ conliderationem applicando nanc ad sphæram
stcllatam , in cjus scmidiamctro , qua ccntro vici
nior est,quanta est molæ scmidiaineter , accipiamus
pun & um . Idenı ille motus , qui in sphæra ftcllata
velocissimus est, erit in illo pun & o tardiffimus. Sed
nimirut corporis magnitudo sacit , ut e tardissimo
velocissimus evadatj ctiamâ pergat essc idem. Atq;
ita velocitascrefcit non prater modulum subje& i,
ſed potius secundum ilium ejosque magnitudincm ,
multo sequius quam Keplerus existimat.
SALf. Non persuadco mihi , autorem ilium
exili adeo & abje&o ingenio præditum putasse
Keplerum , ut non intellexerit , altiflimum termi
nurn lineæ a ccntro ad orbem stellatum usque
du ct* msveri velocius, quam pun & um ejufdem li.
neæa centro non plusduobus cubitis distante. Pro- Explicatio,
inde necesse est, ut aflequatur & capiat , hanc men - quid Ke
!
tem & intentionem Keplero fuisle , ut diceret, minus pltri di.
.
abfurdum essc, corDus immobile in immensum au- Etum fibi
gerc, qnam immensam velocitatem attribuere cor velit , ejufe
- ^ J/e2„ '
pori vastissimo,respiciendo modulum , hoc est,nor fio.
mam & cxemplum aliorum corporum naturalium ,
in quibus videmus, augescente distantia a. centro, ve
locitatem imminui, hoc est, periodos circulationum
ipsorum , longipri temporc absolvi. In quiete vero
quæ capax augmenti vel decrementi non cst,magni- Magnitui*
tudo vel parvitas corporis ullam diversitatem non parvit as
efficit. Ut ergo responsio autoris , argumentum corporis fa.
Kcplcri ex opposito feriat; est necesse ', ut autor illc verfitatem
ciunt di
fatuat, principio moveuti perinde effe , minimumne in motu ,
an immensum corpus intra idem tempus moveat, fed non in
cum aogmentum vclocitatis statim trahatur in con-qHjete.
sequentiam
 EMA
376 SIST
fequentiam au & e molis . Sed hoc postea pugnat
cum regulis architectonicis ipsius naturæ, quæ in
modulo minorum sph^rarum hoc observar, ( quem .
adniodum videmus in planctis , & maximc sensibi
liter in syderibus Mediccis) ut orbes minorcs mino
ribus quoqu e temporibus circumagit. Unde tem
pus rerolutionis Sacurni longius est omnibus rcmpo
ribus minorum aliarum sphærarum utpotc quod
trio vatu 3°- annis absolvitur. Jani ab.hac ad valde majo
ra poftulat, rem aliam transire fphxrarn , ejusque revolutiontm
ut orbes mt - ^, tantùm horis determinare , id vero non ab rc •
moresbrevioquj$ jixcrjt extra moduli reguIas evagari. Iraque
ori tempor fi reſponfionem autoris attente conlid-remus ) ea
jorestem non cam contramentem & cns.im argumsnti diri.
poribus lon .gitur , quam contra explicationem & modum lo..
gioribus , qucndi. Quæ res autorem ipsum arguit injuris,
circumv
vantur .
olo qui negarenon potest, exartc se diſfimulassc intelli
gentiam verborum Kepleri , quo crafſæ nimts igno
rantiæ reum ipsum ageret. Verum hominis impo
ftura stoliditatis adeo manifesta suit, ut de opinions
do ctrinæ , quam Keplerus hominam litteratorum
animis impre(fit, nee minimum detrahere potnerit.
Quod attinet deinde instantiam contra motum ter
ræ perpetuum , ex eo depromptam , quod impolfi
•
bi!e fit,ut eum absque fatigatione continues : cum
etiam animalia, quæ non minus naturaliter & ab in
terno principio moventur, lassitudinem sentiant , &
ad membrorum relaxationem quiete indig:ant,
&c.
Jida de SAGR. Mihi videor audire Keplerum ei re
aculeata
Kepleri re
ſpondentem , essc quoddam animalis genus lassitudi
nem hac ratione discutientis, ut in terram abje& um
Sponfio. volutetur ; & proinde timendum non esse ^ ut glo
bus terrestris defatigetur : imo probabilitcr affir
mari,
 COSMICV M. 377
mari, revolutiohcm illam æternam quoddam instac
et essc perpctu* tranquilissimæque quietis.
S ÀLV. Tu vero, Sagredc , nimium es argutHS
& satyricus. Scd omittamus joca, dum scria tra
&amus .
SAGR. Pace tua, Salviate. Quæ dixi, non
ita fortassis a re sunt aliena, ut tu forte cense*. Mo
cio namque quicti ferviens , & defatigato ex itinerc,
corpori laſsitudinem detrahens, multo facilius præ- Animalia
ftabit , ur nc latfefcas : quomodo remedia præfcr- non laffefce
yantia, qnam curantia , in expedito magis esie so -rent, fimo<
lent. Bt persuasom habco , si motus animaliumprocederet,
ptocederetut is , qui terræ tribuitur , ipfa ne qui- wtis, qui
dem defatigatum iri. Siquidem quod corpus ani- globo ttrrea
nialis defatigatur, cjus rei causa, nieo quidem judi- no tribuit
cio , hæc ett,quod una sola pars adhibcatur ad mo - s*r.
venduni & scipsam , & omne corpus reliquam . Caufa fati
Verbi gratia, ad ambulandom , eoxendices & crura animaiiuim .
tantum adhibentur , ut & seipsa, & cætera membra
portent . Contra videmus cordis motionem esle Motiu ania
tanquam infatigabilem , cùm fe tantùm moveat. viol fflium
entu
,
Præterca nescio quam verum lit, motionem animalis re &tius s
esse aaturalem, & non violcntam potius : imo credo quam natu
verè dici posse , quod anima moveat naturaliter ralis appel
membra animalis,motu præternaturali . Nam si mo- latur,
tus sursii est pra ternaturalis corporibns gravibus;
ergo crura & eoxendices, quæ corpora gravia funs,
ambulandi causa non potcrant clevari sine violentia ,
& proinde non sine defatigatiohc moventis. Ascen
sus per scala' , corpus grave contra naturalem 1

inclinationem suani sert sursum : unde laftitudo

scquitnr, mediante naturali repugnantia gravitatis
ad talem motum . At G mobile talem sub;ac
motionem , ad quam nullam habet repugnantiam ;
Сс que
 SISTEM A
378
Robur non quæ laſſitudo , vel virtutis viriumque diininutio
minuitur, metuenda sit in movente > & quomodo robur mi
ubi nec exc
ercetur .
nueretur, dum plane non exercetur?
SIM P. Sunt motus cpntrarii , quibus terre
ftris globus moveri fingitur: super bis autoris in
fiantiafandatur,
Inſtantia SAGK . lam di ctum eft, illosnon esse contra
Clar.in ipo rios, & autorem inhac re valde dccipi,sic ut instantiæ
fummet rec
torquetur vis omnis ipsum in oppugnatorem recidat , dum
vulc 3 quod primum mobile rapiat secum omnes
sphxras inferiores contra motum , quem illæ eodem
tempore & continue exercent. Ad primum ergo
mobile perrinet. fatigatio, quippe quod non mod6
movere seipsum , fed etiam tot insuper sphæras alias
secum ducere tenetur, easque contrario motu sibi
obnitentes. Eapropter ultimailia conclusio, quam
autor inserebat asserendo, quod in disputatione de
effe & ibus naturæ , ſempermulta opinioni Aristotelicæ
Ptolemaicæque faventia , nihil autem unquam Co
pernico non adversum occurrat, adhuc magna
Pro veris
consideratione pindiget , commodiusque dicitur ,
propofitio cum harum Hypothesium altera vera sit, altera ne 1
1

nibus oc- ceffarib falsa,impoſſibile effe,ut io falsa:favorem un

curruntar- quam occurrat. ratio , experientia , aue re&us
gumenea discursus ; quomodo veræ, nihil horum aduersari
em prnon
firma,
it o
potest. Oportet igitgr, ut magna diuerfitas inuenia
falfis. tur inter discu'sus & argumenta quæ producuntur
ab utrisque in utramque partem opinionum illarum .
lllorum argumentorum robur ac pondus tibi ipsii
Simplici , expendendum relinquo.
SALY. Tu verb , Sagrede , nurer a&us ige
nci velocitate ingenit tut, prævertiſi' discursum me
um , cam respansurus aliquid essem ad ultimum
autoris argumentum . Et quamvis ei tu plufquam
sufficienter
 COSMICUM. 379
fufficicnter respondcris : addam tamen nihilomi
J
nus nescio quid, quod jam modo in mcntem venc .
rat. Ponit ille pro re maxime improbabili , quod
corpus dissipabile & corruptibile , cujuſmodi est
terra, perpetuo possit moveri moturegulari, maxi
me cum videamus animafia denique lassitudini suc
cambcre, & quiect indigere. Quæ res tanto red
ditur absimilior veto , quod illi.motu veloeitas in
comparabilis & immensa respe stu motus animali
um attribuitur. Jam non exputo rationem , qua
ilia de causa , terræ nunc velocitatcm lacessat : cum
interim sphsræ ftcllatæ veloeitas infinitomajor non
magis cum tnrbet , quam veloeitas alicujus mo
læ , quæ 24. horis semcl tantum revolvitur. Quod LaffituJi
si propterca , quod veloeitas conversionis terræ sit sphdrdflel:
ad molæ modulum comparata , res multo majoris late potima,
momentinon trahuntur in conseqaentiam , omittat fuim 9kB*
laflitudinem
autor timere tcrræ : nam ne quidem metuenda
. pigerrimum quodvis animal, cujusmodi est Cha
mæleori, 24. horarum spatio quinque vcl sex cubi
tos progressum , laflitudinem contraheret. Si ve
ro velocitatem non amplius ad molæ modulum exi
gere , fed absolute confiderare vclit, & quam im
mensum spatium horis 24. mobili sit conficiendum ,
expendere ; multo difficiliorem exhibere fe debebac
in ilia concedenda sphsræ ftcllatæ , quæ terrâ velo
cior incomparabiliter , chiliadem corporum , glo
bo terrestri multò majorum secum circumducere
deber.
Restaret jam , ut probationes expenderemus,
quibus concludit autor , stellas novas annorum
1572, & 1664. ſublunares, non autem cœlestes fu
ifle,ut illorum temporum Astronomi communiter
perſuasum habuerunt. Audax prose & o facinus. Co
Сс 2 gitavi
 A
TEM
380 SIS
gitavi tamen , cum id scriptum adhuc mihi sit re &
cens, & calculi frequentia salebrolum , fore commo lid
dias, uthac vespera & altcro mane, quantum ejus PE
poteto perlustrem , & quæ ithic obscrvaverim , 'ad te

solita colIoquia nostra reversis exponam . Si quid

temporis nobis erit reliquum , ad disputationem de
motu annuo attributo terræ progrediemur. Inte
rca fi quid habes dicere, præcipuequc Simplicius, dc
rebus ad motum diurnum a me prolixe satis exami .ba
natum perrinentibus, nonnihil adhuc temporis so
perest ad diflerendum .
SIMP* Ego non habeo qnod dicam aliud , nisi
habitos hodie sermones visos mihi quidem csse ple
nos peracutis ingeniosisque mediationibus, ex parte
Copernici, in confirmationem motus terræ produ
&is : fed hon eam vim habuerunt , ut illius motus
plenam mihi fidem facere potuerint... Quicqnid
enim allatum eft, in sumnam aliud nihil concludit,
hist rationes, terræ stabilitatem asserentes , necefla
rias non efle : fed interim ex contraria parte nulla
produ cta demonstratio est, quæ neceffario terræmo
bilitaem evincat atque concludat.
SALV - Nunquam hocmihisumpsi, ut ab opi
nionc te tua, Simplici , deducerem : multo minus
aufim de tanta lite definitivam pronunciare scnten
tiam, verhm id modo mihi propofituni & suit ha
& enus, & in scquentibus disputationibus erit , ut
manifestum tibi reddam , eos qui credideruut , ve
lociilimum ilium horarum 24. motum soli terræ
competere,non autem Univerto excepta sola terra,
non fùiffe cæca quadam ratione pertra &tos in hanc
sententiain : sed opinionis contraria rationes opti
me v^disse , percepisse, ponderasse , iisdemque non
lcviter rcspondisse.Eodem «onlilid!& intentione,si tibi
&
 COSMICV M. 381
& Sagrcdo placuerit,conserre nos poterimus ad con
siderationem alrerius menus ab Aristarcho Samio
primum , & post a Nicolao Copernico, cidem globo
tcrreno tributi, qui est is, ut jam audivisse te credo,
qui fit sub Zodiaco, intra spatium unius anni, circa
Soleni , immobiliter in cjusdem Zodiaci ccntro
eollocatum .
SIMP. Quantio tanti momenti , tantæque no
bilitatis est, ut ds ea differences cupidifsime fini au
diturus : nee ambigo,quicquid hac de materia di
et pocerit , allatum iri. lbo postea , & res di&as
dicenda que,per otium privata meditatione rumi
minabor. Quod si nihil inde lucrabor altud , id
saltem commodi scram , ut meliori fundamento de
rebus hisce disscrere possim .
SAGR. Ergo ne Salviatus defatigetur ultc
rius, imponemus hodierno Colloquio noflro fi
nem, ac die crastiho,more fblito revertemur ad dis
2 currendum , ea spe, novitate mire placentia nos au
dituros.
SIMP. Rclinquo librum de Sccllis novis : fed
mecum asporto alterum ilium conclusionum ,' ut
ut pcrlustrem ea denuo , quæ contra motum annu
um , crastini colloquiimateriam futurum , inibi per
scripta leguntur.

Сс 3 TERTII
382 SISTEMA

രം
ago

TER TIL DIE I

COLLOQUIUM.
AGR. Desiderium ingens, quo tuun adven
run
circa conversionem annuam hu]us nostri globi, fe
cit , ut horæ no&is præteritæ mihi longiflimæ vi
derentur , atque etiam iftæ matutinæ, licet non oti
osè tradu & e, imomagnam partem invigilatæ reco
quendis mente colloquiis hesternis, pondcrandisque
rationibus , addu & is ab utraque parte in patro
cinium duarum contrariarum Hypotheiium , qua
rum unam Aristoteles & Ptolemæus , alteram Ari
ftarchusatque Copernicus adstruunt. Ac meo qui
dem judicio, utracunque pars erraverit , excusatio
nem profe& o mcretur; adeo speciosis, & ad per
soadendum validis , utrinque rationibus agitur. De
his rationibus est mihi scrmo, quas primi autores
graviflimi produxerunt. Sed qaemadmodum opi
nio Peripatetica propter antiquitatem suam multos
se ctatores eultoresque na & a suit ; altcra vero pau
ciifimos , cum propter obscuritatem , tum eti
am novitatem (ham : ita mihi vfdctur, eorum in
veniri multos,ac inprimis inter hodiernos esse non
nullos , qui ad tuendam opinionem ; veram a fe cre
ditam,
 SMICVM . 383
ditam, alias rationes Watis pucriles, ne ridiculas di
cam , introduxerunt.
SALV. Idem occurrit & mihi , & quidem
tanto magis quam tibi, qjanto s epiiM ejusmodi
ratiunculas audivi proserri , quas velcommemora
rc me puderet : non quod aucorum famam non
denigrandam putem : eorum enim nomina per
petuo silentio tegi poſſunt : fed ne honorem gene
ris humani tanto probro contaminem . Quod ip- Nonnulli
sum dam obfervo , denique non amplius habui du- dispntan'
bitandum , inveniricertoshomings , qui præpostere tes, conclus
discurrendo , priùs conclusioncm animo concipi- Jreditam
unt , eamque vel quia propria iplis est, vcl a magnæ animo print
autoritatis & existimationis homine alio tradita ,tam infigunt, ac
sibi firmitcr imprimunt , ut nunquam eradicari que- P°^e<t fe.
mum ei diſ
at : & iis rationibus, quæ vel tibiipsis occurrunt,
1
vel quas ab aliis in confirmationem conceptæ opi- putationem
fuamadap
nionis adferriaudiunt, quantumeunque ex fimplices f„nf>
1 & insulfæ (lot, subito fidem adhibent , imo applau
dunt. ' Contra , in adversam partem adductas ra
tiones , utut ingeniosas firma que, nc cum nau
sea quidem , fed prorsus indignatione & ira acerbifli
ma excipiunt, illorumquc non nemo , furoris œitro
percitus, parum abest,quln omnes machinas admo
veat ad opprimendum fijentioque mulftandum ad
versarium ,cujus rei non deest j quod ipse vidcrim ,
experimentum .
SAG R. Isti ergo conclufionem non e præmis
fis deducunt , nee rationibus stabiliunr : sed præ
missas ac rationes conclusionibus jam stabilitis ac
perrinaciter hærentibus applicant 3 vel , ur re
& ius dicam , implicant , confundunt atque perver
tunt. Cui hominum generi non bene tc miscueris,
cum eorum consuetudo non in jucuuda modo sir,
CC 4 verun
 384 .
SISTEM
verum etiam cum periculo con uneta . Quin per
gamus potius ample&i conversationem cum domi
no Simplicio nostro, cujus summam ingenuitatem ,
& omni malignitatc nudatum niveumque pcctus
jam a longo tempore perfpe & iffimum habco : &
vero præterca in Pcripatetica philosophia sic exer
citatum essc scio, ut, quæ ipsi ad tuendas Ariftorelis
opiniones in mcntem non vcncrint, non temere cui
quam alii vcntura certo noverim. Sed ccce tibi
illum in ipso temporis articulo , totum anhelan
tem ; cujus adventum bene longa diei partc desi
deravimus. Jam in co erat , utmate tarditati tuæ
diceremus.
SIMF. Non est ut me accusetis : accusatc
Neptunur , qui mihi moræ longioris autor extitir,
dum hoc matutino refluxu maris adco subtraxit
aquas, ut navicula mea , non longe abhinc ingressa
canalem fundamento carentem , in sicco destituere*
tur, mcque plus jufia hora maris reditum expe & are
cogeret. Gum e navicula , que rcpente vado hæse
rat, exfeensio non daretur , obscrvavi isthic certum
quoddam accidens, quod mihi valde mirum visum
est, id erat ejusmodi. De tumescente adhuc mari,
videbantur aquæ , paffim nam nudato vado , per
diversos rivulos diffuere. dpod ipsum dum
considero , uno quasi momento motum hunc cel
ſare video , sineque ullo temporis intervallo , can,
Motus dfin dem illam aquam remeare, & mare ex retrpgrado
Auxum in- fieri dire ftum , sic ut nec, momento stationari,
ter da re* um
um eſſet
effet.. Qucm effe& um eo toto , quo Ves
fluxum , a
quiete non
neciis ago , tempore nunquam alias videre mihi
interrum contigit.
pitia. SAGR . Quia nee hoc tibi sepe contigit, ut ita
ip sicco destituereris incer miniuiffimos rivulos, ubi
perexigua
 COSMICVM .
385
erexigua declivitas seu libramentum elationis ac
deprelllonis, vix chartæ crafliticm æquans,ac maris
upcrficieai cfFasioni aperiens , sufficit tamen ad
ccursjm aquæ recursumque per ejusmodi rivu
os bcne longo spatio procurandum : quomodo
in æstuariis nonnullis , elatio maris ad 4. vel 6. cu
bitos planitiem illam per centenas aliquot , imo mil
lcnas perticas inundat.
SIMP. Hoc intelligo re & ifllme: credidissem
tamen , quod inter ultimum depreffionis terminum ,
& primum elationis principium debcat intcrcedere
notabile quoddam quietis inrcrvallum .
SALV. Hoc obscrvarc potcris in musis aut
palis , in quibus illæ mutationes ad pcrpcndicu
lam siunt : fed neque isthic verc statum quietis in
venics .
SIMP. Mihi vidcbatur , cum hi duo motus
contrarii sint, aliquam inter eos mediam quietcm
inter/ici opartere. Quod ipfum Aristotelis quoque
do & rinæ congruum est, quo dcmostrantc, in puncto
regresshs mediat quies.
SAGR. Bene recordor illtus loci ; fed & il
lud recordor, cum philosophiæ studerem , demon
itrationem Aristotelis mihi non persuafisse : fed
multa mihi cxperimenta in contrarium oblata fuiC
fe: quæ tibi possem.etiam adducere : niſ nowum
ingredi pelagus abnuerem. Ita namque conventum
inter nos est , nos sineinterruptione , sicuti præteri
tis hisce diebas fecimus , de proposita matcria dl
s putaturos.
SIMP. Conventum & illud oportuit , si nbn
interrumpendum , certe prolongandum efie collo
quium. Cum enim heri domum rediissem 3 rer
petij kct ioacm Iibclli conclufionum , ubi demon
ftra
386 SISTEMA
ftrationes invenio contra motum ilium annuum , ter -
1

ræ tributum , fane quam firmas : de quibus exa&e

rescrendis & annumerandis cum diffiderem memo
morix meæ, librum ipfum hue referre placuir;
SAGR . Rectc faftum . Sed fi juxta conventio
nem hesternam , kistituti colloquii materiam perse
qui volumii , oportet ut primum audiamus Salvia
tum , quid notaverit in libello dc stellis novis: &
postea fine alia interruptioneveniemus ad motum
annuum. Qaid ergo de stellis istis proponendum Sal
viatus habet ? anne revera, vi calculi auroris a Sim.
plicio produ & i, de Cælo in humilicres hasce regio
nes detra ftæ eæ foerunt ?
SALV . Impetum hesterna vespera sunipsi Ie
gendi prOgressus illius ,, eofdcmque hoc manede
nbvo percurri , utcognoscerem , an , quæ mihi lc
gifle videbar,įſhic revera ſcripta extarent , an vero
mihi larvæ & phantasticæ no &tis imaginationes illu
sisient. In fumma deprehendi magno meo cum do
lore, vere perscriptaibi& impressa omnia, quæ non
extare 9 & philosophi illius existimationi re ctius con
sultum esse vclim . Quod vanitatem suscepti a se fa
cinoris non ipsemet animadvertat , mihi non fit ve
rifimile ; tum quia nimis ilia est aperta : tum ctianı
quia memini Fa ftam ab Academico amico nostro
perhonorificam nientionem ejus. Quin & illud veri
minime videtur esse simile , quod ab aliis persoasus
fuerit , ut eis auctoritatem existimationcmque (bam
gratificaretur, ac tale opus in lucem emitteret, undc
nil nisi dedecus & ignominia a prudentibus talium
esset expectanda.
SAGR. Adde suturos csse perpaucosidoneos
horum judices , & vix centesimum quemquc respe
&u illorum qui auctocem celehrabunt & cxtollent
super
 COSMICV M. 387
fuper omnes scicmiiffimos,quisint, autunquam fuc
r'mt : unum scilicet hunc fuisse qui Pcripatcticam
inalcerabilitatem cæli sustinere potucrit adversus
Astronomorum gregem , quique ad augendam eo
rum infamiam propriis ipsos' armis prostravsrit.
Quid autem quatuor vel fex per provinciam inven*
ti , qui sevitates ipsius animadvertunt , prastare
I pollcnt adversus innumerabiles, qui cum inepti sint
1 ad advcrtendas illas & percipiendas , prima statim
denunciatione fe dedunt , ac tantò magis illis ap
plaudunt , quanto minus rem intelligunt > Adde ,
quod etiam illi paucub*, qui rem intefligun? , ab
ferrentur a respondendo ad ſcripla càm abje&a &
pondere casii ; idque non fins magna rattone. Si
quidem pro intelligentibus refpoufio non en neces
saria : pro non intelligentibus autem oleum & opc
ram perdideris.
SALV . Convenientiſlima meritis illorum a .
nimadversio forct profectb silentium : nisi obstarent
alix rationes 3 obquas forte quasi neceflarium est,
ultionem ex corum temericate petere. Ratio una
est, qu6d nos reliqui Itali traducimur undique pro
hominibus imperitis , & Transalpinis nos deriden
dos propinamus , iis maxime, qui in rerigione a
nobis discrepant : poffemque monltrare tibi tafium
nonnullos fat celebres, qui illudunt Academico no
stro , & quotquot sunt in Italia Mathematicis, quod
permiserint in lucem prodire , ac sine contradi& io
nc circumserri ineptias ejusmodi fabulatoris adver
sus Astronomos.Quanquam hie ipse quoquetolera
'ri qualitercunque poffet , cum uberiorem adhuc ri
dendi materiani exteris queat præbere peritorum
dilfimulatio circa ineptias similium , qui disciplinas a
fe nc quidem intellc ctas, oppugnandas fibi fumunt.
SAGR ,
 A
388 SISTEM
S AGR , Non requiro majus exemphim petu
laptiæ illorum & inselicitatis cujusdam paris Co
pcrnici, in id nati,ut oppugnarctur ab eo, qui nequi
dcm primariam ejus Hypothtsin ob quam ipfi bel
lum indi&um est, intelligit.
SALV . Tu vero non minus admirabere me
thodum confutandi Astroncmos affirmantes, stellas
novas fuisse superiores orbibus planetarum , & for
7
taflis in ipfo firmamento .
SAGR. Scd quomodb tu tam brevi tempore
totnm hunc examinare potuisti librum , qui magao
volumine constat , ac numero demonstrationnm a
bundat ?
SALV. Immoratus som præcipue primis illis
confutationibus ejus in quibus per duodecim de
monstrationes fundatas in observationibus duode
cim Astronomorum ( qui omnes existimarunt 9 stel
iam novam anno 1572- in Casllopea conspe ctam ,
inhæsisse firmamento ) probat ex opposito, subluna.
rem illam fuifle , conserendo binasalitudincs me
ridianas , a diverfis obfervatoribus , in locis latitu
dine differentibus sumptas. Procedic autem ca
metbodo quam deinceps audies. Etcum in exa
minando primo illo progressu autoris animadver
teremihi vifus sim , ipsum adhuc longissime abesse a
faciltate concludendi aliquid adversus Astronono
mos in gratiam Peripateticorum philosophorum ,
& illorum opinionem , firmitudine rationum hanc
longiſſimesuperare ; non operæ pretium esie duxi ,
fimili patientia reliquas ejus methodos examinare,
(ed cas cursim ac superficialiter inspexifle sat habui,
certus , insirmitatem prlmarum istarum impugna
tionum , pariter & ceteris incise : & reipsa compe
ries ad confutandnm opus illud univcrsum ,utut tan
to
 COSMICOM
olab.calculi cum apparatu ,fic ut apparet,con 389
ru & um , pauciſſima verba ( ufficere. Vide igitur,
uomodo progrediar.
Actor ille jugulaturus adverſarios, ut dixi, Cuiſ. Methodi
nec ipſorum gladiis, lumit ingenteni numerum ob- obſervatá,
ervationum ab iiſdem fa & arum . Sunt autem ifti à Clar. in
utores numero 12. vel 13. quorum è nonnullis confu tandi
Aſtranom s
alculum ſuum infiruit , & concludit , illas ftellas is,
una inferiores extitiffe . Porro cum interrogando doviato
à Sale
in
procedere , valde mihi placeat , age , per abſentiam confutando
tutoris ad interrogata mca Simplicius reſpondeat, ipſe,
quicquid autorem ipſum reſponſurum fuiſſc puta
jerit. Et ut de modò di& ta ftella 1572. in Caffio
ca viſa differamus , dicito mihi, Simplici , crediſney
Juod codem illa tempore diverſis in locis collocata
effc potuerit ,ut fcilicet & in clementis , & in orbibus
planetarum ,& fupra coſdem , & in ftellis fixis , atque
etiam infinito alcius extare quieveric .?
SIMP . Hauddubie dicendum eft , unicum eam
locum , unicamque ac determinatam à terra diſtan
tiam obtinuiffe. .

SALV . Ergo fi fa &tæ ab Aſtronomis illisob

ſervationes eſſent juftæ , nec calculus autoris illius
vitioſus , tunc neceffarium effet , ut utrinque fem
per cadem exa & iſſime diſtanıia colligeretur. Num
quid ita res habet ?
SIMP. Meo quidem judicio neceffarium hoc
eft, nec autorem contradi & urum opinor.
SALV. Sed fi plurimis fa & is ſupputationibus ne
quidē una congrueret alteri,quid ea de re judicares?
81M P. Judicarem omnes aberrare, feu Logiſtar
vitio , ſeu obſervatoris : certe plures quàin unicam
juftas non dixerim : quænam autem illa fit ; eligere
non poſlim .
SALV .
390 SISTEMA
SALV . Velles neipitur e falsis funda is de
ducere, & pro vera flabilire conclusionem ambiam ?
Profe& ò non . Jam calculi autorisillius ita compa
rati sunt, ot minime congruant invicem . Vi3es er.
go , quam parum fidei sit ipsis habendum .
SIMP. Prosecto si sic est , pro notabili defe & u
id foerit habendum .
SAGR . Juvabo tamen aliquantulum cum au
torc Simplicium , & Salviato dicam , argumentum
ejus tum quidem neceflariuni fore,si sibiproposuis
fet autor , exacte detcrminare stellæ a terra diftan
tiam . Id quod eum fpe& affe non credo : tantum
demonstrare voluifle , ex illis obscrvationibus hoc
inferri , quod stella sublunaris fucrlc. Proinde si di
& is ex observationibii , omnibusq; supputationibus
earundem , altitudo stellæ femper minor quim Lunæ
colligitur 3 hoc ipsum autori sufficit ad cbnvincen
dos ignorantix crastiſfimæ omnes illos Astronomos,
qui Geometriæ vel Arithmetics inscitia , propriis
ex observationibus veras conclusiones dcduccre non
potuerint.
SALV. Par est igitur , ut ad te , Sagrede , me
convertam , qui sagaciter adeo do ctrinam autoris
defendis. Ac initio præftiturus, ut ipse quoque
Simplicius, etsi Logistics demonstrationumque mi.
nus expertus, ad minimuni tamen assequatur infir .
mitatem demonstrationum autoris illius , ante om
nia considerandum propono , quod & ipsc , & om
nes Aflronomi , cum quibus ei controversia inter
cedit , in hoc conveniant , stellam novam proprio
motu caruifle , tancumque motu diurno primi mo
bilis in gyrum a ctam fuifle ; fed de loco dissentiunr,
duin hieam in regione Calesti , hoc est, supra Lu
nam 3 & fortaflis inter stellas fixas reponunt : illc vero
terra
 COSMICVM .
391
terra vicinam , hoc est , sub concavo Lunaris Orbis
esse putat. Cumqnc situs ftellæ novæ , de qua ser
mo nobis est, versus Septentrionem , nee a Polo Ion
ge remotu* fuerit , ita ut nunquam Septentrionali
bus nobis occideret , in expedico fait , instrumentis
1
Astronomicis meridianas e/u« altitudines , tamen
minimas sub Polo, quam maximas supra Polum ac
cipere : quæ altitudines si essent observate divers*'
0 terræ locis . varic a Septentrione distantibus, hoc est,
quoad altitudiner Polarem inter fe differentibus ,
ex earum inter fe comparatione , de ftellæ distantia
1
poterant argumenta peti. Si enim ea extitisset in Elevatio
C
firmamento , inter stellas fixas alias ; altitudines ejus nesmini-i
meridianæ , diverſis Poli elevationibus acceptæ ,eaf- me do mas
dem inter se disserentias habuissent , quæ ipsirum xime,
elevationum est. Exempli causa, si elevatio stella ſu . Stella nove,
pra Horizontem erat 30. graduum , accepta in loco, runt inter
ubi altitude Polaris erat v. g. graduom .5. oporte le plus
bat elevationem ejusdem stelfe crescer? 4. aut 5. quam alti,
1 gradibus, in reg.onibus.SepteatrionalioribuS,in qui. tudines
bus Polus effet iiſdem 4. aut 5. gradibus elatior. Si Polare} ,
vero distantia stellæ a terra , respe& u Firmamenri,ſtfitella nova
in Fi r
fatis esset cxigua ; altitudines ejus meridianas , ad Se mamento.
ptentrionem accedentibus nobis, oporteret notabi
liter plus increscere quam altitudines PoJares. At
que ex hoc incremento majore , five exeessu incre
ment, clevationis ftell* , supra incrementum altitu
dinis Polaris ( differentiam Parallaxeos appellant s
expedite , meihodo clara certaque , supputatur di
stantia stellæ a centro terra . Jam autor ille somit
ohseryationcs factas à 13. Astronomis , in diversis
elevationibus Poll, f conferendo particulam ifta
rum arbitratu fuo , rationem sobducit ex collationi
bus dnodecim , alitudjncm ftellæ novæ semper fuisle
sub
392 , SISTEMA
ſub Luna: fed hoc consequitur ille promittendo Gbi
tam eraffam inscitiam omnium eorum quorum in
manus incidere liber suns pofiet,at revera mihi nau
seam excitarit. Experiar , an hæc alii Astronomi
sine silentto tranftnissuri , Keplerus in primis , alias
minime solicus obmutescere; adverſus quem princi
paliter autor iste invehitnr ; nisi forfan huic atteri,
sordidum & infra dignitatem suam existimet. Ut
autem & vobis hæc innotefcant, in hanc paginam
conjeci conclufiones, ex ejus 12. indaginibus colle
& as, quarum prima est duarum observationum
1 Maurolici & Hainzelii3ex quibus colligit,
ftellam fuifle remotam a centra minus
tribus semidiametris terrestribuSjCum dif
ferentia parallaxeos sit grad.4. 42. min.
prim- & 3. fee. 3. ſemid .
2 Supputata est ex obscrvationibusHainze
lii, cum parallaxi 8. min. prim . & 30. sec.
& colligitur ejus à centra distantia pluſ
quam -25 . ſemid .
3 Ex obfervationibus Tychonis & Hainze
lii, cum parallaxi 10. minutor. pr. colli
gitur distantia a centra paulo minus
quam 19. ſemid .
4 Ex obfervationibus Tychonis & Land
gravii, cum parallaxi 14. minut. prim , e
mergit distantia a centro circiter - 10. semid .
5 Ex observationibus Hainzelii & Gemm?,
cum parallaxi 42. minut. pr. " 30. se
cundor. colligitur distantia circiter -—- 4 . semid .
6 Exobſervationibus Landgravii & Came
rarii, cum parallaxi 8. min. pr . fit di
stantia circiter 4. semid .
Ex
 COSMICO M. 393
7. Ex obsprvationibns Tychonis & Har
gech , cum parallaxi 6. nun . prim ,
colligitur distantia - 31. ſemid ,
8. Ex ob se rv at io ni bu s Ha ge ci i & Ur /i ni5
cum parallaxi 43. min , prim ,efficjtur
distantia stellæ a superficie terre - ſemid .
9. Ex observationibus Landgravii & Bu
ſchii , cum parallaxi 15. min. prim .
prodit distantia a superficie rerræ ſemid .
io.Ex observationibus Maurolyci & Mu
nosii, cum paralaxi 5.min.prim .& 50.
fecund, emergit distantia a superficie
terra femid.
11.Ex observationibus Munosii & Gem
mz, cum parallaxi 55. minut. prim .
exit distantia a centro circiter 13. Semid .
12.Ex obsefvationibus Munosii & Ursinij
cum parallaxi grad.t.t 36 minut.pr.
provenit distahtia a centro minus quiá y.semid.
Atque hæ sunt ! 2. investigationesinftitutæ pro arbi
trip autoris, e plurimis, qur ,ut ipsc dieit,inßitui po
terant,cum combinatis observationibus 13. illorum
observatorum . Has 12. ideo credibile est ab autoro
sele& as, quod
put
eas confirmando suo propofitomaxi
me favere arer.
SAG R. Sed scire velim , an inter alias tot in
dagincs pratermissas ab autore , fint etiam aliquæ,
.
proposito ipsius adverse , hoc est , e quarum cal-,
culo, stellam novam supra LuBam extitisse colligere
tur. Qua de re , primo quidem intuitu , non ab
re dubitari posset, cun videam , produ & as illas in
ter scse tantopere differre, ut longitudo stellæ riova
!SF* » quatcr , ſexics » dccies , centics , millies, &
millies qutngenttes una superet alteram . Unde su
fpicari proclive est , inter non supputatas aliquam
Dd fuisse
394 SISTEMA
fuissc adverfæ parti«faveotem . Quod tanto credo
tibentius , quantominusmihi perfuadco , Astrono. 2
mos illos observatores inteiligentia & usu caruisie
oomputationum istarnm ,quas inter abstrufistima esse
non opinor. Et esset prosecto plus quam mirum ,
quod , cum ii solis istis 12. indaginibns invents
fint , quæ ftellam paucis inilliaribus a t:rra remc- /
vent , & rursum aliæ , quæ minimo intervallo ean
dem infra Luuam deprimunt , nulla tamen invenia
tur , quæ in gratiam adverfæ partisminimum 12.
cnbitis eam supra Lunæ orbem extollat. Id vero
magis adhuc abfurdum est , omnes illos Astrono
mos adeo fuiffe cæcos , ut tam apertam fallaciam
7 . nee unam adverterint.
SALV . Jam aurcs arrige, non sineingenti ad.
miratione cogniturus, quantam & propriæ auto»
ritatis , & alienæ flultitiæ fiduciam injiciat prurigo
contradicendi , aliisque se sapientiorem ostentandi
cupiditas. Inter indagines omissas ab autorc , tales
inveniuntur , quæ stellam novam, non modo supra
Lunam , scd supra ipsas adeo stellas fixas evehunt.
Atque hæ numero non paucæ sunt , scd majorem
partem constituunt, prout videbis hac altera pagi
na, ubi eas annnmero .
SAGR . Quid vero dehis dicit autor ? an for
te non confideravit ?
SALV. Inio nimis quam confideravit : fed ait,
observationes, quarnm calculus fellam infinito in
tervallo distantem facit , esse vitiosas, nee inter se
combinari posse .
SIM P. Hoc verb debile mihi videtur cssugium .
Posset enim adver(arius æqaali ratione dicere, vitio
sas observationesillas, per quas autot stellam detra
hit in regionem elementarem .
SALV.
 1 .

COSMICUM. 395
SALV. Si tc , mi Simplici, docere poflem
artificium illius autoris, etsi nou nimis artificiosum ,
cum admiratione, vel porius indignationc deprehen
dctes, quo ille pa cto, sagacitatc sua conte cta vela
simplicitatis tuæ, ccterorumque nudorum philoso
phorum , captes gratiam vestram , obtrudendo
palpum , ambitionemque vestram inflando, dum
a fe cpnviftos limulat & ad filentium adactos,
suba & osque propriis ipforum arınis Astronomellos
istos, inexpugnabilein Cæli Peripatetici tnalterabili
tatem aggredi & Iaccssere ausos. Summa ope nitir,
ut id tc doceam : Interea . Sagredus, Simplicio
& mihi veniam tribuat, quod nimio tædio forſan
afficitur, dum superfluo verborum ambitu ( dico
superfluo, velocitatem ignei eius ingeeii spe & ana
do ) rem ad liquidum perducere laboro , quam
abfcondiram incognitamquc manerc non est
confirm m .
SAGR. Non modo sine tædio, ſed plane nrn
voluptate discursus tuos audiam , quibus intereffi
velim bmnes philosophos Pcripatcticos in 2

telle cturos , quantopere fine huic protection fad

devincti.
SALV . Die, simplici, re& enehoc aflequeris,
stella nova in circulo Meridiano versis Septentrion
cm collocata , progredienti alicui a Meridic
versus Scptentrionem , illam iisdem supra Hori
zoniem incrementis elevatum irij quibus & ipsc
Polus, si tamen ea vere inter stcllas fixas cohfisterct:
sin notabiliter inferior, hoc est,} terræ vicinior
effet, tune eius elevationem tant6 maiorem semper
apparituram clevatione Polari, quanto ipsa nobis
propinquior fnerii?
SIM P. Videor mihi re & isfime hæc intelligere.
Dd2 Experiar
396 SISTEMA
Expcriar an id poflim exprimerefignra Matherstat
ca , & in ilia magno circulo notabo PoJum P.in in
ferioribus vero duobus hisce circulis notabo duas
ftellas , e cerco tcrrx pun c t , quod sit A. visas. Eæ
ftellæ sint BC. conspe&ae per eandem lineam ABC.
sub stella fixa D. Progrediendo dejnde in terra us
que ad terminum E. duæ ht stellæ apparebunt mi
nt sepsratæ ixa D. & propinquiores fa ctsPolo
P. magis quidem , humilior B. apparitura mihiin
G. minus vero C. apparitura ip p. At fixa D. reti
nebic eandem a Polo distantiam .

G P
DE
B.
В

ΕΑ

SALV. Video, te optime rem assecutum . Exi

stimo, hoc quoque te cap;re,cum stella B. fit humi
lior quam C. anguVim qui conflituitur à radiis visi
vis ; egrcflls ex A. & E. & concurrentibus in C. hoc
eft,angulum ACE. acutiorem esse angnlo in B. con
stituto a radiis AB . EB.
SIMP. Ad fensum hoc est conspicuum .
SALV. Præterea cum terra minimafit, & quafi
inſen
 COSMICU M. 397
inſenſibilis respc & u firmamenti, cumquc ex conse
quent! spatium AE. in terra peragratum , sit breviffi
mum in comparatione immenſae Iongitudinis Iinea
rum EG . EF. e terra usque ad firmamentum ; hinc
ill:yd etiam intelligis , posse ste'Iam C. exaltari , & a
terra removeri tanto intervallo , ut angulus in ipsi
constitutes a radiis , qui ex iisdem punftis A. E.
cx?unt , fieret acutillimus, & quasi absolute insensi 1

bilis , atque adeo nullus.

SIMP. Hoc itidem intelligo perfecte.
SALV . Jam , Simplici,noveris . quod Astro
nomi & Mathematics repercrint infallibiles regulas
ex Arithmetica & Geomerria, beneficio quantitatis
angulorum illorum B. C\ eorundemque differen
tiæ j jun&â notitia distantiæ duorum locorum A. E.
ad palmum inveniendi distantiam rerum sublimium :
dummodo di& a distantia distique anguli refte ca-,
pti fuerint.
SIMP. Ergo si Yegulæ dependentes ex Geome
tria & Arithmetica sunt justæ , omnes sallaciæ &
errores , quj in investigandis talibus altitudinibus
ftellaru novarom , aut cometarnm , aut quarnmeun
quelrerum occnrrere poffunt,oportet ut dependcant
a distantia A. E. & ab angulis B. C. non accurate
demenfis. Atque sic omnes illæ diversitates , quæ
conspiciuntur in istis 12. indaginibus , dependent
non ex defe ctu regularum calculi , fed ex erroribus
in istorum angulorum ac distaiuiarnm inveftigatio
ne per obscrvatoria in fromenra commiflis.
SALV. Sic est , nee quisquam ea deredubi
tat. Porro attente notes oportet , qiod diseedendo
stellam ex B. in C, undc angulus semper fit acutior,
radius EBG . continue magis magisque removea
tur a radio ABD. ex parteDanguli inferioriS Utoste n
dit
d 3
398 SISTEMA
dit linea ECF. cuiuspars inferior EC. remotior est
à parte A C. quam È B. fed nunquam accidere
potest, ut in quantacunqus e1ongatione, line* A D.
E F. totalitcr disjungantur, cum denique conjnngl
debcant in ipsa fella ; ac tantùm dici poslet, quod
ſeparentur, & ad parallclismum reduesntur, quan
do elongatio efſet insinita, qui casus nunquam da
tur. Sed quia( Nota bene distantia a Firmamento,
tespe&u paruicatis tcrræ,ut jan di & um est, tanquam
infinite reputatur; igitur angulus contentns a radiis
du&is ex pun& is A.E. & in stella aliqua fixa termi.
nantibus, habetur pro nullo , ipsique radii quasi
dua lincæ parallels putantur. Unde concluditur,
tum demum affirmari posse, quod stella noVa fucrit
in Firmamento, si ex collatione observationum di
verfis in locis fa ctaram , per supputationem collige
retur , angulum di& um insensibilem , & lincas tar*
quam parallelas cfle. Sin autem angulus notabi
lem quaptitatem obtincat, neceſario sequitur , tel .
lam novam fixis humiliorem effe , atquc adeo ipsa
Luna si modò angulus A B E. fit major eo, qui
constitueretur in centro Lunr.
SIMP. Ergo distantia Lunæ tanta non cft , ut
talis angulus in ea sit insensibilis ?
SALV. Non Domine : quinimo sensibilis ille
est nOn in Luna modo, fed etiam in ipso Sole.
SIMP. Sed si hoc ita est, fieri quoque potest, ut
talis angulus sit obfcrvabilis in stella nova, etiamsi ca
nee Sole, nedum Luna sit inferior.
SALVr Hoc fieri potest , atque etiam fit in ca
fibus præscntibus, ut soo loco videbis , scilicet cum
explicavero viam ea ratione , ut ipse tu , quamvis
imperitus Astronomies Logistics, capere possis , &
quasi manu palparc,qu^m autor ille magis id specta
verit,
 COSMICVM . 399
verit, ut ad placitum gratiamque Peripateticornm
scriberet, palliando & dissim<dando varia , qnam ut
veritatem stabiliret , nuda illos & incorrupta sin
cericate complexus« Pergamus igitur ulterius.
E rebus ha ctenus declaratis , optime te capcrc cre
do , diftantiam stellæ novæ nunquam irmensam
adeo fieri posse,ut fæpius nominatus angulus pror
sus cvanescat , & ut bini radii observatorum e Io
cis A. E . lineæ parallels evadanr, & consequenter
intelligis exactè , si calculus ex observationibus hoc
colligeret, talem angulum tocaliter esse nullum, vel
lineas cssc revcra parallelas ; quod certo sciremus,
observationes a vero saltem qnam minimum aber
raflc, Sin autem calculus argueret, easdem linc
as else separatas non solum ad æquidistantiam usque,
hoc est , ut fint parallelæ : fed etiam ultra termi
num progressas,ac firsum plus quam dcorſim di
latatas ; tune Gne ulla dubitatione concludendum
est, observationes minus accurate factas, atque adeo
vitiosas, utpote quæ vos ad manifestum impoflibile •
deducant. Necesse deinde est,ut mihi credas, & pro
veriflimo supponas, duas lineas re&as , e duobus
punctis in alia linea rec ta signatis egredientes , tum
demum superne fore largiores quam inferne,fi angu
li comprehensi intra eassuper illam rectam , majores
sunt duobus angulis rectis:sin autem hi duobus re
& is essent æquales,lincas illas fore parallelas : deniq;
si minores duobus re ctis, lineas concursuras,& fi pro
longentur, haud dubie triangulum esse conclusuras.
SIMP. Hæc neqne docente te ſcio , nee adeo
Geometriæ sum imperitus, ut propositionem igno
rem mihi niillics in Aristotete le&am , quod ni
mirum in unoquoque triangulo tres anguli sint x
quales duobus rct is. Unde si in meo trianguli su
Dd 4 mam
 400 SISTEM A '
mam triangulum ABE, posito , Iineam EA. re&tam
esse , satis intelligo , tres ejus angulos A. E. B. eflc
æqnales duobusre&is, & per consequens duos solo ?
E. A. efletanto minorcs duobns re ftis , quantus est
angulus B. Undesidilatentur lineæ AB.EB. (sic ta
men ut punf tis A.E.non emoveantur ) usque dum
angulus ab iis compr^henfus versus pártes B. eva
nescat , anguli duo ad basin erunt æquales duobus
re&is , ipsæque lineæ parallelarum instar, quæ !i ma
gis adhuc dilatarentur ; anguli ad punda E. A. fie*
rent majores duobus reftis.
SALV . Tu vero mihi alter es Archimedes, &
me ljberasti neceffitate plus verborum impendendi
ad explicandum tibi , quoticscunque calculus duos
angulos A.E. majores duobus re&is exbiberct,
observatiar.es absquc ullo dubio vitiosas esse futir
ras. Atque hoc est , quod ego tantopere deside
rabani a te pertectecognosci, quodque dubitabam
4
ea ratione amedeclarari posse, ut purus philoſo
.
phus Peripateticus aliquis fufficienter intelligeret.
Nunc cetera perscquamur. Et ut repetam id quoa
paulo ante mihi conccflisti , scilicet stellam novam
eſſe non pcsse pluribus in locis , fed in uno solo ;
quotiescunquecalculus obfervationum ab illis A
ftronomis habitaruni non exhibet eam in eodem
loco , necesie est 3 erroremi in observationibus
esse commissum in accipienda vel elevations Pclari,
yel elevaiione stelle , vel alia aliqua operations dex
tre minus obeunda. Cum igitur in multis inda
ginibus , binaium obfervationum copulatione fa& is,
pauciffimæ sint, quæ euadem stellæ situm allignan
do concurrant ; ergo paucitlimæ illæ sobs posient
effe non - viliofæ , ceteræ vero omnes absolute vitiose
cffent.
SAGR
 OSMICUM 401
SAGR . Solis igitur hiscc pauciffimis plus quam
rcliquis simul omnibus credendum erit : & quia di
cis, concordantium inter fe paucifllmas esie, & vcro
1 inter illas 12. inveninntur duæ ; scilicet quinta &
sexta , que diftantiam stellæ a centro terræ , utra
que 4. semidiametrorum faciunt ; probabilius igi
tur est, stellam novam elcmentarem , quam cæle
ftem exritiste.
SALV . Res non ita habet , nam si benenotasti,
non ibi fcriptum eft, diftantiam fuisse prærise 4. se
midiametrorum, fed circiter. Et certe videbis, lias
& duas distantias inter sesc difFcrre multis milliarium
1 centuriis. - Nam ecce a quinta ilia quæ cft 13389.
milliarium , ſupcratur ſexta, quæ 13100. milliarium
est, milliaribus quasi trecentis.
SAGR' Quænam funt igitur illæ paucæ , quæ
cum consensu (tcllam in eodem loco ponunt ?
1 SALV- Sunt, ipsius illiti autoris cum ingratiis:
indagines quinque,quæ omnes stellam in Firma
mento collocant, ut videbis in hac altera nota , ubi
multas alias combinationes in numerum digero .
1 Sed concedam autori plus quam ipse forte me po
o ftulaverit , in unaquaque scilicet observationum
aliquid errotis inefle : id quod absolute neceflari
1 um efle credo . Cum enim quatuor numero sine
obsirvationes : quæ uni serviunt indagini, hoceft^
due divers* altitudines Poli , & duæ diverse eleva
tiones stell? ,a diversis obsirvatoribus captæ , in die
versis locis , & cum diversis instrumentis ; quicun
que mediocrem taliani usum habet , oon pofle fieri
dicet % ut in omnibus illis quatuor obfervationibus
faltem aliquis error non intervenerit ; maxime cum Ajlronomia
videamus, in accipienda unica Poli elevatione, co - ca facile
dem iastrumento , in eodem loco, ab eodem obscr- aberrant,
vatore
402 SISTEMA
vatorc , rel millics repctita observatione , nihilo
minus titubari dc aliquo minuto, & sæpe pluribns?
Ut in e}usdcm libri locis diversis animadvertcre po
tcs. His suppotitis, ex te quæro , Simplici,num crc
das, autorcm ilium tredecim observacores istos ha
bere pro hominibus circumspe & is , prudentibus, ac
instrumentorum talium traétandorum dcxteritate
pollentibus, an vero pro rudibus & imperitis ?
SI M?. Fieri non potest, quin eos habcat pro
valde cautis & peritis. Si enim ineptos ad hoc cx
crcitium existimasset; poterat eadem opera saum ip
sius librum abdicare , ut nihil solidx probationis
habentem , cum innitatur {uppositionibus errorum
plenis. Et fane stolidi nimium ei vidcmur , si ho
rum imperitia nixam falsam aliquam propositionem
provcra se nobis obtruderc posse confidit.
SALV. Cum igitur observatores isti tales sint, ut
crrore non vacent, & proinde correctioncm requi
rant, quopoflit ex ipsorum observationibus tantum
notitiæ, quantum ejus est possible , comparari, con
vcniens est, ut quoad pote, minimas ac viciniflimas
emendationcs & correctiones adhibsamus, dummo
do illæ observationibusab impossibilitatc ad pollibi
litatem reducendis sufficiant :sic ut, v.g.si temperari
poflit manifestus error, & aperta impossibilttas ali
cujus obscrvationis corum , adjun ftis detra & ílve
tantummodo duobus vel tribus minutis , & hac e
mendatione ad poflibilitatem reduci , non quis. ea
velle debeat ad justam exæquationcm redigerc addi
tls ſubtra & ílvc 15'020'050 .
SIM?. Non crediderim , autorem his contra
di& urum , conceſſo enim , cos esse homines judicio
præditos,& usu præstantes , credendum potius eft,
parum ipsos quam multum aberrasse .
SALV.
 COSMIC V - M .
403
SALV . Inſuper ista notato. E Iocis, in qui
bus ftella collocatur, aliqui manifeste sunt impossibi
les, alii possibiles. /mpossibile absolute eft, ut infi
nito intervallo sued t superior stellis fixis, talis enim
sitas in Mundo non datur : & ut maxime stella
isthic posita tuisscr, visum nostrum fugiflet. Impos
sibile quoque est,ut supra terræ superficiem quas
ſcrpserit,multóq; magis,ut intra eundem globum ter
renpm hæserit. Loci possibiles isti sunt, de quibus 1

controvertitur, cum inrellectui nostro non repugner,

ut obje & um viðbile , steltx formam obtinens, non
minus supra Lunam , quam infra cam efle possit.
Jam hoc agitur , ut per observationes supputatio
nesque tamaccurate saftas, quoadusque humana di
ligcnter pertingerc potest, inquiratur. quis revera lo
cus ejus fuerit; ac deprehenditur, quod a majori
De calculi parte plusquam infinito intervallo supra Fir
mamentum extollatur : ab aliis proxime superfi
ciem terrenam admoveatur : a nonnullis etiam in
fra eandem deprimatur. Ex aliis qui cam in Iocis
non impossibilibus collocant, nemini enm aliis con
venit, adeo ut dicere necessc sit , omnes observatio
nes elseneceflario sallaces. Unde , si tantis e iabo
ribus altquem fru&um capere velimus, recurrendum
est ad correftiones , & omnes observationes sunt
cmendandæ .
SIMP. Verum dicet autor, illarum observa
tionum , quæ stellam in locum impossibilem sobdu
cunt , nullam hab.ndam essc rationem , cum in in
finitun crroneæ sals que fint,ac solummodo recipi.
cndas Illas, qas cam in Iocis non impossibilibuscon
stiruunt : inter has autem investigandum tantum
modo , ex probabiiiore concurfu nunierorum , si
non situm particularem & jultum , hoc est , veram
ejus
404 SYSTEMA
ejus distantiam i centra terræ , ad minimam tamca
ut veniatur in cognitionem , an inter elementa , an
vero corpora cœlestia, ilia fuerit.
SALV , Quæ jam a te difleruntur, ea ipfo funt
quæ pro cause suæ stabilimento proddxit autor, fed
nimis quam prkter rationem , præterque parttum
suarum commodunı . Atque hoc præcipuum il
lud capui est , quod præstitit, ut maguopere nilra
rer illam nimiani quam sibi sumpsit autor confiden
tiam non minùs autoiitatis proprhe , quam cæci
tatis & oscitantiæ Astronomorum , pro quibus ego
loquendi , & tu pro autore respondendi partes no
bis fumemus. Acprimum ex te quæro,num Astro.
nomiinter observandum instrumentis suis , 8 invc
ftigandum, v. g. quanta sit elevatio stcllæ alịcujus
supra Horizontem , tam cjtra quam ultra verum
aberrare poffint , ut scilicet error nonnunquam al
tiorem eam vero , nonnunquam humiliorem exhi
beat:an verb non nisi unius generis error efse posfit,
ut scilicet semper in exceffu , & nunquam in defe ftu,
vel contra semper in defe & u , nunquam in excessu
peccetur.
SIMP. Non dpbito , errorem alterutro modo
æque proclivem efíe.
SALV. Credo autorem , idem esss respon
surum. jam ex his duobus errorum generibus,
quæ contraria font, & in quibus bbservatores stellæ
novæ pariter hailucinari potuerunt , si applicentur
ad calculum , unum genus stellam jufto altius extol
let,& alterum plus justo deprimet. Et quia jam inter
nos conventu est, omnes observatjpnes erroneas efle,
quaergo rationc nos jubet autor illc accipere pro vc
rlsimilioribus eas3quæ stellam nobis vicinam faciunt,
quam alia?,quæ nimis longe remotam exhibent ?
SIMP.
 COSMICV M. 405
SIMP. Quantum quidem e rebus hucufque
di&is mihi videor animadvertiffe , non video recu
ſare' autorem obſervationes ilias & indagines, quæ
ſtellam Lunâ, imò vel ipſo Sole remotiorem exbi
bent: verùm eas taniùm, qu.e illam plus quàm in
finito intervallo ( ficut ipſe dixiſti). fubmovent,quam
diftantiam cum ipfe quoque rejicias ut impoſſibileniz
autor ergo tales obſervationes , ut falfitatis & im
poſſibilitatis infinities convi&as, omittit. Meo ita
que judicio, ſi convincere vis autorem, producere
debes indagines exa &tiores, aut numero plures , auç
à diligentioribus obſervatoribus profectas, quæ ftel
lam tanta & tanta diftantia fupra Lunam aut fupra
Solem conſtituant, & in lumnia locum ei poſibi
lem ,in quo verſetur, afſignent : ficut ipſe 12. juftas
producit, quæ omnes ftellain infra Lunam iis in lo
cis conftituunt,quæ ſunt in Mundo, & ubi ipſa mo
rari po:eft.
SALV . Hic verò, Simplici, tua & autoris æqui
vocario confiftit, utraque diverlo refpe&tu. Excuo
ſermone celligo, te hoc animo tuo concepiſſe, quod
exorbicantiæ , quæ committuntur in ftabilienda di.
ftantia ftellæ , creſcant fecundum proportioner er
rorum, inter obſervandum in inftrumento commil
ſorum & qood è converſo , è magnitudine cxorbi
tantiarum de magnitudine crrorum argumentari
poſſimus ;' quodqueproinde , cùm dici andimus,
ex tali obſervatione diftantiam ftellæ infinitam col
ligi ; neceffarium fiç , errorem in obr.rvando infini
tum , & quod fequitur, inemendabilem , & quatenus
talem , recufabilem fuiffe . Sed non ita , Simpli
ci , res habet , & facile mihi excufatus es , quod
rei conditionem non didiceris , ur tractandi ta
lia inexpertus : 'ſed non poffum eodem man telo
autoris
406 SISTEMA
auroriserrorem palliare , qui rei hujus intelle&tum
diſsimulando perſuaſit fibi, nee nos rem intelligerc,
speravitque, senostra abusum ignorantia , magnam
fidcm conciliaturuni efse do&rinæ suæ apud impe
ritorum multitudincm . Loco igitur admonitionis
corum , qui crcduli magis quam petiti sunt, & ut er
rore libercris.fieri posse n6veris(quod & fæpius acci
det) ut aliqua obscrvario, quæ stellam , exomplicau :
sa, usque ad Satarni distantiam elevat , addito de
tradove unico minuto ab elevations instrumenco
accepts, eam extollatad infinitam usque distantiam ,
& proinde ex possibili in impossibilem : & ex con
verso , ii calculi, qui talibus observationibus nixi,
stellam in infinitum removenr, ſæpius acciderc po
test, ut unico minuto addito detra ctove, eam ad si
tum possibilem retrahant. Qjodque dico dc uni
co minuto , idem accidcrepotest cum corre& ionc
dimidii, & partis ssxts, & minus. ' Jam hoc animo
fideliter imprime , quod in distantüs altissimis,
cujusmodi est, v.g. altitudo Saturni , aut slellarum
fixarum , minores ipinimis errores ab observatorc
in instrumento commissi , situm determinatum &
possibilem , reddant infinitum & impossibilem .
Hoc non perinde accidie in distantiis sublunaribus ac
terræ vicinis, ubi accidere potest, ut observatio, ex
qua Rellam quatuor scmidiametris Eerrcstribus re
motam collegeris, augeri minuive posfit non miodo
minuto unico, fed decem, fed centum, & ultra ,ut ta
men calculus cam non reddat infinito spatio refno
tam, fed ne Luna quidem superiorem . Ex hoc est
quod discas, magnitudinem errorum, ut its dicam ,
instrumentalium , non æstimandam essc calculi exi
tu, fed ipsa quantitate graduum & minutorum in
instrumento numeratorum : ac illas demum ob
servatio
 COSMICVM .
407
fervationes justiorcs ac minus erfoncas efle dicen
4 das, quæ pauciorum minutorum addition: vel sob
tra & ione , stellam ad locum possibilem redncunt.
Inter loca vcro possibilia vcrus situs is demum cre- ,
dendus est , circa quem concurrit numerus major
distantiarum ex accuratioribus observationibus sup
pntatarum .
SIMP. Non bene capio quod dicis , nee ex me
ipfo didicerim, quomodo fieri posfir, ut in distantiis
maximis exorbitantia major nasci poffit ex errore
unius solius minuti, quam in parvis ex 10. vel 100 .
minutis. Gratum proinde feceris, si hoc me do
cueris .
SALV . Tu sinon in theoria, saltem in pra &i.
ca videbis hoc ex ista brevi consignatione , quam con
fcci ex omnibus combinationibus , & partc indagi
num ab autore omissarum , quas ego supputavi no
tavique in hoc eodem folio .
SAGR. Oportet igityr, ut ex hesterno in hunc
છે
usque diem , hoc est,per 18.horasjomiflo cibo ſom
noque nil nisi calculos subduxeris .
SALV . Imo restauravi utroque vires : fed ego
supputationes ejusmodi compendiose suscipio :&
si verum dicendum est, haud parum miratns sum , .

autorem ilium tantis ambagibus uti, tot interpositis

fupputationibus,ad id quod qusritur haudquaquam
neceflariis. Quod ut plenius intelligas , & ut expe
• dite cognosci possit, qnam ex obsirvationibus Astro
nomorum , qujbus utitur autor , probabilius colli
gatur, stellam novam superiorem Luna , atque etiam
omnibus planetis, quin inter ftellas fixas, imo his al
tiorem esse potuisse , transcripfi in hanc chartam
omnes obscrvationes ab eodemautore memoratas ,
fo ctas a 13. Astronomis, ubi ootatæ sunt elevationes
Palares ,
 A
TEM
408 SIS
Polares , & altitudines ftellæ in Meridiano , tam
minimæ ſub Polo , quàm maximæ & fuperiores.
Sunt autem iftæ .
Tychonis.
Altitudo Poli grad.55. 58. min. prim .
Altitudo ftellæ gr. 84. 0. maxima.
.27: 57. min.pr.minima.
Atque hæſunt è priori ſcripto :fed ex
' fecundo maxima eft gr. 27.45.min.pr.
Hainzelius,
Altitudo Polaris gr. 48.2 2.mịn.pr.
Altitudo ftellæ gr. 76.44.min.pr.
76.33.min.pr. & 45.ſec.
76.35.min.pr.
20. 9.min.pr. & 40.lcc.
20. 9.min.pr. & 30 ſec.
20. 9.min.pr.& 20.ſec.

Peucerus, & Sculerus. Landgravius.

Altitudo Poli , 51.54.min.pr. Alt.Polar.51.18.m.pr.
Altitudo ftellæ ,79.56.min.pr. Alt.ftellæ 79.30.m.pr.
23.33.min.pr.

Camerarius.
Altitudo Polaris grad.52.24.min.pr.
Altitudo ftellæ , 80.30.min.pr.
80.27.min.pr.
80.26.min.pr.
24.28.min.pr.
24.20.min.pr.
24.17.min.pr.
Haggecius.
 COSMICOM. 409
Hagecius. Urfinus.
Altit.Pol.gr.48.22.min.pr. Alit.Pol.
Stellit 749.24.m.p.
9.
ftellæ 20.15.min.pr.
22 .

Munogus. Maurolycus .
Altit. Pol. 139.40. min.pr. Al.Pol.gr. 38.30.m.p.
Stellæ 67.30 . mio.pr. Siella 62 .
11.30. min.pr.
Gemma . Buſchius .
Altitud.Poli50.50.min.pr. Alit. Poli 51.10. m.p.
Stella 79.49.min.pr. ! Stella 79.20, m.p.
j 22.40 . m .

Peeinoldus.
Altitado Poli 51.18.min.pr.
Stella. 79.30.min.pr.
33. 2.min.pr.
Jam ut totum progressum meum videas, inci
pere poterimus ab istis calculis, qui sunt 4.omtlsi ab :
autore3 ea sartc causa, quod iibi contrarios esse viu
deret , quippe stellam supra Lunam , mulris semidi
ameiris terreftribus evehentes. Homnr calculorum
primus e!l iste, super obscrvationibus Landgravii.
HtlTtx, & Tychonis, qui concessione vel ipiius au
toris, ex obscrvatorum exquifitiorum sunc numero :
atque in hoc primo dcclarabo ordinem , quem ob
servo in inveiiigitione : quæ notitia cateris quoque
calculis omnibjs intbrviet , quippe per eundem
procedentibus r gulam , nee in quopiam vari
antibusnifi in quantitate datorum , hoc est, in mime
ris graduum altitudinuni Polariuni , & elevationum
Еe ſtella
410 SIST E M A
ftellæ novæ supra Horizontem , cujus stellæ quæri
tur distantia a centro tcrræ , in proportione ad se
midiametrum globi terrcni. Nequc vcro in hoc
casu scirc interest, quot milliaria semidiametcr ille
contineat. Unde resolutio illius & distamiae loco ,
rum in quibns observatum est , qualem instituit au
tor ifte , tcmporis ac operæ perditio est : nee cx
puto , cur ita faciendum duxerit , maxime vcro ,
quare tandem inventa milliaria in semidiametros glo
bi terreni convertat.
SIMP. Forfin hoc ideo facir, ut hac mensura
tum exilitate, earumque fra ftionibus, diftantiam
stellæ ad quatuor digitos usque determinatam invc
niar. Nostræ enim sbrtis homines, qui regulas
vestras Arithmeticas non intelligimus , ad auditum
talium conclusionum obstupescerc solemus, v.g. dum
legimus : Ergo cometa, vel nova stella , distabat a
centro terræ trecentisfeptuaginta tribus miliibus
o stingentis & septem milliaribus, & præterca ducen
tis ac undeeim quatermilefimis nonagesimis scp
timis 3738070 ex hac jinquam adeo præcisa ex
a ftione , qua minutiæ etiam annumerantur , eam
concipimus opinionem , efle rem impoflibilem , ut
vos quivestris in fupputationibus vel unius digiti ra
tionem habetis, ad postremum nos centenis milliari
bus decipiatis.
SALV . Tuahæc ratio & excufatio non eflet
aspernabilis , si in distantia millium milliariorum ,
excessus deseftusve unius cubiti magnum momen
tum haberet , fique suppositiones quas pro veris
aflumimus, tantum certitudinis haberent, ut ad ex
tremum indubitatam inde veritatem nos eruturos
sperare auderemus. Jam vero vides hie in 12.
indaginibus autoris, distantias stcllæ ex [iisdem eru
tas,
 COSMICVM . . 411
tas , inter sese motub differrc (& proinde I veto
aberrarc) multis centuriis & chiliadibus milliarium .
Jam cum certo certius noverim , id quod quæro,
necessarib centenis milliaribus ajufto numero dif,
ferre debere; quid attinct , anxium operosi &
adusque digitum exa fti calculi laborem subirc ?
Sed veniamus tandem ad operationem ipsam , quam
hoc modo rcsolvo . Tycho , ut ex nota appa
rct , observavit stellam in altitudine Polari grad.
55. 58. min. pr. Et altitudo polaris Landgravit
suit 51. 18. min. pr. Altitudo stellæ in Meridiano,
a Tychone fumpta , suit grad . 27. 45. min.
prim . Landgravius eam invenit altam grad. 23.5.
min . pr ,

Tycho Pol. 55. 58. m. pr.

Quas altitudines huc 27. 45. m. pr.
aonotavia ficuti tides. Landgr. P0I.51.18. m, pr.
23. 3. m. pr .
Subtrahantur minores
à majoribus , & rcstabunt Hfce differentiz--4, 40.
3 m. pr, 4. 42. m. pr«
Parallax . 2. m.pr.
Ubi differentia altitudinum Polarium 4.. 40 .
min. pr. est minor differentia altitudinum ftcllæ 4.
42. min. pr. unde differentia paralla ctica existic
gr. 0.2 . min. p .

Ec 2 His
 EMA
412 SIST
His inventis , accipio candem quæ eft in autor ,
figuram illam , in qua pun &tum B. locus eſt Langra
vii, D. locus Tychonis, C.locus ftellæ A.centrum
E ,

Ang,BAD.4.40.m.p.Ejus chorda 8142. partiñ qua

BDF.92. 20.m.p. (liuni ſem.BA.eft 100000.
BDC.144.45.m.p. Gnus 42657.
BCD . O. 2. m.p. ' 58

58 . 42657. 8142.
8142 .
85314.
• 1870628 .
42657 .
341256.

59.
581I 347 3: 13394
171. '
5.
terra
 COSMICVM . 413
cæ, ABE . linea vcrticalis tandgravii, ADE. Ty
onis , & angulus BC D. differentia parallaxeos.
- com angulus BAD . a vcrticalibus interceptus,
qualis sit differentiæ altitudinum Polarium ; erit
itur gradum 4. 40. min. prim. Eum separa
In hie noto , ipsiufque chordar feu subtensam e
abulis Sinuum promptam adjungo , quæ est 8142 .
artium qualium femidiameter AB. eft iooooo, In
enio deinde angulum BDC. facile. Medictas
nim anguli BAD. hoc est , 2. 20. min.pr. addita
d rectum , dat angulum BDF.?2.20 . min.pr, cui si
ddatur angnlus CDF. que eft distantia a ver
ice majoris altitudini? stelle, qux hie est gr. 62.
15 . min. pr.dab'u nobis quantitatem anguli BDC.
grad .154.45 .nln .per quem noto unâ cum fuo imi
c tabula depronipto , qui est, 42657. eique subscri
boangulam parallaxeos BCD .gr.0.2. min. pr. cum
ſuo sinu 58.cumbuc in triangulo BCD. latus DB. ad
latus BC. sit sicut sinus anguli.oppositi BCD . ad si
num anguli oppositi BDC . ergo si linea BD. efTet 58.
tune BC. cflet 42657. Cumque chorda DB. sit
8142. partiuni qualium semidiameter BA. est
100000. & nos ſcire cupiamus, quotnam talium par
tium sit BC . dicemus ergo per regulam auream , G
BD.cft 58.BC.erit :42657. Si ergo eadem DB. fue
rit8142.quanta eflet BC ? Multipltcato itaque sc
cundo termino per tertium , provenit 3475 294. qui
numerus divisus per primum 58. in quotiente dabit
numerum partium lineæ BC. qualium semidiame.
ter AB. est 100000. Quod fi fcire velinius , quot
semidiametros BA . contineat eadem linea B6.
oportebit de novo dividere eundem quotientem
reperrum per 100000 , & habebimus numerum
semidiametrorum camprehenforum in BC. Jam nu
Ee 3 nierus
414 SISTEMA
merus 347313294. divisus pet 58. dat 5988. 160
Ut hie apparct.
5988160
58. 13473i3294
57»794i :
543
Atq;hic numsrus divisus per iooooo.dabit59nobis 88160
190000
1100000 159188160.
Scd multo compendiofior crit operatio, si primum
quotientem inventum scilicet 347313294- divida
mus per produ & um ex multiplicatione duorum nu
merorum 58. & 10000a. qui est
59
58I00000 13473113294.
571
5
$ 113294
8c pariter inde provenit 59sBonos
Atque tot semidiametri continentur in linea BC.ad
quas si adhuc nnam jungamus pro linea AB; habebi
mus paulo minus quam 61. scmidiametros pro dua
bus lineis ABC . & proinde re& a distantia a centro
A. ad stcllam C.critplus6o.scmidiam.atq ?adeo stel
la iipra Lunam evehitur ; secundum Ptolom om ,
plus 27, semediam . & secundum Copernicum plus
quam 8. posito quod distan tia Lunæ a centro terra,
juxta do & rinam ipsiusCopernici, sitquantam autor
afferit, scmidiam.52.Simili indaginc ex observaiio
nibus Camerarii & Munosii ntperio , stellam sortiri
similem quoq; distantiam , scilicet plus 6o.semidiam t
Sunt autem observationes istæ ,cum subje & o calculo.
Altit. Camerar.52.24-m.p . | Altitu- 24 .28.m.p-
Poli Munos. 39.j0.m.p. j do tella 11.30.m.p'
Diffcrentia
 COSMICVM . 415

Differentia
Poli
altit.12.54.m.p. 12.
12.58.m.p.differ.
54.m.p.altit .*
Differentia parallax, o . 4.m.p. & ang. BCD .
BAD..12,54 ,m.p.ejüſque ſubtenſa 22466.
Anguli BDC , 161.59.m.p.finuuss 930
BCD, o . 4.m.p. ifin 30 116.

Regula aurca.
22466.
116 . 30930. 22466 .

673980
202194
67398 .
599 -Diftantia BC.ſemid .
11616948173380 (59.& quali60 .
1144
IO

Sequens indago fa & a eft ex duabus obſervatio

nibus.Tychonis & Munohi, quarum calculus ftel
lam à centro terræ removet femidiam 478. &
ultra
Tychon. is55.58.m.p . Altitu- 84.0.
Altit. Munoſ
Poli
39.30.m.p. do ftellæ 67.30.m.p.
Differentia 26.30.m.p.diffcr.alcit .*
16.28.m.p.
alcic.Poli 15.28.m.p.

Differentia paralaxeos, o. 2.m.p. & ang.BCD.

Ee 4 Anguli
416 SISTEMA
BAD. 16.28.m.p. cujus fubtenſa 28640,
FBDC.104.14 ; m.p.
Anguli BCD. 0. 2.m.p: {linus 19695830..
Regula aurea .
58. 96930 28640.
28640
3877200
58158
77544
19386

478 )
58 27760 75200
| 4506
53 .

Quæ ſequiturindago, Atellam à centro terræ plus

quàm 358. ſemidiametris remotam exhibet.
Alit. ( Peuceri 51.54 . m.p. Altitu- 79.56.m.p.
Poli { Munofii 39.30.m.p. do * 67.30.m.p.

12.24.m.p. 12.26.m.p.
12.24.m.p.

0. 2.m.p.
BAD. 12.24.mm.p. ſubtenſa 21600.
Anguli BDC.106.16.m.p. } finus 95995.
BCD..0 . 2.m.p. , 58 .

Regula
 COSMICVM .
417
Regula aurea ,
58 -- 95996 ---- 21600 .
21600.
57597600
95996
191992
357
58 i 20735 i 13600
3339
42
Ex alia hac indagine ftella remota deprchenditur
à centro terræ plaſquam 716. femidiametris .
Polar. Landgr: 51.18.m.p: Alt. 79.30.m.p.
Akit. Hainz. 48.22.m.p. Stel.76-33.m.p .& 45.6.
2.56.m.p. 2,56.m.p . & .15.ſec.
2.56.m.p.
0. 0 . 15.1ec .
BAD 2.56.m.p. ſubtenſa 5120 .
BDC , O1,58.m.p. 7845
BCD. 0. O.m.p.15. ſecund. } finus 7.
Regula aurca.
7. 978455120.
5120

125 6900
97845
489225

z 5009166400
4
Hæ quinque tunt , uti vides , indagi nes , qua
indagincs
stellam ionge supra Lunam evehunt. Quo loco
velion
 A
418 SISTEM
velim nt monitum illud meum , quod paulo ante
dixi, considerandum tibi proponas, quod scilicet
in distantiis magnis , mutatio , aut simavis ,corre.
&io pauciflimorum minutorum , per maxinia spa
tia stellam transferat. Exempli gratia , in prima
istarum indaginum , in qna calculus stellam 60. se
midiametris à terræ centro removes cumparallaxi
2. minutorum ; si quis tueri velit , in Firmamcnto
eam extitisie , non est ut aliud quid corrigat in ob
servationibus , nisi duo minuta , arqueetiam minus.
Tum cnim ceflat parallaxis , aut ita minuta redds
tur, ut stellæ tribuat immensam distantiam , qualem
cfle Firmamenti, receptum est ab omnibus. In in
dagine secunda corre & io minus quam 4. min. pr.
idem præftat. In tercia & quarta , æque ut in prima,
duo solummodo minuta stellam etiam supra fixas
reponunt, In prxcedente, unius minuti quarta ,
hoc est, 15. secunda , idem præstant. Sed non idem
eveniet in altitudinibusfablunaribus. Nam imagi
nare tibi qnantameunque velis distantiam , & inda
gines ab autore sa ctis corrigere justafque reddere
tenta , sic ut omnes in eadem determinata distantia
conveniant ; & videbis ; quanto major hie sit adhi
benda corre c tio .
SAGR. Non nisibenc feceris,fi quodam exem
plo , plenioris,intelligcntiæ gratia , quæ dixisti de
claraveris.
SALV. Propone tibi pro arbitro quameunque
determinatam diftanriam (ublunarem , ubi sit consti
tuenda stella , ut citra magnam controversiam cer
tiores reddamur, corre & iones similes his , quas suf
ficcre vidimus ad stellam inter fixas locandam , in
locum tibi propositum cam esie redu & uras.
SAGR. Faventiorcm aujori distantiam non
poffu
 COSMICVM . 419
Tumus accipere, quameam,quæ maximaest om.
m , ab ipso in 12. fuis indaginibus investigata
n , Nam dum controvertitur inter Astronomos
ipfum , illis alscverantibus ftellam Luna superio
mexticifle , hoc vero inseriorem tuisse conten
ente , quodvis velminimum spatium ,quo is iitum
feriorem probet, vi& oriam ei tribuit.
SALV . Sumamus ergo sertimam indaginem
nstitutam ex observationibus Tychonis & Thad
xi Hagecii , per quas autor invenit stellæ a cencro
distantiam32. semidiametrorum , qui situs. parti
cjug maxime favet. Et ut ei nihil non concedamus,
collocctur stella etiam supra ipsumFirmamentum ,
quæ distantia maxime adversatur Astronomis, Posi
to hoc, investigetur, quamam corrc t iones essent ne
ceffariæ , ut undecimz indagini ejos applicatæ , ftel
lam usque ad distantiam 32. semidiametrorum eve
herent. Incipiamus a prima supputationc super ob
servationibusHainzelii & Maurolyci : in qua reperit
autor distantiam a centro circiter 5. semidjam ,cum
parallaxi gr. 4. 42. min. pr, & 30. secund. Jam ex
periamur, an parallaxi solummodo ad 20. min. pri
ma redu c t , Aella ad 3 2. usque semidiametros ele
vetur. Eccc brevislimam operationem ac justain ,
Multiplico finum anguli BDC . ptr chordam seu sub
tensam .
Hainzel. P0I.48.22. ---- 76-34.m.p.& 3o. sec.
*

Maurol. Poi. 38.30 -

.-- . * 62..
9.52 . —- i i'. 34. m. p. & 50. seF,
9-%2. 1

Parallaxis 4. +2. m . p.&

& 30. ſec.
BAD . 9.52.m.p. Subtenfa 17200.
BDC .io8.2i.m.p
o. . & 3o. sec. sinns 94910,
BCD . 20.m.p. linus 582 .
94910
 EMA
429 SIST
94910
17200

18982000
66437
.

9491
I 281
582 16324 52000
4688
2

BD.& divido numerum cmergentem ,dctraftis quin

qué poftcrioribus figuris per Gnum Parallaxeos :
1 proveniunc 28. femidiametri cum dimidio ; fic ut nt
quidem corre & io graduum 4.22. min. pr.& 30. fec.
fubtra&orum ex gr. 4. 42. m . pr.& 30. fecundis ad
Hellam 32. femidiametris elevandam fufficiat. quz
correftio at à Simplicio intelligatur , eft minuto
rum primorum 262. cum dimidio.
In fecunda operatione fuper obfervàtionibus Hain
2elii & Sculecijcum paralaxi grad.o- 8.min.pr.& 30.
ſec. invenitur ftella teuere altitud'mem 25.ícmidiam.
circiter, ut apparet ex deíignatione fequenti.
BD. fubtenfa 6166.
BDC .\ 97987.
BCD . - ſinus 247 97987
6166
587922
587922
97987
587922
24
247 6041 878442
1103
II Et
 COSMICV M. 421
contrahendo Parallaxin o. 8.min .pr. & 30 . sec.
7.min .prima, cujus sinus est 204. clevatur stella
. semidiametris circiter. Non ergo sutiicit corre
20 1. min. primi, & 30. secundorum .
20

204 6041 j 87842

1965
12
Porro videamus, qua corre&ione sit opus ad ter
am indaginem ex obscrvationibus Hainzelii & Ty
honis , quæ ftellam elevat 19. semidiametris cir- '
iter , cum Parallax! 10. min. prim. Anguli soliti,
orumque sinus , & subtensa, inventi ab autore, sent
ti,& ftellam s uc etiam in autoris operatione ) 19. se
midiamctris submovent a :entro terra-.
BAD . gr. 7.36. subtensa 13254.
Anguli BDC . 155.52.m.pr.sinus 40886 .
( BCD . o. 10m . pr. sinus 291.
1 3254
40886
79524
1
106032
106032
53016 .

1803044 30
291 5419
291 5419 175 i 5419
250 16
181
Neceffe igitur eft , ad illam altius fubvehendam ,
imminui Parallaxin , juxta regulam , quam ipſe
etiam obſervat in indagine nona. Ponamus ergo
Parallaxin effe 6.min.pr.cujusfinus eft 175. fa& taque
divi
422 SISTEMA
diviſione , distancia stellæ minor adhuc 31. femidia.
metris invenitur. Itaque corre & io 4. minutorum
prim , minor est , quam ut autoris defidcrio satisfa
ciat .

Veniamus ad quartam indaginem , & reliquas,

per eandem regulam , perque subtenses & Gnus in
vencos ab tpso autore. In ilia parallaxis est 14. min..
prim. & altitudo fell* inventa minor 10. semidia
metris. Etfi jam Parallaxis a 14. tantum ad 4- m.
prima reducatur: vides tamen,stellam ne quidem 13.
semidiamctris elevari. Non ergo sufficit corre & io
10. min . pr. adhibita 14. m . primis.
BD . subtense, 8142.
BDC. sinus 43235 .
BCD. sinus. 407 .
43235
8142
86470
172940
43235
345880

1161 3520 19370

4

In quinta operationc autoris habemus sinus &

subtcnlam uti vides : & Parallaxis est o. 22- m.p. &
30. sec. quæ dat altitu
dinem stcllæ 4. semidiametro
ruin circiter. Quod si corrigamus Parallaxin &
ex 42. m . pr. 30. sec. reducamus ad 5. min. pr.
solummodo : tamen hoc ne quidem ad 28. femi
diametris exaltandam stellam fufficier. Emenda
tio
 COSMICVM . 423
jo igitur 36. min. primorum & 30. fecundor. ju
to minor eft.
BD . fubtenſa 4034 .
BDC . Gnus 97998 .
BCD . Ginus 1236 .
97998
4034 .
391992
293994
391992
27 !
145 / 3953 | 23932
1058
3

In ſexta operatione, subtensa , sinus & Parallaxis

ita fehabent ,& altitudoftclla4. scmidiametro
ruminvenitur. Videamus , quoea reditura sit , si
Parallaxis ex8. ad unicum minutum primum redi
gatur. Ecce tibi operationem , & stellam non nisi
ficit semidiametros cjrciter clevatam . Nonsuf
ad27.
8, micrgo
nutis corre&
pr. io. 7. minutorum prim , adhibita
BD . ſubtenſa 1920
BDC . Gous 40248
BCD. 8. Ginus 233

: 40248
1920

87496
424 SISTEMA
40248
1920
804960
362232
40248
26
29 12
20 1 772 1 76160
198
II

In o&ava operatione, subtensa, sinus & Parallaxis

ejuſmodi sunt, uti vides , ex quibus autor altitndi
nem stellæ rimatur semidiamecri unius cum dimi
dio 9 cum Parallaxi 43. min. prim, quæ rcdu cta
ad 1. min. prim, stcllam tamen minus quam 24. fe.
midiametris cxaltat. Ergo corrc & io 42. min . pri
mor. non sofficit.
BD . fubtenſa. . 1804
BDC . finus, 36643
BCD. finus. 29
36643
1804
146572
293144
36643
22
29 661 03972
83
2.

Vidcamus porro nonam. Eccc subtenfam , sinus,

& Parallaxin , quæ est 15. min. pr. Unde autor sup
putat distant'um stellæ a superficie terræ minorem
pffs una quadragesima septima scmidiametri : ſed
hic
 COSMICVM . 425
hic intervenit crror calculi . Nam ut mox videbi
inus , emergit inde plufquam uina quinta. Prove
niunt enim ccce ego quæ unam quintam excedunt..
BD . fubtenſa 232.
BDC . finus 39046.
BCD . finus 436 .
39046
232
78092
117138
78092
436190158672
Quod deindc subiungit autor in cmcndafionc
observationum , quod scilicet non sufficiat rcduccrc
differentiam Parallaxcos vcl ad unicum minutum,
at nc quidcm ad o & avam uniusminuti partcm , id
verum quidcm est. Sed affirmo ego , quod ncc
minus decima parte unius minuti primi reductu
rum Gt altitudinem flellæ ad 32. scmidiametros.
Nom sinus decimæ partis unius minuti primi , hoc
est , 6. secundorum , est 3. per quem si ex regula no .
ftra dividemus 90. aut quod in idem recidit , siper
300000. dividemus 9058672. inde provcnient
30 10.00 hoca est, paulo plusquam 30. semidiametri
cum dimidi .

Decima dat altitudinem ftellæ , partem quintam

(emidiametri , cum his angulis , Enibus & Paral
laxi j qux est gr. 4. 30. min. prim . Hanc Faral
laxin et ad 2. min. pr. tantum reducamus , tamen
Ff ne
 SISTEMA
426
ne sic quidem ad 29. femidiametros stcllam promo
vcbit.

BD . subtenfa 1746 .
BDC . sinus 92050 .
BCD.4.30, sinus 7846.
1746
92050
87300
34.92
15714
I 27
58 | 1607 | 19300
441
4

Undecima stcllam autori 13. circiter femidiam .

remotam exhibet, cum parallaxi 55. min. pr. quam
si reducamus ad 20. mip . pr. experiamur quo
usque sit' ascenfura ftella. Ecce calculus cam ali
quanto minus 33. semidiametris extollit. Corrc
dio igitur 35. paulo minus supra 55. min . pr.
BD. ſabtenſa 19748.
BDC . Ginus 96166.
BCD . 0.55 Ginus 1600.

96166
 . 729
96166
197 48

639328
484664
673162
865494
96166

582 1893
1536
56168
56
Duodecima cum Parallaxi gr. 1.36. min. pr.
ftellam evehit ad altitudinem 6. ſemidiametris mi
norem . Rcdu& a Parallaxis ad 20. min. pr. diftan
tiam ftellæ dabit 30. femidiametris minorein . Non
fufficit ergo corre& io unius gr. 16. min. p.
BD. ſubtenſa. 172 , S.
BDC . finus 96150,
BCD . 1. 36. Gnus 2792.
17258
961šo
862900
17258
103548
155322

28 !
582 | 16593 1 56700
4957
29
Ff 2 112
428 SISTEMA fub
mi
Iftæ ſunt corre&iones Parallaxium deccm inda ta
ginum autoris, pro rcduccnda stella ad al c
titudincm 52. semidiametrorum . ni
Grad .Prim. Secnnd. Grad. Trim .Secund . &

22 .
33 .
.
Cup.4. 42 . 30 .
ió

4. O. ſup.o. 10. mi
+
oo

10. 0. ſup.o. 14. 0.

fup.o. 42. រ
37 . 0. 30.

ogóo
1
0. ſup.o. 18 .
.
2

42 . fup. o. 43 .
14 . 5 . up. 0 . 15 .
4. 28, ſup. 4. 30.
O. 35 . ſup. o. 55 .
öo

16 . ſup . 1 . 36.
216. 296. 60 .
540 . 540. 9.

756. 83654
. 0.
Hinc apparet , redu&uro slellam ad altirudi,
nem %2- semidiametrorum , necesse essc, ut de fum .
ma Parallaxium 836. detrahat 756. casque re
ducat ad 80. quæ tamcn ipsa corre & io nee dum
sufficit.
Hinc illud etiam animadvertitur ( ut modb no
tavi fi dccern:ret autor , recepturum sc pro vero
situ ftellæ nova , distantiam 32. semidiametrorum ,
tune fore , ut corre & io cæterarum suarum 10. in
daginum (dico 10 . cum lecunda , tanquam alta sa
tis ad 52. semidiametr distantiam reduca
oruni
tur per corre & ionem t3ntummodo 1. min. pr. )
di & am stellam in cam distantiam eve & ura , requi
reret redu ftionem Parallaxium talcm , cuju» omnes
sub
 COSMICV M. 429
lubtrađiones in summam conficerent plusquam 756.
minuta prima : cum tamen in quinquc meis suppu
tationibus , qux stellam supra Lunam evchunc , ad
cas ita corrigendas, ut eandem in Firmamento con
Nicuant, surriciat corre & io minutorum 10. prim .
& 16. secundorum solummodo.
Jam his ad junge quinque alias indagines , quæ
tellam præcisc in ipfo Firmamento collocant , ut
nulla plane corrc ctione sit opus : & habebimus 10.
indagincs eandem Firmamento concorditer aflc
rcnte,fic ut earum quinque (prout vidimus)tantum
modo 10. min. primorum & 15. secundorum cor
re & ionem admittant. cum ex diverso pro corre
fione alterarum 10. autoris indaginum , ad redu
endum stellam in alticudinem 32. semidiametro
um , necessari e lint emendationes minutorum 756.
uper min . 836. nimiruin ut ex ſumma 836. detra
oto
hantur 756. si velimus ad 32. scmidiametrorum di
tantiam cxtollcre: & tamen hfc corre ctio non suf
icict.
Indagines porro , qiia immediate,line ulla corre
tione , stellam absque Parallaxi , & proinde in Fir
mamento, atque etiam in remocioribus cjus parti. '
bus ponunt,& in summa tam altam quam ipse Polus
At, faciunt, istæ quinque sunt qaas hie notamus,
min. prim .
Camerar .
merar.?
Peucer Alt. Poli Gr. 4 .} Als.ftellæ
31:324. .266..
57980.5
0 30. 0.30.
Landgray.7
Hainzerv }Alt.
Alt. Poli
PoliGr
Gr.st.18.3
48. 22.
Alt. ſtellz 79. 30.
{76.34.
2. 56 . 2:56.
6

Ff 3 Tycho
430 SISTEIMA
Tycho . Gr.55.58.3 84.
Peucer. }Alt.Poli { Gr.3 1:54. Alt.ſtellz { 76.56.
4. 4. 4. 4 .
Rcinh . Gr.51. 28.) Alt.ffellæ 19.30
Hainz.} Alt.Poli{ Gr.48.22. 236. 34.
2.56. 2.56.
Camer . ? Gr.52.24.? 24.17 :
Hagec . } Alt.Poli }Gr.48.22 .; Alt.ftellæ 20.15 .
4. 2 , 4. 2.

E reliquis copulationibus ... quæ fieri poffunt

ex obscrvationibus omnium illornm Astronomo
rum , eæ quæ istellam ad infinitum spatium extol
lunt ,multo plores numero sunt , ſcilicet circiter 30.
quam aliæ ,quarum ſupputatio stellam deprimit infra
Lunam : cumque , uti conventum est inter nos, cre
dibilius sit, obscrvatorcs in defectu quamin excessu
peccafle ; manifestum est, corre & iones observationi:
bus ftellam in infinitum extollentibus applicatas, ut
eam ad inferiora detrahant , citins , & minori cum
emendationc dedu cturas illam esse in Firmamen
to , quam infra Lunam : ita ut omnes illæ applau
dantopinioni eonim , qui eam stellis fixis inserunt.
Adde quod correftiones, que talibus emendationi
bus quæruntur , multo sont minores , quam eæ
per quas stella ex improbabili vicinitate reducipo
test ad altitudinem autori illi magis faventem , ut in
exemplis superius allatis vidimus: inter quas vici
cinitates improbabiles inveniuntur tres potisljmum ,
quæ ftellam removere videntur a centro terræ per
distantiam semidiamecro minorem , sic eam quo .
dam
 COSMICVM . 4311
dammodo intra terræ vifcera in gyrum reptare fa
5. ciant. Atque hæ funt illæ combinationcs , in qui
bus altitudo Polaris unius obſervatoris major eit
altitudine Polari alterius ; cum contra elevatio ftel
læ ab illo accepta , minor fic elevatione accepta ab
4 ifto. Sunt autem tales combinationes hæ qnas ſub
jungimus, primaeft Landgravii cum Gemma; ubi
Harum
altitudo Polaris Landgravii 51. 18. min. prim . eft
major altitudine Polari Gemma ; quæ eft 50. 50.
min. prim , ſed altitudo ftellæ Landgravii 79:30.min .
pr. eft minor. altitudine ftellæ občerváta á Gemma
79.45. min . p .
Landgr. $ 51.18.7 €79. 30 .
> Alt. ftellæ £79. 45 .
Gemma.
5050,
Reliquæ duæ funt iftæ ſubjun &tæ.
Buſchius, 551.10. 579. 20 ,
Gemma.} Alt.Pol. 50:50: } Alt.ftellæ.{ 79: 45 :
Reinhold . 5.1.18. læ $ 79.30
ftellla
Ge mma.} Alc.Pol. 50.5.0 ') AlAltt..Ae 279:45 .

Ex his quæ ha&tenusoftendi,diſcere potes,quant

opere primailla ratio inveftigandidiftantiamftellæ ,
1. eamque ſublunarem effe probandi , ab autore in
} trodu &a ; ipſimet & ejus caufæ officiat , & quando
7 probabilius inde clariuſque diftantiam ftellæ ad re
.
motiffimas ufque fixas referendam effe colligatur.
SIMP. Quoad hanc partem , infirmitas de
monſtrationum autoris fatis manifeſte dete &ta mihi
3 videtur. Sed quia hoc omnc non multis libri foliis
1 comprehendi video ;fieri fortepoteft, ut aliæ ratio
1 nes autoris, primis illis fint validiores.
+ Ff 4 SALV .
432 SISTEMA
SALV. Imonon poffunt non effe debiliores,
G modò præcedentes cæteris scrvierunt in exem
plum . Nam (ut manifeflum eftj incertitudo & in
firmitas illarum clare deprehenditur ortum duce
recx erroribus commissis inter obfervandum per
instrumenta , quibus altitodines & Pcli & stcljæ ac
curate acceptæ credebantur , cum in effe & u erro
neæ omnes cssc potuerint; quantumvis Astronomis
ad inveniendas per otium alticudines Poli secula
multa fuperfuerint: altitudine* vero stellæ meridia
nas observarc facillimum sit ; quippe quæ & termi.
natislimæ sunt , & observatori spatium aliquod ad
continuationem concedunt, cum in breviffimo tem
pore non mutentur sensibilitcr , ut faciunt remotio*
res J Mcridismo stellæ . Quod si verum est , ut est
veriffimum , quantum ergo tidei tribuemus ejusmo
di supputarionibus fundatis super observationes &
numero plures , & fa ctn difficjliorcs , & variatione
momentaneas , adde quoque minus commodis in
Arumentis & fallacibus institutas ?
Sequentcs demonstrationes uno oculi & u tranca
curri , earumque supputatiohes adyerti fa & as ex
altitudinibus stellæ sumptis in diversis circo'is ver
ticalibus , quos Arabica voce Azimuth appellant:
cujus generis observationibus adhibenrur lhstru- ,
menta mobilia non folum in circulis verticalibus,
fed etiam in Horizonte , & quidem uno eodemqne :
tempore ; ita ut eodem momento quo capitur al
titudo , oporteat obfervatam In Horizonte suisse
distantiam verticalis ,in qua stella est , a Mcridiano :
præterca interje & o notabili temporis intervallo
rejtcranda est operatio , temporisque decurg præcife
ratio habenda , & fidendnm interim aut horologiis,
•Dt aliis ftellarum observationibus. Ejuſmodi con.. ,
eeriem
 COSMICOM . 433
geriem observationum deinde confert Autor cum
limili alia,ab alio quodam observatore instituta , in
alia aliqua regione,diverse inftrumenro, divcrsoque
tempore : & hinc demum rimari conatur, cujusmo
di fucrint aliitudines stcllæ , & latitudines , Horizon
tales, tcmporc & hora aliarum priorum observatio
! num ac tali denique coxquationi calculum suum in
ædificat. Jam tibl permitto judicium , qui fidei
mcreantur ilia , quæ fimilibus ex indaginibus eru
untur .Pretcrea quidquam
nihil dubito , si quis
ejusmodi prolixarum computationum supplicium
subire velit, reperturuni cum, ut & in præcedentibus
est fa ftum , plures adverse parti , quam Autori fa
ventes . Sed non putarim operæ precium , in rem ,
qux inter primar'us inltituti nosiri non est , tantum
laboris impendere.
SAGR . Ego h?c in parte sum ejusdsm tecum
sententiæ, Veium quia hoc negotium tanta confusio
nc , incertitudine & erroribus obseptum est , qua
ergo fiducia . tot Astronomi tanta asseveratio
ne stellam novam altislimam futsse pronuncia
runt ?
1 SALV. Nixi ſunt duplici generc observation
num fimpliciſſimarum , sacillimarum veriilimarum
quc. Horum alterutrum per se solum plufquam
sufficit ad nos certiores reddendos , stellam vel in
ipso firnumento , vel certe longissimo supra lunam
tra ftu locatam suisse. Unum sumitur ab æquali
tatc , vel minimum -differente inæqualitate distan
tiarum ejus à Polo, tum in inferiore Meridiani part
te, tum ſuperiore. Alterum inde promitur , quod
stella perpetuo conservavit easdem diftaniiasab ali.
quibus fiellis fixis, sibi vicinioribus , præcipue vero
ab undecima Cafllopcæ , a qua non plus gradu cum
dirnidio

1
434 SISTEMA
dimidio dtftabat. Hoc duplicl documento citra
dnbium omne colligitur, stellam a ut absolute Para
laxi omne caruiffe , aat exiguam adco habuiffe , ut
Iongiffimæ ejus a tetra diltantiæ fidem expeditiffi -
mi calculi saciant.
SAGR. Quid ergo ? nuniquid Autori ipsi
eognita ifta fuerunt ? & fi fucrunt ; quid ad ea rc
spondet?
8 AL ', Provefbio ja & are solemuS, si quis ex
inopia solids responfionis, errores fuosfrjvolis ra
tiunculis excusat, eum funes dependentej ccelo pren
fare. Ite vero autor non ad funes , fed ad aranea
rum tclas cœlo suspenses decurrit : id quod aperte
videbis , fi duo hæc capita'quæ modo innuebam ,
examinare voles. • Ec initio id, quod nobis distantiæ
Polares apnd singulos observatores cxhibent, brevi
bus istis ſupputationibus ſuis complexus.Quarum ad
pleniorem intelligentiam docendus primum es mihi
quotiefcunque ftella nova ; aut aliud quod Phæ
nomenon terra vicsnum eft , quando mbtn diurno
circa Polum convertitur,appariturum ab eo longius
distarejdum partcm Meridiani inferiorcm occupat,
quam dum soperiorem , sicut in ista figura evidemus :
in qua pun&um T. denotat centrum terræ : O. lo
cum obfervatoris : Firmamentum exhibcnt arcus
VPC . Polum P. Phœnomenon per circulum FS.in.
cedens , jam infra Polum conspicitur per radium
OFC . jam supra : per radium OSD : ita ut local
in Firmamento conspefta, lint D.C. fed vera loca,
respe & u ccntri T. sunt B.A. æqualiter a Polo distan
tia. Ubi jam manifeftum est, locum apparentem
Phœnomeni S. hoc est, pun ctnm D.viciniorem effe
Polo, quam alterum apparentem locum C. conspe
&um radio OFC . Atq; hoc primo notandum est.
Secundo
 COSMICV M. 435
Secundo loco notes oportet, quod exceflus appa
rentis inserioris distantiæ a Polp, supra apparcntcm
superiorem a Polo distantiam major sit, qiam infe
rior phœnomeni Parallaxis : hoc est, aio , quoquc
exccssus arcus CB. ( qu? est apparens distantia inse.
rior ) supra arcum PD. ( distantiam apparentcm su
periorem ) sit major arcu CA. ( quæ est Parallaxis
inferior ) Id quod ex eo facile colligitur, quia arcus
CP. plus excedit arcum PD- quam arcum PB.
cum arcus PB. sit major aren PD. fed PB. æqualis
est arcui PA. & exceflus art us CP. supra PA . est a«
cus CA. Ergoexcessus arcus CP . supra arcum PD.
est major arcu CA. quæ est Parallaxis phenomeni
pofiti in F. Atq;hæcpræſcirc oportebat.
PorrOj ut nihil non autori concedatur , soppona
mus Parallaxin stellæ in F. estc totum exceflum ar
cus CP. (hoc eft, distant!* inserioris a Polo) super
arcum PD . (distantiam superiorem .) Jar exami
nabo j quid ex omnium Astronomorum ab Auto
re produ & orum obscrvationibus sit sreuturum : ex
quibus nec unica est, quæ ei faveat, & propositum
iplius non destruat. Faciamus initium ab obser
vatioinbus Buschii, qui reperit stellæ a Polo distan
tiam superiorem gr.28.10.min.pr. & iuseriorem gr.
28-30.min pr.ficut excessus sit gr.o.20.mtn.priquem
vo!o ut in Autoris gratiam totum ponamas efle
Parallaxin stellæ in F. hoc est , angulum TFO . Di
stantia deinde a Verrice ,hoc est ,arcus CV. est gr.67.
20.min.pr. /nventis duobus hisce, prolongetur linea
CO . & super &im erigatur perpendicularis Ti.confi
deremusque trianguulm TOI.Cujus angulus 1. est rs
c tus, & angulus IOT. notus , cum sit ad verticem
anguli VOC. diftantiæ steH e a vertice; Prætcrea in
triangulo TlF . iuidem re & o angolo , notus cfl an
gulus
 SISTEMA
436
BD
V
P

gulusE.pro Paralaxi acceptus. Notcntur ergo sc

paratim duo anguli FOT. IFT. eorumquc soman
tnr sinus, quiCunt,quales annotatos videmns. Gum
que in triangulo IOT.qualium partium sinus totus
TO . est 100000. talium sinus TI. sit 92276. &
præterea in triangulo IFT. qualium sinustotus TF .
est looooo. talium sinus TI. sit 582. ad invenien
dum quot partium sit TF. talium ; quales TO .
continet 100000. per regulum auream ita eonclu
demus. Qnando Tl. eft 582. TF. erit 100000 .
Sed quando TI. esset 92276. quanta foret TF ?
Multiplicemus 92276. per 100000. proveniunt
5227600000. quæ dividenda funt per 582. Quoti
ens eft, ut apparet, 15854982. atq; tot parieserunt
in TF . tales , qualium in TO.sunt 100000. Undc
cpgnituri, quotlinese TO. comprehendantur in TF.
dividemus 15854982. per 100000. Quotiens erit
158.01m dimidio proxime,atq; tot.scmidiametro
rum
 COSMICUM . 437
rum erit distantia stellæ F. a centro T. Et ut opera
tio fiat compendiosior, cum videamus , produ& um
ex multiplications 92276. per 100000. dividi de
bere primo per 582.& deinde quotientem per
100000. poterimus, absque multiplicatione 92276 *
per 100000, solaque divisione sinus 92276. per qe
num 582. idem e vestigio confequi, ut videmui
inserius , ubi 92276. divi(a per 582. exhibent ea
dem 158. cum dimidio circiter . Tencamus ergo
nicmoria, folam divisionem sinusTI. tanquam sinus
anguli TOI, fa & am per siuum TI. tanquam sinum
anguli IFT.nobis exhibere qaæsitamdistantiam TF .
in tot semidiametris TO .

Anguli{{IOT.
IFT. 67.2
0.min.pr. s 276
0. 20.min.pr. finu 92 582
TI. TF. TI. TF .
482 100000 . 92276. 0 ,

158^4982
■ 9227600000
582 J 3407002746
. 49297867
325414

? 100000 I 158 J 54282

1 158
582 i 92276
34070
492
3

Vide
 A
438 SISTEM
Vide porro , quid observationes Pcuceri nobis
exhibearit, quarum inferior Poli distantia eft gr. 28.
21. min . pr . & superior gr. 28. 2. m.pr. differentia
gr. o. 19. min.prim . & distantia a vertice gr.66. 22.
rmo.prim . Quibus ex rebus colligitur distantia std
læ a centro quasi 66. semidiametrorum .
SIA C. 66.27.m.p. luus 91672 *
Angèli \IE C . ' 0.i9.m.pood 553 .

55191592.**
1
36397
312
4
Ecce tibi id quod monstrat ex obscrvatfonibus
Tychonii ilia* quæ magis adversario favere videtur;
in qua distantia inferior a Polo cst gr.28 . 13. min .
prim . & superior 28.2. m. prim, quarum differen
tiam totam ort.min.pr. ponamus éflc Farallaxin :
distantia a vertree est gr.62.15. min , pr. Vide scrip
tam inferius operationem , & repertam ftellæ \ centro
terræ distantiam diametrorum 276

Angud PI
IEAC.
C.
62.i5 . n.p. } finus88500.
o . m.p./ 320 .
276
320 88500
2418
I

Sequens obſervatio Reinholdi, ftellæ diftantiam

à sentro facit femidiametrorum 793 .
Anguli
 COSMICVM .
439
JIAC.66.58.m.p. ) finu9s2026.
LO Anguli ( IEC. 0. 4.m.ph 116 .
38
793 116
1 16 92026
108889
19202
33

E fequenci observatione Landgravii elicitur di

stantia stellæ a centro , semidiamecrorum 107.

IAC.C. 66.
( IA
Anguli CIE 57.m.p.
o. ?.m,p.
finus 92012 ,
87.
| 1058
92012,
87
87 935686633.
5.

Acceptæ a Camerario duæ observationes autori

favcntiores , exhibent ftcllæ a ccntro distantiam lemn
midiametrorum 3(43 .

Anguli 14€.
\IbG . 65.4
o. 3- p. sinus 91152
n-->
i.m.
29
314?
29 91152
i 4295

Obsrrvatio Munoſi nullam dat Parallaxin , &

3 proinde stcllam novam fixis altissimis interserit.
Hainzclii observatio candem infinito spatio remo
ver * verùm cum emendatione dimidii minuti primi
reponit inter sixa«. Idem ex Ursino colligitur, cum
corre & ione 12. mio . prim . Ab aliis Actronomicis
non
440 SISTEMA
non funt annotate distanri* supra & infra Polum :
undc nihil ex iis colligi potcst. Cætcrum vidcs,
omncs omnium obscrvationes conspirante adversus
Autorem conscnsu stcflam in rcgionibus Cœlcstibus
alciflimisque collocare.
SAGR. Sed quomodo adversus adeomanisc
stam concrariecatem illc scsc desendit ?
SALV. Obtendtt unum h dcbilissimis istis fiiis,
dicendo Parallaxes imminui per rcfra & ioncs : quæ
cum contrarias operationes habeant, Phenomenon
extollunt , cum Parallaxes idem depriinant . Jam
quantulam vim ac pondus miscrabile hoc cfTugium
habsat , vel inde judicare potes , quod, li effe & us
illc refra & ionum cam haberet efficaciam , quam a
non longo tempore hucufque Astronomi nonnulli
hntroduxerunt,cuncplus præftare non poflet in Phc
nomeno supra Horizontem ultra verum elevando,
quàm utejusdcm , jam ad 23. vel 24- gradus elevati
Parallaxintribus circiterscrupulis imminueret.Quod
tempcramcntum pro Itella infra Lunam detrahenda
fane quam parciflimum est , & in aliquibus cafibus
minusquam id quod conceffimus in adversirii com
madum, admitcendo excefsum distantiæ insertoris
à Polo supra distantiam superiorem ,totum csse Paral
laxin : quæ concestlo , res mulco clarior est & pal
pabilior, quam effe & us refraftionis , cujus demag
nitudine non sine ratione dubito .
Sed insuper isto Autore quæro5num credat,Astro
nomos illos quorum observationes adhiber,habuissc
cognitionem illorum effectuum refraftionum , eos
que-Cub conliderationem vocatfe, neene. Si cog .
noverunt, confideraruntquc, credere par est , quod
in assignandis veris ftellæ clevationibus , rationem
corum habuerint, ita scilicet , ut gradibus illis alti
tudinca
 COSMICVM . 441
tudinum in inftrumento reperiis tantum adderent
lenierentve,quantum refractionum alterationibus re
pondebat. Qua quidem ratione diftantiæ ab illis
pronunciatæ , pro corre&is & exa & is , non autem
apparentibus & fallis effent habenda . Sin credit,
autores illos, ad di&tas refra &tiones non reſpexiſſe,
atendum erit , pariter cos erraſſe in determinandis
omnibus illis rebus, quæ non poffant abſque modifi
ratione refra & ionum ad perfe & am exæquationem
redigi. Quarum rerum una eft , altitudinem Po
larium inveſtigatio præciſa, quæ communiter acci
piuntur ex duabus altitudintbus Meridianis alicujas
è numero ftellarum fixarum ſemper apparentium :
quæ altitudines alterabuntur à refra & ionibus eo
dem planè modo , ut illæ refra &tiones ftellæ novæ :
ita ut altitudo Polaris exinde dedu &ta viriofa fit,
eundemque defe & um patiatur, quem autor ille
altitudinibus ftellæ novæ aſſignatis adſcribit : unde
& ſtelle , & Poli elevationes, pari errore , juſto
ſublimiores evadant. Verum hic error , quod ad
prrſens noftrum negotium pertinet , omninonihil
officit. Cum enim nihil aliud ſcire neceffe fit,
quàm differentiam inter duas diftantias ftellæ novæ à
Polo , dum inferior illa , & poftea ſuperior effec
clarum eft, illas diftantias caſdem fore, pofita altera
tione refractionis communiter pro ftella , & pro Po
lo,quæ pro utroq; communiter emendatur. Haberet
aliquod momentum , etfi debile fatis , argumentum
autoris, & fidem feciſſet, altitudinem Poliaſſignatam
fuiffe præciſam , & immunem erroris à refra &tione
dependentis, quem errorem deinde non caverine
iidem Aftronomi in aſsignandis altitudinibus ftellæ
novæ . Sed ille de hac re nos nondű certos reddidit :
nec reddere forte poterat: & forte (quod credibilius
Gg eft )
442 SISTE'MA
eſt) ista cautcla suit ab observatoribus prætermissa.
S AGR . Instantia ilia sufticientillime mihi da
ftru cta videtur. Proinde die mihi, quid ad hoc re
spondet, quod stella nova semper eandem a fibi vici
nis stellis fixis diflantiam obtinuit >
SALV. Arripit limiliter duo fila . quibus susten
tetur , priore adhac multo debiliora : quorum
unum refra & ioni itidem est alligatum , hoc minus
firmiter , quod ait , refractionem operando instel.
lam novam ejusque fitum vero altioreni efficiendo,
incertas reddere distantias visas à veris , cum stellis
fixis ei vicinis comparatas* * Nec possum satis mira
ri, cur intelligcre sesc diflimulet, quod eadem refra
&io, eodem modo, in stella nova , ut in antiqua in
ea vicina , vim suam exercitura sit , & utramq;
æqualiter evectura : ita ut per hoc qu'dem accidens,
intervallum inter ipsas nihil alterationis patiatur.
Alterum effugium adhuc insclicius est, & riſu pro
fequendum , cum innitatur errori , qui ex ipsa o
peratione instrumentali nasci potuit : dum scili
cet observator centrum pupiilx oculi non potest
constitucre in centro Sextantis (quo instrumento
in observandis duarum stellarum intervallis uti fo
lemus) fed illud ditto cenrro tant& altius collo
cat , quanta est distantia ipsius pupillæ à nescio quo
genæ osse , cui caput instrumenti innititur : unde
in oculo sormatur angulus acutior eo, qui tbrmatur
a lateribns Sextantis : qui radiorum vilivprum an
gulus etiam a scipso dissert , dum stellæ parum su
pra Horizontem elevatæ, & eædem deinde ad mag
nam alticudinem sublatæ aspiciuntur . Ideo au
tem (ut ipse quidem aic) hie angulus discrepar, quia
dum elevatur instrumentum , caput stabile tene
tur : fed 6 in elevando Sextantc, collum retro fle cte
rctur,
 COSMICO M. 443
retnr, & una cum instrumento caput elevaretuf,
tune angulus fervaretur idem , Autoris ergo re
fponsio supponit hoc , quod observatores , dum in
frumento uteretur caput pro co ac par erat } non
elevarint , quæ res veri minime iimilis est. Sed
csto , imperite , illi tra & averint instrumentum :
teipsum judicem conrtitno , qualis csse differentia
postit inter duos angulos acutos duorum triangulo
rum æquicrurorum , quorum alterius ambo latera
longa (int quatuor cubitos 3 & alterius itidem qua
tuor cubitos , fed cum defe & u tantillo , quantula
lentis diameter est, nani absolute non major potest
esle differentia inter longitudinem duorum radio
rum viiivorum , dim linea ducitur pcrpendiculariter
e centro, pupillæ , super piano regulæ Sextantis
( quæ linea crallitier pollicis non excidit) & longi
tudinem eornndem radiorum , dum Sexrante eleva
to, nee una elevato capite , linea ilia non amiliusad
psrpendiculum di&o piano incidir, fed inclinata fa
cit angnlum versus circumserentiam aliquanto acu
tum . Sed ut Autorem ilium in univerfum infæli
cissima ilia mendicitate liberem , discat, ) apparec
enim, ipsum habere perexiguum tra & andorum in
frumsntorum astronomicorum usum ) quod in la
teribus Sextantis aut Qjadrantis accommodentur
duo pinnacidia, unum in centro , altcrum in extre
mitate oppofita , quæ supra regulæ planum , digito
aut paulo amplius extant ; & per summitatem hom
rum pinnacidiorum trajicitur# oculi radius : qui
quidem Oculus palmo uno & altero , vel etiam lon
giuSj ab instrumento removetur inter obscrvandjm ,
ita utneq; pupilla, nee os genæ , nee adeo quicquam
observatorisjinstrumentum attingat,eive fe applicet:
multo minus instrumentum sustinetur clevaturva
Gg 2 brachiis,
 ..444 SISTEMA
brachii8,maximesi sit ex illo genere grandiorum , ut
moris est, quæ cum denas, centenas, imo millenas li
bras pendant, bafibus sirmiffimis imposita Custinen
tur. Igitur Autoris objeftio omnis in fumos abit.
Atq; hæc subterfugia sunt autoris illius, quæ si vel
tota chalybea esient , ne quidem centesimam mis
nuti partem penderent : & tamen his fe pcrsua
surum nobis credit , efle compensitam illam diffe
rentiam , quæ plusquam centum minutorum est,
scilicet non esse observatam notabilem diversitatem
distantiarum inter fixarum aliquam , & novam stel
lam , toto circuitus illorum tempore : quæ diver
sitas , si stella Lunæ proxima fuiflet', vel nudo viſui
valde ſe conspicuam exhibuisset, absque ullo instru
ment) , maxime si comparata fuiflet cum undecima
!
CafTiopeæ , ad gradum unum cum dimidio vicina,
quæ plusquam duobus Lunæ diametris variari debe
bat, ut re ctè adverterunt peritiores illorum tempo
rum Aftronomi.
SAGK . Videre mihi videor infclicem ilium
agricolam , qui protrita tempeflatibus & eversa
quam expectaverat omni messe sua , tristi demisso
que vultu incedit , reliquias corradens adeo tenues,
ut net pullo gallinaceo in unum diem alendo suffi
ciant.
SALV . Autor ille profecto levi nimis arma«
tura instru & us infurrexitadversus impugnatores in
alterabilitatis Cœli , fragilibusquc nimium catenis
1

novam Cafliopex ftellam e regiohibus altiſſimis in

has humiliores & elementares dctraherc suit aggres
sus. Et quia mihi videtur clare satis esse demon
strata differentia insignis inter illorum Astronomo
rum & hujus eoru oppugnatoris argu nienta;consul
tum fueritjhac intermissa parte ad nostram principa
lem
 1
COSMICVM . 445
lem materfem reverti : in qua sequitur cbnsideratio
motus annui , Soli communiter attributi , deinde
vero ab Ariftarcho Samio primum , & post a Co
pernico, in terram a Sole tranflati,contra quam hy
pothcsin existimo Simplicium egregie instru&um, ac
比
præcipuc gladio scotoque libelli conclusionum vel
diſquilitionum mathematicarum armatum accede
re, qui bcne fccerit, si proponere suas oppugnatio
nes ordiatur,
S M P. Rescrvabo eas, si vobis ita placet , ad
ultimum , ut quæ ultimo loco repcrtæ fuerunt,
SALV . Ncccflarium ergo fuerit , ut pro ha
&cnus observato modo , proponas ordine rationes
in contrarium ,tam Aristotelis, quam aliorum anti
quorum : id quod ego quoque facturussum , ita ut
nihil omnino relinquatur non attente cohsideratum
& examinatum : pariterq; Sagredus ex ingenii ſui
vivacitate prout se sentiet excitari, cogitationes suas
in medium produces.
SAGR . Ita faciam cum solita mea libertate,
quam excusarc quoque teneberis , cum ita man
daveris .
SALV. Non tam excufationem , quam gratia
rum aftionem favor tuus cxigit. Verum incipiat
tandem Simplicius proponere difficultates illas, que
faciunt , quo minus credat , terram ratione alio
rum planetarum , in gyrum circa centrum stabile
moveri.
SIMP. Prima eaque maxima difficultas est', re
pugnantia & incompatibilitas horum duorum , eflc
in centro , & ab codem eflc remotum. Nam si
globus terrestris moveri debet uno anno per cir- .
cumserentiam alicujus circůli, hoc est, sub Zodiaco,
impofljbilc est, ut eodem temporc sit in centro 7.o
Gg3 1
diaci .
 A
446 SISTEM
diaci. Qnod autcm Terrasit in tali centro , multis
modis ptobatum est ab Aristotele , Ptolemæo &
aliis.
SALV . Re&issime disputas , nec dubium eft,
ei qui terram per circumfereniiam circuli mobilem 1

facere velit, primo probandum incumbere , quod ea

non (it in centro circuli iliius. Scquitur ergo , ut
videantu; , an terra sit vel non sit in illo centro
circa quod ego illam rotari aio , & tu in to ip
so collocatam statuis. Ac initio neeessarium
eft explicatu , num dc isto centro tu & ego cun
dem animi conceptum habeamus, necne. Proinde
dicito , qualcnam & ubt sit centrum istum quod
inteliigis.
SIMP. Intelligo , quod eft centrum Universi,
quod Mundi, quod sphæræ stellatæ , quod dcnique
Cœli.
A nemine SALV. Etfinummagna
ha &tenus verfiamvocare, sit inratione possem
natura tale in contro
centrum , cum
oftenfum
ext,anMun-neque tu , nec a*'US qu'^luam unquam probaverit,
dus fit fini-mundum esse finitum & figuratum , vcl ctiam infini
tus,an vcrotam & interminatum : tamen concedendo nunc tibi,
infinitus. quod finitus, & figure sphærica terminatus sit, ideoq;
centrum suunı habeat, viderc conveniet , quam sit
credibiie, terram , & non potius aliud corpus in isto
Demonstra cenBro invcniri.
tiones Ari . SIMP . Mundum esse finitum , & terminatum,
Aotelis pro- S sphæricum ,id multis rationibus dcmonstrat Ari
bantes , V - ristoteles.
niverſum SALV. Quæ rationes omnes deindereducun .
eßefinitum,
omnes ' eva .
tur ad unicam ,& hæc denique ad nihilum . Nam
neſcunt, ne fi nego aflumptum ejus, hoc eft , quod Universum
• gato, illud ft mobile , tum omnes demonstrationcs ipsius in
ese mobjie.tercidunt. Non enim nisi illud Universum essefini
tum
 COSMICVM . 447
umterminatumque probat , quod est mobile, SeJ
ne disputationes accumulentur , concedam in pra
ens , Mundum esse finicum , sphæricum , & habere
uum centrum . Jani cum luc figura accentrum
concludatur argumento du & o a mobilitate , non
nisi valde rationabile fuerit , si ex illis iplis motibus
circularibus mundanor om corporum particularem
inveitigationem situs proprii illius centri sufeipia
mus . Imo Aristot
eles ipse tali ratiocinatione ac Arist. ten*
determinatione usus , centrum Universi fecit id i- trum Vnie
psum ,circa quod omnes sphxræ Gælestes volvun- verfi con*
& in quo globum terrestrem collocatum ere- ftituit illud
3 pun &tum ,
didit. Jam die mihi, Simplici, si Aristoteles evi- "irca quod
dentifllmis convi & us experimentis , hanc ſuain omnes
dispositionem & ordinem Universi, ex parte per- Jph*r&c*%
mutare cogcretur , & fateri se deceptum in harum leftes agi
propositionum alterutra, vel terram in centro lo J?n'*r*
cari , vel fphxras Cælestes circa hoc centrum mo. de z: pro
positiini
veri, utram harum conseflionum credts eum ele& a- bus doctri
rum effe ?
SIM P. Credo , a cafus hie eveniret jquod Peri- pug futtire.
ne nan
patetici. bus, quam .
SALV . Non quæro de Peripateticis,quæro de nam ad .
ipso Aristotele.Nam quod ad illos^optimescio, quid mitter a
sint responfurij nimirum ipfi ceu reverenissima & Arist.
humillima mancipia Aristotelis, negarent omnes ex- alterutram
perientias, & omnes omninoobservationes :quin& concedere
cas vel videre recusarent , neveras confiteri neceffe condiya.
haberent : dicerentpotius,Mundum stare,ut scripsit
Aristoteles, non autem ut vult natura . Nam ubi hoc
eis autoritatis Aristotelicx præsidium ademeris, qua
re altcrius instru & os in aciem prodituros existi
mes ? Cttcrum die mihi, quid scntias Aristotelem
ipfum esse fa & urum , SIMP.
G84 ,
 A
TEM
448 SIS
SIMP . Prose c t non facile dixero, utrum duo
rum Jnconveniehtium pro minore fit habiturus. "
SALV. Noli, quæſo, vocc hacuti,nec incon
veniens appella,quod queat esie nccessarium ut ita
fe habeat. Id suit inconvenicns , ponere vel ter
ram in Centro Cœlestium revolutionum. Sed cum
nescire te profitearis : quam in partem inclinaturus
sit Aristoteles; cum ilium egp pro magni ingenii
homine habeam, examinemus, otra duarum ele& io
num rattoni sit convenientior, & eam Aristotelem
recepturum fuisse statuamus. Ut ergo colloqui
um nostrum arccssamus a principid , & ponamus in
gratiam Aristotelis. Mundum (cuju* de magni
tudinc non habemus scnsatam notitiam ultra deJ
las fixas) tanquam figura sphærica confiantem , &
motu circulari agitatum , necessario & respe& u h
guræ , & respe & u morns, haberc centrum : cum
prætcrea certi simus , intra sphæram stellatam esse
multos orbes , unos alteris cum suis ftellis incluso?,
qui moventur circularitcr ; jam quæritur, quid
nam creditu di&úve sit rationabilius, iftosorbesconi
tentos invicem, moveri circa idem Mundi centrnm ,
an circa aliud longe satis ab isto remotum ? Jam
Convenien
die ea de re, Simplici, sententiam tuam.
tius eft ut SIMP. Si huic uni præsupposito possemus inni
continens ti, fiq; certo sciremus, aliud nihil occurrere posse
& conten- quodnos inde deturbet; dixerim s ssc rmlto rati
tum move onabilius asserere, quod continens & partes con
antur circa tentæ moveantur omnes circa commune centrum
idem cena
trum quam potius quàm circa diverſa,
circa di- SALV. Jam cum verum sit , quod centrum
verfa. Mundi fit idem cum eo , circa quod moventur or
bes corporum Mundanorum , hoc est planetarum;
certissimum est , non terram , fed Solem potius in
ro
cent
 COSMICV M. 449
. centro Mundicoilocatum inveniri.Unde quod hanc 5' centrum
primam, fimplicem , & generalem apprehensionem 9, Mundi est
idem cum
11 locus medii ad Solem pcrtinet : ac terra tantum eo circa
est a centro remota, quantum ab ipso Sole. "iil mo
SIMP . Verum unde argumentaris tu 3 non terram, ventur
fed Solem essc in ctntro conversionis planetarum ? planeta;
$ALV. Concluditur hoc ex evidentifllmissi- So1, & non
mis , & proinde necessario tirmis ob ervationibus , terra , in eo
collocabi .
quarum illæ maxime palpabiles scnt ad excluden- tur.
dam ab hoc centro terram , & collocandum ibi So- observa
leni, quod omnes planetæ deprehenduntur modò tiones, è
viciniorcs terræ , modb remotiores ab ea , differen- quibus c°l
tiistam enormibus , ut v.gr. Venus remotiffima, ll& uJ >So
sexies remotior à nobis inveniatur , quam si eft vici- terrà elle in
niilima : & Mars o ftuplo altiorcm distantiam in uno centro re
quam altero statu obtineat. Vide jam , an Aristo- volutionum
teles parum deceptus fuerit ,dum cossemper a nobis caleftium .
æqualirer esse remotos credidit.
SIMP. Quibns deinde probas indieiis , quod
motus eorum fint circa Solem ?
SALV . In superioribus tribus p!anetis,Marte ,
Jove, & Saturno, petiiur argunentum ex eo , quod
semper viciniflimiterræ deprehenduntur , cum sunt
in oppositionc Solis ; & remotiſfimi , g ad conjun
& ionem properant: & hæc appropinquatio ac elon
gatio tantum insert , ut Mars vicinus scxagies ma
ior appareat , quam cum est remocissimus. Dc
yeneris post ac Mercurii revolutione circa Solem Mutatio fi
inde certi reddimur , quia non multum ab eo elon- gurarim in
gantnr , & quia jam supra , jam "infra illem con Venere ar
ſpiess
nec ntuor,conotcluexditmut
ciuari ur. ati Lunfigu
Deone a cerraru in, Ven
tumm est qnoered Sume
eam nto
circa
ll
TO
nullo modo poflit a terra separari , propter rationes solem.
in progreflu distin&ins explicandas.
SAGR ,
 450 SYSTEMA
SAGR > Expe cto cognoscenda mihi multo mi
rabiliora quæ dependent ab isto terræ motu an
nuo , quam quæ a motu diurno,
SALV. Nihil quicquam erras. Nam operatio
diurni motus in corporibus cælestibus non prafti
tit,nee præstare potuit aliud, quam ut faccret Vni
versom præcipiti cursa videri nobis in contrarium
ferri : iste motus animus admifeendo fe particulari
Luna non
bus motibus omnium planetarum , producit ino
poteft d ter. pinata plurima,quæ summos quosque viros hactenus
Ta ſeparari,exarmaront , ut, quod reponerent non haberent.
Sed ut primas generates apprehensiones recipiamus,
Morus an . iteronm aftirmo, centrum cœleftinm conversionum
num terre quinq; planetarum ,Saturni , Jovis, Martis , Vene
cæterorum sis, & Mercurii else Solcn , & fore quoq; Terræ,
planetarum si eam in Coelo , fælici successu , reponere poteri
motibus,ap- mus. Quod ad Lunam attinet , ei motum circu
parentias larem circa terram observat a qua (ut jam dixi)
admirabi. nullo modo separari potest : sed non interim omit
les produ: tit ilia Gmul cum terra , motu : annuo circumire
cit .
Solcm .
SIMP. Nondnm satis bane flru & uram intel
ligo» quam forte fa cta quadam delineatione rectius
allequar, J ^acilius de eo conferre poterimus.
SALV . Esto ita : imo quò magis & acquies
eas, & admireris , volo defignationem hane tuapte
manu conficias , & videas , eam optime tc capere,
quamvis tibi non intclle & am putes Conficics au
tem eam exa & è , tantummodo ad interrogata
mea respondendo. Chartam igitur ac circinum in
Syſtema manus fume. Rescrat autem ilia charta Candida
Univerſi immensam expanfionem Universi , in quæ distri
ex apparen buend* tibi sint & ordinandæ partes ejus, prout ra.
tiis defig .
natur. tio tibi di & abit. Ac initio , cum nee movente me,
probe,
 COSMICVM s 451
obe scias 3 terram in hoc Universo collocatam
, proinde nota pun ftum aliquod arbitrate tuo,
ca quod illam constitutam intelligas , idcmque
araftere aliquo defigna.
SIMP. Sic ergo lignum A. locus globi terrestris.
SALV. Bcne est. Scio deinde , te optime scire,

HF

17
Mit
terram
 SISTEMA
452
terram non effe intra corpns Solare conditam , ncc
ei contignam , fed certo spatio distantem . Igitut
afsigna Soli alium locum,quantum libeat a terra re
motum , eumqae signo noca.
SIMP, tece fa ctum . sit locus corporis solaris
hoc signum O.
SÅLV. Constitntis hifee duobus,oportet utde
Vcneris accom podando corpore cogitemus ea ra
tione , ut status & motus ejus his sitisfacere poffit,
qux per scnsatam experientiam de illis edocemur,
In memoriam ergo tibi revoca , que vel e præce
denribus colloquiis, vel obfervattonibus propriis ,
accidere in ilia didicisti : ac deinde locum ei quem
convenire putaveris affigna.
SIMP. Posito,veras esse apparentiasabs te nar
ratas, & mihi quoque in libello concluiionum le&as,
quod scilicet ista ftella nunquam a Sole digrediatur
Venus ma- u'tra certum ac Jeterminatum intervallum 40. &
xima ver- tot graduum , sic ut nunquam attingat non modo
sut conjun- Solis oppositionem , fed ncque quadratum , ac ne
flionem ve-quidem scxtilem aspe& um : præterea,quod eam uno
f ermamt tcmpore qUadragies majorem scfe quam altero
verſus monstret, maximum scilicet , quando rctrograda
tutinamma .
, tendit ad conjun &tionem vespertinam Solis , & mi
nimam , si motu dire fto pergit ad conjun & ionem
matntinain : denique si verum est, illam , cum ap
paret maxima , corniculatam gerere speciem , at
quando minima , perfe & e rotundam ;‫( ز‬1, inquam ,
hujusmodi apparentiæ veræ function video qui pos
Ctmcludi- simus eflugere, quin affirmemus, hanc stellam per
twr, neces- circulum converti circa Solem , cum de illo circu
Satit Kene lo, nuli0 modo dici possit , quod terram ambiat ac
ris orbitam
ambire SO intra 'e contineat, multominus quodSole lit inferior;
lem. hoc est , inter Solem ac terram locatns nec etiam
quod
 COSMICVM . 453
quod Sole superior, Non potcft illc circulus ambire
terram ; qgia Venus nonnunquam oppcneretur Soli:
non potest esse inferior; quia Venus circa ctramque
cum Sole conjun & ionem appareret falcata : deni
que nee superior esse potest ; quia rotunda sem
per appareret , & nunquam corniculata. Proin
de sedem suam Veneri metaturos , signabo circulum
CH. circa Solem , qui non una terram amp!ecta
tur.
SALV. Venere na & a locum suum ,de Mercurio
porro solliciti simus oportet,qui cum , ut nosli, sem
* per in vicinia Solis commoretur , multo minùs Ve
nere ab eo elongatur. Ergo conſidcra , quem ei lo
cum aflignare conveniat.
SIM P. Dubitandum non est3illum ut Veneris Concludi
tur Mercko
amulum , orbita minore intra Veneris orbem con- rii revolu
close j & Solem tamen ambiente , sede commodifli- tionem fieri
ma locari , maxime com eum esie Soli propinquum , circa Se
argumento & indicio firmislimo sit vivacitas splcn- lem , intra
Vener
10 is or
doris ipsius,fupra Veneris aliorumque Planetarum. bitam ,
Quo fundamento nixi,circulum cjus signabimus no
tatum chara cteribus BG.
SALV . Marti deinde quem tribuemus lo
cum ?
SIMP. Mars, cum veniat ad oppositionem Se
, lis,necessarium est,nt amplcftatur orbita sua terram : Martn ,._•
sed & hoc necessarium esse video , ut ample & atur bit* necef
una Solem .Nam si venit ad conjunctionem cum So- fario Solem
1 le,(i non super , fed subter ilium incederet , cornicu- )uxta **
latusappareret , instar Veneris & Lunæ : atqui fem. terram
comprehen
ill
per ille rotundam speciem exhibet. Est ergo neceſ dit.
eri ſarium , ut rirculo suo non minus Solem, ac terram
ci
includat. Et quia dixisse te memini , Martem Soli
DO
oppositum , sexagiesmajorem videri,quam conjun.
stioni
 454 SISTEMA
& ioni propinquum ; his apparentiis optime videtur
accommodari circulus circa centrum Solis , com
plexus ima terram : cuju'modi circulum infignio
litceris DI. ubi Mars in pun & o D. terræ viciniſſiinus,
& Soli est oppositus: fed in punfto I. Soli conjun
Iupiter do & us, a terra longiflimedistat . Et cum eædem appa
Saturnus
rentiæ observentur inJove & Saturno , licet multò
ipfi quoque minoridiverfitatc in Jove quam in Marte, & adhuc
terram So.
lemque cir- minor* in Saturno quam in Jove ; mini vidsor in
cumdant. teHigere, hosce quoque planetas concinne satis loca
tum iri,descriptis circa Solem duobus circults3prio
re pro Jpve,cum notis EL. altero superiore pro Sa
turno , cum notis FM.
Propinqui' SALV. Tu vero te ha&enus egregie gefsiffi.
todos osre- Et quoniam ( uti vides ) maximum miniramque
motio trium
ſuperiorum trlum ſuperiorum a terra distantiam metitur du
planetarum P^um distautiæ inter terram & Solem ,hincdiversitas
insert duo major fit in Marte quam in Jove; cum circulus Mar
plum di . tis DI. minor sit circulo Jovis EL. similitcrquequia
ftantia ter. idem Jovis circulus EL. minor est circujoSaturni
rad Sole. FM . eadem diversitas adhuc minor est in Saturno
apparentis quam in Jove: atque hoc apparentiis exa& e relpon
magnitu- det. Restat jam , ut de loco Lunæ asljgnando cogi
dinis minor tationsm sufeipias.
est in Sa- SIMP . Eandem sequendo methodum, quæ mi
turno quam hi videtur esse certiffima , cum videamus , Lunam
love, do in
love quam & coniun ftioni & opposition! Solis obnoxiam esse,
Marte , do concedamus oportet, orb'uam ipsius, compltxu suo
quare. terram includere : nee tamen est neceffe , ut Solem
Orbis Luna
terram am .
complectatur. Nam ita si tenderet ad conjun & io
ple &titur, nem ,vultum non salcatum , fed rotundum semper
Solum non ac lum,ne plenam ostenderet. Præterea nunquam
item, fui inter ipsum ac nos interpositione producerec
cclipsin,ut fepe facit, Necesse igitur est , circuluni
ei
 COSMICVM . 455
ei tribuere qui terram ambiat; cuic [modi eflet iste
NP. sicut constituta in P. nobis ex terra A.appareat
conjun cta cum Sole , unde nonnunquam eum ecli
psare poslit : at in N. pofita conspiciatur opposita
Soli, ineoque flatu terrenam umbram incidere pof
fit, & obscurari.
1
S ALV . Jam quid ,Simplici , stellis sixis facie
mas ? anne spar^emus illas per immensas Universi
abyfTos,in diverlis a quocunque determinato pun&o
distantlis : an vero collocabiinus in soperficie aliqua
s phærice circa centrum suum extensa , sic ut earum
unaquæque ab eodeni centro distet æqualiter ?
SIM P. Malim incedere media via , iisque a(fi- Stellarti
gnare orbem descriptum circa dcterminatum ali- fixarum fi
quod centrum , & duabus sphæricis supcrficiebus babilis,
tuatio pro
comprehensum , una scilicet altiſſima concava , &
Univerſi
altera inferiore contexa intra quas constituerem para
het innumsrabilem stellarum multitudinem , sed in di qualis exi
versis tamen altitudinibus , & hæc poffct appellari jfo*<«n<
o sphæra Universi, in se continens orbes planetarum àfit.
201
nobis jam designatos.
DI
SALV. Ha ftenus ergo, Simplici, corpora mun
dana , juxta diflributionem Coptrnici exacte ordi
navimus, idque tuaptc manu fa ctum est: quin hoc
amplius , omnibus artribuisti motiones proprias,
2. excepto Sole , terra & sphæra ftellata : & Mercurio
cum Venere dediiti motam circularem circa So
help
lem , sic uc terram orbitæ suæ ambitu non com
/
plectantur. Girca eundem Solem sac moveri tres
ft
fuperiores,Martem ,Jovem & Saturnum ,comprehen
dendo terram inter circulos eorum . Luna ' dcinde
non potest alia ratione moveri,nisi circa terram/ion
comple & endo Solem : quibus de motibus tibi quo .
que cam ipso Copernico convenit. Nunc inter So
huo lem
 A
456 SISTEM
Quies, mo- lem terram , & sphæram stellatam tria decidenda rc
tus annuus, flant : foc eft f quies , qu^ tcrræ competcre vide
do diurums,
diftribui tur : motus annuus sub Zodlaco , qui apparet esse
debent in - Solis : & motus diurnus,qai apparet essc sphere fol
der Solem , latæ ,sicut participstur ccteris Universi partibus oni
terram , to nibus , exccpta terra. Et cum verum sit,quod om.
Firma nes QTfes planetarum, dico Mercurii, Veneris , Mar
mentum .
tis ' Jovis > & Saturni ' moveantur circa Solem tan
In fphæra
mJbili pro- q«am fuum centrum ; tanto rationabilius esse vide
babilius tnr, quictem esse Solis potius quam terræ , quanto
est,centrnm rationabilius est , sphsrarum mobilium centrum
ejus effe quiescere , quam alium aliqnem locum a centro re
Stabile' motum . Terræ itaque , utque constituitur in me.
quàm dio partium mobilium , dico inter Venerem & Mar
liam quam
cunque
tem ,quorum ilia revolutionem suam novem men
partem . Gbns ,hie biennio conficit , admodum concinne po
test attribuimotus annuus,quiete Soli reli cta. Quod
si sic habet, scquitur per neceflariam conscquentiam ,
quod diurnus quoque motus terræ sit tribuendus.
Si terr a Nam ** S«le quiescente , terra non revolveretur in
motus an- feipsam , fed annuum solummodo motum haberet
nuus tri- tune noster annus nil nisi umisdies & una nox esset,
buatur,tri- scilicet sex menses diem , & alii sex no&em consti
buendus eiatuerent , ut alibi di& am est. Vide porro , quam
dem iam
erit diur. concirme t0\\itar ex nniverso præcipitatiflimus ille
nusi motus 24. horarum , & qnomodo stell* fixa , quæ
totidem Soles sunt , nostro Soli conformes , perpe
tua quiete fruantur. Videas insuper , quanta velin
hac adumbratione superficiaria facilitas ostendatur
reddendi rationes tantarum apparentiarum in cor
poribus cælestibus.
SAGR. Facilitatem illam & ipfe capio opti
me : ſed quemadmodum tu ex ifta fimplicitate col
ligis magnam probabilitatem fyftematis illius , alii
forfitan
 COSMICV M. 457 .
forfitan ex oppofito poffent indé contrarias de
du & iones inftituere, non abfque ratione dubitando,
qui fiat, quod cum Pythagoricorum hoc fyftema
fit antiquiffimum , & apparentiis tam beneaca
commodatum poftea tamen progreffu tot
millium annorum tam paucos fe &tatores habaerit,
atque etiam ab Ariftotele ipſo reje& um fuerit , ac
ipfe denique Copernicus eandem perpetuo fortu-.
nam (uftineat.
TH
SALV. Si tibi, mi Sagrede, ficuti mihi pluries
accidit, audire contigiſſet, quo ineptiarunigenere 1

vulgus reddatur contumax & perſuaſu difficile, ut

ſaltem aures, non dicam affenfum præbcat iftis
7 novatoribus , credo, mirari deliveres, adeo paucos
.
inveniri fe & atores opinionis illius. Sed meo qnidem
judicio non magnopere curanda ſuntingenia illa : Fabula
E quibus ad immobilitatem terræ firmiflimè creden-plufquam
dam, firmiſlima ratiovidetur , quod videant, fe hocpueriles,
maneConftantinopoli non pranſuros, nec hac veſpe que idiotis
rain Japonia cænaturos ;quodque certi fintzeerram , deterrae
tanquam corpus graviſſimum , non poffe afcen ſtabilitate
dendo ſupra Solem cniti, & poftea per præcipitium retinendis
deorfum ferci. Talium , quorum numerus infinitas fufficiunt.
eft,non oportet habere rationem ,nec eorum ad affa
nias attendere 3 nec operam denique dare, in
partes tuasinque ſocietatem opinionum fubtiliffima
11 rum ac delicatiſſimarum ut eos petrahas homines,
quorum definitionem genus tantum ingreditur, &
differentia deficit. Præterea quid omnibus ans
dique demonftrationibus conquifitis , lucri te fa
♡ & urum putas in ingeniis hominum adeo ftolido
rum , ut ne luam quidem ipforum extremam Aul
titiam per fe cognoſcere poffint ? Verum admira
tio mea,Sagrede,plurimum à tua differe.Ta miraris,
Hh. quod
 EMA
458 SIST
quod adeo pauci conſe & ati fuerint opinionem Py- ALE
thagoricorum :
cgo qui
hactenus aliquem effe, verofuerit
obftupeſco, inventum& fumi
eam amplexus erorit
ſecutus: necfatis miraripoffum eminentiam illorum jelver
oftenditur ingenii, qui receperunteandem veramquejudica
runt,&
quamalso priis intelle&is
fuis fenf
vivaci id, tantamvimpro
lerunt, uttate
ibus intufui quod ratiocina ESO
improbabis
lis opinio tio di& abar,anceponere potuerint illi cujuscontra- mu
Copernici. rium per ſenſatas experientias apertifſime monftra- k ot
batur. Quod rationes contra diurnam terrzita
vertiginem à te jam examinate magnam fpeciem od
habeant , fupra vidimus. Ec fane quod Ptolemai Avici
ci, Ariſtotelici, omneſqne fe & atores ipforum, zie
pro firmiffimis eas receperint, maximo argumento con
Ratio atq; eft, efficaciffirnas effe. illa vero experimenta , qaz
diſcurſus morai annuo aperte adverfantur, multo majoremi
in Ariſtar. repugnantix ſpeciem præ ſe ferunt, ita ut nequeam
cho & Co. ( eft enim hoc iterum dicendum ) admirationi mex 1250
pernico
prevalent finem invenire, quomodo in Ariftarcho & in Cosque
Senſuima pernico Ratio Senfui violentas adeo manus inferren
nifeſto. 2 potuerit , ut adverſus illum vi & ricem ſe e credule
litatis dominamque conftitueret. rom
- SAGR. Ergo huic quoque motui annuo op :
policæ fortes impugnationes aliæ nobis expe& ande feit
fuit
SALV . Sunt, & quidem evedentes adeo fen 9

ſatæque, ut, nififenſus aliquis vulgari ac naturali

ſuperior & excellentior com rationc ſeſe conjunto
xiffet, valde dubitem , numquid ipfemet quoque estive
Copernicano fylteniatimulto fuerim inignior furu
rus, quam eram , cx quo mihi lampas ſolito clarior
alluxit .
V

SAGR. Quin ergo tandem ad confli & um de ore

{cendimus.Nam quicquid verboruinalio impenditur, pues
perdi mihi videtur. SALV.
 COSMICVM . 459
SALV. En adlum paratus obſequi tibi. Jam ma MarsSyſte
copera
defignavi tibi ſyſtematis Copernicani formam , cujus nicanum
veritatem initio Marsiple affultu ferociſſimo petiteferociter
Nam fi verum effet, qaod ille ſuas à terra diſtan affultat.
tias adeo variet, ut à minima ad maximam remo
tionem tanta fit differentia, quantum eft duplum di
ftantiæ Solis à terra ; tunc neceffarium effet, ut pro,
pinquiffimus nobis, diſcum ſuum ſexagecuplo ma
jorem oftenderet , quam remotiffimus. Atqui ta
lis diverſitas apparentis magnitudinis tantum abeft
ut animadverta cur, ut etiam Soli oppofitus, cum
terre vicinus eſt, ne quidem quadruplo aut quintu
plo majorem fe oftendat, quam cum ad conjunctio
nem properanz, radiis folaribus occultatur,
Aliam eamquemajorem adhuc döfficultatem Ve. Aparentie
Veneris co
nus exhibet, quæ fi folemn circumcurrens, ut Co pernicano
pernicus affirmat, modoſupra , modo infra illum fyftemati
effet , cantum elongando fe à nobis, & ad nos acce- ſe praštant
dendo, quanta foret deſcripti ab eacirculi diame- adverſarias
ter; tunc quando ſub Sole , nobifque viciniſſima
cffet, deberet exhiberenobis difcum fuum paulo mi
mus quam quadragiesmajorem , quam cum ſuperior Alia diffi
Sole & alteri ſur conjun & ionivicina eft, Atnihilo- cultas ex
Venere Co
minus differentia quafi eft imperceptibilis.Accedit pernico ober
alia difficultas, cum corpus Veneris per ſe tene-je& a.
brofum fit, ac inftar Luna Solis tantum illumi
natione reſplendeat, ut rationabile videtur,tunc cum
infra Soler verſatur, falcatam fefe nobis often- Venus, se
dere deberet, non ſecus ac Luna Soli quoque pari- cundumcos
ter vicina. Atqui hoc accidens inVenere non appa-pernicum ,
ret. Copernicus pronunciavit quidem , illam vel effe aut perſe
per lelucidam , vel taliconftaremateria,quæ poflit Splendet:au t
imbibere lumen ſolare, idque per omnem fuam pro transparen .
* funditatem tranſmit cre, ita ut ſemper ſeſe nobis te contat.
Hh2 reſplen
 460 SISTEMA
CopeTMicui resplendentcm exhibere queat. Atq; hoc modo Co.
exiguam p;rnjCUs non mutatam quidcm in Vencrc figuram
magnitæ .
dinis inte excufavit : fed de parum variata ipfius magnitudine
nere lag nil quidquam dtxir : de Marte qooque multo
Mattemu-minus quam erat ncceffe ; credo quod apparenttam ,
totionem tantopere repugnantem Hypothesi sui non posset ita
tacer .
salvare, ut abiipii satisfaccret: quam tamen, occur
Luna non
rentibus tot aliis rationibus perftafus, de fendit , &
parim ture pro yera habuit. prætCrca facere , ut omnes Pla
batordinem netæ iimul cum terra motcantur circa Solem
aliorum tanqnam centrum conversionis corum, & ut Luna
planetarum sola perturbet hunc ordincm propriumque nio.
tum suum circa terram habeat, utque cum ipsa,
tum terra , totaque sohæra elementaris, uno simul
raptu , circa Stlem unico anno ferantur ; id vero al
tcrarc qnodammodo ordinem, eumq; minus verisi
milem , tmofalfum efficere videtur.
Atque hufunt difficultates^ quæ faciunt ut mirer
Aristarchum & Copernicum , qui fieri non potest
quin cas adverterint, cum tamen solvere non
poiTent , nihilominus retentos contrariis rationi
bus aliis, his quæ ratio di& abat, adeo firmiter inhr
fifle; uc confidenter affirmarint,Universi ftru cturam
non pofle aliam quam a fe desighatam habere
figuram . Occurrunt hie pluses aliæ graviflimu
pulchcrrim que dilTicu!tatc3,a medtocribus ingeniis
haud ira folutu faciles, at penctratæ tamen a Coper
nico dtxlaratæque, quas adducemus inferius , ubi
prius responderimus ad alias aliorum obje
Refponde; & ioncs, huic Hypothesi contrarias. Jam ut aggre
tur ad pri diamur decdaritioncs & refponsionesad tres addu
ores tres
obje &tionet & as gravilfimas obje ftiones ; affirmo , priorcs
centra Sy . duas non modo non adversari Gopernicano Sy
ſtema Co- ftemati, verum ctlam eidem vchemsnter Sabsolute
ternici. favere.
 COSMICUM . 461
favere. Nam & Mars & Venus inæqualem fibi ipsis
magnitudimem exhibent pro aflignatis proportioni
bus : & infra solem locata Venus in falcem cur
vatur, & eodem præcise modo iicuii Luna, phases
ſuas habet.
SAGK. Sed quomodo hxc res Copernicum la
tere, ac tibi manifesta esse potuit>
SALV. lsta comprehendi non pofiunt nitiſensu
visus, quem quidem natura non ita perfe&um ho
mini conceflic, ut ad discernendas usque tales diffe
rentias pertingere potuerit : imo intrum:ntum vi
1 dendi ipsum lbtfipsi est impedimento.Sed postquam
ætate nostra Deo visum est, humano ingenio conce
1 dere mirabile adeo commentum , quo visum nostrum
10 perse & iorem reddamus, eumq;quataf, sexies, decies,
E vicies, tricies & quadragies multiplicemus, hinc fa
c tum est, ut infinita obje & a, qus vel per distantiam
suamvel propter pan/itatenicrant invisibilia, medi
ante Tclescopio sint fa & a conspe & iſlima.
S AGR. Atqui Venus & Mars non sunt objecta
propter distantiam vel parvitatem invisibilia: quin
simplici ea visu naturali comprehendimns. Qui fc
ergo, qupd differentias magnitudinum & figuras ea
rum non distinguimus?
SALV. Hac in re magna ex parte impedimur, Ratio qui
ut jam innui, ab ipsooculonostro, cui objectare- Ven^ ^
splendentia & remota non repræsentantur simplicia Mari non
& pura , fed radiis adventitiis ac miris circun- appareant
data, longis adso deniisque, ut nudum corpusculum nobis vari*
ipsorur decies, vicies, centies, imo millies au &tiustud
re magni
appareat , qnam apparerct , si ascititium illud radio inem ,
qMantum
rum capellitium ipsi detraheretur. convenice
1. SACK. Jam recordor, legisse menescio quid bat.
de hac materia :necscio an in literis solaribus,an vero
Hh3 in
 462 SYSTEMA
* Saggia- in * Tnutinatore amici nostri communis. Opere pre
tore, tium est , tum meæ refricandæ memoriæ causa »
tum in gratiam Simplicii, qui forte feripta ilia non
\iditj ut distin ctlus explicemu?, quomodo compara .
tum sit hoc negotium , cujus cognitionem valdene
cessariam efle puto capiendis reftius iis, qiiæ jam
tractantur.
SIMP. Hæc omnia profe & o quæ Salviatus in
præfens adferc , nova meis adribus accidunt, Nam
ut verum fatear , nee talinm librorum regendo:
Teleſcopii rum curiositas me cepit : nee isti Telescopic re
operationes,cens introdu &to magnam fidem adhibui : quin fc
a Periplt*. quendo vestigia aliorum Philosophorum Peri
ticis habi- pateticorum fodalium meorim , faliaciis ac dece
t&. ptioni cryftallorum ilia censui tribuenda , quæ alii
pro stupendis operationibus habucrunt. Proinde si
haftenus errore fui correptus,eo liberari gratum ba
bebo; & ille & us aliis abs te auditis novitatibus atten
tiorem me his, quæ restant, audiendis præbebo.
SALV. Confidcntia, quam homines isti de sa
gacitate sua concipiunt, non minus ratione caret ,
quam iste contemptas, quo judicium alienum pre
munt. Et est profecto res mira, quod se cenfeant
idoneos, qui re ftius de hoc instramento, quod nun
quam tamen tra& arnnt, judicare poffint , quam illi
qui sexcentics illud cxplorarunt, & adhuc explc
rant qnotidic. ScA miſſum quæso faciamus hoc
genus hominum pervicacium , quos nequidemtaxare
queas, utnon majori, quam promereantur, honorc
afficias. Et ut ad propofitanm nostrum redeamus,
affirmo, obje&a refplendentia , feu quia lumen illo
rum in huiniditate,quæ supra pnpillas estjrcfringitur,
feu quia reflestitur in crepidinibus palpebrarum
spargendo radios suos reflexos super casdSpupillas,
feu
 COSMICOM .
463
{eu deniquc propter aliam causam , ingeri oculo no- Ob)eila re
stro circumdata novis radiis ,& prpindemajorem ha -Splendentia
bentia speciem equam eorucorpora tali irradiationeradiisad
rcpresentare augmcn- cjrcumjat4
nudata nt. Atque hocJuminis
tum magis magifque increscit proportionalitex ,apparent.
prout corporum lucidorum parvitas decrescit ;
co precise modo , nt, G supponeremus, augmen Ratio pro
tum resplendcntium crinium csse v. gr, :quapter quam
tuor digitorum , hoc additamentum , circulo , corpora.lu .
qui quatuor in diametro dig!tos habet circunje- tomagit in*
crefiere vi.
& um apparentem eius amplitudinem novies ma;o -deantur,
jorem efficcret. Sed
SIM?. Dubito, numquid dicere vclueris ter, suanto mie
Nam quaterni digiti hinc & inde circuli diametro nora ſunt.
quatuor digitorum adjecti, quantitatem ejus tripli
cant, non autem noncuplam faciunr.
SALV . Parum gebmetrice, Siniplici, loqueris F-gurt fua
Verum est , diametrum triplicari :fed superficies. perficia les
quadeaune agimus, augetur in noncuplum . Nam crefcunt in
ne Simplici, ncscias, superficies circulorum ſuntlinearum
duplicata
inter fe , sicuti quadrata deipsorum dianietris:
&circulus, quiquatuor in diametrodigitos Suarum pro
habet , ad alium circulum duodecimdigitorum ,portione,
habet cam proportionem , quam habet quadratum
quaternarii ad quadratum duodenarii numeri, hoc
ek, quam habet 16.ad144. Proinde major illo crit
novies, non autem ter.quod docendt Simplici causa
di& um esto. Et ut pergamus, si idem capillitium
quatuor digitorum adjungamus ad circulum, Cujus
diamiter duorum tantum digitorum esset, tune dia
miter coronæ esset decem digitorum , & areacir
cini ad aream nudi corpusculi esset ut 100. ad 4.
Hæc enim sunt quadrata de 10. & 2. ^TZ° 25-vici
bus lumen increvissec. Denique quatuordigitorum
Hh 4 crines
 464 SYSTEMA
crines additi ad parvum circulum untus in diametro
digiti, eum augerent 8i. vicibus : atque ita conti
nue luminis augmenta ma^ori subinde proportione
fiunt,prout objectorum realiuni dilatocum quan
titas decretiit.
SAGR' Difficultas ilia , quæ turbavic Stmpli,
cium ,meprofe &to non offendit Sunt autem aliquæ
res aliæ, quas clarius intelligere deiidero : ac in fpc
cie scire velim ,quo fundamento nixus altirmcs, lu«
minis illud augmentum in omnibus obje ctis visibi
Obje &ta
libus esse Temper æquale.
quanto vi± SALV. Jam ex parte rem declaravi , dum dixi
vidiore Ut* increscere solum obje cta lucida , non autem dbscu
mine ſunt, ra :. nunc addo cetera quoque3 qund scilicet obje
tanth magis & a resplendentia ilia , quævivaciore lumine sunt,
diffundi
videntur. majorem fortioremque rcflexionem faciant super
pupillam noftram ; unde multo magis augescere vi
d-nrur, quàm minus lucida. Et nc longius abeam ;
veram Aftronomiæ Magistram [experientiam ea de
* - , ff ; .. re confulamus. Expectemus hac vespera , cœlo
screno juxta & tenebroso , ftellam jovis videbi
*** mus eam satis radiantem , & magnitudine infigni:
trajiciamus deinde radium oculi per tubulun , vel
* Spiraglio, ctiampCrexiguum * spiraculum , quod pugno. com
tia facilis,preflu^ i & oculo admotum , inter manûs palmam
qué mon digitoſque teneatur , aut certc per foramen , acu
strut aug - subtili charts impressuni; & videbimus discum
mentum in ejofdem Jovis , radiis nudatum , s;d ita exiguum ,
Melltt,me. ut feX3gecuplo minorem limus >;dtcaturi, quam
radiis ad - nobis appareat fax cjusmagna libero oculo conspe
ventitiis. eta- L'cebic deinde respicere Canem , ftellam pul
cherrimam , omnibusque fixis aliis maiorem , qux
oculo lib:ro multo fe Jove minorem exhibet: h* vero
postca, di& o modo, capillitium ci detrahatur, discus
ejus
 COSMICVM . 465
jusadco consoicietur exiguus, ut vix viceſimam Jo- j„piter mis
is partcm square judicctur : imo qui non visus nus Cane%
cuminc polict, magno cam labore animadvertet. lumine di.
Undc non ab re concludi potest, quod ista stella,tan - latatur*
quam lumine multo vividiore prædita quam Jupi
ter, majorem Jove irradiationem admittat. Irra- *J * ""
diatiodeinde Solis ac Lunæ quafi nullaest , idque ritio!umine
propter magnitudinem eorum ,quæ per sola tantum parum ex
occupat in oculo nostro spatii , ut nullum radiis ad- gtntur.
ventitiislocum relinquat. Unde disci eorum cir
cumtonsi apparent ac terminati. Gujus rei de veri
tate alio quoque experimento a meipso fæpe capto
certiores reddimur, scilicet quod corpora vivacio
ri luce splendencia multb plus irradientur iis quæ oflenditur
ianguidiori luce sunt. Vidi sæpe Javem & Vepe- evidenti
rem simulremotos a Sole 25, vel 30. gradibus, & experimen
acre satisobteuro Venus videbatur o & ies,vel etiam magis
to, ?orPora
re
decies esse major Jove, dum adhuc oculo libero re Splendentia
ſpiciebantur • fed inspecti postea Telescopic , discus nultomagis
Joyis reveica quater aut pluries majorapparebat irradiari
disco Veneris ; vivacitas tamen splendoris. Veneris quam mi
incomparabiliter erat major luce Jovis langui- nus l»cid<u
diffima. Q^x res aliunde non proveniebat qnam
quodJupiteresset a Sole & à nobis remotissimus :
Venus autem nobis ac Soli viciniflima. Declara
tishis rebus,non erit intelle & u difficile , quomodo
feri possit, ut Mars, cum eft in oppositione £olis, c
prbinde terræ scpties & ultra vicinror , quam con
jun& ioni proximus, vix tamen quadruplo aut quin,
tuplo major in illo quam in hoc statu videatur,cum
tamen quinquagecuplo major apparere debeat. Cu
jus rei causa unica est, irradiatio. Quod si Martem
radiis adventitiis nudarcnius, inveniremus eum præ
cise juxts debitam proportionem amplirlcatum ,
Detra
 466 SISTEMA
Teleſcopium Detrahendæ porro com- medium unicum & opti.
capellitii mum , Telescopium est, quod Martis discum nongen
ftellis de ties aut millies augens,nudum ilium nobis conspicien
trahendi dum cxhibctj ac disci Lunaris instar terminatum , &
medium
opsimum . in duabus poſitionibus pro debita proportione exa
&ts à feipso diffcrentem .
Alia prate- In Venere deindc, quæ in fua conjun ctaone vef
Tea cauſa, pertina Solem ſubicns , quasi quadratics major ap.
CMS Venus
parum alla
parcre debcret quam in altera con/un & ione matu
gefcere via tina, & tamennc dupiicata qaidcm videtur , ac
dearur. irradiationis ctiam
cidit,ut prater illam effc & um , in
falcem Ginuetur ejusque cornua , præterquam quod
subtilia sunt, ctiam oblique,proindeq; satis languide,
lumen Solis «excipiant. Unde cum exiguom ac
debilc sit lumen , minus ampiam minufqnc viva
ccm Veneris irradiationem efficit , quam cum
nobis totum ejus hemisphærium lucidum ostendi
tur. Et tam:n Tclescopium apcrte nobis mon
ftrat ipsius cornu haudfecus ac illa Lunæ , termina
ta atquc distin cta, & spcciem gercntia circuli maxi
mi, & secundum proportioncm quadragies , ut
dixi, majoris eodcm suo disco , quando in ultima
sua apparitione matutina Sole superior est.
1
SAGR. O Nicolae Copernice , quantam inde
voluptatem hausisses , si' hanc Systematis tui partem
experimentis adeo claris corroboratam aspicerc li
cuisset ,
Copernicus SALV. Sic est sane, Sed quantum apud ha
rationibus
perſuadetur rum rerum prudentes de fama sublimitatis ipsius in
adverfus genii deceflisset? Nam , ut supra dixi,videnius ip
fenfatas ſum rationibus persuasum , constanter in affirmanda
experien . ea perexisse, cujus contrarinm experimenta sensibus
tias. obvia monstrabant. Unde finem sacerenon possum
ad stuporem usque mirandi , quod nihilomiuus
constanter
 COSMICV M.
467
ca conſtanter perfiftere voluerit in affirmando , Veo
perem circumagi circa Solem , & à nobis ſexies
a longius abeffe una vice quàm altera : & tamen fem .
I.
perapparere fibi ipfi æqualem , cùm quadragies ma
i jorem oftendere fefe deberer.
SAGR. In Jove , Saturno , & Mercurio cre
1 diderim conſpici quoque differentias magnitudinis
eorum apparentis , exa &tè reſpondentis variatis ca
* rum diftantiis.
SALV . In duobus fuperioribus eas obſervavi Mercurius
præcisè quotannis à viginti jam annis huc uſque. claras oba
ou in Mercurio non poteft fieri obſervatio alicujus mo- fervationes
menti,cum ille ſenon præbcat afpiciendum , niſ in non admit.
maximis fuis digreſſionibus à Sole, in quibus di-" .
ftantiæ ejus à terra ſunt inſenſibiliter inæquales ; &
i proinde tales differentiæ inobſervabiles ; ficut etiam
phaſes feu mutationes figararum , quas abſolute
neceffe eft, co modo fieri ficut in Venere : & cunr
illum videmus , debebat orbem dimidiatum oſten
dere , ficuti Venus quoque facit in maximis fuis die
greflionibus. Sed diſcus ejus adeo parvus eft, &
( plendor ita vivax, cum Sol tam vicinus ille fit , ut
virtus Teleſcopii non fufficiat ad deradendos ei cin
j cinnos ,fic ut undiq; circumtonlus appareat.
Set Supereft ut removeamus illam , quæ cum magna Removetur
i videbatur, diſconvenientiam in motu terræ ,hoceft, difficultas
quod cum omnes planetæ circa Solem volvantur, ex eonata,
ipſa tantùm non -folitaria , ficut alii , fed ſocietate quod terra
Lunx ftipata, fimul cumtota fphxra elementari, permovetur
circaSolem
annum Solem obeat , & firmul omnino eadem Luna non ſolita .
ſingulis menſibuscirca terram moveatur, Hic ne - ria,ſed Lu•
celle eft, fecundum exclamare , & extollere Co - nam foci

106
perniciinfelitatem
rare perſpicacitatem
ejus , admirabilem, unaquedeplo:
quod ipfi, noſtro temporeamadjun
bet.
vivere
 468 SISTEMA
vivere ndn contigerit. Quoad tollendam appa"
rentem absurditatem sociati motus terræ ac Lunz,
vtdcmus Jovem , quasi aliam terram, non unica , fed
quatuor Lunis comitatum , circa Solem ra. anno
rum spatio , cum onnibjs rebus, quas quacuor
Mediccarum tellarum orbes compkc Vi possunt, rc
volvi.
. AGE . Qua de causa quatuor planetas Jovia
les, Lanas appellas ?
Stella Me SALV. Talcs enim apparerent ei , qui ex Jove
dice* tint illos respiceret : siquidem per se tenebrofi sunc, & à
a quasi qua- Sole lumen recipiunt. Id quod inde manifestum
tuor
circaLun*
for eft ^ qUja lumilis eclipsin patiuncur , cum iotrant
uem .
in conum umbræ Jovis : cumque corum hemispha
rium illud tantum illuminetur, quod versus Solem
spc & at; nobis extra eorum orb;m constitutis , &
Soli vicinioribus, totæ lucid* semper apparent :
fed si quis in Jove moraretur , luminofe itotæ vidc
rentur, si essent in partibus superioribus orbitarum
suarun : fed in parcibus tnferioribus, hoc est , inter
Jovem & Solem; e, Jove apparerent falcatæ: & in
fumma, Jovialibus easdem mutationes figurarum
facerent, quas terrestribus nobis facit Luna. Vides
jam, quam mirabiliter Copernicano systemati con
sonent istæ tres chorda , quæ a principio distbnare
videbantur» Hinc intcrea Simplicius intelligere po
terit, quanta probabilitate concludi queat , non ter
ram , fed Solem esse centrum conversionis planeta.
rum . Et quia terra collocatur intercorpora mun
dana, quæ absque ullo dubio circa Solem moventur,
hoc eft, supra Mercurium & Venerem, & sub Satur
no, Jove, ac Marte, quid ni probabiliffimum pariter
esset, & forte concessu neceffarium , ipfam quoque
una in gyrum agi ?
SIMP.
 COSMICVM . 469
SIMP. Hae accidentia magna adeo sunt atque
conspicua, ut fieri ncqueat , quin PtolemEus, cjusque
ectatorcs alii,cognitionem corum habuerint : & si
habuerunt , necessarium item est, ut modum etiam
invenerint, de talibus tamque fensatis apparentiis ra
tionem reddendi sufficientem , eamque satis congru
am & vcrifimilem , curn a tot hominibus tam longo
cmpore recepta fuerit . Princi
SALV . Valdebene disserts : verum scito, quod rcopus pal
A.
is
principalis s copus purorum Astronomorum fit, ftronomm
reddere solummodo rationem apparentiarum in rum eft"
corporibus coeleſtibns , iisque , & motibus ficlla- reddererer
cum adaptare tales structuras & compositiones cir- tionem ap*
culorum , ut motus secundum illas supputati, iisdem Pare
rum .nti*
apparentiis respondeant: nec magnopere curant, ti
admittant exorbitantiam aliquam , reipſa , altis rc
spe &ibus, dirficuitatis nonnihil habentem . Et ipse
Copernicus scribit , septimis studiis ſuis restauraffe Copernicus
scienriam Astronomicam super iisdem Ptolemai inftaurat
luppositionibus, & hie ratione motus ;lanetarum Astronomic
emendasse , ut calculus apparentiis , & apparentiæ am , Hyf*
calculo , cxa c V.Tnne responderent 5 ita tamen , ut 'hefi Ptiler
separatiin pianetas fingulos acciperet, Subjungit max reten
autem , cum postea totam structuram fabricarum
particolarium componere vellet,indc resultasse mon
ftrum & Chimeram quandam compositam e mem
bris nulla prorsus inter se proportione cohsrenti
bus , ac penitus incompatibilibus, ita ut quantum .
vis sitisfa ctum esset Astronoino mere calculatc
ri, non tamen satisferi sibi pateretur nec acqui- Qyid co
esceret Astronomus-Philosophus. Et quia probe pernicum
intelligcbat, si per falsis in natura hypotheses salvari ut fuum
pofsentapoarentiæ cœlestej, multo melius idem obti- syemaſta.
neri posse a veris hypothefibus : ideoq; diligentcr in- biliret.
quirere
 470 SISTEMA
quircrc cœpit, an aliquis ex antiquis ceFcbrioribus
hominibus mundo attribuisset allam ftru fturam
quam Ptolomæi illam vulgo receptam : cumquc
deprehendiffer , Pythagoricos nonnullos peculia
riter attribuissc terræ conversionem diurnam , &
alios motum infuper annuum; cum hiſce duabus ſup
positionibus conferre cœpit apparentias, S particu
lares motus planetarum : quæ omnia ei prompte
sub manum ventebant : cumque videret , Univer
sum suis partibus mirabili facilitate correspondere;
novum hoc systema suit amplexus,in eoq; acquievir.
SIMP. Qua vero in Ptolemaico [ystemateſunt
exorbitantiæ, ut non multo majores inveniantur in
isto Copernicano ?
Inconveni- SALV . In Ptolemaico morbi sunt58 in Coper
entis, qui- nicano medicamenta eorum. Ac initio numquid om
bus laborat nes Philosophorum se ctæ magnam lianc vocabant
ftotemaj- inconvenientiam ,qnod corpus aliquod in gyrum mo
cum fyfte- bile,moveatur irreguiariter super proprio centro ,&
mas
regulariter super alio aliquo pun fto ^Atqui tales mo
tiones difformes extant in fabrica mundi Ptolcrmi
ca : fed in Copernico motus omnes sunt æquabiles
circa proprium centrum . In Ptolemæo necesle est
affignare corporibus cælestibus motus contrarios, &
facere, ut omnes tendant ab Ortu in Occafum ,ac eo
dem plane tempore ab Occasu in Ortum : atqui apud
Copernicum omnes revolutiones cœlestes versus u
nam eandemq; plagam eunt, videlicet ab Occidcnte
in Orientcm . Sedquid dicemus de motibus planeta
rum apparentibus, adeo difformibus , ut non modo
jam veloces, mox tardiores fint, sed nonnunquam
etiam omnino stationarii siant : atq ; etiam post Ion
gum spatium retrogradi? Quam ad salvandam appa
rentiam Ptolomæus maximos introduxit Epicyclos,
quoram
 COSMICVM . 471
quorum fingulos fingulis planetis adaptavit , cum
nonnullis regulis Anomaliarum ſeu motuum incon
gruorum , qui omnes unico fimpliciſlimo terræ motu
è medio tolluntur. Et nonne, Simplici , maximum
apppellares abſurdum , fi in Syſtemate Ptolemæi, ubi
fingulis planetis proprii orbes aſſignati funt , unus
alio ſuperior,dicere fæpius oporteret, quod Mars
conſtitutus ſupra fphærain Solis adeo ſeſe demittat,uo
perrupta Solis orbita , ipfra illam deſcendat , & ad
terram ipſo Solari corpore propiùs accedat, ac pau
lo poft fupra idipfum enormi intervallo exaltetur ?
Ettamen his & aliis abſurditatibus ſolo fimpliciſſi
moquc terræ motu anouo remcdium adfertur. Maximum
S'AGR. Iftæ ftationes , & motus ifti retro pro Coper
gradi dire & ique , vehementer improbabiles mihi nico argu
vifi ſemper ſunt: itaque re & ius intelligere velim , mentum
quomodo in Syftemate Copernicano procedant. eft,quod
SALV. Eos ita , Sagrede , procedere videbis,ftationesen
conjeétura
at hæc vel Cola nimium pertinacibus ones èmo.
non
autftupidis,ad præftandum cætero quoquc dogma- tibus pla.
ti iſtiſufficere debeat. Affirmo itaque tibi , re nul- netarum
la murata in motuSaturni30. annorum , in Jovis tolluntur,
12. in Martis 2. in Veneris 9. menfium , in Mercurii
80. dicrum circiter , folum motum annuum terre
Solusmorus
inter Marten & Venerem , efficere apparentes inæ- annuus ter
qualitates in motibus omnium 5. didarum ftella rægignit
rum . Er ut facile plaréque rem omnem intelligas, magnas
cam deſcripta figura declarabo. Itaque fupponas, in inequalita
centro 0. collocatum effe Solem , circa quem nota- tesmotus
bimus orbem deſcriptum à terræ motu annuo tis in 5. plane .
.
BGM .& circulus deſcriptus v.gr, à Jove circa So
lem 12. annis , fit BGM . & in ſphera ſtellata intel
ligamus Zodiacum effe Yvs. Præterea in orbe
annuo terræ fumemus aliquos arcus æquales BC .
CD .
472 SISTEMA

YNX Z PVA Q TRS

B /cb HO M

M
 COSMICVM . 473
CD. DE. EF. FG . GH. HI. IK . KL. LM. & in cir
culo Jovis notabimus alios arcus transmissos iifdem
tcmporibus, quibus terra luos pcragrat : hi fint
BC.CD. DE. EF. FG , GH. HI. IK . KL.LM. quo
rum singuli proportionaliter cot minores iis qui
potati ſunt in orbe terra , quomodo motus Jovis
Gib Zodiaco tardior est annuo.
Supponcndo jam, quod exiftcnte terra in B. Ju-.
piter sit B .tunc ncbis apparebit in Zodiaco essc sub
P.du & a linea re cta Bbp Intelligatur jam terra pro
mota exB. in C.& Jupiter ex B- inC . eodem tem .
porc; nobis apparebitJupiter vcnissc in Zodiaco in
& dirccteprocefliſe secundum ordinem signo
rum PQ. Prcgrcdiente dein terra in D. & Jove in D.
conspicietur in Zodiaco sub R.& ex E. Jupiter pro
erelsus ad E. apparebit in Zodiaco sub S. motum
simper directum obtinens. Si vero deinde terra
dirct e magis inter Jovem & Soleniinterponi cœpe
rit, cum venerir in F. & Jupiter in F. videbitur no
bisin E. apparentcr retrogredi cæpisse in Zodiaco,
& eo temporc, quo terra confecerat arcum EF. Ju
piter haftt inter pan& a ST.nobisque sesc quasiim .
motum & stationarium exhibuit. ' Progressa deinde
terra in G. & Jove in G. ad oppoutionem Solis, vi
debitur inZodiacofib V. & quidem magno spatio
regressus per totum Zodiaci arcum TV. qnanquam
semper uniformi suo cursu revera progresses fuerit
non solum in suo circulo , verum etiam in Zodia
co, respectu centri ipsius Zodiacij & Solis in eo col
locati. Gontinuando postea & terra & Jupiter mo
tiones suas,ubi terra venerit in H. & Jupiter in H.
videbitur valdc regressus esse in Zodiaco per totum
arcum VX, Cum terra in I. & Jupiter in i.venerit in
Zodiaco apparentcr pro motus videbitur per exiguu
li ſpariui
 474 SISTEMA
tium XY, ibique ftationarius apparebit. Quan rang

do deinde confequenter terra venerit in K. & Ju man

piter in K.in Zodiaco emetitus videbitur arcum YN . nem
motu dire&to , & profequendo curfum fuum terra ex Ari
L. videbit Jovem in L. fub pun &to 2. Denique Ju- beru
Regreſio- piter in M. videbitur ex terra M , veniffe fub A. fub

nes frequen-motu tamen dire & o , & tota ejus apparens regreſſionis
tiores inşa- inZodiaco impletit arcum SÝ. à Jove fa & a dum in ſep=
turno , mio
nks fre
proprio ſuocirculo confecitarcum El. & terra in de.
quentesin fuo arcum El. Ethæc quæ de Jovedi& a fünt,in
Fove,do telligantur etiam de Saturno & Marte. Ac in Sa- La
minus ad- torno quidem ejuſmodirepedationes funt aliquanto fu
buc inMar•frequentiores quàm in Jove, cum ejus motus motu te :

te,do quare. Jovis multò tardior fit, fic ut terra in breviore DIE
Regreſſion temporis fpatiocom affequatur : in Marte vero funt he
nesVeneris rariores, cum motus ejus fit velocior, quàm Jovis :
& Mercu- undeterra plus temporis conſumit in eo affequendo.
rii demon- Quod attinet deinde Venerem & Mercariüm , quo
Strat& ab
Apollonio ram circulicomprehenfi funt intra circulum terre,
apparent ſanè ftationes eorum , & repedationes pro
do Coper. du &tæ non ex illorum motibus, quafi revera ita ſe
nico.
habeant, fed exmotu anmuo terræ , ficut acutë de
monftrat Copernicus cum Apollonio Pergæo, libro
5. revolutionum , cap.35.
Vides, Simplici, quanta facilitate & fimplicitate
motus annus , fi is terræ artribuatur, fit accommo
Motusan . datus ad reddendam rationem apparentium abfur
nuks terre

aptifimus ditatum , quæ obſervantur in motibus quinque

ad reiden. Planetarum , Saturni, Jovis , Marcis , Veneris &
dam ratio. Mercurii , dom čas omnes tollunt, & ad motus
nem exorbi æquabiles regulareſqueredacont. Ec hujus quidem
tantiarum effe &tus miraculofi qui manifeſtam rationem red
quinque diderit , primus Nicolaus Copernicus extitit. Ve
Planetaria
rùm alterius cujuſdam cffe & ûs,ifto non minus admi
randi,
 COSMICUM . 475
randi, & nodo folutu difficiliore intelle & um ku Solipre te
manum ad admittendam annuam illam convertio , Aificatur,
.

pem , & globo noftro terreftri tranſcribendam , motum ana

kringentis, nova & inopinata conje & ura nobis præ- nuum com
betur ab ipfo Sole, qui præ fe fert noluiffe ſe unum petere terre
fubterfugere atteſtationem inſignis adeo concluſio
nis : fed tanquam teftis omni exceptione major,
ſeparatim audiri volaut. Audi ergo rem , & profun
de, & nove mirabilem .
Primus inventor & obſervator Macularum fo . Academi.
larium ,ut & aliaram omni novitatum cæleftium , cusLynceus
fuit Academicusnofter Lynceus atque
; illas de venter ma:
texit anno 1610. dum adhuc in Gymnago Patan cularum fo
vino Mathemata profitaretur ; & cum ibi, tum Veslarium , ali.
netiis, ea de re locutus eft cum diverfis , quorum arumque
nonnulli adhuc vivunt :& annopoft (ps& andasillas nouitatum
exhibuit Romæ multis Magnatibus, ficut ipfe affe omnium .
ric in prima epiſtolarum fuarum ad Marcum Wels
ſerum , Duumvirum Auguftanum . Atque isprimus Hiſtoria
extitit , qui contra opiniones nimis timidorum progresſuum
ac nimis pertinaciter pro inalterabilitate Cali Academici
luctantium , affirmavit , illas maculas elle materias, longo tem
infti.
quæ breyi tempore prodaçerenturdiffolverenturque; pore tutorum
qur, quoad locum , contiguæ eſſent corpori Solis, circa obſer
& circa eundem volverentur , aut ab ipſo - globo vationes
Solaci circumlatæ , qui in ſeipſum , circa proprium Macularum
Centrum , (patio quafi menftruo revolvatur , con- ſolarium .
verſiones ſuas abſolverent : quem motum initio pu
tavi fieri à Sole circa Axem ere &tum ad planum Ecli
pticæ : fiquidem arcus deſcripti ab ipſis Maculis ſuper
diſcum Solis apparebant oculo noftro tanquam
linex re&tæ , & ad Eclypticæ planam parallele ;
quæ propterea alterabantur in parte quarundam
mocionum accidentarium ,vagantium & irregularium
li 2 quibus
M
476 SISTEMA
quibus illæ ſunt ſubje&tæ, & per quas tnmultuaric si
neque ordine aliquo inter sise mutant situm , & jam
multæ simul accumulantur , modo rursnm difgre
gantnr, nonnullæ io plures partes dividuntur, & in
figuras ut plurimum insolitas & mirabiles abeunc. Et
quam vis inconftantes istæ mutationss alteraflent ex
parte periodicum primariom Macularum istarum
curium , non tamen hoc præffiterunt , ut Amicus,
noster sententiammutaret,& crederet, talium devia.
tionum causam aliquam effentialem esse & firmam :
fed credere perseveravit , totam apparenrem altcra.
tionem ex accidentariis illis mutationibus proficisci,
prorſus ea rarione , sicuti mibes è remotiffimo loco
contuenri vidcretur agitati motu vclociſſimo,magno
*** & constant!,deferente vertiginc terra diurna (dum
modo is motus ei competit) 24.horis, per circulos
parailelos ad Æquino & ialem , ſed tamen ex parte al
tcratos per motus accidentarios iventis, a quibus in
diverse? Mundi plagas casu-impelluntur, profe& as.
Accidit eo tempore,ut Marcus Welserus ei tranſmite
terct epiftolam quandam ,a non nemine, qui se confi
&o nomine Appellem vocat,de hoc argumehto scri
ptam ,obnixc contenden's, suam ut eade epistola sen
tentiam libere detegerct, & præterea significaret, quid
ipse dc Macufarum iliarum elsentia judicet: cum ilie
triplici fatissecit epistola , monstrando primùm , A
pcllis cogitationes quantum vanitatis habercnt : dc
inde proprias fuas opiniones decegendo; deniq; præ
dicendo,fore ut Appellcs, rediligentius expensa,cum
tempore,fuæ quoq; opinioni accedat: quod & postea
ra ctumeft, Etquia cenfebat Academicus noster ( id
quod aliis quoq; rerum naturæ prudentibus est vi
lum ) illis quas dixi tribus epistolis investigasse se de
monstrasieque, si non quantum ab humana curiofi
tate
 MICUM .
COSMICUM . 477
tate desidesari ac postulari,faltem quoadusq; ratioci
natio humana in hac materia pertingere poffit ; ad
tempus aliquod (al?is occupatus studiis)obscrvationcs
continuatas omisit, ac solummodo quandoque gra
{
tisicatus amicorum alicui, separatam aliquam obser
vationeni instituit, donee aliquot post annis, cum una
in pradio versaremur,incidimus in Macularum sola
rium quandam solitariam satis magnam , ac densam ,
ubi rogatu meo ,invitante summa perpetuaq;Cæli se
renitate,fa ctæ sunt observationes totiustranfitus il
liusMaculæ ,notatis diligenter in charta locis dc die
in diem, ea hora , qua Sol Meridiem tenebat. Et
cum animadverteremus, iter ejas non per lineam re
& am , ſed aliquantum incurvatam incedere, consili
um cepimus alias observationes instituendi dc tem
pore in tempus. Qnod ad maturandum proposi
tum vehementer nos exstimulavit conceptio qua
dam Hospiti meo , improvise mentis impetu quo
dam oblata, quam his mihi verbis explicuit.
Ad rem , Philippe, magni momenti, via se no- Conceprus
bis spetire videtur. Nam si Axis , circa quem Solquiſubito
revolvitur, non est perpendiculariter cre& usad pla- mentem
venit inAn
num Ecliptics , fed inclinatus , ut inenrvatum Ma - ^'^ A*
culæ iter ; quod modo observavimus, innuit; eam Lynceo,de
de ftatu Solis ac terræ conje fturam indc nancisce- magnimo
mur , qua nee sirmior, nec probabilior unquam , ul- mtnti con
lo alto ex accidente , nobis ha & enus {ubministrata ſequentia,
k 、 fuit . Excitatus ego tam ſplendido promisso, mag- macularum
上
1
nopere rogavi,conceptum suum ut aperte mini pro- Solarium
ponerct, Et illc} si terra, inquit , annuo motu per comitatur.
Eclipticam circaSolem fertur , ita ut Sol constitu
tus sit in centro ipfius Eclipticæ in eoq; rotetur in sc
ipsum ,non circa Axem ipiius Eclipticæ (qui eflet A
xis mqtus annui terræ fed circaAxem incinatū tunc
li 3 mirabiles
 478 SISTEMA
Previſe mirabiles mutationes nobis repræfentari neceffeeffe
Academico in motibus apparentibus Macularú folarium :fi pona
mutationes ,
admirabi . turAxis folis perfiftereperpetuò & immutabilicet in
lesin mori. cadem inclinatione, eademq; dire& ione verfus idem
bus Macr. Univerci pun & um.Nam figlobus terreftrisanniomo
Jarum ,fi tu Solem obambulat; initio conveniet, ut nobis qui
motus an unâ circumvchimur , tranfitus Macularum nonnun
muus terra
compete
quam quidem appareant fa & i per lineam re&tam , fed
ret. id bis tantummodo per annum : & in omnibus aliis
temporibus per arcus fenfibiliter incurvatos ince.
dere videbuntor. Secundo curvitas horum arcu
um per unam anni medietatem nobis apparebit in
clinata contrario modo quàm in altera medietate:
hoc eft, perfex menfes convexum arcuum erit ver
fus partem fuperiorem diſci folaris , & per alteros
fex menfes verſus inferiorem . Tertio quando Ma
culæ incipiunt apparere, & ut ita dicam , oriri oculo
noftro à finiftra parte diſci ſolaris, cumque ad oc
cultationem & ad occafum properant in parte dex
tra ; tunc termini orientales, hoc eft, prima.
rum apparitionum , per ſex menſes, erunt inferio.
rcs terminisoppoſitis occultationum : & per alte
ros ſex menſes contrarium accidet; hoc eft, Macula
orientes èpun & is altioribus, indeque deſcendentes,
in progreffu fuo abfcondentur in Pun &tis inferiori
bus : ac tantùm per duos totius anni dies erunt
hi termini orcuum & occaſuum in æquilibrioconki
tuti: poftquæ libramenta paulatim incipit inclina
tio tranſitûs Macularum , & de die in diem augetur,
donec tribus menſibus ad fummam obliquitatem
perveniat : ex quo loco diminui rurſus incipi
ens , per tantundem temporis ad alterum zqul
librium revertetur. Accidet & quartum hoc
admirabile , quod dics maximæ obliquitatiscrit,
ipte
 COSMICVM . 479
erit,qui& tranfitus fa cti per lineam re & am : &in
die librationis apparebit areas trantkus plusquam
uequam incurvatus. In aliis postea temporibus,pra
uc pendentia dim'mue'ur, ac versus equilibrium
tender,incurvatio arcuum transituum e contraria
increscet.
S AGR. Agnofco Salviaie , ma!i moris efle,
quod ioterrumpo differtationem tuam : fed jnihilo
re &tius existimo, permittere , ut orationem per am
pliora verba diffuodas, in venros , qnrd eft in prox ,
2 verbio, fpargenJa. Nam ut libere dkram , ego nee
unicamcouclulionum abs re pronunciatarum animo
distin ftè concipere possum : fed cùm gencrali com
11
prehensione, & confuse quadam rationc , mihi re
prasententur ut res admirabilem consequentiam
infcrcnteSjVelim fane aliqua ratione capax earu fieri.
SALV . Qnod tibi accidit , idipsum evenit & Primum
mihi, cum ab hofpite mco res nudis mihi verbis re accidens
ferretur, Sed ille postea , ut rem faciliusrntellige.apparitu
rem ,pers;cit, eam delineando super instrumentum rum in
materiale,quod nil erat aliud,nisisimplex sphxr3,cummotu Ma
utcretur aliquibus fuis circinis, quanquam in alium cularum Soe
usum , quam qui vulgo receptus est paratis. Porelarium ;do
rodefe t um sphxræ lupplebo Fa & a designatio- ter expii.
ne in charta , prouc necessiras flagitabit. Et utcantur am
primum tibi repræscntem accident ame propositum , nia catera .
quod erat , quod itinera scu tranſitus Macularum ,
bis tantum in anno poilint apparcre Fa&i per ti
neas re& as , fingamus pun & um istud O. efle cen
trum orbis magni, ſeu Gi dicere malumus Eclipticæ ,
pariterque globi ejusdem Solis,cuius medietatem a
nobis terricolis cerni præfuppoacre possumus ob
magnam distantiam >quzipsuma terra sejuneit Diem
ſcribemus ergo hunccirculum ABCP.circaide cen
li 4 trum
 MA
480 SISTE
trüm o.qui nobis repræsentat cxtremumtermi
num , dividentem ac separantcm hemisphærium
Solis nobis apparens ab altero occultato. " Et cum
oculus noster non minus ac centrum terræ intelliga
tur effc in piano Eclipticæ , in quo pariter est cen
trum Solis ; si nobis imaginemur corpus Solare a
di & o piano secari, ſcdio oculo nostro apparebit
efle linca re & a9 quæ fit BOD. cui imposita perpendi
cularis AOC. erit Axis ipsius Eclipticæ , & motus
annui globi terrestris. Cogitemus jam cor 3
pus solare , fine centri mutatjone , in seipsam re
volvi, non tamen circa Axem AO& ere& um ad
planam Eclipticæ , fedcirca alium nonnihil inclina
tum ;-is csto EOI. qui Axis fixus immutabilisque,

B DB D
o

perpetuo maneat in eadem inclinatione & dire ctio .

ne versus eadem pun & a Firmament! & Universi. Et
cum in revolutionibus globi solatis unumquod.
que superficiei ejus pun & um ( exceptis Polls ) de
fcribat
 COSMICVM . 481
s fcribat circumferentiam circuli five majorem, five
miporem ,prout magis minuſve remotum cft à Polis;
accepto pun & o F. æqualiter ab illis diftantc, Ggne
mus diametrum FOG. qui erit perpendicularis
ad Axcm E l. eritque diamiter maximicirculi de
fcripti circa Polos E I.Pofito jam , terrani & nos ter
ricolas effe in cali loco Eclipticæ , in quo hemiſphæri
um Solis nobis apparens terminetur à circulo
ABCD. qui tranſeundo ( ficut femper facit ) per
Polos AC , tranſcat quoque per El. manifeftum eft,
circulum maximum , cujus diamiter eft FG.fore erc
&um ad circulum ABCD, cui perpendicularis
eft radius ex ocolo noftro progreffusadcentrum O.
unde idem radius incidit in planum circulig. cujus
diameter eſt FG . & proinde circumferentia ejus
nobis apparebit effe linea re &ta , & eadem cum
linea FG . unde quotieſcunquc in pun & o F.effet ali
qua Macula, eaſolari converfione circumlata fig
naret fuper Solis ſuperficie circumferentiam illius
circuli, qui nobis linea re&ta effe videtur. Re& us
crgo videbitur ejus tranfitus. Re & i ctiam appare
bunt motus aliarum Macularum , quæ in cadem rc
volutione defcriberent minores circulos cum
omncs fint ad maximum paralleli, & oculus nofter
immenſum ab iis remotus. Jam fi confiderabis,
poftquam terra ſex menfibus peragraverit medie
tatem orbis magni , & pervenerit ad locum obje
& um Hemiſphærio Solis jam nobis occultato , itaut
terminator partis tum vifx fit idem circulusABCD.
quod hic idem terminator tranfiturus fit per Polos
E I. intelliges, idipfum eventurum effe in tran
fitibus Macularum , ut ſcilicet appareant omnes
fa &ti per lineas rc&tas. Sed cum id accidens locum
non habcat qiliterminator tranfeat per Polos El.ter.
minator
 A
482 SISTEM
minator autem ille de momento in momentum ,
propter motum annuum terræ mutetur ; ideoq; mo
mentaneus eft ejus tranfitus per Polos fixos E 1. &
per confequens, momentaneum eft tempus quo ap
parent dire &ti motus ipfarumMacularum .
Ex ha & enus di& is hoc quoque difcimus, cum ap.
paritio & principium motus Macularum ex parte F.
procedar verſus G.quod tranſitus illarum fiant à
finiftra , & aſcendant verſus dextram . Sin vero
tetra ponatur in parte diametraliter oppofita ; ap
paritio Macularum erit quidem ad finiftram ob
fervatoris : tranfitus autem deſeendet verſus dex
tram F. Fingaalus jam, terræ fitum per quadran
tem à præfenti ftatu abelſc, fignemuſque in hac altc,
ra figura terminatorem ABCD . & axem ,ficut &
prius, A C. per quem tranfiret planum noftri Me
ridiani,in quo plano elict etiam . Axis revolutionisso
lis cum fuis Polis, uno verſus nos, hoc eft, in Hemi.
phærio apparente , quem Polum repræſentabimus
pun & o E. & alter incidat in Hemiſphærium occul.
tum qui notetur litera I. Inclinando igitur axem
El. cum fuperiori parte E. verſus nos, circulus ma
ximus defcriptus àconverſionc Solis erit ifte BFDG.
cujus mcdietas à nobis confpe &ta, fcilicet, BFD .
non amplius nobis apparebit ut linca recta, cum
ejus Poli El. non fint in circumferencia ABCD, ſed
exhibebit fe incurvatam , & convexitate fua (pe
& antem verſus partem inferiorem , C. Et eft mani
feftum idipfum appariturum effe de omnibus circu
lis minoribus parallelis ad maximum BFD. Intelli
gitur etiam , terram huic ftatui diametraliter op
pofitam , ficut videat alterum Solis Hemiſpærium ,
quod nunc occultum eft, viſuram effe de codem
circulo maximo partem DGB, incurvatam , con
vexitate
 COSMICVM . 483
vexitate sua versam ad partcm superiorcm A. &
itcr Macularum in hisconstitutionibus incedet pri
mo per arcum BFD. & deinde per alterum arcum
-4 DGB. earumque primæ apparitioncs & ultimæ oc.
cultationes factæ circa pun & a BD crunt in æquifi
brio , nee magis vcl minus clevatæ , quam illæ .
Scd si terram poneremus in tali Ecliptics loco,
at neque sinitor AB CD. nee Meridianns AC.
transeat per Polos Axis EI. ut ostendo designata
hac tertia figura , ubi Polus apparens E. cadit
inter arcum terminatoris AB. & se ctionem Meri
diani AC . diameter maximi circuii erit FOG.

X
IS
C

& semicirculus apparens FOG . & semicirculus

apparens FNG. & occultus GSF ille incurvatas
convexitate sua N.versus partem inferiorem ; & hie
convexitate S. versus partem superiorcmo Solis in
ad gressus & exttus Macularum , hoc est termini F G.
non erunt librati, ficuti præccdentei B D ; fed F eric
inferior
484 SISTEMA
inferior, & G.superior: minori tamen cum diffe
rentia, quam in'prima figura. Arcus ctiam FNG.
eric incurvatus, scd non tantum quantum Arcus
præcedens BFD . unde in tali constitutions tranfitns
Macularum erunt aseendcntes ex parte fạiftra F.ver
sus dextram G. & fient per lineas curvas . Quod si
concipiamus terram csse collocatam Gtu diamctrali
ter oppofito sic ut Hemifphærium solis jam occul
tum , in conspe & um veniat, eodcmque finitore
ABCD . terminetur nunifestilTime deprehenditur,
Macularum cursum fore per arcum GSF. incipiendo
a pun & o subltmi G. quod observatori erit ad sini
ftram . & terminando descenfum versus dextram in
punfto F. intellectis hisce, qaæ ha&enus , expofui,
nihil obsiant quin assequamur, quod omnes diverfita.
tes in apparentibus Macularum transitibus nafean
tur ex eo, quia terminator solarium Hemisphærio
rum transit velper ipsos Polos conversionis Solis,
aut ab iis magisminufve distat, ita ut, quanto remo
tiores sunt Poll ab ipso terminatore, tanto magis di
& i transitus sint incurvati, & minus obliqui : unde
in maxima clongatione, quæ fit, cum di& i poli sunt
in se ftione Meridiani curvitas reducitur ad summum ,
fed obliquitas ad minimum , hoc est, ad æquili
brium , sicuti demonftrat secunda figura. E contra
quando Poli sunt in terminatore, ut ostendit figura
prima inclinatio maxima est : fed curvitas minima,
& ad re ftitudinem redufta. Quando termina
tor discedit a Polis . tune curvitas incipic, fieri
sensibilis, & continue increscit : obliquitas & inclina
tio decrescit ,
Atque hæ font admirabiles mutationes , quas
mihisignificavit hofpes meus , de tempore in tem
pus apparituras esse in progressibus Macularum
solarium ,
 COSMICVM. 485
folarium , dommodo verum esfet, quod motus an
nuus terræ competat, quodq5 Sol constiiutus in ccn
tro Eclipticæ revolvatur in feipsum , circa Axem
non erestum , fed inclinatum ad planam ipsius 1918
Eclipticæ.
S'AGR. Sat bene capió consequentias istas,
ca & melius , opinor , cas: imprimam imaginationi,
fi contulero cum gfobofiad talem inclinationem
accommodato , & p6ffiS dJVersis è locis aspe sto.
Reftat jam ut nobis dicas quisnam eventus con
sequentias alias imagthatione conceptas fuerit fe
cutus .
SALV , Secutum hoc est , ut continuatis Eventus
per complures menses observaticnibus diligen obfervati
G
ti(fimis,acuratissimcque notatis variaram Macularum pradi &tis
tranfitibus , in diverGs anni temporibus even * nibxs re
tus prædi& ionibus exa& e responderc deprehen - ſponderunt.
derentur.
SAGR. Si hæcj iniplici, vera fuht; quæ Sal
viatus exposuit f neque vero di& is e/us non ha
line
benda fides ) solidis argumentis , magnis conje
& uris, & firmiflimis experimentis opus habebanc
Ptolemaici & Aristotelici, quo tanti ponderis objo
LO
&ionem resellant & opintonem saam ex ultimo exitlo
eripiant.
SIMP. Parcius ista mi Dominc, Nondum
enim forsan eo pervenisti, quo putas. Etsi nam
que matcriam illam difeursus à Salviato fa & i non
dum plcne satis intcltigam : non invenio tamen , Etsi mot*t
quodmea Logica dummodo ad formam refpicio, annmus ter
nic doceat , quod talis argumentandi ratio ne- r* tributut
cessitatem ullam inducatpro hypothesiCopernicana resPondeat
concludendi, scilicet pro stabilitate Solis in centro MacularTm
Zodiaci,& mobilitatc terræ per circumferentiamejus. Solarium :
Nam
 -486 SISTEMA
non tamen Nam etfi verum eſt, quod pofita tali converſione
per conver. Solis, & circuitione terræ, neceſſario hæc vel illa
Sumſequi.
tur ,quod ex
mirabiliainMaculis folaribus animadverti de
apparentiis bcant: non tamen propterea fequitur, quod per
Macularum converſum argumentando , è nacularum inſolitis
inferri de accidentibus neceffario concludi debeat , terram
beat,motum moveri per circumferentiam & Solem in cen
annuum
terr & com : tro Zodiaci effe pofitumen Nam quis mihi fidem
petere. facicy inſolica talia non etiam in , Sole mobili per
Eclypticam obſervari poffe ab jhabitatoribus ter
ræ ftabilis in centro Eclypticæ ? Niſi tumihi demon
ſtres prius, illius apparentiæ non poffe reddi ratio
nem , fi Solem mobilem faciamus, & ftabilem tera
ram ; ego non diſcedam ab opinione mea , &
à credendo moveri Solem , & immobilem ftare tér
ram .
SAGR. Strenuè ſe gerit Simplicius; & acute
ſatis obnititur, parteſque Ariſtotelis atque Ptolemai
tuetur, & & verum fateri licet , videcar mihi con
verſatio Salviati , licet brevi concluſa tempore, fa
tis cum inftruxiffe ad fyllogifticè coneludendum .
Id quod aliis etiam accidific fcio. Quod deinde.
attinet ad inveſtigationem ac judicium, an ex ap :
parentibus exorbitantiis iu motibus Macularum
Colarium ſufficiens ratio reddi poffit, immobili relis
da terra, & Solis mobilitate defenſa ; cxpe & abo, ut
Salviatus cogicata ſua nobis aperiat. Eft enim cre
dibile , bæc eum expendiffe, & quæcunquc de bac
materia dici poffunt , excogitaſſe.
SALV. Ego hac de re cogitavi ſæpius, atque
etiam de ea cum amico & hoſpite meo fum collo
cutus: ac de eo quidem quid produ & urifint Phi
lofophi, & Aſtronomi in defenlionem antiqui ſyfte
matis, ex una parte certi fumus, certi inquam , quod
veri
 COSMICVM .
487
veri & puri Peripatetici, irrifis hiſce , quitalibus, co- PuriPhilo
i rum quidem guftui , infipidis ineptiis dant operam ſophi Perio,
traductari fint omnes illas apparentias pro vanis deparetic imari..
1 cryftallorum , illufionibus: & hac ratione exiguoculabus,ntea
cum labore,rem diligentius expendendi neceflitate rumque ap
fe liberacori. Quod vero deinde Philoſophos. parentias,
Aftropomos attinet , poftquam atcente medicati tanquam
fumus quid in medium adduci poffit, nullam re- illufiones
$1 fponfionem invenire potuimus , quæ jun & im & Chry
curfui Macularum , &mentis diſcorſui ſatisfaciat.stallorum
Teleſcopii.
Exponam tibi quæ de bifce mihi venerunt'inmen
tem : de quibus ca ftatues, quæ tuum tibi judicium
011 di & averit .
1 Pofito , quod apparentes moras Macularum Si'serra fit
1 Colarium fint qualesfupra declaravimuspofito quo- immobilis
que , terram effe immobilem in centro Eclipticæ, in cenrra
21 cujus in circumferentia collocatum fit centrum Solierunt
Solis ; neceffarium eft, ut oninium diverſitatum in attribuendi
iftis motionibus depreheníarum caufæ refideant in quatuor di
motibus , qui funt in corpore folari: quod cor- verfimotu ,
pusprimo conveniet in fe ipſum revolvi,ve&tis fecum ut prolixe
Maculis ;quas adhærentes effefuperficiei ſolarifupdeclaratur .
31
poſitum , imodemonftratum eft. Deinde neceffe crit
20
dicere quod Axisfolatis converfionis non fitparal
id
delus ad Axem Eclipticæ ;quod eft idem , ac fidica
og!
mus , quod non fit ere & us perpendiculariter fupra
70
planum Eclipticæ . Nam fi talis effet, traphicus
Macularum fierinobis apparerent per linçasre&as,
ch
& Eclipticæ parallelas. Eft igitur Axis ille inclina .
tus ; cum tranſitusutplurimum appareant fa& ti per
dineas curvas . Tertio loco dicere neceſſe erit,
inclinationem illius Axis rron effe fixam neque
continue verſus idem pun & umUniverſ directam ,
fed de momento in momentum dire &tionem mutare.
Nam
 A
488 SISTEM
Nam fi perdentia reſpiceret continue verfus idem
pun & um conc tranſitus Macularum apparentiam
nunquam matarcot : ſed re & i vel curvi , ſurſum
deorſumve deflexi , adſcendentes vel deſcendentes,
prout femel apparerent , tales apparcrent ſemper,
Itaque fateri cogimur , hunc Axem eſſe conver
tibilenı : & interdum inveniri in plano circuli ex
tremi terminantis Hemiſphærium apparens : in
terdum inquam , fi tranfitus Macularum apparent
fa &i per lineas re&as, & magis, quam unquam pen,
dentes, id quod bis per annum accidit : deinde vero
interdum inveniri in plano Meridiani obſervatoris,
co modo, ut unus Polorum ipfius incidat in ſolare
Hemifphærium apparens, & alter in occultum , &
utrique diſtent à pun & is extremis,feu, quod idem
eſt, à Polis alterius, Axis folaris, qui fit parallelus ad
Axem Eclipticæ ( quem ſecundum Axem neceſſario
globo Solis oportebit allignare ) diſtent inquam
tantum quanta eft inclinatio Axis revolutionis Ma
çularum : & præterea, quod polus cadens in hemi
[phærium apparens, unavicc fit in parte ſuperiore,
& altera in inferiore. Ita enim accidere , neceffa
rium nobis præbent argumentum ipfi tranſitus,
cum ſunt in æquilibrio, & in maxima curvitate con
vexo corum modo fpe &tante verſus inferiorem
modo verſus fuperiorum partem diſci Colaris. Et
quia hi ftatus continue , mutantur fic ut inclinatio .
nes & incurvationes jam majores , mox minores
fiant : & interdum reducantur illæ ad æquilibriuma
perfe& um , & iftæ ad perfe & am dirc & ionem; neccf
ſario ponendum erit, cundem Axem revolutionis
menſtruæ macularü habere propriam ſuam conyer
fionem , per quam Poli cjus deſcribant duos circulos
circa Polos alterius alicujus Axis, qui propterca
(ut
 COSMICU M. 489
10 dixi) Soli erit affignandus ; quorum circulo
im femidiameter reſpondeat quantitati inclina
ionis e juſdem Axis. Et eft neceffarium , ut cem
us ejus periodicum anno conftet , quia ſcilicet hoc
pſum tempus eft , in quo reſtituuntur omnes appa- ,
entie & diverfitates in tranGtibus Macularum .
nod autem converfiohujus Axis fiat ſuper Polis
alterius Axis , qui parallelus eft Axi Eclipticæ , &
ion circa alia pun&a ; cjus rei manifeftuin præbent
ndicium maxime inclinationes, & maximeincurva
tiones , quæ ſemper ejuſdem funt magnitudinis.
Unde candem , ad terram in centro ſtabilem reti- •
nendam , neceffarium erit attribuere Soli duos 010
cus circa proprium centrum , ſuper duobus diftin
tis Axibus, quorum unus converfionem fuam fi
niat anno, & alter ſuam minus qtàm mcnftruo ſpa
o ; quod affumptum intelle & ui meu valde durum
occurrit , & quafi impoſſibile : atque hoc ex eo
dependet' , quod attribui debent eidem corpori
ſolari duo alii motus circa terram , ſuper diverſis
Axibus,quorum motuum uno deſcribator Ecliptica
per annum , altero vero formentur (piræ vel circu- .
li paralleli ad Æquino & ialem fingulis dicbus reſpon
dentes. Unde nulla apparet ratio , cur tertius ille
motus, aſſignandusglobo Solis in fe ipfum (non lo
quor de illo quafi menftruo , qui Maculas circum
ducit : fed eft mihi fermo de alcero 3 qui Axem &
Polos hujus menftrui transferre debet ) periodum
fuam finire debcat uno potius anno , tanquam de
pendens
ti
à motu annuo per Eclipticam , quàm vigin
quatuor horis , tanquam dependens à motu
diurno ſuper Polis æquino & ialis. Scio qux àme
dicuntur,in præſens effe facisobſcura :fed maniſella
fient, quando loquemur de tertio motu annuo , à
Kk Coper
490 SISTEMA
Copernico terræ affignato, Jam îi quatuor ifti
motus, inter ſeſe adeò non cogruentes ( quos oins
nes eidem corpori ſolari neceffariò tribuere opor-s
teret) reduci poffint ad vnum folum , eumque fim
pliciſſimum , ailiğnatum Soli , ſuper Axe nunquam
alterabili , ita ur nulla faéta mutatione in motibus
propter tor alias cauſas aſſignatis globo terreſtri ,
adeo facile ſalvari poſfint tot mirabiles apparentiæ
Macularuin ſolarium ; fanè conditio illa non temere
videtur aſpernanda.
.
Atque hæc,Simplici,ſunt ifta.qur hactenus in men .
tem venerunt amico noftro ,& nihigit produci pof
fint in explicatione illius apparentiæ , à Copernica
nis & à Ptolemaicis, ad defendendas opiniones fuas.
Tuinde ſelige quicquid judicium tuum tibi perſua
ſerit.
SIMP. Ego meminimeidoneum agnoſco ", qui
tanci momenti decifionem fufcipiam . Et quod ad
meum judicium , neutrarum ero partium ; ea ſpe
tamen , futurum effe tempus , quo fublimioribus ,
quàm humani ifti noftri diſcurſus ſunt, contempla
tionibus illuminati 3 mentem tenebimus claram ,
& ifta caligine liberatam , qua nunc illa obfuſca
tur.
SAGR. Optimum & fan &tnm , quod Simpli.
cius ſequitur , eit confilium , idemque dignum , ut
ab omnibus recipiatur , utpote quod a summa sa
pientia , & suprema autorirate derivatum folum
tuto sequi & ainple sti licet. Sed tamen quousque
haniano discursu penetrare permiffum est , conti
nendo me intra terminos conje cturarum & ratio
num probabilium , aliquanto audacius Simplicio,
protitebor,ex omnibus , quas unquam audivi sob
tilita^bus ,nullam rem gque miram occurriile intel
le ctui
 COSMICVM . 491
: le & ui meo , & qnæ mcntcm meam conftrinxefft ar
c tius ( cxccptis tamen geometricis & arithmeticis
dtmonstrationibus ) quam duas illas conjc cturas ,
quarum una ſumpta est a stationibus & retrograda
tiwnibus quinque planetarum ; & altera a mirabili
bos istis motionibus Macularum solarium : & quia
mihi videtur , quod iliæ tam facile & perspicue red
dant veram rationem apparentiaram tam in speciem
absurdarum , exhibentes unicum iimplicem motum
permixto cum tot aliismotibus , simplicibus illis
quidem , fed inter s$ differentibus, nulla introdo cta
difficultate i imo difficultatibus quæ comitantur al
teram Hypothesin , omnibus sublatis ; mecum ipse
cogito , hinc necessarib concludi, illos , qui huic
do&rine contumaciter obnituntur , ilias rationes
manifeste adeo concludentes , vel non audivifle , vel
non intellexisse.
SALV. Ego mihi hoc non sumo, ut rationibus
illis vel concludentium, vel non concludentiuni titu
· lum tribuam ♦ siquidem ut alias dixi, non hocmihi
propofitum suit, quidquam de tam sublimi qusstio
ne determinare ; fed solummodo proponere ratio
nes illas physicas & Astronomicas , quæ pro utra
que Kypothesia me product possum , determinatio
ne aliis reli&a : quæ tamen ad postremum ambigua
remanere non potest. Com enim necessarium sit, ut
1
harum Hypothefium altera vera fit , & altera ' falsa ';
impossibile est ,'ut fintra terminos tamen hunianæ
do ftrinæ consiftendo ) rattones pro vera parte ad
du ctæ non æque concludentes , quam , quæ contra
riæ sunt , vanæ & inefficaces appireant.
SAGR - Tempus igitur eft, ut audiamus oppo
fitiones libelli concluftonum feu disquisitionam , quem
Stmplicius rctulit.
Kk 2 SIMP.
 492 SYSTEMA
SIM?. Ecce tibi librut n & eccc locum , in quo
autor primb brevitcr describic systema mundanum
secundum Hypothesin Copernici , dicendo : Ter.
ram igitur una cum Luna , totoque hoc elementari
mundo Copernicus, & c.
SALV~ Subsists Simplici. Nam videtur mihi,
quod autor iile primo hoc introitu ſuo seipsum pro
dat parum admodum incelligentem illius Hypothc
seos , quam sibi confutandam sumpsit , dum dicit,
quod Copernicus terram una cum Luna faciat des
fcribere uno anno magnum orbem suo motu ab
Oriente versus Occidentem . Quæ res ut cst falla
& impoflibilis ; ita ninquam suita Copernicopro
lata : qui potius conrrariam affirmat , quod sci
licet ab Occidente orbis ille tendit versus Orien
tem , hoc est, secundum ordinem signorum : undc
talis postea apparet efle motus annuus Solis consti
tuti immobilis in centro Zodiaci. Vide nimis au
dacem hominis confidentiam : suscipere confuta.
tionem alfcnæ do & rine ; & tamen ignorare prima.
illius fundamenta, quibus major & præcipua pars fa
brics totius innititur. Malum hoc principium est ad
jungendi sibi fidem lectoris. Sed pergamus ulie
riu«.
SIMP, Explicato universaliſystemate , propo
nere incipit instantias soas contra motum ilium an
nuum : ac primæ sunt istæ , quas profert iconice,
subsannando Copernicum & sectatdres eju?. Scri.
Inſtantie bit enim , in hac phantajtica mundi constitutione
cujuſdam profitendas efle solenniflimas ineptias : quod seili.
libelli con cet Sol , Venus & Mercurius fint infra terram : &
tra Coper quod materiæ graves naturaliter surfum , & leves
nicum iron
nice propo deorsum ferantur : quodqna ChristusDominus &
ſite. Redemptor noster adseenderit ad inferos , & des
cen t
 COSMICVM . 493
ccnderit in cælum , cum ad Solcm acccderet : item
quod Jasua mandance Soli ut slaret , terra fleterir,
aut Sol in contrarium terræ progressus fuerit : &
goando Sol est in cancro , terra Capricornum pe
ragret : præterca quod figna hyemalia faciant æsta
tem , & æstivalia Ver ; quodque non stellæ ipfi
tefra , Ted terra stcliis oriaturacoccidat : & qaod
Oriens incipiat in Occidente & Occidens in
Oriente : atquc adeo quod quasi totus mandi cur
sus invertatur .
SALV . Omnia mihi placent , præterquam
quod loca Sacræ Scripturæ semper venerand* atq;
tremendæ , puerilibus illis nimiumque seurrilibus
autor admiſcuit , & rebus secro sen ctis peterc nos
voluit , qui tamen per fisum tantum jocnmque phi
losophando, nee affirmat quicquam , nee negat ; fed
hypotheiibus auc præsuppositis innixus familiariter
differit.
3 SIMP. Profe & o liandalonm & mihi præbuit
haud exiguum , maxime cum postea fubjungeret ,
> etsi Copernicani contortam aliquam respontionem
3 ad istas & similes alias ratiqnes adscrant ; non camen
ideo satisfa & uros aut rcsponſuros esse rebus seqnen
tibus.
SALV . Hoc omnium est iniquiffime compa
ratum. Simulat enim , cffe Gbi adhuc efficaciora
argumenta firmioraque , quat quæ ab autoritate
1 Sacrarum Literarum petantur. quas debita , quz
lo , reverentia proſecuti, transeamus ad discurfus
naturalcs & humanos. Quanquam si inter ratio .
nes naturales , non meliores ha&enus orodustis ac
tulerit , operam hanc omnem intermitri sattus fue
L rit. Mihi quidcm certe non est animus , responsio
ni ad ineptias adeo stultas vel verbum impendcre.
Kk 3 Quod
 494 SISTEMA
1
Quod autcm ait, Copernicanos respondcre ad il
las instantias , id falsiflimum , nee credibile est, ho
minem inventri , qui tempus inutiliter adeo perdere
tclit.
SIMP. Idem est f m:um judicium . Audia
Motum On- mas igitur alias instantias , quasillepro multo for
nuum trt- tjoribus venditar. Et ecce hie , exa& iflimo ut yides
buendo te
18, necelle caiculo concludit , fi orbis magnus terræ , in quo
eft, ſtellam Copernicus eam annuo motu circa Solem ferri fa
fixam toto cit , quasiinsengbilis eflet . respe & u immensitatis
orbe magno sphæræ ftellatæ , ut idem Copernicus afferit ilium
majorem
effe.
effe pouendum ; necessario dicere oporteret & con
firmarc, ftellas fixas per distantiam inimaginabilem
a nobis essc remotas , & minores ex illis , eodem
orbe magno toto majores csse , & alias aliquas tota
sph*ra Saturnimultomajores" : 'quæ prose& o mo
les vattæ nimis funt , & incomprehenfibilcs 3 atque
adeo incredibiles.
Argumen . SALV . Pridem vidi Copernico simile quid
tHm Tycha- objeftum a Tychone : nee nunc demum ego de
na super texi fal!aciam ,aut ut re & ius dicam , fallacias discur
ftlsahypo-
tbelt fun
füs illius extru & i superHypothesin falkſlimam ,super
datum . que pronunciatum ejusdem Copernici , ab oppu
Litigiofi in gnatoribus ejus stri& iflimo sensu arreptum , ut {a
causa ma cere solenc tsti triconcs , qui in principali cause me
la, voculam rito succumbentes , adherent ad verbulum aliquod
ab adversa uicidenter ab adverse parte prolatum ,in eoque sine
fartefor intermilfione perftrepunt, Et vt clariusre.n intel
inito prola ligas: cum Copernicus explicasset lllas mirabilcs
ripiunt iy consequentias , qux derivantur a motu annuo tero
interpre- ræ in alios planetas , scilicet directiones & rctro
tantur .
gradationcs irium fbperiorum in specie ; subjud.
gi^ , hanc apparentem mutationem ( quæ plus in
Marte quam Jove , peepter majorem Jovisdistan
tiam ,
 COSMICVM . 495
ian, & minus adhuc in Saturno, cum Is a jovc re- Apparent
motior sir, animadvertatur ) in stellis fixisinscnsibi- diverſitas
motus
pla.
en effe propter earum immensafR nobis distan net arum
iam, refe& u diitantiæ Jovis aut Saturni. Hiç ll- insenſibilit
ius opinionis adversarii infiirgunt , & ponentes no- eft in ftellis
minatam illam insensibilit.uem Gopernici , velut ac- fixis.
ceptam ab eo pro re,quæ limpliciter & absolute nul
la sit, & subjungentes , stellam fixam etiam e mino- pofit0,
fixam
ſex
ribus quameunquq , seniibilem tanien esse , cum ta magni.
cadat sub fenlum vilus; rationes subducunt , alio- tudinis non
rum salsorum assumptorum intervoitu , & con- ejje majo
cludunt , necessc esse in do & rina Gopernici ad rem Sole,
mittere , stellam aliquam fixam multo majorem efle diver/Iras,
que in pla.
toto orbe maeno. lam ad deteaendam vanitatem netý ma
totius hujus progreitis , ofeudain ego , quod po- gnaeft,in
> fellam fixam sext^ rmgnitudinis , non cffe fixis eS'
Sole majorem , veraci demonliratione concludatur, tanquam
distantiam ipsarum stellarum fixarum a nobis eva- inſenſibilis.
dere tantam , ut (ufficienter præstare roflit , ne in
ipsis notabilis appareat motusannous terræ, qui ta
men in planetis magnas & obscrvabiles adco varia
tiones efficit ; simulquc dipincte monttrabo ma
gnas fallacias in assumptis adversariorum Copcr
nici.
Ac initlo suppono cum ipso Copernico, concor- Distantia
dantibus etiam adverſariis ,quod semidiameter or- Salif conti
bis magni,hoc est , distantia terræa Sole, cồnti- net1208.
ſemidiame
neat 1208, lemidiametros iplius terræ. Deindc tres,terri%
pono, iifdem adsentientibus , & adstruente veritate,
diametrum apparentem Solis in ejus mediocri di- Diameter
tantia,esse gradum dimidium circiter , hoc est , mi- Solis,dimi
nuta prima 30.quæ funt 1800. lecunda, hocest, dio gradu
108000. tertia. Et quia diameter apparens alicujus
ftellæ fix* primæ magnitudinis hon estmajor 5. fe
K k 4 cundis,
 496 SISTEMA
Diameter cundis,hocest, 300. tertiis , & diameter fixæ sexta
Stellarum magnitudinis conftat 50. tertiis ( atque hîc adver
fixarum Carii Copernici naximums errorem committunt)
primeiro
Sexte ma- ergo diameter Solis continet diametrum ftellæ fisz
gnitudinis. fextæ magnitudinis 2160 vicibus. Et proinde si fixa
Diameter fextæ magnitudinis poneretur esse re ipsa æqualis !
quod idem est ac si dicanaus fi
apparens Soli , & non inajor ;removeretur
Solis quan. Sol tanto intervallo diameter
, ut cjus
to fitmajor effet una cx 216o.partibus ejus diame'r"! quamnunc
cujus stella habct ;tuncejus distantia oporteret esie 2160.vicibos
: fixe. majorem ea, quam nunc re ipsa habet t quod perin
de est ac si dicamus , distantiam fixarum sextæ ma.
gnitudinis esie 2160. semidianıctros orbis magni.
Quanta fit Et quia distantia Solis a terra continet omniomcon
diftantia lenía 1208. semidiametros ipsius terræ , & distan
ftella fixa tia fixarum f utdi& um est) 2160. semidiametros
gnitudinis. orbis magni 5 ergo multb major s hoe est quasi du
pofito,illam pla ) gst semidiameter terræ in comparationeorbis
effe Soli magni, quam semidiameter orbis magni in relatio-
æqualem . ne ad distani iam sphxræ stellatæ: & propterea diver
In Stellis
fixis diver fitas adspeâûs in fixis produ & a a diametro orbis
fit at ad~ magTM parum observabilior essepotest ca,quæ obser:
spestûs pro- vatur in Sole, derivata a semidiametroterræ.
fe S a ab or- SAGR , Magnus hie e primo statim gradu
be magno lapſus eft.
paulomaa SALV.Error est prosc c t : #quidem flella fixa
jor eft ea,
quæ profia ſextæ magnitudinis , quam ex illius autorissupputa
cifcitur à tione , ad assertionem Copernici tuendam , orbi
terra in magno toti æqualeni esse oportebar i solommodo
Sole . Soliponatur æqualis , ( est autem Sol mulro
minor,
quam pars orbis magni centies scxies milltes mille
fima ) sphxram fellatam adeo magnam & alram
eflicit ut instantiæ Copernico fa ctæ diluendæ sufti
ciat.
SAGR .
 COSMICUM . 497
SAG R. Rcpræsenta mihi, quæso, computatio
em illam.
SALV. Ccmputatio facilis est & brcviflima.
Diameter Solis est undecim semidiametrorum tcr
: & diameter orbis magni conrinec semidiame
ros terræ 2416. ex partium communi consenst :
ca ut diameter orbis diametrum Solis contineat du
enties vicies quam proxime. Et quia spha ræ sunt
nter se . ut Cubi diametrorum , cubicc multipli
mus 220, fient 106480000. qui eft orbis mag
nus,Sole major ccnties fexies millies millies,quadrin
gentics octuag ics millies: cui orbi magno stellam sex
& magnitudinis æqualem efle debtrc dixerat au
tor ille,
SAGR. Error igitur illorum in eo consistit,
quod valde decipinntur in accipienda diametro ap
parente stcllarum tixarum . .
SALV. Hie error quidem est , fed non splus : Error come
&ſane valde miror , quoniodo tanti Astronomi munis om .
4

tamque celebres , cujusmodi sunt Alfraganus , Al- nium A .

bategnus : Tcb'zius , multo magis nostro tempo- ftronoma

re Tychones , Clavii , & in summa omnes qui no- rum circa
strumAcademicum antecesserunt ,ufqneadeo magnitus
aberraverint in determinandis magnitudinibus om Larum.
nium stellarum , tam fixarum , quam mobilium ,
exceptis duobus luminaribus ; nee curam habue
rint irradiationis adventitiæ , quæ fallaciter illas
exhibet centies & pluribus vicibus majores , quam
si conspiciuntur absque capillitio : nee excusari po.
test hæc ipsorum negligentia , cum in eorom pote
ftate fucrit , ipfas ad placitum videre fine cincinnis,
eo quodsusticiat illas observare in apparitionc prima
vespertina, vel occultatione ultimamatutina. Quod
si nihil aliud,certeVenus ,quæ ſæpe in Meridie aspici
tur
 EMA
498 SIST
tur adco parva , ut oporteat acumen oculorum in
Venus red- tendcre, & tamen sequenti no cte maximæ instar fa
dit inexcH- culæ lucct , ipsos admoncre fallaciæ suæ debebat.
fabilem er- Neque crcdam , quod existimaverint illi, verum dis
rorem Aſtro
. '.« , cum effe cum, qui apparet jn profundis tensbris , &
admifum non eum potius) qui ,n ambicntc Iuminolo conspi
in determi- citur. Nanı vel nostra lumina , quæ de noctevisa,
nandksftil- è longinquo grandia apparent, & e propinquo flam :
larummag- mulam fuam terminatam & exiguam ostendunt,
nitudini -
bus, caucoS cos redderc sit poterant. Imo G libere,
quod sentio , profitendum est,absolute credo , nemi
nem illoroni, ac ne Tychonsm quidem ipsum ,in tra
& andis instrumentis astronomicis ram accuratum ,
tantaq; & tam exacta instrumenta, nuilis ne maximis
quid:m sumptibus parcendo fabricatum , hanc sosce
pisse curam , ut acciperet & metiretur apparentem
diam:trum alicujus stellæ,excepto Sole ac Luna: ſed
existimo, quod pro arbitrio, ex oculi primo intuitu,
unus aliquis anriquiorum pronunciaverit5rem ita ſese
habere, quodque deindefè &tatores abtqoe ulteriori
examine ista arripuerint. Nam si quis eorum ad
rem penitiusexplorandam animum adjeojffct,depræ
hendisset absque dubio fraudem .
SAGK. Veram cum illi, Teleseopio caruerint,
& tu modb dixeris , amicum nostruni hoc instru 1
mento in cognitionem venisse veritatis, excusati alii
efie debent, nec accusati negiigentiæ.
SALV . Hoc scquerctur, fi sine Telefcopio istud
consequi non possemus. Verum est, instrumentum
hoc, dum oftendit discum flellæ nudum , & centies
aut millies amplificatum , operationem reddere mul
to faciliorem . Sed possumus etiam absq; inflro
menti ope idipium consequi , licet non ita exacte,
quod ipse quoq; fec' sæpius, & modus , quem obſer
vayi
 COSMICUM 499
vavi, fic habet. Suſpendi funiculum ex adverſo
fellæ alicujus : adhibui vero Lyram , quæ oritur
inter Septentrionem & Corum ventum : deinde ac
cedendo récedendóq; fitum inveni, in quo funiculi
craffities exa&è mihi ftellarn obtexit. Hoc fa &to,
fumpli diftantiam oculi à funiculo , quæ eft unum e
duobus lateribus compræhendentibus angulum in
oculo formatum , & infiftentem craffitiei funiculi, fi
milem , imò cundem cum angulo qui in ſphara ftel
lata, ftellæ diametro infinit : & ex proportione
crafttiei funiculi ad oculi à funiculo diftantiam , è ta
bulis (inum è veſtigio reperi quantitatem anguli; Gc
tamen ut folita cautela uterer, in accipiendis tam a
cutis angulis obſervari folita, ut ſcilicet concurſum
radiorum viſualium non formarem in centro oculi,
ubi non nifi refra &ti funt ; fed ultra oculum , ubi
reipſa magnitudo pupillæ occurfum hunc fieri præ
cipit.
!

SAGR. Cautelam hanc capio , etfi non fine

nelcio quo dubio : id vero plus moleftiæ mihi creat,
quod in hac operatione per no&is tenebras ſuſcep
ta, mihi videtur accípi diameter , non iveri ac nudi
féllz diſci, fed in radios diffufi.
SALV . Non , domine : funiculus cnim obte
gendo nudum ftellæ corpuſculum , aufert cincinnos,
non ei, fed oculo noftro proprios, quibus ftatim pri
vatur,uc primum verus diſcus abſconditur : & fi
voles obſervationcm inftituere videbis , quomodo
præter expectationem à tenui funiculo tegatur illa
fax magna Catis, quæ non nifi majori obftaculo tegi
poſſe videbatur. Ad exa & illime deinde metiendum Modus me a
tiendi ſtel
& inveftigandum , quotnam ejuſmodi craſſitidines la diame
funiculi expleant oculi diſtantiain , accipio non unam trum appa.
Colam funiculi diametrum , ſed carum plures fimul rentem .
jungo
 500 SISTEMA
jungo in tabula sic descriptas, ut Ce conringant in
vicem : deinde totum fpatium 15. aut 20. diame
tris impletum , circino accipiens, ea menfura distan
tiam a funiculo ad radiorum visoalium cbncurfuin,
jam alio sobtili filo captim, dimetior. Atque hac
Diameter exa& asatis opcratione reoerio , diametrunsapparen
fixe prims tem stcll* fixe prim* magnicudinis , vulgo duorum
magnitudi.
nis quinque primorum minutorum , atque ctiam trium existi
nimta se matum * Tychonc in literis Aftronomicis, cap. 167 .
cunda non non eA"e majorem 5. secundis, quæ est vicesima
exceiit . quarta,vcltricefima fexta pars ejus quam ipfi credi
derant. Vides jam , ipsorum præcepta quam gra
vibus erroribus innitantur.
SAGR. Video ,& oprim:percipio < Sed pri
usquam ulterius progrediamur , dubium proponere
velim subnatum mihi in inveniendo concursu radio
rum visualiqm ultra oculum , quando resplciunior
obje fta comprehensa : ſub angulis acutiſlimis. Et
hinc mea difficultas oritur, quod videtur mihi, con
cursom ilium essc posse modo magis , modo minus
distantem , idque non tam mediante majori minori
ve quantitace obje& i quod aspicitur, quam quia
mihi videtur ^ aspiciendo obje fta ejusdem magni
tudinis , concursum radiorum alio quodam c:ro
to respc&tu debere fieri plus minufve remotum ab
oculo.
SALV. jam video, quorsom tendat perspica
Faramen
citas Sagredi,diligentissimi observatoris rerum 02
turalium : & aufim spononem facere quantum
pupille ocu
Ti dilataturcunque»*ntcr millenos, qui infelibus obfervaruntjO
contrahi- culi Pupillam valde & coar & ari & dilatari,vix binos
turque. esse ,& forte nee uoum ,qui adverterit,fimile quid fie
riin pupillis hominum inter speftandum , pro ut me
dium multùm aut paruni illuminatum sit,quodq; in
aperta
 COSMICOM . 501
perta luce circellus pupills satis diminuatur; ita ut
afpicicndo Solis disco riduc3tur ad parvitatem
inortm grano panici : at 3spici:ndo ob/ecta non
esplendentia, per medium minus clarum,circellus ille
ilatator ad magnitudincm lentis, aut amplius : & in
umma,dibacaiio & contra cYio ilia plusquam decupla
roportione divcrsificatur. Ex quo manisestumest,
quod,quando pupilla multum est dilaiata, neccssari
mſitjUt angulus concursûs radiorum fit ab oculo
remotior,iw quod accidit objcfta parum luminosa
adspiciendo. Do & rinam hanc nuper Sagredus mihi
subministravit, per quam si sit instituenda exa & isfima
& magni momenti observatiOjmonemur,investigati
onem illius concursûs esie peragcndam in a&u illius
ipsius,aut valde similis operationis : fed in ista ad ma
nisestandos Altronomorum errores3tanta accuratio
ne non opus est. Nam ctiamh in gratiam adverse
partis supponeremos , ilium concurſum fieri super
ipsam pupillam , parum tamen interesset,cum tantasit
eorum fallacia. Nescio, Sagrede , num hanc obje
c tionem innaere volueris.
SALV. Modus fat sacilis est , atque ita habet. Quomoda
Accipio duas chartæ paginas, nigram unam , can- inveniatw
didam altcram , & nigram sacio latam ad medie- diftantia
tatem candidæ : adfigo deindc muro candidam ; toncwrsus
nigram verò longius ab ea , puta ad difiantiam 55. & pupilla.
vel 20. cubitorum , bacolo aliive sustcntaculo 5m
pono. Quod si jam ab bac altera , per tanwndem
spatii, in eadun dirctione recedam , clarum est,
quod in hac diftantia concurrant lineæ rectæ ,
quæ exeuntes e terminis latitndinis paginæ Candi
dæ , conta ftu transcunt latitudinem akerius paginæ
in medio posits . Unde sequitur, quod , ti quis in
hoc concursu poncret oculum , pagina nigra mediaè
precis
502 SISTEMA
præcise sit absconsura candidam oppositam , si visio
fierce in uno solo punsto. Si vero deprehendemus
extremitatem paginæ candidæ dete& am apparere,
neceffarium id erit argumentum , radios visuales non
ex uno solo pun & o emanare. Ut autem a nigra
pagina candidam occultari facias, oculum admove
re propius opportebit : quo usque tb admoto , do
nee paginamearemotam occaper, & notato spatio,
quo necesse suit appropinquare; quantitas hujus
appropinquationis erit mensura certa, quam ' procal
ab oculo verus concursus radiorum visualium in hac
operations fiat: ac infuper habebimus diametrum
pupillæ , five ctiam illius foraminis uveæ, unde radii
visuales exeunt. Talis enim ilia pars erit latitudi 1

nis chartæ nigræ , qaalis est distantia a concursa line

arum produ ctarum ab extremitate chartæ usque ad
/ocum , ubi conftitit oculus, cum prius videret oc
cultari chartam remotam ab intermedia , qualis in
quam est ilia duarum inter se chartarum distantia.
Et proinde, si velimus exquisite metiri diametrum
apparentem alicujus stcllx; observatione fupradicto
modo fo fta, necesse est , comparationem instituere
diametri funiculi cum diametro pupillæ ; & invento,
v . gr. diametrum funiculi esse quadruplam ad dia
metrum pupillæ , & distantiam oculi a funiculo esse,
exempli causa , 30, cubitoruw ; dicemus , verum
concursum linearum produ ctarum a terminis diame
tri stcllæ ad terminos diametri funiculi, remotum
esse a funiculo 40. cubitis, quia sic observabitur,ut.
par est, proportio inter distantiam funiculi ad con
cursum di& arum linearum, & distantiam ab eodem
concursu ad oculi locum , quæ eadem efle debet
cüm ilia, quæ inter diametrum funiculi , & diame
trum pupillæ intercedit.
SAGR.
 COSMICVM . 503
SAGR. Optimc rem intellexi . Audiamus
ergo, quid Simplicius in adversariorum Copernici
defensionem adducat.
SIM P. Quanquam inconveniens i!lud maxi.
mum & prorsus incredibile, produ & um a Copernici
advcrsariis i{lis, discursus Salviati satis tcmperave
rit minuericque : non tamen , mco quidcm judicio
ita fustulit , quin ci tantum adhuc virium supcrsir,
quantum ad prpterendam illam opinioncm satis est.
Nam si re&è fummam ultimamquc conclusicnem
cepr, fi ponerentur ftellæ ſextæ mapnitudinis a quare
Solem (quod mini tamen vix credibilc videtur) ve
rum nihilcminus maneret orbem magnum creatu
rum esse in fphxra stellata mutationem diverlita- Ajtronomis
temq; talem , qualis est illa 3 quam semidiameter inter se
terræ producit in Sole : qnæ quidem mutatio ob - conyenit
servabilis est.Cum autemneq- hxc , nee aliqua TM*ium vd
minor in fixis animadvertatuc, ea de caufa motus Aitatem
annuus terræ destrui atq; everti videtur. caufam effe
S A ,LV . Benc concluderes , Simplici, si nihila- majoris
liud pro Copernici parte producendum habere- *<"******
mus : atquimulto adhuc alia soperfunt. Et quod converfio
num .
ad allatam abs re responſionem attinet , nihil obstat
quin possimus supponere , distantiam fixarum esse.Alia sup
adhuc multo majorem ea , quam posuimus. Tu positionc at
ipse , & quisquis est alius , qui nolit derogare pro- Aflronpmis
positionibus admiffis a se & atoribus Ptolemæi, neces- *eceit*
se erit, ut rem convenienrifllmam esse concedatis, ^Istanliam
ponere sphxram ftellatam niultis adhuc modis ma- fixjrum
jorem , quam diximus jam esse cenfendam . Cum corflare
enim omnes Astronomiconsentiant, majoris tardl- debere
tatis converfionum planetarum c3usam
tudinem s pha rarnm eorum , eaq ; de causaesie magni- 10200. ſe.
Saturnum [rifonbio
esse tardiorem Jove, & Jovem Sole , cum iste de- magnii
fcribendam
 504 SIST E M A
fcribendam habcat majorcm orbitam quam ille , &
ille quam hie,Sec siconsidcremus , quod Saturni
v , gr. orbis navies alrior sit orb: Solis, & proptcrea
tempus unius revolutionis Saturni tricesies longius
V. propor - fit temporc conversionis Solis ; cum ex do & rina
Jovis Ptolemæi una converfio sphæræ stcllatæ finiatur,
tioneMartis
invenitær 36000. annis , ubi conversio Saturni triginta annis
fphtra Atel- & Solis unoabsolvitur; argumentando simili pro
lata adhuc porrione, & dicendo; si orbis Saturni, cum sit novies
mvltò remt' major orbe Solis, revolvitur tempore tricies majo
tior.
re; ergo per rationem eversam , qiuntus esle debet
orbis qui revolvitur 36000. vicibus fardius? In
venietur, distantiam sphæræ stcllatæ efle debere
10800. semidiametrorum orbis magni , quo pa
>
,. cxafte qjinqutes major esset ilia distantia,
quam ante supputaveramus esse debere, G fixa
fextæ magnitadinis Solcm æquarec, Jam vide
quanta hac causa'minor adhuc debcat efle diverG
tas product* in iis a .motu annuo terræ . Quod G
sintili relatione vellemus argumentari ad distantiam
sphere stellatæ a Jove & a Martc, hie nobis daret
15000. & ille 27000. semidiamerros orbis magni,
hoc est , hie septies, & ille daodecies major eva
deret, quam nobis dabac magnituda fix* ſupposita.
Soli æqualis,
SIMP. Adhoc mihi responderi poffe videtur
motum spliæræ strllatæ, post Polemxum , observa-,
tum fuifle, quod non sit ita tardus , ut ille putave
rat : imo cognovissc mihi videor , ipsum Coperni
cum observatorem fuisse.
SALV . Re & iffime dicis : fed nihil producis,
quod caufae Polemaicorum vel minigiùm fave.
at ;qui nunquam idco reeusarunt motum 36000 ,
annorum in sphæra stellata , quod tantt tardi
tas
 COSMICVM . 505
tas vaſtam nimis eam faceret & immenſam .Quodfi ta
listimmenſitas, non erat in natura concedenda , non
nunc dernum , ſed prius negare debebant converfi
oncm adeo tardam,ut commoda cum proportionc
non pofſit adaptari, niſ fphæræ , quæ magnitudine
intollerabili ac enormiconftet.
SAGR . Quxſo , Salviate. De (tempus perdamus
amplius hac methodo proportionum agendi cum
ifto ſhominum genere , qui conſueverunt admittere
res proportione omni carentcs : ita at abfolutè fit
impoſſibile , ipſos hac ratione convincere. Ec
quæ magis alienà à proportione proportio dici
fingíve poteft eâ , quam ifti homines admittunt?
damn ſcribunt, non eđe modum convenientiorem or
dinandi ſpharas cæleftes , quàm fi ex diverfitare
periodicorum temporum carum acceptâ regula,
gradasim fphæræ tardiores ſupra velociores collo
centur & poftquam conſtituerunt altiſſimam fphæram
fellacam , utomnium cardiſſimam , ei ſuperimpo
nunt adhuc aliam , & proinde majorem , quam :mo
veri faciunt 24. horis, cùm ei mox ſubje& a fphæra
moveatur 36000. annis. Verùm de iftis para
logiis ; præterita die , quantum ejus fatis eft,
egimus .
SALV . Optarim , 'Simplici, ut partium ftu
dio ad exiguum tempus omiffo, proficereris inge
nue, num credas , quod opinionis tuæ re &tatores
mente ſua comprehendant illam magnitudinem , Magnitudi.
quam poftea propter immenſitatem fuam Uni- nies do nu
verſo attribui non poſſe judicant. Nam ego qui- meriim
dem id negandum exiftimo , atque ita ftaruo, menfi,no
quemadmodum inapprehenſione numerorum ,cum Arointel.
ad illas myriadom inyriades eft perventum, imagina- incompre
tio confunditur ,nec amplius conceptum formare po- benfibiles.
LI tett,
506 SISTEMA
teft,fidem ctiam evenire incomprehensis magnitu .
dinibus & distantiis immensis ; ita ut disenrsui Gmi
le quid accidat ac sensui. Dum enim screna no & c
stellas intueor, ad sensum judico distantiam earum
paucorum esse milliarium ,nee Jov« vel Saturno , ac
ne Luni quidem altiorem . Sed quid multis opus ?
Considera controverlias ortas “ inter Astrono
mos & Philosophos Peripateticos , occasionc no
varum stellarum in Gaffiopea & Sagittario, quas illi
inter fixas reponunt, hi vero infra Lunam depri
munt. Adeo fenfus noster imbecistis est in distin
guendis distantiis magnis a maximis , quanquam ha
illis revera multis chiliadibus sint majorcs. Deni
que ex te quæro , quifqnis es , homo inepte ; anne
comprehendis imaginatione niagnitudinem illam
Universi quam tu posteavastam nimis judicas ? Si
eam comprehendis ; an existimare velles , appre
hensionem tuam extendi ultra potentiam Divinam ?
Audebifne dicerc, te res majores imaginando conci
pere, quam Deusoperari poffit? Sed li non com .
prehendis; qui ergo derebus captum tuum exceden
tibus judicium ferre fuftines ?
SIM P. Isti discurscs optime habet , nee nega
tur , Cœlum magnitudinc lua nostram imaginatio
nem foperarc posse ; atque adeo Deum potuisse
illud millies , quam eft , creare majus : fed con
cedendum nobis non est , rem ullam in vanum esse
creatam , & in Univerfo agere otiosam . Jam cum
videamus egregiuin hunc ordinem planetarum dis
positorum circa terram , in distantiis propor
tionatis , ad producendos in ea suos essectus , be
neficio nostro ; quem in finem interponenda po
stea est inter orbem Saturni fbpremum & fphæram
ftellatam , spatium vastiffimum , sine aliqua stella
super

1
 COSMICVM . $07
uperfluum & vanum ? quo fine ? cujus commodo
Be bono ?
SALV. Nimium arrogarc nobis , Simplici,
videmur, dum solam nostri curam putamus else opus
adæquatum 3 ac terminum , ultra quem Divina sipi
entia & potentia nihil quidquam faciat disponat. do
Scd nolim, nos manum ejus adeo abbreviaremus, Natura
Deus OCCH
sed acquiefceremus in eo , quod sumus certi , De pantur in
um & naturam in gubernationc rerum humana- cura rsrum
rum sic occupari , ut magis applicare fe nobis human*
hand queant, si nullam aliam quam folius humani rum , ac fi
generis curam fusciperent. Id quod mihi vide- nihilpr*
or accommodatillimo nobiliilimoque exemplo de terearent. CMTa '
clarare posse, sumpto ab operatione luminis So
lis , qui dum attrahit vapores illos , aut calefa- Exemplum
cit plantas iftas , attrahit & calefacit eo modo , ac providentiæ
iud habsret quod agerct ; quin in ilia uva, divina erga
imo vcl in solo isto acini grano ad maturitatcm genus hu
perdneendo , totum se sic impandit , ut efficacius fumptum
impendere non postit , si solam illius grani matu- sole.
rationem , omnium suarum astiomim finem sibi ,
propofitum haberet. Jam fi granum illud accipic
a Sole , quicquid accipi potest , nee ipsi quic
quam cxindc decedit , quod Sol eodem temporc
intinitos alios producit effectus; invidiæ feu stulti
tiæ idem accufandum forct , si persoasum habe
ret, aut requireret , a&ionem radiorum Solis in
suum tantummodo commodum debere con
ferri. Certo scio , nihil a Divina Providcntia
omitti earum rerum , quæ requiruntur ad guberna
tionem rerum humanarum : sed tamen non eti
am ali^s in Univerfo res esse posse , dependen
tes abil finita sapientia ejus , per meipsum , quan
tum ratio mihi di & at , adduci non possum ut cre
Ll 2
dam
 MA
508 SISTE
dam. Sin autem res aliter se hatet , nullo modo
detrectabo
limior sidem
e intelli mihiere
gcntiaadjung sugges ts ibus,
ration fucrinfquæ a suba
t. lntere
cam objicitur mihi, vanum & inutile fore ſpatium
immensum , interpositum inter orbes planetarum&
sphæram stcllatam ,privatum stellis & otiosum , fie
uc etiam ſuperflua tanta sit immensitas pro recepta
culo ftellarum fixarum 3 omnem nostram apprehen
onem excedens ; respondeo , temerarium esse , ra
tionem nostram infirmiflimam , operum Divino
norum judicem constituere velle, & id omne vanum
Magn*, te- atque superfluum appellate , quicquid in Univcrso
merit at it non nostris descrvit ulibus.
efl, in Uni SAGR . Quin dicito , & credo re ftius te di >
versoſuo & urum , nefeire nos,quod ista in nostrum usum ul.
perfluum
ce
appellare , danr, Meo quidem iudicio , hæc res , qua
quidquid la alia , magna conjun cta est cum arrogantia stulti
non intelli* tiaque , dicere, cum ego nesciam , quid mihi prosit
limts in Jupiter aut Saturnus , ergo illi superflui , imo ne
vostros
eſſ
ufus qUidem in rerum natura sunt. Cum interim ,homo
e condi.
tuin .
ftujtislimej nc jj quidem sciamu?, quid nobis prosint
arteriæ, cartilagines, lien, aut fel: imo nec vel sci
remus , nos habere fel , lienem aut renes , nisi in
multis cadaveribus disseftis,nobis inonstrata fuissent :
ac tum demum intelligerc po terimus , quid in no
bis operetur lien , fi nobis auferatur. Ut sciam ,
Si Coelum
aliquaftel. quidhocvel illud corpUS cœleste in me operetur
ll frivare- ( quandoquidem tu vis, omnem eorum operationem
tur,tum de- nostrum in vſum dirc&am) oporteret per aliquod
mum in tempus, id corpus removere; & effe& um illum ,quem
cognitionem mihi deesse fentirem ,dependere dicerem ab istaftel
venirem
quid iu,
ea in la . Præterea quis dicere audeat , fpatium illud in
nobis opeo ter Saturnum & slcllas fixas , qnod isti vastum ni.
Tetar . mis & inutile vocant, aliis corporibas mundanis elle
defti
 COSMICVM . 50g
deftitutum ? An forte, quia illa non videmus ? Ergo
quatudr planetæ Medicei, & Saturni ſatellites, tum
demum , nec antè in cælum venerunt , cum videre
còs inciperemus ? Sicionumerabiles aliæ ftellæ Exa
non erant ifthic, priuſquam ab hominibns obſerva- Multe
in Calo
res
rentur ? nebulofe prius tantummodo erant areola poffunt esse,
quædam albicantes : ſed poftea Teleſcopio feci- nobis invia
mus ut evaderent plurium ftellarum locidarum pul- ſibiles.
cherrimarumq; cætus. Vah plenam arrogancia, imò
temeritate, hominum ignorantiam !
SALV . Non eft conſultum , Sagrede , hiſce
fru &tu carertibus cxaggerationibus immorari: pro
ſequamur inftitutum noftrum , quòd co pertinet,
uc examinemus momenta rationum ab utraque Magnum
parte produ&arum , fic ut nihil determinemus, fcd parvum,
judicium ſapientioribus committamus. Reverſus immenſum,
igitur ad naturales & humanos diſcurſus noftros, funt fermi.
ni relativi.
aio, vocabula iſta, magnum ,parvum, imnienfum ,mi
nimum , &c. eſſe terminos non abſolutos, ſed
relativos , lic. uc eadem res diverſis comparata,
jam pollit appellari immenſa , & interdum inſenſie
bilis, ne duin parva. Hoc ftante , quæro ego.Wnit asdiß.
cujus refpe & u ( phæra ftellata Copernici poffit ap- cursus eo"
pellari yafta nimium . Meo judicio , non poteft illa rum ,qui ja
comparari, nec talis dici , nifi in relatione ad cem dicant,
quampiam aliam ejufdem generis. Jam lumia- phøram
mus ejuſdem generis rem minimam : quæ erit orſtell atam
abſurde
bis Lunaris. Quod fi jam orbis ftellacus nimium vaſtam eße
vaftus eſſe pronunciari debet, refpe&u orbis lu• in hypotholz
: naris ; tunc omnisalia magnitudo , quæ fimili aut Coperni
majori proportionealiain ejuſdem generis excedit, cand. ma
valta nimis dicenda erit : eadens quoque ratione
negari debebic , illam in Mundo reperiri.. Hoc
modo nihil impediet , quin Elephanti & Balænæ
Gnt
L1 3
 510 SISTEMA
fint Chimeræ quædam , & poptica phantasmata
Nam & ex genera terrestrium animalium , Elephant!
& inter pisces, Balenæ, de quibus certoconstat quod
sint in rerum natura, tamen illi respectu formi
carum & hæ respe & a fpillancolarum [ minuti
pisciculi genus est apud Italos] vastam nimis im
mensamque magnitudinem obtinent : siquidem
Elcphas formicam & Balæna spillancolam absolute
multo majori proportione superant, qnam sphæra
ftellatata sphtram lunarem , si dictæ sphæræ tan
Spatium tam magnitudinem attribuamus , quanta fufficit , ut
aſſignatum
uni Stella
accommodari Systemati Copcrnicano poſflk. Quan
fixe,multo tam præterca magnitudinem obtinet sphæra Jovis,
minusieft quantam Saturni; quarum tamen unaquæq; recepta
fpatioplan culum est unius tantum stel!æ ,& quidem satis exiguæ,
net & si comparctur cum fixarum aliqua? Profe& o si uni
cuique fixæ pro receptaculo tanta spatii munda
Stella vos
ni pars aflignanda foret, necesse esset', orbem il
catur parva
lum , in quo innumerabilis flellarum multitudo
reſpectu hotpitatur , multis myriadibus majorem facere
magnitudie co orbe, qui Copcrnici necesfitatibus sitisfacit.
mis ſpatii Insuper nonne appellas tu ftellam fixam minimam ;
eam ciro loquor etiam de magis conspicuis, nedum de illis,
cumdantis.
quæ visum nostrum fugiunt , easque vocamus ita
2-oWyp^r(, respe& u spatii circumfusi? Jamsitota fphæra stel
Aellata per Iata unicum rcsplcndens corpus esset'; quis eft qui
maximam non intelligat ,in infinito fpatio affignari posse di
remota die ftantiam tantam , nt ex ea , lucida ilia sphæra tam
ftantiam ; parva appareat , atque etiam minor , quam è ter
apparere
poffet tam ra nunc nobis apparet ftelia fixa ? If hinc ergo
exigua , parvam tune censeremuseandem il!am rem , quam
quam eſt nunc ex hoc loco judicamus omnem magnitudi
unica ftella. nem excedcre .
SAGR.PIurimum ineptire mihi videntur illi qui
vellent,
 COSMICVM . 511
vellcnr, ut Dcus Univcrsum magis proportionatum
condidisset , pro exiguo rationis eorum captu po
tius, quam pro immensa, imo infinita sua potentia.
SIMP. Qurcunq; dixifti,bcne habcnt: fed adver
fæ partisinstantia hanc vim habet.concedendum effe,
quod llellam fixain oporteai else non quidem æqaa- Inftant ia
autoris li .
lem , fed tanto majorem Sole , quæ utique am. belli per
bo sunt corpora partieularia, intra ftellatum orbem j„terrotai
sita. Nee ab re interrogare videtur autor ille hunc tiones .
in modum : quem in finem , & cui bono machi
66
næ adeo vastæ conditæ sunt ? anne forsan in u
“ sum terræ , hoc est , pro minutissimo pun&o ?
GC
.cur verb tanto intcrvallo remora ut appareant
« tantulæ , & absolute nihil operari poslint in ter
“ ra ? quo proposito inutilis ilia voraginis immensi
CC
tas inter ipsas & Saturnum interje& a 1 Frustrato
"riæ suntillæ res omnes quæ probabili ratione non
Custentantur
" .
SALV . Ex interrogationibus , quos homoiste Reſponſum
instituit, videtur mihi colligi posse , quod dum- ad interro:
modo Calo , stellis & diftantiis quantitatem & in het autori.
magnitudinem , quam Ipfe ha& enuscredidit , reiin
quamus ( quanquam nullam eomprebehsibilem mag
nitudinem ullua unquam ha &renus pro certa finxe
rit j ipsc optime penetret & capiat' beneficia , quæ
inde proficiscantur in terram : quæ terra non am
plius sit recula aliqua minima, nee illæ amplios adeo Autor t-u
remotæ,ut tanquam res minutulæ appareant,ſed tam belli fe
magnæ ,quantum softicit , ut in terram operari que confundit,
ant : & quod distantia inter ipsas ac Saturnum opti- & in ſuis
me sit proportionata, ipseque de omnibus illis rebus interroga
tionibus fibi
valde probabiles rationcs habeat; quarum aliquam ipft contra
perlubenter audivissem : fed cum videam , quod dicit.
is in paucis illis verbis fe confundat, sibique contra
LIA dicat,
 512 SISTEMA
Interroga dicat, fidemfacit mihi , se probabilium illarum ratia
ti ones au onun« magna pcnuria laborare, & rationes , quas ip
tori libelli ſe fic vocat, follacias potius , imb vanarum imagi
froposit£, nationum umbras eflc. Quapropter ex ipso jam
intertogf - quæro , an ilia corpora cælestia rcvera operentur
fionum ipo ln tcrram , & an shujus effe& ûs gratia produ cta fu
fius ineffi. erint &tali magnitudine,& difpofitain tali & tali
oflendentes. distantiai an vero nihil illis negotii cam rebus ter
renis intercedat. Si nihil iplis cum terra negotii
est , insignis est stultitia , si terricolæ nos, arbitros
nos constituerc velimus magnitudinum , ac meta
totes localium dispositionum eorum ; cum tamen
omnium , qnæ ad ipsa spe & ant , simus ignorantis
fimi. Sin autem dicat , quod iila operentur , &
ad hunc finem dire cta fint , tune affirmat id , quod
alio loco negat ipsemet, & laudat, quod modb dam
naverat, cum diceret , quod corpora cœlestia adco
remota, ut ex terra , tantilla apparcant, non possint in
ea quidquam operari. Sed 6 mi homo , in ilia ipsa
sphæra stellata , cujus distantiam jam stabilisti , &
quam ad influxus in res hasce terrenas satis propor
tionatam judicasti, plurimæ stellæ apparent minutis
stmæ , ac centaplo plures ibidem sunt prorsus a no
bis invisibilcs ( quod aliquanto minus est, quam tan
tillum apparcre ) necesle igitur est , ut tibt iptt con
tradicendo negesjani earum operationem in terram :
vcl certè at tibi ipii rurfum contradicendo admittas,
quod, si tantilla apparent, hoe nihil detrahat de ope
ratione ipforum : vel certe ( quæ sincerior modesti
orque concefsio fuerit ) admittas3 & libere confitearis,
quod judicium nostrum de magnitudinibus eorum
Pand

atque diflantiis , vanitati , ne dicam superbiæ atque

temeritati lit adseribendum ,

SIMP.
 COSMICUM . 513
SIM P. Profe & o ipsc quoque statim , dum lego
cum ilium , obfervavimanifestam contradi& ioncm ,
im affirmat, flcllas (ut ita dicam ) Copernici ,
uia tantillæ apparent , non posse in terra ope
ari : nee recordaturinterim , fe Ptolemaicis illis ac
iis conccllisse a ctionem super terram , quæ tamen
nc tantillæ quidem apparent, fed majori ex parte
onspe & um omnino fugiunt.
SALV. Sed ad aliud caput venio. Qui fit, in- Quod obje:
juit ille, quod stellæ adco parvæ apparent ? num ideo #airemota,
forte quod nos eas tales videamus ? Et nescitillea in apparent
causa esse instrumentum , quo in flcllis observan - ezigua, de
fetivos ocu
dis uti solemus, hoc est, oculum nostrum ? Quod li eft ,uti
verum esse patet ex eo , quia mutato inttrumento, iemonstra
ftellas magis magisque , quantum ejus placet, t«r.
grandeſcere videmus : & quis ſcit, annon ipsi cerra ,
absque ocuiis eas intuenti , maximas, & quales res
vera sunt, sese ostendant ? Sed tempus est, ut re
li e fs hisce nugis, ad res majores momenti venia
mus. Cum igitur hæc duo jam demonstraverim ,
primo, quanto intervallo Firmamentum a terra re
movere sufficiat, ut in eo diameter orbi; magni
non faciat majorem diveriitatemea, quam sacit orbis
terrestris in elongationc Solis : deinde cum demon
ftratum quoque sit , ad præftandum , ut stella
Firmamenti nobis appareat ea magnitudine, ut ip
sim videamus, non eflenecetTarium j ut ea Sole ma.
jor constitoatur ; scire veljm , an Tycho, vel sem
& atorum ejus aliquis, unquamconatus fucrit aliqua
ratione invesligare, num in spæra stellatajphænome
non animadvertatur aIiquod,quo nixi,certiusaut ne
gire aat admittere motum annuum terræ poflimus.
SAGR. Refponderim ipforum loco , non fe- Tycho, vel
cisse, ac nc quidem ut id faccrent, opus suistc; quan- se &tatorese*
doquidem
 514 SISTEMA
jus, n*n tin doquidem ipse Copernicus affirmat, hanc diversita
tarunt et' tem ibi non inveniri : ac ipsi argumentando ad
plorare, hominem , id ei conccdunt , & hac afiumpta hypothe
num infir .
mamento fi ostcndunt absurditatcm indc scquentem , scilicet
aliqua fit ita neceflarium tore9tam immeniam taceresphæram ,
apparentia, ut stellam fixam , quo tanta nobis appareat, quan
motnm an - tam videmus conveniat reipsa molem esse tam im
nuum affe.mcn{am ut totius Orbis: magni vaftitatem excedat :
rens velde .
Struens. quæ res ut ipfi quidsm dtcant, prorsus est incredi
bilis.
SALV. Eadem est & mea scnteiwia, planeque
persuasum habeo, quod illi argumententur contra
hominem alium potius hominem defendendi ftu
Astronomi dio , quam capiditate cognitionem veritatis as
forte non sequendi. Nec tantum non credo, ipsorum ullum
attende- unquam ad hanc observationem instituendam ani
runt,quales mam applicoifle ; verum etiam dubito ,num corum
apparenti & quiſqUam
Jequantur (ciat , cujuſmodi diversitatem in fixis
ex аппко pI0tju&urus sit moti's annuus terræ , si sphæra
terr & motk. ſtellata non csiet in tanta diftantia , ut in ipsa hæc
diversitas propter parvitatem suam evanesceret.
Aliqua non Nam fi quis hancinquisitionem omittat, ac nudam
animadver- Copernici assertionern alleges, id quidem ad con
tit Coperni- vincendum hominem sufficere potest ; fed non suffi
cus, inſtru
mentorum cit ad rem lP^am dilucidandam : cum fieri queat, ut
inopia. diversitas hie aliqua sit, verum non investigata :
five propter parvitatem suam vel ob instrušiento
rum exa &torum inopiam a Copernico non animad
versa. Neque vero res hæc prima foret quam ipse
propter defe ftum instrumentorum aut aliarum
rcrum ignoraverit : & t3men innixus aliis solidiſfi
mis conje & uris adtirmavit id, quod a rebus fibi non
intellectis oppugnari cernebat. Etenim , ut jam
di & um est; absque Telescopic , & Martem sexa
gecuplo,
 COSMICUM . 515
ecuplo j & Vcncrcm quadragccupfo majorem eile
hoc quam in illo pofitu , dicere non poterat :
20 differentia eorum vero multo minores appa
:nt: & tamen poftea certitudinem affècuti fumus,
las mutationes exa&etalcs ibi fieri quales Coper
enum Syflema requirebat,
Porro confultum effet, ut quanta maxima fieri
¡teil accurationc inveftigaretur , an talis mutatio
Jæ pofito annuo terra motu in ftellis fixis animad.
erti deberet, reipfa ifthic deprahendatur. Quod
.gotium abfölute credo à hemine hue ufque ſue
:cptum ; ac non modo fufeeptum , fed forte (ficuti
ixi)à multis nec intelle& um , quid quarere debne Tycho do A.
int. Ñeque vero temeré cafuve dico qux dico. Vidi lii argu
nim jam qoiddam feriptum manu cujufdam ex mentantur
Inticopernicanorum numero ,qui, fi hæc opinio ve - c°ntra wo
a elet,neceffario fcqui affirmabat, ut Polosè fenis tum annu
um ?й .**•
lenfibus in fenos altos clevetur deprimaturque variabil i eo
Continue, prout terra in hoc tempore, per tantum levatione
parii quanta eft diameter orbis magni recedit jam poli.
verfus îèptentrionem , mox Meridiem : & tamen ei
probabile videbatur imo neceffarium , ut nos
ona cum terra circumlati, quando verius Septen
trionem eflemus, Polum haberemus elevatiorem ,
quam cum verfus Meridiem . In quem eundem erro
rem ineurrit ctiam alius aliquis (ätis feien's re
rum mathematicarum , & ipfe fe &tator Copernicî,
proutrefertTycho Progymnaſmat. pag. 684. qti
ueebat obfervaffe iè, mutari Polarem attitudinem ,
cITeque diverfam in æftate ас veré. Et quia Ty
cho negat meritum cauíV, fed non damnâtmetho
dum hoc eft, negat videre ſe imntationern in altitu
dine Polari fed non rejicit illam inqnirendi ratio
nal ut ineptam ad conſequendum in quod quari
tur ;
516 SISTEMA
tur'; co ipso profitetur, se ctiam existimare ,Polarem
altitudinem de semestri in semcstrc variatam aut ncc
variatam ,esse bonum argumentum cxcludcndi vel in
troducendi motum annnum terræ.
SIMP. Certe, Salviate, mihi quoquc videtur,
idipsum hoc argumento sequi debere. Nee c
nim te mihi negaturum epinor , si tantummodo
6o> milliaribus progrediamur Septentrionem versus,
Polum uno gradu altiorem futurum ^ pariterque
f aliis 60, miliaribus accedamus ad Septentrionem ,
Polus nobis alio gradu insuper exaltabitur , &c.
Jam si solummodo 60. milliarium acceflio reces
iiove notabilcm adeo mutationem in altitudinibus
Polaribus efficit; quid Set, si nos una cum ipsa
terra non dicam per60. milliaria, fed per 60. chilia
des milliarium alio transferamur ?
SALV. Sequeretur ( dummodo procedit
ilia proportio n ut nobis Polus millc gradibus c
levetur . Vide, simplici, quantam impressio invete.
rata vim habeat. Cum tot per annos insitum pe
nitus infixnmque phantasiæ tuæ steterit , Cælum,
non autem terram , 24. horis revolvi , 8 per con'
sequens, revolutionis hujus Polos esle in Cœlo &
non in globo terrestri ^ hunc habitum ne nunc
quidem vel ad unam horam exuere potes, & con
trarium induere,ut terram mobilcm tantisper sal
tem tibi fingas quousque postis animo concipere,
quid fecuturum sit , sihoc figmentam veruni effet.
Si terra, Simplici ca est, quæ 24. horis in seipsam
convolvitur ,tunc in ipsa sunt Poli in ipsa Axis in ipsa
Æquino & ialis, hoc est, circulusmaximus descriptus
a pun & o æqualiter diitantc a Polts in ipsa sunt
infiniii parallel! majores & minores , descripti a
pun stis superficiei cjus magis minusquedistantibus à
Polis,
 COSMICV M. 517
Polis , in ipſa inquam , omnia ifta funt, & non in
: fphæra ftellata, quæ cum fit immobilis , his rebus
omnibus caret,eaque non niſi per imaginationem
ibi concipi poſſunt, prolongato ſcilicet Axe terræ
eoufque donec duo pun & a noftris Polis imminentia
Elignet, & plano Æquino & ialis extenſo, utin Cælo
reſpondentemfibi circulum deſcribac. Jam li verus
Axis, veri Poli, verus Æquino& ialis terreſtris non
mucantur in terra dummodo ipfemet quoque in
eodem terræ loco maneas , transferto terram quo
cunque libeat nunquam tamen mutabis habitudinem
neq ; ad Polos, neq; ad circulos, nec ad aliam ullam
rem terrenam ; idque propterea ; quia hæc trans Motus ubi
lalio & tibi & rebus terreftribus omnibus eft com- communis
munis : motus autem , quando communis eft, ejt,babet
perinde eft , ac fi nullus effet ; & quemadmodum ſe,tanquam
tu non mutares habitudinem ad Polos terrenos ſi ibinullus
(habitudinenı dico , fic ut Polieleventur deprimanaeger.
curve) ita pariter non mutares illam ad Polos figu
ratos in Calo, dummodo per Polos cæleftes intelli
gamus ( prout jam definitum cft) ilta duo pun&a ;
quæ ex Axi terreftri iſtuc ufque produ&o , ibidem
fignantur. Veruin quidem eft , illa pun & a mutari
in Calo , fi tranſlatio terra fir co modo,ut ejus Axis
alia aliaque puneta ſphxrx caleftis immobilis feriat ;
ſed interim non mutatur habitudo nofira ad ip
la , lic ut nobis ſecundum elevetur plus prino.
& Si quis velit, ut punetorum Firpiamenti , Polis
terræ reſpondentiam unum exaltetur,& alternin de
primatur ; neceffe eft, ur in terra ita procedat vers
ſus unum , ut ab altero recedat: fiquidem tranflı.
cio :terræ & una terricolaruin, ( utjam dixi) nihil
operatur.
E cla
SAGR. Permitte mihi, quæfo, ſalviate,ut rius
 518 SISTEMA
Exemplum r\as hoc negotium explanem , exempIo cralfiore qui
accomo/f - det sed æquc tamen accomodato ad rem præscn
clarandum , t:m FmSc> ' Simplici navigantem te , è puppi
altitudinem direxissc quadrantem , aut aliud instrumentum A.
Poli non ſtronomicum , ad summitatem mali, tanquam ejus
variari me. elevationem scrutari velles, quæ fic v.gr. 40. gra
diante an .duum . Dobium non eft, si per soros versus malum
nuo terra

1
motu. progrediare 25. vel 30. paffibus, & denuo dirigas
idem instrumentum in eandem mali altitudinem , re
perturum tc elevationem ejus majorem , & v. g . 10 .
gradibus auctiotem :fed si loco progreflionis di&o
rum 1%. aut 30.pa(Tuum versus malum , in puppi
quieseeres totamque navim versus partem illani mo
veri faceres ; anne credis, anod mediante illo pro
gressu navis per 25. aut 30. passus, elevatio mali
decem gradibus au&ior tibi sit apparitura.
SIM?. Credo & intelligo , altitudinem nee vel
pilo majorem fa & um iri progressu mille, imo centies
millc milliarium , nedum triginta pasiuum . Id qui
dem credo, si reCpiciendomaii summitatem , occur
riffet stella fixa in eadem directione, credo, inquam
fi quadrantis eodem retento finu , per 60. milliaria
versus stellam navigaremus, radium per pinnacidia
transmissum , æque ut antea collineaturum ad mali
summitatem , non tamen ad stellam , quæ uno gradu
mihi fa cta esset altior.
SAGR . Sed nonne credis collineationem illam
aberraturam ab isto punsto sphæræ ftellatæ , quod
direftioni ad mali summitatem fa ftæ respon
det ?
SIMP. Non : sed pun&um variarctur, & ftellx
prius observatæ sub/e tum manerct.
SAGR . Rcctedicis, Sed quemadmodum id,
qood in hoc exeniplo respondet elevationi sum
mitatis
 COSMICVM . 519
mitatis mali, non est stella, fed Firmament! pun&um,
quod accurrit in dire ctione oculi ad mali summits
tem ita etiam in casu exempli causa proposito, id,
3 quod in Firmamenro respondet Polo terne, non est
aliqua stella aut Firinament! fixa res alia, fed est illud
pun ctum , in quo terminatur Axis terrestris , directe
illuc usque prolongatus : quod pun&um non est Ad motum
fixum fed obsequitur mutationibus a Polo terreno annua ter
profe& is. Et proinde Tychoni , velaliis, qui illam & ,mutatio
instantiam attulerunt dicenduni fuerar, ex hoc mo- yk//j !y!L
tu terræ , si verus is esiet , cognitum & obser- fed non in
ma vatum iri diverftatem aliquam in elevatiore & dc- Polo ſcqui
15 preflione, non Poli scd alicujus stellæ fixæ versus potefl,
partem Polo nostro respondentem .
SIMP. Jam optime intelligo falaciam ab illis
commissam : fed non interim enervatur vis , quæ
maximız videtor argumenti in contrarium allati,
i referatur ad mutationem stells & non am
plius Poli, Nam si progreſus navigii per 60. mil,
liaria solummodo, fixarum stellarum aliquam uno
gradu sacit altiorem ; quidni potius aliqua similis,
3 atque etiam multo major mutatio mihi posset
oecurrere progresso navigio versus eandem flellam
pzr cantumſpatium , quanta est diamiter orbis ma
gni, quam tu dicis esse duplam intercapedinis inter Discutitur
terram ac Solem ? sallad a
credentiun
S AGK . Hoc loco, Simplici, committitur alia ex
* annuo
fallacia, quam eisiprobe tibiintelle& am , non anim- motum'
advertis taraen : faxo igitur, at intellectus ipse tui nam mu
recorderis. Proinde responde mihi : si quando, tatianem
directo quadrante in flellam rlxam , inventaque e)us eventuram
elevatione 4o.graduum ,immotus ipſe,latus quadran intioneelevati
fixe
.

1 is inclinasses fic ut stella ad illam directionem eleva alicujus

ta maneret anne diccres, ideo stella acquiiisse majo- ſtelle.
rem elevationem : SIMP .
 MA
520 SISTE
SIM P. Certe non : quia mutatio instrumento
fa sta est, non auteni in observatore, quasi is locum
mutaverit, versos illam ſeſe movendo.
SAGR. Sed (i navigat, autin superficic terra
progrederis, anne diceres, in codem quadrante non
fieri mutationem ullam, fed eandem semper eleva.
(
tionem conservari respe & u Cæli, sic tamen ut ilium
non inclinarcs ipsc, fed Ipriore situ constitutnm re
linqueres ?
SIM P. Permitte, ut hac dere deliberem ali.
quantulum. Absque hæsitatione dixerim , non con
servari, eo quod iter a mefa & um non incedat per
planum , fed per circumferentiam globi terrchris,
quæ de paflu in passummutat inclinationem respe
& u Gæli, & per consequens eflicit, ut mutetur
eadem in instrumento , quod cani super ipsam con*
scrvat.
SAGR . Re& ilfime dicis ; atque etiam intelli
gis, quanto magis increscit illiuscirculi, super quem
incedis,magnitudo,tanto plura milliaria consicienda
csse fa & uro ,utstella ista graduillo reddatur altior;
actandem, iimotus versus stellam fieret per lineam
rcetam , necefle futurum , ut adhuc magis moveatur,
quam per circumferentiam cujuseunque maximi
circuli
Linea recta SALV. Sic est. Nam denique circumserentia
do circum - circuli infiniti, & linea rct a, res eadem sont.
ferentia SAGR. Ego vero hocnequeintel!igo,nectiam
circuli infi- Simplicium incelligere credo :ac necefle est, aliquid
niti, resea- hie misterii latitare absconditum , cum sciamus,Sal
dem sunt. viatum nil temere pronunciare , nec in medium pro
ducere paradoxon, quod in cooceptum aliquem mi
nime trivialem non exeat. Proptcrea suo loco &
tempore in memoriam tibi l'evocabo declarationem
hujus
 COSMICVM . 521
ajus rei , scilicet lineam rectam eandem esse cum
rcumfercntia cirruli infiniti. Nam mine quidem
olim abrumpere nos di(cursum ,quem præ manibus
abemus . Et ut ad casum propofjum reyertar .
implicium considerare /obeo, acceſfionem & recef
onem , quam terra sacit ad illam stellam fixam Po
) vicinain, fieri tanquam per lineam rectam , quæ
t diameter Orbis magni : ita uc elevationem &
epreſlionem stellæ Polaris dedacere veils ex motu
er illam diametrum , tanquam metu super circu
) terræ minimo; rei parum intelle cts magnum sit
gnum.
SIMP. Sed in iisdem nihilominus difficultati
os hærcmus,quamvis nee exigua ilia diverfitaS, quæ
si cffe debrbat, ibidem else deprehendatur : quæ
nulla est ; nullum ctiam esse motum annuum per
Orbem magnum terræ artributu fateamur oportet.
SACK. Jam hic pergere sino Salviatum, qui
mihi videtur non tanquam pro nullo relicturus
levationem depressionemque stelte Polaris , aut
Iterius alicujus fixæ , quamvis a nemine compre
hensam , & a Cqpernico ipso non dfcam pro nulla,
ed pro inobservabili habitam , proptet parvitatcın
uan .
SALV . Jam supra dixi , non credere me, inqHjr;tur,
quenquam obfervare conatum, an diveriis anni que muta
temporibus aliqua mutatio in fixis animadvcrtatur, tiones,& in
qu« ab annuo cerræ motu dcpendsre queat : addi-qutbus ftel
fi præterea , dubitare me , num quifpiam re c t in '"4 '?^" t
cllexerit , qualesnam sint mutationes , & in qui- antmedie
bus stellis apparerc debeaot. Itaquc benc ficcrimus,ante annuo
si caput hoc diligentcr examinemus. Quod in gc- terræ motu .
nere rantummodo feriptum inveni , non dmitten
dum else terræ motum annuum in Orbe msgno ,
M m CUM

.
 522 SISTEMA
cum verifimilc non sit, per ilium, non vidcri appa
rentem aliquam mutationem in stellis fixis , nee de.
inde tamen audivi indicari, quæ nam in specie appa
parentes illæ mutationes , & quibus in stellis , esse
fiwi A- debcant; ea res non absque ratione facit ut exifti.
Stronomi mem » illoSJ qui generico pronunciato huic innitun
Speciatim
non expref- tur' non tatellcxisse, ac forte nee utintelligerent la
serunt,qu* borassc , quomodo sit cum istis mutationibus com
mutationes paratum,
debere.necquales
Qiod utillæitalint, quas, inquiunt
judicem illud me appare
movet,
! ab annut re
terof csfT Gumſciam, quod,fimotas annuus à Copern!co terra
proficiſci tributus fieridebetſeptibilis in sphtra ftellata, tunc
poffint; id
argumento non respe& u omnium pariter stcllarum apparens
est, quad mutatio fieri debcat , fed hæc apparentia in a!i.
ipfirem non quibus fiat major, in aliisminor,in aliis adhuc mi
fatis intel
lexerint. nor' den,1ue ,n aliis absolute nulla, quantumvis ma
ximus ponatur hujus motus annui circulus. Mu
Mutationes tationes postea , quæ cssent apparituræ , duorum
flellarum ſint generum : unum est,quod ipsæ stellæ mutarent
fixarum in apparentem magnitudinem . & alterum, quod va
aJ'fttblu r mrent altitudinem in Meridiano : unde postea fe
debenteffe quitur '"tmutentur ortus earum ,occasus,& di
aliis mino- stantiæ a vertice, &c.
ret, in aliis SAGK . Videtur offerrimihi vinculum quod
denique dam, compluribus nodis in ſemetipsos complicatis,
nulla. nexufque celantibus adstri&um , quod utrnam ex
pBcare ac solvcre in mea potestate ellet. Nam ut
Salviato confitear infirmitatem meam , etsi rem fa
pius aggreflus, nunquam tamen invenirc potui, un»
de in ista vinculorum serie nexus inciperec, quove
fe condertt. £st mihi fermo non tam de iis, quæ ad
ftellas fixas attinent, quam de alio quodam horri
-bili negotio, cujus me admonuisti, inje& a mentione
altitudinum iftarum Meridianarum latitudjnum or
tivarum,
 COSMICVM . 523
Tarum , & distantiarum a vertice & c. H*c verd
ficultas ex his, quæ Darrabo , mihi nascitur. Co
rnicus ponic sphæram stellatam immobilcm , & maxima
Difficultas
lcm in cjus centro pariter immobilcm. Necef contra Co
rium igitur eft, uc omnis mutatio, quæ in Sole aut pernicum ,
llis fixis accidere nobis apparet , ipsius terræ sit, ex eo quod
ho est nostra. Atqui Sol exaltatur & deprimiturapparet in
nostro Meridiano per arcum maximum quasi 47. Aellis fixis
aduum , & fubinde pcr majores adhuc arcus va
ut latitudines suas ortivas & occiduas in Horizon
bus obliquis. Jam quomodo terra potest incli
ri aut elevari tam notabiliter ad Solem 5 haud
iaquam vero , vel adeo parum ad stellas fixas,
res quasi sit imperceptibilis ? Hie est nodus ills,
ihi quideminexplicabilis, quem tu si solveris, mihi
ter Alexander eris.
SÁLV . Difficultares hæ dignæ sunt ingenio
igredi, ac talc dubium est , ut vel Copernicus ipse
efperaiit ita fe declarare posse , ut intelle & u fa
le redderetur,id quod apparet partim ex eo,quod
ſemet obscuritatem ejus confitetur : partim quod
is hunc laborem suscepit , duobus diversis modis
lod explicandi. Fatcor autem ingenue, mihi non
tclle & am explicationem ejus, donee alio diverſo
dhibito modo, piano satis atque claro, rem intelli
ibilem , non tamen absque longa & operosa mentis
pplicationc reddidi,
SIMP . Ariftoteles eandem difficultatem & ipArgumen
: vidit, eaque suit ufus ad redarguendos quosdam rum Ariflo
ntiquos , qui volebant , terram esie planctarum telia contra
num: contra quos argumentatur , G hoc ita esset veteres,tere
necefle fore, ut ipsa instar aliorum planetarum , mo- tis plane
rfm annu s e
as uno plures haberet ; undc sequerctur ista varia merantes ,
io in ortibus & occasibus stellarum fixarum ,pariter
Min 2 quc
 524 SYSTEMA
que in altrtudinibus Meridianis. Cumque diffi
cultatem prop oſuerit , nee solverit; necesse est , il
lam folutu si nen impoflibilem , certe difficilem
cfle.
SALV. Qurantò nodus hie inexplicabilior,
quantoque sortins est adstri & us, tanto pulchrior
ejus erit admirabiliorquc solutio : quam tamen in
hunc tibi diem non promito , & inducias ad ſe
quentem usq; peto. Hoc vero tempore considera
bimus & declirabimus illas mutationes & diversi
tares, qaæ ratione motus animi in stellis fixis adverti
debebant, ut modb dixeramus In harum explica
tione propon;nda veniunt altqna capita præparato .
toria ad solutionem maxime difficultatis perii
* nentia. Ut ergo repetamus duos motus terræ re
Mottu an- tributos (dico duos : nam tertius revera motus
MW fa &tus
à centro non eft, ut fuo Ioco dcclarabo ) hoc est, annuum &
ttrra sub diurnūjannuus quidem intelligendus est fieri a centro
Eclipica : terræ in circumserentia orbis magni, hoc est, circuli
is motus maximi descripti in plano Eclipticæ fixæ & immu
diurnut fa- tahilis:diurnus vero fit a globo terræ in feipsum circa
& usà terra
circa pro proPr,um centrum , & proprium Axem , non ere
frium (en. &um , scd inclinatum ad planum Eclipticæ , cum
trkm. inclinatior; graduum 23. & dimidii circiter : quæ
inclinatio servatur per integrum annum : & quod
Axis terr a fummè notandum est, semper eandem Cceli narten
ipsi paralle-refpicis; ea ratione, ut Axis motus diurni perpe
lins manet, tuo maneat parallelus fibij ita ut,fiimaginemur hunc
& descri. Axem prolongatum usque ad stellas fixa*, interea
bit superfi- dum centrumtcrr« per annum totam Eclipticam
ciem cylinc perambulat, iile ipse Axis describat superficiem Cy.
inclinat am lindri obliqui,cujus una .basis est di& us ille circu
dricam
ad orbem lus anruus, & altera,similis ciri ulus imaginatione de
17.aznum t seriptus ab tjus extremitate five pole: , inter ftelias
fixas.
 COSMICUM . 525
xas. Etest Cylinder hie obliqnus ad planum Eclip - Orbis terrx
2 secundum inclinationem Axis, qui euni de- nunquam
ribit, quam inclinationem essediximus graduum inc]inatur,
3. cum dimidio : quæ cum perpetuo maneat ca- iabilem ſe
m (nisi quod in multis annorum millibus mini- senate
am aliquam mutationem patitur, quæ in prisentt
gotio nullius est momenti ) facie, ut globes terre- Sttlle fixe
is magis unquam nee inclinetur , nee sublevetur, pofita in
Ecliptica
i conservetur immutabilis. Unde hoc sequitur, fiunquam
jod,quantum pennines ad mutationes , quæ a solo elevaentur
de
,
otu annuo dcpepdsntes, in tixis observandæ sunt, neque a
em eventurum sitcuicunque pun fto supersiciei ter- prtmuntur
næ , quod ipsi etiam centro tcrr> , ideoque in tum
ProPtann
ermou
eſentibu9 expiicationibus adhibebimus centrum um terte :
rindeut quodcunque superficiei pun & um . Et ad propius
ciliorem negotii totius inteliectuin describemus fir tamen ad
Tras lineares : ac initio fignemus in piano Ecliptics moventHr
rculum A.N B.O. & intelligamus,pun & a A. B. esse &ekne
xtrema versus Septentrionem & Meridiem , hoc est, &antur'
rlncipium Cancel & Capricorni ; & diametrum
; B. prolongemus indefinite per D- & C. verſus
hæram stcllatam . Nunc initig, dfcq , quod nul
i stellarum fixarum in Ecliptica positarum , ob
uamcunqne mutationem a terra fa &tam p?r ft>
um planum Ecliptic* , unqnam sit variatura ele?
ationem , sed semper apparitura in eadem super
icie, nisi quod terra vel ei appropinquabit, vel ab
adem recedet tanto spatio , quanta est diameter
orbis magni 9 id quod ad sensum in bacfigura con
picitur. Sive enim terra sit in pun & o A. five
it ii B. semper stella C. videtur per candem line
am A. B. C. nisi quod distantia B. C. fa & a eft :
minor quam C. A. tota diametro B. A.
Quam plurimum ergo
M
, quod in stclla C, 8c
m 3 quacun
 SISIEM A
526

E.
1

A B D
N

quacunq; alit Eclipticâ occupante obfervari queat,

ett au& a veldiminuta appareps magnitudo, propter
appropinquationem aut elongationem ipfius terræ.
SÅG'R Şubfifte nonnihil in mei gratiam ,nam
neſcio quis fcrupulus mihi moleftus eft ille nimirum . 1
Quod ftella C.videatur per eandem lineam A. B.C.
tam cum terra eft in A. quàm fieftin B. id optimè
Inftantia intelligo : inſuper illud etiam capio,idemfore de om
contra mo- nibus pun &tis lineæ A.B.dummodo terra ex A. in B.
tum anni. per ipfam lineam tranfcat : cum autem tranſeat, ut
um terræ, fupponitur perarcum A.N.B. manifeftum eft , cum
que fumi. illa fuerit in puncto N.aut quocunque alio,exceptis
zurà
fi Mellis duobusillisA.B ,quod nonampliusper lineam A.B.
xi; in
Ecliptica fed per alias aliaſq; qvidenda fit præbitura Itaq; Glub
conftitatis, diverſis lineis conſpici, mutatione apparentéefficit,
oportebit
 COSMICVM . 527
oportebit ut aliqua hic diverſitas animadvertatur.
Quin hoc amplius dico, pro libertate philosophies,
qua Philosophis amicis invicem uti permissum est,
videri mihi te tibi ipsi contrarium , jam modo ne
gare id, quod tamen hodie mirantibus nobis decla
raveras esle rem verislimam ac magnam : loquoe
dc co,quod accidit in planeiis, ac in specie in tribus
fuperioribus,quicuni continue versentur in Eclip
tica, aut ei lint vicinissimi,non modo jam propin .
quos fe nobis, jam remotiſſimos exhibent: verum
etiam in suis motibus regularibus tam irregulariter
seſc gerunt, ut nonnunquam fint immobiles , alio
tempore multis gradibus repedantes exhibeant sc
se : quarum rerum causa non nisi ex annuo terræ
motu peti queat ;
SALV . Etsi plurimis documentis exploratam
habeo Sagredi sigacitatem : hoc tamen insuper
experimento cognoseerc libuit amplius , quid ab
ejus ingenio , in usus meos mihi promittere poffim .
Qnod (i meæ propositiones , ipsius judieii forna
culim ac mallcum lustinere poternnt , boni com
matis cas effe, & Lapidi Lydio cuicunque satissactu
ras non ambigo. Fateor itaque , me data opera
dissimulassc obje & ionem illam } non tamen animo
deciptendi tui,aut falfuni quidtibi persuadendi , ut
accidere potuisset , G infantia a me di(fimulata, &
abs te præter.issa , reipsa talis extitisset , qualis in,
speciem videbatur , nimirnm valida , & conclu
1 dendi vi prædita. Atqui ilia talis non est , & jam
dubito , numqbid 3mei tentandi causa fingas , tibi
nullitatem ejus exploratam haud efle. Verum ego
hac in parte te versutior , ex ore tuo quasi per vim
elicere conabor id , quod nos artificiose celare vole
bas. Proinde mihi dicito, qoid id est rei, unde cog
M 4 noſcis
 528 SISTEMA
noscts stationem & retrogradationem planetarum
ab annuo motu profe& am , & quod istantus sit, ut
aliquod saltem vestigium similis effe & üs in ftellis
ecliptics debear animadverti.
SAGR. Interrogatio tua duorum capitum est ,
ad quæ respondendum habeo r prius pertinetad ac
cufationcm , quod me simulationis arguis ': alterum
1
est de eo , quid poffit apparcre in ftellis, & c. Quod
ad primum , pace tun dixero, verum non esse quod
simulaverim , quasi non intelligam illius instantix
nuliitatem , quam mihi perspe & ifllmam essc,dubi
tare noli .
SALV. Sed non jam ego capio ,qui fieri pos
sit; ut non simulate dixeris, te fallaciam illam non in
teiligere , quam nunc tamen optime tibi intelle ctanı
posteris.
S AGR . Hæc ipfa conseflio , de intelle cta mihi
fallacia , fidcm tibi faciet , nihil me simulasse, cum
cam a me non intelligi dicerem . Nam (i volutssem
aut vcllem fimulare , quis impedirc me potuiffet,
quin in eadem fimulatione persisterem , &fallaciam
intelligere m: ncgarem ? Aio itaque , tum quidem
cam me non intellexisse ; fed in prxscns eandem .
benecapere beneficio tuo, qui mihi intelle&um ex
citasti , primo citra hæfitationem affirmando , il
lam non esse nullam : deinde, quod quasi e longin ,
Statio, di- quo & ex altointerrogare me ccepisti, quid id sit,
re&tio, per quod fat'oncm & retrogradationem planeta
retrogra- tam cognoscam . Et cum ea ccgnofcatur ex com
dario pla- paratione ipsorum cum ſellis fixis, qaarum refpe & u
netarum
motiones planctarum variari videntur modb ver
cognofcttur £jg Occidentem , modo versus Orientem ; & inter
in relatione
ad jtellat dam tanquam immobiles conlistcre : cumq; supra
f.xas. fphxram stellatam nulla sir alia in immensum remo
tior,
 COSMICUM . 529
#

tior nobisque visibilis, cum qua pofllmus conferre

nostras ftellas fixas j ideoque nullum vestigium de
prehcndere possumus in fixis, quod respondeat his,
quæ nobis in planetis apparent. Hæc eft, niii sailor
ilia, quam ex ore meo eliccrc voluisti rcsponsio.
SALV. Ilia ipsa est , auctario subtiliffimæ ar- indicium
guiiæ tuæ cumulata. Et ficucego parvo nutu men- in jlellit
tem tuam aperui : ita ut vicillim alio nutu sacis, fixis simile
ut mini veniat in mentem , non esse prorsus im- hisqua in
ap
pofiibile,rem quampiam olim in ftellis fixisobscrva- planetis ar
bilem elle tuturam per quam cognosci queat \nparent, gument0 eft
quo confistat annua conversio ; ita ut fixæ won motusan
minas planctis , ipsoque Sole , comparaturæ fintnHiterra .
hi judicio ad reddendum testimonium hujusmotus,
in gratiam terræ. Nee enim credo , Hellas essc
sparsas in sphærica superficie distante æqualiter a cen
tro : fed cxistimo 3 diftan :ias earum a nobis
adeo varias esse , uc aliæ aliis bis terve remotiores
esse queant. Unde si quando Telescopio invenire
tur aliqua minima stella, majori alicui viciniflima 5
& ilia tamen esset altiſſima ; posset accidcre, ut sen
fibilis aliqua mutatio inter eas iuccederet, ut muta
tioni superiorum planetarum respondens.
Atque hæc jam dicta sunto in specie quoad fel
las in Ecliptica positas. Nunc veniamus ad fixas
extra eclipticam , & intelligamus descriptum cir
culum maximum ere & um ad planum Eclipti
cæ , Grque exempli causa circulus, qui in sphæra
stellata respondeat Coluro Solftimiorum , quem
notemus literis C. E. H qui idem sinul erit Me
ridianus, & in ipso accipiamus ftellam extra Eclipti
cam quæ sit E. lam hæc ob terræ mqtum varia
bit quidem eleyationem : nam a terra in A. conspi-
cictur secundum radium A. E cum elevationc angoli
EAC,
 530 SISTEMA
Fix* extra EAC. fed e terra posita in B. videbitur per radium
Eclipttcam
elevantur
B E. cum elevations anguli EBC. majores altero
ac depri. an8uI° EAC. enm ifle Gc externus , & iste intemus
wwntur plusacoppofitas in triangulo E A B. Videbitur ergo
wamifa pro mutatadistantia stellæ E. ab Ecliptica : simul ctiam
rm/ate fj- ejus alcitudo in mcridiano fiet major in ftatu B.
Aantie fuequamin ,oco A< Pro ut angu'us EBC excedic angu
ab Eclipti. lum EAC . qui excessus eft quantiras anguli AEB.
Cum cnim in triangulo E AB prolongatum sit la
tu« AB. usque in C. exterior angulus E B C. ( cum
fit æqualis daobus interioribus & oppolitis EA-) su
perat angulum A. quantitate anguli. E Quod si su
mamus aliam ttellam in eodem Mcridiano, remotio
rem ab Ecliptica, cujusmodi eslet v.g. stella H. tanto
major adhuc in ca diversitas erit, si conspiciatur è
duobus locis A.B. quanto angulus AHB. sit major
altero E. qui angulus tanto semper fit major,quanto
ftellá observata remotior ab Ecliptica fuerit : donee
tandem maxima mutatio appareret in ilia stella,
quæ in ipsoEclipticæ Polo constituta eslet. Id quod
plenæ intelligentiæ gratia sic demonstrarc poterimus
F

с B G. A D .

Sit diamiter orbts magniAB cu juscentrum G.

intcllegaturque prolongata usepe ad sphæram stella
tam
 COSMICOM . 530
tam in pun & is DC . ex centra G. erigatur Axis
Ecliptics G F.usque ad candem sphæram , in qua in
telligatur descriptus Meridianus D F C.qui crit ere
ctus ad planum Eclipticæ . Acceptis inarcu FC.
quibusconque pun ctis H. E. tanquam locis ftellæ
fixæ jungantur lincæ FA. FB . AH. HG.HB. AE .
GE. BE' Vnde angulus diversitatis , five Parallaxis
fellæ positæ in Polo F. est AFB. ftellæ posits in
H. est angulus AHB. & ftellæ in E. est angulus AEB.
· Dico angulum diversitatis ftellæ Polaris F. efle
maximum , & e cæteris viciniorem maximo efle
majorem remotiore : hoc est, angulum F. esse ma
jorem angulo H. & hunc majorem angulo E.
Circa triangulum FAB . intelligatur descriptus cir
culus Et quia angulus F. est acutus(cum ejus basis
AB. minor fit diametro DC: scmicirculiDFC)
positus etit in portieme majore circumscripti
circuli fe&ta a base AB.Et quia AB ad re&os angulos
bifccatur ab F G. erit igitur centrum circtimkripti
circuli in linea FG. Id autem sit punctum I. Et
quia linearum ex puu cto G. non centro du & arum
uique ad circumserentiam circumscripti circuli,
maxima est ilia, quæ transit per centrum ; cric igi
tur GF. major omnibus aliisex pun& o G. dušis
usque ad circumserentiam ejusdem circeli : & pro
pterea hæc circumferentia secabit lineam GH. ( quæ
tft æqualis lineæ G F.) & secando GH. secabit quo
qae AH.Secetillam in L. jungaturque iinea L B.
Erunt igitur hi duo anguli AFB. ALB. æqualcs,
cum sint in eadem portione circuli circumscripti.
Sed ALB externus major est interno H. Ergo angu
lus F. major est angulo H. Eademque methodo
demonstrabimus, angulum H. esse majorem anga,
lo E. Nam circuli circa triangulum AHB. descripri
centrum
 SISTEMA
1

532
centrum est in perpendieulari GF.cui linea GH .vici
nior est quam GE» & proinde circumferentia cjus
secat G E. atque etiam A E. unde manifestum est id
quod proponebatur.
• Ex his concluditur , diversitatem apparentiæ
(quam proprio artistermino Parallaxin ftellarunr
Terra ad
fixarum appellare pqjjumus ) esse majorem , & mi
fixas Ecli norem , prout stellæ obscrvatæ magis minusve
pric & acce. funt vicinæ Polo Eclipticæ : sic ut tandem stellarum
dit, ab iis- in ipsa Ecliptica exisientium diverfitas ilia reducatur.
demqne re- ad nihilum . Quod postca & terræ per motum
tedit,quan - annuum accefllonem ad ftellas & receflionem ab
*m te\ lrbU "sdem attines» tcrra ad illas qus in Ecliptica sunt
mater orbis
magni, accidit ab iisdemque recedit, tanto ,spatio quanta est
tota diamiter orbis magni sicuti jam vidimus :
fed ad siellas circa Polum Eclipticæ , accessio
Maiorem illa reccc^oclue Ruafi nulla eft 5 & quoad alias diver
diversita - fitas 'l'a fit major prout ex sunt viciniores Eclip
tem faciunt ticx . Possumus tertio loco intelligere, quomodo,
Aclla ti- ilia diverfitas adfpe & us fiat major aut minor
ciniores prout stella observata nobis fuerit aut vicinior
iitr
tiores'
rem0' aut remotlor' Si enim lignemus alium Msridianum ,
minus a terra remotum , cujusmodifuerit iste DFI.
ftella posita in F. censpicitur per cundem radium
AFE . stante terra in A. Si deindc obscrvaretur ex
terra in B. conspiceretur per radium BF. & faceret
angulnm diversitatis , scilicet BF A. majorem
priore angulo A E B, cum illc sit exterior trianguli
BFE.
son
SAGR.
 COSMICUM . 533

H
E

A
B D
N
SAGR, Magna cum voluptate , atqnc etiam
utilitatc discurfus tuos audivi : quos re & è mihi
perceptos ,ut mihi ipsi fidem faciam , conclufiomim
lumniam paucis verbis rcpctam . - Videris explicu
isse nobis duo genera diversarum apparentiarum
essc ilia , quæ mcdiante motu annuo terre posi
mus obscrvarc in ftellis fixis, Unum est,variata- Epilogus
rum magnitudiftum apparentium , prout nos a terra apparentia.
circunilati ad illas accedtmus , aut ab iisdem rum ftellas
recedimus , altcrum (quod tamen ab eadem ac rum fira .
Tum , ex and
ceflione recessionevc dcpcndet) ilhid est quod in nxo terre
codem Meridiano } jam magis jam minus ele- motu pro
vatæ appareant. Præterea tu affirmas, & ego fe&tarum .
re &tiflime intelligo , quod utraquc mutationum
illarum non fiatæqualiter in omnibus ftellis, fed
in aliis major, in aliis minor, in aliis denique nulla.
Accellio
 334 SISTEMA
In obje& is Accelfio & reccflio, proptcr quam eadem stclla jam
valde remo'major nobis, jam minor apparcre debeat, insenlibi
tis Glumi-
nofis exi. Jis eſt, & quafi Du]ia in ftellis vjcinis Polo ecli
gua approa pticæ : fed est maxima in fellis in ipsa ccliptica
pinquatio politis* medioccis in intcrmcdiis. Contrarium ac
vtl elonga- cidic in altera diversitate, ut scilicet nulla sit exalta
tio est im- tio vel depreflio in stellis positis in ccliptica; maxima
perceptibi-.in ftellis vicinis Polo ipfius Eclipticæ ; mediocris in
** "
intermediis. Prætcrea utræque illæ diverfitates
magis sunt senfibiles in stellis vicinioribus ; mi
nus vero senfibiles in remotioribus ; ac tandem
in extreme remotis evanescerent. Hæc pro mea
parte restat ut Simplicio quoque satisfaciam , qui
diificulter, opinor, eo descender, ut res insenlibiles
efle concedat illas diverfitates , quæ dependent a
tam vasto terra motu , & a tali mutatione , quæ
transferal terram in loca inter se diffita altcro tan
to intervallo ,quantum inter nos ac solem intercedit.
SIMP, Ingenue fateor animum , meum valde
abhorrere a concedenda tanta stcllarum sixarum di
stantia ut in iis diverfitates declaratx omnino sint
imperceptibiles.
SALV. Noli, Simplici , penitns animum de
(pondere : forsan enim difficultatibus tuis tem
peramentum aliquod adhiberi poterit. Ac initio,
quod apparens magnitudo stellarutn non conspi.
ciatur alterari sensibiliter , nullo modo tibi debet
improbabile videri : cum in propatulo sit estimati
vam homimnn in hac re tantopere decipi, maxime
fi quis obje & a resplendentia contueatur. Ipse
to, Gv.gr. candelam accensam videas ex intervallo
200. passuum , si ilia tribus quatuorve cubitis pro
pius admoveatur, anri crederes te fensurum ali
quod magnitudinis apparentis incrementum ? Ego
quidem
 COSMICVM .
535
quidem certe nullum ſentirem , fi mihi 20. aut 30 .
ubitis appropinquaret. Imo nonnunquam accidit,
It viderem tale lumen in ejufinodi diflantia, nec
diſcernerem taemen , an id accederetad me, anvero
recederet , cum tamen revera accefferit.
Quid mollis opus ? fi eadem acceflio receflio
que ( loquor de duplicata inter nosac Solem diftan
tia) in Stella Saturni quafi totaliter imperceptibilis,
& in Jove parum obſervabilis eft ; qualis igitur
erit in ftellis fixis, quas duplo plufquam Saturnum
à nobis diftare, te non ægre conceffurum opinor ? In
Marte, cum ille nobis propinquior fit & c.
SIMP. Noli, domine, plus laboris in hoc ve
gotio fumere ; cum facis jam intelligam , ea quæ di
&a funt, evenire commode poffe circa non altera
tam apparentem magnitudinem ftcllarum fixarum
Sed quid dicemus de altera illa difficultate ſubnata
inde, quod non animadvertitur aliqua variatio in
mutatione adſpe &tus ?
SALV.Erit forte quod dicamus aliquid , ctiam
in hac parte tibi fatisfacturum . Et ut rem paucis ex
pediamus , nurnquid acquieſceres, fi reipſa depre
henderentur in ftellis illæ mutationes quas ifthic
apparcre neceffario debere credis, fi motus annuus
terra competeret ?
SIMP. Acquicſcerem haud dubic, quantum ad
hoc negotium in ſpecie pertinet. Si in ftellis
8 ÅLV . Velim dixiſſes, fi talis diverſitas, it- fixir uniore
hic occurreret , nihil amplius effe futurum , quod tur aliqua
mobilitatem terræ dubiam reddere pofíet, co quod mutatio ama
apparentiz tali nulla poſſet inftantia reponi. Sed nna, tunc
quantumvis etiam hoc fenfibiliter non apparcat : motwa terra
non tamen propterea mobilitas terræ tollitur, nec tradi
nullamtione
con
immobilitas neceffario concluditur ; cum fieri poſſit pateret
( affir
 536 SISTEMA
( affirmante Copernico ) ut immenſa diftantia
Iphæræ ftellate minimas apparentias ejuſmodi red
Prebatur, dat inobſervabiles : que, ut jam di &tum eft , fieri
fidendum poteft, utne quidem inquiſitæ hucuſquefuerint : auc
inſtrumen: fi quæfita non tamen eo quæftæ niodo, quo par
tis Aſtrono. crat , hoc eſt, ca cum accuratione, quæ ad ſubtiles
micisis ob- ejuſmodiminutias neceſſaria effet : quam exa& io
fervationi, nem confequi difficile eft, cum propter defe & um in
bus minutis.Atrumentorum Aftronomicorum , mulcis fubje & o
rum alterationibus ; cum ctiam corum vitio, à qui- .
bus minori diligentia , quàm poftulabat neceffitas,
ca tractantur,
Quam parum obſervationibns ejufmodi Giden
dum fit, argumento nccefario concluditur cx di
verftatibus Aftronomorum in aſſignandis locis,
non dicam ftellarum novarum , & Cometarum
ſed ipfarum ctiam fixarum , imo Polariam ctiam
elevationum , in quibus ut plurimum multis inter
ſeſc minutis diſcrepant. Et fi verum amamus , in
quadrante aut fexcante, cujus latus triom quatuor
ve quam maxime fit in longitudine cubitorum , quis
certo fibi promittere poteft, le velincidentia per
pendiculi, vel collineatione per dioptram , von
crrorem aliquem duorum triumve minutorum
committere , quæ in inftrumenti circumferentia gra
Prolomeus no milji non erunt majora ? Præterquam quod
Arcbi . impoffibile quali eft, ut inftrumentum exa& iffimè
inftrumento
ab
fabricatum & conſervatum fucrit. Ptolemæus certe
mede con .
Aru & odif-non obſcure præ ſe tulit, inftrumento armillari ſe
fidir. diffidere, confe & o ab ipfomet Archimede, ad capi.
Inſtrumen . endum ingreffum Solis in Æquino &tialem .
ta Tychonis SIM P. Verum fi inftrumenta ita fufpe&ta, &
magnis im obſervationes adeò dubiæ funt; quomodo ergo cer
penſis
fella. con titudinem anquam aſſequi, fallaciis nós extricare
poterimus ?
1 COSMIC V M. 537
poterimus ? Magnifice , prædicari audivi de Ty
chonis inftrumentis fumptuofiflimè confe & is, deque
ejus fingulari in obſervationibus diligentia .
SALV . Hæc omnia tibi conccdo : fed neutrum Quanan
horum fufficit, ut in tanti momenti negotio certi inftrumenta
reddamur. Velim uteremur inftrumentis , quze nibuseterose
& magnitudine , & certitudine, Tychonica illa & iffimis ao
longilime excedant, & tamen impenſa minima con- pta fint,
ftent : quorum latus fit 4.6.2 ) . 30. & 50. millia .
rium, ficut finguli,gradus fingula milliaria, minu
tum primum 50. cubitos ſecundum paulo minus
uno cubito contineat : & in fumma cujuſcunque
magnicudinis illa gratuito nobis ad placitum obvia
funt.
Cum in prædio quodam mco , Florentiæ pro- Exquiſita
ximo, verfarer, obſervavi manifefte acceſſum re- obſervatio
ceffumque Solis à Colditio æftivo, poftquam is ad accesſus re
occafura vergens, montium 60. circiter milliaribus ceffuſque
rcmotorum jugum quoddam iubit , fubtile quod- fitio eſtivo
dam fi filurn ,centellina luz diametri parte non maa
jus, apertum relinquens , verſus Septentrionema
Sequenti vefpera Sol (militer occafuras, iterum
fimilem fui parten dere & am oftendit, fed norabiliter
fubuliorem , argumento neceffario cæptæ jam à
Tropico ſeparationis fuæ : & regreffus Solis à pri
ma obſervatione ad fecundam profe & o nec mi
nutum ſecundum explcvit io horizonte, Obſervatio
deinde fa & a Teleſcopio exquiſito, diſcumque Solis
1 plus quam in mille coplam amplificante cum facilis
tum limul jucunda redditur,
Porro ficnilibus inftrumentis velim faceremus
)
obfervitiones noftras in ftellis fixis, fic vt adhibea
mus aliquam illaruin in quibus mutatio magis con
{picua effet fatura cujuſmodi ſunt, vo jam decla
No ratun
 538 SISTEMA
Locus ac- ratum est, remotiores ab Ecliptica: inter quas Lyra ,
commodatus ftella maxima, & P0I0 Ecliptics vicioa, per quam
** obfer*V esset oportuna in regionibus Scptentrionalibus, opc
/"""m fixa. rando ea ratione , quam postca dicam , fed ut
Tam quan , adhibeam aliam stellam : & jam ipsc mecum con
tum perti - stitui de loco ad hanc observationem satis idoneo.
net ad an - \s autem est aperta planities, in qua versus scpten
nuum
motum .
terra crionem exsurgit mons emincntiifimus, cujus in
cacumine extructa est Ædicula , Occidentem inter
Oricntemque fita ,sic ut sastigium te cti, Mcridianum
ædisicii cujusdam in planitie extru & i sccarc poffit
ad angulos re & os . Porro figam trabem exiguam ,
parallelam di&o fastigio scu culmini te&i, ab eoque
distantem cubito circiter : hac defixa, quæram in
piano locum , ex quo aliqua stellarum Plaustri ,
ad Mcridianum accedendo , post dcpa & am tra
bem ab.condarur, vel titrabs ob tenuitatem non
sufficeret occultandæ stelte , inveniam situm , ex
quo eadem rrabs discum stellæ medium secare vidc
atur : qui effe& as cxquisito Telcfcopio exquisite
diseernitora
Quod ft in loco, ubi talis obscrvatio instituitur
aliqua domus esset , tanto commodius id foret :
sin minus palam firmiter in solo desigam , cum
nota stabili pro indice, ubi denuo sit statuendus ocu
lus, quoticscunque libuerit observationem repetcrc :
quarum observationum primam instituam in æ
stivo solstitio , continuaturus postca de mense
in mensem , aut si placucrit , frequentius, usque ad
alterum solQitium : qua observationc investigari po
terit elevatio deprefsioque stellæ , quantum libet ca
minima suerit.
Quod si per hanc observationem fælici suc«
celsu mulatto aliqua poffet animadvcrti : quanto
cum
 COSMICVM . 539
cum Aftronomiæ fru ctu conjun ctum id csset ? Pra
terquam cnim qaod hoc medio de motu annuo
certi redderemur , veniremus etiam in cognitionem
magnitudinis atque distanriæ ejufdem ftellæ .
S AGR, Totum progreffum assequor optime,
videturquc mihi tam facilis operatic , & accomo
data negotio, ut creditu valde probabile fit, ab
ipso Copernico, aut alio Astronomoin a ctum fuiffe
dedu ftum .
SALV. Ego vero omnia alia sentio . Nee
enim eft verisimile, si cui hoc experimento libuiflet
uti ,de ejus eventu, utri illc opinioni magis faveat,
nrhil fuiffe fignificaturum . Præterea nee istum , nee
alium in finem hoc observandi enodo quenquam u
fum comperimus : quem ctiam abfque Telescoplo
perse & o exscqui difficile fuerit.
SAGR . Diftis tuis acquiesco penitus. At quia
multum temporis adhuc nobis ad no & em usque
soperest ; ut eam hoc quietius traducere quearo,
oro ne graveris explicare nobis ilia problemata,
quorum declarationem petiifti ut in alterum diem
tibi licerct re;icerc. Remirte, quæso , quam con
ceffimus tibi, veniam , & omiſlis omnibus aliis
discurfibus, declara nobis, quomodo positis, quos
Copernicus attribuit terry , motionibus, & Sole
stellisque fixis immobilibus, sequi poflint eadem ac
cidentia circa exaltationes depreflionesque Softs,
circa mutationes anni temporum , & in*quali
tates dierum no&iumque, & c. eodem plane modo,
quo in fystemate Ptolemaico ftcillime compre
3) henduntur.
SALV. Quæ petuntur a Sagredo, negari ei
nec debent nec possunt: nec alio fine rogavi indu
cias, quam at tempus haberem in memoriam revo
Nn 2 candi
 540 SISTEMA
candimihi præmissas ilias; qnæ scrviunt prolixæ &
apertæ declaration! modi quo accidcntia, quæ dixi,
procedant, in hypothesi tam Copcrnicana ,quam
PtoIcmajca; imò multo majori facilitate & simplici
S?j??mdCo> tatc in ilia quam 5n nac# Undc mantfcfte cognosci
persicanum
intellettu tur, hypothes)r iilam effe & ú a que facilem effe não
difficile,do turæJ qu^m est intcllcctudifficilis. Quidquid sis,
tffeZtu fa- fpero, adhibito alio quodam explicationis generc,
cile est. quam quod Copernicus usurpaverit, me rem red
• Propositio- diyorum baud paulo clariorcm . Quod facto
netnecesta' rus proponam supposirioncs aliquas per fe notas
ut re- & manifestas , cujusmodi sunt sequences.sphæricum
ri«, capian-
eff prjma, p0sito9 quod terra , corpus ,
tut.confe .
quests* "o'vatur circo proprium Axcm & Polos, unum
motionum quodque pun & um in ejus superficic signatum deseri
terra. bit circumserentiam circoli majorem vel mino
rem , proiit pun & um signatum plus minusve fuerit
a Polis remotum : & ex his circulis maximus est
ille qui designator a pun & o æqualiter ab ipsis Po
lis remoto : atquc omnes isti circuli fint inter se pa
rallel! ; atquc etiam faralltlos appellabimus.
Secunda. Cum terra figuram sphæricam , & sub
ftantiam opacam obtineat , cum terra illunr inatur
a Sole secundum medieratem suæ superficiei & al
tera medietas tenebris operta remaneat : cumque
ternsinus partem lim:natam a tenebrosa diftin
guenRjlit circulus maximus, eum ctrculum lucis ter
minatorem appellabimu*.
T«rtia. Si circolus lucis terminator transiret per
Polos terræ5 cum sit circulus maximus, ſecaret o
mnes parallelos in partes equalcs: si vero per Po
los non transeat, secabit omnes in partes inæqua
ies,excepto solo circulo medio, qui cum maximus
{it, ipsc quoque secatur in partes.s quales.
.... Quarta.
 COSMICV M. 541
Quarta cum terra volvatur circa proprios Poiosj
quantitatcs dierum & no&ium determinantur ab
arcubus parallelorum sc ctorum a circulo lucis
tcrminatore ♦ & xarcus Hemisphærio illuminato
remanens, præscribit longitudineni die:, & reliquus
est quantitas no&is.
Propofitis hiscc, ut ea quæ dicenda restant,clarias Delineatio
intellieantur, fisuram describemis, ac initio fig-fimplicißi.
nabimus circumierentiam circuli , quæ nobis te- njcana^
præscntabit illam orbis magni descriptam in planohypothesin,
Eclipticæ ; haneque dividemus in quatuor partes ejia con
æqualcs cum duabus diametris,Capricorno,Cancro,ſequentias
Libra & Ariete , quæ eodem tempore nobis re-tans
rePrafe
.
n
præscntabunt quatuor pun cta cardinalia, scilicet duo
solstitia,& duo æquino ctia: & in centro hujus circull
notabimus solem O. fixum & immobilem .
Notemus jam circa quatuor puncta Capricor
num , Cancrum , Libram & Arietem , tanquam cen
tra qaatuor circulds æquales, qui nobis reprssen
tent terrain , diversis temporibus ibi constitutam .
Quæ terra cum suo centro, anni spatio peragret to
tam circumserentiam Capricorn], ^rietis , Cancrl
& Libræ progrediendo ab Occidente versos Ori
entem , hoc est , secundum ordinem signoruni,
Jam manisestum est, existente terra in Capricorno,
Solem in Cancro conrpici : eademqne peragrante
Motus ane
arcum Capricorni & ^rietis Solcm incessurum per
arcum Cancri & Libræ , & in summa emensurum nuus Solis
quomodo
effe Zodiacum secundum ordinem signorum , oni.feqHatur
us anni spatio. Atque per hoc primum adsumptumin doftrina
absque controversa satisfic apparent! motui annuo Copernici.
Solis sob Ecliptica.
NO 3 Porro
 ALK

LB w
1
I LALK

C.
G

W
N
LBI
M IA
K 1BM
द
C
ad
biz

LIBM

Porro
 COSMICVM . 543
Porro ut veniamus ad alterum motum, scilicet di
* urnum terræ in seipsam , oportet ut stabiliamus
ejns Polos & Axcm , qui intelligcndus eft cffc
ere&us ad perpendiculum super planum Eclipricæ,
hoc eft, non parallelus ad Axem orbis magni , fed
ab angulo re&o declinans gradibus 23. cum djmi
dio circiter cum suo Polo Boreali versus Axem or
bis magni, ftante centro terræ in pun cto solstitiali
Capricorni. Intelle cto igitur , globum terrrestrem
habere suum centrum in pun & o Capricorni signa
bimus Polos, & Axem ejus AB. inclinatum super
diametrum Capr. & Canc gradibus 25. & dimidk),
ita ut angulus A. Capr. & Cane, sit complementum
ad quadrantem, scilicet graduum 66. & dimidi. At
que hanc inclinationem intelligere oportet cfle
immutabilem , & Polum superiorem A. efle Borca
lem, alterum vero B Australem . Si jam imaginemur
nobis, terram revolvi in seipfom circa Axcm AB .
horis 24. ex Occidentc versusOrientem ,tune ab
) omnibus pun & is in ejus superficic notatis deicri
bentur circuli inter scfc paralleli. Signabimus in hoc
primo terræ positu circulum maximum CD. &
duos ab eo remotos gradibus 25. cum dimidio. sci
licet E F. supra & GN. infra :itemque alios duos
extremos IK. LM. eodem intervallo a Polis A.B.
diftantes. Ut autem hos quinque notavimus : ita
possumus intelligere alios innumerabiles his pa
rallelos , descriptos ab innumerabilibus pun&is
superficiei terestris. Intelligamus jam terram annuo
centri sui motu transserri in alia loca jam notata,
fed ea lege transferri,ut proprius ejus Axis AB. non
modo non mutet inclinations super piano Ecliptica :
fed ctiam utneque dire & ionem unquam variet , sic
ut se.nper sibi ipsi parallelus maneat, continue que
respiciat versus easdempartes Univcrsi, ftu si mavis
1 Nn4 dicere,
544 SISTEMA
dicere, Firmamenti in qao , fi cum prolongatum
intefligamus , alrilfimo soo terinino designaret cir
culum parallels & æqualem orbi magno, Lib. Gapr.
Ar. & Cane, tanquam basin superiorem Cylindri
a seipfb deferipti motu super inseriorem basin Lib.
Capv Ar.& Cane. Et proindc ftantc hac immuta
bilitate tnclinatiohis signabimus alias hasce tres fi
guras circa centra Ar. Cane. & Lib. per omnia si
miles descriptæ primæ circa centrum Cap. Consi
deremus nunc primam figuram terræ , in qua cum
Axis AB. declinet aperpendiculo super diametrum
Cap. Ganc. grad. 2-3& dtmidio versus Soiem O.
cumque arcusAl. etiam sit grad. 2%. & dimidii ; il
fuminatio Solis illustrabit Hcmisphærium globi ter
reftris Soli expofitum (cujushie cernitur mediecasJ
divisum a parte tenebrosa per terminatorem lucis
IM . £ quo parallelus CD. cuni fit circulus maxi
mus, drvidetur in partes æquales ; fed cæteri omnes
in partes inæqualcs , cum terminator lucis iM. non
transeat per eorum Polos AB. & parallelus IK. una
cum omnibus aliis intra cum descriptis, & Polo
A; vicinioribus , toti remanebunt in partc illumi
nata ; sicuti contra oppositi versus Polam B. con
tenti intra parallelum LM. remanebunt in tenc
bris. Præterea cum arcus Al. sit æqualis arcui
FD . & arcus AF. communis ; crunt hi duo IKF .
AFD . æquales , & uterque quadrantem constituci.
Et quia totus arcus IFM. est semicirculus } eric ar•
cusME . quadrans , & æqualis alteri FKI. & proin
de Sol O. crit in hoc terræ statuverticalis cxistciui
in pun & o F. Sed proptcr revolutionem diurnam
circa Axem stabilcm AB.omnia pun &a parallel! EF,
transient per idem pun&um F. & proindc in hoc
die Sol in Meridic crit verticalis omnibus habitat
toribus paralleli EF,illisquc videbicur motu suo
appaiente
 COSMIGUM . 545
apparente dcscriberc circulum , quem nos appella
mus Tropicum Cancri . Sed habitaroribus omnium
parallclorum , qui sunt supra parallclum EF. versus
Borcalem A. Sol declinat ab corum vertice versus
Austrum ; & contra oninibus habitatoribus paral
lelorum , qui sunt infra EF. versus Æ quino & ialem '
CD. & Polum Austrinum B. Sol Meridianus eleva
tus est ultra verticem illorum versos Polnm Borea
lem A. Videmus inſuper , ex omnibus parallefis
solum maximum CD. s cecari in partes æquales a
terminatore Iucis IM. Cæteri vero , qui sopra & in
fra di &um maximum sunt, emnes secantur in partes
inæqualcs : & è ſupcrioribus arcus sernidiurni, qui
sunt in partc superficici terrestris a Sole illuftrata,
sunt majores semino & urnis , qui tenebris abscon
duntur: & contrarinm fit in reliquis , qui sunt sub
maximo CD. versus Polumn B. quorum arcus se
midiurni sunt minores seminofturnis. Videmus
cciam aperte, quod differentiæ ipsorum arcuum au
geantur, proutparallel! sunt viciniores Po!is, cous
que parallclus IK . totus in parte illdminata consti
tuitur , & ejus habitatorcs diem habent viginti
quatuor horarum sine noct : & contra parallclus
LM . cum totus in tenebris late3t , no&em habet
viginti quatuor horarum sine die.
Vcniamus jam ad tertiam figuram terrx , centro
suo positæ in pun cto Canc.lubi Sol apparct in primo
pun&o Capr. Jam manisestè videmu*,cum Axis AB.
nonmutaveritinclinationem , fed sibi ipfi parallelus
manserit , aspe &tum & fituationem terræ else præ
cise eandem cum prime figuræ ; nisi quod Hcmi
sphærium i quod prius illuminatum erat a Sole,
in hoc situ tenebris obtegitur , & contra illumina
tur id , quod antea tenebrofum erat. Unde id
quod prius accidebat circa differentias dicrum &
noctium
 546 SISTEMA
no & ium , at i!!i his majores aut minores eflcnt, jam
contrarium accidit. Et initio videmur, quod, cbi
in prima figura circulus IK. tot.is erat in luce , jam
totus fit in tencbris : & oppofitus LM. ja'D totus til
in luce , qui prius totus tencbris tegebatur. Ex
parallelis intra circulum maximum CD. & Polum
A- arcus femidiurni jam (ùnt minores femino ô ar
ni»,cujus contrarium prius acciderat. Ex aJtcr/s
pariter vcrfus Polum B. arcus ftmidiurni jam font
majores ſemino & urnis , cuius oppofitum accid.bi:
in altero terra ftatu . Videmus jam Solen faftum
verticalem habitatoribus Tropici G. N» & defcen
d'ulc vcrfus Auttrum ad habitadores paralleli EF.
ргг totum arcum ECG . graduum 47. & in fumma
ab uno Trópico ad alterum , traje f t ^quino fti
ali , tranfiffô adicendendo defeendendoque in Me
ridianis per di& um fpatium graduum 47. Ar
que hxc omnis mutatio non profieifeitur ex со ,
quod terra inclinetur aut elevetar ; íed contrà ex
co , quia nunquam illa inclinatur aut elevatur ; к
|in fumma quia Cemper eandem retinet conftitutic
nem relpe & u Uni?erſ , nifi quod circumit Sóltm
pofitum in medio ejufdem plani , in quo circulari
Accident ter movetur motu annuo. Atquc Бос loco now
mirabiletex tandum eft mirabile quoddam accidens,quod, quem
co depen* admodum Axis terrœ obfervans eandern dire& io H

dens,quod
Axis tere nem versus Univcrfum , feu quod idem eft versùs
non incli- f phæram altiiiimam ftcliarum fixarum efficit, ut Sol
natur . nobis appareat elevari & inclinari tanto fpatio , ici
licet pergradus 47. & interim nihil inclinari vel
elevari ftellas fixas: ita quoque contra , fi idem
Axis terræ perftaret continue in eadem inclinatio
ne versus Solem , feu , quod perinde eft, versus
Axem Zodiaci , nullamutatio apparefet fieri in Sole
quoad afcenfum & defcenfum ; unde habítatores
ejufdeni
 COSMICUM,
547
cjusdem loci semper habercnt casdem diverfitates
dierum & no & ium , eandemquc constitutionem
quatuor anni temporum , hoc est , alii semper hy
emem , alii semper Æstatem , alii Ver , &c. fed con
tra maxima appareret mutatio in stellis fixis, quo
ad earum elevationem inclinationemque ad nos,
quæ ad eosdem 47, gradus recidcret. Quæ ut
re ctius intelligamus , revertendum est ad confide
rationem status tcrræ in prima figura, ubi vidcmus
Axem A. cum Polo superiore A. inclinari versus
Soler : fed in tertia figura , idem Axis scrvata ea
dem dire & ione versus sphæram altissimam , dum sibi
ipsi parallclus manet , non ampltus versus Solcm
inclinat cum Polo superiore A. fed contra reclinat a
priorc ftatu gradibus 47. & inclinat versus partem
oppositam : sic ut ad rcstituendam eandem incli
nationem ejusdem Poli A. versus Solcm , opus esset,
rotando globum terrcstrcm , secundum circum
ferentiam ACBD. transserre ilium versus E. üldern
gradibus 47. ac totidem gradibus quæcunque stella
fixa observata in Meridiano apparerct elevata vel in
ciinata .
VcniamuS nunc ad explicationem eorum qu»
restant & confideremos terram collocatam in
quarta figura, hoc est , cum suo centro in pun cto
primo Lib. undc Sol apparebit in principio iptfus
Ar. Cumque Axis terræ , qui in prima figura intel
ligitur csse inclinatus super diametrum Capr. Cane.
& proindeesse in codem piano , quod secando pla
num orbis magni, secundum lineam Capr. Cane.
ei esset ere&um pcrpendicularitcr,translatus in quar
ts figura, & scrvatas, ut femper dictum est, parallelus
Gibi ipsi; crit in piano itidem ere& o ad soperfi
ciem orbis magni, & parallelo ad planum , quod ad
angulos
845 SISTEM
A
angulos re&os secat candem supersiciem , fecundùm
diametrum Capr. Cane. Et projndc linea, quæ a
centro Solis permit ad ccntrnm terræ , qualis est
linea O. Lib. erit perpendicularis ad Axem BA .
Sed eadem linea, quæ e centro Solis tendit ad cen«
trum terræ , semper perpendicularis etiam est ad
circulum terminatorem lucis. Ergo idem ille cir
colus transibit per Polos AB. in quarta figura, & in
ejus piano erit Axis AB. Sed circulus maximus per
Polos paralleloxum transiens, dividit eos omnes in
partesæquales. Ergo arcusIR , EF.CD.GN. LW .
erunt omnes ftmicirculi, & Hemisphærium illumi.
natum erit id, quod respicit Versus nos & Solem, &
terminator lucis erit idem circulus ACBD- & ftante
terra in isto loco, faciet Æquino c Vwm omnibus suis
habitatoribus.
Idem accidit in secunda figura ubi terra , cum He
misphærium soum illuminatum Soli obvertat , ob
scurum altcrum nobis oftendit cum fuis arcubus
no & urnis , qui itidem omnes sunt semicirculi , & 2

per consequens hie iterum fit Æquino ctium : ac

denique, cum linea produ cta a centro Solis ad cen
trum terr* , fit perpendicularis ad Axcm AB- ad
quem paritcr erc t us est circulus maximus paralle
lorum CD. transibit eadem linea O. Libr, necessa
iio per idem planum parallel! CD. secando cir
cumferentiam ejus in medio arcus diurni CD &
proinde Sol erit verticalis el , qui in hoc segmento
verfaretur : sed isthinc transeunt, ablati diuma con
versione terræ , omnes habitatores illius paralleli.
Ergo omnes illi eo die habebunt Solcm Mcridia
num supra verticem suum . Et interea Sol omnibus
habitatoribus terræ apparebit describere maximum
parallelum Æquino & ialis.
Prætcrea
1 COSMICVM . 549
Præterea, cum cxistente terra in utroque pun&o
solftitiali , circulorum Polarium IK.LM.unustotus
in luce & alter in tenebris moretur : scd quando
terra eft in pun&is Æquinoctialibus , medietates
eorundem circulorum Polarium inveniantur in lu
ce , reliqno tenebris abfcondito ; idcoque intelle
3 &u difficile non erit , quomodo terra tranfeundo
. g. ex Can. (ubi parallelus K. lotus in tenebris
agit) in Leoncm , pars nna paralleli IK. versus pun
. ctum L. incipiat intrare lucem , & quod terminatoc
lucisIM. inchoet reciperc sese versus PolosAB.sc
2 cando circulum ACBD. non amplius in IM. fed in
duobus aliis pun & is cadentibus intra terminos IA «
MB. arcuum IA. MB. unde habitatores circuli IK .
tncipiant gaudere luce , & alii habitatores circuli
LM. noctem subire .
Et ecce duobus limpliciftimis motibus y fa & is in
tra tempora , quæ magnitudinibu? eorum propor
portione refpondeant , & inter sefc non contrarii?,
imd progredientibus, ut etiam omnium aliorum
corporum mundanorum mobilium , ab Occidcntc
versus Oricntem ,affignatis globo terrestri, redditas
adæquatas rationes earundem illarum omnium ap
parentiarum , quas pofita terræ ftabilitate salvare
volentibus estnecessarium , ut posthabita ilia sym
metriâ , quæ mobilium velocitatem inter ac mag
nitudinem esse solct, alicui sphæræ aliarum om
niom vastiflimæ tribuant incredibilem celeritatem ,
aliis interim sphæris minoribus lentissimo motu
rotatis ; & præterca ut faciant hunc motum il
lorum motibus contrarium , & ( quæ res ablurdi
tatem auget) ut confiruant (uperiorem hanc sphæ
ram omnes inseriores sphæras , oblu ctante inclina
tione propria, secum abripientem . Atque hoc loco
tibi
 550 SISTEMA
tibi judicium committo ,utrum horum plus vcrisi
militudinis habeas.
S AGK. Quod ad mcjpcrtinct,animo mco non
exigua differentia repræſentatur inter simplicita
tem & facilitatem producendorum cfffftuum per
media assignata in hac nova conftitutionc mtmdj,
interque multiplicitatem , confusionen ), & diffi
cultatem , quæ reperitur in antiqua , communi.
Axiomata terque recepta. Quod ii secundam illam multi
tommuntter
ab omnibus p|;c}tatem Universum hoc ordinatum suisset, multa
Philosophis
in Philofophia removenda effent axiomata com
Tecepta. muniter recepta ab omnibus Philosophis : cujul.
modi sunt ilia, quod natura non multipliced res abs
qncnecessitate : & quod utatur mediis facilioribus
& simplicioribus in producendis suis effe& ibus:
quodque nihil faciat fruftra , cum aliis similibus.
Fateor, me hac re magis admirandam audivisle nul.
lam : nee addacor ut credam ,intclle & um humanum
fpeculationem subtiliorem ullamı unquam penetras
Aristotelis fe. Nescio, quid hac de re Simpliciovideatur ?
tMxat Pla . SIMP . Hæ (6 libere dicendum est,quod scn
tonem, ut tio ) mihi videntur efle e numero subtilitatum ista
nimis Geo* rum Geometricarum , quas Aristotelcs in Platone
métrie
diofum .fuoreprchendit, dum cum accusat, quod nimio Ge
ometriæ studio a solide Philosophandi ratione disce
dat longius. Cognici mihi & auditi fuere summi
Philosophi Pcripatetici , qui discipulos sijos de
hortati sunt a studio Mathematicarum disciplina
rum, utpote quæ reddant intelle&um cavillationi
bus inhiantem , & ad bene Philosoyhandum inha
bilem. Quod institutum e diametro instituto Pla
tonis adversatur , qui non admisit ad Philoso
phiam , nisi Geomstriæ exa& ilfimegnaros.
SALV .
 COSMICVM . 551
SALV . Applaudo consilio vcfirorum illorum
Peripateticorum , abfterrcntium discipulos suos a Philoſophi
Geometria , ncc enim ars ulla est ad detegendas ip- cidamnant
ior
forum fallacias accommodat . Sed vide , quan- AudiiGeo
tum isti differant a Philosophis Mathcmaticis , metria .
qui muliò libentius cum his rem habent , qui bene
sunt informati in communi Philofophia Peripate
tica, qaam cum iflis qui hac notitia destfruuntur,
quique proptcr hunc defe ctum , inter do c trnum &
doctrinam disceruere non possunc. Sed missis hisce ,
die mihi quæso; quænaru absurditates, auc nimium
affe ctatæ subtilitates hypoihcsin Copcrnicanam mi
nus tibi plausibilcm reddunt ?
SIMP. Ear profe & o nondum integre cogno
vi : qua forte causa neque rationes in promptu mi
hi sent, quæ de iisdem effe ctibus producuntur a
Ptolomzo j de ftationibusinquam , retrogradatio
) nibus , appropinquationibus , elongationibusque
planetarum , augmentis decrementifque dierum ,
mutationibus 4. anni temporum , && c. Sed omifs
fis consequentiis , quæ dependent a primis soppo
sitionibus, in iplis fuppositionibus non exiguas dif
ficultates animadverto : quæ suppositiencs si ſub
vertantur , fabricam universam ruina sua trahens.
Jam quia tota machina Copernici mihi sondata vi
detur super admodum instabJlibus fundament}?,
quippe cum inzdificetur mobilitati terræ ; remota
ea , nihil opus crit ad alias difputationes tranfirc.
Ad removendam autem illam , Aristotelis axioma
mihi videtur esie siifHcientissimum ; quod scilicet
corporis fimplicis unus tantummodo motus sine
plex poffit effe naturaiis : at hie terræ , corport
fimplici, assignantur tres , si non quatuor motuf,
iique inter fe valdc diverſi, Nam prater motum re
&um
 552 SISTEMA
& um ad centrum , qui ei tanquan gravi nega
Quatuot ri non potest , attribuitur ipfi motus circularis in
motus di-, magna orbita circa Solem , annuo spatio , & vertigo
verſi terra
attributi. in feipfam 24. hovis. Accedit, quod adhuc absur.
dius est, quodqye tu forte propterea tacuifti , alia
quædam vertigo efcca proprium centrum , priori
24. hofarum contra/ia, quæ uno anno absolvitor.
SALV . Quod ad motum dcorsum , jam con
clusum est, eum non competere globo terrestri, qui
hunc motum nunquam subiit , nee posthac unquam
ſubibit : fed eft ( si modo quis est) partium , ut
Motas de reduniantur suo tori. Quod deindc pertinct ad
orfum non motum annuum ac diurnum hi duo cum versus
eft globi eandem fiant plagam , optime sunt inter se com
terrefiris, patibilcs, ca ratione , utsi globum demittamus per
fed<j*-partium superficiem declivem , ille nltrò in seipsum circum
volvetur; Quod prætcrea ad tertium motum a
Morus an- Copernico terræ tributum ,in (eipsam , annuo spa
mus do tio , tanthm ut scrvet suum Axem inclinatum & di
motut di - re& um versus eande partem Firmamenti; dicam tibi
urnus, ſunt rcm COnsiderationc maxime dignam , scilicet tantum
in terra
compatibi.
abesse, at ( quamvis altcri annuo in contrarium fiat)
les in .pso fi(aliqua repUgnantia vc|difficultas, ut eriam
naturaliifime', sineque ulla causa motricc, compe ,
Omnecor * tat cuicunqae corpori suspense & sibrato , quod
pus pensile per circumferentiam circuli circumactum , imme
& libra- diate per sciplum acquirit converfionem circa pro
tum , rota .
tum per prium centrum, contrariam ei quæ ipsum circum
circlmfe. agit, caque vclocitatcm , ut utraque finiatur una con
rentiam versione, eodem præcise tempore. Quod admirabi.
circuli,per \Ci & propoiito nostroaccommodatutn experimen
ſeaequirit tumvjderc licet, si catinum aqua plenum , cui sphe
feipfum ifti ra quædam ionattt, manu teneas ; soperque plantis
sontrarium . pedum in gyruw tc circumagas,\idcbis cnim ,imme
diate
 COSMICVM. 553
diate sphæram qooque incipcre in scipsam convol- Experientia
vi, fed contra catini motum ; & finire soam revolu- *~ fenf*m
tionem , quando & catinus suam ... Jam quid aliud quos motus
eft terra, nisi globus quidam penfilis , & in aere te- contrarios
nui atque cedente libratus , qui annuo spatio per naturaliter
circumserentiam magnæ orbitæ in gyrum circum- in eodem
i
a & us, fieri potest, ut sine alio motore vertiginem mobilecon
venire .
acquirat, circa proprium centrum , aunuam , & con
trariam alteri motui etiam annuo ? Atque hunc ef Tertius mog
fe ctum videbis quidem ; si vero postmodum accura- tus terre
tius consideraveris, animadvertes iliuni non esse ali- tributut
quid reale, sed simplicem apparentiam ,atque id ,quodpotius est,
tibi videtur efle revolvi in ſeipsum , esse nihil aliud immutabile
quam non movcri, & prorſus immutabile conferwiriperfifterc'
respectueoru omnium ,quæ extra te & extracatinū
immobilia manent, nam si in ilia sphæra (Ignabis all
quam notam , & considerabis, quam partem muri
cubiculi tuij aut campi, aut Cœli ilia respiciat; vide
debis hanc notam in tua & catini revolutione , ver
sos eandem partem semper esse diredam : fed si
conferatur cum catino , vel tecum ipso , qui mo
biles estis, tum quidem apparebit mutare directio
nem, & motu, qui tuo catinique motui contrarius
est, obirc omnia puncta circumgyrationis ejus. Ita
ut verius dici queat , te & catinum gyrari circa
sphæram immobilem , quam ipsam intra catinum
revolvi. Hac ratione terra suspense, & librata in cir
cumferentia orbis magni, & hoc modo fita ,ut una no
tarum ejus,cujusmodi fuerit exempli causâ PolusBo
realis,respiciat versuscertam stella, ant aliam Firma
menti partem , versus eandem semper directa manet,
quamvisannuo motu circumlata per circumferentia
ipsius orbis magni. Atque hoc unicum ad tollendam
admirationem , removendamq; difficultatem omnem
fatis cft. Oo Quid
 554 SISTEMA
Virtus mi
Quid verb dicet Simplicius, si ad hancnon-in
qabilis, '»•
h*fens ter .
digentiam causæ cooperantis adjungamus mirabi
Teno clobo, lem quandam virtutcm intrinfecam globi terreftris
TTMfJctendi refpicicndi determinatis suis partibus versus dcter
ſemper eon- minatas partes Ftrmamenti. Loqucr de virtute
dcm Cœii magnetics, quibuscunque Magnetis partibus con
pattem . stantissime participata. Et si minima quæq; parti
Globus ter cula hujus lapidis, eam virturem in fe continet; quis
rerius è dvbitare volet, eandeni penitius adhuc insidere toti
Magncte isti globo terrcno ea materia abundanti , & qui for
comptsitut. fan ipscmct , quoad suani internam & primariam
substantiam , aliud nihil est , nisi moles quædam im
rbihfipbia mensa Magnetis.? 1

Magnetic* SIMP. Ergo to qiro quc nomen tuum prosite

Gulielmi
Gilberti. ris interse & atorcs maeneticæ Philosophiæ Gylielmi
Gilberti ?
SALV. Profiteor equidem , & perfuafum ha
beo,nostris partibus accessuros , quicunquc Iibros
eHis attentè legerint , & experimenta ipsius exami
naverint. Neque spem abjicio fore , ut quod mihi
hac in parte accidie, accidat & tibi, dummodo cu
riofitas meæ similis, & agnitio , res infinitas in na
tura humano intelle c ts adhuc incognitas extare, te
vindicaverit in libertatem , ne mancipium amplius
hujus illiusve certi scriptoris rerum naturalium efle
velis, sec fræna Rationi tuæ laxes, Sensusque tui
contumaciam insringas, sic ut ille vocibus nunquam
auditis, aures præbcre ne recuset.
Verùm ( sithuic verbo venia ) pusillanimitas inge
Pusitlani. niorum vulgarium eo usque progressa est
, ut cæca
mitas inge quadam ratione non modo proprium assensum , ceu
niorum ple. donum, imb tributum, exhibeantcuicunq;rei,quam
beiarum . scriptam inveniunt ab autoribus illis, in primafudi
orum suorum iofantia sibi commendatis a praxep
toribus
1
 OSMICCUM . 555
oribus (bis : sed etiam ad aures admittcre nolintj
edum ut cxaminarc (ustineant , quamcunquc no
am proposirionem , aut problema, quantumvis non
modo non rcfujatum fucrit ab autoribus corum ,
ed ne quidem examinatum aut confideratum . Ex
quo generc illius est invcftigatio , quænam sit vera,
propria, primaria, interna & gencralis materia atque
ubstantia hujus nostri globi tcrrcni. Nam ctsinee
Aristoteli, nee alii cuiquam ante Gilbertum in men
em venerit cogitare, num ea mareria Magnes esse
polfit ^ nedum ut Ariftoteles aut alii hanc opinio
nem confutaverint : incidi tam:n in multos, qui
ad primam ejus mentionem j instar equi consterna
ti reflierunt , averfati tractationem ejus, & con
cepeum ilium pro vana Chimæra , imo pro solenni
ftalcitia criminaci. Et forte Gilberti liber in ma
nus mihi non veniflet , nisi Philosoplus Peripateti.
cus magni nominis , eum dono mihi dedisset, credo
ut bibliochecam suam hac pestilentis libri contagione
liberaret.
SIM P. Fgo, qui ingenue me popularlbus in
geniis annumero , ac solummodo paucis hucufque
diebus, dum veftris colloquiis interresse mihicon
cclum est, aliquanto meabstractum efle sentio a
trito & populari tramite , nondum tamen eousque
isthinc evasi , ut ſcabrities hujus novæ phantasticæ
opinionis mihi non perardua & fuperatu difficilis efíe
videatur.
SALV, Si, quæ fcribit Gilbertus, vera funt,non
opiruo hæc, fed fubje & um scientiæ est : nee est res
nova , sed æque ut ipsa terra, antiqoillima: 10 :
poterit (dummodo vera sit) esie aspera atque dif
ficilis, fed plana & facillima. Nisi tu nolis, efficiam ,te
manu palparc, quomodo per te ipſum umbram tibi
Oo 2 facias,
 556 SISTEMA
facias^ atnqucrcm horreas, in qua nibil est horri
bile : canquam infantulus, qui Mormolycium five
Lamiam formtdat , dc qua præter nomen nihil no
vit, ut quæ nihil eciam præter nomen est,
SIMP . Gaudcbo, simeluce perfusum , errorc
liberaveris,
SALV, Igitur ad interrogata mca respondeto .
Ac initio dietto, num credas,hunc nostrumglpbum ,
quem habitamus, ac tenant nominamus,Cola aliqua,
& simplici mareria constet, an vero diversarun in
ter se matcriarum sic aggregatum .
Globus ter- SIMP. Video compoiitum illam è fubstantiis
reſtris comatqUC corp0ribus valde diverlis : & primo majorcs
pofituun è
materiis Partcs componentes, scilicet aquam & terram, sum
diversit. mopere inter scse differre.
SALV. Seponarnus nunc maria cum cæteris
aquis , & consideremus partes solidas, quæ an om
ncs una aliqua rcs,an yero resdiverfæ tibi videantur
cxplana.
SIMP. Quoad apparentiam , illas diversas esse
video , cum inveniantur vastiſimi campi sierili arena
s quallentes ; alii agris pascuiſq ; viridantes , & frugi
feri : videantur infiniti montes steriles & asperi,
pleni duris (axis petrisque diversilfimorum generum ,
ut sunt, porphyries, alabastritæ, iaspides & sexcen
ta generamarmoris : sine isthic mineræ metallorum
ampllssimæ, tot speciebus ; & in fumma tot matcria
rum diversitates, ut ad earum enumerationem so
lummodo, dies integer haud fufficiat.
SALV . Jam ex omnibus hisce diversis materiis,
credisne , quod incomponenda hac ingenti mass^
concurrent portiones æquales ; an vero inter omnes
una pars aliqua sit,quæ cæteras longiſſimè superet, &
fit tanquam vastæ molis materia & substantia princi.
palis ? SIMP.
 COSMICVM . 557
SIMP. Credo, lapides,marmora, metalla gem
mas, aliasque tot materias divcrses, instar eslc de
coris & ornamentorum exteriornm soperficialium
que primarii globi, qui mole ſua tres illas omnes infi
nite superat, ut cxistimo.
SALV. Et hanc principalem & vastam molem ,
cujus distx res quasi sunt excrescentix & ornamen
ta,quanam ex materia Jcompofitam cffe credis ?
SIMP. Puto effe simplex & minus impurum
clementum terræ .
SALV. Sed quid rci per terram intelligis?num
id fortaile quod per agros extenditur , quodbipalio,
quod aratro frangitur, in quo scminantur grana,
fru& usque plantantur, ubi ultro nemora maxima
surgunt, & quod in summa omnium animalium ha
bitaculum , omniumque vegetabilium matrix est?
SI MP. Hanc dixerim csse primariam substan
tiam hujus nostri globi.
SALV Mihi vero non rc t e dixisse videri*.
Nam hæc terra aratro sulcata, conGta srugifera, su
perficiei globi pars & quidem subtilior est, & exi
guam profunditatem habet respe& u diftantiæ uf
que ad centrum . Ostendit enim experientia , non
profunde fodiendum esic, ut inveniantur materiæ ab
exteriori hoc cortice diversæ , eæque solidæ ma
gis, nee produ ftioni vegetabilium idoneæ . Acce
dit quod partesinteriores, tanquam gravissimis sibi
incumbentibus pressas ponderibus, credibile est essc
constipatas , & duriffimo quovis scopulo duriores,
Quid quod frustra materiis illis fœcunditas esse at
tributa, quæ nunquam essent produ & uræ fru & um ,
) fed in profundis æternum sepukae , ac abyssorum
terræ tenebris damnatæ fane.
003 SIMP.
 A
558 1
SISTEM
SIM?, Quis vcrò fidem faciet , partes interio
res, ac centro viciniores , esse infæcundas ? Forfon
cnim ipfæ quoque, res nobis ignotas producunt,
€ ALV. Tu ipse, fi quis alius , hac dc re certus
essc potcs, utpote qui perspeftum haBes , cum cor
pora Universi integrantia , solummodo bono gene
ris humani produ & a sint, hoc corpus præ omni
bus aliis deflinatum esse debcre solis commsdis ha
bitatorum suorum . Sed quid bencficii nancisei
pofTimus ex talibus materiis nobis recognitis & re
motis , quæ nobis tra ftandas se dabnnt? Non po
test igitur interna iibstantia hujus nostri globi
cflc materia ftagilis, diffipabilis, non cohærens,
hcuti ſuperficialis ilia , quam nos appellamus terran :
fed oportet , ut fit corpus densiffimum & solidiſſi
mum , atque adco duriflima quædam petfa. Quod
Partes in- fi illa talis essc debet , quænam ratio obstat , quin
tdr nas glosscredaS3 ipfom efseMagnetcm potius,quam porphyri
oportet este tct n ,ut >aspidem ,autaliud quoddam durum mar
folidiſimas. mar ? Fortasse si Gilbertus scripsisset, ilium globum
*
Pietra interius conftare ex * ...... vel Chakcedonio pa
Serena. radoxon tibi minus fuisset abſurdum ?
SIMP. Quod partes hujus globi interiores 1

magissint compress* , eoque magis constipatæ & so

lidæ , & quidem magis acmagistales, qub sont pro
fundiores,id concedo j &concedit etiam Aristote 1

les : quod autem illæ degencrent, & aliud aliquid

fint, quam terra ejusdem generis cum illis partibus
superflcialibusjid concedcrc,niI video, quid me cogat.
SALV. Non eo fine colloquium hoc orsuS
sum , ut demonftrative tibi concludam , primariamn
& realem substantiam huJHs nostri globi esseMag
netem : verum ideo tantum , ut oftendam tibi, ra
tionem nullam inveniri, cur alius pertendcre debcat,
quam:
 7
COSMICVM . 559
quamcunquc aliam potius materiam eam esse,quam
Magnetem . Tu ipſe G rem bcne cqnsideraveris,non
improbabiie dcprchcndcs , nudum & arbitrarium
nomen movissc homines, ut crederent iilam esse ter
ram ; idque propterea cuni a principio communiter Noſter glo
bus , non
uG fint hoc nomine terra, quo sienificarent tam hanc J1' "° r J
materiam, quæ aratur & conleritur , quam ut no- petra vo
minarent hunc nostrom globum , cujus denominatio caretur,fi
si accepta fuiflet a petra , à qua non minus quam a hoc nomen
ei fuiſſet
terra poterat accipi , nemo repugnaturus, aut con -1TM^
tradi& urus fucrat affirmanti ,primariam terræ sub ?"TM
siantiam esse petram . Idquctantoprobabilius eft, principio.
quan : o firmius habeo perfuasum , si huic mag
no globo , ad pienioris milliaris , aut 2000. cubi
torum profunditatem cortex quasi decrahi pos
set , lapidibus a terra sccretis , multo ma/qfem
saxorum , quam fœcundi soli cumulum esse fu
turum .
Porro rationum illarum , quæ necessariò con
cludant, de fa & o nostro hunc globum esse magnc
ticum , nullam tibi produxi, nee eas producendi Gil^ftt}
tempus est, maxime cum per otium ipfas cognosce-methodus
re quease*GiIberto. Quemad legendum ,tibiphan
Philoloji
di,
animum additurus, exponam tibi progreffum , meo
progressui non absimilem , quem isin philosophan- Proprieta
do tenet. Scio probe tibi prospe & um esse, quantum pli
tesces
multi
Mag
cognitio accidentium conscrat ad investigationem netis.
fubftantiæ & essentiæ rerum : ppoindc velim , ut ad
hibita diligentia explores multa accidentia & pro
prietates , quæ in Magnete singulariter , & non in
aliis lapidibus, nee aliis corporibus inveniuntur;
cujufmodi ſunt j exempli causa , attraherc serrum ,
candemque virtutem sola sua prascntiâ ferro quoq;
conferre : cidemque pariter
00 communicarc proprie
4 tatem
 MA
$60 SISTE
tátem respiciendi Polos, quam ea in seipfa quoque
rettnet. Præter hanc experire quoque sitam in
Magnete virtutem conserendi acui magnetic* non
modo directionem sub Meridiano versus Polos, mo
tu Horizontal! (proprietatem dudum cognitam }
verum etiam obscrvatum nuper accidens , declina
tionis (librato Magnete sub Meridiano sphærulæ
magneticæ jam fignato ) declinationis, inquam , ad
determinata signa, plus minusque, prout acus ilia
magis aut minus vicina Polo fucrit , donee super ip
ſum Polum erigatur ad perpendiculum , quomodo
mediæ parti incumbit parallela ipsi Axi. ' Insuper
experimentum capito , quemadmodum virtus fer
rum attrahendi multo fortior est versus Polos,quam
partes intermedia?, hanc virtutem notabiliter exci
tajiorem esse in uno quam altcro Polo , idqne in
omnibus Magnetis fragmentis excitatior autem Po
lus is est, qui Austrum respicit. Adhæc observato,
in exiguo Magnete Polum hunc Australem ; altero
que validiorem , evaderc debiliorem , quotiescunque
ferrum ei sustinendum est præscnte Polo Boreali
Magnetis alterius majoris. Ne longum faciam ,
ad fidem faciendam tibi sufficiant experimenta ha
ram, & multarum aliarum proprietatum a Gilber
io descriptarum : quæ omnes ita propriæ sunt
Magneti , ut earum nulla cuiquam alii materia
competat.
Jam dic mihi , Simplici, si proponerentur tibi
Argumen mille frustra materiarum diversarum , fed unum
tumquofir- quodque contectum,& occultatum involucro pan
wiser con- nij sique demateria fingulorum e signis tantum ex
cludttur, terioribus divinare jubereriF,ac pertentando incidc
globum ter
reftrem eße res in aliquod, in quo maniteste deprehendercs om
Magnetem , ncs proprietates, quas soli Magneti, & non aliialicui
materiz
 COSMICUM . 561
materiæ incsse jam ante cognitum habebas;qualenam
odicium hoc de corpore ferres> anne diceres,id eflc
posse frufum Ebeni, aut Alabastri, aut Stanni ?
SIMP. Affirmare non dubitaverim , esse Mag,
netis fragmentum .
SALV. Si hoc ita est,nihil habes cause, cur af
firmare dubites sub isto tegmine, & cortice scu cru
ftra terræ, lapidum metallorum , aquæ &c. magnum
abscondiMagnetem , co quod isthic animadvertan
tar , cai id obfervarc curæ est, omnia ilia acciden
tia quæ vero & dete cto magnetico globo competere
deprehenduniur. Quod si nihil cerneretur aliud,
quam quod acus declinatori3, per ambitum Ter*
rellæ feu magnetic! globi circumlara, magis ac ma«
gis inclinetur appropinquando ad Polum Borealem ,
& minus declinet versus Æquino ctialem , sob quo
deniq; reducitur ad equilibrium , hoc unum ad
expugnandum quantumvis pertinax judicium suffi
cere debebat. Silentio involvo mirabilem ilium
alterum effectum , quod sensu ipso deprehendi
mus in omnibus Magneticis fragmentis , nobis
Hemisphærii Borealis habitatoribns Polum Meri
dionalem ipsius Magnetis vivjdiorem esse altero :
quæ differentia tanto major esse animadvertitur,
quanto magis ab Æquino&iali disceditur : & sub
Æquino & iali ambæ partes æqualem virtutem ob
tinenr,ſed notabiliter ddbiliorem .In regionibus vero
Meridionalibus, longius ab Æquino & iali, natura
invertitur ; & pars ilia , quæ nobis debilior erat, ac
quirit vigorcm altera majorem. Atque har omnia
conferas cum eo, quod fieri videmus in minuto frag
mine Magnetis, prxsente alio majore, cu}us virtus
prævalens, minorem ſubjugat ,& obsequentem sibi
rcddit; unde prqut vcl ultra vel citra majorisÆqui
noctialem
 562 SISTEMA
dialem teneatur, eafdem sacit mutationes, quas fieri
dixi ab omni Magncte ultra vcl citraÆquinoctialem
tcrræ constituto .
SAGR. Prima statim Ie ftione libri Gilbert!
persuasus abii ; cumq; intidislem in frustum Magne
tis cxcellcntillinii , longo temporis tra & u multas
observationes institui , & eas omncs admiratione
somma dignas : fed supra omnes alias hxc mihi præ
Magnesar- ctpue stupenda videtur , quod sostinendi ferrifacul
matusmul- tas ei tantopere augetur illo armaturæ modo, quem
to plusferri docet idem autor, Ego fane cum frustum illud meum
fustinet
jncrmis.qua armassem , ocupla proportione virtutem ei multi
plicavi, ;ta ut cum inermis vix novem ferri uncias
sustineret, armatus plufquam ſex libras tulerit for 1

san ipsemet videris idipfum frustum in Exoticota

meio Screniffimi vestri Magni ducis (cui id donavi ^
duas e ferro parvas anchoras fustinens.
SALV~ Multoties id ingenti cum admiratione
vidi donee admirationis multo majoris causani mihi
præbuit frustulum cxiguum , hœrens in manibas A
cademici nostri j quod cum non plus sex uneiis pen
dat & inerms vix duas uncias sustinear, armatum
tamen fustinet 160. atque adeo armatum o ctogecu
plo plus trah/u quàm inerme, & quidem pondus 26 .
vicibus proprio suo pondere majus Quod mirabilis
rei genus Gilbcrto videre non contigit , qui scribit,
nunquam fe invenire potuifleMagnetem , qui accesse
rit ad proprii ponderis quadruplum sustintndum .
SAGR. Amplilfimum philosophandi campum
lapishie ingeniosis hominibns aperire videtur. Ego
vel sexcenties mecum ipse fpeculatus sum , qui fieri <
poffit ut ferro armanti sese, virtutem præbeat tanto
majorem sua propria : ac denique nihil invenio , in
quo acquiescam . Ex iis certe, quæ Gilbcrtus hoc de
negotio
 COSMICVM .
563
negotio fcribit, non possum aliquid , quod sit opera
pretiom , cruerc. ncscio an idem accidat &
tibi .
$ ALV. Ego summopere laudo & admiror au
torum ilium ad invidiam usqnc magnum , qood in
mentem ei vensrit adeo stupendus ille conccptus de
re ab infinitis ingeniis fublimibus tra&ata, nee tamen
ab ullo animadversa : dignus etiam ampliſſima laude
mihi videtur ob multas novas & veras observationes
ab eo fa & as, in opprobrium ac dedecus tet menda
cium an vaniloqucrum autoruto , qui non ea modo
scribunt, quæ ſciunt, verom etiam omnia illa, quæ
a stolido voJgo jaftara accipiunt, nee experimento
cerriores de iis fieri laborant, forte ne molem libro
rum fuorum imminnant. Hoc unum in Gilberto de
sideraverim , ut in Mathematicis disciplinis ac in
Geomstria præcipue fuisset exercitatior ,cujususes
detraxiflet ei facilitatem illam inconsultam acce
ptandi pro firmis demonftrationibas eas rationes,
quas producit pro veris caufis verarum conclusio
num a sc observatarum .Quæ rationes ( ut libere di
camj non eam vincendi (tringendique vim habent,
1 quam hand dubie debent haberc eæ, qaz de eonclu
sionibus naw ralibus , neceffariis & æternis adduci
possunr. Nec dubito.novam hancfcientiam ,progreffu
temporis, aliis novis observationibus ,msgisqueveris
& necessariis demonstrationibus auctiorem reddi.
Primi ob
tum iri.Neque vero propterea de obscrvatoris pri
mi gloria quidquam detrahi debet. Ego fane non -deKrmt °*~
invlnto
minoris æftimo, imo mulco magis admiror, invento- res admira
rem Lyræ primum (quanquam credibile sit , 'dlud tione digni.
instrumentum rndi valde Minerva fabricatum , &
multo rudiorc tra ctatum fuifle j quam vel centenos
1

artifices alios, qui scqueotibus fæculis profeflionen

istam

>
 SISTEMA
564
iftam ad summam perfectionem deduxerunt: vide
turque mihi magna ratione Diis antiquitas annj.n
rassc primos inventores artium nobiliorum . Atqui
hodie vulgo videmus ingenia humana tam non cfle
curiofa rerum rariorum & elegantioruni, ut, cum eas
vident , vel ab ipsarum professoribus exquisiti tra
& ari audiunt, nihilo tamen majors difeendarum \l
larum defiderio teneantur. Gogita jam , an ab
hujus generis abje & is ingeniis expe &tari potuerit, ut
animum applicarent ad investigandam fabricam
Lyræ , vel inventionem Musics , in vitante fibilo ner
vornm siccorum tcstudinis, autquatuor maIIeorum
pulGbus. Egregiis commentis operam navarc , ma
tum exiguisadmodum principiis , & judicare, sub
prima & puerili specie mirabiles artes latere posse,
id non trivialium ,sed humanos conceptus ac spiritus
excedentium ingeniorum est.
Jam ut interrogatione tuæ respondeam , affirmo,
mequoque diu multumque fuisse occupatum in in
vestiganda causa hujus adeo tenacis efficacisque con
jun & ionis, quam fieri videmus inter ferrum qood
Magnetem armat, & alterum, quod cum eo copu
latur. Ac initio certo persuasum habeo virtutem
Veracaufa, & potentiam lapidis nil quicquam ex eo augeri,
eb quam quod fit armatus, cum neque ex majori distantia
•uhttu Ma- attrahat nee validius fuftineat id ferrum , inter quod
net's, ar & armaturam interponitur subtilissima charta , at
mediante, I"® adeo folium auri 'nbrađeam extenuati ;imo
tantopere tali interpofitione plus serri suftinet nudus , quam
viuhiptice - armatus. Non ergofit hie mutatio in virtute ; eft ta
tur. mcn 'nnovati° alia in effe & u : cumque necesse sit, ut
Effelfus ejfec\us novj nova quoque causa detur , si in
novi novam
caufam oo quiratur qu'd novi introducat a & us sustinendi per
portet . armaturam ; alia mutatio nulla deprehenditur, quam
in di
 COSMICUM . 565
in diversitate conta & us,Nam cum fcrrumprius Ma- Oftenditur,
gnetem tangcret, jam fcrrum tangitur a serro. Ne- ferrum effe
cessario itaque concludcndum est, divcrsos con- fubtiliorum
ta ctus causam esse diversitatis effe c tuti, Diversita - magis con
tem deindc centa&uum non video aliunde quam cx ftipatarum l
eo manare posse, quia substantia ferri partinm est quam fint
subtiliorum , puriorum , magisque constipatarii , "",to• *-'
quam partes Magnetis, utpotecrafliorcs, impurioses snetis,
& rariores. Unde scquitur , uc superficies duoram
ferramentorun yid conta ctum mutuum occurrenteS j
cum exquiiice sint complanatæ , expolitæ & lævigatze,
tam exa&e conjungantur ut omnia infinita pun & a
unkis rum pun & is infinitis alterius copulcntur, sicut
filamenta (ut ita dicam) quibus doplex ferrum colli- .
gaiur, mnlto plura sint, quam ea , quæ Magnetem
cum ferro copulant; siquidem substantia Magne
tis magis est porosa, minusqs sincera : unde fit, ut
| non omnia pun fta & filamenta ferri inveniant in su
perficie Magnetis pun& a mutua , quibus uniantur.
Quod deinde substantia ferri ( maxime vero bene
purificati perse& iffimique chalybis lit partium longc
densiorum ,subtiliorum & puriorum , quam materia
Magnetis, id ex eo cognoscitur, cum cjus acics ad
summam subtilitatem , cujusmodi estnovaculæ ,
reduci queat, quale acumen Magnes^ haudquaquam
consequi poslit. At Magn:tis impuritas , & cum
Monftratar
aliis lapidum qualitatibus permixtio , de depre: ad fenfum
henditur ad sensum , primum ex colore quarundam impurita
tenuium macularum ut plurimum albicantium ; Magnetu.
deinde per acum e filo pendentem , quæ supra tali
bus lapillis quieſcere non potest, fed a parti
bus vicinis attracts, illos fugire videtur , & super
Magnetem illis proximum saltare. Ut autem aliquæ
partium illarum heterogenearūmagnitudine sua con
spkuæ
<66 SISTEMA
spicuæ sunt: ita credibile est, alias plures ob parvita
tem suam conspe & um sugientes, pcr totam maflam
disseminari. Confirmatur assertio mca f scilicet.
multitudinem conta ctuum , qui fiunt inter serrum
& f rrum ,tam ar ctæ copulationis cfle causam j a ta
li experientia, quod, fi acus alicujus acumen offera
mus armaturæ Magnetis,non validius ei copulabitur,
quam cidem Magneti nudo : id quod aliunde pro
venire non potest, quam quia conta ctus alter alteri
est æqualis , hoc est , uterque unius solummodo
pun & i. Quid multis opus > Accipiatur aens, impo
naturque Magneti, sic ut una ejus extremitas ali
quantulum extra Maghetem porrigatur : huic ad
moveatur clavus, ad quem subito scse applicabit
acus ea ratione, ut retra cto clavo , acu« suspendatur,
& fuis extremitatibus tam Magneti, quam ferro ad
hæreat. Si clavum adhuc ulcerius reducas, feparabic
acum a Magnete, si modo foramen acus clavo, &
acies Magneti uniatgr. Nam si foramen Magnetcm
respexerit, tune retra & o clavo, acusadhærescet Ma;
gneti: idque meo judicio non alia de causa, nisi quod
acus propter craffitiem sui foraminis in multo plu
ribus pun & is Magnetem tangit, quam acutisfimum .
acici pun ctum .
SAGK. Discursus hie totusmiht visus eft fir
miffimus, quem hæc acus exnerimenta non multo
inferiorem aliqua demonstratione Mathematica
reddunt : & ingenue profiteor, in tota Philofophia
Magnetica nihil audivisse vel legifle me simile, quod
æque validain reddat rationem aliorum quorundam
ipsius adeo mirabiliam accidentium : quorum si
causas tanta claritate haberemus explicatas, nefcio
an ullas alias suaviores ciborum dclicias intclle ctus
noster desiderare possit.
SALV
 COSMICVM. 567
SALV. In investigandis rationibus conclusio
num nobis ignotarum , aportct ut a principio statim
discuefum dirigas ad vcri viam : per quam si quis
incedat , facile accidit , ut pccurrat aliæ atquc
aliæ propositiones pro veris cognitæ . ſeu per
diſcurſum , feu per experientiam , quarum a certi
tudine veritas nostræ conckisidnis acquirit robur &
evidentiam ; quod ipsum S mihi in præsenti pro
• blemate accidit, in quo cum vellem alio aliquo exa
mine adhibito certior fieri, nuin ratio, ame investi.
gata vera esset ; quod scilicet substantia Magnetis
revera multo minus sit continuata , quam ferri aut
chalybis ; curavi mihi ab i!lis artificibus, qui in
Exotico- tameio Magni Ducis Domini mei laborant,
faciem aliquam ejufdem illius Magnetis, qui tuus
antea fuir, complanari , ac deinde, qupad fieri po
tuit , poliri atque lævigari : ubi cum voluptate mea
manu palpavi quod quærebam. Isthic enim multa
comparuere maculæ diverlo cæteroque colore, fed
splendidæ & illustres , quantum ullns alius Japis du
rior; reliqua superficies polita quidem erat, fed ad
ta ctum solummodo : non enim splendcbac quid
quam , fed nebulæ instar nigricabat, atqne hie erat
substantia Magnetis: splendida vero pars erat reliquæ
materiæ lapidofæ intermixtæ ,pro utfenabiliter cog
nosci potuit admota complanata facie ad ſcobem
ferri , quæ magna copia insiliebat Magoeti , fed nee
vel unica ferri stri& ura dictis maculis hærebar, qua
rum erant mulcæ, & aliæ quartam unguis partem em
quabant, aliæ minores.crantaliquanto, plurimæ
deinde parvæ ; vix visibilcs autem quasierant innu
merabiles. Unde nihil dubitandum habuicogita
tiqncm meam effe vcriiHinam ,cum primo judicarem ,
substan
568 SISTEMA
fubstantiam Magnctis non efle fixam & densam ,fed
porosam , raram , vel, ut re& ius dicam spongiosam ;
co tamen discrimine , quod ubi ſpongia in suis ca
vitatibus ac cellulis c^ntinet aercm ant aquam , ibi
Magnes suas habetrepletas lapide durissimo & gravi,
ut ostendit exquisita politura, qaam ipfi admittunr*
Vnde, sicut a principio dixi, applicando fecri Cuper
ficiem ad fùperficiem Magnetis minimæ particulæ ser
ri,licet continuatislimæ forte plusquam ullius alterius
corporls (ut apparet ex e<v quia ferrum plusquam
ulla alia materia lævigatur) non omnes, imo paucæ
cum siocero Magnete concurrent;& cum paucæ sese
contiogantj contactus erit hocdebilior.Sed cum ar
matura Magnetis, præterquam quod magnam par
tem ejus superficiei tangit,etiam vestiaturvirtute par
tium vicinarum , licet intaftarum ; si exa & e com
planetur iila facies ejus , cui altera fcrri sustinen
di facies benc itidem explanata, sese applicat, con
gresius ficinnumerabiliuni minimarum particularum
- inO forte infinitorum punctorum utriusque ſuper
ficiei : unde contactus ipfe fortifllmus efficitur.
Hæc observatio complanandi utramque superfi
ciem utriusque ferri sese contingentis, a Gilberto
non suit animadversa : imo ille ferrum utrumque
conwexum adhibet,ita ut exiguus sit mutuus utrius
que conta&us : unde evenit ,ut multo minor etiam
fit tenacitas, qua utrumque ferrum inviccm hæret.
S AGR, Addu f t ratione,sicuti modo dixi,pau
lo minus acquiesco , quam si ea fuisset aliqua de
monstratio Geometrica : & quia de problemate Phy
fico tra & atur,existimoSimplicio quoque satissa stum ,
quoad patitur (cientia naturalis t in qua non requi
rcndam csse Gcomctricam evidential ipfe novit.
SIMP
 ' COSMICV M. 569
SIMP. Vidctur mihi prose & o Salviatus egre
gio vcrbornm ambitu caosam hujus cffc & us adco Sympathis
do Antipa
clare explicuisse, ut quilibec ingenio mediocri, licet tbja termi.
expsrs seientiæ, rem capcre queat. Nos vero intra ni A Pbi.
terminos artis nos rontinentes,causam horum alio- loſotbis x
rumq; Gmilium effi ctuum naturalium reducamus ad ſurpati al
Sympathiam , quæ est convenicutia quædam & mu effe mult°rum
&tuum
- tous appetitus ,inter res qualitatibus inter trie hmi naturalium
les orta : quomodo contra odium illud ac inimici- rationem
tiam , qua fese res aliæ naturalitcr sogiunt ac horrent, dendam
facile red*
*
Antipathiam appellamus.
SAGR . Atque ita duobusistis nominibus rati
onem reddunt accidentium effe & uumque plutimo- LeP"**m
rum , quos a natura produci non sine admiratione exemplum ,
diſcurſaum
vidensus. Sed bic philosophandi modus vidctur quorundam
mihi magnam habere fympathiam cum certa qua- philosopho
dam pingendi ratione, meo cuidam amico ufitataj rum infirm
mitate
qui gypfo soper lino designabat, qua parte pingi m
declarans.
1 vclletsontem cum Diana ejusque Nymphis, qua ca
nes venaticos, qua venatoremi capite cervino : reli
qua campo , saltui, colliculisque destinabat: cæterum
coloribus omnia exprimendi parces ipfl pi & ori
committebat : interim perfuadebat sibi, scipsum il
lius de A & zone pi &uræ autorem efie, ad quam ta
menpræter nomina nihil contulerat. Sed quo lqn.
gis digreffienib abrepti fomus,. contra quam
us tum erat ? Oblivioni quasi tra
inter nos conven
dtdi, qu£ sierit mat:ria , quam tra ctabamus, cum in
hunc magnetteum difeursum declinaremus: & nefcio
quid tamen erat in aiimo, quod de præfcnii negotio
dicere parabam .
SALV. In eo eramus , ut dem^nstraremus,
ilium , tertium motum a Copernico terra tribu
Рp tum ,
 570 SISTEMA
tom non esse revera motioncm , fed quietcm potius,
& immutabilcm stationem , determinatis fuis parti
bus dire&am versos easdem ac determinatas partes
Univorsi, ut scilicet pcrpetuo conservetur Axis di
urnæ revolutionis parallclus sibWipfi, & respiciens
versus ftellas fixas : quem coustanuflimum statum
diximus competere naturaliter omni corpori libra
to & fufpcnso in medio fluido accedente; quod
quanquam rotetur, non muter tamen dirctionem
reipe & u rerum externarum , sed tantum in seipfam
revolvi vidcatur, respe c t ejus, qui ipfum desert, ip
siufque vasis, in quo differtur. Adjunximus poftea
simplici illi ac naturali accidenti virtutem magne
ticam , perquam globus terrestris tanto constantius
immutabilem sese retinere poflit &c.
S AGR. Jam in mentem mihi redeunt omnia;
& id quod nunc animo agitabam ,quodqj producere
constitueram , consideratio quædam erat circa diffi
cultatem & instantiam Simplicii, quam adversos
terræ mobilitatem producebat, somptam a multi
plicitate motuum , quam impoffibilc sit attribui cor
Tres mottu pori simplici, cujus, cx Ariftotelis do & rina, unus
diverfi na. folus & simplex motus potest efle naturalls: al
t *«r*?**" que id, quod in considerationem vocare destinave
gnetiso
ram , erat Magnes, cui naturaliter tres motuscom
petere senses ipse (idem facit: quorum motuum
vnus est versus centrum terræ , tanquam corporis
gravis : ſecundus, est motus circularis Horizontal!*,
per quem restituit & conscrvat soum Axem versus
determinatas partes Universi : tertius , idemque
nove repertus a Gilberto , est , quod inclinatur
ejus Axis in piano Meridiani consistens, versus so
perficiem terræ , idque plus & minus , prout ills
diftiterit
 COSMICVM . $71
為
diftiterit ab Æquino & iati, fob quo fit parallelus id
Axcm terrae.
Præter tres illos, sorsan haud est improbabile,
qnartum adhuc eniri posle motum revolutioris
circa propr'um BRm ,quotieseunque Magnescsset
libfatus, & sutpenſus in aere, aut alio medio fluido
velccdentc, fie ut omnia externa & accidentarla im.
N pedimenta removerettur . Atque huic senientiæ
1
ipfe quoque Gilbertus applaudere vidctur. Vldis
1 ergo, Simplici, quantopere Ariftotcles asdoma va
ciller .
1
SIMP . Hæc non feriunt pronunciatum Arifto- Aristot.com
telis ac ne batutat quidem . Is enim loquitur de <&(it mix
1 corpore simplici, qutque ei riaWfaliter conveniré tis motus
compofitos.
poffint td vero oppohis de eo, quod accidit carpo
1 ri mixto; nee dicis aliquld novi in do & rina Aristotc
1 fl : nam & ipse mixtis motum compositumi tri
buit &c.
5 SAGR . Subsiste, Simplici, & ad interrogate
mearefponde. Aftirmas , Magnerem non cffe cor
pus simplex, fed mixtum . Jam ex te quær6 , quznam
$
sint iliacorpora fimplicia, quæ in magnetis com
positione miſcehtur.
SIMP. Non poffim tibiprecise ditere ingredi- Motum mi.
entra', neque dosin : sutficiat, quod sinit corpora cle-portet
*'«""» esse«
menraria .
talem, ut
SAGR. Hoc mthi quoque sufficit. Etnorum poffit \efula
corporum simplicium elementarium quinam sunt tare excom .
moc'o naturales ? positions
SIMP. Sunt duo simplices recti , fursom & de- motuum
orſum . corporum
fimpliciun
SAGR, Pcrge respondendo. Cftdisne, quod componen
motus, qui corpori mixti naturalisjerit , debeat effe rium .
Рp2 talis,
 572 SISTEMA
talis, qui posfit resultare ex compositione duorum
motuum fimplicium naturalium , competentium
ipfis corporibus simplicibos componentibus : an ve
ro poſſit etiamcsse talis motus qua cxistis compo
ni sit impoflibile ?
Cum duo . SIMP. Uti puto , movebitur motu resultan
bus worie
bus reftis tc cx compositione motuum corporum sim
non compo • plicium componentium : & imposfibile fest, ut
nuntur mo moveatur tali motaqucm imposfibile fit ex istis com
tus circular poni.
res .
SAGR. Atqui, Smpl'ct , ex duobns motibus
Pbtjofophi re&is fimplicibus fa nunquam compones motum
to adiguna circu'arem , cujusmodi font duo veltres circu
ttri neceffe 'ar£s divcrsi, quos magnes obtinet. Vides ergo,
habeant , quas in angustias te conjiciont male fundata princi
Magnetem pia feu , ut re & ius dicam ,male dedu ctæ e bonis prin
effe compo- cjpj}s conscquentiæ. Jam enim ep redigeris, quod
Situmeſub. Magnes fit corpus mixtum compofitnm h substantiis
leftibut do elemcntaribus & cilestibus, si modo tueri vclis,quod
elementari, motus re & us tantummodo sit elementorum , &
bus . circularis corporum cæleftium .
Proinde si vis tutius philosophari, dicas oportet,
quod corporum integrantium Universi, ea quæ per
naturam sunt mobilia , omnia moveantur circu 1

lariter , & quod hac de causi Magnes, tanquam vera

FallacIa primaria & integralis substantia nostri globi, ean
earum . qui dem naturam rctineat. - Egregie vero faleris ,
magnetem quod Magn;tem vocas corpus mixtum ; corpus .

vocantcore fimP'cx autem , globum terresirem : qui tamen , ut

tur ; fy *pfi fensui patet, infinities magis compositus est.Præ
globum ter * terqnam enim , quod infinitas materias inter se
restrem , diversifsimas continet , comple ftitur etiam ingentem
corpus fim - Copiam ejus, quam tu mixtam vocas , puta Magne
plex.
tis ,
 COSMICVM. 573
tis. Quod pcrinde mihi videtnr, ac si quis panem
vocarct corpus mixium; corpus vero simplex, Ollam
putridam [ cibi compofiti genus est] quam & panis
ipse , & obsoniorum plurimagenera ingrediun
tur. Res htc pfcfefto mirabilis , li qua alia , mihi Diſcurſus
videtur apud Peripateticos, qni concedimt (nee rerttateti
negare poffunt) globum nostrum terrestrem eslede ciarum cone
fa & o compositum ex infinitis maceriis diversis : tradi&tio
concedunt deinde , corporum compositorum mo- numquepie
tum deb:re csie compositum : motus antem , qui »**•!
componi possunt , sunt re& us & circularis ; cum
duo re& i, quippe conrrarii: sine inter fe incom
patibiles : affirmant, elementum terræ purum non
inveniri : fatentur, ipsim nunquam fuisie motam ulla
motione locali ; & postea tamen irr natura ponere
1

volunt id corpus, quod non invenitur;idemq; facere

mobile eomotu ,quem ipfa nunquam ſubiit, nee un
quamſubibit: ei vero corpori, quod & est, & suit
d
semper denegant ilium motum, quem prius concesie
3 rant ei naturaliter convenire debere.
SALV. Quæſo, Sagrcde,nc plus laboris impen
4 damus in htc spec'ulia ; maxime cum ut nosti,
ET non hunc nobis finem propofuerimu?, ut rem de*
cisive determinaremus , vel alccrutrani opinionem
-1 reciperemus pro vera : fed ut animi modo causa ra
tiones illas & responsioncs proponeremus , quæ
pro utralibet parte possunt adduci : Simplicius au
tem respondit, quæ ad Peripateticorum suorum dc
fenfionem pertinere cenſuit. Proinde judiciuin de his
rebus in suspense relinquamus , & determinationem
sapientioribus committamus.
Et quia per hoctriduum satis prolixe de Univerr
st systemate disputavhnus ; tempus jam erit ;
Рp3 ut
 574 SISTEMA .
ut veniamus ac accidens maximum , a quo colloquia
nostra dixerunt originem . Loquor de Auxu & re
Auxu maris. cujus causa satis probabiliter ad terræ
motiones rcserri posse videtur . Sed hanc rem, si tibi
EffeElus placet, ad crastinum diem reserve^us. Interim , ne
improbabi oblivionj tradam, referamtibi speciale quid, cui
lisk Gil. Gilbertum assensum præbuisse nolim : dum inquam ,
berto ada
miflus in coneeflit si exigua sphærula magnetica posset exa & e
Maznete. librari, fare, ut ultro revolvatur in fe ipsam . NulJa
enim ratio est , cur id facere debcat. Nam si totus
globus terrenus habet hoc a natura, ut volvatur
circa proprium centrum 24, boris, & hoc ipfum
etiam omnes ejus partes babere debent , scilicet,
ut convertantur una cum ſuo toto, circa ipsius cen
trum 24. horis;jam reipsa parteshoc obtioent, dum
in terra locatæ ,una cum ipfa circumferuntur ; &
afljgnafe partibus revolutionem circa proprium cen
trum , nihil eflet aliud, quam illis attribucre secun
dum quendammotum valde diversum a primo. Sic
cnim duplici motu agitarentur, scilicet revolutions
24. horarum circa centrum fui totius, & gyra
tionem circa centrum proprium . Jani secundus
.
hie arbitrarius est, nee ratio est ulla, cpr eam intro
ducamus. Si frustum Magnetis de tata massa natnrali
avulfum , desineret eam sequi, ut antea sequebatur,
dum adhuc ipsi erat conjun ftum , & hac ratione pri
Yaretur regyratione circa centrum universalc globi
terreni ; tune forte majori probabilitate poflit ali
1
quis credere, quod frustum illud assumat novam
qnandam vertiginem circa proprium suum centrum :
fed quia non minus separatum quam , conjun & um
continue perseqpitur suum primum, æternum & na
turalcm cursum ; cur eivellemys insuper alium no :
vum obtrudere ? SAGR.
 COSMICVM . 575
SAGR . Intclligo re & iffime , & in mcmoriam Inanis «r'
hæc res mihirevocat discursuin quendam , hujus Va- gumentatio
nitati nihilcede ntium
ntem ,fa & um a centis do & rinæsphæ-probaBr«m
ricæ scri ptoribus r
, & nisi sailo , inter alios a Jo*e/e«e
hanne de Sacrobosco , qui demonstraturus, elemen- aqu* con
tum aquæ nna cum terra in superficiem (pæricam Staresupero
corrotundari, unde ex utroque constituatur noster ficie sphen
rica.
ille globus, scribit hujus rei firmum esic argumen
mentum ,qnod videmus,ininutas aquæ particulas aflu
mere figuram rotundam , sicut in guttis, in rore , &
super herbarum multaruin toliis quotidie cernitur :
cumque juxta tritum axioma, totius eadem ratio sic
quæ partium ; quia partes hanc figuram appetunt,
esic necessarium , uc eadem elemento totipropria sit.
Et profe cto res mihi perabfurda videtur, hos tales
adeo manifestam argumenti levitatem non anim
advertere neque considerare, si re cte procederc hæc
argumentandi ratio, tune seeuturum , ut non modo
minutæ guttulæ, fed etiam quæcunque, major quan
titas aqure a totoelemento separatæ reducatur in
globum . Quæ res a nemine visaest : id vero & scn
su percipi,& intelle&u cognosci potest, cum aqua
s phæricam amet induere figuram circa commune
centruen gravitatis ( quod est centrum globi terre
ftris ) quod hæc in parte naturam aquæ sequantur
omnes pastese/u?, jnxta di& um axiorm ; sic ut om .
ncs superficies nariuti, facuum , ftagnorum , & in
fumma omnium aquæ, valis contentæpartium , cx
tendantur in figuram spæricam , sed nimirum illius
sphæræ cujus centrum cum globi terreni centro idem
est : non autem sphæras particnlarcs ex semetipsis
constituant.
SALV.ErroT est profe cto pucrilis,qui si f hemine
alio,
Рp4
 SISTEMA
476
alio prætcrquam à Sacrobosco commissus essct, ei
facile condonari posset : at eommentatoribus cjus,
al'uTque magnis viris, & ipsi adeo Ptolemæo, veniam
dare sineruborc propter autoritatem eorum haud
possum . Verum temporis elapsi, & in multam
yesperam extra & i ratio monct ut quisque domum
abcamus, crastino die redituri , colloquiis.
que præteritis omnibus ulcimani
impoflturi clausulam .

QUARTI
 COSMICVM . 577

boleo onloo og gegla

woo woods we
beobecne
po bong
po
102 SOBRE K2 MEIM

Geso

***
Bascom o Sescuda
၅၁၅၁
QUARTI DIEI .
1

COLLOQUIUM .

AGR. Non facile dixerim an reditus tuus ad

Sindice dello facial,relipe tard or discuteric: and
vero proptcr desiderium audiendi meditationes Sal
viati de tam curiosa materia , talis pihi vilussue
rit. Per horam integram e fencstra prospe& aviJ
num cubi cymbula quam advehendi tui causa misi,.
compireat.
SALV. Gredo sane , potius imagionc tua,
quam tarditatc oostra tempos•redditum fuifle lon
gius,quod ne producatur ulterius, bene feccrimus, Natura set
si sine interpositis aliis sermonibus , ad iem ftatim jocHm facitt
iplam -veniamus, & ostendamus , Naturam permi- Hteftius
firſe five in reiveritatc hoc ita sit ,five ilia quasi per te*remobie
jocum opinatricibua nostris imaginationibus impo- litati ap
perevolucrit) permisisse inquam ,ut motus illi, quiflaudat.
omni alia de causa potius , quam ut maris fluxum
refluxumque producerent * jampridem terræ fue
ruut attributi, mine tamen inveniantnr exa ctè adco
atque præcise in id fervife,ut xstus caufam inde pe
tamus : & vicissim eundem fluxum ac refluxum ad
conftrmandam terræ mobilitatem prxsto adeflfccu
jus mobilitatis indicia desumpta fucrunt ha & enus
ab
 EMA
578 SIST

Æfius ma. ab apparentiis cœleftibus, cum earum rcrnm, quæ

Tinus,terra in terra accidunr, nulla magis ad unam quam alte
quemabitio ram stabiliendam sententiam faciat, ficuti prolixo
tat mutuo fe examine declaratum est, & ostensum , omnia acci
fuftragto dentiz terrena, per quæ vulgo ftabilitas tcrræ , &
confirmant.
mobilitas Solis Firmamentiquc defenditur, eadem
Effe &tus plane ratione eodemquc modo nobis apparitura ef
terreni in. [c , si mobilem terram , & ista immobilia constitua
differentes mus. Solum elementum aquæ , utpotc vastiffimum ,
omnes ad
m
confirman nee concatenatu annexumque globo terrestri ,
ut
dummo omnes ejus cæteræ partes folidæ . imo quod pro flui
tum aut ds sna natura, sui juris ac liberum ex parte est, re
quietem manet inter res sublunares , ex quo recognoscere
to æftu possimus aliquod
terre,ex•
cep
vestigium & indicium , quid faciat
marino. terra quoad motum aut quietem , Postquamip(e
met mecum iterum atque iterum examinavi effct as
& accidentia, parcim a meipso visi , partim ex altis
cognita,quæinaquæ motibus observantur ; & præ
tcrea le&is auditifque vanitatibus insignibus, quas
multi ad rationem horum accidentium reddendam
addoxerunt,non Ieviter allici me senfi ad admittendas
Primage duas basce conclufiones,( fa &tis tamen præsuppositi
neralis con •
clufio , non tionibus neceflariis )a globus terreftris sit immobilis,
pollelfieri tune fiuxum & refluxum maris naturaliter fieri non
Auxum pofle : & deinde , si eidem globo conferantur mo
refluxum , tus jam asfignati, necessarium effe. ut mare fluxui &
immobili
Atante ter refluxui subjaceatjsecundùm omnia illajquæ in ipso
observantur.
râ.
SAGK. Propositio maximi est momenti,làm
per se, tùm etiam eorum ratione qUæ inde conse
quunrur : 'unde declatationem ejus atque confir
mationem auribus hoc attentioribas accfpiam ,
SALV. Cum in quæftionibus naturalibus,
quarur hsee quam pKB manibus habcmus, una est,
cognitio
 COSMICO M. 579
cognitio efTe & uum nosdeducat ad investigationem Cognitio ef
& inventioncm causarum , sine qua cæcis parietem fe &uum de
palpantibus non absimiles3imb üldem adhucincerti-ducit ad
ores fucrimui, utpote reiexitum invenire neſcientes,inveſtigati
cùm cuci ad minimum sciant, quo pervenire consti-Jarum .
tuerint : ideoque ante res omnes alias necessa
ria est cognitio effe & uum , quorum causas ipvesti
gamus : quorum quidem effe& uum tu, Sagrede,me
plenius ac certius peritus csse poteris ; quippe qui
non modonatus longoque tempore commoratus es
Venetiis,ubi fuxus & refiuxus marini, propter mag
nitudinem soam , valdc notabiles sunt : verum etiam
in Syriam navigasti, & pro ingenio tuo excitato at
que curioso. sine dubio multas observationcs insti
tuisti : cum contra ego, qui folummodo per aliquot
fat breve tempus,observare potui id quod accidit in
hac Adriatic!Sous extremitate, & in nostro mari in
feriore circaæfiuaria Tyrrheni maris, multis in re
bus cogar fidere relation)bus aliorum , quæ quia ut
plyrimum male concordant, & per consequens in
certæ soot; speculationibus nosiris consolionis plus
quàm confirmationis prabere poflunt. Ututfit, ex
oblervatiouibus illis, quæ certo nobis compertæ , at- .
que etiaminter principales sont, vidcor mihi perve
nirc pofle ad inventionem verarum & primariarum
causarum . Nee enim hoc arrogo mihi , adducere
me posse omnes rationes ad rem proprie pertinentes,
& effc & ibus illis adxquatas, qui mihi antehac inau
diti, & proinde nondum examinati consideratiqa.
poffint occurrerc. Atq; id quod sum di& urus,sor.
lummpdo propono tanquam clavem ,quæ viæ nun
quam ab aliis calca tæ: portano aperiat, spe certa frem
tus, ingenia meo magis speculativa progresiuraulte.
rius,& supra primam bane meam detra ctionem pe
netratura
 580 SISTEMA
netratura longius, Et quamvis in aliis maribus a
nobis remotis iovcniri poffint accidentia Mediter
raneo nostro incognita : non tamen propterea vera
esse desinet ilia ratio & cause quam producam ,
dummodo nostri maris accidentibus comprobctur,
iisquc plcne satisfaciat, tandem enim ejusdem gene
ris effe & uum unicam veram , & primariam caufam
essc oportet. Referam igitur historiam cffe ftuum ,
quos vetos esse scio , eorumque caufam veram a
me creditam assignabo, Vos cæteri producetis ali
os insoper effe &tus vobis explcratos : & poftea cx
periemur, an adducta a me causa poffit illis quoque
iatisfacerc.
Æsus ma Affirmo itaque , tres effc periodos, quas aquæ
tinttriplex marinæ fluxus atque refluxus observat : prima ac
periods principalis est ilia magna & notiflima , scilicet Diur.
diurna ,
menftrua na, fecundum quam aliquot horarum intervallis a
&"am*. quæ 'ntumeſcunt & subdunt. Hæc autem inter
valla sunt utplurimum in Mcditerraneo senarum
circiter horarum , hoc eft, 6. horis intumescit marc
6.aliis subsidit, Secunda periodus est Menstrua,
& originem a Luna trahere videtur; non quod ilia
motus alios introducat ; fed solummodo quia jam
di& orum mignitud'mem alterat insigni differentia,
prout ea lumine scu plena scu minuta fuerit, Ter
ria periodus est Annua, quæ a Sole dependere vide
tur , alteratqne solummodo motus diurnos quos
quoad magnitudinem , temporibus Solfitio
rum diversos efficit ab iis , qui fiunt in Æqui
no ftiis.
Difputabimus inttio de periodo diurna , veluti
de principali , super quam Luna & Sol suas actio
rics , in mensttuis & annuis alterationibus , ſecun
dario videntur exerecre. Tres autem diversita
tes
 COSMICU M. 581
tes in his mutationibus borariis cbservantur : nat Mverfita
in aliquibus locis aquæ intumescunt & detumescunt tes, quaac
cidunt in
11
absque motu progressivo : in aliis line clationc & periodo
depressione jam versus Orientem progrcdiuntur, diurna.
jam versus Occidentem recurrunt : In aliis & alti
tudo , & cursus unâ variantur, ut hie Venetiis acci
1
dit , ubi aquæ accidendo intumescunt , & excundo
subiidunt : idque saciunt in extremitate longitu
dinis stnuum extensorum ab Occidcnte in Orien
tem , ac terminatorum talibus Iittoribus , per quæ
spatium præbctur aquæ diffundendi tumorcmjsu
um . Sin cursus ejus montibus aut aggeribus altio
ľ
ribus intercipiatur, ibi fine motu progressivo in
tumescit ac detumescit. Dcinde currunt atque re
currunt aquæ marinx , sine mutatione altitudinis,
inpartibusmaris Mediterranei, sicut accidit eviden
tissime in Freto Siculo inter Scyllam & Cbarybdin ,
ubi æstus per matis angustias velocissimi sunt : fed in
maribus apertis magis , ac circa insulas Mediterra
nei , ut sunt , Balearides , Corsica , Sardinia , Ilua, 1

Sicilia versus Aricæ partem , Melita ,Creta, &c. mu

tationes altitudinis minim* sunt : æstus vero satis
notabile?j maxime ubi mare inter insulas , vel inter
ipas ac continenrem coar ctatur.
Jam hi soli effc &tus veri certique , si nihil aliud
apparerec , videntur mihi satis probabilitcr per
fuadere ei , quicunque volet inira terminos phyfi
cos fe continere , ut concedat mobilitatem terræ.
Nam alveum maris Mediterranei immo um reti .
ncre vellc 5 concedere , ut aqua eo contenta fa
cial qnæ sacit , id meam , & forte uniuscujuf
que altcrius imaginationem 9 qui ultra corti
cem in hanc spcculationem penctrare voice', supe
rat.
: SIMP.
 532 SrSfEMA
SIM P. Eec accidentia , Salviate , non hodie
demum orti Cunt, fed funt antiquistima, & ab infini
tis observata , multique ingenia sua eo impende
runt, ut redderenthihanc , alii aliam causam ; ncc
multis abhinc miiliaribus abeft magnus Peripafeti.
cus, quirei caufam aliquam adducis , quam nuper
ex Aristotelico quodam textii, ab ejus interpretibu*
non animadverso , suit expiseatus ; ex qao textucol
Æſus ma- ligit, veramcausim harum motionum non ali6 ré
rini causa ferendamesie, quam ad diversasmarium profundi
produkta a tates. Nam aquæ profundiores (inquitj cum &
rJcent'?«o- mole, & ponderc superent, expcllunt minus profon
dam philo-
sopho. dasjquæ fedibussuis emotæ , defeendere nituritur
invicem : ex qua continua colkiftatione fluxus &
refluxus oritur,
Ejusdem Multi deinde funt eorum , qui reciprocatlones il
cauſa à las Lunæ tribuUnt, quam affirmant humidrs corpos
quodam
Antifteteri°us prxcipuo jure dominari. Deniq; quidam
tributa Lu- Anriftcs trastatulum edidit, in quo sc*ibit , Lunar
na. pererraudo Cœlum , ad fe proleftare & attollerecu
mulum aquarum , qui continue cam sequatur, fita
ut mare semper ilia parte tumeseat, quæ Lunam vera
ticalcm habet. Cumque Borizontcm subeunte Lu
na, nihilominus elatio redcat, ad salvandum hund
Hierony. effe & um atiud nihil adferri posse Jscribit , nisi quod
mus Bor- Luna non in se modò naturaliter hanc facnltatem
rim , & a - tra & oriam retineat : verum etiam eandern in hoc
lii Peticium-^u
tetici, tem cum opposite Zbdiaci gradus communicet.
peratum Alii, quod seirc tc credo, dicunt inesse Lunæ facu!
Lun* ca/a- tatem calore suotemperato rarefariendi aquam
remcausam quam rarefe f ram assurgere & extolli. Non defuit
faciant. ctiam , qui &c,
SAGR. Noli , quæso Simplici, plura referre. 1

Non enim videtur operæ prethim effc ; tempus me

maran .
 COSMICVM . 583
morandis, nedum verba refutandis his talibus im
pcndere. Ccrte si cuiharum aut iimilium ineptia
rum, assensom prspflkcris , "mjuriam feceris judicio
tuo, quod satis defecatum aique purgatum expert!
sumus,
SALV, Ego vero , Sagrede, qui te (um aliquan
to patientior, in gratiam Simplicii , si is forte rebus
à ſe expositis,probabilitatis aliquid inesie censcrot,
impendere vel plurima verba nihil verebor. Sic Responde
igitur habeto . " Aqu* Simplici, quæ fupersiciem tar ad inepe
exteriorem habent altiorem , difpellunt inseriores tas ac cum
humilioresque : quod non item faciuntprofundio- mta\n\CM„
res : & altiores disje& is hamilioribus,brevi quies- fuas,
cunt, librantur, Oportet, ut credat vefter ille Pcii
pateticus , omnes pet orbero lacus immotos, omnia- *■/*** i»
que maria,ubiAuxus & refluxus inscnsibilis est, ha- & qualita
beresaos alveos æqualiflimos : & cram egotta lim- ^orJm tMm
plex ,ut hoc persoadere mihi sinerem , nisi infulæ ob - rw i6di .
Kitissent, quæ supra aqcam extantes3manifesto funt cant.
indicio ,sondum æqoabile non esic.
Antistici illi potes hoc reponere, Lunam quotidie
totum mare Mediterraneum obire : nee tamen
propterca extolli aquas , præterqoam in extremita
tibus ejus orientalibus , & hie apud nos Veneciis.
Hos qui calore temperato aqaam aiunt intumefce
re , Jubeas aheno aqua pleno ignem sobjicere, ac
dextram suam injicere, donee aqua per calorem
a & â, vel unicum digitum extollatur : ac tum extra
hant manum , ac de mari6 tumefactione s cribant. Ve
salter eosdem roga, ut te doceant , quo pa&o Luna
certam aqus partem rarefaciat, & non cæteram quo
) que : verbi causa, cur istas tantum quæ bic Vene
tiis iint, non autem illas, quæ Anconæ , vel Nca
pott, vel Genoæ. Cogor affirmarc , ingenja poë
tica
 584 SISTEMA
Ingenia tica duorum effe generum ; quædam dextra, & ad
poetica du_ioveniendas fabulas apta ; quædam vero ad crc
orum gene- dendas ( eafdem difpofita & accommodata.
Tum .
SIMP. Non exiftimo quenquam inveniri , qui ?
fabulis quas pro talibus habet , fidem adjungat..sati
Quoad opiniones de caufis æftus marini, quarum at
multæ fant, cum Cciam , unius effe &tusunam ſo
lam elſe cauſam primariam & veram , re& ilime
intelligo, ac certus ſum , non amplius quàm unicam
illarum effe pofſe veram: cæteras omnes auteni ſcio
fabulofas & fallas : ac forte ne vera quidem incer
illas eſt, quæ hucuſque produ &tæ fuerunt:imo revera
Verum non ita eſſe credo. Non enim eft probabile, Verum pa
ita parum rum adeo luminis habere,ut è tot Falforum tenebris
Lucis habet, non eluceſcat. Id vero pro libertate, quæ conceſſa
quin emicitnobis invicem eft,affirmo,introducere motum terra ,
è tenebris cumque facere caufam æftus marini, tam fabuloſum
falfi.
& abſurdum huc uſque mihi vifum effe, ut non te
mere quicquam audiverim abſurdius. Nifi ergo
rationes allatæ mihi fuerint, rebus naturalibus con
formes magis, fine cunetatione partibus accedam
eorum qui credunt , hunc eſſe effe & um fupernatura
lem, & proinde miraculoſum , ac humanis incelle
& ibus imperfcrutabilem ; quales infinici ſunt alii,
immediate ab omnipotente Dei manu depen
dentes .
1 SALV. Diſcurſus tuus valde prudens eft, &
Ariftoteles quoque doErriox conformis. Ille enim ,
Ariftot.mi.ut ſcis, in principio Mechanicarum ſuarum quz.
taculo tri :
buit effe ftionum , casres, quarum cauſæ ſunt occultæ, Mira
Etus quorum culo attribuit.Qiod autem vera cauſa reciprocati
causa igno-onis marine, fit ex carum numero,quas perſcrutari
rantur. nemo pofbt, non arbitror habere te majus indicium ,
quam quod vides , inter omnes illas,quæ hucuſqu e
ro ris
p ve
 COSMICUM .. 585
co veris caufis addu ftæ fuerunt ncc unicam elit ,
iz ullo adhibito artificio iimili aliquo etfc ftu re
Eæſentari à nobis & exprimí poffit : quandoqui
Ti nec lumine Lunx ; vcl Solis , nec caloribus
mperatia nec divertís profunditatibus ; un
ían artificiofi perficies, ut aqua vafe tmmobili
intenta currat & recurrat, exaitetur ac deprima
ir aliquo in loco ,alibi non item. Sed íi vafe agitato,
ie ullo artificio , imo Gimpliciílime tibi reprxfentarc
offum omnes præciíc mutationes illas, quæ in a
Jis marinis obfervantur ; quare tu caulam hanc al
crnari voles, & ad miraculum recurrere ?
SIMP, Recurram ad miraculum , niſi tu cau
> aliis, quam motu vaforum in quibus aquæ mari
« ſunt ,id mihi removeris, Scioenim ,hxc таГа non
loveri : cum totus ac integer globus terreftris foa
atura íic immobilis.
SALF. Sed norme credis quod globus terre
tris fupernaturaliter, hoc eft, abfoluta Dei potencia ,
offit fieri mobilis ?
SIMP. Quis de hoc dubltet ?
SALF . Ergo Simplici, quandoquidem , ut
parinas aquas reciprocare facias, ncceíTe eft intro
L'cerc miraculum ; potius ipiam terram faciamus
niraculoië moveri, cujus ad motum poftea na
'raliter moveatur & mare: atque hæc operatio tan
o quoque iimplicior erit , & ut ita dicam, naturalis
'tir miraculoías, quanto minus eft difficile, faceré
Jtari globum , cujus generis tot alios rotari
cernimus, quam faceré ut aliqua immenfa moles a
quæ modo procurrat, modo recurrat alibi velocius,
alibi tardiusintumefcat ac dctumefcat hie magis,ibi
'inus ,alibi nullo modo, & omnes has diverfitates cdac
in uno eodenique vafe quo continetur. Accidit quod
hæc, multa forent ас diverlâ miracula ,iltud vero uni
Q cum
 586 SISTEMA.
Cum tantum eft. Adde quod miraculum aquæ mo
tx , p«c coasequeotiam tecum erahit aliud, seiticcx
itnmoum tervare terrain advtrsus inſultus aquæ ,
qui eam modo in bar,modo illam partem vacillarc
coguot nisimiraculose sustentetur.
SAG R. Qurío , Simplici suspendamus non
nihil judiesum noftrum , ncqoe novam illam opinio
ns! quam Salviatus nobis explicare parat , pro
v*oa damemus, nee ftatim in centum fabularum
anffiam referamus : similiter ad miraculum non
uini sum cecurramus , fi prius diCcursus intra termi
nos naturales contentos audiverimus. Quanquam ,
ut ex arimi senrentla loquar , omnia Naturæ ac Dei
opera, miraculofo mihi videntur.
SAhV. Eadcm eft & mca sententia : & si quis
dicat , cau(am nacuralem fluxus & refluxus maris
effe motum terræ , is non propterea negat, hanc
operationen esse miraculosim . Jam ut redcamus ad
coloquii nosiri mareriam , assero, nemini cognitum
fuisse ha & enus , qui fieri poffit, ut aquæ , sinu Mcdi
terrancinostri conclufæ , moriones tllas, quas edi vi
demus , edaot si idem iinus S alvcus eas continenc
sir immobilis. Præcipua vera difficultas, materiam
hsne inextricabilem erficiens, oritur ex rebus, jam
a me ſubjunfcndis, quas in lingulos dies observa
mu«, Igicurhxc notaro.
M°aftr<**r Venetjis hie agimus , ubi jam aquæ depreffz
jmpofjibile font, & mare quietum , & aer tranquiflus, incipit
effe deri ne aurem extolli aqua , & 5. vel 6 horarum spatio, de
tut aliter
eftum 26 " cem ^ ami^'uS a^niIS iucrescit. Hec elatio non
rinum,ime prokciſcitur ab aquapclnrc, quasi ea rarefa&tafit,
mobili flan fed ab aqua recens ifthuc adwft a ; ab aqua ejusdem
teterra , generis cam priore,cjusden salsedinis, eiusdem den
litatis, e)uCien pondcris : navigta , Simplici ifthic
innatant
 COSMICVM .. 587
imatant cadem ratione ut prios, fic ut nec pilum de
mergantar altius:cadus hujus fecundæ aqor nec vel
unicum granum plus pendit cado prioris : & frigus
idem, nec quidquam alteratum retinet : in fumma
cernitur ithic aqua jam modo viſibiliter ingreſſa per
canales & ortia del Lio, Jam excogita ta , quomodo
& unde illa huc advenerit. Num forte voragines hic
circa ſunt, & meatus in fundo maris, perquos terra
attrahit & refundit aquas, reſpirando inftar enormis
& immenſæ Balanæ ? Sedfi ficeft, qui fit ergo,quod
non parier 6. horarum fpatio rnare luftollitur An
conx, Dyrrachii, Corcyrå , ubi exundatio minima
A ,& forfan inobſervabilis ? Quis modum inveniet
infundendi novam aquam in vas aliquod immobile;
& faciendi ut folummodo in aliqua determinatapar
te valis, non autem in cæteris elevetur ? Forte dices,
hanc poyam aquam adyentitiam effe ab Occano, &
inde ufque à Frcto Herculeo affufam . Sed hoc, tan
tum abeft,ut difficultates allatas tollat, ut etiam præ
beat mulco majores alias. Ac initio oftendemihi,qui
carfus effe debeat illius aquæ , quae per Fretú ingref
la , ſenis horis ad extremas ufq; Mediterranei maris
orasi per duorum triumvę millium milliariorum ior .
teryallum effundatur ,quxquetotideni horis tantun
demfpatii in fuo recurſu conſumat ?Quid fiet nayi
giis per marc ( parfis ? quid iis hominibus qui id Free
tumaceolcntcs continue ſentient irruere præcipiten
immenſam aquæ vim , quæ per canalem non plus 8.
milliaribus latum infula, 6. horis implere debeat (pa
tium 100 milliaria latum , & 1000.milliaria longum ?
Quæ tigris, qui falco,feu corſu, ſeu volatu tanta velo
citatéadæquare poffit,utunica hora pluſquá400.mil.
liaria conficiat?Fiuntneq; hoc ncgatur aquarum de
curfiones por longitudinem HerculeiFreti,verum ita s .
lent
Q 92
 588 SISTEMA
lentæ , ut navium remis snperentur, quanquam non
sine itineris aliquo difpendio . Præterea si hæc aqua
per Frctum est ingrcssa,(ubnafcitur in alia difticulcas,
quomodo scilicet apud nos , remote adeo loco , in
tantum extolli potuerit, ut non prius ad Gmilem aut
majorem altitudinem in partibus propinquioribus
cxtolleretur ? In ſumma non credo, vel obstinatio
nem , vel fubtilitatem cujusqnam ingenii cantam esse,
quæ difficultatibus hisce fufficientem responsionem
opponere, & proindc adverfas illas terra stabilita
tem tueri queat, dummodo sese intra terminos do*
& rinæ physicæ contineat.
SAGR. Quæ dixisti ha & enus, optime capio , &
avide desidero cognoscere, quo pa cto mirabilia ilia
sine impedimento poffimt e motibus terræ jam attri !
butes provenire.
SALV. Si effectus illi ſequidebent \ motibus
illis qui naturaliter terræ conveniunt,nece(Tarium est,
ut non modo repugnantiam aut impedimentum nul
lum inveniant ; verum etiam facileprocedant : nee
procedant cum facilitate modo ; fed etiam cum ne 1

EffeB uinae ceffitate ita ut impossibile sit, illos alia aliqua rationc
turales is succederc.Nam hæc est proprietas & conditio rerum
veri abfque nacuralium & verarnm Stabilica igitur impossibi
difficultate litatereddendi ratlonesmotjonum in aquis animad
protedunt. vcxfarQm i & una defendendi immobilitatem vasis ;
Dwo genera nunc porro videamus, anmobilitas contineritu poffit
mvtionum producere effe& um conditionatum eomodo, quem
vafis conti. sequi observamus.
mentis effi. Duo genera motionum aliaii vasi conferri poflunr,
cerepossunt
ut aqua
per qUas aqUa jn co COntcnta discurrendi modo
ad hanc , modo ad alteram extremitatem , ibidem-.
ibi contenta
elevetur ato quc modo intomescendi , modo detumelcendi
que fubfidat facultatcm acquireret. Primum genus csset, si ex
tremita
 COSMICVM . 589
tremitarum nunc dna, mox altera dcprimcretur. Sic
enim aqua versus pattem inclinatam procurrens, per
vices modo in ilia, modo in hac elevaretur deprime
returque. Sed cum hæc clevatio depreflioque nihil
fit aliud, quani recessio vel acceflio ad centrum tcrræ j
ideoque motionis hoc genusnon potest attribuiejuſ.
dem terræ concavitatibus,qnæ sunt vasa aquam cons
tinentia, quorum vasorum partes, quo tandemeun.
que motu, qui terrestri globo tribuitur, nee ad cjus
centrum propius accedere , nee ab eodem disce
dere possunt. Alterum genus motionis est , si Concavita .
vas niovcretur ( absque ulla inclinatione)motu pro.ies terre
gressivo non uniformi 9 fed velocitatem alternante, non poffunt
appropin
& jim celerios jam tardius incedcnte. Ex qua inz quare vel
qualitate sequerctur , ut aqua vase contenta qai- recedere ab
dem, sedei non firmitcr annexa, sicuti cæteræ ejus illius cen
partessolidæ , fed potius per naturam suam fluidam tro .
quasi separata & liberaneead obsequendumomnibus
continentis sui mutationibus obligata , dum vas Motus pro
retardaretur ipsa concept! jam impetus partem
retinens, in partem anteriorem procurreret, ubi tn4(putk
necessario exaltaretur : & contra,si nova velocitas efficerepo
vast superveniret, aqua tarditatis suæ partem reti- teft,ut aqua
nens ideoque aliquantum retro manens , antequam vase con.
novum impetum concipiat, conccdcrct in partem curra
jjjjjt*"
.
subsequentem , ubi nonnihil exalteretur. Quos
effeftus apertius declarare possumus, ipsique ſen
sui Cubjicerc, per exemplum ornatæ nawis, ex
earum genere, quæ continue de Liz&a fuſina aquam
dulcem in usum Civitatis advehentes hue comme
ant. Fingamus ergo , navem cjuſmodi, medtoeri
vclocitate placido cursu, aqua plenam , per Lacu
nam invehi: ſed postca feu vadohærentem ,feu ob
ie& o alio qnopiam impedimento , retardari no
tabiliter
590 SISTEMA
tabiliter.Ibi aqua contenta non statim cum ipfe pa .
piter naviperdet conccptum impetum j fed co ser
vato, versus proram currerc pergetibique notabili
jer exaltabitar; ad puppim contra deprimetur.
Sed si contra cidem illi navi, in medio fuo placido
cursu notabili cum augmento nova velocitas ac
cesserit ; aqua contenta , antequam novum habitum
induat retenta lentitudine sua retro manebit,
hoc est versus puppim ., ubi confequenter extolle
tur ad proram vero deprimetur. Hie effe ctus
indubitatus eft 8 darns , ac potest omnibus ho
fis experimento comprobari.Ubihæc tria pracipue
specialia in hoc tempore probe notari velim , Prt
mum eft, si facere velis ut elevetur aqua in alteru .
tra vasis extremitate , non opus esse nova aqua ; nee
acquiri ut altera extremitate reli& a decurrac ad
alteram . Secundum est , aquam intermediam nee
exalcari nee deprimi notabiliter, nisi cursus navi.
gii fuerit velocissimus , & ossensio vet aliud impedi
mentum navim dctkiens, sit sortilfimum & repen .
ținum ; quo caſu poffet vel tota aqua non modo
procurrcrc,sed etiam ex majori parte navigio effun
di: idem etiam faccret, si, dum ea lenteprocedit,
ex improvise violentislimusimpetus illam corriperet.
Sed si placido cursui ejus accedat mediocris aliqua
retardatio , vel incitatio , partes intermedia ( li
cuti dixi insenfibiliter exaitantur, ac deprimun
tur ; & reliquæ partes medio viciniores, minus ex
aitantur at magis , quæ sunt remotiores. Tcr
tium est, quod, sicuti partes circa medium , exiguam
mutationem in exaltando deprimendoque sustinent,
respe & u aqu^ partium extremarumi : ita contra,
mulcum eædem currunt recurruntque respe& u
extremarum. Porro , vos 6 mei, quod facitna
vis
 COSMICVM . ‫اور‬
vis refpe & u aquæ à fe comenty , quodque facit aqua
contenta refpeétu Navigii continentis, præcise idip
fum cft cum eo , quod facit vas Mediterraneum
refpe&tu aquæ abipfo contenta ; quodque faciunt
23
aqux contertæ refpe& u valis Mediterranei ipfas con
tinentis.
bit, Sequitur jam demonftrentais, quomodo & qua Parres glo.
ratione verum fit quod , Mare Mediterraenn , bi tereftris
& omnes ali finus, & in ' fumma omnes partes in fuo motu
terræ , moveantur motu norabiliterinzquali, quan- acceleran.
tumvisnulla motio, quæ regularis & uniforinis non tardantur
18 e reo
fit, eidem toti globo attribuatur.
SIMP. Hæc res primo intuitu mihi, qui nec
Mathematicus sic Aftronomus fum , ingens park
16
ad
doxon præ fe ferre videtur: & fi verum eft,mo
tu totius exiftente regulari motum tamen partium ,
OCC
wi
fuo toti femper conjunctarum , irregularem effe
di)
poffe ; paradoxon hoc deftruetilludaxioma, quod
affirmat eundem effe rationem totius o partium .
1. SALV. Ego demonftrabo meum paradoxon ,
do 20 tibi, Simplici, relinquam partes defendendi
I'
illius axiomatis , & cura paradoxo conciliandi,
Ac mea demonftratio brevis erit & facillima,
1
dependens à rebus diu tra &tatis in fuperioribus
2
colloquiis noftris ubinec vel minimam fyllabam
in gratiam fluxus & refluxus introducam .
Duosdiximus effe motus, ateributes globoter- Demonftra
reftri ; quorum prior eft amatus, confectus ab ejus in quomo
centro per circumferentiam orbis magni, fub Edi- do jetes
ptica , fecundum ordinem fignoruin, hoc eft,ab globi terre
1
Occidente verfus Ortenser : alcer factus ab eodem ftris ecce
globo, rotato circa propriurn centrum viginti qua- scretar.
toor koris, idqu: pariter ab Occidente veskis Ori- dentur.
entem ; quanquam circa Axem aliquanto incli
Q५4
592 SISTEMA
J
natum , & non æquidistantem Axi conversionis an
nuæ . Ex compofitione harum duarum motio
nom per se uniformium , aio motum diffomem
& inæquabilcm partium terræ resultare Quod nt
faciliusintelligatur, descripta sigura rcm declarabo.
Ac initio circacentrum A. describam circumferen

D.
? E C
B
F

с A

tiam orbis magni BC . in quo , sumpto quoeun

que punfto B.circa ipsam tanquam centrum de
Ccribemus hunc minorem circulum DEFG. qui glo
bus intelligatur per totam circumferentiam orbis
magni decurrerc centro suo B. ab Occasu versus
Ortum, hoc eft, à parte B. versus C. intelligamus
insuper
 COSMICVM . • 593
insuper, globumu terreftrem rcvolvi circa pro
prium centrum B. itidem ab Occasu versus Or. Partes cir
hoc est , secundum successioncm pun ctorum culi regula
DEFG . ſpatio viginti quatuor horarum . Sed hie at- circa pro
tente notandum est,circuma& o circulo circa propri- prium cen.
um centrum , quameunquepartem ejus, diverſis tem- trum, di
poribus, contrariis motibus moveri oportere. Id verfi* tem .
quod manifestum est, si consideremus, quod , dum poribus m
partes ctrcumferentiæ circa puno um D. moventur ribmcon
versus sinistram , hoc eft , versos E. opposite , quæ tratijo .
sunt circa pun & um F. acquirantcontrarium
motum versus dextram , scilicet versus G, unde Mixtio duo .
quando partes D. erunt in F. motus 'carum erit rum mot»
contrarius ei , quem prius tenebant cum essent in um,annui
diurni,
D. Præterea codem tempore ,dum partes E.de produci t i*
s cendunt» ut ita dicam , versusF. partes G. afeeo* dqualita
dent versus D. Posita igitur hac contrarietate mo- tem in mo
tuum in partibus superficiei terrestris, dum ilia gy, tupartium
ratur circa proprium centrum , neceſſe est, ut copu,globi
Teni.
,er
lato hoc motu diurno cum altero annuo , resultet
motus aliquis absolutus propartibus ipsius soper 1
ficiei terrestris, jam satis acccleratus , mox tantun
dem retardatus. Id quod manifestum est, si conside
remus prius partem circa D. cujus motus absolutus
erit velocissimus , utpote fa&us e duobus moti
bus in eandem plagam tendentibus , hoc eft ,
72

versus sinistram 5 quoram prior est pars motus

annul omnibus globi partibus communis ; alter
est ipsius pun sti D. versus sinistram quoque dc
!ati vertieine diurna : ita ut hoc casu motus di
urnus augeat acceleretquc motum armuum . Cu
jus contrarium accidit in parte opposita F.
quae dum commani motu annuo defertur unS
com toto globo versus sinistram , % conversions
diuria
 594 SISTEMA
dfurnis desertur etiam verses dextram ; ita ut
mnotus diurnus annuo motui detrahat : imde mo
tus absolutus , ex utriufque compofittone reful .
tans , satis tardus efficitur. Præterea circa pun
&a E. G. motus absolutus sit quasi æqualis simpfici
ammo: fiquidem diurnus nihil, vel per parum ei
addit vet detrahit ; cuin nee ad dextram , nee fini
ftram , fed surfum ac deorsum seracur.
Ptjtiffima Concludamus ergo , qnemadmodum 'verun
i primtria cft motum totius globi. & singjforumejus par
*m$uma.ru tlum , æquabilem fore & uniformem , si ille mo
menaiprom verentur unico mocu , five is simplex annuus, five
Catinis
folus diurnus sit : ita quoque necessarkim esse , ut
iisdem duobus motibas permixtis , pro partibus
ipsius globi reseltcnt motiones inæquales , jam ac
celeratæ , & jam retardatx » meosantibus addits
mentis aut sobtracYtonibus conversionis diurnæ ad
circulationem annuam . Unde si verum est ( sicut
est verislimum , & experientia comprobatum ) quod
acceleratio & retardatio motus vaiis , aquara vase
contentam currere faciat & recurrere secundum
tongitudinem , extolli vero ac deprimi in siii ex
tretnitatibus quis concedere dubitabit , hunc effe
& um posie , imonecessario debere , martnis ettarn 1
aquis accidere, quæ snis alveis ac vasis continentur,
huic alteration! subje & is, iis maxime, quæ per
tongitudinem extenduntur ab Occidente versus
Orientem , ipsam scilicet illam plagam , per quanse
ipsa vasa moventur ?
Cætcrum hæc potistJma esto & primaria causa
luxus & refluxus , sine qua hie effc&tus edi minwoe
posset. Sed quia multiplicia & varia sent ac
cidentia particularia, quæ diverfis Jocis ac tempori
bus obrervantor,quxq; ab aliis diverfis causis conco
outantibus
 COSMICV M. 595
mitantibus dcpendcre neceffc est , quanquam om
ncs cum primaria connexionem haberc debent; ide
oque pretium est operæ , ut proponamus & exami
nemus accidentia dtversa, quæ diversorum istorum
efte & unm else cause queant.
lllorum accidentium primum est, quod, qaotief-Accidenti*
cunque aqua , notabili aliqua retardatione vel acce div erfa
marina
Icratione motus vasis fui continentis impulſa , na
nannº reciprocade
ciscitur impetum in hanc vel illam extremitatem tionis,
excqrrcndi , & intumefeendi , in altera subfiden
.
di , non tamen in hoc ftatu permanebit , etsi cel- Accidens
primu
fante primaria cauſa : fed vi proprii ponderis , & Aq ua min
naturalis inclinationis ad Horizontalcm sui comextremist
'
planationem ac libramentum , ultro cum veloci-tealiqu»
tate retroceder , & tanquam gravis ac fuida, non elevata,
modo movebitur versus Æquilibrium ; fed illud eti- ultro ſese
am , afta proprio instin & u , tranſmittet , efferendocipitad
'V*tllbrt '
ſese in ilia parte, qua prius erat depreifior : ac ne um.
hie quidem acquiescet, fed de novo regresta fz
pius iteratis reciprocationibus difeursionum osten
dent, nolle fe a concepta motus velocitate ad ejos
privationem & ad statum quietis ita subito redigiy
fed successive paulatim deficiendo , lentoque gradu
reduci: eodem plane modo , steuti videmus , J ali
quod pondus chorda suspensum , postquam a suo
ftatu quietJ8} hoc est , a perpendiculo dimotum est,
per seipsum ad idem reduci , & qnieti sese tradere ,
non prias tamen ,quam sæpius hinc inde alterno curſú
recursuque perpendiculum transmiferit.
Secundum accidens notandum hoc est , quod in vafis
modo declaratæ reciprocationes fiunt & repetuntur breyioribus
1 maiore minorive frequentia , hoc eft , breviorireciproca .
longiorive temporc, pro diverfitatc longitudinum frequentje
vasorum aquascontinentium 3 ita ut in spatiis brevi-res.
oribus
 596 SISTEMA
oribus reciprocationcs sint frequentiores, & in son
gioribus rariores. Quod ipsum exade quoqui
Major pro* cern}tur jn codem cxemplo pendulorum corpo
Facit reci. rum , qUæ si chprdis longioribus appendantur, re
procationei ciprocationes minus srcquentes edunt, quàm ca quæ
aque free, brcvioribuS.
quentiores. Atque hoc loco pro tertio notabili feiendum eft,
qood non modo major vel minor longitado vasis
causa ft, cur aqua sub diverfis temporibus reci
procationcs suas faciat : verum etiam quod major
minorve profunditas idipsum operetur. Et accidit,
ut ex aquis, quæ' continentur alvcis æqualis Ion
gitudinis , fed inæqualis profunditati* , ilia , quæ
profundior fuerit , vibrationcs snas sub brevio
ribus (emporibus absolvat : aquæ verb minus
profunde reciprocationes quoque minus fint fre
quentes
Aqua exalo Quarto notandi veniunt ac diligenter obfervan .
taturatque Ji duo cffe ftus , quos aqua in his librationibus
deprimitur fujs cdit ;unuS j quod exaltatur atque deprimi .
tatibus vas tur altcrnatim versus hanc & illam extremitatem :
sis:in me- alter* quod movetur, & diseurrit , ut ita dicam , ho
diis vero rizontaliter antrorsum retrorsumque : qui duo dif
partibus serentes motus differenter etiam in diverfis aquæ
cwrit. partibus infant. Nam partes ejus extremæ sent
eæ, quæ maxime sustolluntur ac deprimuntur : fin
termediæ acabsolute nee sursom nee dcorsum mo *
ventur : cæterarum gradatim illæ, quæ sunt extre
mis viciniores, exaltantur dcprimuntqrq; proportio
naliter magis,quam remotiores : scd contra,motu al
1 tero progreflivo antrorsum & retrorsum , satis mo
yentur itu redituq; partes mediæ, cujus motionis ni
hil acqnirunt aquæ in ultimis extremitatibus inven
tæ , nifi inter intumescendumsuperaverint aggeres,
& extra
 COSMICVM . 597
cb
-22
& extra primum suum alveum atque rcceptacnlum
exundaverint : ubi vcro aggerum impedimentum
ipsis coercucrit , intumcscunt solummodo ac dc
tumescunt : nee propterea intermedi* aqu* pro
currere & recurrere desinunt ; id quod proportio
naliter aliæ quoque partes faciunt , currendo magis
minusve prout a medio remotiorcs , aut eidem vi
ciniores fuerint.
BE
Quintum particulare accidens tanto consideran- Accident
dum eft attentius , quanto magis impofllbile nobis motionum
«st, effe & um ejns experimentoaliquo & praxi ipsa serra, per
repræscntare. Id vero sic habet. ' In vasis a nobis *rr"? ^_
praxin reo
arte fabrefactis , cujuſmodi font navigia sopra prafe
di & a aquam vehentia , magis minusve velocitcr impostbntatu
itei
impulsis , accelcratio & retardatio eodem semper
modo participator a toto vase, & una qualibet ejus
parte : ita ut, si navis curfus inhibeatur, nen ma
gis retardetur pars prycedens quam subscquens , fed
omnes æqualiter de eadem retardatione participent.
Atque idem accidie in acceleratione , lioc est , si
quo majors instin ctu navis propellatur velocius, eo
dem modo prora, quo puppis acceleratur. Sed in
vasis immenlis, cujusmodi sunt alvei maris longiſ
fimi , quamvis ipsi quoque nil sint atiud ,quam cavi-
tates quædam in soliditate terreftris globi fa & x ; mi
rabiliter tamen evenit,ut illorum extrema non una,&
æqualitcr , & iisdS temporis momentis augeantminu
antq; motus suos : fed accidit, ut,cum extremitatum
unavi compofitionis doorum monum ,diurni& an
nul, velocitatem suam valde retardatam fentit, extre
micas altera velociflimo adhuc motu provehatur. Id
quod facilioris intelligebtiæ graria dtxlarabimus re
petita figura (bperiores in qua G intelligamus tra ctu
quendam maris, ad qnadrantcm usq; extendicujufi
mod
 SISTEMA
$ 98
modi eft arcus BC . cum partes B. sicuti supra de
claratum est, motu velociflimo ferantur proprer uni
tionem duorum motuum diurni & annui versos ean
dcm plagam ; , sed pars C , tum temporis depre
heodatur in motu retardato, quippe qui privatus sit
progressions dependente a motu diurno ; si,inquam
intelligamus sinum maris tam longum , quam est
arcus BC. jam videbimus» quomodo extremita
ics cju» eodem temporc magna cum inæ qualiratc
r
Moveantu :
B

I E

G
Et tumme diſcreparent inter fe velocitates ali
* cujus traâûs maris ; qui femicircolum æquaret,
6 candemquc
 COSMICOM . 599
eundemque fitum teneret cum arcu BCD . Nam
extremitas una B. mown) velociflimum , altcra verd
D.tardiflimum , & partes mediæ circa C.mediocrem
©btinerent. El pront rra&us oaris brcviores fuc
rint, minus quoque de mirabili illo accidente parti .
cipabunt, ot partessuas, aliquibus diei horis, velo
citate tarditateqne motus, divcrsimode affe & as
habeant. Si cego, ut in primo casu per cxperien
tiam videmus, acceleratio & retardatio , quanquara
æqualiter omnibus vasis concinentis partibus com
municata, cause tamen eft, ut aqua contenta procura
rat rccurrat quc ; quid putandum est futurum in
vase mirabiliter adeo disposito, ut retardatio motus
& accelcratio valde inæquaiiter partibus cjus con
tribuatur ? Profe & o dicerc nil possumus aiiud , nig
quod major & admirabilior aliqua causa common
cionum in aqua , & magis inusirata sit investiganda.
Et quamvis impoffihile multis videri queat , ut ma
chinis & vasis artificialibus effc t us cjufmodi ac
cidentis experiamur : non prorſus tamen id eft
impossibile : & est mihi hujusmodi machinæ con
ftrudio in qua sigiflatim effe & us mirabilium
istarum motionis compositionum ostendi poteft.
Sed quod ad præsentcm materiam attinet , sufficias
id , quod hactenus imaginatione comprehendiffe
potes .
SAGR. Ego pro mea parteoptime capio,mi
rabilc illud accidens necessario inveniri in sinibos
marium , ilfis maxim;, qui ingenti intervaiio ab
Occidente in Orientem , hoc est , secundum cur
sum motionum globi terrestris extenduntur c
quemadmodum idipfum certo modoest inexcogi
tabile , sineque cxemplo inter motioncs fa&u no
33
Aras poflibilcs : ita crcditu difficile mihi non eft,
effc &tus
 600 SYSTEMA
cffe& us artificialibusnoftris experimentis inimitabi
les inde derivari pofſc.
Redduntur SALV. Declaratis his rebus, tempus eft , u
Tationes veniamus ad ſpecialia accidentia , corumque diver
particular fitates , quæ in reciprocationibus aquarum per ex
rium ' acci
dentium ob perientiam obſervantur. Ac primò quidem , intel
ſervatoriin le&tu difficile non eſt, unde accidat, quod in lacu
reciprocat i- bus,ftagnis, atque etiam in maribus exiguis, Auxus
one maria a . & refluxus non fit notabilis : id quod fit ob duas
firmiffimas rationes. Una eft, quod propter bre
Caufal vitatem vafis, dum illud diverfis dici horis diverſos
cunde, cur
/ in maribus velocitatis gradus acquirit, hi gradus exigua oum
minoribus, differentia acquirantur ab omnibus ejus partibus :
itemque in ſed tam præcedentes , quam ſubſequentes, boc eit,
lacubus non Orientales & Occidentales , quafi codem modo ac
fiant filium celerentur & retardentur : & præterea cum hanc
xus reo alterationem paulatim fubcant ,non autem repente
Anzus.
obje & o aliquo impedimento ac retardatione , vel
ſubitanca & infigni acceleratione motionis recep
taculi feu vafis continentis ; hinc fit , ut iidem
gradus velocitatis & ipli receptaculo , & omnibus
cjus partibus, lente & æqualiter imprimantur:
ex qua uniformitate ſequitur, ut etiam aqua vaſe
contenta, eaſdem impreffiones, exigua cum pertina
cia & oblu &tationerecipiat, & per conſequens, ab
ſurdiflimum præbeat indicium , quod per effufio.
nem ad alterutram extremitatum extollatur aut de
primatur. Sed in finibus marium , qui longiſſimo
tra & u ab Oriente porriguntur in Occidentem , haud
paulo notabilior & inæqualior eft acceleratio& re
tardatio, dum ejus extremitas una motum fatis re
tardatum , altera velociflimum obtinebit.
Secunda cauſa eſt , aquæ reciproca libratio,
provenicns ab impetu , quem ipfa è motu recepta
culi
 COSMICVM . 601
culi sui conceperat. Hæc libratio , ut jam signifi
catum est , edit vibrationes admodnm frequentes
in cxiguis receptaculis : unde resultat ,, quod ,
cum in motionibus terrestribus causa residcat
contribuendi aquis tantummodo motionem
de 12. in 12. horas, cum semel tantum per diem
summ; retardstur , & summ; acceleretur motio
receptaculorum ; nihilominus tamen altera causa
dependens a gravitate aqnæ3 quæ ad æquilibrium
r:duci quirit, & pro brevitatefreceptaculi reci
prbeationes suas habet ant nnius horæ, aut dua
rum aut trium &c. hæc , inquam , miscendo se
ca
cuni prima, quæ & ipsa per se in parwis receptaculis
minima est, eam toram reddit insenfibilem . Nam
23 cum nondum desierit imprimere commotionem
12
procedentem ex causa primaria, cujus periodi duo.
denis horis constant ; supervenit in contrarium
altera sicundaria cansa , a proprio aquas pondere
7 dependens, quæ pro brevitate vel profundirate re
ceptaculi , tempu* habet vibrationum fuarum ,
i, 2, 3, vel 4. horis absolutum , &c. & obnitendo
primæ causæ , perturbat cam , & removet , nee ad
simmon, ac ne ad medium quidem suæ motion is
pervenire (Viit. Atqae per hanc contrariam oppositi
on:m annihilatur oinnino vel certe multum ob
scuratur evidentia reciprocationis marinæ. Mit
to jam alterationem continuam aeris , quæ turbata
continue aqua non nos sinerct pervenire in cog
nitionem certam minimi alicujus augmenti vel de
crementi , puta quod dimidio digito , veletiam
minori quanettate conftaret , & revera in sinibus
ac alveis aquæ uno alteroque gradu non longioribu.v
residere posset.
Vcnio nunc secundo loco ad solvendum dubium ,
RE qui
 602 SISTEMA
Redditur qui fiat quod, cum causa commotionis aquæ non
ratio, cur rcsideat in primario principio, nisi »dc[12- io 12.
fiuxus & tora$ hoc est, semel pro summa vclocitatc im
refluxut ut
plurimum tuS * iterum 3 Pro maxima tardltatc ; mihilon
6. horarumnos tamen appareat periodus fiuxuum refiuxuun
periodo con- que scnis horis absolvi. Ad quod respond
ftet. tur , qnod h>c dcterminatio nullo modo poffit h
bcri a cause primaria tantum : fed oporteat quo
que secundarias admiscere hoc est, Iongirudinei
majerem vel minorem receptaculorum , & m
jorem minoremve pretunditatem aquarum ii
ipsis contentarum . Quæ cansæ licet non habeant
ullam a & ionem in metibus aquarum ; cum
hæc a ctio folios sit cause primariæ , sine qua
nulla reciprocatio marina sequaretur : nihilomi
nus tamen habet ationem principaliflimam in ter
minandis temporibus reciprocationum ,atque ita
potentem , ut cause primaria ei fe lubjicerc ne
cesse habeat. Non ergo periodus lenarnm ho
rarum magis proprius aut naruralis est, quam pe
riodi aliorum temporis intervaliorum ; fed forte
fæpias obscrvata ; quippe cum noftro Meditcrra
Dco competat, ac sola a muliis inde feculis ipse praxi
comprobari potuerit. Quanquam neq»e hæc pe
riodus in omnibus Mediterranei partibus obfer
vatur : siquidem in aliquibus locis reductioribus
ac restri& ioribus, cojolinodi eft* Hellespontus, &
mare Ægæum , period! setis breves sunt, atque eriam
inter fesemultum diverfæ ; quam varietatem ,ejusq;
causes cum Aristoteles diu multumquc in Euripo
ad Eubœam serutatiu eu*et, nee tamen perferata
ri posset, desperaticne ada & um ferunt in marc fe
præcipitasse, & ultro submersisse.
Tertio loco, facile quoque rationem expedicimos
unde
 COSMICVM . 603
E ' undo fiatu ut, aliquod mare , etsi longissimum , quale Causa, cari
eft mare rubrum nibilominus quasi prorsos a aliquama
fluxibus & refluxibus sit exemptum : id 9°od gilima,fins
a accidie eo , cum ejus longitudo non extendatorxum refluye
ab Orients versus Oecidencem : fed potius inter xumq; von
Euponotum & Corum ventos interjjceat. Com f!"*,s' »
autem terr* motioncs ab occidente tendant in
Orientem ; impullus aquarum serient semper
Meridianos, & non de parallelo in parallelum ibune.
Vnde in maribus, qux transverlim ad polos ex
tenduntur, & contra secundum Ortentalem circu «
lam angusta sunt reciprocationjs nu!Ia cauſa fupcr
est, niſi per participatiooem alterius maris ma
gnis reesprocationibusobnoxii cum quo ci, commu
Inionis aliquid interced;ret. Flutus do
Qarto loco, facillime rationem intelligemus, refluxus
ob quam in extremitate finuumzfus sinemaximi,quare ma
quoad clationem ac deprelfionem aquarum ; in ximi(intin
inteemediis partibus vero minimi: sicut exp2* extremis fi*
nuam
rientta quotidiana monstrat hie Venetiis, in extre« bu parti
; in intero
mitate maris Adriatici Gtis, ubi communiter hæcmediis vera
diverfitas 5.vel 6. pidum est : in locis vero Medi -^njmi .
i terranei.remotioribus ab extremis, hsc inutatio mi
mima et, ut in insulis Corsica & Sardinia, in Æltu
arits Romæ & Ligurui portus , ubi non superac
pedem dimidium , intelligemus etiam , quomado
e contra , ubi exaliationes depreilionesque parvs
font, ibidem cursus & recursus esse magnos. Ho
rum , inquam , accidentium causam intelligcre in
6 proclivi est : (iquidem corum manifestitftmum
instar habemus in omni genere vasorum artificia
liter a nobis fabricatorum , in quibus itdem etE:
f tus naturaliter videntur edi si ea morn inæquali,hoc
est> jana acctlerato, jam retardato, moveauus.
RS 2 Pra
 604 SISTEMA..
Que de Pratefea fi quinto loco consideremus , eandcm
çaufa in lo . jquæ quantitatem , ctfi per alveum aliqucm spa
cis inguftis
curfi aqua tiofum placide lentequc mananten , fi pottea ta.
rum vf.ocior men per locum angastum ei transeundum sit,
sit quam in necefle habere ut magno cum impetu irrumpat ;
spatiefis. haud difficulter intelligemus causam magnorom
aftuum in illo freto, quod Calabriam a Sicilia
submovet : (iquidem omnis ilia vis aquae, quæ ex
parte maris Orientalis in ampliflimam Insufam &
Ionium sinum incumbit , quanquam in hunc sinum
lente leniterqoe discendat versus occidentem : quij
tamen in Eosphoro inter Scillam & Charybdin in
ar&um constringitur , per ilium rapide magnaque
" cum agitationc fertur. Cui similis ac multo ma.
jor æftus existcre fertur inter Asricam & ina
gnam Insulam S. Laurentii c
, um aquæ duorum
vastorum marium , Indici ac Æthiopici, quibus In
sula media interiieitur, per angustias illius Freti,
ipfam inter ac Æthiopiam , decurrere cogantur.
Vehemcntifljmos autem æstus in Freto Magtllani
co efle probabile est, quod vastifllmis duobus
Oceani finibus, Æthiopico & Pacifico mari cem
Mune est.
r
Diferituusda
dequib Sequitur jam fcxto ]oco } ut reddendo rationem
accidenti . quorundam magis reconditorum & inopinabilium
but magis accidentium quæ in hac materia obscrvar u
rtconditi , tur , progrediamur ad aliam magni momenti con
qv* in*jtu- fiderationem duarum principalium caufarum re
Tingmobi. cjprocaticnis marin3 ,fic ut eas postea misceamus
vantur : invicem . Earum prima & siniphciffima est ( Jut
sepios diximus)determinatio acceleratio & retarda
tio partium terræ , ex qua haberent aquæ determi
natam periodum decurrendi versos Ortum , &
rectrrendi versus Occasum , intra tempus viginti
quatuor
 COSMICVM . 605
quatuor horarum . Altera est ilia , quæ depen
deta propria gravitate aquæ , quæ fifemel a causa
primaria commoveatur postea ad sqnilibrium
reduci quirit , iteratis reciprocationibus; quæ
non unicoſolo ac præfixo tempore determinantur ;
fed tot diverfitatibus temporum constant , quam
funt diverse Iongitudines & profundltates recep
taculorum sinuumqoe maris ac ratione quidem hu
jus secundi principii, cDrrerent ac recurrerent
aliæ (patio unius horz , aliæ duarum , ant 4. 6. 8.
10. &c. Jam si jungere cœperimus caufam prima
riam stabili duodenarum horarum periodo constan
tem cum aliqua secundariarum ,cujus periodus vg.
quinis horis absolveretur ; accidet,ut nonnullis tem
poribus causa primaria & fecundaria cooveniant
in faciendis impulfibus versus eandem partem :
atque in bac conjunctione, & ut ita dicam , unani
mi confpiratione , æstuationes erunt insignes. Aliis
temporibus, fi acciderit, ut impulses primarius cer
to modo contrarius sit ei, qui pendcrit, a periodo
fecundaria , & in tali concurtu , quo principlo
rum unum tollic id , quod daturum erat alternm ,
debilitabuntnr motus aquarum , & marc ad ftatan
quietum & quasi immobilem reducetur. Alīts
temporibus , prout eadem ilia duo prinetpta nee
in univerium sibi contraria . nee etiam prorsos uni
formia soerint, alias mutationes circa augmentum
ac dimioutionem xftuum efficient. Acctdere
quoque potest , ut e duobus maribus satis mi
gnis , sibique per mutuum aliquod Fretum occur
rentibus , mediante mixtione duoram motus
principiorum , unum caufam prxbeat fjuxus ,
eoipso tempore, quo alterum contrariæ morionts
caufam præbct.Quocase
R
Fretumillud divert* maria
r 3 interja
 606 SISTEMA
interjacens, agitationes extraordinarias opposi
tarum motionum , & varticum , & æftuum pericu .
loiistwnorum admittit de quibus rebus frequen
t«s relationes, & cxpsrim:nta fidcm faciun*. Ex
ejusinodi morionibus diseordantibus , dcpendea
tfcus Dot sblum ex diTcrso pofitu & longitudinc,
sed maxims ctiam ex diver.a profunditate ma
rium invicem communicantium , ccrtis temporibus
nascentar variæ ccmmotiones in aquis, irregula
res & iuobiervabilcs, quorum rationes satis pcr
turbarunt, atquc ctiamnum perturbant homines
nauticos , cum in eas incidunt , nee vident an impe.
bus ventorum , an alia aliqua gravis alteratio aeris, ear
in isse causa poifit : cujus quidem perturbationi*
aeris , inaliis accidenribus præcipuam rationem
habere , & earn quasi pro tertia causa & accidenta
ria accipere oportce ; cum vehementer observa.
tionem effeftuum a secundariis & magis eslinria
libus cautis dependentium alterare pofllk. Ncque
dubium est, quod continuus flatus ventorum impe
tuosotum , exempli causa ab Ortu , retenturus sit
aquas refluxumquc proKibiturus : unde si determi
natis horis accedat repetitio fecunda, & deinde ter
tia ipsius fluxus vehementer intumeſcent aquz :
atque ita per dies aliquot retentæ vehementia venti,
folito plus exaltantur, & inundationes inconsuetas
efficiunt.
Causa, cur
in aliqui Debemas ctiam ( atque hoc tanquam feptimum
but fretif esto problema ) quandam aliam motionis causam
aquam ma. animadvertere, denendentem ab aquis fuminum ,
rinam ſem . in marii non valde vasta fese exonerante ubi in
per verſus quæ
rinden pla-Fretis, aut Bospohris,quicumbismaribuscommu
nicant , aqua semper versus eandem plagam
gam currere
videamus. currere videtur : foot accidit in Bosphoro Thracio,
ſub
 COSMICUM . 607
ſub ConstantinopolJ, obi aqua semper currit ex Eu .
xino Ponto versus Propontidcm . Nam in ipso Ponto
Euxlno, propter brevitatem cjus cause principa
les Auxus & refluxus exiguam vim habcnt ; fed
contra cum in ilium ingcntia flumina sese exonerent,
S vero tanta moles aquæ per Fretum cffundere fe
dcbeat ibidem cursus satis notabilis est, acsemper
in Meridiem fertur. Quo loco insuper est anir n
advertendum , illud Fretum & canalem , quamvis
satis angulum ncn esse subje ctum perturbationi.
bus, quibus obnoxium est Fretum Siculum inter
Scyllam & Charybdin siquidem ei Pontus Euxinus
imminet versus Septentrionem : ad Meridiem
vero longo satis tra& u adfita est Propontis, & marc
Ægæum cum Mediterraneo. Jam autem >

fupra notavimus, maria quantumvis produ & ilima

a Septentrione in Meridiem , fluxui &refluxui non
func obnoxia : fed quia Fretum Siculum interponi
tur Meditcrranei partibus, ingenti spatio inter Oeca
fum & Ortum ( ſecundum ipsum scilicet fluxus ré
4
Auxusque curium ) extensis , eò igitur agitationes
funt vehementes : & adhuc vehemtntiorcs essent in
ter columnas Herculis G Fretum illud minus eflet a
percum : in Freto vero Magellanico vthcmentifiimæ
efle dicuntur,

cu ; Atque hæc sunr, quæ in hoc tempore vosmane

re potui de causis primæ illius periodi diurnæ ætus
marini , cjusque variis accidentibus, quo loco si quid
habetis proponere,licet ut id faciatis , ot deinde ad
reliquas duaspcriodos,menstrưam & annaam ,trans
grediamur.
SIMP, Non mihi negari posse videtur , di
kurfum a te fa & um valde probabiliter qnidem
procedere argumentando , ut nos loquimur , ex
0
Rr4 Seppositione
 608 SYSTEMA
Oppositio fuppofitione, hoc est, posito,terram duobusmotibus
contra hy* ^ Copernico ci attributis moveri : fed 6 hi motus
mobilitatis rejiciuntur» omnia tua vanareddentur S invalida.
terre as* Reje & io deinde hypotheseos illiusab ipso discorſu
sumptam in tuo maniseste fatis indigitatur. Tu per duarum mo
gratiam a- tionum terrestrium suppositionem , iplius fiuxus &
Stuationis refluxus rationemrcddis: & è contra, circulari quo
marin*.
£am diſcurfU j £ fluxu & refluxu, earondem motio
num indicium & confirmationem dcprqmis ; &
ad Ipecialiorem procedens difcursum , affirmas ao
quam ceu corpus fluidum , nee terræ tenaciter ad,
nexum , non cogi precise omnibus cius obsequi mo.
tionibus, ex quibuspostca Auxum & refluxumn in
ducis. Kgo tuis ipiius vestigiis iosistens, arguo con
trarium , & dico : aer multo tenuior est & fluvidior
aqua minusqne annexus terrenæ fuperficiei, cui si
non alia causa, certc gravitate fua, multo magis
quam levi/fimus aer , ipfam premendo, adhærefcit :
ergo multo minus aer terræ motionibus obsequi
debebat : & proinde si terra ilia ratione movere
tur nos habitatores ejus, & ab ipsa, pari velocitate
circumlati,perpetunm fenfire deberemus ab Oriente
ventum, intolerabili nos impetu ferientem . Qnod
autem hoc sequi debeat , experientia quoiidie
sidrm sacit. Nam si citatis equis. solummodo
per 8. vcl io. milliaria , acre tranquillo currimus,
ventus adversus haud leviter faciem impetere vide
bitur. quid ergo saccret rapidus noster cursus 8oo .
vcl Iooo. milliarium per horam j contra aerem ab
co motu liberum ? Atqui nullum nos tale accidens
sentimus.
SALV . Ad hanc satis speciosam inflantiam
responded veruni efle, quod
tem
aer tenuior fit lcvior
que , & proptcr levita suam terræ minus
adh^reat,
 COSMICV M. 609
adhæreat , quam aqua tanto gravior , magisqoe &e[ponde :
corpulcnta : fed postca consequentia salsa est,quam tur ad in
ex istis conditionibus deducis: nimirum quod pro- flantiam
pter hanc levitatem ac tenuitatem, terræ minus ad , allatam
hærentem , aer plusquam aqua immunis cssc debcat contra vera
& exemptus a motionibus terræ : undc nobis, qui bjterreni.
totaliter cum participamus , hæc iplus exemptio
senfibilis eflet & manifesta, cujus tamen contrarium
accidit. Nam si bene memtnisti, causa fluxus & re
Huxus aquæ a nobis alfignata, consistit in eo , quod
aqua non obsequitur inxqualitati motus recepta
culi suij sed impetum jam ante conceptum reinet,ut
cum nee minuat,nee augeat eaprecise me nsurS,qua
in suo receptaculo augetur minuiturve. Cum igi
tur in conservation * & retentione concept! prioris
impetus confiftat inobedientia adnovum motus in- Aqua aëre
crementum*aut diminutionem ;id mobile,quod fuaptior eftad
crit ad hanc conservationem aptius, accdmmodathis dum cance<
etiam erit ad demonstrandam effectum , qui ex illa ptum impe.
consirvatione ſequitur. Janı vero quam aqua dif. tMm -
posita sit ad reiinendum conceptam aliquam agita
tionem , quantumvis causa, quæ motum ilium im
presserat, cessante ; moniirat nobis experientia ma
rium a ventis impetuosis ex imo concusibrum , quo
„sumundæ, licet aerc tranquillato , ventoque cesiatir
te, diu tamen flu & uare pergunt , ut venuste cecinit Corpora les
Poeta facer : Quaf alto Egeo , toc. Ut verb hac via facilius
ratione commotio continuetur, hoc ab aquæ gravi- qvidem mo
tate dependet. Nam,ut alibi dictum est, corpora le* ventur
via multo facilius quidem moventur , quàm gravio qntm gra
ra :fed tantominus aptasuntad conservandum im-Sunt : ^.
TMa madmo
pressum sibi motum , ceffante m6trice causa, Undetum conſer
aër , tanquam per si ipfum tenuissimus & levis- vandum
umus, facillime a quacunque minima vi movetur : minus apta .
fed
 610 SISTEMA
fed interim ineptiffimus etiam efi ad conservandum
Rattonabi .
motum , motore ccssante. Itaque quoad aerem ,
rema eft,aë- quj gi0bumadhærentiam
tcrrestrem non
ambtt,dicerem ,quod isgyrum
prop
tcr^uam minus ac aqua, in
cumferri feratur ; & maxime pars ilia , quæ rcccptaculis
Tattu afpe. est inclufa : cujusmodi reccptacula sunt planicies
Tf itperfi- à montibus circundarą. Atque hanc portionem
qn*m moru multo probibflius affirmare possumus, ab asperitate
cieiterra,
celefti, tcrræ ,n Ryrum raptam circamferri, quam vos Pcri
patetici superiorem aerem a motu coelesti abreptam
asscritis.
Quæ dixi hactenu?,iis mihi videtur ad instantiam
Simplicii sufficienter esse responsum . Nihilo tamen
minus placet obje& ione nova, novaque responfione,
mirabili quodam experimento hixa,fuperabundantcr
Confirma ipſi ſatisfacerc, simulq; mobilitatem globiterreni pro
far vertigo Sagredo confirrmre.' Dixi, iaerem , & hanc præci
terr & ar pue partem ejus, quæ supra montium aliorum ver
gtmento tieem non attollitar , asperitate terrenæ soperfieiei
mmofkmpro ;n gyrum circumagi. Ex quo illud confequi vide
ab aere .
tur ^ ^ao^ fi superficies terræ non csset insqualiJ,
fed tersi atque poltta, tune nihil foret causæ,cur aef
unâ cum terra, vel saltem cur tam uniformiter cir
cumferjetnr. jam vero superficies hujus nostri
globi non tota scabra est & aspera, fed sunt isthic in
gentes arex probe complanatze , nimirum superficies
marium ampliffimorum ; quæ cum fint a jugis mon .
tium circumfusorum remotiffimæ, non videntor ha
bere posse facultatem deducendi secum aerem ia
cumbentem : & si ilium non deducant illis in locis ca
fentiri debebanr , quæ inde sequuntur.
SIMP Hanc eandern difficultatcm , meo qui
dem judicio gravissimam , ipsc quoque proponere
tolcbam .
SALV.
 COSMICUM . 612
SALV, Rc& iffimè, Simplici, judicas ; ita ut
ex co , quodfenfu non percipiamusin aëre hæc, quæ
terrâ in gyrum eunte per conſequentiam accide
rent , ad ejuſdem immobilitatem argumenteris.
Quod fi vero id , quod tu per neceffariam conſe
quentiam ibi ſentiri debere judicas, revera & cxperi
cntia tefte fenuitetur, anne cu hoc pro indicio & ar
gumento valido fatis ad aftruendam cjuſdemglobi
mobilicatem acceptares ?
SIMP. In hoc cafu non mecum uno loquen
dum eft. Nam fi hoc accideret, ejuſque rei cauſa
mihi cffet ignota , forlan alii alicui poffet cffe per
{pe & a.
SALV, Ergo per te lucrandi copia nulla da
tur ; ſed perdendam ſemper eſt, melius itaque fu
crit , abftinere lulus Utur fit, ne * per- * Per non
gam ulterius. Dixeramus jam modò , & cum qua- piantar il
dam appendice repeto ,quod aër, tanquam corpus terze.
Eenue & Huidum , nec terræ ſolidè conjun &tum , non
videatur co adigi, ut obſequatur ejus mocui , nifi
quatenus aſperitas terreftris fuperficiei rapiat , le
cumque porter contiguam fibi partcm , quæ non lon
go intervallo majora montium faftigia fuperat : quæ
aëris portio tanto minus converſioni terreftri oblu . Pars plena
& abitur, cutn referta ea fit vaporibus, fumis, & ex. vaporibus,
vicing ter
halationibus , quz materiæ omnes de qualitatibus rademotia
terrenis participant , & per conſequentiam fuâ na- bus ejus
turâ ad motus eofdem aptæ matæ funt. Sed ubi participata
deeffent caufæ morûs , hoc eft, ubi ſuperficies glo .
bi haberet ingentia fpatia plana , & ubi minus effet
mixtionis vaporom terrenorudi ; ibi ceffaret ex
parte cauſa, propter quam , aër ambicns in univer
fum raptui converGopis cerreftris obedire deberet.
Unde in cjuſmodi locis , dum terra verſus Ori
entem
 612 SISTEMA
entem volwiçür, ventus aliquis continue fentiri de
bet , qui ab Oricnte versus Occidentcm spirans nos 21

pulsaret : atque hie spiritus iis locis sensibilior esse

deberet, ubi globi vertigo velocior effet : id quod
fieret in locisremotioribus a Polis, & eirculo maxi.
mo conversionis diurnæ vicinis,
Sed jam expsrientia de fa & o , philosophico huic
diſcu -sui valde applaudit ; siquidem in vastis mart
bus, eorumquc partibus a terra remotis, ac Zonæ
torride supposiris hoceft , intra Tropicos compre
henlis , quo loco terrestres etiam evaporationcs nuf
læ sunt, perpetua quædam aura meare sentitur ab
Oriente, constanti adeo tenore , ut naves, e/os bene
ficio fæliciter ad Indias Occidentales provehantur,
& ab iisdem, solventes e Mexicanis fictoribus, eodem
favore prove & a , (ulcent mare Pacificum , versus
Aura per Indias Orientales nobis , fed tpfis Occidentafes :
petuaintra cum e contra navigation's hinc versus Orientcm
Troficot difficiles sint & incertæ, nec alia ratione iisdem viis
fairatver- confci queant ; fed necesse sit propius Iegere littora
fat Occu- ad inveniendos ventos alios, ut ita dicam , acciden
ientem .
tarjos & tumultuarios , aliis a principiis ortos,
Xavigatio- enjuſmodi nos continentern habitantes, experi
nes verſus entia perpetua fentimus : quorum ventorum gene
Indias 0c. rationis multæ diverseque cause sunt, quas ad prze
cidentales ſens producere nil attinet. Atque hi venti acciden
fynt faci. tarii sunt illi , qui ab omnibus indisserenter terra
reditus dif.partibus fpirant,& qui maria perturbantabÆqui
facitk . no&iali remota , & ab aspera terræ foperficie circun
Verti ex
data , quod pcFinde estac fi dicamus, illis sobje & a
perturbationibus aeris, qux conftmdunt primariam
terra,ma-
ria pertuta
illam exibirationem , quæ sublatis illis impedimentis
Beni . accidentariis , perpetuo sentiri deberet , in mari
maxime.Ex bis perspicis, effe & us, atque S aeris mio
rabiliter
 COSMICUM, 613
rabiliter cum observationibus Cœlestibus ad con
armandam globi nostri terreni mobilitatcm con
cordare vidcri.
S AGR. Dicam ego quoquc tibi pro ultimo Alia vhsir
figilib speciale quiddam , quod incognitum tibi effe vatio ex
videtur , & quod ipsum quoquc confirinationiejus- aëre ac.
dem conrlusionis inservit . Produxili , Salviate, confirmatë
illud accidens , quod Navigantes intra Tropicos 0„emtenne.
animadvertunt; perp;tuum , inquam , ilium teno- ns verri
rem venti, ab Oriente profe& i, de quo narrantes il - ging ,
los audivi,qui sæpius illud iter confecerunttquin hoc
ampltus(id quod notatu dignum est jaccipiOjiautas
ilium appcllare Ventum , fedalio aliquo nominc: quod
jam mihi non soccurrit,sumpro forlitanab ejus teno
re tam firmo & constante 3 ut spirante eo, rndentes
aliosque vclorum suncs intendant : nrc cos am *
plius attingere necesse habeant , imo secure dor
mientes irer suum pergere possunt. Jam hæc au
ra perpetua cognita suit ex eo , ' quod conti
nue sineque interruptione spirat. Qjod si ab aliis
ventis inrerrupta fuisset , pro cff: cto singulari , &
ab aliis differente , non fuisset agnita. Hinc inferrs
liber, fieri posse, ot nostrum qnoque mare Mediter Navigatie
raneum accidentis ejusmodi sit particers, nondum nes in Mit
observati tamen , utpote frequenter a ventis aliis Cu- ter rane» a5
pervenientibus alterati. Atque hoc non sine mag Ortevte
no fundamento , imo multis probabiiibus addu & u* verſus Oc
conjea uris affirmo, quas tum observandi data mi-breviore
hi suit occasio , cum in Syriam navigans , Conso!ew;)0„-r
Nationis Antiochiam irem . Cum enim in portubus spaf/o fi.
Alexandriz, & hie Venetiis , abitus reditusque na- «»N «<*«
vium in diaria referanrur , cum plures rjusmodi na dente vere
vigationcs curiose inter fe contuliffem , æquatione JusOrien
inftituta deprehendi, quod hue redeuntes , hoc eft,rem
ab
.
914 STS TEMA
abortu navigantes versus Occasom , per MecH
terraneum , minus tsmporis quàm hin : solventes
confumant, juxta proportionem quæ eft inter 25.
& 100. ita ut appareat, in univerfum estmanti,
ventos Orientates Occidentalibus esse vehemen
tiorcs.
SALV. Gratum est mihi cognovifle peculia
rem hanc observationem , quæ ad adstruendam ter
ra mobilitatem haud parum facie. Et quamvisdi
ci posset, totam aquam Vkditerranei perpetuo fluere
versus Herculeum Fretum , ut scilicet aquas tot fln
minum exoneratione conceptas, in Oceanu effundat
non credo tamen, illarum aquarum curſum efle por
fe tantum , ut per se solus notabflem adeo differen
tiam facere poifit, id quodetiam exeo maniteftum
est, cum videamus , in Freto Siciliæ non minus
aquam ad Ortum recurrere , quam currere versos
Occafum .
SAGR. Ego, quinon æque ut Simplicius,ad
aliis pottus quam mihi fitisfaciendum exstimulor,
his quæ de prima ilia parte dicta funt ha & enus , ac
quieseo. Proinde,Salviate, fi pergerc tibi commo
dum est, paratus auscultator adsum .
SALV . Faciam ut jubes, velim tamen etiam
audire , quid Simplicio videatur , ejus ex judicio
conjct uram capturus, quid de scholis Peripateticis
mihi promitcere debeam , si discursus hi mei ad ip
sorum antes acciderint.
SIMP. Nolo , ut ef mea sententia mettaris ali
orum judicia. Nam, ut sæpius dixi, ego minimo
rum unus in hoc ftudii genere sum : & his,qui ul
tima Philosophic penetralia sunt ingreffi, ea poslimt
occurrere , quæ non occurrent mihi, qui vix eamà
limine salutavi, quod aiunt. Utut sit , affirmo vi
deri
1
 COSMICVM . 615
deri mihi, erse ftuum abs te memoratorum , ac spc
ciatim illiut ulrimi., rationem sufficicntem absque
terræ mobilitate reddi posse ex mobilitate Cœlifo
lommodo, ut nihil introducamus novi , nisi ut con
vertamus id , quod ipsemet in medium adduxisti.
Receptum est in scholis Peripateticis , eltmentum
ignis , atque etiam magnam aeris partem secundum
converfionem diurnam , ab Oriente versus Occiden
tem , in gyrum circumferri a contactu concavi Orbis
lunaris tanquam vafis ifta continentis. Jam ,nc a vefti
giie tuislorigius abeam, vols, ut determinemuSj quod
quanticas aeris de hoc motn participimtis usque ad
summitatem altiorum montium pertingat: quin etiam
ed ipsam quoque terram usque pertingeret , nis i„verff a.
montium eorundem obtiaculi? impediretur. Quod gumentis
corresponds! his , quæ tu dicis : hoc est ficuti af demonstra
firmas tu, acrem a jugis montium circundatum , in tur,motum !
gyrum ferri ab asperitate tenae mobilis, nos e con- perpetuum
trario dirimus, elementum aeris totum circumfer- 0riente in
ri motu cœli, excepta ilia parse, quæ subjacet jugis Occiden
montium ,8 ab asperitate immobilis terræ impedi- tem , àmom
tur. Et sicuri tu dicebas, fore., ut hac asperitate prove
tu nire.
Coli
fub!ata,tollatur criam ille raptus aeris in gyrum; nos
viciſſim dicere poflumus , remota eadem asperitate,
totum aerem motionem suam efie continuaturum .
Unde , cum superficies vastorum marium sint læves
ac terse , fuper illis continuantar motus auræ, qux
perpetuò ab Oriente spirit, Atque hoc in cartibus
Æquino & ia'i foppositis, & intra Tropicos , sensui
magis pat:t , cum ibi motus cœli sit velocior : &
quemadmodum hæc motio cœlcstis tantam vim ha
bet, ut univerſum aerem liberum secum serat : "ua
Alagna rarione dicere possumus, quod eundem mo.
tum tribuat açac mobili , cum ea Auida sit,ac jm :
11 mobilitati 2
 616 SISTEMA
mobilitati terræ non adnexa. Atqwe hoc tanto
Morus aqua confidentius adfirmarc possumus, cuin ex confessio
dependent
à motu
nc tua motus ille dcbeat cfle perexigutis respe& u
c<elu
causæ suæ efficientis, quæ cum uno die naturali to
tum globum tcrrcstrem obcat , multas milliarium
centurias, per horam conficiat oportet , maxims
versus Æquino tialem , cum contra in æstibus aper
timaris , paucissimorum per horam milliarium fit.
Atque ita navigationes versus O-cidcntem commo
de fatis erunt & expeditæ , non modo bsneficio per
pctuæ abOriente auræ ,verumetiam ob cursum aqua
rum : a quo cursu forte fluxus ettam & reflnxus
proficisci poterit, mediante diverso situ littoruni tcr
Fluxus fo restrium : in quæ cum imoingat aqua, potest quo
refuxuf que contrariomotu retro serri : ticutexpcricntia
depcndcre monftrat jn cursu fluminum , quæ , prout aqua in
poteſt å
Cæli motu riparum inæqualitate partem aliquam aut foras pro
diurno. minentem , aut in sinum cxcavatam offcnderit , ibi
gyrantui' notabiliterque retroagi cernuntur. Hinc
existimoj eosdem effcctus a quibus argumentaris ad
mobilitatem terræ , eandemque mobilitatem pro
causa illorum effe & uum adducis , pro causa firma
satis allegari posse, etfi terram stabilem retineamnsj
Cœloque mobilitatem restituanius.
SALV. Negarinon potest, discnrsum tuum sa
tis esse & ingeniofum & probabilem ; probabilem ,
inquam , in apparencia,non autem in existentia & rc
alitate. Ex autem ille duarum partium in prima
reddit rationem continui motus aurxOrientalis,at
que etiam similis motns aqua : in secunda ex eodem
quoque sonte causam fluxus & refluxus vult deri
vare. Prima pars habet ( sicuti dk'i) specicm ali
quam probabilitatis , fed tamen multo minorem ea,
quam nos a motu terreftri accipimus: altcra pror
fus
 COSMICVM . 617
[us eft non improbabilis modo, fed ctiam absolutè
impossibilis & falsa.
Et ut ad primam progredlar, ubi dicitur conca- Continui
vum lunare , clementum Ignis , ac totum aerem motllut dirk'
usque ad montium altiorum summitatem , secum rationes aque
rapere ; dico primum , cssc dubium adhuc , an probabilio
ele ali
fit mentum quod Ignis : fed pofito , illud cffe, res reddun .
valde dubitatur 'de orbe lunæ , sicuti quoque de tur, ſiter
omnibus aliis , scilicet an sint ejusmodi corpora ram mibi
sollda & vastiffima ; an verb ultra aerem extenda- tem, quam
tur concinuata qiudam expansio substantiæ cujuf- Rabilem
dam multo tenuioris puriorisque aere nostro , pcr<»c'*'nw.
quam Planetæ divagentur , prout corundem Pni
losophorum pars haud exigua sententiam hanc am- Mtnime
pleti cœpit.* Sed utrum horum cumque accidat; probabilt
ratio tamen non est , cur Ignis a fimplici contaft eft, elemena
fuperficiei alicujus, abs te credits tersiflimæ & expo- fum igniscon ,
litæ , secundum totam suam profunditatem in ey cavo lungo
rum poiiic circumserri motu a naturali inclinatione
sua alicno : sicuti fuse probatum est , experimen
tisque sinsatis demonstratum * a Trutinatore. Ut * dal Sae
nildc eo nunc dicam , quod improbabile valde est, giatore 1
hunc motum ab Igne sobtiliflimo ad aerem multo Autoris
d;nsiorcm , & hinc postea etiam ad aquam trans- quidam
ber eft. li.
fundli Quod vero corpus, aspera montosaque su«
perficic constans , si in ſeipsum convolvitur , aerem
iibi contigaum , ac prominentiis fuis ever beratum ,
secum deducat, id non modo probabile , fed pla
ne necesiarium est, cjusque quotidie poslunt ex
perimenta capi : quanquam vel fine experimento,
nemi nem rationis compocem de eo dubitaturum
credo .
Quod attinet ad alteram partem , pofito qucd
motu Cœli deducatur aer,atque ctiam aqua; tamen
SE hic
 618 SISTEMA
hie motus nil haberet cum Auxu & refluxu com .
Fluxus do mune. Siquidsm cum a causa una & uniforms non
refluxus nili anus aliqais & uniformis cffe & us sequi possit : id,
non potest quod in aqua debcret animadverti , cursus esset
dependere concinuatus & uniformis ab Orientc versus Occiden
à motu
Caeli. tem , & quidem illo mari tantum , quod in scip
ſum redeundo , totum globum circundat : in
maribus verb terminatis , cujuſmodi est Mediter
raneum, ab Orientc conclusum , hie motus ibi lo.
cum non haberet. Nam si ejus aqua , a cursu
Cœli versus Occidentem , expelli posset ; jam ante
multa secula id exsiccatum fuisset. Addc quod
aqua nostra non solum ' decurrit versus Occiden
tem : fed in Orientem quoque recurrit , idque per
ordinatas periodos. Quod autem affirmas excm
plo fluminum , etsi carfusmarts originaliter ab Ori
ente tantom esset in Occidentem ; ob diversum ta
men licoram fitum accidere, ut pars aquæ retro re
1 gurgitet; hoc tibi concedo fed vicillim ' advertas
oportet,miSimplici, quod , ubi aqua propter hanc
causam retrocedit, ibi perpetuo rctrocedat ; & ubi
direste procurrit , ibi semper currat eodem modo :
neque aliud exemplo fluminum ostenditur. Sed in
casu fluxus& restuxus oportet invenire & producere
raiionem , qua fiat, ot in eodem loco jam currat ver
sus hanc plagam , jam versus alteram oppositam :
qui effe & us cum sint contrarii atque difformes;
non poteris eos unquam ab uniformi S constanti
causa deducere. Atque hoc argumentum , quo hy.
pothesis ilia motus, a Cæliconversione diurna pe
lago concributi , refellitur , una quoque confutat
hypothefin ejus , qui vellec admittere solum terræ
motum diurnum , & crederet , eo solo pofle reci
procationis marinæ rationem reddi : quæ recipro
catio
 COSMICV M. 619
catio cum sit inæqualis , summe nccessarium est, U*
inæqualcm alterabilemque causam habeat.
SIM?. Ncque dc meo , proptcr infirmitatem
ingenii, nee de alieno , propter novitatem opinio
nis, habeo quod respondcam . Si tamen hæc opi- .
nio per Scholas spargeretur, Philosophos crediderim
haud defuturo !, a quibus scite oppagnaretur.
SAG R. Expe ctabimus igitur occaſionem cjuC
modi : & nos interca, si tibi,Salviate , placet, pero
gemus olterius.
SALV. Quicquid di& um hactenus est , ad pe
riodum diurnam fluxus refluxuique pertinet : cu
jus initio demonftrata est in genere causa primaria
& universalis , abfque qua nihil de hoc effè & u sem
queretur ; deinde transeundo ad accidentia specia
lia varia , quodamque modo irregularia , quæ in ip
sa observantur , tra & atæ sunt causæ secundariæ &
concomitantes , ex quibus eæ dependent. Sequun
tur jam reltquæ duæ periodi, menstrua scilicet , &
annua ; quæ non quidem accidentia nova , & ab
his, quæ in periodo diurna jam considerata Cunt,
diversesuppeditant : fed in iisdem hoc operantur,
ut reddant easmajorcs & minorcs in divertis parti
bus meniis lunaris, & in diversis temporibus Anni
Solaris : quasi & Luna, & Sol, ex parte ad hanc o
peram , & ad horum effectuum produ & ionem con
currant. Quæ res omnino repugnat intellectui
meo, qui cum perspiciat, marium istum motum effe
localem
2 & in Census incurrentem , in immense
aquæ mole factum , adduci non potest , ut sub
scribat luminibus , caloribus temperatis, prado
miniis qualitatum occultarum , similibusque vanis
imaginacionibus , quæ , tantum abest, ut fint , vel
poffinc esse caufa Auxus, ut potius e contrario fluxus
Sr2 caufa
 620 SISTEM A
caufa fit illorum ,dum scilicet facit, ut talia place
ant ingeniis, quæ font comparata magis ad loquaci.
tatcm & oftentationem , quam ad spcculationem &
investigatfonem opcrum naturæ secretiorum : quod
genus homines , quiequid absurditatis in buccam ,
atque ctiam in pennam vcnerit , proferrc malunt,
quam e6 adduci,ut proscrant sapicntcm , ingenuita
tis & modcstiæ plenam vocem , Nescio. Solum
modo quod videntcandem Lunam , eundemque So
lem lumioe ſuo motuquc & scu magno ( cu tcmpc
rato calorc , in minoribns aquæ rcceptaculis nil -

quicquam opcrari ; imo si ea velis calorc attolli,

neceffe eſſe, ut paulo minus quam effcrvescere ea
facias , & in summa non poise nos ullo modo reci
procationis marinæ motum artificiose exprimere,
nisi motu vasis ; nunquid vel indepersuaderi unus
quisque debebat, omnes res alias pro causa effe & uj
illius produ a as , effe vanas , cssc phantasticas, & à
vero prorsiw alienas .
Alteratio . Atque hanc ob causam adfirmo , si verum est,
nes in effe- unius effe ctus unam solam esse causam primariam ,
& ibus ar. q^odque inter causam & effea um firma sit & con
guunt, alte- itans connexio ; necessarium eft, ut, quotiescunque
rationem in videmus alterationem firmam & constantem in effe
caufis.
& u, firma quoque & constans sit alteratio in causa.
Prolixè al Et cum alterationes fiuxui & refluxui diversis anni
fignantær mensiumque partibus accidentes, habeant periodos
cauf& perio. fuas firmas &confantes ; dicere necessc est, regula
dorum , nen- tam alterationem iisdem temporibus in causa pri
Strua do maria fluxuum & refluxuum accidere. Alteratio
annue, in deinde, quæ reperitur di& is temporibus in reci
reciproca
tione mari : procationc marina , non in a'ia re quam in earum
NA .
magnitudine consistic; ut scilicet aquæ magis vel
minus eleventur act deprimantur, & impetu majore
minorere
 COSMICVM . 621

minoreve currant. Ergo neceflarium est , ut id,

quod est causa primarU luxus & rcfluxns, di&is
temporibus determinatis vim suam augeat minu
atve. Jam verb conclusum est, inæqualitatem atqj
difformitate morûs vasorum continentium aquam ,
csse causam primariam fluxus & refluxuc. Ergo neces
se est,ut hæc difformitas de temporc in tempus ma:
gis difformetur, hoc est, major minorq; fiar. Porro
meminerimus oportet,difformitatem ,hoc est, diver
sam velocitatem motus vasorum , hoc est , partium
fuperticiei terrena, inde dependere, quod illæ move
antur motu composito , resultant: ex copula done
duorum motuum,annui & diurni, propriorum inte
gri globi terrestris ; cujus vertigo diurna, dum jam
addit, jam detrahit motui annuo , eo ipso producit Alterativa
difformicate in motu composito : ita ut in adjc t io nes men
nibus subtra ctionibusquc, quas vertigo diurna motui ſtrua fo
annuo facit, consistat originaria causa morns vaſomannue atua
rum difformis , & per conscquens reciprocationismarini non
marine,ea ratione,ut, tiistæadditiones & subtra& io-unde
poljuntdepen
ali.
nes fierent semper eadem proportione ad motum dere^quam
annuum , continuarctur quidem causa reciprocaiio- ex a/ffrati
nis, ut tamen perpetuo fieret eodem modo ; fed nos °"e addi
necesse habemus invenirc causam , cur iidem fluxus''"" '"
Subtractio
P refluxus diversis temporibus majores minoreſq;num periedi
fiant, oportet igitur (a causæ identitatem retinere diurntti
velimus) invenire alterationem in istis adje& ionibusper annu
& subtra & ionibus, quæ eas magis minnsve potentes tm.
efficiat in efFe ctibuus, qui ab iisdem dependent, pro
ducendis.Sed hæcpotentia &impotentia,non video,
qui po(Iit induci,nifi easdem illas additiones & sub
tra & iones miodo majores faciamus, & modo mino
res, ita ut acceleratio & retardatio motus compo
siti, nunc majore, mox Minore proportione fiat.
SI 3 SAGR,
622 SISTEMA
SAGR . Video me placidiflime manu quan
duci : & quamvis [in via non offendam obicec ; ta
men instar cæci, non video quo ducar , nec imagi
nari mihi possum , quo loco finiendum fit hoc iter.
SALV. Quamvis ingens sit disetimen inter
meam lentam philosbphandi rationem , tuumque ve
locissimum discursum : tamen in hoc negotio, quod
præ manibus habemus , non mirabor , ingenii
tui perspicacitatem adhuc obfuscatam esse denſa &
obseura caligine , quae tibi terminum , quo tendi
mus abscondit, Accessat admiratio mea , si me
moria repeto,quothoras, quot dies, imoquot no
ctes hac ipsa speculatione consumserim , & quoties
de fælici ejus succeffu desperabundus , solatiicause,
mihi ipsi vi sa cta persuadere conatus fuerim , instar
inselicis illius Orlandi, fieri, posse, ut verum non sit
id, quot nihilominus tot fide dignorum hominum
testimonium oculis mihisubjiciebat. Itaque mirari
noli , G hac vice, præter morem tuum , signum non
prospicis. Sin vero mirari perrexeris ; credo ta.
men, eventum, si quid possum judicare , satis inopi
natum, admirationem tibi esse detersurum .
SÁGR, Eft ergo, quod Deo gratias agam , qui
obstiterit, ne desperatio tua sortiretur iliumcxitum ,
quem Orlando miscro fabulæ tribuunt ; nee il.
lum , quem forte non minus fabulose de Aristore
le leferunt ; ne scilicet ego aliive , rei tam recondi
tæ , quam desideratæ, inventione privaremur.
Orb itaque, ut quantocyus inhiantem aviditatem
meam exsaties.
SALV. Ecce me paratum , ut tibi satissaciam .
In eo eramus,ut inveniremus , qua ratione additi
ones & subtractiones vertiginis terrenæ super mo
tum annuum , jam majore, jam minore proporti
one
 COSMICUM . 623
one fieriqueant : quæ ipsa diversitas, nee alia res
ulla, poterat aflignari pro causa alterationum men
i iruarum & annuarum , quæ in magnitudine fluxu
um & refluxuum conspiciuntur. Jam confidero,
istam proportionem additionum & subtra ctionum Tribus mo .
vertiginis diurnæ & motus annui , posse fierimajo- alterare
remminoremque tfibus niodis . Unus est,siauge tf£!ort)o
atur ac diminuaturvelocitas motus annui , additio- additionum
nes & subtra ctiones a vertiginc diurna se ctas, in ea - vertiginis
dem magnitudine retinendo, Cum enim motus s*ptrmo
annuus triplo circitermajor sit , hoc est , velocior tum
xm.
annu
motu diurno, ( considerato etiam in circulo maxi
mo) si de novo illo augeremus , minorem altcratio
nem ipsipr^berent addiiiones ant subtra & iones mo
tus diurni : fed contra G ilium faciamus tardiorem ;
cum majori proportione ab eodem motu diurno
alterabitur ; ea rations , ut quatuor velocitatis
gradibus additis vel detra c ts ei quod cum viginti
gradibus movetur, curfus ejas minus alterctur,
quam si iidem quatuor gradus adjungerentur vel
detraherentur alicui , quod solummodo cum 10.
gradibus moveretur. Secundus modus est, si addi
tiones & subtra & iones faciamus majores aut mino
res, motum annuum in eadem velocitate retinendo.
Id quod intelle cts tam facile est , quam est manife
finm , quod velocitas aliqna 20. graduum plus alte
retur, additis vel subtra & is 10. pradibus, quam ad
ditis subtra & isve gradibus 4. Tertius modus eft,
Gifli duo simulconjungantnr , diminuendo motum
annuum , & additiones subtra & ioncfquc diurnas
augendo.
Hucosque, sicuti vides, pervenire difficile non suit
fed mini laboriosum extitit invenire , qua ratione
hoc ipsum in natura in effe & um deducatur. Tan
SE4 dem
 624 SISTEMA
Que diffi- dem tamen investigavi, naturam mirabilibus & ino ?
citime nos
intelligi. pinatis qUafi modjs eo ipso uti : mirabilibus, in r
mu ' fatu-quam J & inopinatis,ratione nostri, non autcm ip
ra facillime fius naturx , quæ resintelle ctui nostro plane stupen ,
cbnficit. das, summa cum facilitate simplicitate queperficit :
& quod nobis intellc ctn disticillimum est , id naturæ
fa & u est promptiflimum .
Jam ut progrcdiamur ulterius , ex quo demon
ſtravimus , proportionem inter adje& iones & sub
tra ctiones vertiginis, ac motus annui, fieri posse
majores & minores duobus modis (dico duobus,
cum tertiusex primis duobus Gt compositus) jam
adjungo , naturam utrumqUe adhibere, quin hoc
Si motus amplius addo , si ea soium unicum adhiberct, ne
annuus non cesse f°re , ut°na duarum alterationum periodica
alteraretur, rum removeretur. Cessarct enim alteratio periodi
ceffaret pe- menflruæ , si motus annuus non alteraretur. Quod
riodut
ſtrua.
men- fi vero adje ctiones & subtra & ipnes vertiginis diurna
continue manerent æquates , alterationcs periodi
Si motus annuæ deficerent.
diurnus non S A GR. Ergo marini æstus alteratio menstrua
alteraretur, dependet ex alterations motus annui terræ ? & al
ceſaret pc* tcrati0 annua cjusdem æstus oritar ex additioni
nod ut an .
nud . bus & subtra & ionibus vertiginis diurne ? Jam
vero magis quani unquam dubius h*reo ,nee
me capere posse spero , quomodo cum tricis il
lis, nodo Gordio minus explicabilibus, compara*
tum sit. Et invidco fane Simplicio, cujus lilenrium
argumento mihr est, quod assequatur oninia, & ab
ilia confusione meam phantasiam vehementer occu
pante sit immunis.
SIMP. Credo , profe cto , Sagrede, te confu*
sum : atq; etiam confufionis tuæ causam perspe ctara
haberc me puto,hinc ortæ , meo quidem judicio,
quod
 COSMICVM . 625
quod rerum ,paulo ante a Salviato allatarum partem
intelligis, partcmnon item . Sed & hoc verum eft, i
confufione me esse immunem; verum non ca de causa
qoam tu putas, quasi scilicet omnia sim assecutus:
fed ob contrarium potius , quod nihil horum asse
quar. Confufioenim in pluralitate rerum ,ncn autem
in nihilo confistir.
SAGP . Vide, Salviatc, commonitoria & ca
ftigatiunculæ nonnullæ , pr&teritis diebus Simplicio
fa ftæ , quam eum mansuetum reddiderit , & ex
præferoci sccerint ima(quod aiunt) auricula mollio
rem , oleoque tranquilliorem . Sed, quæso, sine cun
& atione utrumque sollicitudine libera.
SALV. Vim admovcbo , quoad potcro, mez
rerum exprimendarum facultati difficili, cujus hc
betudinem sublevabit acumen ingenii tui. Duo
* funt, accidentia, quorum causas invcstigarc de
bemus : primum reCpicit diversitates, qaæ recipro
cationi marinæ accidunt in periodo menstrua : & al
terum ad pcriodum annuam pcrtinet. Initio de
menstrua loquemur : postea de annua tra ctabimus.
Oportec autem , nt omnia rcsolvamus secundum Hftothefis
fundamenta & hypotheses jam stabilitas, nulla inno veriffima,
breveriori
vatione fa & â nee in Astronomia, nee in Univerſo , tempore
in gratiam reciprocationis maris ; fed demon- conficirea
ftremus, quod oninium diversorum accidentium in volutionem
circulis
æstu marino deprehenscrum causæ residcant in inminoribus
rebus, quæ jam cognitæ, & pro veris indubitatif quam in
que receptæ fuerunt. Dico proinde, rem esse majoribus :
y veram , naturalem , imo neccssariam ,ut idem mobile, jdque de
ab cadem virtute movente circunigyratum , longiori claratur
tempore in circulo majore , quam minore aliquo. exempla
curſum suum conficiat. Atque hæc veritas est zb duplici.
Primum
omnibus recepta, & experimentis omnibus conflr exemplum
mata,quorum nonnulla producemus. In
 626 SYSTEMA
In horologiis, quæ totis aguntur, ac in major
bus præcipue solent artifices ad moderandum tem
pus,fcapunt horizontaliter volubilcm applicare, i
in ejus extremitatibus duo pondera plumbea ſuſpen
derc. Quod si ergo tempus tarde nimis procederet;
dicta plumbea pondera solarnmodo admota propiu:
aliquanto ad centrum (capi,vibrationes ejus frequen
tiorcs reddunt: & contra retardaturo tempus,fufficic
cadem pondera magis versus extremttates rctrahere.
sic enim vibrationcs rariores fiunt & per consequens
horarum intervalla longiora.Hoc loco virtus movens
est eadem scilicet xquipondium: mobilia font cadem
pondera plumbea : quæ cum centra sant viciniora,
hoc est quando minoribus circulis moventur vibra
tiones eorum funt freqaentiores.
Exemplum Suspendantur æqnalia pondera de funiculis ina
fecundum . qualibus , & a perpendiculo dimota , libertati fuæ
permittantur : - & videbimus, funiculis brevioribus
appensa breviorcs edere vibratlones sub brevioribus
temporibus, cum per minores circulos moveantur.
Rursum , suspendatur pondus fjniculo , qui clavo in
trabe depa cto inequitet ; & alterum funiculi caput
manuteneto.Cum p:ndcns pondus impuleris,interea
dum id vibrationes suas edit, retrahito caput funicu*
|i quod manu tenes, ita ut pondus elevetur. Inter
elevandum videbis crescere frequentiam vibratio
num ejus ; quippe quæ circulis continue minoribus
minoribufque fiunt.
Atquc hoc loco duo singularia seitu digna velim
observes. Unum est, quod vibrationes ejusmodi
penduli, adeo necessario (ub illis determinatis tem
poribus fiant, ut omnino sit impoffibile ad alia teni
pora illas reducere, nili funiculum longiorem bre
vioremve reddendo. Cujus rei fidem præsens experi
mentum
 COSMICVM. 627
mentum tibi sacict, si lapidem funiculo alligcs, altc
rumque caput manu tencas, ac periculum facias, an
ullo tibi aitificio succedat , ut lapidem sub alio ,
quam determinato tempore, hinc indc motitari fa
cias nisi funiculum prolongando decurtandovc : &
hoc absolute impoflibile esse videbis.
Altcrum singulare profe & o miraculosum est, quod
idem pendulum vibrationes suas eadem frequentia,
aut minimum & insensibiliter quasidifferentc faciat,
five illæ fiant per arcus maximos, five per minimos
ejusdem circumserentiæ. Dico, quod si removere
mus pendulum a perpendiculo per unum , duos aut
tres gradus tantum , vel etiam per 70, 80. atquc
ctiam usque ad quadrantem integrum , libertati de
inde suæ permiffum illud tam uno quam altero casu
vibrationes suas æque frequentes edet, tam priores,
ubi per arcum 4.aut 6 graduum movetur, quarn po
steriores,ubi 16o.aut plures gradussunt emeiiendi.ld
quod manisestius apparebic , suspensis duobns æqua
libus ponderibus de duobus filis æque longis : de
inde altcrum removendo e perpendiculo ad cxiguam
distantiam , & altero ad maximam : quæ libertati
suæ reli& a, sub iisdein temporibus reciprocabunt,
illud per arcus satis exiguos, & hoc per maximos. Problemata
mirabilia
Ex quibus conclusio Problematis pulcherrimi sequi. mobilium
tur quod tale est : dato circuli quadrante ( in terra
per qua
hie aliquid figura describam j qualis csset isle AB.dra ntem
erectus ad Horizontem , sic ut inliflat plano, idque circuli de~
coniingat pan fto B. factoq; arcu ex tabula bene ſcendentis
polita & lævigata in parte concava,.ntorta ſecundum um : do
curvitatem circumterentiæ ADB. lie ut in eaSl°busdeſcend enti.
ſat rotundus ac tersus intus libere currere poſſit nes toting
um per om

( cribri orbis accommodatus fuerit ad hoc experi- c,rc«/j

mentum j aio, posito globo in quoeunque loco, ſeu chsrdas.
feu
628 SISTEMA
ſeu vicinoseu rcmoto ab infimo terminoB.ut si ilium
poncremus in pun & o C. vel hie in D. aut in E. &
librum dtmittamus ;æqualibus temporibus ,aot inscn .
fibiliter differentibus perventurum ad terminum B.
difcedcndo ex C. vcl ex D. vel ex E. vel ex alio
quoeunque loco, quod accidens cst profe & o mi
rabilc.

А
E

Addatur huic aliud accidens, non minus isto pul.

chrum , quod lie habet quod eciam per omnes chor
das du & as a pun & o B ad pun & a C. D. E. & adja
Itud qnodcunque non modo acceptum in quadrants
B A. ed in tota cirenmferentia integri circuli, idem
mobile descendet temporibus absolute æqualibus ;
ita ut eodem tempore descensurum sit per to
tam diametrum perpendiculariter _ere & am super
pun &um B. quo descendet per B C. quamvis ilia
unicum gradum , vel etiam minorem arcum sub
tenderct.
His adde mirabile aliud, scilicet istud, quod mo
tus cadentium, fa & i per arcus quadrantis A B. fisnt
brevioribus temporibus, quam illi, qui per chor
das corundem arcuum fiunt ; ita ut motus veloriſſi
mus, & breviffimo temporc a mobili aliquo fa & u?,
ut à
 COSMICOM . 629
ut a pun&o A. perveniat ad tcrminum B. futurus
fit ille, qui ftet, non per lineam rc t am A B. ( quan
quam sit breviflima omnium , quæ inter punctaA B.
duci poflunt) fed per circumfcrcntiam ADB. Suin
pto etiam quocunqne pun &o, in codem arcu cu
juſmodi sit v. g, punftum D. & ductis duabus
chordis AD. DB. mobile discedens a pun&o A. mi
nori temporc perveniet ad B. currendo per duas
chordas AD. DB. quam per solam chordam AB .
Sed breviffimum omnium tempus fuerit, si deci .
derit per arcum ADB. Atque eadem accidentia in
telligantur de omnibus aliis arcubus minoribus, ab
infimo termino h. sursum acceptis.
SAGK. Noli plura his adjicere ; siquidem
ita me mirabilibus opplesti, mentemque meam adeo
distraxisti, ut dubitem , an exigua pars mihi reli
qua sit futura, quam libere & unice poſlinn appli
care ad materiam principalem , quæ tra & atur, quæ
tamen per scipsam obseura satis est atque diflicilis.
Contendam a te precibus, hunc mint favorem ,
& isti meæ tua quæ domui honorem præstes , ut hac
absoluta de fluxu & refluxu speculatione, reversus
alio tempo r c, ie tot aliis problcmatibusdisserere per
gas quæ in luspcnso relinquimus, quæ non minus
forte curiosa & pulchra sunt ifto, quod præ
teritis diebus executi sumus & quod hodie
finiendum est.
SALV. Paratus ſum obsequi tibi: ſed plurium
quam unius alteriufque sessionum negotium est ,
si præter illas ad feparatim tractandum reservatas
- quæftiones , tot alias ad motum localem tam
mobilium 'naturalium , quam projectilium per
tinentes,adjungcre libeat : quani materiam Acade
demicus nosterLynceus diffuse pertra & avit. Sed ut
ad
 630 SISTEMA
ad prius nostrum propositum revertam lr, quo de
clarare inititueramus , mobilium clrcularitcr a vir
tute motrice continue eadcm manentc, tempora cir»
culationem cffe præfixa & determrnata , sic ut ca
produccre aut corripere sit imposibile ; postquam
id allatis exemplis & experimentis fab sensum caden
tibus, nostraque manu tractabilibus ostcndimus,
possumus candcm veritatem etiam ab cxpcricntia
motuum Gælcstium Planctarum confirmare, in qui
bus eandcm tcneri regulam apparet, ut illi, qui per
majores moventur orbitas, plus temporis in iis per
agrandis conscmant. Quæ res observatu cxpeditissi
ma est in Planetis Mediceis, qui fuas circa Jovem
revolutiones brevibus temporibus absolvunt. Ita ut
minime dubitandum fit, fed firmiter ac ccrto cre
dendum, si Luna, exempli gratia, dummodo ab ca
dem facnltate motrice moveri pergat, in circulos
fibinde minores paulatim retraheturs fore, ut perio
darum fuarum tempora corripiendi dispoſitionem
acquirat ad moduni illiuspenduli, cujus funiculum,
in cursu vibrationum ejus, breviorcm secimus, hoc
Motusannu.eit, dianietrum circumferentiarum confct arum ab
vs terræper ea* contraximus. Jam noveris, id quod exemolo
Eclipticam Lunæ declaravi , reipsa cssentialtter evenire , rerum
jn*qnalis que deprehendi. In memoriam nobis revocemus
est mediante id, quod jam a nobis cum Copcrnico conclufum
motu Luns.eft, poffibile non esse, Lunam a terra separari, cir
ca quam absque controverlia, menstruo spatiomove
tur pariterqne recordemur , globum terreftrem ,
semper tamen a Luna comitatum , circamferentiam
orbis magni circa Solem uno anno conficere , quo
tempore Luna circa terram, quasi 13. revolutiones
abfolvit, quæ revolutiones cam vim habent, ut Lu
nam quandoque Soli propius admoveatur quando
que
 COSMICVM .
631
que Soli propius admoveanr, quando scilicet inter
bolem ac terram conftituitur ; interdum vero fatis
longe demoveant ; qnod fit quando terra inter Lu
nam ac Solem versarur in summa , vicina Soli Luna
clt tempore su* conjun & ionis , & novilunii : remo
ta vero in plenilunio & oppositione : maxima vero
rcmotio , maximaque viciniras tantum inter se dif
terunt , quanta est diamiter orbis lunaris.
Jam fi verum est, virtutem , qu* terram ac Lu
nam circa Solem circumagit, in codem semper vt
gore manere ; liquc verum eft,idem mobile, mbtum
ab eadem virrute, fed in circulis in equalibus, arcus
fimiles minorum circulorum breviori tempore
transmitter ;necessario dicendum crit, quod Tuna,
cum est in minore a Sole distantia, hoc eft, tempore
conjunctionis, arcus majores orbis magni conficiat,
quam si estin majori distantia ,scilicet in oppoſitione
& plenilunio . Atque hanc lunaremo inæqualitatem
ipfi qaoque terr* participari convenit : quando
quidem li intclligamus lineam re & am produ & am
à centro Sol.s, per centrum globi terrestris, & pro
longatam usque ad orbem lunarem, ista erit semidia
meter orbis magni, in quo terra , si sola eflet, move
retar uniformiter • fed si in eadem semidiametro
collocabimus aliud corpus circumfcrcndum . si illud
ponamus una vice inter terram & Solem, & alia vice
ultra terram in ma,ori distantia a Sole tune necefle
eit, ut in hoc secundo caso motus utriusque commu
nis secundum circumscreruiam orbis maeni, median
te distantia Lun*, tardior aliquanto r Jdatur,quam
in altero casu, quando Luna est inter terram ac Sc
len , hoc est , in minore distantia. Ita ut in hacre
idem prorsus acc.dat , qnod evenit i„ tempore ho
rologii dnm Luna repræsentatillud plumbum,quod
in fcapo
632 SISTEMA
in ſcapo Jam magis a eentro removetnr , ut ſcapi
vibrationes minusfrequences fiant ; jam propius ad
niovetur, ut eædem frequentiores reddantur.
Hinc perfpici potest, motum annuum terræ in
Orbe magno,& sub Ecliptica , non effc nnisormem ;
ejusque difformitatem oriri a Luna, suafque pe
riodos & restitutiones menstruas habere. Et quia
conclusuni est , alterationcs periodicas , menstruas,
& annuas reciprocationis marinx, non aliunde pro ,
venire posse , quam ex alterataproportionc inter
motum annuum ,& additiones fubstractionesque verá
tiginis diarnæ ; & hanc alterationem duobus modis
fieri posse, scilicet alrerando motum annuum , re
tenta eadem additionum quantitate ; vel mutando
quantitatem additionum , retenta uniformitate mo.
tus annul ; jam invenimus priorcm ex his duobus
modis esse tundatum super dissormitate motus an
nui dependentis a Luna suafque pcriodoj menstruas
babentis. Necessarium igitur est, ut fluxus & re
Auxus pro ista causa habeant periodum menstruam ,
intra quam majores & minores fiant. Vides jam,
quomodo, causa periodi menstrux in motu annuo
residcat. Simul & illud vides, quid Luna in hoc
negotiopræstet. & quomodo hie sesc misceat; quan
quam alias neque cum mari, neque cum aquis, quic
quam ei negotii est.
SAGS- Si cui, qui nullam haberet scalarum
notitiam altissima turris ostenderetur, & ex eo quæ
reretur , an ipsi fit animus, ad sammum fastigium
iilius conscendere ; minime dubito, negaturum ,
cum non videat alio modo, nisi volatu co perveniri
posse. Sin cidem oftendamus lapidem, dimidio cu
bito non altiorem , & ip(am interrogemus, an isthuc
fe conscendere posse putet . certus sum affirma
tufum ,
 COSMICV M. 633
turum : imo nee negaturuin , sc non modo fernels
fed 10. 20. & 100. vicibus co facile conlccnderc
posse. Si porro ei ostendcrentur scalæ, qaarum me
dio .concessa ab ipsb facilitate perveniri queat co,quo
pervenire impossibile cssc paulo ante affirmaverar,
credo seipsom ridendo, suam confessurum impiru
dentiam . Tu me, Salviate, de gradu in gradum soa
3 vitcr adco diuusti, ut non sine adiniratione , mini
mo cum labore, ad illam confeendcrim altitudincm ,
quo perveniri non posse credideram . Verum qui*
- deoi est, cum scala satis tenebrosa tuerii, non
animadvertisse me, a fastigio me tam prone ab
7 esse atque eo denique conscendisse, nisi postquam
in auram lucidam evadenti, vastissimum mare, & in
genssesc campus aperuit : & quemadmodum unum
gradum confeendere,Iaborisnon est:ita singulæ pro
positiones tuæ mihi vifæ funt adco claræ, ut , cum
3 parum aut nihil novi audire ms crederem , pa
rum etiam aut nihil lucri inde me capere pu-
tarem . Quo magis admiror inopinatum exitum
hujufce disputationis, quæ me deduxit ad intelle
& um cjus rei, quam inexplicalilem effe putave
ram.
Una folummodo difficultas aliqua est, qua exfol
vi cupio. Est autem ea talis. Si motus terræ , &
cum ea motus Lunæ sub Zodiaco funt irregnla
3 res; hæc irregularitas animadvert! debuiffet, atquc
notari ab Astronomis: id quod an fa&um sir, mihi
1 non constat. Tu itaque , qui me peritior in hiſce
materiis es, hoc me dubio libera & quomodo res
comparata sit, explica.
SALV. Magna ratione dubitas, & ego inftan
tiæ tuæ rcfpondendo adsirmo, quanquam Astro
aomia, multorum seculorum decurfu , in Hive
Tć ftiganda
 634 SISTEMA
Fieri potest ftiganda constitutions motibusque corporum Cæle .
ut in Astro- ftium , progressus magnos fecerit : ipsam tamen non
nomia ad- dum eo venisse perse stionis, quin res plurim 2 re
huc multa
nindum ftant adhuc non deeisæ, forfan adhuc aliæ mulez
obfervata. prorsus abscondtt#. Credibile eft , primos rerum
Cælestium ferutatores nil aliud cognovisle, nifi mo
tum quendam communent omnium stellarum , qua
Satu.mtu tf lis est iste diurnus. Non abnuo, paucis eos diebus
Mtrcuriis advertissc Luiz in aliawm stellarum societate fer
ultim\ ob
fervati, ilie vanda incouftantiam : fed post multorum demum
ob tardita, anoorum decurfum Planetas omnes distinxifle. In
tem : nic primis antem existimo , Saturnum ob tarditatem
quia raro ſuam , & Mercuriiim propter affiduam occultatio
confpicitur. nem , ultimos extifisie. qui pro vagabundis & erran
tibus agnoscerentur. Multo plurce adhucannos præ
teriisse vcrifimile est, antequam observarentur fa
tiones & repedationes trium soperioram , sicut eti
am appro inquationes & elongationes a terra, quæ
res neccffario dederunt occasionem introducend}
Ecclericps & Epicýclos, ad Aristotelis usque tem .
pora , qui nullam mentionem eorum sacit, ir .
cognito). Mercurkis & Venus, & admirandis suis ap .
paritionibusquam diu suspenses tenuerunt Astro.
nomos antequam saltem de Stu eorum, ne de aliis
dicam atiquid certi statuerent ? Quin etiam ,
qois ſolummodo fit ordo mundanorum corparum ,
& quæ iniegralis stra ftura partium Univerfi a nobis
cognitarum , ad usque Copernici tempora in dubio
manſit , qui tandem nobis digito quafi monstravit
veram constitutionem , verumque syftema secun
dum quod partes sunt ordinatæ : ita ut certi fimus,
Mercurium , Vcnerem , ca tcrosque Planetas , circa
Solem , Lunanı vero circa terram revolvi. Sed
qiomodo postea unulqusique Planeta in rcvolucore
(ua
 COSMICVM . 635
fua particulari ſe gerat, & quomodo ftru & ura orbis Stru & ure
cjus feſe habcat,quam vulgoThcoricam Planetarum particula.
res orbium
vocant, ea de re nondum adhuc citra dubitationem Planeta
aliud itatuere poffumus. Teſtimonio nobis efto rum adhuc
Mars, qui hodiernos Aftronomos tantopere vexat : nondum lag
quin &ipfi Lunæ, diverſa Theoricæ funt affignatæ , tis certa
poftquam idem Copernicus illam à Ptolemaica 1
fatis diverſam reddidit. Et ut ad particulare
noftrum , hoc eft, ad motum Solis ac Lunæ appa -
rentem propius accedamus , de eo suit obfervata
magna quædam inxqualitas, qua ille temporibus Zodia
sJl unam
ci
fat differentibus emetitur duos scmicirculos Ecli medieta
pticæ a pun ftis Æquino ctiorum divisos: in quorum tem noCem
uno emetiendo novem dies plusquam in {altero con- diebus ci
sumit: quæ differentia, ut vides, permagna est & tius q»an
norabilis. An vero in peragrandis arcubus par alteram
vis, cujusmodi forent , exempli gratia , 12. signa, conficit.
motum observer niaxinie regularem , an vero
paffu jam velociore aliquanto , /am tardiore pro
cedatj ut sequi necessarium est,fi motus annus in ap
parentia modo fit Solis reipsa vero terræ , 'commi
tante Luna; id vero hactenus observatum est,non est
nee forte qusfitum . De Luna deinde, cujus restitu
tiones principaliter investigatæ sunt in gratiam Ecli
pfum , pro quibus sufficit, exa & am motus ejus
circa terram cognitionem habere, itidem non ea, MotusLund
qua par erat ,accuratione inveftigatum est ,quis principali
fit ejusprogreflus per arcus particuiares Lodiaci. Per inquifi.
Quod ergo terra & Luna curfum suum per Zodia- tus in gra
cum , hoc est, per circumferentiam orbis magni,ac- tiam Eli.
celerent aliquantum in noviluniis,& retardent inpic- tf'»m '
niluniis, id in dubium non est vocandum ,cum ilia in
æqualicas non sic manifestata. Id quod ob duas ratio
nes accidtt :primo, quia nonrest investigata : fecundo
Tt2 quia
 636 SISTEMA
quia potest effe non valdc magna : nrc valde ne
cesie est, ut ilia prodacat effe & om quem videmus in
alteratione magnitudinum æstus marini. Nonsolum
enim illæ alterationes, fed ipsi fluxusatque refluxu?,
Fluxus 6 exigua fes sunt, respectu magnitudinis subje& o
refiuxHi ret rum jn qU|bus exercentur : quamvis respe & u
minima
funt refpe n°ftri nostræque parvitatis, videantur esse res ma
Bu vujiita- P"*- Nam addcre vel derrahere gradum velocita
tis tnaaum , t\s unicum , ubi naturaliter eorum simt 700. vel
dr vel 'd' 1000. magna alteratio ncc in cqnfcrente vocari po
tatis matus teft, nec in recipjcnte. Aquamaris nostri, vertigine
ni. terre- diurna circuma& a,700 milliaria circiter una ho
globi
ra conficit : ( qui motus ipfi cum terra communis,
& proinde nobis imperceptibilis est.) id vero quod
in æstibus in sensus nostros incurrit, unicum milliare
in horam non superat,(Ioquor de mari patente, non
autem defretis ) atquehoc illud est, quod alterat
motum primum naturalem &magnum : & hxc al .
teratio respe & u nostri & navigiorum magna satis est;
nam aliquod navigiom , quod vi remorum impul
sum in aqua stagnante , v.gr. tria milliaria per ho
ram conficeret ;si hunc æstum faventem habeat,du
plo plus provelietur, quam si habeat contrarium
quæ differentia maxime notabilis est in motu navi
gii : fed motu in maris perexigua , ut quod non nisi
feptingentesima sui parte alteratur. Idem affirmo
de exaltatione & deprellione unius, duorum , aut
trium pedum , & vix quatuor ant quinque in extre:
mitate sinus 2000 vel plura milliaria longi, & ubi
font , profunditates centenum aliquot pedum ,
hæc alteratio multo minor eft, quam si in quadam
navium, aquam dulcem vehentium , aqua, hærentc
nave, in prora ad folii craflltiEm extollerctur.
Hinc ergo concludo, minimas alterationes * ect
, res
 COSMICVM . 637
spe & u immensæ magnitudinis, & summæ velocitatis
marium sufficere ad efficiendas in illis magnasmu
tationes, rcspectu noftræ parvitatis, accidentiumque
nostrorum .
SAGR. In hac parse abunde mihiſatissictum
est : rcstat at cxpliccs nobis, quomodo additiones ·
& subtra ctiones il!æ , a vcrtigine diurna dirivatæ ,
mine majores, & nunn minores fiant : ex qua al
terations periodum annuam augmentorunı ac dc
crementorum æstus marini dependerc innuebas.
SALV . Intendam omnes ingenii vires , ut in- Causa <&
telligar : verum difficultas ipsius accidentis & mag- »»<*?«mk
na mentis abstra & io, quæ requiritur ut rem a(se- tate ſubtra
&ionum do
quar , me percellunr. Inæqualitas additionam additio num
& substra ctionum , quam vertigodiurna sacit super vertiginis
motum annuunt, dependet ab inclinatione Axis mo- diarna su~
tus diurni super planum orbis magni five Eclipticæ : Per motum
qua inclinatione mediantc , Æquino & ialis secat """"""•
Eclipticam, manens supercam inclinarus & obliquus
secundum eandem inclinationem Axis . Ec quan
ticas additionum tantum insert , quanta est tota
diamiter ipfins Æquino & ialis , centro terræ in
pun ctis solstitialibu9 existentc: fed extra ca, minus
minusque insert, prout ipsum centrum propias ad
movetur punctis æquino&iorum, ubi hæ additio
nes sunt minores , quam in omnibus aliis locis.
Rem omnem hie babes, fed ea quam vides obscu
ritate involutam .
SAGR. Imo ea potius quam non video.Nam
hue usqae nihil eorum quæ dicis, assequor.
SALV. Hoc ipsum pra dixeram . Veruntamen
expetiar,an descripta figura lucis aliquid hie ad .
ferre poffit : quanquam commodius foret , rem
solidis corporibus , quam simplicibus delineatios
T t 3 nibu
 638 SISTEMA
nibus repræsentare. £ed eam optica siguræ contra
&ione juvabimus. Signcmus ergo ut supra cir
cumferentiam orbis magni, in qua pun & um A.

A
"В
H
v

intclligantur efle unum solstitialium , & diamitcr

A P. communis se & io Coluri solstitiornm & plani
orbis magni, scu quod idem est, Eclipcicæ : & in isto
pun
 COSMICV M. 639
pan&o A, locatnm efle centrum globi terreni, cu
jus Axis C AB. inclinatus super planum orbis
magni cadit in planum di&i Coluri, qui transit per
utrumque Axem & Æquino& ialis & Eclipticæ.
Ac ad cvitandam confusionem signemus (b?um cir
culum Æquino & ialem insignitum his chara ctcribus
DGE F. cujus communis fe & io cum piano or
bis magni fit iinea DE. sic uc medictas i psius Æqui
no & ialis DFE. remaneac inclinata infra planum
orbis magni, & altera medieta* D G E. elevara
supra. Intelligatur jam revolutio ipsius Æquino
&ialis fieri secundum consequentiam pun & orum
DGEF. & motus centri ex A. versus E. Et quia
stante centro terræ in A. Axis C B. (qui est erectus
ad diametrum Æquino & ialis DE.) caditi it di& um
est, in Golurum soliUtiorum , cujus, & orbis
magni se & io communis, est diameter PA . erit ista
linca PA . perpjndicularis ad candem DE . cum
Colurus sit ere&us ad orbem magnum : & proinde
ipsa DE. erit tangens orbis magni in pun&o A. ita ut
in hoc statu motus centri per arcum AE<qui est unius
gradus per diem , paruin admodum differar, imo
perinde sit ac fa & us esset per tangentem DAE. Et
quia pun&um D. vertigine diurna delatum per G.
ir E tantum adjicit ad motum centri , quasi per
eandem lineam DE. moti, quanta est tota diameter
DE . & contra tantundem detrahit , dam mavetur
pcr alterum ctnicirculum EF D. itaque addittones
S substra & iones in hoc loco, hoc est tempore solsti
tiorum , metietur tota diamiter DE.
1
Porro videamus , an temporibus Æquinoctio
rum sint ejusdem magnitudinis, & transferendo
centrum terræ in pun&um I. per quadranteni
distans a pun & o A. intclligamas eundem Æquino.
Tt4 etialem
 649 SYSTEMA
& ialem GEF D. communem ejus fe & ionem cum
orbe magno D E. Axem cum cadcm inclinatione
CB. fed tangens orbis magni in pun & o I. non eric
amplius linea DE. sed quædam alia quæ istam seca
bit ad angulosre&os : & efto hæc notata literis HIL.
secundum quam inftitueturmotus centri f. progre:
dientis per circumferentiam orbis magni. Jam
in hoc statu' additiones & subtra ctiones non am *
plios metitur diameter DE.ut prius est fa & um.Gum
cnim hæc diameter non distendatur secundum li
neam motus annui HL. imo cam ſecet ad angulos
re & os ; ideoque isti termini D E. nihil promovent |
vel detrahunt : fed additiones & substractioncs acci.
pere oportet ex ilia diametro, quæ cadit in piano
ere & o ad planum orbis magni, & quæ ilium secat
secundum lineam HL. quæ diameter jam eric icta
GF & motus adjectivuSjUt ita dicam ,erit is,qui fit a
pun & o G.per femicirculum GEF. ablativus autem
erit reliquus,fa& us per alterum femicirculum FDG.
Jam hæc diamiter cum non sit in eadem linea
H L. motus annui ; imo quia eandem secat, ut ap
paret in pun & o I. manentetermino G.elevato supra,
& F. depresso infra planum orbis magni ; non de
terminat additiones & fobstra & iones secundum to
| tam suam longitudinem , fed earum qaantitas acci
pienda est a parte linz HL. quæ remanetintercepta
inter perpendiculares super ipsam excitatas a ter
; minis GF.cujusmodi funthæ duæ GS. FV. ficut
mensura additionum sit linea S.V. minor quam GF.
vel DE. quæ suit mensura additionum in solstitio A.
Secundo constituatur centrum terrae in aliis
pun ctis quadrantis A I. du&is tangentibus in illis
pun & is, & pcrpendicularibns super illas caden
tibus a terminis diametrorum Æquino &ialis si
gnatis
 C0SM1CVM . 6+t
gnatis a plants ere & is per illas tangentcs ad planum
orbis magni ; partcs istacum tangcntium (quæ sim
per eruntminores versus Æquino & ia , & majorcs
versus Solstitia) dabunc nobis quancitacem addi
tionum & subtra & ionum . Quanto postea diffe
rant additiones minimæ a maximis, s citu facile est :
nam inter illas eadem est, differentia, quæ est in
ter totum Axem seu diametrum sphæræ , & partem
ipsiu?, quæ est inter circulos polares , quæ minor eft
tota diametro parte duodecima proxime , ut tamen
inteliigamus additiones & subtra & iones fa ctas in
Æquinoctiali : f ed in allis parallel's sunt minores,
prout eorum diametri diminuuntur.
Atque hoc est, quod in hac materia tibi dicere
habeo , & quantum sortafle comprehend! Doftra
cognition: potest , quæ , ut bene scis, non poteft
haberi, nifiillarum conclusionum , quæ sunt rirmæ
& constantes ; cujusmodi sunt fluxuum & refuxu .
um tres periodi in genere , quippe dependentes ex
causis invariabilibus , unis , & a ternis. Sed quia
causis hisce primariis & universalibus deindc fe
miscent secundariæ & particulares , quæ multas al
terationes facere possunt ; cumque hæ secundariæ
partim sine inobservabiles & inconstantes , qualif,
exempli causa, est alteratio ventorum ; partim eti
am, etsi determinatæ & firmæ, non tamen observatæ
ob multiplicitatem fuam, ut sunt longitudines sinu
um , eorum diverse inclinationes versus hanc aut
illam partem , tot ac tam diverse profunditates
aquarum , quis nisi forte post longiſsimas observa ,
tioncs, satisque certas relationes, indc poterit histo
rias componere sic expeditas , ut proHypothesibus
& ſuppofitionibus certis sirviant volenti per carum
compsrationem rationcs reddere adæquat^s om
nium
642 SISTEMA
nium apparcttdarum imb anomaliarum , & speci
alium inæqualitatum , quæ in motionibus aquarum
amm idverti queunt ? Sufficic mibi monuifie , effe
in natura causes accidentarias , easque producere
valcre multas alcerationes : minutas autem obser
vationes illis institucndas delego , qui diverse Maria
pererrant. Hoc solummodo, in clausulam dtfcursus
huiusccnoftri considerandum propono , Auxuum &
refluxuum præcise tempera non solum atterari a
iongitudinibus finuum , & a variis profunditatibus:
verum etiam insignes alterationes provenire posse
judico collacis inter se diversis tra ctibus Marium,
magnitudine & poficu feu incltnatione difFerentium .
Quæ diversitas exa cte nostro sinui Adriatico com
pcttt , qui & multo minor est reliquo Mediterra
neo ; & inclination!? diverlitate adeo difcrepat, ut,
dum hoc abOrientali parte,litoribus Syriæ termina
tur, ilje claudatur a part* Occidentaliore : & quia in
extremitatibus multo majores sunt fluxus & reflu .
xus, imb ibi solummodo mare maxime intumescic
ac detumescit; verisimillimum jest accidere pofle,ut
tempora fluxuum Venetiis fianttempore refluxuum
alterius Maris, quod tanquam majus, & dire& è ma.
gis extenſum ab Occidentc in Orientem , quodam
modo dominipm habet in finum Adriaticum : &
proinde mirandum non effer , effc& us depec.
dences ex caulis primariis non comprobarentar in
temporibus debitis, & quze periodis respondent in
Adriatico : comprobarentur autem in reliquo Me
diterranco. - Sed hæc particularialongas observati
ones requirunt , quas neque ha & cnus institui, ac
multo minus deinceps inltituere potero .
SAGR , Satis multa præftitisse mihi videris,
dum nobis aperuisti primum additum ad sublimem
adco
 COSMICUM . 643
adeofpecuIationet n ex qua G nobis nihil prxbniſ
les aliud, quàm primam illam generalcm propositio n
ncm , quæ mihi nullam plane contradi& ionem ad
mitterc vidctur , ubi sirmiter ostemiisti , recepta
culomarinarum aquarum immobili stante, impor
Gbilc sore secundum commune naturæ cursam ,ut in
co motiones \\\x sequantur, quas sequi vidimus : &
è contra, potitis moticnibus,quas Copernicus globa
terrestriob alias causa* attribuit , necessario simile*
alterationes in mari secuturas else ; si, inquam præ-.
ter hoc, aliad nihil eruisses, id umim ranto soperat
iotervallo vanitates a tot aliis introdu ctas , ur , G
memorii solum illas repetam , nausea mihi suborla
tur. Nee satis admirari possum , e viris excellenti
prxditis ingenio, quorum haud pauci hue fe dedcre,
nee vel unicum inventum , cui in mentem venerit in
compatibilitas, quæ eft inter reciprocationem aqua
contents , & immobilicatem valis continentis : quz
repugnantia jam adeo manifests mihi vid£tur,ut non
poflitefle manifeftior.
SALV . Magis adhuc mirandum estjquod, cum Ad produa
nonnullis in mentem venerit , marinum æftum ter cend um fluo
ræ mobilitati tribuere , qua re perspicaciam vul xumdoie
garii majorem ostenderunt , poftca tamen in .nz- fluxum non
gotio stringendo nihil adstrinxerint , nee adverte- fufficit fim
rint, non fufficere simplicem motum & uniform«m , plex globi
qualis eft,v(gr. simplex diurnus globi terreni: fed re- terreni mor
tm.
quiri motionem inæqualem , nunc acceleratam nunc
retardatam . Nam simotus receptaculorum sit uni
formis, aqux contents illorum habitum induent, nee
ullam unquam mutationem subibunt.
Si quis ctiam affirmet, (uti de quodam antiquo leuc
i Opinio
Mav
i se
Mathematico refertnr) quod motus terræ cum or ^ f^Lr /c?
bis Lunæ motu concurrens , illo certamine Buxum reje&ta.
& re
 SISTEMA
644
& refluxum producat ; id omnino vanum est , non
modo quia non declaratur, nee apparet, quomodo
res procedat : fed etiam aperta falsitas elucescit inde,
quod conversio terr* non estcontraria motui Luny,
fed versns candem plagam progreditur : ita ut, quæ
alii haftenus ea de re commentati fibique imaginati
foeronr,meo judicio plane fine invalida. Sed ex
omnibus virismagnis, quidcmirabili hoc effe ctu na
Keplerus tur* philosophati fane , de Keplero plusquam ullo
cum honoris alio miror , quod homo ingenio libero & acuto, &
pr*fatione qui motus terræ tributos in promptu habebat,tamcn
taxatus.
postea prædominiis Lunæsuperaquam ,& proprieta
cibus occultis, & fimilibus ineptiis , aurcs ac atfensum
præbuerit...
SAGK. Existimojspeculativisillis ingeniis idem
eventfle, quod in præsens accidit & mihi, ut scilicet
extricare seie non potuerint ex intricata iliamixtu
ra trhim periodorum ,annuæ ,menstruæ & diurna;
nec perspicere, quomodo cause illarum aperte de
pendeant a Sole& Luna , ut tamen ncq; Soli, neq ;
Lunæ, com aqua commereii quicquam interqedac.
Ouod ad negotium plene intelligendum opus est mi
hi fixa magis ac diuturna applicatione mentis ; quæ
licet ha&enus ob rei novitaeem ac difficultatem ob
fuscata satis est : non despero tamen , si me recepe
ro in sblitudinem , ac tacite mecum ipse ruminavero,
quæ nondum bene concoxit phantasia mea, me rem
penitus assecuturum ."
Igitur ex habitis isto quatriduo colloquiis habc
mus insignia testimonia pro SystemateCopernicano ,
ex quibus hxc tria sumpta, primum a stationibus &
repedationibus planetarum , eorumqae appropin
quationibus & elongationibus a terra ; secundum a
revojutione Solis in scipsum 3 & ab iis quæ in ma
culis

1
 COSMICUM. 645
culis illius obscrvantur ; tcrtiom a fluxu & refluxu
maris, evidcntilfimam concludcndi vim habere vi
dcntur .
SALV. Hisce brcvi forsan accedet quartum :
quid sietiam qujntum ? quartum ,inquam , acccptum
a stellis fixis, G in illis perexa ctillimas observationes
apparerent ilhe minimæ mutationes, quas Coperni
cus pro insenfibilibus ponit.
Exurgit in hoc tempore quinta quxdam novi- Cafar Mara
tas , ex qua mobilitas globi terrestris argui qneat, filiw obfer
} pcr ea quæ subriliffimc dercgit lllustrillimus Domi-*<•* lineam
nus Cæfac , nobiliisima Marsiliorum Bononiensem meridiam
namelle
familia satus , & ipsc Collegio Lynceorum Acade mobilem ,
micorum adscriptus , qui in quodam do &tiflimo
fcripto tradit , obscrvasse se continuam quandam
mutationcni, etsi tardiâimam , in linea meridiana,
.
cujas fcripti noviffimc a me cum stupore visi copt
am , spero ilium omnibus mirabilium nature studio
fis else sa & urum .
.

SAGR. Non nunc demum audivi prædicari

deexquisita magni illius viri do & riua , S quam se
sollicitum omniuna literatorum prote& orem exhi
beat, cujus siftud, aut quodvis aliud opus in lucem
prodierit , non habebimus dubitandum , quin sic
quippiam insigne futurum .
SALV . Jam quia tempus monet imponere fi
nem dissertationibus nostris , hoc supereft, ut tc
rogem , si per otium , a me proposita retra & anti,
difficultatis vel dubiorum aliquid per me non (atis
explicatum occurreric ,cxcuses dese tum maim , &
proptir novitatem invention!?, & ob ingenii mei dc
bilitatem , reique magnitudinem , & vero quia hoc
mihi non sumo , neque fumpsi, ut eum aliis mihi,
pollicerer afſenſum , quem nee ipsemet huic phan
tafice
 646 SISTEMA
tafiæ præfto, quam pro vaniilimj Chimæra solen
niilimoque paradoxo , facillime- adducar uthabe
am, Tu vero, Sagrede, quanquam in habiris col
loquiis multoties , magno cum applauso , tibi si
tisfa & um ostenderis explicata ( ententia mea ; id ra
& um tamen crediderim partim ob rei novitatem
potius quam certitudinem ; multo maxime vero
pro tua humanitate , dum id habuisti tibi propo
ita fitum , ut aflensu tuo creares eam in animo meo
mifin soos voluptatem , quam ex approbationc 7a ideque re
sid , ram nostrarum , duce natura capere solemus:.
** CUt autem tua me tibi devinxit humanitas : ita
Simpticii mirifice placuit ingenuitas: imo constan
tia cjus in tuenda fortiter adeo & intrepide do ctri
na magistri sui , fecit ut plurimum ipsi faveam . Et
ut tibi , Sagredc, de affectu benigniffimo gratias
ago : sic a Simplicro veniam peto 3 fi quando
que nimia libertate mea suit ossensus : & fibi pcf
suaſum habere jubeo , quicquid id suit, à me non
faiffe commiffum animo malo , fed solum ut medi
tationes suas sublimes in medrom adferendi , & me
do & iorem reddendi ampliorem occaflonem ei
præberem .
SIMP. Niliil est caafo , cur his excusationi
bus utare , quæ supe-fluæ sunt , apud me præci
pue, qui crebro circulis ac publicis dtsputatio
nibiw interesse solitus , multoties aadivi , dispo
tantes non solum , contenrionrbus effervesce
re & exafperari mutuo : verum etiam in verba
irouriosa prorumpere, 8 »ix incerdum verberibus
abstinere .
Cæterum quod attinet ad habitos difeurfus,
acpræcipue noviflimum ilium de ratione fluxus &
refluxus marini , nondum profecto rem penitus
sum
 COSMICVM .
647
Cum assecutus : interim ex ilia pertemui idea,
qualem eamcunq; ipsemet indc mihi formavi, sena
tenciam fatcor mihi visam haod paulo ingeniosio
rem , quàın quotquot aliorum audirc mihi comige
rit nee tamen propterca veram illam essc , neq ; fir
mis niti rarionibus exiftimo : quin potios solidiffi
mam illam do c trmam , mihi ab hominc do & iffi
mo & eminentissimo traditam , in qua acquiescere
neceffe est , mentis oewiis obje ftam semper rctinai
do , certus fini , 'fi vos ambos interrogem , Num
Deus infinita sua potentia & fapientia elemento aqua
motum reciprocum in eo animadrerfóm conferre
queat alio modo, quàdi ut receptaculum ipsum mo
veatur : certusſum , inquam ,vos responfuros, De
om multis modis , etiam inexcogitabilibus ab intel
lects nostro, id saccre potuisst atq; scivtfse. Undc
immedjpc conc!udo ,hoc concesso 3nimiæ rem auda
ciæ fore , si quis Divinam potentiam & sapientiam
s phan
sus uniuvelle tasiz limitibus circumscriberc & co
ar & are t.
SALV. Mirabilis, & vere Angelica do ctrina
hec eft : cui magno consenfit refpondct alters ilia,
ip!a quoq divi quæ cum permiite
conilicuticn; e Munnadi, disputarc , subjungitt nobi s de
ibi ( fore
te ne mentium humanarum exercitium omittatur
fabFllang
aut uc(cat) investigandis operibns , e/us manu
catis
, pares nos haud csse . Vivat ergo & va
leac exercitium , a Deo permissum nobis & or
dinatam eo fini
cognoicamu ut magnitudinem Ejus inde
s , ac tanto magis admiremur , quan
to "minus ad profundas infinite sapientiæ Ipsi
us abyssos penctrandas idoneos nos deprehendi
mus .

SAGK .
 648 SISTEMA.
SIMP. Atque hæc cfto noviiïïma claufula»
quatriduanis pofttis impofita colloquiis , poft qus
pera f t , Г« Sagredo placueric aliquo f piramcnto
quietis uti3par eft,ut hoc ei à noftra curiofitate coo
cedatur , ea lege tamen ut quamprimum ei com
modum faerit , redeat fatisfa& urus defiderio, meo
præcipue, In Problematibus reièrvatis, S à me an
notatis, quo per unam alteramquc feffionem ex pa
f t difcutienda proponerentur. Supra omnia alia
vero qaàm avidiífime cognofcere defidcro elementa
novæ ſcientiæ Academici noftri circa motus locales
1
naturalem , & violentum . Interea confeenfa , qux
nos expc & at, cymbula, potcrimus amœniori captata
nos aura, morefolito, recreare.
FINIS.

INTER .
 649

Diogicos Piegi
つみ たかっ た から です !

INTERPRES LECTORI. S.

Riflarchum Samium ferunt , ap>d Areopagi

A tas, a Cleanthe sacrilegii fojtulatum , quod
Velt* Sacra follicitajpt. terram m^veri aferent.
Ejuſmodi Cleanthes nee nostro desunt £vo, qui Cofer .
nicane Hypothefeos atfertoribxs violatarum reltgio
num dicam scribunt, in eamque rem aliqua SS. Scri.
prure loca male detorta pronwnt , nefiii, Sacros Co
dices uti fermone howinum% ut intelligi poffint, eaque
occafione naturalium rerum species visui occurrentesy
vnde fermo h minim ortustobiter soliem & aliud agen
te's aV.ingere : quod facturi nihilominus eßent, etst de
viſus deceptionibui , hominibtu omnibus omnino con
iiaret. Sane cà : nee ipfi Aibrmtmi fuam ſctentiam
in id excolant, ut ferwonem vulgim :tens unde & fla
tionis Planetaruni, & retrogressionis, & td genus
aliaruni nomina vocum a re diferepantium jdtro re
tinent: quanto minus exigendim erit a Scrtpturis
divinitus inspiratis, «* repudiate vulgari loquendi
confuctudine,verba ſua ad ſcienti* Naturalis amuſim
attendant, abirufifque impertunis locutionibus, de
rebus ultra captum erudiendorum ,populum Dei fimplt
cem perturbant, eaque re viam tffit ad scopum Juum
genuinum longeSublimiorem inter ſepiant?
Porro de popularibus iftixſmodi S. Scriptur* luca
tionibus, AJtronomtc* Tbjsictque Vtrttati non op
V u ponendis,
650
ponendis, amplius admonebit adnexa Galilaico scripta
duplex hte appendix, pr'mr i Johannis Kepleri intro
duliione ad Martem excerpta : pojierior . Epifiola
Fauli Antonii Fojcarini, quam nobilifftmus^ de omnis
exquifitioris doClrine scientiflimus juxta sitienti$~
mufa DAVIDES LOT Æ U S, ckm ab lia
lica peregrinatione redux, apud me divertijstt , a fe
Latine conversam liberaliser mecum communicavit .
His fruere. Lettor benevole , noifrumque VeritaXii
propaganda jiudium proba, ex qua potes juva. V,

PERIO CHE
EX INTRODUCTIONE IN
Martem Johannis KEPLERI,
Mathematics Cæsarci.
Unt autem multo plures illorum, qui pietate mo
tuentes, ne Spiritui San cto in Scripturis loquenii
mcndacium impingatur, s Tcrram moveri, So!cm
stare dixerimus. llli vero hoc perpendant ; cum
oculorum sensu plurirm & potissima addiscamus;
impossibile nobis eflc, ut sermonem nostruni ab hoc
oculorum sensu abstrahamus. Ltaque plurima quo
tidie incidunt, ubi cum oculorum sensu loquimur,
ecli certo scimus, rem ipsam aliter habere. Exem
plum est in illo verlu Virgilii.
Provehimur portu, Terrtquevrbesque recedun.
Sic cum ex anguitiis vallis alicujos emergimus^mag*
num sese campum nobis aperire dicimus . Sic Chri
sius Pccro : Due in altum : quasi mare sit altiusli
toribus. Sic cnimapparct oculis , & Optici causas
demonstrant hujus fallaciæ * Christus yero (erijone
uticurreceptifsimo , qui tamen ex hac oculorum
fallacia
 651
fallacia est ortus. Sic Ortum & occasum sideruni ,
hoc cst3 aseensum & descensum fincimus : cum co- ,
dcm tempore Solcm alii dicant defcendere , quo
nos dicimus ilium adscenderc. Vide Opticcs Astro
nomic cap.io.fol.327. Sic etiamnum Planctas flare
dicunt Ptolemaici , qaando per aliquot continuos
dies apud easdem Fixas hærere videntur; etfi pu
tent ipsos tune revera moveri deorfum in linea re
&a, vcl iirsum a Terris. Sic Solftitium dicit omnis
scriptorum natio : eth negant vere stare Solem . Sic
hunquam quisquam adeo dedirus crit Oopcrnico;
qnin Solcm di& urns sit Ingredi Cancrum vel Leo
nem ; ett innucre vult, Terram ingred! Copernico
rum vel Aquarium : £t cætera fin Miter. Jam vero
& Sacræ liter?, de rebns vulgaribus (in tquibns ilia
rum institutum non est homines infiruere loquuntur
cum hominibus humano more , ut ab hominibus
percipiantur ; utuntur iis quæ funt apud homines
in confcfTo, ad infinuanda alia sublimiora & divina.
Quid mirum igitut, & Scriptura quoq ; cum sensibus
loquatur humanis , tune cum rerum veritas a teng
bus discrepat, Ctu scientibus homifibuS: feu ignaris>
Quis enim* nefeir, Poeticam csse allufionem Plalmo
19. ubi, dum sub imagine Solis , curfrs Evangeliij
adeoqs & Christ! Domini in hunc mundum nollri
causâ fuscepta percgrinaiio decantatur; Solex Hori
zontis tabernaculo dicitur emergere, ut ftonfus de
thalamo fuo ; alacris ut Gigas, ad currendam vian .'
Quod imitatur Virgitius :
Titbono zroceum linquenz aurora cubile.
Prior quippe Poefis apud Hebræos suit. Non exire
Solem ex Horizoruc tanquam e tabernacuio ( etfi sic
oculis appareat) sciebat Psaltes moveri vero Solem
existimabat; proptcrea qui oculis jta apparet. Et ta
va2 men
 652
men utrumq; dicit, quia utrumq; oculis ita videtur
Neq; fallum hie vel illic dicere censeri debet : cft
enim & oculorum comprehension! Cua veritas, ido
nea secretiori Psaltis instituto; cursuique Evangelii
adcoq ; filii Dei adumbrando. Josua etiam valles ad
dit,contra quas Sol & Luna moveantur; scilicet quia
1 ipsi ad Jordanem hoc ita apparebat. Et tamen uter
que suo intento potitur. Davides Dei magnificentia
patefa & a(& cum eo Syracides) quæ effecit ,ut hæc sic
oculis reprssentarentur; vel etiam mystico scnsu per
hæc visibilia expreffo : Josua vero,ut dieintegro re
tineretur SIB1 in CœlimediOjrespectu sensus oculoru
suorum ; cum aliis hominib . eodem temporis spatio
sub terra moraretur, Sed incogitantes respiciunt ad
solam verboru contrarietatem ,Sol stetit,id eft,Terra
stetit; non perpendentes, quod hxc contrarictas tan
tum intra limites Optices & Astronomiæ nascatur;
nee ideo se extrorsum in usum hominum efFerat :nec
videre vo!unt,hoc unicum in votis habuisse Jordam ,
ncmontes ipsiSolem eriperent : quod votum verbis
explicuit,sensui oculorum conformibus;cum impor
tunum admodum suislet^eo tempore deAstronom'u,
deq;visus erroribus cogitarc. Si quis enim monuis
set, Solem non vere contra vallem Aialon moveri,
sed ad sensum tantū ;annon exclamasset Josua, se pe
tereut dies ipsiproducatnr,quacunqs id raiionefar.
Eode igiturmodo,fi quis ipsc litem movisset de Solis
perenniquiete,Terræq;motu. Facile autem Deusex
Josuæ verbis,quid is vellet, intellexit:præfititq; inhi
bito motuTerræ jut illi stare vidcretur Sol.Petitioni!
enim Josuæ somma hue redibat, ut hoc sit sibi vjderi
posset, quicquid interim ESSET : quippc hoc videri
vanu & irritum non fair, fed conjun c t cim effe& u
qptato . Sed vide c.to,Astronomiæ partisOpticæ; in
venies
 653
vcnics rationes cur adeoomnibus hominibusSo!mo
vcri videatur, non vero Terra : scilicet cum Sol par
vus appareat , Terra vero magna; neq; Solis morus
comprehendatur visu ob tardiratgapparentem , scd
ratiocinatione solum ,ob mutaia post tempus aliquod
propinquitate ad montes:impofl]bilc est .ut rationon
prius monita sibi aliud imaginetur , quam Tellurem
com imposito Cœii fornice efle quasi magna domi,
in qua immobili,Sol tam parva specicjinftar volncris
inacre vagantis ab una plaga in aliam transeat. Quze
adeo imaginatio hominu omnium, primam linea de- '
dit in sicra pagina. Initio,\nquit Moses, creavit Deus
Cœlum & Terra; quia sciliet hæ duæ partes potiorc$
occurrunt oculorüſensui.Quall diceretMosesHomini;
Totum hoc xdificium mundanu, quod videsl ■•cidu
supra,nigrum latiſfimeq; porreftum infra,cui iniiftis,
&quo tegeris,creavit Deus. Alibi quæritur ex homi
ne,Hum pervejiigare noverit altitudinem Cæli fnrfum ,
& profunditatem Terra deorfum : quia scilicet vulgo
hominum videtur atrumq; æque intinitis excurrere
spatiis: Neq; tamen extitit, quisinus audiret, & A
fronomorum diligentiam , seu in ostendendaTellu
ris contemptillima exilitace.ad Cœlum comparatæ ,
feu in pervestigandisAstronomicis intcrvallis,per hæc
verba circumscriberet : cum non loqoantur de rati
ocinatoria dimcnsione,scd de rcali;qu* humano cor
pori,terris affixo,aercmq; liberum hauricnti,peni<us
eft impoflibilis. Lege totum Jobi c. 38. & compara
cum iis, qux in Aftronomica inq ;Physica difputantur.
Si quis allegat ex ?t.i\.Yerram super fiumina prtpa
ratam :ut novum aliquod philofoohema stabiliat,ab
surdum auditu , Tellureminnatare Auminibus; non
ne hocille re& e dicereturjMissum faciat Spiritu^an
& ū ,ncq; in scholas Physicas cum ludibrio pertrahat)l
Vu 3 nihi
634
nihil enim aliud ibi loci innuere velle Psaltcn , nisi
quod homines antea sciant, & qaotidie experiantur
Terras (post separationem aquarum in altum subla
tas ) interfuere ingentia flumina, circumfluere ma
ria . Nimirum eandem esse locntionem alibi , cùm
Cele super flumina Babylonis Israelitæ sedisse canunt,
id est, juxta flumina , vcl ad ripas Euphratis & Ti
gris. Si hoc libenter quis recipit , cor non & illud
recipiat, it in aliis locis, quæ motui Telluris opponi
solent , eodem modo oculos a Physica ad institu
tum Scripturæ convertanius 1Generatio frdterit ( ait
Ecclcfiastcs) & generatio advehit: Terra autem in
aternum ſtat. Quasi Salomon hie disputet com
Astrouomis ! ac non potius homines soæ mutabili,
tatis admoneai ; cum Terra, domicilium humant
generis, semper maneat eadem folis motus perpetuo
in fe redeat : Ventus in circulum agatur, redeatque,
eadem flumina a fontibus in mare effluant, a mari in
fontes redeant : denique homines his pereuntibus
naſcantur alii ; semperque eadem sit fabula vitæ ;
nihil sub Sole novum . Nullum audis dogmaPhy,
ficum . Noudesia est moralis , rei quæ per se patet
& obsirvatur omninm oculis , fed parum perpcedi
tur. Eam igitur Salomon inculcat. Quis cnim nesc'u
Terram semper eandem efle ? Quis non videt,
Solem quotidie ab Ortu resurgere , flumina peren
1.
niter decurrere in mare , ventorum fatas redire
vicitfitudines, homines alios aliis succedcrc ? Quis
vero perpendit endem agi perpetuo vitæ fabulam ,
muratfs personis: nee quicquam in rebus bumanis
novum esle ? Iraque Salomon commemoratione
eorum , quæ videnc omnes , admonet ejus, quod a
plerisque perperam intelligitur. Psalmo vero 104.
putant omnino disputationem contineri Pbyficam ;
quando
 655
quando de rebus Physicis totns est. Atqae ibi Deus
dicitar ftmdajse Terram super flabilitatem fuam ;
illamgienvn inclinatum iri in ftculum fæculi. At
qui longiflimc abest Psaltes a speeufatione cansarum
Physicarum . Totus enim acquiescit in magnitudine
Dei , qui fecit hæc omnia , Hymnumqut pangic
Deo Ccnditori , in qno Mundum , ut is apparct
oculis, percurrit ordine. Quod fi bene perpen
das, commentarius est fuper Hexaemeron Gedeseos.
Nam ut in illo tres primi dies dati funt separation!
Rcgionum , primus Lucis a tenebris exterioribus,
secundas Aquarum ab aquis, interpositn expansi,ter
tiusTerrarum a maribas, ubi terra veftitur plantis
& stirpibus : tres vero poftcriorcs dies rcgionum
fie diftin & arum impletioni , quartus Cœli, qnintns
Marium & Aeris ,' sextus Terrarum : fie in hoc
Psalmo sunt distin cta , & sex dierum operibus ana
logæ , partes totideni. Nam terſu secundo Lu
cem , creaturarum primam , primæque diei opus,
Creatori circandat pro vestimento. Secunda pars
incipic verfu tertio ,agitque de aquis supercælefli
bus , extenficne Cæfi , & de Meteoris, quæ viderur
Psaltes accensere aquts (uperioribus, scilicet de Nubi
bus, Ventis, Preftcribos, Fulgoribus. Tertia pars
incipit a verfu sexto , celebratque terram ut fonda
mentum rerum , quas hie confiderat: Omnia quip
pe ad terram , camque inhabitahtia animalia resert :
scilicet quia oculorum JHdicio duæ primarhc funt
partes Mundi, Cœlum & Terra. Hie igitur confi
derat, Terram tot jam fæculis non subfidere, hon
fatifccre , non ruere : cum tamen nemini comper
tum fit, super quid ilia fnndata fit. Non vult do .
cere quod ignorent homines , fed ad mentem revo
care quod ipsi negligunt , magnitudinem ſcilicet &
Vu4 poten
656
po centiam Dei in creatione tantæ molis , tam firmæ
& ftabilis. Si Aftronomusdoceat,terram per ſide
Fa ferri, is non evertit , quæ hic dicit Pralces, nec
convellit hominum experientiam . Verum enim
nihilominus eft , non ruere terras , Dei archite&ti
opus, ut folent rucre noftra ædificia vetuftate & carie
conſumpta non inclinari ad latera, non turbari le
des animantium , confiftere montes & litera, im
mota contra impetus Ventorum &flu & uum ,uterant
ab initio. Subjungit autem Pfalces pulcherrimam
hypotypoſin ſeparationis undaruns, à continentibus:
exornatquc cam adje & ione fontium , & utilitatum ,
quas exhibent fontes & petræ volucribus & quadru
pedibus. Nec przterit cxornationem ſuperficiei
Telluris à Mofe commemoratam inter opera dici
tertiæ ; fed cam à cauſa ſua repetic altius,ab humco
& atione puta coelefti : & cxornat commemoratione
utilitatum , quæ redeunt ab illa cxornatione ad vi
& um & hilaritatem hominis , & beftiarum habita
cula. Quarta pars incipit verfu 20. celebrans
quartæ diei opus, Solem & Lunam , fed præcipue
utilitatem , qux ex diftin &tione temporum redeune
ad animantia & Hominem , quæ ipli jam eft lub
je& a materia : ut clare appareat, ipſum hic non
agere. Aftronomum . Non enim omnififfet menti
onem quinque Planetarum , quorum motu nihil
cft admirabilius, nihil pulchrius, nihil quod de
Conditoris fapientia teftetur evidentius apud eos
qui capiunt. Quinta pars eft verſu 26. de quinta
dici opere, impletque maria piſcibus & ornat Navi
gationibus. Sexta obſcurius annc & itur à verſu
28. agitque de terrarum incolis Animalibus , fexto
die creatis. Et denique in genere ſubdit bonita
gem Dei fuftentantis omnia , & creantisnova. Om .
nia
1
 657 )
- nia igitur, quæ de Mundo dixerat, ad animantia re
fcrt 5nihil quod non fit in confcflo, commemorat :
scilicet quia animus ipsi est extollere nota , non in
quirerc incognita; invitare vero homines ad confide
randa bcneficia, quæad ipsos redeunt ex his singu
lorum dierum Opcribus. Atqueego le c toœm meum
quoque obtestor, ut non oblitus bonitatis divinæ in
homines collate, ad quam considerandam ipsum
Psaltes potiflimum invitat ; ubi a templo reverses, in
scholam - Astroncmicam fucric ingressus;' mecum
ttiam laudet & eelebret fapientiam & magnitudinem
Creatoris, quam ego ipsi aperio, ex formæ munda
ne penitiori explicatione, caufarum inquisitione, vi
sas errorem dete ctione; & sic non tantum in Telluris
firmitudine & stabilitate salutem aniversæ Natura
Viventium , ut Dei munus exosculetur ; ſed etiam in
ejufdem niotu tam recondito, tam admirabili,Crea>
toris agnoscat sopientia. Qui vero hebetior e(l ,quam
ut Astronomicam scientiam capere po(fit,vel infirmi
or, quam ut inoffensa pietatc Copernico cedat ; ei
suadeo, ut remissa Schola Astronomica, damnatis
etiam si placet philosophorum quibuseunq; placitis,
soas res agat & ab hac peregrinatione mundana defi
stens demum ad agellum suum excolendum fe re
cipiat, Oculisque,quibus Solis videt, in hoc aspe cta
bilc Cælum soblaris, totope& orc ingratiarum a&i .
onem S laudcs Dei Conditoris effundatur : certus,
se non minorem Deo cultum præftarc, quam Astro
Domum ; cui Deus hoc dedit, ut Mentis oculo , +

perspicacius videat quæq; invenit , siper iis Deum

suum & i;fe celebrare poslic & velit.
Atq$ hæc dc Sacrarum literarum autoritate. Ad
31 placita vero san ctorum de his Naturalibus, uno ver
bo refpondeo, In Theologta quidem autoritatum ,in
Philoso
 658
Philofophia vero rationum csse momenta ponde
randa : San & us igitur La & antius; qui terram nega
vit esse rotundam : San & as Augostinus, qui ro
tunditate concefta , negavit tamen Antipodas ;San
& um Officium hodiernorum , qui cxilitate Tcrræ
concefia njgant tamen ejusmotam : At magts mi
hi San fta Veritat, qui Terram & rotundam , & An
tipodtbus circumhabitatam , & contemptiflimæ
parvitatis csse, & denique per sidera ferri,
salvo Do & orum Ecclefiæ respc & u ex
Philofophia demonstro.

)
Epistola

1
 659
Epistola

R. P. M.
PAULI ANTONII FOSCARINI
CARMELllANIt

Circa Pjtbagoricorum , & Coptrnici

opiniontm
DE MOBILITATE TERRÆ
ET STABILITJTE SOLIS :
ET

DE NOVO SYSTEMATE SEU

CONSTITUTIONE MUNDI .

In qua SacrÆ ScripturÆ autoritates

Theologice Propositionestcommuniter adver
fas hanc opinionem addutfæ conciliantur.
Ad Reverendiffimam P. M.
SEBASTIANUM Fantonum ,
Gencralcm Ordinis Carmclitani.
Ex Italics in Latinam Linguan perspicue
efideliter nunc converfa.
Juxta editionem Neapoli typis excusam
Apud LaZirum Scorrigium Anno 1615,

Cum approbatione Thcologorum ,

 Si quis indiget Sapientia, poštulet à Deo. Ja.
cobi 1. verfu 5 .

Optavi, & datus eft mihi fenfu . Sapientiæ 7.

verfu 7 .
 66K

Reverendiflimo P. M.
SEBAJTIANO FATONI,
Ordinis Carmelitani Generali.

Etitioni illuAriflimi Vinccntii CarafEe Neapoli

Prat i
tan!,Equicis Hierofblomitani obtemperaturus,
C viri quidem tantæ commendationi?, ut in eo , Ge
neris Nobilitas, Morum soavitas, omnimoda Rerum
& Scientiarum notitia, Pietas & virtu?, pari jure, dc
primo loco contendant) habui in animo defensio
nem scriptis aggredi,novx ,potius renovatæ , & ex Ob
livionis ubi delitesccbat) tenebris erutæ, in lucemq;
recenter produ & x opinionis Dc Molilitate Terre,
cely Stabilitate So In, olim a Pythagcra primum ex
citatæ , & demum ad praxin a Gopernico dedu cts ,
simulque Syftematis & Constitutionis Mundi & ejus
partium situs,ab ilia hypothesi derivantis : de qua
re præteritis diebus, etiam ad Reverendiflimam P.V.
scripsi : fed cum Romano itineri sim accin ctus, illic
jussu vetro concion aturus : & cum (peculatio hæc,
in proprium soum locum vidcatur potius rejicienda,
in traåatum scilicet De Cofmograpbia , quem prx
mjnibus habeo, & cui indiesincumbo ut fimul
enm meo Compendio artium liber ahum a me tandem
ad finem perdu&o in lucem prodeat, quam de ca
nunc seorsim diſserendum ; interea tamen

Reverendifſim* P.V. (cui omnes meas a &ionej,

& me ipsim debeo ) vokii breviter instituti hujusee
mci rationem redderc simulquc fundamenta
quibus
662
quibushæe opinio innitf potcft, pacefacere, ne ( curi
alioquimulta probabilitace adjuvetnr ) adeo repug
nans (ut primo intuitu apparet)rcipsa cemperiatur,
non solum rationibus Phyticis, & Principits commu
nitcr ob omnibus rcceptis (quod quidcm minoris
esses mali Jfed etiam f quod longc maximc referrct)
multis S. Scripture autoritatibus : undc primo oc
curſu, a multls velut præ omnibus ha&enus auditis,
maximc insulfum Paradoxum , & uc portcntosum
quid exploditur. Quid ipsum aliunde non proficifci-
tur, quam ab inveterata, & multis jam sxculis con
firmata consuetudine, per quam , simul ac homines
in vulgacibus S plausibilibus,eoq; nomine,ab omni
bus do ctis simul, & indo&tis,approbatis opjnionibu!,
occalluerunt, & velut habitumcontraxcrunt,ab illis
amplius rccedere non possunt ; tanta Consuetddinis
si ( quæ altera merito dicitur efle Natura) in uni
versum existence, ut tum in B.ebut, qulbus, quamvis
malis & noxiis, hoc solum , quod ufu familiaritatem
Gum iis contraxerunt, potiusgaudeant homines, illis
juvcntur, & illas appetant, quam bonas nondumsibi
notas, & compertas ; tum etiam maxime in Opinio
nibus,quæ ubi radicitus animo inhæscrunt, omnes
alias de iifdem rebus, non solum contrarias, fed & ab
iis vcl paululum diſſimiles & diverias, velut auribus
dissonas, oculis tencbrosis, olfa& ui fœtidas,gustui a
maras,ta & uiq; asperas,horrent & respuunt. Nee mi
rum : Res . n . communitcr ab hominibus, non
secundum earum efsentiam , fed ex e>us præ
Ecripto, qui illarum patefa & ionc aut descriptio
ixe, autoritatem sibi apud vulgus comparavit ,
pondcrantur & judicantur. Quæ tamen autori.
tas cum non (upergreditur humanam ) haud
tanti ellc deberet, ut propter cam floeci pendatur &
poftha
 663
pofthabcatur, quod manifefto in contrarium appa
ret,five ex potiori ratione noviſſime perfpc & a , five
ex ipſo ſenſu. Nec n. pofteritati obex ponendus
eft, quin poflit, & audeat , non folùm alterius pro
gredi, fed & meliora verioraque iis quz ab Antiquis,
nobis funt tradita , proferre. Veterum n. inge
nia , utin Inventionibus , ingeniis noftri temporis
non multùm fuperiora fuere,ita quod ad Invento
rum perfe& tionem , Noftrum hoc Ævum , Sæcula
Antiqua, nonfolùm zquaffe, fed & longè fuperaffe
videtur,pericia augeſcente in dics , artibuſque cum
liberalibus, tum mechanicis ; quod cxemplis com
probaci facillimè poffet, nil in re tam luculenta, tc
nebras illi potius offundendi periculum , quàm no
va luce canı illuftrandi, ſpes ſubeſſer.
Verùni (ut nec hoc ipfum omnimodo filen :io in
volvam ) nonne varia Recentiorum experimenta, in
multis , venerandx Antiquitati ora occluferunt , &
vana falſaque effe, multa ejus folennia & graviffima
decreta , conviceruat ? Apud multos ex veteribus,
fpe & atiſſimæ Sapientiæ & Do & rina , Paradoxum ,
non minus abſonum fuit, quàm noftra hæc De Mo
bilitate Terre opinio videripoffit, Antipodum Afferm
tio, Item Incolarum fub zona torrida : quorum qui
dem , quemadmodum illud à multis, hoc autem ab
omnibus, unanimi confenfu, pro impoffibili eftha
bitum , & penitus negatum ; ita recentiores ( magni
Sæculi fai fælicitate ‫و‬, & perpetuâ ejus gloria ) non
tam autoritate, quàm accurarâ diligentia, & animo
ad veritatis indagationem indefeffo , utrumque ve
siffimum effe comprobarunt ; ficque canam Anti
quitateen hallucinatam effe , nimiſque leviter pro
priis inventis fidem & autoritatem conciliaffe, reipfa
patefecerust, Hîc , brevitatis caula , prætereo
mnul
 664
multa Aristotelis, & aliorum antiquorum philoſo
phorum somnia , novissime recta; quos vcrisimile est,
si recentiorum observationes iniviffent, eorumq; ra
tiones intellexifTent, mutata sententia , manus fuifle
daturos, & horum luculentæ vcritati subseripturos :
ut hinc appareat, non tantnm Antiquis esse tribuen
dum, ut quicquid ab iis decretum sit ei velut præju
dicato sitobscquendum , & fides eorum di& is adhi
benda, tanquam revelationi, cælitusve delapfæ vcri
tati. At (quod in hiſce præcipue advertendum est) a
quid divini autoritati , vel facris Litcris, à Spiritu
San fto di& atis, & ejusinfpiratione, a Sacris Eccle
siæ doctoribus,explicatis, repognans inveniatur,tunc
non solum omnis Humana Ratio, fed & ipse Census
abdicandus est ; qui, etiamsi potentistlmis omnimo
difque conditionibus & circumstantiis , evinceret
contrarium autoritati Divinæ ( quæ quidem adeo sit
expressa ut nullus ad ejus intelle ctionem fergiversa
tioni locus supersit) rejiciendus tamen eflet, statu .
endumque apud nos ab eo nos decipij nee veru.n
csic id, quod nobis ratione vel Senso tenu* apparet
siquidem qualibetalia, quovis modo nbbis contin
gat, certior semper eft, quæ per Fidem divinam ha.
Fides, cer . betur cogniiio , quemadmodum optime D. Petrus
tior est sen confirmavit 5 qui licet propriis scnsibus, Domini
/», G'Ra- Gloriam in ejus Transfiguratione vidiflet & perce
tigre.
piffct, audivissetqi verba ejus Granditatem manife
stantia : nihilominus, omnibus his cum fidel luminc
2 Pet , I.
comparatis , subdidit : Et hubemus firmiorem Tro
pheticumſermonem.Cum ergo hæPythagoræ & Co
pernici opinio , adeo exotica veste in Mundi scenam
prodierit,primoqueaspe & u ( prater alia ) visa fit e
tiam repugnare variis saeræ Scripturæ autoritatibus,
jure (hoc sapposito) ab omnibus, ut mera stulutia,
Scd
reje & a est.
 665
Scd quia eommunc Mundx systema a Prote
mxo declaratum , ha & cnus nulli ex peritis latisfecit,
hinc suspicio omnibus, adeoque ip is illius Ptolea
maicæsententiæ sequacibus (uborta suit, aliud Sy
ſtema superefle oportcrc, hoc Ptolcmaico veracius;
quia quamvis hoc Systematc videantur utcunque
Corporum Cælestium phenomena salvari, multis
tamen difficultatibus involuta, & commentis referta
eflc compcriantur, Orbium diverfarum figura
rum & formarum ; Epycyclorum , Æquantium ; Dc >

fercntium ; Excentricorum ; & innumerarum si

milium imaginationum , & chymærarum , 902
Ens RationisLogicorum,pothus, quam ullam Red
lem ejfentiam redolent : inter quas ilia etiam est,
de mocu Raptus,qua quidemnescio , an res ulla
rcperiri possit levioribus nixa fundamentis, & op
pugoatu refutatuq; facilior: quemadmodam ilia, de
C^lis non Stellatis, inferiores cœlos five Orbcs
moventibus. Que quidem omnia, propter varic.
tarem motuum Gorporum Cœlestium , introdu cta
sunc, quæ alias ad certain determinatamque regu .
lam reduci posse non videbantur : adco ot com
munis illius opinionis assertores ultro consiccantur,
sc, Mundi systemate describendo adhuc non po
toiſſc expiscari, nedum docere , verum systema :
ſed se solummodo, investigando quærere, quodnam
ex multis, vero lít fimilius, & quod mclioribus &
•ccommodatioribus rationibus , cum phænome
nis Cœleslibns possit congruere.
Prodiit deinde fOpticæ inventum ) Telescopi,
um , cuius ope, mulca in Cœ'o insignia, & scitu dig
niffima hactenusincognita, certa sensatione, dete & a
funtj Lunamscilicet essc montosam ; Venerem & Sa
x x curs
 666
tarmi'm Tricorpdrea ; 8 Jovem , Qaadricorporeum i
item in Via la ftea, Plciadibus,& in Nebulosis flcllis,
multas casqj maximas csse fella9,sibi inviccm vicinas}
&consequentcr nobis patcfacit novas stellas fixas,
novos Planetas novosquc Mundos ; eoqae instru
mento etiam confirmatum est, veriiimile esse, Vene
rem, & Mercurium , non propric circa Tcrram ,sed
potius circa solem moveri, folamq; Lunam movcri
circa Terram. Qoid ergo cxindeinferri potuir, nisi
Solinimmotum in Centro fare,& Terram ,cum aliis
©rbibus CTleftibus, illi circumvotvt ? Ex hac igitur ,
& aliis multis rationibus, cognitum est, Pythagoræ
& Copernici opipionem , a fundamentis Astronomi
cis & Cosmographicis non abhorrere, imo maxi
mam veriſimilitudinem & probabilitatem include
re : cum inter tot varias scntentias communi (yfte
mati detrahentes, & alia systemata comminiscentes,
quales fuere P!atqnis, Calippi, Eudoxi, & postmo
Card. Itb.i $uin Averrois, Cardani , Fracastorii, & alia
deRer,var .
C1
fum tum veternm , tum recentium , nulla facilior,
ned phænoments , & motibus Cslestibus , deter
minatim & regulariter, sine. Epicyclis, Excentricis,
Homocentrieis, Differentib . & Motibus Raptus
fopputandis aceommodatior reperta sit : quæ qui
dem non folum a Pythagora, & postea a Copernico,
pro vera asserta eft, fed & à multis insignibus \iris,
Hsraclyto scilicet, & Ecphanto Pythagoricis, ficut
& a toca Pytbagorica scbola Niceia Syracu*
sano, Martiano Gapella, & aliis multis ^ inter
quos quamyis diximus ii qui alia nova systemata
excogi are tentaverunt , annumerari non poffint
(qaoniam. com Prolemaico, etiam Pytbagoricum
exclufcfimt tamen & ipsi, huic Pythagoricæ senten
tix,
 667
tiæ , probabilitatem induxerant, eamquc indire ct*
confirmarunt, quatenu? a commimi, velut manca
S dcseftiva, contradi& ionibusque & difficuftatibus
circumsessi, desciverunt. Inter hos censeri po*
test P.ClaTJus, Jefuita do & iffimus, qui quanquam P. Clavius
Pytbagoricum systema refutet,agnoscen« syftcmatis in ultima
communis levitatem , l'bere confitetur , Afiro ſuor. oper
nomos, ad trdlendas difficoltatcs, quibus per com - rum
one% editia

mune ſystema non ſati*fit; cogi dc a!io systemate in

veftigando cogitare ; ad quod faciendum, illos ex
animo hortatur. i

Verum quodnam, qu^so, melius & opportunius

invenire est, Copernicano ? Idcirco ex recentiofi
bus muli, ad illud probandum & sequendum
industi sunt ; rerum dubitanter, & cum timore,
quia vifum illis est adeo S. Scripturæ contradicere,
ut cum ea, nnllo modo conettiaripoflit. Quocirca
htc opinio, diu sunpressa mansit, & verecunde ,quafi
Velato tultu , in cam ab hominibus itum est, juXta
poetæ morale monitum :
Judieium populi nunquam contempsjris unus,
Ne nullis placeas, dum vis contemnere multos.
Quibus peryen is,( pro immense meo erga scientias
aff&u, carumque supmentum, pMirc t ionens, &
& veritatis lumen , ornnibus erroiibus & nebulis
nudatum, cernere fla^rans) sic mecum de hac re
ratiocinari cæpi : Hæc Py hpgoricorum opinio aut
vera est , aut falsa , fi falsa de ea nee profari (Feet,
nec in medium prbduci digna eft. Si vera; p£
rum refert fi omnibus rum Philosopht?, tum Astro
nomis contradicat ; & G ad eam ftabiliendam , ad
usumquc revocandam, nova Philosophia & Afro
nomia, ex novis principite & hypothefibus confitu
cnda eft :Illi quippe non obftabit?. Scripture autori:
X x 2 tas :
 668
tas : 'nec enim unavetitas, alteri contradicit. Si
itaque Fythagorica opinio vera est dubio procul,
Dens facræ Scripturæ verba co modo di&avic &
concinnavit , ut cum ca opinionc accommodatum
ſenfum & conciliationem lecipere poffint. His ra.
tionibis, & probabilitate di&x opinionis motus, vi.
fum est tcntare, num sacræ Scripturæ loci, secun
dum principia Theologica & Physica exponi, &
cum ca conciliari poffint, adeo ut (cum ha & enus
probabilis habita sit) si indubitanter vera efleagno
Icatur, in posterum fesc erigat,& rere & o vultu, in
publicum prodeat, a nulloquc inhibeatur, quin ve.
nerandæ & sacro-San & æ veritatis commcrcio, a
A tor,tri' bon*s vlris tantopcre expctitæ & exculta, libercei
nus Theo-uti liceat. Qnem conatum , a nemine ( quod
hgjcè de- seiain ha & enus tentatom , harum do & rinarum
fendit Ma' ftudiosis præfertim viris do & iflimis Galileo
bU.itatem
Terre,
Gallileo, ſereniſſim\ Hctruiæ Ducis, & Joanni Ke.
multis ex plero, facræ & Invi&x Cefareæ Majestatis Primariis
recentiori' Mathematicis , totique lllostri, & benemeritx
bns proba- Lynceorum Academie, non ingratum fore confi
tam .
do, quini sailor , & huius sunt sententiæ : Qnam
vis non dubitemquin illis , & aliis quibusvis do & is
viris promrtum sit,has ipsas aut his similes conciiia
tiones scripturalium locorum invenire : quibus ta
men ,pro ea,quam colo profeffioncin fidem propenii
mei erga veritatem animi, qualem dixie Poeta,
Ntdlias addictut jurare in verba Magiflrit
& meæ in eos omnefque iiteratos observantiæ ,has
mcas cogitationes offerre visuw cit, certa nisos fidn
cia, illas codem quo a me proferuntur candore, ab
iis acceptum iri,
Ad rem ergo : Omnes Divinæ scripturæ autpri
tatcs , quæ huic opinioni contradicerc videntpr,
ad
 669
ad sex Classes redacentur : Prima earum est , quæ
aflerunr, Terram effe stabilcm nee moveri : ut Psal.
pa. Etenim firmavit Orbtm Terra qui non com
movebitur : item Psal. 103. Qui fundasti terram
super ſtabilitatem suam , non inclinabitur in ſeculum
seculit Et Ecclefiast. 1. Terra autem in sternum stat.
& aliæ similes.
Secnnda est earum , quæ dicunr, solcm moveri,
& circa Terram gyrari ut Psalm . 18. In Sole
posuit tabernaculum suum , et ipsetanquam sppnsut
procedens de tbalamo Jtt , Exultavit ut gigat
ad currendam viam, a fummo Calo egtejjio ejus ,
occursus ejus, usque ad ſummum ejus nee eft
qui ft abfcondat a calore ejus : & Ecclesiafies
primo : Oritur Sol, & Occidit, & ad locum suum
revertitur, ibique renascent, gyrat per meridiem ,
dow flectitur ad Aquilonem : unde pro miraculo,
apud Isaiam 38. ponitur Solis regressus, Reversm'
est Sol decen Until & Ecclesiastici 48 J* ditbus ipsiut
retrorediit sol, bu addidit Kegi vitam . Hacqac
ratione, in libro Josaæ , pro miraculo refertnr,
Josuæ precibus, Solem stetifle , motu, ab eo, illi
inhibito Jos. 10. ' Solcontra Gabaon ne movearis.
Quod sisol immotus ftarct : & Terra circa eum
moveretari, non utique miraculum fiiſſet , ejus
llatio. ut que diei£lux, fulgore' solis produces
retur uon dixiffet)ofua,fol nemovearis, sed potius
Terra ne movearis..
Tettia Claflis, est earum autdritatum , quæ
dicunt:, Cœlum «sse fursum , & Terram Deare
fum S qualis est autoritas Joelis cap. 2- a D. Petro in
A & is Apostolorum cap. 2. abdu & a. Dabo prodi
gia in Cxlo fursum , & stgna in Terra deorsum
cum aliis fimilibus. Vnde in incarnatione ' , Chri
ftus
 670
Aus dicitur à Cælo deſcendiffo & poft refurre& io
nem , in Calum afcendiffe. Quoda Terra circa So.
lem effet, in Cælo utique effat, & confequenter po
tius effet fupra Cælum , quam ſub Cælo.Quod con
firmatur : Quia ca ſententia, quæ folem in Centro
ponit, Mercurium etiam ponit ſupra folem ,Venerem
In Corpo- ſupra Mercurium, & Terram ſupra Venerem fi :
ribusSphe mol cum Luna, á qua circundatur Terra hacque
ricis,Deor.
Sum , est ratione, Terra in Tertio ponitur Cælo fimul cum
Centrumc Luna.Si ergo in Corporibus fphæricis ,ue in Mundo,
Surſum , est Dearfum , aliud nihil eft,quam proximna effe Cen P
Circumfee tro & furfum , ad Circunferentiam quam proxi.
yentia. me accedere ; hinc fequitur ad comprobationen
Infernus, Theologicarum propoſitionum , de Chrifti afcena
eft, in Cen- ſu, & defcenfu , ponendam effe Terrain ferent
in Cen
ia ,
tro Terra tro, & folem cum aliis Calis, in Circum
non Mundi. non autem juxta Copernicum , modo huic contra
rioquo non videtur veras Afcenfus, & defcenlus ,
ftare poffe.
Quarta Clafis eft earum autoritatum , quæ in
dicant, Infernum efíe in Centro Mundi, qualis eft
coinmuois, Theologorum opinio , quee ca ctiam
racione confirmatur, Quod cum Infernis ( fecun &
Cælum , dy dam ipfam denominationer ) debeat eſse in infima
1
Terra ſem . Mundi parte , & cum in fphæra, nulla pars, fic
per invicem inferior centro Infernus utiquecrit in Centro Mun :
opponuntur. di, qui cum figure Gt fphærice ,conſequer tungInfer
num aut in fole effc, (quatenus in Centro Mundi,
juxta hanc opinionem effe fupponitur) aut pofie
to Inferoum effe in Centro terræ fiterra circa
ſokem moveretur , feqirerekur neceffario infer
num , fimul cum Terra, in Calo efle, & cum ipfa, Py
in tertio Calo circumvolvi : qua re nihil magis ab- mote
furdnm dici,aut & cogitaripoteft,
Quinta
 671
Quinta Claffis, eft carum autoritatum , quæ " ſem cælumn
per Cælum Terræ , & sicillim ,Terram Cælo oppo- Terra sem
nunt; quafi inter illa , cadem quæ centri cum per invicem
Circumferentia, & Circumferentiæ cum Centro , opponuntur.
fit relatio . Quodfi in tertio Cælo effet terra, uti
guc Cali lateri allikeret, nec in medio ftaret; & con
[cquenter nulla inter ea effet relatio, quæ tame n
non folum in Sacris Literis fed & in coromuni bos
ſermonibus , femper ubique fibi reſpondent , per
mutuam inter fe oppoſitionem , :Vnde Geneſis 1 .
In principio creavit Deus Celun & Terram : el
Plal. 113. Cælum cæli Domino , Terram autem
dedit filiis hominum : & Dominus-in ca, quam nobis
præfcribit oratione Math .6. Fiar.yoluntas tua, ficut
in Cælo, e in terra , & D. Paulus i Corinth. 15.
Primus komo de Terra , terrenus; fecundus bomo; de.
Celo; geleftis , & ad Colloſſenfes 1. In ipfo condita
Sunt univerfa, in Cælis ob in Terra : Item ,
Pacificans per Sanguisten crucis ejus five quæ in
Territ live-quz in Calis funt : & poſtmodum Quæ
furfum funt, fapite non, 'quæ fuper Terram : &
innumeris aliis fimilibus locis . Com itaque
duo hæcCorpora fibifemper mutuo opponantur,
& Cælum procul omni dubio , ad circumferentiam
referatur, oportet neceſſario , Terram centri loco
ri
cenſe .
Sexta & ultima Claffis, earum eft antoritatom
( Patrum potius , & Theologorant, quam Sacræ
Scripturæ quæ dicupt Solem poft fupremum
judicium, immotum in Oriente,ftaturem , Lunam Poſt Judi
autem in Occidente : Quæ ftatio ., fi vera foret ciu m ftabit
Pythagorica opinio, Terræ tribui deberet, non ac* immora
tem Soli : qucniam verum eft cam nunc circa Solem Terra.
moveri, polt judicium immota confiftere deberet, &
X X 4 fiqui
 672
fiquidem ei in loco immobiliter subsistendum eflet,
nulla potior est>ratio ,ob quam uno potius quam alio
fitu ,ci in loco standum sit aut cur unam potius quam
aliam sui parter , Soli obvertere debeat : siquidem
quælibct indistinfte, quæ Solari lumine destitute fit,
non potest esse non horrida, & mulco pcjus affe& a,
quam pars illuminata. Multa etiam alia, prater hæc
absurda hinc conscquerctur.
Hæ sunt classes &c. ex quibus machinæ
prxdi& am , Pythagoricam opinionem gravius op
pugnantes efuuntii : quas tamen ja & is prius ams
sex fundamentis , velut inexpugnabilibuspropugna
culis contra illas erc t is facile erit debellare , & ab
iis illam sartam te & am vindicare. Quæ priufquam
proponam , ea, qua Christianum & Reltgiosum
decet, humilitate & modestia , profiteor, me quæ
deinceps di& urus sum , reverenter S, Ecclcsiæ judi
cio submitterc. Nee enim temeritatc aut ambitio
ne impulses, ad scribendum de his die contuli, fed ex
meracharitatc, & proximum juvahdi affe & o, in dil
quifitionc veritatis. Nullaque in bac controversia,
præcepta mihi est opinio, ab its, qui has discVpltnas
7
profitentur, doceri expe& ans siquam firmis ra
rionibus & constantibus experimentis, præ aliis
probabiliorem evincent, intereaqii , donee dehac
controversia ab illis statutum sit, omnem de ca as
fensumn sustinens.
frimum & præcipuum fundamentum hoc est;
Cum a sacraScripturS, Deo , vel Creaturæ quip
piam tribuitur , illi non conveniens , aut im
proportionatum , tune id necessario accipi & expo
ni debet uno aut pluribus, ex quatuor sequentibus
modis ; Primus ut dicatur eis competere Mttapho
rice, & proportionaliter , five per fimilitudi'tm :
Sccundus.
 675 C
Secnndus. Secundum nostrum modum considerandi^
tfprehendendi , concipiendi intelltgendi, cognofcen
di.& c. Tcrtius: Secundum opinionem vulgi}& com
munem loquendi modum: cui quidem vulgarimodo,
fæpistime , lummo cum studio , sesc aptat spiritus,
Sanctus. Quartus ; Refpectu noftri, & quia ha
bet fe , fer modum xal.s. Horum omnium mo
doram , fint bæc cxcmpla : Dcus non incidit, cum
fit Infiicus . & immobilis : Corporalia membra
non habec, cam sit purus A&os, & ideo etiam, om
nis arwnl paffionis est expers : In sacra tamen Scrip 1

tura Gen.3.vers.8. dicitur Ambulabat ad auram poft \ trichia

meridiem : & Jobi 22. vers. 14 dicitur , Circa car
dines Cæli perambulat,& multisaliis Iocis,Deo tribui 31
tur adventus, discelfio, festinatio : item ,mcmbra cor
poralia, oculijaures,labia, facics, vox ,vu!tus, manus, - .. 04

pedes,venter,vestimenta,arma; fimulq; multæ paflio .5,

nes,quemadmodum Ira,dolor,p*nitentia, & similes.
Quid ergo dicenda? haud dubie, ejuſmodi attribnta
Deo convcniunt,(ut Scholafticorum verbis ntarnur )
Metaphorice proportionaliter , & fer similitudinem : &
quoad pa(Iioncs,dici poterit,D«/m fe habere per mo-
dum tali*: velut,Iratusell Dominus,i.c.Habuit fe per
modum irati:Tačius dolore cordii ji.c. habuit fe per mo
dum dolentis: Foemtuit eum ^quqd bominem fecifsett 1.e.
Habuitfe per modum pœnitentis : & ca quidem om
nia^comparative ad nos, & refpe&tu noslri. Sic dicitur
Dcus efle in Cœlis,moveri in tempofe , fe exhibere,
latere , observare,et armotare greflus nostros ; nos
quærere,foris adstare, foras pulsere, non qn6d cor
porate loco contineatur,necquod reipsa moveatur,
nee in tempore, nee qn6d illi Humani mores, et tra
& andi hominum modi compctant,fed secundum no &

ftrum apprehendendi modum : quo in eo attributa

etiam
 674
ctSam a se invicem distinguuntur, cùm tamen unum
idemque cum ipfo fint ; quo item , cciam a & iones,
in varia tempora dividuntur, quæ tamen ut pju
rimùm , uno codemque instanti feſe produnt ; et
quo tandem , quæ in Deo sunt perfe & iffima , sem
per cum aliquo defe& u , nobis recensentnr. Hac
ratione, secundum vulgi [opinionem , sese accom
modar Sacra £criptura» dum Terre,Fines & Fun
damentatribuit,quæ tainen non habet;Mariabyflum
prosunditatis immenfæ : Morti (qux est Privatio , &
í Reg.1s. consequenterNonens)a & iones attribuit5motus3pafli
Pfal.6 .& 7.ones & alia cjufmodi accidentia,quorum omnium eft
Pfal.84 . expers, sicut & epitheta, & adjun cta, qu^ revera illi
Canr, 8 . non competunt : siccitt feparot amort mors ? veniat
Job 18. & mors ſuper illos : Paravit vafa mortis : Exaltas me
^'it'jmi deportit mortti it media umhre mortis : Mors des
fiaft.27. pafceteos : Wortis eft , ut mors , dilectto : Pria
migenita mors: Perditio & mors dixerunt , & c.
Et quis est nesGkiSjdivicis EpuIonis hiftoriam , ejns
modi phrafibus yulgaris sermonis totam scatere ?
Sip Ecclesiaftici cap.27, verf. 12. inducitur hae com
paratio: Homofanfius, in fapientia manet,ficut Sol:
mnt jluUtis, ficut Luna mutatur : Et tamenLuna, ses
cundum tei veritatem nequaquam mutatur, verum
seinper eodem modo manet , ut id demonfirant
Astronomi, ejus dimidiaparte, scilicet , semper lu .
cida, alcera dimidia semper opaca existente : necin
in ea unquam , latus hie variat, nisi refpe& a nofiri,
& fecundam vulgi opinionem . Unde : Sacram scri
pturam hie, secundum communem , &quidem impe
ritorum Joquendi modum , secundumque ea quæ ap
parent, non autem secundum veram existentiam , id
djeere, liquet. Pariter, Gencscos, 1. in omnium re
rum creationis descriptione , dicitur Lux, ante om
nia,
 675)
nia, fa & a effe, & fubditur in texto, e faciuni oft Ve
fpere & mane, dies unus : & poftmodùm diverä Cre
ationis a &tus diftinguuntur, & variis diebus aflig.
naptur, de iiſque fingulis,dicitur in Textu, & factum
ejt Veſpere, & Mane, dies ſecundus : & deinceps, die
eş tertius ; dies quartus,& c. Hic multa dubia occur .
runt, quæ omnia juxta comniune Syftema propos
nam , ut appareat , etiam fecundum ejus Syftematis.
hypotheſes, ScripturamSacram , ad tollentes enter
gentes difficultatesinterdum, fenſa & modo vulga.
ri, noftrique reſpectu , non antem ſecundum rerum
naturam , intelligendam effe , quam diftin&ionem
videtur & ipfe Ariſtoteles innuiffe 1. Phyſ.cùm dixic
Alia ſunt nstiora nobis , alia notioră naturâ , vel
ſecundum ſe.
Primùm itaque G Lux ante Colim fuit fa &ta,
ergo fineCælo cyrcumgyravit ,aiefficiendam dici;
&No & is diftin & ionem ;quod ipfum repugnat corum
do & rinæ ,quifatuunt, nullúCorpus cælette moveri, .

nifi per accidens, & per Cali motum, &ficut motus 1

in tabula ad motumi tabule. Deinde îi dicatur Lux
fimul cum Coelo fa &ta efle, & cum Cælo moveri cæ
pille, aliud dubium exſurgit,prædi&tæ etiam hypo
theli copmune : quoniam cùm dicitur, diesfactus
& Nox, Mane & Vefpere, idipfum eft , aut reſpe & u.
univerii,au folùm refpe& u Terræ , & Noftri, tiqui
dem Soł circumgycando (ſecundum communis Syl
ftematis biypothesin ) no & em & diem non cict,nift
opacis corporibus, quze omni alio lumidc, niti ſolaric
defticata, dum parte fui dimidiâ (quæ ipforum eft
hemiſphærium ) nec ultrà ( quia dimidium corpo
ris opaci , fui lumine non prætergreditor Sol, nifi
puſillum in minoribus Corporibus) olis afpe& u il
luftrantur : altera eorum dimidia pars, obſcura , &
tenebrofa
678
tenebrofa manet,per umbram illi a proprio corporc

他
conflatam . Ergo dierum distin & io , per Cucem Cien
Cœli, juxta eorum in £acra Scriptura dcscriptio

E
ncm , non estintelligenda absolute & secundum se; &

服
Naturam ipfom , fed repeftu Tcrræ, & noftri cam lum
incolcntium , & consequenter , secundum nos . Non

如 wj 四
est igitur novum ,nee insolitum , in Scriptura Sacra,
sermonem de rebus haberr*, secundum nos ', dovre
fpettu noftri tantkm ,& secundum apparentiam , non
autem fecundum [e} & rei naturam ,aut Absolute, e^
Simpliciter,

办 rt.
Et si quis dies illos Sacrae Scripture vellct intel
ligere, non solum secundum nos, fed & secundum na
iuram } quafiCircumlattonss Lucis Cælestis ad idem
illud pun & am remeantis , unde primum erat pro
fe c t ; ita Ut opus non sit respeftum habere ad
no & em , aut ad Umbram , cujus solius ratione
Sacræ Sacripturæ interpretationem secundum nos,
amplct i cogimur : Huic contra hoc modo inftari
poteft : SiS, Scriptura absolute intelligenda esset de
itcratis & succeflivis circumlationibus Locis, non au
tem respettu noftri , non utique adje & a fuissent hæc
verba,Vespere,& Mont* quæ fua naturâ connotant
Solis respe & umad Nos, & ad Terrai : siquidem
Mane, tempus illud est,quo Sol primum illucescerc
incipit, & nostro Hcmifphærio supra Horizontcm , in
Oriente emergere: & Vespere, id est , tempus qoo
Solad Occidentem vergit , & alteri opposito Hori
zontijHemisphærioque,quod nostro huic contiguum
eft, illnftrando proximior accedit. Vox autem Dies
correlativeestvoci Nox. Ex his itaque tribus vocis .
bus, Vesper,Mane , & Dies , liquido apparet , non
posse Lucis circumlaiiones,intelligi fecundnim fe , &
absolute, fed solum ſecundum nos , & respefiu noftri :
qua
 679
qua quidcm ratione, efficiunt Mane, & Vtsfere. Ut"
Hem do Diem.
Eodem etiam modo Genesis i. Fecit Deus duo -
m'marta magna, luminare majus,ut freeffet Viei,co
luminare minus , ut prtejset Nocti , dow Stellas: ubi,
tam in propositione: quam in specificatione, di
cuntur diflbna Corporibus illis Cæleftibus, Vcrba
igitur illa , ibi interpretanda crunt secundum præ
di& os modo? ; quartum scilicet, ut dicantarintcl-
ligi fecundkm fenjum vulgi, & communem loquendi
modum , qnod idemest, ac si dicerctur, secundkm ap
parentiam, &secundum Hos vel respeltu notri. Qnia
primo in Propositione dicitur Fecjtgwf Veus lumina
ria magna : his, Solem & Lunam indigitando : cum
secundum rei veritatem , non line bæc,majora lumi
naria : quia quamvis Sol , Imajoribusannumerari
poffit, non ita etiam Luna, nisi respe & u nostri: quia
inter absolute majors , & Sole paulo minora , im6
quasi ipsi æquale , Lunaque longe majus , corpus Quandow in
Saturni potiori ratione pon:ndum esset, aut aliqua Colo, verè
ex Stellis fixis lucidioribus,prime Magnitudinis, ve- fint LUmi
luci Canopu*, ( alitcr di& us Arcanar ) in fine flumi- naria ma&-
nisi vcl Canicula , iu ore Canis Majoris : vcl Pes na.
Qrionis , Rigel diąus : vel ejus Dexter hnmerus :
aut alia iimilij. Duo ergo luminaria magna, intel
liguntur refpe & u nostri,& secundum vulgarem opi-
nionem , non secundum veram & realem hujusmodi
Corporum existentiam . Sccundb, in specificatione
diciturJsUminare majus, ut pr£eßet Dei : hac , So
lem denotans , qua quidsm vcrbalis Scripture sen- Ouanam
fus, etiam cum rei veritate conscntit ; quoniam Sol minor*.
est omnium Luminarium & Globorum maximus.
Sed quod postca sequitur, Et luminare minus , v.t
frdeset Nedi, Lunam designans , non potest verbo
tenus,
 678
tenus , vero & reali sensut aptari • non enim Luna
revcra est Luminare minus , sed Mercurius non fo
lum ipsa Luni, fed & quavis alia Stella multb mi
nor. Et si rursis dicatur : Sacrum Textum in eo
loco non loquiide Steliis, sed solum de Luminafibusj
quia paulo post senaratim specificat , & Stellas , &
idipfum , quod dicimus, verum esie, quoad com
parationem Stellarum inter se. non autem respe & u
Luminarium , Solis scilicet & Lunæ , Vetum hec
objectio , hominem in his Disciplinis , penitns ru
dem redolet, & qui com eas ne summis quidem la
bris degustarit, pravam & erroneam de Corporibus
CœlcstibuN imaginationem concipiat. Siquidem
Luna & Sol per se considerata , & quemadmodum
nobis apparerent , si in distantia mult6 remotiori a
*
,

nobis essent,quam revera sunt, aliud utiqne nihil

essent,nec nobis apparerent, nisitclut Stellæ , quales
aliæ in firmamento. Luminafia enim Magna , non
sunt nee apparent , nisi noftri respe & u . Sicut &
Sol, Luna,
to Stelle
vice verſa Sceliæ , quoad feipsas aliud non itnt,nisi
una,de ea - tot Soles, & tot Lunæ ,verum tanto in tcrvallo a no
cem -res bis remotiores , ut propter elongationem apparcant
funt- in tanta parvitate, & patum micantes, quales a no
bis videntur. Nam major »el minor Corporum
Cœlestium distantia cætsris paribus, apparentiam ,
tum CorpOrcæ molis, tnm ipsius Luminis ,auget vcl
minnit. " Ideoque verb* qu»! in Genesi sequuntur,
Stellas ( utpote distingucntia Stellas a Sole &
Luna) intelligenda non alia (ensi , quam eo , quo
di& um est, fecundùm vulg : scilicet fenfum , con
munem loquendi modum : liquidem seciinduin rei ve
ritatem omnes Corporum Cœleftiam micantium
globi, sunt maxiinä mofifi quibus si adeo, ut Lu
, imo majori, quam
næ, vicinæ cssemusnobls eadem
Luna,
 679
Luna, magnitudine apparerent: ut e converse, si a
Luna & Sole, quantum ab illis, distaremus, Luna &
Sol, nobi* u» Sxcllx apparerent : Solis tamen splen
dor ruud dubie, intensive, omni alio , cujusvis Stella
ma;or esset: quoniam quamvis concedcretur, ali
quas Stellas ( veluti e fixis , eas quæ ſcintillant) h se
ipfas & ex propria natura, lucerc, Solis instar , qui
ab aliis lumen non recipit ( quod ipsum tamen con
troversnm , & dubium eft nec (plendorcm a Sole
mutuari : nihilominus cum nullus Stellarum splen
dor, cum splendore Solis comparari poffit , qui pri
mus a Deo & ante omnes a!io», eft creatus in sommo
genere lucis, consequerctnr tamen , nullam , ex cjus
modi Stellis, etsi inpari com Sole, nobis proximira
te, conftituta esset, & ideo, ejusdem cum Sole n^a
emtudinis nobis appar?ret, tantum Lum5nis?quantua
bo!e recipimuf,nobis impertiri po(i- : sicut è cen
trario, Solern , in eadem qua illæ funt, a uobis re
raouone, no biJquidem , quoad molem , uni ex illis
btell.s, æquaiem ,vernm multo intentioris,quam illa Terra,alt'>
rum fat, fplendoris appariturum . Iia etiam , tanra eft Luna
dem , Terra, aliudnihil eft, quam altera Luna , vel five Stella .
Stella , taliſque nobis arparcrct j si ex convenient!
clongatione emtmus confpicrretor: la ipfaq; obser
vari possent ( in ilia varietate splendoris & Tenc
brarum , quam Sol in ca prodecit ,Diem & No ftem
proercans j cædem aspe & um varietates, quæ in Lu
na apparent, quaJelque anknadverfe sent in Tricor
porea Venere : quemadmodum & verisimile est,
easdem posse conspici in aliis Planetis ,qui non pro
prio , fed a Sole mutpato lumine lumine lucent.
Quicquid ergo de his, wel in Sacris iiteris, vel com
muni hom'num sermone a reali veritate difientiens,
repcrictur prolatDm , id omnc (ut fopra memitum
eft )
 682
eft) accipi dcbet secundum vulgi fententiam , ego come
munem loquendi & concipiendi flylum .
Sicqueut redeamus ad institutum nostrum ) : cæ
teroqui vera sit Pythagorica sententia , facile juxta
prædiftam normam , cum ea conciliari poterunt S.
Scripture autoritates, quæ illi qualitcrcunque con
tradicere videntur, & nominatim , quæ primæ & sc
cundæ sunt Claffis ; per primum scilicet fundamen
tum : siquidem in iis locis , S. Scripturæ loquitur
secundum nostrum cognoscendi modum , & secun
dum id quod apparct respe& u nostri; Quia ita fe ha
bent htc Corpora in comparatione ad nos, prout de
feribuntur a communi vulgarique hvminum philo
fophandi ratione,ita ut Terra habeat fe , per modum
Qudre Sol Stan tit,eamdo.Immo
bientis
bilis, et Soli per modum circumam
Et ita S. Scciptura vulgari & com .
videatur
nobis mo- muni loquendi modo utttur : quia nostræ visionis
veri, non refpe & u, Terra, potius in centro immota snbsisterc
auttm rer . & Soljlli circnmvolvi videtur, quam oppofitum ; uc
TA. illis evenit qui navi ad oram flumints vehuntur, qui
bus litus retro moveri, & iiios deserere videtur : non
autem (quod tamen verum eft ) ipsi, ultra fe pro
gredi, sentiunt. Quam visionis nostræ fallaciam ,
Optict notanr, cjusque rationes assignant, quibus, ut
exoticos, & extra propositum , non immorabor. In
eamque sententiam apud Virgilium , Æneas intro
ducitur dicens;
Æn. 30 Provehimur portuy \trreque, urbefque recedunt.
Sed non abs re suerit, perpenderc, cur Sacra Sri
ptura opinionibus vulgi tantum deferat, & cur non
potius , homines , de Rcrum & Naturæ secretorum
Cwr S.Scri' vcritate accurate instruat. In causa est, Primo, Sapi
cnt'æ Divinæ benignitas , quæ suaviter omnibus re
vulgiſenſui ^us
ptura se
tuammi > secundum carum capacitatem & Naturam se ac
det .
commodat. Vide in Naturalibus , causas adhtbec
naturales
 683
naturalcs, & nccessarias; in fiberis aurem libers, cum
hominibus Heroicis , agit modo sublimi, & excelso,
cum plcbc humiliter, com eruditis, do&è, cum fim
psicibus vulgariter, & sic dcinceps, cum uno quo
que , pro modulo cujusquc. Secundo quia nobis
in hac vita, animum inanibus & variis curiositati
bus rcpiere non intendit, quæ nos dubios, & sospen
sos reddaot : liquidem qui addit scientiam ,addit ego
dolorem , Kcclef. i. vers. ulc. Quinimo non solum per
misit, fed & ita ftatuit, Mundum , controversiis , &
difputationibus intentum occupari , & in rernm in .
certitodine versari oportere, juxta diAum Ecclcsi
astæ i. Mundum tradidit disputationi eorum , ut non
inveniat homo, opus quod operatus t\l Veus ab initio,
usque ad finem . Et de illis dubiis,non decernetDeis,
ut ilia nobis patefaciar,niß in fine Mimd\tquando ilia- i Cor.4.
minabit abscondita tenebrarum : Sed (copas unicus
Dei in Sacris Scripturis,eft, honines docere ca quæ ? Cor.13.
ad vitæ æternæ adeptionem conducunt ; quam con 1 Joan.3.
fecuti , Videbimus eum, facie ad faciem : & fimiles ei I Cor.13:
erimus,quia videmus eum ficutieſt. Tunc nobis dilu
cidè, & à Priori , omnium curioſorum , et do &trina
lium quæftorum,quæ in hac vita in qua videmus per
Speculum, & in £niginate) non "nifi imperf.& è & à Po
steriori,nec oiſi cum magno labore et vigiliis, à nobis
ſciripotuerunt,eorum veritatem patefaciet. Hanc ob Ecclefiaft .
cauſam ,Dei ſapicntia,nobis in Sacris literis revelaca, Col5 ver.3 :
non Sapiéntia abſolutè,ſed ſapientia falutaris nuncil
patur; Utporc cujus unicus fit finis, au Salutem nos 1 Cor. 21
dirigere : & D.Paulus, Corinthiis prædicaturus, in- verf.2.
quit: Non enim judicavi , me fcire aliquid inter vos,
niſi Jeſum Chriſtum , bunc crucifixum : cùm tamen
in omnibus hamanis ſcicntiis appriinè inftitutus, &
do & illimus effet,verùm ,his pofthabitis, ſolamadÇa
lum
Y y
 684 ‫گی ۔‬
lum viam ,illos docere velle, fe profitetur. Hinc ei,
Iſaiæ c.43. quod per Ifaiam ,dicit nobisDeus:Ego DominusDeusing
verf. 17. docens te utilia: ubi Gloíſa adjungit,non ſubtilia.Nec
3 enim Deus nos docuit ,utrun Cali,& Elementorum
fit eadem materiaprima;nec,an continuum ,compofi
tam fit ex indiviGbilibus, an vero divifibile fit in infi
nitum : nec, an Elementa fint formaliter in mixto :nec,
Quot fit ſpheræ cæleftes & orbes carum : An fine
cpicycli,eccentricive: nec Plantarum ,Lapidúmvevi
res: Nec Naturam animaliam:nec Motom Inflexum .
que Planetarum: nec ſcriem univerfi:nec Mineralium,
& totius Naturæ miranda, ſed tantùm vtilia , San
&am ſcilicet fuam Legem , ad id ordinatam ,ut beati
tudinis compotes fa & i,tandem capaces fiamus omnis
perfe& z cognitionis , & vifionis totius Ordinis, &
harmoniæ mirabilis , fimulqae ſimpathiæ , & anti
pathiæ universi, & ejaspartium , in Verbo , in quo
fuculentiſſimè, & diftin &tiſsimè hæc omnia tunc no.
bis apparebunt, que interim in hac vita , humanæ
perquiſitioni, & inquiſitioni ( quantum ejus vires
fufficere poffunt) reliquit ; nulla cæterùm ei curâ,
dire & è , vel indire&tè de illorum veritate ftatuere,
ejus enim cognitio , ficuti parum, vel omnino nihil
nobis prodeffet, forfan & in aliquibus damnola elle
poffet : ita ejus ignoratio, haud dubiè , nec dam.
num ullum nobis irrogat,ſed et aliquatenus , nobis
utilis effc poteft. ideoque admirandâ ejus fapien
tiâ fa & um eft, ut cùm hujus Mundi omnia fint du
bia,incerta, vacillantia, et perplexa , Cola tamen.cjus
Sancta Fides , fit certiſsima : et quamvis variæ in
Eccleha , circi res Philoſophicas , et Do& rina
les , fint opiniones ; unica, in Eccleſiâ , Gr. Fidei et
Salutis veritas, quz Fides (at ad ſalutem neceffaria)
Divinâ Providentiâ factum eft,utnon ſolum indubi
tata,
 685
tata,fed ct inconcussa , certa , et immutabilfc, om
nibusqnc patcfa &ta eflet ; cujus infallibilem nor
mam,voluit esse S. Ecclesiam pretioso fuo sanguine i Thef.4.
ablutam , & a Spiritu San&o, re & am , cujus san & ifi
catio noftra,opus ejus. Hæc igitur causa est5cur De
us Quxfliones ſpeculativa*, quæ ad Salutem & ædi
ficationem nostram nihi!attinent , in Sacris Literis,
indecisas efle voluerit, & cur saepmumtro Spiritns S.
vulcares opiniones sit secutus,nihilque ultra ea qus
sunt Salutaria, singulare & abditum ,nobis apparuerit.
Unde confequenter , ex di& i* apparec, quomodo &
quam ob cauſam, ex prædi& is autoriratibus , nlhil
certi evinci poflit ad decisionéejuſmodi controversia
ru;simu!que,qua rationc,per hoc primú fundamenta,
facile obviam eatur obje & ionibus prime & fecundæ
Claliis, & quibuſvis aliis autoritatibns S. Scripture,
adversus opinionemPythagoricam &Copern?canam
addu cYiS;dnmmod6 alias, vera essc comrrobatur.
Scd & singulariter , autoritates fecund* Claffes,
cum hoc ipso s<mdamento,Mo^» ordinarii res ipfas
appreheudendi,prout nob'u apparent, & secundum com
munem loquendi m9dum , poffunt hoc modo ccnciliari
& exponi. Sæpe scil'cet , "ulgariter, & recte, dici, Luomodo
Agcns quodpiam moveri, (licet immotum stet , non Sol oriri 6
quia revera ipsum nioveatur , fed per denominaiio - occidere di»
nem extrinfecam , quia ad motum subjc t i ejos in- cftHr t*r
Auxum & a & ionem recipisr.tis , movetur etiam for- «»<"»""«
ma, & qualitas , quæ in illud subjestum inducitur trinfecam.
ab ag^nte. Sit exempli gratia , Agens immotum ,
Ignis , in soco accenfus , cui ex opposito aſsidcat
homo frigore affe ctus , caleferdi causa , qui post
quam ab una parte calefaftus faerit , alteram suc
cessive igni obvertat ut ab ca etiam parte incalef
cat , & sic deinceps , undiquaque igni fe admoveaf,
Yy 2 donec
686

donee tofum corpus calorc reficiatur: liquido ap

parct, quamvis Ignis,non Jmoveatur, tamen ad mo
tum obie & i, hominis scilicet , calorem & a ctionem
Ignis, recipientis, formam , & qualicatem ipsius Ca
Ioris, singulatim , & tot partes, circa Corpus Humas
num moveriJ & novum srmper locum fibi quærere :
ficque quamvis ignis non moveatur, rationcs tamen
sui effe ftus i dicitur omnes illius Gorporis partes
permeasse illudque calefccisse , non quidem per
verum & realem ipsius Ignis motum , cam soppo
natur ( & revera ita fit) non moveri, fed per motum
a Corpore excitatum ,ad Ignis calorem , in singulis
Liis partibus recipiendum . Hocipsum potestaptari
illuminationi succcffive inipress* partibus alicujus
Globi,qui ad adspe ctum accensi Luminis Immotij in
orbem moveatur : codemq; etiam modo dici potest
Sol oriri & occidere, moveriq; supra Terram ,quam
vis rcipsa non moveatur, nee mutationem ullam pa
tiatur; quatenus ſci!icet ejis Lumen ( quod effe & um ,
forma,et qualitis esi,ab eo,«t Agenre, in Terram , ut
rabjeftum inrroduc ta) per orbicularem Terr* mo;u
senfim serpic , et in ejus sjperficic novo semper loco
sese applicat, quarnobrem vere d'citur ( secundu vul
garem fermonemj iipra Terram moveri,et circa il
lam circumvolvi, nnn quod Sol moveatur ( cum per
hanc opinionem ,Tcrram dicamus moveri,ad Soleni,
mox in hac , mox in ilia sui parte recipiendum ) sed
quod ad motum ipfius Terrz,cx opposito,moveatur
qualitas,a Sole,in eam diffusa et impreffa.Lumen sci
IicetDiei,qui in una ejus parte oritnr,in alia vero op »
posita occidif,juxta naturam et conditionem ſui mo
tus;et prontcr id ,Sol etiam ipse,conseq"£nter dicitur
Otiri et Occcidere quitamen ex hypothesijfiat im
motus)idq ; non aliter,quam fer denominattonem rx
trinsecam ,ut di&um est. Secun- !
 687
Secundum hæc, Josuæ imperium ,Sol ne movearis, Jof.c.io,
et miraculum immoti Solis, ab eo perpctratum , ita verf. 12.
pofsitaccipi,utnon proprie Corpus solare, fed Solis
splendor super Terra substiterir,ex co,qu6d non ipse
So!, (per fe,jam prius immotus) fed ipia Terra, ejus
splendorem rccipiens,motum fuum steterit, quæ, sicut
ordinarium suum motum Orientcm versus indesi
nenter perscquendo, Solis splendorem , in Occiden
tem accivisset: ita immoia manais,immotus et ftetit
Solis splendor in eam impressus,Eodem etiam mode,
proportionaliter explicatur autoritas Isaiy ,mir2culi isajæ c. 38.
retrogreſsionis Soli* , decem lineis,in horologio A-vers.8 .
chas.Sic ( aliud fic excmplarn) manu circa immotæ
candelz lumen accensum motâ, in ipla mann move
tur,lumcn ,cjus,scilicetmox una,mox alia parte illu
strata,cum interim candela ip£a,loco non moveatur;
unde per den^minationem exirinſecam , lumen illud
potclt dici,sopra manum oriri , & occidere, per mo
tum scilicet folum ipsius manus, candela ip«a immo.
tâ manente . Et h^c dicta tint pro primi fundamen
ti explicatione, quam propier cjuis dilficultatcm , &
praxipuum momentum , aliquanto prolixius prose
qui oportuir. :
Secundum fundanientum hoc est: Res, tum Spiri
tuales,tum Corporales ; Perpetuæ, & Corruptibiles,
Mobiles,& immobiles, a Deo legem perpetuam , im
mutabilem , & inviolaiam acceperunt , cu/usque ea
rum cffentiam ,& naturam constituentem , jnxta quani
legem ,fingulæ pro ſuanatjra , certo ordine & con
stautia per(tantcs,& eundcm perpetuumq; tenore scr
vantes, stabiliflimæ et determinatæ dici meruerunt.
Sic Fortuna (qua nihil in Mundo instabilius,nec ma
gis varium ) constant, & invariabilis dicitur in con : i
nuaTua volubilitate,viciilitudine & inconstantia unde
ille versus. Yy 5 Et
 688
Et semperconflans in levitate sua eft.
lta & Cœli motus ( qui rata lege nacuræ , perennis
csse debet) immutabilis & immobilis dicetur , ipsi
que Cœli, immobiliter moveri; & Terrena,immuta
biliter mutar>s quoniam illi, nunquam à Motu, neq ;
hæc a Mutatione desciscunt. Per hoc fundamentum ,
elucidantur omnes difficultates, ad primam Uassetn
pertinentes, quibus Terræ dicitur essc stabilis & im
mobilis, idipsum videlicet intelligendo, quoad ipsius
l«rre varii naturam , quæ licet motam localem , eumque tripli
motws ſe- cem , ex opinioneCopernici , in fe includat , (diur
çunium Co- num scilicet , quo revolvitur in seipsam • Anouum ,
■fermeum . quo m0vetur per duodecim signa Zodiaci , & mo
tum Inclinationis, quo,ejus axis, semper eidem Mun
diparti obvertitur, &dierum & no & ium inæqualita
tem efficit) simylq; alias mutationum species, utpotc
G;nerationcm &Corruptionem Accrctionem & Di
minutioncm ,alterationcmq; diversorum generum : in
his tamen omnibus stabulis semper est , & constans,
nee unqiam ordinem illi a Deo datum deserit , ve
ru sese jugiter constanter , & immutabiliter , sex
prædi& is speciebus motus movet,
Tcttium fundamentum hoc erit : Cum res aliqua
movetur,secundum aliquam sui partem , & non se
cundum totum , non potest dici fimpliciter , & ab
ſolute moveri, fed {blum per accidens ; quia tali rci
potios stmpliciier , & absolutè , convenit itabilitas.
Exempli gratia , si ex Mari, amphora, aut alia men
sura aqnæ hauriatur, & aliotransscratur, non prop
tcrea dici abloliae potest Mare fimpliciter, tralati
cium esie de loco ad looun , fed soùm per acci
dent) & secundum quid, secundum scilicet sui partem ,
quin potiuS , ( simpliciter loquendo j Mare ex pro
prio loco transierrri , & moveri non posse , dicen
dur
 6894
dum est. Sic ct Aër ,fimfliciter e proprio loco amo
veri neqiit,licct secundum partes movcatur,et rranf
feratur. Hoc fundamentum , per se manifeftum
est,et secundum illud explicari poffunt autoritates,
qnibus Terra immobilitas videtur evinct, hoc mbdo Terra se .
videlicet, Tcrram per fe, & absolutè, fui torius ratio- totum
cunduin
eft
ne, mutabilem non csse, com non gcnereturjnec cor immutabi .
rumpatur ; non augeatur, nccminuatur, nec etiam lis, non ta .
alceretur fecundum 7 otum , ſcd folum ſecundum par- men immo
tes. Hunc autcm genoitwm verumque csse e;u5 at- litis.
tributi sensiim , manifesto apparct , ex Ecclcsiast
textu cap. i. »ers. 4. Genetatio prtterit , do generatio
advenit : TtrrA autem in rternnm fiat ; quart dicat^
quamvis Terra, secondum suas partes generctor , ec
corrampatur , vicifsitudfacsquc recipiat gcncratio
nis et corrruptionis, nunquam secundum suum To.
tum generatur, neque corrumpitii , sed in perpetu
um immutabilis manct : non fecus , ac Navis, quje
quamvle ounc antehnas mox clato , tt aliis fubinde
sui partibus renovata lit, eadeni tamen , qaæ primam
suit, Navis pcrstaf. Advertebdum autem est , cam
autoritatem non loqui de mota locals , fed de muta
tionibus altus generis , utpote in ipsa Subftantia ,
Quanritate, tel Qualitate ipfias Terra . Qood G di
catur, deLocali motu intclligi debere * tunc juxta
sequens fundamentum explicari poterit' , ratione
scilicet habitâ loci natural!?, illi in Universe assigna
ti, ut mox dicetur.
Quartum ergo sundamentum est,Rem omnem
Gorpbrearn , mobilern aut immobilern , a principio
suæ creationi?, locum proprium ct naturalem sorti
tam rise; ab eoq; egredientern aut extra & am violen
tcr imveri , ct ad eum tendentemimoveri naturati.
ter: Item , nullam rem, secundum Totum , a naturali
Yy4 fuo
 suo
suo loco amoveri posse , maxima enim , & hor
( renda mala ex ca rerum perturbatione in Univcrsb
sequerentur : Itaquc nec tota Terra, nee tota Aqua 3
nee totus Aer, potſunc secundum totum a proprio suo
locQj fitu, & Sylternate, illis, in Universe , refpe & u ,
Ten A ,m ordinis & dispositionis aliorum Mundi corporum
fuo locana. assign»to penitus extrahi , & avelli. Sicque etiam
tutali,se
cundum
nulla Stcllajlicet erratica , orbisve , aut sph*ra, na
Totum mo turalem suum locum potest deserere5 ctiamsi cætero
yeri non quin alio mocu moveri po(fit. Res igitur omnes ,
Potefl. quantumvis mobilcs,ſemper tamen stabiles & immo
biles dicuntur, in proprio suo loco, secundum præ
di&um hunc sensum , id est, secundum tatum ; quo
niam nihil obest, quin secundum fartes , aliqualitec
moveantur, qui quidem mocus non erit naturalis,
sed violentus. Terra ergo ctiamli mobilis esset ,
dici tamen posset esse immobilis ; juxta præcedens
fundamentum , quia nec movetur motu re&o, neque
extra suum ambitum ; cuiin sua creatione addicta
suit , ut in eo circulariter moveretur , fed in suo
situ contenta j in Orbc nuncupato Magna , supr*
Venerem, & sub Marte, locato , interque hos, me
dia ( ubi secundum communem opinionem i Sol
collocatur) circa Solcm , & circa alios medios du
Os Planetas
Loaus na - os Planeras , Venerem scilicet , & Mercurium ,
turalis
T&.
Ter. Lunamquc ( quæ altera , fed ætherea est Terra,
ut QOstquosdanı veteres Philosophos, vult Macro
bius) circa fe haben! j æquabiliter & perennicer
Luna eſt movctur> Ex
terraJibe 1uo , qu*tcnus uniformjtcr in suo
Tea . ambitu perstat , nec ab eo unquam deseiieit, dicitur
Stabilis , & Immobilis : eoque sensu, Cœlum cti
am, & omnia Elemcnta , dici poffunt Immo
bilia.
SequitUr
 691
Sequitur Quintum fundamentum , parum a pre
cedent! diſſimile. Inter Res a Deo creaia?, quædam
funt ejus naturæ, ut earum partes a fe invicem
&a toto divelli, & scparari pofllhu, aliæ non possint,
saltem colle & ive : ille , font Caduca ; hæ vcro per
petuæ. Terra ergo cum inter perpetuas fit cenftta,
utsupra
bile
di& um est, paries suas habuit non diffipa
s ncc ab invicem , a suoque ccntro ( per quod vc»
rum & proprium (uum locum sortita est)suoq; toto , Terra cen
colle& ive separabiles. quoniam secundum suum to- trum , eam
tum, in scipsa semper conglobata,unita, & cohærens in locsaliJuo
natur
continetur, nee ejus partes a centro, ncque a seipsis continet,
invicem difgregantur, niii forte per accidens, & vio
lenter in aliquibus ejus partibus id contingat ; quæ
postmodum , remoto obice, ad locum suum natura
lem, per se,nullo impellente, revertuntur. Hoc ergo
modo, Terra dicitur Immobilis, & Immutabilis :
imo ipsum etiam Mare, Aer, Calum ,& quidvis aliud
Clicet aliasmobile ) dummodo ejuspartes , dissipa
biles& disgregabiles non sint,ſaltem collective, Im
mobile dici potest. Fundamentum hoc , a præce
denti , eo solo dissert, quod illud, rfertur ad partes,
in ordinc ad locum, hoc vero in ordine ad totum .
Ab hac fpeculatione eniitur aliud arcanum. Ex
eaenim patefit,in quoconstat propria & genuina for
malitas Gravitatis,& Levitatis rcrum ,quæsecundum Gravitas
Peripateticam Philosophiam ,nonadeo enucleate doLevitat
expeditur, nee line magna controversia explicatur. quidfit.
eorP0"fm»
Aliud ergo propric nihileft Gravitas,secundum no
vc hujus opinionis principia , quam vis,& appetentia
quædam naturalispartium ,fesecum suo toto conjun
gendi, & in eo velut in loco proprio quiescendi.quæ
facultas,a Divina Providcntia5non solum Teroe ,ter
renisq; corporibus,sed & (ut crcdibile est)corporjbus
cælestibus,
 692
Omaia car* cælestibus; £oli ſcil, Lunx, & Stellis , tribnta eft,
fora cæle. quorum pastes, hac impulsione, adunantur omnes,
Atie gļavi. & fimufcoalcscunt, arts fe amplexantes, & ad cen
bent or re-trum undiqu2q> confluentcs, donee in ipso conqui.
vitatem . efeunt : ex quo concursu & compreflione5 >roducitur
figura sphærica & orbicularis orbium Cœleflium , in
qua, per hanc vim occultam cuique !l!orutd ,natura
liter insitam in fe fubfifunr, c perpetua conservan
tur . Levitas autem eft, Corporis renuioris & rario
ris, a solidi & craflicommercio, il!i heterogenei3per
Vim catoris expreffio & exclusio;unde quemadmoć
Motus Com dum Morus rcrum gravium , est Comprsfiivus ica
prejivMs, Motus levhim , est Extensivus, quoniam calorts pro
froprius est prium est, dilatare & rarefacere ea, quibus sese ap
cravitatis; plicae conjungit, & communicat. Hacque ratione,
Extenſivus non folum huju8 nostri terrefiris globi respectu , &
levitatis.
ei adjacentium corporum, Levitas& Gravitas rc
peritur: fed f e eorum corporum respe& u quæ
dicuntur esse in Cœlis ,in quibus eæ partes, quz ſui
proclivitate , ad centrum illorum tendunt , font
graves ; quæ ad circumferentiam, leves. Et sic in
C*lum \«<"go!?, Luna, eS»tliis. partes erunt, tum graves,ftur
eft ex quin leves, Et consequenter non erit Colum , corpus il
ab injerio?lad tam nobile ; & quint£ eflentiæ , feu è materia
rum corpo- ab elsmentari diverse conftitutum ; cujusvis, in ſua
tun mate -fubstsntia, quantitate & qualitate mutationis expers;
ria , diffe - n6C ajco mirandum , & exceliens, qualc illnd nobis
Tenti con- Arittoteles intrudit, neque etiam Corpus solidum , &
ftitutuin.
impermeabile, multo queminus ( ut ab omnibus
Vec corpus ferme creditur )denfitatisimpenetrabi!is5& pertina
folidum cilfimæ, fed in co ( ut vult hæc opinio ) generari po
dcnſumve , terunt Cometæ, f ipse ſol exhalens, (ut verisimilc
set rarum . eft ) aut attrahens varios vapores ad corporis sui
superficiem > maculas forsan illas producer , adeo
quæ
 693
adco variæ & anomalæ obscrvatæ suerunt in ejus
disco ,dc quibus Galilæus proprio tra & atu optime, & Macula
acuratilliro dUTeriii, ita ut prætcrquam quod fitSolares>
extra rem præscnteni) criam omni deiis tractacioni,
i merito lit mihi supersedendum , ne a&um agere vellc
videar. Quod si tamen aliqna his contraria autori
tas in Ss. Literis reperiatur, ex supradi& is funda
mentis analogicè applicatis ci satisfieri poterit præ
ceriaqj dici lolidiiatem illim ita intelligendam efle,
ut non admittatur vacuum , nee ulla rima, penetra
tions, ex qua vtl minimum vacuum consequatur. id si
quidein quemadmodum in creaturis corporalibus
admittincquit, ita etian ipsi cœlo repugnar, cbrpori
quidem ſua natura , cmniam aliorum ratillimo, &
supra quam humana aente concipi poflit, tenuifli
mo, talisqae forsan proportionis,Aeris respe & u qua
lis est Aer, respestu Aqua.
Ex iisdem etiam principiis patefit , quam tintArist. r ,
falsa hæc Aristotclis di& a : Vnius corporit fimplicis,de Cxlo.
unus eji motus simplex, & buic due species ReUus &
Circular i : Retlus duplex, a medio, & ad medium ,
frimus levium, ut Aeris & Ignis : fecundus gravium ;
ut Aqux & Terre : Circularis, qui est circa medium ,
ejigrave
competit Cœlo, quod neaue , neque leve. Om
nis namque hæc Philotophia nunc exulat, et per se
concidit quatenus scilicet quamvis ex nova hac opi
nione statuatur verum effc3 Corpori simplici uni
cum motum simplicem competere; nullus tamen abVideCom 1

ea conceditus cfle motus iimplex ,pnerer circularem,pernicum

per quem folum corpus simplex in suo loco naturali de Revolus
tiflitura et in unitate fua perstat, proprieque dici -tionibut.
tur moveri in loco : quo fir, ut corpus hac ra
tionc motum in scipso unitnm conſtat^ et quamvis
moveatur , tamen quaG immotum eflet, in con
tinua
694
tinua quictc perdurct. Motus autem re & us qui
proprie est adlocum, in solum rebus aptari poteft,
quæsunt extra locum ſuum naturalcm , a sua unio
ne remotæ , & ab unitate (ui totius, imo ab eo
separatæ & divife : quod ipsum cum sit Nacuræ
&formæ Universi contrarium 5 sequitur nccessa
rio motum rectum , its dcmum rebus convcni-.
re, quæ ea perfe ctione, que secundum propriam
naturam illis competit,deftituuntur; quamque per
motum hunc re&um , adipisci satagunt, donee
cum soo toto & sua unitate redintegrentur, loco
que suo naturalt restituantur, in quo demum , per
fe ctionem suam consecuta, tandem quiescant, &
maneant immota. In motibus ergo rctis, nullaesse
potestiunisormitas , nee simplicitas j siquidem va
riant pro irregularitate levitatis, aut gravitatis
suorum corporum ; proptereaque in eadem , quæ in
principio illis fuit, velocitate aut tarditate, ad fi
nem usque non perseverant. Vnde videmus , ca
quæ suo ponderc deorſum feruntur, primum qui
dem lento motu, post vero quanto magis centro ap
proximantur, tanto citioreveluti casu præcipitari:
& corura, quæ per levitatem sursum ferontur ( quem
admodum terreftris hie noster Ignis, qui nihilaliud
est , quam fumus ardens, Aammaque incenfus)
vix in sublime sese erigere, quin eodem fere
momento, visum fubterfugiant, & evanescant; pro
pter fiiliccc raresa & ionem & extenfionem , quam
acquirunt, ubi primum vinculis solute sunt,
quæ violenter, & contra propriam naturam, ilia
deorsum, & in demiflb loco detinudruht. Ob
quas rationes, manifesto apparet, nullum motum
rectum , dici posse Simplicem non solum eo quod
( ut di& um est ) non sit æquabilis & uniformis,
fed &
 695
fed & quia mixtus est cum circular], qui in Rec t o Mitus re:
abditus per occultum consensum , propter Natn- eſt ,ſemper
Ełw mixtus
rx scilicet identicatem ,partfum cum fuoToto: Quia cum circu .
cum totum circularitet moveatur, oportet & Partes, lari:
ut Toti suo uniantur, quamvis per accidens move
antur interdum motu re&o) Circulari motu ( licet Motus Cir.
non adeo manifesto ) ad instar totius moveri. Sicq; cu!arit, vere
tandem evincimus, Circularem motum solum effe S""ptex ,
perpetuus
Simplicem , Uniformem , Æqnabilem , & cjusdem te- eft .
noris, eo quod interna sua causa nunquam desti
Huatur; cum e contrario , motus Rct os qui est Gra- Motus Cir
viom & Levium ) caulam foram habeat imperfe & am cularis est
& defectivam , imo ab ipfomet drfectu ortam ,ncc ad Totius. Re
aliud, quam ad fin-m , & sui teiminationem , tenden- &*' tutem
Partis,
tem & aspirantem : siquidem gravia & levia,postquam
proprium, & naturalem locum adepta sunt, confe Motus Re
fim a motu desistunt, illi* per levitatem 8 gravita- Em C cira
tem concitato. Motus ergo Circularis ,cum sit Jotiu , cularis co
Rectos autem, Partis non utique re cte hæ differen- incidunt,do
tiæ ponerentur in Motu , ita ut motus alius dicatur fimuleidem
Re& us,alius Circulari?, quasi alter cum altero stare corPori P°J
nonpossit:quiiuterquesimul essc potest,imo secun-**"* comPe
tere .
dum Naur'm .eidem corporc competerc; non mi
nus quam homini , æque naturaliter competic, Sensus
atq;Rationisconpotem efle,cum hæ differentis ^non
sint Sbi inviceni opoofitæ Undc Motui ſolam oppo
nitur Quies & Immobilitas ; non autem Species
una Motus, alteri specici. Ali* autem difTirentir ,
a medio ad medium , & circa medium , distin
guentur non realiter , fed solum forwa/iter, velut
Pun&um, Linea & Superficies, qjorum nulium ,
nee sine alio effe potest, nee sine Corporc. Ex
his patet, quantum hæc phi!osophia,ab Aristotelica;
tantum ctiam novum Syltema Cofmographicum ,
å com
 696
à communi hactenus probato distare. Quod inci
denter di& um sir, ex occafione cxplanationis quinti
fandamenti ; Nam quoad prædictarum positionum
veritatem aut sallitarem ,( quanquam eas probabiliſi
mas essc censeam ) nihil in præfentia ftatuere, nec de
its ultcrius inquirere decrevi.
Scxtum & ultimum fundamentum hoc est. Res
omnis Talis simpliciter denominatur qualis eftj
comparatione rerum omnium , aut multarum
que majorem in eo genere numerum constituunt;
non autem respe & u paucarum , quæ minorem earum 11

constituunt partem . Vclut, Vas, absolute Ma

gnum non dicetur, eo quod tale sir, cum duobus
tribusve aliis comparatum , verum absolute Ma
gnum dicetur ,& crit, si magritudine, omnia indi
vidua, aut majoremeorum partem tuperet: Nec cii
am Homo absolute Magnus dicetur , quia Pygmeo
major nee etiam absolute parvus, quia Gigantibus 1

minor , fed Magnus & Parvus, absolute nominabi

tur, comparate ad ordinariam majoris hominum ,
partis staturam . Ita Terra Elata , aut Humilis,
non est absolute dicenda, eo quod talis cfle reperia
tur respe & u minimz alicujns partis Universi ; nec
vice versa, absolute Alta efle dicetur,comparatio
nc ad Centrum Mundi, aut paucas aliquas partes
Vniverfi, ipsi centro viciqiores qualis est sol,Mercu
Terra, qua riUc, & Venus; fed talis denominabitur absolute,
salute in qualis cffc comperietur comparatione ma ions nu
finamundimeri fphærarur & corporum Vniverfi. Terra igi
p*rte ejse, tur comparatione totius circuitus o & avæ sphæry,
dici pofit. omnes corporales creaturas includentis,& compara
tione Jovis, Martis & Saturni, simulqu; etiam Lunæ:
multoq;magis , comparatione aliorum corporum
f si aliqua d*otur) supra o&avam sphæram , & fin
gulariter
 697
gulariter Cœli Empyrci, ver; in loco Mundi infimo, Chriftus
pauloquc minus, in ejus Ccntro essc dicetur, nrc vere in in,
ullis iuperstare dici poterit, nifi Soli, Mercurio, & carnatione
Vcocri': Undc absolute fimplicittrque, illi, nomen i Csl* de
Corporis lnsimi, non autem supremi,velMedii,com- feendit, &
pct:t. Siq; ad ea, eCalis præsertimq; ab Empyrco tu finttO'
appellere,( quemadmodumaccipitur Christi èCze- lum ne, in Ca.
lis descenfusd (acrosan & am incarnationcm )& ab ca,dit, afcene
ad Cælos mearc (ut in Chrifti, ad Cœlos acceflu , in
cjus ploriofa Asccntione) vere, & proprie est, a Cir
cumsentia, ad Centrum defeendere; & a partibus,
Mundi Ccntro proximi?, ad ultimam cjus Circum
ferentiam afeendere. Hoc itaque fundamento, facile,
congruenterq; veritati, propositiones Theologicz
explicari poffunt: quod etiam eo magis confirmatur,
quod (ut am obserwatum cft omnes fermcS.fcriptu
rx autoritates, qu« Tcrram Cælis opponunr, quam
maximè convenienter, & apte intelliguntur de Cælo
Empyreo (omnium Cslorum supremo, & spiritua
ls, ratione finis) non autem de Cælis inferioribus,
& intermediis , qji Corpcrales ſunt , & in Corpo
ralium creaturam gratiam fabricati : sicut, quando
in plurali numcro , Cæli nominantur , tune
omnes Cæli indiftin cte & confuse intelliguntur,
tum ipsum Empyreum, tum Cæli inscriores, Quam
quidem expofitionem , quilibee (attente adver- i. Corinth.
tendo ) per fe, veriflimum esle comperiet. Et sic, hac > zfivein
ratione tertium Cœlum , ad quod raptus fuit D. Corp»re , fi.
ve extra
Paulustpcr hoc fundamentum accipietur pro Empy corpus , nec
rco: Pro Primo quidem Cælo, intelligendo spatium fcio.
immensum Corporum errantium & mobilium , a
Sole illuminatorum , in quo sunt Planetæ ,simul
que Terra mobiiis, cum sole immobili ,Qui instar
Regis, in Auguſto ſuo Tribunali,verenda Majestate
confpicuus, immotuf } & constans manens , in Cen
troque
 698
Sol, Rex, troque omnium sphærarum consistens , Corpora
Cor do omnia Cæleftia, vitalis (uæ Lucis indiga, i!liquc, ejus
Lampas gratia, mendicatim oberrantiaj(ipſe atjáçxas Divino
Mundi, ſuo jubarc, benigne hilarat, Mundiq; totiustheatru
omnesq; ejus partcs, ctiam minimas, velut Lampas
immortalis& sempiterna, fumna c ineffabili dtgni
tate, liberaliser undiquaq; sover, & illustrat. Secun
dum Cælum dicetur C'Sum Stc!latum ,communitcr
O&ava Sphæra vel Frmamentum ,nuncupatum , in
quo funt omnes Stellæ fixæ , & quod secundum hanc
opinionem Pythagoricam ,omnis (quemadmodum
Sol,& Ccntrum ) motus est expcrs,mutuum sibi cor
respondentibus, quoad immobilitatem , Centro, 8
ultima cjus circumferentia. Tertium autem dicetu
Aenigma plicatur,Empyreum
Platonis.
Cælum , sedes Beatorum . Juxta hæc ex
& iimul patefit mirandum illud arcanum ,
vid.Theod. profundum mysterium ,xnigmatice a Platone,Dion
deGrac. sio Syracusano revelatum :Circd omnium regem
affe&t.ch omnia do Secnnda circa Secundum ^ & Tertia cit
Tat. lib.2. Tertium : Quia Deus Spiritualium Centr
Sterch. lib .
de Perenni 'exiftens ; Coruoralium , Sol} Mixtorum , C
Philos. ftus; Uauddubie quibuslibethis centris, circum
res, illis correspondentes , & analogæ , sempcr
Centrum , nobilior & dignior censentur
locus unde in Animalibus Cor, in Plantis Acinu
quo germen conGftit,illarum perpetuitatem ca
vans &virtualiter totam includens planetam
in Medio, & in Centro ; quod innuisse fufficiat.
alcerius sit loci, fugor horum explicatio. Cu
fundamento, sol/untur autoritates & rationcs
tiæ , Quartæ , & Quint* Claflis.
His adjungatur, Solem ctiam, Mercurium
Venerem ( respeftu scil.Terræ ) censenda effe.
non infra ipfam Tcrram , quantumvis
 697
Universi, im& etiam absolute, infrk sint : Ratio est»
quia respe ftu Terræ , semper circa ejussuperficiem
apparent} quarn etiamtinon circumdent , tamen pee
Morum ipsiii Terræ ,moxunam3mox alteram ejus
Circumserentiz parteni respiciunt. Cum itaque ea
quæ in Corpore sphærico, circumferentiæ sunt vici
niora, & remotiora a Centro,dicantur esse supra ip
ſum , quæ autem Centro magis adnituntuc , di
cantur esse infra ; perspicuè sequitur,dum SoI,Mer
curius & Venus, non solum ipfius Terre superficiem
& circumferentiam versus, fed longe ampliflimo ex
tra illam spatio, ab omnique parte, successiveilli ob
vertuntur, illamque respiciunt , & ab ejus Terra
Centro, remotissimedistant , ipsius terræ respe & u ,
d\c\ supra cam eflcj ftcq; e converse, Terram ,ilIorum
respe & u , dici esse infra; quantumvis e contrario,
respe ftu Universi, Terra revera illis fit multo elatior.
Et fic salvatur autoricasEccIcsiaitæpluribus inIocis, Ecclef1:
ca quæ in Terra sunt,antfiuntindicanshisverbis: 2,3 . do per
totum fere ,
Que fiunt, velsunt sub Sole: Et codem modo , ad
verum ſensum reducuntur eæ phrases , quibus dici
tur; Nos efie fub Site , do sub Luna, unde Tcrrena,
foblunarium nomine indigitantur.
Sexta clalfis , difficultatcm promit,tam huic Co
pernicanæ ,quam vulgari opinioni communem ,ideo
que parum referteam solvere : Quatenus autem Co
pernicanæ adversatur, ejus, ex primo fundamenco,
solutio in promptu est.
Qjodautem in quarta C'asse addicnr, sequiex
hac opinionc, (nsernum (llquidem Terræ est inclu
sus, ut communiter creditur) circulariter motum
iri circaSolem, & in ipso Cœlc, sicque !nsernum , in
Cœlo esse futurum Videcur miti, aut ignorantia , aut
calumnia , quæ potius ex odioso verborum sinsu,
Zz quàm

i
 698
Celumje- quam ex vcris rationibus e naturæ rerum sine eru
cundum tis, argumentation} suæ fidem captet : siquidem hici
Copernica' £œlum nequaquam accipitur pro Paradise , nec le
na" ,tdem condum commonis opinionis sensum , fed (ut fuprà
eft cum Æ.
O!

there tenke di & um est) secundum Copernicanam , pro Aere sub

iflimoi dis- tilissimo, & purissimo, Jongcque hoc nodro, tenuio UE

jertautem rf & rariori; unde Stellarun, Lunæ , et Terræ folida to

å Paradi. corpdra, in Circularibus, et ordinariis fuis motibus,
So, Colos
omnes fue illum permeant, ( sublata per haoc opinionem , Ignis
pergressos fphsra ) Et quemadmodum j secundum commu
nem , non fuerit absonum , dicere, Infcrnum in Gen
tro Terræ istiusque Mundi demersum , supra et in
fra se , im& et lateraliter, habere Cœlum , & Paradi.
fum , esseque in medio omnium corporum Cœlc
stinm , (quasi indigniori eflet k?co collocatus) ita,
nee in hac, vitio vercendum erit, si ex alio systematc,
parum a vulgari discrepante , hæc cadem , aut fimi
lia, quæ ex ilia, confequantur. Æque enim in Co
pernicana, ac in communi Inscrnus in Elementorum
fece, & inipsius Terræ Gentro, repoftu9 scnsetur, ad
cohibitionem , & pœnam damnatorum . Quaprop
ter , rationum defe ctu , non suit illudendum odiosis,
& inanibus verborum tricis , cum verus eorum Cer
ſus nulla obscuritate adumbretur, & cuivis, purgatc
Intelle cts prædito, liberaiibusque discinlinis, impri
misque Mathematicis, vcl leviter in(rru & o,in promp
tu sit, easdcm ,aut param divers:?, ab utraque harun
opinionum , consequentias manarc:
Ex his fundamensisj & eorum interpretationibus,
apparetjOpinionem Pythaporicam , & Copernicanan ,
adeo probabilem effe ,ut forte etiam j probabilitat ■
Ptolemaicam superet; Cum ex ea , System? eliciatur
ordir:uii:nnun , & miranda mysteriosaq ; ipsius Mu
di conftitutio, potiori tum ratione tum experientiâ
nixâ;
 699
ráxa,quàm ex Prolemaicâ, nihil illi interca obftanti
bus S.Scripturz autoritatibus,nec Thcologicis Pro
positionibus,opportunè& appofitè (nit pofleid fieri
offendimus) cum ea conciliatis. Cumq; per eam , ex
pediciſsimenon folùm Calventut phenomena omni
um Corporum Cæleftiom ,fed & multa rationes na
turales patehaut,qux nulla aliâviâ ,nili difficillimeca
pi poffent;Cumq; tandem abAftronomiam & Philo
fophiam ,facilioré adituin prxbeat, ſublatis omnibus
fupervacancis, & imaginariis inventis; ad hoc folùm
ab Aftronomis produ &tis, ut per ea ratio cot & tam
variorum motuú Orbium Cæleftium conftarepoffet.
Quis ſeit, an in miranda Candelabri fabrica;quod
reponi debuit in tabernaculo Dei; amantiſsimus no
ftriDeus, occulte nobis voluerit Univerfi Syftema
adumbrare,præcipuè vero Planetarum ? Facies Car
delabrum ductile ( inquic textus) de auro mundifimo Exod.24
Haſtile ejus, et Calamos, o Scyphos, Spharulás,
Ac Lilia, ex ipfo procedentia , Hîc , quinque res
deſcribantur , Halta Candelabri in mcdio ; Ca
lami in.:laceribas ; Sciphi , Sharules & Lilia :
Ec cùm Hafta , non poffit effe , nifi iga, immediatè
defcribuntur Calami in hæc verba : ſex calami egye
dientur de lateribus tres ex uno latere,or tres ex alte
ro, Fortè hi fex Calami nobis fex Cælos delig
mant , qui circa Solem hac ferie moventur, Satur
kus omnium iardiffimus , & remotiffimus, curfum
fuum circa, Solem per omnia duodecim Zodiaci
(igna , amnds triginta perticic : Jupiter ei proxi
miar , annis daodecim : Mars adhuc vicinior, du
obos : Terra , qux & adhuc ei magis eft vicina,
canden viam , fimul , cum orbe Lunze , annun ( pa
tio ', duodeciin ſcilicet menfibus peragšat: Venus ,
quæ etiam adhuc vicinior eft , novem menfibus :
Z z 2 Mercurius
 700
Mercurius tandem , qui omncs Solis vicinitate anteit,
dicbus o & oginta, totum suum cursum , circa Solem
perficit. Post sex Calamorum dcscriptionem , per
scquiturSacer Textus , deseriptionem Scyphorum,
SphæruIarum ,& Liliorum \nq\iKns:TresScjphi,quafi
in Nuc'h modum , per Calamos ſingulos , Sphœrul&que
Simul, & Lilium : & tres fimiliter fcyphi injtar
nucis in Calamo, altero, Sphtruleque simul, & Li
lium : hoc erit opus sex Calamorum , qui producendi
1
funt de Hafiili * In ipfo auxem opus Candelabro erunt
quatuor scjphi,in nucis modum , fpheruleque per ſingu-,
los, & Lilia: SphtrstU sub duobtu Calam'u per tria
loca, quefimul sex stunt , procedentes de Hajiili uno.
Ncquit quidcm intellec ts mei tenuitas, omnia qux
in hac Sapientissima rerum dispositione, recondita
sont, introspiccre : stupens tamen , & admirabundus
dicam . Quis ſcit,NumTresScyphi,in Nucis modum ,
singulia Candelabri Calamis inserendi,Globos cos
innuant, recipiendis , ( qualis est Terra hæc nostra ;
quam immittendis insiuxibus aptiores? Forsan &de
notant cos Globo?, ope Optici Telcscopii novissime
dete & us, cum vaturno,Jove, Venere,nec non etiam
forte cun«aliis Planetisparticipantcs.Qnis scit etiam,
-Num iisde GIobis,occuIta aliqua Gc proportio, cum ,
illis Sphærulis,et Myfteriosis Liliis a S -Scrripura in
sinuatis?Verum fatius hie fuerit,humanam audaciam
S.Reg.7. & cohibere,et Harpocratico Glentio,a Tempore, Veri
2. Paral.4. tatis indicc horum Myfleriorum patefa & ionem ex
pe & are,Salomon decem Candelabra exteodem Mo
sis præfcripto fabricatus est,qux in Tcmplo a sc,{um
mo Deo erecto jcollocavit, singulatim scilicet quin
Gen. K qac: quod et ipsu ,haod dubie abditissimoshabetſen
sus.Non ctiS mysterio caret Pomu illud scientiæ boni
ct mali,primis nostris Parentibus a Deo prohibitum ;
quod
 701
quod nonnulli dicunt suisse Ficam Indica, In qua hæc
advertenda sunt , primo cam multis acinis resertam
csse quorum cuiq;proprium est centrum : secundo
cum per se dura & solida (it , tamen circa circumfe
renriam , rarioris, & tenuioris else substantia , non
(ecus ac terram ,qux cum in centra, partibufq; illi
vicinis,faxosa, mctallica, & compa&a sit, quanto ma
gis ad circumferentiam porrigitur,tanto partes ejus
videntur esse tenuiores;quin & supra se,corpus aliud
habet rarius, \quam, cui etiam aliud superinducitur,
omnibus aliis infcrioribus, corporib. subtilius, Aer.
Eandem ficnm ,Indicx similitudinem nobisexhibet,
Malum Punicum, feu Granatum , cui innumeris illis
acinis policentricis,quorum finguli, in partibus,à sao
centro remotioribus,& ad circumferentiam porre
&i?, subftantiæ adeo sunt subtilis & raræ, ut Ieviter
comprelfi, sere toti, in Iiquorem & fuccum tenuiſſi
mum convertantur. Cu/us fruftus, libuit divinæ sa
picntir mentionem facere, ejusq; figuram ,opere tes
scllato, in veste sacerdotali Aaron, acu pingi præce
dit.Deorfum (inquit Deus) adpedes ejusdem tunicæ, Exod. 2o .
per circuitum, quasi Mala Punica facies,ex hjachntho, do39.
doopurpura, do cocco bis tinctoy mixtis in media tin
tinnabulis, ita ut tintinnabultm ſit aureum, & Malum
Punicum ; rursumquetintinnabnlum aliud, & Malune
Punicum . Idque, Mundi efficiem ,mysticeiignificare, Sap. 18.
Salomon profitetur diccns In veste Poderis,quam ha- v . 24.
bebat totus erat Orbis lerraram , & Parentum Mag
nalia in quatuor ordinibus lapidum s erant sculpta, do
magnificentia tua, in Viademate capitisilliusscul
pta erat.
Idem & nobis significat Uva, & similiter omnes alii
sructus, fed præcipue,Ficos,Uva& malum Punicum : jjm , 20!
unde sere femner hæc tria, in scripturis, jun & im po
nuntur.
 102
Wiwum, 20, nuntur. Sic Num . 30. queritor populus Israelad
verfur Mofem > & Aaron ; §have nos feciftit ascendere
de M$yP<>) & adduxi jis in locum iftum peffimum ^qui
seri non pateft qui nee ficum gignit, nee Fineas, nee
Malogrunata ? Quasi innuens, hæc fru & uum gene
sa, abi instar omnium aliorum præ eonun excel
70cl 1 . lentia, futura fuiffe. Et apud Joektn , Vinea con*
fusa eft, & Ficus elangnit , Malcgranatum , & Pale
ma, Malum, & omnia ligna agri aruerunt, quia
3488.2. emsufum eft gtudiuw A jiliis hominum ; luem apud
Aggeụnt : Num quid jam semen in germine eft:& ad
huc vinea & ficus& Malogranatum i & lignumOliva
nan floruit Itidem in Deuteronomio , laudatur ter
Deut. 8.
ra promiffionis Terramfrumenti hordei ac Vinearnw %
in quâ ficus, & Malogranata^ & Olivets nascuntur.
3. Reg.l. Et io Templi stru & ura aSalomone ex divina inspi.
Reg.* 25. ratione, ſuscepta , pro summitatum Columnarum
do 2. ornamento ponuntur multi Malorum Punicorum
Paral. 3. ordines ; Cujus rei non in uno solum , fed multis in
do 4.
locis S. Scriptura meminit : Imo & aliquando inci
Hier.52 . denter, & exoccalione , mirandam & fepientiflimam
banc mundi fabricam ,Cœlorum ordinem ,Creatura.
rumque ſpiritualium & corporalium disposition's,
spiritus san & us ^nigmatice disposoic, per emblema -
t« parabolas., 8 figuras , ne velut obcæcarcntur a
micante spleadore tam excellenti* objecti. Vode
videtur, posie nosin his rebus Do & rinalibus & am
biguis, ope S.Scripturæ eodem modo philosopbari
quo nqe opportet pro intclle & ioncPtopheticarum :
quæ cum sine obseuriflinv e^una foUwa pfcne intelli,
gentur, & apposite applicari| poterunt, cum adim
pletæ fueriar , non autem prius : lta quoque. Com .
perto Vcro fystemari Uniwersi , tune denium signi
ficationes harum tigurarum & ænigœatuin, nobis in
notescent
 170
notescent. Qaemadmodum , priufquam per filii Dei
adventum , nobis patefa ftun diet mysterium Sa
cro San cttTrinitaris, ignorabatur,nec potcrat con
jici, quid fibi vellent hæc verba , In principle erea
vit Elocbim Cœlnm & Terram ; siquidem non consta- Gen.i.
bat,quomodo plurale verbnm Elobim (quasi dicat
Dii) cam singular! verbo,creavit, copulari poflet.
Sed rcvclatoMyfterio Unitatis essentiæ , & Trlnica
tis Personaruin in Deo , statim cognitum suit, sin
gularem numerum , Creavit, referendum efle ad U.
nitatem essentiæ ; ( siquidem Opera frinitatis , ad
extrafunt indivisa ) S pluralem , Elohim , ad Perso -
nas. Quisnam , quæſo , priscis sacnlis, id arcanum
divinassec? Qaemadmodum & ter repetitum Dei no
men in VC.66.Benedicat nos Veus, Deus noſter ,benedi
cat nos Deus : Tune enim primum videri potuit, efle
pleonasmus, & repetitonis fuperfluitasjscdpost patuir,
Davidem ibi explicaffe benedictiones diversorum
suppositorum , Patris scilicet, Filii, & Spiritus S. In
numera alia his similia exempla invenire est in Sacris
Literis. Concludens ergo cum Davide Psil.91 . di
cam, §>^a magnificata funtopera tua Domine: nie
mis profund* fafta funtcogitationei tux : vir insipi
ens non cognoscet ; du ſtultus nou intelliget hxc.
Hæc in præsentia,circa non improbabilem De Mo.
bilitate Terræ & Stabilitate Solis opinionem ,Theo
logice mihi dicenda occurreruntj qu* Rev.V.P.pro
amore & studio ,quo virtute & scientias proseqoitur
fore gratiflima confido. Cæterum (uc & Rev. V.P.
aliorum meorum ftudiorum ratio constet) ipero
quam primum typis mandare secundum Tomum In
(
Jiitutionum omnium Vottrinarum , in quo contine
buntur omnes artes Libcralcs, ut illi jam ſignificavi
in Syntaxi, & ſpccimine a me jam edito, & ſub ve
Z 2 4 atro
 04
ftro nomine,vu!gato tQuinquc reliqui Tomi poste
riores a me promissi( in quibus contincbitur Philo
sophia , & Theologia ) aliqnantulum differentur,
indies tamcn perficiuntur : intcreaque temporis, c
detur liber, De Uraculis, ad finem jam perdu& us,si
mul cum tra ctu, de divinatione artificiosa. Et nunc
arrhabonis vice, vobi? huic epistolæ alligatum mit
to tra & atum , de divinatione Naturali Cosmologica,
five de Prognosticis & presigiis naturalibus muta
tionum Temporum , & aliarum rerum, ad quas per .
tingere potest Natura. Deus omnia fausta vobis im
pertiat. Neapoli, ex Cœnobio Carmelitano,
6. Jamtarii 1615 .
ReverendiJsM* V.P*
Humillimusservus
i
Paulus autonius Foscarious.

Imprimatur. P. Ant. Ghibert. Vic. Gen.

Joannes LongusCan.& Cur. Archiep. Neap:
Tbeol. Vidit.

.
 I N D E X
RERUM PRÆCIPVAR V M
in COPEKNICANO Syſtemase
. G A LIL Æ I.
p. frincipium paginn, m. medium , f. finem
significat,
A.
Bstra cte res æque procedunt ac in concreto 288. m .
A Acadcmicus Lynceusf Autor libri) primus Macularum solarium ,
aliarumquc novitarum cælestium dete&or 495. m . de morn
terræ nihil definitive pronunciat : fed ratione utriusque partis pro
ponit i judicium ſapientioribuscommittit . 573. f. 645.f. 142; f.
378. f. 491. f< Hromirtit novam scientiam de Motu Locali. 2S. p.
224. m. 309. f. 648. f.
Acceleratio motus naturalis gravium tit secundum numcros impire;,in
cipiendo ab iimrare , 309. p. Aide Grav.
ex Accidentibus communibui non possunc cognosci ' naturx diversx
268. f.
Ađivitatis sphæra . vid. sphæra a ct.
Adamantes cur explanentur in facies multiplices, ioi . m .,
Aër metum conceptum non servar. 207 , f. semper nos eadem sii parte
contingent, nos non ferit. 352 . f.
Aeris , montibus alciſſimis subie & i pars morum terræ sequitur 1935 f.
motus aptus ad rapiendum secum res levilimas,grav;liimus non item .
194. p . violentia 154.p.
Aerem circumferri raptu asperæ superficiei terræ pcobabilis.quam mo-
tu cælesti610, p. 612 , p.
Æstus maris; ac terræ mobilitas fe mutuo confirmant 578 , p. fieri non
patest immobili stante terra 578, f. ^85, f. cur in maribus parvis &
lacubus non fiat 600 , m. cur in longiflimis pelagis aliquibus non
sentiatur 6og,p. quare fenis horis fiat 6o2 ,p. cur in extremis fimU
bismaximus & in intermeduspartibus minimus 603, m. an depen
dere poslic a motu Cæli diurno 616,p. & seq.res minima est respe & u
vastitatis marium, & velocitaris motus terræ 036 , m. non produci-
tur a simplici motu globi terrestris 643 , m .
Æstus marini tres periodi,diurna,menstrua & annua 580, m . primaria
causa 594, m. accidentia diversa 595 , p. specialium accidentium ra
tio reddira 600, p. accidentia quzdam magis recordi;a 604, f. trium
periodorum caufæ fuse declararæ 620, f. alterationes menstrua &
annuz unde pendcanc 461 , m . Adde FIuxus & rest.
Æternum quod csse non potest, etiam non potest esse naturale 182, p.
Affe :
 I N D E X.
Affc &tiones infinitæ forsan unica solummodo sunt 138 , m.
Alchymistæ sabulaspoeticas interprerantur de secrecis aurisicinæ 146.1.
Alphabetum i omnium scientiarum seminarium- 145 , m.
Alterabilitas non toti terra : sed pSrtibus convenJt 75, m.
Anatomici & Ianii differentia 3°7 , p.
Animæ morralitaccm æque ac immortalitatem ex Aristotele probire ,
Sophistis in proclivi esl 149, m. & seq.
Animalia quare fatigentur 377, m .
Animalium motus violentus re & us qu^m naturalis appellatur 377, m.
motus omnes unius sunt generis 359,m.motus omnes circulare:$ 9.
ab Animalium motu fatigationi obnoxio , argumentum contra Coper-
nicum 373 , f. & seq. Adde motus animal .
Antipathia & Sympathia, quid Fhilosophis 569, p.
Antitycho ( Clarainontius J qualiter astronomos confutes 63, m. ob-
servationes Astronomicas ad suum inflitutum detorquet 64, p. pra.
ve intelle ctis Kepleri verbis, eum stulte fuggillat 374, f. & seq.
Antitychonis responsionum vitia,71 , m. & seq. instantia in ipsum te
torquetur 378 , p. methodus in confurandis Astronomis 389, p .
Contra Antitychonem De tribus novis stellit disputatur 343, f, & feq.
387 ,f. & seq.
Apelles fictus de maculis Solaribus 476 , m .
Apparcntiarum ratibnem reddere, scopus Astronomis 469 , m.
Aqua elevata in extremitate, ultro redit ad equilibrium 59$, m.intu-
meicit ac detamescit in partibus vasis extremis, & currit in interme -
diis 596, f. aere aptior ad conceprum impetum servandum 609, m .
Aqux cognitionecarens,nil de navibus & piseibus imaginari sibi poster
77.p. cursus quare per angusta loca velociocqua per ſpatiosa 604, p.
elementum sphærica superficie constare, inepra probatio 575 , P- &
seq. reciprocatipnes in vasts brevioribus sunt frequentiorcs 595 , 6.
major profundiras reciprocationes facit frequentiores 595, p. re
flexio minus clara quam terræ 129 , m.
Archimedes ab hominis imperiri cenfura vindicacus 284 , p.
ab Archimedc construco instrumcnto diffidit Ptolemælis 536, f.
Argentam lævigatum cur seabro fit obscurias 102 , m;
Aristotcles mundum perfect um facit , quod triplici dimensions constet
2 , m. Logicæ inventor, fallere non potest 38, m. st nostriſæculi no-
va reperta vidisset, opinipnem fuisset muraturus 61 , p. proposttio
nem de motu super re immobiIi,ab antiquis accepta pervertit 155,f,
miraculo tribuit effe ctus, quorum caufæ ignorantur 584, f
Aristotelis dogmata discutiuntur 1.8 seq.10 . & seq. 38.6 seq i8r. & seq.
aoj. & feq.384.& ſeq. 44s.f.311. m . error,putantis,gravia cadentia
moveri secundum proportionem gravitatis ipsorum 39, f. Paralogiſ
mus
 IN DE X.
mus manifestos jp.f.40.p. defe & us in assignanda causa ,cur Elcmenta
fine gencrabilia & corrupeibilia 51.m.maocipia i44-p. 177.f: 260.pe
447. f.mors 602. f.622.f. auroricatem minuunt,eam auduri 147 m.
se & atornm qeorundam servilis pufillanimiras 150.p.
Aristoreli nimium adhærenres, repræhenfione digni 150. (.
cx Aristoccle anime mortaiitas juxta ac immortalitas probatur a So-
phislis 149. m . & feq.
Ariftotelic* Philosophi* ruina 70.m. & seq.
.
Aristotelic* philosophandi meihodi requifita 144. f.
Aristoteiici centoiei, omnium scientiarum seminaria 144. & scq.
Ariftotelicornm qnorundam posillaaimitas 150. p.
Acriom primi invenrorcs magni faciendi 563 , f. 564. p .
Astronomia gradatim inventi 634. p. & seq.
Astronomorum præcipaus scopas , apparentiarum rationes reddere
469. m .
Astronomelli 390. m.
Aucupes quomodo aves in aere conficiant 244. .
ab Avium volatu objedio contra terræ motum 229. f. 1

Avium voiatuscum moru terra conciliatns 252.253.254. 256. 257 .

Aura perpetua intra Tropicos versus Occidentem *»2.m.
Anri faciendi ars e fabulis poerarum elicita 146. f.
Auror libelli Conclus. vide Conclusionum libellus-
Axiomata philofophica ab omuibua admissa 5so. m.
Axis terræ. vid. Terra Ax .
B.
Ealænæ 510. p.
5 Bombardarum ejaculationibus argumenta pro Terræ quietc 170.f.
17i . 1 .
Eombardica ejaculationes expeníz , & responsum ad argumenta contra
rerræ motum inde ſumpra 2i». 229.f. S seq. 239. p. & feq.
Bonaroræ excelsum ingenium 156.p.
H- Borrii ſententia de æftu maris j B». {.
Bhovoii 324. p.
C.
Cælum aere nostro sobtilius 62. f. fluidum j6i. f.
Cælum este inalrerabile , male probatur ex eo quod nulfa ibi visa aloce
ratio $6.f. alterabile statuere,magis Aristotclicum est , quam inalre -
rabile 69. p.
Cæli incorruptibilitarem nt probet AristoreJes 43. p.
de Calo propeer ejus distanriarn exacte disseri non poffe ftatuit Art-
stor. 68. m .
in Cælo multa nbbis invifibilia 509, p.
Cæleslis materia intangibilis 88. m. Cæleftis
 INDEX.
Cæleftis substantia impenerrabilis secundum Ariftor. 87.f. Con
Czlestia corpora nee gravia .nec levia.secundum Aristot. 38.p.sunt ge Con
Berabilia & corraptibilia co ipso, quia ingenerabilia & incorr. 48. p, E
tangunt, fed non tanguntur ab elementis 49.f. usibus terrz destina re
ta,non nisi motu & lumine opus habent 74. m. mucii inter fe qpe- Con
ratione an careant 75. p. alterabilia in partibus exrernis 7s- f. 94
inter Czlestia corpora non est contrarietas, per Arist. 49. p. Con
Czlestium corporum differentiam ab Elementaribus Aristotelcs male p
deducit ex diversitate motuum 41. m .
COE
Czlestibus corporibus cur perfe & am s phzricitatem tribuant Peripate Corn
tici 1'09 . m . Aide Corpora Cxi. f
Czsaris Marsilii observatio de Iinea meridians mobili : Ejusdemque
encomion 645. p. & feq. Co
Capite plus viæ quam pedibus consicirur 238.m.
Centrum mundi si eſt rdem quod Plancfarum ; Sol , & non terra, in eo
collocabitur 449- p.
ad Centra sua seruntnr cun ctæ partes omnium globorum mundano Со
rum inclinatione natural! 36 f. i
Chaiybs lzvigatus,certo aspe ctu clarissimus, & alio obicuriffimus 102.f.
Chaos primum 17. m.
le Cbioje 219.P. Com
Circularis figura sola refertur inter poslulata 290. f. Co
Со
Circularismotus npn acquitjtur absque przeedente motn re&o 31.f.
perpetno uniformis. ibid , solus uniformis 33. f. perpetuo continua
si potest 34. p . & quies conservando ordini ſunt 34. f. non compo-
nitur e duobusmoribus re ctis 572. p.
CE
Circularis motus causa 327. f. velocitas crescit quantum circali dia- CE
meter 374. f. .

Circular! motui nihil esse contrarium , probatio Arist. 43.m. velocitas C

uniformis convenit 19. m .
in Circulari motu quodlibet circumferentiæ pun&um est principium &
finis 33. f.
Circulares motus finiti & rerminati partes Mundi non pertutbant
>
id
33. m . non sont contrarii secundum Arißot. 158. p.
Circulares funt omnes animalium motus 359.f. Adde Motus circul.
Circuli circa proprium cenrrum regulariter moti parcesmoventurmo-
tibuscontrarris 593.p. & se'q.
Claramontius. vide Antirycho.
Clavins 497.f.
1
Cognoscendi modus Dirinus ab humano diversus 137. p . s
Comstæ supra Lunam 62.f.
Communis mo(€s. vid. Motus .
Con*
 IN DE X.
Conclufionis certitudo, demonslrationis invcntionem adjuvat 92. p.
Conclusionnm libelius 238. s. resucams 120.f. & seq. 304. p . ſeq.
Kjus Autor accommodat res propofito suo , non iatem propositum
i rebns 125.p.
Contincns S conrentum moveri circa idem centrum , probabilityest ,
quam circa diversum 448.f.
Contraria, quz sunt causa corroptionis , non resident in illo ipso cor
pore, quod corrumpitur 49. m.
Contraria principia non poslunt inesse eidem subje & o 329. p.
Contactus sphæræ in unico pundo 283. m. & seq. non est sphæræ per
fect* proprius, fed curvis figuris communis 289. m,
Copernicus Terram globum planet* limiltm slatuit 1. m. an erret,ear
dem operariones divertis naturis afiignan do 368.p. turbar Univer
fum Aristotclis 572. m. restaurat Astronomiam super hypothefi
Ptolemæi 459.m. qua re motus Syſtema suum slabilieric ibid. s.
instrumentorum defe & u multa ignoravir 514. f.
Copernici opinio anninTU osophiæ criterium evertar. 344. f. opinio
improbabilis & abfovubiu mirum fit invencos asscstores ejus 458.p»
perspicacitas jdmirami* 466. f.467. f.
Copernicanæ hypothescos dragramma45i.$ 41.
Copernicanum systema intelle&u difficile, effectu facile 540. p.
Copernicani non ex ignorantia rationum conrrariarum ita sentiunt
172. m . omnes initio contrariam opinionem suntamplexi : non au.
tem Aristorelici 173.f. nimis large admiccunt propositiones aliquaj
dubias 248. m.
Cornutum argumentum 48. m .
Corput simplex , ut terra , an pofsit moveri tribus diversis motibus
3*7.m .
Corpora cjusdem generis , habent motus , qui in genere conveniont
370. p. cxlestia. vide Cæl.corp. lumincla . vid. Lum. corp. mun
dana initio re&o motu , deinde circularirer lara , secundum Plato*
nem 18. p.
Corruptibile recipit magis & minus , non item incorrupribile 113m .
Corruptibilitatis vituperarores in statius converri merenrur. 74.p.
Corruptionem A contrariis fieri, in dubium vocatur 4?. m. & seq.
Culicnm vinariorum generacio 45.f.
D.
Definirio omnes affe & iones definiri complectitur 138. p.
Dcmonftrandi sacultas e Mathcmaticis , non Logicis paratur 39. p.
Densicas & raritas 50. p.
Deus & natura curant res humanas, ac fi nihil przterea 507.p.
Dei cura erga genus humanum 507. m.
Dimana
 1. N D E X.
Jimenſiones cres tantum efle , probatio Aristotelis i. f. demonftratio
Geometries 6 , p, 7.8 . Gene
Diređio Planetarum respe & u fixarum cognoscitur 528. f. ira
Disputancium pertinacia in tuendis opinionibus præconceptis 383.f. Gene
Peripate ticorum mos 646. f. Gene
Diverfe nacuræ no possunt e communibus accidentibus cognofei 368.f. nig
Divinus intelle& us quanto perfe ctior humano 137.p. Genc
Divina sapienria infinities infinita 135.f. Gear
Diurnus motus . vid . Motus diur. ob G
E. line
Effe & uum cognitio deducit ad investigationem caufarum 579. p . alte Georg
rationes arguunt altcrationes causarnm 620.m. ahiri
Ejaculario bombardx maxima 45.graduum 230. plura de bombardicis Gilbe
ejaculationibus , vide in Bombard . Gilbe
Elephanti 510.p. mc

Elementa convenire in motn communi , nihilo magis minusve referr, "Glob

quam in quiete communi convenire 369,- ! à Gre
Elementis Peripaietici aslignant pro nacura j horibus cos , quibus Grav
nunquam moventur :& proprærernaturakous quibus semper54.f. vet

Elementarium corporum propenfio terram sequendi', limiraram quaii- re

dam fphæram habet 3gi. p. gra
Epicycli 471.p. Gray
Exoticotameion Magni,Ducis 562. m. 567.m. tu

in Experientiis concedendis ut veris , cautiflimos esse convenic i$2.p . me

Experimenta sensara rariocinationibns humanis anteponeda 3f.p.55p . га

de Extrusione rerum circamada rotx adhærentium , disputatio 262.6. ра

F. (& feq. Grav
Falsnm & fœdum , idem 180. f. me

Falsa non sunt demonstrabilia utvera 176.m. fue

Ferrum constare partibus fubtilioribos , purioribus ac denfioribus, ve

qulm Maguetcm 565.p. Grav

Ferrisabftanria densiffima 56?.m. Grav
Figura nan eft causa incon upcibilitatis,sed longioris durarionis 109.f.
Figuræ perse ctio operatur in corruptibilibus,nö autem in æternino.a . Haſti
Figură plana crescunt in dupjicata linearum ſuará proportions 453.00 Heli :
Flexiones in animalibus non ſunt fa ct* propter mocionur diversifa - in Hd
tem 3$9- m. Hom
Fiuxus & refluxus maris. vid . Æstus. in HC
inter Fluxur & refluyum quies noa interjicitur 384.f.
' in Fretis non.Jllis car aqua semper in eandem plagam currat 606, f. Ignis
Siculo, Herculeo, Magellanico, qualis xstus 607. m. im
Frustra fit per plura &c. in hoc axiomajc addijamentum &que hene fu.lgner
tumest 167,m, Genera . len
 IN DE X.
G,
Generabiliras & alreratio pcrficit potius corpora mundana, quam con .
trariz affe & iones 7;. m .
Gcneratio & corropric tantum est inter contraria,ſecundu Arist.43. j
Generariones & mutariones in terra cmnes cedunt in utilitatem hoaii
nis 76.p.
Genethliacorum vanitas 14^.m.
Gcnmcrrii damnatur a Peripatcticis 551. p.
ob Geometriz studiom nimium , Platonem taxat Aristotelcs $fo.f.
fine Geomerria Physice philosophari non postumus 278. p. 281 ...
Geometrica accuratio in Phyficis non requirenda 9. m.
gbirigoro 138. p.
Gilbertus Geonetrhe non satis peritus 563. m.
Gilberti error in re Magnetica 574- P « Philosophia Magnetica 554.a.
methodus philosophandi 559. m .
Globi, e Lunz concavo decidenris tempos supputatam 30$. p. & ſcq .
a Gravi cadente transmifla ipatia,ſuntur quadrara tcmporum 309. m .
OS Gravia descendentia, dubium est, an moveantur motu redo 35.f. mo -
ventur ad centrum Terræ per accidens 37. f. verius dicuncur tende -
re ad centrum terræ ,quim Universi 41. m. prius sunt quam centrum
gravitatis 341 . m .
Gfavium inclinatio ad motumdeorsum , zqualis est resistentiz ad mom
tum ſursum ii7.m. naturaliter descendentium acceleratio crescir dc
momento in momentum gig. f. motus fursum non minus est natu -
ralis quam deorsum 3 28. m . & seq. aggregato magno transpofito,
particulz ab eo separatz idem sequerentur 341. f.
GraVia ad medium, & levia ad concavum moveri, sensus ostendit 35.m.
moveri secundum proportionem suz gravitatis, error Ariftorelişse .
furatus 311.p. deorsum moveri non magis scimus, quam quid mo
veat stellas in gyrum . &c. 317; f.
Gravia corpora, adde Levia
Gravitatem majorem major velocitas compensar 295.p.
į H.
3 Hastile ut in manum projicientis equitisinter cursum recidat 213.f.
1 Helix circa Cylindrum , Iinea simpjex dici potest 11 . f.
in Holoserico cur color sericidisse cti obscarior qua non diffe &i 131.B
Hominis vivi sotmatio infinite superat statuariam 1 36. p . & seq.
ia Horologiis zquipondium uc moderctur tempus 626.p.
I.
Ignis clementum an fit 1 dubitatur 617. p . id rapia concavo Lunæ ^
improbabile 617. m .
Igncm sua natura motu re&o , & pcr participationou in gyrum ferri
entit Ariftoteles 191. f.
 IN DE X.
Illaminata corpora clariora apparent ambience obscuritate 118.f.
Imaginatio est retum aut ante visarum , aut ex iis compositarum 77./. LE
Immensum est terminus relativus 505 . m.
ex Imposlibili quid sequatur, investigare slultum est 38.p.
Impreſla mobilibus virtus a projiciente 194. m. & scq.
Incorruptibiiitas vulgo celebrata metu mortis 73. f.
Indies navigationes. vid . Navig. '
Inliniti parsnon est alters major,quamvis inter fe tint inzquales135.p.
l66. fl
Infiniri circuli circumferenria eadem cum linea re&a 520, f.
Ingenii humani mirandum acumen 139 . p,
Ingeniorum plebeiorum pufillanimiras 554. ft
Inltrumenta astronomica errori obnoxia 491. {. Tychonis impen
diosa fj6.(. quznam ad exactas observationes idonea ibid. m.
Instrumentis astronomicis in minutis observationibus parum fiden
dum 536.p.
Infulæ , inæqualiratem fundorum man's arguunt 583. m.
Incelle& io humana fit per diCcurfum 137. 'm.
Intellectus humanus dirinitatis particeps ob cognirionem numerorum ,
juxta Platonem 4. m
Intellectus accipitur vel intensive, vel extensive 13S. f.
Inventionum alienarum interceptorcs 1 n. f.
Inventores primi, admiratione digni 563. f.
Joachimi Abbaris Propheriæ 14^- m. !
Jovialia fidcra 46S. vide Medic.
Irradlantur magis corpora aagisresplendescentia,qu3 minus Iucida 4^'
Irregulares forms introdu & u difficiles 191. f.
· Jupiter terram & Solem'ambit 454. p. 46s.p. Venere major, fed mi
nus splendet 465. m. quatuor Lunas habet 468. m.
K.
Keplerus cum honoris præfarione taxarns 644. p.
Kepleri argumentum pro Copernico 374. m , explicatur & defenditor
conrra Antitychonem 37?. m. satyrica responsio de larfitudine ani-
malium ac terræ 376.f.
L.
Laminæ deauraræ reflexio 1 20.p. ior .
Lapis e malo navis decidens, ad eundem locum cadit, feu moveacur n»«
>

vis, feu quiescat 196. m .

Lassitudo sphæræ ſtellatæ potius,qua globo terrestri metnenda 379.m.
LaiTitudinis animalium causa 377. m.
Levia corpora motu saciliora gravibus: fed ad conservandum rorom
Y
ineptiora 609. f.
Tihellus conclusionum refutatus 492, s, & seq. Linea
 INDEX.
Linea circolaris perfc t s secundum Aristotelem , & re& a imperfeta, &
quare 15. p.
Linea descripta a cadence natnrali , prxsupposiro motu terræ , quale
nam fit 2 22. & ſeq.
Linca ređa, & circumferentia circuli infiniti, res eadem funt ?io. f.
Lineam re & am omnium esse brevissimamj, inepea demonstratio 284. m.
Litterz Solarcs Auroris 90. f. 462. p.
Logici magni, fed qui nesciunt uci Logtca 39. p.
Lucida corpora naturâ diversa a tenebrosis 57. p«
Lumen ex asperit rerlexum corporibus cur universalius sit,qnam e ter
fis 99.m.
Luminis retlexio . vid. Reflex .
Lumi no corpor cur canco magis increscerc viueantnr, quanto mino
ra funſat 463. p.a
in Luminofis objc & ii valde remotis , exigua appropinquatio rel elon<
gatio est imperceptibilis 534.p.
Luna caret gencrarionibns, quæ similes fine nostris , nee 3b hominibus
inhabirarur 76. f. recipit lumen terræ rcflpxam 8j. m. si specnlt
sphærici tssec instar , invisibilis essef 99. f. nođu quam incerdia
sp'endidior 114 p . interdiu visa, nubeculx fimilis 115.m.non est ex
terra marique composira nee aspe & us Solis nostris simile: habec
132. m. pluviis caret 132. m. euntes,nosſubsequi videcar ?j5. m.
non pocest a cerra separari 450.p. turbat ordinem aliorum planeta,
rum 450. m . & Solidarum augencur adventitio lumine 465.p.
Lunæ vanii adspe & us quacunque opaca materia imitabiles 113. m . ca
virares & eminentiz , illusiones opaci & perfpicui credits S o.p. ecli
psat* color n p. m. diameter quanta 12J. p. discus in Eclipsibus
non nisi per privatiunem videcur 124. p. fgeies quam formam repræ
fenter 1:3. m. apparences inzqualites per magis & minus opaca at-
que perspicua nemo potest mirari 113. m ,
Lunx lux secundaria , ei propria putata 87. m. ex illuminara terra
117. m. a Sole, secundum aliquos 120,f. formam haber annulli, cia-
ra per circumferentiam , & non in medio 123. m. clarior ante con
jun & ionem , quam post, 130. m .
Lunx lucem secundariam observandi modus I^J. f. lumen debilius
qam crepusculi 17. f. maculas longi montium tra&us ambinne
*3l, p . medietas solum rerram conspicio , & e cerra plusquam mo
dietai Lunx conspicirur 83. p .
Lunx motus principaliter inqoisitus propter eclipses 635* prxcise
Terrx centrum observat 8*. f.
Lunx orbita terram ample ctitur , Solem non item 4*4- f- partes ob
ſcuriores planæ font, clariorcs tcro montosx 13 1.. lumen debiJius,
A »a quaV
 INDEX.
Quam Solis tertia reflexo 117. f.ſoliditasprobatur ex ejus montibus
128. f. superficies plusquam speculi tersa Peripateticis 88- f.
Lunæ tertæquo conformitas prima, ratione sign?* a modoilluminatio
nis Colaris 79.p- secunda , quod utraque tenebrosa ibid, rertia , qood
ntriusque materia densa & montosa. ibid , quarra, quod utraque par
tes claritudin* & obscujiratc differenres ibid.quinta,ratione phafium
similium 80. p. sexra , quod ſe mutuo illuminant 84. f. (eptima ,
quod se mucuo eclipsenr 86. m.
è Lunæ concavo ad Terram quanto tempore grave aliquod decidendum
haberec 305. p. & feq.
Lunæ tributa causa marini æstus 581. m . & feq.644.p.
Lunam suo motu terram respicere,e duabui ejus Maculis prdbatum 84.
p.efle aspera superficie, probatur 91. f. este montosam , variisproba-
tur apparentiis 113. m- & seq.
Lunam inter »e terram atfiniras respe ctu vicinitatis 128.m.
in Luna possunt este generationes a nostris divers* 76. f. possunt esse
subiantiæ a nostris diverſæ 98.p. generanrur res a nostris diverfiſ
3. finæ , si tamen gencrencur 62. p. Solares aspectus non sunt fidem
cum nofiris 132, f. dies naturales singuli uno mense constant 133.
p. discrimen altirodinis meridian* Solis est 10. graduum ibid.
LuK e<''i)dMia Lunæ ut observanda 87.f.
LuciS té cainaror circulus' 5 40. m .
Lyræ commenrum initio rude. 563. & seq.
M
Macula Lunafes ſunt maria 131. & seq.
Macu!* in facie Solis generantur & disolvuntur 63.p. rota Asia & A-
frica majores <j. p . turbant Philosophiam Peripateticam 64. f. cor
pori Solari contiguæ 66. m .non sunt ſphæric*, fed subtiliter exren -
s æ 67. m. ouædam ira durabiles , Ot unic4 circa Solem conversionem
Ch. e. uno mense ) non disolvantur 68. p.
Macularum Solarium primus observator Academicos Lynceus, f quo
progreflus is sit usus 475. m . motus versus circumferentiam diciCo-
Jarius parvus, & figura sr & iffima66. (■ 67. p.
Maculas ſolares generari & dissolvi , argumenro necessario probatur
66. m. cofpori solari conciguas efle demonstratur ibid, ridebunt
puri Peripareeici, ut illufiones crystallorum Telefcopii 487, p .
!e Maculis (olaribus opiniones divers* 64. f.
in Maculis præviſæ ab Autore mutationes admirabiles , fi motus annmis
terra competeret 478.p. & seq. eventus observati prædi& ionibu*
responderunt485.m.
Magnes armatus'mnlto plus ferri sustinct qulm inetmis 552. p. & feq.
Magnetis
 IN DE X.
Magnetis proprierates mulriplices 559.f. virtus quarc adeo multiplice
tur per arnuturam $64. £. impuritas ad sensum ostensa 565.f. tres
divcrfj motus naturales 57°- s.
Magnettm cſſe compositum ex ſubstantia calesti & clemcntari, sareri
cognntur Philosophi 572.m.
Magnetic* Fhilosophia Gilberts $54. m.
per Magnetic* acās sympathiam e longinquo colloquendi artificium
vane jactatum 1^5. m .
Magnicudinis apparencis diversitas minor est in Saturno quam Jove, I
in Jove quam Marte 454. m.
Magnitudines & numeri immensi, nobis incomprehensibilcs 50$.c.
Magnum , terminus est relatives 509. m.
Malus navis, plus itineris conficit vertice quam pede 138.m.
Mare mediterranean ortum Abyla diropta a Calpe $9. f. Rubrum cur
fere careat *stu 603. p.
Maris rcflexio debilior quam terræ 119. p superficies e longinquo in .
tucntibns, terrestri obscurior 80. p .
è Mari rctlexio luminis debilior quam e terra 129.p.
Margaritarum conch* immiiantur apparentem superticiei Lanaris ina >
qualitarem 112. f.
Mars SyftemaCopernicanum impugnare videtur 459.p.in oppositione
Solis, sexagies major appareat, quam versus conjundiopcm 451. p.
cur finc Tcicscopio non appareat variarc magnitudinem , quantum
conveniebat 461. s.
Martis osbita necessario Solem juxra ac Terram comprehendit 454.p.
Mathematicæ scientiz pur* divinam cognitionem zmolantur 157.138.
Mcdiceorum Planetarum conversionis tempora 1 S$S.AideStellæ Med .
Medium, qaid przstet in continuando motu proje & i 203. f. impedic
motum proje & ilium 108. f.
Mcrcurius claras obscsvationes mon admitcir 4^7. m. quia plerumque
occultatur, inter ultimos observatus 654. m.
Mercurü revolutionem circa Solem , intra Vencris orbitam fieri , con
cluditur 4f3.m.
Meridianam lineam mobilem essc observavit Cafar Marfilius 645.m.
Me
MithodusAn
alia investigandz ,alia tradendz scienti* 61. f.
chael gelus 13p. m.
Miraculo tribuit Aristoteles illos effe ctus quorum cans* ignorantur
<84.fi
Miraculosa font omnia Dei opera 586. m.
Mixtus motus vid. Motus mixt. 586. m .
Mobile quiescens non movebitur , pofi habeat inclinationem ad certum
locum . 'i.p. A aa 2 Mobile
 INDE X.
Mobile motnm accelerat , cum ad appetirum locum sertur 18. m
Quierew deferens, omnes rardiratis gradus transit 18. m. Religā
1
quiete perrranfit omnes,velociratis gradus , ur nulli inhxreat 20.m.
Grave descendendo requirit impetum sufficientem illi ad eandem
altitudinem reducendo 21. m. non acceleratur, nisi acquifita vici
nitate ad terminum 18. f. e Turris vertice cadens morctur per cir
cumferentiam circuli 223. 1 . non movetur plus minufve , quam fi
ibi substitisset ibid, movetur motu zquabili, & non accelerato ibid.
cadens ; fi movererur cum gradu vclociraris acquifito , per tantun-
dem remporis uniformi motu tranfiret ſpatium duplum ejus , quod
accelerato motu tranfierat 317. m.
Mobili simplici unicus motus naturaliter, alm per participationem com
petunt \6t.f.
Mobilium impetus , æqualiter a centro distantium funt zquales 13. p.
per quadranrem circuli descendentium prebiemara mira 529. f.
feq.
Motionum terræ accidens quoddam arte immitabile 597. m.
Motus aeris. vid . Aeris mot.
Motus animalium, vid- Animalium motus.
Motus aquæ. vid. Æstus. item , FIuxus, &c.
Motus cadentis nnde animadverratur 346.p. Lunæ principaliter in-
quisitus propter Eclipses 655. f. mixrorum talis esse debit , ut res
Coltare pollit c compositione motuum corporum fimplicium com
pooentium 571. f.
Motusnavigii, ve ctoribus insenfibilis tadu 354. m. sensibilis visu cone
junct cum ratiocinatione 354. f.
Motus oculi arguit motam obje &i visi 346. p.
Motus pendulorum, vid. Pendul.
Motas terræ . vid. Terræ motus .
Motos'amiunsnon mutat clevationem Poli 518.p.& feq. quas mutatio .
nes in skill's producat 521. f. & motus diurnus sunt in terra com -
paribilcs 5?2. m. si non alterarerur , cessaret periodus menstrua
624. m. Plura adde in Terræ motus annus.
Motus annuus Solis apparens quomodo flat 541. s.
Morus circu/aris . vide. Circular, mot.
Motus communis nihil operatur , & imperceptibilis est , perinde ac si
nullus effer iss. p. 235.p. & feq. 345. p. & ſeq. 519. m.
Motus diurnus Universo communilsimus apparct , excepta terra
15;. p. terræ probabilius , quam Universo reliquo cur competat
154.4
ex Motu diarno nulla mutatio nascicur inter corpora Cxlcstia : fed
omnet
 IN DE X.
omnes mnrationes refernntur ad rerram ify, m l
Morns imprcflus a projiciente fit tantum per lineam re&am 264.f.
de Motu impresso prolixa disputatio 104. & scq.
dc Motu Iocali integra & nova scientia Autoris *S. m. 214. 1. 309. f.
648. f.
de Moru mixto partem circularem non videmns,cnm ejus f ipfiminus
participes 337. f.
Motus naturalis per fe ipsom convertirur in eum , quem vocant præ
ter naruralem & yiolcntum 332. p . noster internns rel externus
effe potest, ut tamen non sentiatur h nobis 354. p .
Motus re&us quandoque (implex , quandoque mixtns, secundum Ari
ftot. 13. p. in mundo bene ordinato impossibilis est 16. f. sua na
cura infinitus 17. p. forsan in primo Chao 17.m. accommodatus ad
inordinata disponenda, & avulsa roti suo restituenda 53. m. progreſ -
ſus & inzqualis erticic , ut aqua vase contenta disenrrat 5 89. f. gra
vium sensu compræhendirut 37. p. non potest else perperuus 34.p.
ordinem turbatum reslituit 34. m . & seq. potiuspartibus , quam in
tegtis elementis tribuirur 54. p. non porest essc arremus , f proin
denec terræ naturalis 182. p. 1S3. m . c natura omnino videtur ex,
terminatus 228. f
Motus 24.horatum , altiflimæ sphzrætribotus, pertntbat inferiorum
periodos 160.p. non est absquesubjecto mobili 163. m. & quies,
principalia accidentia 17^.p. a quiete magis discrepat, quam mo
4 tus re&as a circulari 366. m. deorsum, non est globi terrestris, fed
partium ejus ?$2. m.
Motus acccleracio. vid. Accel .
Motus divifionibusgeneralibus contentus Aristot 310. m.
Motus perperuandi duo requifita , ſpatium infinitum , & mobile incor
rupribile 185.m .
Morus principiuw internum vel externum 326. 327,
Motus duo contrarii conveniunt in eodem mobili 553. p 4 secundari?
animulisdeptndentes 1 primis ?40. p . varii , a mavis flu & uations
dependentes 349.
quæ Moventur, respe s t rei immobilis moventnr 1^5. f.
Mundus persc cte ordina/ns 1*. p. sit re finitns an infinirns,i neminc
ostenlum 446. f. quod sit finitus, infirma probatio Arrstotelis 446.f.
Mundi partes duæ , Cælestis & Elementaris , inter fe contrariæ , per
Atistot, 7. fa
Murus illuslratus a Sole , Lunzque comparatus , non minus ilia (plen
del 117.m.
Muri reflexio Solaris conserrur enm Lonæ 117.m.
A La 3 Natura
 I N D E X.
N
Natura fa & o impossibilia non ttnrat 17. p . non facit per plura ,
quod poteslperpaociora 159. f. nondam effseta 177
f . 187. p . res ipsas primam arbitratu suo facit, post intclle
& um hnmanum iis percipiendis condidit 367.f. & Deus occupantur
in cura rerum humanarum , ac ft nihil prærerea curarenc 507. p.uti
turmediis facilioribus & simplicioribus: nihilque agic frustra 550.m.
Judibunda maris xiiam facie applauderc mobilirarem terræ 577. m,
facillime conficir, quæ difficillime non intelligimus 614. p.
Naturæ definitio Arislotelica impeife c t , vel intempestiva 81. m.
Naturalis fcieniia vid . Physica.
Naturalia æterna i8i.p.
Nave progrediente, lapis e mali summitace demissus , una progreditur,
nee ad perpendiculum eadit 194. & scq.
Navigationes versus Fndias Occidenrales sunt faciles : fed reditus diffi-
cilis.612* m. in Medirerraneo ab Oriente versus Occidentem brevio-
res quam contra 613,
Navigii experimentum , quo solo demonstrator nullitas aliorum contra
motum terræ produ & orum experimenrorum 257. f. 158. 2?Q.p.m .
de Nervorum origine , cujufdam Philosophi ridiculi responsio 143. f.
144-P-
Nescire se quicquam nolunt fateri philosophrasli 620.p.
Nubes non minus ac Luna apt* uc illustrentur a Sole 116.f. cum ter.
ra qui circumferantur 153. f.
Numeri immensl nobis incomprehensibiles 505 . f. Pythagorici vide
Pythag. num .
O
Obie&a remota, apparent exigua defc t u oculi 513. p. fplendentia,ra-
diis adventitiis circomrusa videntur 46. p . vividtore lumine , magis
difTundi videntur 464 m.
Observationis stellarum accurate modus 381. & scq. 1

Oculus vide Pupilta.

Oleæ vivaciffira 45.f. & seq.
Opinionet præconceptz difficulter cveluntur 5?8. p .
Opiniones efle novas homintbus, aut homines opinionibus,pcrinde ek.
123. P.
Oraculi de Socrate judicium explicatum 135.p.
Oratoria inefficax in scientiis naturalibus 66.p.
Orlandus fin . m .
Ormefino cur nigrius holosericum planum 13^. p.
Orbis magnus Terræ quasi insenftbilis respe & u sphæræ ftellaræ 4Q4..m .
Orbes
 1 NDE X.
Orbes majores majori rempore converfiones soat peragunt 159.m.
1
625. f. minores brcviori , majores Iongiori temporc circumvolvun
tur y'-. m-
Orbium magnirudo major causa est majoris rarditatis conversionn 37$
Offium mobilium capita necessario rotunda 359- f.
P.
Parallaxis fixarum 531. p.
parallaxes 63. m.
Partium simplex transpofitio , corpora sub divcrfis adlpe & ibns exni
bet 46.p.
Parvum est terminui relativus 505 , m.
Pafliones. vii . Afe & iones.
Pendulum grave cur leviore diutius moveatur 103. & seq. mocum qua
re impediatur, & quieti restiruatur 322.f. & seq. chorda longioris,
vibrationes rariores habet, qaam brevtoris 321. f.j
PenduIi ejusdem vibrationes feu magnæ ,seu parvæ , fiunt eadem frtr
quentia J22.p.funiculus aut catena cur intorqueatnr in arcum J23.p
Pendulorum gravium motus , remotis impedtmentis , eslet perpecuus
316. p. 21. m.
Pcndulorum confideratio (i(. m. f seq.
Penuria f copia rebus pretium aut vilitatem conciliat . 73. f.
Peripatetiei cujusdam consiliom 149- m.
Peripatetici Telescopium fallax putant 4^2.m. absurde motus affignant
53. m. damnant studium Geometriæ 551. p. aidePhilosophi.
Perficæ non durabiles 45. f. & seq.
Philosophandi ratio Aristotelica 144. f.
Philosophia contradi& ionibus dispntantium illustratur 42. f.
Peripatetica ina!terabiIis 7o. f.
Philosophiam ex quoeunque libro discendi arrificium argutnm i4f»
Philosophi nomen ne usurpent, qui nunquam philosophantur ijl. p.
Physic* crirerium , Scnsus 244. f.
in Physica inurilis est oratoria 66. p. non requiritnr evidentia Mathe
matics 321. m.
Pidor imaginarius 76.s.77.
Pilæ Iusos consideratus 220.p. & seq.
Pisces armati qui finr, Venetiis 3*4.m.
Planetx spatium majus quam unius fixæ fro. p.
Planetæ sex tenebrosi sunt sua natura 371.p.
Planerarum globi non minus ac rerra , generationibus & mutarionibos
subje & i 75. m. f. trium superioTum apogea a perigeis eoru differonr
dupio distantiz terra a Sole 4J4. m. apparens diversitas motus in
Aaa 4 sen
 IN DE X.
Censibilis est in ftellis fixis 495. p. orbitæ nondum fat certæ 635. p*
Planæ figuræ . vid . Figuræ.
Plato taxatur ab Arillotele ob studium nimium Geometriæ 550.f.
Platonis sententia expenditur , Corpora Mundana initio motu redo*
dein circulari mota 18. p.
Platonis sententia, scire nostrum else reminisci 263. f
per Plura fruslra fit, quod per pauciora potest 167. p.
Pluviis caret Luna 133. m.
Poetica ihgenia dubrum generum 5 84. p.
à Polaris altitudinis immutabilitate argamentum contra Copernicum
515.m. & feq.
Polialtitudo non variatnr per motum annuum S18.p.
Praxis necessaria ſcientiis 39. p.
Primum mobile 164. p.
Principia contraria . yid . Contraria princ.
Principiis scientiaru negatis ,quodlibet paradoxon defendi potest 47 P.
Projectile secundum Aristoielem non movetur a virtute impressa , fed
a medio 203, f.
Proje & ilia continuant motum Per lineam re&am , quæ sequitur dire-
dionem motus, quo ferebantur una cum projiciente, dum ei conjun -
ct fuere 24o.p.
Proje &ilium motus causa Aristotelicæ , experimentis & rationibus re-
futaiæ 214. p.
de Proiedilium motu problemata diverse 114.p.
Proje & um ,ſecundum Aristot. non movetur ab impressa fibi virtute .sed
& medio 233.f. Quæ sententia refutatur in scq. movetur per tangen=
ten. circuli motus pfæcedentis in pun&o separationis 267.p. grave,
dic primum scparatur a projiciente, declinare incipit 269 p.
in Projeđi morn continuando quid faciat medium io$.p.
Proje & oru motus impeditur a medio potlus qua ut promoveatur 208.
in Proje&orum motu mirabile quoddam a^cidens210. m .
Providenria divina in genus humanum , cxemplo Solis probata S°7.m,
Ptolemaici Systemaris absurditates 470.m . & seq. 505. m .
Pupillæ oculi foramen coar&atur & dilatatur 506.f.
a Pupilla distantia concursus radiorum ucinveniarur 501 . f.
Pusillanimitas quorundam Aristorelicorum 150.p. plebejorum inge
ninm 554. ".
Pythagoræ Hecarombe pro inventa demonstratione Geometrica 62 m.
Pyrhagorjcorum numerorum mystcria fabulosa 4. f.
Pyrhagoricis celebratas ternarius 3. p.
Q
Quies est gradus tarditatis infiniiæ 18.f. sola , & motus circularis , ipti
ac
 IN DE X.
ad conservationem ordinis 34. f. potins , quam motus re & us deor
sum , globo tcrrcsiri natiualis dici dcbet 53. f.
inter Qpierem , & quemeunque velocitatus gradum intcrcednnt infiniti
gradus vclocitarit minoris 19, m.
R.
Radii perpendicnlares cur ob'iquis plus illuminent 103. f. quo obll -
qniores , hoc minus illuminant, & quare 104. f.
Radiis adventitiis uc nudanda sidcra 464. f.
Raphael 39.m.
Rariras & densiras corporum Cælestium , diversa ab elementorum jo.f.
Racioncm Sensui præponunc Aristarchus & Copernicus 4$8 . m.
Reciprocatio maris sic in momento 384. f. Aide Æſus mar.
Reflexio luminis ex aqua debilior, quam e terra 129. p .
Rerrogradatio Planetarum , respe& u fixarum cognoscirur 528. f.
Recrogradationes srequenriores in Saturno quam Jove, & in Jove
quam Marre 474. p . Veneris & Mercurii demonstrate ab ApoIIo-
nio & Copernico 474. m.
Robur non minuitur , ubi nec exercetur 378. p .
S.
Sagiatore. vide Trutinator.
Sagitram aere propelli , absurdum 207. m. & feq.
Saturnus terram & Solem ambit 454.p. ob tarditatem , inter ultimos
observacus 934.m ,
Scabra magis superficies sortius,refle & ic lumen quam minus scabra
103.m.
Scientiz vana persuasione ramidi, falices præ sapsentib . 235.f.
Scire nostrum impcrfe ctifsimum 134. m. certum quoddam recordari
est, secundum Platonem 26 3. f.
Scribunt aliqui quæ non intelligunt: atque ideo non intclliguntur qnæ
scribunt 100. m .
Scripturæ inventio ftupenda super omnes alias 139. f.
de Sculptore quodam , fictam a fe ipso imaginem formidante, ridicula
narratio. 148. m. f Adde Keplcri hyperaspist. contra Claramont.
pag. 278. p .
SeIenographi 59. m.
Seleuci Machematici opinio rejcts 643. f.
Sensationes negandæ sunt Copernicanis 353.m.
Sensui przponenda ratio 458.m.
sum negans, eo privari meretur 35. p. ratiocinationi præfert Arte
Senſtot
. 68. m .
Sensuum experientia anteponenda ratiocination! 62. m.
Sententiæ semel conceptæ pertinax defenfio 383. mi
Sextantis plus Antirychoni ignorans 442. f, Socra .
 IN DE X.
Socratem sapientissimum esse, Oraculi vox exposita 135. ps
Sot probabilius collocatur in Universi centro , quam Terra 36. m. nihil
Fidet umbrosum 106. m . tertia reflexiane plus illuminar, quam Lu
nox prima 117« m . centrum Mundi 449. p. & Luna parum cogen
tur advcntitio Iumine 465. p. ipte testificatur,mocum annuum terræ
comp«tere 475. p. per unam Zodiaci mediecarer , novem diebus
citius transit quam per alteram 63$. m.
Solis accessus tecessusq ; à Solstitio æstivo,exqaisite observatus 537.m.
alticudo meridiana discrimen habet in Luna 10. in terra 47. gra
duum iaj. m. aspectus in Luna diverfi a nostris 232. f. diameter
apparcns quanto fitmajor, quam alicujus stellæ fixæ 496. p. distan
tia continet 1208. semidiametros terræ 495. f. diameter dimidio
gradu constat 495.f.
Solem , & non terram esse centrum reyolutionum Czlestium , observa
tionibus probatur 449* p.
Sorites 48. m .
Spatia transmissa a gravi cadente , fust nt quadrata temporum 500.m.
i Speculi reflexione demonstracur , Lun* fuperficiem impolttam effc
91. £.
Speculi plant & sphærici reflexiones qualei 94.m. & seq:
Specula plana reflexionem in unum tantum locum ,sphzrica vero qua
qua versum projiciunt 94. m .
Sphæra a stivitatis in corporibus cælestibus major quam elementaribus
È 95.p. Universi quafis existimanda 455. m/licer materialis , rangit
planum materiale in unico pnndo 183. m. stellata tota > c maxima
distantia posset apparere instar unicz ftellz 510. f.
Sphxram tangere planum in uno pun&o, demonssratut 185. f.
Sphzrica figura non confert zternitatem 113. f. omnium facillime im
primitur 190. f.
Sphzricz figuræ diversarum magnitudinum nnico inftrumento forma*
ri poffunt 291.p.
Sphzricitas perse & a Czleftibus corporibus cur tribnatur a Pcripateti*
cis 105. m.
Spijtaneold ?io.
Scatera , feu trutina Campana 298. p . & seq.
ttatio ,dire & io , & rctrogradario Planetarnm cognofcitur in relatione
ad ftellas fixas $28. f .
Scacuaria infinito intcrvallo abest a formatione vivihominis 146.p.
Stella fextz magnitodinis a Tychone & Autore iibeiti Conclusionnm i
centum & sex mitlionibus major justo ponitur 496.f.
Stella vocatur parva respe c t magnitudinis fpatii circumfufi 5io.m.
Siellz
 IN DE X.
Srellz corpnCcuIom radiis circumfusum multo majus est nuda 98.m
diamctrum apparentem metiendiratio 499. f. fixz ptimæ ma ni
tudinis diameter 5. minutoium est 500.p. scxtæ magnitudinis di
ſtantia quanta fit, pofito illam esse Soli zqualem 495.m .
Stellz fixz uni ailignatum spatium minus est spatio Hlanetæ <io. p,
Stella aliqua si privarecur Calum, cum demum cognosccremus opera
rionem ejas 50 S.fl
de Stella nova anni 157*.disputatur 38S. & scq.
Stellz fixz sunc Soles, noslro Soli conformes 456. f. in Ecliptics non
elevantur nee deprimuntur propter motum annuum rerræ : propti
arrrn admoventar & elongantur 32$. m. extra Eclipticam elevan
tur ac deprimuntur plus minufquc , pro rationc dislantiz suz ab
Ecliptica $30.p.
Stellz Medicez font quasi quacuor Lunz circa Jovem 4d8.m.
Stellz novz in Czlo conspectz 61.f. quid ez fint Antirychoni 64.p
viciniores majorem diverſitatem faciunr , quam remotiores 532. m .
Stelljrnm radii adventitii 464.f. denfitas, reliquiCzli substantiam in
finito superat 50. m . distantiz ab Universi centro diversilfima
529. m. aliquam corrumpi non minus impoffibile, ac totam terram
60 , m.
Stellarum fixarum motus direrfis temporibns celeriores tardioresque
si sphzra stellara sit mobilrs 160, f. fituario probabilis 45s. m. pri
mæ & 6. magnitudinis diameter 496. p. dislantia 10800. semidia
metris orbis magni constat J03. f. invenra ex proportione Jovis &
Martis 504. p.
de Stellar ummagnitudine , communis Astronomoram error 497. m .
Stellas in gyrum quid moveat , & quid gravia deorsum , ignoramus
327.f.
in Stellis sixis tanquam Insenfibilis est parallaxis , qux in Planetis est
magna 40$. p . dirersas adspectus prefe & a ab orbe magno,paulo ma
jor est ea , quz prosiciscirur a terra in Sole 496.f.
Stellara sphzra absurde dicitur vasta nimis in hypothefi Copernici
S08. p.
Substantiz Czlestes inalterabiles , & Elementares alcerabiles , secun-
dum Aristor. * . f.
Substantiamro transmntatio an derur 46, p .
Superflunm in Uoirerso dicere , quod pro nobis ftcerc non intelligi
mns, temetarium est 508. m.
Sylvofi montes cur nndis caliginosiores 131. f. 1

Sympathia c anripathia quid fint Philosophis 569. p.

Systemt Ui verf Ccpernicanum ex apparentiis designator 450.f. &
feq.
Tadu
 IN DE X ,
T.
Tactus. vid. Conta&us .
Telescopium eadem certitudine, ram in vertice quam pede mali, poteft
adhibeti 3 48. m . & feq. capillitii slellis detrahendi , medium opti
mum $66. p .
Telescopii beneficio melius Aristotele de rebus Caleslibus disserere
possnmus 169. m . inventio ex Aristotele desumpta 146.p. inven
ventio admirabilis 4*i . m. operationes pro fallaciis habitæ a Peri
pateticis 462. m.
Tenebræ quid 106. m. T
Ternarius numerus apud Pythagoricos Celebris 3. p. non perfe ctior
aliis numeris 4. p.
Terra per centrum fi perforata esser, globus inje&us rantundem ultra, T
T
quantum citra centrum moveretur 21. m. iphærica est per conspi
rationem partium ad ſuum centrum 36.p. ratione totius , zque in
corruptibilis , ut corpora Cælestia J4. m. nobilislima est propter T
mutationes in ea factas 71.f. subiatis alterationibus, inutile quid est, P
& inutile quid est, & inertis otii plena, ibid, auro gemmisque nobi
lior 73. m . tota medieratem solummodo Lunæ conspjcic, & c. 82. f.
impotens ad reflc & endos radios solares,ſecundum Peripateticor 87.
f. lumine , fuo teciprocam in corporibus Cælestibus operationem
edere potest 227. m . penfilis , & in medio fluido librata, raptui mo
tus diurni non rcfistere posse videtur 162. m. interno ne vel exter-
no principiomoveatur 326. m. 327.p. & seq. quasi scntini materia
rum , in angulum Universi relegata 372. p. quod refucatur 572. f.
comitante Luna fertur circa Solem 469.f. (i fit immobilis in ccntro
Zodiaci,Soli enint attribuendi quatnor diversi matus 487. m .
Terræ Axis sempersibi ipsi parallelus manet , & superficiem cyJindri»
cam describir inclinaram ad orbem magnum 524. f. Axeos non in-
clinati mirabile accidcns 545. f.
Terræ centrum non idem cum centra Univerfi 41. p. globus Magnete
constat 554. p. illuminationes ſen phases in Luna apparentes, quales
80.m . 81. lumen tefleditur in Lunam 85.m. quatuor diversi mo
tus 552 .
Terræ motus habitatoribus ejus imperceptibilis 1520.m. e stellis de-
præhenditur 354. f. e Micalis Solaribusprobatns 486.p.
Terræ mobilitarem Arist. & Ptolemæus rcfurare videntur adverfus eos,
qui eam demum Pythagoræ tempore mobilem fa & am dicant 260.m.
ad Terræ motum non rcquiruntur flexuræ 360.m.
contra Terræ motum arguments tria petit ex natura rerum 555.f. &
seq. idiotarum objectiones 457.m. stultorum ironia 49. f. pro ter
ræ motu argument! cvidcntistima £44. f. Tcrra
 S
IN DE X.
Terrx morus anwins causaesse deberet perperui vehementiffimique
vcnti ^52. m . & diurnus float ad eandem plagam , nee font contrarii
363. m. permixtus ceterorum Planerarum motibus ,apparenriasmi
rabiles producir 450. m. solus gignic mannas inxqualitates motoum
appaitnti'm in quinque Planetis 471. f. diagramomate declaracus
472.aptifthmus reddendx sationi apparentium absurdirarum in qoi
que Planetis 474. f. per Eclipticam , inxqualis est mediante moru
Lunæ 63i. f.
Terræ motum annuum Sol ipse comprobat 475.p.
in Terrx motu annuo, quomodo Solis & stellarum phxnomena quz
dam ſalventur 5*3. p. & seq. flura adde in Motus annuus.
Terrx orbit immutabilis eft, nee inclinatur 525.p.
Terrx partium ad fuum tocum redeuntium morus potest esse ctrcula *
ris 567. p .
Terr* reflcxio magis Lunam illuminat, quam hxc iHam 118 . m.
pro Terrx quiece , rationes Aristotelis 180. p. 167. f. & feq. Ptolemxi
& aliorum 169. i72.ſigillatim refuranrur 178.m.
Terrx non possunt attribui motus alii , quam qui nobis apparent com .
munes cum reliquo Universo, excepta terra 15*. f. probabilius ar
tribuuntur duo principia interna ad motum redom & circularem ,
quam duo ad motum & quietem 366.f.non timenda laflirudo 379.
m . si tribaarur morus annuus,tribuendu» erit quOquc diurnus 456.fo
vicina pars aeris, de motu ejus participac 611.f.
Terram in centro Mundi constitutam , paralogismus Aristotelis 40. p .
moveri credibilius, quam corrnprionem fieri a contrariis 45. n . a
Cxlestibus cfle diversim , arguments duo j5. p. moru diurno mo
veri, argumentum primum 156. m. secundum 1*7.f- rertium 159 .
m. quartum 166. m . quintum i^o. f. fextum 161.m. sepeimum
162. p. mobilem esse probatur , quia tenebrosa : Solem f slellas
immobiles ,quia lucida: 370.s. & ſeq. else extra Cxlum , sluice
dicitur 374 .
Terra stabili, moveri Universum .xque absurdum , ac in capitis immoti
gratiam circumagi toram regionem 154. m.
Terra immobili slante,marinus æſtus naruralirer impossibilis est $86.si
in Terra plurium miotuum causa esse potest unicum principium 361.00)
Terrenusglobus si perforatus csset, grave descendens ultra centrum per
tantundem sparium ascendaret 317. p. e diversis marerjis compostr
tus 556.m.partes interiorcs haber solidiores 557- f- $58. m . ap -
pellaretur Lapis , si id nominis à pripeipio sorcicus esset 559. p.
Tcrreni globi partium motut acceleratur & rerardatur SJ4. p . f feq;
virtusmirabilis'respiciendisemper eandem Cxli parrem 554.p. par
- tos intcrnx solidissimx 558 , m . Tcrieslris
 IN DE X.
Terreslris superficies clarior maritima. 80. p. Ve
Terrestri globo quies potius , quam motus re & usdeorsum, naturalis
dici debec 53. f. non toti , sed partibus ejus competit alterabilitas ad
7$.m.
Titianus 139. m. VE
Trutina Campana 298. p. & seq. vic
Trutinacot ( il Saggiatore , libellus Autoris ) citatus 90. f. 462. p. -VIE
617. m.
Turbinis motus consideratus 214. m. in
Tycho ejusque se & atores non explorarunr, an in Firmamento ali - Ui
qua lit apparentia morum annuum afferent vel destruens 513. f,
514- P- ad
Tychonis argumentum contra Copernicum 494. m> error circa ma vo
gnitudinem stellarum 497. m . argumenrum contra motam an
nuum ab invariabili elevacione Poli515.m. instrumenta sumptuo>
fa 536. f.
V.

Vapores terræ , de aotibus ejus participant 611. f.

Valis conrinentis motiones aquam coruentam moventes, & inde often -
sus sstus iaris 588. f scq.
Velocitas uniformis in moru circular! 19. m . per planum inclinatum
æqnalis velocitat; per perpendicularem & c. 23. f. mobilium de
cidentium an creicat secundum , proportionem graviratit eorum
280. p. & ſeq. major compensat gravicatem majorem 399. p.:
Velocirates æquales dicuntur , cum s patia præterita temporibus funt
1
proportionata 24. f.
Venti instar , aura perpetua spirat intra Ttopicos versus Occidentem
6i*. m. 613 . f.
Venus maxima versus conjun & ionem vespertinam , & minima versus
matutinam 4f*> m. secundum Copernicnim per se splendct 459. f.
cur magnitudinem mutare non appareat quantnm conveniebat
461. f.Jove minor , fed splendidior 465 p. cur parum augescerc
videatur, alia ratio 466. p. reddit tnexcusabilcmerrorem Astro-
nombrum admissum in determinandis stellarum magnitudinibus
498. p .
Yeneris orbita necessario Solem ambit 453. f. apparentiæ adversariæ
Copernicano Systemati 459. m. cornua 466. in .
in Venere mutatio figurarum arguit , eam moveri circa Solem 449.f.
Veredos ut subsequantur muſcæ 258.f. 259.p.
Verei.
 I N D E X,
Vertigo relox sjculcatcm habcr extrudendi & difiipandi iCi. m.
Verum % pulchram sunt idem 180. s. quandoque robur acquirit con :
tradi& ionibu* 282. m. emicat e rcnebris falsi 584. m.
ad Vcrab conclusiones prohandas muitx neccffari* rationcs prodiKt
poJIuBt 176. f.
Vincius pictor 39- pe
Violeutum non potest esle zternum 18.t . p.
Virtutis infinitæ pars magna portus quam cxigua videtur occupatactic
debere 195. m.
in Vice producenda , naturz sapicntla 135.f.
Univcrsi consticutio , problema nobilislimum 292. m. sph*ra qoalis
existimanda 45i.m. catcra vide in Mundus.
ad welserum epistola* Autoris 67. m. 475. m. 476. m.
Varsiisii Icctiones de Systcmate Copernicano 173. P.

Plutarcbris

1
 Plutarchus lib. 3. de placitis Philoſophorum cap. 13.
1 μεν άλλοι μίνων την γήν. Φιλόλεθ Ν ο πυθαγόρας
O τρόπος ηλίω και σελήνη, rinne
Ηρακλήδης ο ποντικός και " Εκμαν.
τG- ο πυθαγόρας κινήσει μιν την γήν , & μήνα μεταβατικώς ,
τοχή δίκην όζωγισμένην υπό δυσμών επ ’ έναηλάς περί το ίδιος
αυτής κίντεον .
h. e.
Alii immotam manere terram ſentiunt. PHILOLAUS
Pythagorcus , in orbem eam circumferri circum Ignem ,
þ.e. Šolem ) circulo obliquo , quem Solmotu annuo, & Lu
namenftruo deſcribere valgo creditur, HERACLIDES
Ponticus, & ECPHANTUS Pythagorcus,motum ter
ræ tribuunt, non ut loco ſuo excedat , fed rotæ inftar circa
axem circumvertatur ab Occaſu verſus Ortum , circa ſuum
centrum ,

He duc ſententie commixte ,motum Terre fa

ciunt Annuum juxta atque Diurnum, qualem
ei Copernicanum Syſtema tribuit.

*******
1