IDuqursneyniucmly!

ARNOLDI GEULINCX

OPERA PHILOSOPHICA.

VOLUMEN PRIMUM.
EX OFFICINA FBATRUM GIUNTA D ALBANI.
 ARNOLDI GEULINCX
ANTVERPIENSIS

OPERA PHILOSOPHICA.
RECOGNOVIT J. P. N. LAND.

SUMPTIBUS PROVIDERUNT SORTIS SPINOZANAE CURATORES.

VOLUMEN PRIMUM.

HAGAE COMITUM
APUD MARTINUM NIJHOFF.
MDCCCXCI.
 A Oy^P
"^>s::k ,^^
\
<V^»*J w w

A3e-^ ^

r//
i;^
 L. S.

Arnoldi Geulincx, utriulque Belgiidecoris, nomen et placita

quaedam haud ignorant qui hifloriae philofophicae aliquam

operam dederunt ; fcripta vero cuncta infpicere vix ullis con-

tigit. Nec mirum, cum illi, patria profugo et praematura morte

abrepto, amici quantum fcimus non fuperfuerint praeter fenem

optimum Abrahamum Heydanum ^ et juvenes alumnos, quibus
inftituendis totum fe dediderat. Horum quia nemo cathedram
publicam adeptus efl ^ , exinde praeceptoris defuncti doctrina

nonnifi extra fcholas fautores habuit, eofque ftudio magis quam

ingenio vel auctoritate infignes. Juventus quidem academica
tefte Ruardo Andala ^, fama viri impulfa, ejus dictata vel

excerpta fedulo defcribere pergebat, et arcana fapientiae magis

reconditae in his quam in libris editis contineri fibi perfuaferat

quo factum ut typographi ea quoque, licet admodum imper-

fecta, deinceps, tam ut erant Latina quam in vernaculum

fermonem tranflata, prelo mandare inceperint. Interea nefcio

quid religioni receptae contrarii in iis inventum eft, et fenfim

negligi coeperunt, quippe quac nec theologi amplius, nec Spi-

nozae fcctatores, nec phyficae novae Neutonianae praecones

hominibus commendarent. Rellant nunc paucilfima fingulorum

Ubellorum exempla, quorum corpus integrum nufquam in bi-

bliothecis exhibetur.

1 De hoc nobiliflimo theologiae proCeHbre noviffimus rcripfit J. A. Cramcr in

dilVertationc inaugiirali c. t. Abraham Ileidanus en zijn Carteftanifme (Utrecht

i889>
2 Etcnim Joanncm Swartcnhcngft, qui ab anno 1672 difputationibus philofo-
phicis praefidebat, poft tricnnium quippe novarum rerum patronum ab univerfitate
noilra relcgarunt.
3 In Examine Ethicae clar. Genlingii (Franequerae 1716), p. 24.

JAN ^"^
6
^
VI

Attamen Germanici praefertim invefligatores , quorum indu-

ftriam nihil etfi oblivione fere contritum latere folet jamdudum,

nos edocuere, fuifle Geulingium non merum Cartefianum philo-

fophum, fed fuum, Spinozae, quocum nullum quidem commercium
habuilTe videtur, plus uno nomine vicinum habendum. Quamobrem
deinde a quibufdam ipfius popularibus diligentilTime conquifita
funt quae ejus fata parum cognita et labores illuftrarent, item
coniirmatum eil, in quibufnam locis rariffimi illi codices hodie

alferventur. Ex hifce ftudiis excreverunt utiliffimi libri virorum

doctiffimorum G. Monchamp facerdotis et V. Vander Haeghen '

Et ego, poftquam per complures annos illius fcripta praecipua

collegeram et documenta univerfitatis nollrae perquifiveram,
vitae relationem quantum ejus fieri poterat abfolvi - et, cum
jam omnia necelTaria in promptu elfent, operum editionem
quam accuratiffimam parare inchoavi. Animum addebant cum
Metaphyficae Latinae donum ,
quod bibliotheca noftra publica
acceptum refert viro doctiffimo I. Bywater univerfitatis Oxo-
nienfis focio, tum exemplum fcholarum omnium quas apud nos
habuit philofophus, liber nefcio cujus julTu olim nitide exaratus
et nuper eidem thefauro emptionis jure additus. Denique, quia
graviores erant fumptus faciendi quam quos prudentes librarii

fibi fufciperent, confilium illud cui Spinozam emendatius editum

debemus, et huic fimilis naturae operi providere decrevit. Itaque
jam eo pervenietur ut, quid fibi propofuerit Geulincx nofler,
quid nimis brevi vitae fpatio perfecerit, aequo judicio perpen-
dere liceat.

1 Hiftoire du Cartdftanifme en Belgique , par Tabbd Georges Monchamp

(Bruxelles et St. Trond, 1886). - Geulincx, Etude fur fa vie, fa philofophie
et fes ouvrages, par Victor Vander Haeghen (Gand 1886). Hujiis auctoris
defcripriones bibliographicas quamvis eximias non erat opus hic iterum exhibere.
2 Arnold Geulincx te Leiden (1658 —
1669); Verflagen en Meded. der Kon.
Akademie van VVetenfchappen , ^de ReelvS, Deel HI (Amst. 1886). Arnold —
Geulincx und die Gefammtausgabe feiner Werke; Archiv f. Gefcli. d. Philof.
Band IV, Heft 1 (Berlin 1890).— Hujus commentationis verfio Anglica exftat
in diario c. t. Mind, vol. XVI, n". 62 (London 1891).
 VII

Dolendum profecro , quod hominis chirographa , excepto

nomine ter fubfcripto quod in tabula depinxi, atque etiam
epiflolae ad eum datae prorfus perierunt , et folos tenemus tres

quatuorve parvos libros quos ipfe typis exprimi curavit, cetera

omnia ab auditorum calamis originem trahunt. Illos ut erant
defcribere fatis erat, fublatis mendis manifellis, et punctis ita

repofitis ut fermonis contextus hujus aetatis hominibus prom-

ptius pateret ; haec eodem fere modo tractanda erant quo
veterum auctorum verba membranis eruimus. Nonnunquam ea

quae primitus ore tradita erant, repetitionibus ut fit referta,

aliquantulum contrahere vifum ell , ne lectoribus taedium

moverent. Ceterum curavi ne quid dictum notitia dignum
omitteretur, neve doctori cui (^t ait h. vol. p. i68) res

verbis potiores videbantur, Latinitas obtruderetur ab ipfius ufu

aliena.

In difponenda fcriptorum ferie tcmporum ordinem fecutus

effem fiquidem, ut apud Kantium fere aut Leibnizium, illu-

(Iranda fuiffet auctoris fententia pedetentim adulta. At materiae

quae in hifce paginis exponuntur, pene omnes Lovanii paratae
et intra paucos annos in lucem proditae, eandem ubique mentis
conditionem referunt. Quamobrem malui, initio facto ab iis

dilfertatiunculis quas ille diligenter recognitas animi declarandi

caufa univerfae reip. literariae obtuliffe videtur, deinceps tra-

ctatus logicos dare, quas excepturi funt metaphyfici ,

phyfici,

ethici , eodem rerum ordine qui in Oratione I (pag. 42 fq.)

commendatur, additis difputationibus quas alumni Lugduno-

batavi aufpice magiflro defenderunt. Agmen claudent annota-
tiones majores ad Cartefii Principia.

Ad Orationem illam et Quaefliones q. d. quodlibeticas verba

adfcripfi quibus editio princeps a retractata diflinguitur. An-

notationes hiftoricas addere nolui, utpote operis molem nimis
aucturas. Tantum obiter haec moneo. Quaeflionum XXVII
et XXV argumenta petita funt e libellis duobus Hollandicis,
VIII

quorum exempla func in bibliotheca regia Hagana '. Res

Georgicae in Quaeil. XXVI narratae unde manaverint fruflra

quaefivi ^. Goeterus ille, cui et Quaefl. XXVIII et appendix

XXV debetur, nomen habuit Anthonis Goeteeris, ejusque diarium
anno 1619 editum in bibliotheca noflra academica praeflo efl.

Judicia quae de Quaeflionibus et de Logica reftituta olim

tulit J. N. Paquot ^ quam parum acutafmt, facilius intelHgetur

quo quis ingenium feculi XVII et artis logicae rationem et

hiftoriam accuratius perceperit. Nec fane negligendum id quod

Ritterus et Kuelbius animadverterunt, doctorem academicum,

rei fcholafticae quae tunc erat pondere impeditum, complura
fapienti lectori fupplenda relinquere coactum fuiffe quae, ut

in fine Orationis I innuitur, ab ipfo dicta et fruflra fuiffent et

minus tuta.

Superefl ut menda typographica recenfeam fero in plagulis

detecta.

Pag. 8 vf. 6 legendum : fuo Marte — vf. 14 add. [hujus ed. pag.
41] — P. II vf. 4 D. 16 M. DEC. — vf. 7 Seductores — P. 13
vf. 23 primum,- P. 21 vf. i feminae — P. 32 vf. iS claramt/ue —
in marg. vf. 3 cementatis — P. 34 in marg. vf. 3 Sic — P. 35 vf.
I parenthefis — P. 41 in marg. vf. 8 magna fcientia, — P. 58 vf.

17 fententiae — P. (5p vf. 13 frequentiores — P. 70 vf. 6 arrifiones,

1 Cf. Catalogiis van de Pamfletten-verzameling beruftende in de Kon. Bibl.

bewerkt door Dr. W. P. C. Knuttel, n". Hujus narratiunculae
5647 et 2325.

verfio Anglica exftat Oxonii in thefauro Aflimoleano (cf. Encyclop. Britann. IXth
ed. vol. XXI p. 96 a in fine). Ubi nofl:er d. i m. Maji habet, illic tamcn am.
Junii, et apud Adamum Olearium peregrinatorem 6 m. Julii legitur.

2 Breviter ea memorat Petrus de la Valle {Della conditione di Abbhs re di

Perfia, Venetia 1628, p. 91 fqO » "^i ^^^'^^ f^ l^^ amplius de iifdein egifie
in

anno fuperiore ad papam Urbanum VIII datis h. t. Infofmatione della

in literis
Georgia , item in nefcio quo Raconto delle regione fottepofte al moderno im-
perio di Perfia. Vcreor autem an haec viderit philofophus nofter, imprimis
ideo quod pro Catharinae nomine Keteuan, pro Tamaras Teimuraz 1. l.habctur.
Minus etiam juvat A. de Gouvea QRelation des grandes guerrcs et victoires
obtenues par le roy de Perfe, etc. Rouen 1647).
3 Mdmoires pour feryir h Vliift. litt. des Pays-Bas , etc. t. XIII (Louvain
1768) p. 71.
 IX

— in marg. a fuaviter fopiuntur — P. 71 vf

vf. — vf 2 tamen i fi

— vf 14 refpondeant — P. 81 in raarg. a Auguftinus — P. 83 vf. :

in margo vf 5 Dominicani — vf 6 Senenfis — P. 91 vf. 25 et ob-

tufam — P. 93 16 forenfi — P. 95
vf. 5 luxuriet — P. vf vf. ()7

13 thefaurum — P. loi vf 18 apud —

102 vf 9 fit
P. P. 103 —
in marg. vf 2 immenfam — P. 105 vf 13 ferme —
P. io5 vf. 5 fi,
Mufarum — vf 12 leges — P. 107 vf 28 cerdones, P. 108 vf —
19 ceras [kg. feras] — P. iii vf 28 liberius — P. 115 in marg.
vf 2 pronuntiavit — P. 126 vf 3 fcite — P. 130 vf 18 angulo--
P. 137 vf. 7 Gubernatore — in raarg. vf 4 incendiis —
P. 139 vf
17 Chriftianani — P. 155 vf. 17 tractatiis, — P. 157 vf 20 exaruit
— vf 23 Graece — P. 158 vf 7 Chriftus — P, 191 vf 9 perpetuo
et — P. 209 vf 10 truncus , et — P. 278 vf 28 falfura. C. C. B. L.

D. Lugd. Batav. m. Aprili a 1891.

J. P. N. Land.
 SUMMAE RERUM AD
VITAM ARNOLDI GEULINCX
PERTINENTIUM.

Anno 1623 d. 25 m. Jan. Joannes Geulincx, civitatis Antverpieniis

tabellarius literis Bruxellas portandis, uxorem ducit Mariam Strickers

(alias Strickaert, Stricker, Strick, Stricx, Strix) in ecclefia B. M.

Virginis.

A. 1624 d. 31 m. Jan. baptizatur filius Arnoldus in ecclefia Sti.

Jacobi, fponforibus Arnoldo Strix et Gertrudi Woft.

Annis 1626, 1629, i<533, 1538 reliqui eorundem liberi Caecilia,

Joannes, Aegidius, Jofephus, in ecclefia B. M. V.

[Joannes anno 1647 Jacobi Jordaens pictoris alumnus factus, anno 1658
modo in collegium S. Lucae afcitus obiit relict^ viduL]
Annis 1537 et 1538 duas domus comparant parentes, mox in unam
conjungendas.
A, 1540 Arnoldus Lovanii in paedagogium Lilii recipitur, ubi in
philofophia praeceptorem habet Guilielmum Philippi, Cartefianae
doctrinae ftudiofiffimum.
[Dc rebus univerfitatis cf. Valerius Andreas in Faftis Academicis Studii
generalis Lovanienfis, Lov. a. 1650 editis.]

A. 1^43 d. 19 m. Nov. gradum licentiae in artibus adeptus inter

candidatos 159 ordine fecundus, theologiae ahunnis afcribitur.
A. 1646 m. Dec. petit ut admittatur ad conciUum facultatis artium
titulo profeiforis philofophiae [fecundarii] in paedagogio Lilii

admittitur falvis falvandis praeftatque juramentum.

[Primariarum in paedagogio catliedrarum alteram tenere pergit Guil.
Philippi ad a. 1650.]
XII

A. 1649 d. 20 m. Nov. pater domum Antverpienfem Henrico fratri

ejufque uxori vendit ; d. 10 m. Dec. munere civico folutus, cum

uxore Lovanium petit apud filium profeflTorem habitaturus.
A. 1652 Arnoldus profeifor primarius creatur ; m. Sept. norainatur
inter examinatores pro gradu bacalarii, et a paedagogii regente
quaeftionum q. d. quodlibeticarum praefes defignatur.
d. 16 m. Dec, habet Orationem primam ,
quaeftiones illas aufpicaturus.
[Difputariimciilas fubfeqiienres ab alumnis recitandas ipfe conipofuit.]

A. 1650 primum editae Quaestiones quodlibeticae , Antverpiae ,

apud viduam Joannis Cnobbari.

A. 1554 ^^- -^'•ig- int^r univerfitatis decanos quinto loco recenfetur
A. G. , theologiae licentiatus.
[Nimirum duae facultates erant juris canonici et civilis.]

A. 1657 d. 18 m. Jan. provifus de praebenda canonicali in bafilica

Aquifgranenfi, non admittitur, quod probare non potuit legitimitatem

parentura.

d. 17 m. Sept. inter tentatores licentiandorum nominatur.

A. 1658 d. 23 m. Jan. „DD. Lilienfes dixerunt effe certum negotium
„concernens paedagogium Lilii, de quo cuperent informare facul-
„tatem [artium] ; fed cum hoc non conveniens fit illud omnibus
„indicare, petiverunt dari deputatos, quibus illud ipfum poffent
„communicare. Defignati fuere D.D. Renfon, Beux, Scaille, Mar-
„cellis, qui tres priores abfente ultimo plene informati fuerunt de

„caufa D. Arnoldi Geulincx, quondam profefforis in Lilio, cur

„nimirum et quare de unanimi confenfu regentis et aliorum pro-

„feflbrum ejufdem paedagogii fuerit a profelToratu depofitus, vifis

„etiam et lectis informationibus contra ipfum captis a Magnifico

„Domino [rectore]; qui judicarunt DD. Lilienfes non tantum potuiffe
„fed omnino debuilfe ad dictam depofitionem procedere."
d. 24 m. Jan. „indicta et fervata eft deputatio extraordinaria

„in majori numero , in qua Magn. Dom. Rector legi curavit libellum

„fupplicem fibi ex parte D. Arn. Geulincx porrectum, quo exponit

„quod a conciUo Brabantiae d. 15 hujus obtinuerit litteras manu-
„tenentiae in profefi*oratu philofophiae quem habuit in paedagogio
„Lifienfi, hic quoque lectas et Do. Damman fucceflbri fuo in
„eodem profelforatu infinuatas; quodque dictis litteris et infinua-
 Xtll

„tione non obftantibus ,

praefatus D, Damman ac alii uti ait

„turbatores non defiftant, quin immo et manum in ipfum expo-

„nentem injicere fine ratione, fundamento , aut aequitatis praetextu;

„quare petebat injungi dicto Damman et fuis, ut tenori dictarum

„litterarum manutenentiae fe conforment , interdicendo interim

„quibuscunque, ne quid in perfonam dicti Geulincx attentent donec

„finito judicio aliud ftatuatur. Ex deliberationibus dominorum
„deputatorum conclufum eft, quoad dictum libellum fupplicem,
„illum effe communicandum dicto domino Damman uti parti , ut

„infra octiduum ab infinuatione ad contenta ejufdem deliberet.

„Et quoad dictas litteras manutenentiae ,

praedictum Damman
„eidem interim poffe refpondere et contra eafdem refcribere."
d. II m. Febr. in locum D. Geulincx a facultate proexaminator
fufFectus eft.

[Anno 1630 d. 30 m. Sept. ftatiierat Conlilium Brabantiae , nuperas Gui-

lielmi Philippi ecclefiae Brngenfis canonici nuptias non efle impedituras
quominus doccndi munere fungi pergeret ; at fimilem indulgcntiam phi-
lofophiae profeflbribus in pofterum recufatum iri. Itaque ad annum 1650
ille cathedram fine molefl:ia occupavit, deinde per annos quindecim
medicinam docuit. Quamobrem fufpicari licet, veritos cflie collegas, ne

idem illud quod praeceptori profpere fucceflerat jam tentaret alumnus,

quippe cui virginem matri cognatam (imo fortafle filiani avunculi qui
Arnoldi baptifmo fponfor intcrfuerat) eodcm anno 1658 nondum praeter-
lapfo nupfiflc compertum fit. Ceterum nihil vel inhoneflie vel invicis
legibus facti ei ab inimicis unquam palam exprobratum cft.j

Eodem anno 1658 d. 7 m. Maji in Album Studioforum Academiae

Lugdunobatavae honoris caufa refertur „Arnoldus Geulincs Ant-
„verpianus, 33 annorum, Philofophiae quondam Profefl^or primarius

„Lovanii," habitans in vico cui nomen de Garenmarkt, ubi fuam

gerere dicitur rem familiarem.

d. 6 m. Sept. examinandum fe offert facultati medicae.

d. 17 m. ejufdem habita difputatione de Febribus Medicinae

Doctor creatur.

d. 22 m. Nov. in albo civitatis fponfali commemoratur uxorem

ducturus Sufannara Strickers e pago Wiert [Weert in provincia

hodierna Antverpienfi] ,
quae et ipfa in vico raodo dicto doraiciliura
XIV

habet. Teftes funt Sebaftianus van den Bos puellae fororis maritus
et Sufannae mater 4nna Lamberts.
d. 8 m. Dec. nuptiae celebrantur.
[De tempore quo, duce fine dubio Abrahamo HeydanOj ecclefiae refor-
matae nomen dedit, non conftat; artamen albiira illud non continet nifi
eorum nomina, qui religione a fe diflentientibus matrimonium (ponde-
bant. Heydano deinde , theologiae profeflbre Cartefianae doctrinae
amantiflimo, et opibus et apud Curatores auctoritate multum valente,
ufus eft patrono liberaliflimo et conftantilTimo.]

A. 1559 d. i5 m. Martii a Senatu ei permittitur ut in philofophia

coUegia [privata] habeat.
d. 8 m. Aug. legitur in collegio Curatorum et Confulum libellus,

quo rogat ut fibi liceat difputationibus palam habendis praefidere;

id quod, auditis profeflToribus Golio, Bornio, de Raei, d. 8 m.
Nov. ad tempus ei conceditur, attamen ea lege, ut intra fines

philofophiae Ariftotelicae permaneat , neu quidquam juris fibi vin-

dicet academici five officii five ftipendii impetrandi.

A. 1660 d. 7 m. Aug. Curatores adit, ut de argumentis aliquibus

philofophicis palam et gratis dicere finatur. Confultis Golio, Hee-

reboordio [in fola re phyfica Cartefiano] , Hornio , de Raei , d. 8

m. Nov. cum hoc negatur, tum refcinditur id quod anno ante

conceffum erat.

A. 1661 d. 6 m. Mart. decretum per pedellum noftro fignificatur.

d. 17 m. Junii diem fupremum obit AdrianusHeereboord, logices,

ethices et politices prof. ord.

A. 1(552 d. I m. Aug. Curatoribus dedicatur Logica suis funda-

MENTis RESTiTUTA, quac prodit Lugduni Batavorum apud Hen-
ricum Verbieft.
d. 21 m. Aug. libelli auctor florenis feptuaginta donatur. Simul

ei defertur Lectoris Logices officium, et annua 300 florenorum

conftituuntur.

d. 14 m. Oct. lQct\ones\ogic3.sa.ufyic2Ltmha.hita. Oratione/ecunda.

A. 1662 d. II et 12 m. Jul. habentur difpuiationes phyficae :
Ifago-

ges partes I et II.

d. 31 m. Aug. Curatoribus dedicat Methodum inveniendi

ARGUMENTA, quae editui Lugd. Bat. apud Ifaacum de Wael,

cujufque ergo d. 4 m. Sept. fexaginta floreni ei attribuuntur.

 XV

d. ao m. Oct. difputatio phyfica : Ifagoges pars III.

A. 1664 d. 16 m. Apr. difp. ethica : de Virtute et primis ejus pro-

prietatibus.
ad
d. 10 m, Maji difp. philofophica, continens Refponfionem
objectiones.

d. 18 m. Oct. augentur annua ad 500 florenos.

d. Q.6 m. Nov. difp. phyfica : Ifagoges pars IV.

d. 3 m. Dec. difp. phyfica : Hypothefes phyficae.

d. 20 m. Dec. difp. philofophica de Conario fenfus.

A. 1665 d. 4 m. Jan. Nicolao StaefveniiTe dedicat Saturnalium s.

QuAESTiONUM QUODLiBETiCARUM editiouem fecundam recognitam

et auctam, quae proditLugduniBatavorum ex officinaHenriciVerbieft.

d. 27 m. Jul. dedicat Curatoribus Tractatum Ethicum pri-

MUM ,
qui proflat Lugduni Batavorum apud Philippum de Cro-y.
d. 28 m. Aug. triginta floreni tractatus auctori aflTignantur. Eodem
die Profeflbris Extraordinarii titulo ornatus, in CoUegii Ordinum

HoUandiae fubregentis domum vacantera migrare jubetur.

d. 9 m. Nov. acceptum honorem capeflit dicta Oratione tertia.

A. 1666 d. 3 m. Apr. et d. 3 m. Jul. difputationes metaphyficae

Ifagoges partes I et II.

m. Oct. difputationes phyficae duae de Refpiratione.

A. 1(567 d. 8 m. Febr. Ethices docendae veniam impetrat, auctis

annuis ad florenos 700.

d.14 m. Apr. Curatoribus dedicat tractatus ethici primi verfio-
nem Belgicam yan de Hooft-deuchden. De eerfte Tucht-verhande-
:

ling. Door Arnout Geulincx , Antwerpenaer , Profejfor van de Philo-

fophie in de Univerfiteyt van Leyden. Tot Leyden, Ghedruct voor

den Autheur, By Philips de Cro-T, A\ 1667.

A. 1668 d. 14 et 28 m. Jan. , d. 29 m. Febr., d. 14 m. Mart., m.

Apr., d. 5 m. Maji, d. 13 m. Jun. difputationes ethicae de Finibus

Bonorum et Malorum I— VII.
d. 23 m. Jun. difp. logica de Dialectica.
d. .0 et 24 m. Nov. difpp. ethicae de Finibus VIII et IX.

[d. 30 m. Nov. Gothofredus Spinaeiis rubregens in CoUegium Ordinum

introducitur.]

d. 22 m. Dec. difp. phyfica de Mundo.

xvt

A. 1669 m. Jan. difp. phyfica de Ventis I.

m. Mart. difp. metaphyfica : Ifagoges pars III.

d. 13 m. Apr. difp. phyfica de Aquarum circa terram pericyclofi.

d. 4 m. Maji difp. phyfica de Ventis II.

d. I m. Junii [Georgio Hornio, collegii oratorii publici praefide

jam anno ante mente capto] noftro mandatur a Curatoribus, ut

coUegia oratoria habeat et ftudioforum in ea arte exercitia moderetur.

m. Junio difp. phyfica de incendio Aetnae.
Eodem anno nomine editionis tertiae iterum prodeunt exemplaria

editionis fecundae Saturnalium , Lugduni Batavorum ex officina

Saiomonis Wagenaer.
d. 8 m. Nov. ultimae profefTori aflignantur pecuniae raercedis
trimeftris nomine debitae.
d. 20 m. Nov. ab Abrahamo Heydano in lectionum academicarum
exordio verba faciente lugetur una cum multis aUis pefte abreptus

„D. Geulincx, ille quidem ingenio felix et eloquio difertus, ut

„nifi paupertaSy illa quidem bonae mentis mater, fedmagnum, ne

„emergant qui cum illa conflictantur, impedimentum, — obftitiffet,

„inter excellentes hujus fecuU Philofophos et Oratores nomen et

„decus tueri potuerit.

d, 27 m. Nov. viduae Sufannae Stryckers id petenti attribuunt

Curatores annuos centum florenos bis folvendos, quibus iUa famUiam

fuftentet. [Nummi tamen in rationibus accuratiflime habitis non
referuntur.]

A. 1570 d. 6 m. Jan. „judicavit Senatus ex dignitate Academiae

j,efle quod D. Rector fuppeditet fumptus necefl^arios in funus viduae
„D. Arnoldi GeuUncx Profeflbris extraordinarii, repetendos a DD.
„Curatoribus, vel ex bonis defunctae jure praelationis. " [Soluti

funt, teftibus Rationibus Academicis, florenifere^^, neque unquam

a Senatu recuperati. Porro nihil repertum eft.]

Generis infigne quo libri titulum ornavimus repetitum eft e Quaeftionum editione
Antverpienfi, omiffis tamen ftriis tranfverfis, quibus factum eft ut et Paquot et
(qui luuic unum viderat") Rietftap noftras uncinum non argenteum fed coeruleuni
fignificari retulerint. Similes enim illic apparent et in lunulis, atque ita quidem
ut harum uni eadeni lege rubrum colorem tribuere oporteret, fiquidem minus
perito opifici potius quam mori dudum recepto crederemus.
 XVII

POST AUCTORIS MORTEM HAEC SCRIPTA EDITA SUNT :

Anno 1675 Ethica integra, Lugduni Batavorum apud Adrianum

Severini. [Curavit Philaretus , i. e. Cornelius Bontekoe Alcmarienfis
Med. Dr., qui m. Sept. i(5(55 primum in Albo Studioforum infcriptus,

annis quoque 1674 ^^ ^^7^ ^^^ commemoratur. Obiit Francofurti

ad Viadrum d. 3 m. Jan. a. 1685.]

Methodus (ed. 2.) apud eundem , ad quam adjecit Philaretus

Objectiones adverfus Ethicam una cum refponfionibus fuis.

A. 1683 Ethtca (integra ed. 2.) Lugduni Batavorum apud Johannem

de Vivi^
A. 1(588 Physica vera, poft Corn. Bontekoe Metaphyficam , Lugd.
Bat. apud Johannem de Vivi(^ et Fredericum Haaring.
CoMPENDiUM Physicae illuftratum a Cafparo Langenhert
editionis plenioris modo memoratae ignaro , Franequerae ex officina
Leonardi Strick.
(A. 1689 LoGiCA, tefte Georgio in Allgem. Europ. Bucher-Lexicon
Lips. 1742, qui ipfe, aut cujus auctor, editionem anni 1698 in
mente habuiflfe videtur.)

(A. 1(590 Ethicae verfto belgica, tefte Paquot — Mdmoires t. XIII,

Louvain i7(58, — h. t. : de Zedenkonft van A. G.)
Annotata praecurrentia ad R. CartefiiPrincipia, Dordraci
ex ofF. Theodori Goris.
A. 1(591 Annotata Majora in Principia Philofophiae Renati des
Cartes, ibid. Additae funt Difputationes noftro praefide habitae et
Orationes II et III.

Ethica (integra ed. 3), Amftelaedami apud Janflfonio-Waef-

bergios.

Metaphysica vera et ad mentem peripateticam , Amftelaedami

apud Joannem Wolters.
A. i6()6 CoLLEGiUM Oratorium, Amftelaedami apud Janflfonio-

Waefbergios.
Ethica (integra ed. 4), ibid. Accedit Chreia philofophica e CoU.
Orat. defumpta ; item Cornelii Bontekoe Tractatus ethico-phyficus
de Paffionibus.

Metaphyficae et Phyficae verfio Belgica: Geeft- en Wereldkunde

XVIII

van Arnold GeuHngs , te Dordrecht by DirkGoris 1696, interprete

Antonio de Reus Gorcomienfi [qui d. 24 m. Apr. a. i658 aetate

23 annorum inter Juris ftudiofos Lugdunobatavos nomen dederat].

Chreiae Philofophicae et Tractatus de Paffionibus, quae Ethicae in

ed. 4 fubjuncta erant, verfio Belgica , te Dordrecht , Dirk Goris.

A. 1697 Ethicae verfio Belgica (editione fecunda?): Ethica of Zeden-

konft , . . . vertaalt . . . door Ant. de Reus. Te Dordrecht, By

Dirk Goris.

A. 1598 LoGiCA, Amftelaedami apud Johannem Wolters. Exfcribitur

editio anno 1662 facta, quae tamen in hac nullibi memoratur.
A. 1709 Ethica (integra ed. 5.), Amftelodami apud Janffonio-Waef-
bergios. Exfcribitur editio anni i6c)6.

CODEX MANUSCRIPTUS BIBLIOTHECAE UNIVERSITATIS

LUGDUNOBATAVAE.

ARNOLDI GEULINCX ANTVERPIENSIS , IN ILLUSTRI ACAD.

LUGD. BATT. PHILOSOPH. PROFESS. COLLEGIA.

I. Collegium in Principia Philofophiae Cartefii, Fol. i — 146.

a. Annotationes praecurrentes. Fol. 1—60.
b. Annotationes latiores f. refumptae. Fol. 53—145.
II. CoUegium Metaphyficum. Fol. 147—220.
a. Pars i. Metaphyfica vera. Fol. 147—185.
b. Pars 2. Metaphyfica Peripateticorum. Fol. 187—220.
III. Collegiura Phyficum. Fol. 221—327.
a. Phyfica ad mentem Peripateticorum. Fol. 221—241.
b. Altera Phyfica ad mentem Peripateticorum. Fol. 242—277.
c. Phyfica vera. Fol. 278—327.
IV. CoUegium Logicum. Fol. 328—350.
a. Paradigmata difputationum. Fol. 328—333.
b. Ad Logicam fuara. Fol. 334—350.
 XIX

V. Collegium Oratorium. Fol. ^61—^62.

a. Exercitium Oratorium. Fol. 352—413.
b. Schemata et Plirafiologiae. Fol. 415 — 462.
VI. Collegium Ethicum. Fol. 464 — 579.
a. Ad Tractatum fuum Ethicum primiuu. Fol. 464—537.
b. Tractatus fecundus , tertius, quartus, quintus, fextus. Fol.

538-579-
VII. Collegium Medicum. Medicina contracta. Fol. 581—599.
VIII. Tractatus de Officio difputantium. Fol. 500—604.
XX

CONTINENTUR HOC VOLUMINE

Praefatio Editoris.

Summae rerum ad Vitam Arnoldi Geulincx per-

tinentium.

Reliquiae fcripturae Arnoldi Geulincx.

Appendix bibliographica.

P. I — 8 Epistola dedicatoria et Praefatio ad Satur-

nalium editionem Lugdunobatavam pertinentes.

P. 9 — 66 Oratio cum paraphrafibus

I et commentariis.

P. 67 — 147 Quaestiones quodlibeticae.

P. 149 — 164 Oratio II.

P. 165 — 454 LoGiCA fundamentis fuis reftitura.

P. 455 —506 Dictata ad Logicam hucufque inedita.

EPISTOLA DEDICATORIA
ET

PRAEFATIO
AD

SATURNALIUM
EDITIONEM LUGDUNOBATAVAM
PERTINENTES.
 EPISTOLA DEDICATORIA.
Nohili et Amplijfimo Viro Domino D. Nicolao Staefvenisse,
Civitatis VUfJinganae Senatori et Syndico ; ah Illuftr. et Praepot.

D. D. Ordinihus Zelandiae ad Comitia Ordinum Generalium

Delegato.

Nohilis et Ampliffime Vir ^

Viros Principes et Magiftratum gerentes literis operam navare

et tetricis ac difficilibus Reipublicae negotiis otium illud
honeflum et blandum interponere, magna femper laus fuit;

utinam hodie non tam rara foret ! Nam quotusquisque jam ex

iflo numero veteres illos Reipublicae Romanae proceres et

heroes aemulatur? qui, quantum eis ab officiis et publico munere

fuperabat temporis, tantum in pulcherrimas dodilTimafque com-
mentationes impendebant; quarum etiamnum partem aliquam
(nam injuria temporis intercid^re potiora) magno cum fructu
et voluptate terimus. Capit interim nos admiratio non mediocris,
cum perpendimus , id in hac Mufarum palaellra praeftitiffe viros

domi militiaeque , mari atque terra occupatos ,

quod ab umbra-
tico quocunque, fedentario, et jugiter chartis impallefcente

literatore fperare non auderes. Te intuens haec dico, Nobilis

et Ampliffime Vir, qui fuccifivas et fubfecundarias horas perire
non pateris, nec a luxu vel defidia mentis avocamenta petis,
fed quod otium a cura publica et re familiari datur, id omne
confers in haec ftudia doftrinae. Teftes mihi fuerunt, praeter
4 Ep i ft o 1 a

alia monimenta, Verfus, in quos incidi, Latine a te et venu-

lliffime compofiti; tales fundis occafione data, facilis ex tempo-
ralibus Poeta. Jam, quas tibi dotes infevit Natura, cultumeae,

fuccum, et robur accipiunt a literis et eruditione tua. Incredi-

bilis illa tua morum fuavitas, comitas, benignitas (quas coram

expertus fum); a faflu et faftidio quam longiffime remota
gravitas, candor; ad haec judicii vis, acrimonia, maturitas;
nulla harum virtutum in te mediocris, omnes funt fummae.
Tum eae quas poflremum recenfui, hac aetate tua, quae annum
quadragefimum nondum attingit , magis fpectabiles funt et rarae
fed nempe hic fructus Hifloriae, cujus es affiduus et diligen-
tiffimus Lector; illa juvenes et viros prudentia cum fenibus
aequat. Itaque gratulor Patriae et Reipublicae Belgarum, etiam

in hifce fluctibus et tempellate gratulor, quod cum caeteris

peritiffiimis naucleris te etiam gubernaculis fuis admoverit, et

jam nunc admoverit, cum Virtus et Viri requiruntur. Silen-

tibus ventis et pacato mari vel remex ad clavum fedeat,

et innoxius fedeat, imo teneat aliquamdiu curfum rectum.
Nunc turbines imminent, inclinationes temporum, et bellorum
procellae

Nunc animis opus eft ^ omni nunc arte miniflrd.

Hic Animus, haec Ars, gemina funt famihae tuae infignia.

Ex qua nuper, ut antiqua filentio praeteream, affulfit decus

illud Patriae, Pater tuus, D. Cornelius Staefveniffe, Illustr.

et Praepot. Ordinum Zelandiae Confiliarius et Syndicus, vir

in graviffimis Reipublicae negotiis exercitatus, et extraordinariis

ad moderatores exterarum gentium, nominatim ad Reginam

Sueciae, item ad Brandenburgiae Principem legationibus defunctus

jam a tribus circiter luflris praematura morte, cum ageret annum

aetatis quinquagefimum fecundum, mortalibus ereptus, magno
Reipublicae et bonorum omnium luctu. Cujus ut virtutum,
ita et divini fymboli haeres es; fymbolus autem ejus erat:
 Dedicatoria. 5

Anlmum rege ; quo velut compendio vir optimus , et in omnibus

vitae partibus moderatus, omnes fuas virtutes complexus elt.

Itaque ad exemplum ejus te componis, Animum regis; hoc

tibi gentilitium eft; et Ratione regis eum; novifli enim, cupi-
ditatum et aiFectuum lupatis aut calcaribus non regi animum,
fed frangi vel eiferari. Proinde jam alterum fymbolum accipe,
quem Romanus Sapiens (id dicere volui, Vates} tibi inculcat:

MuHos reges ; nam fic inquit: Multos reges ^ fi Ratio te rexerit.

Hifce tuis, et illuflrium parentumfuorum, vefligiis infiftit etiam

generofiffimus et fummae fpei adolefcens D. Cornelius de Jonghe
Toparcha in Oflerlant, s'Heer-Janslant, etc. lilius fororis tuae,

jam plus tres annos difcipuhis et convidor meus, fuo merito

mihi longe cariflimus. Igitur applaudo clare:

Fortes creantur fortibus et bonis.

Et fimul libellum hunc, quem prima editione nemini infcri-

pferam, hac altera tibi, Vir Nobilis et Ampliffime, cui multis
ille nominibus debetur, volens et lubens infcribo, atque Libellum
ipfum, toto fuo fucco et fanguine, meae erga te perennis obfer-

vantiae monimentum effe jubeo. Vale. Dabam Lugduni Batavor.

IV. Januarii mdclxv.
 L E C T O R

BENEVOLE.
"pn Oratiunculas aliquot, quas juvenis et pene adolefcens
Lovanii, ubi Philofophiae ProfefTorem agebam, ab hinc
annos tredecim lufi , dixi , edidi. Et lufi , inquam : videor enim
hic interdum Poeta, videor entheo fpiritu inflinctus, anhelare
fubinde verius quam perorare. Hoc tunc juvabat , hoc fors tunc
et aetas ferebat. Legeram mihi genus aliquod dicendi arduum,
abruptum, et (quod vitio mihi vertebant adverfarii mei) Afrum,
quod velut e Pythia quadam fpecu per intervalla detonaret, et
tamen plus in fmum reconderet (quod acutos tunc et perfpi-
caces cenfere memini) quam fronte mitteret. Solito me ftylo et
modulatione vocis abdicaveram; nec meorum, fed eorum etiam
quae ab aliis hauferam, conabar oblivifci. Eos tantum modos
orationis, et velut metricas leges, quas ipfe mihi dixeram , tenax
et animofus obfervabam. Itaque nihil ab aliis mutuabar , ne a me
ipfo quidem; quidquid depromebam, erat ex penu illa quam
mihi recens comparaveram. De aliorum judiciis non laborabam;
qui fi boni eflent, boni confulturos, quae bono dixiffem animo;
fin mali, alte contemnendos mihi et defpiciendos arbitrabar.
Hunc ego, qui dictas Declamariones animat, fpiritum et ardorem
evirare nondum aut fufflaminare conftitui; vivat ibi, et glifcat
ibi. Caftigavi tamen eum, ne me conniventem patrem, et pro-
libus meis juflo plus indulgentem dicas; crudiora digelFi, aufte-

riora mitigavi, quae luxuriare videbantur recidi; ad extremum

 PraefatioadLectorem. 7

etiam, nulla alia caufa, folum pro meo jure hinc inde quaedam
addidi, dempfi, mutavi; fed totum id modice feci, aut etiam
intra modum.
Nifi quod forte primum Actum hujus fabulae (Orationem,

quam in aufpiciis dixi} fludiofe magis et accurate reconcinnavi.

Et erat operae pretium. Cum enim perverfa Scholarum Do-
gmata (a quibus hodie tantum in Ecclefiis et Republica turpi-
tudinis et turbarum) non e Philofophia (a qua equidem nihil

nifi beneficum et falutare), fed e perverfe Philofophantium

affectibus (quos ibi Geniorum nominibus infignivi) fcaturire

videamus; promptum jam et expeditum erit unicuique, five

veterum, five recentium Philofophemata pervolventi ,
permixtos
cum iis errores certis et indubitatis criteriis deprehendere , et

delirantes a Rationis lira fententias fuis quafque Geniis, a

quibus dimanant, allignare; atque adeo iis ipfis Geniis Cave

canem inurere. Genii enim tres, aut potius quatuor (Panto-
mimus^ Mango^ Dogmatifles ^ et Gerro^, quos nofi:ra illa exagitat

et infectatur Oratio, illi fere funt qui Equum Trojanum infar-

ciunt, quem jam diu fatalem et inaufpicatum intra Scholam

afpeximus.
Infuper hac fecunda editione Libello meo lucernam geminam
accendi, Paraphrafim et Commentationem. Sed has in limine

tantum habeo; nam quid opus erat faculas illas omnibus locis

interponere, et ubique lychnuchos ex fornice fufpendere? Si

recte putas, non fuifi!et hoc aliud quam oleum et opcram per-
dere. Non prodefi;, inquam, ea res, fed obefi:; perfi;ringit

oculorum aciem, obtundit et confundit. Tu igitur fume tibi,

quem dixi, ardentem in vefiiibulo dimyxum, ut videas ubi

pedem ponas, et grefilim dirigens ea luce, penetra jam fecurus
in adyta Libelli. Sicut enim generofos et itineribus aptos ac

afilietos equos tantifper quidem fraeno ducimus, calcar etiam

interdum addimus, donec viam illam, quam conficere decre-

vimus, infiftant; quam fimul atque infi;iterunt, illi alacres et
8 PraefatioadLectorem.
fponte properant, nec deflectunt, fed inflitutum iter, fi non
aliud jufli fuerint, perpetuo et re6ta profequuntur; fic etiam
prudens et cordatus Lector fatis habet per primas aliquot

Librorum paginas Annotationibus dirigi, Commentario fenfum

et mentem Auctorum edoceri; caetera quid fibi velint, inter

legendum fuo marte conjicit et alTequitur.

Tandem ad calcem Orationem fubjeci, quam dixi Lugduni

Batavorum a duobus plus annis, cum in illa Academia publicas
in Logicam Leftiones aufpicarer. Si hac Oratione perlecta,
argumentum ejus apud animum tuum mature perpendas , agnofces
poflremam hanc Orationem primae illius Orationis effe fupple-
mentum. Gerro enim e judicio, quod prima illa Tragoedia
perhibetur, clanculum elapfus (ut videre potes hoc libello

pag. T56}, hic accipitur et vapulat; fed alio fchemate, et aliter

perfonatus vapulat. Nam Gerrae ejus non ut Gerrae jam, fed

ut Sentinae (et quid funt aliud?) Hippocrenem Philofophicam
inquinantes fpectantur. Hae ibidem Sentinae quatuor deteguntur,
Prologus ^ Prognojis^ Rhapfodia^ et Anomalia i et ades o Hercules,
o foetoris et naufeae patientiffimus Hercules (verus Amor
Sapientiae") , Augiae illud Itabulum ut repurges.
 O R A TI O I

EX EDITIONE LUGDUNOBATAVA ANNI 1665, QUACUM

COMPARATUR EA QUAE ANNO 1653 AKTVERPIAE PRODIIT,
 O R A T I O I,

DICTA IN AUSPICIO
QUAESTIONUM Q U O D L I B E T I C A R U M,
LOVANII, D. 14 M. DEC. A. 1652,

POST ANNOS DUODECIM

LUGDUNI BATAVORUM RETRACTATA.

Continet actionem in Seductorcs Genios: V ^riiomm\.nm praeciptte

Mangonem, et Dogmatiftam , qui omnes adVhiXo^o^phi^Q. tribunal

citantur^ fraudis^ feductionis ^ et ftellionatus rei aguntur.

Quam tetris errorum fumis involuta Mentis Humanae fax

efl! quam fpillis difRcultatum fuflibus fubjicitur! Obruta,
fuiFocata, (quid multa?) exflinfta; non reflat nifi tremula, quae
fungum ellychnii pererrat, fcintilla '. Ludibrium quoddam fumus,
quamdiu hic fumus; fcopus quidara fumus, in quem collineant ^

innumerabiles impoflurae. Haeremus, cefpitamus; inter falebras

et vepres, inter confragofa caligamus ^ fme duce; hoc dece-
riore conditione, quod nihilominus, et avidi ad pergendum et

creduli, unius vicem ducis, varios amplectamur feductores *.

Senfiis noftros non fugillo; circumfcriptores illi quidem, fed

I Ed. Pr.: Qiiam denfis crroriim tcncbris involuta mortalium mcns cft! quam
tortis difficultatum nodis irrctita! immerfii carni, confufa, fopita et cxtincta pro-
pcmodum efl; ilia lucula. 2 Scopus, in qucm collimant. 3 intcr f. et v. caccu-
timus. 4 quod quandoquc nimium crcdulis officium Ducis praebcat illufor.
la Oratiol.
et finguli llolidi et univerfi male foederati; mutua con-
filia non raro mutuos aflus eludunt; patent, tenentur; jam
pridem iis dica fcripta, et palam fraudis mendaciique convictis
fides abrogata *. Sunt feductores alii, verfipelles quidam Genii
^
ad fallaciam et technas nati. Hi non in cute fubflitere, ficut
Senfus, fed percolati, et medullam fubeuntes, ad Animum
penetrarunt. His utitur Animus, his, ut cariifimis convicto-

ribus, totum fe credidit ^; his non ducitur jam, fed agitur,

trahitur, raptatur; hos neceffarios ei, hos ei dominos fecit

diuturna familiaritas ^. Tandem tamen aliquando ^ manifeflis

indiciis deprehenfi ; ad igniculum Rationis, afflictum illum

quidem, eluctantem tamen ex intervallo et irradiantem clarius,

detecta perfidia; ad judices etiam delata nomina ^. Acerrimos

habent propugnatores. Boni duces videntur vanis quibufdam
et prurientibus ingeniis ', quod interdum " fme ofFenfa fedu-
cant longius; fufpenfo gradu duftum obfecuti, praeflolantur
Eventum; at eventus ille non nifi fcrobs aut obex; interea

periculi trepidatione gefliunt ^.

micant ancipiti fpe, et ipfa

Quofdam majorum duces hos fequentium caterva patronos

longa
fecit. Superftitiofum hoc genus, cui ne manifeftus quidem
Antiquitatis error fme facrario efl; Novitatum ojores audiunt.

His accedit Philofophorum vulgus, vecors illud coecae con-

fuetudinis mancipium. Hi communia, quotidiana, pervagata,

quae paffim apud populum increbuere, cujufmodicunque illa

fmt, ferunt; ea quorum infolentes funt, exfibilant, explodunt,

Nec duntaxat fenfiis noftros infamia ilia notaverim: impoflores illi quidem,
I

fed non admodum vafri, non confpirant fatis, mutuas fubinde fraudes detegunt;
jam dudum ad omnia Pliilofophiae tribunalia citati , de apertis mendaciis con-
vidli, fidem apud fapientcs non habent. 2 fiftunt ut. 3 sed intro ad animum
pcnitus penitusque abiere. 4 His ille se ut fideliflimis domefticis conimifit;

his non d. fed abripitur verius; necefiitudinem conciliavit longa familiaritas.

5 Tandem tamen et illi. 6 ad rationis crepuscuhun detecta perfidia, infupcr ad

judices delati. 7 curiofulis quibufdam. 8 lubindc. 9 fed. longius; exfpectant
cventum, qui non nifi fcrobs aut obex , interea periculo pruriunt.
 O r a t i o I. 13

farcafinis exagitant et dicteriis profcindunt ^. His freti patronis

feduftores, quem fraude fibi arrogarant, etiamnum fraude gervmt

et adminiftrant Ducatum ^, et porro feducunt impudenter;
praeeunt paifim in Philofophicis viretis credulum illud et fequax
ovile. Et ficut Senfus olim, adipati cliens ^ Epicuri, ridiculam
fuos affeclas devolvit in foveam, dum meridiano fole orientem
occidentemque folem * majorem fateri cogit, quia majorem
oculi tellarentur ^ ; ita et hi pudendis aeque , quos ducunt
imo turpioribus circumveniunt modis; nifi frontem illaqueatis
perfricuiffet publicus ille ganeo etcorruptor, Mos ^. Seductores
hos hodierno die reos ago '^.
Amor-Sapientiae (partes hae tuae
funt) fedeto pro tribunali ". AlHftite, quibus a praejudicatis

opinionibus ^ vacuum pectus, et juftam judicum facite decu-

riam. Vobis judicibus pedum iis extorquebo de manibus, intenfum
ad viam indicem caeteris digitis aequabo et flectam in pugnum ' ",

infidiofam dexteram ufque et usque aventem inferi axillae,

religabo poft tergum. Ducis illa infignia, Ducis haec munia,

foli debenr.ur Rationi; foli vindicabo Rationi. Sic adverfariis,
antequam jure cum iis experimur, infultamus ^', fic caufae
confidimus et judici. Habeant fibi fane ad iniqua Vanitatis ^^,
Superltitionis, Infcitiae tribunalia gratiofos patronos ; at fupremo
hoc judice non fperent nifi ferale Theta.
Prodi huc primum Pantomime, Allegoriae, Similitudinum
et Fabularum Genie ''; judicibus te fifle. Quid? In gremio '*

I His accedit Philof. viilgus, qiiibiis mos eft, quia rationem non percipiunt,
inafliieta quaevis explodere , et ficut veftium formas aut derident aut fufpi-
ciunt, prout eas recepti patriae fuae mores vel rejecerc vel admifere , ita etiam
pliilofopbandi rationem ; lydius lapis , ad quem examinant veritaiem , folere, vel
non folere dici. 2 Ilis fr. patr. impofh etiamnum ufurpant fibi jus ducatus.
3 sub clientela pinguis. 4 dum folem orientcm mcridiano. 5 eo quod niajor
videretur. 6 ita et hi in paria facpenumero, quin et niajora quoque propel-
lunt abfurda, nifi gravitatem lapfus cxtenuaret afilictudo. 7 liis ego feducto-
ribus hodiern;! die aciionem intentabo. 8 Amor sap. judex ello. 9 a praejudiciis.
10 fublatum indicem compellam in pugnum. 11 Sic adv. infultamus antc pugnam.
12 curiofitatis. 13 Pant. aflimilandi genie. 14 finu.
 14 O r a t i o I.

Charitum educatus, inter Parnalli flofculos lafcivire folitus,

amoenis Rhetorum fpatiis inambulare ^ , ludere natus eras

fpeciofe puer; quae te vefana compulit arabitio, munia Ducis,

quibus fungendis par non es ^ , affectare ? Viam praeire vis ad

Veritatem; fed quid ad teneros iflos pedes inacceffa Naturae

tefqua, fpinofa Philofophiae noHrae dumeta? Genius hic,
judices, cum ad omnem Metamorphofim inclinat propendetque ^,

tum inanima in animata transformandi longe cupidiilimus ell ^.

Ipfe lapides, ipfe filvas, montes, urbes, fluvios, ventos, et

quaevis tandem adfcifcit ^ in humanam focietatem, et jubet
homines nobifcum eflTe. Queri ea faepe, faepe laetari facit,

jam amore, jam miferatione, iam odio, aliifque impulfa cupi-

ditatibus inducit ^. Dum animi gratia, dum dicis ergo, inter
Poetas ifta fuos comminifcitur , remitto , concedo , aequi bonique
facio ' ; dum pro feriis vendicat , malas artes ! malas artes
vel me tacente ^ , res ipfa clamat. Nec efl: quod ambigat de
crimine; fi inficias iverit, convincam ^. Age. Cum olim in
Gindo fluvio equus aliquis qui Cyro in deliciis ^° erat, fub-

merfus periifl^et
^
', nunquid flumini necem illam affignafl:! ^^,

Pantomime? nunquid credulo regi perfuafifli, Gindum lacef-

fere, et injuriis ultro laefam majeflatem provocare '^? Adeo

enim Cyrus facibus tuis exarfit in iras, ut continuo jufiTerit

Gindum ^* in centum fexaginta rivulos, quo nobilis quondara

fluvius exarefceret, difi!ecari. Ha, nirais fero corde ^ **
! Xerxes

I campis exfpatiari. 2 quibus impar es. 3 in omnem metam. pronus fit.

4 tum vel maxime prurit , ut inanimata quaevis transformet in viventia; 5 quin-

imo lapides , ligna , domos , fluvios , afcifcit omnia. 6 nobifcum efle ; dolorem
iis interdum et questus , interdum laetitiam ct rifus , metum etiam , fpem , et

iras attribuit. 7 Dum joco haec et animi gratia comminifcitur non rcpreben-
,

dimus; 8 dum pro f. vend. impoftorem non ego , ied. 9 Nec efl: quod de
altera illa parte difceptet; inficiari crimen iftud non potefl.; convincam manifefte.
10 regi C. imprimis carus. 11 eflet. 12 nunq. fl. fenlum affinxifti. 13 Gindum
hominem efle. 14 fluvium illum. 15 rivulos dividi. Lubet infaniam irridere: o
te miferum Gindum! qui ante tam fiiperbe intraalveum tuum decurreras, pontem
 Oratio I. 15

etiam, immanis ille KvyXuip^ qui maria pedibus et clalTibus

montes peragravit, eodem Genio in fimilem actus eft furorem \
Nam cum Hellefpontum contabulalTet , et Afiae Europam ponte
junxilTet; hic vero fluctibus infurgens, ftolidam illam compagem
excuffifTet, ruinafque ejus inter undas fuas volveret -; trecentos
mari colaphos infringi juffit ^ , ferreas etiam compedes * , ne
qua libere vagaretur, fed arctis intra litora fua carceribus

detineretur, injecit ^ Muffitat Pantomimus, nictat ocuHs,

nutat capite, gelliculatur manibus, vacillat pedibus, totus in
geftum abivit Genius. Videtur aliquid velle innuere. Quidlibet;
modo ne nobis imponat, vaftas illas Oceani genas alapis, quas
ei Xerxes incuffit, livorem fuum debere ^. Sed leve fit fmgulos
aliquos homines "^
decepiffe; quod fubjiciam ^, populare deli-

rium efl, et ejufdem illius Genii impofluris ac inftinctui afcri-

bendum efl utique ^. Pfyllorum gens, quae propter ^" majores

Africae Syrtes fedem habuit, crebris ab Auflro vento damnis
et cladibus accepti, nunc obtriti domorum arborumque flrage,

nunc arenarum, velut in fluctus quofdam fe efferentium, pro-

cellis haufti et demerfi (ficcum enim mare Syrtes exhibent,

quod ventis agitatum pro fluctibus arenarum cumulos verfat)
horum tandem malorum impatientes, ad arma conclamare,
turmatim concurrere, in Auftrum, quafi in hoftem (agilem
illum, et ordines intercurrere fubtilem) faxis et telis irruere.

Sed ita furentes, et (quod hic vere dixeris) aerem verberantes,

adverfo turbine violentior ventus occupat, et dicto citius uni-
verfos cum omnibus copiis armifque , coUibus arenarum involvit

non lerebas, praeriiptis etiani ripis atqiie aggeribiis, novas fubinde vias molic-
bare, dcciis hic perdis; pucri tc vadabunt in poltcrum; vitani hic pcrdis ct
nomcn. i X. etiam eodcm gcnio in fimilem actus eft amentiam. 2 Nam cum
licllefpontus pontem fublicium fluctibus fuis dcjeciflet. 3 4 catenas.
incuti,

5 quo captivmn tralieretur, immitti jufllt. 6 O ridiculam impotcntiam! putcm

ego vaftas illas pclagi maxillas etiamnum a fuftibus iftis livcrc. 7 fingulares
honiines. 8 subdam. 9 inftinctui dcbetur totum. 10 circa.
i6 Orat i o I.

et fepelit *. Silet hic Genius noller; fed fi ftaret ad plebejum

Infcitiae tribunal, jam catailrophen illam mordicus ^ rapuiflet

in fuas partes. Senfit, inquit, qui injurias fuas perfecutus eft

ventus, qui ultus efl: rebelles ^. At coram hoc jndice noflro

de nugis illis ne hifcit quidem; pudor vetat. Quid? Idem ille

Genius, Barbaros dicam? imo Romanos, virosillos, imo Grae-

cos, cultos illos, tamquam pueros, tamquam fatuos induxit,

ut Lunae laboranti (fic enim hi loquuntur}, id elt noctem

noflram ofFendenti, curationem aliquam adhiberent *. Et quidem
contra fideris lethargum praefens hoc remedium ^ praefcripfit

inconditos clamores tollerent, tubas clangerent, pelves et tintin-

nabula colliderent, fragoribus complerent omnia ^. Anilesintem-
periae vix Chriftianos purioribus facris abflractos demiferunt;
hodie Sinas adhuc et Turcas agitant '. Dies me deficiat, fi

porro enarrare pergam praeftigias, quibus Genius ille nos ludit

et fafcinat, in opprobrium Humanae Mentis et fannas. Non

negat haec: palam funt; habet tamen jam pridem (quantum
ex geftibus et inquieto vultu conjeciffe videor) quod loquatur.
Audiamus. Plebem ^ decepi; quid ad hoc forum? Philofophos

non circumveni. Et cur infulfam illam ac turhulentam multitu-

fedem habuit, quod Auftrum ventum plus uimio haberent invifum, ut fibi
I

ac noxium , coramuni edicto omnes fumptis armis in Auflrum quafi

fuae terrae
in hofteni jure belli profecti sunt. Sed ecce rem ftupendam! nam ita profcctis

ventus magno fpiritus agmine venit obviam, et univerfos cum omnibus copiis
armisque cumulis arenarum operuit et fuifocavit. 2 jam poftrcmum hoc quod
dixi, dentibus et unguibus. 3 Senfit, inquit, ventus qui ultus cft injuriam.

4 Quid? nonnc idem ille genius Romanis olim et toti fere mundo pcrfuafit lunae,

dum eclipfin pateretur, fubvenire ? 5 panchreftum hoc. 6 Add.:

.... attonitis quoties avellitur ajlris

Solis opaca foror ,
procul auxiliantia gentes
Aera crepant fruftraque timent.
7 Nec duntaxat ethnicos, verum etiam Chriftianos multos error ille habuit, ut
videre eft apud Ambrosium fermone octogefimo secundo , et hodic etiam Turcas
habet, teftc Eugenio Rogerio libro fecundo, capite decimo texto dckriptionis
Terrae Sanctac. 8 Plebem, inquit.
 Oratio I. 17

-
dinem ^ elujijfe , cntnini Jit ? Repagulum ponimus , dum fcite

imponimus ; fraenum ^ et flagellum funt illi , quos fuggerimus ,

inflinctus * ; apprehendat hos prudens rector , utatur his , et domet ,

et agat quo vult^ dehili Rationi ^ vanis legihus ohluctantem femper

et recalcitrantem feram ^. Nihil de ifla Politica dicam, qua
callidos illos, qui foli Politicorum nomine cenfentur hodie,
callide pellexit in fuas partes ifla vulpes; nihil, inquam, de ifta

Politica dicam; aut potius hoc folum dicam: Probrofam q^q

majeflatem, quae populi fe tuetur erroribus, quae cives ^ fuos
pecudes facit, et bubulcum mavult agere quam Principcm.
Principem ego mihi ferium totum, fincerum "^
totum, fufpi-

ciente imaginatione repraefento, et velut humani conventiis

fanctiffimum aliquem gTavilTimumque praefulem. Fugiant ! fugiant
Machiavelli noctuae ad illuflrem hanc et pulcherrimam boni
Principis notionem ^. Nunc purgationi, Pantomime, refpon-
debo tuae. Plebem decepiffe te fateris, non Philofophos? Imo,
inquam, Philofophos decepiili, non plebem. In Scholis montes
tuarum fraudum; in triviis verrucae tantum. Vin' tibiStoicos pro-
ducam, qui Juftitiam, Clementiam, caeterafque virtutes, animalia

quaedam effe cenfuerunt? Vin' Pythagoras olim et Platones ? Vin'

noflra memoria ^ Keppleros '
" et Campanellas ? Quorum alii fide-

ribus et telluri, plantis alii, alii etiam elementis, lapidibus, et

metallis fenfum impertiti ^
'. Quin horum aliquis calorem, frigus,
lucem, tenebras, non fentire modo, fcd etiam ratiocinari nobis
narrat; nec imperite ratiocinari, ficut plerique noflrum, fed accu-

rate; haec talia Geometriam callere, Staticam exercere deprehen-

dit ^^. Sed miffos faciamus hos Pantomimi ftudiofos, hos Volones,

I infulfam iftam mult. 2 add. ferocicnti belluae. 3 add. quoddam. 4 occulti

ifti inftinctus. 5 prudens rector et moderetur. 6 fubditos. 7 candidum ego
mihi principem et ferium. 8 ideam. 9 aevo noftro. 10 In ed. ulraque Klep-
peros. II Quorum aliqui in fideribus et terra, alii etiam in omnibus elementis,
lapidibus, et plantis fenfum invenere. 12 quinimo quidam calorem , frigus,
lucem , et (fi Deo placet) tenebras fenfitiva corpora et rationis nonexpertia, id
eft, bomines effe pro compertiflimo babent.
2
i8 Oratio I.

qui ultro eum et dedita opera fequuntur; in quo, ut jam fit

in eo culpa qui circumvenit, non minor elt in iis qui circum-

veniri fe fivere. Ad illos potius orationem convertamus, quos

aliud agentes, alio fpectantes, et invitos impulit, elufit, induxit.

Nos, nos Caperte dico) Peripatetici defecimus, nos qui Rationis

Triarii ferebamur, nos, o pudor! transfugae, nos Mimo illo

imperatore ' meruimus, antequam fcivimus. Pantomimi illa

funt, pro quibus hactenus, tanquam pro aris et focis, contra

Rationem dimicavimus. Fugae Vacui et Impedimenta Vacui^
Appetitiones naturales et Averfationes naturales^ Sympathiae et

Antipathiae ^ Formae fuhftantiales et IntelUgentiae , Facultates et

Potentiae, funt, inquam, illa omnia Pantomimi propria, man-

cipio et nexu , ufu et fruccu. Quibus adde manubias et praedas

quas, agrum Rationis contra jus et fas depopulatus, afportavit.

Principio Pantomimus Fugas et Impedimenta Vacui Corporibus
injunxit. Nam fi forte vafi pleno epiflomium detraxerit promus
condus, Vinum fufpicere Pantomimus jubet, et dolii fui fornicem,

num qua pertufus fit rima, diligenter explorare. Quae 11 nulla

pateat fuperne, vae tibi Bacche, fi effluis inferne; fuftine,

inquam; fraenos injice ponderi tuo, non difcede de ftatione.

Si vero vel tantilla rimula detecta fit, eja! jam incegrum efl

erumpere , et , ni cantharus adfit ,

qui te mature excipeat ,
peffum
ire potes, et in cellae pavimento, ut Liber es, libere volutari.

Interea exercet Aerem jus quoddam rigidum, ec (audeo dicere)

iniquum; hic enim, genio fuo indulgence Baccho, et infra per

apertum fiphunculum dilabente, genium fuum defraudare cogitur

defcendere, inquam, cum fit natura levis, clarus, amplus , perque
fpiraculi fauces penetrare in vas, quo fit vicarius et locum
repleat, quem liquor liquerat. Quod equidem praeftare non

I Sed miflbs faciainus pinguiculos illos , qui jam a ratione ad Pantomimi caftra
transfugae novum fub vexillis ejus facramentum dixerunt. Peripateticorum clafles,
quae fidelifliraas rationi se jactant, infectat etiam illa larva, inftigat occulte,

infcios agit fub fua figna; militavimus ei et ftipendia ejus.

 Orat i o I. 19

valet Aer fine corporis fui ad oras iftius anguftiae, quam

fubtilis, exilis, et (pene dixeram) exenteratus perlabitur, alli-

fione, divulfione; itaque duram illam legem indignabundus

exfequitur, et faepe (quod promi norunt) cum fremitu. Aft

omnes hae Corporum curae, ftudia, tormenta, quorfum? Nimi-
rum ne inter dolii fornicem et, auxiliis infra dilapfis, fub-

fidens Vinum prodeat aliquando monftrum illud vecors, ridi-

culum, nugax, fine mente, fmecorpore, Vacuum^ inane, nihil,

quod horret jure merito Natura, ficut Manducum

In gremio matris formidat rufticus infans.

Ad haec Pantomimus vim quandam vitalem per omnes res

pertinentem, Appetitionem et Averfationem induxit. Ipfo igitur

infligante, non-ejfe res omnes horrent; ejfe fuum velut vitam

et falutem amant medullitus, nihil eo carius, nihil (ut verum

dicam) antiquius habent; mox qualifcunque illius vitae fubfidia

quaedam parant, et abarcent noxia, poftremo res meliores quae-

runt et de his fibi profpiciunt, quae funt ad commodum et

voluptates. Sic aqua quae incaluit, igne fublato, paulatim

excutit calorem, et cudit fibi tacitis malleis novum frigus;

calor enim infeftus Aquae id agit , ut in fumum ac vapores refo-

luta difpereat; imo, quod horrcndum efl: magis, difpareat [y?c],

ne refiduo quidem cadavere. Sed hic mihi jam, Pantomime,

injicitur fcrupulus, cur Aquae frigus affectandum potius quam
calorem putes. Ambo, cum modum excefTerunt, ex aequo noxia

funt: calor eam in vapores, frigus in glaciem vertet. At enim

glacies in Aquam facile liquefcit; et vero vapores quoque in
Aquam facile coguntur; ecce par ratio. Quapropter auctor ego
fum Lymphae (quod memini prudentiores inculcare mihi fae-

pius; et gratias ago),

Auream fervet mediocritatem^

fi modo nomen Aquae, et ufus, quos nobis praebet, lavandi,

rigandi, navigandi, integros et falvos effe velit. Denique alias
20 Orat i o I.

Aqua in nubes coacta depluit, alias e fontibus fcaturit in

rivulos, e rivulis in fluvios, et ex his in mare, pofl multas

ambages fe devolvit; quae omnia tam fedulo molitur Aqua, ut
aucto numero firmior, et adverfus hoilium infidias tutius, et

cum fui fimilibus degat fuavius. Sic mollis ille latex, cum fua
fponte infirmus, et aliorum libidine fit infeftus, prudenter et
cate fe tuetur. Sed avos noflros, lapides, inquam, filices, mar-
mora, genus illud durum, et adverfus hoflium fuorum incur-
fiones perpetuo cataphractum, nefcio quae tanta teneat impo-
tentia. Tutum illis fublime verfari; imo fublime, quam humi,
fecurius agent; non fitum contrahent, non obterentur plauftris

non urentur in calcem. Verum enim vero furdis ea canimus:

tantum abeft ut, his adducti rationibus, ipfi fe in altum fub-
vehant, ut manibus noflris in aerem projecti fexcenties, fexcen-
ties recidant, et ne punctum quidem temporis fubfiflant loco
tam aprico, tam falubri. Quin e domorum et turrium fafligiis,

quam primum foluti funt, praecipitant et devolvunt fe in

ima, libidine tam efFraenata, ut infra ad platearum incolas

fraterculos fuos appulfi diffiliant in partes, et integritatem fuam
miferi, velut animulam aliquam exhalent. O interim immites
cognatos illos, et vere faxeos! qui et hofpitem et fratrem, in
amplexus fuos tam avide ruentem, non accipiant molliore cul-
cita. At, at! E vicino Peripato contenta vox, cum iracundia
et flomacho: Inepta funt ifta^ quae Perlpatetkorum fenfis pajfim
interponis epiphonemata ; tute fabulas iftas habe tibi ; Peripatetici

haec talia non dicunt. Fateor, non dicunt. Sed, o quifquis es,

qui vocem illam animas, incola Peripati; populares tui glofTas

faciunt; ego interpretem ago, commentarium adfero; eflne quod
mihi jure fuccenfeas? Illi lineamenta ducunt; ego lineamentis
colores induco. Filum illi neverant, et opus erat acu. Sed, o
bone vir, etiam in Circo veftro non primos tantumactus, fed
integras etiam faltant fabulas (quanquam, quae laus efl muti-
lare, et fupremum actum praecidere?). Materiam habere fe ad
 O r a t i o I. 21

inftar foeminae, formam effe velut marem; eas inter fediligere,

concupifcere ; num aliud fapiunt? Hinc vero nafcuntur longe

lateque diifufae quaefliones triobolares: An Materia Formam
appetat^ quam amijit? Dicas eos quaerere, an Materia lugeat
maritum vita jam defunctum. An Forma^ qua fruitur Materia^
appetitum ejus expleat? ita ut novis nuptiis memoriam exuat
veteris connubii. An phires jlmul Formas appetat"^ et omnibus
fe pervulget. An vero nobiJes prae ignobiJibus ambiat ? Tum vero
fefcennina illa, de Difpojitionibus requifitis in Materid^ ut a

Formd iniri pojjit ; de copuJd feu Unione Phyficd inter Materiam

et Formam; fi quis appellet, honos praefandus fit. Haec et

caetera de genere hoc, quae longum eft perfequi, cum Peri-

patetici obviis ulnis in Philofophiam receperint, praeftent etiam

et tueantur necelTum ell, fi hafce meas commentationes, et

infinitas quas otiofus comminifcar fimiles, Philofophica civitate
donavero '
. Scimus igitur (et quis id ignorat ?) , his ^
, quae
fenfu et cognitione carent, boni nihil aut mali elfe; fmt, non

I anteqiiam fcivimus. Pantomimus naturaruni nobis fabricavit exigentias, natii-

rales refultantias, effentiarum nobilitates et ignobilitates , fympatliias et antipa-
thias et Intelligentias; et fi qui fimiles aiferes in pontem afminum non inconcinne
quadrant, ab illo funt ut plurimum artifice. Perfuafit materiam formas , et lias
viciflim appetere materiam , aquam exigere frigus, lapides gravitatem defiderare,
fponte fui deorfum niti , violente furfum trudi ac detineri. Novimus quippe
homines, dum carceribus detinentur inviti , fi qu^ partc detur exitus, erumpere
protinus et effugere; et imaginem illam tranftulimus ad lapides , quia dum fubjecto
fibi aeri incumbunt , uon fifiiunt , fed ingratum fublime perofi , provolvunt fe in

ima, tantd fubinde libidine, ut inferne in plaieales forte fraterculos impacti

difliliant in partes, et efle fuum miferi velut animulam aliquam exhalent. Immites

fane cognati et vere faxei , qui hofpitem tant^ in eorcm amplexus ruentem avidi-
tate non excipiant molliore culcitr^. Ineptum , inquis ,. poftremum hoc , et a
Peripateticis non dicitur. Fateor; fed fi tu allegoriam inchoas , quis mihi jure
fuccenfeat fi diducam ? Si tu lapides fecundum appetitum fuum labi dixeris, cur
ego appetitum iftum libidinem non vocem , et lapidcs confratres, et horum
quofdam inurbanos, pari tecum ratione, pari tecum licenti^? Tu allegoriam
diducis dum operofe
, quaeris , an materia appetat formas deperditas , et nobilcs
plus quam ignobiles , aliaque id genus. Cur mihi item ifiram meam diductionemj
et infinitas quas otiofus confingam fimiles , non liceat philofophica civitate
donare ? 2 iis.
aa Orat i o I.

fint ^, nihil penfi habent lapis, aqua, terra ^. Sed appetitum,

inquis, aiiingo per Metaphoram, fimilitudine ab animantibus
defumpta. Belle; abi igitur in patriamPantomimi; adParnafTum,
inquam, te confer, et

CafiaUd bene potus undd

finge fomnia quot volueris: quid ad indaginem veritatis iflae

lyrae ^ ? Verum ab hoc parumper abeamus ^*

; Communes
quafdam Notiones, ceu opima fpolia Rationi detracta, Peripati

tholis appendit Pantomimus^; velut Ea quae moventur, natu-

raliter ad quietem tendere^ quod eo fpiritu inflincti canebamus,
qui fuis quaeque motibus, ut nos curfu et ambulatione, defa-
tigari fuggefferat ". Alterum '', Nihil agere in fe ipfum^ quia ^

unumquodque Cfic nos comparati fumus ^) amicilfimum fibi

videbatur. Cum tamen fciamus, homines quofdam mortem non

opperiri, fed manu facere; cur Pantomimus nonquid fitnile

tranftulic ad Res Naturales? flatuitque earum aliquas furere,

et velut defperabundas necem fibi confcifcere '°? Et vero, fi

memini recte, id '• ipfum quod ridemus de igne cenfet Peripa-

teticorum recentium ^^ non nemo. Denique ^^ Cejfante fine^

cejfare media^ quo mari fuadere folebamus ^*, ne premeret in

fundo fuo margaritas quaerentem ^^ urinarorem. Cum enim

pondus et premendi vis eo fine data fit aquae, ut locum natu-
ralem, fi quando de illo deturbaretur, repeteret; locum ver6

I fint an intereant. 2 nihil p. h. lapides. 3 nugae. 4 Sane fi Peripateticoriim

plurimos rhetores magis et poctas et dialecticos quam philofophos effe dixero , forte
non abs re dixero ; adeo funt in verbis , in metaphoris , in allegoriis toti , extra haec
paene nihil. Sed ad ulteriora propero. 5 notiones in fcholam noftram invexit ille
genius; 6 quod non ex alia ftatuitnr apprehenfione , quam qu^ perfuatum
habemus, fuis quaeque motibus , ut nos curfu et ambulatione , lalTari. 7 Secundo.
8 add. nempe. 9 quod inter nos fit. 10 Mirum interim , cum videant homines
quofdam violentas manus fibi intulifle, in eam cogitationem non cfle dilaplos
ut pari ratione res quafdam furiofas et velut defperabundas ftatuerint, quac in
interitum fuum naturaliter fe arment. 11 fi memini, hoc. 12 cenfet Neoteri-
corum. 13 Tcrtio, 14 perfuafum cunt. 15 nc premat fubjectum.
 Ora t i o I. 23

illum, quae ad mare pervenit, feliciter et ex animi fui fententia

confecuta fit aqua; non e(l quod ibi premat adhuc ^ et

fatiget fe gratis. Sic Rationis moneta illa proba recuditur, et

Pantomimi fignis deformata, deinceps non facit ad quaeftum
Veritatis ^. Tandem ^ vero, cum etiam Intelligentiae nobis
fuppetias venerunt *, hae nos in Pantomimi caflra totos

abduxerunt ^. Quid enim aliud funt ^ InteUigentiae fide-

ribus aut coelis affixae, infixae, quam id ipfum, quod nos

fumus, mentes cum corpore '? Sed lepidum hoc ^, et Panto-
mimum etiam fpirat ^
,
quod Intelligentiis illis non nifi ampla
et magni momenti officia demandamus ^ °
,
quae vero non tanti
ponderis negotia videntur, ea ^^ Formis fubflantialibus commi-
fimus. Quae quidem '^ ipfae, ut eas commenti fumus ^^, non
nifi Intelligentiae quaedam funt, licet illas hac nondum compel-
latione dignemur. Ne fol aliquando ^* exorbitet ab Eclipticd^

directricem ei et viae iftius peritiffimam Intelligentiam adjunxi-

mus; Lapidi vero de fimili comite non profpicimus, nihil veriti,

ne forte dum labitur '^, a perpendiculo '^ deliret. Hujus tamen

error, errore folis non minus perniciofus et exitiofus efl^et ^'^;

non vitra feneftrarum * ^

,
quid dico? non capita nofl;ra tuta
^
funt 1 ^ , fi lapides oblivifcuntur viae fuae " , fi furfum ruere ^ ^

I Nam cum ad petendum locum naturalem deoifum ei nicendum fueril, cur

eo jam adepio premat ultra. 2 Quano , caufam effectti nobiliorem ejje debere;
propter quod caufae primae toties importuni \_fic'] , ut inter collifum clialybem
et filicem fcintillas difpergat, et alibi plerumque formas fubftantiales fe foia.

producat, ad quas materia fuerat aliunde difpofita. 4 dum intelligentias 3 At.

admifimus. 5 in Pantom. caflra toti conceflimus. Quid enim rei (ne cavilleris,
ne fubterfugium quaere futili diftinctione). 6 quid, inquam , aliud rei funt.
7 fidera , dum intelligentias illis affigis , imo infmgis, nifi animaliaquaedam mente
praedita? 8 non illepidum est , 9 et ab eodem etiam genio manat, 10 quod
Intelligentias illas non nifi gravioribus negotiis deputemus , veluti coelorum
motibus et marinis aeftibus moderandis , 1 1 leviora vero negotia , ut nobis
quidem videntur, 12 tamen. 13 prout a nobis effictae funt. 14 interdum.
15 cadit. 16 extra diamctrum. 17 tam perniciofus quam illius. 18 nunquam
feneftrarum vitris. 19 quid dico? nunquam capitibus noftris tutum erit. 20 obli-
vifci viae fuae contingat. 21 ruant.
24 Orat i o I.

aut huc illuc in tranfverfum palari ftatuunt *. At enim ars

major in motu fiderum , induftriae plus ; ea re ftderibus ajjiftentes

Intelligentae dantur ~. Bonam in partem accipietis, quiqui de

fideribus ita muginamini ^. Videor mihi Phoebum (fic enim
fol inter polyonymos illos vocari mavult) quotidiani operis et
penfi fui difficultates Phaetonti fuo inculcantem audire *

Ardua prima via eft, et qua vix mane recentes

Enituntur equi. Medio efi altifima coelo

Unde mare et terras ipft mihi faepe videre

Sit timor^ et pavidd trepidet formidine pectus.
Ultima prona via eft^ et eget moderamine certo;

Tunc etiam^ quae me fubjectis excipit undis

Ne ferar in praeceps ^ Thetis folet ipfa vereri.

Ut ovum ovo, fic fabula ^ haec ifli fimillima Philofophiae.

Obfequendo confutemus infaniam, et, quod dici folet, clavum

clavo pellamus ^. Ajo ego, in lapidis defcenfu tantum ' artis

elucere, quantum elucet ^ in folis circuitu. Notafti lapidem,

e quocunque fafligio demiffum, ad terram recta contendere,
idque etiam denfillimis tenebris, quando lynces non melius
vident quam talpae? Notafli lapidem, pro mora lapfionis,
impetum et vires augere, motum accelerare juftiinma propor-

tione? Notalti lapides, majorem alterum, alterum minorem,

fi interjecto baculo conjuncti e feneflra domus fimul folverint,

praecurrere majorem, et primo fubjectam aream contingere,

fequi minorem; fi vero foluti fuerint, comitari inter fe, et

eodem ambos momento ad terram illidi? Notafti item lapides.

I palentur. 2 Sed in folis motu , inquiunt , major cernitur induftria , plus

difficultatis eft, quae afliftentem ei Intelligentiam non obfcure arguat. 3 Igno-
fcant; 4 non poflum htc non reminifci iilius OvidianiMetamorpliofeon fecundo,
nbi five Phoebus, ut ibidem audire mavult, diuturni itineris fui difficul-
Sol
tates coram Phaetonte fuo exaggerat. 5 poefis. 6 omitt, et . . pellamus. 7 non
minus , fortc plus. 8 arcis ac difficultatis efle quam.
 Ora t i o I. 25

majorem alterum, alterum minorem, fi quod ad terram e turrls

apice ftadium eft decurrant, mediam prope curriculi partem

aequis paflibus metari, inde fubito majorem antevertere, et

longo minorem intervallo pofl fe relinquere? *) Notalli lapi-

dem aequali pondere cum plumbo libratum in aere, fi ftateram

fub aqua demergas afcendere, plus tamen ponderis hunc lapidem

quam iftud plumbum (quod item ad trutinam examinare potes)

in fundum aquae derivare? Cedo folaris circuitionis praeroga-

tivas; fi vel unam dederis, dabo victas raanus ^. Satis eft;

Amor-fapientiae , ferendae ^ fententiae, filentium pofcit. Pan~

tomiwe, Scholas noflras deferito. Commenta^ quaeintuleras^ efferto.

In patriam^ ad Parnajfum^ quantocius remigrato ^. Habet ^.

Abitum maturat -"^,

et excerpit, quibus abunde libros noftros
infarferat, paginas ^. Quanta flrues jam nunc! ut, cum loqui-
mur, acceffione perpetua crefcit, ut porro crefcet '! Itaque

*) Hoc (ic effectum dabiir : Sume tibi ftateram A , et in una ejus lance pone
lapidem B; in altera lance plumbum C, e^ quantitate ut fiat aequilibrium inter
BetC, et ftateram A fic inftructam demerge fub aquam; faclibere pendeat in aqua,
ita ut nulla fundum aut latera tangat. Videbis lapidem A attolli in
pars ejus
aqua; plurabum B deprimi. Eximc jam ftateram A ex aqua; et parata fit alia
ftatera major D, in cujus una lance fit aquae fitula E; in altera lance aquae
fitulaF; atque hae fitula E et F fimul cum aquis , quas continent, aequiponde-
rent. Cape praedictum lapidcm B, eumque ex fune ligatum et fufpenfum demerge
in fitulam E: ita manu funem tcne , ut quidem lapis B in aqua fitulae E penitus
demerfus fit, fed nec fundum nec latera fitulae E contingat. Sit etiam alius
tecum , qui plumbum C, eodem modo ex fune fufpenfum , eodeni modo demergat
in fitulam F. Videbis illam lancem ftaterae D , quae continet fitulam E, cui
immergitur lapis B, deprimi; oppofitam vero lancem ejufdem ftaterac D, quae
continct fitulam F , cui immcrgitur plumbum C , attolli. Horum nobis in promptu
quidem ratio ; fed hic non promenda.
I circuitu. Notafti libellam filo fuo diametrum fignare? notafti lapidem cul-

mine demilTum unde eodcm quo tunc recidere , idque etiam

a faeculo decidcrat,
denfiflimis in tenebris, ubi lynx non magis videat quam talpa? notafti pondus
aliquod pro mora lapfus impetum et vires augere , motum accelerare juftiffimS.
proportione? notafti majorem lapidem fi cum minore funiculo colligatus fit,
anteire et primo fubjectam aream contingere, fi vero folutus , comitari et eodem
ambos momento ad terram allidi ? Confer huc , fi potes, folaris cireumvolutionis
majores praerogativas , et obmutcfcam. i etferendae. 3 In Patriam remigrato.
4 Bene habet. 5 add. ille. 6 quos libris noftris infuerat hinc inde quaterniones.
7 Ecce propemodum (uccumbit farcinae;
a6 Ora t i o T.

bajulos conducat fibi, aut agitatorem cum plauftro; ne fi ipfe

humeris fubeat, farcinae fuae fuccumbat tenellus '. Interea,

cum haec parantur ^

Prodeat in judicium Mango, ornatus et harmoniae Genius.

Adeft ecce. Minio ei et fuco infecta facies » ; in graciles arcus *

accuratillime detonfa ^ fupercilia; in pariles utrinque cincinnos,

cunctante calamiftro, divifa caefaries. Collum et brachia inter
byfTum et vittas circumludunt monilia. Ex utroque humero,
in alterna femora pertinentes ^ , pectus et tergum decuffant
bullatae torques. Acupicta veftis, mille maeandris in fe revo-

luta, mille fimbriis praetexta '^, mille ftriis intorta, centum-

coloribus laciniis ^ digitos pedum lambit ^
, et longo fecundum
calcem ^ ° exundat in terram fyrmate. Geftus ei , nutus , inceffus

elocutiones , accentus, tuffis, fputum, et his quaecumque aut

paria aut etiam minora ^ ^ , omnia funt perpetuum artificium ^ ^

omnia affectaca, ftudio compofita; germanum nihil. Patria hujus

Geuii, plumariorum et Phrygionum tabernae. Educatus eft in

mulierum gynaeceis, inter puparum mundos, inter nundinarum

crepundia, inter conchyliata aulaea ' ^ , inter belluata tapetia ' *

inter caelaminum pampinos et thyrfos, inter Corinthiorum

operum crobylos et corymbos ^^; et fi quae his fimilia, in

quibus Artis libidine penitus deflorata Natura eft. Cum te

tuamque fupellectilem contemplor, o Mango, non poffum quin

interpellem, ecquid tibi venerit in mentem, quamobrem ad
inamoenos illos et tam tui diffimiles fophiftas abieris ^ ^ ? Quibus
a diurna incubatione, fitus; a nocturna lucubratione , tabes;

I decidunt ei aliquot circa fcholae veftibulum pagellae; lias colligunt avide

qui fiftunt in limine, qui Philofophiam falutant per tranfennam. 2 omitt. In-
terea .... parantur. 3 Facies ei minio tincta. 4 tenue filum. 5 lunata. 6 deci'
duae. 7 laciniis implicata. 8 fimbriis. 9 lambit anteriora peduni. 10 pofl:

calcaneum. 11 aut minora. 12 artificium omnia. 13 conchiliatas aulaeas.

14 chymacrica peripetafmata. 15 Corinthiacas operum fl:ructuras. 16 capere

fatis non polTum , qu^ tandem perfuafus ratione ad inamoenos illos et tam tui
diflimilcs Sophifl:as tc contulcris.
 Ora t i o I. 27

a rimandis minutiis et '

argutiis, conniventes oculi, diftorti
et introrfum acti; ab obftructis hypochondriis, fqualor, cape-
rata frons, impexum capillitium, neglecta barba; ab oleo foeda

foetidaque ^, a vetuftate detrita, ab egeflate pannofa lacerna ^.

In eorum Scholis nudi parietes, diffracta vitra, araneis obducta *

tabulata, ignotum ^ fub pulveribus pavimentum, iifdem oppleta

fcarana, cathedrae, pulpita, nifi qua parte natibus et cubito

verruntur. Ita fane aufleros illos incultofque viros, fuco, bullis,

et phaleris ifl;is ^ perflrinxifli, fafcinafli, ut quidquid aedibus

alibi, quidquid templis et coenaculis et veflibus ineft mangonii

totum hoc eorum cerebro tranfcripfiffe videare. Toti funt in
fmegmate, imaginariis diftorquent omnia perfectionibus ; fi pul-
quiddam otium '
chri concinnive fuggefferit aut fomnium, id

Naturae rerum obtrudunt liberaliter et plena manu ^. Palam

vociferantur: Mundo nihil abejfe potefl ; hic aptus undique^ per-

fectus ^ expletus eft omnihus numeris. Quod ad ornatum et harmo-

^
niam ejus facit , nifi Senfus ad ravim ufque reclamet , extemplo

concedendum eft
*
". Hoc in Philofophiae fundamento reponunt;
hoc velut jusjurandum, quo Mangoni fe obftringunt '\ non
Philofophi jam fed Philomangones. Aliquot fraudes ^^ tuas, o
Mango, proferemus in medium, quibus devotum iftum gregem
deludis; omnes profequi ^^ voluminis opus erat. Tu eos tot

ambientium inter fe, et aliarum alias implicantium ^* Sphae-

rarum capfis inclufifti, ut fpes nulla fuppetat *

•''•

expediendi,
et in communem eos, qua caeteri mortalium fruuntur, liber-

tatem vindicandi. Nam principio ^^ quidem terram et aquam,

in unum globum conflatas *', Centro dedifti; huic aerem orbi-

I omitt. mimitiis ct. 2 ab oleo pinguis. 3 dctrita laccrna. 4 fiibtexta. 5 in-

cognitum. 6 viros bullis iftis et phalcris. 7 id protinus. 8 obtrudunt ambabus
manibus. 9 Palam vocif. et principii apud eos loco e(t, quod ad ornatum et
harmoniam mundi facit. 10 ejfe. 11 Hocce Sacramentum quod Mangoni dicunt,
12 impofturas. 13 recenferc. 14 tot implicantium fe mumo. 15 fuperfit.
16 expcdicndi. Nam primo. 17 unum in globum convexas.
a8 O r a t i o I.

culatim afflas ^ ; aerem incrultas igne ; ignem orbe Lunari

complecteris; Lunarem Mercuriali, Mercurialem Venereo,
Venereum Solari, Solarem Martio, Martium Joviali, denique
Jovialem orbe Saturnio coerces. Hofce Planetarum coelos magna
impenfa, magno Excentricorum Epicyclorumque inflrumento
tueris; hofce ^, quo diffidentes inter fe gyros et attritiones ^

conflantius ferant, poliifli jam pridem * et folidafli. SpilTum

opus et operofum -•
! Planetarum coelos majoribus gremiis com-
plectitur Firmamentum ; hoc Sphaera cryflallina ^
, haec Primo
Mobili continetur ''.
Et aliquot adhuc forte coelis interjectis

tandem, tandem Empyrei periflromatis clauduntur omnia. Ultra

haec nihil. Sed nihil illud non nihil eft, imo vero ingens circum
Palatium illud area, quam Mundorum, qualem hunc Mango
finxit, myriades quotquot nunquam expleverint, Spatium^
inquam, imaginarium^ quaquaverfus fme iine vaflum, defola-
tum, ab omni corpore, fed magis mente vacuum. EugeMango!
Euge! Belle! Kalwgi tua funt haec omnia et inventa et com-
menta praclara. Verum inter hafce fauftas acclamationes aliquid

elt, quod frontem feriat ^. Exleges in tellure noftra tuberes

et colles male te habent; reconcinnare velles, fi liceret, com-
planare terram, eamque in perfectum globum tornare, atque
adeo ^ nos omnes fuperfufis aquis demergere; nam terfa fic et

limpida et politula in Mundi meditullio flaret res^"^. Oigitur,

fi id liceret! Non licet; per Senfum, inquam, non licet.

Olympos hic nobis et Pindos exhibet, et

Immanes fcopulos Acroceraunia,

Ergo conclamatum eft, quando invito Senfu nihil potes, o

I circamflas. 2 complecfcris ; hunc Venens , Mercurii , et fuperiorum Plane-

tarum coeli fimili fequuntur ambitu cum toto excentricorum epicyclorumque appa-
ratu ; hos etiam. 3 periodos et affrictus. 4 omitt. jam pridcm. 5 omitt. haec
4 verba. 6 dein nona sphaera. 7 deir primum mobile. 8 primum mobile , et
fi quibus aliis adhuc coelis partem aliquam demere placeat de defolato iilo et

horribili Imaginario. Omnia belle, Mango. Video tamen quod difpliceat etiamnum.
9 complanare velles, et. 10 nam terfius ita eflet et limpidius.
 O r a t i o I. ap

Mango. Sed hem! Senfui intercedunt Theologi quidam, cape-

rata fronte, male feriati; nam magna cura magnas nugas tuentur.

Hi terram olim (non ita multo poft Diem judicii^ abrafo mon-
tium rupiumque fcabro , reformandam in globum concinniffimum;
poflhaec, aequali circumquaque profundo involvendam praefcri-
bunt. Proinde, Mango, exfpecta cum patientia, et hoc tan-
tifper utere folatio. Sed ab hoc parumper abeamus; Entium
etiam RempubHcam quamdam commentus eft Mango, quam
dignitatum et officiorum infigniis eleganter diflinxit. Nam inter

Entia, Subflantiae praeflant Accidentibus. Inter Subjiantias ^ Spi-

rituales nobihores funt Corporeis. Inter has, quae ejjentialiter

incompletae funt^ velut Materia prima et Forma SubJiantiaJis ^

ultimo cenfentur loco. Quarum illa vix in aliquem numerum

venit; tota defes, nihil agit, omnia patitur, parvo intervallo
diftat a muto illo et penitus penitusque mortuo Non ente.

Inter Subjiantias corporeas completas patricii funt Coeli eorumque

Stellae, tum etiam Ignis; Aer nobilium ultimus, citimus plebi

plebs ipfa, Aqua, Terra, et hi Terrae filii, filices, argillae,

rudera, quifquiliae. Non enim omnes gigantum fraterculi plebeji

funt in hac Republica. Quidam, quando admodum opulenti
funt, jus fibi et infignia Nobilitatis coemerunt, ut Aurum,
Argentum, Gemmae: quorum ideo, in fanandis et exfpoliandis
aegris, virtutes et poteftates mirae notae funt Archiatris et
Pharmacopoeis. Omnibus fic inter fe communiter conflitutis et

quadratis, Genius nofter mangonizatum vadit fingula; et Coeli

quidem Phyjice Jimplices .,

id eft, Materiae primae et Formae
fubjiantialis expertes ponuntur. Spectat enim ad Mundi ornatum
et complementum, ut corpus tale aliquod complexu fuoteneat;
mutila videri pofTet, fi hoc Gradu entis deftitueretur Rerum
Univerfitas. Ex fimili delirio corpora coeleflia non generantur,
non corrumpuntur, non crefcunt, non decrefcunt,, non gravia
funt, non levia. Poll haec, poteflatibus miris donantur fidera,

infiuentiis et qualitatibus a nomine occuJtis^ a re tam notis quam

3P Orat i o I.

quae vulgo notiflimae putantur, Gravitas Levitafque ^. Eleraenta

fic ornantur: duae dantur fingulis qualitates ex quatuor primis;
Ignis fumme calidus ec excellenter ficcus; Aer furame huraidus
et excellenter calidus; Aqua fumme frigida et excellenter humida
Terra furame ficca et excellenter frigida ^. Textus perquam
amoenus efl: et verficolor! Quo exemplo, in quatuor Humo-
ribus ^ Bile, Sanguine, Pituita, Melancholia; in quatuor anni
tempefiiatibus , Vere, Aefi:ate, Autummo, Hierae; in quatuor
vitae aetatibus, Puericia, Juventute, Aetate confifiiente, Sene-

ctute; ac in raultis aliis eadera illa tela texitur. Hinc etiam

Eleraenta quaedam SymboJa dicuntur, quae nempe in eadera
qualitate primd conveniunt: ut Ignis et Aer in Calore; Aer et
Aqua in Huraore; Aqua et Terra in Frigore; Terra et Ignis

in Siccitate (haec inter fe orbem faltatorium verfant). Quae-

dam Afymbola: ut Ignis et Aqua; Aer et Terra (haec disjuncta
tripudiant). His raomentis exarainant Eleraentorura aliorura in

alia faciles ac difSciles comrautationes ; in his obfervantur prae-

terea raulta ficta, frivola, ad quae longum efi: abire. Senfus
interpellat fubinde, et alia tefi:atur? non credunt, ne jurato
quidem ^. Obfl:repit importunius? os ei batuunt, confputant,
improperant * omnes, quas ahquando machinatus efi:, impo-
fturas. Conticefcat ocius: quia lubet, et decet, en debet ^ efl!e

quidquid adeo ^ fpeciofum efl:. Haec de Coelis et Elementis,

quae Mangoni Corpora /imp/icia dic\intu.r; reliqua ei corpora funt

I limpidius. Id quidem fenfus negat tibi hodie , fed exfpecia tantifper cuni

patientia; nam poft diem judicii concedit otiofa quorundam Theologia. Generali
ordine ftatuto genius nofter manganizatum vadit fingula. Et coeli quidem phyfice
fimplices ponuntur; quia fpectat ad ordinem univerfi; mutilum videretur fi hic

gradus entis deelTet. Ex fimili delirio nec crefcunt nec decrefcunt, neque graves
neque leves funt. Poft haec energi^ mirabili donantur fidera, infinitis virtutibus
horum inferiorum motricibus , et influentiis tam occultis, ut praeter generaiehoc
nomen vix quidquam habeant quo nofcantur. 2 omitt. ubique fumme et excel-
lenter. 3 frigida. Quam pulchra ludit per binarios iftos voluta! Phidiae diceres
inventum, non Ariftotelis; aliud clamet fenfus , non credimus. Si. 4 batimus,
improperamus. 5 add. ita. 6 quod tani.
 Oratio I. 31

Mixta^ quae hic in Terreflris globi fuperficie aut prope ab illa

generantur, Metalla, Lapides, Stirpes, et Animalia; quibus

conveniunt quatuor qualltatum prhnarum variis modis inter fe

temperatarum complexiones variae ^. Igitur marmor calorem

habet, etiam dum gelida plus urit glacie; et humor efl in

pumice, cui ne guttam quidem unam exprimas fub arctiHimo

torculari. Inter haec, et id genus alia ^, a quorum longius

perfequendo ^ catalogo deterreor ^'

naufea, nulla ratiocinan-

tium fenfa ^, omnia fic volentium placita funt ^. Ac miror

Placitorum etiam nomine ^ cenferi ab iis, quibus oraculorum
inftar funt. Nempe quaeflionem gravem in mendaces habet
Veritas; et quae rebus nomina conveniunt, ea nihil ejufmodi

cogitantibus, et alia prorfus agentibus extorquet ^. Sic auritum

illud animal, quod ad clavum fubinde fedet in Republica,

et ^ fub leonis adorandum eft exuviis, etiam tunc, forte per
oblivionem ^ ° , audit vetus fuum verumque nomen , Afmus.
Fateor * ^ equidem in hac Rerum Univerfitate reperiri quam-
plurima, quae humanum animum, ordinis ac elegantiae cupi-

diffimum, fpecie fua delectent et mirum in modum rapiant ^^:

In his etiam tam indullria funt quaedam, et ad meram quafi ^^

pompam elaborata, ut Natura, quae Artis exemplar eife folet,

reciproco lufu capta, videatur Artem imitari voIuifTe. Quomodo
minimas aliquas nivium quifquilias in elegantiifimas flellulas

crenat et circinat, mille gyris et fpiris marinas conchas exfculpit,

mille modis Tuliparum flores, pavonum caudas, colla colum-
barum diltinguit ^*. At vero fi animum ^^ attendimus, funt

I fpeciofum eft. Reliqiia corpora fiint mixta , quibus dantur quatuor quali-
tates in temperiem redactae. a aliaque id genus. 3 prolixiore. 4 abfi:erreor.

5 ratiocinii conclufio. 6 funt fictionis placita. 7 add. fubinde. Habet vim

8
iftam veritas , ut convenientia rebus nomina ab infciis faepenumero ac aiiud
cogitantibus extorqueat. 9 quod quandoque. 10 per oblivionem forte. 11 Fa-
tendum. 12 mire rapiant et delectent. 13 ut apparet. 14 voluiffe. Velut in
marinis conchis exfculpendis , nivium ftellulis circinandis , maculandis tuliparum
foliis, variegandis pavonum caudis. 15 omitt. animum.
3^ Orat i o I.

alia non pauciora, quae tumultuaria quadam confufione et

maligna Ipecie terrent nos et turbant. Sunt cancri et araneae,

funt foetores ^ tetri, funt horribiles ululatus, fant nocturni
lemures, qui diro mencem noftram percellunt phantafmate. Cur
igitur Naturam Rerum egregie comprehendiffe nos exiflimamus

fi eam pulchritudine, quae nobis arrideat, et concinnitate

definivimus ^ ? fi limatula, fi politula cuncca confinximus? Ultra

fepem iflam ludic, ec (fi genium ejus percipis) rudi incerdum,

incondito, ac robuflo deleccacur magis. Hoc amplius ^: mulca
func , quae magis ad regulam exigere poffec ^ , fi genio noflro
morem gerere Nacura vellet. Quid fi ferenis noccibus penfiles

illos fub coeli camera lychnuchos, confufos jam eos ec nimis

temere difperfos, ica redigeret in quadrum, ut Deorum formas

et figna, quae Poecae paricer ac Aflrologi nocanc, repraefen-
tarenc ad vivum? Non defigendus effec obcucus, non vis adhi-
benda Phancafiae; primo ftacim in fornicem illum conjeccu
oculorum, perfpicue nocaremus

Plejadas et Hyadas^ daramqne Lycaonis Arcton^

Aemoniofque arcus^ violentique ora Leonis^
Saevaque circuitu curvantem brachia longo
Scorpion^ atque aliter curvantem hrachia Cancrum ^.

Quod fi Lunae noftrae fororem dediffet Natura, tum vero

rem et vifu pulchram, et humanis ufibus ^ oppido feciffet

commodam. Tunc inter fe "^

pari forte nocturnas flationes par-

titae, altera femper pharum aegris morcalibus exculiffet ^. Nun-

quam ferales illas et tecras, ec cam germanas morti in hibernis

incerluniis ire fiviffenc ^ nocces; alcerius in incerlunio filen-

I odores. 2 fi eam adlubente nobis pulchritudine et concinnitate circunifcri-

pfimus. 3 Ad haec. 4 quibus concordantior barmonia ftatui poflet. 5 Quid

in

fi firmamentum ita cameralTet , ut coeruleis ifl:is fapphiris in lacunaria cemeutatis

parallelos fornicum arcus haberent ftellae? numquid placidius hoc amoeniufque
futurum erat? 6 ufibus hominum. 7 omitt. inter fe. 8 efferret. 9 paterentur.
 O r a t io I. 33

*
tium et ferias, akerius in plenilunio compenfafTet fedulitas et
vigilia; fimul dividuae, vefpertinas illa, haec matutinas tenebras
diluiflet ^; deinceps illa ^ crefcendo plus, haec '^
decrefcendo
minus excubuiffet '•
; fequens vices et onera mutaflet menfis.
Id fi ita effet, poft homines natos, nihil aptius, nihil pulchrius

effet; cur autem ita effe confirmat ^ nemo? Quia fenfus reclamat;

potis ille eft Philomangones exfolvere facramento. At vero

adverfum clamores ejus aurem obturabant alibi; cur hic non
item? Quia hic vocalis nimium eft, et ingenti, quidquid aures
opplet '^, pertundit boatu. Si ergo non altum increpet, fi non
ftentoriis clamoribus objurget ille Cenfor, putant rem falvam
effe, bene geri ^ omnia? Alias raucus eft ^, diutina cum furda-
ftris vociferatione, alias hebes, alias *" coecutit et delirat ipfe.

Quid ergo? Capio. Errare non recufant; quin imo formofos

iftos errores fuaviari cupiunt *
, ita dulces videntur; fi '^ liceat
'

impune, fi abfit reprehendentium ftomachus et irridentium

ciconia. Ita eft: amabili quadam deludimur infania, dum poft-

habita Ratione ac ^^ Naturae phaenomenis, Marte noftro Mun-

dum ^* digerimus. Et ficut fabulam qui legunt, initio quidem
fabulam effe fatis meminerunt ^ ^'
, ideoque non tam ea quae
narrantur expendunt ^ "^
,
quam '
' narrandi modum narran-
tifque indolem, affectus, ac ftudia; longius autem '^ profecti

et inefcati, tota mente atque omni animo pendent '^ fperant

,

modo, et modo metuunt, tum gemunt, et ferio tragicis illis

nugis illacrimantur ^
" ;
— ita etiam Philofoplii , quod praeopi-

I tunc unius in conjunctionc ferias alterius in oppofitione compenfaret. 2 in

femiluniis velpertinas una , matutinas altera dilueret tenebras. 3 una. 4 altera.
5 excubaret. 6 Pulchra funt haec ct harmonica; cur aflerit. 7 operimentum
omne. 8 Si ergo non increpet ille cenfor et objurget altius, putant, bene
habent. 9 Raucus efl: alicubi. 10 hebes alibi , alibi. 11 in formofis iftis erro-
fibus fuaviant. 12 omitt. ita dulces vid. add. fi modo. 13 dum ncglectis.
14 univerfum lioc marte noftro. 15 ludicra noverunt omnia et ab ingenio poetae
conficta. 16 ad ea q. n. attendunt. 17 add. potius. 18 ulterius vero. 19 pro-
vecti, quafi jam in ferium abierint commenta, ita funt impenfi et inhaerent
penitus. 20 geniunt etiam iubinde et non falfo lacrymantur.
 34 Orat i o I.

nandi libidine dogma condiderant ', id ufu, difputationibus ^,

altercationibus, frequenti docentium inculcatione ^, flagitiofa

difcentium credulitate * , fuperftitiofa ^ vulgi de Philofophorum

placitis ^ imaginatione, tandem vertunt in fatale et incon-
cufTum '^
Elementum. Sic vis adhibetur Veritati ^. Hac deinde
ligamur ^, et per errores trahimur ^° catena, cujus omnes
hamos et annulos humana procudit ftoliditas ' ^ et vecordia.

At tibi repente (de via decedite !) Amor-fapientiae depellit

Mangonem ab anf^ iftius, quae nos tamdiu compedivit, cate-
nae *^. Ita enim invehitur: Exi de ambulacris nofiris ; ocius,

inquam^ te proripe^ fucate^ adulterate Mango^ cum intolerabili

redundantid ' ^ , cum typho , quo cives meos infatuas ^^^ et fumis
et apparatis ; loco cede genuinae^ nudae^ Jtmplicique Rationi.
Stupet ad hoc r.onitru leno; et correpta temere fub axillis co-

fmetice , difcedit tibubante palTu ; quaque gradum incertum

facit; dilTipat, quae brachio non fatis aftrinxerat, crotala,

mitras, redimicula, fibulas. Pone cum fcopis Amoris-fapientiae

fatelles *), et everrit, ne quid nudam Rationem, mox praeflo

^*.
futuram, ad pedes offendat
Video, judices, ejectoPantomimo, exterminato ^^Mangone,
evulfis fimul eorum de libris noftris dictatis, commentis i', et

placitis, Scholaflicam pene totam cum illis abiiffe '^ Philofo-

phiam, et de turgentibus illis in Bibliotheca voluminibus non

nifi exiguam fupereffe farraginem. Vix quidquam comperio

I quod abfente fecerant experienti^ figmentum. 2 mutuis. 3 crebrd doc.

impofturd. 4 difc. fuperftitiofa cred. 5 exotic^. 6 fententiis. 7 in irrefraga-

bile vertunt. 8 omitt. Slc . . . Veritati. 9 importerum ftringimur. 10 raptamur.

II annuli de humana cuduntur ftoliditate. 12 Sed propere huc animum adver-
tite. Amor Sapientiae dejiciet Mangonem ab anfa hujus catenae. 13 fuperfluo.

14 quo noftrum cerebrum dementas.

*) Hos Satellites defcriptos vide infra pag. 40.

15 paflu. Cadunt hinc inde, quas brachio non fatis aftrinxerut , bullae ; has
humo et fufpiciunt otiofi, degeneres, pigri fententiam explorare et experimentum.
16 abacto jam poft Pantomimum. 17 omitt. commentis 18 fcholarem in

immenfum decrevifle.
 O r a t i o I. 35

reliquum , praeter ^ Axiomata quaedam (ut prae fe ferunt) ^

Communes Notiones, et Generales Regulas.

In his ^ tamen etiamnum aliquid, quod a Ratione non eft.

Genius iterum aliquis fubolet mihi * ; exferat fe de latebris

fuis ,
prodeat in medium. Hem ! quam venerabilis ille efl ! a

formofo Pantomimo, a compto Mangone quam diverfus! Talis

fpecies in religionem veniat populo ^. In veftitu nihil praeter

depexam togam corpori, et capiti, infigne Magiflerii, cucul-

lum *'; erecta facies et plana, nutus nullus; reductae palpebrae,

fortes ' oculi, fixus obtutus; inflatae buccae, fefquipedalium

verborum ampullae. Geflus unicus, quo primoribus digitis in

fummum pollicem coeuntibus, paulatim cum fententia attollitur

manus ^ , et in obliquum recidiva ^ , cum emphafi concludit

effatum. Natus eft hic Genius Delphis, fub Apollinis tripode;
educatus autem apud Sphingem, inter Gryphos et Aenigmata.
Singula ejus verba, fmgula myfleria; finguli verborum ambitus,
fmgula decreta, fingula funt oracula, miro inflinctu et afflatu

edita , miris modis perplexa. Ipfummet *

" audiamus : Conjuga-
torum funt conjugata confequentia. Propter quod unumquodque
efl tale^ ipfum efl magis tale '^. Quidquid recipitur^ ad modum
recipientis recipitur ^^. Nullum violentum perpetuum; etc. Si
efl

fenfum exquiras horum gloffematum ^ ^ , aut rationem qua

nitantur ^ * , in promptu * •"•
refponfio : Abi ad Pedanos (fic

Philofophiae tirunculos contemptim appellat praecellentiflimus

Magifler) ^^ et difce. Quid ni? Fundamenta funt ^^, Principia
funt. At ubi rudimenta ipfa tradit Dogmatistes '
" , fi quif-

piam prae condifcipulis fuis ardelio magnorum iftorum crepi-

1 nifi. 2 omitt. parenthefin. 3 Inter Imec. 4 genium iterum aliquem fubo-

doratus fum. 5 Specie ipfU religionem incutit imperitis. 6 et capiti magiftralem
cucullum. 7 inimobiles. 8 palmus. 9 reciduus. 10 aenigmata. Quot loquitur
ex cathedra fententias, tot decreta, tot oracula verborum invohicris ut plurimum
perplexa. 11 omitt. Conjugatorum .. . magis tale. 12 add, Nihil efl in intel-
lectii, nifi prius fuerit in fetifu. 13 harum pofitionum. 14 ob quam ita tenendae
funt. 15 brevis. 16 omitt, parenth. 17 omitt, Fund. funt. 18 Dogmatifta.
36 Orat i o I.

tuum petat aliquam * ratiunculam, 7«, inquit, tace puer. Tu"^

afinus ad lyram es ; Ariftotelis fcitum eft (etiamfi Ariftoteles id

fcifcat nufquam) ^ , Difcentem debere credere. O dolofum cir-

culum! provectos ad rudimenta mittit; rudimentum ex profectu

fufpendit. His ^ igitur Principiis proveniunt nobis ^ impoflerum
falfa multa, involuta ^ quam plurima, quia Principiis com-
mentitiis contortifque proveniunt '. Sed ecce: aliud quiddam
in commodum Itudiofae juventutis meditatus ^ eft Magifler
Nofler; rem hercule compendio facilem! Tene haec pauca,
tiruncule ^, et te deinceps, te, inquam, Naturae confultior
erit nemo: Intelligentias ^ Formas fubftantiales^ Caufam primam ^
Influentias et Qualitates occultas ^ Vapores et exhalationes. Per-
cepiftin' haec puncta? Euge! his expedies omnia. Intelligentias
quidem non applicabis ^ ° nifi ad res ^ ^ magni momenti magnique
moliminis, quae in vallo et patente '^ quafi ad pompam fiunt;

velut ad trufatiles coelorum molas circumagendas ^ ^ , et aquas

in marina mactra, quo flatis horis intumescant, fubigendas ^*.

Cave fis, ne arboribus, aut herbis, aut \a.pidihus Intelligentiam

ullam adjunxeris, ne Magneti quidem; licet enim hujus ope-
ratio, mirabilis *^ valde, plena fit industriae, at in angulo
exercetur, non ita palam, nec in theatro; unde is Influentid,

quae de minorum gentium Diis efl, contentus fit. Formis

fubftantialibus abutendum tibi erit ad mutandum corpora; five
^
intrinfecus '
,
quod ipfis eorum formis attribues *
' , five

extrinfecus ^**, quod formae corporis vicini imputabis; fi nulla

fit ad manum ^^, cui negotium hoc committi polTe videatur ^

"

ad afylum commune, ad Influentias coelefles confugies. Caufd

I ibidem {cifcitetur. 2 Tace puer, inquit. 3 omitt, parenth. 4 credere.

Ex liis. 5 deducuntur. 6 gratuita. 7 ex commentitiis gratuitifque principiis
deducuntur. 8 muginatus. 9 omitt. tiruncule. 10 occupabis. 11 nifi rebus.
12 patenti. 13 velut coelis in gyrum proterendis. 14 et mari ftatis lioris in tumorem
fermentando. 15 admirabilis. 16 ab intrinfeco. 17 quod afcribes propriae formae.
18 ab extrinfeco. 19 nullum adfit tale. 20 cui id jure committi poffit.
 Oratio I. 37

prima opus tibi eft in formandis et producendis Formis fubjian-

tialibus ', exceptis tamen formis Elementorum ^
,
quibus fpeciatim
concefTum efl ^ fobolefcere, et flirpem fuam in vicinia propa-

gare *. Caeterae formae ^ coelibes funt et viduae; et intro-

ductis in Materia Difpofitionibus ^ ut plurimum a coelorum

occultis virtutibus, Auctor Naturae fupplet eas de fuo penu.

Tandem, ne longior fim, Vapores et exhalationes habe tibi ^

ad omnem Antiperiftajim , omniaque Meteora et Imperfecte

mixta ' difcutiendum. I jam , afcende Cathedram , refolve

magiftraliter ,

Sume fuperbiam quaefitam meritis.

Quis ineptias illas ferat? quis cordatus homo e(l, qui fe

fcire aliquid in Natura rerum exiltimet, cum ifta fciverit?
Quid enim? fi quis te miraculi alicujus caufam interroget, tu

vero ^ Intelligentiam adferas ^, aut Influentiam^ aut occultas

rerum Sympathias et Antipathias ; quid ifta fummacim continet
refponfio , nifi fimplex illud ,
quod quilibet e plebe refponderet

Nefcio? Hoc tantum inter te et illos interefl *°, quod hi

quidem humeros adducant , et ignorantiam fuam fateantur
ingenue; tu flreperis quibufdam verbis fucum facias, et difli-

mules. Et vero fi quaeratur, cur aqua, quae inferbuit, ab igne

femota refrigefcat ^ ^ ; cur adductae et in arcus fmuatae vir-
gulae, fi remittantur, in rectum fe porrigant ^^; cur rugatum
ab igne corium, fi in cella recondatur ^^, explicet fe denuo;
refpondebis, Formam fubftantialem talium corporum, 2iViX. Poten-
tiam aliquam in iis refidentem ' * haec omnia machinari. Nugae

I in prodiictionibus forniarum fiibftantialium. 2 exc. folum elemcntaribus.

3 id indultum efi: fpecialiter. 4 ut fe quandoque propagent in vicinia. 5 omitt.
formac. 6 Vapores et exhalationes, ne iongior fim, fuificiant tibi. 7 omncs
antipcriflafes omniaque imperfecte mixta. 8 fi mirac. alic. quaefitus caufam.
9 protuleris. 10 Haec dumtaxat te inter et illos difierentia eft. 11 cur aqua
femotis calefacicntibus j a quibus patiebatur, refrigeat. 12 cur fracto tendine
in directum refifiat arcus? 13 fi fepofitum fuerit. 14 iis infidentem.
38 Ora t io I.

Scopae dilTolutae ' ! Fili iftius, quo res omnes pulcherrime cum
Principiis et primis Notionibus Natura copulavit et vinxit ^

abruptio manifella ^ ! Non inciementius dico, quam par efl^;

ponam exemplum ^ , ut videas. Sit in Geometria rudis quifpiam
et idiota; ftylo Dogmatiftae docebo •"'
eum ' hac hora (et

equidem non ^ indigeo tota), ut tam peritus fit Geometriae,

quam depontatus aliquis Philofophus Phyficae peritus ell. Hoc
^
igitur primum pofitum fit ^ , Triangulum effe aliquid ad inllar

Corporis naturalis. Materiae vicem fupplebit ' ° Magnitudo

(haec * ^ enim indifferens eft circa varias Formas ^ ^ , nempe ' ^

Circuli, Parallelogrammi^ etc.'). In Formae loco habebimus

trium rectarum linearum^ extremis inter fe punctis tangentium ^
cohaerentiam **. His igitur ita pofitis, Geometricae inftitutionis
incipit mihi initium: Tres anguli in Triangulo Jimul fumpti^
duohus rectis anguUs (imul fumptis funt pares. Sit enim trian-

gulum quodcunque; tum altero pede circini in ejus apice

defixo, altero pede portionem circuli, fummo angulo, a latere

ad latus, quibus utrinque ftringitur, fubtende; idem fac duobus
reliquis, qui ad bafim funt, angulis, circini cruribus eodem
femper intervallo divaricatis. Collige jam tres iftos arcus , tribus

iftis angulis fubtentos, et in unum arcum difpone; femicir-

culum habebis, tantam fcilicet circuli portionem, quanta duobus

rectis angulis fubtendendis fufficiat. Eo igitur ventum eft, ut

tres angulos in triangulo duobus rectis angulis aequales efle,

perinde compertum fit et experientia notum, atque aquam ad

frigus fe reducere, vel ferrum ad Magnetem tendere. Reftat

(quod in Difciplinis urramque paginam facit) ut Ratio promenda

I commentiUTi ! 2 quod ex principiis natura per res omnes pulcherrime deducit.

3 manifeftus abruptus. 4 Non cenfeo fupra meritum. 5 ponam uegotium in
fimili. 6 idiota; edocebo. 7 omitt. eum. 8 nec tamen. 8 Supponat itaque.
9 Triang. effe corpus naturale , aut fi fcrupulofus nimiimi efl:, fupponat cflc aliquid

inftar. 10 Locum materiae habebit. 11 illa. 12 ad varias formas cft indifferens.

13 omitt. nempe. 14 Locum formae habebit ipfa l"orma triangularis.

 O r a t i o I. 39

fit * , cur in triangulo omnes anguli fint aequales duobus

rectis? Hanc in promptu habet Dogmatilles, et accipe ^: Quia
Forma trianguli per naturalem refultantiam tres angulos fuos
cum duobus rectis angulis adaequat ^. Pergo: In trlangulo

angulm externus interno oppojito major eft

'^. Id etiam circino

expende; fi enim unum latus trianguli deinceps producatur,

majorem arcum ei fubtendes, quam angulo intra triangulum

confiflenti fubtendi poffit. IUud igitur fic effe, rurfum experi-

mento certum habemus. Ratio petitur? Eademilla, (\\x2it Formam
trianguli caufatur, afferri quidem poterat (nam in omnem pedem
quadrat ifte cothurnus), fed grata varietas. Aliud igitur Dog-
matiflae nollro emungamus oraculum : Exclufa conclufts ampUora
finuntur; angulus igitur exclufus, et extra triangulum pofitus,
inclufo angulo major erit. Et quamvis hoc argumento, angulum
externum non minus interno appofito, quam interno oppofito
majorem effe efficiatur, Dogmatifles tamen decernit, ut tum
modo valeat Regula, cum de angulo externo et interno oppo-
fito fermo efl. Nam, inquit, cum de angulis appofitis loquimur,
non femper locum habet ifla Regula; et quid mirum? Omnis
Regula patitur exceptionem. Porro pergo: Si duae rectae lineae

inter fi fecuerint^ angulos ad verticem aequales facient. Hic pro

ratione Naturalis quaedam Sympathia iflorum angulorum offerri

poterit. In triangulo rectangulo quadratum lateris ^ quod recto

angulo opponitur ^ reliquorum laterum quadratis aequale eft. Hic

jam in confilium adhibere poffumus IntelUgentiam unam et

alteram; eft enim hoc Theorema maximi momenti, et Pytha-

goras (ut nobis narrant) cum id inveniffet, tantum accepit
fubito laetitiae, ut hecatombem faceret ^. Dixi; pergat jam

I omitt. His igitiir ita pofitis promenda fit. 2 duobiis rectis? Rcfpon-
deat. 3 aequat tres angulos duobus rcctis. 4 Quaero, cur angulus externus fit
interno oppofito raajor? 5 omitt. Id etiam circino expende . faceret. add. . .

Rerpondeat, quia forma triangularis eft talis naturae, ut fi ununi ejus latus dein-
ceps px-oducatur, majorcin ei angulum tradai quam intra fe ex oppofito contincat.
40 Orat i o I.

quilque iflo tenore, et fuo Marte Mathemata omnia refolvat

et pandat *. Quid ais, Euclides bone ^, de extemporalibus
hifce meis Mathematicis ^ ? num te poenitet jam operofae Demon-
Itrationis, et longae follicitaeque tuorum EfFatorum ad Prin-
cipia deductionis ^? Ridete Mathematici, et fcitote hos meos
Geometraflros ^ et hodiernos Phyficos iifdem caepis vefci ^.

Satis ell; Amor-fapientiae ad pronunciandam fententiam accin-

gitur '. Quid agat? exilio multet Dogmatiftam? Mitior quidem
ifta fententia ferri in Pantomimum et Mangonem potuit, quibus
alibi res fuae, nec tenues erant, ambitio (ut fit) compulerat
in aliena. At monflrum hoc nulli bono efl, extra quam intra

Scholam perniciofms. Alibi ^

inter veneficos characteres deformat

et immurmurat carmina; alibi cum perfpicillis ad nafum legit

Sibyllam et interpretatur, et ponderat, et fuperftitionem injicit

popello. Inter harufpices alibi fecat animalia, exta confulit,

obfervat avium volatus, et hominum flernutamenta ^. Alibi

inter Phyfiognomos ex fatalibus ' " in fronte manibufque lineis

praefagia fumit eventuum ' '

et fortunae. Alibi cum judiciariis

Aftrologis notat VlznetSLrnm Domos et ^Jpectus , Rhumbos fsick ^^

et Horofcopos. Totum illud atrae bilis plafma fqualidum, tetrum ^ ^,

nulla caufa, nulla ratione fundatum, totum ex Phantafiae ludi-

brio fufceptum ^^, totum ^^ fe debet huic Genio infeflo,

perverfo, praepoflero. Praeflat igitur ut hic opportune depre-

henfus ^ "^
tradatur lictoribus exurendus. Pyram dabunt tot

chartarum in bibliothecis noflris paginae, impofturis ejus defor-

matae. Annuit Amor-fapientiae , et jubet , ut lictores fui , Zelus-

veri et Contemprus-falfi , fententiam iflam quantocius exfe-

I Habet fatis; pergat jam fuo marte per omnia theoremata et problemata.

2 raagifter Euclides. 3 de extemporali hoc mco Matliematico. 4 et longi follicitique

tuarum propofitionum ad principia deductus. 5 quod hic Geometrafter meus.
6 et moderni Phyfici iifdem vefcantur caepis. 7 accingit fe ad pron. lent.
8 elTormat. 9 fternutationes. 10 planetaribus. 11 fuccelfuum. 12 format. 13 in-
fultum, gratuitum. 14 nullis, quae ratio probet, innixum principiis. 15 add.
inquam. 16 prehenUis.
 Orat i o I. 41

quantur '. Tanta judicis feveritate deterriti, proripiunt fe e

Schola quam plurimi pufiones Genii ^

,
quos nominare mihi
in promptu non efl;. Antefignanum tamen novi: Gerro eft;

qui pridem ex trivialibus Scholis, ex Gramimatica et imaDiale-

ctica huc appellens, gerras multas nobis contexuit, verborum
tricis detinuit, fyllabis anxie difcutiendis ^ exercuit, propofuit

quaestiunculas multas exiles, frivolas, rancidas, auctaria, corol-

laria, parerga *. Eflo ^. Fuga fibi confulant; accurata in abjectam

illam plebeculam accufatione ^ facrae judicis noflri aures non
erant obtundendae.

Erafis jam, excifis et abolitis coecis iflis Geniorum noflrorum

commentis, paucula fuperfunt, quae fola Ratio dictat Prin-
cipia; expofita in propatulo, cunctis nota, purifTimo liquidae

Veritatis radio confpicua. Dives inopia! immenfus in parvo

fcrinio thefaurus ! Eliciemus illum et expromemus ' ; fed fenfim

et fme fenfu. Praecipites hic, prurientes, inconfideratos ^ efTe

non decet. Gemmas iftas tener ordo devinxit fi avide fi ^ ; ,

temere manum injicis, turbantur, excidunt, et cum fpuriis quae

humi jacent, confufae, fufpectaeque, non fatis internofcuntur ^°.
Et hinc ordine mutato, quem tradendis fcientiis ^* majores
noflri praefcripferunt, expediret iis primum Difciplinis exco-

lendam dare ^^ juventutem, quae fine ulla Hypothefi, mere

ex Communibus Notionibus demonflrant fuas Propofitiones;
quales funt Geometria et Arithmetica ^'. Ante tamen Scien-

I ut fine dilatione fententiamandetiirexeciitioni. 2 quamplurimi adliuc genioli.

3 fyllabarum anxiis difcuflionibus. 4 rancidas, ad rem impertinentes 5 Benc
cft. 6 vilis iftius plebeculae criminationc. 7 educemus. 8 prurienies hic.

9 Gemmae iftae perpetuo filo nexae; 10 non nifi catenatim una poft aliam
extraliendi; manifeftum alioqui inter manum et capfulam adulterationis periculum
eft. II omitt. tradcndis fcientiis. 12 fcientiis pafci. 13 quae meris farciuntur
principiis , nulli praefumptionis aut conjccturae lardo tranffixis; nam ad Icgitimas
in rebus naturalibus hypothefes maturior ftomachus requiritur; magn^ fcicnti^;
magn;\ hic opus experientii et judicio , quae ut plurimum abfunt a juvcnibus.
Iftis crgo mathematicis fe dent, quae abftractae et fine hypothefi funt; iis

ingenio folo fufficiunt.

4a Ora t i o I.

tiam Confequentiarum, quae eft in i

Logica, perceperint;
fine qua Apodixes Mathematicae ^ non fatis feliciter ^ pro-
cedunt, et cujus ope compendium in illis non exiguura fieri

potelt ^. Quae quidem fcientia non ita ex tempore ^ et

'
fparfim ^ (ut hodie fit) velut filva quaedam et rhapfodia
tradatur, fed ordine ^ ac tenore Geometrico ^. Hanc autem,
quam dico, Confequentiae fcientiam ita corrigi, et in apicem

illum evidentiae fubvehi poffe, cum jam ante certum haberem

ex ratione, ipfo etiam eventu, et fucceffu, quem nuper publici

juris feci, edoctus fum *) ^^. Tribushis, Logicae, Geometriae,

Arithmeticae , Metaphyficam fubnectant, fed probe repargatam,

Mentis et Corporis effentiam ac Proprietatis apodictice perhi-

bentem ^^. Dein ^^ ad rerum naturalium Hifloriam applicentur.
Hanc voco congeriem ex diverfis Naturae Phaenomenis experi-
mentifque certis et '^ indubitatis, pura narratione fme ^^con-
jectura rationis, ob quam ita fe habere videantur, propofitis *^.

Haec Hiftoria ^ ^ a docentibus in communia quaedam cap*ita

digeretur; hanc tirones non legent in libris dumtaxat, aut ex

pulpito audient, fed oculis ac manibus ufurpabunt ^*^*; tantifper

fufpecta fmt, quae ab his vel illis Phyfiologis arcana jactantur ^'.

Conflat enim res obvia facillimaque experientia tentandas , totam

retro Vetuftatem fefelHffe: velut, plumbum ^^celerius labi per

aera quam lignum ^ ^'

, indubitatum Antiquis; explodit hodie
ipfis etiam triviis non ignotum experimentum. Et hinc Acade-

I omitt. in. 2 mathcmaticae demonftrationes. 3 omitt. fatis feliciter. 4 omitt.

et CLijus.... potest. 5 temere. 6 add. et cum parergis. 7 omitt. veliit . .

rhapfodia. 8 fed fervato nitore. 9 Geomctriae.

*) Vide libellLim meum, quem infcripfi Mcthodum inveniendi Argumenta feu
Solertiam. QEd. L. B.')

10 ita caftigari poffe , tentantem docuit me nuper eventus. it o?;nV^ Tribiis . .

perhibentem. 12 Post matheniaticas. 13 omitt. et. 14 exclufil tamen. 15 cur

ita fint. 16 add. memoriae grati^. 16* oc. fibi ufurpabunt et man. 17 tant.
fufpendenda fides ct fufpcctum debet efle negotium. 18 add. ligno. 19 omitt.
qiiam lignum.
 Ora t i o I. 43

miarum fupellex non erunt vafta illa volumina, inepti * cen-

tones, in quibus coeci difputant de coloribus, et pecorum ritu,

in Veterum fententias abeunt Minores; fed telefcopia ^, quibus

e coelo remotiifima quaevis adducuntur, nova fidera deteguntur,

aliorum cornua, aliorum afperitates, quas longo intervallo diffi-

mulant, veniunt in confpectum; infuper herbarum et fruticum

horti, Anatomica Theatra ', Alembici *, fornaces, Magnetes,
aliaque id genus, quae Natura voluit fuorum miraculorum
acervos, illices, et exploratores effe ^. Intelligentia jam a fcien-

tiis culta, ab Experientiis firma ac matura ^, Hypothefis Phy-

fica
"^
proponatur, quae Senfum cum Ratione, Experimenta
cum Scientiis ad amulfim conciliet. Tandem agmen hoc claudat

Ethica 8.

Amor
Eja fapientiae, in fublime " te tolle; defere nos hic

tantifper cum plebe, aeternum equidem tibi jurejurando devinctos.

Inceffe fummorum Magiftratuum et Principum Virorum * °

pectora; opes efl eorum robuflo brachio, ut Genus Humanum,

in futilitatem et indignas nugas tam alte demerfum, eruatur ''.

Haec reflat *^, et fi modo capiant, fola pene reflat ad Divi-

nitatem via. Bellis iftis et cladibus, quibus ferarum ritu in

mutuam necem faevimus hodie, non gloriam, fed probrum

rependet aequa pofteritas; et magna forte, quae nunc venera-
mur, nomina audient olim (quod funt) cruentae belluae et

I infulfi. 2 tiibi. 3 horti , diftillationum. 4 add. ignium. 5 add. Pudor fanc ,

iibi brevem hi arbitri ac dilucidam offerunt controverfiae decifionem , malle nos eam
a litigiof^ congruentiae ratiunculd mcndicare; imo non malumus; convenire aequif-
fimos iftos arbitros non pofliimus; peregre funt, vix fcinius ubi locorum degant.
6 Formato jam per fcientias ec maturo per experientias ingenio. 7 aliqua. 8 pro-
ponatur; id eft, conjectura elementorum naturae , brevis fine fuperfluo , clara
fine figmentis ignotarum rerum, quae experimentis omnibus continu^ diductione
fatiffaciat, fcientiae, cujus vicein gerere "
debet , quani fimillima. In hanc ne
juret dilcipulus; teneatur quoad phaenomenis omnibus refpondcat; ubi in puncto
deficit, rejiciatur, ct ali^ tentetur verum. 9 humo. 10 principum et magnatura.
II extrahatur. 12 add. iis.
44 Orat i o I.

Humani Generis lanii. I, Amor Sapientiae; lupple quae fub-

ticeo; et, fi vifum fuerit, adde etiam acriora ^. Audes enim;

a me quidem dicta, et frullra forent, et non tuta.

D I X I.

I majora junge.
 PARAPHRASES
ET

COMMENTARII,
QUIBUS ORATIO I

IN EDITIONE LUGDUNOBATAVA ILLUSTRATUR.

I.

[Ad Pag. II : Continet actionem rei aguntiir.']

/^OMMENTARius. Genii illi funt perruafiones quaedam, quae

^^increbuerunt, vel potius inltinctus et proclivitates perfua-

dendi fibi aliquid praeter dictamen Rationis.

Pantomimus efl inflinctus quidam atque proclivitas, Meta-

phoram cum Proprietate confundendi, feu ita capiendi, quod
metaphorice dicitur, ac fi id eciam in proprietate fermonis
obtineret. Unde Pantomimi praecipua pars efl proclivitas cogi-

tandi, res omnes fenfu nobis ac vita fimiles e{re, et in actio-

nibus motuque fuo, fua fe cognitione dirigere; plurima enim

a nobis ad res inanimas per metaphoram et fimilitudinem

tranflata funt. Hinc Pantomimus ab ifta tantum parte agitatur

in Oratione noftra.
Mango eft inftinctus ornandi , ordinandi , concinne difponendi.
Cum illum ornatum ac ordinem rebus afcribimus, quem Ratione
ducti deprehendimus, bene habet; res enim omnes procul dubio
4.6 Ora t i o I.

concinne eleganterque difpofitae funt ab Auctore fuo. Cum ex

libidine tantum et inllinctu ornandi ornatum illum rebus attri-

buimus, qui imaginationem noftram capit ac demulcet, hoc

vero Mangoni debemus.
Dogmatiftes denique efl inftinctus et proclivitas generatim

(tatuendi, Regularum et Axiomatum formulas tradendi, artium

et fcientiarum Syftemata condendi. Et in Dogmatifta confidera

quomodo in Mangone. Licet profecto generatim concludere,
licet Axiomata, Regulas et Syftemata ponere, fed ductu et

aufpiciis unicae Rationis. Ex impetu tantum, inftinctu, fpiri-

tuque ponendi ea ponere, hoc vero et Rationi inimicum eft,

et foedi in eo haerent ac perniciofi errores.

Sic igitur afFecti funt ifli Genii; eodem aliquando ducunt,

quo Ratio; nunquam eadem. Atqui non modo qui non ivit

quo eundum erat, fed et qui ivit qua eundum non erat, aber-
ravit. Mango ducit ad ornatum, ad Regulas Dogmatifta ; eodem
faepe Ratio tendit, fed alia via: haec per lucem, per cali-
ginem ilH.

II.

[Ad Pag. II : Quam tetris pererrat fcintilla,']

Paraphrasis. Ratio! Ratio! illa fupremi Ducis indubitata

teffera, tot adulteratur erroribus, tot in Veritatis inveftigatione

difRcultatibus infringitur, vix ut ipfa fibi conftare, et Ratio

jam ratio non amplius effe videatur.

CoMMENTARius. Ratio (quod Tcxtus innuit) lucernanoftra;

qua cum deftituimur, obfcura funt omnia; caligo coeca, fpiffae
tenebrae, nox horribihs. Quilibet etiam e vulgo, confcientiae

fuae teftimonio convictus, id agnofcit et verbis palam praefert.

Vide fis Logicam meam part. alt. fect. ult. cap. 9. Ratio etiam
Cquod Paraphrafis innuit) tefTera divinitatis, qua nutum fummi
ducis (Dei) et imperium perfentifcimus. Sed, proh dolor!
 Orat i o I. 47

Ratio in nobis raagnam partem corrupta ell, tum per Errores

Cqui Rationis, fi lucerna eft, fumi atri, et involvunt eam; fi

teflera, adulteria, deflorant et inducunt eam), tum per DifR-

cultates (quae Rationes, fi ea igniculus eft, dura cruda robora,

et obruunt illam; fi teffera, obviae fpinae, difcerpunt et infrin-

gunt illam). Errores illi, DifRcultates illae fic affligunt Rationem,

ut illa velut interclufo fpiriru exftincta dici poflit, et jam non
nifi creperam aliquam fcintillam, ellychnio lucernae depaftam
oftentare.

III,

[Ad Pag. 1 1 : Ludibritim caligamus fine duce.']

Paraphrasis. Non mirum igitur, fi inducta et obliterata

teffera, focios et exploratores non internofcimus, fi confun-
dimur, fi ludibrium debemus hofli.

CoMMENTARius. Sic affecta Ratione, filucernaea, necefTum

eft, nos in via, qua gradimur ad Veritatem , miferum in modum

ofFendere , impingere , ac labi ; fi vero teffera fit Ratio , in expe-
ditione, qua contendimus ad Palladium ex arce Naturae diri-

piendum, turbari nos oportet, et inter fumma pericula verfari,

figna hoflium, ac Imperatoris noflri, non recte difpicientes;

adeoque falutares faepe cogitationes ut infeftas refutare, pefti-

feras ut auxiliares copias amplecti.

IV.

[Ad Pag. 1 1 : hoc deteriore conditione feductores.']

Paraphrasis. Sed et hifce malis (opudor!) nos ipfi caufam

damus, tum impotentia, tum credulitate noftra. Impotentia
quidem, quia reducta et fe in fuam caliginem abdente Ratione,
quod receptui fignum nobis effe debebat, excurrimus tamen
avidi , nefcio quam fortuitam Veritatis praedam animo agitantes.
CreduHtate vero, quia cuilibet ductum directionemque polli-
48 Orat i o I.

centi acquiefcimus. Unde fic, ut loco unius Ducis, cui in

verba juravimus, multis et variis nos temere committamus

feductoribus.

CoMMENTARius. Aviditas et credulitas duo mala importu-

niffima et exitialia iis, qui quando fatis a confilio firmi non
funt, inter infidiantes etiam verfantur. Nafcuntur hi morbi ex
confidentia, quam homines in fortuna collocatam habent; vidcnt

enim hanc aliquando praeter fpem afpirare rebus afflictis, et

quibus nec confilium nec res fuppetebat, iis tamen exfententia

nonnunquam eventum procedere. Sed eflo; id in fortunae bonis

(quae hinc etiam fortunae vocantur) obtineat; haec enim,

feu cafu feu ratione parta fmt, idem valent; imo nefcio quo

pacto plus valent, magisque quod funt effe videntur, cum ea

temere et aliud agenti cafus injecit. At in animi bonis, inter

quae primas tenet Veritas, nihil juris habet fortuna; non enim
reperit Veritatem ,
qui imprudens eam reperit , qui fortis uncum
in illam impegit. Ambas, ambas fe manus praeflat fola Ratio:

haec fola Veritatem attingere, capere, tenere poteft; quia

Veritas nifi fui agnitione non tangitur; et vero agnofcit illam

fola Ratio. Planius rem ob oculas ponam. Sit idiota quifpiam,

et hic forte incidat in Librum Elementorum Euclidis. Amplam

fane Veritatem nactus efl (fingula enim EfFata fmgulae Veri-
tates funt), fed non capit illas (id ipfus ingenue fatetur);

tunc demum capiet, cum ratio ex demonftrationibus accefferit.

Idem ille idiota videat ferrum ad Magnetem accedere; videat

aurum cum aere libratum in aere, praeponderare in aqua;

videat, quae magis obvia funt, noctium et dierum, hiemis et

aeftatis viciffitudines , incrementa ac decrementa luminis in Luna,

aquarum in mari fluxus ac refluxus. Haec omnia cum videat,

nihil horum capit, quia rationem, ob quam ita fmt, ignorat,

id efl, manu, qua capiat ifla, deftituitur. Quo agitur ifti mihi
in fcientiis avidi, creduli, prurientes? Avem illam, Veritatem,
 Orat i o I. 49

aucupantur; et manibus, quibus eam praehendant, truncati,

fomniis illam captant, et poilident in aere. Nota nobis paroe-

mia, o Belgae. Avem in coelo habere, nihil habere eft.

V.

[Ad Pag. II — 12: Senfus tioflros.,, fides abrogata.']

Paraphrasis. Cum feductores dico, Senfus noilros, Auditum

Afpectum, Tactum, Gullatum, Odoratum, et 11 qui alii fmt
non moror. Sunt vero etiam illi feductores; at non ita callidi

non ex aftutiorum illorum et verfipellium genere ,

quos infectari
mox et agitare decrevi. Quilibet enim Senfus, cum alii fup
petias non veniunt, flolidior efl quam ut capiat eos, qui
teretcm mentem habent intelligenfque judicium. Ecce enim
Afpectus hominem procerum, fi modo is turrim confcendat,
in pumilionem fubito decrefcere teflatur; quafi jam gentilis fit

eorum, qui cum gruibus pugnant,

Ubi tota cohors pede non efl altior uno.

Quis credat Afpectui tam impudenter mentienti. Auditus

nuper balatrones in fpecubus et puteis delitefcere dejerabat,
qui loquentibus obflreperent, et extrema dictionum importuni
regererent. Credant hoc Philofophi illi, quos Manducus vefperi
ad cunas abigit invitos. £t denique Tactus (mirum, quantum
hic fibi fumpferit prae fratribus fuis) niinquid urinatoribus
faepius jam fuafit, et perfuafit forte, nullum maris, etiam
claffibus conftrati, pondus effe? Haec et id genus alia mendacia
innumera , aperta , fplendida fatis arguunt , quemlibet de quinque
illis fratribus, fi fuas tantum tendiculas objecerit, fruflra fore,

nec decepturum eorum quemquam, qui mediocriter fapiunt.

Quod fi tamen confpirare polfent Senfus, et facta manu nos

adoriri, nullus dubito quin facile circumvenire quemvis noflrum
et illaqueare poffent. Sed ipfi odiis inveteratis inter fe difli-

dent; unde fit, utfaepenumero, quas hic nobis infidias flruxerat,

4
50 Orat i o I.

has ille vel evertat vel prodat. Videndi fenfus remura, qui
pars in aere confillit, pars fub aqui conditur, fractum efle

clamat; Tactus id ipfum conftanter negat. Tactus e contrario,

fitulam ex fune demiffam in ciflernam, ubi aquam fubiit, a

fune folvi teftatur; id autem Oculorum acies explodit. Afpectus

item et Auditus, eminus forte hominem ligna findentem nacti,
quemadmodum non ambigunt inter fe! quemadmodum non alter-

cantur! Auditus jam ferire cenfet, ]am fecurimillidi; Afpectus

inficiatur, et fecurim jam in aerem attolli, ac alterum ictum
minari confirmat. Et ita paffim illi

Terrigenae Qfacinus miferabile!') fratres

In fe confirictas conferuere manus.

Hoc amplius, quod Senfus in Philofophorum ubique pulpitis

ceu tribunalibus quibufdam, fceleris jam pridem accerfiti perfi-

diaeque condemnati, calTa fint apud Sapientes omnes exiflima-

tione. Jam Cartefius, Rationis ille vindex et Senfuum acris

infectator, pelTumdedit et abolevit, quidquid illis ex unanimi,

quod fubinde depromunt, conftantique teftimonio reliquum erat

apud incautos quofdam Philofophos auctoritatis; nec minus

fufpectum et fubleftum effe decrevit, quod flabiles concor-

defque, quam quod vagi diffonique profiterentur.

CoMMENTARius. Trcs igitur occurrunt caufae, quae Senfuum

fallaciam enervant, et vim feducendi, qua pollerent alioqui,

vehementer obtundunt. Et eaedem tres caufae adferuntur in

Oratione, cur hic, ubi ftelliones tantum et coryphaei feducto-

rum accufantur, Senfus in numerum aliquem venire non mere-

antur. Prima caufa efl, quod Senfus fmguli in valde multis

negotiis fatui fint, fi:upidi, fi:olidi. Altera caufa, quod et fi

juncti aliquid pofiTent, aegre tamen jungantur et confpirent,

quin potius mutuas fraudes faepe prodere ac detegere foleant.

Tertia caufa, quod Senfus fint infames, et jam per omnium
Philofophorum Scholas tamquam feductores traducantur.
 Orat i o I. 51

VI.

[Ad Pag. 12 : Sunt feductores alii diuiiirna familiaritas.']

Paraphrasis. Sunt igitur praeter Senfus feductores alii,

iique fpiritus, inftinctus, Genii, majoris longe quam Senfus

noftri fallaciae. Cumque Senfus ut hofles abarceri, atque ad
ambitum corporis propelli videamus, tum hos aditu dignatur
Animus. Dicas eum confuetudine fibi hos Genios et familiari-
tate velle devincire. Sed qui familiares fuerant, paulo pofl
neceffarii, et ex neceffariis non duces, quos fe ferebant, fed
agafones facti, flagris Animum, ceu inertem pecudem, huc illuc

agunt impelluntque pro fua libidine.

CoMMENTARius. Gcuii ifti, Pautomimus, Mango, Dogmatifles,

plane videntur effe de illorum genere, quos Affectus ^ et vulgo

PaJJtones vocamus; quibus unicum pabulum, quo et nutriuntur

et crefcunt, obfequium eft. Cupiditatibus fuis morem gerere,

earum impulfu facere quidpiam aut omittere, non eft eas fedare

fed irritare; flammae funt, et oleo ifto affufo crefcunt quidem,

fed non fatiantur. Et certe plus ad decipiendum Cupiditas
quam Senfus valet; imo nihil hic ad praeftigias valet fme cantu
iftius Sirenis. Quidvis enim Senfus exhibeat, non decipiemur,
nifi ftimulet nos et inducat proclivitas quaedam et velut libido

credendi; atqui haec non alio referri quam ad Cupiditatem

poteft. Proclivitas haec impotentia quaedam eft, luxuries, et

animi profufio, qua quod noftrum eft jactamus, et in alios

temere prodigimus. Inquam, Senfuum noftrorum perceptiones
quae nobis propriae funt, in caufas a quibus excitantur tranf-

ferimus. Et, cum v. g. paries ifte fic affectus talem in nobis

fenfum caufet, quo cum fruimur, album colorem nos videre

dicimus; ipfum illi parieti fenfum afcribentes, id eum in fe

habere judicamus, quod in nobis, ut haberemus, efFecit. Sic

etiam in fole lumen, in igne calorem, in corporibus collifis,

aut prope ab illis, fonum effe judicamus; cum extra nos

^2 Or ft t i o I.

illorum modo caufae, intra nos illa ipfa fint. Similiter ergo

facimus, ac fi loca maritima, quod famem acuant, fameinfecta,

et gladium, quod fauciet, imbutum dolore, et poftem., in quem
oculo forte per tenebras errabundi incurrimus, fcintillare puta-
remus. Senfus, hac fafcinatione fublata, integrifunt, incorrupti,
nunquam fallunt aut falluntur. Cavendum igitur, ne quas nobis

fenfus exhibet imagines, earum rerum effe putemus, quae iis

formandis occafionem praebuerunt, neu quid extra nos illis

imaginibus fimile comminifcamur. Hoc enim nulla fuadet ratio;

fi vero hoc fme ratione fumpferimus, etiamfi forte verumefl^et,

erravimus tamen; quid quod contrarium non fuadeat modo,
fed et convincat Ratio? Sed non omnia huc promenda funt.

VII.

[Ad Pag. 12-13: Tandem tamen dkteriis profcindunt,']

Paraphrasis. Verum enim vero appetente jam crepufculo

Rationis, pudere coepit Animnm ignominiofae fervitutis fuae.
Atque adeo hos Genios, hos fub ducum exuviis tenebriones,

judicum, id efi; Philofophorum fententiis exauctorare confl:ituit.

Sed illi habent fui fi:udiofiffimos patronos, qui rebus eorum

(fic prae fe ferunt) aderunt ut difficillimis. Horum alii vano,
fuperfi:itiofo alii , alii denique canino ingenio funt. Vani quidem
illi, quos periculum, quos anceps eventus juvat, etiamnum
pofi: tot errores et lapfiones experiri volentes, quorfum evadant
(fi tamen evadant), coeci coecos duces infecuti. Superfl:itiofi

vero, quibus a majorum vefi:igiis vel latum unguem declinare

religio efi:; quibus haec una bene firma videtur ad fl:atuendum

ratio, fl:atutum efl"e jam dudum, etiam fine ratione. Hi velut

heri funt; hos catelli comitantur, qui, quod dici folet, non
mingunt nifi ad illum, quem alii ante perminxerint, parietem.

His afientiunt, quibus afiiievere, his velut cauda blandiuntur;

infolitum omne vago difcurfu latratuque perturbant, rictibus

tandem etiam et morfibus infefl:ant.

 Orat i o I. 53

CoMMENTARius. Ccrte tribus his hominum generibus prae-

cipui continentur errorum tutores et patroni. Et primum quidem
qui recenfiti, auctores funt; hi concipiunt et gignunt Errores.
Qui deinde notati, ahimni funt; nutriunt Errores, et tempe-
flive, quidquid eis nociturum videtur, abarcent. Nam qui
aliqua forte de Natura rerum cogitatione, velut navi, qua per
mare Philofophicum feratur, oblata, curfum dirigit non ad
Cynofuram Rationis, fed ad Erraticam Eventus; longiusque
provehitur, et gratulatur fibi, quamdiu obvia confentiunt, et

inllicutum errorem nec remorantur nec produnt; donec quafi

tempellate aUqua, ad inopinatam et votis non refpondentem
Experientiam tamquam ad faxum adhaerefcat; — is profecto
in hac Errorura claffe familiam ducit, et praetoriam quafi

navim gubernat. Caeteri lintribus ac phafelis paflim infecuti,

dum numero inter fe ac turba confidunt, confuefcunt cum

erroribus, folitos eos ac famiUares reddunt, et (fi opiniones

praejudicatae praeftare periculum pofTent) etiam tutos; cum

aut non errare penitus, aut non imperite videantur errare qui
tam frequentes errant. Breve dicam: Sors parit errores, Mos
nutrit. Rationem enim ceu lucernam aUquam mentibus noftris

accendit Deus; Sortem nobis coecam effe voluit et meram noctem.

Cum igitur non ratiocinari jam (quod nati fumus), fed, quod
Sortis eft- conjicere, divinare, fufpicari lubet; etiam cum fic

in Veritatem incidimus, tamen aberravimus. Errores, quos fic

alii peper^re, fovent alii; cum eorum primo, qui praeeunt, ac

dein mutua contemplatione , eafdem conjecturas et opiniones

amplectuntur. Hoc jam moris eft, illud fortis erat.

VIII.

[Ad Pag. 13: His freti patronis corruptor Mos.']

Paraphrasis. Horum in Cimmeria Republica tam potentium

patronorum clientes cum fe fentiant Genii noftri, Ducatu,
quem malis artibus fibi fumpferant, abire nondum decreverunt.
54 Orat i o I.

Quin potius in Academiis, ubi magno pailim apparatu, magna

pompa, iter inflruitur ad Veritatem, Doctores fe ambitiofe
Ductorefque profitentur; sed ampla quaedam polliciti, deludunt
credulos; et, cum fponte fua cupidam juventutem, tum fpeciofis

promilTis vehementer illectam, abducunt in laqueos et in avia.

De Senfu quidem accepimus, olim eum, Epicuro patrono,

ridiculos in caffes impuliife quem pafcebat gregem. Dicebant
Epicurei, nunquam Senfum fallere, faepe Rationem delirare;

proinde, fi quid certi vellemus amplecti, abeundum a Ratione,

et ftandum effe cum Senfu. Interrogati, num igitur Sol in

ortu major effet, manor in meridie (id enim videndi Senfus

perhibebat), non dubitabant affirmare. Inftabant qui rogaverant.
Atqui, inquiebant, .Sol, cum aliis oritur, tum aliis meridiem
facit; fmiul igitur, et tanto major, et tanto minor Sol efl.

Hic irretitos fe fenferunt Epicurei; cumque non effet quod

apte refponderi poffe videretur, irridebantur. Sic Senfus fuum
gregem; sed Genii noflri turpius longe, longe fceleflius fallunt

credulos et incautos fuos fectatores, eofque velut abrupto

repente filo, in Philofophico Labyrintho deflituunt, a confufio-
num Minotauro devorandos. Et haec eorum non obfcura
praevaricatio , explorata fatis cum helluone collufio; nifi Mores
nos, quibus ceu foedere quodam obflricti nefando monftro

tenemur, fafcinarent. Moribus effectum, ut errare non pudeat,

ut irriti laboris non poeniteat; ut jam debere videamur, quod
faepius per injuriam extortum eft. Sicut enim Athenienfes
Anthropophago Tyranno ex foedere fuos liberos commeffandos
objiciebant, fic ex more plerique nugis et ineptiis bonas horas.

CoMMENTARius. Conflat eum qui, utique (fi fieri poffet)

Ratione repudiata, totus cum Senfu facere decreviffet, con-

cinnius erraturum nec perinde muka turbaturum, ut hos, qui
Geniis illis Pantomimo, Mangoni, Dogmatiflae dirigendos fe

dederunt. Cum enim Epicurei, aut quicunque illi (non moror

 O r a t i o I. 55

enim fi in numero Fabularum reponatur illa narratio) de

indullria Senfum audirent, obltreperent Rationi; poterant, in

ea quam induxi difputatione , adverfariis fuis fcite refpondere:

Rationi quidem ineptum ac abfurdum accidere, fi dicas idem
fimul et majus et minus efle, non vero Senfui,- qui memorare
poterat, idem cominus ac eminus vifum objectum, majorem
etiam ac minorem fui fpeciem in animo fignare. Se vero de
Ratione, cui res fuas habere jufl!erant, non laborare; aequi
bonique confulendum, fi Senfui probarentur quae cenferent.
Sic illi cum ratione aliqua univerfe contra Rationem (^fi confi:are

fibi hoc dilTidium pofi^et) ire fatis lepide viderentur. Sed qui
Geniis fe manciparunt, et imperitius errant, et errorum nulla
gratia; turpis fqualor et inficeta barbaries. Quod cum exemplis,
tum rationibus, Oratio, in quam commentamur, comprobatum
dabit.

IX.

[Ad. Pag. 13: Seductores hos foli vindicabo Ratioiii,}

Paraphrasis. Aufus, Amor Sapientiae, ad te tuofque

candidos collegas, Veritatis intaminatos facerdotes, injusadire;
aufus ego perfidos illos, et fe patronis fuis necquidquam effe-

rentes veteratores, capitis anquirere; Te ipfo adductus pulcher-

rimo judice, fretus optima caufa, eorumque, quos in confi-

lium adhibes, fumma fanctimonia.

CoMMENTARius. (i.) Pcdum (id efi: baculus pafi:oralis)

infigne pafi:oris efi:, qui dux quidam fuarum ovium. (a.) In-
dicem (id efi: digitum pollici proximum) ad viam intendere, et
infigne ducis eft;, et etiam munus. (3.) Dexteram manum axillae

inferere, et ita fufientare grefllam ejus quem dirigas, ducis

item officium efi:. Cum igitur et munia haec (3. et a.) et

infignia illa (2. et i.) Genii nofi:ri involaverint fubdole,

ufurpent injufi:e, cum fummis eorum quos ducunt opprobriis.

56 Orat i o I.

periculis, damnis, deturbandi funt competentium et legitimorum

judicum fententiis et auctoritate ab injufta iftorum infignium et

officiorum pofleflione. Quam in rem, ego quidem mihi partes
Accufatoris depofco; Amor-Sapientiae (fic enim decet) judicis

officio fungetur; AfTefTores erunt quotquot vere doctos et vere

candidos, nullifque velut opinionum muneribus corruptos, totos,

totos , purus ille purae Veritatis Amor incellit. Et hos quidem
Afreflbres Textus innuit; Paraphrafis autem (forte quod tales

aliquos in humano coetu repertum iri diffideret) Coelum adiit,

et inde divo judici (Amori-Sapientiae) divos collegas adfcivit:

Nitorem, Ordinem, Candorem, denique Fas et Aequum, Veri-
tatis (quam folam fpectant, cui fe jugiter confecrant, et fua

omnia femper immolant) devotiilimos antiftites. Ego igitur hac

mea in Seductores Actione (quid enim talibus judicibus et tali

caufa non fperem?) illis ipfis Geniis Pantomimo, Mangoni, et

Dogmatiflae (i.) baculum pafloralem extorquebo de manibus;
(a.) digitum vero fecundum a pollice, quem ad viam jugiter

intendunt ac porrigunt, caeteris digitis ,

qui in volam incli-

nantur (hoc enim geflu viam demonflrare folemus) aequabo,

id eft, etiam inclinabo, ut tota manus jam fit in pugnum
contorta, adeoque ad dirigendum inepta; nam claufa manu

commonflrare non folemus. (3.) Tandem dexteram manum,

qua tanquam fortiori, eorum quos ducunt axillas fufFuIciunt,

inde retractam, revinclam Geniis noflris pofl tergum. Tum

vero et infignia illa et munia, Geniis erepta, tranfcribam

Rationi, cui debentur foli. Pedum illa gerat, et nos fola pafcat

quae fatiare nos fola poteft (inanem tantum fpeciem propinant

Genii', quae deludit oculos, mentem non explet); fola monflret
viam, quae fola videt (Genii omnes coeci funt); fola greffum
nobis firmet, quae fola fana, fola viget et conflat fibi (vix

artubus haerent Genii, languidi, flaccidi, laceri).

 Orat i o I. 57

X.

[Ad Pag. 13: Sic adyerfariis ferale Tlieta.']

Paraphrasis. Sint in foro Vanitatis nugatoribus illis quales

merentur patroni; ubi Sors coeca cognofcit caufas, vitilitigant

et altercantur inter fe difcordes Experientiarum rabulae; avida

fibi litem addicit exfpectatio, anceps eventus comperendinat,

et tandem cafu vel tempore detectus error pronunciat fenten-

tiam. Habeant in Superflitionis tribunali, qui fua caufa plu-
rimum velint; ubi ex tripode jus dicit Auctoritas; ubi quod
majoribus placuit (imo non placuit fubinde, fed aliud agentibus
excidit) decretum, lex et oraculum eft; ubi laborant fub ver-

borum involucris perplexa myfleria; ubi de mente unius aliquando

Scriptoris difFufae rixantur Notae, cavillantur Interpretationes
et Commentaria. Gratia etiam valeant in Confuetudinis regno
praepollero; ubi non fit quod faciendum eft, fed, faciendum
effe quod paffim fit, fumma lex eft; ubi Mos canino rictu
difceptat controverfias, tumultuantur Opiniones communiter
receptae; in novum quodcumque latrant et calumniantur Adagia
popelli, Poetarum verficuli, Senfa vulgi; et contra Rationem,
longi temporis praefcriptionem objicit, gregatim ipfa fe pecudum
ritu fecuta, Multitudo. Afl in hac Curia, in hoc templo
fanctitatis , amplitudinis , mentis ; ubi tu praefides et leges

exerces, o falutaris Amor-Sapientiae; ubi latus tuum cingunt

religiofiffimi pontifices; in hoc judicio collegae et focii tui,

Nitor, Ordo, Candor, Recti tenor, et Aequitatis fplendor;

ubi Rationi advocatum veniunt cana Fides, genuina Simpli-

citas, et pacata Modeflia; circumftant alacres Attentiones,
Studia in Veritatem et alta Silentia; Foris excubant vigiles

Indullriae, Conflantia, Sedulitas, et late vulgi curas ac cele-

britatem abarcens Solitudo, et improbus cum nocturnis Lucu-
brationibus Labor. Sed ecce tibi ! Hoc tam auflero fatellitio

perterritos, procul aufugifTe fentio delicatos et imbelles Geniorum

58 Orat i o I.

noflrorum patronos, et ne quidem ad veflibulum hujus arcis

clientes fuos comitari fuflinuifTe. Quid fi in haec adyta bubones,

in hanc tantam lucem et decus involaflent? Prorfus nihil ab-
fuiffet, quin adverfo fulgore perflricti, confternati, attoniti

corruilTent, egiflent animara. Igitur praefidio deftituti Seductores,

vano quidem illo et fatuo, tum apud hofce judices invidiofo,

deteftabili, caduco, viderint ipfi, qua fe ratione contra Rationem

defendent. Hoc tantum fuperell. Arma petant a Ratione, quibus
ipfam jugulent contra rationem; quae fi impetrare fe pofTe diffi-

dant (quid enim Rationem in furias agat? quid ipfam Mentem

dementet?), praefentiant jam nunc, quae Fabulam hanc maneat
cataftrophe.

CoMMENTARius. Pcrverfi et flolidi homines illi, qui Rationem

rejicere, aut ei anteferre aliquid (velut Experientiam , Aucto-

ritatem, Enthufiafmum; aut in ufu vitae , commoda, voluptates,

honores} quoquo modo videri volunt. Interrogati enim, cur

ita cenfeant, conantur illico fuae fententiae rationem aliquam

comminifci; atque adeo, quod palam profiteri, quod verbis

aftruere videbantur, re ipfa, ipfo fuo facto demoliuntur et
evertunt. Quomodo enim Ratione potior et antiquior Aucto-
ritas, Experientia, aut aliud hujus generis quodcunque, fi cur
ita fit, dicenda eft ratio? Certe quod ratione aliqua fuaderi
probarique debet, totum id fub Ratione efl. Primum igitur, o

homo, Ratio eft; aut fi quid ea prius eft, fme ratione prius
eft; nam fi rationem dederis, ob quam prius fit, jam neceffum
eft, non illud, fed rationem illam priorem effe fateare. In eo

autem, quod fine ratione eft, jubet Ratio, rationem non

quaerere; igitur ne hic quidem manu mittit te Ratio; etiam
cum extra fines ejus ditionemque concefferis, tu tamen in

imperio ejus et poteftate permanes. Tibi igitur, o homo, primum

eft Ratio.
 Ora t i o I. 59

XI.

[Ad Pag. 13 — 14: Prodi huc primtim Philofophiae nojlrae dtimeta.']

CoMMENTARius. Pantomimus ejufdem ferme naturae eft

cum Cupidine, carnis impudico illo Genio. Pueri quidem ambo;
caeterum fimplicitatis et innocentiae nihil; perfonati ambo, et
fub puerili habitu circumferunt aftutiifimos veteratores. Molles
funt, fed vigorem omnem roburque confopiunt; humiles iidem
et pufilli, fed quidquid in animo furgit et elatum eft dejiciunt,

inter nugas et crepundia fua contorquent. Pueri tamen merito

cenfentur, quia blanditias tantum et voluptatem curant, qua
trahi, pafci, demulceri, puerile elt; quomodo videmus pueros
faccharis ac bellariis (quae viris naufeam movent) fupra modum
inefcari. Hinc etiam Philofophi Intemperantiam, cum deliniri

animus et voluptatum illecebris pellici fe fmit, puerile vitium

efle cenfuerunt. Pantomimus igitur cum voluptate facit , Heliconis
Genius, et Poetarum deliciae. Omnis enim Poetarum a Meta-
phoris et Allegoriis lepos; hae (quod in Logica notabam)
ubi latius quam par eft excurrunt, et animi gratia difFufius
luxuriant, in Fabulas facelTunt. Et certe, quae paffim Fabulae
a Poetis defcriptae circumferuntur , non aliud funt quam
Allegoriae fic amplificatae. Quo etiam nomine a Poetis eorum-
que fautoribus aut excufantur aut commendantur: quod nempe
fub cupediis et aurato cortice falutarem aliquam medicinam
contineant, quam adolefccntium animis, non nifi lafcivire et

catillare volentium, furtim inflillent; adeoque non fentientes

fanent, et, quod vere divinum eft, per impofturam conferant
beneficium. Ego Pantomimum ita fobrium, ita frugi,non arguo;
fed ambitiofum eum petulantemque compefco, interponentem
fe rebus non fuis, turbantem, ficta cum feriis et vera cum
feriis et vera cum falfis promifcua ducentem, excutio, infector,
exagito.
6o Orat i o I.

XII.

[Ad Pag. 14: Geiiius hic cupiditatibtis ifiducit.']

CoMMENTARius. Vis mira nobis, homines, indoles mira.

Ita complexu et conjunctione gaudemus, tam fumus fociales,
ut ea etiam in focietatem noftram vocare videamur, quae fera,
quae bruta, quae fenfus omnis expertia, nulla teneri focietate
poffunt. Potentiorum viribus opprelTi muta, furda teflantur,
coelos, mare, fidera. Abfentium defiderio languentes, annulum,
veftes, arrham, in lacrymas foluti ofculantur. Ira perciti,

injurias fuas perfequuntur in calices, in fedes, in vitra fene-

ftrarum. Quo fpectant etiam phrafes quas frequentamus et

loquendi formulae: nam veteres aedes ruinam minari, prata

verna ridere, laetas fegetes, faevum mare, bibulam arenam,
pedem montis, et fexcenta quotidie fimilia, inter confabulan-

dum efFundimus; quae clare arguunt, nos perfonam noftram

rebus inanimis, in fcena vehementiorum fermonum faepe admo-
dum imponere. Hoc amplius: fimias, bubones, ranas, deformes
et turpes animantes effe, paffim affeveramus; quid ita? cur
potius hac infamiae nota inuruntur quam equi, oves, galli?
Nimirum propter majorem nobifcum in figura fimilitudinem;

tum etiam (quod praefertim in fimiis valet) propter fimiles

quafdam gefliculationes , facilius quam animantes aliae in

humanum genus adoptantur, intra quod imaginationis ope

confiflentes deficiunt, et confpicuo formae ab hominibus,
cum quibus componebantur, receffu, fiunt monftrofae; quo
utique probro non laborarent, fi in familia fua permanere, et

id modo quod funt apparere potuiffent. Jam totum illud

Metamorphofeon opus, illud Phoebi corculum, non alio fpiritu

falit; crebrae illae hominum in feras etaves, inarbores, fontes,

et faxa commutationes, undique fpirant Pantomimum, et Ovidius,
qui ipfiflimus ille Genius fub humanis exuviis videri potefl,
tam hic feflive lufit, tam non cecinit fed pinxit ad vivum.
 Orat i o I. 6i

ut in ipfo converfionis puncto, quo veftigium vereris et

rudimentum novae formae commifcentur, in lupis, equis,bobus,

arboribus, ipfos homines, quos in ea transformari narrat, non
animo tantum, fed oculis videre videare.

XIII.

[Ad Pag. 14 — 16: Dum animi gratia,,,. Sinas adbtic et Ttircas agitant."]

CoMMENTARius. Quamvis cum omni vehementiori aifectu,

feu pajjione^ facile confuefcat Pantomimus, praecipue tamen

ira gaudet; et conflat eos, qui vindictae cupidine diftenduntur,
ifto etiam fpiritu plerumque turgere. Id etiam hiftoriae probant,
quae in Textu aiferuntur. Tres enim priores Pantomimum in
ird ac furore nidulantem inducunt; fola poftrema efl, quae
illum benevolentiae vel follicitudine alicui adhaerentem exhibeat.
Irae igitur et ftomachi familiaris convictor Pantomimus; fed in

trivio. Nam in Schola factiones alias fequitur, Defidiam et

mollitiem, Rationis aufteram femitam formidantes, Pruritum
et Veritatis fortuito confequendae praepofteram aviditatem,
Superftitionem, Mores. Interdum etiam, nulla fmgulariter caufa
ftimulatus, mere pro libidine fua, Scholam infeftat.

XIV.
[Ad Pag. 16 -17: Dies me deficiat recalcitrantem feram.']

CoMMENTARius. Equidem Actor ipfe, quae domi gerit

Pantomimus, in bonam partem accipiebat (p. 14), confabulan-

tem cum Poetis fuis, ludentem cum ludionibus, dummodo

fana, feria non defloraret, non vitiaret, aequo animo ferebat.
Alteram excufationem Pantomimus pro fe moliebatur Cp. 15);
apparebat enim ex geftu, aliquid dicturum; sed ibidem, quan-
tum conjicere pofTumus, falfo, nec opinato farcafmo ab Actore

repreffus, obmutuit. Htc tandem prorumpit in illas voces, quae

Exceptionem, Adulationem, et Purgationem aliquam continere

62 O ra t i o I.

videantur. Exceptio id agit, ne coram hoc judice (Amore-

Sapientiae, feu Philofophia) de illis criminibus accufandus
videatur Pantomimus, quae in Philofophos non commiferit.
Adulatio tecta, afluta; palpat Phiiofophos (praefertim politicos
illos et regnandi avidos, quibus hoc jugicer in ore: Beata
Refpublica^ in qua Philofophi regunt ^ aut reges philofophantur) ;

primum quidem, quod omnes, qui hactenus in Textu decepti

leguntur, cenfeat cum plebe, cum tamen inter eos fmt poten-

tiffimi reges, Cyrus et Xerxes; in eo Philofophos ipfos fecutus

qui promifcue omnes, cujufcunque in Republica dignitatis aut
meriti, fi modo Philofophorum Albo afcripti non fmt, in

ordinem redigere folent, iifque vulgi vel Plehis notam inurere.

Iterum adulatur, cum hoc ipfo Philofophos occulte recrores

rerum moderatorefque proiitetur (velut memor ejus quod de

fe canunt Philofophi: Sapiens naturd rex ef). Quibus etiam in
domando populo induftriam et artes fuas ofFert. Purgatio tandem
in eo verfatur, quod ufu jam fatis edocti fimus: Rationem
imbelle populo continendo vinculum effe; felicius longe regimen
ftare, fi, qui in imperio et potellate funt, cum decipi omnino
velint, inltinctibus et cupidini fuae relinquantur; ipfos illos

tacitos inft;inctus, qui a Pantomimo et reliquis Geniis profi-

cifcuntur, fraenum fubminiftrare , quo fuflineri, et flagellum

quo agi poffit mala illa beftia, Populus.

XV.
[Ad Pag. 17: Nihil de ifta Politica verriicae tantum.']

CoMMENTARius. Trcs partcs in oratione Pantomimi obfer-

vatae nobis fuerant; Actor duabus tantum refpondet, Adula-
tioni et Purgationi; Exceptioni nihil. Non quod hanc remittat
concedatve (nam judex hic non in Schola tantum, quae regni
ejus metropolis eft, fed univerfe in humana gente caufas cognofcit,

cui dies noctefque confulit) ; verum quod Actor ipfe fponte fua

properet ad eam partem, in qua fumma hujus judicii totaque

 Orat i o I. 63

caufa confillit; ubi cum Pantomimo fraudis et injuriarum agen-

dum eft, quas in Philofophos, qui judicis noftri curiales et

aulici funt, quotidie machinatur. OmilTa igitur Exceptione,

Adulationi, quae perverfiffimara aliquam Politicam celat, per-

functorie, fed generofe refpondet Actor. Quantum hodie a

fimplici et generofo difcefTum! Nobis illi libri teruntur (ut

recentes peltes omittam), qui Tiberios exhibent, Caligulas,

Nerones, et reliqua illa non Principum fed fcelerum nomina.

Ex his acroamata leguntur, quae quo magis vafra, torta,

ficta, hoc arcana magis et politica videntur. Itaque altum

inculcantur juventuti, quae in fpem adminiftrandae Reipublicae
fuccrefcit; his generofum omne (Irangulare, futilia tutari fciet.

His fcilicet artibus et Tyranni illi pulcherrimum imperium a

majoribus acceptum, res florentiffimas perdidere, et Chriftiani

Principes jam a tot faeculis Oriente totocedunt; et quo tandem
cedent? Seditiofi, difcordiofi alfuefcunt Barbari Latronis nutum
obfervare, minas expavefcere. Vah degeneres! Tandem quod
Actor ad ipfam Purgationem refpondet, breve efl, fed continet

fummam totius accufationis : nempe Pantomimum decepilTe Phi-

lofophos , et magis hos turpiufque decepiffe quam plebem. Quod

fequentibus in Textu argumentis probandum eft.

XVI.

[Ad Pag. 17: Vin' tibi Stoicos .... Staticam exercere deprehendit.']

CoMMENTARius. Mirum efl:, homines intelligentes et doctos

ad hanc Philofophandi rationem injectos fuifle, ut illis quae

paffim inanima vocantur, lapidibus, lignis, igni, aquae, fenfum

aliquem intelligentiamque tribuerent. Cum enim ipfi, qui credi

illa volunt, nunquam fuerint aut lapides, aut metalla, aut
aliud hujus generis quodcunque, utique, num haec cognitione
fenfuque cenfeantur, coguntur ignorare; adeoque, cum hic
fcientiae locus non fit, reliquum efl;, ut Hypothefim aliquam
64 Orat i o I.

aiFerre fe fateantur. At Hypothejis in Difciplinis huc tota refertur,

ut declaret et facem praeferat rebus obfcuris; quam vero lucem

fperes ab Hypothefi^ quae tota caligo, tota nox eft? Conftat
equidem, nos multos membrorum noltrorum motiis noftra
cognitione et intelligentia moderari; sed totum id mutuae,
quae inter corpus et mentem intercedit, actioni referimus acce-

ptum. Quippe corpus in mentem, et viciffim hanc in illud

agere, confcientia notum efl; cum enim corpus in oculi pupilld

certo modo vibratur, lumen et colores confequuntur in mente;

cum corpus in aure, in lingua vel palato, in cute, ac alibi

concutitur, refultant in mente foni, fapores, odores, calor,

frigus, dolor, et id genus affectiones innumerae. Rurfum, cum
mens nollra vult, pedes in corpore moventur, et imus; lingua
movetur, et loquimur; manus moventur, et apprehendimus.
Igitur animum in corpus agere, et viciffim ab hoc accipere et
quafi pati, eft in confeffo; modus vero, quo agit et patitur,

abftrufiffimus et penitus ineffabilis eft humanae menti. Quid

enim opus eft, vibratis certo modo nervis, obverfari animo

lucem, colores, fonos, fapores? Quid item opus eft, cum

animus aliud atque aliud voluerit, alium atque alium motum
manare in corpus? quis confequentiam illam capit? quis tam
lynceus eft, qui hic aliquid videat? Cum igitur modus rei tam
fir obfcurus nobis, qui rei ipfius intimam habemus clariffimam-
que confcientiam , quantae nebulae, quanta nos opacabit nox,
ubi res et rei modus (quod in his, quae pridem commemora-
vimus, ufu venit) pariter et ex aequo fuerint obfcura? Plerique
vero, qui dictis rebus intelligentiam afcribunt, hanc fuam
affertionem non quidem per fe notam effe volunt, nec etiam

ut Hypothefim afferunt, fed ut Conclujionem ^ multis eam indiciis

et argumentis comprobantes. Videntur, inquiunt, ftellae fuas

orbitas, gravia terram, chalybs Magnetem noviffe; nam gravia

fublime pofita, fimul ac integrum datur, breviffima via terram

repetunt; ftellae ab orbitis, quas inftitere, nunquam deflectunt
 Oratio I. 65

et chalybs in amplexum Magnetis , renitente corporis fui pondere

quantocius afcendit. Sed reputent illi fecum, haec talia, quam-

vis mente praedita forent, atque perfpicerent , unde recedendum
fibi et quo tendendum effet, tamen hanc fuam fcientiam exferere
nunquam poffe, nullum cognitionis iftis exercitium aut ufum
fore ; non eft enim iis corpus aptum ,
quo quod mente concepe-
rint exfequantur. Nos quidem manum , pedes , linguam movemus
fed funt nobis idonea motus inftrumenta, mufculi, nervi,
denique fpiritus, qui mufculis illapfi , motum mufculis pro mentis
arbitrio difpenfent, quibus nihil fimile refpondet in filice (ut
unum illum de inanimis capiam inanimum valde) , quo defcenfum
moliatur. Sed etfi forte filex generatim e fublimi difcedendum
fibi decreviffet; tamen cum in fublime datus fuerit, unde
refciet hanc fortem fuam? oculis et alio quocunque fenfus
inflrumento, quo id perfentifcat , deflituitur. Tandem ponamus
nobis ob oculos cribrum, atque id, fi lubet, fenfu praeditum
dicamus, ut furfures ac pollinem internofcat. Dic, age, quoniam
id jam poni placuit, quid ad fecernendos a farina furfures con-

feret illa cognitio, fi non corpus cribro multis minutifque

foraminibus pertufum detur? Hoc vero corpore in cribrum
collato, quid jam ei opus efl mente vel fenfu? Manibusnoflris,
ut folet, varie quaffum et agitatum, tenebit recrementa, traji-
ciet farinam, five interim compos, five (quod eft profecto)
mentis fit impos. Atqui item, inquam, quid gravibus, quo
deorfum vergant, quid flellis, quo in orbem ferantur, quid
ferro, quo Magnetem adeat, mens fenfufque proderit, nifi

corpus iis aptum (quod ex poris et iigura definiendum eft}

obtingat, ut vicinorum corporum impulfu vel deorfum agi,

vel in gyrum ferri, vel alio denique protrudi queant; quod

fimul ac nacta funt, jam fatis habent: labi, circuire, fequi
pofTunt, etiamfi non cognofcant.
66 Orat i o I.

XVII.

[Ad Pag. 17 — 18: Sed mijfos faciamus antequam fcivimus.']

CoMMENTARius. Quibus Philofophis (fi modo Philofophi

illi, et non verius Poetae) nativo vultu Pantomimus placuit,
imbelles illi debent fibi, quod levi fraude (blanditiis) capti,

multis deinceps errorum laqueis implicentur. Pantomimus enim

fuam a fe naturam expellere non poteft; lepidus eft, blandus
eft, ludit. Eorum erat, animum obfirmare et crepundia haec
ex alto defpicere. Si quibus vero fic aiFectis, ut Pantomimum
ferio traducant, palam exfecrentur, cum his etiam, qui figna

ejus fequuntur, internecinum bellum gerendum fibi putent;

Pantomimus tamen ita temperet negotium et refingat, ut iidem
illi ciam et re ipfa ftent a partibus ejus, et toti faciant cum
ipfo. Hae profecto non artes jam, non fraudes, fed praeftigiae

funt iftius Genii. Peripateticos dico, quos volentes nolentes

praevaricatores fibi appofuit praeiligiator ille. Negant illi palam
et conceptis verbis, elementa, fidera, metalla, lapides cognofcere;
re vero et tacita quadam ac interiore, quam ipfi met non fatis

capiunt, animi fui fententia, non aliud clamant, id unum pro-

fitentur: cuncta cognofcere, et in fuis actionibus fua fe cogni-

tione dirigere. Haec fere fola Philofophiae iflius elementa, haec

prima lineamenta, quae ut variis poflea coloribus inducancur,

peritis tamen pictoribus non latent. Quod deinceps in Textu
vide, quem huc ufque Commentario profecuti fumus. Cui,
quando jam domum venit, et res fuas agere ingreditur, bene

agere et valere.
 QUAESTIONES
QUODLIBETICAE
IN UTRAMQUE PARTEM DISPUTATAE.

SERMONI ANNO l66$ LUGDUNI BATAVORUM

EDITO SUBJUNCTAE SUNT VARIAE LECTIONES EX EDITIONE
ANTVERPIENSI ANNI 1653.
 QUAESTIONES
QUODLIBETICAE.

QUAESTIO I.

An mutuae per plateas ^ et templa Salutationes approbandae?

"^Tofci omnes appecunt. Non notum fuifTe, ferme efl non

-''
natum fuiffe. li ipfi, qui Cynico ^ quafi ftupore perculfi,

in dolium fe abdidere ^ , familiares falutationes et celebriora

commercia dedignantes, id unum agunt, ut facti raritas oculos

in fe defigat intuentium, dum caeteri, confueta tractantes, levi
oculorum conjectu * tranfmittuncur. Quid ni igitur Salutationes

illae inter amicos palfim obvios ^ fmt approbandae? quibus

folis et nofci fe a multis et amari videt et coli, cui illae

frequentiores obtingunt. Adde, hoc pacto futurae amicitiae

fundamenta commodiflime jaci ®, dum qui primus falutat, aut

parem aut majorem illius erga fe animum explorat et tentat,
qui in refalutantis nutu vel geftu manifefto plerumque fe

prodit indicio. Dum interea qui faepe jam falutavit ac refalu-

tatus efl, ad colloquium ec familiares fermones et prorumpit

fidenter ' et admittitur facile ^ ; in his et animi fui fenfa

I Vicos. 2 Stoico. 3 perculfi delitefcere affectant. 4 Levi obtutu. 5 Plateales

iliae inter am. pafT. obv. falutationes. 6 quod . . . jaciantur. 7 fermones confi-
dentius prorumpit. 8 et facilius adm.
70 Quaeftiones
ftudiaque fignificat * , et obfequia defert , et ,
quod amare
perfpiciatur ^, redamatur; fitque jani fubito ' neceffarius et

intimus, qui paulo ante totus erat praeter rem et * extraneus.

Quin etiam veteri et radicatae amicitae fomentum fuppeditant

et fuccum blandi illi amicorum fibi occurrentium applaufus ^

fuaves arrifiones ^
; quibus nihil aliud quam mutuos mores et

genium noviffe fe fatentur et approbare. Eftque ufu et experien-

tia ' quam notilTimum, nubilam curis et moerore mentem vel

uno benevolo arridentis oculi radio faepe detergi ac defaecari.

Quin etiam leviter interdum fufcepti fimultatum igniculi, —

irarum tamen et inimicitiae incendia, ni ocius provifum fuerit,

meditantes, — hac arte commode praefocantur ^, et animi ad

lenitatem dantur, ut, fi ^ quid jurgii et oiFenfiuncularum *"
inter amicos obortum fit * * (fic enim vivitur) , falutet prior

qui anfam dedit indignandi, aut vifus efl; dediffe. Denique his

ultro citroque ^^ falutantium ofRciis ^^ conftat "*

* publico

vigor et vita ' ^ : dum in platearum compitis obviam facti

catervatim inter fe inclinant *^, feflivo ritu capita nudantes,

et in templorum atriis, ftridente " plantarum ad pavimentum
afFrictu * ^ , nefcio quid folenne exhibentes.

His argumentis ^ ^ tamen multum derogat perverfa et indigna

quorundam ambitio, hoc officii genus, quod amicorum candor

progenuit, in faftum et faftidium praepoftere detorquentium,

dum grandi elatoque fupercilio obambulantes , et nefcio quid

luridum ac torvum tuentes ^", obfequiorum et falutationum

I patefacit. 2 quia ain. perfpicitur. 3 fitque ftatim. 4 omitt. praeter rem et.

5 annutus. 6 arrifus. 7 omitt. usu et. 8 mariter sopiuntur. 9 add. quandoque.

10. omitt. et offenfiuncularum. 11 interciderit. 12 omitt. ultro citroque.

13 mutuis obfequiis. 14 add. in. 15 vivacitas vigorque. 16 fibi applaudunt.

17 adytis, ftrepente. 18 attritu. 19 omitt. argumentis. 20 aifectantes.

 quodlibeticae. 71

vectigalia * jure fuo exigere videntur. Quae fi quandoque

praetereuntium vel fimplicitas vel candor pendat, idem tameu
illis, qui ^ ante, llat filens ac feralis afpectus ' ac non nifi

polt juftam moram manus gravate ad pileum afcendit, eumque

tranfverfum vix unguem a capite tollit ^, et faflidium ilico

reponit, erubefcente interea officiofo falutatore , et anxio,

quibus caeremoniis ^ infello illi et male ominato numini deinceps
fupplicandum fit ®. Sed quod hi aiFectant (et non ferendum
eft) ', hoc Philomufi illi et mortuorum focii praeter animi

fui fententiam patiuntur (et ignofcendum efl) ^; ut nimirum

diflracta faepe atque in mufeio plufquam femirelicta mente,
in ^ publicum prodeuntes, amicorum occurfus non percipiant,
^'
eofque velut ' ^'
ignotos praetereant, aut impenfe officiofis

tantum frigide ' ^ refpondeant. Itaque in fermonem incidunt et

vapulant: nam habet ^^ ifta fufpicio neglecti officii '* acre

quid et mordax, quod acerbam ex intervallo '

•''•

vellicat, nec

fopiri patitur memoriam; fcilicet '^ turpis repulfae fpeciem

habet, fi, quem ambibat falutans, is refalutando non deferatur

honos. Atqui a tam futili '

' caufa faepe compertum eft pro-

venire, ut boni doctique viri, ubi pro meritis amari fe putant,

maledicorum quidem linguis (quod folet) exagitentur, fed nec

amicorum (quod par erat) favore fubleventur * ^. Denique

compositis his falutationum gellibus, quibus in dies adolefcentum
vanitas addit demitque, ineft viriHs animi quaedam effaeminatio
^
et fucata ' ^ lafcivia : quae per fimulationem humanitatis
Hbidinis caufam ^ ^ agit. Venuftarum mulierum ac juvenum

I tributa. 2 ut. 3 obtutus. 4 ad digiti latitudinem capiti demit. 5 quo ritu.

6 infeftum illud numen impofterum fit applacandum. 7 quod in his affeciatum
eft et non ferendum. 8 hoc eft in viris ftudiofis aliquoufque raturale, ideoque
ignofcendum. 9 per. 10 ut. ix aut ofRciis. 12 ex parte. 13 lis tamen faepe
non parcitur quia idem neglecti oificii judicium pariter cum caeteris subeant.
Habet aucem. 14 ifta negl. off. contemptusque fufpicio. 15 per intervalla.
16 quia nempe. 17 ex tam levi. 18 leventur. 19 paliiata. ao lub humanitatis
praetextu. 21 negotium.
72 Quaeftiones
*
occurfus fallaci blanditia fora plateafque infamat; et in

Ecclefiis facra Divis mufica profanatur, dum ad ejus modos

puellaris grelTus et pellex corporis demiffio fe confingunt, cum
illecebris et lubrico fpiritu oculorum, cernuas ^ procorum
turmas laceffente.

CoMMENTARius ^. Salutationis feu reverentiae, quam ad-

verfus alios adhibemus, ritus varii, variae veluti caeremoniae.

Omnes in eo conveniunt, quod proflernant et fupplicem faciant

eum qui falutat; nam cernui plerique falutantium corpus antrorfum
inclinant. Mulieres rigido quidem pectore, flectunt poplites;
Viri inter Chriftianos galerum, quem ex lanis coactis cum
aliquanto apice geftare folent, a capite tollunt; quo ritu minores
jam et fubfidiffe quodammodo videntur. Omnes hofce geftus
idem aliquis Genius animat; omnes enim, ut vidimus, deji-

ciunt falutantem, et hoc ipfo quafi efferunt falutatum, fublimem

eum ac coelo propiorem faciunt. Quia enim importunum erat,

fi, quem falutatum venires, manibus levare et furfum agere

deberes, hinc alia id via tenr.andum erat; nam quafi idem
affequeris, cum te ipfe proflernis aut quoquo pacto diminuis;
fic enim falutatus attollitur, et te humili fublimis eft. Coelum
hic nobis in corpore verfantibus pulcherrima res vifa efl; quae

magni facimus, omnia haec in coelum aut ad coelum ferimus,

fi non re, faltem animo, verbis, laudibus. Sed ecce! cum Genium
iflum ftudiofe infpicio, corripior ipfoGenio; n2.m Magni facere
quod dixi, ab ejus oeflro fuit; magna fiquidem appropinquant
coelo. Huc faciunt reliquae phrafes, quibus, quae laudare

volumus, y4lta dicimus, Ingentia^ SubHmia^ et Eminere; quae

contemnimus, Demijfa^ Ahjecta^ Humilia^ et Jacere. Huc et

mores faciunt; nam principes in folio, judices in tribunali,

profeffores in cathedra, ut magni faclmus, ita in eminenti locamus.

I. add. fanctis. 2. pronas fibi. 3. Commentarii loco lcgitur Appendix: Alibi

de prioritate; ciir inter faliitantes de pofterioritate certatiir?
 quodlibeticae. 73

QUAESTIOII.
An tradentem audientemque * Scientias^ recentibus ^ quam
antiquis Auctoribus operam dare fit fatius ^ P

Rude Scientiarum Artiumque principium; eas longaevus ufus

perpolivit et in * faftigium eduxit; et minores majorum fuorum
erroribus fapiunt, fupraque molem illam, quae Veterum vires
exhaufit, parvo negotio evecti, eique de fuo rurfum inaedifi-
cantes ^, aliquanto longius profpiciunt ®. His itaque fpeculato-
ribus tutius te committas, quibus ex tam edito datum efl

defpicere fententiarum fuarum adverfarias rationes , iifque procul

adventantibus viam obfepire. Huic ' accedit Veterum plero-

rumque magna credulitas; qui receptis fuo tempore, et nefcio

unde depromptis fabellis fine maturiori examine ^ fidem adhi-

bentes, ingenia fua miferum in modum torferunt, dum falfa

cum veris, feliciter ^ faepe deprehenfis, anxie conciliant, col-

lectoque ex his abfurdo dogmate * ^ , in plura (quod necefle ell)

dilabuntur abfurda ^*. At Recentium Scriptorum integra, regia,

non ^^ aflricta ingenia; quibus ardor efl ad vivum ^ ^ refecare

quae manifefla Ratio Experientiaque non pangunt *

*, quantumvis
ea Veterum fuperftitio coluerit ^ ^. Et certe (quod a magnis
noflrorum temporum Ingeniis admonemur) folum hoc filumeft,
quod Opinionum humanarum Labyrinthum ingredientibus, inter

tortas errorum ambages, totum promittat exitum: omnia non

penitus explorata certaque fufpectare, quantumcunque plaufibili
veritatis fpecie fe jactent. Accedit porro Veteribus afFectata
paffim obfcuritas, quae quaefitis faepe verborum involucris,
plus loci fibi vindicat in eorum fcriptis, quam fenfus aut
rationum momenta. Enimvero non nifi tenebrionum efl, fatis

I tradenti audientique. 2 modernis. 3 inhaerere confultius. 4 ad. 5 omitt.

eique d. 3. 2. in ead. 6 add. quam ipsi. 7 His. 8 ulteriori indagine. 9 argute.
10 inepto principio. 11 plures . . . . ineptias. 12 Modernorum c contrario regia
nec. 13 ardor est penitus explodere et. 14 evincunt. 15 fufpexerit.
74 Qua e f t i on e s

de fe abftrufae, et mille modis intricatae perplexaeque Veritati

infuper noctem et latebras conciliare, et de fuo ingenio cali-

ginem offundere. Sufpectumque id, cum aditum ad Naturae

Arcana ducentem diuturna indagatione deprehendiffe vis videri,

eum polteris obferare, prementemque tua veftigia nefcio quo

(inuofo difcurfu deludere. Hinc non immerito Recentium Scrlp-
torum in hoc praecipue ^ defudat indultria, ut dillincta fmt,

dilucida, ordinataque quaetradunt, dum operis fui Argumentum

et artificium in libri ^ veftibulo ^ Lectori exhibent; dum illud

fcite partiuntur et digerunt in Tractatus, in Sectiones, in Ca-

pita, Quaeftiones ^, Articulos, Dubia, Paragraphos, Numeros,
Puncta; nomina, quae bonara partem ^ Antiquorum incondita
confufio non novit ^
! Dum ultimae etiam fubtilitatis argu-

tias ', quae vulgi captum penitus effugiunt, pingui aliqua fimi-
litudine familiariter induunt, ut jam fub ifto quafi amictu a
quantumvis cralfo ingenio hebetique palpentur.

His tamen rationibus in occurfum it Soliditas Antiquorum

Scriptorum, nihil levi ac volante manu (ut effufus agilifque

noltri faeculi genius elt), fed plumbeo calamo omnia caute ac

mature ftatuentium, nec quaflibet fuas cogitationes % quae inter
calices forte bene habitam jam et molliculam mentem demulce-
bant, in Publicum eructantium, fed duntaxat quas momentis
fuis examinaverant ^
,
quas ad Rationis aufteram trutinam

difculferant , longa lucubratione , improba pertinacia. Certe major

quondam erat Publici reverentia; et quidquam huc adferre nifi

longa ruminatione digeftum, nefas effe credebatur; ubi hoc

quo vivimus aevum ^° (quod cultum, quod expolitum, cum

I principaliter. 2 Statim in. 3 add. ad primuni fere intuitum. 4 in trac-

tatus, in capita , in quaeftiones, infectiones, in. 5 pro magna parte. 6 incon-

ditam confufionem non novere. 7 argutiae fubtilitates. 8 quoflibet fuos coneeptus.

9 omitt. quas . . . examin. 10 faeculum.

 quodlibeticae. 75

ludibrio Antiqui Rudimenti, Noftrates invidiofe jactant) quo-

rumvis libidini fraenum dedit, ut fcribant, ut cenfeant, ut
quidquid in buccam venerit * effutiant, — hoc folo ^ fructu,

quod ingenuam et in alta concitatam juventutem ^ , nugis et

^
gerris fuis implicitam, remorentur et vilem faciant. Atqne
has etiam nugas in limine ^ fpeciofe infcribunt : Quaeftio Curiofa^

Quomodo Jupiter Junonem duxerit ^; Opus Aureum; Diu defideratum;

Fortunam Priami cantaho et nobile hellum "'

Quid dignum tanto feret hic promiffor hiatu ?

Parturiiint montes ; nafcetur ridiculus mus.

Patet etiam, fi Veterum fcripta dilligenter pervolveris, nihil

novi, quod tam anxie deperiunt, hos Novos adferre; fed

detractis faepe quibufdam verborum fafciis, ipfiffimum effe

Antiquitatis foetum, quem ut fuum circumferunt. Quin etiam

evulgati hodie proftant libri, juffi alienum Auctorem perfricta
fronte mentiri, in quibus nihil aliud legas, quam Antiqui ali-

cujus Scriptoris conffipatam et contractam energiam , mifere

diflentam, et nefcio quibus naeniis ad faflidium intertextam;
futili laudis arabitu , ut nempe magnorum voluminum Auctores
appareant, qui meri plagiarii '^, qui fures libcllorum funt:

Quid mihi Celfus agit^ monitus multumque monendus ^

Privatas ut quaerat opes , et tangere vitet
Scripta , Palatinus quaecunque recepit ApoIIo
Ne fi forte fuas repetitum venerit olim
Grex avium plumas ^ moveat cornicula rifum

Furtivis nudata colorihus ^.

At ubi in diverfas partes a Veteribus, non bene lectis aut

non bene intellectis, abivere, popularia quaedam fuis placitis

I iit qiiac vifLim fuerit in mcdiiim. i iiullo plerumque. 3 add. nifi. ^Atqui.
5 has etiam in liminari pagina. 6 cornmendant fpcciofis titulis. 7 regnum.
8 omitt. qui meri plagiarii. 9 omitt. poetae verba.
76 Quaeftiones
appendunt argumentorum pondera, quae jam pridem * Veterum
indefefTo malleo ad exilem ufque tenuitatem contufa funt; ita

ut vel folo fpiritu ab Antiquitatis defenfore difflentur, quibus

totam Antiquitatem ^ fuppreffum et fuffocatum ire minabantur.
Denique periculo non vacat, et religioni ac publicae quieti
palam noxium eft, ' quod Recentiores non pauci frequentant * :

ut nimirum in rebus feriis, quinimo et facra concernentibus,

ambigere ^
, diversas ac pugnantes inter fe fententias committere,

ac utrimque rationibus inllruere malint, quam folide confutare

^
alteram , alteram folide flabilire ' ; ut hoc pacto Lectorem
teneant, fpectaculo et creperi certaminis eventu prurientem;
doceantque, pofle fe ^ firma concutere ^ et feria omnia ludibrio
habere ^ **.

QUAESTIO III.

j^n expediat virum doctum^ Principum curis et

curiis fe interponere ^^ , an vero in mufeio et

inter Mufas confenefcere?

Magnetica quaedam in imperante ^ ^ virtus , eorum qui im-

perantur * ^ oculos pariter ac mentem in fe convertendi deiigen-

dique. Hinc quo ille vel enititur prior ** vel delabitur, eo

etiam hi '* trahuntur; ad unius exemplum ac pene nutum five

praecipitium focordiae proni, five in arduum Virtutis erecti.

I diu. 2 eam. 3 add. id. 4 recentioribus non paucis affectatur. 5 omitt.

ambigere. 6 alteram parcem folide convellere. 7 et alteri palmam dare. 8 omitt.
se. 9 concuti. 10 in ludibrium verti. Add. Appendix: Qui minus fcit quam
fciendum efl:, inquit quidam , brutum eft inter homines; et qui plus fcit quam
fciendum eft, bonio eft inter bruta; uter miferior? — Exiftimant plerumque viri

docti operam fe perdere , dum aliquibus intendunt aut ftudent quae ad nullam
materiam philofophicam alteriufque fcientiae ,
prout jam traduntur , reduci
facile pofliint; contra vero dum nugis quibufdam ac ultimae fterilitatis quae-
ftiunculis incumbunt, quae facile ad certum caput reducuntur,
exaggerantes
putant egregiam a fe operam navari. Numquid hoc inter praejudicia non mini-
mum, quibus tranfverfi agimur a vero? 11 immifceri. 12 eft in principe.
13 subditorum. 14 ipfe prior vel enititur. 15 subditi.
 quodlibeticae. 77

Proinde non de cive aliquo, fed de Republica, non de homine,

fed de Genere Humano bene merentur Sapientes illi, quibus
id unum agitur, ut praefto fint imperanti,falutarium confiliorum

face viam praelucentes ad Templum illud Virtutis et Honoris.

Abjectum autem perinde atque inhumanum efl ' , ignava fecu-
ritatis fimulatione ^ , in arido illo Scholae pulvere fordefcere,
parumper ^ a defidia et oblivionis fepulcro diftantem, ubi indu-

ftriam tuam Patria poltulat , ubi virtuti ac docrinae tuae folium

dignitatis Fortuna promittit. Quid quod hoc pacto Sapientiae
et Bonarum Attium candidatis accrefcet animus et aviditas

perrumpendi illa taediorum ac laborum fepta, quibus Natura

Veritatem inclufit, fi Sapientiam viderint non jam fub vili

pallio latere, non intra humiles cafas confi:ringi (ut hodie res
dant fefe) *, fed amplis regum atriis, fubmiffis fafcibus fufpici

fceptris affidentem. Quod enim alii blandientis Fortunae favor

impertiit, facile id fibi pollicetur humana credulitas, avidft

futurae felicitatis imaginatione delufa, et ex paribus initiis pares

fuccefiTus in praejudicium ambigui cafus componens. Ad haec fi

vir doctus Aulam frequentet, ubi apud Principem pro meritis

auctoritate valuerit, facile ^ poterit pefi:es illas ab Aula profli-

gare, quae eam bonis omnibus infamem pariter atque exofam

fecerunt: Fraudibus larvam et fucum, ingenii dexteritate detra-

here; adulationibus ambages, per quas fe volvunt, obfepire;

proterviam et lafciviam comprimere auftera fronte et Sapientiae

conveniente fupercilio. Adeo ut (quod decebat) Principes Pala-

tium omnibus jam appareat delubrum quoddam beneficae Maje-
ftatis, et afflictae Innocentiae tutiffimum afylum.

I Vile aiitem efl perinde atque inhumaiium. 2 ignavo fecur. praetextu.

3 parum. 4 omitt. parerth. 5 lacili negotio.

78 Quaeftiones
His tamen obftat, quod ad Principem non pateat nifi per

Miniflros ejus aditus. Major his quam Principi arrogantia et

impotentius faflidium; qui tunc demum egregie fe tutari Domini

fui dignitatem atbitrantur, fi, quod ingenuum erat et non
fictum, id omne tamquam laefae majeftatis fufpectum reprefferint
fi, quod fine majorum imaginibus probum ac induftrium, id

omne tamquam plebejum et profanum a Principis facrario repu-

lerint. Hos fibi devinciat qui Deo vel notus effe voluerit; fcis

quo pacto? Affentationibus, fervilibus blanditiis, donis, promiffis,

fordibus. Quod fi haec conditio minus aequa videatur et Philo-
fophiae legibus adverfari, aevum teras necquicquam, atria

quotidianis difcurfibus fatiges, et inter leviculam illam Aulae

juventutem explofus oberres, ficut afmus inter fimias. At finge

primam illam fepem te perrupiffe, nofci te a Principe, ad fer-

mones ejus admitti, rebus feriis aures hic effe teneras , afperum

et inconditum fonare, fi quid parumper ab adulationis concentu

ad tenorem veritatis defiexit; admonitionem edictum cenferi,
confilia ex eventibus aeftimari, favores Domini ventorum in

morem fubinde ref^are in diverfum, et veteri adagio, Aulicos

ejfe fimiles abaculorum cakulis. Hi enim fecundum computantis

arbitrium modo aurei funt , modo aenei; et AuUci ad nutum Regis
nunc beati , nunc miferi. His adde factiones et diffidia potentum.

Alteri parti te jungis? Periculum communicas. Ab utraque

diffides? Utrimque premeris. Adde et ingentem invidiae fumum

quem nafcens ille fplendor excitat , eorum oculos intolerabiliter

exagitantem, quibus perfuafum eft, ftemmati et majorum ceris

deberi cuncta, Virtuti nihil. Proinde fi vir doctus intra privatos

parietes fe contineat , fi chartis mandet , quae Principem inftru-

ant, confulet et fibi et Principi; utilius Principi, et fibi tutius

expedit illud calamo quam lingua ducere. Umbra eft vivorum

dictis invidia; mortuorum fcriptis reverentia.
 quodlibeticae. 79

QUAESTIO IV.
j4n virtuti expediat aperto Marte cum invidid luctari ^

an vero tectis artibus eam declinare?

Peflilens Invidiae venenum in latus circumquaque difFunditur

et per aequales ferpit; immunis est et qui infra illam depri-

mitur ad contemptum , et qui fupra illam erigitur ad digni-

tatem. Proinde fi expandas Virtutis alas, et uno nifu in altum

evoles, jam ultra Invidiae fines penetraveris, antequam ad
carpendum dentes et morfum iigere potuerit. Si vero diffi-

mules, et in altum repas, et fubinde a regia via declines, ne

quo caute tendis ire videaris, aetatem teres et ingenium miferis

confiliis; fruftra inter dejectam plebem Virtutem et Gloriam

ex longinquo fufpiciens. Quid quod fenfim fufFocetur Animus,
in his tegnarum latibulis compreiTus et intortus? cui Natura
infeverat igneum quiddam et amplum et angufi:iarum dedignans.

Quid quod fenfim in vitium degeneret? ubi vix difi:ant ab

jgnavia lenta confilia, a timiditate nimia cautela, a fervitute

circumfpectio , a fraude diffimulatio. Virtutibus enim propinqua

vitia; facile ipfarum virtutum compellatione dignatur humanae
mentis effaeminata indulgentia, deinceps fpeciofo nomine tam
libenter fe fallens, ac fi Naturam ipfam et vSupremam Regulam
una pervertat. Adde quod fit alto infractoque animo generofum
et par exercitium, aperto campo in Invidiam ire, liventem ejus

aciem irretortis oculis ferre, et impavidum fubfifiiere, et pedem

conferere, et regio huic oneri aequos humeros fupponere, quod
efi: audire male cum facias hene. Nec praeteriri debet, quod
efFraenis et implacabilis efl Invidia, ubi locum te cedere ^,

ubi declinari fe fentit; ex tuo ^ timore fuas vires dimetiens,

ex tua 3 imbecillitate fibi feritatem et audaciam fumens , proinde
ad omnem egregium conatum fefe exferet, et ex improvifo
infiliet, aufa jam non tectim arrodere, fed aperte laniare. Vile

I fibi cedi. 2 alieno. 3 aliena.

8o Quaeftiones
efl hoc vitium, fi noveris, et debile, et tuo tantum timore
potens; fi palam defpicis, ringitur et crepat.

Contra tamen facit, quod haec ad gloriam emergendi ratio,

anceps et periculofa penitus, temeritate vix vacet: omnium

oculos irrttas, omnes ad invidiam et acerbitatem provocas,
quifquis mafculo illo et robufto pafTu vadis ad Virtutem et
Honorem. Nec dumtaxat aequalium, quos praeteris, allatratus

et morfus , fed et praecedentium , quos premis , calces metuendi.

Quin etiam qui longius evafere, fufFocari tamen cupiunt, quem
accedere et promicare vident, anticipantes aemulationem ante
paritatem; quin etiam ungues et roflrum ad difcerpendum
acuunt, quos, ceu infauftas atrae noctis Striges, omnis feriae
ac manifellae Virtutis exagitat fplendor; non equidem invidia,
fed naturali odio et faevitia imbelle pectus armati. Enimvero
ubi odia frendent, ubi minae machinantur, ubi in caput tuum
pericula conjurant, hic tamen obniti, et contra fremere, et in
manifeftum interitum irruere, immane quiddam eft et rabidum,
a placido tranquilloque Virtutis in immenfum aberrans. His
adde quod naturalior * Virtuti triumphus, qui arte, quam qui
vi paratur. Ars mitis illa et fuavis miniftra Virtutis, pariter

cum Domina fua, pacis et quietis amica; Vis barbarus quidam

fatelles, contra incurfum et ad extrema datus. Gratum etiam
et ingenuum incidit imaginanti, Virtutem non ilico totum
impetum diifundere, et fummo rigore difcertare; fed cedere

tantifper, et connivere, et impari adverfario dare aliquid; et

ad inflar Solis in ortu fuo, Invidiae nebula nunc tegi, nunc

livefcere, nunc pallere, quoufque meridiem fcandat, et jam

maturis radiis tumultuantes illas infra fe nubeculas difcutiat

et confumat *.

I conaturalior. 2 add. Appendix. Invidia in aequales, non tamen in omnes;

non enim in eos, quos temporum aut locorum intervalla fejungunt longms.
 quodlibeticae. 8i

QUAESTIO V.

An hodiernus mos, aliorum auctoritates in dictis

fcriptifque citandi^ fit approbandus?

Obftringiraur a Natura religione quadam et reverentia vetu-

flatis, anxii majorum dictis et fenfis contraire, his obfequi et

confentire fecuri. Et jam

tot labentibus annis

tandem piaculum eft concutere, quod cana Saeculorum fanxit

auctoritas, longa ferie poft patres fuos decurrentibus natis

Et natis natorum^ et qui nafcuntur ab illis.

Quid ni igitur pietatis et obfervantiae laudem habeant, qui

frequenti alienorum fenfuum citatione profitentur, majorum fe

adorare veftigia, ab eaque quam ipfi fignavere femita, ne ^

latum quidem unguem velle declinare. Porro hac arte dictis

tuis, fi pulcra funt, invidiam detrahis, dum ea non tibi fed

mortuis afcribis, quos ab invidia Fatum femovit; fi minus

concinna funt, nefcio tamen quamgratiam concilias, dum in

iis, quod antiqua putentur, femper quid amplius quam fonet

intelligitur, ita Vetullatis Myflico ^ Genio volente. Dum
interea magnam dicenti fcribentique commendationem parit,
Antiquitatis monumenta perluftrafle , evolvilTe libros, intellexiffe

fententias. Cana quaedam et fenilis fapientia eft, quae de iflo

fonte promanat, quae non unius aevi limitibus conflricta, prae-

cedentia omnia complectitur, et ex his late fe difFundit impo-
fterum. Gratum etiam et peramoenum Lectori fpectaculum
exhibetur, dum uno libello, quinimo una pagina, ingens

Numquid igitiir liinc invidia nomen liabet, qiiod per oculos rnagis quam per
aures fe infinuat. — Pulchre Sanctus Augustinus; Tolle invidiam, et tuum eft
quod habes; tollam invidiam, et meum eft quod habes. Numquid ergo Monafte-
rium et Religioforum conventus eft, ubicunque fine invidid degitur, cum ibidem
omnia fint communia. i add, ad. 2 myfteriofo.

6
8a Quaeftiones
Sapientum chorus in Profcenium accitur, quafi fuper Quaeftione
quae decidenda proponitur deliberaturus ; dumque fuo ftylo

declamantes inducuntur, fuam fmguli fententiam produnt, ora

ipfa mehercule et lineamenta, non tam corporis quam animi
eorum quos nunquam vidimus, videmur tamen quafi praefentes

intueri. Denique dum hoc pacto majorum placitis fuus honos

vindicatur, compefcitur effraenis ^ illa novitatum cupiditas ^,
*
cui Feritatis ftudium hodie praetexunt; quae ^ licet innoxia

videri poifit, quamdiu Phyficarum fpeculationum cancellis cir-

cumfcribitur, ubi tamen ulterius exemplo ferpit, et ad Mores

ac Religionem fe tranlfert, turbulenta palam ^ et exitialis eft.

Contra tamen facit, quod haec, in errores pronior, incautos

a Veritate feducat femita; dum Auctoritatibus illis et teftimoniis

undique corrafis ^ hoc agitur, ut quid Auctores "^

dixerint,

non quid dicendum fit, quaeratur, et qui indagandi rerum

caufas avidus acceiferat auditor, fpeciofis Scientiarum nominibus

inductus, is rancidularum illarum ^ Quaeftionum, quid hic

aut ille fenferit, demittatur ad vomitum fatur. Certe his, ubi
modum exceflere, ineft manifefta vanitas ^ et abjectio ^°, et

quaedam quafi fervitus. Jam olim dictum volunt, et uberius

dictum, quidquid omnino dici poteft; gratis fatigari ^^ nova

molientem. Hinc et Libri, quibus nomen fuum infcribunt '^,

non nifi ftruem quandam continent ^^ hinc inde compilatam,

et confufas diverforum Auctorum farragines. Hoc Plato dixit,

illud '* Ariftoteles, et iftud Leucippus, aliique alia; et quod

nemo dixit, ad minus Quidam dixit. In fuis vero declamatio-

nibus i^ ubi ad Veterum fcita, quibus paflum intertextae

I protervus. 2 pruritus. 3 qui. 4 innoxius. 5 palam turbulentus. 6 dum

frequenti ilia veterum 7 ipfi. 8 is irapertinentium. 9 vilitas. lodejectio.
citatione.

II divexari. 12 Hinc in libris quorura auctores ferri fe volunt. 13 obtrudunt.

14 et lioc. 15 In declamandis vero fuis fcriptis.
 quodlibeticae. 83

funt ' , deventum eft, hic vero ftylum abrumpunt ^, deinceps

graviore tono verba fingula inilantes et paufis morisque diftra-

hentes. Horum aliquem fi audias , Rhadamanthum audire te

putes jus dicentem apud manes ^. Et tamen quae hoc apparatu
dicuntur, faepe nihil facri funt,

Sunt apinae trkaeque^ et fi quid vilius iflis *.

Quinimo, quae fua faciunt, antiquis fimiliora credunt, fi iis

infipidum quid ac inolidum afpergant, quod intelligi facile non

poteft, quod longa vetullate jam ufque ad ofiTa macruit. ^ Et
tandem in cultum admirationemque rapiuntur '^
, fufpicientes

Antiquitatis vegetum illud et felix aevum, cui puriore radio

Veritas afFulferit, et uberior fcaturiverit ingenii vena, arido

hoc et fatifcentis Naturae feculo procul ad tenebras et barba-
riem relegato. Apage cum atra bile infomnia tua, quifquis

haec nobis morofo cerebro deliras. Ad plebem ufque cultum

efi: aevum hoc, et novis inventis infigne, et habet, fi recte

ponderas , quod cum praecedentibus omnibus de nitore et fefti-

vitate contendat ^. Manum exfere,

aude aliquid et te quoque dignum

Finge Deo.

Videbis, minimum adhuc efle quod majoribus nofi:ris actum

efl:; immenfam efle fegetem, in quam illi falcem non miferunt.
Occupata non efl:, etiamnum maxima parte latet Veritas. Com-
munem illam viam aberrantium pedes triverunt; alia tenden-
dum efl: ^.

I fcita his intertexta. 2 fuccidunt. 3 diftrahentes; putes Sibyllae foiium

recitare aut quod olini de tripode dimanavit oraculum. 4 efferuntur, vulgaria
faepe tricaque sunt, et, quod ajunt, lippis paffim ac tonforibus nota. 5 jam
emarcuit. 6 folvuntur. 7 add. ac vincat. 8 add. Appendix. Citant Francifcani
revelationem Brigittae pro iinmaculat^ conceptione. Cicant Dominicami revela-
tionem Catharinae Senenfis contra immaculatam conceptionem. Quid reflat nifi tertia

veraque revelatio, quae utramque illam revelationem nullam effe perhibeat et

inutiles ac turbulentas hominum fubtilitates meriti cenfur^ reprimat?
84 Quaeftiones
QUAESTIO VI.

An mordaces * , an vero edentulas expediat

inter amicos ejfe facetias ?

Voluptatis exceflum refugiunt Senfus , et ingrati alicujus

gefliunt confortio. Acria, amara, falfa, quae pungunt ac vel-

licant , inter epulas amat Guflatus ^ ; faccharo ^ ac bellariis

femper vefci etiam feminae puerique abnuunt. Et habet

perpetuum illud ac exundans inter amicos obfequium, quo
pertaefum faepe faciat, quem nimium delinit. Huic fi de jocis
acre quid et falfum * afperferis , amicum ^ naufea prohibuilll
officia tua fic condita palatum femper irritant, falivam femper
movent ^. Ingenium etiam, quod fme exercitio torpet et fopitum
'^
eft , flimulis iftis admotis , expergifcitur , agitque fe et verfat

et omnes nervos intendit ^, ut, quibus perflringebatur , argu-

tias ^ fimilibus refellat argutiis ^°; nani paribus armis difcer-

tandum efl: quod momordit, non nifi jocus erat, et non nifi

joco remordendum eft. Experimur equidem quotidie Mufarum

Curiales ^
'
, adolefcentulos eos * ^
,
qui a patriis laribus obtufi

et rudes ^ ^ , ad Academiam ftudiorum caufa concefTerunt * *

^
ibidem aequalium fuorum vexationibus ,
jocis , et dicteriis '

dolari penitus et quafi ad cotem acui; mirantibus amicis ac

notis, eos in patriam reduces undique ^^ leporem jam et gra-

tiam '' fpirare, qui non ita pridem ^^ cubito emungebant.

Potes etiam arte ifla amicorum, quibus uteris, vitiis commode
mederi, dum prudenter aculeum tegis fub facetia, ut ulcus

incidas incauto. Serio reprehendere , hoflem, ferio monere

magiflrum fapit; illud amicitiae, hoc aequalitatis jura non

I mordaculas. 2 gustus. 3 faccharis. 4 falfum quid ac mordaculum. 5 omiti.

amicum. 6 habet impofterum , quo palatum irritet , quo falivam femper moveat.
7 iftis pulfum. 8 verfat et omtii vi^ nititur. 9 qua perftring. argutiam. 10 fimili
ref. argutia. it Certe experientia quotidie nos docet. 12 eos juvenes. 13 a

materno foco rudes atque obtufi abiere. 14 fe conferentes. 15 fuorum dicteriis

ac irrilu divexatos. 16 notis,nefcio quid. 17 leporis ac gratiae jam. iSpauloante.

 quodlibeticae. 85

ferunt; jocus, fi recte uti noveris, quod in his tetricum eft,

praecidit ', quod fructuofum, fervat. Denique popularem etiam

et urbanum te reddes hac arte. Nam major ^ pars hominum
hac eft indole, qua catellus nofter, qui eos colit impenfius,

a quibus irritatur ^ magis ; pedem ei trahunt , aurem * vellunt

in tergum verfant , divaricatos digitos intentant ocuHs ^ , ipfo

interim blaefo rictu infeflam manum impetente, et frullratos

«
dentes in dentes fatigante. Et his impofterum magis comis
eft, his in occurfum promptior; his cauda blanditur fellivius;
'
ad invidiam omnino et opprobrium eorum, qui faepe et faepius
pinguem ei oifulam objecerunt ^.

Contra tamen facit, quod dentatae ^ illae facetiae cuniculos

agant ^ ° ad arcem Amicitiae demoliendam. Ex illis in convicia

et jurgia ' ^ facilis et trita femita ^ ^ ; et ab his porro ' ^ ad

rixas, ad fimultates, ad indictas et apertas inimicitias itur **;

et, ut fit aliquid quod praecipitem hunc curfum remoretur '^,

utut ^ ^ fillant antequam crebrius utrimque puncti exulcerentur
animi; tamen
^ "
manet altd mente repofium ,

et fupra crudam injuriam digeilu malignum ell, quod cum

mordaci joco '
« permifcetur ludibrium. Apertam contumeliam
extenuat inferentis ira concitatioque, et turbatae mentis impo-

tentia; joco tectam deUberati animi aggravat fmiulatio et per-

verfitas. Quae ferio irrogatur, reconciliatione tollitur; haeret

illa, quae a joco leporem fumpfit, et narratur, et in vulgi

I praefcindit. 2 fervat. Denique major pars. 3 divexatur. 4 auriculam.

5 bifurcatis digitis in faciem eunt. 6 coniior. 7 faepe-faepius. 8 pinguem

oflFam ei fecere. 9 mordaciores. 10 tectis cuniculis fufFodiant. 11 in improperia

et aperta fcommata. 12 tritus facilifque delapfus. 13 add. ad jurgia. 14 ad

fimult. itur. 15 omitt. et . . . remoretur. 16 et, ut. 17 manet tamen alta mente
compactiim. 18 m joco.
86 Quaeftiones
fabulam abit. At apagefis ^ intempefliva illa ^. Pone rifus, non
rictus ^
; pone jocos non ad lanienam , fed ad mortiunculas
duntaxat et pruriginem dentatos. Sed * et hi fenfim erodunt
totum hoc, quod inter amicos candidum efl et familiare, dum
incuriofo ^ effe non licet, dum cum amico aliter quam tecum
^
ipfe loqueris, metuens fub facetia Cenforem. Degenerat
etiam animus, dum ad carpendum hinc inde coactis fallaciis fe

intorquet, afluefcitque tandem ad nugas fe demittere, etplebe-

culae in morem exquifite cavillari. Certe ferium quoddam et
magnificum eft, quod ei fapere Natura voluit ; frivolis abjectif-

que ^ rebus inefcari, affecti ' palati indicium efl. His accedit,
ita comparatum effe, ut acutuli ® illi, quibus fertilior femper
excrefcit ad vellicandum unguis, aliorum in fe jocos plerumque
non ferant; ut nefcio quam in amicos et focios dominationem
ac tyrannidem ^ fibi fumere * ° videantur. Nam eorum non
facetiis modo, verum etiam ineptiis applaudendum efl; ni fece-

ris, trahdris in fabulam, ludibrio multandus ^

'.

QUAESTIO VII.

^fj deceat ingenuum adokscentem ^ veftem ad

Novos Mores aptare?

Quod in veflium ritu Novi Mores ordinarunt, id protinus

concinnum effe jubent et elegans; quod abrogarunt, plebejum
primo ac ruflicum eflo, deinde ineptum etiam ac rediculum.
Sed exoletis quoque his, cum videtur^^, priflinam gratiam

I apage. 2 cum intempeftivis illis. 3 omitt. pone . . . rictus. 4 omttt. fed.

5 incurio. 5 Vilcfcit. 6 minutifque. 7 morbidi. 8 arguti. 9 nefcio quem

dominatum, quo alii ferviant. 10 ftruere. 11 <r^J. Appendix. Catoquondam,
in
cum invitaret amicum ad ambulandum his verbis Placetne deambulare ? respondit :

ille: Quid opus eft de? Imo, inquit Caio, quid opus eft te ? et relicto homine

ambulabat folus. Numquid optimus hic raodus cavillationes vocum et fallacias

folvendi, regefto breviter dicto abirc ct ante vilitatis labem fubducere fe a

futilibus. 12 quando vifum fuerit.
 quodlibeticae. 87

conciliant; et haec quae nuper aflumpferant , in contemptus

barathrum abjiciunt *; arcano quodam fafcino ^ humanis
fenfibus illudentes. Qui igitur , o Adolefcentes ^ , refractarium

hifce legibus indumentum habuerit * , excidit jam nunc = venu-

ftatis omnis ac elegantiae commercio, fuo ipfe fe calculo in

ordinem ^ redegit. Contra vero dici facile non potell, quan-

tum honoris adolefcenti ' conferat veflis illa, quam Novi
Mores aptavere. Nonne vulgi in fe vertit ora? nonne aequa-
lium prolicit officia? nonne, fi majores fuos falutaverit , refalu-

tatur liberalius ? Vult ^ ea veflis in Academicis aliifque publicis

Actibus ad confeflum invitari, et peracta fabula fibi grates

perfolvi depofcit; ambitur ejus in foro congreflus, gaudet

frequenti ^, eaque ampla ac magnifica, etiam ignotorum falu-

tatione. Auget etiam vefl;itus ille formam, perficitque, et con-

fpicuam ac illufl:rem reddit; haec vero ubi hifce adminiculis

fulcita eft, nefcio qua majeftate intuentium animis dominatur,
pellicitque, et in fui obfequium favoremque devincit. Habet
infuper hoc Novitas , ut qui ejufce caeremoniis ac fuperfl;itione
reguntur, eofdem inter fe facile congreget et in mutuam con-

fuetudinem familiaritatemque infinuet. Horum referti coetus

vicis vitam, foro pompam, templis folennitatem faciunt; inter

hos apte loqui difces, lepide confabulari, feftive falutare,

deferrc humaniter; hic inceflAis, hic obtutus, hic etiam vocis

fliylus fonufque leges habent ; hic excutitur torpor et barbaries

accerfiuntur fales et gratiae. Erigit denique juvenilem animum
illufl:rium perfonarum ritu concinnatus habitus, ingeritque paria
vefl:i ftudia, concitatque in Virtutis arduum, — fplendorem

et dignitatem, ad quam afpirat, anticipante fiducia.

I ad vilipendium abigunt. 2 praeftigio. 3 juvenes. 4 refractario h. 1.

veftitu efle praefumpferit. 5 ipfo facto. 6 intra plebem. 7 juveni. 8 Exi^it.

9 crcbra.
88 Quaeftiones
Contra tamen facit, quod haec in luxum et lafciviam pro-

tervam juventutem diffolvat licentia; dum animus aetate lubricus

in vitium facile diffluit, et, quantumvis cailigate coerceatur

intra feveritatis ac difciplinae repagulum, ferocit tamen faepius

et fremebundus obluctatur. Quid? nonne vellis illa fternit

aditum, et incautum pugilem manu ducit ad proflitutae Veneris

palaeflram? Salutat ofHciofius, applaudit feflivius, Nymphis
illis per vicos obviis, omni mundo muliebri venuflis; nam
favorem fpondet habitus, et turpis repulfae ac faflidii metum,
quo inhiberetur, elidit. At quia ftudiofe refalutatur, placere
fe concludit, tremulo intus lenocinio follicitante praecordia:
pergitque porro ad vefpertinum alloquium; et jam effari audet,
quid petulantem animum excruciet, extenuatque vocem et

blanditias mifcet efFeminatus, concinna fimul vefle patroci-

nante libidini. His adde deplorandum temporis, quod ad feria

fuppetebat, difpendium. Quanta pars ejus tergendo, torquendo,

pectendo, ligando, concinnando, reconcinnandoque confumitur ^

Reliquum pene fibi vendicant crebri per templa plateafque dif-

^
curfus, etiam intempeflivi. Aegre enim veflis illa Mufeiis
Scholifque continetur; videri geflit, et ad evolandum prurit.
Adde porro, fupervacaneo fumptu bona patria lacerari , et faepe
alienum aes grande conflari ^ , dum in veflium formis quotidie
novi quid eflingitur, quod affumendum eft, et vix affumptum
antiquatur. Nec per fe fola culpam habet veftis. Sunt hujus
individui comites, qui plerumque lautius haberi volunt quam
ipfa. Quantum abliguriunt convivia ! quantum expellunt Sphae-
rifteria ! quantum dilapidat phalerata per urbem obequitatio
quantum peffumdant vefpertina tripudia! quantum ad Dominae
fores explodit nocturna cum fulgetris mufica *

I tergendo , cincinnando , comendo , ligando , ponendo , reponendoque prodi-

gitur! 2 cubiculis. 3 parentum crumenas eniungi, et patrimonia prodigi.

4 add. Appendix. Apud Turcos, Arabes, ac generatim omnes Mahumctanos

moris ell, ut quo quis ad fenlum magis vergit, eo fumptuofius ac cum diverfis
 quodlibeticae. 89

QUAESTIO VIII.

An expediat virtuti claris^ an obfcuris natalibus edi?

Inefl: ut plurimum plebejis hominibus vile quid et fordidum,

quod nec arte celari, nec dignitatum infigniis obruifacilepoteft;

quod quandoque per medios etiam fplendores irrepit, putetque,

et faecem fuam titulis allinit, Honorum, quos gerunt, conta-

minata Majeftate. Proinde non immerito Virtuti, quae humili
tenuique de ftirpe ad amplitudinem fublimitatemque nititur,
crebris repulfis obfepitur aditus, donec faeculentum illud,quod
de plebe trahit, concoctum efl. E contrario vero Virtus quae

illuftri exfurgit profapia, inter ipfos enutrita fplendores, praecox

fibi vindicat ex majorum meritis ad honores aditum. Fovet

eam avitum familiae decus, conflipatque clientum turba, erigit-

que et afRnis et confanguineus favor; non laflatur ambitu, non

infringitur repulfa; involant in * eam congenitae Mitrae,
Dignitates, et Sceptra. Ad haec fubdunt facem generofae menti
monumenta exemplaque majorum. Urunt nepotem tot olim

proavis exantlati labores, et quae de tholis pendent fpolia, et

de altis montium jugis cladem hoflibus exprobrantia tropaea.

Nam tacite alloquitur cana parentum ac veneranda memoria,
et inculcare videtur hoc faepius:

Difce puer virtutem ex me , verumque laborem

arguitque, et increpat, et pudoris ac verecundiae fraeno retrahit

fi vel tantillum ab eorum vefligiis degenerem pedem feducat
licentia. Quid quod etiam ipfa Virtus, quae clara ftirpe prodiit.

niagis ac vividis coloribus fe veftiat. Numquid probandus ille mos , utpote qui
aequalitatemquandam in republic^ , cum alios quidem aetatis vigor et
fervet
forma commendet, in aliis vero comptior id ipfum habitus compenfet. Num- —
quid pulclira ac pretiofa veftis benc potefl comparari cum in fiphera; fi enim

perfona fit nihili , nil etiam vcftis ei conferet dignitatis ,

juxta illud : Simia manet
fimia, licet aurea geftet infignia; fi vero quis fpeciem a natur^ et dignitatem
habci, decuplo plus augebitur pcr elcgantem liabitum. i oatiti. in.
po Quaeftiones
magis confpicua eft, magifque ad exemplum expofita? Nam
facile difcutit invidiae nebulas, quibus emergentium Virtus
pallefcit, a Itemmate mutuatus fulgor,- et tum ipfa evibrat
ferenum illud jubar, quod aliunde non trahit quod fibi pro-
prium e(l, pacatque, et delinit intuentium animos ad humani
generis dignitatem et delicias.

Contra tamen facit, quod magnam clari natales fecum addu-

cant exfpectationem , cui non refpondifle, degenerafle efl;

exfpectantur autem majorum geftis gefta conformia; et ut prae-

clara quaedam praefliteris , pofTLint tamen illis comparata vile-

fcere. Nam quae Fama benignior ad Applaufus aram confecravit

Immortalitati , eadem deinceps in tantum tumorem inflat adulante

tuba, ut fufpicienti Poiteritati fpes nulla relinquatur exaequandi;

contra vero novorum recte facta aequa lance et fuis ponderibus

non alienis examinantur. Quin etiam gratior ell nova Virtus,

quae jam primum obfcura de plebe furgit; dum ad inftar
exorientis fideris fenfim emergit, et fcandit horizontem illum,

qui oblivionis ac filentii caliginem a luce famae et dignitatum

fulgore difcriminat. Intuemur eam defixis oculis, et fubinde

miramur de coeca nocte talem faculam prodire, et rapimur

tacito quodam gaudio, et profequimur votis , et favemus. Accedit
robuflum et par Virtuti exercitium effe, ab imo luctari; enici

et exferere fefe per comprefTa anguflae fortunae latibula; devo-

rare malevolorum odia, aequalium invidas, potentum faflidia;

perrumpere per obluctantes factiones, per infidiantes dolos, per

infultantes repulfas; et placido fibi femper conflante vultuj
nec frangi nec efFerari. Atqui ex his crefcit deinceps hifloriis

ac theatris digna feges. Nam eorum praecipue in annalibus

gefla lectorem pafcunt, quos in altum fuus labor et fudor

evexere. Sufpendit legentis animum conatus anceps , abripitque

et obtutum defigit exfpectatio; at heroicus vigor, et obflinatus

 quodlibeticae. 91

per dedignans arduum afcenfus ', favorem prolicit; et tandem

optatus exitus demulcet et plaufum ciet. Erigiturque in fpem,
atque ad audendum follicitatur animus, dum via illa, quae a

plebe ad decus eft, confragofa licet et et difScultatuui fentibus

horrida, fignantur nihilominus antecedentium veftigia, quibus

paiTum exaequare afTuefcas ^.

QUAESTIO IX.

An deceat fervidas et clamofas in Academiis effe difputationes ?

Ingentem ac robuHum plane fpiritum fufRcit Veritas iis

omnibus, qui fub candido illius vexillo facramentum dixere;

ejuratis, ceu infidiantibus hoflibus, quibuscumquePraejudiciis,

quantumcunque ftabilitis hominum ufu, autoritate, confenfu.

Qui vero adverfa figna fequuntur, his anguftus animus; et

quamvis fubinde in pervicaciam obftinatus, confoditur tandem
liquidae Veritatis fpiculo, et fuccumbit. Quidni igitur detur

nobis, entheum illum ardorem, quo congefta mens anhelat,

ubi pro Veritate ftamus, defpumare et eiFutire? et fublatis
clamoribus fomnum illum abrumpere, quo maxima pars ho-
minum, quae doctum nomen habet, tam altum indormifcit:

quos vetuftatis fcrupulofa myfteria confopiunt, quos abforbent

captiofae vocum minutiae ,
quibus unius Scriptoris fenfum
omnem fepelivit auctoritas, quos fuperftitio fafcinat, quos ut
pueros a Veritatis tramite deterrent Manducus et Leraures ^.

Accedit , maximam partem auditorum , qui difputationes noftras

avide circumftant, vulgarem effe es obtufam, nec, quo per

I enifus. 2 add, Appendix. Numquid vere dixit quidam , multorum extra-

neorum nobilitatem nihil aliud cfle quam fexaginta circiter leucasabede a patrii? —
Divinum efl illud Ciceronis pro Rofcio Amer. Is mihi proprie et folus honos
:

videtur, quem fis neque majorum commendatione , neque per alterius calami-
tatem aflecutus. Quam paucos ergo numerabis, qui vero honore gaudeant, cum
novi homines aliorum plerumquc calamitatibus emergant , nobiles vero majorum
virtutibus nitantur. 3 Maniae.
pa Quaeftiones
argutias fubtiliter tendimus, comitari valentem. Hi proinde
certamina noftra ex ingenio fuo * metiuntur; apud hos detectam
Veritatem, quae paribus utrimque fludiis inquirebatur , agnovilTe
probrum eft, nitendum contra et obftrependum eft, aut cadis,

et mox ag^ris in triumphum

Manibus pofi terga revwctus.

Denique altercantibus iftis clamoribus vigent et vivunt Scholae:

dum fervet opus, dum Doctorum diffidiis pulpiti perfonant, et
argumentorum fub pondere crepant cathedrae, fcinditurque in

diverfa ftudia, infremitque pedum pulfu circumfufa juventus.

Explorat omnem exitum coarctata Induftria , et fubinde elabitur

per ignotas fibi ante femitas, infperato quodam per invium

manu ducente genio. At in veftibulo ftat attonitum ore patulo

vulgus, reprimiturque profanum pedem horrore facro, et multa

putat efBngitque fibi in caligante cerebro de noftris conten-
tionibus fimulacra mira.

Contra tamen facit, quod difputantium fervor ille non leve

fit vanitatis et jactantiae futilis argumentum. A rudibus glo-
riolam emendicat ille clamor, et in deficientis ratiocinii locum
fufficitur egregius vicarius. Quin etiam evocatam fubinde ratio-

nibus Veritatem rurfum in latibula fua compellit profanus; et

ne fruftretur eo -
,
quem efFufae mentis vanitate praefum-
pferat ^ , triumpho , perturbat , et chaos ac caliginem rebus

inducit. Praeclarum enim vero Philofopho negotium, de palma

certare, et oblatam Veritatem, quia reperit eam alius, quia tu

aberrabas inficiari. Procumbendum ilico et adorandum, ubi

Titii Sejive opera (nec intereft) fanctum illud numen humano
generi detegitur. Cur commune bonum invidetur uni? Accedit,

I nollra fuo ingenio. 2 omiit, eo. 3 queni praefumptione anticipaverat.

 q uod 1 i b e t i c a e. 93

noftras illas diirenfiones ^ indigne remorari avidum Scientiae

difcipulum; ut qui Scholis docilem et attentum animum intu-

lerat, nihilo excultior, domum reducat aures a vociferationibus

tinnientes. Afluefcitque tandem malo exemplo, non aequitate

niti, non ratione flare et cadere, fed affumptam femel tenere

mordicus, et pugnis ac calcibus propugnare fententiam. Quid

quod faepe clamores illi, intumefcente jam fpiritu, abeant in
fibilos ac dicteria? Dum praecipitat, nec verba notat lubrica

linguae volubilitas et garrulitas, concurritur elifis cornibus, et

infultatur utrimque, et non jam argumenta probant, fed fcom-

mata cavillantur; contaminantur plebejo jurgio facra Veritati

certamina, et mendacem Philofophi frontem deridet inter irrum-

pendum muliebris impotentia. Denique ipfum Veritatis Numen
cujus nos Sacerdotes fumus, mite pacatumque eft et a turbis

femotum. Non reperitur inter efFeratos belli tumultiis; procul

efl a forenfi fumo et flrepitu; comes ei et amica folitudo,

nocturno gaudet et matutino filentio. Quid ad ejus facra rixofi

ifli Pertinaciae Corybantes ^ ?

QUAESTIO X.

An muUeres ad Philofophicas Scholas admittendae?

Habet a natura muliebris fexus ingenium mite, inditafque,

quae deliniant et fuavi filo in obfequium pertrahant, blandi-
tias. Huic fi ad difcendum Scholae, et ad docendum pateant
Cathedrae, quantum accedet bonis artibus incrementum! Et ut
periculum facias, age, finge animo, in Philofophico aliquo
Gymnafio e Magiflri pulpito puellam difTerentem, et tener^

I noftris illis diirenfionibus. 2 add. Appendix. Antigenides tibicen difcipulo

llio magni profectils, fed parum feliciter populo fe probanti, acclamabat: Mihi
cane et Mufis. Numquid pulclira liberalitas, et nobis totidem verbis invitanda,
dum ingenuum fubinde difcipuluni deflituit in publico fiducia ? — Numquid
appofite Zeno adolefcenti cuidam multa garrienti nec refponfis iutendenti , impro-
perat: Aures tibi in linguam defluxere.
94 Quaef t i on e s

voce moventem magnas rationum moles, et venufto ac facili

ore implicitam humano fenfui Naturam enodantem:

quae norma boni^ quis Umes honefli;

Quid Deus; unde nubes^ ventufque^ et fulminis ignis
Quid quatiat terras, qua fidera lege ferantur.

Vidiflin' quanta confluat ad audiendum turba? ut fub nume-

rofo Difcipulo fubfellia laborent? ut compreffae circumftantium

multitudini indignentur parietes? Quam avide dicta docentis

excipiunt aures! hauriunt animi, et cuftodienda chartis tradunt
calami. At parte alia incomptum Sophiflam deftituit auditor;

et vacua Schola boanti occlamat Echo, in afperitatis ac tetricae

frontis derifum; abducente cunctos, et lenitati ac gratiae ipfa

rerum favente Natura. Quid quod femineo in corpufculo faepe

habitet animus ingens et erectus? qui indigne flaminum et coli

penfis exercetur, et humili ' ac impari ^ negotio ringitur et

contabefcit. Et fane nefcio qua fronte tyrannidem ufurpamus
viri, et fexum illum, quia contra violentiam debilior efl, fup-

preffimus. Ab aris eum removimus, militia abarcuimus, atribu-

nali et magiflratu rejecimus, a Schola denique, ne qua pateat

ad fplendorem rima, repulimus. Quid? unam aliquam gentem
ad ignorantiam damnaffe, eripuiffe libros, vetuiffe literarum

fludia, nefarium fit et inauditae faevitiae. Et eandem illam in

mediam generis humani partem, qua quaefo aequitatis fpecie

tegimus injuriam? Nec intra limites iftos ftatur. Sunt qui

abfentem adverfarium in Scholis traducant, funt qui mite fub-
ditumque ingenium modo ut atrox, modo ut ambitiofum depin-
gant. Nec falf^ perfuafione, quod ignofci poterat, aguntur,

fed ambitu gloriolae; et mulierum hoftes libenter audiunt. Pol

de fexu fuo bene meriti mares! Denique ingenium feminis
noftro nitidius eft, et momentorum etiam, quae rudes craf-

I futili. a add. Hbi.

 quodlibeticae. 95

fique negligimus, curiofum. Atqui a minimis illis tota pendet

Philofophiae meffis; conftat enim merentibus in hoc agro colonis,

quod femen hic jaciendum, fi forte vel levi tantum falfitatis

rubigine vitiatum fuerit, praepoflera fertilitate mox in infinita

fuccrefcat et luxeriet abfurda.

Contra tamen facit ,

quod mulierum ad Scholas noftras

admilTio (fi res caute et provide trutinetur} periculo noltro

non vacet. Nam primo quidem fic ftatuo, acre et excultum

artibus ingenium a publicis muniis repelli non debere. Si maligne

obfiflas, faciet fibi mille dolis et turbis aditum. Igitur fi ad
Scholas et ad publica munia admittendae funt feminae; quid
fi nos collegas non ferant ? quidfivices, utmeremur, rependant?
abigant nos ad culinam, ad ollas, ad fcopas, ad colum, ad
infantium pannos et fafcias? folae interim ipfae de fumma
Reip. confulant, folae arma tractent, folae in templis antiflites,
in foris judices, in Scholarum fuggeftibus magiftrae. Nec juvat
hic toros fuos excutere et viriles lacertos minari. Numero incre-

dibile eft quantum vincimur, longa jam inter nos bellorum

clade propemodum abfumpti. Ad haec, Natura nobis edendis
avarior. Sed meticulofi hominis, fi ita videatur, fmt argumenta
ifta. Age, quantus cum novis iftis ingeniis novarum opinionum
influet in Scholam gurges! qui deinceps, ut fit, ad mores et
religionem derivatus, turbulentis tundet Remp. fluctibus. Quam
pertinaces exfurgent difputantium rixae ! Cum nec inter nos
conveniat, et videbitur indecorum feminis cedere, et illis e

contrario non ineptum ad contentiones ingenium; fatis id pro-

bant domeftica quotidie cum pueris ancillifque jurgia. Et fubinde

non parum angor, ne referatis Philofophiae fcriniis, etperfpect^

facultatum quas conquifivimus tenuitate, expoftulent ocius, et

non e communi re geftum negotium nobis improperent; qui
jam a tot feculis ad mercandam publico bono Veritatem difcur-
g6 Quaeftiones
rimus, magno apparatu, exiguo huc ufque quaellu et emolu-
mento. Nec deerunt forte, quae garrula, ut eft iliis, lingua

fucum noflrum plebi detegant, et meras nugas, quibus Schola

tam faepe fumat, exagitent. Denique muliebris fexus fufRciendis

in demigrantium loca inquilinis nimis occupatur et infumitur.

Videtur illis humani generis propaginem , nobis dignitatem

Natura demandalTe; illis ne intereat humanum genus, nobis

ne degeneret , profpiciendum. Quantum melioris aetatis geflanda

prole, parienda, fovenda, lactanda ablactandaque difcedit! Si

foecundus in foetum uterus, ad Sapientiae fludia vix fupererit

fracta fenectus ^.

QUAESTIO XI.

An laudabile diverfarum gentium idiomata

perdifcendi ftudium P

Magna generis humani calamitas, linguarum, quibus fcin-

ditur in varias gentes, diverfitas. Nam quos in unum fimilis

ratio conciliat, eofdem inter fe diffimilis oratio feparat; indeque

fit, ut ad diffitas forte regiones proficifcentes, videamur nobis

inter mille taedia, non a domo et Patria, fed ab humana

focietate difceffiffe. Adeo ad crebra quaefita, quae fertilis in

interpellationes follicitudo progenerat, alibi taciturnitas red-

ditur, alibi rifus, alibi difparata nec intellecta refponfio.

Videtur proinde communem illam calamitatem, in qua cuncti

1 add. Appendix. Itali et Hirpanihonoratiorcs feminas vocant Senioras,nomine

autem ac Germani vocant eas Jonckvrouw aut JoflFrouw,
a fenibus dediicto; Belgae
quod idem eft ac juvenis femina. Utra nomenclatura convenientior? In —
paradifo Mahumeti (fi Alcorano credimus) reperitur arbor, ex cujus pomis
puellae prodeunt tam fuaves, ut fi una earum vel femel in mare fpuere digna-
retur, totum ilico perderet amaritudinem et delicato muco dulcefceret inftar
mellis. Numquid facer hic Alcorani locus Francis noftris novum terminum oppor-
tune fuggerit quo amafiae fuae adulentur ? Inter caeteras enim enormes hyper-

bolas quibus htc infaniunt, hanc etiani adjicere poterunt: fille du paradis de
Mahomet.
 quodlibeticae. 97

nafcimur, feliciter a fe depulifTe, qui in capaci memorii pluri-

marum gentium repofuit idiomata. Ubique inter fuos elt, omne

folum eipatria; nufquam familiaribus inter coenam fermonibus ^

accumbit caperata fronte mutus auditor; nufquam viam fcifci-

taturus, mutilis mixtifque vocabulis cachinnum movet accolae ^;

nufquara inter ridentium fales fufpiciofus, quid fibi velint, in

aurem infufurrat interpreti ^. Ad magnum omnino con-
haec,
fert bene regendae Reipublicae momentum, confinium populorum,
fociorum, hoftium noviffe mores et genium; atqui ifta ex folo
etiam idiomate non vane conjiciet peritus rerum aeftimator;
ita produnt gentis indolem ac fludia linguae flylus et fermonis

rigor aut lenitas. Hoc amplius *, difperfa per Nationum libros

arcana in unum thefaurnm facile corradit linguarum peritia,

et bene merita manu conquifitas ab exteris Scientiarum divitias

profundit in patriam. Denique venuflus efl * , et circumflantes

mire detinet familiaris fermo, diverforum populorum interpo-

latus adagiis; dum illa praefertim fuislinguis, nonaliena, quam
faepe non bene callent, elFantur. Et quafi Profcenium panditur,

quo diverfae Nationes in fpectaculum prodeant fua lingua decla-

mantes. Sua garrit Gallus, fua lafcivit Hifpanus, fua fibilat

afpiratque et gargarizat Germanus, et fubinde etiam barbarum

quiddam ac exoticum adjiciunt Turcus et Arabs. Sufpendit
interim audientium animos interpres, et amoena deludit ambage.

Contra tamen facit. quod melior vitae portio in linguis

addifcendis prodigenda fit, fi fatis multas ad oftentationem

memoria tenere, eafque tibi familiares et ad nutum promptas
effe volueris. Tetricus qui hic defudat aridufque labor efl, fme
fucco qui pafcat animum, tricarum plenus, ingenii vacuus

I menfalibus colloquiis. 2 in cachinnos diflolvit accolam. 3 lufpiciofa man

divertit interpretem. 4 ad haec. 5 magnam gratiam habet.
98 Quaef t i o ne s

quantum ei temporis adjicis, tantum Sapientiae (ludio detrahis.

Et forte ubi multa didiceris, vicina confundes, illaqueatus in

ridiculum chaos, aegre admodum expediendus, et jam etiam in

materno idiomate balbus. Sed etfi rete illud operofe devites,

aut obflinate perrumpas, poft laborem tamen nulla quies. Fafti-

gium hic non nifi iifdem, quibus ad idfcanditur, nifibus aerum-

nifque tenetur; fi vel tantillum remittas, mox in antiquum

rudimenrum devolutus, fenties te cum Sifypho lapidem rotare.

Accedit, tot idiomatum congeriem, qua quidam obruunt memo-

riam, nuUi plerumque bono ufui parari, fed Vanitati dumtaxat
in theatrum, quo fe jactet, fubdi. SuiRcit nobis, cum verna-

culd, Latina lingua; hanc difcipulis, illam popello damus; cur

ad fupervacua fudatur? Non mendicanda nobis a peregrinis

linguis artium praecepta; totus in Latium conceffit Scientiarum

chorus; totus illi linguae creditur hodie doctrinae thefaurus;

fola haec e Magiftri cathedra tonat, fola Difcipulorum calamos

exercet, fola replet voluminibus Mufeia. Hujus commercio
in unam Remp. coeunt, quotquot per Europam et ultradifper-
guntur docti; cum hac, ubi tantum extra vilifTimam plebem
fumus, ubique in patri^i fumus. Denique in ipfis exterorum
linguis, nefcio quo contagio, eorundem vitia funt; alia loquax,

alia falax, alia in fupervacaneas ^ caeremonias pompofa, alia

in ferviles Principum adulationes projecta. Candidus his, o

^.
Belgae, quia colorem facile bibit, inquinatur animus

QUAESTIO XI L
^n inter amicos conveniat Nova^ quae Remp.
concernunt , narrare ?

Hodiernis moribus opportune decretum efl, nt a bonis

malifve Novis in familiaribus colloquiis ducatur exordium.

I fuperfluas. 2 add. Appendix. Quaenam maxime difFerunt genio?

linguae
numquid Hifpanica et Germanica, cum haec unamquamque vocalem plurimis
 qu od 1 i b e t i c a e. gg

Nara et ea flatim in plurimos diverfiffimofque difcurfus uberi

fe vena difFundunt, et fcite abigunt rancidos illos miferofque
prologos, qui praemifTa falutatione non nifi de praefentis aurae
temperie vel inclementia praefari didicere. Adde quod exercitio

iflo intellectus plurimum in Politica Scientia proficiat; dum

bellicos Ducum aftus cum eventibus componit, fuae Repu-
blicae ftatum cum hoftium opibus trutinat, fociorum ex indiciis
fidem probat aut fufpectat. Et alibi inter calices etiam de
Summa rei deliberat cum amicorum lepido Senatu : quo pacto
novis pecuniis exhauflum aerarium infarciri queat; unde auxilia
conquirenda; quo mittendus ad hiberna miles; ubi debeant ^

nova munimenta exflrui, ubi collapfa reflitui. Et funt quae

hic promuntur, ineflicaces quidem tamen fme partium fludio,
fme Principum adulatione fententiae. Addeporro, quodjucunde
pafcatur animus ambiguis rerum eventibus, inter haflam et
caduceum, inter fpem metumque fufpenfus ^. Nara fubinde
profugam jam nimium pacem intercipit alicubi ancipiti fiducia,

et futurara fecuritatem delibat inter praefentes tumultus. Et

modo infidias, excurfiones ^ , ac flragem praefagit, et inter

amicos praefcire vult videri, et fubdit tamen hoc fufpirium:

*
Utinam Patriae fim vanus harufpexl

Et modo fegnes increpat Ducum cunctationes, et indignatur

elapfam incautis inter dentes et ungues victoriara. Nec mora,

ipfe belli duceminduitur, caflra metatur , urbes obfidet , railitem

in raoenia fubigit, et inftat operi, et a tergo premit, et per-

rumpit, et vincit; in amabilem infaniam femper ulrra et ultra

efFraeni fe concitante mente. Dantque iflhaec luculentum indi-

cium, licet bene raerendi occafionera iniqua Fortuna femoverit.

confonantibiis oneret, illa fingulas confonantes aceommodet? — Omnes fere

linguae, Graeca , Latina, Germanica , Hifpanica, etc. , tria habent genera gram-
maticalia , mafculinum , femininum , et neutrum ; cur Galligenae neutrum ex
fua lingua fuftulerunt? i oporteat. 2 dum ambiguis... fufpenditur. 3 omitt»
excurfiones. 4 optatque tamen , ut fit vanus liarufpex.
 loo Quaeftiones
cordati tamen et unice Patriam amantis animi. Denique debita
militibus impenditur Imperatoribufque merces, quorum devota
Patriae pectora exponunt fe grafTantibus hoflium furiis gloriofum

obicem; dum helternam victoriam, et abacram nuper ab hoftibus

praedam, mille modis Fama fedula propalat. In epiftolis fcribit,

ad prelum imprimit, per Tabellarios defert ^ ; in foris legit,

in templis murmurat, in vicis cantat, in tabernis divulgat;

alibi exaggerat, alibi dubitat, alibi certat; et tandem bene

meritum facinus in hiftoriarum monumentis tradit immortalitati.

Contra tamen facit, quod fua quemque curare ^ aequilm

eft, aliena vero iniquum:

Navita de ventis, de tauris narret arator.

Quo aufu ftolidum illud vulgus ingerit fe in arcanas Prin-

cipum curas, et circumfpecta ac defudata confilia temerariae

fubjicit cenfurae? Solo nimirum ifta fucceffu plebejum inge-

nium metitur; a quibus hunc Fortuna refcidit, iniqua funt

illis ', vefana funt illis ^ et perfida confilia, et hinc dilacerant

maledica lingua, concitantque fe infulfo tumultu in optimum

faepenumero ac Patriae benevolencifHmum Principem. At inter
Philofophos (licet a profanis iftis plebeculae moribus fapienti^

fecretos) exilis ille nimium, qui de Novis inftituitur, fermo

eft. Indignum quippe eos inter formicarum foffas conftringere

et civitatum, quas in hoc terreftri puncto diftingui rident,

obfidionibus detinere, quibus a vafta corporum coeleftium mole

non minus turget cognatus aftris et familiaris animus. Adde,

quod Nova 'renarrantes confictis plerumque nefcio pro cujus

libidine nugis occupemur; tot ifta fcatent mendaciis, ut ipfamet

lidem, quam creduli adhibemus, irridere videantur *. Sunt qui

I apud Tab. deftinat. 2 fuis quemque rebus immifceri. 3 omitt. illis. 4 irri-

deam.
 quodlibeticae. lOI

inter nocturna infomnia lucubratam fabulam mane decantent

facilibus illis et ad novum quemque tinnitum arrectis auribus;
quae ab his porro ad alios it ac alios, agglutinatque (ibi a

fingulorum ingeniis partem aliquam,

et vires acquirit eundo,

Et fubinde vefperi domum devolvitur, per omnium ora

volutatum phantalma, tot additis circumflantiis oblitum, tot

accerfitis in munimen figmentorum figmentis, ut jam etiam

Auctori fuo non difficulter imponat. Atqui ifi:a funt, quibus

vicifllm * dolemus ac laetamur, angimur, fperamus, defpera-

mufque ridiculi. Et elufi hactenus, credulam etiamnum prae-
bebimus aurem; ad primum rumorem exciti, forum petemus
ocius, et in circulum ^ prelli, aufcultabimus impofi:orem; mox
audita domum conferemus avidi, et fubinde interpellabimur in
viis, et renarrabimus fcite, et fubinde fponte fpargemus in
obvios. Ita urimur ' morrales, ita juvat decipi *.

QUAESTIO XIII.

An fuam Patriam fuofque cives aqud exteros

laudare conveniat?

Gefl:at pietatis indubitatam tefieram, quem fuorum tangit

honos, quem Patriae fuae decus irrequietis adurget fi;imulis,

ut impatiens morae involet in ^ munia Famae non fatis officiofae,

et meritam fuis pompam apud exteros ducat zelofus apparitor.

Atque interim arctas ipfe fibi leges dictat, paria iis quae laudat
praefl:andi; turpe enim erit, fi degener, fi indignus laudat£l
patri^ judicetur ipfe laudator. Adde, praeconium ifiud, quod

I in vicem. 2 globutn. 3 prurimus. 4 add. Appendix. Sl verum eft iftud:

Ruftica gens eft optima flens et pefflma gaudens; numquid necefle eft ut opLimi
hodie fmt ruftici, utpote qui largam ubique flendi materiam habent, nuUam
ridendi. — Numquid Pax hodie bene poflet vocari Mefllas, et nos omnes Judaei;
expectamus tamdiu , et non mittitur. 5 omitt. in.
loa Quaeftiones
plenis buccis in Patriam difflamus , in nos ipfos provolvi latente

ductu. Et cum alibi fuarum laudum invidiofus fit encomiafla,

hic j^actantiam celat artificium, et praetenfa pietas geminat
honorem. Enimvero gloriofum eft, in ea urbe infantem vagiiflTe,

hic haufiflTe fpiritum, htc indolem fuxilTe, ubi rerum nitor,

ubi morum candor, et ad jullum pondus temperata cum gra-

vitate comitas; ubi inter fumptuofas aedium ftructuras ingeniofa

ludic artificum induftria, et inter opulentum apparatum augulla
confternat intuentes amplitudo; credibile quippe fic, illapfam

aliquam iftius aurae particulam, et cum rudi adhuc animulo

permixtam, conformafTe eum ad decus et fublimitatem. Quid
quod praedicatio illa ad referendam gratias alliciat, et totam
Patriam benevolo devinciat alumno? Alibi fcite laudafTe, unius
alicujus popularis amicitiam parit; hic feliciori proventu, omnium.
Et hinc diflribuendis Magiftratuum officiis intento populo,
magna jure merito valet praerogativa, quem conflat oblatis

occafionibus e dignitate Civium folitum cenfere. Sicut e con-

trario non nifi repulfam apud fuos ambit exfecrabilis candidatus,

cui quondam inter pocula foluto, temere excidit, quae Reipu-
blicae Majeflatem violabat, calumnia.

Contra tamen facit, quod illa Patriae et civium afTentatrix

laudatio ' difficulter occulat perorantis jactantiam, alienas

laudes fibi arrogantem. Nam quantumvis illa fpeciofum prae-

tendat, haec tamen a peritis rerum deprehenditur fub fuco,
et inter clandeflinas ambages intercipitur; hic vero dum patet,

tum ipfa praeter eam, quae fibi propria eft, quam de fe progignit

amarulentam invidiam, nefcio quid mahgnum de fraude trahit,

quod non nifi obtortis oculis afpici potefl. Quin huc etiam
opprobrii ^ contemptufque fpeciem ad acerbitatis fummam

I depraedicatio. 2 improperii.
 quodlibeticae. 103

accerfit; dum namque fuorum decora clangit fublata tuba, aut

his imparia exteris improperat ^

, aut paribus infolenter obftrepit,

donec afTidentium turba , diuturno jam laceflitafaftidio, mordaces

hinc inde regerit facetias, et tandem inter irridentium fibilos

demittit confufum praeconem. Et vero fi pretio illo aliquantus

Patriae veniret honos, non efient detrectanda ludibria; Scomma

efl, quod illi eminus tanto, et eodem nobifcum , Patriam invol-

vimus convitio. Gravitatem faftui, fplendorem luxui vertunt

interpretes perverfiffimi ; ajunt, comem illum, qui nobis pro-
prius eft, officiofumque fermonem nil effe praeter marfupium
palpantis blanditias, et fub compofita larva inhiantem lucro
cupidinem. Quin fuerunt ^
,
qui improbo fpiritu fanatici, lividum

calamum diftrinxere in Dithyrambum, et laudibus, quibus nos

gentilis ^ alicujus pietas irradiaverat, diras oppofuerunt; adeo

tenebriones iflos exagitat, quod fe non celat decus. Expedit

ergo quam fuos laudare, cum fuis laudanda facere, et exteros,

tacito illo ac fuavi filo obfequentes, in venerationem Patriae

pertrahere, quam intempeflivo laudum crepitaculo, quafi vis
inferretur, obluctantes experiri *.

QUAESTIO XIV.
^n in TheatraUbus fpectacuUs exercenda Juventus?

Orbis terrae Theatrum efl; in hoc perfonam agimus omnes,

et adoratas regum majeflates, pariter cum ludicro Tyranno,
faepe circumfcripfit hora una. Quid ni igitur, o juvenes, opta-

bile fit in Scenam quandoque prodire? id efl grata vicifTitudine

I exprobrat, 2 fuere. 3 concivis. 4 add. Appendix. Cum legato Regis

Hifpaniarum oftentarent Veneti immenfam in aerario fuo pecuniae vim plurimafque
divitias, is bacillo quem forte manu tenebat, terram fubter difcutiebat ,
quafi
effoflurus quidpiam. Interrogatus quid fibi vellet ifta gefticulatio , Tento, inquit,
an aurum veftrum etiam radices agat , ficut aurum mei Regis. Numquid argute
retudit jactantiam , admonuitque, fteriles cum perennibus non bene
divitias
comparari.
104 Quaeftiones
a magno illo Theatro in parvum quoddam fecedere, ac ibidem

exuta plebis, quam inviti geritis, perfona, pari fere cum Mundi
Monarchis momento debacchari. Adde, Proceres et Satrapas et

circumfufum incurvo poplite Satellitium, quae in vafto illo

Profcenio perduellis elt, hic effe tutam turbam. Confpirent

quamvis, innoxia efl eorum in caput tuum conjuratio, fme
caede rebellio. Nec mage laedit ,
quae fabulam claudet , funefla

cataftrophe. Sed etfi triumphales tibi pompas, et fupplices ad

nutum accurfus, ex aequo ludat fimuletque Scena, ne cede
tamen, ne cede parte ifla Caefaribus. Feres etiam htc, judice

me, palmam. Horum honores affentator, tuos hiflrio mentitur;

dic quid interefl? Tibi inter feflivas acclamationes fecuro effe

licet; his fub blandiente palpo infidiatur jugulaturus mucro;

quantum interefl! At nos qui Orcheflram premimus Spectatores,

fufpicimus in plebejo juvene dignam diademate frontem, et

obtutum Solio ac Fafcibus parem. Et fubinde colligimus,

tantillum effe quod humilitatem * inter et majeflatem efl; et

deturbamus tandem ex animo pefliferum illud Idolum, quod

Principatui tam magnificum effinxerat Superflitio, et cui tot

anhela fufpiria necquicquam immolaverat Ambitio; nec defunt

de circumfufa plebe, qui nobifcum fentiant, extemporales Phi-
lofophi. Videtur etiam exercitio hoc violentos illos fpiritus

fedari poffe, qui, quandoque intra depreffae et anguflae fortis

cavernas indignantes, moliuntur irruptionem cum flrage, et ad

invertendum Reipublicae flatum turbulento feruntur impetu.

His fi detur in Cothurnum erigere fe ^ , et in heroica quaedam
crepitacula effutire, videntur fibi inani ifla fpecie naturalem

amplitudinem confecuti; et tantifper laxati, impofterum con-

cutiunt et quaffant mitius.

I vilitatetn. 2 erigi.
 quodlibeticae. 105

Contra. Compendiofus ad infaniam juventuti trames exerci-

tatio ifta. Animus aetate fervet, et agili implexus fpiritu falit

et extuberat fuapte natura. Ad quid adventitio illo inftigatur

impulfu, nifi ut exorbitet toto coelo? et jam res ipfas hyper-

bolico pede tranfgreffus , imaginariis implicetur deliriis, fabulo-

forum Heroum ridiculus aemulator. Ita nempe perftringitur

ludicris illis Paludamentorum Sceptrorumque fulgoribus, ut ad

feria caliget; ica clamofis obtunditur Tragoediae metris, ut
verum moderatumque non capiat, raox ad id omne, quod
iambico tonitru non immugit, furdafter. Quin haec in fcelus,
fi caute penfites, via lubricat. Et quandoque revera faevus
eft qui decernit fmiulata fupplicia, qui innocentum fanguine
et favilla geftit Mimus; et fermc facrilegus, dum Superos
feque exerratur, dum frendet et furit, et fas nefafque mifcet.
Non totum illud haeret ' in alienis exuviis; fine fenfu liquefcit ^

aliquid, et dillillat in animum. Diflat Serium a Ficto non ita

magno, ut rudes putant, intervallo; aut fane ab hoc in illud

pronus ell et lubricus defcenfus. Utut ell, candidum animum
non bene flringunt atrae illae et infauflae larvae; nec decet
ingenuum adolefcentem , Sceleris alicujus, quod deteflamur
quodque humano generi tam diram inulTit notam, tam apte
repraefentare perfonam. Eum ego hominem fufpicio, qui nefanda

ifla (ut funt) non efFatur, qui nefcit ifta defcribere, cui dif-
plicent non fcelera modo, fed et fcelerum umbrae; qui vellet

foedum illud pus, quod virulento contactu refugientem exul-

cerat memoriam, Nerones inquam et Heliogabalos , quod unum
poffumus, in aeterno filentio defodi. Cur cloacam moves? cur
portentis illis cortinam aperis? Impius in genus tuum quifquis

es nugator.

1 Non manent ifta penitiis. 2 eliqiiat.

io6 Quaeftiones
QUAESTIO XV.
An expediat viros doctos divites , an^ ut fit^ pauperes ejje ?

Naturalis ^ amplitudinis Doctrinae vindices Divitiae. Alioqui

ad poflem Egeflatis alligata, necquicquam in valvis ejus pro-

micat, et indignans lora tendit ad fui ferme ftrangulatum. O
fi Mufarum Myftae, o fi Aureum illum Numen propitia manu
laxet illam, quae tam male nos habet, reftim! Quam grata

foret inaffuetis pedibus patens in excurfum area! ut juvaret in

aperto fole ^ apricari longo fitu jam fenta membra! Nec tamen
in efFraenem proterviam diffolveremur cum Vulgo, cui Dea
illa (quod pace ejus dixerim") nimium indulfit. Alias nobis

legis praefcribunt modeftae illae et placidae, quas amamus,

quas deperimus Mufae. Sed profecto, quae facies rerum ! quantus
ineffet officio noflro fplendor, fi iidera effemus et Mufarum
Antiflites et Maecenates ! Quanta fe caflris noftris agglome-

raret turba! Ut fub opulentis ex flipendio veteranis aemula-

rentur indefeffa tirocinia ! Jam ^ incredibile eft ,

quantum Virtuti
conferrent crebrae, quas illi de more confecramus, difputationes

et honorificae cenfurae. Quantum haberet Sententia noftra

pondus, fi audientes pariter et ratio convinceret, et fulgor

perftringeret ! fi aurata dicentem fulcirent pulvinaria, et longe

*
in terram fyrmate deflueret e cathedramurex, aftaret pedibus

difcolor famulitium ! At nunc fub detrita palla, et nudo e pulpito

quod unum fupereft, Numini tuo litamus, o Virtus. Aequi

bonique confule, o Virtus. Magnifice de te cenfemus, amplum
fubito ftylum adhibemus ^, fonora verba congerimus , ubiincidis

in mentionem ^. Nec defunt de numero noftro, qui promiffam

barbam et impexum capillitium efferant aufteri, ut fplendorem,

quem majeftati tuae conciliare non poffunt, facro quem a

I Connaturalis. 2 ad apertum folem. 3 Adhaec. 4 fuppedaneo. 5 amplum

ftylum inflamus. 6 inciderit de te mentio.
 quodlibeticae. 107

profanis mentibus extorquent horrore eompenfent. Sed hoc

tacitus nullo modo praeterire pofTum, Philofophus qui fim ^
In Phyficis fumma regula: Explora naturam experimentis ; funtque
haec tum propriis impendiis tum aliorum, ut neceffe eft fieri,

conductis operis fumptuofa. Hoc adminiculo deftituti noflrates

Philofophi 2 , rifum non teneas, ita fufpicantur et hariolantur
varie; et tandem id flatuunt plerumque ^
, quod fpeciofum,
quod Mundi harmoniam ornatumque commendet. Salvete o bene
meriti de Natura rerum Errones ! Quin ridiculo ifto ,
quo niti-

mini principio, Philofophos omnes divites afferitis? Et, ut

video, affereretis profecto, nifi Senfus tam vivaci ferula doceret
contrarium.

Contra. EfTet doctorum hominum nimis invidenda felicitas,

et aliorum deplorata calamitas, fi illos et Opes erigerent et

Scientiae, hos Paupertas deprimeret et Infcitia. Cur cum tantis

montibus voragines * tantae? Nimias illas afperitates exofa,

planitie gaudet aequabilis Natura, et liberali fluxu profufa,
diftribuit fe potius in omnes, quam avara manu in unum con-
gerat, quod caeteris detrahat. Et hinc aliis quidem Mufas,
aliis Fortunas elargita , videtur ifla compenfatione reperifTe

paritatem; quia tamen varietate capitur, montes etiam fubinde

quofdam attollit, in quos conglobata mole, et Scientias pariter
et Divitias er Dignitates accumulat. Non invidemus; fed in
fubjectum pavimentum cum plebe librati fufpicimus; et fi modo
licet, enitimur, et afTurgimus exemplo. Sed macte, o quifquis
es Mufarum Patrone. Colliga, fi lubet, intra fcamna noflra
Doctrinam et Quaeflum; et ecce quae fpecies! Mox fartores,

futores, fabros, cerdones totum illum Diti ac Lucro initiatum

I Sed poftremum hoc non omktam Philofophus. 2 o«/rf. noftrates Philofophi.

3 ut plurimum. 4 abyfTiis.
to8 Quaeftiones
gregem, abjectis forcipibus et fubulis et incudibus et ferris et

trullis, incra Scholas noftras compactum videbis. Quaenam illa

confufio? Interitus rerum paratur ifto molimine. Nihil exagge-

randi gratia dico. Quid? Nympha noftra, nulla pene dote
propofita, forma tantum et augufta fpecie, innumeras illas

Studioforum clafTes pellexit in amorem. Et inter hos, quibus

interdum feliciori radio Dominae blanditur oculus, pertinaci

ad fores ejus flatione perdios et pernoctes videbis, ad ficcam

ufque tullim ac tabem. Dentur divinae illi pulchritudini cenfus

et divitiae, et defipio, nifi totus Mundus, relictis neceflariis

minifteriis, abeat in corrivales. Quod fi ifta non tenent, fed

obluctamur, et porro ad divitias pergimus avidi, faltem Mc in

diverticulo tantifper fubfiflendum cenfeo, donec divitum leges

nobifcum ipfi revolverimus; ne forte caftris illis nomen dedifle

poeniteat, dum ferius efl. Eorum haec funt ofHcia: interdiu

faepius loculos invifere, fummara recenfere, ratiunculam fubdu-

cere; fubinde etiara fperfis hinc inde de induflria nuraraulis,
domefticorura fidem tentare; vefperi univerfam domura obire,
ceras, vectes, et pefTulum explorare; nocte aliquoties lecto

exfilire, fedes et fcamna infeftare, angulos incurfare, et voci-

ferari, ne forte celent alicubi illud revellens clauflra, illud

efFringens fores '

,
quod fomnum expulit foranium ^. O bona
Minerva! quam belle dorfo noflro quadraret ifta farcina! qui

quovis negotio interpellati raorofi fumus et inviti, et interdum

vel levi tantura flrepitu inter facra tua diflurbati excande-

fcimus ad convitium ufque et verbera ^.

I alicubi efFringens illud. 2 ludibrium. 3 add. Appendix. Numquid recte

quidam alteri, promittenti quod multa ei poftmortem fuam relinqueret, decebat:
Morere ergo cito, quia qui cito dat bis dat.
 q u od 1 i b e t i c a e. 109

QUAESTIO XV I.

An officii gratid invifentem amicum geniali potione

accipere ' conveniat.

Tardum ac auflerum etiam inter familiarilTimos ^ fermonis

inicium. Nam is depulfo necdum lentore, quem a praecedente
filentio trahit, laborat in veflibulo, et duriufcule, quafi remo-
rantes inter afperitates, provolvitur. Si proinde limen iftud

geniali liquore proluimus, falva res e(l: lubrica ^ jam femitd,

fertur ocius in confuetas fabulas, quae horas devorant et diem,

et ne fic quidem expletae, ad feram noctem abrumpuntur

verius quam finiuntur. Ad haec laxat ille fuccus et emollit
arcanas curas, quas fobria nimis verecundia conftrinxerat in
obftinatam fub pectore duritiem. Hae uno jam alterove hauftu
confperfae, macerantur et * liquefcunt fenflm, et folutae per-
tentant exitum; faepiufque repelluntur, ec detinentur dentibus,

et in fummis labiis reperiunt obicem. At caro fmui dum fe

ofFert, dum probatam toties fidem et fpondet et exprobrat,

denique committitur depofitum; et ecce! jam generofus eructat
fingultus compactam illam, quae immeritum cor fuffocatum
ibat, maffam. Subit interim partitum onusamicus, extenuatque
verbis. Tum ultro citroque confultant; et montes Aetnae omnes
atque afperos Athones ^, quos atra bilis et filentium et folitudo
aggeraverant , tandem in planitiem diffundit ^ irriguum de majori
Diot^ profluvium. Quin falfos amicos eadem opera detegimus.
Nam reperto alicubi per larvam fpiraculo, exhalat faepenumero
cum fumis Lyaei indoles quaedam humilis ' et prava, inimica
candori, probum illud ac induflrium indigne exagitans, vafro
tamen, quamdiu excubabat, ingenio difllmulata. £c qui terga

I amicum potu excipere. 2 familiariflimos inter. 3 lubricante. 4 hauftulo

madefactae. 5 verbis, et lunares illos montes. 6 in folitam plan. profternit.
7 vilis.
iio Quaeftiones
latenter infeflaverat Sufurro, formam immutante Libero, faciem
non reveretur Contumeliofus. Ridemus dum fe prodit, et

miferet nos ' , tantum antehac calamiftris et fuco deformem

impendifTe Momum.

Contra tamen facit, quod propinatio ^ iHa frequentior

amicos dolio tuo pariat, non tibi. Donec huic vena fluet,

adhaerebunt lateri Achates ifti. Nutus obfervant obvii, num

forte in pomeridianum adeffe jubeas. Si julferis, praello funt

cum umbris; fedetur, bibitur; et ut propenfi cujufque animi

certa fit tibi fides, ilico faluti tuae confulunt ^, non fme caere-
moniis. Nam Salius ingentem gutturi devovet ad ultimam ufque

llillam, quae unguiculo excipienda eft, craterem; et Sofpes^

ait, fit hofpes. Circuit porro per confodalium orbem Amyftis

atque in caput iterum iterumque redit. Sed explora, fi lubet,

officiofos iftos; invifentes ficcos habe. Caufaberis exanime jam

fere vafculum tuum, ad pulfum digiti, miferum in modum

bombilare. Ecce, demittunt auriculas, medios ferme fermones
abrumpunt, et

diffugiunt cadis

Cutn faece Jiccatis amici,

Ferre jugum pariter dolofi.

Quid? Nonne grave omne et folidum, quod in Virtutis

fundamentum corraferat Sobrietas , emolliunt * illa ftillicidia,

et dilToIvunt in inutile lutum? Tum animus a fubjecto limo

flaccidus, cedit arduo, contra difficilia ^ fugax, fubjici ^ et

componi promptus, languet ad perrumpendum. Sane experi-

mento difcimus '^, raro verfari ferium inter pocula fermonem,

qui honefl:ati vim et decus addat. Frivolum, et de lanl caprin^
efl:, quidquid Mc garrulas exercet linguas; et quae, diductis

I omitt. nos. 2 propina. 3 confulitur. 4 eliquant. 5 difficilium. 6 fubdi.

7 conftat experientia.
 quodlibeticae. III

leviter labiis, modico vix rifu dignaremur jejuni, illa et vix

illa funt, quae efFufos ^ hic cient cum temulentia cachinnos.

Quin ibidem faepe manum fatigat alea, et intentum cerebrum

vertigine corripiunt fcrupi et chartulae luforiae; turpiter ille

quaefluofus cum jurgiis labor. Quod fi incommoda ifla ab invi-

fentium coetu rariore fcypho propellas, patieris alianon minora;
carum inter caetera caput, et meliora meritum, quem obli-

viofa praeterierit propinatio ^ , neglectus fufpicione confufum,

et vultu luctantem cum indigno pudore.

QUAESTIO XVII.
An meridianh praeftent vefpertina convivia?

Auguflum quid et magnificum habent nocturna folennia.

Nam languida funalium lumina naevos et inconcinna celant,
et rei fpeciem vicinitate fua commendant, ac ultra verum diften-
dunt laterales ^ umbrae; infuper Nox ipfa, quae fores obfidet
cum alto Silentio, quo Majeftatem Actui concilier, circum-
fundit aliquid de fuperflitiofo Terrore. Quin igitur in feram
vefperam differas Convivium, fi tantus luxus tantillo parari

poflit impendio. Tunc etiam animus nofler, qui interdiu in

diverfa difpergitur, curis jam defunctus, conferet fe totum

intra triclinium; retrahenfque fe ab atra illa , quae terras undique
coelumque tenet folitudine , gefliet ad candelarum faculas , info-
lit^ quadam, quae meridiem non novit, ac titillante laetitia.

Intempefta ceu forte nocte infomnes pueri mille timent lemurum

ludibria, donec corrept^ ftragula obvolvant caput, tremulojam
gaudio follicitante corculum, quod confufum illud Silentum
chaos, qui minitabant flragem et excidium et his pejora centuplo,
egregius ifle propulfet agger. Si genio indultum luberius, fi plus
aequo compotatum fuerit, femotis arbitris indicium omne fepe-

I infulfos. 2 propina. 3 coUaterales.

ii<2 Quaeftiones
litur in caligine. Nec titubantem in reditu pedem notant cum
falfa irrifione late depopulata jam et coeca * fora. At ante-

ambuloni fufpicionem eximit increpatio; nam accelerat cum

lucerna, retardatve nimium; et vicinior radius perftringit oculum,
remotior abforbetur ab opaco. Ambo mali duces; quid mirum
fi herus cefpitet? Domum jam reverfum quantocius excipit

cubile. Tum vapido, qui cerebrum circumvolat, fumo fponte

fociat fe Somnus, a fubfidio jam intrepidus, jam curarum,
quas ante fugiebat, incuriofus ^; et illabens deciduo cum rore,

mulcet artus in tenacem quietem, quae nil galliciniis, nil

languido mota crepufculo, abrumpitur demum valido jam Sole,

et altum tumultuante cum vehiculis equifque plebe.

Contra. Meditaris vefpertinum epulum? Ne dubites; aderit

cum convivis Proterviae Genius infolens, Heris invifus iile

parafitus. Nam qui januam ^ obfervat Pudor, cum admittendi

excludendique Difcretione, Cereris pariter ac Bacchi largitio-

nibus * importune follicitatus, corrumpitur tandem. Tum "

fenfim a pofte reduct^ janud, fmit intrudi petulcum quoddam;

adhuc exile tamen, et non nifi facetiae felliva vefte compofitum.
At fufca quae fupervenit Nocte, quo ruborem tegat janitor,
promittente velamen, facellit ille penitus. Jamque ^ bipaten-

tibus foribus, irruit in coenaculum Petulantia cum Turbis et

confufo Neglectu. Et inter accumbentes vagabunda difcurrens,

alibi temeraria manu evertit cum poculis calices, alibi mifcet

difputantium jurgia, alibi armifono tinnitu lances collidit et

patellas, alibi reducto in angulo delibat ofculum cum lucern^

praeflolantis ancillae, in herilis feveritatis turpe detrimentum.

Interea fervet opus, et fubinde temulentum attollitur quod

laquearia feriat Evohe. Fugatur e vicinia Somnus, et feffos

2 incuriiis. ad fores. 4 donis. 5 et. 6 et.

1 coeca jani et late depopulata. 3
 quodlibeticae. 113

oculos perofa Vigilia mille diris devovet intempeffivum cum

helluonibus hofpitem. Pofl; haec difceditur, fed linuofo, et

fubinde tibias deculTante paffu ; donec opportunum nactus,

exfilit ex infidiis lavernio, et direpta fugit cum chlamyde. Tum
Fures! Fures! Sed fruftra; nam priufquam foribus alicujus
eiFeratur Pharus, tuta jam dudum fubiit cum fpoliis pirata.
Domum venitur tandem; impatiens morae laffitudo oblatum
forte circa focum procumbit in fedile. Et protinus alto fepulta

fomno crapula aperit fibi ructibus et runcis fpiraculum, cra-

ftinis demum ac perendinis medenda repotiis. ^

QUAESTIO XVIII.
An indoles agilis et popularis ^ an fedata et ^ ut vocant ^

Stoica fit praeoptanda?

In motu, in flrepitu, in celebritate ^ Vita efl; Mortis ima-

ginem habent Torpor et Sopor et deferta Silentia. Et vero
Mors ipfa ex his unum eft, fi modo falcem feponat, fi fternat ^

tantum, non metat etiam, fi perinde atque afHnes fui vicifli-

tudinem admittat cum Vita. Excitet fe igitur , verfetque , et

irrequietum fit ingenium, ut anguflum illud fpatium,, quod

cunis ac feretro, ortu ac obitu Natura definivit, nullo vacuo
intervallo *, redundet ubique vita. Huc Alacritas, Sedulitafque,

et vigiles Induftriae; abarcete exiguis hifce moeniis, quantum

poteflis de Morte. Satis illi juris efl in immenfum illud ac

aeviternum, quod haec circumjacet, Nihil. Cur per otium et

defidiam in alienum fundum irrepit infatiabile Monftrum? Sic

etiam vicinis excutitur veternus, et animantur exemplo, et

I add. Appendix. Lycurgus olim Lacedaemoniorum lcgiflator legem promul-

gavit, ne quis in loco abdico vel claufo coenam aut prandium fumeret; quod
ideo conftitutum ferunt , ne quis lautius quam par 6rat vefceretur. Sed fi liodie
lex talis ferretur, numquid omnes vefcerentur lautiflime ? 2 pernicitate. 3 inclinet.
4 interftitio.

8
 114 Quaef t i o n e s

noftris impulfibus experrecti revivifcunt. Tum fpecie rerum

tenemus, et novitate fufpendimus ; et varietas agili per diverfa

difcurfu temperat rancidum illud ,

quod res omnes inficit , fafti-

dium. Interdum etiam fallimus longumiter, et imponimus horis

et forte navis alvo recepti cum plebe, muha comminifcimur
et cum lingua nutus pariter geftufque vivunt. Mixtas inter
feria facetias avidis bibunt auribus affidentes; et arrepto aliquis

per humerum puero, furtim digito nos monflrat, et, Talem,

ait, te praeftes aliquando.

Omnis Ariftippum decuit ftatus et color et res,

Tentantem majora fere^ praefentibus aequum.

Denique ingenium illud igneum et a natura facile fertur

indefefTo per Scientias omnes volatu. Nunc in fublime nititur,
mox media perlabitur, mox ima legit, et excerpit humanis

ufibus apta, et accommodat fe vulgarium captui. Ubi indoles

illa durior fedentario et cunctante labore compingit illiberale
quiddam et exoticum, importunum commercio, nili bonijudicii

difcerniculo atrae bilis integram libram excribraveris et quin-

cuncem.

Pro oppofita parte. Regalis illa indoles et imperio nata,

quae torvo venerabilis filentio , virilem praefert fme nutu

vultum, fme gefliculatione manum, quae fpecie ipfa profcribit

e vicinia fua proterviam, et pudore multat levitatem, et fuo

fe tuetur contra contemptum pondere. At indoles illa tracta-

bilis et benignior (iniquum hoc quidem, ita tamen ell, o

Superi) ipfis difplicet obfequiis, ipfa fui copia et fuavitate

vilefcit. Non indignatur et cedit; facilis praeteriri et computari

cum plebe. Tutior etiam contra malevolorum odia genius ille

durior. Nam fi foribus alicubi fe prodat, et allatret dicacitas,

nec fubfiflit turpi duello, nec gradum concitat moloffus, fed

nequam ac praevalida virtute compefcit adverfariorum animos,
 quodlibeticae. 115

et elidit contumaciae laqueo K Si tamen temerarior quifpiam

perrumpat et infultet , diftricto unico ac dedignante rictu blaefum
catellum abigit inter ejulatus. Adde, quod aerumnas ferat, et

adverfis perduret illa indoles. Nam profperis non enervatur,

nihil remittit auftera, fed collecto compacto femper femperque
robore, perflat obftinata, et riget inftar cautis contra faevientem
Fortunam. Ubi indoles illa lenior furentibus illis procellis non
eft ferendo; tum quod eiFufa fit benignitas, et aifectu in diverfa

partito debilior; tum quod incautam, ac meliora de Diis et

fperantem pariter et merentem, duplicatis ictibus adverfarum
rerum truculentia tundat et indignitas. Denique Scientiis aptius

eft ingenium illud lentum et confultum. Non vagatur in incertum,

nec temere defiftit incepto; fed quod femel congerit in rudi-

mentum, hoc digerit, uni, uni, noctu incubando diuque, nec

deferit ante complementum. Non feducitur verbis, non haeret
in rerum fuperficie; fed pertinaci ad puteum Democriti ligone

fundum everrit, et eruit callofis manibus alte defoffam fub

hominum delicata defidia Veritatem ^.

QUAESTIO XIX.
y^n legitimum jit judiciim^ quod de ignotis ^ ex incidente
forte cum iis colloquio^ formamus?

Sermo dum animo confonat, interpres ejus, dum diffonat,

plerumque proditor efl. Nam fi animi fenfa ^ os inficiari

audeat ^*
, flatim ad equuleum ruboris a confcientia protractum
ipfis fe accufat indiciis, quin etiam alia quadam a re ^ fatetur

faepenumero , confufionis tormento perplexum ^

,
quae nifi in

fraudis odium fuiffent extorta, puro puto filentio concefTum

I 2 add. Appendix. Si oportet omnes ingeniofos melancholicos

ftrangulo.
effe quod Arirtoteles prununtiavit, nonne merito congratulari quis fibi poffit
,

fi parum hebetior fit, fed hilarior? 3 fi fenfa cordis. 4 praefumpferit. 5 difpa-

rata quaedara. 6 confufio.
 Il6 Quaeftiones
erat occulere. Adeo commercium iftud, quod Natura nobis
fanxit, non impune refcindimus mortales. Cur igitur non liceat

loquentis animum ex fermone fuo conjicere, praefertim primo?

Qui quo lludiofior efle folet, ut fe commendet novis auribus,
eo etiam mentem ex qua nafcitur refert vivacius. Suis nempe
motibus dignofcitur animus, et agitatione fragrat aut foetet.

Ab omni parte patet, qui cum contentione loquitur; et facile

minimum inter ea quae dicit, efl id quod lingua dicit. Frons,

oculi, nutus, geftus, tonus ipfe et modulatio, ipfa per inter-
valla taciturnitas , nihil horum mutum eft, omnia diferta;

quam multa excidunt inconfideranti ' ! fed et quam faepe revelat

cautela, quod tutius diffimulalTet incuria! Adde quod prae-

propera de aliis fententia nobis ipfi tempeftive confulimus;

dum adulatorem ab ipfo profcribimus veftibulo, et ante conta-
gium abarcemus quod abjectum eft, quod ferpir, quod defidia

torpet et languore fopit induffcriam, quod obtrectat et fanie

pafcitur invidiofum, quod attactu confpurcat lutulentum. Ma-

tura vocentur ifta, quantumvis accelerent, quantumvis prae-
cipitent confilia ,
quae profpiciunt integritati, quae non vulnus
modo cavent, fed affrictum, nec uri tantum ab incendio, fed
aiHari etiam timent. Ne cuncteris hic, 6 judex; periculum in
mora. Ne dubites; in promptu eft, quo lis deciditur, experi-

mentum. Tenta pulfu:

fonat vitium , percujfa maligne

Refpondet^ viridi non cocta fidelia limo.

Facilem etiam bonis ad nos aditum referamus. Dum parvo

admittuntur examine, et extemplo amicos inter recenfentur,
eofdem fortaffis averterent dilata judicia, faltem morofa fufpicio

exerceret immerito. Probitas et induftria vitio' manifeftiores

funt; data per os via, ftatim alacres exfiliunt ad auras; quia

I incircumlpecto.
 quodlibeticae. 117

publicam lucem non metuunt, fucum non morantur ut prodeant,

fciunt fe placere genuina fronte. Et ut caetera lateant, certe

candor loquentis latere non potefl; confpicuus ei nitor; etiam

cum reliquos
^ nox atra colores

Ahftulit^ —
micat ille tamen et indita fibi fcintilla vivit.

Contra. Temeritas vocatur hodie, quae iidit humanae linguae

levitas vocatur hodie, quae tam imbelli nititur ^ conjectura;
aut infcitia, quae non redarguit, quae fallaci frontis argumento
dat victas manus. Sermo, nutus, geftus, dolis ubique ac men-
daciis infames. Inuila eft, o pudor! detergi non poteflilla nota;
palam ell, celari non poteft. Perfricuerunt ^ jam faepius homines,
et ingenuam frontem triverunt ^; fuperefl fervilis, quae adverfum
Confcientiae carnificinam induruit, callo, et fub verbere negat
et pejerat obflinata. Si tempeflate hac vultu ducimur etlingua,
faveamus ergo vaframento, et, repulfo candore, fuffragio noflro
gaudeat indignus competitor; amicorum larvas numeremus
impofterum, non amicos. Fidem et ofRciofam foUicitudinem ad
vivum imitantur inanes rugae et inquies et crebra fcifcitatio.

Benevolentiam fimulant obfequia, et ne fimulationem nimia

prodat affectatio, fraudem fraude temperat verfipellis fimpli-
citas, et praetenta * libertas inter increpandum adulatur. Hae
olim Aulis principum vix notae, nunc plebi quoque familiares
artes; ambitionis tunc quidem miniflrae, lucro nunc etiam
ferviunt, donationes captant et haereditates. Adde, praematura
illa judicia bonis viris ut plurimum male cedere ^. Quid ufita-

tius quam primos eorum affatus ad exfpectationem non effe?

I fe fundat. 2 Perfricuere. 3 trivere. 4 praefumpta. 5 in grande praeju-

dicium vergere.
ii8 Quaeftiones
Frontem plerumque negligit Soliditas, et quo in feceflu fruitur

contenta eft. Eliciendum, et fenfim fe exferet, quodcumque

re ipfa magis quam fpecie bonum eft. Primum oculum quilibet

e vulgo pictor rapit in fuam tabulam; levis tantum variufque

color eft quo ille rapitur. Si Zeuxis pinxerit aut Apelles,

deiige te ex adverfo, attende animum, intuere fmgula. Quid

ais jam? Miraculum penicilli! Spirat ad invidiam Naturae et

vivit imago ifta. Atqui item *

, bonum virum non nolti quif-

quis eum in fronte legis. Intus ille eft, retraxit fe, et fepofuit

in arduos cafus. Non vacat ei ad palTim occurrentia depro-

mere fefe, majoribus intentum. Amicitiam ejus promerere,
infmua te in ejus familiaritatem ; ufu deprehendes illum et

probabis.

QUAESTIO XX.
An levando vitae taedio , varia magis quam fiabilis vitae

ratio conducat ?

Quid homini taediofms quam vivere ! Vitae moram lufu

jocis, fomno fallic ; vitae fenfum legum folennitatibus , fuper-

flitionum caeremoniis, inutilium Scientiarum tricis obruit et

obtundit; Vitam ipfam, praefentium impatiens, futuri fpe et

aviditate praecipitat. Trille quoddam et fatale eft fub quo

gemimus onus ; graves ipfi nobis et intolerabiles fumus ; nec

quid difcruciet , dici poteft, et non dici videtur expedire.

Tabem illam melius effugies fi non noveris ; incrementum fumit

dum correptum te fateris. Ne fcrutere; vulgaris efto. Sanari
potes, fi decipi potes, fi fidem habes amuleto. Principia rerum,
recenti fucco efculenta, acrimonia fua palatum vellicant et

falivam cient; decocto novitatis condimento, arefcunt et infipida

funt media; quod deinceps ad finem vergit, naufea foetet et

vomitu. Vides brevi compendio, quam partem in rebus Vigor

I fimiliter.
 quodlibeticae. 119

habeat, quam partem occupet Faftidium ; hanc devites, iftam

tene. Uni te mancipat quae in futurum profpicit anxie, quae

momenta perpendit ^, deliberatio. In arena confilium, quod de
vitae conditione llatuat. Hanc cape vel illam ; non tantum
intereft quantum fufpicantur morofae curae. Qualisqualis ifla
fit quam feligis, novitate placet, faflidium exclufit a vellibulo.

Per principium ejus decurre, meta figatur ante medium ; hinc

refilies, et ad aliam mox ac aliam divertes te palaeflram, non
diffimili intentione. Nulla vita vivacior quam varia ; quae
irritato leviter appetitu , mox delibat aliud , nec fatietate fed
aviditate ^ pafcitur. Cur inchoanti lex eft ut perficiat ? Quis
hoc decernit ? Atra bilis ; ut habeat nempe quas Faftidio mactet

victimas, et Pertinaciae, et Defperationi ; ut fenfim nos aftrin-

gat et exficcet , et amandet extra rerum Univerfitatem quidquid

fluidum , folutum , liberale. Non feremus ; dentibus et unguibus
refcindimus importunum ^ decretum. Loquere ; te audimus
o Vigor , tibi paremus
Dimidium facti^ qui bene coepit^ habet^

et ultra finem eft, qui mediis appropinquat alacriter. Larga

regula; sed tamen te limitat Solertia. Vive, glifce, fed Prin-

cipium inter et Medium; fi proferpis ultra, fi rerum arcana

penetres penitius, mox amiffo formofo nomine, verteris in anile

delirium; hallucinaris; in prunis caftra vides et lucos in nubibus.

Pro oppofita parte. Taedia circumfert inftabilis et vaga vita,

non aufert. Si palaris et in devium aberres, plus laffabere

quam fi directo calle finem premas inceffanter. Eft et ipfius

Varietatis ac Inconftantiae faftidium , graviffimum id quidem
et quod ex ipfis nafcatur remediis, infanabile. Dum nulli

ftabilis infiftit, inter divertendum fe perdit animus; difpergitur,

et irretitur hinc inde, nec colligere fe poteft attonitus. Ut

I praepenfitat. 2 pruritu. 3 praejudiciale.

lao Quaeftiones
quondam pueri, crepundiis infani, a paternis laribus abfcedunt

longiufcule; pavent experrecti derepente, circumfpiciunt ignota

majoribus ocellis, hiant, fudant, et incerta difcurfatio expedire
nititur illud infuperabile chaos ; — ita vagus animus , domellico,
quem folita familiariaque pandunt, deftitutus feceflu, vacillat

inter aliena, impos fui; et hinc rerum peregrina facie percel-

litur, illinc obruitur indigefla multitudine. Scilicet ut harmonia

rerum, et rite difpofitis pacatur animus, ita diflurbant illum
quae temere congella, quae confufa funt. Angimur fubinde,
et exercet nos minutum quiddam, quod immorigerum eft, nec
ordini concordat quem imaginatio praefcripferat. Unam aliquam
vivendi normam praefcribe tibi , non fpeciofam ; duram , rationi

magis quam opinioni confentaneam; in hanc jura. Quas hic

generofus Ardor rogaverit leges , nunquam illas abroget Defidia,
nunquam in difluetudinem trahat Intermiifio, nihil immutet
Inconfl;antia , nihil in favorabilem partem interpretetur Indul-
gentia. Rigidus ipfe tibi exactor eflo. Ut multa lubenter facias,
illa faepe fac quae non lubenter facis. Solidiflima voluptas,

quam ipfe rebus, quibus deerat, afluetudine paraveris ; tuaeft,

tu illam rebus, non res tibi contulere; totam tibi vindices

jure meritiflimo. Quo eminus alliceret fpecie , Virtutem gaudio

tinxit Natura. Sed tinxit tantum; haec eadem bonae mentis
exercitio delibuitur penitus et exfaturatur jubilis. Si taedium

creat aifiduitas , et taedium terit afliduitas. Confto in fententia ^ :

amarulenta potio uno ^ bibenda ^ eft fpiritu ^. Cur abnuam

pueriliter? curdifFeram? cur forbillem modo, et modo remittam,
duplicata naufea repetendum Decoctum ?

QUAESTIO XXI.
An prohahllis affectatlo ^
quae altorum mores ajfumendo ^

nativam indolem corrigere Jiudet?

Fundi poteft Humanus Animus, ^ et typi, cui fe ingerit.

I omitt. in fententia. 2 una. 3 digliitienda. 4 amyftide. 5 Fufilis efl: animus.

 quodlibeticae. lai

Hneamenta confequitur facile; ab illo laevis eft aut afper. Nil

fcalpro, dura nil opus incude, nec friante malleo, ut demilTa

veteri, alia circumfcribatur figura; dum alienos ritus infpicit

attentius, eodem quo capitur, liquefcit radio, et in cavum

devolutus, iniluit angulis, circiimfluit tuberculis; et inducto

coagulo, novus derepente prodit e nova forma. Opportunum *

igitur fuerit, ad boni alicujus viri, ^ cujus copiam nacti fimus

ingenium nos confingere ^. Mores ejus notet Obfervantia, et

in noflros tranfcribat Exercitium; Nutus etiam geflufque, et

quae vulgi captum effugiunt minutias, imitabimur ^ fludiofe.

His, fi nefcis, arctiflime fignum fuum impreffit Animus; con-

formemur, ut pulchra metamorphofi boni fimus impofterum.
Dura nobis indoles et morofa? Lenior aliquis inquirendus in

exemplar; teneriores ex illo erimus et mites. Si contra foluti

fumus et effeminati, feveriore quopiam propofito reformabimur

in viros. Si torpet genius et defidet, excitabimur agili; si fervet

et ebullit, compefcet fedatus. Quam vecors pertinacia! quae

tota vita ratum id habet, quod e prava nutrice fuxit infans,
quod quondam puero perfuafit pappus, quod impofuerunt ^

nocturna terricula ^, quod inflixit fub ferula magifler. Haec '^

funt quae primam indolem formavere; haec congenita nobifcum,

haec ipfa Natura videtur infeviffe; religioni ducimus ea con-
cutere. Stramine ligatur Stultitia; cur caput non exferimus e ^

turba? quid hic periculi, 6 mifelli? Fidite; pacatiora funt hic

omnia. Infcitia vulgi fulminum ictibus infamat fuperiora; quia

nubes- aequat fideribus, putat fumis noftris involvi Solem.

Imum eft, infani, quod elufis oculis fufpicitis inter altifTima.

Si affurgere non piget, fi aequo animo diffentimus a plebe,

jam crepundia rejecimus, jam praetextam exuimus, et pari pafTu

gradimur cum viris. Divinum quid habet Philofophi in moribus

I Confultutn. 2 bono alicui viro. 3 componere. 4 exlequemur. 5 impofuere.

6 terriculamenta. 7 Illa. 8 omitt, e.
 111 Quaeftiones
a plebe difTenfio ' ; non aegra illa et aftricta, fed exercitio multo
liberalis jam et robulla. Audeamus modo; prifcam cum neglectu
gravitatem praeferemus redivivi Catones.

Contra.
Naturam expellas furcd^ tamen ufque recurret. ^

Fruflra cefpitem dimoveas, et fundum pertentes ligone Rationis.

Nunquam erues annofum illud robur, quod tam alte demifit

intricatum radicem; fin relicta flirpe farmentum putes, mox

pertinaciori frutice repullulat, et jacturam fui compenfat cum
foenore. Non nifi farcophago depones , quod fub fafciis commi-
ferunt incunabula; tecum coaluit, nondivelles; tecum afcendet
in cathedram, tecum fedebit in tribunali, fub toga tecum erit

et fub faga, tecum deportabitur ad Sarmatas, tecum revertetur

in Patriam. Dum nativam indolem recudere fludet ^ Exerci-
tium, inanem pafcit fme fucceffu Credulitatem ; periculum
faciente et profectus fpecimen requirente Cafu, non refpon-
debit Eventus; multa praemeditatum , multa eonfultum deflituet
in arena Fiducia. Huic tamen abeunti fi * vicariam feceris
Pertinaciam, depromet haec ^ de duro penu tetricum quid-
dam et invitum, quod adftringit aflantium ingenuitatem , et

taedio vexat "^

, et mille modis importunum efl. Muffitamus,
caput fcalpimus impatientes, et inter abeundum oggerimus illud
Poetae :

O Imttatores fervum pecus!

Scilicet genuino capimur, fictum et aifectatum non ferimus.
Humile "^
efl quod emendicat; quod aliena fibi mifcuit, adul-

teratum eft, et defcivit a germano. Sed cur inquietamur queruli?

cur ifta tam fpeciofa funt, quae noflra non funt? In aliena te

concitas, et fi aeflimare modonoffes, tua, quae tibi viluerunt ^,

I liabet a plebe difformitas. 2 tf J^. et quod confuetudine ftabilitum eft, ufurpat

fibi jus naturae. 3 praefumit. 4 Si tamen abeunti. 5 illa. 6 divexat. 7 Vile.
8 viluere.
 quodlibeticae. 123

funt optima. Sortitus es rudem indolem et feveram? Gaude,

Virtuti debetur ifla ; cur emafculatum te vadas futilibus gratiis

et lacertis iflis non conveniente cultu ? Si remifla, fi faceta

fit indoles, euge! gratus eris, amabere; cur ferenitatem iftam

obnubiles fupercilio ? cur explicatam a natura frontem deturpent

adfcititiae rugae? Si lentus fit genius, constans hic idem erit
et folidus; si excitatus, duplicabit tibi vitam. Pia mater Natura
dum lingula mortalibus difpenfat, compenfat tamen omnia *.

Pauca confideranti enormis fe ingerit afperitas ^ , cuncta com-

paranti patefcit lenis aequalitas. Quam afper videtur ille nobis
quem incolimus Globus; hic fidera feriunt turres et alpes,

illic in tartarum dehifcunt voragines; fi tamen de coelo pro-

fpiciat Jupiter, totum unico dimenfus obtutu, glabrum hunc
dicat et concinnatillimum.

QUAESTIO XXII.
An anhni et exercitii gratid procum agere conveniat ingenuo

adolefcenti ?

Arcana pollet energia puellaris fpiritus, dum teneris evibratus

oculis pertentat juvenile praecordium; de ilatu ^ dejicit animum,

ubi incidit ex improvifo, confternat et percellit, et fponte

fequacem pellicit in lafciviam, aut aegre fub lucta fibi con-

ftante * pugili, ovat interim invidenda facilitatc. Agnofceres
hic imperium fimile Virtutis imperio : blandum efl utrumque
fed potens , fuave , non violentum ; utrumque confufione plectit

rebelles. Conceffiffe proinde nonnihil et paruiffe fatius efl, o

Ingenuitas, quam indigno rubore palloreque vapulari refractariam.
Obfequio devincitur illa potentia, congreffu, colloquio, familia-
ritate cicuratur. Exteros attonitos hebet Majeftas, non fuos.
Nocturni Manium bombi non terrent vefpillones. Quidquid ad
cotem Panici pavoris acuitur, hoc aciem perdit et hebefcit

1 fingula. 2 difparitas. 3 ftatu fuo. 4 fibi conllantc.

124 Quaeftiones
ufu. Efl et ingenio perutilis labor, quem ifla fuppeditat exer-

citatio. Dominam fermone * detineas necelTe eft; difertum te

faciet haec Schola. Sed ecce quae Rhetorica : sacros de Reli-

gione, philofophicos de Natura, forenfes de Republica, fami-

liares de Oeconomia fermones , ab elegantiis profcripfit magifter
Amor. Tetricos hos vocat aut frivolos ; inter Miofes ei et

Battologias recenfentur ; fi aliquam ex his phrafim dictis tuis

afpergis, ad manum ei vibratae ferula ^ facetiae, et ni ocius

defiftas, ^ turpis fcutica repulfae. Sit geniale, feflivum, et

cvim caeremoniis ofRciofum, * quidquid huc adfertur ^. Ell

tamen et in parte ifta, quod evites. Si exquiras nimium, et e

libello dicas, ^ irridebere Pomphologus. Adde quod a venuftatem

efflorefcit animus , qui fubinde reficitur ' arrifione », et benigno

Dominae radiatur oculo; crudus ille est in juvene et acidus,

et non nifi influxu hoc maturefcit in dulcorem. Ut fe effert!

quantum fibi fumit fiduciae ! fi longo in Ecclefiis atrio confpecta

forte Phyllis protinus affurgat inclinanti, et decora poplitum

bis terve fubfidat inflexione, hinc interea, pedis in averfum

ductu, ftridente pavimento, erigit fe exferitque Puber, circum-

fpicit aftantes, et tacite fcifcitatur fuper praerogativa fententiam,

et ferenata fronte praejudicat. ^ Poft haec recipit fe, et Dominae

praeftolatur egreffum. Si non gravetur illa, fi admittat oblatam

inter officiofas mufTitationes dexteram; tum vero! Vix e templi

veftibulo folvit, et fmgultit, et in acutos cachinnos crepat

laetitia. Securior jam a fulcro concitat fe puellaris greffus.

Praetervolantes excipiunt officiofa falutatione noti, ignoti, ma-

jores pariter ac aequales; at retro corrivalium zelus longo cum
fufpicionibus profequitur obtutu.

Contra. Muliebrem fexum natura fecit fequiorem. Imbellis

eft quifquis noftrum cedit, et herilem nefcit obfirmare vultum.

I colloqiiio. 2 trordaces. 3 fi porro pergas. 4 gcniale ... efto. 5 adducirur.

6 libcllos dictes. 7 refocillatur. 8 arrilu. 9 perjudicat.
 quodlibeticae. 125

Obfequeris partim, et partim obniteris lenocinio, diverfum te

faciunt inteftina diffidia. Sed collige te, et in unum corrade

vires; totus obluctare, vinces, infra iram deinceps infraque

negotium habiturus hollem. Si tamen ab improvifo fecerit im-

preffionem, conlla qua potes meliore parte ; nil deprecare;

cladis notam non penitus effugit ,
qui cum hofte cogitur pacifci.

Erubefcat fub lucta vultus et palleat ; tanti fane eft afferuilfe

libertatem, et ingenua cervice recufafle jugum, nec ad unguem

difceffifle propofito. Nihil animo par efl, ubi noffe fe coepit,
et, praelucente ratione, debitum fibi"Sceptrum capeffivit imperii.

Ad haec, periculofa juveni cum puella familiaritas ; etnonnifi

robufti illius ac incuriofi, ' quod in nobis pulcherrimum efl,

mercanda difpendio. Exile quoddam et minutum, paululum

fupra crepundia eft, quo tota diflinetur et capitur mulier. Si

placere vis, defcende, vocem extenua, parvus femper fit tuus

pullus. Superi ! quam bene quadrant Herculi colus et penfa !

Gradu fcilicet inter nos et pueros medius eft ille Sexus ; am-
bitiofus tamen, fuco rerum et ementitis blanditiis inefcatur;

ferium omne et quod res efl infirmo naufeante ftomacho. Reftat

igitur ut infuper Proco ferviliter fit adulandum. Sideribus affimilet

quaedam, quaedam Cynofurae, et Allegoriae non minima pars

fit benignus ille Solis, qui inferiora vegetat, influxus ; de aris

interdum et facrariis defpiciat , interdum ceu alter quidam

Briareus congerat Hyperbolarum montes, et coelo inferat Do-
minae fuae divinitatem. Ludicra videantur ifta ; ecce fyrtes
ecee brevia! Sua deinceps credit commenta, et quod fecit-j

adorat Numen. Jam demulcet eum fractus Puellae inceffus et

affectata deliquia; nutus unus, geftufque, certus tuffendi modus

languentem habet. Quinimo
Turpia decipiunt coecum vitia^ aut etiam ipfa
Dekctant^ veluti Balbinum polypus Agnae;
126 Quaeftiones
et ad haec defigit interdum fcintillantes oculos , molli quadam
teneritudine, cordis fauciante ' meditullium. Totus dedititius ^,

totus impenfus; diffluit inter deperiendum, et perit. Adeo

praecipitat hic femita, male cautiPuberes, quae de Ficto vergit

in Serium. Et ut alibi fit latum fatis Genuinum inter et Si-

mulata difcrimen, certe mimefis amoris amor ^

eft.

QUAESTIO XXII I.

An^ quod illuftres quidam Auctores fecerunt ^ commentitias

Hiftorias edere conveniat ?

Soror hifloriae fabula. Magis arctum efl inter illas, quam

imperiti putent, contubernium. Fideliffimus etiam Commentator
multum habet de Poeta. Extemporales inter gefla fuerunt Prin-
cipum Ducumque fermones; eofdem habet Hiftoria compofitos *

a difertifTimis hominibus, elaboratos cunctante ftylo, et exoti-

cam iflam imaginationem, qua quondam Heroes efHnximus, exae-

quantes. Infuper quae vulgaribus circumflantiis immixta latebant

partim, et partim comraunione viluerant, juxta regulam Hi-

ftoriae praecifa, jam omnino funt alia, jam ad oculati quoque
teflis fufpenfionem infolefcunt, rara penitus et augufla funt.
Speculum Veritatis efl Hiffcoria; fed auget formam; textrix
eft, et telam, cui Natura cum auro forte et byfTo vilem lanam
et cannabim interneverat, rudi glomo rejecto, retexit in Atta-

licum Paludamentum. Quid juvat ergo fe conflringere , et

arctam Veritatis fepem circumdare , fi tranfiliendum fit alicubi ?

Latus et pulcherrimus in procurfum campus , fi maceriam illam

tollas. Quid juvat proplafma ^ praefigere tabulae , fi evagetur ^

generofior penicillus , li imitari dedignetur , et fuperet propofiti

I fauciante cordis. 2 acclinis. 3 add. Appendix. Quidam interrogatns, quot

Sacramenta? Sex, refpondit. Juffus enumerare, Poenitentiam omifit. Quod
eflent
quum objectum fuiflet, feite refpondit: Poenitentia fufiicienter fubintelligitur ad
Matrimonium. Sed numquid fubinde fufficienter etiam fubintelligitur ad Ordinem?
\ praemeditatos. 5 ideam. 6 exorbitet.
 quodlibeticae. lay

fpeciem? Euge! illa colorum temperies, liberalis ille ductus,

iftud lineamentvim tam decens ^ , tam vivax , in hanc aut illam

Nympham non quadrant; fummae funt ifta refervanda Pandorae.

Bonae mentis adhuc illa labes eft, ut Virtutem, quod eam

quamplurimis optet efle communem , affingat immeritis ; probrum
adulationis fibi confcifcit incauta Pietas. Nulli formam iltam

aftringe materiae; divina eft. Exhibe ^ nobis boni Principis

Notionem ^; dic licet in fchemate quid egerit; dic juftitiam

clementia, dic potentiam temperaffe modeilia, dic terribilem
hoftibus, mitem devictis, Patrem inter fuos magis audiviire

quam Dominum; cur hunc Alexandrum appelles? FacelTat

Felix regnorum praedo^ non iitile Mundo

Editus exemplum;

cur Caefarem voces? Impotens ille eft, dominatus libidini fas

omne proflituit; Anonymum vocabis eum. Si fufpenfum defi-

deras et avidum lectorem, ab humili Principem tuum deduces

in faftigium, infractum repulfis, adulationum negligentem am-
bages, pulchra per invium eluctantem incuria. Narrabis, ut
infidias eluferit fme dolo, ut fraudes Aulae fine fraude devi-

cerit, turpes illas Machiavelli Noctuas fimplici femper excoe-

cante Candore. Ah quomodo nos rapit robuftum illud et liberale

quantum ei decus! Hoc fane, fi quidquam, humanis mentibus

inditum, vocabimus divinae particulam aurae. Tandem aevi

noftri vitia infectabere liberius. Querilicebit exulem ab animo

pietatem, et ad externos ritus profcriptam; Serium omne nugis

et argutiis contaminatum; praeclufum generofis ingeniis ad am-

plitudinem iter, vafris et humilibus patulum; credulos guber-
natores, Reipublicae clavum piratis cedentes, non fecundum
immobilem juftitiae Cynofuram, fed privati quaeftus et ambi-

tionis Erraticam velificantibus. Si haec auctoribus fuis fubfcribas

vitia.

I vclieiiiens. 2 describe. 3 ideam.

128 Quaeftiones
Periculofae plenum opus aleae

Tractas.

Sub patria poteftate funt; non irritabis irapune. Ubi larvis

quibufdam et fictis nominibus emancipantur, tutum eft ea

prout merentur traducere; Pofteri, fic hodie funt Candor et
Veritas.

Contra tamen facit, quod Commentitiae iftae Hilloriae frae-

num paulatim laxent calumniis, dum fatyricis ingeniis in lati-

bulis, fuis fpondent impunitatem. Vix carceribus et lictore coer-

cetur ille furor, quin oeftro fuo percitus erumpat aliquando,

et Principum virorum famam fugillet , et optimi cujufque vere-
cundiam proterat fub pedibus. Dexteram ei praecidas * , male-
dicam linguam evellas e faucibus; non defiftet; minatur etiam
fic, immurmuraturum fe terrae, ut iflo femine furgant arun-
dines Midae, quae ad venti flatum refonent occulta vitia,
quae te toto Mundo traducant, et infament,
Et mifero focient Lycambi.

Sic debacchatur intra clathros fuos ifta rabies; quid futurum

exiflimamus, fi quovis praetextu fores habeat referatas ? Sed
efto. Scriptor Commenti vir bonus fit ; Candidum fit ei pectus,

et a furialibus iflis facibus non fufFumigatum ; nofti Saeculum

hoc quale fit? Callidis fcatet et acutulis, et (fi ullum anterius)
in exoticas interpretationes effufum eft ; verba fmgula percolant,
fyllabas omnes ad vivum difcutiunt. Et quod Pappo accidit,

dum forte fub feram vefperam ad focum garrit cum nepotulo;

nam in femifopitis prunis caftra vident, et reges, et fi Dis
placet, Belluam Lernae ;
— ita et hi delirant ; legunt in Au-
ctore quae non fcripfit ,
quae ne per fomnium quidem cogitavit.
Futile vitium, nec tamen magnis caret exemplis. AudiLipfmra
noftrum de hoc hominum genere conquerentem : Quae nos^
inquit, communiter diximus^ fic volunt accipi^ quaji in Titium

I praefcindas.
 quodlibeticae. lap

aut Sejum dicta^ imo Vates etiam agunt ^ non Jectores ^ nec fumunt

a nobis fenfum^ fed adferunt ^ et mentem aliquam affingunt ex fud

mente. Si in Doctorem haec audent, qui non gefta narrat, fed

gerenda praecipit, vitia damnat, non homines; quid in Hiftoriam?

praefertim ubi perfonarum rerumque fictio fuperllitiofis ingeniis

auguria fuppeditat , allegorias ingerit et myfleria. Ecce ! nafutior

ifte Sibyllam interpretabitur ; fenfum tuumodoratus ^ eil, rem
non credent, ne jurato quidem. ^
acu tetigit. Nega, clama; fecus

Adde, fieri facile pofTe ut Fabulae iflae veris noflri temporis

Hifloriis fidem derogent. Caduca res efl teflimoniorum religio ;

dum vacillat, evertitur; fufpecta res efl; dum in uno fefellifTe

deprehenditur, tota rejicitur. Periculum fane, ne ubi veriflima

etiam in Annales contulerimus , Graecae tamen fidei infimulent
aevum noftrum ^ feri nepotes. Adeo funt ad Scenam pleraque,
fed heu funeflam! Si autem hifloricam fidem a pofleris non
requiras, fi perfpicaci lectori fatis innuas, Ideam te fcribere
voluifTe, non Hifloriam, — fleriliter fane te fatigas. Surculus
ille quem pangis, eodem pene quo Hifloria labore rigari et

coli poflulat; praecipuum tamen Hiftoriae fructum, ftudium

inquam imitandi, non profert. Exempla nos docent, non com-
menta; quia homines pedum poft fe veftigia relinquunt, quae
viam fignent, non inanes umbrae. Flofculum forte delectationi

progignet ille frutex, fed vanum et brevi deciduum. Necfolide,

nec diu delectat, quod tantum delectat. Natura voluit volu-
ptatem condimentum efTe, non cibum. Pernici femel oculo
luftrafTe Fabulam, avidae ^ curiofitati fat eft. Imo fubinde
fiftimus in medio, confcii nimirum, earum apud nos imaginum
innumerabilem effe copiam, quas exponimus obtutui, dum vo-
^
lumus, nec ad fculpendum alieno nos indigere caelo.

I fubodoratus. 2 add. velis rolis dithyrambicus es, Anticyras tibi navigandum.

3 Graecam tamen notam apponant aevo noflro. 4 prurienti. 5 add. Appendix.
Acgyptius olim sacerdos Solonem et Graecos pueros appellabat, quod veteres
hiftorias nefcirent sed numquid hi qui nimis belle callent illas, et recentes hi-
:,

ftorias negligunt, senes et bis pueri sunt?

130 Quaeltiones

QUAESTIO XXIV.
Utra praeftantior^ Belgica ' an Latina lingua ?

Acris faepenumero in fympofiis aliifque amicorum coetibus

Idiomatum inter fe digladiatio. Nos Latium huc et Belgium ^

produximus in Palaeltram, induimus Caeflus, et concitamus

in Luctam. Rident quidam, ut video; Herculem ex nunc
diflinguunt et Antaeum. Sed praeoccupati sunt ; homines prae-
judiciis hic ferme laborant omnes ; Aequitas fola Brabeutes ello.

Primum igitur pro Latina lingua efl, quod latiffnne per

Orbem difperfa ^, in Sacris ritibus, in Scholarum pulpitis, in

doctorum libris pene fola fit. Belgis etiam ac Germanis, nefcio

quo fato, plufquam Italis fuis placuit; lippi callent hic illam

et tonfores, et pene dixeram, mulierculae. Certe quod olim

de Romano Imperio cecinit Poeta, hodieque id obtinet in

Lingua

Gentibus eft aliis tellus data limite certo ;

Romanae fpatium eft urhis et orbis idem.

At Belgica * lingua ubi ell:? In hoc terrae augulo, in hac

gleba; et ibidem non nifi verna et famula, per culinas flrepit
et popelli tabernas. Aulam frequentat Gallica, Academiam
Latina, mercatorum Bafilicas Lufitana, inter elegantiorum
fubinde coetus Itala lafcivit et Caflellana. Quam fonat ifle

caeftus, o Belgica! ^ Nil miror, fi diro verbere dentes aliquos

excufferit tibi ; quod fi ita eft, degluti et abforbe protinus,

ne advertat Antagonifta.
Ridet indignans; et quod nos exitialem interpretabamur ictum,
teftatur inanem effe dumtaxat inter caeftus complodentes cre-

pitum. Et caput quaffans cum generofo faftu : Vices fuas habent

res quaeque ; erit^ inquit, cum fucum pertaefus ^ adorabit Can-

I Flandrica. 2 Flandriam. 3 recepta. 4 Flandrica. 5 Flandria.

 quodlibeticae. 131

dorem^ et Belgariim imperio colla luhens fubmittet Orbis. Tunc

non unius victrix certaminis ^ fed Pentathla ferar. Sic ait, et

protinus in mediam fe proripit arenam , ingruitque Latio prior,

agitque hoc argumenti pondere. Belgas % quibuflibet peregrinis

linguis addifcendis, fua lingua promptiiTimos reddit. Ita eft;

id ipfum exteris frequens jam comprobavit experientia. Pauco-

rum menfium exercitio Italis Italum, aut ipfis etiam Hifpanis
mentimur Hifpanum ; nifi fubinde confpicua magis cutis celare
nos nolit. Vocis accentum, quin etiam crebriores in iHo
populo nutiis ac geflus (quorum- quidem nos fmcerior Natura
fecit expertes) animi tamen gratia, dum lubet, imitamur ad
vivum. In ipfa etiam Romana lingua quibus cedunt Belgae ?
imo qui non cedunt Belgis? Unde depulfa nuper praecedentium
faeculorum barbarie, prifcus illuxit Orbi Latino nitor, nifi e

noftro hoc Belgio ^? Erafmi, Lipfii, Grotii, Puteani noftri

funt; da Latium adhuc viros, quibus debes tantum. At vero
qui aliud in cunis idioma fuxerunt ^, mirum est quam extero- '

rum linguis deinceps addifcendis fmt inhabiles : quocunque

devenerint, femper olent maternas caepas. Et ne longius ex-
curram, res patet in vicinis noftris Walonibus ; qui vixdum
ex ephebis egreffi, et huc forte tranflati, dum idioma noftrum
affectant, oleum et operam perdunt ; Curvilingucs (fic Belgis

vocantur) ''
degunt inter nos ad capularem ufque fenectutem.
Eandem difficultatem Itali experiuntur et Hifpani , tum in

mutuis linguis ac Latina, quas confundunt, tum in Germanica

ac Belgica, quas mifere mactant, addifcendis. Et id ipfum
procul dubio notaremus etiam in Latinis , fi alicubi reflarent

indigenae ^, fi non tempeflive totos fe abfcondiffent in libris.

Haec pro Belgio. At intentatum ictum retundit hoc umbone

Latium : Egregiam vero laudem, o Belgica ^. Quid hoc, quo

I Flandro-belgas. 2 Flandro-belgio. 3 fiixere. 4 omitt. parenth. 5 indigetes.

6 Flandria.
132 Quaeftiones
ita turges , eft aliud quam caeteris idiomatibus ancillari ? Nam
quemadmodum Ludiones et Pyrrhicharii plumbum circumferunt
in foleis, quo pes ab onere folutus in Scena ' cum levi focco

faltet agilius ; — ita Belgica ^ lingua gentiles fuos afpere

habet. Duriufcula eft et barbarizat. Vox utplurimum non nili

fyllaba ; et in unam fyllabam integrum aliquando plauflrum

exonerat Afpirationum et Confonantum. Hinc dum Belgae
nitidis exterorum ac facilibus fe addicunt linguis, velut manu-
^
mifn a rigida paedagoga, luxuriant, plufquam ipfi indigenae

in eloquium effraenes. Honorarium eft iftud verber , mi Belgica

pectore excipias aut cavo latere, ut fonei:, et tefletur fub

artubus robur. Ne te pudeat , ne difiiteare ; Virago * es pa-

riter cum Germanica lingua, fed tamenforore, vel (ut quidam

volunt) matre tua placidior.

Admittit , ut fuademus , et ultro infultans : At Latina lingua,
inquit, mollis et efFaeminata. Vix ultra duas Confonantes pro-
ferre valet fme fulcro Vocalis. Blaefa etiam efl, et balbutit,

frequenti ejufdem fyllabae geminatione ; audi balbutientem in

exemplo : Quid de re mererere ? Quid de re rere rara ? Jactat

faber fecijje fefe fecurim. Hoc amplius ^, quia ultimam fyllabam

Latina lingua non producit, in qua tamen Nominum ac Ver-

borum Declinationes conftituit, hinc eminus per clamores non

intelligitur. Ex Theatro etiam ac Suggeftu non percipitur,

nifi ab exercitatis pronuncietur, qui ufu didicerunt vim aliquam

ultimis fyllabis, licet eas corripiant, impartiri.
Excandefcit crebris his lacefTitum ictibus Latium, et cum
convitio: Da, fi potes, exlex et barbara, Regulas quae te

dirigunt ^
'. etiamnum in incude Grammatica tua nec prodit;
et ut vides, defperant, qui in hoc unum tam impenfe defudant
artilices. Quid exteros invidiofe traducis ? quid miri , nunquam
bene difci, quod doceri non poteft?

I profcenio. 2 Flandrica. 3 indigetes. 4 mafcula. 5 ad haec. 6 quibus

dirigeris.
 quodlibeticae. 133

Irrumpit adverfum illaec cum furore Belgium: Quid? —

Sed ne ludicra vertantur in ferium, finis eflo Luctae. Ecce
quia Gymnafta fum, deponunt caeftus et obediunt ^.

QUAESTIO XXV.
^
An furor Principis , an populi magis exitialis jit ?

Atrocior eft nofter quam Jovis ignis. Alpes hic ferit et tur-
rium apices, fecurae valles humilefque cafae. Ille dum furit,

ventorum forte flatibus irritatus, tecta, templa , filvas , fegetes

ima pariter ac fumma, nullo corripit difcrimine. SicdumPrin-

cipis aliquantifper fimultate preffa intumuit ira, crepat illa

cominus, et ftragem edit in Satrapas; tutum efl eminus Terrae

Filiis fpectaculum. At fi vulgi turbulenta rabies Legis excufferit

capiftrum, contumaci ungula

ruit omnia late;

fas, nefas, facra, profana fufque deque habet. Inter baliflas et

fragores, inter fudes et faxa, inter faces et incendia graffatur

in Principem ac Optimates, etiam per fuum latus. Theatrum

eft Mofcua, Mofcoviae metropolis, in qua trux Erynnis lugu-
brem nuper exhibuit Tragoediam, qviae locuples teftimonium
faciat meae Sententiae. Res ita fe habet. Anno 1648., i Mai. ^,

Mofcoviae et RufTiae Imperator cum Patriarcha et Clero ac

praecipuis regni proceribus (Bojardos vocant) ad folennem,
quae quotannis iflo die peragi folet, Supplicationem accingitur.
Cives Mofcuenfes, opportunum rati, querimoniam fcripto edi-
derant, eam ad Imperatoris genua, dum pietati vacaret, dela-

I add. Appendix. In linguis vernaciilis hodie nullae funt nomimim deelinationes;

defectus cafuura fuppletur per diverfas propofitiones. Numquid niagna comraoditas
adduceretur fi de verborum cafibus feu temporibus idem fieret ? —
An rectc M.
Poraponius grammaticus interpellaverit Tibcrium Caefarem admifcentem orationi
fuae aliquid quod minus Latinum videbatur, his verbis : Tu quidem Caefar civi-
tatem dare potes hominibus, verbis non potes. a An exitialior furor Principis
an populi ? 3 omitt. i. Mai.
134 Quaeftiones
turi; querebantur immenfis fe vectigalibus^guae aliquot jam annos

pendehant , exhauftos ; quod miferis a duro ifto torculari fupererat

fanguinis^ id Bofardorum praedam effe; quapropter malle fe femel

cum conjugibus ac carijjimis pignoribus jugulum lictori praebere^

quam infelicem vitam tamdiu trahere per tot aerumnas. Hoc in-

ftructi libello, accurrunt ad Caefarem. Denfa flipabat illum

Bojardorum corona; hi abarcebant ingruentem populum et pro-

hibebant aditu. Quidam etiam e Bojardis videntes libellum, quem

unus fupplicum praetendebat, diripiunt eum e manibus, per-
lectum lacerant, de caetero mandant famulis, fuftibus egregie

multent insolentes illos vappas^ et abigant in malam crucem. Pro-

brum hoc, et miflum cum faevitia ludibrium, multitudinis
animum, graviflime jam ante afflictum, incredibile eflquantum
exulceraverit ; diffimulant tamen, quoad Sacrorum caeremoniae
finiantur; interea mutuo fremitu, et fummi Numinis obtefla-

tione, juftas iras exacuunt. A meridie cum turbis confertim

adfunt ad Caefareum Palatium; hic plebi junguntur Imperatoris

praefidiarii, et ipfi propter imminuta nuper flipendia defpera-
bundi, qui accefflone fua feditiofum illum numerum auxerunt
ad aliquot millia. Hinc facta manu concurritur ad palatium

Boryfii, fummi totius Ruffiae Gubernatoris , qui ab aliquot

jam ante menfibus ^
Imperatricis germanam duxerat in uxorem
irruunt diffractis portarum ceris ac vectibus, momento diffun-

duntur intus per omnes aulas et atria; et non invento Boryfio

(nam is clanculum per poflicam evaferat ad Caefarem) immen-
fam auri ac argenti fupellectilem pretiofiffimiafque margaritas

per feneflras undique conjiciunt in publicum. Nemine eas dein-

ceps manu contingente, certatim clamabant : Toot nafti kroofl

id eft, Ecce nofter fanguis ! Reliqua, quibus ars pretium fecerat,

velut picturas, tapetes, et ftatuas, gladiis confcindunt, et pro-
terunt pedibus. Hinc vertunt fe ad domum Tfiftefii, qui erat

I add. /aiguftam.
 quodlibeticae. 135

fummus imperii Cancellarius ; et offendentes eum in lecto (de-

cumbebat enim ex male ominato vulnere, quod nonitapridem

ex equo prolapfus acceperat in occipite) nudum eripiunt cubili,

capite proftratum, per pavimentum raptant; dein in hortum

trahunt ad flerquilinium; hic pugnis, faxis, ftipitibus vapulat.

Quique letalem ei ictum fecuri impertitur: Ifmeenk toot pro

fol^ id ell, Proditor, hoc pro fale; fali enim infelix ifte

Tfiftefius grande vectigal nuper eonllituerat , nefcius, ah demens

brevi id fibi capitis tributo apud rigidos hos telones folvendum
reftare. Aft illi, occifo hero, nihilo fegnius domum ejus impe-

tere, obvia quaeque profternere, fecare, demoliri, vaftare;

inter pulveres et rudera, inter fumum et ruinas, confuetum

hoc rugire: Hic eft nofter fanguis. Mox domus Praetoris urbani

ac plurium aliorum Bojardorum fimili gaudent forte; ipfi tem-

peftive fe fubduxerant, et ad vicina monafteria confugerant.
His geftis nox fupervenit, et exafperatos leniturus videbatur

fopor. Cum poftero die, orto vix Sole, recrudefcit hefternum

ulcus. Confluunt iterum ad Imperatoris Palatium, poftulantes

ocius fibi fifti ad manus Plefeophum, qui unus prae caeteris

civium omnium flagrabrat odiis et execrationibus; item etiam

Boryflum RufTiae Gubernatorem , qui pridie e manibus eorum

elapfus fuerat; item etiam Troghniotophum. Imperator, fperans
una victima pacandum populi furorem,PIefeophum emittit cum
Lictore, qui ad confpectum fecuri caedat ' infelicem. Vix
prodierat, involant; ad forum pellunt, raptant; huc ubi deven-

tum, fudibus contundunt, fecant fecuribus, confodiunt gladiis

nudum ac difcerptum cadaver fpectaculo relinquunt. Et rurfus

ad Palatium, pro Boryfio jam. Videt Imperator, rabiemillam,

dum fanguinem lingit, efferari magis magifque. Prodiens igitur

cum planctu, quem res fictum effe non fmebat : Amici ^ inquit,
et cives mei , biduum concedite^ ut confulam de ^ duobus ifiis ^

I ad conspectum decollet. 2 fuper.

I3<5 Quaeftiones
qms tradi vobis petitis ; refpondeho voluntati veflrae quantum fas

efl. Et nihil de his ,

quae impraefentiarum gerebantur, con-
queflus , fubtrahit fe cum gemitu. Humilis ifla Majellatis
fpecies et abrupta cunctorum animos emollivit pariter ac per-
culfit. Altum fubito filentium, nec ultra quidquam; domum
abeunt fedati et moefli. Sed ecce tibi inopinatum ^ quiddam,
et his quae hactenus praecefferunt atrocius. Eodem die fub
meridiem incendium ingens, nec unicum, variis dilfitifque locis

difperfum, quod ventis inftigatum, et his qui ad extinguendum

accurrebant, quod in diverfa tenderent, in fe mutuo impactis
et confufis, graflabatur impune; adeo ut fpatio quatuordecim
ferme horarum tertiam magnae illius urbis partem redegerit in
cineres. Qui interfuere, ajunt incendio illo abfumptas effe

domos ultra quinquaginta millia : inter quas etiam Palatium ^

Nikitzii, Imperatoris avunculi, quod inaeflimabilis pretii fuiffe

perhibetur ; flructura pariter ac fumptuofa ,

qua refertum erat,

fupellectili ftupendum ^. Cumque incendium iflud inciderit in

meridiem, perierunt tamen homines, five flammis impliciti,

five fumo praefocati, mille feptingenti. Hoc tunc etiam accidit

memorabile. Sub mediam noctem, cum flamma jam perrexiffet

ad forum, ubi cella vinarialmperatoris, in qua vinum aduflum,

cujus apud gentem iftam creber potus, maxima affervatur

copia ; cumque periculum effet , ne fi flammam concepiffet

pereundum effet omnibus ; ajunt Monachum quendam adfuiffe,

flricto * gladio ;
quantum poterat coetum populi coegiffe ; et

protinus : Nifi caput hujus Scekris (monflrabat autem cadaver

Plefeophi, quod nuper ^ per lanienam exanimatum , nudum
etiamnum jacebat in foro), nifi^ inquit, caput hujus Sceleris

ultricibus iflis flammis devovemus^ actum efl de nobis omnihus.

Nec plura; ipfe caput cadaveri amputat, et vino aduflo intin-

I infperatum. 2 aula. 3 cujus pretium acftimabatur quatuor millium millium

Roblorum, id eft, fecundum noftram monetam aureorum vicies centies millium.

4 evaginato. 5 pridie.
 quodlibeticae. 137

ctum conjicit in medias flammas. Res miraculo fimilis ; nam

in foro fedatur incendium. Extemplo confequitur vulgi fuper-
flitio, et truncum eadaver in partes concifum, variis locis,

flammis propitiandis objectant. Inter haec quidam ex Incendariis

deprehenfi et in carceres detrufi ; pofl;ridie vero , in quaefl;ionem

pofl:ulati et torti, fatebantur diferte, ad facinus pecunia emptos

fe a Boryfio Rulliae Gubernatote, qui fuavi hoc diverticulo
populum detinere ', et a conceptae in eum fententiae exfecu-

tione avocare fl;uduerat. Tum vero frendere omnes et difrumpi ^

ad Palatium irruere; fublatis vociferationibus Scelus iftud et

Patriae buftum depofcere ad faevam necem, fine mora, jam,

jam. Contra Imperator laborare, viri falutem humiliter deprecan,
inftare , et quae antehac bene gefl"erat ^ , apud populum ex-
^
aggerare ; ad haec Nikitzium avunculum * fuum deprecatorem
facere. Erat is populo perquam carus , tum ob recentem ac

communem in incendio ifto jacturam amabatur tenerius. His

tandem flexi , defcendunt ^ in hanc fententiam : ut praedictus
Boryfms, Rufliae Gubernator, muniis omnibus ac fortunis

exutus, infuper tonfus et cucuUum indutus, initietur in Mo-

nachum, ablegeturque in Monafterium Kirilienfe, quod centum
milliaribus diftat a Mofcua, fitum ad ripam Sochinae ; et fen-

tentia haec executionem fortitur duodecimajunii, eodem anno

'
1648.

I intertincre. praeccdentia ejus merita. 4 cognatiim. 5 inter-

2 ringi. 3
ceflbrem. 7 add. id eft, a quatuor jam circiter annis. Ap-
6 condescendunt.
PENDix. In Mofcovia, propter lapidum penuriam, dotnus, turres, moenia, imo
ftrata platcarum, ex lignis omnia ; igitur inccndis infames funt omnes civitates.

At in Hibernia pahides funt omnium fcriptis decantatae, quae injecta fibi ligna
vertunt in lapides. Numquid Natura melius feciffet, fi aliquas ex iflis paludibus
ad mifcros Mofcovitas tranftuliflct ? — Quid caufae, quod Mofcovitac frigidiflimam
plagam incolcntes vivant Icre moribus calidarum nationum? Nam mulieres apud
illos non prodeunt in publicum ; in raeridie ctiam cubitum difcedunt ufque ad

fecundam aut tertiam pomeridianam , ad inftar Italorum.

138 Quaeftiones
QUAESTIOXXVI.
Oppojita pars praecedentis quaeftionis hic tenetur.

Mitior eft naturalis quam artificiofus ignis. Nam fi intempefla

forte nocte non rite fopitus focus alicubi fecerit incendium

exciti ad pulfum Feralis Nolae , concurrimus protinus cum

fcalis et hamis ; et hinc detractis, qui fuppetebant in pa-

bulum, titionibus, depluentibus illinc fyphonibus et fitulis,

tandem abigimus indignantem inter ftridores Vulcanum. At fi

is pyrio conceptus pulvere latentes devolvitur per cuniculos,

premant eum gravia murorum moenia et incumbentes cum
turribus arces, non fuppriment. Onere lacelfitus eluctabitur

et perrumpet in (Iragem horribiliorem. Sic etiam populi furor

aperta nititur via. Non textae, non repentinae machinationes

matura feditiofi capitis fupprelfione, incuffa fuperftitione, vana
fpe, aliifque quibus mancipatus eft affectibus, terretur, cir-

cumvenitur, fedatur facile. At Principum Tyrannis ambage

tecta molitur excidium ; non probitas illam , non dignitas , non
merita compefcunt, quin infimulet, et fubornet, et omnem
lapidem moveat ,
quo tandem ceu perduellem feriat , quem
obflare libidini fuae fufpiciofa dictat ambitio. Adfit Sophy
Cha-abas, Perfarum nuper Tyrannus, et efFufo a fe innocuo
ac Regio fanguine obfignet meam Sententiam crudeli litura *

cui fanctos denique cineres et Martyris favillam infpergat ^.

Sophy Cha-abas Perfarum Rex, miffis Legatis ad Alexandrum

Georgiae Regem, Chriftianum Principem, qui pridem, ita

cogente neceffitate, fub Perfarum protectione fe dederat, petit

fidei obfidem Constantinum, filium ejufdem Alexandri natu
majorem. Mittitur; Tyrannus ubi juvenem recepit, complectitur,
fovet blanditiis , maria montefque pollicetur. His tandem ^ affe-

I fanguine subfcribat meae fenrentiae crudelem lituram. 2 «^^. Hiftoriae gefta

praecipua intra noftram aetatem funt, ideoque, licet prolixior fit, gratam tamen
fore non diffido. 3 blanditiis; numeribus tandem ac fpeciofis promiffis id.
 quodlibeticae. 139

quitur, ut Constantinus Chriftum ejuret, et nomen det Maho-

meti. Sceleris rumor pios Principes, Constantini parentes, in-

credibile eft qviantum aiflixerit. Execrantur facrilegum tranffugam,

nec jam amplius inter fuos numerant, qui fub Chrifti fignis

non cenferetur. Tota jam iis profapiae fpes in Davide fuo,

natu minore * recumbit. Cui proinde principem et lectiirimam

virginem defponfant, nomine Catharinam; quae et ^ filium ei

peperit, qui vocatus eftTamaras Myrfa ^. Hunc Myrfam, tenerum

adhuc, (quod videretur haeres regni, exclufo Conftantino ad
Davidem jam devoluti) etiam depofcit Perfarum Rex in fidei

obfidem, et quia non tutum videbatur tergiverfari , confeftim

mittitur. Myrfam ad fe delatum Rex iifdem aggreditur blanditiis,

quibus ante Patruum ejus Conftantinum pellexerat in fuam

fectam. Necquidquam; nam adverfus nefandae Sirenis cantum
nimis alte mentis aurem obturaverat generofus Puer. Igitur

Rex ad Conftantinum fuum revertitur (quia jam ad omne

fcelus projectus videbatur *, qui nuper Chriftianum, id eft

mitem illam et teneram pietatem ,

protritum iverat fub pedibus)
et palpans: Conftantine ^ inquit, tempus jam dudum et res ipfa

poftulant ^ ut ftem promiftts , et ohfequiis in me tuis aliquando

refpondeam. Sed non fentis alienatos a te tuorum animos? Quo

res vergat , non percipis ? Sceptrum ,
quod jus et natura tihi dede-

rant •• , excuffum de manihus non vides ? Primus ego rehus tuis

confulam. Sic age :

ft patrem tuum hujus in te conftUi architectum ,

fratremque qui te fupplantavit "^

, tihi ftfterem ; tantumne animi ,
ut acinacem ftrinxeris , et iniquum illud filum ,
quo corona per-
duellionis ' imminet vertici , recideris? Exercitu meo ftipatum et

tutum reponam te paterno folio. Tyranni mentem percepit Con-

ftantinus, et inhorruit; pallet, haeret. Tandem ira et ^ dolor

I Davide fecundo-genito fiio. 2 mox. 3 add. nomine Perfico , utile hoc for-

fitan rati devincendis fuae familiae Perflirum animis. 4 add. nec injuria. 5 por-
rigunt. 6 fratremque juris tui invaforem praefentes. 7 ufurpatoris. 8 add,
repulfae.
 140 Quaeftiones
et indignatio, et fibi ' debiti Cfic cenfebat ^) Sceptri cupido,
efFraenem jam exculTa Religione animum concitarunt in facinus.

Annuit, et Tuis^ inquit, magne Sophy ^ ut aequum femper

duxi^ pareho jujjjs et conjiliis. Nec mora; mittit Rex, qui fuo
nomine praello effe jubeant Alexandrum et Davidem Georgiae
Reges, cum manu quatuor millium e fuis: ita regni fui negotia

poftulare. Ubi advenere, convivio eos accipit Conflantinus

lauto, regio ; sed demum inter bellaria quam funellum apopho-
retum! Ex improvifo confurgit horridus, momento citius, et
ficam flringit, et recondit eam in patris fuipectore, et rurfum
in auras librat, et adigit per fraternum latus. Extemplo volare
fama execrabilis parricidii, et Georgianorum caflra tremulo
tumultu mifcere. Adefl Rex Perfarum ^; voce, geflu levat
conflernatos. Facinus adfcribit temulentiae, contentionibus
jurgiis, quibus dum cognatus ac familiaris fanguis colluctatur ^

faevius utplurimum in mutuam perniciem ebuJlit quam ignotus.

Caeterum cum triflis cafus ita tukrit., nolle fe in illam impoten-

tiam feverius animadvertere. Sed pacandis Georgianis rebus intentum

fe et foUicitum^ dare iis Conftantinum in Regem., utpote Regiae

familiae germen^ cui jam ante haereditario jure fceptrum deberetur.

His Parricidae munita via; qui protinus ad fuorum caflra teten-

dit; et auctus infuper manu quatuordecim millium Perfarum,
abitum maturabat in patriam. Sed jam nuncius horribilis par-

ricidii fereniflimam feminam Catharinam perculerat, ac tantum

non exanimaverat; fimul inflare facrilegum parricidam cum
infidelium exercitu detulerat. Quid agat? colligit fe, et fexum
egreffa, alta fimulatione premit dolorem pariter et confilium.

Interea militem in infidiis locat ad montium, quae Georgiam

a Perfide difcriminant, anguflias; obviam ipfa procedit Con-
flantino. Ubi ad praedictos monces deventum, mittit qui Con-
flantino dicant : Lugere /^, ut par erat., mariti ac foceri fui

I omitt. fibi. 2 ut fibi videbatur. 3 Rex ipfe.

 quodlibeticae. 141

trifle letum ; caeterum jnm ante e Perfarum Rege didicijje^ id

non Conftantino ^ fed repentinae cuidam irae^ cujus compotes non

fumus mortales ^ imputandum. Ad ^ regni limites in occurfum fe

adejfe^ et porro perrecturam fuijfe ., nifl fuorum confllio ,

quibus

id praeter fexus pudorem videhatur , obfequendum judicajfet. Qua-

propter rogare fe , ultro ipfe veniat ; ejje quod conferat de tei rore^

quem externus miles civihus ejus ., nihil nifl Conflautini adventum

anhelantibus ^ incuteret ^ deque aliis^ quae coram commodius quam
per legatos agenda^ differret Accepto nuncio, exfukat Parricida ^;

et jam etiam fratris a fe mactati thalamum cogitare audet in-

ceflus ^. Paucis comitantibus domefticis, per montium fauces
ad Reginam pergit ; cumque jam cafTes effugere non poifet,

exfilit ex infidiis miles; circumveniunt incautum; trucidant; et

generofus allus vices rependit fceleri. Nec fatis; per montium
juga eiFunduntur, et fuis aggregati, numerum cum Perfis aequant,
quos confufos ac ignaros caedunt, uno ferme ac altero ,
qui
cladis nuncium deferrent, elapfis. His inauditis Perfarum Rex
ad interiores artes fe convertere , et fraudem jam fraude tem-
perare ; Myrfam matri fuae remittere cum literis. Quibus primo
quidem heroicam illam parricidii vindictam extollebat *, et

dignam immortalitate cenfebat ; dein mandabat unicum hunc

regiae flirpis furculum ^
folUcite a fe hactenus fotum^ quamprimum
pangeret.) ut Georgiae fceptrum conflaret ^ quae ceteroqui .,
regid

deflciente propagine ^ Perfldis accederet coronae. Ubi matri redditus

adolefcens, prudentiffimae feminae fummae curae erat, non
quidem compofitis Tyranni confiliis quae alium fcopum fpe-

ctabant, parere, fed quod res ipfa pollulabat, exfequi. Igitur

principem puellam e virino regno Tefflienfi Myrfae fuo in

matrimonium petit. At Perfarum Rex corrivalem tempeflive

fubornat Alovaffam Tefflis regem, et telo ac invidia horum

I Circa. 2 add. tectum quid invenit in verbis legatoruni, quod titillet. 3 in-
ceftuofus. 4 depraedicabat.
142 Quaeftiones
Chriflianorum Principum opportune abufus, datis clam ad
utrumque literis, alterum in alterius necem infligabat. Sed
utrique fufpectum negotium, quod tam fedulo Veterator urgeret;
cujus perfidiam, quidquid ipfe praetexeret, fatis jam prodebat
eventus. Igitur fufpicio ad colloquium eos excivit, colloquio
veritas detecta efl. Tum vero indignitate moti, ftatuunt fe

Perfarum tyrannidi fubtrahere, et Turcorum protectioni regna

fua tranfcribere. Refciit Perfa quantumvis tecta confilia, et

ingenribus copiis vicinam fibi Georgiam inundat. AtCatharina,

pro fuorum falute obicem fe pofitura, pergit in occurfum Ty-
ranni. Excipit ille genibus fuis advolutam, nec afperum quid-
quam prae fe ferens, abducit Catharinam in Perfidem. Saepius
fcribenti Myrfae, et matris reditum obnixe efflagitanti, nihil;

donec Mufcoviae Legatus, qui illac forte cum muneribus ad

Perfarum Regem tendebat, precibus et pietate flexus, Myrfae
patronum fe fecit. Hic enim conflrictum fe fenfit Tyrannus,
et ultra impatiens fimulatio crepuit in apertam rabiem. Mandat
ocius Catharinam deferri ad civitatem Chyram; Gubernatori
literas ipfe deflinat, quarum haec fumma: Velle fe ut ad mamis
ejus Catharina renunciet Chrifto , et Mahometi nomen det. Addit
promifTa quae pelliciant, inter quae confortium tori et regni;

addit minas quae compellant, non unam per laniatus et fup-

plicia mortem. Haec ubi Catharinae exhibita, vultum attollit

animofa; terror nihil, et minus, fi fieri pofllt, profecere blan-

ditae. In jubilum effufa fufpicit Divina Confilia, quibus vifum
effet Sanctam fuam Legem, tot olim heroum oppigneratam
fanguine, nunc etiam vilis (fic ajebat) mulierculae figno firmare.

Igitur ubi a fententia non dimovetur, ex praefcripto Regiarum

literarum tortoribus traditur; qui innocuam hanc Chrifli ovi-
culam veflibus exuunt ad fummam nuditatem, ad palum ligant,
ac primo quidem ubera, dein brachiorum ac tibiarum furas
candentibus avellunt forcipibus, et purpurafuajam rite ornatam,
jam fpeciofam divinis oculis fponfam, in ardentem rogum con-
 quodlibeticae. 143

jiciunt. Nunquam antehac in Solio fuo tam formofa. Unicum

hoc ei inter tormenta fufpirium: Exile^ nihil^ Jefu^ quod pro
te patior. O non degenerem Chrifti fobolem poft tot faecula!

o invidendam (aude piecas) ipfis etiam Ecclefiae primordiis

Heroinam

QUAESTIO XXVII.
An hodie non fit periculojijjimum ^ ad magnas in Republicd

dignitates evehi?

Vidi concitato nimis certantem curfu, impactum in metas,

ad letale allhma contudifTe pectus; vidi violenta ruentes in

repagulum trabe, fuper ipfum praecipites, dira plaga cruentafle

vultum. Et Emblema vidi ingentis cujufdam ac immanis animi,
quem iniqua panpertas coarctat, et generis pefTum premit hu-
militas. Tantum ei roboris coacervavit anguftia, tantum irri-

tavit indignitas, tantum flimulavit confcientia, ut, effufo de-

repente in primum illud ac iners obftaculum impetu, concidat
cum ipfo in ruinam; aut eluctatus, et jam etiam victoria fe-

rocior, fui viriumque fuarum impotem fe ad illos ipfos hono-

rum titulos aHidat, in quos tam pernici et invidendo pede
contendebat. Horum aetas noftra ferax Exemplorum ; tot una
fuppetit, quot multa fmiul juncta majorum faecula non colli-

gunt : BafTam Nafuf in Turcia, Mierfam Tachi in Pcrfide, in

Germania Albertum Walflenium Ducem Fridlandiae, Rodericum

Calderonem Comitem de Oliva in Hifpania, Conchinum Con-
cini Marchionem d'Ancre in Gallia, et ibidem ac alibiplures.

Ex quibus omnibus vifum eft unum iftum Conchinum ,

quod
magis ad manum fit, in Scenam producere. Hic igitur ex Italia

in Franciam tendens, Irus quidam in patrio etiam folo non

notus, vix tantum in Fortunae caftris merebat ,
quantum vili

lixae fufficeret ad victum. Ubi in Aulam fe intrufit, nefcio

quo genio afpirante, favorem Reginae Mariae de Medicis , quae

144 Quaeftiones
per id tempus demortuo marito clavum tenebat, tam dextere
captavit et ceu proprium fibi vindicavit, ut primo quidem

uxorem ab ea impetraverit Eleonoram Dori (haec fabri cujuf-

dam Florentini filia, ob acre ingenium Reginae intima), dein

etiam ad Marchionatum d'Ancre, et inter Franciae Pares evectus
fit. Tum vero campum nactus , et pueritia Regis opportune
abufus , res novas moliri , aerarium expilare , exteros accire

ufurpata fibi autoritate railitem confcribere, inexpertum Regis

animum a proceribus alienare, illos viciffim in Principem fuum

concitare; his denique luxum ad invidiae fummam conjungere,

una fnbinde nocte aureorum trecenta et amplius millia per

aleam et convivia prodigere. Horum jam faepius criminum *

coram Rege a Dynaflis infimulatus, qui, ut optimus etiam

fuilTet, zelo tamen frendebant hominis et peregrini et novi

fciverat nihilominus callidum et vivax ingenium, fpeciofis erga

Regem fuum obfequiis criminationes iltas diluere. Sed invale-

fcentibus adverfariis , et in dies invidia crefcente, ajunttandem
fenfi(fe Regem, ab infidiis irrequieti hominis ne capiti quidem
fuo fatis tutum eflTe. Proinde Vitrio praefidiariorum fuorum
duci mandat, Marchionem d'Ancre fibi fiftat; vivum, mortuum,
non interelfe. Nec multo pofl praedictus Marchio, fati im-
pendentis ignarus, Parifios contendir, Regem officii gratia con-

venturus; cumque infolita pompa ftipatus Palatio appropin-

quaret ^, majores etiam valvas honoris ergo referatas habuit.

Sed mox in interiore area a Vitrii militibus aliquot fclopetorum

glandibus trajicitur, et fme voce aut ejulatu concidit 24. Maji
anno 1617. Ubi rumor caedis increbruit , tanta populi exfultatio,

tantus ad Palatiura confluxus cefpitantium hinc inde, et mutuis

recurfibus turmatim labentium, ut infanire prae gaudio tota

fimul multitudo videretur. Rex aderat e fuperiori feneflra

civium fludia defpiciens. Illi feflivas non voces, fed vocifera-

I De liis jam faepius. 2 propiii uaret.

 quodlibeticae. 145

tiones tollere : Five le Roy. Et Rex quidem caput honoris

ergo populo detegere cernebatur, fed liberale iftud Le Roy
vous remercie^ quod per fuos identidem refponderi jubebat,
exaudire per immanes ftrepitiis et clamores non licebat. Interea
cadaver Marchionis in cubiculum janitoris protractum; poftridie
vero fme funeris apparatu elatum , in D. Germani , fub organo
forte , in foflam abjicitur, orepronum, capulo in dorfum illifo '.

Sed a plebeja rabie mox efFoffum, ad patibulum raptatur, et ubi

ex pedibus aliquantifper fufpenfum fuerat , comburitur ; cineres

in profluentem fparguntur. Haec in irritum et ridicula faevitia,

quae larvas impetit, et dentem fatigat in exuviis ; iftud com-

miferationem jure habeat. Uxor occifi Marchionis Eleonora Dori,
in carceras detrufa, exquifitis infimulabatur criminibus laefae
Majeftatis, et magicarum artium, ac etiam caedis cujufdam
Proiiille. Ex his morti addicitur ; cumque uterum geflare fe

procIamafTet, obfletricum brevi examine praemifTo (quod nudum

fme re praetextum arguiffent), jubetur collum lictori porrigere

aufa etiam tunc fub umbra collimantis in cervicem gladii , ad

diflrictum Dei tribunal judicem fuum citare. Truncus ad ex-
tremum et caput infelicis MarchionifTae flammis data.

QUAESTIO XXVIII.
An frigidae plagae ferociores incolas habeant quam calidae ?

Immite coelum, et hujus focii ^, labor, nuditas, egeflas,

ubi conglobata incubuere mole, animos efFerant humanum omne
exutos et ulcerant. At exulceratos deglubit cenfus et apparatus
Barbarorum Principum, et immanitas, vectigalium omnium ac
tributorum inexplebile barathrum. GrafTantur interim in populo
per fraudes furta, per violentiam rapinae, per famem rabies,
per tenebras confufio , membrorum per frigora fiderationes

I impacco, 2 fociae.

10
 146 Quaeftiones
mutuae per furorem caedes, reorum per deteriores leges fup-

plicia, et indomita, dum lubuit, Tyrannis fpectaculo duntaxat

et gratis ludit in humano fanguine. Solum iter Legatorum

Belgii 1 per Mofcoviam, anno 1616 inftitutum, fufRciet huic

confirmandae Sententiae. Rem Belgico ^ ftylo defcribit Antonius

Goeterus, qui et ipfe in eorum comitatu aderat. Cum, ait,

Novogroodtae in caftro verfamur, et emendi gratia faepius in

civitatem excurrimus, luctuofum memoratu, qualia per plateas

paflim fe ingererentfpectacula.Hic hominum conglaciata cadavera,

et ftipitum inflar indurata, funellabant publicum ; illic mutuis

brachiis impliciti difcurrebant cum uxoribus et infantibus viri,

pannofi omnes, aut nudi verius inter faevillima frigora, fame

tabidi, ftipem et opem aliquam tam miferabili ejulatu implo-

rantes , ut ferrea etiam fuorum civium corda emollire potuiflent,

ii tantum fuilTent ferrea. Aft illi frullum panis juglandis magni-
tudine interdum porrigebant; currebant porro miferi, unicum
hoc domando frigori folatium nacti, donec moribundi concide-
rent, etiam tunc neglecti; et inter irrita lamenta exhalabant
animam in publico confpectu. Circuibant mane, qui fparfa

cadavera in feretrum accumulabant , et in domum aliquam

comportabant; inde ftatis temporibus integrae per plauftra ftrues
efFerebantur in puteos extra civitatem ad hoc efFoffos. Et fubdit
idem Goeterus : Hieme ifta, qua noftri legatione funguntur,

atroci iflo mortis genere abfumpta funt octodecim millia ho-

minum in fola civitate Novogroodtenfi ; quid in pagis ? Deus
bone ! Sepulta per octiduum cadavera rurfum in nefandas epulas
exhumata; mactantes invicem et devorantes homines; imo
vifcera fua in vifcera fua regerentes matres. Quae curfim
tranfeo, enecant enim immorantem. Cuncta interim haec iifdem
Legatis, per Starram RufTam iter fuum profequentibus, tum
oculis tum fide dignis teftibus comperta. Pergit porro Goeterus,

I Hollandiae. 2 Flandrico.
 quodlibeticae. 147

et aliam tragoediam adjungit. Irrepferant, inquit, Novogroodtae

in culinam noftram tres Rufli juvenes, qui coquo fpe micarum
miniflrabant. Horum unus cum infirmari coepiflet, nocte qua-

dam ab aliis duobus in focum conjectus eft; invidia fcilicet,

quod ofFae inter tres partitae minor portio veniret ad fingulos.

Poflridie femitoftum cadaver cum nidore in licibus repertum ;

quod hofpes, nihil cafu confternatus, forcipibus detulit in fter-

quilinium. Sed quod ibidem de Bafilio Mofcovitarum Impe-

ratore ex eorundum relatione fubdit, quam horrendum! Hic
Bafilius anno 1569, cum effet Novogroodtae , ex ponte quo
fluvius Wolgada inflratus efl, dejecit in profluentem mille

feptingentos cives, et multos infuper monachos et facerdotes,

nulla nifi fpectaculi caufa, paflus natantium confufione et cum

fluctibus ac morte lucta. Cumque pofl alios praedivitem quem-
dam mercatorem , fune ad lumbos accinctum , in flumen demififfet,

et immergi crebro ac viciffim extrahi jufTifTet, tandem reflituto

in pontem homine petiit per ludibrium : Si miri quiddam in

fluvio fpeculatus fuiffet (otium etenim habuerat), enarraret.

Ego vero^ inquit mercator, per fluvium et fundum fluvii in In-

fernum et Gehennam ufque profpexi ; et vidi ardens inter picem

et fulphura^ quod te manet ^ SoHum^ Tyranne. Aft ego ^ inquit

Bafilius, tibi cui faceto etiamnum effe non piget ^ de calidiore halneo

profpiciam ^ ubi commodius quam in frigidd lafcivias et argutere.

Et protinus virum corripiens, ac in lebetem olei conjectum,

admoto fenfim igne lixavit.

 OR A TIO II
EX EDITIONE LUGDUNOBATAVA ANNI l66$.
 ORATIO II,
DE

REMOVENDIS
PARERGIS
ET

NITORE CONCILIANDO DISCIPLINIS,

quam dixit auctor Lugduni Batavorum , d. 14 m. Oct. a. 1662,

cum Lectiones publicas in Logicam aufpicaretur.

Nitor et intaminata puritas , Charitum prima gratia eft. Hic

Acheloius ille fons eft, quo illae lavantur ; sordent Gratiae

fme hac gratia. Ornatus cum Nitore non eft quod fe conferat

ante omnem comparationem primas ei debet. Nitor ingenuus

eft et fui juris; Ornatus fervit, et fingit refingitque fe ad mores
ac rumores. Illi nativa venuftas eft; huic varie conquifita, et
velut oftiatim emendicata lenocinia. Diffluithic, totus in pompis,

in bullis, in calamiftris et phaleris ; continet ille et, rejectis

omnibus fupervacaneis , redigit fe intra gyrum neceflarii et decori.

Hic lafcivit, ille viget; hic adulteratus, ille genuinus ; hic

efFeminatus, ille totus mafculus eft; hic nimis habet , ille fatis ;

hic redundat, ille fufficit. Sentio equidem, mihi Belgae, ad

vos Belgas dicenti, promptum et facile Nitoris encomium eflTe.

Mundus quidam eft ipfum Belgium, fiamunditia, quod volunt,

Mundus dicitur ; ita hic nitorem fpirant , ad amullira et afFabre
152 OratioII.
fe habent omnia. Nitor in aedium (Iructuris, nitor in ftratis

platearum, in vallorum et portarum munimentis, in pomoeri-

orum hortis, in aquae ductibus, in navigiorum apparatu ; nitor
in mechanicis inftrumentis , nitor in domeflica fupellectile

nitor in veflibus, nitor in ipfis hominum corporibus. Et can-

dor in animis noftris , quotquot non degeneravimus , o Belgae
Hic a domorum reductis angulis, hic a reconditis fub terra

caveis, hic ab editis fub tecti falligio tabulatis, ab horreis,

ab ipfis haris, a pecorum caulis et flabulis fimus, flrigmenta,

fuligines, araneae, mucor, uligo, et denique quidquid in for-

dium familia efl, fludiofe difcutitur, auflere profcribitur. Re-
petitis lavacris, indefefTis fetarum, fcoparum, peniculorumque
deterfionibus ,
pellucent in feneflris vitra , relucent in lacu-
naribus robora, in pavimentis marmora, in parietibus dolata
quercuum , in picturis ebena marginum , aes in peffulis , in

feris chalybs. Verbo dicam : Nitor natales fuos debet Belgio.

Alibi fubinde peregrinatur ; hoc ei patria efl, hic fedem fixit,

hic habitat.

Sed fi Nitor, quocum Belgis tanta neceffitudo , quorumanimos

totus inceflit, quibus jam, quod dici folet, in fuccum et in

fanguinem abivit; fi, inquam, formofus ille Nitor exfularet a

Scholis ? (Scholas non intelligo, ficut vulgus, parietes aliquos,

aut pluteos, aut cathedras, aut fubfellia; fed tenorem docendi,

methodum tradendi Scientias, caftam cum Mufis noflris con-

fuetudinem illo nomine defigno.) Nonne indignum hoc foret,

fi domi quidem limpidi, foris nitidi, volutaremur autem in

Schola ? Huc centones conferremus et farragines, et

— Crifpini fcrinia lippi ?

Rem ita fe habere, non ajo, non nego, fed tantum, fi ita fe

haberet, quam iniquum hoc foret, perpendo. Et fane hujus

turpitudinis vel folam fufpicionem, fiquaeeffet, nonne deceret
Belgas, tam amantes elegantiae, tam nitoris cupidos, omni
conatu , fummis viribus a fe quantocius amoliri ? Exiflimemus
 Oratio II. 153

vero rem non ita fe habere ; occurrere tamen et cavere licet

et excludere tempeflive, quod nondum irrepfit. Ego igitur

limum illum, illud coenum defignabo, quod imperita fi forte

manu commotum fuerit, fundo abfiHat, et facra Hippocrenes

fluenta colluvione fua confpurcet; ut, fi fieri potefl, mature

fubducatur ex alveo ; fm minus , et fundo quandoque fe tollet,

fubfidere fenfim fmamus, ne turbato fonte potemus avidam et

Scientiae fitibundam juventutem. Haec cum paucis exfequor

et curfim perftringo, tum id obnixe deprecor, quae commu-

niter dico, ne fic accipiatis, quafi in Cajum aut Sejum dicta

fmt. Indole fum alieniffimus a faciendo convicio; tum etiam

particulatim ignarus, ut qui me nunquam interponam rei ad
me non pertinenti.

Parergon illud, illuviem, inquam, Scientiarum nitidas lym-

phas inquinantem, eructant hae quatuor potiffimum Cloacae :

PrgloguSjPrggngsis, Rhapsodia, et Anomalia. Ad Pro-

LOGUM fpectant Quaeftiones ^ ut vocant, Prooemiales ^ prolixae

illae, centum argumentationibus , earumque rurfum refutationi-

bus, centum />//aV ac r^/)//m exaggeratae , quibus antequam data

opera Scientiam aliquam tractent, de ipfa illa Scientia diffufe

tractant. Et ut uno velut exemplo complectar omnia , Logicam

tradituri quaerunt, Quid Jit Logica; An ftt pars Philofophiae
an Inftrumentum; An ftt Ars an Scientia; Quid Logica docens^

quid utens'^ Quid naturalis ^ quid artificialis ; Quod ohjectum ejus^

quis finis ; An ad alias Scientias adipifcendas ftt neceffaria ; In

quot partes ac tractatus difpefci deheat ^ et id genus alia quam-
plurima. Quidam adhuc altius rem ab exordio repetunt , et

Logicam (ut in eodem exemplo perfiftamus) tractaturi, non

tantum de Logica tractant, fed univerfim dePhilofophia, tran-
fcribentes huc Nani et Langii, et nefcio cujus adhuc fimilis

convafatoris integras Polyantheas. Inepta funt haec, quod vel

me tacente res ipfa loquitur. Quid enim ? quaeris quid fit

quod ipfe traditurus es ? Eja trade, et videbimus. Nunquam

154 Oratio II.

melius hoc docebis quam tradendo. Quaeris num fit Scientia,

quam traditurus es ? Id tu videris. Si enim bona et rect^

ratione fubnixum efl; quod difieris, certe Scientiam praeftabit

tua difTertatio; si vero conjecturas tantum accumules et hario-

leris , fi controverferis tantum , et argumentorum laqueos vicillim

nectas ac folvas , fi quod aliorum teftimonio coecus imbibifiii

rurfum tuo tefi:imonio propines, — fcrupulos, opiniones, con-

fufiones, impofl;uras , et quidvis potius quam Scientiam conferet
tractatio tua. Sed quid opus ell ea te difceptando praefari ?
Age quod agis, dic quod dicendum habes, et litem iftam fatis

dirimet eventus. Quod fi tamen difputatio illa non de tuo fit

infi:ituta difcurfu, nec quaeras quis aut qualisille fit, fed quem
et qualem res ,
quae prae manibus efl; , vel admittat vel depofcat,

hanc fateor ex genere fuo non efi"e fupervacuamdifquifitionem;

quin potius utilem in Prologo , velut legem aliquam operi fub-
fequenti, quam cum ipfe praefcripferis , aequum eft ut rigide

ferves. Sed arctandam illam difquifitionem , cum ibi non fit

proprius locus ejus, et obiter habendam efi^e contendo ; fiquidem

alterius longe naturae eft, et fpectat ad Difciplinas toto coelo

diverfas, Scientiam aliquam tractare, et de Scientia illatractare.

Logicus aliquis aut Phyficus tractatus ad Logicam pariter aut

Phyficam pertinet; fed quae funt de Logica vel Phyfica Difpu-
tationes, non his Scientiis, fed Metaphyficae , aut, quodmalo,
Difciplinae cuidam, cui nomen non eft, quaeque de ipfis Di-
fciplinis agit, debentur. Sed et hifce legibus circumfcriptam ac
ita contractam Praefationem, in libris quidem perito et exer-

citato Lectori facile crediderim, fed ea rudem in Scholis Di-

fcipulum non interturbem. Non diftraham in fublime, demifilim
et etiamnum fundamenta molientem. Non raptem in penetralia,

laborantem adhuc in veftibulo. Non diftineam Metaphyfici

fubtilitate, Logica rudimenta requirenrem. Difcat hic Logicam
per partes, etiam ignarus, Quid fit Logica; Quid illapraeftet,
et quorfum tendat; Quis eam inter et alias Artes ordo, quod
 Oratio 11. 155

commercium , quae neceffitudo; haec et his quaecunque fimilia

tiro quilibet tutus ignorat.

Haec de Prologo. Proxima Sentina Prognosis efl. Nam

amplis illis quos commemoravi Prologis , tum ipfi qui docent
dilafl[ati ac fere viribus defecti, tum confufione perditum, et

enectum ipfius rei, quae femper difFertur, exfpectatione Di-

fcipulum, deducunt ad Praecognita , ut paffim vocant. Et
hic iterum gurges , et iterum obruuntur. Nam forte in Logica

quo ea Mentem in operationibus fuis dirigi demonfl;raverint in

Prologo, non dubitabunt ab ipfa Mente tractationem fuam

aufpicari ; de Intellectu ejufque caufis ac origine , ejus opera-
tionibus et eifectis, ejus cum a voluntate tum a fenfibus di-

fl:inctione, fufa, confufa comminifcentes. Ita praeoccupantibus

omnia, et in caput ac primam partem fuorum commentariorum
attrahentibus , praeter jejuna quaedam et rancida, vix fuppetit

in progrefl!u, quod dicant, tamquam exhaufl;i jam et marcidi;

edentes profecto fungis quibufdam quam fimillimos tractatus

quibus amplus quidem pro capite bulbus obtigit, caeterum ex-

iguus caudex et nulla radix.
Quidam, ut id incommodi devitent, infefliant tertiam Cloa-

cam; ad Rhapsodias, inquam, fe conferunt, et ex his affatim

hauriunt, quo res fuas, alioqui tenues et exiles, infarciant.

Hi pro re nata varias Hiftorias narrant, lepidas Fabellas ad-

mifcent, Verfus etiam faepe citant e Poetarum aliquo et Sen-
tentias ex Oratoribus, intertexunt et Adagia. Ubicunque,
etiam ex rebus leviffimis captant occafionem haec in medium
producendi; imo non fumunt occafionem ex rebus, fed adferunt.
Verbi gratia, in Logicade/«^/v/W«(j forte agentes, in Exemplum
adducent Alexandrum et Bucephalum ^ quafi Petrus et Paulus^

qui ad pedes eorum affident, illi muneri obeundo non fint

pares ; et mox (quafi referata jam in Rhapsodiam feneflra)

hic, inquiunt, eji ille Alexander Philippi^ qui tot Perfarum

exercitus delevit , et totum Orientem fuo fuhjugavit imperio ; Bu"
156 Oratio II.

cephalus autem efl equus ferocijjimus ^ quem tlle puer etiamnum

domuit^ quo facto Philippus ei praefagiendo fpoponderat Orhis
imperium. Atque ita paffim corradunt ex Veterum Annalibus,
imo etiam ex Sacris Paginis, et ex cunctis angulis Exempla
quafi fumma penuria; cum tamen eorum plena fint fora,
in

et quotidie verfentur ante omnium ora manufque. Alii ex eadem

Rhapsodorum familia, citandis Auctoribus, praefertim vete-

ribus (quod illis obfoleti plus inefie credant^ gnaviter incum-

bunt ; et quid Zeno , quid Leucippus dixerit , quid contra Par-
menides et Melijfus cenfuerint ^ quid Pythagoras et Empedocles.^

quid Democritus et Epicurus flatuerint^ imo flatuere dehuerint,

multis exponunt. His Auctoribus velut in Theatrum quoddam
et Profcenium accitis, tum vero Verfibus et Adagiis Fabula

peragitur ; nam Zeno rem acu tetigit et Leucippus in Sententiam ;

ejus manibus pedihufque concejflt ; Parmenides et MeliJJus extra

chorum faltant ; Epicurus

Spectatum admijji ^ rifum teneatis amici
Et tandem Arifloteles

Solus habet mentem , reliquis errantibus umbris.

AfSgunt iis Sententias, quas nunquam fenferunt, de quibus

forte ne per fomnium quidem cogitaverunt. Si monfi:rari tibi

petas, ubi tandem, ubi Veteres illa dixerint ; refpondent, quod

res efi:, Eorum plerorumque commentarios injurid temporis inter-
cidijje ; ut nempe vel hoc folo indicio clare intelligas , totum
hoc ferme commentum imaginariis eorum conjecturis deberi.
Refl;at Anomalia, congeries immenfa fordium; Augiae fl;a-

bulum dixeris , et Herculeus profecto labor eft illud expurgare

ita profunde fubfidit, et per cuniculos in puriffima quaeque
furrepit illa colluvio. Anomaliam in Scientiis voco cum
Objectum uni, et tractandi modus alteri cuidam Difciplinae
accommodatus eft; ut fi res Logicas Phyfice, aut Phyficas
Logice contemplemur. Plerumque, qui in hac Sentina volu-

tantur, Objectum ex quavis Difciplina nacti, modum tractandi

 Oratio II. 157

mutuantur ex Grammatica et Metaphyfica ; quod hae duae

Difciplinaegeneralesfmt, et omnium quodammodo, Metaphyfica
quidem rerum, Grammatica vero nominum. Ex Grammatica
hos praecipue Typos defumunt : Etymologiam , Conjugationem ,
Homonymiam , Synonymiam ; ex Metaphyfica Caufas , Efecta ,
Genera^ Species, Confpecies ^ Subjecta ^ Adjuncta ^ etc. Penes has

Normas expendunt quidquid inciderit, cujufvis illud naturae,

et ad quamcunque pertineat Difciplinam. Verbi gratia de Ar-

gumentis acturi (lubens enim Exemplis Logicis infiflo, quod
in his invidiae minus fit), Argumentum.^ inquiunt, ah arguendo
dicitur., quod eft alterius dicta refellere et rationibits allegatis

confutare ; Alii (etiamfi forte nemo alius hoc dixerit) Etymon

iftius nominis deducunt ab Ergo , quod eft praecipua pars et velut

anima quaedam Argumenti. Ubi dicendo exhauilum ell quidquid

Etymologiae lacuna continebat, conferunt fe ad fecundum Ty-

pum, nempe ad Conjugationem ; Argumentatur .,
inquiunt, is

qui alterum Argumentis aggreditur., ut Theftm ab eo propofttam

evertat., eique Refpondens feu Defendens opponitur; atque ibi,

fi modo velint, ingens excurfus de antiquis ac hodiernis Dif-

putantium ritibus fe pandit. Ubi jam etiam cxaruit ifla vena,

Synonymiam con^\x\\xm '. Argumentum, inquiunt, etiam Argumen-

tatio dicitur^ item Ratiocinatio^ a Ratione, quae in ea maxime
confpicua eft ; Gracce vero Syllogifmus dici poteft , de quo Arifto-

teles tam multa fcripftt .,

et inter caetera praeclaram fcilicet illam

Definitionem : Syllogifmus eft oratio , in qua quibufdam pofttis ,

aliud quid a pofttis .,

praeter ea quae poftta funt ., neceffario fe-

quitur. Numquid appofite ? Ubi etiam ex hoc penu , quidquid

fuppetebat, depromptum efl, convertunt fe ad Homonymiam:
Argumentum., inquiunt, fubinde etiam dicitur de Indicio ; ut

cum Seneca dicit .,

Primum Argumentum bene compofitae mentis

exiftimo pojfe fubftftere et fecum morart ; ibi Argumentum idem

eft ac Indicium. Argumentum fubinde etiam capitur pro Materid

fcribendi vel dicendi, etc. apud Calepinum. His tandem, quae

158 O r a ti o II.

Gramraatica fuggerebat, belle defuncti, reliquum efl ut Meta-

phyficas confiderationes eadem aviditate depafcantur ; et primum
quidem de Caufis Argumenti defpiciant. Efficiens et Prima Caufa
Argumenti^ inquiunt, Deus eji; et quamvis ille Argumentum
efficiat^ non dicitur tamen argumentari. Atque ibi ingeritur

Locus ex Theologia, cur Deus non argumentetur; cui fcite fub-

nectent, ubi et quomodo Chriflns aliquando fuerit argumen-
tatus. Caufa fecunda Argumenti efl homo^ qui Argumentum
animo concipit ^ et ore veluti parit ac in Jucem edit. Atque ibi

rurfum nafcitur controverfia, an Angeli etiam, et Mentes noltrae

dum a corporeis vinculis folutae funt, argumententur. Caufa
finalis Argumenti . . . . Sed abrumpo; vereor enim jam dudum,
Auditores humaniffimi, ne patientiam veftram naeniis iftis, licet

fufurratis tantum et fumraatim propofitis, plus aequo fatigem.

Antequam fane reliquos Typos Mimefis mea percurrilTet, jam
vos per Theologorum arcana Myfleria , per Pandectas Jure Con-
fultorum ,
per Medicorum Aphorifraos , Aflrologorum Horo-
fcopos, Chymicorura Chryfulcas, Poetarura Fabulas, Annalium
Hiftorias, ac nefcio per quas non ambages et in fe fubinde
recurrentes Labyrinthos circumduxiffera. Horas et diera ab-

furapfiffera capitibus materiae duntaxat enarrandis, ne dixerim

pertractandis, et ea, quam iraraenfa rerum multitudo poflulat,
oratione deducendis. O raifcella rerum ! o confufio ! Haec
quae in Argumentationera tam prolixa, tam ultro citroque con-
quifita, comraentus es, Anomale, cui bono funt ? Si quis

illa fludiofe pervolverit , quid inde reportabit eraoluraenti ?

Proraptior erit ad Arguraentandura qui ifta fciverit, hebetior

qui nefciverit ? Ratio dictat et fufFragatur Experientia , obeffe

quidem illa faepe, ut quae diftrahant, quae fenfum obtundant

et mentem obruant; prodeffe nunquam. Quid enim? Nos,qui

venara illara tuara exploraviraus , Anomale, nos qui illud
tuura Cornucopiae detexiraus, putafne tara abjecte de te fentire,
ut Argumento cuiquara imparem te effe fufpicemur? Dices fi
 O r atio II. 159

voles de gerris et lyris, de luto dices, de quifquiliis , de calceis

et caligis, et de quovis horum diflfufe dices ac tomis integris.

Ars id tua promittit, promittunt illi Typi, quos confuetus

afpectas, velut totidem femitas in amplillimos dicendi campos
excurrentes. Sed fi de calceis (ut hos duntaxat in Exemplum
aflumamus) more tuo fcripferis, per Etymologiam , Conjugationem^

Homonymiam^ Synonymiam^ Caufas^ Effecta^ Species ^ et reliquos

Typos difcurrendo (ut Uberrimos hic difcurfus ofFerunt ifti Typi),

non unum tamen futorem formet commentatio tua ; ipfe etiam

a lucubratione ifta nihil inftructior, calceum non conficias, imo

ne refarcias quidem, qua parte detritus efl aut rimam agit.
Vides igitur, omifTa tota aliqua Difciplina, de Objecto tamen
iflius Difciplinae diffufifTimam inflitui poffe tractationem, adeo

ut res Logicae fine Logica, Phyficae fme Phyfica, Ethicae fme

Ethica, et ita deinceps, tradi facile pofTmt et foleant. Qui
igitur Scientiam aliquam rite excolet, is Objectum abftrahat
neceffe eft, et feparet ab omni materia, et id modo, quod
ex intima illius natura dimanat, amplectatur; caetera tamquam
fpuria removeat, omnem iis illabendi rimam occludat; tantum
abefl, ut aucupetur, et intrudat etiam reluctantia. Qui fecus

fecerit, fciat fe in hoc ,

quod ad Sapientiam efl, itinere non
progredi, fed vagari ; et circuire Delubrum illud Mufarum,
non adire. Tetrum etiam prae reliquis exhalat haec Cloaca,
et mephitim fub auras fpergit. Afflat accolis fuis garrulitatem,

faftum, et defidiam. Et efle quidem garrulos hujus ftagni co-

lonos neceflum eft; nam propofita quacunque materia, etiam

ea quam profundifTime nefciunt, ex Typis tamen illis, quos
fibi jugiter praefixos habent, nunquam deeft quod coaxent.
Tumidi funt etiam, et multo fpiritu diftenti ; ut qui perfuafum
habeant fcire fe cuncta de quibus dicunt, et quanto liberalius
de illis dicunt, tanto melius fcire. Cum vero et per plurima
paflim oratione divagentur, et facile perfpiciant, nihil effe, in

quo tali methodo non pofFmt quam latiffime palari, etiamfi

i6o Orat i o II.

aliam ab ea, qua jam inftructi funt, fcientiam fibi non con-
quirant, — huc nuUo negotio feducuntur, ut fe tamquam omnia
mente complexos, et Pandorae cujufdam aut Deae Copiae gra-
tiofos fponfos circumfpiciant ac mirentur ; caeteros autem, quos

faepe non latet quidem ars eorum, fed pudet artis eorum,
defpiciant, velutaridos, ficcos, exfangues, et Minervae (cralTae

fcilicet illius) turpe repudium. Fallum defidia fequitur ; cur

enim ftudeant, qui fibi fatis fuperque docti funt ? Cur anxie

quaerant, quod confecutos fe credunt ? Quo fcandant, quos

jam in culmen evexit fua perfuafio ? Lexica modo fmt ad
manum, Indices, Analecta, Polyantheae, Theatra Mundi, et
fimiles ad omnem pedem facti cothurni; his freti, fecure ller-
tunt, et dormiunt, quod dici folet, in utramque aurem. Quin
etiam farragines illas (ita frontem perfricuere) fubinde non
verentur palam hoc Titulo notare venditare: Dormi fecure.

Erubefcit ad hoc probrum Diligentiae praefes Aurora, ejulant

antelucana galliciana, obmutefcunt nocturna conticinia, tam
amica Philomufis , tam familiaris focietas ; dum interim Anomalt

Collectaneis illis et Elenchis fuis , ceu baculis quibufdam et

crucibus, axillas fubnixi, librant fe fat belle, et affultim pro-
deunt; iifdem forte deftituti, haefitant ubique, ubique cefpitant,
et humi repunt potius quam gradiuntur deforraes Empufae.
Hifce Prologis et Praenotionibus, hifce Rhapsodiis et

Anomaliis, cum omnes prope Difciplinae foedum in modum

inquinatae fmt , tum vel maxime Logices contemeratus efl decor
et polluta gratia. Puriffimus ille latex verfus efl in obfcoenam
paludem, unde jugiter in alias Scientias reftagnent Parerga,

et Anomalorum Rhapsodorumque recrementa. Siquidem

in Logica nunc, praeter Anomaliae Typos, quos paulo ante
commemoravi, nihil ferio tractatur; hi foli praecipue fpectantur
ibi, inculcantur ibi, et in ufum, in habilitatem ac Naturam
quodammodo crebris exercitiis deducuntur ; caetera tantum in-

cidunt, tamquam praeludia, tamquam antecoenia, et quod eo

 Orat i o II. i6i

conferre aliquid, aliquid eam in rem facere quoquo modo vi-

deantur. Res igitur in Parergon , Difcurfus in excurfum , Logica

in Paralogifmum converfa eft. Sed heus erro ! Metamorphofim
non patitur illa Forma, divina eft. Et homines quidem in alias

formas mutatos, in Poetis legimus, non Deos. Illud volui dicere,

Paralogifraum ab ignaris coli pro Logica, illum hujus loco
fufFectum ab incautis ; Logicam illibata gratia et inconcuffa
majeftate difceliifle, evafilfe, fubduxiife fe ab indignis. Nam
quae fplendorem illum praefocet confufio? quae nitorem illum
polluat impietas ? quae vigorem illum laceffat temeritas ? qui
pari fere cum alma Ratione, qua Deum ipfum referimus ad
vivum, dignitate praepollens, quo fupra tumultum et injurias

efferatur altius, vix habet. Ita ell : divinae illi Particulae tam
fimilis efl Logica , ita matriffat , tam undiquaque refert et fpirat

Rationem, ut eodem et nomine et vultu non peregrinis modo,

fed familiaribus fuis faepius imponant. Qua fpecie quidam e

Philofophiae non infimis proceribus delufi, et longius quam

par erat quafi reverentia feducti, Logicam a Scholis fubmoven-
dam effe decreverunt, quod eam cum Intellectu confundentes

Difciplina non opus effe judicarent, ubi doceret Natura. Sed

nempe feducti funt et errant illi. Quamvis enim Logica fuas
inter forores (reliquas, inquam, Scientias) natu maxima fit,

non efl tamen ipfa Ratio, fed Rationem, ex aequo cum foro-
ribus fuis, ut matrem agnofcit. Nec enim Principia tantum
(quod Rationis officium efl) et Communes Notiones perhibet
Logica, fed Theoremata ^ quae ex Principiis elicienda funt le-

gitima et catenata Demonftratione. Exempli gratia: Quod dicitur

de Praedicato^ dicitur etiam de Subjecto; Ex quo non fequitur
Confequens ^ ex eo non fequitur Antecedens ^ etc. non funt Principia.,

nec fimpliciter fumi poffunt, fed probari debent ; citra Demon-

ftrationem fufpecta funt. Ea vero fine Demonftratiom recipere,
quod Exemplis quibufdam confirmari videantur, temerarium eft

et coecum et infinitis erroribus obnoxium ; quia faepe, quod

i6a Orat i o 11.

in quamplurimis Exemplis obtinet, eo ipfo tamen corruit , quod

fallat in uno. Et hinc Sapientum Oraculo fancitum efl : Scire

efl per Definitionem cognofi:ere ; non vero per Exempla , quae

quotquot numero producantur , quamdiu tamen non conftat
omnia produci, non figunt mentem, fed fufpendunt, anxiam
an alibi forte non lateat aliquis error. Cum igitur Logica non
(it ipfa Ratio, fed partus quidam Rationis, primum quidem
hifce cunis, et cum adoleverit illi gynaeceo, Scholis, inquam,
et Academiae debetur. Nec faciem tantum et externa lineamenta

Rationis aemulatur Logica, fed multo magis indolem, afFectus,

ac munia. Matris quodammodo partes circa germanas fuas
explet haec foror natu grandior ; finu fovet eas et bajulat in

ulnis. Hoc ajo, Scientias omnes Logicis Theorematibus ceu

fundamentis fuis incumbere; his non probe jactis vacillare , his

quaffis collabi neceflum efl, quidquid in reliquis Difciplinis

exflructum eft molis. Haec Theoremata : Ex vero nil nifi verum;

Ex quo Antecedens ^ ex eo Confequens ^ et caetera, quae Cubo

Logico a me nuper edito continentur, fubflrata funt omnibus
Difciplinis. Toti Scientiarum machinae fuppofuerunt arduos
humeros Atlantes ifli ; fme fulcris illis in Scientiis non unus
difcurfus, vix unus pafTus. Igitur imago Divinitatis efl Ratio

(hoc ipfa Ratio clamat ; hoc in confeffo efl apud omnes); imago
Rationis efl Logica (hoc ne quidem adverfarii ejus negant,
qui eam ideo Scholis interdixerunt). Quid ad dignitatem prae-
clarius, quid ad majeftatem fublimius in Logicam dici poterat ?

Imago enim quodammodo efl res illa, quam repraefentat ; imo

imago a materia, quam infidet, mente cogitationeque feparata
non efl jam amplius imago, fed res expreffa. Sicuti, fi pofl-

habitis lineamentis ac maculis, quas tabulae penicillus afperfit,

totus in rei, quae ad vivum exhibetur, contemplatione defigare,

jam non Artem, fed Artis exemplar , noneffigiem, fed eiRctum

non picturam, fed Naturam vides. Quae cum ita fmt, mirari
profecto fubit, ecquid caufae fit, quod Humanus Intellectus
 Oratio II. 163

Phyficis quam Logicis confiderationibus inhiet avidius ; quin

imo in his plerumque taedio quodam torpeat, quod non nifi

alacritas oppugnet, et non nifi affiduitas averruncet. Non efl

mihi animus clafficum canere, et bellum inter Scientias feminare;

facrum hoc inter forores contubernium importuna nolim aemu-
latione difcindere. Dicam tamen, o Naturalis Minerva, dicam
pace tua, quod res efl:, et fidens animi dicam; memor cum
Scientiis, id efi; cum ipfis Gratiis mihi efife negotium, quae
arctis benevolentiae brachiis inter fe complexae, mutuas prae-
rogativas libenter agnofcunt , iifque fubinde gaudent impenfius
quam fuis. Igitur a Corpore, quod contemplatur, fuas Phyfica
mutuatur illecebras; eafdem ferme blanditias edocta Mathematica,
addictiores procos habet quam Logica. Magis tamen adhuc
quam Mathematica, Phyfica pellicit, quia non Corpus tantum
ut illa, fed et motum ejus, qui Mentis noftrae cum Corpore
vinculumefi:, confiderat. Confi;at autem Mentem, hic inefcatam

carne, ergafi:ulum hoc et compedes fuas non ferre jam aequo

animo (quod Ratio jufi"erat), fed perdite amare, et indole

degeneri frui fervitute, diiferre libertatem. Haec efi: illa Humanae

Mentis ad Corpus agglutinatio, et totis aifectuum uncis adhaefio;
et hinc ut plurimum ille a Phyfica, in juveniles praefertim

animos, quos carnis ille limus altius abforpfit, pruritus et ir-

ritamentum. Logica vero Mentem nofi:ram confiderat, ejus

Motum feu Difcurfus contemplatur ; et , quod mirere , Difcurfiis

illos recurfils efife videt, repetitiones , et Idearum miro ordine
in fe remeantium gyros et flexus. Adeo ut nullus (quod alibi

demonfi:ravi) legitimus fit Difcurfus, nulla bona Confequentia ^

quae non Repetitione, geminatione, et aliquo ex Antecedente

in Conclufionem refumpto nitatur. Non gaudet hifce, non ca-

pitur Mens, a Corpore, cum quo tota confuevit et ferme

coaluit, obefa, obtufa, hebes. Nam ipfa fibi non fapit, quae
a fe exfulat, et defiderium pulcherrimae illius Patriae jam dudum
exuit; et ordinatas illas Repetitiones ac Rhythmos ceu recoctara
164 Oratio II.

crambem detellatur; nihil praeter naufeam et vomitum ad ifla

parat, et Maeandros illos, ingenuos fuos lufus, ut tricas, ut

fpinas afpicit, imo ut Maleam quamdam fufpectat; nihil praeter

taedia, faftidia, formidines ad illa gerit. Sed generofae Mentes

exfolvunt feiflisPr^^/«^/c//V; malunt fecum, quam cum corpore
verfari. Et hifce Logicam placere neceffum ell; sed genuinam
Logicam; nam in fpuriam illam merito debacchantur ; illamihi

juxta ac illis invifa femper erit.

D I X I.
 LO GIC A

FUNDAMENTIS SUIS,

A QUIBUS HACTENUS COLLAPSA FUERAT,

RESTITUTA.

EX ED. LUGD. BAT. A. 1662,

AMSTELODAMI A. 1698 AD VERBUM REPETITA.
 ACADEMIAE LUGDUNENSIS
CURATORIBUS.

NoWiUimi^ AmpliJJimi Firi.

Accurrit ad vos Libellus ifle, velut ad munitam Arcem ad-

verfus obtrectantium infultus; fmiul etiam acturus caufam

Auctoris fui, ut qui barbari ac inculti fermonis nefcio qua veri

fpecie apud vos infimulatus, indigebat fcilicet iflo periculo,

quo probrum hoc qualecumque dilueret. Patrocinium igitur

faciat mihiLibellus meus, et meliora teftetur, in loco et cum

otio lectus. Non quod flofculos hic et verborum delinimenta
pollicear (non patitur haec Argumentum quod tracto, et lcgat

me alibi quia ifta volet ; nec enim in amoeniori illo genere

dicendi fine monumento fum); fed fermo, quantum per Artis

noftrae praecepta licuit, Latinus ell, non quaefitus, familiaris

mihi et in ore natus, quem non praemeditatus effundo, Belgica

lingua, quae mihi materna contigit, in plerifque promptiorem.

Quod nec mirabitur, cui vel tantillum perfpecta fuerit vitae

meae ratio, utpote qui inter affiduas jam inde a prima pueritia
lucubrationes, quidquid in hoc idiomate cultiorum Auctorum
eft, evolvi. Adolefcens Philofophiam Lovanii duodecim annos
palam, et fex poltremis annis in prima cathedra, cum frequen-
tiffimo Difcipulorum affluxu profeflus , nuper autem ad virilem
aetatem, et fimul etiam ad Academiam vefi:ram e naufragio

rerum mearum appulfus, nihildum remifi de antiquo rigore;

eandem operam, etfi privatam et minus quaefi:uofam, navoju-
i68 Ded i c a t i o

ventuti veflrae Collegia mea frequentanti. In his, cum Latio

mihi femper idiomate loquendum effet , ita moderabar iftam
provinciam, ut ornatum et Latinitatem fponte quafi mifcentem
fe dilTertationibus meis, non rejicerem unquam; fqualidum illud
ac barbarum, fme quo nec fibi nec aliis docti videntur multi
non tantum non afFectarem, fed fludiofe repellerem; ac fi quid
hujus generis ex aliorum confuetudine velut contagio irrepfiffet

in fermonem meum, id protinus excuterem. Sed ficubi tenor

Latinae Linguae vim faceret Senfui, tenebras affunderet Dictioni,

laqueos necteret Philofopho; hic vero mihi et Senfus moribus,
et Res verbis, et Veritas Latinitate potiora videbantur. Et cur
id mihi non fumerem, quod Ratio deferebat ? Imo cur id mihi
Religioni ducerem Philofophus, quod fummi illi et veteres
eloquentiae Romanae praefules non temere , non in trivio forte,

fed ad aram Suadae, inter polluctum et media fua facra ver-

fantes, profanum non putavere ? Hinc apud ipfum Ciceronem
trita parenthefis (ut ita dicatn) qua plerumque remollefcunt
quae ex flricto jure Sententiae, praeter morem Latinae Linguae
dici videbantur. Sed harum jam fatis fuperque rationum efl;

nec decet Vos diu ex uno negotio fufpenfos habere, quos

oportet pares effe tam multis. Reliquum efl, ut genibus veflris
advolvant fe deploratae res meae et fuccifa fortuna, quae a
Luflro jam fere, quo hic verfor, praeter malevolorum odia,
calumnias , faflidia , contemptum , et rabiem nihil funt ; id

innuentium, id geftu prae fe ferentium, id ipfo rerummearum

huc ufque fucceffu convincere volentium , Spem decolaffe, et

de me conclamatum effe. Sed ego fpera illam, quam in Vobis

et Humanitate veflra collocaveram , nondum abjeci; perfuafum
enim habeo, curae vobis et cordi imprimis effe, doctos viros
eofque bonos ut foveatis, praefertim cum mala fortuna collu-
ctantes, et perfpectos jam Vobis ac probatos. Sic decet, fic

agite; ita Deus benefaciat ifli quae vobis incumbit Reipub.

Literariae ; ita benefaciat Summae , cujus potiores partes Vobis
 Logicae reftitutae. 169

commiirae funt, Rei, et Vos utrique fofpites diu ac incolu-

mes confervet. Hoc meum Votum eft. Valete. Dabam Lugd.
Batav. I. Auguft. mdclxii.

Nobilijf. et Amplijf.

U. D. V. V.

Oblervantiffimus Cultor

ARNOLDUS GEULINCX.
 LECTOR BENEVOLE.

Genus quoddam hominum efl in Logicam univerfe injurium;

pufillum iis, minutum, et mera quifquiliae, quidquid ab
hac Arte proficifcitur. Quid his hominibus facias, quibus nihil
Magnum videtur efTe praeter Coloflbs et Obelifcos ? Eja tamen
refipifcite, quiqui eftis; ne ite extra vos difFufi, et in Car-
nem ac Corpus confufi ; intro ad vos ipfi et ad Mentem veftram
venite. Hic quaerite ; hic intcrrogate, Quid/it Magnum? Utique
non aliud feretis refponfi , quam Magnutn ejfe quid multae con-
fiderationis^ id efl, in quo Mens noflra multa cogitanda in-
venit, idque veris, claris, et ordinatis cogitationibus. Hoc
flabilito (ut nihil de aliis dicam) folam vobis Confequentiam ob
oculos ponite. Invenietis rem effe non Magnam modo, fed
inter Maximas ; ita funt infinitae Proprietates, quae ex illa

fcaturiunt, ordine pulcherrimo et mira concatenatione fe tra-

hentes, omnes nativa luce, quam ortu fuo (id eft Demonftra-
tione ex Natura Confequentiae') trahunt, radiantes, ut Mens
tantae magnitudini contemplandae par effe vix poflit, et Animus
jugi Rationum ferie paflus et expletus capere non pofHt fuam
voluptatem.
Quod fi hoc, quod Magnum Menti effe diximus, infuper
fummam attentionem requirat, omnem diftractionem prohibeat,
totam in fe Mentem depofcat, minima Idearum tranfpofitione
vitietur, id jam etiam Menti Subtile vocabitur, Tenerum et

cum cura ac circumfpectione tractandum. Atque haec etiam

omnia in Confequentia deprehendiraus; nam fi v. g. has ex ea
 Praefatio Logicae. 171

Proprietates elicueris : Ex quo Antecedens , ex eo et Confequens

item : Ex vero nil nifi verum , etc. , nifi accures , nifi totus

attendas et ordinem in Ideis follicite ferves , minima turbatione

deflorantur; veluti Verum non nifi ex vero^ aut Ex quo Con-

fequens, ex eo et Antecedens ^ etc. abfurda funt.

Tandem fi quod Magnum, Subtile, ac Tenerumef):^ nulla
it2i

praefumptione vel hypothefi Mentem implicet, fed finat fe

totum fola manu Rationis evolvi, infuper Purum vocabitur.

Quod etiam liquido competit rebus Logicis ; nullam enim Sup-

pofitionem haec Difciplina defiderat; eftque haec Logices ad
Phyficam comparatae manifefta praerogativa. Sunt igitur Magna,
eademque Subtilia ac Tenera^ infuper et Pura^ quae in Logica
tractanda funt.

Sed quid refert, fi tractanda fmt? Non tractantur. Fateor;

fed hoc Docentibus vitio vertite, non Doctrinae. Mifcent illi

plerumque; imo non mifcent jam, quia ferme peregrinum eft

quidquid habent. Tantum ex Metaphyfica Tractatus aliquos huc

transfcribunt, truncos, mutilos, graviter aifectos. Et quod inter

miferendum impenfe rideas, cum ita confoderint et ferme tru-

cidarint, putant hoc folo Logicae (quafi illa Nofocomium
quoddam (it) proportionatos efTe, cum alioqui integros illos

et vegetos Tractatus fateantur ad Metaphyficam pertinere.

Scio equidem, quid eos moverit ad accerfendum diflortam
hanc et male coherentem turbam. Nempe videbant Argumen-
tationes a Caufis, ab Effectis^ a Subjectis^ ab Abjunctis^ etc,

itemque Definitiones ac Divifiones ex iifdem Locis excitas, fme

auxiliaribus iflis copiis aggredi fe tuto non poffe. Sed potiori
jure cogitandum illis fuerat, cum his Loc/V nullum fibi negotium
efle debere , eas confiderationes ad fe non fpectare. Quod facile

vidifTent, fi Naturam OZ^/Vc// fui v. g. Confequentiae fedulo con-

templantes, tantum inde fumpfifTent, quantum illa fuppedi-

tabat, et ex his fumptis, rurfum quantum illa fuppeditabant,

et porro; (ludiofe femper caventes, ne quid corraderent alieni.

/j7^ Praefatio
VidifTent fe tali Ahftractionis et feclufionis femitS, (quamfolam
et unicam infiftunt Scientiae) a Confequentia quidem ad Antece-
dens et Conclufionem ^ et ab his ad Enunciationem et Contradi-
toriam, ind-eque ad Affirmationem et Terminos, Terminorum
Concordiam Discordiamque^ aliaque palfim a nobis in hoc Libello
propolita, polTe devenire; fed laudatam illam et arctam Semitam
nunquam eos ad Caufas^ ad Effecta, Subjecta^ fimiliaque, quae
Metaphyficae tantum confiderationis funt, ducturam fuiffe.

Ego igitur conatus fum, quod Titulus Libelli promittit,

ejectis omnibus alienis, quae jam totam fere Logicam occu-
paverant, eam fibi reflituere. Num feliciter? Judicium penes
alios efto. Equidem vapulaturum me apud Rhapfodos et facile

pervideo, et non moror. Quid? inquient, e Logicaexterminare

ampliflimos illos Locosl quibus Juventus inflructa erat ad
Syllogifandum de omni propofito Problemate^ etiam in materia
fpectante ad Difciplinam aliquam cui nomen fuum non dederant,
et de qua nihil intelligebant; idque horas integras, prius ad

ravim quam ad dicendi penuriam terminantes? Et vero Methodum

etiam a Logica divellere ! hoccine cafligare Logicam , an caflrare
efl ? et eas illi partes exfecare ,
quibus Mater (plerumque tamen
Ancillam malunt dicere) Scientiarum audiebat, partes tamutiles
Juventuti, quae Libros jam nunc et magnos Tomos confcribendos
de tenero meditatur ungui.

Quis non aegre ferat, exflirpatis fucculentis illis et floridis,

relinqui tantum arida quaedam et flricta, quae faepe tetricum

illud A, B, C Mathematicorum affectant? Hae et fimiles

Rhapfodorum querelae (quas ex fenfu , non forte quem ipfi fed

quem res ipfa vult, interpretatus fum) cum fe ipfae fatis explo-

dant, non efl quod a me pluribus refellantur.

Caeterum hoc ferio moneo, et Libellus meus pluribus in

locis praefert, me ficut Logicam Fundamentis fuis reftituere

fatago, ita de folis Fundamentis cogitafTe; quidquid in Arte

noftra fublimius, imo quidquid prolixius erat, fludio praeter-
 Logicae reftitutae. 173

mirifle et alio refervafTe. Sciebam nempe, fundamenta et demiiTa

et conftipata efle debere. Sed et haec effe Fundamenta, quae

jeci, et hifce ac non aliis, quidquid ad Logicam fpectat

(Celfum illud fit an Humile, Anomalum an Analogum) fuper-

ftruendum, et quidquid hifce non nititur, in hac Arte parergon

effe, certus fum.
Argumentorum nucleus et intima Natura refidet in Cuho noflro,
quem fex Quadratis inftruxi , cortex vero et exterior apparatus ac

Forma ex fuis Capitibus petenda efl; in hac fubinde prolixior

fui, quia id intra cancellos Logicos licebat, ac non ideo opus

erat efFringere; fimul etiam confului Difcentibus, quibus illa

Forma notior et fenfum magis ferit; fimul etiam morem gefli

Logicis, upote qui non foleant Argumenta, et quidvis aliud

fui Objecti ^ nifi penes exteriorem illam i^om^w et apparentiam

confiderare; ut aliquoties mibi notatum in hoc Libello.
In ordine fubinde et nitore Demonflrationum video quod
emendari poffit, ac ipfe, fi hoc jam integrum effet, plufcula

emendarem; sed dandum efl aliquid primae inventioni. Sine

Antefignano hic fui; fimul etiam anguflia temporis circum-

ventus; cum Opufculum, primo quidem lineamentis fuis leviter

adumbratum, bimeftri fere fpatio, quo fub prelo defudavit,

potiores fuas partes a me receperit.

Ad extremum moneo, ne curfim haec legas. Euripus Logicus

non patitur fe navigari tam plenis velis; et periculum, ne
crebris illis rerum in fe recurrentium gyris in vertiginem actus

evertare, confufionum fluctibus involvendus. Atque ab inquietis

illis et feflinantibus Ingeniis omnia funt in Logicam convicia;

cum enim aegre ferant irretiri fe (quod tamen fme cura palan-

tibus et concitatis neceffum eft evenire) diras dicunt reti,

quafi ifla impotentia jam fatis fe exfolverint.

LOGICAE RESTITUTAE
PARS I.

SECTIO I.

Ca PUT I.

De Affirmatione et Negatione.

1. 13 adix Logices eft AfRrmatio. Quidquid enim in Logica

-^ tradendum eft, ex ea deducitur continua et non in-

terrupta ferie ufque ad ipfos Artis nollrae fructus , quos vocant

Inftrumenta Sciendi.
1. Quid fit Affirmatio, non debemus dicere. Primum hoc
eft; in Logica, infuper etiam notiffimum, atque Actum illum,
quem Affirmationem dicimus, fexcenties agimus quotidie; ex-

empla interim adducam, ne cui fov te ilt amhignnm Afttrmationis

nomen. Sto itaque eft Affirmatio, item Difputatur^ et Petrus

eft doctus^ etc. ; qui enim haec talia pronunciant, cenfentur

aliquid Affirmare, atque adeo eorum pronuntiationes Affirma-
tiones vocantur.

3. Ex ifta radice proveniunt nobis primum duo furculi,

Subjectum et Praedicatum. Nempe fi affirmem, oportet effe de

quo affirmem (atque illud Subjectum dicitur), et oportet effe

quod de illo affirmem (vocaturque Praedicatum'). Sic in Sto

Subjectum eft jB^o (de me enim affirmo, cum ftare me dico),

Praedicatum efl Stans (hoc enim ibidem de me affirmo). Sub-

jectum Grammaticis Perjona , Praedicatum illis anonymum effe

videtur. Subjectum item et Praedicatum communi nomine

dicuntur Logicis Termini et Extrema ; claudunt enim utrimque
Affirmationem , dum ea iflo ordine digeritur , quem fenfus

requirit.
176 Logica reftituta.
4. Ultra haec extrema reperitur in AiRrmatione aliquid fenfu
medium, quod Logici Copulam^ Grammatici Ferbum vocant.
Atque non ell aliud ,
quam AfRrmandi Noca; ficut An eft

Nota interrogandi, Hem vocandi, /^<«^minandi, O exclamandi,

etc. , fic in hoc tota verfatur Copulae feu Verbi natura, quod
Affirmandi Notam agat. Quidquid ultra hanc Notam adhaeret

Verbo, non fpectat ad Verbum, fed ultra Naturam ejus con-

fiftit ; unde errant Grammatici, dum genuino Verbo Sum cot

fpuria Verba, Activa, Paffiva, Neucra, Deponencia, etc. ad-

cenfenc. Non func haec Verba, fed Verba cum excremis fuis,
aut alcero excremorum; v. g. Sto non eftVerbum, fed Verbum
in fe complicac fmiul cum Subjecto feu Perfona praecedente,

et Praedicato fequente ; fi autem dixero Petrus ftat^ illa dictio

Stat non quidem jam Perfonam in fe continet (haec enim

praecedit in illa dictione Petrus') , fed faltem Verbum cum

Praedicato.

5. Praeter hanc fcoriam Extremorum connafcuntur fubinde

Verbo quidam Modi: ut Modus temporis praefencis , Modus
temporis praecerici , et futuri. Et prior quidem illa fcoria Gram-
maticos fugit, haec etiam Logicos latet; putanc enim hanc
pertinere ad Verbi naturam, cum in Definitione Verbi ingerant
mentionem fignificationis temporis. lidem fibi non conftant,
alibi dictantes, in Propofitionibus aeternae Veritatis Verbum
abfolvi a tempore; nihil enim a nacura fua abfolvi unquam
poteft. V. g. hic: Duo et tria funt quinque^ Verbum Sunt
abfolvitur, inquiunt, a tempore, id efl, nullum tempus fignificat;

non est enim fenfus, Duo et tria jam ejfe quinque ^ aut olim^

aut nuper^ aut cras, fed fimpliciter, Duo et tria ejfe quinquei,

adeo ut Verbum Sunt ibi nihil aliud agat quam Affirmandi

Notam; atque ita genuinum Verbum eft, ab omni fcoria probe
repurgatum. Eft autem hk: Carolus eft rex, non est purum
Verbum; etfi enim ab extremis fuis fecretum fit, coaluit ei

tamen adhuc Modus seu Adverbium temporis, a quo fic exi-

 P. I. Sect. I. Cap. I. 177

mendum eft: Carohis nunc eft rex\ illud enim Eft ^ quod ibi

jacet, purum putum Verbum eft, nuda Nota Affirmandi. Cae-

teris enim muniis, quae quandoque obire folet ifla dictio,

defunguntur ea quae circumftant; ipfa his omnibus exuta nec

Tempus fignificat, nec Perfonam, multo minus Praedicatum;

tantum fibi retinet Grammaticum aliquod jus quaedam ex his

officiis, data opportunitate , refumendi.

6. Atque ita purum et proprium Verbum, feclufis omnibus
ei peregrinis, exhibuimus; eratque operae pretium, quia in

radice nollra (in Affirmatione) Verbum ell princeps et velut

anima; extrema enim tantum corpus quoddam fuppeditant

Atlfirmationi. Veluti Carolus rex non eft Affirmatio , fed cadaver

aliquod Affirmationis ,
quod fmiul ac Verbum acceffit (hoc
modo: Carolus eft rex), jam revivifcit et Affirmationem fpirat.

7. Affirmationi opponitur Negatio; et quid illa fit, etiam

non dicimus, nifi per exemplum. Non difputatur^ Petrus non
eft doctus ^ etc. funt Negationes. Cur haec fimiliaque multa
definienda non fmt , videbis infra, ubi de Definitione agam.
Hoc interim nota, in Negatione femper contineri Affirmationem,
ut in Non fto continetur Sto'^ continetur, inquam, Affirmatio,
fed non integra , non illibata , at corrupta refractaque per Ad-
verbium negandi Non^ quod et ipfum feorfim aliquando
vocatur Negatio^ fed alio fenfu. Sicut ergo naufragium non
poteft efle fme navi, fic neque Negatio fme Affirmatione;
quamvis in naufragio navis, et in Negatione quodammodo
pereat Affirmatio. Quia igitur Affirmatio eft in Negatione
hinc etiam Subjectum et Praedicatum funt in Negatione, hoc
ipfo, quo illa funt in Affirmatione. Non funt tamen Subjectum
et Praedicatum ipfms Negationis (quamvis fic loqui foleant
Logici per abufum), fed Affirmationis inclufae.
8. Affirmatio et Negatio communi nomine voca.ntm'Propofttiones.

Sic ubi proinde Propofitionem dixerimus, oportet eo nomine

five Affirmationem five Negationem intelligere.
178 Logica reftituta.
C A p uT 11.

De Subjecto et Praedicato.

I. Subjectum et Praedicatum tripliciter fumuntur per Actum

:

per Potentiam, per Dignitatem. Subjectum actu efl, de quo

hic et nunc affirmamus; Praedicatum actu, quod hic et nunc
affirmamus de aliquo. V. g. cum jam dico 5Vo, Subjectum actu

eft Ego-y Praedicatum actu est Stans.

1. Subjectum potentia eft, de quo pofTumus affirmare aliquid,

five interim jam affirmemus five non; Praedicatum potentia

eft, quod affirmare polTumus de aliquo, five interim ipfum
jam affirmemus de illo five non. Sic Homo e(l Subjectum po-
tentia, quia poflumus de illo affirraare, quod fit Animal^
fimiliter etiam Homo elt Praedicatum potentia, quia poteft

affirmari de Petro. Subjectum potentia vocant Grammatici Suh-

ftantivum\ Praedicatum potentia, faltem fi purumfuerit, vocant
Adjectivum\ de quibus infra.

3. Subjectum dignitate eft id de quo alterum, ad quod com-

paratur, affirmari poteft affirmatione vera; Praedicatum dignitate
eft quod de eo, ad quod comparatur, affirmari poteft affirma-

tione vera. Sic Aurum eft Subjectum Metalli^ et Metallum e&

Praedicatum de Auro., utrumque per dignitatem; nam et ik/i?^/?/-

lum meretur affirmari de Auro., et Aurum meretur fubjici

Metallo., quod meritum feu dignitas aeftimatur penes Affirma-

mationem veram, in qua hoc de illo dicatur. Aurum vero eft

quidem Subjectum Lapidis per potentiam, imo etiam actu, fl

aliquis dicat : Aurum est Lapis ; fed non est Subjectum dignitate,

cum Lapis non pofTit affirmari de Auro vera Affirmatione. Prae-

dicatum per dignitatem vocant Logici Praedicahile^ et Subjectum
dignitate vocant Suhjicihile ; nos retinebimus nomen Suhjecti et
Praedicati., quia vix de alio Subjecto et Praedicato loqui folent

Logici, quam de Subjecto et Praedicato per dignitatem. Cum

 P. I. Sect. I. Cap. II. 179

proinde Subjectum aut Praedicatura dicimus, oportet ea per

dignitatem fumere, nifi aut nos ipfi aliter moneamus, aut cir-
cumfi:antiae noflri fermonis aliud exigant.

4. Praedicatum de Subjecto Z)/c/, Affirmari^ Praedicari cen-

fetur; Subjectum vero ei Subjici dicitur; quae omnia folent

etiam per dignitatem fumi. Sic enim dicimus : Lapis non affir-

matur de Auroi quod perinde capitur, ac fi dictum fuifiiet:

non affirmatur in vera Affirmatione; alioqui Lapidem de Auro

dici, five vera five falfa Affirmatione, nihil obfi:at.

5. Praedicati haec ell infignis Regula: Nihil cenfetur abfolute

affirmari de aliquo, nifi affirmetur de ipfo Affirmatione tali,

in qua nihil Subjecto, nihil Praedicato, nihil Copulae addendum

fubaudiendumve fit, ut vera fiat. Hinc Aurum non efi:Praedi-

catum de Metallo; etiamfi enim verum fit Quoddam metallum

eft aurum ^ ibi tamen aliquid apponitur Subjecto, quo non
appofito Affirmatio ift:a non foret vera; fiquidem Metallum efl

aurum non efl: verum, cum metallum non potius fit aurum
quam argentum aut aes, etc. Similiter Immortale non affir-

matur de Homine^ etiamfi enim vera fit haec Affirmatio : ^owo

efl immortalis fecundum animam^ ibi tamen aliquid additur
Praedicato, quo dempto non efiiet verum quod vQ.^?ii ^ Homo eft

immortalis. Tandem etiam Homo non est Praedicatum de fua

Statua; etiamfi enim haec vera fit Affirmatio: Statua humana
apparenter (feu fecundum apparentiam fenfus) eft homo^ tamen
ibi aUquid apponitur Copulae, quo detracto refiiantia ifi:a non
efi; vera : Statua eft homo.
6. Non nego tamen, Aurum dici de Quodam metallo^ aut
Immortale fecundum animam aflfirmare de Homine , aut Apparenter
hominem de Statua humana; fiquidem ifi;a Praedicata dicuntur
de Subjectis illis, ad quae ibi comparantur, fine ullo addito

vel fubintellecto; fed tantum occurro et caveo, ne ideo exifi:imes,

aut Aurum de Metallo^ aut Immortale de Homine ^ zcai Hominem

de Statua fua dici; de ifi:is enim Subjectis non dicuntur ifi;a
i8o Logica reftituta.
Praedicata, nifi aliquid fuperveniat Subjecto, Praedicato, vel

Copulae, exprefle vel implicite.

7. Ex his facile intelligitur ifta Proprietas Praedicati: Prae-

dicatum in fe quodammodo continet fuum Subjectum. Continet,

inquam, penes AfRrmationem , et Disjunctive, ficut Metallum

continet Aurum^ Aes^ Stannum^ etc. Metallum enim est

Aurum vel Aes vel Stannum , etc. Praedicatum autem non

femper continet disjunctive fuum Subjectum, tamquam partem
fuam (ficut Metallum continet Aurum^^ fed fubinde etiam

tamquam idem fe ipfum; fic Metallum etiam eft Praedicatum

de Metallo^ quia metallum maxime metallum eft. Non tantum
enim Totum continere Partem fuam dicitur, fed et fe ipfum;
ficut numerus binarius non tantum fingulas unitates, fed ambas
fimul, id efl, fe ipfe continet. Igitur Praedicatum quodammodo
Totum eft; Subjectum autem vel pars ejus, vel idem eft;

cum ipfo.
8. Secunda Proprietas: Subjectum, quod penes Affirmationem
continetur in Praedicato, illius Praedicati Subjecium eft. Vel
enim erit idem cum ipfo Praedicato; et fic fane Praedicatum
de ipfo dicetur, quia A efl A; vel cum alio fubjecto disjun-

ctive continebitur in Praedicato; et fic iterum Praedicatum

dicetur de iflo Subjecto, quia manifeftum eft quod A fit

A vel B.

C A p uT III.

Primum Quadratum Logicum.

I. Quid fit Quadratum Logicum, et quorfum tendat, com-

modius dicam infra, ubi fex fmiilibus Quadratis propofitis

Cubum Logicum ex illis conflructum exhibebo. Hoc fufficit in

anteceffum admonere, in quolibet Quadrato quatuor Axiomata

reperiri , velut totidem Lineas Quadratum illud circumfcri-

bentes; quorum duo, Senfus affinitate conjuncta, Afifirmativa

 P. I. Sect. I. Cap. m. i8i

funt, pariuntque ex fe duo Negativa per Converfionem Soriti-

cam. Sed quid fit ifta Converfio, non potell hic dici , fed infra

parte 3 dicetur.
1. Primum Axioma: Quod dicitur de Praedicato, dicitur
etiam de Subjecto. Velut fi A fit Praedicatum, et B Subje-
ctum ejus, atque C dicatur de A, neceflum erit, C etiam de
B dici. Cum enim A fit Praedicatum de B, confequenter A
continet B Qper i. propr. praeced. cap.y^ fed cum C dicatur

de A, confequenter C continet A; ergo C etiam continet B

quia quod continet continens, continet etiam contentum ejus

(ut quia cella continet dolium, in quo continetur vinum, hinc

etiam cella continet vinum). Si igitur C contineat B, nempe
quoad affirmationem , ut hic intelligo, ergo C afiirmabitur de

B Qper 2. propr. praed. cap.'). Quod erat demonftrandum.

3. Secundum Axioma : Quod non dicitur de Subjecto, non
dicitur etiam de Praedicato. Si enim diceretur de Praedicato,
jam etiam diceretur de Subjecto,juxta praecedens Axioma. Hoc
eft Axioma Negativum, correfpondens praecedenti Axiomati
Afiirmativo per Converfionem.

4. Tertium Axioma: De quo dicitur Subjectum, de eodem

dicitur et Praedicatum. Si enim aliquid contineatur in contento
(Subjecto), etiam continebirur in continente (Praedicato). Eft
hoc alterum Axioma Affirmativum , quod fenfus afnnitate con-
junctum cum primo Axiomate.
efl

5. Quartum Axioma: De quo non dicitur Praedicatum, de

eo nec dicitur Subjectum. Si enim Subjectum de illo diceretur,

jam etiam Praedicatum de illo diceretur, juxta tertium Axioma.

Hoc eft Axioma Negativum, per Converilonem correfpondens
Tertio Axiomati.
6. Quia nudas illas et abftractas demonftrationes vix percipiunt

Tirones, adhibebimus exempla. Sint ifti Termini Aurum., Metal-

:

lum.y Corpus\ cum ergo Metallum fit Praedicatum de Auro.y et

Corpus dicatur de Metallo.^ hinc Corpus etiam dicetur de ^«ro ,

i82 Loffica
b reftituta.

juxta Primum Axioma (quod dicitur de Praedicato, dicitur

etiam de Subjecto). Rurfum, cum Metallum fit Subjectum
Corporis ^ Metallum autem dicatur de Auro ^ hinc etiam Corpus
dicetur de Auro ^
juxta Tertium Axioma (de quo dicitur Sub-
jectum, de eo dicitur et Praedicatum). Sume jam iilos Ter-
minos: Aurum^ Metallum^ Lapis ; quia Lapis non affirmatur
de Subjecto QAuro\ hinc neque affirmatur de Praedicato
(Metailo^, juxta Secundum Axioma. Rurfum quia Praedicatnm
Metallum non dicitur de Lapide , hinc nec Subjectum i^Aurum')
dicitur de Lapide^ juxta Quartum Axioma.
7. Dices: Brutum non dicitur de Subjecto (Homine)^ et

tamen dicitur de Praedicato ejus (AnimaUy^ Quoddam enim

animal eft brutum. Refpondeo: Brutum non dicitur de Animali
(falfum enim elt, quod Animal ftt brutum ^ cum animal non
fit potius brutum quam homo), fed Brutum tantum dicitur de

Quodam animali ; vide Reg. Praedicati cap. praeced. Licet autem

Quoddam animal fit Praedicatum de Homine^ hoc modo: Homo
eft quoddam animal^ eft tamen aliud quoddam animal^ quod de
Homine affirmatur, quam de quo Brutum affirmatur.

C A p uT IV.

De Subftantivo et Adjectivo.

I. Subflantivum, ut cap. 2. monui, idem eft quod Subjectum

potentia, feu id de quo aliquid affirmari poteft, id de quo
aliquid dicere poffumus ; ut Homo^ Lapis ^ Petrus^ etc. Sed
gravis hic veflibulum pulfat difficultas : Num ergo quidlibet fit

Subftantivum? de quolibet enim dici aliquid poteft. Refpondeo

de rebus ipfis ,
praeveniendo omnem noftram expreffionem ,
qua
eas verbo aliquo (oris fcilicet vel mentis) exprimamus, nihil

poteft afHrmari; tunc tantum affirmari de illis aliquid poteft,

cum apte exprimuntur. Quia vero quidlibet fic poteft apte

 P. I. Sect. I. Cap. IV. 183

exprimi, hinc quodammodo de quolibet etiam affirmari aliquid

poteft, fed remote tantum, quamdiu non exprimitur; tunc

demum proxime , cum idonea expreffio acceffit. Ratio manifefta
elt, quia non poflumus dicere de aliquo, nifi ipfum intra di-
crionem nollram admiffum fit; intra illam autem non admit-
titur aliter, quam fi ipfum etiam dicatur feu voce exprimatur
adeoque prius efl ipfum dici, quam de ipfo aliquid dici.

1. Ajo igitur, inter res nudas et nulla voce inveilitas nullum

etiam Subftantivum elfe; cum de rebus ut fic affirmare non
poffimus; inter autem res expreffas, nominatas, ac intra dicti-

onem noflram admiffas (quas quidam Themata vocant) illae

tantum habent rationem Subflantivi ,

quae tali modo expri-

muntur et fignificantur , ut de illis aflfirmari aliquid poffit; ita

ut tota ratio Subftantivi confiflat in certa expreffione feu

certo modo fignificandi. Sic Sapienter non efl Subflantivum

quia , ut ibi jacet, nihil potefl de illo dici; Saptentia autem

efl Subflantivum, quia de illa dici aliquid poteft.

3. Adjectivum eft Praedicatum purum; ibi Praedicatum fumitur

per potentiam, adeoque efRcitur hic fenfus Definitionis : Adje-
ctivum eft tale Praedicatum potentia, ut non fit Subjectum
potentia, id eft, ita poteft affirmari de aliquo, ut de eo nihil

poffit afRrmari. Ut Alhus\, poteft enim affirmari de hac charta^

hoc modo : Haec charta eft alha , at ipfo non poffumus affirmare,

nifi ei aliquid apponamus; tunc vero non de ipfo , fed de com-

pofito quodam ex ipfo affirmamus. Veluti fi dixerimus : Alhum
eft vifihile^ ibi non de Alho feorfim, fed de Ente alho feu de
eo quod alhum eft afifirmavimus; fenfus enim eft: Quod alhum
eft^ eft vifihile.

4. Subftantivum de fe ipfo affirmari videtur; ut: Petrus eft

Petrus^ Lapis eft Lapis ^ etc. At Adjectivum ne quidem de fe

ipfo dicitur, quia nihil de eo dicitur; unde cum Adjectivum
de fe, aut aliud quidpiam de Adjectivo dici videtur, Adje-
ctivum ex parte Subjecti pofitum adfcifcit fibi ^«5 , quia Adje-
184 Log i c a re f t i t u t a.

ctivum fe folo non poteft implere locum Subjecti. Sed fi acutius

rem perpendamus, forte non tantum dicemus, Adjectivum non
pofTe subjici, fed etiam, Subflantivum non poffe praedicari.
Sicut enim Adjectivo aliquid deefl, cum fubjicitur, quo minus
impleat iftum locum, fic in Subflantivo aliquid redundat,cum
praedicatur, quo locum iflum excedat. Nempe in Subflantivo

femper refidet Ens , quod non efl aliud quam Nota Subjecti
feu Subflantivi; quae certe Nota redundat in Subftantivo, dum
ex parte Praedicati ponitur, adeoque illa Nota tunc tamquam
fuperflua excidente, non fuperefl ex Subftantivo nifi merum
Adjectivum. Igitur ficut Subftantivum eft Subjectum potentia,
fic Adjectivum in hac fententia non eft aliud quam Praedicatum
potentia; ita ut non fit neceffum in definitione Adjectivi appo-
nere Purum. Hanc fententiam ita obiter propofitam non fequar
in hoc libello, cum plufquam credi poifit praejudicet communi
Doctrinae, cui me, quantum fas erat, attemperare ftudui. Sup-
ponam itaque, Subftantivum etiam pofTe affirmari et ftare loco
Praedicati , non detruncatum. Alioqui , fi ne quidem Ens af-

firmari pofTe dixero, quod et ex hac fententia fequitur et verum

eft, nimis quam Paradoxa dixero, et jugulum petiero hoc
Logico pugione innumeris Metaphyficorum fubtilitatibus ; quod
jam equidem non faciam.
5. Adjectivum fubftantivari dicitur, quando Subftantivum
aliquod (praefertim Ens^ ei fubauditur; non quafi Adjectivum
eo cafu fiat Subftantivum, fed quod Compofitum ex Adjectivo
et fubaudito Subftantivo fit quoddam Subftantivum. Adjectiva
Subftantivata funt femper ifta Adjectiva neutro genere conftru-
cta, quae feorfnii exprimuntur ex parte Subjecti. V. g. Dulce
delectat^ Grave cadit, etc^ ibi enim ex parte Subjecti fubin-
telligitur Ens ^ quod exponitur Id quod eft ^ hoc modo: Ens
dulce delectat ^ Id quod grave eft c^^/V. Solent etiam Adjectivum
et Adjectivum Subftantivatum multis cafibus vulgariter aefti-

mari et pro iifdem haberi, potiffnnum in materia Argumen-

 P. I. Sect. I. Cap. IV. 185

torum; revera tamen multum diiFerunt, habentque fe ut pars

et totum, nam Adjectivum eft pars fui ipfius Subftantivati.

V. g. Dulce fubflantivatum eft Ens duke^ cujus Adjectivum

Dulce tantum aliqua pars eft. In materia igitur Eflentiae er.

Definitionem ac Divifionum habentur pro valde diverfis Adje-

ctivum et idem Adjectivum Subftantivatum.
6. Notandum, Obliquos, feorfmi pofitos ex parte Praedicati,

habere vim Adjectivorum , imo et effe vera Adjectiva apud

Logicos; licet defectu exterioris alicujus apparatus non veniant

in illum cenfum apud Grammaticos. Ut Petrus efl domi\ ibi

Domi habet vim Adjectivi , et perinde efl ac Exifiens-domi^^i

hoc una voce efFerre liceret ; et Haec civitas efi circa mare per-
inde eft atque Haec civitas efi maritima ; item Haec menfa efi ex

ligno perinde eft atque Haec menfa efi Ugnea. Et idem obrinet,
quando propter penuriam vocum non fuppetunt Adjectiva
grammatica Obliquis iftis aequivalentia; penuria enim illa vel

copia, quae ab hominum arbitrio dependet , non poteft aliquid

immutare circa res ipfas. Unde cum dico: Liber Petri^ non
defmit Obliquus Petri aequipollere Adjectivo, etfi forte nul-

lum hodie fuppetat Adjectivum, quod eodem fenfu manente

in locum iftius Obliqui furrogari poteft. Sicut enim dicimus:
Imperator Romanus , id eft Imperator Romanorum , fic etiam
natura rei patitur, non tantum Librum Petri^ fed etiam Li-
brum petrinum dici; etfi pofteriorem illam dictionem non ferat

ufus et mos Latinae Linguae. Circa Subftantiva redundant

Genera ifta Grammatica, Mafculinum, Femininum , etc. ,quae
non alio fpectant, quam ut inutili ac difficili caeremonia difti-

neantur et occupentur toti, qui Linguae alicui perdifcendae fe

addicunt. Sed de his ac fimilibus multis dicam alibi.

7. Subftantivum dividitur in Purum et Mixtum. Subftantivum

Purum eft, quod non componitur ex Adjectivo, ut Ens feu
Kes ^ exponiturque: Id quod efi; quamvis in rei veritate non
fit hoc Subftantivum, fed tantum Nota Subftantivi, cui nihil
i86 Logicareftituta.
correfpondeat objective, fed tantum formaliter; quod tamen
hic non fupponam, ut dixi. Subftantivum Mixtum eft, quod
ex Adjectivo componitur; qualia funt reliqua omnia praeter
Ens^ ut Lapis^ Aurum^ Lac^ etc; haec enim ^vMiCerta entia^

Quaedam res^ Tales res^ adeoque includunt Adjectivum, quod

iflis Notis Certum^ Tale^ Quoddam defignatur. Subflantivum

Purum etiam Simplex, Mixta vero Compofita dicuntur.

CA p u T V.

De EJfentia et Accidente.

1. Eflentia efl Praedicatum in Subjecto; id ell, in Affirma-

tione, in qua de Subjecto fuo dicitur, praecedit ex parte

Subjecri, antequam veniat ad locum Praedicati. Sic Homo eft

Eflentia Hominis albi^ quia Homo eft in illo Subjecto Homo

albus ; et cum dico : Homo albus eft homo ^ jam Homo praeceffit

in loco Subjecti, antequam veniret ad locum Praedicati : eadem

de caufa etiam Albus efl efTentia Hominis albi.

Q. Et quidem, cum fic expreffe Praedicatum in Subjecto

reperitur, difficultatem non habet Eflentia, quia Senfumferit.

Sed perito Logico implicita perinde funt ac expreffa ; adeoque
agnofcimus, Hominem etiam effe Effentiam Petri et Lapidem
effe EfTentiam Marmoris. Cum enim dico : Marmor eft lapis^

ibi Lapis non praecedit quidem ad ocuhim ex parte Subjecti,

antequam veniat ad locum Praedicati , fed tamen abfolute prae-
cedit, quia implicite feu tecte praecedit ; cum enim Marmor
non fic aUud quam Certus lapis ^ fi de Certo lapide dixeris,
quod fit Lapis^ jam manifefte praecedit Lapis in Subjecto,
antequam veniat ad locum Praedicati. Atque idem illud im-

plicite fit, cum dico : Marmor eft lapis. Ex quo jam facile

colligitur, quod Subftantivum Purum fit Effentia cujusUbet

Subflantivi Mixti; cum enim Subftantivum Mixtum non fit

aliud quam Certum ens ^ fi Ens de iUo dicatur, neceffum eft,

Ens expreffe vel implicite praecedere ex parte Subjecti, an-

 P. I. Sect. I. Cap. V. 187

tequam veniat ad locum Praedicati. Colligitur etiam, ElTentiam

aliquando Tectam, aliquando Retectam efTe. Retecta eft, cum
verbotenus fonat in fuo Subjecto ; Tecta vero, cum, licet fit

in fuo Subjecto, tamen verbotenus non fonat in illo. Tam

Tecta quam Retecta eflentia eft vera eflentia, imo eadem
eflentia modo Tecta, modo Retecta ei^h poteft; llcut eadem
pictura jam patet, jam cortinis obtegitur , aut idem tapes modo
convolutus eft, modo ad parietem appenfus explicatur. Sicv.g.

Em in Ente extenfo efl EfTentia aperta et retecta, in Corpore

vero, quod penitus idem efl ac Ens extenfum ^ obtectum efl

Em involucro iftius vocabuli Corpus.

3. EfTentia dividitur in Subflantivam et Adjectivam. EfTentia

Adjectiva efl EfTentia quae efl Adjectivum. Haec vocatur

Forma ; fic Albus eft Forma Bominis albi ,• et Adjectivum quod
defignatur pevCertus^ qud.ndo dico Certus /apis .,
putans il^/^rwor,

eft Forma Marmoris.

4. Eflentia Subflantiva dividitur in Totalem et Partialem.
EfTentia Totalis eft EfTentia quae efl eadem cum fuo Sub-
jecto; ut Homo refpectu Hominis^ imo etiam Animal rationale

refpectu Hominis ; haec enim etiam funt eadem, et tantum

ficut tectum et retectum, ficut convolutum et expanfum dif-

ferunt. EfTentia Partialis Subflantiva efl EfTentia Subftantiva

quae diftinguitur a fuo Subjecto. Atque haec Materia dicitur

ut Homo refpectu Hominis albi ^ item Lapis refpectu Marmoris.
Non fufticit igitur ad Materiam, quod fit EfTentia Subftantiva,

cum EfTentia Totalis etiam fit EfTentia Subftantiva, nec tamen

Materia. Sed nec fufficit ad Materiam, quod fit ElTentia Par-

tialis , rum Forma etiam fit EfTentia Parcialis. Cum enim Forma
debeat effe Adjectivum, confequentur non poteft effe eadem
cum fuo Subjecto; fi enim effet eadem cum fuo Subjecto, ipfa

etiam effet Subjectum, et per confequens effet Subflantivum

non vero Adjectivum. Utrumque igitur ex aequo requiritur
ad Materiam, nempe ut et Subftantivafit EfTentia, et Partialis
i88 Logica reftituta.
ElTentia. Ad Formam autem fufficit ut fit ElTentia Adjectiva;

quia rationem Partialis Eflentiae in Forma fatis infert ratio

Adjectivi in Forma.

5. Adjectivum tantum potell ei^e Eflentia Partialis ; Subftan-

tiva vero funt fibi ipfis Elfentiae Totales, et compofitis ex fe

ac aliquo Adjectivo, quocum apte cohaerent, funt EiTentiae

Partiales. Adjectivum non habet Elfentiam ; nihil enim habet
Effentiam. nifi fit Subjectum. Subftantivum Purum tantum habet
Effentiam Totalem ; quia Entis nulla ell Elfentia nifi ipfum

Em; cum enim nulla fit Forma in ipfo, per confequens etiam

nulla Materia in eo elfe potefl, adeoque nuUa efl in Ente

Effentia Partialis. Tandem Subflantiva Mixta et Totalem
Effentiam habent et Partialem. Materia eorum efl £«J , Forma
in illis defignatur per illud Adjectivum Certus (cum non fmt
Ens ut Jic^ fed Ens certuni); ipfa vero fibi, ut dictum efl,

funt Effentiae Totales.

6. Effentia dividitur etiam in Effentiam Proximam et Remo-
tam. Effentia Remota efl Effentia Materiae comparata ad
Subjectum iflius Materiae; fic Corpus efl Effentia Remota
Auri ; Corpus enim efl Effentia Metalli^ Metallum autem efl

Materia Auri, Effentia Remota fubdividitur in Materiam Re-

motam et Formam Remotam ; fic Extenfum efl Forma Remota
Auri; efl enim Forma Corpom , quod efl Materia y^m. Effentia
Proxima efl Effentia Subjecti, et non Materiae Subjecti; fic

Aurum efl Effentia proxima fui ipfius, ac etiam Hujus auri.

Totalis Effentia femper eft Proxima; Parcialis vero fubinde

Proxima, fubinde Remota eft.

7. Accidens efl Praedicatum ad Subjectum; idefl:, in Affir-

matione, in qua de Subjecto fuo dicitur, praecife confiflit loco

Praedicati, nec diffundit fe ad locum Subjecti. Ut iifx refpectu

Caroli ; cum enim dico: Carolus efl rex^ tunc T^^at tantum con-
fiflit in Praedicato, et neutiquam reperitur ex parte Subjecti;
non expreffe (hoc patet) ; non impHcite, quia Carolus etiam efl
 P. I. Sect. I. Cap. VI. 189

quando rex non elt, fed exful ; itaque in Carolo non t^Rex:
alioqui enim Rege definente etiam ipfe defiiflet ,
quod eft falfum.

C A P UT VI.

De Potentid et Actu.

I. Praedicatum diflinguitur in Potentiam et Actum. Potentia

efl Praedicatum quod affirraatur penes Pofje-^ ut Cakfactivum

id enim eft Potens calefacere , adeoque affirmatur de Igne^ de

Jqua^ etc. penes Pojfe. Actus eftPraedicatum, quod affirmatur
penes EJJe.^ et non penes Pojfe; ut Hotno., Calefaciens ., etc.

Actus eft verum Praedicatum, fed Potentia non eft verum

Praedicatum , at Praedicatum fumptum cum modo feu Adverbio

Copulae. Cum enim dico: Aqua ejl calefactiva., Propofitio

efficitur Modalis , nempe haec : Aqua pojfihiliter calefacit ;

adeoque Calefactivum idem efl ac PoJJibiliter calefaciens ; et

fic non efl merum Praedicatum fumptum cum Modo Copulae.

Modi enim illi, Necefario^ Non., PoffihiUter .,
etc, non poflunt

cadere nifi in Copulam, ut magis patebit parte a, ubi de

Enunciatione Modali agetur. Unde cum Modi ifli a Copula

violente abflrahuntur , et verbotenus apponuntur Praedicato,
fenfu tamen et quafi aifectu femper adhaerent Copulae.

1. Quaelibet Potentia habet Actum. Atque Praedicatum illud,

quod ultra Modum Pofjihiliter includitur in Potentia aliqua,

ejufce Potentiae Actus dicitur; fic Actus Calefactivi efl Ca-

lefaciens. Calefactivum enim idem efl quod PoJJihiliter calefaciens.^

adeoque Calefaciens efl Praedicatum, quod in praedicta Potentia

reperitur ultra Modum Pofjibiliter. Potentia autem cenfetur ad

Actum fuura terminari ;

qu\d.Modi\xm Pofftbiliter ^ qui formaliter
Potentiam repraefentat , fenfu fequitur Actus ; mm Calejactivo

feu Pofjibiliter Calefaciente ^ poft Modum Poffihiliter fenfu fe-

quitur Actus Calefaciens. Modus enira ille fenfu adhaeret

Copulae; Calefaciens autera tenet fe ex parte Praedicati ; jam

ipo Logica reftituta.
autem Copula fenfu praecedit Praedicatum. Dicitur etiam Po-
tentia reduci ad Actum, item exire in Actum, quando jam
non ipfa tantum de Subjecto fuo dicitur, fed etiam Actus

ejus ; fic Calefactivum in Aqua reducitur in Actum ,

quando
Aqua inferbuit, adeoque non tantum calefactiva ell, fed et

calefaciens.

3. Unde Potentia dividitur in Puram et Impuram. Impura

Potentia efl quae in Actum reducta efl, ut Calefactivum refpectu
Aquaefervidae aut Ignis; haec enim non tantum calefacere pofTunt,
fed et calefaciunt. Pura Potentia eft, quae non exit in Actum;
ut Calefactivum refpectu Frigidae\ dicitur enim quidem Cale-
factivum de Aqua quae jam frigida efl (poteft enim calefacere,

hoc ipfo quo calefieri potefl), fed Calefaciens de illa non dicitur.

Potentia Abfoluta (cum ad Puram ac Impuram refpicimus)

efl potentia five Pura five Impura. Potentia Pura tolli potefl

a fuo Subjecto, potefl et Impura; at Abfoluta Potentia non

poteft a Subjecto fuo tolli. Sic Calefactivum pure tollitur ab

aqua cum calefacit, Calefactivum impure ab ea tollitur cum

refrixit, nec amplius calefacit; at Calefactivum ahfolute non
poteft ab illa tolli; femper enim potefl abfolute loquendo ca-
lefacere, five calefaciat five non, imo five exfiflat five non
poteft enim exfiftere et incalefcere, adeoque et calefacere. Po-
tentia etiam alia Proxima, alia Remota. Remotaefl, quae non
nifi praevia mutatione Subjecti reducitur in Actum; fic Cale-

factivum eft Potentia Remota in Frigida^ quia non reducitur

in Actum nifi mutato Subjecto, id eft Aqua e frigida in

calidam verfa. Potentia Proxima efl quae fme alia Subjecti fui

mutatione reducitur in Actum , ut Calefactivum refpectu Aquae

fervidae. Potentia Abfoluta (cum Proximam et Remotam refpi-

cimus) efl Potentia five Proxima five Remota. Potentia Proxima

tolli poteft a fuo Subjecto ; ut Amhulativum ab aegro (quando
fciUcet pro Potentia Proxima capitur Amhulativumy^ poteft et

Remota tolli a fuo Subjecto; Abfoluta vero toUi non poteft.

 P. I. Sect. I. Cap. VI. 191

4. Ex dictis facile intelliguntur haec Axiomata: ImpolTibilis

eft Potentia, quae non potefl reduci in Actum; quia Potentia

non eft aliud quam Poffibiliter actus. Ut Calefactivum non eft

aliud quam PoffihiUter calefaciens% fi ergo quidpiam non poffit

calefacere (id ell, non poflit reduci in Actum iftum Calefaciens^^

impoffibile eft ut fit PoJJibiliter calefaciens. Fruftra eft Potentia,

quae femper in Actum reducitur; id eft, Fruftra dicimus,

PoJJe ejfe., quod femper et perpetuo eji. V. g. inepte dicimus

Aurum poteji ejfe metallum^ quia Aurum perpetu oet fimpliciter

eft metallum. Fruftra eft Potentia ad Potentiam; ideft,Fruftra
ponitur Potentia terminata ad aliam Potentiam. Potentia enim
(fcilicet Abfoluta) femper et fimpliciter eft. Loco hujus Axio-
matis, dicunt quidam: Non datur Potentia ad Potentiam;mm\^
temere; cum enim v. g. Petrus poffit ambulare, fequitur, quod
poffiit pofle ambulare, et ex hoc rurfum fequitur, quod hoc
pofle poffit, atque ita fine iine; nec in ifto progreftu in infi-

nitum aliquid impoffiibile occurrit, fed tantum aliquid inutile.

Fruftra eft Potentia, quae nunquam reducitur in Actum; id

eft, Non praefumitur Potentia, quando nullus Actus ejus

comparet.

5. Potentia diftinguitur in Pofitivam et Negativam. Pofitiva

Potentia eft vera Potentia, et jam ante definita. Negativa Po-
tentia eft non repugnans (fcilicet quoad praedicationem). Talis
Potentia eft Praedicatum hujus: Metallum poteji ejfe aurum ; hoc
enim fic exponitur: Metallum non repugnat quoad praedicationetn
cum auro. Non autem fenfus eft, quod Metallum proprie poffiit

efle aurum, quia impoffibilis eft Potentia quae non poteft reduci
in Actum; jam autem impoffibile eft, ut Metallum unquam
fit aurum; fed tantum quoddam metallum eft aurum, idque
jugiter et in aeternum.

6. Subjectum Potentiae dicitur eile in Potentia; fic Aqua

eft in Potentia calefaciendi, feu, ut loqui folent, in Potentia
ad calefacere; et fiquidem calida fit, eft in Potentia proxima
ipa Logica reftituta.
ad calefaciendum , et fi actu ac de facto calefaciat, efl: in

Potentia impura ad calefaciendum. Si vero fit frigida, ell in

Potentia remota, itemque in Potentia pura ad calefacere.

Anlmal etiam eft in Potentia pofitiva ad Sentiendum, ad
Dolendum, ad Irafcendum etc; fed efl tantum in Potentia

negativa ad eife hominem, vel ad effe brutum. Animal enim

fentire potefl, dolere potell, irafci poteft; d^^ homo tantum
hoc fenfu poteft, quod non repugnet cum Homlne^ et fimili

tantum fenfu poteft elTe brutum; non vero aut horao efle poteft

aut brutum abfolute et proprie loquendo, quia nullum ell in

tota Aeternitate omnique tempore poflibili momentum, quo

hoc verum fit : Animal efl homo^ aut hoc verum fit : Animal eft
brutum ; adeoque impoflibilis ibi elt quaecunque proprie dicta
Potentia, utpote quae non poflit reduci in Actum. Potentia
tamen Negativa (id efl non repugnare cum. Homine^ non repu-
gnare cura Bruto^ fane eft in Animali ^ ut magis patebit infra,
ubi dicetur, quid fit repugnare, Sect. 2. cap. i.

Caput VII.

De quatuor Praedicatis.

I. Haecfunt: Superius, DifTerentia, Proprietas, et Accidens.

Logici quidem communiter enumerant quinque Praedicata, nempe
Genus, Speciem, DifFerentiam etc. Sed nos duo priora, fcilicet

Genus et Speciem, comprehendimus fub Superiori; difcrimen

autem quod inter Genus et Speciem intercedit, non videtur
mihi Logicae confiderationis; non video enim quid eraohiraenti
ex ea diflinctione redundet in Logicara; ideo fatis effe duxi
utruraque coramuni nomine coraplecti. Porro haec quatuor
Praedicata comparantur ad Subjecta a fe diflincta, nam Sub-
ftantivum cura de fe ipfo affirmatur, nec Superius fui, nec

Differentia, nec Proprietas, nec Accidens eft.

a. Quid fit Forraa, dixi cap. 5. Forma vero alia per fe

 P. I. Sect. I. Cap. VII. 193

alia per accidens. Forma per accidcns ell Forma, fed alterius

Accidens; ut Albus refpectu Hominis albi; eft enim Forma

Hominis albi^ fed Accidens alterius, v. g. hujus chartae.¥ovvi\2i

per fe eft Forma et nuUius Accidens ; ut Rationale refpectu

Hominis'^ elt enim Forma Hominis, at nullius Accidens; cujus
enim non efl Forma (ut v. g. non eft Forma Parietis aut

Aquae, etc), de eo ne quidem Praedicatum eft, ac per con-

fequens neque Accidens efl. Sic etiam Extenfum efl Forma

per fe refpectu Corporis ; ad quodcunque enim Subjectum com-
paretur Extenfum^ aut eft Form.a iftius Subjecti, aut non prae-

dicatur de illo, et fic nunquam potefl effe Accidens. Confor-

miter dividuntur Subflantiva Mixta, nempe in Mixta per fe

et Mixta per accidens. Subflantivum per fe Mixtum efl, cujus

Forma proxima efl Forma per fe , ut Corpus , Homo Lapis^ etc.
,

Mixtum per accidens efl, cujus Forma proxima eft Formaper

accidens; ut Homo albus ^ item GM^/y ,
quia Forma ejus proxima
eft Solide rotundum^ quod eft Accidens ijiius Ligni quod in

globum efFormatum eft.

3. Forma-per-fe vocatur Differentia : et fic unum ex quatuor

Praedicatis erutum videtur e latebris fuis; ex cujus difquifitione
videmus, eam non in Subjecto Puro (hoc enim non habet For-
mam), non in Subjecto Mixto-per-accidens (hoc enim Formam
quidem habet, fed non Formam-per fe), fed tantum in Sub-
jecto-per-fe-Mixto ftabulari. Et quidem illam defignare per-
facile; defignatur enim per Adjectivum Certus\ ut cum dico:
Certus lapis^ putans Silicem^ illud Adjectivum Certus defignat
DifFerentiam Silicis'^ et cum dico: Certa ar bor , puta.ns Laurum
illud Adjectivum defignat DifFerentiam Lauri, et fic porro.
Ipfam vero Diiferentiam fecundum fe deprehendere ac in medium
protrahere, perdifificile. Atque inde difficultas Definiendi;
DifFerentia enim ingreditur Definitionem tamquam pars ejus
praecipua; ex diflficultate Definiendi difficultas fciendi; fcire

enim eft per Definitionem cognofcere.

13
 194 Logica reftituta.
4. Superius eft Materia, quae juncta cum DiiFerentia confti-

tuit fuum Subjectum. Sic Ens e(l Superius Corporis^ quia

junctum cum Extenfo^ quod efl DiiFerentia, conflituit ^«x ex-

tenfum^ quod idem eft ac Corpus. At Ens non eft Superius

Entis albi, quia Ens non conflituit illud Subjectum cumDifFe-
rentid, fed cum Forma-per-accidens. Hinc etiam Homo non efl

Superius Militis, Regis, Mercatoris , etc, quia Homo quidem

in omnibus illis fubjectis reperitur, tamquam Materia Logica
eorum, fed tamen non conflituit ifta fubjecta cum DifFerentiis

feu Formis-per-fe , fed tantum cum Formis-per-accidens ; Mercari

enim et Regere et Militare funt Accidentia quorundam hominum,
licet fint Formae fubjectorum praefatorum. Superiori corre-
fpondet Inferius\ et non efl aliud quam fubjectum Superioris
ut fic; id efl, Compofitum adaequate ex Superiori et DifFerentia

comparatum ad ipfum Superius. Sic Corpus efl Inferius Entis ^

Homo Animalis^ etc. Superias dividitur in Genus eft Speciem
(fcilicet Praedicabilem feu fpecialifTimam). Genus eft Superius
Superioris; ut Ens'^ efl: enim Superius Corporis, quod et ipfum
Superius efl MetaUi. Species eft Superius, nullius tamen Supe-
rioris; ut Aurum\ eft enim Superius Hujus auri , Hlius auri,
etc, inter quae nullum eftSuperius. Sed, utdixi, haecDivifio
Superioris non video quid conferat in rem Logicam, ideoque
obiter illam percurro.

5. Atque ita fuerunt duo Praedicata. Porro Accidens vel

fequitur ex effentia , vel non ; atque ita etiam inventa funt duo
reliqua Praedicata, Proprietas et Accidens ftricte dictum. Pro-

prietas efl Accidens quod fequitur ex efTentia; tale eft Divi-

fibile^ item Palpahile^ refpectu Corporis ; haec enim funt Prae-
dicata de Corpore (Corpus enim eft divifibile et Corpus efl

palpabile), et fequuntur ex effentia Corporis , nempe e\ Extenfo,

quod efl Diflferentia Corporis\ recte enim fequitur: Extenfum
efl , ergo Divifibile eft , item : Extenfum eft , ergo Palpabile eft.

Sed quin Divifihile et Palpahile fmt Praedicata de Corpore^

 P. I. Sect. I. Cap. VII. 195

quin item fequantur ex DifFerentia Corporis^ diflficultatem non

habet; difficultas ell, quare fmt x^ccidentia Cor/)om, etcur non
potius fint elTentiae ejus. Videntur enim elTe in Cor/or^, faltem
implicite, tam bene quam Extenfum fit in Corpore. Refpondeo
et dico, Corpus efle quid anterius iftis Praedicatis, et per con-

fequens ifta Praedicata non Q^e. in Corpore^ fed ad Corpus. Prius

efl enim efle quam pofTe (quia nihil nihil poteft); igitur prius

eft elfe quam poffe dividi, aut poffe palpari. Atqui non fufficit

effe ens, ut dividi vel palpari poflit (cum multa fmt entia,

quae nec dividi nec palpari queant); debet ergo effe Certum
ens (nempe Ens extenfum') ad hoc ut dividi vel palpari poffit;

ideoque illud Certumens, (nempe Ens Extenfum, feu Corpus)^

prius eft quam Divijibile vel Palpabik'^ adeoque illa non funt
in Corpore tamquam Subjecto; cum Praedicatum in Subjecto
vel fit ipfum Subjectum vel pars ejus. Subjectum nec fe ipfo

prius eft, et multo minus fua parte prius eft.

6. Accidens ftricte dictum eft Accidens quod non fequitur

ex effentia fui Subjecti; ut Rex refpectu Caroli. Tota enim
effentia Caroli eft Homo hic^ ubi Homo Materia et Superius,
Hic vero Forma et Differentia. Atque ex tota ifta Caroli Effentia

non fequitur ullatenus ,

quod rex fit; Carolus tmm e/i hic homo,
ergo Carolus eft rex^ nulla confequentia; ficut et hae Confe-

quentiae nullae lunt: Efthomohic^ ergo exfiftit^ ergo fuit exful^

ergo uxorem ducet., etc. Igitur Proprietas paflim dicitur dimanare

ex effentia Subjecti (id eft , inde fequi), Accidens vero ftricte

dictum non diraanat ex Effentia fubjecti.

Caput VIII.

Confiderationes circa haec Praedicata.

I. Difcrimen inter Accidens ftricte dictum et reliqua tria

Praedicata eft, quod Accidens ftricte dictum aflfirmetur in

tempore, Tria reliqua Praedicata aftirmentur extra tempus, et

196 Logica reftituta.
in Aeternitate. Hinc et propofitiones aeternae veritatis dicuntur,

in quibus tria prima Praedicata dicuntur de fuis fubjectis.

Affirmari in Tempore efl affirmari cum Adverbio Temporis

praefentis, futuri, praeteriti, vel mixti, expreffe vel implicite

adhaerente Copulae; ut: Carolus eft rex (id ell, Carolus Nunc
efi rex'), Carolus futt exful (id eft Tunc ^ defignando tempus
praeteritum, ^y? exfuJ)^ Carolus uxorem ducei (^id eH Tunc uxorem
ducit^ defignando tempus futurum), Carolus faepe confultat (ubi
Adverbium Saepe importat tempus mixtum ex nunc et tunc).

AfHrmari extra tempus feu in aeternitate, efl aflfirmari fme

Adverbio temporis expreffe vel implicite cohaerente Copulae;
ut Corpus eft ens^ Corpus eft extenfum^ Corpus eft diviftbile^non

nunc, non tunc, non heri, non olim, non nuper, non faepe,
non raro, fed fimpliciter. Ita ut Eft in praedictis Affirmatio-

nibus nihil aliud agat quam Notam Affirmandi.

2. Porro Accidens ftricte dictum non tantum affirmatur in

tempore, fed extra tempus feu in aeternitate nequit afHrmari.

Si enim dixeris: Carolus eft rex^ atque dictionem £"7? abfolveris

a tempore (ut loquuntur Logici), id efl, ita intelligas illam

dictionem, ut fit mera Nota Affirmandi, nullum fibi expreffe

vel implicite Adverbium temporis adfcifcens, falfa erit ifla

Propofitio; quandoquidem Carolus, praeveniendo tempus, non

fic rex, fed indifferens ad regiam et aliam quamcunque con-
ditionem; ficut Metallum non eft aurum, fed indifferens ad

aurum et quodvis aliud metallum.

3. Ex quo et illud fequitur, quod vulgo valde Paradoxum

videbitur, Accidens flricte dictum non effe verum Praedicatum
non enim afHrmatur fme addito vel fubintellecto ad Copulam,
cum tamen irrefragabilis Regula cap. 1. allegata requirat Affir-

mationem fme addito , fme fubaudito veram fe praeftare, in

qua verum Praedicatum de vero fubjecto dicatur. Tria igitur

tantum erunt Praedicata, nam quartum hoc tantum efl ana-

logum Praedicatum.
 P. I. Sect. I. Cap. VIII. 197

4. Secunda Confideratio. Proprietas aliquando fumitur pro

Affirmatione, in qua Proprietas dicitur de fuo Subjecto. Sic

V. g. non tantum dicimus, Z)/r//?^/7^ effe Proprietatem Cor^om,

fed hanc integram Propofitionem Corpus eji divifibile vocamus
Proprietatem Corporis. Unde diftinctionis caufa Proprietatem
Applicantem et Applicatam dicemus, vocantes quidem Propo-
fitionem, in qua Proprietas de Subjecto fuo dicitur, Proprie-
tatem Applicantem; Praedicatum vero ifl;ius Propofitionis,

Proprietatem Applicatam. Ex quo etiam intelligitur illud Axioma

Philofophorum : Sublatis Proprietatibus tollitur eflTentia: ubi
Sublatis idem efl: quod Negatis .,
et Proprietas fumitur pro

Applicante\ et jam Ratio Axiomatis redditur, quia, cum ex

Efl^entia fequatur Proprietas (per definit. Propriet.), ex Con-
tradictoria Proprietatis (quae efl; Proprietas negata) fequetur

Contradictoria efl!entiae; juxta i. Axi. 4. Quadr. par. 2. fec. 2.

cap. II. n. 2. Sic v. g., quia recte ihqmiur Extenfum : eji ^ ergo

divifibile efi ^ hinc etiam fequi debet: Non efi divifibile, ergo

non efi extenfum. Ex his patet, quod non tantum Proprietas

difl:ingui poflit in Applicantem et Applicatara , fed etiam Efl!entia,
imo et reliqua tria Praedicata; non efl; tamen in illis tam ufi-

tata ifl:a difl;inctio ficut bene in Proprietate.

5. Proprietas Applicans ah'quando videtur etiam Negatio efl!e;

fed tunc Praedicatum in ea non cenfetur Proprietas Applicata,

fed Praedicatum fumptum cum Adverbio negandi Non cenfetur
eo cafu eflTe Proprietas Applicata; quamvis illud Adverbium
non fpectet ad Praedicatum proprie loquendo, fed ad Copulam.
V. g. haec efl; Proprietas Corporis : Corpus non penetratur ab alio

Corpore\ ubi Proprietas Applicata cfl; Impenetrabik (fcilicet ab

alio corpore). Unde etiam Proprietas dividi folet in Pofitivam et
Negativam; et quidem omnes Negationes, quae exEfi^entia alicujus

verae Rei fequuntur, funt iftius Rei Proprietates;funtenimomnes

iftae pofteriores ipfa re , cum prius fit unumquodque efi"e hoc quod
eft, quam non effe aliud quidpiam. Atque adeo non funt in Sub-
ipS Logica reftituta.
jecto, utpote quod praecelTit antequam ipfae adveniant, adeoque
cum fuo modo dicantur de Subjecto, neceflum eft ut fint ad
Subjectum, adeoque fmt Accidentia, et, cum fequantur ex
effentia , Proprietates. Pari Ratione colligimus, omnes Potentias,
quae de Subjecto aliquo dicuntur, effe Proprietates iftius Sub-
jecti; prius enim ell unumquodque effe quod eft, quam pofTe

aliquid aliud. Et quidem omnes univerfim Potentiae funt Pro-

prietates fuorum Subjectorum; cum enim fmt femper pofleriores

fuis Subjectis, femper etiam dimanant exeffentia fuorum Subje-

ctorum. Sed non univerfim omnes Negationes funt Proprietates
fuorum fubjectorum; quia etiamfi femper fmt pofleriores fuis

Subjectis, non tamen femper profluunt ex eorum effentia; ut

Non Jians^ etiamfi fit pofterius Petro, de quo affirmatur, non

tamen fequitur ex effentia PeirL
6. Tertia Confideratio. DifFerentia efl communis fons et origo

Proprietatum. Proprietates enim famofe comparantur ad illud

Subjectum, ex cujus DifFerentia profluunt; v. g. Divifibile^

Mobile^ Impenetrabile ^ Palpabile dicuntur Proprietates Corporis^

quia profluunt ex DifFerentia proxima Corporis, nempe ex Extenfo'^
hae autem non ita famofe dicuntur Proprietates Metalli , aut
Lapidis ^ aut Ligni^ etc^ fed potius dicuntur Proprietates Supe-
rioris eorum, quia nempe non ex horum DifFerentiaProxima,
fed ex DifFerentia Proxima Corporis ^ quod Superius et Genus
eorum eft, dimanant. Similiter Cogitabile non tam apte dicitur
Proprietas Corporis ^
quam Entis, ideo nempe quia non profluit

ex DiiFerentia Corporis^ fed ex Supetiori ejus, nempe exEnte'^

Corpus enim non praecife quia extenfum eft, fed quia Ens feu
aliquid eft, cogitari poreft. Exquovides, Fontes Proprietatem
non tantum efTe DifFerentias , fed etiam Ens. Communes tamen
et ordinarii Fontes funt DifFerentiae; DifFerentiae enimmultae,
imo infinitae funt, Ens autem unicum eft, ex quo paucae et
uniformes Proprietates dimanant; cum exDifFerentiis innumerae
et maxime difcrepantes fcaturiant. Proprietas fubinde etiam pro-
 P. I. Sect. L Cap. VIII. 199

fluit ex alia Proprietate; v. g. in Corpore ex ImpenetrabiU profluit

Reftitivtm (refillat enim neceflTum efl: Corpori verfus fe moto,

quod a Corpore ifl:o penetrari non potefl:), et ex Reftitivo ulterius

profluit Palpabile (cum enim in id quod reflfl:it manus nofl:rae

fuerint impactae, palpabitur). Proprietas tamen eo cafu non

potefl: dici Fons Proprietatis ex fe derivatae, fedRivulus, unde

alius quifpiam Rivus deducitur; illa enim Proprietas adhuc

dimanat aliunde , nempe ex DiiFerentia velEnte; Ens autem et

Differentia funt Fontes, quia ex ipfis quidem dimanant Pro-
prietates, ipfa vero non dimanant aliunde. Quod de Ente quidem

omnimode verum efl:; Ens enim non fequitur ex ullo priori, fed
fimpliciter Primum efl:; Differentiae vero potentialiter quidem
fequuntur ex Ente (adeoque funt etiam Potentiales quaedam
Proprietates Entis\ fed actualiter non fequuntur ex Ente. Ens
enira v. g. potefl: eflTe extenfum, potefl: cogitare, fed actu nec

extenfum efl: nec cogitat; unde et Pojfe ejfe Extenfum^ feu

Non repugnare ejje Extenfum , et Pofte Cogitare , feu Non repug-

nare Cogitare^ funt Proprietates Negativae Entis.

7. Quarta Confideratio. Superius et Differentia inferviunt

Definitionibus, et ratione Inferioris etiam Divifionibus et

exemplis. Proprietates inferviunt Rationibus. Accidens vero efl:

extra Logicam et fpectat ad vulgare commercium. Haecmelius

videbis infra parte 4.

C A p uT IX.

De Speciebus Proprietatum.

I. Quia Proprietates inferviunt Rationi , quae efl: praecipuum

Infl:rumentum fciendi, hinc operae pretium erit, in Species

earum aliquanto diligentius indagare. Prima igitur fpecies Pro-

prietatis, eaque facillima, et quae nullo negotio ex Rei cujusque
Efl^entia dimanare comperitur, efl: Proprietas Negativa; data

enim re aliqua, funt irifinitae Proprietates Negativae (nempe

aoo Logica reftituta.
infinitae Negationes aliarum rerum) quae ex re ifta fuo modo
profluunt. V. g. propofito Lapide^ fequuntur ipfum ifl:ae Ne-
gationes : Non eft metallum^ Non eft arbor^ Non eft homo ^ etc.

Et quidem hujufce generis Proprietates non folemus proponere

in Difciplinis ; fatis enim ex fe folent qKq manifeflae; fubinde

tamen peculiare aliquid continet Proprietas Negativa , cui fenfus

refragari videntur, aut ipfa Proprietas Negativa Seminarium

efl Proprietatum Pofitivarum ; atque talis Proprietas Negativa

etiam in Difciplinis proponitur. Qualis eft iita Proprietas in
Phyfica : Corpus eft impenetrabile ab alio corpore ; videtur enim
fenfus contradicere , cum jufculum pani, et aquam fpongiae
ac cineribus infmuari videamus ; atque infuper ifla Proprietas

eft feminarium hujus Proprietatis Pofitivae : Corpus eft palpabile.

1. Secunda Species Proprietatis eftPotentia, fcilicet Abfoluta

(nam Potentia Pura, item Impura, Proxima, item Remota,
folent effe Accidentia flricte dicta fuorum Subjectorum). Po-
tentia enim femper profluit ex EfTentia fui Subjecti, atque illo

pofterior eft, cum prius fit EfTe quam Poffe. In eo convenit

Potentia cum Proprietate Negativa, quod ambae Modum aliquem

a Copula praecedente mutuentur ; Proprietas enim Negativa
mutuatur a Copula Modum feu Adverbium Non ; Potentia vero
mutuatur a Copula Modum Poftibiliter.
3. Tertia Species Proprietatis eft Analogia, Proportio, Simi-
litudo. Cujufque enim Rei EfTentiam infinitae Proprietates

analogicae, Proportiones, et Similitudines confequuntur; fic

Evertens Aftirmationem aut Expungens Aftirmationem eft Pro-

prietas Analogica Negationis ; EfTentia enim Negationis infert

aliquam Similitudinem feu Proportionem, penes quam dicere

pofTumus, quod evertat AfHrmationem , ficut procella evertit

navim, proportionate loquendo, aut expungat AfHrmationem

ficut fpongia notas creta vel carbone deformatas expungit. Sic

etiam Praedicatum dare feu tribuere Subjecto eft Proprietas

Analogica Affirmationis; habet enim fe AfRrmatio inftar dantis.

 P. I. S e c t. I. C a p. IX. 201

ec Praedicatum fuo Subjecto largiri videtur ; nani fi dixeris

Petrus efl doctus , Doctum feu Doctrinam quodammodo largitur

Petro ifta tua Affirmatio. Sic etiam Removere Praedicatum a

Subjecto efl Proprietas Analogica Negationis^ et Continere Sub-

jectum ell; Proprietas Praedicati, etc. Has efle Proprietates

convincitur facile, quia fequuntur ex Eflentia Subjecti, ut per

fe patet, atque funt ipfo pofteriores. Prius enim efl effe, quam
alteri alicui fimile vel proportionatum elTe ; et licet harum
Proprietatum ratio detur per Effentiam Subjecti, difficulter

tamen ut-plurimum illa ratio protrahitur ad fermonem ; ex quo

factum, ut multis hae Proprietates ipfiffimae Effentiae videantur.

Sed clarum efl, effe duntaxat Proprietates ; cum enim tantum

Proportionem aliquam aut Similitudinem fui Subjecti dicant

neceffum efl Subjectum ante ipfas effe ; prius enim eft effe

quam alteri fimile effe. Videtur etiam tertiae fpeciei Proprietas

Modum aliquem mutuari a Copula, fcilicet Adverbium Veluti

aut Quafi^ quod fubinde quidem verbotenus fubticetur, fed

tamen fenfu femper fubauditur ; fic dicas : Negatio velut evertit

Affirmationem^ quafi expungit Affirmationem^ Affirmatio quafi

largitur Praedicatum fuum fuo Subjecto^ etc.

4. Quarta Species Proprietatis efl Relatio, Refpectus, Ha-

bitudo ad aliud quidpiam, quae ex Subjecti EfTentia dimanat.
Sic De aliquo efl Proprietas relativa Affirmationis ; Affirmatio
enim efl de aliquo. Ibi De aliquo habet vim Adjectivi. Sic
etiam Alicujus eft Proprietas Refpectiva Affirmationis ; fiquidem
Affirmatio efl alicujus. Ibi ordo ac habitudo ad Praedicatum
importatur, ficut in praecedenti Proprietate importabatur ha-
bitudo ad Subjectum. Atque etiam hanc Speciem fpectare ad
Proprietates , facile probatur ; quia prius eft effe, quam ad
alterum comparari feu alterum refpicere ; adeoque Relatio feu
Praedicatum Relativum pofterius eft fuo Subjecto. Si jam.

Praedicatum hoc ex EfTentia fui Subjecti fequatur, habebit

omnia requifita ad Proprietatem.
101 Logica reftituta.
5. Atque hae funt quatuor Species Proprietatum per fe.

Licet enim quandoque fiant Formae, quando nempe comparantur

ad Compofita ex fe et fuo Subjecto, femper tamen comparari

pofTunt ad Subjectum, in quo non funt, fed quo pofteriores

funt ; ut circa fmgulas Species demonllratum eft. Subinde vero
praeter hafce quatuor Species quaedam aliae funt Proprietates,
fed non ita per fe, at quodammodo per accidens; fic v. g.

Aequangulum efl proprietas, dimanans ex DifFerentia Trianguli

Aequilateri ^ nempe ex Aequilatero ^ fed et Aequilaterum eft

Proprietas dimanans ex DifFerentia Trianguli Aequanguli ^ et

proprietas Trianguli eft Tres angulos duobus rectis aequipollere^

etc. Quae ac fimiles proprietates non fpectant ad uUum genus
ex quatuor recenfitis.

S ECTIO IL

De A f f e c t i on i b u s Term i n o r u m.

Quatuor occurrunt Aifectiones confiderandae in Terminis,

quarum fmgulae conftant combinatione duarum : i. Concordia
et Difcordia Terminorum, 2. Acceptio et Suppofitio Termi-
norum, 3. Homonymia et Synonymia Terminorum, 4. Ordo
et DifTolutio Terminorum. Harum quaedam fpectant ad Affe-
ctiones Logicas Argumentorum , de quibus infra , fed non omnes.

C A p u T L

De Concordid et Difcordid Terminorum.

I. Terminus Concors eft, qui habet Subjectum commune

cum alio Termino, ad quem comparatur, feu tale Subjectum,

de quo uterque eorum aflirmari poteft. Sic Brutum concordat

cum Bipede\ datur enim Subjectum utrique commune, nempe
 P. I. Sect. II. Cap. I. ao3

y/w, de ea quippe et Brutum affirmatur et Bipes. Termini

autem dicuntur concordare in Subjecto communi, ut Brutum
et Btpes in Ave. Terminus Difcors eft, qui habet Subjectum
fibi proprium, id eft, tale Subjectum de quo ipfe affirmatur,

alius vero Terminus, ad quem comparatur, non affirmatur.

Sic Brutum etiam difcordat a Bipede^ quia Brutum affirmatur

de Bove^ de quo non affirmatur Bipes. Terminus antem dicitur
difcordare ab alio Termino in Subjecto fibi proprio, m Brutum
difcordat a Bipede in Bove.

1. Concordia Terminorum efl mutua; id efl, cum unus

Terminus concordat cum alio Termino, tunc etiam alius con-

cordat cum priori ; unus enim non concordat cum alio, nifi

affirmetur de aliquo, de quo et alter affirmatur; proinde hoc

ipfo alter etiam affirmatur de aliquo, de quo prior affirmatur,
adeoque alter etiam concordat cum priori. Difcordia vero
Terminorum non debet q^q. mutua; poteft enim fieri ut hic
Terminus affirmetur de aliquo, de quo non affirmatur ille

Terminus, fic tamen ut ille non pofllt affirmari de quoquam,

quin de eodem affirmetur prior. Sic. v. g. Brutum difcordat a
Bove (poteft enim affirmari de Cane^ de quo affirmari non
poteft Bos^^ a.z Bos non difcordat a jSr«/o; hic fiquidem de nullo
poteft affirmari , de quo non poflTit affirmari Brutum. Atque
inde fit, ut termini inter quos unus efl Concors, abfolute

Concordes fint; fed Termini inter quos unus eftDifcors, non

femper abfolute Difcordes funt , ut patet in illis Terminis
Bos^ Brutum.
3. His pofitis exfurgunt quatuor Combinationes Terminorum:
Repugnantes, Convertibiles , Subalterni, et Difparati. Termini

Repugnantes funt, qui non concordant; ut Brutum., Homo .,

nullum enim utrique commune Subjectum eft ; quamvis bene

detur Praedicatum utrique commune, v. g. Animal^ item
Ens., ezc. Termini Convertibiles funt, quorum neuter difcordat
ab altero, ut Homo^ Animal rationale; neuter enim dicitur de
ao4 Logica reftituta.
aliquo, quin de eodem dicatur alter. Termini Difparati funt,
qui concordant et difcordant; ut Brutum, Bipes, concordant
enim in j^ve ^ et Brutum difcordat a Bipede in Bove^ et
Bipes difcordat a Bruto in Homine. Termini Subalterni funt,
quorum unus tantum difcordat ab altero, ut Brutum^ Bos
quia Brutum difcordat a Bove^ fed Bos non difcordat a Bruto.
Inter Terminos Subalternos ille dicitur Subalternans ,
qui
difcordat, ille Subalternatus, qui non difcordat; v. g. inter

hofce Subalternos: Brutum^ Bos^ prior Subalternat , etpofterior

Subalternatur.

4. Neceffum autem efl , quamlibet duorum Terminorum

combinationem fpectare ad unam ex quatuor recenfitis ; fumptis
enim quibufcunque duobus Terminis, vel concordant illi vel

non concordant (quidlibet enim eft vel non eft^. Si non con-
cordant, funt Repugnantes (per deiinit. Repug.). Si autem
concordant, ergo vel unus infuper difcordat ab altero, vel

neuter difcordat ab altero ; fi neuter difcordat ab altero, funt

Convertibiles (per defin. Convert.). Si vero concordent et

unus ab altero difcordet, ergo vel unus tantum difcordat, vel

uterque ab altero difcordat; fi prius iiat, funt Subalterni, fi

pofterius fiat, funt Difparati. Quicunque autem Terminus

Comparatione facta ad alium quemcunque Terminorum, uno
ex quinque modis fe habet ad illum : nempe vel Repugnat illi

vel Convertitur cum illo, vel Difparatur cum illo, vel Sub-
alternatur illi, vel Subalternat fibi illum. Quia Terminus
comparatus ad alium quemcunque Terminum, facit Combina-
tionem incidentem in unam ex quatuor Combinationibus re-

cenfitis. Si incidat in Combinationem Repugnantium, Con-

vertibilium, aut Difparatorum, necelTum eft, ut cum altero

illo Termino Repugnet, Convertatur, aut Difparetur. Si vero

incidat in Combinationem Subalternorum , aut Subalternabit

ibidem, aut Subalternabitur.

 P. I. Sect. II. Cap. II. 205

C A P U T II.

De Legibus Concordiae ac Difcordiae.

1. Prima Lex : Subjectum et Praedicatum concordant. De-

monflratur, quia Subjectum de fe ipfo dicitur (omne enim
Subitantivum de fe ipfo affirmari potefl) , et Praedicatum dicitur
de Subjecto; ergo Subjectum et Praedicatum dicuntur de eodem,
nempe de ipfo Subjecto ; adeoque concordant Subjectum et

Praedicatum. Quod erat demonftrandum.

2. Secunda Lex : Termini Repugnantes non poffunt fe habere
ficut Subjectum et Praedicatum. Demonflratur, quia Termini
Repugnantes non concordant (per definit. Repug.); concordarent
autem fi fe haberent ficut Subjectum et Praedicatum (juxta i.

leg.); igitur Termini Repugnantes non habent fe etc. Quod

erat demonflrandum. Oportet autem in hifce Legibus intelligere

Subjectum et Praedicatum per dignitatem, ut famofe folent

intelligi.

3. Tertia Lex: Terminus, qui difcordat ab alio Termino,

femper habet Subjectum Repugnans cum alio illo Termino.
Demonflratur. Terminus A difcordet a Termino B; dico,Ter-
minum A habere Subjectum repugnans cum Termino B. Si
enim nullum Subjectum A repugnet cum B, ergo A quoad
omnia fua Subjecta concordat cum B (fi enim effetunum, fe-

cundum quod non concordaret, fecundum illud repugnaret,

juxta defin. Repug.). Atque A ultra omnia fua Subjecta nihil

continet; ergo A fecundum fe totum concordat cum B; adeoque

convertitur cum vel fubalternatur illi B, adeoque non difcordat
a B; quod efl contra fuppofitum, fupponebatur enim,quodA
difcordaret a B. Igitur A habet Subjectum aliquod Repugnans
cum B. Quod erat demonflrandum.
4. Hinc proprie loquendo non dicimus , Terminum difcordare
ab alio Termino, nifi in illo Subjecto, quod repugnat cum
ao6 Logica
b reftituta.

alio Termino. Sic v. g. Animal difcordat ab Homine^ \n Bruto^

Bove^ Cane^ etc^ non autem proprie in Bipede; licet enira

Animal dicatur de Bipede^ et Homo non dicatur de Bipede^ tamen

Bipes non efl Subjectum Repugnans cum Homine^ fed Subal-
ternans. Similiter Animal difcordat a Bove in Homine^ Cane^
Equo^ etc^ non autem in Bruto^ proprie loquendo , etc.

5. Quarta Lex: Terminus qui difcordat ab alio Termino,

non fubjicitur illi. Demonftro. Sint Termini A, B, et A dif-
cordet a B; dico quod A non fubjiciatur ipfi B. A enim
habet Subjectum Repugnans cum B (juxta leg. 3.), v. g. C;
igitur fi A fubjiciatur ipfi B, jam B affirmabitur de C (quia,
de quo affirmatur Subjectum, de eodem etiam affirmatur Prae-
dicatum fect. \. c 3. n. 4.); quod eft abfurdum (juxta leg. a.),

C enim repugnat cum B. Igitur A non Subjicietur ipfi B; quod

erat demonfi:r.

6. Quinta Lex: Termini Difparati non poflunt fe habere ut

Subjectum et Praedicatum. Demonfi:r. Quia uterque Difpara-
torum difcordat ab altero (per definit. Difparat.), ergo fi Dif-
parata haberent fe ut Subjectum et Praedicatum , necefllim efl^et

Subjectum difcordare a Praedicato, quod efl; contra 4. Legem.

Efl: hoc Corollarium 4. Legis.

7. Sexta Lex: Terminus Subalternans non fubjicitur Subal-

ternato. Ratio efl:: quia Terminus Subalternans difcordat a
Subalternato (per defin. Subalternantis), ergo non poteft Subal-
ternato Subjici (per 4. Leg.); quod erat demonftrandum.

8. Septima Lex: Subjectum debet fubalternari Praedicato,

vel converti cum illo. Ratio eft: quia Subjectum non poteft

fibi fubalternare Praedicatum (per 6. Leg.), non poteft difparari

cum Praedicato (juxta 5. Leg.), non poteft repugnare cum Prae-

dicato (juxta 1. Leg.), reftat igitur ut Subjectum fubalternetur

Praedicato vel convertatur cum illo; quia tantum aliquo ex

quinque modis poteft fe habere unus Terminus ad alium Ter-

minum, ut demonftr. cap. praeced. n. 4.
 P. I. S e c t. II. C a p. 1 1. 207

9. Octava Lex : Terminus qui convertitur vel fubalternatur

alii Termino, etiam alii ifti Termino fubjicitur, modo fcilicet

prior ifte Terminus fit Subftantivum, aut fi fit Adjectivum,

Subftantivetur. Ratio Legis efl: : quia Terminus Convertibilis

continet omnia Subjecta fui Convertibilis, adeoque et ipfum

Convertibilem Terminum; fimiliter et Subalternans continet
omnia Subjecta Subalternati, adeoque et ipfum Subalternatum
continet quoad Affirmationem, et fic etiam de ipfo, modo ad
naturam Subjecti fatis paratus fit, affirmari potefl; fect. i.

cap. 1. n. 8.

10. Nona Lex: Terminus Convertibilis idem ell quodam-

modo cum fuo Convertibili. Continent enim fe mutuo quoad
omnia Subjecta; unde nihil eft in uno Convertibilium, quod
non fit in altero, nec contra. Hinc fequitur, quod Terminus
Convertibilis cum Termino Repugnante etiam repugnet, cum
Difparato etiam difparetur; ut fi A, B fint duo termini inter

fe repugnantes, C autem convertatur cum A, eo cafu etiam

C, B repugnabunt: et A, B fint
fi termini difparati, C vero
fimiliter convertatur cum A, erunt etiam C, B termini dif-
parati, et fic porro.

11. Decima Lex: Terminus Subalternans femper habet duo

Subjecta inter fefe repugnantia. Demonftr. Sit Terminus Subal-
ternans quicunque, v. g. A, oportet ut is Subalternatum
habeat (quia juxta definit. Subalterni non datur Subalternans
fme Subalternato). Sit igitur B Terminus Subalternatus ipfi

A; erit igitur B Subjectum ipfius A (per 8. Leg.); fed et A

difcordat a B (per definit. Subalternantis); igitur A habet
Subjectum repugnans cum B (per 3. Leg.), v. g. C; igitur A
habet Subjecta inter fe repugnantia, nempe B, C; quod erat

demonftrandum.
12. Undecima Lex: Subjecta Repugnantia alicujus Termini
neceffario Subalternantur ifli Termino. Demonflr. Sint Termini
A, B inter fe repugnantes, iidemque Subjiciantur finguli Ter-
2o8 Logica reftituta.
mino C; dico, tam A quam B Subalternari ipfi C. Cum enim
fint Subjecta Termini C, ergo vel fubalternantur ipfi C, vel

convertuntur unum eorum convertitur et alterum

cum C, vel

fubalternatur (per 7. leg.). Non pofTunt converti cum C, quia

fic etiam A, B converterentur fi enim A convertatur cum C, ;

ergo A efi; idem Terminus cum C (per 9. leg.) ; fed C con-

vertitur cum B ex fuppofito, ergo A, idem cum C, etiam

convertitur cum B, quod efi: abfurdum ; fupponebatur enim

quod A, B repugnarent, igitur A, B non pofiunt converti

cum C. Dico, quod non pofTit etiam unum eorum converti

cum C et alterum fubalternari cum C; quia, fi v. g. A con-

vertatur cum C, A erit idem Terminus cum C (per 9. leg.).

Sed B fubalternatur ipfi C (ex fuppofito), ergo etiam B fub-

alternabitur ipfi A, quod efi: abfurdum, cumA, B repugnent

igitur A non convertitur cum C, B fubalternato ipfius C.

Eodem modo demonfi:ratur ,

quod B non poifit converti cnm C,
A fubalternato ipfius C. Igitur refi:at ut A B , ambo fubalter-

nentur ipfi C ;
quod erat demonfl:r.

Caput IU.

De Toto et Parte.

I. Totum efi: plura fimul fumpta; Pars efi: unum ex pluribus

fimul fumptis. Sic Arbor efi: totum, quia efi: radix, truncus

et rami fimul fumpta; Radix autem efiipars, quia efi: unum ex

iftis pluribus. Solet autem Pars ad Totum comparari ; ut Radix

pars arboris ejfe dicitur. Totum etiam ad Partem comparatur,
fed non tam expedite ; unde Arbor efi totum radicis duriufcu-

lum efi:, et tantum circumlocutione aliqua remollefcit, hoc

modo : Arhor efl totum comparatione factd ad radicem fuam. Ex
quibus etiam vides , Totum et Partem non d^o. in rerum natura,
fed fieri ea per operationem nofi:rae Mentis, dum fimul fumit.

Plura, inquam, funt in rerum natura et unumquodque ifi:orum

plurium; fed nec hoc rationem Partis, nec illa rationem Totius
 P. I. vS e c t. II. C a p. III. !209

indipifcentur, nifi accedat a Mente noflrafimul-fumptio iftorum

plurium. Totum autem pro Termino aliquo capere, qui fit plura

fimul fumpta, opportunum eft in Logica; fimiliter et Pars pro

Termino aliquo capi poterit.

2. Quia Totum eft plura, hinc numeranda veniunt ifla plura.

PofTunt autem dupliciter enumerari : Copulative, nempeperJS/,

et Difjunctive, nempe pev J^e/. Unde Totum etiam duplexefl,

Actuale Totum Actuale eft Totum copulatum id

et Potentiale. ,

efl, plura fimul fumpta cum intercedente particula Et; ut Arbor^

quatenus efl radix^ trumcus et rami. Totum Potentiale efl Totum

difjunctum, id eft, plura fimul fumpta cum intercedente particula
Vel\ vxArhor^ quatenus eft Laurus vel Quercus vel Cerafus^ etc,

Totum actuale uno nomine vocatur Compofitum , diciturque ex

Partibus fuis componi; fic Arbor dicitur componi ex ramis, radice,
et caudice. Totum autem Potentiale non dicitur ex fuis Partibus

componi, fed eas fub fe comprehendere cenfetur; fic Arbor

non dicitur componi ex Quercu, Tilia, Fraxino, etc. fed Ar-
horem dicimus Laurum, Quercum, Tiliam, etc. fub fe compre-
hendere. Atque hinc etiam Partes Totius Potentiales dicuntur

Partes Subjectivae.

3. Compofitum dividitur in Effentiale et Integrale. Effentiale

eft, in quo partes habent fe ut Materia et Forma ; ut Homo

alhus ., et generatim omnia Subftantiva Mixta, quatenus ex fua
materia et forma componuntur. Compofitum Integrale eft, in

quo partes habent fe non ut materia et forma; ut Arhor

quatenus componitur ex ramis, trunco, etradice, item ik^i?»/^,

quatenus componitur ex afferibus et palis ; horum enim nihil

aut materia eft aut forma Compofiti, cum nihil horum afHr-

metur feorfim de Compofito, nam nec Arbor eft ramus aut

radix, etc. nec Menfa eft affer aut palus , etc. Debent autem
Forma et Materia de compofito feorfim affirmari, cum fint

Praedicata de ipfo, ut patet Sect. i. cap. 5. Sed dices : Aes

cft materia Statuae ., et Certa figura eft ejus forma; et tamen

14
 aio Logica reftituta.
nihil horum aiRrmatur de Statud. Refpond. Sic pailim loquuntur;
at exiftimo abufum efle in phrafi, et Tropus fubolet mihi,
qui Subftantivum in locum Adjectivi fuffecerit. Nam, ut Aes
certae flatuae materiam effe concedam (dicendo nempe, Statuam
illam non elTe aliud quam Aes certo modo figuratum), tamen
Certa illa figura non potefl dici ejus forma, fi proprie loquen-
dum fit; fed Certo modo figuratum aut Forma ejus efl, aut

illam defignat. Frequens autem efl ifle Tropus, qui Subftan-

tivum Adjectivi vicarium facit. Confule Rhetores, confer et

ifla hodie trita : Tua Dominatio ^ Tua Reverentia , Ce/fitudo,

Majefias ^ etc. ; fubftantiva vides loco Adjectivorum. Ut ut efl,

certe Materia et Forma non debent cenferi Logicae confidera-

tionis, nifi affirmentur de Compofito ; in Logicam enim nihil

recipi debet, quod non ex ifta radice, AiRrmatione , pullulet.

4. Igitur Compofitum Logicum, feu quod Logicae confidera-

tionis eft, dividitur in Compofitum-per-fe, et Compofitum-per-
accidens ; quae coincidunt cum Mixtis-per-fe et per accidens,
de quibus Sect. i. cap. 7. n. 1. Totum Potentiale etiam divi-
ditur in per-fe et per-accidens. Totum Potentiale-per-fe eft

totura potentiale, cujus partes fubjectivae funt inferiora ejufdem;

ut Metallum refpectu Auri ., Argenti ., etc^ item Arhor refpectu

Quercus^ Tiliae^ etc. Totum Potentiale-per-accidens eft totum

potentiale comparatum ad partes fuas Subjectivas, quae non funt

inferiora fua , fed compofita ex fe et diverfis formis-per-accidens

ut Homo refpectu Militis , Mercatoris ^ Nautae, etc.

5. Totum Potentiale afRrmatur de qualibet fua parte. Con-

tinet enim fuas partes fubjectivas penes affirmationem feu

difjunctive, adeoque de qualibet earum aiBrmatur, juxta ea

quae demonftrata funt Sect. i. cap. 2. n. 7. et 8. Unde fi

partes Subjectivae repugnent, Totum Potentiale erit etiam

Subalternans earum; ut patet ex Demonftratione ultima prae-
ced. cap. Atque illud magis ufitatum eft totum Potentiale
folemus enim ipfum comparare ad Partes Subjectivas repu-
 P. I. Sect. 11. Cap. m. ail

gnantes. Sed et omne Subakernans comparatum ad plura fua

Subjecta Subalternata i^ad quae femper comparari pofTe de-

monftratur cap. praeced. n. ii.) efl etiam Totum Potentiale

refpectu illorum ; cum enim illa fmt Subjecta ejus, ergo con-

tinentur in illo difjunctive, ut demonftr. Sect. i. cap. i. n. 7.

et S. , et fic Subalternans eft illa plura Subalternata interce-

dente particula Fe/; adeoque Subalternans eft Totum Poten-

tiale, et Subjecta Subalternata partes Subjectivae, juxta definit.
Tot. Poten.

C A P UT IV.

De Suppojitione et Acceptione Terminorum.

I. Quid fit Suppofitio et Acceptio, non debemus dicere,

nifi per exemplum ; v. g. in reddendis rationibus , is qui cal-

culos ponit loco nummorum et fummarum, is Supponit, ille

vero cui ratio redditur, Accipit eofdem calculos pro nummis

et fummis. Unde eadem res eft Suppofitio et Acceptio, fed

refpectu ad diverfas perfonas diftinguuntur. Atque hactenus

Suppofitio etiam natura prior eft Acceptione : prius enim eft

unum pro altero fupponere, quam id ab alio quopiam ratum

haberi. Porro hic non de quavis Suppofitione et Acceptione

tractandum nobis fuerit, fed de ea tantum, qua voces fuppo-
nimus inter loquendum, et eafdem accipimus inter audiendum,
propter mutuum commercium feu cogitationum noftrarum com-
municationem. Unde et haec non tam eft Affectio Terminorum
(ficut Concordia et Difcordia , Ordo et DifTolutio) quam bene
vocum, quibus conftant Termini. Solet autem Loquens ple-

rumque voces fuas fupponere pro certis rebus, et pro iifdem

accipiuntur ab Audiente (unde et Voces dictae videntur, quafi
vices rerum')'^ v. g. Albor eft color ^ Alhor non eft fonus dicimus,
et hoc dicendo videmur verum dixiffe ; quod utique non forec

verum , fi vox Alhor ibi ftaret pro fe ipfa : illa enim vox non
eft color fed fonus.
 4ia Logicareftituta.
1. Haec igitur Acceptio, quae fic voces concernit, quaeque
proinde Logicae confiderationis eft, dividitur in Ordinariam
et Extraordinariam. Acceptio Ordinaria ell, qua vox accipitur
nude pro re quam fignificat ; fic accipitur vox Mus, quando
dico : Mus rodit cafeum; hoc enim intelligitur nude de ipfo
mure, nullo ad alia quaevis habito refpectu. Haec Acceptio
ell omnium frequentiffima, et fere dixerim perpetua; atque
adeo Ordinariam vocavi. Acceptio Extraordinaria efl Acceptio
qua vox vel non pro re, vel non nude pro re fumitur. Divi-

diturque in Acceptionem Grammaticam et Logicam. Acceptio

Grammatica eft acceptio vocis pro fe ipfa ; fic Accipitur Mus^

quando dico : Mus eji fyllaba; hoc enim intelligitur de nomine

muris, quod ibi fonat, non autem de ipfo mure ; is enim nequit
efTe fyllaba. Haec Acceptio frequens eft in difcurfibus Gram-
maticorum, atque ideo Grammaticam vocavi. Acceptio Logica
eft Acceptio vocis pro re quatenus certo modo fignificata per

vocem; fic accipitur Mus ^

quandodico: Mus fuhalternatur ani-

mali ; hoc enim non de nomine muris, nec de ipfo mure fim-
plicicer intelligendum eft, fed de mure, quatenus ifta voce ilf«^

fignificatur : fic enim et non alias fubalternatur Animali,

3. Quod ut melius intelligas, Nota, res fecundum fe, feu

nudas res, non fubjici, non affirmari; fed ut fubjiciantur vel

aifirmentur, debent certis vocibus exprimi, feu debent certo

modo dici (ore fcilicet vel mente) ;

praeveniendo autem iflam

dictionem, impoffibile efl de ipfis aliquid affirmare, aut ipfas

de aliquo affirmare. Librum v. g. quem habes in manibus, potes

ipfum paginatim pervolvere, potes eum projicere, potes eum

difcerpere; fed ipfum affirmare de aliquo, aut de ipfo affirmare

aliquid non potes, nifi prius ipfum dicas feu certo modo eum
fignifices, adeoque ipfum vefte quafi idonea induas, ut prodeat
in iftam Scenam. Cum igitur res nuda, res fecundum fe,res,
praeveniendo noftras de ea cogitationes , affirmari fubjicique

non poffit, certum eft, etiam nullura ex iis Attributis ei com-

 P. I. Sect. II. Cap. IV. 213

petere, quae ex ifta radice (Affirmatione) pullulant; qualia

funt Converti, Subalternare, EfTentia, Accidens, Proprietas,
Superius, etc. Adeoque cum ifta Attributa de aliquo dicuntur,
non de ipfo fecundum fe dicuntur, feddeipfo, quatenus certo
modo per voces noftras fignificatur. Et fic in Subjecto fit

Acceptio Logica.
4. Acceptio Ordinaria dividitur in Communem et Singularem.
Acceptio Communis eft Acceptio ordinaria pro pluribus Sub-
jectis Termini. Sic accipitur vox Homo^ cum dico : Omnis
homo eft doctus ; ibi enim accipitur pro Petro^ Paulo^ Joanne^
aliifque innnmeris, qui funt plura Subjecta iflius Termini //owo.
Acceptio fmgularis eft Acceptio ordinaria pro unico Subjecto
Termini. Sic accipitur Petrus , cum dico : Petrus eft doctus ;

accipitur enim pro unico ifto Subjecto, pro hoc homine , qui
Petrus vocatur. Cum vox ordinaria Acceptione accipi poteft

communiter, tunc efficit Terminum Univerfalem ; adeo ut

Univerfale non fit aliud quam quod communiter fumi poteft;
Singulare vero eft Terminus, qui quidem ordinarie, fed non
communiter fumi poteft.

C A p uT V.

De Enumeratione.

I. Quia Acceptio Communis fit pro pluribus Subjectis Ter-

mini, hinc ei adhaeret Enumeratio, qua plura illa Subjecta
Enumerantur. Eft autem Enumeratio duplex, Copulativa fcilicet

et Difjunctiva, ut monui cap. 3. hac Sectione. Utraque ifta

Enumeratio aut Laxa eft aut Prefla. Laxa Enumeratio eft,

qua Enumerata recedunt abs fe invicem integra et perfecta

Sententia. Sic Petrus et Paulus hic Enumerantur Copulative

Laxe : Et Petrus eft doctus ^ et Paulus eft doctus ; hic vero

Difjunctive Laxe : yei Petrus eft doctus, vel Paulus eft doctus.

PrefTa Enumeratio eft, qua Enumerata recedunt a fe invicem

214 Logicareftituta.
tantum parte Sententiae ;
non verointegra et perfecta Sencentia.

Sic Copulative PrefTe Enumerantur Homo et Brutum^ quando

dico : Homo et Brutum funt duo ; non eft enim fenfus : Et Homo
eji duo et Brutum efl duo. Eadem Enumerantur Difjunctive
Prefle , quando dico : Homo vel hrutum requiritur ad curfum.
Non eft enim fenfus: Fel homo requiritur ad curfum ^ vel hrutum
requiritur ad curfum; fiquidem falfum eft quod iflo fenfu per-

hibetur (cum tamen Propofitio, cujus fenfus praetenditur, fit

vera) ; falfum enim eft quod homo requiratur ad curfum (nam

folum brutum fufRcit), falfum etiam efl quod brutum requiratur
ad curfum (nam folus homo fufficit). Cum igitur ambae partes
fmt falfae, necefTum eft ipfum totum falfum effe.

2. Nota, Enumerationem Preffam aut Laxam non aeflimari

a nobis penes Expreffionem , fed penes Senfum; unde cenfeo

hic Laxam Enumerationem iieri : Petrus et Paulus efl doctus ;

licet enim Petrus et Paulus ibi fe mutuo prefTe fequantur, fi

attendamus ad verba quae jacent; tamen fi voluerimus atten-

dere ad Significationem et Senfum, videbimus Laxam Enume-
rationem fieri, cum fenfus fit: Et Petrus efl doctus ^ et Paulus

efl doctus. Unde et Regula efl , Enumerationem Laxam femper

habere locum, nifi fpecialis aliqua ratio militet pro Enumera-
tione PrefTa. An autem fpecialis aliqua Ratio militet pro
Enumeratione PrefTa, defpiciendum eft ex Regulis Acceptionum,

et potiffimum penes obvium fenfum. Si enim Propofitio in obvio

fenfu vera, efficiatur falfa per Laxam Enumerationem, et veritas

ejus falvetur per Preffam, judicandum eft Enumerationem

Preffam in ea vigere. Sic ex veritate, quam in obvio fenfu
habet ifta Propofitio: Homo vel hrutum requiritur ad curfum^
mox colligebam, Hominem et Brutum in ea Enumerari preffe.

3. Notandum etiam, quod paffim Enumerationem Preffam et

Laxam videantur aeftimare penes eandem vel diverfas Propo-
fitiones, quas ingrediantur Enumerata; ftatuunt nempe, PrefTe
Enumerari, quae intra eandem confiftunt Propofitionem , Laxe,
 P. I. Sect. II. Cap. V. ai5

quae in diverfas propofitiones recumbunt inter Enumerandum.

Frequens quidem efl, ut ea diftinctio obtineat, fed non eil

perpetuum. Si enim nodus in thorace tuo adhuc novo non

polTit adigi per foramen ei ex adverfo refpondens, fi eo cafu

dixerim : Vel quia nodus eft nimis magnus^ vel quia foramen eft

nimis parvum non poteft fieri tranfttus , ibi fit Enumeratio Prefla
Nodi ut nimis magni et Foraminis ut nimis parvi , et tamen
confiflunt in diverfis Propofitionibus ifta Enumerata. Cur igitur

non Enumerantur Laxe ? Quia non recedunt ab invicem inregra

et perfecta Sententia; haec enim imperfecta fententia efl: Quia
nodus eft jufto major (quamvis contineat integram Propofitionem),
et pendet propter particulam Quia^ quae inficit fenfum iflius

Propofitionis. Fel quia foramen eft jufto anguftius^iterumimper-

fecta fententia efl, et adhuc pendet; fed hoc complemento
perficitur : Non poteft fieri tranfitus. Non licet autem iflo cafu

laxam Enumerationem inflituere, hoc modo: Quia nodus eft

nimis magnus , non poteft fieri tranfitus ; vel quia pertufio eft

nimis angufta ^ non poteft fieri tranfitus. Falfa enim efl ifla fen-

tentia, cum utraque pars iflius Disjunectionis fit falfa, fiquidem

falfum efl : Quia nodus efi jufio major , non datur tranfitus (nodo
enim eandem figuram et molem retinente, fiet tranfitus, fi

foramen fiat magis amplum); falfum etiam eft: Quia foramen

eft nimis anguftum , non poteft fieri tranfitus (ftante enim ifla

foraminis auguftia, fiet tranfitus fi tantum nodus diminuatur).

Sola igitur Preffa Enumeratio hoc cafu rem tangit, et veram
praeflat Sententiam.

C A P U T VI.

De Acceptione Copulativa et Dijjunctiva.

I. Acceptio Communis dividitur in Copulativam et Disjun-

ctivam. Acceptio Copulativa eft Acceptio communis cum Enu-
meratione Copulativa Subjectorum, pro quibus fit Acceptio.
216 Loffica
b reftituta.

Sic accipitur Copulative Homo^ quando dico: Omnh homo eft

doctus; fenfus enim eft: Et Petrus eft doctus et Paulus eft

doctus etc. Ibi advertis Enumerationem Copulativam eorum pro

quibus fit Acceptio. Acceptio Disjunctiva ell Acceptio com-
munis cum Enumeratione Disjunctiva Subjectorum, pro quibus
fit Acceptio; fic Accipitur Homo^ cum dico: Aliquis homo eft

doctus^ quia fenfus efl: Vel Petrus eft doctus vel Paulus eft

doctus etc.

1. Acceptio Copulativa dividitur in Univerfalem et Quafi-

univerfalem. Acceptio Univerfalis, quae uno nomine vocatur

Diftrihutio^ eft Acceptio copulativa cum Enumeratione laxa
Subjectorum ,
pro quibus fit ifta Acccptio. Sic accipitur Homo.,
cum dico; Omnis homo eft doctus\ fenfus enim eft: Et Petrus

eft doctus et Paulus eft doctus etc. Ibi vides non tantum Enume-
tationem Copulativam, fed etiam Laxam eorum pro quibus
vox Homo accipiebatur. Acceptio Quafi-univerfalis eft Acceptio
Copulativa cum Enumeratione Preffa Subjectorum, pro quibus

fit Acceptio ifta. Sic accipitur vox Elementa^ quando dico:

Omnia Elementa ftint quatuor ; fenfus enim eft: Et ignis et

aer et aqua et terra funt quatuor. Ibi vides quidem Enumera-

tionem Copulativam iftorum Subjectorum, fed PrefTam; non
enim fenfus eft, quem Laxa Enumeratio faceret: Et ignis eft

quatuor^ et terra eft quatuor etc.

3. Acceptio Disjunctiva fimiliter dividitur in Particularem

(cuae et Determinata dicitur) ac Quafi-particularem (quae et

Confufa dicitur}. Acceptio Particularis eft Acceptio Disjunctiva

cum Enumeratione Laxa. Sic d.cc[phi\r Homo cnm^ dico: y4/iquis

homo eft doctus ; fenfus enim eft: Ve/ Petrus eft doctus vel

Paulus eft doctus etc. Ibi vides Enumerationem et Disjunctivam

et Laxam iftorum Subjectorum, pro quibus vox Homo accipie-

batur. Acceptio Confufa eft Acceptio Disjuncriva cum Enu-

meratione PrefTa; fic accipitar Navis ^ quando dico: Aliqua
navis eft necefjaria ad navigandum, fenfus enim eft: Vel haec
 P. I. Sect. II. Cap. VI. ai7

navis ^ vel illa navis^ vel ifta^ etc. eft necejfaria ad navigandum;
non autem fenfus eft, quem faceret Enumeratio Laxa: Fel
haec navis eft necejfaria ad navigandum , vel ifla navis efl neceffaria

ad navigandum , etc.., quia falfura efl, quod illo fenfu dicitur,

cum tamen Propofitio, cujus fenfum prae fe fert, fit vera.

4. Quod ut commodius intelligamus, fupponamus, omnes

naves effe tres numero, A, B, C (in parvo enim numero
melius videmus, quod tamen in magno et immenfo obtinere
pari pacto intelligitur). Dicamus jam Enumeratione Laxa:/^(?/
navis B eft necejfaria ad navigandum (falfa eft haec pars, quia
polTum navigare navi B) , vel navis B eft necejfaria ad navi-

gandum (falfa ell et ifta pars, quia poffum navigare navi C),
vel navis C eft necejfaria ad navigandum (falfa tandem etiam
efl ilta pars, quia poflum navigare navi A). Vides omnes partes
iftius Disjunctionis effe falfas, et per confequens ipfam Dis-
junctivam Enunciationem, quae ibi exhibita fuit, etiam falfam
effe. Sed contra haec jam dicta fic ago: Sublatis omnibus, quae
non funt neceffaria ad navigandum, poterit adhuc inftitui navi-

gatio. Sed navis A non efT: neceffaria ad navigandum; tollatur

ergo. Navis B non eft neceffaria ad navigandum; tollatur et

ifla. Navis C non efl neceffaria ad navigandura; tandem etiam
ifta tollatur. Naviga jam, fi potes, fme navi; nulla enim,
juxta fuppofitionem factam, amplius fuppetit navis, et taraen
fuperfiua tantum navigationis ablata funt. Refpondeo, eorum
quae neceffaria non funt, fingula quidem tolli pofTe, fed non
omnia fmiul. Sic v. g. Stare me non eft neceffariura, nec etiam
neceffarium eft Non ftare me ; fingula igitur ifta tolli poffunt,

utrumque firaul tolli eft irapoffibile. Similiter nulla eft navis,

quae non poffit tolli falva potentia navigandi, fed non omnes
fimul tolli poffunt falva ifta potentia.

5. Acceptio Communis aliter dividitur in Communiorem,

et fimpliciter Communem. Acceptio Comraunior, feu frequen-
tior inter Coramunes, eft Acceptio Communis cum Enurae-
ai8 Logica reftituta.
ratione Laxa; cum Enumeratione PrelTa rariores funt Acce-
ptiones. Ideoque Terminus qui communiter capitur, plerumque
accipitur communius, raro autem communiter fimpliciter.

Caput VI L
De Homonymid et Synonymid.

I. Homonymum (Latinis Aequivocum) eft plures Termini

fub eodem nomine ; ut Gallus in hoc Paralogifmo : Omnis Gallus
eft avis^ Ludovicus efl Gallus ^ ergo Ludovicus efl avis. Ibi enim
fub illo nomine Gallus uno ac alio loco alius atque alius Ter-
minus velatur; priori enim loco continet Gallum gallinaceum,
feu Gallum natura, polleriori loco continet Gallum nativitate,

quem hodie Francum dicimus. Synonymum (Latinus Univocum)

eft unus Terminus fub pluribus nominibus ; ut Mulier et Fe-
mina. Ibi enim duo quidem fonant nomina, at unus fub iftis

nominibus confiftit Terminus. Synonymum aliquando etiam

capitur pro uno Termino pluribus locis recurrente, etiamfi
forte recurrat fub eodem nomine. Sic dicimus : Homo univoce
affirmatur de Petro et Paulo^ quia cum dicitur : Petrus efl homo^
et Paulus efi homo , ibi Homo unus idemque Terminus efl,

quamvis bis occurrat. Gallus autem in praecedenti Paralogifmo

aequivoce capitur, quia licet utroque loco recurrat idem nomen,

non tamen et idem Terminus.
1. Ex quo patet, Acceptionera etiam Univocam aut Aequi-
vocam dici. Et quidem Acceptio univoca, quoad Terminum
fuum, feu quoad id pro quo fit Acceptio, una eft ; Acceptio
autem Aequivoca, quoad Terminum fuum , elt multiplex , iit

enim Acceptio pro aliis ac aliis, cum Terminus aequivoce

accipitur. Sed num univoce, num aequivoce capiatur vox aliqua,
quae pluribus locis recurrit, dijudicari debec ex eo, an eodem
an diverfo fenfu dicatur de illis Subjectis, ad quae uno ac
alia loco comparatur. Hoc autem ipfum, diverfone an eodem
 P. I. Sect. II. Cap. VII. 219

feufu uno ac alio loco dicacur , non efl fciendum ex alia ratione,

fed ex lumine Naturae. Sic v. g., Gallum aequivoce fumi in

praedicto Paralogifmo , Hominem autem univoce fumi in proxime

allegata Sententia, hoc indicio fcimus, quia Gallus alio fenfu

de Ludovico dicitur, ad quem comparatur in Minori, alio fenfu

de Certa Ave^ ad quam comparatur in Majori. //"owo autem de

Petro ac Paulo dicitur eodem fenfu; fed cur Homo potius de

Petro et Paulo dicatur eodem fenfu, quam Gallus de Ludovico

et Certa Avt^ nulla ulterior dari potefl ratio, fed hoc per fe
patet omnibus, qui fignificationem utriufque vocabuli Gallus^
Homo recte perceperint.

3. Aequivocum dividitur in Aequivocum Purum et Ana-

logum. Aequivocnm Purum eft plures Termini aequaliter

venientes fub eodem nomine, id efl, unus tam proprie quam

alius, unus tam famofe quam alius: ut Gallus femel fumptus

pro Gallo Franco, et femel pro Gallo gallinaceo. Etiamfi in

Annalibus per Gallum magis intelligere foleamus oriundum ex
Gallia, et in Hifloria animalium magis intelligendus fit Gallus
gallinaceus, tamen abflrahendo ab illis circumflantiis, et per

fe loquendo, aeque unus ac alius illorum Terminorum venit

fub iflo nomine Gallus. Idem efl de ifto nomine Jus ^ quod in

Medicorum quidem libris jus fignificat, quod forberi folet , in

Jureconfultorum libris, jus quod in Curia dici folet. Analogum.

efl plures Termini inaequaliter venientes fub eodem nomine,
nempe unus proprie , alter improprie, unus cum addita vel
fubaudita particula, alius abfolute et fme tali particula: ut

Magiflratus et Nauclerus ,
quatenus veniunt diverfis locis intel-

ligendi fub ifto nomine Gubernator. Nauclerus enim proprie,

Magiflratus improprie feu metaphorice intelligitur iflo nomine.
4. Analogiae plures funt Species. Ac primo quidem, cum
Terminus uno loco fumitur proprie, et alio loco per Tropum

Rhetoricum. Talis Analogia committitur in hoc Paralogifmo:

Omne ridens eft animal^ Prata rident tempore veris , ergo Prata
aao Logica reftituta.
tempore veris funt animalla^ ibi enim Ridens in Majori fumitur
proprie et in Minori metaphorice.

5. Secunda Species: cum Terminus, qui per Actum, per

Habitum, per Potentiam, per Dignitatem capi potell, uno loco,
hoc, alio, ifto modo capitur. Talis Analogia relucet in ifto

Paralogifmo: Omne animal fentit ; qui profunde dormit ^ nonfentit;

ergo^ qui profunde dormit ^ non eft animal^ ibi enim Sentit in
Majori fumitur per Potentiam, in Minori per Actum. Similis
farinae ell ifte: Omnis bonus filius' honorat fuos parentes ; fed qui
jam non cogitat de fuis parentihus ^ non honorat illos ; ergo qui
jam non cogitat de fuis parentibus , non eft bonus filius; ibi enim
Honorat in Majori fumitur per Habitum, in Minori per Actum.
Item : Quod honoratur eft honeftum^ divitiae honorantur ^ ergo
divitiae funt honeftae'^ ibi enim (Majorem admittendo tamquam
veram) Honoratur priori loco fumitur per dignitatem, ut idem
fit ac Merito honoratur, pofteriori autem loco per actum aut
habitum capitur.
6. Tertia Species : quando Terminus uno loco accipitur certa
Acceptione, alio loco alia Acceptione; veluti fi uno loco
ordinarie, alio loco extraordinarie, aut uno loco Logice, ac

alio loco Grammatice fumatur, etc. Talis Homonymia apparet

in hoc Parologifmo : Mus rodit cafeum , mus eft fyllaba , ergo

fyllaba rodit cafeum^ ibi enim Mus in Majori ordinarie, in

Minori extraordinarie et grammatice fumitur. Talis eft etiam

ifte Paralogifmus : Mus eft fyUaba^ mus fubalternatur animali ^

ergo fyllaba fubalternatur animali ; ibi enim Mus priori loco

accipitur Grammatice et polleriori loco Logice. Talis eft etiam

ifte : Rationale eft forma Logica ; homo efl rationalis ; ergo homo

eft forma Logica: Rationale enim primo fumitur Logice, et

deinde ordinarie.

7. Unde dimanavit Regula: NuIIae Species Acceptionum

polfunt inter fe permutari fme aequivocatione, excepta Uni-
verfali et Particulari. Hae enim duae Species, fi nihil aliunde
 P. I. Sect. II Cap. VII. 0.11

accedat, permutari polTunt fine aequivocatione; ut etiam per-

mutantur in hoc Syllogifmo: Omnis homo eft animal^ Petrus

eft homo^ ergo Petrus eft animal. Ibi enim Homo in Majori di-

ftribuitur feu accipitur univerfaliter, in Minori veroparticulariter

capitur, et tamen fyllogifmus bonus efl; utiquc non elTet bonus,
fi Homo aequivoce fumeretur, quia eflent quatuor Termini,
cum Aequivocum fit duo Termini, ut patet ex Definitione.
Quoad caeteras Acceptiones, non potefl unius earum in alteram
fieri tranfmutatio in eodem vocabulo, fme multiplicatione ipfius

Termini; unde et peccat ifte: Omnia elementa funt quatuor

elementa^ aer et ignis funt elementa^ ergo aer et ignis funt

quatuor elementa\ ibi enim elementa accipitur tantum quafi-uni-

verfaliter priori loco, pofteriori loco accipitur etiam parti-
culariter.

C A p u T VIII.

Regulae generales Acceptionum.

1. Suprema Regula Acceptionum efl mens loquentis. Nimirum

cum loquens mentem fuam abunde manifeflat, pro quo voca-
bulum a fe pofitum capi velit, flandum efl ifli ejus voluntati.

Unde fi loquens velit iftam vocem Gallus capi pro Gallo gal-
linaceo, quando dicit: Ludovicus eft Gallus^ accipiendum efl

ita, reclamante quantumvis obvio fenfu Propofitionis , et favore

quem alias veritati deberemus; fi enira velimus attendere ad

obvium fenfum iftius Propofitionis , Ludovicus eft Gallus , opor-

tebit nos Gallum accipere pro Gallo natione, quem hodie
Francum dicimus; fi velimus etiam favere Veritati iflius Pro-
pofitionis, idem praeflandum fuerit. His tamen non obflantibus
obedimus loquenti, quifquis ille fit , et quantumcunque videatur
vilis, dum advertimus aliud eum jubere; idque prompte facimus
et pene infcii, folo Naturae inflinctu, quae nobis volait tam
fanctum effe Commercium.
2. Secunda Regula : Acceptionem accommodamus obvio fenfui
222 Logica reftituta.
Propofitionis; id eft, ita accipimus vocem pofitam in certa

Propofitione ,
pro ut eam requirit accipi communis et obvius
fenfus iflius Propofitionis. Haec Regula; cum enim de mente
loquentis aliunde fpecialius non conftat, utimur in ea inter-

pretanda, hac fecunda Regula. Sic fi quis dixerit: Ludovicus

efl gallus^ nihil aliud innuendo, accipiemus G^//^//;? pro oriundo

exGallia; hoc enim requirit fenfus obvius iftius Propofitiouis,

cui nos conformamus, quamdiu loquens aliud non juflerit.

3. Tertia Regula: In favorem Veritaris accipimus Vocabula;

id eft, ea Acceptione accipimus Vocabulum , quae potefl veram
reddere Propofitionem , in qua Vocabulum illud ponitur. Hac
Regula nunquam utimur, nifi deficiente Prima Regula, et vix

unquam nifi fimiliter in defectu Secundae Regulae. V. g. pro-

pofito hoc Argumento: Quid honoratur^ efl honeftum; divitiae
honorantur^ ergo divitae funt honeflae^ poterimus Majorem con-
cedere, conformando nos huic Regulae, etiamfi neganda efTet

conformando nos Secundae Regulae, quae jubet attendere ad

Senfum obvium, juxta quem Major eft falfa. In obvio enim

fenfu efl falfum, quidquid honoratur^ honeftum e[je^ cum multa

etiam fcelera hodie ac olim fmt in honore. Igitur fi te Tertiae

huic Regulae conformare volueris, capies Honoratum per dig-

nitatem feu meritum in Majori, hunc apud te fenfum faciens

Quidquid merito honoratur ^ honeftum efl. Si autem volueris con-
formare te Secundae Regulae, negabis Majorem, atque tunc
Honoratum in Majori capies per habitum, ut fenfus fit: Quid-

quid folent homines honorare^ honeflum efl.

4. Quarta Regula : Acceptionem accommodamus Conformitati

locutionis. Veluti fi loquens dixerit : Omne animal fentit ; qui

profunde dormit^ nonfentit; ergo qui profunde dormit^ non efl animal^

fi Majorem concefferimus (juxta tertiam Regulam, quae jubet

favere veritati, non omnino abnuente Secunda Regula, cum ille

etiam fit fatis obvius fenfus iflius Propofitionis, juxta quem Sentiens

fumitur per potentiam), pofleanegabimus Minorem infiflendo huic

 P. I. Sect. il Cap. VIII. ii<^

Regulae, accipientes nimirum Terminum Sentiens iterum per

potentiam, id ell, accipientes illum Terminum conformiter ad

Acceptionem qua accipiebatur in Majori. Quod fi loquens in

vertendo Praemiffas dixerit : Qui profunde dormit ^ nonfentit; otnne

animal fentit ; ergo nullum animal profunde dormit ,

poterimus rur-
fum concedere Majorem (accipiendo TerminumiS^^^/V^^peractum)

juxta Secundam et Tertiam Regulam, et negare Minorem (acci-

piendo eundem Terminum iterum per actum) juxta hanc Quartam

Regulam; id enim poftulabit conformitas locutionis. Ex quo
patet, eandem vocem, etiam in eadem Propofitione fitam, di-

verfimode capi polTe, variato ordine quem habet cum aliis

Propofitionibus ; nempe quia aliud ac aliud , in uno ac alio

ordine poflulat Conformitas fermonis. Subinde etiam arbitrii

partes funt, quando fecunda et Tertia Regula diverfum fuadent;

veluti fi dictum fuerit : Quod honoratur , honeflum eft , fere ar-

bitrarium efl concedere ac negare, hoc Secunda, illud Tertia

Regula dictante ; fere tamen flandum eft fecundae Regulae
praefertim in Schola et inter Doctos. In Trivio autem et cum
vulgo agentibus, Itandum eft faepe Tertiae Regulae, quia horum,
utpote hac in parte imbecilliorum, dictis favendum efl, et

quantum fieri potefl benigna interpretatione fublevandi funt

praefertim cum in fines noflros concefTerunt, et Philofophari

nobifcum pro modulo fuo volunt ; tunc enim benigne tractandi

funt, tamquam peregrini in hac Regione Sapientium.

5. Hae quatuor funt Regulae Capitales, Generales, Naturales,

ex dictamine Rectae Rationis emanantes. Atque hae omnes
latae funt in favorem Loquentis. Prima quidem Regula lo-

quenti favit ; haec enim non aliud clamat, quam nutui Loquentis
ac imperio parendum efTe. Secunda Regula ftudet facilitati

Loquentis; faciHus enim noviffe praefumitur, quod ufitatum,

quod obvium commane efl; adeoque etiam facile accom-
et

modat fe obvio et communi fenfui ac fermoni , quando aliud

ei non lubet imperare. Tertia Rcgula veracem praefumit Lo-
a44 Logica reftituta.
quentem, et vera velle profari. Quarta Regula aliter adhuc
dignitati Loquentis confulit, cum praefumit eum non diflbluta

er vaga, fed connexa et fibi cohaerentia loqui. Adeo ut Im-

perii quandam imaginem hic confpiciam, in quo Rex fit qui
loquitur, etiam cum ad genua provolvitur et fupplex rogat,
quia vel fic etiam imperat in hac Republica humani commercii.
Subditi funt quibus loquitur; Hofles et peregrini quodammodo
funt de quibus loquitur.

C A P UT IX.

Regulae fpeciales Acceptionum.

I. Regulae fpeciales omnes derivantur ex Secunda Regula

generali; haec enim poll Primam fumma elt. Itaque Regulae
Speciales tantum attendunt, quis fit obvius et communis fenfus

Propofitionis ,
quam vox aliqua ingreditur, eique accommodant
Acceptionem. Unde hae Regulae Speciales non funt aliud quam
particulares quidam cafus illius Legis generalis.
Prima Lex Specialis : Vox accipitur Grammatice, cum de
ea dicitur attributum aliquod Grammaticum ; Logice , cum
Logicum. Sic accipitur Grammatice fubjectum harum : Mus
eft mafculini generis , Mus efl tertiae declinationis Mus efi syllaba^
,

etc^ Logice vero fumitur fubjectum harum : Mus fuhalternatur

animali ^ Mus repugnat cum bove^ Mus efi fuperius hujus muris^ etc.

1, Secunda Regula : Vox Logice vel Grammatice fumpta

inter fcribendum fubducta linea, et in libris imprellis diverfo

a reliquis (plerumque minutiori) charactere denotatur. Hoc

videre eft in Logicorum et Grammaticorum libris, in quibus

diiFormitas illa characterum paffim confpicaa eil. Interdum tamen

etiam Regulae et Axiomata diverfo charactere depinguntur;
fed expedit his tertium aliquod genus characterum refervare.

3. Tertia Regula : Acceptio Ordinaria ell fere perpetua.

Quia femper obtinet, praeterquam in Logicis ac Grammaticis

 P. I. Sect. IT. Cap. tX. 225

difcurfibus, et in his adhuc difcurfibus plurimum tenet, cum

Praedicatum in illis fere femper accipiatur ordinarie, et multa
infiiper alia; ut facile colligitur ex Secunda Regula, quia in

Grammaticorum ac Logicorum textu plura communi quam

minuto charactere imprelTa leguntur.
4. Quarta Regula : Acceptio Singularis aequipollet Diflri-
butioni. Unde , cum Regula Syllogifmi jubeat Medium in altera
PraemifTarum diftribui, fatiffit ifti Regulae etiam cum Medium
Singulare accipitur ; unde placet mihi, ut Acceptio Singularis
etiam nomine Dillributionis in Regulis Syllogifticis et Argu-
mentorum intelligatur.

5. Quinta Regula : Subjectum, cui exprefiTe vel implicite

praefigitur Nota Omnis aut Nullm ^ diflribuitur. Sic diftribu-

untur Subjecta harum : Omnis homo eft doctus^ Nullus lapis eft

homo^ Homo eft animal ; in illa enim pollrema Propofitione

faltem implicite Nota Omnis praecedit Subjectum. Hinc iftae

Notae, Omnis, Nul/us , dicuntur Notae Diftributionis, item

Notae Quantitatis Univerfalis. De Quantitate infra agitur.
6. Sexta Regula (et haec exceptionem aliquam continet a
Regula Quinta) : Subjectum pluralis numeri, cui exprefl"e vel

implicite praefigitur Nota Omnes^ ct ex parte Praedicati tribuitur

ei numerus, Duo^ Tria^ Quatuor^ etc^ accipitur quafi-univer-
faliter. Sic accipiuntur quafi-univerfaliter Subjecta harum : Omnia
elementa funt quatuor^ Omnes planetae funt feptem^ Planetae funt
feptem\, etc.

7. Septima Regula : Praedicatum Propofitionis Negativae

difi:ribuitur. Sic diftribuuntur Praedicata harum : Petrus non

eft lapis^ Nullus homo efi hrutum\ fenfus enim prioris efl : Petrus
non efl filex et Petrus non efl marmor et non eft later^ et fic

pergendo per reliquos lapides'^ fimilis eft fenfus poflerioris. Cum

vero Praedicatum Negationis fuerit Singulare, non quidem
proprie diflribuitur ; fed tamen Acceptio ejus, ut alias quan-
docunque, aequipollet Diflributioni.

15
a26 Logicareftituta.
8. Octava Regula : Subjectum, cui praefigitur Nota y^//^«/V,

accipitur particulariter. Sic accipitur particulariter Subjectum

harum : Aliquis homo eft doctus , Aliquis homo non efl doctus , etc.

Atque hinc ifta Nota vocatur pafllm Nota Acceptionis Parti-

cularis, item nota Quantitatis Particularis.

9. Nona Regula (et haec exceptionem aliquam continet ab

Octava Regula) : Subjectum de quo, communiter fumpto,
aifirmatur Requifitum ad etc^ NeceJJanum ad etc, accipitur

confufe. Sic accipiuntur quafi-particulariter feu confufe Subjecta

harum : Aliqua navis efl necejfaria ad navigandum , Calamus re~

quiritur ad fi:ribendum , etc

10. Decima Regula : Praedicatum Propofitionis Affirmativae

accipitur particulariter, quando fcilicet capax ell talis Acce-
ptionis. Sic accipitur particulariter Homo , quando dico : Petrus

efl homo ; fenfus enim efl : Petrus efl hic homo vel Petrus efl

ifle homo etc Dixi : quando capax efl: etc. ,

quia fi Praedicatum
Affirmationis fuerit Singulare, cum illud fit incapax Acceptionis
Particularis (non potefl enim accipi pro pluribus fuis Subjectis,

fed tantum pro uno), non accipietur particulariter.

1 1. Dices : haec eil Affirmatio : .

Omnis bos efl brutum , et

tamen Praedicatum non accipitur Particulariter ,

quia tunc fenfus
effe deberet hic: f^el omnis bos efl hoc brutum, vel omnis bos

efl iflud brutum^ et fic porro\ non eft autem ifle fenfus, quia

quod fenfu ifto perhibetur, falfum eft, cum nuUum fit deter-

minate brutum, quod fit omnis bos. Refpondeo, nihilorainus

Praedicatum iflius Affirmationis accipi particulariter ; fed non
femel tantum (quod Objectio fupponit), at faepius; fenfus

enim efl : Et hic bos efl brutum (ibi Brutum accipitur femel

particulariter) et ifle bos efl brutum (ibi adhuc femel accipitur

particulariter) et fic porro , adeo ut Brutum in ifla Propofitione

(Omnis bos efl brutum^ accipiatur toties particulariter, quot

funt Subjecta, pro quibus diftribuitur Bos\ cum fingulis enim
eorum femel conjungicur femelque particularicer capitur.
 P. T. Sect. II. Cap. X. laj

Caput X.

Secundum Quadratum Logicum.

I. Primum Axioma : Quod affirmatur de Subjecto, affirmatur

etiam de Praedicato particulariter fumpto. Id quidem, quod
de Subjecto affirmatur, non debet abfolute affirmari de Prae-
dicato. Kationale enim affirmatur de Subjecto (JIomine\ et tamen
non affirmatur abfolute de Praedicato QAnimaH^^ cum Animal
non fit rationale, abfolute loquendo, fed indifFerens ad ii«?/o»<2/^

et Irrationale. Hoc igitur tantum verum eft : Quod affirmatur

de Subjecto , affirmari etiam de Praedicato particulariter fumpto ;

unde Kationale non quidem de Animali^ fed tamen de Aliquo

animali dicitur. Et Ratio hujus Axiomatis elT:, quia affirmari
particulariter de certo Termino nihil aliud eft, quam de aliquo
ejus Subjecto affirmari; igitur quod de Subjecto affirmatur,
necelTario etiam affirmatur de Praedicato particulariter fumpto.

a. Secundum Axioma : Quod negatur de Praedicato diftributo,

negatur etiam de Subjecto. Ubi rurfum notari debet, quod
de Praedicato negatur, non necefTario negari de Subjecto; nam
Rationale negatur de Praedicato QAnima/i) , non ideo tamen
negatur de Subjecto (^Homine^. Hoc igitur tantum eft verum
Quod negatur de Praedicato diftributo , negari etiam de Subjecto ;
nec mirum, quia praedicatum diftributum non eit aliud quam
omnia fua Subjecta. Sic, quia Lapis negatur de Anima/i diilri-

buto, negatur etiam de Homine^ Bruto^ et quovis alio Subjecto

Anima/is.

3. Tertium Axioma : Quod dicitur de Subjecto particulariter

fumpto, dicitur etiam de Praedicato particulariter fumpto. Sic,

quia Bipes dicitur de Quodam Bruto, hinc etiam dicitur de

Quodam Anima/i.
4. Quartum Axioma; Quod negatur de Praedicato diftributo,

negatur etiam de Subjecto diftributo. Secundum Axioma tantum

importat, fimpliciter negari de Subjecto, quod negatur de Prae-
aa8 Logicareftituta.

dicato diftributo. Hoc Axiomate plus dicitur, nempe etiam

negari de Subjecto diftributo; fubinde enim negatur aliquid
de Subjecto fimpliciter et abfolute, quod tamen non negatur
de Subjecto diftributo. Ut Rationale fimpliciter negatur de

Animali^ non negatur tamen de Animali diflributo; licet enim

Animal fimpliciter non jit rationak , non tamen Nullum Animal
eft rationak. Ex quo etiam patet difcrimen inter Affirmari fim-

pliciter et fimpliciter Negari. Nempe fimpliciter negatur, quod

negatur de Subjecto, etiamfi tantum particulariter fumpto ; fed

quod de Subjecto fic fumpto tantum affirmatur, non fimpliciter

affirmatur de illo Subjecto. Non cenfetur enim Terminus ab-

folute affirmari de Termino, nifi affirraetur de quocunque

Subjecto ifl;ius Termini; at de Termino negatur hoc ipfo, quo

negatur de aliquo Subjecto Termini.

5. Appendix ad hocce Secundum Quadratum. Primum Axioma

Quod affirmatur de uno Terminorum Concordium, affirmatur

etiam de altero particulariter fumpto. Ratio efi;, quia Termini

Concordes habent aliquod Subjectum idem ; quod igitur fimpli-

citer affirmatur de uno eorum, affirmatur hoc ipfo de aliquo

Subjecto alterius, et per confequens de illo altero particulariter

fumpto. Quod autem fimpliciter affirmatur de uno Concordium,

non debet affirmari fimpliciter de altero Concordium. Irrationale
enim affirmatur de Bruto ^ non tamen affirmatur fimpliciter de

Bipede^ concordante cum Bruto, fed tantum particulariter, hoc

modo : Aliquod bipes efl irrationale.

6. Secundum Axioma : Quod negatur de uno Terminorum

Concordium difl:ributo, negatur de altero. Ratioefl:, quia quod

negatur de Termino difl:ributo, negatur de quolibet ejus Sub-

jecto, et per confequens de aliquo Subjecto alterius Termini
Concordis, per confequens eciam de ipfo altero Termino. Quod
enim de uno Subjecto alicujus Termini negatur, id fimpliciter

de ipfo Termino negatur. Hinc fequitur : NuUum brutum efl

rationale, ergo aliquod hipes non efl rationaJe.

 P. I. Scct. 11. Cap. XI. 229

Caput XI.

De Ordine et Diffblutione Terminorum.

I. Ordo Logicus defumitur penes Affirmationem veram, in

quam plures aliqui Termini conjici poflint. In Affirmatione

autem Subjectum formaliter loquendo, feu Subjectum qua tale,

fenfu praecedit Praedicatum qua tale; licet Subjectum materia-

liter, feu id quod ell Subjectum, faepe fenfu fequatur id quod
efl Praedicatum. V. g. in hac affirmatione : Aurum efi metallum^

id quod ibi Praedicatum efl, nempe Metallum^ fenfu praecedit

id quod ibi Subjectum ell , nempe Aurum ; nam cum Aurum
non fit aliud quam Metallum tale^ conftat, Metal/um id.m pra.e'
cellifle, antequam complete dici poflit Aurum.
1. Ordinem igitur Logicum inter eos Terminos eflfe dico,

qui eandem Affirmationem veram ingredi poflunt, eofque Ter-

minos Colligatos efl"e cenfeo; DiflTolutos vero, qui non pofllint
intra eandem Affirmationem verani commorari. Unde hi Termini
funt Colligati : Homo^ Animal; conjiciuntur enim in hanc Af-
firmationem veram : Homo efi animal. Imo etiam ifl;i : Animal^
Rationale ; licet enim colligari non poflint tamquam Subjectum
et Praedicatum (quamdiu fcilicet Rationak capitur in vim Ad-
jectivi), pofliint tamen colligari per modum Materiae et Formae
intra idem Subjectum, ut hic: Homo ftntit\ ibi enim Animal
et Rationale implicite confifl:unt ex parte Subjecti. Ifl;i vero
Termini : Homo^ Bos, funt Termini Diflx)Iuti, quia non finunt
fe in eandem veram Affirmationem confl;rui, nec tamquam
extrema, nec tamquam partes extremorum. Partes, inquam,
eflTentiales ; nec enim eos Terminos colligari cenfeo, qui in
eodem aliquo Termino reperiuntur, aut velut Partes Subjectivae,
aut veluti Partes Integrales; alioqui enim Bos etiam et Homo
eflTent termini colligati, funt enim partes Subjectivae ifl;ius

termini Animal; imo quaelibet Subftantiva mixta efl^ent colligata,

quia haec omnia funt Partes Subjectivae Entis. Exdictispatet,

a^o Logica reftituta.
Terminos dupliciter colligari, nempe ut Coextrema, et ut
Compartes ejufdem extremi.
3. Termini Colligati vel funt fimul in Ordine Logico , vel

unus eorum prior, alter pollerior eft. Simul funt ifli Termini
qui in eandem Affirmationem veram Colligati, fic fe habent,

ut neuter alterum praecedat fenfu. Ut Homo^ Animal rationale ;

fi enim duos illos Terminos intra eandem Affirmationem con-
jicias, nullus alterum praecedet quoadfenfum; v. g. hic : Homo
efl animal rationale^ licet Homo qua Subjectum praecedat , non
potefl tamen dici quod etiam abfolute et fecundum fe fpectatus

praecedat, cum fic fpectatus fit idem cum altero Termino, qui
obtinet locum Praedicati. Terminorum autem unus prior, alter

pofterior dicitur, qui intra eandem affirmationem veram conjuncti,

fic fe habent, ut unus alterum praecedat quoad fenfum. Ut
Homo ^ Ammal\, fic enim colligantur : Homo eft ammal\ ibi

Animal fenfu praecedit, quia Terminus Animal confiflit ex

parte Subjecti, ante ipfum Subjectum complete pofitum, cum
fit Materia ifi;ius Subjecti.

4. Ex quibus patet primo, quod Materia fit Logice prior

fuo Subjecto ; priufquam enim Subjectum poifit integre poni in

Affirmatione aliqua, jam fenfu praeceffit ejus Materia. Veluti

fi dicam : Aurum efl metallum^ aut : Aurum efl quodcunque^

antequam complete dicatur Aurum^ jam implicite dict-um erat

Metailum; cum enim Aurum non fit aliud quam Metallum

tale^ patet, hoc complete non dici, nifi jam ante dictum fit

Metallum.
5. Patet fecundo , Materiam etiam Forma priorem efie ; cum
enim de Subjecto affirmatur aliquid, praecedit Materia Subjecti
(quando nempe Sabjectum efl: compofitum) et fenfu fequitur

Forma, complens Subjectum et abfolvens, quod a Materi^

tantum fuerat inchoatum. Sic cum dico : Aurum efl hoc vel illud^

ex parte Subjecti, quod non efi: aliud quam Metallum tale^

praecedit Subfi;antivum Metallum, tamquam Materia, et fubfe-

 P. I. Secr. II. Cap. XI. 231

quitur quoad fenfum Adjectivum defignatum per Tale^ tamquam

Forma, Auri.
6. Patet tertio, Formam etiam Logice priorem efle fuo

Subjecto; antequam enim complete nancifcamur Subjectum

compofitum ex Materia et Forma, haberi debet et Materia et
Forma. momento, quo Forma accedit ad
Interim in ipfo quafi
Materiam, jam habetur Subjectum; unde Forma fere fimul eft
cum fuo Subjecto, et quodam modo ambigit inter anteceffum
et comitatum; Materia vero perfpicue praejacet, etCompofitum
perfpicue fubfequitur. Unde ambiguitas illa Formae in favorera
ejus deciditur, et Forma etiam inter priora computatur.

7. Patet quarto, Effentiam totalem q^q fmiul cum fuo Sub-

jecto; quia in Affirmatione vera, in qua Subjectum ejus ponitur,

nec efl prior fuo Subjecto, nec pofterior, fed eadem et fimul.
8. Patet quinto, Accidens elTc pofterius fuo Subjecto; quia
cum in eandem veram Affirmationem cum Subjecto fuo colli-

gatur, nunquam praecedit Subjectum, fed neceffario tantum

fequitur. Nam five colligetur cum fuo Subjecto tamquam Co-
extremum, tantum confiftit ex parte Praedicati pofl Copulam,
Subjecto praecedente Copulam ; five colligetur tamquam Com-
pars ejufdem Extremi, confiftit a tergo ejus tamquam Forma,
Subjecto praeftante vices Materiae.

9. Ex his expeditus eft Ordo Logicus. Primo loco occurrit

Materia Subjecti (^quando fcilicet Subjectum efl compofitum).

Secundo loco Forma. Tertio loco ipfum Subjectum ex Materia
illa ac Forma compofitum. Quarto loco Accidens Subjecti.
10. Inter Materias ejufdem Subjecti , Materia Materiae
praecedit Materiam ipfam, eodem jure quo haec praecedit ipfum
Subjectum. Sicut enim Aurum praecedit Hoc aurum^ fic Me-
tallum prius efl Auro^ et Metallo prius efl Corpus^ et Corpore
prius efl Ens. Si enim dixero : Hoc aurum efi etc. , antequam
dictum fit integrum Subjectum dicitur ejus Materia, nempe
Aurum^ et antequam haec Materia dici potuerit, prius dicta
23a Logica reftituta.
fuit ejus Materia, nempe Metallum (cum dicere Aurum non
fit aliud quam dicere Metallum ta/e'); et antequam rurfum haec
Materia dici potuit, prius dici debuit ejus Materia, nempe
Corpus (cum dicere Metallum non fit aliud quam dicere Corpus

taky^ et priufquam haec Materia dici poterat, prius dici debuit

ejus Materia, nempe Em. Ex quo etiam vides, omnem Affir-

mationem inchoari ab Ente^ feu Ens primo loco confiftere in

omni Affirmatione, Nam five de Ente dicatur aliquid, Ens

confiftit primo loco quoad fenfum ; five de Subjecto Compofito
dicatur aliquid, Ens etiam primo loco reperitur, tamquam
Materia, quae necelfario dicatur antequam ipfum Subjectum
Compositum dici queat. Ideo Efjs eit Primum Logicum.
11. Inter Formas fimiliter Forma Materiae (cum fcilicet

Materia rurfum Compofita prior ell: Forma Subjecti. Ma-

eft)

teria enim non efl Formam componentem, et tamen

ante fuam
Materia prior eft Forma componente Subjectum. Unde necef-

fario evenit, Formam Materiae Forma Subjecti priorem eiTe.

V. g. cum Metallum fit Corpustak^ Adjectivum, quod defigna-
tur per Tale^ quodque eft Forma Metalli ^ prius eft Adjectivo,
quod defignatur per Tale^ cum dico : Metallum tale^ putans
Aurum^ quia Metallum efl ante hoc Tale^ et eft poft illud

Tale. Igitur etiam illud Tale praecedit hoc Tale.

12. Inter Accidentia, Proprietates, quae funt Potentiae, praece-

dunt Accidentia ftricte dicta. Cum enim in eandem Affirmationem

veram colligantur, praecedunt Potentiae et fequuntur Accidentia
ftricte dicta. Potentiae enim tenent fe ex parte Copulae tamquam
Modi Copulae ; Actus vero earum, qui funt Accidentia ftricte

dicta, tenent fe ex parte Praedicati; jam autem Copula fenfu

praecedit Praedicatum. Vlde fupra Sect. i. cap. 6. V. g. cum
dico : Petrus eft amhulativus , ibi Potens ambulare et Amhulans
colligantur, nempe tamquam Potentia et Actus ejus; atPotentia
praecedit ad Copulam, et Actus Amhulans illam fequitur ex parte
Praedicati, tamquam Terminus et Finis quidam iftius Potentiae.
 PARS II.

S ECTIO I.

De Enunciationibus.
Agitur in Logica de Enunciationibus propter Argumentati-
ones. Argumentatio enim eft quaedam Enunciatio, item partes
Argumentationis , nempe Antecedens et Confequens , funt
quaedam Enunciationes.

C A P UT I.

De Enunciatione in genere.

I. Enunciatio eft verum vel falfum. Quidquid ergo verum

ell, hoc Enunciatio e(l, ut : Duo et tria funt quinque^ CaroJus
eft rex^ etc. ; quidquid falfum efl, hoc Enunciatio eft, ut : Duo
et tria non funt quinque, Carolus eft exful^ etc. Quinimo hoc :

Arenae maris funt numero pari ^ Enunciatio efl; quia fakem

verum id ell falfumve, licet nemo facile dixerit, falfumne fit

an verum.
1. A definiendo Vero ac Falfo excufari videor ; diftincte

eorum fatis clara, fatis explorata nobis indita fit notio. Sed,
inquis, diflingue ergo, Arenae maris funt numero pari^ verum
hoc fit an falfum. Lubens fateor, non pofTe me quod nemo
poteft ; fed hoc non arguit nefcire me, quid fit verum, aut
quid fit falfum, fed tantum nefcire me, num quod proponitur,
verum fit, num falfum. Alioqui fatis fuperque fcire me quid
fit verum, et quid fit falfum, hoc argumento efl, quod clarif-
fime firmilTimeque fciam, verum effe vel falfum ,
quod propone-
batur ; quod utique non poffem perfecte fcire, nifi fcirem per-

fecte, quid fit verum et quid fit falfum. Verum etiam /^mVtf;,
234 Logica reftituta.
et Falfum Falfttas vocatur. Unde ipfas etiam Enunciationes

Veritates Falfitatefque confuevimus appellare.

3. Sed eftne Aurum etiam Enunciatio, cum fit verum aurum,

aut Aurkhalcum^ cum fit falfum aurum ? Refpondeo, non efle

quia Aurum non eft fimpliciter verum (ficut Duo et tria funt
quinque fimpliciter verum eft), fed eft verum aurum ; et Au-
richakum non elt fmipliciter falfum (ficut Petrus efl bos fim-

pliciter falfum eft), fed eft falfum aurum. Quamvis nec iftae

locutiones fine abufufint: Aurum efl verum aurum^ Aurichakum

efl falfum aurum : Adjectiva enim ibi irrepferunt in locum
Adverbiis debitum; quia potius dicendum fuerat : Aurum vere

efl aurum et Aurichakum falfo efl aurum; ibi Adverbia, F^ere-)

Falfo , fignificant veritatem falfitatemque harum refpective

Enunciationum : Aurum efl aurum , Aurichakum efl aurum.
Verum igitur ac Falfum quomodocunque non cadunt nifi in

Enunciationes.

4. Omnis autem Enunciatio, five ipfa Verum fit, five ipfa

Falfum fit, verum fe effe dicit. Sumamus in exemplum quam-

libet Enunciationem, v. g. iftam: Sto-^ illa, inquam, dicit fe

effe veram. Si enim Itarem, efi^et vera; atqui ipfa dicit me

ftare, ergo ipfa fe veram effe dicit. Cum enim hoc totum effe

dicat, quod ad fui veritatem requiritur {m\\\\ autem aliud

requiritur, nifi ut ftem) , hoc ipfo quodammodo fe veram effe

dicit; unde et fi Sto dixerim, et dixerim Verum efl me flare^

idem dixiffe videor.

5. Omnis Enunciatio quodammodo eft Affirmatio. Omnis

enim Enunciatio dicit fic effe, ita rem fehabere, hoc vel illud

verum efl^e ; hoc, inquam, quodammodo dicit, et in aequivalenti;

hoc autem dlcere, affirmare eft. V. g. Non flo^ quamvis forma-

liter et expreffe fit Negatio , tamen dicit in aequivalenti, hoc
ita effe, hoc verum effe, Quodnonflem^ atque adeo fuo modo
Affirmatio eft. Simili ratione facile videbis , hanc : Et fto et

kquor^ eciamfi componacur ex pluribus Affirmationibus, quo-

 P. II. S e c t. I. C a p. 1 1. 235

dammodo tamen unam Affirmationem efle. Cum ergo omnis

Enunciatio dicat quodammodo Ita eft ^ fi ita fit, vera eft :

Enunciatio, fi fecus, falfa; adeo ut E(l in Dicto, et Eft in

Re, verum faciant; fed Eft in Dicto, et Non eft in Re,

falfum faciunr.

C A p uT II.

De Enunclatione PoJJibili et ImpoJJtbili.

I. Enunciatio polfibilis eft, quae potefl effe vera, five in-

terim fic vera, five non. Unde Enunciatio Poffibilis compre-

hendit fub fe omnem Enunciationem veram, et infuper aliquam
Falfam, nempe illam Falfam, quae vera eft poteft, v.g. hanc:

Carolus non efl Rex. Enunciatio Impoffibilis efl, quae non potefl
elfe vera , atque ea comprehenditur fub Enunciatione Falfa
neceffum efl enim, eam Enunciationem effe falfam, quae non
potefl efle vera, quandoquidem Enunciatio debeat effe alteru-

trum, nempe verum vel falfum. Sed tamen non omnis Enun-
ciatio falfa efl Impoffibilis, fed quaedam talis eflPoffiibilis, ut

mox oflendi. Exemplum Enunciationis Impoffiibilis efl : Duo

et tria non funt quinque^ Petrus eji bos ^ etc.% haec enim et

fimilia non poffunt effe vera.

2. Enunciatio Poffiibilis dividitur in Neceffiariam et Contin-

gentem. Enunciatio Neceffaria efl Enunciatio Poffiibilis, quae

non potefl effie falfa ; ut Buo et tria funt quinque., Petrus eft

homo., etc. Enunciatio Poffiibilis, quae potefl effie falfa, ut Ca-

rolus eft rex^ Carolus eft exful ^ etc. Ex his patet, omnem Enun-
ciationem aut Impoffiibilem aut Neceffiiriam aut Contingentem
effie; pofita enim quacunque Enunciatione, vel illa Enunciatio
potefl: effe vera, vel non potefl effie vera (juxta Princip. :

Quodlibet eft velnoneft^:, fi non poffiit effie vera, eft Impoffibilis

fi vero poffit effe vera, vel infuper potefl effe falfa, vel non
potcft effe faffa; fi hoc fiat, Contingens; fi illud, Neceffaria erit.
236 Logica reftituta.
3. Contingentia autem omnis eft ex Tempore. Cum enim
omnis Enunciatio quodammodo fit Affirmatio, Affirmatio nun-
quam efl Contingens, nifi fiat in tempore, id efl, cum Ad-
verbio temporis exprefle vel implicite adhaerente Copulae. Quae
vero extra tempus feu in aeternitate fiunt Affirmationes, omnes
funt aut neceflariae aut impoffibiles ; v. g. : Carolus eft homo
hoc neceffarium efl; Carolus eft lapts ^ hoc impoffibile ell

tandem Carolus eft rex ^ hoc contingens efl, quia in tempore

praefenti fit Affirmatio ifla. Quod fi in hac poftrema fme
tempore volueris affirmare, impoffibilem Affirmationem exhibebis.
Siquidem Carolus eft rex, abfolvendo, ut loquuntur, Verbum
a tempore, tam eft impoffibilis quam illa : Animal eft homo.
Quam enim necefTario animal non eft homo, fed indifFerens

ad hominem ac aliud quoddam animal, tam neceffario Carolus,

fecundum fe et extra tempus confideratus, non efl rex, fed

indifFerens ad regiam ac alias vitae conditiones.

4. Neceffitas autem videtur ex ElTentiaprovenire. Affirmatio

enim Effentialis, feu in qua Effentia affirmatur de fuo Sub-
jecto, femper eft neceffaria, et aliarum Enunciationum nulla
neceffaria efl, nifi ex Affirmatione Effentiali fequatur. Quinimo
videmur Enunciationem aliquam pro Concingenti habere hoc
ipfo, quo non poffumus ipfam aut ejus Contradictoriam ex
Effentia aliqua deducere ; v. g. Pluit aut Sudum eft^ aut Ille

lapis cadit^ aut Petrus amhulat ^ etc. Ideo Contingentia dicere

videmur, ideoque perfuafi, illa fic et aliter fe habere poffe,
quia nec illas Enunciationes, nec earum Contradictorias deducere
poffumus ex aliqua Effentia. Similiter, qui in Geometricis
minus verfatus fuerit, facile habebit pro Contingenti, fi inter-

fecantibus fe duabus reccis lineis, angulos ad verticem aequales

lieri judicio fenfus deprehenderit (v. g. circumducendo circinum

ex puncto interfectionis ; videbit enim aequales portiones Cir-

culi angulis oppoficis fubtendi); nam facile fibi perfuadebit,

interfectionem iflam linearum fic poffe accommodari, ut anguli
 P. II. Sect. I. Cap. II. 437

non fiant aequales. Unde et tentabit aliter ac aliter illas lineas

decuflare ; quod provenit ex ignorantia Demonllrationis ; nam

Geometra non habet hoc pro Contingenti , fed pro fumme
neceffario ; is enim novit hanc Propofitionem : Interfecantlhus

fe duabus rectis, anguJi ad verticem oppoftti aequales funt^ ex

Eflentia Lineae rectae derivare.

5. Ex quo etiam clare patet, Multa forte pro Contingentibus

haberi a nobis, quae vel ImpolTibilia fmt vel NecelTaria. So-
lemus enim ad ferendum judicium de ContingentiaEnunciationis
alicujus, ignorantia contenti efle, judicantes eam efl!e Contin-
gentem, quando nec ipfam, nec ejus Contradictoriam exEfl!entia
novimus elicere ; cum potius ex Scientia procedendum fuiflet,
qua certo fciremus, nec ipfam Enunciationem, nec ejus Con-
tradictoriam ex Efl!entia deduci pofle.

Caput III.

De Enunciatione Simplici et Compojitd,

I. Enunciatio Simplex et Propofitio idem funt. Propofitio

autem comprehendit fub fe Affirmationem et Negationem, ut
initio hujus Libelli diximus. Hae non funt aeque Simplices
AiRrmatio enim Negatione fimplicior efl:, quia Negatio com-
ponitur ex Affirmatione et Adverbio negandi. Quia tamen
neutra in ratione fua importat plures Enunciationes, hinc am-
bae Simplices Enunciationes vocantur. Affirmatio enim unico
fimplicique Vero vel Falfo contenta efl:; Negatio autem non
fuperaddit ei aliud Verum Falfumve, fed Modum negandi,
quo appofito adhuc remanere potefl; fimplex Verum Falfumve,
licet eo appofito non maneat idem verum vel falfum.
1. Et videntur quidem fola Affirmatio ac Negatio ut fic

Simplices Enunciationes efl"e ; quia ut fic unico et fimplici Vero

vel Falfo contentae funt. In individuo autem non datur Enun-
ciatio fimplex, cum quaevis Enunciatio plura dicat, five for-
^^3^ Logica reftituta.
maliter five confequenter, five expreffe five implicite; nam et
dicit hoc quod formaliter dicit, et infuper in confequenti dicit
fe effe veram ; et rurfum quae hanc veram efle dixerit, etiam
fe veram effe dicit , idque in infinitum; adeo ut omnis Enunciatio
dictione fit infinita, ficut Phyfici demonftrant, omne Corpus
divifione infinitum effe. Ultra haec, quaevis Enunciatio adhuc

varia dicit ; v. g. illa Propofitio : Ens eft ens ,

quae quibufdara
fimplicifTima videtur, hoc dicit : Et hoc ens eft ens, etilludens

eft ens^ et fic in infinitum. Haec , quae forte fimplicior qui-

bufdam videbitur : Petrus eft petrus ^ hoc in confequenti dicit
Aliquis homo eft petrus% quod etiam difjunctione infinitum eft,
nempe : Vel hic hotno eft petrus^ vel ifte homo eft petrus , etc.

3. Et quamvis hoc ita fit, ac nulla prorfus Enunciatio detur,

in qua non lateant infinitae aliae Enunciationes ; illa tamen
paflim cenfetur Enunciatio fimplex, quae formaliter et exprefle

tantum praefert unam Enunciationem ; ut Sto^ item Homo eft

animal^ illae enim ac fimiles formaliter unum tantum dicunt,

quantumcunque multa dicant in confequenti. Enunciatio autem
Compofita cenfetur, quae expreffe et formaliter plures Enun-
ciationes ingerit, ut Feni^ vidi ^ vici ; mgerit enim tres ad
minimum Enunciationes, idque ad oculum, expreffe, et priml
fronte. Enunciationes Compofitae ultimo refolvuntur in Sim-
plices ; quamvis enim Enunciatio Compofita poffit habere partem
aliquam, quae et ipfa rurfum fit Enunciatio Compofita (qualis
eft ifla Veni, vidi^ vici^ in qua ifta pars Feni^ vidi rurfum
compofita) , tamen ultimo deveniendum efl ad Enunciationes
fimplices.

4. Partes Enunciationis Compofitae, itemMembra, cenfentur

illae Enunciationes, quas formaliter et expreffe ingerit; ut in
Compofita jam dicta, tres partes funt totidem Propofitiones
in illa contentae. Partes ergo Enunciationis Compofitae non
cenfentur quaevis quae in Enunciatione Compofita reperiuntur,
fed tancum Enunciationes quae expreffe in illa ponuntur velut
 P. II. Sect. I Cap. III. asp

ejus partes; Praedicata vero vel Subjecta iftarum Enunciatio-

num, nequaquam dicuntur Partes Enunciarionis Compofitae,

quamvis latiori fignificatu revera fint partes ejus.

5. Pars Enunciationis Compofitae vel eft Proxima vel Remota.

Pars Remota efl pars partis ; Pars Proxima eft pars Enuncia-
tionis Compofitae, fed non partis ejus. Ideoque Enunciationem
Compofitam femper ut bimembrem confideramus ; v. g. iftam

Feni^ vidi , vici ^ fic confidero, ut unum ejus Membrum fit

Feni^ alterum Membrum Fidi^ vici ^ atque ea confideratione

ifta Membra funt partes proximae praedictae Enunciationis

Fidi autem et Fici fingulae tantum funt partes Remotae,
quandoquidem fub ea confideratione tantum fint partes pofi:e-

rioris Membri feu partis.

6. Atque hinc etiam oritur Divifio Enunciationis Compofitae

in Primo et Secundo Compofitam. Primo Compofita efl quae

non habet Partes Remotas, feu cujus nulla Pars rurfum eft

Enunciatio Compofita ; ut Sto et loquor ; habet enim duas tantum

Partes, eafque proinde Proximas, ac nullas Remotas. Enunciatio

autem Secundo Compofita eft, quae habet partes Remotas, feu

cujus rurfum pars aliqua efl Enunciatio Compofita; ut Feni^

vidi^ vici ; item ifla : Omnis homo efl animal^ Petrus efl homo^
ergo Petrus efi animal; illa enim Enunciatio fic eft Compofita,
ut Pars ejus, quae praecedit particulam jEr^o, rurfum fit Enun-
ciatio Compofita ex duabus aliis Enunciationibus.

C A P U T IV.

De Enunciatione Copulativa et Difjunctiva.

I. Quia Enunciatio Compofita plures exhibet Enunciationes,

quae Partes ejus dicuntur, hinc eciam Enunciationi Compofitae
adjacet Enumeratio, qua Partes illae enumerentur; quae Enu-
meratio vel eft Copulativa vel Difjunctiva. Enumeratio Co-
pulativa fit mediance particula^/, conlticuitque Enunciationem
a^o Logica reftituta.
Copulativam ; Enumeratio Difjunctiva fit mediante particula
Fel^ conflituitque Enunciationem Difjunctivam. Aliter plura
aliqua Enumerare non datur ; atque ideo, cum plura numera-
mus, nec tamen difjungimus, hoc ipfo fatis copulafle videmur
ut hic : Venl ^ vldi, vtci ^ quod ideo idem eft ac Et veni , et

vidi , et vici.

2. Igitur Enunciatio Copulativa ell, cujus Partes proximae

Copulative enumerantur, ut Sto et loquor'^ et nempe Partes
proximae, quia quomodo enumerentur Partes Remotae, non
refert. Unde haec etiam eft Copulativa : Et vel flo vel non fto^

et vel loquor vel non loquor^ licet partes ejus remotae non con-
nectantur copulative. Enunciatio Difjunctiva eft, cujus Partes
Proximae difjunctive enumerantur, ut Vel flo vel loquor^ imo
etiam ifla : Vel et flo et loquor^ vel aut non flo aut non loquor^

licet quaedam ejus partes remotae non enumerentur difjunctive

fed copulative. Difjunctiva non ell tam proprie Enunciatio
Compofita quam Copulativa ; quia Difjunctiva non fervat Partes
fuas integras et idem in ipfa valentes, quod alibi et feorfim

pofitae valerent; fiquidem qui dicit : Sto vel loquor^ nondicit:

Sto^ quod tamen diceret, fi partes illas extra Enunciationem

Difjunctivam feorfim et per fe eiferret. Proinde Enunciatio

Difjunctiva potius eft Mixta Enunciatio quam Compofita
partes enim in ipfa velut inter fe mifcentur et refringuntur,

fecus atque contingit in Copulativa, quae partes fuas illibatas

integrafque confervat.

3. Particula Et ^ qua Partes proximae in Enunciatione Co-

pulativa enumerantur, cenfetur Copula iHius Enunciationis,
et fimiliter particula Vel cenfetur Copula Enunciationis Dif-
junctivae. Sicut nimirum Verbum in Propofitionibus eft Copula,
fic in Enunciationibus Compofitis Et aut Vel^ quo partes earum

proximae connectuntur, cenfetur earum Copula. Extrema autem

Enunciationum Compofitarum funt Partes earum proximae,
inter quas illae particulae intercedunt. Solent autem Copulae
 P. 11. Sect. I. Cap. IV. 241

Comporicarum non tantum interponi inter fua Extrema, fed

et praeponi; ut Et fto et loquor^ ubi Et^ quod agit ibi Co-
pulam, non tantum interjicitur inter ifta Extrema, Sto^ Loquor^

fed etiam praeficitur.

4. Sed quid de Enunciatione Rationali, Caufali, Condicionali,

Relativa, etc. : nonne funt etiam Compofitae ? Refpondebo hic
de Enunciatione Condicionali ; de reliquis quid judicandum
fit, patebit fequentibus Capp. Dico igitur, Enunciationem Con-
dicionalem non elTe proprie Compofitam ; primo, quia non fervat
Partes fuas integras. Ut patet hic : Si flo , flare pojjum ; qui
enim hoc dixerit, nec ideo fe ftare dicet, nec ideo dicet fe

poffe ftare, quod tamen diceret fi partes illas alibi et feorfim

eiferret. Hinc igitur fequitur, Enunciationem Condicionalem
non effe proprie Compofitam, fed ad fummum Mixtam effe,

ficut dictum ell de Enunciatione Difjunctiva. His accedit, quod

Enunciatio Condicionalis habeat Copulam Impuram, imo nihil
aliud directe infmuet quam Copulam; unde cum dico Si fto ^ :

ftare pojfum^ non quam Ex fto fequitur ftare pojfum

aliud dico :

id eft : Stare pojjum eft confequens ex fto ; quod fane non eft

aliud quam fimpliciter affirmare. Subjectum enim ibi eft Stare

pojfum, Copula Eft^ Praedicatum Confequem ex fto^ atque ideo

nihil ibi obfervare eft praeter fimpHcem Affirmationem.
5. Sed quidquid fit, et quamvis liquido mihi conftet, Enun-
ciationem Condicionalem (de Difjunctiva idem cenfeo) effe

fimplicem Enunciationem ; habetur tamen paflim a Logicis pro

Enunciatione Compofita ; atque nos ipfi eandem inter Compofitas

recenfemus par. 3. ubi de Argumen. Et Definitio Enunciationis

Compofitae pridem data non excludit Condicionalem ; fiquidem
Enunciationem Compofitam definivi Enunciationem exprefle
plures Enunciationes exhibentem ; quod fane etiam praeftar
Enunciatio Condicionalis.

16
 i^<i Loglca reftituta.
C A P UT V.

De Copuld Grammaticali.

I. Enunciationis Compofitae velut anima quaedam e(l Copula

Grammaticalis ; habetque fe in Enunciatione Compofita licut
Verbum in Propofitione. Copula Grammaticalis efl particula

quae juncta Propofitioni, fenfum inficit, refarciendum appofi-

tione alterius Propofitionis ; ut particula Et. Sumpta enim
V. g. illa Propofitione : Sto^ fenfum perfectum habes; fed fi ei

praedictam particulam adjunxeris hoc modo : Sto et , inficitur

fenfus atque imperfectus redditur, all adjuncta altera Propofi-

tione, V. g. Loquor, fenfus denuo perficitur, hoc modo : Sto

et loquor. Simile quid facile obfervabis in illa particula: Vel^

Ergo, Si, etc.

<2. Sex igitur vel feptem Copulas Grammaticales deprehendo.

Copulativam, Et^ Difjunctivam, P^el, Condicionalem, Si, II-

lativam, Ergo^ Caufalem, Quia, Similarem, Sicut, Temporalem,

Quando ; quarum tamen aliquae faepe funt aequivalentes. Atque
hinc totidem oriuntur fpecies Enunciationum Compofitarum
iifdem nominibus gaudentium ; nempe Enunciatio Copulativa
cujus Copula efl Et, nt Sto et Loquor ; Enunciatio Difjunctiva,
cujus Copula efl Fel^ ut Fel fio vel loquor ; Condicionalis

cujus Copula efl 5/, ut Sifio, loquor (quamvis haec falfa fit;
quod equidem efl impertinens ad Enunciationem hujus aut illius

fpeciei) ; Illativa, cujus Copula efl Ergo^ ut ^SVo, ergo fiare

pojfum; Caufalis, cujus Copula t^Quia^ utQuiacurro, lajfor;

Similaris, cujus Copula efl5/c«/, wt Affirmatio efi in Negatione^

ficut navis efi in naufragio ; Temporalis denique , cujus Copula

efl Quando, ut Eclipfis fit ^

quando Terra interponitur inter
Solem et Lunam. Copula Grammaticalis cenfetur effe Copula
hujus aut illius Enunciationis Compofitae, quando intercedit
inter partes proximas illius ;
quae enim tantum inter partes
remotas intercedit (quod contingit in Secundo Compofitis),
 P. 1 1. S e c t. I. C a p. V. 243

non cenfetur Copula ipfius Enunciationis, fed Partis ejus.

3. Inter hafce Copulas quaedam funt Purae, quaedam Impurae.

Pura Copula efl, quae non aliud ell quam Copula Impura
Copula efl, quae fic copulat, ut implicite etiam Propofltionem
aliquam contineat. Copulae purae funt folum Et et Vel. Re-
liquae omnes funt impurae et continent implicite aliquam Pro-

pofitionem, adeoque non copulant tantum, fed ut plurimum

etiam copulantur ; ut Ergo , v. g. hic : Sto , ergo loquor ; fenfus

enim eft : Et fto et loquor .,

et ex fto recte fequitur loquor^ quae

ulrima Propofitio in fenfu, continetur implicite in Copula ^r^o

praecedentis Enunciationis. Idem apparet in Copula Quiahic:
Quia curro ^ lajfor^ fenfus enim eft: Et curro et lajfor ^ etcurfus

meus eft caufa laftltudinis mea. Ibi rurfum pollrema Propofitio

continetur in Quia praecedentis Caufalis. Hoc autem fpeciale

eft in Copula Condicionali, quod illa non tam partem aliquam

contineat, quam integram Enunciationem Condicionalem, ita

ut a partibus tantum determinetur. Ut fatis patet ex dictis

praeced. Cap. fub finem.
4. Copulae Purae hoc habent peculiare, quod in quibufdam
aliis Notis Subjectum praecedere confuetis includantur, fcilicet

in iflis Notis : Omnis^ Nullus ^ Aliquis^ quia Omnis et Nullus

includunt Copulam Et ; AUquis autem includit Copulam Fel.
Atque ea eft difFerentia inter Omnis et Nullus^ quod Omnis
includat Et fimpliciter ; Nullus autem includit Neque., quod
efl Et non. V. g. Omnis homo eft doctus .,
id efl, Et Petrus eft

doctus et Paulus eft doctus ^ etc^ ubi illud Et expreffe redditum

in fenfu, implicite continebatur in Nota Omnis., praefixa Sub-

jecto praecedentis Propofitionis. Nullus homo eft doctus, id efl,

Et Petrus non e[t doctus, etc. Vide fupra de Acceptione. Hoc

etiam peculiare eft Copulis Puris ,
quod geminari faepe foleant,

ac Extremis, quae connectunt, et praefigi, et fimul etiam in-

terponi ; ut hic : Et fto et loquor , item Vel fto vel Joquor.

Quod in aliis Copulis Grammaticalibus non habet locum, quae

^44 Logica reftituta.
vel praefiguntur tantum , vel tantum intercedunt inter Extrema
fua ; ut Quia curro , lajjor , aut Lajfor quia curro.

5. Et quidem naturalis locus Copulae efl medius inter Extre-

ma; atque inde etiam Copula dicta efl, quia velut vinculum
quoddam intercedat. Hinc et omnes Copulae Grammaticales
illum locum admittunt, imo exigunt fi fenfum fpectes. Sic v. g.

Copula Et occupat hic folum locum medium: Sto et loquor^

Difjunctiva hic: Sto vel loquor^ Condicionalis hic : Stare pojfum^

Jijio^ Illativa hic : Sto, ergo ftarepojjum, Caufalis hic : Lajfor quia

curro, etc. Tres etiam funt Copulae, quae medio loco aftrictae
funt : Et^ f^el, Ergo, quarum priores tamen per fui gemina-
tionem in anterioradiffundi pofTunt, poflrema, tantum in medio
confiftit. Reliquae Copulae fmunt fe antrorfum revelli ; ut
Condicionalis hic : Si fto, ftare pojfum, Caufalis hic: Quia
curro, lajjor, Temporalis hic : Quando curro, i^JJor. Similaris

autem non revellitur e medio, nifi relicto aliquo fui vefligio

V. g. : Sicut navis eft in naufragio , Jic Affirmatio eft in Negatione.

Ibi vefligium Sic relinquitur in medio. Porro, cum Copulae

fic revelluntur in anteriora, mutandus eft ordo Extremorum;
quod enim poflremum erat inter Extrema, Copula locum
medium occupante, id eadem furfum retracta, fit primum; ut
in Exemplis propofitis fatis patet.

6. Fiunt autem illae Revulfiones Copularum, ut facilior fit

Contradictio. Si enim dixeris : Quia curro, J^^Jfor, facile for-

mabitur Contradictoria : Non quia curro, laffor. Sed fi dixeris:

Lajfor quia curro, non perinde expedita erit Contradictio

nam haec : Lajfor non quia curro non efl Contradictoria ejus,

fed multo minus haec efl Contradictoria ejus : Non lajjor quia

curro, nifi forte fumas Adverbium Non, ut cadat in totum

(pro ut loqui folent), quod tamen difficultatem et obfcurita-
tem parit in fenfu. Hinc Enunciationi Rationali difficilis efl

Contradictio, et in ea negandl potius per partes procedimus,

ut patet inter difputandum.
 P. II. S e c t. I. C a p. VI. 245

Caput VI.

De Enunciatione Formaliter, et Aequivalenter Copulativd.

I. Omnis Enunciatio quodammodo Aequivalenter Copulativa

eft. Continet enim quaevis Enunciatio per bonam Confequen-
tiam plures imo infinitas Enunciationes, et eas Copulative

continet hoc ipfo, quo non difjungit illas ; haec fatis clara funt

ex ante dictis. Strictius fumo Enunciationem Aequivalenter

Copulativam pro ea ,
quae ratione certae fuae particulae praecife
continet plures Enunciationes Copulative enumerandas ; ut

Omne animal praeter hominem eft irrationak ; continet enim

ratione illius particulae Praeter, tres Propofitiones Copulative

enumerandas, hoc modo : Et homo eft animal, et homo non eft

irrationalis ^ et omne animal diftinctum ah homine eft irrationale»

Strictiflime capio Enunciationem Aequivalenter Copulativam

pro illa Enunciatione Compofita, quae ratione Copulae Impurae
continet aliquam partem, cum reliquis fuis partibus Copulative

enumerandam ; ut : Sto^ ergo ftare pofjum ; haec enim ratione

Copulae Ergo continet implicite iflam partem : Ex ftofequitur

ftare pojjum^ copulative enumerandam cum reliquis partibus

hoc modo : Et fto^ et ftare pofjum^ et ex fto recte fequitur ftare

pofjum.
1. Aequivalenter Copulativa fic fumpta comprehendit quatuor
Species Enunciationis Compofitae : Rationalem, Caufalem, Si-
milarem et Temporalem. Rarionalis eft, in qua Copula Ergo
continet aliquam partem , cum caeteris partibus Copulative

enumerandam; ut Sto ^ ergo ftare poffum. Et Nota, Enuncia-

tionem Rationalem non coincidere cum Enunciatione Illativa,

fed efife quandam ejus Speciem ; quia Enunciatio Illativa eft

cujus Copula eft Ergo, adeoque comprehendit etiam fub fe

certam Condicionalem, v. g. hanc : Si fto^ ergo ftare poffum^

aut etiam: Si fto^ ftare poffum (jrgo enim in hac pofteriori

perinde ponitur implicite, ficut in priori exprefle) ; etiamfi enim
246 Logica reftituta.
Copula ibi fit Si, adeoque Enunciatio fit Condicionalis, tamen

etiam Copula eft Ergo ^ adeoque Enunciatio etiam efl Illativa.

Igitur Condicionalis Illativa non eft Aequivalenter Copulativa;

etfi enim Copula ejus implicite contineat aliquam Propofitionem,

non tamen haec Propofitio cum aliis partibus Enunciationis

Condicionalis copulative enumeranda venit. Siquidem fenfus

iflius : Si fto, ftare poffum^ non eft hic: Et fto et ftare pojfum ^

et ex fto fequitur ftare poffum (cum qui prius illud dicit, nec

fe ftare, nec fe pofTe ftare dicat), fed fimpliciter fenfus efl

Ex fto fequitur ftare poffum.

3. Enunciatio igitur Illativa dividitur in Rationalem et Con-

dicionalem Illativam; quae in eo difFerunt, quod illa fit Ae-
quivalenter Copulativa, haec minime : quia haec Aequivalenter

non efl nifi Enunciatio Simplex feu Propofitio. Dico autem,

Enunciationem Illativam dividi in Rationalem et Condicionalem
(non fmipliciter, at) Illativam; quia non omnis Enunciatio
Condicionalis continetur fub Illativa, fed tantum illa Condicio-
nalis, in qua Copula Si admittit confortium Copulae Ergo.

At Condicionalis , in qua Copula Si refpuit confortium Co-

pulae Ergo^ non efl Illativa, fed pure Condicionalis, ut : Si

bene ftudueris^ dabo tibi pukhrum equum; fenfus enim non

permittit eam fic efFerri : Si bone ftudueris, ergo dabo tibi pul-

chrum equum.
4. Enunciatio Caufalis efl Enunciatio Aequivalenter Copu-
lativa, in qua Copula Quia implicite continet aliquam partem
cum caeteris partibus Copulative enumerandam. Ut : Quia curro,

laffor ; ibi enim Copula Quia implicat hanc Propofitionem

Curfus meus eft caufa lajjitudinis meae^ quae Propofitio cum
aliis praedictae Enunciationis Caufalis Copulative enumeranda

fit hoc modo : Et curro et laffor et Curfus meus eft caufa lajji-

tudinis meae. Simile quid facile deprehendes in Enunciatione

Temporali et Similari; Prolixitatis evitandae caufa fuperfedeo.

5. Atque ita patet Categoria Enunciationis Compofitae. Nempe

 P. II. Sect. I. Cap. VI. 247

ea primo dividitur in Compofitam flricte dictam et Mixtam.

Compofita flricte dicta ell quae partes fervat integras et idem
in ea, quod alibi et feorfim pofitae, valentes. Mixtaeft, quae
partes fuas confundit et refringit, ita ut non idem in ipfa,

quod extra ipfam et feorfim pofitae, valeant. Enunciatio Mixta

dividitur in Difjunctivam et Condicionalem. Enunciatio flricte

Compofita coincidit cum Copulativa late dicta; dividiturque

in Copulativam Formaliter , cujus nulla partium in Copula

Grammaticali implicatur, et Aequivalenter Copulativam. Sub
qua funt Rationalis, Caufalis, Similaris et Temporalis.

C A P U T VII.

De Enunciatione Relativa.

I. Enunciatio Relativa ambigit quodammodo inter Enun-

ciationem Simplicem et Compofitam. Enunciatio Relativa eft,

in cujus Subjecto vel Praedicato reperitur particula Qui, infe-

quente Verbo puro vel modificato; ut : Petrus qui eft doctus

eft probus ; ibi particulam Qui infequitur Verbum purum. Item

Petrus^ qui non eft doctus ^ eft probus ; ubi particulam Qui in-
fequitur Verbum modificatum Adverbio negandi, feu iflo Modo
Non. Hoc Verbum , quod fic proxime fequitur particulam Qui^
in Enunciatione Relativa, vocant Logici Copulam implicationis;
ego malim dicere Copulam relationis^ fequitur enim proxime

particulam Qui ^ quae Relationem defignat, Ultra Copulam im-

plicationis agnofcunt in Enunciatione Relativa Copulam princi'
palem ; ego malim dicere Copulam propofttionis , quia nempe
partes principales Propofitionis Relativae, Subjectum, inquam,

et Praedicatum, integra conjungit ; ut hic : Petrus^ qui eft

doctus, eft prohus; prius Eft efl Copula Relationis, poflerius

Eft efl Copula Propofitionis.
1. Relativa, alia efl relati Subjecti, alia relati Praedicati.

Relati Subjecti efl, in qua Copula Relationis continetur in

ii4^ Log i c a r e ft i t u t a.

Subjecto, atque adeo Copula Relationis praecedit Copulam

Propofitionis ; tales funt hactenus affignatae. Relativa relati
Praedicati eft, in qua Copula Relationis continetur in Praedi-

cato ; atque ea rarior ell ; ut : Petrus eft animal quod eft ra-
tionale. Aliter dividitur in exprefle et implicite Relativam,
pro ut fcilicet Copulam Relationis expreffe vel implicite in-
volvit ; haec enim etiam efl Relativa : Non-animal non potefl

effe homo ; etiamfi enim exprclTe non fonet ibi nec particula
Qui, nec Copula Relationis, implicite tamen ibi adfunt ; fenfus
enim efl: Id quod non eft animal, non poteft effe homo.

3. Propofitionem implicite Relativam, in qua Copula Rela-

tionis afRcitur Adverbio negandi Non, vocant Logici Propofi-
tionem infinitam ; quales funt iflae : Non poteft effe animal,

AUquod non hrutum eft homo , Aliquod non hrutum non eft homo,
dando hunc fenfum, qui et obvius efl in praedictis Propofitio-

nibus : Id quod non eft homo, potefi effe animal , Aliqua res quae
non eft hrutum, efi homo, Aliqua res quae non eli hrutum, non
efi homo. Ibi quidem priores Propofitiones Infinitas dicunt
pofteriores vero, quae fenfum earum exacte reddunt, non
dicerent Infinitas ; quod equidem fcio ex quo eorum errore
proveniat, et infra dicam, Cap. 11.

4. Quaeflio jam fit, An Enunciatio Relativa fit Compofita,

an fimplex. Refpondeo: juxta definitionem Enunciationis Com-
pofitae ante datam (nempe : Enunciatio Compofita efl, in qua
expreffe plures exhibentur Enunciationes) Relativa inter Com-
pofitas recenfenda non videtur; quia in ea non reperiuntur
expreffe plures Enunciationes, fed una Enunciatio, imperfecto
quopiam intercedente, diflincta. Ut : Petrus qui efi doctus, efi

prohus, ubi habetur integra illa Enunciatio , Petrus efi prohus

eaque interpolatur circa Subjectum fuum hoc imperfecto themate,
Qui ed doctus. Sunt qui definiant Enunciationem Compofitam
Cujus Copula eft Copula Grammaticalis ; fed nec juxta eos

Enunciatio Relativa debet dici Compofita, cum particula Qui

 P. 1 1. S ec t. I. C a p. VII. «249

non fit Copula Grammaticalis ; etiamfi enim addita Propofitioni

inficit fenfum, is tamen non refarcitur fubfequente Propofi-

tione, fed Copula cum Praedicato.

5. Hoc interim verum efl , Enunciationem Relativam aequi-
valere Enunciationi Copulativae ex duabus Propofitionibus,
quarum una conflat Copula Relationis, et altera Copula Pro-
pofitionis. V. g. : Petrus^ qui eft doctus^ eft probus ^ id efl : Et
Petrus eft doctus et Petrus eft probus. Item : Omne animal quod
non eft rationale , eft hrutum , id eft : Quoddam animal non eft

rationale^ et omne tale animal eft brutum^ etc.

C A P U T VIII.

De Propofttione Quanta.

1. Propofitio Quanta eft, quae conflat Subjecto communius

fumpto, id eft fumpto pro pluribus laxe enumerandis. Divi-
diturque in Propofitionem Univerfalem ,
quae conflat Subjecto
univerfaliter fumpto feu diflributo , et Particularem ,
quae
conflat Subjecto particulariter fumpto; prioris generis efl ifta:

Omnis homo eft doctus^ item ifla : Nullus homo eft doctus ; pofle-

rioris generis efl ifta : Aliquis homo eft doctus , item ifla

Aliquis homo non eft doctus. Adeo ut Quantitas Propofitionis

non fit aliud quam certa Acceptio SubjectiPropofitionis, nempe
Acceptio communior ; ex quo et hocfequitur, quod Quantitas
non fit AfFectio Propofinionum, fed Terminorum , et nominatim
Subjectorum.
2. Cenfentur autem Propofitiones ejufdem Quantitatis effe,

quae vel ambae funt Univerfales, vel ambae funt Particulares ;

ut iflae : Omnis homo eft doctus^ Nullus homo eft doctus.^ ejufdem
Quantitatis funt quia funt ambae Univerfales ; item iflae funt
ejufdem Quantitatis : Aliquis homo eft doctus., Aliquis homo non
eft doctus, quae funt ambae Particulares. Propofitiones diverfae

Quantitatis dicuntur, quarum una efl Univerfalis et altera Par-

250 Logica reftituta.
ticularis ; ut utralibet duarum priorum fumpta cum utralibet
duarum pofteriorum. Caeterae Propofitiones , licet non fint

ejufdem Quantitatis, non tamen proprie dicuntur diverfae Quan-

titatis ; v. g. iftae : Omnis homo eft doctus , Hic homo eft doctus ,

licet non fmt ejufdem Quantitatis, non funt tamen diverfae

Quantitatis, cum pofterior earum nullius fit Quantitatis.

3. Propofitio Univerfalis vel eft Affirmativa, ut Omnis homo

eft doctus^ vel Negativa, ut Nullus homo eft doctus\ quamvis

polterior illa non fit formaliter Negativa, fed tantum aequiva-
lenter, quod patebit infra. Similiter Propofitio Particularis alia

ell Affirmativa, ut Aliquis homo eft doctus, alia Negativa, ut

Aliquis homo non eft doctus. Et quidem in Univerfali Negativa

utrumque Extremum diftribuitur ; in Univerfali Affirmativa

folum fubjectum diftribuitur ; in Particulari Negativa folum
Praedicatum diftribuitur ; in Particulari Affirmativa neutrum
Extremum diftribuitur. Item in Particulari Affirmativa utrum-
que Extremum accipitur particulariter ; in Particulari Negativa
folum Subjectum accipitur particulariter ; in Univerfali Affir-

mativa folum Praedicatum accipitur particulariter ; in Univerfali

Negativa neutrum Extremum accipitur particulariter. Hae Re-

gulae diligentillime funt obfervandae ; ex iis enim Itatim patebit,

an in Argumento aliquo fiat proceffus a non diftributo ad di-

ftributum, qui procefTus eft Argumentorum velut quaedam

Scylla. Supponunt autem hae Regulae Propofitiones ufitatas et

obvias.

4. Praeter Univerfalem et Particularem , omnes reliquae Pro-

pofitiones dicuntur non-Quantae ; et fiquidem Subjectum acci-
piatur fmgulariter, Propofitio dicitur Singularis; ut Petrus eft

doctus. Et pari licentia poffemus PropofitionemLogicam, Gram-

maticam, Quafi-univerfalem , et Quafi-particularem dicere, pro
ut fcilicet Sudjectum ejus hac vel illa Acceptione capitur. Sic
ifta eft Propofitio Logica Mus fuhalternatur animali^ ifta eft
:

Propofitio Grammatica : Mus eft tertiae declinationis, etc. Sed

 P. I. Sect. II. Cap. VIII. 251

quid de Propofitione Indefinita cenfemus ? Haec noneftaliud,

quam Propofitio Quanta, cujustamen Subjecto nota Quantitatis

non praefigitur expreffe ; ac proinde illa neceflario vel Univer-

falis efl vel Particularis, ut non fit necefle Propofitionem In-

definitam tamquam tertiam Speciem inter Quantas reponere.

Propofitio autem Indefinita, cum eft Affirmativa, habet fenfum

propofitionis Univerfalis; ut : Animal eft homo; haec enim in

obvio fenfu efl falfa ; eflet tamen vera fi haberet fenfum Pro-

pofitionis Particularis. Si vero Propofitio Indefinita fuerit

Negativa , habet fenfum Propofitionis Particularis ; ut Animal

mn e(i homo; haec enim vera eft in obvio fenfu (quia proxime
praecedens falfa efl), non foret autem vera fi haberet fenfura
Propofitionis Univerfalis.

5. Inquirendum refi:at, fitne Propofitio Quanta revera Pro-

pofitio, an non potius Enunciatio Compofita. Refpondeo : juxta
eos qui diflinguunt Propofitionem et Enunciationem Compofitam
mere penes fuas Copulas , Propofitioni Verbalem et Enunciationi

Compofitae Grammaticalem Copulam addicentes, fatendum fane

efl, Propofitiones Quantas non effe revera Propofitiones, fed

Enunciationes Compofitas, Univerfalem quidem Copulativam,

Particularem vero Difjunctivam. Copula enim Enunciationis
Univerfalis continetur in Nota Omnis aut Nullus^ Subjecto
expreffe vel implicite praefixa, quae Copula efl Et. Similiter

Copula Enunciationis Particularis continetur in AUquis. Nulla

autem ratione flatui potefl, Copulam iflarum Enunciationum
eflTe Copulam Verbalem, cum illa tantum fit Copula partium
in ipfis, ut clariflime conflat ex fenfu; adeo ut Eft in Propo-
fitione Quanta non fit aliud quam multiplex Copula partium
Et autem aut Vel., quod Notae Quantitatis includitur, fit

Copula ipfius Propofitionis Quantae, partes illas inter fe con-

nectens.
i$2 Logica reftituta.
Caput IX.

De Propofitionibus Inujltatis et Imrdinatis,

1. Duorum generum Inufitatas Propofitiones deprehendo.

Primi generis funt Quantae conflantes Praedicato fmgulariter
fumpto; ut : Omnis homo eft Petrus^ Nullus bos eft Petrus^
Aliquis homo eft Petrus^ etc. Huc etiam revocari polTunt omnes
Propofitiones Quantae ,
quarum Praedicata non accipiuntur
Univerfaliter vel Particulariter , etiamfi etiam non accipiantur
fingulariter ; ut : Aliqua quatuor funt omnia elementa^ Aliquod
necejjarium ad navigandum efl aliqua navis^ Aliquod Subalternum

animalis eft homo. Siquidem Accepcio talis Praedicatorum ae-

quiparatur Acceptioni Singulari.
2. Secundi generis Inufitatae funt , quarum Praedicatis prae-
figitur proxime Nota Quantitatis; v. g. : Petrus eft omnis homo^
Aliquod animal eft omnis homo^ Nullus homo eft omneanimal^ etc.

Atque hujus generis Propofitiones magis Inufitatae funt quam

Propofitiones prioris generis. Propoficiones Inuficatas non fup-

pono; cum enim nullius ferme fmt ufus in feriis Argumenta-

tionibus , multas tamen exceptiones et mutationes inducunt in
Logicorum Regulas apud eos qui illas etiam in cenfum ad-
mittunt.

3. Propofitio Inordinata efl, in cujus expreflione aliquid extra

ordinem illum, quem fenfus requirit, deturbatum eft. Senfus

autem Propofitionis requirit Subjectum primo loco flare, fuc-

cedere Copulam cum praefixis Modis , fi qui adfmt , et tandem

ultimo loco Praedicatum fubfiftere. Unde haec Propofitio efl

Inordinata : Animal eft homo^ fi hic ei fenfus refervetur : Homo

efl animal^ atque eo fenfu vera efl. Alias prior illa Propofitio

non efl inordinata, fi capiatur ut falfa, ut nempe Subjectum

ejus fit Animal^ et Praedicatum ejus fit Homo (quod pauci
videntur advertiffe); fed efl inordinata, quando Animal.^ etfi

non exprimatur loco Praedicati, pro Praedicato tamen compu-

 P. 11. Sect. I. Cap. X. 453

tatur in fenfu, et fimiliter Homo^ etfi non ponatur loco Sub-

jecti, quoad cxprelTionem, computatur tamen in fenfu pro
Subjecto. Propofitionibus Inordinatis utimur faepe elegantiae
caufa : eo enim ventum efl, ut quod diltortum ac perverfum
ell, feftivum ac argutum videatur.

CA p uT X.

De Enunciatione Modali.

1. Modus Logicus coincidit cum Adverbio flricte fumpto.

Eflque Dictio, quae fenfu cohaeret cum Copula, aliter tamen
cohaeret quam velut Extremum ejus. V. g. cum dico Petrus :

eft homo^ ibi Petrus et Homo cohaerent cum Copula; non funt

tamen Modi Logici iflius Copulae, quia cohaerent cum Copula

tamquam Extrema Copulae. Sed fi dixero : Petrus necejfario eft

homo^ ibi Necejjario ita cohaeret quoad fenfum cum Copula

Verbali, ut tamen non cohaereat cum illa velut Extremum
ejus; adeoque illa dictio Neceffario efl Modus Logicus. Tales
Modi etiam funt ImpoJJihiliter ^ Pojfihiliter ^ Contingenter ^ For-

fitan^ Ferifimi/iter^ Certo^ et Modus frequentiffmius, Non, etc;

hae enim omnes Dictiones pofTunt cohaerere quoad fenfum

cum Copulis aliter quam ut Extrema Copularum. Celeriter

autem, Sapienter^ Docte ^ Valde^ Nimis^ etc^ non funt Modi

Logici, quia non cohaerent unquam cum Copula quoad fenfum
fed tantum cum Extremo Copulae , nempe cum aliquo Adjectivo
vel Participio. V. g. : Petrus celeriter currit; ibi Celeriter non
cohaeret cum Eft^ inclufo in Currit ^ fed cum Currens, quod
ibidem includitur. Similiter in his : Petrus fapienter agit , Falde
garrulus eft^Nimis levis^ etc^ illa Adverbia Grammatica (non
funt enim Adverbia Logica) cohaerent cum Praedicatis iflarum
Propofitionum , non cum Copulis.
2. His pofitis facile dicitur, quid fit Enunciatio Modalis;
nempe Enunciatio cujus Copula afficitur Modo, feu cum cujus
a54 Logica reftituta.
Copula quoad fenfum cohaeret Modus Logicus. Non
aliquis

cenfetur autem cohaerere Modus Logicus cum certa Copula,

nifi eam quoad fenfum proxime praecedat. Sic iftae funt E-
nunciationes Modales : Petrus necejfario eft homo^ Petrus pojji-

biliter eft rex, Arenae maris forfttan funt numero pari ^ etc^ quia
Copulas earum proxime praecedit Modus aliquis, tum quoad
fenfum, tum etiam (quod in Exemplis convenit) quoad ex-
preffionem. Hae vero non funt Modales : Et contingenter fto
et contingenter fedeo , Fel impoffihiliter fum homo vel impoftibiliter

Cum hrutum^ Si non poffum ftare nonfto; licet enim in iis repe-
riantur Modi, illi tamen non afficiunt earum Copulas, fed
Copulas partium. Hoc igitur diligenter curandum ell in Mo-
dalibus Quantis ac Compofitis, ut Modus cadat in earum
Copulas Grammaticales , et eas fenfu ac, quantum fieri poteft,

expreflione proxime praecedat. Si enim afficiat in illis tantum

Copulas Verbales, non efficiet Enunciationes Modales, cum
illae fmt tantum Copulae partium, non vero Copulae iftarum
Quantarum aut Compofitarum. Unde neque iftae funt Enun-
ciationes Modales: Aliquod animal impojfihiliter eft homo^ Omnis
homo poftihiliter eft Romae. Sic Modales facies: Impoffihiliter

aliquod animal eft homo^ Poftihiliter omnis homo eft Romae; jam
enim Copulae iftarum Quantarum afficiuntur Modo. Similiter

et haec Compofita non efi: Modalis : Et impoJJihiJiter fto , et im-

pojjibiliter Jedeo (eftque falfa) ; fic Modalem facies : Impojfthi-

liter et fto et fedeo^ quod jam verum ell.

3. Enunciatio Modalis habet duas partes, Modum et Enun-

ciationem Modificatam. Quid fit Modus, dixi; Modificata eft

reftantia Enunciationis Modalis, quae fuperell ablato ex ea

Modo. V. g. haec eft Enunciatio Modalis : Petrus neceffario eft

homo\ Modus in ea efl Neceffario^ quo ablato, quod reftat,

ell Enunciatio Modificata, nempe Petrus eft homo. Quod ego

Modificatum voco, Logici communiter vocant dictum Enuncia-
tionis Modalis; sed nomenclaturam iftam non fero. Etiamfi
 P. ir. S e c t. I. C a p. X. 455

enim non fit altercandum de nomine, et mihi etiam probetur

ille Logicorum Verficulus : Cum de re conflat^ non fit de nomine
pugna^ ibi tamen nomenclatura nata efl: confufionem et per-

verfum intellectura ingenerare ; fane caftiganda eft. Nempe

Modificata non dicitur fcmper ab Enunciatione Modali, imo
vix unquam ab illa dicitur. V. g. Petrus non efl hrutum^ Petrus
mpojflhiliter efl hrutum , Arenae maris forfitan funt numero pari^
funt Enunciationes Modales, et tamen non dicunt fuas Modi-
ficatas ; nec enim ibi dicitur Petrum effe brutum, aut Arenas
maris effe numero pari, fed illud nonefTe, aut impolfibile effe,

hoc forfan effe , feu dubium effe dicitur. Unde, fi poflea ger-

mano fenfu dixerimus, Petrum non poffe effe brutum, dicitur

ab illa Enunciatione : Petrus impojfibiliter efl hrutum , feu iflud

efl Dictum hujus Enunciationis, orietur ex Homonymo mala

confufio.

4. Modi inventi funt, ut de ipfis Enunciationibus poflimus

afHrmare. Modus enim efl velut Praedicatum, quod affirmatur
de Modificata. Cum enim Modificata minus apta fit ut occupet
locum Subjecti, fubfequente alia Copula et Praedicato (velut
ifla locutio efl incommoda : Carolus efl rex , efl contingens\ hinc
inventi funt Modi, quibus appofitis ad Copulam, de ipfa E-
nunciatione afRrmaffe cenfemur, quod ejus Copulae adverbialiter
affiximus. V. g. hanc Propofitionem : Carolus efl rex^ contin-

gentem effe , fic commode et breviter dicimus : Carolus contin^

genter efl rex. Eundem in finem inventus videtur Modus In-

finitivus apud Grammaticos, qui commodior adhuc fuiffet, fi

per Cafus Declinabilem feciffent, ficut reliqua nomina. Unde

hoc pacto etiam fatis commode de Enunciationibus afRrmamus,
v. g. : Carolum effe regem efl contingens , Carolum effe hominem
oportet. Et hinc adducor ut credam omnem eam Enunciationem
efle Modalem, quae de alia Enunciatione affirmat ; eo enim
tantummodo fpectant Modi, eo folum fine efformati funt, ut
de ipfis Enunciationibus commoda fit Affirmatio. Exteriorem
^$6 Loglca reftituta.
tamen Formam confiderando , quam Logici magis conliderare
folent, eas folummodo Modales efle dicerem, quarum Copula
afficitur Adverbio. Ex quo etiam clare patet, cur iftae non
fmtModales: Petrus fapienter agit ^ Eleganter fcrihit ^ etc. ; nihil
enim ibi de Enunciationibus affirmatur, cum non fit fenfus
Petrus agit^ efi Enunciatio fapiens., aut: Petrus fcribit^ efi E-
nunciatio elegans. Htc vero : Petrus neceffario efi homo.^ Petrus

non efi brutum , fenfus reddi poteft : Petrus efi homo , eft Enun-
ciatio necejfaria^ Petrus eft brutum^ efi Enunciatio falfa; atque
adeo ibi de ipfis Enunciationibus inflituitur Affirmatio, et fic

efficiuntur Modales.

5. Modalis fic realiter fumpta dividitur in Modalem de Modo

nominali, de Modo verbali, de Modo adverbiali. De Modo
Nominali funt iitae : Carolum ejfe hominem efi necejjarium^ Ca-

rolum effe regem efi contingens , Ejfe exfulem efi pojpbile , Bella-

turum efi incertum , Egere efi falfum ; ibi enim Modi , qui de
Modificatis affirmantur, exprimuntur nominaliter, nimirum ut
Adjectiva. De Modo Verbali funt iflae : ^n Carolus bellaturus

fit dubitatur^ Carolus potefi efje exjuf Contingit Carolum ejfe

regem, Oportet efje hominem; ibi enim Modi cum Copul^, me-
diante qua affirmantur, complicantur in verbis Grauimaticis
Oportet^ Contingit^ etc. De Modo Adverbiali funt iftae : Ca-
rolus necejfario efi homo , Carolus contingenter efi rex , Pojfibiliter

efi exul, Forfitan bellabit, Carolus non eget. Atque hae poflremi
generis tantum funt Modales proprie dictae et formaliter lo-

quendo. Ex quibus Exemplis conftat, fubinde hujus aut illius

Speciei Modalem fuppetere, cum non fuppetit Modalis alterius

Speciei de eodem Modo. V. g. haec efl Modalis de Modo Ad-

verbiali : Petrus non efi doctus , haec ei correfpondet de Modo
Nominali : Petrum ejfe doctum efi falfum. At nulla ei corre-

fpondet de Modo verbali, penuria vocum ; fi enim effet Ver-

bum Grammaticum, quod eodem modo diceret Falfum ejfe,

ficut Oportet dicit Necejfum eJJ^e^ jam etiam haberemus Mo-

 P. II. S e c t. I. C a p. X. 457

dalem de Modo Verbali correfpondentem iftis Modalibus de

Modis Adverbiali et Nominali.
6. Ad veritatem Enunciationis Modalis requiritur et fuiRcit,
ut Modificata fit talis, qualis efl Modus, id elt, ut Modus
nominaliter expreffus vere afRrmetur de Modificata infinitive
exprefla. V. g. ifta eft vera : Petrus necejfario efi homo^ quia
exprimit infinitive Modificatam hoc modo Petrum ejje hominem;:

de ea fic expreffa affirmatur Modus nominaliter expreffus hoc

modo : Petrum ejfe hominem efl necejfarium , atque ea Affirmatio
efl vera. Similiter et ifta Modalis efl vera : Petrus non efl hrutum.
Exprime enim Modum nominaliter, habebis Falfum (fiquidemiVo»
et Falfo idemfunt); exprime jam Modificatam per Infinitivum,
habebis Petrum ejfe hrutum% de hoc Infinitivo vere affirmatur ifte

Modus , hoc pacto : Petrum ejfe brutum eflfalfum. Ad Falfitatem

Enunciationis Modalis requiritur et fufficit, ut Modificata non fit

tahs, qualis eft Modus; quod facile intelligitur ex dictis in Simili.

7. Videntur porro omnes Propofitiones Contingentps efle

Modales ; in illis enim femper adhaeret Copulae Adverbium

temporis, non quidem femper exprefle, femper tamen implicite.
Ut Currit , id eft : Jam efl currens ; item Cucurrit , id eft : Tunc
efl currens, fumendo Tunc ut defignet tempus praeteritum; et

Curret ^ id eft, Tunc efl currens ^ fumendo Tunc ut defignet

tempus futurum. Imo cenfeo ego, omnes Propofitiones Con-
tingentes habere Copulam praefentis temporis; nam quod fub-
inde Praeteritum vel Futurum in illis fonat, ad Praedicatum
pertinet. V. g. Petrus erit amans^ id eft : Petrus efl amaturus'^
item : Petrus erit fenex , id eft : Petrus efl feneciturus , feu :

Petrus efl erens fenex , item : Petrus fuit puer , id eft : Petrus
efl fuens puer ; ubi fumo mihi licentiam formandi participia,
Erens ^ ab Ero^ et Fuens ^ a Fui. Tantum enim funt duae
Copulae Verbales, Pura, quae Aeternitatis eft, et ei analoga,

Praefentis temporis. Sed quae hujufce generis fubtiliora funt,

et myfterium videntur, alio a me opportunius refervantur.

17
 458 Logica reftituta.

C A p u T XI.

De Modo Negandi.

1. Modos ufu frequentiiTimus eft Modus feu Adverbium

Inter

Non. Ideoque, cum caeteri omnes Modi fint anonymi, hic folus
accepit nomen, et Negatio paiTim vocatur. Sed nomen Nega-
tionis eft aequivocum, nam aequivoce et Modum certum et

certam Propofitionem defignat; haec enim Propofitio : Non fto^

Negatio dicitur, ut pridem vidimus, et Modus feu Adverbium

Non^ in eadem Propofitione repertum, etiam Negatio dicitur,

ut jam inculcamus. Quae Dillinctio bene notanda efl, ne ob-

tineat ille Logicorum Verficulus : Erroris mater fuit Aequivo-
catio femper. Nos igitur hic agemus de Negatione fumpta
pofteriori modo, nempe pro Modo feu Adverbio Non^ cui
nominaliter correfpondet Modus Falfum^ nam Non fto et Me
liare falfum eft idem funt.

2. Negationi folenne eft in aliqua alia Dictione complicari

ut in Neque^ quod idem eft ac Et non, quia Neque fto neque
fedeo^ id eft Et non fto et non fedeo\ in Nifi^ quod idem eft

ac Si non , quia Nifi poffum ftare , non fto , id eft Si non poffum

ftare^ non (io ; in Nullus^ quod idem eft ac Neque faepius

repetitum , quia Nullus homo eft doctus , id eft Neque Petrus eft

doctus neque Paulus etc. ; in Nunquam ,

quod idem eft ac

Nullo tempore ; in Impojfibili , quod idem eft ac Non poffihile ;

in Indoctus ^
quod quidem non fimpliciter idem eft quod Non
doctus (menfa enim eft non docta, fed indoctam menfam dicere
ridiculum eft), fed Non doctus et tamen capax doctrinae. Simi-
liter Non includitur in iftis : Coecus, Surdus , Nudus , etc, quae

pallim privationes dicuntur.

3. Negatio dividitur etiam in Negantem et Infinitantem.

Negationem Infinitantem video efte illam quae cadit in Copulam

Relationis ; ut hic : Non homo poteft efje animaf Negatio eft
 P. 11. Sect. I. Cap. XI. <i59

Infinitans ; cadit enim in Copulam Relationis , cum hic fit fenfus

Id quod non eft homo ^ poteft ejfe animal. Sed non agnofcunt
Negationem, quae ponitur in pofleriori Propofitione, ut In-
iinitantem, at bene eam, quae ponitur in priori. Quod ex
errore fit, quo exiftimant, Negationem Infinitantem cadere in

Subftantiva vel Adjectiva; quod efl impofTibile, cum Negatio

fit Adverbium ftricte dictum feu Modus Logicus, ac proinde

non magis polTit in Subflantivum aliquod aut Adjectivum ca-

dere, quam lapis in coelum ; unicum quippe Centrum Modi
efl Copula.

4. Negatio Negans efl Negatio cadens in Copulam diftinctam

a Copula Relationis ; ut Negatio hic : Petrus non eft doctus ,

imo etiam hic : Petrus eft non doctus ; revellenda enim efl Ne-
gatio a Praedicato et praefigenda Copulae, ut patebit infra.

5. Sed dices : fi Negatio non poffit cadere nifi in Copulam,

dic ergo in quam Copulam htc cadit : Adam potuit non peccare^

non potefl enim ibi etiam revelli a Praedicato et praefigi Co-

pulae, cum fenfus nonfit: Adam non potuit peccare. Refpondeo,
Enunciationem propofitam effe Modalem de Modo Verbali
Poteft^ fic refolvendam in formaliter Modalem Adam pojfihiliter:

non peccavit. Ibi clarum eft, Negationem cadere in Copulam

Verbalem inclufam in Verbo Grammatico Peccavit.

Caput XII.

De Enunciatione Negativa.

f. Enunciatio Negativa eft fpecles Enunciationis Modalis,

inter Modales longe frequentiffima ; quippe quae non fit aliud
quam Enunciatio cujus Copula afRcitur Negatione ; ut Non fto.

Vocatur etiam Enunciatio Negans, quidam et iV(?^(3;/^/« vocant;

fed poftrema haec nomenclatura difplicet. Negata enim potius

fonat Modificatam Enunciationis Negativae ; veluti cum dico:
 i6o Loglca reftituta.
Non fto^ Negativa feu Negans eft quae ibi jacet; Negataautem
eft Sto^ illa enim ibi negatur. Enunciationi Negativae corre-
fpondet Enunciatio Affirmativa , Affirmans, imo etiam Affirmata
(illa enim htc funt idem : cum Enunciatio fe affirmet ,
quando
affirmat; non perinde tamen fenegat, quandonegat, fed negat
fuam Modificatam). Eft autem Enunciatio Affirmativa Modifi-
cata Enunciationis Negativae, feu id quod ablata Negatione

reflat ex Enunciatione Negativa; ficut exNonfio, ablato iVi?»

refiduum eft Sto. Imo etiam ifla efl Affirmativa : Petrus non
non eft doctus ^
quia duae Negationes tollunt fe mutuo, adeoque
relinquunt Copulam liberam a Negatione ; ut infra patebit.
<2. Quod Enunciatio aliqua fit Affirmans vel Negans, cen-

fetur ad Qualitatem ejus pertinere. Unde Enunciationes ejufdem

Qualitatis dicuntur, quae ambae funt Affirmativae vel ambae
Negativae; Diverfae autem Qualitatis cenfentur, quarum una
Affirmat et altera Negat. Sic iflae funt diverfae Qualitatis

Sto., Non fto\ hae autem funt ejufdem Qualitatis : Sto^ Lo-

quor , item iflae : Non fto , Non loquor.

3. Circa Compofitas et Quantas diligenter obfervandum (quod

in Modalibus ante generatim monui) , fi Negativas eas effe

volueris, Modum praefigendum effe earum Copulae, id efl

Copulae Grammaticali patenti in Enunciationibus Compofitis,

et eidem Copulae Grammaticali contectae Nota Quantitatis in

Enunciationibus Quantis. Unde haec non eft Negativa : Non

fum homo et non fum hos\ Negatio enim non cadit in Copulam
ejus, fed tantum in Copulas partium ejus. Imo ne quidem ifla

efl Negativa : Neque fum homo neque fum bos; eadem enimefl
cum priori, quandoquidem Neque idem fit quod Et non. Sic
igitur Negativam facies : Non et homo fum et bos fum ; quae
fane non aequivalet prioribus, cum priores illae fint falfae,

haec autem vera fit. Similiter nec ifta eft Negativa : Niftftare
pojjum^ non y?o; cum enim Copula fit vS"/, Negatio inclufa in
Nifi eam fenfu non praecedit , fed fequitur hoc modo : Si non
 P. II. Sect. I. Cap. XII. 161

pojfum fiare^ non fto% fic igitur efFormabis Condicionalem Ne-

gativam : Non fi fiare pojjum fio, Idem eflo judicium de reliquis
Compofitis.

4. Et quidem circa Compofitas Negativas aliquid viderunt

Logici ; circa Quantas Negativas non item. Unanimiter enim
dicunt has efife Negativas : Nullus homo eji hos^ AUquh homo
non efi bos^ quae profecto funt AfRrmativae, cum Negatio non
cadat in Copulam contentam in Non Quantitatis, fed retro in

Copulas Verbales partium. Senfus enim prioris efi: : Et Petrus

non efi hos ^ et Paulus non efi hos, etc, et fimilis efi: fenfus

pofi;erioris. In Excufationem eorum hoc comminifcebar , Tales

Quantas, etiamfi Affirmativae fint, Negativis tamen aequipol-
lere; quia NuUus homo efi hos (quod patebit ex Schemate Re-
ductionum) aequivalet huic : Non aUquis homo efi hos , et

AUquis homo non efi hos aequivalet huic : Non omnis homo efi

hos. Sed Excufationem hanc facile explodat folertior quifpiam,

et dicat, pari fundamento fi;atuendum fore has etiam Negativas
efl^e : Omnis homo efi hos^ AUquis homo efi hos ; aequivalent enim

etiam Negativis , prior quidem huic : Non aUquis homo non efi

hos , pofi;erior illi : Non nuUus homo efi hos ,

quas quidem Ne-
gativas efl"e clarum efi:, cum Negatio cadat in earum Copulas
Et^ Vel^ contentas in NuUus , AUquis. Et quamvis fciolus
aliquis putaret fe rem reftituifiTe, ingerendo Axioma : Duplex
Negatio facit Affirmationem^ adeoque contendendo jam proxirae
allegatas Propofitiones non efi"e Negativas, fed Affirmativas;

tamen hic nihil ad rem, et Axioma non militat in hoc cafu.

Tantum enim habet locum, quando duae Negationes femutuo
quoad fenfum proxime fequuntur, ut infra patebit; quod non
fit in cafu pofito ; ibi enim inter Negationes illas, in eadem
Propofitione repertas , mediat aliquid quoad fenfum, nempe
Subjectum cum praefixa Nota Quantitatis. Unde fatendum efi:,

proxime praedictas Propofitiones abfolute Negativas efi"e, et

quidem ita Negativas , ut etiam partes earum fint Negativae.

<i6i Logica reftituta.
Senfus enim prioris, nempe : Non aliquis homo non efl bos ^ efl

hic : Non vel hic homo non eli bos , vel ifte homo non eft bos etc^

fenfus autem pollerioris eft hic: Non et hic homo non eft bos ^

et ifte homo non eft bos etc.

5. Cum igitur ad Negativas non fufRciat quod Negativis

aequivaleant , reftat ut concedam, totam Logicorum Rempubli-
cam, Copulam Verbalem Propofitionibus Quantis contumaciter
alTerere. Cum enim Copulae Verbales hic : Nullus homo eft bos^

Aliquis homo non eft bos^ Negatione aificiantur, confequenter

dicunt eas efle Negativas Enunciationes , quia apprehendunt
Copulas Verbales etiam Quantarum Copulas efle, cum tamen
tantum fint Copulae partium earum. Nequit enim effe Copula
alicujus Enunciationis, quod eft Copula alicujus quod in ifta

Enunciatione rurfum alteri copulatur, fed hoc efl Copula partis

iftius Enunciationis. Et infuper haec eorum perfuafio difficul-

tatem et confufionem invehit circa efFormationem Contradicto-

riarum, quae tamen unum ell ex Logicae capitibus. Contra-
dictio enim fit per Ajentem ac Negantem ; cum haec Ajat
Omnis homo eft bos, fi etiam ifta Neget : Nu/lus homo eft bos^

oportebit ibi Contradictorias agnofcere ; quod efl abfurdum.

Et quamvis ipfi jactent, Univerfali Affirmanti non quamlibet
Negantem contradicere , fed Negantera Particularem , tamen
haec tantum Verba funt ; conitat vero, unius ac ejufdem Af-

firmantis unam tantum ac fimplicem Negantem efle.

6. Sed etiamfi haec ita funt, infra tamen Part. 3. ubi de

Forma Argumenti tractabimus, obtemperandum erit Logicis,

et fl;atuendum has ac fimiles Quantas efle Negativas : Nullus

homo eft bos^ AUquis homo non eft bos ; fme enim tali fuppofitione

Forma Argumentorum recepto more tradi non pofl^t. Suppo-

nemus igitur ibi , Copulas Quantarum Verbales eflTe ; hic ab eo

fuppofito tantifper liberi erimus.

 P. II. Sect. II. Cap. I. a63

S ECTIO II.

De Af fe c ti on i bu s Enunciationum.

AfFectiones Enunciationum quatuor potiffimum invenio

nempe Reductionem, Similitudinem, Confequentiam, et Pro-

bationem. Agam hic tantum de tribus prioribus ; nam Proba-
tionem refervo in Partem 4. Sect. 2. tanquam Proprietatem
Rationis.

C A p u T I.

De Reductione Enunciationum,

I. Reductio ifta elt Enunciationis per aliam Enunciationem,

ut aequivalentem , declaratio. Duae in eam concurrunt Enun-
ciationes : Reducta, quae per aliam tamquam aequivalentem
declaratur, et Reducens, quae fic declarat. Hae funt Extrema

Reductionis , et conjunguntur in Reductione mediante particula

Id eft^ quae obtinet vim Copulae in Reductione. V. g. hoc
modo : Solum animal fentit , id eft : Et animal fentit , et nihil

diftinctum ab animali fentit; ibi quidem Propofitio, quae prae-

cedit particulam Id eft^ reducitur, eltque Subjectum Reduc-
tionis; Copulativa vero eandem particulam infecuta reducit, et
agit veluti Praedicatum Reductionis. Particula Id eft habet fe
inftar Copulae , importatque, Enunciationis per Enunciationem
non fimpliciter, fed per Enunciationem, ut aequivalentem ac
quodammodo eandem, fieri declarationem. Et hinc Similitudo
ac Probatio excluduntur ; quas aliquando per aequivalens aliquod
fieri nihil vetat, fed non fiunt per aequivalens qua tale; unde
Probatio et Similitudo etiam diverfas Copulas a Copula Re-
ductionis fortiuntur.
264 Logica reftituta.
2. Hinc igitur Capitalis Regula Reductionis efl, ut Reducta
ac Reducens aequivaleant. Cum autem impoffibile fit Verum ac

Falfum aequivalere, ut infra demonltro, hinc etiam raalam effe

Reductionem oftenfum ell hoc ipfo, quo Extremorum ejus unum

verum, alterum falfum efTe demonftratur, idque vel in fe vel

in fimili. Unde non valet ifta Reductio : Petrus efi brutum non
aJbum^ id efi^ Petrus non efi hrutum album^ quia Reducens efl

vera , et Reducta falfa ; nec illa Reductio valet : Bos eft animal
non rationale , id efi , bos non efi animal rationale , quia licet ibi

Reducta et Reducens verae fmt , tamen in fimili ante una earum

vera, et altera falfa erat.

3. Reductionis quatuor fpecies q^q. videntur : Expofitio

Contractio, Reformatio, et Refumptio. Expofitio elt Reductio
in qua Reducens explicat Reductam. Explicare elt feorfim et
figillatim plura proponere, quae alibi conjunctira et firaul in-

geruntur. V. g. ^^0 nunc fum fians explicat Sto ; cum enim Sto

Subjectum, Praedicatum, Copulam, et Modum teraporis prae-

fentis cohaerentera Copulae , omnia fimul et femel oggerat

prior illa Propofitio eadem illa figillatim perhibet, unura ante,
et alterura pofi:. Adeoque hoc efl: Exeraplum Expofitionis
Sto , id efi , ego nunc fum fians.

4. Contractio et Reductio , in qua Reducens confi:ringit Re-

ductara. Ea enim, quae nimis laxa funt ac difFufa, fubinde
hoc ipfo funt obfcuriora, et confequenter compendio clarefcunt,
et fui coadunatione fortius feriunt fenfum. Hujus generis Re-
ductio fiatui potefi ifta : Ex ifia enunciatione : egonunc fumfians^
fequitur ifia enunciatio : ego nunc fum ; id exifiens efi , ex fio

fequitur fum. Huc fpectant Argumenta Poematura et Oratio-

num, Tituli et Sumraaria Capitura, quae unufquifque videt

magnam lucem adferre fuis Subjectis. Et quaravis haec ita fint,

judico taraen, hanc fecundam Speciera Reductionis raagis ad

Memoriam facere quam ad Intellectum. Intellectus enim raagis

juvatur Expofitione , utpote cui propriura fit raelius faciliufque

 P. II. Sect. II. Cap. I. i6s

plura figillatim, quam conjunctim objecta percipere ; Memoria

vero Compendiis et Summariis, velut in unum collectis viribus

magis roboratur.

5. Reformatio eft Reductio collapfum ordinem reltituens.

Nempe Reducta continet expreffionem non eo ordine digeftam,

quam Senfus requirit, Reducens vero ordinem illum reflituit.

V. g. : Non eft e terrh mollis ad aftra via , id eft , via e terris

ad aftra non eft mollis. Senfus enim Propofitionis requirit

Subjectum primo loco, Copulam cum fuis Modis fecundo, et

tertio loco Praedicatum reponi ; quo quidem ordine hic repo-

nuntur in Reducente, cum extra illura ordinem deturbata
legerentur in Reducta.

6. Refumptio efl Reductio, in qua Reducta Sermonem ex-

oletum continet, aut aliter minus ufitatum vel notum, Redu-
cens vero reponit communem fermonem ; ut : Petrus eft hovi-

nator^ id eft ^ Petrus eft derip)r% item : Prata rident^ id eft^

prata funt amoena. Huc fpectat etiam Interpretatio, qua quod

uno idiomate dictum ell, in aliud idioma transferimus.

C A P UT II.

De Keductione penes Negationes.

I. Reductio fpeciatim fumpta dillinguitur contra Expofiti-

onem ; comprehenditque fub fe tres polleriores Species : Con-
tractionem, Reformationem et Refumptionem ; iifque Logica
potiffimum occupatur circa Reductiones Negativarum. Nam
Regula Logices eft, Negationes non fmere, at, quantum fieri

potelt, ad Affirmationem reducere ; unde juxta hanc Regulam

non fmimus inter Enunciationes Compofitas ullam Negativam,
quam non illico reducamus ad Affirmativam aequivalencem.
V. g. : Non et fto et loquor ,
quae eft Copulativa Negativa
reducitur ad hanc : yel non fto^ vel non loquor^ quae eft Dif-
166 Logica reftituta.
junctiva Affirmativa, quamvis conftet ex partibus Negativis.
Et ifla: Non vel Jio^ vel loquor ^ quae eft Difjunctiva Negativa,
reducitur ad hanc : Et non flo , et non loquor , quae eft Copu-
lativa Affirmativa ex partibus Negativis. Eadem de caufa
Quancas Negativas non fmimus, fed reducimus ad Affirmativas;
ut : Non omne animal efl homo^ id efl ^ aliquod animal non efl

homo\ etiamfi etiam Reducens ibi habeatur ut Negativa juxta

communem apprehenfionem , ut fupra notavi.
2. Circa Contractionem in Negativis occurrit iflud Axioma
Duplex Negatio facit Affirmationem. Cujus hic eft fenfus
Duae Negationes (et per confequens, quotquot numero pari)
fe mutuo quoad fenfum proxime fequentes, fe mutuo toUunt,
et perinde eft ac fi nulla Negatio fuilTet pofita. Juxta hanc
Regulam procedit ifta Reductio : Petrus non non efl doctus^ id

eft, Petrus eft doctus. Dixi : fe mutuo proxime fequentes quoad

fenfum, quia Negationes fe mutuo, aliquo intercedente fe-

quentes, non toUunt fe mutuo, nifi cum juxta alias Regulas

eo redigi poffunt, ut fe invicem proxime fequantur; tunc enim,
poftquam eo redactae funt, fe mutuo etiam tollunt. Sic v. g.

hic : Petrus, qui non efl doctus, non efl etiam prohus^ duae
Negationes non faciunt Affirmationem, nec licet hunc fenfum
reddere : Petrus, qui efl doctus, efl etiam prohus ; etiamfi enim
duae Negationes ibi reperirentur, non fequebantur tamen fe

invicem quoad fenfum, nifi aliquo interjecto. Sic neque Nega-

tiones hic repertae fe mutuo fmipliciter tollunt : Petrus non

necejfario non efl doctus:, fed tamen hae tollunt fe mutuo, fi

primum eo fuerint redactae , ut fe invicem proxime fequantur

nimirum fi Non necej/ario juxta Schema fubjicendum reducatur
ad Pojflhiliter non^ et adjecta altera Negatione, quae poftpone-
batur Modo Necefjario , fiat hic fenfus : Petrus pojflhiliter non
non efl doctus^ ubi jam Negationes fe mutuo tollunt, adeoque

prima Propofitio mediate huc reducitur : Petrus pojjihiliter efl

doctus.
 P. II. Sect. II. Cap. II. 267

3. Ex quo jam etiam patet, quod duae Negationes, quarum

una eft Negans et altera Infinitans, nunquam fe mutuo tollant

feu nunquam faciant Affirmationem ; quia nunquam fe mutuo

proxime fequuntur quoad fenfum , cum cadant in diverfas Co-
pulas. Eflo quod fe invicem fubinde quoad Expreffionem
proxime fequantur; v. g. hic : Non non-animal poteft ejje homo^
fumendo priorem Negationem ut Negantem , et pofleriorem ut

Infinitantem ; quia tunc fenfus efl : Id qmd non eft animal^ non

poteft ejfe homo^ adeoque tantum intercedente aliquo quoad

fenfum, fequuntur fe mutuo Negationes iftae.

4. Reformatione utimur circa Negationes ; cum Negatio aliqua

praecedit integrum Praedicatum, illam revellimus a Praedicato

et praefigimus Copulae. V. g. Petrus eft non doctus huc per

Reformationem reducitur : Petrus non eft doctus. Dixi : cum
Negatio praecedit integrum Praedicatum, quia cum Negatio
tantum praecedit aliquam partem Praedicati, non revellimus
eam modo jam dicto , fed apponimus ei Copulam Implicationis.
V. g. Petrus eft hrutum non album non poteft huc reduci : Petrus
non eft hrutum alhum , fed huc : Petrus eft hrutum^ quodnoneft
alhum.

5. Refumptione circa Negationes praecipue utimur juxta

Schema fubjiciendum, quamvis juxta ipfum contingat fubinde
Reductio fecundum Contractionem aut Reformationem.

C A PUT III.

Continet Schema Reductionum.

I. Schema jam pridem machinatus fum quoddam, Reduc-

tionibus plerifque, quae circa Negationes inflituuntur, perop-
portunum, ex quo primo ftatim intuitu vides , quo unumquod-
que hujus generis reducendum fit. Atque ita fe habet
a68 Logica reftituta.

Quantitas
Quantitas Univerfalis
Omnis poft Nullus
Neceffario Impoflibiliter
Seraper Nunquam
Et Uod Neque
on
S5
« O
P3

Z »5
c/ Vi
P
<
sa

PAlpoft uou pA
opuEnbjiv
J3niN[I}"od
sinbiiv I
— UOd
uou opuCTbijv
uou aoiniflUJOd
uou sinbijv
suKinouJCcI SE3nui;n5

I
SBlUUEn5 I

Hocce Schema elt ; fed jam etiam Clavem ejus accipe , fine

qua haec tota Forma fit inutilis et claufa

Pofi Qualem ;
prae et poft Quantum ; prae mutat utrumque.
Conftat clavis ilta, Memoriae et Compendii caufa in Verfi-

culum redacta, tribus partibus, quarum explicatio haec eft.

1. Poft Qualem , feu Qualitatem (^fupple) mutat ; id efl

fumpto aliquo ex fedecim vocabulis hujus Schematis, fi unam

Negationem ei poltpofueris , fiet compofitum ex iflo vocabulo et
Negatione pollpofita aequivalens Vocabulo oppofitae Qualitatis
in Schemate (habentur autem vocabula oppofitae Qualitatis

dextrorfum et finiflrorfum). V. g. fumpto»illo vocabulo : Omnis^

fi ei unicam Negationem pofi:pofueris , habebis compofitum
Omnis non^ quod compofitum aequivalet vocabulo confifiienti

fub oppofita Qualitate cum vocabulo Omnis ; aequivalebit ergo

vocabulo Nullus\ unde Omnis homo non eft doctus \\\\c vQdiUCiim".

Nullus homo eft doctus. Si jam vice verfa fumpferis tibi Vo-
cabulum Nullus ^ eique unam faltem Negationem poflpofueris,

fiet Compofitum Nullus non^ quod juxta hanc primam partem

Verficuli, aequivalebit vocabulo oppofitae qualitatis cum Nullus,
 P. II. Sect. II Cap. III. 269

id ell , aequivalebit vocabulo Omnis. Adeoque Nullus homo non

efl doctus ^ huc reducitur : Omnis homo efl doctus. Eodem modo
Necejfario non aequivalet hnpojjihiliter^ et Petrus necejjario non

efl hrutum id t^.,Petrus impoffihiliter efl hrutum'^ etviceverfa^

Impojflhiliter non idem ell ac Necefl^ario ^ et Petrus impojjihiliter

non efl homo idem efl ac Petrus necejjario efl homo. Item Semper

non idem eft quod Nunquam., et Nunquam non idem efl: quod
Semper. Item Et non idem efl quod Neque ^ nam Et non flo
et non fedeo perinde eft ac Neque flo neque fedeo et Neque non
idem eft quod Et.^ nam Neque non fio neque non fedeo.^ id eft,

et flo et fedeo.

3. Atque ita fe res habet in Vocabulis fupernis. In infernis

autem obtinet quidem etiam prima pars Verficuli, fed nullum
ibi efFectum notatu dignum depromit. Nam fi vocabulis infernis
ac dexteris (fciHcet vocabulis Aliquis ., Pofphiliter., Aliquando^
Vel') unica Negatio poftponatur , mutantur profecto in vocabula
inferna finiftra ; fed nulla Reductio eft, cum illa fmiflra vo-

cabula nihil aliud fmt quam expreffe compofita ex dexteris

vocabulis et fubfequente Negatione. Similiter fi Vocabulis in-
fernis et fmiflris unicam Negationem poflpofueris , mutantur
quidem in Vocabula inferna dextera, fed fme ambage Schematis
et Clavis, at aperte et regia via, juxta Axioma : Duplex Ne-
gatio facit Aflirmationem.

4. Seeunda pars Clavis erat ifla : Prae et pofl Quantum^ feu

Quantitatem (fupple) mutat. Senfus efl : fi Vocabulo hujus
Schematis duas Negationes appofueris, unam ante Vocabulam
et alteram pofl, Compofitum ex Vocabulo et iflis Negationibus
aequivalebit Vocabulo oppofitae Quantitatis in Schemate (vo-
cabula autem oppofitae Quantitatis in Schemate furfum ac
deorfum habentur). V. g. fumpto illo Vocabulo Ow«/V , fi ipfum
inter duas Negationes interjeceris, hibQhi?, Non omnis non quod .,

aequivalet Vocabulo Aliquis., et proinde Non omnis homo non

efl doctus^ id eft, aliquis homo efl doctus. Eadem ratione Non
a^o Logica reftituta.
aJiquis non idem eft quod Omnis. Item Non necejjario non idem
efl: quod PoJJibiliter , et Non pojjibiliter non idem quod Necef-
fario. Et porro fic pergendo furfum deorfumque, non tantum
in Vocabulis dexteri lateris, fed etiam fmiflri ; qms. Nonnullus
non idem efl quod Aliquis non, et Non aliquis non non idem
efl quod Nullus. Et fic deinceps pergendo. Haec pars eft

quidem difiicilior intellectu, quam pars prima vel pars tertia,

ideoque fola prima et tertia parte Verficuli poteramus effe

contenti; haec tamen fecunda pars faltem pro Memoria efl.

5. Tertia pars Verficuli : Prae mutat utrumque , fcilicet

Quantum et Quale feu Quantitatem et Qualitatem. Id eft : fi

Vocabulo hujus Schematis unicam Negationem praepofueris

Compofitum ex Vocabulo et ifla Negatione , aequivalebit

Vocabulo oppofitae quantitatis qualitatifque (habentur autem

vocabula quantitate fmiul ac qualitate difFerentia in angulis

oppofitis fecundum Diametros Schematis). V. g. fumpto Voca-

bulo Omnis^ una Negatione Praelixa, habes Non omnis^ quod
aequivalet Vocabulo Aliquis non^ quia Omnis et Aliquis non

diftant inter fe Diametro Schematis. Itaque Non omnis homo

eji doctus, id efl, aliquis homo non ejl doctus. Item fumpto
Vocabulo AUquis non., praefixa eiNegatione, habes iVi?» aliquis

non, quod idem efl ac Omnis. Et fic porro pergendo non

tantum per Diametrum vergentem ab angulo fuperno dextero
in angulum infernum fmiflrum , fed etiam per Diametrum quae
hanc decuffat, vergitque a fmiflro fuperno in dexterum infer-
num; aequivalent enim pari pacto Non nuUus et Aliquis et

contra Non aliquis ac Nullus^ et fic porro.

6. PofTumus autem expedire fuflicienter has Reductiones juxta

primam et tertiam partem Clavis (omiffa fcilicet fecundaparte,
quae intellectu diflicilior efl), cooperante tamen fubinde iflo

Axiomate : Duplex negatio etc. V. g. Non omnis non fic reducam

fumam ex iflo Compofito partem, Non omnis .,
et alteram Ne-
gationem, quae fequebatur, refervabo feorfim, ut fumam eam
 P. II. Sect. II. Cap. III. 271

et apponam, cum tempus erit. Igitur, Non omnis idem eft

quod Aliquis non^ juxta tertiam partem Clavis; fumo jam

Negationem pofteriorem quam refervaveram , et nancifcor Ali-

quis non non ; expungo igitur utramque Negationem ,

juxta

Regulam : Duplex negatio etc. , et remanet Aliquis. Adeoquc

eodem recidit Reductio, quo recidiflet, fi facta fuiflet per

fecundam partem Clavis. Aliter : ex Non omnis non capio

illam partem Omnis non; hoc juxta primam partem Clavis,

idem eft quod NuUus. Jam praefigo Negationem, quam refer-

vaveram, et habeo Non nullus, quod juxta tertiam partem

Clavis idem eft quod Aliquis.

7. Notandum aliquid circa illa vocabula Schematis : Et^ Fel^

et eorum Oppofita. Imprimis cenfetur ilHs unica Negatio poft-
poni, etiam tunc, cum duplex Negatio poftponitur hocpacto,
ut in una earum partium, quas connectunt, una, et in altera,
altera Negatio Non refideat. V. g. : fio et non fedeo ; hic cen-
fetur Vocabulum Et comparere cum unica Negatione poftpofita,
atque adeo juxta primam partem Clavis huc reducitur : Neque
fto neque fedeo. Secundo non cenfetur illis vocabulis poftponi

Negatio, nifi immediate poftponatur, ita ut Negatio cadat in

Copulas partium, nec fufficiat eam cadere in partes partium.
Unde cum vocabula ifta connectunt Propofitiones Quantas,
non cenfetur Negatio vocabulis poftponi, nifi cadat in Copulas

Quantarum , feu nifi fenfu praecedat illas Notas : Omnis , ali-

quis, etc. Subjectis Quantarum praefixas. Quapropter hic : Et

aliquis homo non efl doctus , et aliquis homo non efl prohus , non
cenfetur vocabulum Et reperiri cum Negatione poftpofita,

juxta fenfum Clavis , adeoque non licet juxta primam partem

Clavis praedictam Enunciationem huc reducere : Neque aliquis

homo efl doctus^ neque aliquis homo efl prohus\ fiquidem Reducens
eft falfa, Reducta vera. Sed fi ita dicatur : Et non aliquis

homo efl doctus^ et non aliquis homo efl probus^ jam licebit eo
reducere ; quia jam Negatio proxime feu immediate fequitur
iya Logica reftituta.
vocabulum Et. Eadem de caufa Non et omnis homo efl doctus^

et omnis homo efl prohus non potefl huc reduci: Velomnishomo

efl doctus^ vel omnis homo non efl prohus% fiquidem Reducta vera,
Reducens efl falfa ; fed huc : Fel non omnis homo efl doctus vel

non omnis homo efl prohus, quae ulterius, Reductione concer-

nente Vocabulum Non omnis , huc reducitur : Vel aliquis homo
non efl doctus^ vel aliquis homo non efl prohus.

CA P UT IV.

De Speciebus Expofitionum.

I. Primo Exponimus illas Propofitiones, in quibus Extrema

cum Copula ac Modo omnia fimul, aut eorum aliqua, com-
plicantur in unam dictionem ; eafque reducimus ad Propofitiones
eadem haec diferte et expreffe reddentes. Ut : Sto^ id efl^ ego

nunc fum flans:, item : Ego y?o, idefl^ ego nunc fum flans^ etc.

1. Secundo Exponimus Propofitiones Quantas per Copulativas

aut Difjunctivas aequivalentes; ut : Omnis homo efl doctus ^ id

efl^ et Petrus efl doctus ^ et Paulus efl doctus, et porro. Huc

referri potefi: omnis Expofitio, quae fit circa Acceptiones
Communes; ut : Omnia Elementa funt quatuor ^ id efl^ et ignis

et aer et aqua et terra funt quatuor^ etc.

3. Tertio Exponimus per Definitionem, nempe loco Definiti

in Expofita, ponendo Definitionem ejus in Exponente; ut

Homo efl Effentia Petri ^ id efl^ homo efl tale Praedicatum de

Petro^ ut cum de ipfo affirmatur., praecedere deheat ex parte

Subjecti antequam veniat ad locum Praedicati.

4. Quarto Exponimus Excludentes, quae nempe confi:ant illa

particula : Solus., aut Tantum. Et quae quidem confi:ant par-

ticula Tantum , excludunt a Praedicato ; ut : Petrus tantum

fludet^ quae fic exponitur : Petrus fludet et Petrus nihil aliud

agit Qquantum fcilicet fpectat ad actiones ex propofito factas').

 P. II. Sect. II. Cap. IV. 273

Quae vero conftant particula Solus ^ excludunt a Subjecto ; ut

Solum animal fentit , id efl , animal fentit et nihil diflinctum ab

animali fentit. Huc etiam fpectant illae Propofitiones, quae
conftant parricula Unicus ^ nam Unicus idem eft quod Quidam
ifque folus ; v. g. Unicus catellus efl domi meae , id efl ,
Quidam
cateJlus efl domi meae^ ifque folus (^quantum fcilicet ad canes')

efl domi meae. Ex quo patet, Propofitiones excludentes, quan-

tumcunque videantur AfRrmativae, continere in fe femper

aliquam Negationem.
5. Quinto Exponimus Excipientes, quae nempe confl;ant illa

particula : Praeter; quae rurfum AiSrmativae funt vel Nega-

tivae. Affirraativa v. g. eft ifla : Omne animal praeter hominem

efl irrationale^ quae fic exponitur: Et homo efl animai, et homo

non efl irrationalis^ et omne animal diflinctum ab homine efl ir-

rationale. Negativa efi; v. g. ifi;a : Nullum animal praeter homi-

nem efl rationale^ quae fic exponitur : Et homo efl animal, et
homo efl rationalis ^ et nullum animal diflinctum ab homine efl ra-
tionale.

6. Sexto Exponimus Comparativas, in quibus nerape reperitur

vox Comparativi gradus. Atque ea proprie furapta fic exponitur :

Silex efl durior latere^ id efl^ filex efl durus, et later efl durus ^

et filex fuperat laterem in duritie. Iraproprie autera fumpta,

aliquando fic exponitur: Furtum efl melius homicidio, id efl^

furtum efl minus malum quam homicidium; interdum fic: Melius

efl pati fcelus quam facere , id efl ,
pati fcelus non efl malum , et

facere fcelus efl malum.

7. Septimo Exponimus Enunciationes, in quibus vox aliqua
Superlativi gradus invenitur. Ea dum proprie capitur, fic

procedit Expofitio: Adamas efl durijfimus inter lapides ^ id efl^

adamas efl durus ^ et funt alii lapides duri ^ ac inter eos quidam
aJiis duriores ^ fed hos omnes in duritie fuperat adamas.
8. Octavo affignant multi inter Exponendas, illas Propofi-
tiones, in quibus repcritur particula Qua., Quatenus, Ut^ In

18
 274 Logica reftituta.
quantum^ etc. ^ quas vocant Reduplicantes ; v. g. Homo non qua
homo cadit, Homo quatenus gravis efl cadit^ Homo ut homo ra-
tiocinatur^ etc. Sed falfum efl, Propoficiones illas ratione ifta-

rum particularum exponendas effe ; important enim ratione

iftarum particularum Conceptum praecifivum ut vocant, qui
eft res nobis per Experientiam et Confcientiam, qua ejus in

nobis confcii fumus, quam clariflima. Atque proprius iftius

Conceptus Character et Nota eft particula Reduplicans, v. g.

Quatenus^ In quantum., etc. ; ita ut quoad illam particulam

Propofitio Reduplicans fit tam clara, ut declarari amplius non
poffit. Vide de his ac limilibus infra Part. 4. Sect. i. cap. 6.

9. Atque ita obiter et dumtaxat in Exemplis percurrimus

aliquot Species Expofitionum. Non eft haec res tam abjecta
quam vulgo aeftimetur ; imo Expofitio Enunciationum eft velut
fpecies quaedam Definitionis, adeoque fpectare eam cenfeo ad
Primarium Objectum Logices. De hac ego aliquid, de qua
plerique nihil; potiora refervavi alio.

CA P UT V.

De AJftmilatione.

I. Affimilatio eft unius Enunciationis per aliam, tamquam

Similitudinem fuam, declaratio. Quid fit Similitudo, non teneor

dicere ; res exemplo fatis innotefcit. Ad Affimilationem con-

currunt duae Enunciationes tamquam ejus Extrema: Affimilans
et Affimilaca. Haec eft Subjectum Affimilationis , illa velut
Praedicatum ; Copula eft ifta particula : Sicut. Ut in hac Af-
fimilatione : Affirmatio eft in Negatione , ficut navis eft in

naufragio^ Subjectum Affimilationis feu Affimilata eft Affir-

matio eft in Negatione^ Affimilans eft ifta : Navis eft in nau-

fragio. Affimilata quidem fenfu praecedit Affimilantem; fed in

Rhetorum fuggeftu frequenter invertitur ille ordo, et Affimilans

praecedit Affimilatara, et tunc dupla connexione colligantur.
 P. II. Sect. II. Cap. V. 275

Sicut praecedente et Sic interjecto ; v. g. Sicut naufragium

non potefl ejfe fine navi, fic NegatfO non potefl ejje fine Affir-

matione.

2. AlTimilatio nonnihil deducta vocztuY Alkgoria ; v. g. Sicut

in Naufragio necejfario praefupponitur navis , fic et in Negatione

Afiirmatio ; at in naufragio perit navis , et fuo modo in Negatione
perit Affirmatio^ velut everfa per Adverbium negandi. Latius
adhuc, et ultra quam res poflulet, nimirum animi gratia, di-
ducta Allimilatio, induit naturam Fabulae. Veluti, fi quis in
Negatione confideret Affirmationem ut navim, in qua Subjec-
tum fit prora, Praedicatum puppis, Verbum malus, Adver-
bium autem negandi confideretur velut procella illifa malo
eumque difFringens, is Fabulam feciffe videbitur.

3. Proprietas Aifimilationis efl : Omnis Similitudo claudicat,

Et primo quidem vehementer luxata Similitudo, quod, cum

divaricatis quafi cruribus in Alfimilata confillat, inillaproprie

quidem, genuine et regie fe habeat, in hac vero impedite, ac-

commodate, et folummodo cum proportione procedat. V. g.

Sicut qui a fomno excitat , non largitur fenfum , fed tantum folvit
retinacuJum fenfus ; fic qui docet non infundit Scientiam^ fea

tantum aufert impedimenta fciendi ; Atqui qui a fomno excitat ,

levi flipendio contentus efl pro ifld operd , ergo fimili flipendio con-

tentus fit qui docet. Ingens Rationis, cum manca Similitudine

cujus humeris infcderat, lapfus. Ad haec in eo non nulla
quoque Similitudinis Claudicatio eft, quod quae fecundum
proprium fermonem in Affmiilante reperiuntur, non femper,
ne quidem fervata proportione, transferri poflint aut debeant
in Aflimilatam. Sic perfiflendo in Fabula ante pofita, in qua
Affirmatio navis erat, difficulter forte Nauclerum et Remiges,
et Mare, per quod fertur ifla Navis, aliaquehis, proportione

fervata, fimilia reperies. Qui interim in his inveniendis facilior

eft, is bonus Poeta efl, etiamfi force non tam apte faciat Verfus
feu Carmina.
 27<5 Logica reftituta.
C A PUT VI.

De Confequentid.

I. Quid fit Confequentia, non debet dici nifiper Exemplum.

Hic igitur Confequentiam audis : Sto^ ergo fiare pojjum; et audis

eam praecipue in Ergo; hic enim ejus character eft, ficutiVo»

eft character Negationis, et Efi efl character Affirmationis,

etc. Ex Confequentia duo Surculi nafcuntur: id quod fequitur

(vocaturque Confequem^ item ConcJufio')^ et id ex quo aliquid
fequitur (vocaturque Antecedens). Sic in ifta Confequentia
Sto^ ergo fiare pojfum., Antecedens quidem eft Sto^ ex eo enim
fequitur altera Propofitio ; Confequens eft Stare pojfum., hoc
enim fequitur ex priori illa Propofitione.

a. Confequentia Analogiam habet cum ContinentiS , qua

quid fe aut fuam partera continere dicitur. Sicut Numerus
ternarius continet tres unitates fimul, et earum fingulas, fic

etiam Antecedens quodammodo continet in fe fuum Confequens;

videmus enim in Sto quodammodo contineri Stare pojfum , ita

ut qui primum dixerit, etiara pofterius hoc fateri videatur.

Continet autem fe ipfam quaevis Enunciatio, fe ipfam dicendo

fic et continet aliud quodcumque fuum Confequens , ipfura

nempe dicendo. Illa enim Enunciatio : Sto^ dicit, Mefiare., id

eft, fe ipfam dicit, et hoc ipfo dicit etiam, Me fiare pojfe.^

quod eft aliud Confequens ab ipfa. Adeo ut Confequentia fit

dictio, qua una Enunciatio dicit aliam Enunciationera , feu qua

una Enunciatio dicit totum hoc quod dicitur ab alia Enuncia-

tione ; fed Confequentia fic fumpta refpicit principaliter Antece-
dens, illud enim dicit fuum Confequens , feu fuam Conclufionem
cum interim Confequentia ifto nomine Confequentia prolata

refpiciat Confequens; hoc enim eft quod fequitur ex Antece-

dente.

3. Hinc patet, quod Antecedens dicat fuum Confequens efle

verum. Cura enira Confequens fit Enunciatio, profecto Con-

 P. II. Sect. II. Cap. VI. 277

fequens dicit fe efle verum , ut ante demonftravi ; (1 porro Ante-

cedens dicat tocum hoc, quod dicitur a Confequente, neceflum
eft ut Ancecedens etiam hoc dicat, Confequens fuum e^Te verum.
4. Sed dices : fi Confequentia non fit aliud quam Continentia ,

qua una Enunciatio in fe continet aliam Enunciationem, debebit

ifta Confequentia valere: Petrus efl homo vel Petrus efl brutum,
ergo Petrus efl brutum (cum tamen ifla Confequentia fit omnino
nulla); in priori enim Enunciatione, nempe quae praecedit
particulam Ergo ^ continetur polterior Enunciatio, tamquam
Pars in toto, ut patet ad oculum. Refpondeo, Confequentiam
effe veram Continentiam , qua nempe Enunciatio Enunciationem
illibatam et integram continet, idem prorfus valentem, quod
alibi et feorfim pofita valeret. Jam autem Enunciatio Difjun-
ctiva non continet tali pacto fuas partes, ut pridem monui.
Quia vero Enunciatio Copulativa continet fuas partes illibatas

et non fractas, hinc ex Copulativa etiam quaelibet ejus pars

fequitur; v. g. : Sto et loquor^ ergo flo^ item, ergo loquor^
bonae Confequentiae funt.
5. Hactenus de Confequentia Neceffaria, quae fola vera

et proprie dicta Confequentia efl. Praeter quam tamen agnofcunt

communiter etiam Confequentiam Contingentem , quae non eft

Confequentia, fed dumtaxat quoddam ejus fimulacrum ; qualis

hic fonat : Ditefcit ^ ergofuperbiet^ item, Erubuit^ aut, Expal-

luit, ergo efl fibi male confcius^ etc. Et ficut Confequentia
proprie dicta elt dictio qua una Enunciatio dicit aliam Enun-
ciationem effe veram abfolute , fic Confequentia Contingens efl

dictio, qua una Enunciatio aliam Enunciationem dumtaxat

verifimilem effe dicit; ficut Ditefcit dicit, verifimile effe quod
Superbiet, et Nubes denfae fupra nos coeuntes dicunt, verifimile

effe quod Sequetur pluvia. Hae igitur et fimiles nonfuncverae

Confequentiae, nec forriuntur Proprietates verae Confequentiae;
(icut Accidens ftricte dictum non efl verum Praedicatum.
6. Nota, ad Conringentiam Confequentiae impertinentem efle
ayS Logica reftituta.
Contingentiam Extremorum; haec enim Confequentia efl ne-
cefTaria : Sto, ergo non fedeo^ et tamen ambo ejus Extrema,
Antecedens inquam et Confequens, funt tantum Contingentia.

Caput VII.

De Proprietatibus Confequentiae,

I. Prima Proprietas : Ex vero nil nifi verum ; id eft, ex

vero Antecedente non poteft fequi ullum Confequens, nifi et

ipfum verum fit. Si enim ex vero Antecedente fequeretur

Confequens non verum, diceret ergo verum Antecedens, id

efTe verum , quod non efl verum ; quod efl impofTibile ; quod
enim verum efl, non potefl dicere aliquid ita efTe , quod tamen
non ita fit.

a. Secunda Proprietas : Falfum non nifi ex falfo, id efl,

Falfum Confequens non poteft fequi nifi ex falfo Antecedente.
Antecedens enim tale dicit, Confequens fuum verum efTe;

cum tamen ex fuppofito falfum fit Confequens, adeoque An-

tecedens ipfum efb falfum. Quod enim dicit aliquid ita efTe,

cum tamen non ita fit, id falfum effe neceffum efl.

3. Tertia Proprietas : Verum ex quolibet , id efl, verum

Confequens fequi potefl tum ex vero , tum ex falfo Antecedente.
V. g. Sum homo^ ergo fum animal; hic verum Confequens fe-

quitur ex vero Antecedente. Sum bos^ ergo fum animal; hic

verum Confequens fequitur ex falfo Antecedente. Atque fic

fufficienter demonflratura efl hoc Theorema; cum enimPoten-

tiam aliquam ponat, illa fufiicienter demonftratur per unum
ejus Actum.
4. Quarta Proprietas : Ex falfo quidlibet , id efl , ex falfo
Antecedente, fequi potefl tum verum Confequens , tum falfum.

V. g. Sum bos^ ergo fum beftia; ibi ex falfo Antecedente fequi-

tur falfum Confequens. Sum bos^ ergo fum animal; ibi ex falfo
Antecedente fequitur verum Confequens.
 P. II. Secr. II. Cap. VII. ^79

5. Quinta Proprietas : Ex NecefTario nil nifi neceflarium

id eft, ex Anteeedente neceflario non poteft fequi Confequens,

nifi et ipfum pariter necefiarium fit. Si enim Confequens non
foret neceflarium, ergo (cum Confequens fit Enunciatio) erit

Impoffibile vel Contingens (ficut demonft:ratur hac Parte n.

Sect. I. cap. 2. n.2.). Si Impoffibile, jam ex vero fequetur Falfum.

Necefl^arium enim efi: verum, et Impoffibile efi:falfum, ut patet

ex eorum definitionibus. Non potefi: etiam ex Antecedente

necefi^ario fequi Confequens Contingens ; quia Contingens potefi;
efle falfum ; eo ipfo igitur Antecedens ejus pofiet efife falfum
(quia falfum non nifi ex falfo); quod efi; abfurdum, cum An-
tecedens fupponatur eflTe necefiTarium.

6. Sed dices : Recte fequitur : Petrm eft homo^ ergo Petrus

aliquando ridet^ ex NecefiTario Contingens. Relpondeo : Con-
fequentia quae ibi importatur efi; Contingens ; de qua nos hic
non loquimur, at folum de Confequentia proprie dicta feu
NecefiTaria, quae nempe efi: dictio, qua una Enunciatio aliam
Enunciationem dicat; Impoffibile autem eft ut Necefllirium dicat

aliquid Contingens. Iterum dices : Sequitur per Confequentiam

Syllogifticam adeoque necelTariam : Omnis homo alhus eft albus

omnis homo albus eft homo^ ergo quidam homo eft albus. Ibi

Antecedens eft necefl^arium , utpote adaequate conflatum ex

duabus Praemiffis eflTentialibus, et tamen Conclufio eft contin-

gens. Refpondeo : In ifto Syllogifmo funt quatuor Termini.

Albus enim, prout afHrmatur in Antecedente, et prout affir-

matur in Confequente, non eft idem Terminus ; in Antece-

dente enim affirmatur abfolute, in Confequente cum Adverbio
Temporis praefentis; quod licet Copulae pniefigatur, tamen
Copula, cum fuis Modis quibus afficitur, reducenda eft ad
Praedicatum. Simile vitium hic committicur : Petrus pojjibiliter

eft albus , Petrus eft homo , ergo quidam homo eft albus , ubi rurfum
Antecedens eft Necefllarium et Confequens Contingens.

7. Sexta Proprietas : Ex Contingenti NeceflTarium atque Con-

a8o Logica reftituta.
tingens, fed non Impoflibile. Prima pars demonftratur , quia
fequitur Sto ^ ergo fiare pojfum^ ex Contingenti NecefTarium.
Secunda pars demonflratur, quia fequitur Sto^ ergo non fedeo^
ex Contingenti Contingens. Tertia pars demonftratur , quia fi

ex Contingenti fequeretur Impoffibile, jam Contingens diceret

id efle verum, quod eft Impoffibile, quod fieri nequit, cum
fic ipfum Contingens etiam elTet Impoffibile. Quod enim dicit

verum efle, quod verum effe non poteft, profecto nec ipfum
verum effe poteft.

8. Septima Proprietas : Ex Impoffibili quidlibet, id eft, ex

Impoffibili et Impoffibile, et Neceffarium, et Contingens fequi

poteft. V. g. hoc eft Impoffibile : Sum bos ; ex quo fequitur hoc

Impoffibile : Sum befiia; fequitur hoc Contingens : Non fum
Logicus ; fequitur tandem hoc Neceffarium : Non fum lapis.

9. Octava Proprietas : Neceffarium ex quolibet ; nempe ex

Neceffario, ut : Sumhomo^ ergo fum animal; ex Impoffibili,
ut : Sum bos, ergo fum animal; ex Contingenti, ut : Sto^ ergo

fum animal.
10. Nona Proprietas : Contingens ex Contingenti atque Im-
poffiibili , fed non ex Neceffario. Contingens ex Contingenti
Sto , ergo non fedeo ; Contingens ex Impoffibili : Non fum animal^
ergo non fedeo.

11. Decima Proprietas : Impoffibile non nifi ex Impoffibili.

Non enim ex Neceffario, o^x^ex Neceffarionilniji Neceffarium^
ut habet quinta Proprietas; non ex Contingenti, quia ex Con-
tingenti Contingens ac NeceJJarium fed non ImpoJJibile^ ut habet

fexta Proprietas.

C A p u T VIII.
Tertium Quadratum Logicum.

I. Primum Axioma: Ex quo fequitur Antecedens, exeodem

fequitur et Confequens. Antecedens enim quoad Sequelam
continet in fe fuum Confequens ; fi rurfum ipfum Antecedens
 P. II. Sect. II. Cap. VIII. a8i

quoad Sequelam contineatur in aliquo, necefTum elletiamCon-

fequens in illo contineri. Quia in quo Continens, in eo con-

tinetur et Contentum ; ut quia dolium continetur incella, hinc

etiam vinum dolio contentum continetur in cella.

1. Secundum Axioma : Ex quo non fequitur Confequens,

ex eodem nec Antecedens. Si enim Antecedens fequeretur ex

illo, jam etiam Confequens ex eodem fequeretur juxtaPrimum
Axioma; fed falfum eft, ex fuppofito, quod Confequens ex
illo fequatur, ergo etiam falfum eft quod Antecedens ex illo

fequatur, quia Falfum non nifi ex falfo.

3. Tertium Axioma: Quod fequitur ad Confequens, fequitur

ad Antecedens; quia quod continetur in Contento, continetur
etiam in Continente.

4. Quartum Axioma : Quod non fequitur ad Antecedens,

non fequitur etiam ad Confequens. Si enim fequeretur ad

Confequens, jam etiam fequeretur ad Antecedens juxta Tertium
Axioma.
5. Poflumus in gratiam Tironum haec Axiomata Exemplis
incorporare et velut tactui fubjicere. Sint tres illae Enuncia-
tiones : 1. Sto, 1. Stare pojfum^ 3. Sum ammaJ. Confidera
fecundam, nempe Stare pojjum; haec eft Antecedens, et tertia,

nempe Sum atjimal, eft ejus Confequens ; at quia Antecedens

illud fequitur ex prima, nempe ex Sto, hinc etiam ex prima
illa fequitur Confequens; nam recte fequitur Sto, ergo fum
animal. Rurfum i., iS*/!?, efl Antecedens et 2., Stare pojfum

eft ejus Confequens, et 3., Sum animal^ recte fequitur ad 1.

(Confequens) ; proinde etiam fequitur ad i. (Antecedens). Atque

ita duo Axiomata Affirmativa in Exemplis pofitafuerunt. Rur-
fum quiaa., Stare pojfum^ eft Confequens ad i., .S';^, atque. 2.

(Confequens) non fequitur ex 3. (non enim fequitur Sum

animal^ ergo Jiare pojfum')^ hinc etiam Antecedens 1., Sto., non
fequitur ex 3. ; nec enim fequetur Sum animal, ergo Jio. Et fic

Secundum Axioma in Exemplo pofitum eft. Rurfum quia i..

{^8ii Logica reftituta.
Sto, non fequitur ad Antecedens a., Stare pojfum^ hinc etiam
non fequitur ad 3., quod efl Confequens ejus. Atque ita denique
Quartum Axioma Exemplo inveflitum eft.

6. Hoc Quadratum analogum efl cum Primo Quadrato; fun-

datur enim hoc Quadratum in Continentia, qua Antecedens
continet fuum Confequens penes Illationem feu Confequentiam,

ficut Primum Quadratum fundatur in Continentia, qua Prae-

dicatum continet fe in fuum Subjectum quoad Affirmationem.
Praedicatum continet fuum Subjectum in genere Totius Poten-

tialis ; Antecedens vero continet fuam Conclufionem in genere

Totius Actualis; quotquot enim in Antecedente funt Conclu-
fiones, continentur in illo penes Et^ feu Copulative ; Subjecta
vero continentur in Praedicato penes Vel^ feu Difjunctive.

Caput IX.

De Comparatione Enunciationum.

1. Enunciationes quoad Confequentiam inter fe comparantur,

vel tamquam ipfa Extrema Confequentiae (et hinc refultant

Enunciationes Convertibiles ac Subalternae), vel tamquam unum

Extremum et Contradictorium alterius Extremi (et hinc nan-

cifcimur Contrarias ac Subcontrarias). Atque adeo haec poflerior

Comparatio fupponit Contradictorias. Tandem his accedunt Dif-

paratae, quae fcilicet extra Comparationem funt.

2. Enunciationes Convertibiles (quae etiam Aequivalentes

dicuntur) funt Enunciationes quae fe mutuo inferunt, feu ex
earum una fequitur altera, et contra. Ut : Non necejjario fio^

PoJJibiliter non fio ; recte enim fequitur Non necejfario fio , ergo

pojjibiliter non fio^ et contra etiam fequitur PoJJibiliter non fio^

ergo non necejjario fio. Et paffim hujus generis quaraplurimas

videre potes, ubi de Reductione et Expofitione egimus; Re-

ducens enim et Reducta femper aequivalent.
3. Enunciationes Subalternae funt , quarum una infert alteram,
 P. II. Sect. 11. Cap. IX. 283

fed non contra. Ut : Sto^ Stare pojfum; recte enim fequitur

Sto^ ergo fiare pojfum^ fed non fequitur vice veri^i Stare po^um,
ergo fto. Inter fubalternas Enunctationes una dicitur Subalter-

nans, altera Subalternata. Subalternans eft quae infert eam ad

quam comparatur, fed ab ea non infertur, ut Enunciatio Sto ^

refpectu Enunciationis Stare pojfum. Subalternata vero dicitur

quae infertur ab alia Enunciatione , ad quam comparatur, fed

eam non infert, ut Stare fojfum refpectu Sto.

4. Enunciationes Contradictoriae funt Enunciatio Negans et

ejus Modificata feu ejus Negata; ut Non fto^ Sto; item Omnis
homo eft doctus, Non omnis homo eft doctus. Iflae vero: Omnis
homo eft doctus., Aliquis homo non eft doctus, funt aequivalenter

Contradictoriae, non vero formaliter; poflerior enim non negat

priorem formaliter, feu prior non efl Modificata poflerioris,
quamvis ei aequivaleat juxta Schema Reductionum. Interim
quae aequivalenter contradicunt, paffim habentur pro abfolute
Contradictoriis. Hae vero non contradicunt : Omnis homo eft

doctus et Nullus homo eft doctus ; nec iftae : AUquis homo eft

doctus et AUquis homo non eft doctus ; quia non habent fe ut

Negans et Negata, cum neutra in iflis combinationibus fit

Negans, ut nuper oflendebam praeced. Sect. cap. 12. n. 4. et 5.

5. Enunciationes Contrariae funt Subalternans et Contradic-

toria Subalternatae ejus. V. g. hae funt Subalternae : Sto, Stare

pojfum; capio Subalternantem, nempe Sto^ et capio Contradi-

ctoriam Subalternatae , nempe Non pojfum ftare , et nancifcor

has Contrarias : Sto , Non pojfum ftare.

6. Enunciationes Subcontrariae funt Subalternata et Contra-

dictoria Subalternantis ejus. V. g. hae funt Subalternae : Sto ,

Stare pojfum; capio Subalternatam, nempe Stare pojfum^ et

Contradictoriam Subalternantis, nempe Non fto^ habeoque has

Subcontrarias Stare pojfum^ Non fto.
:

7. In Communi Doctrina non nominantur Contrariae, nifi

penes Omnis et Nullus^ nec Subcontrariae, nifi penes Aliquis

»84 Logica reftituta.
et Aliquis non^ nec Subalternae, nifi penes Omnis et Aliquis^
aut Nullus et Aliquis non. Ego quidem eas etiam agnofco
nam hae Subalternae funt : Omnis homo eft doctus ^ Aliquis homo

eft doctus ^ cum prior inferat pofteriorem, et non contra. Hae

funt Contrariae : Omnis homo eft doctus^ Nullus homo efl doctus ^

cum prior fit Subalternans et pollerior fit Contradictoria (faltem

aequivalenter) Subalternatae ejus. Hae tandem funt Subcon-
trariae : Aliquis homo efi doctus, Aliquis homo non efi doctus

quia prior eft Subalternata et pofterior efl Contradictoria Sub-

alternantis in Aequivalenti. Sed malui hafce Species Compa-
rationum penes nucleum , quam penes corticem aeflimare , penes
intimam naturam , quam penes extimum aliquem apparatum
quod cum facio , quamplurimas fub fpeciebus illis detego , quae,
fecundum frontem judicando, ad Species illas pertinere non
viderentur.

8. Enunciationes Difparatae funt, quae nihil horum funt

neque convertuntur, neque fubalternae funt, neque contradi-

ctoriae, nec contrariae, nec fubcontrariae. Ut, Sto^ Loquor;

cum enim neutra inferat alteram, non pofTunt efle Converti-

biles aut Subalternae; cum neutra fit negans, non pofTunt effe

Contradictoriae ; fed nec aequivalent Contradictoriis , neque

Contrariae funt, neque Subcontrariae, ut magis patebit ex
Legibus jamjam dictandis.
9. Nota autem, has omnes Species vicilTim dici; id efl,

quando haec Enunciatio dicitur convertibilis cum illa, etiam

illa dicitur convertibilis cum priori. Et potifTimum oportethoc

infixum habere circa Contradictorias ; non enim Negans Negatae
tantum contradicit, fed et Negata Neganti. Quoad Subalternas
efl aliqua difparitas ; nam Subalterna quidem viciffim dicitur
fed Subalternans non dicitur vicifTim, ficut neque Subalternata
vicifHm dicitur; cum enim haec Enunciatio efl Subalternans

illius, non illa vicifTim eft Subalternans hujus, fed Subalter-

nata. Similia dicenda funt de Subalternata.

 P. II. Sect. II. Cap. X. 185

Caput X.

Leges harum Comparationum,

1. Lex Convertibilium : Convertibiles pofTunt efle fimul verae,

polTunt elTe fimul falfae ; fed una earum non potefl effe vera,

altera falfa. Prima pars Legis probatur, quia hae funt Con-
vertibiles : Non necejfarso flo^ PoJJtbiliter non flo^ atque funt
ambae verae. Secunda pars Legis demonflratur, quia hae funt
Convertibiles : Necejfario fto^ ImpoJJibiliter non flo^ atque funt
ambae falfae. Poftrema pars Legis demonflratur , quia Con-
vertibiles inferunt fe mutuo; fi ergo una earum effet vera,
altera falfa, ex ill^ vera fequeretur haec falfa; quod efl contra
Primam Proprietatem Confequentiae.
2. Lex Subalternarum : Subalternae pofTunt efle fimul verae,
pofTunt effe fimul falfae, potefl Subalternans effe falfa, Sub-
alternata vera, fed non contra. Prima pars Legis probatur,
quia hae funt Subalternae : Sum homo^ fum animal^ atque funt
ambae verae. Secunda pars Legis probatur, quia hae funt
Subalternae : Sum bos^ fum beflia^ atque funt ambae falfae.

Probatur Tertia pars Legis, quia hae funt Subalternae : Sum

bos^ fum animal^ atque Subalternans eft falfa, Subalternata
vera. Probatur ultima pars Legis, quia fi Subalternans efTet

vera, Subakernata falfa, ex Vero fequeretur Falfum; Subal-

ternans enim infert Subalternatam.

3. Legi Contradictoriarum hoc Theorema praemitti debet

Enunciatio Negans de fu^ Negata dicit, quod fit falfa, atque
hoc folum dicit. Enunciatio enim Modalis nihil aliud facit

quam Modum fuum tribuere fuae Modificatae; Modus autem

Enunciationis Negantis efl Non feu Falfo ^ igitur Enunciatio
Negans nihil aliud dicit quam, Negatam feu Modificatam fuam
non effe feu falfam effe. Hinc ]am clare intelligitur Lex Con-
tradictoriarum : Contradictoriae non pojfunt ejfe flmul verae^ non

pojfunt ejfe fimul falfae ; altera tamen earum efl vera , alterafalfa.
ftM Logica reftituta.
Probatur Prima pars Legis , quia fi Contradictoriae eflent fimul
verae, Negans inter illas deberet efTe vera, ergo deberet hoc
e^Te ,
quod efle dicit ; dicit autem , Modificatam fuam efle fal-

fam; igitur illa deberet efl!e falfa ; et eonfequenter duae Con-

tradictoriae non erunt fimul verae, fed una earum, nempe
Modificata, erit falfa. Probatur Secunda pars Legis, quia fi

Contradictoriae eflent fimul falfae, Negans inter illas eritfalfa;

debebit ergo aliquid eorum quae dicit, non efle; atqui hoc
folum dicit , Modificatam fuam efle falfam ; hoc proinde non
erit; adeoque rurfum duae Contradictoriae non erunt fimul
falfae, quia Negante falfa Modificata ejus non erit falfa. Pro-
batur Tertia pars Legis, quia cum Contradictoriae fint Enun^
ciationes, neceffum efl eas aut veras aut falfas effe; ambae
non pofTunt effe verae , ambae non poffunt effe falfae ; hoc
unicum igitur relinquitur, ut una earum fit vera, et altera

falfa. Hujus Legis Corollarium efl : Si una Contradict. fit

vera, altera erit falfa; item, Si una Contradict. fit falfa, altera

erit vera. Si enim una vera, altera non effet falfa, effet ergo
altera illa etiam vera (cum enim fit Enunciatio, debet effe

vera vel falfa, per definit. Enunciat.); erunt ergo duae Con-
tradictoriae verae, quod efl contra primam partem Legis. Rur-
fum, fi una Contradict. falfa, altera non effetvera, effet ergo
altera illa etiam falfa ; quod efl contra fecundam partem Legis.

4. Lex Contrariarum : Contrariae pofiTunt effe fimul falfae,

potefl earum una effe vera, alter^ falfa ; fed non poffunt effe

fimul verae. Prima pars Legis demonflratur : hae funt Subal-

ternae : Sum bos^ Non fum mus ; prior quidem Subalternans
poflerior vero Subalternata; fume ergo tibi iflam Subalternantem,
fcilicet Sum hos, et Contradictoriam Subalternatae, r\empe Sum
mus, et habebis duas Contrarias, eafque fimul falfas, ut per fe

pater. Probatur Secanda pars Legis : hae funt Subalternae

Sum homo^ fum animal; prior rurfum Subalternans, pofterior
Subalternata ; fume igitur tibi Subalternantem, Sum homo-, et
 P. II. Sect. II. Cap. X. 287

Contradiccoriam Subalternatae, fcilicet Non fum animal; ecce

funt Contrariae per Definitionem, et prior earum eft vera,
pofterior autem falfa. Probatur denique Tertia pars Legis , quia
fi Contrariae effent fimul verae, etiam Contradictoriae effent
fimul verae. Si enim Contrariae fmt fimul verae, ergo Sub-
alternans et Contradictoria Subalternatae funt fimul verae ; fed

ii Subalternans eftvera, etiam Subalternata efl vera (per Legem

Subalternarum , et praecipue per pollremam partem) ; ergo
Contradictoriae erunt fimul verae, nempe Snbalternata et ejus

Contradictoria.

5. Lex Subcontrariarum : Subcontrariae poffunt effe fimul

verae, potell una earum elTe vera, altera falfa ; fed non poffunt effe

fimul falfae. Probatur Prima pars Legis : hae funt Subalternae

Sum bos^fum animal; cape Subalternatam, nempe Sumanimal,
et Contradictoriam Subalternantis , nempe Nonfumbos^ et habes
(juxta definit. Subcon.) duas Subcontrarias, eafque fimul veras,
ut perfpicuum eft. Probatur Secunda pars Legis : hae funt
Subalternae : Sum homo , fum animal ; cape pofleriorem cum
Contradictoria prioris, et habebis duas Subcontrarias, unam
veram, alteram falfam. Probatur Poflrema pars Legis, quia fi

Subcontrariae effent fimul falfae, etiam Contradictoriae effent

fimul falfae. Si enim Subcontrariae effent fimul falfae, ergo
Subalternata et Contradictoria Subalternantis erunt fimul falfae;
fed fi Subalternata fit falfa, etiam Subalternans erit falfa (per
Legem Subalter., et praecipue per ultimam Part.) ; ergo duae
Contradictoriae erunt fimul falfae, nempe Subalternans et ejus

Contradictoria, quod efl impoffibile ; adeoque et impoflibile efl,

ex quo hoc fequitur, juxta <i. Propriet. Conf

6. Lex Difparatarum exlex efl. Nam poffunt quidlibet;
poffunt effe fmiul verae, poffunt effe fimul falfae, et utralibet
earum altera falfa. Exemplum habes in
potefl effe vera , Sfo et
Loquor, Quando autem duae Enunciationes poffunt effe fimul
verae, hoc ipfo cercum efl, eas non effe Contradictorias , nec
a88 Logica reftituta.
etiam Contrarias. Cura polTunt efle fimul falfae, hoc ipfo
certum efl, non efle Contradictorias nec Subcontrarias. Cum
una earum potefl efTe vera, altera falfa, hoc ipfo certum eft

eas non efle Convertibiles. Et cum utralibet earura potell efle

vera, altera falfa, hoc ipfo certura efl:, eas non efle Subal-
ternas. Recte enim fequitur : Sunt Contrariae aut funt Contra-
dictoriae^ ergo non funt fimul verae (ut patet ex Legibus Con-
tra. et Contradict.) ; ergo per Converfionem Soriticam etiam
fequitur : Sunt Jimul verae , ergo non funt Contrariae aut Con-
tradictoriae. Eodem pacto reliqua demonfl;rantur.

C A P uT XL
Quartum Quadratum Logicum.

I. Antequam veniamus ad hoc quartum Quadratum, prae-

mittenda fuerint duo Theoremata, et unum Poflulatum. Ac
primo quidem hoc pofl:ulo : Detur, Convertibiles feu Aequi-
valentes Enunciationes pro iifdem habere. Nempe quoad Con-
fequentiam idem continent, quia fe mutuo continent, adeoque
quoad Confequentiam merito conceduntur eflTe eaedem. Et tota
natura Enunciationis confiflit in Dicere^ idem autem dicunt
Convertibiles ; una enim dicit totum hoc quod dicit altera, et

contra, eo ipfo quo fe mutuo inferunt. Vide fupra de Confeq.

cap. 6. Sequuntur jam duo Theoremata, quorum hoc primum
eft: Enunciatio quaecunque, et illa Enunciatio vera, idem
funt; inquam, Enunciatio aliqua, et alia Enunciatio, quae hanc
Enunciationem veram effe dixerit, idem funt. Sic aequivalent

et (juxta Poftulatum) idem funt Sto et Me ftare verum efi ;

recte enim fequitur : Sto^ ergo verum efi me fiare, et contra :

Ferum efi me fiare^ ergo fio. Atque quod ifto Theoremate per-

hibetur, tam exiftimo clarum effe, ut aliter quam Exemplo

demonftrare necefTum non judicem. Secundum Theorema
Contradictoria alicujus Enunciationis, et illa Enunciatio falfa.
 P. 11. Sect. II. Cap. XI. 289

idem funt ; inquam, Contradictoria alicujus Enunciationis, et

Enunciatio, quae hanc Enunciationem falfam efTe dixerit , idem

funt. Demonftro. Sint A, B Contradictoriae. Dico quod A
falfum aequivaleat, feu (per Poflul.) idem fit cum B quia fi ;

A fit B erit verum (juxta Corollarium Leg. Con-

falfum,
tradic.) fed B verum idem ell quod B (juxta praec, Theo-
;

rema) ergo ex A falfo fequitur B. Ulterius fi B fit verum,

; ,

A erit falfum (juxta Corollar. Leg. Contradict.); fed B verum

idem efl quod B (juxta praeced. Theorem.); ergo ex B etiam
fequitur A falfum. Ergo A falfum et B fimpliciter inferunt
fe mutuo, ergo funt Convertibilia. Simili pacto demonllrabis,

quod B falfum et A fimpliciter aequivaleant. Igitur Contra-

dict. alicujus Enunciat. , et illa Enunciat. etc. ,

quod erat de-

monftrandum.
1. Sequitur jam Quartum Quadratum ; atque in eo Primum
Axioma: Si ex una Enunciatione fequatur alia Enunciatio , ex
Contradictoria poflerioris fequetur Contradictoria prioris. De-
monllro. Sint Enunciationes A, B, et earum Contradictoriae
C, D, fic ut C contradicat ipfi A, et D contradicat ipfi

B, et ex A fequatur B. Dico quod ex D etiam fequatur C.

Cum enim ex A fequatur B, ex falfo B fequetur falfum A
(juxta 2. Propriet. Confeq. Falfum non nijl ex falfo^. Atqui
B falfum idem efl quod D (juxta 2. Theorem.), et A falfum
idem efl quod C (juxta idem); ergo ex D fequetur C. Quod
erat demonftrandum. Argumenta, quae juxta hoc Axioma pro-
cedunt, voco Converfiones Soriticas aut Complexas, et fmi-

pliciter aliquando Converfiones. Etiamfi enim Logici nomine

Converfionis foleant intelligere Converfionem in Terminis
tamen haec non tantopere ufui eft , quam ifla noflra Converfio.
Talis Converfio hic habetur : Si flo^ ftare pojfum; ergo fi non

pojfum ftare^ non fto\ ibi enim ex eo, quod ex una Enuncia-
tione fequatur alia, infertur, ex Contradictoria hujus etiam
fequi Contradictoriam illius.

19
 igo Logica reftituta.
3. Secundum Axioma : Si ex Contradictoria alicujus Enun-
ciationis non fequatur Contradictoria alterius Enunciationis,

etiam ex altera illa Enunciatione non fequetur prior Enunciatio.

Demonftro hoc Axioma ex Primo et per Primum Axioma
fequitur enim ex Primo Axiomate per Converfionem , hoc modo
Si ex una Enunciatione fequatur alia , ex Contradictoria pofteri-

oris fequetur Contradictoria prioris ; ergo fi ex Contradictoria

pofterioris non fequatur Contradictoria prioris ^ ex priori non fe-

quetur pofterior ; feu bre viter : Si ex A fequatur B , ex falfo B

fequetur falfum A^ ergo fi ex falfo B non fequatur falfum A ^

ex A etiam non fequetur B, Rarus eft hic modus demonflrandi

nempe ex et per idem. Antecedens enim hujus Demonllrationis
eft Primum Axioma , atque idem elt tota ratio et totum Fun-
damentum Confequentiae ejufdem demonftrationis. Sed et hoc
notatu dignum efl ,
quod rurfum ex Secundo Axiomate fequatur
Primum, idque Per Primum. Hoc enim Secundum Axioma
efl tale Argumentum : Si ex Contradict. alicujus Enunciationis

non fequatur Contradict. alterius Enunciat.^ ex altera illa E-

ftunciatione non fequetur prior Enunciatio ; infer per Converfio-

nem : Ergo fi ex altera fequatur haec^ ex Contradictoria hujus

fequetur Contradictoria illius ; quod Primum Axioma. Ex

efb

quo etiam patet, Primum et Secundum Axioma Convertibilia

effe, et per confequens juxta Poftulationem effe eadem.
4. Tertium Axioma : Si ex Contradictoria alicujus Enunciati-

onis fequatur Contradictoria alterius Enunciationis, ex altera

illa Enunciatione fequetur prior Enunciatio. Demonftro : A
contradicat ipfi B, et C contradicat ipfi D, atque ex A
fequatur C. Dico, quod ex D fequatur B; quoniam enim ex
A fequitur C, hinc ex Contradictoria ipfius C, nempe ex D
(Contradictoria enim viciffim dicitur, ut pridem monui), fequetur
Contradictoria ipfius A, nempe B (juxta Primum Axioma);
quod erat demonftrandum. Nota bene, quod Contradictoria
viciflim dicatur, et videbis Tercium Axioma aequivalere Primo.
 P. II. Sect. II. Cap. XI. api

5. Quartum Axioma : Si ex una Enunciatione non fequatur

alia quaedam Enunciatio, ex Contradictoria pofterioris non

fequetur etiam Contradictoria prioris. Sequitur hoc Axioma

per Converfionem ex tertio Axiomate hoc modo : Si ex Con-

tradict. ipfius A fequatur Contradic. ipfius B^ ex B fequetur

A\ ergo ji ex B non fequatur A^ ex Contradict. ipjius A non
fequetur Contradict. ipfius B. Unde et viciffim hoc Quartum
Axioma infert Tertium ,
quia Extrema Converfionis (Antece-
dens inquam et Confequens ejus) convertuntur feu aequivalent
unde et patet, omnia Axiomata hujus Quadrati inter fe aequi-

valere. Efl autem hoc quartum Quadratum praecipuum inter

Quadrata Logica, et reliquorum omnium Seminarium, imo et

fui ipfius ; per primum fuum Axioma feminat reliqua Axiomata

in ipfo comprehenfa.

C A p u T XII.

Schema Comparationis.

1. Praemitti decet hoc Theorema : Contradictoriae Subalter-

narum etiam funt Subalternae, fed inverfo ordine; nempe
Contradictoria Subalternantis fubalternatur , et Contradictoria

Subalternatae fubalternat. Demonftro : Sit A Subalternans,

B fit ejus Subalternata, C fit Contradictoria Subalternantis,
et D fit Contradictoria Subalternatae. Dico, D, C etiam
Subalternas efie, et D quidem fubalternare, C vero fubal-
ternari. Nam cum ex A fequatur B (per definitionem Sub-
alternantis) , ex Contradictoria ipfius B, quae efi: D, debet
fequi Contradictoria ipfius A ,
quae efi: C (per primum Axioma
quarti Quadrati). Ulterius : ex B non fequitur A (per de-
finitionem Subalternatae) , igitur ex Contradictoria ipfius A,
feu ex C , non fequitur Contradictoria ipfius B , feu D (per
quartum Axioma quarti Quadrati). Igitur ex D fequitur C,
at ex C non fequitur D; igitur D, C funt Subalternae,
 2p2 Logica reftituta.
D quidem Subalternans, C vero Subalternata (per definitio-

nem Subalter.); quod erat demonftrandum.

2. His pofitis erit expedita conflructio alicujus Schematis,

in quo Subalternas, Contrarias, Subcontrarias et Contradictorias

nullo negotio invenies. Sume tibi Quadratum. In dextero ejus

latere pone duas Subalternas eo ordine, ut Subalternans fit

fupra, et Subalternata fit infra. Forma duas earum Contra-

dictorias, ac pone in fmiftro latere, fed inverfo ordine, Con-
tradictoriam Subalternatae fupra , et Contradictoriam Subalter-
nantis infra ; hic iterum habebis duas Subalternas , Subalter-

nantem quidem fupra et Subalternatam infra (jiixta Theorema

mox propofitum). In fuperiori autem Cofta hujus Quadrati
habebis Contrarias, nempe (per conftructionem) habebis Sub-
alternantem et Contradictoriam Subalternatae ejus, quae funt
Contrariae (per definit. Contrar.). In inferiori Cofta habebis

Subcontrarias; ibi enim habebis Subalternatam et Contradictoriam

Subalternantis. In angulis autem per diametrum oppofitis, ha-

bebis Contradictorias :

I
Contrariae |

Nequeo ftare

oanb 3JB1S I
o\} uojsi

3BUB.uuoDqns I

3. Radix hujus Schematis funt Subalternae in dextero latere,

nempe Sio^ Stare queo\ harum Contradictoria'e ponuntur in

finiftro latere inverfo ordine : Nequeo flare et Non flo^ atque

ita rurfum habentur Subalternae, Contrariae autem fupra.
 P. II. Sect. II. Cap. XII. apS

Subcontrariae infra, et Contradictoriae per diametrum. Unde

vides quod in tali Schematc femper occurrunt duae combina-
tiones Subalternarum , duae combinationes Contradictoriarum ,

una combinatio Contrariarum et una Subcontrariarum. Et

quidem ad inveniendum Contrarias et Subcontrarias videtur

tale Schema principaliter inftitutum ; nam Subalternas oportet

praevie ad manum habere antequam ad conftructionem Schematis

te accingas, nifi quod tamen unam novam combinationem Sub-
alternarum deprehendas in Schemate ortam ex ea quam fumpferas.
Contradictoriae etiam fupponuntur ad conflructionem Schematis,
et non proprie per ipfum Schema deprehenduntur. Servitigitur
Schema multiplicationi Subalternarum et inventioni Contraria-

rum ac Subcontrariarum.

4. Nota, quod fi pro Radice fumpferis Subalternas veras

(v. g. has Stm homo^ fum anlmal')^ haec orientur in dextero
: :

latere Subalternae verae , nempe ipfa Radix ; in fmillro latere

Subalternae falfae, utpote Contradictoriae verarum ; in fuperna

cofta Contrariae, una vera altera falfa, vera quidem dexteror-

fum, falfa autem laevorfum; in inferna cofla Subcontrariae,

una vera et altera falfa, fimiliter fitae. Si fumpferis Subalternas

falfas, V. g. has : Sum bos, fum brutum^ habebis in fmiftro

latere Subalternas veras ; inferne vero ac fuperne eadem quae

ante, fed fitu in dexteram laevamque converfo ; quae enim ibi

a dexteris, hic a finiflris, et contra. Denique fi fumpferis

Subalternas unam veram et alteram falfam, in fmiflro quidem
latere fimiles Subalternas invenies ; fuperne vero Contrarias
falfas, et inferne Subcontrarias veras. Oportet enim inter

Subalternas quarum una vera efi:, altera falfa, veram quidem

Subalternari, falfam autem Subalternare , ut patet ex Lege Subal.

5. Patet etiam ex hoc Schemate, Contradictorias Contrariarum

Subcontrariari, et Contradictorias Subcontrariarum Contrariari.
Quod et ex earum definitionibus demonftrari potefi: ; cum enim
Contrariae fint Subalternans et Contradictoria Subalternatae,
294 Logica reftituta.
li harum Contradictorias tibi fumpferis , habebis Contradictoriam
Subakernantis et Subalternatam, quae (per definit. Subcont.)
funt Subcontrariae. Similiter cum Subcontrariae fmt Subalter-
nata et Contradictoria Subalternantis , fi fumpferis tibi earum
Contradictorias , habebis Contradictoriam Subalternatae et Sub-
alternantem, quae funt Contrariae. Habitis proinde Contrariis,
nullo negotio evenient Subcontrariae , formando tantum earum
Contradictorias. Ac fimiliter ex Subcontrariis nullo negotio
habebimus Contrarias.
 PARS III.

SECTIO I.

De Argumentis.

De Argumentis agitur in Logica propter Rationem, quae

elt Quartum Inftrumentum. Ratio enim cum Rata folet in

Argumentum redigi, et Rationem Argumentando folemus in-

venire. Atque adeo Argumentum etiam Ratiocinatio vocari

folet.

C A P UT I.

De Argummto in genere.

I. Argumentum abftractim fumptum idem eft quod Confe-

quentia. Sic fubinde dicimus, Pojfum ftare^ ergo fto nullum
Argumentum efle; dicere volumus, nullam effe Confequentiam.

Alioqui ibi etiam efle Argumentum, alio fenfu intellectum,

non folemus diffiteri, dicentes v. g. inter difputandum, fi quis

hoc propofuerit : Sic Argumentatur N. Et alioqui nunquam

liceret Argumentum vocare inter difputandum, cujus confe-

quentiam negare conftituifTemus. Et quamvis forte non ineptum

fit dicere, haec Argumenta, quorum inter difputandum nega-
mus confequentiam, non agnofci a nobis ut Argumenta, fed

ut praetenfa Argumenta, adeoque vocari a nobis Argumenta.^

quia ut talia obftrudantur ab Oppugnante, non vero quia fmt

talia; nos tamen hac Parte tam de Praetenfis illis , quam Veris
ap^ Logica reftituta.
Argumentis agere debemus; unde, cum fieri poffic, praeflat ambo
communi Definitione complecti.
2. Argumentum itaque efl Enunciatio Illativa AfRrmativa.
Illativa Enunciatio ell, in qua inter duas alias Enunciationes
intercipitur Nota Ergo. Atque adeo Extrema Enunciationis
Illativae , et per confequens Argumenti , func duae quaepiam
Enunciationes ; Copula autem , quae et Nota Illativa vocatur
efl: Ergo. Unde haec efl; Enunciatio Illativa : Sto^ ergo flare

poJfum\ ibi enim inter duas illas Enunciationes , Sto ^ flare pojfum^
tamquam inter Extrema, interjicitur Ergo tamquam Copula.
Irao etiam ifta efl: Enunciatio Illativa : Si flo^ flare pofl^um'^ licet

enim expreffe ibi non intercedat Ergo inter Enunciationes, at

implicite intercedit ; fenfus enim efl : Si flo^ ergo flare pojfum.

Non fufScit autem ad Argumentum, quod fit Enunciatio Illa-

tiva ; infuper debet effe Enunciatio AfRrmans. Unde iflud non

efl Argumentum : Non fi flare pojfum^ ergo flo; Argumentantes
enim dicere debemus hoc ex illo fequi, cum ibi dicatur non

fequi. Quinimo hoc non eft Argumentum : Sto., non ergo loquor^

etiamfi fit Enunciatio AfRrmativa ,

quatenus Copulativa ; fic

enim refolvitur: Et flo^ et inde non fequitur me loqui^ ubi

Copula Et intacta efl; a Negatione, adeoque efHcitur Copu-

lativa AfHrmans. Efl tamen Negativa, quatenus Illativa, cum
eatenus Copula ejus fit Ergo^ quae ibi a Negatione non efl

immunis.

C A P UT II.

De Antecedente et Confequente.

I. Extrema Argumenti vocantur Antecedens et Confequens.

Antecedens efl illud Extremum, quod fenfu praecedit Copulam
Argumenti ; Confequens (quod et Conclufio dicitur) efl illud

Extremum, quod fenfu fequitur Copulam Argumenti. Ut in

hoc Argumento : Sto ^ ergo flare pojfum^ Antecedens efl Sto^

 P. III. Sect. I. Cap. II. 297

Confequens eft Stare pojfttm. Hic fimiliter : Sto., ergo loquor^

Antecedens ell Sto^ Confequens eft Loquor. Unde difFerunt

Antecedens et Confequens relata ad Confequentiam, et relata

ad Argumentum; cum enim ibi fit Argumentum, utique Ante-

cedens et Confequens Argumenti etiam adfunt ; fed cam ibi

nulla Confequentia fit, etiam nullae ejus adfunt affectiones, nec

Antecedens nec Confequens talia ibi funt. Oportet vero inte-

grum hoc, quod fenfu praecedit Copulam Argumenti, vocare
Antecedens, non vero priorem partem tantum. Unde hic : Sto

et loquor^ ergo aliquis fians loquitur ^ non oportet pro Antece-

dente Sto affignare , fed totum hoc : Sto et loquor ; hoc enim
totum praecedit Copulam Argumenti. Simile quid dic de Con-
fequente.

1. Antecedens itemque Confequens dividitur in Simplex et

Complexum. Antecedens fimplex efl, quod efl Enunciatio fim-

plex, ut Antecedens hujus Argumenti : Sto^ ergo ftare poJfum\

imo etiam Antecedens hujus : Si fto^ ftare pojfum\ ergo fi non

pojfum fiare ^ non fio'^ etiamfi enim Enunciatio Condicionalis

pafTmi inter Compofitas recenfeatur , non putatur tamen fe fola

conflituere Antecedens Complexum, quod etiam fignum efl,

eam non effe vere compofitam, ut pridem dixi. Eadem dic

de Confequente fimplici. Antecedens Complexum efl, quod efl

Enunciatio compofita; atque adeo vel Copulativum efl, ut hic :

Sto et loquor^ ergo aliquis fians loquitur ^ vel Difjunctivum, ut

hic : Vel non fio vel non loquor ^ ergo non loquor fians. Et Co-
pulativum quidem Antecedens magis proprie Complexum efl;
habetque hoc fpeciale, quod ad ejus partes feorfim ahquid
refponderi pofTit, ab eo qui Difputationem fuflinet, negando
fcilicet vel concedendo ; ubi Antecedens Difjunctivum hoc
commune habet cum Antecedente Incomplexo, quod ipfum
totum et per fe primo concedendum vel negandum fit, nulla

circa partes ejus verfante refponfione.

3. Partes in Antecedente Complexo yoc?Lnx.m Praemiftae'^ in

apS Logica reftituta.
Confequente Complexo eodem tenore vocentur Siihnijjae. V. g.
in hoc Argumento: Sto et hquor ^ ergo quidam ftans loquitur.,

Praemiffae funt Sto^ loquor\ in hocautem: Nemo ftans loquitur^

ergo vel non fto^ vel non loquor ^ Submiflae func Non fto^ non
loquor, PraemifTae funt aequales vel inaequales. Aequales funt,
quarum neutra feorfim fufficit inferendae Conclufioni , vel
utraque in folidum fufficit; ut hic: Sto et loquor^ ergo quidam
ftans loquitur^ Praemiffae funt aequales, quia licet ambae fimul
et conjunctae inferant Conclufionem , neutra tamen feorfim hoc
potefi;. Hic item Praemifllie funt aequales : Omnis homo eft

animal^ Petrus eft homo^ ergo Petrus eft animal^ quia ambae
feorfim et fingulae ex aequo inferunt Conclufionem. Inaequales
Praemifllie funt quarum una feorfim infert Conclufionem, altera

tantum applicante Antecedens ad Conclufionem ; ut hic : Omnis

homo eft bos , Petrus eft homo , ergo Petrus eft bos ; ibi enim fola

prior Praemifl!a infert Conclufionem, pollerior tantum applicat

priorem Praemifl"am ad Conclufionem.

4. Inter Praemifllas inaequales una efl;MaJor, et altera Minor.
Major efl: illa inaequalium Praemifl"arum , quae fola infert Con-
clufionem. Minor efl; illa inaequalium PraemiflTarum, quae Con-
clufionem quidem non infert , fed tantum applicat Antecedens

ad Confequens. Inter aequales autem Praemifl!as neutra Major,

neutra Minor ; altera tamen Prior , altera Pofl;erior efl; ; fubinde
quidem ex convenientia aliqua, et quia melius fic congruat,
fubinde autem mere ex arbitrio, et quia fic placet ei qui Ar-
gumentum proponit. Et quamvis haec ita fint, ufus tamen
obtinuit in omni Argumento Formali , quod pallim Syllogifmus

vocatur, five Categoricus fit Syllogifmus (id efl; proprie dictus

Syllogifmus^ feu Hypotheticus, feu Difjunctivus, Majorem et

Minorem dicere, Majorem quidem PraemiflTam illam, quae in
Antecedente Verbotenus praecedit, Minorem vero, quae fe-

quitur ; quamvis plerumque aut valde faepe fint aequales ifl;ae

Praemifl^ae.
 P. IIT. Sect. I. Cap. III. 299

CaputIII.
De Argumento Rationali et Condicionali.

1. Argumentum Condicionale ell, in quo non afferitur An-

tecedens , fed tantum fupponitur. Ut : Si fto , flare pojfum , ibi

enim non afTero, me ftare. Unde et perinde verum hoc eft,

five ftem five non ftem. Argumentum Rationale eft, in quo

afTeritur Antecedens. Ut : Sto^ ergo flare pojfum ^ ibi enim affero,

me flare, et non totum hoc verum erit, five non totum con-
cedendum, cafu quo fedeam; tunc enim negandum fuerit An-
tecedens. Unde qui Difputationem fuflinet , ad nullam partem
Argumenti Condicionalis refpondet, fed ipfum totum ad inflar

Simplicis alicujus Propofitionis concedit vel negat; in Argu-

mento autem Rationali ad minimum duabis partibus refpon-
dendum habet, Antecedenti nempe et Copulae Argumenti,
quibus fingulis concedendo vel negando refpondet.
2. Non omnis Enunciatio Condicionalis Argumentum
efl

Condicionale ; datur enim Condicionalis Negativa (ut: Non ji

flo^ flare pojfum')^ cum Argumentum debet efle Enunciatio

Affirmativa. Datur et Condicionalis non Illativa (ut: Si bene

fludueris^ dabo tibi novas vefles')'^ Argumentum autem debet efle

Illativa Enunciatio. Omne tamen Argumentum Condicionale

eft; Enunciatio Condicionalis , etiamfi fubinde non exprefie

contineat Notam Condicialem Si\ quod contingit in Argumento

ad-hominem, ut vocant, in quo Sententiam alicujus loco An-
tecedentis aflTumimus, et abfurdum ex ea concludimus ad con-
futandum iftam Sententiam, juxta ^&g.Falfumnonnifiexfalfo.

C A P U T IV.

De Argumento Bono et Malo.

I. Argumentum etiam dividitur in Argumentum bonae Con-

fequentiae et Argumentum malae Confequentiae. Argumentum
300 Logica reftituta.
bonae Confequentiae ell Argumentum cujus Copula fignificat
Confequentiam quae fubell; ut Sto^ ergo fiare pojjum, Argumen-
tum malae Confequentiae eft, cujus Copula fignificat Confe-
quentiam quae non fubeft ; ut Stare pojfum , ergo flo. Vocant
hoc Malum Argumentum^ et iftud Bonum^ quae nomenclatura
probari vel improbari potefl, juxta ea quae dicta funt Cap. i.

Interim Nomina ifla , quae ufus invexit non refpuemus ,

adeoque paffim Bonum Argumentum dicemus quod Bonae Con-

fequentiae efl, et Malum, quod Malae ; licet tam hoc quam
illud diri debeat Bonum Argumentum juxta definitionem Ar-

gumenti aflignatam Cap. i.

1. Argumentum Malum aliquando fplendide Malum efl,

quando nempe habet Antecedens verum, Confequente falfo

tale enim Argumentum directe nititur contra Capitalia Principia

Logices : Ex vero nil nifi verum et Falfum non nifi ex falfo.

Et quia fplendide Mala funt ifta Argumenta, et aperte peccant,

hinc in fequentibus vocantur nobis Impudentiae^ penes quas

aeftimantur omnia Argumenta Logica, utpote quae in AfTecti-
onibus Logicis , in quibus ipfa funt pofita , nullam poni fmunt
Impudentiam, id efl nullum Argumentum, quod habeat An-
tecedens verum, Confequente falfo, ut infra patebit.

3. Argumentum Malum patitur omnes differentias Extremo-

rum. Potefl enim Malum Argumentum i. habere Extrema
vera ; quale eft iftud : Sum animal^ ergo fum homo. Poteft 1,
habere Extrema falfa ; quale eft iftud : Sum bos , ergo fum lapis.
Poteft 3. habere Antecedens falfum, Confequente vero ; quale
eft iftud : Sum bos^ ergo fum homo. Poteft 4. habere Antece-

dens verum, Confequente falfo ; quo fpectant omnes Impu-

dentiae , v. g. : Sum homo , fum bos. Argumentnm Bonum
ergo

autem tantum tres differentias Extremorum admittet. Poteft

enim Bonum Argumentum i. habere Extrema vera ; quale eft

iftud : Sum homo , ergo fum animal. Poteft 1. habere Extrema
falfa ;
quale eft iftud : Sum bos , ergo fum brutum. Poteft 3.
 P. III. Sect. I. Cap. V. 30!

habere Antecedens falfum, Confequente vero; quale eft illud:

Sum bos ^ ergo fum animaL Sed Bonum Argumentum non patitur

quartam difFerentiam, feu nullam intra fuos fines Impudentiam

admittit.

4. Bonum Argumentum diflinguitur in Neceflarium et Con-

tingens, quod penes Confequentiam, quam Copula fignificat,

dijudicandum efl. De his fupra.

C A p uT V.

De Argumento Primo et Secundo.

I. Primum argumentum voco, quod non argumentatur ex

alio Argumento, feu quod non praefupponit aliud Argumentum
tamquam Antecedens fuum aut PraemifTam ; ut Sto , ergo ftare

pojfum. Secundum Argumentum dico, quod ex Argumento ar-

gumentatur, id efl, praefupponit aliud Argumentum tamquam

Antecedens vel Praemiflam; ut Si fto^ ftare pojjum-^ ergofimn
pojfum ftare^ non fto\ ibi enim Antecedens efl hoc Argumentum
Condicionale : Si fto^ ftare pojfum. Non requiro autem ad Ar-

gumentum Secundum, ut integrum ejus Antecedens fit ArgU'

mentum ; fed fufficere mihi videtur, fi vel una ejus PraemifTa
fuerit Argumentatio. Quapropter Syllogifmos Hypotheticos
etiam inter Argumenta Secunda recenfeo, veluti : Si fto^ ftare

pojfum ; fed fto ; ergo ftare poffum ; item : Si fto , ftare pojfum ;

fed non pojfum ftare, ergo non fto; ibi Argumentum iliud Con-
dicionale, Si fto , ftare pojfum ^ tantumobtinet locum PraemifTae,

non autem integri Antecedentis.

1. Argumenta quae ex Antecedente NecefTario procedunt,

etiamfi faepe communi apprehenfione et externo apparatu vi-
deantur Prima, facile tamen pofTunt confiderari ut Secunda
quia omnes Propofitiones NecefTariae admittunt fenfum Con-
dicionalem. Ut Duo et tria funt quinq^ue admittit hunc fenfum:
Si funt duo et tria^ ergo funt quinque^ item Totum eft majus
^oa Logica reftituta.
fud parte^ id efl, St fit totum^ ergo efl majits fud parte^ etc.

Unde etiam Petrus efl homo^ ergo Petrus efl animal poteHcon-
fiderari tamquam Argumentum Secundum, hoc modo : Si quid

fit Petrus^ id etiam efl homo'^ ergo fi quid fit Petrus^ id etiam
efl animal. Si igitur ifli confiderationi fraenum laxare volueri-

mus, fola Argumenta quae ex Antecedente Contingenti pro-

cedunt, poterunt elTe Prima; ut Sto^ ergo flare pojfum'^ quia
V. g. Sto non admittit fenfum condicionalem, cum nullo modo
poffit exponi: Sto^ id efl^ fi fum ego^ ergo fum flans\ exponens
enim ibi eft impolfibilis , cum expofita faepe fit vera.
3. Sed temperandum ell ifti Confiderationi , et Propofitiones
neceflariae etiam ut Propofitiones cogitandae, et non tantum
ut Argumenta, ficut exterior earum apparatus et forma po-
ftulant. Quo fervato, inter Argumenta Prima recenfebimus
Repetitionem, Subalternationem, Converfionem , Syllogifmum,
Argumentum a divifis ad conjuncta, Argumentum aconjunctis
ad divifa, et omnia Argumenta Topica, id eft uno verbo omnia
Argumenta in Terminis ; at infuper etiam quaedam in Enun-
ciationibus, nimirum Subalternationem Complexam et omnes
ferme Syllogifmos Difjunctivos. At inter Argumenta Secunda
recenfebimus Syllogifmum Hypotheticum utrumque, Directum
nempe et Indirectum, Soritem, Converfionefque Soriticas et
Enthymemata Soritica. Circa quae duo pofteriora aliqua dif-

ficultas eft, cum procedunt ex Antecedente Negativo. Et

quamvis eo cafu non fmt x\rgumenta Secunda, cum tunc non
Argumententur ex Argumentatione , feu Enunciatione Illativa

Affirmante, fed ex Enunciatione Illativa Negante; tamen ad

Argumenta Secunda commode revocantur, ne a confortibus
fuis, quae ex Antecedente AfRrmativo procedunt, feparentur.

C A p u T VI.

De Argumento Praegnante et Puro.

I. Arguraentum Praegnans eft, inter cujus Extrema implicite

 P. III. Sect. I. Cap. VI. 303

tnediat Enunciatio, tamquam Confequens Antecedentis et An-

tecedens Confequentis iflius Argumenti. Et hinc illam Enun-
ciationem, quae fic illative feu penes Illationem mediat inter
Antecedens et Confequens Argumenti Praegnantis , EUfam
vocare pofTumus. V. g. hoc Argumentum Praegnans efl : Omnis
homo eft animal^ ergo aliquod animal eft homo\ ibi enim haec
eliditur : Aliquis homo eft animal^ ibi enim haec cum utroque
Extremo praedicti Argumenti illative feu mediante Copula
Ergo cohaeret , cum Antecedente tamquam Confequens et cum
Confequente tamquam Anteced^ns, hoc modo : Omnis homo eft

animal^ ergo aliquis homo eft animal ^ et: AUquis homo eft animal
ergo aliquod animal eft homo. Ex quo etiam patet , Argumentum
Praegnans implicite continere plura Argumenta , in quae refolvi

poflit ; ficut hoc Argumentum Praegnans : Omnis homo eft ani-

mal^ ergo aliquod animal eft homo^ virtualiter feu implicite

continet hanc Subalternationem : Omnis homo eft animal^ ergo

aliquis homo eft animal^ et hanc purara Converfionem : AUquis
homo eft animal^ ergo aliquod animal eft homo. Atque ex hac
Proprietate Argumenti Praegnantis nomen ei feci.

1. Argumenta, in quae refolvitur Argumentum Praegnans,

pofTunt Moc^ixi Intrufa ^ et ipfum Argumentum Praegnans horum
refpectu vocari potefl Recipiens. Specialiter vero illud Argu-
mentum Intrufum dici meretur, quod eft difparis naturae a

Recipiente. Sic in Argumentum Praegnans mox propofitum

intrufa funt duo Argumenta, nimirum una Subalternatio, et

una Pura Converfio ; fed prior magis et Specialius intrufa

cenfetur, poflerior enim participat in natura cum ipfo Argumento

Praegnante, utpote quod etiam Converfio quaedam fit. Et hinc
etiam Argumenta quaedam Communiter Intrufa dici pofTunt

quae nempe ex genere fuo talia funt, ut promifcue alterius

fpeciei Argumentis intrudantur. Talia Argumenta funt Sub-
alternatio et Converfio ; haec enim pafTim in multis aliarum

Specierum Argumentis , praecipue in Syllogifmis et Argumentis

304 Logica reftituta.
Topicis infarciuntur. Subalternatio etiam in Converfionem
intrudi potefl, fed Converfio non poteft intrudi in Subalter-
nationem, ut ftatim patebit ex earum Definitionibus.
3. Argumentum Praegnans non femper duobus modo, fed

fubinde etiam pluribus Argumentis Intrufis turget. Ut hic

Syllogifmus : Omnis homo efi animal, omne rationale efi homo\

ergo aliquod animal efi rationale^ puro Syllogifmo et infuper

Subalternatione ac Converfione praegnat , fic refolvendus : Omnis

homo efi animal^ omne rationale efi homoi, ergo omne rationale efi

animal (ubi purus Syllogifmus, juxta Axioma: Quod dicitur

de Praedicato, dicitur de Subjecto, procedens); item Omne
rationale efi animal^ ergo aliquod rationale efi animal (ubi Sub-
alternatio); item Aliquod rationale efi animal^ ergo aliquod animal

efi rationale (ibi pura Converfio). Ita ut primus ille Syllogif-

mus duas Elifas habeat, nempe Omne rationale efi animal et

Aliquod rationale efi animal.

4. Argumentum Purum efl, inter cujus Extrema non inter-

jicitur implicite aliqua Enunciatio tamquam Confequens An-

tecedentis et Antecedens Confequentis. Sed difiicultas, num
tale detur aliquod Argumentum ; Antecedens enira femper habet
plures, imo infinitas Enunciationes fecum Convertibiles, quarum
proinde aliqua inter Antecedens et Confequens cujufcunque
Argumenti intercedere poterit penes Illationem ; nam inferetur

ab Antecedente tamquam ConvertibiH, et inferet Conclufionem

tam bene quam ea inferatur ab Antecedente ; quod enim fequi-
tur ex una Convertibilium , etiam ex altera fequitur. Refpond.
Verum eft, nullum dari Argumentum quod fit abfolute purum,

ut Ratio allegata convincit; fed faltem dantur Argumenta

Logica pura, id eft, talia Argumenta Logica, in quae nullum
aliud Argumentum Logicum intrufum fit; atque haec intelli-

gemus nomine Argumenti Puri fimpliciter pofito. Quid fint

Argumenta Logica, dicetur infra cap. 11.

5. Inter ArgumentaPura, fic aeflimando, primo loco occurrit

 P. III. Sect. I. Cap. VI. 305

Repetitio. Eftque Argumentum cum unica Propofitione, id eft,

una eademque Propofitio obtinet locum Antecedentis et locum

Confequentis in illo ; ut Sfo^ ergo Sto. Vocatur vulgo Ar-
gumentum Fatuum, iniquo nomine ; eft enim Argumentum
optimum, et quo nullum melius vel cogitatione fingi poffit. Sed
percepi mentem non recte loquentium ; Fatuam Probationem
volunt dicecre. Argumenta enim non ex Argumentorum natura
metiuntur, fed ex fine, quem fibi difcentes praeflituunt , Dif-
putatione et victoria; et fane nemo tam fatuus eft, qui ineptum
elfe non videat , tales Argumentationes ad probandum vel con-
futandum affumere.
6. Hanc gradu proximo infequitur Subalternatio ; quae efl

Argumentum cum duabus Propofitionibus fola quantitate di-

ftinctis. Nimirum Antecedens et Confequens habent fe tamquam

Propofitio Univerfalis et Propofitio Particularis, quoad caetera

coincidunt; ut : Omnis homo efi animal^ ergo aliquis homo efl

animal, imo : Aliquod animal efl homo , ergo omne animal efi

homo. Nondum enim ago de Subalternatione Formali feu For-

maliter bona. Subalternatio non eft ex toto fuo genere bonum
Argumentum ; atque in eo diltinguitur a Repetitione ,
quae ex
toto fuo genere necedliriae Confequentiae eft ; ejus enim Fun-
damentum Primum efl: et inconcuflum : Necefl^ario quidlihet fl

^y?, efl. Quod alii fic efferunt : Quidlibet dumefl^ neceflario efl\

non fatis accurate ad normam Logicam, et falfum fonat, nifi

benigne interpreteris. Quamvis interim Subalternatio non fit ex

toto fuo genere bonum Argumentum, parvo tamen impendio,
fervato exiguo ritu et Forma afferitur in bonum Argumentum;
nimirum ille modo fitus inter Extrema fervetur, ut Univerfalis
Propofitio praecedat Particularem. Subalternatio faltem Repe-
titione impraegnata videtur ; non efl enim aliud Argumentum
Logicum, quod in eam intrudi poffe videatur. Sed cuicunque
Argumento intrufa fit Repetitio, nunquam exfolvitur, quiahoc
ufum non habet ; ideoque in Difciplinis Fatuum effet hoc agere.
5o6 Logica refcituta.
7. Subalternationi fuccedit Converfio. Eftque Argumentum
cum duabus Propofitionibus eorundem Terminorum, fed in-

verforum : ut Homo eft animal^ ergo animal eft homo. Non ago
adhuc de Converfione Formali feu formaliter bona, fed agam
de illa Sect. 1. Converfio non eft ex toto fuo genere bonum
Argumentum, in eoque convenit cum Subalternatione ; diifert

vero, quod plus Formae fervandum fit in Converfione, ut ab

omni vitio vindicetur, quam in Subalternatione, ut patebit
fequ. Sectione. Converfio tantum admittit Subalternationem
nullum aliud Argumentum ei intrudi poteft.

8. Quarto loco fuccedunt reliqua ArgumentaLogica, Syllo-

gifmi, Argumenta Topica etc, quae tum a Subalternatione

tum a Converfione iniri poflunt, imo fubinde ab utraque fi-

mul. Porro : Curanda nobis tantummodo funt Argumenta Pura

quia Praegnantes Argumentationes hoc ipfo fatis accuratae

videbuntur, fi Argumentis Puris, in quae refolvuntur, fatis

profpectum fuerit; tantum opus erit induftria et artificio re-

folvendi, ficubi Praegnantes Argumentationes occurrerint.

caput vn.
De Enthymemate.

I. Atque fic obiter actum eft de fimplicioribus Argumentis,

Repetitione, Converfione, Subalcernatione ; ordini ifti infiften-

tibus, poft ifta occurrit Enthymema. Enthymema eft- Argu-

mentum cum tribus Terminis difperfis per duas Propofitiones.
Argumentum, inquam, five Bonum five Malum, quia non
minus Mala quam Bona Argumenta pofilint efle bona Enthy-
memata; velut iftud eft bonum Enthymema Petrus eft homo^ :

ergo Petrus eft hos. Difpergi dico Terminos per aliquas Pro-

pofitiones, quando fic ponuntur ifti Termini in iftis Propofi-

tionibus, ut nvillus eorum bis occurrat in eadem Propofitione.

 P. III. Sect. I. Cap. VII. 307

1. Quia in Enthymemate funt duae Propofitiones, hinc in

Enthymemate funt quatuor loca Terminorum ; in qualibet enim

Propofitione duo loca Terminorum reperiuntur, nempe locus

Subjecti et locus Praedicati. Cum igitur in Enthymemate,

implendis quatuor locis Terminorum, tantum fuppetant tres

Termini, neceflum ell unum iflorum Terminorum bis poni in

Enthymemate. Atque is Terminus Communis dfcitur; ponitur
autem et in Antecedente et in Confequente ; non poteft enim
in folo Antecedente bis poni, aut in folo Confequente, quia
fic Termini non eflent difperfi in Enthymemate. Cum igitur

Terminus Communis ponatur in Antecedente et in Confequente

fimul, necelTum eft, ut duo reliqui Termini, unus in Ante-
cedente tantum , alter in Confequente tantum ponatur. Et qui
in Antecedente tantum ponitur, vocatur Terminus Inferens
qui in Confequente tantum , dicitur Terminus Illatus ; v. g.

in praedicto Enthymemate Terminus Inferens efl Homo^ Ter-

minus Illatus eft Bos , Terminus Communis eft Petrus. Ex quo
etiam patet, in folo Enthymemate reperiri illas Terminorum
differentias, extra vero Enthymema, nec Terminum Inferentem
qua talem, nec Illatum, nec Communem reperiri.

3. Enthymema dicitur procedere ex parte Subjecti, quando

Terminus Inferens in Antecedente et Terminus Illatus in Con-
fequente, ambo ponuntur loco Subjecti; eoque cafu Terminus
Communis bis ponitur loco Praedicati. Sic iflud Enthymema
procedit ex parte Subjecti : Anhnal fentit ^ ergo hos fentit. En-
thymema dicitur procedere ex parte Praedicati, quando ambo
illi Termini, Inferens inquam et Illatus, ponuntur ex parte
Praedicati ; atque eo cafu Terminus Communis bis ponitur loco
Subjecti. Sic procedit iftud Enthymema Bos fentit., ergo bos
:

eft animal. Quando vero Inferens ponitur loco Subjecti in

Antecedente et Illatus loco Praedicati in Confequente, aut

contra (quo cafu Terminus Communis femel ponitur loco
Subjecti, et femel loco Praedicati), non efl Purum Argumen-
3o8 Logicareftituta.
tum, fed Praegnans, in aliud Purum Enthymema ac Conver-
fionem refolvendum ; ut hoc : Bos fentit , ergo aliquod animal

eft bos'^ quod fic refolvitur : Bos fentit ^ ergo hos eft animal {uhi
Purum Enthymema), et : Bos eft animal, ergo aliquod animal efl

bos (ubi Converfio; quae tamen non efl pura fed Subalterna-
tione infarta, fic refolvenda : Bos efl animal^ feu, quod idem
efl, Omnis bos*efl animal^ ergo quidam bos efl animal ^ ubi Sub-
alternatio, et Quidam boseflanimal^ ergo quoddam animal e(i hos^

ubi pura Converfio efl}. Fuit igitur Enthymema a Praedicato

ad Subjectum; ponatur jam Enthymema a Subjecto ad Prae-

dicatum. V. g. : Nullum hrutum efl homo , ergo nullus homo efl bos ;

quod fic refolvitur : Nullum hrutum efl homo , ergo nullus homo
efl brutum (ibi pura Converfio), et Nullus homo efl brutum^
ergo nuUus homo efl bos (ubi purum Enthymema\ Sed juxta
Reg. praeced. cap. n. ult. traditam de duabus illis fpeciebus
Enthymematis curandum non ell, nifi ut fcite refolvantur, fi

incidant ; tantum ergo curanda funt Enthymemata Pura, quae

funt vel ex parte Subjecti vel ex parte Praedicati.

4. Supplementum etiam circa Enthymema confiderandum eft.

Supplementum Enthymematis voco Propofitionem conftantem

Termino Inferente et Termino Illato Enthymematis, tamquam
fuis Extremis. V. g. pofito hoc Enthymemate : Petrus eft homo^
ergo Petrus efl bos^ Supplementum ejus efl ifla Propofitio

Homo efl bos'^ il!a enim componitur ex Inferente et Illato En-

thymematis tamquam Subjecto et Praedicato. Imo etiam illa

Bos efl homo'^ non refert enim ad Supplementum an Inferens

obtlneat in eo locum Subjecti, Illato tenente locum Praedicati,
an contra. Imo etiam ifta: Homo non efl bos ^ aut : Bos non efl

homo'^ non refert enim etiam ad Supplementum, an affirmativum

fit an negativum. Unde et Supplementum Enthymematis dividi

poteft in Affirmativum et Negativum, itemque in Rectum et

Inverfum. Rectum vocabo illud Supplementum, in quo Inferens

obtinet locum Subjecti et Illatus locum Praedicati. Inverfum
 P. III. Sect. I. Cap. VIII. 309

Supplementum vocabo, in quo vice verfa Illatus obtinet locum

Subjecti, Inferens locum Praedicati.

5. Quando Enthymema efl bonum Argumentum Logicum,

tunc vocatur Argumentum Topicum, et a quibufdam Argu-
mentum Materiale ; de quo infra.

C A PUT VIII.

De Syllogifmo materialiter conjiderato.

I. Egi de Converfione et Subalternatione materialiter fpectatis,

id efl fpectatis independenter ab illo apparatu, qui eis tutam

praeftare polTet Confequentiam. Egi etiam de Argumento To-

pico fic fpectato, quodque ibi commodum accidebat , fub nomine

Enthymematis. Ordo poftulat, ut de Syllogifmo nunc dicam,

fed materialiter confiderato ,
praefcindendo fcilicet ab illa Forma,
quae ei fufficit ad bonitatem Confequentiae , et a qua Argu-
mentum Formale dicitur, quando in famofa fua fignificatione
fumitur. Syllogifmus igitur fic confideratus eft Enthymema
cum Supplemento praemiffo, id efl Argumentum compofitum
ex Enthymemate et Supplemento ejufdem Enthymematis, ita

appofito ad Antecedens Enthymematis, ut Supplementum ac

Antecedens conllituant duas Praemiflas in Argumento ifto com-

pofito. Sic V. g. fumpto hoc Enthymemate : Petrus eft homo^
ergo Petrus efl bos^ et fumpto Supplemento ejus, v. g. Homo
efi bos^ eoque fic appofito ad Antecedens Enthymematis, ut
praecedat pariter Notam Illativam (ita enim fiet PraemifTa),

V. g. hoc modo : Homo eft bos , Petrus eft homo , ergo Petrus eft

bos^ habebis hoc ipfo Syllogifmum, ut ibi pofitus efl. Perinde

autem eft an Supplementum praeficias Antecedenti Enthyme-
matis, an poflponas, modo tamen praefigas Copulae feu Notae
Ergo'^ alioqui enim non effet Supplementum praemiflum , ut

Definitio requirit, fed Supplementum fubmiffum ; vide cap. 2.

1. Ex his patet, i. in Syllogifmo tres Propofitiones reperiri,

3IO Logica reftituta.
duas nimirum, quae erant in Enthymemate, et tertiam, quae
fupervenit tamquam Supplementum ; harum duas, nimirum
Antecedens Enthymematis et Supplementum, conftituere An-
tecedens Syllogifmi ; tertiam vero , nempe Conclufionem En-
thymematis, etiam remanere Conclufionem in Syllogifmo ; in-

fuper, duas illas Propofitiones, quae conltituunt Antecedens , efie

PraemilTas. Ac eam quae primo loco ponitur, Majorem, quae

fecundo loco, Minorem dicere ufu receptum efi; (quid autem
hic Ratio requirat, videre potes fapra cap. a.). Patet 2., in
Syllogifmo tres tantum Terminos reperiri ; tres enim tantum
fuerant in Enthymemate, et Supplementum non adduxit novum
Terminum, cum illud adaequate componi debeat ex Termino
Inferente et Termino Illato ipfius Enthymematis. Patet 3.,
tres illos Terminos difpergi in Syllogifmo, feu nullum eorum
bis occurrere in eadem Propofitione ; fuerunt enim difperfi in
Enthymemate, et nullus eorum colligitur in Supplemento,
utpote quod ex duobus difiiinctis Terminis concinnandum fit.

Patet 4., fingulos ifiiorum Terminorum bis poni in Syllogifmo.

Terminus enim Communis in Enthymemate bis ponebatur,
Terminus vero Inferens et Terminus Illatus finguli femel po-

nebantur in Enthymemate ; hi vero repetuntur in Supplemento,

adeoque et illi bis ponuntur in Syllogifmo. Patet 5., Termi-
num Inferentem Enthymematis bis poni in Antecedente Syl-
logifmi; femel enim ponebatur in Antecedenti Enthymematis,
et femel adhuc ponitur in Supplemento, ergo bis ponitur in
Antecedente Syllogifmi, utpote quod ex Antecedente Enthy-
mematis et Supplemento tamquam duabus fuis PraemifHs con-
flatum fit. Duo autem reliqui Termini Enthymematis, nempe
Terminis Communis et Terminus Illatus ,
ponuntur pariter in

Antecedente ac Confequente Syllogifmi. Terminus enim Com-

munis ponebatur in Antecedente pariter ac Confequente En-
thymematis ; jam autem Confequens Enthymematis adhuc manet
Confequens in Syllogifmo, et Antecedens Enthymematis ponitur
 P. III. Sect. I. Cap. VIII. 311

in Antecedente Syllogifmi tamquam praemifla ; ct fic demon-

ftratum ell, Terminum Communem Enthymematis poni in

Antecedente ac Confequente Syllogifmi. Idem demonftratur de

Termino Illato ; Illatus enim ponebatur in Conclufione Enthy-

mematis ,
quae etiamnum efl Conclufio Syllogifmi ex Enthy-
memate nati, et infuper Terminus Illatus ponitur in Supple-

mento, quod elt in Antecedente Syllogifmi tamquam PraemifTa.

3. Enthymema dicitur reduci ad Syllogifmum , quando Sup-
plemento praemiflb adaugetur ; ut hoc Enthymema : Petrus efi

homo^ ergo Petrus efi ammal, fi Supplementumejus, v.g.Homo

efi animal^ appofueris Antecedenti ejus, dicetur reduci ad hunc
V. g. Syllogifmum : Petrus efi homo , et homo efi animal^ ergo

Petrus efi animal. Et quando Enthymema jam reductum eft

ad Syllogifmum, Termini ejus acquirunt nova nomina. Et

Terminus quidem Inferens jam incipit vocari Medius ant Me-
dium ; Communis vero et Illatus ambo vocantur Exti emitates ;

ut in praedicto Syllogifmo Medium efl: Homo, Extremitates

funt Petrus et Animal. Adeo ut Medium, dum confl:ruendus

jam Syllogifmus efl, definiri polTit : Terminus Inferens Enthy-

mematis, quod Supplemento praemifTo adaugetur; conflructo
autem jam Syllogifmo definitur Medium : Terminus qui in

Antecedente Syllogifmi bis ponitur. Et fimiliter Extremitas

Syllogifmo conftruendo, eft Terminus Communis aut IUatus
Enthymematis quod Supplemento praemifTo adaugetur ; Syllo-
gifmo jam conftructo, eftTerminus qui ponitur in Antecedente
pariter ac Confequente Syllogifmi.
4. Si Medium bis ponatur loco Subjecti , Syllogifmus dicitur
pofitus in tertia Figura , hoc niodo : Homo efi animal , et homo
efi Petrus , ergo Petrus efi animal. Si vero Medium bis ponatur
loco Praedicati, Syllogifmus dicitur pofitus in fecunda Figura,

hoc modo : Animal efi homo^ et Petrus efi homo^ ergo Petrus
efi animal. Si autem Medium femel ponatur loco Subjecti et

femel loco Praedicati, Syllogifmus dicitur pofitus in prima

3ia Logicareftituta.
Figura; ut : Homo eft animal^ Petrus eft homo ^ ergo Petrus eft

animal. Et fi quidem primo occupet locum Subjecti, ac deinde

locum Praedicati (ut contingit in Exemplo proxime allegato),

Syllogifmus dicitur pofitus in prima Figura Ordinaria ; fi vero

vice verfa fiat , et Medium primo obtineat locum Praedicati
ac deinde locum Subjecti, Syllogifmus dicitur pofitus in prima

Figura Extraordinaria, quam aliqui etiam Galenicam vocant,

hoc modo : Petrus eft homo^ et homo eft animal^ ergo Petrus eft

animal. Ex quo patet, fola tranfpofitione PraemilTarum Syllo-

gifmum mutari e Prima Figura Ordinaria in primam Figuram

Extraordinariam , et contra. Sicut et e prima Figura in Se-
cundam aut Tertiam vel contra mutatur fola Converfione unius

vel utriufque Praemiffae. Non omnes Syllogifmi quos adduxi,

aut quos adducendos defignavi, funt formaliter boni ; fedprae-

monui, et rurfum moneo, et Titulus hujus capitis mecum
monet, necdum agere me hic de Syllogifmo famofe dicto, qui

fit Argumentum Formale, habeatque Confequentiam perpetuo

bonam vi fuae Formae , fed via generationis procedentem fpectare
me Syllogifmum rudem et informem, ex Enthymemate jamjam
nafcentem, quem deinde perpoliam er formem.
5. Quid fit Extremitas in Syllogifmo , dixi num. 3. Illa

dividitur in Majorem et Minorem Extremitatem, Major Extre-

mitas eft, quae in Majori PraemilTa ponitur, feu quae ante
aliam Extremitatem occurrit in Syllogifmo. Minor Extremitas
eft, quae in Minori Praemiifa reperitur, feu quae pofl aliam

occurrit in Syllogifmo. Ut in ifto Syllogifmo: Homo eft animal^

Petrus efi homo^ ergo Petrus eft animal^ Major Extremitas eft

Anifnal^ Minor Extremitas efl Petrus. Unde, fi in Reductione

Enthymematis Supplementum Enthymematis praefigas Antece-
denti Enthymematis, Terminus Illatus Enthymematis fiet Major
Extremitas in Syllogifmo nato ex iflo Enthymemate, adeoque
eo cafu Terminus Communis fiet Minor Extremitas. Si vero

Supplementum poflponas Antecedenti Enthymematis , Terminus

 P. III. Sect. I. Cap. VIII. 313

Communis fiet Major Extremitas ; ille enim efl; in Antecedente

Enthymematis , adeoque occurret in Antecedente Syllogifmi
ante Terminum Illatum, utpote qui tantum comparet in Sup-
plemento.
6. Cum vero Major Extremitas in Conclufione Syllogifmi
ponitur loco Praedicati, Syllogifmus dicitur Directus, qualis
eft Syllogifmus proxime allegatus. Si vero Minor Extremitas
in Confequente Syllogifmi obtineat Locum Praedicati, Syllo-
gifmus dicitur Indirectus, ut ifte : Petrm eft homo^ et homo efl

animal^ ergo Petrus eft animal. Unde Syllogifmus e Directo in

Indirectum et contra mutatur vel tranfpofitione PraemilTarum,
vel Converfione Conclufionis.

C A P U T IX.

De Affectionihus Logicis Argumentorum,

I. AfFectiones Logicae Argumenta concernentes funt variae.

Prima AiFectio efl Numerus Terminorum ingredientium Ar-

gumentum ; v. g. Argumento Petrus eft homo ,
propofito hoc :

ergo Petrus non eft brutum ^ ad primam ejus AfFectionem fpectat

ternarius numerus Terminorum ; funt enim in iflo Enthyme-

mate tres praecife Termini : Petrus^ Homo^ Brutum. Secunda
Affectio eft Acceptio Terminorum ingredientium Argumentum;
fic in Propofito Argumento ad fecundam AfFectionem fpectat

Acceptio Singularis primi Termini, Acceptio Particularis fecundi

Termini, et Diflributio tertii Termini. Tertia AfFectio eflSitus
ac ordo Terminorum, juxta quem unus ante, alterpoft, unus

loco Praedicati, alter loco Subjecti reponitur. Et ad tertiam

AfFectionem in propofito Argumento fpectat isordo, utprimo
quidem, et loco Subjecti, occurrat Terminus fmgulariter fum-
ptus, fecundo, et loco Praedicati, Terminus particulariter
fumptus, tertio, et loco etiam Praedicati, Terminus diftributus.
Quarta AfFectio eft Numerus pofitionum ,
juxta quem Termini
314 Logica reftituta.
in Argumento femel, bis, aut faepius ponuntur; et ad hanc
AfFectionem in praedicto Argumento fpectat bina Termini fm-
gulariter fumpti in loco Subjecti pofitio, fmgulares autem re-

liquorum Terminorum pofitiones loco Praedicati. Atque haec

quatuor Puncta, quae jam recenfui, conflituunt Formam Ter-
minorum in Argumento, feu Formam Terminos principaliter

concernentem. Adeo ut Forma Terminorum in Argumento non

fit aliud quam Complexio horum quatuor Punctorum f.Nu- :

merus Terminorum, 2. Acceptio eorundem, 3. Situs feu Ordo,

4. Nuraerus fituum feu pofitionum.
2. Ultra has Affectiones dantur quatuor aliae, quae conflituunt
Formam Enunciationum ingredientium Argumentum. Quarum
Prima eft Numerus Enunciationum ingredientium Argumentum
(fub numero etiam comprehendo fpeciem). Atque adeo in

eodem illo Argumento ad Primam Affectionem fpectat ternarius

numerus Enunciationum, quarum duae fmt Propofitiones , et

tertia fit Enunciatio Illativa ex Propofitionibus illis tamquam

Extremis fuis conflata. Secunda Affectio eft Qualitas Enun-
ciationum ingredientium Argumentum. Atque adeo ad hanc
Affectionem in praedicto Argumento fpectat, ut Enunciatio
Illativa fit etiam Affirmativa, una autem Propofitionum fit

AfRrmativa et altera Negativa. Tertia Affectio eft Situs feu Ordo

Enunciationum ingredientium ; penes quem in praedicto Argu-
mento Propofitio Affirmativa efl prima , ac obtinet locum Antece-
dentis, fecunda eflPropofitio Negativa, ac obtinet locum Confe-
quentis, tertia efl Enunciatio Illativa ex illis mediante Copula
Illativa confurgens. Quarta Affectio efl Numerus Situum feu

pofitionum ipfarum Enunciationum in Argumento; qui in

praedicto Argumento fmgularis efl; fmgulae enim Enunciationes

praedictum Argumentum ingredientes tantum femel ponuntur

in ipfo Argumento. In hoc autem : Si fto , ftare pojfum , fed

fto^ ergo ftare pojjum^ binarius efl numerus pofitionum in fm-

gulis Propofitionibus. Haec igitur quatuor Puncta conftituunt
 P. III. Sect. I. Cap. IX. 315

Formam Enunciationum ; Octo autem puncta ,

quae praecefle-
runt, conflituunt Integram Formam Argumenti.
3. Ultra Formam Argumenti fuperelt Nona Affectio, quae
vocatur Materia Argumenti Terminos concernens. Atque non
efl aliud quam habitudo Termini Inferentis ad Illatum, qua fe
habet ad illum certo modo quoad Praedicationem ; ut Materia
praedicti Argumenti elt habitudo qua Inferens Homo et Illatus

Brutum fe habent ut Repugnantia. Ex quo etiam patet, Ma-

teriam Terminos concernentem duntaxat habere locum in En-
thymemate; quia in illo folum Inferens et Illatus funt. Patet
infuper , Materiam hanc effe quintuplicem : quinque enim
praecife modis unus Terminus habere fe poteft ad alterum
penes Praedicationem, ut Parte prima Sect. 2. c. i. hujus
Libelli demonllratur.

4. Decima tandem et ultima Affectio Logica Argumentorum

ell Materia Enunciationes concernens. De qua commodius dicam
infra Sect. 3., ubi de Enthymemate Soritico. Sicut enim Materia
Terminorum tantum cadit in Enthymema proprie dictum , quod

diftinctionis ergo vocare pofTumus Enthymema Categoricum

fic Materia Enunciationes concernens tantum cadit in Enthy-
mema Soriticum, ut ibi patebit.

C A p u T X.

De Argumento Uniformi et Biformi.

I. Argumentum Uniforme efl , cujus Antecedens et Confe-

quens funt ejufdem Qualitatis, id efl, ambo funt Affirmativa

vel ambo funt Negativa. Unde Argumentum Uniforme divi-

ditur in Argumentum Afiirmativum , cujus Extrema, Antece-
dens inquam et Confequens, Affirmativa funt, ut Sto^ ergo

fiare pojfum^ et Negativum, cujus Extrema Negativa funt, ut

Non pofjum fiare^ ergo non fio. Ex quo patet, Argumentum
non dici AfHrmativum vel Negativum fecundum fe, fed fe-
3i6 Logica reftituta.
cundum fua Extrema; fecundum fe enim omne penitus Argu-

mentum efl affirmativum, cum omne Argumentum debeat efle

Enunciatio IUaciva Affirmativa, ficut jubet Deiinitio Argumenti,
fed Affirmativum fpecialiter dicitur ab Extremis fuis Affirma-
tivis ; ficut et fimili tantum modo Negativum dicitur.

1, Argumentum Biforme eft, cujus Extrema funt diverfae

Qualitatis, unum fcilicet Affirmativum et alterum Negativum
eil; ut Sto^ ergo non fedeo. Dividiturque in DilForme et De-
forme. Difforme voco, quod habet Antecedens Affirmativum
et Confequens Negativum, quale efl Argumentum jam proxime
allegatum. Argumentum Deforme voco, quod vice verfa habet
Antecedens Negativum et Confequens Affirmativum, quale eft

iflud : Non fto^ ergo fedeo. Quamvis hoc fit Malum Argu-
mentum; impertinens enim efl ad Argumenta Uniformia ac
Biformia, fmtne Bona an Mala. Quinimo inter Argumenta
Logica Deforme plerumque vitiofum eft defectu debitae Formae;
atque ideo Deforme vocavi. Interim abfolute potefl dari Argu-
mentum Deforme , quod fit Bonum ; v. g. iflud : Corpus non eft

penetrahile^ ergo corpus eft palpahile ^ quod effe bonum Argu-

mentum, demonftrari debet in Phyfica, et aliquatenus colligere
potes ex iis quae dicuntur Parte i. Sect. i. cap. 9.

3. Hae fpecies Argumentorum fatis clarae funt, quamdiu

verfamur in Argumentis habentibus Extrema Simplicia ; in illis

enim Antecedens Affirmativum dicitur, fi fuerit Enunciatio

Affirmativa, et Negativum, fi Negativa. Et fimiliter cenfendum
de Confequente. Non perinde res fe habet in Argumentis
habentibus Extrema vel alterum Extremorum Complexum
Antecedens enim Complexum non penes fe, fed penes fuas

PraemifTas, Affirmativum dicitur, ita ut Antecedens Complexum

non dicatur Affirmativum , nifi ambae ejus PraemilTae fuerint

Affirmativae ; Negativum vero dicitur etiam cum una ejus

Praemiffa fuerit Negativa. Sic Antecedens hujus : Petrus eft

animal ^ et Petrus non eft hos^ ergo quoddam animal non eft hos^
 P. 11 1. Sect. I. Cap. X. 317

Negativum eft, licet fit Affirmativuin fecundum fe, et ut quae-

dam Enunciatio eft. Contingit ergo Antecedens Affirmativum

efle in ratione Enunciationis, et tamen Negativum s^Tq in

ratione Antecedentis. Similia etiam dici debent de Confequente

Complexo.
4. Sed quid fi ipfum Antecedens Complexum fecundum fe

fuerit Negativum? Refpondeo : Copulativas aut Difjunctivas

Negativas non ftnlmus , fed reducimus ad Affirmativas juxta
Reg. traditam par. a. Igitur juxta hoc praefcriptum , Antece-
cedens, quod v. g. erit Enunciatio Copulativa Negativa, re-
ducemus per Schema, ibid. cap. 3., ad Difjunctivam Affirma-
tivam; atque ea Reductione peracta, penes Praemiflas ejus
aeftimabimus , fitne dicendum Antecedens Affirmativum an
Negativum. Similia dic de Confequente.

C A P U T XI.

De Argumento Logico et Phyfico.

I. Argumentum Bonum feu Neceftarium dividitur in Argu-

nientum Logicum Argumentum Phyficum. Argumentum
et

Logicum eft Argumentum ita Bonum , ut in AfFectionibus

Logicis illius non poflit poni Impudentia; ut : Omnis homo efl

animal., ergo aliquis homo efl animal. Confiderata enim integra

Form^ iftius Argumenti, id eft octo prioribus Punctis inter
Affectiones Logicas (nam duo pofteriora Puncta non poflTunt

habere locum in illo, cum non fit Enthymema, nec Categoricum,

nec Soriticum) , impofllbile deprehendes in ifta Forma ponere
Impudentiam aliquam , feu Antecedens verum Confequente falfo.

Licet enim haec fit Impudentia : Omnis homo efl animal, ergo
aliquis lapis efl animal .,
tamen haec non ponitur in Formd
prioris Argumenti ; deficit enim clare in primopuncto, nempe
in Numero Terminorum, cum in Impudentia fint tres Termini,
et in Argumento priori tantum duo. Item licet ifta fit Im-
 ^i^ Logica reftitut^.
pudentia : Omnis homo eft animal^ ergo aliquis homo non efl

animal^ tamen haec Impudentia deficit ab Argumento primum

pofito in fexto puncto Formae, nempe in Qualitate Enuncia-
tionum; ibi enim omnes Enunciationes Argumentum ingre-
dientes erant Affirmativae, impudentiam autem hanc ingreditur
una Propofitio Negativa. Et fic quidquid agas, quoquo te

vertas, in Forma iftius primi Argumenti non pones Impuden-

tiam, non dabis Antecedens verum Confequente falfo.

a. Argumentum Phyflcum eft Argumentum ita bonum, ut

in ejus Affectionibus Logicis, quotquot in illo confiderari
pofTunt, ponatur Impudentia ; ut : Hic Triangulus efl aequangulus
(id efl, habet omnes angulos fuos aeq*uales inter fe), ergo hic
Triangulus efl aequilaterus. Hoc enim Argumentum fine dubio
Bonum efl; fed confideratis in ipfo novem prioribus AfFecti-

onibus Logicis (decima enim in ipfum non cadit), in iifdem

illis AfFectionibus ponetur Impudentia. V. g. : Hic homo efl

hipes^ ergo hic homo efl hrutum\ hk enim efl eadem Forma
quae ibi, idem numerus Terminorum, nempe ternarius, eadem
Acceptio, etc. ; hic etiam eft eadem Materia, nam Inferens et

Illatus difparati funt in hac Impudentia. Sic et difparati funt

in Argumento prius pofito ; nam Aequilaterum et Aequangulum

•difparata funt, aeque ac Brutum et Bipes\ concordant enim in
Quadrato^ et utrimque difcordant in Rhomho ac Figura altera
parte longiori. Potefl tamen hoc Argumentum (et id fere femper

obtinet in Argumentis Phyficis) reduci ad Argumentum Lo-

gicura , hoc modo : Hic Triangulus efl Triangulus aequangulus^
ergo hic Triangulus efl Triangulus aequilaterus ; jam enim efl

Argumentum a Convertibilibus , cum Inferens et Illatus jam

convertantur.

3. Unde Argumentum Phyficum commodius fumi poffet pro

Argumento, in quo AfFectiones Logicae non confiderantur

etiarafi forte adfmt, et juxta illas etiam bonitas ejus aeflimari
pofTet. Sic hoc poteft dici Argumentum Phyficum : Corpus efl
 P. III. Sect. I. Cap. XI. Jip

extenfum^ ergo corpus efi dmfihile\ etfi enim hoc fit Argu-
mentum a Convertibilibus , tamen ifla habitudo Inferentis ad
IUatum non confideratur in ifto Argumento, fed admittitur

tamquam bonum independenter a tali confideratione ; mere

fcilicet ex eo, quod Conclufionem. in Antecedente clare de-
prehendamus. Sic etiam Regulae Argumentorum in Logica,
quas Maximas vocare folent, funt Argumenta Condicionalia,

et bonitas Confequentiae aeflimari in illis poffet penes Aifecti-

ones Logicas; non eft tamen penes eas aeflimanda, cum illae

tamquam directrices praecedant. Veluti : Quod dicitur de Prae-

dicato, dicitur etiam de Subjecto^ e(t Argumentum a Specie ad

Genus, fic digeflum : Si quidpiam, puta A^ eft dictum de

Praedicato , idem A erit dictum de Subjecto ; quia Dictum de
Praedicato efl Species feu Terminus Subalternatus, et Dictum
de Subjecto efl Genus feu Terminus Subalternans ; omne enim
Dictum de Subalternante eft Dictum de Subalternato, fed non
contra.

4. Ex quo patet , Argumenta Phyfica Priora Logicis effe

Argumenta tamen Logica , ubi Phyfica praecefferint, magnum

gradum facere et negotium Scientificum valde promovere pof-
funt, idque cum compendio et facilitate. Etiamfi enim plufcula
fmt Puncta, ad quae attendendum eft in Argumentis Logicis,
idque Tironibus difRcile videatur, tamen certonumero, nempe
denario, comprehenduntur ; unde ufu ac exercitio facillimum
redditur negotium, nam longe facilius efl Memoria (quod in

Argumentis Logicis obtinet) quam Intellectu (quod in Phyficis)

femper uti. Hoc videas licet in Legentibus, Scribentibus et

Cythara canentibus ; etiamfi enim v. g. non exiguo labore
characteres hofce formare didicerimus pueri ,
poflea tamen
ofcitantes aliudque faepe verfantes in animo excipimus fcripto

quod alius dictat, de characteribus ipfis, quantumdeprehendere

poffumus, nihil folliciti, vix quidquam cogitantes.
3!io Logica reftituta.
Caput XII.

Regulae Argumenti Logici.

I. Prima Regula : In Argumento Logico Terminus aliquis

recurrit et in Antecedente pariter ac Confequente ponitur. Eft

haec Proprietas omnis fere Argumenti Boni, etiam Phyfici,
quia omne propemodum Argumentum Bonum nititur aliquo
diiFufo per Antecedens et Confequens. Et quidem in Argu-
mento Topico unicus eft Terminus, qui Antecedens fimul ac

Confequens ingreditur; in Syllogifmo duo, in Converfione ac

Subalternatione omnes, qui tamen ibidem tantum funt duo.
In Argumentis-in-Enunciationibus integra aliqua Enunciatio,
quae fuerat in Antecedente, repetitur in Confequente, vel in

fe vel in fua Contradictoria, adeoque etiam Terminus, imo

Termini ibi recurrunt. Et quidem in Subalternatione Com-
plexa, in Syllogifmo Difjunctivo, Hypothetico directo, Sorite,

Argumento Materiali Complexo, aliqua Enunciatio fecundum

fe recurrit in Antecedente ac Confequente; in Converfione
autem Complexa, ac Hypothetico indirecto , Enunciatio, quae
fecundum fe pofita fuerat in Antecedente, fecundum fuam
Contradictoriam recurrit in Confequente ; quae melius pate-
bunt infra, ubi de Argumentis illis agetur.

1. Secunda Regula : Cavendum, ne Terminus aliquis, fub

eodem ofRcio recurrens in Argumento, accipiatur aequivoce.

Ratio eil, quia ad omne Argumentum Logicum in Terminis

fpectat Numerus Terminorum certus et definitus, tamquam
prima AfFectio Logica illius ; Terminus autem fub eodem officio

recurrens unus effe debet ; fi vero accipiatur aequivoce, fit duo

Termini, juxta definitionem Homonymi feu Aequivoci. Ne-
glectu hujus Regulae vitiatur ifte Syllogifmus : Omnis Gallus
efl avis^ Ludovicus eft Gallus^ ergo Ludovicus eft avis. Plura
hujus farinae vide fis Part. i. Sect. i. cap. 7. Etiamfi haec
Regula primario concernat Argumentum-in-Terminis, fecundario
 P. III. Sect. I. Cap. XII. 3aT

tamen etiam derivatur in Argumentum-in-Enunciationibus ; et

defectu hujus peccat ifte Hypotheticus : Si Petrus eft animal^

Petrus fentit\ fed Petrus non fentit (quia v. g. profunde dormit),
Ergo Petrus non eft animal.

3. Tertia Regula : Non licet procedere a non diftrihuto ad

diftributum^ id ell, fi Terminus, in Antecedente pariter ac
Confequente pofitus , dillribuatur in Confequente , is etiam
diftribui debet in Antecedente. Ratio Regulae eft, quia Ter-

minus diflributus eil Omnis aut Nullus^ idem vero non diftri-

butus feu particulariter fumptus efl Aliquis aut Aliquis non ;

jam vero haec bona Confequentia efl : Omnis^ ergo aliquis.,

item, Nullus., ergo aliquis non\ aft haec nulla Confequentia efl

Aliquis ^ ergo omnis, aut, Aliquis non^ ergo nullus. Contrahanc

Regulam peccant ifta Argumenta : Omnis homo eft animal., nul-

lum brutum eft homo , ergo nullum brutum eft animal ; item
Aliquod animal non eft homo ^ ergo aliquis homo non eft animal'^

item : Omnis homo eft animal ^ ergo nullum brutum eft animal.

In omnibus enim his Argumentis, quorum primum Syllogifmum,

fecundum Converfionem , tertium Argumentum Topicum men-
titur , fit procefTus a non diftributo ad diftributum ex parte
Termini Animal% is enim Terminus in Antecedente n6n diftri-

buitur, diftribuitur vero in Confequente praedictorum Argu-

mentorum.
4. Sed, dices, hoc Argumentum valet : Aliquis homo eft doctus^

omnis homo eft animal^ ergo aliquod animal eft doctum ^ et tamen
proceditur a non diftributo ad diftributum ex parte Termini
Homo% is cnim diftribuitur in Minori, et ante tamen non
diflribuitur in Majori. Refpondeo : memineris, quid in expli-

catione Regulae dixerim. ProcelTus a non diftributo ad diftri-

butm, quem vetat Regula, non committitur nifi in Termino
diffufo per Antecedens et Confequens ; in illo folo locum habet
Ratio Regulae, quae fubjungitur. Nota : h*cet non poffmius
procedere a non diflributo ad diflributum, pofTumus tamen
322 Logica r e ft i t u t a.

vice verfa; unde valet : Omnis homo efl animal^ omne rationale

eft homo^ ergo aliquod animal eft rationale^ ubi proceditur a

Termino Rationale^ diflributo in Antecedente, ad eundem non
dillributum in Confequente.
5. Quarta Regula : Argumentum Logicum non potefl eflTe

Deforme; id efl, Non potefl, Antecedente Negativo, conclu-

dere Confequens AfRrmativum. Unde non valet : Petrus non

eft lapis , ergo Petrus eft lignum , nec hoc melius illo efl : Petrus
non eft hrutum , ergo Petrus eft homo ; licet enim hic Extrema
vera fint, tamen in ejus Affectionibus Logicis habitat prior

Impudentia, quae ex vero falfum concludebat. Haec Regula

plene obtinet in Argumento-in-Terminis ; in Argumento-in-
Enunciationibus Exceptionem aliquam patitur, idque in Syllo-
gifmo Difjunctivo, Hypothetico utroque, et Subalternatione

Complexa. Hic enim efl Syllogifmus difjunctivus : Vel fto^

vcl fedeo; fed non fto^ ergofedeo^, ubi Antecedens efl Negativum
(una PraemifTa negativa, nempe Non fto')^ Confequens tamen
AfRrmativum efl, nerape Sedeo. Idem patet in hoc Hypothetico

directo : Si non fto^ fedeo; fed non fto^ ergo fedeo^ in hoc In-
directo : Si non fto^ fedeo; fednonfedeo^ ergofto^ etc. Poflrema
haec Regula, ficut et prima, non facile demonftratur apriori,
fed perfpectis fmgulis Argumentis in fpecie, colligitur apofte-

riori.

S ECTIO II.

De A r g u m e n t o - i n - Term i n i s.

Argumentum-in-Terminis efl Argumentum, cujus Confe-

quentiae bonitas penes Affectiones Terminorum aeftimatur;
non quafi penes AfFectiones Enunciationum non aeflimetur
(quia ex his etiam penditur Argumentum-in-Terminis) , fed

faltem quod fecundum AfFectiones Terminorum aeflimetur. In

 P. III. Sect. II. Cap. I. 323

quo diflinguitur ab Argumento-in-Enunciationibus ,

quod ex

Terminis non metimur , nifi quatenus aliquando varietas in Af-

fectionibus Terminorum inducit aliquam mutationem circa

Aifectiones Enunciationum.

C A P UT I.

De Argumento-Formali-in- Terminis.

I. Argumentum-in-Terminis dividitur in Formale et Mate-

riale. Agam prima parte hujus Sectionis de Argumentis-For-
malibus-in-Terminis. Argumentum Formale-in-Terminis ell

Argumentum Bonum in cujus integra Forma non ponitur

Impudentia ; ut : Omnis homo eft animal.^ Petrus eft homo^ ergo
Petrus eft animal. Servatis enim octo punctis Formae, quae
in ifto Argumento reperiuntur, et aliis quibufcunque neglectis,
femper habebis Argumentum Bonum, nunquam habebis Ante-
cedens verum Confequente falfo. Unde Argumentum Formale
eft bonum, et ita ut vi folius fuae Formae fit bonum ; qua-
propter non fufficit ad Argumentum Formale, quod bonum fit,
fed debet bonitatem fuam foli Formae acceptam referre. Unde
hoc quidem eft bonum Argumentum: Sto., ergo ftare pojjum.,

fed non efl Argumentum Formale, quia bonitatem fuam non

debet foli Formae ; quandoquidem in integra ejus Forma facile

ponatur Impudentia, v. g. haec : Sto.^ ergofedeo\ ell enim ejuf-

dem penitus Formae cum praecedenti Argumento ; ficut enim
in ifto funt tres praecife Termini, Ego.^ ftans .^ Potens ftare.,

fic et in hac Impudentia praecife tres Termini funt, Ego.^

Stans , Sedens ; qualis ibi Acceptio Terminorum , talis et htc

et fic porro per reliqua puncta Formae difcurrendo, invenies

eandem integram Formam in hac Impudentia, quae fuerat in
Praecedenti Argumento.
1. Etiamfi octo puncta debeant concurrere ad integram For-
mam Argumenti, quaedam tamen in his eminent, ideoque
3^4 Logica reftituta.
Cardines Formae^ aut Cardinalia Puncta^ dici merentur. Et
funt duo, nempe Acceptio Terminorum et Qualitas Enuncia-
tionum ; quorum proinde refpectu reliqua fex Puncta Secundaria

vocabuntur. Ratio hujus fortis ell, quia fex illaPuncta, quae

fecundaria dixi, requiruntur ad Speciem Argumenti, feu ut

Argumentum fit in certa Specie ,

puta Syllogifmi , Converfionis,

Enthymematis, etc. ; a duobus autem Punctis, quae cardinalia

vocavi, quando jam in Specie fua conflitutum eft Argumentum,
pendet adhuc bonitas aut malitia Confequentiae. Prius autem

eft elTe Argumentum, item eife Argumentum in hac vel illa

Specie ,
quam bonam aut malam Confequentiam praeferre.

Proinde fex illa puncta fecundaria trahunt aliquid velut ex

colluvione Materiae, cujus eft, Formam praecedere in Com-

pofito ; cum Formae fit , ultimo advenire et complere ; Car-

dinalia autem Puncta funt purae Formae, quianon concurrunt

ad Speciem Argumenti, fed mere ad bonitatem aut malitiam

Argumenti. Hinc etiam materialiter Syllogifmum confiderare
videbamur, quamdiu illum penes puncta fecundaria tantum
confiderabamus. Hoc igitur fatagere debemus, Speciem quidem
ut largiamur Argumento cuicunque penes fex puncta fecundaria,
quod efl Argumentum illud materialiter confiderare; deinde

vero necelTitatem Confequentiae conciliemus a duobus punctis

Cardinalibus rite ei fubminifl;ratis, quod ell Argumentum in

plena Forma confi:ituere, feu Argumentum Formale ex illo

facere.

3. Notandum circa primam Speciem Argumenti Logici, nempe

Repetitionem, eam non expectare bonitatem Confequentiae a
Cardinalibus punctis; fed quafi ante adventum eorum, hoc
ipfo, quo fortitur Speciem a Punctis Secundariis, praeferrim

a Numero et Situ Enunciationum , etiam fortiri neceflitatem

Confequentiac ; ideoque efle bonum Argumentum ex Specie

feu ex toto fuo Genere. Caetera vero Argumenta Logica

Subalternatio, Converfio, Enthymema, Syllogifmus, etc. , in
 P. III. Sect. II. Cap. I. 3^5

illa quidem fpecie poni, fed bona Argumenta efle omnefquc a

fua Forma Impudentias depellere non pofTunt, antequam iis

bene de Punctis Cardinalibus profpectum fit.

4. Regula Argumenti Formalis : Argumentum Formale non

potell effe biforme , feu non poteft habere Antecedens et Con-
fequens diverfae Qualitatis unum nempe Affirmativum et
,

alterum Negativum. Quamcunque enim rationem ineas cum

reliquis punctis Formae; fi talem feceris Qualitatem, femper
Forma tui Argumenti Impudentiam intra fe admittet, feu in

eadem Forma dabitur Antecedens verum Confequente falfo.

V. g. hoc quidem efl Argumentum bonum : Petrus efl homo ,

ergo Petrus non eft bos ; fed non Formale , nam in Forma ejus

ponitur ifla Impudentia : Petrus eft homo^ ergo Petrus non eft

animal. Ex quo patet , hanc Regulam non coincidere cum

ultima Regula Argumenti Logici alTignata Sect. praeced. cap.
ult. Illa enim Deforme Argumentum profcribit ; haec vero tam
Difforme quam Deforme. Argumentum enim Difforme potefl

effebonum Argmentum Logicum (adeoque per Regulas iflius

Argumenti profcribendum non erat), fed nunquam potefl efTe
Argumentum Formale.

C A P UT II.

Quintum Quadratum Logicum.

I. Prima Axioma : Quod dicitur de certo Termino diflributo,

dicitur de eodem Termino particulariter fumpto. Ratio hujus

Axiomatis efl admodum manifefta ; nempe Terminus diflributus

eft Omnis ^ Terminus autem particulariter fumptus e.ii AUquis'^

jam autem necefTaria et clarifTima Sequela : Omnis ^ ergo Aliquis %

quando fcilicet eofdem haec tangunt, ut Axioma requirit. Poterat

hoc Axioma etiam fic efferri : Quod dicitur de Subjecto, dicitur

de eodem Subjecto particulariter fumpto. Modo fcilicet ponatur

Subjectum capax Acceptionis Particularis ; quod enim fimpliciter
326 Logica reftituta.
dicitur de Subjecto Communi, feu capaci Acceptationis com-
munis, hoc de illo Subjecto diftributo dici cenfetur.
1. Secundum Axioma : Quod negatur de Termino diftributo,
negatur de eodem Termino particulariter fumpto. Eft hoc
Axioma Soritice-Converfum prioris, hoc modo : Si quid dicatur

de Termino diftrihuto ^ id etiam dicitur de Termino particulariter

fumpto; ergo fi non dicatur de Termino particulariter fumpto^ non

dicetur etiam de Termino diflrihuto ; quia non dici de Termino
particulariter fumpto idem efl ac negari de Termino diflributo,
et non dici de Termino diflributo idem efl ac negari de Ter-

mino particulariter fumpto (dummodo fcilicet inter Terminos

Communes verfemur, quod clare prae fe fert Antecedens hujus
Converflonis), ficut paulo pofl demonflrabo.

3. Antequam tertium Axioma prodeat, via munienda eft

quibufdam Theorematis. Primum Theorema : Terminus ,

qui
de alio Termino particulariter concordat cum
fumpto dicicur,
alio illo Termino. A, B, atque B
Demonfl. Sint Termini
dicatur de A particularitur fumpto. Dico, quod B concordet
cum A. Si enim B non concordet cum A, ergo nec A con-
cordat cum B (Concordia enim efl mutua, nec poteft unus
Terminus cum alio concordare, nifi alius vicifTim concordet
cum priori, Parte i. Sect. 1. cap. i. n. 2.}. Ergo A, B funt
Termini Repugnantes, et nihil eft quod utriufque eorum fit

Subjectum. Igitur pro quocunque fuo Subjecto capiatur A,

non poterit B afiirmari de A (B enim non poteft afRrmari nifi

de fuo fubjecto, per definit. Suhjecti^. Igitur non poterit B

afHrmari de A particulariter fumpto (quia, dum A particula-

riter fumitur, pro Subjecto fuo fumitur, per definit. Accept.

particul.') ,
quod eft contra fuppofitionem ; fupponebatur enim
quod B afiirmaretur de A particulariter fumpto.

4. Si convertamus hoc Theorema Soritice, confequemur ec

alterum : Terminus qui non concordat cum alio aliquo Termino,

non afRrmatur de illo particulariter fumpto. Ex quo fequitur
 P. III. Sect. II. Cap. II. 3^7

quod Termini Repugnantes non poflint fe habere ut Subjectum

et Praedicatum; non tantum fimpliciter, quod fatis demon-
flratum efl Parte i. Sect. i. cap. i. n. a., fed ne quidem in

Affirmatione Particulari, in qua Subjecto exprefTe vel implicite

aliquid additur.

5. Tertium Theorema : Terminus qui concordat cum alio

Termino, aut dicitur de illo, aut faltem dicitur de illo par-

ticulariter fumpto (oportet autem Adjectivum et Adjectivum

Subftantivatum pro iifdem habere}. Demonft. Sint Termini A,
B, et B concordet cum A. Dico, quod aut B dicatur deA,
aut B dicatur de A particulariter fumpto. Quia enim B con-
cordat cum A, necefTum efl, idem aliquod utriufque Subjectum
effe Qper defin. concord.')^ v. g. C. Igitur vel A difcordat in-
fuper a B vel non. Si non difcordat , ergo vel A Subalternatur
ipfi B vel A Convertitur cum B, adeoque B affirmabitur de

A QParte i. Sect. 1. cap. 1. n. 9.). Si autum A difcordat a B,

dicamus igitur quod difcordet in D ; verum igitur erit : Vel C

efi B vel B efi B, (C enim eft B, cum C fupponatur effe

Subjectum ipfius B) ; igitur cum A fumetur pro C, D fic

enumerandis, vera erit Affirmatio, in qua B dicetur de A

id efb (per defin. Accept particul.')., B affirmabitur de A par-

ticularitur fumpto. Quod erat demonftrandum.

6. Si convertamus Tertium Theorema, exfurget hoc : Ter-

minus qui nec dicitur, nec particulariter dicitur de alio Ter-
mino, non concordat cum alio Termino, id efl, repugnat
cum illo.

7. Prodeat jam Tertium Axioma hujus Quadrati : Si inter

Terminos Communes unus dicatur de altero particulariter

fumpto, alter viciffim dicetur de priori particulariter fumpto.

Demonft. Sint Termini Communes A, B, atque B dicatur

de A particulariter fumpto. Dico, quod viciffim A dicatur de

B particularitur fumpto. Quoniam enim B dicitur de A par-

ticulariter fumpto, neceffum efl ut B concordet cum A (Juxta

328 Logica reftituta.
primum Theorema hoc cap.~)\ ergo etiam A concordat cum B
(Concordia enim efl mutua; Parte i. Sect. 2 cap. i. n. 2.};
ergo A dicitur, aut particulariter dicitur de B (^per tertium Theor.
hoc cap.'). Sed fi A dicatur de B (cum B ex fuppofito fit
Terminus Communis}, etiam A dicetur de B particulariter
fumpto (^per primiim Axioma hujus Quadrati'). Igitur fimpliciter
loquendo, A dicetur de B particulariter fumpto. Quod erat

demonilrandum.
8. Nota, quodfi Terminus afRrmetur de Termino particula-

riter fumpto, adhuc tamen non e.^e. necelTarium, ut hic vi-

cilTnn affirmetur de illo particulariter fumpto , nifi ambo Termini

Communes et communius fumpti fupponantur. Quod et fup-

ponendum efl ut Propofitiones ufitatas nancifcamur ,

quas
equidem folas fupponimus ; inufitatas enim a confideratione

noflra feclufmius Part. 2. Sect. i. cap. 9. Igitur etfi Petrusin

Propofitione Inufitata dicatur de Homine particulariter fumpto,

non fequitur quod Homo viciffim dicatur de Petro particulariter

fumpto, utpote qui fit incapax Acceptionis Particularis. Simi-

liter Navis in Propofitione Inufitata dicitur de Necejfario-ad-
navigandum particulariter fumpto ; fed tamen non contra ; quia

Navis ibi efl incapax Acceptionis Particularis ; et cum alibi

particulariter capitur, non efl idem Terminus, ut videre potes

Parte 1. Sect 2. cap. 7. n. 7.

9. Quartum Axioma : Si inter Terminos Communes unus

negetur de altero diftributo, vicifnm negabitur de priori diftri-

buto. Efl hoc Soritice Converfum tertii Axiomatis , hoc modo :

Si A dicitur de B particulariter fumpto , etiam B dicitur de A

particulariter fumpto ; ergo Ji B non dicatur de A particulariter
fumpto^ nec A dicetur de B particulariter fumpto:, quia non dici

de Termino particulariter fumpto idem efl ac negari de Termino

diflributo (quando fcilicet verfamur inter Terminos Communes,
Communius fumptos , quod Axioma fupponit) ;
quod quibufdam
interjectis demonflrabimus.
 P. III. Sect. II. Cap. II. 329

10. .Sit igitur Quintum in hoc cap. Theorema : Si Terminus

affirmetur de Termino, non negabitur de illo. Demonft. Sint
Termini A, B, et B affirmetur de A. Dico, quod B non ne-

getur de A. Quia enim B affirmatur de A (ex fuppofito), hinc

A efl B. Si jam etiam B negetur de A, igitur A non efl B
quod eft impolTibile, cum impoffibile fit idem fimul efle et

non efTe.

11. Convertamus Soritice, et confequemur Sextum Axioma:

Si Terminus negetur de Termino, non affirmabitur de illo.

Quod hoc ipfo fatis demonflratum effc, quo per Converfionem

fequitur ex priori.

12. Septimum Theorema: Si Terminus non affirmetur de

Termino, negabitur de illo (oportet autem Adjectivum et Ad-
jectivum Subftantivatum pro iifdem habere). Demonft. Sint
Termini A B, , atque B non affirmetur de A. Dico , quod B
negetur de A. Cum enim B non affirmetur de A, igitur A
non efl B; hoc autem eft, B negari de A ; quod erat de-

monftrandum.
13. Octavum Theorema habemus ex Septimo per Converfi-
onem, nempe : Si Terminus non negetur de Termino, affirma-

bitur de illo.

14. Ex his patet, quod inter Terminos verfanti idem fit

dicere Non affirmatur et Negatur item etiam idem fit dicere ;

Non negatur et Affirmatur. Demonftratum enim jam eft, illa

convertibilia effe feu fe mutuo inferre. Ex quo etiam hoc patet,

quod in Primo Quadrato Logico, Parte i. Sect. i. cap. 3.,

Axiomata negativa pofrnit fic efferri : Secundum quidem, quod
habetur lococitato., num. 2- ' Quod negatur de Subjecto, negatur
de Praedicato; Quartum autem, quod habetur n. 5.: De quo
negatur Praedicatum, de eo negatur et Subjectum.
15. Nonum Theorema : Quod non dicitur de Termino di-

ftributo 5 negatur de eodem Termino particulariter fumpto

(oportet autem Terminos Communes intelligere). Demonft.
33° Logica reftituta.
Quia Terminus diflributus eft Omnis'^ fi ergo quidpiam non
dicatur de Omni^ ergo de Aliquo non dicetur (P^sir/^ a. Sect.i.

cap. 3. n. 5.}, ergo de Aliquo negabitur; de quo enim non

dicitur, de eo negatur Qper 7. Theor. hoc cap.^. Si negetur de

Aliquo , ergo negatur de Termino particulariter fumpto ; Ter-

minus enim particulariter fumptus non ell aliud quam Aliquis.

16. Decimum : Quod non negatur de Termino particulariter

fumpto , hoc dicitur de ipfo diflributo. Eft Soritice converfum
praecedentis ; ideoque hic etiam fupponendi funt Termini
Communes, de quibus agat Axioma.
17. Undecimum Theorema : Quod non dicitur de Termino
particulariter fumpto, negatur de eodem diltributo. Si enim
non dicatur de particulariter fumpto, non dicitur de Aliquo^
id eft (^per Schema Keductionum Part. 1. Sect. 1. cap. 3. n. 4.),

de Nullo dicitur ; id rurfum eft Qper Theor. 7. hoc cap.^ , de

Omni negatur; id denique eft, de Termino dillributo negatur.
1 8. Duodecimum : Quod non negatur de Termino diltributo,
id dicitur de illo particulariter fumpto.

19. Decimum tertium : Quod negatur de Termino particu-

lariter fumpto, non dicitur de ipfo diftributo. Efl hoc inverfum

noni Theorematis. Et Demonft. Terminus particulariter fumptus

ell Aliquis ^
(ibi enim eft Character et velut Definitio Termini
perticulariter fumpti); fi igitur quidpiam negetur de Aliquo,
ergo de Aliquo non dicetur (de quo enim negatur, de eo non
dicitur, per Theor. 6. hoc cap.'). Si de Aliquo nondicatur, ergo

(^per Schema Reductionum) non dicitur de Omni ; ergo non dicitur

de Termino diftributo. Quod erat demonftrandum.

ao. Praecedens Theorema Soritice-Converfum exhibet hoc :

Quod dicitur de Termino diftributo, non negatur de eo par-

ticulariter fumpto. Quod eft Inverfum Decimi Theorematis.
21. Decimum Quintum Quod negatur de Termino diftributo,
:

non dicitur de eo particulariter fumpto. Eft hoc Inverfum

Undecimi. Et Demonft. Quod negatur de Termino diftributo.
 P. III. Sect. II. Cap. II. 331

negatur dc Omni\ ergo de Nullo dicitur; ergo non dicitur de

Aliquo, feu non dicitur de ipfo particulariter fumpto. Quod
erat demonllrandum.
22. Theorema iftud Soritice-Converfum praeflat hoc in ordine
Decimum fextum : Quod dicitur de Termino particulariter

fumpto, non negatur de ipfo diftributo.

23. Ex his patet, quod inter Terminos Communes verfanti

idem fit Non dici de diftrihuto et Negari de particulariter fumpto

(hoc praefertim patet ex Theor. 9 et 13.), item Non dici de

particulariter fumpto et Negari de diftrihuto (hoc praefertim

patet ex Theor. 11. et 15., ibi enim oftenduntur ifla eife

Convertibilia). Atque adeo ex his jam patet etiam, quomodo

Axiomata Negativa in Secundo Quadrato itemque in hoc Quinto
Quadrato legitime cohaereant cum AfRrmativis per Converfiones
Soriticas.

Caput III.

De Suhalternatione Formali.

1. Si Subalternationem tantum penes fex puncta fecundaria

Formae inflruere voluerimus, vix Speciem aliquam ei dare
poterimus ; nam Quantitas Propofitionum, unde maxime Speciem
fuam fumit, fpectat ad puncta cardinalia Formae, quippe quae
non fit aliud quam Acceptio certa Subjecti. OmifTa igitur

ambage definitur Subalternatio : Argumentum cum duabus Pro-

pofitionibus fola Quantitate diflinctis , Univerfali praecedente
et Particulari fequente.

2. Subalternatio dividitur in AfRrmativam et Negativam.

AfHrmativa eft v. g. ifla : Omnis homo eft animal , ergo aliquis
homo eft animal. Fundamentum Subalternationis Affirmativae
efl Primum Axioma Quinti Quadr. Negativa Subalternatio efl
V. g. ifla : Nullus homo eft animal , ergo aJiquis homo non eft

animal. Fundamentum ejus eft 2. Axio. 5. Quadr. Unde Sub-

33^ Logica reftituta.
alternatio Affirmativa et Negativa fibi mutuo refpondent per
Converfionem Soriticam, hoc modo : Si omnis eft etc^ aliquis

efl etc^ ergo fi non aliquis, id eft, nullus e(i etc^ non omnis,
id eft, aliquis non efl etc

3. Subalternatio biformis non potefl dari ; non Deformis,

quae nempe ex Antecedente negativo concladeret Confequens
Affirmativum, quia illa profcribitur per 15. Theorem. praeced.
cap. ; non DifFormis, quae vice verfa ex Antecedente Affir-

mativo concluderet negative, quia illa profcribitur per 14.

Theor. praeced. cap.

C A p u T IV.

De Converfione Formali.

I. Converfioni facile damus Speciem ex fex punctis fecun-

dariis , et dedimus praeced. Sect. cap. 6. A punctis cardinalibus
afferitur ei bonitas Confequentiae , hoc pacto fubminiftratis
ut Qualitas quidem in ea talis fit, juxta quam Antecedens et

Confequens ambo fmt Affirmativa, vel ambo Negativa ; Ac-

ceptio autem Terminorum talis, quae excludat procefTum a
non diflributo ad diflributum. Sic enim parata Converfio non
poteft unquam Antecedente vero falfum Confequens concludere.
Igitur Converfio Formalis definitur : Cpnverfio uniformis fme
proceffu a non diflributo ad diflributum ; ut Aliquod brutum
efl bipes ^ ergo aliquod bipes efl brutum.
1. Converfio igitur non poteft effe Biformis. Imprimis non
Deformis, quia admitteret in fua Forma Impudentiam circa

Terminos Repugnantes ; hi enim de fe mutuo negantur lum

univerfaliter tum particulariter ; et tamen neuter affirmatur de
altero, ne quidem particulariter. Unde non valet ifta Con-
verfio : Aliquod brutum non efl bipes , aliquod bipes efl brutum ;
etiamfi enim ifta non fit Impudentia, tamen in integra ejus

forma facile ponitur Impudentia, v. g. AUquod brutum non efl

 P. III. Sect. II. Cap. IV. 333

homo^ ergo aliqiiis homo efl hnitum. Similiter Converfio non

poteft efle DifFormis ; admitteret enim Impudcntiam in fua

Forma circa Terminos Convertibiles, qui quidem de fe invicem

affirmari pofTunt univerfaliter et particulariter, neuter vero

negari potell de altero. Unde non valet ifta Converfio : AUquod

hrutum eft hipes , ergo aliquod hipes non efl hrutum , habet enim
in fua Forma contubernalem Impudentiam : Aliqiiod fentiens efl

animal^ ergo aliquod animal non fentit. Quare autem Converfio

non pollit procedere a non diftr. ad dillr., fatis ante monflra-

tum eft circa Regulas Argumentorum Logicorum.

3. Converfio dividitur in Puram (quam Simplicem vocare
folent) et Praegnantem (quam vocare folent Converfionem-
per-accidens). Converfio Praegnans efl, cui Subalternatio in-

truditur ; eftque vel Affirmativa vel Negativa. Affirmativa efl

v. g. ifta : Omnis homo efl animal^ ergo aliquod animal efl homo.^

quae fic refolvitur : Omnis homo efl animal., ergo aliquis homo

efl animal (ubi Subalternatio) , et : Aliquis homo efl animal^

ergo aliquod animal efl homo (ubi pura Converfio). Praegnans
Negativa eft v. g. ifta Converfiio : Nulhis homo efl hos , ergo

aliquis hos non efl homo ^ quae fic refolvitur : NuUus homo efl

hos ^ ergo nuUus hos efl homo (ubi pura Converfio), et NuUus
bos efl homo., ergo aUquis hos non efl homo (ubi Subalternatio).
Ex quo vides, in refolutione Converfionis Praegnantis Nega-
tivae primo ponendam effe Converfionem Puram, ac deinde

Subalternationem ; cum in refolutione Converfionis Praegnantis

Affirmativae vice verfa procedendum fit, ac primo producenda

Subalternatio, deinde vero Converfio Pura.

4. Pura Converfio efl, cui Subalternatio non intruditur

eftque etiam Affirmativa vel Negativa. Affirmativa eft v. g.

ifta : AUquod hrutum efl hipes , ergo aUquod hipes efl hrutum.
Fundamentum ejus eft Tertium Axiom. 5. Quadr. Negativa
eft V. g. ifta : NuUum brutum efl homo , ergo nuUus homo efl

hrutum. Fundamentum ejus eft 4. Axio. 5. Quadr. Ex quo

334 Logica reftituta.
etiam colligitur, Converfiones AfRrmativas per Converfionem
Soriticam refpondere Negativis, et contra; v. g. hoc modo :

Si mllus homo efl hrutum , nullum hrutum efl homo , ergo fl

aliqmd hrutum efl homo , aliquis homo efl hrutum. Idem obtinet
in Converfionibus Praegnantibus ; fed eas fecundum fe curare

non debemus, nifi ut refolvamus, juxta Reg. traditam praeced.

Sect. cap. 6. n. 8.

5. Converfio Pura habet duas Propofitiones Particulares Af-

firmativas, aut duas Univerfales Negativas. Converfio Praegnans

habet eam quae loco Antecedentis eft, Univerfalem , quae loco

Confequentis, Particularem, five ambae fmt Affirmativae, five
ambae Negativae (non licet autem unam Propofitionem Affir-

mativam et alteram Negativam capere, ut patet ex dictis n. 2.).

Caeterae omnes Converfiones funt extra Argumenta Formalia

et continent procelTum a non diflrib. ad diftrib. Si enim fum-
pferis duas Univerfales Affirmantes, procedetur a non dillrib.

ad dillrib. , a Praedicato Antecedentis ad Subjectum Confe-

quentis , hoc modo : Homo efl animal^ ergo animal efl homo. Si
fumpferis duas Particulares Negantes, procedetur a non diflrib.
ad diflrib., a Subjecto Antecedentis ad Praedicatum Confe-
quentis , v. g. hoc modo : Animal non efl homo , ergo homo non
efl animal. Si vero fumpferis Antecedens Particulare et Con-
fequens Univerfale , fiet idem procelTus , in Affirmativis quidem
a Praedicato ad Subjectum, in Negativis a Subjecto ad Prae-
dicatum.
6. Regula Converfionis : Integra Extrema Antecedentis tranf-

ponenda funt in Confequente. Unde non valet ifla Converfio :

Mus rodit cafeum^ ergo cafeus rodit murem^ quia non integrum
Praedicatum Antecedentis ponitur loco Subjecti in Confequente,
fed tantum pars iflius Praedicati, Cdr/>«^ enim non eft integrum
Praedicatum Antecedentis, fed Rodens cafeum ; proinde fic re-

flituitur praedicta Converfio Mus rodit cafeum ergo aJiquod

: ,

rodens cafeum efl mus. Eodem vitio laborat ifta Converfio

 P. III. Sect. II. Cap. IV. 335

Senex fuit puer^ ergo quidam puer fuit fenex ; ibi enim Puer

non eft integrum Praedicatum Antecedentis , fed CLogica li-

centia) Fuens puer^ quod Latine redditur /^ quifuitpuer; et

praedicta Converfio fic reponenda eft : Senex eft fuens puer^

ergo aliquod fuens puer eft fenex^ hoc enim et recte fequitur

et verum eft; barbarum illum fermonem, fi aures tuae non

ferant, in hunc transferas licet : Senex eft is qui fuit puer , ergo

quidam qui fuit puer ^ Hinc jam etiam facile in hac

eft fenex.

Converfione et vitium deprehendes et tolles Quaedam virgo erit :

meretrix., ergo quaedam meretrix erit virgo ; potes hanc non

invita

Latinitate caftigare hoc modo : Quaedam virgo eft futura mere-

trix , ergo quaedam futura meretrix eft virgo , hoc enim rurfus

et verum eft, et bene fequitur.

C A P UT V.

De Syllogifmo Formali.

I. Speciem Syllogifmo largiuntur Puncta Secundaria Formae,

et ex iis etiam praeced. Sect. cap. 8. Speciem ei fecimus. Sed
tantum in fieri., ut loquuntur, eum contemplavimus nunc in ;

facto effe confiderandus eft. Nempe Enthymema fumpfimus,

Supplementum confecimus , hoc Enthymemati praemifimus , et

vel Antecedenti praefiximus, vel inter Antecedens et Confe-

quentiam interjecimus. Quid ex operatione illa confequeremur,
figillatim et diffufe vidimus. Cogenda jam ifta, et Definitionis

alicujus limitibus includenda compages. Nimirum Syllogifmus

efl Argumentum cum tribus Terminis bis pofitis in Argumento,
et difperfis per Antecedens Argumenti. Atque ibi ell Definitio

Syllogifmi non conftruendi jam, fed conilructi, feu Syllogifmi

in facto ejfe^ ut loquuntur. Cape Enthymema cum Supplemento
praemiffo; videbis tale Argumentum te habere, quale hic de-

fcribitur. Cape Argumentum quale hic defcribitur ; videbis

33<5 Logicareftituta.
non aliud habere te, quam Enthymema cum Supplemento
praemifTG. Nempe tres Termini, iique bis pofiti, tres Pro-
pofitiones important. Tres item illi Termini per Antecedens
difperfi, duas in Antecedente Propofitiones faciunt; unum
Terminum bis in Antecedente poni, caeteros tantumfemel, et
(cum bis ponantur in toto Argumento) in Confequente recurrere
necefTum; hi funt Extremitates, et ille Medium.
1. Hoc igitur efl SyllogifmxUs fecundum Speciem fuam con-
fideratus ; hoc fecundariis illis Punctis debet. Exquirat jam a
Cardinalibus Punctis Formae, quod ad Confequentiam irrefra-
gabilem et necelfariam fufRciat. A primo puncto, nempe ab
Acceptione Terminorum, has leges feret : Medium in altera

Praemiffarum diflribuat; et, Ne procedat a non diftrib. ad

diflrib. A qualitate Enunciationum duas itidem leges accipiet

primo , Syllogifmus fit Uniformis; secundo, ne fit ex puris

Negativis. His fi morem ille gefferit, fecura res et neceffaria
Confequentia parta efl.

3. Quatuor igitur dumtaxat funt Regulae Syllogifmorum

quarum Prima fit : Ne tres Propofitiones, ex quibus conftat
Syllogifmus, omnes fmt Negativae. Unde non valet ifte Syl-

logifmus : Nullus homo efi Japis , nullus homo efi marmor , ergo
nullum marmor efi lapis ; non valet, inquam, in ratione Syl-

logifmi Formalis, alias valet ut Syllogifmus materialiter con-

fideratus ; fed per Syllogifmum folemus intelligere Syllogifmum

Formalem, ut ante adhuc monui.
4. Secunda Regula : Ut Syllogifmus fit Argumentum Uni-
forme; id eft, ne Antecedens et Confequens fmt diverfae

Qualitatis, nempe unum AfRrmativum et alterum Negativum.

Cum autem Antecedens in Syllogifmo fit Complexum, hinc
ut Antecedens ejus fit Negativum, fufiicit unam ejus Prae-

miffam effe Negativam ; AfRrmativum vero non cenfetur, nifi

utraque ejus Praemiffa fit AfRrmans. Conclufio autem in Syl-

gifmo eft Simplex, ideoqne penes ipfam et non penes partes
 P. ITI. Sect. II. Cap. V. 337

ejus aeflimanda ell ejus Qualitas ; vide Sect. praeced. cap. 10

n. 3. Contra hanc Regulam peccat ifte Syllogifmus : Homo efl

anhnal^ Petrus efl homo^ ergo Petrus mn efl animal ; habet enim
Antecedens Affirmativum et Confequens Negativum. Contra
eandem Regulam peccat iile : Petrus efi homo , et Petrus non efl

bos^ ergo aliquis bos efl homo^ habet enim vice verfa Antece-
cedens Negativum et Confequens Affirmativum.

5. Ex duabus hifce Regulis fequitur, in quolibet Syllogifmo

debere effe unam Praemiffam Affirmativam; fi enim ambae

Praemiffae fuerint Negativae, vel infuper Conclufio erit Ne-
gativa, et fic peccabitur contra Primam Regulam ; vel Con-
clufio non erit Negativa, fed Affirmativa, adeoque peccabitur
contra Secundam Regulam, quia Antecedente Negativo Con-
fequens erit Affirmativum.
6. Tertia Regula efl, ut Medivim in altera PraemilTarum
diflribuatur. Unde non valet : Homo efl animal ^ brutum efl

animal^ ergo brutum efl homo^ nec etiam fic : Aliquod animal
efl homo^ aliquod animal efl brutum^ ergo aliquod brutum efl

homo^ quia Medium,y^«/V«^/, in neutra Praemiifarum diflribuitur,

fed in utraque particulariter capitur. Sufficit interim fi Medium
bis fmgulariter capiatur ; unde iile Syllogifmus eil bonus : Petrus
efl homo^ Petrus efl animal^ ergo aliquod animal efl homo ; haec
enim Acceptio aequivalet Diilributioni , quia Umis, ubi tantum
unus eit, perinde eil ac Omnis. Imo fufficiet fiMedium bis
quafi-univerfaliter, aut bis quafi-particulariter capiatur, modo
pro iifdem capiatur ; fed hae Acceptiones funt rarae. Non licet

autem Medium modo una, modo aha ex his Acceptionibus

accipere, quia committeretur Homonymia et multiplicatio Ter-
mini, et fic Syllogifmus e Specie fua detruderetur ; vide Parte
I. Sect. <2. cap. 7. n. 7.

7. Quarta Regula : Ne in Syllogifmo procedatur a non

Diilributo ad Diilributum. Unde non valet iite : Homo eft

animal, brutum non efl homo^ ergo brutum non efl animal ; pro-
 33^ Logica reftituta.
ceditur enim a non diftrib. ad dillrib. ex parte Termini Anmal.
Atque hae funt omnes Regulae Syllogifmorum. Igitur apage
ingentem illam et confufam Regularum Generalium, Specialium
adhac indies crefcentium farraginem. Syllogifmus pofitus in

Specie fua (id eft, Enthymema cum Supplemento praemiflb)

fi contra nullam ex his quatuor Regulis peccet, erit Syllogif-

mus Formalis, erit Syllogifmus proprie dictus, in cujus Forma

impoffibile fit Impudentiam aliquam ponere. Si vero Syllogif-

mus in Specie fua pofitus (id efl Enthymema cum Supplemento

praemiffo) aliquam ex his quatuor Regulis violaverit, non erit
jam proprie Syllogifmus, nec famofe iflo nomine veniet, fed
Parahgifmus vocabitur. Adeo ut Paralogifmus non fit aliud

quam Enthymema cum Supplemento praemifTo, peccans contra

unam ex quatuor recenfitis Regulis ; qui licet ipfe fubinde non
fit Impudens , in Forma tamen ejus femper poni poteft Impu-
dentia, hoc ipfo, quo unam aliquam ex iflis Regulis tranfgre-
ditur. Velut hic : Homo non efl laph^ et homo non efl lignum^
ergo lignum non efl lapis^ non efl quidem Impudentia, fed cum
peccet contra Primam Regulam, Paralogifmus efl, et in Forma
ejus ponitur ifla Impudentia : Homo non efl lapis^ et homo non
efl filex^ ergo filex non efl lapis. Similiter hic non efl Impu-
dentia : Petrus efl homo , Petrus efl animal^ ergo aliquod animal
non efl homo^ Paralogifmus tamen efl, quia peccat contra Se-
cundam Regulam , et in Forma ejus habitat ifta Impudentia :

Petrus efl animal, et Petrus efl homo., ergo aliquis homo non efl

animal. Rurfum ifta non efl Impudentia : Brutum efl animal^

hos efl animal^ ergo hos efl hrutum ; fed haec Impudentia in

eadem Forma ponitur : Bos efl animal , mus efl animal ^ ergo

mus efl bos., etc. Confidera octo Puncta Formae de quibus

dixi praeced. Sect. cap. 9. ; videbis has Impudentias cum Pa-
ralogifmis ,
quibus fubjunguntur , ad amuffim convenire in
Forma.
8. Reflare videtur, ut quatuor illas Regulas, quibus Formam
 P. III. Sect. 11. Cap. V. 339

Syllogiflicam circumfcripfi , demonflrem. Quod antequam ag-

grediar, Scopum, quem fibi Syllogifmus Formalis praellituit,

contemplabor. Hoc agit : fumptis duobus Terminis, habentibus
fe ut Subjectum et Praedicatum, tertium aliquem Terminum
corripit ; atque ex eo, quod hic certo modo penes Affirmationem
aut Negationem fe habeat cum uno, concludir, etiam certo

modo penes Affirmationem aut Negationem fe habere cum

altero. Adeo ut, fi ordinem Naturae fpectes (is autem ordo
fubinde quoad verba nonnihil interturbatur) , Syllogifmus primo
(i.) Affirmationem aliquam exhibeat (v. g. hanc : Homo efl

animaiy^ fecundo affirmat aliquid (v. g. Sentiens^ de Praedicato

illius Affirmationis, et tertio concludit, idem (v. g. Sentiens')

affirmari de Subjecto primae Affirmationis, hoc modo : Homo

efl animal ^ et animal fentit ^ ergo homo fentit ^ quae operatio
procedit juxta i. Axiom. i. Quadr.
(a.) Aut fecundo loco negat aliquid de Subjecto, et tertio

loco concludit, idem negari de Praedicato ; v. g. hoc modo :

Homo efl animal , et homo non eft brutim , ergo animal non efl

hrutum^ quae operatio procedit juxta 1. Axiom. i. Quadr.

(3.) Aut fecundo loco Subjectum affirmat de aliquo, et tertio

loco concludit, Praedicatum affirmari de eodem, hoc modo

Homo efl animal^ Petrus efl homo^ ergo Petrus efl animal^ quae
operatio procedit juxta 3. Axiom. 1. Quadr.
(4.) Aut fecundo loco negat Praedicatum de aliquo, et

tertio loco concludit, Subjectum etiam negari de illo, hoc

modo : Homo efl animal^ et lapis non efl animal ^ ergo lapis non
efl homo^ quae operatio procedit juxta 4. Axiom. i. Quadr.
(5.) Aut fecundo loco affirmat aliquid deSubjecto, et tertio
loco concludit, idem dici de Praedicato particulariter fumpto,
hoc modo : Homo efl animal ^ et homo efl rationalis ^ ergo aliquod
animal efl rationale^ quae operatio procedit juxta i. Axiom. 1.

Quadr.
(6.) Aut fecundo loco negat aliquid de Praedicato diflributo.
 340 Log i c a r e ft i t u t a.

et tertio loco concludit, idem negari de Subjecto, hoc modo :

Homo efl animal^ et nullum animal eft lapis , ergo homo non efl

lapis^ quae operatio procedit juxta 2. Axiom. <i. Quadr.

(7.) Aut fecundo loco dicit aliquid de Subjecto particulariter

fumpto, et tertio loco concludit, idem dici de Praedicato par-

ticulariter fumpto, hoc modo : Homo efl animal^ et aliquis homo

e(i doctus^ ergo aliquod animal eft doctum^ quae operatio procedit
juxta 8. Axiom. 1. Quadr.
(8.) Aut fecundo loco negat aliquid de Praedicato diftributo,

et tertio loco concludit, idem negari de Subjecto dillrib., hoc

modo : Homo eft animal^ et nullum animal eft lapis^ ergo nullus

homo eft lapis^ quae operatio procedit juxta 4. Axiom. a. Quadr.

Atque hi funt Modi Primarii, praeter quos dantur adhuc duo

Modi Secundarii ,
quorum operatio procedit juxta Axioma Ap-
pendicis ad 1. Quadr. ; et in his primo loco non ponitur Af-
firmatio Univerfalis feu talis AfSrmatio, in quae Praedicatum
fimpliciter dicatur de Subjecto (ficut fit in Modis Primariis),
afl Affirmatio Particularis, in qua Subjecto exprefife vel im-

plicite praefigatur Nota Aliquis. Qua Affirmatione admiffa

neceflum eft concedere, ejus Extrema Concordare, juxta De-

monftrationem exhibitam hac Sect. cap. 2. n. 3. Igitur

(9.) Aut primo loco ponitur Affirmatio Particularis et fe-

cundo loco affirmatur aliquid de uno Extremorum, ac tertio

loco concluditur, idem affirmari de altero Extremorum parti-

culariter fumpto , hoc modo : Aliquod hrutum eft bipes , et bru-

tum eft irrationale^ ergo aliquod bipes efl irrationale^ aut : Ali-

quod hrutum efl bipes ., et bipes ambulare potefl ^ ergo aliquod

brutum ambulare potefl ^ quae operationes procedunt juxta i.

Axioma Appendicis
(10.} Aut primo loco ponitur Affirmatio Particularis et fe-

cundo loco negatur aliquid de uno Extremorum diflributo, et

tertio loco concluditur, idem negari de altero Extremorum

particulariter fumpto, hoc modo : Aliquod brutum eft bipes, et
 P. III. Sect. II. Cap. V. 341

nuUum brutum eft rationale^ ergo aliquod bipes non eft rationak^

aut : Aliquod brutum eft bipes , nuUum bipes eft quadrupes , ergo

aUquod brutum non eft quadrupes ^ quae operationes procedunt

juxta 1. Axioma Appendicis. Hos efle omnes Modos , ac praeter

hos nullos alios fuppetere, manifeftum fiet ei, qui fumpt^

Affirmatione aliqua, alias inter Extrema ejus ac tertium aliquem

Terminum comparationes inflituere aggrefTusfuerit; deprehendet

enim aliam quamcunque operationem, ut mala Maxima niten-
tem, non fubfiflere, quod et hic demonflrare poteram, fi

nimia prolixitas non obflitifTet.

9. Ex hoc Scopo Syllogifmi clare patet, in Syllogifmo unam

PraemifTam Affirmativam effe debere (atque ita Prima Regula,
quam adduxeram, demonftrata efl); hanc PraemifTam ordine
Naturae Primam effe in Syllogifmo , adeoque peccare Logicos
in fuis iflis Modis Barbara^ CeJarent^ etc^ in quibus eam faepe

defignant poflponendam. Patet 1. , Secundam PraemifTam in

Syllogifmo, et Confequens, ejufdem Qualitatis effe debere

(atque ita Secunda Regula demonflrata efl); fi enim duas illas

Propofitiones diverfae Qualitatis feceris, videbis operationem

tuam mala Maxima niti. V. g. fi fecundam PraemifTam Affir-

mativam feceris Conclufione Negativa, procedet operatiojuxta

hanc Maximam : Quod affirmatur de Praedicato^ negatur de Sub-
jecto^ aut : Quod affirmatur de Subjecto^ negatur de Praedicato,
etc^ quas omnes valde facile deprehendes effe malas et falfas.

Similes malas Maximas incurres fi fecundam PraemifTam Ne-

gativam et Conclufionem Affirmativam feceris ; cum igitur

Secunda PraemifTa non poflit in Qualitate diffentire a Conclu-

fione, fequitur, Syllogifmum uniformem effe debere. Prima
enim PraemifTa femper affirmat, igitur vel Secunda etiam affir-

mat , vel non ; fi prius , etiam conclufio affirmabit , adeoque

Syllogifmus erit Uniformis, Antecedente pariter ac Confequente
Affirmativis. Sipofterius, etiam Conclufio erit Negans, adeoque
Syllogifmus iterum Uniformis ex Antecedente et Confequente
34^ Logica
h reftituta.

pariter Negativis. Patet 3., Terminum, qui ex Affirmatione

prima repetitur in PraemilTa fecunda Syllogifmi, diftribui in

altera Praemiflarum (atque ita demonftrata eft tertia Regula).

In primo Modo, Praedicatum primae Praemiflae repetitur in

fecLinda PraemifTa, et ibidem diftribuitur ; in fecundo Modo,

Subjectum primae PraemifTae repetitur in fecunda Praemiffa,
et diltribuitur in prima PraemilTa. Et fic porro examinandi
tibi funt reliqui Modi. Tandem, non licere procedere a non
diftrib. ad dillrib. ,
per fe notum eil ex iis quae dicuntur prae-
ced. Sect. cap. 12. n. 3. Sed etiam, cum in iflam Regulam
impegeris , videbis te mala Maxima niti ; v. g. : Homo efl animal^

brutum non efl homo^ ergo brutiim non efl animal ; Maxima efl:

De quo negatur Subjectum , de eo negatur et Praedicatum , quod

fme dubio falfum, cum Praedicatum pofTit fubalternare fibi

fuum Subjectum, adeoque Difcordare a fuo Subjecto; Parte i.

Sect. 2. cap. 1. n. 9.

10. Igitur Propofito aliquo Syllogifmo, fi ex Scientia de eo

judicare velis, examina eum juxta duo prima Quadrata. Quod
fi non vacet, et Arte contentus fis, examina ipfum penes
quatuor Regulas, quas jam dedi; securus de caetero, an in

prima, an in fecunda, an in tertia Figura; an Directus, an

Indirectus; an in Barbara^ an in Celarent ^ Darii ^ etc. Nihil

horum te angat, nihil horum inquiras ; bonus efl Syllogifmus,

fi modo quatuor illas Regulas fervet ; malus fi vel unam ex

his Regulis non fervet, quidquid fit reliquorum.

C A P U T VI.

De Antifyllogifmo.

I. Antifyllogismus efl Argumentum per Converfionem So-

riticam correfpondens Syllogifmo ; ut : Petrus non efl animal .,

ergo vel Petrus non efl homo^ vel aliquis homo non eft animal.

Pofito enim hoc Syllogifmo : Omnis homo efl animal, Petrus efl
 P. III. Sect. II. Cap. VI. 343

homo^ erio Petrus efl animal^ fi procederc volueris a Contra-

dictoria Confequentis ad Contradictoriam Antecedentis, habe-

bis hoc A-gumentum : Petrus non efl animal^ ergo non et Petrus

eft homo^ et omnis homo efl animal^ cujus Argumenti Conclu-

fionem redicendo juxta Schema Part. 1. Sect. 1. cap. 3. pro-

pofitum ,
produces Antifyllogifmum initio formatum : quia Non
et idem eft quod Fel non ; hoc ergo : Non et Petrus efl homo^

et omnis homt efl animal^ huc reducitur : Vel Petrus non efl

homo ^ vel non omnis homo efl animal. Rurfum Non omnis idem

eft Aliquis non ; huc ergo reducitur : Vel Petrus non efl homo^

vel aliquis homo non efl animal. Vide Schema loco citato.

Q. Quia tres Termini difpergendi funt per Confequens Anti-

fyllogifmi , neceflum ell illud Confequens conftare duabus
Propofitionibus , quas Suhmijfas vocare poffumus. Et in eo

difFerunt a Praemiffis in Syllogifmo, quod hae quidem copula-

tive fibi mutuo jungantur, illae vero difjunctivc , inftituta

fcilicet Reductione juxta Schema citatum; juxta illud enim

Difjunctivum contradicit Copulativo.
3. Petes : quare Anti-fubalternatio, et Anti-converfio, non
recenfentur etiam inter Species Argumenti Formalis. Refpondeo:
quia non conflituunt diftinctam Speciem a Subalternatione et

Converfione, refpective loquendo. Pofita enim Subalternatione

aut Converfione aliqua, fi e Contradictoria Confequentis in-
feras Contradictoriam Antecedentis, non nancifceris novam
Speciem Argumenti, fed habebis denuo Converfionem aliquam
vel Subalternationem. V. g. haec Converfio eft : Omnis homo
efl animal^ ergo aliquod animal efl homo. Converte hoc Argu-
mentum Converfione Complexa, feu infer ex Contradictoria

Confequentis Contradictoriam Antecedentis ; refultabit hoc Ar-

gumentum : Nullum animal efl homo , ergo aliquis homo non efl

animal^ quod iterum Converfio eft. SimiHter fi pofita hac

Subalternatione : Omnis homo efl animal ^ ergo aliquis homo efl

animal , Convertere volueris , refultabit hoc Argumentum

344 Logica refcituta.
Nullm homo efi animal^ ergo aliquis homo non efl animil^ quod
rurfum ell quaedam Subalternatio. Atque adeo Converfiones
AfSrmativae et Negativae, itemque Subalternationes Affirma-
tivae ac Negativae , correfpondent fibi mutuo per CGnverfionem
Soriticam , feu procedendo a Contradictoria Confequentis ad
Contradictoriam Antecedentis. Non fic res fe habet in Syllo-

gifmo, fed cum illum convertere volueris, videbisArgumentum

tuum, quod ifla Converfione intuleris, extra fpeciem prioris
Argumenti, id ell , extra fpeciem Syllogifmi recidere.

Caput VII.

De Argumento-a-Divifis-ad- Conjuncta.

1. Argumentum-a-Divifis-ad-Conjuncta efl Argumentum, quod

ex Praemiffis Syllogiflicis infert Conclufionem coacervatam.
Coacervatam Conclufionem voco , in Medium ponitur
qua ec

et ambae Extremitates, fed hae in unum Terminum coeuntes.

Proinde ficut ex Enthymemate Syllogifmus, fic ex Syllogifmo
quodammodo nafcitur hoc Argumentum. Tale efl iflud : Petrus

efl homo ^ et Petrus efl doctus ^ ergo Petrus efl homo doctus. Divifa
in ifto Argumento funt Extremitates in diverfis Praemifils re-

pertae, v. g. Homo et Doctus in praedicto Argumento. Con-

juncta funt eaedem Extremitates in unum Terminum coactae,
V. g. Homo doctus in Confequente ejufdem Argumenti. Ultra
tres illos Terminos reperitur quartus, quem i5^y?;« voco, eftque
Terminus ille qui cum Divifis pariter ac Conjunctis feu affir-

mative feu negative connectitur.

2. Regula hujus Argumenti : Integra Divifa in Confequente
conjunguntor ; non pars cum parte, aut totum unum cum
alterius parte. Unde peccat hoc Argumentum : Petrus videt
corvum et Petrus videt alhum.^ ergo Petrus videt corvum album;
cum enim Divifa in Antecedente fmt integra Praedicata, nempe
Videns corvum ^ item Videns album^ haec non conjunguntur
 P. III. Sect. II. Cap. VII. 345

unum in Terminum in Confequente , fed prius eorum integre

quidem ponitur, poflerius vero non integre, fed pollerior pars

ex eo deraditur, atque cum priori Diviforum conjungitur.
Simili vitio laborat illud Argumentum Hic canis efl pater :

hic canis efl tuus , ergo hic canis efl pater tuus ; integra enim
Divifa funt Pater^ fupple alicujus^ et Pojfeffio tua {Tuus enim
non efl integer Terminus, fed fuppleri poftulat, hoc modo :

Pojfejflo tua^ Magifler tuus^ FamuJus tuus etc.'). In allegato

igitur Argumento non conjunguntur ifta Divifa, fed pars ex

uno, pars ex alio furripitur, et fibi invicem apponuntur; fic

enim oportebat conjungere integra Divifa in Confequente : Ergo

hic canis efl pater alicujus et pojfej/io tua , feu , Pater alicujus
pojfejfus a te.

3. Secunda Regula : In Argumento Affirmativo a Divifis ad

Conjuncta oportet Praemiflas copulative connectere. Unde non

valet iflud Argumentum : Homo efl animal , vel homo efl irra-

tionalis ^ ergo homo efl animal irrationale. In Argumento autem

Negativo licet tum Difjunctive tum Copulative connectere
PraemilTas. Unde valet : Ho?no non efl animal vel homo non efl

irrationalis ^ ergo homo non efl animal irrationale.

4. Tertia Regula : Procedendo Affirmative a Divifis ad Con-

juncta, diflribuenda eft Bafis in altera PraemilTarum. Unde
non valet : AUquod animal eft equus , et aliquod animal latrat ,

ergo aliquod animal efl equus latrans. In Argumento Negativo

non requiritur ifla Diflributio Bafis.

5. Quarta Regula : Homonymia in iis quae

Cavendum ab
Divifa et in iis quae Conjuncta concernunt. Unde non fequitur:
Duo non funt quinque , et tria non funt quinque , ergo duo et tria

non funt quinque ; committitur enim Homonymia circa parti-

culam Et .,
quae in Antecedente laxe, et in Confequente prefTe
copulat. Haec quarta Regula, et Prima in ordine, concernit
Specicm Argumenti-a-Divifis-ad-Conjuncta; non potefl enim
Argumentum illud poni in fua Specie, fi unam ex duabus iflis
34<^ Logicareftituta.
Regulis negligat. Reliquae Regulae fpectant ad Formam , et
ad neceffitatem Sequelae ei conciliandam. Ad quam etiam
accidentaliter faltem fpectare videtur, ut Divifa habeant fe

inftar Subftantivi et Adjectivi, et ut PraemifTa ponantur in

tertia Figura; tunc enim clarius apparebit Argumentum ; unde
hoc duriufculum efl : Petrus efl homo , Petrits efl animal^ ergo

Petrus efl homo animal.

C A P U T VIII.

De Argumento-a- Conjunctis-ad-Divifa.

I. Argumentum a-Conjunctis-ad-Divifa eft Argumentum cor-

refpondens priori Argumento penes Converfionem Soriticam
ut : Brutum non efl animal rationale , ergo hrutum non efl animal
vel hrutum non efl rationale. Cum Divifa ponantur in Confe-
quente hujus Argumenti, confequenter duae requiruntur Pro-
pofitiones in Confequente, quas Suhmiflas vocare poffumus.
1. Cum hoc Argumentum per Converfionem Soriticam cor-
refpondeat Argumento a Divifis ad Conjuncta, hinc cum fimili

inverfione omnes eafdem Regulas habet, quas prius Argumentum.

Ac primo Integra Conjuncta dividenda funt in Confequente

hinc non fequitur : Hic canis non efl pater tuus ., ergo hic canis

non efl pater vel hic canis non efl tuus ; et haec Regula clare

correfpondet Primae Regulae in praecedenti Capite.

3. Secundae Regulae correfpondet ifla : In Argumento Ne-

gativo a Conjunctis ad Divifa oportet Submiffas Difjunctive
connectere. Unde non valet : Petrus non efl animal irrationale .,

ergo Petrus non efl animal , et Petrus non efl irrationaJis , fed

J^el etc. dicendum fuerat. Tertiae Regulae correfpondet ifla :

In Argumento a Conjunctis ad Divifa, Negative procedendo,

non licet Bafmi diftribuere in utraque Submiffarum. Unde non
valet : Nullum animal efl equus latrans , ergo nullum animal efl

equus.^ vel nuHum animal efl latrans. Eodem vitio laborat iftud:
 P. III. Sect. II. Cap. VIII. 347

Mons fine valle non eft^ ergo vel mons non eft^ vel fine vallenon

eft. Bafis enim ibi efl Exiftens^ quod diftribuitur in utraque

SubmilTa. Quarta Regula hic etiam profcribit Homonymiam

unde peccat iftud : Duo et trla funt quinque^ ergo duo funt

quinque et tria funt quinque.

4. Atque ita fuerunt Argumenta-Formalia-in-Terminis : i.

quidem Argumentum formale cum uno Termino ; quod ad Re-

petitionem fpectat, poteftque vocari Supina Repetitio; 1, Ar-
gumentum Formale cum duobus Terminis ; quod vel efl cum
unica Propofitione , vel cum duabus Propolitionibus ; prius illud

iterum ad Repetitionem pertinet ;

pofterius dividitur in Sub-
alternationem et Converfionem ; 3. Argumentum formale cum
tribus Terminis, comprehenditque Syllogifmura et Anti-Syllo-

gifmum ; 4. Argumentum formale cum quatuor Terminis (fic

tamen ut quartus Terminus compofitus fit ex duobus reliquorum),

comprehenditque Argumenta-a-divifis-ad-conjuncta, et contra.

C A p uT IX.

De Argumento Topico.

I. Argumentum-in-Terminis Materiale folet a Logicis vocari

Argumentum Topicum. Eftque Argumentum, in cujus Forma

ac Materia fimul fumptis non ponitur Impudentia. Per Formam
intelligo Formam integram octo Puncta complexam ; per Ma-
teriam intelligo Materiam Terminos concernentem. Ex quo
fequitur, quod Argumentum Topicum debeat effe Enthymema,
quia Materia Terminos concernens in folo Enthymemate locum
habeat, ut demonfl. praeced. Sect. cap. 9. num. 3. Igitur hoc

efi; Argumentum Topicum feu Materiale : Nullum animal eft

lapis^ ergo nullus homo eft lapis^ efl enim Enthymema, ut patet
fatis ex Definitione Enthymematis , et confideratis fimul Forma
ac Materia ejus, idefl, novem prioribus Aifectionibus Logicis,
nunquam in illis poni poterit Antecedens verum Confequente
34^ Logica reftituta.
falfo. Et quidem notatu dignum efl, quod et in Forma ejus
poni polTit Impudentia, et in Materia ejus poni poflit Impu-
dentia. In Forma ejus ponitur haec Impudentia : Nullum animal
eft lapis ^ ergo nullum marmor eft lapis'^ hic enim eadem Forma
eft quae in priori, ut facile videbis percurrendo per octopuncta
Formae in uno et in alio Argumento. In Materia ejus ponitur

haec Impudentia : Nullum animal eft lapis^ ergo omnis homo eft

lapis\ hic enim eadem habitudo Inferentis ad Illatum penes

Praedicationem, cum Inferens in utroque Argumento fit idem

et Illatus idem. Igitur in Materia Argumenti Topici ponitur
Impudentia, fed haec non ponitur in ejus Forma; in Forma
ejus ponitur Impudentia, fed haec non ponitur in ejus Materia,

ita ut in Forma ac Materia conjunctis poni non poffit Impu-

dentia.

1. Caute vero obfervandum eft, non fufRcere ad Argumen-

tum Topicum feu Materiale, quod fit Enthymema habeatque
Antecedens pariter ac Confequens vera, fed ulterius requiri,
ne in fimili Forma ac Materia detur Antecedens verum Con-
fequente falfo. Unde hoc Argumentum Materiale non valet
Petrus eft homo^ ergo Petrus eft homo\ etiamfi enim res ibi bene
fe habeat quoad veritatem Antecedentis et Confequentis , hoc
non fufficit, cum in fimili Forma a Materia poni poffit Argu-
mentum , in quo Extrema non bene fe habeant quoad veritatem
falfitatemque , fed in quo fit Antecedens verum Confequente
falfo ; V. g. Petrus eft animal^ ergo Petrus eft hrutum ; hoc enim
efl ejufdem et Materiae et Formae cum praecedenti Argumento.
Ejufdem Materiae, quia efl eadem habitudo Inferentis ad II-

latum in utroque Argumento, nempe Inferens utrobique fub-

alternat fibi Illatum. Ejufdem formae, quae in utroque Argu-
mento funt tres praecife Termini, eodem modo utrobique
accepti, eodem modo fituati, etc. Sic etiam non valet hoc
Argumentum : Lapis non eft homo^ ergo lapis non eft animal^
quia in Forma ac Materia fmiul fumptis iftius Argumenti
 P. III. Sect. IT. Cap. IX. 349

ponicur haec Impudencia : Bos non efl homo^ ergo bos, non efl

anmal.
3. Materia Terminos concernens palTim vocatur Locus^ et hinc

Argtmentum Topicum feu Locale dictum efl. Locus proinde

quintuplex efl: : i. Locus a Convertibilibus ; eflque habitudo

Inferentis ad Illatum, ut Convertibilium. In hoc loco ponitur

iftud Argumentum : Petrus efl homo^ ergo Petrus efl animal

rationale. 1. Locus a Genere ad Speciem, feu potius a Subal-

ternante ad Subalternatum ; eftque habitudo Inferentis ad

Illatum, qua fe habet ut Subalternantem ad Subalternatum.

In ifto loco pofitum eft hoc Argumentum : Nullum animal efl

lapis., ergo nullus homo efl lapis. 3. Locus a Specie ad Genus,

feu potius a Subalternato ad Subalternantem, juxta quem
Inferens fubalternatur et Illatus fubalternat. In eo loco ponitur

hoc Argnmentum : Homo efl rationalis .,

ergo aliquod animal efl

rationale. 4. Locus a Difparatis, juxta quem Inferens et IUatus

difparantur, et in eo loco fedet hoc Argumentum : Omnehrutum

efl irrationale .,
ergo aliquod hipes efl irrationale. 5. Denique
Locus a Repugnantibus ; et in eo fundatur hoc Argumentum
Homo efl animal., ergo homo non efl lapis.

4. Ut autem Fundamenta et Maximae Argumentorum To-

picorum intelligantur, bene notandum efl, quod Parte r. Sect.

a. cap. 1. n. 8. et 9. demonfl. ; nempe Terminum Converci-

bilem refpectu Convertibilis correfpondentis et Subjectum et
Praedicatum efle ; Subalternatum vero efle Subjectum Subal-
ternantis (ibid. n. 9.), non vero Praedicatum de Subalternante
(ibid. n. 7.) ; Subalternantem autem efle Praedicatum de Sub-
alternato (n. 9.) , non vero Subjectum Subalternati (n. 7.)

Terminus vero Difparatos non habere fe ut Subjectum et

Praedicatum (n. 6.), nec etiam Terminos Repugnantes (n. a.).

Quibus pofitis, Fundamienta Argumentorum Topicorum defu-

muntur ex duobus primis Quadratis. Et Argumentamur a

Convertibilibus (i.) ex parte Subjecti affirmative, v. g. Homo

350 Logica relTtituta.

fentlt^ ergo rationale fentit'^ Fundamentum eft i. Axioma i.

Quadr. Quod dicitur de Praedicato^ dicitur etiam de Subjecto.

2. Ex parte Subjecti Negative, v. g. Rationale non eft lapis^

ergo homo non eft lapis\ Fundamentum efl a. Axioma i. Quadr.

Quod negatur de Subjecto^ negatur etiam de Praedicato. 3. Ex
parte Praedicati Affirmative, v. g. Homo fentit^ ergo homo efl

animal^ per 3. Axiom. i. Quadr. De quo dicitur Subjectum ^ de

eodem et Praedicatum dicitur. 4. Ex parte Praedicati Negative,
V. g. Lapis non fentit , ergo lapis non eft animal^ per 4. Axiom.
I. Quadr. De quo negatur Praedicatum^ de eo negatur et Sub^
jectum.

(a.) Argumentamur a Genere ad Speciem i.ex parte Subjecti

Affirmative, v. g. Animal fentit^ ergohomo fentit^ per i. Axiom.
I. Quadrati. 2. Ex parte SubjectiNegative, v. g. Nullum animal
efl lapis^ ergo homo non efl lapis^ per 2. Axioma 2. Quadrati.
3. Ex parte Praedicati Affirmative non Argumentamur ; oc-
currit enim mala Maxima : De quo dicitur Praedicatum^ de eo
dicitur et Subjectum^ quod falfum efl , cum Praedicatum poffit

Subalternare Subjectum (Parte i. Sect. 1. cap. 2. n. 9.), et

per confequens difcordare a Subjecto, adeoque dici de aliquo,

de quo Subjectum non dicitur (per definit. difcor.). 4. Ex
parte Praedicati Negative fic Argumentamur : Lapis non efl

animal, ergo lapis non efl homo, per 4. Axio. i. Quadr.

(3.) Argumentamur a Specie ad Genus i. Ex parte Subjecti

Affirm. hoc modo : Homo efl rationalis , ergo aliquod animal efl

rationale^ per i. Axiom. 2. Quadrati. 2. Ex parte Sub. Neg.

hoc modo : Homo non efl brutum , ergo animal non efl brutum ,
per 2. Axiom. i. Quadrati. 3. Ex parte Praed. Affirm. hoc

modo : Petrus efl-homo., ergo Petrus efl animal^ per 3. Axioma

I. Quadrati. 4. Ex parte Praed. Neg. non Argumentamur
occurrit enim mala Maxima : De quo negatur Subjectum^ de eo

negatur etiam Praedicatum , quod efl falfum , cum Praedicatum

poffit difcordare a Subjecto, adeoque Affirmari de aliquo, de
 P. Ilt. Sect. II. Cap. IX. 35*

quo non Affirmatur (id efl, de quoNegatur; hac Sect. cap. a.

n. 14.) Subjectum.

(4.) Argumentamur a Difparatis i. ex parte Sab. Affirm.

hoc modo Omne brutum eft irrationale^ ergo aliquod bipes eft
:

irrationale per primum Axioma Appendicis ad 1. Quadrat. 2.

.,

Ex parte Subjecti Negative hoc modo NuUum hipes eft qua- , :

drupes^ ergo aliquod brutum non eft quadrupes ^ per 1. Axiom.

Appendicis. 3. Ex parte Praedicati non Argumentamur. Non

affirmative , quia occurrit mala Maxima : De quo dicitur unus

Difparatorum .,
de eodem dicitur et alter^ quod falfum eft, cum
Difparatus difcordet a Difparato, adeoque poflit dici de aliquo,

de quo alius non dicatur. Non negative, quia occurrit alia

mala Maxima : De quo negatur unus Difparatorum , de eodem

negatur alius ^ quod falfum iterum, quia Difparatus difcordat

a Difparato, ideoque fieri poteft, ut de quo unus negatur (id

eft, de quo unus non affirmatur, hac Sect. cap. 1. n. 14), de

eo alius non negetur, id eft, de eo alius affirmetur (j>^r zWm).
(5.) Argumentamur a Repugnantibus difFormiter ex parte
Praedicati , hoc modo : Homo eft animal., ergo homo non eft lapis.

Maxima eft : De quo dicitur unus Repugnantium , de eo negatur

alius ; fi enim de eo non negaretur, ergo de illo diceretur (^«c

Sect. cap. 1. n. 13.), adeoque Repugnantes concordarent, quod

ell abfurdum , per defin. Kepug.
5. Sed inter Argumenta Topica eliminandum efl Argumen-
tum a Difparatis ; hoc enim nunquam efl purum Argumentum,
fed femper duobus Argumentis praegnat , uno quod fit a Genere
ad Speciem, altero quod fit a Specie ad Genus. Ipfum autem
purum et ab illis fecretum nufquam apparet ; femper enim
procedit implicite ab uno Difparatorum diftributo ad Subjectum
utrique Difparatorum commune (quod efl a Genere ad Speciem
procedere), et deinde a Subjecto illo communi procedit ad
alterum Difparatorum particulariter fumptum (quod eft a Specie

ad Genus procedere). V. g. Omne brutum eft irrationak, ergo

35!i Logica reftituta.
quoddam bipes eft irrationale , fic refolvitur : Omne brutum efi

irrationale ^ ergo avis eft irrationalis (^ubi ell Argumentum a

Genere ad Speciem procedens, nempe ab uno Difparatorum

dillributo, ad Subjectum utrique Difparatorum commune), et

Avis eft irrationalis , ergo aliquod bipes efl irrationale (ubi eft

Argumentum a Specie ad Genus, proceditque a Subjecto com-

muni ad alterum Difparatorum particulariter fumptum). Qua-
tuor ergo tantum funt Argumenta Topica ; habitudo enim
Difparatorum non fundat novum Genus Argumenti. Quod ut
melius pateat , operae pretium fuerit hoc Theorema demonflrare
Subjectum, in quo concordant duo Termini Difparati, utrique
eorum fubalternatur. Demonft. Sint Termini Difparati A, B,
et concordent in C. Dico primo, quod C fubalternetur ipfi A;
C enim non difcordat ab A (fi enim difcordaret ab A, non
fubjiceretur ipfi A; Parte i. Sect. i. cap. i. n. 5.); fed A
difcordat a C (fi enim A non difcordaret a C, non difcordaret
etiam a B, cum C utpote Subjectum non difcordet a B Prae-
dicato fuo) ; igitur C fubalternatur ipfi A per defin. Subalter-

nati. Eodem modo demonflrabis quod C Subalternetur ipfi B.

Igitur C Subalternatur tum ipfi A tum ipfi B. Quod erat

demonflrandum.

C A p u T X.

De Regulis Argumenti Topici.

T. Regulae Argumenti Logici Sect. praeced. cap. ult. allegatae

obtinent etiam in Argumento Topico, utpote quod fit Species

quaedam Argumenti Logici. Prima quidem Regula in eo obtinet,

quia Terminus Communis per Antecedens et Confequens dif-

funditur. Secunda et Tertia fervari debent circa Terminum
Communem, fiquidem in illo folo periculum efl tranfgrelTionis

iftarum Regularum ; non poteft enim in Termino aliquo com-

mitti Homonymia aut proceffus a non diftr. ad diftr., nifi ille
 P. III. Sect. II. Cap. X. 353

Terminus faltem verbotenus bis occurrat in Argumento. Et

quidem defectu Secundae Regulae non valet iflud Argumentum
Topicum a Genere : Ludovicus efl gallus , ergo quidam homo efl

gallus ^ fi Gallus in Antecedente ponsiZUY pro Oriundo ex Gal/ia,

et in Confequente pro Certa Ave. Sic nec iftud valet : Omne

animal fentit^ ergo omnis qui dormit^ f^ntit., fumendo Sentiens

in Antecedente per potentiam, et in Confequente per actum.

Contra Tertiam Regulam peccat iflud Argumentum-a-Repugn.
Brutum efl animal, ergo homo non efl animal'^ ibi enim proce-
ditur a non dillr. ad dillr. ex parte Termini Communis Animal.
<i. Quarta Regula etiam obtinet in Argumento Topico ; fed

illa demonftrari debet. Quod ut commodius fiat, praemittendae

funt quaedam Definitiones et quaedam Theoremata. Subjectum-
utriufque voco illud Subjectum, in quo Terminus Inferens et

Terminus Illatus alicujus Enthymematis concordant, feu de

quo uterque eorum affirmari poteft. Suhjectum neutrius voco

illud Subjectum de quo nec Inferens nec Illatus affirmatur.

Praedicatum-de-utroque dico quod et de Inferente et de Illato

dicitur. Praedtcatum-de-neutro ,
quod nec de Inferente nec de
Illato dicitur. V. g. propofico hoc Enthymemate : Petrus e(i

homo^ ergo Petrus efl animal, Subjectum-utriufque efl: Petrus,

item Homo. Subjectum-neutrius eik Lapis, kem Lignum. Prae-

dicatum-de-utroque efb Ens, item Animal. Praedicatum-de-
neucro eft Lapis., item Lignum. Porro : Subjectum-unius voco,

de quo unus iftorum Terminorum (Inferens inquam vel Illatus)

dicitur, fed non alter ; et AWidXim iw Subjectum-hujus (f\c woco

Subjectum Termini Illati, quod non eft Subjectum Termini

Inferencis) et Subjectum-illius (fic voco Subjectum Inferentis,
et non Illati). Praedicatum-de-uno fimiliter capicur ; atque aliud

ell Praedicatum-de-hoc ^ aliud Praedicatum-de-illo.

3. Sequuntur jam quaedam Theoremata, quorum hoc Primum

fit : Omnis Locus admittit Subjectum-neutrius et Praedicatum-

de-neutro. Id eft, In Loco-a-Convertib. , in Loco-a-Genere

23
354 Logica reftituta.
a Specie, etc, poni poteft Argumentum , fic ut detur Subjectum,

de quo nec Inferens nec Illatus dicatur, itemque Praedicatum

quod nec de Inferente nec de Illato dicatur. Demonfl. in Loco-
a-Convertib. : Quia, etiamfi Termini tantum de eodem dicantur
(id eft, Convertibiles fint), cum eo bene confiftit, aliquid efle,
de quo neuter dicatur, item aliquid effe quod de neutro dicatur.

V. g. etfi Anlmal et Sentiens convertantur, tamen neutrum di-

citur de Ligno^ et Lignum de neutro dicitur. Perge eodem
pacto ad Locum-a-Genere, a-Specie, etc. (prolixitatis vitandae

ergo , teneor hoc exercitio tuo tranfcribere). Videbis clare

quod quilibet eorum admittat Subjectum-neutrius et Praedica-

tum-de-neutro. Ex hoc Theoremate clare fequitur Quarta Re-

gula, nempe Argumentum Topicum non poffe effe Deforme.
Vel enim elfet Deforme ex parte Subjecti, vel ex parte Prae-

dicati (quae enim a Praedicato ad Subjectum et contra procedunt

Argumentationes , non confideramus, utpote praegnantes, Secf.

praeced. cap. 6. n. 8. et cap. 7. n. 3.). Si ex parte Praedicati

fit Deforme, in eodem loco ponetur Impudentia, fumpto pro

Termino Communi Subjecto-neutrius; de eo enim Inferens

negabitur, fed Illatus de illo non poterit affirmari. Si ex parte

Subjecti fit Deforme, ponetur Impudentia, fumpto Praedicato-

de-neutro; hoc enim de Inferente quidem negabitur, fed de

Illato non poterit affirmari.

4. Secundum Theorema Quilibet Locus admittit Praedica-

:

tum-de-utroque. Etiamfi enimTermini fmt Convertibiles, idem

potefl affirmari de utroque (uterque enim affirmatur de utroque);
etiamfi Subalterni fmt, idem potefl affirmari de utroque (quia

faltem Subalternans dicitur de utroque Subalternorum); etiamfi

Repugnantes fuerint, idem de utroque dici potefl (funt enim
ad minimum aliquid ; et fic Ens de utroque dicitur). Ex hoc

Theor. clare fequitur Prima Regula Specialis Argumenti To-

pici: Argumentum Topicum ex parte Subjecti procedens, non
potefl effe DifForme ; pofito enim Praedicato-de-utroque, hoc
 P. III. Sect. II. Cap. X. 355

ipfo ponetur Impiidentia ; hoc enim Praedicatm de Inferente

quidem afBrmabitur, fed de Illato negari non ^^ ^rit.

5. Tertium Theoreraa : Solus Locus-a-Re^ ugn. excludit

Subjectumutriufque. Caeteri Loci admittunt; Repugnantes
enini non concordant, at caeteri omnes Termini concordant.
Ex hoc Theor. clare fequitur Secunda Regula Specialis : Omnia
Argumenta Topica debent effe Uniformia, excepto Argumento-
a-Repug. Nullum enim Argumentum Topicum poteft effe

Deforme, juxta i. Theor. Nullum poteft effe Difforme ex parte

Praedicati, juxta 2. Theor. Nullum excepto Argumento-a-Repug.,

potefl effe Difforme ex parte Subjecti. Sequitur ergo , ut omnia
Argumenta Topica, excepto Argumento-a-Repug. , fmt Uni-
formia.

6. QuartumTheor.: Locus-a-Repug. admittit Subjectum-hujus,

et Subjectum-illius, item Praedicatum-de-hoc, et Praedicatum-
de-illo. Illatus enim iflius Loci fibi fubjicitur (quilibet enim
Terminus fibi fubjicitur, quando Subflantivum cum Adjectivo
confundimus, ut in materia Argumentorum femper confundi-
mus); non fubjicitur autem Inferenti (^Parte i. Sect.i. cap.i.

n. 2.). Eadem de caufa Inferens fibi fubjicitur, etnonlllato;

item Illatus de fe dicitur, et non de Inferente ; et denique

Inferens de fe dicitur, et non de Illato. Sextum Theorem. :

Locus Argumenti Affirm. procedentis ex parte Subjecti non

admittit Praedicatum-de-illo. Fieret enim Impudentia cum iflo

Praedicato, quandoquidem hoc Praedicatum de Inferente quidem

diceretur, de Illato autem dici non poffet. Septimum Theor.:
Locus Argumenti Affirm. proced. ex parte Praed. non admittit
Subjectum-illius. De eo enim Subjecto Inferens quidem dice-
retur, Illatus de eo dici non poffet, adeoque committeretur
Impudentia. Octavum Theor. : Locus Argum. Neg. proced. ex
parte Sub. non admittit Praedicatum-de-hoc. Praedicatum enim
negaretur quidem de Inferente, negari de Illato non poffet.

Nonum Theor. : Locus Arg. Neg. proced. ex parte Praed. non

356 Logica reftituta.
admittit Subjectum-hujus. Inferens enim de tali Subjecto ne-
garetur, IUatus de eodem negari non polTet. Ex hifce Theo-
rematis fequitur Tertia Regula : Argumentum-a-Repugn. non
potefl efle Uniforme ; quia nec Affirmativum efle poteft, nec
Negativum; non Affirm., quia vel procederet ex parte Sub.

(atque illi obllat Theor. 5. et 6.), vel procederet ex parte

Praed. (atque illi obftat Theor. 5. et 7.); non Neg. , quia

rurfura vel procederet ex parte Sub. (atque illi obftat Theor.

5 et 8.), vel procederet ex parte Praed. (atque illi obftat

Theor. 5. et 9.). Corollarium hujus Regulae efl : Argumentum-

a-Repug. efl unicum et fimplex in Specie fua ; nempe Argu-
mentum DifForme ex parte Praedicati procedens. Caeteri enim
procefTus interdicuntur ei per praecedentia Theoremata.

7. Sequitur etiam ex his Theorem., quod Argumentum a

Genere non poflit Affirmative procedere ex parte Praedicati,

per Theor. 7., nec Negative ex parte Subjecti, per fe loquendo,
per Theor. 8., fed excufatur htc per diflributionem Inferentis.
Item, quod Argumentum a Specie non poffit Affirm. procedere
ex parte Sub. ,
per Theor. 6. ,
per fe loquendo , fed excufatur

per Acceptionem Particularem IUati, nec ex parte Praedicati

Neg., per Theor. 9.

Caput XI.

De Reductione Argumenti Topici ad Syllogifmum Formalem.

I. Praemittenda funt quaedam Theoremata. Primum The-

orema : Enthymema Uniforme in Reductione ad Syllogifmum
Formalem requirit Supplementum Affirmativum. Demonfl.
quia Enthymema Uniforme habet Antecedens et Confequens,
vel pariter Affirmativa, vel pariter Negativa. Si poflerius fiat,

Supplementum non poterit efTe Negativum ; Syllogifmus enim

peccaret contra Primam Regulam, utpote ex puris Negativis
 P. III. Sccc. II. Cap. XI. 357

procedens. Si prius fiat, Syllogifmus peccabit contra Secundam

Regulam , utpote Deformis , et ex Antecedente Negativo Con-
clufionem Affirmativam eliciens. Antecedens enim Negativum
efl;, fi vel una Praemifi^a fit Negans (quod hic eveniet ratione
Supplementi Negativi). Conclufio autem erit Affirmativa, ut-

pote eadem cum Conclufione Enthymematis.

2. Secundum Theorema Enthymema DiiForme debetreduci
:

per Supplementum Negativum. Cum enim in tali Enthyme-

mate Antecedens fit Affirmativum, Confequente Negativo, fi

Supplementum Affirmativum adhiberes, exfurgeret Syllogifmus

DiiFormis. Antecedens enim efi"et Affirmativum (utraque Prae-
mifiTa , Antecedente nempe Enthymematis et Supplemento,
Affirmativis) , Conclufio autem eflTet Negativa. Sequitur ex
hifque Theor. ,
quod omnia Argumenta Topica debeant reduci
per Supplementum Affirm., excepto Argumento-a-Repug., quod
per Supplementum Neg. reducitur.

3. Tertium Theor. : Enthymema Deforme non reducitur.

Cum enim in tali Enthymemate Antecedens fit Negativum

Confequente Affirmativo, debebit una PraemifiTa Syllogifmi

ad quem fieret reductio , efi^e Negans (confequenter Antecedens

Syllogifmi erit Negativum). Conclufio tamen efi^et Affirmativa,

utpote eadem cum Confequente Enthymematis , quod Affirma-

tivum efi"e fupponebatur.

4. Quartum Theor. : Enthymema , in quo proceditur a non

difi:rib. ad difi;rib. , non potefi; reduci. Illud enim vitium con-
ferretur in Syllogifmum, ad quem fieret Reductio; illud enim
vitium appofitione Supplementi non potefi: corrigi , cum vitium
illud neceflario refideat in Termino Communi Enthymematis
(^cap. praeced. num. i.); hic autem non afiTumitur in Supple-

mentum, fed tantum Inferens et Illatus.

5. Quintum Theorema : Si Inferens non difi:ribuatur in En-

thymemate, oportet difi^iibutionem ejus procurare in Supple-

mento. Si enim nec in Supplemento difiiribuatur, Medium in

358 Logica reftituta.
Syllogilmo non diftribuetur. Inferens enim Enthymematis fit

Medium in Syllogifmo, ad quem Enthymema reducitur, Praeced.

Sect. cap. 8. mm. 3.

6. Sextum Theor. : Si Illatus diftribuatur in Enthymemate,

oportet etiam Diftributionem ejus procurare in Supplemento.
Si enim eo cafu in Supplemento non diflribuatur, fiet in ipfo

procelTus a non diflributo ad diftributum.

7. Septimum Theor. : Enthymema Uniforme, in quo Illato

diftributo Inferens non dillribuitur, non potefl reduci. Deberet

enim tale Enthymema reduci per Supplementum Affirmativum
Qjuxta I. Theor. hoc cap.^% deberet etiam Inferens in Supple-
mento diftribui (^per 5. Theor.') ; deberet et Illatus in Supple-

mento diftribui (^per 6. Theor.') ; hoc autem fieri non poteft

cum in Propofitione Affirmativa tantum unum Extremura
diftribui polfit. Praedicatum enim ejus non diftribuitur, Parte
I. Sect. 1. cap. 9. n. 10.

8. Octavum Theor. : Si Illatus diftribuatur, aut Inferens

non diftribuatur in Enthymemate Uniformi, oportet affumere

Supplementum Univerfale, id eft tale Supplementum, quod fit

Propofitio Univerfalis. Oportet enim in Reductione talis En-

thymematis aflumere Supplementum Affirmat. (^per i. Theor.').

In Propofitione autem Affirmante, folum Subjectum diftribui

poteft; cum igitur oporteat in Supplemento ifto unum Ter-

minum diftribuere Qjuxta 5. et 6. Theor.)., ponetur ille Ter-
minus diftributus loco Subjecti in Supplemento, adeoque ex-
furget Propofitio Univerfalis.

9. Nonum Theor. : Si in Enthymemate Uniformi Inferens

non diftribuatur, oportet afiTumere Supplementum Rectum,

feu tale Supplementum , in quo Inferens obtineat locum Sub-
jecti. Cum enim eo cafu oporteat Supplementum affirmativum
(per I. Theor.') Univerfale (^per 8. Theor.) afiTumere, in quo

folum Subjectum diftribuitur QParte 1. Sect. i. cap. 8. n. 3.),

cumque oporteat Inferentem in Supplemento diftribuere (^per

 P. III. Scct. II. Cap. XI. 359

5. Theor.')^ confequens eft, ut Inferens loco Subjecti ponatur

in Supplemento.
10. Decimum Theor. : Si Illatus in Enthymemate Uniformi
dillribuatur , oportet alTumere Supplementum Inverfum. Cum
enim eo cafu oporteat afTumere Supplementum Affirm. (^per

I. Theor.') Univerfale Qper Theor. 8.), in quo folum Sub-

jectum dillribuitur ; cumque oporteat Illatum in Supplemento
diflribuere Qper 6. Theor.) ; confequens efl , ut Illatus loco

Subjecti ponatur in Supplemento.

11. Undecimum Theor. : In EnthymemateUniformi, in quo
Inferens diflribuitur, Illato non diltributo, licet aflumere Sup-

plementum Particulare. Quia nec Inferens nec Illatus diflribui

debet in Supplemento. Non Inferens, quia ille diflribuitur in

Antecedente Enthymematis, et fufficit Medium in una Prae-

mifTarum diftributum effe. Non Illatus, quia non eft cur ille

diflribuatur in Antecedente Syllogifmi, quando non diftribuitur

in Confequente. Cum igitur Supplementum Univerfale nihil

aliud adducat quam diflributionem Inferentis aut Illati , neutrius

autem diflributio requifita fit in cafu noflri Theorematis, in-

tegrum erit, fupplementum Particulare affumere.

12. Duodecimum Theor. : Enthymema DifForme ex parte

Subjecti procedens non reducitur. In illo enim Enthymemate

Terminus Communis ponetur loco Praedicati (praeced. Sect.

cap. 7. n. 3.) ; cumque Antecedens fit Affirmativum in tali

Argumento (^per defin. Argum. Dlffor.^ , confequenter Terminus

Communis in Antecedente non diftribuitur (Parte i. Sect. 1.

cap. 9. n. 10.). Confequens autem in ifto Argumento eft

Negativum (per defin. Argum. JDiff".). Igitur Terminus Com-

munis in Confequente diftribuetur (Parte i. Sect. 1. cap. 9.

n. 7.). Igitur in ifto Argumento proceditur a non diftr. ad

diftr., et fic non reducetur, per Theor. 4.

13. Decimum tertium Theor. : Enthymema Difforme ex parte

Praedicati procedens reduci debet per Supplementum Univerfale
360 Logica reftituta.
Negativum. Inferens enim in Enthymemate illo non diftribuitur

tamquam Praedicatum AfRrmationis (adeoque diftribui debet in

Supplemento, /»^r Theor. 5.). Illatus autem diltribuitur in En-

thymemate, tamquam Praedicatum Negacionis (adeoque etiam
diftribui debet in Supplemento, per Theor. 6.)« Utrumque
autem Extremum diftribui non poteft nifi in Univerfali Negante,
Patte 2. Sect. i. cap. i. n. 3.

14. Decimum quartum Theorema : Quando Supplementum eft

Univerfale Negativum, aut Particulare AiRrmativum, perinde

eft, an Rectum in Inverfum adhibeatur. Quia five Recta , five

Inverfa fuerint ifla Supplementa, eodem modo accipientur Ter-

mini; nempe in Univerf. Neg. uterque Terminus diflribuitur
Parte <i. Sect. i. cap. 8. n. 3.}, in Partic. AiHrm. uterque
Terminus accipitur particulariter (Jbid.^. Infuper aequivalent
illa Supplementa Recta et Inverfa , inferuntque fe mutuo per
Converfionem in Terminis, per 3. et 4. Axiom. 5. Quadr.
15. Haec de Theoria. Propius accedamus ad Praxim. Pro-
pofito aliquo Enthymemate, vel illud eft Uniforme vel Biforme.

Si Biforme, vel eft Deforme vel DifForme. (i.) Si Deforme,

non reducitur, per Theorem. 3.

(2.) Si DifForme, ergo vel ex parte Subjecti, vel ex parte

Praedicati procedit (fi enim a Subjecto ad Praedicatum, aut

contra procedat, prius refolvendum eft in Converfionem et

Purum Enthymema, atque tunc demum de Reductione Puri

iftius Enthymematis cogitandum). Si fit DifForme ex parte
Subjecti procedens, non reducitur, per Theor. 11.

(3.) Si fit DifForme ex parte Praedicati procedens, reducitur

per Supplementum Univerfale Negativum \^per 13. Theor.') ^

quod perinde eft, an Rectum an Inverfum facias , per Theor. 14.

(4.) Si vero Enthymema propofitum fuerit Uniforme, oportet

adhibere Supplementum AfRrmativum (/)^r i . 7"/^^ or.) , et in hoc
Enthymemate vel t. Inferens et Illatus diftribuuntur, vel 1.

ambo particulariter fumuntur, vel 3. Tnferens diftribuitur

 P. III. Secr. II. Cap. XI. 361

Illato particulariter fumpto, vel 4. Illatus diflribuitur, Inferente

particulariter fumpto. Singularis enim Acceptio, ac aliae minus

ufitatae, aequipollent Diftributioni ; co tamen difcrimine, quod
illis non correfpondeat Acceptio Parcicularis in eodem Termino.
Si enim Terminus primo Singulariter, Quafi-univerfaliter, aut
Quafi-particulariter capiatur, pollea vero Particulariter fumatur,

committitur Homonymia, adeoque non manet idem Terminus,

Parte i. Sect. 2. cap. 7. n. 6. et 7.

(5.) Si igitur in Enthymemate Uniforrai Inferens et Illatus

diftribuantur, Supplementum debet efle AfSrmativum (per 1.

Tkeor.'), Univerfale (per 8. Tkeor.)^ Inverfum (^per 10. Theor.'),

(6.) Si Inferens et Illatus in Enthymemate Uniformi, ambo

particulariter fumantur, oportet adhibere Supplementum Af-
firmativum Qper i. r^^or.), Univerfale (^per 8. Theor.\ Rectum
(^per 9. Theor.').

(7.) Si in Enthymemate Uniformi Inferens diftribuitur

Illato particulariter fumpto, oportet adhibere Supplementum

Affirmativum (per i. Theor.)\ licet affumere Supplementum
Particulare (^per 11. Theor.)'., Rectum an Inverfum adhibeas,
arbitrarium efl (per 14. Theor.).

(8.) Denique fi in Enthymemate Uniformi Illatus diflribuatur,

Inferente particulariter fumpto, non procedet Reductio (per

Theorem. 7.).

16. Atque fic etiam tota Praxis circa hoc negotium exhibita
eft. Si enim te quaerente ex me certam Propofitionem, Terminos
protulerim (v. g. 71/«^ et ^05), Si Qualitatem Propofitionis etiam
indicaverim (^v. g. Affirmantem effe^ Si ad haec Quanticatem
innuerim (v. g. Univerfalem effe), Si denique etiam Ordinem
Terminorum manifeflaverim (v. g. Bos praecedcre tamquam Sub-
jectum , et Mm fequi tamquam Praedicatum) ,
jam tota Propofito
quam quaerebas revelata efl (v. g. haec : Bos efl mus). Atqui
fimiliter, cum propofito Enthymemate defideretur tantum una

Praemiffa, ut reducatur ad Syllogifmum, indicavi Terminos iftius

o 61 L o g i c a r e ft i t u t a.

Praemiflae (nempe ratio Supplementi requirit Terminum Infe-

rentem et Illatum Enthymematis , tamquam fua Extrema) , dixi

ordinem Terminorum, quando praefcripfi an Rectum an Inverfum
Supplementum effe deberet, dixi Quantitatem , dixi Qualitatem;

igitur totam PraemiiTam dixi. Eratque id operae pretium

plerique enim Logicam propter Syllogifmos tantum addifcunt
(recte anperverfe, nihil attinet hic dicere). Atqui Argumenta
Topica facillima funt, et nullo negotio petuntur ex Locis fuis;

fi haec etiam facile ad Syllogifmos reducantur (ut ex prae-

fcripto noftro tuto et facillime reducuntur), adepti funt quod
defiderabant.

17. Poll Scientiam feu Theoriam, itemque poll Artem feu

Praxim, reftat Exercitium. Id tibi fume ex cap. 9. Et incipe

Argumenta Topica ibi pofita reducere ad Syllogifmos. Si fcru-

pulus incidat, quo loco debeat Supplementum apponi, anante,

an proxime pofl Antecedens Enthymematis , Refpond. , id

arbitrii tui efle. Si tamen ordinem Naturae fequi velis , femper

prima tua PraemifTa debet effe Afiirmans, ut monui hac Sect.
cap. 5. n. 8. Igitur cum Supplementum Negativum adhibes,
poflpone illud Antecedenti Enthymematis ; cum Supplementum
Afiir. adhibes in Enthymemate Negativo, praefige illud Ante-
cedenti Enthymematis. In Enthymemate Affirm. arbitrarium fit.

SECTIO III.

De Argumento-in-Enunciationibus.

Argumentum in Enunciationibus efl Argumentum cujus Con-

fequentia penes folas Aifectiones Enunciationum aeftimatur
non omnium tamen, fed tantum Primarum et Secundarum. Si

quae ante Primas fmt (quales funt Partes Primarum, cum Primae
componuntur ex aliis Enunciationibus) , earum Affectiones non
veniunt in cenfum.
 P. IIT. Scct. III. Cap. I. 363

C A P UT I.

De Argumento-Formali-in-Enunciationlhus.

I. Argumentum-Formale-in-Enunciationibus eft Argumentum

cujus fola Forma Enunciationes concernente fervata non fiet

Impudentia, feu non ponetur Argumentum habens Antecedens

verum Confequente falfo. Forma Enunciationes concernens,
ut fupra dixi, comprehendit quatuor puncta : i. Numerum
Enunciationum ingredientium Argumentum, a. Qualitatem ea-
rundem, 3. Situm feu ordinem earundem, 4. Numerum pofi-

tionum earundem. Sub Numero comprehenditur etiam Species,

nempe, an Enunciatio ingrediens Copulativafit, an Difjunctiva,
an Condicionalis, etc. Ad Numerum etiam fpectat Contradictio.
1. Enunciationes ingredientes Argumentum (quarum fcilicet

Numerus in Forma computatur) aut Primae funt , aut Secundae.

Secundae funt, quae in Argumento, ad quod comparantur,

debent effe compofitae ex aliis Enunciationibus. Primae funt,

quae in Argumento, ad quod comparantur, non debent efle
compofitae, id efl, Argumentum non requirit eas eJTe compo-
fitas, five interim fmt compofitae five non. Sic in Argumento,
quatenus Argumento, una Enunciatio eft Secunda, et duae
Primae. Argumentum enim, ut fic, requirit unam Enuncia-
nem Compofitam, nempe Enunciationem Illativam, quae con-

(lituat Argumentum, feu quae fit ipfum Argumentum. Ultra

hanc requirit Antecedens et Confequens, quae quidem in Ar-
gumento poffunt effe Enunciationes Compofitae, fed non debent;
Argumentum enim, ut fic, permittit fuum Antecedens ac fuum
Confequens fimplicia effe. In Syllogifmo autem duae funt E-
nunciationes Secundae et tres Primae. Syllogifmus enim requirit
Antecedens componi copulativc, et fe ipfum componi illative

ex fuo Antedente et fuo Confequente. Partes autem Antece-

dentis, ac ipfum Confequens, non poflulat componi , imo, quod

hic plus ell, poftulat non componi.
364 Log i c a r e rt i t u t a.

3. Hifce pofitis, operae pretium erit, propofito aliquo Ar-

gumento, Formam ejus contemplari. Sit itaque hic Syllogifmus

Hypotheticus : Si flo^ flare pojjum^ atqui flo^ ergo flare pojfum.

Ubi, quantum ad Numerum et Speciem Enunciarionum, duae

funt Enunciationes primae et tres fecundae. Secundae in fpecie
funt I. Enunciatio illativa, quae efl ipfum integrum argumentum,
1. Antecedens, quod efl Enunciatio Compofita Copulativa,
3. Una pars antecedentis, quae efl Enunciatio Condicionalis.
Primae in fpecie funt duae Propofitiones conflituentes Ante-
cedens et Confequens praedictae Enunciationis Condicionalis.
Quantum ad Qualitatem harum Enunciationum, illa eft afRr-

mans in omnibus; omncs enim Enunciationes, quae Argumentum

illud ingrediuntur, funt affirmantes. Quantum ad Situm et

Numerum fituum in iifdem Enunciationibus, i. Una Primarum,

quae efl Antecedens Enunciationis Condicionalis, 1. Altera
Primarum, quae efl Confequens ejufdem Condicionalis, 3. Ipfa

Enunciatio Condicionalis ex illis Primis compofita (Totum

enim Partibus fuis poflerius effe cenfetur) , 4. Illa Primarum,
quae erat Antecedens in Condicionali, iterato ponitur, 5. E-
nunciatio Copulativa ex praedicta Condicionali et ejus Ante-
cedente repetito, tamquam Antecedens integri Argumenti, 6. Illa

Primarum, quae fuerat Confequens in praedicta Condicionali

7. Integrum Argumentum ex iflo Antecedente Copulativo et

hoc Confequente compofitum. Tali Numero Enunciationum et

Specie, tali Qualitate, tali Situ et ordine ac Numero fituum
fervato, impoffibile efl dare Antecedens verum Confequente
falfo ; adeoque Argumentum eft Formale.

4. Hic autem non attenditur ad Terminos eorumve numerum,

acceptionem , etc. Unde hoc Argumentum : Si omnis homo efl

doctus , aliquod animal efl doctum , fed omnis homo efl doctus , ergo

aliquod animal efl doctum^ efl fimilis Formae cum praecedenti,

cum tamen hic non fit fimilis , fed longe difpar Acceptio Ter-
minorum. Imo etiam hoc eft ejufdem Formae : Si loquor et
 P. III. Sect. III. Cap. II. 365

ambulo , plura fimul ago , fed loquor et ambulo , ergo plura fimul

ago, etd hic rinc plures Termini, imo etiam plures Enuncia-
tiones : non enim funt plures Primae aucSecundae, quae Tolae

computantur in Forma horum Argumentorum.

C A P UT II.

Sextum Quadratum Logicum.

1. Primum Axioma : Ad veritatem Enunciationis Copula-

tivae requiritur et fufficit veritas omnium partium. Copulativa
enim omnes fuas partes ex aequo veras effe dicit ; unde fi ipfa

vera fit, et hae verae fmt neceffum eft, et contra.

2. Requifitum idem ell quod Confequens ejus, ad quod

requiri dicitur; Confequens, inquam, bonae Confequentiae.
Sufficiens autem eft Antecedens ejus ad quod fufficere dicitur.

Sic Sto^ hoc fufficit ut Stare pojfim\ at Stare pojfum^ hoc re-

quiritur ut Stem ; unde cum aliquid ad alterum requiritur et

fufficit, neceffum eft ut cum ipfo convertatur, feu fit ejus

pariter Antecedens atque Confequens. Atque adeo hic efficitur

fenfus iftius Primi Axiomatis : Si Copulativa eft vera^ omnes

efus partes funt verae > et fi omnes partes funt verae , Copulativa

ex illis etiam eft vera.

3. Sed, dices , haec eft Copulativa vera : Non et fum bos et

fum lapis, tamen omnes ejus partes funt falfae ; haec e con-
trario : Necejfario et Philippus eft rex et Carolus eft rex^ habet
omnes partes veras, et tamen ipfa eft falfa. Refpondeo : Axi-
omata hujus Quadrati agunc de Enunciationibus Puris feu non
Modalibus. Quid ad vericatem Falficatemque Modalium re-

quiratur et fufficiat, vide Parte 1. Sect. i. cap. 10. n. 6.

4. Secundum Axioma : Ad Falfitatem Enunciationis Copula-

tivae requiritur et fufficit Falfitas alicujus parcis. Secundum
hoc Axioma per Converfionem fequitur ex primo Axiomate
3*^6 Logica reftituta.
fiquidem haec efl prior pars priini Axiomatis : vS'; Copulativa

eft vera y omnes ejus partes fimt verae^ ex qua per Converfio-
nem fequitur : Si aliqua pars fit falfa^ Copulativa eft falfa.

Secunda pars Prima Axiomatis eft ifta : vS*^ omnes partes funt
verae^ Copulativa efl vera ^ ex qua per Converfionem fequitur:
Si Copulativa efl falfa ^ aliqua ejus pars eft falfa. Duae duarum
iftarum Converfionum Conclufiones reddunt integre Secundum
Axioma. Senfus enim fecundi Axiomatis efl hic : Si Copulativa

efl falfa^ aliqua ejus pars efl falfa (hoc efl, Ad Falficatem Co-
pulativae requiritur Falfitas alicujus partis) ; et ft aliqua pars

eft falfa^ Copulativa eft falfa (hoc enim eft, Ad Falfitatem

Copulativae fufRcit Falfitas alicujus partis).

5. Tertium Axioma : Ad veritatem Enunciationis Difjuncti-

vae requiritur et fufficit veritas unius partis. Difjunctiva enim
non dicit aliud quam , alteram fuarum parcium effe veram
igitur fi haec vera fit, et ipfa vera erit , ac contra. Unde etiam
haec vera eft : Sum bos vel fum homo^ etiamfi tantum una pars
vera fit. Senfus Axiomatis (attendendo, quid fit Requifitum,
quid fit SufRciens) efl hic : Si una pars fit vera^ Difjunctiva

eft vera (id enim efl, Ad veritatem Difjunctivae fufRcit veritas

unius partis); et fi Difjunctiva eft vera^ una ejus pars eft vera

(id enim efl, Ad veritatem Difjunctivae requiritur veritas

unius partis).
6. Quartum Axioma : Ad Falfitatem Enunciationis Difjun-

ctivae requiritur et fufRcit Falfitas omnium partium. Hic fenfus

eft : Si Falfa fit Enunciatio Difjunctiva , omnes ejus partes funt

falfae^ et fi omnes partes funt falfae^ Difjunctiva eft falfa. Ex

quo clare vides, quarcum hoc Axioma per Converfionem fequi
ex tertio Axiomate. Per Converfionem hic intelligimus ubique
Converfionem Soriticam, quam infmnavimus par. 2. et de qua
mox etiam fequetur.

7. Sed dices forte : Haec Difjunctiva efl falfa : Si fum homo^

Jum lapis^ vel fi fum homo, fum lignum^ et tamen una pars ejus
 P. III. Sect. III. Cap. III. 367

efl: vera, nempe Sum homo. Refpondeo, illam non efle partem,

de qua intelliguntur haec Axiomata; intelliguntur enim haec

Axiomata de parte proxima; at Sum homo ibi non e(t pars

proxima, fed tantum pars remota feu pars partis. Partes autem

proximae in illa Difjunctiva funt duae illae Enunciationes

Condicionales, quae ambae funt falfae, adeoque et Difjunctiva

falfa efl.

Caput III.

De Subalternatione et Converjione Complexis.

I. Subalternatio eft Argumentum Fornjale, in quo ex Co-

pulativa pars, aut ex parte Difjunctiva infertur. Unde Sub-
alternatio eft duplex, Copulativa, et Difjunctiva. Subalternatio

Copulativa efl, in qua ex Copulativa pars infertur; ut Sto et

loquor^ ergo fto, Fundamentum Subalternationis Copulativae

eft : Ad veritatem Copulativae requiritur veritas utriufque partis.

Subalternatio Difjunctiva efl, in qua ex Parte infertur Dif-

junctiva; ut Sto^ ergo fto vel loquor. Fundamentum ejus efl

Ad veritatem Difjunctivae fufficit veritas unius partis.

1. Subalternatio Copulativa et Difjunctiva correfpondent fibi

mutuo per Converfionem; unde ifta Subalternatio Copulativa:

Sto et loquor., ergo fto^ convertitur in hanc Difjunctivam : Non

y?o, ergo non et fto et loquor. Confequens huc reducitur juxta
Schema part. 2. propofitum, Vel non fto ^ vel non loquor. Et
ifla Subalternatio Difjunctiva : Sto^ ergo fto vel loquor^ con-
vertitur in hanc Copulativam : Non vel fto vel loquor (quod
juxta Schema citatum eft Et non fto et non loquor^^ ergo nonfto.
Unde habent fe cum proportione Subalternatio Copulativa et
Difjunctiva in Enunciationibus, ficut fe habent Subalternatio
AiHrmativa et Negativa inTerminis; quia etiam hae fibi mutuo
correfpondent per Converfionem, ut fupra videre potes.
368 Logica reftituta.
3. Ad Formam Subalternationis Copulativae fpectat binarius
numerus Enunciationum Primarum et binarius numerus Enun-
ciationum Secundarum. Una quidem Secundarum Copulativa
ell ex duabus Primis ; altera Illativa ell ex ifta Copulativa
tamquam Antecedente, et un^ ejus parte, feu una Primarum,
tamquam Confequente. Qualitas in Primis Enunciationibus eft

libera (id eft, perinde efl, an Affirmans fit an Negans); in

Secundis requiritur Qualitas affirmans. Quantum ad Situm,

numerum Situum et ordinem, i. una Primarum, a. altera

Primarum, 3. Enunciatio Copulativa ex illis Primis tamquam

Extremis fuis compofita, 4. Denuo una duarum Primarum, 5.

Enunciatio Illativa, quae efl integrum Argumentum ex ifta

Copulativa tamquam Antecedente, et una Primarum repetita

tamquam Confequente. Forma Subalternationis Difjunctivae
conformiter defcribenda efl.

4. Converfio Soritica eft Argumentum Formale, in quo ex

un^ Enunciatione Condicionali infertur alia, Extremis Contra-
dictoriis et inverfis ; ut Si flo , flare pojfum ; ergo fi non pojfum

ftare^ non flo. Item Si non pojjum flare^ non flo ; ergo fi flo^flare

pojjum. Antecedens enim et Confequens hujus Converfionis

femper convertuntur, cum Contradictio fit mutua, Converfio
non potefl effe Biformis. NonDeformis, quia procederet juxta
hanc Maximam : Si ex una Enunc. non fequatur alia , ex Con-

tradictoria hujus fequetur Contradictoria illius .,

quod efl; contra

4. Axio. 4. Quadr. Non DifFormis, qui procederet juxta hanc

Maximam : Si ex una Enunc. fequatur alia , ex Contradict. hujus

non fequetur Contradict. il/ius, qnod efl directe contra i. Axio.

4. Quadrati.

5. Cum igitur omnis Converfio fit Uniformis, fequitur,

eam non nifi Affirmativam aut Negacivam effe poffe. Affirma-

tiva efl, cujus Antecedens pariter atque Confequens affirraant;

tales funt duae Converfiones jam proxime allegatae. Cave putes

Biformes aut Negativas effe ; etiamfi enim partes earum aliquae
 P. Ili. Sect. lil. Cap. III. 369

remotae, Negativae fint, Antecedens tamen ipfum pariter atque

Confequens Affirmativa funt, cum nulla Negatio cadat in
Copulam Si. Fundamentum Converfionis Affirmativae eft i.

Axio. 4. Quadr. Parte 2. Sect. 1. cap. 11. n. a. Converfio

Negativa efl, in qua Antecedens pariter atque Confequens
Negativa funt; ut Non Jl pojfum ftare^ fto\ ergo mnfinonfto,
non pojfum ftare\ licet etiam Confequens hoc convertere in

Antecedens, quia etiam in Converfione Negativa Antecedens

et Confequens aequivalent, ac fe mutuo per Converfionem
inferunt. Fundamentum Converfionis Negativae efl 4. Axioma
4. Quadr. ibid. n. 5.

6. Ad Formam Converfionis fpectant i. Duae combinationes

duarum Contradictoriarum tamquam Primae ; ad Secundas vero
fpectant duae Condicionales ex Primis compofitae, et Enun-
ciatio Illativa ex illis Condicionalibus tamquam Extremis fuis

conflata. 2. Qualitas in Primis Enunciationibus ea requiritur,

quam fecum importat Contradictio. In Condicionalibus vero

libera ell; Qualitas, fed cum mutua dependentia ; ideft, poflTunt
ambae affirmare, poflunt ambae negare, fed non poteft una
affirmare altera negante, aut contra. Qualitas denique in ipfo
integro Argumento requiritur affirmans , cum Argumentum omne
debeat efle Enunciatio affirmativa. 3.Quantum ad Situm,
Numerum fituum, et Ordinem : i. Una Primarum ut Antece-
dens, 2. aitera Primarum ut Confequens, 3. Enunciatio [^Con-
dicionalis ex illo Antecedente et illo Confequente Compofita,
4. Contradictoria iftius Primae quae obtinuerat locum Confe-
quentis, 5. Contradictoria illius Primae quae obtinuerat locum
Antecedentis, 6. Altera Condicionalis ex illis Contradictoriis
tamquam Extremis fuis compofita, 7. Integrum Argumentum
ex priori Condicionali tamquam Antecedente et pofteriori
Condicionali tamquam Confequente conflatum.

24
37° Logica reftituta.

C A P UT I V.

De Syllogifmo Difjunctivo et Hypothetico.

1. Syllogifmus Difjunctivus efl Argumentum Formale, in

quo ex Enunciatione Difjunctiva et Contradictoria unius partis

infertur pars reftans ; ut Sto vel lego ; fed non fto , ergo lego.

Fundamentum ejus efl: : _

Ad veritatem Difjunctivae requiritur
veritas unius partis. Syllogifmus enim Difjunctivus virtute fic

procedit : Difjunctiva efl vera ; una tamen pars ejus eft falfa ,

ergo pars reftans efl vera. Pars reftans eft illa pars Enunciationis

Difjunctivae, cujus Contradictoria in Antecedente fumptanon

fuit. Unde non valet ifte Syllogifmus Difjunctivus : Fel fto.,

vel non flo'^ fed non flo^ ergo flo ^

quia non infertur Pars reflans,

fed infertur illa pars cujus Contradictoria in iVntecedente fumpta

fuerat. In Antecedente enim fumpta fuerat, poft Enunciationem

Difjunctivam , Contradictoria prioris partis ; igitur Pars reftans

erat pollerior pars Enunciationis Difjunctivae ; haec autem non

infertur in Confequente, fed ipfa parsprior; unde procedit tali

modo : Difjunctiva efl vera , et una ejus pars efl falfa , ergo

eadem illa pars efl vera. Sic igitur corrigendus efl : Vel flo vel

non y?o, fed non flo., ergo nonflo:, jam enim infertur Pars reftans

feu illa pars, cujus Contradictoria in Antecedente fumpta non

efl; aut cum confueta Claufula, quae melius hic fonat, licet

idem in re contineat : Vel flo vel non flo., fed prius efl falfum.,

ergo poflerius efl verum; hoc enim penitus aequivalet priori,

cum Enunciatio falfa et ejus Contradictoria fmt idem, item
Enunciatio et Enunciatio vera idem fmt, Parte i. Sect. i.

cap. II. n. I.

2. Cavendum etiam efl ne mutetur ordo inter Contradicto-

riam unius partis et partem reflantem ,
quod fieret fi in An-
tecedente fumeretur una pars Difjunctivae, et in Confequente
inferretur Contradiccoria partis reftantis ; v. g. Sto vellego.,fed
 P. III. Sect. III. Cap. IV. 371

fto^ ergo mn lego. Hic enim Syllogifmus Difjunctivus non

valet, utpote qui innitatur huic perverfo Fundamento : Ad
veritatem Difjunctivae requiritiir Falfttas unius partis. Quod
Fundamentum certe non valet , cum Difjunctiva ex omnibus
veris non minus, fed vel potius vera fit, quam Difjunctiva ex
una tantum parte vera. Inniti tales Syllogifmos Difjunctivos
praedicto malo Fundamento, patet, quia virtute fic procedunt
Enunciatio Dlfjunctiva eft vera ; fed una ejus pars eft vera , ergo

altera pars eft falfa; qui Difcurfus clare nititur reprobo ifto

Fundamento quod jam llatim affignabamus.

3. Syllogifmus Hypotheticus efl duplex , Directus et Indirectus.

Syllogifmus Hypotheticus Directus eft Argumentum Formale,
in quo ex Argumentatione Condicionali et ejus Antecedente
infertur Confequens ejufdem; ut Si fto ^ ftare pojfum ; fed fto^

ergo ftare poffum. Fundamentum ejus efl : Ex vero nil niftverum.

Virtute enim fic procedit : Ex A fequitur B^ fed A eft verum^
ergo et B eft verum ; cujus Difcurfus hoc fane Fundamentum
eft: Ex vero nil nift verum.

4. Cavendum fummopere circa Situm, ne Confequens Ar-

gumentationis Condicionalis repetatur, antequam repetitum fuerit
Antecedens. Unde non valet Si fto., ftare pojfum ; fed poffum
liare^ ergo fto. Innititur autem talis Paralogifmus iflo malo
Fundamento : Verum non nifi ex vero'^ fic enim virtute procedit
Ex A fequitur B ; fed B eft verum , ergo etiam A eft verum ;

qui profecto difcurfus non poteft inniti nifi iflo malo Funda-
mento : Verum non nifi ex vero.

5. Syllogifmus Hypotheticus Indirectus efl Argumentum

Formale, in quo ex Argumentatione Condicionali et Contra-
dictoria Confequentis infertur Contradictoria Antecedentis
ut Si fto .,
ftare poffum ; fed non pojfum ftare^ ergo non flo. Fun-
damentum ejus eft : Falfum non nifi ex Falfo ; fic enim virtute
procedit : Ex A fequitur B; fed B eft falfum^ ergo etiam A
eft falfum ; qui difcurfus clare fundat fe in praedicto Axiomate.
 ^74 Logica reftituta.
6. Quantum ad fitum, valde hic cavendum efl, ne fumacur
Contradictoria Antecedentis Argumenti Condicionalis, antequam
fumpta fuerit Contradictoria Confequentis ; unde non valet
Si fto^ ftare pojjum^ fed mn (io^ ergo non pojfum ftare^ qui

Paralogifmus nititur ifto malo Fundamento : Ex falfo nil nifi

falfum\ fic enim virtute procedit : Ex A fequitur B^ fed A

non eft verum^ ergo nec B eft verum.

7. In Hypothetico utroque, item in Difjunctivo, poll Enun-

ciationem Compofitam, a qua nomen fuum fortiuntur, folet

fuppleri reliquum per quafdam particulas, quae etiam non

mediocre compendium et claritatem adferunt iftis Argumentis.
In Syllogifmo Difjunctivo, pofita Enunciatione Difjunctiva

(v. g. Sto vel loquor^ , fic fupplemus reliquum : Sed prius eft

falfum , ergo pofterius eft verum , vel : Sed pofterius eft falfum ,
ergo prius eft verum. In Hypothetico Directo, pofl: Argumen-
tationem Condicionalem, fic fupplemus reliquum : Sed prius eft

verum, ergo et pofterius. In Hypothetico Indirecto, pofi; Ar-

gumentationem Condicionalem, fic fupplemus reliquum : Sed

pofterius eft falfum , ergo et prius. Hae particulae , etfi in bre-

vibus noflris exemplis, quae funt Sto ^ ftare pojfum ^ etc. , nihil

compendii facere videntur , id tamen egregie faciunt plerumque

inter difputandum, ubi fubinde longas periodos necefllim eft

proponere, a quibus repetendis excufant nos opportune prae-

dictae claufulae. Formae horum Argumentorum defcribi poflTunt

ad exemplum praecedentium defcriptionum ; quod omifi ne

prolixior efl!em.

8. Ex hifce Claufulis, quae funt tres numero, fcilicet i. Sed

hoc eft verum , ergo illud eft verum , 1. Sed hoc eft falfum , ergo

illud eft falfum., 3. Sed hoc eft falfum^ ergo illud eft verum,

videor admoneri de quarta Claufula , Sed hoc eft verum , ergo illud

eft falfum , adeoque de quaerenda Argumentatione Formali , in

quam Claufula iflia quadret.

9. Atque Argumentationem illam etiam inveniflle videor

 P. III. Sect. III. Cap. IV. 373

quam pari ratione Syllogifraum Copulativum voco, qua palTim

quiddam Difjunctivus vocatur. Eft autem Syllogifmus Copu-
lativus Argumentum Formale, in quo ex Copulativa negata,
et un^ ejus parte, infertur Contradictoria partis reflantis; ut

Non et fto et loquor ^ fed fto^ ergo non loquor\ in hoc enim
Argumento poll Enunciationem Copulativam, a qua nomen ei

dedi, recte fuppletur ifta Claufula : Sed prius efi verum, ergo

pofterius eft falft^m , hoc modo : Non et fto et loquor ; fed prius
eft verum^ ergo pofterius eft falfum.
10. Fundamentum Syllogifmi Copulativi : Ad Falfitatem

Enunciationis Copulativae requiritur Falfitas unius partis. Virtute

enim fic procedit Syllogifmus Copulativus : Copulativa eftfalfa;

fed una ejus pars eft vera^ ergo altera pars eft falfa ^ qui difcurfus

fme dubio innititur praedicto Fundamento.

11. Et quamvis haec ita fmt, atque Syllogifraus Copulativus
fic fuperaddatur tribus reliquis, quantum ad exteriorera Forraam
et apparatum ; acrius tamen ad rem attendenti videbitur nulla
ejus ponendi necelTitas. Verbo dicam : in re non differt Syl-
logifmus Copulativus a Difjunctivo, fed ad eum reducendus
eft. Copulativas enim et Difjunctivas Negativas, ut pridem

dicebam, non ferimus, fed adhibita reductione mutamus in

Affirmativas. Quod fi fiat in Syllogifmo Copulativo, videbis,

te non amplius Copulativum, fed Difjunctivum habere prae
manibus ; v. g. ante citatus Syllogifmus Copulativus per Re-
ductionem huc recidit : Fel non fto^ vel nonloquor; fedfto^ergo
noft loquor\ qui jam efl perfectus Syllogifmus Difjunctivus.

Non efl enim putandum quod in Syllogifmo Difjunctivo, poft

Enunciationem Difjunctivam, femper fubfumi debeat aliqua
Enunciatio Negans, fed fufficit Contradictoriam unius partis
fubfumi (affirmans an negans fit , non refert) et inferri partem
reftantem ; quod fit ad amuflira in praedicco Syllogilmo Dif-

junctivo.
374 Logica reftituta.
C A p uT V.

De Enthymemate Soritico.

I. Enthymema Soriticum efl Argumentum cum tribus partibus

difperfis per duas Condicionales. Partes intelligo Enunciationes

illas ex quibus Enunciatio aliqua Compofita proxime conftat.
Hoc Enthymema Soriticum Si ftare pojfum^ fum
igitur efl :

animal ; fum animal. Omnia quae de Enthymemate

ergo ft fto^

Categorico dicta funt hac Parte, Sect. i. cap. 7. cum propor-

tione transferenda funt ad Enthymema Soriticum. Quod enim

ibi duae Propofitiones , id hic praeflant duae Enunciationes

Condicionales. Quod ibi tres Termini, hic tres Partes funt

Pars Inferens, quae ponitur tantum in priori Condicionali

(qualis in praedicto Enthymemate Stare poffwn^ ^ Pars Illata?
quae tantum ponitur in pofteriori Condicionali (qualis in

praedicto Enthymemate Sto^^ Pars Communis, quae in utraque

Condicionali ponitur (qualis in praedicto Enthymemate Sum
animaT).

1. Sicut Enthymema Categoricum procedit ex parte Subjecti

vel ex parte Praedicati, fic Soriticum procedit ex parte Ante-
cedentis vel Confequentis. Et quidem ex parte Antecedentis
procedit , cum Inferens et Illata ponuntur ambae ex parte An-
tecedentis, haec in pofteriori, illa in priori Condicionali ; quale
ell Enthymema proxime allegatum. In eo enim Inferens,
Stare pojfum., obtinet locum Antecedentis in priore Condicionali;

Illata, Sto., obtinet fimiliter locum Antecedentis in poileriori

Condicionali. Enthymema dicitur procedere ex parte Confe-
quentis, quando Inferens et Illata ponuntur ex parte Confe-
quentis ; fum animal; ergo ft
quale ell iftud : Si ftare pojfum^

Enthymemate procedente ex parte

ftare pojjum^ fentire pojfum. In
Confequentis, Pars Communis bis ponitur loco Antecedentis.
Et in Enthymemate procedente ex parte Antecedentis, Pars
Communis bis ponitur loco Confequentis.
 P. III. Sect. III. Cap. V. 375

3. Materia Enthymematis Soritici ell habitudo Inferentis ad

Illatam, qua fe habent ut extrema bonae Confequentiae. Poteft

et vocari Locus Soriticus ^

qui proinde duplex efl, nempe Locus
ab Antecedente ad Confequens ; eflque habitudo Inferentis ad

Illatam, ut Antecedentis ad Confequens ; et Locus a Confe-

quente ad Antecedens, juxta quem Pars Inferens efi Conclufio,

et Pars Illata Antecedens bonae Confequentiae. Prior proinde

poteft vocari Locus Rectus ^ pollerior Inverfus. In Loco Recto
ponitur hoc Enthymema : Si y?o, ftare pojfum ; ergo fi fto ^ fum
animal'., ibi enim Pars Inferens, nempe Stare poffum^ efl An-
tecedens Partis IUatae, nempe Sum animal'^ fequitur enim:

Stare poftum^ ergo fum animal. In Loco Inverfo ponitur iftud:

Si fum animal^ fentire poffumi ergo fi ftare pojfum ^ fentire poffum'^

ibi enim Inferens, Sum animal^ eft Confequens Illatae, Stare

pojfum. Porro non fola bona Argumenta ponuntur in Locis

Soriticis, fed et mala ; ut illud : fum homo^ fum animal;
Si

ergo fi fum homo^ fum hos'^ illud enim ponitur in Loco Inverfo.
Hoc interelt inter Bonas et Malas Argumentationes in Locis
fuis pofitas, quod Malae quidem admittant, Bonae autem ex-
cludant a fuo Loco Impudentias ejufdem fecum Formae.
4. Ex his patet, fola Enthymemata Soritica habere Locum
Soriticum ; in his enim folis Pars Inferens et Pars Illata funt,
cum Partes illae non aliter quam per inexiflentiam fuam in

Enthymemate definiantur. Patet a., non omne Enthymema

Soriticum effe in Loco ; cum enim quaevis Enunciatio fumi
poffit ad ofHcium Inferentis, et quaevis ad ofRcium Illatae, ut

conflat ex Definitione Enthymematis, clarum efl, non debere

Inferentem et Illatam habere fe ut Extrema bonae Confequentiae.
Sic illud Enthymema extra Locum efl : Si fto , ftare poffum

ergo fi loquor ^ ftare poffum^ quia inter Inferentem et Illatam

nulla Sequela eft, nec horfum, nec prorfum. Ex quo etiam
colligitur diverfitas inter Enthymema Categoricum et Soriticum;
omne enim Enthymema Categoricum ponitur in aliquo Loco
37<5 Logica reftituta.
bene aut male, id Bonum Argumentum in ifto
efl, fic ut fit

Loco, vel fic ut fit Malum, cum Terminus Inferens quicunque ,

fumatur, et Illatus quicunque, necelTario fe habeant uno ex

quator modis quoad praedicationem , Parte i. Sect. i. cap. i. n. 4.

Cur autem hic non fumantur totidem habitudines quoad Se-

quelam inter Partes Inferentem et Illatam, quot ante fumptae
funt inter Terminos Inferentem et Illatum quoad Praedicatio-
nem, operofms eft, quam ut in hoc libello deduci poffit. Dicam
brevibus, ut capiant qni polTunt : Enunciationes Repugnantes
quoad Sequelam nullae funt; Difparatae non fundant Locum
juxta quem liceat Argumentari ; Convertibiles et Subalternae
eodem modo tractandae funt in hoc Argumento.

C APUT VI.

De Sorite.

I. Sorites eft Enthymema (nempe Soriticum) cum Supple-

mento praemilfo. Supplementum Enthymematis Soritici eft

Enunciatio Condicionalis ex Parte Inferente et Illata, tamquam

Extremis fuis , compofita. Hic igitur Sorites elt : Si fto , ftare

pojfum ; fed fi ftare pojfum^ fum animal; ergo fi fto^ fum animal'^

ibi enim vides primum Enthymema praeced. cap. allegatum cum

Supplemento ipfum praecedente. Omnia quae pridem de Syl-

logifmo materialiter confiderato dicebam , cum proportione

transferenda funt ad Soritem, quem hactenus etiam materialiter

confideramus.
1. Sicut autem Syllogifmus in Forma pofitus non eft aliud

quam Argumentum, in quo praemiffa certa AiRrmatione dein-

ceps proceditur juxta aliquod Axioma duorum primorum

Quadratorum ; fic Sorites in Forma pofitus non ell aliud quam
Argumentum, in quo praemiffa Argumentatione Condicionali
deinceps proceditur juxta aliquod ex Axiomatibus Tertii Qua-
 P. III. Sect. III. Cap. VI. 377

draci. Primo igitur ordine naturae ponitur in Sorite Argu-

mentum Condicionale, v. g. hoc : Si ftare pojfum^ fum animaU
Secundo loco dicimus, Antecedens iftius Argumenti fequi ex
quadam alia Enunciatione ; et tertio loco inferimus, etiam
Confequens ejufdem Argumenti fequi ex eadem Enunciatione;
hoc modo : Si ftare poJfum\ fum animal; fedfifto^ ftare pojfum ;

ergo fi fto^ fum animal'^ quae operatio procedit juxta primum

Axioma Tertii Quadrati, exhibetque (fi ad exteriorem appa-

ratum et Formam attendere vacet) Soritem Affirmativum

Directum , in prima Figura ordinaria.
(a.) Aut Secundo loco dicimus, Confequens illius Argumenti

ex alia quapiam Enunciatione non fequi ; et tertio loco infe-

rimus, etiam Antecedens ex eadem Enunciatione non fequi

hoc modo : Si ftare pofjum^ fum animal; fed non fi vivens fum^
animal fum; ergo non fi vivens fum^ ftare pojfum^ quae operatio
procedit juxta 1. Axiom. 3. Quadr. , exhibetque, fi exterior

Forma te capiat, Soritem Negativum, Directum, in Secunda

Figura pofitum.

(3.} Aut Secundo loco inferimus ex Confequente primi Ar-

gumenti Condicionalis certam quampiam Enunciationem ; et

tertio loco concludimus, eandem illam Enunciationem etiam

fequi ex Antecedente primi iftius Argumenti ; hoc modo : Si

ftare poftum^ fum animal; fed fi fum animal^ fum vivens'^ ergo

fi ftare pojfum^ fum vivens '^

quae operatio procedit juxta 3.

Axiom. 3. Quadr. , exhibetque, quantum ad Formam, Soritem

Affirmativum Indirectum, in Prima Figura extraordinaria.
(4.) AutSecundo loco dicimus, certam aliquam Enunciationem
non fequi ex Antecedente primi Argumenti ; et inde tertio loco
concludimus, eandem illam Enunciationem non fequi ex Con-
fequente ejufdem Argementi ; hoc modo : Si ftare pojfum^ fum
animal'^ fed non fi ftare pojfum , fto'^ ergo non fi fum animal^ fio ;

quae operatio procedit juxta 4. Axiom. 3. Quadr. , exhibetque

Soritem Negativum, Indirectum, in Tertia Figura. Praeter
378 Logica reftituta.
hos nullus Modus fuppetit, ut manifeftum fiet, fi fumpto Ar-
gumento Condicionali, feu ejus Antecedente et Confequente,
ac tertia aliqua Enunciatione, alias operationes aggredi conatus

fueris; videbis enim nullam talium fubfiftere, fed femper mala

Maxima nitentem corruere.

3. Ex his nafcuntur Regulae fervandae, cum mavis, Intel-

lectu diflurbato (quod infuetis et publice verfantibus facile

accedit) Memoriae et Senfibus committere negotium. Prima
Regula : Ad minus una Praemiffa debet effe AfRrmans in Sorite.

Patet ex ejus conftructione ; primo enim loco juxta ordinem

Naturae debet confiflere Argumentum Condicionale, et per

confequens AfHrmativa Enunciatio {per defin. Argutn.^. Peccat

ideo ifte Sorites : Non fi homo fum , lapis fum ; et non fi ratio-
nalis fum , lapis fum ; ergo non fi rationalis fum , homo fum.
Secunda Regula : Sorites non poteft effe biformis. Tertia Regula
In Prima Figura non poteft effe Negativus; in Secunda aut
Tertia non poteft effe AfHrmativus. Quarta Regula: In Prima
ordinaria et Secunda non poteft effe Indirectus ; in Prima
extraordinaria et Tertia non poteft effe Directus. Atque hifce

quatuor Regulis fufhcienter inftructus eft Sorites, ut omnes a

fua Forma abarceat Impudentias. Si vero vel unam ex his

ReguUs negligat, hoc ipfo Formam ejus deformabit Impudentia.

V. g. ifte Sorites : Si fum homo^ fum animal; et fi fum ratio-

nalis , fum anima/'^ ergo fi fum rationalis ^ fum homo ^ peccat
contra tertiam Regulam, ideoque non valet, non fequitur,
non potius quam ifta impudentia in eadem Forma confiftens :

Si fum homo., fum animal; et fi fum hos fum animal; ergo fi .,

fum bos , fum homo. Nec mirum ; ecce malam Maximam , qua
iftae operationes nituntur : Ex quo fequitur Confequens^ ex
eodem fequitur et Antecedens , quod falfiffimum eft. Atque adeo,
cum contra aliquam ex his Regulis peccabis, femper talem
malam Maximam invenics, qua te abduci fiveris. Periculum
fac, et videbis.
 P. III. Scct. III. Cap. VI. 379

4. Atque ita fuerunt Argumenta-Formalia-in-Enunciationibus,

non quidem penitus omnia, aft faltem praecipua. Atque haec
Recapitulatio eft : Argumentum-Formale-in-Enunciationibus
aliud eft in una Prima (eftque repetitio) , aliud in duabus
Primis (eftque vel Subalternatio Complexa, vel Syllogifmus

Hypotheticus Directusj. Aliud in una, et una Combinatione

Contradictoriarum inter Primas (quo fpectat Syllogifmus Dif-

junctivus, et Argumentum aliquod innominatum, quale hic

depromitur : Et fto et non loquor ; ergo nonfifto^ loquor'). Aliud

ell in duabus combinationibus Contradictoriarum inter Primas

(ellque Converfio Soritica, vel Syllogifmus Hypotheticus In-

directus). AHud denique efl in tribus Primis (quo fpectat

Sorites). PofTunt etiam haec Argumenta Soritice converti , et

fic fubinde nafcentur novae Species.

Caput VII.

De Argumento-Materiali-in -Enunciationibus.

I. Argumentum-Materiale-in-Enunciationibus eil Enthymema

fic pofitum in Loco Soritico, ut in eodem loco non ponatur
Impudentia fimilis Formae cum ipfo. Et fi omiffis ambagibus
ad rem ipfam attendere voluerimus, non efl aliud quam Ar-
gumentum procedens juxta aliquod ex 4. Axiomatis 3. Quadrati,
omiflb tamen Condicionali Argumento, quod Anteccdens ac

Confequens, circa quae operatio inftituitur, fuppeditat. Unde

(i.) ex aliqua Enunciatione infert Antecedens, et 2. concludit,

ex eadem Enunciatione fequi Confequens , fuppreffo illo Argu-

mento, in quo hoc Confequens et illud Antecedens perhibeantur;
V. g. Si y?(9, ftare pojfum ; ergo fifto^ fumanimal^ quae operatio
procedit juxta i. Axio. 3. Quadr., exhibetque Enthymema Af-
firmativum, pofitum in loco Recto et procedens ex parte
Confequentis.
380 Logica reftituta.
(2.) Aut primo dicit, Confequens ex certa Enunciatione non
fequi; et fecundo concludit, etiam Antecedens non fequi ex
eadem, fupprelTo tamen Argumento, in quo fit hoc Antecedens
et illud Confequens; v. g. Non fi vivens fum^ animalfum; ergo
non fi vivens fum^ ftare pojjum^ quae operatio procedit juxta
1. Axiom. 3. Quadr., exhibetque Enthymema Negativum po-
fitum in Loco Inverfo, procedens firailiter ex parte Confe-
quentis.

(3.) Auferendo priorem Praemiflam a Sorite Tertio , operaberis

juxta 3. Axio. 3. Quadr., et operatio exhibebit Enthymema
AfRrmativum, pofitum in Loco inverfo, procedens ex parte
Antecedentis.

(4.} Auferendo priorem PraemifTam a Sorite Quarto , opera-

beris juxta 4. Axio. 3. Quadr., et operatio producet Enthymema
Negativum pofitum in Loco Recto, ex parte Confequentis
procedens.
1. Ex his fequuntur Regulae : i. Argumentum-Materiale-in-
Enunciationibus non poteit efle Biforme. 1. In Loco Recto,
ex parte Antecedentis procedens, non potefl; eflTe Affirmativum;
niteretur hac mala Maxima : Quod fequitur ex Antecedente ,

fequitur etiam ex Confequente. 3. In LocoRecto, ex parte Con-

fequentis procedens, non potefl efle Negativum ; nitereturhac
mala Maxima : Ex quo non fequitur Antecedens ^ ex eo non fequitur
Confequens. 4. In Loco Inverfo, ex parte Antecedentis proce-
dens, non potefl; efl^e Negativum ; niteretur hac malaMaxima:
Quod non fequitur ex Confequente ^ non fequitur ex Antecedente.

5. In Loco Inverfo, ex parte Confequentis procedens, non

potefl; eflfe Affirmativum ; niteretur hac mala Maxima : Ex quo
fequitur Confequens .^ ex eodem fequitur Antecedens. Abfurditas
harum Maximarum facile innotefcet ei, qui Naturam Confe-
fequentiae, et praefertim Subalternarum, perlpectam habuerit,
Parte 1. Sect. 1. cap. 9. n. 7.
 P. III. Sect. III. Cap. VIII. 381

C A p u T VIII.

De Argumentts Phyjicis quibufdam.

I. De fingulis Argumentis Phyficis diflerere, et praeter pro-

pofitum meum, et fi cui propofitum hoc, is impoffibile fe

aggreffum effe, re ipfa deprehendet ; non polTunt enim ad

certos Canones redigi, cum fmt infinita. Vide fis (ut nihil de
aliis dicam) omnia Mathematicorum Argumenta. Quaelibet
eorum Theoremata funt quaedam Argumentationes Condicio-
nales ; veluti : Si duo Triangula haheant duo latera aequalia
utrumque utrique etc^ erunt etiam bafes aequales etc. Item : Si

recta fuper rectam confiflat lineam etc. Item : Si duae rectae fe

mutuo fecuerint ^ augulos ad verticem aequales facient^ etc. Imo

quae inter eorum Theoremata fimplices Propofitiones videntur,
re bene attenta, omnia funt Argumenta Condicionalia ; ut

Anguli Ifofcelium triangulorum ad hajim funt aequales. Dicere

enim volunt et demonftrare, Si Triangulum aliquod fit Ifofceles,

angulos ei ad bafim aequales effe. Quae Confequentiae omnes

non ah*ter inveftigari et tradi rite poffunt, quam per Axiomata
et Definitiones quibus nituntur, atque per concatenatas De-
monflrationes ,
quibus ex fe mutuo deducuntur. Hoc autem
effet integram Geometriam tradere, et confundere cum Logica
omnes Scientias. Ad haec, ipfa Theoremata Logica, quibus
Argumenta dirigimus, rurfum funt quaedam Argumenta; veluti:

Si ex una Enunc. fequatur a/ia etc. et reliqua Axiomata 4. Quadr.

nonne clare et ad oculum funt Argumentationes Condicionales?
Imo reliqua in reliquis et extra reliqua Quadrata Axiomata et

Theor. nollra, femper funt Argumentationes; iWud enlm Quod^

quod in illis faepe occurrit, intelligendum ell Si quod; veluti
Quod dicitur de Praedicato ., dicitur etiam de Suh/ecto, hoc eft,

Si quid dicatur de Praedicato etc.% volumus enim dicere, hanc

Sequelam valere, hoc Argumentum effe bonum : Dicitur de
Praedicato^ ergo dicitur de Subjecto. De illis autem Theor. non
3^2 Logica reftituta.
agit Logicus tamquam de Argumentis dirigendis , fed tamquam
de Regulis dirigentibus. Si enim etiam has Regulas velut
Argumenta quaedam confiderare velit, et rurfum Regulis di-

rigere, aut in circulum res abibit, aut in Infinitum. Ex quo

patet, nos, antequam Argumenta Logica conjficiamus, antequam
ex praefcripto Regularum Argumentemur , jam in ipfis Regulis
Argumentari. Regula enim Argumenti Argumentum elt. Et
caeterae quidem operationes Argumentis, Argumenta vero non
nili Argumentis diriguntur.
1. Quae quamvis ita fmt, et Logica non omnia Argumenta,
nec fua, nec aliarum Scientiarum dirigat; omnes tamen Scientiae
ei incumbant, et ipfa fibi quoad prima ejus Theoremata, prae-
fertim quoad iftud Axioma, Ex vero nil nifi veriim. Omnes
enim Difciplinae ex Principiis quibufdam deducunt fuas Con-
clufiones, eafque poflmodum tam fanctas ac veras habent quam
ipfa Principia ; idque jure ; fed totum illud Jus ex hac Lege
ell, et hac lege fublata non efTet nifi ftulta praefumptio. Item,
Quod fequitur ad Confequens ^ fequitur ad Antecedens. V. g.

Mathematici afferunt, et merito, pofleriores fuas Propofitiones,

quae nempe ex prioribus eliciuntur, non cedere in certitudine

ac evidentia prioribus Propofitionibus ,

quae nempe immediate
deducuntur ex Principiis ; unde in ifla concatenatione fuarum
Propofitionum nituntur iflo Theoremate Logico : Quod fequitur
ad Confequens^ fequitur ad Antecedens ^ quod Axioma nec de-
monftrant ipfi, nec inter Communes Notiones feu Principia

praeferunt; idque, ut omnia eorum funt, circumfpecte ; hoc

enim Axioma ex Logica tamquam Scientia natura priori fup-

ponendum erat. Quam faepe iidem non utuntur iflo Axiomate:

Falfum mn nifi ex falfo ; nempe in omnibus Demonflrationibus
indirectis, quas ipfi Negativas vocant. Item : Ad veritatem

Enunciationis Difjunctivae requiritur veritas alicujus partis. Unde

etiam faepe utuntur Syllogifmo Difjunctivo in Forma pofito,

fic procedentes : Vel A velB efi ; fed A non efl Q\\xod quibufdam
 P. III. Sect. III. Cap. VIII. 383

interjectis demonftrant) , ergo B eft. Ad haec, nulla Difciplina

dubitat Subjecto tribuere quod de Praedicato demonllravit
ut, cum Triangulum habet angulos aequales duobus rectis,

etiam Triangulum aequilaterum habere angulos aequales duobus

rectis , etc. Et fic Cubo noftro incubant omnes Scientiae
eumque aperte et re ipfa fatentur fe priorem effe. Nulla autem
propinquius ei incubat, quam ipfa Logica.

3. Etfi igitur de Argumentis Phyficis nobis hic ex profeflb

tractandum non fit ,
quaedam tamen Argumenra Phyfica
quae Logicis propinquiora videntur , producemus in medium.
Et primo quidem Argumentum a Majori ad Minus, et Ar-
gumentum a Minori ad Majus, quae exteriorem apparatum
fimilem habent cum Argumentis Topicis, et fubinde etiam
funt vera Argumenta Logica, praefertim a genere ad fpeciem

aut contra.

4. Majus ell id quocum Terminus verifimilius connectitur

quam cum alio, ad quod comparatur ; ut Elahi per foramen

verifimilius connectitur cum GracUi quam cum Obefo^ cum
Pygmaeo quam cum Gigante ; adeoque Gracilis aut Pygmaeus ibi

eft majus. Minus eft id quocum minus verifimiliter aliquid

connectitur, quam cum alio. Ut Elabi per foramen aliquod in

carcere minus verifimiliter connectitur cum Obefo aut Giganfe,
adeoque Gigas in cafu pofito eft minus. His refpondet Com-
mune, quod cum duobus fic connectitur, ut cum uno eorum
verifimilius , cum altero minus verifmiiliter connectatur ; ut in
cafu pofito Elabi per etc.

5. A Majori ad Minus tantum argumentamur negative ; v. g.

Gracilis non poterat elabi per illud foramen e carcere , ergo nec
obefus poterif^ non autem affirmative, quia non fequitur Gra-
cilis poteft eJabi., ergo et obefus poterit. A Minori ad Majus
tantum arguraentamur affirmative ; v. g. Ohefus potuit elabi.,

ergo gracilis etiam poterit ; non autem negative : Ohefus non

poterat elabi ^ ergo nec gracilis poterit. Ex quo vides, Argu-
3^4 Logica reftituta.
menta a Majori ad Minus, et a Minori adMajus, fibi mutuo
correfpondere per Converfionem Soriticam.
6. Nota quofdam imperite confundere Argumenta a Majori
et a Minori ; quod fit ex ignorantia Definitionis. Nefciunt
enim, quid hic debeat dici Majus^ qxxid Minus, atque ideo id

omne, quod majorem molem aut fpeciem prae fe fert, Majus

vocant. Nec dubitarent hoc Argumentum : Obefus potefl elahi
per hoc foramen carceris ^ ergo et gracilis poterit ^ vocare Argu-
mentum a Majori. Sicut et illud vocant Argumentum a Ma-

jori : Deus dat vitam^ ergo dabit et victum^ cum utrumque fit
Argumentum a Minori. Quod ut videant , notent in Argumento-
a-Majore-ad-Minus, poft Copulam Illativam ^r^o, apte fubjici

illam particulam : Multo minus\ id enim fignum eit, Minus

reperiri in Confequente, et Majus praecelTiffe in Antecedente.
Sic apte dicimus : Gracilis non potefl elabi per illud foramen ,

ergo multo minus obefus poterit \ ubi nota, in ipfo Argumento

Obefum vocari Minus. In Argumento autem a-Minori-ad-Majus,
poft Notam IUativam, apte fubditur illa particula : Multo Magis;
ut : Deus dai vitam , ergo multo magis dabit victum ; ubi Dare
victum vocatur Majus., aut potius Magis in ipfo Argumento,
ita ut Dare vitam fit Minus hic. Unde hoc a Majori eft:

Homo non dat victum, ergo multo minus dabit vitam.

7. Nota fecundo, Argumenta a Majori et a Minori, dum

ex parte Praedicati procedunt ,
plerumque effe Argumenta a

genere vel a fpecie. Ut hoc Argumentum a Majori : Petrus

non potefi ferre quinquaginta libras , ergo Petrus non poteflferrt

centum libras, efl Argumentum a genere ad fpeciem, quia. Potens

ferre quinquaginta fubalternat, et Potens ferre centum fubalter-

.natur. Iftud autem : Potefl ferre centum^ ergo potefl ferre quin-

quaginta^ efl et a Minori ad Majus, et fimul etiam a Specie

ad Genus.
8. Atque haec de Argumentationibus illis inter Logicas et

Phyficas velut ambigentibus. Argumentum Phyficum et ftabile

 P. III. Sect. III. Cap. VIII. 385

dividitur in Mctaphyficum et fimpliciter Phyficum. Metaphy-

ficum efi; quod ex AiFectionibus Metaphyficis defiumitnr; ut

Argumentum aCaufa, aCaufato, aParte, aToto, a Subjecto,

ab Adjunctis, etc. Sed exprimendum hic ulcus quoddam in-
veteratum et fordidum, ac Arti nofi:rae refi:ituendus nitor fuus

et priftina fanitas. Ab Arifi:otele in hunc ufque diem Logici

putant fe intra fua pomoeria verfari, dum per has Argumento-
rum Metaphyficorum ambages et confufos Locos ac Canones,
volutantur potius quam procedunt. Ex his quantae turbae,
quanta vertigo et confufio in Logicam irruerint, quantum de
exifi:imatione ejus apud omnes probos difcefl!erit, non pofiTum
tam brevibus, quam infi:ituti mei ratio requirat, expedire. Hoc
fciant modo Logici ifti, fe in alieno choro pedem pofuifile.

Canones, quibus utuntur, Caufa caufae efl etiatn caufa caufati^

Qualis effectus talis caufa^ Quale Totum fimilare^ talis et pars
ejus ^ etc. non aliud clamant quam patriamfuam, et fe in media
Metaphyfica natos ; ibidem tamen plerumque reprobi funt et

ad fpongiam damnati. Sed fi divellere et excerpere efi: animus,

quod in centonem aliquem conferant, cur id in Metaphyfica
tantum audent ? cur non etiam ex aliis Scientiis lacinias fibi

comparant Logici ? Cur non infarciunt Locum a Latere ad

Angulum fubtenfum, Locum ab Angula interno ad Angulum
externum oppofitum ? (Canones erunt : Majori angulo majus
latus fuhtenditur ^ item : Angulus externus interno oppojito major

eft^ et infinita talia Mathefeos Theoremata.) Cur non Locum

a Morbis ad Remedia ? (Canon generalis erit : Contraria con-
trariis curanda% fpecialis : Victus humidus fehricitantihus omnihus
convenit .,
ct fexcenti fimiles Aphorifmi.) Cur non alios Locos
ex Jure, alios ex Theologia, et aliunde infinitos alios coacer-

vant? Id enim pari jure licebat, imo pari ratione pofi:ulante

fieri debebat, fi non mutilum et abruptum, fed, ut decebat,
continuum aliquem ac integrum contextum exhibere fi^uduififent.

Quamvis etiam contextus ille, qui Locos Metaphyficos con-

*5
586 Logica reftituta.
cernit, femper mancus fit et melioribus fuis partibus detrun-
catus. Non enim demonftrant ,
quod iis fummopere demonftran-
dum fuerat, plures e Metaphyfica Locos peti non pofTe, alios,

praeter eos quos allegant, Canones in iftis Locis non reperiri

fed quifque, velut Scholae fuae tyrannus ,
pro libidine fua leges
figit ac refigit, hic plures, ille pauciores Canones fancit.

9. Locus a Cafibus, a Conjugatis, ab Etymologia et fimilis

farinae complures, non funt Loci, fed Rhetorum flofculi , faepe

frivoli, nullumque ex iis folidum Argumentum deducitur. Sed

ne ego htc defuifle videar, praeclaris iftis Locis auctarium facio,

Locum a nomine pofitis literis, ad idem nomen tranfpofitis

literis exaratum (quod Anagramma vocant) , otiofas aevi noftri

nugas ; et fi vacat, ex egregio Loco egregium Argumentum

depromo. Ego fum Geulinx^ ergo ego fum gelu^nix; aut quod

forte magis magnificum erit, Ego fum Geulinx^ ergo ego fum
genl lux. Sed mifils ineptiis et fuperftitionibus iftis, veniamus
ad feria.

C A PUT IX.

De Cubo Logico.

I. Cubus Logicus refolvitur in fex Quadrata; quodlibet

Quadratum in quatuor Axiomata. Axioma voco Propofitionem

neceflariam et per fe notam, aut ex tali evidenter demonftratam.

Axiomatis Cubum Logicum ingredientis hae funt condiciones.

Primo debet dirigere Argumentationem ; ex quo fequitur ,

quod
debeat Argumentum (Argumentum enim non nifi Argu-
efiTe

mento dirigitur). Si Argumentum, ergo et Enunciatio Affir-

mativa (^per defin. Argu.'). Unde hoc Axioma Non^ fi quid- :

piam dicatur de Subjecto , ideo dicetur etiam de Praedicato , non

eft Axioma idoneum pro Cubo Logico; non enim dirigit

Argumentationem aliquam, cum non praefcribat, quid ex quo

fequatur, fed quid ex quo non fequatur. Omnia igitur Axio-
 P. III. Sect. III. Cap. IX. 387

mata quae funt Enunciationes Negativae, per hanc condicionem

excluduntur a Cubo noflro. Sed dices : Parte i. fect. i. cap. 3.

n. I. diximus, in quolibet Quadrato Logico duo Axiomata

Negativa reperiri. Refpond. : non dici Axioraata in Quadratis

noftris Negativa, quafi ipfa fecundum fe fmt Enunciationes
Negativae, fed quiadirigunt ArgumentaNegativa, ipfaque funt
etiam quaedam Argumenta Negativa; quo pacto autem Argu-
mentum aliquod Negativum dicatur, vide hac parte, fect. i.

cap. 10. n. i.

1. Secunda Condicio ell , ut Axioma fic Logicum , deductum

nempe ex AiFectionibus feu Proprietatibus Confequentiae ut

fic ; non autem ex Affectionibus Confequentiae in hac vel illa

materia verfantis. Nimirum (i.) fi Confequentiam ut fic intuear,

video Antecedens et Confequens; haec enim neceflario et

proxime ex natura ejus dimanant Qparte 2. fect. a. cap. 6. n. i.).

Atque hinc comparando penes Confequentiam Antecedens et

Confequens cum aliquo tertio , nancifcor facile hoc Axioma :

Ex quo fequitur Antecedens ^ ex eo fequitur et Confequens ^ ac

reliqua Axiomata Tertii Quadrati. (a.) Confiderando Antecedens

et Confequens etiam abftractim ab omni materia in qua verfen-
tur, facile deprehendo, quod dicant efle vel noneffe, adeoque
quod fint Enunciationes, adeoque vera vel falfa. Enunciationera
rurfum fecundura fe et ab orani raateria abftractara non pofTura
cogitare , nifi videam ei Contradictoriara correfpondere ; adeo-

que nancifcor facile hoc Axioraa : Si ex una Enunc. fequatur

alia^ ex Contradic. hujus fequetur Contradic. illius ; et ex hoc
reliqua Axioraata Quarti Quadrati. (3.) Enunciationem ab
omni materia feparatara cogitando , clare video eara vel unicam
feu fimplicera effe debere , vel plures feu compofitara ; et

fiquidera fmt plures Enunciationes, vel difjungi illas plures

Enunciationes vel copulari Qparte 1. fect. i. cap. 4. n. i.);

adeoque eraergit Enunciatio Copulativa et Enunciatio Dif-

juncciva. In Copulativa facile invenio hanc Proprietatera
388 Logica reftituta
Ad veritatem ejus requiritur veritas omnium partium , eaque

fufficit. In Difjunctiva hanc : Ad verttatem ejus fufficit veritas

unius partis^ eaque requiritur; et fic adhibito fimul praefcripto

Quarti Quadrati, Sextum Quadratum detettum efl. (4.} Con-

fiderando Enunciationem fimplicem in genere et ab omni ma-
teria feclufam, video eam aut Affirmationem aut Negationem
elTe Qparte 1. fect, i. cap. 3. n. i. et 2.). In Affirmatione, ut

fic, video Subjectum et Praedicatum Qparte i. fect. 1. cap. i.

n. 3.). Et ex natura Subjecti ac Praedicati facile deduco hanc

Proprietatem : Quod dicitur de Praedicato , dicitur de Subjecto ,

et De quo dicitur Subjectum , de eodem et Praedicatum ; ideoque

adhibito artificio Quarti Quadrati, nacti etiam fumus Primum
Quadrar.um. (5.) Speculando Subjectum et Praedicatum video,
quodlibet eorum aut unum effe aut multa ; et fic Terminum
Communem feu Univerfalem nactus fum ,
qui non efl aliud

quam multi Termini. Atqui multa in Termino Communi vel

difjunguntur vel copulantur, et utrumque vel prefTe vel laxe

(^parte 1. fect. 1. cap. 5. et 6.); et fic Terminum diflributum

ac Terminum particulariter fumptum detexi. Ex quorum natura

facile, ceu Proprietates, dimanant Axiomata 2. et 5. Quadrati,

cooperante Quarto Quadrato. Per hanc Secundam Condicionem

excluduntur a Cubo noflro omnia illa Axiomata, quae quidem
Confequentiam aliquam dirigunt, fed Confequentiam non prae-
cifam , afl pofitam in materia non Logica , feu in materia non

dimanante ex Confequentia ut fic ; v. g. Totum eft majus fua

parte; Quae funt aequalia uni tertio^ funt aequalia inter fe^ etc,
quae quidem quamplurimas Argumentationes dirigunt in Mathefi
fed ponuntur extra materiam Logicam. Tales funt etiam Ca-

nones Metaphyfici , quos violenter in Logicam egit vulgus Lo-

gicorum, quando fcilicet boni funt.

3. Atque hae funt Condiciones Axiomatis in Cubum noflrum

admittendi. Condiciones Quadrati funt, ut duo talia Axiomata
Affirmativa fenfu affinia congreget ; Affirmativa, id eft, quae
 P. III. Sect. III. Cap. IX. 3^9

dirigant Argumentationes Affirmativas. Defectu hujus condicionis,

Appendicium Secundi Quadrati non excrefcit in perfectum Qua-

dratum ; quia Axiomati Affirmativo, quod ibidem primo fumitur,

non invenitur aliud Affirmativum affine. Secunda Condicio eft,

ut ex duobus illis Affirmativis proliciat per Converfionem So-

riticam duo Negativa Axiomata, id efl, dirigentia Argumenta-

tiones Negativas.

4.Tandem Condicio Cubi Logici eft, ut fex fimilibus Qua-

dratis totamLogicorum Argumentorum compagem fuftineat. Quod

Cubus nofler egregie praellat ; nam Argumenta-in-Terminis

Primo,Secundo, et Quarto Quadrato fufFulta funt ; Argumenta-
in-Enunciationibus tribus reliquis Quadratis fuftentantur. Non
e(t igitur opus ut alio fe vertat, qui Cubo ifto bene inflructus
efl; hoc ipfo enim quidquid efl in Logica Argumentorum
exacte fciet. Quinimo de Forma aut Materia Argumentorum
Logicorum follicitus effe non debet ; eam enim ex Cubo et

ipfe inveniet, et fi quid ab aliis erratum fit , deprehendet. Unde

ex praefcripto Cubi procedendo, Syllogifmus non efl aliud

quam Argumentum, in quo pracmifTa Affirmatione deinceps

agitur juxta aliquod Axioma duorum primorum Quadratorum.
Argumentum Topicum efl Argumentum, quod omifTa illa Af-
firmatione idem praeflat. Sorites eft Argumentum, quod prae-

miffa Argumentatione Condicionali, deinceps agit juxtaaliquod

Axioma Tertii Quadrati. Argumentum Materiale ei^correfpon-

dens efl Argumentum, quod omifTa illa Argumentatione Con-

dicionali, idem praeflat. Converfio Soritica et Hypotheticus
Indirectus agunt juxta Quartum Quadratum. Et Hypotheticus
a Converfione Affirmativa difFert, quod in illa utrumque Ar-
gumentum fit Condicionale, in hoc poflerius Argumentum fit

Rationale ; de caetero eodem principio nituntur : Si ex Enunc.

fequatur alia^ ex Contradict. hujus fequetur Contradict, ifiius.

Perge fic ad reliqua Argumenta Logica.

5. Sed reflant Difficultates aliquot exfolvendae. (i.) Si Qua-
39° Logica reftituta.
drata fufficiant, cur igitur Appendix ad Secundum Quadr. ?
Refpond. : facilitatis caufa. Alioqui Axiomata Appendicis con-
tinentur fatis in Axiomatibus Quadratorum. Primum enim
Axioma Appendicis continetur in i. Axio. i. Quadr. et in

1. Axio. 1. Quadr. fimul fiimptis ; quod enim dicitur de uno

Concordium (Praedicato) , dicitur de Subjecto communi utri-

ufque Concordium (ubi militat i. Axio. i. Quadr.), et quod

dicitur de Subjecto illo, dicitur de altero Concordium par-
ticulariter fumpto, id efl, de Praedicato particulariter fumpto
(ubi militat i. Axio. 2. Quadr.). Secundum autem Axioma
Appendicis continetur in i. Axio. i. Quadr. et a. Axio. i. Quadr.
Ca.) Secunda Difficultas : Si Cubus fufficiat, tam operofa
Formae ac Materiae in Argumentis defcriptio cui bono efl ?

Refpond. : infmuavi aliquid hac parte fect. 2. cap. ii. n. 4.,

item hac fect. cap. 6. n. 3., quia facilius eft Memoria et fen-

fibus uti, quam Intellectu, praefertim inafiiietis et in Publico

verfantibus. Deinde Cubus fupponit Argumenta pura; hinc

labor refolvendi fi Praegnantia proponantur ; Forma autem
etiam Praegnantia ifi:a complectitur. Si quis tamen fatis firmo
et praefenti in rem animo fit , auctor fim, ut ad Formam ifl:am

nunquam attendat, fed Cubo nofl:ro contentus fit; id enim

humanius efl;, cum alterum illud magis animale fit.

(3.) Quomodo Cubus ille fufficiat

Tertia Difficultas efi: :

Argumento-a-Repug. ; hoc enim efl: Argumentum Difforme,

omnes autem Maximae in Cubo funt Uniformes feu directrices
Argumentorum Uniformiura. Refpond. : Argumentum-a-Repug.
fundatur in 1. Axio. a. Quadr. Quando enim unus Repugnantium
Affirmatur de aliquo Subjecto, quoniam de hoc Praedicato
difl:ributo Negatur alius Repugnantium (^parte 3. fect. 1. cap.

1. n. 4. et n. 23.); hinc etiam alius ille Repugnantium negatur

de illo Subjecto (per 1. Axio. 1. Quadr.). Hoc interim verum
eft, Argumentum-a-Repug., quatenus Diffiorme, non dirigi ab
ifl:o Axiomate; unde etiam aliam Maximam ei praefcripfi, ubi
 P. III. Sect. III. Cap. IX. 391

de ipfo tractavi. Sed quid refert ? Abfolute, ut vides, ifto

Axiomate dirigitur.

(4.} Quarta Difficultas ell circa Syllogifmum Hypotheticum

Directum ac Argumenta-a-Divifis-ad-Conjuncta et contra. Non
apparet enim, in quo Axiomate Cubi fundentur. Refpond.
Argumenta illa videntur ad Repetitionem fpectare ; ideoque
ante Cubum noflrum funt, innixa ifti Principio : Si eft ^ eft.

. Si enim integrum Principium Directivum Hypothetici Directi,

V. g. hujus : Si fto^ ftare poftum; fed fto^ ergo ftare pojfum.^ tibi

proponas, non aliud invenies quam hoc : Si ex Antecedente fe-

quatur Confequens , ex Antecedente fequetur Confequens , id efl

Si eft ^ eft. Igitur qua fronte Hypothetici Directi Difputationes

publicas frequentant, et tam crebro ad Probandum alTumuntur ?

Argumentum-a-Divifis-ad-Conjuncta, fi Maximas ejus indages,

etiam Repetitionem effe videbis. Una Maxima : De quo dicuntur

Praedicata Divifa , de eo etiam dicuntur Praedicata Conjuncta.

Sed quid refert, Divifa an Conjuncta fmt? Eadem effe debent

utroque cafu ; ni fuerint, non valebit Argumentum, juxta
Regulas ejus, parte 3. fect. 1. cap. 7. n. 1. et 6. De reliquis

ejus Maximis, atque de Maximis Argumenti-a-Conjunctis-ad-

Divifa, idem eflo judicium.
 PARS IV.

. SECTIO I.

De Inftrumentis Logicis.

Fructus Logicae funt Inflrumenta; quo haec rite fiant, illa

difcitur et docetur. Sed noli hic malleum, aut ferram, aut

calamum, aut citharam, fimiliaque vocata palfim Inflrumenta

cogitare, fed Inltrumenta Scientiarum cogita. Illa hic perdifcenda

funt ; eo fine caetera praemifTa funt.

C A P UT I.

De Inflrumento Logico in genere.

1. Inflrumentum Logicum ell apta refponfio ad quaeftionem

Sciencificam. Quaeflionem Scientificam voco ,
qua paffim in

tradendis Scientiis uti confuevimus. Et non efl aliud quam

quaeflio Quid eft? aut ex ea nata ; v. g. fi petatur : Quid efl

Corpus ? refpondeafque : Corpus efl ens extenfum , haec refponfio

efl inflrumentum. Nifi malis dicere Formulam illam Refpon-
dendi effe Inflrumentum Scientiae, Refponfionem autem ipfiffi-

mam Scientiam effe ; quod magis exactum et accuratum eft.

2. Quaeflio Scientifica dividitur in primam et fecundam.

Prima efl, quae ex alia quaeflione non nafcitur. Et talis efl

fola quaeflio Quid efl? Etiamfi enim aliquando foleamus quaerere?

quomodo vocetur, antequam exacte fciamus, quid fit (v. g. in

hortis Botanicorum: Quomodo vocatur ifla herba?^, tamen etiam

 P. IV. Sect. I. Cap. I. 393

tunc aliquatenus fcimus, quid fit (quomodo enim alioqui in-

terrogare poffemus : Quomodo vocatur ?} , et ex illa quaeilione

Quomodo vocatur? non nafcitur quaellio p«/^ ^y? ? cumfcientes,

quomodo vocetur, nihilo plus inftructi fimus ad exacte fciendum,

quid fit, per fe loquendo. Curergo, inquis, tam avide quaerunt

in hortis Botanicorum: Quomodo vocatur haec Herba^ iftefrutex?
et in Theatro Anatomico : Quomodo vocatur ifte mufculus ^ ifta

vena ? et curru vel navi praetervecti : Quomodo vocatur ifte

Pagus , iftud Caftellum ? Refpondeo : ut fi quid ipfi ante fcive-

rint, vel impoflerum ab aliis audiant, poffint conjungere cum

imperfecta illa fcientia, quam hic fenfus beneficio conquirunt,

atque ita ad ufus humanae vitae accommodare.

3. Quaeflio Secunda eft quaeflio ex quaeflione nata, fcienti-

fica nempe ex fcientifica. Quaeflio autem non per fe nafcitur

ex quaeflione, fed per accidens, cum nempe ex refponfione ad

unam quaeflionem , fequitur refponfio ad aliam quaeftionem

V. g. Quideft Eftentia? Haec efl prima quaeflio circa Effentiam ;

cui refpondemus : EJfentia eft Praedicatum in Subjecto , id eft

Ptaedicatum quod praecedit ex parte Subjecti ^ antequam veniat

ad locum ftbi deftinatum. Ex qua refponfione facile parati fumus
ad refpondendum ifli quaeflioni : Quotuplex eft EJJentia? Cum
enim Praedicatum, quod etiam praecedit Copulam, ftare poffit

ab anteriore illa parte, vel ut integrum Extremum, vel ut pars

iftius Extremi, hinc etiam inventa eft refponfio ad quaeftionem

Quotuplex eft EJfentia? Nempe oportet, ut quaedam praecedat

Copulam, tamquam integrum Extremum confiftens ante Co-
pulam ; quaedam tantum ut pars iftius Extremi ; hanc Parti-
alem^ illam Totalem EJfentiam voco.

4. Hinc patet, multas efie quaeftiones non fcientificas; v. g.

An exiftat Carolus ? An exfulfuerit ? An uxorem ducturus ftt ? Ubi

'regat? Ubi degat ? Hae, inquam, ct fimiles non funt fcienti-

ficae quaeftiones ; non enim nafcuntur ex quaeflione Quid eft ?

Quantumcunque enim fcias exacte refpondere ad quaeftionem

394 Logica reftituta.
Quid efl Carolus ? (aliud autem refpondere non poceris , quam
Carolus efl homo hic) ^ nihilo per hoc inftructior eris, ut refpon-

deas praedictis quaeilionibus.- Non enim ex hac refponfione :

Carolus efl homo hic^ fequitur ergo Carolus exiflit ^ feu Carolus

efl in vivis (quae efl refponfio ad primam quaeltionem propofi-

tam), nec fequitur Efl homo hic^ ergo fuit exfiil ^ ergo uxorem
ducet , ergo degit et regit in AngUd.
5. Ex quo jam clare intelligitur illud AxiomaPhilofophorum:
Contingentium non efl Scientia. Scientia enim proprie dicta, et
quae ad Difciplinas fpectat, non efl aliud quam apta refponfio
ad quaeftionem Quid efl? aut ad quaeflionem inde natam; jam
autem nec ad quaeflionem Quidefl? per Contirtgentem propo-
fitionem refponderi potefl, nec ex refponfione ad quaeftionem
Quid efl ? Contingens propofitio fequi potefl. Nonprius, quia
ad quaeftionem Quid efl ? refponderi non potefl nifi per EfTen-
tiam Subjecti, de quo quaeritur, quid fit. Jam vero talis af-

firmatio efl neceffaria, imo fons neceffitatis , ut patet ex fupra

dictis. Non pofterius ,
quia tunc ex NecefTario fequeretur
Contingens, quod efl impoffibile. Hinc, Carolum effe, eum
efferegem, exfulem fuiffe, uxorem ducturum , degere in Anglia,
non ex Difciplina aliqua vel Scientia profitemur , fed ex Senfu

vel Hifloria aliorumque narratione.

6. Dicunt etiam Philofophi, Singularium non efle Scientiam.

Quod de Scientia fpeciali et notatu digna accipio. Alioqui datur

prima Scientia Singularium, cum ea non fit aliud quam refponfio

ad Quaeflionem Quid efl? feu Definitio, quae circa fmgularia

valde obvia efl, adeo ut loco nominum eorum, quibus plerum-
que hic deflituimur, circumferamus eorum Definitiones ; v. g.

Haec charta ^ Hic calamus^ Haec menfli ^ Definitiones funt et

non nomina. Errant igitur qui dicunt, Singularia definiri non

pofTe ; pociori jure dixiffent , ea non nifi definiri poffe ; nomi-
nari enim extra Humanam fpeciem vix folent, et utuniverfim
nominentur, inutile eft, imo impoffibile. Ex prima illa Scientia
 P. IV. Sect. I. C ap. II. 395

Singularium , quam loco nominum eorum circumferimus , non

refultat alia. Non Qiiotupkx eft ? quia Singulare efl individuum.

Non Qiiodnam eft? quia Exemplum Definitionis Singularis non

difFert ab ipfa. Similiter quaeftio Cur eft? nihil fpeciale poteft

elicere circa Singulare, quod non praeceflerit circa Speciem

ejus feu circa Superius ejus.

C A P UT II.

De Numero Inftrumentoriim Logkorum.

I. Numerus Inllrumentorum Logicorum numero Quaeftionum

fcientificarum par eft. Videtur autem numerus Quaeftionum
fcientificarum quaternario definiri : Quld eft? Quodeft! Quotu-
plex eft ? et Cur eft?

1. Et prima quidem harum Quaeftionum eft Quid eftf

Fruftra enim aliquid aliorum fcire defiderat ,
quinecdum, quid
fit, perceperit. Ex hac prima Quaeftione fcientifica facile et

primo, ut apparet, loco nafcitur Quaeftio Quodnam eft? cum

nerape, fubjecta refponfione ad quaeftionem ^«/^ (?y? / petimus
Quodnam eft ? v. g. hoc ordine procedentes : Quid eft Ejfentia ?
Refpondetur : Praedicatum in Subjecto. Rurfum : Quodnam eft

tale Praedicatum^ feu, Da tale Praedicatum. Refp. Homo re-

fpectu hominis albi \ haec enim refponfio facile elicitur ex re-

fponfione ad primam quaeflionem. Cum enim EfTentia fit

Praedicatum in Subjecto, pofito hoc praedicato, Homo^ et hoc

illius fubjecto, Homo albus ^ necefTum erit, illud praedicatum
hujus fubjecti efTentiam effe, cum illud praedicatum fit in hoc
fubjecto.

3. Tertio loco occurrit Quaeflio Quotuplex eft ? v. g. Quotu-

plex eft EJfentia ? Quae quomodo ex Quaeflionc Quid eft Ef-
fentia? dimanet, fupra oftendi. Atque hae funt Quaefliones
fcientificae , quae verfantur potifTimum circa Terminos feu circa
39^ Logica reftituta.
Subjecta incomplexa ; quamvis tamen fuo modo etiam verfari
poirmt circa Knunciationes, ut infra patebit.

4. Quarto loco occurrit Quaeflio Cur eft? Et haec verfatur

circa Subjectum complexum , feu circa Enunciationem ; v. g.

Cur EJfentia efl prior Accidente f Refpondetur : Quia EJfentia

eft in Subjecto , Accidens vero tantum conftftit ex parte Praedicati.
Et quod haec refponfio facile fequatur ex refponfione ad
Quaeftionem Quid eft EJfentia? per fe notum videtur.

5. Sed difficultas fuboritur circa Quaeftionem An eft ? nam

et illa inter Scientificas computanda videatur. Videtur enim
etiam ex Quaeflione, Quid eft? deduci poffe ; v. g. An effentia
fit prior Accidente ? Refponfio ad hanc quaeflionem non minus
fequitur ex refponfione ad quaeftionem Quid eft EJfentia ? quam
quaeflio Cur EJfentia eft prior Accidente ex eadem fequatur.
Sed refpondeo, Quaeflionem An eft? complicari cumcaeteris
quaeflionibus fcientificis , et praefertim cum Quaeftione Cur
eft ? V. g. An EJfentia fit in Subjecto ? complicatur Quaeftioni
Quid eft EJfentia ? imo in re eft illa ipfa quaeftio. Magis ordinarie
Quaeftio An eft ? complicatur Quaeftioni Cur eft? ut infra patebit.
Saepe etiam Quaeftio Aneft? non eft Scientifica ,
quando nempe
non nafcitur ex Quaeftione Quid eft ? v. g. An Carolus eft rex?
6. Cum igitur inftrumentum non fit aliud quam apta refponfio
ad Quaeftionem fcientificam, quatuor autem dumtaxat occurrant
cales quaeftiones, patet, quatuor etiam damtaxat Inftrumenta
affignari debere. Nempe Definitionem, qua refpondemus ad
quaeftionem Qtdd efl?. Exemplum, quo fubjecta Definitione

refpondemus ad quaeftionem Quod efl? Divifionem, qua re-

fpondemus ad qnd.ei}ilonem Qitotupkx eft ? Et denique Rationem,

qua refpondemus ad quaeftionem Cur Ex quo patet,
efl ?

Methodum a quibufdam male connumerari cum Inftrumentis

cum illa non fit Inftrumentum, fed plurium Inftrumentorum
apta inter fe coordinatio. Ac proinde hujus tractatio non
fpectat etiam ad Logicam nifi per accidens.
 P. IV. Sect. I. Cap. III. 397

7. Ex his patet, Quid fit Logica ? Nempe Ars refpondendi

ad Quaeftiones fcientificas. Sunt autem iftae refponfiones , ma-
terialiter confideratae , ipfae Scientiae; unde et Logica eft Ars
Sciendi.

Caput III.

De Definitione.

I. Definitio eft apta refponfio ad Quaeftionem Quid efi ! Eique

adhaeret Definitum, quod non efl aliad quam id de quo quae-
ritur, quid fit, fubfequente apta refponfione ; v. g. Quid efi

Efientia ? refpond. Praedicatum in Subjecto ; hic Efientia De-

finitum eft, Praedicatum in Subjecto Definitio.

1. Nota, Quaeftionem Quid efi ? fubinde improprie fumi,

ut coincidat cum Quaeflione Quomodo vocatur ? Ut cum in dif-

fectionibus Anatomicis pafiim quaerunt ignari : Quid efi hoc ?

refpond. v. g. Diaphragma; Quid efi ifiudf refpond. v. g. Pan-

creas ^ etc. Similiter pueri, cum primum loqui incipiunt, de
quibuflibet rebus fenfum incurrentibus, petunt : Quid efi hoc?
Quid efi illud? Refpondent matres : Hoc efi pifcis ^ hoc efi

liber^ etc. Pueri autem eo cafu non nifi nomina quaerunt

unde iis etiam non aliter quam nomen reddendo refpondetur
ea nempe cognitione, quam fenfus ingerit, contenti funt, no-

mina autem naturaliter petunt, quo pofilnt impofterum intelligere

aliorum fermones, cum eos de his aut illis rebus loquentes

audient. Sic ego hic non capio Quaeftionem Quid efi? ut fo-

lummodo nomen rei exquirat ; fed intelligo Quaeftionem Quid

efi ? proprie fumptam, cui non fatisfit nifi Definitione. Atque
hoc efl difcrimen inter Quaeflionem Quid efi? proprie et im-
proprie fumptam ,
quod improprie fumpta tantum demonflret
V. g. Quid efi hoc ? Quid efi ifiud ? proprie autem fumpta , non
fniTpliciter dcmonflrat, fed nomen promit iftius rei, de qua
398 Log i c a r e ft 1 1 u t a.

inftituitur Quaeflio ; v. g. Quid efl Ejjentia? Quid efl Prae-

dicatum ? Quid efl Logica ? etc.

3. Definitio dillinguitur in Applicantem et Applicatam. De-

finitio applicata efl praecifa refponfio ad quaeftionem Quidefl?
nihil fcilicet refumens ex quaeftione. Atque Definitio applicata
femper efl Terminus aliquis ; v. g. Praedicatum in Subjecto eft

definitio Ejfentiae, Hinc Definitio applicata vocari pofiTet Ter-

minus Definiens. Definitio applicans ell propofitio, in qua

Definitio applicata aifirmatur de Definitio, m. Effentia efl Prae-
dicatum in Subjecto ; haec non eft tam praecifa refponfio ad
quaeflionem Quid efl ? fed ex quaeflione mutuatur fibi Sub-
jectum et Copulam. Interim Definitione applicata refpondentes
ad quaeflionem Quid efl ? implicite etiam refamimus Subjectum
et Copulam ex quaeflione, licet expreffe tantum reddamus
Praedicatum, feu Terminum definientem.
4. Definiuntur proprie Termini; illis enim fubjectis, proprie
quaeritur Quid flnt ? v. g. Quid efl Corpus? Quid efl Lapis ?

etc. Sed tamen etiam fuo modo definiuntur Enunciationes

nec omnino tam inepte, illis fubjectis, quaeritur Quid flnt?

v. g. Quid <?/?, folum animal fentit? Refpond. Idefl^ et animal
fentit , et nihil diflinctum ab ammale fentit. Igitur Definitio E-
nunciationum non fic vocatur, fed vocatur Expofitio Enuncia-
tionum^ de qua fupra dictum, partei. fect.i.cap. a^.i, quodque
ibi Expofita, id hic Definitum, quod ibi Exponens, hic Ter-
minus definiens eft, cum proportione.

5. Inquiunt Philofophi : Scire efi per Definitionem cognofcere.

Scire non efl aliud quam , in promptu habere refponfionem ad

Quaeflionem fcientificam ; omnis autem Quaeflio fcientifica vel

eft quaeflio Quid efi? ad quam refpondetur per Definitionem,

vel eft quaetlio inde nata. Itaque Definitio totum humanum

fcire complectitur ;
quidquid fciendum eft, inde eliciendum efl.

Hoc tamen non crude de Definitionibus Formalibus intelligo,

fed Definitiones Eminentes etiam comprehendo; de quibus infra.
 P. TV. Sect. I. Cap. III. 399

6. Inquiunt et Philofophi : Oportet Difcentem credere. Difci-

pulus, inquam, debet Magiftro fuo credere Definitiones. V. g.

Quod EJfentia fit praedicatum in fubjecto ,

quod Forma fit EJfentia

adjectiva^ quod Subjectum fit id de quo affirmamus ^ etc. Hoc

autem non ell aliud quam , haec et illa fic vocari , aut faltem

fic vocari a Docente. Qualis fides merito debetur Docenti

cum enim acturus fit de rebus, quas vulgus non confiderat,
et quibus proinde nomina non indidit, necefTum eft ei alia

nomina adinvenire, et quid illis dictuni velit, indicare ; quod

fit per Definitionem. In caeteris oportet cum Catone credere,

qui etiamnum puer fic magiftris fuis credebat, ut identidem

pofceret et caufam. Uno verbo : in caeteris non oportet credere
Docenti ; eum enim non credendi fed fciendi caufa accedunt
Difcipuli, itaque ex Definitionibus fuis deducat necefle eft, fi

quid a Difcipulis fuis recipi velit. Aliud hic jubere, efl Scho-
lallicum Tyrannum agere. Sed, inquis, fi creduntur Defini-
tiones, ergo Quaellio Quid efl? non eft Scientifica, cum ei non
ex Scientia, fed ex fide, quam Docentihabemus, refpondeatur.
Refpondeo, Definitiones credi tantum quoad nomen Definiti;

fciuntur vero quoad Effentiam Definiti. Definitio enim ultra

nomen Definiti, quod exhibet ex parte Subjecti, infuper rem

aliquam diftincte proponit ex parte Praedicati, quam percipere

et confiderare, non eft fidei, fed fcientiae; cum Docens quidem

poflit nomen dare rei, fed rem ipfam facere aut praeflare non
polfit.

C A P U T IV.

Prima Proprietas Definitionis.

I. Definitio convertitur cum Definito% id eft, Definitum et

Terminus definiens funt Termini Convertibiles. Ratio hujus

Proprietatis ell, quia ad Quaellionem Quid eft ? non apte
refpondetur, nifi per Convertibile. Si enim quaeratur : Quid
400 Logica reftituta.
eft Brutum ? refpondeaturque : Res fentiens ^ refponfio quidem
data fuerit per Subalternans, fed non valebit, ut patet ex
communi fenfu. Quotquot enim aderunt (nam omnes in ifta

materia fatis verfatos fe exiftimant), objicient, hominem etiam

fentire, nec tamen effe brutum. Si autem ad eandem Quaefti-
onem : Quid eft Brutum? refpondeas: Animal latrans^r&fyon^io
quidem data fuerit per Subalternatum, fed item reprehenfioni
obnoxia; dicent enim, equum etiam effe brutum, nec tamen
latrare. Si vero per Difparatum refpondeas , minus adhuc valebit
tefponfio ; v. g. Quid eft Brutum ? refpondeas , Animal hipes ,

duplicem patieris reprehenfionem. Quidara enim dicent, hominem

elTe bipedem , nec tamen effe brutum , alii dicent bovem effe

brutum, nec tamen t^i^^ bipedem. Si tandem per Repugnans

refponderis ad praedictam Quaeflionem, nugatoria cenfebitur
Refponfio, et ne quidem reprehenfione digna.
2. Igitur cum Terminus ad Terminum neceffario fe habeat

uno ex quinque modis, Parte i. Sect. i. cap. i.n. 4., atque

oflenfum fit Terminum Definientem cum Definito nec repugnare
pofTe, nec difparari, nec etiam fubalternari pofTe Definito, aut

fibi fubalternare Definitum, reflat ut cum Definito convertatur.

3. Ex his fatis detegitur communis error Logicorum , qui ad

Quaeftionem Quid eft ? apte refponderi volunt per Superius,
per Genus nempe vel Speciem Praedicabilem Subjecti quaefli-
onis, feu ejus de quo quaerebatur Quid effet ? Adeoque penes
Quaeftionem Quid eft ? etiam definiunt Genus ac Speciem. Sed
fatis errorum iftum confutat fenfus communis omnium hominum;
qui talem refponfionem non tolerant, fed reprehendunt ; v. g.

Quid eft homo ? refpond. Animal. Inquient : Brutum etiam eft

animal\ adeoque ifta admonitione innuunt, non fatis factum

videri Quaeftioni.

4. Ex hac Proprietate ulterius dimanant iftae : Quod conti-

netur Definito.^ continetur Definitione., et contra. Item Quod ex-

cluditur a Definito., excluditur etiam a Dofinitione ^ et contra.
 P. IV. Sect. I. Cap. IV. 401

Contineri Definito aut Definitione ell efle Subjecturh Defini-

tionis aut Definiti. Excludi autem a Definitione vel Definito
efl repugnare cum Definito vel Definitione. Sic pofito hoc

Definito : Homo^ et pofita hac ejus Definitione : animal rationale ^

continetur quidem Definito Petrtis ^ et is etiam continetur

Definitione; excluditur vero, tum a Definito ifto tum a De-
finitione, Bos. SufHcit igitur ad redarguendam Definitionem
(i aliquid ea contineri, quod non continetur Definito, vel

contra, aut 'aliud ab ea excludi, quod non excluditur a De-

finito, vel contra, oftenderimus. Eftque hic tritus admodum
et receptus in Scholis Definitiones impugnandi modus.

C A p uT V.

Secunda Proprietas Definitionis.

I. Definitio explicat fuum Definitum. Explicare efl Partes

figillatim et exprefTe proponere, quae ante in Toto confufe et

conjunctira proponebantur. Unde omnis Explicatio Totum

aliquod refpicit. Ratio Proprietatis efl, quia ad Quaeflionem
Quid eft? non apte refpondetur nifi explicando. Si enim petatur

Quideftenfis? refpondeaturque GW/«^, non latisfactum videtur

Quaeflioni ; explicationem enim expectabat percunctator, quae
ibi nulla redditur. In Lcxicis tamen et Vocabulariis non tam
inepta videntur ifta ; Quid eft homo ? refpond. Menfche ; Quid
eft Philofophia? refpond. Amor Sapientiae^ Quid eft fuhjicibile

apud Logicos ? refpond. Suhftantivum apud Grammaticos. Sed

hic improprie fumitur Quaeflio Quid eft? ut eadem fit cum
Quaeftione Quomodo vocatur? v.g. Quomodo homo Belgice dicitur?
Refpond. Een Menfche^ Quomodo Latine redditur Philofophia?
refpond. Amor Sapientiae^ Quomodo apud Grammaticos vocatur
Suhjectum ? refpond. Suhftantivum. Et quidem adhuc alias ita

improprie fumi Quaeftionem Quid eft'^. ut aequivaleat Quaellioni

Quomodo vocaturl atque tunc non elicere Definitionem, fupra dixi.

26
 402 Logica reftituta.
2. Definitio autem plerumque explicat Definitum per Mi-
teriam et Formam ejus. Nempe Defiuitum Formam fuam et

Materiam contegit, et fub uno vocabulo ingerit ; Definitio

eafdem illas retegit, et lingulas feorfim reddit; in eoque con-

fillit explicatio, qua Definitio Definitum fuum explicat. V. g.

haec Definitio : Ejfentia eji Praedicatum in Subjecto^ explicat

Definitum fuum per Materiam et Formam Definiti ; Materia

enim Ejfentiae eft Praedicatum^ Forma ejus eft In fuhjecto^
fiquidem ille obliquus cum praepofuione aequivalet Adjectivo,
ut alibi obfervavi, Parte i. Sect. i. cap. 4. n. 6.

3. Dices : non femper Definitum Materiam et Formam fuam

fub uno vocabulo ingerit, fed fubinde etiam eas feorfim de-

promit ; v. g. EJfentia totalis ^ Ejj entia partialis ^ Enunciatio

copulativa^ Enunciatio necejfaria^ etc. funt Definita Definitionum

a nobis antea aflignatarum; et tamen Materiam fuam et For-

mam palam habent, et prae fe ferunt Subftantivum cum Adje-
ctivo. Refpondeo, illa non efle legitima Definita, fed integras

Definitiones ; fufficiuntur autem in locum Definitorura propter

penuriam nominum. Quod fi quis fatis magnam voces inftituendi
auctoritatem fibi fumeret, nihil horum ex parte Definiti ferendum

erat. Dum interim haec quomodocunque ex parte Definiti re-

ponuntur, non tota definiuntur; fed foli Formae accommodatur

Definitio, refumpt^ Materi^ ex Definito, et in Definitionem
tranftata. V". g, EJfentia totalis efl EJJentia eadem cum fuo fub-
jecto ; ex Definito hic refuraitur Materia in ipfara Definitionem,
nempe EJfentia ; et quod reliquum eft Definitionis explicat

Formam, nempe particulam Totalis.

4. Videtur Definitio aliquando etiam Explicare Definitum per
Partes Integrales ; ut haec Definitio : Syllogifmus efl Enthymema
cum Supplemento praemijfo ^ quia Enthymema et Supplementum
Enthymematis funt Partes Integrales Syllogifmi, ut colligere
potes ex definitione Partium Integralium , Parte i. Sect. a.

cap. 3. n. 3. Facile tamen tales Definitiones reducuntur eo,

 P. I V. S e c t. T. C a p. V. 403

ut per Partes Eflentiales, nempe per Materiam et Formam,

explicent Definitum. V. g. praedicta Definitio fic reducitur
Syllogifmus efl compofltum ex Enthymemate et Supplemento prae-
mijjo^ ubi Compofitum habet rationem Materiae, et Praepofitio
cum Obliquis fubfequentibus fimul faciunt unum Adjectivum
et exhibent Formam.
5. Ex hac Proprietate dimanat alia Proprietas, nempe De-
finitio illuflrat fi^um Definitum. Ita enim a Natura comparati
fumus, ut plura figillatim propofita melius clariufque intelli-
gamus, quam fimul et junctim obtrufa. Sicut melius noviffe
videmur horturti aliquem, fi prara ac viridaria ejus feriati lu-

ftravimus, fingula confiderando, quam fi apert^ forte janua,

et mox iterum claufa, oblatus fit unicus ejus et repentinus
confpectus; atqui hic hortus jam Definitum, et tunc Definitio
quodammodo erat.

C A P UT VI.

Prima Regula Definitionis.

1. Ex fecunda hac Proprietate fequitur Capitalis Regula

Definitionum : Quae fatis clara funt ^ definiri non dehent. Cum
enim eo naturaliter tendat Definitio, atque ob hoc folum effe

videatur, ut declaret illuftretque Definitum, fi id jam ante

fatis clarum ac illullre fit, fruftra definitur; nam obtento fine
celfant media.

2. Hac Regula excufamur a definienda Mente ac Animo

noflro, eorumque operationibus. Unde non tenemur definire,
quid fit Ajfirmare^ Negare^ Inferre^ Supponere^ Accipere ., Co-
pulare ., Difjungere ^ Praefcindere ^ etc. Item Amare, OdiJJe^
Laetari^ Triflari ^ Sperare^ Timere ., etc. Quibus annumeramus
ea, quae ab hifce denominantur ; ut Verum^ Falfum^ Bonum ^
Malum^ Requiri^ Sufficere^ Senfu fequi et Praecedere., Eodem
ac Diverfo Senfu dicere ^ etc. Haec enim omnia nobis funt per
 404 Logica reftituta.
Confcientiam , qua eorum in nobis ipfi confcii fumus , clariflima

pefpectiflimaque.

3. Quod quidam obfcura haec velint, et aliis paflim perfu-

adeant obfcura effe, non alia de caufa fit, quam quod imagi-

natione velint attingere, quod folo intellectu percipi poteft.

Unde fimiles funt iis, qui queruntur lumen effe perceptu dif-
ficile, quia id non audiunt, licet quam pofTunt aItifl!imo filentio

aufcultent. Sed lumen videndum erat, non audiendum; lic et

ifta, quae commemoravi, intelligenda funt, non imaginanda,

cum omni careant imagine et corporea extenfione. Scio equi-

dem, cum Intellectus de rebus iilis cogitat, folere obverfari

Phantafiae idolum aliquod ,

quod cum re ab Inrellectu perceptS

conciliare volunt, qui non fatis accurant fuas cogitationes , ac

proinde non mirum, fi fentiunt talem difficultatem , qualem

fentimus, cum montem fme valle, aut circulum fme area con-
tendimus imaginari ; verfantur enim in aeque difficili, imo
aeque impoflTibili fubjecto. Haec difficultas conciliandi res tam
difpares et inconciliabiles effecit, ut perfuafum habeant, res

illas difficulter intelligi.

4. Cum interim Mentis noflrae operationes habent aliquos

characteres et notas, quae funt exiguae molis Vocabula, admodum
notae fignificationis ,
quibus totam earum naturam exprimere
folemus, videor eo adduci poffe, ut per eos characteres et

definiri fmam, et ipfe definiam. Si modo fit hoc definire, et

non potius notam aliquam ejus, de quo quaerebatur, quid effet,

adferre; v. g. Affirmare efl dicere^y?, Negare efl dicere A^o»,

Inferre.efl dicere Ergo^ Copulare efl dicere Et ^ Difjungere

efl dicere Fel^ Praefcindere efl dicere Quatenus aut In Quantum^
Diflribuere efl dicere Omnis, Particulariter accipere efl dicere
AUquis^ Verum dicere efl: dicere Sicut eji^ Falfum dicere eft

dicere Aliter quam ftcut eft. Sic etiam operationes Animi folent

habere pro fuis characteribus certos tonos ; aliter enim ro-

gantes, aliter fuadentes, aliter imperantes intonamus eandem
 P. IV. Sect. I. Cap. VI. 4^5

etiam quoad verba Sententiam; aliter trifles, aliter laeti , aliter

irati vocem modulantur.

5. Deridiculi etiam fiunt, qui hic attentant, qui Actuum
iflorum Definitiones pollicentur ; nam cum maxime definire fibi

ac aliis vifi funt, convincuntur non DefinivifiTe. Veluti fi pro

Definitionibus haec obtrudas : Affirmatio efl Propojttio quae

Partes conjungit ; Negatio ,

quae feparat ac dividit. Sic inflo :

verene et proprie haec feparat Partes, illa conjungit? Non ,

fed per Tropum, per Metaphoram, per Similitudinem aliquam.

Igitur, inquam, hoc dicis: Negatio velut feparat, Affirmatio
veluti conjungit ; haec conjungenti, illa dividenti fimilis eft.

Atqui Quaeltio, quae Definitionem expofcebat , non, cuifimilis

Affirmatio vel Ncgatio, i^ed Quid ej/etit, quaefiverat ; huic cum
necdum refponderis , necdum etiam Definivifli.
6. Dices : fi non oportet definire operationes noflrae Mentis,

ergo nec Definitio, nec Divifio caeteraque Inflrumenta Defi-

nienda fuerint ; haec enim fpectant etiam ad operationes noflrae
Mentis, et quidem illuflri Titulo. Refpondeo, non definiri

etiam a nobis, nifi penes fuas Notas, ut Definitionem per

Quid, Rationem per C«r, etc. ,

quae funt propriae notae ac
proprii characteres ipforum Inflrumentorum ; ipfos autem illos

Characteres, qui defignant Formam Inflrumentorum iflorum ,

nunquam definiendos effe dico, imo definiri non pofTe contendo.

7. Cum per hanc Regulam excufamur a Definiendo, ple-

rumque ad fecundum Inftrumentum, nempe Exemplum, omiffo

Primo, per faltum imus ; mox etiam Demonflrationes, ubi res
exigit, Divifionefque fubnectimus. Sic initio hujus Libelli,
omifTa Definitione Affirmationis , adhibui Exemplum ; mox
fubjunxi Demonflrationem, qua Subjectum et Praedicatum in

Affirmatione demonflrabam.
8. Sed cum aliquid propter nimiam fuam claritatem non
definitur, non cenfeo ego penitus omifTam effe Definitionem,
fed Definitionem eminenter datam effe intelligo. Adeoque
4o6 Logica reftituta.
Definitionem Erainentem voco illara Scientiara, qua fcimus
optime et intuitive, ut loquuntur, quid res fit, etiamfi forte

exterius non poffimus ullam ejus Definitionem adferre.

C A P UT VII.

Secunda Regula Defimthnis.

I. Definitum non licet ponere in Definitione. Definitio enim

debet explicare Definitum, adeoque plura, quae in Definito

complicantur, exfolvere et figillatim oiFerre ; funt autem ifta

plura partes Definiti, inter quas proinde nequit efiTe ipfum

Definitum , cum idem non fit pars fui. Atque hinc convincitur,
Definitum non pofiTe ingredi Definitionem, qua parte explicat;

fi quid autem ultra explicationem addatur Definitioni, id fu-

perfluum efl. Adeoque folura hoc poftremum Regula efl ,

prius
enim illud neceffitas erat et proprietas Definitionis. Inquara,
Definitura non ingredi Definitionera, qua parte Definitio ex-
plicat, eft proprietas Definitionis ; Definitura autera ultra iflam

Explicationem non adjici in Definitione, efl Regula, quae ex

Lege Naturae de vitandis fuperfluis derivatur.

1. Peccat igitur ifla Definitio : Sonus efi quod percipitur a

FacuJtate perceptiva foni ; Familia efi Societas hominum fub Pa-
trefamilias. Et quidem hae Definitiones funt effentialiter malae,

feu non funt Definitiones ; conjiciunt enira Definitura intra

fuam explicationera, quod in verara Definitionem cadere non
potefl. Haec vero potefl haberi pro accidentaliter tantura
raala : Homo efi animal rationale quod efi homo^ fi nempe abfoluta
ec peracta jara explicatione cenfeamus adjicere Definitum ; hoc
enim cum fuperfluum fit, vitiatur accidentaliter Definitio.

3. Aliquando non tam aperte Definitum ponitur in Defini-

tione, fed tecte et per circulura ; non minus tamen vitii tunc
efb, quara cum aperte peccatur. Circulus autem inter definiendum
 P. IV. Sect. I. Cap. VII. 40?

committi dicitur, cum Definita mutuas ingrediuntur Defini-

tiones; ut fi interrogatus : Quid efifonus^ refponderis : Id quod
percipitur ah auditu ; ulterius autem interrogatus : Quid efl

Auditus'^. refpondeas, Eft Facultas perceptiva foni. Hic enim

Definitionem Soni ingreditur Auditus^ et Definitionem Auditus

ingreditur Sonus ; adeoque Definita Definitiones mutuas ingre-

diuntur. Hoc cum fit, Definitum etiam recte ponitur in fua

ipfius Definitione ; hoc modo : Sonus efl id quod percipitur

(ab auditu; id eft, juxta tuam Dcfinitionem) a Facultate per-

ceptiva Soni. Item : Auditus efl facultas percipiens (fonum , id ell,

juxta tuam Definitionem) id quod percipitur ab auditu. Talis

Circulus etiam hic committitur : FamiUa efl focietas hominum

fub Patre-familias ., et Pater familias efl caput familiae. Et
perinde facile eft oflendere ex fenfu, eo etiam cafu Definita
poni in fuis ipforum Definitionibus, non tantum in mutuis;
hoc modo : FamiJia efl focietas hominum (fub patre-familias , id

juxta fubfequentum definitionem e^') fub capite familiae. Item :

Pater-familias efl caput (familiae, id eft juxta praecedentem

definitionem) Societatis hominum fub Patre-familias. Et hae
quidem Definitiones oranes funt effentialiter malae, cum Definita

fua fuis explicationibus immifceant. Et omnino diificile eflut

Dcfinitio aliqua hic peccet, et tamen retineat naturam Defini-

tionis ; cum enim Definitio fit ad explicandum ,
quidquid ad-
ducitur, cenfetur explicationem ingredi.
4. Sed dices : Ante definitur : EJfentia totalis efl effentia

indiflincta a fuo Subjecto. Ecce definitum, Effentia.^ ponitur in

fua definitione. Refpond. : Eflentia non eft definitum iftius

definitionis, fed Effentia totalis\ haec vero non ponitur in

definitione. Quod vero Effentia ponatur in ifta definitione,

nil mali, imo fic debebat ; cum enim EJfentia fit materia definiti,
merito ponitur in definitione. Sed, inquis, Totalis efl forma;
conjiciatur ergo etiam in eandem definitionem. Nequaquam
Definitio enim debet explicare Definitum ; quod non praeflabit
4o8 Logica reftituta.
fi eafdera partes expreffe perhibeat, quas aeque exprefTe per-
hibebat Definitum.
5. Atque hinc dimanat alia quaedam Regula Definitionis

nempe, Nitendum quidem effe, ut Definitum fic fimplex vo-

cabulum, et non explicet; fed cum hoc confequi non pofiTumus
ita temperandum efie negotium, ut prior pars Definiti, quae
obtinet rationem Materiae, refumatur in Definitione, ac reliqua

explicatio accommodetur polleriori parti Definiti feu Formae

ejus. Ut vides factum efife in Definitione mox propofita et

multis fimilibus : v. g. in Definitione Enunciationis necejjariae^

Enunciationis modaUs^ Argumenti Formalis etc.

Caput VIII.

De Defcriptione»

I. Simia Definitionis efl Defcriptio, ei quod Externam ap-

parentiam fimilis, infuper etiam convertibilis cum Defcripto
fed non explicat ipfum. Loco enim ejus, quod adferret plura

quae funt in ipfo, adfert plura Accidentia quae funt ad ipfum

aut circa ipfum Defcriptum ; v. g. Petrus eft ille juvenis^ qui

habitat in foro^ et utitur vefte nigra^ et frequentat Collegium

Logicum fub N. , etc. Ubi clarum efl non fieri explicationem

Petri^ cum non adferantur plura quae funt in Petro^ fed tan-
tum circumflant ipfum , ut Juvenis , Hahitans , Frequentans^ etc,
quae omnia funt ejus accidentia. Unde etiam Defcriptio non
recte refpondetur ad Quaeflionem Quid eft ? Non quadrat enim
Quid eft Petrusf refpond. Juvenis^ habitans ^ frequentans etc^
sed hoc quadrat: Quid eft Petrus? refpond. Eft homo hic.

1. Petes : ad quam ergo Quaeflionem refpondemus per De-

fcriptionem? Refpondeo : ad Quaeflionem Quis eft? Sic quadrat

v. g. Quis eft Petrus? refpond. Juvenis ille qui habitat ad inter-
Jlgne bovis etc. Objicies : ad Quaeflionem Quodnam? et per

confequens ad Quaeflionem Quifnam^ et Quaenam^ refpondemus

 P. IV. Sect. I. Cap. VIII. 409

per Exemplum, ut cap. 1. dicitur; ergo jam male dicimus,

per Defcriptionem refponderi ad illam Quaeflionem. Refpondeo:
Ad Quaeftionem Quifnam e/l? subjecta Definitione refpondemus
per Exemplum ; v. g. petitur : Qitid eft Terminus inferens f re-
fpond. Eft Terminus qui ponitur in Antecedente Enthymematis ,

et non in Confequente. Petitur : Quifnam eft talis in hoc En-

thymemate^ fto ^ ergo ftare pojfum? refpond. Stans. Ubi quia
Definitio fubjicitur ifti Quaeftioni Quifnamf refpondendum efl

ei per Exemplum ; fed ad Quaeflionem Quifnam eft? non fub-

jecta Definitione, refpondemus per Defcriptionem.

3. Defcriptio dividitur in Quafi-definitionem et Defcriptionem

flricte dictam. Quafi-definitio efl Defcriptio affignata perPro-
prietatem ejus, cujus dicitur defcriptio; ut Corpus eft res divi'

fibiJis , Corpus eft res palpahilis. Haec in eo mere deficit a De-

finitione, quod loco Formae Proprietatem afTumat ; atque ideo

Quafi-definitionem voco, quia propius accedit ad veram Defini-

tionem quam Defcriptio, ficut Proprietas magis accedit ad

Effentiam quam Accidens flricte dictum. Unde et quadrat

aliquatenus in Quaeflionem Quid eft? v. g. Quid eft Corpus?
Refponfio Res palpabilis non eft omnino tam inepta. Defcriptio

flricte dicta efl, quae aflignatur per Accidens flricte dictum

ejus, cujus dicitur defcriptio ; atque ea non quadrat in Quae-
flionem Quid eft? fed Quis eft? ut ante dixi.

4. Defcribere folemus Singularia; illa enim fub fua Specie

non difFerunt in Effentia, nifi penes Hic et Ille^ quae difFe-

rentia non continet in fe aliquid fpeciale feu notatu dignum.

Singularia vero fub eadem Specie multum differunt in Acci-

dentibus. V. g. Carolus efl rex, et Petrus efl civis, Petrus efl

mas, et Anna efl femina, Croefus efl dives , et Irus efl pauper
etc. , adeoque accumulatis Accidentibus fit Defcriptio, qua ab
aliis fecernantur notabiliter, cum EfTentia vix differant.

5. Sed Defcriptio excidit e noflris Inflrumentis ; quia non

continet Scientiam, ficut caetera Inflrumenta, fed Senfum,
4IO Lo<Tica reftituta.

Experientiam, aut Fidem, quae omnia funt extra Scientiam.

V. g. Petrus efi ifie juvenis^ qui hahitat inforoetc. non continet
aliquam Scientiam aut Doctrinam, fed Senfum, quo ipfe hoc
vidi, aut Fidem, qua aliis hoc credo. Igitur non ftudiofe
excolemus Defcriptionem ; fed remittemus eam ad Rhetoricam,
Poefim , et vulgare commercium , quibus debetur. Hoc tamen
intellige de Defcriptione ftricte dicta ; nam ad Quafi-definitionem
faepe cogimur propter difRcultatem inveniendi Formas rerum
conflricti enim hoc pacto faepe fumus, ut loco Formae Pro-
prietatem aliquam, quod ea facilius occurrat, furrogemus.

C A P U T IX.

De Exemplo.

1. Exemplum efl apta refponfio ad Quaeftionem , qua fubjecta

Definitione quaeritur Quodnam fitf Ut cum fic procedimus :

Quid efi Efi^entia? refpond. Praedicatum in Subjecto^ htc efl

Definitio ; Quodnam efi Praedicatum in Subjecto? refpond. v. g.

Homo refpectu Hominis alhi^ haec refponfio efl Exemplum.

Exemplum etiam praemifTa Definitione plerumque folemus ex-
petere hac formula : Da tale aliquod\ v. g. fi praecefTerit

Quid efi Efientia? refpond. Praedicatum in Subjecto^ fubjun-

gimus examinando : Da tale aliquod% refpond. Homo refpectu

hominis aJbi. Et quidem circa Exemplum aptior efl haec Petitio,

quam fuerat ifla Quaeftio; hinc et ufitatior. Ad haec Exem-

plum fubnectimus Definitioni mediante particula f//, aut /^.^.,
ita ut ifla fit applicatio Exempli ad fuum Exemplatura (fi ita

dicere licet) ficut Verbum Efi efl applicatio Definitionis ad

fuum Definitum. Efl autem Exemplatum (fi quis iflo nomine

ofFendatur, is Typum dicat, Formam^ aut Normam^ propter

analogiam de qua cap. fequen. agemus) Definitio, quando ea

per Exemplum appoficum illuflratur.
 P. IV. Sect. I. Cap. TX. 411

1. Definitionem nunquam adhibemus nifi fubjungamus Exem-

plum; Exemplum tamen quandoque adfertur nulla praecedente
Definitione ; cum fcilicet excufamur a Definiendo per primam

Reg. Definit. Nifi quis forte contendat, tunc faltem eminenter

praeceirifTe Definitionem. Sic initio hujus libelli, Affirmatione

et Negatione non Definitis, fubjungimus utriufque Exempla.

3. Quamvis autem Exemplum deducamus ex Definitione
(Formali fcilicet vel Eminenti), non tamen femper et quolibet

propofito cafu dicere poffumus , fitne Exemplum idoneum, quod

proponitur, an non, etiamfi Definitionem exacte intelligamus.
Sic, licet habeamus bonam et Eminentem Definitionem Feri
non poflumus tamendicere, fitne hoc : Arenae maris funt numero
pari^ Exemplum Feri, nec ne. Interim vix videtur fieri pofTe,

ut Definitio aliqua fit nobis fatis clara, et non innotefcat etiam

clare aliquod faltera exemplum; fic in cafu pofito habemus ad
manum quamplurima et quam clarifliima Exempla P^eri '^ v. g.

Petrus efi Petrus, Duo et tria funt quinque^ etc^ etiamfi hae-
reamus circa multa, fmtne etiam illa Exempla Feri^ nec ne.

4. Sicut Primum Inflrumentum , fcilicet Definitio , non

tantum competit Terminis, fed fuo modo etiam applicatur

Enunciationibus; fic et Secundum Inftrumentum feu Exemplum

etiam Enunciationibus illuflrandis infervit, praefertim Regulis,
Legibus, et Axiomatis. V. g. propofito hoc Axiomate: Ex vero

nil nifi verum, idem illuflratur hoc Exemplo : Sic quia verum

efi^ Sum homo^ ex eo nihil falfi unquam fequi poterit. Sed

Exemplum Enunciationibus accom.modatum non fubnectitur
Definitioni, feu potius Expofitioni Enunciationis (ficut Exem-
plum Terminis accommodatum fubjungimus femper Dcfinitioni

Termini), fed, ut dixi, Regulis generalibus et Axiomatis.

Multae enim inter Enunciationes Definiuntur, id efl Expo-
nuntur, quarum Expofitioni Exemplum fubdi non potefl;
V. g. Solus fio^ id efi ^ fio^ et nemo alius fiat^ hic Definitio feu

Expofitio; fed fi velis Exemplum fubnectere, Ut^ v.g.^ etc,

4ia Logica reftituta.
videbis te haetere, et non nifi ridicule tali Schemate fermonis
pofTe procedere. Atque adeo hoc difcrimen aliquod eft inter
Exemplum Terminis, et Exemplum Enunciationibus accom-
modatum.
5. Et quidem Regulae, Leges, et Axiomata non tantum
Exemplo illuftrantur, fed etiam Peccato. V. g. Propofito eodem
Axiomate : Ex vero nil mfi verum^ illuflrabitur hoc peccato
Sum homo^ ergo fumhos^ haec enim ideo non valet Confequentia,

quia peccat contra Regulam : Ex vero nilnlfiverum. Et Peccato

circa Regulam analogice refpondet Exclufum circa Definitionem;

ficut enim Peccato illuftratur Regula, fic etiam illuftratur De-

finitio adducto eo quod ab illa excluditur. V. g. haec Definitio
Ejjentia efi Praedicatum in Subjecto^ illuflratur non tantum fi

dicas : Sic homo eft ejfentia hominis albi (quod efl Exemplum
adducere) , fed etiani fi dixeris : Rex autem non eft Ejjentia
Caroli ; quia fcilicet non efl in illo ut Subjecto ; quod efl Ex-
clufum adducere. Ne tamen ideo exiftimes, augendum effe

numerum Inflrumentorum hac nova accefTione; nam Exclufum

fatis intelligitur ad Contentum feu Exemplum, et poffuraus
utrumque generali Exempli nomine complecti.

Caput X.

Proprietates et Regulae Exempli.

I. Exemplum habet analogiam cum Materia; Exemplatum

autem feu Definitio cum Forma Artificum. Sicut enim in
Formam artificialem conjicitur Materia liquefacta, quae intra
capacitatem Formae coagulata, prodit eadem ifta Forma infi-

gnita; fic etiam Exemplum quodammodo in Definitionem con-

jicimus, eique Definitionem fic applicamus, ut Definitioni per
omnia conforme videatur. Atque hinc fit, ut Exemplum na-
turaliter illuflret Definitionem. Sicut enim Formam aliquam
artificialem melius cognofcimus, cum cera liquefacta in cavum
 P. IV. Sect. I. Cap. X. 413

ejus immifla, ibidemque concreta, tandem lineamentis Formae

circumfcripta rurfum excluditur, fic eriam Definitionem aliquam
longe melius intelligimus, ubi Exemplum aliquod velut Materia

ei apponitur, cui figillum et characterem fuum imprimat. Habet

etiam Exemplum analogiam cum libris impreifis, et Definitio

cum typis Librariorum, quos prelo fubdunt. Sicut enim in-

afTueti diiiicillime legunt literas ex typo (literae enim non ita

clare apparent, infuper dextrorfum ac fmiftrorfum inverfae

funt), eafdem vero in Exemplari aliquo impreffas facile quivis
legit, fic etiam Definitio difficulter intelligi folet, nifi exemplo
Quod adeo verum
alicui inprimatur. eft, ut Tirones Scientia-
rum nullam unquam Definitionem recte percipiant , nifi ei

Exempla plura, eaque craffa ac palpabilia fubdantur; Veterani

autem non ita adhaerent Materiae, fed fola Definitione faepe
contenti funt, eamque fme ullo Exemplo probe intelligunt.

2. Hinc etiam fequitur Regula Exempli : Exemplum debet

ejfe exutum Formd Definitionis ac Definiti. Fruflra enim in

Formam aliquam conjicitur Materia, quae jam Forma ifla

circumfcripta efl. V. g. , Ejfientia efi Praedicatum in Subjecto

Ut Efientia^ aut, Ut Praedicatum in Subjecto, mala Exempla

funt, quae ibi mediante particula Ut fubdunrur Deiinitioni.

Imo non fatis idoneum apparet hoc Exemplum ejufdem Defi-

nitionis : Ut EJfentia totalis ; non fatis enim exuitur illud

Exemplum Forma Definiti. Sed cur Exemplum debet exui

Forma Definiti, cum non fit ejus Materia, fed Materia De-
finitionis ? Refpond. : etiam eft Materia Definiti ; videmur
enim non tantum Definitionis, fed etiam Definiti Exemplum
dare, adeo ut Exemplum quadret potius in Definitionem ap-
plicantem quam applicatam.

3. Sequitur ex Prima illa Proprietate Exempli adhuc alia

Proprietas, quam tamen etiam vicem Regulae licet accipere :

Exempla crafi^a bene docent. Exempla craffa funt Exempla e rebus

obviis et fenfum valide moventibus petita ; haec bene docent,

414 Logica reftituta.
quia habent analogiam cum Materia craffa ac dura, quae For-

mam fibi impreffam tenaciter fervat. Sic enim etiam Exempla

ifta Definitionem fibi femel applicatam perpetuo fere cuflodiunt;
et quia familiaria funr feu e rebus obviis petita, hinc faepius

occurrentia habent vim refricandi Memoriam , et Formam feu

Definitionem, qua femel fignata funt, faepius ofFerendi. De-

lectant etiam ilta Exempla ; juvat enim videre res viles et

comraunes Definitione, velut Philofophica vefte, circumamictas,

e Trivio in Scholam trahi. Atqui tirones non nifi pellice aliqua

voluptate rapiuncur ad Philofophandum. Unde tammulta, imo

omnia fere noltra Exempla hactenus fuerunt 5/0, //owo, Petrus^

Homo albus , Carolus , Kex^ Homo eft animal^ Aurum vel metallum ,

etc.\ quae omnia funt maxime obvia, et fenfum valide pulfantia.

Inter crafTa et familiaria Exempla etiam refero, quae in Arte
vel Scientia, in qua adferuntur, antea bene tractata et per-

penfa fuerunt ; illa enim commodiffime poftea in Exemplum

trahuntur. Hinc tam frequens apud nos Exemplum ab EJfentid
ejufque Definitione petitum, et ab aliis alibi ante tractatis in

hoc libello.

4. Inquiunt etiam Philofophi : In Exemplo non requiritur

veritas. SufRcit enim quod verifimile fit, ec paiHm omnes ap-
prehendant, quod Definicio ei bene conveniat. Exempla enim
non propter fe adducuntur In Scientiis, fed mere ut Definiti-

onem veluti incorporent et palpabilem reddanc. Sic in Logica

dicimus : Bos et Brutum concordant, Bos et Mus difcordant,

non quafi de Bobus et Muribus velimus inflituere fermonem

fed ut melius intelligatur Definitio Terminorum Concordantium
aut Difcordantiura. Sic etiam fupra per raodura Exerapli dixi-

mus, quod Brutum et Bipes concordent in Ave\ licet forte

avis aliqua non fit bipes, hoc enim ibi non tam rigide pen-

fandura erat, cum tantum ferviret pro Exemplo. Similiter di-

cimus faepe : Homo eft animal, etiarafi non ipfe, fed corpus

ejus animal potius dicendum videatur quibufdam. Haec enim

 P. IV. Sect. I. Cap. XI. 4^5

talia non convenit hoc loco examinare ; fed fupponuntur fic

effe cum communi Logicorum Schola ; et hoc fatis eft, ut

Exempli vicem habeant.

C A P U T XI.

De Divifione.

I. Divifio eft apta refponfio ad Quaellionem Quotuplex eft ?

Ut : Quotuplex eft EJJentia? refpond. AUa totalis ^ aliapartia/is;

haec refponfio efl Divifio. Divifum vero eft id de quo quaeritur

Quotuplex eft? fubfequente apta refponfione. Sic in Exemplo
propofito Divifum eft Ejfentia. Divifio etiam diftingui fe patitur

in Applicantem et Applicatam. Divifio applicata efl praecifa

refponfio ad Quaeftionem Quotuplex eft ^ quae fcilicet nihil re-

fumit ex ipfa Quaeftione; et talis efl divifio jam proxime

allegata. Solet vero Divifionem applicatam praecedere illa par-

ticula: Duplex^ Triplex., etc, quae non videtur proprie pars

ejus, fed Nota, ficut Ut efl nota Exempli. Divifio applicans

componitur ex Divifio et Divifione applicata tamquam fuis

Extremis; ut : EJJentia^ alia totalis^ alia partialis.

1. In Divifione applicat^ fpectantur Membra dividentia;

funtque Subftantiva illa, quae ponuntur in Divifione, faciuntque

numerum correfpondentem Quaeflioni Quotuplex? Connectuntur

autem inter fe mediante particula Alius; v. g. EJ/entia^ alia

totalis, alia partialis; htc membra dividentia funt EJfentia

totalis, EJfentia partialis. Adduci etiam poterant antea Membra

Definientia, quae funt Materia et Forma Definiti, fed non
erant tantae confiderationis ficut Membra dividentia.

3. Ex Membris Dividentibus cum interjectd particula Fel

exfurgit Terminus Dividens. Sic pofita hac Divifione : Animal
aliud homo^ aliud brutum. Terminus Dividens aflignatur Homo
vel brutum ; ille enim componitur ex utroque Membro Dividenti
4i<5 Loglca reftituta.
cum interjecta particula Fel. Et quamvis Terminus Definiens
coincidat cum Definitione Applicata, Terminus tamen Dividens
non penitus coincidit cum Divifione Applicata. Membra enim
in Divifione fecernuntur illa particula : Alius^ et fic fecreta,

non proprie conllituunt Terminum ; aft cum particula yel

interject^, proprie dictum Terminum faciunt, qui de aliquo
affirmari pofllt. Saepe Divifio fumitur pro Termino Dividente.
4. Membra Dividentia debent inter fe repugnare. Debent enim
in Divifione cohaerere mediante particula ^/m ,
quo pacto non
bene cohaerent Termini Concordes. V. g. , Animal^ aliudbru-
tum^ aliud bipes^ inconcinna et falfa locutio, cum non fit

necelTe ut brutum aliud fit a bipede, aut bipes aliud fit a

bruto. Multo minus haec conveniunt : Fivens, aliud animal,

aliud homo , aut , Homo , alius flebilis , alius rifibilis ; cum non
fmt alia, quae ibi alia dicuntur.

5. Singula etiam Membra Dividentia debent fubalternari Divifo.

Quia ad Quaeftionem Quotuplex eft f non apte refpondetur nifi

per talia membra. Sume tibi cujufvis generis membra; quamdiu

non fubakernantur Subjecto quaeftionis, tamdiu videbis, ineptam
per ea f ieri refponfionem ad quaeftioncm Quotuplex eft ? V. g.

Quotuplex animalf refpond. Aliud lapis ., aliud lignum'., abfurda

refponfio efl, quia non per membra fubalternata, ut decebat,

fed per membra repugnantia cum Divifo inftituitur. Non minus

ineptum hoc : Homo alius animal^ alius ens ; ubi per membra
fubalternantia fibi Divifum inflituitur refponfio. Et fic porro.
6. Sequitur jam ex his, Membra dividentia debere ejfe Partes

Potentiales divifi. Unde et fequitur, quod Divifio explicet Di-

vifum confideratum tamquam Totum Potentiale. Ex quo etiam
ulterius fequitur, quod Divifio illuflret fuum Divifum. Et ex
hoc Regula : quod, quae fatis nota funt in genere Totius Po-
tentialis, dividi non debeant. Sic ineptae Divifiones : Albor
alius hic albor^ alius ifte^ alius ille albor ^ etc. ; Homo alius hic^

alius ifte homo^ etc^ feu alius Petrus, alius Paulus^ etc. Divifa
 P. IV. Sect. I. Cap. XII. 41?

enim ibi quoad iftas partes Potentiales fatis quam nota funt,

ut non oporteat ullam per eas inllituere Divifionem. Hinc et

Regula ell, Ne in Divifionibtis procedatur ufque ad Singularia.

Quae omnia tam clare fequuntur ex dictis, praefertim confi-

deratis iis, quae in fmiili praeceflerunt circa Definitionem, ut

non fit opus iis exaggerandis diutius immorari.

C A P U T XII.

De Proprietatibus et Regulis Divijionis.

I. Proprietates et Regulae Divifionis, fervata proportione ,

eaedem funt cum Regulis et Proprietatibus Definitionis. Nam

Divifio explicat Divifum per Partes Potentiales , ficut Definitio

explicat Definitum per Partes Actuales. Secundo Divifio (quod

inde fequitur) illullrat Divifum etc, quae paulo ante com-
memorata funt.

1. Haec omnia magnam arguunt aifinitatem analogicam feu

proportionatam inter Definitionem et Divifionem. Cui et illud

accedit : Quod Divifio etiam debeat efiTe convertibilis cum

Divifo. Cenfetur autem Divifio converti cum Divifo, quando
Terminus Dividens convertitur cum Divifo ; v. g. haec Divifijo

Animal^ aliud homo ^ aliud brutum^ convertitur cum Divifo,

quia Terminus dividens, nempe Homo vel brutum^ convertitur
cum Divifo, nempe cum Animali. Similiter et ifla Divifio

Effentia^ alia totalis ^ alia partialis ^ convertitur cum Divifo;

membra enim dividentia funt EJfentia totalis ^ EJfentia partialis.,

quae fme dubio, commifiTa per F^el ., facient Terminum conver-

tibilem ifi:i Termino Effentia.

3. Quod autem Divifio debeat efife convertibilis, facile pro-

batur; quia quamcunque eam facias, quamdiu non erit con-

vertibilis cum fubjecto quaellionis, tamdiu non quadrabit in

Quaefiiionem Quotuplex efl hoc ? fed tantum in Quaeflionem

27
 4i8 Logica reftitutJl.

Quotuplex fit aliud quidpiam. V. g. fi petatur, Quotuplex efi

Animal? refpondeafq ue , Aliud homo^ aliudavis^ certum eft non

refpondilTe te ad Quaeflionem propofitam ; at refpondifti ad
hanc qua.eil[onem : Quotupkx efi animal bipes? '^ illudenim, aliud
homo , aliud avis eft. Si vero ad eandem Quaellionem refpon-
dere volueris : Aliud canis , aliud bos , fimiliter convincam te

non refpondilfe ad illam Quaeflionem, fed ad aliam, v. g.

Quotuplex efi A? fumendo A ut fignificet Animal bovi et cani

praecife commune.
4. Ex eo quod Divifio convertatur cum Divifo, fequitur
etiam ifta Proprietas : Quod continetur Divifo , continetur altero

Membrorum Dividentium^ et contra. Item Quod excluditur a

Divifo , excluditur ab utroque Membrorum Dividentium , et contra^

aut , fi velis ,
Quod continetur Divifo , continetur etiam Divifione^

et contra^ et quod ab hac ^ etiam ab illo excluditur, et contra^

fed per Divifionem ibi intellige Terminum illum, quiexMem-

bris dividentibus intercedente particula ^^/confurgit, feu Ter-
minum Dividentem.
5. Magna illa affinitas, quae eft inter Definitionem et Divi-
fionem, efFecit, ut Divifio etiam non ufque adeo malequadret
in Quaeftionem Quid efif Ubi Divifionem capio ficut paulo

ante, nempe pro Termino compofito ex Membris Dividentibus

cum interjecta particula Vel. Sic v. g. ad hanc Quaeftionem :

Quid efi animalf non peflima refponfio efl Homo vel brutum.
Et folent paflim Philofophi ad quaeftionem, qua quaeritur ^W^
efi enunciatio ? refpondere : Oratio vera vel falfa. Ubi fane loco

Definitionis fuppeditant Divifionem feu Terminum Dividentem

quia Oratio vera vel falfa efl Terminus Dividens Enunciatio-
nem, non vero Definiens. Sed affinitas ifla, etfi efficiat ut

Divifio quandoque fuppleat locum Definitionis , non tamen

impetrare potefl, ut vice verfa, Definitio aliquando fuppleat
locum Divifionis. Definitio enim, feu id quod proprie refpon-
fionis loco quadrat in Quaefbionem ^«/W ^y? ? nunquam quadrare
 P. IV. Sect. I. Cap. XIII. ^
419

potefl in Quaeftionem Qmtuplex efi? V. g. Quotuplex EJfentia?

refpond. Praedicatum in Subjecto , Fatua profecto refponfio.

C A PUT XIII.

De Diflinctione.

I. Simia Divifionis eft Diflinctio. In hac loco Divifi confiflit

Vocabulum Homonymum, et loco Membrorum Dividentium

plures Termini, qui ifto Vocabulo fignificantur ; v. g. Sentiens

aliudactu^ aliud potentid fentit \ aut forma minus ficta: Sentiens

per actum et per potentiam fumitur. Diftinctio itaque cum non

fit proprie Divifio, non proprie etiam refpondetur ad Quaefli-

onem Quotuplex efl? fed ad Qua.eilionem Quotupliciter fumitur ?

vel Quinam Termini veniunt fub iflo nomine ?

1. Et quamvis Diflinctio non fit inter Inflrumenta, adeoque

per accidens tantum ad Logicam fpectet ejus Tractatus ; non
tamen ita rejicienda efl ficut Defcriptio. Hac enim nec Logica,
nec ulla alia Difciplina utitur circa fua objecta ; Defcriptio
fiquidem verfatur circa Singularia, circa quae non verfantur
Difciplinae; ad haec non confert fcientiam Defcripti, fed fenfum
vel teftimonium , ut ante dicebamus. At Diflinctione tum Logici,

tum caeteri Doctores jugiter opus habent. Cum enim aliqua

contermina funt in Diciplinis , facile acquirunt idem nomen ;

adeoque Difcipulum occupat confufio et perplexitas , dummodo

fic, modo aliter capitur idem Vocabulum, nifi bona Diflinctione
praeveniatur. V. g. in noflra Arte Negatio fumitur pro Negatione

Propofitionis, et pro Adverbio negandi Non. Item Definitio

Formalem aliquando et faepius , Eminentem aliquando et rarius

fignificat ; aliquando Applicantem , aliquando Applicatam ; ali-

quando nomine Divifionis intelligitur Terminus Dividens ; et

infinita fimilia occurrunt , de quibus fi non admoneatur Difci-

pulus, adhibita legitima Diflinctione , nihil diflincte percipiet.
420 Logica reftituta.

3. Regula Diftinctionis : Ne inter Membra ejus referantur ea ^

quae fpectant ad aliam Scientiam ab ea , in qua Diflinctio adfertur.

V. g. in Logica licet Subjectum diftinguere in Subjectum Actu,
Potenti^, et Dignitate. Non vero etiam in Subjectum Affir-

mationis et Subjectum Inhaefionis, quia hoc pofterius membrum

non fpectat ad Logicam , fed ad Metaphyficam. Similiter Divi-

fionem non diftinguet Logicus in realem , qua corpora dividuntur

in partes , et inftrumentalem feu mentalem ; prius enim illud

membrum fpectat ad Phyficam. Hanc Regulam dum quidam

minus accurate fervant, congerunt ingentes rhapfodos, in quibus

tot Diftinctiones non funt nifi una confufio, et taediofa earundem

rerum repetitio ac prolixitas.

4. Difcrimen inter Divifionem ac Diflinctionem hoc eft, Quod

Divifum de Membris Dividentihus dicatur in eodem fenfu .^ Di-
flinctum vero de Membris Diflinguentibus dicitur in diverfo fenfu.

V. g. Sentiens alio fenfu dicitur univerfim de omni animali,

alio fenfu de eo animali ,
quod jam verberatur et verbera ifta

fentit. Quidnam autem hoc fit , eodem vel diverfo fenfu affir-

mai-i, non debemus dicere, cum hoc fit inter operationes noftrae

mentis aut inde denominetur. Qui haec conantur explicare, aut

operam ludunt , aut obfcuris ambagibus involvunt, quod nos
breviter et clare diximus. Et licet Tirones aegre fubinde dif-

cernant inter Homonymum ac Synonymum , et per confequens

non bene difcernant inter Divifionem ac Diflinctionem , hoc

non arguit, Definitionem hic aliquam requiri, qua explicetur,

quid fit idem vel diverfus fenfus, quo vocabula de pluribus
affirmantur, fed, arguit, eos ob exiguam experientiam ,
quam
habent circa Terminos artis, ut vocant, non bene judicare circa
Exempla feu circa Materiam. Alioqui quofcunque homines
abunde noviffe , quid fit eodem , quid fit diverfo fenfu affirmari,

fatis arguit, quod Formam illam in aliqua faltem Materia feu

Exemplo, promptiffime et fme ulla haefitatione agnofcant. Sic

omnes intelligunt alio fenfu Ludovicum dici Gallum , alio fenfu

 P. IV. Sect. I. Cap. XIII. 4^1

avem noflram dici Gallum. Et fit Belga quidam, idiota , omnium

artium ac fcientiarum expers, hoc fane novit, alio atque alio

fenfu dici: Den Dagh is licht^ de Pluym is licht. Formam ergo

fatis noverunt, licet non noverint illam in orani Materia,

propter opacitatem et tenebras analogicas, quas multae Materiae

conferunt fecum, et Formis quibus fignatae funt aifundunt.
Ponam in fimili : Petrus bene notus efi; omnibus hujus Oppidi
civibus ; perpetrato facinore, ut effugiat, fumit habitum mulie-
brem et jam notilTimorum etiam oculis imponit. Idem faepe fit

in Formis : Secundum fe, et in familiari Materia, admodum

notae funt ; in peregrinis autem materiis non agnofcuntur.
5. Praeter Difi:inctionem, de qua hactenus, dacur alia quadam,
in qua loco Divifi res quaepiam , et loco Membrorum Dividen-
tium eadem illa res diverfis circumfiiantiis aut confiderationibus

imbuta; adeoque in hac Difi:inctione Membra cohaerent mediante

particula Modo (v. g. Modo pluit et modo fudum efli, Item Luna
modo crefcit^ modo decrefcit^, aut particulis Hic, ibi (v. g. Sol

hic emollit , et ihi indurat ; item EJfentia hic tecta , et ibi retecta

efi^^ aut particula Quatenus ,

quo cafu tamen aliquid ultra Di-

fiiinctionem adducimus. V.g^Homo quatenus homo^ ratiocinatur

quatenus animal, fentit ; ubi ultra Difi:inctionem reperiuntur illa

Praedicata Ratiocinatur et Sentit.

S ECTIO II.

De I n ft r u men t o Com p 1 e x o.

Definitio, Divifio, et Exemplum, occupantur circa Terminos

feu Subjectum Quaefi:ionis , cui refpondent ifi:a Infi:rumenta

Terminus quidam efi: ; ideoque vocari pofilmt Infi:rumenta

Simplicia. Ratio autem circa Enunciationes verfatur, quae ideo
Infi:rumentum Complexum dici potefi:. Nam Terminos Simplicia,
Enunciationes Complexa Themata vocare, receptum apud Lo-
sicos.
421 Logica reftituta.

C A P U T I.

De Ratione.

I. Ratio elt apta refponfio ad Quaeftionem Cur efti Veluti

fi quaeratur : Ciir ex vero nil nift verum ? refpondeafque : Quia
verum non potefl dicere^ vermn ejfe ^
quod non efl verum. Ibi in-
tegra illa Enunciatio ,
quae fubfequitur Notam Quia^ et refponfio

eft ad Praedictam quaeftionem, et ideo etiam Ratio ; at Nota

Quia eft nota Rationis, ficut jE/? Affirmationis, iVi?» Negationis

notae funt. Rationes maxime elucent in Demonftrationibus

V. g. Cur Subjectum et Praedicatum concordant ? refpond. Quia
dicuntur de eodem^ nempe de ipfo Subjecto (Parte i. Sect. i.

cap. 2. n. I.}; Cur Subjectum non potefl difcordare a Praedicatof

refpond. Quia Terminus non potefl dici de Termino repugnante

fecum (ibid. n, 5.}. Et fic ubicunque Demonftrationes in hoc
libello videbis, femper etiam Locupletem aliquam Rationem
deprehendes, quam aptiffime refpondere poteris ei qui Theorema
demonftratum quaeftioni Cur ? fubjecerit.

1. Sicut Definitioni Definitum, Divifioni Divifum, et fumpta

licentia voces fingendi, Exemplo accommodavimus Exemplatum;

fic Rationi Ratum apponimus ; et non eft aliud quam Subje-

ctum quaeftionis Cur? feu id de quo quaerimus Curfit? apta

fubfequente refponfione. Sic in Exemplis proxime allegatis Ex

vero nil nifi verum^ Subjectum et Praedicatum concordant ^ Sub-
jectum non potefl difcordare a Praedicato^ Rata funt. Ego pallim

Ratam dico, quia i'u.hR\idio Enunciationem ; baec enim fola Rata

eft, cum Terminus Ratus efte non poffit, utpote qui non poffiit

fubjici quaeftioni O/r?' fed quod ei quaeftioni fubjicitur, femper

Enunciatio eft, ut infra videbimus.

3. Ordine Inventionis et Naturae Ratio praecedit Ratam

fed ordine Difpofitionis ac Difciplinae Rata praecedit Rationem
infiftentes enim ordini Naturae, primo novimus eam Propofi-
 P. IV. Sect. II. Cap. I. 423

tionem, quae Ratio efl; ; ex ea concludimus aliam Propofitionem,

quae per hoc Rata efl. V. g. ordine Naturae et Inventionis
primo deprehendimus hanc Propofitionem : Vera Enunciatio non
poteft dicere id effe verum quod non fit verum^ ex qua bene
fequitur illa : Ex vero nil nifi verum , quae proinde per illam
Sequelam denuo deprehenditur. Ordine vero Difpofitionis in

Logica primo ponitur illa : Ex vero nil nifi verum , ex altera

fubfequitur in Demonftratione hoc modo : Quia Verum non
poteft dicere etc. Sed dices : Ratio hujus Theorematis : Re-
pugnantes non pojfunt fe habere ut Subjectum et Praedicatum , efl

iflud Theorema : Subjectum et Praedicatum concordant ^ et tamen

in Logica noftra illa Ratio praecedit hanc Ratam, Parte i,

fect. 1. cap. 1. n. i. et 1. Refpond., Enunciationem quae efl

Ratio in Difciplinis debere praecedere Enunciationem quae efl

Rata, quia bene conflitutae Difciplinae ordine Naturae pro-

cedunt. Sed hoc folum contendo, Rationem qua talem in

Difciplinis fequi pofl Ratam ; v. g. loco citato in Logica noflra

Prima lex praecedit Secundam , qua Theorema ; fed quatenus

Ratio fecundae Legis, fic fubfequitur Secundam Legem.

4. Quaeflio Cur eft? complicat in fe quaeflionem ^n eft?

Et quidem ordine Periculi feu Examinis praecedit ^n? et
fequitur Cur ? v. g. hoc modo : ^n Subjectum et Praedicatum
concordent ? refpond. Concordant. Rurfum : Cur concordant ?

refpond. Quia affirmantur de eodem. Sic quaerendo procedere

folent, qui periculum faciunt feu examinant aliquem. At in

ordine Inventionis ac Naturae redundat An? Si enim nefcias

Cur fit ^ aiit non fit .,
nunquam flatues An fit^ nee ne\ fi vero
hoc inveneris, Ciir fit ^ aut non fit ^
jam fruftra inquiris, An
fit., nec ne ., cum, fi fcias Cur fit^ hoc ipfo fcias Efte., et fi

fcias Cur non fit ., hoc ipfo fcias Non effe. V. g. quamdiu nefcis,

Cur Subjectum et Praedicatum concordent, quamdiu etiam nefcis,

Cur non concordent .^ tamdiu fieri nequit, ut fcias, Concordent^

an non concordent\ fed fimul atque fciveris, Cur concordent

4^4 Logica reftituta.
aut rimul atque fciveris Cur non concordent^ jam vanum efl

quaerere quod inventum efl, An concordent nec ne.

5. Sed : Quid ? inquis, nonne omnes noverunt, An Magnes

trahat ferrum ? nonneitem, autnemo, aut certe pauci noverunt,

Cur Magnes trahat ferrum ? Refpond. Sicut hic noverunt An^

fic etiam noverunt Cur ; quia ferrum a Magnete trahi fciunt
propter Rationem Externam, nempe Experientiam Senfus, aut
Teflimonium Hifloriae. Et ficut hoc non eft proprie fcire Cur,
fic ipfi etiam non fciunt proprie An. Nullum enim proprie
dictum Scire efl, nifi ex Ratione proprie dicta fufceptum.

CA P U T II.

De Ratione- Ut , Ne et Qula.

I. Ad Quaeflionem C«r ? refpondentes, fubinde praetendimus

illam particulam t//; v. g. Cur Jludes'^ refpond. Ut fiam doctus
atque hic redditur Ratio-ut. Subinde aufpicamur refponfionem
ab illa Nota : Ne ; v. g. Cur fiudes ? refpond. Ne fim ignarus ;

atque ea refponfio continet Rationem-ne. Tandem etiam re-

fponfioni noflrae fubinde praefigimus Notam Quia ; v. g. Cur
Corpus efi palpabile? refpond. Quia Corpus non efi penetrahik\
atque hic refpondetur per Rationem-quia.
1. Ratio-ut jam pridem Finis vocatur , item Caufa finalis ;

Ratio-ne non habet adhuc nomen ; ego foleo illam Initium

vocare , eadem licentia ,

qua Ratio-ut Finis vocatur : quippe
voluntas noflra inter Bonum ac Malum hoc pacto confiflit, ut

in Bonum quidem tendat per Media (ideoque Bonum in hoc

motu habet conditionem Finis) , a Malo autem recedat per
Remedia , adeoque Malum habet condicionem Initii. V. g.

Voluntas inter doctrinam, quae ut bona apprehenditur, et

gnorantiam fic fita eft, ut ab hac recedat, et in illam tendat

et doctrinae quidem confequendae fludium adhibeat tamquam
 P. IV. Sect. II. Cap. II. 425

medium , idem fludium contra ignorantiam adhibeat tamquam

remedium.
3. Igitur nota Finis eft Ut ^ nota Initii eft Ne. Utrumque
motivum voluntatis eil; Finis enim allicit voluntatem quafi a

fronte, Initium urget illam quafi a tergo. Neutrum proinde

proprie dicta ratio efi;; haec enim ad Mentem fpectat. Unde
etiam neutrum elt Enunciatio ; v. g. Cur fludesl Ut fim doctus^

aut Ne fim ignarus ; ibi Finis et Initium fequuntur fuas notas,

L//, Ne^ fed neutrum efi; Enunciatio, at imperfectum hoc
Sim doctus^ Sim ignarus. Neutrum etiam exacte quadrat in
~quaefi;ionem Cur ; fed Finis potius in quaefi;ionem Quam-ob-rem "!

item In quem finem f Initium autem in quaefi;ionem Qud-de-

caufd ? Quo intuitu ?

4. Rationes-ut et -ne plaufibiles dicuntur, quando cadunt in

quaefi;ionem habentem pro Subjecto fuo Propofitionem inde-
pendentem a nofi;ro arbitrio : v. g. , Cur fol unicus ? Nefiplures
fint ^ comburant Univerfum. Cur dierum et noctium^ aeftatis et

hiemis vicijfitudines ? Ut fit varietas in rebus , et ne pulchra vi-

lefcnnt fi nulld moleftid interpolentur . Cur quatuor Inflrumenta?

Cur quatuor Axiomata fexies repetita Cubum Logicum conftituunt ?

Ut fit harmonia in rebus ; Natura nempe quaternario numero

gaudere videtur. Hae, inquam, et fimiles ratiunculae plaufum
habent apud vulgum, quia Fabulis admodum inefcatur; apud

veros Philofophos fafi;idium. Licet enim fit ordo, varietas et

harmonia in Univerfo, etiamfi Mundi incendium aliaque fimilia

incommoda belle caventur, haec tamen omnia pofi;eriora funt,

nec debent nos movere ad fi;atuendum aliquid de rebus (funt
enim infinitis erroribus obnoxii tales difcurfus) ; fed cum ex
veris ac legitimis Rationibus pervenerimus ad rerum notitiam,
inveniemus res fic effe ordinatas, omnia fe habere concinne,
et Deum fuum ubique tefi;ari.

5. Sola igicur Ratio-quia efi;, quae ad verae Rationis locum

afpiret ; fub ejus tamen velamine latent aliquae rationes-ut et -ne ;
4^6 Logica reftituta.
quales v. g. hic infmuantur : Cur ambulas? Quia coelum feremm
eft. Cur domi manes? Quia pluif^ hoc enim efl, Ut coelo fereno

fruar^ et Ne a pluvia madefcam, Hae igitur et fimiles fpuriae

rationes, detracta Nota, quae iis non debetur, amandentur ad

fui congeneres.

Caput III.

De Ratione Bond et Mald.

I. Ratio-quia diflinguitur in Bonam et Malam. Bona Ratio

efl, quae apte refpondetur ad quaellionem Cur? Mala Ratio
efl, quae quidem loco Rationis refpondetur ad quaeflionem Curf
fed non bene quadrat in illam quaeflionem. Unde non efl vera
Ratio, fed fuppofititia. Ex quo patet, bonam Rationem etiam
veram, et malam fuppofititiam vocari pofTe.

1. Et Mala quidem Ratio dividitur in Fatuam et Captiofam

feu fallacem. Fatua efl fic mala, ut ne quidem appareat effe

bona ; v. g. Cur EJfentia efl prior Accidentihus? refpond. Quia

haculus efl in angulo. Captiofa ratio efl quae fic efl mala, ut
tamen appareat effe bona; v. g., Cur civitates A^ B funt
aequales? refpond. Quia hahent aequales circuitus^ feu aequale
tempus uni ac alteri circumeundae impenditur. Haec enim vulgo
videtur Bona Ratio (vulgus enim civitates metiri confuevit

tempore quod Cingulis eorum perambulandis impendit), fed

non efl bona ratio, cum aequales circuitus continere poffmt

civitates admodum inaequales; puta fi hic circuitus fit rotundus

feu circularis , is longe majorem civitatem continebit quam alius

circuitus oblongus feu ovalis, etiamfi ambo fupponantur aequales,

et aequale tempus iis ambulatione connciendis impendatur.

3. Captiofa Ratio fubdividitur in Rationem Sophiflicam et

Praejudicium. Ratio Sophiflica eft Ratio Captiofa propter

voces ; v. g. Cur Petrus hahet cornua ? refpond. Quia necdum

 P. TV. Sect. II. Cap. III. 427

amifit ea\ illa enim Ratio captiofa eft propter vocem necdum^
qua infinuari videtur, Petrum habuifie cornua. Praejudicium
ell ratio captiofa propter rem et non propter voces ; v. g. Cur
plumhum celerius labitur quam lignum ? refpond. Quia plumbum
majori impetu labitur quam lignum. Illa enim Ratio efl mala,
cum quae inaequali impetu labuntur, faepe labantur aequali

celeritate (ut conftat Experientia in globo tormenti bellici ma-

joris et pila palmaria, quae ex feneflra domus fimul demifi^a ,

fimul etiam ad terram pertingunt), apparet tamen bona Ratio

inexpertis; atque apparentiam illam non habet ex ullis vocibus,

fed ex re ipfa. Tale efi: etiam ifi;ud Praejudicium : Cur in la-

pidibus et metallis plus fubftantiae eft , quam in aere vel aqua ?

refpond. Quia duriora et graviora funt aere ac aqud, Et plurima

talia Praejudicia detecta vide apud Cartefium Praejudiciorum

acrem infectatorem, praefertim parte i. Princip. Philofoph. § 71.

4. Bona Ratio generat Scientiam ; Fatua Ratio caufat rifum

aut indignationem ; Sophiftica Ratio gignit confufionem ; Prae-
judicium parit errorem.

^
C A p u T IV.

De Ratione Firmd et Infirmd.

I. Bona Ratio fubdifiinguitur in Firmam et Infirmam. Ratio

Firma efi:, quae Ratam ponit extra dubium, id efi, certam et
vere Ratam facit. V. g. Cur Corpus eft divifibile ? refpond. Quia
Corpus eft extenfum ; Cur Contrariae non poffunt ejfe fimul verae ?
refpond. Quia alioqui Contradictoriae effent fimul verae. His enim
rationibus certum fit atque extra omnem dubitandi aleam po-
nitur, et quod Corpus divifibile fit, et quod Contrariae non
polTmt efiTe fimul verae.

1. Ratio Infirma eft, quae fubjectum quaeftionis fakem ve-

rifimile reddit, et non eximit ipfum penitus e dubio ; ut : Cur
4a8 Logica reftituta.
pluet ? refpond. Quia coeunt multae et crajjae nubes fupra noflrum
verttcem. Ex hac enim ratione fit quidam verifimile, quod pluet,

fed non ita, quin abfolute maneat dubium, pluetne an non

pluet.

3. Infirma Ratio non efl proprie ratio , fed Conjectura ; neque

tam apte quadrat in quaeftionem Cur ? quam in quaeflionem
Unde conjicis ; v. g. Unde conjicis quod male fibi confcius fit ?

refpond. Quia ad commemorationem facinoris totus expalluit.

4. Firma Ratio Certitudinem gignit ; Infirma Ratio generat

Opinionem. In hanc vulgus omne propendet; quod arguunt
haec iis tam crebro ufurpata vocabula, Putare^ Arbitrari ^

Exiflimare^ Fideri^ Verifimile ^ Probabile ^ etc^ quae omnia

denotant Opinionem. Veri autem Philofophi abflinent ab Opi-
nionibus ; et hinc veteri Adagio Putare non efl Sapientis.

C A P UT V.

De Ratione Pofitivd et Negativd.

I. Secundo Ratio diflinguitur in Pofitivam et Negativam.

Negativa Ratio efl, non effe feu non occurrere rationem pro

Contradictoria Ratae ; v. g. Cur ex Falfo potefl fequi verum ?

Quia nulla efl ratio cur id non poffit ^ feu Quia in eo nulla efl

Implicantia^ ut loquuntur, id efl nulla Contradictio ; hoc enim

perinde efl ac fi refponfum fuiffet : Quia nuUa efl ratio dicendi

quod non pofiis. Si enim effet ratio dicendi, quod non pofTet,

ea effet ,. quod contradictio in eo lateret , id efl , ipfo pofito

fequeretur idem effe et non effe.

1. Ratio Negativa non valet nifi in Favorabilibus. Favorabilia

funt, quae praefumuntur feu fupponuntur effe, quamdiu non

probatur ea non effe. Et in Difciplinis inter favorabiliaprimum
occurrit Potentia ;
praefumimus enim pro Potentiaquamdiu non
oflenditur Impotentia. Secundo Paucitas; multitudo enim et
 P. IV. Sect. 11. Cap. V. 429

diverfitas in rebus non praefumitur nifi probetur ; v. g. Cur

inteJlectiis et voluntas realiter eadem funt P Ratio Negativa ell

Quia nulla efl ratio difllnguendi inter intellectum et voluntatem.

Cur non dantur plures Enunciationes Compofitae , quam Copulativae

et Difjunctivae ? Refpond. Quia nulla efl necejfltas admittendi alias.

3. In Foro Favorabilia occurrunt multa ; hinc et Rationes

Negativae, et Praefumptiones ibidem multae funt. Cur Reus

efl innocens ? Quia non probatur ejfe nocens ; Cur non valet Ex-
ceptio ? Quia non oflenditur valere ; Cur Pojfeflio efl bonaefidei ?

Quia non probatur mala fides ; etc.

4. Extra Favorabilia, in odiofis nempe vel neutris, abfurdum

eft uti Ratione Negativa ; v. g. Cur ex Fero non potefl fequi

Falfum ? abfurda ratio eft : Quia non oflenditur poffe. Potentia

enim non debet probari , fed fme probatione praefumitur,

quoufque non probatur impotentia. Sic etiam in Foro : Cur
efl nocens? Quia non probatur quod fit innocens , abfurdum et

iniquum eft.

5. Ratio Pofitiva eft fimpliciter Ratio, feu Ratio quae non

eft Negativa ; v. g. Cur ex Falfo potefi fequi Verum ? refpond.

Quia quod falfum eft poteft pro aliqua fui parte verum ejfe.

Nota tamen, quod Ratio pofitiva bene poflit efle Enunciatio

negativa; v. g. Cur non ftat? Quia non poteft ftare^ pofitiva

ratio eft, etiamfi fit Enunciatio negativa. Ratio enim non

cenfetur negativa, nifi in hoc tota fit, Non effe rationem pro

oppofita parte.

6. Ratio Negativa non eft proprie ratio , ne quidem in fa-

vorabilibus, ubi tamen fuo modo valet; quia non bene redditur
ad quaeftionem Cur fit ? fed potius ad quaeftionem Cur prae-
fumendum fit ? V. g. Cur reus efi innocens ? in hanc quaeftionem

non bene quadrat : Quia Actor non probat ; fed ea refponfio

potius in hanc Quaeftionem quadrat : Cur reus praefumitur

innocens? nec enim ideo eft innocens, quia Actor non probat,
fed ideo praefumitur innocens.
 43*^ Logica reftituta.
7. Ratio Pofitiva AlTenfum conciliat Subjecto quaeftionis feu
fuae Ratae; Ratio Negativa Praefamptionem parit Subjecto
quaeltionis. Quae Praefumptio in eo confiftit, quod etiam
citra alTenfum, ita tamen agamus circa Propofitionem , ac fi

alTenfum praeflitifTemus. V. g. Judex ex Ratione Negativa, Actore

fcilicet non probante, non poteft moveri ad affenfum iftius

Propofitionis : Reus eft innocens (hicenimei, ftante fola ratione

negativa, tam dubia efl, quam ifta: Arenae maris funt numero
pari^ ; ita tamen agit ac fi affentiretur ; hinc et Reum abfolvit,
et Actorem multat.

C A p u T VI.

De Ratione Internd et Externd.

I. Ratio interna eft, quae fequitur ex Subjecto quaeftionis,

feu ex Rata; v. g. Cur Corpus eft divifibile? refpond. Quia
Corpus eft extenfum ; fequitur enim : Corpus eft divifibik, ergo
Corpus eft extenfum^ ex Rata Ratio. Nota vero, cum Ratio
et Rata funt Enunciationes negativae, etiam Rationem cenferi
internam, quando Contradictoria Rationis fequitur ex Contra-
dictoria Ratae ; v. g. Cur lapis moto fuo non defatigatur ? refpond.
Quia non poteft defatigari^ aut Quia non eft animal., Interna
Ratio eft; non fequitur tamen : Non defatigatur^ ergo non
poteft defatigari .,
neque : Non defatigatur (actu fcilicet), ergo
non eft animal.

1. Ratio Externa eft, quae non fequitur ex Subjecto quae-

ftionis ; v. g. Cur graviora non femper per aera celerius labuntur

minus gravibus ? refpond. Quia conftat Experientid ; etadoculum

videmus cruftam panis fimul cum plumbo multi ponderis e manu
hominis ftantis in pavimento demiffa , fimul etiam ad pavimentum
pertingere. Haec Ratio eft Externa, quia non fequitur ex Sub-
jecto quaeftionis ; haec enim confequentia nulla eft : Ita eft^

ergo ita efje conftat Experientid,

 P. IV. Sect. II. Cap. VI. 431

3. Ratio Externa dividitur in Tellimonium et Experientiam.

Teftimonium eftafTertio, qua quis afTerit certam Propofitionem,
feu dicit illam Propofitionem effe veram. Fitque Ratio fui

generis, cum ad quaeftionem Cur efl? reponitur; v. g. Cur

Mundus efl ab aeterno ? relpond. Quia Arifloteles fic dicit. Ut
Teftimonium in fuo genere fit bona Ratio (abfolute enim non
elt bonaRatio, ut Hatim patebit), requiritur peritia et probitas

Teflantis feu Teflimonium perhibentis ; bonus videri debet,

ne videatur decepturus ; peritus videri debet, ne exiflimetur
ipfe deceptus effe ; utrumque fidem dictis ejus derogabit, (i aut

decipere velle videatur, aut ipfe deceptus elTe credatur. Hae

duae condiciones, Probitas inquam et Peritia, cum penes aliquem
manifefle reperiuntur, dicimus eum habere Auctoritatem.

4. Experientia efl perceptio Senfus circa aliquam Propofi-

tionem. Ut Experientia , qua experimur Aloem ventrem fub-

ducere, ferrum ad Magnetem accedere, Aeflus maris a Luna
pendere, etc. Fit ratio fui generis, cum ad quaeflionem Cur

efl? reponitur. Ut Experientia in fuo genere fit bona Ratio ,

requiritur Senfus conflans, et verae Rationi non contrarius.

Conftans quidera ,
quia femel iterumve deprehendiffe fenfu non
facit fidem, cum fenfus facile decipiatur; v. g. Pofl fumptum
hoc pharmacum aeger convaluit^ non eft fufRciens Experientia,
ut hoc pharmacum ifli aegritudini pellendae commendetur ; fed

demum fi faepius et conftanter aegri liberentur. Requiritur

etiam ad legitimam Experientiam fenfus Rationi non contrarius;
quia cum Senfus contradicit Rationi, quantumvis ille fit con-
ftans , non fundat legitimam experientiam. V. g. cum oculus fufte
percutitur, Senfus fatis conftanter obfervat fcintillas; non licet

tamen ideo dicere quod Experienti^ conftet, eo cafu fcintillas

circa oculum difpergi ; huic enim Ratio reclamat ; fed hoc

tantum conftat experientid, talem fieri eo cafu perceptionem

qualis folet a fcintillis excitari. Similiter aftra omnia, excepto
Sole et Luna, valde exigua et flammulis candelarum noftrarum
43!i Logica reftituta.
non abfimilia demonftrat Senfus admodum conftans ; ipfum
Solem et Lunam lancibus menfae non multo majores. Hae
fenfus noftri perceptiones non faciunt Experientiam, quia Ratio

iis adverfatur.

5. Ratio externa non efl vera Ratio, quia ad Quaeftionem

Cur efl ? non apte reponitur. V. g. Cur acus in pyxide nautica
jugiter fe vertit ad Septentrionem? Refpondes : Quia conflat Ex-
perientid , et ipfe faepius vidi, Mala refponfio ; non enim ideo
fic erat, quia tu fic vidifti, fed contra tu fic vidifli, quia
fic erat, fi modo recte videris. Et fimiliter : Cur Mundus efl

ab aeterno ? Inepta refponfio : Quia Arifloteles hoc dixit ; nec

enim ideo ab aeterno efl, quia ipfe hoc dixit, fed quia ab

aeterno efl , ideo dixit ab aeterno effe ; fi modo fat bonus et

fat peritus hoc dixerit, fi nec decipiat hoc dicens, nec ipfe
decipiatur.

6. Ratio interna fulgorem praeflat fuae Ratae ; Ratio externa

caliginem quidem ei non afFundit, fed nec difpellit. Res enim
nobis veluti contectae funt, et fpiffis tenebris involutae, ante-

quam lumen verae Rationis accefTerit. Interim Externa Ratio,

cum ipfa fatis valida efl in genere fuo, gignit etiam affenfum

fatis firmum erga Subjectum quaeflionis, feu erga Ratam.

Caput VIL
De Ratione Adaequatd et Inadaequatd.

f. Ratio adaequata eft Ratio reciproca cum Rata, id efl,

pofita Rata ponitur Ratio, et contra. V. g. Cur Corpus efl di-

vifibile? Refpond. Quia efl extenfum:, recte enim fequitur

Divifibile ^y?, ergo extenfum ^y?, et contra. Ex quo patet,

Rationem Adaequatam femper etiam internam effe.

2. Inadaequata Ratio eft, quae non eft reciproca cum Sub-

jecto quaeftionis. Eaque vel Latior eft vel Strictior. Ratio
 P. IV. Sect. II. Cap. VII. 433

Strictior eft, quae infert Subjectum quaeflionis, fed ab eo non

infertur. V. g. Cur Jajfus efif Quiavehementer cucurrif^ fequitur
enim : Fehementer cucurrit^ ergo lajfus efi^ fed non fequitur
Lajfus efi^ ergo cucurrit, cum et bajulando et fakando aut
equitando feifus efle pofTit. Ratio Latior efl, quae infertur a
Subjecto quaeftionis, fed ipfum non infert. V. g. Cur fej/us efi?

Quia egit^ aut Quia efi animal^ aut Quia defatigabilis erat
recte enim fequitur : Fejfus efi^ ergo egit, aut ergo animal efi ^

aut ergo defatigahilis erat ^ fed Egit, aut animal efi, a.ut defa-

tigabilis efi ^ ergo defatigatus efi, nulla Confequentia eft.

3. Ratio Difparata non datur. Si enim interrogatus Cur

lajfetur? refponderis : Quia albus efi ^ aut Quia ingeniofus efi

Fatuam Rationem reddere videris ; cum tamen Rationes Inad-

aequatae, licet non fmt omnino verae Rationes, non tamen

eo ufque malae funt, ut fatuae dici poffint; fed quadrant

aliquatenus in quaellionem Cur? et in fuo genere bonae funt.

Attamen hoc non eft inconveniens : Cur fejfus efi ? Quia cu-
currit; cum tamen difparata videantur fatigari et cucurrijfe.

Sed fi bene attendas, videbis htc reddi Rationem Strictiorem

quia quod ordinarium efl in ea confideratur ; ordinarium autem
efl, ut currens defatigetur : adeoque ordinaria faltem lege ex
Ratione hic fequitur Rata, quamvis non contra. Cum Difpa-
rata Ratio fit Fatua, ftultior adhuc erit Ratio Repugnans; v. g.

Cur non fentit? Quia efi animal.

4. Inadaequata Ratio abfolute non eft bona Ratio ; quia

rigide loquendo, non recte quadrat in quaeflionem Cur? Nec
enim ideo feffus efl, quia defatigabilis erat, muki enim defa-

tigabiles funt et non feffi; fimiliter nec ideo fmipliciter fefTus

efl, quia cucurrit, fed ideo tantum currendo-feffus eft. Ratio

Inadaequata paffim etiam non tam Ratio vocatur quam Con-
dicio ; et Ratio quidem latior Condicio-fine-qua-non , Ratio
autem flrictior Condicio-cum-qua-fic vocatur ; ut Animal ejje efl

Condicio-fme-qua-non Defatigationis ; et Currere efl Condicio-

28
434 Logica reftituta.
cum-qua-fic Defatigationis. Ratio Strictior fecundum fe etiam

non eft Interna, fed tantum ex genere fuo; non fequiturenim

fecundum fe ex Subjecto Quaeftionis, fed tantum fecundum
genus fuum; non fequitur enim Fejfus efl ^ ergo mcurrit ^ fed

FeJJus 5/?, ergo vehementer exercuit, cujus vehementis exercitii

fpecies quaedam efl curfus.

Caput VIII.

De Ratione a Priori et a Pofteriori.

1. Ratio-a-Priori eft Ratio quae affignatur per Terminum

priorem in Ordine Logico; ideft, Subjectum Rationis Subjecto
Ratae, aut Praedicatum Praedicato, Logice prius eft. V. g. Cur
Materia eft in Subjectof Quia EJJentia eft in Subfecto; EJfentia

enim eft prior Materid^ cum fit Superius Materiae. Item Cur

lapis non fatigatur? Quia non eft animal% Animal enim prius
eft Fatigato tamquam EfTentia, Proprietate dimanante ex illa

EfTentia, aut tamquam Actu iftius proprietatis , fi nempe i^<7//-

gatum actu intelligas.

2. Ratio-a-pofteriori eft quae afTignatur per Terminum po-

fteriorem in Ordine Logico. V. g. Cur poteft ftare? Quia ftai

Stans enim pofterius eft Potente ftare^ ut fupra videre potes.

Item, Cur Corpus infinite extenfum"! Quia infinite divifthile eft;

Divifibile enim pofterius eft Extenfo tamquam Proprietas Dif-

ferentia ex qua refultat.

3. Petes : qualis eft Ratio data per integram Definitionem

V. g. Cur A eft EJfentia f Quia A eft Praedicatum in Subiecto.

Item : Cur Petrus eft homo ? Quia efl animal rationale. Refpondeo,

hanc rationem gratia fuarum partium effe a priori ; gratia fui

totius nec a priori, nec a pofteriori, imo nec rationem effe,

fed idem. Quatenus igitur Definitio feorfim fuas partes, Ma-
teriam inquam et Formam, applicat alicui, eatenus eft Ratio
 P. IV. Sect. II. Cap. VIII. 435

Definiti; fed quatenus illas conjunctim applicat, idem eflcum

Definito. Et Definitio quidem etiam fubinde Ratio dicitur.

Veluti cum dicimus: Habet rationem EJfentlae^ Habet rationem

Praedicati^ etc^ quod perinde efl atque Definitionem EfTentiae
Praedicati, etc. ei competere.

4. Ratio-a-Pofteriori non efl proprie dicta Ratio, quia non

dicit Cur ftt^ fed Quod fit. V. g. Stare me non dicit Cur flare

poffim^ fed tantum dicit Quod flare pojflm. Ratio-a-polleriori

dividitur in Inductionem et Indicium. Inductio ell Ratio-a-

pofteriori afiignata per omnes Species Generis in Rata exprefle

vel implicite contenti ; v. g. Quare Extrema Argumenti debent

ejfe Enunciationesf refpond. Quia et Antecedcns debet ejfe Enun-

ciatio., et etiam Confequens debet effe Enunciatio; ibi enim in

Rata Genus efl: Extremum Argumenti , cujus omnes Species

adferuntur in Ratione, nempe Antecedens et Confequens. Item :

Cur Terminus Definiens et Definitus debent Converti? refpond.

Quia nec Subalterni ejfe pofltmt .,

nec Difparati ^ nec Repugnantes

ibi enim in Rata implicite ponitur Genus iftarum Specierum,

quae enumerantur in Ratione ; infmuat enim Quaeftio, quod
Definiens et Definitus non pofiint fe habere alio modo quam
ut Convertibiles ; ubi Jlio modo importat Genus omnium re-

liquorum modorum. Igitur Inductio non fpectat principaliter

ad Argumenta, ut vulgo perfuafum habent; transfertur tamen
fecundario etiam ad Argumenta feu Ratiocinationes ; ficut ge-

neratim omnes Rationes, feu proprie dictae feu analogicae, eo

transferuntur , ut infra patebit.

5. Indicium comprehendit quamlibet Rationem-a-polleriori

diftinctam ab Inductione. Et fub eo primo loco occurrit Exem-

plum; quod efl Ratio-a-polleriori afiignata per unam tantum
Speciem Generis in Rata contenti , v. g. : Cur ex Falfo potefl

fequi verum? refpond. Quia v. g. Sum bos efl falfum; et tamen

ex eo fequitur hoc verum: Sum ens; ibi enim una tantum Species
feu unum tantum Subalternatum Fa/fi verum inferentis depro-
 436 Logica reftituta.
mitur. Exemplo tantum locus e(l, cum Rata continet Potentiam,

aut Genus particulariter fumptum. Cum autem Rata continet

necelTitatem , aut Genus diflributum, utendum efl Inductione.
Unde :Cur Definitio debet ejje convertibilis? refpond. Quia v. g.
ifia Definitio : Homo eft animal rationale , eft convertibilis , valde
manca et inepta refponfio; eflo enim, haec Definitio fit con-
vertibilis; unde conflat, nullam alibi effe, quae convertibilis
non fit ? Et diflinguendum magnopere interExemplum ut Exem-
plum, nempe quatenus fpectat ad Secundum Inflrumentum
ac Exemplum quatenus efl quaedam Ratio-a-pofleriori.
inter

Et quidem Exemplum qua tale non male fubnectitur Propofitioni

Univerfali, in qua Genus diflribuitur. V. g. : Definitio debet ejfe

convertibilis ; fic v. g. ifta Definitio : Animal rationak, convertitur

cum Definito fuo^ nempe Homine^ non efl ineptus fermo; fed

tunc demum ineptit Exemplum , cum iflo cafu locum Rationis

affectat, et ad quaeflionem Curf refponderi fefinit; non vero

cum tantum velut Materia incorporandae Propofitioni fubjicitur.

6. Secundo loco fub Indicio reperitur Argumentum , fed alit

fignificatione quam qua Parte 3. fect. i. cap. 1. et deinceps a

nobis ufurpatur. Efl igitur Argumentum hic Ratio-a-pofleriori

affignata per Actum, cum Rata contineat Potentiam, aut per

Proprietatem, cum Rata contineat EfTentiam, aut per Proprie-

tatem pofteriorem, Ratl continente priorem. Sic Sto arguit

(id efl, Argumentum efl) Me ftare poffe. Et, quod Corpus

divifibile fit , arguit , Corpus extenfum ejfe. Et , quod Palpabile
fit.) arguit, ipfum Refiflere et Impenetrabile ejfe. Argumentum,
quoad primum Membrum, faepe participat cum Exemplo.
6. Quamvis autem Ratio-a-posteriori non fit proprie dicta

Ratio, communicat tamen cum genuina Ratione in ifta excel-

lenti Proprietate : Probat^ et non minus invincibiliter probat,

quam vera Ratio. Unde et nos ea faepe faepius ufi , ut Parte 1.

fect. a. cap. 4. n. 3. 4. 7. 8. 9. 10. 11., ubi Exemplis et In-

diciis jugiter utimur loco Rationis; et n. 3. breviter oflenditur.

 P. IV. Sect. II. Cap. IX. 437

Indicia et Exempla illis cafibus fufficere ad demonftrandum.

Induccione etiam faepe ufus fum, praefertim Parte 3. fect. 1.

cap. 5. ti. 8. et ibidem cap. 10. n. 3., etc.

Caput IX.

Prima Proprietas Rationis.

I. Ratio illufirat. Habet enim Ratio maximam analogiam cum

Lumine; cum citra Rationem omnio nobis fmt obfcura et velut

in denfilTima nocce conftituta. Unde apud omnes cujufcunque

condicionis homines haec audias, non videre fe, obfcurum fibi

elfe quod dicitur, quamdiu rationem non intelligunt ejus quod

dicebatur; quam fimul atque perceperint, clarum jamlibiene,

jam fe confpicere dicunt id de quo fermo fuerat; et fi, quod

fibi ratione factum ell clarum, alii adhibicis iifdem rationibus

non intelligant, ajunt eos caligare aut etiam coecos elTe.

a. Et quidem Ratio propriilTime illullrat. Caetera enim In-

llrumenta aut explicando (velut Definitio et Divifio) aut
incorporando (velut Exemplum) illuftrant ; quod fane non efl:

proprie illullrare, fed dumtaxat occafionem praebere ut illu-

ftretur. Cum enim v. g. tapetem, qui complicatus fuerat,

evolvimus, aut aeri incifam imaginem injecto atramento chartae
imprimimus, tantum ponimus condicionem ut illuftrecur tapes aut

imago a lumine circumfufo ; non autem aut ipfo colluftramus

aut condicio illa colluflrat. Sic etiam Inftrumenta incomplexa
non illuftrant proprie, fed funt condiciones extrinfecae, quibus
pofitis naturaliter fuccedit illuftracio feu declaratio Subjecti

circa quod adhibentur ; Ratio vero illuftrat proprie tamquam

ipfa lux affufa et infufa Propofitioni quam dictat.

3. Ex quo patet, hanc effe primam Proprietatem Rationis

Rationi enim proprie competit , nec datur ratio cur ei competat,
ficut non datur racio cur lux luceac et illuftret , nifi ratio
43^ Logica reftituta,
eminens, Caeteris vero Inllrumentis illuftrare competit impro-
prie , ut jam proxime declaratum eft ; et ex ratione competit
jdeo enim Definitio et Divifio illullrant, quia explicant; ideo
Exemplum illuftrat, quia incorporat, et crafTum ac palpabile
reddit,

4. Haec Proprietas principaliter competit Rationi verae.

Rationes enim improprie dictae non illuflrant ; velut Ratio

externa, Ratio negativa, Ratio inadaequata latior non illuftrant,
Inadaequata flrictior fubinde non nihil illuflrat, quia fubinde
continet in fe veram rationem aut caufam ficut Antecedens
fuam conclufionem ; Ratio-a-pofteriori, quando caeteroqui bona
efl, fatis etiam illuminat, nifi quod tergum quodammodo et

non faciem irradiet. Caufa etiam, quamvis non fit proprie

ratio, proprie tamen illuflrat, nec hac in parte cedit Rationi.
De Caufa mox fequetur.

Caput X.

Secunda Proprietas Rationis.

I. Ratio probat. Probat conciliando affenfum Propofitioni per

ipfam Ratae ac dictatae , idque fuo merito.
st. Quid fit Affenfus, non debet dici nifi per Exemplum.
Si in animo et ex animo tecum dixeris Duo et tria funt quin-
que^ jam affenfum praebuifli ifli propofitioni : Duo et tria funt
quinque. Affentiri alicui propofitioni a parte rei eft dicere quod
illa propofitio fit vera ; dicere, inquam , in animo et ex animi
fententia. Affenfui opponitur Diffenfus ; et diffentiris v, g. ifli

propofitioni : Duo et tria funt fex^ fi tecum ex animo dixeris,

non ita effe , feu falfum id effe.

3. Hinc dimanant iftae Proprietates : i. Manifefle vero ajfen-

tiri pojfumus, dijfentire non pojfumus ; v. g. huic : Duo et tria

funt quinque^ affentiri perfacile ; diffentire, quidquid conemur,

 P. IV. Sect. II. Cap. X. 439

impolTibile eft ; quamvis quidem ore tenus negare pofTimus illam

Propofitionem , fed hoc non efl ei diflentire. 1. Manifefte falfo
dijfentire pojjumus , ajfentiri non pojfumus ; v. g. huic propofi-
tioni: Duo et triafunt fex^ diflentire perfacile, fed alTentiri

penitus inipolTibile. 3. Duhio nec ajfentiri pojjumus nec dijjentire ;

V. g. huic : Arena maris funt numero pari ^ nec aflenfum nos

praeftare poiTe nec difl^enfum, fed haerere, et inter utrumque
librari, quam clariffime fentimus in nobis ipfi. Et quidem quod
dubium efl;, pofllimus opinari , dum intra limites dubii magis

ad verum accedere videtur, adeoque Verifmile vocatur aut

Probabile; fed tamen abfolute non poflumus aflTentiri; opinari

enim efl: infirmiter affentiri, id eft propendere et inclinari in

affenfum, necdum tamen affentiri.

4. Ratio non hoc folo probat, quod affenfum conciliet Pro-

pofltioni ratae, fed hoc etiam quod digna fit affenfu, feu
affenfum iflum mereatur Propofitioni a fe dictatae. Alioqui
Captio etiam feu Captiofa ratio conciliat faepe affenfum fubjecto
quaeflionis; tunc tamen non cenfetur probare, fed decipere

quia affenfum, quem conciliat, non meretur Subjecto quaefli-

onis; adeoque ille afTenfus Error vocatur; v. g. Cur civitates

A et B funt aequalesf refpond. Quia habent aequales circuitus.

Vulgus ob hanc rationem affentitur fubjecto quaeflionis ; fed

ratio non meretur illum affenfum , adeoque vulgus ob rationem

illam affentiendo Errat ; et fic ratio ifla non probat, fed im-

ponit vulgo.

5. Non fola Ratio probat, feu merito conciliat afTenfum

Propofitioni ratae. Sed etiam Ratio externa ,
praefertim Expe-
rientia, conciliat faepe firmum affenfum Subjecto quaeflionis.
Idem praeflat Ratio-a-pofleriori, quae in probando certe non
cedit Rationi-a-priori, quamvis in illuflrando primas ei deferat.

Ratio inadaequata latior nihil probat. Probat faepe Ratio

ftrictior. Nihil denique Ratio infirma, Negativa, aut Mala
probant. Sed Negativa Praefumptionem , Intirma Opinionem
440 Logica reftituta.
conciliat Subjecto quaeftionis ; jam autem nec Praefumptio nec
Opin-io funt afTenfus. Ratio mala fubinde conciliat aflenfum
eo tamen non probat, fed decipit ac in errorem ducit, ut
dictum eft.

6. Omnis tamen Ratio proprie dicta probat; adeo ut cum

alium in finem petimus Curl quam ut nobis probetur Subje-
ctum quaeflionis, refponfio ad illam quaeflionem exuat naturam

Rationis, et potius jam Caufa fit. Atque adeo illo cafu non
tam proprie petimus Cur'! quam Vnde'! Velut: Unde EcUpfis
in Lunaf refpond. Ab interpofita Terra inter Solem et Lunam;
melius inquam ibi pecitur Unde? qua.m Cur? quia probari nobis
non petimus Eclipfim, cum de ea nullum fit dubium, tamquam
de re fenfui manifefla ; quapropter refpondens non tam proprie
Rationem cur fit Eclipfis ,
quam Caufam unde fit Eclipfis

reddere cenfetur.

7. Atque hincfit, ut Contingentium non detur proprie Ratio;

quia non petimus illa nobis probari, cum vel fenfu pateant vel

omnino nos lateant. Cum fenfu patent, non petimus ea probari,

quia hoc fruflra foret; v. g. nemo penit fibi probari ventos,

nimbos, fulmina, aeflus maris, dierum noctiumque viciffitudines,

incrementa ac decrementa Lunae, Eclipfes, etc, cum fatis ifla

videat quilibet; fed unde fint, naturaliter quaerimus ; adeoque

Caufam hic quaerimus et non Rationem, proprie fcilicet lo-

quendo; Caufa enim ficut admodum affinis efl Rationi, ita

faepe etiam nomine Rationis fe ingerit.

C A P U T XL

Tertia Proprtetas Rationis.

I. Ratio miUtat. Militat pro Rata fua, et in Contradictoriam

fuae Ratae. Militia ejus maxime confiflit in eo, quod conciliet

diffenfum Contradictoriae Propofitionis quam ipfa Ratiodictar-

 P. IV. Sect. II. Cap. XI. 441

Unde Ratio eadem opera, qua probat, etiammilitat ; AfTenfus

enim unius et DifTenfus alterius Contradictoriam aequivalent,

et in re quodammodo idem funt (ficut dicere : verum eft Sto ,

et dicere: falfum efl Nonflo^ idem funt in re) ; atqui probando

Ratio conciliat affenfum propofitioni Ratae; ergo et diffenfum

Contradictoriae ejufdem Ratae, quod efl Militare hic.

a. Oritur interim hic Divifio Rationis in Directam et Indi-

rectam. Directa Ratio eft, quae principaliter probat (ita fcilicet,

ut fecundario tantum et velut ex accidenti militet). Indirecta

Ratio efl, quae principaliter militat (ita nempe ut fecundario
tantum probet). V. g. Cur ex vero nil ntfi verum? refpond.

Quia verum non potefl dicere quidquam falfi^ fed quidquid dicit ^
verum fit necejfe efl. Haec ratio directa efl, et principaliterprobat

Subjectum quaeflionis. Cur ex vero nil nifi Verum? refpond.

Quia alioqui Verum diceret aliud quidpiam ejfe Verum^ quod
tamen non foret verum; hoc autem efl impojfibile. Haec Ratio
indirecta efl et principaliter militat ; hoc enim principaliter agit,

ut evertat Contradictoriam Ratae, oflendendo nempe quod ex

Contradictoria Ratae fequatur impoffibile ; quo oflenfo concidit
illa Contradictoria, juxta Principium Logicum Falfum non nifi

ex falfo.

3. Ratio Indirecta ordinarie conjicitur in Syllogifmum Hy-

potheticum Indirectum, quem et ideo Indirectum vocavi; v. g.

Si ex Vero fequeretur aliquid quod non effet Verum^ jam Verum

diceret aliquid ejfe Verum^ quod tamen non ejfet Verum; fed
poflerius efl abfurdum^ ergo et prius. Ratio Directa nititur iflo

Principio Logico : Ex vero nil nifi verum; Ratio Indirecta iflo

Falfum non nifi ex falfo.

4. Rationis Indirectae frequens ufus efl in Mathematicis

difciplinis; incipitque in earum Demonflrationibus hacformula:
Si enim non credatur etc.
44!^ Logica reftituta.

CA p uT X 1 1.
Quarta Proprietas Rationis.

I. Ratio convincit. Nempe fortiter inclinando nos in affenfum

Propofitionis ab ipfa dictatae. Eadem igitur opera, qua probat

et militat, eadem inquam opera nos convincit. Etquidemfor-
tilTime convincit. Quidquid imponant hominum Teftimonia,
quidquid urgeant Experientiae, quidquid ftatuat Praefumptio,
quidquid fuadeant Conjecturae, circumveniant Fallaciae ; his
omnibus potentior efb vel unica non fucata Ratio.
a. Vincit autem haec omnia fola Ratio, tum conciliando tum
profligando. Experientias faepe conciliat Ratio, et inter fe et
fecum, id eft, cum ipfa Ratione. Caetera fibi adverfa, velut
Praefumptionem , Teftimonia, Conjecturam et Captiones pro-
fligat; nec plus illa valent afFulgente Ratione, quam tenebrae
fub dio deprehenfae valeant adverfus orientem Solem.
3. Experientiam conciliat fecum. Videamus in Exemplo.
Ratio dictat, Corpus a Corpore penetrari non pojfe; Experientia
videtur oppofitum fuadere. Nam cyathus cineribus repletus
tantundem ferme admittit aquae quam vacuus ; quod fic videbis

Cyathum aqua reple, mox eandem aquam efFunde in fcyphum

vacuum; tum cyathum probe deterfum reple cineribus per
cribrum antea tranfmillis ; tum aquam e fcypho fenfim aiFunde
totam pene bibet. Hic Experientia Rationi adverfari videtur;

fed eam Ratio in Phyficis fecum conciliat.

4. Experientias inter fe conciliat. Videamus in Exemplo.

Plumbum et lignum fimul demiflTa ex fenefl;ra domus , 11 foluta

fint , fimul ad terram pertingent ; fi interjecto bacillo colligentur,

praecedit plumbum. Has Experientias, quantum apparet, inter

fe diflidentes, Ratio ,
conciliat. Item, fi in fitula aquam con-
tinente plumbum ex funiculo fufpenfum ita demergas, ut nec
fundum nec latera tangat ,
gravior fiet fitula ; fed multo gravior
fiet fi lapidem, qui fit cum iflo plumbo aequalis ponderis,
 P. IV. Sect. II. Cap. XII. 443

eodem modo e manu fufpenfum demergas (quod flatera , fivis,

expendere potes ; ita enim invenies , ut dixi). Haec et infinita

fimilia funt in Phyficis praefertim Difciplnis ,
quae Rationi con-
ciliare incumbit.

5. Atque inde patet, Experientiam dignitate quam proxime

accedere ad Rationem (fub Ratione hic etiam comprehendo
Rationem-a-pofteriori , nempe Inductionem et Indicia). Utpote
quam Ratio nunquam a fe repellit, cum legitima efl, nec
hofliliter profligat, ut caetera fibi adverfa ; fed amice conciliat

fibi, tamquam egregium fub ipfa militem; fed nempe fub ipfa.
Cum Teflimonio (hominum nempe, de eo enim loquor) noti

tam benigne agit Ratio ; fed ubi hoc illi adverfum fuerit, fit

quantumvis legitimum , et ufu atque confenfu firmatum , Ratio

tamen illud evertit, et auctoritatis vel in partem vel in folidum
apud alios difpendio multat Teflantem.
6. Quatuor funt adhucProprietates Rationis, quae vira fuam
principaliter exferunt in Animum, ficut, quaepraecefferunt, in

Mentem; quas curfim appono : i. Quietat; 1. Delectat ; '^.Pa-

fcit ; 4. Satiat. Quietat Ratio (ubi cum Ratione etiam Caufam

comprehendi volo); Animus enim irrequietus, donec Rationem
inveniat. Cum enim etiam Experientia certi fumus effe, non
ibi fiflimus, fed naturaliter cur fit inquirimus. Certum Expe-
rientia eft, ferrum accedere ad Magnetem ; non acquiefcimus
fed inflamus: Cur accedit? Certum eft, e pleno vafe, bene
undique obturato, detracto epiflomio, nihil effluere ; centies id

vidimus; fed hoc nihil efl; quaeritur, cur fjihil effluat? Etita
jugiter urgemus illud Cur? et in quaerendo Cur efi? totum
noflrum Cor efl. Nihil Animo bono gratum, nifi quod bonae
Menti Ratum.
7. Nec jam plura dicam de his efFectis. Hoc videbit qui
volet , Rationem effe veram imaginem Divinitatis, cui cum probe
conformamur Animo et Mente, jam bene Rationales, jamboni
homines, et quantum nobis datum eft, Divi fumus.
444 Logica reftituta.

Caput XIII.

De Primd Notione.

I. Prima Notio efl Propofitio neceflaria Gujus non eft petenda

Ratio. Ut Ens efl Ens. Dico Necejfaria; quia licet Contin-
gentium non petatur ratio, non tamen primae notiones vocantur.
a. Prima Notio fubinde etiam efl prima Ratio , nempe quando
non tantum non petenda eft ejus Ratio, fed neque potefl reddi
ulla ejus Ratio praeter ipfam ; fic ifla efl prima Ratio : Ens
efl Ens^ quia nec petendum efl cur fit, nec fi petatur, reddi
potefl alia Ratio praeter id ipfum quod pofitum erat in quae-
flione. Datur vero Prima Notio, quae non fit prima Ratio;
ut Corpus efl Corptis. Etiamfi enim non debeat peti ratio, fi

tamen petita fuerit, reddi potefl Quia Corpus eft Extenfum.

3. Objicis : Philofophi dicunt : Ejfentiae non datur Ratio,
Refpondeo : dicere volunt : Non efl danda. Alioqui iidem dicunt
Formam ejje rationem quidditatis^ id efl, fi aliquid Formam
habens afHrmetur de Subjecto, Ratio iflius Affirmationis reddi
poterit per iftam Formam; adeoque haec juxta eos bonaRatio
eft : Lapis efl Corpus ,
quia lapis efl extenfus , imo etiam : Corpus
efl Corpus ,
quia Corpus efl extenflim. Si enim Quoddam Corpus
(id efl lapis} ideo Corpus fit^ quia extenfum efl^ certe etiam
Corpus ideo Corpus efl^ quia extenfum efl.

4. Prima Notio apte redigitur in quaedam Capita. Primura

Caput contineat Propofitiones effentiales, in quibus nempe
EfTentia dicitur de fuo Subjecto. Hae femper funt Primae
Notiones , quando bene intelliguntur ; cum enira EfTentia feraper

fit in Subjecto, tales Propofitiones non nifi identicum aliquod

continent; v. g. Corpus efl ens ^ id efl, Certum illud ens efl

ens ; Corpus efl extenfum, id efl, Res extenfa efl extenfa; aliud
enim non intelligimus per Corpus quam Rem extenfam. Et fi

quis aliud quiddam velit, is non de eadem reloquetur, de qua

 P. IV. Sect. II. Cap. XIII. 445

nos loquimur et quam nos Corpus vocamus, etiamfi eodem

nomine aliam illam rem defignec, quod nihil operatur in ipfa re.

5. Secundum Caput contineat illas Propofitiones , in quibus

prima Proprietas affirmatur de Subjecto Definitionem non ad-

mittente ; ut Ferum nihil faJJi dicit , Aequalia coincidunt (cum
fcilicet unum alteri rite fuperponitur). Cum enim Subjecta
iftarum Propoficionum juxta Regulam Definitionis non debeant
definiri, primae Proprietates iftorum Subjectorum fuccedunt
quodammodo in locum EiTentiae, adeoque conflituunt Primas
Notiones. Et talis farinae funt plerumque Communes Notiones
quae in Scientiis circumferuntur, ut videre potes in Elementis
Euclidis.

6. Tertiam ClafTem facio earum Propofitionem necelTariarum

in quibus primum Analogum dicitur de Subjecto ; ut Ratio

iUuftrat^ ExempJum incorporat^ AequaJia coincidunt. Licet enim

haec faepe multum probari et illucidari debeant a pofleriori,

antequam rite capiancur, tamen nulla Ratione-a-priori probari
poffunt; adeoque nulla vera Ratio illorum reddi poteft, aut
certe nulla petenda ell. Plures force cales Claffes concinnari

polfunt, a quibus recenfendis abftineo brevitatis fludio.

C A P UT XIV.

De Ratiocinatione.

I. Ratiocinatio efl Ratio in Argumentum redacta. Quod fit,

cum Ratio loco Antecedentis ponitur (faepe etiam adhibita

applicatione, quae applicatio Subfumptum vocatur aut Minor').,

Rata vero loco Conclufionis refervacur ; v. g. EJfentia eft in

Subjecto et Accidens tantum confiftit loco Praedicati; Atqui Subje-

ctum fenfu prius eft Praedicato, ergo EJfentia eft prior Accidente;

ubi applicatio Rationis fequitur notam Atqui^ haec enim pro-

prie efl nota applicationis Rationis, feu nota fubfumpti. Item
4^6 Logica reftituta.
Corpus eji extenfum^ Atqut extenfum eft divijibile^ ergo Corpus
eft divifihile. Unde Ratiocinatio fervat ordinemNaturae, quem
invertit Rationis-quaellio feu Quaeftio-Cur cum adhibita re-
fponfione ; vide hac Sect. cap. i.

2. Ex dictis patet, quod omnis Ratiocinatio fit Argumentum,

quamvis non omne Argumentum fit Ratiocinatio ; paffim tamen
confundunt. At ficut Ratio analogice feu cum adjunctis par-
ticulis extendit fe ad Rationem bonam et malam, fatuam et
captiofam, firmam et infirmam, etc, fic etiam Ratiocinatio
cum iifdem particulis dicitur, ac etiam Argumentum. Ita ut
hoc pacto loquendo Argumentum Bonum feu bona Ratiocinatio
(it quae continet bonam Rationem fuae conclufionis ; et con-
formiter cenfendum de Argumento Malo, Captiofo, Fatuo,
Sophiflico, Firmo, Infirmo, etc. V. g. hoc eft Argumentum
Plaufibile : Convenit ejfe varietatem in Univerfo ; ergo conveniens
erat poni dierum et noctium vicijfttudines. Item Conveniebat ali-
mentum in promptu ejfe nutriendis infantibus; ergo conveniebat
lac ejje in mamillis puerperarum\ fuggerit enim rationem plau-
fibilem pro fua Conclufione. Hoc efl Argumentum Captiofum:
Civitates A et B habent aequales ambitus , ergo funt aequales ;

fuggerit enim Rationem Captiofam pro fua Conclufione. Et

tali methodo facile conficies Argumenta Pofitiva, Negativa,
Firma, infirma, etc. habitis fmiilibus Rationibus.

3. Argumentum Infirmum vocant paflim Argumentum Di-

alecticum. Argumentum autem Firmum , fi etiam internum
fuerit, vocatur Demonftratio^ izem Argumentum Demonftrativum,
aut Apodicticum. Eftque Demonftratio aut a priori, aut a pofle-
riori, prout fcilicet Rationem-a-priori vel Rationem-a-pofleriori
pro fua Conclufione adducit. Quibus addunt Demonflrationem-
per-reductionem-ad-impoflibiie, quae fcilicet continet Rationem
indirectam pro fua conclufione. V. g. haec efl Demonflratio-
a-priori : Corpus eft extenfum , Atqui extenfum eft diviftbile , ergo
Corpus eft diviftbile. Haec efl Demonflratio a pofleriori : Recte
 P. IV. Sect. II. Cap. XIV. 447

fequitur : Sum bos , ergo funi animal ; Atqui prius efl falfum ,

et poflerius efl verum ; ergo ex falfo potefl fequi verum. Haec eft

Demonftratio-per-reduccionem-ad-impoffibile : Si ex vero feque-

retur falfum ,
jam verum diceret ,
quod falfum effet verum ; Atqui
poflerius efl abfurdum^ ergo et prius.

4. His etiam Dilemma fubjungo; quod non eft aliud quam

Demonllratio ex Contradictoria Conclufionis ; infrequens genus

Demonllrationis fed fortiffimum. Ideo autem rarum eft Dilemma,

quia rarum efl, Propofitionem aliquam fequi ex fua Contra-
dictoria. Eftque talis propofitio fumme neceflaria; five enim
fit vera, vera eft, five fit falfa (id eft, Contradictoria ejus fit

vera) , equidem vera efl. Duo Dilemmata invenies in hoc

Libello circa duas primas partes Legis Contradictoriarum Parte

1. Sect. 1. cap. 10. n. 3. Mathematici etiam tales aliquas

Demonflrationes exhibent, fed paucas. Dilemma dicitur a Forma,

qua proponi aliquando folet ; v. g. hoc modo : Vel Contradicto-
riae funt flmul verae , vel non funt fmul verae ; fi non funt fimul

verae^ bene h.abet\ fi fint fimul verae^ ergo non funt fimulverae\

quae poftrema Confequentia probanda efl Demonflratione a

nobis exhibita loco proxime citato. Aique ea continet nucleum

Dilemmatis; cum apparatus ille qui praeceffit, quique ei nomen
dedit, tantum fit cortex.

CA p uT XV.

Confiderationes circa Inflrumenta.

I. PrimaConfideratio: In Deiinitione, Divifione, et Ratione,

Subjectum Quaeftionis Scientificae fubjicitur etiam in RefpOn-
fione, et Inftrumentum fequitur velut ex parte Praedicati. In
Exemplo autem is ordo invertitur, et Inftrumentum ponitur
loco Subjecti. V. g. Quid efl ejfentia? refpond. Efjentia efl
448 Logica reftituta.
Praedicatum in Subjecio; ibi Subjectum quaeilionis, nempe
Effentia^ fubjicitur etiam in refponfione, Inftrumento feu Ter-
mino Definiente pofito ex parte Praedicati. Idem facile apparet

in Divifione. In Ratione vero Subjectum quaellionis in Re-

fponfione non quidem proprie obtinet locum Subjecti, Inllru-
mento tenente locum Praedicati (cum fint Enunciationes) , fed

veluti; v. g. Cur Corpus efl diviflbile? refpond. Corpus efl divi-

fibile^ quia Corpus efl Extenfum; ibi Rata in refponfione veluti

fubjicitur, et Ratio veluti praedicatur. In Exemplo autem

Detur EJfentia^ refpond. Homo efl EJfentia (nempe Hominis
albi^, Subjectum quaeflionis in Refponfione praedicatur, et

Inftrumentum ponitur loco Subjecti. Et hinc confirmatur ratio

analogica Materiae in Exemplo.

a. Secunda Confideratio : Subjectum Rationis eft Enunciatio;

Subjecta reliquorum Inllrumentorum funt Termini. Etiamfi

enim hoc valeat : Cur calamus ? refpond. Ut fcribatur^ tamen

ibi non efl Ratio, fed tantum Ratio-ut, feu Finis. Si vero

refponderis Quia convenit fcribere^ aut idem valet cum praece-

denti refponfione, aut nihil valet ; non enim ideo efl calamus,

quia hoc convenit ;

pofito enim quod aliquid fit conveniens feu

bonum, non ideo neceffum eft fuppetere media ad ipfum ; ut

convenit Daedalum avolare, non ideo ei funt alae.

3. Tertia Confideratio : Ratio continet duo Inflrumenta

Exemplum et Divifionem. Cum enim refponfum fuerit ad

quaeflionem Quodnam? aut Quotuplex? refponfio fubjici debet

quaellioni Cur? alias non eft Inftrumentum fciendi. Itaque duo

tantum funt Inftrumenta capitalia, Definitio et Ratio. Imo cum
Definitio fit Eminens Ratio fuiipfius, merito quis dicat, unum
tantum Inllrumentum efle, nempe Rationem. Haec enim, ut
vidimus, omnia reliqua Inftrumenta complectitur. Haec igitur
Logicae Objectum eft, et ab hac Logica feu Rationalis Ars

noftra dicitur.
 P. IV. Sect. II. Cap. XVI. 449

C A P U T X V I.
De Sophifmate.

1. Sophifma idem eft quod Argumentum Sophiflicum, idefl;,

Argumentum fuppeditans Rationem Sophiflicam pro fua Con-

clufione ; v. g. Petrus necdum amijtt cornua , ergo Petrus adhuc
hahet cornua. Sophifmatum ingentem plerique Logici farraginem
obtrudunt. Nos tribus hifce generibus totam Sophifmatis lati-

tudinem exhauriri exiflimamus; inquam: Sophifmate DifFormi,

Sophifmate Vago, et Sophifmate Mimico.
2. Sophifma DifForme eft, quod fallit, quia admiffa Ratione
in uno fenfu, poflea fubfumitur Applicatio, aut infertur Con-
clufio juxta alium fenfum Rationis. Fundamentum hujus So-
phifmatis efl, quod Ratio ejus admittatur juxta Regulam de
favendo Veritati Parte 1. Sect. 1. cap.%. «.3.; in fubfumendo
autem vel inferendo negligatur Regula de conformitate locu-

tionis ihid. n. 4. V. g. Quidquid non amififii^ hahes\ cornua non

amififii .)
ergo cornua hahes\ ubi prima propofitio admittitur
(juxta Regulam de favendo Veritati) in fenfu commodo, nempe
hoc : Quidquid hahuifii , et non amififii aut aliter alienafii , hoc
adhuc hahes\ poftea fubfumitur Cornua non amififii^ non juxta
illum fenfum primae propofitionis , fed juxta alium ejus fenfum
qui rigidus efl, nempe : Quidquid non amififii fimpliciter Qfive
interim hahuerts ^ five non') ^ hoc adhuc hahes. Similiter hic :

Cornua necdum amififii .,

ergo cornua adhuc habes^ Antecedens
juxta Regul. de fav. ver. conceditur in fenfu rigido ; infertur
autem Confequens juxta fenfum commodum Antecedentis, nempe
hunc Cornua quae hahuifii^ non amififii
: nam particula quae :

hahuifii videtur aliquatenus fubindicari ifla particula Necdum.

Tale efl etiam iflud Sophifma : Cuncti intrant hanc Civitatem
per portas, ergo magnus Turca intrat hanc Civitatem perportas.
Juxta Reg. de fav. ver. admittitur Antecedens; ideoque An-
tecedenti datur fenfus commodus, nempe Cuncti intrant hanc

29
 4$o Logica reftituta.
Civitatem per portas ^ cuncti^ mqn&m qui intratJt ; infertur autem
Confequens juxta fenfum rigidum Antecedentis, ac fi dictum
fuilTet, quod Cuncti intrarent hanc Civitatem, et quidem cuncti

intrarent per portas.

3. Solvitur Sophifma DifForme , difFormitatem tollendo et

Conformitatem ei reflituendo. His enim rite factis evanefcit

ejus fallacia , et detegitur fatuitas. V. g. Quidquid hahui et non

ami/i , adhuc haheo\, Concedo Majorem. Cornua hahui et non

amifi\ Nego Minorem pro priori parte. Hic reponitur confor-

mitas quoad fenfum commodum. Item Cornua necdum amifi-^ :

Concedo Antecedens. Ergo cornua adhuc haheo ; Nego Con-

fequentiam, quia quod non amifi, habere non debeo, nifi ha-
buerim. Hic reponitur conformitas quoad fenfum rigidum.
4. Sophifma Vagum eft, quod fallit quia habet fere omnia
requifita ad Argumentum Logicum in cert^ fpecie , fed re bene

examinat^ peccat contra Regulam generalem aut fpecialem iflius

argumenti. Hoc Sophifma vagatur circa omnes fpecies Argumenti

Logici. Aliud enim ferme Converfio efl ; v. g. Mus rodit ca-

feum^ ergo cafeus rodit murem^ fed peccat contra Reg. de in-

tegre tranfponendis extremis. Aliud fere Syllogifmus efl ; v. g.

Omnis homo efl animal^ nullum hrutum efl homo^ ergo nullum
hrutum efl animal^ fed peccat contra Reg. de non proced. a non
diflrib. ad diflrib. Item : Omne animal fentit^ qui profunde dor-

mit non fentit ^ ergo qui profunde dormit^ non eflanimal^ peccat
contra Reg. de vitanda Homonymia. Et plura Sophifmata hujus
farinae vide fupra. Aliud ferme Argumentum a-divifis-ad con-

juncta; v. g. Hic canis efl pater^ hic canis efl tuus, ergo hic

canis efl pater tuus. Et fic porro.

5. Solvitur Sophifma vagum adferendo Regulam e Logica,

contra quam peccat. Et nota, quo magis celat vitium fuum,

eo magis Sophifma effe, quale efl illud : Omne fentiens efl ens

folum animal fentit , ergo folum animal efl ens. Item : Quidquid
efl domi meae, efl Leidae, unicus catellus efl domi meae^ ergo
 P. IV. Sect. II. Cap. XVI. 451

unicus catellus eft Leidae'^ quae duo Sophifmata peccant contra

Reg. de non proced. a non diftrlb. ad diftrib. ex partemajoris
extremitatis, quae in Antecedente eft Praedicatum affirmationis

(adeoque ibi non diftribuitur) , in Confequente autem efl Prae-

dicatum negationis, fed tecte, nec patet nifi exponendo Con-
fequens. Tale etiam eft iftud : Duo et tria funt par et impar ,
quinque funt duo et tria , ergo quinque funt par et impar ; quod
peccat contra Reg. de cavenda Homonymia ; nempe Terminus
Duo et tria accipitur aequivoce propter particulam Et^ quae
in Majori laxe copulat, et in Minori prelTe.

6. Sophifma Mimicum eft, quod fimulat Argumentum Lo-

gicum in certa fpecie, fed re aliquatenus examinata immane
difcrepat ab illo. V. g. : Qui promittit eft gratus , et praeftans

quod promifit adhuc gratior , ergo qui promittit verbera eft gra-
tus ^ et cum verberat adhuc gratior^ fimulat enim Argumentum
a genere ad fpeciem, fed re aliquatenus perpenfa nulla ell

apparentia, fed ell Argumentum a repugnantibus, et proinde

nihil valens. Promittens enim et Promittens verbera non funt

fubalterna, fed repugnantia, cum promittens verbera minime
promittat , fed minetur. Tale efl: etiam illud Sophifma : Chriftus

eft agnus^ ergo Chriftus eft heftia^ videtur enim prima fronte
elTe Argumentum a fpecie ad genus ; fed re aliquatenus infpecta

eft a repugnantibus, et per confequens abfurdum; ^gnus Qnim

et Beftia^ etiamfi in proprietate fmt fubalterna, tamen prout
ibi per Tropum ponuntur, funt repugnantia.

7. Solvitur hoc Sophifma larvam ei detrahendo, et redu-

cendo ipfum ad illum locum unde petitum fuerat.

8. Inter Sophifmata eminet unum, quod ideo fplendidum
vocare foleo , nempe : Quicunque dicit te effe animal^ dicit ve-
rum\ fed qui dicit te ejfe afinum ^ dicit te effe animal; ergo qui
dicit te efje afinum^ dicit verum. Et licet Sophifma iflud in

illis tantum Terminis circumferri foleat, forma tamen ejus

communis valde efl, et infinitas fimiles nugas admittit. Unde
4S!i Logica reftitiitd.

fi attendant Sophiftae, hic iis ubertim nata ell occafio quidlibet

abfurdi Sophiftice concludendi. V. g., Probare vis, album effe

nigrum? Sic perge : Quicunque dicit^ alhum ejfe coloratum ^ dicit

verum; fed qui dicit^ album ejfe nigrum^ dicit aJbum ejfe colo-

ratum ; ergo qui dicit , album ejfe nigrum , dicit verum. Vis pro-
bare , . . . . Sed quid opus eft plura adferre ? cum enim quidlibet

fit ens, de quocunque Sophiflice inferre poteris, ipfum effe

quidlibet aliud.

9. Solutionem hujus Sophifmatis, quotquot adhuc videre

datum efl, infeliciter aggrefli funtomnes, et quidam tam mifere

ut non fatis fe vindicent ab illalabe, qua eos denigrat conclufio
Sophifmatis. Quo autem folutionem ejus expediamus, Nota,
dupliciter aliquem hoc vel illud dicere, nempe Formaliter et
Confequenter. Formaliter aliquid dicere efl, conceptis verbis

aliquid dicere ; fic ille Formaliter dicet , te effe animal ,

qui
totidem verbis dicit : Tu es animal. Confequenter aliquid dicere

efl, non hoc ipfum difertis verbis dicere, fed eft dicere An-
tecedens, ex quo hoc bene fequatur. Sic qui dicit Sto^ con-
fequenter dicit, fe flare pofl^, fed tamen hoc formaliter non
dicit; at formaliter tantum dicit Sto.

10. His pofitis, veniat ad criterium Sophifma. Quicunque

dicit me ejfe animal, dicitverum; Concedo Majorem , tumjuxta
Reg. de fenfu obvio, tum juxta Reg. de favendo verit. ; atque
ideo hic fit fenfus : Quicunque formaliter dicit^ me ejfe animal^

ille dicit verum; non eft enim neceffe, ut qui confequenter hoc
dicit, etiam verum dicat. Licet enim verum fit, me effe animal,
poteft tamen verum ex falfo fequi, adeoque qui confequenter
dicit, me effe animal (ideft, Antecedens aliquod dicit, ex quo
fequatur me effe animal), nullatenus neceflum eft ut is verum
dicat. Atque ita fatisfactum eft Majori. Pergamus ad Minorem :

j^tqui qui dicit, me ejfe afinum^ dicit, me ejfe animal. Nego

Minorem juxta Regul. de conformitate locut. ; ille enim qui
dicit, me effe afmura, non dicit formaliter, me effe animal.
 P. IV. Sect. II. Cap. XVI. 453

fed tantum confequenter. Si inftet Sophifta et velit, in Minori

hoc , dicit me ejfe animal^ intelligi five formaliter five confequenter ,

Concedo ei Minorem. Ergo qui me dicit ejfe afinum , dicit verum ;

Nego Confequentiam. Efl Syllogifmus, clamat Sophifla. Re-
fpond. : funt quatuor Termini ; Medius enim Terminus, Dicens
me ejfe animal, accipitur Homonymos ; in Mii]on ei}: Formaliter

dicens, me ejfe animal', in Minori Sive formaliter five confequenter

dicens me ejfe animal. Sed importunus efl Sophifta. Cape, in-

quit, in Majori, in Minori, fiveformaliter, five confequenter.

Refpond. : Ello ; teneor enim obedire juxta primam Regulam

Parte \. Sect. 2. cap. 8. n. i. Acceptionis ; fed jam nego
Majorem. Qui enim five formaliter five confequenter dicit me
e^e, animal, non efl neceffe ut is verum dicat.

II. Tandem huc condefcendo, ut, fi in praedicco Syllogifmo

per vocem ^/c/V, ubique intelligat Sophifta Formaliter vel con-

fequenter dicit^ concedam ei integrum Syllogifmum, Majorem,

Minorem, Confequentiam, et Conclufionem. Ridet Sophifta,
et jam, inquit, intentum habeo, jam fateris te afinum efTe cum
caeteris ; a qua labe alios non bene fe expedire cenfebas
eandem et ipfe incurris. Bona, inquam, verba, bona verba.
Hic efl fenfus Syllogifmi a me fic plene admiffi : Quicunque
formaliter vel confequenter dicit^ me ejfe animal^ is formaliter vel

confequenter dicit verum; Atqui.^ qui me afinum ejfe dicit, is

formaJiter vel confequenter dicit^ me e//e animal; Ergo^ qui me

afinum effe dicit , is formaliter vel confequenter dicit verum. Ecce

non fateor, me afmum effe ; fed, qui me afinum effe dixerit,

eum formaliter vel confequenter aliquid veri dicere ; quod fane

ita eft, cum, qui me afinum ejfe dicit, confequenter dicat me
fenfitivum ejfe^ me animal ejfe ^ me ens ejfe^ etc^ quae omnino
vera funt.
454 Logica reftituta.

APPE ND I X.
Methodum tractare non concernit Logicum, fed aliam aliquam

Scientiam, fecundam a Logica, anonymam hactenus, quam cir-

cumloquendo vocare pofTemus Scientiam de Scientiis. In qua de

Notioribus, de Simplicioribus, Facilioribus, de ProgrefTu mentis
in cognitione rerum, de Gradibus per quos incedit, et oiFendi-

culis ac remoris, aliifque fimilibus multis tractandum, antequam

ratio Methodi legitime conftet. Tractatum aliquem in hanc
Scientiam, Deo dante, brevi faciam publici juris. Auctarii
faltem loco ex illo Tractatu huc transfero : Cum omnes moneant,
in Scientiis nihil omittendum eorum quae dicenda funt, Ego
hoc moneo, nihil etiam committendum eorum , quae dicenda
non funt. Ingens hoc Scribentium cacoethes transformavit omnes
ferme Difciplinas in Rhapfodias. Et malam illam Metamorphofim
potilTimum debemus communi illi Logicae, quae per Scholas
ubique divagatur. Abflrahant igitur, qui fcripturi funt, et

fecernant Objecta fua diligenter ab omni colluvione Materiae.

Et ut aliquod faltem Exemplum habeas legitimae talis Abflra-

ctionis, repete quae dixi Parte 3. Sect. '^. cap. 9. n. 1.

F I N I S.
 DICTATA AD LOGICAM
E COD. SCHOLARUM MS.

PRAEMONENDA.
Logica duplex eft : Argumentatrix et Ratiocinatrix. Argumentatrix
proprie Dialectica, Ratiocinatrix in fpecie Logica vocatur. Argu-
mentatrix eft iterum duplex : Inventrix et Indicatrix. Inventrix vel
invenit ex alterutra praemiflarum , et vocatur Difciplina (difcentium
enim eft, ex praeceptis et cognitis veritatibus novas per Argumen-
tationem elicere), vel ex conclufione, et vocatur Docirina, itera

Probatrix. Indicatrix eft itidem duplex : Indicatrix fimpliciter, quae

dijudicat utrum Argumentum oblatum bonura fit an malura , et

Notatrix, quae vitium inventum oftendit et notat.

Ad pag. 175
N. I. et 2. non proprie fpectant ad Logicam, fed referuntur ad
Scientiam de Scientiis. Sicut enim datur fcientia aliqua de virtute
(et haec eft Ethica), item fcientia aliqua de argumentatione (et haec

eft Logica), item fcientia aliqua de rebus materialibus (et haec eft

Phyfica), et fic de caeteris, — fic etiam datur fcientia aliqua de ipfis

fcientiis, ubi definere, unde incipere debeant ;

quo tenore, quae tra-

ctanda in iis funt, difponi ordinarique debeant. Proinde haec fcientia

praefcribit etiam Logicae, incipiendum ei eflfe ab Affirmatione, de-

finendum in Argumentatione ; fimul quo tenore, quae inter haec
interjecta funt, exigi debeant, expendit ; et fimiHa praeftat in aliis

fcientiis.

N. 2. Quid fit Affirmatio non debet dici, et afferuntur rationes

duae, ob quas dici hoc non debeat : quia fc. primura eft in Logica,
et infuper quia eft notiffimura. Nara quod priraum eft in Logica vel
45^ D i c t a c a

in aliqua alia fcientia, non debet de eo dici qiiid fit ; fi enim diceretur
quid eflTet^ jam non ipfum illud, fed per quod ,
quid fit, dicitur,
primum effet. Sic in Logica fi dicas, quid fit Affirmatio, hoc modo
(nam in exemplo non requiritur veritas) : Affirmatio eft arbor cum
pomis ,
jam non Affirmatio prima erit in Logica, fed Arbor Affirma-
tione prior erit, et fi, quid fit Arbor, etiam dixeris, jam nec Arbor
prima erit, fed id per quod dices, quid fit Arbor, Arbore prius erit.

Quod clariffimum eft ex Scientia de Scientiis, et vel hic facile fine

demonftratione intelligitur.

Secunda ratio, quare non debeat dici, quid fit Affirmatio, eftquia

Affirmatio eft notiffima feu clariffima ; ergo non debet, nec poteft
declarari ; et fi non poffit declarari , non poteft etiam dici quid fit

nam dicere quid fit eft rem declarare, et quidem excellentiffimo modo
declarare. Ex his patet, duas eife caufas ob quas aliquando non

poffumus dicere quid fit res : i°. quia res illa eft nimis obfcura (v. g.

tirones interrogati, quid fit enthymema, quia ignorant, et nimis

obfcurum eft iis) ; 2°. quia nimis clara et aperta res illa eft, de qua

quaeritur quid fit. Sic quilibet interrogatus, quid fit duo ettria ejfe

quinque , refpondere non poteft, non quia ignoret, fed quia nirais

bene fciat, nimifque ei notum atque clarum fit, et per confequens

non poffit amplius declarare ;
quod tamen faciendum ei erat, fi ad
propofitam quaeftionem refpondere aliquid, quod erefit, decreviffet.
Populus tantum agnofcit priorem caufam ; fi enim dixeris , non poffe
te, quid res aUqua fit, dicere, eo quod ignores, et res illa tibi nimis

obfcura fit, feret ; fin non poffe te dicere quid fit res, eo quod
nimis clara fit, profeffus fueris, explodet, et tanto, inquiet, melius

debebas dicere quid fit, quanto tibi clarius eft quid fit. Sed hanc
populi repraefentationem facile eludimus regefta ei interrogatiuncula:

Quid eft, duo atque tria effe quinque ? quidve eft A effe A, etc.

quibus quod refpondeant inveniunt nihil, adeoque experientia et

quafi ipfo tactu convincuntur, poffe rem eoufque claram effe, ut

quid fit dici nequeat.

Quando res tam clara eft, tum fieri facile poteft, ut nomen rei

obfcurum fit vel ambiguum. Infinita enim eft diverfitas inter rem
ipfam et nomen rei ; folent tamen tirones et vulgus confundere rem
cum nomine fuo. Quod inde factum videtur, quia nominibus inter
 ad Logicam. 457

loquendum utimur loco rerum ,

quae tamen minime ideo res ipfae
funt ; ficut calculi , etiamfi iis inter computandum et fubducendum
pro nummis et fummis uti folemus, minime nummi aut fummae funt.

Poteft ergo fine dubio facile contingere , ut re quidem clara nomen

tamen rei obfcurum fit atque ambiguum. Quod etiam extemplo facile

declarari poteft ; nara fi dictum fuerit : color leucophaeus , res quidem

nota omnibus (vocatur enim aliter : color cimreus) , fed nomen illud

raultis erit obfcurura. Sirailiter pueri faepe, quod viride eft, flavum

aut rubrura vocant, non quidem in re ipfi errantes (vident enim

colores aeque atque nos) , fed in nomine ; non enim fatis callent

idioma maternura. Similiter facile fieri poteft, et fit certe, ut cum

tironibus Affirmatio ipfa clariffima fit, nomen tamen Affirmationis

arabiguae fit illis obfcuraeve fignificationis.

Cum vero re clara obfcuritas aliqua verfatur in nomine , eximere
obfcuritatem illam pofl^umus , eff^erendo priraum nomen in alio idiomate

fic V. g. nomen Affirmationis declarabimus efFerendo illud Belgice , fc.

Verfeeckering ; atque adeo omnis fententia illa , cui bono fenfu praefigi

poteft Belgicum noftrura ick verfeecker uw\ Affirmatio eft. Et dico :

bono fenfu, non autera : cura veritate. Haec enim etiam eft Affir-

matio : Petrus efl bos\ cui quidem bono fenfu, fed nuDa veritate
praefigi poteft Belgicum illud jam dictum.
Secundo poffumus obfcuritatera nominis illuftrare afi^erendo noraen
ejufdera rei in alia aliqua difciplina ; et fic Affirraatio quae apud
Logicos vocatur, apud Gramraaticos Indicatio (inde apud ipfos In-
dicativus raodus) vocanda videtur. Ideoque oranes fententiae quae
funt Indicativi modi, et etiara folae illae funt Affirraationes. Ex quo
facile patet, hanc efi"e Affirmationem : curanda efl valetudo; hanc
minirae : cura valetudinem ; etiamfi enim duabus hifce fententiis res

eadem dicatur, non tamen eodem modo dicitur. Alius enim Indi-

cativus (et hic folus ad Affirmationem pertinet), alius Imperativus

eft. Quae diverfitas non eft nuUius in Logica raoraenti ; inde enim

provenit, ut altera iftarura fententiarura vera fit vel falfa (y\txsi^t

quae dicit : curanda efl) , altera nec vera nec falfa (quae dicit : cura).

Et dixi, fententias ad Indicativum modum pertinentes efle Affirraa-

tiones ; nam verbum /««? (cum fc. verbum fubftantivum eft, et mera
nota affirraandi, certe fe folo fententiara non abfolvit ; non vero
458 D i c t a t a

cum verbum adjectivum eft, idemque valet ac exfiflo ,

quo cafu fen-

tentiam integram fe folo abfolvit) non eft Affirmatio, quia licet

Indicativi modi fit, non eft tamen fententia.

Tertio denique manifeftatur nomen per exemplum aliquod rei figni-

ficatae per illud nomen. Sic v. g. nomen Affirmationis fi obfcurum

fit , illuftrabitur exemplo , et praecipue plufculis exemplis adhibitis.

AfFerantur proinde haec : difputatur ; Petrus efl doctus ; coelum efl

ferenum ; flo , etc. Huic adde : fi affinia quaedam, quae ifto nomine
non continentur, in medium protuleris oftenderifque ,
quae fit horum
ab iis quae nomine ifto continentur diverfitas , nomen illud magnopere
illuftraveris. V. g. fi Affirmationis non tantum exempla afferas, fed

etiam haec atque fimilia proponas : cura valetudinem tuam diligenter;

utinam ejfem bonus logicusy etc. Haec enim, cum Affirmationibus
affines fiut fententiae, fi, quae diverfitas inter eas et veras Affirma-

tiones intercedat, demonftraveris (oftendendo nempe, haec imperanter

aut optanter, illa vero indicanter feu affirmanter dici, effeque illa

vera vel falfa, haec neque vera neque falfa) magnam lucem in iftud

nomen contuleris.

Atque hi funt tres aut quatuor modi quibus nomen aliquod declarare
poffumus; qui bene obfervari debent, nam funt magni in difciplinis

omnibus momenti , cum homines faepius ignorantia norainis quam rei

labantur in errores. Non femper autem hi quatuor locum habent,

quando res eft clara et nomen rei obfcurum. Subinde enim fieri poteft

ut nomen ejus alio idiomate expreffum nihilo clarius fit eo quod in

alia lingua exprimitur nomine. Tunc autem unicura reftat exeraplura,

eaque quae exeraplo adjeciraus, affinia nempe, quae a fignificatione

nominis excludi debent. V. g. Acceptionem et Suppofitionera (de

quibus agitur Cap. IV) f\uis, irao plus quara fatis intelligimus (cum

fit actus noftrae mentis, quera fexcentics agimus quotidie). Cum

igitur hic noraen rei fatis obfcurura effepoffit, declarari tamen noraen

illud non poteft fi in alio idioraate efferatur (ibi enim obfcurius forte

erit quam in Logica), neque in alia fcientia (aliae enim fcientiaehac

de re non tractant) ; fupereft ergo exeraplura quo declaretur hoc nomen

et plura alia tecum ipfe finge ; vide Cap. IV.

Si petas, unde fiat quod Affirmatio nobis tara chira fit, perfaciHs

jam eft refponfio. Ex iis enim, quae circa nomen ejus explicandura
 ad Logicam. 459

diximus, fatis patet, Affirmationem non efle aliud quam certum actum
noftrum (certum modum cogitandi noftrum) , ficut videre , audire

amare, odiffe, efurire, fitire, etc, de quibus nunquam dicendum eft,

quid fint, cum eorum nimis jam explorata ac manifefta fit confcientia.

Habet vero Affirmatio hanc etiam praerogativam inter iftos actus,

quod fexcenties eam exerceamus quotidie ; ubi faepe multi dies , imo
et menfes (quod potiffimum de iis qui aetate aliquantulum proceffere,

et umbraticam vitam inter litteras agunt, accipiendum eft) elabuntur,

quod ne femel quidem aut efuriamus aut fitiamus. Multum etiam

fubinde temporis eft, quo non timemus, non fperamus, non gaude-
mus, etc. At dies nuUus abit quo non affirmemus faepe et faepius,

fi non ore (nec enim hoc ad affirmandura requiritur) aft mente, quod

ad affirmandum fatis eft. Cur igitur haec et re et nomine tam clara?

Affirmatio quidem re certe nota, nomine obfcurior? Refp. quia de

aliis illis folet populus loqui, de Affirmatione non item, hanc enim
philofophis remittunt. Hinc ergo factum, ut nomina quidem aliarum
iftarum rerum perinde ut res ipfae clara fint, Affirmationis autem nomen
obfcurum manferit, donec adhibitis declarationibus (de quibus fupra)
perinde clarum iiat et manifeftae fignificationis ut nomina famis et

fitis, caeterarumque rerum ante enumeratarum et fimilium.

N. 3. Hic proprie incipit Logica ;

quae praeceflferunt enim ea ex
Scientia de Scientiis mutuati fumus. Nam Logicae non eft dicendum,
quid facere debeat Logica, ficut miUtis non eft dicere quid miles

facere debeat, fed id facere, nec de armis, fed arma tractare. Haec
igitur omnia in prooemio Logices dicta fint, atque ibi maneant,
neque fe unquam in Logicam ipfam exferant.

Incipit ergo Logica a Subjecto et Praedicato. Et quidem nota

Subjecti eft de quo, Praedicati quod\ haec enim duo adeffi^ debent,

fi Affirmatio fit; nam fi dicam, et de quo dicam et quod dicam

neceffiim eft adeffe fimul. Si petas : Quid neceffijm eftut, cum dico,

fit de quo dicam ? — refp., non debere dici, imo non poffis dici

nam dicere quare fit non minus eft declarare ,

quam quid fit dicere

hoc vero declarari non poteft cum dico : Debet elTe de quo dicam.
Simile quid eft de ifto : Sidicam, debet effe quod dicam. Idea Subjecti
abfolvitur in de quo, Praedicati in quod. Nota vero, qua homines
invicem fignificare folent, quid inter affirmandum fubjectum elTe
460 D i c t a t a

velint, quid praedicatum, confiftit in ordine aliquo ;

ponunt enim
Subjectum primo, Praedicatum ultimo loco, ficut Belgae, dum quem
ab altero verberari, amari, etc, dicunt, inter verberantem et verbe-
ratum fimili ordine diftinguunt; nara illum primo, hunc fequentiloco
in fententia ponunt. Proinde ficut hic ordo non eft a natura (Latini
enim non obfervant illum, et amantem ac amatum pro lubitu prae-
ponunt aut poftponunt, fola cafus diverfitate difcrimen amantis et

amati facientes), fic nec ille ordo a natura eft, quo fubjectura primo
loco reponitur in Affirmatione. Unde Rhetores et Poetae faepe mutant
et intervertunt eum ; v. g. Homo bellus eji Petrus Animal homo eft ,•

compos mentis , etc. Ordo igitur hic totus eft ab arbitrio humano
poterant vero meliorem inftituere ordinem, juxta quem nota affirmandi

feu verbum, quod jam interponitur, praeponeretur et primo loco

prodiret, ut fic prima fronte, quera actum celebrare vellet, audienti
fubindicaret loquens. Sicut eadem de caufa notam interrogandi, itera

exclaraandi^ etc. primo loco ponunt in fententia, ut ita audienti

ftatira fe manifeftent in fubjicienda fententia aut exclamationera, aut

optationem, aut interrogationem , etc. velle celebrare. Quamvis igitur

hic ordo fit meri arbitrii huraani, non taraen negligendus eft Logico;
adeoque in fequentibus infinuare invicem debebimus, quid Subjecti,
quid Praedicati vicem habere voluerimus ; femper Subjectura prirao

loco in Affirmatione noftra reponentes intelligemus hoc ipfo, illud

haberi loco ejus de quo , et fimiliter Praedicatum ultirao loco confti-

tuentes intelUgemus ipfum quod loco ejus dicere. Et juffi vel ab

homine vel ab Axiomate affirmare de aliquo alio (puta A de B) femper

de quo affirmare juffi fumus (puta B) primo loco, et ilhid quod
affirmare jubemur (puta A) ultimo loco reponemus in Affirmatione

noftra, fciemufque ex eo indice facile eas e(fe Affirmationes : Albedo

eft color et Color eft albedo , fed hanc quidem falfam, illam autera

veram ; licet autera apud Rhetores pro iifdem haberi foleant, qui
eundem ordinem in feiifu intelligunt iftius utriufque propofitionis,

licet non fit idem in voce. Sed Logici infiftentes decreto ifti de
Subjecto priraum, et Praedicato deinceps reponendo, plane diverfura
fenfum percipiunt in praedictis Affirmationibus , eo ufque ut alterara
verara , alteram falfara effe facile intelligant.

Subjectura aliquando fecundura fe aflFertur in Affirraatione (quo cafu

 ad Logicam. 461

naturalem Affirmationem effe dicimus), ut hic : Homo ejl aniinal\

aliquando fecundum fe non affertur, fed defignatur tantum per notam

Aliqids (quo cafu Affirmationem artificialem nos vocamus) , ut

Aliquod animal (puta homo) eft rationale. Unde patet , idem effe poffe

in utraque Affirmatione fubjectum, fed in altera expreffe poni et

fecundum fe afferri, in altera tantum defignari. Quae fublata nota

Aliquis fuperfunt in Affirraatione artificiali, non Subjectum et Prae-

dicatum, fed Termini concordes vocantur, de quibus infra in Sect II.

Cap. I. In Affirmatione autem naturali proprie Subjectum et Prae-

dicatum reperitur.
Subjectum et Praedicatum communi nomine vocantur Termini.
Unde Terminus non eft aliud quam five Subjectum five Praedicatum
ubi Subjectum et Praedicatum fumuntur per potentiara (de quibus

Sect. I. Cap. II.) ; adeo ut Terminus non fit aliud quam omne id

quod ita eft expreffum, ut poffit locum Subjecti vel Praedicati in

Affirmatione aliqua obtinere ; ut Sapientia , Sapiens , terraini funt,

non autem Sapienter, Sapientiam.

Cum vero unumquodque fit hoc quodeft, et per confequens omnis
Terminus de fe ipfo affirmari poffit (nam et fapientia efl fapientia

et fapiens eft fapiens , etc), hinc omnis Terminus abfolute et Sub-

jectum et Praedicatum eft.

Subjectura et Praedicatum vocantur etiam aliquando Extrema, fed

hoc noraen generalius eft ; nam etiam propofitiones quae in enuncia-

tione compofita per copulam graramaticalera connectuntur inter fe,

vocantur etiara Extreraa enunciationis corapofitae ; ut hic : Sto et loquor,

extrema funt alterum quidem fto , alterura autem loquor.

NB. Sunt quatuor Subjecta Affirmationis et Negationis :
1°. Sub-
jectura de quo Affirraationis (i. e. de quo affirrao) ; 1°. Subjectura

quod Affirraationis (i. e. tota illa propofitio quam affirrao) ;

3°. Sub-
jectura de quo Negationis (de quo nego) ;
4°. Subjectum quod Ne-
gationis (totum illud quod nego).
Propofitio affirmans et affirmata funt idem ; negans et negata dif-

ferunt toto coelo. E. g. Petrus eft doctus eadem eft affirmans et

affirmata ; Petrus non eft doctus eft negans ; fed negata eft haec :

Petrus eft doctus , de ea enim dicitur hic xo non feu falfum.

NB. In affignando Subjecto et Praedicato ftudiofe cavendum eft.
4-61 D i c t a t a

ne quid plus aut minus demus quam quod petitur. In aflignando

Praedicato tirones faepe plus quam Praedicatum affignant, idque
praecipue in illis propofitionibus , in quibus Praedicatum cum Copula
complicatur in verbo grammatico. V. g. Animal fentit; Praedicatum,
inquiunt, t^ fentit; hoc vero non eft Praedicatum, fed Praedicatum
et Copula. In propofitionibus vero praeteriti vel futuri temporis
folent illi, qui minus in Logica verfati funt, pro Praedicato aflignare
partem Praedicati feu minus Praedicato. V. g. Puer erit fenex ; Prae-
dicatum, inquiunt, t&. fenex; hoc vero non eft ibi Praedicatum, fed
tantum pars ejus, nam Praedicatum ibi t^ futurus fenex. Simile quid
locum habet hic : Senex fuit pucr.
Similiter in Subjecto faepe folent minus affignare , ut hic : Aliquoa
animal e/i homo; Subjectum, inquiunt, eft animal; hoc vero non eft

Subjectum fed tantum pars Subjecti.

Et fic porro memores elfe debemus, eum non dare quod petitur,
qui plus vel minus dat quam petitur.

Ad pag. 175.
N. 4. Verbum feu Copula verbalis (datur enim et alia copula

quam grammaticalem vocant, quae media inter duas enunciationes,

de qua Part. II. Sect. I. Cap. V.) non eft aliud quam affirmandi nota.

Operae ergo pretium eft fcire, quid fit Nota.

Nota eft fignum actus ut exerciti ; i. e. fignum quo fignificamus
actum aliquem noftrum (ut affirmationem , negationem , amorem, odiura,
etc.) non fimpliciter (qualiter etiam eft cum nomen fuum importatur),

fed prout hic et nunc a nobis exercetur. Sic ^«eftnota, et quidem

interrogandi nota; fignificat enim actum aliquem noftrum (nempe in-

terrogare), et non fimpliciter fignificat illum actum, fed prout hic et

nunc exercetur et a nobis agitur. Dum enim dicimus An, etc, non
tantum fignificamus interrogationem, fed nos interrogare, feu interro-
gationem hic et nunc exercere.
Nota duplex eft, nempe nota Mentis feu Intellectus , et nota Animi
feu Voluntatis. Actus enim omnes noftri vel ad Intellectum vel ad

Voluntatem pertinent ; cum igitur, illos actus exercere nos, fignifi-

catum aliis volumus, fignum aliquod adhibemus, quod hoc ipfo,

quo actum illum ut exercitum fignificat, induit rationem Notae. Et
quidem notae Animi funt geftus illi, nutus, et oris inflectiones,
 ad Logicam. 4^3

quibus aut amare nos aut odiflTe, aut timere, deteftari, item taedere

nos alicujus rei, pudere, poenitere, volentes quidem iaepe, et faepe

etiara nolentes teftamur ac inviti. De notis Animi nihil ad Logicam

pertinet ; funt enim hae fine veritate falfitateve , imo ad veritatem

falfitaterave nihil faciunt, ad quas tantum Logica pertinet.
Nota Mentis eft quae ad veritatera falfitatemque refertur, ut Efl
Et , Vel, etc. Nota Mentis dividitur in Puram Notam et Copulam.
Pura Nota eft quae, licet ad veritatera falfitaterave referatur, poteft
tamen fine veritate exerceri. Complectitur duas potifliraura notas, fc.

Praecifivam et Condicionalera. Praecifiva nota eft qua eorundem

duorura alterum ab altero praecidimus ; talis eft illa nota Quatenus

In quantum , etc. Homo quatenus animal non ratiocinatur ; item

Profundum qua profundum non efi altum. Nota Condicionalis feu

Suppofitiva eft qua fupponiraus, ut facta fuppofitione illa aliquid

inferamus, negemus, narremus, docearaus; tales notae funt Si , fit

etc, ut : Si Petrus eft bos , Petrus eft beftia; itera : Petrus fit bos

ergo et beftia erit. Ubi nota, in exemplis allegatis veritatera falfita-

teraque reperiri quidera , fed poft exercitiura praedictarura notarura

fic fc. ut illae vira fuam totam jam exercuerint antequam veritas
falfitafve refultet. Cum enim Homo quatenus animal dico , jam praecifio
abfoluta eft, et cum dico Si Petrus eft bos , jam fuppofitio peracta
eft; quod vero iis fuppletur, non fpectat ad fuppofitionem praeci-
fionemve, et oratio tota aliunde veritatem fuam quam ex praedictis
notis fortitur.

Copula vero eft talis nota Mentis, quae ad veritatem falfitatemve

facit, et fine veritate falfitateve exerceri non poteft, \MEft,Et,Vel,
Ergo , etc. Nihil horum fignificanter dici poteft, quin veritas firaul

falfitafve dicatur. Copula igitur alia eft Verbalis, alia Graramaticalis.

Copula Verbalis idem eft ac Verbum, non aliud nempe quam nota
affirmandi. Copula Gramraaticalis eft particula, quae juncta propofi-

tioni, affirmationi, fenfum inficit refarciendum appofitione alterius

propofitionis , de qua agitur in Logica Part. II. Sect. I. Cap. V.

Petes, cur non quatuor Copulae fint, nempe nota affirmandi, nota
negandi, nota copulandi et nota difjungendi. Refp. quia negatio non
pertinet ad Copulam fed ad Praedicatura ; nec enim aliud eft Negatio
quam Affirmatio , qua de alia Affirmatione affirmamus illam effe falfam;
4^4 D 1 c t a t a

ex quo clare patet, Falfum feu Non pertinere ad Praedicatum, non

vero ad Copulam. Sicut nec Necefario nec Forfitan, ntc Poftbile tt
firailia, quae Logici modos vocant, effe Copulas, nec etiara ad Co-
pulam pertinere, fed elTe Praedicata de Affirmationibus.
Inter Copulas Grammaticales impuras erainent Quia et Ergo , quarum
illa Antecedenti praefigitur, haec Confequenti, v. g. Quia cogito

fum ; item Cogito , ergo fum. Unde praedictum Quia continet in fe

hanc Affirmationem : Cogito eft Antecedens tov fum, et illud Ergo

continet in fe hanc Affirmationem : Sum eft Confequens tov Cog/to:
Suntque enunciationes iftae a parte rei enunciationes copulativae hoc
modo refolvendae : Et cogito , et t6 Cogito eft Antecedens xov Sum
aut Et cogito , et t6 Sum eft Confequens xov Cogito. Si vero non
eft Copula, fed tantum Nota Suppofitinois aut Condicionis ; habet
tamen faepe expreflTe vel implicite conjunctum Ergo ,
quod eft Copula
Impura ; atque in enunciatione condicionali non aliud infertur feu

fignificatur quam enunciatio quae continetur in Ergo.

N. 5. Verbum eft nota affirmandi, ut Sunt ,
quando dico Duo et

tria funt quinque ; ibi enira illud Sunt nihil aliud agit quara affirmandi

notara. Non tempus fignificat (quia duo et tria non jam aut alias,

fed firapliciter funt quinque); non perfonam (quia perfona feu fubje-

ctura praecedit in illis vocabulis duo et tria) ; non praedicatura aut

quidvis aUud (ut per fe notura eft), igitur tantura eft affirraandi nota.
Nam derapto illo Sunt concideret Affirmatio (fiquidem Duo et tria

quinque imperfectus fermo , nedum Affirraatio) ; igitur non fruftra eft

illud Sunt, fed ad denotandum Affirmationera oranino necefl^ariura.

Quodfi Sunt in praedicta Affirmatione verbum fit, utique //«0 non

eft verbum. Si enim homo nudus homo fit, utique homo veftitus

(i. e. homo cum veftibus fuis) non eft homo, fed homo et aliquid

aliud; item 100 non funt ^9, etiamfi 99 in fe coraplectantur. Amo

igitur habet aliquid ultra notam affirraandi(feu ultra Verbum), nerape
Subjectura de quo et Praedicatura quod et terapus quando ; ita ut quarta

pars ipfius Amo tantura fit Verbura , nerape Sum quod in illo includitur

(iraplicite ; hoc autem Logico perinde eft) affirmandi nota et nihil afiud.

Verbi naturam, quae de fe longe clariffima eft, obfcurara nobis

reddidit intricatio qua Verbum cum diverfis aliis diverfimode in unam

dictionem intricatur.
 ad Logicam. 465

I. Intricatur cura his tribus, Subjecto, Praedicato, et Adverbio

temporis , hic : Amo ; hoc enim efl; Ego nunc fum amans.
II. Intricatur cum Subjecto et Praedicato tantum : Nunc amo.
III. Intricatur cum Subjecto et Adverbio temporis tantum : Sum
amans.
IV. Intricatur cum Praedicato et Adverbio temporis tantum : Ego
amo.
V. Intricatur cum Subjecto tantum Nunc fum amans. :

VI. Intricatur cum Praedicato tantum Ego nunc amo. :

VII. Intricatur cum Adverbio temporis tantum : Ego fum amans.

VIII. Intricatur cum parte Praedicati in Affirmationibus praeteriti

et futuri temporis. V, g. Petrus nunc erit fenex ; ibi Verbum Eft cum
ifta particula Praedicati futurus intricatur in unam illam dictionem

erit. Idem fit in Affirmationibus praeteriti temporis ; ibi enim intri-

catur cum illa diftinctione fuens, quae Belgice melius eiFertur geweeft.

Ad. pag. 177.

N. 7. Negatio eft etiam quaedam Affirmatio ;

patet fatis ex indicio
illo, quod Belgice expreffimus : Ick verfeecker u; hoc enim tam bene

quadrat in Negationem quam in quamvis aham Affirmationem. In

omni enim Negatione affirmamus de certa aliqua Affirraatione, quod
fit falfa ; v. g. Non fto , id eft Sto eft falfum ; habentque fe eodem
modo non et falfum, ficut fortis et fortiter ,
quamvis prius illud non
perinde appareat ficut pofterius, eo quod in pofteriori reluceat derivatio
Grammatica, quae deficit in priori. Proinde negare non difFert ab
affirmare nifi diverfo refpectu, ut Scholae loquuntur, feu diverfis
accufativis quos regant. Sic cum dixi: Nonfto, affirmavi pariter atque

negavi, fed aliud feu aliam rera affirmavi, aliam negavi ; ncgavi enim
me ftare , affirmavi me non ftare.

Ex quo vides, non tantura in Negatione Affirmationera feraper efle,

fed Negationem ipfuii feraper etiara efte Affirraationera. Subjectura

autem atque Praedicatum dupliciter defignantur in Negatione. Et
fubjectum quidera Negationis raaxime naturale eft Affirmatio illa quam
includit ;
praedicatura autera ejus eft non vel falfum ; ufitatura vero
et faraofum Negationis fubjectum eft id de quo negare diciraur (id

eft fubjectum Affirraationis inclufae) ,

praedicatura autera id quod de
illo negare diciraur. V. g. fubjectura hujus Negationis Non fto verura

30
466 t) i c t a t a

quidem et naturaliflimum ei):Sto (de illa enim Aflfirmatione loquimur),

praedicatum vero Nofi vel Falfum (hoc enim de praedicta Affirmatione
dicimus); fubjectum vero ufitatum et famofum eft Ego (de eo enim
negamus cum dicimus Non fto) ,
praedicatum vero Stans (hoc enim

de ifto fubjecto negabamus).

Ad pag. 178.
N. I. Subjecto et Praedicato per Actura fumptis adde etiam Sub-
jectum et Praedicatum per Habitum fumpta. Subjectum Habitu eftde
quo folemus affirmare alterum ad quod comparatur, et Praedicatum
Habitu, quod folemus affirmare de altero ad quod comparatur. V g.

Homo eft Subjectura Habitu refpectu y^/2/w«//j- , et yfww^/ praedicatum

Habitu de Homine. Subjectum et Praedicatura Habitu non debent effe

talia per Dignitatem; nam Frigidum eft praed. hdihitw 6^0, Aqua , item

Albus de Pariete, haec tamen non funt praedicata per Dignitatem.

Etenim hae Affirmationes non funt verae : Aqua eftfrigida (nam Aqua
non potius frigida quara calida tepidave eft) ; Paries eft albus (nara

Paries non potius albus quam niger alteriufve coloris eft) ; hoc tantum
verura eft : Qiiaedam aqua frigida et Qiiidam paries albus eft ; non
vero abfolute, quod Paries albus fit et Aqua frigida.

N. 3. Praedicatura potentia (idem eft de Subjecto) coraplectitur

reUqua; nam et praed. Actu (f quod hic et nunc affirmatur) eft

praed. potentia (f. poteft affirmari); et praed. Habitu (f. quod folet

affirmari) hoc ipfo poteft etiam affirmari ; et praed. Dignitate (f. quod
affirmatur in Affirraatione vera) hoc ipfo poteft etiara affirraari. Datur
autera praed. potentia et non actu (ut Homo, cafu quo nerao loque-
retur) ; item praed. actu quod non habitu (ut hic : Arbof efl mare
clajpbus conftratum) ; et contra praed. habitu quod non actu (ut Fri-

gidum refpectu Aquae , fi nemo loquatur). Sic etiam praedicatura datur

habitu quod non dignitate (ut Frigidum refpectu Aquae) ; item digni

tate quod non habitu (ut Negatio eft Affirmatio quaedam, etc).

Participia paffiva, Amatus Honoratus, faepe

, folent totidem raodis

capi. V. g. amatus actu is eft qui nunc amatur, ifque amatus proprie

dicitur; amatus habitu, qui amare folet, ut opes dicimus araari ab

horainibus ; amatus potentia, qui poteftamari, et ille proprie «W(3:^///j-

dicitur ; denique amatus dignitate eft qui meretur araari , et is proprie

amandus dicitur.
 ad Lop;icam.
b 4^7

Participia vero activa folent etiam quatuor modis fumi, tribus

quidera prioribus iifdem , fed loco quarti modi, dignitatis fc, adfcifcunt

Naturam. Sic amans actu eft qui nunc amat, ifque ita proprie dicitur;

habitu eft is qui folet amare (et is proprie amativus eft); potentia

eft qui poteft amare ; denique amans dignitate f. natura eft, qui natus

eft amare; fic matres amant fuos liberos, et philofophi giilavd-^anoi,

dicuntur.

Homo non eft praedicatum dignitate de Ammall ; non poteft enim

affirmari de Animali in Affirraatione vera ; nam cui aliquid addi debet

ut verum fit, nondum verum eft (ficut ^f) non funt ioq, quia debet
eis addi adhuc i) ;
jam autem tali Affirmationi, ut vera fit, debet

praefigi illa particula Aliquis. Quandoquidera autem in vera Affir-

matione dicere non poffim Animal eft homo , dicere necefl\im eft, ut

verum fit : Animal non eft homo ; nam quidlibet eft vel non eft, et

ubi utrumque hoc fcriptum eft :

Eft, hem Noneft, ubi unum induxeris

etdeleveris, necefi^um eft ut alterum hoc ipfo remaneat ; nam utrumque

fimul induci non poteft.

Difcrimen intra Subjectum et Praedicatum Dignitate ab una parte,

et Subjectum et Praedicatum feu Actu, feu Habitu, feu Potentiaab
altera parte eft hoc : quod S. et P. Dignitate tantum reperiantur in

Affirmatione vera, reliqua autem tam in veris quam in falfis Affir-

mationibus. Itera etiam hoc difcrimen, quod Subjectum et Praedicatum

famofe per Dignitatem capiantur ; unde quando feorfim dicimus Sub-
jectum et Praedicatura, oportet ea per Dignitatem capere, nifi forte

circumftantiae ferraonis ahud requirant. Veluti, fi petatur fubjectum

aut praedicatum in ea quaeftione : Homo eft lapis, circumftantiae non

finunt S. aut P. per Dignitatem intelligi (cura nullum ibi elfet Subje-

ctum aut Praedicatura); oportet ergo hic per Actum vel per Poten-

tiam accipere.
Nota, hanc diftinctionem Subjecti atque Praedicati non pertinere
ad fcientiam aHquam atque doctrinara, fed tantura ad enarrationera

aUquam vel hiftoriam. Scientia enim omnis verfatur circa veritatem

aliquam aeternam, cum haec diftinctio raere fpectet ad veritatem

aliquam fluxara et ab horainura arbitrio penitus dependentera ; fiquidem

illa nomina Subjectum et Praedicatum eara habere fignificationem,

atque tot quot dictura modis capi ,

pendet ab inftitutis et placitis
 468 Dictata
hominum. Idem fere obtinet in caeteris diftinctionibus. NihilominUs
tales diftinctiones aliquando enarrandae funt , fimilefque hiftoriae in-

terponendae, cum illae requifitae fint et omnino neceffariae ad evi-

tandam confufionem reddendumque fermonem magis clarum et ab

aequivocatione liberum. Adhibentur ergo haec et fimilia inter philo-

fophandum, ut expeditior nobis fermo fit, commodiufque inter nos

de iis quae dicenda funt dicere poffimus. Unde huc etiam fpectat
illud, quod Cap. I. tum de nomine Aifirmationis, tum de fitu atque
ordine Subjecti, Copulae, atque Praedicati annotavimus.
Ad pag. 179.
N. 5. Ratio hujus Regulae manifefta eft. Affirmatio enim folet fumi

per Dignitatem ; atque quod fic aifirmatur, debet affirmari in Affir-

matione vera ;
jam autem Affirmatio cui debet aliquid addi ut fiat

vera , non eft vera ; ergo quod in illa affirmatur, nondum affirmatur

per Dignitatem feu Affirmatione vera.

Ex hoc Regula clare fequitur ,
quod Senex non fit praedicatum de

Nobis; etiamfi enim forte in enunciatione vera dicatur : Nos erimus

fenes, tamen ibi aliquid additur ultra quam fumptum fuerat, nempe
adjicitur illa particula ///?//r«j- ante fumptum , wtm^tfenex. Ob fimilem
rationem Infans non eft praedicatum de Nobis , etiamfi in vera Af-

firmatione dicam : Nos fuimus infantes. Item Homo non eft praedicatum

de Animali; non enim haec vera eft Affirmatio : Animal eft homo,
quandoquidem ei adhuc addi vel fubaudiri debeat, ut manifefta vera
efle affirmetur , hoc modo : Aliquod animal eft homo.

Et nota bene : quando aliquis terminus non affirmatur de certo

fubjecto, quod tunc necefi*arium fit ut is de eodem fubjecto negetur,

juxta hoc Axioma : Quidlibet eft vel non eft ; inde enim fequitur,

fi expungendura fuerit Eft (feu pro falfo ducendum), fuperftes futurum

Non eft (feu pro vero ducendum). Utrumque enim fimul expungi non
poteft, cum quidlibet fit vel non fit. Hinc igitur fequitur, verum
effe Animal non eft homo , Lapis non eft marmor , etc. Cum enim ibi

non Uceat dicere Eft, utique dicendum eft Non eft.

N. 6. Duo hic monenda funt. Primum quidem monet ipfa para-

graphus, ne fc. quod ante additum vel fubauditum quid non erat

praedicatum, etiamnum poft additum vel fubauditum neges eife prae-

dicatum. Sic Homo non eft praedicatum de^»/w<3r//, quia debet ahquid
 ad Logicam. 469

addi, V. g. quoddam; hoc vero addito, Homo jam eft abfolute prae-

dicatum, non quidem de ^«/w^// , {t^{Q.\xm.^^^\\o)AtQ^nodamanimali.

Sic et Infans non eft praedicatum de Nobis; aft cum addito , nempe
Fuens infans, eft verura praedicatum de Nobis.

Secundum bene notandum eft,Regulam dicere : Non cenfetur prae-

dicatum cum debet aliquid addi vel fubaudiri, non vero dicere eam:
Non cenfetur praedicatum cum potefl aliquid addi vel fubaudiri.

Animal eft verum praedicatum de Homine, etiamfi poflimus aliquid

addere falva veritate five ad Subjectura five ad Copulam five ad

Praedicatum (v. g. Quidam homo eft animal; Homo necejfario eft animal;

Homo eft animal rationale), quae tamen addi non debent ut veritas
falve perfiftat.

N. 7. Praedicatum continet fuum Subjectum, id eft, S. et P. funt

eadera , aut Subjectum cum aliquo alio , intercedente particula vel ,

continetur in Praedicato ; unde primum fchema : A eft A ; fecundum

fchema : A eft A vel B. Juxta primum fchema Praedicatura eft idem
cura Subjecto. Juxta fecundum Praedicatum eft totum et Subjectum
eft pars Praedicati, quae cum alia parte (nempe B) continetur in

Praedicato, intercedente particula vel. Juxta primura fcheraa procedit

ifta Affirraatio : Homo eft animal rationale , nara Homo et Animal
rationale habent {e mA et A , Homo vero et ^«/w^/habent fe ficut

A ti A vel B ,
quia Aniraal non eft aliud quara Homo vel Brutum.

Affirraationes juxta priraura fcheraa digniores funt et veriores, juxta

fecundura frequentiores.
Ad pag. 181.
N. 1. Nota , ut commode procedas juxta Axioraata Prirai Quadrati,
Quod vel De quo in iftis Axioraatibus defignare Terminura tertium,
qui inveniendus eft extra Affirmationem primo pofitam ; cum ea tantum
differentia, quod Be quo fignificet illum terminura reponendura loco
Subjecti, Quod vero fignificet, reponendum e(fe loco Praedicati. Sed
ille tertius Terminus non eft primo ponendus in Affirmatione, fed
relicto loco vacuo in quo ille reponendus fit, primura et ante orania
in fecunda Affirmatione reponendus qui nobis fecundura Axioma
fuppeditatur ex prima Affirmatione, idque vel loco Subjecti vel loco
Praedicati prout Axioma praefcripferit ,
quo facto facile videbiraus,

quis polTit effe tertius ille terrainus. Sic v. g. fi procedendumfit juxta

470 D i c t a t a

Axioma primum , data hac propofitione prima : Homo efl animal, quia
terminus fuppeditatus ex prima illa propofitione eft praedicatum
idque praedicatum debeat fieri fubjectum in fecunda propofitione
primo ibi reponatur hoc modo :

Homo eft Animal

Animal efl

Ibi jam facile videtur quis poflit tertius efle terminus ; nempe talis

aliquis,'qui quadrat in Animal per eft.

Si procedendum fit juxta quartum Axioma , data eadem propofitione

prima, quia terminus fuppeditatus ex prima et transferendus in fe-
cundam eft praedicatum, illudque in fecundd debeat obtinere locum

praedicati per Non efl , id igitur fic reponatur

Homo efl Animal
non efl Animal

Ibi iterum facile apparet, quis debeat efle tertius terminus, nempe
talis aliquis , in quem quadrat Animal per non efl,

Item de duobus reliquis Axiomatibus.

Ad pag. 202.
N. I. Termini Concordes x^€(\Vi%^Qczitx\i\xx Compraedicata ; etiamfi
enim nomen illud minus Latinum fit, melius tamen rem illam quam
volumus fignificat; concordare enim aliquando communi fermone folet
intelligi quoad Praedicatum, ita ut illa vulgo concordare dicantur,
quae conveniunt in eodem Praedicato ; ut Homo et Beflia concordare
dicuntur quod ambo fentiant. Nobis vero illi termini concordare

dicuntur qui habent idem Subjectum , vel qui compraedicantur. Igitur

Terminus Concors f Compraedicatum eft Praedicatum ejufdem alicujus

cum alio Praedicato Subjecti.

Ut vero Concordia illa feu Compraedicatio facile inveniatur, praefige

tibi hoc fchema trianguli reclinati

e/l

B
Per A et B repraefentantur duo termini (puta Animal tt. Beflia) , de
quibus quaerendum an compraedicentur feu concordent. Igitur in
 ad Logicam. 471

triangulo utrique praefigitur copula eft ; videndumque jam an aliquid

intra triangulum ante copulam produci poffit, in quod uterque ter-

minus A et B quadret per copulam eft. Invento autem Cane, qui illo

loco bene quadrat, dicemus praedictos terminos A et B concordare

in Cane, feu compraedicari de Cane. Si vero per A et B intelligamus

Hominem et Beftiam, quia nihil jam inveniri poteft quod in cono

tranguli reponatur, dicemus A et B non concordare. Videtur quidem

in cono produci poflfe Aliquod Animal; fed re bene perpenfa non eft

idem aliquod Animal, quod cum A et B intercedente copula cohaeret

non enim idem aliquod Animal et Homo eft et Brutum. Notandum

cft, illud quod in cono ftatuitur, non debere eife tertium diftinctum

ab A et B, fed poife effe alterum ipforum. Unde, is^tx KHominem

et per B Petrum intelligas ,
poterit aUquid in cono trianguli produci,

nempe B , adeoque abfokite A et B concordant feu compraedicantur.

Ex quo patet notabilis diverfitas terminorum concordium ;

quidam
enim in tertio, quidam in altero ipforum concordant.

Ad pag. 203.
N. 1. Difcrimen hic aflignatur inter Concordiam Difcordiamque
terminorum , hoc nempe : Concordia eft mutua, Difcordia non eft mutua.
Concordia eft mutua, ideft, quando unus terminus concordat cum
alio , tunc alius viciflim concordat cum priori ; nam concordare non eft

aliud quam habere idem aliquod Subjectum ; ficuti fi ego domum habeo
quam tu etiam habes, ergo tu etiam habes aliquam quam ego habeo.
Hinc fequitur, quotiefcunque habemus unum terminum concordem
toties etiam habemus duos concordes; item quandocunque habemus
unum qui non concordat, toties etiam habemus duos qui non concordent.
Difcordia non eft mutua, id eft, quando unus terminus difcordat
ab aho, adhuc fieri poteft ut aHus non difcordet a priori. Et nota
generale Axioma : Pofte fatis demonftratur per unum Actum. Sint

igitur ifti termini : Habens tria et Habens duo , ubi videmus pofterio-

rem terminum difcordare a priori , feu habere fubjectum proprium

(cum, qui duo habet, non debeat habere tria); priorem vero terminum
non difcordare a pofteriori (qui enim habettria, hoc ipfo habet duo).
Etiamfi vero Difcordia in quibufdam terminis fit mutua, tamen ab-
folute debemus dicere : Non eft mutua; non enim poffumus abfolute
dicere :
Eft mutua. Hinc quando unum terminum difcordem habemus,
47a D i c t a t a

non fequitur inde, nos duos habere, et per confequens non funt
idem Difeordat et Difcordant; item non funt idem Non difcordant
et Neuter difcordat. Quae omnia oppofito modo fe habent in terminis

concordibus.
N. 3. Termini Repugnantes funt qui non eoncordant; idem eft ac
fi dicas : Neuter concordat, imo fi dicas ; Alter non concordat ; vide
annotataad \\.2.. Ex quo etiam fequitur, (\\xoA Repugnantia fit mutua.
Oftenfum enim circa n. 2, quod' non tantum Concordia fit mutua,
fed etiam non-concordia (f. repugnantia) fit mutua. Jam autem Re-
pugnantes nihil aliud funt quam non-concordes. Non recte fic defi-

niuntur : qui difcordant ; nam difcordare nihil aliud eft quam habere
fubjectum fibi proprium ;
jam autem hoc non eft fatis ad terminos
Repugnantes, quod habeant fubjecta fibi propria, fed ulterius requi-
ritur, ut nuUum habeant idem fubjectum , feu non concordent. Multum
enim differunt Habere fubjectum fibi proprium tx. non habere fubjectum
commune , ut fatis patet in terminis difparatis.

lignura

lapis

Convertihiles funt qtiorum neuter difcordat, Non recte fic : qui non
difcordant (vide ann. ad n. 3).

homo
Petrus
rationalis

Difparati funt qui concordant et difcordant. Non fufficit qui con-

cordant, quia hoc etiam Convertibilibus et Subalternis commune eft;

et non fufficit etiam quod difcordent, quia hoc etiam Repugnantibus

commune eft.

Lignum eft

durum
Vitrum
pellucidum

Subalterni funt quorum unus tantum difcordat. Hic qui difcordat

yocatur Subalternans , alter fubalternatus. Etc.
 adLogicam. 473

Ad PACr. 204.

N. 4. Quamlibet combinationem Terminorum fpectare ai' unam ex

quatuor recenfitis, nullamque in medio relinqui, tam eft neceflTarium

quam quidlibet eflfe aut non effe , nihilque hic in medio relinqui. Nam
fumptis duobus quibufcunque terminis, v. g. AetB, vel concordant

illi vel non concordant. Si non concordant, funt Repugnantes. Si

autem concordanr, igitur vel unus eorum difcordat vel non unus.
Si non unus, funt Convertibiles. Si concordent et unus difcordet,
ergo vel tantum ille unus difcordat, vel non tantum ille unus. Si non
tantum ille unus, fed etiam alter difcordet, igitur concordant et

difcordant, funt Difparati. Si unus tantum difcordet, funt Subalterni.

Unus vero terminus, comparatione facta ad alium quemcunque,
habet fe uno ex his quinque modis : aut repugnat illi aut convertitur
cum illo aut difparatus eft aut fubalternus, et vel fubalternat fibi

illum vel fubalternatur illi.

An PAG. 208.

Poft Cap. II. Leges Comordiae et Difcordiae Termimrum.

Lex I. Quilibet terminus de feipfo dicitur. Nam quidlibet eft quod eft.
Lex 1. Omnis terminus de aliquo dicitur. Nam de fe dicitur (per i 1.
.)

ergo de aliquo.
Lex 3. Subjectim et praedicatum concordant. Nam fubjectum de fe ipfo

dicitur (per 1. i.) et praedicatum de fubjecto dicitur (per defin.).

Ergo concordant (per def. concordantiae), et quidera concordant

(ut patet) in fubjecto.

Lex 4. Terminus repugnans difcordat a fuo repugnante. Dicitur enim

de aliquo fubjecto (per I. 2.), non tamen de communi fubjecto
(per defin. repugn.) ; ergo de fubjecto proprio , et per confequens
difcordat (per defin. difcord.).

Lex 5. Terminus qui difcordat non fubjicitur ei a quo difcordat. Si

enim fubjiceretur, etiam fubjectum proprium ejus fubjiceretur; nam

fubjectum fubjecti eft etiam fubjectum praedicati (per 3. Axiom.
I. Quadr.), adeoque non efi^et fubjectum proprium fed commune,
quod eft abfurdum.
Lex 6. Terminus repugnans non fubjicitur fuo repugnanti , nec difpa-
ratus difparato, nec fubalternans fubalternato. Nam hi omnes ter-
474 D i c t a t a

mini difcordant ;
primus quidem per legem 4 , duo reliqui per fuas
defin.; et cf. lex 5.

Lex 7. Terminus qui non difcordat fubjicitur ei a quo non difcordat.

Si enim non fubjiceretur, difcordaret in fe ipfo ; ipfe enim de fe

dicitur (per 1. i.), et alter de ipfo non diceretur, quia ipfe alteri

non fubjicirur (ex fuppofito) ; igitur difcordaret in fe, feuipfefibi

effet fubjectum proprium (per defin. fubjecti proprii).

Lex 8. Terminus convertibilis fuo convertibili , et fubalternatus fub-

alternanti fubjicitur. Hi enim termini non difcordant (per defin.

eorum), ergo fubjiciuntur (per 1. 7.).

Lex 9. Uterque convertibilium fubjicitur alteri. Uterque enim con-

vertibilis efl cum altero (per defin. convert.), ergo fubjicitur (per 1. 8.).

Lex 10. Uterque convertibilium praedicatur de alteroi Hoc ipfo enim

quo hic fubjicitur alteri, alter praedicatur de ipfo (per defin. fubj.

et praed.); cum igitur uterque fubjiciatur alteri (per 1. 9.) , uterque

etiam praedicatur de altero.
Lex II. Quod dicitur de uno convertibilium , dicitur etiam de altero.

Prior enira convertibilium eft praedicatum (per 1. 10) ,

pofterior

fubjectum (per l.
9) ; igitur quod de priori, etiam de pofteriori

dicitur (per i.Ax. i. Quadr.).

Lex 12. Q^iiod non dicitur de uno convertibilium, non dicitur etiam de
altero. Quia unus ille eft fubjectum (per 1. 9.) et alter praedicatum
(per 1. 10.)., ergo quod de priori non dicitur, non dicitur etiam

de pofteriori (per 2. Axiom. i. Quadr.).

Lex 13. De quo dicitur unus convertibilium , de eo et alter.

Lex 14. De quo non dicitur tinus convertibilium , de eo nec alter.

Lex 15. Subalternatus fubjicitur fubalternanti (per 1. 8.); non contra

(per 1. 5.). Subalternans vero affirmattir de fubalternato (per 1. 8.)

non contra (per 1. 6.).

Lex 16. Quod dicitur de fubalternante , dicitur de fubalternato ; non

contra.

Lex 17. Quod negatur de fubalternato , negatur defubalternante; non

contra.

Lex 18. De quo dicitur fubalternatus , de eo et fubalternans ; noncontra.

Lex 19. De quo negatur fubalternans , de eo et fubalternatus ; non
contra.
 ad Logicam. 475

Titulus ad pofleriores leges.

Hae fupponiint Acceptionem terminorum , cum praecedentes tantum

intra Concordiam Difcordiamque verfarentur. Hae concernunt Affir-

mationes et Negationes artificiales , cum priores tantum ad naturales

pertinerenr.

Lex I. Termini concordes inter fe farticulariter affirmantur.S\r{tX.tx-

mini concordes AetB. Quoniam igitur habeant fubjectum commune,
de quo ambo affirmantur (par defin. concord.), et refpectu cujus
ambo funt praedicata, fupponamus illud fubjectum effe C. Dico A
et B inter fe particulariter affirmari. Imprimis A affirmatur de B
particulariter fumpto ; nam A dicitur de C, ergo A dicitur de B
particulariter fumpto (per i. Axiom. 2. Quadr.) ; eft enim B ex
fuppofito etiam praedicatum de C. Eodem modo demonftrabis ^

quod B dicatur de A particulariter fumpto.

Lex 2. Terminus particulariter fumptus defignat certum aliquid. Cum

enim dictum eft Aliquis homo efl etc. , defignatur ibi Petrus vel
Paulus etc. Quod adeo verum eft ut, fiquidem termino praefigatur
Aliquis fine defignatione certi alicujus, terminus non accipiatur
particulariter fed confufe, v. g. Aliqua navis efl necejfaria ad na-
vigandum. Quia non defignatur certa et determinata aliqua navis,

hinc etiam navis non accipitur ibi particulariter. Licebit ergo ex

indiciis cognofcere, confufene an particulariter accipiatur terminus
cui nota Aliquis praefigitur. Si non inepte petatur Quis? terminus
accipietur particulariter (petitur enim ifta interrogatione ejus defi-

gnatum) ; fin minus , accipietur confufe. V. g. Aliquis homo efl doctus ;

quadrat QuisP Sed Aliquis homo requiritur ad loquendum; non

recte petitur Quis? Non eft hic certura aliquid defignatum.
Lex 3. Defignatum eft fubjectum depgnantis. Conjungitur enim cum
defignante a priori parte , intercedente particula Q^ui efl. V. g. Aliquis
homo; fi hic defignetur Ariftoteles (ut Aliquis homo docuit Alexan-
drum Philofophiam) , praefigitur Ariftoteles hoc modo : Arifloteles
qui eft homo etc. Ex quo clare liquet, Ariftotelem efie fubjectum
iftius termini particulariter fumpti ; nani hoc ipfo quo defignat
Ariftotelem, hoc ipfo affirmatur de ipfo.
Lex 4. Quod dicitur de termino particulariter fumpto , dicitur etiam
de fubjecto ejus defignato. Quod dicitur de termino part. f , non
476 D i c t a t a

necelTario dicitur de ejus quocunque fubjecto ; fic enim procedere

pertinet ad 2. Quadr. 3. malum Axioma. Unde non fequitur : Hom'^

eft animal , et aliquod animal eft quadrupes , ergo homo eft quadrupes.
Sed faltem hoc eft verum : Quod dicitur de termino part. fumpto,
dicitur de fubjecto ejus defignato ; unde valebit argumentum quod
jara proxime adferebamus, fi in minori pro fubjecto defignato
accipiatur homo; fed minor tunc erit felfa.

Lex 5. Terminus qui dicitur de alio particulariter fumpto, concordat

cum illo, Non tantum igitur concors particulariter dicitur , fed vice

verfa etiam, qui part. dicitur, concors eft. Prius demonftraium fuit

leg. I, pofterius hic demonftrandura eft. Sint termini A et B, et

A dicatur de B part. fumpto ; dico quod A concordet cum B. Sit

enim defignatura ipfius B, nempe C (per leg. 2), erit C fubjectum

ipfius B (per leg. 3); fed C etiam erit fubjectum ipfius A; nara

A uicitur de C (per leg. 4.); erit igitur C fubjectum coraraune

ipfius A et B; igitur A et B concordant. Q. e. d.

Lex 6. Cum unus terminus de alio dicitur particulariter , etiam alius

de priori fic dicitur. Sint termini A et B, et A dicatur de B par-

ticulariter ; dico quod B etiam dicatur de A particulariter. Nam A

concordat cura B (per leg. 5.) ; igitur etiara B concordat cura A
(nara concordia eft mutua, ut ante deraonftratura eft); igitur B
dicitur de A particulariter fumpto (per leg. i.). Q. e. d.

Lex 7. Terminus non dicitur particulariter de fuo Repugnante. Si

enira part. diceretur, concordaret (per leg. 5.); atqui non con-
cordat (per defin. Repugn.); ergo non dicitur etc. Q. e. d.

Lex 8. Terminus negatur de fuo Repugnante , univerfaliter. Non

dicitur enira de aliquo , nara hoc effet de part. furapto dici ; igitur

de nullo dicitur : nam non aliquis feu non ullus idem eft quod nullus.

Lex 9. Terminus concors non tiegatur de concordi diftrihuto. Affirraatur

enim de ipfo part. fumpto (per leg. i,), feu dicitur de aliquo

ergo non dicitur de non aliquo feu de nullo.

Lex 10. Sunt quatuor fubjecta Affirmationis particularis , totidemque

praedicata ; unum vero fubjectum Negationis artificialis feu univer-

falis , unumque praedicatum. Subjecta Aff. part. funt Convertibilis,

Subalternatus , Subalternans, et Difparatus ; et haec quidera etiara

funt praedicamenta talis Aff. Haec enira omnia concordant, igitur
 ad Logicam. 4^7

inter fe particulariter dicuntur et fubjiciuntur (per leg. i.)- Subje-

ctum autum et praedicatum Neg. univ. funt Repugnantes (per leg.

8. et 9.).

Praxis Legum priorum.

Oportet applicare Axiomata Quadratorum hifce terminis. Primum

primi fic applicabitur : Quod dicitur de uno Convertibilium, dicitur

etiam de altero ; et quod dicitur de Subalternante, dicitur etiam de

Subalternato. Ratio eft quia fubalternans eft praedicatum de fubal-

ternato, et unus ille convertibilium eft praedicatum de altero, per

Leg. 8.

Secundum Axioma fic applicabitur : Quod non dicitur de uno

Convertibilium, non dicitur etiam de altero ; item quod non dicitur

de Subalternato, non dicitur etiam de Subalternante. Ratioeft, quia

unus Convertibilium eft Subjectum, etc.

Similiter applicabis 3. et 4. Axioma.

Mala Axiomata etiam applicare quidem poteris adSubalternos, non
vero ad Convertibiles.

Praxis Legum pofteriorum.

Quandocunque habemus Affirmantem particularem, licet invertere

ejus extrema eodem manente fenfu illativo. Cum enim concordes

omnes inter le particulariter dicantur, et foli, igitur Affirmatio par-

ticularis conftans terminis certo ordine pofitis, et alia conftans iisdem

terminis inverfis, inferunt femutuo, adeoque in inferendo et fequendo

idem valent.
Similiter et univerfalera Negantem invertere licebit. Cum enim
oranes et foli Repugnantes poffint talem propofitionem ingredi, idem
eft, quantum ad illationem confequentiamque, hoc an illo ordine

difponantur termini. Ex quo contingit jara raultiplicari (non re ipfa

fed in fpeciem) Axiomata fecundi Quadrati et Appendicis. Quia enira

primi Axiomatis fecundi Quadrati conclufio particulariter affirmat,

hinc licet invertere ejus extrema ; exfurget hoc (in fpecie novura,

re ipfa vetus) Axioma : Si quid dicatur de fubjecto, praedicatum de

ipfo dicetur particulariter fumpto. Et fecundum quia habet praemiffiim

negantem univerfalem, licebit invertere et exfurget Axioma: Be quo
diftributo negatur praedicatum, ipfum negatur defubjecto. Quod fimul
47^ D i c t a t a

ad apparentiam tantum novum Axioma, re ipfa folitum illud nobis

et fecundum.
Et nota, hinc totam illam farraginem ^^r^^;-^, Celarent , etc. ortum
fuum ducere. Deficinnt enim a noftris Axiomatibus talibus aliquibus
terminorum in particulari Affirmante vel Negante univerfali tranfpo-
fitionibus, adjuncta infuper aliquando tranfpofitione praemiflfarum , ut
in Solertia noftra [f Meth. Inv. Argum.] monftravimus.
Hinc etiam commodum medium nancifci poterimus ad probandum
negantem Artificialem ; et breviter medium fic praefcribitur : Terminus
qui dicatur de fubjecto et negetur de praedicato diftributo. V. g. pofita
hac probanda : Nullus homo eft brutum , medium idoneum erit Rationale;
hoc enim dicitur de fubjecto et negatur de praedicato diftributo.
Praedicatur itaque hoc modo : Homo eft rationale ,• nullum brutum
eft rationale; nullus homo eft brutum. Qui fyllogifmus eft revera
juxta 4. Axioma 2. Quadr. , etiamfi non appareat ob inverfionem in

minori.

Ad pag. 211.

C. IV. Suppofitionis et Acceptionis exemplum. Caefar mittit legatum

ad Regem Galliae. Quis fupponit ? Caefar. Queni ? Legatum. Pro quo ?

Pro fe ipfo , fc. Caefare. Quis accipit ? Rex Galliae. Quem ? Legatum.
Pro quo ? Pro Caefare.
N. I. Suppofitio et Acceptio aliquando funt Conformes, aliquando
DifFormes; aliquando una eft fine altera, et contra. Sic fi loquens
dicat : Galli funt libidinofi , fupponens feu intelligens hoc de gallis

gallinaceis , fieri tacile poteft ut audiens hoc accipiat de iifdem

adeoque Snppofitio et Acceptio hic conforraes funt ; et fieri etiam
poteft ut audiens hoc accipiat de Francis, adeoque Supp. et Acc.
hic difformes funt. Fit etiam aliquando ut quis Latine alloquatur
ignarum Latinae linguae ,
quem tamen Latine fcire putaverat. Hic
eft Suppofitio, nam loquens fupponit voces Latinas pro certis rebus,

et nulla tamen Acceptio, quia audiens non accipit voces pro certis

rebus cum eas non intelligit ; adeoque hic et Supp. fine Acc. Contra,
cum puer Latine dicit e fuggeftu, auditores gnari Latinae linguae
accipiunt voces pro certis rebus, puer, cum Latine nefciat, voces
quas profert non fupponit pro certis rebus.
 ad Logicam. 479

N. 2. Acceptio ordinaria eft Acceptio vocis pro re fignificata quatenus

tali. Quod addo vel fubaudio, quia quando dico Omne fomm eft

difyllabum, tunc fonus accipitur quidem pro re quam figniticat (quia

fonus fignificat etiam omnes voces fonus) , tamen non accipitur

ordinarie fed grammatice ; nam etiamfi accipiatur pro re fignificata;

non accipitur tamen pro ea quatenus tali. Quod patet ex genere

neutro in quo ibi conftituitur, nam voces grammatice fumptae funt

neutrius generis.

Diftinguunt aliqui duas fignificationes in vocibus, unara quae eft

ex inftituto generali, alteram quae eft ex inft. fpeciali. Ex inft. gen.

vox quaelibet fignificat fuani fpeciem ;,

feipfam et quamlibet ejufdem

fecum fpeciei; ex inft. fp. voces fignificant res illas, ad quas figni-

ficandum fpecialiter inftitutae funt. Contingit autem aliquando ut

vox idem aliquod fignificet ex inftituto generali et fpeciali fimul; ut

vox Ens; cum enim quidlibet fignificet ex inftituto fmgulari, etiam

feipfam fignificat et alias omnes ejufdem fpeciei voces; has autem

etiam fignificat ex inftituto generali. Tales etiam funt vox fomis

vox vox, etc.

Quando ergo vox accipitur pro aliquo, quatenus fignificato ex

inftituto generali, tunc grammatice capitur; quando autem fumitur
pro aliquo quatenus fignificato ex inft. fpeciali, tunc plerumque quidem

ordinarie, raro autem logice.

Acceptio Logica non fit nude pro re quam vox fignificat (quando
enim dico Bos eft fubjecum beftiae, ibi Bos non capitur pro ifta re

nobis per fenfum nota et in mundo extra nos exiftente ; nam illa res

non poteft effe fubjectum, quandoquidem fubjectum debeat ftare iu

Affirmatione ; Affirmatio autem fit in mente noftra , in qua bos ipfe

fecundura fe elfe non poteft). Nec etiam Acceptio Logica fit pro

voce (quando enim dico Bos eft fubjectum beftiae, ibi noraen illud

Bos non capitur pro feipfo ; falfum ergo eft, quod illud noraen
fit fubjectura Beftiae , feu quod Beftia de illa voce affirraari poflit).

Fit ergo Acceptio Logica pro re quatenus res illa certo raodo
fignificatur per vocera (fic quando dico Bos eft fubjectum beftiae ,

ibi fignificatur, Bovem quatenus ifta voce Bos importatur, eite fub-

jectura Beftiae). Similitudine aliqua res ifta declararipoteft. In pictura

hominis funt oculi, fed non oculi ipfi (ibi fimilitudo intelligitur cura
480 D i c t a t a

acceptione ordinaria), nec enira maculae (ibi fim. int. cum acc. gram-
matica), fed oculi quatenus per maculas repraefentati funt in ifta

pictura (ibi fimilitudo intelligitur cum accept. logica).

Tria puncta requiruntur ad Acceptionem Coramunem : i.voxdebet

accipi ordinarie (defectu hujus condicionis Homo non accipitur com-
muniter, quando dico Homo eft fubjectum ammalis , item Homo eft

tertiae declinationis. 1. vox debet accipi pro pluribus (defectu hujus

condicionis non accipitur communiter fubjectum hujus propofitionis:

Beus creavit coelum et terram, quia tantum accipitur de uno). 3. debent
illa plura, pro quibus vox accipitur, etiam plura effe fubjecta terraini

fic fc. ut idem terrainus de finguHs eorum affirraari poffit (defectu hujus
condicionis non accipitur coraraunitur fubjectura hujus : Academia
Leydenfis habet multos praeclaros viros; accipitur enira pro pluribus,
fc. Rectore, Profeftbribus , Studiofis, fed illa non funt plura fubjecta
iflius termini Academia Leydenfis).

Ad Acceptionem autem Singularem duae condiciones requiruntur

I. ut vox accipiatur ordinarie (defectu hujus cond. fubjectum non
accipitur fingulariter hic : Petrus eft fubjectum hominis , item Petrus

eft fecundae declinationis , etc). 2. vox ut accipiatur five pro uno

five pro pluribus, fic taraen ut five id unum five illa plura tantura

fit unura fubjectura terraini.

Ad pag. 213.
N. I. Terminus aut eft unus aut raulti. Unus eft qui unius raodo

affirraationis, ad quara coraparatur, fubjectum vel praedicatura eft;

multi funt diverfa diverfarum affirraationura fubjecta et praedicata

talia.

Prioris generis terrainus eft Petrus , cura dico Petrus eft homo; eft

enim unicum iftius affirmationis ,

quae ibi jacet, fubjectum. Pofterioris

generis funt Petrus et Paulus , cum dico Petrus eft doctus et Paulus

eft doctus , aut, quod idem eft, Uterque homo eft doctus; imo etiam
fi dixerim Omnis homo eft doctus ; in illis enim propofitionibus Petrus
et Paulus per diverfas affirmationes tanquara fubjecta earum difpar-

guntur.
Unus terminus fubdividitur in fimplicem et compofitum. Simplex
eft unus terrainus qui non coraponitur ex pluribus, ut T>eus , cura

dico Deus eft omnipotens. Compofitus eft qui ex pluribus aliis terrainis
 ad Logicam. 481

componitur, qui tamen omnes unicum conftituunt fubjectum iftius

ut ApoftoU , cum dico Apoftoli funt duodecim; ibi enim fubjectum

Apoftoli componitur ex Petro , Patilo [sic], Joanne, etc, fed omnes
hi fimul fumpti conftituunt unicum fubjectum praedictae affirmationis.
Multi termini dividuntur in feparatos et comparatos. Separati funt
ita multi termini , ut non enumerentur feu non fimul fumantur , ut

Bos in Affirmatione quam Belga pronunciat, et Unus in Affirmatione

quam Arabs pronunciat * . Termini vero comparati ,

qui inter fe
enumerantur, ut Petrus et Paulus cum dico Omnis homo eft doctus.

Omnis autem Enumeratio vel eft Copulativa vel Difjunctiva. Quando

enim intellectus nofter plura enumerat, facit id per Et, i. e. copu-
lative, aut per Fel, i. e. difjunctive. Hoc ipfo enim quo plura aliqua
enumerat, nec tamen interponit Fel , hoc ipfo, inquam, interponit
Et (v. e. Feni , vidi, vici , etiam Petrus , Paulus , Joannes). Hinc fit

ut termini comparati aut copulati fint aut difjuncti ; ut Petrus et

Paulus copulati funt cum dico Omnis homo eft doctus , contra difjuncti

cum dico Aliquis homo eft doctus.

Inter terminos unos, qui compofitus eft, fimiliter aut copulatus

eft aut difjunctus fecundum fuas partes , feu illos quos includit
terminos. Copulatus quidem non tam proprie dicitur quam partes
ejus copulatae dicuntur, ipfe vero melius vocabitur Quafi-univerfalis

terminus. Difjunctus fimiliter ex partibus difjunctis conftans melius

vocaretur Quafi-particularis feu Confufus. Igitur hic eft terminus
quafi-univerfalis, qui obtinet locum fubjecti : Ignis , Aer , Aqua,
Terra , funt quatuor ekmenta ; terminus quafi-particularis , qui eft

loco fubjecti : Dexter vel ftnifter oculus (aut : alteruter octilus) eft

necejfarius ad videndum.
Termini multi ,
qui copulati funt , conftituunt terminum Univerfalem;

termini vero multi qui difjuncti funt, terminum Particularem.

Quando termini copulati (f terminus Univerfalis) una voce per-

ftringuntur, tunc illa vox accipi dicitur univerfaliter, item diftribui.
Sic plures termini qui copulantur hic ex parte fubjecti : Petrus eft

I {Bos eniiii, qiiod pleniiis hofch fcribere folemus, Belgice Jilvam fignificat,

et Unus Arabice eft nomen plurale a fingulari ands , i. e. manfiietus. L.]

4^1 Di c t a t a

doctus et Paulus eft doctus, hic perftringuntur una voce : Omnis homo
eft doctus , ideoque vox illa homo dicitur etc.

Quando vero termini multi difjuncti una voce perftringuntur, tunc

dicitur vox illa accipi particulariter ; ut homo hic : Aliquis homo (i. e.

Petrus vel Paulus , etc^ eft doctus.

Quando autem vox perftringit unum terminum tantum , tunc dicitur

accipi fingulariter ; ut Petrus cum dico Petrus eft homo,

Cum vero vox quae fingulariter capitur, perftringit interim ter-

minum compofitum ex pluribus terminis, fiquidem plures illi termini

in termino compofito copulentur, dicetur vox illa accipi quidem

fingulariter in genere, fed in fpecie etiam quafi-univerfaliter. Sic

ApoftoU cum dico Apoftoli funt duodecim (nam eft unum tantum fub-

jectum unius ejufdem affirmationis a duodecim illis hominibus confti-

tutura, fed eft fimilitudo quaedam hujus acceptionis fingularis cum
univerfali, eo quod in utraque plures termini copulative numerantur).
Quando autem vox perftringit unum terminum e pluribus difjunctis

compofitum , tunc fimiliter in genere quidem dicitur accipi fingulariter,

in fpecie vero quafi-particulariter, ut oculus hic : Alteruter oculus

neceffarius eft ad videndum.

De reliquis Acceptionibus infra, cum de Sophifmate acturi fumus.
Enumeratio dividitur etiam in Tectam et Apertam. Aperta eft ubi

clare et ad fenfum enumeraraus, ut hic : Petrus et Pauius funt duo.

Tecta eft ubi enumeramus quidem, fed fic ut fenfus non appareat,
ut hic : Omnia elementa funt quatuor , tecte enumeravi omnia elementa
Ignem , ASrem , Terrara , Aquara.
Enuraeratio Copulativa et Enuraeratio Laxa funt terraini Difparati.
Concordant in hac enuraeratione : Petrus eft doctus et Paulus eft doctus.

Prior difcordat a pofteriori in hac : Petrus etPaulusfunt duo ,

pofterior

vero difcordat a priori in hac : Vel Petrus efi doctus vel Pauhis e. d.

Sirailiter termini Difparati funt Acceptio Coramunior et Acceptio

Copulativa. Concordant in fubjecto hujus : Homo eft animal. Prior

difcordat in fubjecto hujus : Aliquis homo eft doctus. Pofterior vero

difcordat a priori in fubjecto hujus : Omnia elementa funt quatuor.

Enuraeratio Difjunctiva et Laxa funt etiara terraini Difparati. Con-
cordant in hac : Vel Petrus eft doctus vel Paulus e. a. Difjunctiva

difcordat a Laxa hic : Vel dexter vel ftnifter oculus eft necejfarins ad
 ad Log i c a m. 4f?3

videndum. Laxa dilcordat a Uifjunctiva hic : Et Petrus eft doctus et

Paulus e. d.

Similiter termini Difp. funt Acceptio Difjunctiva et Acc. Commu-

nior. Concordant hic : Aliquis homo eji doctus. Difcordat Coramunior
in fubjecto hujus : Omnis homo efl doctus ; Difjunctiva in fubjecto
hujus : Alteruter oculus etc.

Enumeratio Copulativa et Preffa concordant in hac : Duo et tria

funt quinque. Cop. difcordat hic : Petrus efl doctus et Paulus e. d.

Preffa hic : Dexter vel finifler oculus etc.

Eodem modo Acceptio Copulativa et Acc. Simpliciter communis

concordant in Acceptione fubjecti hujus prop.: Omnia elementa funt
quatuor i uno verbo concordant in Accept. quafi-univernUi. Acc.
Simpl. communis difcordat a Copul. hic : Aliqua navis efl necejjaria

ad navigandum , uno verbo in Acc. confufa.

Enumeratio Difjunctiva et PrefQi concordant in hac : Fet dexter vel

flnifler oculus etc. Difjunctiva difcordat a "Pxt^Xi'. Fel Petrus efl doctus

vel Paulus e. d. Contra Preffa in hac : Duo et tria funt quinque.

Igitur Acceptio Difjunctiva et Acc. Simpl. communis etiam funt
termini Difparati. Concordant in Acc. confufa ,
qualis eft in fubjecto

hujus : Alteruter oculus etc. Prior difcordat in Acc. particulari : Ali-

quis homo efl doctus. Pofterior in Acc. quafi-univerfali : Omnia elementa
funt quatuor.
Ad pag. 215.
N. I. Acceptio communis habet conjunctam Enumerationem. Quando
habet conjunctam Enumerationem Copulativam , ipfa Copulativa vo-
catur. Sic Homo accipitur copuiative, quando dico Omnis homo efl

doctus , item Omnes homines funt plus quam mille. Quando habet con-
junctam Enum. Difjunctivam , ipfa vocatur Difjunctiva ; v. g. Aliquis

homo efl doctus , item Aliquis homo requiritur ad loquendum. Quando

habet conj, Enum. Laxam, vocatur Acceptio Communior, eo quod
inter communes frequentior fit ; v. g. Omnis homo efl doctus , item
Aliqtiis homo e. d. Acceptio Communis, quando ei conjungitur Enum.
Preffa, vocatur Simpliciter communis, eo quod inter communes fit

rarior ; e. g. Omnes homines funt plus quam mille, item Aliquis homo

reqtiiritur ad loquendum.
Quando Acceptioni Communi conjungitur Enuraeratio quae firaul
 4^4 D i c t a t a

fit et Copulativa et Laxa, tunc etiam Acc. illa non tantura Copu-
lativa vocatur, fed etiam Univerfalis, et uno nomine Diftributio.

Unde quatuor funt conditiones Diftributionis : i. vox debet accipi

ordinarie, a. communiter, 3. copulative, 4. communius, f. cum Enu-

meratione Laxa.
Acceptio communis, quando ei conjungitur Enumeratio quae fimul
eft Copulativa et Preffa , vocatur Acceptio Quafi-univerfalis ; v. e.

Omnes homines funt plus quam mille, etc. Ejus etiam funt quatuor
conditiones : i. vox debet accipi ordinarie, 2. communiter, 3. co-

pulative, 4. fimpliciter communiter f. cura Enura. Preffa.

Quando A. C. habet conj. Enum. Difjunctivara et Laxam, vocatur

Particularis, item Determinata ; unde quatuor conditiones : i. vox
debet accipi ordinarie, 2. communiter, 3. difjunctive, 4. communius.

Quando Acceptioni Communi conjungitur Enum. Difjunct. et Prefla,

tunc illa Acc. vocatur Quafi-particularis , etc.

Univerfale dicit Et feu Enumerationem Copul. Particulare dicit

Fel feu Enum. Difj. (luafi dicit Enumerationera PrefTara. Oraiflio

iftius particulae Enura. Laxam.

Univerfalis Acceptio dicit fingulos ,
Quafi-univerfalis dicit univerfos.

Particularis admittit interrogationem Quis P Quafi-particularis non

admittit illam.

Inter Acceptiones frequentiflima eft comraunis (fc. in fcientiis ,

quae
de fingularibus non tractant). Inter communes frequentior eft commu-
nior. Haec autem duplex eft, univerfalis et particularis^ quae ambae
aeque frequentes funt, fed in diverfis locis altera earum altera naturalior

eft. In fubjecto Afiirmationis naturalis eft Acceptio univerfalis (itaque

illa feraper ibidem eft nifi amoveatur per notam Aliquis) ; in praedicato

Affirraationis naturalis eft Acceptio particularis. In Negatione haec

convertuntur, et in fubjecto Negationis naturaHter viget Acceptio

particularis (itaque haec feraper adeft nifi excludatur per notara Nullus);

in praedicato autera Negationis naturaliter viget Acceptio univerfUis.

Quando quaeritur, quomodo vox aliqua accipiatur, refpondendura

eft per membrum aliquod Acceptionum quod ulterius non fubdividitur

in alia merabra ; talia autera funt feptem : Grammatice, Logice, Sin-
gulariter , Univerfaliter , Particulariter ,
Quafi-univerfaliter ,
Quafi-

particulariter.
 ad Logicam. 4^5

Ex his feptem Acceptionibus exfurgunt totidem Propofitiones ; inter

quas duae funt Quantae , nempe Univerfalis et Particularis ;

quinque

reliquae Non-quantae dicuntur. Et fiquidem nota Quantitatis (O/wwj,

Nullus, Aliquis) non praefigatur exprefle, fed tantum fubaudiatur,

vocantur Indefinitae.
Quaedam etiam Quantae funt Naturales, quaedam Artificiales. Na-
turales funt quarum fubjectis vel nulla nota praefigitur (ut funt omnes
Indefinitae) , vel illa praefigitur quae adeft a natura (i. e. quae fi verbo

abfuiflet, re tamen et fenfu adfuifl^et) ; inde omnes univerfales Afiir-

mantes et particulares Negantes , five exprefl"e Quantae fuerint five

Indefinitae, funt propofitiones Naturales. Propofitio Artificialis eft

cujus fubjecto nota Quantitatis praefigitur quae non ineft a natura

(i. e. fi verbo abfuiflet , re et fenfu non fuiflet fubaudita) ; tales funt

onines Affirmantes particulares omnefque Negantes univerfales.

Ad pag. 2I8,
N. I. Plures Termini uno et eodem loco fub eodem nomine con-
venientes non conftituunt Homonymum. Sic Homo non eft Homonymum
quando dico Omnis homo eji doctus ; ibi tamen fub ifto nomine plures
terraini funt, nempe Petrus et Patilus , etc. Requiritur ergo ad Ho-
monymum ut plures termini fic fub eodem nomine veniant, ut unus

uno loco, alius alio loco veniat ; adeoque nomen Homonymum ad

minimum bis debet poni, faltem virtute. Quod addo quia, fi quis

dicat Librum Petri divendi , intelligens hoc de libro cujus Petrus eft

auctor, et audiens hoc accipiat de libro cujus Petrus eft pofl"eflbr,

Homonymia erit in ifto nomine Liber Petri, et tamen femel tantum

exprefl*e ponitur, dum virtute bis ponitur, femel apud loquentem
iterum apud audientem.
N. 2. Vox dicitur accipi Aequivoce, quando pluribus locis pofita

uno quidem loco accipitur pro aUquo, pro quo non accipitur alio

loco ; ut cum dico Omnis homo efl doctus , ibi vox Homo aequivoce
fumitur, priori loco enim pro omnibus hominibus capitur, pofteriori

pro duobus tantum. Vox autem dicitur Univoce capi ,

quando ubique
capitur pro omnibus iifdem , ut hic : Omnis homo efl doctus et Aliquis

homo efl natus de virgine. Homo enim utrobique capitur pro omnibus
hominibus tantum diverfimode enumerandis ;
quae diverfitas hic non
inducit diverfitatem Acceptionis.
486 D ic t a t a

Nota igitur, quod diverfitas Enumerationis nunquam inducat

Aequivocationem, nifi fimul inducat diverfitatem rei acceptae. Quod
addo propter Enumerationem Laxam et Preffam ; cum enim Acceptioni
communi adhaeret femel Enum. prelTa et alias Enum. laxa, licet eadem
omnia enumerentur, non eft tamen Acceptio pro iifdem, fed pro
diverfis. Cum enim prelTe enumeramus, Acceptio fit pro multitudine
vel multiplici ; cura laxe enumeramus, Acceptio fit pro ipfis multis.

Sic Aequivocatio committitur hic : Omnis planeta eft ftella , omnes

planetae funt feptem ftellae , ergo quaedam [fic] planeta eft feptem
ftellae; nara in raajori planeta fumitur pro multis, in minori fumitur
pro multitudine ,
quae licet illis raultis conftet , non taraen forraaliter

illa multa eft. Sic etiam hic : Navis eft necejfaria ad navigandum ,•

cymba eft navis , ergo cymba eft necejfaria etc; nara in majori fumitur

pro multiplici navis , in rainori pro multis difjunctive enumerandis.

Ad pag. aip.
N. 3. Difcrimen inter Aequivocum purum et Analogum : quod
Analogum per omnes linguas folet diffundi (ut Prata ridere non
tantum Latine dicimus fed etiam Belgice, etc), Aequivocum autem
purum una fere lingua terrainari folet (ut Jus Latinis aequivocura eft,

Belgis non item; Licht vero Belgis aequivocum, Latinis non itera).

Ratio hujus difcrirainis eft, quod Analogum non fit vere Horaonymum
feu Aequivocum ; in Analogo enim plures termini non veniunt fub
eodem nomine (nifi forte quoad exteriorem apparentiam) , fed fub

diverfis nominibus, unura nempe fub norainefolo, alterum fub eodem

cura adjuncta particula Quaft. Ut certa ftella eft Sol, Chriftus vero

non eft Sol nifi fubaudita vel addita part. Quafi. Non eft igitur

rairura, Analogum vagari per omnes linguas, cum fimiUtudo apud

omnfiis nationes fit eadem.
N. 4. Haec fpecies Analogiae non multura habet loci in Philofophia

Philofophi enim qua tales utuntur proprio fermone , non autem Tropis
rhetoricis.

Ad pag. 220.
N. 5. Haec Analogia apud Philofophos etiam viget ; tenentur enim

aliquando propter penuriam vocum , eandem vocem modo per actum

modo per potentiam, etc. capere, ut patet ex cap. 2. noftri hbelli, ubi

fubjectum et praedicatum per actum, per habitum, etc. capi dicuntur.

 a d Log i c a ra. 487

N. 6. Quando termiiuis capitur Grammatice , tunc capitur pro fuo

nomine. Quando capitur Logice , tunc capitur pro themate (i. e. pro

re quatenus certo modo figniticata per vocem). Quando fumitur or-

dinarie, tunc fum. pro re figniticata. Quando communiter, tunc pro

multis; quando fingulariter , tunc pro uno. Quando univerfaliter,

tunc fumitur pro multis intercedente Ei ,• quando particulariter , tunc

pro multis interced. F^eL Quando quafi-univerfaliter, tunc pro mul-

titudine ;
quando quafi-particulariter, tunc fumitur pro multiplici.

Apparet igitur, vocem plerumque fumi pro aliis et aliis, et per

confequens , vocem illam Aequivoce capi feu Homonymiam committi.

N. 7. Ex iis quae ad praecedentem n. .notata funt fatis patet , Ac-
ceptionera univerfalem et particularem pofle permutari inter fe fme

aequivocatione ; funt enim duae illae Acceptiones pro ipfis multis,

ergo nulla erit ratio Homonymiae feu Aequivocationis agnofcendae.

Aliud eft cum vox univerfiiliter et quafi-univerfaliter capitur; eo

enim cafu uno loco pro multis, alio pro multitudine feu numero
illorum capitur ; unde hic Homonymia eft : Omnis Apoftolus eft homo
et Omnes ApoftoU funt duodecim, Similiter cum vox accipitur parti-

culariter et quafi-particulariter ;
priori enim loco pro multis, pofteriori
pro multiplicitate eorum fumitur, ut hic : Cymba eft navis , et navis

eft necejjaria ad navigandum , ergo cymba eft n. ad n.

Ad pag. 221.
N. I, Haec regula nullam habet exceptionera. Cura enim loquens
abfurde utitur vocabulis , reprehendi quidem poteft ab audientibus
fed tamen audientes debent per vocabula hoc quod ipfe velit accipere

et penes eara Acceptionera aut concedere aut negare quod dicit.

N. 2. Haec regula patitur aliquam exceptionem, et primum quidem

irrefragabilem exceptionem facit prima regula ; fi enim loquens aliam
(luam communem et obviam Acceptionem dedit , ftandum eft voluntati

ejus. Secundo exceptionem faepe patitur haec regula a tertia regula,

praefertim quando cum infirmioribus et non bene in Logicu verfatis

agendum eft ; tunc enim contra comraunem et obvium fenfum faepe
ftamus pro veritate propofitionis quam loquens profert. Ut fi dixerit,

Omnes homines efte in hoc conclavi , capiemus fubjectiun univerfaliter,

aut fi dixerit, Omnes homines non pojje ejje in hoc cubiciilo , capiemus
quafi-univerfaliter, ut fic veritas alVeratur propofitioni. Tertio ex-
488 D i c t a t a

ceptionem valde magnam patitur fecunda regula a quarta ; vix enim

attendimus ad communem et obvium fenfum, cum conformitas fer-

monis aliud requirit ; v. g. fi quis dixerit , Gallum ejfe avem, pofteaque

fubfumat , Ludovicum ejfe Gallum , negabimus ei minorem propter
conformitatem fermonis.

Ad PAG. 222.

N. 3. Haec regula etiam habet tres exceptiones. Irrefragabilem a

prima regula ; frequentem a fecunda. Cum enim inter firmos verfamur

feu in Logica verfatos, non favemus veritati dictorum ipforum (quod

quodammodo Caritatis eft), fed metimur dicta ipforum ad regulam com-

munis fermonis communifque et naturalis inte!lectus(quod quodammodo
eft rigidae Juftitiae). Tertiam exceptionem habet haec a quarta regula;
inter firmos perpetuam (inter hos enim Acceptiones aeftimamus penes
conformitatem fermonis, nunquam vero penes favorem veritatis),

raram et fere nuUam inter infirmos ; horum enim dicta femper inter-

pretamur in meliorem partem, conamurque ea quantum fieri poteft

verificare.

N. 4. Haec regula duas tantum habet exceptiones. Irrefragabilem a

prima regula, et aliquando benignam a regula tertia, quando cum

infirmis agitur. Sed non videtur admittenda exceptio tertia, quae
fieret per regulam fecundam. Voces etiam quam maxime contra com-
munem et obviura fenfum interpretari folemus quando id poftulat

conformitas fermonis. V. g. quia in Logica noftra dicimus, terminos

concordcs eflfe qui in eodem fubjecto conveniunt, hinc poftea dicemus,
Hominem et Brutum non concordare , etiamfi juxta communem fermonem
dicendum eflet concordare , nam ambo funt animalia, ambo fentiunt, etc.

Ad pag. 224.

N. I. Regulae fpeciales quae derivantur ex fecunda regula generali,

hinc patiuntur eafdem exceptiones.

N. 5. Nota Omnis faepe implicite praefigitur, fed nota Nullus nifi

exprefle praefigitur, non cenfetur abfolute praefigi, (ftando faltem in

fecunda reg. generali, in qua ftant hae regulae fpeciales). Igitur fi

dictum fuerit Animal non eft homo , non fubintelligitur Nullum fed

Aliquod. Similiter fi dicas Bos noneftmus, etiamfi nuUus Bos fit mus,
fenfus tamen eft, Aliquem bovem non effe murem.
 ad Logicam. 489

Ad pag. 226.

N. 8. Nota Aliquis implicite praefigitur fubjectis Negationum quando

illis nulla nota expreflfe praefigitur ; ut Animal nun eft homo idem eft

quod Aliquod animal non eft homo. Cum enim animal ibi accipiatur

communiter feu pro multis (non enim ibi fermo eft de uno aliquo
animali) et multa illa enumeranda fmt , debent ibi enumerari per Et
aut per Vel. Sed, fi numeres per Et, falfa reddetur propofitio, cum
tamen vera fit (quia haec falfa eft : Animal eft homo) ; igitur nume-
randum per Fel, adeoque efficitur fenfus Aliquod animal jion eft

homo.
In propofitionibus autem Affirmantibus nota Aliquis nunquam sub-
auditur fubjecto (quaradiu fc. ftatur in fecunda reg. generali) , nam
Animal eft homo perinde eft ac Omne animal etc. (ut fupra part. i.,

fect. I. cap. 2. n. 5.), cumque Animal ibi pro multis capitur, fi-

quidem numeres per Vel, vera reddetur propofitio ; reftat ut per Et

numeres, quo pofito exfurgit hic fenfus : Omne animal eft homo.
N. II. Praedicatum Affirmationis univerfaUs (i. e. conftantis fubjecto

diftributo feu univerfaliter fumpto) accipitur quidem particulariter

(ficuti generatim per regulam decimam praedicatum Affirmationis acci-

pitur particulariter), fed non femel accipitur particulariter, aftfaepius.

Quod intelligi poterit ex hoc fchemate :

Omnis homo est animal, id eft (primo): Bic homo eft an.; id
rurfum eft : Vel hic homo eft hoc animal , vel hic homo eft illud animal;

(fecundo) et ifte homo eft an. ; id rurfum eft : Vel ifte homo eft hoc
an., vel ifte h. eft iftud an.;

(tertio) et ille homo eft animal; id rurfum eft : Vel ille homo eft

hoc an., vel ille h. eft iftud an.

Et fic porro pergendum in infinitum. Ubi vides, in fingulis claf-

fibus ,
quae numero primo > fecundo , tertio infinitae funt , Animal
accipi femel particulariter ; adeoque in omnibus fimul clalfibus, faepe

ufque in infinitum, particulariter accipitur. Non poteft autem ^«/;77fl;/

in hac propofitione Omnis homo eft animal accipi ferael tantum par-
ticulariter, quia tura fenfus elfet : Vel omnis homo eft hocanimal, vel
omnis homo eft iftud animal, etc, qui fenfus fine dubio falfus eft,
cum nuUum fit Auiraal quod fit Omnis homo.
^. D i c t a t a

Ad pag. 227.
N. I. Primum Axioma. Sit fubjectum A, Praedicatum B, et C
dicatur de A ; dico quod C etiam dicatur de B particulariter fumpto.
Nam A concordat cum B (per leg. 3. pri.); igitur A dicitur de B
particularirer fumpto (per leg. i pofl:.); igitur B part. fumptum eft

fubjectum et A praedicatum de ipfo (per defin. Subj. et Praed.).

Igitur et quod dicitur de A (per fuppof.) etiam dicitur de B par-
ticulariter fumpto (per i. Axiom. i. Quadr.). Q. e. d.

Axiomata hujus fecundi Quadrati etiam applicanda funt ad terminos

Convertibiles et Subalternos , ficut id fecimus circa Axiomata Secundi
Quadrati, etc. Oportet autem fupponere praedicatum capax.
•^"''-
'"'"I"'" Ad pag. 228.
N. 5. Nota , omnia haec Axiomata fupponere aliquam affirmationem
primo loco pofitam ; fecundo vero loco incipere difpenfationem ipfo-
rum Axiomatum , et tandem tertio loco finiri. Unde clare infinuantur

tres propofitiones in Syllogifmis, quibus moderantur ifta Axiomata.

Sed Axiomata duorum primorum Quadraiorum fupponunt primo
loco Affirmationem Naturalem (i. e. eam quae fubjectum fuum fecun-
dum fe adfert). Axiomata autem Appendicis fupponunt primo loco
Affirmationem Artificialem (i. e. quae Subjectum fuum tantum defignat
per notam Aliquis). Cum enim Axiomata Quadratorum diferte loquantur

de Subj. et Praed. , utique oportet praecedere exprefle vel implicite

Affirmationem aliquam , in qua haec diferte reperiantur , i. e. Naturalem.
Axiomata autem Appendicis loquuntur tantum de Terrainis Concor-
dibus, qui defignantur per Aff^. Artificialem ; in hac enim tantum
innuitur, terminos, qui abjecta nota Aliquis fuperfunt, concordes
efle, feu idem habere fubjectum.
N. 5. et 6. Quia inter Terminos Concordes infimo loco cenfentur
Difparati, hinc Axiomata Appendicis proprie quadrant in illos, atque
fic accommodari poflunt:
(i.) Quod dicitur de uno Difparatorum , dicitur etiam de altero

particulariter fumpto. Ratio efl:, quia Difparati funt Concordes. Sic

fequitur Bipes ambulat ^ ergo Aliquod Brutumambulat. Item: Brutum
efl irrationale , ergo aliquod Bipes eft irrat.

(2.) Quod negatur de uno Difparatorum difl:ributo , negatur etiam

de altero. Sic fequitur : Nullum Bipes eft quadrupes , ergo Aliquoa
 ad Logicam. 491

Brutum non eft quadrupcs. Item : Nullum Brutum eft hutno , crgo Bipes

non eft homo.

Atque ita habentur in hifce Quadratis cum Appendice omnis Syl-

logifrai, item omnia Enthymemata. Syllogifmi in ipfis quidem Axio-

matibus funt, Enthymemata vero in applicationibus Axiomatum ad
Terminos Convertibiles , Subalternos , etc. ;
quod ita elTe monftravimus
in Methodo noftra.

Ad pag. 238.
N. 4. Ad partem Enunciationis Compofitae duo requiruntur. i.

Debet efle Enunciatio (defectu hujus condicionis in hac compofita

Veni pidi, pars non eft ego aut fuens veniens). 2. Debet ea Enunc.
exprefle cum alia Enunc. exhiberi in Enunc. Compofita (defectu hujus
cond. exftiti non eft pars illius Feni vidi, quia non ingeritur exprelTe

in illa, fed tantum implicite , eo quod fequitur Veni, crgo exftiti.

Enunc. Comp. eft plures formaliter ac expreffe Enunciationes

fimul-fumptae. Dico formaliter et exprejfe, quia alioqui omnis En.
eflfet Compofita ; vide n. i.et2, in Textu. Addo qud Enunciationes
quia ad Enunc. Comp. non fufliiciunt plures quomodocunque Enun-
ciationes; fi enim non ut Enunciationes, fed ut Subjecta et Praedicata

aut ut horum partes concurrerent , non conftituerent Enunc. Compo-

fitam. Sic haec non eft Compofita fed Simplex : Petrus eft doctus

non eft Paulus eft doctus. Ex quo intelligis, etiam Negationem non
debere compofitam dici ; etiamfi enim duplex fit Enunciatio, nempe
Afllirmatio inclufa et ipfa integra Negatio, tamen prior harum non
ut Enunc. fed ut Subjectum concurrit.

Vides etiam hinc, Enunciationem Condicionalem non efl^e Com-

pofitam ; duarum enim Enunciationura, quas exprefle proponit , unam
ut Subjectura, alteram ut partem Praedicati proponit. V. g. Si cogito

fum; fenfus eft : Cogito infert Sum, ubi proinde Co^/Yo eft fubjectum,
Sum autem pars praedicati.

Enunciatio autem RationaHs proprie eft En. Compofita, et quidera

Copulativa, conftans Antecedente tanquam una parte, et Enunc.
condicionaU , ex Antecedente et Confequente , tanquam altera parte.

V. g. haec Enunc. Rationalis : Cogito, ergo fum, hunc habet fenfum:

Et cogito et , ft cogito, fum, feu Et cogito et hoc infert Sum (f. me

effe'). Ex quo patet, in orani Arguraento RationaU feraper involvi

49^ D i c t a c a

aliquod Arg. Condicionale , et proinde in Syllogifmo Hypothetico

directo primam praemiflam redundare. Hinc fi opponens Hypotheticum
directum propofuerit, defendens tantum repetat pofteriorem partem.
Dixeram etiam Enunciationes fimul-fumptae ,
quia una Enunc. hodie
et altera cras pronunciatae fme ulla fimul-fumptione intellectus noftri
non conftituunt Enunciationem Compofitam.
Ex his fequitur, omnem Enunc. Compofitam efle Copulativam aut
Difjunctivam. Cum enim intellectus nofter plura fimul fumit et

enumerat, aut Copulative aut Difjunctive enumerat, ut fupra fatis

oftenfum eft. Non licet hic autem alias fpecies comminifci ob Enu-
merationem Laxam et PrefTam ;
quia Enunciationes qiid tales (quae
hic requiruntur) non pofl^unt nifi laxe enumerari, femperque recedent
a fe mutuo integra et perfecta fententia, cum ipfaemet integrae funt
et perfectae fententiae ; ut proinde hic non debeat illa diverfitas

exfpectari in Enunc. Compofitis , quae ante fe obtuUt in Acceptio-

nibus Communibus ab Enumerationum diverfitate petita.

Ad pag. 243.
N. 3. Copula pura eft quae fe fola non poteft inducere veritatem
falfitatemve in Enunciationem Compofitam, fed tantum id praeftat

adjuta a veritate falfitateve aUcujus partis. Copula autem irapura eft,

quae fe fola veritatem, fine adminiculo partis verae, vel falfitatem

fine adminiculo partis falfae, inducere poteft in Enunc. Comp. Et
introducit veritatem non nifi cum adminiculo utriufque partis verae
falfitatem vero cum admin. etiam unius partis falfae. Oppofitum fit

in Fel, nam introducit veritatem cum admin. unius partis verae,

falfitatem vero non nifi cum adminiculo utriufque partis falfae. Copulae
purae tamen introducunt aUquando neceflltatem atque impoflibilitatem
fine admin. partis neceflariae vel impofllbiUs ; ut haec necelfaria eft
Sto vel non flo; haec impoflibiUs : Sto et non /io; in hac tamen neutra
pars irapoiT., in illa neutra pars necefl". eft.

Impurae Copulae continent in fe enunciationem aliquara ; funt enim

verae vel falfae. Sic Quia Arifloteles ambulavit, A. efl doctus falfa

eft, et falfitas oranis recumbit in copula Quia. Sic Qthm Quia Petrus
efl boSf P. eft brutum etfi falfa efl^e intelHgatur , tamen veritas afiqua

percipitur in copula Quia, et bene intelligiraus, hanc non eife in

caufa cur praedicta enunciatio fit falfa. Idera facile videmus in nota
 a d Log i c a m. 493

Ergo; difFeriint aiitem iftae duae notae, quod Quin antecedentis

Ergo confequentis nota eft ; fufficit autem alterutram notam apponere.
Quando Ergo fimul cum condicionali copula reperitur, poteft etiam

e medio loco revelli, ut hic : Si flo , ftare pojjum, poteft Ergo im-
plicite pofitum e medio revelli, hoc modo : Ergo ftart pojfum, fi fto.

Ex quo patet, quod Si et Ergo inter fe conjuncta in eadem Enunc.

Compof. poflfunt quidem ambo feorfim revelli e loco medio, fed ita

ut, cum unum antrorfum revellitur, alteriun ad medium deturbetur

et contra , obfervato ut mutetur ordo extremorum.
Quia autem enunciationem in fe continent Copulae Impurae , omnis
autem enunciatio re ipfa eft Affirmatio (part. 2. fect. i. cap. i. n. 5.),

hinc etiam in copulis imp. fubjectum et praedicatum defignari debent.

Quod quia prima fronte paradoxon videtur, hinc Logicis agnitae non
fuerunt , et ignorantia Impuritatis iftarum copularum totam iis abftulit

Enunc. Compofitae veram doctrinam. Compofita namque Enunciatio

non nifi Copulativa Difjunctivave efle poteft ;
quod illi non anim-
adverterunt ob alias illas copulas grammaticales ,
quas non minus veras
atque puras quam Et et Vel arbitrabantur. Qiiia eft , cogitat; ibi in

Quia continetur haec affirmatio (quae et praedictam enunc. falfam

reddit) : Exiftere infert Cogitare in eodem. Similiter Eft , ergo cogitat,

ubi in Ergo continetur haec affirmatio : CogitarefequiturEfteineodem.

Quia etiam impurae funt hae copulae, neceflum eft ut equidem

puram copulam involvant (quia impurum non eft aliud quam purum
cum aliquo alio). Dicimus ergo quod involvant copulam Et , et proinde
five Caufalis (cujus copula eft Qitia') five Rationalis Enunciatio (cujus

copula eft Ergo) revera funt Enunc. Copulativae ; ut Cogito , ergo

fum fic refolvitur: Et cogito, et ex Cogito fequitur Sum. Idem facile

oftenditur in Caufali.

Sed difficultas manet circa Copulam Condicionalem, quam non

poffumus recte dicere efle Cop. Impuram , cum nullam involvat Puram;

neque enim Et neque Vel in •5'/ reperiuntur. Dico ergo , Si non effe

abfolute Copulam, fed verbum grammaticum contractum, acfi diceretur

Sequitur; veluti Si cogitat, eft, id eft Sequitur ex Cogitat Eft. Ex

quo rurfum clare patet , Enunc. Condicionalem effe Simplicem tantum
Enunciationem.
Duae ergo funt Copulae Purae : Et (quae pertinet ad totum actuale)
494 D 1 c t a t a

et Vel (quae pert. ad totum potentiale) ; duae etiam Copulae Im-

purae, quae non tam reapfe (ambae enim confequentiam notant) quam
connotato (antecedente vel confequente) differunt, nempe Ergo et
Qtiia, quarum proinde etiam altera redundat. Manent tres tantum in
univerfum Copulae Grammaticales, quibus accedens Cop. Verbalis £)/?

quaternarium numerum abfolvit.

Ad pag. 247.
N. 2. In Propofitione Relativa duo verba reperiuntur : Verbum
Relationis (quod proprium eft particulae Qiii) et Verbum Propofitionis
(quod remotius eft ab illa particula), Cum V. Rel. praecedit, propofitio
relativa dicitur Relati Subjecti ; cum fequitur, Relati Praedicati.
Implicite Relativa vel eft cum verbo Relationis puro (ut Homo
albus mn debet ejje albus juxta fenfum in quoveraeft, huncnempe:
Homo ille qui albus eft, puta Petrus , non debet ejfe albus) , vel cum
V. Rel. modificato (v. g. Petrus eft brutum non album ; fenfus enim
eft : P. eft hrutum quod non eft album). Atque illa quae pofterioris
generis eft, vocatur apud Logicos propofitio Infinita. Nota incidenter,
hanc propofitionem Homo albus etc. habere duos fenfiis, in quorum
altero vera fit, in altero falfa (juxta quem fc. non exponitur relative).

Priorem vocant Logici fenfum divifum, pofteriorem compofitum.

An PAG. 249.
N. I. Cum Propofitio Quanta debeat conftare Stibjecto fumpto
communius, et ad Acceptionem Communiorem tres condiciones re-

quirantur (1°. ut fit ordinaria, a°. coramunis, 3°. laxa), hinc per
primam cond. excluduntur duae propofitiones, nempe Logica (v. g.

Mus fubjicitur Animali) et Grammatica (v. g. Mus eft fyllaba); per

fecundam cond. exckiditur Singularis (v. g. Petrus eft homo); per
tertiam exckiduntur rurfus duae, nempe Quafi-univerfaHs (v. g. O/ww^
elementa funt quatuor) et Quafi-particularis (v. g. Aliqua navis efl

necejfaria ad navigandum). Adeo ut in univerfum quinque fint propof

Non-quantae, et duae Quantae, nempe UniverfaUs et Particularis.

N. 2. Nota bene , has non effe propofl". ejufdem quantitatis : Omnis

liomo eft doctus et Omnia elementa funt quatuor; nec illas : Aliquis
homo eft docendus et Aliquis homo requiritur ad docendum. SimiUter
non funt diverfac quantitatis, quarum akera eft univerfaUs, akera
quafi-particuhiris, aut akera quafi-univerfaUs , akera particularis. Unde
 a d Log i c a m. 495

etiam patet, multas eflfe propofitiones quae nec ejufdem nec diverfae

funt quantitatis ; ficut Homo et Lapis nec recte eadem , nec recte

diversa cogitare dicuntut;, five nec ejufdem nec diverfie cogitationis

elTe, quia Lapis nullius eft cogitationis.

Ad. pag. 250. " f-

'"^

N. 3. Prima Regtila : In univerfali negativa utrumque extremum

diftribuitur. Haec regula complectitur duas regulas fpeciales, nempe
quintam et feptimam quas vide pag. 225. Ntillus Homo eft Brutum
ibi Homo diftribuitur, nam fenfus eft : Et hic homo non efl br., et

ifle homo non eft br., etc. Sed et Brutum diftribuitur, nam fenfus

eft : Et nullus homo eft hoc br. , et nuUus homo eft iftud hr. , etc.

Secunda Regula: In Univerfali Aifirmativa foium Subjectum diftri-

buitur. Subj. diftribuitur per regulam quintam ;

praedicatum non
diftribuitur, fed accipitur particulariter, et quidem faepius particula-

riter, per regulam decimam et undecimam. Rurfum igitur Secunda

Regula complectitur duas regulas fpeciales»

Tertia Regula: In Particulari Negativa folum Praedicatum diftribuitur.

Praedicatum quidem per regulam feptimam ; Subjectum vero non di-

ftribuitur fed accipitur particulariter per regulam octavam.

Quarta Regula : In Particulari Aifirmativa neutrum extremum di-

ftribuitur. Non Subjectum ; vide regulam octavam. Non Praedicatum

vide regulam decimam. Singulae ergo hae Regulae complectuntur
duas fpeciales , et fere continent totum quod de Acceptionibus dicen-
dum eft, modo fc. ftetur in Acceptionibus magis ufitatis.

N. 4. Propof Indefinita, cum eft Aflfirmativa, habet fenfum pro-

pofitionis Univerfalis. Demonftratur ex primo Ax. primi Quadrati,
nam illud Axioma indefinite loquitur proponitque omnes propofitiones
AfF. Indefinitas. Cum igitur Axioma fit verifllmum (quod patet ex
ejus demonftratione), necefi*um eft , Indefinitis Afiirmantibus accom-
modare fenfum Univerfiilem ; fi enim particularem aliquam facies

corruet Axioma. V. g. Homo eft animal , et animal eft bos , ergohomo

eft bos procedit juxta primiun Axioma, et fecunda prop. etiam erit

vera , fi indefinitae propp. habent fenfum particularem ; itaque notus

fyllogifmus erit bonus (utpote Axiomati irrefragabili conformis), et

quidem praemiflfae erunt verae, confequens autem manifefte falfum ;

quod eft abfurdum, cum ex vero non nifi verum fequatur, et ante-
49<5 D i c t a t a

cedens non poffit eflfe verum confequente falfo, ut infra demonftra-

bitur.

Ad pag. 251.

N. 5. Hic jam tradere poffuraus modum contradicendi (qui eft unum

ex Logicae capitibus). Igitur Enunciatio aut eft Simplex aut Com-
pofita.

Compofita vel habet Copulam Puram vel Impuram. Si Puram,

geminamus eam et primo loco praefigimus ei adverbium negandi. V. g.

Sto et loquor ; contradic : Non et fto et loquor. Si vero habeat cop.

Impuram, revellimus eam e medio (fi revulfa nonfit), mutando fimul

ordinem extremorum. V. g. Sto fi ftare pojjum ; contradic : Non fi

ftare pojjum, fto. Male contradicit vulgus Petrus eft homo et Petrus
eft brutum hoc modo : P. non eft liomo et P. non eft brutum , utraque
enim illa compofita eft falfa ; item P. eft h. vel P. eft br. , mala con-
tradictio P. non eft h. vel P. non eft br.; utraque enim enunciatio

corapofita eft vera.

Si vero enunciatio Simplex fuerit , vel eft Quanta vel Non-quanta.

Si Non-quanta, contradicimus ei applicando adverbium negandi iVo« ad
copulam verbalem Eft. V. g. Homo eft fecundae decUnationis (haec eft

propofitio grammatica) ; contradic : Homo non eft fec. decl. Itera Homo
fubjicitur bovi (haec logica); contradic: Homo nonfubj.b.lttm Petrus
eft doctus (haec fingularis) , etc. Si vero propof. Quanta fuerit , vel eft

expreffe Quanta, vel Indefinita. Expreffe quantis contradiciraus prae-

figendo negationera notae quantitatis ; v. g. Omnis homo eft doctus

contradic : Non omnis h. e. d. Item Aliquis homo eft bos ; contradic :

Non aliquis etc. Itera Nullus homo eft doctus ; contradic : Non nullus etc.

Ubi bene notandura eft et cavendura , ne Quafi-quantis eadera forma

contradicamus ; fiquidera Aliqua navis eft necejfaria etc. et Non aliqua

{StwNulla) navis eft necejf. etc. non funt contradictoriae ,

quia arabo

funt firaul verae ; item Omnia elementa funt quatuor, etc.

Quantis Indefinitis contradicimus eadem forma qua Non-quantis,
fed non eodera fenfu. V. g. Animal eft homo ; contradic : Animal non
eft homo, ubi fenfus firaiUs feu ejufdem farinae cum Quantis ; nara

A. eft h, perinde eft ac Omne a. eft //., et A. non eft h. perinde eft

ac Non omne a. eft //. , feu Aliquod a. non eft h.

 a d Log i c a m. 497

Ad pag. 255.
N. 4. Enunciatio Modalis (feu Affirraatio de Affirmatione) conftat
Modificata tanquam fubjecto, et Modo tanquam praedicato. Sicut

enim Praedicatum fumitur per Actum, per Potentiam, etc. (cap. 2.

hujus libelli) , fic etiam Modus fumitur. Unde , cum dico Sto efl lapis

ibi quidem Lapis eft modus actu, item potentia (nara affirmatur de

Affirmatione), fed non dignitate, Modus vero potiffimum fumitur per

dignitatem, ficut et Praedicatum, atque adeoModus, per dignitatem,

eft omne id quod de Affirmatione affirmare poffumus in AfF. vera ;

proinde tales Modi funt Ferum, Falfum feu Non; item Certum

Dubium feu Forfitan ,• item NeceJJarium , Poffibile , ImpoJJibile , Con-

tingens; item Sequens aut Inferens. Ex quo ultimo patet, Enuncia-

tionem Condicionalem non effe Compoiitam, ut prima fronte videtur,

fed Simplicem, et quidem Modalem. Nara Si fto , ftare pojjum eft

Affirraatio de Affirmatione Sto, nempe quod inferat iftam dXizmStare

pojjum.
Formaliter Modalis eft, quae affirmat de Aff. per adverbium prae-

fixum copulae fuae. V. g. Petrum ejfe bovem eft falfum , haec cft

Modalis realiter (abfolute enim eft Aff. de Aff.), fed non eft Mod.
formaliter, quia non affirmat per adverbium praefixum copulae ; fic

igitur reddes Mod. form. : Petrus non eft bos. Sic nec ifta raodalis

eft : Omnis homo poffibiliter eft in hoc conclavi , copula enim Quanta-
rum continetur in nota quantitatis Subjecto praefixa. Sic igitur

modalem facies : Pojfibiliter omnis homo eft in hoc conclavi ,

quae falfa

eft, cum praecedens vera foret.

Magnopere igitur diftinguendum eft inter Enunc. Modalem et

Enunc. conftantem partibus modalibus ; nam ipfa Enunc. non cenfetur

modalis, nifi Modus cadat in ejus Copulam ; ita ut ad rera non faciat

fi cadat aut non cadat in copulas partium ejus. Unde haec non eft

modalis : Poffibiliter curro et poft. non curro ; fic modalis efficitur

Pojjib. et curro et non curro ,

quod falfum eft cum praecedens ilhid

verum effet.

Quando Modus cadit in copulas partiura , Logici vocant fenfura

divifura ;
quando vero cadit in copulam ipfius Enunc. , vocant fenfura
compofitura. Nec differt re ipfa a preffd et laxa noftra Enumeratione,
de qua actum antehac ; in fcnfu enim compofito preffi enumeratio

32
49^ D i c t a t a

eft, praecedentibus partibus tanquam uno fubjecto , et fequente Modo

tanquam praedicato ; in fenfu divifo autem laxa enumeratio eft,

praecedentibus partibus tanquam fubjectis multis, et cum fingulis

conjuncto Modo tanquam praedicato faepius repetito.

Enunc. Modalis dicitur etiam habere fenfum Compofitum et Divifum,

quando fc. Quanta eft. Senfus compofitus Modalis Quantae eftjuxta
quem modus intelligitur cadere in copulam grammaticalem inclufam
in nota Quantitatis. Ut Lnpofibillter aliquod animal efl /w^«o ,• fenfus

compofitus eft juxta quem modus ImpoJJibiliter cadit in Fel inclufum

in nota Aliquod, in quo fenfu propofitio vere quidem modalis eft,

fed et falfa. Senfus autem Divifus eft quando modus intelligitur

tantum cadere in copulas verbales partiura ; fic Aliquod animal im-

pojfibiliter efl homo fenfus divifus eft, in quo fenfu propofitio vera
quidem eft fed non modalis. Ex quo vides , foluni in fenfu compofito

Quantas pertinere poffe ad Enunc. modales. Vides etiam, faepe veram

elTe in fenfu divifo ,
quae in fenfu compofito falfa eft (ut patet in

exemplo propofito ; faepe contra , ut hic : Infallibiliter alterum efl

verumy fc. cras pluet aut non pluet. Poteft etiam fubinde fieri ut in

utroque fenfu vera fit vel in utroque falfa, ut ifta : Neceffario omnis

homo efl animal , et haec : Animal necejfario efl homo.

Patet etiam, in fenfu Compofito preflfam fieri Enuraerationem, in

Divifo laxam ; nam in Corap. plures propofitiones numerantur tanquam

partes fubjecti intercedente Et mtFel, Modus autem quoad fenfum
fequitur ex parte praedicati ,
quae enuraeratio (cura non fit enuncia-

tionura ut enunciationum) necelTario prefla eft ; in fenfu autem Divifo

plures enunciationes qua tales intercedente £? aut /^(?/ enumerantur,
ut videre potes in exemplis antepofitis.

Et nota, generatira enuraerationem Laxam apud Logicos revocari

ad fenfum Divifum, Preffam ad Compofitura, ut Aliqua navis efl

neceflaria etc. verura eft in fenfu Comp., falfum in fenfu Divifo;

fimiliter Omnia elementa funt quatuor , etc. Sed etiam fenfura Comp.
atque Div. agnofcunt in propofitionibus conftantibus Adjectivo Con-
tingenti tanquara fubjecto, ut Album non debet ejfealbum, ubifenfus

divifus eft, juxta quera Album relative intelligitur, et intercedente

Qiii divifura a fubjecto fuo ; ut Ea res quae efl alba (puta paries

quifpiam) non debet efle alba, qui proinde fenfus verus eft. Senfus
 a: d Log i c a m. 499

autem Compofitus cfl:, juxta quem non difjungitur fubjectum inter-

cedente Relativo Qui , fed potius conjungitur et replicatur intcrccdente

particula Diim , lioc modo : Albwn dim eft album non debet fje albiim,

in quo proinde fenfu falfa eft praedicta propofitio. Simi ter facile

fenfum Comp. et Div. hujus generis agnofces in iftis : Secms poteft

ftare; Quicquid eft , nueft^ario eft ,

quanun prior vera eft in fenfu

divifo, falfa in fenfu corapofito, pofterior vice verfa.

Ad pag. 258.
N. 2. Bene notandum eft, quod Neque non eft Non et (ut alioqui

ad verbum fonare videtur), fed idem eft atque Et non^ nam Non et

idem eft atque Fel non, ut patebit ex fchemate Reductionum. Idem

notandum eft in particula Nift , quae non eft Non ft, fed Sinon. Et

nota hic generalem Dialecticae admonitionem, diligenter attendendum

ad illas particulas, quae cum exteriori apparatu non multum diiferant,

altera tamen veritatis, altera falfitatis auctor eife in oratione poteft;

contingunt enim hinc facile fraudes in fermone, et gignuntur errores

in animo.
N. 3 et 4. Negatio non poteft cadere nifi in Enimciationem ; nihil

poteft dici Non feu Falfum praeter Euunciationem ,

per hanc, quae

apud omnes Logicos exftat , definitionem Enunciationis : eft dictio

vera vel falfa. Talis ergo Negatio Infinitans, qualem communis

Logicorum fchola obtrudit , quae proprie in Subftantivum aUquod
Adjectivum, vel Adverbium cadat, eft impoflibilis. Semper ergo cum
Non pronunciatum fuerit, fiquidem id rite factum fuerit, feu bono

fenfu, femper inquirenda eft Enunciatio feu Affirmatio in qiiam illud

Non cadat. V.g. Non docti faepe funt nonprobi, ubi fenfus relativus
primum aifignandus eft , fc. //// qui non funt docti faepe etc. , et prius

Non intelligitur cadere in copulam Relationis; et per confequens in

partes hujus Quantae particularis : Quidam funt docti ,
quae partes
omnes funt enunciationes. Pofterius vero Non revellendum eft a

praedicato, juxta regulam pag. 267 n. 4., hoc modo : Qui non funt
docti , faepe non funt probi , ubi pofterius Non incidit in copulam
propofitionis, et per confequens in hanc Enunciationem : Qui non
funt docti, funt probi. Videtur aliquando quidem negatio cadere in
alium modum Enunciationis , v. g. Petrus non neceftario currit , fed

hoc non eft ita , cadit cnim in Enunc. Modalem conftantem Modifi-
 5o6 D i c t a t i

cata et ifto Modo Necefario; nam haec Eniinc. ibi folfa dicitur

Petrum currere ejl necejfarium, pro quo nota quod Modus femper
habeat implicite conjunctam copulam verbalem feu verbura Eft , me-
diante quo connectitur cum fua Modificata , atque ita in Modali ad
minus reperiuntur duae copulae. Subinde autemplures, ciun pluribus
modis modalera elTe contigerit. Singuli enira Modi fuam copulam
habent, mediante qua connectuntur in diverfis Modificatis ; mPetrus
impoffibiliter eft bos , i. e. Petrus eft bos eft poftibile eft falfum; et

adhuc plures effe poffunt, v.g.Petrus evidenter impoffibiliter eft bos.

Ad PAG. 2(52.

N. 5. Certum eft, ad Enunciationem Negativara requiri, ut Copula

ejus aiRciatur Negatione ; nequaquara autera fuflficere , ut Copulae

partium ejus Negatione afficiantur. Hinc neceffum eft dicere, illas

quas in fcholis vocant Univerfales Negativas et Particulares Negativas,

Negativas non effe, fed Affirmativas ex partibus negativis. In argu-

mentis tamen, ubi Antecedens vel Confequens, vel praemiffara Ante-

cedentis aut fubmiffara Confequentis conftituunt, merito Negativae
vocantur, non in ratione Enunciationis, fed in ratione Antecedentis
et Confequentis. Nam ad Antecedens negativum (ut pag. 315 in

cap. de Argum. Uniforrai et Bif. vidiraus) fufficit, unam praemiffam

effe negativara, fimiliterque ad Confequens neg. fufficit, unam fub-

miffam effe neg. Unde hic : Nullus homo eft doctus , ergo P&trus non

eft doctus, Antec. negativura eft, non in ratione Enunc. fedinr. An-
tecedentis ; habet enira quam pluriraas praemiffas , quae omnes funt
negativae. Atque fic lis illa compofita videtur, quae inter nos et

fcholas de Enunc. Neg. erat ; nobis quidem nullara contendentibus

effe Negativam Enunc. cujus copula a negatione fit imraunis, illis

contra negativas quafdam volentibus, quarum non ipfarum copulae,

fed dumtaxat copulae partium negatione afficerentur.

Ad pag. 255.
N. 2. Nota bene : Duplex Negatio facit Affirmationem, fed non
negatio repetita. Haec enim non affirmat, fed fortius negat, ut Non,
non faciam. Unde commate interjecto diftinguitur. Duae Negationes
fe mutuo proxirae quoad fenfura fequentes habent fe ficut Falfum
eft falfum efte. Affirraatio duplicera infert Negationera.

Petes forte : quid faciet duplex Affirmatio. Refp. Facit Affirma-

 a d Log i c a m. 5°i

tionem, et qiiidem aequivalentem fimplici. Negatio enim non negat

fe, fed Affirmatio affirmat fe. Hinc obiter moneris, ut caveas tibi

ab obfcuro aliquo fonte errorum, qui plurimos adhuc latere videtur;

nempe quadrare homines amant, et obfervantes forte, duplicem Ne-
gationem facere Affirmationem, praecipitanter dicunt aut exiftimant,
pariformiter jam etiam duplicem Affirmationem facere Negationem
et quia Affirmans et Affirmata fententia funt idem, quadrandi ftudio
longius quam veritas finit abducti, dicunt etiam Negantem et Ne-
gatam idem elTe. Hunc Genium fic quadrandi et ornandi omnia

vocavi in Saturnalibus meis Mangonem, et oftendi plurimorum in

Philofophia errorum caufam eflfe,

Ad pag. 275.
N. a. Antecedens eft Enunciatio quae dicit totum quod dicit aliqua

alia enunciatio , feu Enunc. quae continet aliquam aliam. Confequens

vero ea eft, quae fic continetur in alia enunciatione.

Ad pag. 278.
C. VIII. la Proprietas. Antecedens dicit, fuum Confequens efle

verum. — Confequens enim dicit fe elfe verum (nam omnis Enunciatio,

cf. pag. 234). Antecedens autem dicit omne quod Confequens (per

defin. Anteced.), ergo dicit fuum Conf. efle verum; q. e. d.

aa Proprietas. Fieri non poteft ut Antec. fit verum et Confeq.

falfum. — Antec. enim dicit, fuum Conf elfe verum (per i. propr.);

fi ergo Conf non fit verum, fed falfum, mentitur Antec. , ergo et
ipfum erit fiilfum.

3a Proprietas. Quandocunque Antec. eft verum et Conf. etiara eft

falfum , Antec. etiam eft falfum. — Alias enim habebitur Antec. verum
et Conf falfum, quod eft contra fecundam propr.
4a Proprietas. Fieri poteft ut Anteced, fit falfum, Conf verum,
ut hic : Duo ct tria funt fex , ergo duo et tria non funt feptem ,• et

hoc fatis demonftratum eft, nam poife fatis demonftratur per unum
actum.

De Contradictione.

Contradictoria feu Contradictio non eft ahud quam Enunciatio

falfa. V. g. contradictoria hujus : Sto non eft aliud quam ea ipfa falfa

feu Non fto.

502 D i c t a t a

Enunciationibus fingularibus et quafi-fingularibus contradicimus

praefigendo adverbium negandi copulae verbali. V.g. Pctrus cfl doctus;

contradic : P. non efl d. Item Omnes apofloU funt duodecim ; contradic

Omnes ap. non funt duod. Itcm Aliquis homo requiritur ad curfum;
contradic. : Aliquis h. non req. etc.

Modalibus contradicimus Negationem proxime praefigendo ipfi modo

feu adverbio quo modales redduntur ; ut : P. non efi necefl^ario doctus

non autem fic : P. necefl^ario non efl doctus.

Quantis contradicimus Negationem praefigendo notis illis Omnis,

Nullus , Aliquis. Quod fi Quantae fuerint Indefinitae ut vocantur, feu

Naturales ut nos vocamus, contradicimus eadem forma qua fingularibus

et quafi-fingularibus , nam Homo efi doctus perinde eft atque Omnis
homo efl doctus , et Homo non efl doctus perinde eft atque Aliquis

homo etc.

Quod fi Quantitas fimul et Modus in propofitione fuerint, prae-

figenda ell negatio ei quod inter duo ifta praecedit. V. g. Omnis homo
pofflbiliter efl in hoc conclavi ; contradic Non omnis homo etc. Sed
:

Poflibiliter omnis homo efl etc. ; contradic Non poffibiliter omnis

:

homo etc.

Denique Enunciationibus Compofitis contradicimus praefigendo

negationem copulae grammaticali ;
quae fi fit Et aut l^el, geminamus
illam ,
ponimufque Et initio fimul et medio , eique primo loco pofitae
negationem praefigiraus, hoc modo : Sto et loquor; contradic : Non
ct flo et loquor. Si vero copula fit Si aut Qiiia . fiquidem ponatur
prirao loco, firapliciter negationera ei praefigiraus ; v. g. Si cogito,

fum; contradic : Non fi eogito , fum. Si vero copula fit in raedio,

ipfara cum parte eam fequente ponimus ante partem priorem ; v. g.

Ariflotelcs efl doctus quia faepe ambulavit ; contradic : Non quia faepe

amb., A. efl doctus.

Profecutio Proprietatura Confequentiae.

Cum Contradictio non fit aliud quam enunciatio falfa , fequitur

jam facile

5a Proprietas. Ex Contradictione Confequentis feciuitur Contrad.

Antecedentis, per sam propr.
6a Proprietas. Cura una Enunciatio non infert alterara , Contradictio
 ad Log i c a m. 503

luijus non infert Contradictionem iflius. — Si A non inferat B, C

(quae fit contradictio ipfius B) non inferet D (quae fit contrad.

ipfius A). Si enim C inferretD, etiam inferret B, per 5am propr. C

enim efiet Antecedens et D Confequens, ergo contrad. hujus(nempe A)
inferret contrad. antecedentis (nempe B) ; cum enim C fupponatur
effe contradictio ipfius B, etiam B erit contradictio ipfius C (et idem
dic de A et D). Contradictio enim eft mutua; fed hoc jam demon-
flrandum efl:.

7a Proprietas. Contradictio efl; mutua, id efl:, fi una Enunciatio

contradicat alteri, altera viciffim contradicit priori. — SintA, B, et A
contradicat ipfi B, dico quod B contradicat ipfi A. A enim dicit B
elTe falfum (per defin. Contradictionis), fed B dicit fe efie verum (per
fuperius demonflirata) ; ergo dicit, Aeffefalfum, et fic efl: contradictio

ipfius A (per defin.).

8a Proprietas. Confequens Confequentis efl: etiam Confequens

Antecedentis. — Sit Antecedens A, Confequens B, et Conf. ipfius
B fit C, dico quod etiam fit Confequens ipfius A. A enim dicit

totum qiiod dicit B (per defin. Antec.) et B dicit totum quod C

ergo etiam A dicit totum quod dicit C; adeoque A efl: Antecedens
ipfius C C , vero Confequens ipfius A ; q. e. d.

pa Proprietas. Antecedens Antecedentis etiam efl: Antecedens Con-

fequentis. — SimiU modo demonfl:ratur.

Ex his facile fequuntur haec : Quod non efl: Confequens Antece-

dentis, non efl: Confequens Confequentis. Item : quod nonefl:Antec.
Confequentis, non efl: Antecedens Antecedentis (per propr. 5.). Adeoque
perfectum efl: 3um Quadratum ;
^um autem habuimus reapfe.

Ad pag. 321.
N. 3. Prima confideratio efl: cum omnes termini diftribuuntur in

argumento , ut hic : Nullus homo efl bos, ergo Nullus bos efl homo. In

tali argumento nuUum poteft eflfe peccatum contra hanc regulam, cum
regula chire fupponat Non-diftributum.

Secunda confideratio eft cum nulhis terminus diftribuitur in argu-

mento, ut hic : Aliquod brutum efl bipes, ergo Aliquod bipes efl bru-
tum; et fimihter hic nuUum poteft efi^e peccatum contra hanc regulam,
quandoquidem reguhi chire fupponat Diftributum.
Tertia confitieratio eft cum in Antecedente aliquid diftribuitur, in
504 D i c t a t a

Confequente vero nihil ; et iterum non poteft hic effe peccatura,

quandoquidera regula fupponat Diftributum in Confequente. Ilinc in

ifto argumento ac fnnilibus nullum eft periculum peccati contra hanc

regulam : Homo efl animal, ergo Aliquod animal eft homo.
Hinc fequitur : Quando in argumento aliquo oranes funt Univer-
fales Negativae, aut Particulares Affirraativae, aut faltem Confequens
eft Part. Affirraativura, nuUiun effe periculum peccandi contra hanc
regulam.
Quarta confideratio cura in Confequente aliquid diftribuitur et nihil

in Antecedente ;
quo cafu oportet adhuc diftinguere, et videre nura

illud ,
quod in Conf. diftribuitur , etiam reperiatur in Antecedente.

Si enira ibi etiara reperiatur, neceffario peccatur contra regulam ; fi

vero non reperiatur, non peccabitur, ut hic : Petrus eft homo, ergo

Petrus non eft bos ; ibi enira in Conf. diftribuitur ^oj-, in Antec. nihil
diftribuitur, et taraen non vitiatur regula.

Ad pag. 336.
N. 3. Priraa Regula : Ne tres propofitiones etc. Syllogifraus eft ar-

guraentura forraale ; requiritur ergo ut in forma ejus non poffit poni

Impudentia. Sed fi furapferis oranes propofitiones, necelTario fub-

orietur Irapudentia, fumendo duas extreraitates convertibiles inter fe,

repugnantes cum raedio (capiendo v. g. Hominem et Rationale taraquam

extremitates, Lignum vero tanquara raedium). Hae enira extr. cohae-

rebunt negative cura raedio quoraodocunque (id eft, in quacunque

figura, item five univerfaliter five particulariter procedendo) ; adeoque
exhibebunt duas praemiiTas veras, feu Antecedens fyllogifmi verura
Confequens taraen neceifario erit falfura. Cura enira in Confequente
tantura reperiantur duae extreraitates , atque hae funt convertibiles
inter fe, non poterunt cohaerere inter fe negative , adeoque neceifario
exhibebunt Confequens falfum, adeoque abfoluta erit Irapudentia,

Antecedens verura et Confequens falfura.

Secunda Regula : Syllogifraus debet elfe Uniformis. Haec regula

quodamraodo duas complectitur , fc. ne fit DifForrais , et ne fit Deforrais.

Si enim eflfet DifFormis, neceflfario poneretur Irapudentia in tribus

terrainis convertibilibus inter fe (v. g. Homo , Rationale , et Rifibile),

Extreraitates enim cohaererent cura medio affirraative quomodocunque,

eaedem vero non poterunt quadrare in Confequens negativum, cura
 a d Log i c a m. 505

fint etiam convertibiles inter fe, adeoque in iftis terminis erit ne-

ceffario Antecedens verum et Conf. falfum.

Syllogifmus non poteft effe Deformis ; et hoc etiam quodammodo
duas regulas involvit, fc. Non poteft habere utramque praemiffara
negativam conchifione affirmativa, et Non poteft habere alteram

praemiffam aff. alteram negativam conclufione affirmativa. Quantum

ad priorem partem, fi Syllogifmus effet Deformis cum utraque prae-
miffa negativa, neceffario poneretur Impudentia in tribus terminis

omnibus inter fe repugnantibus (v. g. Homo , Lapis , Lignurn). Quan-

tum ad pofteriorem partem, fi Syll. effet Deformis cum una tantum
praemiffa negativa, poneretur Impudentia capiendo duas extremitates,
quarum altera repugnet , altera convertatur cum medio (v. g. extre-

mitates fmt Bos et Homo , medium vero Rationale); adeoque exhi-

bebunt Antecedens Syllogifmi verum, Confequens autem neceffario
falfum erit, nam erit affirmativum (utpote Conf argumenti Deformis),
et recipiet inter fe duos terminos repugnantes (nam quod repugnat
uni convertibilium , etiam repugnat alteri, cum convertibiles quo-

dammodo eidem fint) ;

qui non poffunt quadrare in affirmationem veram

quomodocunque.
Tertia Regula : Medium debet diftribui etc. Syllogifmus eft vel

affirmativus vel negativus. Jam enim demonftratum eft, ipfum non

poffe effe biformem. In Affirmativo medium diftribui debet ,
quia ahas

ponetur Impudentia in duabus extremitatibus repugnantibus inter fe

et fubalternantibus medio (v. g. fint hoc extremitates : Mus,Bos, et

hoc medium : Bejiia) ; hae enim extr. cohaerebunt affirmative cum

medio particulariter fumpto quomodocunque , adeoque exhibebunt
praemiffas affirmativas veras ; eaedem in conclufionem affirmativam
(quandoquidem inter fe repugnant) quadrare non poterunt;, adeoque
exhibebunt conclufionem falfam.
Si vero Syllogifmus Negativus fuerit, tunc tamen una praemiffa
ejus erit affirmativa (ut demonftratum pag. 337 n. 5.), adeoque po-
netur Impudentia in duabus extremitatibus convertibiUbus inter fe
et fubalternatis medio (v. g. fint hae extrem. : Animal , Sentiens , et

hoc medium : Vivens) , nam utravis extremitas cohaerebit affirmative

cum medio partic. furapto , five ex parte fubjecti five ex parte prae-
dicati; altera vero feu reftans extr. cohaerebit negative cum raedio
5o6 Dictata ad Logicam.
pofito ex parte fubjecti et partic. fumpto (medium enim eo cafu non
poterit poni loco praedicati, quia fic diftribueretur , adeoque fup-
pofitum everteretur). Eaedem extremitates , utpote convertibiles inter
fe, quadrare non poterunt in conclufionem negativam, adeoque ex-
hibebunt Antecedens verum et Confequens falfum ; q. e. d.
 Date Due

luLKI ru)
^:)\{S ^M?
9pH l'^
]

iiy
i

Demco 293*5

3 5282 00153
5635